Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem

PISMO ŚWIĘTE Starego i Nowego Testamentu

N a j n o w s z y p r z e k ł a d z języków oryginalnych z komentarzem

ŚWIĘTY PAWEŁ

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 1

PISMO ŚWIĘTE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 2

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 3

PISMO ŚWIĘTE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem

Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 4

Nihil obstat STARY TESTAMENT (bez Księgi Psalmów) abp Marian Gołębiewski, Wrocław, 26 maja 2008 r. NOWY TESTAMENT i PSALMY ks. Stanisław Włodarczyk, Częstochowa, 20 maja 2005 r. ks. Henryk Witczyk, Lublin, 13 czerwca 2005 r.

Imprimatur STARY TESTAMENT (bez Księgi Psalmów) bp Zygmunt Zimowski Przewodniczący Komisji Nauki Wiary Konferencji Episkopatu Polski Radom, 28 czerwca 2008 r., L.dz. 1056/08 NOWY TESTAMENT i PSALMY bp Zygmunt Zimowski Przewodniczący Komisji Nauki Wiary Konferencji Episkopatu Polski Radom, 30 czerwca 2005 r., L.dz. 939/05

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 5

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 6

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 7

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 8

Redakcja Naukowa ks. Tadeusz Brzegowy, ks. Angelo Colacrai SSP, ks. Jan Łach, ks. Franciszek Mickiewicz SAC, ks. Antoni Tronina, ks. Julian Warzecha SAC Redakcja Honorowa kard. Józef Glemp, kard. Henryk Gulbinowicz, kard. Franciszek Macharski, abp Henryk Muszyński, abp Stanisław Nowak, abp Wojciech Ziemba, bp Adam Odzimek, bp Edward Samsel, bp Andrzej Suski, bp Jan Szlaga, bp Adam Śmigielski Tłumacze ksiąg ks. Krzysztof Bardski, ks. Michał Bednarz, ks. Stanisław Bielecki, ks. Tadeusz Brzegowy, abp Stanisław Gądecki, o. Piotr Gryziec OFMConv., ks. Stanisław Hałas SCJ, ks. Stanisław Haręzga, ks. Józef Homerski, ks. Stanisław Jankowski SDB, Andrzej Kondracki, ks. Józef Kozyra, Anna Kuśmirek, ks. Franciszek Mickiewicz SAC, o. Andrzej Mrozek SJ, ks. Zbigniew Niemirski, ks. Antoni Ołów, ks. Hubert Ordon SDS, ks. Antoni Paciorek, ks. Zdzisław Pawłowski, ks. Stanisław Potocki, ks. Ryszard Rubinkiewicz SDB, ks. Ryszard Rumianek, o. Adam Sikora OFM, ks. Henryk Skoczylas CSMA, o. Stanisław Stańczyk CSsR, ks. Andrzej Strus SDB, Jerzy Suchy, ks. Stefan Szymik MSF, o. Edmund Świerczek OFM, ks. Antoni Tronina, ks. Julian Warzecha SAC, ks. Józef Winiarski CSMA, o. Piotr Włodyga OSB, o. Gabriel Witaszek CSSR, ks. Bernard Wodecki SVD, ks. Jan Załęski Rewizja przekładu ks. Krzysztof Bardski, Albert Gorzkowski, ks. Józef Kudasiewicz, ks. Stanisław Mędala CM, Marek Piela, ks. Stanisław Pisarek, ks. Jan Kanty Pytel, ks. Andrzej Strus SDB, bp Jan Szlaga, ks. Edward Szymanek TChr Autorzy komentarzy ks. Dariusz Bartoszewicz, ks. Michał Bednarz, ks. Piotr Briks, ks. Tadeusz Brzegowy, ks. Waldemar Chrostowski, ks. Dariusz Dogondke, ks. Mariusz Górny SSP, ks. Stanisław Hałas SCJ, ks. Ryszard Kempiak SDB, o. Andrzej Kiejza OFMCap., ks. Józef Kozyra, ks. Janusz Kręcidło MS, Anna Kuśmirek, ks. Janusz Lemański, o. Waldemar Linke CP, ks. Franciszek Mickiewicz SAC, ks. Zbigniew Niemirski, ks. Antoni Paciorek, ks. Zdzisław Pawłowski, ks. Wojciech Pikor, ks. Bogdan Poniży, ks. Stanisław Potocki, ks. Waldemar Rakocy CM, ks. Henryk Skoczylas CSMA, o. Stanisław Stańczyk CSsR, ks. Andrzej Strus SDB, ks. Mariusz Szmajdziński, o. Edmund Świerczek OFM, ks. Antoni Tronina, ks. Julian Warzecha SAC, o. Piotr Włodyga OSB, Michał Wojciechowski, ks. Mirosław Wróbel, ks. Stanisław Wypych CM Redakcja ks. Mariusz Górny SSP, ks. Marcin Romanowski SSP, Krzysztof Stopa, ks. Ryszard Tomaszewski SSP, Piotr Walewski, ks. Wojciech Turek SSP, ks. Bogusław Zeman SSP Współpraca ks. Krzysztof Siwek, Ewa Środa, Urszula Topczewska Korekta literacka Henryk Duda, Ilona Kisiel, Stanisław Koziara, Tamara Książczak-Przybysz, Beata Kułak, Bożena Matuszczyk, Anna Pietrzak, Magdalena Smoleń-Wawrzusiszyn, Mirosława Ołdakowska-Kuflowa, Ewa Zdrojewska

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 9

SŁOWO WSTĘPNE REDAKCJI NAUKOWEJ

Sługa Boży Jan Paweł II u progu nowego tysiąclecia gorąco zaprosił wiernych do czytania Pisma Świętego: „Aby poznać prawdziwą tożsamość Chrystusa, chrześcijanie powinni (...) powrócić z odnowionym zapałem do Biblii, „czy to przez świętą Liturgię, przepełnioną Bożymi słowami, czy przez pobożną lekturę, czy przez odpowiednie do tego instytucje i inne pomoce”. W tekście objawionym sam Ojciec niebieski wychodzi nam bowiem z miłością na spotkanie i rozmawia z nami, ukazując nam naturę Jednorodzonego Syna oraz swój plan zbawienia ludzkości” (Tertio millennio adveniente, 40). Wsłuchując się w ten nakaz, Towarzystwo Świętego Pawła podjęło w 1996 r. inicjatywę nowego tłumaczenia Pisma Świętego z języków oryginalnych na język polski oraz przygotowania krótkich, praktycznych komentarzy do każdej perykopy. Inicjatywa ta spotkała się z wielkim zainteresowaniem ze strony wiernych oraz zyskała akceptację Episkopatu Polski. Do realizacji projektu zaproszono kilkudziesięciu biblistów i polonistów z różnych ośrodków w Polsce i spoza jej granic. Prace przebiegały w kilku etapach. Najpierw bibliści egzegeci opracowywali przekłady poszczególnych ksiąg z języka hebrajskiego, aramejskiego i greckiego. Za podstawę do przekładu służyły najnowsze wydania krytyczne tak Nowego, jak i Starego Testamentu: Biblia Hebraica Stuttgartensia, ed. K. Elliger, W. Rudolph, H. P. Rüger, Stuttgart 19904; Novum Testamentum Graece, ed. B. Aland et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. Martini, B. Metzger, Stuttgart 199327. Te krytyczne wydania podają nie tylko teksty według najstarszych i najlepszych rękopisów (kodeksów), ale i inne ważne świadectwa pomocne do ustalenia brzmienia oryginalnej formy tekstu natchnionego. Następnie przekłady te były opiniowane przez kilkuosobowy zespół specjalistów. Podczas spotkań roboczych zespół ten wspólnie z autorem tłumaczenia starał się udoskonalić i dopracować jak najlepsze brzmienie przekładu. Taka metoda wspólnego opracowywania każdej z ksiąg Biblii, choć bardzo żmudna i pracochłonna, znacznie podniosła walory przygotowywanego przekładu. Następny etap prac dotyczył redakcji komentarzy i innych tekstów pomocniczych. Ponieważ prace nad Nowym Testamentem zostały ukończone wcześniej niż nad Starym Testamentem, Wydawnictwo oraz Redakcja zdecydowały o oddaniu do rąk Czytelników w 2005 r. pierwszej części dzieła, którą był przekład Nowego Testamentu i Księgi Psalmów wraz z tekstami wyjaśniającymi. Nadesłane do Wydawnictwa liczne uwagi i propozycje Czytelników stały się bodźcem do dalszej pracy Redakcji nad tymi tekstami, dzięki czemu w niniejszym wydaniu została zamieszczona ich wersja poprawiona i udoskonalona. Natomiast prace nad Starym Testamentem trwały jeszcze parę lat i w 2008 r., roku poświęconym św. Pawłowi z Tarsu, w czasie, gdy w Rzymie obraduje Synod Biskupów poświęcony Pismu Świętemu, możemy przekazać Czytelnikom całą Biblię. W ten sposób Czytelnicy, dający wiele wyrazów swojego zainteresowania niniejszą edycją Pisma Świętego, będą mogli w pełni skorzystać z owoców pracy Kolegium Redakcyjnego. Wszystkim pracom nad ostatecznym kształtem dzieła przyświecał jeden cel: przygotować przekład i komentarze w takiej formie, aby treść Ksiąg świętych została wiernie oddana i objaśniona w poprawnym, współczesnym i komunikatywnym języku polskim. Wierność orędziu

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 10

biblijnemu prowadziła do wierności dzisiejszemu Czytelnikowi, który jest adresatem tego orędzia. Wyjście naprzeciw współczesnemu Czytelnikowi widoczne jest w szacie językowej przekładu. Starano się uwolnić język przekładu od form zawiłych i archaicznych, które mogłyby utrudnić odbiór treści Pisma Świętego. Nieliczne słowa greckie i hebrajskie zostały podane w uproszczonej transkrypcji. Ich obecność w niniejszym dziele oraz wybór tłumaczy fakt, że stanowią one etymologiczne źródło ważnych terminów polskich z zakresu języka religijnego. Lepszemu zrozumieniu tekstu biblijnego przez współczesnego odbiorcę służą także wyjaśniające teksty poboczne, które są obszerne i obejmują wiele aspektów: 1. Wprowadzenia do poszczególnych ksiąg oraz do ich większych zbiorów (np. do Pięcioksięgu, Ewangelii czy Listów św. Pawła) zawierają informacje o autorach i adresatach ksiąg, podają okoliczności ich powstania oraz zarysowują poruszoną w księgach problematykę. 2. Przypisy wyjaśniające zawierają najbardziej konieczne informacje, wspomagające rozumienie tekstu biblijnego. Stąd ich najbliższe sąsiedztwo z tekstem świętym i rozmieszczenie na zewnętrznych marginesach stronic. Sprawne korzystanie z tych pomocy umożliwia system odnośników literowych, np. (a), umieszczonych przy słowach lub frazach, które zostały wyjaśnione w przypisie. 3. Praktyczny komentarz do każdej perykopy zawiera wyjaśnienie głównej myśli wyodrębnionego fragmentu oraz wydobywa jego przesłania dla dzisiejszego czytelnika. Zamieszczenie komentarza bezpośrednio pod tekstem biblijnym i powtórzenie tytułu komentowanej perykopy ma ułatwić czytelnikowi skojarzenie tekstu i jego opracowania. 4. Odnośniki do innych miejsc w Biblii zostały umieszczone na marginesach wewnętrznych. Umożliwiają one szybkie odnalezienie fragmentów, w których poruszane są te same lub podobne problemy lub pojawiają się te same osoby lub ważne terminy. W niektórych księgach Starego Testamentu i w Ewangeliach, na wysokości śródtytułów podano czcionką pogrubioną odnośniki do tekstów równoległych. Dotyczy to przede wszystkim Ewangelii synoptycznych (Mt, Mk, Łk). 5. W Słowniku, umieszczonym na końcu, wyjaśniono 189 terminów biblijnych, często pojawiających się w Piśmie Świętym. W tekście biblijnym zostały one oznaczone literą (s). 6. Tablice chronologiczne oraz mapy, umieszczone również na końcu, przybliżają kontekst historyczny i geograficzny wydarzeń biblijnych. Znak (+) umieszczony przy odnośniku biblijnym informuje, że należy sięgnąć do przypisu lub komentarza danego miejsca, gdzie konkretne zagadnienie zostało już omówione. Imię własne Boga Izraela – JHWH tłumaczymy jako ‘Pan” lub ‘Bóg”, zgodnie z tradycją ukształtowaną już na kilka wieków przed Chrystusem, według której podczas lektury tekstu hebrajskiego nie wymawiano imienia Bożego. Świadectwem tej starożytnej tradycji jest greckie tłumaczenie Starego Testamentu (Septuaginta) i Nowy Testament, gdzie imię to zostało zastąpione terminem „Kyrios” (Pan). Dla informacji czytelnika stosujemy pisownię wielkimi literami PAN (np. Wj 3,2.4; Ps 1,2.6; Iz 1,4) i BÓG (np. Ps 69,7; Iz 1,24; Jr 2,19) w miejscach, gdzie wyrazy te zastępują imię JHWH. Ta wielopoziomowa pomoc znalazła swój wyraz w nowoczesnym i przejrzystym układzie graficznym strony. Stanowi on znaczną innowację pośród znanych wydań Biblii w języku polskim. Oddajemy do rąk Czytelników dzieło, które w szacie językowej czy precyzji przekładu z pewnością będzie jeszcze doskonalone w kolejnych wydaniach. W tym względzie liczymy także na życzliwą pomoc Czytelników.

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 11

Metoda pracy w grupie nad ostatecznym brzmieniem tekstów, a jeszcze bardziej świadomość pierwszeństwa słowa Bożego przed ludzkim, skłoniły Redakcję do umieszczenia nazwisk tłumaczy i autorów komentarzy w ogólnym spisie autorów. Biblia, zarówno Stary, jak i Nowy Testament, ukazują ludzi w drodze: patriarchowie zmierzający do Ziemi Obiecanej, Izraelici w wędrówce z niewoli egipskiej, Żydzi i prozelici pielgrzymujący do świątyni jerozolimskiej, Paweł na misyjnych drogach głoszenia Ewangelii. Podobnie czytelnik, który otwiera Pismo Święte, podejmuje wędrówkę przez kultury, cywilizacje, języki, spotyka zawody, instytucje, rozwiązania prawne, z których wiele wyszło już z użycia. Ale wśród tych wszystkich zmieniających się ludzkich rzeczywistości i uwarunkowań zawsze jest obecny ten sam Bóg, kochający każdego człowieka i zapraszający go do wspólnoty z sobą oraz do braterstwa z innymi ludźmi. Czytając Pismo Święte, mężczyźni i kobiety włączają się w tę wielką wędrówkę ku transcendencji, ku sacrum, ku Bogu i wiecznej Ojczyźnie w niebieskiej Jerozolimie, gdzie Chrystus zasiada po prawicy Ojca i dokąd zaprasza ludzi wszystkich ras i pokoleń. Stając w pokorze jako słudzy słowa Bożego, wyrażamy głębokie pragnienie, aby nasz trud przyczynił się do rozszerzania się i rozsławiania słowa Pańskiego (2Tes 3,1). Niech dla Szanownych Czytelników słowo to staje się światłem na wszystkich drogach życia (Ps 119,105). Redakcja

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 12

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 13

SŁOWO WSTĘPNE WYDAWCY Pan przygotował swoje słowo jako pokarm dla naszych umysłów, tak jak przygotował chleb dla naszego ciała. Kiedy jesteście smutni, otwórzcie Pismo Święte, a znajdziecie słowa, które was pocieszą. Podobnie kiedy macie wątpliwości, kiedy nęka was strach i niepewność, kiedy stoicie przed ważnymi wyborami, zróbcie to, co robili święci: z każdą troską szli do źródła... Słowo Boże jest pierwszym i najważniejszym źródłem Prawdy i to Bóg czuwa nad wszystkim. Ileż to razy doświadczyliśmy Jego działania! bł. Jakub Alberione

Błogosławiony Jakub Alberione, założyciel zakonnej Rodziny Świętego Pawła, przekazał jej charyzmat głoszenia Ewangelii przez środki społecznego przekazu. Na pierwszym miejscu działalności wydawniczej stawiał on apostolstwo biblijne, czego wyrazem było m.in. powołanie do istnienia w 1924 r. Międzynarodowego Katolickiego Stowarzyszenia Biblijnego (SOBICAIN), uroczyście zatwierdzonego w 1960 r. przez bł. Jana XXIII. Stowarzyszenie to, działając w strukturach zakonnych Towarzystwa Świętego Pawła, zajmuje się szeroko rozumianym apostolstwem biblijnym. W tym celu podejmuje różnorodne inicjatywy, jednak przede wszystkim przygotowuje i publikuje tłumaczenia Biblii na różne języki, dodając do nich komentarz duszpasterski, wyjaśniający sens przekazu biblijnego i jego znaczenie dla współczesnego człowieka. Owocem pracy SOBICAIN-u są przekłady Pisma Świętego na języki: angielski, hiszpański, francuski, portugalski, włoski i chiński oraz na liczne języki etniczne: tagaog, cebuano, ilongo (Filipiny), quichua (Ekwador), quechua (Peru) i guarani (Paragwaj). Od zarania swojej obecności w Polsce, czyli od 1934 r., pauliści podejmowali starania o wydanie nowego przekładu Pisma Świętego. W 1936 r. nakładem Apostolstwa prasy Towarzystwa Świętego Pawła ukazały się Ewangelie z komentarzem katechetycznym. Kardynał Eugenio Pacelli, ówczesny sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, a późniejszy papież Pius XII, w liście do Wydawcy napisał: „Hołd synowski, złożony Jego Świątobliwości przez ofiarowanie Mu Ewangelii świętej w języku polskim, w nowym przekładzie dla ludu, jest miłą dla niego sposobnością, z której korzysta, żeby ponownie wyrazić swoje gorące pragnienie, iżby ta wielka księga Boża coraz więcej rozchodziła się między wiernymi dla tym szybszego i pewniejszego odrodzenia w dziedzinie życia i pobożności chrześcijańskiej”. Przerwaną z powodów politycznych po II wojnie światowej działalność wydawniczą pauliści podjęli na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, kiedy to zgromadzenie zakonne odradzało się w swoich strukturach. Dzięki uprzejmości Wydawnictwa Pallottinum Towarzystwo Świętego Pawła mogło na nowo podjąć apostolstwo biblijne, wydając w 1984 r. Nowy Testament dla młodzieży w przekładzie Biblii Tysiąclecia. W 1996 r. JE bp Kazimierz Romaniuk powierzył Edycji Świętego Pawła opublikowanie dziewiątego wydania własnego

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 14

przekładu Nowego Testamentu. W 1998 r. Edycja Świętego Pawła, w trosce o lepsze rozumienie słowa Bożego w czasie Mszy Świętej, podjęła inicjatywę wydawania biuletynu liturgicznego Dzień Pański, którego dziesięciolecie istnienia obchodzimy w tym roku. W 1996 r. z inicjatywy paulistów podjęto prace nad nowym przekładem Pisma Świętego z języków oryginalnych na język polski oraz przygotowaniem komentarza duszpasterskiego, zgodnie z założeniami SOBICAIN-u. Inicjatywa ta skupiła grono kilkudziesięciu biblistów i polonistów, którzy dzielili się swoją specjalistyczną wiedzą, ale i dawali świadectwo głębokiej wiary w słowo Boże. W 2005 r. wydanie Nowego Testamentu i Księgi Psalmów uwieńczyło pierwszy etap prac. Wydarzenie to wpisało się w obchody czterdziestej rocznicy uchwalenia na II Soborze Watykańskim Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym Dei verbum. Po dwunastu latach żmudnej pracy całego Kolegium Redakcyjnego oddajemy do rąk Czytelników kompletne dzieło – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Jako znak Opatrzności Bożej poczytujemy sobie okoliczności, w których dochodzi do finalizacji tak wielkiego przedsięwzięcia. Ma to miejsce w roku przygotowania i samej celebracji jubileuszu dwutysiąclecia narodzin Świętego Pawła, Apostoła Narodów. Jest to również rok, w którym będzie obradował Synod Biskupów, podejmując temat „Słowo Boże w życiu i misji Kościoła”. Ten szeroki eklezjalny kontekst kieruje naszą myśl ku osobie Założyciela paulistów, bł. Jakuba Alberione, który zabiegał o to, aby specyficzne apostolstwo Zgromadzenia było pełnione „zawsze z Kościołem i w Kościele”. Naszej radości dopełnia również fakt, że w 2008 roku dziękujemy Bogu za trzydziestą rocznicę odrodzenia w Polsce Towarzystwa Świętego Pawła, które wraz z całą Rodziną Świętego Pawła nazywane było przez Błogosławionego Założyciela „Świętym Pawłem żyjącym dzisiaj”. Życzymy Drogim Czytelnikom owocnego spotkania z Bogiem żyjącym w swoim słowie. Niech Pismo Święte, dzięki wytrwałej lekturze dokonywanej w duchu, w jakim zostało ono napisane, staje się przewodnikiem dla myśli i serc wszystkich, tak jak nauczał bł. Jakub Alberione. Święty Paweł Apostoł niech dla wszystkich czcicieli Bożego słowa wyprasza „światłe oczy serca” (Ef 1,18), aby odnaleźli w tym słowie drogi prowadzące do zbawienia.

ks. Tomasz Lubaś SSP Dyrektor Generalny Edycji Świętego Pawła

ks. Roman Mleczko SPP Przełożony Towarzystwa Świętego Pawła w Polsce

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 15

WYKAZ SKRÓTÓW SKRÓTY BIBLIJNE ST Ab Ag Am Ba Dn Est Ez Ezd Ha Hi Iz Jdt Jl Jon Joz Jr Koh Kpł 1Krl 2Krl 1Krn 2Krn Lb

Księga Abdiasza Księga Aggeusza Księga Amosa Księga Barucha Księga Daniela Księga Estery Księga Ezechiela Księga Ezdrasza Księga Habakuka Księga Hioba Księga Izajasza Księga Judyty Księga Joela Księga Jonasza Księga Jozuego Księga Jeremiasza Księga Koheleta Księga Kapłańska Pierwsza Księga Królewska Druga Księga Królewska Pierwsza Księga Kronik Druga Księga Kronik Księga Liczb NT

Ap Dz Ef Flm Flp Ga Hbr J 1J 2J 3J Jk Jud Kol

Apokalipsa św. Jana Dzieje Apostolskie List do Efezjan List do Filemona List do Filipian List do Galatów List do Hebrajczyków Ewangelia według św. Jana Pierwszy List św. Jana Drugi List św. Jana Trzeci List św. Jana List św. Jakuba List św. Judy List do Kolosan

Stary Testament Lm 1Mch 2Mch Mdr Mi Ml Na Ne Oz Pnp Prz Ps Pwt Rdz Rt Sdz 1Sm 2Sm So Syr Tb Wj Za

Księga Lamentacji Pierwsza Księga Machabejska Druga Księga Machabejska Księga Mądrości Księga Micheasza Księga Malachiasza Księga Nahuma Księga Nehemiasza Księga Ozeasza Pieśń nad Pieśniami Księga Przysłów Księga Psalmów Księga Powtórzonego Prawa Księga Rodzaju Księga Rut Księga Sędziów Pierwsza Księga Samuela Druga Księga Samuela Księga Sofoniasza Mądrość Syracydesa Księga Tobiasza Księga Wyjścia Księga Zachariasza

Nowy Testament 1Kor 2Kor Łk Mt Mk 1P 2P Rz 1Tes 2Tes 1Tm 2Tm Tt

Pierwszy List do Koryntian Drugi List do Koryntian Ewangelia według św. Łukasza Ewangelia według św. Mateusza Ewangelia według św. Marka Pierwszy List św. Piotra Drugi List św. Piotra List do Rzymian Pierwszy List do Tesaloniczan Drugi List do Tesaloniczan Pierwszy List do Tymoteusza Drugi List do Tymoteusza List do Tytusa

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 16

POZOSTAŁE SKRÓTY I OZNACZENIA aram. dosł. gr. hebr. KKK łac. LXX n

aramejski dosłownie grecki hebrajski Katechizm Kościoła Katolickiego łaciński Septuaginta, grecki przekład ST werset następujący po podanym (np. Mt 1,1n – oznacza odesłanie do Ewangelii według św. Mateusza, rozdziału 1, wersetów 1 i 2) nn następne wersety (np. Mt 1,1nn – oznacza odesłanie do Ewangelii według św. Mateusza, rozdziału 1, wersetów 1 i następnych, bez podania zakresu) por. porównaj w./ww. werset/wersety (przed cyfrą lub liczbą arabską, np. w. 18; ww. 18-20) zob. zobacz

a, b, c...

s [17]

+

odnośniki, które odsyłają z tekstu głównego do przypisów umieszczonych na zewnętrznych kolumnach stron. Objaśniane w przypisach słowa lub zwroty podane są w takiej formie gramatycznej, w jakiej występują w tekście głównym. Dla ułatwienia jedynie nazwy geograficzne i imiona zostały podane w mianowniku. oznaczenie słów w tekście biblijnym, które zostały wyjaśnione w Słowniku. w nawias kwadratowy ujęto numery wersetów, które nie zachowały się w najważniejszych starożytnych rękopisach. Tekst wersetu według tradycyjnych rekonstrukcji podano w odpowiednim przypisie. znak, który odsyła do miejsca w Piśmie Świętym, gdzie dane zagadnienie zostało już wyjaśnione lub szerzej omówione. Może to być albo odsyłacz do przypisu na zewnętrznych kolumnach strony (np. Mt 1,1+), albo do komentarza na dole strony (np. Mt 1,1-17+).

Kursywa w tekście biblijnym wskazuje na cytaty z innych ksiąg Pisma Świętego.

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 17

ZANIM ZACZNIESZ CZYTAĆ PISMO ŚWIĘTE

Zanim rozpocznie się lekturę Bożego słowa, trzeba spełnić kilka niezbędnych warunków. Są one konieczne do tego, aby Pismo Święte przyjąć z wiarą, bo tylko wówczas docieramy do sensu tego słowa. Księgę Biblii można czytać jak każde inne dzieło pisane. Wówczas lektura będzie dostarczać informacji literackich, historycznych, społecznych, kulturowych, a nawet ekonomicznych, w zależności od nastawienia czytelnika. Taka lektura, prawdziwa w jakimś znaczeniu, nigdy nie pozwoli jednak dojść do całej prawdy, jaką Pismo Święte rzeczywiście zawiera. Natchnione przez Ducha Świętego słowa należy czytać tak, aby odkryć w nich to, co Bóg chce nam przekazać. Warunki, które powinny poprzedzić lekturę Pisma Świętego, nie są trudne. Dotyczą one postawy serca kogoś, kto szuka Boga w Jego słowie, kto stara się Go zrozumieć i przyjąć do swojego życia Jego światło. Pierwszym warunkiem jest wiara w natchniony sens świętych słów Pisma. Właśnie wiara odróżnia zwykłą analizę tekstu, podjętą choćby z punktu widzenia literackiego, od lektury religijnej. Wiara ta powinna ujmować dwie istotne sprawy. Po pierwsze, powinna opierać się na przyjęciu tego wszystkiego, co należy do skarbca wiary całego Kościoła. Chodzi o to, aby czytający Biblię wierzył w to, w co wierzy Kościół. Po drugie, chodzi o taki aspekt wiary, który polega na przyjęciu prawdy, że Pismo Święte jest natchnionym i skierowanym do nas słowem Bożym. Słowo Boga jest różne od ludzkich słów. Pochodzące od Boga natchnienie ma ważny skutek: autor piszący pod działaniem Ducha Świętego przekazuje naukę pewną, którą Bóg zamierzył przekazać i w której nie ma żadnego błędu. Wierzący czytelnik Biblii, prowadzony przez Ducha Świętego, będzie powoli, ale sukcesywnie, wchodził do skarbca Bożego objawienia, gdzie znajdzie prawdę o samym Bogu, o Jego stałej miłości do człowieka, o zamiarze zbawienia ludzkości oraz prawdę o historii człowieka; o takiej historii, jaka ona rzeczywiście jest. Tu ze zdziwieniem odkryjemy najpierw to, że Bóg nas stworzył na swój obraz i podobieństwo. Zobaczymy, że człowiek przez własny zły wybór zerwał żywą więź przyjaźni z Bogiem, lecz w głębi swojego słabego serca szuka drogi powrotu do domu Ojca, podobnie jak czyni to marnotrawny syn w przypowieści Jezusa. Żadna inna księga, nawet napisana przez osoby święte i zawierająca najpobożniejsze – według ludzkiej oceny – prywatne objawienia, nie może być postawiona na równi z Biblią. Tak długo nie będziemy w stanie odczytać prawdziwego sensu Pisma Świętego, jak długo będzie ono dla nas tylko jedną z wielu książek. Lektura Biblii połączona z wiarą pozwala uczynić z niej punkt odniesienia dla naszego życia duchowego, a w szczególności życia modlitwy i konkretnych życiowych wyborów. Drugim warunkiem jest przyjęcie działania Ducha Świętego, poddanie się Jego kierownictwu podczas lektury słowa Bożego. Duch Święty natchnął słowa Biblii i jest w nich obecny. On zna głębokości Boga samego (por. 1Kor 2,10). I to właśnie On prowadził myśl autorów biblijnych po ścieżkach Bożej prawdy. Bez Jego pomocy nie byłoby możliwe zrozumienie i poprawne przekazanie tego, co zamierzył Bóg. Skoro Duch Święty natchnął słowa

00_poczatek:Nowy Testament i Psalmy

9/3/08

2:03 PM

Page 18

Biblii, to tylko On może pomóc w ich poprawnym rozumieniu. Dlatego tak ważna jest modlitwa o pomoc Ducha Świętego i otwarcie się na Jego działanie. W Drugim Liście św. Piotra czytamy takie słowa: Wiedzcie jednak, że żadnego proroctwa w Piśmie nie można wyjaśniać według własnego uznania. Proroctwo bowiem nigdy nie powstawało z ludzkiej woli, ale w imieniu Boga głosili je ludzie kierowani przez Ducha Świętego (2P 1,20n). Święty Piotr zawarł w tym fragmencie trzeci warunek prawidłowej i owocnej lektury Biblii, można go nazwać lekturą kościelną. Nie chodzi tu o to, czy Biblię czyta się w kościele, np. podczas liturgii, ale o to, czy czyta się ją razem z żywą wspólnotą Kościoła. Bez głosu Tradycji, bez orzeczeń Magisterium Kościoła, bez tego, co nazywamy wyczuciem wiary wszystkich wierzących, narażamy się na lekturę bardzo subiektywną, która może prowadzić w kierunku własnych oczekiwań a nie do poprawnego odczytania sensu natchnionych słów. A niebezpieczeństwo jest wielkie, bo z błędnej lektury może wyniknąć błędne życie! Aby uniknąć takich konsekwencji, katolickie wydania Biblii posiadają towarzyszące tekstowi świętemu wyjaśnienia w postaci wstępów do ksiąg, przypisów i komentarzy. Stanowią one cenną pomoc we właściwym rozumieniu sensu danego fragmentu. I wreszcie czwarty warunek. Tym razem jest on bardziej osobisty, subiektywny. Do lektury Pisma Świętego, jak oddech do życia, potrzebne jest milczenie, pojmowane jako forma dystansu od wszelkiego hałasu. Lucien Chenevi`ere, trapista, w książce Bramy milczenia. Dyrektorium Duchowe (wyd. pol. 1984) ukazuje ludziom pragnącym prowadzić życie kontemplacyjne konieczność zadbania o milczenie. Mają temu pomóc wskazania, które są sformułowane w kilku ważnych postulatach: 1. Uciszaj wewnętrzny hałas. 2. Unikaj wewnętrznych dyskusji. 3. Zwalczaj wewnętrzne obsesje. 4. Oddalaj troskę o samego siebie. Tak wiele dzieje się w naszym wnętrzu. Jest ono jakby odrębnym światem, w którym dochodzi do głosu to, co dzieje się na zewnątrz, niekiedy jest to nawet bardziej spotęgowane. Dlatego trzeba nauczyć się najpierw obserwować to, co dzieje się w sercu, a potem to kontrolować, umieć nad tym zapanować. Chodzi tu o coś więcej niż tylko o bezpośrednie przygotowanie do modlitwy. Trzeba stworzyć wokół siebie i w sobie strefę milczenia, wydzielić czas i miejsce dla modlitwy, dla chwili refleksji i zastanowienia. Bez tego trudno przyjąć Boże słowo i nauczyć się autentycznego słuchania. Czytanie ksiąg Nowego Testamentu dobrze jest rozpocząć od najstarszej spośród Ewangelii – według św. Marka i porównać ją z Ewangeliami według św. Mateusza i św. Łukasza. Następnie można przejść do Dziejów Apostolskich, a potem do Ewangelii według św. Jana i listów Janowych. W dalszej kolejności czytamy listy św. Pawła i pozostałe listy, tzw. listy katolickie: św. Jakuba, Pierwszy i Drugi List św. Piotra, List św. Judy, a na końcu czytamy Apokalipsę św. Jana, do zrozumienia której potrzebna jest dobra znajomość Biblii. Stopniowo, w miarę poznawania Pisma Świętego, zasmakujemy w natchnionych modlitwach Psalmów, w wyroczniach Proroków. Wreszcie uważny czytelnik odkryje, choć z pewnym wysiłkiem, obecność Chrystusa w księgach historycznych Starego Testamentu i w pismach mędrców Izraela. Każdy, kto słucha tych moich słów i wprowadza je w czyn, jest podobny do człowieka rozsądnego, który zbudował dom na skale. Spadł ulewny deszcz, wezbrały rzeki, zerwały się silne wiatry i uderzyły w ten dom. Ale on nie runął, bo zbudowany był na skale (Mt 7,24-25). Właśnie tymi słowami Pan Jezus kończy Kazanie na Górze (Mt 5 – 7), w którym porusza najważniejsze zagadnienia w powołaniu ucznia. Jezus przypomina, że celem słuchania słowa jest posłuszeństwo i wynikająca z niego przemiana życia.

1A:1A

9/3/08

2:04 PM

Page 19

WPROWADZENIE DO PISMA ŚWIĘTEGO

Pismo Święte księgą Objawienia Bożego W centrum chrześcijańskiej wiary znajduje się osoba Jezusa Chrystusa. Chrześcijanie wierzą, że Jezus Chrystus jest jedynym Słowem, przez które Bóg stwarza i zbawia świat. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim istnieje. On jest obrazem Boga niewidzialnego. Człowiek tylko przez Niego dostępuje łaski pojednania z Bogiem i staje się uczestnikiem Boskiej natury. Poznanie i przyjęcie Chrystusa dokonuje się przez dar Jego Ducha. Bóg posyła do ludzkich serc Ducha swojego Syna, aby ludzie rodzili się do nowego życia i rozpoznawali w Bogu swojego Ojca. Przez Ducha Świętego wierzący otrzymują od Chrystusa dary niezbędne do kształtowania się na Jego wzór. Jednym z tych darów jest Pismo Święte. Zawiera ono ludzkie słowa, które na różne sposoby przekazują jedyne Słowo Boga. Chrześcijanie wierzą, że księgi Pisma Świętego zawierają pełne objawienie potrzebne człowiekowi, aby mógł zrealizować swoje człowieczeństwo i osiągnąć życie wieczne. Kiedy słowa Pisma Świętego są czytane i interpretowane z otwartością na dar Ducha Świętego, przestają być martwą literą, a stają się komunikowaniem jedynego Słowa Boga żywego. Pośród ksiąg Pisma Świętego szczególne miejsce zajmują Ewangelie, które są głównym świadectwem o życiu i nauce Jezusa Chrystusa, Jego Męce i Zmartwychwstaniu. Początkom Kościoła poświęcone są bezpośrednio pozostałe księgi NT. Poznanie Chrystusa nie może być jednak pełne bez lektury ST. Nauczanie ST jest bowiem częścią objawienia, które osiąga swój punkt kulminacyjny w życiu i nauczaniu Jezusa Chrystusa, poprzedza je i przygotowuje, aby mogło zostać prawidłowo zrozumiane i przyjęte. W osobie Jezusa Chrystusa pełnia bóstwa zamieszkała na sposób cielesny. Odwieczne Słowo Boga stało się obecne w świecie jako prawdziwy człowiek. Jezus Chrystus, Bóg i człowiek, jest więc doskonałym i ostatecznym Słowem Ojca i dlatego nie należy już oczekiwać żadnego nowego objawienia publicznego. Chrześcijanie wezwani są do ciągłego wnikania w objawienie, które otrzymali, i do odkrywania jego znaczenia dla swojego życia. Ewentualne nowe objawienia mają charakter prywatny i mogą być przyjmowanie tylko jako pomoc w pełniejszym przeżywaniu nauki Chrystusa. Wiara chrześcijańska nie może przyjmować „objawień”, które chciałyby w jakiś sposób ulepszać, poprawiać czy uzupełniać objawienie, którego wypełnieniem jest Chrystus. Pismo Święte księgą Boga Pismo Święte rodziło się w łonie wspólnoty wierzących, którzy dzielili się swoim doświadczeniem obecności Boga i opowiadali o swoim niezwykłym spotkaniu z Panem (Ps 78,2-4). Początkowo przekazywanie Objawienia dokonywało się ustnie, przede wszystkim w rodzinach i sanktuariach (tak było w ST), bądź też w formie publicznego nauczania apostołów (w czasach NT). Stopniowo jednak przekazywane tradycje były utrwalane na piśmie i spisywane na zwojach papirusu lub pergaminu. Autorzy tych tekstów czasami przystępowali do tej pracy z własnej inicjatywy, ale często też na wyraźne polecenie Boże. W ST na przykład często powtarza się nakaz Boga: Weź i zapisz to w księdze. Takie 19

1A:1A

9/3/08

2:04 PM

Page 20

polecenie otrzymuje Mojżesz (Wj 17,14; 34,1-27), Izajasz (Iz 30,8), Jeremiasz (Jr 36,2.5. 28-32), Daniel (Dn 12,4) i inni. Cel ich działalności pisarskiej bardzo jasno wyraża tekst Iz 30,8: Teraz pójdź, wypisz to na tabliczce, przy nich, i opisz to w księdze, żeby służyło na przyszłe czasy jako wieczyste świadectwo. W czasach, kiedy jeszcze niewielu ludzi znało sztukę pisania i czytania, prorocy mieli świadomość, że w przyszłych pokoleniach ich słowa utrwalone na piśmie staną się świadectwem objawienia, którego nie będzie można wytrzeć ani zniszczyć. Słowo spisane i rozpowszechnione w wielu egzemplarzach trwało nawet wtedy, gdy ludzka pamięć okazywała się zawodna. Bóg jednak nie tylko nakazywał spisywać dzieje swojego objawiania się ludziom oraz skierowane do nich orędzie, ale też sam uczestniczył w procesie przekazywania słowa i powstawania ksiąg biblijnych. Towarzyszenie Boga głosicielom Jego słowa i pisarzom nazywamy natchnieniem biblijnym. W sposób szczególny przypisujemy je Duchowi Świętemu. Jego moc sprawiła, że słowo, które Bóg skierował do człowieka, wcieliło się w szatę ludzkich słów. Bóg uczynił słowo ludzkie swoim własnym słowem, dzięki czemu księgi biblijne w sposób pewny, wiernie i bez błędu uczą prawdy, jaka z woli Bożej miała być utrwalona dla naszego zbawienia. Pismo Święte zawiera wszystko, co ludziom jest potrzebne do pełnego życia duchowego. Jego przesłanie musi jednak być podejmowane we wspólnocie wierzących wspartej światłem Ducha Świętego i wciąż na nowo odkrywane w zmieniających się realiach życia. Pismo Święte księgą człowieka Pisarze doświadczający w sobie działania Ducha Świętego, pozostali do końca prawdziwymi autorami i współpracownikami Boga w urzeczywistnianiu Jego dzieła zbawienia. Duch Święty nie zniszczył ich osobowości twórczej i nie wykorzenił ich ze środowiska, w którym żyli. Tak więc do nich należały wybór i ocena dostępnych źródeł, dobór materiału i gatunku literackiego oraz kompozycja dzieła. Posługiwali się oni własnym językiem i stylem, a swój przekaz dostosowywali do potrzeb i poziomu swoich adresatów. Z tej przyczyny podczas czytania ksiąg biblijnych należy brać pod uwagę mentalność ich autorów, kulturę, sposób mówienia i rozumienia świata oraz bogatą symbolikę, którą się posługiwali. Obraz świata autorów biblijnych oparty był o ówczesną wiedzę. Trzeba więc wiedzieć, na przykład, jak w ich czasach wyjaśniano zjawiska przyrodnicze, jakie panowały normy społeczne, jaką prowadzono działalność gospodarczą, jakie zasady obowiązywały przy pisaniu utworów literackich i z jaką literaturą mogli się stykać. Należy również wziąć pod uwagę, że historia, którą autorzy biblijni opowiadają, jest dla nich przede wszystkim nośnikiem przesłania o spotkaniu człowieka z Bogiem, dawcą wolności i życia. Dlatego pisarze biblijni przedstawiali wydarzenia mające konkretne znaczenie dla wspólnoty, do której kierowali swoje pisma. Pomijali natomiast te fakty, które mogły być ważne z historycznego punktu widzenia, ale były drugorzędne dla wiary adresatów i wypływających z niej postaw. Autorzy biblijni korzystali często z istniejących w ich czasach źródeł pisanych, dostosowując ich treść do refleksji, którą chcieli przekazać. Zestawiali ze sobą teksty, które uzupełniały się co do treści, na przekazaniu której im zależało, nawet jeśli te same wydarzenia były w nich przedstawione zupełnie odmiennie z punktu widzenia faktograficznego. Pismo Święte księgą świętą i uświęcającą Działanie Boże w osobie pisarzy biblijnych miało też charakter uświęcający. Duch, do którego natury należy świętość, przeniknął swoją mocą słowo ludzkie, uświęcając je, aby mogło przekazać w pisemnej formie słowo Boga do człowieka. Dlatego zbiór ksiąg biblijnych 20

1A:1A

9/3/08

2:04 PM

Page 21

określany jest właśnie jako Pismo Święte. Bóg nieustannie uświęca również adresatów ksiąg świętych. Ci, którzy wsłuchują się w słowo Boże, aby zrozumieć jego znaczenie dla swojego życia, rzeczywiście zbliżają się do Boga, formują swoje sumienie, zdobywają pokój serca i odnajdują siły do prawego postępowania. Świętość ksiąg biblijnych nie polega na tym, że opisują one wyłącznie świętych i bezgrzesznych ludzi. Autorzy biblijni przedstawiają człowieka w całej prawdzie o nim, ukazują zarówno jego słabość i grzech, jak też nawrócenie i wznoszenie się na wyżyny szlachetności. Historia biblijna zawiera przesłanie, że każdy człowiek wezwany jest do wysiłku poszukiwania prawdy i dobra oraz że na tej drodze może zawsze liczyć na Bożą pomoc. Przykłady upadku wybitnych osób są jednocześnie ostrzeżeniem przed samozadowoleniem i lekceważeniem własnej słabości. Pismo Święte świadczy również o tym, że słowo Boże nie jest skierowane do ludzi doskonałych. Bóg przychodzi ze swoim zbawczym orędziem do każdego człowieka, zniżając się i dostosowując do jego poziomu, możliwości i mentalności. Droga prowadząca do zażyłości z Bogiem przybiera różne formy w zależności od środowiska, kultury i funkcji społecznej, którą dana osoba pełni. Czytelnik Pisma Świętego zostaje zaproszony do doświadczenia obecności Boga w słowie, aby potem odkrywać tę obecność we własnym życiu. Ostatecznym celem lektury Pisma Świętego nie jest zdobycie wiedzy, ale nawiązanie rzeczywistej relacji z Bogiem. Jeden plan Boży w Piśmie Świętym Chrześcijańskie Pismo Święte dzieli się na Stary i Nowy Testament. ST, który jest Biblią narodu żydowskiego, powstawał przez wiele wieków i historyczny proces jego formowania zakończył się praktycznie dopiero przed samymi narodzinami Jezusa Chrystusa. NT powstał w ciągu pierwszego wieku po Chrystusie. ST jest świadectwem życia ludu, który kształtował się wokół Bożej obietnicy zbawienia. Istnienie tego ludu związane było z konkretnym doświadczeniem wyzwolenia z niewoli i obdarowania ziemią, na której mógł żyć i rozwijać się w wolności. Księgi ST opowiadają o tym wyzwoleniu, a potem o historii, w której prorocy wciąż przypominali Izraelitom o fundamencie ich wiary i starali się ukazać jej konsekwencje dla życia jednostek i całego narodu w zmieniających się okolicznościach. Autorzy NT koncentrują się w swoim dziele na osobie Jezusa Chrystusa, który jest ukazany jako wypełnienie zapowiedzi prorockich. NT wyjaśnia też wierzącym, w jaki sposób Życie i Śmierć Chrystusa otwiera im nową drogę życia i przekazuje dary Bożego Ducha. Pismo Święte jest zbiorem różnorodnych tekstów. Podkreśla to nazwa „Biblia”, która jest greckim słowem oznaczającym wielość ksiąg. Są one dziełem różnych, najczęściej nieznanych nam z imienia autorów. Swoją wiarę przekazali oni w postaci opowiadań, listów, wypisów z kronik, legend, zbiorów praw, przysłów, przypowieści, mów, hymnów, poematów, pieśni weselnych, proroctw, lamentacji, modlitw, wizji itd. Ich spotkanie z Bogiem było osobistym przeżyciem, ale również dokonywało się we wspólnocie wierzących. Adresatem objawienia się Boga zawsze był niedoskonały człowiek, żyjący w zmieniających się okolicznościach. Dlatego wiele z otrzymanych przekazów utraciło już swoje znaczenie. Obok niezmiennie ważnych i zawsze aktualnych prawd, znajdujemy w Piśmie Świętym także prawa i pouczenia, które dzisiaj nie są już aktualne. W tej różnorodności rozpoznajemy jednak nieustanne działanie Boga na rzecz człowieka. Często przybierało ono różne formy, dostosowane do jakości ludzkiej odpowiedzi. Boży zamysł osiągnął swoją pełnię w osobie Jezusa Chrystusa, który jest jego ośrodkiem i sercem. Dlatego też całe Pismo Święte winno być interpretowane w perspektywie Chrystusa. Na tym tle zarysowuje się zasadnicza różnica między żydowskim a chrześcijańskim podejściem do ST. Żydzi za najważniejsze uznają pięć pierwszych ksiąg (tzw. Tora). Tradycje 21

1A:1A

9/3/08

2:04 PM

Page 22

w nich zawarte stanowią normę całego życia religijnego, moralnego i społecznego, jak również są kryterium oceny przesłania pozostałych ksiąg. Na drugim miejscu umieszczają księgi prorockie, a dopiero na końcu bardzo urozmaicony pod względem literackim i treściowym zbiór Pism. Chrześcijanie przejęli ST od Żydów, ale czytają go z perspektywy przełomu i wypełnienia, jakie miało miejsce w osobie i działalności Jezusa Chrystusa. Choć wiele tekstów Pierwszego Przymierza ma swoją wartość również wtedy, gdy nie są one odnoszone do Chrystusa, to jednak chrześcijanie odczytują je jako prowadzące do Niego oraz oceniają ich przesłanie i znaczenie w Jego perspektywie. Święty Paweł w Liście do Galatów napisał, że ST był wychowawcą prowadzącym do Chrystusa (Ga 3,24). W Jezusie spełniają się wszystkie dawne obietnice (2Kor 1,20). Chrystus w swych wypowiedziach niekiedy koryguje Prawo (np. Mt 5,21-42), a św. Paweł nawet z nim polemizuje (Ga 3,10-13). Lektura ST uświadamia chrześcijanom, że wraz z upływem czasu zmieniają się formy przeżywania wiary. Chrześcijanie nieustannie muszą podejmować wysiłek przechodzenia od Starego do Nowego Testamentu, to znaczy przemieniania swojego życia wiary według wzoru, jaki otrzymali w osobie Jezusa Chrystusa. Pismo Święte w życiu Kościoła Pismo Święte zawiera żywe słowo, które Bóg nieustannie kieruje do człowieka żyjącego tu i teraz. Minione wydarzenia są w nim wspominane, ponieważ stanowią drogowskaz dla wierzących obecnego czasu. Z tej też przyczyny w czasie liturgii Kościoła bardzo ważnym elementem jest czytanie i rozważanie słowa Bożego. Gdy w Kościele czyta się Pismo Święte, przemawia sam Chrystus. Wszelkie nauczanie Kościoła i badania teologów zaczynają się od refleksji nad słowem Bożym i powinny prowadzić do jego głębszego poznania i zrozumienia. Z drugiej strony, wiara Kościoła stanowi podstawę interpretacji Pisma Świętego, ponieważ to Duch Święty prowadzi wspólnotę wierzących i pozwala jej wnikać w tajemnice Bożego Objawienia. On także pomógł Kościołowi określić, które księgi włączyć do kanonu Pisma Świętego. Święty Augustyn nazywał Pismo Święte listem Boga do człowieka. Oznacza to najpierw, że poprzez czytanie lub słuchanie słowa Bożego dokonuje się, dzięki działaniu Ducha Świętego, osobowe spotkanie ze zbawiającym Bogiem. Poprzez Pismo Święte sam Pan przemawia do tego, kto je czyta, słowem żywym i skutecznym, które nie tylko zawiera orędzie o zbawieniu, ale ma moc urzeczywistniania zbawienia. Dlatego temu słowu należy zaufać, przyjąć je z wiarą i wcielać w życie. Po drugie, jeśli Pismo Święte jest prawdziwym listem Boga, który czeka na odpowiedź, to człowiek wierzący powinien jak najczęściej je otwierać, czytać, rozważać i modlić się jego tekstami. Otwierając swoje serce przed żywym Bogiem, obecnym w swoim słowie, chrześcijanin będzie mógł nawiązać z Nim dialog, jak również będzie w stanie coraz lepiej odkrywać swoje powołanie oraz odpowiedzialność za otaczający go świat.

22

1A:1A

9/3/08

2:04 PM

Page 23

STARY TESTAMENT

1A:1A

9/3/08

2:04 PM

Page 24

1B:1B

9/3/08

2:05 PM

Page 25

WPROWADZENIE DO STAREGO TESTAMENTU

Nazwa „Stary Testament” i jego podział Nazwą „Stary Testament” określa się Biblię żydowską, czyli zbiór ksiąg, które powstały w wierze i tradycji Izraela. Chrześcijanie przejęli go w wersji, jakiej używano w czasach Jezusa i apostołów w greckojęzycznej diasporze, czyli żydowskich wspólnotach poza Palestyną. Zbiór ten zwany jest Septuagintą (LXX) i to właśnie z niego pochodzi znakomita większość biblijnych cytatów w NT. Zawiera on 46 ksiąg, a więc więcej niż Biblia hebrajska, z której korzystali Żydzi w Palestynie. Proces tworzenia się ST zakończył się ostatecznie w czasach Jezusa i apostołów. Dopiero po zniszczeniu świątyni jerozolimskiej w 70 r. po Chr. i ostatecznym upadku żydowskiej autonomii w Judei, Żydzi zdefiniowali zakres swojego zbioru ksiąg świętych, ograniczając go do ksiąg używanych w Palestynie, które spisane były w języku hebrajskim i częściowo aramejskim. Dlatego współczesna Biblia Żydów ma tylko 39 ksiąg i nie obejmuje ksiąg: Tobiasza, Judyty, Barucha, Mądrości i Mądrości Syracydesa oraz Pierwszej i Drugiej Księgi Machabejskiej. Księgi te zwykło się nazywać deuterokanonicznymi lub wtórnokanonicznymi. W czasach Reformacji protestanci przyjęli tę tradycję żydowską, natomiast katolicy i prawosławni (z małymi różnicami) pozostali przy kanonie przyjętym już w IV w., a więc przy zbiorze ksiąg używanym przez greckojęzycznych Żydów w czasach tworzenia się NT. Żydzi wyróżniają w Biblii trzy części: Pięcioksiąg (Tora), Prorocy (Newiim), Pisma (Ketuwim). Pierwsza część, którą często określa się jako „Prawo” albo „Pouczenie”, jest dla Żydów podstawowa. Zawarto w niej świadectwo o wydarzeniach, które utworzyły naród izraelski. Dwie następne części, z których większą rangę przyznaje się Prorokom, traktowane są jako komentarz do Pięcioksięgu. Za księgi prorockie Żydzi uznają przy tym nie tylko księgi zawierające wypowiedzi proroków, ale także księgi: Jozuego, Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela oraz Pierwszą i Drugą Księgę Królewską, które opowiadają o historii Izraelitów w czasach, gdy Bóg przemawiał do nich przez proroków. Każda z trzech części ST zawiera opisy wydarzeń, a także pouczenia, które je wyjaśniają i uzupełniają. W Pięcioksięgu dominującą formą pouczenia jest prawo. Wskazuje ono na to, że dla zachowania otrzymanego od Boga daru wolności, człowiek musi przyjąć postawę posłuszeństwa wobec Jego woli. Księgi proroków zawierają pouczenia w postaci proroctw, które tłumaczą znaczenie postaw przyjmowanych przez wierzących wobec Bożego prawa. W Pismach pouczenia wyrażono w formie słów mądrości, które wyjaśniają naturę i sens świata oraz znaczenie ludzkich czynów. Tradycyjny chrześcijański podział ST różni się od żydowskiego i wyróżnia cztery części: Pięcioksiąg, księgi historyczne, księgi mądrościowe i księgi prorockie. Biblia została podzielona ze względu na czas, którego dotyczy: do przeszłości odnosi się Pięcioksiąg i księgi historyczne, do teraźniejszości – księgi mądrościowe i do przyszłości – księgi prorockie. Treść ST jest więc odczytywana przede wszystkim jako przygotowanie do czasów mesjańskich opisanych w NT. Ten układ ksiąg Pisma Świętego zastosowany został także w tym wydaniu. 25

1B:1B

9/3/08

2:05 PM

Page 26

Proces powstawania Księgi ST powstawały w ciągu wielu stuleci, formując się stopniowo w zbiór ksiąg przekazujących doświadczenie wiary Izraelitów. Wydarzeniem, które stanowiło jej fundament, było wyzwolenie z niewoli Egiptu. Ten fakt został też utrwalony w najstarszych tekstach biblijnych. Pierwszym z nich jest zachowana w bardzo archaicznym języku hebrajskim pieśń Miriam i Mojżesza (Wj 15,1-21). Wychwala ona zwycięstwo Boga nad wrogami Jego ludu. Do najstarszych tekstów należy również pieśń Debory (Sdz 5), upamiętniająca zwycięstwo odniesione nad kananejskim wodzem Siserą. Charakterystyczne, że są to teksty poetyckie. Wydaje się, że dawna tradycja chętnie posługiwała się poezją, gdyż łatwiej można było ją zapamiętać niż przekaz prozatorski. Szczególną rolę w przekazywaniu i utrwalaniu wiary Izraela odgrywały uroczystości odprawiane w izraelskich sanktuariach. Izraelici, podobnie jak inne okoliczne narody, celebrowali święta związane z rytmem rolniczym i pasterskim, ale połączyli je z wydarzeniami historycznymi. Obchód Paschy, pierwotnie święto pasterskie, został połączony z wydarzeniem cudownego uwolnienia z niewoli Egiptu. Święto Tygodni (Pięćdziesiątnica), będące najpierw świętem żniw, zostało powiązane z faktem otrzymania Prawa na Synaju. W sanktuariach kultywowano najpierw ustne tradycje, a potem przechowywano tam najstarsze zapisy tekstów związanych z celebrowanymi uroczystościami. Zasadnicze znaczenie dla gromadzenia i zapisywania narodowych i religijnych tradycji posiadała władza królewska i związana z instytucjami państwowymi grupa pisarzy, którzy byli odpowiedzialni nie tylko za prowadzenie urzędowej dokumentacji, ale także za poznawanie i przechowywanie tradycji. W ST łatwo zauważyć wielką różnorodność nurtów myśli związanych z podstawowymi wydarzeniami historii Izraela. Różnorodność ta była związana z wielością grup plemiennych, sanktuariów oraz ośrodków władzy państwowej. Różne tradycje zaczęto łączyć w jedną całość dopiero po upadku Królestwa północnego (722 r. przed Chr.), kiedy wielu jego wykształconych mieszkańców przybyło do Jerozolimy, oraz w następnych latach, kiedy Jerozolima stała się jedynym ośrodkiem kultu Izraela (626 r. przed Chr.). Pracę tę kontynuowano potem w Babilonii, gdzie po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. zostały przesiedlone elity narodu izraelskiego. Dopiero jednak po powrocie z wygnania Pięcioksiąg otrzymał kształt zbliżony do obecnego. Księga Prawa stała się wówczas punktem odniesienia dla nowej wspólnoty Izraelitów. W tym też okresie zredagowana została większość innych ksiąg. Przechowywano je w odbudowanej świątyni jerozolimskiej, ale także kopiowano i czytano w lokalnych synagogach. Odkrycia archeologiczne z drugiej połowy XX w. ukazują, że w III-I w. przed Chr. w Palestynie znane były i czytane wszystkie księgi ST, chociaż istniały one jeszcze w kilku wersjach. Począwszy od I w. po Chr., Żydzi wszędzie używali już tego samego tekstu, który jest także podstawą współczesnych tłumaczeń katolickich i protestanckich. Starożytne greckie tłumaczenie (Septuaginta), które powstało wcześniej (III-II w. przed Chr.), zostało oparte na wersji hebrajskiej, która nieco różni się od tekstu używanego dziś przez Żydów. Kościoły prawosławne w swojej liturgii używają tłumaczeń opartych na tekście Septuaginty. Kwestie literackie, językowe i teologiczne Piśmiennictwo biblijne jest niezwykle bogate i zróżnicowane. Występują w nim gatunki literackie, które nie zawsze przystają do kategorii znanych z naszej literatury, opartych na antycznych wzorach greckich i łacińskich. W odniesieniu do Pisma Świętego nie da się bez problemów zastosować tradycyjnego podziału na rodzaje: epikę, lirykę i dramat. Najwięcej tekstów w Biblii ma charakter nar racji. Wśród nich niektóre opowiadają 26

1B:1B

9/3/08

2:05 PM

Page 27

o faktach (np. 1-2 Sm i 1-2 Krl), a inne mają charakter fabularny (np. Tb i Est). W odróżnieniu od literatury pięknej naszego kręgu kulturowego, w ST można znaleźć wiele przepisów prawnych oraz ich zbiorów (Wj 20,22 – 23,19; Kpł 17 – 26). Gatunek prorocki stosowany jest szczególnie w księgach prorockich (np. Iz, Jr). Przykładem tekstu mądrościowego może być Księga Hioba, a różne odmiany gatunków poetyckich najszerzej stosowane są w psalmach. Zdecydowana większość ksiąg ST została napisana w języku hebrajskim. W przeciwieństwie do języka greckiego, w którym napisano NT, język hebrajski nie należy do grupy języków indoeuropejskich. Posiada on specyficzne formy wyrazu, czasem możliwe do przełożenia na język polski tylko w niewielkim stopniu. Ponadto starożytna kultura Bliskiego Wschodu, w której powstawał ST, chętniej niż abstrakcją posługiwała się obrazami. Zamiast dyskursu swoją myśl starała się wyrazić w opowieści i często używała języka symboli. Charakterystyczną cechą jej kompozycji literackich był paralelizm, polegający na dwukrotnym wypowiedzeniu myśli. Mógł on przybierać postać synonimiczną lub przeciwstawną. Choć współczesny czytelnik, napotykając w tekście paralelizmy, może odnieść wrażenie monotonności, autorom biblijnym nie chodziło o zwykłe powtórzenie treści. Chcieli natomiast ukazać różnorodność i wielowymiarowość ludzkiego doświadczenia. Między dwoma członami wypowiedzi pozostaje przestrzeń otwarta dla czytelnika, który jest zaproszony do osobistego „uzupełnienia” tekstu i odkrycia jego znaczenia dla własnego życia. Dlatego podczas lektury ST ważne jest zauważanie podobieństw i różnic w następujących po sobie stwierdzeniach, jak i w dłuższych fragmentach. W ST można znaleźć zestawione obok siebie opowiadania, które poruszają podobny problem, ale omawiają go z innej perspektywy. Zwracając uwagę na różne aspekty wydarzenia, w jakimś sensie korygują i uzupełniają się nawzajem. Dla pełnego zrozumienia przesłania danego fragmentu, czytelnik nie może więc ograniczyć się tylko do lektury jednego z opowiadań, z pominięciem tekstu, który go poprzedza lub po nim następuje. Wielość i rozmaitość ksiąg ST wiąże się z bogactwem zawartych w nich treści. Po osiedleniu się Izraelitów w Kanaanie życie toczyło się w oddalonych od siebie, nie tylko przestrzennie, plemionach. O tych samych doświadczeniach i wydarzeniach mówiono w sposób zróżnicowany. Te same tradycje były pielęgnowane przez różne instytucje lub środowiska, które z racji swej odmienności wyrażały je inaczej. Trudno oczekiwać, aby kapłani interpretowali tradycje tak samo jak prorocy albo by pisarze z otoczenia króla czynili to w identyczny sposób jak kapłani. Odmienność funkcji, a także różnica interesów powodowała, że w zróżnicowany sposób interpretowano poszczególne wydarzenia, wskutek czego rodziły się i rozwijały różne teologie. Posiadały one jednak wspólne tematy, jak np. wybranie, przymierze, sprawiedliwość, wierność i miłosierdzie Boga, bojaźń Boża. Autorzy, którzy dokonali końcowej redakcji poszczególnych ksiąg ST, nie starali się ujednolicić różnych przekazów. Nawet przepisy wyraźnie ze sobą sprzeczne lub dawno zarzucone były bowiem dla nich ważnym słowem Boga, ponieważ stanowiły świadectwo Jego obecności w historii narodu wybranego. Kilka rad Czytanie ST może przysparzać trudności zarówno natury językowej, jak i moralnej. Rażą opowiadania o podejmowanych wojnach i rzeziach dokonywanych w imię i z polecenia Boga (np. Joz 2,8-21+), razi prawo odwetu (Wj 21,23n). Trudno czasami zrozumieć zasady, według których poszczególne epizody połączono w większe fragmenty, albo odkryć sens pojawiających się powtórzeń. Ponadto ST zawiera sporo ideologii politycznej. Na przykład w działaniach króla Ezechiasza widoczna jest ideologia, służąca utworzeniu 27

1B:1B

9/3/08

2:05 PM

Page 28

jednego potężnego państwa łączącego podzielone plemiona, a nauczanie niektórych proroków przesycone jest nacjonalizmem. Warto jednak pamiętać, że ST nie stanowi pełni objawienia. Znajdują się w nim rozstrzygnięcia i zasady jeszcze niedoskonałe i przemijające; liczne przepisy i zwyczaje utraciły już obowiązującą moc. ST ukazuje, w jaki sposób Bóg dostosowuje się do człowieka, także do jego słabości, aby stopniowo prowadzić go do pełni objawienia. Jezus Chrystus nauczał, że niektóre przepisy obowiązujące w ST zostały dane Izraelitom ze względu na zatwardziałość ich serca (Mt 19,8). Księgi te należy więc czytać w perspektywie ich dopełnienia, którym jest osoba i dzieło Jezusa Chrystusa. To dopiero po Jego Śmierci i Zmartwychwstaniu, podczas modlitwy uwielbienia przy łamaniu chleba uczniom otwierają się oczy, aby mogli poznać Chrystusa i zrozumieć słowa przekazane przez proroków (Łk 24,25-32). Nie należy jednak sądzić, że ST jest księgą przeszłości. Zawiera on słowo Boga do ludzi, dlatego chrześcijanie nieustannie odnoszą się do jego treści. Warto w historii narodu izraelskiego dostrzec swoje własne zwycięstwa i upadki, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i społecznym. Podobnie jak w czasach ST, tak i obecnie w zawiłych ludzkich dziejach można dostrzec Boże wezwanie do przemiany i nawrócenia, a także do wiary w Jego obecność, wierność, miłosierdzie i sprawiedliwość. Dzięki ST można lepiej zrozumieć własny trud wiary, łatwiej przyjąć obecność Boga w swoim życiu i zrozumieć, że wychodzi On naprzeciw ludzkiej słabości i pozostaje wierny pomimo niewierności człowieka. W ST znajduje się wiele cennych przemyśleń dotyczących świata i człowieka, których nie zawiera NT. Wiele idei, które w NT są przyjmowane za oczywiste, zostało rozwiniętych w objawieniu i refleksjach starotestamentowych proroków i mędrców. Warto więc pamiętać, że NT musi być czytany w świetle ksiąg Starego Przymierza, gdyż bez niego nie można go należycie przyjąć i zrozumieć.

28

1C:1C

9/3/08

2:05 PM

Page 29

WPROWADZENIE DO PIĘCIOKSIĘGU

Pięcioksiąg Mojżesza Pierwszych pięć ksiąg Pisma Świętego: Księga Rodzaju, Księga Wyjścia, Księga Kapłańska, Księga Liczb i Księga Powtórzonego Prawa to tzw. Pięcioksiąg (z greckiego: Pentateuch). Księgi te różnią się tematyką i stylem, ale uważane są za całość, ponieważ są zbiorem tekstów, które definiują lud Izraela jako naród wybrany przez Boga i określają podstawowe normy jego życia. Stąd pochodzi inna nazwa tego zbioru, a mianowicie Prawo (hebr. Tora). Pięcioksiąg związany jest ściśle z postacią Mojżesza, ukazanego w nim jako największego z proroków, będącego w szczególnej relacji z Bogiem (Pwt 34,10-12). Wszystkie podstawowe zwyczaje, normy religijne i społeczne określające życie Izraela zostają w Pięcioksięgu związane z objawieniem, które miało miejsce w czasach Mojżesza, kiedy Izrael ukonstytuował się jako naród wyzwolony przez Boga z niewoli egipskiej i ustanowiony Jego szczególną własnością (Wj 19,5n). Znaczenie tego objawienia było tak wielkie, że Pięcioksiąg nazywany jest też Prawem Mojżeszowym. Przez wiele wieków autorstwo całego Pięcioksięgu przypisywano Mojżeszowi, ewentualnie dopuszczając, że ktoś inny mógł napisać fragmenty mówiące o jego śmierci. W samym Pięcioksięgu nigdzie nie pojawia się jednak taka sugestia, a czasami jego autorzy nawet wyraźnie zaznaczają, że w ich czasach niektóre rzeczy wyglądają inaczej, niż było to za życia Mojżesza (np. Rdz 12,6; 22,14; Pwt 3,11). Etapy formowania się Pięcioksięgu Opowiadania składające się na treść Pięcioksięgu pochodzą z bardzo bogatego skarbca tradycji ustnych poszczególnych plemion Izraela, które potem, w różnych momentach historycznych, były spisywane w formie mniej lub bardziej obszernych dokumentów. Następnie podlegały wieloetapowej redakcji, która aktualizowała je w odpowiedzi na zmieniającą się sytuację społeczną, religijną i polityczną. Szacunek dla tradycji już spisanych sprawiał jednak, że nowe teksty raczej nie zastępowały starych, lecz dołączane były do nich jako ich uaktualnienie i uzupełnienie. Pięcioksiąg zawiera więc w sobie teksty archaiczne i teksty o wiele od nich młodsze. Znajduje się w nim wiele powtórzeń (np. Rdz 12,1020; 20,1-18 i 26,1-11). Niektóre prawa powtarzają się, a zarazem różnią się od siebie, ponieważ poruszają ten sam problem w perspektywie odmiennych realiów życia społecznego (np. Wj 22,24; Kpł 25,35n i Pwt 23,20n). Poszczególne teksty posiadają odmienną formę użytego w nich języka hebrajskiego. Jedne są pod względem językowym proste i ubogie, drugie bardziej rozwinięte i różnorodne. Wiara ludu Izraela, odwołująca się do szczególnej relacji, jaka zawiązała się między Bogiem a Izraelem w czasach patriarchów i Mojżesza, była ciągle żywa, rozwijała się i twórczo odpowiadała na wciąż nowe pytania i potrzeby. Szczególną rolę w jej rozwoju odgrywali prorocy, ale także liturgia, instytucje monarchii, a potem doświadczenia niewoli i powrotu z wygnania do ziemi ofiarowanej przez Boga. Swoją dzisiejszą formę Pięcioksiąg osiągnął prawdopodobnie w drugiej połowie V w. przed Chr., w czasach kapłana Ezdrasza. 29

1C:1C

9/3/08

2:05 PM

Page 30

Treść Pięcioksięgu Chociaż Pięcioksiąg nazywany jest Prawem, posiada on przede wszystkim formę narracji. Księga Rodzaju opowiada m.in. o prehistorii narodu wybranego. Rozpoczyna się opowiadaniem o stworzeniu świata, a kończy wydarzeniami związanymi z osiedleniem się w Egipcie ojca narodu, Jakuba (Izraela), oraz jego synów. W ten sposób zostają wyjaśnione relacje Izraela z innymi narodami oraz jedność i różnorodność jego plemion, które pochodzą od dwunastu synów Jakuba. Tłumaczy się również, w jaki sposób dzieje ludów, które w późniejszych wiekach będą zamieszkiwać ziemie Izraela, łączą się z Mojżeszem i jego ucieczką z Egiptu. Księga Wyjścia poświęcona jest wyzwoleniu Izraelitów z niewoli egipskiej oraz Bożemu objawieniu na górze Synaj. Bóg ukazany jest w niej jako prawdziwy król Izraela, który odnosi zwycięstwo nad królem Egiptu i powołuje naród Izraela na lud święty i królestwo kapłanów. Ostatnie rozdziały Księgi Wyjścia ukazują liturgię świątyni jako dopełnienie dzieła stworzenia, opisanego na początku Księgi Rodzaju. Bóg mieszka pośród ludu, który został przez Niego wyzwolony z niewolniczej służby na rzecz faraona, aby teraz mógł z radością poświęcić się Jego służbie. Księga Kapłańska przerywa na chwilę tok narracji, aby rozwinąć temat powołania Izraela do godności ludu świętego. Instytucje świątyni jerozolimskiej i normy dotyczące rytualnej czystości wpisane zostają w historię Izraela prowadzonego przez Mojżesza. Bóg przemawia teraz z Namiotu Spotkania (Kpł 1,1), a po wyświęceniu Aarona na urząd najwyższego kapłana staje się on wraz z Mojżeszem pośrednikiem słów Pana skierowanych do narodu (Kpł 11,1). Księga Liczb podejmuje opis wędrówki Izraelitów przez pustynię. Izrael ukazany zostaje jako Boże wojsko, którego sukces zależy tylko i wyłącznie od wiary i zaufania Bogu. Pełniąc Jego wolę, Izrael jest zdolny do pokonania wszelkich wrogów, lecz brak wiary staje się zawsze źródłem upadku i niepowodzenia. W księdze ukazane zostają zasady podziału ziemi oraz podane genealogie i zestawienia rodów. Epizod poświęcony błogosławieństwom Balaama (Lb 22 – 24) przypomina, że nikt nie może oprzeć się woli Boga. Zawiera on także obietnicę mesjańską, do której m.in. odwołuje się ewangelista Mateusz (Lb 24,17-19; Mt 2,2). Księga Powtórzonego Prawa w formie ostatniej mowy Mojżesza, wygłoszonej w dniu jego śmierci, podaje nowe wyjaśnienie Bożych praw i zachęca do wiernego ich przestrzegania. Ogólne spojrzenie na Pięcioksiąg pozwala zauważyć, że zawiera on różne tradycje, nurty myślowe i teologiczne interpretacje dziejów. Jego złożoność i bogactwo można porównać do różnorodności chrześcijańskich duchowości, które na różny sposób ujmują jedną Ewangelię i postać Jezusa Chrystusa. Dla Żydów Pięcioksiąg jest najważniejszą częścią Biblii i zarazem miarą autentyczności innych ksiąg świętych. Jezus Chrystus podkreślił wagę Pięcioksięgu, przez odwoływanie się do zawartych w nim treści. Nie traktował go jednak jako zbioru sztywnych definicji i przepisów, ale dokonywał jego interpretacji, ukazując, w jaki sposób w Jego Życiu, Śmierci i Zmartwychwstaniu zbawcze zapowiedzi aktualizują się i osiągają swoją pełnię (J 5,46). Jezus podkreśla, że słowa Pięcioksięgu należy przyjmować jako skierowane do konkretnej ludzkiej wspólnoty, która słucha Bożego głosu, naznaczonej również słabością. Odwołując się do Bożej woli, Jezus koryguje nauczanie Mojżesza dotyczące rozwodu (Pwt 24,1) i naucza o nierozerwalności małżeństwa (Mt 19,1-12). Wyjaśnia, jak należy rozumieć wezwanie do święcenia dnia szabatu i na czym polega jego istota (np. Mt 12,10-12; Mk 2,27; J 5,18). Ukazuje niedoskonałość przepisów dotyczących rytualnej czystości i wskazuje na właściwy sens czystości wobec Boga (np. Mk 7,18-23). Jako nowy Mojżesz 30

1C:1C

9/3/08

2:05 PM

Page 31

ustanawia nowe prawo dla wszystkich, którzy przez wiarę w Ewangelię stają się nowym ludem Bożym (np. Kazanie na Górze; Mt 5 – 7). Przez swoją Śmierć i Zmartwychwstanie zawiera z ludźmi nowe i ostateczne przymierze (np. Łk 22,20; J 6,53-58; 1Kor 11,25), stając się prawdziwym barankiem paschalnym, który został złożony w ofierze, aby zgładzić grzechy świata (J 1,29; 1Kor 5,7). Znaczenie Pięcioksięgu Pięcioksiąg zawiera tradycje Izraela kształtujące jego tożsamość społeczną i religijną. Opowiadania pełne szczegółów dotyczących miejsc, osób i wydarzeń są często okazją do wyrażenia pouczeń czy zachęt, a przede wszystkim przykazań. Opowiadanie o stworzeniu staje się np. pouczeniem o miejscu człowieka w świecie i wprowadzeniem do przykazania o uświęceniu dnia świętego, a opowiadanie o potopie wprowadza między innymi do przepisów na temat pokarmów. Apostoł Paweł, wyjaśniając rolę Pięcioksięgu, pisał do chrześcijan: …Prawo stało się naszym opiekunem aż do czasu przyjścia Chrystusa, abyśmy mogli otrzymać usprawiedliwienie dzięki wierze. Kiedy zaś nadszedł czas wiary, nie jesteśmy już poddani opiekunowi (Ga 3,24n). Dla chrześcijan pod pewnymi względami ważniejsze od Pięcioksięgu są nieraz teksty prorockie, zwłaszcza mesjańskie. Mimo to Pięcioksiąg zawsze pozostaje niezastąpionym świadkiem ważnych dzieł zbawczych, dokonanych przez Boga. Ponadczasową wartość zachowuje Dekalog, uznawany za podstawową normę nie tylko przez wyznawców religii monoteistycznych. Aktualne pozostają przykazania miłości Boga i bliźniego, które znalazły swoje miejsce na kartach Pięcioksięgu (Kpł 19,18; Pwt 6,5). Istotne są treści dotyczące człowieka stworzonego na obraz Boży, przekazane w początkach Księgi Rodzaju. Niezmienną wartość zachowało także wezwanie do świętości i powszechnego kapłaństwa, skierowane do wszystkich ludzi dobrej woli. Bogactwo Pięcioksięgu przyczynia się do lepszego zrozumienia zbawczej misji Jezusa Chrystusa, przez którego Bóg udzielił ludziom pełni darów zbawczych.

31

1C:1C

9/3/08

2:05 PM

Page 32

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 33

KSIĘGA RODZAJU Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwsza księga Pisma Świętego nazywana jest tradycyjnie Księgą Rodzaju, co w języku staropolskim oznaczało Księga Narodzin albo Księga Początków. Jej hebrajska nazwa: Bereszit pochodzi od pierwszych jej wyrazów: Na początku. W innych językach używana jest grecka nazwa: Genesis, co oznacza ‘źródło życia’, ‘początek życia’, ‘pochodzenie’, ‘narodziny’ (Rdz 5,1). Wszystkie te nazwy wskazują na tematykę księgi, która poświęcona jest prehistorii narodu wybranego, począwszy od stworzenia świata aż po dzieje Jakuba, zwanego Izraelem, oraz jego synów, którzy dali początek dwunastu plemionom Izraela. Powstanie Księgi Rodzaju wiąże się z koniecznością nowego zdefiniowania tożsamości ludu Izraela po utracie niezależności politycznej (586 r. przed Chr.) i w sytuacji przymusowych przesiedleń, które doprowadziły do rozproszenia Izraelitów pośród obcych narodów. W świetle dawnych przekazów i tradycji jej autorzy starali się ukazać wspólne pochodzenie wszystkich plemion Izraela, ich szczególną relację z Bogiem i niezwykłe powołanie do bycia znakiem Bożej woli i błogosławieństwem dla wszystkich narodów (Rdz 12,1-3). Izraelici nie muszą wstydzić się swojej słabości i klęski. Wobec pychy Babilonii (Rdz 11,1-9) powinni odwołać się do wiary swojego wspólnego przodka Abrahama, aby tak jak on stawać się książętami Boga (Rdz 23,6) i źródłem błogosławieństwa (Rdz 22,17-18). Izraelici żyjący w obcej ziemi mogli znaleźć w tej księdze źródło nadziei i zachętę do uczciwego życia. Przykład Józefa, który w obcym kraju osiągnął najwyższe godności, przekonywał, aby nie ulegać pokusom życia według zwyczajów pogan. Jego przebaczenie ofiarowane braciom, którzy wyrządzili mu krzywdę, przypominało o więzach, które powinny być mocniejsze od wzajemnych urazów i uprzedzeń. Jego pragnienie powrotu do ziemi obiecanej Abrahamowi motywowało, aby wygodnego życia w obcym kraju nie przedkładać nad własną ojczyznę. Dla Izraelitów powracających z przesiedlenia do swojego kraju Księga Rodzaju była także manifestem, potwierdzającym ich prawa do tej ziemi. Genealogie tłumaczące pochodzenie ludów dawały jednocześnie wskazania na temat wzajemnych relacji z ludźmi zamieszkującymi te regiony. Autorzy Księgi Rodzaju obficie korzystali ze znanych im starożytnych przekazów swojego narodu. W Księdze Rodzaju możemy wyróżnić opowiadania, charakteryzujące się specyficznym językiem oraz koncepcjami społecznymi i teologicznymi, które pozwalają przypisać je do odrębnych nurtów tradycji, jakie znajdujemy także w innych księgach Pisma Świętego. Z całą pewnością autorzy Księgi Rodzaju korzystali z dokumentów, które powstały jeszcze w czasach istnienia niezależnych państw Izraela i Judy. Ale nie ograniczali się tylko do tych źródeł. Sięgali też do literatury i wiedzy Babilonii, a także Egiptu, Fenicji i innych krajów starożytnego Bliskiego Wschodu. Pogańskie tradycje zostały jednak dostosowane w taki sposób, żeby wyrażały przekonania wypływające z wiary Izraelitów. Widać to np. w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, w których autorzy nawiązali do babilońskich opisów stworzenia świata i najstarszych dziejów człowieka, ale przede wszystkim wyrazili wiarę w to, że stwórcą świata i obrońcą jego porządku jest Bóg. Ukazali też 33

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 34

człowieka jako najdoskonalsze ze stworzeń. Ludzie są więc prawdziwymi podmiotami swoich działań, odpowiedzialnymi za dobro lub zło swoich uczynków, a nie tylko marionetkami zdanymi na kaprysy przerastających ich sił demonicznych. Treść i teologia Księga Rodzaju łączy w sobie różne teksty, ale charakteryzuje się doskonale przemyślaną kompozycją. Dzieli się wyraźnie na dwie części: opowiadanie o stwórczym dziele Boga (Rdz 1 – 11) i dzieje patriarchów (Rdz 12 – 50). Możliwe jest, że wcześniej została zredagowana część opowiadająca o przodkach Izraela, gdyż ideowo była bliższa pokoleniu wygnańców, do których pierwotnie ją adresowano. Patriarchowie mają być wzorami wiary dla swoich potomków, a ich losy mają im pomóc podtrzymać nadzieję odrodzenia. W tym sensie ta druga część jest mniej uniwersalna od części pierwszej (Rdz 1 – 11), która dotyczy świata i ludzkości w ogóle. Opisy zawarte w pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju nie mogą być traktowane jako informacja o tym, jakie były początki wszechświata i jakie wydarzenia miały miejsce przy jego powstawaniu. Autor sięgnął do powszechnie znanych w jego czasach opowiadań o początkach świata i posłużył się nimi, aby wyjaśnić czytelnikowi sens i cel stwórczego aktu, dokonanego przez Boga. Istotą tych tekstów jest przesłanie zawarte w poszczególnych obrazach. W przesłaniu tym znajdujemy pełną wiary odpowiedź na podstawowe pytania związane z pochodzeniem świata i człowieka, a także z celem, dla którego istnieją wszelkie stworzenia. Drugi ważny wątek tej części dotyczy natury i skutków ludzkiego grzechu (Rdz 3). Chociaż zło wprowadza chaos w harmonię stworzenia, nie niweczy Bożego planu. Człowiek dopuszczający się zła jest wprawdzie osłabiony i zaślepiony, Bóg jednak, zamiast tylko karać, wychodzi mu naprzeciw. Historia o Noem pokazuje, że Bóg w swoich wymaganiach i sądzie bierze pod uwagę ludzką słabość i napełnia ludzi nadzieją na ostateczne przezwyciężenie grzechu i śmierci (Rdz 9,1-17). Opowiadanie o wieży Babel, które podsumowuje tę cześć Księgi Rodzaju (Rdz 11,1-9), ukazuje, że ludzie, którzy pragną budować swoją wielkość bez Boga, skazani są na ostateczną klęskę i rozproszenie. Powołanie Abrahama (Rdz 12,1-3) rozpoczyna drugi etap dziejów ludzkości. W przeciwieństwie do budowniczych wieży Babel nie dąży on do tego, aby budować swoją wielkość, ale przyjmuje Bożą obietnicę i wyrusza w podróż do kraju, który jest mu nieznany. Choć dzieje patriarchów dotyczą początków Izraela, redaktorzy Księgi Rodzaju nie pomijają reszty ludzkości. Widać to już w obietnicach danych Abrahamowi, a szczególnie w tej, która dotyczy błogosławieństwa wszystkich ludów ziemi (Rdz 12,3). Powiązanie przodków Izraela z innymi ludami widoczne jest m.in. w Rdz 25,1-18, gdzie zostało ukazane pochodzenie różnych ludów od Abrahama. Widać je także w jego modlitwie wstawienniczej za Sodomę i Gomorę (Rdz 18), w ocaleniu za jego przyczyną miasta Soar (Rdz 19), jak również w dziejach Józefa, który stał się dobroczyńcą Egiptu. Obok dziejów Abrahama Księga Rodzaju ukazuje losy innych patriarchów: Izaaka, Jakuba, Józefa. W ich życiu zaczynają się spełniać obietnice dane Abrahamowi. Oni też, mimo swoich wad i błędów, okazują się ludźmi wielkiej wiary. Najwięcej uwagi zostało poświęcone Jakubowi, najmniej Izaakowi. Opowiadanie o Józefie ukazuje głównie rolę Bożej opatrzności w ludzkim życiu. Doświadczenia patriarchów są zapowiedzią i gwarancją całkowitego zbawienia, które urzeczywistni się w Jezusie Chrystusie. On, przychodząc na świat, spełnił ostatecznie wszystko, co Bóg obiecał ludzkości przez patriarchów. Księga Rodzaju na przykładach Sary, Rebeki i Racheli ukazuje również ważną rolę kobiet. Bóg objawił w ich życiu swoją łaskę i miały one udział w realizowaniu Jego obietnic.

34

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 35

KSIĘGA RODZAJU

Opowiadanie o stwórczym dziele Boga Rdz 2,4-25; Hi 38 – 39; Ps 8; 74,16n; 89,12n; 104; Prz 8,22-31; Jr 10,11-13; J 1,1-3; Kol 1,15-17 J 8,12; 2Kor 4,6

Ps 65,10-14

Syr 43,1-10; Iz 40,26; Jr 31,35; Ba 3,33-35

Ps 136,7-9

Pieśń o Bogu Stwórcy 1 Na początku Bóg stworzyła niebo i ziemię. 2A ziemia była zupełnym pustkowiem. Ciemność zalegała nad bezmiarem wódb, a duch Bożyc unosił się nad wodami. 3 Bóg rzekł: „Niech się stanie światłość”. I stała się światłość. 4 I widział Bóg, że światłość jest dobra. Oddzieliłd więc światłość od ciemności. 5I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność – nocą. Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia pierwszego. 6 I rzekł Bóg: „Niech się stanie sklepienie wśród wód i niech oddzieli jedne wody od drugich”e. 7Uczynił więc Bóg to sklepienie i oddzielił wody pod sklepieniem od wód, które były nad nim. I tak się stało. 8I nazwał Bóg sklepienie niebemf. Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia drugiego. 9 I rzekł Bóg: „Niech się zbierze woda pod sklepieniem na jedno miejsce i niech się odsłoni sucha powierzchnia”. I tak się stało. 10I nazwał Bóg suchą powierzchnię lądem, a zbiorowisko wody – morzem. I widział Bóg, że było to dobre. 11 I rzekł Bóg: „Niech ziemia napełni się zielonymi roślinami rozsiewającymi nasiona oraz różnymi gatunkami drzew, które rodzą owoce pełne nasion”. I tak się stało. 12Ziemia wydała różne rodzaje zielonych roślin rozsiewających nasiona oraz różne gatunki drzew, które rodzą owoce pełne nasion. I widział Bóg, że było to dobre. 13Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia trzeciego. 14 I rzekł Bóg: „Niech się staną światła na sklepieniu niebieskim, by oddzielały dzień od nocy i wyznaczały święta, dni i lata. 15Niech jaśnieją na sklepieniu niebieskim i świecą nad ziemią”. I tak się stało. 16I uczynił Bóg dwa wielkie światła: światło większe, aby rządziło dniem, i światło mniejsze, aby

1

a) stworzył – działanie Boga opisane jest dwoma czasownikami: „stwarzać” i „uczynić” (np. Rdz 1,7). Słowo „stwarzać” ma tu szczególną wymowę. W Biblii hebrajskiej odnoszone jest ono tylko do Boga, czyli opisuje działanie, które może wykonać jedynie Bóg. Słowo „stwarzać” wyraża również zbawcze działanie Boga w historii. Oznacza to, że akty stwórcze mają w sobie charakter zbawczy. b) bezmiarem wód – określenie to może sugerować, że na początku cała ziemia pokryta była wodą. Podobne wyobrażenia na temat początków świata zawierają np. babilońskie mity. c) duch Boży – użyte w oryginale słowo ruah można tłumaczyć jako ‘wiatr’, ‘tchnienie’, ‘duch’. Babilońskie mity często wspominają o wietrze, który jest na usługach bogów. Zazwyczaj stanowi on siłę niszczycielską. Tutaj duch (wiatr) Boży unoszący się nad wodami jest raczej symbolem panowania Boga nad bezładem. d) Oddzielił – Bóg oddziela światłość od ciemności, dzień od nocy, wody pod sklepieniem od wód nad sklepieniem, ląd od wód. Stwarzanie wprowadza więc porządek. e) Tekst ten zawiera ślady poglądów starożytnych na temat zjawisk atmosferycznych, szczególnie opadów. Babiloński poemat o stworzeniu (Enuma Elisz) podaje, że Tiamat, matka bogów (utożsamiana z wodami słonymi), najpierw stworzyła wraz z bogiem Apsu (utożsamianym z wodami słodkimi) innych bogów, ale potem postanowili ich zniszczyć. W obronie bogów stanął Marduk i pokonał Tiamat. Z jej przepołowionego ciała utworzył ziemię i sklepienie niebieskie. f) Niebo pojmowano w starożytności w taki sposób, jak się ono jawi oczom człowieka, czyli jako pewnego rodzaju powłokę, która rozpościera się nad ziemią (w. 17).

Pieśń o Bogu Stwórcy. Istnieje wiele podobieństw między tym fragmentem Biblii, a pozabiblijnymi opowiadaniami o stworzeniu, szczególnie babilońskimi (zob. Wprowadzenie). Są jednak między nimi także istotne różnice. W Księdze Rodzaju jest np. mowa o tym, że wszystko zostało powołane do istnienia słowem Boga, mityczne opowieści podają natomiast, że akt stwórczy dokonywał się za pomocą magicznych formuł. Inna istotna różnica dotyczy stworzenia ludzi. Według babilońskiego eposu Atrahasis ludzie byli stworzeni z gliny i z krwi jednego ze zbuntowanych bóstw. Powołano ich do istnienia po to, aby wyręczyli zbuntowane bóstwa w ich pracy, która polegała na dostarczaniu pokarmu pozostałym bóstwom. Według Biblii ludzie są ukoronowaniem dzieła stworzenia i Bóg stworzył ich na swój obraz. On też zapewnia im pokarm i troszczy się o nich. W opisie biblijnym ludzie są wyróżnieni spośród innych stworzeń i powołani do tego, aby w imieniu Boga i zgodnie z Jego zamysłem rządzili stworzeniem. Zadanie to zakłada,

35

RODZAJU 1,1-16

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Wszelkie ciała niebieskie podlegają Bogu i nie są traktowane jak odrębne bóstwa. Wiele starożytnych ludów oddawało natomiast boską cześć ciałom niebieskim. Z tymi i podobnymi poglądami zmagał się m.in. Paweł Apostoł (np. Kol 2,1-15+). b) Liczba mnoga czasownika uczynić może być użyta w jęz. hebr. dla podkreślenia świadomego podejmowania decyzji. Człowiek, tworzony na obraz i podobieństwo Boga, otrzymuje zdolność podejmowania decyzji, czyli zdolność do panowania nad stworzeniem. Najwyższym wyrazem podobieństwa człowieka do Boga jest wolność. Dzięki niej nadaje on sens swojemu życiu, dokonując świadomego wyboru dobra. Jednak przez uwikłanie w niewolę zła Boży obraz został w człowieku zatarty. Zostanie on ukazany w całej doskonałości dopiero w Jezusie Chrystusie (Kol 1,15). On objawi prawdziwą naturę Boga (Hbr 1,3) i wszystkim ludziom przyniesie wyzwolenie z niewoli grzechu (Ga 5,1), prowadząc ich do uczestnictwa w naturze Boga (2P 1,4). c) Treść tego zdania w żaden sposób nie sugeruje, że rodzaj ludzki wziął początek od jednej pary ludzi. Autor biblijny w ogóle nie zajmuje się odpowiadaniem na pytania dotyczące powstawania gatunków (w tym gatunku ludzkiego) i sposobów ich rozmnażania się. Interesuje go natomiast natura człowieka, cel i sens jego życia, a szczególnie zależność człowieka od Boga (Rdz 5,1-32+). d) Nakaz jedzenia roślin przez wszystkie stworzenia łącznie z człowiekiem jest odzwierciedleniem stanu pokoju pomiędzy wszystkimi stworzeniami powołanymi do życia przez Boga. W dalszych fragmentach Biblii będzie mowa o tym, że człowiek żywi się także mięsem zwierząt (np. Rdz 9,3; 27,3; Kpł 17,13), a zwierzęta żywią się mięsem innych zwierząt (np. Syr 13,19).

Page 36

rządziło nocą, oraz gwiazdy. 17Umieścił je Bóg na sklepieniu niebieskim, by świeciły nad ziemią, 18by rządziły dniem i nocą i oddzielały światło od ciemnościa. I widział Bóg, że było to dobre. 19Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia czwartego. 20 I rzekł Bóg: „Niech się zaroją wody od istot żyjących, a ptactwo niech lata nad ziemią, pod sklepieniem niebieskim”. 21 I stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkie pływające istoty żywe, których pełno było w wodach, i wszelkie latające ptactwo różnego rodzaju. 22Pobłogosławił s je Bóg tymi słowami: „Bądźcie płodne, mnóżcie się i zapełniajcie wody morskie. Ptactwo zaś niech się mnoży na ziemi”. 23Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia piątego. 24 I rzekł Bóg: „Niech ziemia zrodzi różne żywe istoty: bydło, zwierzęta pełzające i polne”. I tak się stało. 25I Bóg uczynił różne polne zwierzęta, wszelkie bydło i zwierzęta pełzające. I widział Bóg, że było to dobre. 26 I rzekł Bóg: „Uczyńmy ludzi na Nasz obraz, podobnych do Nasb. Niech panują nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad całą ziemią i nad wszelkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi”. 27I stworzył Bóg ludzi na swój obraz: na obraz Boży ich stworzył. Stworzył ich jako mężczyznę i kobietęc. 28I błogosławił im, mówiąc: „Bądźcie płodni, mnóżcie się i zaludniajcie ziemię oraz czyńcie ją sobie poddaną. Panujcie nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszelką istotą poruszającą się po ziemi”. 29 I rzekł Bóg: „Oto dałem wam wszelkie rośliny na całej ziemi, wydające nasienie, i wszelkie drzewa owocowe, zawierające nasienie. Będą one dla was pokarmem. 30A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i wszelkiego ptactwa powietrznego i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie życie, da ję na pokarm wszelkie rośliny zielone”d. I tak się stało. 31 I widział Bóg, że wszystko, co stworzył, było bardzo dobre. Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia szóstego.

że ludzie są rozumni, odpowiedzialni i wolni. Według biblijnego opisu Bóg stworzył równocześnie mężczyznę i kobietę. Oznacza to, że są sobie równi i wspólnie odpowiadają za świat, który Bóg im powierzył. Ludzka płodność oprócz tego, że zapewnia potomstwo, jest wyrazem uczestniczenia ludzi we współtworzeniu życia razem z Bogiem. Błogosławieństwo, które ludzie otrzymują, oznacza, że Bóg bardzo ceni życie i zależy Mu, aby ono stale się pomnażało i rozwijało. Biblia podaje, że Bóg po stworzeniu człowieka przestał pracować. Zaprzestanie pracy jest tutaj wyrazem podziwu Boga i Jego radości z tego, co uczynił. Opis dzieła stwórczego kończy się więc świętowaniem, które jest symbolem pełni. Błogosławieństwo udzielone siódmemu dniowi jest gwarancją dobrodziejstw, które staną się udziałem człowieka, gdy będzie naśladował Boga. Zaprzestanie pracy przez Boga stanowi dla ludzi zachętę, aby dostrzegali piękno świata, cieszyli się owocami swojej pracy i uwielbiali Stwórcę. Praktykowanie odpoczynku zostanie objęte przykazaniem, które ma chronić wolność człowieka (Wj 20,8-11; Pwt 5,12-15; por. Mt 12,1-8+; Łk 6,1-5+). Opis stworzenia ma pewne cechy poetyckie, m.in. refreny, które nadają mu rytmikę. Jest ich kilka: Bóg rzekł; niech się stanie; tak się stało; Bóg uczynił; widział Bóg, że było to dobre. Czynnikiem organizującym całość opowiadania jest schemat tygodnia. Liczba siedem jest symboliczna i wyraża pełnię, doskonałość. Istnieje symetria między trzema pierwszymi i trzema następnymi dniami. Pierwszy odpowiada czwartemu, drugi – piątemu, a trzeci – szóstemu. W pierwszych trzech dniach Bóg stwarza przestrzenie, a w ciągu trzech następnych je wypełnia. Jest wielce prawdopodobne, że autorzy biblijni znali kosmogonie starożytnych ludów. Mogli nawet korzystać z niektórych obrazów zawartych w pozabiblijnych opowieściach o powstaniu świata. Robili to jednak po to, aby przeciwstawić się poglądom sprzecznym z monoteistyczną wiarą i ukazać prawdy natchnione przez Boga. Biblijny opis dotyczący po-

RODZAJU 1,17-31

36

Rdz 8,17

Ps 50,10-12

Rdz 5,1.3; 9,6; Ps 8,5-9; Mdr 2,23; Syr 17,1-4

Mt 19,4; 1Kor 11,7

Rdz 9,1.7; Ps 8,6-9; Mdr 9,2; Syr 17,2-4; Jk 3,7

Rdz 9,2-4

Ps 104,14

Ps 104,24; Syr 39,33-35; 1Tm 4,4

01_Rdz:01_Rdz

Wj 20,11; 31,12-17; Hbr 4,4

Hi 34,14n; Koh 3,20; 12,7; 1Kor 15,45-49

Prz 2,18; Ap 2,7; 22,14

2

9/3/08

2:07 PM

Page 37

1

Tak Bóg dopełnił stworzenia nieba i ziemi wraz z tym, co na nich było. 2W siódmym dniu dopełnił Bóg dzieła, nad którym pracował. Siódmego dnia przestał pracować po całym dziele, które uczynił. 3I pobłogosławił Bóg ten siódmy dzień i ustanowił go świętym, bo tego dnia przestał pracować po tym, jak dokonał dzieła stworzenia. 4Takie są dzieje stworzenia nieba i ziemi. Poemat o stworzeniu Gdy PANs Bóg uczyniła ziemię i niebo, 5nie było jeszcze na ziemi żadnego krzewu polnego i żadna trawa jeszcze nie wzeszła. PAN Bóg nie spuszczał bowiem deszczu na ziemię i nie było człowieka, który by pracował na roli 6i kopał w ziemi studnię, aby nawodnić glebę. 7PAN Bóg ulepił człowiekab z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia. Odtąd człowiek stał się istotą żyjącą. 8 PAN Bóg zasadził ogród w Edeniec, na Wschodzie, i umieścił tam człowieka, którego ulepił. 9 PAN Bóg sprawił, że wyrosły z gleby wszelkie drzewa o pięknym wyglądzie, których owoce nadawały się do jedzenia. W środku ogrodu natomiast rosło drzewo życiad oraz drzewo poznania dobra i złae. 10 A z Edenu wypływała rzeka, która miała nawadniać ogród. Tam rozdzielała się na cztery rzeki. 11Pierwsza to Piszon, która opływa całą krainę Chawila, gdzie znajduje się złoto. 12A złoto tej krainy jest cenne. Jest tam również pachnąca żywica i czerwony kamień. 13Druga rzeka to Gichon. Opływa ona całą krainę Kusz. 14Trzecia rzeka zwie się Tygrys i płynie na Wschód od Asyrii. Czwarta rzeka to Eufratf.

a) uczynił – zob. Rdz 1,1+. b) człowieka – użyte w oryginale słowo adam może oznaczać pojedynczego człowieka, ale też ogólnie ludzi. c) Eden – tutaj nazwa ta oznacza większą przestrzeń niż sam ogród. W innych miejscach odnosi się wyłącznie do ogrodu (np. Rdz 2,15; 3,22n; Ez 36,35; por. Iz 51,3; Ez 28,13; 31,9). Znaczenie tego słowa wiąże się z rozkoszą, dlatego ogród w Eden to ogród rozkoszy. d) drzewo życia – symbol ten znany jest również z tekstów pozabiblijnych. Według wschodnich mitologii drzewo życia rodziło owoce nieśmiertelności, którymi żywili się bogowie. W tym miejscu tekst biblijny zdaje się przełamywać te ograniczenia i zawiera sugestię, że owoce te były dostępne dla wszystkich (ww. 16n; por. Rdz 3,22). Spożywanie przez człowieka owoców z drzewa życia oznacza, że z natury jest śmiertelny. Może jednak pokonać własną śmiertelność dzięki pokarmowi danemu przez Boga. Gdy objawi się Chrystus, da ludziom swoje ciało jako pokarm na życie wieczne (np. J 6,54; por. J 3,15+). e) drzewo poznania dobra i zła – symbol ten nie ma odpowiednika w mitologii. Według Biblii drzewo poznania dobra i zła było w ogrodzie Eden, zanim pojawili się w nim ludzie. Oznacza to, że określanie, co jest dobre, a co złe Bóg zastrzegł dla siebie. Dotyczy to szczególnie norm prawa naturalnego i moralnego. f) Dane geograficzne zawarte w tekście mogłyby sugerować, że ogród Eden znajdował się w Mezopotamii. Nie można jednak zapominać, że autor natchniony posługuje się tutaj obrazem.

wstawania świata i pojawienia się człowieka nie może być traktowany jako naukowa analiza tego procesu (zob. Wprowadzenie). Głównym jego celem jest uwielbienie Boga za to, że całkowicie dobrowolnie i bez niczyjej pomocy zechciał powołać do istnienia przepiękny świat. W tym sensie opis ten stanowi bardzo dojrzałą i bogatą refleksję o Bogu, o świecie, o człowieku i jego powiązaniu ze Stwórcą. Ukazuje zamysł Boga w stosunku do stworzenia i zarazem zadanie, jakie ludzkość ma do spełnienia. Jest więc swoistą uwerturą do całej Księgi Rodzaju, a nawet do całego Pisma Świętego. Poemat o stworzeniu. W tym tekście pojawia się wiele myśli zawartych w Rdz 1,1 – 2,4. Autor jednak w mniejszym stopniu zajmuje się sprawami przyrodniczymi oraz całościowym ukazywaniem rzeczywistości. Dokonuje natomiast głębokiej i przenikliwej analizy dotyczącej człowieka i przejawów jego życia. Ukazuje więzi, które łączą ludzi z Bogiem, z innymi ludźmi, ze stworzeniami i z ziemią w ogóle. By ukazać pewne fundamentalne prawdy, posługuje się językiem obrazowym, którego nie należy rozumieć dosłownie. Poszczególne obrazy mają pomóc uchwycić istotę i sens ludzkiego życia. Autor zaznacza, że dopóki na ziemi nie ma ludzi, jest ona pustkowiem. Ludzie więc nadają sens istnieniu ziemi, a nie odwrotnie. Obraz Boga, który jak garncarz lepi człowieka z ziemi, ukazuje zależność ludzi od Boga i podkreśla, że człowiek sam nie dał sobie istnienia. Życie jest więc darem Boga. Z drugiej strony obraz ten ukazuje troskę Boga o ludzi, którzy zawsze pozostają pod Jego opieką i dzięki temu mogą się czuć bezpiecznie. Także w obrazie ogrodu, który Bóg daje człowiekowi, można dostrzec wyraz Jego troski o ludzi. Ogród ten jest pełen drzew, co oznacza, że Bóg zatroszczył się, aby człowiekowi nie brakowało na ziemi niczego. W obrazie Boga lepiącego człowieka z ziemi ukazana jest prawda, że Bóg, powołując ludzi do istnienia, nadał im kształt najlepszy z możliwych. Dlatego natura ludzka jest przeniknięta pięknem i ludzie są zdolni do wyrażania piękna. Materiał, z którego powstaje człowiek – ziemia, wskazuje na nietrwałość i śmiertelność człowieka (Rdz 3,19). Człowiek (hebr. adam) w swojej cielesności związany jest z ziemią (hebr. adama). Ona jest środowiskiem ludzkiego życia. Bóg zaufał ludziom, powierzając im ziemię. Otrzymują jednak zadanie przekształcania jej przez pracę. Istotą pracy jest to, że w niej ma się wyrażać ludzka rozumność i odpowiedzialność. Dzięki pracy ludzi nie tylko zmienia się ziemia, ale również rozwijają się ich umiejętności.

37

RODZAJU 2,1-14

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) jak on je nazwie – nadawanie imienia czemuś lub komuś wiązało się z panowaniem nad tym, co się nazwało. b) żyjące istoty – określenie to odnosi się także do ludzi (Rdz 2,7). W ten sposób podkreślona jest więź między ludźmi a pozostałymi stworzeniami. Panowanie ludzi nad stworzeniami nigdy nie powinno więc sprowadzać się do ich niszczenia. c) Zdanie to zawiera m.in. obrazowe wyjaśnienie, skąd bierze się wzajemne przyciąganie przeciwnych płci, które jest mocniejsze od więzi między rodzicami i dziećmi (w. 24). Mężczyzna i kobieta tworzą razem naturalną jedność. d) Język polski nie jest w stanie oddać gry słów zawartej w oryginale, której celem jest ukazanie łączności i jedności między mężczyzną i kobietą. Język hebr. na określenie mężczyzny stosuje słowo isz, a na określenie kobiety słowo iszsza. Określenia hebr. można też tłumaczyć jako mąż i żona. Ks. Jakub Wujek, próbując oddać w swoim tłumaczeniu koloryt oryginału, zastosował terminy: mąż i mężyna. e) Małżeństwo mężczyzny i kobiety jest częścią stwórczego zamysłu Boga i tym samym przynależy do prawa naturalnego. Bóg wyraźnie objawia, że mężczyzna i kobieta mają żyć w monogamicznym związku. W wierności i miłości mają tworzyć nierozerwalną jedność. Pogląd ten był czymś bardzo odmiennym na tle powszechnie praktykowanej poligamii. f) wąż – zob. Rdz 3,4+. g) W pytaniu tym zawarty jest podstęp, który wciąga człowieka w rozmowę. Bóg nie zakazał bowiem spożywać ze wszystkich drzew, tylko z jednego (Rdz 2,16n).

Page 38

15

Wziął więc PAN Bóg człowieka i dał mu odpocząć w ogrodzie Eden, aby go uprawiał i strzegł. 16Przykazał też PAN Bóg człowiekowi: „Możesz jeść owoce ze wszystkich drzew tego ogrodu. 17Nie wolno ci jednak jeść z drzewa poznania dobra i zła, bo gdy zjesz z niego, na pewno umrzesz”. 18 Potem rzekł PAN Bóg: „Nie jest dobrze, by człowiek był sam. Uczynię mu pomoc podobną do niego”. 19Ulepił więc PAN Bóg z ziemi wszelkie dzikie zwierzęta i wszelkie ptactwo powietrzne. Przyprowadził je do człowieka, aby dowiedzieć się, jak on je nazwiea. I wszystkie żyjące istotyb miały się tak nazywać, jak on je nazwał. 20Człowiek nadał nazwę wszelkiemu bydłu, wszelkim ptakom powietrznym i dzikim zwierzętom. Nie znalazł jednak pomocy odpowiedniej dla siebie. 21 Zesłał więc PAN Bóg głęboki sen na człowieka. A gdy ten zasnął, wyjął jedno z jego żeber, a miejsce to zapełnił ciałem. 22 Z żebra, które PAN Bóg wyjął z mężczyzny, utworzył kobietę i przyprowadził ją do niegoc. 23Wtedy mężczyzna rzekł: „Ta wreszcie jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała. Będzie się zwała kobietą, bo z mężczyzny została wziętad”. 24 Dlatego opuści mężczyzna swego ojca i swoją matkę, a złączy się ze swoją żoną, tak że staną się jednym ciałeme. 25Mężczyzna i jego żona byli nadzy, ale nie odczuwali wstydu. Grzech i jego skutki 1 A wążf był bardziej przebiegły od wszystkich zwierząt polnych, które PANs Bóg uczynił. Rzekł on do kobiety: „Czy Bóg rzeczywiście powiedział: «Nie wolno wam jeść ze wszystkich drzew tego ogrodu»?”g. 2Kobieta odrzekła: „Owoce z drzew tego ogrodu jeść możemy, 3lecz o owocach drzewa, które jest w środku ogrodu, Bóg powiedział: «Nie będziecie

3

Ponieważ ludzie stworzeni przez Boga są rozumni i wolni, istotną sprawą pozostaje ich stosunek do prawdy i moralności. Biblijny obraz Boga, który zakazuje człowiekowi spożywać owoc z drzewa poznania dobra i zła, ma na celu podkreślenie, że to Bóg decyduje o tym, co jest dobre, a co złe. Gdyby człowiek próbował o tym decydować, znaczyłoby, że jako stworzenie chce postawić siebie w miejsce Stwórcy. Człowiekowi nie wolno jednak wykraczać przeciwko prawu naturalnemu, a tym bardziej ustanawiać norm sprzecznych z tym prawem. Zasady tworzone przez ludzi muszą być zgodne z prawem Bożym. W przeciwnym wypadku ludziom grozi zagłada (w. 17). Mimo że Bóg obdarzył ludzi pięknym światem, odczuwają oni osamotnienie. Ten szczególny stan ducha łagodzi w jakiejś mierze więź z drugim człowiekiem. Ostatecznie jednak żadne stworzenie i żadna rzecz nie jest w stanie wypełnić pragnień ludzkiego serca. Może to uczynić jedynie Bóg, do którego zmierza każdy człowiek. W czasie ziemskiego życia ludzie przeżywają różnego rodzaju relacje z innymi, wśród których ważną rolę odgrywa więź małżeńska. Poprzez tę więź mężczyzna i kobieta stają się jednym ciałem, tzn. trwale łączą się aż do śmierci (zob. Mt 19,1-9+). Obraz, w którym Bóg wprowadza człowieka w sen, aby następnie wyjąć z niego żebro i utworzyć z niego kobietę, oznacza, że stwórczy akt Boga pozostaje dla człowieka tajemnicą i ludzie dla siebie nawzajem również są tajemnicą. Obraz utworzenia kobiety z żebra mężczyzny oznacza, że są sobie bardzo bliscy i sobie równi, tzn. mają tę samą naturę, tę samą godność i te same prawa. Kończąca to opowiadanie wzmianka o nagości obojga wyraża myśl, że każdy człowiek nosi w sobie pierwotną przejrzystość i bezbronność. Dzięki tym cechom życie ludzi może być przeniknięte harmonią, pokojem i wzajemnym szacunkiem. Fragment ten pokazuje, że Bóg stworzył ludziom optymalne warunki życia i rozwoju. Człowiek natomiast przez odpowiednie odniesienie do Boga, ludzi i innych stworzeń odpowiada za kształt swojego szczęścia. Grzech i jego skutki. Opowiadanie to dotyczy pochodzenia zła, odnosi się również do problemu ludzkiej śmierci. Szczególną postacią jest w nim wąż, który tutaj symbolizuje podstęp, przewrotność, podejrzliwość, niezadowolenie, nieposłuszeństwo, kłamstwo. Ludzie ulegają tym wadom, ponieważ pozwalają, aby zawładnęło nimi pożądanie (w. 6),

RODZAJU 2,15 — 3,3

38

Pwt 3,20; Joz 1,15; 1Krl 8,56; Hbr 4,8-11

Rz 6,23

Prz 18,22

1Kor 11,8n

Mt 19,5; 1Kor 6,16; Ef 5,31

Mdr 2,24; J 8,44; Rz 5,12-21; Ap 12,9; 20,2

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 2,17; 3,22

Iz 65,25

Mi 7,17 Ap 12,13-17

Rdz 35,16-18; J 16,21; Ap 12,2

9/3/08

2:07 PM

Page 39

z niego jeść, a nawet go dotykaća, abyście nie umarli»”. 4Odparł wążb kobiecie: „Na pewno nie umrzecie. 5Ale Bóg wie, że gdy zjecie ten owoc, otworzą się wam oczy i staniecie się jak Bóg: poznacie dobro i zło”. 6 Wtedy kobieta spostrzegła, że owoce tego drzewa ładnie wyglądają, są dobre do jedzenia i do zdobycia wiedzy. Sięgnęła więc po owoc, zjadła i dała też mężczyźnie, który był przy niej, a on zjadłc. 7Wtedy obojgu otworzyły się oczy i poznali, że są nadzyd. Zerwali więc liście z drzewa figowego i zrobili sobie przepaski. 8 A gdy mężczyzna i jego żona usłyszeli głoss PANA Boga, przechadzającego się po ogrodzie podczas powiewu wiatru, ukryli się przed PANEM Bogiem wśród drzew ogrodue. 9Zawołał więc PAN Bóg mężczyznę i spytał: „Gdzie jesteś?f”. 10 On odrzekł: „Słyszałem Twój głos w ogrodzie, zląkłem się, gdyż jestem nagi, i ukryłem się”. 11Bóg zapytał: „Kto ci powiedział, że jesteś nagi? Czy zjadłeś z drzewa, z którego zakazałem ci jeść?”. 12Odpowiedział mężczyzna: „Kobieta, którą postawiłeś przy mnie, dała mi owoc z drzewa i zjadłem”. 13PAN Bóg zapytał kobietę: „Dlaczego to uczyniłaś?”. Kobieta odpowiedziała: „Wąż mnie skusił i zjadłam”. 14 Wówczas PAN Bóg rzekł do wężag: „Ponieważ to uczyniłeś, bądź przeklęty wśród bydła i polnych zwierząt. Na brzuchu będziesz pełzać i proch będziesz jeść przez wszystkie dni swego życiah. 15Wprowadzam nieprzyjaźń między tobą a kobietą, między twoim potomstwem a jej potomstwem. Ono zdepcze ci głowę, a ty zranisz mu piętę”. 16 Do kobiety powiedział: „Pomnożę twoje bóle związane z porodem. W bólu będziesz rodziła dzieci. Do twojego męża będziesz lgnęła, ale on będzie panował nad tobąi”.

a) dotykać – nie było takiego zakazu (Rdz 2,16n). b) wąż – zwierzę to posiada bogatą symbolikę. Tutaj jest symbolem rzeczywistości wrogiej człowiekowi. Symbol węża może się m.in. odnosić do kananejskiego boga Baala (zob. Słownik), którego uważano za sprawcę płodności i żyzności. Izraelici często ulegali jego urokowi, czemu stanowczo sprzeciwiali się prorocy. Sytuacja ta mogła posłużyć autorowi za inspirację w jego refleksji nad istotą zła. c) Chociaż kobieta pierwsza przekracza nakaz Boga, a dopiero potem czyni to mężczyzna, ich odpowiedzialność jest taka sama. Oboje dokonują świadomego i wolnego wyboru. d) Do tej pory nagość była znakiem harmonii i zaufania (Rdz 2,25). Grzech zburzył ten stan. e) W wersetach 8-19 opowiadanie przybiera charakter procesu sądowego, który zaczyna się od dochodzenia, a kończy się wydaniem wyroku. Bóg najpierw zwraca się do mężczyzny (w. 9). f) Gdzie jesteś? – pytanie to sygnalizuje, że człowiek popsuł istniejący porządek i od tej pory będzie miał trudności z określeniem siebie i sensu swojego życia. g) Wyroki zapadają według kolejności, w jakiej zjawiali się w scenie kuszenia jej uczestnicy (wąż, kobieta, mężczyzna). h) Naturalny sposób poruszania się węża jest tutaj ukazany jako przekleństwo, ma więc znaczenie symboliczne – oznacza upokorzenie. Żywienie się prochem świadczy o tym, że nad wężem zapanowała śmierć. i) panował nad tobą – Bóg, stwarzając ludzi, dał im równą godność. Panowanie mężczyzny nad kobietą jest więc skutkiem grzechu, a nie woli Boga.

czyli fałszywe przekonanie, że człowiek może być jak Bóg (w. 5). Istotą pożądania jest więc ludzka pycha. Ona jest korzeniem wszelkiego zła, którego dopuszcza się człowiek. Pycha w najbardziej dotkliwy sposób niszczy miłość, największy dar Boga. Dialog pomiędzy człowiekiem i wężem w obrazowy sposób ukazuje, jak człowiek może stopniowo zbliżać się do zła i w konsekwencji mu ulec. Ludzie upadają, ponieważ wątpią w prawdomówność Boga, nie chcą być Mu posłuszni i podważają prawdę, którą objawił. W ludzkich postawach można zaobser wować podwójną naiwność. Ludzie najpierw sądzą, że zło jest atrakcyjne, potem ulegają złudzeniu, że zdołają mu się przeciwstawić. Poddanie się złu sprawia, że człowiek zaczyna postrzegać Boga jako przeciwnika. Snuje niejako domysły, że Bóg ukrywa przed nim coś, co mu się należy. Złamanie zakazu Boga nie prowadzi, wbrew oczekiwaniom, do uzyskania nadprzyrodzonej wiedzy (w. 5), ale sprawia, że ludzie poznają swoją nędzę. Ujawnia się ona we wzajemnym lęku przed sobą, czego znakiem jest zrobienie sobie przepasek (w. 7), i w lęku przed Bogiem, przed którym ludzie zaczynają się chować (w. 8). Przed Bogiem nie można się jednak ukryć. Zresztą On szuka upadłych ludzi. Czyni to dlatego, że chce ich uchronić przed dalszymi upadkami, uświadomić im błąd i pokazać sposób naprawienia zaistniałej sytuacji (w. 15). Gdy Bóg znajduje ludzi (w. 9), ujawnia się kolejny skutek zła. Nie potrafią oni uznać swojej winy, ale próbują zrzucać odpowiedzialność na innych (ww. 11-13). Bóg nie wymierza ludziom kary. Pozwala jedynie, aby doświadczyli na sobie skutków własnego wyboru. Konsekwencje grzechu nie są takie same dla mężczyzny i kobiety. Kobieta, która miała otrzymywać od mężczyzny miłość, dozna z jego strony dominacji. Dlatego nigdy nie będą zaspokojone najgłębsze pragnienia jej serca. Ból rodzenia dotyczy tego, że potomstwo, które wyda, będzie się nienawidzić (Rdz 4,8). Mężczyzna, który miał panować nad materią, odtąd będzie się z nią zmagał wśród licznych niepowodzeń, co go też upokorzy. Praca, zamiast być dla niego źródłem satysfakcji, przyniesie mu rozczarowanie i brak poczucia spełnienia. Wskutek nieposłuszeństwa ludzi wobec Boga pojawiła się dysharmonia między nimi a przyrodą. Zanim Bóg ukazał ludziom skutki ich czynu, przeklął węża (w. 14). Ustanawia też stan nieprzyjaźni między wężem a ludźmi (w. 15), co oznacza, że ludzie mimo popełnionego zła nie stali się źli z natury. Natura ludzka została skażona,

39

RODZAJU 3,4-16

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Ewa – hebr. Chawwa znaczy ‘Żyjąca’. Imię kobiety powstaje z gry słów w oryginale: Żyjąca – życie, stąd matka żyjących (Rdz 4,1+). W imieniu tym zawiera się nadzieja, że życie ludzkie będzie się rozwijało. b) cherubów – występowały one także w innych religiach i kulturach (zob. Słownik). c) Adam – w jęz. hebr. adam znaczy ‘człowiek’. Nazwa ta staje się imieniem własnym (Rdz 3,20+). Tekst oryginalny zawiera grę słów: człowiek (hebr. adam) – ziemia (hebr. adama), co nawiązuje do tego, że Bóg ulepił człowieka z ziemi (Rdz 2,7). Zob. Słownik. d) współżył – dosł. poznał. Zwrot „poznać kobietę” stanowił w literaturze starożytnej (np. akadyjskiej, ugaryckiej, aramejskiej) ogólnie znane powiedzenie, stosowane na określenie relacji seksualnej między mężczyzną i kobietą. Zastosowanie tego zwrotu obok innych określeń, które również odnosiły się do aktu płciowego, miało być może na celu podkreślenie, że dwoje ludzi połączyło się nie tylko w sensie cielesnym, ale zawiązała się między nimi także więź duchowa. e) Otrzymałam – dosł. nabyłam. f) pierworodnych zwierząt – chodzi o pierwsze zwierzę z potomstwa (Lb 3,40+). Zob. Słownik. g) powiedział coś – zwrot ten może wskazywać na próbę wywołania kłótni.

Page 40

17

Po czym rzekł do mężczyzny: „Ponieważ posłuchałeś kobiety i zjadłeś owoc z drzewa, z którego zakazałem ci jeść, przeklęta niech będzie ziemia z twego powodu. W trudzie będziesz zdobywał na niej pożywienie przez wszystkie dni życia. 18Będzie ci ona rodziła ciernie i osty, a przecież twoim pokarmem mają być płody roli. 19W pocie czoła będziesz zdobywał pożywienie, aż wrócisz do ziemi, bo z niej zostałeś wzięty. Bo z prochu jesteś i do prochu wrócisz”. 20 I dał mężczyzna swej żonie imię Ewaa, bo stała się matką wszystkich żyjących. 21 PAN Bóg sporządził dla mężczyzny i kobiety ubrania ze skóry i ich okrył. 22Mówił też PAN Bóg: „Oto człowiek stał się taki jak My – zna dobro i zło. Oby nie wyciągnął ręki i nie zerwał owocu z drzewa życia, by go zjeść i żyć na wieki”. 23 Usunął więc PAN Bóg człowieka z Edenu, aby uprawiał ziemię, z której został wzięty. 24Wypędził go i postawił na wschód od Edenu cherubówb z wirującym ognistym mieczem, by strzegli drogi do drzewa życia. Grzech przeciwko braterstwu 1 Adamc współżyłd ze swoją żoną Ewą. Ona poczęła i urodziła Kaina. Rzekła więc: „Otrzymałame mężczyznę od PANAs”. 2Następnie urodziła jego brata Abla. Abel został pasterzem owiec, a Kain uprawiał rolę. 3 Po jakimś czasie Kain składał PANU ofiaręs z plonów ziemi. 4Także Abel złożył ofiarę z pierworodnych zwierzątf swojego stada oraz z ich tłuszczu. PAN spojrzał na Abla i jego ofiarę, 5na Kaina natomiast i jego ofiarę nie spojrzał. Kain bardzo się rozzłościł i chodził ze spuszczoną głową. 6Wtedy PAN rzekł do Kaina: „Dlaczego się złościsz i chodzisz ze spuszczoną głową? 7Czyż nie jest tak, że jeśli dobrze postępujesz, podnosisz głowę, a jeśli nie postępujesz dobrze, grzechs czyha u twych drzwi i cię pociąga, a przecież ty masz nad nim panować”. 8 Kain powiedział cośg do swojego brata Abla. A gdy byli na polu, Kain rzucił się na swego brata Abla i zabił go. 9Wtedy

Rdz 2,7; Hi 34,15; Ps 90,3; 104,29; Koh 3,20; 12,7

Rdz 2,17 Ap 22,2.14

Wj 25,18-22

4

ale ostatecznie zło zostanie zwyciężone i człowiek odzyska jedność z Bogiem i ludźmi. Werset 15 bywa przez chrześcijan nazywany Protoewangelią. Zapowiedź zwycięstwa nad wężem, w którym widziano szatana, odnoszono także do Maryi. Tekst oryginalny wskazuje jednak, że głowę węża zmiażdży potomek kobiety. Potomkiem tym jest Chrystus Jezus zrodzony z Dziewicy Maryi. On przez swoją Śmierć i Zmartwychwstanie dokona całkowitego wyzwolenia ludzi od zła i jego skutków. Uwolni również ludzi od szczególnie bolesnej konsekwencji grzechu, jaką jest śmierć ciała. Chrystus swoją śmiercią nada ludzkiej śmierci nowe znaczenie. Stanie się ona przejściem do wieczności, w której Bóg oczekuje człowieka. W wersecie 22 ukryta jest ironia, wyrażająca raczej współczucie Boga, który nie z chęci odwetu, lecz z miłosiernej troski usuwa ludzi z ogrodu Eden i każe im uprawiać rolę. Człowiek sam pozbawił się uprzywilejowanego stanu, którego symbolem było przebywanie w ogrodzie Eden. Grzech przeciwko braterstwu. Pierwszy grzech – pycha (Rdz 3,5) zburzył harmonię między człowiekiem a Bogiem i wprowadził konflikt w relację między mężczyzną i kobietą, a także między ludźmi i przyrodą (Rdz 3,1-24+). Historia Kaina i Abla w obrazowy sposób ukazuje drugi grzech – zazdrość, która niszczy relację braterstwa. Te dwa grzechy stanowią niejako oś, wokół której narasta wszelkie inne zło. Pierwszą oznaką zazdrości jest niewłaściwe interesowanie się innymi. Postawa ta prowadzi do fałszywej rywalizacji między ludźmi, nawet w sferze religijnej. W wyniku

RODZAJU 3,17 — 4,9

Hbr 6,8

40

Wj 34,19; Kpł 3,16; Hbr 11,4

1J 3,12; Jud 11

01_Rdz:01_Rdz

2Mch 8,3; Mt 23,35; Hbr 12,24

Prz 28,17

Ez 9,4-6; Ap 7,3; 9,4

9/3/08

2:07 PM

Page 41

PAN zapytał Kaina: „Gdzie jest twój brat Abel?”. On na to: „Nie wiem. Czyż jestem stróżem mojego brata?”. 10A Bóg zapytał: „Co uczyniłeś? Krews twojego brata woła do mnie z ziemi. 11Dlatego odtąd bądź przeklęty na tej ziemi, która się otworzyła, aby przyjąć krew twojego brata przelaną przez ciebie. 12Gdy będziesz uprawiał tę ziemię, nie da ci już plonów. Będziesz na ziemi tułaczem i zbiegiema”. 13Wtedy Kain rzekł do PANA: „Zbyt ciężka jest moja kara, bym mógł ją dźwigać. 14Bo wypędzasz mnie dzisiaj z tej ziemi i muszę się ukrywać przed Tobą. Tułaczem i zbiegiem będę na ziemi, więc każdy, kto mnie spotka, może mnie zamordować”. 15PAN mu odrzekł: „Nie! Ktokolwiek by zabił Kaina, poniesie siedmiokrotną karę”. Dał więc PAN Kainowi znamię, by ludzie, których spotka, nie zabili go. 16 Wtedy odszedł Kain sprzed oblicza PANA. Zamieszkał w krainie Nod, na wschód od Edenu.

a) tułaczem i zbiegiem – jego życie będzie pełne niepokoju, niepewności i będzie cierpiał z powodu osamotnienia. Gdziekolwiek się zatrzyma, zostanie stamtąd wypędzony, cokolwiek zacznie robić, nie będzie to pobłogosławione przez Boga. b) współżył – zob. Rdz 4,1+. c) wziął… dwie żony – poligamia była w starożytności zjawiskiem bardzo częstym. Podyktowana była m.in. tym, że przykładano wielką wagę do potomstwa, które stanowiło o sile i prestiżu danej rodziny. Innym czynnikiem warunkującym poligamię była duża umieralność ludzi, wynikająca z trudnych warunków życia. d) Jest to fragment pieśni rodowej, za pomocą której członkowie rodu wychwalali swoją siłę, aby odstraszyć ewentualnych przeciwników.

Potomkowie Kaina Kain współżyłb ze swoją żoną, a ona poczęła i urodziła Henocha. Zbudował też Kain miasto i nazwał je imieniem swojego syna – Henoch. 18Henochowi urodził się Irad, który był ojcem Mechujaela. Mechujael był ojcem Metuszaela, a Metuszael Lameka. 19 Lamek wziął sobie dwie żony c. Jedna nazywała się Ada, a druga Silla. 20Ada urodziła Jabala, a był on przodkiem ludzi mieszkających w namiotach i przy zwierzętach. 21Jego bratem był Jubal, a był on przodkiem grających na cytrze i flecie. 22Silla zaś urodziła Tubal-Kaina, który był przodkiem wszystkich obrabiających brąz i żelazo. Jego siostrą była Naama. 23 Rzekł kiedyś Lamek swym żonom: „Ado i Sillo, słuchajcie! Żony Lameka, przyjmijcie me słowa. Zabiję mężczyznę za ranę, a dziecko za siniec. 24Jeśli Kain ma być pomszczony siedmiokrotnie, to Lamek siedemdziesiąt siedem razy”d. 17

Wj 21,23-25

rywalizacji ludzie wzniecają konflikty, którym towarzyszy narastająca nienawiść. Jej skutkiem jest zabójstwo drugiego człowieka, które w skrajnych przypadkach oznacza pozbawienie go życia, najczęściej jednak wyraża się w odbieraniu drugiemu prawa do życia w wolności, prawdzie, pokoju, miłości, radości. Kain z racji tego, że jest pierworodnym synem, ma wobec Abla pozycję uprzywilejowaną (otrzyma podwójną część dziedzictwa i błogosławieństwo). Bóg jednak nawet nie patrzy na dar Kaina, ale przyjmuje ofiarę Abla. Dlaczego tak się dzieje, nie wiemy. Sytuacja ta uświadamia nam natomiast, że Bóg jest całkowicie wolny w tym, kogo wybiera i komu błogosławi. Gdy ludzie nie akceptują wolności Boga, popadają w niezadowolenie i rozgoryczenie, a w konsekwencji zaczyna nimi rządzić niechęć i wrogość wobec innych. Mimo poddania się przez ludzi niszczącej sile zazdrości, Bóg nie rezygnuje z żadnego człowieka, każdemu wyznacza drogi ocalenia, okazuje miłosierdzie, wzywa do nawrócenia i wspomaga w wybieraniu dobra. Kain będzie dźwigał ciężar swojej winy, ale życie nie zostanie mu odebrane. Darowanie życia można odczytać jako zaproszenie do pokuty, zadośćuczynienia i odwrócenia się od czynienia zła. Potomkowie Kaina. Wzmianka o małżeństwie Kaina, a także dalsze treści zawarte w tym fragmencie ukazują przede wszystkim prawdę o rozwijającym się życiu ludzkim. Ludzie nie tylko się rozmnażają, ale zaczynają tworzyć cywilizację i kulturę. Ten ogólny rozwój ma niestety także swoje cienie. Symbolizuje je postawa Lameka, potomka Kaina, którego żądza odwetu dochodzi do monstrualnych rozmiarów (por. np. Mt 18,21-22). Słowa Lameka ukazują bolesną prawdę o grzechu. Poddawanie się złu sprawia, że człowiek coraz bardziej traci racjonalny i właściwy stosunek do rzeczywistości.

41

RODZAJU 4,10-24

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Adam – w jęz. hebr. słowo adam znaczy ‘człowiek’. Dla podkreślenia związku ludzi z ziemią w oryginale zastosowana jest gra słów: człowiek (hebr. adam) – ziemia (hebr. adama). Zob. Słownik. b) współżył – zob. Rdz 4,1+. c) wzywać imienia PANA – na podstawie Wj 3,13-15 wiadomo, że Bóg objawił swoje imię dopiero Mojżeszowi. Wzmianka o imieniu Boga w tym miejscu ma na celu podkreślenie, że Bóg otoczył szczególną opieką Seta i jego potomstwo. d) podobnymi do siebie – zob. Rdz 1,26+. e) Zob. Rdz 1,27+. f) dziewięćset trzydzieści lat – w źródłach pozabiblijnych także spotyka się zaskakująco wysoką liczbę lat niektórych osób. Pochodząca z końca III w. przed Chr. lista ośmiu królów sumeryjskich podaje, że np. Enmenluanna panował 43 200 lat, a Ubartutu, najkrócej panujący władca, rządził 18 600 lat. Wspomniana lista kończy się stwierdzeniem, że po tych długowiecznych królach nastąpił potop. W Biblii długowieczność przodków ma znaczenie symboliczne, którego nie potrafimy w pełni odczytać. Być może w ten sposób wyrażona jest prawda, że Bóg bardzo im błogosławił.

Page 42

Set i jego syn Enosz 25 Adama znów współżyłb ze swoją żoną i urodziła mu syna. Dała mu imię Set, mówiąc: „Bóg dał mi innego potomka zamiast Abla, którego zabił Kain”. 26Setowi również urodził się syn, którego nazwał imieniem Enosz. Wtedy zaczęto wzywać imienia PANAc. Wybrani potomkowie Seta 1 Oto dzieje potomków Adamas. W dniu, w którym Bóg stworzył ludzi, uczynił ich podobnymi do siebied. 2Stworzył ich jako mężczyznę i kobietęe. A gdy ich stworzył, pobłogosławił s ich i nazwał ludźmi. 3 Adam miał sto trzydzieści lat, gdy spłodził syna podobnego do niego jak jego obraz. Nazwał go Set. 4Po urodzeniu się Seta Adam żył jeszcze osiemset lat i miał synów i córki. 5Przeżył więc Adam dziewięćset trzydzieści latf i wtedy umarł. 6 Set miał sto pięć lat, gdy spłodził Enosza. 7Po urodzeniu się Enosza Set żył jeszcze osiemset siedem lat i miał synów i córki. 8Przeżył więc Set dziewięćset dwanaście lat i wtedy umarł. 9 Gdy Enosz miał dziewięćdziesiąt lat, spłodził Kenana. 10Po urodzeniu się Kenana Enosz żył jeszcze osiemset piętnaście lat i miał synów i córki. 11Przeżył więc Enosz dziewięćset pięć lat i wtedy umarł. 12 Kenan miał siedemdziesiąt lat, gdy spłodził Mahalaleela. 13Po urodzeniu się Mahalaleela Kenan żył jeszcze osiemset czterdzieści lat i miał synów i córki. 14Przeżył więc Kenan dziewięćset dziesięć lat i wtedy umarł. 15 Gdy Mahalaleel miał sześćdziesiąt pięć lat, spłodził Jereda. 16 Po urodzeniu się Jereda Mahalaleel żył jeszcze osiemset trzydzieści lat i miał synów i córki. 17Przeżył więc Mahalaleel osiemset dziewięćdziesiąt pięć lat i wtedy umarł. 18 Gdy Jered miał sto sześćdziesiąt dwa lata, spłodził Henocha. 19 Po urodzeniu się Henocha Jered żył jeszcze osiemset lat, mając synów i córki. 20Przeżył więc Jered dziewięćset sześćdziesiąt dwa lata i wtedy umarł. 21 Gdy Henoch miał sześćdziesiąt pięć lat, spłodził Metuszelacha. 22Henoch żył w zażyłości z Bogiem. Po urodzeniu się

5

Wybrani potomkowie Seta. Na podstawie np. Rdz 1,27n; 5,1 wysnuwany bywa potocznie funkcjonujący pogląd, że rodzaj ludzki wywodzi się od jednej pary ludzi. Teza ta nie ma uzasadnienia, ponieważ Biblia w ogóle nie podejmuje odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób, w sensie biologicznym, nastąpiło rozmnożenie ludzi na ziemi. Potwierdza to chociażby wzmianka o żonie Kaina (Rdz 4,17), której pochodzenie jest nieznane i autor biblijny nie jest zainteresowany wyjaśnianiem tej kwestii. Gdyby przyjąć potoczne przekonanie, że od Adama i Ewy (tzw. pierwszych rodziców) biorą początek wszyscy ludzie, to skutek jest taki, że np. Kain musiałby się ożenić ze swoją siostrą, czyli wejść w związek kazirodczy. Związki takie bardzo szybko doprowadziłyby do degeneracji gatunku ludzkiego i jego zaniku. Przedstawiony rodowód przodków nie może być traktowany tak jak dzisiejsze drzewa genealogiczne, tworzone na podstawie zapisów metrykalnych. Celem rodowodu biblijnego nie jest odtwarzanie historii poszczególnych rodzin. Rodowód biblijny stanowi szczególne świadectwo nieustannej opieki Boga nad ludzkimi pokoleniami. Ukazuje on aktualność i niezmienność Bożych obietnic, które wypełniają się w ciągu wieków na poszczególnych ludziach. Istotą rodowodów biblijnych jest więc ukazanie działania Boga, a nie uporządkowanie danych na temat kto od kogo pochodził.

RODZAJU 4,25 — 5,22

42

Wj 3,14n

Rdz 1,26-28

01_Rdz:01_Rdz

Mdr 4,10n; Syr 44,16; 49,14; Hbr 11,5

Rdz 3,17-19

Syr 16,7; Ba 3,26-28

Ps 14,2n; Jr 5,1-5; 18,8-10; 26,3

2:07 PM

Page 43

Metuszelacha Henoch żył jeszcze trzysta lat. 23Przeżył więc trzysta sześćdziesiąt pięć lat. 24I żył Henoch w zażyłości z Bogiem. Potem zniknął, bo Bóg go zabrała. 25 Gdy Metuszelach miał sto osiemdziesiąt siedem lat, spłodził Lameka. 26Po urodzeniu się Lameka Metuszelach żył jeszcze siedemset osiemdziesiąt dwa lata, płodząc synów i córki. 27 Przeżył więc Metuszelach dziewięćset sześćdziesiąt dziewięć lat i wtedy umarł. 28 Gdy Lamek miał sto osiemdziesiąt dwa lata, spłodził syna. 29 I dał mu imię Noe, bo mówił: „Ten pozwoli nam odetchnąć od naszej pracy i od trudów rąk naszych na ziemi przeklętej przez PANAs”. 30Po urodzeniu się Noego Lamek żył jeszcze pięćset dziewięćdziesiąt pięć lat, mając synów i córki. 31Przeżył więc Lamek siedemset dwadzieścia dwa lata i wtedy umarł. 32 Gdy Noe miał pięćset lat, spłodził Sema, Chama i Jafeta.

a) W wielu utworach pozabiblijnych (pochodzących głównie z okresu między 300 r. przed Chr. a 300 r. po Chr.) dociekano istoty i znaczenia wyróżnienia Henocha. Najbardziej znane to: Księga Henocha etiopska (1 Henoch), Księga Tajemnic Henocha lub Księga Henocha słowiańska (2 Henoch) i Księga Henocha hebrajska (3 Henoch).

Upadek moralny ludzi. Zapowiedź zniszczenia stworzeń 1 Gdy ludzie zaczęli się mnożyć na ziemi, rodziły się im córki. 2A synowie Bożyb widząc, że są one piękne, brali za żony wszystkie, które im się podobały. 3Wówczas PANs rzekł: „Nie pozostanie mój duch na zawsze w człowieku, bo jest on istotą cielesną. Będzie więc żył najwyżej sto dwadzieścia lat”. 4 A w tych i późniejszych czasach, gdy synowie Boży współżyli z córkami ludzkimi, a one im rodziły, na ziemi żyli olbrzymic. Byli to siłacze, którzy w tych dawnych czasach cieszyli się sławą. 5 Widział wtedy PAN, jak wielka jest nieprawość ludzi na ziemi i że wszystkie ich pragnienia wciąż były tylko złe. 6Żałował więc PAN, że uczynił człowieka na ziemi i głęboko się zasmucił. 7Wówczas PAN powiedział: „Usunęd z powierzchni ziemi człowieka, którego stworzyłem: zarówno człowieka,

c) olbrzymi – według wyobrażeń mitycznych zostali oni zrodzeni ze związków kobiet z bogami lub półbogami. W Biblii jest mowa o rosłych mieszkańcach Kanaanu, który mieli tam zamieszkiwać przed Izraelitami (np. Lb 13,33+; Pwt 2,1011.20-21; 3,11).

6

J 3,5n

9/3/08

b) synowie Boży – trudno rozstrzygnąć, o kogo chodzi. W ten sposób określano np. aniołów, pogańskie bóstwa, mitycznych herosów, a nawet starożytnych władców, którym przypisywano boskie cechy. W zależności od tego, który wariant się przyjmie, stosunek płciowy z którąś z tych postaci należy traktować w kategoriach symbolicznych albo dosłownych. Choć inicjatywa należy tu do owych tajemniczych istot, to jednak ludzie nie są bez winy. Polega ona na tym, że szukają nadprzyrodzoności poza jedynym Bogiem.

d) Usunę – w oryginale czasownik ten ma bardzo mocne znaczenie: ‘zetrzeć’, ‘wymazać’, ‘zgładzić’.

Odwoływanie się w rodowodach do Adama i Ewy, określanych mianem pierwszych rodziców (w. 1), ma na celu podkreślenie, że każdy człowiek nosi w sobie obraz Boga (Rdz 1,27). Wszyscy ludzie mają więc tę samą godność. Akt płciowy między mężczyzną i kobietą i poczęcie potomstwa pokrywa się z momentem, w którym Bóg powołuje do istnienia osobę ludzką, podobną do Niego samego. Powołaniem człowieka jest pielęgnowanie w sobie podobieństwa do Boga. Długowieczność przodków ma znaczenie symboliczne, którego nie potrafimy w pełni odczytać. Być może w ten sposób wyrażona jest prawda, że Bóg im bardzo błogosławił. W miarę narastania wśród ludzi zła, długość ich życia zaczyna się zmniejszać (Rdz 6,3; Ps 90,10). Może to oznaczać, że nieprawość niejako niszczy życie. Ale może to być również proste wskazanie na śmiertelność ludzi i odwołanie się do realnego doświadczenia związanego z kruchością życia. Upadek moralny ludzi. Zapowiedź zniszczenia stworzeń. Nie jest powiedziane wprost, jaki grzech ludzi stał się bezpośrednią przyczyną decyzji Boga o zgładzeniu stworzenia (w. 7). Wzmianka o stosunkach seksualnych synów Bożych z kobietami nie tyle wskazuje, że przyczyną zagłady są nadużycia w sferze seksualnej, ile odnosi się raczej do pierwszego grzechu – pychy (Rdz 3,5), przez który ludzie jako stworzenia chcieli przywłaszczyć sobie to, co należało się jedynie Stwórcy. Zaczerpnięty z mitologii obraz może m.in. wskazywać na to, że ludzie na różne sposoby próbują osiągnąć wielkość, potęgę, nieśmiertelność. Dążą w niewłaściwy sposób do zatarcia granicy między Stwórcą a stworzeniem. Dla podkreślenia tego, że człowiek nigdy nie będzie jak Bóg, mowa jest o ograniczeniu czasu ludzkiego życia (w. 3). Ciało podlegające śmierci zawsze przypomina ludziom, kim naprawdę są. Autor biblijny, mówiąc o żalu Boga (ww. 6n), chce pobudzić ludzi do refleksji nad własnym życiem i sprawić, aby zdali sobie sprawę z tego,

43

RODZAJU 5,23 — 6,7

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) po parze – wzmianka ta nie zgadza się z informacją zawartą w Rdz 7,2n. Wynika to z połączenia w jednym opowiadaniu dwóch odrębnych tradycji (zob. Wprowadzenie do Pięcioksięgu).

Page 44

jak i bydło, istoty pełzające i latające pod niebem. Żałuję bowiem, że to wszystko stworzyłem”. 8Jedynie Noemu PAN okazał łaskę. Opowiadanie o potopie 9 Oto dzieje Noego. Noe był człowiekiem sprawiedliwym. Wśród swoich uchodził za nieskazitelnego. Noe żył w zażyłości z Bogiem. 10Był on ojcem trzech synów: Sema, Chama i Jafeta. 11 Ziemia wobec Boga była pogrążona w złu i pełno było na niej bezprawia. 12Bóg widział panujące na ziemi zepsucie, bo ludzie wybrali złe drogis. 13 Wtedy Bóg rzekł do Noego: „Położę kres wszelkim istotom cielesnym! Chcę je zniszczyć, ponieważ na ziemi pełno jest bezprawia. 14Zbuduj więc sobie arkę z cyprysowego drzewa i zrób w niej przegrody. Pokryj ją smołą od środka i na zewnątrz. 15A oto, jak masz ją zbudować: ma mieć trzysta łokcis długości, pięćdziesiąt łokci szerokości i trzydzieści łokci wysokości. 16Zrób w arce przykrycie przepuszczające światło, o wysokości jednego łokcia. Zrób wejście z boku oraz dolne, środkowe i górne piętro. 17Ja bowiem sprowadzę na ziemię wielką powódź, by zniszczyć pod niebem wszelką istotę mającą w sobie życie. Wszystko, co jest na ziemi, musi zginąć. 18Z tobą jednak zawrę przymierzes. Wejdź więc do arki z twymi synami, żoną i synowymi. 19Wraz z tobą niech wejdzie do arki po parzea wszystkiego, co żyje, z wszelkiej istoty cielesnej, samiec i samica, aby ocalały. 20Niech więc wejdą po parze wszelkie gatunki ptaków, bydła, płazów, aby ocalały. 21Weź sobie także wszelkiego pożywienia, którym się karmisz, i zrób sobie zapasy, abyś miał pokarm dla siebie i dla nich”. 22I Noe tak uczynił. Wypełnił wszystko tak, jak mu Bóg polecił. 1 Potem rzekł PANs do Noego: „Wejdź do arki z całą swoją rodziną, gdyż tylko ciebie uważam za uczciwego w tym pokoleniu. 2Ze wszystkich zwierząt czystych weź sobie po siedem samców i samic, a spośród zwierząt nieczy-

7

do czego doszli, czyniąc zło. Zagłada jest nie tyle wynikiem odwetu Boga za czyny ludzi, ile nieuniknionym skutkiem ludzkiej nieprawości. Noe jest symbolem nadziei, ale także piękna, które od zawsze było i jest w stworzeniu i które Bóg pragnie ocalić. Opowiadanie o potopie. Zanim powstało biblijne opowiadanie o potopie, istniały starsze przekazy pozabiblijne dotyczące tego tematu. Autor biblijny wykorzystuje niektóre motywy zawarte w mitycznych przekazach. Służą mu one jednak przede wszystkim do wyrażenia bardzo dojrzałych wniosków teologicznych, egzystencjalnych i moralnych. Obrazy występujące w biblijnym opowiadaniu nie powinny być traktowane dosłownie, gdyż zamiarem autora nie jest wypowiadanie się na temat historyczności potopu lub jego ewentualnego przebiegu. Autor biblijny wspomina m.in. o tym, że gdy zaczęły opadać wody potopu, arka zatrzymała się na górze Ararat (Rdz 8,4). Nazwa Ararat jest w Biblii odnoszona do górzystej krainy na północy Asyrii (np. 2Krl 19,37; Jr 51,27). W asyryjskich inskrypcjach także wymienia się góry Ararat. Krainę tę można kojarzyć ze znanym z tekstów klinowych Urartu oraz z Armenią. Dla autora biblijnego Ararat mogło być synonimem najwyższego miejsca na ziemi. Pozabiblijne opowieści podają dosyć błahe powody zesłania potopu. Według eposu Atrahasis doszło do niego na skutek niezgody między głównymi i podrzędnymi bóstwami. Bóstwa podrzędne zbuntowały się z powodu obowiązku opieki nad światem, nałożonego na nie

RODZAJU 6,8 — 7,2

44

Hbr 11,7

Syr 44,17

Rdz 18,20-32

Hbr 11,7; 1P 3,20

Ps 29,10; 93,2-4

Rdz 9,9; 17,2

Mdr 10,4; 1P 3,20

Kpł 11; Pwt 14

01_Rdz:01_Rdz

Mt 24,38

Hi 12,15; Ps 104,6-9; Iz 44,27

Ez 14,13n

9/3/08

2:07 PM

Page 45

stycha – po parze, samca i samicę. 3Także spośród istot latających pod niebem po siedem, samca i samicę, aby mogły się rozmnażać po całej ziemi. 4Pozostaje bowiem jeszcze siedem dni, a potem spuszczę deszcz na ziemię. Będzie on padał czterdzieści dni i czterdzieści nocy. I zgładzę z powierzchni ziemi wszystkie żywe istoty, które stworzyłem”. 5Noe uczynił więc wszystko, co mu polecił PAN. 6 Miał on sześćset lat, gdy przyszedł potop na ziemię. 7Wszedł więc Noe z synami, żoną i synowymi do arki, zanim przyszedł potop. 8Spośród zwierząt czystych i nieczystych, spośród ptaków i płazów naziemnych 9weszły z Noem do arki, po parze, samce i samice, tak jak Bóg polecił Noemu. 10 Po upływie siedmiu dni wody potopu zalały ziemię. 11Gdy Noe miał sześćset lat, drugiego miesiąca, dnia siedemnastego otwarły się wszystkie źródła wielkiej otchłani i otworzyły się zawory nieba. 12Deszcz lał na ziemi przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy. 13W tym właśnie dniu weszli do arki: Noe ze swoimi synami – Semem, Chamem i Jafetem, z żoną i z trzema synowymi, 14a wraz z nimi wszelkie gatunki zwierząt, bydła i istot pełzających po ziemi oraz ptaków. 15Weszły wraz z Noem do arki po parze wszelkie istoty cielesne mające w sobie życie. 16Z wszystkich istot żywych weszły samiec i samica, jak Bóg polecił. Wtedy PAN zamknął za nim drzwi. 17 Potop na ziemi trwał czterdzieści dni. Woda wzbierała i unosiła arkę nad ziemią. 18Woda wzbierała coraz wyżej nad ziemią, ale arka pływała na wodzie. 19Woda podniosła się tak wysoko nad ziemią, że zakryła wszystkie wysokie góry istniejące pod niebem. 20Była ona piętnaście łokci nad górami i przykrywała je. 21Zginęły wszelkie istoty żywe, poruszające się na ziemi, ptactwo, bydło i inne zwierzęta, których było pełno na ziemi. Zginęli też wszyscy ludzie. 22Wszystko, co miało tchnienie życia w nozdrzach, co żyło na stałym gruncie, zginęło. 23 Bóg wytracił wszystkie istoty na ziemi: ludzi, bydło, istoty pełzające, ptaki powietrzne. Wszystkie wyginęły z powierzchni ziemi. Pozostał tylko Noe i to, co było z nim w arce. 24A wody wzbierały nad ziemią przez sto pięćdziesiąt dni.

a) zwierząt czystych… zwierząt nieczystych – szerzej na ten temat w Kpł 11. Według Rdz 1,20-25 całe stworzenie jest dobre.

przez bóstwa główne. Zmusiły więc główne bóstwa do stworzenia ludzi, którzy mieli wykonywać prace służebne. Ludzie jednak tak się rozmnożyli, że bogom, zwłaszcza Enlilowi, przeszkadzał zgiełk, który powodowali. Główne bóstwa postanawiają więc zesłać na ludzi trzy plagi, mające ich wyniszczyć. Bóg Enki zdradza ten plan swojemu ulubieńcowi, Atrahasisowi. Oburzeni bogowie decydują się wówczas na zesłanie potopu, nakazując równocześnie bogu Enki milczenie w tej sprawie. Ten jednak znów powiadamia o tym swojego wybrańca. Atrahasis buduje łódź i znajduje na niej ocalenie wraz z rodziną i zwierzętami. To on stanie się początkiem odnowionej ludzkości. Bóstwa chcą jednak ograniczyć poziom hałasu tworzonego przez ludzi, dlatego postanawiają, że tylko część kobiet będzie mogła rodzić dzieci, niektóre kobiety będą bezpłodne, a niektóre będą rodzić demony. W innym opowiadaniu o potopie, zwanym Gilgamesz, dowiadujemy się np. o reakcji bóstw na widok potopu. Są one przerażone tym kataklizmem i czynią sobie wzajemnie wyrzuty. Mityczne opowieści podejmują więc m.in. próbę odpowiedzi na pytanie: Skąd biorą się ludzkie nieszczęścia? Co jest przyczyną kataklizmów? Dlaczego niektórzy ludzie są bezpłodni? Opowiadanie biblijne ma odmienne założenia i wnioski. Jego celem jest uzmysłowienie czytelnikowi prawdy o tym, że Bóg nieustannie roztacza swoją opiekę nad stworzeniami. Troska Boga wyraża się w tym, że pamięta o Noem i wszystkich stworzeniach, które są z nim w arce (Rdz 8,1). Wskazanie na pamięć Boga o stworzeniu stanowi centralny punkt całego

45

RODZAJU 7,3-24

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

8

Page 46

1

Pamiętał jednak Bóg o Noem i o wszystkich żywych istotach, o wszelkim bydle, które było z nim w arce. Posłał więc Bóg wiatr na ziemię i wody zaczęły opadać. 2Źródła otchłani i zawory nieba zamknęły się, a deszcz z nieba przestał padać. 3Woda stopniowo ustępowała z ziemi, a po stu pięćdziesięciu dniach ustąpiła zupełnie. 4W siedemnastym dniu siódmego miesiąca arka spoczęła na górze Ararat. 5Woda obniżała się coraz bardziej aż do dziesiątego miesiąca. W pierwszym dniu dziesiątego miesiąca ukazały się szczyty gór. 6Po czterdziestu dniach Noe otworzył w arce okno, które zrobił, 7i wypuścił kruka. Wylatywał on i wracał, aż wyschła woda na ziemi. 8Potem wypuścił gołębicę, aby zobaczyć, czy woda ustąpiła z powierzchni ziemi. 9Gołębica nie znalazła miejsca, gdzie mogłaby spocząć, gdyż woda była jeszcze na całej ziemi. Wyciągnął więc Noe rękę, chwycił gołębicę i wziął do siebie do arki. 10Odczekał jeszcze siedem dni i ponownie ją wypuścił. 11Gołębica powróciła do niego pod wieczór, mając w dziobie świeżą gałązkę oliwną. Poznał więc Noe, że woda odpłynęła z ziemi. 12Odczekał znów siedem dni i posłał gołębicę, ale już do niego nie powróciła. 13W sześćset pierwszym roku, w pierwszym dniu pierwszego miesiąca wyschła woda na ziemi. Wtedy podniósł Noe dach arki i zobaczył, że ziemia już obeschła. 14W siedemnastym dniu drugiego miesiąca ziemia była zupełnie sucha. 15 Przemówił wtedy Bóg do Noego: 16„Wyjdź z arki wraz z żoną, z twoimi synami i synowymi. 17Wyprowadź z sobą wszelkie zwierzęta, wszystkie istoty żyjące: ptaki, bydło i wszystko, co pełza po ziemi. Niech się zaroją na ziemi, niech będą płodne i niech się rozmnażają”. 18Wyszedł więc Noe z synami, z żoną i swoimi synowymi. 19Wyszły także z arki wszystkie zwierzęta – według gatunków – bydło, ptaki i to, co pełza po ziemi. opowiadania. Tylko dlatego, że Bóg pamięta o swoim stworzeniu, może ono istnieć. Owocem pamięci Boga jest zbawienie wszystkiego, co istnieje. Zbawienie jest nieodzowne, ponieważ ludzie skazili siebie i całe stworzenie swoją niegodziwością. Zbawienie Boże stopniowo będzie się realizować w czasie, aż do objawienia się Syna Bożego Jezusa, który dokona całkowitego odkupienia ludzkości. W obrazie wód potopu, które pochłaniają ludzką niegodziwość, zapowiedziany jest chrzest w imię Jezusa (1P 3,20n+), który gładzi grzech świata (J 1,29). Obraz zagłady należy odczytywać przede wszystkim jako nieuniknioną konsekwencję ludzkiej nieprawości. Jednak mimo zła popełnionego przez ludzi Bóg nie przestaje kochać swoich stworzeń i dąży do ofiarowania im zbawienia (Rz 8,19-23). Noe, który wraz z najbliższymi ocalał z potopu, symbolizuje wszystkich, którzy w ciągu wieków pozostali wierni Bogu. Ludzie ci mają udział w zbawieniu wiecznym, wysłużonym przez Chrystusa Jezusa na krzyżu. Wieczne życie sprawiedliwych potwierdza prawdę, że Bóg zawsze cieszy się z życia, które stworzył (Rdz 1,31). Opowiadanie o potopie skierowane było pier wotnie do Izraelitów przebywających na wygnaniu w Babilonii. Redaktorzy wywodzący się ze środowiska kapłańskiego nawiązują w nim do opowiadania o stworzeniu (por. Rdz 6,9-22 i Rdz 1,1 – 2,4). Obraz arki odpowiada więc obrazowi stworzenia. W obu przypadkach powstają przestrzenie chroniące od wód, które m.in. są symbolem chaosu. Inne podobieństwa występują między Rdz 1,2 i 6,11-13 oraz między Rdz 1,29n i 6,21. Kolejnym ważnym celem opowiadania było umocnienie nadziei wygnanych. Jej podstawą jest bezgraniczne zaufanie Bogu i wypełnienie Jego wskazań, tak jak uczynił to Noe. Jeśli wygnańcy na wzór Noego okażą się posłuszni Bogu, to odzyskają utraconą ziemię i świątynię, a także ocalą swoją narodową i religijną tożsamość. Pozbawienie Izraelitów na pewien czas świątyni nie upoważnia ich do szukania ratunku poza jedynym Bogiem. On bowiem pamięta o nich i podobnie jak w opowiadaniu o potopie wydał decyzję o jego końcu, tak samo zakończy czas wygnania.

RODZAJU 8,1-19

46

Rdz 1,22

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 1,28

Rdz 1,29; Pwt 12,15-16 Kpł 17,11-14

Wj 21,23-25

Rdz 1,26

Rdz 6,18

Syr 44,18; Iz 54,9-10

Ez 1,28; Ap 4,3

9/3/08

2:07 PM

Page 47

Przymierze Boga z ludźmi 20 Potem Noe zbudował ołtarza dla PANAs i złożył na nim całopalnąs ofiarę z czystych zwierzątb i z istot latających. 21Gdy PAN poczuł miłą wońc, postanowił: „Nie będę już więcej złorzeczył ziemi z powodu człowieka, gdyż skłonności człowieka są złe od młodości. Dlatego nie zniszczę więcej wszystkich żywych istot, jak to uczyniłem. 22 Jak długo istnieje ziemia, nie ustanie siew i żniwo, zimno i upał, lato i zima, dzień i noc”. 1 Bóg pobłogosławił s więc Noego i jego synów, mówiąc im: „Bądźcie płodni, mnóżcie się i napełniajcie ziemię. 2 Niech się was boją i lękają wszelkie zwierzęta na ziemi: ptaki powietrzne, wszystko, co pełza na ziemi, oraz wszystkie ryby w morzu. Daję wam władzę nad nimi. 3Wszystko, co się porusza i żyje, będzie dla was pokarmem, podobnie jak rośliny zielone. Wszystko to wam daję. 4Nie będziecie jedynie jeść mięsa, w którym jest krew d. 5Zażądam krwi za wasze życie. Zażądam jej zarówno od każdego zwierzęcia, jak i od człowieka. Za życie bratas zażądam krwi od człowieka. 6 Kto przeleje krew ludzką, przez ludzi ma być przelana jego krew, bo na swój obraz Bóg stworzył człowieka. 7 Wy zaś bądźcie płodni i mnóżcie się, zaludniajcie ziemię i czyńcie ją sobie poddaną”. 8Potem Bóg rzekł do Noego i jego synów: 9„Oto Ja zawieram moje przymierzes z wami, a po was z waszym potomstwem 10i z wszelką żywą istotą, która jest z wami, z ptactwem i bydłem oraz z wszelkim zwierzęciem spośród tych, które wyszły z arki. 11Ustanawiam więc moje przymierze z wami. Żadna istota cielesna nie będzie już wyniszczona wodami potopu. Nie będzie już więcej potopu, który miałby spustoszyć ziemię”. 12I Bóg rzekł: „Oto znak przymierza, który kładę między Mną i wami i między wszelką istotą żywą, która jest z wami, dla wszystkich przyszłych pokoleń. 13Łuk mój kładę na obłoku, aby był znakiem między Mną a ziemią. 14Gdy więc ujrzę obłok nad ziemią i ukaże się

9

a) zbudował ołtarz – wskazanie na ołtarz i składane na nim ofiary, przez które ludzie nawiązywali łączność z Bogiem, miało szczególne znaczenie dla wygnańców w Babilonie, którzy na długie lata stracili świątynię i nie mogli sprawować kultu (zob. Wprowadzenie). b) czystych zwierząt – zob. Rdz 7,2+. c) PAN poczuł miłą woń – sformułowanie to oznacza, że Bóg przyjął ofiarę ludzi i jest wobec nich łaskawy. Według mitycznych opowieści (Atrahasis, Gilgamesz) po potopie bóstwa zgromadziły się nad ocalałymi ludźmi, gdyż brakowało im pokarmu, który ludzie mieli dostarczać. d) krew – uważano ją za siedlisko życia (zob. Słownik).

Przymierze Boga z ludźmi. Według mitycznych opowieści ludzie byli dla bogów problemem i nigdy nie mogli być pewni, czy jakimś swoim czynem nie rozgniewają bóstw, które w odwecie mogą zesłać na ziemię katastrofę. Oznacza to, że los ludzi naznaczony był lękiem. Na tle takiej koncepcji świata Biblia przekazuje zupełnie odmienne orędzie. Błogosławieństwo (Rdz 9,1.7), którego Bóg udziela ludziom, potwierdza, że Jego decyzja o stworzeniu świata nie była pomyłką. Wyraża ono niezmienną miłość Boga do całego stworzenia. Czytelnym znakiem tej miłości jest zawarcie przymierza, które dotyczy nie tylko Noego (Rdz 6,18), ale obejmuje całe stworzenie (Rdz 9,9n). Istotą tego przymierza jest obietnica, że Bóg nie zniszczy stworzenia, a szczególnie ludzi, nawet gdyby sprzeciwiali się Bogu i postępowali niegodziwie (Rdz 8,21). Ludzka rzeczywistość została więc przeniknięta głęboką nadzieją, mimo że zawiera w sobie wiele sprzeczności. Łuk na chmurach, który prawdopodobnie odnosi się do zjawiska tęczy, jest zewnętrznym znakiem przymierza i ma przypominać ludziom o dobroci i łagodności Boga. Bóg, który sam strzeże życia, zobowiązuje również ludzi do okazywania szacunku wobec wszystkiego, co żyje (Rdz 9,5n). Wzmianki o możliwości spożywania mięsa (Rdz 9,3) nie należy traktować w sposób dosłowny, ponieważ autor biblijny nie zajmuje się ustalaniem tego, kiedy i gdzie ludzie zaczęli żywić się także mięsem zwierząt. W kontekście Rdz 1,29 fakt zabijania jednych stworzeń przez drugie potwierdza, że ziemska rzeczywistość pozbawiona jest harmonii, którą

47

RODZAJU 8,20 — 9,14

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) winną latorośl – roślina z rodziny winoroślowatych, obejmująca ok. 60 gatunków. Wykorzystywana jest głównie do wyrobu wina. W stanie dzikim rośnie w rejonie Kaukazu. Od IV w. przed Chr. znana jest uprawa winnej latorośli w Azji Mniejszej. Obecnie hoduje się ją wszędzie, gdzie pozwalają na to warunki klimatyczne. b) Wina Chama polega na tym, że okazał pogardę swojemu ojcu i nie zatroszczył się o jego cześć. c) Niech będzie przeklęty Kanaan – przeniesienie na syna odpowiedzialności za winę ojca wynika z koncepcji opowiadania, w którym autor koncentruje się na ukazaniu w negatywnym świetle Kananejczyków. Na temat indywidualnej odpowiedzialności zob. np. Ez 18,1nn. d) dziewięćset pięćdziesiąt lat – zob. Rdz 5,5+.

Page 48

łuk na chmurach, 15przypomnę sobie moje przymierze między Mną a wami oraz wszelką żywą istotą cielesną. Nie będzie już więcej wód potopu, niszczących wszelką istotę cielesną. 16 Gdy więc pojawi się łuk na obłoku i zobaczę go, przypomnę sobie wieczne przymierze między Bogiem i wszelką żywą istotą cielesną, która jest na ziemi”. 17I Bóg powiedział do Noego: „To jest znak przymierza, które zawarłem między Mną a wszelką istotą cielesną, jaka jest na ziemi”. Noe i synowie 18 Z Noem wyszli z arki jego synowie: Sem, Cham i Jafet. Cham był ojcem Kanaana. 19To są trzej synowie Noego, od których pochodzi ludność całej ziemi. 20 Noe był pierwszym rolnikiem i uprawiał winną latorośla. 21 Pewnego razu napił się wina, upił się i położył nagi w swoim namiocie. 22Cham, ojciec Kanaana, zobaczył nagiego ojca i powiedział o tym dwóm swoim braciomb, którzy byli na zewnątrz. 23 Wtedy Sem i Jafet wzięli płaszcz, położyli go sobie na ramionach, weszli tyłem i przykryli nagiego ojca. Twarze mieli odwrócone, tak że nie widzieli nagiego ojca. 24Gdy Noe wytrzeźwiał i dowiedział się, co mu zrobił jego młodszy syn, 25rzekł: „Niech będzie przeklęty Kanaanc i niech będzie sługą swoich bracis”. 26 Potem powiedział: „Błogosławionys PANs, Bóg Sema, niech Kanaan będzie jego sługą. 27 Niech Bóg da Jafetowi duży obszar i niech zamieszka w namiotach Sema, a Kanaan niech będzie jego sługą”. 28 Noe żył jeszcze po potopie trzysta pięćdziesiąt lat. 29W sumie Noe przeżył dziewięćset pięćdziesiąt latd i umarł. Dzieje potomków Noego 1 Oto dzieje synów Noego: Sema, Chama i Jafeta. Po potopie urodzili się im synowie. 2 Synowie Jafeta: Gomer, Magog, Madaj, Jawan, Tubal, Meszek i Tiras. 3Synowie Gomera: Aszkenaz, Rifat i Togarma. 4Synowie Jawana: Elisza, Tarszisz, Kittim i Dodanim. 5Od nich wywodzą się ludy wyspiarskie. Są to synowie Jafeta, będący

10

Bóg zamierzył w akcie stwórczym. Powodem dysharmonii jest grzech. Możliwość spożywania mięsa można także odczytywać w kontekście kultu ofiarniczego sprawowanego w Izraelu. Wówczas mielibyśmy tu uzasadnienie prawa do zabijania zwierząt, które następnie były składane Bogu w ofierze. Noe i synowie. Fragment ten należy do opowiadań, których celem było wyjaśnienie nazw, zwyczajów lub uzasadnienie jakichś roszczeń. Ukazanie występku Chama, który spowodował, że został on odrzucony, ma uzasadniać prawo Izraelitów do ziemi Kanaan, a także podporządkowanie Kananejczyków Izraelitom. Potępienie czynu Chama i rozciągnięcie przekleństwa na jego potomków może być echem ostrej krytyki skierowanej przeciwko rozwiązłości seksualnej Kananejczyków, a także łączeniu przez nich kultu z praktykami seksualnymi. Dzieje potomków Noego. Tekst ten bardziej odzwierciedla polityczny podział znany autorowi biblijnemu, niż jest opisem pochodzenia różnych ludów. Tak rozległa znajomość różnych ludów wynikała prawdopodobnie z kontaktów handlowych. Zasiedlenie ziemi przez ludzi stanowi wypełnienie nakazu Boga (Rdz 1,28; 9,1.7). Rozmieszczenie poszczegól-

RODZAJU 9,15 — 10,5

48

Iz 54,9

Rdz 10,1-6

Prz 23,29-35; Syr 31,25-27

01_Rdz:01_Rdz

Mi 5,5

Rdz 9,1

Mdr 10,5; Dz 2,5-12

9/3/08

2:07 PM

Page 49

w różnych krajach, odpowiednio do ich języków i rodów, pośród swoich ludów. 6 Synowie Chama: Kusz, Misraim, Put i Kanaan. 7Synowie Kusza: Seba, Chawila, Sabta, Rama i Sabteka. Synowie Ramy: Saba i Dedan. 8 Kusz spłodził także Nimroda. Był on pierwszym mocarzem na ziemi 9i zdolnym myśliwym. Dlatego mówi się: „Myśliwy, uzdolniony przez PANAs jak Nimrod”. 10Jego władza rozciągała się początkowo na Babel, Erek, Akkad i Kalne, w kraju Szineara. 11Z tego kraju poszedł on do Assurub. Zbudował tam Niniwę, Rechobot-Ir, Kalach i 12Resan, które jest wielkim miastem między Niniwą i Kalach. 13 Misraim był przodkiem Ludytów, Anamitów, Lehabitów, Naftuchitów, 14Patrusytów, Kasluchitów, od których pochodzą filistynis i Kaftoryci. 15 Kanaan natomiast był ojcem pierworodnegos Sydona, Cheta, 16 Jebusytóws, Amorytóws, Girgaszytów, 17Chiwwitóws, Arkitów, Sinitów, 18Arwadytów, Semarytów, Chamatytów. Potem rozproszyły się rody Kananejczyków. 19Granica Kananejczyków biegła od Sydonus w kierunku Geraru, do Gazy. W kierunku Sodomy, Gomory, Admy i Seboim aż do Leszy. 20 To są potomkowie Chama: według ich rodów i języków, w ich ziemiach i ludach. 21 Również Semowi, praojcu wszystkich synów Hebera, starszemu bratu Jafeta, urodzili się synowie. 22Synowie Sema: Elam, Assur, Arpachszad, Lud i Aram. 23 Synowie Arama: Us, Chul, Geter i Masz. 24Arpachszad był ojcem Szelacha, a Szelach spłodził Ebera. 25Eberowi urodzili się dwaj synowie: pierwszy miał na imię Peleg, ponieważ za jego dni kraj był podzielony. Jego bratem był Joktan. 26Joktan zaś był ojcem Almodada, Szelefa, Chasarmaweta i Jeracha, 27 Hadorama, Uzala i Dikli, 28Obala, Abimaela, Saby, 29Ofira, Chawili i Jobaba. Wszyscy oni byli synami Joktana. 30Ich siedziby rozciągały się od Meszy aż do Sefar ku górom wschodnim. 31To są synowie Sema: według ich rodów i języków, w swoich ziemiach i ludach. 32 Takie są rody synów Noego: według ich rodowodóws, według ich ludów. Od nich wywodzą się ludy na ziemi po potopie.

a) Szinear – inna nazwa Babilonii; kraina w dolnej części dorzecza Tygrysu i Eufratu; region, gdzie rozwinęła się najstarsza znana ludzka cywilizacja. Na tym terenie istniały m.in. miasta Ur i Nippur. b) Assur – starożytna nazwa Asyrii. c) jednym językiem – może to być aluzja do polityki któregoś z ówczesnych imperiów, które w celu konsolidacji państwa próbowało narzucić podległym sobie ludom własny język.

Miasto i wieża Babel 1 Na całej ziemi mówiono jednym językiemc i posługiwano się jednakowymi wyrazami. 2Gdy jej mieszkańcy przywędrowali ze Wschodu, znaleźli równinę w kraju Szineara i tam się osiedlili.

11

nych ludów jest dla autora biblijnego wyrazem porządku, który ustalił sam Bóg. On bowiem przydziela ziemię, a ludy mają wziąć w posiadanie swoje dziedzictwo (Pwt 32,8). Rozrastanie się ludzkości świadczy o Bożym błogosławieństwie (Rdz 1,28). Miasto i wieża Babel. Autor biblijny w celu przekazania orędzia Boga konstruuje swoją opowieść prawdopodobnie na podstawie pewnych wydarzeń historycznych. Możliwe jest, że nawiązuje do budowy miasta, której podjął się król Asyrii, Sargon II,

49

RODZAJU 10,6 — 11,2

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) wypalajmy – technologia wypalania cegieł pojawiała się pod koniec IV w. przed Chr. Budulcem tym zastępowano kamień. Ponieważ proces wypalania cegły był kosztowny, nadal wykorzystywano cegły suszone na słońcu. b) wieżę – być może jest to aluzja do babilońskich zigguratów, czyli monumentalnych sakralnych budowli, na których szczycie były małe świątynie, poświęcone jakiemuś bóstwu. Zigguraty budowano także na terenie starożytnego Elamu, Asyrii i Sumeru. Budowle te miały nie tylko przeznaczenie sakralne, wykorzystywano je również jako biblioteki, szkoły, skarbce, składy żywności. c) nie rozproszyli się – tendencje do gromadzenia się w jednym miejscu i tworzenia potęgi opartej na ludzkich siłach są wyrazem sprzeciwu wobec woli Boga, który nakazuje zaludniać całą ziemię (Rdz 1,28; 9,1.7). d) zobaczyć – w sposób obrazowy, lecz niepozbawiony ironii, pokazano niepowodzenie ludzkich zamiarów. Mimo ambicji budujących, wieża jest niewielka. Bóg, aby ją zobaczyć, musi zstąpić aż na ziemię. e) Kolejne ironiczne stwierdzenie, zob. Rdz 11,5+; por. Rdz 3,22. f) Babel – nazwa ta Izraelitom kojarzyła się z pomieszaniem, od hebr. balal – ‘pomieszać’. W jęz. asyryjskim Babel znaczy ‘Brama do nieba’. g) pięćset lat – zob. Rdz 5,5+. h) Eber – praojciec Hebrajczyków (Rdz 10,24), choć wprost w taki sposób zostaje nazwany Sem (Rdz 10,21).

Page 50

3

Mówili więc jeden do drugiego: „Do dzieła! Wyrabiajmy cegły i wypalajmy a je”. Używali więc cegieł jako budulca, a smoły jako zaprawy. 4Potem rzekli: „Do dzieła! Zbudujmy sobie miasto i wieżęb, której szczyt sięgałby nieba, abyśmy zapewnili sobie imię i nie rozproszyli sięc po całym kraju”. 5 PANs zstąpił, aby zobaczyćd miasto i wieżę, które ludzie budowali. 6Wtedy PAN rzekł: „Są oni jednym ludem i wszyscy mówią tym samym językiem. A jest to dopiero początek ich działania. Odtąd będą mogli wykonać wszystko, cokolwiek zamierząe. 7Zejdźmy tam i pomieszajmy ich język, aby jeden nie rozumiał drugiego”. 8 W taki sposób PAN rozproszył ich stamtąd po całej ziemi i zaprzestali budować miasto. 9Dlatego dano mu nazwę Babelf, ponieważ tam PAN pomieszał język mieszkańców ziemi i stamtąd PAN rozproszył ich po całej ziemi. Potomkowie Sema Oto potomkowie Sema. Gdy Sem miał sto lat, spłodził Arpachszada, dwa lata po potopie. 11Po urodzeniu się Arpachszada Sem żył jeszcze pięćset latg i miał synów i córki. 12 Gdy Arpachszad miał trzydzieści pięć lat, spłodził Szelacha. 13 Po urodzeniu się Szelacha Arpachszad żył jeszcze czterysta trzy lata i miał synów i córki. 14 Szelach miał trzydzieści lat, gdy spłodził Eberah. 15Po urodzeniu się Ebera Szelach żył jeszcze czterysta trzydzieści lat i miał synów i córki. 16 Gdy Eber miał trzydzieści cztery lata, spłodził Pelega. 17Po urodzeniu się Pelega Eber żył jeszcze czterysta trzydzieści lat i miał synów i córki. 10

a także do wznoszenia w Babilonie wielkiego zigguratu (sakralnej budowli w formie schodkowej piramidy) za panowania króla Nabuchodonozora. Te dwa wielkie projekty architektoniczne, realizowane w różnym czasie i na różnych terenach, zostały przez autora biblijnego połączone. Prace nad budową miasta rozpoczęto w 715 r. przed Chr. Przy budowie pracowało wielu jeńców, wśród nich ludność uprowadzona z Izraela w 722 r. przed Chr. Uroczysta inauguracja miasta, które nie było jeszcze ukończone, nastąpiła w 706 r. przed Chr. Być może zaproszono na nią także przedstawicieli z Judy. Kilka miesięcy później Sargon II poległ podczas wyprawy wojennej przeciwko Kimmerom. Dla mieszkańców Asyrii był to wielki cios. Śmierć króla uznali za znak, którym bogowie sprzeciwili się zamiarom władcy. Następca Sargona II, Sennacheryb, powrócił więc do Niniwy jako do stolicy, a plan stworzenia wielkiego imperium z jednym językiem i jedną władzą nie został zrealizowany. W biblijnym opowiadaniu budowanie miasta i wieży (ww. 3-4) jest symbolem zamykania się przez ludzi w obrębie własnych wytworów cywilizacyjnych. Skutkiem tego zamknięcia jest popadanie w zbiorową pychę i nieprawość. Grzech, o którym tu mowa, nie dotyczy więc tylko jednostek, ale ma zasięg społeczny. Tworzenie przez ludzi cywilizacji jest czymś dobrym i słusznym. Zło polega na tym, że ludzie swoimi osiągnięciami chcą sobie zapewnić imię (w. 4), czyli przede wszystkim uniezależnić się od Boga. Chodzi także o uniezależnienie się od tradycji i kultury oraz bycie dla samych siebie absolutnym punktem odniesienia. Ukazana w opowiadaniu interwencja Boga, polegająca na pomieszaniu ludziom języków i ich rozproszeniu (w. 9), nie oznacza, że Bóg czuje zagrożenie ze strony ludzi (ww. 6-7). Obraz ten pokazuje przede wszystkim skutki błędnych działań ludzi, którzy nie mogą się ze sobą porozumieć, ponieważ cele, do których dążą, są fałszywe. W konsekwencji zamiast rzeczywistego rozwoju i jedności doświadczają coraz większego rozdarcia i chaosu. Przykładem prawdziwej jedności będzie wydarzenie w dniu Pięćdziesiątnicy, gdy sam Bóg mocą Ducha Świętego zjednoczy ludzi z różnych narodów i kultur, aby żyli według prawdy Ewangelii i opierając się o nią, już na ziemi budowali królestwo pokoju i miłości (Dz 2). Potomkowie Sema. Przy pomocy tego rodowodu zostają powiązane dzieje narodów (Rdz 5,1-32+; zob. Rdz 10,1-32+) z początkami Izraela. Innym celem rodowodu jest ukazanie powiązań Abrama z Semem, ojcem Semitów, a także z ojcem Sema – Noem (Rdz 5,32), którego Bóg wybrał, pobłogosławił i nad którym roztoczył szczególną opiekę

RODZAJU 11,3-17

50

Syr 40,19;

Iz 14,12-14; Jr 51,53; J 10,16; 11,52

1Krn 1,17-27

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 51

18

Gdy Peleg miał trzydzieści lat, spłodził Reu. 19Po urodzeniu się Reu Peleg żył jeszcze dwieście dziewięć lat i miał synów i córki. 20 Gdy Reu miał trzydzieści dwa lata, spłodził Seruga. 21Po urodzeniu się Seruga Reu żył jeszcze dwieście siedem lat i miał synów i córki. 22 Gdy Serug miał trzydzieści lat, spłodził Nachora. 23Po urodzeniu się Nachora Serug żył jeszcze dwieście lat i miał synów i córki. 24 Gdy Nachor miał dwadzieścia dziewięć lat, spłodził Teracha. 25 Po urodzeniu się Teracha Nachor żył jeszcze sto dziewiętnaście lat i miał synów i córki. 26 Gdy Terach miał siedemdziesiąt lat, urodzili mu się Abram, Nachor i Haran.

Dzieje patriarchów

Rdz 22,20-23

Rdz 16,1; 17,17-21; 18,11n

Rdz 15,7

Potomkowie Teracha 27 Oto potomkowie Teracha. Terach był ojcem Abrama, Nachora i Harana. Haran natomiast był ojcem Lota. 28Haran zmarł jeszcze za życia swego ojca Teracha w swojej ojczystej ziemi, w Ur chaldejskima. 29Zarówno Abram, jak i Nachor ożenili się. Żoną Abrama była Saraj, a żoną Nachora – Milka. Była ona córką Harana, ojca Milki i Jeski. 30Saraj jednak była niepłodnas i nie miała dziecib. 31 Pewnego razu Terach wziął swojego syna Abrama, wnuka Lota, synową Saraj, żonę swego syna Abrama, i wyruszyłc z nimi z Ur chaldejskiego, aby udać się do kraju Kanaand. Gdy doszli do Charanue, tam zamieszkali. 32A Terach zmarł w Charanie, mając dwieście pięć latf.

a) Ur chaldejskie – miasto na południu Mezopotamii, położone nad brzegiem Eufratu, niedaleko od zejścia się Eufratu z Tygrysem (dzisiejsze Tell el-Muqayyar). Przymiotnik chaldejskie pochodzi raczej z czasów redakcji Księgi Rodzaju (potwierdzony jest w źródłach asyryjskich w VII w. przed Chr.), gdyż za życia Abrama nie było tam jeszcze Chaldejczyków. b) Wzmianka o tym, że Sara i Abram są bezdzietni stanowi przygotowanie do Bożej obietnicy potomstwa (Rdz 15,2-6; 18,9n; 21,1n). c) Wędrówka Teracha z rodziną mogła się odbywać w ramach szerszej migracji ludności, prawdopodobnie Amorytów, którzy zmierzali w kierunku Kanaanu. Ojciec Abrama zatrzymał się jednak wcześniej i osiedlił się w Charanie. d) Kanaan – etymologia tej nazwy nie jest pewna. Możliwe, że pochodzi od rdzenia kn – ‘poniżyć’, ‘upokorzyć’. Przypuszcza się, że nazwa ta powstała poza Palestyną, jako określenie „kraju poniżonego” lub „leżącego nisko”. Zob. Słownik. e) Charan – miasto w północno-zachodniej Mezopotamii (dzisiejsza południowo-wschodnia Turcja); ośrodek portowy położony nad dopływem Eufratu – Balikhem. Przez krótki czas Charan był stolicą Asyrii. W 609 r. przed Chr. został zdobyty przez Babilończyków. W Charanie rozchodziły się drogi karawan, udających się do Azji Mniejszej i Egiptu. f) dwieście pięć lat – zob. Rdz 5,5+.

(Rdz 6,8; 9,1.8n). Pokrewieństwo Abrama z tymi postaciami jest zapowiedzią tego, czego doświadczy on sam. Podobnie bowiem jak Noe, Abram zostanie wybrany do szczególnej misji i otrzyma od Boga błogosławieństwo. Podczas jego życia Bóg rozpocznie nowy okres w historii zbawienia. Potomkowie Teracha. W tym miejscu rozpoczyna się druga część Księgi Rodzaju (Rdz 11,27 – 50,26), która koncentruje się na życiu patriarchów. Stanowi ją zbiór zróżnicowanych opowiadań, w których opisany jest wybór poszczególnych patriarchów i spełnianie się w ich życiu obietnic Boga. Głównymi bohaterami opowiadań są: Abraham, Jakub-Izrael, Józef. Mniej uwagi poświęcono Izaakowi, a o wybraniu Judy, syna Jakuba, jest jedynie krótka wzmianka (Rdz 49,8-12). Z bohaterami tych opowiadań utożsamiają się późniejsze społeczności historyczne. Abraham jest uważany za przodka Żydów i Arabów, Jakub i jego dwunastu synów – za twórców Izraela, Józef – za protoplastę diaspory egipskiej. Od dawna trwa dyskusja co do historyczności patriarchów. Ogólnie jednak tło opowiadań o patriarchach zgadza się z danymi, jakie mamy na temat życia w Kanaanie i otaczających go krajach w drugim tysiącleciu przed Chr. Imiona patriarchów są podobne do tych, które wówczas nadawano. Zwyczaje, które odnoszą się do Abrahama (Rdz 12,11-13; 16,1-4), znajdują potwierdzenie w tekstach z Nuzi (starożytnego miasta, którego ruiny znajdują się na terenie dzisiejszego Iraku), pochodzących z XV/XIV w. przed Chr. Uderzające są zbieżności między imionami przodków Abrahama (Rdz 11,20-26) a miejscowościami w pobliżu Charanu. Postać Abrahama jest mocno związana z Hebronem, a Izaaka z Beer-Szebą. Miasta te miały wielkie znaczenie za czasów panowania Dawida (1004-965 przed Chr.) i Salomona (965-926 przed Chr.). Opowiadania o Abrahamie i Izaaku mogły więc pierwotnie stanowić uzasadnienie sytuacji politycznej w okresie panowania króla Dawida i Salomona, kiedy to plemię Judy umocniło swoją zwierzchność nad środkową Palestyną. Z czasem odwoływanie się do Abrahama w tekstach biblijnych miało m.in. na celu umacnianie nadziei w narodzie, a także służyło integrowaniu różnych grup w odbudowie społeczności po powrocie z wygnania babilońskiego (np. Iz 41,8nn; 51,1nn; Jr 33,26; Ez 33,24; Mi 7,20).

51

RODZAJU 11,18-32

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Abram – określa się go mianem patriarchy, czyli praojca, głowy rodu, przywódcy plemiennego lub rodowego (Hbr 7,4). W Biblii w taki sposób nazwani są m.in. Jakub i jego dwunastu synów (Dz 7,8n). Współcześnie określenie to odnosi się do niektórych zwierzchników kościelnych. b) Lot – syn Harana, bratanek Abrama (Rdz 11,27). c) siedemdziesiąt pięć lat – podany wiek Abrama prawdopodobnie odpowiada rzeczywistości i zgodny jest ze stosowaną wówczas miarą czasu (Rdz 25,7+). Sędziwy wiek Abrama podkreśla jego autorytet, ale także ukazuje jego odwagę, gdy podejmuje trudną wędrówkę. Abram, nie zważając na swój wiek, ufa, że Bóg spełni dane obietnice. Chodzi szczególnie o obietnicę potomstwa (Rdz 15,2-6; 18,910; 21,1-2.5). d) Charan – zob. Rdz 11,31+. e) Mamre – dębowy zagajnik w pobliżu Hebronu (Rdz 13,18+). Obecnie Ramet el-Chalil, 3 km na północ od Hebronu (Rdz 18,1; 23,17; 35,27). Imię Mamre nosił także Amoryta (zob. Słownik) mieszkający w tym miejscu (Rdz 14,13). f) Aj – duże starożytne miasto leżące niedaleko na wschód od Betel. Obecnie identyfikowane z Et-Tell. Około 2400 r. przed Chr. zostało zniszczone. Po odbudowie w ok. 1200 r. przed Chr. powstała tam wioska, opuszczona ostatecznie w ok. 1050 r. przed Chr. Za czasów Jozuego (ok. 1250 r. przed Chr.), gdy dokonywano podboju Kanaanu (Joz 8), Aj prawdopodobnie leżało w gruzach. g) Negeb – stepowy i pustynny obszar położony na południe od Gazy i Debiru. Głównym ośrodkiem gospodarczym Negebu było i jest miasto Beer-Szeba.

Page 52

Powołanie Abrama 1 PANs powiedział do Abramaa: „Zostaw twoją ziemię, twój róds i dom twojego ojca, i idź do kraju, który ci wskażę. 2Uczynię cię bowiem wielkim narodem. Będę ci błogosławiłs i uczynię cię sławnym. Będziesz błogosławieństwem. 3Będę błogosławił tym, którzy ciebie będą błogosławić, a tym, którzy tobie źle życzą, będę złorzeczył. Przez ciebie otrzymają błogosławieństwo wszystkie ludy ziemi”. 4 Abram poszedł zgodnie z poleceniem PANA, a z nim poszedł też Lotb. Abram miał siedemdziesiąt pięć latc, gdy opuścił Charand. 5Wziął on swoją żonę Saraj, swego bratanka Lota i cały dobytek, którego się dorobili, oraz służbę, którą nabyli w Charanie, i wszyscy udali się w drogę do Kanaanus.

12

Abram w Kanaanie i Egipcie Abram wędrował przez kraj Kanaans do miejsca koło Sychems, aż do dębu Mamree. Mieszkali tam wtedy Kananejczycy. 7 Pewnego dnia PANs ukazał się Abramowi i powiedział: „Twojemu potomstwu daję ten kraj”. Abram zbudował w tym miejscu ołtarzs dla PANA, który mu się ukazał. 8Stamtąd udał się ku górom, na wschód od Betels i rozbił namiot między Betel na zachodzie i Ajf na wschodzie. W tym miejscu również zbudował ołtarz dla PANA i odtąd wzywał Jego imienias. 9Abram zmierzał coraz bardziej w stronę Negebug. 10 Po pewnym czasie nastał głód w tym kraju. Wtedy Abram udał się do Egiptu i tam się osiedlił jako cudzoziemiec. W kraju Kanaan panował bowiem dotkliwy głód. 11Gdy zbliżał się do Egiptu, rzekł do swojej żony Saraj: „Słuchaj, wiem dobrze, że jesteś piękną kobietą. 12Gdy ujrzą cię Egipcjanie, pomyślą: «To jego żona». Wtedy zabiją mnie, a ciebie zostawią przy życiu.

Rdz 13,16; 15,5; 17,4; 22,17; 26,4; 35,11; Iz 51,2; Ga 3,16 Rdz 18,18; 27,29; 28,14; Lb 24,9; Dz 3,25; Ga 3,8

Rdz 11,31

6

Powołanie Abrama. Źródła pozabiblijne nie podają wyraźnych wzmianek o Abramie. Istnieje jednak zapis na steli faraona Szeszonka w Megiddo, upamiętniającej jego zwycięską kampanię w Syrii – Palestynie (ok. 926 r. przed Chr.), z której dowiadujemy się o istnieniu w pobliżu Hebronu „pola Abrama”. Wzmianka ta byłaby zgodna z biblijną tradycją, według której Abram i Sara ostatecznie osiedlili się w Hebronie i tam zostali pochowani (Rdz 23,2.19; 25,9). Powołanie Abrama i danie mu obietnic oznacza, że Bóg podejmuje kolejny plan duchowego uzdrowienia ludzkości. Działanie Boga jest zawężone do jednego człowieka i rodu, który będzie się z niego wywodził. Poprzez tego człowieka i jego ród wszyscy ludzie mają otrzymać Boże błogosławieństwo (Rdz 12,3). W wybraniu Abrama można dostrzec zapowiedź misji Syna Bożego Jezusa Chrystusa i Kościoła. Jezus jest bowiem jedynym Pośrednikiem między Bogiem a ludźmi (np. 1Tm 2,5; Hbr 9,15; 12,24) i tylko przez Niego Bóg zbawia (np. Dz 4,12; 1J 4,14). Kościół natomiast, jako wspólnota wiary wywodząca się od Chrystusa, stwarza warunki do przyjęcia Jezusa jako jedynego Pana i Zbawiciela (np. Łk 2,11; J 13,13; Dz 13,23; Ga 3,7.14.29; Flp 3,20; 2P 3,18). Bóg obiecuje Abramowi ziemię, potomstwo i błogosławieństwo. Można jeszcze wyodrębnić czwartą obietnicę – sławy. Wszystkie obietnice wzajemnie się dopełniają. Bezdzietne małżeństwo najbardziej mogło być zainteresowane potomstwem, ale w obietnicach największy nacisk położony jest na błogosławieństwo Boga. Abram ma się stać błogosławieństwem dla innych. Chodzi tu jednak nie tyle o jego pośrednictwo, ile o to, że jest on wzorem postawy człowieka wobec Boga. Abram nie kwestionuje słów Boga i nie stawia Mu pytań, które byłyby oznaką niedowierzania. Posłusznie, ale przede wszystkim z ufnością udaje się do miejsca wskazanego przez Boga i traktuje Boga jako Przewodnika i Opiekuna. Postawa Abrama zostanie nazwana wiarą (Rdz 15,6). W NT znajdujemy liczne odniesienia do Abrama, który jest chwalony za swoje bezgraniczne powierzenie się Bogu (np. Rz 4, Ga 3,6-9, Hbr 11,8-10.12.17-19). Abram w Kanaanie i Egipcie. Abram, przedstawiony wcześniej jako wzór wiary i człowiek polegający na Bogu, pod wpływem grożących mu niebezpieczeństw zaczyna szukać własnych sposobów ocalenia siebie. Chodzi tu przede

RODZAJU 12,1-12

Syr 44,19-21; Dz 7,2n; Hbr 11,8-10

52

Rdz 13,15; 15,18; 17,8; 26,3n; Pwt 1,7n; Dz 7,5

Rdz 28,19

Rdz 20; 26,1-11

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 53

13

Mów więc, proszę, że jesteś moją siostrą, aby mi się dobrze wiodło dzięki tobie i bym pozostał przy życiu”. 14 Gdy Abram przyszedł do Egiptu, Egipcjanie zobaczyli, że jego żona jest bardzo piękna. 15Ujrzeli ją też urzędnicy faraona i chwalili ją przed nim. Zabrano ją więc do pałacu faraona. 16 Abramowi zaś hojnie za nią wynagrodzono. Dostał bowiem owce i kozy, woły i osły, sługi i służące, oślice i wielbłądy. 17 PAN jednak zesłał na faraona i jego dom ciężkie plagia z powodu Sary, żony Abrama. 18Faraon wezwał więc Abrama i rzekł: „Dlaczego tak ze mną postąpiłeś? Czemu mi nie powiedziałeś, że ona jest twoją żoną, 19lecz mówiłeś, że jest twoją siostrą? Wziąłem więc ją sobie za żonę. Teraz jednak oddaję ci twoją żonę. Weź ją i odejdź”. 20Faraon rozkazał swoim ludziom, aby odprawili Abrama wraz z żoną i wszystkim, co posiadał. Rozstanie Abrama z Lotem 1 Abram opuścił Egipt i razem ze swoją żoną i z całym dobytkiem udał się w stronę Negebub. Szedł z nim również Lotc. 2Abram był bardzo bogaty: miał wiele bydła, srebra i złota. 3Zatrzymując się na postojach, wędrował z Negebu w stronę Betels, aż do miejsca, gdzie przedtem stał jego namiot: między Betel i Ajd, 4do miejsca, gdzie poprzednio postawił ołtarzs. Abram wezwał tam imienia PANAs. 5Lot, który szedł z Abramem również miał wiele owiec, wołów i namiotów. 6Kraj ten nie mógł ich wszystkich utrzymać. Ich stada były zbyt liczne, by mogli pozostać razem. 7Wybuchnął też spór między pasterzami Abrama i Lota. W kraju tym mieszkali wówczas Kananejczycy i Peryzzycie. 8Abram powiedział do Lota: „Nie spierajmy się między sobą i nasi pasterze niech się nie spierają. Przecież jesteśmy braćmis. 9Czy cały ten kraj nie stoi przed tobą otworem? Odłącz się ode mnie. Jeśli pójdziesz na lewo, ja pójdę na prawo, jeśli ty pójdziesz na prawo, ja pójdę na lewo”. 10Lot podniósł wzrok i ujrzał, że cała okolica Jordanus była dobrze nawodniona. Zanim PAN zniszczył Sodomę i Gomoręf, była ona jak ogród PANA, jak ziemia Egiptu – aż do Soarug. 11Lot wybrał więc dla siebie okolicę Jordanu i udał się na Wschód. W ten sposób się rozdzielili. 12Abram osiadł w kraju Kanaans, Lot natomiast w okolicznych miastach i rozbił swoje namioty aż

13

Rdz 24,35; Ps 112,1-3; Prz 3,9n

Rdz 12,8

Rdz 36,7

Rdz 19,24n

a) ciężkie plagi – kary zesłane na faraona za wzięcie Sary kojarzą się z plagami, które Bóg zesłał za ciemiężenie Izraelitów (Wj 7,14nn). Wydarzenie z Sarą może w zamyśle redaktora stanowić zapowiedź utrapień Izraelitów w Egipcie, z których Bóg wyzwoli ich za pośrednictwem Mojżesza. b) Negeb – zob. Rdz 12,9+. c) Lot – zob. Rdz 12,4+. d) Aj – zob. Rdz 12,8+. e) Na temat ludów zamieszkujących Kanaan zob. Rdz 10,15-18; 15,19-21; 23,3+; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10. f) Sodoma i Gomora – dwa z pięciu starożytnych miast leżących w dolinie Siddim, na południe od Morza Martwego (Rdz 14,8). Trudno określić ich dokładną lokalizację. Przypuszcza się, że ruiny Sodomy i Gomory są zalane przez Morze Martwe (Rdz 14,3). Miasta te ze względu na czyny mieszkańców stały się symbolem niegodziwości, a ich los ostrzeżeniem przed sądem Bożym (Rdz 19,1-11; Pwt 29,22-24; Lm 4,6+; 2P 2,6; Jud 7; zob. np. Mt 10,15). g) Soar – starożytne miasto leżące prawdopodobnie ok. 3 km na południe od Morza Martwego (Rdz 14,8), identyfikowane z dzisiejszym Es-Safi. W Soarze schronił się Lot podczas zniszczenia Sodomy i Gomory (Rdz 19,20-25).

wszystkim o nieprawdziwe przedstawienie swojej żony Egipcjanom. W ten sposób nie tylko naraża ją na znieważenie, ale wystawia na niebezpieczeństwo Bożą obietnicę, według której Sara ma mu urodzić upragnionego syna. Opowiadanie, którego motywy pojawiają się też w Rdz 20; 26,6-11, zawiera pouczenie, że Bóg w swej wierności czuwa nad Abramem i jego żoną i skutecznie inter weniuje, nawet jeśli patriarcha postępuje nierozważnie, kłamie i ucieka się do podstępów. Wierność Boga na tle braku ufności ze strony Abrama tym bardziej podkreśla, jak bardzo Bóg jest cierpliwy i miłosierny wobec człowieka. Rozstanie Abrama z Lotem. Powrót Abrama na teren Kanaanu oznacza stopniowe realizowanie się obietnic Boga. Poprzez osiedlenie się w Kanaanie Abram potwierdza swoje prawo do tej ziemi. W momencie sporu pasterzy o pastwiska Abram i Lot znajdują się w okolicach Betel (Rdz 12,8+), czyli na terenie centralnego pasma górskiego w Pale-

53

RODZAJU 12,13 — 13,12

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Hebron – jedno z najstarszych i stale zamieszkałych miast (obecne Al-Chalil). Znajduje się na terenie Palestyny, w górzystej części Judei (927 m n.p.m.), ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. W Hebronie Dawid został namaszczony na króla Judy (2Sm 2,4.11). b) Mamre – zob. Rdz 12,6+. c) Szinear – zob. Rdz 10,10+. d) Sodoma i… Gomora – zob. Rdz 13,10+. e) Soar – zob. Rdz 13,10+. f) Morze Słone – chodzi o Morze Martwe (in. Morze Araba, np. Pwt 3,17, lub Morze Wschodnie, np. Ez 47,18; Jl 2,20). W rzeczywistości jest to wielkie jezioro (pow. ok. 1020 km2) leżące na terytorium Izraela i Jordanii; nie ma odpływu, a główną rzeką, która je zasila, jest Jordan. Lustro wody Morza Martwego znajduje się w najniższym punkcie na ziemi – 408 m p.p.m. Maksymalna głębokość – ok. 400 m. Zasolenie Morza Martwego jest ok. 40 razy większe niż np. Morza Bałtyckiego. W Morzu Martwym, poza bakteriami, nie ma organizmów żywych. g) Kadesz – Kadesz-Barnea. Osada na południe od Beer-Szeby. W pobliżu Kadesz Izraelici przebywali w drodze z Egiptu do Kanaanu. Z tego miejsca wysłano zwiadowców, żeby zbadali Kanaan (Lb 13,26).

Page 54

do Sodomy. 13Mieszkańcy Sodomy byli źli i bardzo grzeszyli przeciwko PANU. 14Po oddzieleniu się Lota PAN powiedział do Abrama: „Podnieś oczy i popatrz z miejsca, na którym stoisz: na północ i południe, na wschód i na zachód. 15 Cały ten kraj, który widzisz, daję tobie i twemu potomstwu na wieki. 16Uczynię twoje potomstwo jak proch ziemi. Gdyby ktoś mógł zliczyć proch ziemi, będzie mógł zliczyć twoje potomstwo. 17Wstań i przejdź ten kraj wzdłuż i wszerz, gdyż daję go tobie”. 18Abram zwinął namioty, przyszedł pod Hebrona i zamieszkał pod dębem Mamreb. W tym miejscu zbudował ołtarz dla PANA. Abram ratuje Lota z niewoli 1 Za czasów Amrafela, króla Szinearuc, Arioka, króla Ellasaru, Kedorlaomera, króla Elamu, i Tidala, króla Goim, 2wybuchła wojna z Berą, królem Sodomy, i z Birszą, królem Gomoryd, z Szinabem, królem Admy, z Szemeeberem, królem Seboim, i z królem miasta Beli, czyli Soarue. 3 Wszyscy oni zgromadzili się w dolinie Siddim, gdzie dziś jest Morze Słonef. 4 Dwanaście lat byli oni poddanymi Kedorlaomera, w trzynastym roku jednak się zbuntowali. 5W czternastym roku przyszedł Kedorlaomer ze sprzymierzonymi z nim królami. Pobili Refaitów w Aszterot-Karnaim, Zuzytów pod Ham, Emitów na równinie Kiriataim, 6Chorytów pod górami Seiru, aż do El-Paran, które leży na skraju pustyni. 7Potem zawrócili i przyszli do En-Miszpat, co dziś nazywa się Kadeszg. Spustoszyli cały obszar Amalekitów, a także Amorytóws mieszkających w Chasason-Tamar. 8 Wtedy wyszli królowie Sodomy, Gomory, Admy, Seboim i Beli, czyli Soaru, i stanęli w dolinie Siddim do walki 9z Kedorlaomerem, królem Elamu, Tidalem, królem Goim, z Amrafelem, królem Szinearu, Ariokiem, królem Ellasaru: czterech królów przeciwko pięciu. 10A Dolina Siddim była pełna dołów ze smołą. Gdy królowie Sodomy i Gomory musieli uciekać, wpadli do nich, a pozostali uciekli w góry.

14

stynie. Gdy Lot wybiera dla siebie ziemię na wschód od Betel, Abram wędruje w kierunku zachodnim, a następnie udaje się na południe w kierunku Hebronu (Rdz 13,18+). Chociaż Abram jest starszy, pozwala, aby Lot pierwszy wybrał dla siebie ziemię. Jest to kolejny wyraz zaufania Abrama wobec Boga. Nie wątpi, że przypadnie mu ziemia, którą Bóg dla niego przeznaczył. Bratanek Abrama wybiera teren, który według niego jest bardziej urodzajny. Patrzy przede wszystkim na przyszłe korzyści. Z czasem przekona się, jak bardzo się pomylił (Rdz 19). Polecenie Boga, aby Abram przeszedł przez ziemię, która została mu przeznaczona, stanowi zapowiedź przejęcia jej na własność przez jego potomków (w. 17). Abram ratuje Lota z niewoli. Abram został tu ukazany jako wojownik, a nawet jako uczestnik poważnego konfliktu zbrojnego. Co do historyczności tych wydarzeń i rzeczywistego udziału Abrama w tak szeroko zakrojonym konflikcie zbrojnym są pewne wątpliwości. Możliwe, że autor biblijny wykorzystał jakąś wcześniejszą relację o walkach królów i wplótł w nią opowieść o Abramie, aby po raz kolejny ukazać jego szlachetność. Nie zostawia on bowiem swojego bratanka w nieszczęściu, ale wyrusza mu na pomoc. Zaangażowanie się w walkę mogło skończyć się dla Abrama śmiercią i zaprzepaszczeniem obietnicy potomstwa. Mimo niebezpieczeństwa wyrusza on jednak do walki, wierząc, że Bóg uzna szlachetne motywy jego wyboru i ocali go od nieszczęścia.

RODZAJU 13,13 — 14,10

Rdz 12,7

54

Wj 17,8-13; Pwt 7,1

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 55

11

Rdz 13,18

Wtedy tamci zabrali cały majątek Sodomy i Gomory oraz wszelką żywność i odeszli. 12Uprowadzili też Lota wraz z jego majątkiem i odeszli. Mieszkał on bowiem w Sodomie. 13 Jeden ze zbiegów przyszedł i oznajmił o tym Abramowi Hebrajczykowis, który mieszkał wtedy pod dębem Amoryty Mamregoa, brata Eszkola i Anera. Byli oni sprzymierzeni z Abramem. 14Gdy Abram dowiedział się, że uprowadzono jego bratanka, wziął wyszkolony oddział liczący trzystu osiemnastu ludzi i ścigał ich aż do Dans. 15W nocy napadł na nich wraz ze swoimi sługami i pobił ich. Potem ścigał ich aż do Choby, na północ od Damaszkub. 16Odzyskał cały majątek, który zagrabili i odbił swojego bratanka Lota wraz z jego majątkiem, a także jego żony i krewnych.

a) dębem... Mamrego – zob. Rdz 12,6+. b) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Według badań archeologów jedno z najstarszych miast zamieszkałych przez ludzi. c) Sodoma – zob. Rdz 13,10+. d) dolina Szawe – miejsce na południe od Jerozolimy, gdzie łączą się potoki Cedron i Hinnom. e) Szalem – chodzi o Jerozolimę. f) Bóg Najwyższy – hebr. El-Eljon. Prawdopodobnie określenie naczelnego bóstwa w Jerozolimie, gdy miasto nie należało jeszcze do Izraelitów.

Spotkanie Abrama z Melchizedekiem Gdy Abram wracał po pobiciu Kedorlaomera i sprzymierzonych z nim królów, wyszedł mu na spotkanie król Sodomy c. Było to w dolinie Szawed, czyli w dolinie Królewskiej. 18Melchizedek natomiast, król Szalemue, przyniósł chleb i wino. Był on kapłanem Boga Najwyższegof. 19Pobłogosławiłs on Abrama i powiedział: „Błogosławiony niech będzie Abram przez Boga Najwyższego, który stworzył niebo i ziemię. 20 Błogosławiony niech będzie Bóg Najwyższy, który wydał twoich wrogów w twoje ręce”. Abram dał mu dziesięcinęs ze wszystkiego. 21 A król Sodomy powiedział do Abrama: „Oddaj mi ludzi, a łup weź dla siebie”. 22Lecz Abram odparł: „Przysięgam na PANAs, Boga Najwyższego, który stworzył niebo i ziemię. 23 Nie wezmę ani nitki, ani rzemyka od sandała, ani czegokolwiek, co należy do ciebie, byś nie powiedział: «To ja wzbogaciłem Abrama». 24Tylko to, co moi słudzy zjedli, i co Aner, Eszkol i Mamre, którzy poszli ze mną, wzięli jako łup, to mogą zatrzymać jako część im należną”. 17

Ps 78,35; 110,4; Hbr 7,1

Rdz 28,22

Rdz 12,2.7; 13,14-17; 17 Ps 28,7 Dz 7,5

Zapowiedź potomstwa i przymierze 1 Po tych wydarzeniach PANs przemówił do Abrama w widzeniu: „Nie bój się, Abramie. Ja jestem twoim obrońcą. Twoja nagroda bardzo się pomnoży”. 2Abram odrzekł: „Panie BOŻE, co mi dasz? Przecież ja jestem bezdzietny, a cały mój majątek weźmie w spadku po mnie Damasceńczyk

15

Spotkanie Abrama z Melchizedekiem. Melchizedek był kananejskim królem i panował w Jerozolimie. Jego gest (w. 18) może oznaczać chęć zdobycia przychylności Abrama, ale również może wyrażać szacunek wobec jego dokonań. Szczególnie ważne jest błogosławieństwo, które Melchizedek wypowiada do Abrama. Można je odczytać jako potwierdzenie obietnic Boga dotyczących wzięcia w posiadanie ziemi Kanaan przez Abrama i jego potomków. W odpowiedzi na błogosławieństwo Melchizedeka Abram daje mu dziesiątą część łupów. W ten sposób uznaje pozycję Melchizedeka, który w tradycji stanie się symbolem doskonałego króla i kapłana. Do jego osoby będą nawiązywać autorzy biblijni, aby ukazać pozycję i znaczenie króla Dawida (Ps 110). Również autor Listu do Hebrajczyków mówiąc o Jezusie Chrystusie – doskonałym królu i kapłanie, nawiąże do Melchizedeka (Hbr 5,6-10; 7,1-28). Chleb i wino, którymi Melchizedek ugościł Abrama, Chrystus użyje do ustanowienia Eucharystii (np. Mt 26,26-28; 1Kor 11,23-26).

55

RODZAJU 14,11 — 15,2

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Zwyczaj ten był praktykowany na starożytnym Bliskim Wschodzie. Przejęcie dziedzictwa poprzedzała adopcja. b) Ur chaldejskie – zob. Rdz 11,28+. c) synogarlica – ptak z rodziny gołębiowatych. Na świecie występuje kilkanaście rodzajów synogarlic. d) głęboko zasnął – sen Abrama oznacza, że przymierze polega na jednostronnym darze Boga i jest uroczystym potwierdzeniem obietnic potomstwa i ziemi. Zadaniem Abrama jest wierzyć Bogu i ufnie czekać. e) ziemia – chodzi o Egipt. f) Amoryci – jeden z ludów zamieszkujących Kanaan przed przybyciem tam Izraelitów. Kojarzy się ich z Zajordaniem i królestwami Sichona, z ośrodkiem w Cheszbonie, i Oga z ośrodkami w Asztarot i Edrei. Dla Izraelitów Amoryci byli bałwochwalcami (Joz 24,15; Sdz 6,10), których Bóg usunął z Kanaanu za popełniane niegodziwości. W tekstach klinowych i egipskich są świadectwa o Amorytach, posługujących się językiem semickim. Przedstawieni są w nich jako lud politycznie dominujący nad Mezopotamią w początkach II tysiąclecia przed Chr. Zob. Słownik. g) Przejście dymu i ognia między połowami zwierząt oznacza, że tego, kto złamie przymierze, spotka to samo, co te zwierzęta (Jr 34,18). h) Rzeka Egipska – prawdopodobnie chodzi o okresową rzekę Wadi el-Arish, znajdującą się w północno-wschodniej części Półwyspu Synaj (Lb 34,5). Tradycyjnie rzeka ta wyznaczała południową granicę Kanaanu. i) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji. Według tradycji biblijnej jedna z rzek płynących z Edenu (Rdz 2,14+). Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (Eufrat Wschodni) wynosi 2700 km, a powierzchnia dorzecza 673 tys. km2. W dorzeczu Eufratu powstały jedne z najstarszych cywilizacji na ziemi. j) Kenici… Jebusyci – ludy zamieszkujące Kanaan. Zob. Rdz 10,15-18; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10.

Page 56

Eliezer”. 3I dodał: „Ponieważ nie dałeś mi potomka, mój sługa będzie dziedziczył po mnie”a. 4Wtedy PAN powiedział do niego: „On nie będzie twoim spadkobiercą, lecz będzie nim ten, który od ciebie będzie pochodził”. 5Potem Bóg wyprowadził Abrama na zewnątrz i powiedział: „Spójrz na niebo i policz gwiazdy, jeśli będziesz mógł je policzyć”. I rzekł mu: „Tak liczne będzie twoje potomstwo”. 6Abram uwierzył PANU, który za to uznał go za sprawiedliwego. 7Bóg powiedział: „Ja jestem PANEM, który cię wyprowadził z Ur chaldejskiegob, aby ci dać ten oto kraj w posiadanie”. 8Abram zapytał: „Panie BOŻE, po czym poznam, że go otrzymam?”. 9 Odpowiedział mu: „Postaraj się dla Mnie o trzyletnią krowę, trzyletnią kozę i trzyletniego baranas, a także synogarlicęc i gołębicę”. 10Abram wziął zwierzęta, przerąbał na pół i położył jedną część naprzeciwko drugiej. Ptaków nie rozcinał. 11Do mięsa przyleciały drapieżne ptaki, lecz Abram je odpędzał. 12 Gdy słońce zaszło, Abram głęboko zasnąłd. A oto opanował go lęk i wielka ciemność. 13Wtedy Bóg rzekł do Abrama: „Zapamiętaj, że twoi potomkowie będą przybyszami w ziemie, która nie będzie do nich należała. Będą tam służyć jako niewolnicy i będą uciskani przez czterysta lat. 14Lecz ja osądzę naród, któremu będą służyć, i wyjdą stamtąd z wielkim dobytkiem. 15Ty natomiast odejdziesz w pokoju do swych przodków i będziesz pochowany w późnej starości. 16Twoi potomkowie wrócą tutaj w czwartym pokoleniu, gdy niegodziwość Amorytówf dojdzie do szczytu”. 17 Gdy słońce zaszło i zaległy ciemności, ukazał się dym jakby z pieca i ogień jakby pochodnia. Przeszły one między połowami zwierzątg. 18W tym właśnie dniu PAN zawarł przymierzes z Abramem w słowach: „Twojemu potomstwu daję ten kraj: od Rzeki Egipskiejh do wielkiej rzeki Eufrati, 19ziemię Kenitów, Kenizytów, Kadmonitów, 20Chetytóws, Peryzzytóws, Refaitów, 21 Amorytów, Kananejczykóws, Girgaszytów i Jebusytów j”. Niecierpliwość Saraj 1 Saraj, żona Abrama, nie urodziła mu dzieci. Miała ona służącą, Egipcjankę o imieniu Hagar. 2Saraj powiedziała więc Abramowi: „Oto PANs nie pozwolił mi urodzić. Idź więc do mojej służącej – może z niej będę miała dzieci?”. Abram posłuchał rady Saraj. 3W dziesięć lat po osiedleniu się Abrama w kraju Kanaans, Saraj, żona Abrama, wzięła Egipcjankę Hagar, swoją służącą, i dała ją za żonę swemu mężowi Abramowi. 4Poszedł więc on do Hagar, a ona poczęła. A gdy przekonała się, że jest w ciąży, lekceważyła swo-

16

Niecierpliwość Saraj. Na starożytnym Wschodzie bezpłodna kobieta narażona była na brak szacunku. Saraj podejmuje więc próbę rozwiązania swojego problemu w zgodzie z panującymi wówczas zwyczajami. Nie przewiduje jednak trudności, jakie z tego wynikną. Błąd Saraj polega na tym, że próbuje niejako przyspieszyć spełnienie się Bożych obietnic. Zamiast cierpliwie czekać, wynajduje sposób, który w sensie prawnym zapewnia dziedzica, ale nie stanowi

RODZAJU 15,3 — 16,4

56

Pwt 1,10; Rz 4; Ga 3,6n; Hbr 11,12; Jk 3,23

Rdz 11,31

Jr 34,18n

Rdz 2,21

Jdt 5,6-10; Dz 7,6n

Wj 12,40 Jdt 5,9; Ga 3,17

Rdz 12,7; Joz 1,4

Wj 3,8.17; 34,11; Pwt 7,1

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 21,10-19

Wj 15,22

Rdz 17,20

Rdz 25,12-18

Ga 4,22

Rdz 15 Rdz 28,3; 35,11

Rdz 9,9

Ne 9,7; Rz 4,17

Iz 24,5; Łk 1,72-73; Ga 3,16

9/3/08

2:07 PM

Page 57

ją panią. 5Saraj rzekła więc do Abrama: „Z twojego powodu doznaję zniewagi. To ja dałam ci moją służącą za żonę. Ona jednak, widząc, że jest w ciąży, lekceważy mnie. Niech PAN rozsądzi między mną a tobą”. 6Abram jej odpowiedział: „Przecież twoja służąca jest w twoim ręku. Uczyń więc z nią to, co uważasz za słuszne”. Saraj upokorzyła więc Hagar, tak że ona uciekła od niej. 7 Aniołs PANA znalazł ją w pobliżu źródła na pustyni, przy drodze wiodącej do Szur. 8Zapytał ją: „Hagar, służebnico Saraj, skąd przyszłaś i dokąd idziesz?”. Ona odpowiedziała: „Uciekłam od mojej pani, Saraj”. 9Anioł PANA rzekł jej: „Wróć do swojej pani i poddaj się pod jej władzę”. 10Następnie anioł PANA oznajmił jej: „Rozmnożę twoje potomstwo tak bardzo, że nie będzie go można policzyć”. 11 I mówił dalej: „Oto jesteś w ciąży i urodzisz syna i nadasz mu imię Izmaela, gdyż PAN dostrzegł twoje upokorzenie. 12 Będzie on jak dziki osioł. Będzie walczył ze wszystkimi, a wszyscy z nim. Będzie utrapieniem wszystkich swoich bracis”. 13 Hagar nazwała PANA mówiącego do niej: „Ty jesteś Bogiem, który mnie widzi”. Mówiła bowiem: „Mimo że ujrzałam Widzącego mnie, to jednak żyję”. 14Dlatego nazwano tę studnię studnią Lachaj-Roj. Znajduje się ona między Kadeszb i Bered. 15 Potem Hagar urodziła Abramowi syna. Abram dał synowi, którego mu urodziła Hagar, imię Izmael. 16Abram miał osiemdziesiąt sześć lat, gdy Hagar urodziła mu Izmaela.

a) Izmael – imię znaczy ‘Bóg słyszy’. b) Kadesz – zob. Rdz 14,7+.

Przymierze – obrzezanie 1 Gdy Abram miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, ukazał mu się PANs i powiedział: „Ja jestem Bogiem Wszechmocnym. Żyj ze Mną w zażyłości i bądź bez skazy. 2Chcę bowiem zawrzeć z tobą przymierzes oraz dać ci niezmiernie liczne potomstwo”. 3Wtedy Abram upadł na twarz, a Bóg mówił do niego: 4„Oto moje przymierze z tobą: będziesz ojcem wielu narodów. 5Odtąd nie będziesz się już nazywał Abram, lecz będziesz nosił imię Abraham, ponieważ ustanowię cię ojcem wielu narodów. 6Uczynię cię niezwykle płodnym, tak że dasz początek narodom i od ciebie będą pochodzić królowie. 7Zawrę też z tobą moje przymierze, a po tobie z twoim potomstwem. Będzie ono trwało z pokolenia na pokolenie, abym był twoim Bogiem, a po tobie – twojego potomstwa. 8Tobie i twojemu

17

wypełnienia obietnicy. Mimo że działanie Saraj rozminęło się z wolą Boga, to jednak nie odrzuca On dziecka Hagar. Posłanie anioła do Hagar jest wyrazem tego, że Bóg troszczy się o pokrzywdzonych. Przymierze – obrzezanie. Przymierze Boga z Abramem było tak ważne, że zachowano o nim różne przekazy. Tradycja zawarta w tym rozdziale różni się od zanotowanej w Rdz 15. Miała ona za zadanie wyjaśnić sens obrzezania, które jako znak dość powszechnie stosowany w kontekście przymierza otrzymało szczególne znaczenie religijne. W opisie

57

RODZAJU 16,5 — 17,8

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) obrzezanie – było praktykowane przez liczne ludy Wschodu z wyjątkiem Babilończyków, Asyryjczyków i Filistynów. W Izraelu nabrało znaczenia religijnego – jako znak przymierza z Bogiem (np. Wj 12,44-49; zob. Rz 2,25+). Zob. Słownik. b) Sara – imię znaczy ‘księżniczka’. c) roześmiał się – śmiech Abrahama, jako wyraz powątpiewania, jest pierwszym śmiechem, o którym wspomina Biblia; podobnie uczyni Sara, słysząc obietnicę narodzin potomka (Rdz 18,12). Być może ma to związek z prawdopodobnym znaczeniem imienia Izaak – ‘Niech Bóg wejrzy z uśmiechem’.

Page 58

potomstwu dam kraj, w którym przebywasz – cały kraj Kanaans jako własność na wieki – i będę ich Bogiem”. 9 Potem Bóg rzekł do Abrahama: „Ty natomiast i wszystkie pokolenia po tobie zachowujcie moje przymierze. 10Takie będzie moje przymierze, którego ty i twoje potomstwo będziecie przestrzegać między Mną a wami: wszyscy wasi mężczyźni mają być obrzezania. 11Będziecie obcinać napletek na znak przymierza między Mną a wami. 12Po wszystkie pokolenia każdy chłopiec w ósmym dniu życia będzie obrzezany. Dotyczy to urodzonego w twoim domu, nabytego za pieniądze, jak również każdego obcego, który nie jest twoim potomkiem. 13 Sługa urodzony w twoim domu lub nabyty za pieniądze ma być obrzezany. Przymierze na waszym ciele ma być wiecznym przymierzem. 14Nieobrzezanego, czyli mężczyznę, któremu nie obcięto napletka, usuniecie spośród mojego ludu. Złamał on bowiem przymierze ze Mną”. 15 Następnie Bóg rzekł do Abrahama: „Twoja żona Saraj nie będzie się już nazywała Saraj, lecz będzie miała na imię Sarab. 16 Pobłogosławięs jej i sprawię, że urodzi ci syna. Będę jej błogosławił, tak że będzie matką narodów i od niej będą pochodzić królowie”. 17 Abraham upadł na twarz i roześmiał sięc. Pomyślał bowiem: „Czy stuletniemu człowiekowi może urodzić się syn? I czy dziewięćdziesięcioletnia Sara może urodzić?”. 18Abraham rzekł więc do Boga: „Oby tylko Izmael cieszył się Twoją obecnością!”. 19Lecz Bóg mu odpowiedział: „Ależ nie! Twoja żona Sara urodzi ci syna i dasz mu imię Izaak. Także z nim zawrę przymierze, które będzie wiecznym przymierzem obejmującym jego potomstwo. 20A co do Izmaela – wysłucham cię. Pobłogosławię go i uczynię płodnym oraz dam mu bardzo liczne potomstwo. Będzie on ojcem dwunastu książąt i wyprowadzę z niego wielki naród. 21Moje przymierze zawrę jednak z Izaakiem, którego za rok o tej porze urodzi ci Sara”. 22 Gdy Bóg skończył rozmowę z Abrahamem, wzniósł się ponad niego. 23A Abraham tego samego dnia, gdy Bóg z nim rozmawiał, wziął swojego syna Izmaela, wszystkich zrodzonych w swoim domu oraz nabytych za pieniądze, czyli wszystkich mężczyzn ze swojego domu, i obrzezał ich napletki. 24 Abraham miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, gdy obrzezano mu napletek. 25Izmael, jego syn, miał trzynaście lat, gdy

przymierza między Bogiem a Abramem widać liczne podobieństwa z opisem przymierza Boga z Noem. Abram podobnie jak Noe otrzymuje określone wymagania moralne; przymierze zawarte z Abramem będzie się rozciągać na jego potomków; do przymierza jest dodany znak w postaci obrzezania, które zapewnia też przynależność do ludu (w. 14). Obrzezanie ma swoją głęboką wymowę. Skoro dokonywano go na organie rodnym, wiązano jego sens z płodnością, którą uważano za jeden z największych darów Bożych. Wylewana przy tym krew kojarzyła się z ofiarą, którą człowiek składa Bogu za Jego błogosławieństwo. Inicjatywa przymierza wychodzi od Boga, ale oczekuje On właściwej postawy od człowieka. Abraham, słysząc o konkretnym czasie narodzin syna Izaaka, niezwłocznie dokonuje obrzezania (ww. 24-27), które wyraża jego posłuszeństwo Bogu. Przymierzu towarzyszy również zmiana imion, co wskazuje na nowe zadania wyznaczone przez Boga swoim wybranym.

RODZAJU 17,9-25

58

Rdz 12,7; 48,4

Wj 12,48; Dz 7,8; Rz 4,11n; Kol 2,11n Wj 12,44; Kpł 12,3; Łk 2,21

Rdz 18,9-15

Rdz 18,12; 21,6n; J 8,56

Rdz 25,12-16

Rdz 18,14

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 59

obrzezano mu napletek. 26W tym samym dniu obrzezano Abrahama i jego syna Izmaela. 27Razem z Abrahamem obrzezano także wszystkich mężczyzn w domu: niewolników, którzy się u niego urodzili i których kupiono za pieniądze od innych narodów. Trzej goście u Abrahama – zapowiedź narodzin syna 1 PANs ukazał się Abrahamowi pod dębami Mamrea, gdy siedział on u wejścia do namiotu, w najcieplejszej porze dnia. 2Abraham podniósł oczy i zobaczył naprzeciwko siebie trzech mężczyzn. Gdy ich ujrzał, pobiegł od wejścia do namiotu na ich spotkanie i skłonił się do ziemi. 3Po czym rzekł: „Panie, jeśli znalazłem u ciebie łaskę, nie omijaj, proszę, twojego sługi. 4Pozwól, by przyniesiono trochę wody, abyście mogli obmyć sobie nogib, a potem odpoczęli pod drzewami. 5Skoro przechodzicie obok waszego sługi, przyniosę też trochę chleba, abyście się posilili, nim wyruszycie dalej”. Odrzekli mu: „Uczyń, jak powiedziałeś”. 6 Abraham pobiegł więc prędko do namiotu i powiedział Sarze: „Przygotuj szybko ciasto z trzech miar najlepszej mąki i upiecz podpłomyki”. 7Następnie sam pobiegł do bydła, wybrał tłuste i piękne cielę i kazał słudze, aby je szybko przyrządził. 8Potem wziął twaróg, mleko i przyrządzone cielę i położył je przed nimi. A gdy oni jedli, on stał pod drzewem. 9 Wtedy zapytali go: „Gdzie jest twoja żona Sara?”. Odpowiedział: „Jest w namiocie”. 10Rzekł mu jeden z nich: „O tej porze za rok znowu przyjdę do ciebie, a wówczas twoja żona Sara będzie miała syna”. Sara zaś stała przy wejściu do namiotu, tuż za Abrahamem, i przysłuchiwała się rozmowie. 11 Abraham i Sara byli bardzo starzy. Sara nie miewała już miesiączki. 12Dlatego zaśmiała sięc do siebie i rzekła: „Teraz, gdy przekwitłam i mój pan jest starcem, miałabym doznawać rozkoszy?”. 13PAN rzekł więc do Abrahama: „Dlaczego Sara śmieje się, mówiąc: «Czy rzeczywiście będę mogła urodzić, gdy się zestarzałam?». 14Czy dla PANA jest coś niemożliwego? Za rok o tej porze powrócę do ciebie, a Sara będzie miała syna”. 15Sara przestraszyła się i wyparła się: „Nie śmiałam się”. On jednak powiedział: „Przeciwnie, śmiałaś się”.

18

J 14,23; Hbr 13,2

Rdz 15,2-4, 17,15-21; Rz 9,9

1P 3,6

Jr 32,17; Mt 19,26; Łk 1,36-37; Hbr 11,11-12

a) dębami Mamre – zob. Rdz 12,6+. b) obmyć… nogi – powszechny zwyczaj stosowany względem przybyszów, wynikający z warunków klimatycznych Bliskiego Wschodu. Był także wyrazem gościnności (np. Rdz 19,2; 43,24). Gest ten uczynił również Jezus wobec swoich uczniów, nadając mu głębsze znaczenie (J 13,1-11+; 13,12-20+; zob. Łk 7,38.44). c) zaśmiała się – zob. Rdz 17,17+.

Trzej goście u Abrahama – zapowiedź narodzin syna. Rozdz. 18 i 19 zawierają dalszy ciąg opowiadania o Abrahamie i Locie, rozpoczętego w rozdz. 11 – 13. W rozdz. 19 następuje też zakończenie historii Lota, który pod wieloma względami okazuje się człowiekiem o zupełnie innych poglądach niż Abraham (Rdz 11,27). Dlatego Bóg wybiera pokornego i pełnego ufności Abrahama, nie bierze natomiast pod uwagę chciwego Lota, który okazuje się niedowiarkiem. W celu przekazania Abrahamowi radosnej wieści, że Sara urodzi syna, Bóg objawia się obojgu małżonkom. Czyni to w sposób bardzo tajemniczy. Abraham nie tylko wykazuje zwyczajową gościnność wobec trzech przybyszy, ale wyczuwa niezwykłość gości. Dzięki wierze doświadcza w nich obecności samego Boga. Sara prawdopodobnie patrzy na zapowiedź poczęcia i narodzin dziecka jedynie od strony naturalnej. Takie podejście przysłania jej konieczność zaufania Bogu, który czyni możliwym to, co dla człowieka jest niemożliwe. Być może Bóg po to tak długo czekał z wypełnieniem obietnicy potomka, aby nie było wątpliwości, że będzie on tylko i wyłącznie darem Boga. Człowiek może stracić nadzieję w wyniku długiego oczekiwania, ale Bóg nigdy nie wycofuje się z wypełnienia swoich obietnic.

59

RODZAJU 17,26 — 18,15

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Sodoma – zob. Rdz 13,10+. b) Wstawiennictwo Abrahama przypomina targowanie się, charakterystyczne dla ludzi Wschodu. Abrahamowi chodzi niejako o przekonanie się, czy Bóg działa sprawiedliwie.

Page 60

Dialog Boga z Abrahamem 16 Mężczyźni wstali i skierowali się ku Sodomiea. Abraham szedł z nimi, aby ich odprowadzić. 17Wtedy PANs rzekł: „Czy miałbym ukryć przed Abrahamem to, co zamierzam uczynić? 18 On przecież ma się stać licznym i potężnym narodem, a przez niego otrzymają błogosławieństwos wszystkie narody ziemi. 19Wybrałem go bowiem, aby nakazywał swoim potomkom i całemu swojemu domowi trzymać się drogis wytyczonej przez PANA oraz przestrzegać sprawiedliwości i prawa, tak by PAN mógł wypełnić względem Abrahama wszystko, co mu zapowiedział”. 20 Potem PAN rzekł: „Zarzut przeciw Sodomie i Gomorze jest niezwykle poważny, bo ich przestępstwa są bardzo ciężkie. 21 Zejdę więc i zobaczę, czy rzeczywiście postępują tak, jak głosi oskarżenie, które do Mnie doszło. Chcę się tego dowiedzieć”. 22 Wtedy owi ludzie odeszli stamtąd i udali się ku Sodomie, Abraham zaś stał wciąż przed PANEM. 23Następnie zbliżył się do Niego i prosił: „Czyżbyś chciał wytracić sprawiedliwych razem z przestępcami? 24Może w tym mieście jest pięćdziesięciu sprawiedliwych? Czy także je zniszczysz i nie przebaczysz mu ze względu na tych pięćdziesięciu sprawiedliwych, którzy się w nim znajdują? 25O, nie czyń tego, by zginęli sprawiedliwi razem z przestępcami! Nie czyń tego! Czy Sędzia całego świata mógłby rozsądzić niesprawiedliwie?”. 26PAN odrzekł: „Jeśli znajdę w Sodomie pięćdziesięciu sprawiedliwych, ze względu na nich przebaczę całemu miastu”. 27Abraham mówił dalej: „Odważę się jeszcze mówić do mego Pana, choć jestem prochem i pyłem. 28Gdyby wśród tych pięćdziesięciu sprawiedliwych brakło pięciu, czy z powodu braku pięciu zniszczysz całe miasto?”. Odrzekł Bóg: „Nie zniszczę, jeśli znajdę tam czterdziestu pięciu”. 29A Abraham prosił Go nadal: „A gdyby znalazło się tam czterdziestu?”. Odrzekł Bóg: „Nie zniszczę przez wzgląd na tych czterdziestu”. 30Mówił znów Abraham: „Niech się nie gniewas mój Pan, że powiem: może znalazłoby się tam trzydziestu?”. Odrzekł Bóg: „Nie zniszczę, jeśli znajdę tam trzydziestu”. 31A na to Abraham: „Jeszcze odważę się zapytać Pana: może znalazłoby się tam dwudziestu?”. Odrzekł Bóg: „Nie zniszczę ze względu na tych dwudziestu”. 32Mówił znów Abraham: „Niech się nie gniewa mój Pan, że jeszcze tylko raz zapytam: może znalazłoby się tam dziesięciu?”. Odrzekł Bóg: „Nie zniszczę ze względu na tych dziesięciu”b. 33Gdy PAN skończył rozmawiać z Abrahamem, odszedł. Abraham zaś wrócił do siebie.

Dialog Boga z Abrahamem. Bóg zawsze jest sprawiedliwy. Dlatego jest mowa o tym, że zanim dokonała się zagłada niegodziwych ludzi, pojawili się wysłannicy Boga, aby przekonać się, czy oskarżenia wobec mieszkańców Sodomy są prawdziwe. Sposób, w jaki Abraham prowadzi dialog z Bogiem, i rezultat tej rozmowy są dodatkowym potwierdzeniem tego, że Bóg karze jedynie grzeszników, a sprawiedliwych ocala. Kara Boża nigdy nie ma w zamyśle zemsty, ale stanowi przestrogę i wezwanie, aby się opamiętać.

RODZAJU 18,16-33

60

Wj 32,11; Iz 53,12; Jk 5,16 Am 3,7; J 15,15 Rdz 12,3

Jr 22,3.15; 23,5

Rdz 4,10

Ps 106,23

Ps 144,3n

Jr 5,1; Ez 22,30

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

Kpł 20,13; Rz 1,24-27

2Krl 6,18

2P 2,6-8

Page 61

Zniszczenie Sodomy i Gomory. Ocalenie Lota 1 Pod wieczór przyszli do Sodomya dwaj aniołowies. Lot siedział wtedy w bramieb miasta. Gdy ich zobaczył, wyszedł im naprzeciw i oddał im głęboki pokłon. 2Potem rzekł: „Zechciejcie, panowie, zajść do domu waszego sługi. Przenocujcie i obmyjcie sobie nogic, rano natomiast udacie się w drogę”. Oni jednak odpowiedzieli: „Nie. Przenocujemy na zewnątrz”. 3Gdy bardzo ich nakłaniał, zgodzili się i weszli do jego domu. Wtedy przygotował im wieczerzę i polecił upiec przaśne chlebyd, którymi się posilili. 4 Zanim się położyli, mieszkańcy miasta Sodomy, młodzi i starzy, wszyscy bez wyjątku, otoczyli dom. 5Zawołali oni Lota i zapytali: „Gdzie są ci mężczyźni, którzy przyszli do ciebie w nocy? Wyprowadź ich do nas, abyśmy się nimi zabawilie”. 6Lot wyszedł do nich, stanął przed wejściem i zamknął za sobą drzwi. 7Rzekł do nich: „Bracias moi, proszę was, nie popełniajcie tego występku! 8Mam dwie córki, które jeszcze nie współżyłyf z mężczyzną. Pozwólcie, że wyprowadzę je do was. Możecie zrobić z nimi, co się wam podoba. Lecz tym mężczyznom nie czyńcie nic złego, dlatego że schronili się pod moim dachem”. 9Oni jednak odpowiedzieli: „Odsuń się!”. I mówili: „Przyszedł tu jako cudzoziemiec i chce nami rządzić. Z tobą możemy postąpić jeszcze gorzej niż z nimi”. Gwałtownie odepchnęli Lota i rzucili się do drzwi, aby je wyważyć. 10Wtedy ci dwaj mężczyźni wysunęli ręce, wciągnęli Lota do wnętrza domu i zamknęli drzwi. 11Mężczyzn zaś, którzy byli przed wejściem do domu, młodych i starych, porazili ślepotą, tak że na próżno szukali drzwi. 12 Potem ci dwaj mężczyźni rzekli do Lota: „Jeśli masz w mieście zięcia, synów i córki lub kogokolwiek innego, wyprowadź ich z tego miejsca. 13Mamy bowiem zniszczyć to miejsce, ponieważ poważne oskarżenie przeciwko niemu doszło do PANAs. I PAN wysłał nas, abyśmy je zniszczyli”. 14 Lot wyszedł więc, aby oznajmić to swoim zięciom, którzy mieli poślubić jego córki. Mówił: „Zbierzcie się i wyjdźcie z tego miejsca, gdyż PAN ma zniszczyć miasto”. Ale jego zięciowie wzięli to za żart. 15 Gdy już zaczynało świtać, aniołowie ponaglali Lota, mówiąc: „Wstań i zabierz stąd swoją żonę oraz twoje dwie córki, które

19

Sdz 19,22-24

2:07 PM

a) Sodoma – zob. Rdz 13,10+. b) siedział… w bramie – brama miejska pełniła w starożytności wiele funkcji. Pomieszczenia w bramie i pobliski plac służyły jako miejsca spotkań, narad starszyzny, zawierania umów wobec świadków, sprawowania sądów (np. Pwt 21,19; Am 5,15). c) obmyjcie… nogi – zob. Rdz 18,4+. d) przaśne chleby – był to chleb tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawionego z poprzedniego wypieku (np. Wj 12,15.18-20.39). Zakwas służył do spulchniania ciasta. e) zabawili – oryginał wskazuje, że chodzi im o współżycie seksualne z tymi mężczyznami. f) nie współżyły – zob. Rdz 4,1+.

Zniszczenie Sodomy i Gomory. Ocalenie Lota. Opowiadanie to zawiera jeszcze jedno uzasadnienie faktu wybrania Abrahama przez Boga. Stało się tak, dlatego że Abraham w odróżnieniu od zdeprawowanych mieszkańców Sodomy i Gomory, a także w przeciwieństwie do Lota, okazał się człowiekiem bardzo uczciwym, dobrym i posłusznym Bogu. Być może w opowiadaniu tym zawar ta jest też próba wyjaśnienia wyglądu terenów na południowym wybrzeżu Morza Martwego, które do dziś sprawiają wrażenie ziemi zniszczonej jakąś katastrofą. Wstawiennictwo Abrahama (Rdz 18,23-32) nie przyniosło skutku, dlatego że w Sodomie nie było ani jednego człowieka, który okazałby skruchę i byłby gotów wyrzec się zła (w. 4). Lot, który ocalał dzięki Abrahamowi, też ociągał się z wypełnieniem nakazów aniołów, tak jakby nie dowierzał, że dokona się zagłada miasta. Możliwe jest, że przesiąknął mentalnością mieszkańców Sodomy, którzy już od dawna byli nieposłuszni Bogu (Rdz 13,13). Także żona Lota wykazała nieposłuszeństwo (ww. 17.26). Mimo że Lot za wszelką cenę chciał obronić swoich gości, co było zgodne z ówczesnymi zwyczajami,

61

RODZAJU 19,1-15

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Soar – możliwe, że nazwa ta wywodzi się od hebr. czasownika być małym (w. 20). Zob. Rdz 13,10+. b) Lot wypełnia nakaz aniołów, których wcześniej nie chciał posłuchać (Rdz 19,17-22). Zob. Rdz 13,10+.

Page 62

tu są, abyście nie zginęli z powodu winy tego miasta”. 16A gdy on zwlekał, chwycili go za rękę, a także jego żonę i dwie córki – PAN bowiem ulitował się nad nim – zabrali go i wyprowadzili poza miasto. 17A gdy już wyprowadzili ich z miasta, rzekli: „Uciekaj, abyś ocalił swoje życie! Nie oglądaj się za siebie i nie zatrzymuj się nigdzie w tej okolicy. Uciekaj w góry, abyś nie zginął”. 18 Lot im odrzekł: „O nie, Panie! 19Okazałeś twojemu słudze łaskę i obdarzyłeś mnie wielką twą dobrocią, ratując mi życie. Ale zanim zdołam uciec w góry, dosięgnie mnie nieszczęście i zginę. 20Tu w pobliżu jest miasto, do którego dałbym radę uciec. Choć jest ono niewielkie, pozwól, że się w nim schronię. Jest ono małe – prawda? W ten sposób ocalę moje życie”. 21Odrzekł mu: „Przychylam się i do twojej prośby. Nie zniszczę więc miasta, o którym mówisz. 22Szybko się w nim schroń, gdyż nic nie mogę uczynić, zanim do niego nie wejdziesz”. Dlatego dano temu miastu nazwę Soara. 23 Gdy nad ziemią wzeszło słońce, Lot przyszedł do Soaru. 24 Wtedy PAN spuścił z nieba na Sodomę i Gomorę deszcz siarki i ognia. 25W ten sposób zniszczył te miasta i całą okolicę, jak również wszystkich mieszkańców tych miast i roślinność. 26 Żona Lota obejrzała się do tyłu i stała się słupem soli. 27 Abraham wstał rano i udał się na miejsce, gdzie przedtem stał przed PANEM. 28Gdy spojrzał na Sodomę, Gomorę i na całą okoliczną krainę, zobaczył, że nad ziemią unosi się dym jak z pieca, w którym wytapia się metal. 29Chociaż Bóg zniszczył okoliczne miasta, pamiętał jednak o Abrahamie i ocalił Lota od zagłady, jaką zesłał na miasta, w których on przedtem mieszkał. Córki Lota. Początek Moabitów i Ammonitów 30 Lot opuścił Soar i osiadł w górach ze swoimi dwiema córkami, bał się bowiem mieszkać w Soarzeb. Zamieszkał wraz z nimi w jaskini. 31Pewnego razu starsza córka powiedziała do młodszej: „Nasz ojciec jest stary, a nie ma w tym kraju mężczyzny, który mógłby przyjść do nas według ogólnego zwyczaju. 32Chodź, upoimy winem naszego ojca, a potem się z nim położymy. W ten sposób zapewnimy sobie potomstwo

to jednak rozwiązanie, które proponuje, jest nie tylko nieludzkie, ale oznacza jego głupotę i zepsucie. Nie można ratować czyjegoś życia i własnej reputacji kosztem życia i godności innych osób – w tym wypadku własnych córek. Interwencja aniołów jest wyraźnym znakiem tego, że pomysł Lota jest sprzeczny z wolą Boga (Sdz 19,22nn). Bóg sprzeciwia się wszelkim zwyczajom kulturowym, które tworzą lub podtrzymują nierówności w traktowaniu mężczyzn i kobiet. Abraham, widząc zniszczone miasta, zapewne odczuł żal, gdyż miał świadomość, że także w tym miejscu Bóg się objawiał (w. 27). Jego objawienie się nie zostało jednak przyjęte (Rdz 13,13), co doprowadziło do moralnego upadku ludzi. Zniszczenie jest więc konsekwencją wolnej decyzji ludzi i tym samym ukazuje sprawiedliwość Boga, który pozwala, aby ludzie sami ponieśli skutki własnych wyborów. Sprawiedliwość Boga polega także na tym, że nieustannie pamięta o tych, którzy są mu posłuszni (w. 29; zob. Rdz 8,1; 30,22). Córki Lota. Początek Moabitów i Ammonitów. Opowiadanie to stanowi zakończenie historii Lota i świadczy o tym, że on i jego potomstwo nie otrzymali takiego błogosławieństwa, jakiego Bóg udzielił Abrahamowi. Autor biblijny posługuje

RODZAJU 19,16-32

62

Mt 24,15-18

Łk 17,29 Mdr 10,7

Łk 17,32

Iz 34,9n; Lm 4,6; Am 4,11; Mt 10,15; 11,23; Ap 9,2; 14,10n; 20,10

Ha 2,15

01_Rdz:01_Rdz

Kpł 18,6n

Rdz 12,10-20; 26,1-11; Ps 105,13-15

Rdz 31,24; Mt 2,13

9/3/08

2:07 PM

Page 63

dzięki naszemu ojcu”. 33W nocy więc upoiły winem swojego ojca i starsza przyszła i położyła się przy swoim ojcua, a on nie wiedział, kiedy się położyła i kiedy wstała. 34 Następnego dnia starsza rzekła do młodszej: „Wczoraj ja spałam z ojcem. Upójmy go winem również tej nocy, a wtedy ty pójdziesz i będziesz z nim spała. W ten sposób zapewnimy sobie potomstwo dzięki naszemu ojcu”. 35 Także tej nocy upoiły więc swojego ojca winem. Wtedy przyszła młodsza i spała z nim, a on nie wiedział, kiedy się położyła i kiedy wstała. 36W ten sposób obie córki Lota zaszły w ciążę ze swoim ojcem. 37 Gdy starsza urodziła syna, dała mu imię Moab. Jest on praojcem dzisiejszych Moabitóws. 38Młodsza również urodziła syna i dała mu imię Ben-Ammi. Jest on praojcem dzisiejszych Ammonitóws.

a) położyła się przy swoim ojcu – czyli współżyła ze swoim ojcem. W kontekście podobnych wydarzeń ocena takiego czynu jest jednoznacznie negatywna (np. Rdz 35,22; zob. Rdz 49,4). Szczegółowe przepisy na ten temat zawiera Kpł 18. b) Negeb – zob. Rdz 12,9+. c) Kadesz – zob. Rdz 14,7+. d) Szur – pustynia na Półwyspie Synajskim, na wschód od dzisiejszego Kanału Sueskiego. e) Gerar – miejscowość na terenie północnego Negebu; lokalizacja niepewna.

Abraham i Abimelek 1 Abraham wyruszył stamtąd do Negebub i osiedlił się między Kadeszc a Szurd. Potem jako przybysz przebywał w Gerarzee. 2Pewnego razu powiedział o swojej żonie Sarze: „Ona jest moją siostrą”. Abimelek, król Geraru, wysłał więc ludzi i zabrał Sarę. 3W nocy przyszedł Bóg do Abimeleka i we śnie rzekł mu: „Umrzesz z powodu kobiety, którą wziąłeś, gdyż ona jest mężatką”. 4Abimelek jednak jej nie tknął. Rzekł więc: „Panies, czy także sprawiedliwego zabijesz? 5 Czy on mi nie mówił: «Ona jest moją siostrą» i czy ona również nie mówiła: «On jest moim bratems?». Uczyniłem to szczerym sercems i czystymis rękami”. 6 A Bóg odrzekł mu we śnie: „Ja wiem, że uczyniłeś to w szczerości serca. Dlatego sam cię powstrzymałem od występku przeciwko Mnie i nie dopuściłem, abyś ją dotknął. 7Lecz teraz zwróć żonę temu człowiekowi, ponieważ on jest prorokiems. Będzie się modlił za ciebie, abyś pozostał przy życiu. Jeśli jednak jej nie zwrócisz, wiedz, że ty i wszyscy twoi bliscy na pewno umrzecie”. 8 Abimelek wstał o świcie, zwołał wszystkie swoje sługi i opowiedział im o tym wszystkim. A oni bardzo się przestraszyli. 9Zawołał też Abrahama i rzekł mu: „Dlaczego tak z nami

20

się prawdopodobnie legendą na temat pochodzenia Moabitów i Ammonitów, w której z jednej strony ukazane jest pokrewieństwo między potomkami Abrahama i Lota, a z drugiej strony potomkowie Lota są ośmieszeni i traktowani jak ludzie gorszej kategorii. Legenda ta mogła być echem różnych napięć czy wręcz wrogości narosłych pomiędzy Izraelem a tymi ludami. Możliwe jest również to, że na Wschodzie w taki sposób uprawiano krytykę wrogich sąsiadów. Abraham i Abimelek. Opowiadanie to przypomina historię z pobytu Abrahama w Egipcie (Rdz 12,9-20; zob. Rdz 26,1-11). Ma ono jednak na celu ukazanie innych aspektów życia Abrahama i Sary. Rozwinięty jest tu motyw czuwania Boga nad Sarą, by nie spotkało jej nic, co mogłoby udaremnić Bożą obietnicę. Uwydatniona jest wstawiennicza rola Abrahama, którego modlitwa przywróciła płodność kobietom z dworu Abimeleka. Jedyny raz Abraham jest tu nazwany prorokiem. W opowiadaniu tym zasygnalizowany jest również problem braku własnej ziemi, na skutek czego Abraham tuła się wśród innych ludów i ma trudności z zapewnieniem bezpieczeństwa swojej rodzinie. Okazuje się jednak, że Abimelek i jego poddani są ludźmi uczciwymi i dobrymi. Wśród nich Abraham i Sara są bezpieczni. Postawa

63

RODZAJU 19,33 — 20,9

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) tysiąc sztuk srebra – kwota prawdopodobnie została odmierzona w syklach (tzw. lekkich, zob. Słownik), najbardziej popularnej jednostce wagowej, równej ok. 11,4 g kruszcu. Była to więc suma bardzo znaczna. b) obrzezał Izaaka – jest on pierwszym mężczyzną w rodzinie Abrahama, obrzezanym w ósmym dniu po narodzeniu (Rdz 17,10-13.24-26). Zob. Słownik. c) powód do śmiechu – śmiech Sary jest tutaj wyrazem radości, a nie braku wiary (Rdz 18,12-15; por. Rdz 17,17+). d) odstawione od piersi – zwyczajowo następowało to, gdy dziecko miało 3 lata. e) niewolnica – Hagar nie była niewolnicą, lecz wolną kobietą na służbie u Sary (Rdz 16,1). Określenie jej w ten sposób może być wyrazem coraz większej wrogości Sary wobec Hagar, wynikającej z poczucia zagrożenia, że Izmael wyeliminuje Izaaka.

Page 64

postąpiłeś? Czym wykroczyłem przeciwko tobie, że sprowadziłeś na mnie i na moje królestwo tak wielki grzechs? Postąpiłeś ze mną tak, jak nie godzi się postępować”. 10Abimelek zapytał jeszcze Abrahama: „Co chciałeś osiągnąć, postępując w ten sposób?”. 11Abraham odrzekł: „Myślałem: nie ma tu bojaźnis Bożej, dlatego zabiją mnie z powodu mojej żony. 12Zresztą ona naprawdę jest moją siostrą. Jest bowiem córką mojego ojca, lecz z innej matki. Mimo to została moją żoną. 13Gdy więc Bóg kazał mi wyruszyć w drogę z domu mojego ojca, prosiłem ją: «Wyświadcz mi tę przysługę w każdym miejscu, do którego przyjdziemy, i mów, że jestem twoim bratem»”. 14 Abimelek dał więc Abrahamowi owce i bydło oraz sługi i służące i odesłał mu jego żonę Sarę. 15I rzekł Abimelek: „Oto mój kraj stoi przed tobą. Zamieszkaj, gdzie ci się podoba”. 16 A do Sary rzekł: „Twemu bratus daję tysiąc sztuk srebraa. Ma to być dla ciebie dowód, wobec wszystkich twoich bliskich, że jesteś niewinna”. 17 Abraham modlił się do Boga i Bóg uzdrowił Abimeleka, a także jego żonę i niewolnice, aby mogły rodzić. 18PAN bowiem sprawił, że z powodu Sary, żony Abrahama, wszystkie kobiety na dworze Abimeleka stały się niepłodnes. Narodziny Izaaka. Oddalenie Izmaela 1 Zgodnie z zapowiedzią PANs zatroszczył się o Sarę i wypełnił swoją obietnicę. 2Sara więc poczęła i w tym czasie, który Bóg wyznaczył, urodziła staremu Abrahamowi syna. 3Abraham dał swojemu synowi, którego mu urodziła Sara, imię Izaak 4i gdy miał on osiem dni, obrzezał Izaakab, zgodnie z tym, jak mu polecił Bóg. 5 Abraham miał sto lat, gdy urodził mu się Izaak. 6A Sara mówiła: „Bóg dał mi powód do śmiechuc! Ktokolwiek o tym usłyszy, będzie się śmiał ze mną”. 7Mówiła jeszcze: „Kto by się ośmielił rzec Abrahamowi, że Sara będzie karmiła piersią dzieci? A jednak urodziłam syna mimo starości męża”. 8 Dziecko rosło i zostało odstawione od piersid. W dniu, w którym Izaak został odstawiony od piersi, Abraham urządził wielką ucztę. 9Sara spostrzegła kiedyś, że syn Egipcjanki Hagar, którego ta urodziła Abrahamowi, wyśmiewa się z jej syna. 10Rzekła więc do Abrahama: „Wypędź tę niewolnicęe i jej syna, bo nie będzie dziedziczyć syn tej niewolnicy

21

Abimeleka i jego poddanych różni się od stylu życia np. mieszkańców Sodomy i Gomory (Rdz 13,13). Jest więc świadectwem na to, że każdy człowiek może pozytywnie odpowiedzieć na Boże znaki (w. 3) i w ten sposób zapewnić sobie pomyślność. Narodziny Izaaka. Oddalenie Izmaela. Po wielokrotnych zapowiedziach (Rdz 12,2.7; 13,16; 15,2-6; 17,4.16.19; 18,10) Bóg spełnia swoją obietnicę: Sara wreszcie zostaje matką. W tej sytuacji zaczyna ona bardzo mocno zabiegać o prawa swojego syna do wyłącznego dziedziczenia po Abrahamie. Opis napięcia pomiędzy Sarą i Hagar może być odbiciem niezbyt przyjaznych stosunków pomiędzy Izraelitami a Izmaelitami – nomadami żyjącymi na północnych terenach półwyspu Synaj i w Negebie (Rdz 20,1+; zob. Rdz 19,30-38+). Wzmianka o wypędzeniu Hagar i Izmaela

RODZAJU 20,10 — 21,10

64

Pwt 32,39; 2Krl 20,5

Rdz 17,15-21; 18,9-15

Rdz 17,12; Dz 7,8

Ga 4,22-31

01_Rdz:01_Rdz

Rz 9,7; Hbr 11,18

Rdz 16,7-10

Rdz 17,20

Rdz 26,15-25

9/3/08

2:07 PM

Page 65

z moim synem Izaakiem”. 11Słowa te wydały się Abrahamowi bardzo złe. Odnosiły się bowiem do jego syna. 12Wtedy Bóg powiedział do Abrahama: „Nie uważaj za złe tego, co o tym chłopcu i jego matce powiedziała do ciebie Sara. Posłuchaj jej głosu, gdyż za twoje potomstwo będzie uznane potomstwo Izaaka. 13Syna tej niewolnicy również uczynię wielkim narodem, bo jest on twoim potomkiem”. 14 Abraham wstał więc wcześnie, wziął chleb i skórzany worek z wodąa i dał Hagar. Włożył jej na plecy dzieckob, a następnie ją odesłał. Ona poszła i błąkała się po pustyni Beer-Szeby. 15 Gdy skończyła się woda w skórzanym worku, położyła swoje dziecko pod jednym z krzewów. 16Potem odeszła i usiadła w pobliżu, w odległości strzału z łuku. Myślała bowiem: „Nie chcę patrzeć na śmierć mojego dziecka”. Usiadła więc niedaleko i zaczęła głośno płakać. 17 Wtedy Bóg usłyszał płacz chłopca. Aniołs Boży zawołał więc z nieba do Hagar: „Co ci jest, Hagar? Nie bój się, bo Bóg usłyszał płacz chłopca, który tam leży. 18Wstań, podnieś chłopca i weź go za rękę, bo uczynię go wielkim narodem”. 19Gdy Bóg otworzył jej oczy, ujrzała studnię. Podeszła, napełniła skórzany worek wodą i dała chłopcu pić. 20 Bóg był z tym chłopcem. Gdy dorósł, mieszkał na pustyni i stał się łucznikiem. 21Mieszkał on na pustyni Paranc. A jego matka sprowadziła mu z Egiptu żonę.

a) skórzany worek z wodą – jednym ze sposobów przechowywania płynów było trzymanie ich w workach uszytych ze zwierzęcej skóry. b) dziecko – z wcześniejszych informacji wynika, że w tym czasie Izmael miał ok. 17 lat (Rdz 16,16; zob. Rdz 21,5.8+). Możliwe, iż niezgodność ta wynika stąd, że tekst o wypędzeniu Hagar i jej syna zaczerpnięto z innego zbioru i włączono do opowiadania o Izaaku, bez dostosowywania danych chronologicznych (Rdz 16). c) pustynia Paran – obszar w środkowej części Półwyspu Synaj.

Przymierze z Abimelekiem 22 W tym czasie Abimelek wraz z dowódcą swego wojska, Pikolem, powiedział do Abrahama: „Bóg jest z tobą we wszystkim, co czynisz! 23Teraz więc przysięgnij mi tu na Boga, że ani wobec mnie, ani wobec całego mojego potomstwa nie postąpisz zdradliwie. Tak jak ja darzyłem cię życzliwością, tak i ty będziesz darzył życzliwością mnie i kraj, w którym jesteś gościem”. 24 Abraham odpowiedział: „Przysięgam!”. 25Zrobił jednak Abimelekowi wymówkę z powodu studni z wodą, którą przywłaszczyli sobie słudzy Abimeleka. 26Abimelek wyjaśnił: „Nie wiem, kto to zrobił. Nie powiadomiłeś mnie o tym, a ja do dzisiaj nic na ten temat nie słyszałem”. 27 Abraham wziął więc owce i bydło i dał je Abimelekowi. Tak obaj zawarli przymierze. 28Gdy Abraham wydzielił z trzody siedem jagniąt, 29Abimelek go zapytał: „Co znaczy te siedem jagniąt, które wydzieliłeś?”. 30Abraham tak to wyjaśnił: w kontekście narodzin Izaaka może też potwierdzać wyłączne prawo Izaaka do odziedziczenia po Abrahamie Bożego błogosławieństwa. Nigdzie nie znajdziemy jednak tekstu mówiącego o odrzuceniu Izmaela. Także jemu Bóg błogosławi, co oznacza, że troska Boga obejmuje nie tylko szczególnie wybranych, ale wszystkich. Bóg ze względu na Abrahama wywodzi od Izmaela wielki naród (Rdz 16,10; 17,20). Przymierze z Abimelekiem. W opowiadaniu tym, podobnie jak w poprzednich rozdziałach (Rdz 12,2n; 18,17; 19,29), uwypuklony został temat błogosławieństwa, którego Bóg udziela ze względu na Abrahama. Dlatego Abimelek, chcąc mieć udział w tym błogosławieństwie, proponuje Abrahamowi zawarcie przymierza. W sprawę przymierza włączony

65

RODZAJU 21,11-30

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Beer-Szeba – miasto w północnej części Negebu (Rdz 20,1+). W czasach monarchii izraelskiej było lokalnym ośrodkiem administracyjnym i religijnym. Wskazuje się je jako południowy kraniec ziem Izraela (np. Sdz 20,1). Nazwa Beer-Szeba znaczy ‘studnia przysięgi’ lub ‘studnia siedmiu’. Zob. Słownik. b) wrócił do kraju Filistynów – za czasów Abrahama (XIX/XVIII w. przed Chr.) nie było Filistynów w Kanaanie. Przybyli tu dopiero na początku XII w. przed Chr. Stwierdzenie to jest więc anachronizmem. Zob. Rdz 26,1. c) tamaryszek – krzew lub drzewko wywodzące się z rodziny tamaryszkowatych, obejmującej ok. 100 gatunków. Występuje w południowej Europie, zachodniej i środkowej Azji i północno-wschodniej Afryce. Rośnie na terenach pustynnych, osiąga wysokość 3-5 m, jest wytrzymałe na suszę, pięknie kwitnie. W kulturze Chin i Egiptu tamaryszek jest często symbolem nieśmiertelności. d) kraj Moria – lokalizacja nieznana. Wzmianka w 2Krn 3,1, według której góra Moria znajduje się w Jerozolimie, miała być może na celu powiązanie miejsca lokalizacji świątyni Salomona z ofiarą złożoną przez Abrahama. e) chłopiec – nie wiadomo, ile lat miał wówczas Izaak. Według tradycji żydowskiej był dorosłym mężczyzną. f) wrócimy do was – słowa te brzmią jak proroctwo, które ostatecznie się spełniło. g) związał… syna Izaaka – według żydowskiej tradycji Izaak zorientował się, że to on ma być złożony w ofierze i nie protestował przeciwko temu. Sam prosił ojca, żeby go związał. Obawiał się być może tego, że gdy zobaczy wymierzony w siebie nóż, uczyni coś, co sprawi, że ofiara nie będzie w pełni doskonała.

Page 66

„Te siedem jagniąt weźmiesz ode mnie, aby służyły mi jako dowód, że to ja wykopałem tę studnię”. 31Dlatego nazwano to miejsce Beer-Szebaa, bo tam obaj sobie przysięgli. 32 Po zawarciu przymierza w Beer-Szebies Abimelek wraz z dowódcą wojska Pikolem wyruszył i wrócił do kraju Filistynówb. 33Abraham zasadził w Beer-Szebie tamaryszekc. Tam też wzywał imienia PANAs, Boga Wiecznego. 34I długi czas gościł Abraham w kraju Filistynów. Abraham poddany próbie 1 Po tych wydarzeniach Bóg wystawił Abrahama na próbę. Zawołał: „Abrahamie!”. On odpowiedział: „Oto jestem”. 2Wtedy Bóg rzekł: „Idź do kraju Moriad razem z twoim jedynym synem Izaakiem. Tam złożysz go na ofiaręs na jednym z pagórków, który ci wskażę”. 3 Nazajutrz Abraham wstał wcześnie, osiodłał swojego osła, wziął ze sobą dwóch służących i swojego syna Izaaka. Narąbał drewna do spalenia ofiary, a następnie poszedł w kierunku miejsca, o którym mówił Bóg. 4W trzecim dniu Abraham podniósł oczy i z daleka dostrzegł to miejsce. 5Wtedy powiedział do swoich sług: „Zostańcie tu z osłem, a ja i chłopiece pójdziemy tam, oddamy pokłon i wrócimy do wasf”. 6Wziął więc Abraham drewno do spalenia ofiary i włożył je na swojego syna Izaaka. Wziął też do ręki ogień i nóż, po czym obaj ruszyli. 7 W pewnej chwili Izaak rzekł do swojego ojca Abrahama: „Mój Ojcze”. „Jestem, mój synu” – odpowiedział Abraham. Syn zapytał: „Oto ogień i drewno, ale gdzie jest jagnię na całopalnąs ofiarę?”. 8Abraham odrzekł: „Mój synu, Bóg znajdzie sobie jagnię na całopalną ofiarę”. I szli dalej razem. 9 Wreszcie przyszli na miejsce wskazane przez Boga. Abraham zbudował tam ołtarz s, ułożył na nim drewno, związał swojego syna Izaakag i położył go na tym drewnie na ołtarzu. 10Potem wyciągnął rękę i wziął nóż, aby zabić swojego syna. 11 Wtedy anioł s PANAs zawołał na niego z nieba: „Abrahamie, Abrahamie!”. A on na to: „Oto jestem”. 12Anioł mówił dalej:

22

jest inny problem, a mianowicie uznanie prawa Abrahama do studni w Beer-Szebie. Zgoda Abimeleka, aby Abraham stał się właścicielem studni, oznacza, że zaczyna się realizować druga istotna obietnica Boga, dotycząca własności ziemi w Kanaanie. Zasadzenie tamaryszku w Beer-Szebie jest symbolem stopniowego nabywania prawa do ziemi i zarazem spełniania się Bożej obietnicy. Abraham poddany próbie. Polecenie dane przez Boga Abrahamowi wydaje się przekreślać spełnione już obietnice. Chociaż w poleceniu Boga nie ma wprost mowy o tym, że ma zabić Izaaka (w. 2), Abraham tak właśnie je rozumie i czyni wszystko, aby do tego doprowadzić. Skutek taki byłby oczywiście sprzeczny z podstawowym prawem Boga, dotyczącym nienaruszalności życia ludzkiego, mimo to dalszy ciąg wydarzeń podporządkowany jest przeświadczeniu Abrahama, że Bóg nakazuje mu zabić Izaaka. Abraham musi być świadomy tego, że wraz ze śmiercią Izaaka przepada nadzieja potomstwa tyle razy zapowiadanego przez Boga. Mimo grozy sytuacji nie podejmuje z Bogiem żadnej dyskusji, jak miał to zwyczaj czynić. Nie oczekuje żadnych wyjaśnień i nie szuka sposobu, żeby uratować syna. Bóg, który widzi działania Abrahama, także niczego więcej nie wyjaśnia. Pozwala mu działać. Jest przecież w stanie tak pokierować losem ludzi, aby okazała się Jego wszechmoc i łaskawość. Dlatego również postawa Abrahama jest wynikiem szczególnego oddziaływania łaski Boga. Abraham przeniknięty Bożą łaską okazuje wielką dojrzałość duchową,

RODZAJU 21,31 — 22,12

66

Rdz 26,33

Rdz 12,8

1Mch 2,52; Hbr 11,17-19; Jk 2,21-23 Rdz 31,11; 46,2; Wj 3,4; 1Sm 3,4n Mt 10,37

J 19,17

Jk 2,21

01_Rdz:01_Rdz

J 3,16; Rz 8,32; 1Kor 10,13

Rdz 12,2; 15,5; 16,10; 32,13

9/3/08

2:07 PM

Page 67

„Nie podnoś ręki na tego chłopca i nie czyń mu nic złego. Teraz wiem, że boisz się Bogaa, gdyż nie odmówiłeś mi swojego jedynego syna”. 13 Potem Abraham rozejrzał się i dostrzegł baranas zaplątanego rogami w zaroślach. Poszedł więc, wziął tego barana i złożył go na całopalną ofiarę zamiast swojego syna. 14I dał temu miejscu nazwę „PAN widzi”. Dlatego do dziś się mówi: „PAN ukazuje się na wzgórzub”. 15 Potem anioł PANA ponownie zawołał z nieba do Abrahama: 16„Przysięgam na samego siebie, wyrocznias PANA. Ponieważ to uczyniłeś i nie oszczędziłeś swojego jedynego syna, 17 będę cię obficie błogosławiłs i rozmnożę niezmiernie twoje potomstwo, jak gwiazdy na niebie i jak piasek na brzegu morza. Twoje potomstwo zdobędzie twierdze swoich wrogów. 18 Dlatego że posłuchałeś mojego głosu, wszystkie narody ziemi będą życzyły sobie takiego błogosławieństwa, jakie stanie się udziałem twojego potomstwa”. 19 Potem Abraham wrócił do swoich sług i wspólnie udali się do Beer-Szebys. Tam właśnie Abraham zamieszkał.

a) boisz się Boga – bojaźń Boża to kluczowe pojęcie religijne ST, częstsze niż wiara. Zwrot ten używany jest na określenie właściwego stosunku człowieka do Boga. Zob. Słownik. b) PAN ukazuje się na wzgórzu – nawiązanie do świątyni Salomonona, która według tradycji miała zostać zbudowana na wzgórzu Moria (2Krn 3,1).

Narodziny Rebeki Po tych wydarzeniach doniesiono Abrahamowi: „Milka również urodziła dzieci twojemu bratu Nachorowi: 21pierworodnegos Usa, Buza i jego brata Kemuela, przodka Aramejczykóws, 22Keseda, Chazo, Pildasza, Jedlafa i Betuela. 23Betuelowi zaś urodziła się Rebeka”. Milka urodziła Nachorowi, bratu Abrahama, tych ośmiu synów. 24Inna żona Nachora, Reuma, urodziła Tebacha, Gachama, Tachasza i Maakę. 20

Rdz 24,15; 25,20

a przede wszystkim bezgraniczną ufność w Bożą mądrość i dobroć. Wiara Abrahama staje się wręcz heroiczna i tym samym czyni go zdolnym do oddania Bogu wszystkiego – niezależnie od skutków. Wcześniejsze doświadczenia były dla Abrahama nauką, że nie zdoła przeniknąć zamysłu Boga. Teraz więc zgadza się na spełnienie się woli Boga, choć z pewnością nie jest w stanie wyjaśnić jej swoim umysłem. W decydującym momencie Bóg inter weniuje, co oznacza, że nie oczekiwał od Abrahama krwawej ofiary z syna, ale chodziło mu o to, czy Abraham będzie w stanie ofiarować siebie. Czy złoży Bogu w ofierze swoje pragnienia, nadzieje, plany, a przede wszystkim swoje ojcostwo. Z postawy Abrahama wynika, że dorósł do wyzwania, które Bóg mu postawił. Izaak jest więc uwolniony z więzów, jednak historia zbawienia będzie szła w tym kierunku, aby krwawa ofiara została złożona. Zapowiada to tajemnicza postać Sługi Pana (Iz 52,13 – 53,12). Realizacja tej zapowiedzi dokona się w śmierci Jezusa z Nazaretu. On sam w sposób całkowicie świadomy i dobrowolny złoży z siebie ofiarę (J 10,17-18). Ofiarowanie Izaaka stanowi więc zapowiedź doskonałej ofiary Jezusa Chrystusa. Podobnie w heroicznym czynie Abrahama możemy dostrzec zapowiedź bezgranicznej miłości Boga, który nie cofnął się przed wydaniem swojego Syna Jezusa w ręce oprawców, aby został zabity na krzyżu. Czyn Abrahama w proroczy sposób zapowiada to, co stanie się na Golgocie. Spoglądając na to wydarzenie od strony historii Izraela, można zauważyć, że zawiera wyraźną aluzję do zwyczaju składania ofiar z ludzi, szczególnie z dzieci. Praktyki takie były rozpowszechnione np. na terenie Kanaanu. Stosowali je nawet niektórzy królowie izraelscy. Bóg jednak absolutnie zakazuje składać ofiary z ludzi. Dlatego w ramach ofiar składanych Bogu wykształciła się tzw. ofiara zastępcza. Jej symbolem może być baran, którego Abraham zabija zamiast Izaaka. Wydarzenie to zdaje się także uzasadniać powinność oddania Bogu pierworodnych, za których należało złożyć odpowiednią ofiarę. Ten zwyczaj utrzymał się przez całe wieki. Znany jest bowiem jeszcze za czasów Jezusa (Łk 2,22-40+). Narodziny Rebeki. Podane tu informacje potwierdzają, że Boże błogosławieństwo obejmuje wszystkich ludzi. Tutaj wyraża się ono w licznym potomstwie. Liczba dwunastu synów Nachora może mieć także znaczenie symboliczne jako pełnia błogosławieństwa. Niektóre imiona synów kojarzą się z miejscowościami, które można zlokalizować na terenie Syrii. Wzmianka o potomkach Nachora służy też wprowadzeniu na scenę wydarzeń Rebeki, córki Betuela, która będzie poślubiona przez Izaaka, następcę Abrahama (Rdz 24).

67

RODZAJU 22,13-24

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) sto dwadzieścia siedem lat – zob. Rdz 5,5+. b) Hebron – zob. Rdz 13,18+. c) Chetyci – indoeuropejski lud zamieszkujący wschodnią część środkowej Anatolii (dzisiejsze tereny Syrii, Iraku). Od XVII w. przed Chr. zaczęła się ekspansja Chetytów, którzy m.in. zdobyli Aleppo i złupili Babilon. W okresie rozkwitu w XIV w. przed Chr. podporządkowali sobie ludy zamieszkujące północną Syrię i terytoria Libanu. Kres potędze Chetytów ok. XIII w. przed Chr. położyły tzw. Ludy Morza, które przybyły z rejonów Morza Egejskiego. Nie ma dowodów na to, że Chetyci kiedykolwiek zamieszkiwali Kanaan. Wymienia się ich wśród mieszkańców Kanaanu być może dlatego, że Asyryjczycy i Babilończycy w taki sposób nazywali ludy zamieszkujące te tereny. Zob. Słownik. d) bramy miasta – zob. Rdz 19,1+. e) czterysta syklów srebra – jeden sykl (tzw. lekki, zob. Słownik) był równowarty 11,4 g kruszcu. Była to więc spora kwota. f) Mamre – zob. Rdz 12,6+.

Page 68

Śmierć Sary. Zakup ziemi i grobowca 1 Sara przeżyła sto dwadzieścia siedem lata. 2Zmarła w Kiriat-Arba, czyli w Hebronieb, w kraju Kanaans. Wtedy Abraham zaczął obchodzić żałobę po Sarze i ją opłakiwać. 3 Następnie odszedł od swojej zmarłej, aby rozmawiać z Chetytamic. Mówił do nich: 4„Jestem wśród was przybyszem i wędrowcem. Dajcie mi na własność jeden z waszych grobów, abym mógł pogrzebać moją zmarłą”. 5Chetyci odpowiedzieli Abrahamowi: 6„Posłuchaj nas, panie! Jesteś wśród nas jak książę Boga. Pochowaj swoją zmarłą w najpiękniejszym z naszych grobów. Nikt spośród nas nie odmówi ci swojego grobu do pochowania twojej zmarłej”. 7Abraham podniósł się, pokłonił się do ziemi przed ludem tego kraju, czyli Chetytami, 8 i mówił do nich: „Jeśli zgadzacie się, bym pochował wśród was moją zmarłą, to wysłuchajcie mojej prośby: Wstawcie się za mną u Efrona, syna Sochara. 9Niech odda mi grotę Makpela, która jest jego własnością i znajduje się na krańcu jego pola. Niech mi ją odda za odpowiednią sumę, abym miał wśród was grób na własność”. 10 Wśród zebranych był Efron Chetyta. Odpowiedział więc Abrahamowi w obecności swoich rodaków i tych, którzy przychodzili do bramy miastad: 11„Nie, panie mój, posłuchaj mnie. Ja daję ci to pole, a także grotę, która jest na nim. Daję ci ją w obecności mego ludu na grób dla twojej zmarłej”. 12 Abraham skłonił się do ziemi przed ludem tego kraju 13i powiedział do Efrona wobec zebranych: „Raczej ty mnie wysłuchaj! Daję pieniądze za to pole, weź je ode mnie. Wtedy będę mógł tam pochować moją zmarłą”. 14Efron odpowiedział Abrahamowi: 15„Posłuchaj, mój panie! Ta ziemia warta jest czterysta syklów srebrae – cóż to znaczy dla nas? Pochowaj swoją zmarłą”. 16Abraham wysłuchał Efrona i wypłacił mu sumę, której zażądał w obecności Chetytów: czterysta syklów srebra, według ówczesnej wartości. 17 W ten sposób pole Efrona w pobliżu Mamref, czyli pole wraz ze znajdującą się na nim grotą Makpela, a także wszystkie drzewa wokół jego granicy 18przeszły na własność Abrahama. Świadkami tego byli Chetyci i wszyscy przychodzący do bramy miasta.

23

Śmierć Sary. Zakup ziemi i grobowca. Śmierć Sary i konieczność dokonania pochówku stają się tłem do wprowadzenia tematu posiadania przez Abrahama ziemi w Kanaanie, czyli spełnienia się Bożej obietnicy. Abraham postanawia zakupić ziemię, gdyż według panującej tradycji nie powinno się grzebać zmarłych w obcej ziemi. Sposób dokonania transakcji odpowiada ówczesnym zwyczajom. Suma zapłacona przez Abrahama jest bardzo wysoka. Wynika to stąd, że wcale się nie targował. Być może chciał w ten sposób jednoznacznie przypieczętować swoje prawo do zakupionego pola. Brak wzmianek o obecności Boga w całym tym wydarzeniu pozwala wysnuć wniosek, że zakup przez Abrahama ziemi nie jest w sensie ścisłym realizacją Bożej obietnicy, według której Abraham posiądzie ziemię Kanaan. Bóg bowiem obiecał, że Abraham ją otrzyma na własność, a nie zakupi (np. Rdz 15,18-21). Dlatego wydarzenie to należy interpretować jako zapowiedź tego, co dokona się w przyszłości. Wśród plemion izraelskich, które zajęły Kanaan po opuszczeniu Egiptu zawsze będzie istniało przekonanie, że Bóg dał im ziemię Kanaan, mimo że musieli też o nią walczyć.

RODZAJU 23,1-18

68

Hbr 11,13; 1P 2,11

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 50,13

Rdz 12,2; 28,1-10

Pwt 7,3n

Rdz 12,7

Rdz 29,2-10; Wj 2,16

9/3/08

2:07 PM

Page 69

19

Potem Abraham pochował swoją żonę Sarę w grocie na polu Makpela pod Mamre, czyli Hebronem, w kraju Kanaan. 20 Pole więc i znajdująca się na nim grota, należące do Chetytów, stały się własnością Abrahama jako miejsce rodzinnego grobowca. Małżeństwo Izaaka i Rebeki 1 Abraham zestarzał się i osiągnął sędziwy wiek, a PANs błogosławiłs mu we wszystkim. 2Pewnego razu Abraham rzekł do swojego najstarszego sługi, zarządzającego całym jego majątkiem: „Włóż mi swoją rękę między nogia 3i przysięgnij mi na PANA, Boga nieba i ziemi, że nie wybierzesz mojemu synowi żony spośród kobiet Kanaanus, w którym mieszkam. 4Udasz się natomiast do mojego rodzinnego krajub i tam wybierzesz żonę dla Izaaka”. 5Sługa mu odrzekł: „A jeśli ta kobieta nie zechce pójść ze mną do tego kraju, czy wtedy mam zaprowadzić twojego syna do kraju, z którego wyszedłeś?”. 6Abraham mu odpowiedział: „Strzeż się tego, byś miał tam zaprowadzić mojego syna! 7PAN, Bóg nieba, który wyprowadził mnie z domu mego ojca i z mojej rodzinnej ziemi, który mówił do mnie i przysiągł mi: «Twojemu potomstwu oddaję ten kraj», pośle przed tobą swojego aniołas, abyś znalazł tam żonę dla mojego syna. 8A gdyby ta kobieta nie chciała z tobą pójść, będziesz zwolniony z tej przysięgi. Tylko nie prowadź tam mojego syna”. 9Sługa ów włożył więc rękę między nogi swego pana Abrahama i przysiągł mu zgodnie z jego wolą. 10 Potem wziął dziesięć wielbłądów c, a także kosztowności swojego pana i udał się w drogę do Aram Nacharaimd, czyli do miasta Nachora. 11 Tam rozsiodłał wielbłądy przy studni poza miastem. Było to wieczorem, gdy wychodzono czerpać wodę. 12I zaczął się modlić: „PANIE, Boże mojego pana Abrahama, daj mi pomyślne spotkanie i okaż łaskę mojemu panu Abrahamowi. 13 Oto stoję teraz przy źródle, a córki mieszkańców tego miasta wychodzą czerpać wodę. 14Niech dziewczyna, której powiem: Przechyl dzban, abym mógł się napić, odpowie: Napij się i napoję także twoje wielbłądy. Niech ona będzie tą,

24

a) Włóż mi swoją rękę między nogi – znaczenie gestu nie jest do końca wyjaśnione. Kładzenie ręki w okolicach narządów płciowych miało być może na celu podkreślenie, że przysięga zobowiązuje do zachowania ciągłości rodu. b) rodzinnego kraju – Abraham pochodził z Ur chaldejskiego (Rdz 11,28+). Było to miasto na południu Mezopotamii, położone nad brzegiem Eufratu, niedaleko zejścia się Eufratu z Tygrysem (dzisiejsze Tell el-Muqayyar). Potem wraz z ojcem i innymi krewnymi mieszkał w Charanie (Rdz 11,31+), leżącym nad dopływem Eufratu Balikhem w północno-zachodniej Mezopotamii (dzisiejsza południowo-wschodnia Turcja). Abraham wysyła swojego sługę w okolice Charanu (Rdz 24,10+). c) wziął dziesięć wielbłądów – wzmianka o wielbłądach może tu być anachronizmem, gdyż ślady udomowienia wielbłąda w Palestynie pochodzą dopiero z ok. XII w. przed Chr. Abraham mógł być jednak posiadaczem tych zwierząt, ponieważ zostały one udomowione w środkowej Azji już ok. 2500 r. przed Chr. d) Aram Nacharaim – miasto położone na wschód od górnego odcinka Balikhu – dopływu Eufratu, niedaleko Charanu (dzisiejsza południowo-wschodnia Turcja).

Małżeństwo Izaaka i Rebeki. W życiu Abrahama, które powoli dobiega końca, spełniły się wszystkie dane mu obietnice. Teraz jego główną troską jest to, by mogły się one zrealizować w życiu Izaaka. Sędziwy ojciec decyduje, że Izaak nie może poślubić kobiety z Kanaanu. Nie wolno mu także wrócić do Mezopotamii, z której Abraham wyszedł na polecenie Boga. Decyzje te stają się tłem do ukazania rytuału zawierania małżeństwa. Wielokrotne odwoływanie się do Boga uczy religijnego spojrzenia na małżeństwo. Spełnienie przez Izaaka woli ojca jest gwarancją tego, że również jemu Bóg będzie błogosławił. Jeśli się przyjmie, że czytelnikami tego tekstu byli Izraelici przesiedleni do Babilonu, to po raz kolejny przypomniano im, że jedynym miejscem, które mogą uznać za swoją ojczyznę, jest Ziemia Obiecana, czyli Kanaan. Nawet jeśli zadomowili się w obcej ziemi, powinni wrócić do Kanaanu, skoro Bóg daje im taką możliwość. Prorocy będą usilnie nawoływać lud do takiego powrotu, który wielu Izraelitom wyda się nierealny. Zakaz wchodzenia w związki małżeńskie z Kananejkami, skierowany do wygnańców w Babilonie, dotyczy głównie tego, by ich uchronić przed przejmowaniem pogańskiej religii. Niestety, małżeństwa mieszane często miały taki skutek.

69

RODZAJU 23,19 — 24,14

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

a) nie współżył – zob. Rdz 4,1+.

RODZAJU 24,15-37

2:07 PM

Page 70

którą przeznaczyłeś dla twojego sługi Izaaka. Niech po tym poznam, że okazałeś łaskę mojemu panu”. 15 Jeszcze nie skończył się modlić, gdy z dzbanem na ramieniu przyszła Rebeka, córka Betuela, który był synem Milki, ona natomiast była żoną Nachora, brata Abrahama. 16Była to bardzo piękna dziewczyna, dziewica, z którą nie współżyła jeszcze żaden mężczyzna. Zeszła do źródła, napełniła dzban wodą i zamierzała odejść. 17Wtedy ów sługa wybiegł jej na spotkanie, mówiąc: „Pozwól mi się napić trochę wody z twojego dzbana”. 18Ona odrzekła: „Pij, panie mój”. Szybko pochyliła swój dzban i dała mu pić. 19Gdy się napił, powiedziała: „Naczerpię wody także dla twoich wielbłądów, aby piły według potrzeby”. 20Wylała więc szybko wodę z dzbana do koryta, pobiegła znów do studni, aby naczerpać wody. Czerpała tak dla wszystkich jego wielbłądów. 21Mężczyzna przypatrywał się jej w milczeniu, aby się upewnić, czy PAN poszczęści jego podróży, czy nie. 22 Gdy tylko wielbłądy przestały pić, wyjął złoty kolczyk ważący pół syklas, a na jej ręce włożył dwie złote bransolety ważące dziesięć syklów. 23Następnie zapytał: „Czyją jesteś córką?”. I dodał: „Powiedz mi, czy w domu twojego ojca byłoby dla nas miejsce na nocleg?”. 24Ona mu odpowiedziała: „Jestem córką Betuela, syna Milki, którego urodziła Nachorowi. 25Jest u nas dużo słomy i paszy, jak również miejsca na nocleg”. 26 Wtedy ów człowiek uklęknął, oddał PANU głęboki pokłon 27 i mówił: „Niech będzie błogosławionys PAN, Bóg mojego pana Abrahama, bo nie odmówił mojemu panu swojej łaski i wierności. Prowadził mnie bowiem w drodze do domu krewnych mojego pana”. 28 Tymczasem dziewczyna pobiegła i w domu swojej matki opowiedziała o tym, co się stało. 29Rebeka miała brata imieniem Laban. Pobiegł on do tego człowieka za miasto, do źródła. 30 Gdy zobaczył kolczyk i bransolety na rękach swojej siostry i usłyszał słowa Rebeki: „Tak mi mówił ten człowiek”, podszedł do mężczyzny, który stał z wielbłądami u źródła, 31i rzekł: „Chodź, błogosławiony przez PANA. Dlaczego tu stoisz? Przygotowałem już dla ciebie dom i miejsce dla wielbłądów”. 32 Wszedł więc ów człowiek do domu i rozsiodłano wielbłądy. Następnie dano słomę i paszę wielbłądom, a przybyszowi i jego towarzyszom wodę do umycia nóg. 33A gdy postawiono przed nim jedzenie, rzekł: „Nie będę jadł, dopóki nie przedstawię swojej sprawy”. Odpowiedzieli: „Mów”. 34A on oświadczył: „Jestem sługą Abrahama. 35PAN stale błogosławił mojemu panu, dlatego ma wszystkiego pod dostatkiem: dał mu owce i woły, srebro i złoto, sługi i służące, wielbłądy i osły. 36Żona mojego pana, Sara, urodziła mu w starości syna. Jemu właśnie oddał on cały swój majątek. 37Pan mój kazał mi przysiąc i powiedział: «Nie wybierzesz dla mojego syna żony spośród 70

Ez 16,11-12

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 71

kobiet kananejskich, w których kraju mieszkam. 38Pójdziesz natomiast do mojego rodzinnego domu, do moich krewnych, aby tam wybrać żonę dla mojego syna». 39Odpowiedziałem mojemu panu: A jeśli ta kobieta nie zechce pójść ze mną? 40 Powiedział mi: «PAN, z którym żyję w zażyłości, wyśle z tobą swojego anioła, sprawi, że ci się poszczęści i wybierzesz mojemu synowi żonę w moim rodzinnym domu, spośród moich krewnych. 41Będziesz jednak zwolniony z przysięgi, jeśli przyjdziesz do moich krewnych, a oni ci jej nie dadzą. Wówczas będziesz wolny od przysięgi». 42Dziś właśnie przyszedłem do tego źródła. I modliłem się: PANIE, Boże mojego pana Abrahama, obyś zechciał poszczęścić podróży, którą odbywam. 43Oto stoję tu, przy źródle. Spraw, aby dziewczyna, która przyjdzie czerpać wodę i do której powiem, aby dała mi się trochę napić ze swojego dzbana, 44i która odpowie mi, że da pić zarówno mnie, jak i naczerpie dla moich wielbłądów, była tą, którą PAN wybrał dla syna mojego pana. 45Zanim skończyłem tę żarliwą modlitwę, przyszła Rebeka z dzbanem na ramieniu. Zeszła do źródła i naczerpała wody. Powiedziałem więc do niej: Proszę, daj mi się napić. 46A ona szybko nachyliła swój dzban i powiedziała: «Pij, a potem napoję twoje wielbłądy». Napiłem się więc, a potem napoiła wielbłądy. 47 Następnie zapytałem ją: Czyją jesteś córką? A ona odrzekła: «Jestem córką Betuela, syna Nachora, którego mu urodziła Milka». Wtedy włożyłem kolczyk w jej nozdrza i bransolety na jej ręce. 48Potem uklęknąłem, oddałem pokłon PANU i błogosławiłem PANA, Boga mojego pana Abrahama za to, że prowadził mnie właściwą drogąs, abym mógł dla jego syna wziąć za żonę córkę jego bratas. 49Teraz więc, jeśli zamierzacie okazać mojemu panu prawdziwą życzliwość, to mi powiedzcie. A jeśli nie, to też mi powiedzcie, a wtedy udam się gdzie indziej”. 50 Laban i Betuel odpowiedzieli: „Skoro od PANA wyszło to wszystko, to nie my mamy tu głos decydujący. 51Oto przed tobą jest Rebeka: niech idzie z tobą i będzie żoną syna twojego pana, jak to PAN zdecydował”. 52Gdy sługa Abrahama usłyszał te słowa, oddał głęboki pokłon PANU. 53Następnie wyjął srebrne i złote naczynia, a także szaty i dał je Rebece. Bratu zaś i jej matce wręczył kosztowności. 54A gdy się posili i napili wraz z towarzyszami, udali się na spoczynek. O świcie wstali, a sługa Abrahama powiedział: „Odprawcie mnie do mego pana”. 55Brat i matka Rebeki rzekli: „Niech dziewczyna zostanie z nami chociaż dziesięć dni, a potem może odjechać”. 56Na to sługa: „Nie zatrzymujcie mnie, skoro PAN poszczęścił mojej podróży. Odprawcie mnie, abym mógł udać się do mojego pana”. 57Odpowiedzieli: „Zawołajmy dziewczynę i ją spytajmy”. 58 Zawołali więc Rebekę i zapytali: „Czy chcesz iść z tym człowiekiem?”. Odpowiedziała: „Tak!”. 59Wtedy odprawili swoją 71

RODZAJU 24,38-59

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) niańka – miała na imię Debora (Rdz 35,8). b) Negeb – zob. Rdz 12,9+. c) studnia Lachaj-Roj – zob. Rdz 16,14. d) zakryła się – zwyczaj zakrywania twarzy w miejscach publicznych przez kobiety, szczególnie niezamężne, był praktykowany wśród niektórych ludów Wschodu. e) stu siedemdziesięciu pięciu lat – zob. Rdz 5,5+. f) Mamre – zob. Rdz 12,6+.

Page 72

siostrę, Rebekę, jej niańkęa, a także sługę Abrahama i jego towarzyszy. 60Błogosławili też Rebece, mówiąc: „Siostro nasza, wzrastaj w tysiące! Niech twoje potomstwo zdobędzie bramy swoich wrogów!”. 61 Potem Rebeka wsiadła razem ze swoimi służącymi na wielbłądy i wyruszyła za owym człowiekiem. Sługa ów odjechał wiec razem z Rebeką. 62 Tymczasem Izaak, który mieszkał w Negebieb, właśnie wrócił od studni Lachaj-Rojc. 63Pod wieczór wyszedł na pole, aby rozmyślać. Gdy podniósł wzrok, zobaczył zbliżające się wielbłądy. 64Również Rebeka podniosła wzrok, a gdy dostrzegła Izaaka, zsiadła z wielbłąda. 65Zapytała sługę: „Kim jest ten mężczyzna idący do nas przez pole?”. Sługa odpowiedział: „To mój pan”. Wtedy ona wzięła zasłonę i zakryła sięd. 66 Kiedy sługa opowiedział o wszystkim, co zrobił, 67Izaak wprowadził ją do namiotu swojej matki Sary. Przyjął więc Rebekę i została jego żoną. Izaak pokochał ją i doznał pociechy po śmierci matki. Dalsi potomkowie Abrahama. Jego śmierć 1 Abraham pojął jeszcze za żonę kobietę imieniem Ketura. 2Ona urodziła mu Zimrana, Jokszana, Medana, Midiana, Jeszbaka i Szuacha. 3 Jokszan był ojcem Saby i Dedana. Synami zaś Dedana byli: Assurim, Letuszim i Leummim. 4 Synami Midiana byli: Efa, Efer, Henoch, Abida i Eldaa. Wszyscy ci byli potomkami Ketury. 5 Abraham całe swoje mienie przekazał Izaakowi. 6Pozostałych synów, których urodziły mu jego inne żony, obdarował i jeszcze za swojego życia kazał im odejść od Izaaka na obszar wschodni. 7 A gdy Abraham dożył stu siedemdziesięciu pięciu late, 8zbliżył się do kresu życia i umarł, osiągnąwszy sędziwy wiek. Syty życia został przyłączony do swoich przodków. 9Jego synowie, Izaak i Izmael, pochowali go w grocie Makpela, na polu Efrona, syna Sochara Chetytys, w pobliżu Mamref. 10Abraham nabył to pole od Chetytów. Tam spoczął Abraham obok swojej żony Sary. 11Po śmierci Abrahama Bóg błogosławiłs jego synowi Izaakowi, który zamieszkał w pobliżu studni Lachaj-Rojc.

25

Dalsi potomkowie Abrahama. Jego śmierć. Opowiadanie o ostatniej żonie Abrahama i sześciu synach, których mu ona dała, jest okazją, by wspomnieć o jego rozporządzeniach przed śmiercią i o samej śmierci. Jest to też podsumowanie życia Abrahama, które można uznać za szczęśliwe i udane, na co wskazuje osiągnięcie sędziwego wieku, liczni potomkowie oraz zabezpieczenie ich przyszłości. Dziedzicem Abrahama jest tylko syn obietnicy, Izaak, dlatego synowie Ketury otrzymują nakaz odejścia od Izaaka. Imiona synów Ketury (w. 2) to nazwy plemion arabskich. Sabejczycy (w. 3) mieszkali w południowo-zachodniej Arabii, Dedan (w. 3) zaś graniczył z Edomem. Według Rdz 10,7 byli oni potomkami Chama. Imiona synów Midiana (w. 4) występują jako nazwy rodów wśród potomków Judy, Manassesa i Rubena. Mówiąc o pogrzebie Abrahama, wymienia się tylko Izaaka i Izmaela, czyli chronologicznie drugiego i pierwszego. Pochówek przy zmarłej Sarze i błogosławieństwo, którym Bóg darzy Izaaka, jest dla Abrahama ukoronowaniem jego spełnionego życia.

RODZAJU 24,60 — 25,11

72

Rdz 22,17

Rdz 16,14; 25,11

1Krn 1,32n

Rdz 24,36

Rdz 15,15

Rdz 23

01_Rdz:01_Rdz

1Krn 1,29-31

Rdz 16,12

9/3/08

2:07 PM

Page 73

Potomkowie Izmaela 12 A oto potomkowie Izmaela, syna Abrahama, którego mu zrodziła Egipcjanka Hagar, służąca Sary, żony Abrahama. 13 Synowie Izmaela i ich potomkowie nosili następujące imiona: Nebajot, pierworodnys syn Izmaela, Kedar, Adbeel, Mibsam, 14Miszma, Duma, Massa, 15Chadad, Tema, Jetur, Nafisz i Kedma. 16 To są synowie Izmaela, którzy dali początek dwunastu ludom i od nich pochodzą nazwy ich miejscowości i osiedli. 17 Gdy Izmael miał sto trzydzieści siedem lata, doszedł do kresu swojego życia, umarł i został przyłączony do swoich przodków. 18Jego potomkowie mieszkali od Chawila do Szurb, naprzeciw Egiptu, na drodze do Assuruc. Osiedlili się tam blisko siebied.

a) sto trzydzieści siedem lat – zob. Rdz 5,5+. b) Szur – zob. Rdz 20,1+. c) Assur – starożytna nazwa Asyrii. d) Osiedlili się tam blisko siebie – oryginał niejasny, różnie tłumaczony (np. Osiedlili się tam mimo sprzeciwu wszystkich swoich braci). e) Ezaw – znaczenie tego imienia jest niepewne. Wzmianka, że dziecko było czerwone i owłosione jest w oryginale aluzją do Edomu i Seiru (inna nazwa Edomu; Rdz 32,4+). Edom znaczy ‘czerwony’, ‘rdzawy’. Seir znaczy ‘owłosiony’. f) Jakub – to skrócona forma imienia znaczącego: Niech Bóg chroni. W oryginale występuje gra słów pomiędzy imieniem Jakub a piętą.

Potomkowie Izaaka: Ezaw i Jakub A oto potomkowie Izaaka, syna Abrahama. Abraham był ojcem Izaaka. 20Izaak miał czterdzieści lat, gdy poślubił Rebekę, córkę Betuela Aramejczykas z Paddan-Aram, siostrę Labana Aramejczyka. 21 Izaak modlił się do PANAs za swoją żonę, ponieważ była niepłodnas. PAN go wysłuchał i jego żona Rebeka zaszła w ciążę. 22A gdy dzieci walczyły w jej łonie, myślała: „Jeśli tak się zdarza, to dlaczego akurat mnie to spotyka?”. Poszła więc zapytać PANA. 23PAN jej odpowiedział: „W twoim łonie są dwa narody i dwa ludy wyjdą z twojego wnętrza. Jeden będzie górował nad drugim, starszy będzie służył młodszemu”. 24 Gdy nadszedł czas porodu, okazało się, że będzie miała bliźnięta. 25Pierwszy chłopiec, który się urodził, był czerwony i cały pokryty owłosieniem jak płaszczem. Dlatego dano mu imię Ezawe. 26Potem urodził się jego brat, który trzymał Ezawa za piętę, dlatego dano mu imię Jakubf. Izaak miał sześćdziesiąt lat, gdy mu się oni urodzili. 27 Gdy chłopcy urośli, Ezaw stał się zdolnym myśliwym i wędrował po polach. Jakub natomiast był człowiekiem spokojnym i mieszkał w namiocie. 28Izaak kochał Ezawa, ponieważ polował dla niego, Rebeka natomiast kochała Jakuba. 19

Rdz 38,27-30

Ml 1,2-5; Rz 9,12

Oz 12,4

Rdz 27,3-10

Potomkowie Izmaela. Choć tylko Izaak jest wybrany, syn Abrahama i Hagar został uwzględniony w podsumowaniu życia Abrahama. Fakt, że ma potomków, osiągnął sędziwy wiek i został godnie pogrzebany świadczy o tym, iż nie był pozbawiony Bożego błogosławieństwa. Potomkowie Izaaka: Ezaw i Jakub. W Rdz 25,19 rozpoczyna się opowieść o Izaaku, która kończy się wzmianką o jego śmierci w Rdz 35,29. Historia Izaaka jest jednak zdominowana opowieścią o jego synu Jakubie. Podobnie jak wcześniej Abraham i Sara, także Izaak i Rebeka długo oczekiwali na potomstwo (por. ww. 20 i 26). Wstawiennictwo Izaaka za niepłodną Rebeką okazało się równie skuteczne jak niegdyś wstawiennictwo Abrahama za kobietami na dworze Abimeleka (Rdz 20,17n). Opis narodzin bliźniaków i inne zdarzenia z ich życia podporządkowane są tematowi Bożego błogosławieństwa. Ten bowiem, kto otrzyma błogosławieństwo, będzie przewodził i panował. Możliwe, że opowieść o narodzinach Ezawa i Jakuba czerpie motywy z ludowych legend, którymi tłumaczono konflikt pomiędzy Edomitami

73

RODZAJU 25,12-28

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) nazwano go Edomem – kolejne wyraźne utożsamienie Edomitów z Ezawem, od którego, według tradycji, się wywodzą. b) soczewica – nazwa rośliny strączkowej z rodziny motylkowatych oraz jej nasion, które są okrągłe, spłaszczone, obustronnie wypukłe, o średnicy 3-9 mm. Soczewica jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Znano ją już cztery tysiące lat temu m.in. w Azji Mniejszej, Zakaukaziu, Grecji, Rzymie. Uchodziła za pokarm ubogich. Posiada dużą wartość odżywczą. c) Gerar – zob. Rdz 20,1+.

Page 74

29

Pewnego razu, gdy Jakub przyrządzał jakąś potrawę, Ezaw wrócił z pola zmęczony i głodny. 30Rzekł więc do Jakuba: „Daj mi tej czerwonej potrawy, bo jestem bardzo głodny”. Dlatego to nazwano go Edomema. 31Jakub mu powiedział: „Odstąp mi za to twoje pierworództwos”. 32Ezaw odparł: „Skoro jestem śmiertelnie wyczerpany, na cóż mi pierworództwo?”. 33 Wtedy Jakub rzekł: „Przysięgnij mi teraz”. Ezaw przysiągł i oddał mu swoje pierworództwo. 34Jakub dał Ezawowi chleb i potrawę z soczewicyb. Ezaw zjadł to i wypił, a potem wstał i się oddalił. W ten sposób Ezaw zlekceważył swoje pierworództwo. Izaak u Abimeleka 1 Po głodzie, który panował za czasów Abrahama, znów nastał w tym kraju głód. Izaak udał się więc do króla filistyńskiego Abimeleka, do Geraruc. 2Wtedy PANs ukazał mu się i powiedział: „Nie idź do Egiptu, lecz zamieszkaj w kraju, który ci wskażę. 3Zatrzymaj się jako przybysz w tym kraju, a Ja będę z tobą i będę ci błogosławiłs. Tobie bowiem i twojemu potomstwu oddaję wszystkie te ziemie, dotrzymując przysięgi, którą złożyłem twojemu ojcu Abrahamowi. 4Twoje potomstwo rozmnożę jak gwiazdy na niebie i dam mu wszystkie te ziemie. Wszystkie narody ziemi będą sobie życzyć błogosławieństwa, na wzór błogosławieństwa twojego potomstwa. 5Będzie tak dlatego, że Abraham słuchał mojego głosu i przestrzegał moich nakazów, praw i pouczeń”. 6 Izaak zamieszkał więc w Gerarze. 7A gdy mieszkańcy tego miasta pytali go o żonę, odpowiadał: „Ona jest moją siostrą”. Bał się bowiem przyznać: „To jest moja żona”, aby ci ludzie nie zamordowali go z powodu Rebeki, która była piękną kobietą. 8 Mieszkał tam dłuższy czas, aż pewnego razu król filistyński Abimelek patrzył przez okno i ujrzał Izaaka pieszczącego swoją żonę. 9Abimelek zawołał więc Izaaka i powiedział: „To przecież twoja żona! Dlaczego więc mówiłeś: «Jest moją siostrą»?”. Izaak mu odrzekł: „Mówiłem tak, aby nie umrzeć z jej powodu”. 10Abimelek odpowiedział: „Jak mogłeś z nami tak postąpić! Mało brakowało, a ktoś z mojego ludu spałby z twoją żoną i tak doprowadziłbyś nas do występku”. 11 Wtedy Abimelek zagroził całemu swojemu ludowi: „Kto dotknie tego człowieka lub jego żony, na pewno umrze”.

26

a Izraelitami i uzasadniano okresy podporządkowania Edomitów Izraelowi. Opis ten może też być odbiciem zatargów pomiędzy myśliwymi a pasterzami. W świetle opowiadania Jakub jawi się jako człowiek, który wie, czego chce, i który umie to osiągnąć, Ezaw natomiast okazuje się głupcem, który nie docenia tego, co ma. Cechy te przesądzają, że młodszy bierze górę nad starszym. Według prawa błogosławieństwo należy się Ezawowi, Jakub jednak czyni wszystko, aby odwrócić istniejący porządek i uzyskać Boże błogosławieństwo. Izaak u Abimeleka. Fragment ten zawiera wiele wątków, w których można dopatrzeć się podobieństw z historią Abrahama: konieczność podjęcia wędrówki z powodu głodu, choć w przeciwieństwie do Abrahama Izaak ma pozostać

RODZAJU 25,29 — 26,11

74

Pwt 21,17

Hbr 12,16

Rdz 12,10

Rdz 12,1

Pwt 2,7; Syr 44,22; Hbr 11,9

Rdz 12,3.7; 22,17n

Koh 9,9

Prz 6,29

01_Rdz:01_Rdz

12

Wj 1,9

Rdz 21,22n

9/3/08

2:07 PM

Page 75

Izaak zasiał w tym kraju ziarno i zebrał stokrotny plon, ponieważ PAN mu błogosławił. 13Jego posiadłości rozrastały się coraz bardziej, aż wreszcie stał się bardzo bogaty. 14Posiadał stada owiec i wołów oraz wiele sług, tak że Filistynis mu zazdrościli. 15Z tego powodu zasypywali ziemią wszystkie studnie, które za czasów Abrahama wykopali jego słudzy. 16Abimelek natomiast powiedział Izaakowi: „Odejdź od nas, bo jesteś od nas zamożniejszy”. 17 Wtedy Izaak odszedł, rozbił obóz nad potokiem Gerar i tam zamieszkał. 18Potem oczyścił studnie, które za czasów jego ojca Abrahama wykopali słudzy, a które po jego śmierci zasypali Filistyni. Przywrócił im nazwy, które kiedyś nadał jego ojciec. 19 Pewnego razu słudzy Izaaka kopali w dolinie Gerar i znaleźli tam tryskające źródło. 20Wtedy pasterze z Geraru kłócili się z pasterzami Izaaka, mówiąc: „To nasza woda!”. Nazwał więc tę studnię Esek, bo spierali się z nim. 21Gdy wykopali inną studnię, znów kłócili się o nią. Dlatego dał jej nazwę Sitna. 22 Izaak zmienił więc miejsce zamieszkania i wykopał kolejną studnię. O nią nie było już sporu, dlatego nazwał ją Rechobot. Mówił bowiem: „Teraz PAN dał nam dużo miejsca, byśmy się rozmnażali w tym kraju”. 23 Potem Izaak udał się stamtąd do Beer-Szebys. 24Pierwszej nocy PAN mu się ukazał i powiedział: „Ja jestem Bogiem twojego ojca Abrahama. Nie bój się, bo jestem z tobą. Będę ci błogosławił i pomnożę twoje potomstwo ze względu na mojego sługę Abrahama”. 25 Izaak zbudował tam ołtarzs i wzywał imienias PANA. Tam też rozbił swój namiot, a jego słudzy wykopali studnię. 26Wtedy przyszedł do niego z Geraru Abimelek razem ze swoim doradcą Achuzatem i dowódcą wojska – Pikolema. 27Izaak zapytał ich: „Po co przyszliście do mnie, skoro mnie nienawidzicie i wypędziliście mnie od siebie?”. 28Oni odpowiedzieli: „Zobaczyliśmy naprawdę, że PAN jest z tobą. Pomyśleliśmy więc: niech między nami a tobą będzie umowa. Chcemy zawrzeć z tobą przymierze, 29na mocy którego nie wyrządzisz nam krzywdy, tak jak my nie skrzywdziliśmy ciebie i wyświadczyliśmy ci jedynie dobro. Pozwoliliśmy ci również odejść w spokoju. Jesteś więc teraz błogosławiony przez PANA”. 30Izaak wyprawił im ucztęb. Oni zaś jedli i pili. 31Następnego dnia wstali wcześnie i złożyli sobie wzajemnie przysięgę. Potem Izaak

a) Abimelek przychodzi razem ze swoimi dostojnikami, co wskazuje, że jest to wizyta oficjalna. Być może zawarty jest tu opis wizyt państwowych, jakie składali sobie przywódcy Filistynów i Izraelitów w późniejszych czasach (w. 1). b) Integralnymi elementami zawierania przymierza były: wspólne spożycie posiłku i złożenie sobie przysięgi (w. 31).

na terenie Kanaanu (w. 1, por. Rdz 12,10), spotkanie z Abimelekiem w Gerarze i ukrywanie własnego małżeństwa (ww. 7-11, por. Rdz 12,11nn; 20,1nn), konflikt o studnie zakończony porozumieniem i przysięgą (ww. 14-31, por. Rdz 21,22-31). Opowiadanie to zawiera też liczne próby wyjaśnienia za pomocą mitów lub legend pochodzenia niektórych nazw (ww. 20-22.33). Stwierdzenie, że Abimelek był królem filistyńskim (w. 2), jest anachronizmem, ponieważ za czasów patriarchów (XIX/XVIII w. przed Chr.) nie było Filistynów w Kanaanie. Przybyli tu dopiero na początku XII w. przed Chr. Bóg ze względu na przysięgę daną Abrahamowi oraz jego wiarę i posłuszeństwo troszczy się o Izaaka i daje mu wskazania. Błogosławi mu, choć nie zawiera z nim odrębnego przymierza. Izaak dzięki swojej łagodności i bezkonfliktowości jest kontynuatorem postaw swojego ojca (np. Rdz 13,7-9). W ten sposób własne powodzenie

75

RODZAJU 26,12-31

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 76

pożegnał się z nimi, a oni spokojnie odeszli. 32Tego samego dnia przyszli słudzy Izaaka i oznajmili mu o studni, którą wykopali. Mówili: „Znaleźliśmy studnię”. 33On nazwał ją Szibea. Dlatego do dziś to miasto nazywa się Beer-Szeba. Małżeństwa Ezawa Gdy Ezaw miał czterdzieści lat, poślubił Jehudit, córkę Chetytys Beeriego, i Bosmat, córkę Chetyty Elona. 35Były one przyczyną utrapień Izaaka i Rebeki.

34

Izaak błogosławi Jakuba 1 Gdy Izaak się zestarzał, a jego oczy osłabły, tak że nie widział, wezwał swojego starszego syna Ezawa i powiedział do niego: „Mój synu”. On odrzekł: „Jestem”. 2Izaak mówił dalej: „Zestarzałem się i moja śmierć jest już blisko. 3 Teraz więc weź swoją broń, kołczan i łuk, wyjdź na pole i upoluj coś dla mnie. 4Potem przygotuj mi potrawę, którą lubię, przynieś mi ją do zjedzenia, abym ci mógł pobłogosławićs zanim umrę”. 5 Rebeka podsłuchiwała, gdy Izaak rozmawiał ze swoim synem Ezawem. Ezaw poszedł więc na pole, aby upolować coś dla swojego ojca. 6Tymczasem Rebeka powiedziała do swojego syna Jakuba: „Słyszałam, jak twój ojciec rozmawiał z twoim bratem Ezawem: 7«Przynieś mi coś z polowania i przygotuj mi ulubioną potrawę, abym ją zjadł i pobłogosławił cię wobec PANAs, zanim umrę». 8Słuchaj więc, mój synu, co teraz zrobisz. 9Idź do trzody i przynieś mi dwa dorodne koźlątka. Ja przygotuję z nich ulubioną potrawę dla twojego ojca. 10Potem zaniesiesz ją ojcu do zjedzenia, aby ci pobłogosławił, zanim umrze”. 11Jakub odrzekł swojej matce Rebece: „Przecież mój brat Ezaw jest owłosiony, a ja mam gładką skórę! 12Jeśli ojciec mnie dotknie, okażę się wobec niego kłamcą i ściągnę na siebie przekleństwos zamiast błogosławieństwa”. 13Matka mu odpowiedziała: „Mój synu, niech na mnie spadnie przekleństwo, które miałoby dosięgnąć ciebie. Posłuchaj mnie, idź i zrób to, o co cię proszę”. 14Poszedł więc, wybrał koźlęta

Rdz 24,3; 28,1; 36,1-5

27

i bezpieczeństwo opiera przede wszystkim na Bogu. Postępowanie Izaaka zauważają otaczający go ludzie, którzy szukają z nim zgody. Oznacza to, że człowiek pobłogosławiony przez Boga może w sposób bardzo pozytywny oddziaływać na innych, pobudzając ich do dobra. Małżeństwa Ezawa. Poza informacją o dwóch żonach Ezawa (Rdz 28,8n; 36,1-3) w tekście tym znajduje się lakoniczne uzasadnienie podstępnego zachowania Rebeki i Jakuba wobec Ezawa, które nastąpi w przyszłości (Rdz 27). Powód zawarty w w. 35 ma wskazywać na to, że Ezaw zasłużył na takie traktowanie. Izaak błogosławi Jakuba. Podany jest tu drugi i zasadniczy powód konfliktu między Ezawem i Jakubem (Rdz 25,19-34+) – zawłaszczenie ojcowskiego błogosławieństwa. Jeśli w sprawie utraty prawa pier worództwa można było mówić o sprytnym wykorzystaniu przez Jakuba lekkomyślności i niefrasobliwości Ezawa (Rdz 25,29-34), to w przypadku odebrania przez Jakuba błogosławieństwa należnego Ezawowi mamy do czynienia z podstępem i oszustwem. Inicjatorką wydarzeń jest Rebeka, której zachowanie potwierdza, jak wielką wagę przywiązywano do ojcowskiego błogosławieństwa. Pewnym usprawiedliwieniem podstępnego działania Rebeki może być fakt, że jeszcze przed narodzeniem dzieci wiedziała, że uprzywilejowany będzie młodszy syn, Jakub (Rdz 25,23). Błogosławieństwo, które wypo-

RODZAJU 26,32 — 27,14

76

Rdz 25,23n.28

Rdz 25,25

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 26,12

Pwt 33,13

Rdz 25,23; Syr 44,23

Rdz 12,3

9/3/08

2:07 PM

Page 77

i przyniósł je matce, a ona przygotowała z nich ulubioną potrawę dla jego ojca. 15Potem Rebeka wzięła ubrania starszego syna Ezawa, najcenniejsze, jakie miała w domu, i ubrała w nie swojego młodszego syna. 16Skórami koźląt owinęła mu ręce i nieowłosione części szyi. 17Następnie dała Jakubowi smaczną potrawę, którą przygotowała, i chleb. 18 Jakub poszedł więc do swojego ojca i powiedział: „Mój ojcze!”. Izaak odrzekł: „Jestem”. I zapytał: „Którym jesteś synem?”. 19 Jakub odpowiedział swojemu ojcu: „To ja, Ezaw, twój pierworodnys. Zrobiłem, jak mi kazałeś. Podnieś się więc, usiądź i jedz przygotowaną potrawę, abyś mi z sercas pobłogosławił”. 20 Wtedy Izaak zapytał swojego syna: „Mój synu, jak to możliwe, że tak szybko coś upolowałeś?”. Jakub odrzekł: „To PAN, twój Bóg mi poszczęścił”. 21Izaak powiedział do Jakuba: „Zbliż się, mój synu, abym cię dotknął i sprawdził, czy ty jesteś moim synem Ezawem, czy nie”. 22 Jakub podszedł do swojego ojca Izaaka. On dotknął go i rzekł: „Masz głos Jakuba, ale ręce Ezawa”. 23Nie rozpoznał go jednak, gdyż jego ręce były owłosione jak ręce Ezawa. Chcąc go więc pobłogosławić, 24zapytał: „Czy ty jesteś moim synem Ezawem?”. Ten odpowiedział: „Tak”. 25Na to Izaak: „Mój synu, podaj mi to, co upolowałeś, abym zjadł i mógł ci z serca pobłogosławić”. Wtedy Jakub podał mu potrawę i on jadł. Przyniósł mu też wina, które wypił. 26 Potem jego ojciec Izaak rzekł do niego: „Mój synu, podejdź i pocałuj mnie”. 27Jakub podszedł i pocałował go. Gdy Izaak poczuł zapach jego ubrania, błogosławił go, mówiąc: „Zapach mojego syna, jak zapach pola, które PAN pobłogosławił. 28 Niech Bóg da ci rosę z nieba i żyzną ziemię, obfitość zboża i moszczua. 29 Niech narody ci służą i ludy nisko się kłaniają. Bądź panem swoich braci i niech synowie twojej matki oddają ci pokłon. Przeklęty, kto cię przeklina, a błogosławiony, kto cię błogosławi”.

a) moszcz – być może chodzi tu o sok wyciśnięty z winogron, z którego wytwarzano wino.

wiada Izaak, jest w pełni skuteczne, chociaż został oszukany i pobłogosławił wbrew swojej intencji. Pierwsze słowa błogosławieństwa zapewniają Jakubowi urodzaj ziemi i dobrobyt. W dalszej części błogosławieństwo zapewnia mu pozycję społeczną, pierwszeństwo, władzę nad innymi, a także nietykalność, gdyż każdy, kto by mu szkodził, ściągnie na siebie nieszczęście. Utrata błogosławieństwa przez Ezawa ujawnia jego wielki dramat i wrażliwość (ww. 34.38). Jedyną pociechą dla niego jest zapowiedź, że przyjdzie czas, kiedy wyzwoli się spod panowania Jakuba. Zrealizowała się ona m.in. za czasów króla Jorama, gdy Edomici – potomkowie Ezawa – uzyskali polityczną niezależność od Izraela (2Krl 8,20.22). Ezaw nie godzi się z sytuacją, która zaistniała, dlatego Jakub musi uciekać. Rebeka ma nadzieję, że gniew Ezawa szybko minie. Niestety, pobyt Jakuba w Mezopotamii potrwa dwadzieścia lat (Rdz 31,38) i matka nigdy już nie zobaczy swojego ukochanego syna. Autor biblijny w tekście nie ocenia czynu Rebeki i Jakuba. Umieszcza jedynie wzmiankę, że Izaak był przerażony, gdy zorientował się, co się stało (w. 33). Informacja ta sygnalizuje, że dla autora biblijnego nie jest obojętna moralna wartość poszczególnych czynów. Jakub ewidentnie jest kłamcą i oszustem. Skoro jednak mu się wiedzie, czy należy w tym widzieć przyzwolenie Boga na podstępy i kłamstwa? Nie ma wątpliwości co do tego, że Bóg brzydzi się kłamstwem i kłamców odrzuca (np. Wj 20,16; Ps 5,7; 101,7; Prz 12,22). Dlatego niewykluczone, że opowieść o Jakubie należy traktować jako pewien obraz, który ma na celu nie

77

RODZAJU 27,15-29

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) jarzmo – uprząż zakładana bydłu pociągowemu. Drewniane jarzma nakładano na szyję lub mocowano na głowie i rogach zwierzęcia. Obraz ten w odniesieniu do Ezawa wskazuje na jego poddaństwo. b) Charan – zob. Rdz 11,31+.

Page 78

30

Zaledwie Izaak skończył błogosławić Jakuba i gdy tylko Jakub wyszedł od niego, zaraz wszedł Ezaw, który wrócił z łowów. 31On także przygotował ulubioną potrawę, przyniósł ją ojcu i powiedział: „Wstań, mój ojcze, i jedz to, co upolowałem, abyś mógł mi pobłogosławić”. 32 Izaak, jego ojciec, zapytał go: „Kim jesteś?”. A on odrzekł: „To ja, twój starszy syn Ezaw”. 33Wtedy Izaak bardzo się przeraził i zapytał: „Któż zatem upolował zwierzę i przyniósł mi, abym jadł, zanim ty przyszedłeś, a ja mu pobłogosławiłem? To on otrzymał błogosławieństwo”. 34Gdy Ezaw usłyszał te słowa, wybuchnął płaczem pełnym goryczy i błagał swojego ojca: „Pobłogosław i mnie, mój ojcze!”. 35Izaak powiedział: „Twój brat podstępnie przyszedł i zabrał twoje błogosławieństwo”. 36Ezaw mówił: „Czy nie dlatego dano mu na imię Jakub? Przecież już dwa razy użył względem mnie podstępu: odebrał mi pierworództwo, a teraz przechwycił należne mi błogosławieństwo”. I pytał ojca: „Nie zachowałeś dla mnie błogosławieństwa?”. 37 Izaak odpowiedział Ezawowi: „Właśnie ustanowiłem go panem nad tobą i wszyscy jego krewni będą mu poddani. Zapewniłem mu obfitość pszenicy i moszczu. Cóż więc mogę dla ciebie zrobić, mój synu?”. 38 Ezaw zapytał swojego ojca: „Mój ojcze, czy masz tylko jedno błogosławieństwo?”. I prosił: „Mój ojcze, pobłogosław i mnie”. Gdy to powiedział, głośno się rozpłakał. 39A Izaak tak mu odpowiedział: „Twój kraj będzie z dala od żyznej ziemi i nie będziesz miał rosy z góry. 40 Będziesz żył z miecza i będziesz służył swojemu bratu. Ale gdy zapragniesz wolności, to zrzucisz jarzmoa ze swojej szyi”. 41 Odtąd Ezaw traktował Jakuba jak wroga z powodu błogosławieństwa, którego udzielił mu ojciec. Pomyślał więc: „Zbliżają się dni żałoby po moim ojcu – wtedy zabiję mojego brata Jakuba”. 42 Rebece doniesiono o zamiarach jej starszego syna. Kazała więc przywołać młodszego syna i rzekła mu: „Uważaj, bo twój brat Ezaw chce się zemścić i zabić cię. 43Posłuchaj więc synu mojej rady. Zbierz się i uciekaj do mojego brata Labana, do Charanub. 44Pozostań u niego przez pewien czas, aż minie gniew twojego brata. 45A gdy ustąpi jego gniew na ciebie i gdy zapomni, co mu uczyniłeś, każę cię stamtąd sprowadzić. Dlaczego jednego dnia miałabym stracić was obu?”.

tyle pokazanie ludzkich działań, ile przede wszystkim ukazanie suwerenności Boga w Jego decyzjach i wyborach. Przypadek Jakuba wyrażałby więc w obrazowy sposób prawdę, że Bóg może wybrać kogo chce, niezależnie od istniejących praw czy zwyczajów. W realizowaniu swoich planów Bóg przed nikim nie musi się tłumaczyć z własnych decyzji. Opowieść ta może też być odbiciem rzeczywistego stanu, bowiem potomkom Jakuba, Izraelitom, powodziło się lepiej niż Edomitom – potomkom Ezawa. Oznaczałoby to, że rzeczywiście Bóg pobłogosławił Jakubowi i wybrał go niezależnie od tego, czy on uczynił coś w tym kierunku, czy nie. Błogosławieństwo byłoby więc całkowicie darem Boga (do tego tematu nawiąże Paweł Apostoł w Liście do Rzymian; Rz 9,10nn).

RODZAJU 27,30-45

78

Rdz 25,26.29-34; Jr 9,3-4; Oz 12,4

Joz 24,4

Rdz 24,29; Mdr 10,10

01_Rdz:01_Rdz

Wj 34,16; Pwt 7,3n; Ne 13,23-30

9/3/08

2:07 PM

Page 79

Wysłanie Jakuba do Paddan-Aram 46 Potem Rebeka powiedziała do Izaaka: „Sprzykrzyło mi się życie z Chetytamis. Gdyby jeszcze Jakub wziął żonę z tego kraju, nie miałabym po co żyć”. 1 Izaak przywołał więc Jakuba i pobłogosławiłs mu. Dał mu też nakaz: „Nie wybierzesz sobie żony spośród kobiet Kanaanus. 2Wyrusz do Paddan-Aram, do domu Betuela, ojca twojej matki. Tam wybierz sobie żonę spośród córek Labana, brata twojej matki. 3A Bóg Wszechmocny niech ci błogosławi. Niech cię uczyni płodnym i niech cię rozmnoży, abyś się stał ojcem wielu ludów. 4I niech ci udzieli błogosławieństwa Abrahama, a potem twojemu potomstwu, abyś posiadł ziemię, w której żyjesz jako obcy, a którą niegdyś Bóg dał Abrahamowi”. 5 Izaak odprawił więc Jakuba, a ten udał się do Paddan-Aram, do Labana, syna Betuela Aramejczykas, brata Rebeki, matki Jakuba i Ezawa. 6Ezaw zauważył, że Izaak udzielił błogosławieństwa Jakubowi i wysłał go do Paddan-Aram, aby tam się ożenił, a błogosławiąc go, nakazał mu: „Nie ożenisz się z kobietą z Kanaanu”. 7Ezaw widział, że Jakub posłuchał rodziców i udał się do Paddan-Aram. 8Zorientował się, że kobiety kananejskie nie podobały się jego ojcu Izaakowi. 9Dlatego poszedł do Izmaela i oprócz żon, które już miał, wziął za żonę Machalat, córkę Izmaela, syna Abrahama, siostrę Nebajota.

a) Charan – zob. Rdz 11,31+.

28

Rdz 17,4n

Rdz 25,12n

J 1,51

Rdz 12,2; 13,14n; 15,5n; 18,18; 22,17n; 26,3n

Objawienie się Boga Jakubowi 10 Jakub opuścił Beer-Szebęs i udał się do Charanua. 11Gdy zaszło słońce, zatrzymał się w jakimś miejscu, aby przenocować. Wziął kamień, który tam znalazł, wsunął go sobie pod głowę i się położył. 12W czasie snu zobaczył schody, które opierały się o ziemię, a wierzchołkiem sięgały nieba. Ujrzał też aniołóws Bożych, którzy po nich wchodzili i schodzili. 13 PANs natomiast stał obok niego i mówił: „Ja jestem PAN, Bóg twojego ojca Abrahama i Bóg Izaaka. Ziemię, na której leżysz, dam tobie i twojemu potomstwu. 14Potomstwo twoje będzie liczne jak proch ziemi. Rozprzestrzenisz się na zachód Wysłanie Jakuba do Paddan-Aram. W tym fragmencie przedstawiona jest inna wersja wydarzeń dotyczących potomków Izaaka niż w Rdz 27. Nie ma tu wzmianki o konflikcie między Ezawem i Jakubem. Jakub nie ucieka przed bratem, ale spokojnie opuszcza dom, aby wśród krewnych znaleźć dla siebie żonę. Zostaje tam wysłany nie przez matkę, ale przez ojca, który oficjalnie mu błogosławi. Jakub zdobywa przewagę nad swoim bratem nie dzięki podstępom, ale dlatego, że nie związał się z pogankami. Takie ujęcie wyraźnie sugeruje, że potomkowie Abrahama powinni unikać małżeństw mieszanych, gdyż rodzą one zamęt. Problem ten stanie się szczególnie dotkliwy w przyszłości. Uważano bowiem, że jednym z powodów wygnania babilońskiego było bałwochwalstwo Izraelitów, do którego przyczyniły się m.in. małżeństwa z pogankami (Ezd 10; Ne 13,23nn; por. 1Krl 11). W takim wypadku warunkiem odnowy Izraela miało być oddalenie żon pochodzenia pogańskiego. Objawienie się Boga Jakubowi. W drodze do Charanu Jakub zatrzymuje się w okolicy Luz, gdzie doświadcza objawienia się Boga i otrzymuje potwierdzenie obietnic danych jego przodkom. Błogosławieństwo dane Jakubowi rozciągnie się na inne ludy. Stanie się to za pośrednictwem potomków Jakuba. Ponieważ sytuacja Jakuba jest bardzo niepewna, próbuje się zabezpieczyć, stawiając niejako warunki Bogu (ww. 20-22). Bóg nie odpowiada wprost. Z czasem jednak Jakub się przekona, że Bóg go wysłuchał, ponieważ stanie się ojcem licznej rodziny i właścicielem wielkiego

79

RODZAJU 27,46 — 28,14

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) wziął kamień… ustawił go jako stelę – zwyczaj stawiania stel (kamiennych bloków, najczęściej opatrzonych inskrypcją) był rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie. W ten sposób upamiętniano np. ważne wydarzenia lub zaznaczano miejsce pochówku (np. Rdz 35,20). Stele pełniły też funkcję kultyczną i były poświęcane różnym bóstwom. W takim znaczeniu często stosowano je w Kanaanie. Prorocy izraelscy stanowczo sprzeciwiali się stawianiu stel i oddawaniu im czci, widząc w tym zagrożenie dla kultu Boga Jahwe (np. Oz 10,1-2; Mi 5,12; por. Pwt 7,5). b) studnia – motyw studni stanowi często w Księdze Rodzaju moment przełomowy w jakiejś sytuacji lub życiu jakiegoś człowieka; jest też symbolem duchowego umocnienia oraz oczyszczenia (np. Rdz 21,19; 24,11nn; 26,22; 37,24). c) Charan – zob. Rdz 11,31+. d) Labana, syna Nachora – Laban był synem Betuela i wnukiem Nachora (Rdz 22,20-24; 24,29).

Page 80

i na wschód, na północ i południe. Przez ciebie i twoje potomstwo wszystkie ludy ziemi otrzymają błogosławieństwos. 15Ja będę z tobą i będę cię chronił wszędzie, dokąd pójdziesz, a potem przyprowadzę cię do tego kraju. Bo nie opuszczę cię, aż spełnię to, co ci obiecałem”. 16 Gdy Jakub zbudził się ze snu, powiedział: „Naprawdę PAN jest w tym miejscu, a ja o tym nie wiedziałem”. 17Ogarnęła go bojaźńs i rzekł: „Ależ to miejsce napawa lękiem! Nie może to być nic innego, jak dom Boga i brama nieba”. 18 Gdy Jakub wstał rano, wziął kamień, który miał pod głową, ustawił go jako stelęa i wylał na niego oliwę. 19Dał temu miejscu nazwę Betels. Dotąd bowiem nazywało się ono Luz. 20Potem Jakub złożył następujący ślub: „Jeśli Bóg będzie ze mną i będzie mnie strzegł na drodze, którą idę, jeśli będzie mnie karmił i ubierał, 21i jeśli szczęśliwie wrócę do domu mojego ojca, to PAN będzie moim Bogiem. 22Kamień, który ustawiłem jako stelę, będzie domem Boga. Ze wszystkiego, co mi dasz, złożę Ci dziesięcinęs”. Spotkanie Jakuba z Rachelą 1 Potem Jakub wyruszył w drogę i udał się do ziemi, w której mieszkały ludy Wschodu. 2W pewnej chwili dostrzegł w polu studnięb i trzy stada owiec, które wylegiwały się wokół niej. Studnia, w której pojono stada, była zakryta wielkim kamieniem. 3Pasterze dopiero wtedy odsuwali kamień przykrywający otwór studni i poili owce, gdy zebrały się wszystkie stada. Potem znów zasuwali kamień na to samo miejsce. 4Jakub zapytał pasterzy: „Bracias, skąd jesteście?”. Oni odpowiedzieli: „Z Charanuc”. 5Zapytał ich: „Znacie Labana, syna Nachorad?”. Odpowiedzieli: „Znamy”. 6Zapytał znowu: „Dobrze mu się powodzi?”. Odrzekli: „Dobrze”. I dodali: „Właśnie nadchodzi jego córka Rachela ze swoim stadem”. 7Wtedy Jakub powiedział: „Skoro jest jeszcze jasno i za wcześnie, żeby zapędzać stada, napójcie owce i idźcie je paść”. 8Odrzekli: „Nie możemy poić, dopóki nie zbiorą się wszystkie stada. Wtedy dopiero odsuwamy kamień znad otworu studni i poimy owce”. 9Gdy on jeszcze z nimi rozmawiał, przyszła Rachela z owcami swojego ojca. Była bowiem pasterką. 10Gdy Jakub zobaczył Rachelę, córkę Labana, brata jego matki, i jego stado, podszedł, odsunął kamień znad

Wj 3,5; 19,12 Rdz 35,14

Rdz 35,6; Sdz 1,23

Am 4,4

29

majątku. Objawienie się Boga Jakubowi ma rozpocząć w jego życiu głęboką duchową przemianę. Będzie ona polegać m.in. na tym, że pozwoli się prowadzić Bogu i zaufa Jego opatrzności. Bóg będzie konsekwentnie kształtował Jakuba, aby podstawą jego myślenia i działania były: wiara, uczciwość, łagodność, prostota, miłość. Spotkanie Jakuba z Rachelą. W tym miejscu rozpoczyna się cykl opowiadań o Jakubie i Labanie. Na scenie wydarzeń pojawia się także Rachela, przyszła żona Jakuba. Spotkanie Racheli z Jakubem nie jest przypadkiem, lecz stanowi zapowiedź spełnienia się Bożych obietnic. Jakub nie czeka z założonymi rękami, ale sam podejmuje inicjatywę. Okazuje się człowiekiem zdecydowanym i konkretnym. Spotkanie z Labanem jest bardzo serdeczne i nie zapowiada przyszłych kłopotów Jakuba. Zostaje on przyjęty przez Labana jako domownik.

RODZAJU 28,15 — 29,10

80

Rdz 24,11 Wj 2,16

Rdz 11,31; 27,43

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 81

otworu studni i napoił owce Labana. 11Potem ucałował Rachelę i głośno zapłakał. 12Powiedział też Racheli, że jest jej siostrzeńcem i synem Rebeki. Ona pobiegła więc oznajmić to swojemu ojcu. 13Gdy Laban usłyszał o Jakubie, synu swojej siostry, wybiegł mu naprzeciw, objął go i ucałował, a następnie wprowadził do domu. Jakub opowiedział Labanowi o tym, co się wydarzyło. 14Wtedy Laban mu odrzekł: „Naprawdę jesteś krwiąs z mojej krwi i kością z mojej kości!”. Jakub przebywał u niego przez miesiąc.

Oz 12,13

Pnp 8,6n

Pwt 21,15n

Małżeństwo Jakuba 15 Laban rzekł do Jakuba: „To, że jesteś moim siostrzeńcem nie oznacza, że masz mi służyć bez żadnej zapłaty. Powiedz mi, co chcesz otrzymać jako zapłatę?”. 16Laban miał dwie córki: starszą, która nazywała się Lea i młodszą o imieniu Rachela. 17Lea miała smutnea oczy, Rachela natomiast była zgrabna i piękna. 18Jakub pokochał Rachelę i powiedział do Labana: „Będę ci służył przez siedem lat za twoją młodszą córkę Rachelę”. 19Laban odrzekł: „Wolę dać ją tobie niż komuś innemu. Pozostań u mnie”. 20 Jakub służył więc za Rachelę siedem lat, które były dla niego jak kilka dni, bo kochał Rachelę. 21Rzekł więc do Labana: „Skoro minął już czas, daj mi ją za żonę, bym się z nią związał”. 22Laban zaprosił wszystkich mężczyzn z okolicy i wyprawił ucztę. 23Gdy nadszedł wieczór, wziął swoją córkę Leę i wprowadził ją do Jakuba, a on z nią współżył. 24Laban dał też swojej córce Lei służącą Zilpę. 25Rano Jakub spostrzegł, że jest z nim Lea, rzekł więc do Labana: „Coś ty mi zrobił? Czy nie służyłem ci za Rachelę? Dlaczego mnie oszukałeś?”. 26Laban odparł Jakubowi: „W naszej miejscowości nie wydaje się za mąż młodszej córki przed starszą. 27Dopełnij weselnego tygodnia z tą, a potem dam ci także drugą, za którą będziesz mi jednak służył następne siedem lat”. 28Jakub zgodził się na to i był przez tydzień z Leą. Potem Laban dał mu za żonę swoją córkę Rachelęb. 29Dał też swojej córce Racheli swoją służącą Bilhę, aby jej usługiwała. 30Jakub współżył z Rachelą, którą kochał bardziej niż Leę. Służył za nią Labanowi przez następne siedem lat.

a) smutne – słowo użyte w oryginale może również oznaczać ‘mdłe’, ‘matowe’, ‘czułe’. W tradycji żydowskiej określenie to tłumaczy się zazwyczaj w dwojaki sposób: albo jako ‘mdłe’, ‘bez żywego blasku’(błyszczące czarne oczy poczytywano na Wschodzie za przymiot piękności), albo jako ‘łzawiące’ (Lea płakała, ponieważ nie chciała poślubić Jakuba). Dzisiaj zwrot „oczy Lei” nabrał charakteru przysłowiowego, jest wyrazem tajemniczego, bliżej nieokreślonego smutku, troski i zamyślenia. b) W Kpł 18,18 jest wyraźny zakaz poślubienia przez mężczyznę sióstr. Wprowadzenie takiej normy może być wyrazem kształtowania się świadomości moralnej w sprawach związanych z obyczajowością. Starożytne przepisy zakazywały także kazirodztwa i stosunków seksualnych z najbliższymi krewnymi. Wyjątkiem było tzw. prawo lewiratu, które nakazywało szwagrowi poślubić żonę zmarłego brata, gdy nie zostawił on potomka (Pwt 25,5-10).

Małżeństwo Jakuba. Jeśli mężczyzna chciał poślubić kobietę, musiał ofiarować jej rodzinie wyznaczoną zapłatę. Służyła ona np. zabezpieczeniu jej bytu, w razie gdyby mąż umarł lub ją porzucił. Jakub być może nie dysponuje odpowiednią kwotą, dlatego w zamian za żonę proponuje Labanowi swoją pracę. Trwający siedem lat kontrakt wydaje się zapłatą dość wysoką. W dniu ślubu Jakub doznał jednak wielkiej przykrości, gdyż Laban podmienił córki. Mogło do tego dojść w trakcie ceremonii ślubnej, ponieważ twarz panny młodej była zakryta zasłoną. Oszukany Jakub być może przypomniał sobie wtedy zdarzenie z przeszłości, gdy podał się za starszego syna i w ten sposób uzyskał od ojca błogosławieństwo (Rdz 27). Mimo że podstęp wobec Jakuba jest oczywisty, wytłumaczenie podane przez Labana odpowiada ówczesnym zwyczajom. W ten sposób nie dopuszczano np. do tego, żeby w domu pozostawały córki, które ojciec musiałby utrzymywać. Po tygodniu, w czasie którego młoda para miała prawo nie pracować i przebywać jedynie ze sobą, Laban oddał Jakubowi młodszą córkę. Dwie żony i ich niewolnice są dla Jakuba znakiem spełniania się Bożej obietnicy potomstwa.

81

RODZAJU 29,11-30

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) PAN… otworzył jej łono – jest to wyraźne wskazanie, że dawcą życia i potomstwa jest Bóg (Rdz 30,22). b) mandragora – bylina z rodziny psiankowatych. Występuje na obszarze śródziemnomorskim i w Himalajach. Hodowana dla owoców i korzenia, który w większych dawkach jest trujący. Już starożytni zauważyli, że mandragora działa znieczulająco, oszałamiająco i można ją używać jako afrodyzjaku. Owoce mandragory nazywano jabłkami miłości i stosowano jako środek na bezpłodność. Z powodu skutków (niekiedy śmiertelnych), które mandragora wywołuje, narosły wokół niej różne magiczne wyobrażenia. Przypisywano jej związek ze światem podziemnym i z boginią Hekate, zsyłającą śmierć. c) Jedynie Bóg decyduje o tym, czy ma się potomstwo, czy nie, dlatego mandragora nie zmieni sytuacji Racheli, która nadal będzie bezpłodna.

Page 82

Dzieci Jakuba 31 PANs, widząc, że Lea jest pogardzana, otworzył jej łonoa. Rachela natomiast była niepłodnas. 32Lea poczęła i urodziła syna i dała mu imię Ruben. Mówiła bowiem: „PAN widział moje upokorzenie. Teraz jednak mój mąż będzie mnie kochał”. 33 Gdy znów poczęła i urodziła syna, mówiła: „PAN dał mi także tego syna, bo usłyszał, jak byłam pogardzana”. Dała mu więc imię Symeon. 34Gdy znów poczęła i urodziła syna, mówiła: „Tym razem mój mąż przylgnie do mnie, bo urodziłam mu trzech synów”. Dlatego dała synowi imię Lewi. 35Gdy jeszcze raz poczęła i urodziła syna, mówiła: „Tym razem będę uwielbiać PANA”. Dlatego dała synowi imię Juda. Potem przestała rodzić. 1 Rachela widziała, że nie może dać dzieci Jakubowi, dlatego zazdrościła swojej siostrze. Mówiła do Jakuba: „Daj mi dzieci, bo inaczej umrę”. 2Jakub rozgniewał się na Rachelę i powiedział: „Czy to ja odmawiam ci potomstwa, czy raczej Bóg?”. 3A ona odpowiedziała: „Oto moja służąca, Bilha. Współżyj z nią, aby urodziła na moich kolanach. Przynajmniej z niej ja także będę miała dzieci”. 4 Dała mu więc swoją służącą Bilhę za żonę, a wtedy Jakub współżył z nią. 5Bilha poczęła i urodziła Jakubowi syna. 6Wtedy Rachela mówiła: „Bóg sprawiedliwie mnie osądził! Wysłuchał także mojego głosu i dał mi syna”. Dlatego dała synowi imię Dan. 7Potem służąca Racheli Bilha znów poczęła i urodziła Jakubowi drugiego syna. 8Wtedy Rachela mówiła: „Niezwykłą walkę prowadziłam z moją siostrą i zwyciężyłam”. Dała mu więc imię Neftali. 9 Lea widząc, że przestała rodzić, wzięła swoją służącą Zilpę i dała ją Jakubowi za żonę. 10Tak to służąca Lei Zilpa urodziła Jakubowi syna. 11Wtedy Lea mówiła: „Co za szczęście!”. Dała mu więc imię Gad. 12A potem służąca Lei Zilpa urodziła Jakubowi drugiego syna. 13Wtedy Lea rzekła: „Co za szczęście! Kobiety nazwą mnie szczęśliwą”. Dlatego dała mu imię Aser. 14 Pewnego razu Ruben poszedł na pole podczas żniwa pszenicy i znalazł mandragoryb. Przyniósł je więc swojej matce Lei. Wtedy Rachela rzekła do Lei: „Daj mi, proszę, mandragory swojego syna”c. 15Lea odpowiedziała: „Nie dość, że mi zabrałaś męża, to teraz jeszcze chciałabyś wziąć mandragory mojego syna?”. Na to Rachela: „W takim razie niech śpi

30

Dzieci Jakuba. Jakub w dość krótkim czasie staje się ojcem jedenastu synów i córki. Chociaż nie kochał on Lei tak jak Racheli i mógł mieć do niej pretensje o to, że przystała na podstęp ojca, to jednak ona rodzi mu najwięcej dzieci – wśród nich Judę, który w szczególny sposób będzie obdarzony błogosławieństwem (Rdz 49,8-12). Rachela nie mogąc zajść w ciążę, ucieka się do sposobu zastosowanego wcześniej przez Sarę (Rdz 16). Po urodzeniu dziecka przez swoją niewolnicę, bierze je na kolana, tym sposobem uznając dziecko za swoje (Rdz 30,3). Zwyczaj ten miał charakter prawnej adopcji. Imiona poszczególnych dzieci nawiązują do okoliczności ich urodzin i są wynikiem pewnej gry słownej występującej w języku hebrajskim. Wszyscy synowie Jakuba, łącznie z Beniaminem, który urodzi mu się do-

RODZAJU 29,31 — 30,15

82

1Sm 1,6; Łk 1,7 Rdz 16,2

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 35,17

Rdz 29,20.30

Rdz 12,2n

9/3/08

2:07 PM

Page 83

z tobą tej nocy w zamian za mandragory twojego syna”. 16 Gdy Jakub wracał z pola, Lea wyszła mu naprzeciw i powiedziała: „Przyjdź do mnie, bo zapłaciłam za ciebie mandragorami mego syna”a. Jakub więc spał z nią tej nocy. 17A Bóg wysłuchał Leę. Poczęła i urodziła Jakubowi piątego syna. 18 Wtedy Lea mówiła: „Bóg odpłacił mi za to, że dałam moją służącą mężowi”. Dlatego dała mu imię Issachar. 19 Potem Lea znów poczęła i urodziła Jakubowi szóstego syna. 20 Wtedy Lea mówiła: „Obdarzył mnie Bóg wspaniałym darem. Tym razem mój mąż doceni moją wartość, bo urodziłam mu sześciu synów”. Dlatego dała mu imię Zabulon. 21 Urodziła także córkę i dała jej imię Dina. 22Bóg pamiętałb jednak o Racheli, wysłuchał ją i otworzył jej łono. 23Poczęła więc i urodziła syna. I mówiła: „Bóg zdjął ze mnie hańbę”. 24 Dlatego dała mu imię Józef i powiedziała: „Oby PAN dał mi jeszcze jednego syna!”.

a) Stwierdzenie to sugeruje, że Jakub unikał Lei i wolał przebywać z Rachelą. Lea będzie musiała wręcz „kupić” od Racheli przyzwolenie, aby mogła spędzić noc ze swoim mężem. Bóg wynagradza Lei to poniżenie kolejnym potomkiem. b) Bóg pamiętał – zwrot ten oznacza, że Bóg okazuje człowiekowi szczególną łaskę, która zapewnia mu życie i szczęście (Rdz 8,1; 19,29).

Zapłata dla Jakuba za służbę u Labana 25 Gdy Rachela urodziła Józefa, Jakub rzekł do Labana: „Pozwól mi odejść, bo chcę udać się w rodzinne strony, do mojego kraju. 26Daj mi moje żony i moje dzieci, za które ci służyłem, abym mógł iść. Wiesz przecież, jak uczciwie ci służyłem”. 27 Laban mu powiedział: „Bądź dla mnie życzliwy. Odgadłem bowiem, że PANs błogosławis mi z twojego powodu”. 28I mówił dalej: „Sam ustal zapłatę, a ja ci ją dam”. 29Jakub odrzekł: „Wiesz dobrze, jak ci służyłem i ile zyskałeś dzięki mnie. 30 Niewiele miałeś, zanim przyszedłem. Lecz twój majątek bardzo się pomnożył, bo po moim przyjściu PAN ci błogosławił. Teraz jednak muszę zadbać o moją rodzinę”. 31Laban więc zapytał: „Co mam ci dać?”. Jakub mu odrzekł: „Nie musisz mi nic dawać. Pozwól jedynie, abym nadal pasł twoje owce i zajmował się nimi. 32Przejrzę dziś wszystkie twoje stada i odłączę spośród owiec sztuki nakrapiane i pstre oraz wszystkie sztuki czarne, a spośród kóz pstre i nakrapiane. To będzie moja zapłata. 33Gdy więc potem przyjdziesz, aby mi zapłacić, przekonasz się o mojej uczciwości wobec ciebie. Wszystko, co nie będzie nakrapiane i pstre wśród kóz i czarne wśród owiec, będziesz mógł uważać za kradzione”. 34Laban odparł: „Zgoda! Niech będzie, jak powiedziałeś”. piero w starości (Rdz 35,18), dadzą początek plemionom, które następnie utworzą naród izraelski. Proces formowania się plemion będzie miał w historii przebieg o wiele bardziej skomplikowany, niż wskazywałyby na to genealogie przedstawione w Piśmie Świętym. Celem biblijnych genealogii nie jest jednak szczegółowe odtwarzanie procesów społeczno-historycznych, lecz ukazanie np. jedności pomiędzy poszczególnymi plemionami, której podstawą jest wspólny przodek – w tym wypadku Jakub. Zapłata dla Jakuba za służbę u Labana. Długi pobyt Jakuba w Mezopotamii kończy się decyzją powrotu do Kanaanu. Jakub chce uregulować sprawy majątkowe ze swoim teściem, który jednak próbuje go przechytrzyć i doprowadzić do tego, aby niewiele ze sobą zabrał. Jakub pracował dla Labana czternaście lat, aby wynagrodzić mu za jego córki, które poślubił. Potem służył mu jeszcze sześć lat, pomnażając jego dobytek. Zapłata ma dotyczyć tego ostatniego okresu. Propozycja Jakuba wydaje się dla niego mało korzystna, ponieważ zwierzęta, które wybrał dla siebie jako zapłatę,

83

RODZAJU 30,16-34

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) platan – drzewo z rodziny platanowatych, obejmującej kilka gatunków. Występuje m.in. w Azji Mniejszej, Europie, Ameryce Północnej. Osiąga wysokość ok. 35 m. Charakteryzuje się długowiecznością. Obecnie platany często sadzi się jako drzewa ozdobne. Wykorzystuje się je m.in. w przemyśle meblarskim i papierniczym.

Page 84

35

W tym dniu Laban wydzielił więc prążkowane i pstre kozły oraz nakrapiane i pstre kozy, czyli wszystkie, które miały białe plamki, a także czarne owce. Następnie dał je swoim synom. 36Pomiędzy tymi stadami a Jakubem, który pasł pozostałe jego trzody, wyznaczył odległość, którą można było przejść w ciągu trzech dni. 37 Jakub wziął świeże gałązki topoli, drzewa migdałowego i platanua i zdarł z nich korę, tak że widać było na nich białe prążki. 38Gałązki, które ponacinał, umieścił przy rynnach i przy korytach z wodą, do których stada przychodziły pić. Chodziło o to, by stada parzyły się, przychodząc pić. 39Parzyły się więc stada przy owych gałązkach i rodziły się sztuki prążkowane, nakrapiane i pstre. 40W stadzie Labana Jakub oddzielił białe owce i skierował ich wzrok ku sztukom prążkowanym i czarnym. Swoje stada trzymał osobno i nie łączył ich ze zwierzętami Labana. 41Działo się więc tak, że gdy parzyły się zwierzęta silne, wtedy Jakub stawiał przed nimi gałązki w korytach, by parzyły się właśnie przy owych gałązkach. 42 Przed słabszymi ich nie kładł. Słabsze sztuki przypadały więc Labanowi, a mocne Jakubowi. 43W ten sposób Jakub stał się bardzo zamożny. Miał wiele stad, służące i sługi, wielbłądy i osły. Ucieczka Jakuba do Kanaanu 1 Pewnego razu Jakub usłyszał, jak synowie Labana mówili: „Jakub zabrał wszystko, co należało do naszego ojca, i dzięki temu zdobył całe swoje bogactwo”. 2Jakub zauważył więc, że nastawienie Labana do niego nie jest takie jak wcześniej. 3Wtedy PANs rzekł do Jakuba: „Wracaj do kraju twojego ojca i do twojego rodu, a Ja będę z tobą”. 4 Jakub kazał przywołać Rachelę i Leę na pastwisko 5i rzekł im: „Widzę, że nastawienie waszego ojca do mnie nie jest takie jak dawniej. Bóg mojego ojca był jednak ze mną. 6Wy przecież wiecie, że z całych sił służyłem waszemu ojcu. 7Ale wasz ojciec oszukiwał mnie i dziesięć razy zmieniał mi zapłatę. Bóg jednak nie pozwolił mnie skrzywdzić. 8Gdy bowiem Laban mówił: «Nakrapiane będą twoją zapłatą», rodziły się nakrapiane, a gdy mówił: «Twoją zapłatą będą prążkowane»,

31

stanowiły niewielką część stad. Za żądaniem tak niskiej zapłaty musi się kryć jakaś wiedza na temat hodowli, której Laban nie jest świadomy, dlatego chętnie się zgadza. Sposób rozwiązania problemu przez Jakuba nie jest jednak jasny i trudno wykazać, jaki wpływ mogły mieć czynniki zewnętrzne (nacinanie gałązek) na cechy genetyczne rodzących się owiec i kóz. Być może mamy tu przykład zastosowania tzw. magii sympatycznej. Miałaby ona polegać na tym, że rodzące się owce i kozy nabywały cech przedmiotów, na które samiec i samica patrzyły w trakcie zapłodnienia. Mimo uzyskania sowitej zapłaty za służbę Jakub posiadał także stada, których dorobił się dzięki Bożemu błogosławieństwu i własnej zaradności. W ten sposób spełniła się kolejna Boża obietnica. Ucieczka Jakuba do Kanaanu. Opisana tu sytuacja przypomina konflikt pomiędzy Izaakiem a Abimelekiem (Rdz 26). Rosnąca zamożność Jakuba stała się powodem coraz większej zawiści ze strony Labana i jego synów. Jakub jest świadomy, że w takich warunkach jego jawne odejście może mieć dramatyczny przebieg, dlatego myśli o ucieczce. W podjęciu takiej decyzji pomaga mu szczególna inter wencja Boga (w. 3.11.13). Dodatkowym wsparciem jest dla niego to,

RODZAJU 30,35 — 31,8

84

Koh 4,4

Rdz 26,3; 28,15

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 28,18-22

Sdz 17,5; 1Sm 19,13; 2Krl 23,24; Oz 3,4

9/3/08

2:07 PM

Page 85

wówczas rodziły się prążkowane. 9W ten sposób Bóg odebrał dobytek waszemu ojcu i dał go mnie. 10Gdy bowiem był czas parzenia się stad, podnosiłem oczy i widziałem we śnie, że samce zapładniające owce były prążkowane, nakrapiane i łaciate. 11Wtedy, we śnie, mówił do mnie aniołs Boży: «Jakubie!». Odpowiadałem: «Jestem». 12A on dalej: «Podnieś wzrok i zobacz: wszystkie samce zapładniające owce są nakrapiane, prążkowane i łaciate. Widziałem bowiem wszystko, co uczynił ci Laban. 13Ja jestem Bogiem, któremu w Betels namaściłeśs stelęs i któremu tam złożyłeś ślub. Teraz więc wstań, wyjdź z tego kraju i wracaj do rodzinnej ziemi»”. 14 Rachela i Lea odpowiedziały Jakubowi: „Czy mamy jeszcze udział w majątku i dziedzictwie naszego ojca? 15Czyż nie traktował nas jak obce? Nie tylko wziął za nas zapłatę, lecz także przejadł należny nam posaga. 16Całe mienie, które Bóg odjął naszemu ojcu, należy się nam i naszym dzieciom. Czyń więc wszystko, co ci Bóg polecił”. 17 Jakub zebrał się i posadził na wielbłądy swoje dzieci i żony. 18Zabrał wszystkie swoje stada i cały majątek, który zdobył w Paddan-Aram i udał się do swojego ojca Izaaka, do kraju Kanaans. 19Gdy Laban poszedł strzyc swoje stada, Rachela ukradła posążkib należące do niego. 20Jakub oszukał Aramejczykas Labana, nie oznajmiając mu, że chce uciec. 21Uciekł więc wraz z całym swoim dobytkiem. Przeprawił się najpierw przez Eufrat, a następnie skierował się ku wyżynie Gileadc. 22 W trzecim dniu doniesiono Labanowi, że Jakub uciekł. 23 Wziął więc ze sobą krewnych i ścigał go przez siedem dni, aż dogonił go na wyżynie Gilead.

a) Mężczyzna, chcąc poślubić kobietę, dawał jej rodzicom określone mienie, które stanowiło dla niej zabezpieczenie na wypadek, gdyby umarł lub ją porzucił. Laban nie otrzymał dla córek konkretnego mienia od Jakuba, który jednak w zamian za swoje żony przez czternaście lat pomnażał majątek teścia. Laban powinien więc wydzielić ze swojego majątku część należną jego córkom, czego jednak nie uczynił. Oznaczało to, że nie miały one żadnego zabezpieczenia. b) posążki – prawdopodobnie chodzi o figurki, które wyobrażały domowe bóstwa opiekuńcze (Rdz 31,30). Oddawanie im czci stanowiło element pogańskiej religijności ludowej. W domach trzymano również figurki przedstawiające przodków lub bliskich zmarłych, których wspominano i proszono o pomoc w różnych sprawach. Zabranie przez Rachelę posążków może oznaczać, że wierzyła w moc bóstw opiekuńczych, czyli wyznawała politeizm. Istnieją też opinie, że kradnąc figurki, chciała pomóc ojcu porzucić kult bożków. c) Gilead – górzysta kraina rozciągająca się od rzeki Jarmuk na północy po rzekę Arnon na południu (obecnie teren Jordanii).

Ugoda między Labanem i Jakubem W nocy Bóg przyszedł we śnie do Labana i powiedział mu: „Strzeż się, abyś nic przykrego nie powiedział Jakubowi”. 25 Laban dogonił Jakuba, gdy on rozbił namiot na wyżynie. Laban i jego krewni również rozbili namioty na wyżynie Gileadc. 26Laban powiedział do Jakuba: „Jak mogłeś mnie oszukać i uprowadzić moje córki jak branki wojenne! 27Dlaczego potajemnie uciekłeś i okradłeś mnie? Nic mi nie powiedziałeś, abym cię mógł pożegnać w radości, przy pieśniach, 24

Pwt 21,10-14

że obie żony, będące raczej rywalkami, teraz zgodnie stają po jego stronie. Jakub po raz kolejny doświadcza więc Bożego błogosławieństwa, które obejmuje całą jego rodzinę, a także jego mienie. Różne bolesne i trudne przeżycia zostają zrekompensowane pomyślnym ich zakończeniem. Prowadzi to Jakuba do coraz większej zażyłości z jedynym Bogiem. Ugoda między Labanem i Jakubem. Po raz kolejny Bóg inter weniuje w obronie Jakuba. Mimo że Laban wobec zięcia manifestuje swoją siłę, podporządkowuje się Bogu i zostawia Jakuba w spokoju. Jakub jest świadomy tego, że teść ma nad nim przewagę, nie korzy się jednak przed nim, ale z odwagą broni swoich racji. Obaj mężczyźni poprzez zdecydowaną wymianę zdań próbują zdobyć przewagę. Chociaż Laban do końca stara się stwarzać wrażenie, że to on dyktuje warunki (w. 43), to w rzeczywistości zwycięża Jakub. Dalsze prowadzenie sporu nie ma sensu, dlatego obaj zawierają przymierze, odwołując się do Boga, którego każdy z nich czci. Przymierze jest też paktem o nieagresji. Może to być echo późniejszych umów pomiędzy Izraelitami a Aramejczykami.

85

RODZAJU 31,9-27

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) posążki – zob. Rdz 31,19+. b) nie przeżyje – jest to przekleństwo. Jakub wypowiada je nieświadomy tego, co zrobiła Rachela. Wydaje się, że przekleństwo dosięgło Rachelę podczas porodu syna (Rdz 35,16-19). c) kobiecą słabość – czyli menstruację. W starożytności z różnych powodów unikano kontaktu z kobietą w trakcie tzw. miesiączki (np. Kpł 15,20nn). Zachowanie Racheli może też być odczytane w taki sposób, że celowo usiadła na figurkach, aby uczynić je nieczystymi. Jej zachowanie zawierałoby wówczas symboliczny sprzeciw wobec kultu bożków (Rdz 31,19+). d) moimi… braćmi – Jakub miał tylko jednego brata, którego przy nim nie było. Określenie to użyte jest więc w znaczeniu powszechnie stosowanym na Wschodzie i może się odnosić do dalszego krewnego, przyjaciela czy nawet rodaka (zob. Słownik). e) jedli na nim – zob. Rdz 26,30+. f) Jegar Sahaduta… Galed – nazwa Jegar Sahaduta jest aramejskim odpowiednikiem nazwy Galed. Galed znaczy ‘stos świadka’ i tworzy w oryginale grę słowną z nazwą Gilead (Rdz 31,21+), ponieważ oba wyrazy mają te same spółgłoski.

RODZAJU 31,28-48

Page 86

bębnach i cytrach. 28Nie pozwoliłeś mi też pocałować moich wnuków i córek. Postąpiłeś głupio. 29Mógłbym uczynić wam coś złego! Ale Bóg twojego ojca rzekł mi poprzedniej nocy: «Strzeż się, abyś nie mówił Jakubowi nic przykrego». 30 Skoro już zdecydowałeś się iść, bo bardzo tęskniłeś za domem twojego ojca, to dlaczego ukradłeś mi posążkia moich bogów?”. 31Jakub mu odpowiedział: „Bałem się, bo myślałem, że siłą odbierzesz mi swoje córki. 32U kogo natomiast znajdziesz swoje bóstwa, ten nie przeżyjeb. Sprawdź w obecności naszych krewnych, czy coś twojego jest u mnie i zabierz sobie”. Jakub nie wiedział jednak, że to Rachela skradła figurki. 33 Laban wszedł do namiotu Jakuba i do namiotu Lei, a także do namiotu dwóch niewolnic, lecz niczego nie znalazł. Gdy wyszedł z namiotu Lei, wszedł do namiotu Racheli. 34 Rachela natomiast wzięła posążki, schowała je pod siodło wielbłąda i na nich usiadła. Laban dokładnie przeszukał cały namiot, lecz niczego nie znalazł. 35Rachela mówiła do swojego ojca: „Niech się mój pan nie gniewa, że nie mogę wstać, gdyż mam kobiecą słabośćc”. On nadal szukał, lecz nie znalazł posążków. 36 Wtedy Jakub rozgniewał się i zganił Labana w słowach: „Jaki popełniłem występek i co ci zawiniłem, że mnie ścigasz? 37 Przecież przeszukałeś wszystkie moje rzeczy – czy znalazłeś coś z twojego domu? Połóż to przed moimi i twoimi braćmid, niech rozsądzą między nami dwoma. 38Oto dwadzieścia lat byłem u ciebie. Twoje owce i kozy nie były bezpłodne, a baranów z twoich stad nie jadłem. 39Rozszarpanej sztuki nie przynosiłem do ciebie, lecz dawałem z mojego stada; a gdy ci coś ukradziono w dzień lub w nocy, szukałeś u mnie. 40 Za dnia męczył mnie upał, a nocą chłód i nie mogłem zasnąć. 41Takie było te dwadzieścia lat w twoim domu. Służyłem ci czternaście lat za dwie twoje córki, a sześć lat za twoje stada, ty natomiast dziesięć razy zmieniałeś moją zapłatę. 42 Gdyby Bóg mojego ojca, Bóg Abrahama, Ten, którego z bojaźniąs czci Izaak, nie był ze mną, to teraz odesłałbyś mnie z niczym. Ale Bóg wejrzał na mój ucisk i trud, o czym zaświadczył poprzedniej nocy”. 43Laban odpowiedział na to Jakubowi: „To są moje córki, a ich dzieci są moimi, stada stanowią moją własność i wszystko, co widzisz, należy do mnie. Cóż jednak mógłbym dziś uczynić dla moich córek i ich dzieci, które one urodziły? 44Zawrzyjmy teraz przymierze, ja i ty. Niech Pans będzie świadkiem zgody między mną i tobą”. 45 Jakub wziął kamień i ustawił go jako stelęs. 46Potem rzekł do swoich bracis: „Nazbierajcie kamieni”. Oni wzięli kamienie i usypali stos, a następnie jedli na nime. 47Laban nazwał go Jegar Sahaduta, a Jakub dał mu nazwę Galedf. 48Laban mówił też: „Ten stos niech będzie dziś świadkiem zgody między 86

Rdz 31,19

Kpł 15,19n

Wj 22,12

Rdz 31,24.29

01_Rdz:01_Rdz

Sdz 11,11

Sdz 11,10; 1Sm 12,5

9/3/08

2:07 PM

Page 87

mną i tobą”. Dlatego nazwał go Galed 49i Mispaa, bo mówił: „Niech PAN czuwa nade mną i nad tobą, gdy się oddalimy od siebie. 50Gdybyś traktował źle moje córki i gdybyś wziął sobie żony oprócz moich córek, to patrz – nie ma między nami nikogo. Bóg niech będzie świadkiem między mną i tobą”. 51Laban mówił dalej do Jakuba: „Ten stos i stela, którą postawiłem między mną i tobą, 52będą świadectwem, że ani ja nie przejdę obok tego stosu do ciebie, ani ty nie przejdziesz obok tego stosu i tej steli do mnie w złym zamiarze. 53Niech Bóg Abrahama, Bóg Nachora i Bóg ich ojców będzie naszym sędzią”. Jakub przysiągł na Tego, którego z bojaźnią czcił jego ojciec Izaak. 54Złożył też na wzgórzu ofiaręs i zaprosił swoich bracib na posiłek. Ucztowali i przenocowali na tej górze. 1 Nazajutrz rano Laban ucałował swoich wnuków i swoje córki, pobłogosławiłs ich, a potem udał się w drogę powrotną do siebie.

32

Sdz 5,4

Rdz 33,1

Rdz 31,3

Przygotowanie do spotkania z Ezawem 2 Jakub udał się w dalszą drogę. Gdy spotkali go aniołowies Bogac, 3powiedział: „To tak, jakbym widział obóz Boga”. Dlatego nazwał to miejsce Machanaimd. 4 Potem wysłał przed sobą poselstwo do swojego brata Ezawa, do kraju Seir, czyli do Edomue. 5Dał im następujące polecenie: „Tak powiecie mojemu panu Ezawowi: To mówi twój sługa Jakub. Przebywałem u Labana i aż dotąd byłem nieobecny. 6Dorobiłem się wołów, osłów i owiec, mam sługi i służące. Mój panie, posyłam tę wiadomość, aby zyskać twoją życzliwość”. 7 Gdy posłańcy wrócili do Jakuba, mówili: „Przyszliśmy do twojego brata Ezawa, ale on też wyszedł naprzeciwko ciebie razem z czterystoma ludźmi”. 8Wtedy Jakub bardzo się przestraszył i poczuł się osaczony. Podzielił więc swoich ludzi, stada, bydło i wielbłądy na dwa obozyf. 9Potem rzekł: „Jeśli Ezaw skieruje się w stronę jednego obozu i uderzy na niego, to drugi obóz będzie mógł ocaleć”. 10Jakub modlił się: „Boże mojego ojca Abrahama i Boże mojego ojca Izaaka! PANIEs, który mi powiedziałeś: «Wracaj do swojego kraju i do swojego rodu, a Ja będę ci wyświadczał dobro». 11Nie zasługuję

a) Mispa – nazwa Mispa tworzy w oryginale grę słowną ze zwrotem Niech… czuwa. b) bracia – zob. Rdz 31,37+. c) aniołowie Boga – w Rdz 28,12 była mowa o tym, że Jakub, opuszczając ziemię Kanaan, miał wizję aniołów. Teraz, gdy wraca, ma miejsce podobne zdarzenie. Można ten fakt zinterpretować jako klamrę, która spina czas pobytu Jakuba poza ziemią Kanaan. d) Machanaim – nazwa ta znaczy ‘dwa obozy’. e) Edom – górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, czyli potomków Edoma-Ezawa, brata Jakuba. Edomici przybyli z syro-arabskiej pustyni na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doliny Araba. Utworzyli kilka „królestw” z niezależnymi władcami. Dawid podporządkował sobie Edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w przed Chr. odzyskali oni niezależność. Mimo krótkich okresów ponownego podporządkowania Edomu Izraelowi, zachował on niezależność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński Nabonid najechał i podporządkował sobie Edom, który już nigdy się nie odrodził. Zob. Słownik. f) dwa obozy – zob. Rdz 32,3+.

Przygotowanie do spotkania z Ezawem. Po rozstaniu z Labanem Jakub ma trzy ważne spotkania: w Machanaim ma widzenie aniołów (Rdz 32,2), nad potokiem Jabbok walczy z nieznajomym, który okazuje się posłańcem Boga (Rdz 32,25-30), i w końcu spotyka się z Ezawem (Rdz 33,1-17). Objawienie się Boga za pośrednictwem aniołów ma prawdopodobnie umocnić Jakuba przed dalszymi wydarzeniami. Jego słuszne obawy przed spotkaniem z bratem łagodzi wyraźny znak Bożej opieki nad nim. Pełna napięcia ucieczka z rodzinnego domu i wiele lat rozłąki sprawiły, że Jakub nie ma pewności, jak zachowa się Ezaw, gdy dowie się o jego powrocie. Chociaż Jakub wraca jako człowiek zamożny, co świadczy o tym, że Bóg mu pobłogosławił, to jednak jest pełen pokory, gdyż pamięta, że wcześniej kierował się podstępem i oszustwem. Powrót i spotkanie z bratem oznacza chęć zmierzenia się z przeszłością i próbę udowodnienia, że lata doświadczeń go zmieniły. Lakoniczna wiadomość przyniesiona przez posłańców, że Ezaw nadciąga z licznym oddziałem, utwierdza Jakuba w przekonaniu, że może go spotkać nawet śmierć. W tej dramatycznej sytuacji podejmuje

87

RODZAJU 31,49 — 32,11

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Jabbok – jeden z głównych wschodnich dopływów Jordanu. Obecna nazwa: Nahr es-Zerka.

Page 88

na wierność i wszystkie łaski, które wyświadczyłeś swojemu słudze. Przecież tylko z laską przekroczyłem Jordans, a teraz mam dwa obozy. 12Ocal mnie, proszę, z ręki mojego brata Ezawa, gdyż obawiam się, że przybędzie i zabije mnie i matki z dziećmi. 13Ty przecież powiedziałeś: «Będę cię obdarzał dobrem i uczynię twoje potomstwo jak piasek morski, którego nie można zliczyć z powodu jego mnóstwa»”. 14 W tym miejscu Jakub spędził noc, a potem z tego co posiadał, wydzielił jako dar dla swojego brata 15dwieście kóz i dwadzieścia kozłów, dwieście owiec i dwadzieścia baranów, 16trzydzieści karmiących wielbłądzic z ich małymi, czterdzieści krów i dziesięć wołów, dwadzieścia oślic i dziesięć ośląt. 17Następnie każde stado przekazał pod opiekę swoich sług i rozkazał im: „Idźcie przede mną i zachowajcie odstęp między stadami”. 18Pierwszemu słudze powiedział: „Jeśli cię spotka mój brat Ezaw i zapyta: «Czyim jesteś sługą i dokąd idziesz oraz do kogo należą te stada przed tobą?», 19odpowiesz: «Do twojego sługi Jakuba, który idzie za nami. A jest to dar posłany dla Ezawa, jego pana»”. 20Tak samo rozkazał drugiemu, trzeciemu i wszystkim sługom prowadzącym stada: „Gdy spotkacie Ezawa, będziecie mówić to, co wam powiedziałem 21i dodacie: «Twój sługa Jakub idzie za nami»”. Myślał bowiem: „Przebłagam go darem, który mnie poprzedza, a dopiero potem sam się z nim spotkam. Może będzie dla mnie życzliwy?”. 22 Wysłał więc dary przed sobą, a sam spędził noc w obozie. 23 W nocy wstał jednak, wziął dwie swoje żony i dwie swoje służące oraz jedenaścioro dzieci i przeprawił się przez bród na Jabbokua. 24Gdy ich przeprawił przez ten potok, przeniósł także cały dobytek. Wydarzenie nad potokiem Jabbok Gdy Jakub pozostał sam, ktoś walczył z nim aż do wschodu jutrzenki. 26Widząc, że nie może pokonać Jakuba, uderzył go w czasie walki w staw biodrowy i zwichnął mu go. 27 Potem rzekł: „Puść mnie, bo już wzeszła jutrzenka”. Jakub odparł: „Nie puszczę cię, aż mi pobłogosławiszs”. 28Wtedy go zapytał: „Jak się nazywasz?”. On odrzekł: „Jakub”. 29Wtedy 25

dwa istotne kroki. Zabezpiecza możliwie najlepiej swoją rodzinę i dobytek, następnie żarliwie modli się do Boga. Modlitwa Jakuba ma charakterystyczny przebieg. Odwołuje się w niej do miłości Boga względem swoich przodków, przypomina, że Bóg złożył mu obietnicę i on starał się pełnić nakazy Boga, uznaje swoją bezsilność i niegodność, wyraża wdzięczność za wszystko, co otrzymał od Boga, błaga o wybawienie w tej konkretnej sytuacji, co będzie potwierdzeniem, że Bóg jest wierny swoim obietnicom. Jakub dodatkowo zabezpiecza się, wysyłając przed główną karawaną hojny dar ze zwierząt, przeznaczony dla Ezawa. Bliskość spotkania z bratem powoduje prawdopodobnie, że Jakub nie jest w stanie zasnąć, dlatego jeszcze nocą przeprawia się wraz z rodziną i dobytkiem przez potok Jabbok. Wydarzenie nad potokiem Jabbok. W tym opowiadaniu główny akcent położony jest na fakt błogosławieństwa udzielonego Jakubowi przez Boga. Opowieść zawiera również wyjaśnienie pochodzenia imienia Izrael, nazwy Penuel i zwyczaju niejedzenia przez Izraelitów ścięgna ze stawu biodrowego. Po przeprawieniu się z rodziną przez Jabbok Jakub szukał wytchnienia w samotności, ale nieoczekiwanie doświadczył tajemniczej walki. Nie jest powiedziane wprost, z kim walczył, ale fakt, że ów tajemniczy przeciwnik zmienił Jakubowi imię i udzielił mu błogosławieństwa świadczy

RODZAJU 32,12-29

88

Ps 31,2n; 59,2.10

Rdz 22,16n; 28,14

Rdz 21,29n

Oz 12,4-6

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 35,10

Wj 3,13n; Sdz 13,17n

Wj 33,20

Rdz 32,7n

Rdz 45,14n; Prz 16,7

Rdz 32,6

9/3/08

2:07 PM

Page 89

powiedział: „Nie będziesz się już nazywał Jakub, lecz Izraels, bo walczyłeś zwycięsko z Bogiem i z ludźmi”. 30Jakub prosił: „Podaj mi, proszę, swoje imięs”. On odparł: „Czemu mnie pytasz o imię?”. I pobłogosławił go w tym miejscu. 31 Jakub dał temu miejscu nazwę Penuel, mówiąc: „Choć widziałem Boga twarzą w twarz, to jednak ocaliłem moje życie”. 32 Wschodziło właśnie słońce, gdy Jakub mijał Penuel, utykając na nogę. 33Dlatego do dziś Izraelici nie jadają ścięgna, które jest w stawie biodrowym, gdyż Jakub został ugodzony w ścięgno biodrowe.

a) skłonił się siedem razy – gest stosowany na Bliskim Wschodzie. Wyrażał cześć i poddanie, a także uznanie wyższości tego, wobec którego był wykonywany.

Spotkanie Jakuba z Ezawem 1 Jakub podniósł oczy i zobaczył Ezawa nadchodzącego z czterystoma ludźmi. Podzielił więc dzieci między Leę, Rachelę i dwie służące. 2Następnie ustawił na przodzie służące z ich dziećmi, za nimi Leę z jej dziećmi, a na końcu Rachelę z Józefem. 3Sam wyszedł przed nich i zbliżając się do swojego brata, skłonił się siedem razya aż do ziemi. 4 Ezaw wybiegł mu naprzeciw, wziął go w objęcia, rzucił mu się na szyję i ucałował go. Obaj się rozpłakali. 5Gdy Ezaw zobaczył kobiety i dzieci, zapytał: „Kim one są dla ciebie?”. Jakub odrzekł: „To są moje dzieci, które w swojej łaskawości Bóg dał twojemu słudze”. 6Wtedy zbliżyły się służące ze swoimi dziećmi i oddali pokłon. 7Potem podeszła Lea ze swoimi dziećmi i oddali pokłon. Na końcu zbliżyła się Rachela z Józefem i oddali pokłon. 8Ezaw zapytał: „Co znaczy cała ta twoja karawana, którą napotkałem?”. Jakub odpowiedział: „Chciałem, panie, pozyskać twoją życzliwość”. 9Ezaw odrzekł: „Mój bracie, mam wszystkiego pod dostatkiem. Zatrzymaj więc swoją własność”. 10Ale Jakub nalegał: „Jeśli jesteś dla mnie życzliwy, to przyjmij ode mnie ten dar. Bo gdy ujrzałem twoje oblicze, to tak jakbym widział oblicze Boga, a ty łaskawie się ze mną obszedłeś. 11Przyjmij więc mój dar, który ci przekazano. Bóg bowiem udzielił mi wszystkiego”. I nalegał na niego, aż w końcu dar przyjął. 12 Ezaw powiedział: „Ruszajmy w dalszą drogę i chodźmy, a ja pójdę obok ciebie”. 13Jakub mu odrzekł: „Mój pan wie, że mam dzieci wątłe, a owce i krowy karmią młode. Jeśli będę

33

o tym, że był to Bóg lub Jego wysłannik. W wydarzeniu tym uderzające jest, że Jakubowi bardzo zależy na otrzymaniu błogosławieństwa. Jest świadomy, że pierwsze błogosławieństwo zdobył podstępem (Rdz 27). Jego prośba zostaje wysłuchana i po latach doświadczeń i prób otrzymuje upragnione błogosławieństwo od samego Boga. Wraz z błogosławieństwem dostaje też nową tożsamość, której wyrazem jest zmiana imienia. W Jakubie dokonała się gruntowna przemiana, widoczna m.in. w tym, że ujawnił swoje imię przeciwnikowi w walce. W ten sposób dał mu władzę nad sobą. Jest to znak bezwarunkowej wiary Jakuba. Podczas spotkania z Bogiem w Betel Jakub nie okazał zbyt wielkiej wiary, ale stawiał różne warunki (Rdz 28,20-22). Odbyta nad Jabbokiem walka jest poniekąd symbolem zmagania, które Jakub stoczył sam ze sobą, aby stać się innym, lepszym człowiekiem. Spotkanie Jakuba z Ezawem. Opowiadanie to kończy pełną napięć historię o Jakubie i Ezawie. Ku zaskoczeniu Jakuba Ezaw okazał mu wiele serdeczności i spotkanie po latach miało charakter pojednania. Jakub jednak nie do końca ufa bratu, dlatego nie przyjmuje jego propozycji i rozchodzą się w różne strony. Kierunek wybrany przez Jakuba oznacza, że zmierza do Kanaanu, z którym wiążą się obietnice dane przodkom.

89

RODZAJU 32,30 — 33,13

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Seir – zob. Rdz 32,4+. b) Sukkot – nazwa ta znaczy ‘szałasy’, ‘namioty’ i odnosi się do doliny, a także miasta. Dolina Sukkot był to obszar na wschód od Jordanu w dolnym biegu potoku Jabbok. Lokalizacja miasta Sukkot jest niepewna. Przypuszcza się, że leżało na wschód od Jordanu, ok. 3 km na północ od potoku Jabbok (Sdz 8,4n). c) kesit – jednostka pieniężna, której wartości nie znamy. d) El – słowo to w starożytnych językach semickich znaczy ‘bóg’. Było to również imię własne naczelnego bóstwa kananejskiego. Izraelici, po przybyciu do Kanaanu, zaadaptowali w jakiejś mierze kult Ela, utożsamiając z nim Boga Izraela, Jahwe. e) Chamor Chiwwita – pochodzenie Chiwwitów nie jest pewne. Niekiedy utożsamia się ich z Chorytami lub z Hurytami. Prawdopodobnie zamieszkiwali na terenach od Gabaonu w pobliżu Jerozolimy (Joz 9,1nn) po Sychem, i dalej aż do góry Hermon na północy (Joz 11,3). Zob. Słownik.

Page 90

je pędził przez cały dzień, to wszystkie stada padną. 14Niech mój pan raczy iść przed swoim sługą, a ja będę szedł powoli, stosownie do tempa moich stad, które pędzę, i do możliwości dzieci, aż przyjdę do mojego pana do Seirua”. 15Ezaw powiedział: „To chociaż zostawię z tobą trochę ludzi, którzy są ze mną”. Lecz Jakub odrzekł: „Po co mi oni, skoro mój pan darzy mnie życzliwością”. 16 W tym dniu Ezaw udał się więc w drogę powrotną do Seiru. 17Jakub natomiast wyruszył do Sukkotb. Tam zbudował sobie dom, a dla swoich stad zrobił szałasy. Dlatego nazwał to miejsce Sukkot. Jakub w Kanaanie Po powrocie z Paddan-Aram Jakub przyszedł szczęśliwie do miasta Sychems, które leży w kraju Kanaans. Tuż przed miastem rozbił obóz. 19Potem nabył za sto kesitówc kawałek pola od Chamora, ojca Sychema. Tam właśnie rozbił swój namiot. 20Wzniósł tam również ołtarzs i nazwał go imieniem Eld, Bóg Izraelas.

Rdz 32,4; Pwt 2,4

18

Gwałt i zemsta w Sychem 1 Pewnego razu Dina, córka Lei i Jakuba, wyszła, aby zobaczyć kobiety tego kraju. 2Gdy ujrzał ją Sychem, syn Chamora Chiwwitye, władcy tego kraju, porwał ją, położył się z nią i zgwałcił. 3Przywiązał się jednak głęboko do Diny, córki Jakuba, i rozmawiał z nią serdecznie. 4Sychem prosił także swojego ojca Chamora: „Weź mi tę dziewczynę za żonę”. 5 Gdy Jakub dowiedział się, że Sychem zhańbił jego córkę Dinę, podczas gdy jego synowie byli przy stadach w polu – milczał o tym aż do ich przyjścia. 6Chamor, ojciec Sychema, wybrał się do Jakuba, aby z nim porozmawiać. 7Wtedy właśnie wrócili synowie Jakuba z pola. Gdy dowiedzieli się o wszystkim, zasmucili się i wpadli w gniew. Sychem bowiem popełnił zbrodnię, gwałcąc córkę Jakuba. W Izraelus nie wolno tak postępować. 8A Chamor tak do nich przemówił: „Mój syn Sychem z miłości przylgnął do waszej córki, więc dajcie mu ją za żonę. 9Zwiążcie się z nami: dajcie nam wasze córki za żony i żeńcie się z naszymi córkami. 10Zamieszkacie z nami, a ten kraj będzie dla was. Osiedlajcie się w nim, szukajcie w nim dochodów i zdobywajcie go”. 11Sychem zwrócił się do ojca i braci Diny: „Jeśli okażecie mi życzliwość, dam wam wszystko, czego zażądacie. 12Zażądajcie ode mnie wielkiego

Rdz 12,6

Rdz 48,22; Joz 24,32, J 4,6

34

Gwałt i zemsta w Sychem. Opisany tu epizod nie jest ściśle związany z dziejami Jakuba, lecz bardziej z jego synami. Zastanawiające jest, że w opisach podboju Kanaanu przez Izraelitów nie wspomina się o Sychem. Wydaje się jednak, że było ono pod ich kontrolą (Joz 24) i pozostawało w bliskim związku z nimi (Sdz 9). Jest możliwe, że opowiadanie miało za cel zniesławić pier wotnych mieszkańców tego miasta, które nazywało się podobnie jak sprawca gwałtu na Dinie, a zarazem uzasadnić prawo do jego zajęcia. Propozycja Chamora, aby związać się z rodem Jakuba, świadczyła o gościnności Kananejczyków i otwarciu na przybyszów. Opowiadanie może być więc głosem w dyskusji na temat ewentualnego łączenia się Izraelitów z ludnością zamieszkującą Kanaan. W świetle czynu synów Jakuba

RODZAJU 33,14 — 34,12

90

Wj 22,15n; Pwt 22,28n Sdz 14,1n

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 17,10

Rz 12,19

9/3/08

2:07 PM

Page 91

okupu i daru, a dam wam zgodnie z waszym życzeniem. Dajcie mi tylko tę dziewczynę za żonę”. 13 Synowie Jakuba podstępnie odpowiedzieli Sychemowi i jego ojcu Chamorowi. Zrobili tak dlatego, że zgwałcił ich siostrę Dinę. 14Mówili więc do nich: „Nie możemy spełnić tej prośby i oddać naszej siostry człowiekowi nieobrzezanemu, gdyż byłoby to dla nas hańbąa. 15Zgodzimy się na waszą prośbę tylko wtedy, gdy staniecie się jak my, czyli gdy wszyscy wasi mężczyźni będą obrzezanis. 16Wtedy dopiero damy wam nasze córki za żony i będziemy się żenić z waszymi córkami. Zamieszkamy z wami i staniemy się jednym ludem. 17Jeśli jednak nas nie posłuchacie i nie poddacie się obrzezaniu, zabierzemy naszą córkę i odejdziemy”. 18 Słowa te podobały się Chamorowi i jego synowi Sychemowi. 19 Młodzieniec nie wahał się spełnić tego warunku, gdyż zakochał się w córce Jakuba. A cieszył się on największym szacunkiem w domu swojego ojca. 20 Gdy Chamor i jego syn Sychem wrócili do bramy swojego miastab, powiedzieli do jego mieszkańców: 21„Tamci mężczyźni byli dla nas życzliwi. Niech więc mieszkają w tym kraju i wędrują po nim. Kraj ten jest bowiem rozległy. Będziemy brać sobie ich córki za żony i damy im nasze córki. 22Zgodzili się mieszkać z nami, byśmy byli jednym ludem, ale pod tym warunkiem, że każdy mężczyzna u nas będzie obrzezany, tak jak i oni są obrzezani. 23Czyż ich stada i dobytek oraz wszelkie bydło nie będą nasze? Tylko przyjmijmy ich warunek, a zamieszkają z nami”. 24 Wtedy wszyscy przechodzący przez bramę tego miasta usłuchali Chamora i jego syna Sychema. Każdy mężczyzna przechodzący przez bramę tego miasta został obrzezany. 25 Gdy w trzecim dniu bardzo cierpieli, wtedy dwaj synowie Jakuba, Symeon i Lewi – bracia Diny, z łatwością wtargnęli do miasta i mieczami wymordowali wszystkich mężczyzn. 26 Zamordowali też mieczem Chamora i jego syna Sychema, a Dinę zabrali z domu Sychema i odeszli. 27Wtedy inni synowie Jakuba wpadli do pomordowanych i złupili miasto za to, że zhańbiono ich siostrę. 28Zabrali ich stada, bydło, osły oraz wszystko, co było w mieście i na polu. 29Cały ich dobytek, wszystkie ich dzieci i kobiety wzięli do niewoli i zrabowali wszystko, co było w ich domach. 30Jakub powiedział do Symeona i Lewiego: „Postawiliście mnie w trudnym położeniu.

a) Na temat obrzezania zob. Słownik. b) bramy swojego miasta – zob. Rdz 19,1+.

wydaje się, że raczej niechętnie patrzono na takie związki. Dyskusyjna pozostaje także sprawa okrutnej i krwawej zemsty dokonanej na mieszkańcach Sychem. Być może zachowanie synów Jakuba podyktowane było jakimś dawnym prawem plemiennym. W Biblii można znaleźć ślady odmiennego sposobu rozwiązywania podobnych sytuacji (Wj 22,15n; Pwt 22,28n). Podstępne wykorzystanie obrzezania jako środka ułatwiającego dokonanie rzezi na mieszkańcach Sychem może świadczyć o tym, że w tym czasie nie miało ono jeszcze znaczenia ściśle religijnego, lecz było znakiem oddzielenia od innych. W pełni religijne znaczenie obrzezanie zyskało po powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.; zob. Tablice chronologiczne).

91

RODZAJU 34,13-30

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) El-Betel – zob. Rdz 33,20+.

Page 92

Znienawidzą mnie mieszkańcy tego kraju – Kananejczycys i Peryzzycis, a ja przecież mam mało ludzi. Razem uderzą na mnie, zniszczą mnie i mój dom”. 31A oni odparli: „Czy naszą siostrę można traktować jak nierządnicę?”. Jakub w Betel 1 Bóg rzekł do Jakuba: „Ruszaj w drogę, idź do Betels i tam zamieszkaj. Zbuduj tam ołtarzs Bogu, który ci się ukazał, gdy uciekałeś przed swoim bratem Ezawem”. 2Jakub rzekł do członków swojej rodziny i do wszystkich, którzy z nim byli: „Usuńcie obcych bogów, którzy są wśród was, oczyśćcie się i zmieńcie ubrania. 3Potem będziemy mogli wyruszyć do Betel. Tam zbuduję ołtarz Bogu, który odpowiadał mi w czasie mojego utrapienia, i będę prosił, aby był ze mną na drodze, którą podejmuję”. 4 Oddali więc Jakubowi wszystkie posągi obcych bogów, które mieli, i kolczyki noszone w uszach, a on zakopał je pod dębem w pobliżu Sychems. 5 Następnie wyruszyli. A ponieważ na okoliczne miasta padł wielki strach, nikt nie ścigał synów Izraelas. 6Jakub doszedł więc z całym swoim ludem do Luz, które leży w kraju Kanaans, czyli do Betel. 7Tam zbudował ołtarz i nazwał to miejsce El-Betela, gdyż tam objawił mu się Bóg, gdy uciekał przed swoim bratem. 8 Gdy zmarła Debora, niańka Rebeki, pochowano ją pod dębem, w pobliżu Betel. Dlatego nazywa się on dębem płaczu. 9 Bóg znowu ukazał się Jakubowi po jego przyjściu z Paddan-Aram i pobłogosławiłs mu: 10„Masz na imię Jakub, ale nie będziesz się już tak nazywał, lecz będziesz miał na imię Izrael”. Dał mu więc imię Izrael. 11I Bóg mówił dalej: „Ja jestem Bóg Wszechmocny. Bądź płodny i rozmnażaj się. Od ciebie będzie pochodził naród i wiele narodów. Od ciebie będą się wywodzić królowie. 12Tobie i twojemu potomstwu daję kraj, który dałem Abrahamowi i Izaakowi”. 13 Potem Bóg odstąpił od niego. 14A Jakub na miejscu, gdzie Bóg z nim rozmawiał, ustawił kamienną stelęs. Złożył na niej ofiaręs z płynów i wylał oliwę. 15Miejsce, na którym Bóg z nim rozmawiał, Jakub nazwał Betel.

35

Jakub w Betel. Podejmowane przez Jakuba wędrówki symbolizują zajmowanie Kanaanu przez potomków Abrahama. Z Sychem, położonego 70 km na północ od Jerozolimy, Jakub dotarł najpierw do Betel, znajdującego się ok. 15 km na północ od Jerozolimy. Miasto to było już wtedy ważnym odrodkiem kultu. Następnie wyruszył w kierunku Mamre (Rdz 35,27). Bóg, który przyprowadził Jakuba do Betel, przypomniał mu o zbudowaniu w tym miejscu ołtarza, co Jakub obiecał, gdy przed laty szedł do Charanu (Rdz 28,10). Przygotowaniem do spełnienia ślubu (Rdz 28,20-22) jest wyzbycie się przez ludzi będących razem z Jakubem przedmiotów bałwochwalczego kultu. Oznacza to, że czciciele Boga Jahwe nie od razu byli zdecydowanymi monoteistami, czyli czcicielami jedynego Boga. Stopniowo odchodzili od praktyk politeistycznych, uznających wielobóstwo (Rdz 31,19+). Boża opieka nad rodem Jakuba ujawnia się m.in. w tym, że gdziekolwiek się on pojawi, wzbudza wręcz strach. Powodem tego mogły być pogłoski o sile i waleczności Jakuba. Z tego powodu nikt nie chciał wchodzić z nim w konflikt. Po raz kolejny zostają też potwierdzone przez Boga obietnice dane niegdyś Abrahamowi i Izaakowi. Nie ma więc wątpliwości, że ich spadkobiercą jest Jakub, którego Bóg wybrał niezależnie od wszelkich okoliczności zewnętrznych.

RODZAJU 34,31 — 35,15

92

Rdz 13,7

Rdz 28,10-22; 31,13

Rdz 31,19; Wj 20,3; Joz 24,15.23

Rdz 12,6; Joz 24,26; Sdz 9,6

Rdz 28,19

Rdz 32,29

Rdz 17,1.5n

Rdz 12,7

01_Rdz:01_Rdz

Mi 5,1; Mt 2,6

Rdz 49,3n; Kpł 18,8 Rdz 29,31-30,24

Rdz 13,18

Rdz 26,34; Ez 23,4

Rdz 38,9

Rdz 32,4

9/3/08

2:07 PM

Page 93

Urodzenie Beniamina. Śmierć Racheli i Izaaka 16 Potem wyruszyli z Betels. Tuż przed przybyciem do Efratya Rachela zaczęła rodzić i poród był trudny. 17Gdy rodziła w wielkich bólach, położna mówiła do niej: „Nie bój się, bo znów masz syna”. 18Rachela jednak umierała i wydając ostatnie tchnienie, dała synowi imię Benonib, lecz jego ojciec nazwał go Beniaminc. 19Tak to umarła Rachela i pochowano ją przy drodze do Efraty, czyli do Betlejem. 20Jakub na jej grobie postawił stelęs, która istnieje do dziś. 21 Izraels znów udał się w drogę i rozbił obóz poza Migdal-Eder d. 22 Gdy Izrael zamieszkał w tym kraju, Ruben współżył z Bilhą, drugorzędną żonąe swojego ojcaf. A Izrael dowiedział się o tym. Synów Jakuba było dwunastu. 23Synowie Lei: pierworodnys Jakuba – Ruben, potem Symeon, Lewi, Juda, Issachar i Zabulon. 24Synowie Racheli: Józef i Beniamin. 25Synowie Bilhy, służącej Racheli: Dan i Neftali. 26Synowie Zilpy, służącej Lei: Gad i Aser. To są właśnie synowie Jakuba, którzy mu się urodzili w Paddan-Aram. 27 Wreszcie Jakub dotarł do swojego ojca Izaaka, do Mamreg, do Kiriat-Arba, czyli do Hebronuh, gdzie kiedyś mieszkał Abraham, a teraz przebywał Izaak. 28Izaak miał wówczas sto osiemdziesiąt lati. 29Wtedy opuściły go siły i umarł. Osiągnął piękny wiek i dołączył do swoich przodków. Pochowali go jego synowie, Ezaw i Jakub.

a) Efrata – prawdopodobnie miejsce w pobliżu miejscowości Rama, która leżała mniej więcej w połowie drogi między Betel a Jerozolimą. Niekiedy Efrata bywa jednak utożsamiane z Betlejem, które leży na południe od Jerozolimy (Rdz 35,19; 48,7; Rt 4,11; Mi 5,1n). b) Benoni – imię znaczy ‘syn mojej boleści’. c) Beniamin – imię znaczy ‘syn prawicy’. d) Migdal-Eder – lokalizacja tego miejsca jest nieznana. e) drugorzędną żoną – kobieta ta nie była ani konkubiną, ani nałożnicą, ale pełnoprawną żoną. Zajmowała jednak dalszą pozycję po kobiecie, którą mężczyzna poślubił jako pierwszą. Zwyczaj pojmowania wielu żon był na starożytnym Bliskim Wschodzie czymś powszechnym. W wielożeństwie chodziło m.in. o zapewnienie kobiecie przez mężczyznę godziwych warunków życia i ochrony. Wielożeństwo wiązało się też z licznym potomstwem, które uważano za błogosławieństwo Boże. f) Ocena czynu Rubena będzie jednoznacznie negatywna (Rdz 49,4; zob. Rdz 37,21-22+). Świadczy to o moralnej wrażliwości Izraelitów. Szczegółowe przepisy na ten temat zawiera Kpł 18. g) Mamre – zob. Rdz 12,6+. h) Hebron – zob. Rdz 13,18+. i) sto osiemdziesiąt lat – zob. Rdz 5,5+.

Potomkowie Ezawa 1 Oto rodowóds Ezawa, czyli Edomus. 2 Ezaw wziął sobie żony spośród kobiet Kanaanus: Adę, córkę Elona Chetytys, Oholibamę, córkę Any a wnuczkę Chetyty Sibeona, 3i Izmaelitkę Basmat, siostrę Nebajota. 4 Ada urodziła Ezawowi Elifaza, a Basmat – Reuela. 5Oholibama urodziła Jeusza, Jalama i Koracha. To są synowie Ezawa, którzy mu się urodzili w kraju Kanaan. 6 Ezaw wziął swoje żony, synów, córki i wszystkich domowników, swoje stada, bydło i całe mienie, które zdobył w Kanaanie, i odszedł do innego kraju, z dala od swojego brata

36

Urodzenie Beniamina. Śmierć Racheli i Izaaka. Fragment ten jest mało spójny i trudno określić motywy połączenia poszczególnych informacji. Nieoczekiwanie pojawia się np. wzmianka o postępku Rubena. Bez wyraźnego związku z poprzednim zdaniem podany jest także wykaz żon Jakuba i ich synów. Śmierć Racheli podczas porodu nie jest czymś wyjątkowym, gdyż takie przypadki miały i nadal mają miejsce. Powodem śmierci mogło być np. zakażenie lub utrata krwi. Jej śmierć można jednak zinterpretować jako wypełnienie się przekleństwa rzuconego przez Jakuba na złodzieja posążków Labana (Rdz 31,19.32). Ze względu na Rachelę (Rdz 29,18.20.30) Jakub otaczał szczególną miłością Beniamina i Józefa (Rdz 37,3; 42,38; 44,20.30). Radością dla niego musiało być także spotkanie z sędziwym ojcem, który miał nadzieję, że jeszcze przed śmiercią zobaczy syna. Izaak po tym spotkaniu umiera szczęśliwy, gdyż przekonał się, że Boże obietnice wypełniły się na jego synu. Podobnie jak wcześniej Izaak i Izmael pochowali Abrahama w grocie Makpela (Rdz 25,9), tak również Jakub i Ezaw wspólnie urządzili pogrzeb swojemu ojcu i złożyli jego zwłoki w rodzinnym grobowcu (Rdz 49,31). Wraz ze śmiercią Izaaka zakończył się kolejny rozdział historii patriarchów. Potomkowie Ezawa. Opowiadanie poświęcone niemal w całości historii Jakuba kończy się listą potomków jego brata Ezawa. Podobny układ można zauważyć w opowiadaniu o Abrahamie, które kończy się listą potomków jego syna

93

RODZAJU 35,16 — 36,6

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) drugorzędną żoną – zob. Rdz 35,22+.

Page 94

Jakuba. 7Kraj, w którym przebywali, nie mógł ich utrzymać z powodu wielkiej liczy ich stad. 8Ezaw zamieszkał więc na wyżynie Seir. Ezaw to Edom. 9 Oto potomkowie Ezawa, ojca Edomitóws , na wyżynie Seir. 10 Oto imiona synów Ezawa: Elifaz, syn Ady, żony Ezawa, Reuel, syn Basmat, żony Ezawa. 11 Synami Elifaza byli: Teman, Omar, Sefo, Gatam i Kenaz. 12 A Timna, która była drugorzędną żonąa Elifaza, syna Ezawa, urodziła Elifazowi Amaleka. To są synowie Ady, żony Ezawa. 13 A oto synowie Reuela: Nachat, Zerach, Szamma i Mizza. Byli oni potomkami Basmat, żony Ezawa. 14A ci byli synami żony Ezawa, Oholibamy, córki Any a wnuczki Sibeona. Urodziła ona Ezawowi Jeusza, Jalama i Koracha. 15 A oto potomkowie Ezawa, czyli synowie Elifaza, pierworodnegos syna Ezawa, naczelnicy rodów: Teman, Omar, Sefo, Kenaz, 16Korach, Gatam i Amelek. To są naczelnicy rodów, w kraju Edomu, a są to synowie Ady. 17 A oto synowie Reuela, syna Ezawa, naczelnicy rodów: Nachat, Zerach, Szamma i Mizra. Są to naczelnicy rodów Reuela w ziemi Edom. Są oni synami Basmat, żony Ezawa. 18 A oto synowie Oholibamy, żony Ezawa, naczelnicy rodów: Jeusz, Jalam i Korach. Są to naczelnicy rodów, potomkowie żony Ezawa Oholibamy, córki Any. 19To są właśnie potomkowie Ezawa, a zarazem naczelnicy Edomitów. 20 A oto synowie Seira, Choryty, mieszkańcy tego kraju: Lotan, Szobal, Sibeon i Ana, 21Diszon, Eser i Diszan. Są to naczelnicy rodów, Choryci, synowie Seira, w kraju Edom. 22 A synami Lotana byli: Chori i Hemam. Siostrą Lotana była Timna. 23 A oto synowie Szobala: Alwan, Manachat, Ebal, Szefo i Onam. 24 A oto synowie Sibeona: Ajja i Ana. Tenże Ana znalazł gorące źródła na pustyni, gdy pasł osły swojego ojca Sibeona. 25A oto dzieci Any: Diszon i córka Oholibama, córka Any. 26A oto synowie Diszona: Chemdan, Eszban, Jetran i Cheran. 27Synowie Esera: Bilhan, Zaawan i Akan. 28Synowie Diszana: Us i Aran. 29 Oto naczelnicy rodów, Choryci: Lotan, Szobal, Sibeon, Ana, 30 Diszon, Eser, Diszan. Są to Choryci, naczelnicy rodów w ziemi Seir.

Izmaela (Rdz 25,12-18). Genealogia Ezawa zawiera powtórzenia i niekonsekwencje. Wydaje się więc, że przeszła długą i skomplikowaną drogę redakcji. Ważną informacją jest to, że Jakub i Ezaw rozstali się pokojowo (w. 6). Powód rozstania był podobny jak w przypadku Abrahama i Lota (w. 7; zob. Rdz 13,6). W świetle przedstawionej genealogii można wnioskować, że Bóg błogosławił także potomkom Ezawa. Szczególne wybranie Jakuba nie oznaczało więc odrzucenia Ezawa i jego potomków. Historia Ezawa potwierdza fakt, że Bóg w swojej mądrości obdarza ludzi różnym powołaniem. Wszyscy tworzą jednak wspólną historię zbawienia. Nie wiemy dokładnie, w jakim stopniu rozwinięte były królestwa, o których wspomina się w genealogii (ww. 31-39). Wzmianka o królach może odnosić się do lokalnych przywódców plemion. Świadczy ona jednak, że Edomici tworzyli dość zwartą i rozwijającą się strukturę społeczną. Mogli więc pod tym względem konkurować z potomkami Jakuba. W dalszej historii Izraelici i Edomici przechodzili różne koleje losu. Nie brakowało też między nimi konfliktów (np. Rdz 32,4+; 1Krl 11,15; 2Krl 8,20-22; Lm 4,21+; Ez 25,12). Zamieszczenie genealogii dowodzi jednak poczucia pokrewieństwa między tymi narodami.

RODZAJU 36,7-30

94

Rdz 13,6

Sdz 5,4 Rdz 36,15-19; 1Krn 1,35

Rdz 36,9-14

01_Rdz:01_Rdz

1Krn 1,43-50 Lb 20,14

1Krn 1,51-54

9/3/08

2:07 PM

Page 95

31

A oto królowie, którzy rządzili w kraju Edom, zanim w Izraelus panował król. 32W Edomie królem był Bela, syn Beora, a jego miasto nazywało się Dinhaba. 33Gdy Bela umarł, królem po nim był Jobab, syn Zeracha z Bosry. 34Gdy umarł Jobab, królem po nim był Chuszam z kraju Temanitów. 35Po nim królem był Hadad, syn Bedada. On to pobił Madianitów na równinie Moabus. Jego miasto nosiło nazwę Awit. 36A po śmierci Hadada królem był Samla z Masreki. 37Po śmierci Samli królem był Szaul z Rechobot nad Rzekąa. 38A po śmierci Szaula królem był Baal-Chanan, syn Akbora. 39Po śmierci Baal-Chanana, syna Akbora, królem był Hadar. Jego miasto zwało się Pau, a jego żoną była Mehetabeel, córka Matreda z Me-Zahab. 40 Oto imiona naczelników rodów Ezawa według ich rodów i miejscowości, noszących ich imiona: Timna, Alwa, Jetet, 41 Oholibama, Ela, Pinon, 42Kenaz, Teman, Mibsar, 43Magdiel i Iram. Są to naczelnicy rodów Edomu według ich posiadłości, w których zamieszkali. Praojcem Edomitów był Ezaw.

a) Rechobot nad Rzeką – osada znajdująca się prawdopodobnie nad rzeką Zared, która dziś nosi nazwę Wadi al-Hasa. Trudno jednak określić jej dokładne położenie. b) kosztowne ubranie – przypuszcza się, że chodzi o ubiór podobny do długiego płaszcza, wykonany z wyjątkowej tkaniny. Mógł on mieć długie rękawy i jakieś ozdoby. c) sen – w starożytności przywiązywano wielką wagę do snów. Uważano, że pochodzą one od bóstw, które w ten sposób mogą przekazywać ludziom różne informacje. Także w Izraelu sny traktowano jako Boże znaki (np. Rdz 40,5; 41,1-7; Sdz 7,13-15; 1Sm 3,1nn; 1Krl 3,5; Dn 2,1nn; Mt 1,20; 2,13.19). Gdy sny były skomplikowane, proszono o ich wyjaśnienie ludzi, którzy mieli taki dar (np. Rdz 40,8.16; 41,8.15). Zdarzało się jednak, że sny interpretowano przesadnie, dlatego pojawiały się krytyczne głosy na temat ich znaczenia i tych, którzy je wyjaśniali (np. Pwt 13,2-6; Syr 34,5; Jr 23,32; 27,9; 29,8; Za 10,2).

Józef i jego bracia 1 Jakub zamieszkał w kraju, w którym przebywał jego ojciec, czyli w Kanaanies. 2 Oto dzieje potomków Jakuba. Gdy Józef miał siedemnaście lat, był pasterzem owiec razem ze swoimi braćmi, synami Bilhy i Zilpy, żonami jego ojca. Pewnego razu doniósł on ojcu, że źle mówiono o jego braciach. 3 Izraels kochał Józefa najbardziej ze wszystkich swoich synów, gdyż urodził mu się w starości. Dlatego podarował mu kosztowne ubranieb. 4Gdy jego bracia zauważyli, że ojciec kocha go bardziej od nich wszystkich, tak go znienawidzili, że nie byli w stanie przyjaźnie z nim rozmawiać. 5 Pewnego razu Józef miał senc. Gdy opowiedział go swoim braciom, znienawidzili go jeszcze bardziej. 6Mówił im tak: „Posłuchajcie, jaki miałem sen. 7Wiązaliśmy snopy na polu i w pewnej chwili mój snop podniósł się i stanął. Wasze snopy otoczyły go i oddały głęboki pokłon mojemu snopowi”. 8Wtedy odrzekli mu jego bracia: „Czyżbyś rzeczywiście chciał być królem nad nami lub nami rządzić?”. I jeszcze bardziej go

37

Rdz 35,25n

Rdz 44,20

Rdz 37,23.31-33

Józef i jego bracia. W tym miejscu rozpoczyna się ostatnia wielka historia Księgi Rodzaju, poświęcona głównie Józefowi, synowi Jakuba. Motywem, wokół którego powstało całe opowiadanie, jest konflikt między Józefem a pozostałymi braćmi. Krzywda wyrządzona Józefowi przez braci okazuje się jednak środkiem do ocalenia całej rodziny. W odróżnieniu od historii o Abrahamie, Izaaku i Jakubie, które składały się z przekazów zróżnicowanych pod względem treści, formy i objętości, opowiadanie o Józefie stanowi raczej zwartą i płynnie rozwijającą się całość (wyjątkiem są wstawki, np. Rdz 38; 46; 49). Rozbieżności, które łatwo daje się zauważyć, świadczą prawdopodobnie o połączeniu odrębnych tradycji w trakcie redakcji księgi. Dlatego jest mowa o tym, że Józefa sprzedano Madianitom lub Izmaelitom; ratował go Ruben lub Juda; ojciec Józefa nazywał się Jakub lub Izrael. W opowiadaniu tym starano się zwrócić uwagę na wartość mądrości w ludzkim życiu. Józef ukazany jest bowiem jako roztropny sługa Potifara i mądry dworzanin faraona. Różne koleje losu głównego bohatera są także wezwaniem do bezgranicznego zaufania Bogu, który działa w sposób ukryty i nieprzewidywalny. W związku z określeniem gatunku powstaje jednak pytanie, jaką wartość

95

RODZAJU 36,31 — 37,8

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) zazdrościli mu jego bracia – są trzy powody, dla których bracia nienawidzili Józefa: donosił na nich (w. 2), ojciec wyróżnił go ozdobnym ubraniem (w. 3), opowiedział im dwa swoje sny, według których był wywyższony ponad całą rodzinę (ww. 5-10). b) z doliny Hebronu… do Sychem – nie można wykluczyć, że synowie Jakuba zawędrowali ze stadami z Hebronu aż do Sychem. Miejscowości te dzieli jednak bardzo duża odległość. Dlatego wydaje się mało prawdopodobne, aby Jakub wysłał Józefa w tak daleką podróż. c) Dotain – miejscowość leżąca ok. 30 km na północ od Sychem. d) zbiorników na wodę – chodzi tu o podziemny zbiornik, służący do przechowywania wody, którą wykorzystywano w czasie suszy. Bardzo często za zbiorniki służyły naturalne pieczary lub doły wydrążone w skale. Woda w nich przechowywana zazwyczaj pochodziła z naturalnych opadów. e) Ruben, najstarszy syn Jakuba, zdecydowanie sprzeciwia się popełnieniu niegodziwości wobec młodszego brata. Wcześniej była wzmianka, że dopuścił się haniebnego czynu w stosunku do swego ojca (Rdz 35,22+). W kontekście tych zróżnicowanych postaw można wyciągnąć wniosek, że na podstawie pojedynczych czynów nie należy jednoznacznie oceniać człowieka. Popełnione zło człowiek może wynagrodzić czynieniem dobra. f) kupców izmaelickich – byli potomkami Izmaela (Rdz 25,12-16), zajmowali się prawdopodobnie wyrobem perfum i kupiectwem. Niekiedy utożsamiani są z Madianitami. g) Gilead – zob. Rdz 31,21+.

Page 96

znienawidzili z powodu jego snów i opowiadań. 9Potem miał jeszcze inny sen i znów opowiedział go swoim braciom. Mówił: „Tym razem śniło mi się, że słońce i księżyc oraz jedenaście gwiazd oddają mi pokłon”. 10A gdy opowiedział to ojcu i braciom, ojciec zganił go, mówiąc: „Cóż to masz za sny? Czyż ja, twoja matka i bracia mielibyśmy przyjść i oddać ci pokłon aż do ziemi?”. 11I zazdrościli mu jego braciaa. Ojciec jednak zapamiętał ten sen. 12 Gdy bracia poszli do Sychems paść stada swojego ojca, 13 Izrael rzekł do Józefa: „Czy twoi bracia nie pasą stad w Sychem? Chciałbym, żebyś do nich poszedł”. Odrzekł mu: „Dobrze”. 14Wtedy ojciec mu polecił: „Idź i zobacz, czy wszystko dobrze z twoimi braćmi i ze stadami, a potem mi opowiesz”. Wysłał go więc z doliny Hebronu, a on udał się do Sychemb. 15 W drodze spotkał kogoś, kto widząc błąkającego się Józefa, zapytał go: „Czego szukasz?”. 16On odpowiedział: „Szukam moich braci. Powiedz mi, proszę, gdzie oni pasą?”. 17Człowiek ten odrzekł: „Wyruszyli stąd. Słyszałem, jak mówili: «Pójdźmy do Dotainc»”. Józef poszedł więc za swoimi braćmi i znalazł ich w Dotain. 18Bracia ujrzeli go z daleka. Zanim jednak zbliżył się do nich, postanowili podstępnie go zabić. 19Mówili między sobą: „Oto nadchodzi pan, który miewa sny. 20Teraz więc chodźcie, zamordujmy go i wrzućmy do jednego ze zbiorników na wodęd. Potem powiemy, że pożarło go dzikie zwierzę. Zobaczymy, co wyniknie z jego snów”. 21 Gdy Ruben to usłyszał, chciał go ocalić z ich rąk. Mówił do nich: „Nie zabijajmy go”. 22Chciał go wybawić z ich rąk, a potem odesłać do jego ojca. Dlatego dodał: „Nie przelewajcie krwis! Wrzućcie go do tego zbiornika, który jest na stepie. Jednak nie podnoście na niego ręki!”e. 23 Gdy Józef przyszedł do swoich braci, ściągnęli z niego kosztowne ubranie, które miał na sobie. 24Związali go i wrzucili do zbiornika na wodę. Zbiornik ten był pusty, bez wody. 25Potem zasiedli do posiłku. A gdy spojrzeli w dal, dostrzegli grupę kupców izmaelickichf, idących z Gileadug. Ich wielbłądy dźwigały wonne korzenie, żywicę i pachnące olejki. Karawana ta zmierzała do Egiptu. 26Wtedy Juda powiedział do swoich braci: „Co

historyczną ma opowiadanie o Józefie. Z jednej strony zawiera ono wiele szczegółów zgodnych z topografią i ze zwyczajami panującymi w Egipcie, z drugiej jednak strony przejawia charakter fabularny. Nie była np. znana praktyka przekazywania całej władzy przez faraona komuś innemu (por. Rdz 41,39-44; 45,8), chociaż znane są fakty zatrudniania urzędników pochodzących z Azji. Opowieść o Józefie nie tylko cechują wysokie walory literackie, ale zwrócono w niej także uwagę na psychiczne przeżycia bohaterów, czego właściwie nie było w poprzednich historiach. Inaczej przedstawia się temat obecności Boga w wydarzeniach. Praktycznie brak tu opisów teofanii. Bóg nie uczestniczy bezpośrednio w zdarzeniach, lecz kieruje nimi pośrednio. Wyjątek może stanowić Rdz 45,5-8 i ewentualnie Rdz 50,20. Nie pojawiają się też na ogół imiona Boga Izraela i brak jest typowych dla historii Abrahama i Jakuba tematów obietnic i przymierza. Wydaje się nawet, że wywyższenie Józefa w obcej ziemi oraz sprowadzenie tam Jakuba wraz z rodziną stawia pod znakiem zapytania obietnicę ziemi. Możliwe więc jest, że opowieść o Józefie jest łącznikiem między Księgą Rodzaju i Księgą Wyjścia. Przedstawiono w niej bowiem przyczyny znalezienia się rodziny Jakuba w Egipcie. Opowieść ta zawiera także naukę, jak zachować tożsamość w obcym środowisku, i wykazuje, że zachowanie własnej

RODZAJU 37,9-26

96

Dn 7,28; Łk 2,19.51

1Sm 19,1; Jr 11,21; Mt 27,1 Jr 38,6

Rdz 42,22

Rdz 43,11

01_Rdz:01_Rdz

Za 11,12; Mt 26,15

Jr 31,15

Rdz 46,12; Lb 26,19-21

Pwt 25,5; Rt 1,11-13; Mt 22,24

9/3/08

2:07 PM

Page 97

nam to da, jeśli zamordujemy naszego brata i ukryjemy tę zbrodnię? 27Sprzedajmy go Izmaelitom, a nie róbmy mu krzywdy, bo przecież on jest naszym bratem”. Bracia go posłuchali. 28Gdy więc kupcy madianiccy przechodzili obok, bracia wyciągnęli Józefa ze zbiornika na wodę i sprzedali go Izmaelitoma za dwadzieścia sztuk srebrab, a oni zabrali Józefa do Egiptu. 29 Gdy Ruben wrócił, Józefa już nie było w zbiorniku. Wtedy rozdarł swoje ubraniec. 30Potem poszedł do swoich braci i rzekł: „Nie ma już chłopca! A ja, dokąd mam iść?”. 31Oni natomiast zabili młodego kozła, wzięli ubranie Józefa i umoczyli je we krwi. 32Potem odesłali to ubranie ojcu. A przekazali je z zapytaniem: „Zobacz, czy to, co znaleźliśmy, nie jest ubiorem twojego syna?”. 33On rozpoznał je i zawołał: „To ubranie mojego syna! Pożarło go dzikie zwierzę. Józef został rozszarpany!”. 34Jakub rozdarł więc swoje ubranie, na biodra nałożył wór d i opłakiwał syna przez wiele dnie. 35 Wszyscy jego synowie i córki usiłowali go pocieszyć. On jednak nie dawał się pocieszyć i mówił: „W smutku zstąpię do mojego syna do krainy umarłych”. I tak opłakiwał go jego ojciec. 36 Tymczasem Madianicif sprzedali Józefa urzędnikowi faraona, Egipcjaninowi Potifarowi, który był przełożonym straży przybocznej. Juda i Tamar 1 W tym czasie Juda odłączył się od swoich braci i przyłączył się do pewnego mieszkańca miasta Adullamg, który nazywał się Chira. 2Gdy ujrzał tam córkę Kananejczyka, który miał na imię Szua, wziął ją za żonę i współżył z nią. 3A ona poczęła i urodziła syna, którego nazwała imieniem Er. 4Gdy ponownie poczęła i urodziła syna, nazwała go imieniem Onan. 5Potem znów urodziła syna i dała mu imię Szela. A urodziła go w miejscowości Kezib. 6 Juda wziął dla swojego pierworodnegos syna Era żonę imieniem Tamar. 7Er, pierworodny syn Judy, nie podobał się jednak PANUs, dlatego PAN pozbawił go życia. 8Wtedy Juda rzekł do Onana: „Idź do swojej bratowej, weź ją jako szwagier i zapewnij potomstwo swojemu bratu”. 9Ponieważ Onan

38

a) Gdy więc kupcy madianiccy przechodzili… bracia… sprzedali go Izmaelitom – rozbieżności w określeniu pochodzenia kupców mogą być wynikiem połączenia w tekście dwóch różnych przekazów. Niekiedy sugeruje się, że Izmaelici to odłam Madianitów, stąd zamienne stosowanie nazw (Sdz 8,22-28). Według innej hipotezy Madianici odkupili Józefa od Izmaelitów. b) dwadzieścia sztuk srebra – w tamtych czasach tyle zazwyczaj płacono za niewolnika. c) rozdarł swoje ubranie – gest wyrażający rozpacz, stosowany w czasie żałoby lub innej klęski (np. Rdz 44,10; 2Sm 13,31; 1Mch 2,14). Mógł też wyrażać sprzeciw (np. 2Krl 5,7; Mt 26,65; Dz 14,12). d) wór – był wykonany z sierści wielbłąda lub kozła. Ponieważ był niewygodny i urażał ciało, zakładano go na znak żałoby lub pokuty. Niekiedy zamiast całego ubrania z sierści stosowano jedynie przepaskę na biodra. Ten starożytny zwyczaj w późniejszych czasach kontynuowali pokutnicy i asceci, nosząc tzw. włosiennicę. Mogła to być koszula z sierści lub szorstkiego materiału albo przepaska upleciona z cienkiego drutu. Chrześcijanie nosili włosiennicę jako pamiątkę Męki Jezusa, a także po to, aby umartwiać ciało i pokutować za grzechy. e) wiele dni – żałoba trwała zazwyczaj 30 dni. f) Madianici – potomkowie Abrahama (Rdz 25,2), nomadzi trudniący się m.in. hodowlą wielbłądów (np. Sdz 6,5n; Iz 60,6). Zob Lb 22,4+. g) Adullam – miasto położone ok. 25 km na południowy zachód od Jerozolimy (1Sm 22,1).

tożsamości w obcej ziemi jest możliwe. Dlatego przypuszcza się, że opowiadanie to mogło powstać w żydowskiej diasporze w Egipcie. Tym samym, podobnie jak Księga Estery, Księga Daniela czy Księga Tobiasza, byłoby przeciwwagą wobec tendencji występujących na terenie Judy, gdzie np. kapłan Ezdrasz ostro sprzeciwiał się małżeństwom mieszanym (Rdz 41,45), a autor Księgi Syracha zupełnie pominął Józefa w tzw. pochwale ojców (Syr 44). Pierwsza część opowiadania o Józefie (Rdz 37,1-36) mówi o tym, że jego szczęśliwe życie uległo całkowitemu załamaniu. Stało się tak przez braci Józefa, którzy nie zdawali sobie sprawy, że z ich okrutnego czynu Bóg wyprowadzi dla nich ocalenie. Józef, który z ufnością opowiadał swoje sny i beztrosko udał się do braci, nie ukrywających swojej niechęci i wrogości, jest symbolem człowieka żyjącego w niewinności i prostocie. Dzięki tym cechom stał się doskonałym narzędziem w ręku Boga. Jego życie pokazuje, że każde cierpienie można przeżyć, jeśli zachowuje się głęboką ufność w Boże ocalenie. Juda i Tamar. Tekst ten jest wtrętem do historii Józefa i nie ma z nią bezpośredniego związku. Ważne wydaje się w nim ukazanie powiązań Judy z Kananejczykami, czyli z Ziemią Obiecaną. Jego synów wymienia się jako głowy rodów,

97

RODZAJU 37,27 — 38,9

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 98

wiedział, że potomstwo nie będzie należeć do niego, podczas współżycia z żoną brata przerywał stosunek, by nie dać swojemu bratu potomstwa. 10 Postępowanie Onana nie podobało się PANU, dlatego pozbawił go życia. 11Rzekł więc Juda do swojej synowej Tamar: „Zamieszkaj w domu swojego ojca jako wdowa aż do czasu, gdy dorośnie mój syn Szela”. Myślał jednak: „Oby on również nie umarł, podobnie jak jego bracia”. Tamar poszła więc i zamieszkała w domu swojego ojca. 12 Po długim czasie zmarła żona Judy, córka Szuy. Gdy zakończono żałobę, Juda wraz ze swoim przyjacielem Chirą z Adullam poszedł do Timny, bo tam strzyżono jego owce. 13Wtedy doniesiono Tamar: „Twój teść idzie do Timny, aby strzyc swoje owce”. 14Zdjęła więc z siebie wdowie szaty, owinęła się welonem i tak zasłonięta usiadła przy bramie miasta Enaim, leżącego na drodze do Timny. Wiedziała bowiem, że Szela już dorósł, ale ona nie będzie jego żoną. 15 Gdy Juda ją zobaczył, pomyślał, że to nierządnica, bo miała zakrytą twarz. 16Zszedł więc z drogi i rzekł do niej: „Oddaj mi się!”. Nie wiedział, że to jego synowa. A ona na to: „Co mi dasz, jeśli ci się oddam?”. 17Odrzekł Juda: „Przyślę ci koźlę ze stada”. Wtedy ona powiedziała: „A czy dasz mi zastaw, zanim przyślesz?”. 18Odparł: „Co mam ci dać w zastaw?”. Ona powiedziała: „Swój sygnet, naszyjnik i laskę, którą masz w ręce”. Dał jej więc, a potem współżył z nią i ona zaszła z nim w ciążę. 19Następnie odeszła, zdjęła z siebie welon i ubrała wdowie szaty. 20 Juda posłał koźlę przez swojego przyjaciela z Adullam, by odebrać zastaw od owej kobiety, ale on jej nie znalazł. 21Pytał więc mieszkańców tej miejscowości: „Gdzie w Enaim jest ta nierządnica, która siedziała przy drodze?”. Oni odpowiedzieli: „Nie było tu nierządnicy”. 22Wrócił więc do Judy i powiedział: „Nie znalazłem jej, a mieszkańcy tej miejscowości mówili: «Nie było tu nierządnicy»”. 23Wtedy Juda rzekł: „Niech sobie zatrzyma zastaw, bylebyśmy tylko nie narazili się na pośmiewisko. Przecież posłałem koźlę, a ty jej nie znalazłeś”. 24 Po upływie około trzech miesięcy doniesiono Judzie: „Twoja synowa Tamar stała się nierządnicą, a nawet zaszła w ciążę przez nierząd”. Juda zdecydował: „Wyprowadźcie ją i spalcie!”. 25Gdy ją wyprowadzano, przekazała swojemu teściowi wiadomość: „Jestem w ciąży z tym człowiekiem, do którego które z czasem, jako plemię Judy, odegrały ważną rolę w Izraelu (Lb 26,19-22; 1Krn 2,1-6). Przedwczesna śmierć Era, według ówczesnych wyobrażeń, była interpretowana jako kara za złe postępowanie. Onan umarł, ponieważ nie chciał wypełnić prawa lewiratu (Pwt 25,5-10). Juda, nie wiedząc o postępowaniu swoich synów, mógł sądzić, że na Tamar ciąży jakaś klątwa. Z tego powodu nie chciał jej oddać swojego trzeciego syna. W ten sposób on także wykroczył przeciwko prawu, według którego Szela powinien poślubić Tamar. Podstęp Tamar sprawia więc, że ojcem jej dzieci zamiast Szeli staje się Juda. On również musi wydać wyrok w jej sprawie, gdy wychodzi na jaw, że jako wdowa jest w ciąży. Prawo nakazywało w takich przypadkach ukamienować tę kobietę i mężczyznę, który z nią współżył (Pwt 22,23-24). Czyn Tamar nie jest jednak potępiony i stwierdza się, że postąpiła słusznie, domagając się spra-

RODZAJU 38,10-25

98

Kpł 20,14

01_Rdz:01_Rdz

1Sm 24,18

Rdz 25,24

Rt 4,12.18-22

Ps 105,16-23; Mdr 10,13n Dz 7,9

Rdz 30,27

Prz 7,10-23; Koh 7,26

9/3/08

2:07 PM

Page 99

należą te rzeczy”. I dodała: „Rozpoznaj, proszę, kto jest właścicielem tego sygnetu, naszyjnika i laski”. 26Juda rozpoznał je i stwierdził: „Ona jest sprawiedliwsza ode mnie, bo przecież nie dałem jej za żonę mojemu synowi Szeli”. Więcej jednak już z nią nie współżył. 27 Gdy nadszedł czas porodu, okazało się, że będzie mieć bliźnięta. 28W czasie porodu jedno z dzieci wyciągnęło rączkę. Położna zawiązała na tej rączce czerwoną tasiemkę mówiąc: „On urodzi się pierwszy”. 29Dziecko jednak cofnęło rączkę, a urodził się jego brat. Wtedy ona rzekła: „Jak się przedarłeś przez to przejście?”. I nazwano go Peres. 30Potem urodził się jego brat, który miał na rączce czerwoną tasiemkę. I nazwano go Zerach.

a) Izmaelici – zob. Rdz 37,25+. b) Podobna sytuacja miała miejsce, gdy Jakub zamieszkał w domu Labana (Rdz 30,29-30). c) Połóż się ze mną – zachęta do współżycia. d) Żona Potifara jest symbolem rozpustnej kobiety, która prowadzi do zagłady tego, kto jej ulegnie. Józef symbolizuje mężczyznę, który słucha rad mędrców, unika rozpusty i tym samym ratuje swoje życie (np. Prz 5; 6,20-35; 7).

Józef niewolnikiem u Potifara 1 Izmaelicia przyprowadzili Józefa do Egiptu. Kupił go od nich Egipcjanin Potifar, urzędnik faraona, przełożony straży przybocznej. 2Ponieważ PANs był z Józefem, dlatego wszystko mu się udawało, gdy był w domu Egipcjanina, swojego pana. 3Egipcjanin, jego pan, widział więc, że PAN jest z Józefem i że PAN szczęści mu we wszystkim, co czyni. 4Darzył go więc życzliwością i ustanowił go swoim sługą. Uczynił go również zarządcą swojego domu i oddał mu w opiekę cały swój majątek. 5Od kiedy uczynił go zarządcą swojego domu i całego majątku, PAN, ze względu na Józefa, błogosławiłs domowi tego Egipcjanina. Błogosławieństwo PANA spoczęło na wszystkim, co miał w domu i w polub. 6 Dlatego powierzył on cały majątek Józefowi i nie miał żadnej troski oprócz tego, by mieć takie pożywienie, jakie lubił. Józef był bardzo przystojny. 7Żona jego pana zwróciła więc na niego uwagę i powiedziała: „Połóż się ze mnąc”. 8On jednak odmówił, mówiąc do żony swojego pana: „Mój pan o nic się już przy mnie nie troszczy i powierzył mi cały swój majątek. 9 On sam nie ma w tym domu większej władzy ode mnie i nie zabrania mi niczego, oprócz ciebie, bo jesteś jego żoną. Jak więc mógłbym popełnić tak wielkie zło i zgrzeszyć przeciwko Bogu?”. 10Ale ona namawiała go codziennie, aby położył się z nią i współżył. Lecz on jej nie uległd. 11 Pewnego dnia, gdy wszedł do domu, by wykonywać swoje obowiązki – a w domu nie było żadnego z domowników –

39

wiedliwości. Za sprawiedliwe uważa się również zachowanie Judy, który przyznaje rację Tamar i uznaje jej dzieci za swoje. W późniejszej tradycji zachowa się pamięć o Tamar (Rt 4,12), a jej syn Peres będzie wspomniany jako przodek króla Dawida (Rt 4,18-22; 2Krn 2,5-15). Historia Judy i Tamar pokazuje po raz kolejny, że Bóg może uczynić ludzkie czyny narzędziem spełnienia swojej woli. Zamysł Boży objawia się niekiedy dopiero w następnych pokoleniach i można go odczytać z perspektywy czasu. Józef niewolnikiem u Potifara. Ten fragment opowiadania o Józefie wydaje się nawiązywać do starożytnej ludowej opowieści egipskiej o dwóch braciach. Jeden z nich poślubił kobietę, która jednak próbowała uwieść jego młodszego brata, a gdy się to nie powiodło, oskarżyła go o gwałt. Mimo pewnych podobieństw fabuły, przesłanie obydwu opowieści jest zupełnie inne. Józef nie dopuszcza się cudzołóstwa, dlatego że w ten sposób złamałby prawo Boże

99

RODZAJU 38,26 — 39,11

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) dopuścili się przestępstwa – być może byli podejrzani o udział w spisku. Zarówno podczaszy, jak i przełożony piekarzy byli bezpośrednio odpowiedzialni za to, co faraon pił i jadł. Przypadki otrucia władcy nie należały do rzadkości. Osadzenie dworzan w więzieniu może służyć faraonowi do zbadania oskarżeń.

Page 100

12

chwyciła go za płaszcz, mówiąc: „Połóż się ze mną!”. On jednak zostawił płaszcz w jej ręce i wybiegł na zewnątrz. 13 Ona widząc, że zostawił płaszcz w jej ręce i wybiegł na zewnątrz, 14zawołała swoich dworzan i mówiła do nich: „Patrzcie, sprowadzono do nas tego Hebrajczykas, aby sobie igrał z nami. Przyszedł do mnie, by się ze mną położyć, i dlatego krzyknęłam na cały głos. 15Gdy usłyszał, że głośno krzyknęłam, zostawił płaszcz przy mnie i szybko uciekł na zewnątrz”. 16 Zatrzymała więc jego płaszcz, aż przyszedł do domu jego pan. 17Wtedy zaczęła mu opowiadać: „Ten hebrajski niewolnik, którego sprowadziłeś, przyszedł do mnie, aby się ze mną zabawić. 18Ponieważ głośno krzyknęłam, zostawił przy mnie swój płaszcz i uciekł na zewnątrz”. 19Gdy jego pan usłyszał opowieść żony, która stwierdziła: „Tak postąpił ze mną twój sługa”, uniósł się gniewem. 20Kazał schwytać Józefa i osadzić w więzieniu, w miejscu, gdzie przebywali więźniowie króla. Józef w więzieniu Józef siedział w więzieniu. 21PANs jednak był z Józefem i okazał mu miłosierdzies. Sprawił również, że nadzorca więzienia był dla niego życzliwy 22i powierzył Józefowi wszystkich więźniów, którzy byli w więzieniu. Zarządzał więc wszystkim, co się tam działo. 23Nadzorca więzienia nie troszczył się o nic, co było pod władzą Józefa. PAN bowiem współdziałał z nim i zapewniał mu pomyślność we wszystkim, co czynił. 1 Po tych wydarzeniach podczaszy i piekarz dopuścili się przestępstwaa przeciwko swojemu panu, królowi Egiptu. 2Faraon rozgniewał się na obydwu dworzan: na głównego podczaszego i przełożonego piekarzy. 3Kazał ich oddać pod straż do domu przełożonego dworzan, czyli do więzienia, gdzie był zamknięty Józef. 4Przełożony dworzan oddał ich pod nadzór Józefa, który miał im też usługiwać. Po jakimś czasie pobytu w więzieniu, 5pewnej nocy obydwaj – podczaszy i piekarz króla egipskiego, przebywający w więzieniu – mieli sen. Ich sny miały jednak różne znaczenia. 6 Gdy rano Józef przyszedł do nich, spostrzegł, że są smutni. 7 Zapytał więc dworzan faraona, którzy byli wraz z nim pod

Ps 105,18; Prz 6,34

Ps 106,46

40

(np. Wj 20,14; Kpł 18,20; Pwt 22,22). Wierność Józefa Bogu jest odpowiedzią na błogosławieństwo, którego doświadczał w każdej chwili. Jego życie w Egipcie wyglądało tak, jakby przyjął pewien niezmienny porządek: on dba o to, aby we wszystkim zachować Boże prawo, Bogu natomiast zostawił troskę o wszystkie inne sprawy. Dlatego nie buntował się, nawet jeśli nie rozumiał wydarzeń, które go spotykały. Poddawał się biegowi wypadków, wierząc w ostateczne ocalenie. Bóg nie objawiał się Józefowi wprost, ale przez konkretne wydarzenia. Dlatego przyjął nawet niesprawiedliwe oskarżenia i kary, wierząc, że Bóg widzi jego niewinność i w odpowiednim momencie zareaguje. Pierwszym znakiem reakcji Boga po niesprawiedliwym oskarżeniu jest to, że Józef nie został zabity – do czego obligowało prawo – ale osadzony w więzieniu. Wydarzenia w więzieniu staną się kolejnym etapem na drodze do spełnienia się planu Boga. Józef w więzieniu. Nawet tu Bóg nie opuszcza Józefa. Jednym ze znaków Jego opieki nad Józefem jest życzliwość ludzi wobec niego. W przeszłości Józef miewał prorocze sny. Teraz ujawnia się kolejny dar Boga – umie je wyjaśnić. Wstępem do wytłumaczenia obydwu snów jest sugestia Józefa, że jeśli sen pochodzi od Boga, to również On sprawi,

RODZAJU 39,12 — 40,7

100

Prz 16,14

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 41,15n

Rdz 37,28; 39,20

Koh 9,15

9/3/08

2:07 PM

Page 101

strażą w domu ich pana: „Dlaczego wasze twarze są dziś tak smutne?”. 8Oni mu odpowiedzieli: „Każdy z nas miał sen, a nie ma nikogo, kto by go wytłumaczył”. Józef rzekł do nich: „Czyż Bóg ich nie wyjaśnia? Opowiedzcie mi”. 9 Podczaszy zaczął więc opowiadać Józefowi: „Śniło mi się, że widzę przed sobą winny krzew. 10Na tym krzewie rosły trzy gałązki. Gdy krzew wyrósł, pojawiły się kwiaty, a potem grona dojrzałych owoców. 11Ja miałem w ręce kubek faraona. Zerwałem te owoce, wycisnąłem je do kubka i wręczyłem kubek faraonowi”. 12 Józef mu odpowiedział: „Takie jest znaczenie snu: trzy gałązki to trzy dni. 13Jeszcze trzy dni, a faraon cię wywyższy a i przywróci na twój urząd. Znów będziesz podawał faraonowi kubek, jak wcześniej, gdy byłeś jego podczaszym. 14A gdy będzie ci się dobrze powodziło, pamiętaj, że byłem z tobą. Wyświadcz mi przysługę i przypomnij o mnie faraonowi, aby mnie stąd uwolnił. 15Uprowadzono mnie bowiem siłą z ziemi Hebrajczykóws. Także tutaj nie uczyniłem nic, za co trzeba by mnie wrzucić do lochu”. 16 Gdy główny piekarz usłyszał, że wyjaśnienie snu było pomyślne dla podczaszego, rzekł do Józefa: „Ja miałem taki sen. Trzymałem na głowie trzy kosze pieczywa. 17W koszu znajdującym się na wierzchu było różne pieczywo, przygotowane przez piekarza dla faraona. Ptaki jednak wydziobywały je z kosza, który był na mojej głowie”. 18Józef odpowiedział: „Takie jest znaczenie snu: trzy kosze to trzy dni. 19Jeszcze trzy dni, a faraon każe ściąć ci głowęb i powiesi cię na drzewie, a ptaki będą jadły twoje ciało”. 20 Trzeciego dnia, w dzień swoich urodzin, faraon urządził wielką ucztę dla wszystkich swoich sług. Wtedy, w ich obecności, zdecydował o losie głównego podczaszego i przełożonego piekarzy. 21Głównego podczaszego przywrócił na jego urząd. Podawał więc znów puchar do rąk faraona. 22Przełożonego piekarzy natomiast powiesił, jak to przepowiedział Józef. 23 Główny podczaszy zapomniał jednak o Józefie.

a) wywyższy – w oryginale występuje zwrot: podniesie ci głowę, użyty również w wersecie 19. Mimo użycia w obydwu wersetach tych samych słów, znaczą one coś przeciwnego. W przypadku podczaszego podniesienie głowy oznacza przywrócenie na urząd, czyli wywyższenie, w przypadku piekarza – powieszenie, czyli zagładę. b) każe ściąć ci głowę – dosł. podniesie ci głowę. Zob. Rdz 40,13+. c) Nil – jedna z najdłuższych rzek, która rozpoczyna bieg w środkowej Afryce i znajduje ujście w Morzu Śródziemnym. Nil ma jedną z największych delt na świecie, która obejmuje obszar 24 tys. km2. Od czasów starożytnych delta Nilu była gęsto zaludniona i dobrze zagospodarowana.

Sny faraona 1 Dwa lata po tych wydarzeniach faraon miał sen. Śniło mu się, że stoi nad Nilemc. 2A oto z Nilu wyszło siedem pięknych i tłustych krów, które zaczęły paść się w trawie. 3Nagle za nimi wyszło z Nilu siedem innych krów, które były

41

że sen stanie się czytelny. Józef nie odwołuje się więc do wiedzy starożytnych na temat tłumaczenia snów, ale wyjaśniając je, kieruje się natchnieniem od Boga. Dzięki darowi odczytywania snów Józef w przyszłości odzyska wolność. Będzie jednak musiał okazać trochę cierpliwości (Rdz 41,1), gdyż Bóg sam zdecyduje o okolicznościach uwolnienia. Sny faraona. W starożytności sny odgrywały znaczącą rolę. W Egipcie i Mezopotamii powstały traktaty na temat wyjaśniania snów, czym zajmowali się wróżbiarze. W Mezopotamii – głównie kobiety. W Izraelu wierzono, że Bóg może posłużyć się snem, aby przekazać polecenie lub ostrzeżenie. Na Bilskim Wschodzie wielką wagę przywiązywano do snów władców. Uznawano, że pochodzą one od bóstwa i mogą stanowić przesłanie dotyczące całego ludu. Najbardziej

101

RODZAJU 40,8 — 41,3

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) ostrzygł się – możliwe, że nawet ogolił całą głowę i zarost na twarzy. Zwyczaj golenia włosów był dość powszechny w Egipcie. b) sen – zob. Rdz 37,5+; 41,1-13+. c) Nil – zob. Rdz 41,1+.

Page 102

brzydkie i chude. Stanęły one nad brzegiem Nilu obok tamtych krów. 4W pewnej chwili krowy brzydkie i chude pożarły siedem krów pięknych i tłustych. Wtedy faraon się przebudził. 5Gdy znów zasnął, miał drugi sen. Widział siedem pełnych i dorodnych kłosów, wyrastających na jednym źdźble. 6 Po nich wyrosło siedem kłosów pustych i zniszczonych wschodnim wiatrem. 7Puste kłosy pochłonęły siedem kłosów dorodnych i pełnych. Faraon obudził się i zdał sobie sprawę, że to był sen. 8Rano odczuwał jednak zaniepokojenie. Kazał więc wezwać wszystkich egipskich wróżbiarzys i wszystkich mędrców. Opowiedział im swój sen, ale nikt nie potrafił go wyjaśnić. 9Wtedy główny podczaszy powiedział do faraona: „Przypomnę dzisiaj mój występek, 10gdy faraon rozgniewał się na swoje sługi i mnie oraz przełożonego piekarzy kazał oddać pod straż w domu przełożonego dworzan. 11Otóż, jednej nocy obaj mieliśmy sen, każdy o innym znaczeniu. 12Był tam z nami hebrajskis młodzieniec, sługa przełożonego dworzan. Gdy opowiedzieliśmy mu nasze sny, on nam je wyjaśnił. 13Potem wydarzenia potoczyły się zgodnie z jego wyjaśnieniem: mnie faraon przywrócił na mój urząd, a tamtego powiesił”. Józef przed faraonem. Wywyższenie Józefa 14 Faraon kazał więc wezwać Józefa. Wtedy natychmiast wyprowadzono go z lochu. On ostrzygł sięa, zmienił ubranie i przyszedł do faraona. 15Faraon rzekł do Józefa: „Miałem senb, którego nikt nie potrafi mi wyjaśnić. Słyszałem jednak, że skoro usłyszysz sen, zaraz go wytłumaczysz”. 16Józef odrzekł faraonowi: „Nawet beze mnie Bóg potrafi przyjaźnie odpowiedzieć faraonowi”. 17 Faraon zaczął więc opowiadać Józefowi: „Śniło mi się, że stoję nad brzegiem Niluc. 18A z Nilu wyszło siedem pięknych i tłustych krów, które zaczęły paść się w trawie. 19Potem za nimi wyszło siedem innych krów, które były bardzo chude, słabe i wynędzniałe. Podobnych nie widziałem w całym Egipcie. 20W pewnej chwili te chude i brzydkie krowy pożarły siedem pierwszych, pięknych krów. 21Gdy one znalazły się w ich wnętrzu, nie można było dostrzec różnicy. Wygląd tych, które je pożarły, nie zmienił się. I przebudziłem się.

znane są dwa sny sumeryjskiego króla Gudea z Lagasz (2143-2124 przed Chr.), który w ten sposób otrzymał polecenie zbudowania świątyni dla bogini Ningirsu. Powtarzanie się wizji podczas snu uznawano za potwierdzenie jego wiarygodności. Sen faraona wydaje się dość prosty w interpretacji, mimo to wróżbiarze nie są w stanie go rozszyfrować. Ich niemoc może oznaczać, że Bóg uznał, iż już czas, aby na scenie wydarzeń pojawił się Józef, który od dwóch lat przebywał w więzieniu. Józef przed faraonem. Wywyższenie Józefa. Na terenie Egiptu zazwyczaj nie brakowało żywności, gdyż regularne wylewy Nilu zapewniały urodzaj. Gdy jednak pojawiały się jakieś zachwiania w przyrodzie, mogło to pociągać za sobą klęskę głodu. Jeśli w porę przewidziano zagrożenie, można było uratować wiele ludzkich istnień i zapewnić krajowi pomyślność. Właściwe odczytanie znaku, który otrzymał faraon, było więc decydujące. Te naturalne uwarunkowania, a także pozostałe okoliczności są jednak zależne od Boga, który będąc Panem stworzenia, kieruje losami całej

RODZAJU 41,4-21

102

Wj 7,11.22; Dn 2,2.27; 5,7

1Sm 2,8; Ps 105,20n; Dn 2,25

Rdz 40,8; Dn 2,11.28; Mt 10,20; 2Kor 3,5

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 103

22

Iz 43,9.12; Dn 2,28; Am 3,7; Mk 12,23

2Krl 8,1

Iz 46,10

Dn 13,45 Dz 7,10

Ps 105,21n; Prz 22,29

Est 3,10; Dn 5,7.29

Potem widziałem we śnie siedem kłosów, pełnych i dorodnych, wyrastających na jednym źdźble. 23Ale po nich wyrosło siedem kłosów zeschniętych, pustych i zniszczonych wschodnim wiatrem. 24Te puste kłosy pochłonęły siedem dorodnych kłosów. Opowiedziałem sen wróżbitoms, ale nikt mi nic nie wyjaśnił”. 25 Józef rzekł do faraona: „Właściwie jest to jeden sen, przez który Bóg oznajmia faraonowi, co zamierza uczynić. 26Siedem krów pięknych to siedem lat, i siedem pełnych kłosów to także siedem lat. Jest to jeden sen. 27Siedem krów chudych i brzydkich, wychodzących za pierwszymi, to również siedem lat, podobnie jak siedem pustych kłosów, zniszczonych wschodnim wiatrem. W tych siedmiu latach będzie panował głód. 28Mam więc dla faraona następujące wyjaśnienie. Bóg uczyni tak, jak oznajmił faraonowi: 29Nadchodzi siedem lat wielkiej obfitości w całym Egipcie. 30Po nich jednak nastanie siedem lat głodu i Egipcjanie zapomną, czym jest dostatek. Głód ten wyniszczy cały kraj. 31Z powodu tego głodu, który będzie bardzo ciężki, zapomni się w kraju o dostatku. 32 Ponieważ sen ten wystąpił dwa razy, oznacza to, że Bóg tak postanowił i wkrótce to spełni. 33 Teraz więc niech faraon znajdzie roztropnego i mądrego człowieka i postawi go nad Egiptem. 34Niech faraon ustanowi nadzorców nad Egiptem i zgromadzi piątą część zbiorów podczas siedmiu lat obfitości. 35Niech oni gromadzą całe pożywienie w tych dobrych latach, które nadchodzą. Niech zbiorą zboże do dyspozycji faraona, jako żywność dla miast, i niech go strzegą. 36Żywność ta będzie zapasem dla kraju na te siedem lat głodu, które nastaną w Egipcie. W ten sposób Egipt nie wyginie z głodu”. 37 Słowa te spodobały się faraonowi i wszystkim jego sługom. 38 Faraon zapytał więc swoich sług: „Czy znajdziemy człowieka, który podobnie jak on miałby duchas Bożego?”. 39I zwrócił się do Józefa: „Po tym, jak Bóg oznajmił ci to wszystko, widzę, że nie ma człowieka, który byłby bardziej roztropny i mądrzejszy od ciebie. 40Dlatego ty będziesz nad moim domem i twoim rozkazom będzie posłuszny cały mój lud. Tylko tym tronem będę wyższy od ciebie”. 41Faraon dodał jeszcze: „Patrz, postawiłem cię nad całym Egiptem!”. 42Zdjął więc pierścień ze swojego palca i włożył go na palec Józefa. Kazał też ubrać ludzkości. Dalsze losy Józefa pokazują nieograniczony zasięg działania Boga, który – chcąc wypełnić swoją wolę – rządzi urodzajem ziemi, daje ludziom znaki i natchnienie, stwarza warunki do właściwego ich odczytania. Wszystko, co działo się w życiu Józefa, służyło nie tylko do uratowania rodu Jakuba, ale przede wszystkim miało ukazać wszechmoc Boga. Nie mówi się o tym wprost, ale właśnie w imię Boga Józef pokonuje wszystkich mędrców Egiptu, bo to Bóg jest dawcą mądrości. Wyjaśnienie snów przez Józefa okaże się prawdziwe, dlatego że było wypowiedziane z natchnienia Bożego. Awans Józefa to kolejny element w planie Boga. Nawet faraon, który odbierał w Egipcie boską cześć, uznaje wielkość Boga i poddaje się Jego wyrokom, objawionym mu przez Józefa. Nic więc nie dzieje się bez wiedzy Boga. A każdy, kto Mu zaufa, nie tylko ocali życie, ale będzie mógł żyć szczęśliwie. Józef jest szczególnym tego przykładem.

103

RODZAJU 41,22-42

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Małżeństwo Józefa z Asenat związało go z jednym z najpotężniejszych rodów kapłańskich w Egipcie.

Page 104

go w szatę z cienkiego lnu, a potem włożył mu na szyję złoty łańcuch. 43Polecił też obwozić go na swoim drugim rydwanie, a słudzy mieli wołać przed nim: „Na kolana!”. W ten sposób ustanowił go rządcą całego Egiptu. 44Potem faraon rzekł do Józefa: „Ja jestem faraonem, lecz bez twojej zgody nikt w całym Egipcie nie ośmieli się ruszyć ręką lub nogą”. 45Faraon nadał Józefowi imię Safnat Paneach. Dał mu też za żonę Asenat, córkę Poti-Fery, kapłana z Ona. Odtąd Józef był rządcą Egiptu. 46 Józef miał trzydzieści lat, gdy stanął przed faraonem, królem Egiptu. Gdy wyszedł od faraona, zaczął przemierzać cały kraj. 47Przez siedem lat ziemia wydawała obfite plony. 48Józef gromadził więc przez te siedem lat wszelką żywność w Egipcie i odkładał ją w miastach. Żywność z pól otaczających jakieś miasto składał w tym mieście. 49Nagromadził tyle zboża, ile jest morskiego piasku. Przestał je mierzyć, gdyż było go bez liku. 50 Zanim nastał pierwszy rok głodu, Józefowi urodzili się dwaj synowie. Urodziła ich Asenat, córka Poti-Fery, kapłana z On. 51 Pierworodnemus Józef dał imię Manasses, gdyż mówił: „Bóg dał mi zapomnieć o całej mojej udręce i o całym domu mojego ojca”. 52Drugiemu dał imię Efraim, bo mówił: „Bóg uczynił mnie ojcem licznego potomstwa w kraju mojej niedoli”. 53 Gdy w Egipcie skończyło się siedem lat urodzaju, 54zgodnie z zapowiedzią Józefa nadeszło siedem lat głodu. Głód nastał we wszystkich krajach. Ale w całym Egipcie była żywność. 55 Gdy jednak i w Egipcie zaczął się głód, lud błagał faraona o żywność. Faraon mówił więc do wszystkich Egipcjan: „Idźcie do Józefa i czyńcie to, co wam powie!”. 56Gdy na obszarze całego kraju nastał głód, Józef otwierał wszystkie spichlerze, w których było zboże i sprzedawał zboże Egipcjanom w miarę, jak wzmagał się głód w Egipcie. 57Ze wszystkich krajów ludzie przychodzili do Egiptu, aby od Józefa kupować zboże, bo głód wzmagał się na całej ziemi. Jakub wysyła synów do Egiptu 1 Gdy Jakub dowiedział się, że w Egipcie jest zboże, powiedział do swoich synów: „Czemu patrzycie jeden na drugiego?”. 2I dodał: „Słyszałem, że w Egipcie jest zboże. Idźcie tam i kupcie je dla nas, byśmy nie umarli, lecz mogli przeżyć”. 3Dziesięciu braci Józefa udało się więc do Egiptu,

42

Jakub wysyła synów do Egiptu. Ten fragment poświęcony głównie spotkaniu Józefa z braćmi w jakiejś mierze odsłania wewnętrzne przeżycia wszystkich bohaterów. Józef nie reaguje spontaniczną radością na widok braci, ale z zimną krwią poddaje ich próbie. W przeszłości oni nie zważali na jego płacz i lęk. Teraz on odpłaca im podobnym zachowaniem. Próba zastosowana przez Józefa ma pewien istotny cel. Chce się dowiedzieć, czy bracia zapomnieli o incydencie sprzed lat, czy może jednak tamto wydarzenie ciąży im na sumieniach. Okazuje się, że noszą w sobie poczucie winy. Jest ono tym większe, że prawdopodobnie nie widzą sposobu, by mogli naprawić wyrządzoną krzywdę. Mogłoby im pomóc jedynie spotkanie z Józefem i pojednanie się z nim. Nie liczą jednak na to, ponieważ odnalezienie Józefa w Egipcie wydaje

RODZAJU 41,43 — 42,3

104

Rdz 46,20

Ps 105,16; Dz 7,11

J 2,5

Dz 7,12

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 12,10

Rdz 41,56

Rdz 37,5-11

Rdz 37,18-27; Lb 32,23 Rdz 37,22

9/3/08

2:07 PM

Page 105

aby kupić zboże. 4Jakub nie wysłał jednak z nimi Beniamina, brata Józefa, gdyż mówił: „Mogłoby go spotkać jakieś nieszczęście”. 5 Synowie Izraelas przyszli więc wraz z innymi, aby kupić zboże, gdyż wielki głód panował w Kanaanies. 6A Józef miał władzę nad tym krajem. On też sprzedawał zboże wszystkim mieszkańcom tego kraju. Bracia Józefa przybyli do niego i pokłonili mu się twarzą do ziemia. 7Gdy Józef ujrzał swoich braci, poznał ich, lecz sam nie dał się im rozpoznać i rozmawiał z nimi surowo. Zapytał ich: „Skąd przyszliście?”. Oni odpowiedzieli: „Z kraju Kanaan, aby kupić żywności”. 8Józef rozpoznał swoich braci, ale oni go nie poznali. 9Przypomniał sobie sny, które miał, i rzekł do nich: „Jesteście szpiegami! Przyszliście, aby wyśledzić słabe miejsca tego kraju”. 10Odrzekli mu: „Nie, panie! Twoi słudzy przyszli kupić żywności. 11Wszyscy jesteśmy synami jednego człowieka. Jesteśmy uczciwi. Twoi słudzy nie są szpiegami”. 12 Lecz on odparł: „Przeciwnie, przyszliście, aby wyśledzić słabe miejsca tego kraju”. 13Wtedy zaczęli opowiadać: „Było nas dwunastu braci, synów jednego człowieka, w kraju Kanaan. Najmłodszy pozostał z ojcem, a jednego już nie ma”. 14Józef rzekł: „Prawdą jest to, co powiedziałem – jesteście szpiegami! 15Zostaniecie co do tego wybadani. Na życie faraona! Nie wyjdziecie stąd, jeśli tu nie przyjdzie wasz najmłodszy brat. 16 Wyślijcie jednego spośród siebie, niech przyprowadzi waszego brata. A wy zostaniecie uwięzieni. Okaże się, czy mówicie prawdę. Jeśli nie – na życie faraona – jesteście szpiegami!”. 17 I oddał ich pod straż na trzy dni. 18 W trzecim dniu Józef im powiedział: „Jestem człowiekiem bogobojnym. Uczyńcie więc tak jak mówię, a pozostaniecie przy życiu. 19Jeśli jesteście uczciwi, niech jeden brat pozostanie w więzieniu, a wy idźcie i zawieźcie zboże dla waszych rodzin. 20Waszego najmłodszego brata przywieźcie jednak do mnie, żeby się okazało, że mówicie prawdę. Gdy tak uczynicie, nie umrzecie”. 21 Wtedy mówili do siebie: „Niestety, zawiniliśmy wobec naszego brata, bo widząc strapienie jego sercas, gdy błagał nas o litość, nie usłuchaliśmy go. Dlatego spadło na nas to nieszczęście”. 22Wtedy Ruben im odpowiedział: „Czy wam nie mówiłem: «Nie popełniajcie wykroczenia przeciwko chłopcu», a nie usłuchaliście. Teraz dosięgła nas pomsta za jego krews!”.

a) pokłonili mu się twarzą do ziemi – następuje tu spełnienie proroczego snu Józefa (Rdz 37,5-10).

się całkowicie niemożliwe. Od Józefa więc zależy, czy da się im poznać i umożliwi im pojednanie. On jednak na razie jest powściągliwy. Potajemne zwrócenie zapłaty za zboże pozostaje dla braci Józefa całkowicie niezrozumiałe. Są tak przerażeni, że nie dostrzegają wyraźnych gestów życzliwości – takich jak np. zaopatrzenie ich na drogę. Ze strony Józefa są to wyraźne znaki zapowiadające pojednanie. Józef symbolizuje człowieka, który mimo doznanych krzywd nie żywi dozgonnej urazy. Udaje mu się to, ponieważ chciał dostrzec i przyjąć sens wydarzeń, które wcześniej mogły się wydawać całkowicie niezrozumiałe i krzywdzące. Odkrycie tego sensu pozwala spojrzeć w zupełnie nowy sposób nawet na krzywdzicieli i sprawia, że przebaczenie krzywd staje się aktem prawdziwym.

105

RODZAJU 42,2-22

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) pieniądze – prawdopodobnie nie były to monety, lecz srebrny kruszec, który był bardzo cenionym środkiem płatniczym w Egipcie. b) osły – ssaki z rodziny koniowatych. Udomowienie osła nastąpiło prawdopodobnie w Afryce ok. 4 tys. lat przed Chr. Do dziś występuje też w stanie dzikim. Osioł jest zwierzęciem wytrzymałym na brak wody i nie ma specjalnych wymagań pokarmowych. Wykorzystuje się go głównie do przenoszenia towarów. Bywa używany jako zwierzę pociągowe, niekiedy jako wierzchowiec.

Page 106

23

Nie wiedzieli jednak, że Józef rozumie, gdyż dotychczas posługiwał się tłumaczem. 24W pewnej chwili odszedł od nich i zaczął płakać. Potem wrócił i dalej z nimi rozmawiał. Wziął spośród nich Symeona i w ich obecności go uwięził. 25Józef polecił też, aby ich worki napełniono zbożem i każdemu do jego worka włożono z powrotem pieniądzea. Kazał także dać im żywność na drogę. Polecenia te wykonano. Powrót synów Jakuba do Kanaanu Oni włożyli zakupione zboże na osłyb i odjechali stamtąd. 27 Gdy jeden z nich otworzył w gospodzie swój worek, aby dać karmę osłu, zobaczył pieniądzea. Leżały one na wierzchu w jego worku. 28Rzekł wtedy do swojego brata: „Zwrócono mi pieniądze! Znajdują się w moim worku!”. Wtedy zdumieli się i z przerażeniem pytali jeden drugiego: „Cóż to nam Bóg uczynił?”. 29 Gdy wrócili do Kanaanus, do swojego ojca Jakuba, opowiedzieli mu wszystko, co im się przydarzyło: 30„Ten człowiek, pan tego kraju, rozmawiał z nami surowo i wziął nas za szpiegów. 31Wtedy powiedzieliśmy mu, że jesteśmy uczciwi i nie jesteśmy szpiegami. 32Że było nas dwunastu braci, synów naszego ojca i że jednego już nie ma, a najmłodszy jest z naszym ojcem w Kanaanie. 33Władca tego kraju odparł nam: «Po tym poznam, że jesteście uczciwi: Zostawcie jednego brata u mnie, weźcie zboże dla waszych rodzin i idźcie. 34Potem przyprowadźcie waszego najmłodszego brata do mnie, abym się przekonał, że nie jesteście szpiegami, lecz jesteście uczciwi. Wtedy uwolnię waszego brata i będziecie mogli poruszać się po tym kraju»”. 35 Gdy opróżniali swoje worki, każdy znalazł w nim sakiewkę z pieniędzmi. Widząc sakiewki z pieniędzmi, przerazili się razem ze swoim ojcem. 36Wtedy Jakub, ich ojciec, rzekł do nich: „Pozbawiacie mnie dzieci: nie ma już Józefa i Symeona, a teraz chcecie mi zabrać Beniamina. Wszystko przeciwko mnie!”. 37 Ruben powiedział do ojca: „Możesz zabić moich dwóch synów, jeśli ci go z powrotem nie przyprowadzę. Daj go pod moją opiekę, a ja ci go zwrócę!”. 38On odrzekł: „Mój syn nie pójdzie z wami! Jego brat umarł i on jeden mi pozostał. Gdyby w drodze, w którą chcecie wyruszyć, spotkało go jakieś nie26

Powrót synów Jakuba do Kanaanu. Dopóki Józef nie zechce ujawnić się braciom, dopóty oni, a także ich ojciec nie zdołają pojąć tego, co się dzieje. Dopiero ujawnienie się Józefa ukaże istotną prawdę o Bogu, który zgodnie z obietnicą cały czas opiekuje się rodem Jakuba. Błędy i zło popełnione przez braci Józefa nie są w stanie zniweczyć zamiarów Boga, który dzięki wszechmocy realizuje swój odwieczny plan zbawienia. Rozmowa Jakuba z synami, a szczególnie z Rubenem, świadczy o tym, że są gotowi na wszystko, żeby tylko nic złego nie stało się Beniaminowi. Ich deklaracje świadczą o tym, że starają się zadośćuczynić za krzywdę wyrządzoną Józefowi. Bracia musieli być świadkami rozpaczy ojca po stracie syna i nie chcą, aby ta sytuacja się powtórzyła. Dramat synów Jakuba polega też na tym, że w przeciwieństwie do ojca znają prawdę. Gdyby ją teraz wyjawili, łatwiejsze byłoby rozwiązanie zaistniałego problemu. Jakub mógłby im jednak nigdy nie wybaczyć tego, co zrobili z Józefem. Wybierają więc milczenie. Sytuacja braci pokazuje lawinowy charakter zła. Nigdy nie można przewidzieć, co pociągnie za sobą jeden zły czyn i kogo dosięgnie jego skutek. Bracia Józefa znaleźli się w potrzasku własnej intrygi.

RODZAJU 42,23-38

106

Rdz 43,30

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 37,35; 42,4

Rdz 41,57

Rdz 42,15-20

Rdz 44,23

Rdz 42,2 Rdz 42,37

Rdz 42,38

9/3/08

2:07 PM

Page 107

szczęście, przyczynilibyście się do tego, że jako starzec zstąpiłbym w smutku do krainy umarłychs”. Jakub zgadza się na wyjazd Beniamina 1 Tymczasem głód w kraju się nasilał. 2Gdy więc skończyło się zboże, które przywieźli z Egiptu, Jakub powiedział do swoich synów: „Kupcie znów dla nas trochę żywności”. 3Juda mu odrzekł: „Tamten człowiek zobowiązał nas uroczyście, mówiąc: «Nie pokazujcie mi się bez waszego brata». 4Jeśli jesteś gotów posłać z nami naszego brata, pójdziemy i kupimy ci żywności. 5Lecz jeśli nie chcesz go posłać, nie pójdziemy, bo ów człowiek przykazał nam: «Nie pokazujcie mi się bez waszego brata»”. 6Izraels odparł: „Dlaczego przyczyniliście mi zmartwienia, mówiąc temu człowiekowi, że macie jeszcze jednego brata?”. 7Oni odrzekli: „Człowiek ten dokładnie wypytywał o nas i nasze rodziny: «Czy żyje jeszcze wasz ojciec? Czy macie brata?». Odpowiedzieliśmy mu więc na jego pytania. Skąd mogliśmy wiedzieć, że powie: «Sprowadźcie waszego brata»”. 8Juda rzekł do swojego ojca Izraela: „Poślij chłopca ze mną. Wybierzemy się w drogę, abyśmy mogli przeżyć, a nie umarli, zarówno my, jak i ty, i nasze dzieci. 9Ja biorę odpowiedzialność za niego. Ode mnie będziesz się go domagał. Jeśli go nie przyprowadzę i nie postawię przed tobą, to będę winny względem ciebie na zawsze. 10 Gdybyśmy nie zwlekali, wrócilibyśmy już dwa razy!”. 11Izrael, ich ojciec, odpowiedział: „Jeśli to konieczne, tak zróbcie. Weźcie jednak do waszych worków trochę owoców tej ziemi: pachnącą żywicę, miód, pachnące korzenie, olejki, pistacje, migdały i zawieźcie w darze owemu człowiekowi. 12Weźcie też z sobą podwójną zapłatę, abyście mogli zwrócić pieniądze, które, chyba przez pomyłkę, włożono wam na wierzch waszych worków. 13Weźcie też waszego brata i ruszajcie do owego człowieka. 14Niech Bóg Wszechmocny sprawi, żeby ten człowiek zlitował się nad wami i wypuścił waszego brata i Beniamina. A ja, jeśli mam stracić moje dzieci, to je stracę”.

43

Drugie spotkanie Józefa z braćmi 15 Bracia wzięli dary, podwójną ilość pieniędzy i razem z Beniaminem pospiesznie wyruszyli do Egiptu. Gdy stanęli Jakub zgadza się na wyjazd Beniamina. Bracia przekonują się, że Beniamin, podobnie jak kiedyś Józef, jest dla Jakuba kimś szczególnym. Niegdyś znienawidzili Józefa za to, że był faworyzowany, teraz nie rażą ich względy okazywane Beniaminowi. Potrafią uszanować uczucia swojego ojca. Świadczy to o ich dojrzałości, którą osiągnęli w wyniku wcześniejszych doświadczeń z Józefem. Jakub, który wcześniej nie dał się przekonać Rubenowi (Rdz 42,37n), teraz przyjął gwarancję od Judy, że Beniamin wróci bezpiecznie. Tak naprawdę jednak oddał swojego ukochanego syna Beniamina Bogu i Jego opiece. Całkowitą gwarancję może zapewnić jedynie Bóg. Drugie spotkanie Józefa z braćmi. Bracia Józefa nadal są zdezorientowani i niepewni swojego losu. Józef natomiast w sposób coraz bardziej wyrazisty okazuje im życzliwość. Pewna ironia losu ujawnia się w zachowaniu braci, którzy z wielkim uniżeniem oddają Józefowi hołd (ww. 26.28). Sami czynią to, o czym kiedyś nawet nie chcieli słyszeć

107

RODZAJU 43,1-15

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) obmyli… nogi – zob. Rdz 18,4+. b) rzecz niestosowna – posiłek przy wspólnym stole oznaczał jedność. Egipcjanie unikali takich gestów wobec innych ludów, które raczej traktowali z góry. Józef na pewno nie chce poniżyć swoich gości, lecz jedynie zachowuje ogólnie przyjęty zwyczaj. c) Bracia nie są w stanie pojąć, skąd w Egipcie ktoś zna ich wiek. Możliwe, że uznają to za wynik stosowania przez Józefa jakichś wróżb.

Page 108

przed Józefem, 16a Józef ujrzał ich i Beniamina, rzekł do zarządcy swojego domu: „Wprowadź tych ludzi do domu, zabij jakieś zwierzę i przygotuj, ponieważ ci ludzie w południe będą jedli ze mną”. 17Człowiek ten wypełnił polecenie Józefa i wprowadził owych ludzi do jego domu. 18Oni, przelęknieni, że wprowadzono ich do domu Józefa, mówili: „Kazał nas sprowadzić do siebie z powodu tych pieniędzy, które włożono do naszych worków. Na pewno rzuci się na nas, napadnie, uczyni nas niewolnikami i zabierze nam nasze osły”. 19 W bramie domu rzekli więc do zarządcy domu Józefa: 20„Pozwól, panie, że coś powiemy. Byliśmy już tutaj, aby kupić zboża. 21W powrotnej drodze zatrzymaliśmy się w gospodzie. Gdy otworzyliśmy nasze worki, każdy znalazł na wierzchu worka pieniądze, które należały się za zboże. Przywieźliśmy je ze sobą. 22Mamy też inne pieniądze, aby kupić żywności. Nie wiemy jednak, kto włożył nasze pieniądze do worków”. 23 Odrzekł im: „Uspokójcie się i przestańcie się bać. Wasz Bóg i Bóg waszego ojca dał wam w workach skarb. Wasze zboże jest zapłacone”. I przyprowadził do nich Symeona. 24 Następnie wprowadził tych ludzi do domu Józefa. Dał im wody, aby obmyli sobie nogia. Dał też obroku ich osłom. 25Oni natomiast przygotowali dary i czekali, aż w południe przyjdzie Józef. Słyszeli bowiem, że zjedzą tam posiłek. 26Gdy Józef wszedł do domu, oni złożyli mu dary, które mieli ze sobą i oddali mu pokłon aż do ziemi. 27On dowiadywał się, jak się im powodzi i zapytał: „Czy zdrowy jest wasz stary ojciec, o którym mówiliście? Czy jeszcze żyje?”. 28Odrzekli: „Twój sługa, a nasz ojciec jest zdrów i jeszcze żyje”. Potem uklękli i oddali mu głęboki pokłon. 29On podniósł oczy i ujrzał swojego brata Beniamina, syna swojej matki. Zapytał: „Czy to jest wasz najmłodszy brat, o którym mi opowiadaliście?”. I dodał: „Niech Bóg okaże ci miłosierdzies, mój synu!”. 30Nagle urwał, bo bardzo się wzruszył, widząc brata. Ponieważ był bliski płaczu, wyszedł do swojego pokoju i tam się rozpłakał. 31Potem obmył twarz, wyszedł i starając się panować nad sobą polecił: „Wnieście posiłek!”. 32Podano więc jemu osobno, im osobno, a także osobno Egipcjanom, którzy z nim jedli. Egipcjanie nie mogli jeść z Hebrajczykamis, gdyż była to dla Egipcjan rzecz niestosownab. 33Posadzono ich przed nim według wieku, od najstarszego do najmłodszego, i patrzyli jeden na drugiego ze zdziwieniemc. 34Potem polecił zanieść im porcje ze swo-

(Rdz 37,10). Ich zachowanie jest nie tylko spełnieniem proroczych snów Józefa, ale symbolizuje fakt, że to, co Bóg postanowi, musi się spełnić. Beniamin faworyzowany przez ojca jest także wyróżniony przez Józefa. Wygląda na to, że Józef chce się przekonać, jaka będzie na to reakcja braci. Tę kolejną próbę przechodzą jednak pomyślnie. Są świadomi, że mają do spełnienia ważniejszą misję, niż zajmowanie się swoją przyziemną zawiścią i zazdrością. Reakcja Józefa na widok Beniamina świadczy o tym, jak ważne były dla niego więzy rodzinne. Niewykluczone, że myśl o ponownym spotkaniu ze swoją rodziną była dla Józefa siłą do przetrwania wielu trudności. Bóg zatroszczył się o to, aby Józefowi niczego nie brakowało w Egipcie, on jednak ciągle odczuwał tęsknotę za bliskimi. Spotkanie z Beniaminem jest odpowiedzią Boga na wielką wewnętrzną tęsknotę Józefa.

RODZAJU 43,16-34

108

Rdz 42,27n

Rdz 18,4

Rdz 42,24

Rdz 46,34

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 109

jego stołu. A porcja Beniamina była pięciokrotnie większa od pozostałych. Wypili z nim także sporo wina. Ostatnia próba 1 Józef dał takie polecenie zarządcy swojego domu: „Napełnij worki tych ludzi żywnością, ile tylko będą mogli udźwignąć. Każdemu do jego worka włóż na wierzch pieniądzea. 2Do worka najmłodszego włóż na wierzch mój srebrny kielich i pieniądze za żywność”. Zarządca zrobił tak, jak polecił mu Józef. 3 O świcie odprawiono ich razem z osłamib. 4Gdy opuścili miasto i byli niedaleko od niego, Józef rozkazał zarządcy swojego domu: „Ruszaj w pościg za tymi ludźmi. A gdy ich dogonisz, powiesz im: «Dlaczego odpłaciliście złem za dobro? 5 Czy to nie ten kielich, z którego pija mój pan i którego używa do wróżeniac? Wasz postępek jest podły!»”. 6 Gdy ich dogonił i tak im powiedział, 7oni mu odrzekli: „Dlaczego nasz pan rozmawia z nami w taki sposób? Twoi słudzy brzydzą się takim postępowaniem! 8Przecież pieniądze, które znaleźliśmy na wierzchu naszych worków, przywieźliśmy z Kanaanus. Jak więc moglibyśmy ukraść z domu twojego pana srebro lub złoto? 9Ten z twoich sług, u którego znajdzie się ten kielich, niech umrze, a my, panie, staniemy się twoimi niewolnikami”. 10On odparł: „Słusznie! Mógłbym postąpić jak mówicie. Jednak moim niewolnikiem będzie ten, u którego znajdzie się kielich. Reszta będzie uniewinniona”. 11 Wtedy każdy szybko zdjął swój worek na ziemię i otworzył go. 12On przeszukał worki, zaczynając od worka najstarszego brata, a kończąc na najmłodszym. W worku Beniamina znalazł kielich. 13Wtedy oni rozdarli swoje ubraniad. Każdy załadował swojego osła i wrócili do miasta. 14 Juda i jego bracia przyszli do domu Józefa. Gdy go tam zastali, padli przed nim na ziemię. 15Józef ich zapytał: „Cóż to uczyniliście? Czy nie wiedzieliście, że taki człowiek jak ja potrafi wróżyć?”. 16Juda przemówił: „Cóż możemy odpowiedzieć mojemu panu? Cóż możemy powiedzieć i jak się usprawiedliwić? Bóg doszukał się winy w twoich sługach. Jesteśmy więc twoimi niewolnikami. Należymy do ciebie, panie, zarówno my, jak i ten, u którego znalazł się kielich”. 17On odrzekł: „W żadnym wypadku nie mógłbym tak postąpić! Tylko ten, u którego znaleziono kielich, będzie moim niewolnikiem. Wy natomiast idźcie w pokoju do waszego ojca”.

44

a) pieniądze – zob. Rdz 42,25+. b) osły – zob. Rdz 42,26+. c) wróżenie – trudno jednoznacznie stwierdzić, na czym w Egipcie polegało wróżenie. Prawdopodobnie wróżono z wyglądu płynów wlewanych do kielicha. W Izraelu praktyka wróżenia była potępiona (np. Kpł 19,31; 20,6; Pwt 18,10n). Zob. Słownik. d) rozdarli swoje ubrania – zob. Rdz 37,29+.

Ostatnia próba. Józef poddaje braci jeszcze jednej próbie, tak jakby ciągle nie był przekonany o ich rzeczywistej przemianie. Uczta uśpiła ich czujność i nie spodziewali się żadnego podstępu. Pułapka była tak skonstruowana, żeby sprawdzić, jak bracia zareagują na wieść o tym, że Beniamin zostanie w Egipcie jako niewolnik. Wyrazicielem przekonania wszystkich braci jest Juda, który chcąc obronić Beniamina, w szczególny sposób wskazuje na ból i rozpacz Jakuba w razie straty kolejnego syna. Charakterystyczne jest to, że Juda przemilcza prawdę o tym, co kiedyś stało się z Józefem. Stwierdzenie, że zmarł (w. 20) może znaczyć, że tamtą sprawę uważa za nieodwracalną i tym samym zamkniętą. Ofiarowanie się Judy w zamian za Beniamina, a więc oddanie życia za brata, jest wystarczającym dowodem na to, że bracia żałują tego, co zrobili z Józefem.

109

RODZAJU 44,1-17

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 110

18

Wtedy podszedł do niego Juda i rzekł: „Pozwól, panie, aby twój sługa mógł przemówić do ciebie. Ty jesteś jak faraon, niech więc nie wybucha twój gniew na twojego sługę. 19Mój pan pytał swoich sług: «Czy macie ojca lub brata?» 20A my odpowiedzieliśmy mojemu panu: «Mamy starego ojca i najmłodszego brata, który urodził się, jak ojciec był stary. Ten najmłodszy miał brata, który umarł, a obydwu urodziła ta sama matka. Ojciec go kocha, ponieważ tylko on mu został». 21Powiedziałeś wtedy swoim sługom: «Sprowadźcie go do mnie, bym mógł go zobaczyć». 22Na co my odpowiedzieliśmy mojemu panu: «Chłopiec ten nie może opuścić swojego ojca. Gdyby go opuścił, ojciec by umarł». 23Ty jednak odparłeś swoim sługom: «Jeśli wasz najmłodszy brat nie przyjdzie, nie pokazujcie mi się więcej na oczy». 24Gdy więc wróciliśmy do twojego sługi, naszego ojca, przekazaliśmy mu słowa naszego pana. 25Ojciec nasz odrzekł: «Idźcie z powrotem i kupcie dla nas trochę żywności». 26Lecz my powiedzieliśmy: «Nie możemy pójść, jeśli nie będzie z nami naszego najmłodszego brata. Nie możemy się pokazać temu człowiekowi, jeśli nie będzie z nami naszego najmłodszego brata». 27Wtedy nasz ojciec, twój sługa, powiedział: «Wiecie, że moja żona urodziła mi dwóch synów. 28Pierwszy wyszedł ode mnie i sądzę, że został rozszarpany, bo więcej go nie widziałem. 29Jeśli zabierzecie mi także tego, a spotka go jakieś nieszczęście, wyślecie mnie starego i zbolałego do krainy umarłychs». 30Teraz więc, gdybym przyszedł do twojego sługi, mojego ojca, bez tego chłopca, z którym jest bardzo związany, 31umarłby, widząc, że go nie ma. Twoi słudzy przyczyniliby się do tego, że twój sługa, nasz ojciec, zstąpiłby w smutku do krainy umarłych. 32Ja, twój sługa, zapewniłem mojego ojca: «Mój ojcze, jeśli go nie przyprowadzę do ciebie, będę na całe życie winny wobec ciebie». 33Teraz więc proszę, niech twój sługa zostanie niewolnikiem zamiast tego chłopca, a on niech wraca z braćmi. 34Nie mogę wrócić do ojca bez tego chłopca. Nie mógłbym patrzeć na nieszczęście, które spotkałoby mojego ojca»”. Pojednanie Józefa z braćmi 1 Józef nie mógł już dłużej zapanować nad sobą przed tymi, którzy go otaczali, dlatego krzyknął: „Zostawcie mnie samego!”. Gdy oprócz jego braci, nie było nikogo, Józef dał się im poznać. 2Wybuchnął tak głośnym płaczem, że usły-

45

Pojednanie Józefa z braćmi. Opowiadanie osiągnęło swój punkt kulminacyjny. Istotę tego tekstu stanowi wypowiedź Józefa, wyjaśniająca braciom ich odpowiedzialność za to, co się wydarzyło (ww. 4-8). W myśl argumentacji podanej przez Józefa, bracia są usprawiedliwieni, dlatego że spełnili wolę Bożą. Trzeba jednak właściwie zrozumieć motywy, którymi kierował się Józef, aby zła lub zbrodni popełnionych przez ludzi nie usprawiedliwiać tym, że były wypełnieniem woli Boga. Interpretacja dokonana przez Józefa ma charakter teologiczny i służy do podkreślenia prawdy o tym, że Bóg jest absolutnym Panem historii. Taka interpretacja rzeczywistości nie znosi jednak osobistej odpowiedzialności każdego człowieka za własne czyny. Byłoby nonsensem twierdzić, że to Bóg kazał synom Jakuba nienawidzić swojego brata. Bóg w swojej wszechmocy wiedział, że taka nienawiść się zrodzi i postanowił ją wykorzystać do zrealizowania

RODZAJU 44,18 — 45,2

110

Rdz 43,5

Rdz 37,33

Rdz 43,9 Rz 5,7n; 9,3

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 50,15

Rdz 37,8; 50,20; Ps 105,17; Rz 8,28

Rdz 46,28; 47,1-6; 50,8; Wj 8,18; 9,26

Dz 7,14

Prz 16,15

Rdz 47,6; Ps 81,17

9/3/08

2:07 PM

Page 111

szeli to Egipcjanie i dworzanie faraona. 3Wtedy Józef rzekł do swoich braci: „Ja jestem Józef! Czy żyje jeszcze mój ojciec?”. Lecz jego bracia nie byli w stanie mu odpowiedzieć, gdyż bardzo się go bali. 4Józef rzekł więc do nich: „Zbliżcie się do mnie!”. A gdy się zbliżyli, powiedział: „Ja jestem wasz brat, Józef, którego sprzedaliście do Egiptu. 5Teraz jednak nie martwcie się i nie wyrzucajcie sobie, że sprzedaliście mnie tutaj. Bóg bowiem posłał mnie przed wami, by ocalić wam życie. 6Już dwa lata w tym kraju trwa głód, a pozostało jeszcze pięć lat, w których nie będzie orki i żniwa. 7Bóg posłał mnie przed wami, aby zachować wam resztęa w kraju i pozwolić wam przeżyć dzięki wielkiemu ocaleniu. 8To nie wy wysłaliście mnie tutaj, lecz Bóg. On też ustanowił mnie jakby ojcem dla faraona i panem całego jego domu oraz zarządcą w całym Egipcie. 9 Idźcie więc szybko do mojego ojca i powiedzcie mu: Tak mówi twój syn Józef: Bóg uczynił mnie panem całego Egiptu. Przybądź do mnie bez zwłoki! 10Zamieszkaj w ziemi Goszenb i bądź blisko mnie: ty, twoi synowie, wnuki, twoje stada i bydło oraz cały dobytek. 11Będę cię tam żywił, gdyż głód będzie trwał jeszcze pięć lat. W ten sposób nie poniesiesz straty ani ty, ani twój dom, ani dobytek. 12Widzicie przecież na własne oczy i widzi wasz brat Beniamin, że to ja rozmawiam z wami. 13 Opowiedzcie mojemu ojcu o całej chwale, do której doszedłem w Egipcie, i o wszystkim, co widzieliście. Pospieszcie się i sprowadźcie tutaj mojego ojca”. 14 Po tych słowach rzucił się z płaczem na szyję swojemu bratu Beniaminowi. Beniamin objął go i także płakał. 15Józef, płacząc, całował wszystkich swoich braci. A potem jego bracia z nim rozmawiali. 16 Gdy w domu faraona rozeszła się wieść, że przybyli bracia Józefa, faraon i jego słudzy cieszyli się z tego. 17Faraon rzekł do Józefa: „Powiedz swoim braciom, niech zrobią w ten sposób: Objuczcie wasze zwierzęta i udajcie się z powrotem do Kanaanus. 18Następnie z waszym ojcem i waszymi rodzinami wracajcie do mnie. Dam wam w Egipcie żyzną ziemię. Będziecie się żywić tym, co najlepsze w tym kraju. 19Rozkaż im: Uczyńcie tak – weźcie z Egiptu wozy dla waszych dzieci i waszych żon. Zabierzcie także waszego ojca i przyjeżdżajcie. 20Nie żałujcie waszych rzeczy, gdyż otrzymacie to, co najlepsze w Egipcie”.

a) zachować wam resztę – trudno jednoznacznie ustalić znaczenie tego zwrotu. Słowo reszta nie jest tu jednak użyte w takim znaczeniu, jakie w czasach późniejszych stosowali prorocy Izraela (zob. Słownik). b) ziemia Goszen – żyzny teren we wschodniej części delty Nilu. W późniejszym czasie (XIII w. przed Chr.) zwany też ziemią Ramzes (Rdz 47,11+).

planu, o którym bracia nie mogli mieć pojęcia. Józef swoim stwierdzeniem chce więc przede wszystkim uwielbić Boga za to, że z najbardziej zawiłych ludzkich poczynań potrafi wyprowadzić dobro. Działanie Boga jest zazwyczaj zakryte przed ludźmi. Staje się jawne tylko wówczas, gdy Bóg tego chce (np. Ap 15,4). Historia niedoli Józefa doczekała się wyjaśnienia i pomyślnego końca. Wiele ludzkich historii nie wyjaśnia się tak szybko i nieraz trzeba pokoleń, aby ujawnił się zamysł Boga. Pewnym odzwierciedleniem historii Józefa jest ziemska historia Syna Bożego Jezusa Chrystusa. On, Syn Człowieczy, podobnie jak Józef został odrzucony przez braci – tzn. przez ludzi. Ostatecznie jednak, podobnie jak w przypadku Józefa, odrzucenie Jezusa stało się wywyższeniem. Niestety, poniżenie i haniebna śmierć Jezusa dla wielu ludzi do dziś pozostaje niezrozumiała. Ci jednak, którzy z wiarą przyjęli prawdę o Jego Zmartwychwstaniu, dzięki wierze ujrzeli sens krzyża Jezusa i uczestniczą w Jego niekończącej się chwale (np. 1Kor 1,18-24).

111

RODZAJU 45,3-20

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 112

21

Synowie Izraelas zrobili tak, jak im powiedziano. Józef, zgodnie z rozkazem faraona, dał im wozy i zapasy na drogę. 22 Każdemu z nich dał odświętne ubranie, a Beniaminowi dał trzysta sztuk srebra i pięć odświętnych ubrań. 23Swojemu ojcu posłał dziesięć osłów objuczonych najlepszymi płodami Egiptu i dziesięć oślic niosących zboże, chleb i żywność, aby miał zabezpieczenie na drogę. 24Potem pożegnał się z braćmi, a gdy odchodzili, dodał: „Nie kłóćcie się w drodze!”. 25Oni opuścili Egipt i przybyli do ziemi Kanaan, do swojego ojca Jakuba. 26 Gdy mu powiedzieli: „Józef jeszcze żyje! Włada całym Egiptem”, osłupiał ze zdumienia i nie dowierzał im. 27Wtedy przekazali mu wszystko, co Józef powiedział. A gdy ujrzał wozy, przysłane przez Józefa, aby go zabrać, wstąpiło w niego życie. 28 Wtedy Izrael rzekł: „Niewiarygodne! Mój syn Józef jeszcze żyje! Chcę pójść i zobaczyć go, zanim umrę!”. Jakub z rodziną wyrusza do Egiptu 1 Izraels wyruszył w drogę z całym swoim dobytkiem. Gdy przybył do Beer-Szebys, złożył ofiaręs Bogu swojego ojca Izaaka. 2Wtedy Bóg przemówił do niego w nocnym widzeniu: „Jakubie, Jakubie!”. On odpowiedział: „Jestem”. 3 I Bóg mówił: „Ja jestem Bogiem, Bogiem twojego ojca. Nie bój się iść do Egiptu, gdyż sprawię, że staniesz się tam wielkim narodem. 4Ja pójdę z tobą do Egiptu i Ja cię stamtąd wyprowadzę, a Józef zamknie ci oczy”. 5Jakub wyruszył więc z Beer-Szeby w dalszą drogę. Synowie Izraela pojechali razem ze swoim ojcem Jakubem, swoimi dziećmi i żonami na wozach, które przysłał faraon. 6Zabrali swoje trzody i dobytek, który zdobyli w Kanaanies. Jakub i jego potomstwo przybyli do Egiptu. 7Wziął on ze sobą do Egiptu całą rodzinę: synów i wnuki, córki i wnuczki. 8 A oto imiona synów Izraela, którzy przybyli do Egiptu: pierworodnys syn Jakuba Ruben. 9Synowie Rubena: Henoch, Pallu, Chesron i Karmi. 10Synowie Symeona: Jemuel, Jamin, Ohad, Jakin, Sochar i Szaul, syn Kananejki. 11Synowie Lewiego: Gerszon, Kehat i Merari. 12Synowie Judy: Er, Onan, Szela, Peres i Zerach. Er i Onan zmarli w Kanaanie. Synami Peresa byli: Chesron i Chamul. 13Synowie Issachara: Tola, Puwwa, Job i Szimron. 14Synowie Zabulona: Sered, Elon i Jachleel. 15To są potomkowie tych synów Jakuba, których – jak i córkę Dinę – urodziła mu Lea w Paddan-Aram.

Ps 126,1; Łk 24,11

Rdz 46,30

46

Jakub z rodziną wyrusza do Egiptu. Dopełnieniem pojednania między braćmi jest spotkanie Józefa z ojcem. Miejscem spotkania jest ziemia Goszen w Egipcie, w której Izraelici pozostaną przez kilka wieków (Wj 12,40). Opuszczenie Kanaanu przez ród Jakuba nie przekreśla obietnic danych praojcom. Objawienie, które otrzymuje Jakub, ma go upewnić, że decyzja ta jest zgodna z wolą Boga. Opuszczenie Kanaanu jest początkiem kolejnego ważnego etapu w historii Izraela, opisanego w Księdze Wyjścia, który w istotny sposób wpłynie na świadomość ludu izraelskiego. Historia Józefa jest więc w jakimś sensie łącznikiem między Księgą Rodzaju a Księgą Wyjścia. Trudno jednoznacznie stwierdzić, ile osób liczył ród Jakuba w momencie wyjścia z Kanaanu. Możliwe, że lista podana w ww. 8-27 jest symboliczna (Wj 1,5; Pwt 10,22).

RODZAJU 45,21 — 46,15

112

Rdz 15,1; 31,24

Rdz 26,23n

Rdz 45,19-21

Wj 1,1-5; Lb 26,5n

Rdz 38,3-10

Rdz 29,31-35; 30,17-21

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 30,9-13

Rdz 41,45.50-52

Rdz 30,22-24; 35,16-18

Rdz 30,1-8

Wj 1,5; Pwt 10,22; Dz 7,14

Rdz 45,14n Rdz 45,28

Rdz 45,16n

9/3/08

2:07 PM

Page 113

Wszystkich razem, synów i córek, było trzydzieści troje. 16Synowie Gada: Sifion, Chaggi, Szuni, Esbon, Eri, Arodi i Areli. 17Synowie Asera: Jemna, Jeszwa, Jeszwi, Beria i siostra ich Serach. Synowie Berii: Cheber i Malkiel. 18To są potomkowie synów Zilpy, których ona urodziła Jakubowi – razem szesnaście osób. Laban dał ją swojej córce Lei. 19Synami Racheli, żony Jakuba, byli: Józef i Beniamin. 20W Egipcie Asenat, córka Poti-Fery, kapłana z On, urodziła Józefowi Manassesa i Efraima. 21Synami Beniamina byli: Bela, Beker, Aszbel, Gera, Naaman, Echi, Rosz, Muppim, Chuppim i Ard. 22 To są potomkowie synów Racheli, którzy urodzili się w domu Jakuba – razem czternaście osób. 23 Synem Dana był Chuszim. 24Synami Neftalego byli: Jachseel, Guni, Jeser i Szillem. 25To są potomkowie synów Bilhy, których ona urodziła Jakubowi – razem siedem osób. Laban dał ją swojej córce Racheli. 26 Wszystkich, którzy przyszli z Jakubem do Egiptu, a którzy pochodzili od niego, było – oprócz żon synów Jakuba – sześćdziesiąt sześć osób. 27Józef natomiast miał dwóch synów, którzy urodzili się w Egipcie. Cała rodzina Jakuba przybyła do Egiptu w liczbie siedemdziesięciu osób. 28 Jakub wysłał przed sobą Judę do Józefa, aby mógł on wyprzedzić go przed przyjściem do Goszena. Gdy przybyli do ziemi Goszen, 29Józef kazał zaprząc swój rydwan i wyjechał na spotkanie swojego ojca Izraela do Goszen. Gdy go zobaczył, rzucił mu się na szyję i długo płakał w jego objęciach. 30 Izrael powiedział wtedy do Józefa: „Teraz, gdy ujrzałem cię żywym, mogę już umrzeć”.

a) Goszen – zob. Rdz 45,10+.

Spotkanie Jakuba i jego synów z faraonem 31 Józef powiedział do swoich braci i do rodziny swojego ojca: „Pójdę powiadomić faraona o wszystkim i powiem mu: Przybyli do mnie moi bracia i rodzina mojego ojca. 32Są pasterzami owiec. Jako hodowcy stad, sprowadzili swoje owce, bydło i cały swój dobytek. 33Gdy faraon wezwie was do siebie i zapyta, jakie jest wasze zajęcie, 34odpowiecie: Twoi słudzy od dzieciństwa aż do dziś są hodowcami stad, podobnie jak nasi przodkowie. W ten sposób będziecie mogli się osiedlić Spotkanie Jakuba i jego synów z faraonem. Znakiem Bożego błogosławieństwa wobec Jakuba i jego rodu jest otrzymanie od faraona najżyźniejszej ziemi w Egipcie. Tereny te nadawały się do wypasu zwierząt. Rady udzielane przez Józefa braciom przed spotkaniem z faraonem nie są do końca jasne. Możliwe, że pasterze w Egipcie nie cieszyli się zbyt dobrą sławą i byli pogardzani (w. 34). Różnica jednak pomiędzy hodowcą a pasterzem nie była w owych czasach zbyt wielka. Słowa o stadach, które posiada rodzina Jakuba (Rdz 46,32; 47,1), mają upewnić Egipcjan o zamożności i samowystarczalności nowo przybyłych. Podczas spotkania faraona z Jakubem uwidacznia się wielka życzliwość tego pierwszego i skromność drugiego. Faraon jest przywódcą wielkiego narodu, Jakub dziedzicem wielkich obietnic Boga. Mimo że zewnętrznie faraon przewyższa potęgą Jakuba, to jednak nie on błogosławi Jakubowi, ale Jakub błogosławi faraona (Rdz 47,7.10). Można w tym ujrzeć wyraz wdzięczności Jakuba za dobra otrzymane od faraona. Możliwe, że jest to również aluzja do późniejszego wyniesienia Izraelitów ponad Egipcjan (np. Wj 14,30). Pokojowa egzystencja Egipcjan i Izraelitów po jakimś czasie się załamie. Życzliwość Egipcjan przerodzi się w ucisk (np. Wj 1,8nn).

113

RODZAJU 46,16-34

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) ziemia Goszen – zob. Rdz 45,10+. b) życzył faraonowi pomyślności – dosł. błogosławił faraonowi. c) sto trzydzieści lat – zob. Rdz 5,5+. d) wieku moich przodków – zob. Rdz 25,7; 35,28. e) ziemia Ramzes – nazwa ta, będąca zamiennikiem określenia ziemia Goszen, wydaje się tu anachronizmem, gdyż mogła się pojawić dopiero w XIII w. przed Chr., gdy faraonem był Ramzes II (Rdz 45,10+). Przyczynił się on do budowy i powiększenia miast w tym regionie. f) pieniądze – zob. Rdz 42,25+.

Page 114

w ziemi Goszena, gdyż Egipcjanie brzydzą się każdym pasterzem owiec”. 1 Józef przyszedł więc do faraona i powiedział: „Mój ojciec i bracia wraz ze swymi owcami, bydłem i całym dobytkiem przybyli z Kanaanus i znajdują się w ziemi Goszen”. 2Potem wybrał pięciu spośród swoich braci i przedstawił ich faraonowi. 3Faraon zapytał ich: „Czym się zajmujecie?”. Odpowiedzieli mu: „Twoi słudzy są hodowcami stad, podobnie jak nasi przodkowie”. 4I dodali: „Przybyliśmy, aby zamieszkać w tym kraju, ponieważ w Kanaanie panuje ciężki głód i brakuje pastwisk dla owiec, które mają twoi słudzy. Niech więc będzie wolno twoim sługom osiedlić się w ziemi Goszen”. 5Faraon odpowiedział Józefowi: „Twój ojciec i twoi bracia przyszli do ciebie! 6Ziemia egipska rozpościera się przed tobą. Niech twój ojciec i bracia osiedlą się w najżyźniejszej ziemi, niech zamieszkają w ziemi Goszen. A jeśli wiesz, że są wśród nich dzielni ludzie, ustanów ich zarządcami moich stad”. 7 Józef przyprowadził do faraona swojego ojca Jakuba i go przedstawił. Wtedy Jakub życzył faraonowi pomyślnościb. 8 Faraon natomiast zwrócił się do Jakuba z pytaniem: „Ile masz lat?”. 9Jakub odrzekł faraonowi: „Pielgrzymuję już sto trzydzieści latc. Niezbyt długie i mało pomyślne były lata mojego życia. Nie osiągnąłem wieku moich przodkówd podczas ich pielgrzymowania”. 10Gdy Jakub złożył faraonowi życzenie pomyślności, wyszedł od niego. 11 Józef osiedlił swojego ojca i braci i zgodnie z poleceniem faraona dał im posiadłość w najżyźniejszej części ziemi egipskiej, w ziemi Ramzese. 12Zaopatrywał w żywność swojego ojca i braci, i całą rodzinę ojca, odpowiednio do liczby dzieci.

Rdz 43,32

47

Rządy Józefa w czasie głodu W całym kraju nie było żywności, gdyż panował bardzo ciężki głód. Ziemia egipska i kananejska były wyjałowione z powodu głodu. 14Józef, w zamian za zboże, które od niego kupowano, zgromadził wszystkie pieniądzef znajdujące się w Egipcie i Kanaanies. 15 A gdy w Egipcie i Kanaanie zabrakło pieniędzy, wszyscy Egipcjanie przychodzili do Józefa i mówili: „Daj nam chleba!

Rdz 25,7; 35,28; 47,28

Wj 1,11; 12,37

13

Rządy Józefa w czasie głodu. W tekście tym poruszone są sprawy niezwiązane bezpośrednio z historią Józefa i jej głównym przesłaniem. Dotyczą one warunków społeczno-gospodarczych Egiptu w jednym z okresów bardzo długiej i niejednorodnej historii tego wielkiego imperium. Tekst zawiera wyjaśnienia jednej z przyczyn niemal absolutnej władzy króla egipskiego – faraona, dla którego jedyną konkurencją wydają się być kapłani, na pewnym etapie historii rzeczywiście cieszący się wielkimi przywilejami. Faraon skupiał ogromną władzę w swoim państwie i był uznawany za boga. Przyjmowano, że terytorium Egiptu i to, co się na nim znajduje, należy do niego. On ustanawiał obowiązujące prawa. W Egipcie dominowała ludność wiejska, zajmująca się uprawą roli, ale już od ok. 2675 r. przed Chr. egipska kultura, polityka i religia osiągnęły wielki rozmach i splendor. Gdy rosła potęga Egiptu, pojawiła się konieczność rozwoju administracji, służącej funkcjonowaniu państwa podzielonego na prowincje. Pociągało to za sobą powołanie licznego zastępu królewskich urzędników. Józef wydaje się pełnić funkcję wezyra, który stał na czele państwowej

RODZAJU 47,1-15

114

Rdz 41,56n

01_Rdz:01_Rdz

Prz 11,26

Ne 5,3; Lm 1,11; 5,9

Rdz 41,34

9/3/08

2:07 PM

Page 115

Czyż mielibyśmy umrzeć na twoich oczach, dlatego że nie mamy pieniędzy?”. 16Wtedy Józef odpowiadał: „Jeśli nie macie pieniędzy, dajcie wasze stada, a ja w zamian dam wam chleb”. 17 Przyprowadzali więc do Józefa swoje stada, a on dawał im chleb za konie, za stada owiec i bydła i za osły. W tym roku zaopatrywał ich w żywność, w zamian za wszystkie ich stada. 18 Gdy ten rok upłynął, przyszli do niego w drugim roku i rzekli mu: „Panie, nie będziemy ukrywać przed tobą, że już skończyły się nam pieniądze, a stada bydła należą do ciebie. Nie pozostało więc nic, co moglibyśmy ci dać, chyba że nas samych i nasze pola. 19Dlaczego mielibyśmy umrzeć na twoich oczach, zarówno my, jak i nasza ziemia? Weź jako zapłatę za żywność nas i nasze pola, a będziemy twoimi niewolnikami wraz z naszą ziemią. Daj ziarna na zasiew, abyśmy przeżyli i nie umarli, a pola nie opustoszały”. 20Józef wykupił więc dla faraona całą ziemię egipską, bo Egipcjanie sprzedawali swoje pola, gdyż głód doskwierał im coraz bardziej. Ziemia stała się własnością faraona. 21Ludność natomiast – od jednego krańca Egiptu do drugiego – Józef przeniósł do miast. 22Nie wykupił tylko pól kapłanów, ze względu na prawa nadane im przez faraona. Mieli oni otrzymywać żywność na podstawie udzielonych im przywilejów. Dlatego nie sprzedali swoich pól. 23 Potem Józef rzekł do ludu: „Oto dziś nabyłem dla faraona was i wasze pola. Weźcie więc ziarno i obsiewajcie pola! 24Gdy nadejdą żniwa, piątą część zbiorów oddacie faraonowi, a cztery części będą dla was, abyście mieli ziarno na zasiew i na wyżywienie was, waszych domowników i waszych dzieci”. 25Oni odrzekli: „Uratowałeś nam życie! Obyś darzył nas życzliwością, a będziemy niewolnikami faraona”. 26Rozporządzenie wydane przez Józefa w sprawie roli egipskiej obowiązuje do dziś: piątą część plonów należy oddać faraonowi. Wyjątek stanowią pola kapłanów.

a) ziemia Goszen – zob. Rdz 45,10+. b) sto czterdzieści siedem – zob. Rdz 5,5+.

Jakub błogosławi synów Józefa Izraels osiadł w Egipcie, w ziemi Goszena. Wzięli ją sobie na własność, a ponieważ byli płodni, bardzo się rozmnożyli. 28 Jakub żył w Egipcie siedemnaście lat. Osiągnął więc sto czterdzieści siedemb lat życia. 29Gdy zbliżał się kres życia Izraela, 27

Rdz 49,29-32; 50,6

administracji. Według jego ustaleń poddani mieli płacić władcy dwudziestoprocentowy podatek, którego wysokość nie była czymś wyjątkowym w starożytności. Niewolnictwo z tytułu niewypłacalności było typowe w starożytnym świecie. Występowało także w Izraelu. Służba Hebrajczyka za długi nie mogła jednak przekroczyć 6 lat (np. Wj 21,2; Pwt 15,12). Po tym czasie musiało nastąpić wyzwolenie i człowiek ten otrzymywał uposażenie, aby znów nie popadł w długi i niewolę (Pwt 15,14). Wzmianka o tym, że Egipcjanie stali się niewolnikami faraona, jest być może aluzją do późniejszego zniewolenia potomków Jakuba, których zmuszano do pracy na rzecz faraona. Bóg jednak nie pozwolił, aby Jego lud żył w takim poniżeniu i przez Mojżesza poprowadził Izraelitów ku wolności. Jakub błogosławi synów Józefa. Źródła pozabiblijne potwierdzają osadnictwo semitów w północno-wschodniej części delty Nilu. W latach 1667-1559 przed Chr. Egiptem rządzili Hyksosi, którzy przybyli z Azji i byli semitami. Niekiedy wiąże się biblijną postać Józefa z dynastią Hyksosów, co w jakimś sensie tłumaczyłoby jego dojście do władzy, a także osiedlenie się rodziny Józefa w Goszen. Prośba Jakuba, aby Józef pochował go w rodzinnym grobowcu, jest

115

RODZAJU 47,16-29

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) włóż mi swoją rękę między nogi – zob. Rdz 24,2+. b) w ich grobie – zob. Rdz 23,17-20. c) pokłonił się, leżąc na łóżku – w Septuagincie, greckim przekładzie ST, jest: pokłonił się przed wierzchołkiem jego laski. Greckim przekładem tego zdania posługuje się również autor Listu do Hebrajczyków (Hbr 11,21). d) Luz – czyli Betel (zob. Słownik). e) Ruben i Symeon – dwaj pierwsi synowie Jakuba (Rdz 29,32-33; 35,23). f) Józef miał tylko dwóch synów. Po prawnej adopcji dokonanej przez Jakuba przejęli oni ziemię w Kanaanie, należną Józefowi (Joz 16 – 17). g) Efrata, czyli Betlejem – zob. Rdz 35,16+.

Page 116

przywołał swojego syna Józefa i rzekł mu: „Jeśli jesteś dla mnie życzliwy, włóż mi swoją rękę między nogia jako znak, że wyświadczysz mi tę łaskę: Nie chowaj mnie w Egipcie. 30 Gdy spocznę z moimi przodkami, weź mnie z Egiptu i pochowaj mnie w ich grobieb”. Józef odrzekł: „Uczynię, jak sobie życzysz”. 31A Jakub mówił dalej: „Przysięgnij mi!”. I gdy Józef mu przysiągł, Izrael pokłonił się, leżąc na łóżkuc. 1 Po tych wydarzeniach powiedziano Józefowi: „Twój ojciec zachorował”. Wybrał się więc do niego razem ze swoimi synami, Manassesem i Efraimem, 2i kazał mu przekazać: „Przyszedł do ciebie twój syn Józef”. Wtedy Izrael z trudem usiadł na łóżku 3i rzekł do Józefa: „Bóg Wszechmocny ukazał mi się w Luzd w Kanaanies i mi pobłogosławiłs. 4Rzekł do mnie: «Uczynię cię płodnym i rozmnożę cię. Sprawię, że staniesz się wielkim narodem i po tobie dam tę ziemię w wieczne posiadanie twojemu potomstwu». 5Dlatego dwaj twoi synowie, którzy ci się urodzili w Egipcie, przed moim przybyciem do ciebie do Egiptu, należą do mnie. Efraim i Manasses będą dla mnie jak Ruben i Symeone. 6Potomstwo natomiast, które będziesz miał po tych dwóch synach, będzie należeć do ciebief. Ono będzie miało udział w dziedzictwie swoich dwóch braci. 7Gdy wracałem z Paddan-Aram, w czasie drogi umarła mi Rachela. Stało się to w Kanaanie, w niewielkiej odległości od Efrata. Tam ją pochowałem, przy drodze do Efrata, czyli Betlejemg”. 8 Gdy Izrael zobaczył synów Józefa, zapytał: „Kto to jest?”. 9 Józef odrzekł swojemu ojcu: „To są moi synowie, których Bóg dał mi tutaj”. Wtedy Jakub powiedział: „Przyprowadź ich do mnie, abym im pobłogosławił”. 10A oczy Jakuba były tak słabe ze starości, że nie mógł już widzieć. Józef więc przyprowadził ich do niego, a on ich ucałował i uścisnął. 11Izrael powiedział do Józefa: „Nie przypuszczałem, że będę jeszcze oglądał twoją twarz, a Bóg sprawił, że mogę nawet zobaczyć twoje potomstwo”. 12Wtedy Józef odsunął ich od jego kolan i ukłonił się aż do ziemi. 13Potem postawił Efraima po swojej prawej stronie, czyli po lewej stronie Izraela, a Manassesa po swojej lewej stronie, czyli po prawej stronie Izraela, i przybliżył ich do niego. 14Izrael wyciągnął prawą rękę i położył na głowie Efraima, choć on był młodszy, a lewą rękę położył na głowie Manassesa. Skrzyżował on ręce, choć pierworodnyms był Manasses. 15Następnie błogosławił Józefowi, mówiąc:

1Krl 1,47

48

przypomnieniem mu o konieczności powrotu do Ziemi Obiecanej. Synowie Jakuba spełnili prośbę ojca (Rdz 50,12n), a następnie, wypełniając Boże obietnice, sami opuścili Egipt (Wj 12,41). Praktyka adoptowania wnuków była znana w starożytności. W przypadku Efraima i Manassesa może oznaczać, że chociaż urodzili się w Egipcie, należą do plemion izraelskich i mają wrócić do Kanaanu. Dzięki adopcji Efraima i Manassesa ich potomkowie zostali włączeni do podziału Kanaanu na tych samych prawach, co potomkowie synów Jakuba (np. Joz 13,29-32; 16 – 17). Wyróżnienie Efraima przypomina historię Jakuba i Ezawa, z tą różnicą, że Izaak nieświadomie pobłogosławił młodszego Jakuba (Rdz 27), teraz natomiast Jakub świadomie zwraca uwagę na młodszego syna Józefa i w szczególny sposób mu błogosławi. Trudno wskazać jakąś zewnętrzną przyczynę działania Jakuba. Musiał więc działać pod wpływem

RODZAJU 47,30 — 48,15

Rdz 23,19n

116

Joz 14,4

Rdz 17,1; 28,10-22; 35,6.11n;

Rdz 36,16-20

Hbr 11,21

Rdz 27,1

Rdz 37,35

Rdz 49,22-26

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 25,23

Rdz 12,3

Lb 24,14

Rdz 29,32

Rdz 35,22

Rdz 34,25-31

9/3/08

2:07 PM

Page 117

„Bóg, z którym żyli w zażyłości moi przodkowie, Abraham i Izaak, Bóg, który był moim pasterzem od początku aż do dziś, 16 aniołs, który mnie wybawiał od wszelkiego zła, niech błogosławi tym chłopcom. Niech nazywają ich moim imieniem, i imieniem moich przodków, Abrahama i Izaaka. Niech się rozmnożą po całej ziemi”. 17 Gdy Józef spostrzegł, że jego ojciec położył prawą rękę na głowie Efraima, wydało mu się to niewłaściwe. Wziął więc rękę ojca, aby przenieść ją z głowy Efraima na głowę Manassesa. 18Powiedział też do ojca: „Mój ojcze, nie tak. Przecież ten jest starszy. Połóż więc swoją prawą rękę na jego głowie”. 19 Ale jego ojciec nie zgodził się i rzekł: „Wiem, mój synu, wiem. Od niego też będzie wywodził się liczny lud. Jednak jego młodszy brat będzie liczniejszy od niego, a jego potomstwo stanie się mnóstwem narodówa”. 20Tego dnia im błogosławił, mówiąc: „Izraelici, udzielając błogosławieństwa, będą mówili: «Niech Bóg ci szczęści, tak jak Efraimowi i Manassesowi!»”. Tak wyróżnił Efraima przed Manassesem. 21Potem Izrael rzekł do Józefa: „Ja umieram, ale Bóg będzie z wami i zaprowadzi was do kraju waszych przodków. 22Daję ci o jedną wyżynę więcejb niż twoim braciom. Odebrałem ją Amorytoms moim mieczem i łukiem”.

a) Plemię Efraima wykazywało w Kanaanie silną ekspansję terytorialną. Prorocy Izajasz i Ozeasz utożsamiają posiadłości Efraima z Królestwem północnym, które powstało po buncie Jeroboama (1Krl 12). Do tego plemienia należały takie ośrodki, jak Betel, Szilo, Sychem. Sławni Efraimici to np. Jozue, Samuel. b) o jedną wyżynę więcej – trudno jednoznacznie wskazać, o jakim miejscu jest tu mowa. Istotne jest wyróżnienie Józefa spośród braci. c) wszedłeś do łoża swego ojca… zbezcześciłeś moje posłanie – zob. Rdz 35,22+. d) miecze są narzędziem gwałtu – zob. Rdz 34,25.

Ostatnie słowa Jakuba do synów 1 Potem Jakub przywołał swoich synów i rzekł: „Zbierzcie się, abym mógł wam oznajmić, co was spotka w przyszłości. 2Zgromadźcie się i słuchajcie, synowie Jakuba, słuchajcie waszego ojca, Izraelas! 3 Rubenie, ty jesteś moim pierworodnyms, ty jesteś moją siłą i pierwocinami mojej męskiej mocy. 4 Nie wynoś się jak kipiące wody! Ponieważ wszedłeś do łoża swojego ojca, przez to zbezcześciłeś moje posłaniec. 5 Symeon i Lewi to bracia, których miecze są narzędziem gwałtud. 6 Nie dołączę się do ich zmowy, z ich knowaniem nie zwiążę mojej sławy,

49

Bożego natchnienia. Wyróżnienie Efraima potwierdziło się z czasem w konkretnych faktach. Jego potomkowie urośli w potęgę, choć pojawiały się też wśród nich różne odstępstwa, piętnowane przez proroków (Iz, Oz). Ostatnie słowa Jakub do synów. Wypowiedź Jakuba utrzymana jest w zróżnicowanej konwencji. Zawiera zapowiedzi, krótkie stwierdzenia, aluzje i dwa wyraźne błogosławieństwa. Treść niektórych jej fragmentów pozwala przypuszczać, że są odbiciem czasów poprzedzających ustanowienie monarchii, gdy poszczególne plemiona żyły na terenie Kanaanu w dość luźnej federacji. Wyróżnienie dwóch plemion, Judy i Józefa, może być nawiązaniem do stanu faktycznego z czasów monarchii, która została zjednoczona przez Dawida, a za panowania Roboama rozpadła się na Królestwo północne (Izrael) i Królestwo południowe (Judę). Królestwo północne było zdominowane przez potomków Efraima, który był synem Józefa. W Królestwie południowym dominowali potomkowie Judy. Pierwsze słowa Jakuba skierowa-

117

RODZAJU 48,16 — 49,6

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Jest to symbol obfitości. b) Pranie odzieży w winie obrazuje bogactwo mieszkańców. c) Obraz ten oznacza, że ludzie mieli pod dostatkiem żywności. Nie cierpieli głodu i byli zdrowi. d) Sydon – fenickie miasto-państwo. Słynęło z handlu, budowy statków i wyrobów ze szkła. W poł. IV w. przed Chr. zostało zniszczone. Obecnie należy do głównych miast Libanu.

Page 118

bo w swoim gniewie mordowali ludzi i w swojej samowoli kaleczyli bydło. 7 Przeklęty ich gniew, gdyż był srogi, i ich występek, gdyż był okrutny. Dlatego rozdzielę ich w Jakubie i rozproszę w Izraelu. 8 Judo, sławić cię będą twoi bracia, twoja ręka na karku twych wrogów, będą ci się kłaniać synowie twego ojca. 9 Judo, młody lwie, na zdobyczy wzrośniesz, mój synu. Położył się i jak lew się czai, jak lwica – któż każe mu powstać? 10 Nie będzie od Judy odjęte berło, ani znaki wodza od nóg jego, aż przyjdzie ten, do kogo one należą, komu posłuch okażą narody. 11 Swojego osła przywiąże do winnego krzewu do winnej latorośli źrebię oślicya. Wypierze w winie swoje ubranie i w winnym soku swą suknięb. 12 Oczy mu ściemnieją od wina, a zęby wybieleją od mlekac. 13 Zabulon zamieszka nad brzegiem morza, w miejscu, w którym jest przystań statków, a jego granica w Sydonied. 14 Issachar jak kościsty osioł będzie leżał w miejscu bezpiecznym. 15 Zobaczył spokój, że jest dobry, oraz krainę, że była urocza. Zgiął więc swoje plecy, by dźwigać, i stał się ludem zmuszanym do pracy. 16 Dan swój lud będzie sądził jako jedno z plemion Izraela. 17 I będzie Dan jak wąż przy drodze, jak żmija przy ścieżce,

Rdz 27,29

Ez 19,1-9; Ap 5,5

Lb 24,17; Iz 9,5n; Ez 21,32; Mi 5,1-3

Ap 7,14; 19,13

ne są do Rubena, jako pier worodnego, ale on nie będzie uprzywilejowany. Wydaje się, że plemię wywodzące się od Rubena nie odegrało ważniejszej roli w narodzie wybranym. Zapowiedź rozproszenia Symeona i Lewiego spełniła się w odmienny sposób. Potomków Symeona wchłonęło Królestwo południowe. Potomkowie Lewiego w ogóle nie otrzymali ziemi, a z czasem powołano ich do służby w świątyni (Lb 26,62+; zob. Lb 8,21+; 18,3+; 18,21+). Szczególnie uprzywilejowany jest Juda i jego potomkowie. Plemię to otrzymało od Jakuba właściwe błogosławieństwo. Mimo że Juda nie jest pierworodnym, to on stanie się pierwszym wśród braci. Porównanie do lwa może symbolizować siłę plemienia Judy. Z tego plemienia będzie się również wywodził wielki władca, którego panowanie nigdy nie przeminie. Dokonania króla Dawida mogły w jakimś sensie wskazywać, że zapowiedź odnosiła się do niego. Przepowiednia jednak dotyczy Dawida tylko częściowo, gdyż jego ziemska władza przeminęła, a jego królestwo się rozpadło. Dlatego uważa się, że zapowiedź odnosi się do obiecanego przez Boga Mesjasza, którego panowanie nigdy nie przeminie. Dla chrześcijan spełnienie tej zapowiedzi nastąpiło wraz z narodzeniem się Jezusa z Nazaretu, który przez swoją misję, a następnie Śmierć i Zmartwychwstanie objawiał swoją odwieczną godność jako król i Pan wszechświata. Kolejnym plemieniem są potomkowie Zabulona, ukazani jako lud żyjący nad morzem. Brak jednak na to dowodów. Bardziej prawdopodobne jest, że ludzie z tego plemienia zamieszkiwali północ Kanaanu, między potomkami

RODZAJU 49,7-17

118

01_Rdz:01_Rdz

Ps 130,5n; Iz 25,9 Pwt 33,20n; Joz 13,24-28 Pwt 33,24n; Joz 19,24-31 Pwt 33,23; Joz 19,32-39 Pwt 33,13-17

Pwt 33,12; Joz 18,11-28

9/3/08

2:07 PM

Page 119

kąsająca pęciny konia, tak że jeździec spadnie do tyłu. 18 Oczekuję, PANIEs, twojego wybawienia!a. 19 Gad – napadnie go banda zbójców, a on się rzuci na ich pięty. 20 Pokarmy od Asera są tłuste, on dostarczy przysmaków królowi. 21 Neftali jest jak łania na wolności, mówi on miłe słowab. 22 Józef jak drzewo owocowe, jak drzewo owocowe przy źródle, jego gałązki pną się po murze. 23 Pomnożą się jego prześladowcy, nękać go będą łucznicy. 24 Jednak łuk jego pozostanie mocny i silne jego ramiona, dzięki potężnemu Bogu Jakuba, Pasterzowi, Skale Izraela. 25 Bóg twego ojca będzie ci pomagał, Bóg Wszechmocny ci pobłogosławis: błogosławieństwami nieba z góry, błogosławieństwami głębin leżących na dole, błogosławieństwami piersi i łona. 26 Błogosławieństwa twego ojca będą mocniejsze od błogosławieństw gór odwiecznych, od wspaniałości dawnych pagórków. Niech spłyną one na głowę Józefa, na głowę księcia wśród swoich braci. 27 Beniamin to wilk drapieżny, już rano zjada zdobycz, a wieczorem rozdziela łupy”. 28 Oto plemiona Izraela – jest ich dwanaście. Gdy ich ojciec im błogosławił, to im powiedział. Każdemu udzielił stosownego błogosławieństwa.

a) Możliwe, że zdanie to jest późniejszym dodatkiem zaczerpniętym np. z jakiegoś Psalmu. b) mówi on miłe słowa – oryginał nie jest w tym miejscu jasny. Inne możliwe tłumaczenie: wydaje na świat jelonki w zagrodzie. Taki wariant byłby przeciwstawieniem do poprzedniej części zdania i być może nawiązaniem do historycznych wydarzeń, gdy wolność została zastąpiona niewolą (2Krl 15,29).

Asera i Neftalego. Wzmianka o Issacharze sugeruje, że jego potomkowie popadli w zależność od innych (być może Kananejczyków), co oznacza, że również nie odegrali ważniejszej roli. W przypadku Dana jego potomkowie zajęli ziemię nad morzem, na północ od kraju Filistynów. Przenieśli się jednak w północne rejony Kanaanu (Joz 19,40-48; Sdz 18). Aluzja do potomków Dana może oznaczać, że chociaż nieliczni, umieli zapewnić sobie byt dzięki swojej waleczności i nieustępliwości. Potomkowie Gada zamieszkali w Zajordaniu. Ziemie te były ciągle narażone na ataki ze strony Moabitów, Damasceńczyków i Asyryjczyków, którzy wysiedlili mieszkającą tam ludność (1Krn 5,26). Potomkowie Asera zajęli żyzną ziemię nadmorską między górą Karmel a Fenicją. To pozwalało im prowadzić wymianę handlową. Aluzja do plemienia Neftalego, które zajęło ziemię na wschód od plemienia Asera, jest trudna do interpretacji. Możliwe, że ukazuje pierwotny rozwój tego plemienia, który został wstrzymany w wyniku najazdu Asyryjczyków i deportacji ludności do Asyrii (2Krl 15,29). Błogosławieństwo dla Józefa w rzeczywistości spełniło się na potomkach Efraima i Manassesa. Potomkowie Manassesa zajęli ziemię po obu stronach Jordanu. Potomkowie Efraima osiedlili się po zachodniej stronie Jordanu. Z czasem rozszerzyli swoje posiadłości kosztem sąsiednich terenów. Obfite błogosławieństwo odzwierciedla świetność Królestwa północnego, zdominowanego przez potomków Efraima. Wzmianka o prześladowcach (w. 23) jest być może zapowiedzią politycznych kłopotów, które zakończyły się upadkiem królestwa i deportacją ludności do Asyrii (722 r. przed Chr.). Listę synów zamyka Beniamin. Jego potomkowie zajęli ziemię między Jerozolimą a Betel. Z czasem ich terytorium zostało wcielone do Królestwa południowego.

119

RODZAJU 49,18-28

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

a) Mamre – zob. Rdz 12,6+. b) ziemia Goszen – zob. Rdz 45,10+. c) Goren-Haatad – lokalizacja tego miejsca jest nieznana. Z tekstu wynika, że leżało na wschód od Jordanu. d) siedem dni – zob. Rdz 37,34+. e) Ebel-Misraim – nazwa ta znaczy: Żałoba Egiptu.

Page 120

Śmierć i pogrzeb Jakuba 29 Potem dał im takie polecenie: „Gdy zostanę przyłączony do moich ojców, pochowajcie mnie przy moich przodkach w grocie, która jest na polu Efrona Chetytys, 30w grocie, która jest na polu Makpela w pobliżu Mamrea, w kraju Kanaans. Abraham nabył ją wraz z polem na własność od Efrona Chetyty, aby grzebać w niej zmarłych. 31Tam pochowano Abrahama i jego żonę Sarę, tam pochowano Izaaka i jego żonę Rebekę. Tam również pochowałem Leę. 32Pole to wraz z grotą było kupione od Chetytów”. 33 Gdy Jakub wydał swoim synom te polecenia, opadł na posłanie, umarł i dołączył do swoich przodków. 1 Józef przypadł do swojego ojca, płakał nad nim i całował go. 2Potem polecił lekarzom służącym u niego, aby zabalsamowali jego ojca. Lekarze zabalsamowali Izraelas. 3 Zajęło im to czterdzieści dni, bo tyle trwa balsamowanie. Egipcjanie opłakiwali go przez siedemdziesiąt dni. 4 Gdy upłynęły dni żałoby, Józef przemówił do dworzan faraona: „Jeśli jesteście dla mnie życzliwi, powiedzcie faraonowi, 5że mój ojciec zobowiązał mnie przysięgą i powiedział: «Gdy umrę, pochowaj mnie w moim grobie, który sobie wykopałem w kraju Kanaan». Teraz więc pozwól mi tam iść, abym pochował mojego ojca, a potem wrócę”. 6Faraon odpowiedział: „Idź i pochowaj swojego ojca, skoro cię zobowiązał przysięgą”. 7 Józef poszedł, aby pogrzebać swojego ojca. Razem z nim poszli wszyscy słudzy faraona, członkowie starszyzny i wszyscy dostojnicy egipscy, 8a także cała rodzina Józefa, jego bracia i rodzina jego ojca. W ziemi Goszenb pozostały tylko ich dzieci, owce i bydło. 9Wyruszyli z nim ludzie na wozach i jeźdźcy, tworząc bardzo liczny orszak. 10 Gdy przybyli do Goren-Haatadc, które znajduje się nad brzegiem Jordanus, odprawili wielki i uroczysty obrzęd żałobny. Józef obchodził żałobę po ojcu przez siedem dnid. 11 Gdy Kananejczycy, mieszkańcy tego kraju, zobaczyli żałobny obrzęd w Goren-Haatad, mówili: „Egipcjanie przeżywają wielką żałobę”. Dlatego nazwano to miejsce Ebel-Misraime. Leży ono nad brzegiem Jordanu.

50

Śmierć i pogrzeb Jakuba. Dramatyczne i burzliwe życie Jakuba kończy się szczęśliwie. Ma przed oczyma wszystkich swoich synów razem z ich rodzinami. Oznacza to spełnienie przez Boga obietnicy potomstwa. Jakub od młodości zabiegał o Boże błogosławieństwo i pod koniec życia może stwierdzić, że otrzymał go więcej, niż się spodziewał. Podwójne wspomnienie o rodzinnym grobowcu (Rdz 49,29-32; 50,13) po raz kolejny przypomina o Bożych obietnicach związanych z Kanaanem. Posiadanie skrawka ziemi w Kanaanie przez ród Jakuba, zapowiada zajęcie w przyszłości tych ziem przez Izraelitów. Balsamowanie miało dla Egipcjan znaczenie religijne i wyrażało ich wierzenia, ale zastosowanie go wobec Jakuba wydaje się mieć znaczenie jedynie praktyczne. Dzięki temu możliwe było przetranspor towanie jego zwłok do Kanaanu. Liczny orszak żałobny podążający do Kanaanu w pewnym sensie może być zapowiedzią opuszczenia przez Izraelitów Egiptu pod wodzą Mojżesza. Tym razem wszystko odbywa się pokojowo, lecz w przyszłości Izraelici napotkają wiele trudności, zanim definitywnie opuszczą ziemię egipską. Król egipski, mimo wyraźnych znaków, będzie się sprzeciwiał woli Boga, który postanowił wyzwolić swój lud z niewoli.

RODZAJU 49,29 — 50,11

120

Rdz 23,19n

Rdz 48,2

Rdz 46,4

Dz 7,15n

01_Rdz:01_Rdz

Rdz 49,29 Rdz 23,19n; Dz 7,16

Rdz 37; Mt 6,12.14; Łk 17,3

Rdz 37,7.9

Rdz 45,5; Rz 8,28; 12,19

Rdz 48,12

Wj 12,41; Pwt 1,8; 34,4

Wj 13,19; Joz 24,32; Hbr 11,22

9/3/08

2:07 PM

Page 121

12

Synowie Jakuba uczynili z nim tak, jak im polecił. 13Przenieśli go do kraju Kanaan i pochowali w grocie na polu Makpela. Abraham nabył je na własność od Efrona Chetyty, w pobliżu Mamre, aby grzebać tam zmarłych. Ostatnie lata Józefa i jego śmierć 14 Józef powrócił do Egiptu razem ze swoimi braćmi i z wszystkimi, którzy mu towarzyszyli w pogrzebie ojca. 15Bracia Józefa po śmierci ojca mówili do siebie: „Z pewnością Józef będzie na nas czyhał i odpłaci nam za całe zło, które mu wyrządziliśmy”. 16Kazali więc donieść Józefowi: „Twój ojciec wydał przed śmiercią takie polecenie: 17«Powiedzcie Józefowi: Proszę cię, wybacz występek i uchybienie twoich braci, gdyż wyrządzili ci zło. Wybacz teraz ten występek sługom Boga twojego ojca»”. Józef rozpłakał się z powodu tego, co usłyszał. 18Rozpłakali się także jego bracia i upadli przed nim, mówiąc: „Jesteśmy twoimi sługami!”. 19Lecz Józef odrzekł im: „Nie bójcie się! Czyż ja jestem na miejscu Boga? 20Choć wy chcieliście wyrządzić mi krzywdę, Bóg jednak wykorzystał to dla dobra: chciał sprawić, aby ocalał ten liczny lud, jak to jest dzisiaj. 21Teraz więc nie bójcie się. Ja będę utrzymywał was i wasze dzieci”. W ten sposób ich pocieszał i serdecznie z nimi rozmawiał. 22 Józef nadal mieszkał w Egipcie wraz z rodziną swojego ojca. Przeżył sto dziesięć lat 23i zobaczył jeszcze prawnuków Efraima. A gdy Makirowi, synowi Manassesa, urodzili się synowie, kładziono ich na kolana Józefa. 24Potem Józef rzekł do swoich braci: „Ja wkrótce umrę. Ale Bóg na pewno was nawiedzi i wyprowadzi z tego kraju do ziemi, którą przysiągł Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi”. 25Józef zobowiązał przysięgą synów Izraelas i powiedział: „Bóg na pewno was nawiedzi, a wtedy zabierzcie stąd moje kości”. 26 Józef umarł, mając sto dziesięć lat. Zabalsamowano go i złożono do sarkofagu w Egipcie.

Ostatnie lata Józefa i jego śmierć. Po raz kolejny powtarza się wyjaśnienie sensu wydarzeń związanych z dramatyczną historią Józefa (ww. 19-20; por. Rdz 45,1-28+). Zgoda pomiędzy braćmi jest znakiem bardzo wymownym. Synowie Abrahama i Izaaka byli podzieleni i nie zamieszkali razem. Także synów Jakuba podzieliła nienawiść do Józefa. Teraz jednak podziały między nimi zniknęły. Przysłużyła się do tego postawa Józefa, ale także nawrócenie się braci. W przyszłości Izraelici z trudem będą próbowali osiągnąć ten idealny stan jedności. Wiele wydarzeń doprowadzi do waśni i podziałów. W ten sposób przekonają się, że chociaż jedność zawsze jest darem Boga, to jednak jej utrzymanie możliwe jest przy wspólnym wysiłku tych, którzy ją tworzą. Gdy Józef czuł zbliżająca się śmierć, myślał już tylko o spełnieniu się obietnic Bożych, podobnie jak jego przodkowie (Rdz 24,1-8; 28,1-4; 47,29-31). Ponieważ dla Izraelitów Egipt był tylko etapem w drodze, a nie celem, Józef nakazał zabrać swoje ciało do Kanaanu – do ziemi obietnic. W przyszłości Izraelici spełnili nakaz Józefa (Wj 13,19). Historia Józefa i innych patriarchów ukazuje istotną prawdę o Bogu, zawartą w Księdze Rodzaju: Bóg ma odwieczny plan zbawienia ludzkości, który musi być zrealizowany. Żadne przeszkody wynikające z ludzkich upadków nie są w stanie tego planu zakłócić lub zniszczyć. Poddanie się ludzi odwiecznym prawom Boga pomaga w realizacji tego planu i prowadzi ich do pełni szczęścia, którego źródłem i celem jest jedynie Bóg.

121

RODZAJU 50,12-26

01_Rdz:01_Rdz

9/3/08

2:07 PM

Page 122

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 123

KSIĘGA WYJŚCIA Wprowadzenie Okoliczności powstania Tytuł Księga Wyjścia (w jęz. gr. Exodos i jęz. łac. Exodus) nawiązuje do centralnego tematu księgi, którym jest wyzwolenie Izraelitów z niewoli egipskiej. Istota tego wydarzenia nie ogranicza się do uwolnienia od ucisku lub poniżenia, ale ujawnia się w wezwaniu do nawiązania właściwej relacji z Bogiem i ludźmi. Wyzwolenie z niewoli jest więc początkiem świadomego i odpowiedzialnego życia w wolności. W jęz. hebrajskim księga ta nazywana jest Szemot od pierwszych jej słów: Oto imiona. Według tradycji powstanie Pięcioksięgu, do którego należy również Księga Wyjścia, łączono z Mojżeszem. Na podstawie współczesnych badań krytyczno-literackich uważa się, że dzieło to jest owocem pracy wielu autorów biblijnych żyjących w różnym czasie. Przypuszcza się, że ostateczna redakcja Księgi Wyjścia mogła nastąpić już w VI w. przed Chr. W Księdze Wyjścia można odnaleźć różne, często coraz bardziej pogłębione, interpretacje jedynego w swoim rodzaju wydarzenia zbawczego, jakim było wyzwolenie Izraelitów z niewoli egipskiej. Dokonało się ono za sprawą Boga i dało początek kształtowaniu się nowego narodu. U podstaw kolejnych refleksji zawartych w księdze leży wspomnienie rzeczywistego wyjścia z Egiptu, które przetrwało w pamięci jednej lub kilku grup wchodzących w skład późniejszego Izraela. Wśród różnych opinii na ten temat dominuje pogląd łączący tę pamięć z epoką panowania w Egipcie XIX dynastii, czyli tzw. Ramessydów (1292-1186 przed Chr.). Opowiadanie o pobycie i wyjściu Hebrajczyków z Egiptu ma wyraźnie egipski koloryt, a wiele elementów zawartych w tekście biblijnym odpowiada historycznym realiom tego okresu, znanym z licznych dokumentów pochodzących z państwa faraonów. Jednym ze stałych punktów odniesienia w dyskusji nad historycznością wyjścia Hebrajczyków z Egiptu jest stela Merneptaha, wykonana z czarnego bazaltu i odkryta w 1895 roku w Tebach. Zawiera ona opis militarnych dokonań tego faraona. We fragmencie poświęconym jego wyprawie przeciwko Libijczykom (1208 r. przed Chr.) wspomina się również o pokonaniu Izraela, który zajmował północny rejon współczesnej Palestyny. Jest to pierwsze pozabiblijne wspomnienie tej nazwy i stanowi argument, na podstawie którego historyczne wyjście z Egiptu sytuuje się co najmniej kilkadziesiąt lat wcześniej. Najczęściej wskazuje się na czas panowania Ramzesa II (1279-1213 przed Chr.). Treść i teologia W różny sposób przedstawia się literacką strukturę Księgi Wyjścia. Mając jednak na uwadze miejsca, w których rozgrywają się kolejne wydarzenia (Egipt, pustynia, Synaj), logiczny wydaje się podział księgi na trzy części. Pierwsza z nich (Wj 1,1 – 15,21) opowiada o tym, jak Bóg wyzwolił Izraelitów z niewoli w Egipcie. Zaczyna się ona od podsumowania historii Jakuba i jego synów przebywających w Egipcie, akcent natomiast położony jest na wypełnienie się pierwszej z obietnic złożonych Abrahamowi (Rdz 12,2). Fakt, że Izraelici stali się licznym narodem, zapowiada realizację kolejnej obietnicy, która dotyczy objęcia przez nich w posiadanie Ziemi Obiecanej. Na przeszkodzie staje jednak faraon, 123

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 124

który ucieleśnia siły przeciwne realizacji Bożego planu. Cudowne ocalenie Mojżesza i jego ucieczka do kraju Madian jest przygotowaniem interwencji Boga (Wj 1 – 2). W dalszej kolejności opisano powołanie Mojżesza (Wj 3,1 – 7,7) i plagi, które mają przekonać faraona do zmiany postawy (Wj 7,8 – 11,10). Ostatnia, dziesiąta plaga umieszczona została w kontekście przepisów kultowych dotyczących przaśnych chlebów, wykupienia pier worodnych i świętowania Paschy (Wj 12,1 – 13,16). Następnie opisano cudowne wyzwolenie (Wj 13,17 – 14,31), którego zwieńczeniem jest hymn uwielbienia na cześć Boga (Wj 15). W drugiej części (Wj 15,22 – 18,27) opowiada się o wędrówce przez pustynię, której celem jest najpierw góra Synaj. Izraelici doświadczają podczas tej drogi zarówno własnych słabości i ograniczeń, jak i opiekuńczej obecności swojego Boga (Wj 15,22 – 17,16). Spotkanie z Jetrem, teściem Mojżesza (Wj 18), jest przygotowaniem do wydarzeń, które będą miały miejsce na Synaju. Ostatnia, trzecia część księgi (Wj 19 – 40) opowiada o wydarzeniach na Synaju. Składają się na nie: objawienie się Boga, zawarcie przymierza i nadanie prawa (Wj 19 – 24), przekazanie instrukcji dotyczących budowy prowizorycznej świątyni – Namiotu Spotkania (Wj 25 – 31) oraz ich wypełnienie i zstąpienie chwały Bożej do przygotowanego sanktuarium (Wj 35 – 40). Pomiędzy otrzymaniem instrukcji a ich wykonaniem wydarzył się epizod ze złotym cielcem (Wj 32 – 34). Było to pierwsze odstępstwo wolnych Izraelitów od swojego Boga i pierwszy akt Bożego miłosierdzia okazany tym, którzy Mu się sprzeniewierzyli. Opis przymierza przypomina schemat traktatów zawieranych w starożytności między królem i wasalem (Wj 19 – 24; por. Wj 6,7). Jego zwieńczeniem ma być budowa świątyni. Kult, który będzie w niej sprawowany, zapewni obustronną wierność i lojalność w relacjach między Bogiem i Izraelem. Wolność narodu wybranego musi znaleźć swoje odzwierciedlenie w przestrzeganiu Dekalogu (Wj 20), praw regulujących stosunki społeczne (Wj 21 – 23) oraz w wiernym wykonywaniu wszystkich instrukcji danych przez Boga (Wj 25 – 31; 35 – 40). Wątkiem przewodnim całej księgi jest temat wyzwolenia Izraelitów z niewolniczej służby na rzecz faraona (Wj 1 – 15) i przygotowanie ich do dobrowolnej służby Bogu (Wj 19 – 40). Pobyt na pustyni (Wj 15,22 – 18,27) przygotowuje do tej zmiany. W tym czasie ujawnia się buntowniczy charakter Izraelitów, którym Bóg wielokrotnie okazuje miłosierdzie i troskę. Drugi temat, szczególnie mocno akcentowany w pierwszej części księgi (Wj 1 – 15), to „poznanie Pana”. Wyzwolenie Izraelitów z Egiptu i sposób, w jaki się to dokonało, ukazało najpierw faraonowi i Egipcjanom, a potem całemu światu, kim jest Pan, Bóg Izraela. Wydarzenie to sprawiło, że Jego imię jest wysławiane na całej ziemi (por. Wj 5,2; 7,5.17; 8,6.18; 9,14.29; 10,2; 11,7; 14,4.18.25). Również Izraelici mają poznać, kim jest ich Bóg (Wj 16,6.12; 33,16) i przekazać to następnym pokoleniom (Wj 29,46; 31,13). Do wyjścia Izraelitów z Egiptu nawiązują również inne księgi Biblii (np. Ps 77; Mdr 11 – 19; Oz 11,1). Już w ST wyjście z Egiptu było odnoszone do różnych etapów historii zbawienia. Prorok Izajasz według tego samego klucza odczytywał powrót Izraelitów z wygnania babilońskiego, uważając je za drugie wyjście (Iz 40 – 55). W tradycji chrześcijańskiej Jezus Chrystus jest tym, który przez swoją Mękę i Zmartwychwstanie przynosi ludzkości ostateczne wyzwolenie. Wierzący w Chrystusa wyzwoleni z grzechu podążają do nowej ziemi obiecanej – królestwa Bożego. Nauka płynąca z Księgi Wyjścia nie traci więc swojej aktualności. Jest nieustannym świadectwem działania Boga, który obdarza ludzi wolnością i wychowuje ich do życia w wolności.

124

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 125

KSIĘGA WYJŚCIA

Losy Izraelitów w Egipcie

Rdz 46,1-27

Pwt 10,22; Dz 7,14

Rdz 50,26 Jdt 5,10; Dz 7,17

Dz 7,18n

Potomkowie Jakuba w Egipcie 1 Oto imiona Izraelitów, którzy przybyli z Jakubem do Egiptu. Ze swoimi rodzinami przywędrowali tam: 2Ruben, Symeon, Lewi i Juda; 3Issachar, Zabulon i Beniamin; 4 Dan, Neftali, Gad i Aser. 5Wszyscy oni byli potomkami Jakuba, w sumie siedemdziesięciua. Józef natomiast przebywał już w Egipcie. 6 Zmarł Józef, podobnie jego bracia; przeminęło całe tamto pokolenie. 7Izraelici zaś rozmnażali się, stawali się liczniejsi, przybywało ich coraz więcej, z dnia na dzień wzrastała ich potęga, aż zaludnili całą ową krainęb.

1

a) siedemdziesięciu – liczba ta zgadza się z Rdz 46,27. W greckim tłumaczeniu ST (LXX) podano w tym miejscu liczbę siedemdziesiąt pięć osób, doliczając potomków Efraima i Manassesa (Dz 7,14). b) krainę – chodzi o ziemię Goszen; żyzny teren we wschodniej części delty Nilu. W późniejszym czasie (XIII w. przed Chr.) zwany też ziemią Ramzes (Rdz 47,11+). c) W Egipcie przymusowe prace wykonywali jedynie niewolnicy.

Odmiana losu Izraelitów 8 W Egipcie nastał nowy król, który nie wiedział, kim był Józef. 9Rzekł on do swojego ludu: „Uważajcie! Lud Izraelitów stał się liczniejszy i potężniejszy od nas. 10Rozważmy, w jaki sposób ograniczyć jego przyrost. W przypadku wojny bowiem mogliby przyłączyć się do naszych wrogów, walczyć przeciwko nam, a nawet opuścić kraj”. 11Ustanowiono więc nad nimi nadzorców robót, aby ich gnębili przymusową pracąc. W ten sposób wzniesiono dla faraona spichlerze, miaPotomkowie Jakuba w Egipcie. Dwa pierwsze rozdziały Księgi Wyjścia zawierają informacje o tym, w jaki sposób Izraelici przebywający w Egipcie stali się niewolnikami. Stanowią również wprowadzenie do głównego tematu, jakim jest wyzwolenie Izraelitów z niewoli. Szczególna rola w przygotowaniu tego dzieła przypada kobietom, które okazują nieposłuszeństwo wobec nakazów faraona. Są to m.in. położne, a także matka i siostra Mojżesza. Istotną rolę odgrywa też Sefora, córka Reuela, którą Mojżesz poślubił, stając się dzięki temu pełnoprawnym członkiem plemienia Madianitów. Zwrócenie uwagi na rolę kobiet w dziele zbawienia zapowiada wydarzenia z NT, w których to właśnie kobiety, na czele z Matką Jezusa, stanowić będą najwierniejsze towarzyszki w ziemskiej misji Zbawiciela i jako pierwsze spotkają Zmartwychwstałego (np. Mt 28,9n). Księga Wyjścia zaczyna się podsumowaniem historii przybycia Jakuba-Izraela do Egiptu oraz informacją, że całe jego pokolenie wymarło. Na horyzoncie dziejów pojawiło się nowe pokolenie. Niezwykłe rozmnożenie Izraelitów, opisane w w. 7, jest spełnieniem pierwszej obietnicy Boga złożonej Abrahamowi: że stanie się ojcem wielkiego narodu (Rdz 12,2), i zapowiada bliską już realizację kolejnej – wprowadzenia do Ziemi Obiecanej (Rdz 12,1). W podobny sposób ewangeliści Mateusz i Łukasz, rozpoczynając swoje dzieła od podania genealogii Jezusa, wskazują, że w Nim spełniły się obietnice mesjańskie i nadszedł czas wybawienia z niewoli grzechu oraz objawienia się królestwa Bożego. Odmiana losu Izraelitów. Czasy panowania nowego faraona przynoszą zmianę stosunku Egipcjan do Izraelitów. Ogromna liczba niewolników budzi obawy faraona, który postanawia przeciwdziałać dalszej eksplozji demograficznej. Jego plan przeciwko Izraelowi jest jednak próbą przeciwstawienia się planom Boga. Podobny motyw pojawia się na początku Ewangelii o Jezusie. Herod, w obawie o swój tron, gotów jest poświęcić niewinne życie dzieci, byle tylko nie dopuścić do spełnienia się proroctwa i realizacji Bożego planu (Mt 2,3.16).

125

WYJŚCIA 1,1-11

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) wyrobu cegieł – cegły były budulcem, który zastąpił kamienie. Powstawały one w wyniku suszenia odpowiednio ukształtowanej gliny na słońcu. Technologia wypalania cegieł pojawiała się pod koniec czwartego tysiąclecia przed Chr. i początkowo była procesem bardzo kosztownym. b) Szifra – imię to znaczy ‘upiększać’.

Page 126

sta Pitom i Ramzes. 12Im bardziej ich uciskano, tym stawali się liczniejsi, co wzbudzało jeszcze większą zawiść. 13Jarzmo Egiptu bardzo ciążyło Izraelitom. 14Ich życie stało się nie do zniesienia. Przemocą zmuszano ich do wyrobu cegieła i do uprawy pól, a przy okazji jakiejkolwiek pracy znęcano się nad nimi.

Pwt 26,6

c) Pua – imię to znaczy ‘głośno płakać’. d) obserwować uważnie – w oryginale jest zwrot patrzeć na kamienie. Chodzi zapewne o rodzaj podwyższenia, na którym rodzące mogły klękać, aby zrobić więcej miejsca dla przychodzącego na świat dziecka. e) były bogobojne – zob. Słownik (Bojaźń Boża). f) Nil – w oryginale jest określenie rzeka lub kanał. Może więc tu być mowa także o dopływie Nilu. Zob. Rdz 41,1+.

Położne izraelskie Król Egiptu wezwał do siebie hebrajskies położne, Szifręb i Puęc, i rzekł: 16„Gdy kobiety hebrajskie będą rodziły, wy macie obserwować uważnied: jeśli będzie się rodził chłopiec, sprawicie, żeby umarł, jeżeli zaś dziewczynka, może żyć”. 17Położne jednak były bogobojnee i nie wypełniały rozkazu króla Egiptu, lecz zostawiały chłopców przy życiu. 18Ponownie więc przywołał je król Egiptu do siebie i zapytał: „Dlaczego tak postępujecie i pozwalacie przeżyć chłopcom?”. 19Położne wyjaśniły faraonowi: „Hebrajskie kobiety różnią się od Egipcjanek, są bardziej żywotne. Zanim więc położna zdąży przybyć, jest już zwykle po porodzie”. 20Bóg błogosławiłs położnym, a lud mnożył się i rosła jego potęga. 21To właśnie dzięki bojaźnis Bożej obie stały się matkami rodów. 22W końcu faraon rozkazał wszystkim swoim poddanym: „Każdy nowo narodzony chłopiec ma być wrzucony do Niluf, a każda dziewczynka ma pozostać przy życiu”. 15

Mdr 11,6n

Dzieciństwo i młodość Mojżesza Narodziny Mojżesza 1 Pewien człowiek z rodu Lewiego pojął za żonę kobietę, również z rodu Lewiego. 2Kobieta ta poczęła i urodziła syna, a że wydał się jej prześliczny, trzymała go w ukryciu przez trzy miesiące. 3Nie mogła jednak dłużej go ukrywać, wzięła więc koszyk z papirusowej trzciny, nasączyła go żywicą i smołą, włożyła do niego dziecko i umieściła w sitowiu nad brzegiem Nilu. 4Siostra chłopca, ciekawa dalszych jego losów, obserwowała wszystko z daleka.

2

Położne izraelskie. Szczegółowy plan faraona opiera się na rozkazie, wydanym położnym, aby zabijały chłopców. Położne są w księdze reprezentowane przez Szifrę i Puę. Obie kobiety odmawiają posłuszeństwa ze względu na bojaźń Bożą. Nieposłuszeństwo położnych zmusza faraona do zaangażowania wszystkich Egipcjan w realizację jego zamiarów. Mimo dysproporcji sił, zwyciężają ci, którzy współpracują z Bogiem. Właściwym komentarzem do tego wydarzenia mogą być słowa Apostoła Piotra: bardziej trzeba słuchać Boga niż ludzi (Dz 5,29). Narodziny Mojżesza. W historii wyjścia Izraelitów z Egiptu tylko trzy osoby odgrywają ważną rolę: Mojżesz, reprezentujący Boga, faraon, który jest przeciwnikiem Bożego planu zbawienia, oraz brat Mojżesza – Aaron. Mojżesz jest postacią dominującą w tych wydarzeniach i tylko jemu autor biblijny poświęca szczególną uwagę, interesując się jego życiem sprzed powołania go przez Boga. Dzieciństwo i młodość Mojżesza, podobnie jak Ewangelia dzieciństwa Jezusa (Mt 1 – 2; Łk 1,26 – 2,52), pokazują, że Bóg, o którym nie wspomina się tu wprost, przygotowuje swojego wybranego do przyszłej misji i dyskretnie czuwa nad jego losem. Opowiadanie o narodzinach Mojżesza i jego niezwykłym ocaleniu jest konkretnym przykładem, ilustrującym nieposłuszeństwo kobiet wobec dekretu wydanego przez faraona. Paradoksem jest fakt, że do izraelskich kobiet świadomie dołącza córka faraona, która adoptuje hebrajskiego chłopca i zabiera go do pałacu. Miejsce, z którego wyszedł

WYJŚCIA 1,12 — 2,4

126

Dz 7,20n; Hbr 11,23

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 127

5

Dz 7,21

Hbr 11,24-27

Dz 7,35

Dz 7,29

W tym czasie córka faraona przybyła nad Nil, aby się wykąpać, a jej służące przechadzały się nad brzegiem rzeki. Nagle zobaczyła koszyk wśród sitowia, kazała więc służącej, aby go przyniosła. 6Uchyliła wieko i zobaczyła chłopczyka. Wzruszyła się, bo był zapłakany, i rzekła: „Pewnie jest to hebrajskies dziecko”. 7Wówczas jego siostra powiedziała do córki faraona: „Jeśli zechcesz, przyprowadzę niańkę spośród kobiet hebrajskich, aby wykarmiła je dla ciebie”. 8„Zrób tak!” – odparła córka faraona. Dziewczyna pobiegła i zawołała matkę chłopczyka. 9Córka faraona rzekła do niej: „Zaopiekuj się tym dzieckiem i wykarm je dla mnie. Zapłacę ci za to”. Kobieta wzięła niemowlę i karmiła je. 10Gdy chłopiec podrósł, przyprowadziła go do córki faraona, a ona uznała go za swojego syna. Dała mu na imię Mojżesza, rzekła bowiem: „Wyciągnęłam go z wody”.

a) Mojżesz – imię Mojżesz (hebr. Mosze) wywodzi się z jęz. egipskiego i oznacza: ‘począć się’, ‘narodzić’. Autor Księgi Wyjścia doszukuje się jednak hebrajskiego pochodzenia imienia (córka faraona raczej nie mówiła po hebrajsku), nawiązując do czasownika mašah – ‘wydobyć’, ‘uratować’. Rabini tłumaczyli imię Mojżesza jako ‘wydobywający’, ponieważ on z woli Boga wydobył Izraela z ucisku. b) Madian – kraina położona na wschodnim wybrzeżu zatoki Akaba, oddzielającej półwysep Synaj od Półwyspu Arabskiego. Zob. Lb 22,4+.

Mojżesz zabija Egipcjanina Minęło wiele lat. Mojżesz dorósł, wybrał się do swoich braci i ujrzał ich udrękę. Zobaczył też, jak Egipcjanin znęcał się nad Hebrajczykiems, jego rodakiem. 12Rozejrzał się wokół, a gdy się upewnił, że nikt ich nie widzi, zabił Egipcjanina i zagrzebał w piasku. 13Następnego dnia szedł i natknął się na dwóch Hebrajczyków, którzy się kłócili. Zapytał tego, który atakował: „Dlaczego bijesz swojego bratas?”. 14On odrzekł: „Kto cię ustanowił naszym przywódcą albo rozjemcą? A może chcesz mnie zabić, jak tamtego Egipcjanina?”. Mojżesz przeraził się i pomyślał: „Sprawa się wydała”. 15Istotnie, wieść dotarła do faraona i usiłował on zgładzić Mojżesza. 11

Mojżesz u Madianitów Mojżesz musiał uciekać przed faraonem, zamieszkał więc w krainie Madianb. Siedział właśnie w pobliżu studni, 16gdy przyszło siedem córek madianickiego kapłana, aby zaczerpnąć wody, napełnić nią koryta i napoić trzodę swojego ojca. 17 Nadeszli jednak inni pasterze i przepędzili je. Wówczas Mojżesz stanął w ich obronie i napoił ich trzody. 18Gdy one rozkaz zabijania, staje się teraz miejscem ocalenia, a Mojżesz, karmiony przez prawdziwą matkę, nie traci kontaktu ze swoim narodem. Wiklinowy koszyk, w którym umieszczono małego Mojżesza, po hebrajsku nazywa się tak samo jak arka, w której schronił się Noe. Autor biblijny wyraźnie łączy więc oba ocalenia, wskazując na kontynuację Bożego planu zbawienia. Ocalenie Jezusa przed Herodem również dokona się w Egipcie, gdzie udadzą się Jego rodzice na wieść o planach okrutnego króla (Mt 2,13nn). Mojżesz zabija Egipcjanina. Mojżesz nie wyrzekł się swojego pochodzenia, mimo że większość życia spędził wśród Egipcjan. Gdy był świadkiem ucisku, jaki cierpieli jego rodacy ze strony Egipcjan, próbował inter weniować. Zakończyło się to jednak niepowodzeniem, które może oznaczać, że metoda obrana przez Mojżesza nie była zgodna z Bożymi planami. Dokonując morderstwa, Mojżesz stał się dla Egipcjan przestępcą odpowiedzialnym za śmierć jednego z nadzorców. Dla swoich rodaków był obcym, który przypisuje sobie autorytet przywódcy i rozjemcy. Opis tych wydarzeń służy do postawienia pytania o to, kim właściwie jest Mojżesz (np. Mt 21,23). Należy go uważać za samozwańczego przywódcę, czy też działa on pod wpływem Bożego nakazu? Odpowiedź na to pytanie stanie się głównym motywem dalszej części księgi.

127

WYJŚCIA 2,5-18

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 128

a) Reuel – tylko w tym miejscu przyszły teść Mojżesza nosi to imię. Według Wj 3,1; 4,18; 18,1 nazywał się Jetro. Ale według Lb 10,29+ miał na imię Chobab i był synem Reuela Madianity. W Sdz 1,16; 4,11 jest natomiast mowa o tym, że Chobab był Kenitą. Różnice wynikają zapewne z odmiennych przekazów. Inne wyjaśnienie różnego brzmienia imion Madianity zakłada, że hebr. termin oznaczający teścia, mógł również oznaczać ojca lub dziadka. Niektórzy uważają też, że Reuel to nie imię, lecz specjalny tytuł.

wróciły do swojego ojca, Reuelaa, zapytał je: „Dlaczego dzisiaj przyszłyście tak szybko?”. 19One odrzekły: „Jakiś Egipcjanin obronił nas przed pasterzami, a nawet wyręczył nas w czerpaniu wody i napoił trzody”. 20Wtedy je zapytał: „A gdzie on jest? Zostawiłyście go samego? Zaproście go na posiłek!”. 21 Mojżesz zgodził się zamieszkać u tego człowieka, a on dał mu za żonę swoją córkę, Seforę. 22Urodziła ona syna, któremu nadał imię Gerszom, gdyż rzekł: „Byłem wygnańcem w obcej krainie”.

b) W oryginale zdanie wydaje się niedokończone. W innych tłumaczeniach zamiast zrozumiał jest: poznał ich.

Powołanie Mojżesza

c) Jetro – zob. Wj 2,18+. d) Madianici – zob. Lb 22,4+. e) Horeb – inna nazwa góry Synaj. Oryginalnie obie nazwy mogły pochodzić z dwóch różnych tradycji, opowiadających o tym samym wydarzeniu. Pierwsza z nich dominuje w Wj 1 – 15, druga w pozostałej części księgi. f) Trzykrotne powtórzenie słowa „Bóg” i odniesienie go do praojców Izraela ma podkreślać fakt, że Bóg każdemu z nich objawił się osobno i za każdym razem w sposób wyjątkowy i właściwy tylko dla danego spotkania.

Lament Izraelitów 23 Mijały lata. Umarł król Egiptu, a Izraelici wciąż cierpieli ucisk i krzyczeli z bólu. Ich lament spowodowany uciskiem wzniósł się do Boga. 24Usłyszał Bóg ich skargę i wspomniał na przymierzes z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem. 25Spojrzał Bóg na Izraelitów i zrozumiał…b. Objawienie się Boga w płonącym krzewie 1 Mojżesz wypasał właśnie trzodę swojego teścia Jetrac, który był kapłanem Madianitówd. Przeprowadził stado przez pustynię i zmierzał ku górze Boga, zwanej Horebe. 2 Nagle aniołs PANAs pojawił się przed nim w płomieniu buchającym z krzewu. Mojżesz widział, jak ogień płonął wśród cierni, lecz ich nie spalał. 3Pomyślał więc: „Podejdę bliżej i zobaczę to niezwykłe zjawisko. Dlaczego krzew nie obraca się w popiół?”. 4Gdy PAN zobaczył, że zaciekawiony Mojżesz podchodzi, zawołał do niego z krzewu: „Mojżeszu, Mojżeszu!”. On odrzekł: „Jestem!”. 5„Nie podchodź tu! Zdejmij sandały z nóg, gdyż miejsce, na którym stoisz, jest ziemią świętą”. 6I dodał: „Ja jestem Bogiem twojego ojca, Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba”f. Mojżesz zakrył twarz, gdyż lękał się patrzeć na Boga.

Pwt 26,7

3

Lament Izraelitów. Śmierć kolejnego faraona nie zmieniła położenia Izraelitów. Ich wołanie do Boga, który do tej pory wydawał się milczeć, zostaje jednak wysłuchane. Oznacza to, że wkrótce nastąpi inter wencja Boga. Nie wynika ona jedynie ze współczucia, ale opiera się na relacji, która od dawna łączyła Go z przodkami Izraela. Bóg chce nie tylko uwolnić Izraelitów z niewoli, ale także odnowić relację z potomkami patriarchów. Objawienie się Boga w płonącym krzewie. Mojżesz zadomowił się wśród Madianitów, którzy byli potomkami Abrahama i Ketury (Rdz 25,1.4) i zamieszkiwali krainę Madian, położoną na wschodnim wybrzeżu Zatoki Akaba, oddzielającej Półwysep Synajski od Półwyspu Arabskiego. Bóg miał jednak wobec niego inne plany. Najpierw przyciągnął uwagę Mojżesza przez niezwykłe zjawisko, a następnie wezwał go, aby uszanował Jego świętość. Cudowne wydarzenie z krzewem oznacza, że Bóg postanowił odpowiedzieć na lament swojego ludu, który w Egipcie cier piał ucisk i upokorzenie (Łk 1,51-55.68-79). Objawienie się Boga Mojżeszowi jest znakiem tego, że Bóg przygotowuje go do misji pośrednika. Zadaniem Mojżesza będzie przekazanie ludziom woli Boga i dbanie o to, aby była przez nich wypełniona. W historii ludzkości było wielu pośredników, którym Bóg zlecił zadanie przekazywania Jego woli. W sensie najwłaściwszym i najpełniejszym takim pośrednikiem był i jest Jezus Chrystus, który jako Syn Boży w sposób doskonały objawił wolę Ojca i doskonale ją wypełnił (np. Mt 11,27; J 5,36-47; 10,30; 1Tm 2,5; Hbr 9,15).

WYJŚCIA 2,19 — 3,6

Wj 18,3

128

Dz 7,30-35

Joz 5,15

Mk 12,26; Dz 3,13

02_Wj:02_Wj

Pwt 7,1

J 17,6.26 Iz 42,8; J 8,24.28.58

Pwt 7,1

9/3/08

2:08 PM

Page 129

Bóg powierza Mojżeszowi misję 7 PANs rzekł: „Przyjrzałem się niedoli mojego ludu w Egipcie, usłyszałem jego krzyk pod biczem nadzorców, znam więc ogrom jego cierpień. 8Zstąpiłem, by wyzwolić go spod władzy Egiptu i wyprowadzić z tego kraju do ziemi wspaniałej i przestronnej, do krainy płynącej mlekiem i miodem, którą zamieszkują Kananejczycys, Chetycis, Amorycis, Peryzzycis, Chiwwicis i Jebusycis. 9Lament Izraelitów dotarł do Mnie. Ujrzałem ucisk, jakim dręczą ich Egipcjanie. 10Posyłam cię więc teraz do faraona. Idź i wyprowadź z Egiptu Izraelitów, mój lud”. 11„Kimże ja jestem – odrzekł Mojżesz Bogu – żebym miał stawać przed faraonem albo wyprowadzać Izraelitów z Egiptu?”. 12Bóg odparł: „Jestem z tobą! A oto znak, że to właśnie Ja ciebie posłałem: skoro tylko wyprowadzisz lud z Egiptu, będziecie służyća Bogu na tej górze”.

a) będziecie służyć – Izraelici zostaną wyzwoleni z przymusowej służby faraonowi, aby mogli się oddać dobrowolnej i radosnej służbie Bogu. b) Bóg Abrahama… Jakuba – zob. Wj 3,6+.

Bóg objawia swoje imię 13 Mojżesz powiedział: „Przypuśćmy, że pójdę do Izraelitów i oznajmię im: Bóg waszych ojców posyła mnie do was. Jeśli jednak spytają mnie: «Jak On się nazywa?», co im odpowiem?”. 14Bóg odrzekł: „Jestem tym, kim jestem. Tak masz powiedzieć Izraelitom: «Jestem» posyła mnie do was”. 15Następnie Bóg powiedział: „To właśnie oświadczysz Izraelitom: PANs, Bóg waszych ojców, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka, Bóg Jakubab posyła mnie do was. To jest moje imięs i takim ma pozostać w pamięci wszystkich pokoleń. 16Idź, zwołaj starszyznęs Izraelas i ogłoś jej: «Ukazał mi się PAN, Bóg waszych ojców, Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, i przemówił: Na własne oczy widziałem krzywdę, jaka dzieje się wam w Egipcie 17Postanowiłem wyprowadzić was z niewoli egipskiej do ziemi Kananejczykóws, Chetytóws, Amorytóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws, do krainy płynącej mlekiem i miodem». 18 Oni cię usłuchają. Wówczas razem ze starszyzną Izraela udasz się do króla Egiptu, aby mu oznajmić: «Wzywa nas PAN, Bóg Hebrajczykóws. Musimy więc odbyć trzydniową wędrówkę w głąb pustyni, aby złożyć ofiarę PANU, naszemu Bóg powierza Mojżeszowi misję. Relacja o powołaniu Mojżesza ma cechy charakterystyczne dla wielu innych powołań znanych z Biblii (np. powołanie Gedeona, Jeremiasza, Saula, Maryi). Charakterystycznym elementem, występującym w opisach powołań, są różnego rodzaju wątpliwości wyrażane przez powołanego, na które Bóg odpowiada, zapewniając jednocześnie o swojej obecności oraz wsparciu podczas wypełniania powierzonej misji. Mojżesz aż ośmiokrotnie wyraża swoje wątpliwości. Na każdą z nich Bóg udziela odpowiedzi (Wj 3,11.13; 4,1.10.13; 5,22-23; 6,12.30). Intensywność dialogu pomiędzy Bogiem i Mojżeszem świadczy o tym, że mamy do czynienia z najważniejszym powołaniem w ST. Zadanie powierzone Mojżeszowi wynika z dawnych związków Boga z patriarchami (przodkami Mojżesza) i wiąże się z obietnicą otrzymania przez Izraelitów ziemi na własność. Bóg wzywa Mojżesza do ufności i wyzbycia się lęku powodowanego własną ułomnością i brakiem sił. Bóg sam zadba o pomyślny przebieg misji. Człowiek powołany i posłany przez Boga powinien więc przede wszystkim wykazać się wiarą w moc i obecność Boga. Bóg objawia swoje imię. Mojżesz chce poznać imię Boga, który go posyła. Wynika to być może z faktu, że dla starożytnych znajomość czyjegoś imienia oznaczała poznanie tożsamości i istoty tej osoby. Bóg, objawiając swoje imię, chce więc odsłonić jakąś część swojej istoty, aby Mojżesz i Izraelici nawiązali z Nim osobowy kontakt. W swojej odpowiedzi

129

WYJŚCIA 3,7-18

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) trądem – choroba, o której mowa, tradycyjnie identyfikowana jest z trądem (Kpł 13,9nn; Lb 5,2+; 12,10+), tutaj chodzi jednak raczej o jakiś rodzaj owrzodzenia skóry.

Page 130

Bogu». 19Wiem, że król Egiptu nie pozwoli wam odejść, jeżeli nie będzie zmuszony siłą. 20Dlatego wyciągnę rękę i zniszczę Egipt moimi cudami, które tam uczynię, aż w końcu was wypuści. 21Wzbudzę także u Egipcjan taką przychylność do tego ludu, że nie odejdzie z pustymi rękami. 22Każda kobieta poprosi swoją sąsiadkę i kobietę, z którą dzieli mieszkanie, o srebrne i złote naczynia oraz o szaty, by ubrać w nie swoich synów i swoje córki. W ten sposób ograbicie Egipt”. Wątpliwości Mojżesza i znaki potwierdzające jego misję 1 Mojżesz odparł: „Przecież mi nie uwierzą i nie usłuchają mnie. Powiedzą raczej: «PANs wcale ci się nie ukazał»”. 2PAN go zapytał: „Co trzymasz w dłoni?”. Odpowiedział: „Laskę”. 3Polecił więc: „Rzuć ją na ziemię”. Gdy tylko laska upadła na ziemię, zamieniła się w węża. Wtedy Mojżesz uciekł przerażony. 4PAN rzekł do Mojżesza: „Wyciągnij rękę i chwyć go za ogon”. Gdy Mojżesz wyciągnął rękę i chwycił węża, ten w jego dłoni zamienił się w laskę. 5„To po to, aby uwierzyli, że ukazał ci się PAN, Bóg ich ojców, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba”. 6Następnie PAN dodał: „Połóż dłoń na piersi pod ubraniem”. Mojżesz włożył dłoń pod ubranie, a gdy ją wyciągnął, była pokryta trądema białym jak śnieg. 7Bóg rzekł: „Włóż ponownie rękę pod ubranie”. Włożył znowu rękę pod ubranie. A gdy ją wyjął, nie różniła się od reszty ciała. 8„Jeśli ci nie uwierzą i nie przekona ich pierwszy znak, to uwierzą pod wpływem drugiego znaku. 9A jeżeli nie uwierzą obu tym znakom i nie usłuchają cię, wówczas zaczerpnij wody z Nilu i wylej na ziemię, a woda wzięta z Nilu stanie się na ziemi krwiąs”.

Wj 11,2n; Wj 12,35n

4

Misja Aarona 10 Mojżesz rzekł do PANAs: „Zważ, Panie, że nie jestem dobrym mówcą. Nie byłem nim zresztą nigdy, nawet od czasu, Bóg zasadniczo powtarza zapewnienie o swojej obecności. Mojżesz usłyszał już: Jestem z tobą (w. 12), a teraz dowiaduje się, że właśnie w nieustannej Bożej obecności objawia się Jego najgłębsza istota. Zarówno Izraelici, jak i Egipcjanie mogą poznać Boga tylko przez doświadczenie Jego mocy i chwały (Wj 10,2; 14,18), które dla pierwszych oznacza zbawienie, a dla drugich karę. Imię, które słyszy Mojżesz, podkreśla również nieuchwytność Boga, który pozostaje zawsze ponad wszelkim ludzkim pragnieniem zdefiniowania Go i dominacji nad Nim. Izraelici poznają Boga, kiedy kroczą w Jego obecności, pełnią Jego wolę i oczekują Jego zbawienia. Pełna realizacja zbawczej obecności Boga nastąpi w momencie przyjścia na ziemię Jezusa, Syna Bożego, który zgodnie z zapowiedzią proroka Izajasza otrzyma tytuł Emmanuel, tzn. ‘Bóg jest z nami’ (Iz 7,14; por. Mt 1,23+). Imię Jezusa Chrystusa pozwoli doświadczyć wszystkim ludom ziemi, że Bóg jest z nimi dla ich zbawienia (Mt 1,21+; Łk 24,47; Dz 4,12; Rz 10,9-13). Wątpliwości Mojżesza i znaki potwierdzające jego misję. Dialog między Bogiem i Mojżeszem pokazuje, że Mojżesz z trudem przekonuje się do powierzonej mu misji i szuka zabezpieczeń. Cierpliwość Boga jest wyrazem Jego pedagogii wobec Mojżesza. Bóg przyjmuje ograniczenia i obawy człowieka, którego wybrał i z łagodnością uczy go zaufania. Niezwykłe znaki mają pomóc Mojżeszowi nabrać pewności, że to, czego doświadcza, jest prawdą. Znaki są więc środkiem do umocnienia wiary. W momencie objawienia się Jezusa Chrystusa, który jest najbardziej czytelnym „znakiem” Boga, inne znaki stracą pierwszoplanowe znaczenie (np. Mt 12,39; Mk 8,11; Łk 11,16; J 4,48; 14,6). Misja Aarona. Po raz kolejny Mojżesz próbuje wymówić się od powierzonej mu misji. Niewykluczone, że miał jakąś wadę wymowy lub nie umiał się dobrze wysłowić. Problem ten jest okazją do wprowadzenia na scenę wydarzeń Aarona,

WYJŚCIA 3,19 — 4,10

130

Wj 7,8-12

Jr 1,6-10

02_Wj:02_Wj

Pwt 18,18; Mt 10,19-20 Iz 6,8

Wj 7,1-2

Wj 7,9

9/3/08

2:08 PM

Page 131

gdy Ty przemówiłeś do swojego sługi. Mam ociężałe wargi i niewprawny język”. 11PAN mu odpowiedział: „Kto daje człowiekowi usta? Kto czyni go niemym, głuchym, widzącym lub niewidomym? Czyż nie ja, PAN? 12Teraz więc idź, Ja będę przy twoich ustach i pouczę cię, co masz mówić”. 13Mojżesz nalegał: „Proszę Cię, Panie, poślij kogoś bardziej odpowiedniego”. 14PAN rozgniewałs się na Mojżesza: „Czyżbyś miał na myśli twojego brata Aarona, lewitęs? Wiem, że on potrafi płynnie przemawiać. Wyruszył właśnie na spotkanie z tobą i ucieszy się na twój widok. 15Przemów do niego i przekaż mu te słowa. A Ja będę przy ustach twoich i jego i pouczę was, co macie czynić. 16On będzie mówił za ciebie do ludu. Stanie się dla ciebie jakby ustami, a ty staniesz się dla niego jakby Bogiem. 17Zabierz ze sobą tę laskę, gdyż przy jej pomocy masz uczynić znaki”.

a) Jetro – zob. Wj 2,18+. b) Madian – zob. Wj 2,15+. c) synów – dotąd była mowa o jednym synu (Wj 2,22). Zob. Wj 18,2-6. d) sprawię, że on zatnie się w uporze – dosłowne odczytanie tego zwrotu sugeruje, że faraon był ubezwłasnowolniony przez Boga. W zamyśle autora biblijnego zwrot ten służy jednak przede wszystkim do ukazania wszechmocy Boga, któremu nic i nikt nie może się sprzeciwić. W tekście tym nie należy się więc doszukiwać odpowiedzi na pytanie: Jak pogodzić wolną wolę człowieka z działaniem Boga? Wypowiedzi faraona zawarte np. w Wj 5,2. 4.9.17 pokazują, że faraon celowo trwa w uporze i świadomie podejmuje decyzje. Bóg wiedział, że faraon tak postąpi (np. Wj 7,13). Wykorzystuje więc jego upór do spełnienia swoich zamiarów wobec Izraelitów i do tego, by wszyscy ludzie poznali, kim jest PAN.

Powrót Mojżesza do Egiptu

Mt 2,20

Wj 12,29

Mojżesz wyrusza w drogę 18 Mojżesz wrócił do swojego teścia Jetraa i rzekł do niego: „Chciałbym udać się z powrotem do moich braci do Egiptu, aby zobaczyć, czy jeszcze żyją”. Jetro mu odpowiedział: „Idź w pokojus”. 19Wówczas PANs oznajmił Mojżeszowi w Madianb: „Wracaj do Egiptu, bo umarli wszyscy, którzy czyhali na twoje życie”. 20Mojżesz posadził na ośle swoją żonę i synówc i razem z nimi wyruszył do ziemi egipskiej. W dłoni trzymał laskę Boga. 21PAN rzekł do Mojżesza: „Gdy wrócisz do Egiptu, pamiętaj o wszystkich cudownych znakach, które tobie powierzyłem. Masz je wykonać przed faraonem. Ja jednak sprawię, że on zatnie się w uporzed i nie wypuści ludu. 22Oto, co powiesz faraonowi: «To mówi PAN: Izraels jest moim synem pierworodnyms, 23dlatego nakazuję ci – wypuść mojego syna, aby mi służył! Jeśli będziesz się opierał, Ja zabiję twojego pierworodnego syna»”. który ma przekazywać słuchaczom słowa swojego młodszego brata. Czynność tę w przyszłości będą kontynuować następcy Aarona – lewici, głoszący ludowi prawo Boże przekazane przez Mojżesza, tzw. prawo Mojżeszowe. Wzmianka o problemach Mojżesza świadczy o tym, że Bóg nie powołuje ludzi doskonałych. Wady i ułomności nie stanowią dla Niego przeszkody w powierzeniu jakiemuś człowiekowi misji. O wiele ważniejsze jest, aby powołany okazał zaufanie i posłuszeństwo. Cnoty te umożliwiają skuteczną realizację Bożego planu zbawienia. Mojżesz zabiera ze sobą tzw. laskę Boga (Wj 4,20), gdyż posłuży ona do sprowadzania plag na Egipt (Wj 7,20; 9,23; 10,13). Mojżesz wyrusza w drogę. Po wielu wątpliwościach Mojżesz decyduje się wypełnić powierzone mu zadanie. Przed wyruszeniem do Egiptu otrzymuje od Boga dodatkowe wskazania, istotne dla dalszego rozwoju wypadków. Najważniejsza jest jednak deklaracja Boga: Izrael jest moim synem pierworodnym (w. 22). Jest ona wyrazem szczególnego stosunku Boga do tego narodu i pozwala sądzić, że plany związane z wyzwoleniem Izraela są tylko początkiem tego, co Bóg chce uczynić dla tego narodu i wszystkich ludów ziemi. W czasach NT misja zbawienia będzie realizowana w podobny sposób. Jezus rozpocznie ją od ratowania najpierw tych, którzy poginęli z narodu izraelskiego (Mt 10,6), ale ostatecznie pośle swoich uczniów aż na krańce świata (Mt 28,19; Mk 16,15). W historii Mojżesza, który musiał uciekać przed zemstą władcy, obecna jest zapowiedź historii Jezusa, który wraz z rodzicami będzie uciekał przed okrucieństwem Heroda (Mt 2,13n). Jezus, podobnie jak Mojżesz, wrócił jednak w odpowiednim czasie do miejsca, w którym miała się wypełnić Jego zbawcza misja (Mt 2,19-23).

131

WYJŚCIA 4,11-23

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) Wymowa sceny oraz formuła użyta przez Seforę nie są do końca jasne. Obrzezanie było praktykowane przez liczne ludy Wschodu, z wyjątkiem Babilończyków, Asyryjczyków i Filistynów. W Izraelu nabrało ono znaczenia religijnego – jako znak przymierza z Bogiem (Rdz 17,9-14; zob. Rz 2,25+). b) przywitał go pocałunkiem – w ST był to gest stosowany wśród krewnych. W NT pocałunkiem witali się chrześcijanie. c) moje święto – wzmianka o oddawaniu czci Bogu na pustyni pojawia się wielokrotnie (Wj 3,18; 7,16.26; 8,4.16.23; 9,1.13; 10.3.24). O święcie mówi się tylko tu i chodzi prawdopodobnie o Paschę (Wj 12,1nn; zob. Słownik).

Page 132

Obrzezanie syna Mojżesza 24 Gdy w czasie drogi zatrzymali się na nocleg, PANs zastąpił drogę Mojżeszowi i chciał go pozbawić życia. 25Wtedy Sefora kamiennym nożem odcięła napletek swojego syna, dotknęła nim nóg Mojżesza i rzekła: „Jesteś dla mnie oblubieńcem krwis!”. 26Wówczas Bóg pozostawił go przy życiu. Sefora powiedziała wtedy: „oblubieniec krwi”, ze względu na obrzezaniea. Spotkanie z Aaronem, starszyzną i ludem PANs rzekł do Aarona: „Wyjdź naprzeciwko Mojżesza na pustynię”. Wyruszył więc, a gdy go spotkał u stóp góry Boga, przywitał go pocałunkiemb. 28Mojżesz powtórzył Aaronowi wszystkie słowa PANA, który go posłał, i opowiedział o wszystkich znakach, które polecił mu uczynić. 29Następnie Mojżesz i Aaron zwołali całą starszyznęs Izraelas. 30Wówczas Aaron ogłosił to wszystko, co PAN powiedział do Mojżesza, a on przed ludem uczynił znaki. 31Lud, widząc je, uwierzył. I gdy Izraelici usłyszeli, że PAN przybywa im na pomoc i widzi ich niedolę, padli na twarz w uwielbieniu.

Rdz 32,25-33

27

Mojżesz i Aaron przed faraonem 1 Następnie Mojżesz i Aaron przybyli do faraona i oznajmili mu: „To mówi PANs, Bóg Izraelas: «Wypuść mój lud, aby obchodził moje świętoc na pustyni»”. 2Faraon odparł: „Któż to taki ów PAN, abym miał Go posłuchać i wypuścić Izraela? Nie znam żadnego PANA i nie wypuszczę Izraela!”. 3 Oni odpowiedzieli: „Ukazał się nam Bóg Hebrajczykóws. Musimy więc odbyć trzydniową wędrówkę w głąb pustyni, aby złożyć ofiarę PANU, naszemu Bogu. W przeciwnym razie ześle na nas zarazę lub wojnę”. 4Król Egiptu zapytał:

Wj 14,31

5

Obrzezanie syna Mojżesza. Opis nocnego ataku Boga jest jednym z najbardziej tajemniczych fragmentów ST. Z oryginalnego tekstu nie wynika jednoznacznie, czy zagrożony był Mojżesz, czy jego syn. Dotychczasowe wydarzenia pozwalają jednak sądzić, że chodzi o Mojżesza. Bóg, który zagroził faraonowi uśmierceniem jego pier worodnego syna, jest teraz gotowy zabić Mojżesza, którego od śmierci ratuje obrzezanie syna. Obrzezanie stanowiło podstawowy znak przynależności do ludu Bożego (Rdz 17). Przez obrzezanie syn Mojżesza staje się zdolny do uczestnictwa w paschalnym wyjściu z Egiptu (Wj 12,40-51), a sam Mojżesz staje się „oblubieńcem krwi”, czyli oblubieńcem nabytym przez krew obrzezania. Ponieważ mamy tu do czynienia z jednym z najstarszych tekstów biblijnych opowiadających o obrzezaniu, nie można wykluczyć, że autor biblijny chciał podać wyjaśnienie, dlaczego w Izraelu, w odróżnieniu od innych narodów z tego regionu, praktykuje się obrzezanie dzieci, a nie młodzieńców przygotowujących się do małżeństwa. Obrzezanie zostało bowiem ukazane jako gest ratujący od śmierci i włączający do wspólnoty zbawienia. Spotkanie z Aaronem, starszyzną i ludem. Entuzjastyczne przyjęcie Mojżesza przez rodaków ma u podstaw inter wencję Boga, od którego pochodzą słowa i znaki przekazane przez Aarona i Mojżesza. Wieść o wyzwoleniu przyjęta jest z radością także z tego powodu, że Izraelici cierpią wielki ucisk. Pojawienie się Mojżesza jest dla nich źródłem nadziei. Pomyślny przebieg spotkania ukazuje prawdomówność Boga (Wj 3,18) i rozwiewa wcześniejsze obawy Mojżesza. Jest dla niego także umocnieniem. Bóg zadbał o to, aby na początku nie spotkała go porażka, która mogłaby go zniechęcić. W przyszłości jednak reakcje ludu nie zawsze będą tak entuzjastyczne. Wobec trudności wyjdzie na jaw buntownicza natura Izraelitów. Mojżesz i Aaron przed faraonem. W postawie Mojżesza ujawnia się początkowo duża pewność siebie. Nie przekazuje faraonowi dokładnie tego, co polecił mu Bóg, lecz żąda w Jego imieniu, aby faraon pozwolił Izraelitom zorganizować święto na cześć swojego Boga (w. 1). Faraon reaguje na żądanie tak, jak zapowiedział Bóg (Wj 3,19). W odpowiedzi

WYJŚCIA 4,24 — 5,4

132

Wj 8,23

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 133

„Mojżeszu i Aaronie, jakim prawem odwodzicie lud od robót? Wracajcie do waszej pracy!”. 5I dodał: „Nie dość, że stali się najliczniejszym ludem tej krainy, to jeszcze chcecie, żeby przestali pracować”.

a) słomę do wyrobu cegieł – słoma dodatkowo spajała glinę i dzięki niej cegły suszone na słońcu były bardziej trwałe (Wj 1,14+).

Nowe zarządzenia faraona 6 Tego dnia faraon wydał polecenie nadzorcom ludu i przełożonym robót: 7„Nie zaopatrujcie ich więcej w słomę do wyrobu cegieła, jak robiliście to wcześniej. Niech sami zatroszczą się o jej zebranie. 8Co zaś tyczy się ilości wyrabianych cegieł, wymagajcie od nich tyle samo co przedtem. Nic nie zmniejszajcie. Ten lud to nieroby, dlatego wołają: «Chcemy pójść, aby złożyć ofiarę naszemu Bogu». 9Obciążcie ich pracą, która utrudzi ich do tego stopnia, że nie będą się zajmowali mrzonkami”. 10Nadzorcy ludu i przełożeni robót ogłosili ludowi: „Faraon zarządził, co następuje: «Nie będę wam dostarczał słomy. 11Zbierajcie ją sami tam, gdzie uda się wam ją znaleźć. Dotychczasowe zobowiązania nie ulegają jednak zmniejszeniu»”. 12Lud rozproszył się więc po całej krainie Egiptu w poszukiwaniu łodyg, które posłużyłyby zamiast słomy, 13a nadzorcy przynaglali: „Prędzej! Macie zmieścić się w czasie z pracą wyznaczoną na każdy dzień, jak wówczas, gdy dostarczano wam słomy”. 14Bito także przełożonych robót wyznaczonych spośród Izraelitów przez nadzorców faraona i pytano ich: „Dlaczego ani wczoraj, ani dzisiaj nie wykonaliście tej ilości cegieł, jakiej wymagano od was dotychczas?”. Skarga przełożonych robót Izraelscy przełożeni robót udali się więc ze skargą do faraona: „Czemu w ten sposób traktujesz swoje sługi? 16Wstrzymano dostarczanie słomy, a wciąż żąda się od twoich sług: «Wyrabiajcie cegły». Z tego powodu twoi słudzy są bici. Nie postępujesz właściwie ze swoim ludem”. 17Lecz on im odpowiedział: „Jesteście nierobami! Nierobami! Dlatego mówicie: 15

faraona, który stwierdza, że nie wie, kim jest PAN (w. 2), ujawnia się bardzo ważny problem. Dotyczy on poznania Boga przez ludzi. Izraelici, a w osobie faraona także wszyscy ludzie, stają przed koniecznością poznania prawdy o Bogu. Brak znajomości Boga prowadzi do tego, że ludzie nie znają również prawdy o sobie samych i nie wiedzą, co stanowi cel ich życia. Potwierdzeniem tego jest np. zasygnalizowany w tekście problem wykorzystywania jednych ludzi przez drugich do niewolniczej pracy. Dlatego odpowiedzi na pytanie: „Kim jest Bóg?” będą się pojawiać na kartach tej księgi i w pozostałych księgach Biblii. Szczególne znaczenie mają odpowiedzi udzielone ludziom przez Jezusa Chrystusa w czasie Jego ziemskiej misji (np. J 17,3; 1J 4,16). Jezus odsłonił tę część prawdy o Bogu, która jest konieczna do osiągnięcia zbawienia przez ludzi (np. J 14,9-31; 16,12; zob. Hbr 8,11). Nowe zarządzenia faraona. Mimo decyzji faraona, która była niewykonalna, Izraelici próbują się nie poddać (w 12). Głównym celem faraona jest wywołanie fermentu wśród samych Izraelitów i skłócenie ich z własnymi przywódcami. W ten sposób Izraelici staną się bezbronni i Egipcjanie bez trudu ich ujarzmią. Plan faraona ma na celu odwrócenie nienawiści Izraelitów od Egipcjan i skierowanie jej przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. Podstęp faraona służy temu, aby jak najdłużej utrzymać Izraelitów w niewolniczej zależności. Skarga przełożonych robót. Izraelici są poróżnieni i zdesperowani, a sytuacja coraz bardziej się zaognia. Faraon jest więc przekonany, że osiągnął zamierzony skutek i panuje nad biegiem wydarzeń. Mojżesz nie potrafi wybrnąć o własnych siłach z zaistniałej sytuacji i jego położenie staje się coraz trudniejsze. Pojawia się także, charakterystyczne

133

WYJŚCIA 5,5-17

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) Bóg Wszechmocny – określenie to stosowane jest do Boga w tekstach opisujących czasy patriarchów. Zob. np. Rdz 17,1; 28,3; 48,4.

Page 134

«Chcemy pójść, aby złożyć ofiarę PANUs». 18Teraz idźcie do pracy! Słomy nie otrzymacie, a cegieł macie dostarczać tyle samo!”. 19Izraelscy przełożeni robót znaleźli się w trudnej sytuacji, gdy mieli ogłosić: „Codzienny wyrób cegieł nie ulegnie zmniejszeniu”. 20Wychodząc od faraona, spotkali Mojżesza i Aarona, którzy oczekiwali na nich, 21i rzekli: „Niech sam PAN was zbada i osądzi, gdyż zrujnowaliście nam opinię w oczach faraona i jego dworu, przez co daliście im do ręki miecz, którym mogą nas zabić”. 22 Mojżesz zwrócił się do PANA: „Panie, dlaczego krzywdzisz ten lud? Po co właściwie mnie posłałeś? 23Przecież od chwili, gdy udałem się do faraona, aby przemawiać w Twoim imieniu, on ich krzywdzi, a Ty nie starasz się wybawić swojego ludu!”. 1 PAN odpowiedział Mojżeszowi: „Zaraz zobaczysz, co uczynię z faraonem. Moja moc sprawi, że was wypuści, a nawet wypędzi ze swojego kraju”.

6

Drugi opis powołania Mojżesza Bóg przemówił do Mojżesza: „Ja jestem PANEMs. 3Ja ukazałem się Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi jako Bóg Wszechmocny a, ale mojego imienia – PAN – nie dałem im poznać. 4Zawarłem też z nimi przymierzes, obiecując im ziemię Kanaans, kraj, w którym zamieszkiwali podczas swoich wędrówek. 5Usłyszałem również lament Izraelitów, zmuszanych do pracy przez Egipcjan, i wspomniałem na moje przymierze. 6Dlatego ogłoś Izraelitom: Ja jestem PANEM. Uwolnię was od jarzma egipskiego i wybawię was z niewoli. Wyzwolę was wzniesionym ramieniem, nie szczędząc surowych wyroków. 7Uczynię was moim ludem i stanę się dla was Bogiem. Wówczas utwierdzicie się w przekonaniu, że to właśnie Ja, PAN, jestem waszym Bogiem, tym, który wyprowadza was z niewoli egipskiej. 8Następnie wprowadzę was do ziemi, którą przysiągłem dać Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi. Ja, PAN, dam wam ją na własność”. 9 Mojżesz przekazał te słowa Izraelitom, lecz nie usłuchali go z powodu zniecierpliwienia i utrudzenia. 10PAN powiedział do Mojżesza: 11„Idź, przemów do faraona, króla Egiptu, żeby wypuścił Izraelitów ze swojego kraju”. 12Mojżesz odparł 2

w takich okolicznościach, szukanie winnych. Lud wini przełożonych prac, ci zrzucają winę na Mojżesza i Aarona, Mojżesz czyni wyrzuty Bogu, który go posłał. Powodzenie misji Mojżesza staje więc pod znakiem zapytania. Dzieje się tak być może dlatego, żeby lud zastanowił się, a szczególnie jego przywódcy, nad tym, kto naprawdę decyduje o przebiegu wydarzeń. Klęska ma pomóc Izraelitom w zrozumieniu tego, że bez posłuszeństwa Bogu i wiary w Jego moc nie osiągną wyzwolenia. Drugi opis powołania Mojżesza. Powołanie Mojżesza opisane jest dwa razy (Wj 3,1 – 4,17; 6,2-13.28-30 – 7,7). Bóg po raz drugi wzywa Mojżesza do wypełnienia powierzonej mu misji. Ponownie potwierdza swoją wolę wyzwolenia Izraelitów z niewoli, odwołując się do swoich dawnych relacji z ich przodkami. Raz jeszcze wyjaśnia znaczenie swojego imienia i zapowiada doprowadzenie Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Mojżesz, tak jak każdy powołany, musi zrozumieć, że powodzenie jego misji zależy wyłącznie od wiernego i ufnego wykonywania poleceń Boga.

WYJŚCIA 5,18 — 6,12

134

Wj 11,1

Wj 3,14

Wj 3,13-15 Rdz 17,8

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 135

PANU: „Skoro Izraelici mnie nie usłuchali, to faraon mnie posłucha? Nie mam przecież wprawy w mówieniu”. 13Wtedy PAN przemówił do Mojżesza i Aarona i wydał im polecenia dotyczące Izraelitów i faraona, króla Egiptu, aby ten pozwolił wyjść Izraelitom z ziemi egipskiej.

Lb 26,5-9; 1Krn 5,1-10

1Krn 6,1-15

Lb 26,59

Lb 25,6-13

Rodowód Aarona 14 Oto naczelnicy poszczególnych rodów: Synowie Rubena, pierworodnegos Izraelas: Henoch, Pallu, Chesron i Karmi. To są rodziny Rubena. 15 Synowie Symeona: Jemuel, Jamin, Ohad, Jakin, Sochar i Szaul, syn Kananejkis. To są rodziny Symeona. 16 Oto imiona synów Lewiego, według ich pokoleń: Gerszon, Kehat i Merari. Lewi żył sto trzydzieści siedem lat. 17Synowie Gerszona: Libni i Szimi. 18Synowie Kehata: Amram, Ishar, Chebron i Uzzjel. Kehat żył sto trzydzieści trzy lata. 19 Synowie Merariego: Machli i Muszi. To są rodziny Lewiego, według ich pokoleń. 20 Amram ożenił się ze swoją ciotką Jokebed, a ona urodziła mu Aarona i Mojżesza. Amram żył sto trzydzieści siedem lat. 21 Synowie Ishara: Korach, Nefeg i Zikri. 22Synowie Uzzjela: Miszael, Elsafan i Sitri. 23 Aaron ożenił się z Elżbietą, córką Aminadaba a siostrą Nachszona. Ona urodziła mu Nadaba, Abihu, Eleazara i Itamara. 24 Synowie Koracha: Assir, Elkana i Abiasaf. To są rodziny Korachitów. 25 Eleazar, syn Aarona, ożenił się z jedną z córek Putiela. Ona urodziła mu Pinchasa. To są naczelnicy domów Lewiego, według ich rodzin. 26 Stąd wywodzą się Aaron i Mojżesz, do których PANs powiedział: „Wyprowadźcie Izraelitów z Egiptu w szyku bojowym”. 27 Właśnie Mojżesz i Aaron przekonywali faraona, króla Egiptu, by pozwolił Izraelitom opuścić Egipt. Dalszy ciąg opisu powołania Mojżesza 28 PANs rozmawiał z Mojżeszem w ziemi egipskiej 29i powiedział do niego: „Ja jestem PANEM. Przekaż faraonowi, królowi Egiptu, to wszystko, co ci powiem”. 30Mojżesz odparł Rodowód Aarona. Autor biblijny koncentruje się tutaj na Aaronie. Chce wykazać, że pochodzi on z plemienia Lewiego. Lista zaczyna się więc od wymienienia najstarszych synów Jakuba i Lei: Rubena i Symeona, którzy byli braćmi Lewiego. Pozostali synowie Jakuba są pominięci. Wybór dalszych potomków trzech braci jest dość selektywny i wyraźnie akcentuje najważniejsze, z punktu widzenia autora tej genealogii, odgałęzienia rodów lewickich. Centralne miejsce zajmuje linia: Lewi, Kehat, Amram, Aaron. Tylko w przypadku trzech pierwszych jest mowa o ich wieku. Wśród nich szczególną uwagę autora zwraca Amram, Aaron i Eleazar, gdyż podaje się także imiona ich żon i rozciąga genealogię tego ostatniego aż do szóstego pokolenia. Dalszy ciąg opisu powołania Mojżesza. Bóg zwraca Mojżeszowi uwagę na to, że jego zadaniem jest wierne przekazanie wszystkiego, co od Niego usłyszy, i wypełnianie Bożych poleceń. Mojżesz i Aaron nie mogą działać na własną rękę. Zależność od Boga nie czyni ich bezmyślnymi narzędziami. Posłuszeństwo, do którego są wezwani, prowadzi do istotnych celów: poznania Boga, a także przyjęcia Jego decyzji, które dają człowiekowi zbawienie. Człowiek nigdy o własnych

135

WYJŚCIA 6,13-30

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) bogiem dla faraona – Mojżesz będzie działał wobec faraona w Bożym imieniu i Bożą mocą. b) zatnie się w uporze – zob. Wj 4,21+.

Page 136

PANU: „Jestem przecież niewprawny w mowie, jakże więc faraon miałby mnie słuchać?”. 1 PAN rzekł do Mojżesza: „Patrz, ustanawiam cię bogiem dla faraonaa, a twój brat Aaron będzie twoim prorokiems. 2Powiesz mu wszystko, co ci przykazuję, a twój brat Aaron przemówi do faraona, aby wypuścił Izraelitów z Egiptu. 3Sprawię jednak, że faraon zatnie się w uporzeb, abym zdziałał tym liczniejsze znaki i cudas w ziemi egipskiej. 4Faraon was nie posłucha, uderzę więc Egipt swoją mocą, a mój lud wyprowadzę w szyku bojowym, nie szczędząc surowych wyroków. 5Egipcjanie przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy wzniosę moją rękę nad Egiptem i wyprowadzę z niego Izraelitów”. 6Mojżesz i Aaron uczynili to, co im PAN polecił, niczego nie zaniedbując. 7Gdy przemawiali do faraona, Mojżesz miał osiemdziesiąt lat, Aaron zaś osiemdziesiąt trzy.

7

Wj 4,16

Wj 4,21; Ps 135,9

Plagi egipskie Laska Aarona 8 PANs rzekł do Mojżesza i Aarona: 9„Gdy faraon zażąda od was: «Wykażcie się jakimś znakiem», wówczas powiedz Aaronowi: «Weź swoją laskę i rzuć przed faraonem», a ona przemieni się w węża”. 10Mojżesz i Aaron udali się do faraona i postąpili tak, jak im PAN polecił. Aaron rzucił swoją laskę przed faraonem i jego dworzanami, a ona przemieniła się w węża. 11Wtedy faraon wezwał swoich mędrców i czarowników. Egipscy czarodzieje przy pomocy swoich zaklęć zrobili to samo. 12Każdy z nich rzucił swoją laskę, a te przemieniły się w węże, lecz laska Aarona pożarła pozostałe. 13Faraon jednak zaciął się w uporze i nie chciał ich słuchać, jak przepowiedział PAN. Pierwsza plaga: wody stają się krwią PANs powiedział do Mojżesza: „Faraon jest uparty i nie zgadza się na wyjście ludu. 15Idź do faraona rankiem, gdy udaje się nad wodę, i poczekaj na niego nad brzegiem Nilu. W ręku 14

siłach nie dojdzie do tego, co może osiągnąć, gdy jest posłuszny Bogu. Mojżesz i Aaron dowiadują się, że wyzwolenie Izraelitów dokona się wśród znaków i cudów (aluzja do plag egipskich). Celem tej jawnej inter wencji Boga jest to, aby Izraelici, Egipcjanie, a następnie wszyscy ludzie, dowiedzieli się, kim jest Pan. Groza towarzysząca znakom ma przekonać ludzi, że jedynie Pan jest Bogiem. Tylko Jego należy czcić i prosić o zbawienie. Laska Aarona. Pierwsze spotkanie z faraonem (Wj 5,1-5) zakończyło się dla Mojżesza i Aarona klęską oraz restrykcjami wobec Izraelitów. Jedną z przyczyn niepowodzenia było to, że bracia nie wykonali dokładnie nakazu Boga. Podczas drugiego spotkania Mojżesz i Aaron dokładnie wypełniają Boże polecenia, ale także tym razem faraon odrzuca wszelkie żądania. Nawet cudowny znak, którym Bóg potwierdza misję braci, nie przekonuje faraona. Jego upór nie krzyżuje jednak Bożych planów, ale przyczynia się do ich spełnienia. Kolejne odmowy faraona sprawią, że jeszcze wyraźniej unaoczni się potęga i wszechmoc Boga. Spotkanie z faraonem rozpoczyna więc serię konfrontacji, których celem jest uznanie przez wszystkich, że jedynie Pan jest Bogiem. Pierwsza plaga: wody stają się krwią. W tym miejscu rozpoczyna się opis dziewięciu plag, które spadły na Egipcjan (Wj 7,14 – 10,29). Można je potraktować jako naturalne zjawiska, które posłużyły Bogu do ukarania Jego przeciw-

WYJŚCIA 7,1-15

136

Wj 4,2n

02_Wj:02_Wj

Wj 4,9; Ps 78,44; 105,29; Mdr 11,6-8; Ap 8,8.11; 16,4-7

Ps 78,45; 105,30; Mdr 19,10; Ap 16,13

9/3/08

2:08 PM

Page 137

trzymaj laskę, która przemieniła się w węża. 16Powiesz mu: «PAN, Bóg Hebrajczykóws, posłał mnie do ciebie z poleceniem: Wypuść mój lud, aby Mi służył na pustyni! Czyżbyś wciąż jeszcze nie chciał Mnie słuchać?». 17To mówi PAN: Oto znak, który przekona cię, że Ja jestem PANEM: Uderzę wody Nilu laską, którą trzymam w ręce, a one staną się krwiąs. 18 Ryby w Nilu pozdychają. Nil zacznie cuchnąć i Egipcjanie nie będą mogli pić z niego wody”. 19 PAN mówił dalej do Mojżesza: „Aaronowi powiesz: «Weź swoją laskę i wznieś rękę nad wodami Egiptu, nad rzekami i kanałami, nad jeziorami i sadzawkami, a przemienią się w krew. Cała kraina Egiptu, nawet drewniane i kamienne naczynia napełnią się krwią»”a. 20Mojżesz i Aaron postąpili dokładnie według poleceń PANA. Aaron, w obecności faraona i jego dworzan, uniósł laskę i uderzył wody Nilu, a wszystkie wody Nilu stały się krwią. 21Ryby w Nilu pozdychały. Nil zaczął cuchnąć i Egipcjanie nie mogli pić jego wody. Cała kraina Egiptu napełniła się krwią. 22Gdy jednak egipscy czarodzieje swoimi sztuczkami zdołali zrobić to samo, faraon trwał w uporze i nie posłuchał Mojżesza i Aarona, co zresztą PAN zapowiedział. 23 Faraon odwrócił się i udał do swojego pałacu, nie zwracając uwagi na to, co się wydarzyło. 24A wszyscy Egipcjanie kopali studnie wokół Nilu w poszukiwaniu wody, gdyż woda z Nilu nie nadawała się do picia.

a) W ww. 17-18 była mowa o tym, że jedynie woda Nilu zamieni się w krew. W w. 19 okazuje się, że plaga ma dotknąć także inne wody. Różnica jest wynikiem połączenia dwóch tradycji.

Druga plaga: żaby 25 Minęło siedem dni od chwili, gdy PANs uderzył Nil. 26 Wtedy PAN powiedział do Mojżesza: „Idź do faraona i powiedz mu: «To mówi PAN: Wypuść mój lud, aby Mi służył! 27 Jeśli nie pozwolisz mu wyjść, Ja ześlę żaby na cały twój kraj. 28 Nil zaroi się od żab. Wypełzną one i wedrą się do twojego pałacu, do twojej sypialni, na twoje łóżko, jak również do domów twoich dworzan i twojego ludu, nawet do twoich pieców i mis na ciasto. 29Żaby oblezą ciebie, twój lud i cały twój dwór»”. ników. Istnieje również pogląd, że plagi to znaki, których nie da się wyjaśnić, a ich celem jest dodatkowe uwiarygodnienie misji Mojżesza i Aarona. W takim ujęciu istotą tekstów o plagach byłyby dyskusje pomiędzy faraonem a przywódcami Izraela na temat poznania Boga i próba odpowiedzenia na pytanie: Kim jest Pan? Pier wotnie istniały dwie wersje opowiadania o plagach. Starsza wersja składała się prawdopodobnie z opisu siedmiu plag, młodsza – pięciu. W starszej wersji główną postacią jest Mojżesz, który przemawia w imieniu Boga. W wersji młodszej dużą rolę odgrywa Aaron, jako reprezentant izraelskich kapłanów. Aaron występuje w jawnej opozycji do egipskich czarowników, których ostatecznie pokonuje. W ten sposób dowiedziona jest bezużyteczność magii i wyższość mocy Boga. Obie wersje opowiadania połączono i powstał obecny tekst (Wj 7,14 – 10,29), który zawiera opis dziewięciu plag. W wyniku połączenia tekstów i przyjęcia określonej kompozycji pojawiły się powtórzenia, a nawet sprzeczności między opisami. Istotne jest to, że każdy z tych opisów akcentuje moc Boga, która objawiała się coraz intensywniej w miarę rozwoju akcji aż do punktu kulminacyjnego, czyli nocy paschalnej i tryumfalnego opuszczenia Egiptu przez Izraelitów (Wj 12,29-33). Opis przebiegu plag przypomina stopniowy powrót do pierwotnego chaosu (Rdz 1,2). Zachwianie porządku natury, widoczne w poszczególnych plagach, można odczytać m.in. jako upomnienie Boga, skierowane do tych, którzy Go odrzucają i lekceważą. Bezpieczeństwo Izraelitów, których plagi nie dotykają, ma na celu ukazanie

137

WYJŚCIA 7,16-29

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 138

8

1

PAN dalej mówił do Mojżesza: „Aaronowi powiesz: Wznieś rękę z laską nad rzekami, nad kanałami i nad jeziorami. Spraw, aby żaby oblazły krainę Egiptu”. 2Aaron wzniósł rękę nad wodami Egiptu, a żaby wyszły i pokryły ziemię egipską. 3To samo jednak zrobili egipscy czarodzieje: sprowadzili żaby na obszar Egiptu. 4 Faraon wezwał Mojżesza i Aarona i rzekł do nich: „Módlcie się do PANA, aby oddalił żaby ode mnie i mojego ludu. Tylko pod tym warunkiem wypuszczę lud, aby złożył PANU ofiarę”. 5Mojżesz odrzekł faraonowi: „Zechciej wyznaczyć mi czas, kiedy mam się modlić za ciebie, twoich dworzan i lud, aby wyginęły żaby u ciebie i w twoim pałacu. Przeżyją tylko te, które są w Nilu”. 6Odpowiedział: „Jutro”. Mojżesz dodał: „Stanie się, jak powiedziałeś, abyś przekonał się, że nie ma równego PANU, naszemu Bogu. 7Żaby oddalą się od ciebie, od twojego pałacu, od twoich dworzan i od twojego ludu, pozostaną tylko w Nilu”. 8Gdy Mojżesz i Aaron wrócili od faraona, Mojżesz błagał PANA w sprawie żab, które zesłał na faraona. 9 PAN spełnił prośbę Mojżesza. Żaby pozdychały w domach, na dziedzińcach i na polach. 10Zbierano je i składano na stosy, a wszędzie cuchnęło. 11Faraon odetchnął z ulgą, lecz trwał w uporze i nie usłuchał ich, co zresztą PAN zapowiedział. Trzecia plaga: komary PANs rzekł do Mojżesza: „Powiedz Aaronowi: Wyciągnij swoją laskę i uderz pył ziemi, aby przemienił się w komary na całym obszarze Egiptu”. 13Tak też postąpili. Aaron wzniósł rękę, w której trzymał laskę, i uderzył pył ziemi, który zamienił się w komary dokuczliwe dla ludzi i bydła. Wszelki pył ziemi przemienił się w komary na całym obszarze Egiptu. 14To samo chcieli zrobić czarownicy, uciekając się do swoich sztuczek, lecz nie zdołali wyczarowaćs komarów. Komary natomiast dokuczały ludziom i bydłu. 15Wtedy czarownicy rzekli do faraona: „W tym jest palec Boży”. Mimo to faraon trwał w uporze i nie usłuchał ich, co zresztą PAN zapowiedział. 12

Czwarta plaga: robactwo 16 PANs powiedział do Mojżesza: „Wstań o świcie i idź do faraona, gdy będzie wybierał się nad wodę. Oznajmisz mu: Egipcjanom drogi ratunku. Jeśli podobnie jak Izraelici oddadzą cześć Panu i będą posłuszni Jego decyzjom, zostaną ocaleni. W miarę rozwoju akcji widać też, jak maleje siła egipskich czarowników, a ukazuje się potęga Boga, który objawia się jako Stwórca i Pan wszechświata. W opowiadaniu wyraźnie zarysowana jest różnica między faraonem i Bogiem oraz ich troską o ludzi. Faraon swoim uporem skazuje własnych poddanych na kolejne cierpienia. Bóg chroni swój lud i gotów jest powstrzymać plagi, ratując od zguby Egipcjan, jeśli zmienią oni swoje postępowanie. Muszą tylko uznać, że jedynie Pan jest Bogiem i wypełniać Jego nakazy. Podczas pierwszej konfrontacji pomiędzy faraonem a Mojżeszem i Aaronem, Mojżesz został osamotniony. W trakcie serii plag to faraon i Egipcjanie są coraz bardziej podzieleni, aż w końcu król egipski zostaje opuszczony przez swoich poddanych i osamotniony w swojej walce przeciwko Bogu. Faraon uzyskuje też coraz wyraźniejszą odpowiedź na pytanie, które postawił podczas pierwszego spotkania z Mojżeszem i Aaronem (Wj 5,2). Jest zmuszony przyznać, że Bóg Izraela jest Panem całej ziemi.

WYJŚCIA 8,1-16

138

Ps 105,31; Mdr 19,10

Łk 11,20

02_Wj:02_Wj

Ps 78,45; Mdr 16,9

Rdz 47,1

Wj 5,3

9/3/08

2:08 PM

Page 139

«To mówi PAN: Wypuść mój lud, aby Mi służył. 17Jeśli ty nie puścisz mojego ludu, to Ja ześlę robactwoa na ciebie, na twoich dworzan, na twój lud i na twój pałac. Robactwem napełnią się domy Egipcjan, a nawet ziemia, po której chodzą. 18 W owym dniu oddzielę jednak krainę Goszenb, którą zamieszkuje mój lud. Nie pojawi się na niej robactwo, abyś się przekonał, że Ja jestem PANEM tu, na tej ziemi. 19Oddzielę znakiem odkupienia mój lud od twojego luduc. Jutro ten znak się dokona»”. 20Tak też PAN uczynił. Mnóstwo robactwa wtargnęło do pałacu faraona, do mieszkań jego dworzan i na całą ziemię egipską. Cały kraj został zniszczony przez robactwo. 21Faraon przywołał wówczas Mojżesza i Aarona i rzekł do nich: „Idźcie, złóżcie ofiarę waszemu Bogu na tej ziemi”. 22Mojżesz odpowiedział: „Nie wypada nam tak postąpić, bo zamierzamy złożyć PANU, naszemu Bogu, w ofierze zwierzęta, którym w Egipcie oddaje się cześć bałwochwalczą. Czyż Egipcjanie nie ukamienująd nas, gdy w ich obecności złożymy w ofierze zwierzęta, którym oni taką cześć oddają? 23Musimy udać się na trzydniową wędrówkę w głąb pustyni, aby złożyć ofiarę PANU, Bogu naszemu, zgodnie z Jego wolą”. 24Faraon odparł: „Pozwalam wam iść. Możecie złożyć ofiarę PANU, waszemu Bogu, na pustyni pod warunkiem, że zbytnio się nie oddalicie. I pomódlcie się też za mnie”. 25Mojżesz rzekł: „Obiecuję, że skoro tylko wyjdę od ciebie, będę się modlił do PANA, aby już jutro robactwo odeszło od ciebie, twojego dworu i twojego ludu, pod warunkiem, że nie będziesz nas więcej zwodził, cofając pozwolenie na wyjście i złożenie ofiary PANU”. 26Gdy Mojżesz odszedł od faraona, modlił się do PANA. 27PAN spełnił prośbę Mojżesza i całkowicie oddalił robactwo od faraona, jego dworu i jego ludu. 28Mimo wszystko i tym razem upór zawładnął faraonem i nie wypuścił on ludu.

a) robactwo – termin różnie tłumaczony. W tradycji starożytnego chrześcijaństwa rozumiany jako muchy (według Septuaginty: psia mucha). Starożytny judaizm widzi tu wszelkiego rodzaju stworzenia uciążliwe dla człowieka. Obecnie niektórzy sugerują, że chodzi o szczególny gatunek bąków. b) Goszen – zob. Wj 1,7+. c) Niektórzy na podstawie starożytnych przekładów tłumaczą: Wprowadzę rozdział pomiędzy moim ludem a twoim. d) ukamienują – jeden ze sposobów wymierzania kary śmierci. Zazwyczaj skazańca kamienowano po wydaniu wyroku, wyprowadzano go poza teren zamieszkały, obnażano i zebrani, poczynając od świadków, rzucali w niego kamieniami, aż zmarł. W Izraelu kara ta była stosowana głównie za przewinienia religijne i moralne (np. Kpł 24,15-16; Pwt 22,21).

Piąta plaga: zaraza 1 PANs powiedział do Mojżesza: „Idź do faraona i przemów do niego: «To mówi PAN, Bóg Hebrajczykóws: Wypuść mój lud, aby Mi służył. 2Jeśli nie pozwolisz im wyjść i nadal będziesz ich siłą zatrzymywał, 3wówczas ręka PANA porazi twoje trzody na pastwiskach, konie, osły, wielbłądy, bydło i owce. Nastanie straszliwa zaraza. 4PAN jednak oddzieli trzody Izraelas od trzód Egipcjan i nie padnie żadne zwierzę należące do Izraelitów. 5PAN już wyznaczył czas: jutro PAN dokona tego na tej ziemi»”. 6Nazajutrz PAN zrobił tak, jak zapowiedział. Padły wszystkie trzody Egipcjan, a z trzód Izraelitów nie zdechło ani jedno zwierzę. 7Faraon kazał to sprawdzić, i rzeczywiście, spośród trzód Izraelitów nie padła nawet jedna sztuka. Mimo to faraon trwał w uporze i nie wypuścił ludu.

9

Ps 78,48

139

WYJŚCIA 8,17 — 9,7

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) zaciął się w uporze – zob. Wj 4,21+. b) Goszen – zob. Wj 1,7+.

Page 140

Szósta plaga: wrzody 8 PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: „Weźcie pełne garści sadzy z pieca, a Mojżesz niech w obecności faraona sypnie nią w niebo. 9Uniesie się ona jak pył po całej ziemi egipskiej, a gdy opadnie na ludzi i na bydło, spowoduje wrzody pęczniejące ropą, we wszystkich zakątkach Egiptu”. 10 Nabrali więc sadzy z pieca i stanęli przed faraonem. Mojżesz sypnął nią w niebo i stała się ropiejącymi wrzodami na ludziach i na bydle. 11Wróżbicis nie mogli stanąć przed Mojżeszem z powodu wrzodów, gdyż nawet ich dotknęły, jak zresztą wszystkich Egipcjan. 12A jednak PAN sprawił, że faraon zaciął się w uporzea i nie usłuchał ich, jak przepowiedział PAN Mojżeszowi. Siódma plaga: grad PANs rzekł do Mojżesza: „Wstań o świcie, idź do faraona i oznajmij mu: «To mówi PAN, Bóg Hebrajczykóws: Wypuść mój lud, aby Mi służył. 14Tym razem bowiem zamierzam spuścić wszystkie moje plagi na ciebie samego, na twoich dworzan i na twój lud, abyś przekonał się, że nie ma Mi równego na całej ziemi. 15Nadszedł czas, bym wyciągnął dłoń i ugodził ciebie i twój lud taką zarazą, która zgładzi cię z ziemi. 16Tylko dlatego zachowałem cię jeszcze przy życiu, aby ukazać ci moją moc i żeby moje imięs rozgłaszano po całej ziemi. 17Ty jednak wciąż zagradzasz drogę mojemu ludowi i nie chcesz go wypuścić. 18Jutro, o tej samej porze, spuszczę niezwykle ciężki grad, jakiego nie było od założenia Egiptu aż do dziś. 19Teraz więc każ spędzić z pola trzody i wszystko, co masz. Wszyscy bowiem ludzie oraz bydło, które pozostanie na polu, a nie schroni się pod dach, zginie wskutek gradobicia»”. 20Ci spośród dworzan faraona, którzy lękali się słowa PANA, zagnali służbę i trzody do domostw. 21Ci zaś, którzy zlekceważyli słowo PANA, pozostawili służbę i trzody na polach. 22 PAN rzekł do Mojżesza: „Wznieś rękę ku niebu, a gradobicie porazi całą krainę Egiptu, ludzi i bydło, a nawet wszelkie rośliny polne na całej ziemi egipskiej”. 23Mojżesz wyciągnął swoją laskę ku niebu, a PAN zesłał grzmoty i grad. Pioruny błysnęły ku ziemi, PAN spuścił gradobicie na Egipt. 24 Sypał grad, a pośród niego migotały błyskawice. Od czasów, jak na ziemi egipskiej zamieszkali ludzie, nie pamiętano dotkliwszego gradobicia. 25Na całym obszarze Egiptu grad poraził wszystko, co przebywało na polu, od człowieka aż do bydła. Gradobicie zniszczyło wszystkie rośliny polne i połamało wszystkie drzewa. 26Tylko krainę Goszenb, którą zamieszkiwali Izraelici, grad ominął. 27Faraon kazał więc wezwać Mojżesza i Aarona i rzekł do nich: „Zgrzeszyłem, przyznaję. PAN postąpił sprawiedliwie, a ja i mój lud jesteśmy winni.

Ap 16,2

13

WYJŚCIA 9,8-27

140

Rz 9,17

Ps 78,47n; 105,32; Mdr 16,15-19; Ez 38,22; Ap 8,7; 16,21

Rdz 47,1n

Lb 22,34; 1Sm 15,24; 26,21; 2Sm 12,13; Ps 51,6

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 141

28

Wj 19,5; Pwt 10,14; Ps 24,1

Módlcie się do PANA, gdyż pioruny i grad stają się nie do zniesienia. Pozwalam wam iść, nie będę was dłużej zatrzymywał”. 29Mojżesz odpowiedział: „Gdy tylko wyjdę za miasto, wzniosę ręce do PANA. Ustaną grzmoty, grad przestanie padać, żebyś przekonał się, że do PANA należy ziemia. 30 Sądzę jednak, że ani ty, ani twoi słudzy, nie boicie sięa jeszcze PANA Boga”. 31 Plony lnu i jęczmienia uległy zniszczeniu, gdyż jęczmień właśnie wypuścił kłosy, a len zakwitł. 32Pszenica i orkiszb ocalały, gdyż kiełkują później. 33 Mojżesz odszedł od faraona i udał się za miasto. Gdy wzniósł ręce do PANA, ustały grzmoty i gradobicie, a deszcz przestał smagać ziemię. 34Faraon widząc, że ustał deszcz, grad i grzmoty, znowu zaczął grzeszyć i trwał w uporze razem ze swoimi dworzanami. 35Faraon zaciął się w uporze i nie wypuścił Izraelitów, tak jak PAN przepowiedział przez Mojżesza.

a) nie boicie się – zob. Słownik (Bojaźń Boża). b) orkisz – odmiana pszenicy uprawiana zwłaszcza w starożytności i średniowieczu. Obecnie orkisz został wyparty przez inne odmiany zbóż, bogatszych w białko i inne składniki odżywcze. c) Ja sprawiłem, że… zacięli się w uporze – zob. Wj 4,21+.

Ósma plaga: szarańcza 1 PANs rzekł do Mojżesza: „Idź do faraona. Ja sprawiłem, że on i jego słudzy zacięli się w uporzec, abym dokonał wśród nich moich znaków, 2a ty żebyś mógł opowiadać swoim synom i wnukom o tym, jak postąpiłem wobec Egipcjan i jakich znaków dokonałem wśród nich. Dzięki temu poznacie, że Ja jestem PANEM”. 3 Aaron i Mojżesz poszli do faraona i powiedzieli mu: „To mówi PAN, Bóg Hebrajczykóws: Jak długo jeszcze będziesz się pysznił przede Mną? Wypuść mój lud, aby Mi służył! 4Jeżeli będziesz sprzeciwiał się wyjściu mojego ludu, jutro sprawię, że szarańcza wtargnie w twoje granice. 5Pokryje całą ziemię, tak że nie będziesz mógł dostrzec jej powierzchni. Strawi resztki, które ocalały wam z gradobicia, zniszczy wszystkie drzewa, które zaczynają wyrastać na polach. 6Zaroi się od niej w twoich pałacach, w mieszkaniach twoich dworzan i w domach wszystkich Egipcjan. Czegoś podobnego nie widzieli najdalsi twoi przodkowie, od dnia, w którym zamieszkali na tej ziemi aż do dziś”. Następnie Mojżesz odwrócił się i odszedł od faraona. 7 Wtedy dworzanie faraona powiedzieli do niego: „Jak długo jeszcze ten człowiek będzie działał na naszą zgubę? Wypuść tych ludzi, niech sobie służą PANU, ich Bogu. Czy nie zdajesz sobie sprawy, że Egipt ginie?”. 8Wezwano więc ponownie Mojżesza i Aarona do faraona, a on rzekł do nich: „Idźcie, służcie PANU, waszemu Bogu. Którzy to mają wyruszyć?”. 9 Mojżesz odpowiedział: „Pójdziemy razem z dziećmi i starcami, zabierzemy naszych synów i córki, trzody owiec i bydła, gdyż będziemy obchodzić święto PANA”. 10Faraon odrzekł: „Tak życzę wam opieki za strony PANA, jak pozwalam

10

Wj 12,26; 13,8; Pwt 6,7.20-25; Joz 4,6-7; Ps 78,46; 105,34; Mdr 16,9

141

WYJŚCIA 9,28 — 10,10

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) faraon trwał w uporze – zob. Wj 4,21+.

Page 142

wam zabrać ze sobą dzieci! Widać jak na dłoni, że knujecie zdradę. 11Dlatego się nie zgadzam! Niech pójdą sami mężczyźni i niech służą PANU, o to przecież prosiliście”. Po czym faraon ich przepędził. 12 PAN rzekł więc do Mojżesza: „Wznieś rękę nad krainą Egiptu, aby szarańcza spadła na ziemię egipską. Niech pożre wszelką roślinność i wszystko to, co ocalało z gradobicia”. 13Mojżesz wyciągnął swoją laskę nad Egiptem, a PAN skierował wschodni wiatr na tę krainę. Wiało cały dzień i całą noc, a nad ranem wschodni wiatr przyniósł szarańczę. 14Szarańcza obsiadła całą egipską ziemię, zagnieździła się we wszystkich zakątkach kraju. Nigdy przedtem nie było tak dotkliwej plagi szarańczy i w przyszłości nie będzie podobnej. 15Szarańcza pokryła całą powierzchnię ziemi ciemną powłoką, strawiła wszelką roślinność i wszystkie owoce drzew, których nie dosięgło gradobicie. Nie pozostało nic zielonego na drzewach i na polach na całym obszarze Egiptu. 16Faraon czym prędzej wezwał Mojżesza i Aarona i rzekł: „Zgrzeszyłem przeciwko PANU, Bogu waszemu, i przeciwko wam. 17Wybaczcie mi jednak i teraz mój grzechs. Pomódlcie się do PANA, waszego Boga, aby tylko oddalił to śmiertelne zagrożenie”. 18Mojżesz wyszedł od faraona i modlił się do PANA. 19PAN odwrócił więc kierunek wiatru, potężny wicher zachodni porwał szarańczę i rzucił ją do Morza Czerwonego. Na całym obszarze Egiptu nie pozostało ani śladu po szarańczy. 20PAN jednak sprawił, że faraon trwał w uporzea i nie wypuścił Izraelitów. Dziewiąta plaga: ciemności PANs rzekł do Mojżesza: „Wznieś rękę ku niebu, a taka ciemność ogarnie ziemię egipską, że można będzie jej dotknąć”. 22Mojżesz wzniósł rękę ku niebu, a gęsta ciemność opanowała całą krainę Egiptu na trzy dni. 23Ludzie nie widzieli siebie nawzajem, co więcej, nikt nie był w stanie przez trzy dni podnieść się ze swojego miejsca. Tymczasem w domach Izraelitów było widno. 24Faraon wezwał Mojżesza i powiedział: „Idźcie, służcie PANU. Jedynie trzody owiec i bydła niech zostaną, dzieci zaś możecie zabrać ze sobą”. 25 Mojżesz odparł: „Ty dasz nam bydło na ofiarys i całopalenias, które mamy złożyć PANU, naszemu Bogu, 26a także nasze trzody, co do jednej sztuki, wyruszą z nami. Z nich bowiem mamy składać ofiary, aby służyć PANU, naszemu Bogu. Nie wiemy zaś, jak mamy służyć PANU, dopóki nie przybędziemy na miejsce”. 27PAN sprawił, że faraon trwał w uporzea i nie zgodził się na ich wyjście. 28Faraon rzekł do Mojżesza: „Precz z moich oczu! Żebyś nie odważył się więcej stanąć przede mną! W dniu, w którym to zrobisz – zginiesz!”. 29Mojżesz odparł: „Niech będzie, jak powiedziałeś. Nie stawię się więcej przed tobą”. 21

WYJŚCIA 10,11-29

142

Ps 78,46; 105,34

Ap 9,3n

Ps 105,28; Mdr 17,1-18,4; Ap 16,10

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 143

Zapowiedź dziesiątej plagi 1 PANs rzekł do Mojżesza: „Ześlę jeszcze jedną plagę na faraona i na Egipt, po czym was stąd wypuści, odeśle, co więcej, wypędzi wasa. 2Powiedz też ludowi, żeby każdy mężczyzna i każda kobieta pożyczyli od swoich znajomych srebrne i złote naczyniab”. 3PAN wzbudził u Egipcjan życzliwość względem ludu. Również Mojżesz zyskał w Egipcie wielkie uznanie w oczach dworzan faraona i w oczach ludu. 4 Mojżesz powiedział: „To mówi PAN: O północy przejdę przez Egipt. 5Zabiję wszystkich pierworodnychs w ziemi egipskiej, od pierworodnego syna faraona, który zasiada na swoim tronie, aż do pierworodnego niewolnicy przy żarnach, oraz wszystko pierworodne wśród bydła. 6Lament niewysłowiony rozlegnie się w całej krainie Egiptu, nie było takiego przedtem i podobny nigdy się nie powtórzy. 7A na Izraelitów nawet pies nie szczekniec, dotyczy to zarówno ludzi, jak i bydła. Po tym poznacie, że PAN wprowadza rozdział między Egiptem a Izraelem. 8Wówczas ci wszyscy twoi dworzanie przyjdą do mnie i kornie błagać będą w pokłonach: «Idź wraz z całym ludem, któremu przewodzisz». Wtedy pójdę”. Mojżesz wyszedł od faraona wielce zagniewany. 9PAN rzekł do Mojżesza: „Faraon nie posłucha was, aby tym liczniejsze stały się moje cudas w krainie Egiptu”. 10Tych właśnie cudów dokonali Mojżesz i Aaron wobec faraona, lecz PAN sprawił, że faraon zaciął się w uporzed i nie wypuścił Izraelitów ze swojego kraju.

11

Wj 3,21

Wj 12,12

a) wypuści… wypędzi was – obok przekazu stwierdzającego, że Izraelici byli wypędzeni (Wj 6,1; 12,31-33.39), istnieje inny, świadczący o tym, że sami uciekli (Wj 10,28-29). Obie tradycje mogą wskazywać, że chodzi o historyczne doświadczenia dwóch różnych grup Izraelitów. b) W ten sposób Izraelici uzyskają rekompensatę za niewolniczą pracę. c) Wyrażenie to oznacza, że nie dotknie ich nawet najmniejsze nieszczęście. d) faraon zaciął się w uporze – zob. Wj 4,21+. e) miesiąc – w starożytnym kalendarzu (Pwt 16,1) pierwszy miesiąc wiosny (przełom marca i kwietnia) nosił nazwę Abib, a w kalendarzu zapożyczonym od Babilończyków – Nisan.

Noc paschalna i Wyjście z Egiptu Polecenia dotyczące Nocy paschalnej 1 PANs powiedział do Mojżesza i Aarona w ziemi egipskiej: 2„Ten miesiące będzie dla was najważniejszym z miesięcy, od niego zaczniecie liczyć miesiące roku. Ogłoście całej społeczności Izraelas: Dziesiątego dnia tego miesiąca niech każdy z was weźmie barankas dla swojej rodzi-

12

Kpł 23,5-8; Lb 9,1-14; 28,16-25; Pwt 16,1-8; Ez 45,21-24; Mt 26,17-18; Łk 22,15-16; 3 1Kor 5,7

Zapowiedź dziesiątej plagi. W tym fragmencie powtórzono wcześniejsze zapowiedzi dotyczące wyjścia Izraelitów z Egiptu (w. 2, por. Wj 3,21-22; zob. 12,35n; w. 5, por. Wj 4,23). Wyraźna wzmianka o oddzieleniu Izraelitów od Egipcjan (w. 7, por. Wj 8,18n) nie powinna być rozumiana jako odrzucenie lub przekreślenie tych ostatnich przez Boga. Izraelici zostali wybrani po to, aby w ich historii ukazała się wszystkim ludziom prawda o Bogu. To, że zostali wybrani, nie może być traktowane przez Izraelitów jako powód do wywyższania się, ale powinno być rozumiane jako wezwanie do szczególnej służby wobec narodów. Istotą tej służby jest nieustanne oddawanie czci Bogu, wypełnianie Jego poleceń i rozgłaszanie Jego dzieł. Więź między Bogiem i ludem izraelskim pokazuje, w jaki sposób Bóg traktuje wszystkich ludzi, których powołał do istnienia i których chce zbawić. Przebaczanie grzechów i niewierności Izraelitom w wymowny sposób świadczy o miłosierdziu, którym Bóg obdarza wszystkich ludzi. Każdy człowiek, podobnie jak Egipcjanie, może odrzucić Boga i Jego miłość, ale wtedy skazuje się na upadek i unicestwienie, czego symbolem może być śmierć wszystkiego, co pierworodne w Egipcie. Oddzielenie Izraelitów od Egipcjan ukazuje w istocie dwa sposoby życia, które człowiek może wybrać. Życie w łączności z Bogiem daje człowiekowi wolność, a odrzucenie Boga pogrąża w niewoli. Polecenia dotyczące Nocy paschalnej. Fragment ten stanowi część większej sekcji, która zaczyna się w Wj 12,1, a kończy w Wj 15,21. Jej treść osadzona jest w realiach liturgicznych. Opisane zwyczaje religijne, dobrze znane późniejszym autorom biblijnym, a istniejące początkowo niezależnie od siebie, łączy wspólne odniesienie do najważniejszego

143

WYJŚCIA 11,1 — 12,3

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) bez skazy – zwierzę nie mogło być chore lub kalekie. b) naznaczą futrynę drzwi – należało naznaczyć krwią górną część futryny (nadproże) i dwie prostopadłe belki. Progu nie znaczono. c) przaśnym chlebem – był to chleb tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawionego z poprzedniego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta. d) gorzkimi ziołami – mogły to być m.in. sałata, cykoria, chrzan. e) przaśniki – czyli przaśny chleb (Wj 12,8+). Jedzenie przaśnych chlebów jest pamiątką wyjścia z Egiptu (Wj 12,34.39). f) pozbędziecie się zakwasu – jest to znak wyzwolenia z niewoli Egiptu, który później stał się także symbolem oczyszczenia z tego wszystkiego, za co zostali ukarani Egipcjanie, czyli bałwochwalstwa, pychy, kłamstwa i innych grzechów (Mt 16,6; 1Kor 5,7n).

Page 144

ny, po jednym baranku dla domu. 4Jeśli rodzina jest zbyt mała, aby zjeść baranka, niech zaprosi do swojego domu najbliższego sąsiada, aż zbierze się odpowiednia liczba biesiadników. Tak jedzcie baranka, aby każdy spożył właściwą dla siebie porcję. 5Wasz baranek ma być jednorocznym samcem, bez skazy a, wybranym spośród owiec. Możecie też wziąć koźlę. 6Będziecie go strzegli do czternastego dnia tego miesiąca, a pod wieczór zabije go cała społeczność Izraela. 7Jego krwiąs naznaczą futrynę drzwib każdego domu, gdzie będą go jeść. 8Upieczone mięso zjedzą tej nocy. Spożyją je z przaśnym chlebemc i gorzkimi ziołamid. 9 Nie jedzcie z niego nic surowego ani ugotowanego w wodzie. Macie go upiec w całości razem z głową, kończynami i wnętrznościami. 10Nie zostawicie z niego niczego na następny dzień, a jeśliby coś pozostało do rana, spalicie to w ogniu. 11Tak oto będziecie go jeść: wasze biodra będą przepasane, wasze stopy obute w sandały, w rękach będziecie trzymać podróżne laski. Będziecie go jeść pospiesznie. Taka będzie Paschas PANA. 12Tej nocy przejdę przez ziemię Egiptu i zabiję wszystko pierworodnes w ziemi Egiptu, od człowieka aż do bydła, a nad wszystkimi bogami Egiptu odbędę sąds, Ja, PAN. 13Waszym znakiem będzie krew na domach, w których się schronicie. Skoro zobaczę krew, ominę was i nie porazi was nieszczęście, gdy będę pustoszył ziemię Egiptu. 14Macie upamiętnić ten dzień. Będziecie go obchodzić jako święto PANA. Po wszystkie pokolenia świętowanie go będzie wiecznym przykazaniems. Przaśniki 15 Przez siedem dni będziecie jedli przaśnikie, ponieważ pierwszego dnia pozbędziecie się zakwasuf z waszych domów. Ktokolwiek jadłby chleb na zakwasie, od pierwszego aż do siódmego dnia, zostanie usunięty spośród Izraelitów. 16Pierwszego dnia zwołacie święte zgromadzenies i siódmego dnia również zwołacie święte zgromadzenie. W tych dniach przerwiecie wszelkie wasze zajęcia, będziecie mogli przyrządzać tylko to, co każdy potrzebuje do jedzenia. 17Będziecie przestrzegać

wydarzenia zbawczego w dziejach Izraela: wybawienia z niewoli. Opis nocy paschalnej i dziesiątej plagi oraz cudownego przejścia przez morze znajdują się w samym centrum tej sekcji i umieszczone są pomiędzy kolejnymi fragmentami dotyczącymi kultu i liturgii. Wskazuje to, że liturgia jest kluczem do zrozumienia tych wydarzeń oraz sensu samego wyzwolenia z niewoli. Niektóre elementy Paschy zostały zaczerpnięte z wcześniejszych świąt nomadów, którzy wiosną i jesienią zwracali się do bóstw o ochronę siebie i swoich stad przed demonami i nieszczęściami. Słowo Pascha może oznaczać ‘przejść obok’, ‘minąć’, ale także ‘ochraniać’. Izraelici zostali ominięci przez dziesiątą plagę, ochroniła ich krew baranka na drzwiach ich domów (Wj 12,21-23.29). Także Jezus świętował Paschę ze swoimi uczniami (np. Mt 26,18). Podczas Paschy, która stała się Ostatnią Wieczerzą, ustanowił sakrament Eucharystii (np. Łk 22,14-23+). Ofiara Jezusa na krzyżu została w NT utożsamiona z ofiarą baranka paschalnego (np. Łk 23,44-46). Przaśniki. Informacje dotyczące zasad obchodzenia Paschy przerwane są wtrąceniem zawierającym opis przygotowania i przeżywania Święta Przaśników, które obchodzono przez siedem dni na początku zbiorów jęczmienia (przełom marca i kwietnia; Lb 28,17+). Ponieważ Pascha i Święto Przaśników zbiegały się w czasie z pierwszą wiosenną pełnią księżyca, zostały z czasem połączone i obchodzono je równocześnie. W przypadku obu uroczystości akcent położono na posłuszeństwo wskazaniom Mojżesza i konieczność wiernego ich wypełnienia przez przyszłe pokolenia.

WYJŚCIA 12,4-17

144

Kpł 22,19n; 1P 1,19

Łk 12,35; 1P 1,13

Wj 13,3-10; 23,15; 1Kor 5,7

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 145

zasad dotyczących przaśników, gdyż w tym dniu wyprowadziłem was w szyku bojowym z ziemi Egiptu. Będziecie obchodzić ten dzień przez wszystkie pokolenia – jest to wieczne przykazanies. 18W pierwszym miesiącua, od wieczora czternastego dnia do wieczora dnia dwudziestego pierwszego, będziecie jeść przaśny chleb. 19Przez siedem dni nie znajdzie się zakwas w waszych domach. Ktokolwiek bowiem zjadłby chleb na zakwasie, zostanie usunięty ze społeczności Izraela, zarówno cudzoziemiec, jak i członek narodu. 20Nie będziecie jedli żadnego chleba na zakwasie. We wszystkich waszych domach będziecie spożywać chleb przaśny”.

a) W pierwszym miesiącu – chodzi o miesiąc zwany Abib, później Nisan, który wyznaczał początek roku (obecnie przełom marca i kwietnia). b) wiązkę hizopu – hizop (majeranek syryjski) jest rośliną, której gałązki osiągają do 90 cm długości. Był wykorzystywany do rytualnych pokropień (np. Lb 19,18; Kpł 14,4; Ps 51,9; Hbr 9,19). c) Naznaczcie… drzwi – zob. Wj 12,7+.

Polecenia Mojżesza Mojżesz wezwał wszystkich starszychs Izraelas i powiedział do nich: „Wybierzcie barankis dla waszych rodzin i zabijcie je jako Paschęs. 22Weźcie też wiązkę hizopub i zanurzcie ją we krwis zebranej w misie. Naznaczcie futrynę drzwic krwią wziętą z misy. Niech nikt z was nie wychodzi poza drzwi swojego domu, zanim zaświta! 23PANs przejdzie przez Egipt, siejąc spustoszenie. Lecz gdy PAN ujrzy krew na futrynie drzwi, ominie wejście i nie pozwoli Niszczycielowi wstąpić do waszych domów, aby was porazić. 24Przestrzegajcie tych poleceń. Będą one na zawsze prawem dla was i waszych potomków. 25Gdy wejdziecie do kraju, który da wam PAN zgodnie ze swoją obietnicą, macie przestrzegać spełniania tego obrzędu. 26Wówczas wasi synowie będą was pytać: «Czym dla was jest ten obrzęd?». 27Odpowiecie: «To jest ofiara Paschy dla PANA, który ominął domy Izraelitów w Egipcie. Oszczędził nasze domy, gdy pustoszył Egipt»”. Wtedy lud oddał pokłon i upadł na twarz. 28Izraelici przystąpili do wypełnienia poleceń, które PAN dał Mojżeszowi i Aaronowi, niczego nie zaniedbując. 21

Pwt 6,20-25; Hbr 11,28

Wj 10,2; 13,8.14; Pwt 6,20-25; Joz 4,6.21

Wj 11,4-8; Ps 78,51; 105,36; 135,8; 136,10; Mdr 18,6-19

Śmierć pierworodnych 29 O północy PANs zgładził wszystkich pierworodnychs w ziemi egipskiej. Od pierworodnego syna faraona, który zasiada na swoim tronie, do pierworodnego syna skazańca, który jest w więzieniu, jak również wszystko pierworodne pośród bydła. 30Faraon zbudził się tej nocy, a z nim cały jego dwór Chodzi o to, aby niepowtarzalne wydarzenie, jakim było wyzwolenie z Egiptu, stało się aktualne dla każdej kolejnej generacji Izraelitów. Sens liturgii polega właśnie na tym, że jej uczestnicy stają się rzeczywistymi uczestnikami zbawczych wydarzeń, których doświadczyli ich przodkowie. Wyzwalająca moc Boga nie jest bowiem ograniczona w czasie. Dla tych, którzy uczestniczą w liturgii, ma ona być także przypomnieniem, kim są i komu zawdzięczają swoją wolność. Właściwe przeżycie liturgii rodzi coraz większą potrzebę oddawania czci Bogu i umacnia postanowienie wiernego wypełniania Jego przykazań. Śmierć pierworodnych. Opis ostatniej plagi jest bardzo zwięzły. Istotne jest to, że spełniła się zapowiedź Boga. Zanim do tego doszło, Egipcjanie na czele z faraonem mieli możliwość uwierzyć w Pana i przyjąć Jego wolę. Dyskusje z przywódcami Izraelitów, spory i negocjacje nie przyniosły jednak żadnych rezultatów. Konieczny więc był wstrząs, którego symbolem jest śmierć pier worodnych. Nie należy jej traktować jako karę, ale jako nieunikniony skutek wyboru

145

WYJŚCIA 12,18-30

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) błogosławcie… mnie – zwrot może być formułą pożegnalną lub prośbą faraona o modlitwę i o to, aby Izraelici mimo wszystko życzyli mu pomyślności. b) sześciuset tysięcy – według jednego z wyjaśnień liczba ta może odzwierciedlać stan liczebny Izraela z okresu monarchii. Autor sugeruje w ten sposób, że wszyscy Izraelici mają utożsamiać się z pokoleniem, które uczestniczyło w opuszczeniu Egiptu.

Page 146

i wszyscy Egipcjanie. Rozległ się przeraźliwy lament, gdyż nie było w Egipcie domu, którego nie nawiedziłaby śmierć. 31 Nocą faraon wezwał Mojżesza i Aarona i powiedział: „Natychmiast wyjdźcie z mojego kraju! Zabierzcie ze sobą wszystkich Izraelitów! Idźcie służyć PANU, jak chcieliście. 32 Weźcie ze sobą trzody i bydło, bo domagaliście się tego. I błogosławcie również mniea”. 33 Egipcjanie przynaglali lud, aby jak najszybciej opuścił kraj. Mówili bowiem: „Wszyscy pomrzemy!”. Z Ramzes do Sukkot Lud zabrał ciasto, zanim zdążyło się zakwasić. Misy na ciasto zawinięte w płaszcze zarzucili na plecy. 35Izraelici postąpili według rady Mojżesza i poprosili Egipcjan o naczynia srebrne i złote oraz szaty. 36PANs wzbudził u Egipcjan życzliwość względem ludu i spełnili ich prośbę. W taki sposób Izraelici złupili Egipt. 37Izraelici wyruszyli z Ramzes do Sukkot: około sześciuset tysięcyb pieszych mężczyzn, nie licząc dzieci. 38Towarzyszyły im rzesze innych ludów, oprócz tego niezliczone stada owiec i bydła. 39Z ciasta zabranego z Egiptu, które nie zdążyło się zakwasić, Izraelici upiekli przaśny chleb. Ponieważ zostali wypędzeni z Egiptu, nie mogli zwlekać, nie przygotowali więc żywności na drogę. 40Czas pobytu Izraelitów w Egipcie wynosił czterysta trzydzieści lat. 41Dopiero gdy upłynęło czterysta trzydzieści lat, nadszedł ten dzień, w którym wszystkie zastępy PANA opuściły krainę Egiptu. 42PAN czuwał tej nocy, by wyprowadzić ich z ziemi egipskiej, dlatego ta noc należy do PANA. Cały Izraels ma czuwać tej nocy, po wszystkie pokolenia. 34

dokonanego przez egipskiego króla. Sprzeciwianie się Bogu i próba przeszkodzenia Jego planom obróciła się przeciwko faraonowi i jego poddanym. W obliczu tragedii Egipcjanie stanęli przed ostateczną alternatywą: ukorzyć się przed Bogiem Izraela i wypełnić Jego żądania lub pozbawić się szansy na przetrwanie. Potomstwo jest bowiem znakiem przetrwania, oznacza kontynuację i nadzieję na przyszłość. Śmierć pier worodnych w Egipcie przekreśla takie oczekiwania. Egipcjanie nie wykorzystują szansy, aby przyjąć prawdziwego Boga. Wolą wypędzić Izraelitów, niż uznać, że ich Bóg jest Panem wszechświata. Postawa ta jest zapowiedzą dalszych klęsk Egipcjan (Wj 14,24-28). Z Ramzes do Sukkot. Wersety 34 i 39 zawierają uzasadnienie zwyczaju stosowanego przez Izraelitów podczas Święta Przaśników (Lb 28,17+). Jedzono wówczas, na pamiątkę pospiesznego opuszczenia Egiptu, chleb przygotowany tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawionego z poprzedniego wypieku. Podstępne złupienie Egiptu (ww. 35-36) musiało dokonać się, zanim Egipcjan nawiedziła niszczycielska plaga. Sukkot, do którego zmierzali Izraelici, było oddalone od Ramzes ok. 50 km. Liczba tych, którzy opuścili Egipt, wydaje się niewiarygodnie duża. Próby jej wyjaśnienia ciągle są niewystarczające (Lb 1,20-46+). Izraelici, których teraz wypędzono z Egiptu, osiedlili się w nim dobrowolnie (Rdz 46,3nn), ale już na początku swojego pobytu w tym kraju otrzymali zapowiedź, że w oznaczonym czasie go opuszczą (Rdz 15,13; 46,4; 50,24-25). Dane zawarte w Księdze Rodzaju (Rdz 15,13) nie pokrywają się z informacją w Wj 12,40n, ale też się nie wykluczają. Możliwe, że liczba podana w Rdz 15,13 jest wynikiem zaokrąglenia, aby uzyskać pewną symbolikę. Czas życia jednego pokolenia wynosi, według danych biblijnych, 120 lat (Rdz 6,3). Zapowiedź w Rdz 15,16 zawiera informację, że Izraelici opuszczą Egipt w czwartym pokoleniu. Trzy pokolenia dają sumę 360 lat, plus 40 lat dla czwartego pokolenia, które przebywało na pustyni i tam wymarło (np. Lb 14,33-34; 32,13; Pwt 29,4). Mimo różnic pomiędzy obydwiema księgami istotne jest, że to Bóg wyznaczył czas opuszczenia Egiptu przez Izraelitów. Do Niego należał także wybór okoliczności. Izraelici mogli jedynie uwielbiać Boga za Jego niezbadane wyroki. W ten sposób uczyli się podporządkowania własnych idei i zamiarów woli Boga, który najlepiej wie, co i kiedy jest dobre dla człowieka i co przyczynia się do jego zbawienia.

WYJŚCIA 12,31-42

146

Wj 3,21n; 11,2

Lb 33,3-5 Lb 1,46 Lb 11,4

Pwt 16,3

Rdz 15,13 Ga 3,17

02_Wj:02_Wj

Lb 9,12; J 19,36

9/3/08

2:08 PM

Page 147

Przepisy dotyczące Paschy 43 PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: „Oto przepisy dotyczące Paschys. Obcym nie wolno jej spożywać. 44Niewolnik zakupiony za pieniądze może w niej uczestniczyć pod warunkiem, że zostanie obrzezanys. 45Przybysz lub najemnik nie może do niej zasiąść. 46Barankas należy jeść w jednym domu. Nie wyniesiesz nic z mięsa ani nie będziesz łamał jego kości. 47Tak ma postąpić cała społeczność Izraelas. 48Jeśli cudzoziemiec zamieszka u ciebie i chciałby obchodzić Paschę PANA, to wpierw masz obrzezać wszystkich mężczyzn w jego domu, a dopiero potem może do niej przystąpić. Będzie traktowany jak członek narodu. Wszyscy nieobrzezani natomiast nie będą jej spożywać. 49To samo prawo dotyczy członków narodu, jak i cudzoziemców, którzy zamieszkają pośród was”. 50Wszyscy Izraelici postąpili tak, jak polecił PAN Mojżeszowi i Aaronowi, niczego nie zaniedbując. 51W tym właśnie dniu PAN wyprowadził Izraelitów w bojowym szyku z ziemi egipskiej.

a) miesiąc kłosów – hebrajska nazwa tego miesiąca to Abib (Wj 12,2+). b) przaśny chleb – zob. Wj 12,8+. c) święto – chodzi o Święto Przaśników (Lb 28,17-18.25+). Zob. Słownik.

Prawo dotyczące pierworodnych. Przepisy o Przaśnikach 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Poświęć Mi wszystko, co pierworodnes wśród Izraelitów. Każde pierworodne wśród ludzi i zwierząt należy do Mnie. Dotyczy to zarówno ludzi, jak i bydła”. 3 Mojżesz przemówił do ludu: „Pamiętajcie o tym dniu, w którym wyszliście z Egiptu, gdzie byliście niewolnikami. PAN bowiem okazał swoją moc i wyprowadził was stamtąd, dlatego macie powstrzymać się od chleba na zakwasie. 4Przecież dzisiaj wychodzicie! W miesiącu kłosówa! 5A gdy PAN wprowadzi was do ziemi Kananejczykóws, Chetytóws, Amorytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws, którą obiecał dać waszym przodkom, do ziemi płynącej mlekiem i miodem, wówczas będziecie sprawować ten obrzęd w tym właśnie miesiącu. 6 Przez siedem dni będziesz jadł przaśny chlebb, a w siódmym dniu urządzisz świętoc dla PANA. 7Przaśny chleb będziesz

13

Pwt 7,1

Wj 34,18

Przepisy dotyczące Paschy. Kolejne przepisy dotyczące Paschy służą wyraźnemu określeniu się społeczności, która kształtuje się po wyjściu z Egiptu. Istotną postawą członków tej społeczności ma być posłuszeństwo Bogu. Różne nakazy, m.in. obowiązek obrzezania, pełnią funkcję środków, dzięki którym kształtuje się w ludziach ta postawa. Uległość zewnętrznym nakazom ma pomóc członkom wspólnoty w osiąganiu coraz większego posłuszeństwa Bogu na płaszczyźnie myśli, pragnień i aspiracji. Dzieje ludzkości świadczą o tym, że każde nieposłuszeństwo Bogu zaznacza się negatywnie na losach jednostek i całych społeczności. Pełnienie woli Boga chroni więc człowieka oraz zapewnia mu pomyślność, szczęście i życie w wolności. Prawo dotyczące pierworodnych. Przepisy o Przaśnikach. Wszystko, co Bóg uczynił dla Izraelitów, ma być przekazane następnym pokoleniom. Nośnikiem żywej tradycji są regularne obchody świąteczne i zwyczaje o charakterze religijnym. Jeśli Izraelici chcą zagwarantować sobie przyszłość, symbolizowaną przez pier worodnych, muszą pamiętać, że zależy ona przede wszystkim od Boga, któremu winni są wdzięczność, posłuszeństwo i wierność. Bóg chce, aby Izraelici nigdy nie zapomnieli, że to od Niego pochodzi wszelkie błogosławieństwo i że On jest dawcą i panem życia. Gdy Maryja ofiarowała w świątyni swojego pier worodnego syna, Jezusa, postąpiła zgodnie z nakazem Bożym (Łk 2,22-24). W postawie rodziców Jezusa wyrażona jest prawda, że odwieczne postanowienia Boga, ukazujące Go jako

147

WYJŚCIA 12,43 — 13,7

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) znakiem… oczami – mowa o tzw. filakteriach (tefilin). Były to dwa czarne pudełeczka, wykonane ze zwierzęcej skóry, w których umieszczano te same fragmenty Tory (Wj 13,1-16; Pwt 6,4-9; 11,13-21) zapisane na papirusie lub pergaminie. Filakterie przywiązywano czarnym rzemieniem do czoła i lewego ramienia (blisko serca), aby modlący się pamiętał, że umysł ma być podporządkowany prawu Bożemu, a uczucia i pragnienia służbie Bogu. Zwyczaj ten wspomniany jest w NT (Mt 23,5). b) Osioł był zwierzęciem cenionym wśród Izraelitów, należał jednak do grupy zwierząt nieczystych. Nie mógł więc być składany w ofierze ani spożywany (2Krl 6,25). Skręcenie karku oznaczało, że w ciele martwego zwierzęcia pozostała krew i tym samym nie będzie można go spożyć nawet w wyjątkowej sytuacji (np. Rdz 9,4; Kpł 7,27; 2Krn 35,11). c) Morze Czerwone – nazwa występująca w oryginale może być tłumaczona jako ‘Morze Trzcinowe’ lub ‘Morze Sitowia’, a także ‘Morze Krańcowe’ lub ‘kraniec morza’. Na pewno chodzi o jakiś zbiornik wodny lub rozlewiska wokół tego zbiornika. d) Sukkot – lokalizacja niepewna. Możliwe, że był to jedynie tymczasowy obóz, zbudowany po wschodniej stronie delty Nilu. Sukkot znaczy: ‘szałasy’, ‘namioty’. Zob. Lb 33,5n.

Page 148

jadł przez siedem dni. Na całym twoim obszarze nie może pojawić się ani chleb na zakwasie, ani zakwas. 8W tym dniu będziesz opowiadał swojemu synowi: «Sprawuję ten obrzęd ze względu na to, co PAN uczynił dla mnie, gdy wychodziłem z Egiptu». 9Stanie się to dla ciebie znakiem na twojej ręce i świadectwem pamięci pomiędzy twoimi oczamia, aby prawos PANA było na twoich ustach. PAN bowiem okazał swoją moc i wyprowadził cię z Egiptu. 10Każdego roku w wyznaczonym czasie masz przestrzegać tego przykazanias. 11 A gdy PAN wprowadzi cię do ziemi Kanaans i da ci ją w posiadanie, zgodnie z obietnicą daną tobie i twoim przodkom, 12 wówczas oddasz PANU wszystkich pierworodnych, a także każdego pierworodnego samca spośród zwierząt. Należą bowiem do PANA. 13Każde pierworodne oślę wykupisz barankiems, a jeśli nie wykupisz, masz mu złamać karkb. Wykupisz każdego pierworodnego spośród twoich potomków. 14Jeśli w przyszłości twój syn cię zapyta: «Co to znaczy?», odpowiesz: «PAN okazał swoją moc i wyprowadził nas z Egiptu, gdzie byliśmy niewolnikami. 15Gdy bowiem faraon uparcie sprzeciwiał się naszemu wyjściu, PAN zabił wszystkich pierworodnych w ziemi egipskiej, od człowieka aż do pierworodnych pośród zwierząt. Dlatego ja ofiaruję PANU wszystkie pierworodne samce, a każdego pierworodnego spośród moich potomków wykupuję». 16Stanie się to znakiem na twojej ręce i będzie umieszczone pomiędzy twoimi oczami, gdyż PAN okazał swoją moc i wyprowadził nas z Egiptu”. Z Sukkot do Etam Gdy faraon uwolnił lud, Bóg nie poprowadził go szlakiem wiodącym przez kraj Filistynóws, mimo że tamtędy byłoby bliżej. Powiedział bowiem: „Żeby lud w obliczu wojny nie rozmyślił się i nie zawrócił do Egiptu”. 18Dlatego Bóg powiódł lud okrężną drogą przez pustynię w kierunku Morza Czerwonegoc. Izraelici wyruszyli z ziemi egipskiej w bojowym szyku. 19Mojżesz zabrał ze sobą kości Józefa, gdyż ten zobowiązał Izraelitów uroczystą przysięgą: „Gdy Bóg pospieszy wam z pomocą, wówczas weźmiecie stąd ze sobą moje kości”. 20 Wyruszyli z Sukkotd i rozbili obóz w Etam, na obrzeżach

Wj 10,2

Rdz 22; Wj 22,28; 34,19; Lb 3,11-13; 18,15; Pwt 15,19-23; Łk 2,23

Pwt 6,8; 11,18

17

Stwórcę i Pana wszechświata, nigdy nie mogą ulec przedawnieniu. Zmieniać się może forma (zewnętrzny rytuał), ale istota pozostaje niezmienna. Pamięć o dziełach Boga i nieustanne oddawanie Mu czci obowiązuje więc każdego człowieka, który wierzy w Boga. Z Sukkot do Etam. Gdy Izraelici znowu wyruszają w drogę, zabierając ze sobą szczątki Józefa, rozpoczynają nowy etap w historii ludu izraelskiego. Ustalenie dokładnej trasy przemarszu wydaje się niemożliwe m.in. dlatego, że prawdopodobnie Izraelici opuścili Egipt w kilku niezależnych grupach. Każda trasa wiązała się z jakimiś trudnościami i wymagała od wędrujących wiele wysiłku i cierpliwości. Wzmianka w w. 17 wskazuje, że Bogu nie jest obojętne, którą drogą pójdą Izraelici. Początkowe niepowodzenia mogłyby negatywnie wpłynąć na dalszą wędrówkę i obudzić ducha buntu. Wybór trasy przez Boga oznacza, że zna swój lud i wie, czego się może po nim spodziewać. Kolejnym istotnym elementem wędrówki jest ciągła obecność Boga pośród swojego ludu pod postaciami słupa obłoku i ognia (Lb 9,15-23+).

WYJŚCIA 13,8-20

148

Wj 14,10-12; Lb 14,1n

Rdz 50,25; Joz 24,32

Lb 33,5n

02_Wj:02_Wj

Wj 40,36; Pwt 1,33; Ne 9,19; Ps 78,14; 105,39; Mdr 10,17; J 8,12

9/3/08

2:08 PM

Page 149

pustynia. 21A PANs za dnia szedł przed nimi w słupie obłoku i wskazywał im drogę, nocą natomiast świecił im w słupie ogniab, by mogli wędrować dniem i nocą. 22W dzień słup obłoku nie oddalał się sprzed ludu, podobnie w nocy słup ognia.

a) pustyni – w tej okolicy znajduje się pustynia Szur.

Z Etam nad brzeg morza 1 PANs przemówił do Mojżesza: 2„Każ zawrócić Izraelitom i rozbić obóz pod Pi-Hachirot, pomiędzy Migdol a morzemc, naprzeciw Baal-Sefon, nad brzegiem morza. 3 Faraon zapewne pomyśli o Izraelitach: «Pobłądzili w kraju, pustynia zewsząd ich otacza». 4A Ja sprawię, że faraon zatnie się w uporzed i wyruszy w pościg za wami. Wtedy okażę swoją potęgę wobec faraona i całej jego armii. Przekonają się Egipcjanie, że Ja jestem PANEM”. Tak właśnie uczynili Izraelici.

e) z podniesionym czołem – możliwe jest też tłumaczenie: pod opieką wyciągniętej nad nimi ręki Boga.

14

Wj 15,24; 16,2n; 17,3; Lb 11,1; 14,2; 21,4n; Ps 78,40

b) słupie obłoku… słupie ognia – zob. Lb 9,15-23+. c) morzem – zob. Wj 13,18+. d) faraon zatnie się w uporze – zob. Wj 4,21+.

Pościg Egipcjan. Lęk Izraelitów 5 Gdy doniesiono królowi Egiptu, że lud zbiegł, odmieniło się nastawienie faraona i jego dworzan do Izraelitów. Rzekli więc: „Co najlepszego zrobiliśmy? Pozwoliliśmy Izraelitom uwolnić się ze służby dla nas!”. 6Faraon rozkazał więc zaprząc swój rydwan i stanął na czele swojego ludu. 7Wziął ze sobą sześćset wyborowych rydwanów, wszystkie rydwany egipskie, a na każdym z nich mężnych wojowników. 8PANs sprawił, że faraon, król Egiptu, zaciął się w uporzed i rzucił się w pościg za Izraelitami. A Izraelici szli ufnie naprzód, z podniesionym czołeme. 9Egipcjanie ścigali Izraelitów, aż dopadli ich obozujących nad brzegiem morza. Wszystkie konie i rydwany faraona, jego konnica i wojsko przybyły do Pi-Hachirot, naprzeciw Baal-Sefon. 10Gdy faraon był już blisko, Izraelici zdali sobie sprawę ze swojego położenia: oto Egipt ruszył przeciwko nim! Przerazili się ogromnie i zaczęli wołać do PANA. 11Powiedzieli do Mojżesza: „Czyżby brakowało grobów w Egipcie, że wywiodłeś nas na pustynię, byśmy poginęli? Jaki z tego pożytek, że wyprowadziłeś nas z Egiptu? Z Etam nad brzeg morza. Opuszczenie Egiptu przez Izraelitów staje się nieodwracalne. Ich niepewność i strach przed ewentualnym odwetem Egipcjan raz na zawsze znikną. Motyw zmiany kierunku marszu jest inny, niż to było podane w Wj 13,17. Tym razem zostaje podkreślone objawienie potęgi Boga. Wydaje się, że Bóg wprowadził Izraelitów do miejsca, które jest dla nich pułapką. W rzeczywistości pułapka zastawiona jest na faraona, który sądzi, że łatwo odzyska inicjatywę i odwróci bieg wypadków. Cała sytuacja, zamierzona przez Boga, ma na celu ukazanie Egipcjanom i Izraelitom, że jedynie Pan jest Bogiem. Pościg Egipcjan. Lęk Izraelitów. Szczegółowy opis militarnych zasobów Egiptu służy temu, aby jeszcze bardziej podkreślić potęgę Boga. Siła bowiem, na której opierają się Egipcjanie, okaże się niczym wobec wszechmocy Boga. Reakcja Izraelitów na widok nadciągających Egipcjan jest typowa. Ich przerażenie i narzekania można usprawiedliwić tym, że jeszcze nie dokonała się ostateczna zagłada wojsk faraona. Po tym zdarzeniu wzmocni się ich przekonanie i wiara w potęgę Boga. Mojżesz uspokaja Izraelitów, tłumacząc, w jaki sposób zostaną ocaleni. W jego wypowiedzi pojawia się istotny element, który będzie obecny w całej historii narodu wybranego, czyli cudowne inter wencje Boga widoczne szczególnie w walce z wrogami Izraelitów (np. Pwt 1,30; 3,22; 20,4; Joz 10,14; 2Krn 20,29; Ne 4,14). Opisy takich wydarzeń należy jednak właściwie odczytać w kontekście biblijnym. Nie chodzi bowiem o to, że Bóg jednych

149

WYJŚCIA 13,21 — 14,11

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) morze – chodzi o Morze Czer wone (Wj 13,18+). b) w ślepym uporze wejdą za nimi – zob. Wj 4,21+. c) Zanim zaświtało – oryginalny zwrot zawiera sugestię, że chodzi o czas między godziną drugą w nocy a szóstą rano.

Page 150

12

Czy nie sprawdza się to, o czym mówiliśmy ci w Egipcie: «Zostaw nas w spokoju, wolimy służyć Egipcjanom»? Lepiej by nam było służyć Egipcjanom, niż ginąć na pustyni!”. 13Mojżesz odrzekł ludowi: „Nie bójcie się! Wytrwajcie, a zobaczycie wasze ocalenie, którego PAN dzisiaj dokona! Tych Egipcjan, których teraz macie przed sobą, nie zobaczycie już nigdy więcej. 14 PAN będzie walczył za was, bądźcie spokojni”. Przejście przez Morze Czerwone PANs powiedział do Mojżesza: „Czemu krzyczysz do mnie? Powiedz Izraelitom, żeby ruszali, 16a ty podnieś swoją laskę, wznieś rękę nad morzema i rozdziel je. Izraelici przejdą przez środek morza po suchej ziemi. 17Ja natomiast sprawię, że Egipcjanie w ślepym uporze wejdą za nimib. Okażę moją chwałę przez to, co uczynię faraonowi, całej jego armii, jego rydwanom i jego jeźdźcom. 18Egipcjanie przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy okażę moją chwałę przed faraonem, jego rydwanami i jego jeźdźcami”. 19Aniołs Pański, który prowadził tabor Izraelitów, przeszedł na ich tyły. Również słup obłoku, który ich poprzedzał, stanął za nimi. 20Zajął miejsce między taborem Egipcjan a taborem Izraelitów. Dla jednych obłok był ciemnością, drugim rozjaśniał noc. Ani jedni, ani drudzy nie zbliżyli się do siebie przez całą noc. 21 Mojżesz wzniósł rękę nad morzem, a PAN przegnał morze wiatrem wschodnim, który wiał przez całą noc. Wiatr osuszył morze, a woda się rozdzieliła. 22Izraelici weszli w środek morza po suchej ziemi, a woda była im murem po prawej i po lewej stronie. 23Egipcjanie ich ścigali. Wszystkie konie faraona, rydwany i jeźdźcy podążyli za nimi w środek morza. 24 Zanim zaświtałoc, PAN spojrzał ze słupa obłoku i ognia na 15

faworyzuje, innych zaś niszczy. Sens sformułowania zawartego w w. 14 jest następujący: najważniejsze w postawie człowieka jest bezgraniczne zaufanie Bogu i pozostawienie Stwórcy ostatecznej decyzji o zakończeniu danej sprawy (np. Ps 28,7; 31,15n; 56,5). Z taką postawą można przystąpić do realizacji tego, co narzuca się w sposób oczywisty i jest podyktowane rozumem (np. Wj 14,15; Sdz 7,16-23). Hojność Boga wobec tych, którzy Mu ufają, jest tak wielka, że człowiek odnosi wrażenie, jakby uczestniczył w jakimś cudownym splocie wydarzeń, którego nawet nie jest w stanie wyjaśnić (np. Ps 138,7). Ów splot można nazwać Boską inter wencją. Ci natomiast, którzy odrzucają Boga (tu: Egipcjanie), postrzegają tę samą sytuację tak, jakby sprzęgły się przeciwko nim jakieś nadprzyrodzone siły. Nie potrafią bowiem zrozumieć, dlaczego ominęło ich zwycięstwo lub powodzenie, skoro niemal wszystkie uwarunkowania na nie wskazywały. Stwierdzają więc, że pokonała ich nadziemska moc. Bóg jednak, który z miłości stworzył ludzi, nikogo nie zabija ani nie zamierza wprowadzać antagonizmów między ludźmi (np. Mdr 1,13; Rz 10,12n; Ef 2,14). W Biblii wiele postaw Boga jest ukazywanych przede wszystkim z perspektywy człowieka, czyli tak jak rozumie je człowiek. Z tego wynika, że zwrot: „Bóg z kimś walczy” (np. Wj 14,14) przedstawia rozumienie jakiejś sytuacji przez człowieka, który prosi Boga o pomoc i ją uzyskuje. To, że człowiek dostąpił ocalenia, wcale nie oznacza, iż Bóg posłużył się siłą czy przemocą w ludzkim rozumieniu. Takie traktowanie inter wencji Boga mijałoby się z prawdą objawioną (np. 1J 4,8). Tajemnicą więc pozostaje to, w jaki sposób Bóg wpływa na dzieje człowieka i świata. Możemy jedynie stwierdzić, że ten wpływ jest faktem. Człowiek, który sprzeciwiając się Bogu, doświadcza np. klęski lub nieszczęścia, może odnieść wrażenie, że Bóg, podobnie jak to bywa w relacjach międzyludzkich, odpowiada mu walką lub zemstą. Nieszczęście, które spotyka takiego człowieka, nie jest jednak wynikiem odwetu ze strony Boga, ale stanowi nieuniknioną konsekwencję ludzkiego wyboru (np. Pwt 9,1-6+). Przejście przez Morze Czerwone. Opowiadanie o przejściu Izraelitów przez morze po suchej ziemi oraz śmierci Egipcjan zostało przekazane przez tradycję co najmniej w dwóch wersjach. Obecnie są one połączone w jeden tekst. Według starszego przekazu przejście Izraelitów przez morze było możliwe dlatego, że silny wiatr cofnął wody i osuszył

WYJŚCIA 14,12-24

150

Ps 66,6; 78,13; 106,9n; 114; Mdr 10,18n; Iz 43,16-21; 44,27; 50,2; 1Kor 10,1n; Hbr 11,29; Ap 21,1

02_Wj:02_Wj

Pwt 11,4

Wj 4,31; Ps 106,11n

9/3/08

2:08 PM

Page 151

tabor Egipcjan i pomieszał ich szyki. 25Zatrzymał koła ich rydwanów i z trudem poruszali się naprzód. Egipcjanie zawołali: „Uciekajmy przed Izraelems, gdyż PAN walczy za niegoa z Egiptem”. 26Wtedy PAN rzekł do Mojżesza: „Wznieś rękę nad morzem, aby woda zalała Egipcjan, ich rydwany i jeźdźców”. 27Mojżesz wzniósł rękę nad wodą, a ona o poranku powróciła na swoje miejsce, Egipcjanie natomiast uciekali w stronę powracającej wody. PAN pogrążył Egipcjan w samym środku morza. 28Powracająca woda zalała wozy, jeźdźców i całe wojsko faraona, które weszło w morze, ścigając Izraelitów. Nikt spośród nich nie ocalał. 29Izraelici szli natomiast środkiem morza po suchej ziemi, a woda była im murem po prawej i po lewej stronie. 30PAN wybawił w tym dniu Izraela spod władzy Egiptu. Izraelici widzieli martwych Egipcjan na brzegu morza. 31Zobaczyli ogromną moc, której PAN użył wobec Egipcjan, i ogarnęła ich bojaźńs wobec PANA. Uwierzyli PANU oraz jego słudze, Mojżeszowi.

a) PAN walczy za niego – zob. Wj 14,5-14+. b) Zdanie to można również przetłumaczyć: PAN moją mocą i schronieniem.

Dziękczynna pieśń zwycięstwa 1 Wówczas Mojżesz zaśpiewał wraz z Izraelitami tę pieśń dla PANAs: „Zaśpiewam Panu, wielka jest Jego chwałas. On konia i jeźdźca pogrążył w odmętach. 2 PAN moją mocą i pieśniąb, On stał się moim wybawcą. To mój Bóg! Będę Go uwielbiał, Bóg mego ojca! Będę Go wywyższał. 3 PAN, potężny wojownik! Nosi On imięs PAN.

15

Ps 106,12

Ps 118,14; Iz 12,2

Wj 3,14n

ląd, a Egipcjanie ginęli podczas chaotycznej ucieczki, spowodowanej przerażeniem, jakie wywołał w nich Bóg. Według młodszej wersji Izraelici mogli kontynuować marsz, ponieważ nad ranem, po inter wencji Mojżesza, rozstąpiło się morze. Egipcjanie zginęli natomiast w czasie pościgu za Izraelitami, gdy Mojżesz znów wyciągnął rękę i wody powróciły na swoje miejsce. Różnice między przekazami nie mają wpływu na fakt, że mamy tu do czynienia z opisem decydującego wydarzenia w dziejach Izraela. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na duchowe skutki, jakie wywołało w Izraelitach ocalenie ich przez Boga. Dociekanie historycznych szczegółów jest kwestią drugorzędną. Istotnym duchowym skutkiem tego wydarzenia była wzbudzona w Izraelitach bojaźń Boża (w. 31). Oznaczała ona wielki szacunek do Boga i zachwyt Jego Osobą, a także pragnienie nieustannego oddawania Mu czci. Postawy te są wyrazem głębokiej wiary, do której Bóg doprowadził Izraelitów. Przyjęcie Jahwe jako jedynego Boga i tym samym religijne określenie się Izraelitów było celem, do którego zmierzały wcześniejsze wydarzenia w Egipcie. To, co się stało nad morzem, miało pomóc Izraelitom w ostatecznym opowiedzeniu się za Jahwe. Apostoł Paweł wskazał na związek między przejściem Izraelitów przez morze a chrześcijańskim chrztem (1Kor 10,1-13). Celem tych wydarzeń jest doprowadzenie ludzi do wiary w Boga i umożliwienie im korzystania z Jego zbawczych dzieł. Chrześcijanie, podobnie jak niegdyś Izraelici, otrzymują dar wiary. Człowiek sam nie może sobie udzielić tego daru, dlatego inter wencja Boga zawsze jest konieczna. Aby Izraelici uwierzyli w Boga, zostali wyprowadzeni z niewoli egipskiej i cudownie ocaleni w morskich wodach. Chrześcijanie są prowadzeni do wiary przez wody chrztu świętego, przez które zostają uwolnieni z grzechu pier worodnego (np. Dz 2,38; 1P 3,21). Dziękczynna pieśń zwycięstwa. Hymn Mojżesza i Izraelitów zawiera teologiczną interpretację wydarzeń. Poszczególne fakty przedstawione są jako inter wencje samego Boga (por. np. Ps 44,2-9). Autor stwierdza, że to Bóg walczył za Izrael (Wj 14,5-9+). Nawet jeśli Izraelici musieli stawić czoła przeciwnościom i ponieśli wiele trudów, to jednak

151

WYJŚCIA 14,25 — 15,3

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) Morze Czerwone – zob. Wj 13,18+.

Page 152

4

Rydwany faraona i jego wojsko rzucił w morze. Wyborni jego wodzowie potonęli w Morzu Czerwonyma. 5 Pochłonęła ich otchłań, pogrążyli się w głębinach jak kamień. 6 Twoja prawa ręka, PANIE, osławiona potęgą! Twoja prawa ręka, PANIE, starła nieprzyjaciela! 7 Ogromem Twej chwały powaliłeś wroga. Poraziłeś ich swoim gniewems, spłonęli jak plewy. 8 Pod tchnieniem Twych nozdrzy spiętrzyły się wody, wałem stanęły odmęty, w głębinach zastygły kipiele. 9 Rzekł nieprzyjaciel: «Dopadnę! Pochwycę! Rozdzielę łupy! Nasycę swą żądzę! Wyciągnę miecz! Wytracę ich swoim ramieniem!». 10 Powiałeś swym tchnieniem i pochłonęło ich morze, poszli na dno jak ołów w niezgłębione odmęty. 11 Któż jest równy Tobie pośród bóstw, o PANIE? Któż jest równy Tobie? Tyś wspaniały w świętości, groźny w swojej chwale, Tyś sprawcą cudóws. 12 Wyciągnąłeś prawą rękę, pochłonęła ich ziemia. 13 Prowadzisz w łaskawości swojej lud, który wybawiłeś.

Ap 18,21

Pwt 3,24; Ps 86,8

zwycięstwo było możliwe tylko dlatego, że Bóg okazał swoją wszechmoc, a oni zaufali i byli posłuszni Jego nakazom. Fragment ten składa się z pieśni (ww.1-18) i krótkiego wezwania (w. 21). Wezwanie, przypisane Miriam, stanowi antyfonę do pieśni na część Boga Wojownika i Króla śpiewanej przez Mojżesza i mężczyzn. Treść pieśni odnosi się nie tylko do cudownego przejścia przez morze, ale wiąże się również z wędrówką do Ziemi Obiecanej. Bóg postanowił wprowadzić swój lud do wyznaczonej ziemi i zasadzić na świętej górze, która nazwana jest Jego dziedzictwem (w. 17). Centrum tej góry stanowi świątynia Boga. Realizacja tych celów była możliwa dzięki wydarzeniom nad Morzem Czerwonym. Wieść o tym, co się stało z Egipcjanami, przeraziła bowiem inne narody, które unikały konfrontacji z Izraelitami i, poza nielicznymi wyjątkami (np. Lb 20,14-21), pozwoliły im przejść przez swoje terytoria (ww. 14-16). Tryumf Izraelitów miał jednoznacznie świadczyć o tym, że jedynie Jahwe jest Bogiem prawdziwym i wszechmocnym. Autor Apokalipsy Świętego Jana nawiązuje do pieśni Mojżesza, widząc jej dopełnienie w hymnie na cześć zbawczej ofiary Jezusa (Ap 15,3-4).

WYJŚCIA 15,4-13

152

02_Wj:02_Wj

Lb 20,21; Lb 21,4-13

Ps 74,2

Lb 26,59

1Sm 18,6

9/3/08

2:08 PM

Page 153

Powiedziesz go w swojej potędze do Twej świętej krainy. 14 Usłyszą to narody i zadrżą. Groza owładnie ludami Filisteis, 15 przerażą się książęta Edomus, strach opanuje władców Moabus, struchleją mieszkańcy Kanaanus, 16 ogarnie ich lęk i przerażenie. Na widok potęgi Twego ramienia zamilkną jak kamień. A lud Twój przejdzie, PANIE, lud, który Ty nabyłeś na własność. 17 Poprowadzisz go i zasadzisz na górze Twego dziedzictwa, w miejscu, które na swoją siedzibę przygotowałeś, o PANIE, na świątynięs Pańską przysposobiły je Twe ręce. 18 PAN króluje na wieki, na zawsze”. 19 Istotnie bowiem, koń faraona, jego rydwan i jeźdźcy ruszyli w morze, a PAN sprawił, że spadły na nich z powrotem wody morskie, Izraelici natomiast kroczyli po suchej ziemi środkiem morza. 20Wówczas prorokinis Miriam, siostra Aarona, wzięła do ręki bębenek, a za nią podążyły w pląsach z bębenkami wszystkie izraelskie kobiety. 21Miriam zaintonowała dla nich refren: „Śpiewajcie PANU, wielka jest Jego chwała. On konia i jeźdźca pogrążył w odmętach”.

a) Morze Czerwone – zob. Wj 13,18+. b) gorzka – możliwe, że chodzi o dzisiejsze Jeziora Gorzkie lub o oazę zwaną Bir Mara, w której jest słona woda. c) Po hebrajsku mar oznacza ‘gorzki’, stąd gra słów w nazwie miejscowości.

Droga przez pustynię

Lb 33,8 Rt 1,20

Syr 38,5; 2Krl 2,21; 1Kor 1,18

Gorzkie wody w Mara 22 Mojżesz kazał Izraelitom ruszać znad Morza Czerwonegoa, wyszli więc na pustynię Szur. Uszli trzy dni drogi przez pustynię, lecz nie mogli znaleźć wody. 23Przybyli do Mara, lecz tamtejsza woda nie nadawała się do picia, bo była gorzkab. Dlatego nazwano to miejsce Marac. 24 Lud zaczął szemrać przeciwko Mojżeszowi: „Co będziemy pili?”. 25Mojżesz wołał do PANAs, a PAN wskazał mu drzewo, Gorzkie wody w Mara. Pobyt Izraelitów na pustyni ma w ich historii szczególny charakter. Nie był dla nich jedynie przejściem przez nieprzyjazny obszar i zmaganiem się z niedogodnościami, lecz przede wszystkim doświadczeniem obecności Boga, który w różny sposób dawał się poznać swojemu ludowi i poddawał go próbom. Miały one na celu uświadomienie Izraelitom, że Bóg naprawdę się o nich troszczy. Oznaki niezadowolenia ze strony Izraelitów wskazują, że niekiedy w to wątpili. Wydarzenie z wodą niezdatną do picia jest sprawdzianem ich zaufania do Boga. Pamięć o plagach egipskich powinna doprowadzić ich do refleksji: skoro Bóg zamienił wodę w Nilu w krew, to czy nie

153

WYJŚCIA 15,14-25

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) Nie udało się potwierdzić informacji o istnieniu drzewa, które miałby takie właściwości. Może więc chodzi tu bardziej o czynność symboliczną. b) Elim – być może chodzi o oazę Ajun Musa, na wschodnim brzegu zatoki Akaba.

Page 154

które wrzucone do wody, uzdatniało ją do piciaa. Tam PAN ustanowił dla niego przepisy i prawa, tam też wystawił go na próbę. 26PAN rzekł: „Jeśli we wszystkim będziesz posłuszny poleceniom PANA, twojego Boga, i będziesz robił to, co jest zgodne z Jego wolą, jeśli będziesz posłuszny Jego przykazanioms i będziesz przestrzegał Jego ustaw, wówczas nie ześlę na ciebie żadnej z chorób, którymi dotknąłem Egipcjan, gdyż Ja jestem PANEM, który cię uzdrawia”. 27Następnie przybyli do Elimb. Było tam dwanaście źródeł i siedemdziesiąt palm. Tam, nad wodą, rozbili obóz. Przepiórki i manna 1 Piętnastego dnia drugiego miesiąca od wyjścia z ziemi egipskiej cała społeczność Izraelas opuściła Elimb i ruszyła przez pustynię Sin, która znajduje się między Elim a Synajem. 2Cała społeczność Izraela szemrała na pustyni przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. 3Izraelici narzekali: „Oby dane nam było umrzeć, zgodnie ze zrządzeniem PANAs, w Egipcie, siedząc nad garnkiem mięsa, jedząc chleb do sytości! Wy zaś wywiedliście nas na pustkowie, by całe to zgromadzenie zamorzyć głodem”. 4Wówczas PAN rzekł do Mojżesza: „Oto Ja spuszczę na was chleb z nieba, jak deszcz. Każdego dnia lud wyjdzie, aby zebrać, ile mu potrzeba na dany dzień. Wystawię go na próbę, by przekonać się, czy będzie postępował według mojego prawas, czy też nie. 5Szóstego dnia bowiem będą musieli zrobić zapasy, zbiorą więc dwa razy tyle, co w pozostałe dni”. 6Mojżesz i Aaron ogłosili wszystkim Izraelitom: „Wieczorem przekonacie się, że PAN wyprowadził was z ziemi egipskiej, 7a rano zobaczycie chwałę PANA, gdyż PAN słyszy, że szemrzecie przeciwko Niemu. A my, kimże jesteśmy, że narzekacie na nas?”. 8Mojżesz ciągnął dalej: „Otóż PAN da wam wieczorem mięso, byście się najedli, a rankiem chleb, byście się nasycili, gdyż słyszy PAN, że uskarżacie się, szemrząc przeciwko Niemu. A my, kimże jesteśmy? Przecież to nie na nas narzekacie, ale na PANA”. 9 Do Aarona zaś Mojżesz powiedział: „Ogłoś całej społeczności Izraela: Zbliżcie się do PANA, gdyż usłyszał wasze skargi”. 10Gdy Aaron oznajmił te słowa całej społeczności Izraela, zwrócili się ku pustyni, a ich oczom objawiła się

16

może zamienić gorzkiej wody w zdatną do picia? Szczególną rolę w kształtowaniu zaufania Izraelitów do Boga odegrał Mojżesz. Także jego, jako przywódcę, Bóg doświadczał i uczył posłuszeństwa, aby swoją postawą dawał innym przykład. Po wiekach Jezus, przed rozpoczęciem publicznej działalności, także udał się na pustynię. W samotności doświadczył różnego rodzaju pokus, które pokonał i wskazał sposób, w jaki należy je przezwyciężać (np. Mt 4,1-11). Na pustkowiu, podobnie jak Mojżesz, zaspokoił potrzeby zgłodniałego i utrudzonego ludu (np. Mt 14,13-21). Przepiórki i manna. W trudnych warunkach Izraelici szybko tracili cierpliwość i ulegała zachwianiu ich ufność do Boga, który jednak łagodnie ich prowadził i uczył, że tylko posłuszeństwo Jego nakazom zapewnia pomyślność. Wyzwolenie Izraelitów z niewoli egipskiej okazuje się długim procesem. Chociaż wolność zewnętrzną naród już uzyskał, musi przejść długi proces uczenia się wolności, której podstawą jest godność członków ludu Bożego. Na razie jednak Izraelici wciąż bardziej cenią sobie „chleb niewoli” (w. 3). Zesłanie przepiórek i manny można odczytać jako przeciwieństwo plagi

WYJŚCIA 15,26 — 16,10

154

Pwt 7,15; Iz 19,22; 57,18n

Lb 33,9-11

Wj 14,11

Łk 10,16

02_Wj:02_Wj

Lb 11,31; Ps 78,26-31; 105,40; Mdr 16,2-4; 19,11n Lb 11,7-9

J 6,31; 1Kor 10,3

2Kor 8,15

J 6,27

Rdz 2,2n; Wj 31,15; 35,2; Kpł 23,3

9/3/08

2:08 PM

Page 155

chwałas PANA w obłoku. 11PAN rzekł do Mojżesza: 12„Usłyszałem narzekanie Izraelitów. Ogłoś im: O zmierzchu będziecie jeść mięso, a rankiem nasycicie się chlebem. Przekonacie się, że Ja jestem PANEM”. 13I rzeczywiście, pod wieczór nadleciały stada przepióreka i pokryły obozowisko, a o świcie gęsta mgła osiadającej rosy okryła obóz. 14Gdy mgły się uniosły, na powierzchni pustyni leżały drobne, okrągłe ziarenka, podobne do szronu. 15Gdy Izraelici to zobaczyli, mówili jeden do drugiego: „Man hu”b, gdyż nie wiedzieli, cóż to takiegoc. Mojżesz powiedział do nich: „To jest właśnie chleb, który PAN daje wam jako pożywienie. 16A oto, co PAN nakazuje: Niech każdy nazbiera tyle, ile potrzebuje na posiłek. Zbierzcie również dla tych, którzy pozostali w namiotach, licząc jeden omerd na osobę”. 17Tak też postąpili Izraelici, jedni zebrali więcej, a inni mniej. 18Gdy odmierzyli po omerze, okazało się, że ci, którzy zebrali więcej, nie mieli za dużo, a tym, którzy zebrali mniej, nie zabrakło. Każdy nazbierał tyle, ile potrzebował na posiłek. 19 Mojżesz rzekł do nich: „Niech nikt nie odkłada zapasów na następny dzień!”. 20A jednak nie posłuchano Mojżesza, wielu zostawiło część porcji do następnego poranka. Wówczas zalęgły się robaki i wszystko się popsuło. Mojżesz rozgniewał się na nich. 21Każdego ranka wszyscy zbierali tyle, ile potrzebowali na posiłek, a gdy zaczynało grzać słońce, reszta się rozpływała. 22Szóstego dnia zebrali natomiast podwójną porcję pożywienia, po dwa omery na osobę. Naczelnicy społeczności przyszli do Mojżesza i donieśli mu o tym, 23 na co on rzekł: „Tak właśnie polecił PAN: Jutro będzie czas odpoczynku, święty szabats dla PANA. Upieczcie, co macie upiec, ugotujcie, co macie ugotować, a całą resztę zachowajcie sobie jako zapasy na jutro”. 24Zostawili więc pożywienie do rana, zgodnie z poleceniem Mojżesza, a ono się nie popsuło ani robactwo się w nim nie zalęgło. 25Mojżesz zachęcał ich: „Posilcie się dzisiaj tym, co zebraliście wczoraj, gdyż mamy szabat dla PANA! Dzisiaj nie znajdziecie pożywienia na polach. 26Przez sześć dni je zbieracie, lecz siódmego dnia przypada szabat, nie będzie go więc w tym dniu”. 27Niektórzy jednak spośród ludu wyszli, by zbierać również siódmego dnia, ale nic nie znaleźli. 28Na to rzekł PAN do Mojżesza: „Jak długo jeszcze będziecie się sprzeciwiać zachowywaniu

a) stada przepiórek – są to wędrowne ptaki, które we wrześniu lecą z Europy i południowej Azji przez półwysep Synaj do Sudanu i Etiopii, a w marcu z powrotem. W wyniku zmęczenia lotem opadają masowo na ziemię. Wtedy można je chwytać (Lb 11,31-35). b) Man hu – zwrot może być tłumaczony dwojako: 1. Jako stwierdzenie: To jest manna, wówczas jednak dalsza część zdania mogłaby budzić wątpliwości, chyba że chodziłoby o nadanie imienia nowemu, nieznanemu zjawisku; 2. Jako pytanie: Co to?, wtedy jednak pojawiają się pewne trudności natury językowej. Tradycja oraz większość komentatorów opowiadają się za drugim rozwiązaniem. Chodzi o wyjaśnienie etymologii słowa „manna” (hebr. man). c) Istnieją różne próby wyjaśnienia naturalnego pochodzenia manny. Biblijne dane o mannie, choć nie zaprzeczają jej naturalności, wskazują, że była czymś, co przekraczało zjawiska przyrodnicze (Lb 11,9+). d) omer – miara objętości produktów sypkich wynosząca ok. 2,3 l (Wj 16,36).

szarańczy i gradu, które niszczyły kraj nieposłusznych Egipcjan. Wszechmocny Bóg może w różny sposób wykorzystać żywioły i zjawiska natury, które z Jego woli stają się dla ludzi błogosławieństwem lub klęską. W pamięci Izraelitów manna stała się szczególnie wymownym znakiem troski Boga o swój lud. Przepisy dotyczące zbierania i przechowywania manny zostały powiązane ze świętowaniem szabatu. To, że manna w czasie szabatu utrzymała się w stanie niezmienionym, podczas gdy w inne dni ulegała zepsuciu, ma uświadomić Izraelitom, że szabat i związany z nim odpoczynek jest ustanowiony przez Boga i należy go bezwzględnie przestrzegać. Temat manny powraca w rozmowie Żydów z Jezusem, którzy żądają od Niego znaku potwierdzającego Jego mesjańską misję. Jezus wskazuje, że prawdziwy chleb z nieba daje tylko Bóg i tym chlebem jest Jego Syn Jezus Chrystus (J 6,31-35). W NT nawiązuje się do manny, nazywając ją duchowym pokarmem (1Kor 10,3), jest ona także symbolem przyszłej nagrody (Ap 2,17).

155

WYJŚCIA 16,11-28

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) kolendra – popularna roślina służąca jako przyprawa; jej nasiona mają średnicę ok. 5 mm (Lb 11,7+). b) Świadectwo Przymierza – hebrajski termin oznacza Arkę Przymierza lub tablice Prawa. Według tradycji żydowskiej naczynie z manną zostało umieszczone wewnątrz Arki Przymierza (Hbr 9,4). c) ukamienują – zob. Wj 8,22+. d) Massa i Meriba – nazwy miejsc nawiązują do hebr. czasowników: ‘wystawiać na próbę’ oraz ‘prowadzić spór’. Nadanie takich nazw miało przypominać przyszłym pokoleniom o zgubnych następstwach braku wiary, ale przede wszystkim o wierności Boga, który zaspokaja potrzeby swojego ludu i wzywa do ufności (Ps 95,7n i Hbr 3,15).

Page 156

moich przykazańs i mojego prawa? 29Patrzcie! PAN sam obdarzył was szabatem! Dlatego On daje wam w szóstym dniu podwójną porcję pożywienia. W siódmym dniu niech każdy pozostanie w domu i nie opuszcza swojego miejsca”. 30Odpoczął więc lud siódmego dnia. 31 Izraelici nazwali ów pokarm manną. Był on podobny do nasion kolendry a, biały, o smaku placka z miodem. 32Mojżesz powiedział: „Tak polecił PAN: Odmierz jeden omer manny, na pamiątkę dla przyszłych pokoleń, aby mogli oglądać pożywienie, jakim karmiłem ich na pustyni, gdy wyprowadziłem ich z ziemi egipskiej”. 33Następnie Mojżesz rzekł do Aarona: „Weź dzban, wsyp do niego miarę jednego omera manny i postaw przed PANEM jako pamiątkę dla przyszłych pokoleń”. 34Aaron umieścił naczynie na pamiątkę przed Świadectwem Przymierzab, zgodnie z poleceniem, które PAN dał Mojżeszowi. 35Izraelici żywili się manną przez czterdzieści lat, aż doszli do ziemi, na której mieli się osiedlić. Jedli mannę do czasu, aż dotarli do granic krainy Kanaans. 36 Omer to jedna dziesiąta efys. Woda ze skały 1 Cała społeczność Izraelas wyruszyła z pustyni Sin, by odbyć kolejne etapy wędrówki, według woli PANAs. Rozbili obóz w Refidim, lecz nie było tam wody, aby lud mógł się napić. 2Wszczęli więc spór z Mojżeszem, mówiąc: „Dajcie nam wody! Chce nam się pić!”. Mojżesz bronił się: „Dlaczego kłócicie się ze mną? Czemu wystawiacie PANA na próbę?”. 3Lud omdlewał z pragnienia, zaczął więc czynić wyrzuty Mojżeszowi: „Do czego to podobne! Czy po to wywiodłeś nas z Egiptu, żebyśmy poginęli? Żeby nasze dzieci i nasze trzody poumierały z pragnienia?”. 4Mojżesz wołał więc do PANA: „Co mam uczynić z tym ludem? Jeszcze trochę, a mnie ukamienując!”. 5PAN rzekł do Mojżesza: „Wystąp przed lud, przywołaj do siebie starszyznęs Izraela, weź do ręki laskę, którą uderzyłeś wody Nilu, i ruszaj. 6Oto Ja stanę przed tobą tam, na skale, na górze Horeb. Gdy uderzysz w skałę, wypłynie z niej woda i lud zaspokoi pragnienie”. Mojżesz zrobił tak na oczach starszyzny Izraela. 7Miejsce to nazwano Massa i Meribad z powodu kłótni, jaką wszczęli Izraelici, oraz dlatego, że wystawili PANA na próbę, mówiąc: „Czy aby na pewno PAN jest wśród nas?”.

17

Woda ze skały. Izraelici mają trudności z wyciągnięciem właściwych wniosków z poprzednich doświadczeń (Wj 16,1-35). Zamiast w trudnościach zaufać Bogu, nadal buntują się, narzekają i szemrzą przeciwko Niemu i Mojżeszowi. Wydarzenie to stało się wręcz symbolem nieposłuszeństwa Izraela wobec swojego Boga i podobne postawy będą się powtarzać w przyszłości (np. Pwt 6,16; Ps 95,8). Mimo to Bóg lituje się nad ludem wybranym i objawia swoją potęgę, aby doprowadzić Izraelitów do wiary. Dla Pawła Apostoła, który po wiekach nawiązał do tego wydarzenia, woda wyprowadzona ze skały była przykładem duchowego napoju, skałę natomiast utożsamił on z Chrystusem (1Kor 10,4), który jest źródłem żywej wody (J 4,10.14).

WYJŚCIA 16,29 — 17,7

156

Wj 20,8-11; 23,12; 34,21; Pwt 5,12-15

Lb 11,7n

Joz 5,12

Lb 33,12-14

Lb 20,1-13

Wj 15,24

Pwt 6,16

Lb 14,10

Lb 20,10; Ps 78,15n; 105,41

Pwt 6,16; Ps 95,8; 106,32

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 157

Bitwa z Amalekitami pod Refidim 8 Tymczasem do Refidim nadciągnęli Amalekicis, aby walczyć z Izraelitami. 9Mojżesz wydał rozkaz Jozuemu: „Zwerbuj odpowiednich mężczyzn i przygotuj się, aby stawić czoła Amalekitom. Ja natomiast stanę jutro na szczycie wzgórza i w ręce będę trzymać laskę Bożą”. 10Jozue spełnił rozkaz Mojżesza i uderzył na Amalekitów, a Mojżesz razem z Aaronem i Churem wspięli się na szczyt wzgórza. 11Gdy Mojżesz wznosił ręce, szala zwycięstwa przechylała się na stronę Izraelitów, gdy je opuszczał, górą byli Amalekici. 12Z czasem ramiona Mojżesza zdrętwiały, podsunięto mu więc kamień, aby mógł usiąść, a Aaron i Chur podtrzymywali jego ręce, jeden z jednej, drugi z drugiej strony. W ten sposób ramiona Mojżesza nie opadły aż do zachodu słońca. 13Jozue zaś rozgromił doszczętnie wszystkie oddziały Amalekitów. 14PANs powiedział do Mojżesza: „Zapisz to w księgach na wieczną pamiątkę i wyryj w pamięci Jozuego: Oto Ja wymazuję pod niebem wszelkie wspomnienie po Amalekitach!”. 15Mojżesz zbudował ołtarzs i nadał mu nazwę „PAN moją chorągwią”, 16następnie powiedział: „PAN przysiągł na swój trona! Po wieczne czasy, w imięs PANA, wojna Amalekitom!”.

a) PAN przysiągł na swój tron – inne możliwe tłumaczenie: Ręka (Amalekitów) godzi w tron PANA. b) Jetro – zob. Wj 2,18+. c) odesłał – okoliczności odesłania przez Mojżesza żony i synów nie są wyjaśnione.

Jetro odwiedza Mojżesza 1 Do teścia Mojżesza, Jetrab, kapłana Madianitów, dotarły wieści o wszystkim, czego Bóg dokonał dla Mojżesza i dla swojego ludu, Izraelas, a zwłaszcza o tym, że PANs wyprowadził Izraelitów z Egiptu. 2Zabrał więc ze sobą żonę Mojżesza, Seforę, którą ten uprzednio odesłałc, 3oraz obu jej synów. Pierwszy miał na imię Gerszom, gdyż Mojżesz powiedział: „Byłem przybyszem w obcej krainie”, 4drugi natomiast nazywał się Eliezer, od słów: „Bóg mojego ojca pospieszył mi z pomocą i wybawił mnie od miecza faraona”. 5Jetro, teść Mojżesza, przybył wraz z jego żoną oraz synami do niego na pustynię, do obozowiska u stóp góry Boga. 6Kazał on zapowiedzieć Mojżeszowi: „Przybędę do ciebie razem z twoją żoną i obydwoma synami”.

18

Wj 2,22; Dz 7,29

Bitwa z Amalekitami pod Refidim. Amalekici byli nomadami i wywodzili się od Ezawa (Rdz 36,15-16). W Biblii często są przykładem rozbójników i ludu wrogo nastawionego do Izraelitów. Przy okazji walki z Amalekitami pojawia się pierwsza wzmianka o Jozuem, który odegra ważną rolę w czasie wędrówki narodu wybranego do Ziemi Obiecanej i będzie następcą Mojżesza. Wysiłki militarne Izraelitów przynoszą sukces, ponieważ są wsparte modlitwą. Oznacza to, że lud Boży może obronić swoją niezależność tylko wtedy, gdy współpracuje z Bogiem i ufnie zawierza Mu swój los. Stwierdzenie na temat Amalekitów w w. 14 należy odczytać w połączeniu z w. 16, który wskazuje, że Amalekici nie tyle zostali zgładzeni, ile stali się odwiecznymi wrogami Izraelitów. Na temat odrzucenia innych narodów zob. komentarz do Wj 14,5-9+. Jetro odwiedza Mojżesza. Nie wszystkie obce narody muszą odczuwać strach i przerażenie z powodu tego, co Pan uczynił w Egipcie na rzecz Izraela i nie wszyscy na pustyni muszą zachowywać się jak Amalekici (Rdz 17,8nn). Jetro, chociaż nie jest Izraelitą, bardzo się cieszy z wyzwolenia Izraelitów i składa ofiarę Bogu Izraela, uznając Go za największego spośród innych bogów. Mojżesz, świadcząc o wielkich dziełach Boga, skłonił wierzącego w wielu bogów Madianitę do nawrócenia się i wiary w Boga Izraela. Przykład Mojżesza jest wzorem dla każdego Izraelity, a także dla każdego świadka Ewangelii (np. 1J 1,1-4).

157

WYJŚCIA 17,8 — 18,6

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

Page 158

7

Mojżesz wyszedł na spotkanie teścia, oddał mu pokłon i ucałował go, następnie przywitali się i poszli do namiotu. 8Mojżesz opowiedział teściowi o wszystkim, czego PAN dokonał wobec faraona i Egiptu ze względu na Izraela, oraz o tym, jak PAN wybawił ich w drodze ze wszelkich niebezpieczeństw, które na nich czyhały. 9Jetro radował się dobrem, jakie PAN wyświadczył Izraelitom, gdy wybawił ich z mocy Egiptu, 10 i rzekł: „Niech będzie błogosławionys PAN, który uwolnił was spod władzy Egiptu i z mocy faraona, oraz wybawił lud z niewoli egipskiej! 11Teraz przekonałem się, że PAN jest potężniejszy od wszystkich bogów, gdyż z nawiązką odpłacił Egipcjanom za ich pychę”. 12Jetro, teść Mojżesza, przyprowadził bydło na całopalenies i na ofiarys dla Boga, następnie przybył Aaron wraz z całą starszyznąs Izraela i biesiadowali z teściem Mojżesza przed Bogiem. Mojżesz ustanawia sędziów 13 Nazajutrz Mojżesz zasiadł, aby rozstrzygać spory wśród ludu, a lud przybywał do niego ze sprawami od rana aż do wieczora. 14Gdy teść Mojżesza zauważył, jak on się trudzi dla ludu, zapytał: „Cóż to za sposób sprawowania sądów? Dlaczego ty zasiadasz sam, a cały lud przedkłada ci sprawy od rana do wieczora?”. 15Mojżesz odparł swojemu teściowi: „Lud przychodzi do mnie, by rozeznać wolę Boga. 16Gdy pojawi się jakaś sporna sprawa, stają przede mną, a ja rozstrzygam między zwaśnionymi stronami, ucząc ich przykazańs Boga i Jego prawas”. 17Teść Mojżesza odrzekł: „Nie postępujesz roztropnie. 18Zamęczycie się na śmierć, zarówno ty, jak i twój lud, gdyż praca, którą wykonujesz, jest zbyt ciężka dla ciebie. Sam jej nie podołasz. 19Posłuchaj więc, co ci powiem. Chciałbym służyć ci radą, a Bóg niech będzie z tobą. Oczywiście, ty wstawiaj się za ludem przed Bogiem, ty przedkładaj Bogu ich sprawy, 20objaśniaj im przykazania i prawa, wskazuj drogęs, którą mają kroczyć, oraz uczynki, jakie mają spełniać. 21Ale upatrz sobie spośród ludu mężczyzn statecznych, bogobojnych, prawdomównych i nieprzekupnych, a następnie ustanów ich tysiącznikami, setnikami, pięćdziesiątnikami i dziesiętnikami. 22Oni na co dzień będą zajmowali się rozstrzyganiem sporów. Jeśli trafi się coś poważnego, Mojżesz ustanawia sędziów. Mojżesz pełni nie tylko funkcję sędziego, ale również proroka, który pośredniczy między ludem i Bogiem. Ten aspekt w posłudze Mojżesza podkreśla także Lb 11,14-17.24-29, gdy jest mowa o tym, że siedemdziesięciu starszych otrzymało ducha i zaczęło prorokować. Chociaż do Mojżesza należy decydowanie o religijno-prawnej organizacji społeczności Izraela, przyjmuje rady swojego teścia. Ci dwaj mężczyźni w jakimś sensie reprezentują dwie rzeczywistości, które należy łączyć: Bożego ducha (Mojżesz) i ludzką mądrość (Jetro). Propozycja Jetra, wynikająca z doświadczenia i rozsądku, odnosi się do spraw organizacyjnych właściwych każdej wspólnocie. Słuszność jego podejścia zostanie potwierdzona podczas objawienia prawa Bożego na Synaju. Ustanowienie pomocników, którzy będą strzec sprawiedliwości, świadczy o zaangażowaniu samych członków wspólnoty w umacnianie Bożych rozporządzeń. Pewną analogię do tych wydarzeń odnaleźć można w sposobie organizowania się pierwszych wspólnot chrześcijańskich, gdy rozdzielone zostaną funkcje apostołów i diakonów (Dz 6,1-7).

WYJŚCIA 18,7-22

158

Pwt 1,9-18

Wj 33,7

Lb 11,16n

02_Wj:02_Wj

Lb 10,29-32

9/3/08

2:08 PM

Page 159

niech odwołają się do ciebie, sprawy mniejszej wagi niech rozsądzają sami. W ten sposób część obowiązków przerzucisz na nich. 23Jeśli tak postąpisz, a Bóg nakaże ci podobnie, wówczas i ty podołasz swoim zadaniom, i lud powróci do siebie zadowolony”. 24Mojżesz posłuchał swojego teścia i postąpił według jego rady. 25Wybrał spośród Izraelitów mężczyzn statecznych i ustanowił ich przełożonymi nad ludem. Jako tysiącznicy, setnicy, pięćdziesiątnicy i dziesiętnicy 26na co dzień zajmowali się oni rozstrzyganiem sporów. W sprawach trudnych odwoływali się do Mojżesza, a sprawy mniejszej wagi rozsądzali sami. 27Potem Mojżesz rozstał się z teściem, który udał się do swojego kraju.

Przymierze na Synaju Z Refidim do stóp góry Synaj 1 W trzecim miesiącu od wyjścia Izraelitów z ziemi egipskiej nadszedł dzień, w którym dotarli na pustynię Synaj. 2Wyruszyli z Refidim, a po przybyciu na pustynię Synaj rozbili obóz.

19

Lb 33,15

Pwt 29,1n; 32,11

Pwt 10,14n

1P 2,9

Joz 24,16-24

Zapowiedź przymierza Izraelici założyli obozowisko naprzeciw góry, 3Mojżesz zaś wspiął się na górę, aby spotkać się z Bogiem. PANs zawołał do niego ze szczytu góry: „Tak powiesz potomkom Jakubas, tak oznajmisz Izraelitom: 4Na własne oczy widzieliście, co uczyniłem Egipcjanom, uniosłem was na skrzydłach orłów i przywiodłem was do siebie. 5Jeśli więc teraz naprawdę będziecie Mi posłuszni i będziecie przestrzegać przymierzas ze Mną, staniecie się moją szczególną własnością, bardziej niż inne ludy, gdyż do Mnie należy cała ziemia. 6Ale wy będziecie dla Mnie królestwem kapłanów i narodem świętym. To są słowa, które masz powtórzyć Izraelitom”. 7Gdy Mojżesz wrócił, zwołał starszyznęs ludu i przekazał im wszystko, co PAN mu polecił. 8Lud jednogłośnie odpowiedział: „Spełnimy wszystkie słowa PANA!”. Gdy Mojżesz zaniósł PANU Z Refidim do stóp góry Synaj. Informacja o tym, że Izraelici przybyli pod górę Synaj, oznacza, że dotarli do najważniejszego miejsca w całym okresie pobytu na pustyni. Wydarzenia, które się tu rozegrają, całkowicie zmienią wzajemne relacje pomiędzy Bogiem i narodem wybranym. Gdy po roku Izraelici wyruszą stąd w dalszą wędrówkę do Ziemi Obiecanej, ich związki z Bogiem będą się opierały na zawartym przymierzu i prawach, które będą jego konsekwencją. Odejdą stąd także z prowizorycznym sanktuarium z obecną w nim chwałą Bożą. Zapowiedź przymierza. Rozdział 19 jest bardzo złożony pod względem kompozycyjnym i niemal wszystkie rozpoznane tradycje Pięcioksięgu mają swój udział w jego powstaniu. Wyraźną klamrę ujmującą wydarzenia na Synaju stanowią zapowiedź przymierza (Wj 19,3-8) i jego zawarcie (Wj 24,3-8). Treść Wj 19,3-8 ma duże znaczenie w zrozumieniu wszystkiego, co będzie opisane w następnych pięciu rozdziałach. Przede wszystkim potwierdzony zostaje wybór Izraela, którego Bóg wyzwolił z niewoli. Wzmianka o niesieniu Izraela na skrzydłach orłów (w. 4) oznacza, że Bóg, podobnie jak orzeł, chroni Izraelitów, gdy jeszcze nie potrafią być samodzielni. Młode orły bowiem, gdy jeszcze nie umieją latać, są unoszone przez matkę i zachęcanie do podejmowania samodzielnego lotu. W razie niepowodzenia mogą liczyć na jej natychmiastową pomoc. Podobnie dzieje się z Izraelitami, których Bóg osłania i uczy żyć według swoich przykazań. Przypomnienie tego, co Bóg dotychczas uczynił dla swojego ludu, służy podkreśleniu zasadności

159

WYJŚCIA 18,23 — 19,8

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) Ukamienujecie – zob. Wj 8,22+. b) róg – instrument wykonany z rogu baraniego lub bawolego, używany m.in. w liturgii. Wzmianka o rogu może wskazywać, że wydarzenia na Synaju miały charakter liturgiczny (zob. Słownik). c) góra drżała… ze strachu – w niektórych tłumaczeniach poprawia się za LXX oraz nielicznymi rękopisami hebrajskimi góra (har) na lud ('am), co w rezultacie daje: a lud drżał ze strachu (Wj 19,16).

Page 160

obietnicę ludu, 9PAN rzekł do Mojżesza: „Ja sam przyjdę do ciebie w gęstym obłoku, aby lud słyszał, gdy będę mówił do ciebie, i już na zawsze ci wierzył”. Przygotowanie ludu do zawarcia przymierza Gdy Mojżesz przekazał PANUs słowa ludu, 10PAN rzekł do Mojżesza: „Idź do ludu i uświęć ich dziś i jutro przez rytuał oczyszczenias. Niech wypiorą ubranie 11i będą gotowi na trzeci dzień, gdyż trzeciego dnia, w obecności wszystkich PAN zstąpi na górę Synaj. 12Nakreśl wokół granicę dla ludu i ogłoś: Strzeżcie się, aby nie wchodzić na górę ani nawet dotykać jej zbocza. Kto bowiem dotknie góry, natychmiast zginie. 13Ukamienujeciea go lub przeszyjecie strzałami, lecz nie wolno wam go dotykać. Nie oszczędzicie ani zwierzęcia, ani człowieka. Dopiero gdy rógb zabrzmi przeciągle, wejdą na górę”. 14 Mojżesz zszedł z góry do ludu i uświęcił ich przez rytuał oczyszczenia. Gdy wyprali ubranie, 15rzekł do nich: „Na trzeci dzień bądźcie gotowi. Powstrzymajcie się od współżycia z kobietami”. Bóg objawia się ludowi Trzeciego dnia o świcie rozległy się grzmoty i zaczęło błyskać. Gęsty obłok pokrył górę i rozległ się potężny dźwięk rogub. Cały lud w obozowisku zadrżał ze strachu. 17Mojżesz zaś wyprowadził wszystkich z obozu na spotkanie z Bogiem. Stanęli u stóp góry. 18Góra Synaj cała spowita była dymem, gdyż PANs zstąpił na nią w ogniu. Dym buchał z niej jak z pieca, a góra drżała jakby ze strachuc. 19Dźwięk rogu rozbrzmiewał coraz donośniej, Mojżesz zaś rozmawiał z Bogiem, a Bóg odpowiadał mu grzmiącym głosem. 20PAN zstąpił na szczyt 16

wymagań dotyczących przyszłości (w. 5). Izrael będzie szczególną własnością Boga pośród innych narodów, jeśli okaże posłuszeństwo Jego przykazaniom i dochowa wierności zawartemu przymierzu. Nazwanie Izraelitów królestwem kapłanów (w. 6) oznacza, że przede wszystkim powołani są do służby, a nie do demonstrowania władzy i siły. Służba ta polega na tym, że mają pełnić funkcję mediatora pomiędzy Bogiem a innymi narodami i głosić Jego imię po całym świecie. W tym samym duchu należy rozumieć wypowiedź Jezusa, który stwierdzi, że nie przyszedł po to, aby Mu służono, lecz aby służyć (Mt 20,28). Do takiej samej postawy wezwał On swoich uczniów (Mk 9,35), nie nazywając ich już swoimi sługami, ale przyjaciółmi (J 15,15). Przygotowanie ludu do zawarcia przymierza. Czynności, które Izraelici mają wykonać, a także wstrzemięźliwość seksualna, służą zwróceniu ich uwagi na to, że przygotowują się do wyjątkowego wydarzenia. Podczas zawierania przymierza dokona się szczególne uświęcenie wszystkich zgromadzonych wokół góry, którą Bóg wyznaczył na miejsce swojego objawienia się ludziom. Nakaz wyznaczenia granicy, której nikt nie może przekroczyć, służy temu, aby uwrażliwić Izraelitów na świętość Boga, absolutnie różnego od wszystkich bóstw. Jezus w swoim nauczaniu objawi ludziom, że Bóg jest ich ojcem, a oni są Jego dziećmi (np. Mt 6,9; Łk 11,2). Nazywanie Boga ojcem niczego nie ujmuje z Jego świętości i majestatu. Ma natomiast pomóc w zrozumieniu, jak wielka jest Jego miłość, skoro pozwala się tak nazywać. Bóg objawia się ludowi. W Piśmie Świętym opisane są liczne objawienia się Boga, który nawiedzał poszczególnych ludzi, a także ukazywał się całemu ludowi. Istotą tych objawień było to, że Bóg chciał, aby ludzie Go poznali, czcili i nie czuli się osamotnieni. Góra Synaj, a później Syjon (w Jerozolimie), to miejsce o wyjątkowym znaczeniu. Z opisu wynika, że objawieniu się Boga na Synaju towarzyszyły zjawiska atmosferyczne, a także geologiczne (erupcja wulkanu, trzęsienie ziemi). Wywołują one w Izraelitach grozę, gdyż są świadkami objawienia się Boga, który ma władzę

WYJŚCIA 19,9-20

160

Syr 45,5

Rdz 35,2

Wj 34,3; Hbr 12,20

Pwt 4,10-13; Ps 50,3; 77,19; Ap 4,5; 8,5; 11,19; 16,18

Ap 9,2

Ps 81,8

02_Wj:02_Wj

Wj 19,12; 33,20

Wj 34,10-27; Pwt 5,6-21; Mt 5; Mk 10,19; Rz 13,9 Wj 34,14; Ps 81,10 Kpł 19,4; Pwt 4,15-20; 27,15

Wj 34,7.14; Lb 14,18; Pwt 4,24; 7,9n

9/3/08

2:08 PM

Page 161

góry Synaj i wezwał tam również Mojżesza. Gdy Mojżesz tam wszedł, 21PAN rzekł do niego: „Zejdź i upomnij lud, aby nie łamali zakazu, chcąc wspiąć się na górę do PANA, by Go zobaczyć. W przeciwnym razie wielu z nich zginie. 22Nawet kapłani, którzy przystępują do PANA, mają się uświęcić przez rytuał oczyszczenias, aby PAN również ich nie poraził”. 23Mojżesz odpowiedział PANU: „Ludowi nie wolno wchodzić na górę Synaj, gdyż Ty sam ostrzegłeś nas, mówiąc: Zakreśl granicę wokół góry i wyróżnij ją jako świętą”. 24PAN jednak nalegał: „Masz natychmiast zejść! Potem wejdziesz razem z Aaronem. Kapłani zaś oraz lud niech nie łamią zakazu, chcąc wstąpić ku PANU. W przeciwnym razie ich porażę”. 25Mojżesz więc zszedł do ludu i go ostrzegł. Dziesięć przykazań Bożych 1 Bóg wypowiedział wszystkie te słowaa: 2„Ja jestem PANEM, twoim Bogiem, który wyprowadził cię z ziemi egipskiej, gdzie byłeś niewolnikiem. 3 Nie będziesz miał innych bogów oprócz Mnie. 4Nie zrobisz sobie bożkab. I żadnej podobiźnie, przedstawiającej to, co najwyżej na niebie, nisko na ziemi i w głębinach wód, 5nie będziesz oddawał czci ani nie oddasz się w niewolę. Ja jestem PANEM, twoim Bogiem, Bogiem zazdrosnymc. Za grzechys tych, którzy Mnie nienawidzą, wymierzam karęs ich potomkom, nawet w trzecim i czwartym pokoleniud. 6 Tym zaś, którzy

20

a) Bóg wypowiedział… słowa – według egzegezy rabinackiej Stwórca wypowiedział Dziesięć przykazań tak jak jedno słowo. Przykazania należy więc traktować jako niepodzielną całość. Przekroczenie któregoś przykazania oznacza sprzeciwienie się całemu Dekalogowi. Żydzi uważali, że obok Dekalogu należy przestrzegać wszystkich przepisów Tory (łącznie 613 przykazań). b) Nie zrobisz… bożka – robienie podobizn bóstw było powszechne na starożytnym Bliskim Wschodzie. c) zazdrosnym – wyrażenie to służy do ukazania nieskończonej miłości Boga wobec swojego ludu. Zawiera też nakaz wyłącznego kultu Boga Jahwe. d) Zdanie to należy rozumieć w kontekście następnego (w. 6). Chodzi tu bowiem głównie o ukazanie niepojętej dobroci Boga, który wymierza karę tylko do trzeciego lub czwartego pokolenia, nagradza natomiast do tysięcznego pokolenia. Na temat osobistej odpowiedzialności człowieka za swoje czyny zob. np. Ez 18,1nn.

nad wszystkimi żywiołami. Nad tymi zjawiskami dominuje jednak głos Boga, który przemówił do Mojżesza. Jest to jedyny przypadek opisany w Księdze Wyjścia, gdy lud bezpośrednio słucha głosu Boga. Zdecydowany zakaz wchodzenia na górę komukolwiek poza Mojżeszem i Aaronem miał zapobiec chęci zaspokojenia próżnej ciekawości Izraelitów. Taka postawa uwłaczałaby bowiem świętości Boga i nie mogłaby pozostać bezkarna (w. 21). Ktokolwiek zbliża się do Boga (dotyczy to również kapłanów), musi przede wszystkim pragnąć świętości, mieć czyste intencje i być do tego właściwie przygotowany. Dziesięć przykazań Bożych. Dekalog (dosł. dziesięć słów) zajmuje centralne miejsce pośród praw, które Izraelici otrzymali na Synaju. Na starożytnym Bliskim Wschodzie bogowie nie występowali nigdy w roli objawiających prawo, a jedynie byli jego gwarantem. W ST Bóg jest natomiast źródłem, z którego prawo bierze swój początek. Dekalog ujęty jest głównie w formie zakazów, które dotyczą dwunastu spraw. Do nich dochodzą dwa pozytywne nakazy: obowiązek pamiętania o świętowaniu dnia świętego (szabatu) i szacunku wobec rodziców. Rozpoczęcie Dekalogu formułą Ja jestem PANEM (w. 2) i zakończenie słowami twojego bliźniego (w. 17) wskazuje, że zostały nim objęte istotne sprawy dotyczące Boga i ludzi. W formule wprowadzającej Bóg przedstawia się jako ten, który wyprowadził Izraelitów z Egiptu. Wolność jest więc darem Boga. Aby jednak wolność służyła człowiekowi, musi opierać się na przestrzeganiu Bożych przykazań. Według tradycji żydowskiej wprowadzenie (w. 2) jest pierwszym przykazaniem, natomiast zakaz oddawania czci obcym bogom i wykonywania ich podobizn drugim. W większości późniejszych tradycji (np. w kościołach protestanckich) wyłącza się jednak wprowadzenie ze zbioru przykazań i rozpoczyna ich wyliczanie od zakazu czczenia obcych bogów, natomiast zakaz wykonywania ich podobizn uznaje się za drugie. Katolicy łączą w jedno obydwa przykazania z ww. 3-6, dzieląc jednak na dwa przykazania zakazy zawarte w w. 17. Przyjmują także, że pierwsze trzy przykazania dotyczą relacji z Bogiem, pozostałe natomiast regulują wzajemne stosunki z bliźnimi. Żydzi stosują inny podział (pierwsze pięć odnosi się do chwały Stwórcy, drugie pięć służy dobru człowieka). Wszystkie przykazania są czymś w rodzaju konstytucji, na której opiera się przymierze zawarte na Synaju. Pogwałcenie któregokolwiek z przykazań oznacza złamanie przymierza z Bogiem (Jk 2,10n). Prorocy nawoływali, aby nie traktować przykazań jako bezdusznych przepisów, których przestrzega się jedynie ze strachu przed karą. Bóg bowiem dał swoje przykazania z miłości do ludzi i ich istotą jest ochrona, pielęgnowanie oraz rozwój najcenniejszych wartości związanych z ludzkim życiem. Jezus Chrystus w swoim nauczaniu dokona nowej interpretacji Dekalogu (Mt 5,17-48) i wskaże na miłość jako najważniejsze z przykazań (np. Mt 22,36-40).

161

WYJŚCIA 19,21 — 20,6

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) Pamiętaj – oryginalny zwrot wskazuje, że człowiek powinien pamiętać o szabacie w każdym dniu powszednim i przygotowywać się do świętowania szabatu przez cały tydzień. b) szabat – nazwa „szabat” pochodzi od rdzenia czasownikowego, który oznacza ‘odpoczywać’, ‘przerywać (pracę)’. Oprócz wstrzymania się od codziennych zajęć, dzień ten daje okazję do szanowania praw człowieka (Wj 23,12; Pwt 5,14). Instytucja tego dnia jest bardzo dawna. Jego przestrzeganie stało się szczególnie ważne po powrocie Żydów z wygnania babilońskiego (np. Ne 13,15-22; 1Mch 2,32-41). Zob. Słownik. c) Nie popełnisz morderstwa – zakaz ten odnosi się do ludzi i dotyczy sytuacji, w której w sposób bezprawny pozbawia się kogoś życia. Izraelskie prawodawstwo przewidywało karę śmierci za niektóre przewinienia (np. Wj 19,12n; 21,12-17).

Page 162

Mnie miłują i przestrzegają moich przykazańs, okazuję miłosierdzies do tysięcznego pokolenia. 7 Nie będziesz wymawiał imienias PANA, twego Boga, bez szacunku, gdyż PAN nie pozostawi bez kary tego, kto wypowie Jego imię bez szacunku. 8 Pamiętaja o dniu szabatub, aby należycie go świętować. 9 Przez sześć dni będziesz wykonywał wszystkie swoje prace, 10 lecz siódmy dzień jest szabatem dla PANA, twego Boga. W tym dniu nie podejmiesz żadnej pracy – ani ty, ani twój syn, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służąca, ani nawet bydło czy cudzoziemiec, który mieszka w twoim domu. 11W ciągu sześciu dni bowiem PAN uczynił niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich istnieje, a siódmego dnia odpoczął. Dlatego PAN pobłogosławiłs dzień szabatu i wyróżnił go jako święty. 12 Czcij swojego ojca i matkę, abyś cieszył się długim życiem na ziemi, którą ci daje PAN, twój Bóg. 13 Nie popełnisz morderstwac. 14 Nie dopuścisz się cudzołóstwa. 15 Nie będziesz kradł. 16 Nie złożysz kłamliwego zeznania przeciwko swojemu bliźniemus.

Omawiając przykazania szczegółowo, można zauważyć, że zakaz wymawiania imienia Bożego bez szacunku (w. 7) odnosi się prawdopodobnie do sytuacji, w której człowiek składa niepotrzebną (nierozważną lub fałszywą) przysięgę i powołuje się przy tym na Boga jako świadka. Posługiwanie się imieniem Boga bez powodu (nadaremnie) oznacza, że się Go lekceważy, a nawet Nim pogardza. W przykazaniu tym chodzi o uszanowanie świętości Boga, ale również o dbałość, by mówić jedynie to, co jest prawdziwe i słuszne (Mt 5,33-37+; Jk 3,2-11). Przykazanie dotyczące rodziców (w. 12) zawiera nakaz szanowania ich zawsze i w każdych okolicznościach i nie może być uzależnione od czyichś indywidualnych poglądów lub wrażliwości. Dzieci mają szanować rodziców także wtedy, gdy popełniają oni błędy, a nawet dopuszczają się zła (np. Syr 3,13). Podstawą szacunku nie jest indywidualna ocena wartości życia rodziców, ale nakaz Boga, który chce w ten sposób zapewnić właściwy rozwój i funkcjonowanie ludzkiej społeczności. Szacunek dla rodziców wiąże się z ich rodzicielstwem. Ponieważ rodzice uczestniczą w Bożej władzy przekazania życia, należy się im cześć podobna do tej, którą okazuje się Bogu. Kto szanuje rodziców, otrzyma od Boga długie życie i przede wszystkim posiądzie szczęśliwe życie po śmierci. Zakaz mordowania ludzi odnosi się do sytuacji, w której z powodów materialnych lub moralnych (np. zemsta) bezprawnie pozbawia się człowieka życia. Zamordowanie człowieka jest obrazą Boga, który sprawił, że każdy człowiek nosi w sobie podobieństwo do Niego. Należy odróżnić morderstwo od przypadkowego zabicia człowieka lub zabicia go w obronie własnej (np. walka z najeźdźcą). W pierwszym przypadku człowiek działa z premedytacją i ponosi całkowitą odpowiedzialność za swój czyn, w drugim odpowiedzialność człowieka może być częściowa lub nie ma jej wcale (KKK 2263-2267). Zakaz cudzołóstwa (w. 14) odnosi się w Dekalogu przede wszystkim do stosunku seksualnego mężczyzny i zamężnej kobiety, a także w ogóle rozpusty. Współżycie z czyjąś żoną rozbija u samych podstaw więź małżeńską i rodzinną, dlatego czyn ten ściąga na cudzołożników szczególny gniew Boga. Grzech cudzołóstwa dotyczy również tych, którzy w różny sposób przyczyniają się do jego zaistnienia i upowszechniania. Zakaz kradzieży (w. 15) w istocie odnosi się do uprowadzenia siłą człowieka. Znaczenie takie wynika ze słów użytych w oryginale i z kontekstu. O kradzieży w sensie materialnym jest mowa w w. 17. Za zniewalanie człowieka i rozporządzanie jego życiem wbrew jego woli w Izraelu groziła kara śmierci (Wj 21,16). Zakaz kłamliwego zeznawania przeciwko bliźniemu (w. 16) nie dotyczy jedynie celowego mówienia kłamstw, ale obejmuje również wszystkie stwierdzenia oparte na domysłach i plotkach. Ktoś, kto nie jest świadkiem zdarzenia, nie powinien świadczyć. Zakaz pożądania wszelkich dóbr należących do drugiego człowieka (w. 17) nie ogranicza się tylko do kradzieży, ale obejmuje także wszelkie formy wymuszania tych dóbr na prawowitym właścicielu. Słowo „pożądanie” wskazuje, że kradzież lub wymuszenie są już tylko ostatecznym skutkiem wcześniejszych myśli, intryg, podstępów. Należy więc przede wszystkim unikać pożądliwości, która opanowuje umysł człowieka (np. Rdz 3,6; 1Tm 6,10; 1J 2,16n). Pożądanie

WYJŚCIA 20,7-16

162

Kpł 19,12

Wj 16,23.29; 23,12; Kpł 23,3 Łk 13,14

Rdz 2,2n

Kpł 19,3; Mt 15,4; Ef 6,2n Mt 5,21; Jk 2,11 Mt 5,27; Rz 13,9 Kpł 19,11 Pwt 5,20

02_Wj:02_Wj

Mi 2,2

9/3/08

2:08 PM

Page 163

17

Nie będziesz pożądał dobytku swojego bliźniego. Nie będziesz pożądał jego żony, jego sługi, jego służącej, jego wołu, jego osła ani żadnej rzeczy, która należy do twojego bliźniego”.

a) dźwięk rogu – zob. Wj 19,13+. b) Widzieliście – Izraelici byli świadkami niezwykłych zjawisk (Wj 19,16.18; 20,18), przez które Bóg do nich przemówił.

Pośrednictwo Mojżesza w przekazywaniu prawa Gdy cały lud ujrzał gromy i płomienie, usłyszał dźwięk rogua i zobaczył dymiącą górę, przeraził się i zatrzymał się z dala od niej. 19Rzekli do Mojżesza: „Ty mów do nas, a my będziemy słuchali. Bóg niech do nas nie przemawia, byśmy nie poginęli”. 20Mojżesz odpowiedział ludowi: „Nie lękajcie się, gdyż Bóg zstąpił po to, by wystawić was na próbę, oraz po to, abyście żyli w Jego bojaźnis i nie grzeszyli”. 21Lud stał daleko, a Mojżesz przybliżył się do ciemnego obłoku, w którym przebywał Bóg. 18

Wj 33,20

Szczegółowe przepisy prawne

Pwt 27,5n; Joz 8,31

Ołtarz 22 PANs rzekł do Mojżesza: „Tak powiesz Izraelitom: Widzieliścieb, że mówiłem do was z nieba. 23Nie czyńcie więc sobie bogów odlanych ze srebra ani ze złota, których byście czcili na równi ze Mną. 24Z ziemi zrobisz dla Mnie ołtarzs, na którym będziesz składać owce i bydło jako ofiary całopalnes i ofiary wspólnotowes. Gdziekolwiek nakażę czcić moje imię, przybędę tam do ciebie i będę ci błogosławiłs. 25A jeśli zechcesz wznieść dla Mnie ołtarz kamienny, to nie buduj go z ciosanego kamienia, gdyż zbezcześciłoby go ostrze narzędzia. 26Nie będziesz wchodził po stopniach do mojego ołtarza, aby spod ubioru nie było widać twojego nagiego ciała. jakichś dóbr oznacza, że człowiek jest ich niewolnikiem. Chce mieć więcej, niż potrzebuje. Człowiek pożądliwy jest ślepy na potrzeby innych. W odniesieniu do wszystkich przykazań obowiązuje zasada, że nie tylko należy je znać, ale trzeba je też z zaangażowaniem wypełniać. Na tym polega wierność Bogu i Jego przymierzu. Pośrednictwo Mojżesza w przekazywaniu prawa. Dialog pomiędzy Mojżeszem i Izraelitami jest następstwem przerażenia, jakie wywołały w nich zjawiska towarzyszące objawieniu się Boga. Pośród tych zjawisk dokonało się przekazanie ludziom bezpośrednio od Boga Dekalogu, co podkreśla jego nadrzędny charakter wobec wszystkich pozostałych praw, przekazanych za pośrednictwem Mojżesza. Od roli, którą odegrał Mojżesz, wzięło się określenie „Prawo Mojżeszowe”, występujące w całym Piśmie Świętym. Ołtarz. Zbiór praw zebranych w tej części księgi (Wj 20,22 – 23,33) nosi nazwę „Kodeks Przymierza” i uważany jest za najstarszy w całym ST. Cała kolekcja praw składa się z dwóch podstawowych części. Pierwsza z nich (Wj 20,22-26; 22,18 – 23,19) zawiera instrukcje dotyczące sprawowania kultu i przepisy regulujące sprawy społeczne. W większości składa się z nakazowych formuł podobnych do Dekalogu. Drugi zbiór (Wj 21,2 – 22,17) został umieszczony pomiędzy dwiema częściami pierwszego i zawiera przepisy dotyczące spraw społecznych, wyrażone w formie konkretnych przykładów. Regulacje dotyczące sfery religijnej otwierają i zamykają cały kodeks (Wj 20,22-26; 23,13-19). Jego centralną część stanowią natomiast małe zbiory rozmaitych przepisów. Można wyróżnić tu tzw. dekrety (Wj 21,1), które dotyczą niewolników (Wj 21,2-11), przestępstw karanych śmiercią (Wj 21,12-17), szkód poniesionych na zdrowiu lub na ciele (Wj 21,18-32), odpowiedzialności w sprawach materialnych (Wj 21,33 – 22,14), uwiedzenia (Wj 22,1516) i ponownie przestępstw karanych śmiercią (Wj 22,17-19). Drugi zbiór na początku i przy końcu zawiera nakaz dobrego traktowania cudzoziemców (Wj 22,20 – 23,9). Są w nim przepisy regulujące życie społeczne (Wj 22,21-26), religijne (Wj 22,27-30) oraz dotyczące procesów (Wj 23,1-8). Dodatkiem do całego centralnego zbioru są przepisy na temat roku szabatowego i szabatu (Wj 23,10-12). Poszczególne przepisy, chociaż są umieszczone w kontekście

163

WYJŚCIA 20,17-26

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:08 PM

a) kupisz… niewolnika – w starożytności niewolnictwo było zjawiskiem powszechnym. Niewolnikami stawali się jeńcy wojenni lub osoby, które popadły w długi i nie miały się czym wykupić. Niekiedy ludzie biedni, aby przeżyć, oddawali się w niewolę panu, który dawał im utrzymanie w zamian za służbę i pracę. Prawa niewolnika zależały od jego funkcji, wykształcenia, umiejętności. Zdarzały się jednak sytuacje, w których obchodzono się z nimi bardzo brutalnie. Biblijne prawo sprzeciwiało się złemu traktowaniu niewolników. b) przed Boga – tutaj wyrażenie to wskazuje na trybunał złożony z sędziów, którzy sprawowali sądy w imieniu Boga (Wj 22,8), lub na jakieś miejsce związane z kultem. c) postawi go… przekłuje… ucho – mógł to być jakiś religijny rytuał. Drzwi oznaczały dom, w którym niewolnik miał odtąd pozostawać, a przekłucie ucha symbolizowało posłuszeństwo. d) jako niewolnicę – kontekst wskazuje, że chodzi o wydanie córki za mąż. W społeczności patriarchalnej i poligamicznej zawarcie małżeństwa nosiło wiele znamion kontraktu handlowego. e) nie odejdzie – zob. Wj 21,2. f) poślubi drugą żonę – związek małżeński mężczyzny z wieloma kobietami był na starożytnym Bliskim Wschodzie zjawiskiem powszechnym. Każda kolejna żona cieszyła się pełnią praw małżeńskich. Jednym z powodów wielożeństwa było pragnienie posiadania licznego potomstwa, które traktowano jako dar Boży. g) ukarany śmiercią – zazwyczaj karę tę wymierzano przez kamienowanie (Wj 8,22+). Stosowanie surowych kar miało na celu odstraszanie ewentualnych przestępców i ochronę dóbr poszczególnych ludzi. h) miejsce, gdzie będzie mógł się schronić – zazwyczaj było to miejsce związane z kultem. W Izraelu ustanowiono tzw. miasta azylu (Lb 35,9nn), gdzie mógł się schronić nieumyślny zabójca i oczekiwać na sprawiedliwy proces. i) Według Kodeksu Hammurabiego za uderzenie własnego ojca groziła kara ucięcia ręki. Inne pozabiblijne prawa nakazywały w takich przypadkach wydziedziczenie dziecka lub sprzedanie go w niewolę. Surowość przepisów świadczy o tym, że rodzinę postrzegano jako wielką wartość, którą należy chronić.

Page 164

Niewolnicy pochodzenia hebrajskiego 1 Oto prawa, które im ogłosisz: 2Jeśli kupisz hebrajskiegos niewolnikaa, przez sześć lat będzie ci służył, a w siódmym roku będzie mógł odejść jako wolny człowiek. 3Jeśli sam został zakupiony, sam też odejdzie; jeśli był żonaty, wtedy jego żona odejdzie razem z nim. 4Jeżeli natomiast jego właściciel dał mu żonę, a ona urodziła synów lub córki, to żona i dzieci pozostaną u właściciela, on zaś otrzyma wolność. 5Jeśliby jednak ów niewolnik oświadczył: «Kocham mojego pana, moją żonę i moich synów. Nie chcę iść na wolność», 6wówczas właściciel zaprowadzi go przed Bogab, postawi go przy drzwiach lub przy bramie i przekłuje mu szydłem uchoc na znak, że na zawsze pozostanie jego niewolnikiem.

21

Sprzedaż córki w celu wydania za mąż Jeśli ktoś sprzedałby swoją córkę jako niewolnicęd, nie odejdziee ona tak, jak inni niewolnicy. 8Jeżeli nie spodoba się swojemu panu, który zamierzał ją poślubić, to zezwoli, aby została odkupiona. Nie wolno mu jednak odsprzedać jej cudzoziemcom, bo byłoby to zdradą. 9Jeśli jest ona przeznaczona dla jego syna, ma ją traktować jak córkę. 10Jeżeli poślubi drugą żonęf, nie odmówi pierwszej pożywienia, ubrania ani współżycia. 11Jeśli zaniedba którąś z tych spraw, wówczas może ona odejść darmo, bez wykupu. 7

Przestępstwa karane śmiercią Kto śmiertelnie zrani człowieka, będzie ukarany śmierciąg. 13 Jeśli jednak nie zrobi tego umyślnie, a Bóg dopuści, że popełni zabójstwo, wskażę ci miejsce, gdzie będzie mógł się schronićh. 14Gdyby jednak czyhał na swojego bliźniegos, aby go podstępnie zabić, to nawet od mojego ołtarzas masz go oderwać i ukarać śmiercią. 15 Kto zrani swojego ojca lub matkę, zostanie ukarany śmierciąi. 16 Kto porwie człowieka i sprzeda go lub będzie go trzymać w niewoli, zostanie ukarany śmiercią. 17 Kto przeklnies swojego ojca lub matkę, zostanie ukarany śmiercią. 12

Zranienie spowodowane przez człowieka 18 Jeśli mężczyźni się pokłócą i jeden uderzy drugiego kamieniem lub pięścią, ale go nie zabije, tylko ciężko zrani, 19ten zaś

pobytu Izraelitów na pustyni, dotyczą społeczności prowadzącej osiadły i rolniczy tryb życia. Skoncentrowanie się na niewolnikach i cudzoziemcach, a także handlu i finansach w dużej mierze odzwierciedla sprawy, którymi zajmowali się prorocy: Amos, Ozeasz, Izajasz i Micheasz. Jezus w swoim nauczaniu podkreślał, że nie przyszedł znieść prawa, lecz je wypełnić (Mt 5,17), a całą istotę prawa zawarł w przykazaniu miłości Boga i bliźniego (Mt 22,37-40). Apostoł Paweł, zwłaszcza w Liście do Galatów (zob. List do Rzymian), głosił naukę o usprawiedliwieniu przez wiarę, uznając prawo za tymczasowego wychowawcę, który miał jedynie prowadzić do Chrystusa i wraz z Jego przyjściem spełnił swoją funkcję (Ga 3,23-25). Dzięki prawu człowiek mógł poznać, że istnieje grzech (Rz 7,7n) oraz uświadomić sobie, że aby otrzymać zbawienie, potrzebuje łaski Boga (Ga 3,10-14).

WYJŚCIA 21,1-19

Kpł 25,35-55; Pwt 15,12-18; Jr 34,14

164

Wj 20,13; Lb 35,9-34; Pwt 19,1-13; Joz 20

Pwt 24,7

Pwt 21,18-21; Mt 15,4

02_Wj:02_Wj

Kpł 24,19n; Pwt 19,21; Ab 15; Mt 5,38-40

9/3/08

2:09 PM

Page 165

z czasem wstanie i będzie chodził po ulicy o lasce, sprawca będzie niewinny, lecz zapłacia za jego przymusową bezczynność, aż całkowicie wyzdrowieje. 20 Jeśli ktoś uderzy kijem swojego niewolnika lub niewolnicę i spowoduje śmierć na miejscu, podlega karze zemstyb. 21Jeżeli jednak niewolnik przeżyje dzień lub dwa, jego pan nie podlega zemście, bo niewolnik jest własnością swojego pana. 22 Jeśli mężczyźni podczas bójki uderzą kobietę w ciąży i spowodują poronienie, lecz ona nie odniesie innego uszczerbku na zdrowiu, wówczas według prawa winny wypłaci odszkodowanie, którego zażąda mąż kobiety. 23 W przypadku szkód na zdrowiu zapłacisz: życiem za życiec, 24 okiem za oko, zębem za ząb, ręką za rękę, nogą za nogę, 25 oparzeniem za oparzenie, raną za ranę, sińcem za siniec. 26 Jeśli ktoś ugodzi w oko swojego niewolnika lub niewolnicę i wybije je, za jego oko obdarzy go wolnością. 27Jeśli ktoś wybije ząb swojemu niewolnikowi lub niewolnicy, za jego ząb obdarzy go wolnością.

a) zapłaci – według prawa Chetytów winny pobicia musiał służyć poszkodowanemu aż do jego wyzdrowienia. b) podlega karze zemsty – trudno jednoznacznie wskazać, na czym polegała ta kara. c) życiem za życie – zasada prawna, nazywana prawem odwetu (Kpł 24,17-21; Pwt 19,21), znana była już w Kodeksie Hammurabiego. Zgodnie ze starożytnym poczuciem sprawiedliwości oznaczała karę identyczną jak wina. Celem tej zasady było ograniczenie stosowania zemsty większej od poniesionej szkody. d) ukamienowany – zob. Wj 8,22+.

Śmierć człowieka spowodowana przez zwierzę Jeśli czyjś wół zabiłby rogami mężczyznę lub kobietę, ma zostać ukamienowanyd, a jego mięsa nie wolno jeść. Właściciel wołu będzie niewinny. 29Jeżeli jednak wół bódł od dawna, a jego właściciel, mimo ostrzeżeń, nie pilnował go dostatecznie i ten zabiłby mężczyznę lub kobietę, wówczas wół ma zostać ukamienowany, a jego właściciel poniesie śmierć. 30 Gdyby jednak zażądano od niego odszkodowania, zapłaci za swoje życie taki okup, jaki mu wyznaczą. 31Tych samych zasad należy się trzymać, jeśli wół zabiłby rogami chłopca lub dziewczynkę. 32Jeśli wół zabije niewolnika lub niewolnicę, należy zapłacić ich właścicielowi trzydzieści syklóws srebra oraz ukamienować wołu. 28

Szkody poniesione na zwierzętach 33 Jeśli ktoś zostawi odkrytą studnię lub wykopie ją i nie zabezpieczy, wskutek czego wpadnie do niej wół lub osioł, 34 wówczas właściciel studni zapłaci odszkodowanie. Wyrówna stratę właścicielowi zabitego zwierzęcia, a ono będzie należeć do właściciela studni. 35 Gdyby czyjś wół zabił rogami wołu jego sąsiada, sprzedadzą żywego wołu, a zapłatę oraz martwe zwierzę podzielą między sobą. 36Jeżeli jednak wół bódł od dawna, a jego właściciel nie pilnował go dostatecznie, wówczas odda wołu za wołu, a martwe zwierzę będzie należeć do niego.

2Sm 12,6; Łk 19,8

Kradzież 37 Jeśli ktoś ukradnie wołu lub owcę i zabije je bądź sprzeda, odda pięć wołów za jednego i cztery owce za jedną. 165

WYJŚCIA 21,20-37

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) zaskoczy złodzieja… – chodzi o włamanie nocą. b) stanie wobec Boga – zob. Wj 21,6+. c) Inne możliwe tłumaczenie: Jeśli zaś złodzieja nie znajdą, właściciel domu stanie wobec Boga i przysięgnie, że nie wyciągnął ręki po własność swojego bliźniego. d) uwiedzie dziewczynę… i będzie z nią współżył – w tym przypadku kobieta nie została zgwałcona, tylko uległa namowom mężczyzny. Fakt współżycia nie przesądzał o tym, że mężczyzna mógł pojąć za żonę jakąś kobietę. Jej ojciec mógł się sprzeciwić takiemu związkowi, choć wydanie za mąż córki, która nie była dziewicą, było trudniejsze i narażało ojca na wstyd. e) opłatę ślubną – z zawarciem związku małżeńskiego wiązały się materialne zobowiązania. Rodzice panny młodej dawali jej posag, a pan młody płacił rodzicom panny młodej umówioną kwotę, która była dla niej zabezpieczeniem w razie śmierci męża lub porzucenia przez niego.

Page 166

Jeśli ktoś zaskoczy złodzieja podczas włamaniaa i zrani go śmiertelnie, nie będzie winien przelanej krwis. 2Jeśli jednak uczyni to po wschodzie słońca, wtedy dopuści się morderstwa, gdyż karą za kradzież jest uiszczenie odszkodowania. Jeśli złodziej nie ma z czego zapłacić, będzie za kradzież sprzedany jako niewolnik. 3Jeśli znajdą u niego skradzione dobra, czy to będzie wół, czy osioł, czy owca, jeżeli będą jeszcze żywe, zwróci je podwójnie.

22

1

Szkody i odszkodowania Jeśli ktoś zniszczy pole lub winnicę przez wypas swojej trzody na cudzych gruntach, odda jako odszkodowanie najlepsze plony ze swojego pola i winnicy. 5 Jeśli wzniecony ogień rozniesie się po cierniach i spali już zebrane zboże albo zboże pozostające jeszcze na polu w kłosach, lub też spali obsiane pole, ten, kto spowodował pożar, zapłaci odszkodowanie. 6 Przypuśćmy, że ktoś da drugiemu na przechowanie pieniądze lub jakikolwiek przedmiot i zostanie to skradzione z domu tego, który przyjął to na przechowanie. Jeśli schwytają złodzieja, ma on zwrócić podwójnie. 7Jeśli zaś złodzieja nie znajdą, właściciel domu stanie wobec Bogab, by okazało się, czy nie wyciągnął ręki po własność swojego bliźniegoc. 8 Każda sporna sprawa o wołu, osła, owcę, szatę czy zgubę, dotycząca prawa własności, ma być rozstrzygana wobec Boga na podstawie zeznań obu stron. Kogo Bóg uzna za winnego, ten wynagrodzi podwójnie swojemu bliźniemus. 4

Zwierzęta oddane pod opiekę lub pożyczone Jeśli ktoś powierzy drugiemu osła, wołu, owcę lub inne zwierzę, a ono by zdechło, uległo kalectwu lub zostało zabrane przemocą, lecz bez świadków, 10 wówczas podejrzany złoży przysięgę wobec PANAs, że nie wyciągnął ręki po własność swojego bliźniegos. Poszkodowany przyjmie przysięgę, bez konieczności wynagrodzenia. 11Jeśli jednak zostało skradzione z jego obejścia, wypłaci właścicielowi odszkodowanie. 12Jeśli zaś zostałoby rozszarpane, ma przynieść zwłoki jako dowód i nie będzie zobowiązany do wyrównania szkody. 13 Jeśli ktoś pożyczy zwierzę od drugiego, a ono ulegnie kalectwu lub zdechnie pod nieobecność właściciela, należy zapłacić odszkodowanie. 14Jeśli jednak właściciel był przy nim, nie należy mu się odszkodowanie. Jeśli zwierzę zostało wynajęte za opłatą, zysk z wynajmu wyrównuje szkodę.

Kpł 5,20-26

9

Małżeństwo wskutek uwiedzenia Jeśli ktoś uwiedzie dziewczynę niezaręczoną z nikim i będzie z nią współżyłd, niech uiści opłatę ślubnąe i weźmie ją za żonę. 16Nawet gdyby jej ojciec kategorycznie sprzeciwiał 15

WYJŚCIA 22,1-16

166

Rdz 31,39

Pwt 22,28n

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 167

się wydaniu jej za niego, ma zapłacića sumę równoważną opłacie ślubnej za dziewicęb.

Kpł 20,6.27 Kpł 18,23; 20,15n; Pwt 27,21

Kpł 19,33n; Pwt 24,17n; 27,19; Ps 146,9 Jr 22,3

Kpł 25,35-37; Pwt 23,20n; Ps 15,5

Pwt 24,10-13.17n

Koh 10,20; Dz 23,5

Wj 13,1-2.11-15

Pwt 15,19

Kpł 11,44; 19,2 Kpł 17,15; Pwt 14,21; Ez 4,14

Kpł 5,22; 19,16

Pwt 16,18-20

Kpł 19,15

Pwt 22,1-4

Przestępstwa karane śmiercią 17 Uprawiającej czarys nie pozostawisz przy życiu. 18 Kto spółkował ze zwierzęciem, poniesie śmierćc. 19 Kto złożył ofiarę bożkom, zostanie zabity, ponieważ należy się ona tylko i wyłącznie PANUs. Troska o potrzebujących Nie będziesz dręczył ani uciskał cudzoziemca, gdyż i wy byliście cudzoziemcami w ziemi egipskiej. 21 Nie skrzywdzisz wdowy ani sieroty. 22Gdyby bowiem stała się im krzywda z twojego powodu i wezwaliby mojej pomocy, z pewnością wysłucham ich wołania. 23Zapałam wówczas gniewems i wytracę was mieczem, aby wasze żony stały się wdowami, a dzieci sierotami. 24 Jeśli pożyczysz pieniądze ubogiemu spośród mojego ludu, który mieszka z tobą, nie postąpisz wobec niego jak lichwiarz, nie naliczysz mu odsetek. 25Jeśli weźmiesz w zastaw płaszcz swojego bliźniegos, musisz mu go zwrócić przed zachodem słońca, 26gdyż tylko nim może się przykryć, gdy uda się na spoczynek. Jeśli wołać będzie do Mnie o pomoc, wysłucham go, gdyż jestem litościwy. 20

a) ma zapłacić – wysokość opłaty zależała od tego, czy kobieta nie była jeszcze z nikim zaręczona, czy była już czyjąś narzeczoną i jej rodzice zawarli z jakimś mężczyzną kontrakt małżeński. Jeśli była zawarta umowa, gwałciciel musiał zapłacić ustaloną kwotę jako odszkodowanie. Jeśli nie była niczyją narzeczoną, też musiał zapłacić, nawet gdyby rodzice tej kobiety nie zgodzili się, aby ją poślubił. b) za dziewicę – jeśli kobieta była dziewicą, jej ojciec żądał od przyszłego męża wyższej zapłaty niż w przypadku, gdyby była pozbawiona dziewictwa. c) W tym wypadku formuła „poniesie śmierć” wyraża bardziej dezaprobatę wobec czynu niż rzeczywiście stosowaną karę.

Obowiązki wobec Boga 27 Nie będziesz bluźnił przeciwko Bogu ani złorzeczył temu, kto rządzi twoim ludem. 28 Nie będziesz zwlekał ze złożeniem ofiary z tego, co zbierzesz na polach i w winnicach. Oddasz Mi swoich pierworodnychs synów. 29Podobnie postąpisz z wołami i owcami: przez siedem dni pozostaną przy swojej matce, a ósmego dnia będą Mi oddane. 30 Będziecie dla Mnie świętymi. Nie jedzcie więc padliny rozszarpanej na polu, lecz rzućcie ją psom. Zasady sprawiedliwości 1 Nie będziesz rozgłaszał fałszywych pogłosek. Nie weźmiesz udziału w spisku ze złoczyńcą, by świadczyć na korzyść bezprawia. 2 Nie kieruj się zdaniem większości, gdy opowiada się ona za złem, i nie naginaj zeznań do opinii większości, aby doprowadzić do niesłusznego wyroku. 3Nie będziesz stronniczy nawet na korzyść ubogiego, gdy wniesie skargę. 4 Jeśli napotkasz wołu swojego nieprzyjaciela lub jego osła, który się zabłąkał, masz je odprowadzić do niego. 5Jeśli ujrzysz, że osioł należący do kogoś, kto cię nienawidzi, upadł pod ciężarem ładunku, nie miniesz go obojętnie, lecz pospieszysz z pomocą.

23

167

WYJŚCIA 22,17 — 23,5

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) Święto Przaśników – początkowo obchodzono je na początku zbiorów. Potem połączono je ze świętem Paschy (zob. Słownik). b) w miesiącu kłosów – przełom marca i kwietnia, na początku zbiorów jęczmienia (np. Lb 28,17+). c) przaśny chleb – zob. Wj 12,8+. d) Święto Żniw – inaczej Święto Tygodni lub Pięćdziesiątnica. Przypadało pod koniec zbiorów pszenicy (np. Wj 34,22; Kpł 23,15n; Pwt 16,9n). Zob. Słownik. e) Święto Zbiorów – inaczej Święto Namiotów lub Święto Szałasów. Trwało siedem dni i łączyło się z zakończeniem ostatnich zbiorów (zob. Słownik). f) Starożytni utożsamiali krew i tłuszcz z życiem. Łączenie krwi z zakwasem lub pozostawienie tłuszczu, który mógł ulec zepsuciu, byłoby profanacją. g) nie będziesz… matki – nie znamy dokładnego znaczenia tego przepisu. Możliwe, że jego celem było właściwe traktowanie zwierząt i unikanie bezpodstawnego rozdzielania młodych od matki.

Page 168

6

Nie zaniedbasz praw ubogiego, gdy wniesie skargę. Trzymaj się z dala od nieuczciwych spraw, byś nie przyczynił się do śmierci niewinnego lub prawego, gdyż złoczyńca nie znajdzie u Mnie usprawiedliwienia. 8 Nie bierz łapówki, bo łapówka wypacza słuszny osąd i powoduje, że sprawiedliwe słowa są przekręcane. 9 Nie będziesz dręczył cudzoziemca, gdyż sami poznaliście los przybyszów, gdy byliście cudzoziemcami w ziemi egipskiej. Rok szabatowy i szabat 10 Przez sześć lat będziesz siał i zbierał plony na swojej ziemi, 11 ale w siódmym roku pozostawisz ją odłogiem, aby odpoczęła. Ubodzy twojego ludu pożywią się z niej, a co pozostanie, niech zjedzą dzikie zwierzęta. Dotyczy to również twoich winnic i sadów oliwnych. 12 Przez sześć dni będziesz się krzątać wokół swoich zajęć, a w siódmym dniu odpoczniesz, aby twój wół i osioł mogły zaznać spokoju i żeby odetchnął syn twojej niewolnicy i przybysz. 13 Przestrzegajcie wszystkiego, co wam powiedziałem. Nie będziecie wzywać imion obcych bogów, nie zabrzmią one w waszych ustach. Święta Trzy razy w roku będziesz obchodził moje święta. 15Masz przestrzegać Święta Przaśników a. Zgodnie z moim nakazem, w miesiącu kłosów b przez siedem dni będziesz jadł przaśny chlebc, gdyż właśnie wtedy wyszliście z Egiptu. Nie stawajcie przede Mną z pustymi rękami: 16masz przestrzegać Święta Żniwd, gdy złożysz w ofierze pierwociny swojej pracy, którą włożyłeś, zasiewając pola, oraz Święta Zbiorówe, pod koniec roku, gdy zbierzesz owoce swojej pracy na polu. 17 Trzy razy w roku wszyscy twoi mężczyźni mają stanąć przed Władcą, PANEM. 18 Krwis zwierzęcia nie złożysz Mi w ofierze wraz z chlebem na zakwasie, a tłuszcz wylany podczas obchodów święta nie pozostanie aż do ranaf. 19 Najdorodniejsze pierwociny owoców swojej ziemi przyniesiesz do domus PANAs, twego Boga, i nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matkig. 14

Zapowiedź wejścia do Ziemi Obiecanej Oto Ja posyłam aniołas przed tobą, aby strzegł cię w drodze i doprowadził do miejsca, które przygotowałem dla ciebie. 21 Miej wzgląd na niego i słuchaj jego głosu. Nie gardź nim, gdyż nie wybaczy wam waszych przewinień, bo występuje w moim imienius. 22Jeśli będziesz pilnie słuchał jego głosu i spełnisz wszystkie moje słowa, stanę się wrogiem twoich 20

WYJŚCIA 23,6-22

Pwt 1,17

7

168

Pwt 27,25; 1Sm 8,3; Ps 15,5 Wj 22,20

Kpł 25,2-7

Wj 20,8

Joz 23,7

Wj 34,18-23; Kpł 23; Pwt 16,1-16

Wj 34,25

Wj 34,26; Pwt 14,21; 26,1-11

Wj 33,2; Ml 3,1; Mt 11,10; Mk 1,2

02_Wj:02_Wj

Wj 20,5; Lb 33,52; Pwt 7,5; Pwt 12,3

Kpł 26,9; Pwt 7,14

Pwt 7,20; Joz 24,12; Mdr 12,8

Pwt 7,22

Pwt 11,24; Joz 1,4

9/3/08

2:09 PM

Page 169

wrogów i ciemięzcą tych, którzy ciebie ciemiężą. 23Mój anioł będzie cię prowadził i zawiedzie cię do kraju Amorytóws, Chetytóws, Peryzzytóws, Kananejczykóws, Chiwwitóws, Jebusytóws, a Ja ich wytracęa. 24Nie padniesz na twarz przed ich bogami i nie oddasz się im w niewolę. Nie wolno wam naśladować ich uczynków, przeciwnie, powywracasz i roztrzaskasz ich steleb. 25Wy będziecie służyć PANUs, Bogu waszemu, a On pobłogosławis wasz chleb i waszą wodę, i oddali od was choroby. 26Żadna kobieta w tym kraju nie poroni, nie będzie niepłodnychs i sprawię, że dożyjesz sędziwego wieku. 27 Poprzedzać cię będzie groza, którą wzbudzę; ześlę przerażenie na każdy lud, przeciwko któremu wyruszysz. Sprawię, że wszyscy twoi wrogowie będą uciekać przed tobą. 28Poślę przed tobą szerszeniec, które przegnają Chiwwitów, Kananejczyków i Chetytów. 29Nie wygnam ich jednak w ciągu jednego roku, by kraina nie wyludniła się i nie zaroiła dziką zwierzyną, ze szkodą dla ciebie. 30Stopniowo będę ich wypędzał przed tobą, aż rozmnożycie się i zaludnicie ziemię. 31Rozciągnę twoje granice od Morza Czerwonego aż po Morze Filistynów, od Pustyni Arabskiej aż do Eufratud, gdyż oddam w twoją moc mieszkańców tej krainy, a ty wypędzisz ich przed sobą. 32Nie zawrzesz przymierza z nimi ani z ich bogami. 33Nie wolno im będzie mieszkać w twojej ziemi, aby przypadkiem nie skłonili cię do grzechus przeciwko mnie. Gdybyś zaczął oddawać cześć ich bogom, to tak, jakbyś wpadł w sidła”.

a) Ja ich wytracę – zob. Wj 14,5-9+. b) stele – kamienne bloki, najczęściej opatrzone inskrypcją. Pełniły m.in. funkcję kultyczną (Rdz 28,18.22) i były poświęcane różnym bóstwom. Zob. Słownik. c) szerszenie – symbol Bożej pomocy lub kary i zniszczenia (Pwt 7,20; por. Wj 23,23; 33,2; Joz 24,12). d) od Morza Czerwonego… do Eufratu – idealne granice wspominane w związku z królestwem Dawida i Salomona (1Krl 5,1; por. Lb 34,1-15; Sdz 20,1; Ez 47,1321). Morze Filistynów to inaczej Morze Śródziemne. e) Nadab i Abihu – synowie Aarona (Wj 6,23).

Zawarcie przymierza Obrzęd przymierza 1 Bóg powiedział do Mojżesza: „Wejdź na górę do PANAs razem z Aaronem, Nadabem i Abihue, a także z siedemdziesięcioma spośród starszyznys Izraelas i padnijcie na twarz, pozostając w oddali. 2Do PANA podejdzie tylko sam Mojżesz. Pozostali niech się nie zbliżają, nie wolno ludowi iść razem z nim”. 3Gdy Mojżesz wrócił, przekazał ludowi wszystkie słowa PANA oraz wszystkie przepisy prawa, a lud jednogłośnie potwierdził: „Spełnimy wszystko, co PAN powiedział!”. 4Mojżesz zapisał wszystkie słowa PANA. Wstał o świcie, zbudował ołtarzs u stóp góry i wzniósł dwanaście stels, według liczby dwunastu plemion Izraela.

24

Lb 11,16

Joz 24,16-24 Wj 34,27n;

Joz 4,3-9.20-24; 1Krl 18,31

Obrzęd przymierza. Dotychczas w historii Bóg zawierał przymierze tylko z wybranymi ludźmi (np. Noe, Abraham). Na Synaju propozycja przymierza odnosi się do całego ludu, który ma szansę stać się szczególną własnością Boga. Warunkiem zawarcia przymierza jest wierność Bogu i posłuszeństwo Jego przykazaniom. Jak w przypadku każdego przymierza, również na Synaju inicjatywa pochodzi od Boga. W ten sposób wyraża się Jego miłość i łaska wobec ludzi. Powszechność przymierza synajskiego sprawiła, że uznano je za najważniejsze w ST. Fragment opisujący obrzęd zawarcia przymierza składa się z dwóch niezależnych przekazów, które zostały połączone. W starszym przekazie centralne miejsce zajmuje ceremonia posiłku (ww. 1-2.9-11), w którym uczestniczą ludzie wskazani przez Boga. Siedemdziesięciu starszych (w. 1) reprezentuje dwanaście plemion izraelskich. Wszyscy wezwani na górę przez Boga dostępują

169

WYJŚCIA 23,23 — 24,4

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) Sens tego zdania może być następujący: Mimo że zobaczyli Boga, pozostali przy życiu. b) Wzmianka o czterdziestu dniach i nocach ma raczej znaczenie symboliczne. Liczba ta oznacza m.in. pełnię.

Page 170

5

Następnie polecił młodym Izraelitom złożyć dla PANA ofiary całopalnes i ofiary wspólnotowes z cielców. 6Mojżesz zaczerpnął połowę krwis i wlał do czaszy, a drugą połową pokropił ołtarz. 7Potem wziął księgę przymierza i odczytał ludowi, a oni odrzekli: „Spełnimy wszystko, co PAN powiedział i będziemy posłuszni!”. 8Wówczas Mojżesz zaczerpnął krwi i pokropił lud, mówiąc: „Oto krew przymierzas, które zawiera z wami PAN, zgodnie z tymi wszystkimi słowami!”. 9 Następnie Mojżesz, Aaron, Nadab, Abihu i siedemdziesięciu spośród starszyzny Izraela weszli na górę i 10zobaczyli Boga Izraela, a pod Jego stopami jakby kunsztowną mozaikę z szafiru, czystą jak bezchmurne niebo. 11Bóg uczynił wyjątek względem tych Izraelitów i nie wyciągnął przeciwko nim ręki. Zobaczyli Boga, a potem jedli i pilia. Mojżesz na górze Synaj PANs rzekł do Mojżesza: „Wyjdź do Mnie na górę i pozostań tam. Dam ci kamienne tablice, Prawos i przykazanias, które zapisałem, abyś mógł przekazać ludowi moją naukę”. 13 Wprawdzie Mojżesz wyruszył wraz z Jozuem, swoim sługą, lecz na górę Boga miał wstąpić sam. 14Oznajmił więc starszyźnies: „Poczekajcie tu, aż do was wrócimy. Aaron i Chur zostaną z wami. Kto miałby jakąś sprawę, niech uda się do nich”. 15 Gdy Mojżesz wszedł na górę, obłok ją osłonił, 16a chwałas PANA zamieszkała na górze Synaj. Obłok spowijał górę przez sześć dni, a siódmego dnia Bóg wezwał Mojżesza z wnętrza obłoku. 17Chwała PANA jawiła się oczom Izraelitów niczym płomień, który pożera wierzchołek góry. 18Mojżesz wszedł w obłok na szczycie góry i pozostał tam czterdzieści dni i czterdzieści nocyb. 12

łaski patrzenia na Niego (w. 11), co można interpretować w ten sposób, że Bóg stał się im bliski, nawiązał z nimi głębszą relację i dał się im lepiej poznać. Wizja Boga jest opisana językiem podobnym do tego, którego używał prorok Ezechiel (Ez 1). Według drugiego przekazu (ww. 3-8) w ceremonii biorą udział wszyscy Izraelici i akcent pada na rytuał pokropienia krwią przymierza, dopełnieniem obrzędu jest natomiast złożenie ofiar i wspólna uczta. Gest pokropienia krwią jest bardzo wymowny, gdyż krew była uznawana za siedlisko życia (Kpł 17,11), utożsamiana z życiem (Rdz 9,5) i uważana za szczególną własność Boga. Nie wolno było jej spożywać i używano jej w kulcie, m.in. w ceremonii ustanowienia kapłanów (Wj 29,15n.19-21) lub w obrzędzie zadośćuczynienia za grzechy (Kpł 17,11). Chociaż przymierze na Synaju odegrało ważną rolę w historii zbawienia, jego zasięg był w istocie ograniczony do jednego narodu. Musiało więc dojść do zawarcia takiego przymierza, które obejmie swoim zasięgiem całe stworzenie. Dokonało się to przez Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, który przelał krew, aby wszystkich pojednać z Bogiem. Śmierć Jezusa na krzyżu jest jedyną i ostateczną ofiarą, która zbawia wszystkich. Eucharystia ustanowiona przez Jezusa jest ucztą, która gromadzi całą ludzkość w jedności z Bogiem. Objawienie się Jezusa jest wyrazem doskonałej miłości Boga do całego stworzenia, który powołał je do istnienia i ofiaruje mu życie wieczne w łączności ze sobą. Mojżesz na górze Synaj. Kamienne tablice, które Bóg przekazał Mojżeszowi, były widzialnym dokumentem potwierdzającym zawarcie przymierza. Według tradycji zawierały one Dekalog (np. Pwt 4,13). Zawarcie układu o tak doniosłym znaczeniu domagało się przygotowania instytucji, które umożliwią Izraelitom pielęgnowanie relacji z Bogiem i zapewnią stałą obecność chwały PANA pośród nich. Mojżesz musiał więc otrzymać instrukcje dotyczące np. szczegółów przyszłej świątyni. Objawienie Boga dokonało się w formie obłoku (Lb 9,15-23+). Obłok okrywał chwałę PANA, która według tradycji kapłańskiej oznaczała obecność Boga w konkretnym miejscu (np. Wj 40,34-35; 1Krl 8,10-11; Ez 10,4). W psalmach zwrot ten wyraża majestat Boga (np. Ps 48,11; 57,6) i uwielbienie, na jakie On zasługuje (np. Ps 69,35; 136,3; 149,3; 147,12). W NT Jezus swoimi czynami objawia własną chwałę, która jest tożsama z chwałą Boga (np. J 2,11; 10,30; 11,40).

WYJŚCIA 24,5-18

170

Mt 26,28; Hbr 9,18-20

Wj 33,20; Ez 1,26; Ap 4,2n

Wj 31,18; 32,15n; 34,1.4.28n; Pwt 9,9.15; 10,1-5

Wj 19,9

Wj 34,28; Pwt 9,9; Syr 45,5; Mt 17,1-8

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 171

Przepisy dotyczące budowy świętego mieszkania Dary Izraelitów 1 PANs przemówił do Mojżesza: 2„Powiedz Izraelitom, aby każdy ofiarował Mi dobrowolny dar. Będzie on daniną, którą zbierzecie dla mnie, 3a w jej skład wejdzie złoto, srebro i miedź, 4fioletowa i czerwona purpuraa, karmazynb, bisiorc i sierść kozia, 5skóry baranie barwione na czerwono, skóry borsuczed i drzewo akacjowe, 6oliwa do lamp, wonności do wyrobu oleju do namaszczenia i pachnących kadzideł, 7onykse i drogie kamienie do wysadzenia efoduf i pektoraług. 8Wybudują dla Mnie świątynię, abym mógł zamieszkać pośród nich. 9Święte mieszkanieh ma być zbudowane i wszystkie jego sprzęty wykonane dokładnie według planów, które ci pokażę.

25

Wj 25,40; 26,30; 27,8; Lb 8,4; 1Krn 28,19

Wj 37,1-9

Pwt 10,1n

1Krl 6,23-28; 2Krn 3,10-13

Arka Przymierza 10 Z drewna akacjowego zrobią skrzynię o długości dwa i pół łokcias, szerokości i wysokości półtora łokcia. 11Wewnątrz i z zewnątrz pokryjesz ją szczerym złotem, a wokół umieścisz złoty wieniec. 12Odlejesz cztery złote pierścienie i przymocujesz je do czterech krawędzi, po dwa z każdej strony. 13Wyrzeźbisz drążki z drewna akacjowego, pokryjesz je złotem 14 i włożysz w pierścienie, aby służyły do przenoszenia arki. 15Pozostaną one w pierścieniach; nie należy ich stamtąd wyjmować. 16W arce umieścisz Świadectwoi, które otrzymasz ode mnie. Wieko Arki Przymierza 17 Ze szczerego złota zrobisz płytę przebłagalną o długości dwa i pół łokcias, szerokości półtora łokcia. 18Na obu jej krańcach umieścisz cherubys wykute w złocie j, 19 ustawisz je symetrycznie po obu stronach. Na brzegach płyty przebłagalnej nie może zabraknąć cherubów. 20Skrzydła cherubów mają być tak rozpostarte, aby zakrywały płytę przebłagalną, a ich twarze zwrócone ku sobie, to znaczy ku środkowi płyty przebłagalnej. 21Płytą przebłagalną przykryjesz arkę, a w niej umieścisz Świadectwoi, które otrzymasz ode Mnie. 22Stamtąd właśnie, znad płyty przebłagalnej, spomiędzy cherubów

a) purpura – rodzaj materiału lub ubioru z niego wykonanego. Nazwa pochodzi od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Noszenie ubiorów z purpury było oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58; Dn 5,29; J 19,2+). Tkaniny tej używano również w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). b) karmazyn – cenna tkanina koloru czerwonego lub szkarłatnego. c) bisior – bardzo delikatna i lśniąca tkanina nazywana też jedwabiem morskim. Produkowano ją ręcznie i do jej wyrobu używano wydzieliny małża morskiego (łac. Pinna nobilis), która ma wygląd cienkich nici o długości ok. 6 cm. W starożytności bisior był prawdopodobnie najdroższą tkaniną, gdyż do uzyskania 200-300 g przędzy trzeba było wyłowić ok. 1000 małż. Ośrodki produkcji bisioru znajdowały się na terenie dzisiejszych Włoch (m.in. Sardynii), a także na Korsyce. d) skóry borsucze – nie jest do końca pewne, o jakie zwierzę chodziło. Komentarze wyliczają różne zwierzęta: jednorożec, borsuk, foka, delfin lub specjalny gatunek kozy spotykanej na Synaju. Wszystkie te skóry były trudno dostępne i drogie. e) onyks – cenny minerał koloru czarnego, przecinany białymi warstwami; trudny do zdobycia. Wykorzystywany do wyrobu ozdób, a także pieczęci. f) efod – zob. Wj 28,6+. g) pektorał – zob. np. Wj 28,15-30. h) Święte mieszkanie – chodzi o tzw. przenośną świątynię, która towarzyszyła Izraelitom podczas ich pobytu na pustyni (Lb 1,1+). Zob. Słownik. i) Świadectwo – kamienne tablice z Dziesięcioma przykazaniami. Od słowa Świadectwo powstało określenie Arka Świadectwa (np. Wj 26,33; Kpł 16,13; Lb 4,5; Joz 4,16; zob. Słownik) i mieszkanie Świadectwa (np. Wj 38,21; Lb 1,50). j) umieścisz cheruby wykute w złocie – w świątyni Salomona cheruby nie były częścią arki, ale ona znajdowała się pod nimi (1Krl 6,23-28; 8,6n).

Dary Izraelitów. W tym miejscu rozpoczyna się ważna część Księgi Wyjścia, poświęcona budowie pierwszej świątyni w dziejach Izraela, która będzie pierwowzorem świątyni zbudowanej na górze Syjon w Jerozolimie. Najpierw podane są instrukcje udzielone przez Boga Mojżeszowi (Wj 25 – 31), po czym następuje opis ich wykonania (Wj 35 – 40). Obydwie części rozdzielone są opisem bałwochwalstwa Izraelitów pod Synajem, zerwania przez nich przymierza i jego ponownego odnowienia po wstawienniczej modlitwie Mojżesza (Wj 32 – 34). Od samego początku świątynia odgrywała w życiu narodu wybranego bardzo ważną rolę (zob. Słownik). Była znakiem obecności Boga pośród Jego ludu. W chwilach trudnych dla narodu Izraelici widzieli w niej symbol niezmienności Bożych postanowień. Za czasów Jezusa istniała świątynia, którą rozbudował Herod Wielki. Jezus w niej bywał, ale prawdziwą świątynią było Jego ciało (J 2,19-21; por. J 4,21.23-24). Według apostoła Pawła świątynią Boga są wyznawcy Chrystusa (np. 1Kor 3,16n; 6,19; 2Kor 6,16; Ef 2,21).

171

WYJŚCIA 25,1-22

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) chleby poświęcone – chodzi o 12 przaśnych chlebów (Wj 12,8+), kładzionych w każdy szabat w dwóch rzędach na stole w świętym mieszkaniu (Kpł 24,5-9). Zob. Słownik. b) świecznik – inaczej menora. Świecznik prawdopodobnie nawiązywał swoją budową do drzewa życia i miał oznaczać obecność Boga, który jest początkiem i celem wszystkiego, co istnieje. Świecznik ma jeden główny pień, z którego wyrastają pozostałe ramiona. Światło umieszczone na głównym pniu symbolizuje Boga i ono jednoczy pozostałe sześć świateł, które są symbolem świata stworzonego (Rdz 2,2). c) bisior – zob. Wj 25,4+. d) purpura – zob. Wj 25,4+. e) karmazyn – zob. Wj 25,4+.

Page 172

wieńczących arkę, objawię ci słowami wszystkie przykazanias, które przez ciebie daję Izraelitom. Stół chlebów poświęconych 23 Z drewna akacjowego zrobisz stół o długości dwóch łokcis, szerokości jednego, a wysokości półtora łokcia. 24Pokryjesz go szczerym złotem, a wokół umieścisz złoty wieniec. 25Wieniec przymocujesz do listwy o szerokości czterech palców, którą obramujesz stół. 26Zrobisz cztery złote pierścienie i przytwierdzisz je do czterech krawędzi, przy nogach stołu. 27Pierścienie mają być przymocowane poniżej listwy, gdyż włożysz w nie drążki do przenoszenia stołu. 28Drążki sporządzisz z drewna akacjowego i pokryjesz je złotem, aby służyły do noszenia stołu. 29Zrobisz ponadto ze szczerego złota misy, czasze, dzbanki i tace do składania ofiar płynnych. 30Na stole, przed moim obliczem, zawsze będziesz składał chleby poświęconea. Świecznik siedmioramienny Sporządzisz świecznikb wykuty ze szczerego złota; jego podstawa, ramiona, kielichy, gałki i korony kwiatów mają stanowić jedną całość. 32Z jego boków będzie wychodzić sześć ramion, symetrycznie po trzy z każdej strony. 33Pierwsze ramię zakończone będzie potrójnym kielichem na kształt kwiatu migdałowego, wraz z gałką i koroną, drugie ramię zakończone będzie potrójnym kielichem na kształt kwiatu migdałowego, wraz z gałką i koroną, podobnie wszystkie pozostałe ramiona świecznika. 34Trzon świecznika zwieńczy poczwórny kielich na kształt kwiatu migdałowego, z gałką i koroną. 35Poniżej, między dwoma pierwszymi ramionami, umieścisz pąk kwiatu, podobnie między dwoma następnymi, i tak między wszystkimi sześcioma ramionami. 36Zarówno ramiona, jak i pąki kwiatów zostaną wykute z jednej bryły szczerego złota. 37Zrobisz siedem lamp i umieścisz je na samej górze, aby rzucały światło na wszystkie strony. 38Do tego szczypce i naczynia na popiół, wykonane również ze szczerego złota. 39Do sporządzenia świecznika i należących do niego przyborów użyjesz jednego talentus złota. 40Bądź uważny i postaraj się wykonać wszystko zgodnie ze wzorem, który widziałeś na górze! 31

Tkaniny świętego mieszkania 1 Święte mieszkanies sporządzisz z dziesięciu zasłon wykonanych z bisioruc, z fioletowej i czerwonej purd pury , ze szkarłatu i karmazynue, na których wyhaftujesz cherubys. 2Każda zasłona będzie miała dwadzieścia osiem łokcis długości i cztery szerokości. Wszystkie będą miały te same wymiary. 3Tkaniny połączysz ze sobą w dwa rzędy po pięć

26

WYJŚCIA 25,23 — 26,3

172

1Krl 7,48; 2Krn 4,8

Lb 4,7

Kpł 24,5-9; 1Sm 21,4-7

Wj 37,17-24

Wj 25,9; Hbr 8,5

Wj 36,8-19; Hbr 9,1-5

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 173

zasłon, 4a ostatnie zasłony każdego rzędu zaopatrzysz w purpurowe pętle. 5Pętli tych ma być pięćdziesiąt przy każdej zasłonie; zostaną umieszczone w ten sposób, by pasowały do siebie wzajemnie. 6Zrobisz też pięćdziesiąt złotych haczyków, którymi połączysz zasłony, aby święte mieszkanie stanowiło jedną całość.

a) skóry borsucze – zob. Wj 25,5+.

Namiot osłaniający święte mieszkanie 7 Z koziej sierści sporządzisz namiot osłaniający święte mieszkanies; będzie się on składać z jedenastu zasłon. 8Każda zasłona ma mieć trzydzieści łokcis długości i cztery szerokości. Wszystkie będą miały te same wymiary. 9Połączysz osobno pięć zasłon, a osobno sześć, przy czym szóstą złożysz we dwoje u wejścia do namiotu. 10Na brzegu ostatniej zasłony każdego rzędu przyszyjesz pięćdziesiąt pętli, aby można je było połączyć. 11Zrobisz też pięćdziesiąt miedzianych haczyków, którymi zepniesz pętle, by namiot stanowił jedną całość. 12 Połowa zasłony, która pozostanie niewykorzystana, ma zwisać od tylnej strony świętego mieszkania, 13natomiast łokieć naddatku w jednym i drugim rzędzie zasłon ma zwisać po obu stronach świętego mieszkania, osłaniając go. 14Namiot pokryjesz baranimi skórami barwionymi na czerwono, a z wierzchu rozciągniesz skóry borsuczea.

Wj 36,20-34

Ściany świętego mieszkania Sporządzisz dla świętego mieszkanias deski z drewna akacjowego i ustawisz je pionowo. 16Deski będą mierzyć dziesięć łokcis długości na półtora szerokości, 17każda będzie mieć dwie klamry służące do połączenia z sąsiednimi. Dotyczy to wszystkich desek świętego mieszkania. 18Deski świętego mieszkania umocujesz w następujący sposób. Od strony południowej ustawisz dwadzieścia desek, 19wspartych na czterdziestu srebrnych podstawkach. Każdą deskę zaopatrzysz w dwie podstawki, stosownie do dwóch klamer. 20Z drugiej strony świętego mieszkania, od północy, ustawisz dwadzieścia desek 21na czterdziestu srebrnych podstawkach, pod każdą deską po dwie podstawki. 22Od zachodniej strony świętego mieszkania ustawisz sześć desek. 23Ponadto dodasz dwie deski narożne, które ustawisz pod kątem, w celu sporządzenia węgłów świętego mieszkania. 24Połączysz je ściśle od dołu, a od góry zepniesz jedną klamrą. Oba narożniki mają wyglądać tak samo. 25W sumie więc tylna ściana będzie liczyć osiem desek na szesnastu srebrnych podstawkach, po dwie podstawki pod każdą deską. 26 Zrobisz poprzeczne drążki z drewna akacjowego: pięć przymocujesz do desek z jednej strony świętego mieszkania, 27pięć z drugiej, a pięć od strony zachodniej, gdzie znajdują się narożniki. 28Środkowa poprzeczka, umieszczona w połowie wysokości desek, ma sięgać od jednego krańca ściany do drugiego. 15

173

WYJŚCIA 26,4-28

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) purpura – zob. Wj 25,4+. b) karmazyn – zob. Wj 25,4+. c) bisior – zob. Wj 25,4+. d) Arka Świadectwa – zob. Wj 25,16+. Zob. Słownik. e) miejsce święte – główna nawa świątyni. Zob. Słownik.

Page 174

29

Deski pokryjesz złotem i zaopatrzysz je w złote pierścienie służące do umocowania poprzecznych drążków, które też pokryjesz złotem. 30Wzniesiesz święte mieszkanie według wzoru, jaki widziałeś na górze. Zasłona świętego mieszkania 31 Sporządzisz zasłonę z fioletowej i czerwonej purpurya, z karmazynub i bisioruc, a na niej wyhaftujesz cherubys. 32Zasłonę zawiesisz na czterech słupach z drewna akacjowego, pokrytych złotem, zaopatrzonych w złote haki i opartych na czterech srebrnych podstawkach. 33Na hakach umocujesz zasłonę, a za nią umieścisz Arkę Świadectwad. Zasłona oddzielać będzie miejsce świętee od miejsca najświętszegos. Wystrój świętego mieszkania W miejscu najświętszyms postawisz Arkę Świadectwad i przykryjesz ją płytą przebłagalną. 35Stół ustawisz na zewnątrz zasłony, świecznik natomiast naprzeciw stołu, z południowej strony świętego mieszkanias, podczas gdy stół znajdzie się po stronie północnej. 34

Wj 36,35-38; Hbr 10,19n

Wj 25,21

Kotara u wejścia do świętego mieszkania Nad wejściem do namiotu sporządzisz kotarę z fioletowej i czerwonej purpurya, z karmazynub i bisioruc, którą bogato ozdobisz. 37Zawiesisz ją na pięciu słupach akacjowych, pokrytych złotem, zaopatrzonych w złote haki i wspartych na pięciu podstawkach, które odlejesz z miedzi. 36

Ołtarz całopalenia 1 Z drewna akacjowego sporządzisz kwadratowy ołtarzs, którego długość i szerokość wynosić będzie pięć łokcis, a wysokość trzy łokcie. 2W czterech jego narożnikach zrobisz wystające rogis, które będą stanowiły z ołtarzem jedną całość, i pokryjesz je miedzią. 3Ponadto wykonasz kociołki na popiół, szufle, misy, widełki i pojemniki na rozżarzone węgle. Wszystkie te przedmioty zrobisz z miedzi. 4Sporządzisz miedziany ruszt, podobny do sieci, a do jego czterech rogów przymocujesz miedziane pierścienie. 5Ruszt umieścisz wewnątrz ołtarza w ten sposób, by sięgał połowy jego wysokości. 6 Do ołtarza zrobisz drążki z drewna akacjowego i pokryjesz je miedzią. 7Drążki włożysz w pierścienie po obu stronach ołtarza, aby można go było przenosić. 8Ołtarz ma być wykonany z desek i pusty wewnątrz; niech zrobią go dokładnie tak, jak ukazałem ci na górze.

27

Dziedziniec 9 Urządzisz również dziedziniec świętego mieszkanias. Od południa umieścisz zasłonę z bisioruc o długości stu łokcis. 10ZaWYJŚCIA 26,29 — 27,10

174

Wj 38,1-7; Ez 43,13-17

Wj 38,9-20; Ez 40,17-49

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 175

wiesisz ją na dwudziestu słupach opartych na dwudziestu miedzianych podstawkach. Haczyki zaś i uchwyty na słupach mają być srebrne. 11Podobnie od północy umieścisz zasłonę z bisioru o długości stu łokci. Zawiesisz ją na dwudziestu słupach opartych na dwudziestu miedzianych podstawkach. Haczyki i uchwyty na słupach mają być srebrne. 12Od zachodu rozepniesz zasłonę na szerokość pięćdziesięciu łokci, zawiesisz ją na dziesięciu słupach opartych na dziesięciu podstawkach. 13Również od wschodu szerokość dziedzińca wynosić będzie pięćdziesiąt łokci. 14Umieścisz więc z jednej strony zasłonę o długości piętnastu łokci, trzy słupy oraz trzy podstawki, 15i z drugiej strony również zasłonę o długości piętnastu łokci, trzy słupy i trzy podstawki. 16Nad wejściem na dziedziniec umieścisz kotarę o długości dwudziestu łokci, wykonaną z fioletowej i czerwonej purpurya, karmazynub i bisioru, bogato wyszywaną. Zawiesisz ją na czterech słupach opartych na czterech podstawkach. 17Wszystkie słupy wokół dziedzińca będą miały srebrne haczyki i uchwyty oraz miedziane podstawki. 18Długość dziedzińca wyniesie sto łokci, szerokość pięćdziesiąt, a wysokość pięć łokci. Zasłony dziedzińca będą wykonane z bisioru, a podstawki z miedzi. 19Wszystkie sprzęty świętego mieszkania, niezależnie od ich przeznaczenia, wszystkie kołki, nawet kołki od dziedzińca, mają być z miedzi.

Kpł 24,2-4; Lb 4,16

Wj 30,7-8

Syr 45,6-13

a) purpura – zob. Wj 25,4+. b) karmazyn – zob. Wj 25,4+. c) Świadectwo – zob. Wj 25,16+. d) bisior – zob. Wj 25,4+.

Oliwa do świecznika Polecisz Izraelitom, aby dostarczali wybornej oliwy z tłoczonych oliwek do podtrzymywania płomienia, by lampa zawsze świeciła. 21Aaron i jego synowie zatroszczą się o to, aby w Namiocie Spotkanias, na zewnątrz zasłony, która kryje Świadectwoc, lampa płonęła przed PANEMs od wieczora aż do poranka. Będzie to wiecznym przykazaniems dla pokoleń izraelskich. 20

Szaty kapłanów 1 Spośród Izraelitów przywołaj do siebie Aarona, twojego brata, a wraz z nim jego synów, Nadaba, Abihu, Eleazara i Itamara, aby Mi służyli jako kapłani. 2Wykonasz święte szaty dla twojego brata Aarona. Mają być uroczyste i ozdobne. 3Polecisz uzdolnionym rzemieślnikom, których obdarzyłem talentem, aby uszyli dla Aarona szaty, właściwe jego kapłaństwu i świętej służbie, którą pełni dla mnie. 4Oto szaty, które mają sporządzić: pektorał, efod, ornat, suknię haftowaną, zawój i pas. Uszyją święte szaty dla twojego brata Aarona i dla jego synów, aby Mi służyli jako kapłani. 5Użyją w tym celu złota, fioletowej i czerwonej purpurya, karmazynub i bisiorud.

28

175

WYJŚCIA 27,11 — 28,5

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) purpura – zob. Wj 25,4+. b) karmazyn – zob. Wj 25,4+. c) bisior – zob. Wj 25,4+. d) efod – nie ma pewnej etymologii tego słowa. W Biblii określenie to może oznaczać: szatę najwyższego kapłana, instrument do zasięgania wyroczni, czyli do radzenia się Boga (Wj 28,30; 1Sm 30,7n), oraz jakieś wyobrażenie bóstwa (Sdz 8,27). e) onyks – zob. Wj 25,7+. f) imiona synów Izraela – patriarcha Jakub, któremu Bóg zmienił imię na Izrael, miał następujących synów: Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Dan, Neftali, Gad, Aser, Issachar, Zabulon, Józef, Beniamin. Zob. Rdz 48,1-6+. g) urim i tummim – losy służące do zasięgania wyroczni. Prawdopodobnie były to dwa małe przedmioty o jednakowym kształcie, których wyciągniecie z pektorału dawało pozytywną lub negatywną odpowiedź na zadane pytanie (1Sm 14,36-42).

Page 176

Efod 6 Ze złota, fioletowej i czerwonej purpurya, karmazynub i bisioruc uszyją bogato haftowany efodd. 7Po obu stronach jego naramienniki będą spięte ze sobą. 8Szarfa uszyta będzie z tych samych materiałów co efod, a więc ze złota, fioletowej i czerwonej purpury, karmazynu i bisioru, i będzie stanowiła z nim jedno. 9Na dwóch kamieniach onyksue wyryjesz imiona synów Izraelaf; 10sześć imion na jednym kamieniu i sześć na drugim, według starszeństwa. 11Jak grawer, który wykonuje pieczęcie, tak ty wyryjesz na obu kamieniach imiona synów Izraela, a następnie osadzisz je w złotych oprawkach. 12Oba kamienie umieścisz na naramiennikach efodu, będą one dla Izraelitów kamieniami pamięci. Aaron będzie nosił przed PANEMs te imiona na swoich ramionach, aby były przypomnieniem. 13Oprawki wykonasz ze złota. 14Ze szczerego złota zrobisz również dwa łańcuszki. Zapleciesz je ze sobą i tak połączone przytwierdzisz do oprawek. Pektorał Pektorał wyroczni sporządzisz podobnie jak efodd, bogato haftowany. Zrobisz go ze złota, z fioletowej i czerwonej purpury a, z karmazynub i bisioruc. 16Ma być kwadratowy, podwójny, wielkości otwartej dłoni. 17Cały będzie wysadzany drogimi kamieniami, ułożonymi w czterech rzędach: w pierwszym rzędzie rubin, topaz i szmaragd; 18w drugim rzędzie malachit, szafir i diament; 19w trzecim rzędzie opal, agat i ametyst; 20 w czwartym rzędzie chryzolit, onyks i jaspis. Zostaną one osadzone w złocie, każdy na swoim miejscu. 21Liczba kamieni odpowiadać będzie dwunastu imionom synów Izraelaf. Na każdym kamieniu, jak na pieczęci, wygrawerowane będą imiona poszczególnych przodków dwunastu plemion. 22Do pektorału dołączysz pleciony łańcuszek ze szczerego złota 23 oraz dwa złote pierścienie, które przytwierdzisz do obu rogów pektorału. 24Przez pierścienie przewleczesz złote łańcuszki. 25Oba końce każdego z łańcuszków przymocujesz do oprawek i z przodu zawiesisz na naramiennikach efodu. 26 Zrobisz też dwa złote pierścienie, które przytwierdzisz do dolnych rogów pektorału, od wewnątrz, od strony efodu. 27 Kolejne dwa złote pierścienie umieścisz w dolnej części naramienników efodu, na zewnątrz, blisko miejsca ich spięcia, powyżej szarfy efodu. 28Pierścienie pektorału zostaną przywiązane sznurem z fioletowej purpury do pierścieni efodu nad jego szarfą w ten sposób, by pektorał ściśle przylegał do naramienników efodu. 29Ilekroć Aaron będzie wchodził do miejsca świętegos, będzie nosił imiona synów Izraelas na swoim sercu, na pektorale do zasięgania wyroczni. Będzie tak czynił zawsze, aby były przypomnieniem przed PANEM. 30 W pektorale wyroczni umieścisz urim i tummimg, aby spo15

WYJŚCIA 28,6-30

176

Wj 39,2-7

Wj 39,8-21

Ez 28,13; Ap 21,19n

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 177

czywały na sercu Aarona, gdy będzie stawał przed obliczem PANA. Aaron zawsze będzie nosił przed PANEM, na swoim sercu, wyrocznie dotyczące Izraela.

Wj 39,22-26

Wj 39,27-31; Za 14,20

Kpł 16,4

Ornat 31 Do efodu wykonasz ornat, cały utkany z fioletowej purpury a. 32 W środku będzie miał otwór na głowę, kunsztownie obrębiony haftem, podobny do otworu pancerza, by zapobiec rozdarciu. 33Cały dolny skraj ornatu obszyjesz wokoło owocami granatu wykonanymi z fioletowej i czerwonej purpury oraz karmazynub, na przemian ze złotymi dzwoneczkami. 34 Raz złoty dzwoneczek, raz owoc granatu, i tak dalej, wokół dolnego skraju ornatu. 35Aaron ma go wkładać podczas sprawowania kultu. Dźwięk dzwoneczków rozlegnie się, gdy będzie wchodził do miejsca świętegos przed PANAs i gdy będzie je opuszczałc. W ten sposób uniknie śmierci.

a) purpura – zob. Wj 25,4+. b) karmazyn – zob. Wj 25,4+. c) Dźwięk dzwoneczków miał przypominać o tym, że człowiek znajduje się w miejscu szczególnie poświęconym Bogu i powinien wykonywać wszystkie czynności zgodnie z przepisami kultu. Niektórzy widzą tu przejaw powszechnego w starożytności przekonania, że dźwięk dzwoneczków oddalał demony. d) bisior – zob. Wj 25,4+. e) Na temat obrzędu związanego z inicjacją kapłańską Aarona i jego synów zob. Wj 29,22-35. f) bez skazy – zob. Wj 12,5+. g) przaśne chleby – zob. Wj 12,8+.

Zawój, suknia i pas 36 Wykonasz diadem ze szczerego złota i wygrawerujesz na nim, na wzór pieczęci: «Poświęcony PANUs». 37Przywiążesz go z przodu zawoju sznurem z fioletowej purpury a. 38Ma być umieszczony na czole Aarona, dzięki czemu będzie on mógł oczyszczać ze skaz ofiary, które złożą Izraelici jako święte dary. Zawsze ma nosić diadem na czole, aby jednać dla nich życzliwość PANA. 39Utkasz z bisiorud suknię, zawój oraz pas bogato haftowany. Pozostałe szaty kapłanów Synom Aarona również sprawisz szaty. Ich pasy i zawoje mają być uroczyste i ozdobne. 41Ubierzesz w nie swojego brata Aarona i jego synów, następnie namaściszs ich, powierzysz im funkcje kapłańskiee i poświęciszs ich, aby Mi służyli jako kapłani. 42Zrobisz im lniane spodnie od bioder aż po uda, aby zakryć wstydliwe części ciałas. 43Aaron i jego synowie mają je nosić, gdy będą wchodzić do Namiotu Spotkanias lub przystępować do ołtarzas, aby sprawować kult w miejscu świętyms. Zaniedbanie tego będzie grzechem, za który umrą. To jest wieczne przykazanies dla niego i dla jego potomstwa. 40

Wyświęcenie Aarona i jego synów

Kpł 8 – 10; Syr 45,15-17; Hbr 7,26-28

Przygotowanie ofiar 1 Oto, co masz zrobić, aby wyświęcić ich na kapłanów. Postaraj się o młodego cielca i dwa baranys bez skazyf, 2jak również o przaśne chleby g, przaśne racuchy

29

Przygotowanie ofiar. Cały rozdział 29 mówi o kapłanach. W Izraelu, podobnie jak u innych ludów, wykształciła się odrębna klasa ludzi, poświęconych sprawowaniu kultu. Pojawili się oni wtedy, gdy Izraelici osiągnęli bardziej zaawansowany stopień organizacji społecznej i z ludu koczowniczego stali się ludem osiadłym. Po zajęciu Kanaanu powstało

177

WYJŚCIA 28,31 — 29,2

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 178

oliwne i przaśne placki posmarowane oliwą, wszystko upieczone z wybornej mąki pszennej. 3Włożysz to do jednego kosza i w tym koszu ofiarujesz razem z cielcem i dwoma baranami. Namaszczenie kapłanów 4 Przyprowadzisz Aarona i jego synów do wejścia do Namiotu Spotkanias i obmyjeszs ich wodą. 5Weźmiesz szaty, ubierzesz Aarona w suknię, ornat, efod i pektorał oraz przepaszesz szarfą efodu. 6Włożysz zawój na jego głowę i przypniesz do niego święty diadem. 7Weźmiesz olejek namaszczenia i wylejesz na jego głowę. W ten sposób go namaściszs. 8Następnie przyprowadzisz jego synów i ubierzesz ich w szaty. 9Przepaszesz pasem Aarona i jego synów, każdemu włożysz zawój, i tak obejmą urząd kapłański, który stanie się dla nich wiecznym prawem, po czym powierzysz funkcje kapłańskie Aaronowi i jego synom. Ofiary wyświęcenia: ofiara przebłagalna Przyprowadzisz cielca przed Namiot Spotkanias. Aaron i jego synowie włożą ręce na jego głowę. 11Następnie zabijesz cielca przed PANEMs u wejścia do Namiotu Spotkania, 12weźmiesz nieco krwis cielca, pomażesz palcami rogis ołtarzas, a resztę wylejesz na jego podstawę. 13Zbierzesz tłuszcz, który pokrywa wnętrzności, płat wątroby i obie nerki wraz z tłuszczem i spalisz na ołtarzu. 14Mięso cielca, jego skórę i odchody spalisz poza obozem. To będzie ofiara przebłagalnas.

Wj 40,12-15; Kpł 8,2-13

Wj 28,36n; 39,30 Wj 30,22-25.30

10

Całopalenie Następnie weźmiesz baranas. Aaron i jego synowie włożą ręce na jego głowę, 16a ty go zabijesz i jego krwiąs pokropisz dookoła wierzch ołtarzas. 17Porąbiesz barana na części, opłu15

kilka głównych ośrodków sprawowania kultu, w których jedynie lewici (potomkowie Lewiego) mogli w imieniu ludu sprawować święte czynności. Do głównych obowiązków kapłanów należało: składanie ofiar, odprawianie obrzędów oczyszczających lud, pytanie Boga o Jego wolę w różnych sprawach, rozsądzanie spraw pomiędzy ludźmi, uczenie ich prawa Bożego, dbanie o miejsce kultu i przedmioty związane z kultem. Po reformie króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) za jedyne prawowite miejsce kultu uznano świątynię w Jerozolimie, do której sprowadzono kapłanów z innych ośrodków. Kult świątynny został przerwany, gdy Nabuchodonozor, król babiloński, zburzył świątynię (586 r. przed Chr.). Dopiero jej odbudowa pozwoliła kapłanom na wznowienie kultu, co nastąpiło pod koniec VI w. przed Chr. W tym czasie szczególną rolę zaczęli odgrywać jerozolimscy kapłani z rodu Sadoka. Wskazywali oni na własne powiązania z Aaronem, ponieważ jedynie Aaron i jego potomkowie zostali namaszczeni olejem na kapłanów i mieli prawo nosić strój kapłański (Wj 29,7). Pozostałym potomkom Lewiego przyznali oni niższe funkcje, na co niektórzy z nich zareagowali całkowitą rezygnacją z posługi w świątyni (np. Lb 3,1-10+; 18,1-3.21). Od IV w. przed Chr. do I w. po Chr. kapłani odgrywali bardzo ważną rolę w Izraelu. Najwyższy kapłan był zarazem politycznym przywódcą narodu. Gdy Herod został królem (37 r. przed Chr.), znacznie ograniczył władzę najwyższego kapłana. Rzymianie okupujący Judeę sami wyznaczali najwyższych kapłanów. Po zburzeniu przez nich Jerozolimy (70 r. po Chr.) i zniszczeniu świątyni, kapłani przestali pełnić swoje funkcje, co trwa do dziś. Jezus nie był potomkiem Lewiego i nie pełnił żadnej oficjalnej funkcji liturgicznej, ale złożył z siebie na krzyżu najdoskonalszą ofiarę jako jedyny i ostateczny pośrednik między Bogiem a ludźmi (np. 1Tm 2,5; Hbr 8,6; 9,15; 12,24). Jezus stał się najwyższym i wiecznym kapłanem (Hbr 4,14 – 5,10). Wszyscy wierzący w Chrystusa mają szczególny udział w Jego kapłaństwie i mogą nieustannie składać siebie Bogu w ofierze (1P 2,5.9) poprzez życie zgodne z Jego przykazaniami (np. Mt 22,36-40).

WYJŚCIA 29,3-17

178

Kpł 4,7

02_Wj:02_Wj

Kpł 1,9

Ef 5,2

9/3/08

2:09 PM

Page 179

czesz jego wnętrzności oraz kończyny, umieścisz je na poćwiartowanym mięsie i na głowie, 18po czym spalisz całego barana na ołtarzu. To będzie ofiara całopalnas dla PANAs, woń przyjemna i ofiara spalona dla PANA. Poświęcenie krwią 19 Weźmiesz drugiego baranas. Aaron i jego synowie włożą ręce na jego głowę, 20a ty go zabijesz i jego krwiąs pomażesz koniec prawego ucha Aarona, końce prawych uszu jego synów, kciuki ich prawych rąk i wielkie palce ich prawych stópa. Resztą krwi oblejesz wierzch ołtarzas. 21Zaczerpniesz krwi z ołtarza oraz nieco olejku namaszczenia, pokropisz nimi Aarona i jego szaty oraz jego synów i ich szaty. W ten sposób zostanie poświęconys on, jego szaty, jego synowie i ich szaty.

a) Obrzęd pomazania krwią ma znaczenie symboliczne: pomazanie ucha oznacza posłuszeństwo słowu Bożemu, pomazanie kciuka oznacza służbę Bogu, pomazanie palca u nogi oznacza kroczenie Bożymi drogami, czyli prowadzenie nienagannego życia. b) przaśniki – zob. Wj 12,8+. c) gestem kołysania – chodzi tu o jakąś czynność rytualną poprzedzającą złożenie ofiary. Polegała ona na charakterystycznym poruszaniu ofiarą, najpierw w przód i w tył, a następnie w górę i w dół. d) do was – dosł. do ciebie. Tę część mięsa oddawano kapłanom do spożycia.

Wznoszenie ofiary i jej złożenie 22 Weźmiesz tłuszcz z baranas, ogon, tłuszcz okrywający wnętrzności, płat wątroby, nerki wraz z tłuszczem i prawy udziec – gdyż jest to baran ofiary wyświęcenia, 23jeden bochen chleba, oliwny placek chlebowy oraz jeden racuch z kosza z przaśnikamib, który stoi przed PANEMs. 24To wszystko położysz na rękach Aarona i jego synów i gestem kołysaniac wzniesiesz przed PANEM, 25po czym weźmiesz to z ich rąk i złożysz na ołtarzus jako ofiarę całopalnąs, woń przyjemną dla PANA. To będzie ofiara spalona dla PANA. Ofiara dla kapłanów 26 Weźmiesz pierś baranas ofiary wyświęcenia Aarona, aby gestem kołysaniac wznieść ją przed PANEMs. Ta część należeć będzie do wasd. 27Poświęcona pierś z obrzędu kołysania i udziec daniny kapłańskiej, pochodzące z barana ofiary wyświęcenia Aarona i jego synów, 28należeć będą na mocy wiecznego prawa do Aarona i jego synów, jako dar od Izraelitów, gdyż stanowią one daninę kapłańską. Również część z ofiar wspólnotowychs będzie daniną kapłańską od Izraelitów, ze względu na PANA. Szaty kapłańskie Święte szaty Aarona zostaną przekazane po nim jego synom, by w nich przyjmowali namaszczenies i obejmowali funkcje kapłańskie. 30Przez siedem dni będzie je nosił kapłan, jego potomek, który zajmie jego miejsce i będzie wchodził do Namiotu Spotkanias, aby sprawować kult w miejscu świętyms. 29

Święta uczta 31 Weźmiesz baranas ofiary wyświęcenia i ugotujesz jego mięso w miejscu świętyms. 32Aaron i jego synowie będą jeść mięso 179

WYJŚCIA 29,18-32

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 180

barana i chleb z kosza u wejścia do Namiotu Spotkanias. 33 Mają jeść tylko to, co zostało oczyszczone obrzędem napełnienia rąk podczas ich poświęcenias. Nikt inny nie może uczestniczyć w posiłku, gdyż jedzą rzeczy święte. 34Jeśli z mięsa ofiary wyświęcenia lub z pieczywa pozostanie coś aż do rana, spalisz to w ogniu. Nie wolno tego jeść, gdyż jest święte. 35Postąpisz z Aaronem i jego synami dokładnie według tego, co ci poleciłem. Przez siedem dni mają być sprawowane obrzędy wyświęcenia. Ofiara przebłagalna i poświęcenie ołtarza 36 Każdego dnia ofiarujesz cielca jako przebłaganies za grzechys. Zostaniesz oczyszczony z grzechów, gdy złożysz na ołtarzus ofiarę przebłagalną, po czym uświęcisz ołtarz namaszczeniems. 37Przez siedem dni składać będziesz ofiarę przebłagalną, aby uświęcić ołtarz. W ten sposób ołtarz stanie się największą świętością, a cokolwiek dotknie ołtarza, będzie uświęcone. Codzienna ofiara całopalna. Zakończenie obrzędów wyświęcenia 38 Oto co masz składać na ołtarzus: codziennie dwa jednoroczne barankis, po wszystkie czasy. 39Jednego baranka będziesz ofiarować rano, drugiego wieczorem. 40Razem z pierwszym barankiem złożysz w ofierzes dziesiątą część miary najlepszej mąki pszennej, zaprawionej ćwiercią hinus tłoczonej oliwy, do tego ćwierć hinu wina, jako ofiara z napojów. 41Drugiego baranka złożysz wieczorem, według obrzędu porannej ofiary z pokarmów i napojów, jako woń przyjemną ofiary spalonej dla PANAs. 42 U wejścia do Namiotu Spotkanias, przed obliczem PANA, będziecie składali nieustanne całopalenies przez wszystkie pokolenia. Tam się wam objawię, aby stamtąd do was przemawiać. 43Przez to, że tam się wam objawię, miejsce to zostanie uświęcone moją chwałą. 44Uświęcę więc Namiot Spotkania i ołtarz. Uświęcę też Aarona i jego synów, aby służyli Mi jako kapłani. 45 Zamieszkam pośród Izraelitów i będę ich Bogiem. 46Będą wiedzieli, że to Ja jestem PAN, ich Bóg, który wyprowadził ich z ziemi egipskiej, aby zamieszkać pośród nich. Ja jestem PAN, ich Bóg!

Kpł 8,33

Ez 43,18-27

Kpł 6,2-6; Lb 28,3-8

Ez 46,13-15

Wj 25,8

Dalsze przepisy dotyczące kultu Ołtarz kadzielny 1 Wykonasz ołtarzs kadzielny z drewna akacjowego. 2 Ma być kwadratowy, o długości i szerokości jednego łokcias, wysoki na dwa łokcie, zakończony rogamis. 3Szczerym złotem pokryjesz jego blat, ściany oraz rogi, a wokół

30

WYJŚCIA 29,33 — 30,3

180

Wj 37,25-28; 1Krl 6,20n; Ez 41,22; Ap 8,3-5

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 181

umieścisz złoty wieniec. 4Poniżej wieńca, na rogach ścian, po obu stronach przytwierdzisz dwa złote pierścienie i włożysz w nie drążki, aby służyły do przenoszenia ołtarza. 5Drążki wykonasz z drewna akacjowego i pokryjesz złotem. 6Ołtarz ustawisz przed zasłoną Arki Przymierzas, czyli przed płytą przebłagalną, która przykrywa Świadectwoa. Tam ci się objawię. 7 Oto, jak Aaron ma palić na nim wonne kadzidło: każdego ranka, gdy będzie przygotowywał lampy, ma dokonać okadzenia. 8Również wieczorem, po zapaleniu lamp, niech złoży ofiarę kadzielną. Tak ma postępować zawsze przed obliczem PANAs, przez wszystkie pokolenia. 9Nie zapalicie na ołtarzu innego rodzaju kadzidła ani nie złożycie ofiary całopalnejs lub ofiary pokarmowejs, nie wylejecie też na niego ofiary z napojów. 10Raz na rok Aaron wykona nad jego rogami obrzęd przebłaganias, tylko raz w roku krwiąs oczyści go z grzechóws. Przez wszystkie pokolenia będzie on poświęcony PANU jako największa świętość”.

Wj 38,25-28; Lb 1; 2Sm 24

1P 1,18n

Wj 38,8; 1Krl 7,38; 2Krn 4,6

a) Świadectwo – zob. Wj 25,16+. b) spisu ludności – w starożytności spisy ludności służyły m.in. do tego, aby nałożyć podatki, wyznaczać do prac publicznych i dokonywać poboru do wojska. Spis Izraelitów wiąże się głównie z pokryciem kosztów budowy świątyni. c) W starożytności istniał pogląd, że spis ludności wywołuje gniew bogów. W celu odwrócenia tego gniewu, składano jakąś daninę (2Sm 24,1nn). d) sykl świątynny – chodzi o wzorzec ciężarka przechowywany w świątyni. e) gera – jednostka wagi wynosząca 0,571 grama. Potem stanowiła także jednostkę monetarną. f) ołtarzem – chodzi o ołtarz, który stał na zewnątrz świątyni i służył do składania ofiar całopalnych (Wj 27,1-8; 40,6). Wewnątrz świątyni stał tzw. ołtarz kadzielny (Wj 30,1.6).

Opłata przebłagalna 11 PANs powiedział do Mojżesza: 12„Gdy przeliczysz Izraelitów w celu sporządzenia spisu ludnościb, niech każdy złoży PANU opłatę przebłagalną, za to, że ich policzono, aby uratować swoje życie. Tylko wówczas przeliczenie nie ściągnie na nich żadnego nieszczęściac. 13Każdy, kto podlega spisowi, zapłaci pół syklas, według wagi sykla świątynnegod – sykl po dwadzieścia ger e. Pół sykla wyniesie więc dar dla PANA. 14 Każdy, kto ma dwadzieścia lub więcej lat i podlega przeliczeniu, zapłaci go PANU. 15Bogaty nie zapłaci więcej niż pół sykla ani biedny mniej, gdyż chodzi o ofiarę przebłagalną dla PANA, aby uratować swoje życie. 16Gdy zbierzesz opłatę przebłagalną od Izraelitów, przekażesz ją na potrzeby Namiotu Spotkanias. Będzie to przypominać Izraelitom – przed PANEM – że dokonali przebłaganias, aby ocalić swoje życie”. Misa do obmyć rytualnych PANs rzekł do Mojżesza: 18„Zrobisz miedzianą misę do obmyć oraz miedzianą podstawę. Umieścisz ją między Namiotem Spotkanias a ołtarzemf i napełnisz wodą. 19W niej Aaron i jego synowie będą obmywać dłonie i stopy. 20Przed wejściem do Namiotu Spotkania mają się obmyć wodą, aby uniknąć śmierci. Podobnie, pełniąc posługę przy ołtarzus, zanim podejdą, aby złożyć PANU ofiarę spalaną, 21mają obmyć swoje dłonie i stopy, by uniknąć śmierci. To będzie wiecznym przykazaniems dla niego i jego potomków, przez wszystkie pokolenia”. 17

181

WYJŚCIA 30,4-21

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) mirra – wonna żywica koloru żółtego lub brunatnego. Pozyskuje się ją po nacięciu kory balsamowca mirry. Mirra służy m.in. do wyrobu kosmetyków i środków leczniczych. b) cynamon – wysuszona kora cynamonowca cejlońskiego (najbardziej cenionego) lub innych cynamonowców (występuje ok. 250 gatunków tej rośliny). Cynamon ma rdzawy kolor i silny aromat. c) ziele tatarskie – in. tatarak zwyczajny. Kłącze tataraku zawiera olejek eteryczny o miłym zapachu. d) kasja – in. cynamonowiec wonny. Nazwą tą określa się również odmianę cynamonu, który zawiera olejek kasjowy. Kasja jest jednak mniej ceniona od cynamonu cejlońskiego (Wj 30,23+). e) sykl świątynny – zob. Wj 30,13+. f) Arka Świadectwa – zob. Wj 25,16+. Zob. Słownik. g) Według najstarszych przekazów namaszczenie olejem dotyczyło głównie władców i podkreślało ich związek z Bogiem. Władca był Bożym pomazańcem (hebr. mesjasz; np. 1Sm 24,7; 26,9.11.23; 2Sm 1,14.16; 19,22). W psalmach tytuł „pomazaniec” najczęściej odnosił się do Dawida i jego potomków, w NT do Jezusa (hebr. Mesjasz, gr. Chrystus). h) galban – żywica z krzewu Feruli galbaniflui rosnącego na terenie dzisiejszego Iranu. Ma żółty lub zielonkawy kolor i silny aromat.

Page 182

Olej namaszczenia 22 PANs powiedział do Mojżesza: 23„Zgromadź wyborne wonności: pięćset syklóws mirrya, połowę tego, a więc dwieście pięćdziesiąt syklów cynamonub, dwieście pięćdziesiąt syklów ziela tatarskiegoc, 24pięćset syklów kasjid, według wagi sykla świątynnegoe, oraz jeden hins oliwy z oliwek. 25Przygotujesz z nich olej do świętego namaszczenias, wyborny balsam wykonany według zasad przyrządzania wonności. 26 Namaścisz olejem Namiot Spotkanias, Arkę Świadectwaf, 27 stół wraz ze wszystkimi jego naczyniami, świecznik z przyborami należącymi do niego, ołtarzs kadzielny, 28ołtarz całopalenias i jego naczynia oraz misę wraz z jej podstawą. 29 Oczyścisz je, aby stały się największą świętością, a cokolwiek ich dotknie, zostanie uświęcone. 30 Namaściszs również Aarona i jego synów, aby Mi służyli jako kapłanig. 31Izraelitom natomiast oznajmisz: To jest mój olej namaszczenia świętego, który będziecie używać przez wszystkie pokolenia. 32Nie wolno namaszczać nim ludzi, którzy nie są poświęceni Bogu, ani przyrządzać podobnego według jego przepisu. Jest on święty i ma być przez was traktowany jako święty. 33Ktokolwiek sporządziłby podobny olej, zostanie wykluczony z ludu”. Kadzidło PANs powiedział do Mojżesza: „Zgromadź w równych proporcjach następujące pachnidła: żywicę, bursztyn, galbanh oraz czyste kadzidło. 35Przygotujesz z tego wonne kadzidło, według zasad przyrządzania wonności, bez domieszek, oczyszczone, święte. 36Część z niego zetrzesz na proch i rozsypiesz przed Arką Świadectwaf w Namiocie Spotkanias, gdzie objawię się tobie. Kadzidło to będzie dla ciebie największą świętością. 37Nie przyrządzisz innego kadzidła według tego samego przepisu, gdyż masz je traktować jako świętość należącą do PANA. 38Ktokolwiek sporządziłby podobne, aby rozkoszować się jego wonią, zostanie wykluczony z ludu”. 34

Dar umiejętności dla wykonawców robót 1 PANs przemówił do Mojżesza: 2„Oto upatrzyłem sobie Besalela, syna Uriego, syna Chura, z plemienia Judy. 3Napełniłem go duchems Bożym, mądrością, rozumem, wiedzą i wszelkimi zdolnościami, 4aby obmyślił projekty sprzętów, które będą odlane w złocie, srebrze lub miedzi, 5 wyciosane w kamieniu lub wyrzeźbione w drewnie, aby wykonać całe to dzieło. 6Wyznaczam mu do pomocy Oholiaba, syna Achisamaka, z pokolenia Dana. Wszystkich uzdolnionych artystów obdarzam biegłością, aby wykonali to, co poleciłem: 7Namiot Spotkanias, Arkę Świadectwaf, płytę przebłagalną, która na niej spoczywa, wszystkie sprzęty Namiotu,

31

WYJŚCIA 30,22 — 31,7

182

Wj 37,29; Kpł 8,10n

Wj 37,29

Wj 35,30-35

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 183

8

stół wraz z jego naczyniami, szczerozłoty świecznik z przyborami należącymi do niego, ołtarzs kadzielny, 9ołtarz całopalenias wraz z jego naczyniami, misę i jej podstawę, 10szaty do sprawowania kultu, święte szaty dla kapłana Aarona i jego synów, aby służyli Mi jako kapłani, 11olej namaszczenia i wonne kadzidło do miejsca świętegos. Wszystko niech wykonają według moich poleceń”.

Wj 35,1-3; Ez 20,12

Lb 15,32-36

Wj 20,8-11

Rdz 2,2n; Wj 20,11

Wj 24,12

Szabat znakiem przymierza PANs rzekł do Mojżesza: 13„Powiedz Izraelitom: Koniecznie macie przestrzegać moich szabatóws, gdyż przez wszystkie pokolenia będą one dla Mnie i dla was znakiem, dzięki któremu poznacie, że to Ja, PAN, was uświęcam. 14Przestrzegajcie więc szabatu, gdyż jest on dla was świętością, a ktokolwiek go znieważy, musi ponieść śmierća. Każdy, kto podjąłby się pracy tego dnia, nie może dalej żyć pośród swojego ludu. 15Sześć dni przeznaczonych jest na pracę, a siódmego dnia przypada szabat, czas świętego odpoczynku dla PANAb. Ktokolwiek będzie pracował w dzień szabatu, niechybnie poniesie śmierć. 16Izraelici tak mają przestrzegać szabatu, aby przez wszystkie pokolenia wyrażał wieczne przymierzes, 17jest on bowiem wiecznym znakiem dla Mnie i dla was. Przez sześć dni przecież PAN stwarzał niebo i ziemię, a siódmego przestał pracować i odpoczął”. 12

a) musi ponieść śmierć – w praktyce przepis ten bardziej stanowił groźbę niż zapowiedź stosowanej kary. Kategoryczność tego przepisu miała wskazywać na niepodważalną wartość świętowania szabatu. Mimo tak wyraźnego prawa zdarzały się przypadki łamania szabatu, piętnowane szczególnie przez proroków. b) Obok religijnego uzasadnienia szabatu podkreślano, że w tym dniu ludzie mogą odpocząć i odzyskać siły. Odpoczynek dotyczył zarówno ludzi, jak i zwierząt. c) tablice Świadectwa – zob. Wj 25,16+.

Wręczenie kamiennych tablic Gdy oznajmił Mojżeszowi wszystko na górze Synaj, wręczył mu dwie tablice Świadectwac. Były to kamienne tablice napisane palcem Bożym.

18

Odstępstwo Izraelitów Cielec ze złota 1 Lud, widząc, że Mojżesz opóźnia swoje zejście z góry, zgromadził się wokół Aarona i poprosił go: „Zrób nam bóstwa, które by nas poprowadziły, gdyż nie wiemy, co

32 Dz 7,40n

Szabat znakiem przymierza. Szabat, siódmy dzień tygodnia (sobota), jest świętem typowo żydowskim, w którym obowiązkowo należało świętować. Inne ludy nie miały podobnej tradycji. Był znakiem przymierza między Bogiem a Jego ludem (np. Wj 31,16n; Ez 20,20). Nawiązywano w nim do „odpoczynku” Boga po dziele stworzenia (Rdz 2,1-3; Wj 31,17). Nie wolno było w tym dniu pracować (np. Wj 20,8-11). Uchybienia w świętowaniu szabatu były srogo piętnowane (np. Wj 31,14; Jr 17,21-27; Ez 20,13). Jezus podczas swojej działalności dążył do przywrócenia szabatowi jego pierwotnego znaczenia (np. Mt 12,1-8+). Żydzi zarzucali Mu, że nie przestrzega szabatu (J 9,16). Zmartwychwstanie Jezusa, które nastąpiło w dzień po szabacie, sprawiło, że dla chrześcijan głównym dniem świątecznym stał się pierwszy dzień tygodnia (niedziela); zob. Łk 24,1; J 20,1. Cielec ze złota. Mojżesz przebywał na Synaju czterdzieści dni i nocy (Wj 24,18+). Tak długa nieobecność mogła wywołać w ludziach wrażenie, że ich przywódca uciekł albo zginął. Ludzie proszą więc Aarona, który był prawą ręką Mojżesza, aby wykonał dla nich widzialny symbol Boga. Paradoksalne jest to, że ów symbol – złoty cielec – zostaje wykonany ze złota, które, z woli Boga, miało być użyte do budowy pierwszej świątyni (Wj 25,1-3.8). Zorganizowanie święta na cześć PANA oznacza, że Izraelici nie odrzucili Boga Jahwe, problem polegał na sposobie pojmowania Jego obecności pośród narodu wybranego (Wj 20,4-5).

183

WYJŚCIA 31,8 — 32,1

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) posąg cielca – w starożytności różne bóstwa czczono pod postaciami zwierząt, wykonując także ich posągi. Cielec często stanowił podstawę, na której umieszczano posąg bóstwa. W Kanaanie cielec był symbolem płodności i siły. b) odlał go w złocie – możliwe, że posąg był drewniany i jedynie pokryty złotem. c) tablice Świadectwa – zob. Wj 25,16+.

Page 184

stało się z owym Mojżeszem, który wywiódł nas z ziemi egipskiej”. 2Aaron odrzekł: „Zdejmijcie złote kolczyki z uszu waszych żon, synów i córek i przynieście je do mnie”. 3Cały lud pozdejmował z uszu złote kolczyki i zaniósł Aaronowi. 4On odebrał je z ich rąk, wyrzeźbił posąg cielcaa, a następnie odlał go w złocieb. Oni zaś rzekli: „Oto twój bóg, Izraelus, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej!”. 5Widząc to, Aaron zbudował przed nim ołtarz i oznajmił: „Jutro będzie święto ku czci PANAs!”. 6Nazajutrz o świcie ofiarowano całopalenias i złożono ofiary wspólnotowes, a lud ucztował, pił i hucznie się bawił. Gniew Boga PANs przemówił wówczas do Mojżesza: „Zejdź zaraz, gdyż lud, który wyprowadziłeś z ziemi egipskiej, oddał się nieprawości. 8Zboczyli z drogis, którą im wskazałem. Zrobili sobie posąg cielca i padają przed nim na twarz; składają mu ofiary i mówią: «Izraelus, oto twój bóg, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej»”. 9PAN mówił dalej do Mojżesza: „Przekonałem się, że to jest lud o twardym karku. 10Nie powstrzymuj mnie. Zapałam gniewems i zgładzę ich, a ciebie uczynię wielkim narodem”.

Ne 9,18

1Kor 10,7

7

Modlitwa Mojżesza za lud Mojżesz jednak błagał w modlitwie PANAs, swojego Boga: „Dlaczego, PANIE, gniewaszs się na swój lud, który wyprowadziłeś z ziemi egipskiej potężną mocą i wyciągniętym ramieniem? 12Dlaczego mieliby szydzić Egipcjanie: «Wyprowadził ich na ich własną zgubę, aby wytracić ich w górach i zgładzić z powierzchni ziemi!». Powstrzymaj swoją zapalczywość i zaniechaj zła, które ma spaść na twój lud. 13Wspomnij na twoje sługi – Abrahama, Izaaka i Izraelas, którym przysiągłeś na samego siebie, że uczynisz ich potomstwo liczne jak gwiazdy na niebie, a całą tę ziemię obiecałeś dać im na wieczne dziedzictwo”. 14PAN zaniechał więc zła, które zamierzał zesłać na swój lud. 11

Mojżesz zstępuje z góry Mojżesz zszedł z góry, niosąc w rękach dwie tablice Świadectwac. Tablice zapisane były z obu stron. Zapisane były

15

Modlitwa Mojżesza za lud. Mojżesz po raz kolejny okazuje się mediatorem pomiędzy Bogiem a Izraelitami. Wysłuchanie przez Boga modlitwy Mojżesza świadczy o znaczeniu tego człowieka w Bożych planach (np. Lb 12,6-8). W ten sposób ukazany jest także niekwestionowany autorytet Mojżesza, któremu Izraelici powinni we wszystkim okazać posłuszeństwo, gdyż Bóg przez niego objawia im swoją wolę. Z tego względu również Pięcioksiąg, przypisywany w tradycji żydowskiej Mojżeszowi, cieszy się wśród Żydów największym autorytetem (np. Mk 12,18-27+). Mojżesz zstępuje z góry. Fragment ten pochodzi zapewne z innej tradycji niż poprzednie teksty (Wj 32,7-14), gdyż wydaje się, że Mojżesz nic nie wie o bałwochwalczym kulcie (ww. 18-19; por. Wj 32,7n). Również negatywna ocena postawy Aarona odbiega od innych epizodów z jego udziałem. Prawdopodobnie mamy tu więc do czynienia ze

WYJŚCIA 32,2-15

184

Wj 33,3; 34,9; Pwt 9,6.13; Ba 2,30; Dz 7,51 Lb 14,12

Lb 14,13-16

Pwt 9,28

Rdz 15,5; 22,17; 26,3; 28,13

Wj 24,12

02_Wj:02_Wj

Pwt 9,21

Pwt 33,9; Mt 10,37; Łk 14,26

9/3/08

2:09 PM

Page 185

z jednej i z drugiej strony. 16Były one dziełem samego Boga, również tekst wyryty na nich pochodził od Boga. 17Gdy Jozue usłyszał zgiełk ludu, co nie wróżyło nic dobrego, powiedział do Mojżesza: „Z obozu dochodzą odgłosy bitwy”. 18On odrzekł: „To nie jest okrzyk zwycięstwa ani hasło odwrotu. Słyszę raczej śpiewy”. 19Gdy zbliżył się do obozowiska, zobaczył cielcaa i tańce. Wówczas rozgniewany rzucił o ziemię tablice Świadectwa i strzaskał je u stóp góry. 20Następnie porwał cielca, którego zrobili, stopił go w ogniu, starł na proch i zmieszał proch z wodą, którą kazał pić Izraelitom. 21Mojżesz powiedział do Aarona: „Co takiego uczynił ten lud, że sprowadziłeś na niego tak straszny grzechs?”. 22Aaron odrzekł: „Nie gniewaj się, mój panie, znasz przecież przewrotność tego ludu. 23Zwrócili się oni do mnie z prośbą: «Zrób nam bóstwa, które poprowadziłyby nas, gdyż nie wiemy, co stało się z owym Mojżeszem, który wywiódł nas z ziemi egipskiej». 24Odpowiedziałem im: Kto nosi na sobie złoto, niech je zdejmie. Przynieśli je do mnie, ja je stopiłem i tak powstał cielec”.

a) cielec – zob. Wj 32,4+. b) Sens wersetu może być rozumiany dwojako: 1. Lewici otrzymują błogosławieństwo, ponieważ ich posłuszeństwo Mojżeszowi, ze względu na PANA, było większe niż uszanowanie więzów rodzinnych. 2. Lewici odprawiają obrzędy ekspiacyjne za to, że podnieśli rękę na swoich krewnych i współziomków.

Kara z rąk lewitów 25 Gdy Mojżesz przekonał się, że ludu nie da się przywołać do porządku, gdyż Aaron tak ich rozpuścił, że stali się pośmiewiskiem dla ich wrogów, 26stanął w bramie obozu i zawołał: „Kto jest z PANEMs, do mnie!”. Zebrali się wokół niego wszyscy lewicis, 27wtedy on rzekł: „To mówi PAN, Bóg Izraelas: Niech każdy z was przypasze miecz do swojego boku. Przejdźcie przez obóz tam i z powrotem, od jednej bramy do drugiej, i zabijajcie swoich braci, przyjaciół i bliźnichs”. 28 Lewici spełnili polecenie Mojżesza. Tego dnia poległo około trzech tysięcy mężczyzn z ludu. 29Mojżesz rzekł: „Obejmijcie dziś dla PANA funkcje kapłańskie. Stanęliście przeciwko waszym synom i braciom. Niech dziś spłynie na was błogosławieństwo”b. starożytnym świadectwem, ukazującym napięcia pomiędzy tradycją o Mojżeszu a tradycją o Aaronie. Ten ostatni, jako kapłan, zobowiązany był reprezentować wolę Boga wobec ludu i wspierać ludzi w jej wypełnianiu. Pozwolił jednak, aby kierowały nim doraźne zachcianki Izraelitów, sprzeczne z wolą Bożą. Tragicznym skutkiem tej sytuacji jest rozbicie przez Mojżesza tablic z Bożymi przykazaniami, co jest symbolem zerwania przez ludzi przymierza. Poszczególne czynności, które Mojżesz wykonuje z cielcem (w. 20), nie tyle są karą dla ludzi za ich odstępstwo, ile oznaczają całkowite zniszczenie posągu. Kara z rąk lewitów. Lewici byli członkami plemienia Lewiego i na Synaju została im powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Ich zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). W tym fragmencie podkreślona jest całkowita wierność lewitów Bogu i ich posłuszeństwo nakazom Mojżesza. Zabijają tych, którzy nie odpowiedzieli pozytywnie na wezwanie Mojżesza. Okrucieństwo rozkazu Mojżesza może mieć swoje uzasadnienie w tym, że chodziło o przyszłość narodu wybranego. Bunty i podziały, a także brak religijnej jedności wystawiały cały naród na niebezpieczne wpływy z zewnątrz i mogły się przyczynić do zaprzepaszczenia Bożych obietnic, związanych z zajęciem Kanaanu. Do czasu przesiedlenia babilońskiego (586 r. przed Chr.) lewici w sposób pełnoprawny sprawowali opiekę nad kultem. Lewitami byli m.in. Aaron i Mojżesz. W okresie tzw. drugiej świątyni (odbudowanej po powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego w latach 520-515 przed Chr.) lewici pełnili już tylko niższe funkcje i nie byli zaliczani do kapłańskiego rodu Aarona.

185

WYJŚCIA 32,16-29

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) Karą dla odstępców będą przyszłe nieszczęścia (np. Lb 11,1), głód i pragnienie (np. Lb 20,2), zarazy (np. Lb 14,12) oraz klęski wojenne (np. Lb 14,45).

Page 186

Modlitwa wstawiennicza Mojżesza 30 Następnego dnia Mojżesz powiedział do ludu: „Popełniliście ciężki grzechs. Mimo wszystko pójdę do PANAs, zobaczymy, może uda mi się uprosić przebaczenie”. 31Mojżesz wrócił więc do PANA i rzekł: „Istotnie, ciężko zgrzeszył ten lud: uczynili sobie bogów ze złota. 32Teraz jednak zechciej odpuścić ten grzech. W przeciwnym razie wymaż mnie ze swojej księgi”. 33PAN odrzekł Mojżeszowi: „Ja wymazuję ze swojej księgi tylko tych, którzy zgrzeszą przeciwko Mnie. 34Ty natomiast nie zwlekaj, prowadź lud tam, gdzie ci poleciłem, tym bardziej że mój aniołs wskazuje wam drogę. Ja w odpowiednim czasie rozliczę ich z grzechów”. 35PAN rzeczywiście ukarałs lud za to, czego się dopuścił, za cielca, którego sporządził Aarona.

Rz 9,3 Iz 4,3

Wj 23,20

Odnowienie przymierza Izraelici zdejmują ozdoby 1 PANs rzekł do Mojżesza: „Wyruszaj w drogę wraz z ludem, który wyprowadziłeś z ziemi egipskiej. Idź do ziemi, którą obiecałem Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi, gdy przyrzekłem im: «Dam ją waszemu potomstwu». 2Poślę przed tobą aniołas, by wypędzić Kananejczykóws, Amorytóws, Chetytóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws. 3Ja jednak nie pójdę pośród was do ziemi mlekiem i miodem płynącej, gdyż jesteście ludem o twardym karku. Gdybym poszedł z wami, musiałbym wytracić was w drodze”. 4Gdy lud usłyszał tę bolesną nowinę, pogrążył się w żałobie. Nikt nie odważył się założyć ozdób, 5gdyż PAN rzekł do Mojżesza: „Ogłoś Izraelitom: Jesteście ludem o twardym karku. Gdybym choć na chwilę stanął pośród was, musiałbym was wytracić. Zdejmijcie więc swoje ozdoby, a ja zastanowię się, co z wami uczynić”. 6Tak więc od czasu pobytu pod górą Horeb Izraelici wyzbyli się swoich ozdób.

33

Modlitwa wstawiennicza Mojżesza. Bóg pragnie kontynuować swój plan wobec narodu wybranego i potwierdza, że Mojżesz ma być przewodnikiem. Bóg nie wycofuje się z wcześniejszej decyzji (Wj 32,14), ale wskazuje raczej na przyszłość. On dotrzyma obietnic, lecz jeśli Izraelici nie wywiążą się ze swoich obowiązków, to nie otrzymają łaski w dniu sądu. Wszyscy, którzy uznają swój błąd, podejmą drogę nawrócenia i wyrzekną się bałwochwalstwa, będą mogli liczyć na Boże miłosierdzie i szczęśliwe życie w łączności z Bogiem. Ci natomiast, którzy będą trwać w uporze, zlekceważą Boże przykazania i odrzucą Jego napomnienia, ściągną na siebie słuszną karę, która będzie konsekwencją ich wyborów. Wzmianka o księdze (ww. 32-33) jest niewątpliwie nawiązaniem do tzw. księgi życia (np. Ps 69,29; Iz 4,3; Dn 12,1.4), w której zapisani są wszyscy sprawiedliwi, godni łaski Bożej. Do tego symbolu nawiązuje również autor Apokalipsy św. Jana, wspominając o księdze w kontekście Sądu Ostatecznego (Ap 3,5; 5,1-9; 13,8; 17,8; 20,12.15) i nazywając ją księgą życia Baranka (Ap 21,27). Izraelici zdejmują ozdoby. Bóg pozostaje wierny swoim obietnicom, ale po bałwochwalstwie Izraelitów sprawa ich przyszłości pozostaje otwarta i staje niejako pod znakiem zapytania. Przyszłość ta w dużej mierze będzie zależała od postawy samych Izraelitów. Jeśli okażą się narodem krnąbrnym i buntowniczym, sami ściągną na siebie nieszczęście. Bóg więc nie zsyła kary, ale każe kontynuować wędrówkę z jednym zastrzeżeniem: Izraelici mają zdjąć ozdoby, które m.in. zabrali Egipcjanom (Wj 12,36). Ozdoby te były znakiem wyzwolenia. Posłuszne wykonanie rozkazu Boga daje nadzieję na to, że Izrael okaże się godnym partnerem przymierza.

WYJŚCIA 32,30 — 33,6

186

Wj 23,20

Wj 32,9

02_Wj:02_Wj

Wj 34,34

Pwt 34,10

Syr 46,1

9/3/08

2:09 PM

Page 187

Mojżesz rozmawia z Bogiem w Namiocie Spotkania 7 Mojżesz kazał rozbić namiot w pewnym oddaleniu od obozowiska i nazwał go Namiotem Spotkaniaa. Każdy, kto chciał zwrócić się do PANAs, mógł udać się do Namiotu Spotkania, na zewnątrz obozu. 8Gdy jednak szedł do niego sam Mojżesz, każdy Izraelita stawał u wejścia do swojego namiotu i wiódł za nim wzrokiem, aż ten wszedł do wnętrza. 9Gdy Mojżesz przekraczał próg, kolumna obłoku obniżała się i stawała u wejścia do Namiotu. Wówczas Bóg rozmawiał z Mojżeszem. 10Gdy tylko lud ujrzał, że kolumna obłoku stoi u wejścia do Namiotu Spotkania, każdy padał na twarz u wejścia do swojego namiotu. 11PAN natomiast rozmawiał z Mojżeszem twarzą w twarzb, jak rozmawia się z przyjacielem. Potem Mojżesz wracał do obozowiska, a jego sługa, młodzieniec Jozue, syn Nuna, nie opuszczał Namiotu. Prośba Mojżesza 12 Mojżesz powiedział do PANAs: „Poleciłeś mi: «Wyprowadź ten lud», ale nie objawiłeś mi, kogo poślesz mi do pomocy, a przecież powiedziałeś: «Znam cię doskonale» oraz: «Znalazłeś łaskę w moich oczach». 13Jeśli więc rzeczywiście znalazłem łaskę w Twoich oczach, objaw mi swoją drogęs, bym poznał Cię i nadal znajdował łaskę w Twoich oczach. Zważ ponadto, że ten naród jest Twoim ludem”. 14Bóg odrzekł: „Ja sam pójdę z wami, abyś czuł się bezpiecznie”. 15Mojżesz odpowiedział: „Póki sam nie wyruszysz z nami, nie każ nam opuszczać tego miejsca. 16Twoje wędrowanie razem z nami będzie wystarczającym dowodem na to, że zarówno ja, jak i Twój lud, znaleźliśmy łaskę w Twoich oczach. To wyróżni mnie oraz Twój lud spośród wszystkich narodów, jakie zamieszkują ziemię”. 17PAN rzekł do Mojżesza: „Postąpię zgodnie z twoją prośbą, bo przecież znalazłeś łaskę w moich oczach i znam cię doskonale”.

J 1,14

a) Namiot Spotkania – chodzi prawdopodobnie o Namiot, który był czymś innym od tzw. przenośnej świątyni (nazywanej mieszkaniem, świętym mieszkaniem, mieszkaniem PANA, mieszkaniem Świadectwa, ale także Namiotem Spotkania), która zawsze znajdowała się w centrum obozu (Lb 2,1-31) i w której przechowywano arkę i sprawowano kult (Wj 25 – 30; 35 – 40). Niewykluczone, że był tylko jeden Namiot Spotkania – mieszkanie. Różnice w jego umiejscowieniu są wynikiem połączenia różnych tradycji: starszej, według której jego pierwotne miejsce było poza obozem, i młodszej, która dla podkreślenia obecności Boga pośród swojego ludu umiejscawiała Namiot w centrum obozu. b) twarzą w twarz – zwrot ten oznacza, że między Bogiem a Mojżeszem była bardzo bliska więź. Bóg dawał się poznać Mojżeszowi, co nie znaczy, że oglądał on Boga tak, jak się widzi drugiego człowieka. Mojżesz poznawał przede wszystkim wolę Boga, a nie Jego wygląd.

Wizja chwały PANA 18 Mojżesz poprosił Boga: „Ukaż mi Twoją chwałęs”. 19On odrzekł: „Sprawię, że przed twoimi oczami przejdzie cały mój Mojżesz rozmawia z Bogiem w Namiocie Spotkania. Po raz kolejny Mojżesz ukazany jest jako pośrednik między Bogiem a ludem. Fakt, że Bóg rozmawiał z Mojżeszem twarzą w twarz (w. 11), oznacza, że ma on niekwestionowany autorytet, dany przez samego Boga, któremu nikt nie ma prawa się sprzeciwiać. Zachowania pozostałych Izraelitów wskazują na to, że z zaangażowaniem uczestniczą w kulcie Boga Jahwe i wykazują wzorowe posłuszeństwo. W ten sposób próbują naprawić swój grzech bałwochwalstwa, który naruszył ich więź z Bogiem. Prośba Mojżesza. Mojżesz chce poznać, jakie są plany Boga względem narodu, który On polecił mu prowadzić. Pod wpływem odstępstwa Izraelitów Bóg zapowiedział, że nie będzie pośród nich obecny, a jedynie pośle im swojego anioła (Wj 33,2-3). Prośba Mojżesza zmienia pier wotny zamiar Boga (w. 14). Wskazuje to na siłę modlitwy nawet pojedynczego człowieka, który jest wierny Bogu. Stała obecność Boga wśród Izraelitów zmierzających do Ziemi Obiecanej będzie czytelnym znakiem, że darzy ich swoją łaskawością i przebaczeniem. Wizja chwały Pana. Objawianie się Boga Mojżeszowi sprawiło, że coraz bardziej wzmagała się jego tęsknota za Bogiem. Prośba Mojżesza (w. 18) nie tyle wyraża jego ciekawość, ile ukazuje głębokie pragnienie doświadczenia obecności

187

WYJŚCIA 33,7-19

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) wypowiem imię… PAN – zwrot różnie tłumaczony. Bóg, wypowiadając swoje imię, nie tylko przedstawia się Mojżeszowi, lecz w sposób uroczysty objawia samego siebie.

Page 188

majestat i wypowiem imięs, które brzmi PANa. Komu chcę okazać łaskę, temu okazuję, a jeśli chcę kogoś obdarzyć miłosierdziems, to go obdarzam”. 20I dodał: „Nie będziesz mógł jednak ujrzeć mojej twarzy, gdyż ten, kto ją zobaczy, nie może pozostać przy życiu”. 21PANs mówił dalej: „Stań w tym miejscu, obok mnie, na skale. 22Gdy będzie przechodzić moja chwałas, ukryję cię w szczelinie skały i osłonię swoją dłonią, dopóki nie przejdzie. 23Następnie cofnę dłoń i zobaczysz Mnie od tyłu, lecz twarzy mojej nie ujrzysz”. Nowe kamienne tablice 1 PANs powiedział do Mojżesza: „Wyciosaj dwie kamienne tablice, podobne do poprzednich, a Ja napiszę na nich te same słowa, jakie widniały na tablicach, które roztrzaskałeś. 2Przygotuj się, by o świcie wspiąć się na szczyt góry Synaj i stanąć przede Mną na samym wierzchołku. 3Niech nikt nie wchodzi z tobą, nie chcę też widzieć nikogo w obrębie góry, nawet owce i woły niech nie pasą się u jej podnóża”. 4Mojżesz wyciosał dwie kamienne tablice, podobne do poprzednich. Wstał o świcie i wszedł na górę Synaj, jak mu PAN polecił, niosąc w dłoniach dwie kamienne tablice.

Rz 9,15 Rdz 32,31; Pwt 5,24; Sdz 6,22n; Iz 6,5

34

Odnowienie przymierza PANs zstąpił w obłoku, stanął przy Mojżeszu i wypowiedział imięs, które brzmi PAN. 6PAN przeszedł przed Mojżeszem, wołając: „PAN, PAN, Bóg miłujący i łaskawy, nieskory do gniewus, bogaty w miłosierdzies i prawdę, 7wierny w miłości wobec rzesz niezliczonych, gotowy przebaczyć winy, przestępstwa i grzechys, lecz nie pobłażliwy, gdyż z win ojców rozlicza synów, wnuków, a nawet trzecie i czwarte pokolenie”. 8 Mojżesz pospiesznie oddał ukłon aż do ziemi, upadł na twarz i 9powiedział: „Panie, jeśli znalazłem łaskę w Twoich oczach, to zechciej jednak wyruszyć pośród Twojego ludu, mimo że jest to lud o twardym karku. Przebacz nam naszą winę i nasz grzech, byśmy nadal należeli do Ciebie”. 10Bóg

Wj 19,11

Wj 19,12n

5

Boga. Mojżesz chce widzieć chwałę Boga, dlatego że zależy mu na coraz większej bliskości z Nim. Bóg mógłby ukazać się Mojżeszowi w taki sposób, żeby dostrzegł Go zmysłami. Nie czyni tak dlatego, że zmysły są przydatne w postrzeganiu świata materialnego, Bóg natomiast jest istotą duchową. Jest niepojętą i nieogarnioną tajemnicą. Żaden człowiek nie jest w stanie zgłębić tego, kim jest Bóg. Wszelkie próby opisania przez ludzi cech Boga są zawsze niewystarczające. Jeśli Mojżesz chce „zobaczyć” Boga, musi posłużyć się swoją wrażliwością duchową. Poznanie Boga wiąże się bezpośrednio z otwarciem się na Jego miłość (np. 1J 4,12). W momencie, gdy narodził się Jezus (np. J 1,14), Bóg przyjął ludzkie ciało i w Nim stał się dla ludzi widzialny (J 14,9; Kol 1,15). Przyjęcie ciała przez Jezusa miało na celu przede wszystkim zjednoczenie się z naturą ludzką i rzeczywiste odkupienie każdego człowieka, co dokonało się przez śmierć na krzyżu. Możliwość doświadczania Jezusa zmysłami przez niektórych ludzi nie zmieniła prawdy o tym, że Bóg pozostał tajemnicą (np. J 1,18; 6,45n.; Kol 1,15). Wierzący w Chrystusa otrzymali jednak obietnicę, że dzięki wierze będą mogli oglądać Boga (np. Mt 5,8; 1Kor 13,12; 1J 3,2). Odnowienie przymierza. Bogactwo słów opisujących naturę Boga można streścić jednym zdaniem: Bóg jest miłosierny. Na tej prawdzie zostaje oparte nowe przymierze. Akcent nie pada na warunki, jakie w związku z przymierzem ma wypełnić lud. Tym razem chodzi bowiem o podkreślenie, że miłość Boga do Izraela jest bezwarunkowa. Mowa

WYJŚCIA 33,20 — 34,10

188

Wj 20,5n; Lb 14,18; Pwt 5,9n; Ps 86,15; Jr 32,18

Wj 32,11-14

02_Wj:02_Wj

Pwt 7,1

Wj 23,32n

Lb 33,52 Wj 20,5; Pwt 4,24

Wj 20,4 Wj 23,15; Kpł 23,6; Pwt 16,3n

Wj 13,1-2.12-16; 22,28n

9/3/08

2:09 PM

Page 189

odpowiedział: „Oto Ja zawieram przymierzes: wobec twojego ludu dokonam takich cudóws, jakie nie wydarzyły się w żadnym kraju i w żadnym narodzie. Cały lud, który cię otacza, zobaczy dzieła PANA, a to, czego dokonam za twoim pośrednictwem, będzie napawać grozą. 11Przestrzegaj tego, co ci dziś nakazuję, gdyż to właśnie Ja wypędzam przed tobą Amorytóws, Kananejczykóws, Chetytóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws.

a) Zazdrosny – zob. Wj 20,5+. b) lubieżnie czczą swoje bóstwa – dosł. uprawiają nierząd ze swymi bóstwami. Możliwe, że jest to aluzja do prostytucji sakralnej związanej z pogańskimi kultami. c) miesiąca kłosów – zob. Wj 23,15+. d) przaśny chleb – zob. Wj 12,8+.

Zakaz zawierania przymierzy z obcymi narodami 12 Pod żadnym pozorem nie zawieraj przymierza z mieszkańcami krainy, do której przybędziesz. W przeciwnym razie stanie się ono jakby sidłem zastawionym pośród was. 13Dlatego też zburzycie ich ołtarzes, połamiecie steles i wyrąbiecie ich aszerys. 14Nie wolno wam padać na twarz przed obcym bóstwem, gdyż Ten, który nosi imięs PANs Zazdrosny a, jest naprawdę Bogiem zazdrosnym. 15Oto dlaczego nie wolno wam zawierać przymierza z mieszkańcami Ziemi Obiecanej: oni lubieżnie czczą swoje bóstwab i składają im ofiary. Mogą więc was zapraszać do siebie i będziecie musieli jeść mięso ich ofiar. 16 Moglibyście też wziąć ich córki na żony dla waszych synów, a one – ponieważ czczą obce bóstwa – skłoniłyby waszych synów do oddawania lubieżnej czci innym bogom. Powtórzenie głównych przepisów kultowych 17 Nie odlejesz z metalu podobizn bożków. 18 Będziesz obchodził Święto Przaśnikóws. Zgodnie z moim nakazem w określonym czasie miesiąca kłosów c przez siedem dni będziecie jedli przaśny chlebd, gdyż w miesiącu kłosów opuściliście Egipt. 19 Do Mnie należą wszelkie pierwociny łona matczynego, każdy samiec pierworodnys z twojego dobytku, zarówno spośród owiec, jak i wołów. 20Pierworodne oślę wykupisz barankiems, a jeśli nie wykupisz, masz złamać mu kark. Wykupisz każdego o wypędzeniu innych ludów (w. 11) jest tutaj wyrazem teologicznej refleksji dokonanej po latach od zajęcia Kanaanu przez Izraelitów. W rzeczywistości był to długi i mozolny proces, nacechowany także licznymi niepowodzeniami. Przezwyciężenie wszystkich trudności było, w oczach Izraelitów, możliwe jedynie dzięki Bogu, co wyrażali w słowach, że Bóg za nich wszystkiego dokonał (np. Ps 138,7n). Zakaz zawierania przymierzy z obcymi narodami. Istniało niebezpieczeństwo, że Izraelici, po zadomowieniu się w Kanaanie, skłonią się ku mało wymagającej religijności tamtejszych ludów i będą stopniowo odchodzić od praw i nakazów, które dał im Bóg. Zakaz zawierania przymierza z innymi ludami ma więc na celu przede wszystkim ustrzeżenie wiary i moralności Izraelitów. Zobowiązanie do zniszczenia miejsc i przedmiotów kultu pogańskiego (w. 13) ma prowadzić do wyzwolenia ludzi z fałszywej religijności. Polega ona na tym, że człowiek czci to, co sam wymyślił i zbudował. Izraelici natomiast mają czcić Boga, który się im objawił, przekazał im swoje prawa i żąda od nich całkowitego posłuszeństwa. Określenie Boga mianem Bóg zazdrosny (w. 14) nie ma nic wspólnego z wadą zazdrości, której podlegają ludzie. Za pomocą tego zwrotu wyrażona jest prawda, że Bóg w bezgraniczny sposób zabiega o dobro swojego ludu i nie chce dopuścić, by stało mu się coś złego. Największym złem dla ludzi byłoby naruszenie lub zerwanie więzi z Bogiem. Powtórzenie głównych przepisów kultowych. Przepisy podane w tym fragmencie zwyczajowo określa się jako „Dekalog kultowy”. Przestrzeganie tych praw przez Izraelitów ma przede wszystkim przyczynić się do tego, aby ustrzegli się wpływów ludów pogańskich i byli pośród nich znakiem wiary w prawdziwego Boga.

189

WYJŚCIA 34,11-20

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) Święto Zbiorów – zob. Wj 23,16+. b) Wszyscy mężczyźni, aby uczcić wyjście z Egiptu, przybywali do świątyni na święto Paschy, Święto Tygodni i Święto Namiotów. c) Chleba na zakwasie… z krwią baranka – zob. Wj 23,18+. d) Nie będziesz… matki – zob. Wj 23,19+. e) czterdzieści dni i czterdzieści nocy – zob. Wj 24,18+. f) tablice Świadectwa – zob. Wj 25,16+.

Page 190

pierworodnego spośród twoich potomków. Nie stawajcie przed moim obliczem z pustymi rękami. 21 Przez sześć dni masz pracować, siódmego natomiast odpoczniesz. Dotyczy to nawet czasu orki oraz żniw. 22 Gdy zbierzesz pierwociny pszenicy będziesz obchodził Święto Tygodnis, a Święto Zbiorów a będziesz świętował w okresie jesiennego zrównania dnia i nocy. 23 Trzy razy w roku wszyscy twoi mężczyźni mają stanąć przed Władcą, PANEMs, Bogiem Izraelas, 24gdyż Ja wypędzę przed tobą narody i rozszerzę twoje granice. Nikt nie będzie zagrażał twojej ziemi, gdy przybędziecie, aby stanąć przed PANEM, Bogiem waszym, trzy razy w rokub. 25 Chleba na zakwasie nie złożysz w ofierze razem z krwiąs barankac, a ofiara paschalna nie może pozostać aż do rana. 26 Pierwociny twoich plonów zaniesiesz do domus PANA. Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matkid”. Utrwalenie na tablicach praw przymierza PANs powiedział do Mojżesza: „Zapisz te słowa, gdyż na ich podstawie zawarłem przymierzes z tobą i z Izraelems”. 28 Mojżesz przebywał z PANEM czterdzieści dni i czterdzieści nocy e, nie jadł wówczas chleba ani nie pił wody, a na tablicach zapisał słowa przymierza, Dziesięć przykazań.

Wj 23,15

Wj 12,10.15-20

Wj 23,19

27

Jaśniejące oblicze Mojżesza Gdy Mojżesz schodził z góry Synaj, niosąc w dłoniach dwie tablice Świadectwaf, nie zdawał sobie sprawy, że skóra na jego twarzy promieniała blaskiem z powodu rozmowy z Bogiem. 30 Aaron i pozostali Izraelici byli zaskoczeni, gdy ujrzeli światło bijące z oblicza Mojżesza i bali się zbliżyć do niego. 31Mojżesz więc przywołał ich, a gdy Aaron i wszyscy przywódcy rodów podeszli do niego, zaczął z nimi rozmawiać. 32Potem podeszli również pozostali Izraelici, a Mojżesz ogłosił im wszystkie polecenia, które PANs przekazał mu na górze Synaj. 33 Gdy skończył mówić, założył na twarz zasłonę. 34Mojżesz zdejmował zasłonę tylko na ten czas, gdy szedł przed oblicze PANA, aby z Nim rozmawiać. Następnie wychodził, aby ogłaszać Izraelitom przykazanias, które otrzymał. 35Gdy tylko Izraelici zobaczyli blask bijący z twarzy Mojżesza, on z powrotem zakładał zasłonę, aż do chwili, gdy szedł rozmawiać z Bogiem.

Wj 24,18; Mt 4,1n

29

Utrwalenie na tablicach praw przymierza. Według tradycji na kamiennych tablicach zapisano Dziesięć przykazań (Wj 20,1-17; por. Wj 24,12; 32,15n; 34,1). Pozostałe prawa i przepisy pochodzące od Boga również spisano (Wj 24,4; Pwt 31,9). Bóg przekazał je Izraelitom za pośrednictwem Mojżesza i zobowiązał lud do ich przestrzegania. Dekalog łącznie z innymi przepisami był podstawą przymierza, które stanowiło szczególny wyraz łączności Boga z narodem wybranym. Jaśniejące oblicze Mojżesza. Mojżesz otrzymał od Boga znak, który miał potwierdzać prawdziwość jego misji (por. np. Mt 17,2). Światłość od zawsze była szczególnym znakiem Boga. Znak ten był obecny np. podczas wędrówki Izraelitów do Kanaanu (np. Wj 14,19-20; 40,38; Lb 9,15-23+). Jezus w swoim nauczaniu wskazywał wprost, że On jest światłością świata (np. J 8,12; 9,5). Kto przyjmie Jezusa, nie będzie żył w ciemności (która m.in. symbolizuje grzech), ale otrzyma życie wieczne.

WYJŚCIA 34,21-35

190

2Kor 3,7-18

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 191

Wykonanie sprzętów świętego mieszkania Przypomnienie o zachowaniu szabatu 1 Mojżesz zwołał całą społeczność Izraelas i ogłosił: „Oto, co PANs każe wypełniać: 2Pracę będziesz wykonywał przez sześć dni, a siódmego dnia nastanie dla was święty szabats, odpoczynek dla PANA. Kto odważy się tego dnia pracować, poniesie śmierća. 3Nawet ognia nie rozniecajcie w waszych domach w dzień szabatu”.

35

Wj 31,12-17 Lb 15,32-35

a) poniesie śmierć – zob. Wj 31,14+. b) purpura – zob. Wj 25,4+. c) karmazyn – zob. Wj 25,4+. d) bisior – zob. Wj 25,4+. e) skóry borsucze – zob. Wj 25,5+. f) onyks – zob. Wj 25,7+. g) efod – zob. Wj 28,6+. h) pektorał – zob. np. Wj 28,15-30. i) płytę przebłagalną – wieko przykrywające Arkę Przymierza (Wj 25,17-22). j) świecznik – zob. np. Wj 25,31-40.

Wj 25,1-7

Nakaz zbiórki darów 4 Mojżesz rzekł do społeczności Izraelas: „Oto polecenie, które wydał PANs: 5Zbierzcie daninę dla PANA, niech każdy dobrowolnie ofiaruje PANU dar. Może to być: złoto, srebro lub miedź, 6fioletowa lub czer wona purpurab, karmazync, bisiord lub kozia sierść, 7baranie skóry bar wione na czer wono, skóry borsuczee lub drzewo akacjowe, 8oliwa do lamp, wonności do wyrobu oleju do namaszczenia i pachnących kadzideł, 9onyksf lub drogie kamienie do wysadzenia efodug i pektorałuh. Wykaz sprzętów, które mają wykonać artyści 10 Ktokolwiek pośród was jest uzdolniony, niech przyjdzie, aby wykonać to, co PANs polecił, a mianowicie: 11święte mieszkanies, jego namiot wraz z przykryciem, haczyki, deski, drążki, słupy i podstawki, 12arkęs wraz z drążkami, płytę przebłagalnąi i zasłonę, 13stół wraz z drążkami, wszelkie jego naczynia i chleby poświęcones, 14świecznik j dający światło oraz przybory, lampy i oliwę do świecznika, 15ołtarzs kadzielny wraz z drążkami, olej do namaszczenia, wonne kadzidło i kotarę nad wejściem do świętego mieszkania, 16ołtarz całopalenias, jego miedziany ruszt, drążki i wszelkie naczynia, misę wraz z jej podstawą, 17zasłony dziedzińca, jego słupy i ich podstawki oraz kotarę nad bramą dziedzińca, 18kołki od świętego mieszkania i od dziedzińca oraz sznury, 19jak również szaty do sprawowania kultu w miejscu świętyms, święte szaty dla kapłana Aarona i jego synów, aby służyli Mi jako kapłani”. Dary przyniesione przez Izraelitów 20 Cała społeczność Izraelas rozeszła się, 21po czym każdy, kto chciał, ofiarował PANUs dary na budowę Namiotu Spotkanias Przypomnienie o zachowaniu szabatu. W rozdziałach 35 – 40 zasadniczo powtórzono to, co zostało już powiedziane w części zawierającej instrukcje Boga dotyczące kultu (Wj 25 – 31). W odróżnieniu od niej pojawia się tu tylko jeden zapis mowy wygłoszonej przez Boga (Wj 40,1-15). Znacznie częściej występują przemowy Mojżesza (Wj 35,1-19; 35,30 – 36,7), który przekazuje wszystkie szczegóły objawione mu przez Boga. Relacja narratora akcentuje fakt wykonania wszystkiego dokładnie tak, jak nakazał Bóg (Wj 39,1.5.7.21.26.29.31.32.42.43; 40,16.19.21.23.25.27.29.32). Ta część księgi rozpoczyna się wzmianką na temat szabatu, który ukazany jest jako największa świętość w Izraelu. Przestrzeganie szabatu jest nawet ważniejsze od budowy świątyni (świętego mieszkania) dla Boga. Oznacza to, że ważniejsze jest oddawanie w oznaczonym czasie czci Bogu, niż wykonywanie wtedy jakiejś pracy na rzecz religii i kultu.

191

WYJŚCIA 35,1-21

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) purpura – zob. Wj 25,4+. b) karmazyn – zob. Wj 25,4+. c) bisior – zob. Wj 25,4+. d) skóry borsucze – zob. Wj 25,5+. e) onyks – zob. Wj 25,7+. f) efod – zob. np. Wj 28,6+. g) pektorał – zob. np. Wj 28,15-30. h) świecznik – zob. np. Wj 25,31-40.

Page 192

i wykonanie sprzętów potrzebnych do sprawowania kultu oraz świętych szat. 22Przybyli mężczyźni i kobiety i ze szczerego sercas ofiarowali spinki, kolczyki, pierścionki, naszyjniki i wszelkiego rodzaju złote przedmioty. Każdy z namaszczeniem składał złoty dar dla PANA. 23Ktokolwiek posiadał fioletową lub czerwoną purpuręa, karmazynb, bisiorc, sierść kozią, skóry baranie barwione na czerwono lub skóry borsuczed, przynosił je ze sobą. 24Składano również dary ze srebra i miedzi jako daninę dla PANA, a każdy, kto miał drzewo akacjowe, przynosił je, by służyło jako materiał do wykonania sprzętów. 25 Uzdolnione kobiety zajęły się przędzeniem, po czym przyniosły utkane przez siebie tkaniny z fioletowej i czerwonej purpury, karmazynu i bisioru. 26Inne natomiast, również przynaglone szczerą chęcią i obdarzone talentem, przędły sierść kozią. 27 Przywódcy przynieśli onykse oraz kamienie do osadzenia w efodzief i pektoraleg, 28jak również wonności i oliwę do świecznikah, aby przyrządzić olej do namaszczenia i wonne kadzidło. 29 Każdy mężczyzna i każda kobieta spośród Izraelitów, którzy odczuli szczerą chęć ofiarowania czegokolwiek, co posłużyłoby wykonaniu dzieła nakazanego przez PANA za pośrednictwem Mojżesza, przynosili dobrowolny dar dla PANA. Wykonawcy robót Mojżesz rzekł do Izraelitów: „Oto PANs upatrzył sobie Besalela, syna Uriego, syna Chura, z plemienia Judy. 31Napełnił go duchems Bożym, mądrością, rozumem, wiedzą i wszelkimi zdolnościami, 32aby obmyślił projekty sprzętów, które będą odlane w złocie, srebrze lub miedzi, 33wyciosane w kamieniu lub wyrzeźbione w drewnie, by wykonać całe to dzieło. 34Dał mu też umiejętność kształcenia uczniów, podobnie jak Oholiabowi, synowi Achisamaka, z plemienia Dana. 35 Obdarzył ich sprawnością w sztuce rzeźbienia, obmyślania projektów oraz kunsztownego tkania fioletowej i czerwonej purpury a, karmazynub i bisioruc. Mieli oni zarówno zaprojektować, jak i wykonać powierzone im dzieło”. 1 Przystąpili więc do pracy: Besalel, Oholiab oraz wszyscy uzdolnieni mężczyźni, których PAN obdarzył mądrością i umiejętnością, aby potrafili wykonać przedmioty przeznaczone do świętej służby, według poleceń otrzymanych od PANA. 30

36

Ofiarność Izraelitów 2 Mojżesz wezwał Besalela, Oholiaba oraz wszystkich uzdolnionych mężczyzn, których PANs obdarzył mądrością i którzy WYJŚCIA 35,22 — 36,2

192

Wj 31,1-11

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 193

bardzo chcieli podjąć się wykonania robót, 3oni natomiast wzięli dary, które Izraelici złożyli przed Mojżeszem dla wykonania przedmiotów przeznaczonych do świętej służby. Z upływem dni przynoszono jednak coraz więcej darów. 4Artyści więc, którzy pracowali nad świętym dziełem, przerwali swoje zajęcia 5i zwrócili się do Mojżesza: „Lud przyniósł o wiele więcej niż potrzeba dla wykonania dzieła, które nakazał PAN”. 6Mojżesz wydał więc polecenie, które przekazano wszystkim w obozowisku: „Niech żaden mężczyzna ani żadna kobieta nie składa więcej darów na rzecz świętego mieszkanias”. Zabroniono ludowi składania darów, 7a to, co zebrano, z powodzeniem wystarczyło do wykonania wszystkich robót, a nawet zbywało.

Wj 26,1-14

a) bisior – zob. Wj 25,4+. b) purpura – zob. Wj 25,4+. c) karmazyn – zob. Wj 25,4+. d) skóry borsucze – zob. Wj 25,5+.

Święte mieszkanie 8 Artyści starannie wykonali święte mieszkanies z dziesięciu zasłon zrobionych z bisiorua, z fioletowej i czerwonej purpuryb, ze szkarłatu i karmazynuc, na których wyhaftowali cherubys. 9Każda zasłona mierzyła dwadzieścia osiem łokcis długości i cztery szerokości. Wszystkie miały te same wymiary. 10 Tkaniny połączono ze sobą w dwa rzędy po pięć zasłon, 11 a ostatnie zasłony każdego rzędu zaopatrzono w purpurowe pętle. 12Zrobiono pięćdziesiąt pętli przy każdej zasłonie; zostały umieszczone w ten sposób, by wzajemnie do siebie pasowały. 13Przygotowano też pięćdziesiąt złotych haczyków, którymi połączono zasłony, aby święte mieszkanie stanowiło jedną całość. Namiot osłaniający święte mieszkanie 14 Z koziej sierści wykonano namiot osłaniający święte mieszkanies; składał się on z jedenastu zasłon. 15Każda zasłona mierzyła trzydzieści łokcis długości i cztery szerokości. Wszystkie miały te same wymiary. 16Połączono osobno pięć zasłon, a osobno sześć. 17Na brzegu ostatniej zasłony każdego rzędu przyszyto pięćdziesiąt pętli, by można je było połączyć. 18 Zrobiono też pięćdziesiąt miedzianych haczyków, którymi spięto pętle, aby namiot stanowił jedną całość. 19Namiot pokryto baranimi skórami barwionymi na czerwono, a z wierzchu rozpięto skóry borsuczed.

Wj 26,15-29

Ściany świętego mieszkania 20 Dla świętego mieszkanias zrobiono deski z drewna akacjowego i ustawiono je pionowo. 21Deski mierzyły dziesięć łokcis długości i półtora szerokości, 22każda miała dwie klamry służące do połączenia z sąsiednimi. W ten sposób przygotowano wszystkie deski świętego mieszkania. 23Deski świętego mieszkania umocowano w następujący sposób: od strony południowej ustawiono dwadzieścia desek, 24wspartych na 193

WYJŚCIA 36,3-24

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) purpura – zob. Wj 25,4+. b) karmazyn – zob. Wj 25,4+. c) bisior – zob. Wj 25,4+.

Page 194

czterdziestu srebrnych podstawkach. Każdą deskę zaopatrzono w dwie podstawki, stosownie do dwóch klamer. 25Z drugiej strony świętego mieszkania, od północy, ustawiono dwadzieścia desek 26na czterdziestu srebrnych podstawkach, pod każdą deską po dwie podstawki. 27Od zachodniej strony świętego mieszkania ustawiono sześć desek. 28Ponadto zrobiono dwie deski narożne w celu wykonania węgłów świętego mieszkania. 29Połączono je ściśle od dołu, a od góry spięto jedną klamrą. Oba narożniki wykonano tak samo. 30W sumie tylna ściana liczyła osiem desek na szesnastu podstawkach, po dwie podstawki pod każdą deską. 31Z drewna akacjowego zrobiono poprzeczne drążki: pięć przymocowano do desek z jednej strony świętego mieszkania, 32pięć z drugiej, a pięć od strony zachodniej, gdzie znajdują się narożniki. 33 Środkową poprzeczkę umieszczono w połowie wysokości desek, w ten sposób, że sięgała od jednego krańca ściany do drugiego. 34Deski pokryto złotem i zaopatrzono w złote pierścienie służące do umocowania poprzecznych drążków, które też pokryto złotem. Zasłona świętego mieszkania Zrobiono zasłonę z fioletowej i czerwonej purpury a, z karmazynub i bisioruc, a na niej wyhaftowano cherubys. 36Zasłonę zawieszono na czterech słupach z drewna akacjowego, pokrytych złotem, zaopatrzonych w złote haki i opartych na czterech srebrnych podstawkach.

35

Wj 26,31-37

Kotara u wejścia do świętego mieszkania Kotarę nad wejściem do namiotu wykonano z fioletowej i czerwonej purpury a, z karmazynub i bisioruc, bogato wyszywaną. 38Zawieszono ją na pięciu słupach akacjowych, pokrytych złotem, zaopatrzonych w złote haki i wspartych na pięciu podstawkach odlanych w miedzi. 37

Arka Przymierza 1 Besalel zrobił z drewna akacjowego skrzynię o długości dwa i pół łokcias i szerokości oraz wysokości półtora łokcia. 2Pokrył ją szczerym złotem wewnątrz i na zewnątrz, a wokół umieścił złoty wieniec. 3Odlał cztery złote pierścienie i przymocował je do czterech krawędzi, po dwa z każdej strony. 4Wyrzeźbił drążki z drewna akacjowego, pokrył je złotem 5i włożył w pierścienie, aby służyły do przenoszenia arkis.

37

Wieko przykrywające arkę Ze szczerego złota zrobił płytę przebłagalną o długości dwa i pół łokcias i szerokości półtora łokcia. 7Na obu jego krańcach umieścił cherubys wykute w złocie, 8ustawił je symetrycznie

6

WYJŚCIA 36,25 — 37,8

194

Wj 25,10-20

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 195

po obu stronach. Na obu brzegach płyty przebłagalnej umieścił więc cheruby. 9Skrzydła cherubów były tak rozpostarte, że zakrywały płytę przebłagalną, a ich twarze były zwrócone ku sobie, to znaczy ku środkowi płyty przebłagalnej.

a) stół – zob. Wj 25,30+. b) świecznik – zob. Wj 25,31+. c) ołtarz kadzielny – zob. Wj 30,6. d) olej do namaszczenia – zob. Wj 30,22-33. e) kadzidło – zob. Wj 30,34-38.

Wj 25,23-29

Wj 25,31-40

Wj 30,1-5

Stół chlebów poświęconych 10 Z drewna akacjowego zrobił stóła o długości dwóch łokcis, szerokości jednego i wysokości półtora łokcia. 11Pokrył go szczerym złotem, a wokół umieścił złoty wieniec. 12Wieniec przymocował do listwy o szerokości czterech palców, którą obramował stół. 13Zrobił cztery złote pierścienie i przytwierdził je do czterech krawędzi, przy nogach stołu. 14Pierścienie znajdowały się poniżej listwy, aby można było włożyć w nie drążki do przenoszenia stołu. 15Drążki wykonał z drewna akacjowego i pokrył je złotem, by służyły do noszenia stołu. 16Ponadto ze szczerego złota zrobił naczynia do stołu: misy, czasze, dzbanki i tace do składania ofiar płynnych. Świecznik siedmioramienny 17 Wykonał świecznikb wykuty ze szczerego złota; jego podstawa, ramiona, kielichy, gałki i korony kwiatów stanowiły jedną całość. 18Z jego boków wychodziło sześć ramion, symetrycznie po trzy z każdej strony. 19Pierwsze ramię zakończone było potrójnym kielichem na kształt kwiatu migdałowego, wraz z gałką i koroną, podobnie drugie oraz wszystkie pozostałe ramiona świecznika. 20Trzon świecznika wieńczył poczwórny kielich na kształt kwiatu migdałowego, z gałką i koroną. 21Poniżej, między dwoma pierwszymi ramionami, umieścił pąk kwiatu, podobnie między dwoma następnymi, i tak między wszystkimi sześcioma ramionami. 22Zarówno ramiona, jak i pąki kwiatów zostały wykute z jednej bryły szczerego złota. 23Zrobił ze szczerego złota siedem lamp oraz szczypce i naczynia na popiół. 24Do sporządzenia świecznika i należących do niego przyborów użył jednego talentus szczerego złota. Ołtarz kadzielny, olej do namaszczenia i wonne kadzidło 25 Wykonał ołtarz kadzielnyc z drewna akacjowego, kwadratowy, o długości i szerokości jednego łokcias, wysoki na dwa łokcie, zakończony rogamis. 26Szczerym złotem pokrył jego blat, ściany oraz rogi, a wokół umieścił złoty wieniec. 27Poniżej wieńca, na rogach ścian, po obu stronach przytwierdził dwa złote pierścienie i włożył w nie drążki, aby służyły do przenoszenia ołtarzas. 28Drążki wykonał z drewna akacjowego i pokrył złotem. 29 Przygotował też, według zasad przyrządzania wonności, olej do namaszczeniad i wonne kadzidłoe.

195

WYJŚCIA 37,9-29

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) ołtarz całopalenia – zob. Wj 27,1-8; 30,17+. b) miedzianą misę – zob. Wj 30,18-21. c) zwierciadeł kobiet – w starożytności jako luster używano wypolerowanych płytek z metalu. d) posługiwały – trudno określić, na czym polegała posługa kobiet przy Namiocie Spotkania. Brak również świadectw o tym, że były to dziewice poświęcone Bogu. Nie mogły to być także sakralne prostytutki, gdyż nierząd sakralny był w Izraelu zakazany (np. 1Sm 2,22nn; 2Krl 23,7). e) bisior – zob. Wj 25,4+. f) purpura – zob. Wj 25,4+. g) karmazyn – zob. Wj 25,4+.

Page 196

Ołtarz całopalenia 1 Z drewna akacjowego wykonał kwadratowy ołtarz całopaleniaa; jego długość i szerokość wynosiły pięć łokcis, a wysokość trzy łokcie. 2W czterech jego narożnikach zrobił wystające rogis, które stanowiły z ołtarzem jedną całość, i pokrył je miedzią. 3Ponadto wykonał różne sprzęty do ołtarzas: kociołki na popiół, szufle, misy, widełki i pojemniki na rozżarzone węgle. Wszystkie te przedmioty zrobił z miedzi. 4Wykonał do ołtarza ruszt miedziany, na wzór sieci. Ruszt umieścił wewnątrz ołtarza w ten sposób, by sięgał połowy jego wysokości, 5a do jego czterech rogów przymocował miedziane pierścienie służące do wkładania drążków. 6 Z drewna akacjowego wyrzeźbił drążki i pokrył je miedzią. 7 Drążki włożył w pierścienie po obu stronach ołtarza, aby można go było przenosić. Ołtarzs został wykonany z desek i wewnątrz był pusty.

38

Misa do obmyć rytualnych Zrobił miedzianą misęb do obmyć wraz z miedzianą podstawą, a użył do tego zwierciadeł kobietc, które posługiwałyd u wejścia do Namiotu Spotkanias. 8

Dziedziniec Urządził również dziedziniec. Od południa umieścił zasłonę z bisiorue o długości stu łokcis. 10Zawiesił ją na dwudziestu słupach opartych na dwudziestu miedzianych podstawkach. Haczyki i uchwyty na słupach były srebrne. 11Także od północy umieścił zasłonę z bisioru o długości stu łokci. Zawiesił ją na dwudziestu słupach opartych na dwudziestu miedzianych podstawkach. Haczyki i uchwyty na słupach były srebrne. 12Od zachodu rozpiął zasłonę na szerokość pięćdziesięciu łokci, zawiesił ją na dziesięciu słupach opartych na dziesięciu podstawkach, a haczyki i uchwyty na słupach były srebrne. 13Również od wschodu szerokość dziedzińca miała wynosić pięćdziesiąt łokci. 14Umieścił więc z jednej strony zasłonę o długości piętnastu łokci, trzy słupy oraz trzy podstawki, 15z drugiej strony również zasłonę o długości piętnastu łokci, trzy słupy i trzy podstawki. 16Wszystkie zasłony wokół dziedzińca były z bisioru. 17Podstawki słupów były miedziane, a haczyki, uchwyty oraz głowice srebrne, srebrem pokryto też wszystkie słupy dziedzińca. 18Nad wejściem na dziedziniec umieścił kotarę o długości dwudziestu i szerokości pięciu łokci, podobną do pozostałych zasłon dziedzińca, wykonaną z fioletowej i czerwonej purpuryf, karmazynug i bisioru, bogato wyszywaną. 19Zawiesił ją na czterech słupach opartych na czterech miedzianych podstawkach, a ich haczyki i uchwyty były srebrne. 20Wszystkie kołki świętego mieszkania i otaczającego go dziedzińca wykonano z miedzi. 9

WYJŚCIA 38,1-20

196

Wj 27,1-8

Wj 30,18; 1Sm 2,22

Wj 27,9-19

02_Wj:02_Wj

Wj 35,30-35

Lb 1,45n

9/3/08

2:09 PM

Page 197

Metale użyte do budowy świętego mieszkania 21 Oto wykaz kosztów poniesionych w związku z budową mieszkania Świadectwaa, sporządzony na polecenie Mojżesza przez lewitóws, pod nadzorem Itamara, syna kapłana Aarona. 22Besalel, syn Uriego, syna Chura, z plemienia Judy, zajął się wykonaniem wszystkiego, co PANs nakazał Mojżeszowi. 23Jego pomocnikiem był Oholiab, syn Achisamaka, z plemienia Dana, biegły w sztuce rzeźbienia, obmyślania projektów oraz kunsztownego tkania fioletowej i czerwonej purpuryb, karmazynuc i bisiorud. 24 Do wykonania wszystkich robót związanych ze świętym mieszkaniems użyto w sumie dwadzieścia dziewięć talentóws i siedemset trzydzieści syklóws – według miary sykla świątynnegoe – złota pochodzącego z dobrowolnych darów; 25srebra natomiast, które zostało zebrane przy okazji dokonania spisu ludności, użyto sto talentów i tysiąc siedemset siedemdziesiąt pięć syklów, według miary sykla świątynnego. 26Zebrano bowiem po jednym beka, czyli po pół sykla od każdego, kto podlegał spisowi i miał powyżej dwudziestu lat, a takich było sześćset trzy tysiące pięciuset pięćdziesięciuf. 27 Sto talentów srebra użyto do odlania podstawek pod miejsce świętes i pod kotary. Sto podstawek ze stu talentów, czyli po talencie na każdą podstawkę. 28Tysiąc siedemset siedemdziesiąt pięć syklów użyto do sporządzenia haczyków na słupy, uchwytów i głowic, jak również do pokrycia słupów. 29 Ilość miedzi złożonej w darze wynosiła siedemdziesiąt talentów i dwa tysiące czterysta syklów. 30Z niej odlano podstawki pod wejście do Namiotu Spotkanias, ołtarzs miedziany, należącą do niego miedzianą kratę, wszystkie naczynia ołtarza, 31 podstawki wokół dziedzińca oraz podstawki pod jego bramę, jak również kołki świętego mieszkania i kołki otaczającego go dziedzińca.

a) mieszkanie Świadectwa – zob. Wj 25,16+. b) purpura – zob. Wj 25,4+. c) karmazyn – zob. Wj 25,4+. d) bisior – zob. Wj 25,4+. e) sykl świątynny – chodzi o wzorzec ciężarka przechowywany w świątyni. f) sześćset trzy tysiące pięciuset pięćdziesięciu – taką samą liczbę podaje autor Księgi Liczb, zob. Lb 1,20-45+. g) Efod – zob. Wj 28,6+. h) onyks – zob. Wj 12,8+.

Szaty kapłanów 1 Z fioletowej i czerwonej purpuryb oraz karmazynuc sporządzono szaty do sprawowania kultu w świętym mieszkanius. Święte szaty Aarona uszyto według wskazówek, jakich PANs udzielił Mojżeszowi.

39

Wj 28,6-8

Wj 28,9-12

Efod Efodg uszyto ze złota, z fioletowej i czerwonej purpuryb, karmazynuc i bisiorud. 3Wyklepano złote blaszki i pocięto je na pasemka, aby kunsztownie przepleść nimi fioletową i czerwoną purpurę, karmazyn i bisior. 4Zrobiono też naramienniki spięte ze sobą po obu stronach. 5Szarfę uszyto z tych samych materiałów co efod, a więc ze złota, fioletowej i czerwonej purpury, karmazynu i bisioru, jak PANs polecił Mojżeszowi. 6W złotej oprawce osadzono kamienie onyksuh, a na 2

197

WYJŚCIA 38,21 — 39,6

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) imiona synów Izraela – zob. Wj 28,9+. b) efod – zob. Wj 28,6+. c) purpura – zob. Wj 25,4+. d) karmazyn – zob. Wj 25,4+.

Page 198

nich, podobnie jak się graweruje pieczęcie, wyryto imiona synów Izraelaa. 7Zgodnie z poleceniem PANA wydanym Mojżeszowi umieszczono je na naramiennikach efodu jako kamienie, które miały przypominać o synach Izraela.

e) bisior – zob. Wj 25,4+. f) dzwoneczki – zob. Wj 28,35+.

Pektorał 8 Pektorał był, podobnie jak efodb, bogato haftowany. Zrobiono go ze złota, z fioletowej i czerwonej purpuryc, karmazynud i bisiorue. 9Był kwadratowy, podwójny, wielkości otwartej dłoni, 10wysadzany drogimi kamieniami, ułożonymi w czterech rzędach: w pierwszym rzędzie rubin, topaz i szmaragd; 11w drugim rzędzie malachit, szafir i diament; 12w trzecim rzędzie opal, agat i ametyst; 13w czwartym rzędzie chryzolit, onyks i jaspis. Zostały one osadzone w złocie, każdy na swoim miejscu. 14Liczba kamieni odpowiadała dwunastu imionom synów Izraelaa. Na każdym z nich, jak na pieczęci, wygrawerowano imię przodka jednego z dwunastu plemion. 15 Do pektorału sporządzono pleciony łańcuszek ze szczerego złota 16oraz dwa złote pierścienie, które przytwierdzono do obu rogów pektorału. 17Przez pierścienie przewleczono złote łańcuszki. 18Oba końce każdego z łańcuszków przymocowano do oprawek i z przodu zawieszono na naramiennikach efodu. 19 Zrobiono też dwa złote pierścienie, które przytwierdzono do dolnych rogów pektorału, od wewnątrz, od strony efodu. 20 Kolejne dwa złote pierścienie umieszczono w dolnej części naramienników efodu, na zewnątrz, blisko miejsca ich spięcia, powyżej szarfy efodu. 21Pierścienie pektorału przywiązano sznurem z fioletowej purpury do pierścieni efodu nad jego szarfą w ten sposób, by pektorał ściśle przylegał do naramienników efodu, jak PANs polecił Mojżeszowi. Ornat 22 Do efodub wykonano ornat, cały utkany z fioletowej purpury c. 23W środku miał otwór na głowę, kunsztownie obrębiony haftem, podobny do otworu pancerza, aby zapobiec rozdarciu. 24Cały dolny skraj ornatu obszyto wokoło owocami granatu wykonanymi z fioletowej i czerwonej purpury, karmazynud i bisiorue. 25Wykonano również dzwoneczkif ze szczerego złota i zawieszono je na przemian z owocami granatu wokół dolnego skraju ornatu. 26Raz złoty dzwoneczek, raz owoc granatu, i tak dalej, u dołu wokół ornatu, aby w ten sposób sprawowano kult, jak PANs polecił Mojżeszowi. Pozostałe szaty Utkano z bisiorue suknie dla Aarona i jego synów, 28zawój z bisioru, ozdobne nakrycia głowy z bisioru oraz spodnie z lnu. 29Sporządzono bogato haftowany pas z bisioru, z fiole27

WYJŚCIA 39,7-29

198

Wj 28,15-30

Wj 28,31-35

Wj 28,39-42

02_Wj:02_Wj

Wj 28,36n

9/3/08

2:09 PM

Page 199

towej i czerwonej purpurya i karmazynub, jak PANs polecił Mojżeszowi.

a) purpura – zob. Wj 25,4+.

Diadem 30 Zrobiono diadem ze szczerego złota i wygrawerowano na nim, na wzór pieczęci: „Poświęcony PANUs”. 31Przywiązano go z przodu zawoju sznurem z fioletowej purpurya, jak PAN polecił Mojżeszowi.

d) skóry borsucze – zob. Wj 25,5+.

b) karmazyn – zob. Wj 25,4+. c) Namiot Spotkania – zob. Wj 33,7+. e) płytę przebłagalną – zob. Wj 35,12+. f) pierwszego miesiąca – zob. Wj 12,18+.

Zakończenie robót Ukończono pracę nad świętym mieszkaniems i Namiotem Spotkaniac. Izraelici zrobili wszystko dokładnie według poleceń PANAs przekazanych Mojżeszowi.

32

Mojżesz błogosławi ukończone dzieło 33 Przynieśli do Mojżesza święte mieszkanies, Namiot wraz ze wszystkimi jego sprzętami, haczyki, deski, drążki, słupy, podstawki, 34nakrycie ze skór baranich barwionych na czerwono, nakrycie ze skór borsuczychd, kotarę, 35Arkę Świadectwas wraz z drążkami, płytę przebłagalnąe, 36stół ze wszystkimi jego naczyniami, chleby poświęcones, 37szczerozłoty świecznik oraz jego lampy według przepisanego porządku, wszystkie należące do niego przybory, oliwę do świecznika, 38ołtarzs ze złota, olej do namaszczenia, wonne kadzidło, kotarę nad wejście do Namiotu, 39miedziany ołtarz, jego miedziany ruszt, drążki i wszelkie naczynia, misę wraz z jej podstawą, 40zasłony dziedzińca, ich słupy i podstawki, kotarę nad bramę dziedzińca, sznury, kołki i wszelkie przedmioty służące do kultu w świętym mieszkaniu i w Namiocie Spotkaniac, 41jak również szaty do sprawowania kultu w świętym mieszkaniu, święte szaty dla kapłana Aarona i jego synów, aby służyli jako kapłani. 42 Izraelici zrobili wszystko zgodnie z poleceniami, jakie Mojżesz otrzymał od PANAs. 43Mojżesz obejrzał wykonane przedmioty, a gdy stwierdził, że sporządzili je zgodnie z rozkazami PANA, wtedy je pobłogosławiłs.

Wzniesienie świętego mieszkania Polecenia od Boga 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Pierwszego dnia pierwszego miesiącaf ustawisz święte mieszkanies wraz z Namiotem Spotkaniac. 3Umieścisz tam Arkę Świadectwas i zasłonisz ją kotarą. 4Wstawisz stół i nakryjesz go odpowiednio, wniesiesz świecznik i zapalisz jego lampy. 5Przed Arką Świadectwa ustawisz złoty ołtarzs kadzielny i zawiesisz zasłonę nad wejściem do świętego mieszkania. 6Przed wejściem do świętego mieszkania i Namiotu Spotkania umieścisz ołtarz całopalenias. 7Między Namiotem Spotkania a ołtarzem

40

199

WYJŚCIA 39,30 — 40,7

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

a) pierwszego miesiąca – zob. Wj 12,18+. b) drugiego roku – od wyjścia Izraelitów z Egiptu. c) Świadectwo – zob. Wj 25,16+. d) Namiot Spotkania – zob. Wj 33,7+. e) świecznik – zob. np. Wj 25,31-40.

Page 200

postawisz misę i napełnisz ją wodą. 8Dokoła urządzisz dziedziniec, a w jego bramie zawiesisz zasłonę. 9 Weźmiesz olej do namaszczenia i namaścisz święte mieszkanie oraz wszystko, co się w nim znajduje. Gdy poświęcisz święte mieszkanie i wszystkie jego sprzęty, staną się one święte. 10Namaścisz ołtarz całopalenia i wszystkie jego naczynia. Gdy poświęcisz ołtarz, stanie się on największą świętością. 11 Namaścisz misę i jej podstawę, aby je również poświęcić. 12 Następnie polecisz Aaronowi i jego synom zbliżyć się do wejścia do Namiotu Spotkania i obmyjeszs ich wodą. 13Ubierzesz Aarona w święte szaty i namaściszs go, aby służył Mi jako kapłan. 14Również jego synom każesz podejść, ubierzesz ich w szaty 15i namaścisz ich tak samo jak ich ojca, aby służyli Mi jako kapłani. Przez to namaszczenies kapłaństwo zostanie udzielone na zawsze ich potomkom”. Mojżesz wypełnia polecenia Mojżesz wykonał wszystko dokładnie według poleceń PANAs. 17 Święte mieszkanies wzniesiono pierwszego dnia pierwszego miesiącaa drugiego rokub. 18 Mojżesz wznosił święte mieszkanie: umieścił podstawki, a na nich ustawił deski, założył drążki i postawił słupy. 19Rozbił namiot nad świętym mieszkaniem i rozpiął nad nim pokrycie, jak mu PAN polecił. 20 W arce umieścił Świadectwoc, zaopatrzył ją w drążki, a z wierzchu przykrył skrzynię wiekiem. 21Wniósł arkęs do świętego mieszkania i zawiesił kotarę, aby ją zasłonić, jak mu PAN polecił. 22 Przed kotarą, w Namiocie Spotkaniad, po północnej stronie świętego mieszkania ustawił stół. 23Zastawił go przed PANEM chlebami poświęconymis, jak mu PAN polecił. 24 Naprzeciw stołu, w Namiocie Spotkania, po stronie południowej świętego mieszkania umieścił świecznike. 25Zapalił lampy przed PANEM, jak mu PAN polecił. 26 Przed kotarą, w Namiocie Spotkania, postawił ołtarzs ze złota 27i okadził go wonnym kadzidłem, jak mu PAN polecił. 28 Przy wejściu do świętego mieszkania zawiesił zasłonę. 29 Przed wejściem do Namiotu Spotkania ustawił ołtarz całopalenias. Złożył na nim całopalenie i ofiarę pokarmowąs, jak mu PAN polecił. 30 Między Namiotem Spotkania a ołtarzem ustawił misę i napełnił ją wodą. 31Służyła ona Mojżeszowi, Aaronowi i jego synom do obmywania rąk i nóg. 32Gdy wchodzili do Namiotu Spotkania lub zbliżali się do ołtarza, dokonywali obmyć, jak PAN polecił Mojżeszowi. 33 Wokół świętego mieszkania i ołtarza urządził dziedziniec, a w bramie dziedzińca zawiesił kotarę. W ten sposób Mojżesz ukończył dzieło. 16

WYJŚCIA 40,8-33

200

Wj 30,26-29; Kpł 8,10

Wj 29,4-8

02_Wj:02_Wj

Wj 24,15n; 1Krl 8,10n; Ez 43,1-5; Ap 15,8

Lb 9,15-23

Wj 13,21; Ps 78,14; 105,39

9/3/08

2:09 PM

Page 201

Chwała Boga zstępuje do świętego mieszkania 34 Obłoka okrył Namiot Spotkaniab, a chwałas PANAs napełniła święte mieszkanies. 35Mojżesz nie mógł wejść do Namiotu Spotkania, gdyż obłok spoczywał na nim, a chwała PANA wypełniała święte mieszkanie. 36Gdy obłok wznosił się, odsłaniając święte mieszkanie, Izraelici wyruszali w drogę, 37a gdy pozostawał, oni również zostawali aż do dnia, w którym wzniósł się ponownie. 38Gdy wędrowali, za dnia obłok PANA unosił się nad świętym mieszkaniem, nocą natomiast jaśniał przed oczyma Izraelitów blaskiem ognia.

201

a) Obłok – zob. Lb 9,15-23+. b) Namiot Spotkania – zob. Wj 33,7+.

WYJŚCIA 40,34-38

02_Wj:02_Wj

9/3/08

2:09 PM

Page 202

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 203

KSIĘGA KAPŁAŃSKA Wprowadzenie Okoliczności powstania W Biblii hebrajskiej księga ta wzięła swoją nazwę od pierwszego słowa tekstu: Wajjiqra’ – ‘zawołał’ (Bóg). Greccy tłumacze w III w. przed Chr. nadali jej tytuł Leuitikon, czyli Księga lewitów (podobnie jest w łac. Wulgacie – Leviticus). Grecka nazwa jest jednak mało precyzyjna, ponieważ w Księdze Kapłańskiej są zaledwie dwie wzmianki o lewitach (Kpł 25,32-33). Często mówi się natomiast o prawach dotyczących kapłanów (np. Kpł 8 – 10; 16,1-28; 21,1 – 22,16). Dlatego nazwa stosowana w polskich przekładach jest bardziej adekwatna do treści księgi. Żydowscy komentatorzy Tory (Tannaici) nazwali Księgę Kapłańską Torat Kohanim, czyli Prawo kapłanów. Księga ta miała pełnić funkcję „podręcznika” dla kapłanów, na podstawie którego dawali Izraelitom pouczenia dotyczące sprawowania kultu w świątyni oraz przekazywali im podstawowe normy moralne. Księga Kapłańska znajduje się w Pięcioksięgu na trzecim miejscu. Nie świadczy to o kolejności jej powstania, gdyż zredagowano ją najpóźniej. Przyjmuje się, że ostateczna redakcja Księgi Kapłańskiej nastąpiła w VI lub V w. przed Chr., w środowisku kapłańskim. W Pięcioksięgu spotykamy liczne teksty, których autorami są kapłani. Teksty te ogólnie określa się mianem tradycji kapłańskiej. Tradycja ta została zebrana i rozwinięta po roku 586 przed Chr., na wygnaniu w Babilonii, gdzie zostali deportowani niemal wszyscy kapłani. Owocem ich działalności było spisanie tego, co stanowi fundament religii Izraela. Kapłani przyczynili się więc do tego, że Izraelici nie zatracili swojej religijnej tożsamości. Treść i teologia Dzięki Księdze Kapłańskiej można poznać różne formy kultu praktykowane w ST oraz święta, w których upamiętniano zbawcze dzieła Boga. Celem Księgi Kapłańskiej było regulowanie spraw dotyczących kultu i życia moralnego w Izraelu. Przede wszystkim miała jednak służyć temu, aby pobudzać ludzi do oddawania prawdziwej czci Bogu i pielęgnowania miłości między ludźmi (Kpł 19,18.33-34). Księga została napisana językiem prawniczym, jej styl jest oschły i nie odzwierciedla radości oraz uniesienia towarzyszącego świętom pielgrzymkowym, modlitwom i składanym ofiarom, połączonym z ucztą ofiarną. Wiele praw zawartych w księdze (np. Kpł 18 – 19) wyrażono w formie apodyktycznej i traktowano jako „dekalogi” kapłańskie. Bardzo możliwe, że podczas uroczystości religijnych kapłani nauczali wiernych tych „dekalogów”. Treść Księgi Kapłańskiej daje się podzielić na zwarte traktaty: 1) Prawa dotyczące ofiar (Kpł 1 – 7); 2) Kapłaństwo w Izraelu (Kpł 8 – 10); 3) Przepisy o czystości rytualnej (Kpł 11 – 15); 4) Rytuał na święty Dzień Przebłagania (Kpł 16); 5) Prawo świętości (Kpł 17 – 26); 6) Dodatek: Oszacowanie ofiar i zasady ich wykupu (Kpł 27). Charakterystycznym zbiorem w Księdze Kapłańskiej jest tzw. Prawo świętości (Kpł 17 – 26), zawierające pouczenia na temat życia rodzinnego, małżeńskiego i społecznego. Prawo świętości stanowi najstarszą część księgi. W zbiorze tym zwrócono szczególną uwagę na „świętość”, która ma się wyrażać w czystości rytualnej i moralnej. Pełnię świętości posiada Bóg, który 203

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 204

żąda: Świętymi bądźcie, bo Ja jestem święty, Pan, Bóg wasz! (Kpł 19,2; 20,7.8.26; 21,6.8.15. 23; 22,9.16.32). Izrael przez swoją niewierność wiele razy zawiódł Boga, za co spotkały go kara wygnania i prześladowanie ze strony pogan (Kpł 26,14-39). Bóg jednak nie odrzucił swojego ludu, a pokutującym i przestrzegającym Jego praw ciągle okazuje miłosierdzie (Kpł 26,40-46). Prawo świętości zostało spisane podczas pobytu Izraelitów na wygnaniu w Babilonii (586-538 przed Chr.). Pozostałe prawa dotyczące kultu i czystości rytualnej (Kpł 1 – 16; 27) spisano po roku 538 przed Chr., gdy religijne życie Izraelitów koncentrowało się wokół odbudowanej świątyni, zwanej drugą świątynią. W prawach tych podkreślono pozycję kapłanów, a szczególnie najwyższego kapłana, nie wspominając o roli króla ani lewitów. Daje się również zauważyć, że duże znaczenie nadano w nich Świętu Przebłagania (Kpł 16; 23,26-32) i ofiarom pokutnym. W NT zamieszczono liczne cytaty z Księgi Kapłańskiej: np. Mt 5,43; 19,19; 22,39; Mk 12,31; Łk 2,24; 10,27; Rz 10,5; 13,9; Ga 3,12; 5,14; Jk 2,8; 1P 1,16. Autor Listu do Hebrajczyków (Hbr 9), odwołując się do obrzędu Dnia Przebłagania (Kpł 16), ukazał, że cel religijny tego święta spełnił się raz na zawsze w Jezusie Chrystusie, który jest jedynym i najwyższym kapłanem Nowego Przymierza. On złożył za ludzi ofiarę z samego siebie, oczyścił ich sumienia przez Ducha Świętego, a następnie wszedł do miejsca świętego w niebie, aby otworzyć im drogę do niego. Dla chrześcijan cel kultu starotestamentowego spełnił się w ofierze Chrystusa. Chrześcijanie muszą jednak zawsze pamiętać, że kult, który obecnie sprawują, nie może być pozbawiony żywej wiary oraz miłości Boga i bliźniego. Źle pojęty kult byłby jedynie zbiorem martwych słów i gestów, tymczasem ma się on przyczyniać do tego, że człowiek w nim uczestniczący coraz bardziej otwiera się na zbawcze dary Boga.

204

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 205

KSIĘGA KAPŁAŃSKA

Prawa dotyczące ofiar

Wj 33,7

Wj 12,5; Kpł 22,18-20

Wj 29,18

Ofiary całopalne 1 I zawołał PANs do Mojżesza i z Namiotu Spotkanias rzekł mu: 2„Przemów do Izraelitów i powiedz im: Gdy jakiś człowiek spośród was będzie chciał złożyć PANU dar ofiarny, niech weźmie zwierzę spośród bydła lub trzody. 3Jeśli ma to być ofiara całopalnaa, niech weźmie z bydła samca bez skazyb, przyprowadzi go przed wejście do Namiotu Spotkania, by jego dar spodobał się PANU. 4Potem położy rękę na głowie zwierzęciac przeznaczonego na ofiarę całopalną, aby była ona przyjęta jako zadośćuczynienie za niego. 5Następnie zabijed młodego cielca przed PANEM, a kapłani, synowie Aaronae, przyniosą jego krewf i skropią nią wokoło ołtarzg, który stoi przed wejściem do Namiotu Spotkania. 6Potem ściągnie skórę ze zwierzęcia złożonego na ofiarę całopalną i porąbie je na części. 7Wtedy kapłani, synowie Aarona, rozpalą ogień na ołtarzu i położą na nim drwa. 8Następnie ułożą porąbane części, wraz z głową i tłuszczem, na płonących drwach na ołtarzu. 9Składający ofiarę obmyjes wodą wnętrzności i nogi zwierzęcia, a kapłan spali wszystko na ołtarzu. To jest ofiara całopalna, spalana na miłą woń dla PANA. 10 Gdy natomiast będzie chciał złożyć ofiarę całopalną z trzody, to weźmie samca bez skazy spośród owiec lub kóz. 11Zabije go przed PANEM po północnej stronie ołtarza, a kapłani, synowie Aarona, jego krwią pokropią wokoło ołtarz. 12Potem porąbie go na części, a kapłan umieści je, razem z głową i tłuszczem, na płonących drwach na ołtarzu. 13Wnętrzności i nogi obmyje wodą, a kapłan weźmie to wszystko i spali na ołtarzu. To jest ofiara całopalna, spalana na miłą woń dla PANA.

1

a) ofiara całopalna – istotą ofiary całopalnej (hebr. ola – ‘wznosić się’) było pragnienie wzniesienia się przez człowieka ponad własny grzech i zbliżenie się do Boga. Na ofiarę całopalną składano tylko samce ze zwierząt udomowionych. Całopalna ofiara z wołu była ściśle związana z intencją ofiarodawcy: dziękczynną (np. 1Sm 6,14; 10,8; 2Sm 6,17) lub błagalną (np. 1Sm 7,9; 13,9; 1Krl 3,4). Ofiarę tę należy odróżnić od całopalnej ofiary nieustannej, składanej w świątyni rano i wieczorem (Kpł 6,1-6; Lb 28,3-8). Zob. Słownik. b) bez skazy – zwierzę ofiarne nie mogło być chore lub kalekie. Bogu należało oddawać to, co najcenniejsze, a nie to, co miało dla człowieka znikomą wartość. c) położy rękę na głowie zwierzęcia – rytualny gest, przez który ofiarodawca wyrażał swój osobisty udział w ofierze, prosił o jej przyjęcie, wysłuchanie próśb i darowanie grzechów. W praktyce obiema rękami naciskano na głowę zwierzęcia. Jeżeli ofiarodawcą była kobieta, nie wykonywała tego gestu. d) zabije – zwierzę zarzynano nożem. e) synowie Aarona – określenie to odnosi się także do potomków Aarona, którzy nie byli jego synami. f) krew – w Piśmie Świętym ma ona znaczenie sakralne i oznacza substancję życia (Kpł 17,14; por. Rdz 9,4; Pwt 12,23). W kulcie krew traktowano jako ofiarę dla Dawcy życia (Kpł 17,11). Z tego powodu nie wolno było jej spożywać (Kpł 7,26n). Poza Izraelem nie spotyka się takiego rozumienia krwi. Zob. Słownik. g) skropią nią… ołtarz – najpierw kapłan kropił północno-wschodni róg ołtarza, potem kierował się na wschód, kropiąc wszystkie cztery boki. Ołtarz – zob. Słownik.

Ofiary całopalne. Kult religijny jest zewnętrznym wyrazem wiary ludzi. Wiara starożytnych ludów była bardzo spontaniczna i wyrażała się poprzez modlitwę, śpiewy, muzykę i tańce, często podczas tłumnych pielgrzymek i procesji. Kulty świątynne miały natomiast określony rytuał, którego twórcami i wykonawcami byli kapłani. Z Księgi Kapłańskiej dowiadujemy się, że Bóg domaga się od Izraelitów, żeby sprawowali kult. Sposób jego sprawowania w Izraelu nawiązywał zapewne do tradycji ludów sąsiednich (Lb 23,14-15; 1Krl 18). Normy dotyczące sprawowania kultu zawarte w Księdze Kapłańskiej opracowali i uporządkowali kapłani po powrocie z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (po 515 r. przed Chr.). Skoncentrowali się oni na systematyzacji ofiar, nie wyjaśnili jednak ich znaczenia, stwierdzając jedynie, że ofiary zostały ustanowione zgodnie z wolą Boga i nakazane przez Mojżesza, a za najważniejsze należy uznać ofiary całopalne. Polski termin „ofiara” (w. 2) nie oddaje znaczenia hebr. korban. Mówiąc bowiem

205

KAPŁAŃSKA 1,1-13

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 206

a) synogarlica – ptak z rodziny gołębiowatych. Na świecie występuje kilkanaście rodzajów synogarlic. b) Ofiara z synogarlicy lub gołębia (hebr. melika) wymagała od kapłana dużej zręczności. Musiał on trzymać nóżki ptaka pomiędzy dwoma palcami – wskazującym i serdecznym, a skrzydła pomiędzy palcem wskazującym i środkowym. Następnie wbijał w szyję ptaka długi paznokieć kciuka prawej dłoni; rozdzierał jego szyję, nie oddzielając jednak głowy od reszty ciała. c) synom Aarona – zob. Kpł 1,5+. d) garść – dokładnie tyle, ile zmieściło się w dłoni pod trzema zaciśniętymi palcami. e) mąki… kadzidłem – mąka otrzymana ze zboża, jako podstawa ludzkiego pożywienia, symbolizuje tu egzystencję człowieka, oliwa jest symbolem dostatku, kadzidło wskazuje na radość i zadowolenie. f) przaśne placki – były to placki wyrabiane tylko z mąki i wody, bez zakwasu (tzw. maca). Zob. Wj 12,8+; Kpł 6,9+. g) bez zakwasu – chodzi o kawałek sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawiony z poprzedniego wypieku. Służył do spulchniania ciasta. h) nic kwaszonego – kwas był m.in. symbolem buntu.

14

Gdy będzie chciał złożyć PANU ofiarę całopalną z ptaka, to powinien przynieść synogarlicęa lub młodego gołębia. 15 Wtedy kapłan zaniesie ptaka do ołtarza, ukręci mu głowę i spali na ołtarzu, a jego krew wyciśnie na ścianę ołtarzab. 16 Potem usunie wole wraz z zawartością i wyrzuci je na popielisko, znajdujące się po wschodniej stronie ołtarza. 17Następnie naderwie jego skrzydła, lecz ich nie oderwie i spali go na płonących drwach na ołtarzu. To jest ofiara całopalna, spalana na miłą woń dla PANA. Ofiary pokarmowe 1 Gdy ktoś będzie chciał złożyć PANUs ofiarę pokarmowąs, to niech weźmie czystą mąkę, poleje ją oliwą i położy na niej kadzidło. 2Ten dar ofiarny przyniesie kapłanom, synom Aaronac, a kapłan weźmie pełną garśćd czystej mąki i oliwę wraz z całym kadzidłeme i spali na ołtarzus jako ofiarę, która przypomni Bogu o ofiarodawcy. To jest ofiara spalana na miłą woń dla PANA. 3To, co zostanie z ofiary pokarmowej, będzie należeć do Aarona i jego synów jako najświętsza część z ofiar spalanych dla PANA. 4 Jeżeli będziesz chciał złożyć na ofiarę pokarmową coś pieczonego w piecu, to przyniesiesz przaśne plackif z czystej mąki zaczynione z oliwą i podpłomyki pomazane oliwą. 5Jeżeli będziesz chciał złożyć ofiarę pokarmową usmażoną na patelni, to weźmiesz na nią czystą mąkę bez zakwasug zaczynioną w oliwie. 6Zaczyn pokruszysz na kawałki i polejesz oliwą. To jest ofiara pokarmowa. 7Jeżeli będziesz chciał złożyć ofiarę pokarmową w twoim rondlu, to zaczynisz w oliwie czystą mąkę 8i tak przygotowaną ofiarę przyniesiesz dla PANA. Potem przekażesz ją kapłanowi, a on złoży ją na ołtarzu. 9Kapłan weźmie z tego część na ofiarę pokarmową, która przypomni Bogu o ofiarodawcy, i spali na ołtarzu jako ofiarę spalaną na miłą woń dla PANA. 10 To, co zostanie z ofiary pokarmowej, będzie należeć do Aarona i jego synów jako najświętsza część z ofiar spalanych dla PANA. 11 Nie będziecie składać na ofiarę pokarmową dla PANA nic kwaszonegoh: nie przeznaczycie dla PANA na ofiarę spala-

2

o ofiarowaniu czegoś, wskazuje się m.in., że ktoś coś traci, a ten, komu jest to przekazywane, ma pragnienie lub potrzebę otrzymania tego daru. Tymczasem najgłębszy sens terminu korban, to ‘zbliżyć się’, ‘podejść bliżej’, ‘być blisko’. Składanie ofiar starotestamentowych miało więc na celu zbliżanie się do Boga i budowanie z Nim zażyłości. Gdy Izraelici niekiedy odchodzili od tego celu i koncentrowali się jedynie na odprawieniu samego rytuału, spotykało się to z ostrą krytyką ze strony proroków (np. Oz 6,6; Iz 1,11nn), a w czasach późniejszych także z krytyką Jezusa (np. Mk 7,11; 12,33). Ofiary pokarmowe. Najstarsze praktyki kultowe w dziejach Izraela odzwierciedlają różne epoki: ofiary krwawe – okres pasterskiego życia koczowniczego, ofiary bezkrwawe – okres osiedlenia się w Kanaanie i rozwoju rolnictwa. W tradycji kapłańskiej zestawiono obok siebie te dwa rodzaje ofiar, podkreślając, że wszystkie składane są dla Boga. W praktyce były przewidziane sytuacje, w których łączono ze sobą te ofiary (Kpł 23,12n; Lb 15,5nn). Przypuszcza się, że ofiara pokarmowa, w odróżnieniu od ofiar ze zwierząt, była przygotowywana głównie przez kobiety, a następnie przynoszona do świątyni. Ludzie biedni zamiast całopalenia ze zwierzęcia mogli złożyć całopalenie z pokarmów.

KAPŁAŃSKA 1,14 — 2,11

206

Rdz 15,10

Kpł 6,7-11; 7,9n; Lb 15,1-16

03_Kpl

9/3/08

Lb 18,19; Mk 9,49n

Kpł 7,11-16; 19,5-8; 22,21-25

Kpł 9,18-21

2:10 PM

Page 207

nia żadnego ciasta na zakwasie ani miodua. 12Przyniesiecie je natomiast dla PANA jako dar z pierwocinb. Nie wolno ich jednak składać na ołtarzu, by stały się miłą wonią. 13Posolisz każdy swój dar z pokarmów. Niech dla żadnej ofiary nie braknie soli przymierzac twojego Boga. Każdy dar posypiesz solą. 14Jeżeli będziesz składał PANU ofiarę pokarmową z pierwocin zboża, przyniesiesz kłosy prażone na ogniu i kaszę z nowego zboża. 15Ofiarę polejesz oliwą i położysz na niej kadzidło. To jest ofiara pokarmowa. 16Kapłan spali część kaszy i oliwy wraz z całym kadzidłem jako ofiarę, która przypomni Bogu o ofiarodawcy. To jest ofiara spalana dla PANA.

a) Zakaz ofiarowania chleba na zakwasie ma związek z pogańskimi praktykami Kananejczyków (Am 4,4-5). Podobnie jest z miodem (lub sokiem z owoców), który jako symbol naturalnych zasobów stanowił istotny dodatek do ofiar składanych w kultach pogańskich. Mimo tego zakazu miód był dla Izraelitów synonimem dóbr Ziemi Obiecanej (np. Wj 3,17), a chleby na zakwasie składano Bogu w Święto Tygodni (Kpł 23,17).

Ofiary wspólnotowe 1 Jeżeli ktoś będzie chciał złożyć ofiarę wspólnotowąs, niech weźmie z bydła samca lub samicę bez skazy d i przyprowadzi przed PANAs. 2Potem położy rękę na głowie zwierzęciae przeznaczonego na ofiarę i zabijef je przed wejściem do Namiotu Spotkanias, a kapłani, synowie Aaronag, jego krwiąs skropią wokoło ołtarzh. 3Z ofiary wspólnotowej ofiaruje PANU przez spalenie: tłuszcz okrywający wnętrzności i cały tłuszcz nad nimi, 4obie nerki i tłuszcz, który jest na nich i sięga aż do lędźwi. Od nerek zaś oddzieli warstwę tłuszczu przylegającą do wątroby. 5Wtedy synowie Aarona spalą to na ołtarzus, na ofierze całopalneji, na płonących drwach. To jest ofiara spalana na miłą woń dla PANA. 6 Jeżeli ktoś będzie chciał złożyć PANU ofiarę wspólnotową z trzody, niech weźmie samca lub samicę bez skazy. 7Jeżeli wybrał owcę na dar ofiarny, to przyprowadzi ją przed PANA, 8 położy rękę na jej głowie, następnie zabije ją przed Namiotem Spotkania, a synowie Aarona jej krwią skropią wokoło ołtarz. 9Wtedy z ofiary wspólnotowej ofiaruje PANU przez spalenie cały tłuszcz ogonowy j – który należy oddzielić od kości ogonowej – oraz tłuszcz okrywający wnętrzności i cały tłuszcz nad nimi, 10obie nerki i tłuszcz, który jest na nich i sięga aż do lędźwi. Od nerek zaś oddzieli warstwę tłuszczu przylegającą do wątroby. 11Wtedy kapłan spali to na ołtarzu. To jest ofiara pokarmu spalanego dla PANA. 12 Jeżeli ktoś będzie chciał złożyć kozę na ofiarę, to przyprowadzi ją przed PANA, 13położy rękę na jej głowie i zabije ją przed Namiotem Spotkania, a synowie Aarona jej krwią skropią wokoło ołtarz. 14Potem ofiaruje PANU przez spalenie tłuszcz okrywający wnętrzności i cały tłuszcz nad nimi, 15obie

c) soli przymierza – starożytni uważali, że sól ma wartość oczyszczającą (Ez 16,4; 2Krl 2,20; por. Mt 5,13). Podczas uczt częstowano się solą jako niezbędnym składnikiem pożywienia. Była również symbolem przyjaźni oraz trwałości i niezmienności zawieranego przymierza (Lb 18,19).

3

b) Zasady podane w ww. 12-16 stanowią pewien wyjątek wśród ogólnych norm, gdyż dotyczą ofiar składanych tylko raz w roku (dary z pierwocin). Zob. Kpł 23,4-17; Lb 15,19+.

d) bez skazy – zob. Kpł 1,3+. e) położy rękę na głowie zwierzęcia – zob. Kpł 1,4+. f) zabije – zob. Kpł 1,5+. g) synowie Aarona – zob. Kpł 1,5+. h) krwią skropią… ołtarz – zob. Kpł 1,5+. i) na ofierze całopalnej – ofiara wspólnotowa często była łączona z ofiarą całopalną (Wj 24,5; Kpł 6,5; Joz 8,31). j) Niektóre gatunki owiec w Palestynie mają ogon obficie porośnięty tłuszczem, który wzmacnia ich organizm w okresach ubogich w paszę. Ogon taki mógł mieć ponad metr długości.

Ofiary wspólnotowe. Miały one charakter świętej biesiady, podczas której część ofiary oddawano Bogu poprzez jej spalenie na ołtarzu, część otrzymywał kapłan (Kpł 7,31n), a resztę spożywał ofiarodawca ze swoimi krewnymi. Celem ofiary wspólnotowej było zjednoczenie się jej uczestników z Bogiem, bliźnimi i całym stworzeniem. Radosny charakter uczty wyrażał miłość do Stwórcy i wdzięczność za Jego dobroć. W pewnym sensie odpowiednikiem uczty związanej z ofiarą wspólnotową była później chrześcijańska agapa (1Kor 10,16-18). Ofiara wspólnotowa składana była przy okazji uroczystości, a także jako dziękczynienie, dobrowolny dar lub ze względu na złożone śluby (Kpł 7,11-21).

207

KAPŁAŃSKA 2,12 — 3,15

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 208

a) ani tłuszczu, ani krwi – zakaz dotyczy spożywania tłuszczu z ofiar, a nie tłuszczu zwierzęcego w ogóle. Tłuszcz uchodził za najlepszą część mięsa (np. Pwt 32,14). Zakaz spożywania krwi obowiązywał zawsze (Kpł 1,5+). b) zgrzeszył przez nieuwagę – chodzi o grzech popełniony nieświadomie lub przypadkowo. Za grzechy popełnione świadomie Prawo nie przewidywało ofiar przebłagalnych, ale wykluczenie ze wspólnoty (np. Lb 15,30n). c) winą obciążył lud – grzech najwyższego kapłana nie jest jedynie jego prywatną sprawą, lecz ma wpływ na całą wspólnotę. Prawodawca zwraca tu uwagę na społeczny wymiar grzechu. d) bez skazy – zob. Kpł 1,3+. e) Ponieważ każdy grzech naruszał przymierze z Bogiem, należało złożyć ofiarę, aby się z Nim pojednać. f) położy mu rękę na głowie – zob. Kpł 1,4+. g) zabije – zob. Kpł 1,5+. h) zaniesie ją do Namiotu Spotkania – jedynie w ofierze za grzech najwyższego kapłana i całej społeczności Izraela krew mogła być wniesiona do Namiotu Spotkania na obrzęd kropienia przed miejscem świętym (Kpł 4,16n). Mięso zwierząt składanych w tej ofierze nie mogło być spożywane, gdyż stawało się rytualnie nieczyste (w. 12). W innych przypadkach – gdy krew nie była wnoszona do Namiotu Spotkania – kapłani dostawali mięso do jedzenia (Kpł 6,17-23). i) rogi ołtarza – na każdym narożniku ołtarza umieszczone były wystające do góry rogi (np. Wj 27,2). Taka konstrukcja ołtarzy była powszechna na Bliskim Wschodzie. Ołtarz – zob. Słownik.

nerki i tłuszcz, który jest na nich i sięga aż do lędźwi. Od nerek zaś oddzieli warstwę tłuszczu przylegającą do wątroby. 16 Wtedy kapłan spali to na ołtarzu. To jest ofiara pokarmu spalanego na miłą woń dla PANA. Wszelki tłuszcz należy do PANA. 17To jest prawo wieczne dla waszych pokoleń, gdziekolwiek zamieszkacie: nie wolno wam spożywać ani tłuszczu, ani krwia!”. Ofiara za grzech najwyższego kapłana 1 PANs rzekł do Mojżesza: 2„Powiedz Izraelitom: Gdyby ktoś z was zgrzeszył przez nieuwagęb przeciw któremukolwiek z przykazańs PANA i zrobił coś, czego zakazuje nawet jedno z nich, 3to: gdyby ten grzechs popełnił namaszczonys kapłan, tak że swoją winą obciążył ludc, wtedy złoży PANU za popełniony grzech młodego cielca bez skazyd jako ofiarę przebłagalnąe. 4Przyprowadzi cielca przed wejście do Namiotu Spotkanias, położy mu rękę na głowief i zabijeg go przed PANEM. 5Potem namaszczony kapłan weźmie nieco krwis tego cielca i zaniesie ją do Namiotu Spotkaniah. 6 Tam kapłan umoczy palec we krwi i pokropi nią siedem razy przed PANEM, przed zasłoną miejsca świętegos. 7Następnie pomaże krwią rogi ołtarzai wonnego kadzenia, który stoi przed PANEM w Namiocie Spotkania. Pozostałą krew cielca wyleje na podstawę ołtarza całopalenias, który stoi przed wejściem do Namiotu Spotkania. 8Weźmie też cały tłuszcz z cielca przeznaczonego na ofiarę przebłagalnąs, a mianowicie: tłuszcz okrywający wnętrzności i cały tłuszcz nad nimi, 9 obie nerki i tłuszcz, który jest na nich i sięga aż do lędźwi. Od nerek zaś oddzieli warstwę tłuszczu przylegającą do wątroby, 10tak jak się oddziela tłuszcz z cielca składanego na ofiarę wspólnotowąs. Wtedy kapłan spali to na ołtarzu całopalenia. 11 Skórę natomiast, całe mięso, głowę, nogi, wnętrzności i ich zawartość, 12a więc całego cielca, wyniesie poza obóz na miejsce czystes, gdzie wysypuje się popiół. Tam należy go spalić na płonących drwach.

4

Ofiara za grzech całego ludu 13 Gdyby cała społeczność Izraelas przekroczyła nieświadomie jedno z przykazańs PANAs i popełniła to, czego czynić nie wolno, to jest winna, choćby sprawa pozostała nieznana zgroOfiara za grzech najwyższego kapłana. Sposób przedstawienia ofiar przebłagalnych w Kpł 4 ukazuje hierarchiczną strukturę społeczności żydowskiej, charakterystyczną dla okresu po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.). Wówczas największym autorytetem cieszył się najwyższy kapłan, który skupiał w rękach władzę religijną i świecką. Od niego więc przede wszystkim prawo domagało się, aby dawał przykład dobrego życia, a w razie popełnienia grzechu niezwłocznie się z niego oczyścił. Ofiara za grzech, czyli ofiara przebłagalna, odnosiła się do sytuacji, gdy człowiek nieumyślnie popełnił błąd lub uchybienie przeciwko świętości. Niektórzy dodają, że uchybienie to nie dotyczyło spraw wielkiej wagi. Ofiary przebłagalne ST znalazły swoje dopełnienie w jedynej i najdoskonalszej ofierze, którą złożył z siebie Jezus Chrystus, gładząc wszystkie grzechy ludzkości (np. J 1,29; 1Kor 15,3; 2Kor 5,21). Dopiero dzięki ofierze Chrystusa nastąpiło całkowite pojednanie ludzi z Bogiem (np. Rz 5,10; Kol 1,20-22).

KAPŁAŃSKA 3,16 — 4,13

208

Rdz 9,4; Kpł 7,26; Pwt 12,16.23; 15,23

Lb 15,22-29

Wj 30,10

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 209

madzenius. 14Kiedy jednak grzechs, którego się dopuściła, wyjdzie na jaw, wtedy zgromadzenie weźmie młodego cielca na ofiarę przebłagalnąs i przyprowadzi go przed Namiot Spotkanias. 15Starsis ze społeczności położą ręce na głowie cielcaa i zabijąb go przed PANEM. 16Wtedy namaszczonys kapłan wniesie nieco jego krwis do Namiotu Spotkania, 17zanurzy w niej swój palec i pokropi siedem razy przed PANEM, przed zasłoną miejsca świętegos. 18Potem pomaże krwią rogi ołtarzac, który znajduje się przed PANEM w Namiocie Spotkania. Pozostałą krew wyleje na podstawę ołtarza całopalenias, który stoi przed wejściem do Namiotu Spotkania. 19 Cały zaś tłuszcz cielca oddzieli i spali na ołtarzu. 20Z tym cielcem postąpi tak samo, jak z cielcem ofiary przebłagalnej. Tak właśnie postąpi kapłan: dokona za nich zadośćuczynienia i wtedy otrzymają przebaczenie. 21Potem każe wynieść cielca poza obóz i tam spali go tak samo jak poprzedniego cielca. To jest ofiara przebłagalna za grzech społeczności.

a) położą ręce na głowie cielca – zob. Kpł 1,4+. b) zabiją – zob. Kpł 1,5+. c) rogi ołtarza – zob. Kpł 4,7+. d) bez skazy – zob. Kpł 1,3+.

Ofiara za grzech naczelnika rodu 22 Gdyby naczelnik rodus zgrzeszył przez nieuwagę i przekroczył jedno z przykazańs PANAs, Boga swojego, i przez to stał się winny, 23a ów grzechs zostanie mu uświadomiony, to przyprowadzi na ofiarę koziołka bez skazyd. 24Potem położy rękę na jego głowiea i zabijeb go na miejscu przed PANEM, gdzie zabijane są zwierzęta na ofiary całopalnes. To jest ofiara przebłagalnas. 25 Następnie kapłan umoczy palec we krwis ofiary przebłagalnej i pomaże nią rogi ołtarzac całopalenia, a pozostałą krew wyleje na jego podstawę. 26Cały tłuszcz spali na ołtarzus, tak jak tłuszcz ofiar wspólnotowychs. W ten sposób kapłan dokona zadośćuczynienia za jego grzech, który zostanie mu odpuszczony.

Lb 15,27n

Ofiary za grzech pojedynczego człowieka Jeżeli ktokolwiek z ludzi zgrzeszy przez nieuwagę, przekraczając jedno z przykazańs PANAs i przez to zawini, 28a grzechs zostanie mu uświadomiony, to przyprowadzi na ofiarę kozę bez skazy d za grzech, który popełnił. 29Następnie położy rękę na głowie zwierzęciaa przeznaczonego na ofiarę przebłagalnąs i zabijeb je na miejscu, gdzie są zabijane zwierzęta na ofiary całopalnes. 30Wtedy kapłan umoczy palec we krwis ofiary i pomaże nią rogi ołtarzac całopalenia. Pozostałą krew wyleje na jego podstawę. 31Potem oddzieli cały tłuszcz – tak jak się go oddziela przy składaniu ofiar wspólnotowychs – i spali go na ołtarzus, na miłą woń dla PANA. W ten sposób kapłan dokona zadośćuczynienia za tego człowieka i jego grzech zostanie mu odpuszczony. 32 Jeżeli ktoś będzie chciał złożyć owcę na ofiarę przebłagalną, to przyprowadzi samicę bez skazy, 33położy rękę na jej głowie 27

209

KAPŁAŃSKA 4,14-33

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

a) synogarlica – zob. Kpł 1,14+.

Page 210

i zabije ją na ofiarę przebłagalną w miejscu, gdzie zabijane są zwierzęta na ofiary całopalne. 34Wtedy kapłan umoczy palec we krwi ofiary i pomaże nią rogi ołtarza całopalenia. Pozostałą krew wyleje na jego podstawę. 35Potem oddzieli cały tłuszcz – tak jak się oddziela tłuszcz z owcy składanej na ofiarę wspólnotową – i spali go na ołtarzu, na ofiarach spalanych dla PANA. W ten sposób kapłan dokona zadośćuczynienia za grzech, którego ten człowiek się dopuścił i zostanie mu on odpuszczony. Różne rodzaje ofiar przebłagalnych 1 Gdyby jakiś człowiek zgrzeszył przez to, że był wzywany do złożenia świadectwa, a nie chciał tego uczynić, pomimo że był zaznajomiony ze sprawą jako ten, który widział zdarzenie albo o nim słyszał, będzie obciążony winą; 2albo jeżeli ktoś nieświadomie dotknął czegoś nieczystegos lub padliny jakiegokolwiek nieczystego zwierzęcia dzikiego, domowego lub tego, które pełza po ziemi, to gdy rzecz zostanie mu przedstawiona, jest nieczysty i będzie winny; 3albo jeżeli ktoś nieświadomie dotknął jakiejś ludzkiej nieczystości, która powoduje zanieczyszczenie, to gdy rzecz zostanie mu wyjawiona, a on to sobie uświadomi, będzie winny; 4albo jeżeli ktoś złożył lekkomyślnie jakąkolwiek przysięgę – jak to się zdarza ludziom przysięgającym lekkomyślnie – to gdy rzecz zostanie mu przedstawiona, a on ją sobie przypomni, będzie winny z powodu każdej niespełnionej przysięgi. 5Jeżeli ktoś zawinił w którejkolwiek z tych rzeczy, musi wyznać swój grzechs. 6Następnie przyprowadzi dla PANAs na ofiarę wynagradzającąs za grzech samicę z trzody, owcę lub kozę, na ofiarę przebłagalnąs, a kapłan dokona zadośćuczynienia za jego grzech.

5

Gołębie i mąka jako ofiara ubogich 7 Jeżeli jakiś człowiek jest zbyt ubogi, by złożyć owcę na ofiarę, niech przyniesie dla PANAs na ofiarę wynagradzającąs za grzechs, który popełnił, dwie synogarlicea lub dwa młode gołębie: jednego na ofiarę przebłagalnąs, drugiego na całopalenies. 8Przyniesie je kapłanowi, który najpierw ofiaruje ptaka przeznaczonego na ofiarę przebłagalną. Kapłan ukręci mu głowę przy karku, lecz jej nie oddzieli. 9Potem pokropi krwiąs ofiary przebłagalnej ścianę ołtarzas, a pozostałą krew wyciśnie na jego podstawę. To jest ofiara przebłagalna. 10 Drugiego ptaka złoży na ofiarę całopalną według przepisanego obrzędu. W ten sposób kapłan dokona za tego człowieka zadośćuczynienia za grzech, który popełnił, i będzie mu on odpuszczony. 11 Gdyby jakiegoś człowieka nie było stać nawet na dwie synogarlice lub dwa młode gołębie, niech jako dar ofiarny za swój KAPŁAŃSKA 4,34 — 5,11

210

Pwt 19,15-20; Prz 29,24

Kpł 1,14-17

03_Kpl

9/3/08

Kpł 2,1n

Lb 5,6n

Wj 22,6-14

Wj 23,1-3

2:10 PM

Page 211

grzech przyniesie dziesiątą część efys najczystszej mąki na ofiarę przebłagalną. Nie poleje jej jednak oliwą ani nie położy na niej kadzidła, gdyż jest to ofiara przebłagalna. 12Przyniesie mąkę do kapłana, który nabierze pełną garśća jako ofiarę, która przypomni Bogu o ofiarodawcy, i spali ją na ołtarzu nad ofiarami spalanymi dla PANA. To jest ofiara przebłagalna. 13W ten sposób kapłan dokona za tego człowieka zadośćuczynienia za grzech, którego on się dopuścił w jednym z wymienionych przypadków, i grzech zostanie mu odpuszczony. Pozostała część przeznaczona jest dla kapłana, tak jak przy składaniu ofiar pokarmowychs”.

a) garść – zob. Kpł 2,2+. b) bez skazy – zob. Kpł 1,3+. c) sykl świątynny – chodzi o wzorzec ciężarka przechowywany w świątyni.

Ofiary wynagradzające 14 PANs powiedział do Mojżesza: 15„Gdyby ktoś popełnił nieuczciwość, bo przez nieuwagę przywłaszczył sobie coś z rzeczy poświęconychs dla PANA, niech na ofiarę wynagradzającąs dla PANA przyprowadzi z trzody barankas bez skazy b. Jego wartość oszacujesz w srebrnych syklachs według wagi sykla świątynnegoc na ofiarę wynagradzającą. 16Człowiek ten zwróci kapłanowi to, co sobie grzesznie przywłaszczył z rzeczy poświęconych, dodając piątą część wartości rzeczy zabranej. Wtedy kapłan dokona zadośćuczynienia za niego, ofiarując baranka wynagrodzenia, i ten grzechs będzie mu odpuszczony. 17 Gdyby ktoś zgrzeszył, nawet nieświadomie, przeciwko jednemu z przykazańs PANA i uczynił to, czego czynić nie wolno, jest winny i ponosi odpowiedzialność za swój grzech. 18 Weźmie więc z trzody baranka bez skazy, którego wartość oszacujesz, i przyprowadzi do kapłana na ofiarę wynagradzającą. Wtedy kapłan dokona zadośćuczynienia za grzech, którego tamten nieświadomie się dopuścił, i będzie on mu odpuszczony. 19To jest ofiara wynagradzająca, gdyż bardzo zawinił przeciwko PANU”. 20 PAN powiedział do Mojżesza: 21„Gdyby ktoś zgrzeszył i popełnił nieuczciwość przeciwko PANU przez to, że kłamliwie odmówił bliźniemus zwrotu tego, co wziął od niego na przechowanie lub pod zastaw, bądź też obrabował go lub na nim coś podstępnie wymusił, 22albo gdyby znalazł rzecz zgubioną i temu zaprzeczał oraz fałszywie przysięgał w sprawie któregokolwiek z tych czynów, co zwykle taki człowiek czyni, i przez to grzeszy – 23otóż, kto by tak zgrzeszył i stał się winnym, zwróci to, co zrabował lub wymusił, lub wziął na przechowanie, lub rzecz zgubioną, którą znalazł, 24lub rzecz, co do której złożył fałszywą przysięgę. Zwróci właścicielowi całą Ofiary wynagradzające. Ofiary te odnosiły się do sytuacji, gdy człowiek nieświadomie złamał Boży nakaz i bez szacunku odnosił się do rzeczy świętych (w tym przypadku byłyby tożsame z ofiarami przebłagalnymi; zob. Kpł 4). Przypadki wymienione w ww. 21-24 wskazują jednak, że ofiara wynagradzająca dotyczyła także świadomych grzechów. Godna uwagi jest kolejność aktów naprawienia krzywdy: najpierw zwrot należności wraz z karnym dodatkiem, który wynosił 1/5 zatrzymanej rzeczy lub pieniędzy, a dopiero potem ofiara wynagradzająca.

211

KAPŁAŃSKA 5,12-24

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 212

a) jego synom – zob. Kpł 1,5+. b) Niegasnący ogień na ołtarzu oznacza ciągłość kultu. Podobną funkcję pełnił nieustannie palący się świecznik (Kpł 24,2-4; zob. Wj 25,31-40). c) Synowie Aarona – zob. Kpł 1,5+. d) garść – zob. Kpł 2,2+. e) chleby przaśne – były to chleby tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawionego z poprzedniego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta (Kpł 2,4+). f) na zakwasie – zob. Kpł 2,5+. g) Uważano, że świętość rzeczy oddzielonych dla Boga nie może być przenoszona ponownie w sferę świecką, pełną nieczystości (Kpł 16,16). Dlatego bardzo ważną funkcję w rytuałach kapłańskich pełniły obmycia, które zmywały z człowieka nieczystość lub niejako niwelowały wcześniejszy kontakt z czymś poświęconym. h) w dniu… namaszczenia – obrzędy wprowadzające Aarona i jego synów w funkcję kapłańską opisane są w Kpł 8 – 9.

należność i doda do niej piątą część jej wartości w dniu, w którym będzie składał ofiarę wynagradzającą. 25Na tę ofiarę dla PANA przyprowadzi do kapłana z trzody baranka bez skazy, którego wartość oszacujesz, na ofiarę wynagradzającą. 26Kapłan natomiast dokona za niego zadośćuczynienia przed PANEM i zostanie mu darowane każde przestępstwo, przez które stał się winny”. Nieustanna ofiara całopalna 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Przekaż to polecenie Aaronowi i jego synoma: To prawo dotyczy ofiary całopalnejs. Całopalenie pozostanie na palenisku ołtarzas przez całą noc aż do rana i ogień stale będzie na nim płonąłb. 3Kapłan za każdym razem włoży lnianą szatę i lniane spodnie i będzie usuwał popiół ofiary całopalnej, gdy już całkiem spłonie na ołtarzu, a następnie wysypie go obok ołtarza. 4Potem zdejmie to ubranie, ubierze się w inne i wyniesie popiół za obóz, na miejsce czystes. 5Ogień na ołtarzu będzie płonął nieustannie, nie wolno go wygaszać. Kapłan co rano rozpali na nim drwa i na nich ułoży ofiarę całopalną oraz tłuszcz ofiar wspólnotowychs. 6Ogień na ołtarzu będzie płonął nieustannie i nie wolno go gasić.

6

Ofiary pokarmowe Oto prawo dotyczące ofiary pokarmowejs: Synowie Aaronac przyniosą ją dla PANAs przed ołtarzs. 8Potem kapłan weźmie garśćd najczystszej mąki oraz oliwę i całe kadzidło, znajdujące się na ofierze pokarmowej, i spali na ołtarzu na miłą woń dla PANA, jako ofiarę przypominającą Bogu o ofiarodawcy. 9 To, co pozostanie, spożyje Aaron i jego synowie jako chleby przaśnee. Spożyją je w miejscu poświęconym, na dziedzińcu Namiotu Spotkanias. 10Nie wolno z tej mąki piec chleba na zakwasief! Jest to bowiem część, jaką daję im z moich ofiar spalanych, dlatego jest najświętsza, tak jak ofiara przebłagalnas i wynagradzającas. 11Każdy mężczyzna spośród synów Aarona może ją spożywać. To jest prawo wieczne dla waszych pokoleń. Kto by dotknął tej ofiary, będzie poświęcony”g. 12 Następnie PAN powiedział do Mojżesza: 13„Oto jaki dar złożą dla PANA Aaron i jego synowie w dniu swojego namaszczeniah: dziesiątą część efys najczystszej mąki jako wieczną ofiarę pokarmową. Połowę ofiarują rano, a połowę wieczorem. 14Będzie ona zaczyniona w oliwie na patelni, a po

2Mch 1,18-36

7

Nieustanna ofiara całopalna. Była ona główną ofiarą składaną każdego dnia w imieniu całego Izraela, do której dodawano także inne ofiary. W tradycji kapłańskiej mamy różne przepisy odnoszące się do tej ofiary, co pokazuje, że praktyka z nią związana nie zawsze była jednakowa. W czasach monarchii składano tylko jedną ofiarę całopalną rano (np. 2Krl 16,15; Ez 46,13-15). Po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.) ofiarę całopalną składano rano i wieczorem (Wj 29,38-42; Lb 28,3-8). Prawo zawarte w ww. 2.5-6 koncentruje się głównie na obowiązku utrzymania na ołtarzu stałego ognia, który był symbolem modlitw Izraelitów. Według Józefa Flawiusza całopalną ofiarę wieczorną składano o godz. 15.00. Ewangelista Łukasz podaje, że o tej godzinie Jezus umarł na krzyżu (Łk 23,44-46).

KAPŁAŃSKA 5,25 — 6,14

212

Kpł 8,1-36

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 213

ugnieceniu i podzieleniu na części przyniesiesz całość na ofiarę pokarmową, by stała się miłą wonią dla PANA. 15Gdy po Aaronie zostanie namaszczony jeden z jego synów, zrobi to samo. To będzie prawo wieczne: cała ofiara będzie spalana na cześć PANA. 16Każda ofiara pokarmowa kapłana będzie spalana w całości. Nie wolno z niej nic jeść!”.

Ag 2,12

Ofiara przebłagalna 17 PANs powiedział do Mojżesza: 18„Powiedz Aaronowi i jego synoma: To prawo dotyczy ofiary przebłagalnejs: W miejscu, gdzie będzie zabijane zwierzę na ofiarę całopalnąs, zabijane będzie również zwierzę na ofiarę przebłagalną przed PANEM. Jest to rzecz najświętsza! 19Kapłan, który złoży ofiarę przebłagalną, będzie z niej spożywałb w miejscu poświęconym, na dziedzińcu przed Namiotem Spotkanias. 20Każdy, kto by dotknął mięsa ofiary, będzie poświęcony. A gdyby splamił swoje ubranie jej krwiąs, będzie musiał je wyprać na miejscu poświęconym. 21Jeżeli mięso zostanie ugotowane w glinianym naczyniu, to należy je rozbićc, a jeżeli w miedzianym naczyniu, to po ugotowaniu trzeba je wyszorować i wypłukać wodą. 22Każdy mężczyzna spośród kapłanów będzie mógł spożywać tę ofiarę. Jest to rzecz najświętsza! 23Jeżeli jednak część krwi z ofiary przebłagalnejs została wniesiona do Namiotu Spotkania w celu dokonania obrzędu zadośćuczynienia w miejscu świętyms, to nie wolno nic jeść z tej ofiary, lecz cała ma być spalona w ogniu.

a) jego synom – zob. Kpł 1,5+. b) będzie… spożywał – kapłani mogli jeść z tej ofiary, gdyż przebłaganie nie dotyczyło ich, lecz ofiarodawcy. Zjedzenie potwierdzało przyjęcie ofiary przez Boga. c) należy je rozbić – naczynia z gliny były porowate i nasiąkały pokarmem, który w nich przygotowywano. d) Świętość ofiary wynikała stąd, że zwierzę ofiarne było zabijane na terenie świątyni, a jego krwią kapłan kropił ołtarz, przez co dokonywał wynagrodzenia za grzech ofiarodawcy. e) ogon – zob. Kpł 3,9+. f) spożywać – zob. Kpł 6,19+.

Ofiara wynagradzająca 1 Oto prawo odnoszące się do ofiary wynagradzającejs, która jest ofiarą najświętsząd. 2W miejscu, gdzie będzie się zabijać zwierzę na ofiarę całopalnąs, należy także zabijać zwierzę na ofiarę wynagradzającą, a jego krwiąs skropić wokoło ołtarzs. 3Należy z niej złożyć w ofierze: cały tłuszcz, ogone, tłuszcz okrywający wnętrzności, 4obie nerki i tłuszcz, który jest na nich i sięga aż do lędźwi oraz warstwę tłuszczu, która przylega do wątroby, po oddzieleniu go od nerek. 5Kapłan spali to wszystko dla PANAs na ołtarzu ofiar spalanych. To jest ofiara wynagradzająca. 6Każdy mężczyzna spośród kapłanów będzie mógł z niej spożywaćf na miejscu poświęconym. To jest rzecz najświętsza.

7

Część z ofiar należna kapłanom 7 To samo prawo odnosi się do ofiary przebłagalnejs i wynagradzającejs: ofiara będzie należała do tego kapłana, który dokona obrzędu zadośćuczynienia. 8Jeżeli kapłan złoży za kogoś Część z ofiar należna kapłanom. Prawo nakładało na kapłanów liczne obowiązki i zobowiązywało ich do rytualnej poprawności podczas wszystkich czynności w świątyni. Zapewniało im także utrzymanie dzięki temu, że mieli znaczny przydział z większości składanych ofiar. Nie mogli wprawdzie spożywać niczego z ofiar całopalnych, ale kapłan

213

KAPŁAŃSKA 6,15 — 7,8

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 214

a) synów Aarona – zob. Kpł 1,5+. b) przaśne ciastka – były to ciastka wyrabiane tylko z mąki i wody, bez zakwasu. Zob. Kpł 6,9+. c) na zakwasie – zob. Kpł 2,5+. d) zostanie usunięty – nie jest pewne, na czym konkretnie polegała ta kara. Być może chodzi tu o karę śmierci lub banicji, ale możliwe, że polegała ona na pozbawieniu danej osoby praw do uczestnictwa w zgromadzeniach liturgicznych.

ofiarę całopalnąs, do niego będzie należała skóra zwierzęcia przeznaczonego na ofiarę. 9Także każda ofiara pokarmowas upieczona w piecu albo przyrządzona na rondlu lub patelni będzie należeć do tego kapłana, który ją złożył. 10Każda ofiara pokarmowa zaprawiona oliwą albo sucha będzie należała do wszystkich synów Aaronaa, do każdego w równej części. Rodzaje ofiar wspólnotowych 11 Oto prawo odnoszące się do ofiary wspólnotowejs składanej dla PANAs. 12Jeżeli ktoś będzie chciał złożyć ją jako ofiarę uwielbienia, to dołączy do krwawej ofiary uwielbienia przaśne ciastkab zaczynione w oliwie, placki pomazane oliwą i najczystszą mąkę zagniecioną w oliwie na przaśne placki. 13Oprócz tych placków i krwawej ofiary przyniesie na wspólnotową ofiarę uwielbienia chleb z ciasta na zakwasiec. 14Z każdego rodzaju darów przyniesie po jednym jako szczególny dar dla PANA. Będzie on należał do tego kapłana, który pokropi krwiąs ofiarę wspólnotową. 15Mięso ze wspólnotowych ofiar uwielbienia należy spożyć w dniu ich ofiarowania. Nic z nich nie może pozostać do rana. 16 Jeżeli ofiara będzie składana jako wypełnienie złożonego ślubu lub jako ofiara dobrowolna, to jej mięso powinno być zjedzone w dniu złożenia. Resztę jednak będzie można zjeść nazajutrz. 17Gdyby jeszcze w trzecim dniu zostało mięso z tej ofiary, to powinno być spalone. 18 Gdyby ofiarodawca zjadł coś z mięsa ofiary wspólnotowejs trzeciego dnia, nie zostanie to przyjęte i jego ofiara nie zostanie mu policzona, bo stanie się obrzydliwa, a ten, który ją zjadł, popełnił grzechs. 19Gdyby tego mięsa dotknęło coś nieczystegos, to nie wolno go jeść, lecz ma być spalone w ogniu. Kto jest czystys, może jeść mięso. 20Gdyby ktoś nieczystys zjadł mięso z ofiary wspólnotowej, złożonej dla PANAs, zostanie usuniętyd ze swojego ludu. 21Gdyby ktoś dotknął jakiejś nieczystości człowieka lub nieczystego zwierzęcia bądź też jakiejkolwiek rzeczy nieczystej, a potem jadł mięso z ofiary wspólnotowej, złożonej dla PANA, taki człowiek zostanie usunięty z ludu”.

składający tę ofiarę otrzymywał skórę zwierzęcia ofiarnego (w. 8). Nie mogli też jeść niczego z ofiar przebłagalnych, jeżeli krew zwierzęcia ofiarnego była wnoszona do miejsca świętego na obrzęd pokropienia za kapłanów lub za cały lud. Z wszystkich innych ofiar krwawych i bezkr wawych, o których jest mowa w Kpł 6 – 7, otrzymywali porcje określone przez prawodawcę. Rodzaje ofiar wspólnotowych. W tym fragmencie podane są trzy możliwe okazje składania ofiar wspólnotowych: dziękczynienie, wypełnienie złożonego ślubu oraz dobrowolne pragnienie ofiarodawcy (Lb 15,3; Pwt 12,17). Ofiara dziękczynna składana była dla uwielbienia Boga i podziękowania za otrzymane łaski. Ofiara będąca wypełnieniem złożonego ślubu wynikała ze zobowiązania ofiarodawcy (Pwt 23,22-24; 1Sm 15,7n). Ofiara dobrowolna pozwalała ofiarodawcy i jego bliskim na świętowanie radosnej uczty, która miała prowadzić do umocnienia więzi z Bogiem i więzi między biesiadnikami (Kpł 3,1-17+). Prawo zezwalało na to, żeby uczta odbyła się poza świątynią, mięso ofiarne musiało być jednak spożyte w dniu złożenia ofiary. Jeśli nie było to możliwe, należało je spalić. Wszyscy biesiadnicy musieli też być rytualnie czyści.

KAPŁAŃSKA 7,9-21

214

Kpł 3,1-16

Kpł 22,30

03_Kpl

9/3/08

Rdz 9,4; Kpł 17,11; Pwt 12,23

2:10 PM

Page 215

Zakaz spożywania tłuszczu i krwi 22 Następnie PAN rzekł do Mojżesza: 23„Powiedz Izraelitom: Nie wolno wam jeść tłuszczua cielców, owiec ani kóz! 24Tłuszcz z padliny lub z rozszarpanego zwierzęcia możecie używać do różnych celów gospodarczych, ale spożywać go nie wolno. 25 Kto by spożył tłuszcz z bydlęcia złożonego na ofiarę dla PANA, zostanie usunięty ze swojego ludu. 26Gdziekolwiek będziecie zamieszkiwać, nie wolno wam spożywać krwib: ani ptaków, ani bydląt. 27Kto by spożył jakąkolwiek krews, zostanie usuniętyc ze swojego ludu”.

a) Nie wolno… jeść tłuszczu – zob. Kpł 3,17+. b) nie wolno… spożywać krwi – zob. Kpł 1,5+. c) usunięty – zob. Kpł 7,20+. d) dokonać… obrzędu kołysania – chodzi tu o jakąś czynność rytualną poprzedzającą złożenie ofiary. Kapłan w charakterystyczny sposób poruszał ofiarą, najpierw w przód i w tył, a następnie unosił ją i opuszczał. e) jego synów – zob. Kpł 1,5+.

Części z ofiar należne kapłanom PANs powiedział do Mojżesza: 29„Powiedz Izraelitom: Gdy ktoś będzie składał dla PANA ofiarę wspólnotowąs, niech sam przyniesie PANU swój dar. Z ofiary wspólnotowej 30własnoręcznie przyniesie tłuszcz okrywający mostek zwierzęcia, który zostanie spalony przed PANEM, a także sam mostek, aby dokonać nim obrzędu kołysaniad przed PANEM. 31Potem kapłan spali tłuszcz na ołtarzus, mostek natomiast będzie należał do Aarona i jego synów e. 32Kapłanowi dacie również z waszej ofiary wspólnotowej prawy udziec, jako dar ofiarny. 33Otrzyma go ten kapłan, który złoży krews i tłuszcz ofiary wspólnotowej. 34Biorę bowiem od Izraelitów, z ich ofiar wspólnotowych, mostek użyty w obrzędzie kołysania i udziec użyty w obrzędzie podniesienia i daję je kapłanowi Aaronowi i jego potomkom, jako wieczystą należność od Izraelitów. 35Ta część z ofiar spalanych dla PANA będzie należeć do Aarona i jego potomków, gdy już rozpoczną kapłańską służbę dla PANA. 36PAN nakazał Izraelitom tę właśnie część oddawać kapłanom. Jest to wieczne prawo dla przyszłych pokoleń”. 37 To prawo dotyczy ofiary całopalnejs, ofiary pokarmowejs, ofiary przebłagalnejs, ofiary wynagradzającejs, ofiary wyświęcenia i ofiary wspólnotowej. 38Prawo to zlecił PAN Mojżeszowi na górze Synaj, gdy nakazał Izraelitom złożyć PANU ofiary na pustyni synajskiej. 28

Wj 29,24

Kapłaństwo w Izraelu

Wj 28,1 – 29,35; 39,1-32; 40,12-15

Aaron i jego synowie ustanowieni kapłanami 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Wezwij Aarona i jego synów i weź szaty, oliwę do namaszczenia, młodego cielca

8

Części z ofiar należne kapłanom. Fragment ten stanowi zakończenie części, w której omówione zostały ofiary składane przez Izraelitów. Zbiór zasad tworzących rytuał jest dziełem późniejszym w stosunku do samej praktyki składania ofiar. Sporządzili go ludzie wywodzący się ze środowiska kapłańskiego. Wszystkie zasady poparte są autorytetem Mojżesza, który przekazał Izraelitom polecenia Boga dotyczące kultu. Aaron i jego synowie ustanowieni kapłanami. Księga Kapłańska jest przede wszystkim zbiorem rytuałów i pouczeń związanych z kultem sprawowanym w świątyni, a nie kroniką wydarzeń spod Synaju. Dlatego ustanowienie kapłaństwa

215

KAPŁAŃSKA 7,22 — 8,2

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 216

a) przaśnych chlebów – zob. Kpł 6,9+. b) efod – słowo to posiada w ST trzy znaczenia: 1) oznacza część stroju najwyższego kapłana, czyli dwa płaty lnianego płótna, jeden na plecach, a drugi na piersiach, złączone paskiem na ramionach; 2) ogólnie określa jakąś szatę liturgiczną; 3) oznacza przedmiot kultu, posąg bóstwa lub worek ze świętymi losami. Zob. Wj 28,6-14. c) urim i tummim – przedmioty służące do zasięgania wyroczni, prawdopodobnie przez losowanie. Według starożytnej tradycji hebrajskiej było na nich wypisane imię Najwyższego. Na podstawie etymologii terminów, urim czyniły jasną wolę Boga (hebr. or – ‘światło’), a tummim – nieomylną, wyraźną (hebr. tamim – ‘bez skazy’, ‘doskonały’). Przed podjęciem ważnej decyzji najwyższy kapłan prosił Boga, by wskazał rozwiązanie przez los. Zob. Wj 28,15-30. d) złoty diadem – według Wj 28,36 na diademie znajdował się napis: Poświęcony PANU. e) święte mieszkanie – chodzi o tzw. przenośną świątynię, która towarzyszyła Izraelitom podczas ich pobytu na pustyni (Lb 1,1+). Zob. Słownik. f) namaścił go – z powodu tego namaszczenia najwyższy kapłan zwany był pomazańcem (hebr. masziach – ‘mesjasz’, gr. christos – ‘namaszczony’). Zob. Słownik. g) położyli ręce na… cielca – zob. Kpł 1,4+. h) rogi ołtarza – zob. Kpł 4,7+.

na ofiarę przebłagalnąs, dwa baranys i kosz przaśnych chlebów a. 3Potem zgromadź całą społeczność przed wejściem do Namiotu Spotkanias”. 4Mojżesz uczynił tak, jak mu PAN polecił, a cała społeczność zgromadziła się przed wejściem do Namiotu Spotkania. 5Wtedy Mojżesz powiedział do zgromadzonych, co PAN kazał mu uczynić. 6 Następnie wezwał do siebie Aarona i jego synów i obmyłs ich wodą. 7Potem włożył tunikę na Aarona, opasał go pasem, wdział na niego wierzchnią suknię, a na nią efodb. Przepasał go szarfą efodu i przymocował nią efod. 8Potem nałożył na niego pektorał, do którego włożył urim i tummimc. 9Na głowę włożył mu zawój, do którego z przodu przymocował złoty diademd, świętą koronę, tak jak PAN nakazał Mojżeszowi. 10Następnie Mojżesz wziął oliwę do namaszczania, którą namaściłs święte mieszkaniee i wszystkie jego sprzęty – w ten sposób je poświęcił. 11Pokropił nią ołtarzs siedem razy. Potem namaścił ołtarz razem z całym jego sprzętem, kadź na wodę i jej podstawę, aby je uświęcić. 12Następnie wylał nieco oliwy na głowę Aarona i namaścił gof, aby go poświęcić. 13Mojżesz kazał zbliżyć się synom Aarona, przyodział ich w tuniki, przepasał pasami, włożył im na głowy zawoje, tak jak mu PAN nakazał. 14 Następnie kazał przyprowadzić cielca na ofiarę przebłagalną, a Aaron i jego synowie położyli ręce na głowę cielcag. 15 Mojżesz zabił cielca, umoczył palec we krwis i pomazał nią wokoło rogi ołtarzah – w ten sposób go oczyściłs. Pozostałą krew wylał na podstawę ołtarza i tak go poświęcił, aby można było dokonywać na nim obrzędów zadośćuczynienia. 16Potem wziął cały tłuszcz okrywający wnętrzności, tłuszcz przylegający do wątroby, obie nerki razem z ich tłuszczem i spalił to wszystko na ołtarzu. 17Cielca natomiast, jego skórę, mięso i zawartość trzewi, spalił w ogniu poza obozem, tak jak mu PAN nakazał. 18 Potem kazał przyprowadzić barana na ofiarę całopalnąs, a Aaron i jego synowie położyli mu ręce na głowę. 19Mojżesz zabił go, a jego krwią skropił wokoło ołtarz. 20Porąbał go na części i spalił je razem z jego głową i tłuszczem. 21Wnętrzności i nogi obmył wodą i spalił całego barana na ołtarzu w ofierze całopalnejs na miłą woń. To była ofiara spalana dla PANA, tak jak PAN nakazał Mojżeszowi.

(Kpł 8) oraz sprawowanie pierwszej ofiary (Kpł 9) przedstawione zostały dopiero teraz, po opisaniu wszystkich zasad, jakich kapłani mają przestrzegać przy sprawowaniu rytuałów (Kpł 1-7). Najwyższy kapłan jest tu określony mianem namaszczonego (hebr. mesjasz; gr. chrystus – w. 12). W czasach monarchii był to tytuł króla (np. 1Sm 10,1; 16,13; 1Krl 1,39), ale po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.), kiedy naród Izraela nie odzyskał niezależności politycznej, a swoją tożsamość budował wokół świątyni, stał się tytułem najwyższego kapłana. Według teologii kapłańskiej dzięki namaszczeniu był on najbliżej Boga i dlatego musiał skrupulatnie przestrzegać wszystkich norm moralnych i rytualnych. W NT autor Listu do Hebrajczyków stwierdza, że chociaż urząd najwyższego kapłana był z ustanowienia Bożego, to jednak piastował go zawsze człowiek grzeszny, który najpierw musiał składać za siebie ofiary przebłagalne (Kpł 4,3; Hbr 5,3). Oznacza to, że starotestamentowa instytucja najwyższego kapłana była czasowa i trwała aż do pojawienia się Namaszczonego (Chrystusa), który będzie najwyższym kapłanem na wieki (Hbr 5,6.10).

KAPŁAŃSKA 8,3-21

216

Wj 28,6; Pwt 33,8

Ez 43,20

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 217

22

Wj 29,24

Następnie kazał przyprowadzić drugiego barana na ofiarę wyświęceniaa, a Aaron i jego synowie położyli mu ręce na głowę. 23 Mojżesz zabił go, wziął nieco jego krwi i pomazał nią koniec prawego ucha Aarona, kciuk jego prawej ręki i wielki palec prawej nogib. 24Potem kazał podejść synom Aarona, wziął nieco krwi i pomazał im koniec prawego ucha, kciuki ich prawych rąk oraz wielkie palce prawych nóg. Następnie Mojżesz skropił krwią ołtarz wokoło. 25Potem wziął tłuszcz, ogonc i cały tłuszcz okrywający wnętrzności, tłuszcz przylegający do wątroby, obie nerki z ich tłuszczem oraz prawy udziec. 26Z kosza przaśnych chlebów d, który stał przed PANEM, wziął jeden przaśny placek, jeden chleb zaczyniony w oliwie i jeden cienki placuszek i położył je na kawałki tłuszczu i prawy udziec. 27 Potem położył te dary na dłoniach Aarona i jego synów i dokonał nimi obrzędu kołysaniae przed PANEM. 28 Następnie wziął te dary z ich dłoni i spalił na ołtarzu nad ofiarą całopalną. To była ofiara wyświęcenia, miła woń, ofiara spalana dla PANA. 29Potem Mojżesz wziął mostek barana i dokonał nim obrzędu kołysania przed PANEM. Ta część przypadła Mojżeszowi z ofiary wyświęcenia, tak jak mu PAN nakazał. 30 Po tym obrzędzie Mojżesz wziął nieco oliwy namaszczenia i nieco krwi z ołtarza i pokropił nimi Aarona i jego szaty oraz jego synów i ich szaty. W ten sposób poświęcił Aarona i jego szaty, podobnie jak jego synów i ich szaty. 31Następnie Mojżesz powiedział do Aarona i jego synów: „Ugotujcie to mięso przed wejściem do Namiotu Spotkania. Tam będziecie je spożywać z chlebem wyświęcenia, który znajduje się w koszu, jak to wam wcześniej nakazałem: Aaron i jego synowie będą je jedli. 32Pozostałe mięso i chleb spalicie w ogniu. 33Nie wolno się wam oddalać od wejścia do Namiotu Spotkania przez siedem dnif aż do dnia, w którym dopełni się wasze wyświęcenie, przez siedem dni bowiem będą się uświęcały wasze ręce. 34To, co dziś zostało uczynione, PAN kazał wypełnić, by było za was zadośćuczynieniem. 35Przez siedem dni, dniem i nocą, będziecie przebywać przed wejściem do Namiotu Spotkania, pełniąc straż przed PANEM, abyście nie zostali pokarani śmiercią. Takie bowiem otrzymałem polecenie”. 36Aaron i jego synowie uczynili wszystko, co im PAN nakazał przez Mojżesza.

a) ofiarę wyświęcenia – ostatnia ofiara w tym obrzędzie. Wyświęcenie w tradycji kapłańskiej wyrażano zwrotem napełnić ręce. Chodziło o napełnienie rąk częściami ofiary i następnie wykonywanie nimi obrzędu kołysania (w. 27). b) Obrzęd pomazania krwią ma znaczenie symboliczne: pomazanie ucha oznacza posłuszeństwo słowu Bożemu, pomazanie kciuka oznacza służbę Bogu, pomazanie palca u nogi – kroczenie Bożymi drogami, czyli prowadzenie nienagannego życia. Podobnie mają postępować potomkowie Aarona (w. 24), czyli wszyscy kapłani. c) ogon – zob. Kpł 3,9+. d) przaśnych chlebów – zob. Kpł 6,9+. e) obrzędu kołysania – zob. Kpł 7,30+. f) siedem dni – liczba siedem w tradycji biblijnej jest symbolem pełni, dlatego nowo wyświęceni kapłani mają przez siedem dni przebywać w kręgu sacrum, czyli blisko Boga, z dala od wszelkiej nieczystości, z którą mogliby się zetknąć poza świątynią.

Początek służby kapłańskiej Aarona i jego synów 1 Ósmego dnia Mojżesz wezwał Aarona, jego synów i starszychs Izraelas. 2Powiedział do Aarona: „Weź młodego cielca na ofiarę przebłagalnąs i baranas na całopalenies

9

Początek służby kapłańskiej Aarona i jego synów. Po opisie namaszczenia Aarona na najwyższego kapłana i jego synów na kapłanów następuje centralny punkt Księgi Kapłańskiej, jakim jest złożenie pierwszych ofiar. Izrael jako lud święty buduje swoją tożsamość wokół świątyni i składanych w niej ofiar, przez które kapłani wypraszali Boże błogosławieństwo dla ludu. Do zadań kapłanów należało także przekazywanie Bożej wyroczni, czemu służyły święte losy urim i tummim

217

KAPŁAŃSKA 8,22 — 9,2

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 218

a) bez skazy – zob. Kpł 1,3+. b) Wzmianka o przebłaganiu w momencie inauguracji służby kapłańskiej kieruje uwagę na Święto Przebłagania (Kpł 16), do którego po powrocie z wygnania babilońskiego w kręgach kapłańskich przywiązywano bardzo dużą wagę. c) rogi ołtarza – zob. Kpł 4,7+. d) ogon – zob. Kpł 3,9+. e) obrzędu kołysania – zob. Kpł 7,30+. f) pobłogosławił – słowa błogosławieństwa podane są w Lb 6,23-26. g) chwała PANA – objawiała się ona pod postacią obłoku (np. Wj 16,10; 24,15-17; 40,34n; Lb 9,15nn). Zob. Słownik.

– oba zwierzęta mają być bez skazy a – i przyprowadź je przed PANAs. 3Izraelitom natomiast powiedz: Weźcie koźlę na ofiarę przebłagalną, a na całopalenie rocznego cielca i baranka – wszystkie zwierzęta mają być bez skazy, 4na ofiarę wspólnotowąs przyprowadź zaś przed PANA cielca i barana. Przynieście także ofiarę pokarmowąs zaprawioną oliwą, ponieważ dzisiaj PAN wam się ukaże”. 5 Przyprowadzili więc to, co im Mojżesz nakazał, przed Namiot Spotkanias, a cała społeczność zbliżyła się i stanęła przed PANEM. 6Wtedy Mojżesz przemówił: „PAN polecił wam to uczynić, zanim ukaże wam swoją chwałęs”. 7Do Aarona zaś powiedział: „Zbliż się do ołtarzas, by złożyć twoją ofiarę przebłagalną i całopalną, by dokonać zadośćuczynienia za siebie i za ludb. Ofiaruj dar ludu i dokonaj za niego zadośćuczynienia, tak jak PAN nakazał”. 8 Wtedy Aaron podszedł do ołtarza i zabił cielca na ofiarę przebłagalną za siebie. 9Synowie Aarona podali mu krews, a on umoczył w niej palec i pomazał nią rogi ołtarzac. Pozostałą krew wylał na podstawę ołtarza. 10Tłuszcz, nerki oraz warstwę tłuszczu przylegającą do wątroby, z cielca złożonego w ofierze przebłagalnej, spalił na ołtarzu, tak jak PAN nakazał Mojżeszowi. 11Mięso i skórę spalił w ogniu poza obozem. 12 Potem zabił zwierzę na ofiarę całopalną. Synowie Aarona podali mu krew, którą pokropił wokół ołtarz. 13Podali mu także mięso porąbane na części, wraz z głową, na ofiarę całopalną i spalił to na ołtarzu. 14Potem obmyłs wnętrzności oraz nogi i spalił je na ołtarzu wraz z ofiarą całopalną. 15 Następnie przyprowadził ofiarny dar ludu. Wziął kozła przeznaczonego na ofiarę przebłagalną za lud, zabił go i złożył na ofiarę przebłagalną – tak jak poprzednio. 16Potem złożył ofiarę całopalną jak to przewiduje przepis. 17Oprócz porannego całopalenia złożył ofiarę pokarmową, z której wziął pełną garść i spalił na ołtarzu. 18Potem zabił cielca i barana jako ofiarę wspólnotową za lud. Synowie Aarona podali mu krew, a on skropił nią ołtarz wokoło. 19Tłuszcz cielca i barana, ogond, tłuszcz okrywający wnętrzności, nerki i tłuszcz przylegający do wątroby 20 ułożyli na mostkach obu zwierząt i Aaron spalił części tłuste na ołtarzu. 21Mostkami i prawym udźcem dokonał obrzędu kołysaniae przed PANEM, według nakazu Mojżesza. 22 Potem Aaron uniósł ręce nad ludem i pobłogosławiłf go. Po złożeniu ofiary przebłagalnej, całopalnej i ofiary wspólnotowej zszedł na dół. 23Wtedy Mojżesz i Aaron weszli do Namiotu Spotkania, a gdy wyszli, błogosławilis lud, a chwała PANAg ukazała się całemu ludowi. 24Wtedy wyszedł od PANA ogień,

(Kpł 8,8). Mieli również rozstrzygać kwestie dotyczące czystości rytualnej (Kpł 11 – 15), uczyć ludzi prawa Bożego (Kpł 17 – 25; Pwt 33,10; Ml 2,7) oraz udzielać ludowi Bożego błogosławieństwa (Lb 6,23-26). W ST kapłani pośredniczyli między Bogiem a ludem i w ten sposób tworzyli i organizowali wspólnotę ludu Bożego Izraela. Gdy objawił się Jezus, On stał się jedynym pośrednikiem między Bogiem i Jego ludem. Do Jezusa został także odniesiony tytuł

KAPŁAŃSKA 9,3-24

218

Hbr 5,1-4; 7,27

2Sm 6,18; 1Krl 8,54n

1Krl 18,38

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 219

który pochłonął na ołtarzu ofiarę całopalną i części tłuszczua. Gdy cały lud to zobaczył, zawołał z radości i upadł na twarz.

a) Wydarzenie to oznacza, że ofiara została przyjęta (1Krl 18,38), a ogień na ołtarzu jest święty i zawsze ma być podtrzymywany.

Przekroczenie przepisów. Śmierć Nadaba i Abihu 1 Synowie Aarona, Nadab i Abihu, wzięli swoje kadzielniceb, włożyli do nich ogień i nasypali kadzidła. Zbliżyli się jednak do PANAs z ogniem niepochodzącym z ołtarzas, co było im zabronione. 2Wtedy ogień wyszedł od PANA i pochłonął ich, tak że pomarli. 3Mojżesz rzekł do Aarona: „To właśnie powiedział PAN: Wśród tych, którzy zbliżą się do Mnie, będę uświęcony i przed całym ludem ukażę moją chwałęs”. Aaron milczał. 4Mojżesz zawołał więc Miszaela i Elsafana, synów Uzzjela, stryja Aarona, i rzekł do nich: „Podejdźcie! Wynieście tych waszych bracis sprzed miejsca świętegos za obóz!”. 5Podeszli więc i wynieśli ich w ich tunikach za obóz, tak jak im polecił Mojżesz.

b) kadzielnice – prawdopodobnie miedziane misy z długimi rączkami. Nabierano nimi rozżarzone węgle, na które nakładano kadzidło.

10

Lb 16,35; 1Krl 1,10n

c) rozpuszczać włosów… rozdzierać szat – były to główne oznaki żałoby.

Zakaz żałoby dla kapłanów Potem Mojżesz powiedział do Aarona i jego synów, Eleazara i Itamara: „Nie wolno wam rozpuszczać włosów na głowach ani rozdzierać szatc, byście nie zostali pokarani śmiercią i aby PANs nie rozgniewałs się na całą społeczność. Wasi bracias natomiast, cały lud Izraelas, niech płacze z powodu klęski ognia, który PAN rozpalił. 7Wy jednak nie odchodźcie od wejścia do Namiotu Spotkanias, abyście nie zostali pokarani śmiercią, ponieważ na was jest olej namaszczenias PANA”. Postąpili więc tak, jak im polecił Mojżesz. 6

najwyższego kapłana, ponieważ złożył On najdoskonalszą ofiarę, oddając swoje życie, aby pojednać z Bogiem całe stworzenie i przywrócić ludziom utraconą godność dzieci Bożych. Przekroczenie przepisów. Śmierć Nadaba i Abihu. Tragiczny epizod, który następuje zaraz po opisie pierwszych ofiar (Kpł 9), ma na celu podkreślenie znaczenia wszystkich, nawet najdrobniejszych norm zawartych w Księdze Kapłańskiej. Ich stosowanie nie jest kwestią osobistej pobożności i dobrej woli, ale ma znaczenie dla życia i śmierci kapłanów oraz całego ludu. Według Kpł 9,24 ogień na ołtarzu zapalił Bóg i dlatego tylko ten święty ogień mógł być używany w kulcie. Dwaj kapłani zostali ukarani nagłą śmiercią, ponieważ nie wzięli do kadzielnic węgli z ołtarza, ale z innego miejsca. Zdarzenie to staje się czytelne, gdy uwzględni się rozumienie świętości w tradycji kapłańskiej ST. Słowo „święty” wywodzi się od hebrajskiego słowa oznaczającego oddzielenie. Świętym w sensie absolutnym jest tylko Bóg (Kpł 11,45; 19,2; 20,7; 21,8). Na ziemi to, co święte, musi być oddzielone od tego, co świeckie i grzeszne. Krąg sacrum obejmował najpierw rzeczywistość dość ogólną, ale stopniowo zawężał się do rzeczy i spraw szczególnie wybranych – oddzielonych. Najpierw więc oddzielony był Izrael od reszty narodów, potem Jerozolima, następnie świątynia, a w świątyni miejsce najświętsze (zob. Słownik). Uświęceni, czyli oddzieleni byli także kapłani, którzy składali ofiary. Żeby spełniać święte obrzędy, musieli dokonywać symbolicznego przejścia ze świata świeckiego do świata sacrum, co wyrażało się przez rytualną kąpiel i nałożenie specjalnego ubioru (Wj 29). Wśród Izraelitów istniało więc wyraźne rozgraniczenie pomiędzy tym, co świeckie, a tym, co święte. Kapłani mieli nie tylko strzec tego rozgraniczenia (Wj 19,21-24), ale również o nim nauczać (Kpł 10,10). Zakaz żałoby dla kapłanów. W świadomości Żydów wszystko, co wiązało się ze śmiercią, miało cechy nieczystości, dlatego kapłani musieli trzymać się z dala od ludzkich zwłok. Szczegółowe przepisy zakazujące kontaktu kapłanów z ciałem zmarłego znajdują się w Kpł 21,10n. Zakaz ten miał znaczenie kultyczne: dotknięcie zwłok nie pozwoliłoby kapłanowi sprawować obrzędów. Ten rygorystyczny przepis nie miał prowadzić do niewrażliwości na cierpienie i śmierć bliźniego, choć czasem takie postawy się zdarzały (Łk 10,30-37). W ST zwyczaje związane ze śmiercią człowieka były pełne rygoryzmu i powściągliwości. Zmarłego należało pochować w dniu śmierci. Pogrzebowi towarzyszył płacz i lament, a później siedmiodniowa lub dłuższa żałoba.

219

KAPŁAŃSKA 10,1-7

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 220

a) twoim synom – zob. Kpł 1,5+. b) sycera – mocny napój upajający sporządzany z soku winogronowego lub z soku innych owoców, a także ze zboża lub miodu. c) Nadużywanie alkoholu przez kapłanów było piętnowane przez proroków (Iz 28,7nn). d) bez kwasu – kwas był m.in. symbolem buntu, grzechu i duchowego zamętu. e) obrzędu kołysania – zob. Kpł 7,30+. f) PAN powiedział do Mojżesza i Aarona – po raz pierwszy w Księdze Kapłańskiej słowa Boga skierowane zostają do dwóch przywódców narodu. Aaron jest już teraz najwyższym kapłanem i tym samym także on staje się pośrednikiem między Bogiem a Izraelem.

Zakaz picia alkoholu 8 PANs powiedział do Aarona: 9„Tobie i twoim synoma nie wolno pić wina ani syceryb przed pójściem do Namiotu Spotkanias, abyście nie zostali pokarani śmierciąc. Jest to wieczne prawo dla waszych pokoleń, 10abyście umieli odróżniać to, co święte, od tego, co świeckie, to, co nieczystes, od tego, co czystes 11i byście nauczyli Izraelitów wszystkich praw, które PAN ogłosił im przez Mojżesza”.

Ez 44,21

Części z ofiar należne kapłanom Potem Mojżesz powiedział do Aarona i jego pozostałych synów, Eleazara i Itamara: „Weźcie ofiarę pokarmowąs, która pozostała z ofiar spalanych dla PANAs, i zjedzcie ją bez kwasud koło ołtarzas, bo jest to rzecz bardzo święta. 13Będziecie ją spożywać w miejscu świętym, bo jest to część należna tobie i twoim synom z ofiar spalanych dla PANA. Taki bowiem nakaz otrzymałem. 14Mostek i udziec ofiarny będziecie jedli w miejscu czystyms, ty, twoi synowie i córki. Jest to bowiem część należna tobie i twoim dzieciom z ofiar wspólnotowychs, które będą składać Izraelici. 15Przyniosą udziec i mostek ofiarny, aby dokonać nimi obrzędu kołysaniae przed PANEM, a na ofiarę spalaną części tłuste. Udziec i mostek zwierzęcia będą należały do ciebie i twoich dzieci jako wieczysta należność, gdyż tak nakazał PAN”. 12

Specjalny przepis dotyczący ofiary przebłagalnej 16 Mojżesz usilnie poszukiwał kozła, który miał być złożony na ofiarę przebłagalnąs, lecz okazało się, że został spalony. Wtedy rozgniewał się na pozostałych synów Aarona, Eleazara i Itamara: 17„Dlaczego nie spożyliście ofiary przebłagalnej w miejscu poświęconym? Jest to przecież rzecz najświętsza! PANs dał ją wam po to, by dźwigała winę społeczności, dokonując za nią zadośćuczynienia przed PANEM. 18Oto krews zwierzęcia ofiarnego nie została wniesiona do miejsca świętegos! Wy natomiast mieliście obowiązek spożyć mięso tej ofiary w miejscu poświęconym, bo tak zostało mi nakazane”. 19Aaron odpowiedział Mojżeszowi: „Oto oni złożyli dzisiaj ofiarę przebłagalną i całopalnąs przed PANEM. Czy – po tym, co mnie spotkało – PAN uzna za dobre, gdy spożyję dziś ofiarę przebłagalną?”. 20Gdy Mojżesz to usłyszał, uznał to za właściwe.

Przepisy o czystości rytualnej Zwierzęta lądowe 1 PANs powiedział do Mojżesza i Aaronaf: 2„Powiedzcie Izraelitom: Spośród zwierząt, które żyją na ziemi,

11

Zwierzęta lądowe. W rozdziale 11 podane zostały różne grupy zwierząt i zasady odróżniania, które z nich są czyste, a które nieczyste, czyli które Izraelici mogą spożywać, a których nie mogą. Trudno jednoznacznie ustalić, dlaczego nie-

KAPŁAŃSKA 10,8 — 11,2

220

Rdz 7,2; Pwt 14,3-21; Mt 15,10-20; Dz 10,9-16; 11,1-18

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 221

będziecie mogli 3jeść te, które mają rozdzielone kopyta, czyli racice, i które przeżuwają. 4Jednakże nie będziecie jedli tych zwierząt, które tylko przeżuwają albo tylko mają rozdzielone kopyta, czyli: wielbłąda, który wprawdzie przeżuwa, ale nie ma rozdzielonego kopyta – będzie więc dla was nieczystys; 5 góralkaa, który wprawdzie przeżuwa, ale nie ma rozdzielonego kopyta – będzie więc dla was nieczysty; 6zająca, który wprawdzie przeżuwa, ale nie ma rozdzielonego kopyta – będzie więc dla was nieczysty; 7świnib, która wprawdzie ma rozdzielone racice, ale nie przeżuwa – będzie więc dla was nieczysta. 8Nie będziecie jeść ich mięsa ani dotykać ich padliny, bo będą dla was nieczyste.

a) góralek – najmniejszy z ssaków kopytnych (wielkości królika), żyjący stadnie pośród skał Afryki i zachodniej Azji. Zaliczenie go do zwierząt przeżuwających (podobnie zająca, w. 6) jest wyrazem błędnego przekonania, że skoro ciągle porusza nozdrzami, to znaczy, że przeżuwa pokarm.

Zwierzęta wodne 9 Spośród zwierząt żyjących w wodzie, to znaczy w morzach i rzekach, będziecie mogli jeść tylko te, które mają płetwy i łuski. 10Te natomiast, które są w morzach i rzekach, a nie posiadają ani płetw, ani łusek – żyjąc wśród mrowia istot wodnych – te będą dla was obrzydliwe. 11Ponieważ będą dla was wstrętne, nie będziecie jedli ich mięsa, a padliną będziecie się brzydzić. 12Wszystkie istoty wodne, które nie mają płetw ani łusek, będą dla was obrzydliwe.

d) Nazwy niektórych gatunków są trudne do ustalenia. W Biblii szarańcza może oznaczać nieszczęście i poważne zagrożenie (Wj 10,12-19; Pwt 28,42; Jl 1,4; 2,25), ale stanowiła również wartościowy pokarm (np. Mt 3,4).

b) świnia – różnie tłumaczy się powody, dla których zaliczano to zwierzę do nieczystych. Świnia m.in. budziła w ludziach odrazę i jej mięso w gorącym klimacie Palestyny uchodziło za niezdrowe. c) ptakami – tłumaczenie nazw niektórych ptaków (ww. 13-19) jest hipotetyczne. W Palestynie żyje ponad 300 gatunków ptaków.

e) nieczysty aż do wieczora – zwrot często powtarzający się w Kpł; wyraża nieczystość rytualną, skutkiem czego człowiek nie mógł brać udziału w kulcie religijnym, a czystość odzyskiwał dopiero po odpowiednich obmyciach dokonywanych po zachodzie słońca (zob. Słownik).

Ptaki i owady 13 Będziecie się brzydzić następującymi ptakamic i nie będziecie ich jedli, bo są wstrętne: orzeł, czarny sęp, orzeł morski, 14 wszelkie gatunki kani i sokoła, 15wszystkie gatunki kruka, 16 strusia, sowy, mewy, wszystkie gatunki jastrzębia, 17puszczyka, kormorana, ibisa, 18łabędzia, pelikana, nurka, 19bociana, wszelkie gatunki czapli, dudka i nietoperza. 20 Wszystkie owady skrzydlate, które chodzą na czterech odnóżach, będą dla was obrzydliwe. 21Jednakże spośród owadów skrzydlatych będziecie mogli jeść te, które mają cztery odnóża, ale mają też z tyłu dwa odnóża do skakania po ziemi. 22Możecie jeść: wszystkie gatunki szarańczy, solam, chargol i chagawd. 23Każdy inny owad skrzydlaty, który ma cztery odnóża, będzie dla was wstrętny. Zakaz dotykania padliny 24 Z powodu tych zwierząt możecie stać się nieczyścis. Każdy bowiem, kto by dotknął ich padliny, będzie nieczysty aż do wieczorae. 25Kto by zaś niósł ich padlinę, powinien wyprać które istoty żywe uznano za nieczyste. Możliwe, że kierowano się np. kryterium używania jakiegoś zwierzęcia przez pogan w ich kultach. Odnosiłoby się to m.in. do świni, która była zwierzęciem ofiarnym wśród Chetytów, Greków, Rzymian, Chaldejczyków, Egipcjan. Księga Izajasza sugeruje, że w kananejskich kultach jedzono mięso wieprzowe, a nawet używano krwi wieprzowej (Iz 65,4; 66,3.17). Chrześcijanie, kierując się nauką Jezusa (Mt 15,10-20), nie przyjęli zasad dotyczących rytualnej czystości, w tym także podziału na zwierzęta czyste i nieczyste. Cudowne wydarzenie z życia apostoła Piotra było dodatkowym potwierdzeniem słuszności obranego przez chrześcijan stylu życia (Dz 10,9-16).

221

KAPŁAŃSKA 11,3-25

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 222

swoje szaty i będzie nieczysty aż do wieczora. 26Za nieczyste będziecie uważać każde zwierzę, które ma nierozdzielone kopyto i nie przeżuwa. Kto by go dotknął, będzie nieczysty. 27Każde czworonożne zwierzę, które chodzi na łapach, to znaczy nie ma kopyt, będzie dla was nieczyste. Kto by dotknął jego padliny, będzie nieczysty aż do wieczora. 28Ktokolwiek zaś niósłby ich padlinę, powinien wyprać swoje szaty i będzie nieczysty aż do wieczora. Będą one dla was nieczyste. 29 Spośród zwierząt, które pełzają po ziemi, będziecie uważać za nieczyste: kreta, mysz i wszystkie gatunki jaszczurek, 30gekona, żółwia, salamandrę, ślimaka i kameleona. 31Te zwierzęta wśród pełzających będą dla was nieczyste, a każdy, kto by dotknął martwego, będzie nieczysty aż do wieczora. 32Gdyby któreś z nich, już martwe, upadło na jakąkolwiek rzecz, na przykład na drewniane naczynie, ubranie, skórę, worek lub inne naczynie, jakim się na co dzień posługujecie, to ta rzecz będzie nieczysta. Należy zanurzyć ją w wodzie i będzie nieczysta aż do wieczora. Potem będzie czystas. 33Gdyby padlina któregoś z nich wpadła do glinianego garnka, to wszystko, co w nim jest, będzie nieczyste. Dlatego naczynie należy rozbić. 34 Jeżeli woda z tego naczynia dostanie się do przygotowanego pokarmu, będzie on nieczysty. Jeżeli dostanie się do przygotowanego napoju, w jakimkolwiek naczyniu, będzie on nieczysty. 35Każda rzecz, na którą upadnie nawet część z padliny takiego zwierzęcia, będzie nieczysta. Piec i piekarnik powinien zostać rozbity, bo są nieczyste i za takie powinniście je uważać. 36Źródło i studnia natomiast, to jest zbiorniki wody, będą czyste, ale ten, kto by dotknął w nich padliny, będzie nieczysty. 37Jeżeli coś z padliny upadnie na ziarno przeznaczone do siewu, to ziarno będzie czyste, 38ale gdyby padlina padła na ziarno zmoczone wodą, to będzie ono dla was nieczyste. 39 Jeżeli zdechnie jakieś zwierzę, które wam służy za pokarm, a ktoś dotknie jego padliny, to będzie nieczysty aż do wieczora. 40Gdyby ktoś zjadł coś z takiej padliny, musi wyprać ubranie i będzie nieczysty aż do wieczora. Także ten, który wynosił tę padlinę, wypierze ubranie i będzie nieczysty aż do wieczora. Wskazania uzupełniające i zakończenie Wszystkie istoty pełzające po ziemi są obrzydliwe – nie wolno ich jeść! 42Nie wolno wam jeść żadnego małego zwierzęcia, które pełza na brzuchu bądź chodzi na czterech lub więcej nogach, bo jest obrzydliwe. 43Nie zanieczyszczajcie się z powodu tych zwierząt! Przez nie stalibyście się nieczyścis. 44 Ponieważ Ja jestem PANs, Bóg wasz: uświęcajcie się i świętymi bądźcie, bo Ja jestem święty! Nie zanieczyszczajcie się więc zwierzętami pełzającymi po ziemi. 45Ponieważ Ja jestem 41

KAPŁAŃSKA 11,26-45

222

03_Kpl

9/3/08

Kpł 19,2; 20,7; 21,8; Mt 5,48; 1P 1,15n; 1J 3,3

2:10 PM

Page 223

PANEM, który was wyprowadził z ziemi egipskiej, aby być waszym Bogiem. Bądźcie więc świętymis, bo Ja jestem święty! 46 To jest prawo, które dotyczy zwierząt, ptaków i wszelkich istot żywych poruszających się w wodzie i pełzających po ziemi, 47abyście umieli odróżniać to, co nieczyste, od tego, co czystes, zwierzęta jadalne od tych, których jeść nie wolno”. Oczyszczenie kobiety po porodzie 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Mów do Izraelitów: Jeżeli jakaś kobieta zaszła w ciążę i urodziła chłopca, będzie nieczystas przez siedem dni, tak jak jest nieczysta w okresie miesiączki. 3Ósmego dnia chłopiec zostanie obrzezanys. 4Potem ona pozostanie w domu trzydzieści trzy dni dla oczyszczenias krwis. Nie wolno jej dotykać niczego świętego ani wchodzić do świątynis, aż się skończą dni jej oczyszczenia. 5Jeżeli urodzi dziewczynkę, będzie nieczysta przez dwa tygodnie, tak jak jest nieczysta w okresie miesiączki. Potem pozostanie w domu sześćdziesiąt sześć dni dla oczyszczenia krwi. 6 Kiedy się skończą dni jej oczyszczenia po urodzeniu syna lub córki, przyniesie do kapłana, przed wejście do Namiotu Spotkanias, jednorocznego barankas na ofiarę całopalnąs i młodego gołębia lub synogarlicęa na ofiarę przebłagalnąs. 7 Kapłan przyniesie ten dar przed PANA i dokona obrzędu zadośćuczynienia za tę kobietę. W ten sposób oczyści ją z tego, że miała krwawienieb. To prawo dotyczy kobiety, która urodziła chłopca lub dziewczynkę. 8Jeżeli nie stać jej na baranka, to przyniesie dwie synogarlice albo dwa młode gołębie, jednego na ofiarę całopalną, a drugiego na ofiarę przebłagalnąc. Wtedy kapłan dokona za nią obrzędu zadośćuczynienia i zostanie oczyszczona”.

12

Rdz 17,12; Łk 1,59; 2,21

Łk 2,22-38

a) synogarlica – zob. Kpł 1,14+. b) miała krwawienie – krew jest darem życia (Kpł 17,11+), którego dawcą jest Bóg. Utrata krwi przy porodzie naruszyła niejako równowagę w dziele stworzenia, stąd obrzęd zadośćuczynienia i przywrócenia utraconego ładu. c) Czterdziestego dnia po urodzeniu Jezusa Maryja złożyła w świątyni jerozolimskiej ofiarę przewidzianą dla ubogich (Łk 2,22.24).

Trąd u ludzi: nabrzmienia, wysypki lub plamy 1 PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: 2„Gdyby komuś na ciele pojawiło się nabrzmienie lub wysypka albo biała plama i wyglądałoby to na trąd, należy go przyprowadzić do kapłana Aarona albo do jednego z jego synów.

13

Lb 12,10-15; Pwt 24,8n

Oczyszczenie kobiety po porodzie. Przepisy dotyczące kobiet po porodzie łączą się tematycznie z Kpł 15, gdzie jest mowa o nieczystości seksualnej u mężczyzny i u kobiety. Współcześnie trudno zrozumieć, dlaczego uważano, że kobieta po porodzie jest nieczysta, skoro potomstwo było przez Izraelitów traktowane jako błogosławieństwo Boże. Dla Izraelitów nieczystość nie była jednak pojęciem moralnym. W przypadku porodu powodem nieczystości była utrata sił witalnych. Kobieta stawała się rytualnie nieczysta dlatego, że utraciła ze swojego organizmu krew, która traktowana była jako siedlisko życia. Po porodzie konieczne więc było przywrócenie w organizmie kobiety równowagi, czego mógł dokonać jedynie Bóg. Dlatego należało złożyć odpowiednie ofiary. Nie wiemy, dlaczego płeć dziecka decydowała o długości czasu koniecznego do oczyszczenia. Być może miał na to wpływ jakiś czynnik kulturowy lub ówczesne przekonanie na temat różnic pomiędzy mężczyznami i kobietami. Trąd u ludzi: nabrzmienia, wysypki lub plamy. Zasady podane w rozdziale 13 służyły do odróżnienia przejściowych chorób skóry od trądu, który budził grozę jako choroba nieuleczalna i zaraźliwa. Przepisy dotyczące trądu obejmują wszelkiego rodzaju choroby skórne i podają wskazania pomagające w odróżnieniu lżejszych dolegliwości, takich jak egzema, łuszczyca czy grzybica, od trądu właściwego. Ogólnym mianem trądu określa się w nich także różnego

223

KAPŁAŃSKA 11,46 — 13,2

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 224

a) na siedem dni – kwarantanna miała przede wszystkim znaczenie rytualne, ale zapobiegała również rozprzestrzenianiu się choroby. b) cały… jest czysty – objawy stwierdzone przez kapłana wskazują na inne, niegroźne schorzenie, które tylko początkowo przypomina trąd. Trąd prowadzi bowiem do powstawania otwartych ran.

3

Kapłan obejrzy chore miejsce na skórze i jeżeli włosy w tym miejscu zbielały i jest ono bardziej wklęsłe niż pozostała skóra na ciele, to oznacza, że człowiek ten jest chory na trąd. Gdy kapłan to stwierdzi, uzna go za nieczystegos. 4Jeżeli jednak plama na jego skórze jest biała, ale miejsce nie jest bardziej wklęsłe niż reszta skóry i włosy nie pobielały, to kapłan odizoluje chorego na siedem dnia. 5Po siedmiu dniach obejrzy go ponownie, a gdy stwierdzi, że plama się nie powiększyła i nie rozszerzyła na skórze, odizoluje go jeszcze na siedem dni. 6Po siedmiu dniach kapłan znów go obejrzy, a gdy stwierdzi, że plama przyciemniała i nie rozszerzyła się na skórze, uzna go za czystegos. Była to bowiem tylko wysypka. Ów człowiek wypierze swoje ubranie i będzie czysty. 7Jeżeli jednak po ostatnim pokazaniu się kapłanowi w celu oczyszczenias wysypka wyraźnie rozszerzyła się na skórze, chory stawi się u kapłana ponownie. 8Kapłan go obejrzy, a gdy zauważy, że wysypka dalej się rozszerza, uzna go za nieczystego: jest to bowiem trąd. Wyraźne objawy trądu Jeżeli ktoś jest już chory na trąd, ma być przyprowadzony do kapłana, 10aby on go obejrzał. Gdy kapłan stwierdzi, że na skórze jest białe nabrzmienie, włosy na nim zbielały oraz pojawiła się rana, 11to znaczy, że na jego skórze jest już zastarzały trąd. Wtedy kapłan uzna go za nieczystegos. Nie musi go jednak izolować, ponieważ wiadomo, że jest on już nieczysty. 12 Jeżeli jednak trąd rozwinie się w ten sposób, że pokryje całą skórę od stóp do głów, gdziekolwiek kapłan spojrzy, 13w tym przypadku kapłan, który stwierdzi, że trąd pokrywa całe ciało, uzna go za czystegos, bo skoro cały stał się biały, jest czysty b. 14 Jednak w dniu, w którym ukażą się na nim rany, będzie nieczysty. 15Kapłan je obejrzy i uzna go za nieczystego. Rany są nieczyste, bo to jest trąd. 16Gdyby jednak rany się zasklepiły, wtedy przyjdzie do kapłana. 17Ten go obejrzy, a gdy stwierdzi, że chore miejsca zbielały, uzna go za czystego. Jest on czysty. 9

Wrzody Jeżeli komuś pojawił się wrzód na skórze, a potem się zagoił, 19lecz na miejscu wrzodu będzie białe nabrzmienie lub 18

rodzaju pleśni lub grzyby pojawiające się np. na ubraniach lub domostwach. Do stwierdzania rodzaju choroby wyznaczony był kapłan i jego orzeczenie było dla chorego wiążące. Jeśli choroba nie ustępowała, chory musiał przebywać poza wspólnotą do końca życia (2Krl 15,5). Wyznaczenie kapłana do stwierdzania, czy ktoś jest chory, czy zdrowy wynikało z funkcji, jaką w starożytnym społeczeństwie Izraela piastowali kapłani jako znawcy tradycji i pisma oraz nosiciele wiedzy i kultury. Także sama choroba traktowana była w sposób religijny. Patrzono na nią jako na skutek grzechu i dopust Boga, a nawet jako na karę Bożą. Dlatego choroba eliminowała człowieka z życia społecznego, a przede wszystkim ze wspólnoty kultowej. Gdy chory – szczególnie trędowaty – wrócił do zdrowia, miał obowiązek złożyć ofiarę za swoje grzechy i ofiarę dziękczynną (Kpł 14). Jezus nie stosował się do przepisów zakazujących fizycznego kontaktu z chorymi na trąd (np. Mt 8,1-4) i nie pozwalał oceniać grzeszności człowieka na podstawie jego choroby (np. J 9,1nn).

KAPŁAŃSKA 13,3-19

224

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 225

biało-czerwona plama, powinien stawić się przed kapłanem, 20 aby on go obejrzał. Jeżeli kapłan stwierdzi, że plama jest bardziej wklęsła niż pozostała skóra, a włosy na niej zbielały, uzna go za nieczystegos. To jest choroba trądu, który rozwinął się na wrzodzie. 21Jeżeli jednak kapłan zauważy, że nie ma tam białych włosów ani wklęśnięcia na skórze, plama zaś przyciemniała, to odizoluje go na siedem dni. 22Jeżeli plama wyraźnie rozszerzy się na skórze, kapłan uzna go za nieczystego, bo to jest choroba trądu. 23Jeżeli zaś pozostanie bez zmian i nie rozszerzy się, to jest to tylko blizna po wrzodzie, dlatego kapłan uzna go za czystegos. Oparzelina 24 Jeżeli ktoś ma na skórze oparzelinę i na niej pojawi się biało-czerwona albo biała plama, 25wtedy pokaże ją kapłanowi. Jeśli kapłan stwierdzi, że włosy na niej zbielały i że jest bardziej wklęsła niż otaczająca ją skóra – to jest to trąd, który rozwinął się na oparzelinie. Kapłan uzna go za nieczystegos, bo jest to choroba trądu. 26Jeżeli jednak kapłan zauważy, że na plamie nie ma białych włosów ani wklęśnięcia na skórze, plama zaś przyciemniała, to odizoluje go na siedem dni. 27W siódmym dniu kapłan obejrzy go ponownie. Jeśli plama wyraźnie rozszerzyła się na skórze, wtedy kapłan uzna go za nieczystego, bo to jest choroba trądu. 28Jeżeli jednak plama pozostała bez zmian, nie rozszerzyła się na skórze, lecz przyciemniała, jest to nabrzmienie po oparzeniu. Kapłan uzna go za czystegos, gdyż jest to blizna po oparzeniu.

Lb 5,2

Trąd na głowie lub na brodzie 29 Jeżeli jakiemuś mężczyźnie lub kobiecie pojawi się rana na głowie lub na brodzie, 30to obejrzy ją kapłan. Jeśli stwierdzi, że jest ona bardziej wklęsła niż otaczająca ją skóra, a włosy na niej są żółte i cienkie, uzna tego człowieka za nieczystegos. To jest grzybica, trąd głowy i brody. 31Jeżeli jednak kapłan zauważy u dotkniętego grzybicą, że rana nie jest bardziej wklęsła niż otaczająca ją skóra, lecz nie ma na niej czarnych włosów, to odizoluje go na siedem dni. 32W siódmym dniu obejrzy go ponownie. Jeżeli stwierdzi, że grzybica się nie rozszerzyła, że nie ma na niej żółtych włosów i że rana nie jest wklęsła, 33wtedy każe mu się ogolić, ale chore miejsce zostawić nieogolone. Potem kapłan odizoluje go jeszcze na siedem dni. 34Siódmego dnia kapłan znów obejrzy chore miejsce. Jeżeli stwierdzi, że grzybica nie rozszerzyła się na skórze i że rana nie jest bardziej wklęsła niż otaczająca ją skóra, uzna go za czystegos. On zaś wypierze swoje szaty i będzie czysty. 35 Jeżeli jednak po jego oczyszczenius grzybica będzie się wyraźnie rozszerzać na skórze, 36kapłan znów go obejrzy. Jeżeli zauważy, że grzybica rozprzestrzenia się po skórze, nie musi 225

KAPŁAŃSKA 13,20-36

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 226

a) wykwit trądu – chodzi tu raczej o pleśń lub grzyb.

już szukać żółtych włosów, bo jest on nieczysty. 37Jeżeli jednak stwierdzi, że grzybica się nie rozszerza i że rosną w tym miejscu czarne włosy, to znaczy, że grzybica została wyleczona. Jest on czysty i kapłan uzna go za czystego. Liszaje Jeżeli u mężczyzny lub kobiety pojawi się na skórze wiele białych plam, 39kapłan je obejrzy. Jeśli stwierdzi, że te białe plamy na skórze są przyciemnione, to jest to liszaj i ta osoba jest czystas.

38

Trąd na łysinie 40 Jeżeli komuś wyłysieje głowa, to jest on łysy, ale czystys. 41Jeżeli ktoś wyłysiał nad czołem, to jest łysy z przodu, ale jest czysty. 42Jeżeli jednak na łysej głowie lub nad wyłysiałym czołem pojawi się biało-czerwonawa plama, to jest to trąd, który rozwinął się na łysinie lub na łysiejącym czole. 43Gdy kapłan go obejrzy i stwierdzi, że powstałe nabrzmienie na jego łysinie lub nad czołem jest biało-czerwonawe i że przypomina trąd na skórze innych części ciała, 44jest on trędowaty i nieczystys. Kapłan ogłosi go nieczystym, bo na jego głowie jest ognisko trądu. Przepisy dla trędowatych Człowiek dotknięty trądem będzie nosił podarte ubranie, włosy będzie miał w nieładzie, zasłoni sobie brodę i będzie wołał: «Nieczystys! Nieczysty!». 46Przez cały czas trwania tej choroby będzie nieczysty. Będzie mieszkał sam, za obozem.

45

Trąd na odzieży Jeżeli na ubraniu z wełny albo z lnu pojawi się wykwit trądua, 48czy to na wątku, czy to na osnowie tkaniny z lnu lub wełny, albo też na jakimkolwiek wyrobie skórzanym 49i jeżeli ta plama będzie miała kolor zielonkawy lub biało-czerwonawy na ubraniu lub na skórze, na wątku lub osnowie tkaniny bądź też na jakimkolwiek przedmiocie skórzanym – to jest to trąd i kapłan powinien go zobaczyć. 50Gdy kapłan obejrzy rzecz skażoną, każe trzymać ją osobno przez siedem dni. 51 Siódmego dnia ponownie ją obejrzy. Jeżeli plama rozprzestrzeniła się na ubraniu, na wątku tkaniny lub na osnowie, bądź też na jakimś przedmiocie skórzanym używanym do różnych celów – to jest to trąd złośliwy, a ta rzecz jest nieczystas. 52Spali więc to ubranie, tkaninę z wełny lub lnu skażoną na wątku lub na osnowie i każdy zarażony przedmiot skórzany. Jest to trąd złośliwy, dlatego ta rzecz ma być spalona w ogniu. 53Jeżeli kapłan zauważy, że plama nie rozprzestrzeniła się na ubraniu ani na wątku tkaniny, ani na osnowie, ani też na jakimś przedmiocie skórzanym, 54to każe 47

KAPŁAŃSKA 13,37-54

226

Lb 5,2

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 227

skażoną rzecz wyprać i trzymać osobno jeszcze przez siedem dni. 55Gdy później kapłan obejrzy tę wypraną rzecz i zauważy, że plama nie zmieniła koloru, to – chociaż nie rozprzestrzeniła się dalej – rzecz ta jest jednak nieczysta i masz ją spalić w ogniu, gdyż jest zniszczona z jednej lub drugiej strony. 56Jeżeli jednak kapłan stwierdzi, że po wypraniu plama przyciemniała, oderwie to miejsce z ubrania, ze skóry, z wątku tkaniny lub osnowy. 57Jeżeli później plama znowu się ukaże na ubraniu, na wątku, na osnowie lub innym przedmiocie skórzanym, to jest to wykwit trądu. W ogniu spalisz tylko to miejsce skażone. 58Ubranie natomiast, wątek tkaniny, osnowę lub wszelki przedmiot skórzany, który został wyprany i usunięto z niego zarażone miejsce, należy wyprać po raz drugi i będzie czystys. 59To jest prawo dotyczące zarazy trądu na ubraniu wełnianym albo lnianym, na wątku tkaniny lub na osnowie, bądź też na jakimkolwiek przedmiocie skórzanym, by określić, co jest czyste, a co nieczyste”.

a) nitki karmazynowe – karmazyn był cenną tkaniną koloru czerwonego lub szkarłatnego. b) hizop – chodzi o roślinę (majeranek syryjski), której gałązki osiągają 90 cm długości. Był wykorzystywany do rytualnych pokropień (np. Wj 12,22; Kpł 14,4; Ps 51,9; Hbr 9,19). c) bez skazy – zob. Kpł 1,3+.

Obrzędy po wyzdrowieniu z trądu 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„To będzie prawo dla trędowatego w dniu jego oczyszczenias: Przyprowadzą go do kapłana, 3który wyjdzie do niego poza obóz i go obejrzy. Gdy stwierdzi, że rana trądu u trędowatego się zagoiła, 4każe mu przynieść na obrzęd oczyszczenia się dwa żywe i czystes ptaki, kawałek drzewa cedrowego, nitki karmazynowea i hizopb. 5Potem kapłan każe zabić jednego ptaka nad naczyniem glinianym ze źródlaną wodą. 6Następnie weźmie żywego ptaka, kawałek drzewa cedrowego, nitki karmazynowe i hizop i zanurzy te przedmioty oraz żywego ptaka we krwi ptaka zabitego nad naczyniem ze źródlaną wodą. 7 Potem siedem razy pokropi oczyszczającego się z trądu i uzna go za czystego, a żywego ptaka wypuści na otwarte pole. 8Oczyszczony wypierze swoje szaty, zgoli wszystkie włosy, wykąpie się w wodzie i będzie czysty. Potem może wejść do obozu, ale jeszcze przez siedem dni będzie mieszkał poza swoim namiotem. 9Siódmego dnia zgoli wszystkie włosy, na głowie, na brodzie, zgoli brwi i wszystkie pozostałe włosy na swoim ciele. Potem wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie czysty. 10 Ósmego dnia weźmie dwa barankis bez skazy c, jedną owcę jednoroczną bez skazy, trzy dziesiąte efys najczystszej mąki

14

Mt 8,4; Łk 17,14

Lb 19,6.18; Ps 51,9

Obrzędy po wyzdrowieniu z trądu. Rytuał oczyszczenia stosowany po wyzdrowieniu z trądu zawierał wiele elementów używanych w podobnych sytuacjach przez mezopotamskich kapłanów. Obrzęd opisany w Kpł 14,1-32 ma charakter symboliczny i jest podobny do obrzędu palenia czer wonej krowy, której popiół służył do oczyszczeń (Lb 19,1-10+). Wymowny jest także gest wypuszczenia ptaka, który po obrzędzie unosił niejako w powietrze nieczystość trędowatego. Przypomina to obrzęd z Dnia Przebłagania, gdy wypędzano na pustynię kozła, na którym w sposób symboliczny złożone były grzechy ludu (Kpł 16,22). W obrzędzie oczyszczenia po wyzdrowieniu z trądu chodzi o oczyszczenie z grzechu, którego skutkiem był trąd. Wyrażają to ofiary przebłagalna i zadośćuczynienia. Celem obrzędu było ponowne włączenie człowieka do wspólnoty narodowej i kultowej.

227

KAPŁAŃSKA 13,55 — 14,10

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 228

a) log – najmniejsza jednostka pojemności stosowana do odmierzania oliwy. Wynosiła ok. 0,3 litra. b) obrzędu kołysania – zob. Kpł 7,30+. c) Ryt pomazania krwią, a następnie namaszczenia oliwą (ww. 17-18) przypomina święcenia kapłanów (Wj 29,20; Kpł 8,12.23n) i prawdopodobnie wyraża ponowne włączenie do wspólnoty. d) synogarlica – zob. Kpł 1,14+.

KAPŁAŃSKA 14,11-29

zaprawionej oliwą na ofiarę pokarmowąs i jeden loga oliwy. 11 Kapłan, który dokonuje oczyszczenia tego człowieka, zaprowadzi go przed wejście do Namiotu Spotkanias i złoży przed PANEM jego dary. 12Potem weźmie jednego baranka oraz log oliwy i złoży je na ofiarę wynagradzającąs, dokonując nimi obrzędu kołysaniab przed PANEM. 13Potem zabije baranka na miejscu, gdzie są zabijane zwierzęta na ofiary przebłagalnes i całopalnes, czyli na miejscu świętym. Zarówno bowiem ofiara przebłagalna, jak i ofiara wynagradzająca należą do kapłana, gdyż są najświętsze. 14Następnie kapłan weźmie nieco krwis z ofiary wynagradzającej i pomaże nią koniec prawego ucha człowieka poddającego się oczyszczeniu, kciuk jego prawej ręki i wielki palec jego prawej nogic. 15 Potem kapłan weźmie log oliwy i wyleje nieco na swoją lewą dłoń. 16W tej oliwie na lewej dłoni zanurzy prawy palec i pokropi nią siedem razy przed PANEM. 17Oliwą pozostałą na dłoni pomaże prawe ucho człowieka poddającego się oczyszczeniu, kciuk jego prawej ręki i wielki palec prawej nogi, nad miejscem pomazanym krwią ofiary wynagradzającej. 18 Resztę oliwy, która jest na jego dłoni, wyleje na głowę człowieka poddającego się oczyszczeniu. W ten sposób dokona za niego zadośćuczynienia przed PANEM. 19Potem kapłan złoży ofiarę przebłagalną i dokona zadośćuczynienia za człowieka poddającego się oczyszczeniu z jego nieczystościs. Następnie zabije zwierzę na ofiarę całopalną. 20Gdy kapłan złoży na ołtarzus ofiarę całopalną i ofiarę pokarmową oraz dokona za niego obrzędu zadośćuczynienia, stanie się on czysty. 21 Gdyby jednak ów człowiek był ubogi i nie byłoby go na to stać, to weźmie jednego baranka na ofiarę wynagradzającą, aby dokonano nim obrzędu kołysania jako zadośćuczynienie za niego, dziesiątą część efy najczystszej mąki zaprawionej oliwą na ofiarę pokarmową, log oliwy, 22dwie synogarliced lub dwa młode gołębie, na ile go stać. Jeden ptak będzie na ofiarę przebłagalną, a drugi na całopalenie. 23Przyniesie je ósmego dnia do kapłana na swoje oczyszczenie przed wejście do Namiotu Spotkania, przed PANA. 24Kapłan weźmie baranka na ofiarę wynagradzającą oraz log oliwy i dokona nimi obrzędu kołysania przed PANEM. 25Potem zabije baranka na ofiarę wynagradzającą, weźmie z niej nieco krwi i pomaże nią koniec prawego ucha człowieka poddającego się oczyszczeniu, kciuk jego prawej ręki i wielki palec prawej nogi. 26Następnie wyleje na lewą dłoń trochę oliwy, 27w której umoczy prawy palec i pokropi nią siedem razy przed PANEM. 28Oliwą pozostałą na dłoni pomaże koniec prawego ucha człowieka poddającego się oczyszczeniu, kciuk jego prawej ręki i wielki palec prawej nogi, nad miejscem pomazanym krwią ofiary wynagradzającej. 29Resztę oliwy, jaka pozostała mu na dłoni, wyleje na głowę człowieka poddającego się oczyszcze228

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 229

niu, aby dokonać za niego zadośćuczynienia przed PANEM. 30 Potem ofiaruje synogarlicę albo młodego gołębia, na ile go było stać. 31Jednego ptaka złoży na ofiarę przebłagalną, a drugiego na całopalenie razem z ofiarą pokarmową. W ten sposób kapłan dokona za niego zadośćuczynienia przed PANEM. 32 To jest prawo dotyczące człowieka chorego na trąd, którego nie było stać na ofiarę za oczyszczenie”.

a) zaraza trądu – w tym wypadku chodzi również o pleśń lub grzyb na ścianach domu. b) nitki… hizop – zob. Kpł 14,4+.

Trąd na domach PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: 34„Gdy wejdziecie do ziemi Kanaans, którą daję wam w posiadanie, a Ja dopuszczę, że w należącym do was domu, w tym kraju, pojawi się zaraza trądua, 35wtedy właściciel domu przyjdzie do kapłana i powie: «Jakaś zaraza pojawiła się w moim domu». 36Wówczas kapłan każe opróżnić dom, nim przyjdzie obejrzeć tę zarazę, aby się nie zanieczyściło to wszystko, co w nim się znajduje. Potem dopiero kapłan przyjdzie obejrzeć dom. 37 Kapłan przyjrzy się zarazie, a gdy zauważy na ścianach domu jakieś zielonkawe lub czerwonawe dołki, które tworzą na ścianie wyraźne wklęśnięcia, 38wtedy wyjdzie z niego przed drzwi wejściowe i zamknie dom na siedem dni. 39W siódmym dniu wróci i gdy stwierdzi, że zaraza rozprzestrzeniła się na ścianach tego domu, 40wówczas rozkaże wyrwać kamienie, na których jest zaraza, i wyrzucić je poza miasto na miejsce nieczystes. 41Później każe skrobać wszystkie ściany wewnątrz domu, a zeskrobany tynk wyrzucić za miasto na miejsce nieczyste. 42Potem wezmą inne kamienie i wmurują je na miejsce poprzednich oraz inną zaprawę i otynkują ten dom. 43Gdy jednak zaraza powróci i rozwinie się w domu, mimo że wcześniej usunięto z niego kamienie, zeskrobano stare tynki i nałożono nowe, 44kapłan znów przyjdzie go obejrzeć. Jeżeli stwierdzi, że zaraza się rozszerzyła, to znaczy, że jest to trąd złośliwy i dlatego dom jest nieczysty. 45Należy go więc zburzyć, a jego kamienie, drewno i całą zaprawę wynieść poza miasto, na miejsce nieczyste. 46Gdyby ktoś wszedł do tego domu podczas jego zamknięcia, będzie nieczysty aż do wieczora. 47Gdyby ktoś spał w tym domu lub coś w nim jadł, będzie musiał wyprać swoje ubranie. 48Jeżeli zaś kapłan wejdzie do tego domu i stwierdzi, że po otynkowaniu zaraza się nie rozprzestrzenia, to uzna go za czystys, ponieważ zaraza została usunięta. 49 Aby oczyścićs ten dom, kapłan weźmie dwa ptaki, kawałek drzewa cedrowego, nitki karmazynowe i hizopb. 50Jednego ptaka zabije nad naczyniem glinianym ze źródlaną wodą. 51Następnie weźmie kawałek drzewa cedrowego, hizop, nitki karmazynowe oraz żywego ptaka i zanurzy we krwi zabitego ptaka i w wodzie źródlanej, po czym pokropi dom siedem razy. 52Gdy oczyści dom krwiąs ptaka, wodą źródlaną, żywym ptakiem, 33

229

KAPŁAŃSKA 14,30-52

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 230

a) synogarlica – zob. Kpł 1,14+.

drzewem cedrowym, nitkami karmazynowymi, 53wypuści żywego ptaka za miastem na otwarte pola. W ten sposób dokona obrzędu zadośćuczynienia za ten dom, a on stanie się czysty. 54 Oto jest prawo, które dotyczy każdej zarazy trądu i grzybicy, 55 trądu ubrania i domu, 56nabrzmienia, wysypki i białej plamy, 57 aby pouczyć, kiedy jakaś rzecz jest czysta, a kiedy nieczysta. To jest prawo odnoszące się do trądu”. Nieczystość seksualna u mężczyzny i kobiety 1 PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: 2„Powiedzcie Izraelitom: Jeżeli mężczyzna będzie miał wyciek z penisa, to ten wyciek jest nieczystys. 3To prawo dotyczy jego nieczystości, i to zarówno w przypadku, gdy jego ciałos wydala wycieki, jak i wtedy, gdy je zatrzymuje. W obu przypadkach jest to nieczystość. 4Nieczyste będzie każde posłanie, na którym leżał chory na wycieki, i każdy przedmiot, na którym siedział. 5Ktokolwiek by dotknął jego łóżka, musi wyprać swoje ubranie, wykąpać się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 6Kto by usiadł na rzeczy, na której siedział chory na wycieki, musi wyprać swoje ubranie, wykąpać się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 7Kto by dotknął ciała chorego na wycieki, wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 8Gdyby chory na wycieki plunął na człowieka czystegos, to ten wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 9Każde siodło, na którym siedział chory na wycieki, będzie nieczyste. 10Kto by dotknął czegokolwiek z tego, co było pod nim, będzie nieczysty aż do wieczora. Kto by niósł jego rzeczy, wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 11Ten zaś, kogo by dotknął chory na wycieki, który wcześniej nie umył rąk w wodzie, wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 12Naczynie gliniane, dotknięte przez chorego na wycieki, ma być rozbite, a każde naczynie drewniane umyte w wodzie. 13 Gdy chory na wycieki wróci do zdrowia, odliczy siedem dni na swoje oczyszczenies, wypierze swoje szaty, wykąpie się w źródlanej wodzie i będzie czysty. 14Ósmego dnia weźmie dwie synogarlicea lub dwa młode gołębie i przyjdzie przed PANA przed Namiot Spotkanias i wręczy je kapłanowi. 15Kapłan złoży je na ofiarę: jednego na ofiarę przebłagalnąs, drugiego na ca-

15

Nieczystość seksualna u mężczyzny i kobiety. W starożytności wśród niektórych ludów aktywność seksualna, a także różne niedomagania związane z narządami płciowymi uniemożliwiały ludziom udział w kulcie i kontakt z jakąkolwiek świętością. Według Księgi Kapłańskiej człowiek stawał się nieczysty rytualnie nie tylko wtedy, gdy miał chorobę narządów płciowych, ale także z powodu ich nor malnego funkcjonowania (współżycie, miesiączka, polucja). Wynikało to z tego, że np. miesiączkę lub akt płciowy postrzegano jak utratę sił witalnych – czyli zachwianie równowagi życia. Chorobą, która prawdopodobnie najczęściej nękała ludzi w tamtym czasie, była rzeżączka. Szczegółowe przepisy higieniczne miały na celu zatrzymanie rozprzestrzeniania się zakażeń. Nieczystość rytualna spowodowana nor malnym funkcjonowaniem narządów płciowych ustępowała, gdy człowiek się umył. W przypadku

KAPŁAŃSKA 14,53 — 15,15

230

03_Kpl

9/3/08

Pwt 23,11n

Rdz 31,34n

Mt 9,20

2:10 PM

Page 231

łopalenies i tak dokona zadośćuczynienia przed PANEM za nieczystość spowodowaną wyciekami tego człowieka. 16 Mężczyzna, który miał wypływ nasienia, umyje w wodzie całe ciało i będzie nieczysty aż do wieczora. 17Każde ubranie lub skóra, na które wyleje się nasienie, należy wyprać w wodzie i będą nieczyste aż do wieczora. 18Gdy mężczyzna podczas współżycia z kobietą miał wypływ nasienia, to oboje wykąpią się w wodzie i będą nieczyści aż do wieczoraa. 19 Kobieta, która ma miesiączkę, będzie nieczysta przez siedem dni. Każdy, kto by jej dotknął, będzie nieczysty aż do wieczora. 20Wszystko, na czym się ona położy lub usiądzie podczas miesiączki, będzie nieczyste. 21Każdy, kto by dotknął jej łóżka, wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 22Jeśli ktoś dotknie jakiejkolwiek rzeczy, na której siedziała, wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 23Gdyby ktoś dotknął przedmiotu, który miał kontakt z jej łóżkiem lub rzeczą, na której siedziała, będzie nieczysty aż do wieczora. 24Gdyby w tym czasie mężczyzna współżyłb z tą kobietą, przejmie jej nieczystość i będzie nieczysty przez siedem dni. Każde łóżko, na którym się położy, będzie nieczyste. 25 Jeżeli kobieta ma upływ krwis przez długi czas, poza normalną miesiączką, albo gdy ten upływ przeciągnie się poza okres miesiączkowania, będzie nieczysta tak jak w dniach comiesięcznego krwawienia. 26Każde łóżko, na którym się położy w czasie upływu krwi, będzie nieczyste, i każda rzecz, na której usiądzie, będzie nieczysta, tak jak podczas jej comiesięcznego krwawienia. 27Każdy, kto by dotknął tych rzeczy, będzie nieczysty. Wypierze swoje ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. 28 Gdy upływ krwic ustanie, wtedy odliczy siedem dni, po których będzie czysta. 29Ósmego dnia weźmie dwie synogarlice lub dwa młode gołębie i przyniesie je do kapłana przed wejście do Namiotu Spotkania. 30Kapłan złoży jednego na ofiarę przebłagalną, drugiego na całopalenie. Tak dokona zadośćuczynienia przed PANEM za upływ krwi, który czynił ją nieczystą.

a) Współżycie małżonków również powodowało, że stawali się rytualnie nieczyści. Z tego powodu mężczyźni przed wyruszeniem na świętą wojnę mieli obowiązek powstrzymania się od współżycia z żoną (1Sm 21,5n). b) współżył – istniał surowy zakaz współżycia z kobietą podczas jej miesiączki (Kpł 20,18). c) upływ krwi – chodzi o chorobliwy upływ krwi.

Zakończenie 31 Przestrzegajcie więc Izraelitów przed nieczystościąs, aby nie zostali za nią pokarani śmiercią i nie bezcześcili mojego świętego mieszkanias, które jest wśród nich”. 32Oto prawo, dotyczące stanów chorobowych trwała aż do wyzdrowienia i wymagane było złożenie odpowiednich ofiar, aby odzyskać stan czystości. W Ewangelii znajduje się opis spotkania Jezusa z kobietą cier piącą na krwotok (np. Mt 9,20-22). Mimo obowiązującego ją zakazu dotknęła Jezusa, który w jej geście dostrzegł wiarę konieczną do uzdrowienia. Postawa Jezusa miała na celu zmianę poglądów starożytnych na sposób traktowania chorych i przeciwstawienie się jednoznacznemu wiązaniu chorób z grzesznością człowieka. Jezus nie zajmował się sprawami higieny, które są czymś oczywistym, nawoływał natomiast do czystości w myślach, pragnieniach i czynach (np. Mt 15,10-20; por. Mt 5,27nn). Wiele chorób jest bowiem wynikiem odrzucenia wskazań moralnych i np. lekceważącego traktowania sfery seksualnej.

231

KAPŁAŃSKA 15,16-32

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 232

a) miejsce najświętsze – in. święte świętych (Wj 26,31-35). Do tego miejsca mógł wejść tylko najwyższy kapłan jeden raz w roku, w Święto Przebłagania (Hbr 9,7), by dokonać obrzędu przebłagania za grzechy własne, kapłanów i całego ludu. W tym dniu mógł także wymówić imię Boga – Jahwe. Zob. Słownik.

tego, który cierpi na wycieki, i tego, z którego wypływa nasienie, przez co staje się nieczysty. 33Dotyczy ono także kobiety, z powodu jej comiesięcznego krwawienia. A więc dotyczy zarówno mężczyzny, jak i kobiety. Dotyczy ponadto mężczyzny, który by współżył z kobietą w okresie jej nieczystości.

b) płytę przebłagalną – wykonana była ze złota i przykrywała skrzynię, zwaną Arką Przymierza (Wj 25,17-22). Nad tą płytą najwyższy kapłan dokonywał obrzędu przebłagania za grzechy swoje i ludu (ww. 6.13-15).

Rytuał na święty Dzień Przebłagania

c) Są to pokutne szaty najwyższego kapłana, które zdejmował po złożeniu ofiary, po czym wkładał uroczysty strój (w. 24; por. Wj 28). d) Azazel – ludy starożytnego Wschodu wierzyły, że pustynię zamieszkują demony. Jednym z nich był Azazel. Ślady tych wierzeń spotykamy również w Piśmie Świętym (Iz 13,21; 34,14; Mt 12,43).

Przygotowanie 1 PANs przemówił do Mojżesza po śmierci dwóch synów Aarona, którzy zostali pokarani śmiercią, gdy zbliżyli się do PANA. 2Rzekł PAN do Mojżesza: „Powiedz swojemu bratu Aaronowi, aby poza wyznaczonym czasem nie wchodził do miejsca najświętszegoa za zasłonę, przed płytę przebłagalnąb, która jest nad arką, aby nie umarł, gdy się ukażę w obłoku nad płytą przebłagalną. 3Oto jak Aaron może wejść do miejsca najświętszego: Weźmie młodego cielca na ofiarę przebłagalnąs i baranas na ofiarę całopalnąs. 4Ubierze się w świętą tunikę z lnu, na swoje ciało nałoży lniane spodnie, przepasze się lnianym pasem, a na głowę włoży lniany zawójc. To są święte szaty, które włoży, gdy wykąpie się w wodzie. 5Od Izraelitów weźmie dwa kozły na ofiarę przebłagalną i jednego barana na ofiarę całopalną.

16

Ofiary ze zwierząt Potem Aaron przyprowadzi cielca na ofiarę przebłagalnąs za siebie i dokona obrzędu zadośćuczynienia za siebie i za swoją rodzinę. 7Następnie weźmie obydwa kozły, postawi je przed PANEMs, przed wejściem do Namiotu Spotkanias 8i rzuci o nie losy: jeden los będzie dla PANA, a drugi dla Azazelad. 9 Aaron przyprowadzi kozła, którego los wskazał dla PANA, i złoży go na ofiarę przebłagalną. 10Kozła, którego los wskazał dla Azazela, postawi żywego przed PANEM, aby dokonać nad nim obrzędu zadośćuczynienia, a potem wypędzić go na pustynięs dla Azazela. 11 Aaron przyprowadzi cielca na ofiarę przebłagalną za siebie i dokona obrzędu zadośćuczynienia za siebie i za swoją ro6

Przygotowanie. W rozdziale 16 przedstawione zostały obrzędy, które należało odprawić w świętym Dniu Przebłagania (hebr. Jom Kippur; zob. Słownik: Święto Przebłagania). Większość obrzędów tego święta, a zwłaszcza wypędzenie kozła ofiarnego na pustynię dla demona Azazela, świadczy o starożytności tego rytuału. Samo święto nabrało jednak dużego znaczenia dopiero po powrocie Żydów z wygnania babilońskiego (586 r. przed Chr.) i po dziś dzień jest przez nich obchodzone 10 dnia miesiąca Tiszri (wrzesień/październik) jako dzień pokuty, pojednania z Bogiem i ludźmi oraz zadośćuczynienia. Obecnie podczas tego święta przypomina się także o dniu sądu i końcu świata. Coroczne obchody tego święta miały na celu umocnienie łaski udzielonej Izraelitom przez Boga na Synaju. Umocnienie to polegało również na tym, że łaska ta była niejako na nowo udzielana, gdyż Izraelici tracili ją z powodu grzechów. Bóg umacniał więc w Izraelitach świadomość, że są narodem wybranym, królestwem kapłanów i ludem świętym (Wj 19,5n), i wzywał ich, aby postępowali zgodnie z udzieloną im godnością. Autor Listu do Hebrajczyków potraktował obrzędy tego święta jako zapowiedź zbawczej ofiary Jezusa Chrystusa (Hbr 9). Jego ofiara, jako najwyższego kapłana Nowego Przymierza, zdecydowanie przewyższyła dawny obrzęd, ponieważ On nie z krwią kozłów i cielców, lecz przez własną krew wszedł raz na zawsze do świątyni, znajdując wieczne odkupienie (Hbr 9,12) dla wszystkich wierzących.

KAPŁAŃSKA 15,33 — 16,11

232

Kpł 10,1n; 23,26-32; Lb 29,7-11; Hbr 9,6-14

Wj 19,12; Wj 25,17n

03_Kpl

9/3/08

Wj 33,20n

Ez 45,18-20; Rz 3,25n

Tb 8,3; Iz 13,21; 34,14; Mt 12,43

2:10 PM

Page 233

dzinę. Następnie zabije cielca na ofiarę przebłagalną za siebie. 12 Z ołtarzas, który stoi przed PANEM, weźmie kadzielnicęa wypełnioną rozżarzonymi węglami oraz dwie pełne garści wonnego kadzidła w proszku i wniesie za zasłonę. 13Kadzidło rzuci na ogień przed PANEM, a obłok kadzidła okryje płytę przebłagalnąb, która znajduje się nad Arką Świadectwas, dlatego nie umrzec. 14Potem weźmie trochę krwis cielca na palec i pokropi nią nad płytą przebłagalną od strony wschodniej, natomiast przed płytą przebłagalną pokropi krwią siedem razy. 15Potem zabije kozła na ofiarę przebłagalną za lud, wniesie jego krew za zasłonę i uczyni z jego krwią to samo, co uczynił z krwią cielca: pokropi nią płytę przebłagalną z góry i z przodu. 16 Aaron dokona obrzędu zadośćuczynienia nad miejscem świętyms za nieczystościs synów Izraelas, za ich przestępstwa i wszystkie ich grzechys. Tak uczyni ze względu na Namiot Spotkania, który się znajduje pośrodku ich nieczystości. 17 Gdy Aaron wejdzie do miejsca najświętszegos, aby dokonać obrzędu zadośćuczynienia, aż do jego wyjścia stamtąd nikt inny nie może przebywać w Namiocie Spotkania. On dokona zadośćuczynienia za siebie samego, za swoją rodzinę i za całe zgromadzenies Izraela. 18Gdy wyjdzie, podejdzie do ołtarza, który jest przed PANEM, i dokona nad nim obrzędu zadośćuczynienia. Weźmie trochę krwi cielca i kozła i pomaże nią dookoła rogi ołtarzad. 19Następnie umoczy palec we krwi i pokropi nią siedem razy. W ten sposób oczyścis ołtarz z nieczystości Izraelitów i poświęci go. 20 Kiedy ukończy obrzęd zadośćuczynienia nad miejscem świętym, Namiotem Spotkania i ołtarzem, przyprowadzi żywego kozła. 21Aaron położy obie ręce na jego głowie i wyzna nad nim wszystkie winy Izraelitów, wszystkie przestępstwa i grzechy. Tak złoży je na głowę kozła i każe go wypędzić na pustynię wyznaczonemu do tego człowiekowi. 22W ten sposób kozioł wyniesie na sobie wszystkie ich winy do ziemi jałoweje. Gdy Aaron wyśle kozła na pustynię, 23wejdzie do Namiotu Spotkania, zdejmie lniane szaty, które włożył przed wejściem do miejsca świętego, i tam je złoży. 24Następnie wykąpie się w wodzie w miejscu poświęconym, ubierze się w swoje szaty, a po wyjściu stamtąd złoży własną ofiarę całopalnąs oraz ofiarę całopalną ludu, aby dokonać zadośćuczynienia za siebie i za lud. 25Tłuszcz ofiary przebłagalnej spali na ołtarzu. 26 Człowiek, który wypędził kozła dla Azazela, wypierze szaty, wykąpie się w wodzie i dopiero potem wróci do obozu. 27Skóry, mięso i zawartość trzewi cielca i kozła złożonych w ofierze przebłagalnej, których krew była wnoszona do miejsca świętego na obrzęd zadośćuczynienia, należy wynieść poza obóz i spalić. 28Ten, który je spali, wypierze szaty, wykąpie się w wodzie i dopiero potem wróci do obozu. 233

a) kadzielnica – zob. Kpł 10,1+. b) płytę przebłagalną – zob. Kpł 16,2+. c) nie umrze – autor wyraża tu przekonanie, że dym kadzidła przysłoni olśniewający majestat chwały Bożej, której widok uśmierciłby najwyższego kapłana. Lęk przed śmiercią podczas czynności kultycznych (Kpł 10,1-3) wiązał się także z ówczesnym rozumieniem świętości Boga i grzeszności człowieka (Iz 6,3.5). d) rogi ołtarza – Kpł 4,7+. e) Obrzęd związany z kozłem ofiarnym należy traktować symbolicznie, podobnie jak wypuszczenie ptaka w obrzędzie oczyszczenia człowieka, który wyzdrowiał z trądu (Kpł 14,7). W późniejszych czasach kozioł bywał strącany ze skały.

KAPŁAŃSKA 16,12-28

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 234

a) siódmego miesiąca – chodzi o miesiąc Tiszri (przełom września i października). b) będziecie pościć – jest to jedyny dzień w roku, w którym Prawo nakazuje pościć Izraelitom. W późniejszych czasach poszczono w sytuacjach zagrożenia (Jl 2,12nn) i w dni upamiętniające narodowe katastrofy (Za 7). c) po swoim ojcu – oznacza to, że urząd najwyższego kapłana ma przechodzić z ojca na syna w rodzie Aarona. d) usunięty – zob. Kpł 7,20+. e) uprawiali nierząd – zwrot ten oznacza oddawanie czci bożkom (np. Oz 1,2; 2,4nn; Jr 2,20nn).

Dodatkowe wskazania 29 To będzie dla was wieczne prawo: Dziesiątego dnia siódmego miesiącaa będziecie pościćb i powstrzymacie się od wszelkiej pracy, dotyczy to urodzonych w kraju, jak i cudzoziemców mieszkających wśród was. 30W tym dniu odbędzie się za was obrzęd zadośćuczynienia, aby was oczyścićs z wszystkich waszych grzechóws. Zostaniecie oczyszczeni przed PANEMs. 31 To będzie dla was szabats całkowitego odpoczynku. W tym dniu będziecie pościć. Jest to prawo wieczne. 32Obrzędu zadośćuczynienia dokona namaszczonys kapłan, który został wyświęcony po swoim ojcuc. Włoży on na siebie lniane szaty – święte szaty – 33i dokona obrzędu zadośćuczynienia nad miejscem najświętszyms, nad Namiotem Spotkanias i ołtarzems. Dokona również zadośćuczynienia za kapłanów i za cały lud. 34 To będzie dla was wieczne prawo, by raz w roku dokonywać obrzędu zadośćuczynienia za wszystkie grzechy Izraelitów”. Uczyniono tak, jak PAN nakazał Mojżeszowi.

Prawo świętości Miejsce rytualnego uboju 1 PANs rzekł do Mojżesza: 2„Powiedz Aaronowi, jego synom i wszystkim Izraelitom: Oto co PAN nakazał: 3 Gdyby jakiś człowiek z ludu Izraelas zabił cielca, owcę albo kozę w obozie lub poza obozem, 4a nie przyprowadził zwierzęcia przed wejście do Namiotu Spotkanias, aby je ofiarować w darze dla PANA przed Jego mieszkaniems, to będzie winien rozlania krwis. Z tego powodu ma być usuniętyd ze swojego ludu. 5Dlatego niech Izraelici przyprowadzają swoje ofiarys, które dotąd zabijali na otwartym polu, przed wejście do Namiotu Spotkania, do kapłana, by złożyć je dla PANA jako ofiary wspólnotowes. 6Kapłan natomiast pokropi krwią ołtarzs przed wejściem do Namiotu Spotkania i spali tłuszcz na miłą woń dla PANA. 7Nie będą już więcej składać ofiar dla demonóws, z którymi uprawiali nierząde. To będzie dla nich wieczne prawo przez pokolenia. 8Powiesz im jeszcze: Gdyby jakiś człowiek z ludu Izraela lub któryś z cudzoziemców, mieszkający wśród nich, składał ofiarę całopalnąs lub inną ofiarę 9i nie przyprowadził jej przed wejście do Namiotu Spotkania, aby ją ofiarować PANU, ma być usunięty ze swojego ludu!

17

Miejsce rytualnego uboju. W tym fragmencie zwrócona jest uwaga na rytualną świętość krwawej ofiary. Nie wolno zabijać zwierzęcia ofiarnego poza świątynią, gdyż jego krwią należy pokropić ołtarz i na nim spalić tłuszcz. W prawie tym chodziło głównie o wyraźne podkreślenie, że istnieje tylko jedno miejsce kultu, gdzie można składać krwawe ofiary. Wcześniejsze prawo dawało większą swobodę (Wj 20,24), a w Księdze Powtórzonego Prawa wyraźnie odróżnia się ubój sakralny od zwykłego uboju (Pwt 12,15n.20-25). Jednak i przy zwykłym uboju należało zachować rytuał pozbawienia zwierzęcia krwi (Pwt 12,23n; 1Sm 14,32-35). Było to podyktowane tym, że krew uważano za siedlisko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamiano ją z życiem (Rdz 9,5). Istniał też całkowity zakaz spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n).

KAPŁAŃSKA 16,29 — 17,9

234

Wj 20,24; Pwt 12,4-28

Iz 13,21

03_Kpl

9/3/08

Hbr 9,7.21n

Pwt 12,16

Wj 22,30; Pwt 14,21; Ez 4,14

2:10 PM

Page 235

Zakaz jedzenia krwi i padliny 10 Gdyby jakiś Izraelita lub któryś z cudzoziemców, mieszkający wśród nich, spożywał jakąkolwiek krews, Ja wystąpię przeciwko niemu i usunę go z jego ludu. 11Życie ciałas jest bowiem w jego krwi. Ja zezwoliłem wam składać ją na ołtarzus, aby była za was zadośćuczynieniem, bo z powodu życia, które jest we krwi, dokonuje się zadośćuczynieniea. 12Dlatego powiedziałem Izraelitom: Nikomu z was, tak samo cudzoziemcom, którzy wśród was mieszkają, nie wolno spożywać krwi! 13 Gdyby ktoś z Izraelitów lub któryś z cudzoziemców, mieszkających wśród was, upolował zwierzę albo ptaka, które można spożywać, to niech wyleje z nich krew i przysypie ją ziemią, 14 bo życie każdego żywego stworzenia ma siedzibę w jego krwi. Dlatego powiedziałem Izraelitom: Nie wolno wam spożywać krwi żadnej żywej istoty, bo życie jest w jej krwi, a kto by ją spożył, ma być usuniętyb z ludu. 15 Gdyby ktoś spośród mieszkańców kraju lub cudzoziemców zjadł mięso zwierzęcia, które padło lub zostało rozszarpane, wypierze szaty, wykąpie się w wodzie i będzie nieczystys aż do wieczora. Potem będzie czystys. 16Gdyby natomiast nie wyprał swoich szat i się nie wykąpał, będzie obciążony winą”.

a) W teologii kapłańskiej tylko przez krew, jako największą świętość żywej istoty, mogło dokonać się zadośćuczynienie za grzechy (Hbr 9,22). b) usunięty – zob. Kpł 7,20+.

Zakazy nadużyć seksualnych 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Przemów do Izraelitów i oznajmij im: Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 3Nie naśladujcie obyczajów ziemi egipskiej, w której mieszkaliście, ani ziemi Kanaans, do której was prowadzę. Nie postępujcie według ich praw. 4Macie wypełniać moje nakazy i przestrzegać moich praw oraz postępować według nich – Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 5Będziecie przestrzegać moich praw i nakazów, a kto je wypełni, dzięki nim będzie żyć – Ja jestem PANEM! 6 Nikt z was nie może zbliżyć się do swojej bliskiej krewnej, aby z nią współżyć – Ja jestem PANEM! 7 Nie odsłonisz nagości swojego ojca, współżyjąc ze swoją matką. To jest twoja matka, nie wolno ci z nią współżyć. 8Nie wolno ci współżyć z żoną twojego ojca, bo ona należy do niego. 9Nie wolno ci współżyć ze swoją siostrą, która jest córką twojego ojca lub córką twojej matki, urodzoną w domu lub poza nim. Nie wolno ci odsłonić jej nagości.

18

Wj 23,23n

Ne 9,29; Ez 20,11; Rz 10,5; Ga 3,12

Pwt 23,1; 27,20 Pwt 27,22

Zakaz jedzenia krwi i padliny. W Prawie mojżeszowym często pojawia się zakaz jedzenia krwi zwierząt (np. Kpł 3,17; 7,26; Pwt 12,16.23-25). Uzasadnieniem jest to, że krew zapewnia ciału życie. Spożywanie krwi oznaczałoby więc brak szacunku wobec życia, którego dawcą jest Bóg (Rdz 9,3-6). Z czasem w judaizmie powstała instytucja rytualnego rzeźnika, którego obowiązkiem, po zabiciu zwierzęcia, było wypuszczenie z niego całej krwi. Gdy zwierzę zdechło lub zostało rozszarpane, krew pozostawała w jego ciele, dlatego jedzenie mięsa takiego zwierzęcia było zakazane (np. Wj 22,30; Kpł 11,11; Pwt 14,21; Ez 44,31; Dz 15,20). Zakaz nadużyć seksualnych. Celem zakazów jest obrona rodziny i narodu izraelskiego przed kazirodztwem, rozwiązłością oraz dewiacjami seksualnymi. Prawodawca stwierdza, że grzechy popełniane w sferze seksualnej nie tylko hańbią

235

KAPŁAŃSKA 17,10 — 18,9

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 236

a) Nie spalisz… dla Molocha… dziecka – zakaz dotyczy pogańskiej praktyki spalania dzieci na ofiarę dla Molocha, bóstwa czczonego w Kanaanie (Kpł 20,2-5; Pwt 12,31; 18,10). Takie wypadki zdarzały się w dziejach Izraela w okresach odstępstwa od Boga (np. Ez 16,21). Zwyczaj ten popierali i praktykowali niektórzy władcy (np. 2Krl 16,3; 21,6). Dzieci spalano w dolinie zwanej Ben-Hinnom (stąd grecka nazwa: Gehenna, późniejszy symbol piekła), np. 2Krl 23,10; Jr 7,31; 19,5n; 32,35. b) Praktyki homoseksualne traktowane są w Piśmie Świętym jako poważne wykroczenie przeciwko porządkowi Bożemu, dlatego nazwane zostały obrzydliwością i zboczeniem (Kpł 20,13; Rz 1,27). c) usuniecie – zob. Kpł 7,20+.

10

Nie wolno ci współżyć z córką twojego syna lub z córką twojej córki, bo przecież jest ona twoją krewną. 11Nie wolno ci współżyć z córką żony twojego ojca, gdyż ona jest dzieckiem twojego ojca i twoją siostrą; nie wolno ci odsłonić jej nagości. 12Nie wolno ci współżyć z siostrą twojego ojca, bo ona jest krewną twojego ojca. 13Nie wolno ci współżyć z siostrą twojej matki, bo ona jest krewną twojej matki. 14Nie wolno ci współżyć z żoną twojego stryja. To jest twoja ciotka i nie wolno ci z nią współżyć. 15Nie wolno ci współżyć ze swoją synową, bo ona jest żoną twojego syna; nie wolno ci odsłonić jej nagości. 16Nie wolno ci współżyć ze swoją bratową, bo ona należy do twojego brata. 17 Nie wolno ci współżyć jednocześnie z kobietą i jej córką lub wnuczką, bo one są spokrewnione. Postępowanie takie byłoby nikczemne. 18Nie weźmiesz za żonę siostry swojej żony, by współżyć z nią za życia żony, gdyż byłoby to powodem wrogości. 19 Nie wolno ci współżyć z kobietą podczas jej miesiączki. 20 Nie będziesz współżył z żoną twojego bliźniegos, gdyż stałbyś się przez nią nieczystys. 21 Nie spalisz na ofiarę dla Molocha swojego dzieckaa, aby w ten sposób nie zbezcześcić imienias twojego Boga – Ja jestem PANEM! 22 Nie wolno ci współżyć z mężczyzną, tak jak się współżyje z kobietą – byłoby to obrzydliwe!b. 23Nie wolno ci współżyć z bydlęciem, gdyż stałbyś się przez nie nieczysty. Tak samo kobieta nie odda się zwierzęciu – byłoby to ohydne! 24 Nie kalajcie się tymi rzeczami, bo nimi splugawiły się narody, które wypędzę przed wami. 25Splugawiła się nimi także ta ziemia, dlatego ukarałems ją za jej grzechs, a ona wypluła swoich mieszkańców. 26 Przestrzegajcie więc moich praw i nakazów i nie popełniajcie żadnej z tych obrzydliwości. Nie popełni jej ani mieszkaniec kraju, ani cudzoziemiec, który zamieszkał wśród was. 27 Wszystkich tych obrzydliwości dopuszczali się mieszkańcy tej ziemi, którzy tu byli przed wami, i w ten sposób ta ziemia została skalana. 28Żeby więc i was nie wypluła ta ziemia, gdy ją skalacie – tak jak wypluła naród, który był tu przed wami – 29każdego, kto by popełnił jedną z tych obrzydliwych rzeczy, usunieciec z ludu. 30Przestrzegajcie mojego nakazu i nie naśladujcie żadnego z obrzydliwych obyczajów, które były tu praktykowane przed wami, abyście się przez to nie splugawili. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem!”.

ludzi, którzy dopuszczają się tych czynów, ale także bezczeszczą ziemię, na której ci ludzie żyją, a więc ich kulturę i cywilizację. Bóg oczekuje od swojego ludu świętości, która musi być widoczna we wszystkich sferach życia. Jeśli Izraelici nie zachowają Bożego prawa, utracą swoją ziemię – czyli zostaną pozbawieni tego wszystkiego, co jest konieczne do normalnego życia. Bóg postąpił tak np. z Kananejczykami, którzy dopuszczali się licznych nadużyć i uprawiali bałwochwalstwo (np. Wj 34,24).

KAPŁAŃSKA 18,10-30

236

Wj 20,14

Kpł 20,2-5

Rdz 19,5n

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Przepisy dotyczące moralności i kultu 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Przemów do wszystkich Izraelitów: Świętymis bądźcie, bo Ja jestem święty, PAN, Bóg wasz! 3 Niech każdy z was szanuje swoją matkę i swojego ojca oraz niech przestrzega moich szabatów a – Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 4 Nie zwracajcie się do bożków i nie róbcie sobie boga z metalu – Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 5 Gdy będziecie składać dla PANA ofiarę wspólnotowąs, złóżcie ją tak, aby Mu się podobała. 6Będziecie ją jedli w dniu jej złożenia i w dniu następnym. To, co pozostanie do trzeciego dnia, należy spalić w ogniu. 7Gdyby jednak ktoś jadł ją trzeciego dnia, jego ofiara stanie się nieczystas i nie zostanie przyjęta. 8Ten, który coś zjadł, sam stanie się winny, bo zbezcześcił to, co jest święte dla PANA. Taki człowiek zostanie usuniętyb z ludu. 9 W czasie żniw nie będziecie żąć zboża aż do samego skraju pola i nie będziecie zbierać kłosów pozostałych po żniwach. 10 Także gron ze swojej winnicy nie zrywajcie do końca, a tych, które upadły, nie zbierajcie. Pozostawcie je dla biednego i cudzoziemcac. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 11 Nie będziecie kraść, kłamać i oszukiwać jeden drugiego. 12 Nie będziecie przysięgać fałszywie na moje imięs. W ten sposób zbezcześcilibyście imię Boga – Ja jestem PANEM! 13 Nie będziecie uciskać bliźniegos, nie będziecie go wyzyskiwać. Zapłata najemnika nie może być przetrzymywana przez noc aż do ranad. 14Nie będziecie przeklinać głuchego, nie rzucicie ślepemu kłody pod nogi, ale będziecie się bać Bogae waszego – Ja jestem PANEM! 15 Nie będziecie popełniać nadużyć w sądzie: nie będziesz stronniczy na korzyść biednego ani nie będziesz w szczególny sposób traktował bogatego, lecz sprawiedliwie będziesz sądził swojego bliźniego. 16Nie będziesz szerzył plotki wśród ludzi, nie będziesz nastawał na życie bliźniego – Ja jestem PANEM! 17Nie będziesz w sercus nienawidził swojego bratas. Będziesz upominał swojego bliźniego, abyś z jego powodu nie zgrzeszyłf. 18Nie będziesz się mścił i nie będziesz się gniewał na swoich rodaków, ale będziesz miłował bliźniegog swojego jak siebie samego – Ja jestem PANEM! 19 Macie przestrzegać moich praw. Nie wolno wam krzyżować dwóch gatunków bydła. Nie wolno obsiewać pola dwoma

19

Kpł 11,44n Wj 20,8.12

Wj 20,4n

Pwt 24,19-22

Wj 20,15; Pwt 25,13 Pwt 19,16-21

Ez 3,1-9; Mt 18,15

Mt 5,43; 22,39; Rz 13,9; Ga 5,14; Jk 2,8 Pwt 22,9-11

Page 237

a) szanuje… matkę… przestrzega… szabatów – szacunek do rodziców oraz przestrzeganie szabatów (zob. Słownik) ukazane są jako pierwsze obowiązki wynikające z uznania świętości Boga. Rodzice nie tylko uczestniczą w mocy stwórczej Boga, przekazując życie, ale także poprzez wychowanie dziecka otwierają mu drogę do uczestnictwa w świętości Boga. W odpowiedzi na te dary dziecko winne jest im cześć na wzór tej czci, która należna jest Bogu (Wj 20,12). b) usunięty – zob. Kpł 7,20+. c) Nakaz zawarty w ww. 9-10 był jedną z form jałmużny (Pwt 24,19-22). Jałmużna należała się szczególnie ubogim, do których zaliczano przede wszystkim wdowy, sieroty i osiadłych cudzoziemców (Rt 2,2nn). d) Robotnik najemny powinien otrzymać zapłatę każdego dnia wieczorem. e) bać Boga – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik). f) Grzechem wobec bliźniego jest nie tylko obmowa, ale także nieudzielanie mu potrzebnego napomnienia (Ez 3,18n; Mt 18,15). g) bliźniego – mowa tu o Izraelicie, jednakże w ww. 10b.33n przykazaniem miłości objęci są także cudzoziemcy (Łk 10,25-37).

Przepisy dotyczące moralności i kultu. Rozdział 19 zawiera zbiór kapłańskich przykazań – wyrażonych przeważnie w formie apodyktycznej – dotyczących życia moralnego i kultycznego. Zbiór przypomina Dekalog (Wj 20,2-17+; Pwt 5,6-21+), z tym że we wstępie nie ma odwołania do wyzwolenia z niewoli egipskiej (Wj 20,2; Pwt 5,6), ale do świętości Boga (w. 2). Izrael, z racji wybrania i przymierza, jest święty i wezwany do świętości. Tej świętości ma strzec i ją pomnażać. W tradycji judaizmu pojawiło się zasadniczo podwójne rozumienie tej świętości. Jedni sądzili, że należy jej strzec i chronić ją mnóstwem szczegółowych przepisów (tworząc tzw. płot wokół Tory), co w efekcie prowadziło

237

KAPŁAŃSKA 19,1-19

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 238

a) Istotą tych nakazów jest nienaruszanie porządku ustalonego przez Stwórcę (Pwt 22,9-11). b) nie będziecie ich zbierać – dosł. pozostaną one „nieobrzezane”, czyli nie będą jeszcze poświęcone Bogu. c) obcinać włosów wokół… głowy – pogański znak żałoby (Pwt 14,1; Jr 16,6; 41,5). d) Zakaz uprawiania nekromancji i wszelkiego rodzaju magii jest często ponawiany (np. Kpł 19,26; 20,27), gdyż praktyki te były traktowane jako poważne wykroczenie przeciwko pierwszemu i drugiemu przykazaniu Dekalogu (Wj 20,3-7).

gatunkami ziarna ani też ubierać się w szatę utkaną z dwóch rodzajów nicia. 20 Jeśli jakiś mężczyzna współżył z niewolnicą, która była już przyrzeczona innemu mężczyźnie, ale nie została jeszcze wykupiona lub obdarzona wolnością, to oboje poniosą karę, lecz nie będą skazani na śmierć, gdyż ona nie została jeszcze obdarzona wolnością. 21Potem mężczyzna przyprowadzi dla PANA baranas na ofiarę wynagradzającąs przed wejście do Namiotu Spotkanias. 22Dzięki ofierze z barana kapłan dokona za niego obrzędu zadośćuczynienia przed PANEM za grzechs, którego się dopuścił, i będzie mu darowany. 23 Gdy wejdziecie do tego kraju i zasadzicie tam różne gatunki drzew owocowych, ich owoce będziecie uważać za niezdatne do spożycia. Przez trzy lata nie będziecie ich zbieraćb i nie będziecie mogli ich jeść. 24W czwartym roku wszystkie owoce będą ofiarowane PANU jako święty dar dziękczynienia. 25Dopiero w piątym roku będziecie mogli jeść owoce, aby później ich zbiór był obfity – Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 26 Nie wolno wam jeść niczego z krwią. Nie wolno wam praktykować wróżbiarstwas ani magii. 27 Nie będziecie obcinać włosów wokoło waszej głowyc ani ich przycinać po bokach brody. 28Nie będziecie nacinać ciałas na znak żałoby po zmarłym ani umieszczać na ciele znaków tatuażu – Ja jestem PANEM! 29 Nie zhańbisz swojej córki, czyniąc z niej nierządnicę, aby kraj nie napełnił się nierządem i niegodziwością. 30 Będziecie przestrzegać moich szabatóws i otaczać czcią moją świątynięs – Ja jestem PANEM. 31 Nie wolno wam zwracać się do wywoływaczy duchów ani szukać porady u jasnowidzów, byście się przez nich nie zhańbilid – Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 32Przed starcem wstaniesz i okażesz mu szacunek, w ten sposób wyrazisz bojaźńs wobec twojego Boga – Ja jestem PANEM! 33 Gdy w waszym kraju osiedli się cudzoziemiec, nie będziecie go uciskać. 34Będziecie go traktować jak każdego mieszkającego tu Izraelitę i będziecie go miłować jak siebie samego, bo i wy byliście cudzoziemcami w ziemi egipskiej. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 35 Nie będziecie niesprawiedliwi w sądzie, w sprawach dotyczących miary, wagi i pojemności. 36Będziecie mieli sprawiedliwe wagi, odważniki, sprawiedliwą efęs i hins – Ja jestem PANEM, waszym Bogiem, który was wyprowadził z ziemi egipskiej!

do oddalenia się od pogan i prostego ludu (J 7,49). Niektórzy prorocy i mędrcy Izraela mieli postawę bardziej otwartą i traktowali świętość jako dar i zadanie stojące przed każdym Izraelitą, a także nawróconym poganinem (Iz 6,3; 42,6; 49,6). W tym zbiorze bardzo ważne jest przykazanie dotyczące miłości bliźniego (w. 18). Powtórzy je Jezus w swoim nauczaniu i nada mu uniwersalny charakter (np. Mt 22,39). Miłość wobec drugiego człowieka jest podstawą wszystkich norm moralnych. Ona zapewnia porządek w życiu społecznym. Aktualne znaczenie posiadają również zakazy uprawiania wszelkiego rodzaju magii i praktyk bałwochwalczych, których nie można pogodzić z szacunkiem dla świętości Boga ani ze świętością Jego wyznawców.

KAPŁAŃSKA 19,20-36

238

Kpł 1,5; 17,10-14; 19,31; Pwt 18,10-12

Wj 20,8

Kpł 19,26; 20,27; Pwt 18,11; 1Sm 28,7

Wj 22,20

Pwt 25,13-16; Am 8,5

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 239

37

Będziecie przestrzegać wszystkich moich praw i moje nakazy będziecie wypełniać – Ja jestem PANEM!”. Kary za bałwochwalstwo 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Oznajmij Izraelitom: Gdyby ktoś z Izraelitów lub spośród cudzoziemców, którzy osiedlili się w Izraelus, złożył na ofiarę Molochowia jedno ze swoich dzieci, ma zostać ukarany śmiercią. Lud tej ziemi go ukamienujeb. 3Ja również wystąpię przeciwko takiemu człowiekowi i usunęc go z jego ludu. Jedno bowiem ze swoich dzieci złożył w ofierze Molochowi, aby zbezcześcić moją świątynięs i zhańbić moje święte imięs. 4Gdyby zaś lud tej ziemi przymknął na to oczy i nie skazał go na śmierć, 5to Ja wystąpię przeciwko temu człowiekowi i przeciw jego rodzinie. Z ludu usunę jego oraz tych, którzy za jego przykładem splamili się nierządnym kultem Molochad. 6 Jeśliby ktoś zwracał się do wywoływaczy duchów lub do jasnowidzów, plamiąc się ich nierządem, wystąpię przeciwko niemu i usunę go z jego ludu. 7Uświęćcie się więc i świętymi bądźcie, ponieważ Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 8Przestrzegajcie moich praw i wypełniajcie je. Ja jestem PANEM, który was uświęca!

20

Kpł 18,21

1Krl 11,7

Kpł 19,26.31

Kpł 11,44n

a) Moloch – bóstwo czczone w Kanaanie (Kpł 18,21+). b) ukamienuje – jeden ze sposobów wymierzania kary śmierci. Zazwyczaj skazańca kamienowano po wydaniu wyroku; wyprowadzano go poza teren zamieszkały, obnażano i poczynając od świadków, zebrani rzucali w niego kamieniami, aż zmarł. W Izraelu kara ta była stosowana głównie za przewinienia religijne i moralne (np. Kpł 24,15n; Pwt 22,21). c) usunę – zob. Kpł 7,20+. d) Uleganie przez Izraelitów kultom pogańskim prorocy nazywali uprawianiem nierządu (np. Jr 3,1; Ez 23,5; Oz 4,12).

Kary za grzechy przeciwko rodzinie 9 Jeśli ktoś złorzeczył ojcu lub matce, musi zostać ukarany śmiercią za to złorzeczenie. Sam ściągnął śmierć na siebie. 10 Jeśli jakiś mężczyzna cudzołoży z żoną swojego bliźniegos, to należy ukarać śmiercią zarówno cudzołożnika, jak i cudzołożnicę. 11 Kto współżyje z żoną swojego ojca, to odsłania jego nagość. Oboje mają być ukarani śmiercią. Sami ściągnęli śmierć na siebie. 12 Gdyby jakiś mężczyzna współżył ze swoją synową, oboje mają być ukarani śmiercią, gdyż dopuścili się czynu nikczemnego. Sami ściągnęli śmierć na siebie. 13 Gdyby jakiś mężczyzna współżył z mężczyzną, tak jak się współżyje z kobietą, obaj popełnili czyn ohydny. Mają być ukarani śmiercią. Sami ściągnęli śmierć na siebie. 14 Gdyby jakiś mężczyzna wziął za żonę kobietę i jej matkę, popełnia nieprawość. Należy spalić w ogniu jego i obie kobiety, aby już takiej nieprawości nie było między wami. Kary za bałwochwalstwo. Rozdział 20 zawiera prawo karne dotyczące największych wykroczeń przeciwko świętości Boga i świętości rodziny. Normy te są powtórzeniem zakazów występujących w rozdziale 18. Tu jednak dodaje się jeszcze sankcje za wymienione przestępstwa. Ponieważ należą one do najcięższych, dlatego karą jest pozbawienie winowajcy życia. Do ciężkich przypadków bałwochwalstwa prawodawca zaliczył kult Molocha, bóstwa kananejskiego, któremu składano w ofierze dzieci, oraz uprawianie magii i nekromancji (w. 6). Wielokrotne zakazy magii i nekromancji świadczą o tym, że praktyki te nie należały do rzadkości. Kary za grzechy przeciwko rodzinie. W tym fragmencie, w nieco skróconej wersji, pojawiają się zakazy wymienione już w Kpł 18,6-23. Do każdego z nich dodany został rodzaj kary, która prawie we wszystkich przypadkach sprowadza

239

KAPŁAŃSKA 19,37 — 20,14

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 240

a) mają być usunięci – dokładne znaczenie tego zwrotu nie jest pewne (Kpł 7,20+). Kara ma jednak dotknąć w większym stopniu brata, którego uważano za odpowiedzialnego za cześć siostry. b) Prawo to odnosi się prawdopodobnie do sytuacji, w której mężczyzna poślubiłby żonę oddaloną przez swojego brata. W Izraelu obowiązywało bowiem tzw. prawo lewiratu, według którego mężczyzna miał obowiązek poślubić żonę po zmarłym bracie, jeśli ten nie zostawił potomstwa (Pwt 25,5-10+). c) ziemię płynącą mlekiem i miodem – przysłowiowe określenie dóbr Ziemi Obiecanej, pochodzące jeszcze z czasów nomadycznych (Wj 3,8.17; 13,5; 33,3). d) Na temat oddzielenia Izraelitów od innych narodów zob. Kpł 10,1-5+. e) Na temat podziału zwierząt na czyste i nieczyste zob. Kpł 11,1-8+. f) ukamienować – zob. Kpł 20,2+.

15

Gdyby jakiś mężczyzna współżył z bydlęciem, ma być ukarany śmiercią. Zwierzę również macie zabić. 16Gdyby jakaś kobieta zbliżyła się do zwierzęcia, aby z nim współżyć, zabijesz kobietę i bydlę. Mają zostać ukarani śmiercią. Sami ściągnęli śmierć na siebie. 17 Gdyby ktoś współżył ze swoją siostrą, córką swojego ojca lub swojej matki, i oglądał jej nagość, a ona przyglądała się jego nagości, to oboje dopuścili się w ten sposób bezwstydu, za który mają być usunięcia spośród ludu. Ten, kto odsłonił nagość swojej siostry, jest odpowiedzialny za swój grzechs. 18 Jeśli jakiś mężczyzna współżył z kobietą podczas jej miesiączki, odkrył jej nagość, odsłaniając przy tym źródło jej krwi, a także ona odsłoniłaby źródło swojej krwi, to oboje zostaną usunięci ze swojego ludu. 19 Nie wolno ci współżyć z siostrą twojej matki ani z siostrą twojego ojca, gdyż byłoby to współżycie z krewną. Ci, którzy to uczynią są odpowiedzialni za swój grzech. 20 Gdyby ktoś współżył ze swoją ciotką, naruszałby wyłączne prawo swojego stryja. Oboje będą odpowiedzialni za swój grzech: umrą bezdzietnie. 21 Gdyby ktoś ożenił się z żoną swojego brata, popełniłby nieprzyzwoitość, gdyż współżyłby z kobietą, do której ma prawo tylko jego brat: umrą bezdzietnieb. Upomnienia i zachęty 22 Będziecie przestrzegać wszystkich moich praw i nakazów i wypełniać je, aby was nie wypluła ziemia, do której was prowadzę, byście w niej zamieszkali. 23Nie będziecie postępować według obyczajów narodów, które Ja wypędzę przed wami. One bowiem popełniały wszystkie te rzeczy, przez co nabrałem do nich wstrętu. 24Dlatego oznajmiłem wam: wy odziedziczycie ich ziemię. Daję wam ziemię płynącą mlekiem i miodemc. Ja jestem PANs, Bóg wasz, który was oddzielił od innych narodówd. 25 Będziecie odróżniać zwierzęta czystes i nieczystes, ptaki nieczyste i czystee. Nie skalacie się z powodu zwierząt, ptaków i wszelkich istot pełzających po ziemi, które oddzieliłem od was jako nieczyste. 26Będziecie świętymi dla Mnie, ponieważ Ja, PAN, jestem święty. Oddzieliłem was od innych narodów, byście należeli do Mnie. 27 Jeżeli wśród was jakiś mężczyzna lub jakaś kobieta będą wywoływać duchy lub uprawiać wróżbiarstwos, mają zostać ukarani śmiercią. Należy ich ukamienowaćf. Sami ściągnęli śmierć na siebie”.

się do pozbawienia winowajcy życia. Surowość kar świadczy o tym, jak wielką wagę przywiązywano do zachowania świętości rodziny, która była zagrożona przez wpływy pogańskich obyczajów panujących w Kanaanie. Przestrzeganie prawa miało być pomocą w uchronieniu rodziny i narodu przed rozkładem. Prawodawca uzasadnia wszystkie prawa wiarą Izraela, który czcząc świętego Boga, sam musi być święty (Kpł 20,7n). Świętość Izraela polega m.in. na odrzuceniu złych obyczajów i występków pogan.

KAPŁAŃSKA 20,15-27

240

Mt 14,4

Kpł 11,44

Kpł 19,26.31; 20,6

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Prawo dotyczące świętości kapłanów 1 PANs rzekł do Mojżesza: „Powiedz kapłanom, synom Aaronaa: Kapłanowi nie wolno zanieczyścić się przez zbliżenie się do zwłok zmarłegob z ludu, 2z wyjątkiem osób, z którymi jest blisko związany, czyli jego matki, ojca, syna, córki, brata. 3Może narazić się na nieczystośćs także z powodu siostry dziewicy, z którą jest blisko związany, dopóki ona nie wyjdzie za mąż. 4Jako naczelnikowi ludu nie wolno mu narazić się na nieczystość i tak skalać swoją godnośćc. 5 Kapłanom nie wolno na znak żałoby golić głowy ani obcinać boków brody, ani nacinać swojego ciałas. 6Mają być święcis dla ich Boga i nie wolno im zhańbić imienias Bożego. Ponieważ składają ofiarys, paląc je dla PANA jako pokarm ich Boga, niech będą święci. 7 Nie mogą poślubić nierządnicy, kobiety zhańbionej ani odrzuconej przez mężad. Kapłan bowiem jest poświęcony dla swojego Boga. 8Powinieneś go uważać za świętego, gdyż on składa na ofiarę pokarm twojego Boga. Niech więc będzie święty dla ciebie, bo Ja, PAN, jestem święty i was uświęcam. 9 Gdyby córka kapłana zhańbiła się nierządem, okrywając tym samym hańbą swojego ojca, ma być spalona w ogniu. 10 Najwyższy kapłans – wyniesiony ponad swoich braci – na którego głowę wylano oliwę namaszczenias i poświęcono mu ręce, aby mógł ubierać się w kapłańskie szaty, nie będzie nosił rozpuszczonych włosów na głowie ani rozdzierał swoich szate. 11 Nie wolno mu się zbliżyć do zmarłego. Nie narazi się na nieczystość ani z powodu swojego ojca, ani z powodu matki. 12Nie opuści świątynif i nie znieważy świątyni Boga, gdyż został poświęcony oliwą namaszczenia Boga. Ja jestem PANEM! 13 Za żonę weźmie tylko dziewicę. 14Nie może poślubić ani wdowy, ani oddalonej, ani zhańbionej nierządem. Będzie mógł poślubić tylko dziewicę ze swojego narodu 15i w ten sposób nie zhańbi potomstwa. Ja bowiem jestem PANEM, który go uświęca!”. 16 PAN rzekł do Mojżesza: 17„Powiedz Aaronowi: Gdyby któryś z twoich męskich potomków, we wszystkich kolejnych pokoleniach, miał jakąkolwiek wadę ciała, to nie będzie mu wolno zbliżyć się do ołtarzas, aby ofiarować pokarm należący do Boga. 18Żaden człowiek, który ma jakąś wadę ciała, nie może się zbliżyć do ołtarza: ani niewidomy, ani kulawy, ani ze zniekształconymi członkami lub twarzą, 19ani z wadą po złamaniu ręki czy nogi, 20ani garbaty, ani karłowaty, ani zezowaty, ani chory na świerzb, ani okryty wrzodami, ani eunuch. 21 Żaden z potomków kapłana Aarona, który ma jakąś wadę ciała, nie może się zbliżyć do ołtarza, aby przez spalenie złożyć PANU ofiaręs. Ten, który ma wadę ciała, nie może się zbliżyć do ołtarza, aby złożyć na ofiarę pokarm swojego Boga. 22Jednakże może jeść ten pokarm, zarówno święty, jak

21

Ez 44,25-27

Kpł 19,27n

Ez 44,22

Page 241

241

a) synom Aarona – zob. Kpł 1,5+. b) zanieczyścić się przez zbliżenie się do zwłok zmarłego – niezrozumiały dziś dla nas zakaz dotykania ludzkich zwłok można wyjaśnić tym, że śmierć człowieka postrzegano jako skutek grzechu (np. Mdr 1,16; por. Mdr 1,13n; 2,23n). Prawo to mogło być również formą przeciwstawienia się pogańskiemu kultowi zmarłych. Jezus, który jest zmartwychwstaniem i życiem (J 11,25), dotykał umarłych (np. Mt 9,18.25; por. Łk 7,14) i przywracał im życie. Wskrzeszenia stanowiły zapowiedź zmartwychwstania do życia wiecznego. Dla chrześcijan śmierć jest przejściem do życia wiecznego, a Kościół oddaje cześć relikwiom świętych. c) W oryginale zdanie niejasne i różnie przekładane. Niektórzy widzą tu kontynuację w. 3 i proponują tłumaczyć: Nie może się narazić na nieczystość z powodu kobiety zamężnej. d) odrzuconej przez męża – chodzi o kobietę rozwiedzioną. Prorok Ezechiel dopuszczał małżeństwo kapłana z wdową po zmarłym kapłanie (Ez 44,22). e) rozdzierał swoich szat – zob. Kpł 10,6+. f) Nie opuści świątyni – przepis nie oznacza, że kapłan w ogóle nie mógł opuszczać świątyni. Zakaz dotyczył tylko tego okresu, gdy w jego domu ktoś zmarł. Powodem tego zakazu było poświęcenie, jakie otrzymał olejem namaszczenia. Kontakt ze zmarłym, według teologii kapłańskiej, powodował nieczystość, przez którą kapłan nie mógłby składać ofiar w świątyni.

KAPŁAŃSKA 21,1-22

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 242

a) jego synom – zob. Kpł 1,5+. b) świecki nie będzie mógł jeść rzeczy świętych – określenie świecki odnosi się do każdego, kto nie jest kapłanem. Z tego jednak, co było ofiarowane, mogli korzystać wszyscy, którzy przynależeli do domu kapłana, także niewolnicy i ich dzieci.

i najświętszy. 23Lecz nie wolno mu podejść do zasłony ani się zbliżyć do ołtarza, gdyż ma wadę. Nie może zbezcześcić tych świętości, bowiem Ja, PAN, jestem tym, który je uświęca”. 24 Mojżesz oznajmił to Aaronowi, jego synom i wszystkim Izraelitom. 1 PAN rzekł do Mojżesza: 2„Powiedz Aaronowi i jego synoma, aby w pewnych okolicznościach powstrzymywali się od spożywania świętych darów składanych dla Mnie przez Izraelitów i nie bezcześcili mojego świętego imienias. Ja jestem PANEM! 3 Przekaż to im i przyszłym pokoleniom: Gdyby ktoś z waszych potomków zbliżył się do świętych darów, jakie składają dla PANA Izraelici, będąc w stanie nieczystości, będzie usunięty sprzed mojego oblicza. Ja jestem PANEM! 4 Ktokolwiek z potomków Aarona chorowałby na trąd lub cierpiał na wycieki, nie będzie mógł jeść rzeczy świętych, dopóki nie stanie się czysty s. Podobnie, gdyby dotknął człowieka, który miał kontakt ze zmarłym lub który miał wypływ nasienia, 5albo gdyby dotknął jakiegokolwiek zwierzęcia pełzającego po ziemi, które czyni nieczystym, lub człowieka, który jest nieczysty z powodu wszelkiej możliwej nieczystości. 6Kto więc dotknąłby czegoś takiego, będzie nieczysty aż do wieczora. Nie będzie mógł jeść rzeczy świętych, zanim się nie wykąpie w wodzie. 7Po zachodzie słońca będzie czysty. Dopiero wtedy będzie mógł jeść rzeczy święte, gdyż one są jego pokarmem. 8Nie wolno mu jeść zwierzęcia, które zdechło lub zostało rozszarpane, gdyż przez nie stałby się nieczysty. Ja jestem PANEM! 9Niech przestrzegają mojego nakazu, aby nie obciążyli się grzechems i nie zostali za niego pokarani śmiercią, gdyż dopuścili się znieważenia rzeczy świętych. Ja jestem PANEM, który ich uświęca!

22

Prawo dotyczące spożywania poświęconych pokarmów 10 Żaden świecki nie będzie mógł jeść rzeczy świętychb, ani gość kapłana, ani jego najemnik. 11Jeżeli kapłan kupi niewolnika za swoje pieniądze, to on będzie mógł je spożywać. Podobnie ci, którzy się urodzą w jego domu, będą mogli jeść jego pokarm. 12Córka kapłana, która wyszła za świeckiego, nie będzie mogła jeść świętych darów składanych w ofierzes. 13 Ale córka kapłana, która owdowiała lub została porzucona i nie ma dzieci, a powróciła do domu swojego ojca, będzie mogła korzystać z jego pokarmu, tak jak w swojej młodości. Lecz żaden świecki jeść go nie może. 14Gdyby ktoś przez nieuwagę spożył rzecz świętą, odda ją kapłanowi, dodając do niej piątą część jej wartości. 15Kapłani nie powinni bezcześcić świętych darów, które Izraelici przynoszą dla PANAs, 16 i narażać ich na karę za grzechs, gdyby je jedli. Ja bowiem jestem PANEM, który je uświęca”. KAPŁAŃSKA 21,23 — 22,16

242

Ez 4,14

03_Kpl

9/3/08

Ml 1,8

2:10 PM

Page 243

Prawo dotyczące świętości ofiar 17 PANs powiedział do Mojżesza: 18„Przekaż Aaronowi, jego synom i wszystkim synom Izraelas: Jeżeli jakiś Izraelita lub cudzoziemiec zamieszkały w Izraelu będzie chciał przynieść PANU dar ofiarny z racji złożonego ślubu lub dobrowolny dar na całopalenies, 19to aby ofiaras była przyjęta, złoży na nią samca bez skazy a spośród bydła, owiec lub kóz. 20Nie możecie składać na ofiarę żadnego zwierzęcia, które ma wadę na ciele, gdyż nie zostałaby przyjęta. 21Jeżeli ktoś będzie chciał złożyć dla PANA ofiarę wspólnotowąs, aby wypełnić ślub lub złożyć ofiarę dobrowolną, wybierze spośród bydła lub trzody zwierzę bez skazy, tak by mogło być przyjęte. Nie może mieć ono żadnej wady na ciele. 22Nie wolno wam składać na ofiarę dla PANA zwierząt ślepych, kulawych, okaleczonych, owrzodzonych, pryszczatych lub z chorobami skóry. Takich zwierząt nie będziecie składać na ołtarzus na ofiarę spalaną dla PANA. 23Na ofiarę dobrowolną możecie złożyć niekształtne i niewyrośnięte cielę lub owcę, lecz na ofiarę składaną z racji złożonego ślubu takie zwierzę nie będzie przyjęte. 24Nie wolno wam składać na ofiarę dla PANA zwierzęcia, które ma jądra zgniecione, rozbite, oderwane lub wycięte – takich rzeczy nie wolno wam czynić w waszym kraju. 25Nie możecie również składać na ofiarę takich zwierząt, kupując je od cudzoziemca na pokarm dla waszego Boga, ponieważ są okaleczoneb, a więc mają wadę ciała, dlatego nie byłyby przyjęte, dla waszego dobra”. 26 PAN mówił dalej do Mojżesza: 27„Gdy urodzi się cielę, jagnię lub koźlę, przez siedem dni ma pozostać przy swojej matce. Od ósmego dnia może już być złożone na ofiarę spalaną dla PANA. 28Nie możecie zabijać tego samego dnia krowy lub owcy razem z jej małym. 29Gdy będziecie składać dla PANA ofiarę uwielbienia, tak ją składajcie, aby była od was przyjęta. 30Macie ją zjeść tego samego dnia. Niczego nie możecie zostawić na dzień następny. Ja jestem PANEM! 31 Przestrzegajcie moich przykazańs i wypełniajcie je. Ja jestem PANEM! 32Nie możecie zbezcześcić mojego świętego imienias, gdyż pragnę być święty wśród Izraelitów. Ja jestem PANEM, który was uświęca, 33który was wyprowadził z ziemi egipskiej, aby być waszym Bogiem. Ja jestem PANEM!”.

a) bez skazy – zob. Kpł 1,3+. b) okaleczone – na ofiarę nie wolno składać zwierząt wykastrowanych, gdyż kastracja naruszała porządek ustalony przez Boga (Kpł 21,20).

Rytuał świąt w ciągu roku. Szabat 1 PANs rzekł do Mojżesza: 2„Oznajmij Izraelitom: Oto są święta PANA, w czasie których będziecie zwoływać święte zgromadzenies, bo one są moimi świętami.

23

Rytuał świąt w ciągu roku. Szabat. Rozdział 23 zawiera zbiór norm liturgicznych, które dotyczą najważniejszych świąt izraelskich w ciągu roku. Na czele wszystkich świąt redaktor wywodzący się ze środowiska kapłańskiego umieścił szabat jako wielkie święto, choć nie podał uzasadnienia typowego dla tradycji kapłańskiej, w której wiązano odpoczynek dnia siódmego z postawą Boga, który po dziele stworzenia przestał pracować (Rdz 2,2-3; Wj 20,11). Pojawia się jedynie

243

KAPŁAŃSKA 22,17 — 23,2

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 244

a) pierwszego miesiąca – chodzi o miesiąc Nisan (marzec/kwiecień), który przed przesiedleniem babilońskim Żydzi określali kananejską nazwą Abib (kłos). b) przaśne chleby – zob. Kpł 6,9+. c) uciążliwej pracy – chodzi o pracę podobną do tej, którą wykonuje niewolnik, pracując pod przymusem. d) obrzędzie kołysania – zob. Kpł 7,30+.

3

Przez sześć dni będziecie wykonywać pracę, lecz siódmego dnia jest szabats, dzień odpoczynku i świętego zgromadzenia. W tym dniu macie się powstrzymać od wszelkiej pracy, bo to jest szabat dla PANAs, który macie świętować we wszystkich miejscach waszego zamieszkania. 4 Oto przepisy dotyczące świąt PANA i świętych zgromadzeń, na które będziecie zwoływać Izraelitów w oznaczonym czasie.

Wj 20,8

e) bez skazy – zob. Kpł 1,3+.

Pascha i Święto Przaśników 5 Paschas ku czci PANAs wypada czternastego dnia pierwszego miesiącaa, o zmierzchu. 6Piętnastego dnia tego miesiąca będzie Święto Przaśnikóws ku czci PANA. Przez siedem dni będziecie jedli przaśne chleby b. 7Pierwszego dnia zwołacie święte zgromadzenies. Nie wolno wam będzie wykonywać wtedy żadnej uciążliwej pracy c. 8Przez siedem dni będziecie składać dla PANA ofiary spalane, a siódmego dnia zwołacie święte zgromadzenie. Wtedy także nie będziecie wykonywać żadnej uciążliwej pracy”. Pierwociny 9 PANs mówił dalej do Mojżesza: 10„Oznajmij Izraelitom: Kiedy wejdziecie do ziemi, którą wam daję, i w czasie żniw będziecie zbierać jej plony, to pierwszy snop z waszych zbiorów przyniesiecie kapłanowi. 11Kapłan użyje tego snopu w obrzędzie kołysaniad przed PANEM, abyście u Niego znaleźli łaskę. Obrzędu kołysania kapłan ma dokonać nazajutrz po szabacies. 12Wtedy złożycie dla PANA ofiarę całopalnąs z jednorocznego barankas bez skazy e, 13a na ofiarę pokarmowąs dwie dziesiąte efy s najczystszej mąki wymieszanej z oliwą jako ofiarę spalaną na miłą woń dla PANA. Na ofiarę płynną złożycie jedną czwartą hinus wina. 14Z nowego zboża nie będziecie jedli chleba ani też ziarna, prażonego lub świeżego, aż do dnia, w którym przyniesiecie dar dla waszego Boga. wzmianka o tym, że odpoczynek ma zawsze obowiązywać wszystkich Izraelitów, gdziekolwiek się znajdą. Prawo jasno określało od jakich prac należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Pascha i Święto Przaśników. Pascha (hebr. Pesach) to najważniejsze i zarazem centralne święto pielgrzymkowe w kalendarzu żydowskim. Obchodzone było na wiosnę w miesiącu Nisan. Było pamiątką wybawienia Izraelitów z niewoli egipskiej (Wj 12 – 13) oraz pierwszych dni pobytu narodu wybranego na pustyni. Z tym świętem związana była wieczerza paschalna, w czasie której poprzez potrawy i obrzędy odtwarzano szczegóły tamtej dramatycznej nocy i następującego po niej pierwszego dnia wolności. Spożywano więc odpowiednio przyrządzonego baranka, upamiętniającego baranka, którego krew uratowała Izraelitów od śmierci (Wj 12,21-27). Z mięsem baranka spożywano przaśny chleb, tzw. przaśniki (hebr. maccot), przygotowany jedynie z mąki i wody na pamiątkę chleba, który jedli przodkowie (Wj 12,34.39). Spożywano przy tym gorzkie zioła, aby przypomnieć sobie ciężkie lata niewoli. Potrawy popijano posoloną wodą, dla wspomnienia wielu łez wylanych w czasie niewoli, a cztery kielichy wina, wypijane w czasie wieczerzy w odpowiednich odstępach, miały być zapowiedzią przyszłej, obiecanej ojczyzny. Ostatni kielich przeznaczony był dla proroka Eliasza. Śpiewano przy tym cykl psalmów wspominających wędrówkę po pustyni oraz wyrażających nadzieję na osiągnięcie własnej ziemi (tzw. Hallel egipski Ps 113 – 118; por. Mt 26,30; Mk 14,26). Psalmy te śpiewano również podczas Święta Tygodni i Święta Namiotów. Zaraz po święcie Paschy następowały tygodniowe obchody rolniczego Święta Przaśników. Pierwociny. Główne święta żydowskie były związane z różnymi tradycjami rolniczymi. Także Święto Paschy (zob. Słownik) miało taką genezę. Dlatego 16 dnia miesiąca Nisan, w drugi dzień świąt, należało przynieść do świątyni

KAPŁAŃSKA 23,3-14

244

Wj 12,1n; 23,14n

Pwt 26,1n

Wj 29,24

Lb 15,4

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 245

To jest prawo wieczne dla waszych pokoleń, gdziekolwiek będziecie zamieszkiwali.

Wj 23,16

Kpł 19,9n

Lb 29,1-6 Lb 10,10

Święto Tygodni lub Pięćdziesiątnica 15 Od dnia, który wypada zaraz po szabacies, a w którym przyniesiecie snop na obrzęd kołysaniaa, odliczycie sobie siedem pełnych tygodni, 16aż do dnia, który wypadnie nazajutrz po siódmym szabacie. Odliczycie pięćdziesiąt dni i wtedy złożycie na cześć PANAs nową ofiarę pokarmowąs. 17Z waszych siedzib przyniesiecie dwa bochenki chleba na obrzęd kołysania, upieczone z dwóch dziesiątych efys najczystszej mąki na zakwasieb. Będą to pierwociny na cześć PANAc. 18Oprócz chleba przyprowadzicie siedem jednorocznych barankóws bez skazy d, jednego młodego cielca i dwa barany. Złożycie je na ofiarę całopalnąs dla PANA wraz z ofiarą pokarmową i płynną. To będzie ofiara spalana na miłą woń dla PANA. 19 Na ofiarę przebłagalnąs złożycie jednego kozła, a na ofiarę wspólnotowąs dwa jednoroczne baranki. 20Kapłan użyje ich w obrzędzie kołysania przed PANEM wraz z chlebem z pierwocin i dwoma barankami. Święte dary, złożone dla PANA, będą należeć do kapłana. 21Tego samego dnia zwołacie święte zgromadzenies i wtedy nie będziecie wykonywać żadnej pracy. To jest prawo wieczne dla waszych pokoleń, gdziekolwiek będziecie zamieszkiwali. 22Gdy w czasie żniw będziecie żąć zboże na waszej ziemi, nie będziesz go żął aż do samego skraju pola i nie będziesz zbierał kłosów pozostałych po żniwach. Zostawisz je dla ubogiego i cudzoziemca. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem!”.

a) obrzęd kołysania – zob. Kpł 7,30+. b) na zakwasie – zob. Kpł 2,5+. c) Wszystko, co było pierwsze (tzw. pierwociny), zarówno istot żywych (ludzi, zwierząt), jak też roślin, jako najlepsze należało ofiarować Bogu (np. Wj 13,2; 23,19; Lb 15,19; Ne 10,36). d) bez skazy – zob. Kpł 1,3+. e) siódmego miesiąca – chodzi o miesiąc Tiszri (wrzesień/październik). f) uroczysty szabat – wyrażenie takie może oznaczać siódmy dzień tygodnia albo inny dzień świąteczny, w którym należy powstrzymać się od pracy i wziąć udział w zgromadzeniu liturgicznym. g) trąby – po powrocie z wygnania w 538 r. przed Chr. Żydzi zastąpili srebrnymi trąbami używane wcześniej rogi baranie (np. Wj 19,16; Joz 6,4.6; Sdz 7,8; 1Krn 15,28; 2Krn 7,6).

Święto Nowiu w siódmym miesiącu 23 PANs mówił dalej do Mojżesza: 24„Powiedz Izraelitom: Pierwszego dnia siódmego miesiącae będziecie obchodzić uroczysty szabatf, obwieszczany dęciem w trąby g, zwołujące na święte zgromadzenies świąteczne. 25Nie będziecie w tym pierwszy snop jęczmienia z rozpoczętych żniw. Kapłan wykonywał nim obrzęd kołysania, który wyrażał podziękowanie Bogu za plony. Wprowadzenie tego obrzędu miało na celu m.in. przeciwstawienie się praktykom pogańskim, gdyż ludy Kanaanu płodność i urodzaj ziemi przypisywały Baalowi. Święto Tygodni lub Pięćdziesiątnica. Jest to drugie święto pielgrzymkowe, zwane po hebr. Szawuot (gr. Pentekostes). Obchodzono je siedem tygodni po pierwszym dniu Przaśników (tj. po 16 dniu miesiąca Nisan, zwanym Omerem, kiedy to przynoszono na obrzęd kołysania pierwszy snop z wiosennych zbiorów jęczmienia). Święto Tygodni było pierwotnie dożynkowym Świętem Zbiorów (Wj 23,16), głównie pszenicy. Obchodzono je na początku lata. Prawdopodobnie dopiero po powrocie Izraelitów z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.) powiązano je z pamiątką Wyjścia z Egiptu. Ponieważ pięćdziesiątego dnia od wyjścia narodu z niewoli egipskiej nastąpiło zawarcie przymierza u stóp góry Synaj, wydarzenie to stanowi główną treść tego święta. Obchodom towarzyszy także dziękowanie Bogu za dar Tory – Prawa. Na czas Pięćdziesiątnicy synagogi i domy ozdabiano zielenią i kwiatami. Chrześcijanie, którzy w tym dniu świętują Zesłanie Ducha Świętego (Dz 2,1nn), przejęli zwyczaj przyozdabiania domów i kościołów zielenią, stąd również nazwa Zielone Świątki. Święto Nowiu w siódmym miesiącu. Święto to określano też mianem Święta Trąbek ze względu na to, że jego początek obwieszczał dźwięk rogu (Lb 29,1-6). Od II w. przed Chr. Święto Nowiu było też obchodzone jako początek Nowego Roku (hebr. Rosz ha-Szana) i także dzisiaj w Izraelu rozpoczyna ono religijny rok kalendarzowy. W większości tekstów biblijnych

245

KAPŁAŃSKA 23,15-25

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 246

a) uciążliwej pracy – zob. Kpł 23,7+. b) siódmego miesiąca – zob. Kpł 23,24+. c) Dzień Przebłagania – zob. Kpł 16,1-5+. d) będziecie pościć – występujący tu termin hebr. oznacza ukorzenie, jednakże w tradycji judaizmu nadano mu znaczenie pokuty i postu. Był to jedyny post nakazany przez Prawo, inne posty wypływały z osobistej pobożności. e) usunięty – zob. Kpł 7,20+. f) uroczystym szabatem – zob. Kpł 23,24+.

dniu wykonywać żadnej uciążliwej pracy a, lecz złożycie na cześć PANA ofiary spalane”. Dzień Przebłagania PANs powiedział do Mojżesza: 27„Dziesiątego dnia siódmego miesiącab będziecie obchodzić Dzień Przebłaganiac. Tego dnia zwołacie święte zgromadzenies i będziecie pościćd. Złożycie też ofiarys spalane na cześć PANA. 28W tym dniu nie możecie wykonywać żadnej pracy, gdyż jest to Dzień Przebłagania, aby dokonać zadośćuczynienia przed PANEM, Bogiem waszym, za wasze grzechys. 29Gdyby ktoś w tym dniu nie pościł, powinien być usunięty e z ludu. 30Każdego człowieka, który wtedy wykonywałby jakąkolwiek pracę, usunę z jego ludu. 31W tym dniu nie wolno wam wykonywać żadnej pracy! Jest to prawo wieczne dla waszych pokoleń, gdziekolwiek będziecie zamieszkiwać. 32Dzień ten będzie dla was uroczystym szabatemf i będziecie wtedy pościć. Ów szabat rozpocznie się dziewiątego dnia tego miesiąca wieczorem i będzie trwał aż do wieczora dnia następnego”. 26

Święto Namiotów PANs mówił dalej do Mojżesza: 34„Powiedz Izraelitom: Od piętnastego dnia siódmego miesiącab przez siedem dni będzie trwało Święto Namiotów s na cześć PANA. 35Pierwszego dnia będzie święte zgromadzenies. Wtedy nie będziecie wykonywać żadnej uciążliwej pracy a. 36Przez siedem dni będziecie składać ofiary s spalane na cześć PANA. W ósmym dniu znów zwołacie święte zgromadzenie i także złożycie ofiarę spalaną na cześć PANA. Będzie to uroczyste zakończenie; w tym dniu powstrzymacie się od wykonywania wszelkiej uciążliwej pracy.

Kpł 16,1; Lb 29,7-11

33

Konkluzja Oto są święta PANAs, na które będziecie zwoływać święte zgromadzenies, aby składać ofiary spalane na cześć PANA: ofiarę całopalnąs, ofiarę pokarmowąs, ofiarę krwawąs i ofiarę płynną – każdego dnia to, co na dany dzień jest wyznaczone. 38Oprócz tego będą jeszcze ofiary na szabatys PANA, 37

rok zaczyna się natomiast na wiosnę w miesiącu Nisan. Być może brak szczegółowych informacji na temat dnia Nowego Roku i sposobu jego świętowania wynika ze znaczenia tego święta w pogańskich religiach ludów graniczących z Izraelem. Dzień Przebłagania. Zwany też Dniem Pojednania. Jedno z najważniejszych świąt w kalendarzu religijnym Izraela, wprowadzone do niego po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.). Obchodzono je na początku roku – dziesiątego dnia miesiąca Tiszri (pierwszy miesiąc roku, przełom września i października). Przepisy dotyczące sposobu świętowania Dnia Przebłagania oraz jego teologiczne uzasadnienie znajdują się w Kpł 16,1-34; 23,26-32; Lb 29,7-11. Święto Namiotów. Dwa tygodnie po święcie Nowego Roku (14 dnia miesiąca Tiszri wieczorem) rozpoczynało się Święto Namiotów, zwane też Świętem Szałasów lub Świętem Kuczek (hebr. Sukkot). Było to święto powiązane z pielgrzymką, któremu towarzyszyły liczne śpiewy i codzienne procesje, podczas których dziękowano Bogu m.in. za zbiory zbóż i winogron. W trakcie święta budowano prowizoryczne szałasy dla upamiętnienia mieszkań używanych przez Izraelitów podczas wędrówki przez pustynię, po Wyjściu z Egiptu. Rytuał ten przypominał Izraelitom o Bożej

KAPŁAŃSKA 23,26-38

246

Wj 23,14n

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 247

wasze osobiste dary, wszelkie ofiary składane ze względu na złożone śluby i ofiary dobrowolne – te ofiary będziecie składać na cześć PANA.

a) siódmego miesiąca – zob. Kpł 23,24+.

Uzupełnienie przepisów o Święcie Namiotów 39 Piętnastego dnia siódmego miesiącaa, gdy zbierzecie plonyb z waszej ziemi, przez siedem dni będziecie obchodzić święto ku czci PANAs. Pierwszego i ósmego dnia będzie uroczysty szabatc. 40Pierwszego dnia weźmiecie sobie dorodne owoce drzew, gałązki palmowe, łodygi mirtu i gałęzie wierzb nadrzecznych i będziecie się weselić przed PANEM, Bogiem waszym, przez siedem dni. 41Co roku przez siedem dni macie obchodzić to święto na cześć PANA. Jest to wieczne prawo dla waszych pokoleń: będziecie je obchodzić siódmego miesiąca. 42Przez siedem dni będziecie mieszkać w namiotach. Wszyscy rodowici Izraelici mają mieszkać w namiotach, 43aby wasze przyszłe pokolenia wiedziały, że w namiotach kazałem mieszkać Izraelitom, gdy wyprowadziłem ich z Egiptu. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem!”. 44W ten sposób Mojżesz oznajmił Izraelitom prawo dotyczące świąt PANA.

d) świecznika – chodzi o świecznik siedmioramienny (hebr. menora). Zob. Wj 25,31-40.

b) plony – chodzi o jesienne zbiory winogron i oliwek. c) uroczysty szabat – zob. Kpł 23,24+.

e) W Kościele katolickim odpowiednikiem świecznika, którego lampy nieustannie paliły się przed Bogiem, jest wieczna lampka przy tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament. f) dwanaście… chlebów – in. chleby poświęcone (zob. Słownik); symbolizowały dwanaście plemion izraelskich i były znakiem wierności Bogu. Chleby miały kształt płaskich placków, były zmieniane co tydzień i mogli je jeść tylko kapłani.

Świecznik świętego mieszkania 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Rozkaż Izraelitom, aby ci dostarczyli do świecznikad czystej oliwy wyciśniętej z oliwek i zapewnili mu światło nieustannee. 3Aaron będzie go przygotowywał w Namiocie Spotkanias przed zasłoną Świadectwa, aby światło płonęło przed PANEM od wieczora aż do rana, nieustannie. Jest to wieczne prawo dla waszych pokoleń. 4Na świeczniku z czystego złota Aaron przygotuje lampy, aby ciągle paliły się przed PANEM.

24

Wj 25,31-40; 27,20n; Kpł 6,5n

Wj 25,23

Chleby poświęcone 5 Następnie weźmiesz najczystszą mąkę i upieczesz z niej dwanaście okrągłych chlebów f, każdy z dwóch dziesiątych efy s mąki. 6Potem ułożysz je w dwóch rzędach na stole z czystego złota przed PANEMs, po sześć w każdym rzędzie. 7Również w każdym rzędzie położysz czyste kadzidło, by przypominało PANU o ofierze spalanej na Jego cześć. 8Co szabats Aaron będzie je składał przed PANEM jako nieustanny dar od Izraelitów na znak wiecznego przymierzas. 9Chleby będą należeć opiece, jakiej doznali podczas lat wędrówki i miał pobudzać ich do dziękczynienia Bogu za Jego dobroć i łaskawość. Prawo nakazywało, żeby podczas tego święta kapłani nauczali ludzi Tory (Pwt 31,9-13; Ne 8). Żydzi żyjący w diasporze, czyli poza Izraelem, podczas tego święta przychodzili do synagogi z lulawem i etrogiem. Etrog jest to owoc podobny do cytryny, używany do bukietu splatanego z nierozwiniętej jeszcze gałęzi palmowej, czyli lulawu, trzech gałązek mirtu i dwóch gałązek wierzbowych (Kpł 23,39-40; Ne 8,14-18). W późniejszej liturgii synagogalnej siódmego dnia Święta Namiotów obchodzono uroczystość zwaną Hoszanna Rabba, czyli Wielka Hosanna, kiedy procesja okrążała synagogę siedem razy. W ostatni, ósmy dzień Święta Namiotów, kończy się w synagodze roczny cykl czytania Tory, a święto to jest nazywane Simchat Tora – czyli Radość z otrzymania Tory.

247

KAPŁAŃSKA 23,39 — 24,9

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 248

a) imieniu – chodzi o imię Boga (zob. Słownik). b) ukamienuje – zob. Kpł 20,2+.

do Aarona i jego synów. Będą je jedli w miejscu świętyms, bo jest to rzecz najświętsza, która należy do nich z ofiar spalanych na cześć PANA. To będzie prawo wieczne”. Kara za bluźnierstwo. Prawo odwetu 10 Pewnego razu syn Izraelitki, którego ojcem był Egipcjanin przebywający wśród Izraelitów, pokłócił się w obozie z innym Izraelitą. 11W trakcie kłótni syn Izraelitki zbluźnił przeciwko imieniua i przeklął Boga, za co przyprowadzono go do Mojżesza. Matka tego Izraelity nazywała się Szelomit i była córką Dibriego z plemienia Dana. 12Izraelitę, który zbluźnił, zatrzymano pod strażą do czasu, gdy PANs wyjaśni, co należy z nim uczynić. 13Wówczas PAN powiedział do Mojżesza: 14„Każ wyprowadzić bluźniercę poza obóz, a ci, którzy słyszeli jego bluźnierstwo, położą ręce na jego głowie. Później cały lud go ukamienujeb. 15 Izraelitom natomiast powiesz: Kto przeklina swojego Boga, poniesie za to odpowiedzialność. 16Kto by zbluźnił przeciwko imieniu PANA, musi ponieść śmierć. Cały lud bezwzględnie go ukamienuje, tak cudzoziemca, jak i rodowitego Izraelitę. Ten, który zbluźnił przeciwko imieniu Bożemu, zostanie ukarany śmiercią. 17 Ten, kto śmiertelnie pobił człowieka, zostanie ukarany śmiercią. 18 Ten, kto zabił czyjeś zwierzę, będzie musiał za nie zapłacić: zwierzę za zwierzę. 19 Ten, kto skaleczył bliźniegos, będzie ukarany w taki sposób, w jaki zawinił: 20złamanie za złamanie, oko za oko, ząb za ząb. W jaki sposób okaleczył bliźniego, w taki sam sposób ma być okaleczony. 21 Ten, kto zabił czyjeś zwierzę, będzie musiał za nie zapłacić; kto zabił człowieka, ma zostać ukarany śmiercią. 22 Prawo ma być dla was jednakowe, takie samo dla cudzoziemca, jak i dla rodowitego Izraelity. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem!”. 23 Gdy Mojżesz przekazał to Izraelitom, oni wyprowadzili bluźniercę poza obóz i tam go ukamienowali. Izraelici uczynili to, co PAN rozkazał Mojżeszowi.

Kara za bluźnierstwo. Prawo odwetu. Bluźnierstwo przeciwko imieniu, czyli Bogu, to największe wykroczenie, za które przewidziana była również największa kara (Lb 15,32-36). Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.) Izraelici nigdy nie wymawiali imienia Bożego: Jahwe, lecz zastępowali je innymi słowami: np. Imię (Szem), Pan (Adonaj). Imię Boga mógł wymówić najwyższy kapłan raz w roku w Święto Przebłagania (Kpł 16) przy składaniu ofiary w miejscu najświętszym, po czym błogosławił lud imieniem Pana (Lb 6,22-27; Syr 50,20). Prawo odwetu (ius talionis) znane jest z wielu starożytnych inskrypcji, które cytują je jako podstawową zasadę sprawiedliwości. Pomimo drastycznego sformułowania, prawo to nie było rozumiane literalnie jako wezwanie do okaleczenia osób odpowiedzialnych za uszkodzenie czyjegoś ciała. W tym sensie stosowane było raczej tylko w odniesieniu do człowieka, który popełnił morderstwo z premedytacją (Lb 35,16-21). Prawo to oznaczało natomiast zasadę adekwatności kary do popełnionego przestępstwa. Osoba, która była winna okaleczenia, zobowiązana była do zrekompensowania szkody pokrzywdzonemu (Wj 21,12-37), podobnie osoba, która dopuściła się kradzieży lub w inny sposób zaszkodziła drugiemu (Wj 22,1-15). Prawo odwetu nakazywało odpowiednie wynagrodzenie strat pokrzywdzonym, a zarazem broniło przestępców przed karą niewspółmierną do ich wykroczenia.

KAPŁAŃSKA 24,10-23

248

Wj 22,27

Dz 7,58

Wj 21,24; Mt 5,38-42

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 249

Rok szabatowy 1 PANs rzekł do Mojżesza na górze Synaj: 2„Powiedz Izraelitom: Gdy wejdziecie do ziemi, którą wam daję, to także ta ziemia będzie obchodzić szabats na cześć PANA. 3Sześć lat będziesz obsiewał swoje pole, sześć lat będziesz też obcinał swoją winnicę i zbierał jej owoce, 4lecz w siódmym roku będzie uroczysty szabat dla ziemi, szabat na cześć PANA. W tym roku nie będziesz siał ani obcinał winnicy. 5Nie będziesz również żął zboża, które samo wyrośnie po twoich żniwach, ani zrywał winogron z nieprzycinanych krzewów. To ma być rok całkowitego odpoczynku dla ziemi. 6 Mimo szabatu ziemia da wam pokarm: da go tobie, twojemu słudze, służącej, najemnikowi i przybyszowi, a więc tym, którzy mieszkają u ciebie. 7Także dla twojego bydła i innych zwierząt w kraju pokarmem będzie to, co urodzi ziemia.

25

Wj 23,10n; Pwt 15,1-11

Wj 21,2-11; Pwt 15,12-18; Iz 61,1-3; Jr 34,8-22

a) siódmego miesiąca – zob. Kpł 23,24+. b) rogu – prawodawca nie używa tu najczęściej stosowanego słowa szofar na określenie baraniego rogu, lecz jobel – ‘baran’, ‘róg barani’; od słowa jobel pochodzi także nazwa roku jubileuszowego (zob. Słownik). c) pięćdziesiąty rok – prawo w tym miejscu jest niejasne. Oznacza, że do 49 lat dodawano jeszcze jeden rok, który stawał się rokiem jubileuszowym (zob. Słownik). W rezultacie ziemia nie była uprawiana przez dwa następujące po sobie lata, ponieważ rok 49 także był rokiem szabatowym.

Rok jubileuszowy 8 Policzysz sobie siedem lat szabatowychs, a więc siedem razy siedem lat. W ten sposób siedem lat szabatowych obejmie czterdzieści dziewięć lat. 9Dziesiątego dnia siódmego miesiącaa zadmiesz w róg. W Dniu Przebłagania zatrąbicie na rogub w całym kraju. 10Będziecie świętować pięćdziesiąty rokc, w którym ogłosicie wyzwolenie dla wszystkich mieszkańców waszego kraju. To będzie jubileusz, podczas którego każdy z was powróci do swojej posiadłości i swojej rodziny. 11Jubileuszem będzie dla was pięćdziesiąty rok, podczas którego nie będziecie siać ani żąć tego, co ziemia urodzi, ani też zrywać winogron z nieprzyciętych krzewów. 12Rok jubileuszowys bowiem ma być dla was święty. Możecie jednak jeść z pola to, co na nim urośnie. 13 W roku jubileuszowym każdy z was powróci do swojej posiadłości. 14Gdy będziecie coś sprzedawać swojemu bliźniemus lub coś od niego kupować, nie oszukujcie jeden drugiego. 15 Odpowiednio do liczby lat, jakie upłynęły po roku jubileuszowym, będziesz kupował od swojego bliźniego, on zaś, odpowiednio do uzyskanego w tych latach plonu, będzie ci sprzedawał. 16Im więcej będzie lat do roku jubileuszowego – Rok szabatowy. Miał przypominać Izraelitom, że Ziemia Święta jest własnością Boga. Dlatego również ona podlega odpoczynkowi szabatowemu (Wj 20,8-11). Prawo o roku szabatowym miało charakter religijny. Wyrażało wiarę i ufność Izraelitów w Bożą opiekę, której szczególnym wyrazem jest dar ziemi Kanaan. Hojnie obdarowani Izraelici powinni cechować się szczodrością, a nie chciwością, której wyrazem może być nieumiarkowana praca i chęć zdobywania coraz większego zysku. Rok szabatowy wiązał się także z ulgami dla niewolników izraelskich i dłużników (Ne 10,32). W rzeczywistości przestrzeganie roku szabatowego napotykało różne trudności (np. Kpł 26,35), o czym świadczą m.in. krytyczne mowy proroka Jeremiasza (Jr 34,8-16). Według Pwt 31,10nn w tym roku Izraelici w sposób szczególny mieli obowiązek uczyć się prawa Bożego. Rok jubileuszowy. W roku jubileuszowym obowiązywały podobne przepisy jak w roku szabatowym: uwolnienie niewolników izraelskich, darowanie długów i przerwa w uprawie roli. Prawo dotyczące roku szabatowego, przypadającego co siedem lat, nie zawsze było w pełni przestrzegane (Jr 34,8-16), dlatego – żeby je złagodzić – kapłani ustalili w cyklu pięćdziesięcioletnim rok jubileuszowy. Jego rozpoczęcie obwieszczał dźwięk rogu (jobel), zapowiadając

249

KAPŁAŃSKA 25,1-16

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 250

a) bał – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik). b) najbliższy krewny – w jęz. hebr. zwano go goel – ‘wykupiciel’ lub ‘mściciel krwi’. Według prawa miał on obowiązek pomścić śmierć zamordowanego krewnego (np. Lb 35,19) lub wykupić majątek krewnego, który popadł w długi, a także wykupić jego samego, jeśli z powodu ubóstwa sprzedał się w niewolę.

odpowiednio podniesiesz cenę, im mniej – odpowiednio ją obniżysz, bo on sprzedaje ci uzyskany plon. 17Nie oszukujcie bliźnich! Będziesz się bała twojego Boga, gdyż Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! Błogosławieństwo na rok szabatowy 18 Macie wypełniać moje prawa i przestrzegać moich nakazów, abyście mogli mieszkać bezpiecznie na tej ziemi. 19Wtedy ona da wam owoce, którymi się nasycicie i będziecie bezpiecznie tam mieszkać. 20Jeżeli zapytacie: Co będziemy jedli w siódmym roku, skoro nie możemy siać ani zbierać plonów? – 21to Ja ześlę wam w szóstym roku moje błogosławieństwos, które sprawi, że plonu wystarczy na trzy lata. 22W ósmym roku będziecie siać, lecz jeść będziecie z dawnych zbiorów aż do dziewiątego roku. Zanim nadejdą nowe zbiory, będziecie jeść stare. Odzyskiwanie swojej własności Nie wolno wam sprzedać tej ziemi na zawsze, gdyż ona należy do Mnie, a wy jesteście u Mnie przybyszami i osiedleńcami. 24Dlatego w całej ziemi, która jest waszą własnością, będziecie stosować prawo wykupu ziemi. 25Jeżeli twój brats zubożeje i będzie musiał sprzedać swoją posiadłość, wówczas jego najbliższy krewnyb, który posiada prawo wykupu, odkupi to, co sprzedał jego brat. 26Jeżeli jednak ktoś nie ma takiego wykupiciela, lecz znajdzie wystarczające środki na wykup, 27 wówczas obliczy lata od chwili sprzedaży i zwróci odpowiednią kwotę temu, któremu sprzedał swoją posiadłość, i wtedy powróci do niej. 28Jeżeli jednak nie znajdzie wystarczających środków, by zwrócić należność nabywcy, wtedy jego posiadłość pozostanie we władaniu nabywcy aż do roku jubileuszowegos. W roku jubileuszowym dawny właściciel odzyska swoją posiadłość. 29 Jeżeli ktoś sprzeda swój dom mieszkalny, położony w mieście otoczonym murami, będzie miał prawo do jego wykupu do końca roku, w którym dokonał sprzedaży; przez cały ten rok będzie miał prawo do jego wykupu. 30Jeżeli jednak nie zostanie wykupiony do końca tego roku, dom ten – znajdujący się w obrębie murów miejskich – pozostanie na zawsze własnością nabywcy i jego potomków, której nie utracą także w roku jubileuszowym. 31Jednakże wiejskie domy nieotoczone murami należy traktować na równi z gruntem. Będą więc podlegały prawu do wykupu, a w roku jubileuszowym nabywca utraci do nich prawo. 23

rok łaski (Iz 61,1-2). Prawo dotyczące tego roku chroniło przed nadmiernym bogaceniem się jednych i ubożeniem drugich. Zapewniało równowagę ekonomiczną rodzin. Wszystkie długi i sprzedaże z powodu niewypłacalności miały być anulowane. W chrześcijaństwie, na wzór roku jubileuszowego, co 50 lat obchodzony jest Rok Święty. Odzyskiwanie swojej własności. Żaden Izraelita nie mógł sprzedać ziemi na zawsze, zwłaszcza komuś spoza Izraela, gdyż ziemię traktowano jako własność Boga. Człowiek jedynie ją użytkował. Gdy ktoś był zmuszony sprzedać ziemię

KAPŁAŃSKA 25,17-31

250

1Krn 29,15; Ps 39,13; 119,19

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 251

32

Lb 35,2-8; Joz 21

Wj 22,24; Pwt 23,20n

Wj 21,2-11; Pwt 15,12-18; Jr 34,8-22

Ne 5,8

Lewitoms natomiast w miastach, które do nich należą, zawsze będzie przysługiwało prawo wykupu domów miejskich, które są ich własnością. 33Gdyby ktoś kupił dom od lewitów, to utraci do niego prawo w roku jubileuszowym, bowiem domy w miastach lewitów są ich dziedzictwem pośród Izraelitów. 34Pole wokół ich miast nie może być sprzedane, gdyż jest ich wiecznym dziedzictwem. Prawo nakazujące troszczyć się o ubogich rodaków 35 Jeżeli twój brats zubożeje i nie będzie miał środków do życia, pomóż mu, aby mógł żyć przy tobie przynajmniej jak cudzoziemiec i osadnik. 36Nie bierz od niego procentu ani lichwya, ale bój się swojego Bogab, aby twój brat mógł żyć u ciebie. 37 Nie będziesz mu pożyczał swoich pieniędzy na procent ani swojej żywności na lichwę. 38Ja jestem PANEM, waszym Bogiem, który was wyprowadził z ziemi egipskiej, aby dać wam ziemię Kanaans i być waszym Bogiem. 39 Jeżeli twój brat zubożeje i sprzeda się tobie, nie każ mu wykonywać pracy niewolnika, 40lecz traktuj jak najemnika lub osadnika. Będzie ci służył aż do roku jubileuszowegos, 41potem cię opuści, zarówno on, jak i jego dzieci, i powróci do rodziny i posiadłości swoich przodków. 42Ponieważ moimi sługami są ci, których wyprowadziłem z ziemi egipskiej, nie można ich sprzedawać tak jak się sprzedaje niewolników. 43Nie będziesz go traktował surowo, ale będziesz się bał swojego Boga. 44 Jeśli chodzi o niewolników i niewolnice, których możesz posiadać, to możecie ich kupować od sąsiednich narodów. 45 Będziecie mogli kupować także dzieci od cudzoziemców, którzy zamieszkają wśród was, oraz od tych rodzin, które już mieszkają wśród was, bo urodzili się w waszym kraju: ci niewolnicy będą waszą własnością. 46Potem przekażecie ich w spadku waszym synom, aby byli dla nich dziedziczną własnością na zawsze. Oni będą wykonywać pracę niewolniczą, lecz nikogo z waszych braci, Izraelitów, nie będziecie traktować surowoc. 47 Jeżeli wzbogaci się jakiś cudzoziemiec zamieszkały u ciebie, a twój brat zubożeje do tego stopnia, że sprzeda się jemu bądź też komukolwiek z jego rodziny, 48to później przysługuje mu prawo wykupu. Jeden z jego braci winien go wykupić 49 albo jego stryj, albo syn stryja, albo najbliższy krewny z rodziny bądź też sam siebie wykupi, gdy się wzbogaci. 50Wraz ze swoim nabywcą obliczy lata: od sprzedania się mu aż do roku jubileuszowego. Cenę za siebie ustali odpowiednio do

a) Nie bierz… procentu ani lichwy – prawo zabraniało pobierania odsetek od pożyczki udzielonej Izraelicie, dopuszczało jednak taką możliwość, gdy dłużnikiem był cudzoziemiec (Pwt 23,21). Lichwa polegała na pobieraniu wygórowanych odsetek za pożyczone pieniądze. b) bój się… Boga – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik). c) Izraelici, którzy popadli w niewolę, mieli w Izraelu większe prawa niż wszyscy inni niewolnicy. Prawo nakazywało jednak dobrze traktować niewolników pochodzących z innych narodów (Kpł 19,34).

z powodu zadłużenia, jego najbliższy krewny, zwany wykupicielem (hebr. goel), miał obowiązek przyjść mu z pomocą. W Rt 2,20 obowiązki wykupiciela są, jedyny raz w ST, połączone z prawem lewiratu (Pwt 25,5nn). Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego pojęcie wykupiciela zostało przez proroków odniesione do Boga, który wybawił swój lud (np. Iz 41,14; 43,14; 49,7; por. Hi 19,25). Chrześcijanie pojęcie to odnoszą także do Chrystusa, który jest Wybawcą i Odkupicielem wszystkich „zadłużonych” z powodu swoich grzechów.

251

KAPŁAŃSKA 25,32-50

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 252

a) dzień pracy najemnika – miał określoną cenę, dlatego pracą można było spłacać zaciągnięty dług. W czasach NT za dniówkę płacono denara. b) Cudzoziemiec osiadły w Izraelu musiał przestrzegać praw roku jubileuszowego tak samo jak każdy Izraelita. c) Młocka jęczmienia zaczynała się zwykle w kwietniu, winobranie we wrześniu, a siew pod koniec października (Am 9,13). d) Przesadne dysproporcje sił mają uświadomić, że zwycięstwo nie zależy od zasobów militarnych, ale od tego, czy człowiek ma oparcie w Bogu i czy Jemu powierza swój los (np. Sdz 7; 1Sm 17).

liczby wysłużonych lat, a każdy dzień policzy jako dzień pracy najemnikaa. 51Jeżeli pozostało jeszcze wiele lat do roku jubileuszowego, to odpowiednio do ich liczby zapłaci swój wykup, oprócz kwoty, za którą się sprzedał. 52Jeżeli tych lat pozostało niewiele, to odpowiednio do liczby wysłużonych lat zapłaci nabywcy swój wykup. 53Będzie u niego pracował rok po roku, a nabywca ze względu na ciebie nie może traktować go surowo. 54Jeżeli nie zostanie wykupiony w żaden z wymienionych sposobów, to w roku jubileuszowym wyjdzie na wolność on i jego dziecib. 55Izraelici są bowiem moim sługami, których wyprowadziłem z ziemi egipskiej. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! Zakaz bałwochwalstwa 1 Nie wolno wam czynić sobie bożków: nie postawicie posągów ani stels ani nie uczynicie w waszym kraju płaskorzeźby w kamieniu, aby się im kłaniać, bo Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! 2Będziecie przestrzegać moich szabatóws i otaczać czcią moją świątynięs. Ja jestem PANEM!

26

Błogosławieństwa: nagroda za posłuszeństwo Jeżeli będziecie postępować według moich praw, przestrzegać moich przykazańs oraz je wypełniać, 4obdarzę was opadami w porach deszczowych. Ziemia wyda wtedy plon, a polne drzewa owoce. 5Młocka przeciągnie się u was aż do winobrania, a winobranie aż do siewuc. Będziecie mogli się najeść chleba do syta i będziecie mieszkać bezpiecznie w swoim kraju. 6 Obdarzę kraj pokojems, tak że bez lęku będziecie szli na spoczynek. Usunę z niego drapieżne zwierzęta i miecz nie będzie pustoszył waszego kraju. 7Będziecie ścigać waszych wrogów, a oni padną przed wami pobici mieczem. 8Pięciu z was będzie ścigało stu, a stu z was dziesięć tysięcy d. Tak wasi wrogowie padną przed wami pobici mieczem. 9 Będę się o was troszczył, obdarzę was płodnością, rozmnożę i utwierdzę z wami moje przymierzes. 10 Będziecie jedli z nagromadzonych starych zbiorów, lecz stare zbiory będziecie musieli usuwać, by zrobić miejsce na nowe. 11 Umieszczę wśród was moje święte mieszkanies i nie będę się wami brzydził. 12Będę się przechadzał wśród was i będę waszym Bogiem, a wy będziecie moim ludem. 13Ja jestem

Kpł 19,30; Jr 17,19-27; Ez 20,12n

3

Błogosławieństwa: nagroda za posłuszeństwo. Rozdział 26 stanowi zakończenie obszernego zbioru, zwanego Prawem świętości. Wszystkie zbiory praw, znajdujące się w Pięcioksięgu, zawierają na końcu obietnicę Bożego błogosławieństwa za przestrzeganie tych praw i groźbę nieszczęść za ich lekceważenie (np. Wj 23,20-33; Pwt 28). Taka struktura literacka przypomina międzynarodowe traktaty z II i I tysiąclecia przed. Chr., którymi potwierdzano przymierze zawarte między panem i wasalem. Przykładem może tu być traktat między królem Chetytów Hattusilisem III a faraonem Ramzesem II. Obietnica Bożego błogosławieństwa dotyczy życia w pokoju oraz płodności i urodzaju. Błogosławieństwo Boże wyrazi się więc bardzo konkretnie. Dobra duchowe, których udzieli ludziom Mesjasz, także były zapowiadane przez proroków przy pomocy obrazów dostatku i urodzaju (np. Am 9,13-15).

KAPŁAŃSKA 25,51 — 26,13

252

Pwt 28,1-14 Pwt 11,13n; Iz 1,19; Ez 34,26n; Am 9,13

Pwt 28,7

Kpł 25,21n; Łk 12,16-21 Pwt 4,7n; Ez 48,35

Ez 36,28; 37,27; 2Kor 6,16; Ap 21,3

03_Kpl

9/3/08

Wj 6,7; Kpł 22,33

Pwt 28,15-18; Am 4,6-12

Pwt 11,17; Jr 14,1-9

Lm 1,4; Ez 14,15

Ez 21

Ps 105,16; Ez 4,16

Lm 2,20; 4,10; Ez 5,10 Ez 6,1-7

2:10 PM

Page 253

PANs, Bóg wasz, który was wyprowadził z ziemi egipskiej, abyście już nie byli ich niewolnikami. Ja skruszyłem wasze jarzmo i pozwoliłem wam chodzić z podniesioną głową.

a) Zapowiedź wielkiego głodu, w czasie którego zdarzać się będą przypadki kanibalizmu (np. Pwt 28,53; 2Krl 6,28n; Jr 19,9; Ez 5,10).

Przekleństwa: kara za nieposłuszeństwo 14 Jeżeli Mnie nie posłuchacie i nie będziecie wypełniać tych przykazańs, 15jeżeli odrzucicie moje prawa i wzgardzicie moimi nakazami, i nie będziecie wypełniać wszystkich moich przykazań, łamiąc przez to przymierzes ze Mną, 16oto co Ja wam uczynię: dopuszczę na was przerażenie, wycieńczenie i gorączkę, które zepsują wam oczy i zrujnują zdrowie. Na próżno też będziecie siać ziarno, bo zjedzą wam je wasi wrogowie. 17Zwrócę się przeciwko wam i zostaniecie pobici przez waszych wrogów. Będą nad wami panować ci, którzy wami gardzą, a wy będziecie uciekać, choć nikt was nie będzie ścigać. 18 Jeżeli mimo to nadal nie będziecie Mi posłuszni, będę karałs was siedmiokrotnie za wasze grzechys. 19Skruszę waszą pyszną potęgę i sprawię, że niebo nad wami będzie jak z żelaza, a ziemia jakby z brązu. 20Na próżno będziecie zużywać swoje siły, bo wasza ziemia nie wyda plonu, a polne drzewa swojego owocu. 21 Jeżeli mimo to nadal będziecie przekorni i nie zechcecie Mnie słuchać, ukarzę was jeszcze siedmiokrotnie za wasze grzechy. 22Ześlę na was dzikie zwierzęta, które porwą wam dzieci, wyniszczą bydło i tak zmniejszą waszą liczbę, że opustoszeją wasze drogi. 23 Jeżeli jednak i po tym wszystkim nie poprawicie się i nadal będziecie Mi się sprzeciwiać, 24to i Ja będę postępował z wami podobnie i ukarzę was znowu siedmiokrotnie za wasze grzechy. 25Sprowadzę na was miecz, który pomści przymierze ze Mną. Gdy zgromadzicie się w miastach, ześlę tam zarazę i będziecie wydani w ręce wrogów. 26Gdy zniszczę zapasy chleba, dziesięć kobiet będzie piekło chleb w jednym piecu. Potem będą go wam odważać i wydzielać, a wy będziecie jedli, lecz się nie nasycicie. 27 Jeżeli jednak i po tym wszystkim nie będziecie Mi posłuszni i nadal będziecie Mi się sprzeciwiać, 28to i Ja rozgniewams się na was i ześlę kary siedmiokrotnie większe za wasze grzechy. 29Będziecie jeść ciała waszych synów i córeka. 30Zniszczę wasze wzniesienia kultowes, pościnam obeliski ku czci słońca, a wasze trupy rzucę na trupy waszych bożków i będę się wami brzydził. 31Miasta zamienię w ruiny, sprawię, że Przekleństwa: kara za nieposłuszeństwo. Zbiór przekleństw, czyli złorzeczeń, jest bardziej rozbudowany niż lista błogosławieństw, ponieważ szczegółowo wymienione są kary, które spotkają ludzi odrzucających Boga i Jego prawa. Wymienionych jest aż pięć grup złorzeczeń, ukazujących coraz cięższe kary dla tych, którzy zamiast się opamiętać, trwają w uporze. Liczne podobieństwa między zbiorem złorzeczeń a groźbami wypowiedzianymi przez proroka Ezechiela świadczą o późnym zredagowaniu tego tekstu. Mogło to nastąpić dopiero po roku 586 przed Chr., gdy Izraelici zostali siłą przesiedleni do Babilonii i pozbawieni wolności. Prorocy często wskazywali na to, że powodem upadku Izraela była jego niewierność Bogu, polegająca m.in. na lekceważeniu przymierza, które On zawarł ze swoim ludem.

253

KAPŁAŃSKA 26,14-31

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 254

a) Prawdopodobne jest to, że były uchybienia w przestrzeganiu przez Izraelitów szabatu i lat szabatowych (Wj 20,10n; Kpł 25,1-7+). b) ukorzą… nieobrzezane serca – przynależność do ludu Bożego, której początkiem dla Izraelitów było obrzezanie napletka (Rdz 17,9-14), nie może się ograniczać tylko do tego zewnętrznego znaku. Ów znak powinien być początkiem przemiany myślenia, uczuć i woli człowieka dokonywanej pod wpływem prawdy Bożej (Jr 4,4; 6,10; Rz 2,25-29; Kol 2,11). Tylko człowiek otwarty na nią jest w stanie kochać Boga i może cieszyć się pełnią życia (Pwt 30,6). Serce – zob. Słownik. c) nadrobi szabaty – chodzi o zadośćuczynienie za nieświętowanie siódmego dnia tygodnia (Wj 20,10n; Kpł 26,34+).

opustoszeją wasze miejsca święte i nie będę już więcej wdychał miłej woni z ofiar s. 32Spustoszę ziemię, tak że zdumiewać się będą wasi wrogowie, którzy ją będą zamieszkiwali. 33Rozproszę was między narodami, a mój miecz będzie was ścigał. Wasza ziemia będzie pustkowiem, a wasze miasta ruiną. 34 Wtedy ta ziemia będzie nadrabiać swoje szabaty s przez wszystkie dni spustoszenia, gdy wy będziecie przebywać w kraju waszych wrogów. Wówczas ziemia odpocznie i wypłaci się ze swoich szabatów a. 35Przez wszystkie dni swojego spustoszenia będzie miała odpoczynek, jakiego nie zaznała w latach szabatowych, gdy mieszkaliście na niej. 36 Tym, którzy pozostaną w kraju wrogów, napełnię sercas tak wielką trwogą, że ścigać ich będzie nawet szelest unoszonego wiatrem liścia, a oni będą uciekać jak przed mieczem i będą upadać, choć nikt ich nie będzie ścigał. 37Potykać się będą jeden o drugiego, jakby uciekali przed mieczem, choć nikt ich nie będzie ścigał. Nie zdołacie się przeciwstawić waszym wrogom. 38Zginiecie wśród narodów i pochłonie was ich ziemia. 39Ci z was, którzy się ostaną, zmarnieją w kraju waszych wrogów z powodu swoich grzechów. Zmarnieją także z powodu grzechów swoich ojców. Miłosierdzie dla pokutujących 40 Jeżeli jednak wyznają swój grzechs i grzech ojców, niegodziwość, jakiej się dopuścili wobec Mnie, oraz to, że występowali przeciwko Mnie, 41co sprawiło, że i Ja postępowałem podobnie i zaprowadziłem ich do ziemi ich nieprzyjaciół; gdy więc ukorzą swoje nieobrzezane sercab i zadośćuczynią za swój grzech, 42wtedy wspomnę na moje przymierzes z Jakubems, Izaakiem, i Abrahamem. Wspomnę także i na tę ziemię. 43 Wpierw jednak ta ziemia zostanie przez nich opuszczona i nadrobi szabatyc, w czasie spustoszenia i ich nieobecności. Oni zaś zadośćuczynią za swoje grzechy, gdyż wzgardzili moimi nakazami, a moje prawa im obrzydły. 44Jednakże, nawet po tym wszystkim, gdy znajdą się w kraju swych wrogów, Ja nimi nie wzgardzę ani też nie będę się tak nimi brzydził, by ich całkiem wyniszczyć i złamać moje przymierze z nimi, bo Ja jestem PANEMs, ich Bogiem. 45Ze względu na nich wspomnę na przymierze z ich przodkami, których wyprowadziłem z ziemi egipskiej na oczach narodów, abym był ich Bogiem. Ja jestem PANEM!”. 46 Te właśnie prawa, nakazy i pouczenia PAN ustanowił za pośrednictwem Mojżesza pomiędzy Nim a Izraelitami na górze Synaj.

Miłosierdzie dla pokutujących. Zapowiedź kary nigdy nie jest ostatnim słowem Boga. Prawdę tę głosili m.in. prorocy (np. Ez 16,60-63; 20,40-44; 34,25-27; zob. J 12,47). Skutkiem grzechów Izraelitów były liczne nieszczęścia, które ich nękały, zawsze jednak, gdy się odwracali od zła, Bóg okazywał im swoje miłosierdzie. Istotne jest również to, że Bóg nie łamie danego słowa, dlatego Jego przymierze z Izraelem jest trwałe (w. 44; por. Ps 89,31-35; Rz 11,29).

KAPŁAŃSKA 26,32-46

254

2Krn 36,21

Ez 21,12

Ez 16,60n

Ez 20,23

Lm 3,22n

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 255

DODATEK Oszacowanie ofiar i zasady ich wykupu Opłaty zastępcze w związku ze ślubowaniem 1 PANs rzekł do Mojżesza: 2„Przekaż te słowa Izraelitom. Powiedz im: Jeśli ktoś chce rozwiązać przed PANEM ślub dotyczący człowiekaa, dokonasz oszacowania tej osoby: 3Mężczyznę w wieku od dwudziestu do sześćdziesięciu lat ocenisz na pięćdziesiąt syklóws srebrab według wagi sykla świątynnegoc. 4Jeżeli to będzie kobieta, ocenisz ją na trzydzieści syklów. 5Chłopca między piątym a dwudziestym rokiem życia ocenisz na dwadzieścia syklów, a dziewczynę na dziesięć. 6Chłopca od jednego miesiąca do pięciu lat ocenisz na pięć syklów srebra, a dziewczynkę na trzy. 7Mężczyznę w wieku sześćdziesięciu lat i wyżej ocenisz na piętnaście syklów, a kobietę na dziesięć. 8Jeżeli jednak ten, kto dokonuje wykupu jest zbyt ubogi, by uiścić wyznaczoną kwotę, niech się stawi przed kapłanem. Kapłan go oceni i wyznaczy mu zapłatę stosowną do jego możliwości. 9 Jeśli chodzi o zwierzęta, które są składane w ofierzes dla PANA, to każde takie zwierzę jest święte. 10Nie wolno go zastępować innym ani zamieniać: lepszego na gorsze i gorszego na lepsze. Gdyby ktoś dokonał takiej zamiany, to obydwa zwierzęta będą święte. 11Gdyby jednak chodziło o zwierzę nieczystes, które nie może być złożone w ofierze dla PANA, to należy przyprowadzić je do kapłana, 12który je wyceni według tego, czy jest ładne, czy brzydkie. Jego wartość będzie taka, jaką on ustali. 13Jeśli ślubujący chce je odkupić, wtedy do oszacowanej wartości musi dopłacić jeszcze jedną piątą tej wartości.

27

a) ślub dotyczący człowieka – chodzi o zobowiązanie, przez które człowiek poświęcał siebie na szczególną służbę Bogu. Takie zobowiązanie mogło być podjęte także w imieniu drugiego człowieka, szczególnie przez rodziców w imieniu swoich dzieci (np. 1Sm 1,11). b) ocenisz na… syklów srebra – prawodawca dopuszcza tu zamianę ofiary ślubowanej na równoważnik pieniężny. Po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. po Chr.) dotychczasowy handel wymienny zastąpiono pieniędzmi. c) sykl świątynny – chodzi o wzorzec ciężarka przechowywany w świątyni (zob. Słownik). Wyceny dokonywane w syklach świątynnych stanowią dowód na to, że dodatek, jakim jest rozdz. 27 Księgi Kapłańskiej, powstał po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.), ponieważ dopiero wtedy zaczęto posługiwać się tymi pieniędzmi.

Wykupienie rzeczy poświęconych 14 Gdy ktoś poświęcis swój dom jako ofiaręs dla PANAs, wtedy kapłan oceni ten dom, czy jest w dobrym, czy w złym stanie. Taka będzie jego wartość, jaką on ustali. 15Jeśli sam ofiarodawca chciałby odkupić dom, wtedy do oszacowanej wartości będzie musiał dopłacić jeszcze jedną piątą tej wartości i dom będzie jego. Opłaty zastępcze w związku ze ślubowaniem. Prawodawca zestawia różne rodzaje zobowiązań wynikających ze złożenia ślubów (np. Kpł 7,16; 22,21; Lb 30,3-16; Pwt 12,6-12; 23,19) i wprowadza regulacje, które umożliwiają zamianę powziętych powinności na ekwiwalent pieniężny. Wypełnienie dobrowolnie złożonego ślubu uważane było za poważny obowiązek (Pwt 23,22-24) i we wcześniejszej historii Izraela egzekwowane było z całą surowością (Sdz 11,35n). Wykupienie swoich zobowiązań za opłatę pieniężną dawało możliwość uniknięcia szczególnie uciążliwych sytuacji, tym bardziej że wysokość opłaty musiała być dostosowana do możliwości finansowych osoby dokonującej wykupu (w. 8). Wykupienie rzeczy poświęconych. W przeciwieństwie do zobowiązań wynikających ze złożonego ślubu, które miały charakter dobrowolny (ww. 1-13), poświęcenie nieruchomości (ww. 14-25) mogło wypływać zarówno z dobrej woli ofiarodawcy, jak też z różnych ciążących na nim obowiązków. Normy dotyczące wykupu poświęconych pól uwzględniały przepisy dotyczące roku jubileuszowego (Kpł 25,8-55), a wymagana cena wykupu ustalana była w kwocie mniejszej od wartości plonów wydawanych przez te pola.

255

KAPŁAŃSKA 27,1-15

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 256

a) sprzedał – pole poświęcone może zostać sprzedane, ponieważ jego ofiarowanie nie polega na wyzbyciu się własności, lecz na przekazaniu praw do plonów, jakie ono przynosi. b) sykl świątynny – zob. Kpł 27,3+. c) gera – jednostka wagi wynosząca 0,571 grama. Potem stanowiła także jednostkę monetarną. d) należy je sprzedać – pierworodne zwierzęcia nieczystego także jest własnością Boga (Wj 13,2; 34,20), ale nie może być złożone w ofierze. Jeśli z jakiegoś powodu jego właściciel nie może uiścić na rzecz świątyni opłaty z tytułu jego wykupu, takie zwierzę musi być sprzedane, a na rzecz świątyni zostaje przekazana kwota pozyskana ze sprzedaży. e) obłoży klątwą – słowo „klątwa” (hebr. cherem) w kontekście wojen prowadzonych przez Izraelitów oznaczało całkowite zniszczenie ludzi i zwierząt (np. Pwt 7,2; 13,13-19; Joz 6,17). W późniejszym czasie wyrażało jedynie poświęcenie dla Boga lub kapłanów jakiejś własności (Lb 18,14; Ez 44,29). Zob. Słownik. f) W w. 29 nie należy dopatrywać się nakazu złożenia ofiary z człowieka, gdyż w Izraelu było to kategorycznie zabronione (Kpł 18,21). Prawodawca podkreśla, że za bardzo ciężkie wykroczenie nie można wykupić się pieniędzmi, gdyż w takim wypadku przewidziana jest kara śmierci (Wj 22,19; Joz 7,13-15).

16

Gdy ktoś ze swojej dziedzicznej posiadłości poświęci dla PANA część pola, to dokonasz jego oceny według ilości wysiewanego na nim ziarna. Wycenisz tak: chomers jęczmienia za pięćdziesiąt syklóws srebra. 17Pełne oszacowanie jest możliwe tylko wtedy, gdy dokonał on poświęcenia w roku jubileuszowyms. 18Jeżeli zaś dokonał poświęcenia pola po roku jubileuszowym, wówczas kapłan określi mu kwotę pieniężną, w której uwzględni lata, jakie pozostały do następnego roku jubileuszowego i tę wartość potrąci z ogólnej ceny. 19Gdyby ofiarodawca chciał wykupić to pole, wtedy do oszacowanej wartości będzie musiał dopłacić jeszcze jedną piątą tej wartości i pole będzie jego. 20Gdyby nie chciał wykupić tego pola, lecz sprzedała je innemu człowiekowi, to już więcej nie będzie mógł go wykupić. 21Także w roku jubileuszowym nie powróci ono do niego, lecz stanie się świętością PANA, tak jak pole obłożone klątwąs. Stanie się wtedy własnością kapłana. 22 Jeżeli ktoś poświęci dla PANA kupione pole, które nie stanowi jego dziedzicznej posiadłości, 23wtedy kapłan określi jego cenę do roku jubileuszowego, a on winien ją zapłacić jeszcze tego samego dnia, bo jest to dar poświęcony PANU. 24 W roku jubileuszowym to pole powróci do tego, który je sprzedał, stanowi bowiem jego dziedziczną posiadłość. 25Każdego oszacowania będziesz dokonywał według wagi sykla świątynnegob. Jeden sykl wynosi dwadzieścia gerc. Ograniczenia możliwości wykupu Nikt oczywiście nie może poświęcaćs dla PANAs pierworodnychs bydła, czy to cielca, czy owcy, bo one i tak są własnością PANA. 27Jeśli natomiast chodzi o zwierzę nieczystes, to może być wykupione po dodaniu jednej piątej do wartości z jego oszacowania. Jeżeli nie zostanie wykupione, należy je sprzedaćd za kwotę wynikającą z jego oszacowania. 28 Jeżeli ktoś ze względu na PANA obłoży klątwąe cokolwiek ze swojej własności: czy to człowieka, czy zwierzę, czy pole stanowiące jego dziedziczną posiadłość, to owa własność nie może być sprzedana ani wykupiona. To bowiem, co zostało obłożone klątwą, jest rzeczą najświętszą i należy tylko do PANA. 29Człowiek, który został obłożony klątwą, nie może być wykupiony, lecz musi umrzećf. 30 Każda dziesięcinas z płodów ziemi, czy to z wysianego ziar na, czy drzew owocowych, należy do PANA. Jest rzeczą poświęconą dla PANA. 31Gdyby ktoś chciał wykupić część 26

Ograniczenia możliwości wykupu. Możliwość finansowego zadośćuczynienia zostaje ograniczona w przypadku pierworodnych zwierząt (ww. 26n), dziesięciny z płodów roli i ze zwierząt (ww. 30-33), a także w odniesieniu do ludzi, zwierząt i przedmiotów poświęconych Bogu przez klątwę (ww. 28n), ponieważ były one uznawane za własność Boga, wyłączoną spod władzy ludzkiej. Przynależność pier worodnych do Boga była znakiem nieustannie przypominającym o tym, że tylko Bóg jest dawcą życia i zbawienia (Wj 13,13-16). Dlatego każde pier worodne zwierzę należało złożyć w ofierze, a każdego pier worodnego syna wykupić (Wj 34,19n; Lb 18,15-19). Do Boga należało również wszystko,

KAPŁAŃSKA 27,16-31

256

Wj 30,15n

Wj 13,10n

Pwt 14,22

03_Kpl

9/3/08

Ml 1,8

Kpł 26,46

2:10 PM

Page 257

swojej dziesięciny, to do ceny ogólnej będzie musiał dołożyć jedną piątą jej wartości. 32Każda dziesięcina z bydła lub trzody, czyli każde co dziesiąte zwierzę, które przechodzi pod laską pasterza, będzie poświęcone dla PANA. 33Nie należy ich sortować na ładne i wybrakowane ani ich zamieniać. Gdyby ktoś dokonał takiej zamiany, to obydwa zwierzęta będą poświęcone i nie będzie ich można wykupić”. 34 Takie przykazanias dał PAN Mojżeszowi dla Izraelitów na górze Synaj.

co zostało obłożone klątwą. Dotyczyło to przede wszystkim obcych ludów oddających się bałwochwalstwu (Wj 34,12-16; Pwt 7,2; 20,17n) i miejsc ich pogańskiego kultu (Joz 6,20n) oraz Izraelitów, którzy przyjęliby bałwochwalcze zwyczaje (Wj 22,19; Pwt 7,25n; 13,13-19; Joz 7,24-26) uważane za niebezpieczne dla całego narodu (Pwt 8,19; Joz 23,15). Obłożenie klątwą mogło wiązać się także z innymi zobowiązaniami podejmowanymi osobiście lub przez przywódców ludu (np. Ezd 10,8). Przedmioty obłożone klątwą przechodziły na użytek świątyni i kapłanów (Kpł 27,21; Lb 18,14; Ez 44,29).

257

KAPŁAŃSKA 27,32-34

03_Kpl

9/3/08

2:10 PM

Page 258

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 259

KSIĘGA LICZB Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Liczb jest czwartą częścią tzw. Pięcioksięgu. Nazwa księgi stosowana w polskich tłumaczeniach nawiązuje do tytułów używanych w starożytnych przekładach greckich i łacińskich (gr. Arithmoi – ‘liczby’; łac. Numeri – ‘liczby’). Tytuł odnosi się więc do dwukrotnego spisu Izraelitów, którego dokonał Mojżesz (Lb 1,1 – 4,49; 26,1-65), a także do innych danych liczbowych. Hebrajski tytuł Bemidbar – ‘na pustyni’ nie tyle skoncentrowany jest na spisach i danych liczbowych, ile wskazuje na doświadczenia Izraelitów podczas ich pobytu na pustyni. Według tradycji autorem Księgi Liczb, podobnie jak całego Pięcioksięgu, jest Mojżesz. Dziś autorstwo Mojżesza traktuje się raczej symbolicznie i uważa się, że Księga Liczb zawiera teksty pochodzące od różnych autorów, którzy napisali je jeszcze przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii (586 r. przed Chr.). Po powrocie z wygnania (538 r. przed Chr.) zostały one zebrane i zredagowane przez ludzi wywodzących się ze środowiska kapłańskiego. Redaktorzy ci podkreślali narodową i religijną odrębność Izraela od innych narodów (Lb 16 – 19). Kładli też nacisk na etyczne wymogi związane z zachowywaniem Prawa, a za jego łamanie zapowiadali karę. Treść i teologia Księga Liczb dotyczy drugiego roku pobytu Izraelitów na pustyni Synaj oraz ostatniego roku wędrówki zakończonej zajęciem ziemi po wschodniej stronie Jordanu. Opis wydarzeń jest fragmentaryczny i służy przede wszystkim podkreśleniu tego, że naród złożony z dwunastu plemion izraelskich weźmie w posiadanie ziemię Kanaan obiecaną mu przez Boga tylko wówczas, gdy będzie wierny przymierzu zawartemu na Synaju. W opis historycznych wydarzeń włączono wiele przepisów prawnych, dotyczących głównie troski o kult Boży oraz przyszłego podziału Kanaanu. W całej społeczności wyróżnia się plemię Lewitów. Członków tego plemienia zwolniono z wszelkich obowiązków, nawet służby wojskowej, a przeznaczono wyłącznie do służby w świętym mieszkaniu (przenośnej świątyni) i do sprawowania kultu. Pomimo wyraźnych znaków obecności Boga, wśród Izraelitów zdarzały się kryzysy, a nawet bunty spowodowane trudnymi warunkami życia na pustyni oraz ambicjonalnymi dążeniami niektórych ludzi. Były one tłumione surową interwencją Bożą, często łagodzoną wstawiennictwem Mojżesza. Księga Liczb ukazuje, jak ludzka słabość i grzeszność, posuwająca się aż do próby unicestwienia Bożych planów, splata się z miłosierdziem i pedagogią Boga, dzięki którym powoli kształtuje On lud przymierza. Mimo niewierności ludu, Bóg realizuje swoje obietnice i prowadzi go do zamierzonego celu. Całość księgi można ująć w następujący schemat: 1) Ostatnie dni pobytu u stóp góry Synaj (1,1 – 10,10); 2) Wędrówka od góry Synaj ku równinom Moabu (10,11 – 21,35); 3) Wydarzenia na równinach Moabu (22 – 36). Najważniejsze myśli teologiczne wyraża idea wspólnoty ludu Bożego przymierza. Ludem tym są potomkowie patriarchów, którym Bóg dał wielkie obietnice, łącznie z posiadaniem 259

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 260

własnej ziemi. Wspólnota Izraela wędruje więc przez pustynię i zbliża się do granic Kanaanu. Jest to społeczność zorganizowana, która ma własnych przywódców i swoje prawa. Religia dominuje tu nad polityką, a właściwym wodzem i panem tego ludu jest sam Bóg. Mieszka On pośród ludu, w swoim Namiocie w centrum obozu, przypomina o swojej obecności, nadaje prawa i egzekwuje ich wykonanie. Świętość Boga, Jego transcendencję, tzn. absolutną inność od wszystkiego, co Nim nie jest, wyrażają m.in. przepisy religijne. Dopuszczają one do sprawowania świętych czynności i do bezpośredniego kontaktu z poświęconymi przedmiotami jedynie osoby wybrane i konsekrowane. Niepowołanych i nieuprawnionych do tego spotykała śmierć, jeśli przekraczali wyznaczoną granicę. Twarda szkoła pustyni uformowała religię Izraela (jahwizm), która jednak na stepach Moabu w zetknięciu z pogańskim kultem Baala częściowo się załamała. Surowe interwencje Boga stają się jednak skuteczną „katechezą”, doprowadzającą lud do nawrócenia. Księga Liczb eksponuje również znaczenie pośrednika i proroka, którym jest Mojżesz. To on bezpośrednio kontaktuje się z Bogiem, odbiera od Niego wszelkie polecenia i prawa, przekazując je ludowi. W razie konfliktu on staje w obronie niewiernego, a nawet zbuntowanego ludu i wyjednuje mu Boże przebaczenie. Pośrednikiem jest również Aaron i kapłani, a po części także lewici. Kapłanom powierzono sprawowanie kultu, szczególnie składanie ofiar, za pomocą których lud wyraża wiarę w Boga, pragnie Go uwielbić i przebłagać za popełnione zło. Kapłani mają również czuwać nad zachowaniem przez lud Bożego prawa. Księga Liczb ma znaczące miejsce w historii zbawienia ST. Czerpią z niej inspirację autorzy niektórych psalmów (np. Ps 106). W Księdze Syracha (45 – 46), w pochwale ojców, zawarta jest swoista ocena niektórych postaci tej księgi. W Księdze Mądrości także można znaleźć odwołanie do Księgi Liczb (Mdr 18,20-25). W Nowym Testamencie mamy aluzję do miedzianego węża (J 3,14), Balaama (2P 2,15n; Ap 2,14), do Koracha (2Tm 2,19). W Liście do Hebrajczyków uwydatniona została wierność Mojżesza (Hbr 3,2-5; por. Lb 12,7), zwrócono także uwagę na grzechy ludu (Hbr 3,7 – 4,3), płacenie lewitom dziesięciny (Hbr 7,5; por. Lb 18,21-24), wspomniano o oczyszczającym popiele z czerwonej krowy (Hbr 9,13n; por. Lb 19). W Ewangeliach mówi się o owcach bez pasterza (Mt 9,36; por. Lb 27,17) oraz o mannie (J 6,31; por. Lb 11,7-9). „Duchowa skała”, z której gasił pragnienie lud Boży (1Kor 10,3n), ma swoje odniesienie do Wj 17,1-7, jak również do Lb 20,11. Tradycyjna egzegeza żydowska i chrześcijańska nadawała mesjańskie znaczenie wyroczni Balaama, gdzie jest mowa o gwieździe i berle z Jakuba (Lb 24,17nn). Sama jednak osoba i działalność Mojżesza, przywódcy wyprowadzonych z niewoli egipskiej, organizatora społeczności izraelskiej, pośrednika i proroka, jest wyraźną zapowiedzią Mesjasza i Jego zbawczego dzieła. Podobnie opisane w Księdze Liczb wydarzenia, w których główną postacią jest Mojżesz, zapowiadają wydarzenia zbawcze Nowego Testamentu.

260

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 261

KSIĘGA LICZB

Ostatnie dni pobytu Izraelitów u stóp góry Synaj Pierwszy spis Izraelitów 1 Pierwszego dnia drugiego miesiącaa, w drugim roku po wyjściu z ziemi egipskiej powiedział PANs do Mojżesza na pustyni Synaj w Namiocie Spotkaniab: 2„Policzcie całą społeczność Izraelitów według rodów i rodzin, licząc imiennie 3 izraelskich mężczyzn w wieku od dwudziestu lat wzwyż, zdolnych do walkic. Ty i Aaron dokonajcie ich przeglądu według oddziałów wojskowych. 4Powinien wam przy tym pomagać jeden mężczyzna z każdego plemieniad, głowa rodus.

1

Imiona wodzów poszczególnych plemion 5 Oto są imiona mężczyzn, którzy mają wam pomagać: z plemienia Rubena – Elisure, syn Szedeura; 6z Symeona – Szelumiel, syn Suriszaddaja; 7z Judy – Nachszon, syn Amminadaba; 8z Issachara – Netaneel, syn Suara; 9z Zabulona – Eliab, syn Chelona; 10spośród synów Józefa: z Efraima – Eliszama, syn Ammihuda; z Manassesa – Gamliel, syn Pedahsura; 11z Beniamina – Abidan, syn Gideoniego; 12z Dana – Achiezer, syn Ammiszaddaja; 13z Asera – Pagiel, syn Okrana; 14z Gada – Eliasaf, syn Deuela; 15z Neftalego – Achira, syn Enana”. 16 Ci zostali wezwani ze społeczności jako wodzowie plemion swoich przodków, naczelnicy oddziałów Izraelas. 17Mojżesz i Aaron przyjęli więc tych mężczyzn, którzy zostali imiennie wyznaczeni. 18Pierwszego dnia drugiego miesiącaa zwołali całą społeczność i spisano wszystkich według przynależności do rodów i rodzin. Spisano ich po kolei, imiennie, od lat dwudziestu wzwyż. 19Mojżesz dokonał ich przeglądu na pustyni Synaj, tak jak mu PANs nakazał.

a) Pierwszego dnia drugiego miesiąca – chodzi o koniec kwietnia. b) Namiot Spotkania – prawdopodobnie określenie namiotu, który znajdował się poza obozem i w którym zasięgano rady u Boga (Wj 33,7-11). Był więc on czymś innym od przenośnej świątyni (nazywanej mieszkaniem, świętym mieszkaniem, mieszkaniem PANA, mieszkaniem Świadectwa, ale także Namiotem Spotkania), która zawsze znajdowała się w centrum obozu (Lb 2,1-31) i w której przechowywano arkę i sprawowano kult (Wj 25 – 30; 35 – 40). Istnieje też pogląd, że był tylko jeden Namiot Spotkania – mieszkanie. c) Znane są podobne spisy w starożytności, np. w królestwie Mari nad Eufratem (XVIII w. przed Chr.). d) plemię – plemiona izraelskie (określane w innych przekładach Pisma Świętego jako pokolenia izraelskie) wywodziły się od dwunastu synów Jakuba (Rdz 35,22-26). Przypuszcza się, że poszczególne plemiona tworzyły polityczną konfederację autonomicznych jednostek, która powstała w celach obronnych. Podstawą konfederacji było prawdopodobnie przymierze z Bogiem (wspólna religia), choć nie jest wykluczone, że zamiast jednego wspólnego miejsca kultu, poszczególne plemiona miały własne ośrodki kultu. Pismo Święte zawiera różniące się wykazy plemion izraelskich (np. Rdz 49; Sdz 5,14-18; Pwt 33,6-25), co oznacza, że organizacja plemienna ulegała przeobrażeniom. e) Elisur – niemal wszystkie imiona naczelników oddziałów (ww. 5-15) są teoforyczne, czyli zawierają imię Boga. Najczęściej występuje forma El (ogólne określenie Boga u zachodnich Semitów) i rzadziej spotykana forma Szaddai (Bóg Wszechmocny, np. Rdz 17,1; 28,3; 35,11). Nie występuje tu natomiast imię Jahwe, które zostało objawione Mojżeszowi dopiero na pustyni, w pobliżu góry Synaj (Wj 3,14).

Pierwszy spis Izraelitów. Po rocznym pobycie w pobliżu góry Synaj, kiedy Boży lud Izraela zorganizował się już pod przewodnictwem Mojżesza oraz uformował się religijnie przez zawarcie przymierza i przyjęcie przykazań, nadszedł czas wyruszenia w drogę. Następnym celem było zdobycie kraju, który Bóg przeznaczył Izraelitom jako miejsce ich stałego pobytu. Pustynia Synaj jest nie tylko miejscem geograficznym, które Izraelici muszą przejść, aby dojść do Ziemi Obiecanej. Pełni ona również funkcję duchowego przygotowania. Podczas wędrówki przez pustynię Izraelici coraz lepiej poznają Boga, kształtują swoją religijną i narodową tożsamość, przygotowują się na przyjęcie Bożych darów. Ponieważ Izraelici liczyli się ze zbrojnym oporem mieszkańców Kanaanu, na rozkaz Boga zostaje sporządzony wykaz sił zbrojnych.

261

LICZB 1,1-19

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Potomków Rubena, pierworodnego syna Izraela – układ podawania imion synów Izraela (Jakuba) w spisie nawiązuje, z pewnymi wyjątkami, do Rdz 35,23-26 (por. Rdz 29,31 – 30,24; 35,16-18). Plemię Józefa zostało w spisie rozbite na potomków Efraima i Manassesa (ww. 32-35), aby mimo wyłączenia ze spisu plemienia Lewiego, zachować liczbę dwunastu plemion (np. Rdz 35,22; Wj 24,4; Joz 4,16; 1Krl 18,31; Ezd 6,17; por. Mt 10,2; 19,28; Ap 21,12.14).

Page 262

Dane przeprowadzonego spisu 20 Potomków Rubena, pierworodnegos syna Izraelaa, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodóws i rodzin. 21Liczba zarejestrowanych z plemienia Rubena wynosiła czterdzieści sześć tysięcy pięćset. 22Potomków Symeona, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 23Liczba zarejestrowanych z plemienia Symeona wynosiła pięćdziesiąt dziewięć tysięcy trzysta. 24 Potomków Gada, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 25Liczba zarejestrowanych z plemienia Gada wynosiła czterdzieści pięć tysięcy sześćset pięćdziesiąt. 26Potomków Judy, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 27 Liczba zarejestrowanych z plemienia Judy wynosiła siedemdziesiąt cztery tysiące sześćset. 28Potomków Issachara, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 29Liczba zarejestrowanych z plemienia Issachara wynosiła pięćdziesiąt cztery tysiące czterysta. 30Potomków Zabulona, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 31Liczba zarejestrowanych z plemienia Zabulona wynosiła pięćdziesiąt siedem tysięcy czterysta. 32Potomków Józefa z plemienia Efraima, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn, od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 33Liczba zarejestrowanych z plemienia Efraima wynosiła czterdzieści tysięcy pięćset. 34Potomków Józefa z plemienia Manassesa, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 35Liczba zarejestrowanych z plemienia Manassesa wynosiła trzydzieści dwa tysiące dwieście. 36Potomków Beniamina, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 37Liczba zarejestrowanych z plemienia Beniamina wynosiła trzydzieści pięć tysięcy czterysta. 38Potomków Dana, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 39Liczba zarejestrowanych z plemienia Dana wynosiła sześćdziesiąt dwa tysiące siedemset.

Dane przeprowadzonego spisu. Całościowe dane spisu wykazały liczbę 603 550 mężczyzn zdolnych do walki. Wędrujący przez pustynię Izrael liczyłby więc ponad 2 miliony ludzi, co jest mało prawdopodobne. W jednej z propozycji wyjaśnienia tej kwestii wskazuje się, że hebr. słowo elef – ‘tysiąc’ można rozumieć jako oddział, drużynę rodową, składającą się z kilkunastu osób. Wtedy otrzymalibyśmy w przybliżeniu ok. 10 000 ludzi zdolnych do walki. Przy takim założeniu ogólna liczba Izraelitów wędrujących przez pustynię mogłaby wynosić ok. 30 000 osób, co jest bardziej prawdopodobne. Inna próba wyjaśnienia tych liczb opiera się na przypuszczeniu, że wojsko Izraela było wyobrażeniem wojska niebiańskiego – gwiazd (Wj 12,41), które służą Bogu (Rdz 2,1; Pwt 17,30). Dlatego liczby zostały zwielokrotnione.

LICZB 1,20-39

262

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 263

Potomków Asera, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 41Liczba zarejestrowanych z plemienia Asera wynosiła czterdzieści jeden tysięcy pięćset. 42Potomków Neftalego, wszystkich zdolnych do walki mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, spisano imiennie według rodów i rodzin. 43Liczba zarejestrowanych z plemienia Neftalego wynosiła pięćdziesiąt trzy tysiące czterysta. 44Spisu dokonali Mojżesz i Aaron oraz wodzowie Izraelas, po jednym z każdego plemienia. 45Pełna liczba Izraelitów, od lat dwudziestu wzwyż, zdolnych do walki, spisanych według rodów i rodzin, 46wynosiła sześćset trzy tysiące pięćset pięćdziesiąt.

a) Pierworodnym synem Lewiego był Gerszon i od niego pochodzą Gerszonici. Kehat był drugim synem i od niego pochodzą Kehatyci. Merari był trzecim synem i od niego są Meraryci (Rdz 46,11; Lb 3,17; 4,2-49; 1Krn 6,18nn; 15,5).

Szczególne obowiązki lewitów 47 Lewicis nie zostali policzeni według swoich rodówa. 48PANs powiedział bowiem do Mojżesza: 49„Nie będziesz spisywał plemienia Lewiego i nie włączysz go do spisu synów Izraelas. 50 Powierzysz im natomiast pieczę nad mieszkaniem Świadectwab, nad jego wyposażeniem i nad wszystkim, co do niego należy. Oni będą przenosić święte mieszkanies i całe jego wyposażenie, będą pełnić w nim służbę, a swoje namioty rozbiją wokół niegoc. 51Kiedy święte mieszkanie będzie zmieniało miejsce postoju, lewici rozmontują je, a gdy się zatrzyma, znów je zbudująd. Jeśli ktoś inny zbliżyłby się do niego, powinien zostać ukarany śmiercią. 52 Izraelici rozbiją swoje namioty każdy w swoim obozie i pod swoimi znakamie. 53Lewici natomiast postawią namioty wokół mieszkania Świadectwa, aby Pan Bóg nie rozgniewałs się na lud Izraela. Lewici powinni trwać na straży mieszkania Świadectwa”. 54 Izraelici spełnili więc wszystko, co PAN nakazał Mojżeszowi.

c) Układ obozu odzwierciedla teologiczną koncepcję ludu Bożego zawartą w Księdze Liczb. W centrum znajduje się święte mieszkanie (przenośna świątynia), najbliżej niego są kapłani i lewici, następny krąg tworzą pozostali Izraelici (w. 52).

40

Wj 12,37; 38,25-27; Lb 11,21; 26,51

b) mieszkanie Świadectwa – mowa o przenośnej świątyni, której dokładny opis zamieszczony jest w Księdze Wyjścia (Wj 25 – 30; 35 – 40). Por. Lb 1,1+. Określenie mieszkanie Świadectwa występuje bardzo rzadko (w. 53; zob. Wj 38,21; Lb 10,11). Częściej jest mowa o Arce Świadectwa (np. Wj 26,33; Kpł 16,13; Lb 4,5; Joz 4,16). W jednym i drugim przypadku słowo Świadectwo odnosi się do kamiennych tablic z wyrytymi na nich Dziesięcioma przykazaniami.

d) Zadanie to zostało powierzone Kehatytom, którzy pełnili najważniejsze funkcje przy świętym mieszkaniu (Lb 1,47+). e) Według tradycji rabinackiej (Targum pseudo-Jonatana) znakiem obozu Judy był lew na tle koloru sardoniksu; obozu Rubena – człowiek (głowa człowieka) na tle koloru krwawnika; obozu Efraima – byk na tle koloru hiacyntu; obozu Dana – orzeł na tle koloru szafiru. Przedstawiciele plemion Judy, Rubena, Efraima i Dana byli dowódcami czterech głównych obozów rozmieszczonych wokół świętego mieszkania od strony: wschodniej, południowej, zachodniej i północnej. f) znak – zob. Lb 1,52+.

Rozmieszczenie plemion izraelskich w obozie 1 Następnie PANs przemówił do Mojżesza i Aarona: 2 „Każdy spośród Izraelitów niech rozbije swój namiot przy znakuf swojego rodus, wokół Namiotu Spotkanias, w niewielkiej odległości od niego. 3Na przodzie od strony wschodniej rozbiją obóz ludzie spod znaku Judy, według swoich odziałów. Wodzem potomków Judy będzie Nachszon, syn Amminadaba. 4Jego zbrojne oddziały liczą siedemdziesiąt cztery tysiące sześciuset zarejestrowanych. 5Obok nich rozbije obóz plemię Issachara. Wodzem potomków Issachara będzie

2

Rozmieszczenie plemion izraelskich w obozie. Obóz Izraelitów na pustyni miał formę kwadratu. W centrum znajdowało się święte mieszkanie (przenośna świątynia, Lb 1,50+, por. Lb 1,1+). W jego najbliższym sąsiedztwie rozbijali swoje namioty Izraelici z plemienia Lewiego (Lb 3,38): od strony wschodniej (od wejścia do świętego mieszkania) kapłani, od południa Kehatyci, od zachodu Gerszonici, od północy Meraryci (Rdz 46,11; Lb 4,2-49; 1Krn 6,18nn; 15,5). Dwanaście plemion izraelskich obozowało natomiast w pewnej odległości, z czterech stron świętego mieszkania. Uprzywilejowane miejsce zajmowało plemię Judy, gdyż obozowało od strony wschodniej, naprzeciwko wejścia do świętego mieszkania (Rdz 49,10).

263

LICZB 1,40 — 2,5

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 264

Netaneel, syn Suara. 6Jego zbrojne oddziały liczą pięćdziesiąt cztery tysiące czterystu zarejestrowanych. 7W dalszej kolejności rozbije obóz plemię Zabulona. Wodzem potomków Zabulona będzie Eliab, syn Chelona. 8Jego zbrojne oddziały liczą pięćdziesiąt siedem tysięcy czterystu zarejestrowanych. 9 Wszystkich zarejestrowanych, spisanych według ich oddziałów, jest w obozie Judy sto osiemdziesiąt sześć tysięcy czterystu. Oni mają wyruszać pierwsi. 10 Od strony południowej, przy swoim znaku rozłoży się obóz Rubenitów, według swoich oddziałów. Wodzem potomków Rubena będzie Elisur, syn Szedeura. 11Jego zbrojne oddziały liczą czterdzieści sześć tysięcy pięciuset zarejestrowanych. 12 Obok nich rozbije obóz plemię Symeona. Wodzem potomków Symeona będzie Szelumiel, syn Suriszaddaja. 13Jego zbrojne oddziały liczą pięćdziesiąt dziewięć tysięcy trzystu zarejestrowanych. 14W dalszej kolejności rozbije obóz plemię Gada. Wodzem potomków Gada będzie Eliasaf, syn Deuela. 15 Jego zbrojne oddziały liczą czterdzieści pięć tysięcy sześciuset pięćdziesięciu zarejestrowanych. 16Wszystkich zarejestrowanych, spisanych według ich oddziałów, jest w obozie Rubenitów sto pięćdziesiąt jeden tysięcy czterystu pięćdziesięciu. Będą oni wyruszać w drugiej kolejności. 17 Następnie wyruszy Namiot Spotkania. Lewicis bowiem będą rozbijać swoje namioty pośrodku całego obozu. Będą wyruszać zgodnie z miejscem zajmowanym w obozie, pod własnym znakiem. 18 Od strony zachodniej, pod swoim znakiem i według swoich oddziałów, rozbiją obóz Efraimici. Wodzem ich będzie Eliszama, syn Ammihuda. 19Jego zbrojne oddziały liczą czterdzieści tysięcy pięciuset zarejestrowanych. 20Obok nich rozbije obóz plemię Manassesa. Wodzem potomków Manassesa będzie Gamliel, syn Pedahsura. 21Jego zbrojne oddziały liczą trzydzieści dwa tysiące dwustu zarejestrowanych. 22Na koniec rozbije obóz plemię Beniamina. Wodzem potomków Beniamina będzie Abidan, syn Gideoniego. 23Jego zbrojne oddziały liczą trzydzieści pięć tysięcy czterystu zarejestrowanych. 24 Wszystkich zarejestrowanych, spisanych według ich oddziałów, jest w obozie Eframitów sto osiem tysięcy stu. Będą oni wyruszać w trzeciej kolejności. 25 Od strony północnej, pod swoim znakiem i według swoich oddziałów, rozbiją obóz Danici. Wodzem potomków Dana będzie Achiezer, syn Ammiszaddaja. 26Jego zbrojne oddziały liczą sześćdziesiąt dwa tysiące siedmiuset zarejestrowanych. 27 Obok rozbije obóz plemię Asera. Wodzem potomków Asera będzie Pagiel, syn Okrana. 28Jego zbrojne oddziały liczą czterdzieści jeden tysięcy zarejestrowanych. 29W dalszej kolejności plemię Neftalego. Wodzem potomków Neftalego będzie Achira, syn Enana. 30Jego zbrojne oddziały liczą pięćdziesiąt LICZB 2,6-30

264

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 265

trzy tysiące czterystu zarejestrowanych. 31Wszystkich zarejestrowanych, spisanych według ich oddziałów, jest w obozie Danitów sto pięćdziesiąt siedem tysięcy sześciuset. Będą oni wyruszać jako ostatni”. 32 Oto wykaz Izraelitów zarejestrowanych według rodów. Wszystkich zaś mężczyzn zarejestrowanych w ich obozach, według ich oddziałów, było sześćset trzy tysiące pięciuset pięćdziesięciua. 33Zgodnie z poleceniem PANA, które dał Mojżeszowi, lewitów nie wliczono do ogólnego spisu Izraelitów. 34Izraelici uczynili więc wszystko, co PAN polecił Mojżeszowi. W ten sposób rozbijali obozy pod swoimi znakami i tak je zwijali, wszyscy według swoich rodów i rodzin.

a) Spis Izraelitów zdolnych do walki oraz podzielenie ich na oddziały podporządkowane wodzom plemion jest przygotowaniem do zdobywania Kanaanu. Na temat liczebności Izraela zob. Lb 1,20-46+.

Spis kapłanów i lewitów 1 W czasie, gdy PANs rozmawiał z Mojżeszem na górze Synaj, tak przedstawiała się rodzina Aarona i Mojżesza. 2 Imiona synów Aarona są następujące: pierworodnys Nadab, Abihu, Eleazar oraz Itamar. 3Spośród nich na kapłanów namaszczonos i powierzono funkcje kapłańskie 4Nadabowi i Abihu. PAN pokarałs ich śmiercią, gdy na pustyni Synaj ofiarowali PANU ogień niezgodny z prawem. Nie mieli oni synów, dlatego kapłańskie czynności pod nadzorem swojego ojca Aarona spełniali Eleazar oraz Itamar. 5 PAN znów powiedział do Mojżesza: 6„Każ wystąpić plemieniu Lewitóws i postaw ich przed kapłanem Aaronem, aby mu służyli. 7W jego imieniu oraz w imieniu całej społeczności Izraelas będą oni pełnić straż przy Namiocie Spotkanias, służąc w świętym mieszkanius. 8Będą strzec wszystkich sprzętów Namiotu Spotkania oraz podejmą wszystko, co obowiązuje Izraelitów podczas ich służby w świętym mieszkaniu. 9 Przydzielisz więc lewitów Aaronowi i jego synom. Będą oni oddani wyłącznie na służbę Aaronowi. 10Jemu natomiast i jego synom powierzysz posługiwanie kapłańskie. Gdyby zbliżył się ktoś inny, ma być ukarany śmiercią”.

3

Wj 6,23; 28,1 Kpł 8,30

Kpł 10,1n; Lb 26,61

Wybór lewitów PANs powiedział do Mojżesza: 12„Oto spośród Izraelitów, w miejsce wszystkich pierworodnychs, którzy się im urodzą wybieram lewitóws. Lewici będą należeć do Mnie jako pierwsi.

11

Spis kapłanów i lewitów. Mimo że kapłan Aaron wywodził się z rodu Lewiego (Wj 6,16-20; Lb 26,59), w tym fragmencie podkreślona zostaje wyższość kapłanów (potomków Aarona) nad lewitami (Lb 16; 18). Jest to odzwierciedlenie stanu właściwego czasom po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.), gdy kapłani odgrywali dominującą rolę w świątyni i sprawowanym w niej kulcie. Karanie śmiercią za wtargnięcie do świętego mieszkania każdego, kto nie był poświęcony na służbę Bogu, ma na celu podkreślenie świętości Boga i Jego mieszkania pośród ludzi. Wybór lewitów. Lewici zostali przeznaczeni do służby Bożej w miejsce wszystkich pier worodnych synów (Wj 13,1.12; 22,28). Pier worodni, według starej, zachowanej również w Izraelu tradycji, byli kapłanami domowego kultu przodków. Chcąc zupełnie usunąć ten kult, w miejsce pier worodnych weszli teraz lewici, przeznaczeni wyłącznie do służby jedynemu Bogu.

265

LICZB 2,31 — 3,12

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) pierworodne – termin ten odnosi się do pierwszego z potomstwa. To, co pierwsze, uchodziło za najlepsze. Pier worodni synowie, ale również pierworodne zwierzęta i pierwociny płodów rolnych należały w sposób szczególny do Boga. Pier worodni synowie otrzymywali dwie części majątku i szczególne błogosławieństwo. Zob. Słownik.

LICZB 3,13-36

Page 266

13

Do Mnie przecież należy wszystko pierworodnea. Od czasu bowiem, kiedy ukarałems śmiercią wszystkich pierworodnych w Egipcie, poświęciłems dla siebie wszystko pierworodne w Izraelu, od ludzi aż do bydła. Należą oni do Mnie, bo Ja jestem PANEM”. Spis lewitów 14 PANs powiedział do Mojżesza na pustyni Synaj: 15„Przeprowadź spis Lewitóws według ich rodzin i rodóws. Spisz wszystkich mężczyzn w wieku powyżej jednego miesiąca”. 16Mojżesz więc spisał ich zgodnie z poleceniem PANA. 17Imiona synów Lewiego są następujące: Gerszon, Kehat i Merari. 18 Synowie Gerszona według ich rodów mieli imiona Libni i Szimei. 19Synami Kehata według ich rodów byli Amram, Ishar, Chebron i Uzziel. 20Synami Merariego, według ich rodów, byli Machli i Muszi. Takie były rody Lewitów według ich rodzin. 21 Od Gerszona pochodzi ród Libnitów i ród Szimeitów. Są to rody Gerszonitów. 22Liczba zarejestrowanych mężczyzn powyżej jednego miesiąca życia wynosiła ogółem siedem tysięcy pięćset. 23Rody Gerszonitów rozbijały namioty za świętym mieszkaniems, od strony zachodniej. 24Głową rodziny Gerszonitów był Eliasaf, syn Laela. 25W Namiocie Spotkanias pozostawały pod opieką Gerszonitów: święte mieszkanie oraz namiot i jego przykrycie, a także zasłona, która zwisała przy wejściu do Namiotu Spotkania. 26Mieli troszczyć się też o zasłony dziedzińca i zasłonę zakrywającą wejście na dziedziniec otaczający święte mieszkanie i ołtarzs, a także o sznury potrzebne do wszelkich prac. 27 Od Kehata pochodzą rody: Amramitów, Isharytów, Chebronitów i Uzzielitów. To są właśnie rody Kehatytów. 28Pełna liczba zarejestrowanych mężczyzn powyżej jednego miesiąca życia wynosiła u nich osiem tysięcy trzysta. Im to została powierzona troska o miejsce świętes. 29Rody Kehatytów rozbijały namioty obok świętego mieszkania, od strony południowej. 30Głową rodziny Kehatytów był Elisafan, syn Uzziela. 31 Powierzono im staranie o arkęs, stół, świecznik, ołtarze i potrzebne do służby święte naczynia, a także o zasłonę i jej obsługiwanie. 32 Najwyższym przełożonym lewitów był kapłan Eleazar, syn Aarona. Miał on nadzór nad tymi, którym powierzono troskę o miejsce święte. 33 Do Merariego należały rody Machlitów i Muszytów. Tworzyły one ród Merarytów. 34Pełna liczba zarejestrowanych mężczyzn powyżej jednego miesiąca życia wynosiła u nich sześć tysięcy dwieście. 35Zwierzchnikiem rodziny Merarytów był Suriel, syn Abichaila. Rozbijali oni namioty po północnej stronie świętego mieszkania. 36Obowiązkiem Merarytów 266

Wj 13,2

Wj 6,16-19

Wj 26,31-35

04_Lb:04_Lb

Wj 27,9-19

9/3/08

2:11 PM

Page 267

była troska o deski świętego mieszkania, poprzeczne drążki, słupy wraz z podstawami, cały sprzęt do tego przynależny i jego obsługa. 37Nadto o słupy otaczające dziedziniec, ich podstawy oraz paliki i sznury. 38 Mojżesz i Aaron razem z synami rozbijali swoje namioty przed świętym mieszkaniem od strony wschodniej Namiotu Spotkania. Mieli oni w imieniu wszystkich Izraelitów pełnić służbę w świątynis. Gdyby przejął ją ktoś inny, miał być ukarany śmiercią. 39 Pełna liczba lewitów, których na polecenia PANA zarejestrowali Mojżesz i Aaron, liczba wszystkich mężczyzn powyżej jednego miesiąca życia, wynosiła dwadzieścia dwa tysiącea.

a) dwadzieścia dwa tysiące – liczba przesadzona. Zob. Lb 1,20-46+. b) pierworodnych – zob. Lb 3,13+. c) pięć syklów – sykl to jednostka wagi wynosząca 11,424 grama. Potem stanowił także jednostkę monetarną. Pięć syklów mogło oznaczać około połowy rocznych dochodów przeciętnej rodziny. d) sykl świątynny – chodzi o wzorzec ciężarka przechowywany w świątyni. e) gera – jednostka wagi wynosząca 0,571 grama. Potem stanowiła także jednostkę monetarną.

Wykup pierworodnych PANs rzekł do Mojżesza: „Spisz wszystkich pierworodnychb mężczyzn spośród Izraelitów powyżej jednego miesiąca życia i zrób imienny wykaz. 41Następnie w zamian za wszystkich pierworodnych Izraelitów weźmiesz dla Mnie lewitóws – bo Ja jestem PANEM. Podobnie weźmiesz bydło lewitów zamiast wszystkiego, co pierworodne spośród bydła Izraelitów”. 42Mojżesz więc zgodnie z nakazem PANA przeprowadził spis wszystkich pierworodnych Izraelitów. 43Pełna liczba wszystkich pierworodnych powyżej jednego miesiąca życia, których spisano, wynosiła dwadzieścia dwa tysiące dwieście siedemdziesiąt trzy. 44 Wtedy PAN powiedział do Mojżesza: 45„Weź lewitów na miejsce pierworodnych spośród Izraelas oraz bydło lewitów na miejsce ich bydła. Lewici bowiem będą należeć do Mnie, bo ja jestem PANEM. 46Jako wykup za dwustu siedemdziesięciu trzech pierworodnych Izraelitów, którzy przewyższają liczbę lewitów, 47pobierzesz po pięć syklówc od głowy, według wagi sykla świątynnegod – sykl po dwadzieścia gere. 48Pieniądze te oddasz Aaronowi i jego synom jako okup za tych, którzy przewyższają ich liczbę”. 49Mojżesz więc wziął wykup za tych, którzy przewyższali liczbę zastąpionych przez lewitów 50 i otrzymał tysiąc trzysta sześćdziesiąt pięć syklów według wagi sykla świątynnego, jako wykup za pierworodnych spośród Izraelitów. 51Mojżesz oddał te pieniądze Aaronowi i jego synom zgodnie z tym, co PAN mu nakazał. 40

Kpł 27,6

Wykup pierworodnych. Izraelici, podobnie jak inne ludy Bliskiego Wschodu, wierzyli, że to, co pierwsze, należy się Bogu. Dotyczyło to zwierząt, plonów ziemi (pierwocin), a także wszelkiego rodzaju wytworów ludzkiej pracy. W sposób szczególny prawo pier worództwa odnosiło się do ludzi. Pier worodny syn w rodzinie należał do Boga (Wj 13,2). Przynależność ta ma swoje uzasadnienie teologiczne w tym, że Bóg, zanim wyprowadził Izraelitów z Egiptu, wyniszczył tam wszystko, co pier worodne, nie oszczędzając nawet ludzi (Wj 12,29). Ocalił jednak pier worodnych z Izraela, którzy stali się odtąd Jego własnością (np. Wj 13,2; Lb 3,13). To tłumaczy genezę stosowanej przez Żydów praktyki wykupywania każdego pier worodnego syna za pieniądze lub stosowne ofiary składane Bogu (Wj 13,13). Teraz w miejsce pierworodnych służbę Bożą w świętym mieszkaniu mają objąć lewici. Nie oznacza to jednak, że Izraelici zostali zwolnieni od wykupu swoich pier worodnych synów. Zwyczaj ten istniał także w czasach Jezusa (Łk 2,22-24+).

267

LICZB 3,37-51

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) skóry borsuczej – nie jest pewne, z jakiego zwierzęcia była ta skóra. Możliwe, że z borsuka, jednorożca, foki, delfina lub specjalnego gatunku kozy spotykanej na Synaju. b) fioletowej purpury – rodzaj materiału lub ubioru z niego wykonanego. Nazwa pochodzi od purpury, czyli czer wonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Noszenie ubiorów z purpury było oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58; Dn 5,29; J 19,2+). Tkaniny tej używano również w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). c) stół chlebów poświęconych – był on pokryty złotą blachą i znajdował się w świętym mieszkaniu przed miejscem najświętszym. d) chleb poświęcony – chodzi o 12 przaśnych chlebów (Lb 6,15+), kładzionych w każdy szabat w dwóch rzędach na stole w świętym mieszkaniu (Kpł 24,5-9). Zob. Słownik. e) tkaniną karmazynową – chodzi o cenną tkaninę koloru czerwonego lub szkarłatnego.

Page 268

Rodziny lewickie – Kehatyci 1 PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: 2„Sporządźcie spis synów Kehata, którzy należą do potomków Lewiego według ich rodów i rodzin. 3Policzcie wszystkich pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia, zdolnych do służby. Będą oni pełnić służbę w Namiocie Spotkanias. 4Obowiązkiem Kehatytów będzie troska o rzeczy najświętsze w Namiocie Spotkania. 5Gdy przyjdzie czas na zwijanie obozu, wejdzie Aaron wraz ze swoimi synami, zdejmą zasłaniającą kotarę, aby owinąć w nią Arkę Świadectwas. 6Położą na tym okrycie ze skóry borsuczeja, następnie tkaninę z fioletowej purpuryb i założą drążki. 7Również stół chlebów poświęconychc przykryją nakryciem z fioletowej purpury i położą na wierzchu misy, czasze, tace i dzbany na ofiary płynne. Znajdzie się na nim również chleb poświęconyd. 8Okryją go tkaniną karmazynowąe, następnie położą przykrycie ze skóry borsuczej i założą drążki. 9Tkaniną z fioletowej purpury okryją wreszcie świecznik, a także poszczególne lampy oraz szczypce, narzędzia do knotów, naczynia na oliwę i wszystko, co jest potrzebne do służby. 10Wszystko to, łącznie z przynależnym sprzętem, okryją pokryciem ze skóry borsuczej i ustawią na noszach. 11 Złoty ołtarzs okryją najpierw tkaniną z fioletowej purpury, następnie pokrowcem ze skóry borsuczej i założą drążki. 12 Potem zbiorą wszystkie pozostałe sprzęty używane do służby w miejscu świętyms, owiną je tkaniną z fioletowej purpury, przykryją pokrowcem ze skóry borsuczej i ustawią na noszach. 13 W końcu oczyszczą ołtarz całopaleńs z popiołu oraz przykryją go tkaniną z czerwonej purpury. 14Położą na nim wszystkie narzędzia używane podczas służby przy tym ołtarzu: popielnice, widełki, łopatki, kropielnice. Wszystkie sprzęty ołtarza przykryją pokrowcem ze skóry borsuczej i założą drążki. 15 Kiedy przy zwijaniu obozu Aaron i jego synowie ukończą okrywanie świętych przedmiotów i narzędzi, dopiero wówczas Kehatyci przystąpią do ich dźwigania. Nie wolno im jednak dotykać bezpośrednio świętych przedmiotów, gdyż za to grozi im śmierć. Takie zadanie mają do spełnienia Kehatyci w Namiocie Spotkania. 16Kapłan Eleazar, syn Aarona, jest odpowiedzialny za olej do świecznika, wonne kadzidło, nieustanną ofiarę pokarmowąs i za oliwę do namaszczanias. Spoczywa na nim troska o całe święte mieszkanies i o wszystko, co

4

Rodziny lewickie – Kehatyci. Na pustyni Izraelici posiadali przenośną świątynię i konieczne było zorganizowanie grupy ludzi, którzy zajmą się sprawnym i godnym przenoszeniem świętego mieszkania z miejsca na miejsce. Do transportu ciężkich elementów używano zaprzęgów. Resztę sprzętów Kehatyci nieśli na ramionach (Lb 7,3-9). Celem uniknięcia zamieszania określono dokładnie, co każda z trzech grup lewickich ma transportować (Lb 4,4-33). Lewici w swoich zadaniach podporządkowani byli kapłanom. Podkreślenie tego faktu jest prawdopodobnie odniesieniem do późniejszej sytuacji (po roku 538 przed Chr.), gdy grupą dominującą w świątyni byli kapłani (Lb 3,1-10+).

LICZB 4,1-16

268

Lb 8,23-26; 1Krn 23,24; 2Krn 31,17; Ezd 3,8 Wj 40,21

Wj 25,23-30

Wj 25,31-39

Wj 30,1-6

Wj 27,20

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 269

się w nim znajduje, o święte przedmioty i przynależne do nich naczynia”. 17 PAN przemówił do Mojżesza i Aarona: 18„Nie pozwólcie, aby rodziny rodus Kehatytów zostały wytracone spośród lewitóws. 19Starajcie się, aby pozostali przy życiu i nie zginęli, gdy będą dotykać przedmiotów najświętszych. Niech Aaron i jego synowie pouczą ich, co każdy z nich ma czynić i co dźwigać. 20Niech nie przychodzą, by patrzeć na święte przedmioty, gdy jeszcze są one odsłonięte, aby nie umarli”.

a) skóry borsuczej – zob. Lb 4,6+.

Gerszonici 21 PANs powiedział do Mojżesza: 22„Dokonaj również spisu Gerszonitów według ich rodóws i rodzin. 23Policzcie wszystkich pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia, zdolnych do służby. Będą oni pełnić służbę w Namiocie Spotkanias. 24Gerszonici jako posługujący i tragarze mają pełnić następujące zadania: 25będą dźwigać pokrycie świętego mieszkanias, Namiot Spotkania wraz z jego przykryciem oraz okrywającym go z wierzchu pokrowcem ze skóry borsuczeja, a także zasłonę przy wejściu do Namiotu Spotkania. 26Następnie zasłony dziedzińca, zasłonę od wejścia na dziedziniec otaczający święte mieszkanie i ołtarzs, sznury i wszelkie narzędzia potrzebne do pracy. Oni też wykonają wszelkie związane z tym prace. 27Służba Gerszonitów będzie przebiegać pod nadzorem Aarona i jego synów. Oni powiedzą im, co mają dźwigać i co robić, i powierzą im troskę o wszystko, co będzie przenoszone. 28Takie jest zadanie Gerszonitów przy Namiocie Spotkania. Nadzór nad nimi będzie miał syn Aarona, kapłan Itamar. Meraryci Policzysz również Merarytów według ich rodóws i rodzin. 30 Policz wszystkich pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia, zdolnych do służby. Będą oni pełnić służbę w Namiocie Spotkanias. 31Do ich obowiązków i zadań, jako tragarzy przy Namiocie Spotkania, będzie należeć: dźwiganie desek świętego mieszkanias, poprzeczek, słupów i cokołów, 32słupków dziedzińca, który otacza święte mieszkanie razem z podstawami, kołkami i sznurami oraz wszystkich narzędzi potrzebnych do pracy. Każdemu z nich macie dokładnie wskazać przedmioty, które ma dźwigać. 33Takie jest zadanie rodów Merarytów przy Namiocie Spotkania. Nadzór nad nimi będzie miał syn Aarona, kapłan Itamar”. 29

Spis lewitów 34 Mojżesz, Aaron i naczelnicy społeczności spisali synów Kehata według rodóws i rodzin, 35wszystkich od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, zdolnych do służby, którzy 269

LICZB 4,17-35

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Liczba lewitów w wieku 30-50 lat wynosząca 8580 wydaje się mocno zawyżona. Zob. Lb 1,20-46+. b) trędowatych – określenie użyte w oryginale odnosi się ogólnie do ludzi z jakimś schorzeniem skóry. Mogły to być np. łuszczyca, grzybica, egzema, a także zaczerwienienia na skórze, obrzęki ciała i ropiejące rany (Kpł 13,2-44). c) kontakt ze zwłokami – zob. Lb 19,11-22+.

Page 270

mieli służyć w Namiocie Spotkanias. 36Liczba mężczyzn spisanych według rodów wynosiła dwa tysiące siedemset pięćdziesiąt. 37Byli to ci policzeni z rodów Kehata, którzy mieli pełnić służbę w Namiocie Spotkania. Spisali ich Mojżesz i Aaron, tak jak PANs nakazał Mojżeszowi. 38Dokonano też spisu Gerszonitów według ich rodów i rodzin, 39od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, tych, którzy byli zdolni do pełnienia służby w Namiocie Spotkania. 40Liczba spisanych według rodów i rodzin wynosiła dwa tysiące sześćset trzydzieści. 41Są to właśnie ci wszyscy, zliczeni z rodów i rodzin Gerszonitów, którzy mieli być zatrudnieni przy Namiocie Spotkania. Policzyli ich Mojżesz i Aaron zgodnie z rozkazem PANA. 42Merarytów natomiast, policzonych według ich rodów i rodzin, 43od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, wszystkich zdolnych do pełnienia służby, którzy mieli pracować w Namiocie Spotkania, 44było trzy tysiące dwustu, według ich rodów. 45Byli to ci spisani z rodów Merarytów. Mojżesz i Aaron policzyli ich zgodnie z poleceniem PANA. 46Pełna liczba lewitóws, których według rodów i rodzin spisali Mojżesz, Aaron oraz przywódcy Izraelas, 47liczba wszystkich mężczyzn od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, którzy byli zdolni do pełnienia służby i mogli wykonywać różne prace oraz dźwigać ciężary w Namiocie Spotkania, 48wynosiła osiem tysięcy pięćset osiemdziesiąta. 49 Zgodnie z rozkazem PANA, Mojżesz wskazał każdemu, co powinien robić i co dźwigać. Spisano ich według tego, co PAN nakazał Mojżeszowi.

Różne prawa Prawo odnośnie do nieczystych 1 PANs rzekł do Mojżesza: 2„Rozkaż Izraelitom, aby usunęli z obozu wszystkich trędowatychb, cierpiących na wycieki oraz tych, którzy stali się nieczyścis przez kontakt ze zwłokamic. 3Usuniecie poza obóz zarówno mężczyznę, jak i kobietę, aby nie zanieczyszczali obozu, w którym Ja mieszkam pośród was”. 4Izraelici wykonali rozkaz i usunęli ich z obozu. Synowie Izraelas postąpili tak, jak PAN powiedział do Mojżesza.

5

Prawo odnośnie do nieczystych. Wymieniono tu trzy przypadki, które wśród Izraelitów wywoływały obrzydzenie i powodowały religijną nieczystość: trąd (choroby skóry), fizjologiczne upławy i kontakt z ludzkimi zwłokami. Osoby, których dotyczyły wspomniane przypadki były wykluczone z udziału w religijnym kulcie, a nawet sama ich obecność w obozie była uważana za zniewagę świętości Boga. Szczególnie choroby uznawano za karę Bożą i odrzucenie przez Boga, co pociągło również wykluczenie ze społeczności ludzkiej. Powrót do wspólnoty ludu możliwy był dopiero po wyzdrowieniu (w przypadku chorób skóry lub przedłużających się wycieków z ciała) i dokonaniu rytualnego oczyszczenia. Gdy chodziło o krwawienie miesięczne u kobiety i polucję u mężczyzny, wystarczało samo oczyszczenie (rytualne obmycie). Restrykcje w sprawie kontaktu ze zwłokami mogły być jedną z form przeciwstawiania się rozpowszechnionemu na starożytnym Wschodzie kultowi zmarłych. Postawa Jezusa wobec chorych i umarłych jest odmienna (np. Mt 8,1-4+; Mk 1,40-45+; Łk 5,12-16+; 8,40-56+).

LICZB 4,36 — 5,4

270

Kpł 13,45n Kpł 15,1-33

04_Lb:04_Lb

Kpł 5,15 Kpł 5,24

Kpł 22,10-16

Kpł 7,7-10

9/3/08

2:11 PM

Page 271

Zwrot rzeczy posiadanej nieprawnie 5 PANs powiedział do Mojżesza: 6„Powiedz Izraelitom: Jeśli mężczyzna lub kobieta dopuszczą się jakiegoś grzechus względem ludzi i sprzeniewierzą się PANU, będą ludźmi winnymi. 7Mają wówczas wyjawić grzech, jaki popełnili, i oddać w całości to, co obciążało ich winą, a nadto dodać jeszcze piątą część wartości temu, wobec którego zawinili. 8A jeśli ten człowiek nie ma bliskiego krewnego, któremu można by oddać jego własność, zostanie to zwrócone PANU i przypadnie kapłanowi, z wyjątkiem barana przeznaczonego na ofiaręs, którym kapłan dokona za niego zadośćuczynieniaa. 9Do kapłana należeć będą wszystkie dary poświęcones, które Izraelici do niego przyniosą. 10To, co każdy ofiaruje jako dar poświęcony i co da kapłanowi, będzie należeć do kapłana”.

a) Wersety 5-8 zawierają wyjaśnienie prawne do Kpł 5,20-26, dotyczące zwrotu cudzej rzeczy zawłaszczonej podstępnie po złożeniu fałszywej przysięgi. Zadośćuczynienie dotyczyło bezpośrednio pokrzywdzonego lub jego krewnego, a w przypadku braku tych osób – kapłana. Do zwróconej rzeczy dodawano 20% jej wartości. b) mąki jęczmiennej – nie mogła to być mąka pszenna, której używano do przygotowania innych ofiar. c) rozpuści jej włosy na głowie – był to znak upokorzenia kobiety. Włosy zamężnej kobiety zwykle były schowane pod przykryciem.

Wątpliwość co do wierności żony PANs rzekł do Mojżesza: 12„Powiedz Izraelitom: Gdyby kobieta zdradziła swojego męża i dopuściła się przestępstwa przeciwko niemu, 13współżyjąc z innym mężczyzną, ale jej mąż by o tym nie wiedział, gdyż ona ukrywała swoje przewinienie, nie było też świadka i nie przyłapano jej na tym uczynku, 14a mąż jednak powziął podejrzenie, że jego żona dopuściła się zdrady, albo ją podejrzewa, chociaż niczego złego nie popełniła, 15wówczas ten mężczyzna zaprowadzi żonę do kapłana. Jako dar ofiarny przyniesie za nią dziesiątą część efys mąki jęczmiennejb. Nie wyleje jednak na to oliwy ani nie posypie kadzidłem, ponieważ jest to ofiaras związana z podejrzeniem, ofiara przypominająca winę. 16 Kapłan wprowadzi kobietę i postawi ją przed PANEM. 17Zaczerpnie poświęconejs wody do glinianego naczynia, weźmie z podłogi świętego mieszkanias nieco prochu i wrzuci go do wody. 18Następnie postawi kobietę przed PANEM, rozpuści jej włosy na głowiec, a do rąk włoży ofiarę wyjawienia, czyli posądzenia. Sam natomiast będzie trzymał w ręce wodę gorzką, sprowadzającą klątwę. 19Kapłan zaprzysięgnie w końcu tę kobietę i powie do niej: «Jeśli żaden inny mężczyzna nie współżył z tobą i jeśli nie zgrzeszyłaś zdradą względem swojego męża, to ta gorzka woda goryczy i klątwy nie przyniesie ci szkody. 20Jeśli jednak zgrzeszyłaś przeciwko mężowi i splamiłaś się zdradą, ponieważ inny mężczyzna, poza twoim mężem, współżył z tobą – 21wówczas kapłan wypowie nad tą kobietą złowieszcze słowa – niech PAN uczyni cię znakiem przekleństwa w twoim narodzie! Niech PAN sprawi, by 11

Wątpliwość co do wierności żony. Cudzołóstwo uchodziło na całym starożytnym Wschodzie za jedno z najcięższych przestępstw. Mężczyzna popełniał cudzołóstwo jedynie wtedy, gdy miał kontakt seksualny z kobietą zamężną. Kobieta natomiast popełniała cudzołóstwo przez kontakt seksualny z jakimkolwiek mężczyzną. Tylko mężczyźni mieli prawo wystąpić z oficjalnym podejrzeniem o zdradę i poddać kobietę upokarzającemu rytuałowi. Mąż, który podejrzewał żonę o zdradę, ale nie miał na to dowodów, mógł zastosować oczyszczającą przysięgę, poprzez którą kobieta

271

LICZB 5,5-21

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) gestem kołysania – chodzi tu o czynność rytualną poprzedzającą złożenie ofiary. Kapłan w charakterystyczny sposób poruszał ofiarą, najpierw w przód i w tył, a następnie unosił ją i opuszczał. b) W wersetach 15-28 ukazany jest rytuał (tzw. sąd Boży), składający się pierwotnie z dwóch odrębnych czynności: picie tzw. gorzkiej wody i składanie ofiary z mąki, połączone z wypowiedzeniem przekleństwa. Rytuały te stosowano w starożytności, w średniowieczu, także dziś u prymitywnych ludów Afryki. Wywodziły się one być może z dawnych praktyk magicznych, tutaj usankcjonowanych prawem religijnym. Wina kobiety była potwierdzona, gdy po dokonanym rytuale stawała się np. niepłodna lub poroniła (w. 27). c) ślub nazireatu – już we wczesnej historii Izraela zdarzało się, że małżonkowie długo oczekujący na potomstwo składali ślub, że narodzony syn będzie w szczególny sposób poświęcony Bogu (Sdz 13,1-5; 1Sm 1,11). Był to tzw. nazireat, który mógł obowiązywać przez całe życie, ale najczęściej bywał czasowy (najmniej 30 dni). Trudno jednoznacznie wyjaśnić, co zdecydowało, że w czasie trwania nazireatu wymagana była całkowita wstrzemięźliwość od napojów alkoholowych, nie wolno było obcinać włosów oraz należało się trzymać z daleka od ludzkich zwłok. Biblijne przykłady nazireatu: Samson (Sdz 13-16), Samuel (1Sm 1,11-28); w NT Jan Chrzciciel (Łk 1,15), Paweł Apostoł (Dz 18,18; 21,23n). d) sycera – był to mocny napój upajający, sporządzany z soku winogronowego lub z soku innych owoców, a także ze zboża lub miodu.

Page 272

twoje biodra opadły, a twoje łono spuchło! 22Niech ta woda klątwy przeniknie do twoich wnętrzności i sprawi, że łono twoje opuchnie, a biodra zwiotczeją!». Kobieta odpowie: «Amens, amen!». 23Następnie kapłan wypisze słowa przekleństwa na zwoju i zmyje je wodą goryczy. 24Wreszcie poda kobiecie do wypicia wodę gorzką i niosącą przekleństwo, aby ta woda wniknęła w nią, napełniając ją goryczą. 25Kapłan weźmie z rąk kobiety ofiarę związaną z podejrzeniem, wniesie ją gestem kołysaniaa przed PANA i złoży na ołtarzus. 26Potem weźmie pełną garść tej ofiary jako upamiętnienie i spali ją na ołtarzu, a wodę da kobiecie do wypicia. 27A gdy wypije ją na jego rozkaz, wówczas – jeśli rzeczywiście przez niewierność mężowi dopuściła się zdrady – woda ta przeniknie ją i napełni goryczą. Łono jej spuchnie, a biodra zwiotczeją. Kobieta ta będzie przeklęta pośród swojego ludu. 28Jeśli jednak kobieta nie splamiła się zdradą, więc jest czystas, wówczas nie poniesie żadnej szkody i będzie miała potomstwob. 29 Takie jest prawo dotyczące posądzenia, jeśliby żona nie dochowała wierności mężowi i splamiła się zdradą 30albo gdy męża ogarnie uczucie zazdrości. Jeśli będzie podejrzewał swoją żonę, wówczas stawi ją przed PANEM, a kapłan postąpi z nią według tego prawa. 31Mąż będzie wówczas wolny od winy, a żona poniesie zasłużoną karę”. Ślub nazireatu 1 PANs przemówił do Mojżesza: 2„Tak powiesz Izraelitom: Jeśli mężczyzna lub kobieta złoży ślub nazireatuc, tak że stanie się poświęconyms PANU nazirejczykiem, 3ma się powstrzymać od wina i syceryd. Nie będzie używać octu z wina ani z sycery, nie będzie pić soku z winogron ani też spożywać winogron, zarówno świeżych, jak i suszonych. 4 Przez cały czas trwania nazireatu nie będzie jeść niczego, co pochodzi z winnego krzewu, począwszy od niedojrzałych gron aż do wytłoczyn. 5Jak długo trwa ślub nazireatu, brzytwa nie dotknie jego głowy. Dopóki nie minie czas określony ślubem złożonym na cześć PANA, jest on poświęcony i ma pozwolić, aby włosy rosły swobodnie na jego głowie. 6 Przez cały okres poświęcenia się PANU nie może się zbliżyć do ludzkich zwłok. 7Nie wolno mu się zanieczyścić nawet przez zetknięcie się ze zwłokami ojca lub matki, bratas lub siostrys. Nosi on bowiem na swojej głowie znak poświęcenia Bogu. 8Będzie on poświęcony PANU przez cały okres trwania nazireatu. 9Jeśliby ktoś zmarł nagle w jego obecności, sprowadzi to nieczystośćs na jego poświęconą głowę. Wów-

6

gwarantowała swoją niewinność, lub odwołać się do sądu Bożego. W tekście jest mowa o obydwu sposobach udowadniania winy lub stwierdzania niewinności podejrzewanej kobiety. Jeśli zastosowany rytuał powodował chorobę lub inne powikłania, był to znak, że oskarżenia są prawdziwe. Na temat postawy Jezusa wobec zdrady małżeńskiej i dyskryminacji kobiet – zob. np. Mt 5,27-32+; 19,1-9+; Mk 10,1-12+; J 8,1-11+.

LICZB 5,22 — 6,9

272

Łk 1,15

Lb 19,11-16

04_Lb:04_Lb

Dz 21,23n

Wj 29,2n

Ps 121,7 Ps 4,7; 31,17; 67,2; 122,6

9/3/08

2:11 PM

Page 273

czas powinien ostrzyc swoje włosy w dniu swojego oczyszczenia. Siódmego dnia powinien się ostrzyc. 10Ósmego dnia przyniesie kapłanowi przed wejście do Namiotu Spotkanias dwie synogarlice lub dwa młode gołębie. 11Jednego ptaka kapłan złoży jako ofiarę przebłagalnąs, drugiego natomiast jako ofiarę całopalnąs. W ten sposób dokona zadośćuczynienia za winę, którą się obarczył przy zmarłym. W tym dniu poświęci również na nowo swoją głowę. 12Poświęci się na nowo PANU na czas nazireatu i przyprowadzi rocznego barankas na ofiarę wynagradzającąs. Miniony czas nie będzie mu jednak policzony, ponieważ splamił swój nazireat. 13 Prawo nazireatu jest następujące: w dniu, w którym upłynie czas ślubowany, przyprowadzą go do bramy Namiotu Spotkania. 14Wtedy złoży PANU następujące dary ofiarne: jednorocznego barana bez skazy jako ofiarę całopalną, jednoroczną owcę bez skazy jako ofiarę przebłagalną, jednego barana bez skazy jako ofiarę wspólnotowąs. 15Ponadto kosz przaśnych chlebówa z najlepszej mąki zaczynionej oliwą i przaśne placki pomazane oliwą, razem z przynależną do tego ofiarą pokarmowąs i płynną. 16Kapłan zaniesie to przed PANA i złoży w jego imieniu ofiarę przebłagalną i całopalną. 17Barana złoży PANU jako ofiarę wspólnotową, razem z koszem przaśnych chlebów. Złoży też w jego imieniu ofiarę pokarmową i płynną. 18Przy wejściu do Namiotu Spotkania nazirejczyk ostrzyże poświęcone włosyb i rzuci je w ogień płonący pod ofiarą wspólnotową. 19Kiedy nazirejczyk ostrzyże już włosy, kapłan weźmie ugotowaną łopatkę barana, jeden przaśny chleb z kosza i jeden przaśny placek i położy to na jego ręce. 20Kapłan gestem kołysaniac wzniesie te dary ku PANU. Jako poświęcone będą one należały do kapłana, z wyjątkiem mostka i udźca ofiarnego. Nazirejczyk może już odtąd pić wino. 21Takie jest prawo odnoszące się do nazirejczyka. Według złożonego ślubu powinien wypełnić wszystkie prawa nazireatu, niezależnie od innych darów ofiarnych, które ślubowałby PANU i których złożenie byłoby w jego mocy”.

a) przaśny chleb – był to chleb tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawionego z poprzedniego wypieku (Wj 12,8.15. 18-20.39). Zakwas służył do spulchniania ciasta. b) ostrzyże poświęcone włosy – w praktyce nazirejczyk nie obcinał włosów na dziedzińcu przed Namiotem, gdyż było to niedopuszczalne. W świątyni jerozolimskiej było specjalne pomieszczenie, gdzie człowiek składający ślub nazireatu mógł obciąć włosy. c) gestem kołysania – zob. Lb 5,25+. d) rozjaśni… oblicze – chodzi o obecność Boga. e) zwróci… oblicze – chodzi o przychylność Boga. f) obdarzy pokojem – w sensie biblijnym określenie to wyraża najwyższe szczęście.

Formuła kapłańskiego błogosławieństwa 22 PANs powiedział do Mojżesza: 23„Oznajmij Aaronowi i jego synom: Tak macie błogosławićs Izraelitów – 24«Niech cię PAN błogosławi i strzeże. 25Niech PAN rozjaśni nad tobą swoje obliczed i będzie ci łaskawy. 26Niech PAN zwróci na ciebie swoje obliczee i niech cię obdarzy pokojemf». 27W ten sposób będą wzywać mojego imienias nad Izraelitami, a Ja będę im błogosławił”. Formuła kapłańskiego błogosławieństwa. Wypowiadano je po zakończeniu wieczornych czynności liturgicznych (Kpł 9,22; zob. Ps 4,7; 31,17; 67,2; 121,7-8). W NT są świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26).

273

LICZB 6,10-27

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Szczegółowy opis świętego mieszkania zawiera Księga Wyjścia (Wj 40,18-33). Zob. Słownik. b) poświęcił ołtarz – poświęcenie ołtarza ofiarnego dopełniło konsekracji świętego mieszkania. c) wozów – służyły one do transportu ciężkich części Namiotu Spotkania. d) Wyodrębnienie ofiar składanych przez poszczególne plemiona (Lb 7,12-83) podkreśla, że tworzą one społeczność ludu Bożego, lecz w ramach pewnej konfederacji, z zachowaniem częściowej autonomii. Każde plemię zajęło później własne terytorium i żyło niezależnie, łącząc się z innymi jedynie w razie zagrożenia ze strony nieprzyjaciela (Lb 1,4+). e) sykl świątynny – zob. Lb 3,47+.

Page 274

Dary ofiarowane przez naczelników plemion Dary przydzielone lewitom 1 Gdy Mojżesz ukończył budowę świętego mieszkaniaa, namaściłs je i poświęciłs wraz ze wszystkimi sprzętami; namaścił również i poświęcił ołtarzb oraz całe jego wyposażenie. 2Wodzowie izraelscy, głowy rodów, naczelnicy plemion, którzy stali na czele zarejestrowanych, przynieśli swoje dary. 3Przywiedli przed PANAs jako dar ofiarny sześć krytych wozówc i dwanaście wołów: jeden wóz od dwóch wodzów i jednego wołu od każdego wodza. Wszystko to przywiedli przed święte mieszkanie. 4Wtedy PAN rzekł do Mojżesza: 5„Przyjmij to od nich i przeznacz na użytek służby spełnianej przy Namiocie Spotkanias. Przekaż to lewitoms zgodnie z ich potrzebami”. 6Mojżesz więc przyjął wozy i woły, a następnie przydzielił je lewitom. 7Dwa wozy i cztery woły przydzielił Gerszonitom stosownie do ich służby. 8Cztery wozy i osiem wołów oddał Merarytom, zgodnie z wymogami służby, jaką pełnili pod nadzorem kapłana Itamara, syna Aarona. 9Kehatytom natomiast niczego nie przydzielił, ponieważ ich służba dotyczyła świętych przedmiotów, które mieli dźwigać na ramionach.

7

Ofiara plemienia Judy 10 Z okazji poświęcenias ołtarzas wodzowie plemion przynieśli swoje dary ofiarne w dniu jego namaszczenias i złożyli je przed ołtarzem. 11PANs powiedział do Mojżesza: „Niech każdego dnia inny wódz przyniesie swój dar z okazji poświęcenia ołtarza”. 12 Tak więc w pierwszym dniu przyniósł swoje dary ofiarne Nachszon, syn Amminadaba z plemienia Judyd. 13Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoe. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 14 Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 15młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 16kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 17wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Nachszon, syn Amminadaba. Ofiara plemienia Issachara W drugim dniu swoje dary przyniósł Netaneel, syn Suara, wódz plemienia Issachara.19Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świą18

LICZB 7,1-19

274

Wj 40,17

Lb 3,18-21

Lb 3,2.4 Lb 3,19

Ez 43,18-26

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 275

tynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 20Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 21 młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 22 kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 23wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Netaneel, syn Suara.

a) sykl świątynny – zob. Lb 3,47+.

Ofiara plemienia Zabulona 24 W trzecim dniu swoje dary przyniósł Eliab, syn Chelona, wódz plemienia Zabulona. 25Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 26Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 27młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 28kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 29wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Eliab, syn Chelona. Ofiara plemienia Rubena 30 Czwartego dnia swoje dary przyniósł Elisur, syn Szedeura, wódz plemienia Rubena. 31Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 32Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 33młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 34kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 35wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Elisur, syn Szedeura. Ofiara plemienia Symeona Piątego dnia swoje dary przyniósł Szelumiel, syn Suriszaddaja, wódz plemienia Symeona. 37Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 38Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 39 młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 40 kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 41wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Szelumiel, syn Suriszaddaja. 36

275

LICZB 7,20-41

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) sykl świątynny – zob. Lb 3,47+.

Page 276

Ofiara plemienia Gada 42 Szóstego dnia swoje dary przyniósł Eliasaf, syn Deuela, wódz plemienia Gada. 43Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 44Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 45młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 46kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 47wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Eliasaf, syn Deuela. Ofiara plemienia Efraima 48 Siódmego dnia swoje dary przyniósł Eliszama, syn Ammihuda, wódz plemienia Efraima. 49Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 50Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 51młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 52kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 53wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Eliszama, syn Ammihuda. Ofiara plemienia Manassesa 54 Ósmego dnia swoje dary przyniósł Gamliel, syn Pedahsura, wódz plemienia Manassesa. 55Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 56Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 57młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 58kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 59wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Gamliel, syn Pedahsura. Ofiara plemienia Beniamina 60 Dziewiątego dnia swoje dary przyniósł Abidan, syn Gideoniego, wódz plemienia Beniamina. 61Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 62Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 63młode cielę,

LICZB 7,42-63

276

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 277

baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 64kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 65wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Abidan, syn Gideoniego.

a) sykl świątynny – zob. Lb 3,47+.

Ofiara plemienia Dana 66 Dziesiątego dnia swoje dary przyniósł Achiezer, syn Ammiszaddaja, wódz plemienia Dana. 67Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 68Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 69 młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 70 kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 71wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Achiezer, syn Ammiszaddaja. Ofiara plemienia Asera 72 Jedenastego dnia swoje dary przyniósł Pagiel, syn Okrana, wódz plemienia Asera. 73Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 74Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 75młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 76kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 77wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Pagiel, syn Okrana. Ofiara plemienia Neftalego 78 Dwunastego dnia swoje dary przyniósł Achira, syn Enana, wódz plemienia Neftalego. 79Jego darami ofiarnymi były: srebrna misa wagi stu trzydziestu syklóws oraz srebrny kociołek ważący siedemdziesiąt syklów, według wagi sykla świątynnegoa. Obydwa naczynia były napełnione najlepszą mąką rozczynioną oliwą – na ofiarę pokarmowąs. 80Dalej: złota czara ważąca dziesięć syklów i napełniona kadzidłem, 81młode cielę, baran i roczne jagnię – na ofiarę całopalnąs, 82kozioł – na ofiarę przebłagalnąs, 83wreszcie: dwa woły, pięć baranów, pięć kozłów i pięć rocznych jagniąt – na ofiarę wspólnotowąs. Takie dary ofiarne złożył Achira, syn Enana. Podsumowanie złożonych ofiar Takie dary ofiarne złożyli wodzowie izraelscy na poświęcenies ołtarzas, w dniu jego namaszczenias: dwanaście srebrnych 84

277

LICZB 7,64-84

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Łączna waga naczyń sporządzonych ze srebra wynosiła ok. 33,6 kg. b) Łączna waga naczyń sporządzonych ze złota wynosiła ok. 1,68 kg. c) płyty przebłagalnej – chodzi o wieko skrzyni, zwanej Arką Świadectwa (Arką Przymierza), w której złożone były m.in. tablice z Dziesięcioma przykazaniami (np. Wj 25,10-22; 37,1-9; Rz 3,25+; Hbr 9,4n). d) świecznik – Mojżesz ustawił go w Namiocie Spotkania przed miejscem najświętszym. Obsługą świecznika (menory) zajmował się tylko Aaron i jego synowie (Wj 30,8). Przypuszcza się, że przed przesiedleniem babilońskim świecznik miał formę „drzewa życia”. Po powrocie z wygnania (538 r. przed Chr.) przybrał kształt siedmioramienny, znany z tryumfalnego Łuku Tytusa w Rzymie. Cyfra „7” symbolizowała doskonałość Bożego dzieła stworzenia oraz Prawa nadanego ludowi wybranemu. e) wzoru – na temat wykonania świecznika zob. Wj 25,31-40; 37,17-24. f) włożą na nich ręce – gest ten wyraża przede wszystkim utożsamienie się ludu z lewitami. Lud pragnął mieć w ten sposób udział w poświęceniu się lewitów służbie Bogu. g) gest kołysania – w przypadku ofiarowania Bogu lewitów musiał to być gest symboliczny (Lb 5,25+).

Page 278

mis, dwanaście srebrnych kociołków i dwanaście złotych czar. 85 Każda misa ważyła po sto trzydzieści syklóws, a każdy kociołek po siedemdziesiąt. Wszystkie te naczynia ważyły razem dwa tysiące czterysta syklów srebra według wagi sykla świątynnegoa. 86Złotych czar napełnionych kadzidłem było dwanaście, a każda czara ważyła dziesięć syklów według wagi sykla świątynnego. Złoto tych czar ważyło ogółem sto dwadzieścia syklówb. 87Wszystkiego bydła przeznaczonego na ofiarę całopalnąs było: dwanaście cieląt, dwanaście baranów, dwanaście rocznych jagniąt wraz z dołączoną do nich ofiarą pokarmowąs. Kozłów na ofiarę przebłagalnąs było również dwanaście. 88Bydła przeznaczonego na ofiarę wspólnotowąs było: dwadzieścia cztery woły, sześćdziesiąt baranów, sześćdziesiąt kozłów i sześćdziesiąt rocznych jagniąt. Takie były dary ofiarne złożone z okazji poświęcenia ołtarza, po jego namaszczeniu. Spotkanie Mojżesza z PANEM 89 Gdy Mojżesz wchodził do Namiotu Spotkanias, aby rozmawiać z PANEMs, słyszał głoss przemawiający do niego spomiędzy dwóch cherubóws, znad płyty przebłagalnejc, przykrywającej Arkę Świadectwas. W ten sposób przemawiał do niego.

Zbiór praw Przygotowanie świecznika 1 PANs rzekł do Mojżesza: 2„Powiedz Aaronowi: Gdy ustawisz lampy, wówczas siedem lamp ma rzucać światło na przednią stronę świecznikad”. 3Aaron ustawił więc lampy na przedniej stronie świecznika zgodnie z tym, co nakazał PAN Mojżeszowi. 4Cały świecznik był wykuty ze złota, od podstawy aż po kwiaty. Był zrobiony według wzorue, który PAN podał Mojżeszowi.

8

Święcenia i służba lewitów 5 PANs przemówił do Mojżesza: 6„Weź lewitóws spośród Izraelas i dokonaj ich oczyszczenias. 7Zrobisz to w następujący sposób: pokropisz ich wodą oczyszczenia, a oni ogolą całe ciało z włosów i wypiorą swoje ubranie. W ten sposób zostaną oczyszczeni. 8Wezmą młodego cielca, a do tego jako ofiarę pokarmowąs najlepszą mąkę rozczynioną oliwą. Drugiego młodego cielca weźmiesz na ofiarę przebłagalnąs. 9Następnie przyprowadzisz lewitów przed Namiot Spotkanias i zgromadzisz całą społeczność Izraela. 10Polecisz lewitom stanąć przed PANEM, a Izraelici włożą na nich ręcef. 11Aaron przedstawi PANU lewitów gestem kołysaniag jako ofiarę ze strony Izraela. W ten sposób rozpoczną oni służbę dla PANA. 12Lewici LICZB 7,85 — 8,12

278

Lb 3,5-13 Kpł 14,8n

04_Lb:04_Lb

Lb 3,11-13+; 3,40-51+ Wj 13,2

Wj 12,1-3

Wj 12,2.6

9/3/08

2:11 PM

Page 279

włożą teraz ręce na głowy cielcówa. Jednego z nich złożysz jako ofiarę przebłagalną, a drugiego jako ofiarę całopalnąs dla PANA i w ten sposób dokonasz za lewitów zadośćuczynienia. 13Następnie postawisz lewitów przed Aaronem i jego synami i obrzędowym gestem kołysania ofiarujesz ich PANU. 14 W ten sposób wyłączysz lewitów spośród Izraela i będą oni należeć do Mnie. 15Potem lewici pójdą służyć do Namiotu Spotkania. Ty natomiast ich oczyścisz i ofiarujesz obrzędowym gestem kołysania. 16Będą Mi całkowicie oddani spośród Izraelitów. Wziąłem ich bowiem dla siebie w zamian za wszystkich, którzy otwarli łona matek, czyli za pierworodnychs Izraelitów. 17Do Mnie przecież należy wszystko, co jest pierworodne w Izraelu, zarówno spośród ludzi, jak i bydła. Poświęciłems ich dla siebie w tym dniu, kiedy wytraciłem wszystko, co pierworodne w ziemi egipskiej. 18Teraz biorę lewitów w miejsce wszystkich pierworodnych synów Izraela. 19 Oddaję lewitów Aaronowi i jego synomb, aby w Namiocie Spotkania pełnili służbę zamiast Izraelitów i by dokonywali za nich zadośćuczynienia. W ten sposób nie spotka ich kara w przypadku, gdyby sami zbliżyli się do miejsca świętegos”. 20Mojżesz, Aaron i cała społeczność Izraela postąpili z lewitami tak, jak PAN nakazał Mojżeszowi. Tak właśnie postąpili z nimi Izraelici. 21Lewici oczyścili się i wyprali swoje szaty. Aaron obrzędowym gestem kołysania ofiarował ich PANU i dokonał zadośćuczynienia, aby ich oczyścićc. 22Następnie lewici pod nadzorem Aarona i jego synów przystąpili do pełnienia służby w Namiocie Spotkania. Postąpiono więc z lewitami tak, jak PAN polecił Mojżeszowi. 23 PAN rzekł do Mojżesza: 24„Lewitów obowiązuje takie prawo: po ukończeniu dwudziestego piątego roku życia każdy z nich jest zobowiązany do pełnienia służby w Namiocie Spotkania. 25Po ukończeniu pięćdziesiątego roku życia ustają ich zobowiązania i nie będą już służyć. 26Mogą pomagać swoim bracioms w wykonywaniu ich obowiązków w Namiocie Spotkania, ale służby nie wolno im pełnić. Tak postąpisz z lewitami, jeśli chodzi o ich służbę”.

a) Lewici włożą teraz ręce na głowy cielców – gest ten oznacza przede wszystkim utożsamienie się lewitów z ofiarnym zwierzęciem. Ono będzie złożone za nich jako ofiara zastępcza. Zob. Lb 8,10+. b) Oddaję lewitów Aaronowi i jego synom – zob. Lb 3,1-10+. c) oczyścić – liturgiczne oczyszczenie lewitów i ofiarowanie ich Bogu stanowi ich poświęcenie (w sensie dosłownym oddzielenie od reszty ludu). Rozpoczynają oni nowy etap życia, skoncentrowany na służbie w świętym mieszkaniu. Wprowadzenie lewitów do służby w świętym mieszkaniu nie dokonywało się przez święcenia na wzór tych, które otrzymywali kapłani (Wj 28,41; 40,14-15). Lewici nie zostali namaszczeni olejem świętym. d) W pierwszym miesiącu – był to miesiąc Nisan (marzec – kwiecień). e) Pascha – święto upamiętniające uwolnienie Izraelitów z niewoli egipskiej. Obchodzono je w gronie rodzinnym. Zob. Słownik. f) o zmierzchu – chodzi o czas między obniżeniem się słońca a jego zachodem lub czas między zachodem słońca a zapadnięciem ciemności. Żydzi podczas obchodów różnych świąt rozpoczynali świętowanie wieczorem dnia poprzedniego. Zwyczaj ten znalazł zastosowanie w liturgii Kościoła, w której niedziele i uroczystości rozpoczynają się Nieszporami w wieczór dnia poprzedzającego. Stąd wziął się zwyczaj rozpoczynania obchodów uroczystości Bożego Narodzenia i Zmartwychwstania Pańskiego w wigilijny wieczór (noc), a także odprawiania w sobotę wieczór Mszy św. z niedzielnego formularza.

Uzupełnienie przepisów dotyczących Paschy 1 W pierwszym miesiącud drugiego roku po wyjściu z Egiptu, przemówił PANs do Mojżesza na pustyni Synaj: 2 „W oznaczonym czasie Izraelici powinni świętować Paschęe. 3 Będziecie ją świętować czternastego dnia tego miesiąca, o zmierzchuf. Świętujcie ją w wyznaczonym czasie, zachowując wszystkie obowiązujące prawa i zwyczaje”. 4Mojżesz

9

Uzupełnienie przepisów dotyczących Paschy. Pierwszą Paschę w swojej historii Izraelici świętowali tuż przed opuszczeniem Egiptu (Wj 12,1-23). Teraz mają ją świętować po raz drugi. Z Paschą wiązała się wieczerza paschalna, w czasie której poprzez potrawy i obrzędy odtwarzano szczegóły tamtej dramatycznej nocy. Spożywano więc

279

LICZB 8,13 — 9,4

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) drugiego miesiąca – był to miesiąc Ijar (kwiecień – maj). b) przaśny chleb – był to chleb tylko z mąki i wody, bez zakwasu (Wj 12,15.18-20.39), nazywany przez Żydów macą (Lb 6,15+). Zakaz używania zakwasu w czasie Paschy miał być może na celu podkreślenie odrzucenia wszystkiego, co nieczyste – przede wszystkim w ludzkim sercu. c) gorzkie zioła – mogły to być m.in. sałata, cykoria, chrzan. d) nie połamią kości baranka – zob. Wj 12,46. Ewangelista Jan nawiązuje do tego prawa przy opisie śmierci Jezusa na krzyżu (J 19,36).

Page 280

nakazał więc Izraelitom świętować Paschę. 5Świętowali Paschę na pustyni Synaj o zmierzchu, czternastego dnia pierwszego miesiąca. Izraelici wypełnili wszystko, co PAN nakazał Mojżeszowi. 6 Znaleźli się jednak ludzie, którzy dotykając ludzkich zwłok, stali się nieczyści i nie mogli w tym dniu świętować Paschy. Mężczyźni ci jeszcze tego samego dnia udali się do Mojżesza i Aarona 7i powiedzieli im: „Jesteśmy nieczyści, ponieważ dotknęliśmy ludzkich zwłok. Dlaczego jednak mamy być wykluczeni spośród Izraelitów składających w wyznaczonym czasie dar ofiarny dla PANA?”. 8Mojżesz im odpowiedział: „Zaczekajcie, aż się dowiem, co PAN postanowi w waszej sprawie”. 9PAN powiedział do Mojżesza: 10„Oznajmij Izraelitom: Jeśli ktoś z was lub waszych dzieci stanie się nieczystys, bo dotknął zwłok, lub będzie odbywał daleką podróż, mimo to będzie świętować Paschę dla PANA. 11Niech ją świętuje o zmierzchu, czternastego dnia drugiego miesiącaa, spożywając baranka z przaśnym chlebemb i gorzkimi ziołamic. 12Nie pozostawią oni nic do rana i nie połamią kości barankad. Zachowają wszystkie przepisy świętowania Paschy. 13Kto jednak jest czystys i nie odbywa podróży, a zaniedba świętowania Paschy, powinien być wykluczony ze swojego ludu. Człowiek ten poniesie karę za swój grzechs, ponieważ w oznaczonym czasie nie złożył daru ofiarnego dla PANA. 14Gdyby jakiś cudzoziemiec znajdujący się pośród was chciał obchodzić Paschę dla PANA, może ją świętować według paschalnych praw i zwyczajów. Cudzoziemców i tubylców będzie obowiązywać to samo prawo”. Obłok nad świętym mieszkaniem W dniu, w którym ustawiono święte mieszkanies, obłok okrył święte mieszkanie, czyli Namiot Świadectwas. Wieczorem obłok był jak ogień i taki pozostawał nad świętym mieszkaniem aż do rana. 16I tak było stale: w ciągu dnia święte mieszkanie było okryte obłokiem, a w nocy jakby blaskiem ognia. 17Kiedy obłok podnosił się nad Namiotem, Izraelici ruszali w drogę, a gdzie obłok się zatrzymywał, tam Izraelici rozbijali obóz. 18Tak więc na rozkaz PANAs Izraelici ruszali 15

odpowiednio przyrządzonego baranka, upamiętniającego ofiarę, której krew uratowała Izraelitów od śmierci (Wj 12,21-27), a także przaśny chleb (Wj 12,34.39) i gorzkie zioła. Potrawy popijano posoloną wodą, dla wspomnienia łez wylanych w czasie niewoli, a cztery kielichy wina, wypijane w czasie wieczerzy w odpowiednich odstępach, miały być zapowiedzią przyszłej, obiecanej ojczyzny. Ponieważ Pascha była obowiązkowym świętem, pojawił się problem, co mają uczynić ci, którzy z jakichś powodów nie będą mogli brać w niej udziału. Dla takich osób wyznaczono dodatkowy termin: czternasty dzień następnego miesiąca. Termin dodatkowy nie dotyczył osób, które bez powodu opuściłyby świętowanie Paschy we właściwym czasie. Ludzie ci za karę mieli być wyłączeni spośród ludu, ponieważ zlekceważyli Boży nakaz. Wyłączenie mogło oznaczać pozbawienie życia i wymazanie pamięci o rodzie grzesznika. Obłok nad świętym mieszkaniem. Obłok i ogień były uznawane za znaki objawienia się Boga (np. Rdz 15,17; Wj 3,2; 19,16-18; 40,34). Zjawiska te towarzyszyły także momentom, w których Bóg przekazywał ludziom swoją wolę. Ob-

LICZB 9,5-18

280

Lb 19,11

Wj 12,10

Wj 12,43-45.48

Wj 24,16-18

Wj 40,34-38

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 281

w drogę i na Jego rozkaz się zatrzymywali. Tak długo stali obozem, dopóki obłok utrzymywał się nad świętym mieszkaniem. 19Nawet gdy obłok przez długi czas był nad świętym mieszkaniem, Izraelici, wierni poleceniu PANA, nie ruszali się z miejsca. 20Zdarzało się i tak, że obłok pozostawał nad świętym mieszkaniem tylko przez kilka dni. Wówczas rozbijali obóz na rozkaz PANA i na rozkaz PANA go zwijali. 21 A było nawet tak, że obłok pozostawał tylko od wieczora do rana. Gdy rano się podnosił, wtedy i oni wyruszali. Czy więc obłok podnosił się za dnia, czy też w nocy, oni zaraz wyruszali. 22Jeśli obłok utrzymywał się nad świętym mieszkaniem dwa dni, miesiąc czy cały rok, Izraelici stali obozem i nie wyruszali w drogę. Skoro tylko się podnosił, wyruszali i oni. 23 Zatrzymywali się na rozkaz PANA i na Jego rozkaz ruszali w drogę. Pełnili więc służbę wiernie, według rozkazu PANA, jak im to przekazywał Mojżesz.

1Tes 4,16n

a) srebrne trąby – wykopaliska potwierdzają występowanie w trzecim tysiącleciu przed Chr. trąb ze srebra. Po powrocie z wygnania w 538 r. przed Chr. Żydzi zastąpili srebrnymi trąbami używane wcześniej rogi baranie (np. Wj 19,16; Joz 6,4.6; Sdz 7,8; 1Krn 15,28; 2Krn 7,6).

Srebrne trąby 1 PANs powiedział Mojżeszowi: 2„Sporządź sobie dwie srebrne trąbya. Wykuj je, aby ci służyły do zwoływania społeczności Izraelitów i dawania sygnału, żeby zwijać obóz. 3Gdy zatrąbi się na obydwu, cała społeczność Izraelitów powinna zgromadzić się przy tobie u wejścia do Namiotu Spotkanias. 4Kiedy zatrąbi się na jednej, wtedy zbiorą się przy tobie wodzowie, naczelnicy oddziałów izraelskich. 5Gdy zatrąbicie przeciągle, wówczas zwiną obóz ci, którzy się rozłożyli po stronie wschodniej. 6Gdy drugi raz przeciągle zatrąbicie, zwiną obóz ci, którzy go rozbili po stronie południowej. Sygnałem do zwinięcia obozu będzie przeciągły głos trąby. 7Na zwołanie zgromadzenias zatrąbicie niezbyt głośno. 8 Trąbić mają kapłani, potomkowie Aarona. Będzie to wiecznym prawem dla was i wszystkich następnych pokoleń. 9Gdy będziecie w waszym kraju wyruszać na wojnę przeciwko nieprzyjacielowi, który was uciska, zatrąbicie mocno na alarm. Przypomnicie się PANU, waszemu Bogu i zostaniecie wyzwoleni od waszych wrogów. 10Również podczas waszych dni radosnych, podczas świąt i nowius księżyca będziecie dąć w trąby przy składaniu ofiar całopalnychs i wspólnotowychs. Tak przypomnicie o sobie waszemu Bogu. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem”.

10

łok, znak zwany „szekina”, symbolizował szczególną i opiekuńczą obecność Boga (np. 1Krl 8,10-12; Ps 18,10). Podczas wędrówki Bóg przez fenomen obłoku sam wyznaczał czas marszu Izraelitów, miejsca postojów i jako wódz prowadził zastępy Izraelitów do kraju obietnicy. W NT w chwili Przemienienia Jezusa pojawił się obłok, z którego Bóg ogłosił swoją wolę (Mt 17,5; Mk 9,7; Łk 9,34-36; por. Dz 1,9). Srebrne trąby. Pouczenie na temat używania dźwiękowych sygnałów kończy pierwszą część Księgi Liczb. Dotychczasowy materiał opisujący ostatnie dni pobytu Izraelitów pod górą Synaj (Lb 1,1 – 10,10) należy odczytywać w kontekście wydarzeń związanych z powrotem Izraelitów z wygnania babilońskiego (zob. Wprowadzenie). Przypomnienie i potwierdzenie przepisów kultu miało pomóc ludowi w odnowie i zachowaniu religijnej tożsamości. Strażnikami tej tożsamości stają się kapłani.

281

LICZB 9,19 — 10,10

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) obłok – zob. Lb 9,15-23+. b) znak – zob. Lb 1,52+. c) Chobab – w Sdz 4,11 mówi się, że był Kenitą i teściem Mojżesza. Według Wj 2,16-18 teściem Mojżesza był Reuel (tu ojciec Chobaba). W Wj 3,1; 4,18; 18,1-12 teść Mojżesza to Jetro, kapłan Madianitów. Chodzi więc prawdopodobnie o dwie różne osoby: Chobaba-Kenitę i Jetra-Madianitę. Różne imiona teścia Mojżesza mogą być wynikiem istnienia dwóch różnych przekazów. Inne możliwe wyjaśnienie nieścisłości w przypisywaniu imion opiera się na tym, że hebr. termin oznaczający teścia mógł również oznaczać ojca lub dziadka. Możliwe więc, że Reuel był ojcem Jetra, który był teściem Mojżesza. Chobab zaś był synem Jetra i szwagrem Mojżesza.

Page 282

Wędrówka od góry Synaj ku równinom Moabu Wymarsz 11 Dwudziestego dnia drugiego miesiąca, drugiego roku podniósł się obłoka nad mieszkaniem Świadectwas. 12Wtedy Izraelici wyruszyli w drogę z pustyni Synaj, każdy według swojej kolejności. Obłok zatrzymał się na pustyni Paran. 13Tak ruszyli po raz pierwszy według rozkazu PANAs, wydanego im przez Mojżesza. 14Jako pierwszy wyruszył znakb obozu Judy, podzielonego na oddziały, którym przewodził Nachszon, syn Amminadaba. 15Oddziały plemienia potomków Issachara prowadził Netaneel, syn Suara. 16Oddziały plemienia potomków Zabulona prowadził Eliab, syn Chelona. 17Wyruszyli, gdy złożono święte mieszkanies, które nieśli Gerszonici i Meraryci. 18 Następnie wyruszył znak obozu potomków Rubena, według swoich oddziałów, którym przewodził Elisur, syn Szedeura. 19 Oddziały plemienia potomków Symeona prowadził Szelumiel, syn Suriszaddaja. 20Oddziały plemienia potomków Gada prowadził Eliasaf, syn Deuela. 21Teraz ruszyli Kehatyci, którzy dźwigali sprzęty najświętsze. Zanim oni przybyli, inni ustawili już święte mieszkanie. 22 Następnie wyruszył znak obozu potomków Efraima, według swoich oddziałów, którym przewodził Eliszama, syn Ammihuda. 23Oddziały plemienia potomków Manassesa prowadził Gamliel, syn Pedahsura. 24Oddziały plemienia potomków Beniamina prowadził Abidan, syn Gideoniego. 25 Teraz wyruszył znak obozu potomków Dana, według swoich zastępów, tworząc tylną straż całego obozu. Ich oddziałom przewodził Achiezer, syn Ammiszaddaja. 26Oddziały plemienia potomków Asera prowadził Pagiel, syn Okrana. 27Wreszcie oddziały plemienia potomków Neftalego prowadził Achira, syn Enana. 28Taki był porządek marszu Izraelitów, podzielonych na oddziały. W ten sposób wyruszali. Mojżesz i Chobab 29 Mojżesz powiedział do swojego teścia Chobabac, syna Reuela, Madianity: „Ruszamy do kraju, o którym PANs powiedział:

Wymarsz. Izraelici wyruszyli w kierunku pustyni Paran, aby powoli zbliżać się do granic Kanaanu od strony południowej. Zajmowanie Ziemi Obiecanej zajęło Izraelitom około czterdziestu lat (np. Wj 16,35; Lb 14,33n; 32,13; Joz 5,6). W tym czasie pustynia Paran była głównym miejscem ich zamieszkania. Ponieważ liczono się z możliwością zbrojnych starć podczas przemarszu, Izraelici zawsze szli w określonym z góry szyku. Uformowano oddziały, które zabezpieczały lud i przenośne sanktuarium. Mojżesz i Chobab. Mimo że nieomylnym przewodnikiem podczas wędrówki ludu był obłok unoszący się nad świętym mieszkaniem (Lb 9,15-23+), Mojżesz szuka jeszcze pomocy u człowieka, który dobrze zna pustynię i może służyć jako przewodnik. Obok wielkiej wiary i zaufania PANU, Mojżesz nie zaniedbuje również zwyczajnych ludzkich środków. Nie waha się przy tym skorzystać z pomocy ludzi spoza narodu wybranego i chce ich dopuścić do udziału w przyszłych dobrach Izraela.

LICZB 10,11-29

282

04_Lb:04_Lb

1Krl 8,60

Lb 9,15-23

Ps 68,2 Iz 33,3

Wj 14,11

9/3/08

2:11 PM

Page 283

«Dam go wam». Chodź z nami, a będziesz miał udział w dobrach, które PAN przyrzekł Izraelowi”. 30Lecz Chobab mu odpowiedział: „Nie pójdę z wami, lecz wrócę do mojego kraju i do mojej rodziny”. 31„Nie opuszczaj nas – rzekł Mojżesz – bo ty znasz miejsca na pustyni, gdzie moglibyśmy rozbijać obóz, ty będziesz naszym przewodnikiem. 32Gdy pójdziesz z nami, dopuścimy cię do udziału we wszystkich dobrach, których nam PAN udzieli”. 33Wyruszyli więc od góry PANA i maszerowali trzy dni. Arka Przymierzas PANA szła przed nimi przez te trzy dni, aby im wskazać miejsce postojua. 34Kiedy wyruszali z obozu, podczas dnia był nad nimi obłokb PANA. 35 Gdy arka ruszała w drogę, Mojżesz mówił: „Powstań, o PANIE, i niech się rozproszą Twoi nieprzyjaciele, a ci, którzy Cię nienawidzą, niech uciekną przed Tobą!”c. 36 A gdy się zatrzymywała, mówił: „Wróć, o PANIE, do licznych zastępów Izraelas”. Szemranie ludu 1 Pewnego dnia lud zaczął narzekać, co PANs uznał za złe. Kiedy PAN to usłyszał, rozgniewałs się. Rozpalił się przeciwko nim Jego ogień i zniszczył kraniec obozu. 2Lud wołał do Mojżesza, a on wstawił się u PANA i ogień wygasłd. 3 Dlatego nazwano to miejsce Tabeerae, ponieważ tu wybuchł ogień PANA. 4Była wśród nich zbieranina ludzif, których ogarnęła wielka żądza. Wówczas także Izraelici zaczęli płakać i wołać: „Któż nam da mięsa, abyśmy się najedli? 5Wspominamy ryby, które za darmo jadaliśmy w Egipcie, jak również ogórki, melony, pory, cebulę i czosnek. 6A teraz wysycha nam gardło, gdyż nie widzimy nic innego prócz manny”. 7A manna była jak nasiona kolendry i miała wygląd podobny do żywicyg. 8 Ludzie wychodzili i zbierali ją, potem mełli w ręcznych młynkach albo tłukli w moździerzach, gotowali w garnkach lub robili z niej placki. Smak miała taki jak ciasto na oliwie. 9 Gdy rosa opadała w nocy na obóz, wraz z nią opadała także mannah. 10 Mojżesz słyszał, że ludzie płaczą w swoich rodzinach, każdy u wejścia do swojego namiotu. Wtedy PAN bardzo się rozgniewał. Mojżeszowi to się nie podobałoi. 11Rzekł więc Mojżesz do PANA: „Dlaczego tak źle się obchodzisz ze swoim sługą? Czemu nie znalazłem łaski w Twoich oczach, że złożyłeś na mnie ciężar całego tego ludu? 12Czy to ja począłem cały ten lud w łonie albo czy to ja go zrodziłem, że mi powiedziałeś: «Noś go na swoim łonie, jak piastunka nosi dziecko,

11

a) Wcześniej była mowa o tym, że to obłok prowadził lud (Lb 9,17nn; 10,11n; por. np. Wj 14,19; Ne 9,19). Wzmianka o arce przewodzącej ludowi wydaje się być śladem innej tradycji, którą włączono tutaj do całości tekstu (np. Joz 3,1-4). b) obłok – zob. Lb 9,15-23+. c) Wersety 35 i 36b zawierają starą pieśń Izraelitów, wyruszających na wojnę w imię PANA. Wyprawom tym towarzyszyła Arka Przymierza, jako znak obecności Boga (np. Joz 6,4-16; 1Sm 4,1nn; por. 2Sm 6). d) Mojżesz jest pośrednikiem między ludem a Bogiem; wyprasza dla ludzi Boże przebaczenie (np. Wj 5,22n; 32,11-14.3032; Lb 14,13-19; 16,21n; 21,7; Pwt 9,25-29; por. Jr 15,1; Ps 99,6; 106,23; Syr 45,3). e) Tabeera – ‘pożar’. Wielu miejscom nadawano nazwę zwiazaną z określonymi wydarzeniami (np. Lb 11,34+). f) zbieranina ludzi – prawdopodobnie mowa o cudzoziemcach, którzy przyłączyli się do Izraelitów. g) Pierwszy opis manny znajduje się w Wj 16,14-31. Tutaj jest ona porównana do żółtawoczerwonej żywicy (bdelium) jednego z drzew płd. Arabii. Wielkością przypominała ziarna popularnej rośliny, kolendry, które mają średnicę ok. 5 mm. h) Istnieją różne próby wyjaśnienia naturalnego pochodzenia manny. Według jednej z nich była wytwarzana przez owady żerujące na tamaryszku, które wydzielały krystalizującą się spadź. Zjawisko to występuje jednak tylko w określonych miesiącach. Biblijne dane o mannie, choć nie zaprzeczają jej naturalności, wskazują, że była czymś, co przekraczało zjawiska przyrodnicze. Jej pojawienie się można porównać do opisów cudownego rozmnożenia chleba w Ewangeliach (np. Mt 14,14-21; Mk 6,34-44; Łk 9,12-17; J 6,1-15; por. J 6,31n.41). i) Oryginał jest tu wieloznaczny. Z kontekstu wynika, że Mojżesz nie sprzeciwia się Bogu, ale cierpi z powodu płaczu ludu.

Szemranie ludu. Trudne warunki przejściowego pobytu na pustyni stają się przyczyną buntów wśród ludu. Niewykluczone, że pochodziły one także od cudzoziemców, którzy przyłączyli się do Izraelitów w czasie wyjścia z Egiptu (Wj 12,38; Joz 8,35). W jakimś sensie Izraelici kładą na szalach z jednej strony dostatek pokarmów, który mieli w Egipcie, a z drugiej strony obietnice Boże związane z ziemią Kanaan. W praktyce przeważa w nich przekonanie, że lepiej być sytym nawet za cenę niewoli u faraona. Taki wybór oznacza przedkładanie ziemskiego dobrobytu nad dary

283

LICZB 10,30 — 11,12

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Izraelici wyszli z Egiptu z licznymi sta dami bydła i owiec (Wj 12,32.38; Lb 32,1nn). Tęsknią jednak za rybami łowionymi w Nilu i za jarzynami, których nie mieli na pustyni (Lb 11,5). b) O radzie starszych była już mowa w Wj 18,13-26; 24,1.9; por. Pwt 1,9-18. Chociaż są różnice pomiędzy przekazem zawartym w Księdze Wyjścia i Księdze Liczb, wydaje się, że chodzi tu o jedno wydarzenie przekazane przez różne tradycje. c) Sześćset tysięcy pieszych – liczba przesadzona. Zob. Lb 1,20-46+. d) Wyrażenie retoryczne mające na celu podkreślenie wszechmocy Boga (np. Wj 6,6; Pwt 4,34). e) duch na nich spoczął – chodzi tu nie o trzecią Osobę Trójcy Świętej, lecz o duchowy dar, charyzmatyczną siłę związaną z misją, którą dany człowiek ma spełnić we wspólnocie ludu Bożego. Takiego „ducha” otrzymują np. sędziowie Izraela i prorocy (np. Sdz 3,9n; 6,34; 11,29; 13,25; 1Sm 10,10; Iz 61,1; Ez 2,2). f) prorokować – zbiorowe wypowiadanie proroctw znane jest również w późniejszej historii Izraela (np. 1Sm 10,5; 19,20; 2Krl 2,1-18) oraz w pierwotnym Kościele (np. Dz 2,1nn; 10,44-47). g) Fakt ten oznacza całkowitą wolność Boga w udzielaniu swoich darów ludziom.

Page 284

i zanieś go do ziemi, którą poprzysiągłem dać ich przodkom»? 13Skądże wezmę mięsa, aby dać całemu ludowi? A przecież podnoszą skargę przeciwko mnie i wołają: «Daj nam mięsa do jedzenia!»a. 14Nie mogę już sam dłużej dźwigać całego tego ludu, to dla mnie zbyt ciężkie. 15Jeśli tak chcesz ze mną postępować, a znalazłem łaskę w Twoich oczach, to raczej mnie zabij, bym nie doznawał już więcej udręki”. 16 PAN rzekł do Mojżesza: „Zwołaj Mi siedemdziesięciu mężczyzn spośród starszyznys Izraelas, których znasz jako ludzi doświadczonych i wpływowych. A gdy się zgromadzą, niech staną wraz z tobą w Namiocie Spotkaniab. 17Wtedy Ja zstąpię i będę z tobą rozmawiał. Wezmę z ducha, który jest w tobie i im go przekażę. Będą razem z tobą dźwigać ciężar tego ludu, a ty nie będziesz go już musiał dźwigać sam. 18Ludowi natomiast powiedz: Oczyśćcie się na jutro, a będziecie jeść mięso. Narzekaliście przed PANEM i lamentowaliście: «Kto nam da mięso, abyśmy jedli? O, jak dobrze nam było w Egipcie!». Teraz PAN da wam mięso do jedzenia. 19Będziecie je jeść nie tylko przez jeden dzień, czy przez dwa, pięć, dziesięć lub dwadzieścia dni, 20lecz przez cały miesiąc, aż wam to nosem wyjdzie i zupełnie obrzydnie. Wzgardziliście bowiem PANEM, który jest pośród was i narzekaliście przed Nim, mówiąc: «I po cóż wyszliśmy z Egiptu?»”. 21Mojżesz odpowiedział: „Sześćset tysięcy pieszychc liczy ten lud, pośród którego przebywam, a Ty mówisz: «Dam im mięso i będą jeść przez cały miesiąc». 22Gdyby się zabiło dla nich całą trzodę i bydło, czyżby im to wystarczyło? Czy mieliby dosyć, gdyby się dla nich złowiło wszystkie ryby morskie?”. 23 PAN jednak odpowiedział Mojżeszowi: „Czyż moja ręka nie jest dość potężnad? Sam się przekonasz, czy moje słowo spełni się, czy nie”. 24 Mojżesz wyszedł, aby oznajmić ludowi słowa PANA. Następnie zgromadził siedemdziesięciu spośród starszych ludu i ustawił ich wokół Namiotu. 25Wtedy PAN zstąpił w chmurze i rozmawiał z nim. Wziął ducha, który był w nim i przekazał go tym siedemdziesięciu starszym. A kiedy duch na nich spocząłe, zaczęli prorokowaćf. Ale to nie powtórzyło się więcej. 26 Dwóch mężczyzn pozostało jednak w obozie. Jeden z nich nazywał się Eldad, a drugi Medad. Na nich też zstąpił duch, bo chociaż nie przybyli do Namiotu, należeli jednak do wezwanychg. Ich również ogarnęło w obozie natchnienie prorockie.

Boże. Również Mojżesza ogarnia zniechęcenie, gdyż okazuje się, że nie radzi sobie z przewodzeniem ludowi. Liczba siedemdziesięciu starszych, którzy mają wspomóc Mojżesza, jest symbolem pełni (np. Wj 1,5; 24,1; Pwt 10,22; Sdz 1,7). Według Księgi Wyjścia (Wj 16,1nn) Bóg ulitował się nad szemrzącym ludem i zesłał przepiórki. Podarowanie mięsa w tym przypadku oznacza karę za bunt (ww. 18-20; por. Lb 11,33n). Mojżesz przyjmuje wypowiedź Boga z niedowierzaniem (ww. 21n), co powtórzy się jeszcze dosadniej w Meriba przy wyprowadzaniu wody ze skały (Lb 20,12).

LICZB 11,13-26

284

1Krl 3,9

J 6,7-9.11

Iz 50,2 Ez 24,14

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 285

27

Mk 9,38-40

Jl 3,1n; Dz 2,1-4

Wj 16,12n; Ps 78,27-29

Wj 15,20

Hbr 3,1n

1Kor 13,12; 1J 3,2

Przybiegł pewien młodzieniec i doniósł Mojżeszowi: „Eldad i Medad prorokują w obozie”. 28Jozue, syn Nuna, który od młodości służył Mojżeszowi, powiedział: „Mojżeszu, mój panie, zabroń im tego!”. 29Ale Mojżesz odrzekł: „Czy jesteś o mnie zazdrosny? Oby tak cały lud PANA prorokował! Oby PAN udzielił mu swojego ducha!”. 30Następnie Mojżesz razem ze starszyzną Izraela udał się z powrotem do obozu. Przepiórki 31 Nagle zerwał się wiatr zesłany przez PANAs i przyniósł od strony morza przepiórkia. Rzucił je na obóz i wokoło niego na odległość jednego dnia drogi. Powstała z nich na ziemi warstwa na dwa łokcies. 32Lud zbierał przepiórki przez dzień, noc i następny dzień. Każdy zebrał przynajmniej po dziesięć chomeróws. Ułożyli je warstwami wokół obozu. 33Mieli jeszcze w ustach niezjedzone mięso, gdy wybuchnął przeciwko ludowi gniews PANA, który go dotknął wielką klęską. 34Dlatego nazwano to miejsce Kibrot-Taawab, ponieważ tu pogrzebano ludzic, którzy ulegli pożądaniu. 35Z Kibrot-Taawa lud ruszył do Chaserot i tam się zatrzymał. Roszczenia Miriam i Aarona 1 Miriamd i Aaron robili Mojżeszowi wymówki z powodu Kuszytkie, którą wziął za żonę. Rzeczywiście bowiem ożenił się z Kuszytką. 2Mówili oni: „Czy PANs rozmawiał z samym tylko Mojżeszem? Czy nie przemawiał On również do nas?”. PAN to usłyszał. 3Mojżesz natomiast był człowiekiem bardzo pokornym, najpokorniejszym ze wszystkich ludzi, którzy żyli na ziemi. 4Nagle rozkazał PAN Mojżeszowi, Aaronowi i Miriam: „Idźcie we troje do Namiotu Spotkanias!”. I poszli tam wszyscy troje, 5a PAN zstąpił w postaci słupa obłokuf i zatrzymał się przy wejściu do Namiotu. Wezwał Aarona i Miriam, a gdy oboje się zbliżyli, 6rzekł: „Posłuchajcie moich słów: Jeśli pojawi się między wami proroks, Ja, PAN, dam mu się poznać w widzeniach, w snach będę mówił do niego. 7 Ale inaczej jest z moim sługą Mojżeszem: On jest wiarygodny w całym moim domu. 8 Twarzą w twarz z nim rozmawiam, jawnie, bez tajemnych zagadek. On ogląda postać PANA.

a) przepiórki – należą do ptaków wędrownych, które we wrześniu lecą z Europy i południowej Azji przez półwysep Synaj do Sudanu i Etiopii, a w marcu z powrotem. W wyniku zmęczenia lotem opadają masowo na ziemię. Wtedy bez problemu można je chwytać. Według Pliniusza osłabione lotem ptaki swoją masą zatopiły rzymski okręt na Morzu Śródziemnym (Hist. Natur. 10,65). b) Kibrot-Taawa – ‘groby żądzy’, zob. Lb 11,3+. c) pogrzebano ludzi – powodem śmierci mogło być zatrucie się nieświeżym mięsem, które w pustynnym upale szybko się psuło. d) Miriam – siostra Mojżesza i Aarona, prorokini ciesząca się szacunkiem wśród ludu (Wj 2,4-8; 15,20n). e) Kuszytka – czyli kobieta pochodząca z kraju Kusz. Jedni umiejscawiają ten kraj na terenach Abisynii (dzisiejsza Etiopia), inni sądzą, że znajdował się na terenie Nubii (dzisiejsze terytoria Sudanu). Według innej teorii Kuszyci zamieszkiwali Kuszan, utożsamiane w Ha 3,7 oraz starożytnych tekstach pozabiblijnych z Madianem. Kuszytką byłaby wówczas Sefora, żona Mojżesza (Wj 2,16-21). f) słup obłoku – zob. Lb 9,15-23+.

12

Roszczenia Miriam i Aarona. Wydarzenia opisane w tym fragmencie mają na celu podkreślenie niepowtarzalnej roli Mojżesza w społeczności Izraela. Przewyższa on proroków, a jego szczególna więź z Bogiem sprawia, że jego prośby zostają wysłuchane. Miriam i Aaron, którzy próbują porównywać się z Mojżeszem i żądają udziału w jego przywództwie, otrzymują od Boga surowe upomnienie. Trudno jednoznacznie wyjaśnić, dlaczego widzialna kara dotknęła tylko Miriam. Aaron, widząc co spotkało jego siostrę i co może spotkać również jego, nie próbuje się usprawiedliwiać, ale uznaje ich wspólną winę i natychmiast wstawia się u Mojżesza, prosząc o cofnięcie kary.

285

LICZB 11,27 — 12,8

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Może chodzić o tzw. biały trąd, przejawiający się bezbolesnymi białymi plamami na skórze (np. Kpł 13,1nn). Mogła to być również inna choroba skóry, błędnie utożsamiana z trądem (Lb 5,2+). b) plunął jej w twarz – znak pogardy (Hi 17,6; 30,10; Pwt 25;9). c) siedem dni – zob. Kpł 13,4-6. d) pustynia Paran – zob. Lb 10,11-28+. e) z plemienia Józefa – zob. Lb 1,20+. f) Jozue – imię to oznacza ‘Bóg (Jahwe) zbawia’. Wcześniejsze imię Ozeasz oznaczało ‘zbawienie’. Zmiana imienia jest w Piśmie Świętym znakiem otrzymania nowej misji od Boga (np. Rdz 17,5; 32,29; J 1,42). g) Badanie kraju rozpoczęło się od południa (Negeb) w kierunku północnym, tylko po zachodniej stronie Jordanu. W pierwotnym planie nie było uwzględniane zajmowanie Zajordania.

Page 286

Skąd więc macie odwagę występować przeciwko memu słudze Mojżeszowi?”. 9 PAN rozgniewałs się na nich i odszedł. 10Skoro tylko obłok oddalił się od Namiotu, nagle Miriam stała się biała jak śnieg od trądua. Gdy Aaron odwrócił się do niej, spostrzegł, że jest trędowata. 11Wtedy powiedział do Mojżesza: „Panie mój, proszę cię, nie karz nas za grzechs, który lekkomyślnie popełniliśmy. Jesteśmy winni. 12Nie pozwól jednak, aby ona stała się jak martwy płód, który wychodzi z łona matki na wpół rozłożony”. 13Wtedy Mojżesz zawołał głośno do PANA: „O Boże, błagam Cię, uzdrów ją!”. 14PAN rzekł do Mojżesza: „Gdyby ojciec plunął jej w twarzb, czy nie musiałaby się wstydzić przez siedem dni? Niech więc będzie na siedem dnic usunięta z obozu, a potem znów może być przyjęta”. 15Tak więc Miriam została usunięta na siedem dni z obozu. Lud jednak nie ruszał dalej, dopóki Miriam nie została z powrotem przyjęta. 16Następnie lud wyruszył z Chaserot i rozbił obóz na pustyni Parand. Izraelscy zwiadowcy w Kanaanie 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Wyślij ludzi, aby zbadali kraj Kanaans, który chcę oddać Izraelitom. Wyślijcie z każdego plemienia po jednym mężczyźnie wybranym spośród przywódców”. 3Mojżesz, zgodnie z rozkazem PANA, wysłał ich z pustyni Parand. Wszyscy oni byli przywódcami Izraelitów. 4Takie są ich imiona: z plemienia Rubena – Szammua, syn Zakkura; 5z plemienia Symeona – Szafat, syn Choriego; 6z plemienia Judy – Kaleb, syn Jefunnego; 7 z plemienia Issachara – Igaal, syn Józefa; 8z plemienia Efraima – Ozeasz, syn Nuna; 9z plemienia Beniamina – Palti, syn Rafu; 10z plemienia Zabulona – Gaddiel, syn Sodiego; 11z plemienia Józefae: z plemienia Manassesa – Gaddi, syn Susiego; 12z plemienia Dana – Ammiel, syn Gemalliego; 13z plemienia Asera – Setur, syn Miszaela; 14z plemienia Neftalego – Nachbi, syn Wafsiego; 15z plemienia Gada – Geuel, syn Makiego. 16Takie są imiona mężczyzn, których Mojżesz wysłał, aby zbadali ten kraj. Ozeaszowi, synowi Nuna, zmienił on wówczas imię na Jozuef. 17Mojżesz wysłał ich, aby zbadali kraj Kanaan, mówiąc: „Idźcie przez Negeb i przejdźcie przez góryg. 18Zobaczcie, jak wygląda ten kraj i lud, który tam mieszka: czy jest silny, czy słaby; czy jest go mało, czy raczej

13

Izraelscy zwiadowcy w Kanaanie. Cały ten fragment (Lb 13 – 14) należy odczytywać zgodnie z okolicznościami, w których był redagowany, a więc długo po historycznych wydarzeniach, które zostały w nim opisane (zob. Wprowadzenie). Tekst ten został skierowany do społeczności Izraelitów przebywających na wygnaniu w Babilonii, którzy w wyniku podbojów prowadzonych przez babilońskiego króla Nabuchodonozora utracili wolność, ziemię i polityczną niezależność. W ocenie proroków, posłanych przez Boga do ludu Izraela, wygnanie nie tyle było skutkiem błędnej polityki przywódców narodu wobec mocarstw ościennych, ile karą za bałwochwalstwo Izraelitów, lekceważenie przez nich prawa Bożego i niesprawiedliwość społeczną. Gdy nastał rok 539 przed Chr., Izraelici stanęli przed szansą odzyskania utraconej suwerenności. W wyniku zwycięstwa Persów nad Medami i Babilończykami król perski Cyrus II

LICZB 12,9 — 13,18

286

Pwt 24,9

Kpł 13,4-6

Pwt 1,19-22

04_Lb:04_Lb

Pwt 1,25

9/3/08

2:11 PM

Page 287

dużo? 19Zbadajcie, jaki jest kraj, w którym mieszka ten lud: czy jest on dobry, czy zły? I jakie są miasta, w których się osiedlił: czy są otwarte jak obozy, czy otoczone murami? 20Dalej, czy ziemia jest tam żyzna, czy jałowa, zalesiona, czy pozbawiona drzew? Bądźcie dzielni i przynieście trochę owoców tej ziemi”. A był to właśnie czas dojrzewania winogrona. 21 Wyruszyli więc i badali kraj od pustyni Sin aż do Rechob, w kierunku Chamatb. 22Szli przez Negeb i przybyli do Hebronuc, gdzie mieszkali Anakicid: Achiman, Szeszaj i Talmaj. Hebron zbudowano siedem lat wcześniej niż Soane w Egipcie. 23Kiedy przybyli do doliny Eszkolf, odcięli tam gałąź krzewu winnego razem z jedną kiścią winogron i nieśli ją we dwóch na drążku, a także trochę owoców granatowca i figowca. 24Miejsce to otrzymało później nazwę Eszkol ze względu na winogrono, które Izraelici tam odcięli. 25 Po czterdziestu dniach wrócili z rozpoznania kraju. 26Przybyli do Mojżesza i Aarona oraz całej społeczności Izraelitów, którzy przebywali w Kadesz na pustyni Paran. Złożyli im sprawozdanie oraz pokazali owoce kraju. 27Opowiedzieli Mojżeszowi: „Udaliśmy się do kraju, do którego nas wysłałeś. Jest to rzeczywiście kraj opływający w mleko i miódg, a oto jego owoce. 28Niestety, lud, który tam mieszka, jest silny, a miasta są obwarowane i bardzo wielkie. Widzieliśmy tam również Anakitów. 29Na terenie Negebu mieszkają Amalekicis, natomiast Chetycis, Jebusycis i Amorycis zajmują okolice górskie, a nad morzem i nad brzegami Jordanus osiedlili się Kananejczycys”h. 30 Kaleb uspokajał lud, który zaczął się burzyć przeciwko Mojżeszowi: „Mimo wszystko możemy ruszać i wziąć ten kraj w posiadanie, gdyż z pewnością potrafimy go opanować”. 31 Mężczyźni jednak, którzy z nim wędrowali, mówili: „Nie możemy wyruszyć przeciwko temu ludowi, gdyż jest potężniejszy od nas”. 32Zaczęli oni rozgłaszać złe wieści o kraju, który zbadali: „Kraj, który przeszliśmy dla rozpoznania, pożera swoich mieszkańcówi, a wszyscy ludzie, których tam widzieliśmy, są wysokiego wzrostu. 33Widzieliśmy tam nawet olbrzymów – Anakici bowiem są olbrzymami. Wydawało się nam, że przy nich jesteśmy jak szarańcza, i za takich też oni nas uważali”.

a) Winogrona zaczynają w Palestynie dojrzewać w połowie lipca. b) Chamat – miasto utożsamiane z dzisiejszym Lebwa, położone ok. 55 km na wschód od Dżejbajl. c) Hebron – w mieście tym znajdują się groby patriarchów i jest to miejsce święte dla wyznawców trzech wielkich religii monoteistycznych: judaizmu, islamu i chrześcijaństwa. d) Anakici – chodzi o potomków Anaka, uznawanych za olbrzymów (Rdz 6,4; Pwt 2,10n.21; 9,1n; Joz 11,22; 14,15; 15,3; 1Sm 17,4). Wykopaliska potwierdzają, że ludzie ci mogli mieć ok. dwóch metrów wzrostu. Zob. Słownik. e) Soan – na podstawie egipskich dokumentów ustalono, że Soan, inaczej Tanis (dzisiejsze San al-Hagar leżące ok. 115 km na północny wschód od Kairu) zbudowano w 1736 r. przed Chr. we wschodniej części delty Nilu (Jdt 1,10; Ps 78,12.43; Iz 19,11; Ez 30,14). W Kanaanie był to okres patriarchów, w Egipcie natomiast czas panowania semickich Hyksosów. Ziemia Goszen, gdzie zamieszkał klan patriarchy Jakuba (Rdz 45,10; Wj 9,26), leżała właśnie w pobliżu Soan. f) dolina Eszkol – leży w pobliżu Hebronu od strony północnej. Nazwa Eszkol znaczy ‘grono’. g) mleko i miód – produkty te mogą ogólnie oznaczać żyzność ziemi, a także typowe pożywienie mieszkańców Kanaanu. Według Iz 7,14n mleko i miód będą także pokarmem obiecanego Mesjasza – Emanuela. Spożywanie przez Niego tych produktów będzie oznaczało powrót do nieskażonych początków. h) Na temat przedizraelskich mieszkańców Kanaanu zob. Rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10. i) pożera swoich mieszkańców – czyli ziemia jest uboga, nieurodzajna, niezdolna do utrzymania mieszkańców.

(559-530 przed Chr.) pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu (Ezd 1,1-4). Inny władca perski, Dariusz I (522-486 przed Chr.), pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Niestety, wieść o możliwości powrotu do utraconej ziemi wcale nie spotkała się z entuzjazmem. Lud zdążył się już zadomowić w obcej ziemi i niemal przestały go interesować obietnice Boże związane z Ziemią Obiecaną. Trudności czy wręcz niemożność zdobycia Kanaanu ukazywana przez dziesięciu z dwunastu zwiadowców może być odzwierciedleniem proporcji nastrojów wśród Izraelitów przebywających w Babilonii. Opis Ziemi Obiecanej i jej zasobów dotyczy nie tylko dóbr materialnych, ale przede wszystkim ukazuje dobra duchowe, których Bóg ponownie chce udzielić swojemu ludowi. Niechęć do powrotu oznacza odrzucenie darów Boga, oddalenie się od Niego i rezygnację z Jego łaski.

287

LICZB 13,19-33

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) rozdarli swoje szaty – zwyczaj ten był w starożytności wyrazem gwałtownego bólu, spowodowanego wielką szkodą fizyczną lub moralną (np. Rdz 37,29.34; 44,13; 2Sm 1,11; Ezd 9,3; Hi 1,20; Mt 26,65; Dz 14,14). Mógł też oznaczać wstyd i utratę godności (2Sm 13,19). b) mleko i miód – zob. Lb 13,27+. c) ukamienować – jeden ze sposobów wymierzania kary śmierci. Zazwyczaj skazańca kamienowano po wydaniu wyroku. Wyprowadzano go poza teren zamieszkały, obnażano i poczynając od świadków, zebrani rzucali w niego kamieniami, aż zmarł. W Izraelu kara ta była stosowana głównie za przewinienia religijne i moralne (np. Kpł 24,15n; Pwt 22,21). d) zaraza – w Biblii zaraza jest stosunkowo często wspominana jako Boża sankcja za przewinienia Izraela (np. 2Sm 24,13.15; 2Krl 19,35n; Jr 14,12). Bóg nie zsyła zarazy jako zemsty. Jej celem jest oczyszczenie ocalałych i wezwanie do nawrócenia. e) obłok – zob. Lb 9,15-23+.

Page 288

Bunt Izraelitów 1 Cała społeczność podniosła głośny lament i lud płakał przez całą noc. 2Wszyscy Izraelici szemrali przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi, a cała społeczność powiedziała im: „Obyśmy poumierali w Egipcie lub na tej pustyni. 3 Po co PANs prowadzi nas do tego kraju? Czy po to, abyśmy padli od miecza, a nasze żony i dzieci stały się łupem nieprzyjaciół? Czy nie lepiej byłoby wrócić do Egiptu?”. 4 Mówili więc jeden do drugiego: „Wybierzmy sobie wodza i wracajmy do Egiptu!”. 5Wtedy Mojżesz i Aaron padli na twarz przed całym zgromadzeniems Izraelitów. 6Jozue natomiast, syn Nuna, i Kaleb, syn Jefunnego – dwaj spośród tych, którzy badali kraj – rozdarli swoje szatya. 7Mówili wszystkim Izraelitom: „Kraj, który przeszliśmy, aby go poznać, jest wspaniałym krajem! 8Jeśli PAN będzie nam sprzyjał, to wprowadzi nas do niego i da nam ziemię, która rzeczywiście opływa w mleko i miódb. 9Ale nie buntujcie się przeciwko PANU. Nie lękajcie się też ludzi tego kraju, bo ich podbijemy. Nikt ich nie osłania, a z nami jest PAN! Nie musicie się ich bać!”.

14

Gniew Pana i wstawiennictwo Mojżesza 10 Cała społeczność wołała, aby ich ukamienowaćc. Wtem wobec wszystkich Izraelitów ukazała się nad Namiotem Spotkanias chwałas PANAs. 11PAN powiedział do Mojżesza: „Dokądże jeszcze ten lud będzie Mną gardził? Dokądże nie będzie Mi wierzył, mimo znaków, jakie im uczyniłem? 12Wyniszczę ich zaraząd i wydziedziczę, a ciebie uczynię ojcem innego narodu, który będzie większy i potężniejszy niż oni”. 13Lecz Mojżesz rzekł do PANA: „Egipcjanie słyszeli, że Ty wyprowadziłeś spośród nich ten lud swoją mocą. 14Donieśli też o tym mieszkańcom tego kraju. Słyszeli więc, że Ty, PANIE, jesteś wśród tego ludu, że ukazujesz się mu jawnie, że Twój obłoke unosi się nad nimi, że Ty idziesz przed nimi we dnie w postaci chmury, a w nocy w płomieniu ognia. 15Gdy więc Bunt Izraelitów. Na podstawie wydarzeń historycznych możemy uznać, że zawarty tu opis ukazuje trudności, z jakimi borykali się przywódcy nawołujący lud do powrotu z Babilonii do ziemi Kanaan w roku 538 przed Chr. (zob. Wprowadzenie). Nastąpił wyraźny podział między przywódcami i nielicznymi zwolennikami wejścia do Kanaanu a resztą ludu, która nie widzi takiej możliwości. Lud chce się pozbyć swoich przywódców i ustanowić nowych, którzy będą realizować jego wolę. Przeciwnicy wyruszenia do Ziemi Obiecanej opierają się na swoim rozumowaniu i nie wierzą, że Bóg zrealizuje to, co obiecał. Nie biorą pod uwagę, że Mojżesz i Aaron nie realizują swojej woli ani swoich aspiracji, ale z pokorą wypełniają wolę Boga, który powziął zamiar wprowadzenia swojego ludu do ziemi Kanaan. Gniew Pana i wstawiennictwo Mojżesza. Bóg karci nieposłuszny lud, ale okazuje mu również miłosierdzie. Kara Boża ma przede wszystkim wymiar pedagogiczny. Lud musi doświadczyć skutków swoich błędnych wyborów, aby wreszcie zwrócić się całym sercem do Boga i zaufać Jego woli. Izraelici muszą się również nauczyć, że realizowanie planów Bożych na własną rękę, czyli w rzeczywistości bez Niego, kończy się tragicznie. W opisie buntu ludu ważne jest to, że znalazła się garstka ludzi, którzy do końca pozostali wierni Bogu. Oni są niejako zaczynem nowej społeczności, posłusznej Bogu (np. 2Krl 19,30; Ezd 9,15; Tb 13,17; Iz 10,20-22; 37,31; Mi 5,6). Będzie to społeczność, która dostąpi udziału w Bożym zbawieniu i niepojętych bogactwach Bożej dobroci i miłosierdzia (Ap 7,9n; por. Rz 11,5).

LICZB 14,1-15

288

Wj 14,11n

Wj 32,11-14

Lb 9,15-23

04_Lb:04_Lb

Wj 20,5n; Pwt 5,9n

Ps 72,19; Iz 6,1-4

Hbr 3,16-19

9/3/08

2:11 PM

Page 289

wytracisz ten lud aż do ostatniego mężczyzny, narody, które o tym usłyszą, powiedzą o Tobie: 16«PAN wytracił ten lud na pustyni, ponieważ nie potrafił wprowadzić go do kraju, który mu obiecał». 17Niech się okaże, Panie, Twoja moc, jak to obiecałeś, mówiąc: 18 «Ja jestem PANEM cierpliwym i pełnym miłosierdzias, przebaczam winy i grzechys, ale grzeszników nie zostawiam bez kary. Dochodzę winy ojców na synach, nawet w trzecim i czwartym pokoleniu». 19 Przebacz więc winę tego ludu według wielkiego Twego miłosierdzia, jak mu przebaczałeś od wyjścia z Egiptu aż dotąd”a. 20 Na to PAN odpowiedział: „Przebaczam, według twojej prośby! 21Lecz na moje życieb – chwała PANA napełni całą ziemię! 22Wszyscy ludzie, którzy widzieli moją chwałę i znaki, jakie uczyniłem w Egipcie i na pustyni, a już dziesięciokrotniec wystawiali Mnie na próbę i nie słuchali mojego głosus, 23 nie zobaczą tego kraju, który poprzysiągłem ich ojcom. Nie ujrzy go nikt, kto Mną wzgardził. 24Jedynie mojemu słudze Kalebowi, który inaczej myśli i bez wahania idzie za Mną, pozwolę wejść do tego kraju. Wejdzie on do niego, a jego potomstwo odziedziczy ten kraj. 25Ponieważ Amalekicis i Kananejczycys zamieszkują równinę, jutro zawrócicie i pójdziecie przez pustynię w kierunku Morza Czerwonego”d. 26 PAN przemówił do Mojżesza i Aarona: 27„Jak długo jeszcze mam cierpieć tę przewrotną społeczność, która szemrze przeciwko Mnie? Dosyć się nasłuchałem narzekania Izraelitów. 28 Powiedz im: Na moje życiee – wyrocznias PANA – postąpię z wami według tego, co powiedzieliście do Mnie. 29Tę pustynię zalegną trupy was wszystkich, którzyście przeciwko Mnie szemrali, każdego, kto został spisany w wieku od dwudziestu lat wzwyż. 30Nikt z was nie wejdzie do tego kraju – mimo iż przysiągłem, że tam zamieszkacie – z wyjątkiem Kaleba, syna Jefunnego, i Jozuego, syna Nuna. 31Wprowadzę do tego kraju wasze małe dzieci, o których mówiliście, że zostaną wydane na łup wrogów. One poznają ziemię, którą wyście wzgardzili. 32Wasze zwłoki natomiast legną na tej pustyni. 33 Wasi synowie będą pasterzami na pustyni przez czterdzieści latf, ponosząc skutki waszej zdrady, aż wasze trupy zgniją na pustyni. 34Zbadaliście kraj w ciągu czterdziestu dni. Teraz każdy dzień zamieni się w rok i będziecie pokutowaćs za wasze winy przez czterdzieści lat. Wtedy poznacie, co znaczy stawić Mi opór. 35Ja, PAN, to powiedziałem! Tak postąpię z tą niegodziwą zgrają, która sprzysięgła się przeciwko Mnie. Na tej pustyni zginą. Tu muszą wymrzeć”. 36 Mężczyźni, których Mojżesz wysłał, aby zbadali kraj i którzy po powrocie, podając fałszywe wieści, pobudzili społeczność 289

a) Wersety 13-19 zawierają przykład starosemickiego rozumowania: więcej chwały przyniesie Bogu darowanie grzesznikom winy niż surowe ukaranie przewinień. b) na moje życie – formuła przysięgi zagwarantowanej Bożym życiem. Przysięga taka na pewno się spełniła. c) dziesięciokrotnie – wyrażenie symboliczne, oznaczające, że coś powtórzyło się wiele razy. d) Izraelici otrzymują od Boga nakaz odwrotu. Mają pójść na południe, czyli w kierunku odwrotnym do tego, który był zamierzony przed buntem. e) Na moje życie – zob. Lb 14,21+. f) czterdzieści lat – tutaj przeciętny okres życia jednej generacji. Liczba ta ma w Biblii również znaczenie symboliczne (np. Rdz 8,6; Wj 24,18; 34,28; Lb 14,34; Jon 3,4; Mk 1,13; Dz 1,3).

LICZB 14,16-36

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Chorma – miejscowość w południowej Palestynie. Nazwa ta oznacza ‘przekleństwo’. Pierwotna nazwa Sefat. b) na miłą woń dla PANA – w pojęciu ludów starożytnych bóstwo delektowało się wonią dymu ofiary spalanej na jego cześć. Izraelici w podobny sposób rozumieli ofiary spalane na cześć Boga Jahwe.

Page 290

do szemrania, 37wszyscy, którzy rozpowiadali zatrważające wieści o kraju, pomarli wskutek plagi zesłanej przez PANA. 38 Spośród tych, którzy wyruszyli zbadać kraj, pozostali przy życiu jedynie Jozue, syn Nuna, oraz Kaleb, syn Jefunnego. 39 Mojżesz przekazał to wszystkim Izraelitom, a lud bardzo się zasmucił. 40Nazajutrz powstali o świtaniu i ruszyli na szczyt góry, mówiąc: „Ruszamy teraz do miejsca, o którym PAN mówił, gdyż uznajemy, że zawiniliśmy”. 41Lecz Mojżesz im oświadczył: „Czemu przekraczacie rozkaz PANA? To wam się nie powiedzie! 42Nie idźcie, gdyż PANA nie ma z wami! Poniesiecie klęskę z ręki waszych wrogów! 43Wystąpią przeciwko wam Amalekici i Kananejczycy, i polegniecie od ich miecza. Ponieważ wy odwróciliście się od PANA, On też nie będzie z wami”. 44Oni jednak w swoim uporze wyruszyli ku szczytowi góry. Arka Przymierzas PANA i sam Mojżesz nie opuścili jednak swojego miejsca w obozie. 45Amalekici natomiast i Kananejczycy, którzy mieszkali na tych górach, wyszli przeciwko nim, pobili ich i ścigali aż do miejscowości Chormaa. Przepisy dotyczące ofiar 1 PANs przemówił do Mojżesza: 2„Powiedz Izraelitom: Gdy wejdziecie do kraju, który daję wam na zamieszkanie, 3będziecie składać PANU ofiarys spalane – ofiary całopalnes lub inne ofiary składane dla wypełnienia ślubu lub jako ofiary dobrowolne, czy też z okazji waszych świąt. Złożycie ofiary z bydła lub trzody na miłą woń dla PANA. 4Ten, kto składa swój dar ofiarny PANU, przyniesie jako ofiarę pokarmowąs dziesiątą część efys najlepszej mąki, rozczynionej jedną czwartą hinus oliwy. 5Do ofiary z barankas winien dołączyć czwartą cześć hinu wina jako ofiarę płynną. 6Przy ofierze z barana złożysz natomiast jako ofiarę pokarmową dwie dziesiąte efy najlepszej mąki, rozczynionej trzecią częścią hinu oliwy. 7Ponadto jako ofiarę płynną złożysz trzecią część hinu wina na miłą woń dla PANAb. 8Jeśli będziesz składał młodego cielca jako ofiarę całopalną lub jako ofiarę w celu wypełnienia ślubu, albo jako ofiarę wspólnotowąs na cześć PANA, 9wówczas razem z młodym cielcem należy złożyć ofiarę pokarmową: trzy dziesiąte efy najlepszej mąki, rozczynionej połową hinu oliwy, 10a na ofiarę płynną połowę hinu

Sdz 1,17

15

Przepisy dotyczące ofiar. Rozbudowana forma przepisów dotyczących kultu wskazuje na ich stosunkowo późne pochodzenie. W takiej formie mogły istnieć, gdy Izrael zadomowił się już w Ziemi Obiecanej. Przemawia za tym również przepis odnoszący się do cudzoziemców, który miał powszechne zastosowanie dopiero po wkroczeniu Izraelitów do Kanaanu. Zetknięcie się z tubylczą ludnością pociągało za sobą konieczność unormowania zasad wzajemnego współistnienia. Normy dotyczące ofiar nie zabraniają cudzoziemcom włączania się do kultu sprawowanego przez Izraelitów. Świadczy to o tym, że zakładano możliwość wspólnego życia z rdzennymi mieszkańcami tych ziem. Zakazem objęte było natomiast przejmowanie przez Izraelitów obcych kultów lub branie w nich udziału (np. Kpł 18,30; Pwt 18,9-14). Niektóre religijne praktyki pogan i ich zwyczaje uznawano za coś obrzydliwego (np. Kpł 18,6-27; Ezd 9,11;

LICZB 14,37 — 15,10

290

Kpł 23,18

Wj 29,40

04_Lb:04_Lb

Lb 9,14

9/3/08

2:11 PM

Page 291

wina. Będzie to ofiara spalana na miłą woń dla PANA. 11Tak należy postąpić przy składaniu każdej ofiary z cielca, barana, jagnięcia i koźlęcia. 12Zależnie od liczby zwierząt, które będziecie ofiarować, macie tak postąpić przy każdej sztuce. 13 Przepisy te powinien zachować każdy spośród waszego ludu, kto pragnie złożyć ofiarę spalaną na miłą woń dla PANA. 14 Gdyby natomiast cudzoziemiec, który się u was zatrzymał lub pośród was na stałe zamieszkuje, pragnął złożyć ofiarę spalaną na miłą woń dla PANA, powinien to zrobić tak samo jak wy. 15Jednakowe prawa i przepisy będą obowiązywać zarówno was, jak i cudzoziemców, którzy przebywają wśród was. Przez pokolenia PAN będzie jednakowo traktował was i cudzoziemców. 16Jest to wieczna ustawa dla waszych potomków, obowiązująca zarówno was, jak i cudzoziemców”.

a) Wszystko, co było pierwsze (tzw. pier wociny), zarówno wśród istot żywych (ludzi, zwierząt), jak też roślin, jako najlepsze należało ofiarować Bogu (np. Wj 13,2; 23,19; Ne 10,36). b) na miłą woń dla PANA – zob. Lb 15,7+.

Pierwociny chleba PANs powiedział do Mojżesza: 18„Oznajmij to Izraelitom: Gdy wejdziecie do kraju, do którego was prowadzę, 19zanim zaczniecie jeść chleb, który urodzi wam ta ziemia, powinniście złożyć ofiaręs dla PANAa. 20Jako pierwociny waszego ciasta ofiarujecie placek. Macie go ofiarować jako pierwociny z wymłóconego zboża. 21Z pierwocin waszego ciasta będziecie składać ofiarę dla PANA przez wszystkie pokolenia. 22 Jeśli przez nieuwagę pominiecie któryś z tych nakazów, które PAN dał wam przez Mojżesza, 23coś z tego, co wam PAN nakazał za pośrednictwem Mojżesza, od dnia kiedy PAN ustanowił to dla was i dla przyszłych waszych pokoleń, 24jeśli więc stanie się tak przez nieuwagę społeczności, wówczas złoży ona cielca jako ofiarę całopalnąs na miłą woń dla PANAb. Dołączy do tego według przepisów ofiarę pokarmowąs i płynną oraz kozła na ofiarę przebłagalnąs. 25Kapłan dopełni obrzędu zadośćuczynienia w imieniu całej społeczności Izraelas. Dostąpią oni przebaczenia, gdyż popełniono to przez nieuwagę, a oni przynieśli swoje dary i spalili je przed PANEM, składając ofiarę przebłagalną za nieumyślne przewinienie. 26 W ten sposób będzie darowana wina zarówno całej społeczności Izraela, jak i cudzoziemcom, którzy pośród was przebywają. Był to bowiem grzechs całego ludu popełniony przez nieuwagę. 27Jeśli tylko jedna osoba popełni grzech przez zapomnienie, złoży na ofiarę przebłagalną jednoroczną kozę. 17

Mdr 12,3-6.23n). W rzeczywistości jednak zdarzały się przypadki adaptowania przez Izraelitów różnych form kultu zaczerpniętych z innych religii (np. Ezd 9,1; Jr 16,18). Niekiedy kult Jahwe był nawet zagrożony przez wpływ innych religii (np. 1Krl 11,5nn; 2Krl 23,1nn; Jr 2,7; 32,35). Odstępstwa od kultu jedynego Boga były srogo piętnowane przez proroków, którzy ukazywali zgubne skutki niewierności ludu (Jr 44,4.22; Ez 7,20nn; 16,2nn). Jezus nie odrzucił starotestamentowych ofiar. Wydarzenia związane z Jego Męką i Śmiercią, a następnie zburzenie świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr., stały się jednak wymownym znakiem, że starotestamentowe ofiary zostały zastąpione jedyną ofiarą, którą złożył On z siebie na krzyżu. Eucharystia jest uobecnieniem tej doskonałej ofiary Jezusa Chrystusa.

291

LICZB 15,11-27

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Absolutna doskonałość Boga wymaga zachowania wszystkich przepisów liturgicznych. Niewypełnienie ich, nawet niezawinione, wymaga złożenia ofiary przebłagalnej. b) Ten niezwykle surowy przepis miał służyć Izraelitom jako pomoc w umocnieniu ich wiary, a także świadomości przynależenia do narodu wybranego (Wj 31,15; por. Kpł 23,3). c) ukamienuje – zob. Lb 14,10+. d) frędzle – przyszywano je do płaszcza używanego podczas modlitwy (Pwt 22,12). Jezus, który również nosił takie frędzle (Mt 9,20) upominał Żydów, którzy sprowadzili ów zwyczaj do zewnętrznego znaku, zapominając o jego istocie (Mt 23,5). e) purpura – zob. Lb 4,6+.

Page 292

28

W imieniu osoby, która zgrzeszyła przez nieuwagę, kapłan dokona zadośćuczynienia przed PANEM. Wtedy wina będzie jej darowanaa. 29To samo prawo będzie dotyczyć zarówno Izraelitów z urodzenia, jak i cudzoziemców, którzy pośród was zamieszkują. Obowiązuje ono jednakowo wszystkich, którzy zgrzeszyli przez nieuwagę. 30Gdyby ktoś popełnił grzech świadomie, obraża PANA i bez względu na to, czy jest tubylcem, czy cudzoziemcem, zostanie usunięty spośród swojego ludu. 31Wzgardził on bowiem słowem PANA i złamał Jego przykazanias. Człowiek taki zostanie bezwzględnie usunięty ze społeczności, ciąży bowiem na nim jego wina”. Naruszenie szabatu Gdy Izraelici przebywali jeszcze na pustyni, spotkali człowieka, który zbierał opał w dniu szabatu. 33Ci, którzy go spotkali zbierającego opał, zaprowadzili go przed Mojżesza, Aarona i całą społeczność. 34Zatrzymano go pod strażą, aż zapadnie decyzja, co z nim należy uczynić. 35A PANs rzekł do Mojżesza: „Człowiek ten musi umrzećb. Niech cała społeczność ukamienujec go poza obozem”. 36Cała społeczność wyprowadziła go więc za obóz i tak umarł pod gradem kamieni, zgodnie z nakazem, jaki PAN dał Mojżeszowi. 32

Frędzle przy płaszczach 37 PANs powiedział do Mojżesza: 38„Rozkaż Izraelitom, aby oni oraz ich potomstwo robili frędzled na skraju swoich płaszczy, a użyją do tego nici z fioletowej purpurye. 39Będziecie nosić frędzle, abyście sobie przypominali wszystkie nakazy PANA i wypełniali je. Nie pozwolicie się uwieść pożądaniom sercas i oczu, by one nie przywiodły was do niewierności. 40 Powinniście pamiętać o moich przykazaniachs i wypełniać je, abyście byli święci wobec waszego Boga. 41Ja jestem PANEM, waszym Bogiem, który was wyprowadził z Egiptu, aby być waszym Bogiem. To Ja jestem PANEM i Bogiem waszym!”. Bunt Koracha, Datana i Abirama 1 Korach, syn Ishara, a wnuk Kehata, którego ojcem był Lewi, oraz Datan i Abiram, synowie Eliaba, a także On, syn Peleta, a wnuk Rubena, 2zbuntowali się przeciwko Mojżeszowi, a razem z nimi dwustu pięćdziesięciu mężczyzn spośród Izraelitów. Byli oni naczelnikami rodów, członkami rady i ludźmi znaczącymi. 3Połączyli się przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi i powiedzieli do nich: „Dosyć tego! Jeśli wszyscy,

Wj 31,13-17

Mt 9,20; 23,5

Jr 5,23; 17,9; 1J 2,16n

Wj 20,2; Kpł 2,1-10

16

Bunt Koracha, Datana i Abirama. Fragment ten łączy w sobie dwa różne wydarzenia: bunt Koracha i jego zwolenników przeciwko Aaronowi oraz bunt Datana i Abirama przeciwko Mojżeszowi. Wydarzenie z Korachem i jego zwolennikami odzwierciedla konflikt pomiędzy kapłanami i lewitami, którzy chcieli mieć pełny udział w posługiwaniu kapłańskim i płynących z tego korzyściach. Konflikt ten narósł szczególnie po powrocie Izraelitów z wygnania babi-

LICZB 15,28 — 16,3

292

Kpł 19,2

04_Lb:04_Lb

Pwt 10,8

9/3/08

2:11 PM

Page 293

cała społeczność jest święta, i PANs jest pośród nich, to jakim prawem wynosicie się ponad zgromadzenies PANA?”. 4 Kiedy Mojżesz to usłyszał, padł na twarza, 5a następnie powiedział do Koracha i jego zwolennikówb: „Jutro rano PAN pokaże, kto do Niego należy. Ten, kto naprawdę jest święty, będzie się mógł zbliżyć do Niego. Jedynie ten, kogo On wybrał, zbliży się do Niego. 6Postąpcie więc w ten sposób: Korach i jego zwolennicy niech wezmą swoje kadzielnicec, 7włożą do nich ogień i nasypią kadzidła. Uczynią to jutro przed PANEM, a święty będzie ten, kogo PAN wybierze. Dość tego, lewicis!”. 8Mojżesz powiedział jeszcze do Koracha: „Słuchajcie lewici! 9Czy jeszcze wam za mało, że Bóg Izraelas wyróżnił was spośród społeczności izraelskiej? Możecie przecież zbliżać się do Niego, pełnić służbę w mieszkanius PANA i stawać przed społecznością, aby w jej imieniu pełnić służbę. 10Pozwolił ci razem z twoimi braćmis lewitami zbliżać się do siebie, a wy jeszcze domagacie się kapłaństwa. 11 Dlatego ty ze swoimi wszystkimi zwolennikami połączyłeś się przeciwko PANU! A Aaron? Kimże on jest, że szemrzecie przeciwko niemu?d”. 12 Następnie nakazał Mojżesz przywołać synów Eliaba: Datana i Abirama. Oni jednak mu odpowiedzieli: „Nie przyjdziemy! 13Czy nie dosyć tego, że nas wyprowadziłeś z kraju opływającego w mleko i miód, aby nas wygubić na pustyni, a teraz chcesz jeszcze sprawować rządy nad nami? 14Przecież nie wprowadziłeś nas do kraju opływającego w mleko i miód ani nie dałeś nam na własność pól i winnic. Czy myślisz, że ci ludzie są ślepi? Nie przyjdziemy!”. 15Mojżesz rozgniewał się bardzo i rzekł do PANA: „Nie przyjmuj ich ofiarys! Nikomu z nich nie zabrałem nawet osła, nikogo też nie skrzywdziłem”. 16 I rzekł Mojżesz do Koracha: „Jutro staniesz ze swoimi zwolennikami przed PANEM. Staniesz ty i oni oraz Aaron. 17 Każdy ma zabrać swoją kadzielnicę, nasypać kadzidła i przynieść ją przed PANA. Każdy przyniesie własną kadzielnicę, czyli razem dwieście pięćdziesiąt kadzielnic. Również ty i Aaron przyniesiecie swoje kadzielnice”. 18Każdy więc wziął swoją kadzielnicę, włożył do niej ogień, nasypał kadzidła i razem z Mojżeszem i Aaronem stanęli przy wejściu do Namiotu Spotkanias. 19Gdy Korach zebrał przeciwko nim

a) padł na twarz – gest ten jest tutaj wyrazem wstawiennictwa Mojżesza za tymi, którzy dopuszczają się buntu (por. w. 22). b) zwolenników – chodzi tu raczej o świeckich, którzy przyłączyli się do lewity Koracha. c) kadzielnice – były to prawdopodobnie miedziane misy z długą rączką. Nabierano nimi rozżarzone węgle, na które nakładano kadzidło. d) Mojżesz wskazuje w tym pytaniu na wielkość i potęgę Boga, którego Aaron reprezentuje, choć sam jest nikim wobec potęgi Boga. Godność i moc Aarona zostały mu udzielone przez Boga.

lońskiego w 538 r. przed Chr., gdy kapłani starali się umocnić swoją religijną i polityczną władzę nad ludem (zob. Wprowadzenie). Spotkało się to z reakcją środowisk podkreślających tradycję, według której nie tylko kapłani, lecz cały lud jest poświęcony Bogu i wszyscy są wezwani do szczególnej świętości (Pwt 7,6 14,2.21; 26,19; 28,9). W praktyce uznana została wyższość kapłaństwa aaronowego nad posługiwaniem lewitów i świeckich. Potwierdzenie tego znajdujemy m.in. w Lb 16 – 17. Konflikt miedzy Mojżeszem a Datanem i Abiramem dotyczy przywództwa nad ludem i decydowania o społeczno-politycznym losie narodu. Świadczy także o występowaniu tarć pomiędzy Izraelitami z powodu opuszczenia Egiptu. Klęska buntowników ma być potwierdzeniem tego, że jedyną słuszną drogę obrał Mojżesz. On jest wykonawcą woli Boga. Sprzeciw wobec Mojżesza jest równoznaczny z odrzuceniem Boga, a taka postawa zasługuje na karę.

293

LICZB 16,4-19

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) kraina umarłych – w starożytności panował pogląd, że kosmos dzieli się na trzy części: ziemię należącą do ludzi i innych istot żywych, przestrzeń ponad firmamentem nieba, która należy do Boga, oraz świat podziemny, w którym przebywają zmarli. Zob. Słownik. b) ogień od PANA – mógł to być piorun, który uderzył z obłoku unoszącego się nad świętym mieszkaniem. Bóg wkraczający w dzieje narodu wybranego jest absolutnym Panem wszelkich sił natury. c) blachy… na obicie ołtarza – według Wj 27,2; 38,2 ołtarz od początku obity był miedzianą blachą. Być może późniejszy redaktor zaczerpnął z tej tradycji, choć odmiennie ją tutaj zinterpretował, wyjaśniając pochodzenie miedzianych blach. Ołtarz, o którym mowa, stał na dziedzińcu przed świętym mieszkaniem i składano na nim ofiary całopalne.

Page 294

wszystkich swoich zwolenników przy wejściu do Namiotu Spotkania, ukazała się im chwałas PANA. 20PAN powiedział do Mojżesza i Aarona: 21„Odejdźcie od tej zgrai, gdyż wytracę ich w jednej chwili”. 22Wtedy oni padli na twarz i wołali: „Boże, Boże wszystkich żyjących! Jeden tylko zgrzeszył, a Ty wybuchasz gniewems przeciwko całej społeczności?”. 23PAN odpowiedział Mojżeszowi: 24„Daj rozkaz społeczności: Oddalcie się od namiotów Koracha, Datana i Abirama!”. 25Mojżesz powstał i udał się w towarzystwie starszychs Izraela do Datana i Abirama. 26I powiedział do społeczności: „Oddalcie się od namiotów tych przewrotnych ludzi i nie dotykajcie niczego, co do nich należy, byście nie zginęli z powodu ich grzechóws”. 27Wtedy ci oddalili się od namiotów Koracha, Datana i Abirama. Datan i Abiram wyszli natomiast i stanęli u wejścia do swoich namiotów razem ze swoimi żonami, synami i małymi dziećmi. 28Wtedy Mojżesz rzekł: „Po tym poznacie, że to PAN mnie posłał, abym dokonał wszystkich tych czynów i że nie ode mnie to wyszło. 29Jeśli ci ludzie umrą śmiercią naturalną i doświadczą losu innych ludzi, wówczas PAN mnie nie posłał. 30Jeśli jednak PAN uczyni coś nadzwyczajnego i sprawi, że ziemia otworzy swą paszczę i pochłonie ich i to, co mają, tak że żywi runą do krainy umarłycha, wtedy poznacie, że ci ludzie obrazili PANA”. 31 Skoro tylko powiedział te słowa, ziemia rozstąpiła się pod nimi. 32Ziemia rozwarła swą paszczę i pochłonęła ich razem z ich rodzinami i ludźmi, którzy przyłączyli się do Koracha, razem z całym ich majątkiem. 33Wpadli więc żywcem wraz ze swoim mieniem do krainy umarłych, a ziemia zamknęła się nad nimi. Tak zginęli. 34Wszyscy Izraelici, którzy stali wokoło, gdy usłyszeli ich krzyk, pouciekali, wołając: „Bo i nas mogłaby ziemia pochłonąć!”. 35A wtedy spadł ogień od PANAb i spalił tych dwustu pięćdziesięciu mężczyzn, którzy składali ofiarę z kadzidła. 1 PAN przemówił do Mojżesza: 2„Powiedz Eleazarowi, synowi kapłana Aarona, niech pozbiera z pogorzeliska kadzielnice, ponieważ zostały poświęcones, a ogień niech odrzuci daleko. 3Kadzielnice tych, którzy życiem przypłacili swoje grzechy, niech przekuje na blachy i przeznaczy je na obicie ołtarzac. Przynieśli je bowiem przed PANA i dlatego stały się święte. Teraz niech będą dla Izraela znakiem ostrzegawczym”. 4Kapłan Eleazar pozbierał więc miedziane kadzielnice, które przynieśli mężczyźni pochłonięci potem przez ogień. Wykuto z nich obicie na ołtarzs. 5 Ma to być przestrogą dla Izraelitów, aby nikt niepowołany, czyli nie należący do potomków Aarona, nie przystępował do palenia kadzidła przed PANEM. W przeciwnym bowiem razie podzieli los Koracha i jego zwolenników, zgodnie z przekazaną im przez Mojżesza zapowiedzią PANA.

17

LICZB 16,20 — 17,5

294

Kpł 10,1-3; Ps 106,16-18; Syr 45,18-20 Rdz 18,16-33

Wj 3,12

Ps 106,17

Ps 106,18

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 295

6

Następnego dnia cała społeczność Izraelitów szemrała przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi: „To wy sprowadziliście zgubę na lud PANA!”. 7Gdy cała społeczność zgromadziła się przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi, oni skierowali się ku Namiotowi Spotkania. Wtedy obłoka okrył Namiot i ukazała się chwała PANA. 8Mojżesz i Aaron przybyli przed Namiot Spotkania. 9Wtedy PAN powiedział do Mojżesza: 10„Odejdźcie od tej gromady, gdyż zamierzam ich zniszczyć w jednej chwili!”. Oni padli na twarzb, 11a Mojżesz rzekł do Aarona: „Weź kadzielnicę, włóż do niej ognia z ołtarza i nasyp kadzidła. Natychmiast udaj się do ludu i dokonaj obrzędu zadośćuczynienia za nich. Rozgniewany PAN wydał już bowiem wyrok i zaczął karaćs”. 12Aaron pochwycił więc kadzielnicę, jak mu nakazał Mojżesz, i rzucił się między lud, gdzie już szerzyło się nieszczęściec. Natychmiast nałożył kadzidło i dokonał zadośćuczynienia za lud. 13I tak, stanąwszy pomiędzy umarłymi i żyjącymi, zażegnał klęskę. 14Tych jednak, którzy zginęli, było czternaście tysięcy siedmiuset, nie wliczając w to zmarłych z powodu buntu Koracha. 15Następnie Aaron wrócił do Mojżesza przed wejście do Namiotu Spotkania. Nieszczęście minęło.

a) obłok – zob. Lb 9,15-23+. b) padli na twarz – zob. Lb 16,4+. c) nieszczęście – nie jest możliwe ustalenie na postawie tekstu biblijnego, o jakie nieszczęście chodzi. Mogła to być choroba, epidemia lub inna katastrofa. d) Cudowne wydarzenie z laską Aarona potwierdziło pierwszeństwo lewitów pośród wszystkich plemion Izraela oraz przyznanie urzędu kapłańskiego jedynie Aaronowi i jego synom. Tradycja chrześcijańska widzi tu symbol Chrystusa jako jedynego i najwyższego kapłana, oraz Maryi, która wydała na świat Jezusa.

Laska Aarona PANs przemówił do Mojżesza: 17„Zbierz od Izraelitów po lasce od każdego plemienia, od wszystkich naczelników plemion. Każdą z tych dwunastu lasek podpiszesz imieniem właściciela. 18Na lasce lewitóws wypiszesz imię Aarona, bo tylko jedna laska przypada na przywódcę danego plemienia. 19Złożysz je w Namiocie Spotkanias, przed Arką Świadectwas, tam, gdzie się z wami spotykam. 20Laska człowieka, którego wybrałem, zakwitnie. Uciszę w ten sposób szemranie Izraelitów, którzy narzekają na was”. 21 Mojżesz przekazał to Izraelitom. Wszyscy przywódcy plemion dali mu więc swoje laski. Zebrał ich dwanaście, po jednej od każdego naczelnika. Pośród nich znalazła się również laska Aarona. 22Mojżesz złożył te laski przed PANEM w Namiocie Spotkania. 23Gdy następnego ranka Mojżesz wszedł do Namiotu Spotkania, spostrzegł, że zakwitła laska Aarona z plemienia Lewiego. Wypuściła pączki, zakwitła i wydała dojrzałe migdałyd. 24Mojżesz zabrał wszystkie laski z ich miejsca przed PANEM i wyniósł je do Izraelitów. Oni przypatrzyli się im i każdy zabrał swoją. 25PAN rzekł do Mojżesza: „Zanieś laskę Aarona z powrotem przed Arkę Świadectwa. Niech będzie tam przechowywana jako znak dla buntowników. Położysz w ten sposób kres ich szemraniu przeciwko Mnie, aby nie pomarli”. 26I Mojżesz tak uczynił. Spełnił wszystko według nakazu PANA. 27Izraelici wołali znów do Mojżesza: „Oto giniemy, nie ma dla nas ratunku, 16

Wj 25,21n

Hbr 9,4

295

LICZB 17,6-27

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Wersety 27-28 odnoszą się do pytania: Kto ma prawo sprawować kult w świętym mieszkaniu? Wydarzenie z laską Aarona, a także inne sytuacje dają jednoznaczną odpowiedź, że Bóg powierzył tę godność jedynie kapłanom z rodu Aarona (np. Lb 18,2-7). b) Wersety 1-3 zawierają kolejne potwierdzenie podziału w ramach plemienia Lewiego. Członkowie rodu Aarona mają pełnić funkcje kapłańskie i składać ofiary Bogu. Pozostali lewici podlegają kapłanom i są przeznaczeni do posługi w świętym mieszkaniu. c) przypłaci to życiem – wszelka uzurpacja kapłańskich funkcji przez ludzi niepowołanych uchodziła za bardzo ciężkie przewinienie i podlegała karze śmierci. d) udział w darach – każdy człowiek składający ofiarę dziękczynną Bogu, spożywał następnie jakąś jej część. Kapłani mieli jednak o wiele większy udział w darach ofiarnych, ponieważ z racji Bożego wyboru i namaszczenia świętym olejem byli wyłączeni spośród ludu i przeznaczeni do świętej posługi. e) gest kołysania – zob. Lb 5,25+. f) pierwociny – zob. Lb 15,18n+. g) klątwa – chodzi tu o tzw. cherem, czyli religijną klątwę rzucaną np. w czasie wojny na wrogów i całe ich mienie (np. Joz 6,21; 10,39; 1Sm 15,18). Zob. Słownik.

Page 296

wszyscy jesteśmy straceni. 28Ktokolwiek się zbliży do mieszkanias PANA – umiera. Czyż mamy zupełnie wyginąć?a”. Uprawnienia kapłanów i lewitów 1 Wtedy PANs rzekł do Aarona: „Ty, twoi synowie i cała twoja rodzina będziecie odpowiedzialni za winy popełnione w świątyni. Również ty i twoi synowie będziecie odpowiadać za wasze grzechys jako kapłanów. 2Pozwól również przychodzić tu twoim bracioms z plemienia Lewiego, z rodus twego ojca. Niech przyłączą się do ciebie i niech pomagają tobie i twoim synom przy służbie w Namiocie Świadectwas. 3Powinni się zastosować do twoich rozporządzeń i do przepisów obowiązujących w Namiocie Świadectwa. Nie wolno im jednak zbliżyć się do świętych sprzętów i do ołtarzas. W przeciwnym bowiem razie umrzecie wszyscy: wy i onib. 4 Powinni się przyłączyć do ciebie i podjąć służbę w Namiocie Spotkanias, wykonując w nim wszelkie potrzebne prace. Żaden obcy natomiast niech się do was nie zbliża. 5To wy otoczycie prawdziwą troską miejsce świętes i ołtarz, aby już nie wybuchnął przeciwko Izraelitom gniews Boży. 6To Ja wybrałem spośród Izraelitów waszych braci, lewitóws, i wam ich oddałem. Oni są ofiarowani PANU, aby pełnili służbę w Namiocie Spotkania. 7Ty natomiast i twoi synowie spełniajcie wiernie swoje kapłańskie obowiązki, zwłaszcza przy ołtarzu i w miejscu poza zasłoną. Wam je powierzyłem, a gdyby zbliżył się ktoś obcy, przypłaci to życiemc”.

18

Udział kapłanów w darach ofiarnych PANs powiedział do Aarona: „Daję ci udział w darachd, które będą dla Mnie składane. Na mocy namaszczenias oddaję tobie i twoim potomkom – wiecznym prawem – wszystkie święte dary Izraelas. 9To będzie twój udział w najświętszych darach, które ofiarowane są przez spalenie. Tobie i twoim synom przypadnie część każdego daru, który ofiarują Mi jako najświętsze ofiarys, to znaczy ofiary pokarmowes, ofiary przebłagalnes i ofiary wynagradzająces. 10Będziecie je jeść w miejscu najświętszyms. Mogą je jeść tylko mężczyźni i powinniście je uważać za święte. 11Tobie przypadną dary ofiarne Izraelitów składane rytualnym gestem kołysaniae. Daję je tobie, twoim synom i córkom jako wieczne prawo. Mogą je spożywać wszyscy z twojej rodziny, którzy są rytualnie czyści. 12 Oddaję tobie wszystko, co najlepsze: ze świeżej oliwy, z moszczu i zboża, które Izraelici przyniosą PANU jako pierwsze plony. 13Do ciebie będą należeć pierwocinyf, które przyniosą dla PANA ze wszystkiego, co rośnie w ich kraju. Może je jeść każdy członek twojej rodziny, który jest rytualnie czystys. 14Do ciebie będzie należeć wszystko obłożone klątwąg w Izraelu. 15Do ciebie będą należeć wszelkie istoty 8

LICZB 17,28 — 18,15

296

Lb 3,6-9

Lb 3,10

Lb 8,5-19

Wj 26,33

Kpł 7,7-14; Ez 44,29n

Kpł 27,28

04_Lb:04_Lb

Wj 13,11-16

Pwt 18,1n

Pwt 14,22-29

9/3/08

2:11 PM

Page 297

pierworodnes, które ofiaruje się PANU, zarówno spośród ludzi, jak i zwierząt. Powinieneś jednak wykupić wszystko, co pierworodne u ludzi i u zwierząt nieczystych. 16Wykupisz ich miesiąc po urodzeniu za cenę pięciu syklóws srebra: według wagi sykla świątynnegoa – sykl po dwadzieścia gerb. 17Nie będziesz jednak wykupywał pierworodnego krowy, owcy i kozy. Są one bowiem poświęcones. Krews ich wylejesz na ołtarzs, a tłuszcz spalisz w ogniu na miłą woń dla PANA. 18 Tobie przypadnie ich mięso, a więc mostek ofiarowany gestem kołysania oraz prawa łopatka. 19Tobie, twoim synom i córkom daję wiekuiste prawo do wszystkich ofiarnych darów, które Izraelici będą składać PANU. Będzie to wieczne i niezniszczalne przymierzes zawarte z wami przez PANA i nie wolno wam go łamać”.

a) sykl świątynny – zob. Lb 3,47+. b) gera – zob. Lb 3,47+. c) Kapłani i lewici nie otrzymali w Kanaanie żadnej ziemi (Lb 26,62). Mieli się całkowicie poświęcić służbie dla PANA. Utrzymanie miał im zapewnić lud. d) dziesięcina – podatek z płodów ziemi składany przez lud na utrzymanie lewitów. Lewici natomiast byli opodatkowani dziesięciną na rzecz kapłanów. Ci ostatni mieli znaczne dochody: udział w określonych ofiarach, pierwociny z bydła i roli, dodatkowe ofiary od ludu, dziesięcina od lewitów. Różnice między kapłanami a lewitami prowadziły z czasem do narastania antagonizmu pomiędzy tymi dwoma ugrupowaniami, a później nawet do wycofywania się lewitów ze służby w świątyni. Zob. Słownik.

Szacunek należny lewitom PANs rzekł do Aarona: „Nie będziesz miał żadnego dziedzictwa w ich kraju i nie otrzymasz żadnej części ziemic. Ja bowiem jestem twoją cząstką i dziedzictwem pośród Izraelitów. 21W zamian za służbę, którą lewicis pełnią w Namiocie Spotkanias, oddaję im jako dziedzictwo wszystkie dziesięcinyd składane przez Izraelitów. 22Synowie Izraelas bowiem nie będą mogli zbliżać się do Namiotu Spotkania, aby nie obciążać się winą, która sprowadza śmierć. 23Jedynie lewici będą pełnić służbę w Namiocie Spotkania i będą ponosili karę za swoje winy. A takie będzie wieczne prawo dla waszych potomków: lewici nie będą mieli żadnego dziedzictwa pośród Izraela,24bo jako dziedzictwo dałem potomkom Lewiego dziesięciny, które Izraelici będą przynosić dla PANA. Dlatego powiedziałem im, że nie będą mieć dziedzictwa pośród Izraelitów”. 25 Następnie PAN przemówił do Mojżesza: 26„Powiedz lewitom: Gdy będziecie przyjmować od Izraelitów dziesięciny, które daję wam jako wasze dziedzictwo, wówczas dziesiątą część z nich złożycie jako ofiaręs dla PANA. 27Będzie to wam policzone jako wasza ofiara z wymłóconego zboża oraz ofiara wina z tłoczni. 28W ten sposób wy również będziecie składać dla PANA ofiarę ze wszystkich waszych dziesięcin, jakie będziecie pobierać od Izraelitów. Dar należny PANU oddacie kapłanowi Aaronowi. 29Powinniście złożyć dar dla PANA ze wszystkich darów, jakie wam przypadną. Oddacie świętą część ze wszystkiego co najlepsze. 30Powiedz im jeszcze: Gdy odłożycie to, co najlepsze, będzie to lewitom policzone jako ofiara z wymłóconego zboża i z tłoczni. 31Możecie to jeść gdziekolwiek, zarówno wy, jak i wasze rodziny. Jest to bowiem zapłata za waszą służbę przy Namiocie Spotkania. 32 Gdy ofiarujecie to, co najlepsze, postąpicie właściwie. Nie zbezcześcicie świętych darów Izraela, a więc nie pomrzecie”. 20

297

LICZB 18,16-32

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) hizop – chodzi o roślinę (majeranek syryjski), której gałązki osiągają długość do 90 cm. Był wykorzystywany do rytualnych pokropień (np. Wj 12,22; Kpł 14,4; Ps 51,9; Hbr 9,19).

Page 298

Przygotowanie wody oczyszczającej 1 PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: 2„Oto rozporządzenie prawne, wydane przez PANA. Powiedz Izraelitom, niech ci przyprowadzą czer woną krowę, zdrową i bez skazy, na którą jeszcze nie wkładano jarzma. 3Przekażecie ją kapłanowi Eleazarowi. Następnie wyprowadzi się ją poza obóz i zabije w jego obecności. 4Kapłan Eleazar weźmie potem nieco jej krwis na palec i dokona siedmiokrotnego pokropienia od strony wejścia do Namiotu Spotkanias. 5Wreszcie spali się ją w jego obecności. Należy spalić jej skórę, mięso i krew, łącznie z zawar tością jelit. 6 Kapłan weźmie teraz drzewo cedrowe, hizopa oraz szkarłat i rzuci je do ognia, w którym płonie krowa. 7Następnie kapłan wypierze swoje ubranie i umyje się w wodzie. Potem powróci do obozu, lecz aż do wieczora będzie rytualnie nieczystys. 8Również i ten, kto spalał krowę, wypierze ubranie w wodzie, obmyjes się i pozostanie nieczysty aż do wieczora. 9Człowiek rytualnie czysty zbierze popiół z tej krowy i złoży go na czystym miejscu poza obozem. Będzie on tam przechowywany do przyrządzenia wody oczyszczającej dla społeczności izraelskiej. Jest to ofiara za grzechs. 10 Ten, kto zbierał popiół z krowy, wypierze swoje ubranie i pozostanie nieczysty aż do wieczora. Będzie to wieczna ustawa tak dla Izraelitów, jak również dla cudzoziemców, którzy się pośród was osiedlą.

19

Przypadki rytualnej nieczystości Kto dotknie zmarłego, jakichkolwiek zwłok ludzkich, pozostanie nieczysty przez siedem dni. 12By odzyskać czystośćs, winien oczyścić się tą wodą w trzecim i siódmym dniu. Jeśli jednak nie zrobi tego w trzecim dniu, nie dostąpi też oczyszczenia w dniu siódmym. 13Ktokolwiek dotknie ciała człowieka zmarłego i nie dopełni obrzędu oczyszczenia – bezcześci mieszkanies PANAs. Taki zostanie wyłączony spośród Izraelas. Ponieważ nie został pokropiony oczyszczającą wodą, jest nieczystys i ta nieczystość trwa w nim nadal. 14 Takie natomiast prawo obowiązuje w przypadku, gdy ktoś 11

Przygotowanie wody oczyszczającej. Zwyczaj przygotowania wody oczyszczającej Izraelici zapożyczyli prawdopodobnie od innych ludów. W Biblii wspomina się o nim tylko w tym miejscu (por. Pwt 21,1-9; Hbr 9,13). Zawiera on w sobie bogatą symbolikę. Kolor krowy być może ma nawiązywać do koloru krwi. Krew pełni funkcję oczyszczającą. Spalenie krowy razem z krwią ma nadać popiołowi większą moc oczyszczania. Fakt, że krowa nie nosiła jarzma, wskazuje, że było to młode zwierzę, nieprzeznaczone jeszcze do żadnej czynności świeckiej. Drzewo cedrowe jest odporne na próchnienie, dlatego jest symbolem długowieczności. Hizop jest rośliną, która ma m.in. właściwości oczyszczające. Szkarłat to rodzaj szlachetnej tkaniny o kolorze intensywnie czer wonym. Intensywna bar wa szkarłatu jest symbolem żywotności. Przypadki rytualnej nieczystości. Chcąc podkreślić świętość Boga, ukazywano zarazem wszystko, co człowieka od tej świętości oddala. W ten sposób powstał spis różnych czynów i sytuacji, które czynią człowieka rytualnie nieczystym i z których, dzięki obrzędowi pokropienia wodą oczyszczenia, może się uwolnić. Czynność oczyszczania ludu została powierzona kapłanom. Niepoddanie się obrzędowi oczyszczenia powodowało wyłączenie danego człowieka ze spo-

LICZB 19,1-14

298

Kpł 4,5n

Hbr 9,13-15

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 299

umrze w swoim namiocie: ktokolwiek wejdzie do tego namiotu lub też w nim przebywa, będzie nieczysty przez siedem dni. 15Nieczyste staje się również każde otwarte naczynie, które nie ma pokrywy przymocowanej sznurem. 16Podobnie przez siedem dni będzie nieczysty ten, kto w otwartym polu dotknie człowieka zabitego mieczem, zmarłego, ludzkich kości lub grobu. 17Aby oczyścić człowieka, który stał się nieczysty, trzeba wziąć do naczynia trochę popiołu z ofiarys spalonej jako przebłaganies i zalać wodą źródlaną. 18Oczyszczony mężczyzna weźmie hizopa, zanurzy go w wodzie i pokropi nią namiot oraz naczynia i ludzi, którzy się w nim znajdują, a także człowieka, który dotknął kości zabitego lub zmarłego albo grobu. 19Tak więc czysty mężczyzna w trzecim i siódmym dniu pokropi nieczystego, a ten siódmego dnia stanie się czysty. Wpierw jednak wypierze swoje ubranie, obmyjes się wodą i wieczorem będzie czysty. 20Lecz ten człowiek, który nie dopełnił aktu oczyszczenia, ma być wyłączony ze zgromadzenias, gdyż zbezcześcił świątynię PANA. Nie został pokropiony wodą oczyszczającą, pozostanie więc nieczysty. 21 Takie prawo będzie was obowiązywać na zawsze. Ten, kto dokonuje obrzędu pokropienia oczyszczającą wodą, ma wyprać swoje ubranie, a kto się zetknie z wodą oczyszczającą, pozostanie nieczysty do wieczora. 22Czegokolwiek dotknie nieczysty, również będzie nieczyste. Osoba, która dotknie nieczystego, też będzie nieczysta aż do wieczora”.

a) hizop – zob. Lb 19,6+. b) pierwszy miesiąc – prawdopodobnie jest to pierwszy miesiąc czterdziestego roku wędrówki Izraelitów przez pustynię (Lb 20,22-29; por. Lb 33,38). c) Miriam – zob. Lb 12,1+.

Wody Meriba 1 Cała społeczność Izraelitów przybyła na pustynię Sin w pierwszym miesiącub. Lud zatrzymał się w Kadesz, gdzie umarła i została pochowana Miriamc. 2Kiedy zabrakło wody dla ludzi, zebrali się oni przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. 3Lud kłócił się z Mojżeszem i mówił: „Obyśmy zginęli, jak nasi bracias przed PANEMs! 4Czemu wyprowadziliście zgromadzenies PANA na tę pustynię, byśmy tu wyginęli razem z naszym bydłem? 5Po cóż więc wyprowadziliście nas z Egiptu? Po to, aby nas przywieść na to nędzne miejsce, gdzie nie ma zboża, drzew figowych, winnych krzewów ani

20

Wj 17,1-7

łeczności. To natomiast miało bardzo ciężkie konsekwencje w codzienności i mogło narazić daną osobę nawet na utratę życia. Jezus w swoim nauczaniu odniósł się przede wszystkim do nieczystości, która skaża ludzki umysł, uczucia i pragnienia. Skutkiem takiej nieczystości jest oddalenie się człowieka od Boga i od ludzi, a nawet zerwanie więzi łączącej go z Bogiem i ludźmi (np. Mk 7,15-23). Niezrozumiały dziś dla nas zakaz dotykania ludzkich zwłok można wyjaśnić tym, że śmierć człowieka postrzegano jako skutek grzechu (np. Mdr 1,16; por. Mdr 1,13n; 2,23n). Prawo to mogło być również formą przeciwstawienia się pogańskiemu kultowi zmarłych. Jezus, który jest zmartwychwstaniem i życiem (J 11,25), dotykał umarłych (np. Mt 9,18.25; por. Łk 7,14) i przywracał im życie. Wskrzeszenia stanowiły zapowiedź zmartwychwstania do życia wiecznego. Dla chrześcijan śmierć jest przejściem do wiecznego życia, a Kościół oddaje cześć relikwiom świętych. Wody Meriba. Opis tego wydarzenia zawiera również Księga Wyjścia (Wj 17,1-7). Tym razem do zbuntowanego ludu dołączają jego główni przywódcy, którzy do tej pory dochowali wierności Bogu. Wina Mojżesza mogła polegać m.in. na tym, że zwątpił w miłosierdzie Boga względem ciągle buntującego się ludu. Ponadto nie wypełnił polecenia

299

LICZB 19,15 — 20,5

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Meriba – nazwa ta znaczy ‘miejsce kłótni’. b) króla Edomu – kraina Edom, zwana też Seir, leżała na południe od Morza Martwego (Rdz 32,4; Sdz 5,4). Zob. Słownik. c) twój brat Izrael – Izrael, czyli Jakub (Rdz 32,29) miał brata bliźniaka Ezawa (Rdz 25,24-26), który był przodkiem Edoma. d) Droga Królewska – łączyła Egipt z Syrią. Biegła od zatoki Akaba przez Edom i Zajordanię do Damaszku. Był to dobrze utrzymany trakt służący do przemarszu wojsk. Za opłatą korzystały z niego również duże karawany kupieckie.

Page 300

drzew granatu, a nawet wody do picia?”. 6Mojżesz i Aaron opuścili zgromadzenie i skierowali się ku wejściu do Namiotu Spotkanias. Tam upadli na twarz i wówczas ukazała się im chwałas PANA. 7PAN przemówił do Mojżesza: 8„Weź laskę, a następnie z bratem Aaronem zgromadź wszystkich Izraelitów. Przemów w ich obecności do skały, a ona wyda z siebie wodę. W ten sposób wyprowadzisz wodę ze skały i ugasisz pragnienie ludu oraz bydła”. 9Zgodnie z rozkazem, Mojżesz zabrał laskę sprzed oblicza PANA. 10Mojżesz i Aaron zgromadzili ludzi przed skałą, a Mojżesz tak przemówił: „Słuchajcie, wy, buntownicy! Nie wiem, czy potrafimy wyprowadzić dla was wodę z tej skały!”. 11Podniósł rękę i dwa razy uderzył laską w skałę. I wypłynęła woda tak obficie, że mógł się napić lud i bydło. 12Lecz PAN powiedział do Mojżesza i Aarona: „Ponieważ nie zawierzyliście Mi i nie okazaliście mojej świętości wobec Izraelitów, dlatego wy nie wprowadzicie tego ludu do ziemi, którą im daję”. 13Oto są Wody Meribaa, gdzie Izraelici kłócili się z PANEM i gdzie On okazał wobec nich swoją świętość. Edomici nie pozwalają na przejście 14 Mojżesz wysłał z Kadesz posłów do króla Edomub, aby mu oznajmić: „Tak mówi twój brats Izraelc: Ty znasz niedolę, jaka na nas spadła. 15Ojcowie nasi przywędrowali kiedyś do Egiptu i przebywaliśmy tam długi czas. Egipcjanie jednak źle się obchodzili z nami, podobnie jak kiedyś z naszymi ojcami. 16Wołaliśmy więc do PANAs i On nas usłyszał. Skierował do nas swojego posłańca i wyprowadził nas z Egiptu. Znajdujemy się teraz w Kadesz, przygranicznej miejscowości twojego kraju. 17Chcielibyśmy przejść przez twoją ziemię. Nie pójdziemy przez uprawne pola ani przez winnice, nie będziemy też pili wody ze studni. Będziemy się trzymać Drogi Królewskiejd i nie zboczymy ani na prawo, ani na lewo, aż przejdziemy przez cały twój teren”. 18Ale król Edomu dał im taką odpowiedź: „Nie pójdziesz przez mój kraj! W przeciwnym razie wyjdę przeciwko tobie z mieczem”. 19Izraelici mu tłumaczyli: „Chcemy przejść utartym szlakiem. A gdybyśmy, zarówno ludzie, jak i nasze stada pili twoją wodę, zapłacimy ci za to. Nie chodzi o nic więcej, tylko o zwykłe piesze przejście”. 20Król Edomu odpowiedział: „Nie przejdziecie!”. I wyruszyli Edomici przeciwko nim z licznym i dobrze uzbrojonym ludem; 21nie pozwolili przejść Izraelitom przez swoje terytorium. Musieli więc obrać okrężną drogę.

Boga, który kazał mu przemówić do skały i uderzyć w nią laską. Mojżesz sprzeciwił się także woli Boga, gdyż zamiast zajmować Kanaan od strony południowej, zdecydował, że dokona tego od strony wschodniej (czyli z Zajordania). Wydarzenia te pokazują, że żaden człowiek nie jest bezgrzeszny wobec Boga. Także Mojżesz i Aaron okazali zwątpienie i nie zawierzyli Bogu do końca. W sposób doskonały wolę Boga wypełni dopiero Jego Syn Jezus Chrystus (np. J 8,26.28n).

LICZB 20,6-21

300

1Kor 10,4-6

Pwt 8,15; Ps 105,41; Mdr 11,4; Iz 43,20 J 7,37-39; 19,34 Ps 106,32n

Pwt 26,5-10

Wj 23,20

04_Lb:04_Lb

Lb 33,38n

Wj 29,29; Pwt 10,6

Pwt 34,8

Lb 33,40

9/3/08

2:11 PM

Page 301

Śmierć Aarona 22 Izraelici wyruszyli więc z Kadesz i przybyli do góry Hora. 23 Na tej górze, leżącej na granicy ziemi Edomus, PANs powiedział do Mojżesza i Aarona: 24„Aaron przyłączy się teraz do swoich przodków. Nie wejdzie do kraju, który dam Izraelitom, ponieważ sprzeciwiliście się mojemu rozkazowi przy Wodach Meriba. 25Weź więc Aarona i jego syna Eleazara i przyprowadź ich na górę Hor. 26Zdejmiesz tam z Aarona jego szaty i przyodziejesz w nie jego syna Eleazara. Aaron będzie tam przyłączony do swoich przodków; tam umrze”. 27Mojżesz spełnił polecenie PANA i na oczach całej społeczności weszli na górę Hor. 28Mojżesz zdjął z Aarona jego szaty i przyodział w nie jego syna Eleazarab. Aaron umarł na szczycie góry, a Mojżesz z Eleazarem zeszli na dół. 29Kiedy lud zobaczył, że Aaron umarł, opłakiwał go przez trzydzieści dnic. Walka z królem Aradu 1 Kananejski król Aradu, który mieszkał w Negebie, dowiedział się, że Izraelici nadciągają drogą od Atarim. Uderzył więc na nich i wziął jeńców. 2Wtedy Izraelici złożyli PANUs następujące ślubowanie: „Jeśli wydasz ten lud w nasze ręce, rzucimy klątwęd na ich miasta”. 3PAN wysłuchał wołania Izraelitów i wydał Kananejczyków w ich ręce. Wtedy rzucili klątwę na nich oraz na ich miasta, a miejscowości tej dali nazwę Chormae.

21

a) góra Hor – tradycja lokalizuje to miejsce na tzw. Dżebel Harun w pobliżu Petry, gdzie na dawniejszych ruinach wzniesione zostało małe islamskie sanktuarium. Dokładna lokalizacja jest niepewna (Pwt 10,6; por. Lb 33,30). b) Ubranie Eleazara w szaty Aarona jest znakiem przekazania mu godności i obowiązków pierwszego spośród kapłanów. W ST kapłaństwo było dziedziczne (np. Lb 3,10.38; 17,5; Syr 45,13). c) trzydzieści dni – zazwyczaj okres żałoby trwał siedem dni (Rdz 50,10; Jdt 16,24). Usytuowanie grobu Aarona pozostaje nieznane. Być może chodziło o to, by grób ten nie stał się miejscem kultu. d) klątwa – zob. Lb 18,14+. e) Chorma – nazwa ta znaczy ‘obłożyć klątwą’, ‘zniszczyć’. f) góra Hor – zob. Lb 20,22+. g) Edom – górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, czyli potomków Edoma-Ezawa, syna Jakuba. Zob. Słownik. h) nędzny pokarm – chodzi prawdopodobnie o mannę, zob. Lb 11,7-8+. i) Wykonaj podobiznę… węża – starożytni uważali, że podobizna (amulet) chroni przed tym, co przedstawia.

Jadowite węże Izraelici wyruszyli spod góry Horf i skierowali się ku Morzu Czerwonemu, zamierzając obejść ziemie Edomug. W czasie drogi ludzie stracili cierpliwość. 5Zaczęli szemrać przeciwko Bogu i Mojżeszowi: „Po cóż wyprowadziliście nas z Egiptu, byśmy tu na pustyni pomarli? Brakuje chleba i wody, a ten nędzny pokarmh już się nam uprzykrzył”. 6PANs zesłał między lud jadowite węże. Kąsały one ludzi i wielu Izraelitów pomarło. 7Ludzie zwrócili się więc do Mojżesza: „Zawiniliśmy, szemrząc przeciwko PANU i przeciwko tobie. Proś PANA, aby nas ratował od węży”. I Mojżesz błagał Boga za ludem. 8 PAN rzekł do Mojżesza: „Wykonaj podobiznę jadowitego wężai i umieść go na drewnianym palu. Jeśli ktoś zostanie ukąszony, a spojrzy na niego, uniknie śmierci”. 9Mojżesz sporządził więc węża z miedzi i zawiesił go na drewnianym palu. 4

Wj 22,27

1Kor 10,9-11

1Krl 18,1-4; J 3,14

Jadowite węże. Występowanie jadowitych węży na tym terenie jest zjawiskiem naturalnym. Niemniej natrafienie na takie ich zbiorowisko uznane zostało za karę Bożą wobec zbuntowanego ludu. Na tym terenie istniały także starożytne kopalnie miedzi, dlatego nietrudno było sporządzić odlew miedzianego węża. Teologiczna interpretacja wydarzeń związanych z miedzianym wężem zawarta jest w Mdr 16,6n. W 2Krl 18,4 podana jest wzmianka o kulcie miedzianego węża w Jerozolimie za czasów króla Ezechiasza w VIII w. przed Chr. Według J 3,14 umieszczenie miedzianego węża na drewnianym palu jest zapowiedzią powieszenia Jezusa Chrystusa na krzyżu dla ratowania ludzi od śmierci wiecznej.

301

LICZB 20,22 — 21,9

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Moab – stepowa równina (płaskowyż) rozciągająca się na wschód od Morza Martwego. Zob. Słownik. b) Księga Wojen PANA – zaginiony zbiór starych epickich opowiadań o historii Izraela. c) Amoryci – w XVIII w. przed Chr. tworzyli w Mezopotamii silne i dobrze rządzone państwo. Położyli mu kres Chetyci, lecz małe miasta-państwa amoryckie przetrwały w Syrii i Kanaanie. Jednym z nich było królestwo Sichona. Zob. Słownik. d) Droga Królewska – zob. Lb 20,17+.

Page 302

Jeśli wąż kogoś ukąsił, a ten spojrzał na węża z miedzi – ratował swoje życie. Wymarsz w kierunku Zajordania 10 Izraelici ruszyli stamtąd w dalszą drogę i rozłożyli obóz w Obot. 11Z Obot poszli dalej i rozbili obóz w Ijje-Haabarim, leżącym na pustyni, na wschód od Moabua. 12Stamtąd ruszyli dalej i rozbili obóz nad potokiem Zared. 13Następnie poszli jeszcze dalej i rozbili obóz z tej strony rzeki Arnon, która wypływa z pustyni graniczącej z krajem Amorytóws. Arnon stanowi bowiem granicę pomiędzy Moabem i Amorytami. 14Dlatego napisano w Księdze Wojen PANAb: „Do Waheb w Sufa i potoków Arnonu 15i do działu wodnego, który opada ku zamieszkałej okolicy Ar i aż do terenów Moabu”. 16Stamtąd udali się do Beer. Jest to studnia, o której PANs powiedział Mojżeszowi: „Zgromadź lud, a Ja dam mu wodę!”. 17Izraelici zaśpiewali wtedy taką pieśń: „Napełniaj się studnio! Śpiewajcie o niej, 18 o studni, którą budowali przywódcy, drążyli ją naczelnicy ludu berłem i swymi laskami”. Z Beer ruszyli do Mattany, 19z Mattany do Nachaliel, z Nachaliel do Bamot, 20z Bamot do doliny położonej na terytorium Moabu, gdzie od strony pustyni wznosi się szczyt góry Pisga. Zwycięstwo nad Sichonem 21 Izraelici wysłali posłów do króla Amorytówc Sichona, aby mu oznajmili: 22„Chcemy przejść przez twoją ziemię. Nie zejdziemy na pola ani na winnice i nie będziemy pili wody ze studni. Chcemy skorzystać z Drogi Królewskiejd, póki nie przekroczymy twoich granic”. 23Sichon nie zgodził się jednak na przemarsz Izraelitów przez swoją ziemię. Zgromadził całe swoje wojsko i wyruszył na pustynię przeciwko Izraelitom. Kiedy przybył do Jahsa, uderzył na nich. 24Izraelici jednak rozgromili go mieczem i zajęli jego kraj od Arnonu aż po Jabbok, czyli do granicy Ammonitóws, która była

Wymarsz w kierunku Zajordania. Fragment ten zawiera wykaz miejsc postoju podczas marszu w kierunku Zajordania (por. Lb 33,37-49). Pieśń o studni (ww. 17-18) podkreśla ogromne dobrodziejstwo posiadania studni ze źródlaną wodą, którą nazywano żywą wodą, w przeciwieństwie do magazynowanej w cysternach wody deszczowej. Wyrażenie, że studnię tę kopali naczelnicy ludu swoimi berłami i laskami oznacza, że prace te wykonano na ich rozkaz. Późniejsi rabini posługiwali się tym obrazem, aby ukazać wartość pracy nauczycieli Pisma, którzy tłumaczyli ludowi głębię Bożego prawa. Znajomość prawa była postrzegana jako podstawa życia narodu wybranego oraz kształtowania się jego religijnej i narodowej tożsamości. Zwycięstwo nad Sichonem. Z podobną sytuacją wędrowcy zetknęli się w Edomie (Lb 20,14-21). Tym razem Izraelici zachęceni zwycięstwem nad królem Aradu (Lb 21,1-3) podejmują walkę z wojskiem Sichona i odnoszą zwycięstwo. Tak rozpoczął się podbój ziem położonych po wschodniej stronie Jordanu. Nie zawsze jednak pomiędzy Izraelitami a ludami zamieszkującymi Moab toczyły się wojny. Na tym terenie Izraelici niekiedy znajdowali schronienie i azyl (Rt 1,1; 1Sm 22,3n).

LICZB 21,10-24

302

Sdz 11,19n

04_Lb:04_Lb

Jr 48,45n

Pwt 3,1-7

9/3/08

2:11 PM

Page 303

umocniona. 25Izraelici zdobyli wszystkie miasta Amorytów i osiedlili się w nich, zarówno w Cheszboniea, jak i w przyległych miejscowościach. 26Cheszbon był stolicą Sichona, króla Amorytów. Prowadził on wcześniej wojnę przeciwko poprzedniemu królowi Moabus i zajął cały jego kraj aż po rzekę Arnon. 27 Dlatego też śpiewali poecib: „Chodźcie do Cheszbonu– niech się buduje na nowo i umacnia miasto Sichona. 28 Gdyż ogień buchnął z Cheszbonu i płomień z miasta Sichona. Zniszczył zupełnie Ar-Moab i pochłonął wyżyny Arnonu. 29 Biada tobie Moabie, zginąłeś ludu Kemoszac! Twych synów skazał on na wygnanie, a córki dostały się w niewolę króla Amorytów – Sichona. 30 Ich ogniska domowe wygasły, od Cheszbonu aż po Dibond, od Nofach aż do Medebye”. 31 Izraelici osiedlili się w kraju Amorytów. 32Mojżesz wysłał zwiadowców, aby zbadali Jazer. Zdobyli je wraz z przylegającymi miejscowościami i wypędzili mieszkających tam Amorytów.

a) Cheszbon – miasto leżące po wschodniej stronie Jordanu, należące początkowo do Moabitów, później do Amorytów, a w końcu do plemion Rubena i Gada (Iz 15,4; Jr 48,2). b) Wersety 27-30 zawierają fragment pieśni wojennej, skierowanej przeciwko Moabitom (Jr 48,1-47). Pochodzi ona być może z czasów panowania izraelskiego króla Omriego (880-870 r. przed Chr.). c) Kemosz – bóstwo Moabitów (Jr 48, 7.13.46). Salomon zbudował mu świątynię (1Krl 11,7.33). d) Dibon – miasto moabickie; dziś Tell Dibon, 20 km na wschód od Morza Martwego i 5 km na północ od Arnonu. e) Medeba – miasto w Moabie, przyznane plemieniu Rubena (Joz 13,9,16); dziś Madaba, 32 km na południe od Ammanu. f) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W jego okolicach Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). W czasach NT nabrało znów znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy.

Zwycięstwo nad Ogiem, królem Baszanu 33 Zmienili teraz kierunek marszu i ruszyli do Baszanu. Og, król Baszanu, wyruszył przeciwko nim z całym swoim wojskiem, aby stoczyć bitwę pod Edrei. 34PANs rzekł do Mojżesza: „Nie bój się go, bo w twoje ręce oddaję jego samego, cały jego lud i kraj. Postąpisz z nim tak, jak postąpiłeś z królem Amorytóws – Sichonem, który mieszkał w Cheszboniea”. 35 Izraelici więc pobili Oga, jego synów i cały lud. Nikt nie ocalał. A kraj wzięli w swoje posiadanie.

Wydarzenia na równinach Moabu

22

1

Izraelici ruszyli dalej i rozbili obóz na równinach Moabus, po drugiej stronie Jordanus, naprzeciwko Jerychaf.

Zwycięstwo nad Ogiem, królem Baszanu. Baszan (dzisiejsze Wzgórza Golan) leżał na wschód od Jeziora Galilejskiego i doliny górnego Jordanu. Rozciągał się od rzeki Jarmuk (wzdłuż której dziś biegnie granica między Jordanią a Syrią) na północ w kierunku góry Hermon (2814 m n.p.m.). Obfitował w żyzne pastwiska, uprawne pola i miejscami gęste dębowe lasy. Słynął z hodowli bydła, owiec i kóz. Podczas podziału Ziemi Obiecanej obszar ten przypadł plemieniu Manassesa. O zwycięstwie nad Ogiem, królem Baszanu, pod Edrei mamy kilka wzmianek biblijnych (Pwt 1,4; 3,1-13; Joz 12,4; 13,10-12; Ps 135,10-12). Dokumenty pozabiblijne milczą na ten temat. Według tradycji żydowskiej Og należał do Refaitów, olbrzymów, którzy zamieszkiwali Kanaan, zanim na tych terenach osiedlili się Izraelici.

303

LICZB 21,25 — 22,1

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Madianici – potomkowie Abrahama i Ketury (Rdz 25,1.4) zamieszkujący krainę Madian, położoną na wschodnim wybrzeżu Zatoki Akaba, oddzielającej Półwysep Synajski od Półwyspu Arabskiego. Wśród nich schronił się Mojżesz uciekający przed faraonem. Madianitką była żona Mojżesza, Sefora, córka madianickiego kapłana. Madianici byli nomadami i w poszukiwaniu pastwisk docierali nawet w okolice Jordanu. Przy tej okazji zbrojnie najeżdżali Izraelitów (Sdz 6,3). Na jakiś czas ich ekspansję powstrzymał Gedeon, zadając im poważną klęskę (Sdz 7,22-25; 8,28). b) Balaam – pogański prorok pochodzący z Mezopotamii. c) Petor – miasto leżące ok. 20 km na południe od Karkemisz. Od Moabu dzieliła je odległość ok. 600 km. d) Ludzie starożytnego Wschodu uznawali wielką skuteczność błogosławieństwa i przekleństwa, zwłaszcza gdy wypowiedział je prorok. e) Hojnie cię wynagrodzę – prorok, podobnie jak kapłan, za składanie ofiar otrzymywał wynagrodzenie. Jego wysokość zależała od rodzaju posługi, którą wypełniał.

Page 304

Król Moabu wzywa Balaama 2 Balak, syn Sippora, widział to wszystko, co Izraelici zrobili Amorytoms. 3Wielki strach ogarnął Moabitóws. Przerazili się Izraelitów, którzy byli bardzo liczni. 4Wtedy Moabici rzekli do starszyznys Madianitówa: „To mnóstwo pożre wokół nas wszystko, jak wół pożera trawę na polu”. W tym czasie królem Moabu był Balak, syn Sippora. 5Wysłał on posłów do Balaamab, syna Beora, do Petorc nad Eufratem w kraju Ammawitów. Mieli go wezwać i tak powiedzieć do niego: „Jakiś lud wyszedł z Egiptu, okrył powierzchnię ziemi i osiedlił się naprzeciwko mnie. 6Przyjdź więc i przeklnij mi ten lud, gdyż jest on potężniejszy ode mnie. Może wtedy zdołam go pokonać i przepędzić z kraju. Wiem przecież, że kogo ty pobłogosławiszs, będzie błogosławiony, a kogo ty przeklniesz, ten będzie przeklętyd”. 7Starsi spośród Moabitów i Madianitów wybrali się więc w drogę, zabierając ze sobą podarunki. Kiedy przybyli do Balaama, powtórzyli mu słowa Balaka. 8Balaam im odpowiedział: „Pozostańcie tu na noc, a potem przekażę wam to, co mi PANs powiedział”. Tak więc dostojnicy z Moabu pozostali u Balaama. 9Przybył Bóg do Balaama i zapytał: „Kim są ci mężczyźni, którzy znajdują się u ciebie?”. 10Balaam odpowiedział: „Balak, syn Sippora, król Moabu wysłał do mnie posłów, mówiąc: 11«Lud, który wyszedł z Egiptu, okrył całą ziemię. Przyjdź więc i w moim imieniu rzuć na niego przekleństwos. Może zdołam go pokonać i wypędzić»”. 12Ale Bóg odpowiedział Balaamowi: „Nie idź z nimi i nie przeklinaj tego ludu, bo jest on błogosławiony”. 13Nazajutrz Balaam wstał i powiedział do dostojników Balaka: „Wracajcie do waszego kraju, gdyż PAN nie pozwolił mi wybrać się z wami”. 14Wówczas dostojnicy z Moabu ruszyli w drogę i przybyli do Balaka. Powiedzieli mu: „Balaam nie zgodził się pójść z nami!”. 15Wtedy Balak jeszcze raz wysłał dostojników, tym razem w większej liczbie i znaczniejszych. 16Przybyli oni do Balaama i powiedzieli mu: „Tak mówi Balak, syn Sippora: Nie wzbraniaj się, ale przybądź do mnie! 17Hojnie cię wynagrodzęe i spełnię wszystko, cokolwiek mi polecisz, ale przybądź koniecznie i przeklnij mi ten lud”. 18Balaam odpowiedział: „Choćby mi Balak dał dom pełen srebra i złota, nie mógłbym sprzeciwić się rozkazowi mojego PANA, Boga, zarówno w sprawie małej, jak i wielkiej. 19Pozostańcie jednak i tej nocy u mnie, aż dowiem się, co PAN powie mi tym razem”. 20W nocy przybył Bóg do

Król Moabu wzywa Balaama. Relacja o Balaku i Balaamie nosi cechy ludowej przypowieści (tzw. midrasz), w której przekazano pouczenia religijno-moralne. Dotyczą one głównie tego, jak właściwie odczytywać Boże znaki. Opowiadanie ulegało prawdopodobnie redakcyjnym przeróbkom, o czym świadczą pewne niespójności (por. w. 20 i w. 22). Również Balaam jest ukazany w dwojaki sposób. Z jednej strony podkreślone jest jego bezwzględne posłuszeństwo Bogu, z drugiej strony okazuje się prorokiem, który nie potrafi rozpoznać Bożej inter wencji. To sprawia, że ostatecznie Balaam jest raczej postacią negatywną (Lb 31,8.16; por. 2P 2,15n; Jud 11; Ap 2,14). Wydarzenie z oślicą obrazu-

LICZB 22,2-20

304

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 305

Balaama i powiedział do niego: „Skoro ci mężczyźni przybyli, aby cię zabrać, wybierz się z nimi w drogę. Zrobisz jednak tylko to, co ci powiem”. 21Balaam wstał więc rano, osiodłał swoją oślicę i udał się w drogę z dostojnikami Moabu. 22 Bóg jednak rozgniewałs się na niego, że wyruszył. Aniołs PANA zastąpił mu drogę, gdy Balaam w towarzystwie dwóch służących jechał na swojej oślicy. 23Oślica zobaczyła anioła PANA, stojącego na drodze z obnażonym mieczem w ręku. Zboczyła więc z drogi i poszła w pole. Balaam zaczął bić oślicę, aby ją zawrócić na właściwą drogę. 24Anioł PANA stanął wówczas w ciasnym przejściu między winnicami, gdzie po obydwu stronach był mur. 25Oślica znów spostrzegła anioła PANA i przywarła do muru, przygniatając nogę Balaama. On natomiast ponownie ją zbił. 26Anioł PANA poszedł dalej i stanął w miejscu tak wąskim, że nie było możliwości obejścia go ani z prawej, ani z lewej strony. 27Gdy oślica ujrzała anioła PANA, upadła pod Balaamem. On ogromnie się rozgniewał i zaczął ją okładać kijem. 28Wtedy PAN sprawił, że oślica przemówiła do Balaama: „Co ci zrobiłam, że mnie już trzeci raz bijesz?”. 29Balaam odpowiedział oślicy: „Ponieważ kpisz sobie ze mnie! Gdybym miał miecz pod ręką, już bym cię zabił!”. 30Lecz oślica odpowiedziała Balaamowi: „Czyż nie jestem twoją oślicą, na której jeździsz od dawna aż do dzisiaj? Czy miałam zwyczaj tak się zachowywać?”. On odpowiedział: „Nie!”. 31Wówczas otworzył PAN Balaamowi oczy i ten zobaczył anioła PANA, stojącego na drodze z obnażonym mieczem w ręku. Wtedy Balaam pokłonił się i przypadł twarzą do ziemi. 32Anioł PANA rzekł do niego: „Czemu to trzykrotnie biłeś swoją oślicę? To ja wyszedłem, aby ci zastąpić przejście, ponieważ ta drogas jest dla ciebie zgubna. 33Oślica widziała mnie i ustępowała przede mną trzykrotnie. Gdyby się nie usunęła, już dawno bym cię zabił, a ją pozostawił przy życiu”. 34 Wtedy Balaam rzekł do anioła PANA: „Zgrzeszyłem, lecz nie wiedziałem, że to ty stanąłeś mi na drodze. Jeśli jednak nie podoba się tobie moje postępowanie, to wrócę”. 35Lecz anioł PANA odpowiedział Balaamowi. „Jedź z tymi ludźmi, lecz nie mów niczego oprócz tego, co ja ci powiem”. I Balaam odjechał z dostojnikami Balaka. 36 Gdy Balak dowiedział się, że Balaam nadjeżdża, wyruszył mu na spotkanie aż do Ir-Moab, miasta nad Arnonem, położonego na samej granicy kraju. 37I rzekł Balak do Balaama: „Czyż nie posyłałem już po ciebie, aby cię sprowadzić? Czemu nie przyszedłeś do mnie? Czy myślisz, że nie mogę cię je potęgę Boga, który posługuje się każdym stworzeniem, aby spełniły się Jego zamiary. Anioł PANA to wyraziciel woli i działania Boga. Starsza tradycja przypisuje mu ludzkie cechy, widząc w nim wysłannika dworu lub żołnierza (np. Rdz 16,7). Późniejsza tradycja widzi w nim bardziej istotę duchową, która nawiedza ludzi w snach i wizjach (np. Rdz 22,11; Wj 3,2; Sdz 2,1). Zdarza się, że Anioł PANA utożsamiany jest z samym Bogiem (np. Rdz 21,17; 31,11; Wj 14,19).

305

LICZB 22,21-37

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Ważnym wydarzeniom towarzyszyło składanie ofiar połączone z ucztą. b) Balaam – zob. Lb 22,5+. c) siedem – liczba ołtarzy nawiązuje do doskonałej liczby siedem (np. Rdz 2,2n). Cielca i barana uważano za zwierzęta bardzo cenne. d) mieszka osobno – zwrot ten podkreśla religijną i narodową odrębność Izraelitów.

Page 306

hojnie wynagrodzić?”. 38Balaam odpowiedział Balakowi: „Przecież teraz przybyłem do ciebie. Czy jednak mogę powiedzieć coś od siebie? Powiem jedynie to, co Bóg mi pozwoli”. 39Poszedł więc Balaam z Balakiem i przybyli do Kiriat-Chusot. 40Balak złożył w ofierze bydło i owce, a część z tego posłał Balaamowi i dostojnikom, którzy z nim bylia. 41 Następnego poranka Balak wziął ze sobą Balaama i zaprowadził go na Bamot-Baal. Stamtąd było już widać kraniec obozu ludu izraelskiego. Pierwsze błogosławieństwo Balaama 1 Wtedy Balaamb rzekł do Balaka: „Postaw mi tu siedemc ołtarzy i przygotuj siedem młodych cielców i siedem baranów”. 2Balak spełnił to życzenie. Następnie Balak wspólnie z Balaamem złożyli na każdym ołtarzu ofiarę całopalnąs z jednego młodego cielca i z jednego barana. 3Potem Balaam rzekł do Balaka: „Pozostań tu przy twojej ofierze całopalnej, ja tymczasem się oddalę. Może PANs zechce się ze mną spotkać, a cokolwiek pozwoli mi zobaczyć, przekażę tobie”. I odszedł na bezdrzewne wzniesienie. 4 Bóg spotkał się z Balaamem, a on powiedział do Niego: „Oto ustawiłem siedem ołtarzy i na każdym z nich ofiarowałem po jednym młodym cielcu i baranie”. 5PAN przekazał swoje słowo Balaamowi i rzekł do niego: „Wróć do Balaka i powtórz mu to”. 6 Wrócił więc do Balaka, który stał jeszcze przy swojej ofierze całopalnej razem ze wszystkimi dostojnikami Moabu. 7 Wtedy Balaam wygłosił następujące pouczenie: „Sprowadził mnie Balak z Aramu, król Moabus z gór Wschodu: «Przybądź tu i przeklnij mi Jakuba! Przybądź i złorzecz Izraelowis!». 8 Jakżesz mogę przekląć tego, kogo Bóg nie przeklina? Jakże złorzeczyć temu, komu PAN nie złorzeczy? 9 Ze szczytu skał go widzę i ze wzgórz go oglądam. Oto lud, który mieszka osobnod, jest odłączony od innych narodów. 10 Któż policzy Jakuba jak proch mnogiego, kto zliczy obóz izraelski?

23

Pierwsze błogosławieństwo Balaama. Mimo różnych buntów i niewierności ze strony Izraelitów, Bóg przez Balaama potwierdza swoje błogosławieństwo wobec ludu, który wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Próby zniweczenia tego błogosławieństwa, podejmowane np. przez Balaka, kończą się niepowodzeniem. Dzieje się tak dlatego, że nikt i nic nie może zmienić odwiecznej woli Boga. W słowach proroctwa podkreślone zostaje oddzielenie Izraelitów od innych ludów (w. 9). Oznacza ono wezwanie ich do świętości życia (Pwt 7,6) oraz zawiera przypomnienie, że są szczególną własnością Boga. W NT błogosławieństwo odnoszące się do narodu wybranego stanie się udziałem wszystkich, którzy z wiarą przyjmą Jezusa Chrystusa i będą żyć według Jego nauki.

LICZB 22,38 — 23,10

306

Kpł 20,24; Pwt 33,28 Rdz 13,16

04_Lb:04_Lb

9/3/08

Rdz 49,9; Pwt 33,20 Iz 54,2n

Page 307

Obym umarł śmiercią sprawiedliwych i tak jak oni zakończył swe życie!”a. 11 Wtedy Balak rzekł do Balaama: „Coś ty mi zrobił? Sprowadziłem cię po to, abyś przeklął moich wrogów, a zamiast tego ty im błogosławiłeśs!”. 12On jednak odpowiedział: „Czyż nie muszę dokładnie powtórzyć tego, co PAN mi polecił?”.

a) Posiadanie udziału w błogosławieństwie Izraela jest dla Balaama największym szczęściem. Apostoł Paweł w swoich listach wyjaśni, w jaki sposób każdy człowiek otrzymuje udział w błogosławieństwie Boga, które dał swojemu ludowi (np. Rz 4,13-25+; por. Rdz 12,3; 18,18n; 22,17; 26,4).

Drugie błogosławieństwo Balaama Na to rzekł Balak do niego: „Chodź ze mną na inne miejsce, z którego zobaczysz ten lud. Będziesz jednak widział tylko jego część, całości bowiem nie zdołasz ogarnąć spojrzeniem. Przeklnij mi go stamtąd!”. 14Zabrał go więc na Pole Czatówb, na szczyt góry Pisga. Zbudował tam siedemc ołtarzy, a na każdym złożył ofiarę całopalnąs z jednego młodego cielca i z jednego barana. 15A Balaamd powiedział do Balaka: „Zostań tu przy ofierze całopalnej, a ja opodal zaczekam na spotkanie z Panem”. 16I spotkał się PANs z Balaamem, przekazał mu swoje słowa i rzekł: „Wróć do Balaka i mu to powiedz”. 17Gdy wrócił do niego, on stał jeszcze wraz z dostojnikami Moabus przy swojej ofierze całopalnej. Balak zapytał: „I cóż PAN powiedział?”. 18Wówczas Balaam wygłosił następujące pouczenie: „Powstań Balaku i słuchaj, synu Sippora słuchaj mnie z uwagą! 19 Bóg nie jest jak człowiek, który kłamie, ani syn ludzki, co się wycofuje! Czy On powie coś, a tego nie uczyni, lub przyobieca, a tego nie spełni? 20 Przysłano mnie tu, abym błogosławiłs, błogosławię więc, nie mogę się cofnąć. 21 Ja nie dostrzegam winy u Jakuba ani nie widzę grzechus w Izraelue. PAN, ich Bóg, jest z nimi, okrzyki wznoszą na cześć swego Króla. 22 Bóg, który wywiódł ich z Egiptu, jest dla nich siłą jak rogi bawołuf. 23 Bo nie ma czaróws w Jakubie ani wróżbiarstwas pośród Izraelas. Jakub się dowie w stosownym czasie, Izrael pozna to, czego Bóg dokona. 24 Oto naród, który powstaje jak lwica, jak lewg – tak on się podnosi: nie położy się, nim nie pożre zdobyczy, i nie wypije krwis pomordowanych”. 25 Balak rzekł do Balaama: „Jeśli rzeczywiście nie możesz go przeklinać, przynajmniej mu nie błogosław!”. 26A Balaam odrzekł: „Czyż ci nie powiedziałem, że muszę zrobić to wszystko, co mi PAN rozkaże?”.

c) siedem – zob. Lb 23,1+.

13

1Sm 15,29; Ml 3,6; Rz 11,29

2:11 PM

307

b) Pole Czatów – był to prawdopodobnie punkt obserwacyjny. d) Balaam – zob. Lb 22,5+. e) nie dostrzegam winy u Jakuba… grzechu w Izraelu – nie chodzi tu o wykroczenia moralne, których Izraelici się dopuszczali. Jest to natomiast wskazanie, że Izrael nie jest odrzucony przez Boga. f) rogi bawołu – są symbolem niezwyciężonej potęgi. Porównanie to wydaje się odnosić do Izraela, który jest silny mocą Boga (Pwt 33,17). g) lew – zob. Rdz 49,9.

LICZB 23,11-26

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Balaam – zob. Lb 22,5+. b) siedem – zob. Lb 23,1+. c) pada, a oczy ma otwarte – Balaam opanowany przez Bożego ducha pada na ziemię i doznaje wizji. d) rogi bawołu – zob. Lb 23,22+. e) lew – zob. Rdz 49,9; Lb 23,24.

Page 308

Trzecie błogosławieństwo Balaama wraz z pouczeniem 27 Balak rzekł do Balaamaa: „Chodź ze mną, wezmę cię na jeszcze inne miejsce. Może spodoba się Bogu i stamtąd mi ten lud przeklniesz”. 28Zabrał więc Balak Balaama na szczyt góry Peor, która się wznosi nad pustynią. 29Balaam rzekł do Balaka: „Zbuduj mi tu siedemb ołtarzy i przygotuj siedem młodych cielców i siedem baranów”. 30Balak postąpił zgodnie z życzeniem Balaama. Na każdym ołtarzu złożył w ofierze młodego cielca i barana. 1 Gdy Balaam zrozumiał, że błogosławienies Izraelas podoba się PANUs, nie odszedł jak poprzednio, aby szukać wyroczni, lecz zwrócił się twarzą do pustyni. 2Gdy podniósł oczy, zobaczył Izraela rozłożonego obozem według swoich plemion. Wówczas ogarnął go duchs Boży 3i zaczął głosić swoje pouczenie: „Wypowiedź Balaama, syna Beora, wypowiedź człowieka o bystrym spojrzeniu, 4 wypowiedź tego, który słyszy Boże słowa, i ogląda wizje Wszechmocnego; który pada, a oczy ma otwartec: 5 Jakże piękne są twe namioty, Jakubie, i twoje mieszkania, Izraelu! 6 Rozciągnięte jak potoki, jak ogrody położone wzdłuż rzeki; jak aloesy, które PAN zasadził, albo jak cedry nad wodami. 7 Z jego wiader przelewa się woda, zasiewy mają dostatek wilgoci. Jego król jest bardziej potężny niż Agag, królestwo jego okryte jest sławą. 8 Bóg, który z Egiptu go wywiódł jest dla niego siłą jak rogi bawołud: wyniszczy narody, które go uciskają, złamie im kości, przeszyje swoimi strzałami. 9 Zaczaił się, jak lewe się położył, albo jak lwica: i kto go obudzi? Błogosławiony ten, kto cię błogosławi, przeklęty każdy, kto ciebie przeklina”. 10 Wtedy Balak zatrząsł się z gniewu na Balaama i zawołał: „Wezwałem cię, abyś przeklął moich wrogów, a ty trzykrotnie ich błogosławiłeś. 11Precz stąd! Idź tam, skąd przyszedłeś!

24

Trzecie błogosławieństwo Balaama wraz z pouczeniem. Trzecia wypowiedź Balaama niezmiennie potwierdza Boże błogosławieństwo wobec Izraela. Pomyślność lub klęska innych narodów będą zależeć od tego, jak ustosunkują się one do Izraelitów (w. 9). Balak z uporem odrzuca to, co Bóg objawia mu przez Balaama. W pewnym sensie reprezentuje narody i ludy, które będą występowały przeciwko woli Boga, dotyczącej narodu wybranego. Podczas trzeciego błogosławieństwa Balaam mówi wprost z natchnienia Bożego (Lb 24,2n). Przy poprzednich błogosławieństwach stosował on także naturalne praktyki odczytywania woli Boga (Lb 24,1). Balaam w ekstatycznym uniesieniu wygłasza zapowiedź

LICZB 23,27 — 24,11

308

Pwt 33,17

Rdz 12,3

04_Lb:04_Lb

Wj 17,14; 1Sm 15,3

Dn 11,30

1Kor 10,8

9/3/08

2:11 PM

Page 309

Obiecałem wprawdzie nagrodę, lecz PAN ci przeszkodził w jej otrzymaniu”. 12Balaam natomiast rzekł do Balaka: „Czyż nie mówiłem wyraźnie wysłańcom, których do mnie przysłałeś: 13 Choćby mi Balak dał swój dom pełen srebra i złota, nie mogę się sprzeciwić nakazowi PANA. Z własnej woli nie mogę czynić nic dobrego lub złego. Mogę mówić jedynie to, co mi PAN poleca. 14Dobrze więc, wracam do swojego ludu. Zbliż się jednak, bo chcę ci powiedzieć, co w przyszłości ten lud uczyni twojemu ludowi”. 15I wygłosił takie pouczenie: „Wypowiedź Balaama, syna Beora, wypowiedź człowieka o bystrym spojrzeniu; 16 wypowiedź tego, który słyszy Boże słowa, zna myśli Najwyższego i ogląda wizje Wszechmocnego; który pada, a oczy ma otwarte: 17 Widzę go, lecz jeszcze nie teraz, oglądam go, ale nie z bliska! Wschodzi gwiazda z Jakuba, a w Izraelu podnosi się berłoa! Pokruszy ono skronie Moabus i czaszki wszystkich synów Seta. 18 I weźmie Edoms w swoje posiadanie; Seir stanie się łupem wrogów, bo Izrael będzie potęgą. 19 Z Jakuba powstanie władca i zgładzi wszystkich, co uciekną z miasta”. 20 Dostrzegł następnie Amalekitóws i wypowiedział o nich przepowiednię: „Amalek był pierwszy między narodami, ale w przyszłości dosięgnie go zguba”. 21 Potem zobaczył Kenitówb i wygłosił swoją przepowiednię: „Choć umocniona jest twoja siedziba i na skale zbudowane gniazdo – 22 to przyjdzie na ciebie czas zguby, gdy Assur w niewolę cię weźmie!”. 23 I dalej głosił swą przepowiednię: „Biada temu, kto zostanie żywy, kiedy Bóg zacznie to czynić. 24 Przypłyną z Kittim okręty, upokorzą Asyrięs i Eber, ale i oni przepadną”. 25 Balaam wrócił do swojej ojczyzny; Balak również poszedł w swoją stronę.

a) gwiazda… berło – symbole władzy królewskiej. b) Kenici – plemię kananejskie, którego nazwa wywodzi się od Kaina. Kenici zamieszkiwali wśród Amalekitów.

o pojawieniu się wschodzącej gwiazdy (w. 17). Była ona interpretowana w zależności od wydarzeń, które uznawano za spełnienie tego znaku. Do gwiazdy porównywano króla Dawida, który pokonał Edom, Moab i Seir. W późniejszych czasach znak ten odnoszono do innych władców, np. Aleksandra Janneusza (103-76 przed Chr.), Heroda Wielkiego (37-4 przed Chr.) lub przywódców: np. Szymona Bar Kochby (132-135 po Chr.), który był wodzem drugiego wielkiego powstania Żydów przeciwko Rzymianom. Ewangelista Mateusz również mówi o gwieździe, która przyprowadziła mędrców ze Wschodu do Betlejem, gdy przyszedł na świat Jezus Chrystus (Mt 2,1-11; zob. Ap 22,16).

309

LICZB 24,12-25

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) nierząd – chodzi tu prawdopodobnie o prostytucję sakralną. b) Baal-Peor – słowo Baal znaczy ‘pan’, ‘właściciel’ i było ogólnie używane na określenie różnych bóstw. Peor to góra w Moabie, na której sprawowano kult miejscowego Baala. c) powiesić – Prawo mojżeszowe nie przewidywało kary śmierci przez powieszenie. W niektórych przypadkach, dla podkreślenia ciężaru winy, dopuszczało, aby zostały powieszone na drzewie zwłoki skazańca (Pwt 21,22n). d) Madianitka – zob. Lb 22,4+. e) Czyn kapłana Pinchasa nie tyle był wymierzony w małżeństwo Izraelity z Madianitką, ile stanowił sprzeciw wobec uprawiania przez Izraelitów sakralnej prostytucji. Przypuszcza się na podstawie Ps 106,28, że rytualne stosunki płciowe łączono z kultem zmarłych (Lb 5,1-4+; 19,11-22+). f) Liczba ta wydaje się mocno zawyżona (Lb 1,20-46+). g) Potomkowie Pinchasa, z niedługą przerwą pod koniec epoki sędziów, byli najwyższymi kapłanami aż do czasów machabejskich.

Page 310

Wydarzenia w Peor 1 Gdy Izraels zatrzymał się w Szittim, lud zaczął dopuszczać się nierządua z Moabitkamis. 2One to zapraszały lud na uczty ofiarne dla swoich bożków, a lud jadł i oddawał pokłon ich bogom. 3Tak więc Izrael przylgnął do Baal-Peorab. Wtedy PANs zapłonął gniewems na lud izraelski. 4 PAN rzekł do Mojżesza: „Zgromadź wszystkich winnych naczelników ludu i każ ich publicznie powiesićc jako zadośćuczynienie dla PANA, aby przestał się On gniewać na lud Izraelski”. 5Mojżesz wydał sędziom Izraela następujący rozkaz: „Niech każdy zabija tych ludzi, którzy przystąpili do Baal-Peora”. 6 Wówczas zdarzyło się, że jeden z Izraelitów przyprowadził do swoich bracis Madianitkęd. Stało się to w obecności Mojżesza i całej społeczności Izraela, lamentującej przed wejściem do Namiotu Spotkanias. 7Kiedy to spostrzegł kapłan Pinchas, syn Eleazara, a wnuk Aarona, opuścił zgromadzenies i wziął do ręki oszczep. 8Potem wszedł za owym Izraelitą do namiotu i pchnięciem w łono kobiety zabił ich oboje: Izraelitę i kobietęe. Tak ustała plaga pośród Izraela. 9Klęska ta pochłonęła jednak dwadzieścia cztery tysiące osóbf. 10 PAN powiedział do Mojżesza: 11„Pinchas, syn Eleazara, a wnuk kapłana Aarona uśmierzył mój gniew na Izraelitów, gdyż okazał wobec nich gorliwość o moją cześć. Dlatego w porywie gniewu nie wytraciłem ich doszczętnie. 12Powiedz mu więc, że zawieram z nim przymierzes pokojus. 13Będzie to przymierze, które jemu i jego potomstwu zapewni wieczne kapłaństwog. Okazał bowiem gorliwość względem swojego Boga i dokonał zadośćuczynienia za Izraelitów”. 14Izraelita, który zginął z Madianitką, nazywał się Zimri, a był synem Salua, naczelnika jednego z rodów plemienia Symeona. 15Madianitka zaś, którą zabito, nazywała się Kozbi i była córką Sura, który był głową jednego ze szczepów madianickich. 16 PAN przemówił do Mojżesza: 17„Walczcie z Madianitami i pokonajcie ich. 18Są oni bowiem waszymi wrogami i postępują względem was zdradliwie. Posłużyli się oni Peorem oraz swoją siostrąs Kozbi, córką naczelnika madianickiego, która została zabita w dniu klęski, jaka spadła na was za Peor”.

25

Drugi spis Izraelitów Po tej klęsce 1 PANs powiedział do Mojżesza i Eleazara, syna kapłana Aarona: 2„Policzcie całą społeczność Izraelitów

19

26

Wydarzenia w Peor. Po odniesionych zwycięstwach nastał czas pokoju, w którym zawiązywały się kontakty Izraelitów z podbitą ludnością (Lb 15,1-16+). Problemem stało się jednak przejmowanie przez Izraelitów kultu pogańskich ludów. Szczególne zagrożenie stanowiły wierzenia kananejskie, z obecną w nich prostytucją sakralną. Srogie kary za odstępstwa od kultu Boga Jahwe mogą być wyrazem tego, że przywódcy nie widzieli innego sposobu na umocnienie religijnej tożsamości narodu wybranego. Wspomnienie o kapłanie Pinchasie potwierdza rolę kapłanów w krzewieniu kultu Jedynego Boga Jahwe.

LICZB 25,1 — 26,2

310

Ap 2,14

Wj 6,25

Ps 106,30n

Iz 54,10; Ml 2,5 Ez 44,15

Wj 20,8-11; 31,15; Pwt 5,15

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 311

według ich rodóws, wszystkich zdolnych do walki w wieku od lat dwudziestu wzwyż”a. 3Mojżesz więc i kapłan Eleazar tak zarządzili na równinach Moabus nad Jordanems, naprzeciwko Jerycha: 4„Należy spisać wszystkich mężczyzn w wieku od lat dwudziestu wzwyż, jak to nakazał PAN Mojżeszowi”. Oto są Izraelici, którzy wyszli z Egiptu:

Lb 16,1nn

a) Nowy spis dokonuje się z nakazu Boga po upływie 40 lat, kiedy wymarło już pokolenie, które wyszło z Egiptu, a któremu Bóg zapowiedział, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Lb 14,22-24.29-35; 20,12). Zginęli też ci, którzy uczestniczyli w różnych buntach i odstępstwach (np. Lb 11,1nn; 14,2nn; 16,1nn; 21,5nn; 25,1nn). Izrael jest więc gotowy zająć Kanaan i w ten sposób wypełnić obietnicę Boga.

Plemię Rubena 5 Pierworodnyms synem Izraelas był Ruben. Synami Rubena byli natomiast: Henoch, od którego pochodzi róds Henochitów; Pallu, od którego pochodzi ród Palluitów; 6Chesron, od którego pochodzi ród Chesronitów; Karmi, od którego pochodzi ród Karmitów. 7Są to rody Rubenitów, których liczba wynosiła czterdzieści trzy tysiące siedemset trzydzieści osób. 8Do potomków Pallu należał Eliab, 9którego synami byli: Nemuel, Datan i Abiram. Datan i Abiram byli to właśnie ci, którzy powstali przeciwko Mojżeszowi i razem ze zwolennikami Koracha zbuntowali się przeciwko PANU. 10Wtedy to rozwarła się ziemia i pochłonęła ich razem z Korachem. Cała natomiast gromada zginęła od ognia, który spalił dwustu pięćdziesięciu mężczyzn. Przez to stali się oni znakiem ostrzegawczym. 11Synowie Koracha jednak nie zginęli. Plemię Symeona 12 Oto potomkowie Symeona według ich rodóws: od Nemuela pochodzi ród Nemuelitów; od Jamina – ród Jaminitów; od Jakina – ród Jakinitów; 13od Zeracha – ród Zerachitów; od Szaula – ród Szaulitów. 14Są to rody Symeonitów – dwadzieścia dwa tysiące dwieście osób objętych spisem. Plemię Gada 15 Oto potomkowie Gada według ich rodóws: od Sefona pochodzi ród Sefonitów; od Chaggiego – ród Chaggitów; od Szuniego – ród Szunitów; 16od Ozniego pochodzi ród Oznitów; od Eriego – ród Eritów; 17od Aroda – ród Arodytów; od Areliego – ród Arelitów. 18Są to rody Gadytów – czterdzieści tysięcy pięćset osób objętych spisem. Plemię Judy 19 Potomkami Judy byli Er i Onan, którzy jednak pomarli w ziemi Kanaans. 20Następni synowie Judy według ich rodóws: od Szeli pochodzi ród Szelitów; od Peresa – ród Peresytów; od Zeracha – ród Zerachitów. 21Od synów Peresa pochodzą: od Chesrona – ród Chesronitów; od Chamula – ród Chamulitów. 22Są to rody Judy – siedemdziesiąt sześć tysięcy pięćset osób objętych spisem.

311

LICZB 26,3-22

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Chelek – trudno jednoznacznie określić, czy był on synem, czy wnukiem Manassesa.

Page 312

Plemię Issachara 23 Oto potomkowie Issachara według ich rodóws: od Toli pochodzi ród Tolaitów; od Puwy – ród Puwitów; 24od Jaszuba – ród Jaszubitów; od Szimrona – ród Szimronitów. 25Są to rody Issachara – sześćdziesiąt cztery tysiące trzysta osób objętych spisem. Plemię Zabulona Oto potomkowie Zabulona według ich rodóws: od Sereda pochodzi ród Seredytów; od Elona – ród Elonitów; od Jachleela – ród Jachleelitów. 27Są to rody Zabulona – sześćdziesiąt tysięcy pięćset osób objętych spisem. 26

Plemię Manassesa 28 Oto potomkowie Józefa według rodóws Manassesa i Efraima. 29Synami Manassesa byli: Makir, od którego pochodzi ród Makirytów. Makir był ojcem Gileada. Od Gileada pochodzi ród Gileadytów. 30Synami Gileada byli: Jezer, od którego pochodzi ród Jezerytów. Od Chelekaa pochodzi ród Chelekitów. 31Następnie Asriel, od którego pochodzi ród Asrielitów, i Sychem, od którego pochodzi ród Sychemitów. 32Wreszcie Szemida, od którego pochodzi ród Szemidaitów, i Chefer, od którego pochodzi ród Cheferytów. 33Selofchad, syn Chefera, nie miał synów, lecz tylko córki. Córki Selofchada miały imiona: Machla, Noa, Chogla, Milka i Tirsa. 34Są to rody Manassesa – pięćdziesiąt dwa tysiące siedemset osób objętych spisem. Plemię Efraima 35 A to są potomkowie Efraima według ich rodóws: od Szutelacha pochodzi ród Szutelachitów; od Bekera – ród Bekerytów; od Tachana – ród Tachanitów. 36A synem Szutelacha jest Eran, od którego pochodzi ród Eranitów. 37Są to rody Efraimitów – trzydzieści dwa tysiące pięćset osób objętych spisem. Są to potomkowie Józefa według ich rodów. Plemię Beniamina 38 Oto potomkowie Beniamina według ich rodóws: od Beli pochodzi ród Belaitów; od Aszbela pochodzi ród Aszbelitów; od Achirama – ród Achiramitów; 39od Szefufama – ród Szefufamitów; od Chufama – ród Chufamitów. 40Synami Beli byli Ard i Naaman. Od Arda pochodzi ród Ardytów; od Naamana – ród Naamanitów. 41Są to potomkowie Beniamina według ich rodów – czterdzieści pięć tysięcy sześćset osób objętych spisem.

LICZB 26,23-41

312

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

Page 313

Plemię Dana 42 Oto potomkowie Dana według ich rodóws: od Szuchama pochodzi ród Szuchamitów. Są to potomkowie Dana według ich rodów. 43Liczba wszystkich członków rodów Szuchamitów wynosiła sześćdziesiąt cztery tysiące czterysta osób objętych spisem.

a) W porównaniu z pierwszym spisem, w którym zarejestrowano 603 550 osób (Lb 2,32), w drugim spisie zauważa się nieznaczny spadek liczby ludności. Różnica wynosi 1820 mężczyzn. Najbardziej zmniejszyła się liczebność plemienia Symeona, rozrosło się natomiast plemię Manassesa i Beniamina. Nierozwiązany pozostaje problem nieprawdopodobnie wysokiej liczby ludności (Lb 1,20-46+).

Plemię Asera Oto potomkowie Asera według ich rodóws: od Jemny pochodzi ród Jemnitów; od Jeszwiego – ród Jeszwitów; od Berii – ród Beriaitów. 45Od synów Berii pochodzą: od Chebera – ród Cheberytów; od Malkiela – ród Malkielitów. 46Córka Asera nazywała się Sarach. 47Są to rody Aserytów – pięćdziesiąt trzy tysiące czterysta osób objętych spisem.

b) według liczby osób – podział powierzchni nie był równomierny, co nie oznacza, że nie był sprawiedliwy. Sprawiedliwość podziału polegała na tym, że każde plemię otrzymywało tyle, ile rzeczywiście potrzebowało, aby przeżyć i móc się rozwijać.

44

Plemię Neftalego 48 Oto potomkowie Neftalego według ich rodóws: od Jachseela pochodzi ród Jachseelitów; od Guniego – ród Gunitów; 49 od Jesera – ród Jeserytów; od Szillema – ród Szillemitów. 50 Są to rody Neftalego – czterdzieści pięć tysięcy czterysta osób objętych spisem. 51 Liczba wszystkich spisanych Izraelitów wynosiła ogółem sześćset jeden tysięcy siedemset trzydzieści osóba. Joz 14,1n

Kpł 10,1n; Lb 3,4

c) losowanie – w ten sposób miała się objawić wola Boga odnośnie do tego, gdzie mają zamieszkać poszczególne plemiona. Przez losowanie unikano również sporów o tereny bardziej urodzajne. d) dwadzieścia trzy tysiące – w pierwszym spisie liczba lewitów wynosiła dwadzieścia dwa tysiące (Lb 3,39+). e) nie otrzymali… własności – zob. Lb 18,20+.

Zasady podziału ziemi 52 PANs powiedział do Mojżesza: 53„Ten kraj ma być podzielony między nich jako dziedzictwo, według liczby osóbb. 54Plemieniu, które liczy więcej ludzi, przydzielisz większe dziedzictwo, a mniej licznemu – mniejsze. Każde otrzyma przydział według danych spisu. 55Ziemia ma być rozdzielona przez losowaniec. Otrzymają więc dziedzictwo przez losowanie imion swoich przodków. 56Losem ma być podzielone dziedzictwo pomiędzy plemiona liczniejsze i mniej liczne”. Spis lewitów 57 Oto spis lewitóws według ich rodóws: od Gerszona pochodzi ród Gerszonitów; od Kehata – ród Kehatytów; od Merariego – ród Merarytów. 58Dalsze rody lewitów są następujące: Libnici, Chebronici, Machlici, Muszyci i Korachici. Kehat był ojcem Amrama. 59Żona Amrama nazywała się Jokebed, a była córką Lewiego, urodzoną w Egipcie. Z niej urodzili się Amramowi: Aaron i Mojżesz oraz ich siostra Miriam. 60 Aaronowi urodził się Nadab, Abihu, Eleazar oraz Itamar. 61 Nadab jednak i Abihu zginęli, kiedy zanieśli przed PANAs niezgodny z prawem ogień. 62Wszystkich mężczyzn w wieku od jednego miesiąca życia wzwyż było dwadzieścia trzy tysiąced. Nie byli jednak spisani razem z resztą Izraelitów i nie otrzymali pośród nich żadnej własnoście. 313

LICZB 26,42-62

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:11 PM

a) Umarł za… własne grzechy – tzn. spełniła się na nim zapowiedź Boga, że ludzie, którzy wyszli z Egiptu, nie wejdą do Ziemi Obiecanej. b) Regulacja prawna zawarta w ww. 8-11 wydaje się stosunkowo późna i jest uzupełnieniem starszych przepisów (np. Pwt 21,15-17; 25,5-10). Miała na celu zachowanie nienaruszonej własności dziedzicznej w rodzie (Lb 36,1-12; por. Kpł 25,10-17). c) góra Abarim – chodzi o pasmo górskie w pobliżu północnej części Morza Martwego (Lb 33,48). Pwt 32,49 precyzuje, że Mojżesz zmarł na górze Nebo, znajdującej się w paśmie górskim Abarim.

Page 314

63

To byli Izraelici, których spisali Mojżesz i kapłan Eleazar na równinach Moabus w pobliżu Jordanus, naprzeciwko Jerycha. 64Pośród nich nie było nikogo z tych, których Mojżesz i Aaron spisali, gdy dokonywali spisu na pustyni Synaj. 65PAN powiedział im bowiem, że z pewnością umrą na pustyni. I żaden z nich nie pozostał przy życiu, oprócz Kaleba, syna Jefunnego, i Jozuego, syna Nuna. Córki dziedziczące 1 Następnie przyszły córki Selofchada, syna Chefera, który był synem Gileada, a wnukiem Makira, ten zaś był synem Manassesa, syna Józefa. Były to: Machla, Noa, Chogla, Milka i Tirsa. 2Stanęły przed Mojżeszem i kapłanem Eleazarem, a także przed naczelnikami i całą społecznością u wejścia do Namiotu Spotkanias i powiedziały: 3„Nasz ojciec umarł na pustyni. Nie należał on jednak do zgrai tych, którzy wraz z Korachem zbuntowali się przeciwko PANUs. Umarł za swoje własne grzechya, ale nie miał synów. 4Czemu imię naszego ojca miałoby zaginąć w jego rodzies tylko dlatego, że nie miał syna? Daj nam więc posiadłość pośrodku bracis naszego ojca”. 5Mojżesz przedstawił ich sprawę PANU, 6a PAN rzekł do Mojżesza: 7„Żądanie córek Selofchada jest słuszne. Daj im dziedziczną posiadłość pośród braci ich ojca i przekaż im prawo do jego dziedzictwa. 8Izraelitom natomiast wydaj następujące polecenie: Jeśli umrze mężczyzna, który nie miał syna, wówczas jego dziedzictwo przeniesiecie na jego córkę. 9Gdyby nie miał córki, wówczas dziedzictwo oddacie jego braciom. 10Gdyby nie miał braci, wtedy przekażecie dziedzictwo braciom jego ojca. 11A jeśli jego ojciec nie ma braci, wtedy oddacie jego dziedzictwo najbliższemu krewnemu w jego rodzinie i on weźmie je w posiadanie. Takie prawo będzie obowiązywać Izraelitów, zgodnie z tym, co PAN nakazał Mojżeszowi”b.

27

Jozue wodzem Izraelitów PANs powiedział do Mojżesza: „Wejdź na tę górę Abarimc i popatrz na kraj, który daję Izraelitom. 13Gdy go już zobaczysz, wówczas, podobnie jak twój brat Aaron, zostaniesz przyłączony do swoich przodków. 14Sprzeciwiliście się bowiem mojemu rozkazowi na pustyni Sin, gdy społeczność się zbuntowała, a trzeba było jej objawić moją świętość, dając jej wody. Są to Wody Meriba koło Kadesz, na pustyni Sin”. 15 Wtedy Mojżesz powiedział do PANA: 16„Niech PAN, Bóg wszelkiego życia, wyznaczy kogoś, 17kto stanie na czele wspólnoty, kto będzie nią dowodził, prowadził do walki i wracał zwycięsko, aby społeczność PANA nie była jak stado owiec bez pasterza”. 18PAN odpowiedział Mojżeszowi: „Weź ze sobą Jozuego, syna Nuna, człowieka obdarzonego duchem, 12

LICZB 26,63 — 27,18

Lb 14,26-38

314

Pwt 31,1-8; 32,48-52

Lb 20,1-13

Mt 9,36; J 10,9

04_Lb:04_Lb

Wj 28,30

Pwt 31,23

Kpł 23,1nn

9/3/08

2:12 PM

Page 315

i włóż na niego ręcea. 19Każ mu stanąć przed kapłanem Eleazarem i całą społecznością. W ich obecności ustanów go wodzem. 20Przekaż mu część swojej godnościb, aby cała społeczność Izraelitów była mu posłuszna. 21Powinien on jednak stawać przed kapłanem Eleazarem, a ten będzie zamiast niego pytał PANA o wyrok urimc. Tylko na jego rozkaz powinien wyruszać i powracać zarówno on sam, jak i wszyscy Izraelici”d. 22 Mojżesz wypełnił wszystko według nakazu PANA. Wezwał Jozuego i kazał mu stanąć przed kapłanem Eleazarem i całym zgromadzeniems. 23Następnie włożył na niego ręce i ustanowił go wodzem, zgodnie z wolą PANA oznajmioną przez Mojżesza. Przepisy dotyczące ofiar 1 PANs przemówił do Mojżesza: 2„Wydaj Izraelitom takie polecenie: Dbajcie o to, aby dary ofiarne, które są należnym Mi pokarmem i mają być spalane na miłą woń dla Mnie, były składane w oznaczonym czasie. 3Powiedz im: Takie ofiary s będziecie składać PANU, spalając je w ogniu:

28

Wj 29,38-46

Ofiara codzienna Jako ofiarę całopalnąs będziecie składać codziennie dwa roczne barankis bez skazye. 4Jednego baranka ofiarujesz rano, drugiego wieczoremf. 5Do tego ofiarujesz dziesiątą część efys najlepszej mąki na ofiarę pokarmowąs, zaczynionej jedną czwartą hinus oliwy wyciśniętej z oliwek. 6Będzie to nieustanne całopalenie, które już u podnóża góry Synaj składano PANU jako miłą woń ofiary spalanej. 7Ponadto, na jednego baranka przypadnie czwarta część hinu wina jako ofiara płynna. Będzie ona wylewana dla PANA w Jego mieszkanius jako ofiara płynna z napojów fermentujących. 8Drugiego baranka ofiarujesz wieczorem z taką samą ofiarą pokarmową i ofiarą płynną jak rano. Będzie to ofiara spalana na miłą woń dla PANA.

a) włóż na niego ręce – gest oznaczający przekazanie władzy. Znany np. w Egipcie, gdzie w taki sposób faraon przekazywał władzę swoim urzędnikom. Gest ten praktykowany był w pierwotnym Kościele (np. Dz 6,5n; 1Tm 4,14) i do dziś zachowany jest w rycie święceń kapłańskich. b) część swojej godności – czyli autorytetu. Mojżesz był człowiekiem wyjątkowym: wyprowadził lud z niewoli, zawarł przymierze z Bogiem, nadał prawa. Bóg z nim rozmawiał „twarzą w twarz” (Wj 33,11; Lb 12,8). c) urim – urim i tummim były to losy (np. Wj 28,30; Pwt 33,8; Ezd 2,63), które stosowano, aby poznać wolę Boga. Biblia nie podaje, jak wyglądały i z czego były wykonane. Według Wj 28,15-30 (por. Kpł 8,8) nosił je najwyższy kapłan w specjalnej torbie (pektorale) zawieszonej na szyi. d) Dopóki Mojżesz był przywódcą, decydował zarówno o sprawach religijnych, jak i świeckich. Jozue nie otrzymuje pełnej władzy Mojżesza i w sprawach religijnych jest zależny od najwyższego kapłana. Następuje więc podział kompetencji między Jozuego i Eleazara. e) Całopalna ofiara, którą składali kapłani, była ofiarowana za cały lud i nie mogła być przerwana. Chodziło w niej o nieustanne dziękczynienie Bogu za wszystkie łaski. f) Ofiara poranna i wieczorna składana była także w czasach Jezusa. Śmierć Jezusa na krzyżu zbiega się mniej więcej z momentem składnia przez kapłana całopalnej ofiary wieczornej (Mt 27,46.50; Mk 15,33.37; Łk 23,44-46). g) W dniu szabatu – chodzi o siódmy dzień tygodnia (sobota), w którym obowiązkowo należało świętować. Szabat jest świętem typowo żydowskim. Inne ludy nie miały podobnej tradycji. Był znakiem przymierza między Bogiem a Jego ludem (np. Wj 31,16n; Ez 20,20). Zob. Słownik. h) złożycie w ofierze – ofiarę tę w imieniu ludu składał kapłan.

Ofiary w dniu szabatu 9 W dniu szabatug złożycie w ofierzeh dwa roczne barankis bez skazy. Do tego, na ofiarę pokarmowąs – dwie dziesiąte efys najlepszej mąki zaczynionej oliwą oraz odpowiednią ofiarę płynną. 10Będzie to ofiara całopalnas każdego szabatu, dołączona do nieustannego całopalenia i ofiary płynnej. Przepisy dotyczące ofiar. Potrzeba było wiele czasu, żeby w Izraelu ukształtowało się bogate kalendarium świąt liturgicznych i zostały ustalone przepisy dotyczące sposobu ich obchodzenia. Treści przedstawione w rozdziałach 28 i 29 stanowią syntetyczne ujęcie tego długiego procesu. Odzwierciedlają stosunkowo późny okres historii Izraela, gdy naród wybrany był na dobre zadomowiony w Kanaanie i posiadał zorganizowane formy kultu. Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbowano go interpretować. Składaniu ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza była odpowiedzią człowieka na miłość Boga.

315

LICZB 27,19 — 28,10

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

a) pierwszego dnia miesiąca – chodzi o dzień po nowiu księżyca, który wyznaczał początek nowego miesiąca. Na Bliskim Wschodzie stosowano kalendarz księżycowy. b) ofiarę przebłagalną – składano ją jako zadośćuczynienie za grzechy ludu (Lb 28,22). Zob. Słownik. c) święto – chodzi o Święto Przaśników, obchodzone przez siedem dni na początku zbiorów jęczmienia (przełom marca i kwietnia). Z czasem połączono je ze Świętem Paschy. d) chleby przaśne – zob. Lb 9,11+. e) uciążliwej pracy – chodzi o pracę podobną do tej, którą wykonuje niewolnik, pracując pod przymusem. f) ofiarę przebłagalną – zob. Lb 28,15+. g) dzień pierwocin – inne określenie Święta Tygodni (Lb 15,18n+). h) Święto Tygodni – in. Pięćdziesiątnica. Przypadało pod koniec zbiorów pszenicy (np. Wj 34,22; Kpł 23,15n; Pwt 16,9n). Zob. Słownik.

Page 316

Ofiary podczas nowiu księżyca 11 Każdego pierwszego dnia miesiącaa macie złożyć jako ofiarę całopalnąs dla PANAs dwa młode cielce, jednego barana i siedem jednorocznych jagniąt bez skazy. 12Do każdego cielca dodacie trzy dziesiąte efys najlepszej mąki zaczynionej oliwą jako ofiarę pokarmowąs, a do każdego barana dwie dziesiąte efy najlepszej mąki na ofiarę pokarmową. 13Do każdego jagnięcia dodacie, jako ofiarę pokarmową, jedną dziesiątą efy najlepszej mąki zaczynionej oliwą. Złożycie to jako ofiarę całopalną na miłą woń dla PANA. 14Do tych ofiar dodane zostaną ofiary płynne: pół hinus wina na cielca, jedna trzecia na barana i jedna czwarta na jagnię. Taka będzie ofiara całopalna podczas nowius księżyca, którą będziecie składać co miesiąc przez wszystkie miesiące roku. 15Oprócz nieustannego całopalenia i związanej z nim ofiary płynnej, należy złożyć w ofierze kozła jako ofiarę przebłagalnąb dla PANA. Ofiary w Tygodniu Przaśników W czternastym dniu pierwszego miesiąca będzie Paschas PANAs. 17A piętnastego dnia tego miesiąca będzie świętoc i odtąd przez siedem dni wolno jeść tylko chleby przaśned. 18 Pierwszego dnia odbędzie się świąteczne zgromadzenies i nie będzie wolno wykonywać żadnej uciążliwej pracye. 19Jako ofiarę spalaną dla PANA złożycie wtedy ofiarę całopalnąs z dwóch młodych cielców, barana i siedmiu jednorocznych jagniąt, a wszystkie one mają być bez skazy. 20Odpowiednia do tego ofiara pokarmowas będzie się składać z najlepszej mąki rozczynionej oliwą: trzy dziesiąte efys na każdego cielca, dwie dziesiąte na barana, 21a jedna dziesiąta na każde z siedmiu jagniąt. 22Weźmiecie jednego kozła na ofiarę przebłagalnąf, aby dokonać zadośćuczynienia za was. 23Wszystko to ma być składane oprócz porannej ofiary całopalnej, która jest nieustannym całopaleniem. 24Takie ofiary składajcie codziennie przez siedem dni. Będzie to pokarm spalany na miłą woń dla PANA oprócz nieustannego całopalenia i przynależnej mu ofiary płynnej. 25Siódmego dnia znowu będziecie mieli święte zgromadzenie i nie będziecie wykonywali żadnej uciążliwej pracy. 16

Ofiary w Święto Tygodni 26 Również w dniu pierwocing, kiedy będziecie składać PANUs ofiaręs z nowych plonów w Święto Tygodnih, będziecie mieli święte zgromadzenies. W tym dniu nie będziecie wykonywali żadnej uciążliwej pracye. 27Na ofiarę całopalnąs, jako miłą woń dla PANA, złożycie wtedy dwa młode cielce, jednego barana i siedem rocznych jagniąt. 28Do tego, jako ofiarę pokarmowąs: na każdego cielca trzy dziesiąte efys najlepszej mąki LICZB 28,11-28

316

Wj 12,1-13; Pwt 16,1-8 Wj 12,14-20

Kpł 23,15-21; Pwt 16,9-12

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

Page 317

zaczynionej oliwą, dwie dziesiąte na jednego barana 29i po jednej dziesiątej na każde z siedmiu jagniąt. 30Weźmiecie również jednego kozła dla dopełnienia zadośćuczynienia za was. 31Złożycie to wszystko w ofierze, oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej. Zwierzęta będą bez żadnej skazy. Ofiary na początku siódmego miesiąca 1 W pierwszym dniu siódmego miesiącaa będziecie mieli święte zgromadzenies i w tym dniu nie wolno wam wykonywać żadnej uciążliwej pracyb. Będzie to dla was dzień, kiedy rozlegać się będzie donośny głos trąbc. 2Złożycie wtedy na ofiarę całopalnąs, jako miłą woń dla PANAs, jednego młodego cielca, barana i siedem jednorocznych jagniąt bez skazy. 3Do tego odpowiednią ofiarę pokarmowąs: najlepszą mąkę zaprawioną oliwą – trzy dziesiąte efys na jednego cielca, dwie dziesiąte na barana 4i jedną dziesiątą na każde z siedmiu jagniąt. 5Wreszcie kozła na ofiarę przebłagalnąs, aby dokonać zadośćuczynienia za was. 6Ma to być złożone, oprócz ofiary całopalnej w czasie nowius, łącznie z ofiarą pokarmową i oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej, według przepisu, jako miła woń ofiar spalanych dla PANA.

29

Kpł 16,29-34

Pwt 16,13-15

Ofiary w Dniu Przebłagania 7 Dziesiątego dnia siódmego miesiąca będziecie mieć święte zgromadzenies i postd. Nie wolno w tym dniu wykonywać żadnej pracy. 8Na ofiarę całopalnąs, jako miłą woń dla PANAs, złożycie młodego cielca, barana i siedem rocznych jagniąt. Wszystkie one mają być bez skazy. 9Razem z nią złożycie ofiarę pokarmowąs z najlepszej mąki rozczynionej z oliwą: trzy dziesiąte efys mąki na cielca, dwie dziesiąte na barana 10i po jednej dziesiątej na każde z siedmiu jagniąt. 11 Oprócz ofiary przebłagalnejs z racji Dnia Przebłagania i nieustannego całopalenia wraz z dołączaną do niego ofiarą pokarmową i płynną ofiarujecie także kozłae jako ofiarę przebłagalną.

a) W pierwszym dniu siódmego miesiąca – był to dzień szczególny ze względu na to, że wypadał w siódmym miesiącu (Lb 28,11+). Dla Izraelitów cyfra siedem była symboliczna i oznaczała m.in. doskonałość (np. Rdz 2,2n; por. Lb 23,1+). b) uciążliwej pracy – zob. Lb 28,18+. c) Mowa tutaj o Święcie Trąbek, które swoją nazwę bierze od zwyczaju ogłaszania początku obchodów dźwiękiem trąb z rogów baranich, na których grali kapłani. Święto trwało dziesięć dni i kończyło się Dniem Przebłagania (Lb 29,7). Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego Święto Trąbek zostało zamienione na Święto Nowego Roku. d) Mowa tutaj o Święcie Przebłagania (Lb 29,1+). W tym dniu wszyscy pościli, a najwyższy kapłan składał w świątyni ofiarę za grzechy ludu i spalał na ołtarzu kadzidło (Kpł 16,16n). W ten sposób dokonywało się uwolnienie ludzi od ich grzechów. Była to zapowiedź doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Syn Boży Jezus Chrystus, uwalniając wszystkich ludzi od ich grzechów i śmierci wiecznej (J 1,29+; 1J 1,7; 2,1n; Ap 7,17). e) ofiarujecie… kozła – zob. Kpł 16,1-34. f) święto PANA – chodzi o Święto Namiotów (zob. Słownik), nazywane inaczej Świętem Szałasów lub Świętem Zbiorów. Trwało ono siedem dni i łączyło się z zakończeniem ostatnich zbiorów.

Ofiary w Święto Namiotów Piętnastego dnia siódmego miesiąca będziecie mieli święte zgromadzenies. Nie będziecie wtedy wykonywać żadnej uciążliwej pracyb, lecz przez siedem dni macie obchodzić święto PANAf. 13Na ofiarę całopalnąs, która zostanie spalona na miłą woń dla PANAs, złożycie trzynaście młodych cielców, dwa barany i czternaście rocznych jagniąt bez skazy. 14 Do tego odpowiednią ofiarę pokarmowąs: najlepszą mąkę rozczynioną oliwą – trzy dziesiąte efys na każdego z trzynastu cielców, dwie dziesiąte na każdego z dwóch baranów, 15po 12

317

LICZB 28,29 — 29,15

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

Page 318

jednej dziesiątej na każde z czter nastu jagniąt. 16Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalnąs. 17 Drugiego dnia ofiarujecie dwanaście młodych cielców, dwa barany i czternaście rocznych jagniąt bez skazy. 18Oprócz tego złożycie, zgodnie z przepisami, ofiarę pokarmową i ofiary płynne, które dołączycie do ofiar z cielców, baranów i jagniąt, stosownie do ich liczby. 19Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalną. 20 Trzeciego dnia ofiarujecie jedenaście młodych cielców, dwa barany i czternaście jednorocznych jagniąt bez skazy. 21Oprócz tego złożycie, zgodnie z przepisami, ofiarę pokarmową i ofiary płynne, które dołączycie do ofiar z cielców, baranów i jagniąt, stosownie do ich liczby. 22Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalną. 23 Czwartego dnia ofiarujecie dziesięć młodych cielców, dwa barany i czternaście jednorocznych jagniąt bez skazy. 24Oprócz tego złożycie, zgodnie z przepisami, ofiarę pokarmową i ofiary płynne, które dołączycie do ofiar z cielców, baranów i jagniąt, stosownie do ich liczby. 25Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalną. 26 Piątego dnia ofiarujecie dziewięć młodych cielców, dwa barany i czternaście jednorocznych jagniąt bez skazy. 27Oprócz tego złożycie, zgodnie z przepisami, ofiarę pokarmową i ofiary płynne, które dołączycie do ofiar z cielców, baranów i jagniąt, stosownie do ich liczby. 28Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalną. 29 Szóstego dnia ofiarujecie osiem młodych cielców, dwa barany i czternaście jednorocznych jagniąt bez skazy. 30Oprócz tego złożycie, zgodnie z przepisami, ofiarę pokarmową i ofiary płynne, które dołączycie do ofiar z cielców, baranów i jagniąt, stosownie do ich liczby. 31Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalną. 32 Siódmego dnia ofiarujecie siedem młodych cielców, dwa barany i czternaście jednorocznych jagniąt bez skazy. 33Oprócz tego złożycie, zgodnie z przepisami, ofiarę pokarmową i ofiary płynne, które dołączycie do ofiar z cielców, baranów i jagniąt, stosownie do ich liczby. 34Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalną. 35 Ósmego dnia będzie święte zgromadzenie i nie możecie wtedy wykonywać żadnej uciążliwej pracy. 36Na ofiarę całopalną, LICZB 29,16-36

318

J 7,37

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

Page 319

która zostanie spalona na miłą woń dla PANA, złożycie jednego cielca, jednego barana i siedem jednorocznych jagniąt bez skazy. 37Oprócz tego złożycie, zgodnie z przepisami, ofiarę pokarmową i ofiary płynne, które dołączycie do ofiar z cielców, baranów i jagniąt, stosownie do ich liczby. 38Oprócz nieustannego całopalenia i dołączanej do niego ofiary pokarmowej i płynnej ofiarujecie również kozła jako ofiarę przebłagalną. 39 To macie ofiarować PANU podczas waszych świąt, niezależnie od tego, co ofiarujecie z racji waszych ślubowań lub jako wasze dobrowolne dary na ofiary całopalne, ofiary pokarmowe, płynne oraz ofiary wspólnotowes”. 1 Mojżesz mówił Izraelitom to, co mu PAN nakazał.

a) nierozważną obietnicą – być może chodzi tu o ślub pozostania w stanie dziewiczym, złożony przez niezamężną kobietę, która następnie została wydana za mąż.

30

Pwt 23,22n; Sdz 11,30-40; Koh 5,3n

Przepisy o ślubach 2 Do wodzów plemion izraelskich Mojżesz powiedział: „Oto, co nakazuje PANs: 3Jeśli mężczyzna złoży PANU ślub lub też zobowiąże się do czegoś przysięgą, powinien dotrzymać słowa i wypełnić to, co przyrzekł. 4Gdy kobieta złoży ślub PANU lub podejmie jakieś zobowiązanie, gdy jest jeszcze niezamężna i żyje w domu rodzinnym, 5jej ojciec powinien o tym wiedzieć. Jeśli się temu nie sprzeciwia, wówczas taki ślub czy zobowiązanie są ważne. 6Jeśli jednak sprzeciwi się temu od razu, gdy się o tym dowie, wówczas taki ślub lub zobowiązanie są nieważne. PAN nie poczyta jej winy, gdyż ojciec wyraził swój sprzeciw. 7Gdy jednak wyjdzie za mąż, a jest związana jakimś ślubem czy uczynioną wcześniej nierozważną obietnicąa, 8pozostają one ważne, jeśli jej mąż, gdy dowie się o tym, nie wyrazi od razu swojego sprzeciwu. 9Jeśli jednak mąż, gdy tylko się o tym dowie, wyrazi swój sprzeciw, wówczas unieważnia jej ślub czy też zobowiązanie, którego się nierozważnie podjęła. PAN nie poczyta jej tego za grzechs. 10Śluby i wszelkie inne zobowiązania wdowy lub kobiety, która otrzymała list rozwodowys pozostają ważne. 11Jeśli jednak w domu swojego męża złożyła ślub lub też podjęła jakieś zobowiązanie, 12a mąż jej dowiedział się o tym, lecz milczał i nie okazywał sprzeciwu, wtedy jej ślub i podjęte zobowiązanie będą ważne. 13Jeśli mąż unieważni je od razu, gdy się o tym dowie, wówczas ślub czy inne wyrażone słowami zobowiązania stają się nieważne. Ona natomiast jest przed PANEM bez winy, gdyż mąż unieważnił jej śluby. 14 Mąż może więc potwierdzić lub unieważnić wszelki ślub i przysięgę Przepisy o ślubach. Prawo nie zabraniało nikomu składnia ślubów, ale między mężczyznami i kobietami istniały różnice w możliwościach ich spełnienia. Przepisy zawarte w Księdze Liczb wyraźnie ograniczają wolność kobiet w podejmowaniu i wypełnianiu ślubów lub innych zobowiązań. Jedynie wdowy i kobiety rozwiedzione były zrównane w tym względzie z mężczyznami (na temat rozwodu zob. Pwt 24,1; por. Mt 19,1-9+; Mk 10,1-12+). Przepisy o ślubach są odzwierciedleniem ogólnych zależności między mężczyznami i kobietami, istniejących w codziennym życiu narodu wybranego. Świadczą o tym, że ojciec mógł swobodnie decydować o losie swojej córki, podobnie mąż o losie swojej

319

LICZB 29,37 — 30,14

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

a) Madianici – zob. Lb 22,4+. b) Balaam – zob. Lb 22,5+. c) za radą Balaama – tutaj sugeruje się, że odpowiedzialnym za sprowokowanie odstępstwa Izraelitów był prorok Balaam (Lb 25,1-3+; por. Lb 22,2-41+).

Page 320

żony. 15Jeśli jednak mąż milczy aż do następnego dnia, tym samym wyraża zgodę na uczynione przez nią śluby czy podjęte zobowiązania. Wyraził on swoją zgodę, ponieważ milczał w dniu, kiedy się o tym dowiedział. 16Gdyby jednak, wiedząc o wszystkim, unieważnił je później, wówczas on poniesie karę za jej winę”. 17 Takie są prawa, które PAN dał Mojżeszowi. Dotyczą one spraw między mężem i żoną oraz ojcem i córką jeszcze niezamężną, dopóki przebywa ona w domu rodzinnym. Wojna z Madianitami 1 PANs powiedział do Mojżesza: 2„Pomścij Izraelitów na Madianitacha, a potem będziesz dołączony do swoich przodków”. 3Wtedy Mojżesz rzekł do ludu: „Przygotujcie spośród siebie oddział mężczyzn na wyprawę wojenną. Uderzą oni na Madianitów i dokonają pomsty PANA. 4 Wyślijcie na tę wojenną wyprawę po tysiącu ludzi z każdego plemienia Izraela”. 5Wybrano więc po tysiącu z każdego plemienia, czyli razem dwanaście tysięcy mężczyzn gotowych do walki. 6Mojżesz wysłał na tę wojnę po tysiącu ludzi z każdego plemienia. Razem z nimi posłał też kapłana Pinchasa, syna kapłana Eleazara, aby miał pieczę nad świętym sprzętem i nad trąbami wojennymi. 7Ruszyło więc wojsko przeciwko Madianitom zgodnie z rozkazem, jaki PAN dał Mojżeszowi. Pozabijali wszystkich mężczyzn. 8Oprócz nich zabili również pięciu królów madianickich: Ewiego, Rekema, Sura, Chura i Rebę. Poległ od miecza także Balaamb, syn Beora. 9Izraelici wzięli do niewoli kobiety madianickie oraz ich małe dzieci. Zagarnęli również jako łup całe bydło Madianitów, stada i majątek. 10Podpalili wszystkie miasta, które oni zamieszkiwali i wszystkie ich obozowiska. 11Zabrali ze sobą zdobycz i wszelki łup zarówno w ludziach, jak i zwierzętach. 12 Jeńców, zdobycz i łup przywiedli do Mojżesza, kapłana Eleazara i społeczności izraelskiej, do obozu, który znajdował się na równinach Moabus, leżących nad Jordanems, naprzeciwko Jerycha. 13Mojżesz, kapłan Eleazar i naczelnicy społeczności wyszli naprzeciw nim z obozu. 14Mojżesz rozgniewał się na dowódców wojska, na tysiączników i setników, którzy wrócili z wyprawy wojennej, 15i powiedział do nich: „Jakże to mogliście zostawić przy życiu wszystkie kobiety? 16 To przecież one za radą Balaamac uwiodły Izraelitów, którzy

Pwt 20,1-18

31

żony. Kobieta będąca na utrzymaniu ojca lub męża nie mogła sama podjąć w sposób wiążący żadnych decyzji (dotyczyło to np. zamążpójścia lub pozostania w stanie wolnym, a także spraw majątkowych). Śluby podejmowane zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety miały charakter prywatnego zobowiązania i zazwyczaj były warunkowe, tzn. ich wypełnienie uzależniano od otrzymania tego, z czym dany ślub był związany. Wojna z Madianitami. Opis wyprawy jest wyidealizowany i nie oddaje historycznej rzeczywistości. Nie zawiera nazw konkretnych miejscowości, gdzie mogło dojść do starcia. Większa część tekstu dotyczy podziału nieprawdopodobnie wielkiego łupu (Lb 31,32nn), a o bitwach są zaledwie wzmianki. Nie ma informacji o wodzu wojska izraelskie-

LICZB 30,15 — 31,16

320

Lb 10,6-10

Joz 13,21n

1Sm 15,9nn Lb 25,1-9

04_Lb:04_Lb

Lb 19,11-22

1Sm 30,24

9/3/08

2:12 PM

Page 321

odstąpili od PANA, aby służyć Peorowi. Sprowadziło to plagę na lud PANA. 17Zabijcie więc wszystkich chłopców spośród tych dzieci oraz wszystkie kobiety, które już współżyły z mężczyznąa. 18Wszystkie jednak dziewczęta, które jeszcze nie współżyły z mężczyzną, zachowajcie przy życiu dla siebie. 19Przez siedem dni musicie jednak pozostać poza obozem. Każdy bowiem, kto zabił człowieka lub dotknął zabitego, musi trzeciego i siódmego dnia poddać się obrzędowi oczyszczeniab. Dotyczy to zarówno was, jak i waszych jeńców. 20Muszą być oczyszczone: wasze ubranie, każdy przedmiot ze skóry, to co jest zrobione z sierści koziej i każdy przedmiot z drewna”. 21Kapłan Eleazar powiedział jeszcze do wojowników, którzy razem z nim wyruszyli na wyprawę: „Takie jest prawo, które PAN dał Mojżeszowi: 22złoto, srebro, miedź, żelazo, cynę, ołów 23i wszystko, czego ogień nie zniszczy, macie włożyć do ognia, aby się stało czystes. Należy to jeszcze oczyścić wodą oczyszczeniac. Wszystko zaś, co w ogniu ulega zniszczeniu, obmyjecies jedynie tą wodą. 24W siódmym dniu wypierzecie swoje ubrania; wtedy staniecie się czyści. Potem będziecie mogli wejść do obozu”.

a) kobiety, które już współżyły z mężczyzną – chodzi tu głównie o udział w sakralnej prostytucji na cześć Baala. b) Zob. Lb 19,11-22+. c) woda oczyszczenia – zob. Lb 19,1-10+. d) oddasz lewitom – zob. Lb 18,21+; 26,62+. e) nie współżyły – zob. Lb 31,17+.

Podział łupu 25 Następnie PANs powiedział do Mojżesza: 26„Razem z kapłanem Eleazarem i głowami rodóws policzcie to wszystko, co z ludzi i bydła zostało zabrane jako zdobycz. 27Podziel tę zdobycz po połowie pomiędzy tych, którzy brali udział w wyprawie, i resztę społeczności. 28Od wojowników, którzy brali udział w wyprawie, weź jako dar dla PANA jedną osobę na pięciuset jeńców i po jednej sztuce na pięćset wołów, osłów i owiec. 29Weźmiesz je z połowy należącej do nich i oddasz kapłanowi Eleazarowi jako ofiaręs dla PANA. 30Z połowy przyznanej Izraelitom weźmiesz pięćdziesiątą część ludzi oraz wołów, osłów i owiec, które oddasz lewitomd pełniącym służbę w mieszkanius PANA”. 31 Mojżesz i Eleazar spełnili wszystko, co PAN nakazał Mojżeszowi. 32Łup zdobyty przez wojowników wynosił: sześćset siedemdziesiąt pięć tysięcy owiec, 33siedemdziesiąt dwa tysiące wołów 34i sześćdziesiąt jeden tysięcy osłów. 35Spośród ludzi było natomiast ogółem trzydzieści dwa tysiące kobiet, które jeszcze nie współżyłye z mężczyznami. 36Połowa więc zdobyczy, stanowiąca własność tych, którzy wyruszyli do walki, wynosiła trzysta trzydzieści siedem tysięcy pięćset owiec. go, a jego liczba jest raczej symboliczna (Lb 31,5). Nic nie wspomina się również o stratach Izraelitów (Lb 31,49), podkreśla się natomiast niemal całkowite wyniszczenie Madianitów. Dziwne wydaje się to, że w obliczu ogromnego okrucieństwa ukazane są przepisy, które z wielką dbałością odnoszą się do rytualnej czystości ludzi i przedmiotów. Uwagi te sugerują, że opis wojny z Madianitami stanowił prawdopodobnie pouczenie dotyczące prowadzenia wojny odwetowej. Symbolicznie mógł odzwierciedlać przekonanie Izraelitów na temat odwetu, jaki Bóg bierze na wrogach swojego ludu.

321

LICZB 31,17-36

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

a) ofiarować PANU jako dar – postawa dowódców wojska jest odzwierciedleniem przekonania, że właściwym wodzem izraelskich zastępów jest Bóg. O Jego obecności świadczy znak Arki Przymierza, którą Izraelici zabierali na pole walki (1Sm 4,3). Każda wojenna wyprawa była więc sprawą świętą i wymagała od uczestników rytualnej czystości.

Page 322

37

Na ofiarę dla PANA oddano z tego sześćset siedemdziesiąt pięć sztuk. 38Wołów było trzydzieści sześć tysięcy, a dar dla PANA wynosił siedemdziesiąt dwie sztuki. 39Osłów było trzydzieści tysięcy pięćset, a dar dla PANA wynosił sześćdziesiąt jeden sztuk. 40Ludzi natomiast było szesnaście tysięcy, z czego dar dla PANA stanowiły trzydzieści dwie osoby. 41 Zgodnie z nakazem PANA, Mojżesz oddał to kapłanowi Eleazarowi jako ofiarę. 42 Połowa, którą Mojżesz oddzielił od połowy należnej wojownikom, przekazana została reszcie Izraelitów. 43Tak więc w połowie przypadającej społeczności Izraela było trzysta trzydzieści siedem tysięcy pięćset owiec, 44trzydzieści sześć tysięcy wołów, 45trzydzieści tysięcy pięćset osłów 46oraz szesnaście tysięcy ludzi. 47Z tej to połowy przeznaczonej dla Izraelitów wybrał Mojżesz po jednym spośród pięćdziesięciu – tak ludzi, jak i zwierząt – i oddał lewitoms pełniącym służbę przy mieszkaniu PANA. Stało się to zgodnie z poleceniem, jakie PAN wydał Mojżeszowi. Dar od naczelników rodów 48 Do Mojżesza przybyli dowódcy oddziałów wojska: tysiącznicy i setnicy. 49Powiedzieli oni Mojżeszowi: „Twoi słudzy dokonali przeglądu oddziałów powierzonych im wojowników i stwierdzili, że żaden z nich nie zginął. 50Chcemy więc ofiarować PANU jako dara wszystkie zdobyte przedmioty ze złota: bransolety, naramienniki, pierścienie, kolczyki i naszyjniki, aby dokonano za nas zadośćuczynienia przed PANEM”. 51 Mojżesz i kapłan Eleazar wzięli więc od nich to złoto i wszelkie kosztowne przedmioty. 52Całe złoto złożone dla PANA przez tysiączników i setników ważyło szesnaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt syklóws. 53Każdy z wojowników posiadał jeszcze swoją własną zdobycz, którą zatrzymał dla siebie. 54 Mojżesz więc i kapłan Eleazar wzięli to złoto od tysiączników i setników i złożyli je w Namiocie Spotkanias jako znak przypominający PANU o Izraelitach. Podział Zajordania 1 Rubenici i Gadyci posiadali liczne i wielkie stada. Gdy zobaczyli, że ziemie Jezer i Gilead znakomicie nadają się do hodowli bydła, 2udali się do Mojżesza, kapłana Eleazara i do naczelników ludu i powiedzieli: 3„Atarot, Dibon, Jezer, Nimra, Cheszbon, Eleale, Sibma, Nebo i Beon to 4ziemia, którą PANs oddał Izraelitom i która szczególnie nadaje się do hodowli bydła. A przecież twoi słudzy posiadają wielkie stada”. 5I mówili dalej: „Jeśli jesteś dla nas życzliwy, oddaj twoim sługom tę ziemię na własność. Nie każ nam przechodzić przez Jordans!”.

32

LICZB 31,37 — 32,5

322

Wj 30,11-16

Joz 1,12-18

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

Page 323

6

Lb 13,23-32

Lb 14,26-38

Pwt 28,45

Mojżesz tak odpowiedział Gadytom i Rubenitom: „Jakże to! Wasi bracias wyruszą do walki, a wy tu spokojnie zamieszkacie? 7Czemu odbieracie Izraelitom odwagę wkroczenia do ziemi, którą PAN im daje? 8Podobnie postępowali już wasi przodkowie, gdy posłałem ich z Kadesz-Barnea, aby zbadali kraj. 9Dotarli oni do doliny Eszkol i zbadali ten kraj. Potem jednak zniechęcili Izraelitów tak, że już nie chcieli iść do kraju, który im PAN przyrzekł. 10Tego jeszcze dnia PAN zapłonął gniewems i przysiągł: 11«Nikt z tych mężczyzn, którzy mieli ponad dwadzieścia lat, gdy wyszli z Egiptu, nie zobaczy kraju, który obiecałem Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi, bo nie byli Mi całkowicie oddani. 12Wyjątkiem był tylko Kaleb, syn Kenizyty Jefunnego, oraz Jozue, syn Nuna, którzy byli całkowicie oddani PANU». 13PAN zapłonął gniewem na Izraelitów i sprawił, że przez czterdzieści lat błąkali się po pustyni, aż wyginęli wszyscy, którzy dopuszczali się tego, co PAN uważał za zło. 14A teraz wy, potomstwo ludzi występnych, wstępujecie w ślady waszych ojców i znów pobudzacie gniew PANA przeciwko Izraelowi. 15Jeśli więc odwrócicie się od Niego, On będzie was dalej wodził po pustyni i przyczynicie się do zguby całego ludu”. 16Oni jednak odrzekli Mojżeszowi: „Zbudujemy tu jedynie zagrody dla naszych stad i domy dla naszych rodzin. 17My sami chcemy iść zbrojnie na czele naszych braci i doprowadzić ich na miejsce dla nich wyznaczone. Nasze dzieci natomiast pozostaną tutaj, w miejscach obronnych, z powodu miejscowej ludności. 18My nie powrócimy do swoich domów wcześniej, zanim każdy Izraelita nie obejmie swojego dziedzictwa. 19Nie otrzymamy jednak razem z nimi dziedzictwa za Jordanem ani gdziekolwiek indziej, gdyż mamy już swoje dziedzictwo tutaj, na wschodzie, po tej stronie Jordanu”. 20 Mojżesz im odpowiedział: „Jeśli postąpicie tak, jak oświadczyliście, i w imięs PANA pójdziecie uzbrojeni do walki, 21jeśli każdy z was w imię PANA zbrojnie przekroczy Jordan, aż On wypędzi przed sobą wszystkich swoich wrogów 22i wrócicie dopiero wtedy, gdy cały kraj będzie poddany PANU – wypełnicie swój obowiązek względem PANA oraz Izraela. Wówczas PAN uzna wasze prawo własności do tego kraju. 23 Jeśli jednak tak nie postąpicie, to zgrzeszycie względem PANA. Wiedzcie też, że dosięgnie was kara za ten grzechs. 24 Budujcie więc miasta dla waszych rodzin i zagrody dla trzód, ale spełnijcie to, co sami przyrzekliście”. 25Wówczas Gadyci i Rubenici oświadczyli Mojżeszowi: „Słudzy twoi postąpią tak, jak im ich pan nakazuje. 26Nasze dzieci, żony, stada i bydło pozostaną tutaj, w miastach Gileadu. 27Wszyscy twoi słudzy natomiast pójdą wobec PANA zbrojnie na wyprawę wojenną, jak nam to ty, panie, nakazałeś”. 28Wtedy Mojżesz wydał w ich sprawie polecenie kapłanowi Eleazarowi, Jozuemu 323

LICZB 32,6-28

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

a) z podniesioną ręką – jest to gest manifestujący siłę, pewność siebie (Wj 14,8; Kpł 26,13). W Biblii często występuje obraz ukazujący Boga, który z podniesioną ręką dokonuje dzieła zbawienia (np. Iz 11,11; 19,16; 26,11; Ba 2,11). b) Sukkot – zob. Wj 13,20+. c) morze – chodzi o Morze Czer wone (Wj 14,15nn).

Page 324

synowi Nuna oraz naczelnikom rodów plemion izraelskich. 29 Powiedział do nich: „Jeśli wszyscy Gadyci i Rubenici uzbrojeni do walki przed PANEM przejdą z wami przez Jordan i weźmiecie kraj w posiadanie, wówczas oddacie im na własność ziemię Gilead. 30Gdyby jednak uzbrojeni nie ruszyli z wami, wówczas otrzymają swoją posiadłość w ziemi Kanaans”. 31Wtedy Gadyci i Rubenici odpowiedzieli: „Spełnimy wszystko, co PAN polecił twoim sługom. 32Wobec PANA ruszamy uzbrojeni do ziemi Kanaan, a nasze dziedziczne posiadłości pozostaną po tej stronie Jordanu”. 33Dał więc Mojżesz Gadytom, Rubenitom i połowie plemienia Manassesa, syna Józefa, królestwo Sichona – króla Amorytóws oraz królestwo Oga – króla Baszanu, całą tę ziemię wraz ze wszystkimi jej miastami oraz przynależnymi do tych miast osadami. 34 Potem Gadyci odbudowali Dibon, Atarot, Aroer, 35Atrot-Szofan, Jazer, Jogboha, 36Bet-Nimra i Bet-Haran – warowne miasta, a także zagrody dla stad. 37Rubenici zaś odbudowali Cheszbon, Eleale i Kiriataim, 38Nebo, Baal-Meon oraz Sibma i nadali swoje nazwy tym miastom. 39Makiryci, potomkowie Manassesa, wtargnęli do Gileadu, zdobyli go i wypędzili mieszkających tam Amorytów. 40Oddał więc Mojżesz Gilead Makirytom, potomkom Manassesa, którzy tam się osiedlili. 41Również potomek Manassesa, Jair, wyruszył i zajął wsie Amorytów, nazywając je „Osiedlami Jaira”. 42W końcu wyruszył Nobach. Zdobył on Kenat z przylegającymi miejscowościami i nazwał je swoim imieniem: Nobach. Opis wędrówki Izraelitów z Egiptu na równiny Moabu 1 Oto miejsca postoju Izraelitów, którzy wyszli z Egiptu pod wodzą Mojżesza i Aarona. 2Na rozkaz PANAs Mojżesz zapisywał etapy marszu i miejscowości, gdzie się zatrzymywali. Oto miejsca postoju. 3 W piętnastym dniu pierwszego miesiąca, nazajutrz po święcie Paschys wyruszyli z Ramses. Wyruszyli oni z podniesioną rękąa wobec wszystkich Egipcjan. 4Egipcjanie w tym czasie grzebali tych, których PAN pozabijał, czyli swoich pierworodnychs. PAN dokonał również sądus nad bogami Egipcjan. 5Izraelici wyruszyli więc z Ramses i rozbili obóz w Sukkotb. 6Z Sukkot ruszyli dalej i rozbili obóz w Etam, które leży na skraju pustyni. 7Następnie z Etam skierowali się do Pi-Hachirot, położonego koło Baal-Sefon i rozbili obóz przed Migdol. 8Wyruszyli spod Pi-Hachirot, przeszli przez morzec w kierunku pustyni. Po trzech dniach drogi przez pustynię Etam rozbili obóz w Mara. 9Po wyruszeniu z Mara przybyli do Elim. Było tu dwanaście źródeł wody i siedemdziesiąt palm. Tutaj rozbili obóz. 10Potem wyruszyli z Elim i rozbili obóz nad Morzem Czerwonym. 11Wyruszyli znad

Lb 26,29; Joz 13,31

Pwt 3,14; Sdz 10,3n

33

LICZB 32,29 — 33,11

324

Wj 12,37

Wj 12,12

Wj 15,22n

04_Lb:04_Lb

Wj 17,1 Wj 19,2

Lb 11,34

Lb 20,22-29

Lb 21,1-3

Wj 23,24.33; Pwt 12,2n

9/3/08

2:12 PM

Page 325

Morza Czerwonego i rozbili obóz na pustyni Sin. 12Wyruszyli z pustyni Sin i rozbili obóz w Dofka. 13Wyruszyli z Dofka i rozbili obóz w Alusz. 14Wyruszyli z Alusz i rozbili obóz w Refidim. Tu zabrakło ludowi wody do picia. 15Wyruszyli z Refidim i rozbili obóz na pustyni Synaj. 16Wyruszyli z pustyni Synaj i rozbili obóz w Kibrot-ha-Taawa. 17Wyruszyli z Kibrot-ha-Taawa i rozbili obóz w Chaserot. 18Wyruszyli z Chaserot i rozbili obóz z Ritma. 19Wyruszyli z Ritma i rozbili obóz w Rimmon-Peres. 20Wyruszyli z Rimmon-Peres i rozbili obóz w Libnie. 21Wyruszyli z Libny i rozbili obóz w Rissa. 22Wyruszyli z Rissa i rozbili obóz w Kehelata. 23Wyruszyli z Kehelata i rozbili obóz na górze Szafer. 24Wyruszyli spod góry Szafer i rozbili obóz w Charada. 25Wyruszyli z Charada i rozbili obóz w Makelot. 26Wyruszyli z Makelot i rozbili obóz w Tachat. 27Wyruszyli z Tachat i rozbili obóz w Terach. 28Wyruszyli z Terach i rozbili obóz w Mitka. 29Wyruszyli z Mitka i rozbili obóz w Chaszmona. 30Wyruszyli z Chaszmona i rozbili obóz w Moserot. 31Wyruszyli z Moserot i rozbili obóz w Bene-Jaakan. 32Wyruszyli z Bene-Jaakan i rozbili obóz w Chor-ha-Gidgad. 33Wyruszyli z Chor-ha-Gidgad i rozbili obóz w Jotbata. 34Wyruszyli z Jotbata i rozbili obóz w Abrona. 35Wyruszyli z Abrona i rozbili obóz w Esjon-Geber. 36Wyruszyli z Esjon-Geber i rozbili obóz na pustyni Sin, czyli w Kadesz. 37Wyruszyli z Kadesz i rozbili obóz na górze Hor, na granicy ziemi Edomus. 38Na rozkaz PANA kapłan Aaron wyszedł na górę Hor i tam umarł w czterdziestym roku po wyjściu Izraelitów z Egiptu, w pierwszym dniu piątego miesiąca. 39Aaron liczył sto dwadzieścia trzy lata, gdy umarł na górze Hor. 40Wtedy też kananejski król Aradu, rezydujący w południowej części Kanaanus, dowiedział się, że Izraelici nadciągają. 41Izraelici wyruszyli spod góry Hor i rozbili obóz w Salmona. 42Wyruszyli z Salmona i rozbili obóz w Punon. 43Wyruszyli z Punon i rozbili obóz w Obot. 44Wyruszyli z Obot i rozbili obóz w Ijje-Haabarim, na granicy Moabus. 45Wyruszyli z Ijjim i rozbili obóz w Dibon-Gad. 46Wyruszyli z Dibon-Gad i rozbili obóz w Almon-Diblataim. 47 Wyruszyli z Almon-Diblataim i rozbili obóz na górach Abarim naprzeciwko Neboa. 48Wyruszyli z gór Abarim i rozbili obóz na równinach Moabu, nad Jordanems, naprzeciwko Jerycha. 49Obozowali więc na równinach Moabu nad Jordanem, między Bet-ha-Jeszimot i Abel-Szittim.

a) Nebo – zob. Lb 27,12+.

Nakaz dotyczący ludności Kanaanu 50 PANs mówił do Mojżesza na równinach Moabus nad Jordanems, naprzeciwko Jerycha: 51„Powiedz to Izraelitom: Gdy przeprawicie się przez Jordan do ziemi Kanaans, 52macie wypędzić wszystkich mieszkańców tego kraju. Zniszczycie wszystkie wyobrażenia ich bogów i wszystkie posągi odlane 325

LICZB 33,12-52

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

a) Jednoznaczny nakaz usunięcia tubylczej ludności Kanaanu jest podyktowany troską o religijną tożsamość Izraelitów (Lb 15,1-16+). W praktyce polecenie to nie zostało wykonane, co doprowadziło do licznych odstępstw od kultu Boga Jahwe. b) Potok Egipski – zob. Rdz 15,18+. c) Nakreślone granice nie obejmują Zajordania. Być może dlatego, że w czasie ostatecznej redakcji Księgi Liczb nie odgrywało już ono w życiu narodu wybranego poważniejszej roli. Właściwą Ziemią Obiecaną jest więc teren pomiędzy Morzem Śródziemnym a Jordanem.

Page 326

z metalu, spustoszycie wszystkie ich wzniesienia kultowes. 53 Następnie zajmiecie kraj i zamieszkacie w nim, gdyż to Ja dałem go wam w posiadanie. 54Przez losowanie podzielicie ziemię na części, które będą dziedziczną własnością poszczególnych plemion. Liczniejszemu plemieniu przydzielicie więcej, a mniej licznemu przyznacie mniejsze dziedzictwo. Co komu przypadnie w losowaniu, to będzie jego własnością. Przydzielicie im posiadłości według plemion. 55Jeśli jednak nie wypędzicie mieszkańców tego kraju, wówczas ci, którzy pozostaną, staną się jakby cierniami w waszych oczach i kolcami dla waszych bokówa. Będą was uciskać w kraju, gdzie zamieszkacie. 56 Wtedy uczynię wam to, co im zamierzałem uczynić”. Granice Ziemi Obiecanej 1 PANs przemówił do Mojżesza: 2„Daj Izraelitom następujący nakaz: Gdy wejdziecie do ziemi Kanaans, wówczas obszarem, jaki wam przypadnie w dziedzictwie, będzie ta właśnie ziemia Kanaan, w następujących granicach: 3 południowa granica pobiegnie od pustyni Sin obok ziemi Edomus. Początek będzie mieć przy wschodnim krańcu Morza Słonego. 4Następnie zwróci się na południe ku Wzgórzu Skorpionów, pobiegnie przez Sin na południe od Kadesz-Barnea i dalej przez Chasor-Addar do Asmonu. 5Od Asmonu pobiegnie wzdłuż Potoku Egipskiegob i dojdzie do morza. 6Na zachodzie granicą będzie Wielkie Morze – to jest wasza granica zachodnia. 7Granica północna będzie taka: od Wielkiego Morza będzie biegła do góry Hor, 8od góry Hor do Lebo-Chamat i skieruje się do Sedad. 9Pobiegnie dalej do Zifron i zakończy się w Chasar-Enan. Taka będzie wasza granica północna. 10Granica wschodnia będzie się ciągnąć od Chasar-Enan do Szefam. 11Od Szefam pobiegnie w kierunku Haribla na wschód od Ain. Potem będzie biegła przez góry na wschód od jeziora Kinneret. 12Następnie – wzdłuż Jordanus i zakończy się przy Morzu Słonym. Taki jest wasz kraj otoczony wokoło granicami”c. 13 Potem Mojżesz dał taki nakaz Izraelitom: „To jest kraj, który podzielicie losami jako dziedzictwo. PAN polecił je przydzielić dziewięciu plemionom i połowie plemienia. 14Plemię Gadytów, Rubenitów i połowa plemienia Manassesa otrzymały już bowiem dziedzictwo dla swoich rodów. 15Dwa i pół plemiona otrzymały więc swoje posiadłości dziedziczne po stronie wschodniej, za Jordanem, naprzeciwko Jerycha”.

Lb 26,53-56

Joz 23,13

Ez 47,13-21

34

Odpowiedzialni za podział 16 PANs powiedział do Mojżesza: 17„Oto imiona ludzi, którzy przeprowadzą podział ziemi, która stanie się waszą dziedziczną własnością: kapłan Eleazar i Jozue, syn Nuna. 18Z każdego plemienia weźmiecie jeszcze po jednym z naczelników do LICZB 33,53 — 34,18

326

Joz 15,3n

Joz 15,12

Lb 26,52-56

Joz 14,1

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

Page 327

rozdzielenia kraju. 19A oto ich imiona: z plemienia Judy – Kaleb, syn Jefunnego; 20z plemienia Symeona – Samuel, syn Ammihuda; 21z plemienia Beniamina – Elidad, syn Kislona; 22 z plemienia Dana – przywódca Bukki, syn Jogliego; 23z potomków Józefa, z plemienia Manassesa – przywódca Channiel, syn Efoda; 24z plemienia Efraima – przywódca Kemul, syn Sziftana; 25z plemienia Zabulona – przywódca Elisafan, syn Parnaka; 26z plemienia Issachara – przywódca Paltiel, syn Azzana; 27z plemienia Asera – przywódca Achiud, syn Szelomiego; 28z plemienia Neftalego – przywódca Pedahel, syn Ammihuda”. 29Tych właśnie wskazał PAN, aby w ziemi Kanaans wyznaczyli dziedzictwo Izraelitom. Kpł 25,32-34; Joz 21,1-42

Dział Lewitów 1 PANs powiedział do Mojżesza na równinach Moabus, nad Jordanems, naprzeciwko Jerycha: 2„Nakaż Izraelitom, aby ze swoich dziedzicznych posiadłości oddali Lewitoms do zamieszkania niektóre miasta. Niech im dadzą również przyległe pastwiska. 3W tych miastach będą mieszkać, a przynależne do nich pastwiska będą służyły ich bydłu, trzodzie i wszelkim innym zwierzętom. 4Pastwiska przy murach miast, które oddacie do użytku Lewitom, będą się rozciągać na tysiąc łokci wokół tych miast. 5Poza miastem odmierzycie po dwa tysiące łokcis od wschodu, południa, zachodu i północy, tak aby miasto było w środku. To będą ich pastwiska przy miastach. 6Sześć z tych miast, które przekażecie Lewitom, będzie miastami azylu, gdzie będą się chronić zabójcy. Oprócz tego przekażecie im jeszcze czterdzieści dwa miasta. 7Wszystkich miast, które razem z pastwiskami należeć będą do Lewitów, będzie czterdzieści osiem. 8 Przy oddawaniu tych miast, należących do dziedzictwa Izraelitów, większe plemię odda ich więcej, a mniejsze – mniej. Każde powinno oddać Lewitom liczbę miast odpowiednio do otrzymanej posiadłościa”.

35

Pwt 4,41-43; Joz 20,1-9

a) Brak jednoznacznych świadectw na temat miast przydzielonych Lewitom sprawia, że trudno stwierdzić, w jaki sposób został spełniony ten nakaz i czy w ogóle został wprowadzony w życie. b) mściciel krwi – hebr. goel; był to najbliższy krewny lub opiekun bezprawnie zabitego człowieka. Jego zadaniem było wymierzenie zabójcy kary śmierci. Miał także obowiązek wykupu krewnego, który z powodu ubóstwa musiał pozbyć się ziemi lub sam sprzedał się w niewolę (Kpł 25,25-28). Mścicielem (wybawcą) był tak że Bóg wo bec swoje go lu du (Hi 19,25; Iz 49,7). c) Po wschodniej stronie Jordanu miastami azylu były: Beser na terytorium Rubena, Ramot w Gileadzie i Golan w Baszanie, na terytorium Manassesa. Po zachodniej stronie Jordanu (Kanaan) miastami azylu były: Kadesz w Galilei, Sychem na górze Efraima i Hebron w ziemi Judy (Joz 20,7n).

Miasta azylu 9 PANs powiedział do Mojżesza: 10„Oznajmij jeszcze Izraelitom: Gdy wejdziecie za Jordans do ziemi Kanaans, 11wybierzcie sobie miasta, które służyć wam będą za miasta azylu. Znajdzie tam schronienie ten, kto nieumyślnie zabił drugiego człowieka. 12Miasta te będą dla was ratunkiem przed mścicielem krwib, aby zabójcy nie pozbawiono życia, zanim nie stanie przed sądem społeczności. 13Wyznaczycie sześć miast, które staną się dla was miastami azylu. 14Trzy takie miasta powinny się znajdować po tej stronie Jordanu, a trzy w ziemi Kanaanc. Będą to wasze miasta azylu. 15Owe sześć miast będzie miejscem schronienia zarówno dla Izraelitów, jak również dla obcych oraz dla przybyszów, którzy się między wami 327

LICZB 34,19 — 35,15

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

a) Nawet gdy sąd stwierdził, że ktoś nieumyślnie zabił człowieka i tym samym nie zostaje skazany na karę śmierci, to jednak nie mógł on wrócić do swojego domu i wieść normalnego życia. Musiał pozostawać w obrębie wyznaczonego miasta azylu i czekać na amnestię. b) Śmierć najwyższego kapłana była traktowana jako zadośćuczynienie za nieumyślnie spowodowaną śmierć człowieka. Dla nieumyślnego zabójcy oznaczała amnestię i koniec banicji. c) Prawo innych państw Bliskiego Wschodu (np. Chetytów, Asyryjczyków) dopuszczało możliwość uwolnienia zabójcy za okup. Izraelskie prawo wyklucza taką możliwość. Świadczy to o wielkim szacunku dla ludzkiego życia i przekonaniu, że jest ono szczególną własnością Boga.

LICZB 35,16-34

Page 328

osiedlą. Tam znajdzie schronienie każdy, kto nieumyślnie zabił drugiego człowieka. 16 Jeśli ktoś uderzy drugiego człowieka przedmiotem żelaznym i spowoduje jego śmierć, jest zabójcą i zostanie zabity. 17Jeśli ktoś uderzy drugiego kamieniem, którym można zabić, a uderzony zmarł, sprawca jest mordercą i jako taki zostanie zabity. 18Jeśli ktoś uderzy drugiego przedmiotem drewnianym, którym można zabić, a uderzony zmarł, sprawca jest mordercą i jako taki zostanie zabity. 19Zabójcę powinien pozbawić życia mściciel krwi; może on go zabić gdziekolwiek go spotka. 20Gdyby ktoś z nienawiści uderzył kogoś lub z rozmysłem czymś w niego rzucił i ten umarł, 21lub gdyby w złym zamiarze uderzył go pięścią tak, że umarł, wówczas ten, który uderzył jest zabójcą i zostanie zabity. Gdziekolwiek mściciel krwi go spotka, może go tam zabić. 22Gdyby jednak ktoś nagle, lecz bez wrogości popchnął drugiego lub rzucił w niego czymś, ale uczynił to nieumyślnie, 23lub gdyby nieuważnie rzucił kamień, którym można zabić i rzeczywiście zabił drugiego – nie był jednak jego wrogiem i nie zamierzał wyrządzić mu krzywdy – 24wtedy społeczność rozsądzi sprawę pomiędzy zabójcą a mścicielem krwi, według powyższych zasad. 25Społeczność uchroni zabójcę przed odwetem ze strony mściciela krwi i przyjmie go z powrotem do miasta azylu, gdzie już szukał schronieniaa. Będzie tam przebywał aż do śmierci najwyższego kapłanas, którego namaszczonos olejem świętymb. 26Gdyby jednak zabójca opuścił wcześniej miasto azylu, do którego się schronił, 27a mściciel krwi spotkał go poza terenem miasta azylu, wówczas mściciel krwi będzie bez winy, jeśli go zabije. 28Zabójca bowiem powinien pozostawać w mieście azylu aż do śmierci najwyższego kapłana. Dopiero po jego śmierci może powrócić do swojej dziedzicznej posiadłości. 29Nakazy te będą dla was prawem po wszystkie czasy, gdziekolwiek będziecie przebywać. 30Każdego mordercę powinno się skazać na śmierć, ale na podstawie zeznania świadków. Zeznanie jednego świadka jest niewystarczające do wydania wyroku śmierci. 31 Za życie zabójcy, który winien jest śmierci, nie wolno wam przyjmować okupu. Taki musi umrzeć. 32Nie możecie również przyjmować okupu od człowieka, który się schronił w mieście azylu. Przed śmiercią najwyższego kapłana nie wolno mu bowiem wrócić i zamieszkać w swojej rodzinnej ziemi. 33 Nie będziecie bezcześcić kraju, w którym zamieszkacie. Przelana krews bezcześci bowiem ziemię, a ziemia jako zadośćuczynienie za krew, która została na niej przelana, może przyjąć tylko krew tego, który dopuścił się jej przelaniac. 34 Nie zanieczyszczajcie ziemi, na której zamieszkacie i gdzie również Ja przebywam. Ja bowiem jako PAN mieszkam pośrodku Izraelas”. 328

Pwt 17,6

Rdz 9,5

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

Page 329

Prawa kobiet dziedziczących Sytuacja córek Selofchada 1 Przywódcy rodów Gileada, syna Makira, a wnuka Manassesa z plemienia Józefa, przybyli do Mojżesza i wodzów, którzy byli naczelnikami plemion Izraelas, 2i przedstawili następującą sprawę: „PANs polecił tobie, naszemu panu, abyś Izraelitom przydzielił losem ziemię. Otrzymałeś również od PANA polecenie, aby dziedzictwo naszego bratas Selofchada oddać jego córkom. 3Jeśli więc poślubią kogoś z innego plemienia Izraela, wówczas ich część dziedziczna odpadnie od dziedzictwa naszego ojca i zostanie przyłączona do posiadłości plemienia, do którego będą należeć. W ten sposób zmniejszy się dziedzictwo, które przypadło nam przez losowanie. 4Gdy nastanie dla Izraela rok jubileuszowys, ich posiadłość już na zawsze zostanie przyłączona do posiadłości plemienia, z którym się złączyły. Skutkiem tego zmniejszy się dziedzictwo naszych ojców”. 5 Wtedy Mojżesz na rozkaz PANA dał takie polecenie Izraelitom: „Słuszne są obawy potomków Józefa. 6PAN daje w sprawie córek Selofchada takie rozporządzenie: Mogą one wyjść za mąż za kogo zechcą, ale musi to być mężczyzna z plemienia ich ojców, 7aby prawo własności do ziemi odziedziczonej po przodkach nie przechodziło z jednego plemienia na drugie. Każdy bowiem Izraelita powinien pozostać właścicielem tego, co odziedziczył po przodkach. 8Dlatego każda córka, która dziedziczy posiadłość w jednym z plemion izraelskich, może poślubić mężczyznę jedynie ze swojego plemienia, aby Izraelici zachowali dziedzictwo swoich ojców. 9Prawo własności do ziemi odziedziczonej po przodkach nie powinno przechodzić z jednego plemienia na drugie, lecz każde plemię powinno utrzymać swoje dziedziczne posiadłości”a. 10 Córki Selofchada postąpiły według nakazu, który PAN dał Mojżeszowi. 11Córki Selofchada: Machla, Tirsa, Chogla, Milka i Noa poślubiły synów swoich stryjów. 12Otrzymały więc mężów z plemienia Manassesa, syna Józefa, i w ten sposób ich dziedziczna posiadłość pozostała przy plemieniu, do którego przynależał róds ich ojca.

36

Lb 27,7

a) Regulacja prawna zawarta w ww. 6-9 stanowi uzupełnienie przepisów opisanych w Lb 27,1-11+. Prawo to rozciągnięto na wszystkie izraelskie kobiety, które dziedziczyły majątek (w. 8; zob. Tb 6,12). Świadczy ono również o tym, że Izraelici uważali przydzieloną im ziemię za bezcenny dar Boga. Żeby go nie stracić, ograniczono nawet wolność dziedziczących kobiet w wyborze męża (Lb 30,2-17+).

Zakończenie 13 Takie są przykazanias i prawa, które za pośrednictwem Mojżesza PANs dał Izraelitom na równinach Moabus, nad Jordanems, naprzeciwko Jerycha.

329

LICZB 36,1-13

04_Lb:04_Lb

9/3/08

2:12 PM

Page 330

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 331

KSIĘGA POWTÓRZONEGO PRAWA Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Powtórzonego Prawa zamyka zbiór zwany Pięcioksięgiem. Jej hebrajska nazwa – Debarim – pochodzi od wyrazów, którymi się zaczyna: Oto słowa. W kręgu kultury zachodniej tytuł księgi wywodzi się od greckiej nazwy Deuteronomion, czyli: ‘drugie prawo’ lub ‘powtórzone prawo’. Grecka nazwa wzięła początek od niezbyt poprawnego tłumaczenia wersetu Pwt 17,18, ale mimo to dobrze opisuje tę księgę. Jest ona bowiem zredagowana jako długa mowa Mojżesza, który na równinie Moabu powtarza i wyjaśnia prawa otrzymane od Boga na górze Horeb (tak nazywana jest w tej księdze góra Synaj). W samej księdze brak informacji o jej autorze. Przez wiele wieków przyjmowano, że był nim Mojżesz. Niewykluczone, że wiele zawartych w niej myśli i nauk sięga czasów Mojżesza, jednakże obecny tekst księgi powstał kilka wieków później, w innych warunkach społecznych, gdy Izraelici przebywali już na terenie Kanaanu. Prawie wszyscy zgadzają się dziś, że historia powstania Księgi Powtórzonego Prawa może być związana z odnalezieniem ok. 622 r. przed Chr., podczas remontu świątyni, księgi prawa, która dla króla Jozjasza stała się impulsem do działań na rzecz oczyszczenia i centralizacji kultu (2Krl 22,8-20). Wydaje się, że Księga Powtórzonego Prawa powstała w Królestwie północnym (Izraelu), przed rokiem 722 przed Chr., w środowisku lewickim, na które wywarła wpływ tradycja wielkich proroków. Po upadku Królestwa północnego księga została przewieziona do Jerozolimy i tam zredagowana w duchu reform króla Ezechiasza. W czasie panowania jego syna Manassesa, który zasłynął jako propagator pogaństwa (2Krl 21,1-18), została ukryta w świątyni, a jej wskazania zaczął wprowadzać w życie dopiero Jozjasz. Po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. teologia księgi miała istotny wpływ na ocenę wydarzeń związanych z utratą niepodległego bytu państwowego przez królestwa Izraela i Judy. Pod wpływem Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 28) opis wydarzeń historycznych zawarty w Joz, Sdz, 1-2Sm i 1-2Krl został zredagowany według schematu: za dobro – nagroda, za zło – kara. Według tej zasady dokonano oceny historii narodu wybranego, co miało na celu przede wszystkim uzmysłowienie czytelnikom, że Bóg nie jest obojętny na to, jak postępuje Jego lud. Przy okazji redakcji ksiąg opisujących historię narodu wybranego mógł też powstać dzisiejszy początek i koniec Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 1 – 3; 31 – 34), który można czytać jako oddzielny dokument, powiązany występującą tylko w tych rozdziałach postacią Jozuego. W Księdze Powtórzonego Prawa zaktualizowano wiele przepisów zawartych w tzw. Kodeksie Przymierza (Wj 20,22 – 23,33) w perspektywie przeobrażeń społecznych i politycznych, o których dowiadujemy się od proroków Amosa, Ozeasza czy Micheasza. Księga ta odzwierciedla przejście od warunków ekonomicznych charakterystycznych dla małej wiejskiej wspólnoty do wymiany handlowej opartej na pieniądzu. Zostają w niej poruszone problemy związane z narastającym rozwarstwieniem społecznym, komasacją gruntów przez wielkich obszarników i utratą dziedzicznych praw do ziemi przez drobnych rolników. Osłabienie tradycyjnej roli klanu wymagało sprecyzowania przepisów chroniących 331

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 332

rodzinę (np. Pwt 21,18-21; 25,5-10) i ubogich (Pwt 15,12-18; 24,17-22; 26,12n; 27,19). Należało też chronić system prawny przed korupcją i nadużyciami wobec najsłabszych (Pwt 16,18-20). W Księdze Powtórzonego Prawa zajęto się instytucjami państwa i poruszono zagadnienia związane z władzą królewską, armią zawodową i międzynarodowymi związkami monarchy (np. Pwt 17,16n). Niektóre zalecenia wyraźnie nawiązują do sytuacji powstałej w wyniku asyryjskiej polityki przesiedleń ludności. W sytuacji nowych zagrożeń i wyzwań Księga Powtórzonego Prawa zawiera propozycję odnowy społecznej wokół idei posłuszeństwa Bogu i Jego prawu. Treść i teologia Akcja Księgi Powtórzonego Prawa rozgrywa się w Moabie, naprzeciw Jerycha, w przeddzień przekroczenia przez Izraelitów Jordanu i rozpoczęcia podboju Kanaanu. Mojżesz otrzymał od Boga objawienie, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Pwt 3,25-27; 31,2), dlatego księga utrzymana jest w formie długiej mowy pożegnalnej, jaką wygłasza Mojżesz. Jego przemówienie można podzielić na trzy części: Pwt 1,6 – 4,43; 4,44 – 26,19; 29 – 30. Zasadniczą część księgi stanowi druga mowa Mojżesza (Pwt 4,44 – 26,19). Znajduje się w niej Dekalog (Pwt 5,6-21) oraz tzw. Kodeks deuteronomiczny (Pwt 12 – 26) zawierający prawo kultowe, cywilne oraz karne. Wszystkie mowy cechuje bardzo podniosły i kaznodziejski styl. Jest w nich zachęta do wierności Bogu, przymierzu i przykazaniom. Mojżesz często odwołuje się do przeszłości związanej z czterdziestoletnią wędrówką przez pustynię, by przypomnieć Izraelitom nieustanną bliskość Boga, przymierze na Horebie (Synaju), Boże obietnice oraz łaskę wybraństwa. To obdarowanie zobowiązuje Izraelitów do udzielania wspaniałomyślnej i natychmiastowej odpowiedzi (stąd częste użycie słowa „dziś”, np. Pwt 5,1; 6,1-6). Od tej odpowiedzi zależy byt narodu i posiadanie Ziemi Obiecanej. Myśl religijna Księgi Powtórzonego Prawa jest bardzo bogata i zawiera istotę całej teologii starotestamentowej. Najważniejsze przesłanie księgi koncentruje się na przypomnieniu o tym, że Izraelici, jako naród wybrany (Pwt 7,6; 14,2; 26,18), mają czcić tylko jedynego Boga i kochać Go całym sercem. Muszą pamiętać o przymierzu z Bogiem i podczas świąt wspominać Bożą miłość objawioną w czasie Wyjścia z Egiptu. Zobowiązani są także do gorliwego wypełniania woli Bożej wyrażonej w nakazach Prawa (Tory). Ziemia Kanaan jest darem dla Izraela, lecz posiadanie jej zależeć będzie od wierności Izraelitów jedynemu Bogu. Wszyscy Izraelici powinni uznać Boga za swojego Pana, a siebie nawzajem za braci i siostry. Podobnie jak u proroków, w centrum nauczania księgi znajduje się wezwanie do miłości, sprawiedliwości, wierności, a także troski o ubogich. Relacja między Bogiem a Izraelem powinna określać stosunek Izraelitów zarówno do siebie nawzajem, jak i do obcych. Izraelici, jako wyzwoleni z niewoli przez Boga, zobowiązani zostają do naśladowania Go w Jego postawie wobec sieroty, wdowy i cudzoziemca (Pwt 10,16-19). W NT często (ok. 80 razy) występują odwołania do Księgi Powtórzonego Prawa (np. Mt 4,4.7; 5,31; 18,16; 22,37; Mk 12,29n; Łk 10,27; 4,4.12; Dz 3,22n; 7,37). Kościół często sięga po tę księgę w liturgii i nauczaniu, by zachęcić wiernych do żarliwej miłości Boga i bliźniego oraz do wypełniania Bożego prawa. W księdze tej znajduje się także zapowiedź pojawienia się nowego proroka (Pwt 18,15nn), którym dla chrześcijan jest Jezus Chrystus, prowadzący lud Boży do nowej ziemi obiecanej, czyli do jedności z Bogiem Ojcem.

332

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 333

KSIĘGA POWTÓRZONEGO PRAWA

Pwt 4,45-49; 5,1

Lb 21,21-35; Pwt 2,24 – 3,8

Wprowadzenie 1 Oto słowa, które Mojżesz wypowiedział do wszystkich Izraelitów na pustyni za Jordanems, na nizinie Arabaa leżącej naprzeciw Suf, między Paran a Tofel, Laban, Chaserot i Di-Zahabb. 2Jedenaście dni drogi jest od góry Horebc przez górę Seird do Kadesz-Barneae. 3W pierwszym dniu jedenastego miesiąca, w czterdziestym roku wędrówkif, Mojżesz oznajmił Izraelitom wszystko, co PANs nakazał mu powiedzieć. 4Wydarzyło się to po pokonaniu Sichona, króla Amorytóws, mieszkającego w Cheszbonieg, i Oga, króla Baszanuh, mieszkającego w Asztarot i w Edreii. 5Za Jordanem, w kraju Moabus, Mojżesz zaczął wyjaśniać prawos:

1

Pierwsza mowa Mojżesza

Rdz 12,7; 28,13

Rdz 15,5; 22,17

Ostatnie pouczenie na górze Horeb 6 „PANs, nasz Bóg, powiedział do nas na górze Horebc: «Wystarczająco długo przebywaliście na tej górze! 7Zwińcie obóz i idźcie w góry Amorytóws, do wszystkich narodów osiadłych na nizinie Arabaa, w górach, w Szefelij, w Negebiek, nad brzegiem morza, w ziemi Kananejczykóws i w Libaniel, aż po wielką rzekę Eufratm. 8Patrzcie, daję wam ten kraj». Idźcie więc i weźcie go w posiadanie, bo PAN przysiągł dać go waszym ojcom, Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowis, a po nich ich potomstwu. 9 Wtedy powiedziałem do was: Sam nie poradzę sobie z wami, 10gdyż PAN, wasz Bóg, tak was rozmnożył, że jesteście dziś liczni jak gwiazdy na niebie. 11Niech PAN, Bóg waszych ojców, jeszcze tysiąckrotnie was pomnoży i pobłogosławis, tak jak obiecał. 12Tylko czy sam zdołam udźwignąć wasze

a) nizina Araba – znajduje się po wschodniej stronie Jordanu, w Moabie. b) Miejscowości wymienione w w. 1 leżały na trasie wędrówki Izraelitów, aż do obecnego miejsca postoju. Do dziś nie zdołano zlokalizować ich położenia. Ponadto nazwa Paran określa pustynię, która od północy styka się z pustynią Araba, a od południa z pustynią Sin. Według Pwt 33,2 i Ha 3,3 góra Synaj leżała na pustyni Paran. c) Horeb – zob. Pwt 1,19+. d) Seir – zob. Pwt 1,44+. e) Kadesz-Barnea – zob. Pwt 1,19+. f) czterdziestym roku wędrówki – czterdzieści lat należy traktować jako symboliczną liczbę długości życia jednego pokolenia. Pomiędzy drugim rokiem wędrówki (Lb 10,11) a obecnym zdarzeniem upłynęło 38 lat. g) Cheszbon – miasto położone w północnej części Moabu (Lb 21,26). h) Baszan – zob. Pwt 3,1+. i) Asztarot… Edrei – Asztarot było stolicą królestwa Oga w Baszanie (Joz 9,10), Edrei – królewską rezydencją. j) Szefela – urodzajna nizina położona pomiędzy górami Judy i przybrzeżną równiną Morza Śródziemnego; w czasach biblijnych słynęła z uprawy oliwek i daktyli. k) Negeb – południowa część Judy. Mimo surowego klimatu znajdowało się tam wiele osad ze względu na liczne szlaki handlowe. l) Liban – pasmo górskie na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych. m) Wymienione terytoria tylko częściowo weszły w skład Izraela za czasów panowania króla Dawida.

Wprowadzenie. Akcja Księgi Powtórzonego Prawa rozgrywa się na pustyni leżącej na nizinie Araba po wschodniej stronie Jordanu (w. 1). Według tradycji, w tym miejscu Mojżesz wygłosił trzy mowy (Pwt 1,6 – 4,43; 4,44 – 26,19; 29 – 30), które miały przygotować Izraelitów nie tylko do wkroczenia do Ziemi Obiecanej, ale także do dalszego życia. Pierwsze trzy rozdziały pełne są wspomnień z czasów wędrówki Izraelitów przez pustynię. Celem wspominania jest zwrócenie uwagi na konieczność okazania wierności Bogu, który z wielką miłością czuwał nad losem przodków i nadal troszczy się o swój lud. Całą księgę traktuje się na ogół jako tekst prawa, ale w w. 5 czytamy, że Mojżesz zaczął wyjaśniać prawo. To wyjaśnienie zawiera w sobie dydaktyczną perswazję, zachęcającą Izraelitów do uczenia się nakazów prawa oraz wyciągania wniosków z własnej historii. Ostatnie pouczenie na górze Horeb. Wyznaczenie przywódców nad poszczególnymi grupami i ustanowienie sędziów ma zapewnić sprawny wymarsz w kierunku Kanaanu i należyte funkcjonowanie społeczności Izraelitów. Widzialnym przywódcą jest Mojżesz, ale główne przywództwo należy do Boga, któremu wszyscy (w szczególności pomocnicy

333

POWTÓRZONE PRAWO 1,1-12

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Mojżesz nawiązuje tu do rady swojego teścia Jetra (Wj 18,13-26), którego tutaj nie wspomina. b) Horeb – inna nazwa góry Synaj. Tradycja rabiniczna wiąże etymologię góry Horeb ze słowem h’ arav – ‘zniszczenie’, zgodnie z interpretacją, że przekazanie Dekalogu „zniszczyło” dawne wierzenia Izraelitów i miało położyć kres bałwochwalstwu. c) Kadesz-Barnea – duża oaza leżąca ok. 80 km na południe od Beer-Szeby (Rdz 21,31+). Według tradycji Izraelici zatrzymali się tam na ok. 38 lat (Pwt 2,14). d) dolina Eszkol – znajduje się w okolicach Hebronu. e) bracia – mowa o zwiadowcach (Lb 13 – 14). f) synów Anaka – kilkakrotnie wspomina się w Pwt o „synach Anaka”, czyli Anakitach (zob. Słownik), do których zaliczano także Refaitów, Emitów (Pwt 2,10; por. Rdz 14,5) i Zamzummitów (Pwt 2,20). Byli to pierwotni mieszkańcy Kanaanu i Zajordania, z czasem otoczeni legendą, która przypisywała im wzrost olbrzymów (Lb 13,33). Odkrycia archeologiczne potwierdzają wysoki wzrost pier wotnych mieszkańców Kanaanu.

Page 334

problemy, waszą zarozumiałość i kłótnie? 13Wybierzcie więc w każdym plemieniu mężczyzn mądrych, roztropnych i doświadczonych, a ja ustanowię ich waszymi zwierzchnikamia. 14 Odpowiedzieliście mi: «To, co zamierzasz uczynić, jest dobre». 15Wezwałem więc przywódców waszych plemion, ludzi mądrych i doświadczonych, i ustanowiłem ich waszymi zwierzchnikami, aby stali na czele tysięcy, setek, pięćdziesiątek i dziesiątek oraz aby byli urzędnikami w waszych plemionach. 16Wtedy też rozkazałem sędziom: Przesłuchujcie waszych bracis i sprawiedliwie rozsądzajcie spory, jakie toczą między sobą lub z obcymi. 17W sądzeniu unikajcie stronniczości i tak samo wysłuchujcie małych i wielkich. Nie bójcie się nikogo, bo sąds należy do Boga. Jeżeli jakaś sprawa będzie dla was zbyt trudna, skierujcie ją do mnie, a ja ją zbadam. 18 Wtedy to przekazałem wam wszystko, co powinniście czynić. Niewierność ludu w Kadesz 19 Następnie wyruszyliśmy spod góry Horebb, jak nam nakazał PANs, nasz Bóg, i przemierzyliśmy tę wielką i straszną pustynię, którą widzieliście podczas drogi ku górom Amorytóws. Gdy dotarliśmy do Kadesz-Barneac 20powiedziałem do was: Przybyliście do gór Amorytów, które daje nam PAN, nasz Bóg. 21Spójrz Izraelus! PAN, twój Bóg, daje ci ten kraj. Idź, weź go w posiadanie, bo PAN, Bóg twoich ojców, obiecał go tobie. Nie bój się i nie upadaj na duchu! 22Wtedy wszyscy zbliżyliście się do mnie i powiedzieliście: «Trzeba wcześniej wysłać zwiadowców, aby zbadali ten kraj i powiedzieli nam, jaką drogą mamy iść i do jakich miast mamy wkroczyć». 23Spodobała mi się ta rada. Wybrałem więc dwunastu mężczyzn, po jednym z każdego plemienia. 24Oni zaraz wyruszyli w góry, dotarli aż do doliny Eszkold i zbadali ten kraj. 25Zabrali ze sobą trochę owoców tej ziemi i przynieśli je do nas, po czym powiedzieli: Piękny kraj daje nam PAN, nasz Bóg. 26Wy jednak nie chcieliście iść i buntowaliście się przeciw nakazowi PANA, waszego Boga. 27Szemraliście w namiotach i mówiliście: «PAN nas znienawidził i po to wyprowadził nas z Egiptu, aby nas wydać w ręce Amorytów i zniszczyć. 28Dokąd pójdziemy? Nasi braciae przerazili nas, mówiąc: Tamten lud jest większy i roślejszy od nas, a jego wielkie i warowne miasta wznoszą się ku niebu. Widzieliśmy tam także synów Anakaf!».

Mojżesza) mają okazywać pełne posłuszeństwo. Ono jest gwarancją dalszego błogosławieństwa Bożego i dotarcia do Ziemi Obiecanej. Wspomnienie patriarchów przywołuje na pamięć obietnice, które otrzymali od Boga, w których zapewnił On, że Izraelici staną się potężnym i licznym narodem, ziemia Kanaan natomiast będzie ich własnością na wieki (Rdz 12,7; 15; 22,17; por. Rdz 26,2-5; 28,13-15). Niewierność ludu w Kadesz. Pierwszy etap marszu prowadził przez pustynię od góry Horeb do Kadesz-Barnea. Izraelici mieli więc rozpocząć zajmowanie Kanaanu od strony południowej. W słowach Mojżesza powtarza się wezwanie, aby nikt nie okazywał lęku (ww. 21.29). Oznacza to, że naród ma czerpać siłę z zawierzenia Bogu, który będzie

POWTÓRZONE PRAWO 1,13-28

334

Pwt 17,8-13; J 7,51

Kpł 19,15; Pwt 10,17; Jk 2,9

Pwt 7,19

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 335

29

Wtedy powiedziałem: Nie drżyjcie i nie bójcie się ich! PAN, wasz Bóg, który pójdzie przed wami, będzie walczył za wasa, jak to już nieraz czynił w Egipcie 31i na pustyni. Widzieliście przecież, że przez całą drogę aż do tego miejsca PAN, wasz Bóg, niósł was jak ojciec niesie syna. 32Mimo to nie zaufaliście PANUb, waszemu Bogu, 33który podczas drogi szedł przed wami, by szukać miejsca na obóz. Drogę, którą mieliście iść, wskazywał wam w nocy za pomocą ognia, a w dzień – za pomocą obłoku. 30

Jr 31,9; Oz 11,3n Wj 4,22 Wj 13,21

Lb 14,24

Pwt 32,51n Lb 27,18-23; Pwt 3,27n; 31,23; 34,9

Lb 14,3

Pwt 31,17

Lb 14,41-45; Ps 118,12

Nagana i kara za niedowiarstwo 34 PANs słyszał wasze słowa, dlatego rozgniewałc się i przysiągł: 35«Nikt z ludzi tego niegodziwego pokolenia nie zobaczy pięknego kraju, który przysiągłem dać ich przodkom. 36 Zobaczy go jedynie Kalebd, syn Jefunnego. Jemu i jego synom dam ten kraj, który on przemierzył, ponieważ w pełni był wierny PANU». 37 Z waszego powodu PAN rozgniewał się także na mnie i rzekł: «Ty również tam nie wejdziesz. 38Wejdzie tam twój sługa Jozue, syn Nuna. Umacniaj go, on bowiem sprawi, że Izraels weźmie ten kraj w posiadanie. 39Wejdą tam wasze niemowlęta, o których mówiliście, że staną się łupem, i wasze dzieci, które dziś nie potrafią odróżnić dobra od zła. Dam im ten kraj, a one wezmą go w posiadanie. 40Wy zaś zawróćcie i ruszajcie przez pustynię drogą wiodącą nad Morze Czerwone». 41 Odpowiedzieliście mi: «Zgrzeszyliśmys przeciw PANU! Chcemy iść i walczyć, jak nakazał PAN, nasz Bóg». Wtedy każdy z was przypasał broń i chciał lekkomyślnie ruszyć w góry. 42 Lecz PAN kazał mi powiedzieć: «Nie idźcie w góry i nie walczcie, abyście nie zostali pokonani przez waszych wrogów, bo nie będzie Mnie wśród was». 43Przekazałem wam to, lecz nie posłuchaliście. Zbuntowaliście się przeciw nakazowi PANA i zuchwale wyruszyliście w góry. 44Wtedy Amorycis, którzy mieszkają w tych górach, ruszyli przeciwko wam. Ścigali was, jak czynią to pszczoły, i rozgromili od Seirue aż do Chormyf. 45Wróciliście i płakaliście przed PANEM, lecz PAN wcale was nie słuchał. 46Dlatego musieliście mieszkać w Kadesz przez tak długi czas.

a) PAN… będzie walczył za was – zob. Pwt 20,1-9+. b) nie zaufaliście PANU – w wyrażeniu tym występuje czasownik aman, który wyraża zawierzenie i ufność. Stąd: amen (np. 2Kor 1,20). c) rozgniewał – zob. Słownik (gniew Boży). d) Kaleb – jest przykładem człowieka prawego (Lb 14,6-7; 32,12). Należał do Kenitów, którzy przyłączyli się do Izraelitów podczas wędrówki, a później zamieszkiwali okolice Hebronu. e) Seir – górzysta kraina położona na południowy wschód od Kanaanu, na terytorium Edomitów. Nazwa Seir często w Biblii funkcjonuje jako synonim Edomu. f) Chorma – miasto leżące 12 km na wschód od Beer-Szeby (Rdz 21,31+). Od gór Seiru (Edomu) do Chor my było ok. 80 km.

walczył po jego stronie (Pwt 20,1-9+). Chociaż Bóg bardzo troszczył się o Izraelitów (w. 31), oni nie potrafili odpowiedzieć zaufaniem na Jego miłość. Kazali najpierw wysłać zwiadowców do Kanaanu (według Lb 13,2 to Bóg daje takie polecenie), a po ich powrocie i nieprawdziwej relacji większości z nich buntowali się przeciwko Bogu (w. 27). Nagana i kara za niedowiarstwo. Osiedlenie się Izraelitów w Ziemi Obiecanej jest ściśle związane z wiarą i pełnym zawierzeniem Bogu. Niewiara powoduje, że obietnica objęcia ziemi w posiadanie oddala się w czasie. Nikt z dorosłych, oprócz Kaleba i Jozuego, nie wejdzie do Ziemi Obiecanej. Nawet Mojżesz. Wejdą tam małe dzieci, które nie ponoszą odpowiedzialności za grzech niewiary dorosłych. Po grzechu buntu i niewiary Izraelici muszą wrócić nad Morze Czer wone (w. 40), czyli do punktu wyjścia, i na nowo rozpocząć wędrówkę. Próbują jednak innego rozwiązania i desperacko rzucają się do walki, która kończy się ich klęską. Pokuta za grzech niewiary będzie trwać dla Izraelitów 38 lat (Pwt 2,14). Dla chrześcijan to zdarzenie może być obrazem wędrówki Kościoła i każdego wyznawcy Chrystusa do nieba, które symbolizuje jedność z Bogiem (Hbr 3,7 – 4,13).

335

POWTÓRZONE PRAWO 1,29-46

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) góra Seir – zob. Pwt 1,44+. b) Araba – termin tlumaczony jako ‘równina’, ‘pustynia’. Kraina geograficzna, której obszar pokrywa sie z rowem tektonicznym ciagnacym sie przez 160 km od Jeziora Galilejskiego na południe, w kierunku Morza Czerwonego. c) Elat – dzisiejsze Aqabah, ważne miasto portowe położone nad zatoką Akaba. Niektórzy utożsamiają je z Esjon-Geber. d) Esjon-Geber – nadmorskie miasto położone na terytorium Edomu, nad zatoką Akaba. e) Ar – prawdopodobnie krótszy wariant nazwy miasta Aroer (Pwt 2,36). Niekiedy nazwa ta odnosi się do Moabu. f) Huryci – lud indoeuropejski, który zamieszkiwał płn. Mezopotamię. Przypuszcza się, że w starożytności dotarli do Palestyny i dlatego Egipcjanie nazywali ten teren m.in. „krajem Hurru”. Prawdopodobnie Huryci na terenie Palestyny utworzyli wśród ludności semickiej enklawę pięciu miast gabaońskich (Joz 9). g) Kadesz-Barnea – zob. Pwt 1,19+.

Page 336

Wędrówka przez kraj Edomitów, Moabitów i Ammonitów 1 Wtedy zawróciliśmy i ruszyliśmy na pustynię drogą wiodącą nad Morze Czer wone, tak jak mi PANs polecił. Sporo czasu zajęła nam droga wokół góry Seira. 2Wówczas PAN powiedział do mnie: 3«Dość już krążenia wokół tej góry! Teraz skierujcie się na północ. 4Ludowi zaś polecisz: Wkrótce przekroczycie granicę waszych braci, potomków Ezawa, którzy mieszkają w Seirze. Oni się was boją, dlatego strzeżcie się bardzo, 5by nie wszczynać z nimi wojny. Nie dam wam bowiem z ich ziemi nawet tyle, ile stopa przykrywa, bo Ezawowi dałem na własność górę Seir. 6Żywność będziecie od nich kupować za srebro. Również za wodę, którą będziecie pili, zapłacicie srebrem. 7Oto PAN, twój Bóg, błogosławiłs ci we wszystkich twoich poczynaniach. Znał trud wędrówki przez tę wielką pustynię. PAN, twój Bóg, był z tobą przez czterdzieści lat i niczego ci nie zabrakło». 8Odeszliśmy więc od naszych braci, potomków Ezawa, którzy mieszkają w Seirze i nie poszliśmy drogą wiodącą przez Arabęb, z dala od Elatc i Esjon-Geberd. Zawróciliśmy więc i ruszyliśmy w kierunku pustyni Moabus. 9Wtedy PAN powiedział do mnie: «Nie zaczepiaj Moabitów i nie wszczynaj z nimi wojny. Nie dam ci na własność niczego z ich ziemi, gdyż Are dałem na własność potomkom Lota. – 10Poprzednio mieszkali tu Emici, lud wielki, liczny i rosły jak Anakicis. 11Zaliczano ich do Refaitów jak Anakitów, lecz Moabici nazywali ich Emitami. 12W Seirze mieszkali wcześniej także Hurycif, których wypędzili i wytępili potomkowie Ezawa i osiedlili się w ich posiadłości. Podobnie uczynił Izraels w ziemi, którą PAN dał mu w posiadanie. – 13Teraz idźcie i przeprawcie się przez potok Zared!». I przeszliśmy potok Zared. 14Nasza wędrówka z Kadesz-Barneag do przeprawy przez potok Zared trwała trzydzieści osiem lat, aż wyginęło w obozie całe pokolenie mężczyzn zdolnych do walki, jak im to PAN przysiągł. 15PAN zwrócił się przeciwko nim, aby całkowicie wyniszczyć ich w tym obozie. 16 Gdy już wyginęli spośród ludu wszyscy mężczyźni zdolni do walki, 17PAN powiedział do mnie: 18«Dziś przekroczysz granicę Moabu w pobliżu Ar 19i zbliżysz się do granic Ammonitóws. Nie zaczepiaj ich i nie wszczynaj z nimi wojny. Nie dam ci na własność niczego z ziemi Ammonitów, bo dałem ją w posiadanie synom Lota. – 20Niegdyś ziemię tę uważano za posiadłość Refaitów, gdyż zamieszkiwali ją Refaici,

2

Wędrówka przez kraj Edomitów, Moabitów i Ammonitów. Dalszy ciąg mowy Mojżesza to wspomnienie wędrówki pełnej trudów i cierpienia. Napotykamy tu zadziwiające odniesienie do wrogów Izraela: Edomitów, Moabitów i Ammonitów, których Mojżesz nazywa braćmi. Czyni to, odwołując się do pokrewieństwa, jakie łączy Izraelitów z Edomitami przez Ezawa (Rdz 36; Pwt 23,8), a z Moabitami i Ammonitami przez Lota (Rdz 19,30-38). Izrael, przechodząc przez ich terytoria, nie może wszczynać wojny i musi płacić za wodę oraz żywność. Taka postawa Izraelitów wobec tych ludów kontrastuje z opisami zawartymi w Księdze Liczb (Lb 20,14-21; 22-24), a także w samej Księdze Powtórzonego

POWTÓRZONE PRAWO 2,1-20

336

Rdz 36,8

Pwt 8,2-10; Ne 9,20n

Lb 21,10-20

Pwt 23,4-7

Pwt 1,28

Lb 14,29n; 1Kor 10,1-5

Rdz 19,30.38

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 337

których Ammonici nazywali Zamzummitami. 21Był to lud wielki, liczny i rosły jak Anakici. PAN ich wytracił, a w ich miejsce osiedlili się Ammonici. 22Podobnie uczynił synom Ezawa, którzy mieszkają w Seirze: zgładził Hurytów, na miejscu których zamieszkali oni aż po dzień dzisiejszy. 23 Także Awwici, którzy zamieszkiwali osady aż do Gazya, zostali wytępieni przez Kaftorytówb, którzy przybyli z Kaftor i osiedlili się na ich miejscu. – 24Wstańcie więc, zwińcie namioty i przejdźcie potok Arnon! Spójrz Izraelu! Oto oddaję w twoje ręce Sichona, Amorytęs, króla Cheszbonu, i jego kraj. Zaczynaj podbój! Wypowiedz mu wojnę! 25Od dziś zacznę szerzyć strach i trwogę przed tobą wśród wszystkich ludów ziemi. Gdy usłyszą o tobie, zadrżą i będą się ciebie bały».

Pwt 2,6

Pwt 2,8.19

Pokonanie królów: Sichona i Oga 26 Wtedy wyprawiłem posłów z pustyni Kedemot do Sichona, króla Cheszbonuc, ze słowami pokoju: 27«Pozwól mi przejść przez twój kraj. Pójdę tylko drogą, nie zbaczając ani na krok. 28 Sprzedaj mi żywność za srebro, bym miał co jeść, również za srebro daj mi wody, bym miał co pić. Pozwól mi tylko przejść, 29aż wkroczę przez Jordans do ziemi, którą nam daje PANs, nasz Bóg. Wcześniej pozwolili mi na to synowie Ezawa, którzy zamieszkują Seird, i Moabicis, którzy mieszkają w Are». 30 Lecz Sichon, król Cheszbonu, nie zgodził się, byśmy przeszli przez jego kraj. PAN, twój Bóg, sprawił, że był nieprzejednany i zaciął się w uporzef, aby go wydać w twoje ręce, jak to dziś się dzieje. 31Wtedy PAN powiedział do mnie: «Patrz, już wkrótce wydam ci Sichona i jego kraj. Zacznij podbój, by wziąć w posiadanie jego kraj!». 32Sichon wraz z całym swoim wojskiem wyruszył do Jahsy na wojnę przeciwko nam. 33Lecz PAN, nasz Bóg, wydał go nam, a my pobiliśmy go, razem z jego synami i całym ludem. 34W tym samym czasie zdobyliśmy wszystkie jego miasta. Na każde miasto oraz na mężczyzn, kobiety i dzieci, nie oszczędzając nikogo, rzuciliśmy klątwęs. 35Jako zdobycz zatrzymaliśmy tylko bydło i łupy ze zdobytych miast. 36Od Aroerug, leżącego w dolinie nad potokiem Arnon, aż do Gileaduh nie było miasta, którego byśmy nie zdobyli. Wszystkie wydał nam PAN, nasz Bóg. 37Jedynie w kraju Ammonitóws nie zbliżyliśmy się ani do potoku Jabbok, ani do miast leżących w górach, ani gdziekolwiek, bo tak nam nakazał PAN, nasz Bóg.

a) Gaza – miasto kananejskie położone w południowo-zachodniej Palestynie ok. 5 km od brzegu Morza Śródziemnego, przy ważnym handlowym i wojskowym szlaku prowadzącym z Egiptu do Syrii. Była częścią tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu. Podbita przez Aleksandra stała się jednym z ważniejszych miast hellenistycznych. b) Kaftoryci – in. Filistyni, którzy przybyli na tereny Palestyny z Kaftor, czyli z Krety (Am 9,7). c) króla Cheszbonu – Sichon był amoryckim królem i panował w Cheszbonie. Do dziś nie udało się ustalić położenia tego miasta. d) Seir – zob. Pwt 1,44+. e) Ar – zob. Pwt 2,9+. f) Bóg, sprawił, że… zaciął się w uporze – podobnie zachował się król Egiptu (np. Wj 4,21+). g) Aroer – zob. Pwt 2,9+. h) Gilead – górzysta kraina rozciągająca się od rzeki Jarmuk na północy po potok Arnon na południu (obecnie teren Jordanii).

Prawa (Pwt 23,4-7). Również późniejsza historia Izraela świadczy o nieustannych zatargach i wojnach z tymi sąsiadami. Z wypowiedzi Mojżesza wynika jednak, że Bóg pragnie, aby Izraelici uszanowali swoich braci i budowali z nimi dobrosąsiedzkie relacje. Pokonanie królów: Sichona i Oga. Zwycięstwo nad Sichonem i Ogiem należy do najstarszych elementów tradycji Izraela. Wspomina się o nim m.in. w psalmach (np. Ps 135,10n; 136,17-20). Pokonanie przeciwnika potężniejszego od Izraelitów było dla nich widomym znakiem mocy Boga, który ujął się za swoim ludem. Mogli się też przekonać, że

337

POWTÓRZONE PRAWO 2,21-37

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Baszan – obszar leżący na wschód od Jeziora Galilejskiego i doliny górnego Jordanu (dzisiejsze Wzgórza Golan). Rozciągał się od rzeki Jarmuk (wzdłuż której dziś biegnie granica między Jordanią a Syrią) na północ w kierunku góry Hermon (2814 m n.p.m.). Obfitował w żyzne pastwiska, uprawne pola i miejscami gęste dębowe lasy. Słynął z hodowli bydła, owiec i kóz. Podczas podziału Ziemi Obiecanej obszar ten przypadł plemieniu Manassesa. b) Hermon – góra w paśmie Antylibanu (2814 m n.p.m.). Przez cały rok jest pokryta śniegiem. c) Refaici – zob. Pwt 1,28+. d) łoże z żelaza – inne możliwe tłumaczenie: sarkofag z bazaltu. e) Rabbat Ammonitów – dziś Amman, stolica Jordanii. f) Długość łoża (ok. 4 m) odnosi się do legendarnego wzrostu króla Oga. g) Gilead – zob. Pwt 2,36+. h) Argob – obszar w północnej części Baszanu (Pwt 1,4+). i) Geszuryci i Maakatyci – ich terytoria: Geszur i Maaka leżały po północno-wschodniej stronie jeziora Genezaret. j) Makir – ród w plemieniu Manassesa (Sdz 5,14).

3

Page 338

1

Następnie skierowaliśmy się na drogę wiodącą do Baszanua. Wtedy Og, król Baszanu, wraz z całym swoim wojskiem, ruszył przeciwko nam i stoczył z nami bitwę pod Edrei. 2Lecz PANs powiedział do mnie: «Nie bój się go, gdyż wydam go w twoje ręce, a także jego lud i kraj. Postąpisz z nim tak samo, jak postąpiłeś z Sichonem, królem Amorytóws, który mieszkał w Cheszbonie». 3PAN, nasz Bóg, wydał więc w nasze ręce Oga, króla Baszanu i cały jego lud. Walczyliśmy z nimi, aż wszyscy zginęli. 4Wtedy zdobyliśmy wszystkie miasta Oga i nie było osady, której byśmy nie zajęli: sześćdziesiąt miast, cały obszar Argob, królestwo Oga w Baszanie. 5Wszystkie te miasta były warowne, miały wysokie mury i potężne podwójnie zaryglowane bramy. Oprócz nich było jeszcze wiele miast nieobwarowanych. 6 Rzuciliśmy na nie klątwę i postąpiliśmy tak jak z Sichonem, królem Cheszbonu: klątwa objęła każde miasto, wszystkich mężczyzn, kobiety i dzieci. 7Wszystkie zwierzęta natomiast i łupy z miast wzięliśmy dla siebie jako zdobycz. 8 W ten sposób zajęliśmy kraje dwóch królów amoryckich, które leżą po drugiej stronie Jordanus, od potoku Arnon aż po górę Hermonb. – 9Sydończycy na Hermon mówią Sirion, a Amoryci mówią Senir. – 10Zajęliśmy wszystkie miasta na równinie, cały Gilead i cały Baszan aż do Salka i Edrei, miast należących do królestwa Oga w Baszanie. 11Og, król Baszanu, był ostatnim z Refaitówc. Miał łoże z żelazad, które teraz znajduje się w Rabbat Ammonitówe. Ma ono dziewięć łokcis długości i cztery łokcie szerokości, licząc w łokciach zwyczajnychf. Podział Zajordania 12 Wtedy zajęliśmy ten kraj. Plemieniu Rubena i Gada dałem ziemie leżące od Aroeru nad potokiem Arnon, aż po połowę wzgórz Gileadug z jego miastami. 13Pozostałą część Gileadu i całe królestwo Oga w Baszaniea dałem połowie plemienia Manassesa. – Cały obszar Argobh wraz z całym obszarem Baszanu nazywano niegdyś krajem Refaim. 14Jair, syn Manassesa, zdobył cały obszar Argob aż do granic Geszurytóws i Maakatytówi i nazwał swoim imieniem osiedla Baszanu, które po dziś dzień zwane są Osiedlami Jaira. – 15Makirowij oddałem Gilead. 16Plemionom Rubena i Gada dałem część Gileadu aż do doliny potoku Arnon. Granica biegnie

Bóg panuje nad wszystkimi potęgami i ma moc obdarzyć zwycięstwem lud, który jest mu wierny i pełni Jego wolę. Przypisany Bogu nakaz bezlitosnego wyniszczenia wroga może bulwersować i wydawać się sprzeczny z nauczaniem proroków i Jezusa Chrystusa, przez których Bóg wzywa do miłości nieprzyjaciół i do przebaczenia. Pismo Święte jest jednak księgą napisaną przez ludzi, którzy Bożą nauką żyli w różnych czasach i starali się przekazać treści objawione, nawiązując do swoich doświadczeń i wyobrażeń. Mowa o całkowitym zniszczeniu przeciwnika jest tutaj przede wszystkim symbolem absolutnego zwycięstwa, a więc znakiem mocy Boga, który pozwala pokonać wszelkie siły stojące na przeszkodzie Jego panowaniu w życiu swojego ludu. Nakaz całkowitego zniszczenia zawiera też wskazanie, aby Izrael nie przyjmował zwyczajów pogańskich i ze względu na wierność Bogu unikał asymilacji z poganami.

POWTÓRZONE PRAWO 3,1-16

338

Lb 21,33-35

Ps 135,10n; 136,17-22

Joz 13,15-28

Joz 13,29-31

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 339

od środka tej doliny aż do potoku Jabbok, stanowiącego granicę z Ammonitamis. 17Granicę stanowi również Araba i Jordans od Genezaret aż do Morza Araby, czyli Morza Słonegoa, u podnóża Pisgab na wschodzie.

Lb 32,17-32

Rdz 2,15; Joz 1,15; 22,4; 1Krl 8,56

Pwt 1,38

Pwt 1,21-25 Pwt 1,37

Pwt 1,38

Pwt 34,4-6

Kpł 18,5; Pwt 6,4-8 Pwt 13,1; Koh 3,14; Ap 22,18n

Ostatnie zarządzenia Mojżesza 18 Wtedy dałem wam taki nakaz: PANs, wasz Bóg, dał wam ten kraj na własność. Wszyscy władający bronią pójdą uzbrojeni na czele waszych bracis Izraelitów. 19Tylko wasze żony, dzieci i trzody – a wiem, że macie liczne stada – niech pozostaną w miastach, które wam dałem, 20aż PAN obdarzy waszych braci miejscem odpoczynku, podobnie jak was. Kiedy i oni także wezmą w posiadanie kraj, który da im PAN, wasz Bóg, po drugiej stronie Jordanus, dopiero wtedy każdy powróci do posiadłości, którą wam dałem. 21Wtedy też dałem Jozuemu to rozporządzenie: Widziałeś wszystko, co PAN, wasz Bóg, uczynił tym obu królom. To samo PAN uczyni wszystkim królestwom, ku którym idziesz. 22Nie bój się ich, gdyż sam PAN, wasz Bóg, będzie walczył za wasc. 23 Wtedy błagałem PANA: 24O Panie mój, BOŻE! Zacząłeś ukazywać twojemu słudze Twoją wielkość i moc Twojej ręki. Który bóg na niebie lub na ziemi potrafi czynić tak wspaniałe dzieła jak Twoje? 25Pozwól mi przejść na drugą stronę Jordanu, by zobaczyć ten piękny kraj, jego piękne góryd i Libane. 26Lecz z waszego powodu PAN rozgniewałf się na mnie i mnie nie wysłuchał. PAN mi powiedział: «Dosyć! Nie mów Mi już o tym więcej! 27Wejdź na szczyt Pisgag i spójrz na zachód i północ, południe i wschód. Przyjrzyj się dobrze, bo Jordanu nie przejdziesz. 28Wydaj polecenia Jozuemu, umocnij go i dodaj mu odwagi. On bowiem pójdzie na czele ludu i da mu w posiadanie kraj, który będziesz oglądał». 29Przebywaliśmy wtedy w dolinie naprzeciw Bet-Peor.

a) Morze Słone – chodzi o Morze Martwe, nazywane też w Biblii Morzem Wschodnim (np. Ez 47,18; Jl 2,20). W rzeczywistości jest to wielkie jezioro (pow. ok. 1020 km2) leżące na terytorium Izraela i Jordanii; nie ma odpływu, a główną rzeką, która je zasila, jest Jordan. Lustro wody Morza Martwego znajduje się w najniższym punkcie na ziemi – 408 m p.p.m. Maksymalna głębokość – ok. 400 m. Zasolenie Morza Martwego jest ok. 40 razy większe niż np. Morza Bałtyckiego. W Morzu Martwym, poza bakteriami, nie ma organizmów żywych. b) Pisga – szczyt w paśmie Abarim, na wschód od Morza Martwego, w pobliżu góry Nebo (Lb 21,20; 23,14; Pwt 3,27; 4,49; Joz 12,3; 13,20). c) PAN… będzie walczył za was – zob. Pwt 20,1-9+. d) piękne góry – mowa o licznych wzgórzach na terenie Kanaanu. W oryginale użyto zwrotu piękna góra, który Żydzi w swojej tradycji odnoszą do Jerozolimy i Syjonu. e) Liban – zob. Pwt 1,7+. f) rozgniewał – zob. Słownik (gniew Boży). g) Pisga – zob. Pwt 3,17+. h) Izraelu, słuchaj – chodzi nie tylko o przyjęcie czegoś do wiadomości, ale przede wszystkim o posłuszeństwo Bogu. Wezwanie do słuchania często stanowi wstęp do mów liturgicznych (Pwt 5,1; 6,3n; 9,1).

Nakazy Boże prawdziwą mądrością 1 A teraz, Izraelus, słuchajh ustaw i nakazów, których uczę was wypełniać, byście mogli żyć i wziąć w posiadanie kraj, który wam daje PANs, Bóg waszych ojców. 2Nic wam nie wolno dodawać do słów, które nakazuję, ani nic z nich ujmować, lecz będziecie przestrzegać przykazańs

4

Ostatnie zarządzenia Mojżesza. Mojżesz zwraca się do ludzi z plemion Gada, Rubena i Manassesa, którzy jako pierwsi otrzymali swoje terytoria po wschodniej stronie Jordanu (Lb 32; Joz 13,8-31). Warunkiem osiedlenia się przez nich na tym obszarze jest wyruszenie z pozostałymi Izraelitami na podbój Kanaanu (Joz 1,12-18). W dalszej mowie Mojżesza pojawiają się treści, które szerzej zostaną przedstawione w końcowych rozdziałach księgi (Pwt 31 i 34). Chrześcijanie czytają ten tekst nie tylko jako opis historycznych zdarzeń, ale także jako zapowiedź nowej ziemi dla ludu Bożego w uniwersalnym Kościele Jezusa Chrystusa. Autor Listu do Hebrajczyków mówi, że święci Izraela widzieli tę ziemię z daleka i witali, wyznając, że są na ziemi obcymi i wędrowcami (Hbr 11,13; por. Hbr 11,14-16). Nakazy Boże prawdziwą mądrością. Rozdział 4 stanowi charakterystyczną całość, która w istocie streszcza naukę na temat przymierza między Bogiem a Izraelem, jaką zawiera Księga Powtórzonego Prawa. Mojżesz wzywa wszystkich Izraelitów, aby w kraju, do którego wkrótce wejdą, nie poddali się pogańskim obyczajom. Przed takim błędem powinno

339

POWTÓRZONE PRAWO 3,17 — 4,2

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Chodzi o grzech nierządu z Moabitkami, które skłoniły niektórych Izraelitów do kultu płodności (Lb 25). b) Monoteizm Izraela oraz prawa, którymi się kierował, budziły zainteresowanie innych narodów (1Krl 10,4-9). c) Horeb – zob. Pwt 1,19+. d) Stwierdzenie, że Bóg był niewidzialny, służy ukazaniu prawdy, że jest On istotą duchową. e) napisał na… kamiennych tablicach – sformułowanie to wyraża przede wszystkim myśl, że przykazania pochodzą z nadania Bożego, a nie ludzkiego. W tradycji utarło się przekonanie, że dwie tablice były zapisane różnymi przykazaniami. Zdaniem niektórych biblistów użycie dwóch tablic świadczy o tym, że Mojżesz otrzymał te same przykazania napisane dwukrotnie. Kamienne tabliczki, choć większe od glinianych, zazwyczaj mieściły się w ludzkiej dłoni; mogły pomieścić ok. 15-20 wersetów.

Page 340

PANA, waszego Boga, które wam zlecam. 3Widzieliście na własne oczy, co PAN uczynił w Baal-Peor: jak PAN, twój Bóg, wytracił wszystkich, którzy poszli za Baal-Peorema. 4 Wy zaś, którzy przylgnęliście do PANA, waszego Boga, wszyscy dziś żyjecie. 5Spójrzcie, nauczam was ustaw i nakazów, jak mi polecił PAN, mój Bóg, abyście je wypełniali w kraju, który idziecie wziąć w posiadanie. 6Przestrzegajcie ich więc i zachowujcie. W tym bowiem wyrazi się wasza mądrość i rozsądek wobec innych narodów, które – gdy usłyszą o tych ustawach – powiedzą: «Ten wielki naród naprawdę jest ludem mądrym i rozsądnym»b. 7Bo czy jest jakiś wielki naród, który by miał bogów tak bliskich, jak PAN, nasz Bóg, ilekroć Go wzywamy? 8Czy jest jakiś wielki naród, który by miał ustawy i nakazy tak sprawiedliwe, jak całe to Prawos, które dziś wam daję? Objawienie na górze Horeb i zakaz bałwochwalstwa 9 Tylko się strzeż i bardzo się pilnuj, abyś nie zapomniał o tych rzeczach, które widziałeś na własne oczy, i abyś był im wierny do końca swojego życia. Przekaż je swoim dzieciom i wnukom. 10 Tego dnia, kiedy stanąłeś przed PANEMs, twoim Bogiem, przy górze Horebc, PAN powiedział do mnie: «Zgromadź Mi luds! Chcę mu oznajmić moje słowa, których ma się nauczyć, aby odczuwał bojaźńs przede Mną przez wszystkie dni życia na ziemi i by tego nauczał także swoje dzieci». 11 Wtedy zbliżyliście się i stanęliście u stóp góry, która płonęła ogniem unoszącym się aż do nieba, cała spowita w ciemną, mroczną chmurę. 12PAN mówił do was z ognia, a wy słyszeliście dźwięk słów, lecz kształtu postaci nie widzieliście, słyszeliście jedynie głosd. 13Oznajmił wam swoje przymierzes, które nakazał zachowywać. Było to Dziesięć przykazań, które napisał na dwóch kamiennych tablicache. 14 Wtedy PAN polecił mi nauczyć was tych ustaw i nakazów, byście je wypełniali w kraju, który idziecie wziąć w posiadanie. 15Strzeżcie się jednak bardzo! Skoro bowiem nie widzie-

ich uchronić prawo, które zawiera w sobie Bożą mądrość. Kierowanie się tą mądrością pozwoli Izraelitom zachować dar Ziemi Obiecanej i zapewni im szczęśliwą przyszłość. Przypomnienie zdarzenia z Baal-Peor ma uświadomić Izraelitom, że ciągle muszą umacniać swoją wiarę w Jedynego Boga i strzec jej przed zagrożeniami ze strony obcych kultów. Odstępstwa Izraelitów były prawdopodobnie podyktowane m.in. chęcią asymilacji z miejscową ludnością, lecz mogły również wynikać z tego, że dla niektórych prawo przekazane przez Mojżesza wydawało się zbyt wymagające. Objawienie na górze Horeb i zakaz bałwochwalstwa. Pod górą Horeb miały miejsce najważniejsze wydarzenia w dziejach Izraela: objawienie się Boga, zawarcie przymierza między Bogiem i Izraelem oraz przekazanie Dekalogu. Do tych wydarzeń dołącza się jeszcze jeden istotny fakt, a mianowicie zjednoczenie Izraelitów w spójną całość. Bóg bowiem nakazuje Mojżeszowi, aby zgromadził lud (w. 10), który przybył pod Horeb jako grupa uciekinierów, ale ma stamtąd odejść jako wspólnota religijna. Elementem jednoczącym Izraela ma być wiara w Boga i wierność prawu. Izrael nie potrzebuje widzialnych wyobrażeń Boga, którego transcendencji i świętości nie zdoła wyrazić żadne ludzkie przedstawienie (Pwt 5,8n). Jedynym widzialnym znakiem troski Boga o swój lud są kamienne tablice, zawierające moralny drogowskaz dla nowo powstałej wspólnoty i dla jej przyszłego potomstwa (w. 10).

POWTÓRZONE PRAWO 4,3-15

340

Lb 25,1-9

Ps 19,8; Prz 9,10

Pwt 4,32-34

Ps 44,2; 78,3n

Pwt 31,12

Wj 20,21 Wj 19,16; Pwt 4,36; Hbr 12,18n Wj 20,1-17; 31,18; Pwt 5,11-22; 9,10; 10,1-4 Pwt 4,40

05_Pwt:05_Pwt

Wj 32,1-4; Pwt 5,8n; Rz 1,23

2Krl 17,7

Pwt 1,37

Pwt 4,9

Hbr 12,29

9/3/08

2:13 PM

Page 341

liście żadnego kształtu postaci w dniu, w którym na Horebie PAN mówił do was z ognia, 16nie dopuścicie się takiej obrzydliwości, by uczynić sobie jakąś rzeźbę lub jakikolwiek obraz bóstwa przedstawiający mężczyznę lub kobietę, 17 zwierzę żyjące na ziemi lub ptaka fruwającego w przestworzach, 18płaza pełzającego po ziemi lub rybę pływającą w morzu pod ziemią. 19Także wtedy, gdy podniesiesz swoje oczy ku niebu i ujrzysz słońce, księżyc i gwiazdy – czyli wszystkie zastępy niebieskie – nie daj się zwieść i nie kłaniaj się im ani czci im nie oddawaj. PAN, twój Bóg, dał je wszystkim narodom, które są pod niebem. 20Jednak to was PAN zabrał i wyprowadził z Egiptu, jakby z hutniczego pieca, abyście byli Jego własnym ludema, jak dziś nim jesteście. 21 Z waszego powodu PAN rozgniewałb się na mnie i przysiągł, że nie przejdę Jordanus i nie wejdę do tego pięknego kraju, który PAN, twój Bóg, daje ci jako dziedzictwo. 22Ja umrę na tej ziemi i nie przejdę Jordanu, lecz wy go przejdziecie i weźmiecie w posiadanie ten piękny kraj. 23Strzeżcie się więc, abyście nie zapomnieli o przymierzu, które zawarł z wami PAN, wasz Bóg, i nie uczynili sobie żadnej podobizny, bo tego wam zabronił PAN, wasz Bóg. 24Ponieważ PAN, twój Bóg, jest ogniem pożerającym – On jest Bogiem zazdrosnymc.

a) własnym ludem – zwrot ten nawiązuje do wyrażenia z Wj 19,5, gdzie jest mowa o tym, że Izrael stanie się szczególną własnością Boga. Wybór Izraela oraz konsekwencje moralne tego wyboru to temat przewodni całej Księgi Powtórzonego Prawa. Zob. Słownik (lud Boży). b) rozgniewał – zob. Słownik (gniew Boży). c) zazdrosnym – wyrażenie to służy do ukazania nieskończonej miłości Boga wobec swojego ludu. Zawiera też nakaz wyłącznego kultu Boga Jahwe.

Groźba kary i wezwanie do nawrócenia Gdy już dochowacie się dzieci i wnuków i zadomowicie się w tym kraju, lecz dopuścicie się takiej nieprawości, że zrobicie sobie rzeźbionego bożka, przedstawiającego cokolwiek, i będziecie czynić to, co PANs, wasz Bóg, uważa za złe, pobudzając Go do gniewus, 26to zaświadczam wam dzisiaj wobec nieba i ziemi, że na pewno prędko zostaniecie zgładzeni z tej ziemi, do której pójdziecie przez Jordans, aby ją posiąść. Niedługo będziecie w niej mieszkać, gdyż zostaniecie zupełnie wytępieni. 27PAN rozproszy was pomiędzy ludami i niewielu z was zostanie wśród narodów, do których PAN was zapędzi. 28Tam będziecie służyć bogom, których człowiek wykonał z drewna lub kamienia, którzy nie widzą, nie słyszą, nie jedzą ani nie czują zapachu. 29Wtedy będziesz poszukiwał PANA, twojego Boga, i znajdziesz Go, gdyż będziesz szukał Jego woli z całego sercas i z całej duszys. 30Podczas 25

Pwt 28,15nn Kpł 26,14-19; Joz 23,16 Pwt 28,62

Pwt 28,36.64; Ps 115,4-8; Jr 2,27n Jr 29,13; Mt 7,7n

Groźba kary i wezwanie do nawrócenia. Zakaz sporządzania jakiejkolwiek podobizny Boga, wyrażony już poprzednio w Pwt 4,15-19, jest echem przykazania zawartego w Dekalogu (Wj 20,4n; Pwt 5,8n), który został dany Izraelitom na górze Synaj (Pwt 1,19+). Nie chodzi tu o sporządzanie wizerunków bóstw pogańskich, gdyż ci bogowie nie istnieją (Pwt 4,39), lecz o próby tworzenia wyobrażeń Boga Izraela. W przeciwieństwie do pogańskich podobizn, które poprzez różnorodne wizerunki Boga starały się podkreślić Jego siłę, Izrael ma za zadanie odkryć, że cały świat został stworzony słowem Boga, a najdoskonalszym Jego obrazem w stworzonym świecie jest człowiek (Rdz 1,27). Izrael zostaje więc wezwany do szukania Boga z całego serca i z całej duszy (w. 29) w posłuszeństwie Jego słowu (np. Pwt 5,1; 6,4; zob. J 1,1nn). Próby tworzenia innych podobizn Boga prowadzą do grzechu i do utraty otrzymanych od Boga darów (ww. 27n; por. Pwt 28,62-64).

341

POWTÓRZONE PRAWO 4,16-30

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) tylko PAN jest Bogiem – przykład bardzo dojrzałej myśli teologicznej (Pwt 4,35.39; 6,4); stwierdzenie najczęściej spotykane u proroka Izajasza (Iz 43,11;44,6; 45,5n). b) trzy miasta… na wschodzie – Mojżesz nakaże, aby po zdobyciu Kanaanu wyznaczyć jeszcze trzy kolejne miasta azylu (Pwt 19,1-13; por. Lb 35,9-15). Jozue wypełnił nakaz Mojżesza (Joz 20).

Page 342

ucisku, gdy cię to wszystko spotka, w końcu nawrócisz się do PANA, twojego Boga, i będziesz słuchał Jego głosus, 31 gdyż PAN, twój Bóg, jest Bogiem miłosiernym. On cię nie opuści, nie zniszczy ani nie zapomni o przymierzus, które przysiągł twoim przodkom. Wielkość Bożego wybraństwa Zapytaj dawnych czasów, które były przed tobą: Czy od dnia, w którym Bóg stworzył człowieka na ziemi, od jednego krańca nieba aż po drugi kraniec, zdarzyła się gdzieś rzecz tak wielka lub czy słyszano o podobnej? 33Czy jakiś naród słyszał w ogniu głoss Boga, tak jak ty słyszałeś, i żyje nadal? 34Albo czy jakiś bóg próbował kiedyś przyjść, by przez doświadczenia, znaki, cudas i wojnę wybrać sobie naród spośród innych narodów, mocną ręką i wzniesionym ramieniem, wśród tych wszystkich strasznych zdarzeń, które na waszych oczach uczynił dla was w Egipcie PANs, wasz Bóg? 35Zostało ci to ukazane, abyś wiedział, że tylko PAN jest Bogiema, a oprócz Niego nie ma innego. 36Z nieba dał ci usłyszeć swój głos, aby cię napomnieć, a na ziemi ukazał ci wielki ogień, w którym słyszałeś Jego słowa. 37A ponieważ umiłował twoich przodków, po nich wybrał także ich potomstwo. On sam wyprowadził cię z Egiptu z wielką mocą, 38by wypędzić przed tobą narody większe i silniejsze od ciebie, wprowadzić cię do ich ziemi i obdarować ich własnością, jak to dziś się dzieje. 39Wiedz zatem dzisiaj i weź to sobie do sercas: PAN jest Bogiem, a na niebie wysoko i na ziemi nisko nie ma innego. 40Przestrzegaj więc Jego ustaw i nakazów, które ci dzisiaj polecam, aby się dobrze powodziło tobie i twojemu potomstwu; żebyś mógł długo przebywać w kraju, który ci na zawsze daje PAN, twój Bóg”.

Wj 33,19; Pwt 30,3

32

Miasta azylu Wtedy Mojżesz wyznaczył trzy miasta za Jordanems na wschodzieb, 42aby mógł się w nich schronić ten, kto nieumyślnie zabił bliźniegos, do którego wcześniej nie żywił nienawiści. Gdy ucieknie do jednego z tych miast, ocali swoje życie. 43 Oto one: Beser na pustynnym płaskowyżu dla plemienia Rubena, Ramot w Gileadzie dla plemienia Gada i Golan w Baszanie dla plemienia Manassesa. 41

Wielkość Bożego wybraństwa. Fragment ten nie zawiera refleksji nad znaczeniem wyboru Izraela w perspektywie historii całego świata. To jednak, co dotyczy Izraela, ma znaczenie uniwersalne i ponadczasowe. Relacja między Bogiem a Izraelem jest obrazem miłości i troski Boga wobec całego stworzenia. W takim duchu należy odczytywać wszystkie dary i napomnienia Boże dotyczące Izraela. Zarówno dar ziemi, jak i prawa mają pomóc Izraelitom w rzeczywistym zbliżeniu się do Boga, w zawiązaniu z Nim prawdziwej relacji i w konsekwencji w zjednoczeniu się z Nim na zawsze (Hbr 12,18-24). Objawienie się Boga Izraelowi zapowiada takie samo objawienie się wszystkim ludziom (np. Iz 45,23; Rz 14,11). Prawda ta w sposób jednoznaczny została ukazana w misji Jezusa Chrystusa. Jezus wyjaśnił znaczenie wydarzeń starotestamentowych, nadał im ostateczny sens i swoją Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem zapewnił wszystkim ludziom możliwość zbawienia wiecznego (np. J 12,32).

POWTÓRZONE PRAWO 4,31-43

342

Pwt 5,24-26

Wj 20,18-20

Pwt 7,19 Pwt 26,8 Wj 20,3; Pwt 32,39; Iz 43,10

Lb 35,9nn; Pwt 19,1nn

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 343

a) Baszan – zob. Pwt 3,1+.

Druga mowa Mojżesza

Pwt 1,1-5

Wj 20,1-17

Rdz 32,31; Wj 33,11

Wj 20,2

b) Hermon – zob. Pwt 3,8+.

Miejsce przekazania prawa 44 Oto Prawos, które Mojżesz przedstawił Izraelitom. 45Kiedy wyszli z Egiptu, Mojżesz przekazał Izraelitom te przykazanias, ustawy i nakazy, 46za Jordanems, w dolinie naprzeciw Bet-Peor, w kraju Sichona, który mieszkał w Cheszbonie. Mojżesz i Izraelici pokonali go, gdy wyszli z Egiptu. 47Wtedy zawładnęli jego krajem i krajem Oga, króla Baszanua. Pobili więc dwóch królów amoryckichs, którzy panowali za Jordanem na wschodzie, 48od Aroeru na brzegu potoku Arnon, aż do góry Sirion, to znaczy Hermonub. 49Zajęli całą dolinę Araby za Jordanem na wschodzie, aż do morza Araby u stóp Pisgac.

c) Pisga – zob. Pwt 3,17+. d) Słuchaj – zob. Pwt 4,1+. e) Horeb – zob. Pwt 1,19+. f) zazdrosnym – zob. Pwt 4,24+. g) Najstarsze tradycje biblijne potwierdzają istnienie przekonania, że zło popełnione przez jednostkę obarcza winą cały ród i szczep (Joz 7,10-26). Z czasem to przekonanie uległo zmianie (Pwt 24,16; Ez 18,1nn). Werset 9, zawierający stwierdzenie, że kara dosięgnie potomków grzesznika, należy odczytać w połączeniu z w. 10. Chodzi bowiem głównie o ukazanie niepojętej dobroci Boga, który wymierza karę tylko do trzeciego lub czwartego pokolenia, nagradza natomiast do tysięcznego pokolenia.

Dziesięć przykazań Bożych 1 Mojżesz zwołał wszystkich Izraelitów i powiedział do nich: „Słuchajd, Izraelus, ustaw i nakazów, które dziś wam ogłaszam! Naucz się ich i przestrzegaj! 2PANs, nasz Bóg, zawarł z nami przymierzes na górze Horebe. 3PAN nie zawarł tego przymierza z naszymi przodkami, lecz z nami, którzy dziś tutaj wszyscy żyjemy. 4Twarzą w twarz PAN rozmawiał z wami w ogniu na tej górze. 5Ja zaś stałem w tym czasie pomiędzy PANEM a wami, aby wam oznajmić słowo PANA, gdyż baliście się ognia i nie weszliście na górę. A On mówił: 6 «Ja jestem PANEM, twoim Bogiem, który wyprowadził cię z ziemi egipskiej, gdzie byłeś niewolnikiem. 7 Nie będziesz miał innych bogów oprócz Mnie. 8Nie zrobisz sobie bożka. I żadnej podobiźnie, przedstawiającej to, co najwyżej na niebie, nisko na ziemi i w głębinach wód, 9nie będziesz oddawał czci ani nie oddasz się w niewolę. Ja jestem PANEM, twoim Bogiem, Bogiem zazdrosnymf. Za grzechys tych, którzy Mnie nienawidzą, wymierzam karęs ich potomkom, nawet w trzecim i czwar tym pokoleniu. 10Tym zaś, którzy Mnie miłują i przestrzegają moich przykazańs, okazuję miłosierdzies do tysięcznego pokoleniag.

5

Dziesięć przykazań Bożych. Dziesięć przykazań to główny dokument przymierza zawartego na górze Horeb. W Piśmie Świętym Dekalog jest odróżniony od innych praw zawartych w Pięcioksięgu zarówno w Księdze Wyjścia (20,22 – 23,33), jak i w Księdze Powtórzonego Prawa (12 – 26). Dekalog został przekazany przed wszystkimi innymi prawami, jako prawo obowiązujące Izraelitów zawsze i wszędzie, podczas gdy inne prawa związane są z jego życiem w Ziemi Obiecanej (Pwt 12,1). Sformułowania przykazań w Księdze Powtórzonego Prawa nieznacznie się różnią od tekstu z Księgi Wyjścia (Wj 20,2-17+). Ich motywacją jest wyzwolenie Izraela z niewoli egipskiej. Izrael uwolniony spod władzy króla Egiptu zostaje teraz wezwany do służby Bogu, który jest wymagający, ale także miłosierny. Symbolem wyzwolenia z niewoli jest przykazanie świętowania szabatu, które dotyczyło nie tylko Izraelitów, ale również ich służby, mieszkających wśród nich cudzoziemców, a nawet zwierząt. Izraelici, którzy byli niewolnikami zmuszanymi do pracy, teraz zostają wezwani do odpoczynku i świętowania. Pierwszym z przykazań dotyczących relacji z innymi ludźmi jest wezwanie do czci swoich rodziców (w. 16), która staje się warunkiem Bożego błogosławieństwa. W sześciu ostatnich przykazaniach najpierw wymieniono trzy zakazy (ww. 17-19), a następnie przyczyny ich łamania

343

POWTÓRZONE PRAWO 4,44 — 5,10

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) bez szacunku – chodzi o zakaz manipulowania imieniem Boga w zabobonach i magii, a także w krzywoprzysięstwie. b) szabat – nazwa „szabat” jest w Piśmie Świętym łączona z czasownikiem ‘odpoczywać’, ‘przerywać (pracę)’. Oprócz wstrzymania się od codziennych zajęć, dzień ten daje okazję do szanowania praw człowieka (Wj 23,12; Pwt 5,14). Instytucja tego dnia jest bardzo stara. Jego przestrzeganie stało się szczególnie ważne po powrocie Żydów z wygnania babilońskiego (np. Ne 13,15-22; 1Mch 2,32-41). Zob. Słownik. c) Nie popełnisz morderstwa – zakaz ten odnosi się do ludzi i dotyczy sytuacji, w której w sposób bezprawny pozbawia się kogoś życia. Izraelskie prawodawstwo przewidywało karę śmierci za niektóre przewinienia (np. Wj 19,12n; 21,12-17). Była ona wykonywana w czasie, gdy istniał najwyższy sąd żydowski – Sanhedryn (Wysoka Rada – zob. Słownik).

Page 344

11

Nie będziesz wymawiał imienias PANA, twego Boga, bez szacunkua, gdyż PAN nie pozostawi bez kary tego, kto wypowie Jego imię bez szacunku. 12 Przestrzegaj dnia szabatub, aby należycie go świętować, bo tak ci nakazał PAN, twój Bóg. 13Przez sześć dni będziesz wykonywał wszystkie swoje prace, 14lecz siódmy dzień jest szabatem dla PANA, twego Boga. W tym dniu nie podejmiesz żadnej pracy – ani ty, ani twój syn, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służąca, ani twój wół, ani twój osioł, ani żadne z twoich zwierząt, ani cudzoziemiec, który mieszka w twoim domu. Niech odpocznie twój sługa i twoja służąca, tak jak ty. 15Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadził cię stamtąd PAN, twój Bóg, mocną ręką i wzniesionym ramieniem. Dlatego PAN, twój Bóg, nakazał ci zachowywać dzień szabatu. 16 Czcij swojego ojca i matkę, jak ci nakazał PAN, twój Bóg, abyś cieszył się długim życiem i aby ci się dobrze powodziło na ziemi, którą ci daje PAN, twój Bóg. 17 Nie popełnisz morderstwac. 18 Nie dopuścisz się cudzołóstwa. 19 Nie będziesz kradł. 20 Nie złożysz kłamliwego zeznania przeciwko swojemu bliźniemus. 21 Nie będziesz pożądał żony swojego bliźniego. Nie będziesz pragnął jego domu, jego pola, jego sługi, jego służącej, jego wołu, jego osła ani żadnej rzeczy, która należy do twojego bliźniego». Pośrednictwo Mojżesza 22 Oto słowa, które potężnym głosems PANs wypowiedział do całego waszego zgromadzenias, na górze, w ogniu, w obłoku i gęstej ciemności. Niczego nadto nie dodał. Napisał je na dwóch kamiennych tablicach, które mi przekazał. 23Kiedy usłyszeliście głos z ciemności, podczas gdy góra płonęła, zbliżyli się do mnie wszyscy przywódcy waszych plemion

(ww 20-21). Kłamliwe zeznanie (w. 20) może prowadzić do śmierci osoby oskarżonej (w. 17; por. 1Krl 21,13), pożądanie czyjejś żony (w. 21) może się skończyć zdradą małżeńską (w. 18), a pożądanie cudzej majętności (w. 21) może prowadzić do kradzieży (w. 19). Dziesięć przykazań Bożych to podstawowy wzorzec etyczny, którym kierują się zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie. W tradycji Kościoła Katolickiego podział Dekalogu na przykazania opiera się na Księdze Powtórzonego Prawa, podczas gdy w tradycji żydowskiej i w niektórych wspólnotach chrześcijańskich wiąże się raczej z prezentacją Dekalogu w Księdze Wyjścia. Najważniejszą interpretację Dekalogu pozostawił chrześcijanom Jezus Chrystus (Mt 5,17-48). Apostoł Paweł w swoich listach naucza, że człowiek wierzący w Boga przede wszystkim powinien być wierny Nowemu Przymierzu, które Bóg zawarł z ludzkością przez Mękę i Zmartwychwstanie Jezusa (np. 2Kor 3,6nn). Wierność Chrystusowi i przykazaniu miłości Boga i bliźniego oznacza najdoskonalsze wypełnienie prawa Bożego (np. Rz 10,4+; 13,8-10+). Pośrednictwo Mojżesza. Opis pełnej strachu reakcji przywódców plemion oraz starszych na objawienie się Bożej chwały (ww. 23-26) służy podkreśleniu prawdy o tym, że Bóg jest w swojej istocie zawsze nieuchwytny i niepojęty. Bóg objawia samego siebie, ale żaden człowiek nie jest w stanie ogarnąć Jego rzeczywistości ani w pełni usłyszeć Jego słowa (Wj 33,20; 1Tm 6,16). Obraz Mojżesza jako pośrednika między Bogiem a Jego ludem, który wiernie przekazuje i wyjaśnia Boże słowa (w. 22), niesie jednak Izraelitom zapewnienie, że przykazania, jakie otrzymali od Mojżesza,

POWTÓRZONE PRAWO 5,11-23

344

Pwt 6,21

Syr 3,1nn

Pwt 24,7

Pwt 4,11 Pwt 4,2 Pwt 4,13

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 18,16

Pwt 4,40

Pwt 17,11; Joz 1,7 Pwt 4,40

9/3/08

2:13 PM

Page 345

oraz starsis 24i powiedzieli: «Oto PAN, nasz Bóg, ukazał nam swoją chwałęs i wielkość, a Jego głos słyszeliśmy z ognia. Dzisiaj zobaczyliśmy, że Bóg rozmawia z człowiekiem, a ten może pozostać przy życiua. 25Lecz dlaczego teraz mielibyśmy umrzeć? Przecież ten wielki ogień może nas pochłonąć! Pomrzemy, jeżeli nadal będziemy słuchać głosu PANA, naszego Boga! 26Czy jacyś ludzie słyszeli kiedyś, tak jak my, głos żywego Boga przemawiającego z ognia, i żyją nadal? 27Ty się zbliż i wysłuchaj wszystkiego, co nakazuje PAN, nasz Bóg. Potem przekażesz nam to wszystko, co ci oznajmi PAN, nasz Bóg, a my będziemy posłuszni i to wypełnimy». 28PAN słyszał wasze słowa, które wypowiedzieliście do mnie. Wtedy PAN rzekł do mnie: «Słyszałem słowa ludu, które powiedział do ciebie. To, co powiedzieli, jest słuszne. 29Oby w ich sercachs nie zabrakło bojaźnis przede Mną i oby zawsze przestrzegali wszystkich moich przykazańs. Wtedy im i ich synom będzie się dobrze powodziło na wieki! 30Idź i powiedz im: Wracajcie do swoich namiotów! 31A potem zostań tu ze Mną. Chcę ci oznajmić wszystkie przykazania, ustawy i nakazy, których masz ich nauczyć, aby je wypełniali w kraju, który daję im na własność». 32 Starajcie się więc wypełnić wszystko, co wam nakazał PAN, wasz Bóg. Nie odstępujcie od tego ani na krok. 33Idźcie tylko tą drogąs, którą wam wskazał PAN, wasz Bóg, abyście żyli w pomyślności i długo przebywali w kraju, który weźmiecie w posiadanie.

a) Wśród Izraelitów istniało przekonanie, że nie można zobaczyć Boga i pozostać przy życiu (np. Wj 33,20; Sdz 6,22n; 13,22). b) Słuchaj – zob. Pwt 4,1+.

Przykazanie miłości Boga fundamentem Prawa 1 Oto przykazanias, ustawy i nakazy, których kazał mi nauczyć was PANs, wasz Bóg, byście je wypełniali w kraju, który idziecie wziąć w posiadanie. 2Odczuwaj bojaźńs przed PANEM, twoim Bogiem, zachowując wszystkie Jego ustawy i przykazania, które daję tobie, twoim dzieciom i wnukom, po wszystkie dni twego życia, abyś mógł długo żyć. 3Słuchajb więc, Izraelus, i staraj się je wypełnić, a wtedy będzie ci się dobrze powodziło w kraju mlekiem i miodem

6

Pwt 4,40 Wj 3,8

są drogą, na której mogą zbliżyć się do Boga i doświadczyć Jego błogosławieństwa (ww. 32-33). Objawienie przekazane przez Mojżesza i późniejszych proroków osiągnęło swoją pełnię w Jezusie Chrystusie (Hbr 1,1-3), który jako jedyny zawsze widzi Boga i o Nim poucza (J 1,18; 6,46; Kol 1,15). Dlatego Jezus ukazuje samego siebie jako kryterium interpretacji Prawa Mojżeszowego i całej rzeczywistości (Mt 5,17) oraz jako jedyną drogę prowadzącą na spotkanie z Bogiem (J 14,6). Przykazanie miłości Boga fundamentem Prawa. Przykazania, ustawy i nakazy, które stanowią treść Księgi Powtórzonego Prawa, są w rzeczywistości wielkim komentarzem do największego z przykazań, jakim jest przykazanie miłości Boga (w. 5; por. Mt 22,36-38). Wyznanie wiary w jedynego Boga, rozpoczynające się słowami: Słuchaj, Izraelu! (ww. 4-9), stało się dla Żydów wszystkich czasów najważniejszą modlitwą. Tymi słowami modlą się oni każdego dnia. Te słowa, napisane na małym zwoju pergaminowym, umieszczane są w tzw. filakteriach, czyli małych pudełkach, które Żyd przymocowuje sobie do czoła i lewego przedramienia podczas modlitwy. W domach żydowskich wiesza się je także na framudze drzwi wejściowych (w tzw. mezuzie). Posłuszeństwo Bożym przykazaniom jest możliwe, kiedy przeżywane jest ono jako odpowiedź na Bożą miłość, która wyraziła się w działaniu Boga na rzecz swojego ludu. Wyzwolenie Izraelitów z Egiptu jest symbolem wszelkiego Bożego działania na rzecz uwolnienia każdego człowieka z niewoli

345

POWTÓRZONE PRAWO 5,24 — 6,3

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) zazdrosnym – zob. Pwt 4,24+. b) rozgniewał – zob. Słownik (gniew Boży).

Page 346

płynącym i staniesz się tak liczny, jak ci to obiecał PAN, Bóg twoich przodków. 4Słuchaj, Izraelu! PAN jest naszym Bogiem, PAN jeden. 5Będziesz miłował PANA, twojego Boga, całym swoim sercems, całą swoją dusząs i z całej swojej mocy. 6Niech słowa, które ci dziś przekazuję, trwają w twoim sercu. 7Wpoisz je swoim dzieciom i będziesz o nich mówił, przebywając w domu, idąc drogą, kładąc się spać i wstając ze snu. 8Przywiąż je sobie do ręki jako znak i umieść pomiędzy oczami. 9 Wypisz je na odrzwiach domu i na twoich bramach. 10 PAN, twój Bóg, wprowadzi cię do kraju, co do którego twoim przodkom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowis złożył przysięgę, że da tobie wielkie i piękne miasta, których nie zbudowałeś, 11domy pełne wszelakich dóbr, których nie gromadziłeś, wydrążone studnie, których nie kopałeś, winnice i drzewa oliwne, których nie sadziłeś. A ty, gdy będziesz jadł i już się nasycisz, 12strzeż się, byś nie zapomniał o PANU, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, gdzie byłeś niewolnikiem. 13Będziesz się bał PANA, twojego Boga, Jemu będziesz służył i na Jego imięs będziesz przysięgał. Wezwanie do wierności Nie możesz pójść za innymi bogami, za bóstwami narodów, które was otaczają, 15bo PANs, twój Bóg, który przebywa pośród ciebie, jest Bogiem zazdrosnyma. Oby się nie rozgniewałb PAN, twój Bóg, i nie zgładził cię z powierzchni ziemi. 16Nie będziecie wystawiali na próbę PANA, waszego Boga, tak jak wystawiliście Go na próbę w Massa. 17Macie pilnie zachowywać przykazanias, polecenia i ustawy, które dał wam PAN, wasz Bóg. 18Czyń to, co jest słuszne i dobre w oczach PANA, aby ci się dobrze powodziło, byś mógł wejść i posiąść ten piękny kraj, który PAN przysiągł twoim przodkom. 19PAN bowiem obiecał, że wypędzi przed tobą wszystkich twoich wrogów. 20 Jeśli w przyszłości syn cię zapyta: «Co znaczą te polecenia, ustawy i nakazy, jakie zlecił wam PAN, nasz Bóg?», 21odpowiesz mu: «Byliśmy niewolnikami faraona w Egipcie, ale PAN wyprowadził nas stamtąd mocną ręką. 22PAN na naszych 14

fizycznej i duchowej. Jezus podejmuje i rozwija tę tradycję, kiedy uczy swoich uczniów modlitwy „Ojcze nasz” (Mt 6,9-13). Chrześcijanie wezwani są do przyjęcia w swoim życiu woli Bożej, ponieważ w Bogu uznają swojego Ojca, pełnego miłości, i wierzą, że On chce i potrafi uwolnić ich od wszelkiego zła (Mt 7,11; Tt 3,4-7). W nauczaniu Jezusa przykazanie miłości Boga łączy się nierozerwalnie z przykazaniem miłości bliźniego (Mt 22,39n). Wyzwolenie, którego człowiek oczekuje od Boga, również w najważniejszej modlitwie chrześcijańskiej zostaje nierozerwalnie połączone z wezwaniem do takiego samego działania wobec innych ludzi (Mt 6,12). Wezwanie do wierności. Rozdział 6 Księgi Powtórzonego Prawa jest najczęściej cytowanym fragmentem w NT. Oprócz największego przykazania (Pwt 6,4-9), Jezus Chrystus podczas kuszenia na pustyni czerpie z tego tekstu aż dwa kontrargumenty przeciwko szatanowi (np. Mt 4,1-11). Izrael wezwany jest przede wszystkim do zaufania Bogu. Wspomnienie wydarzeń w Massa przypomina, że źródłem odstępstwa, które prowadzi do klęski i śmierci, jest brak wiary w Bożą dobroć i brak ufności w Jego moc (Wj 17,1-7; Lb 20,3n). Izrael zachowa wierność i będzie się cieszyć jej owocem (w. 24), jeśli będzie pamiętać o dobrodziejstwach, jakie otrzymał od Boga. Wyznanie wiary, do którego wezwani są wierzący, przyjmuje więc przede wszystkim formę wspomnienia dzieł, jakich wobec nich dokonał Bóg. Na pytanie syna o sens religijnych praw i zwyczajów, jego ojciec powinien odpowiadać przekazywaniem dziejowej prawdy o Bożym

POWTÓRZONE PRAWO 6,4-22

346

Pwt 27,9; Mk 12,29n

Pwt 1,25 Joz 24,13

Pwt 7,19

Pwt 13,7nn

Wj 34,14; Pwt 5,9 Mt 4,7

Pwt 12,28

Wj 12,26n

Pwt 5,15 Pwt 4,34

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 4,40

9/3/08

2:13 PM

Page 347

oczach zdziałał wielkie i pełne grozy znaki oraz cudas przeciw Egiptowi, faraonowi i całemu jego ludowi. 23Nas zaś wyprowadził stamtąd, by nas wprowadzić do ziemi, którą przysiągł dać naszym przodkom. 24Wtedy PAN rozkazał nam wypełniać te wszystkie ustawy, bać się PANAa, naszego Boga, aby nam się dobrze powodziło przez wszystkie dni życia, tak jak to się dzieje dzisiaj. 25Nasza prawość będzie więc polegała na tym, że będziemy pilnie przestrzegać tych wszystkich przykazań PANA, naszego Boga, tak jak nakazał.

a) bać się PANA – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik). b) usunie… narody – zob. Pwt 20,1-9+.

Wybranie Izraela spośród innych narodów 1 Zanim PANs, twój Bóg wprowadzi cię do kraju, do którego już wkrótce wejdziesz, by go posiąść, wcześniej usunie liczne narodyb: Chetytóws, Girgaszytów, Amorytóws, Kananejczykóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws – siedem narodów liczniejszych i potężniejszych od ciebie. 2 PAN, twój Bóg, odda je tobie, a ty masz je wytępić i rzucić na nie klątwęs. Nie wolno ci zawierać z nimi przymierza ani okazywać litości. 3Nie możesz zawierać związków małżeńskich z ludźmi z tych narodów! Dlatego nie dasz swojej córki ich synowi ani ich córki nie weźmiesz dla swojego syna, 4gdyż odwiodłaby go ode Mnie, aby służył innym bogom. Wtedy gniews PANA zapłonąłby przeciwko wam i prędko by was wyniszczył. 5Dlatego tak macie z nimi postąpić: Zburzycie ich ołtarzes, połamiecie steles, porąbiecie aszerys, a posągi spalicie. 6Ty bowiem jesteś ludems poświęconyms PANU, twojemu Bogu. Ciebie wybrał PAN, twój Bóg, ze wszystkich narodów, jakie są na ziemi, abyś był dla Niego ludem i szczególną własnością.

7

Rdz 15,18-21; Wj 3,8; Pwt 20,17; Dz 13,19

Pwt 2,34 1Krl 11,1n

Pwt 4,25-27 Wj 34,13; Pwt 12,3

J 15,16

Wj 19,5n; Pwt 26,19; 28,9; 1P 2,9

1Kor 1,26-29

Miłość Boga do swojego narodu 7 PANs związał się z wami nie dlatego, że jesteście liczniejsi od innych narodów. Wybrał was, chociaż jesteście najmniejszym działaniu w stosunku do niego i całego narodu. Ten zwyczaj utrwalania i kontynuowania tradycji dotyczącej wyzwolenia z niewoli egipskiej jest praktykowany w żydowskich rodzinach także dzisiaj podczas wieczerzy paschalnej (Wj 13,8-16). Podobnie wśród chrześcijan celebracja sakramentów, a szczególnie Mszy świętej, stanowi nieustanne przypomnienie zbawczych wydarzeń, które nadają znaczenie i sens chrześcijańskim postawom i zwyczajom. Wybranie Izraela spośród innych narodów. Izraelici byli świadomi tego, że Bóg ich wybrał i ta świadomość kształtowała ich stosunki z narodami zamieszkującymi Kanaan. Nakaz zgładzenia Kananejczyków autor uzasadnia niebezpieczeństwem płynącym z ich wierzeń religijnych. Izrael jako naród wybrany przez Boga miał być ludem świętym (Wj 19,6). Ze względu na to, że świętość w czasach ST rozumiana była jako „oddzielenie” (Kpł 20,26), Izrael jako lud święty musiał się całkowicie oddzielić od wszystkiego, co wiązało się z pogaństwem i bałwochwalstwem. Ponieważ źródłem wpływów pogańskich były często małżeństwa mieszane, stąd zakaz zawierania takich małżeństw. Wezwanie do świętości otrzymało nowe znaczenie wraz z nauczaniem i Ofiarą Jezusa Chrystusa. W świetle Ewangelii wszyscy ludzie mają tę samą godność, niezależnie od płci, narodowości czy statusu społecznego (Ga 3,28; Kol 3,11). Istotą świętości jest zerwanie z grzechem oraz miłość do Boga i każdego człowieka. Oddzielenie, do którego wzywa Księga Powtórzonego Prawa, dokonuje się więc dziś nie przez niszczenie i wykluczanie innych ludzi, ale przez naśladowanie w życiu postawy ukazanej przez Jezusa Chrystusa (J 12,25n). Miłość Boga do swojego narodu. Izrael został wybrany nie ze względu na swoją liczebność czy zasługi, ale ze względu na wolny wybór Boga, który kierował się miłością. Tylko miłość wyjaśnia, dlaczego Izraelici stali się dla Boga szczególną

347

POWTÓRZONE PRAWO 6,23 — 7,7

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Kara dosięga tylko grzesznika (np. Pwt 24,16; Ez 18,20). b) Wytępisz… narody – w czasach biblijnych różne ludy przemieszczały się i szukały miejsc, gdzie mogłyby się osiedlić. Wiązało się to m.in. z wypieraniem miejscowej ludności. Biblijny nakaz wytępienia obcych narodów ma oznaczać odcięcie się Izraelitów od wierzeń pogan. c) szerszenie – symbol Bożej pomocy lub kary i zniszczenia, podobnie jak plagi egipskie (Wj 23,28; por. Wj 23,23; 33,2; Joz 24,12). d) Podbój Kanaanu przez Izraelitów nie mógł się dokonać zbyt szybko, także z tego powodu, że mała liczba mieszkańców nie mogłaby się obronić przed drapieżnymi zwierzętami (2Krl 17,25). Zob. Wj 23,29n; por. Pwt 9,3.

Page 348

wśród narodów, 8ponieważ PAN was kocha i spełnia przysięgę, którą złożył waszym przodkom. PAN wyprowadził was z kraju, gdzie cierpieliście niewolę, spod władzy faraona, króla Egiptu. 9Uznaj więc, że PAN, twój Bóg, jest Bogiem. On jest Bogiem wiernym, który zachowuje przymierzes i miłosierdzies aż po tysięczne pokolenie dla tego, kto Go kocha i przestrzega Jego przykazańs. 10Temu zaś, kto Go nienawidzi, odpłaci zniszczeniem. Nie będzie zwlekał z odpłatą temu, kto Go nienawidzia. 11Zachowuj więc przykazania, ustawy i przepisy, które dzisiaj daję ci do wypełnienia. 12 Jeśli będziecie posłuszni tym prawom, będziecie ich przestrzegać i wypełniać je, wtedy PAN, Bóg, zachowa przymierze, które przysiągł twoim przodkom i okaże ci miłosierdzie. 13Będzie cię kochał, błogosławiłs i rozmnoży cię. Pobłogosławi twoje dzieci i twoje plony: zboże, moszcz, oliwę, a także przychówek bydła i trzody na ziemi, którą przysiągł dać twoim przodkom. 14Będziesz błogosławiony bardziej niż inne narody. Nie będzie wśród was niepłodnegos mężczyzny, niepłodnej kobiety ani niepłodnego bydła. 15PAN oddali od ciebie każdą chorobę i nie ześle na ciebie żadnej z tych śmiercionośnych plag, które poznałeś w Egipcie, lecz ześle je na tych, którzy cię nienawidzą. 16Wytępisz wszystkie narodyb, które PAN, twój Bóg, daje tobie. Nie będziesz miał dla nich litości i nie będziesz służył ich bogom, gdyż to stałoby się dla ciebie pułapką. Potęga Boga 17 A gdybyś pomyślał: «Te narody są liczniejsze ode mnie, jakże zdołam je wypędzić?» – 18nie bój się ich! Przypomnij sobie dobrze to, co PANs, twój Bóg, uczynił faraonowi i wszystkim Egipcjanom. 19Przypomnij sobie te wielkie próby, które widziałeś: te znaki, cudas, mocną rękę i wzniesione ramię, którym PAN, twój Bóg, cię wyprowadził. To samo uczyni PAN, twój Bóg, wszystkim narodom, których się lękasz. 20 PAN, twój Bóg, ześle na nie także szerszeniec, aż wyginą ci, którzy pozostali lub ukryli się przed tobą. 21Nie drżyj więc przed nimi, gdyż jest pomiędzy wami PAN, wasz Bóg, Bóg wielki i groźny. 22PAN, twój Bóg, będzie stopniowo wypędzał te narody przed tobą. Nie możesz ich jednak szybko usunąć, aby dzikie zwierzęta nie rozmnożyły się na twoją zgubęd. 23PAN, twój Bóg, odda je tobie i sprawi wśród nich tak wielki zamęt, że zostaną doszczętnie zgładzone. 24 W twoje ręce odda ich królów, a ty sprawisz, że pamięć

własnością (Pwt 7,6; por. Wj 19,5) i dlaczego ich właśnie w cudowny sposób wyzwolił z niewoli egipskiej. Miłość Boga jest też gwarancją szczęśliwej przyszłości Izraela – pod warunkiem jednak, że Izrael będzie wierny Bogu i będzie przestrzegał Jego nakazów. Wierność Bogu zapewniała Boże błogosławieństwo, które Izrael zawsze rozumiał bardzo konkretnie. Wyrazem błogosławieństwa Bożego było liczne potomstwo, długie życie i bogactwo. Miłość Boga wobec Izraela w nauczaniu proroków często była porównywana do miłości, jaką mąż darzy swoją żonę (Iz 54,5;

POWTÓRZONE PRAWO 7,8-24

348

Pwt 4,37

Pwt 5,9n Pwt 32,41

Łk 1,72

Pwt 28,4

Pwt 13,7-9

Wj 23,28 Joz 24,12

Wj 23,29n; Sdz 2,20-23

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 18,9-12; 20,18; 27,15

Prz 3,11n; Hbr 12,7

Pwt 1,25; 11,10-12

Pwt 4,23; 6,12

Syr 10,12

2:13 PM

Page 349

o nich zniknie spod nieba. Nikt nie ostoi się przed tobą, aż ich wytępisz. 25Masz spalić posągi ich bogów! Nie będziesz pragnął dla siebie srebra ani złota, którym są pokryte, abyś nie wpadł w pułapkę, gdyż to jest wstrętne dla PANA, twojego Boga. 26Nie przyniesiesz takiej obrzydliwej rzeczy do domu, bo znalazłbyś się pod klątwąs, tak jak ona. Taką rzecz uznasz za nieczystąs i wstrętną, gdyż podlega klątwie. Wdzięczność Bogu za opiekę 1 Będziecie wypełniać wszystkie przykazanias, które dziś wam daję, abyście mogli żyć, mnożyć się i wejść do kraju, który PANs przysiągł waszym przodkom. 2 Zachowaj w pamięci całą drogę przez pustynię, którą prowadził cię PAN, twój Bóg, w ciągu tych czterdziestu lat, aby cię nauczyć pokory i wypróbować oraz przekonać się, co jest w twoim sercus: czy będziesz zachowywał Jego przykazania, czy też niea. 3On cię uczył pokory, dawał odczuć głód, ale również karmił mannąb, której nie znałeś ani ty, ani twoi przodkowie. Chciał cię pouczyć, że nie samym chlebem żyje człowiek, ale tym wszystkim, co pochodzi z ust PANAc. 4 Przez czterdzieści lat nie zdarła się na tobie odzież ani nogi ci nie opuchły. 5Rozważ więc to w sercu, że PAN, twój Bóg, wychowuje ciebie, jak ojciec wychowuje syna. 6Dlatego zachowuj przykazania PANA, twojego Boga, by chodzić drogamis, które On wskazał, i czcić Go z bojaźniąs. 7PAN, twój Bóg, wprowadzi cię bowiem do ziemi żyznej, po której płyną strumienie, a w dolinach i w górach z głębin wytryskają źródła. 8Wprowadzi cię do ziemi pszenicy i jęczmienia, winnej latorośli, drzew figowych i drzew granatu, do ziemi drzew oliwnych, oleju i miodu; 9do ziemi, w której będziesz mógł się najeść do syta chleba i gdzie niczego ci nie zabraknie; do ziemi, której kamienie zawierają żelazo, a z gór wydobywa się miedźd. 10Tam najesz się do syta i będziesz błogosławił PANA, twojego Boga, za piękny kraj, którym cię obdarzył. 11Uważaj więc, abyś nie zapomniał PANA, twojego Boga, lekceważąc Jego przykazania, nakazy i ustawy, które ci dzisiaj daję. 12A kiedy będziesz jadł i nasycisz się, zbudujesz piękne domy i w nich zamieszkasz, 13gdy mnożyć się będzie twoje bydło i trzoda, gdy zgromadzisz wiele srebra, złota i wszelkich innych dóbr, 14wtedy niech twoje serce nie unosi się pychą, aby zapomnieć PANA, twojego Boga, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, gdzie byłeś

8

Wj 16,1nn; Mt 4,4

9/3/08

a) W Księdze Liczb pobyt Izraelitów na pustyni został uznany za karę (Lb 14,2635). Niektórzy prorocy uważali ten pobyt za idealny okres więzi Boga z narodem wybranym (Oz 2,16nn). b) manna – pierwszy opis manny zawiera Wj 16,14-31. W Lb 11,7 jest ona porównana do żółtawoczerwonej żywicy (bdelium) jednego z drzew płd. Arabii. Wielkością przypominała ziarna bardzo popularnej rośliny – kolendry – które mają średnicę ok. 5 mm (Lb 11,9+). c) Zdanie to cytuje Jezus jako odpowiedź na pierwszą pokusę szatana (np. Mt 4,4). d) Obfitość Ziemi Obiecanej ukazana w ww. 8-9 wyrażana jest także przez metaforę: kraj mlekiem i miodem płynący (np. Wj 3,8; Kpł 20,24; Pwt 6,3). Na terenie Kanaanu nie wydobywano miedzi ani żelaza, wydobywano je na terenach leżących na południe od Morza Martwego i na Półwyspie Synajskim.

Jr 2,2; Oz 2,20-24). Prorocy podkreślali niezmienną wierność Boga, pomimo niewierności Jego małżonki – ludu wybranego (np. Jr 2 – 3; Ez 16.20.23). W NT ten sam obraz zostaje odniesiony do relacji, jaka istnieje między Jezusem Chrystusem a Kościołem (np. Mt 9,15n; 25,1-12; J 3,29; Ap 22,17). Wdzięczność Bogu za opiekę. Najpierw Mojżesz wzywał Izraelitów do wdzięczności za to, że zostali przez Boga wybrani (Pwt 7). Teraz wzywa ich do wdzięczności za dar Ziemi Obiecanej, która jest krainą dostatku i obfitości. Izraelici będą w niej mogli żyć bezpiecznie i szybko się wzbogacą. Mojżesz ostrzega jednak Izraelitów przed bałwochwalstwem

349

POWTÓRZONE PRAWO 7,25 — 8,14

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) PAN zniszczy – zob. Pwt 20,1-9+. b) Słuchaj – zob. Pwt 4,1+. c) potomkami Anaka – zob. Pwt 1,28+. d) On ich zniszczy – zob. Pwt 20,1-9+. e) szybko wytępisz – Mojżesz zapowiada, że przeciwnicy Izraela szybko zostaną pokonani (Wj 23,23.27.31; Pwt 1,21; por. Joz 1 – 12). Jest to inny punkt widzenia niż ten, który został wyrażony w Pwt 7,22; por. Sdz 2,20nn. W obydwu zapowiedziach jest jednak stwierdzenie, że Izraelici zdobędą Kanaan dzięki Bożej pomocy.

Page 350

niewolnikiem. 15On cię prowadził przez pustynię wielką i straszną, gdzie były jadowite węże i skorpiony. A tam, gdzie ziemia była sucha i bezwodna, sprawił, że woda wytrysnęła z najtwardszej skały. 16On na pustyni karmił cię manną, której nie znali twoi przodkowie, żeby cię uczyć pokory i wypróbować, i aby w przyszłości obdarzyć cię szczęściem. 17 Obyś sobie nie pomyślał: «Pracą własnych rąk zdobyłem te bogactwa». 18Pamiętaj o PANU, twoim Bogu, to On bowiem daje ci siłę, dzięki której zdobędziesz bogactwa. W ten sposób utwierdzi przymierzes – jak to dziś czyni – które przysiągł twoim przodkom. 19Lecz jeśli całkiem zapomnisz o PANU, twoim Bogu, i pójdziesz za innymi bogami, aby im służyć i oddawać pokłon, to oświadczam wam dzisiaj, że na pewno zginiecie! 20Podobnie jak narody, które PAN zniszczya przed wami, tak i was zniszczy za to, że nie byliście posłuszni PANU, waszemu Bogu. Zwycięstwo darem Boga 1 Słuchajb, Izraelus! Dziś przekroczysz Jordans, by zawładnąć narodami większymi i silniejszymi od ciebie, potężnymi miastami, których warownie sięgają nieba, 2ludem wielkim i rosłym, potomkami Anakac, których znasz i o których słyszałeś powiedzenie: «Kto się ostoi wobec potomków Anaka?». 3Wiedz zatem dzisiaj, że przed tobą pójdzie PANs, twój Bóg, jak pożerający ogień. On ich zniszczyd i powali przed tobą, a ty ich wypędzisz i szybko wytępisze, jak ci to PAN obiecał. 4Gdy PAN, twój Bóg, wypędzi ich przed tobą, nie pomyśl sobie: «To ze względu na moją prawość pozwolił mi PAN zawładnąć tym krajem», gdyż to z powodu niegodziwości tych narodów PAN je wypędza przed tobą. 5Nie ze względu na twoją prawość i uczciwość idziesz zająć ich kraj, lecz z powodu niegodziwości tych narodów wypędza je przed tobą PAN, twój Bóg, oraz aby dotrzymać słowa, które dał twoim przodkom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowis. 6Wiedz zatem, że PAN, twój Bóg, daje ci tę piękną ziemię w posiadanie nie ze względu na twoją prawość, bo jesteś ludem o twardym karku.

9

i zadufaniem, które stawia ich na piedestale, a Boga odsuwa na dalszy plan (w. 17; por. 1Kor 4,7). Mojżesz ostrzega przed pychą i zarozumiałością, zaznaczając, że właściwą odpowiedzią na każdy dar Boży jest pokora i wdzięczność. Jeśli Izraelici nie chcą stracić otrzymanych darów, muszą nieustannie umacniać się w wierności Bogu (w. 18), który został porównany do ojca troskliwie opiekującego się swoim dzieckiem (w. 5). Także autorzy NT wzywają chrześcijan do wdzięczności Bogu za Jego łaski (np. Kol 1,12; 3,17; 1Tes 5,18; Ap 11,17). Zwycięstwo darem Boga. Wyrażenie: Słuchaj, Izraelu! wraz z dwukrotnie użytym słowem dziś (ww. 1.3) podkreśla, że Izraelici zawsze winni uświadamiać sobie, jakie dary otrzymali od Boga. Wybranie, prawo, Ziemia Obiecana – to dary niezasłużone, ale Izrael od samego początku nie okazywał się ich godny (Pwt 9,7-21). Jedynie Bóg był wierny, cierpliwy i miłosierny. Opis walki Izraelitów z ludami, jakie spotykają za Jordanem, ukazuje podbój tej ziemi jako sąd Boży nad ludźmi, którzy dopuszczali się zła. Bóg posłużył się Izraelitami jako narzędziem kary, którą wymierzył grzesznikom za ich niesprawiedliwe czyny. W późniejszych czasach sytuacja się odwróci i Izraelitów spotka kara za ich grzeszne postępowanie. Najazdy Asyryjczyków i Babilończyków, zapowiadane przez proroków, będą karą, która

POWTÓRZONE PRAWO 8,15 — 9,6

350

Lb 21,6-9 Wj 17,1-7; Lb 20,1-13 Pwt 8,2n

Iz 10,13-15 Oz 2,10 Ps 127,1n

Pwt 6,4

Lb 13,33

Pwt 4,24

Sdz 7,2

Wj 32,9

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 4,13; 9,18; 10,10

Pwt 5,22

Wj 32,9; Jr 17,23

Pwt 29,19; Ps 69,29 Pwt 4,11

Hbr 12,21

9/3/08

2:13 PM

Page 351

Grzech bałwochwalstwa pod górą Horeb 7 Nigdy nie zapominaj, jak na pustyni rozgniewałeś PANAs, twojego Boga. Od wyjścia z ziemi egipskiej aż do przybycia na to miejsce buntowaliście się przeciwko PANU. 8Także przy Horebiea pobudziliście PANA do gniewus i PAN tak bardzo się na was rozgniewał, że chciał was zniszczyć. 9Gdy wszedłem na górę, aby otrzymać kamienne tablice – tablice przymierzas, które PAN zawarł z wami, przebywałem na tej górze czterdzieści dni i czterdzieści nocyb, nie jedząc chleba ani nie pijąc wody. 10Wtedy PAN dał mi dwie kamienne tablice, zapisane palcem Bożym. Były na nich wszystkie słowa, które w dniu zgromadzenias, na tej górze PAN oznajmił wam z ognia. 11Po upływie czterdziestu dni i czterdziestu nocy PAN dał mi dwie kamienne tablice, tablice przymierza. 12Potem PAN powiedział do mnie: «Wstań, zejdź prędko z góry, ponieważ twój ludc, który wyprowadziłeś z Egiptu, dopuścił się nieprawości! Szybko zeszli z drogi, którą im wskazałem: zrobili sobie bożka z metalu». 13Następnie PAN mówił do mnie: «Widzę, że jest to lud o twardym karku. 14Odejdź ode mnie, bo zamierzam go zniszczyć i sprawię, że pamięć o nim zniknie spod nieba; z ciebie uczynię naród potężniejszy i liczniejszy od niego». 15Wtedy odwróciłem się i zszedłem z płonącej góry, niosąc w obu rękach tablice przymierza. 16I zobaczyłem, jak grzeszyliście przeciwko PANU, waszemu Bogu. Zrobiliście sobie metalowego cielcad! Oto jak szybko zeszliście z drogis, którą PAN wam wskazał! 17Wziąłem więc tablice w ręce, rzuciłem i roztrzaskałem przed wami. 18Potem padłem na twarz przed PANEM, jak za pierwszym razem. Przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy nie jadłem chleba ani nie piłem wody z powodu grzechus, jakiego się dopuściliście, czyniąc to, co PAN uważa za złe i pobudzając Go do gniewu. 19Przeraziłem się gniewu i oburzenia PANA, który chciał was zniszczyć, lecz PAN wysłuchał mnie jeszcze i tym razem. 20Także na Aarona PAN bardzo się rozgniewał i chciał go zgładzić. Modliłem się więc wtedy również za Aarona. 21Potem wziąłem dowód waszego grzechu, owego cielca, którego zrobiliście,

a) Horeb – zob. Pwt 1,19+. b) czterdzieści… nocy – wzmianka o czterdziestu dniach i nocach ma raczej znaczenie symboliczne. Liczba ta oznacza m.in. pełnię (Wj 24,18). c) twój lud – Bóg nie mówi tutaj jak zwykle – mój lud (np. Wj 5,1; 6,7), co świadczy o tym, że czuje się odrzucony. Zob. Słownik (lud Boży). d) metalowego cielca – w starożytności różne bóstwa czczono pod postaciami zwierząt, wykonując także ich posągi. Cielec często stanowił podstawę, na której umieszczano posąg bóstwa. W Kanaanie cielec był symbolem płodności i siły. Możliwe, że posąg cielca wykonany przez Izraelitów był drewniany i jedynie pokryty złotem.

musiała być wymierzona, aby Izrael poznał zło swojego grzechu i odmienił swoje postępowanie. Prorok Jeremiasz nazywał nawet babilońskiego króla Nabuchodonozora Bożym sługą (Jr 25,9). Zanim jednak nadeszły wszystkie te nieszczęścia, Bóg w sposób jednoznaczny oświadczył Izraelitom zdążającym do Ziemi Obiecanej, że jest ona darem, który zdołają utrzymać jedynie wtedy, gdy okażą się ludźmi prawymi. Grzech bałwochwalstwa pod górą Horeb. Izraelici pod wodzą Aarona próbowali oddawać cześć Bogu, naśladując kulty pogańskie (Wj 32; por. 1Krl 18,20-40). Mimo że złoty cielec nie był bożkiem, lecz wyobrażeniem prawdziwego Boga, to jednak w Piśmie Świętym ten czyn Izraelitów został wielokrotnie potępiony. Z jednoznacznym potępieniem spotkał się także postępek króla izraelskiego Jeroboama I, który umieścił w Betel i Dan złote cielce (1Krl 12,26-33). Rozbicie tablic z Dziesięcioma przykazaniami wyraża przekonanie Mojżesza, że kult złotego cielca oznacza odrzucenie przez Izraelitów przymierza, które zawarł z nimi Bóg (Pwt 5,8-10). Podczas gdy w innych miejscach Pisma Świętego jest mowa o tym, że przymierze przetrwało tylko dzięki Bożemu miłosierdziu i dzięki Jego wierności obietnicom danym Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi (Wj 34,6-9; Pwt 9,5.27), w tym fragmencie mowy Mojżesza podkreślone

351

POWTÓRZONE PRAWO 9,7-21

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Tabeera… Kibrot-Hattaawa – miejscowości te znajdowały się na drodze, którą szli Izraelici od góry Horeb do Moabu. b) Kadesz-Barnea – zob. Pwt 1,19+. c) czterdzieści… nocy – zob. Pwt 9,9+. d) Dziesięć przykazań – w oryg.: dziesięć słów, stąd po grecku: Dekalog. e) Beerot – prawdopodobnie miejscowość położona w odległości ok. 16 km na północ od Jerozolimy (dzisiejsze El-Bire). Beerot było miastem kananejskim, które w czasach Jozuego razem z Gabaonem sprzymierzyło się z Izraelem (Joz 9,17). Zostało przydzielone plemieniu Beniamina (Joz 18,25), a jego kananejscy mieszkańcy zostali wyrzuceni. Znaleźli schronienie w Gittaim (2Sm 4,3). f) Mosera – miejscowość niezidentyfikowana, podobnie jak Gudgoda i Jotbata (Pwt 10,7). g) zmarł Aaron – według Lb 20,22nn Aaron zmarł na górze Hor.

Page 352

i spaliłem go. Skruszyłem go, starłem na proch i wrzuciłem do strumienia spływającego z góry. Modlitwa Mojżesza za grzechy Izraelitów 22 Także w Tabeera, Massa i Kibrot-Hattaawaa pobudzaliście PANAs do gniewus. 23Gdy PAN wysyłał was z Kadesz-Barneab, powiedział: «Idźcie posiąść ten kraj, który wam daję», a wy zbuntowaliście się przeciwko nakazowi PANA, waszego Boga, nie zawierzyliście Mu i nie posłuchaliście Go. 24 Buntowaliście się przeciwko PANU od dnia, w którym was poznałem. 25 Upadłem więc na twarz przed PANEM i błagałem przez czterdzieści dni i czterdzieści nocyc, gdyż PAN powiedział, że was zniszczy. 26Wtedy modliłem się głośno do PANA: «Panie mój, BOŻE, nie gub twojego ludus i twojego dziedzictwa, które wyzwoliłeś twoją potęgą, wyprowadzając z Egiptu mocną ręką. 27Pamiętaj o twoich sługach: Abrahamie, Izaaku i Jakubies. Nie zważaj na krnąbrność tego ludu, na jego nieprawość i grzechs, 28aby nie mówiono w kraju, z którego nas wyprowadziłeś: ‘PAN nie zdołał wprowadzić ich do ziemi, którą im obiecał; znienawidził ich, więc wyprowadził, aby ich zgładzić na pustyni’. 29A przecież oni są twoim ludem i dziedzictwem, które wyprowadziłeś z Egiptu twoją potężną mocą i wzniesionym ramieniem». Arka Przymierza i wybór Lewiego 1 W tym czasie PANs powiedział do mnie: «Wyciosaj dwie kamienne tablice, takie jak poprzednie, i wejdź do Mnie na górę. Wykonaj też drewnianą arkę. 2Na nowych tablicach wypiszę te same słowa, które były na tablicach rozbitych. Potem umieścisz je w arce». 3Zrobiłem więc arkę z drzewa akacjowego, wyciosałem dwie kamienne tablice, takie jak poprzednie, i niosąc je w ręku wszedłem na górę. 4 PAN wypisał na tych tablicach to samo, co na poprzednich, czyli Dziesięć przykazańd, które na górze, w dniu zgromadzenias, ogłosił wam z ognia. A potem PAN mi je wręczył. 5 Gdy odwróciłem się i zszedłem z góry, umieściłem tablice w arce, którą wykonałem. Zgodnie z nakazem PANA tam właśnie się znajdują. 6 Z Beerote, należącego do synów Jaakana, Izraelici wyruszyli do Moseryf. Tam zmarł Aarong i tam został pogrzebany,

10

zostaje znaczenie prawości nawet pojedynczych członków narodu (ww. 18-20; por. Rdz 18,23-32; Jr 5,1). Wysłuchanie przez Boga prośby Mojżesza, który wstawiał się za całym ludem, świadczy o tym, jak skuteczna jest modlitwa nawet jednego człowieka, wiernego i posłusznego Bogu. Arka Przymierza i wybór Lewiego. Wspomnienie powtórnego otrzymania tablic zawierających Dziesięć przykazań i złożenia ich w akacjowej skrzyni, zwanej Arką Przymierza, zostaje powiązane z poleceniem wyznaczenia plemienia Lewiego do służby Bożej. Opis powołania Lewitów różni się nieco od innych tekstów poświęconych przyjęciu przez nich szczególnej funkcji w narodzie izraelskim (Wj 32,25-29; Lb 3,12; 8,16). Wydaje się, że autorowi zależało

POWTÓRZONE PRAWO 9,22 — 10,6

352

Lb 11,1-35; Pwt 6,16

Pwt 1,19-46

Ps 115,2

Pwt 4,13

Lb 20, 22-29; 33,38

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 353

a jego syn, Eleazar, został po nim kapłanem. 7Stamtąd wyruszyli do Gudgoda, a z Gudgoda do Jotbata, kraju bogatego w potoki. 8W tym czasie PAN oddzielił plemię Lewiego i jego członków wyznaczył do noszenia Arki Przymierzas PANA, do służenia PANU i do udzielania błogosławieństwas w Jego imienius, co czynią do dziś. 9Dlatego Lewi nie otrzymał działu ani dziedzictwa wśród braci: PAN jest jego dziedzictwem, bo tak mu nakazał PAN, twój Bóg. 10 Ja zaś pozostałem na górze czterdzieści dni i czterdzieści nocya, jak za pierwszym razem. PAN wysłuchał mnie jeszcze i tym razem, bo PAN nie chciał was zniszczyć. 11Następnie PAN powiedział do mnie: «Wstań i ruszaj w drogę na czele tego ludus. Niech wezmą w posiadanie kraj, który przysiągłem dać ich przodkom».

Pwt 6,5 Pwt 4,40 Ps 24,1n; Iz 66,1n Pwt 4,31.37

Pwt 30,6

Ap 17,14; 19,16

Pwt 1,17; 2Krn 19,7; Dz 10,34 Wj 22,20; 23,9; Kpł 19,34 Pwt 6,13

Rdz 46,27

Pwt 1,10

Wezwanie Izraelitów do zmiany postaw 12 Izraelus! Oto czego teraz żąda od ciebie PANs, twój Bóg – jedynie tego, żebyś bał sięb PANA, twojego Boga, szedł drogąs, którą On nakazał ci iść, kochał Go i służył PANU, twojemu Bogu, z całego sercas i z całej duszys; 13żebyś zachowywał przykazanias PANA i Jego ustawy, które ci dziś nakazuję dla twojego dobra. 14Przecież do PANA, twojego Boga, należy niebo i niebiosa najwyższec, ziemia i wszystko, co jest na niej. 15PAN jednak wybrał tylko twoich przodków, bo ich ukochał. Później spośród wszystkich narodów wybrał ich potomstwo, czyli was, jak to jest dzisiaj. 16Obrzezajcies więc wasze serca z ich nieczystościd i nie bądźcie już ludem o twardym karku, 17bo PAN, wasz Bóg, jest Bogiem nad bogami i Panem nad panami. On jest Bogiem wielkim, potężnym i groźnym. Nie jest stronniczy ani przekupnye. 18On broni sierot i wdów, kocha cudzoziemcaf, dając mu chleb i odzienie. 19I wy kochajcie cudzoziemca, bo sami byliście cudzoziemcami w ziemi egipskiej. 20Powinienieś bać się PANA, twojego Boga, Jemu służyć, przylgnąć do Niego i na Jego imięs przysięgać. 21On jest twoją chwałąs i twoim Bogiem, który na twoich oczach czynił rzeczy wielkie i budzące grozę. 22Gdy twoi przodkowie przybyli do Egiptu, było ich siedemdziesięciu. Teraz zaś PAN, twój Bóg, uczynił cię ludem licznym jak gwiazdy na niebie.

a) czterdzieści… nocy – zob. Pwt 9,9+. b) bał się – zob. Słownik (bojaźń Boża). c) niebiosa najwyższe – według ówczesnych wierzeń były one siedzibą Boga. d) Obrzezajcie… serca z ich nieczystości – przynależność do ludu Bożego, której początkiem było dla Izraelitów obrzezanie napletka (Rdz 17,9-14), nie może się ograniczać tylko do tego zewnętrznego znaku. Ów znak powinien być początkiem przemiany myślenia, uczuć i woli człowieka dokonywanej pod wpływem prawdy Bożej (Jr 4,4; 6,10; Rz 2,25-29; Kol 2,11). Tylko człowiek otwarty na nią jest w stanie kochać Boga i może cieszyć się pełnią życia (Pwt 30,6). e) Cechy Boga często powtarzane na kartach Pisma Świętego (np. 2Krn 19,7; Hi 34,19; Mdr 6,7n; Dz 10,34; Rz 2,11; Ga 2,6; Ef 6,9; Kol 3,25; Jk 2,1; 1P 1,17). f) cudzoziemca – często byli to ludzie biedni, których prawo nakazywało szanować.

na tym, aby podkreślić, iż Lewici zostali powołani do tego zaszczytnego zadania dopiero po śmierci Aarona, odpowiedzialnego za grzeszny kult złotego cielca (Pwt 9,20). Od chwili powołania Lewitów mieli oni nosić Arkę Przymierza jako duchowy skarb Izraela i całej ludzkości. Zarówno arka, jak i umieszczony w niej Dekalog były znakiem rzeczywistości nadprzyrodzonej. Zadanie lewitów i kapłanów nie sprowadzało się jedynie do troski o arkę i kamienne tablice z przykazaniami, ale polegało przede wszystkim na przekazywaniu ludziom nauki pochodzącej od Boga. Wezwanie Izraelitów do zmiany postaw. W tradycji Izraela obrzezanie było znakiem przyjęcia woli Bożej i przynależności do narodu wybranego (Rdz 17,9-12). Do trwania w przymierzu z Bogiem nie wystarcza jednak tylko zachowanie rytów. Potrzebna jest przemiana całego życia człowieka na podstawie prawa Bożego. Bóg obdarzył Izraelitów wolnością i wybrał ich na swoją służbę. Izraelici są więc wezwani do uznania Bożych dzieł i do pamiętania o nich, aby uwielbiać Boga i przemieniać swoje życie według Jego woli. Taka postawa określana jest jako bojaźń Boża (zob. Słownik).

353

POWTÓRZONE PRAWO 10,7-22

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Morze Czerwone – nazwa występująca w oryginale może być tłumaczona jako ‘Morze Trzcinowe’ lub ‘Morze Sitowia’, a także ‘Morze Krańcowe’ lub ‘kraniec morza’. Na pewno chodzi o jakiś zbiornik wodny lub rozlewiska wokół tego zbiornika. b) wprawiać w ruch pompę – możliwe, że chodzi o czerpaki umieszczone na kręcącym się kole, które pobierały wodę z rzeki, następnie wlewała się ona do rynien i spływała nimi na pole. c) deszcz jesienny i wiosenny – deszcze określają porę zimową i wiosenną. Szczególnie ważny dla wegetacji roślin był deszcz jesienny, zwany wczesnym (październik/ listopad), gdyż wtedy siano zboże. Deszcz wiosenny, zwany późnym, padał w kwietniu.

Page 354

Wezwanie do wierności 1 Kochajcie więc PANAs, waszego Boga, i zawsze zachowujcie Jego wskazania, ustawy, wyroki i przykazanias. 2Zrozumcie to dzisiaj! Nie mówię przecież do waszych dzieci, które ani nie zaznały, ani nie doświadczyły karcenia PANA, waszego Boga. To wy widzieliście Jego wielkość, mocną rękę i wzniesione ramię, 3Jego znaki i czyny, których dokonał w Egipcie przeciw faraonowi, królowi Egiptu, i całej jego ziemi. 4Widzieliście, co uczynił wojsku egipskiemu, jego koniom i rydwanom podczas pościgu za wami – jak PAN pogrążył Egipcjan w wodach Morza Czer wonegoa i wytracił na zawsze. 5Widzieliście, co uczynił dla was na pustyni, zanim przyszliście na to miejsce. 6Widzieliście, co uczynił Datanowi i Abiramowi, synom Eliaba, potomka Rubena – jak ziemia otwarła swoją paszczę i pochłonęła ich spośród całego Izraelas razem z rodzinami, namiotami i dobytkiem, który do nich należał. 7Na własne oczy widzieliście wszystkie wielkie dzieła, które PAN uczynił.

11

Obietnice i przestrogi Przestrzegajcie więc wszystkich przykazańs, które wam dzisiaj daję, abyście byli mocni i zdobyli kraj, którym idziecie zawładnąć; 9abyście długo żyli na ziemi, którą PANs przysiągł dać waszym przodkom i ich potomstwu w kraju opływającym w mleko i miód. 10Kraj, który idziesz wziąć w posiadanie, nie jest podobny do ziemi egipskiej, którą opuściłeś. Tam bowiem musiałeś własnymi nogami wprawiać w ruch pompęb, żeby nawodnić pole po zasiewie, jakby to był ogród warzywny. 11Kraj natomiast, który idziecie wziąć w posiadanie, to ziemia gór i dolin, które piją wodę deszczu padającego z nieba. 12Jest to kraj, o który nieustannie troszczy się PAN, twój Bóg. Wzrok PANA, twojego Boga, spoczywa na nim przez cały rok. 13 Jeżeli więc będziecie naprawdę posłuszni moim przykazaniom, które dziś wam daję, będziecie kochać PANA, waszego Boga, i służyć Mu całym sercems i całą dusząs, 14dam waszej ziemi w odpowiednim czasie deszcz jesienny i wiosennyc, 8

Wezwanie do wierności. Wiara Izraelitów wywodzi się z doświadczenia religijnego ich przodków, a przede wszystkim z doświadczenia wybawienia z niewoli egipskiej (Wj 12 – 15). Bóg przez to wydarzenie dał się poznać jako wybawca i opiekun swojego ludu. Izraelici zostali wyzwoleni z niewoli, Bóg zawarł z nimi przymierze na Horebie, opiekował się nimi podczas wędrówki przez pustynię, a w końcu dał im na własność ziemię Kanaan. Te zbawcze wydarzenia są źródłem nauki zawartej w Księdze Powtórzonego Prawa. Dlatego Izraelici powinni znać swoją przeszłość, aby uczyć się z niej mądrości. Powinni także umieć wyciągać wnioski z błędów swoich przodków (w. 6). Obietnice i przestrogi. Mojżesz troszczy się nie tylko o pokolenie sobie współczesne, lecz także o wszystkie przyszłe pokolenia. Wzywa Izraelitów, którzy zamieszkali w Kanaanie, do wierności Bogu i zabrania im czcić bóstwa ludów, z którymi się zetknęli. Jeśli Izraelici zachowają Boże przykazania, mogą być pewni Bożego błogosławieństwa, które przejawi się poprzez obfitość deszczu, urodzaje i płodność zwierząt hodowlanych. Istotną oznaką Bożego błogosławieństwa będzie także liczne potomstwo Izraelitów (Pwt 7,14), długie życie i bogactwo (Pwt 8,12-14). Autor Księgi Powtórzonego Prawa opisuje Boże błogosławieństwo w ten sam sposób, jak czynił to prorok Ozeasz (Oz 2,10n), który

POWTÓRZONE PRAWO 11,1-14

354

Pwt 6,5

Lb 16

Pwt 4,40

Pwt 28,1-8

Pwt 1,25; 8,7-9; Ne 9,25

Pwt 6,5 Jl 2,23; Jk 5,7

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 8,19

Pwt 6,6-9

Joz 1,3

Pwt 2,25

Pwt 30,15-20; Prz 9;

Pwt 27,11-13

9/3/08

2:13 PM

Page 355

abyście mogli zebrać zboże, moszcz i oliwę. 15Waszemu bydłu dam trawę na polach. Żywności będziecie mieli do syta. 16 Uważajcie więc i nie dajcie się zwieść. Nie dopuszczajcie się odstępstwa, żeby służyć innym bogom, oddając im pokłon, 17 bo wtedy PAN zapłonie na was gniewems i zamknie niebo. Wówczas nie będzie deszczu, ziemia nie wyda plonów, a wy prędko wyginiecie w tym pięknym kraju, który PAN wam daje.

a) Mowa o tzw. filakteriach, czyli małym pudełku, wewnątrz którego znajdował się zwój pergaminowy z fragmentem Pisma Świętego. b) Liban – zob. Pwt 1,7+. c) Garizim… Ebal – góry te znajdują się w pobliżu Sychem. W czasach późniejszych góra Garizim stanie się dla Samarytan górą świętą, ze względu na wygłoszone na niej błogosławieństwa (J 4,20+).

Zakończenie Weźcie sobie te moje słowa do sercas i do duszys. Przywiążcie je sobie do ręki jako znak i umieśćcie pomiędzy oczamia. 19 Nauczcie ich wasze dzieci i mówcie o nich przebywając w domu, idąc drogą, kładąc się spać i wstając ze snu. 20Wypiszcie je na odrzwiach domu i na swoich bramach, 21abyście – wy i wasze dzieci – tak długo żyli na tej ziemi, którą PANs przysiągł dać waszym przodkom, jak długo trwać będzie niebo nad ziemią. 22 Jeżeli wiernie zachowacie wszystkie przykazanias, które wam daję, będziecie je wypełniać, kochać PANA, waszego Boga, iść drogąs, którą On wam wskazał i lgnąć do Niego, 23 wtedy PAN wypędzi przed wami te wszystkie narody, a wy zawładniecie ludami większymi i potężniejszymi od was. 24 Każde miejsce, na którym stanie wasza stopa, będzie należało do was. Wasze granice będą sięgać od pustyni aż do Libanub, od Eufratu aż do Morza Zachodniego. 25Nikt wam się nie oprze. PAN, wasz Bóg, sprawi, że strach i groza rozprzestrzenią się przed wami w całym kraju, przez który pójdziecie, jak to wam obiecał. 26 Patrzcie! Oto dziś kładę przed wami błogosławieństwos i przekleństwos. 27Błogosławieństwo – jeżeli będziecie posłuszni przykazaniom PANA, waszego Boga, które dziś wam daję. 28 Przekleństwo – jeżeli nie będziecie posłuszni przykazaniom PANA, waszego Boga, i zejdziecie z drogi, którą dziś wam nakazałem, aby pójść za innymi bogami, których nie znacie. 29 Gdy PAN, wasz Bóg, wprowadzi was do kraju, który idziecie wziąć w posiadanie, wtedy ogłosicie błogosławieństwo na górze Garizim, a przekleństwo na górze Ebalc. 30Czyż te góry nie znajdują się za Jordanems, w kierunku zachodzącego słońca, w kraju Kananejczyków osiadłych w Arabie, 18

rozwijał ten temat w polemice z Izraelitami oddającymi cześć pogańskim bóstwom. W swoim nauczaniu prorok posługiwał się pojęciem błogosławieństwa Bożego, aby przekonać Izraelitów, że Bóg jest panem całego ich życia – osobistego i społecznego. Niektórzy Izraelici uznawali bowiem Boga Izraela za ich obrońcę i wybawiciela, ale jednocześnie czcili bóstwa kananejskie, od których oczekiwali obfitości plonów i płodności. W swojej mowie Mojżesz nawiązuje do takich właśnie praktyk i jeszcze raz zachęca Izraelitów do złożenia ufności jedynie w Bogu. Zakończenie. Fragment ten składa się z licznych cytatów i wspomnień. Autor pragnie przypomnieć Izraelitom to, co najważniejsze, dlatego wzywa ich do miłości Boga i do wierności Jego nakazom (ww. 18-22; por. Pwt 6,4-9). Zapewnia o Bożej nagrodzie dla ludzi pełniących Jego wolę (ww. 23-25; por. Joz 1,3-5; Ps 72,8), o błogosławieństwach i przekleństwach, które spotkają ludzi za ich postępowanie (ww. 26-28; Pwt 30,15-20).

355

POWTÓRZONE PRAWO 11,15-30

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) usunąć pamięć o nich – w oryg.: wymazać ich imię. Imię – zob. Słownik. b) tam umieścić swoje imię – zwrot ten wskazuje na świątynię jerozolimską. Imię – zob. Słownik.

Page 356

naprzeciw Gilgal, w pobliżu dębów More? 31Już wkrótce przejdziecie Jordan, by wkroczyć do kraju, który PAN, wasz Bóg, daje wam w posiadanie, abyście w nim zamieszkali. 32 Starajcie się więc wypełnić wszystkie ustawy i wyroki, które wam dzisiaj przekazuję.

Kodeks deuteronomiczny

12

1

Oto prawa i nakazy. Macie je należycie wypełniać w kraju, który PANs, Bóg waszych przodków, dał wam w posiadanie, jak długo żyć będziecie na tej ziemi. Jedno miejsce kultu 2 Macie doszczętnie zniszczyć wszystkie miejsca, gdzie narody, które wkrótce wypędzicie, służyły swoim bogom: miejsca na wysokich górach, na wzniesieniach kultowychs i pod każdym zielonym drzewem. 3Macie zburzyć ich ołtarzes, skruszyć steles, spalić aszerys, posągi bogów porąbać w kawałki i w ten sposób usunąć pamięć o nicha z tego miejsca. 4 Wy inaczej macie służyć PANUs, waszemu Bogu: 5będziecie oddawać cześć Bogu w miejscu, które PAN, wasz Bóg, wybierze sobie na mieszkanies na obszarze zamieszkałym przez jedno z waszych plemion, aby tam umieścić swoje imięb. Tam będziecie chodzili. 6Będziecie tam zanosili ofiary całopalnes, ofiary krwawe, dziesięcinys, dary, ofiary ślubowań, ofiary dobrowolne oraz pier worodnes zwierzęta z bydła i trzody. 7Tam będziecie jedli w obecności PANA, waszego Boga, i radowali się wraz z rodziną ze wszystkiego, co zdobyliście własną pracą i w czym wam pobłogosławiłs PAN, wasz Bóg. 8Nie będziecie już mogli naśladować naszego obecnego postępowania, kiedy każdy czyni, co zechce. 9 Nie weszliście bowiem jeszcze do miejsca odpoczynku i do dziedzictwa, które wam daje PAN, wasz Bóg. 10Kiedy jednak przejdziecie Jordans i zamieszkacie w kraju, który PAN, wasz Bóg, da wam w dziedzictwo i zapewni wam pokójs ze wszystkimi otaczającymi was wrogami, tak że będziecie mieszkać bezpiecznie, 11wtedy na miejsce, które sobie wybierze PAN, wasz Bóg, aby mieszkało w nim Jego imię, przyniesiecie wszystko, co wam nakazuję: ofiary całopalne, ofiary krwawe, dziesięciny, dary waszych rąk i wszystkie najlepsze Jedno miejsce kultu. Księga Powtórzonego Prawa w rozdziałach 12 – 26 zawiera prawo szczegółowe. Wiele norm z tego kodeksu wskazuje na to, że zredagowano go w środowisku lewickim w Królestwie północnym (Izraelu) i że stanowi on poszerzenie powstałego wcześniej Kodeksu przymierza (Wj 21 – 23). Izraelici zostali wezwani do całkowitego zniszczenia w swoim kraju wszelkich przejawów kultu pogańskiego oraz do sprawowania kultu Boga Izraela tylko w jednym miejscu. W Księdze Powtórzonego Prawa jak refren powtarza się zdanie, że w ziemi, do której Izraelici wejdą, Bóg sam wskaże miejsce, gdzie chce, aby oddawano Mu cześć (np. Pwt 12,11.14; 14,23; 16,11). Tym nakazem kierował się król Jozjasz, przeprowadzając reformę religijną w 622 r. przed Chr. (2Krl 22 – 23). Wezwanie do usunięcia wszystkiego, co sprzeciwia się Bogu, i do oddawania Mu czci w sposób zgodny z Jego wolą pozostaje wciąż aktualne. Jezus Chrystus wskazał na siebie jako miejsce obecności Boga (J 1,14; 2,21; Kol 2,9) i wezwał ludzi do oddawania Bogu czci w Duchu i prawdzie (J 4,21-24).

POWTÓRZONE PRAWO 11,31 — 12,11

356

Pwt 7,5

Pwt 26,11

05_Pwt:05_Pwt

Lb 18,20-24

Pwt 12,23; Kpł 3,17

9/3/08

2:13 PM

Page 357

dary, które ślubowaliście PANU. 12Będziecie się cieszyć przed PANEM, waszym Bogiem, wraz z synami i córkami, sługami i służącymi, a także z lewitamis, którzy mieszkają w waszych miastach, bo oni nie mają żadnej części ani dziedzictwa wśród wasa. Przepisy o ofiarach 13 Strzeż się jednak, byś nie składał swoich ofiar całopalnychs na przypadkowym miejscu, które zobaczysz. 14Swoje całopalenia będziesz mógł składać tylko w tym miejscu, które PANs wybierze na obszarze zamieszkiwanym przez jedno z waszych plemion. Tam wykonasz to wszystko, co ci nakazuję. 15 Gdy jednak zapragniesz, będziesz mógł zabijać zwierzęta i jeść mięso z błogosławieństwems PANA, twojego Boga, którego ci udzieli w każdym twoim mieście. Będą je mogli jeść nieczyścis i czyścis, jak się je gazelę i jelenia. 16Tylko krwis nie wolno wam jeść, wylejecie ją na ziemię jak wodęb. 17 Nie będziesz natomiast mógł jeść w twoich miastach dziesięcins ze zboża, moszczu i oliwy, ani pier worodnegos zwierzęcia z bydła lub trzody, ani tego, co ślubowałeś, ani ofiary dobrowolnej, ani daru twoich rąk. 18Te rzeczy będziesz mógł jeść wraz z synem i córką, sługą i służącą oraz lewitamis, którzy mieszkają w twoich miastach, ale tylko przed PANEM, twoim Bogiem, w miejscu, które sobie wybierze PAN, twój Bóg. Będziesz się cieszył przed PANEM, twoim Bogiem, ze wszystkiego, co zdobyłeś własną pracą. 19Strzeż się jednak, abyś nie przestawał troszczyć się o lewitę, jak długo będziesz mieszkał w tym kraju. 20 Gdy PAN, twój Bóg, powiększy obszar twojego kraju, jak ci to obiecał, a ty powiesz sobie: «Chcę jeść mięso», bo będziesz miał chęć na mięso, możesz jeść mięso do woli. 21Jeżeli zaś daleko od ciebie będzie miejsce, które sobie wybierze PAN, twój Bóg, by tam umieścić swoje imięs, wówczas – jak ci to poleciłem – będziesz mógł zabijać sztuki z bydła lub trzody, które ci dał PAN, i jeść je w twoich miastach, ilekroć zapragniesz. 22Jednak będziesz je jadł, jak się jada gazelę lub jelenia. Jeść je może zarówno nieczysty, jak i czysty. 23Lecz pilnuj się, abyś nie spożywał krwi, bo w krwi jest życie. A nie wolno ci spożywać życia wraz z mięsem. 24Nie możesz jej spożywać! Masz ją wylać na ziemię jak wodę. 25 Nie będziesz jej spożywał, aby uczynić, co jest słuszne

a) Przepisy dotyczące składania ofiar brzmią tutaj inaczej niż w Kpł 1 – 3, gdzie prawodawca nakazuje przynosić ofiary kapłanom. b) Krew w Piśmie Świętym ma znaczenie sakralne i oznacza substancję życia (np. Kpł 17,14; por. Rdz 9,4). W kulcie krew traktowano jako ofiarę dla Dawcy życia (Kpł 17,11). Z tego powodu nie wolno było jej spożywać (Kpł 7,26n). Poza Izraelem nie spotyka się takiego rozumienia krwi.

Przepisy o ofiarach. Według prawa jedynym miejscem uprawnionym do składania ofiar jest świątynia w Jerozolimie. Szczegółowe przepisy dotyczące składanych ofiar różnią się od norm zawartych w Księdze Kapłańskiej, które poświęcone są przede wszystkim rytuałom świątynnym. Ważną rolę w kulcie świątynnym pełnił obrzęd kropienia ołtarza przez kapłana krwią ofiary. Było to szczególnie ważne w Święto Przebłagania, kiedy kapłan wnosił krew ofiary do miejsca najświętszego i kropił nią płytę przebłagalną (Kpł 16). Krew każdego zabitego zwierzęcia miała być wylana na podstawę ołtarza w świątyni (Kpł 17). W Księdze Powtórzonego Prawa odróżniony został ubój dla celów religijnych od uboju dla celów gospodarczych. Każdy człowiek mógł dokonać uboju zwierzęcia tam, gdzie mieszkał, z zastrzeżeniem,

357

POWTÓRZONE PRAWO 12,12-25

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Bóg, zgładzi – zob. Pwt 20,1-9+. b) palili… synów i córki – prawo wielokrotnie zakazuje składania ofiar z dzieci. Ta okrutna praktyka, znana w Fenicji i w Kanaanie, zdarzała się niekiedy wśród Izraelitów, którzy ulegli pogaństwu (np. 2Krl 16,3; 17,17; 21,6). c) tłumacz snów – prawie wszystkie ludy starożytności uznawały sny za środek objawienia. Wróżbici mezopotamscy i egipscy, którymi na ogół byli kapłani, opracowali obszerne komentarze do wyjaśniania snów. Pismo Święte dopuszcza przekonanie, że Bóg niekiedy objawia człowiekowi swoją wolę przez sen (np. Rdz 28,11nn; 37,5nn; Mt 1,20-25; 2,13n.19-21), najczęściej jednak do snów odnosi się krytycznie (np. Jr 23,25-28.32; 27,9n; 29,8n; Syr 34,1-8). d) Jego będziecie się bać – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik).

Page 358

według PANA i aby dobrze się powodziło tobie i twojemu potomstwu. 26 Rzeczy święte, jakie będziesz posiadał, i ofiary ślubowane przez ciebie przyniesiesz na to miejsce, które PAN sobie wybierze. 27Tam, na ołtarzus PANA, twojego Boga, złożysz swoje całopalenia, mięso i krew. Krew ofiar krwawych ma być wylana na ołtarz PANA, twojego Boga, a mięso możesz zjeść. 28 Zachowaj wiernie wszystkie nakazy, które ci daję i bądź im posłuszny. Wtedy zawsze będzie się dobrze powodziło tobie oraz twojemu potomstwu, bo będziesz czynił to, co według PANA, twojego Boga, jest dobre i uczciwe. Zagrożenie ze strony religii kananejskiej Gdy PANs, twój Bóg, zgładzia przed tobą narody, którymi idziesz zawładnąć, ty, gdy już je zniszczysz i zamieszkasz w ich kraju, 30strzeż się, byś nie wpadł w pułapkę, idąc za ich przykładem. A wtedy, gdy już zostaną zgładzone, nie próbuj oddawać czci ich bogom i nie mów: «Jak te narody służyły swoim bogom, tak samo ja będę czynił». 31Nie możesz tak postąpić wobec PANA, twojego Boga! Oni bowiem czynili dla swoich bogów to wszystko, czym PAN się brzydzi i czego nienawidzi. Dla swoich bogów palili nawet synów i córkib! 1 Starajcie się pilnie wypełniać to wszystko, co wam nakazuję, niczego nie dodając ani nie ujmując.

Pwt 4,40; 6,18; 12,28

29

13

Zakaz bałwochwalstwa Jeśli pojawi się wśród was proroks lub tłumacz snówc, zapowie wam jakiś znak lub cuds, 3i rzeczywiście ten znak lub cud się stanie, zgodnie z zapowiedzią, a potem wam powie: «Idźmy za innymi bogami – których nie znaliście – i oddajmy się im na służbę», 4to nie wolno wam posłuchać tego proroka lub tłumacza snów! Bo w ten sposób PANs, wasz Bóg, doświadcza was, aby się przekonać, czy kochacie PANA, waszego Boga, z całego sercas i z całej duszys. 5Wy macie iść za PANEM, waszym Bogiem! Jego będziecie się baćd, Jego przykazanias wypełniać, Jego głosus będziecie słuchać, Jemu służyć i do Niego lgnąć. 6A ów prorok lub tłumacz snów ma być zabity. Tak usuniecie zło spośród was. Zachęcał was bowiem do 2

żeby całkowicie wypuścił z niego krew (Kpł 17,10-16). Złożenie ofiary ze zwierzęcia mogło dokonać się tylko w miejscu wybranym przez Boga i musiało być połączone ze świętowaniem, do którego mieli być włączeni nie tylko członkowie rodziny, ale także służba oraz lewici. Zakaz bałwochwalstwa. Pouczenia zawarte w tym rozdziale nakazują natychmiastową reakcję wobec największego wykroczenia, jakim jest grzech przeciwko pierwszemu przykazaniu Dekalogu (Pwt 5,7-10). Bez względu na to, kto dopuścił się bałwochwalstwa, musiał być surowo ukarany. Nakaz ten dotyczył także całych społeczności, jeśli porzuciłyby wiarę w Boga i dopuściły się praktyk pogańskich. Propozycja surowej kary wskazuje na szczególną szkodliwość grzechu bałwochwalstwa, który w praktyce oznacza bezmyślne zachowania ludzi i ich moralny upadek. Bałwochwalstwo bowiem oznacza m.in. lekceważenie Boga i Jego praw i nakazów, niewiarę w Bożą sprawiedliwość i przekonanie, że za popełnione zło nie będzie się przed nikim odpowiadać. Prorocy, którzy zdecydowanie potępiali

POWTÓRZONE PRAWO 12,26 — 13,6

358

Pwt 7,25

Kpł 18,26-30

Kpł 18,21

Pwt 4,2

Jr 23,11-14

Pwt 8,2 Mt 24,24nn

Pwt 17,2-7

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 17,5; 21,21

Pwt 17,13

Pwt 4,31

9/3/08

2:13 PM

Page 359

odstępstwa od PANA, waszego Boga, który wyprowadził was z ziemi egipskiej i wyzwolił z niewoli. Chciał was sprowadzić z drogis, którą PAN, wasz Bóg, kazał wam kroczyć. 7 Jeśli będzie cię kusił twój brats, syn twojej matki, albo twój syn, córka lub żona, którą bardzo kochasz, albo przyjaciel, który jest ci drogi jak życie, mówiąc w sekrecie: «Chodź, pójdziemy służyć innym bogom», których nie znałeś ani ty, ani twoi przodkowie; 8jakiemuś bóstwu narodów, które was otaczają, które mieszkają blisko lub daleko, aż na krańcach ziemi, 9ty nie ulegaj takiemu człowiekowi i nie słuchaj go! Nie miej nad nim litości, nie oszczędzaj go i nie ukrywaj jego winy! 10Masz go zabić! Pierwszy podniesiesz rękę, aby go zabić, a potem przyłączy się cały lud. 11Ukamienujesza go na śmierć, ponieważ usiłował cię odwieść od PANA, twojego Boga, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, gdzie byłeś niewolnikiem. 12W ten sposób cały Izraels dowie się o tym, przelęknie się, i nikt nie dopuści się już podobnej niegodziwości wśród was. 13 Jeśli usłyszysz w jednym z twoich miast, które PAN, twój Bóg, da ci, abyś tam mieszkał, 14że są wśród was ludzie nikczemnib i zwodzą mieszkańców miast, mówiąc: «Chodźmy służyć innym bogom», których nie znaliście, 15wtedy przeprowadzisz dochodzenie. Zbadasz tę sprawę i dokładnie się o nią wypytasz. Jeśli okaże się prawdą, że ta niegodziwość zdarzyła się u was, 16wtedy bezwzględnie wytracisz mieczem mieszkańców tego miasta i ich stada. Rzucisz klątwęs na miasto i na wszystko, co się w nim znajduje. 17Cały łup zgromadzisz na placu, a potem spalisz to miasto i cały łup jako ofiarę całopalnąs na cześć PANA, twojego Boga. Miasto to pozostanie na zawsze stosem gruzów i nie wolno go będzie nigdy odbudować. 18Nie przywłaszczysz sobie niczego z rzeczy obłożonych klątwą, aby PAN się nie rozgniewałc, lecz okazał ci miłosierdzies; żeby się zlitował nad tobą i rozmnożył cię, jak przysiągł twoim przodkom, 19pod warunkiem, że będziesz słuchał głosus PANA, twojego Boga, i zachowywał wszystkie Jego przykazania, które dziś ci daję; i że będziesz czynił to, co według PANA, twojego Boga, jest uczciwe.

a) Ukamienujesz – jeden ze sposobów wymierzania kary śmierci. Zazwyczaj skazańca kamienowano po wydaniu wyroku, wyprowadzano go poza teren zamieszkały, obnażano i zebrani, poczynając od świadków, rzucali w niego kamieniami, aż zmarł. W Izraelu kara ta była stosowana głównie za przewinienia religijne i moralne o charakterze publicznym: bluźnierstwo, czary, kradzież rzeczy obłożonych klątwą (np. Kpł 24,15n; Pwt 22,21; Joz 7,25). Uważano, że w takich przypadkach każdy obywatel ma obowiązek przyłożyć rękę do oczyszczenia społeczności ze zła. Kamienowanie jako sposób wymierzenia kary śmierci nie jest wymieniane nigdzie poza Pismem Świętym. b) ludzie nikczemni – w oryg.: synowie Beliala, czyli, według literatury qumrańskiej, szatana. Potocznie synami Beliala określano ludzi, którzy odrzucali naukę Bożą. c) rozgniewał – zob. Słownik (gniew Boży).

rozpowszechnione wśród Izraelitów pogańskie ryty i obyczaje, widzieli w nich główny powód upadku państw Izraela i Judy oraz przyczynę wygnania narodu wybranego z Ziemi Obiecanej. Obietnice powrotu wiążą się więc z zapowiedzią przemiany serca, która sprawi, że lud Boży uwierzy w Boga i uzna Go za swojego jedynego Pana (np. Jr 31,31-34). Dla chrześcijan nor my zawar te w tym fragmencie są wezwaniem do tego, aby strzegli wiary w Boga we wszystkich okolicznościach życia. W myśl Ewangelii Jezusa szerzenie i obrona własnej wiary nigdy nie może jednak oznaczać dyskryminacji innych ludzi lub stosowania przemocy wobec kogokolwiek. Takie postawy naruszałyby godność ludzką i byłyby przejawem fanatyzmu religijnego. Tym, co prowadzi do nawrócenia błądzącego człowieka, jest m.in. dobry przykład chrześcijan, ich modlitwa, uczynki miłości, postawa cier pliwości i wyrozumiałości (np. 1P 3,1n). Bóg pragnie wszystkim ludziom udzielić daru wiary, która niesie ze sobą wolność i szczęście (np. Łk 19,10; J 12,47; 1Tm 1,15). Dar ten będą w stanie przyjąć jednak tylko ci ludzie, którzy szczerze szukają prawdy (np. Ga 1,13nn).

359

POWTÓRZONE PRAWO 13,7-19

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) nacinać skóry ani golić włosów nad czołem – praktyki żałobne stosowane przez Kananejczyków. b) Zaliczenie zająca i góralka (np. Kpł 11,5) do zwierząt przeżuwających jest wyrazem błędnego przekonania, że skoro ciągle poruszają nozdrzami, to znaczy, że przeżuwają pokarm. Niejasny jest zakaz dotyczący wielbłąda, ponieważ wielbłąd przeżuwa i ma rozdzieloną racicę. c) Różnie tłumaczy się powody, dla których świnię zaliczano do zwierząt nieczystych. Świnia m.in. budziła w ludziach odrazę i jej mięso w gorącym klimacie Palestyny uchodziło za niezdrowe. d) Zakaz ten bezpośrednio wiąże się z zakazem spożywania krwi, którą uważano za substancję życia (np. Kpł 3,17; 7,26; Pwt 12,16.23-25). Spożywanie krwi oznaczałoby więc brak szacunku wobec życia, którego dawcą jest Bóg (Rdz 9,3-6). Gdy zwierzę zdechło lub zostało rozszarpane, krew pozostawała w jego ciele, dlatego jedzenie mięsa takiego zwierzęcia było zakazane (np. Wj 22,30; Kpł 11,11; Ez 44,31; Dz 15,20). e) nie będziesz… matki – nie znamy dokładnego znaczenia tego przepisu. Możliwe, że jego celem było właściwe traktowanie zwierząt i unikanie bezpodstawnego rozdzielania młodych od matki (Wj 23,19). f) Według Księgi Powtórzonego Prawa coroczna dziesięcina była darem rodziny, a jej składaniu towarzyszyła radosna uczta. Co trzy lata dziesięcina miała być przeznaczana dla lewitów, ubogich cudzoziemców, sierot i wdów (Pwt 14,28n; zob. Kpł 27,30-33; Lb 18,20-22).

Page 360

Zakaz pogańskich praktyk żałobnych 1 Wy jesteście dziećmi PANAs, waszego Boga. Nie wolno wam na znak żałoby po zmarłym nacinać skóry ani golić włosów nad czołema, 2bo jesteście ludems poświęconyms PANU, waszemu Bogu. PAN was wybrał spośród wszystkich narodów, jakie są na ziemi, abyście się stali ludem, który będzie Jego szczególną własnością.

14

Rytualny podział zwierząt na czyste i nieczyste 3 Nie wolno wam jeść niczego obrzydliwego. 4Oto zwierzęta, które możecie jeść: krowa, owca, koza, 5jeleń, gazela, daniel, koziorożec, antylopa, bawół i kozica. 6Możecie jeść każde zwierzę przeżuwające, które ma rozdzielone kopyta, to jest parzyste racice. 7Nie będziecie jednak jedli zwierząt, które albo tylko przeżuwają, albo tylko mają rozdzielone kopyta, to jest parzyste racice; są nimi: wielbłąd, zając i góralekb. One wprawdzie przeżuwają, ale nie mają rozdzielonego kopyta, dlatego będą dla was nieczystes. 8Także świnia, która wprawdzie ma rozdzielone racice, ale nie przeżuwa, będzie dla was nieczystac. Nie będziecie jeść mięsa tych zwierząt ani dotykać ich padliny. 9 Spośród tych, które żyją w wodzie, będziecie mogli jeść tylko te, które mają płetwy i łuski. 10Nie wolno wam natomiast jeść tych, które nie mają ani płetw, ani łusek – te będą dla was nieczyste. 11 Możecie jeść wszystkie ptaki czystes. 12Nie wolno wam natomiast jeść następujących ptaków: orła, sępa czarnego, orła morskiego, 13myszołowa, kani i wszystkich gatunków sokoła, 14 wszystkich gatunków kruka, 15strusia, sowy, mewy, wszystkich gatunków jastrzębi, 16puszczyka, ibisa, łabędzia, 17pelikana, nurka, kormorana, 18bociana, wszystkich gatunków czapli, dudka i nietoperza. 19Każdy owad skrzydlaty będzie dla was nieczysty; nie wolno go jeść. 20Możecie jeść wszystkie ptaki czyste. 21 Nie wolno wam jeść żadnej padlinyd. Możesz ją dać do zjedzenia cudzoziemcowi, który osiadł w twoich miastach, lub sprzedać obcemu. Ty bowiem jesteś narodem poświęconyms PANUs, twojemu Bogu. Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matkie. Roczne dziesięciny 22 Złożysz dziesięcinęs z plonu każdego zasiewu, z tego, czym każdego roku obrodzi twoje polef. 23Dziesięcinę ze zboża, moszczu, oliwy, pier worodnychs z bydła i trzody będziesz

Rytualny podział zwierząt na czyste i nieczyste. Przedstawiony podział zasadniczo pokrywa się z przepisami zawartymi w Księdze Kapłańskiej (Kpł 11), które są tylko bardziej rozbudowane. Podobieństwo tych wykazów polega również na tym, że nie ma w nich religijnego uzasadnienia czystości lub nieczystości wymienionych zwierząt (Kpł 11,1-8+).

POWTÓRZONE PRAWO 14,1-23

360

Kpł 19,27n

Pwt 7,6

Kpł 11,1-19

Pwt 7,6

Wj 23,19; 34,26

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 12,5

9/3/08

2:13 PM

Page 361

spożywał przed PANEMs, twoim Bogiem, na tym miejscu, które On wybierze na mieszkanies dla swojego imienias, abyś na zawsze nauczył się bojaźnis wobec PANA, twojego Boga. 24 Gdybyś jednak miał zbyt daleko, aby zanieść tę dziesięcinę do miejsca, które wybierze PAN, twój Bóg, dla swojego imienia, a PAN, twój Bóg, będzie ci błogosławiłs, 25wtedy zamienisz ją na pieniądzea. Potem włożysz je do sakiewki i udasz się do miejsca, które wybrał sobie PAN, twój Bóg. 26 Tam kupisz za pieniądze wszystko, co zechcesz: zwierzę z bydła lub trzody, wino, syceręb – czego tylko zapragniesz. Będziesz to jadł przed PANEM, twoim Bogiem, i cieszył się wraz ze swoją rodziną. 27Nie pominiesz też lewitóws, którzy mieszkają w twoich miastach, gdyż oni nie mają części ani dziedzictwa z tobą.

a) pieniądze – chodzi tu o szlachetny kruszec, najczęściej srebro. Monety na terenie Palestyny zaczęto używać w VI w. przed Chr. b) sycera – mocny napój upajający, sporządzany z soku winogronowego lub z soku innych owoców, a także ze zboża lub miodu. c) Według Lb 18,21-32 wszystkie dziesięciny mieli otrzymywać lewici, którzy z kolei dziesiątą część przekazywali kapłanom jako ofiarę dla PANA. d) Co siedem lat przypadał rok, w którym niewolnicy izraelscy mieli odzyskać wolność, a dłużnikom darowane były długi (Wj 21,2-6; Kpł 25,1-7). Podobne prawa dotyczyły roku jubileuszowego, który przypadał co pięćdziesiąt lat (Kpł 25,8nn).

Dziesięciny trzyletnie Przy końcu trzeciego roku przyniesiesz dziesięcinęs ze zbiorów tego roku i złożysz ją w swoich miastach. 29Wtedy przyjdzie lewitas, który nie ma części ani dziedzictwa z tobą, oraz cudzoziemiec, sierota i wdowa, którzy mieszkają w twoich miastach, i będą mogli najeść się do syta, a PANs, twój Bóg, będzie ci błogosławiłs w każdej pracy, której się podejmieszc. 28

Rok szabatowy 1 Przy końcu siódmego roku zarządzisz darowanie długówd. 2Oto prawo darowania długów: każdy wierzyciel daruje pożyczkę, której udzielił bliźniemus. Nie będzie domagał się jej zwrotu od bliźniego, swojego bratas, ponieważ ogłoszono darowanie długów na cześć PANAs. 3Od cudzoziemca możesz żądać jej zwrotu, ale twojemu bratu darujesz swoją należność. 4Poza tym nie będzie u ciebie ubogiego, gdyż PAN obdarzy cię obfitym błogosławieństwems w kraju, który PAN, twój Bóg, daje ci w dziedziczne posiadanie, 5jeśli tylko naprawdę będziesz słuchał głosus PANA, twojego Boga, i gorliwie wypełniał te wszystkie przykazanias, które dziś ci przekazuję. 6PAN, twój Bóg, będzie ci bowiem błogosławił, tak jak obiecał: będziesz pożyczał licznym narodom, sam zaś nie będziesz pożyczał od nikogo. Będziesz panował nad wieloma narodami, lecz one nie będą panowały nad tobą. 7 Jeśli się zdarzy, że w kraju, który ci daje PAN, twój Bóg, w jednym z miast jeden z twoich braci popadnie w nędzę, nie będziesz nieczuły i nie zamkniesz ręki przed tym ubogim bratem. 8Powinieneś otworzyć przed nim swoją rękę i hojnie mu pożyczyć, czego potrzebuje. 9Uważaj jednak, by nie zrodziła się w twoim sercus niegodziwa myśl: «Zbliża się siódmy rok, rok darowania długów». Gdybyś złym okiem

15

Pwt 23,21

Wj 22,21-26

361

POWTÓRZONE PRAWO 14,24 — 15,9

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) W Izraelu istniała możliwość spłacenia długu przez pracę na rzecz wierzyciela. Izraelski właściciel majątku mógł posiadać niewolników izraelskich i nieizraelskich. W roku szabatowym miał obowiązek obdarzyć wolnością Izraelitów, którzy z powodu długów popadli w niewolę. b) Mógł to być jakiś religijny rytuał. Drzwi oznaczały dom, w którym niewolnik miał odtąd pozostawać, a przekłucie ucha symbolizowało posłuszeństwo (Wj 21,6). Być może później umieszczano w uchu kolczyk na znak, że dana osoba będzie niewolnikiem do końca życia. c) krwi nie wolno ci spożywać – zob. Pwt 12,16+.

Page 362

spojrzał na ubogiego brata i nie dał mu niczego, wtedy obciążyłbyś się grzechems, bo on by się skarżył na ciebie przed PANEM. 10Obdaruj go szczodrze, a gdy będziesz dawał, nie czyń tego z niechęcią, gdyż PAN, twój Bóg, pobłogosławi ci za to w każdej pracy i w każdym przedsięwzięciu. 11A ponieważ ubogiego nigdy nie braknie w tym kraju, dlatego ci nakazuję: Otwórz wspaniałomyślnie twoją rękę dla brata, który w twoim kraju popadł w ubóstwo i nędzę. Obdarowanie wolnością niewolników Jeżeli twój brats, Hebrajczyks, lub Hebrajka, sprzeda się tobie w niewolę, to będzie ci służył przez sześć lat, lecz w siódmym roku obdarzysz go wolnościąa. 13Gdy przywrócisz mu wolność, nie powinien odejść od ciebie z pustymi rękami. 14 Obdaruj go czymś z twojej trzody, z klepiska i tłoczni, po prostu podziel się tym, w czym ci pobłogosławiłs PANs, twój Bóg. 15Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej, i wybawił cię stamtąd PAN, twój Bóg, dlatego ja daję ci dzisiaj ten nakaz. 16A gdyby się zdarzyło, że ci oznajmi: «Nie chcę odejść od ciebie», gdyż pokochał ciebie i twój dom, bo dobrze mu było u ciebie, 17wtedy weźmiesz szydło i przebijesz mu ucho, przykładając je do drzwib. Odtąd zawsze będzie twoim niewolnikiem. Tak samo możesz postąpić z twoją niewolnicą. 18Niech nie będzie dla ciebie przykre obdarowanie twojego niewolnika wolnością, gdyż służąc ci przez sześć lat, wysłużył podwójną zapłatę najemnika. A wtedy PAN, twój Bóg, będzie ci błogosławił w każdej pracy. 12

Ofiara z pierworodnych zwierząt 19 Każdego pier worodnegos samca, który urodzi się z twojego bydła lub trzody, poświęciszs dla PANAs, twojego Boga. Nie zaprzęgniesz do pracy pier worodnego wołu ani nie będziesz strzygł pier worodnego baranas. 20Co roku będziesz je jadł wraz z rodziną przed PANEM, twoim Bogiem, na tym miejscu, które PAN sobie wybierze. 21A gdyby to zwierzę miało jakąś wadę: było kulawe, ślepe lub miało jakiekolwiek braki, nie będziesz mógł złożyć go na ofiaręs PANU, twojemu Bogu. 22Zjesz je w swoim mieście. Jeść go może nieczystys i czystys, jak się jada gazelę lub jelenia. 23Tylko jego krwis nie wolno ci spożywaćc, masz ją wylać na ziemię jak wodę. Obdarowanie wolnością niewolników. Starożytni traktowali niewolnictwo jako naturalne zjawisko społeczne, stanowiące część porządku świata. W Izraelu niewolników zdobywano na wojnach i kupowano. Najczęściej jednak niewolnictwo było skutkiem popadnięcia w długi. Prawodawca nakazuje humanitarnie traktować niewolników (Wj 21,26n). Niewolnicy izraelscy nie mogli być niewolnikami na zawsze, ich niewola miała się skończyć podobnie, jak zakończyła się niewola Izraelitów w Egipcie. Właściciel uwalniający swoich niewolników w roku szabatowym, zobowiązany był do obdarowania ich majątkiem niezbędnym do rozpoczęcia niezależnego życia. Dobre traktowanie niewolników powodowało niekiedy, że rezygnowali oni z należącego się im wyzwolenia i decydowali się pozostać w domu pana do końca swojego życia.

POWTÓRZONE PRAWO 15,10-23

362

Mt 26,11; Mk 14,7; J 12,8

Jr 34,14

Wj 13,1n

Pwt 12,15n

05_Pwt:05_Pwt

Kpł 23,5-8

Wj 12,34.39; 1Kor 5,8

Pwt 5,14

Kpł 23,15-21

9/3/08

2:13 PM

Page 363

Święto Paschy 1 Przestrzegaj miesiąca kłosówa i świętowania Paschys ku czci PANAs, twojego Boga, ponieważ w miesiącu kłosów, w nocy, wyprowadził cię z Egiptu PAN, twój Bóg. 2 Ku czci PANA, twojego Boga, złożysz ofiarę paschalną z owiec i cielców w tym miejscu, które PAN sobie wybierze na mieszkanies dla swojego imienias. 3Nie będziesz jadł wraz z nią chleba na zakwasieb. Abyś całe życie pamiętał dzień, w którym wyszedłeś z ziemi egipskiej, przez siedem dni będziesz wraz z ofiarą paschalną jadł chleby przaśnec, chleby ucisku, gdyż w pośpiechu wyszedłeś z ziemi egipskiej. 4Przez siedem dni w całym twoim kraju nie zobaczy się żadnego kwasu, z mięsa natomiast, które ofiarowałeś pierwszego dnia wieczorem, nic nie pozostanie do rana. 5Nie możesz składać ofiary paschalnej w dowolnym z miast otrzymanych od PANA, twojego Boga, 6lecz tylko w tym miejscu, które PAN, twój Bóg, wybierze na mieszkanie dla swojego imienia. Tam, wieczorem, gdy już zajdzie słońce, o tej samej porze, o której wyszedłeś z Egiptu, złożysz ofiarę paschalną. 7 Ugotujesz ją i zjesz w miejscu, które sobie wybrał PAN, twój Bóg, a rano powrócisz do swoich namiotów. 8Przez sześć dni będziesz jadł chleby przaśne, a siódmego dnia odbędzie się uroczyste zgromadzenies na cześć PANA, twojego Boga. Nie będziesz wtedy wykonywał żadnej pracy.

16

a) miesiąc kłosów – pierwszy miesiąc wiosny (przełom marca i kwietnia). W starożytnym kalendarzu nosił nazwę Abib (hebr. kłos), a w kalendarzu zapożyczonym od Babilończyków – Nisan. b) zakwas – sfermentowane ciasto z żytniej mąki, pozostawione z poprzedniego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta. c) chleby przaśne – były to chleby tylko z mąki i wody, bez zakwasu. d) Przepis dość nieprecyzyjny, dlatego według Kpł 23,15 odliczanie siedmiu tygodni należało rozpocząć od drugiego dnia Święta Przaśników (czyli od 16 dnia miesiąca Abib/Nisan).

Święto Tygodni 9 Odliczysz sobie siedem tygodni. Odliczanie siedmiu tygodni rozpoczniesz od dnia, w którym zaczniesz żąć zbożed. 10 Potem będziesz obchodził Święto Tygodnis na cześć PANAs, twojego Boga. Złożysz dobrowolną ofiaręs, według obfitości błogosławieństwas PANA, twojego Boga. 11W miejscu, które PAN, twój Bóg, wybierze na mieszkanies dla swojego imienias, będziesz się cieszył przed PANEM, twoim Bogiem, wraz Święto Paschy. Pascha (hebr. Pesach) to najważniejsze i zarazem centralne święto pielgrzymkowe w kalendarzu żydowskim. Obchodzono je na wiosnę, w miesiącu Nisan. Było pamiątką wybawienia Izraelitów z niewoli egipskiej (Wj 12 – 13) oraz pierwszych dni pobytu narodu wybranego na pustyni. Z tym świętem wiązała się wieczerza paschalna, w czasie której poprzez potrawy i obrzędy odtwarzano szczegóły tamtej dramatycznej nocy i następującego po niej pierwszego dnia wolności. Spożywano więc odpowiednio przyrządzonego baranka, upamiętniającego ofiarę, której krew uratowała Izraelitów od śmierci (Wj 12,21-27). Z mięsem baranka spożywano przaśny chleb (tzw. przaśniki, hebr. maccot), przygotowany jedynie z mąki i wody na pamiątkę chleba, który jedli przodkowie (Wj 12,34.39). Spożywano przy tym gorzkie zioła, aby przypomnieć sobie ciężkie lata niewoli. Potrawy popijano posoloną wodą, dla wspomnienia wielu łez wylanych w czasie niewoli, a cztery kielichy wina, wypijane w czasie wieczerzy w odpowiednich odstępach, miały być zapowiedzią przyszłej, obiecanej ojczyzny. Ostatni kielich przeznaczony był dla proroka Eliasza. Śpiewano przy tym cykl psalmów wspominających wędrówkę po pustyni oraz wyrażających nadzieję na dotarcie do ziemi obiecanej przez Boga (tzw. Hallel egipski Ps 113 – 118; por. Mt 26,30; Mk 14,26). Psalmy te śpiewano również podczas Święta Tygodni i Święta Namiotów. Zaraz po święcie Paschy następowały tygodniowe obchody rolniczego Święta Przaśników. Święto Tygodni. Jest to drugie święto pielgrzymkowe, zwane po hebr. Szawuot (gr. Pentekostes). Obchodzono je siedem tygodni po pierwszym dniu Przaśników (tj. po 16 dniu miesiąca Nisan, zwanym Omerem, kiedy to przynoszono na obrzęd kołysania pierwszy snop z wiosennych zbiorów jęczmienia). Święto Tygodni było pier wotnie dożynkowym Świętem Zbiorów (Wj 23,16), głównie pszenicy, obchodzonym na początku lata. Prawdopodobnie dopiero po

363

POWTÓRZONE PRAWO 16,1-11

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 364

z synem i córką, sługą i służącą, razem z lewitamis, którzy mieszkają w twoich miastach, razem z cudzoziemcem, sierotą i wdową, którzy mieszkają obok ciebie. 12Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w Egipcie, dlatego masz przestrzegać wypełniania tych ustaw. Święto Namiotów Przez siedem dni będziesz obchodził Święto Namiotóws, gdy już zgromadzisz zbiory z twojego klepiska i tłoczni. 14Będziesz się cieszył w to święto wraz z synem i córką, sługą i służącą, lewitąs i cudzoziemcem, sierotą i wdową, którzy mieszkają w twoich miastach. 15Przez siedem dni będziesz świętował na cześć PANAs, twojego Boga, w miejscu, które PAN sobie wybierze. Ponieważ PAN, twój Bóg, będzie ci błogosławiłs we wszystkich zbiorach i pracy twoich rąk, a ty będziesz szczęśliwy. 16 Każdy mężczyzna powinien trzy razy w ciągu roku stawić się przed PANEM, twoim Bogiem, w miejscu, które On sobie wybierze: na Święto Przaśnikóws, na Święto Tygodnis i na Święto Namiotów. Nie powinien jednak stawać przed PANEM z pustymi rękami. 17A każdy dar powinien być odpowiedni do błogosławieństwas, którego ci udzielił PAN, twój Bóg. 13

Sędziowie Ustanowisz sobie sędziów i urzędników dla każdego plemienia, w każdym twoim mieście, które PANs, twój Bóg, ci daje. Oni będą sądzili lud i wydawali sprawiedliwe wyroki. 19 Nie będziesz naginał prawa, nie będziesz stronniczy i nie weźmiesz łapówki, bo łapówka wypacza słuszny osąd i powoduje, że sprawiedliwe słowa są przekręcane. 20Masz się kierować jedynie sprawiedliwością, abyś żył i miał na własność ziemię, którą ci daje PAN, twój Bóg. 18

powrocie Izraelitów z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.) powiązano je z pamiątką Wyjścia z Egiptu. Ponieważ pięćdziesiątego dnia od wyzwolenia narodu z niewoli egipskiej nastąpiło zawarcie przymierza u stóp góry Synaj, wydarzenie to stanowi główną treść tego święta. Stąd bierze się też druga nazwa – Pięćdziesiątnica. Obchodom towarzyszy także dziękowanie Bogu za dar Tory – Prawa. Na czas Pięćdziesiątnicy synagogi i domy ozdabiano zielenią i kwiatami. Chrześcijanie, którzy w tym dniu świętują Zesłanie Ducha Świętego (Dz 2,1nn), przejęli zwyczaj przyozdabiania domów i kościołów zielenią – dlatego również nazwa Zielone Świątki. Święto Namiotów. Dwa tygodnie po święcie Nowego Roku (14 dnia miesiąca Tiszri wieczorem) rozpoczynało się Święto Namiotów, zwane też Świętem Szałasów lub Świętem Kuczek (hebr. Sukkot). Było to święto związane z pielgrzymką, któremu towarzyszyły liczne śpiewy i codzienne procesje, podczas których dziękowano Bogu m.in. za zbiory zbóż i winogron. W trakcie święta budowano prowizoryczne szałasy dla upamiętnienia mieszkań używanych przez Izraelitów podczas wędrówki przez pustynię, po Wyjściu z Egiptu. Rytuał ten przypominał Izraelitom o Bożej opiece, jakiej doznali podczas lat wędrówki, i miał pobudzać ich do dziękczynienia Bogu za Jego dobroć i łaskawość. Prawo nakazywało, żeby podczas tego święta kapłani nauczali ludzi Tory (Pwt 31,9-13; Ne 8). Żydzi żyjący w diasporze, czyli poza Izraelem, podczas tego święta przychodzili do synagogi z lulawem i etrogiem. Etrog to owoc podobny do cytryny, używany do bukietu splatanego z nierozwiniętej jeszcze gałęzi palmowej, czyli lulawu, trzech gałązek mirtu i dwóch gałązek wierzbowych (Kpł 23,39n; Ne 8,14-18). W późniejszej liturgii synagogalnej siódmego dnia Święta Namiotów obchodzono uroczystość zwaną Hoszanna Rabba, czyli Wielka Hosanna, kiedy procesja okrążała synagogę siedem razy. W ostatni, ósmy dzień Święta Namiotów, kończy się w synagodze roczny cykl czytania Tory, a święto to określa się mianem Simchat Tora – czyli Radość z otrzymania Tory.

POWTÓRZONE PRAWO 16,12-20

364

Wj 34,20

Pwt 1,9-18

Wj 23,8; Pwt 24,17

05_Pwt:05_Pwt

Kpł 22,20-25

Pwt 13,13-17

Pwt 19,15

2Krn 19,8-11

9/3/08

2:13 PM

Page 365

Wykroczenia w kulcie 21 Nie ustawisz żadnej drewnianej aszerya obok ołtarzas PANAs, twojego Boga, jaki sobie zbudujesz. 22Nie postawisz także stelis, której nienawidzi PAN, twój Bóg. 1 Nie złożysz ofiarys dla PANA, twojego Boga, z cielca lub jagnięcia, które mają wadę, czyli jakiekolwiek braki, bo tym brzydzi się PAN, twój Bóg. 2 Jeśli w jednym z miast, które ci daje PAN, twój Bóg, znajdzie się mężczyzna lub kobieta, którzy będą czynić to, co nie podoba się PANU, Bogu twojemu, przekroczą Jego przymierzes, 3zaczną służyć innym bogom i będą czcić słońce, księżyc albo wszystkie zastępy nieba, czego zabroniłem, 4i gdy zostanie ci o tym doniesione, ty wysłuchasz tego i zbadasz dokładnie całą sprawę. Gdy się okaże, że ta wiadomość jest prawdziwa, bo istotnie dopuszczono się w Izraelus takiej właśnie obrzydliwości, 5wtedy zaprowadzisz mężczyznę lub kobietę, którzy dopuścili się takiego zła, do bramy miastab i tam będziesz ich kamienowałc, aż umrą. 6Winny ma być skazany na śmierć na podstawie zeznania dwóch albo trzech świadkówd. Nie wolno skazać go na śmierć na podstawie zeznania jednego świadka. 7Najpierw świadkowie podniosą na niego rękę, aby go zgładzić, później dopiero cały lud będzie go kamienowałe. Tak usuniecie zło spośród was.

17

a) Pogańskie zwyczaje ludów, wśród których przebywali Izraelici, powodowały, że niektórzy z nich czcili Boga Jahwe, ale także Baala i Asztarte. Ich symbolami były stela i aszera (zob. Słownik). b) bramy miasta – bramy miały pomieszczenia, które służyły jako miejsca spotkań, narad starszyzny, zawierania umów wobec świadków, sprawowania sądów (np. Pwt 21,19; Am 5,15). c) kamienował – zob. Pwt 13,11+. d) Zeznanie dwóch albo trzech świadków miało być gwarancją, że oskarżony człowiek rzeczywiście dopuścił się poważnego wykroczenia. e) Obowiązek wzięcia przez świadków czynnego udziału w egzekucji miał bronić przed fałszywym oskarżeniem, gdyż ewentualny krzywoprzysięzca stałby się mordercą (J 8,4-11; Dz 6,8-15; 7,54-60). f) Najwyższą instancją odwoławczą był sąd w Jerozolimie. W skład tego sądu wchodzili świecki sędzia i jeden lub dwóch kapłanów.

Sądy lewickie 8 Jeśli zdarzy ci się trudna do rozstrzygnięcia sprawa sądowa, dotycząca zabójstw, sprzeczek, zranień, której nie rozstrzygnął sąd miejscowy, wtedy niezwłocznie pójdziesz do miejsca, które wybierze sobie PANs, twój Bóg. 9Udasz się do kapłanów lewickichs i do sędziego, który w tym czasie będzie pełnił swój urządf. Poradzisz się ich, a oni zawyrokują w tej sprawie. 10Zastosujesz się do orzeczenia, jakie ci wydadzą w miejscu, które PAN sobie wybierze, i pilnie wykonasz wszystko, o czym cię pouczą. 11Masz się ściśle zastosować do pouczenia, jakie ci dadzą, i do rozstrzygnięcia, jakie orzekną. W niczym nie zaniechaj ich wyroku. 12Gdyby jednak człowiek uniesiony pychą postąpił wbrew orzeczeniu, Wykroczenia w kulcie. Prawodawca wymienia tu trzy wykroczenia przeciwko pierwszemu przykazaniu Dekalogu (Pwt 5,7-10). Zakaz łączenia czci Boga Izraela z kultem innych bóstw wskazuje na występującą wśród narodu wybranego praktykę szukania źródeł swojego powodzenia jednocześnie u Boga i np. w siłach przyrody. Prorocy posyłani przez Boga stanowczo krytykowali kult Baala, Asztarty (zob. Słownik) i innych bóstw pogańskich, a także piętnowali postawę polegającą na pokładaniu ufności w przymierzach z potężnymi sojusznikami, w bogactwie lub w nieuczciwości (np. Iz 20,6; 31,1; 42,17; Ba 3,16-19; Ez 29,14-16; por. Łk 16,3-7; Rz 6,16-22). Pierwsze przykazanie domaga się bowiem od ludu Bożego pełnego zaufania Bogu i pełnej gotowości do przyjęcia Jego woli (np. Mt 6,10). Nakaz ukamienowania odstępców podkreśla powagę grzechu bałwochwalstwa oraz niebezpieczeństwo tolerowania złego przykładu. Mimo że w tym przypadku Prawo Mojżeszowe jest bardzo surowe, to jednak z tekstów prorockich jednoznacznie wynika, że bałwochwalstwo było wśród Izraelitów powszechne (np. Jr 2,11; Ez 8,8nn; Oz 4,17; Am 5,26), brak natomiast dowodów, że kara ukamienowania odstępców była stosowana. Zakaz składania na ofiarę zwierząt z wadami świadczy o tym, że takie przypadki miały miejsce wśród Izraelitów. Był to m.in. wyraz ich chciwości i głupoty, gdyż Boga nie można oszukać (np. Ps 94,9; 2Kor 9,6nn).

365

POWTÓRZONE PRAWO 16,21 — 17,12

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 366

a) Aluzja do elekcji sugeruje, że prawo to powstało i było stosowane po 922 r. przed Chr. w Królestwie północnym (Izraelu), gdzie królowie byli wybierani. W Królestwie południowym (Judzie) w tym czasie panowała dynastia Dawidowa.

nie słuchając ani kapłana pełniącego tam urząd na cześć PANA, twojego Boga, ani sędziego, ma ponieść śmierć. W ten sposób usuniesz zło z Izraelas, 13a gdy cały lud usłyszy o tym, będzie się bał i już więcej nikt nie uniesie się pychą.

b) Kapłani lewiccy – prawodawca nie stosuje tu rozróżnienia na kapłanów i lewitów, którzy po powrocie z wygnania i odbudowaniu świątyni (515 r. przed Chr.) pełnili w niej funkcje pomocnicze (Lb 8,21+; 18,21+).

Ustawa o królach 14 Gdy wejdziesz do kraju, który PANs, twój Bóg, daje ci w posiadanie, kiedy już w nim zamieszkasz i powiesz sobie: «Chcę ustanowić nad sobą króla, tak jak to jest u wszystkich narodów, które mnie otaczają», 15to będziesz mógł ustanowić nad sobą króla, którego wybierze PAN, twój Bóg. Na króla wybierzesz jednego spośród twoich bracia. Nie możesz ustanowić nad sobą cudzoziemca, który nie jest twoim bratems. 16Król nie powinien nabywać dla siebie zbyt wielu koni ani posyłać ludzi do Egiptu, by tam ich wiele kupowali, ponieważ PAN wam powiedział: «Nie wolno wam już nigdy wracać na tę drogę». 17Nie powinien brać sobie zbyt wielu żon, gdyż to mogłoby uwieść jego serces. Nie powinien także gromadzić dla siebie nadmiernej ilości srebra ani złota. 18 A gdy już zasiądzie na tronie, sporządzi sobie w księdze odpis tego prawas z tekstu kapłanów lewickichs. 19Potem będzie je miał przy sobie i będzie je czytał przez wszystkie dni swojego życia, aby się nauczył bojaźnis wobec PANA, swojego Boga, przez gorliwe wypełnianie wszystkich słów prawa i ustaw; 20żeby jego serce nie wynosiło się nad braci i aby nie odszedł od tych przykazańs ani na krok. Dzięki temu przedłuży dni swojego królowania w Izraelus, tak on, jak i jego potomkowie.

c) Plemieniu Lewiego nie przydzielono własnego terytorium. Lewici otrzymali natomiast 48 miast wraz z okolicznymi pastwiskami (Joz 21). Gdy plemię Lewiego znacznie się rozrosło, wielu lewitów żyło w biedzie. Dlatego prawo nakazuje Izraelitom materialną troskę o nich (np. Pwt 12,18n).

Kapłani lewiccy 1 Kapłani lewiccyb, czyli całe plemię Lewiego, nie będą mieli części ani dziedzictwa razem z Izraelems. s Lewita będzie się żywił z ofiars spalanych ku czci PANAs i ze swojego rodzinnego majątkuc. 2Nie będzie miał dziedzic-

18

Ustawa o królach. Prawo królewskie zapisane w tym fragmencie jest zapewne późnego pochodzenia, gdyż występują tu bardzo wyraźne aluzje do Salomona panującego w Judzie (965-926 przed Chr.) i królów panujących w Izraelu. Salomon pozostawił po sobie dwuznaczne wspomnienie (1Krl 3 – 11): z jednej strony wybitnego władcy, który zbudował Bogu wspaniałą świątynię i zasłynął z ogromnej wiedzy i mądrości, z drugiej zaś monarchy prowadzącego wystawne życie, co w efekcie przyczyniło się do rozpadu państwa po jego śmierci w 922 r. przed Chr. Prawodawca przytacza tu trzy grzechy Salomona, których inni królowie winni się wystrzegać: handlu z Egiptem, zbyt wielkiego haremu i gromadzenia nadmiaru bogactw. Opinia prawodawcy na temat monarchii nie jest negatywna, przyznaje nawet, że jest ona aprobowana przez Boga (w. 15), przypomina jednak, że król nie stoi ponad prawem Bożym (ww. 19-20). Tego prawa ma nieustannie się uczyć i nim się kierować, jak każdy inny Izraelita. Po prawach dotyczących króla (Pwt 17,14-20) następują przepisy określające rolę kapłanów (Pwt 18,1-8) i proroków (Pwt 18,15-22). Osoby te reprezentowały trzy najważniejsze instytucje, na których opierało się życie religijne i państwowe Izraela. Chrześcijanie wierzą, że nadzieje związane z tymi osobami znalazły pełnię w Jezusie Chrystusie, który jest Królem (np. Mt 21,1-5; J 12,13-15; 19,19.21; 1Tm 6,13-16), Kapłanem (np. Hbr 3,1; 5,5n; 7,26; 8,1n) i Prorokiem (np. Mt 13,57; 21,11; Łk 7,16; 13,33). Kapłani lewiccy. Lewici nie otrzymali własnego terytorium w ziemi Kanaan, ponieważ mieli pełnić służbę Bożą. Utrzymywali się z ofiar ludu. Według Księgi Wyjścia lewici otrzymali tę pozycję społeczno-religijną w nagrodę za wierność Bogu, gdy lud dopuścił się grzechu bałwochwalstwa (Wj 32,25-29). W Księdze Liczb podano inne wyjaśnienie, a mia-

POWTÓRZONE PRAWO 17,13 — 18,2

366

Pwt 13,12

1Sm 8,5

1Krl 10,26nn; Iz 31,1-3

2Krl 23,1-3.25

Ez 44,28n; 1Kor 9,13

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 26,1-11

9/3/08

2:13 PM

Page 367

twa wśród swoich bracis. PAN jest jego dziedzictwem, jak mu obiecał. 3 Taka będzie należność od ludu dla kapłanów z ofiar, gdy będą na nie składać woły lub owce: kapłan otrzyma z nich łopatkę, obie szczęki i żołądek. 4Dostanie pierwociny zboża, moszczu i oliwy oraz pier wociny ze strzyżenia owiec. 5Jego bowiem wybrał PAN, twój Bóg, spośród plemion, aby nieustannie służył imienius PANA, tak on, jak i jego potomkowie. 6 Jeśli jakiś lewita opuści miasto w Izraelu, w którym dotychczas przebywał, i wiedziony gorącym pragnieniem przybędzie do miejsca, które PAN sobie wybierze, 7to będzie służył imieniu PANA, swojego Boga, tak samo jak jego bracia lewici, którzy tam służą PANU. 8Powinien na swoje utrzymanie otrzymywać taką samą część jak inni, bez uszczerbku dla dochodów ze sprzedanej ojcowizny.

a) spalił… córkę – zakaz dotyczy pogańskiej praktyki spalania dzieci na ofiarę dla Molocha, bóstwa czczonego w Kanaanie (Kpł 18,21; 20,2-5; Pwt 12,31+). b) Horeb – zob. Pwt 1,19+.

Słuchanie Boga. Misja proroków Gdy wejdziesz do kraju, który PANs, twój Bóg, ci daje, nie ucz się obrzydliwego postępowania tamtych narodów. 10Nie znajdzie się u ciebie nikt, kto by spalił w ofierze swojego syna lub córkęa, kto by praktykował wróżby, zaklinanie, magięs i czary; 11nikt, kto by wywoływał duchy, pytał o radę czarowników, szukał rady u zmarłych. 12Ktokolwiek czyni podobne rzeczy, jest obrzydliwy dla PANA, bo właśnie z powodu tych obrzydliwości PAN, twój Bóg, wypędzi te narody przed tobą. 13 Ty masz być nienaganny wobec PANA, twojego Boga! 14Narody, które wkrótce zniszczysz, słuchały wróżbiarzy i czarowników, tobie jednak nie pozwala na to PAN, twój Bóg. 15 PAN, twój Bóg, wzbudzi spośród was prorokas podobnego do mnie. Jego będziesz słuchał. 16O to przecież prosiłeś PANA, twojego Boga, na Horebieb, w dniu zgromadzenias: «Niech już więcej nie słyszę głosus PANA, mojego Boga, ani nie oglądam tego wielkiego ognia, abym nie umarł». 17Wtedy PAN powiedział do mnie: «Słusznie powiedzieli. 18Wzbudzę im proroka spośród ich bracis, takiego jak ty, i pouczę go, co ma mówić, a on powie im wszystko, co rozkażę. 19Jeśli 9

Kpł 19,31

Mt 5,48

Mt 17,5; Dz 7,37 Pwt 5,23-31

Wj 4,15; Ez 3,1-10; J 12,49n

nowicie lewici zostali powołani przez Boga po to, aby reprezentować przed Nim wszystkich pier worodnych Izraelitów, którzy z racji pier worództwa byli szczególną własnością Boga (Lb 3,12; 8,16). Opis sytuacji, gdy jakiś lewita opuszcza swoje miasto (ww. 6-8) nawiązuje do reformy króla Jozjasza z 622 r. przed Chr. (2Krl 23), kiedy to zniszczono wszystkie miejsca kultu poza Jerozolimą. Niektórzy lewici sprzedali wtedy swoje majątki i udali się do Jerozolimy. Prawodawca podkreśla, że posiadają oni takie same prawa jak lewici, którzy korzystali z ofiar składanych w świątyni jerozolimskiej. Słuchanie Boga. Misja proroków. Słowo Boga, wyrażone m.in. w dziele stworzenia, prawach natury, Piśmie Świętym, nauczaniu i świadectwie życia ludzi posłanych przez Boga, a także znakach i cudach, stanowi fundament i źródło życia ludu Bożego. Izraelici budowali swoją tożsamość wokół Bożego słowa, wyrażonego w Jego przykazaniach i prawach, które im nadał. Poznanie woli Boga ma więc zasadnicze znaczenie dla Jego ludu. Izraelici byli wezwani do tego, aby poznawać, jaka jest wola Boża względem ich życia, ale nie mogli tego czynić na sposób pogan. Zamiast podejmowania różnorodnych praktyk magicznych, dzięki którym mogliby poznać przyszłość i uzyskać konkretne porady, Izraelici zostali wezwani do słuchania Boga, kierowania się Jego wskazaniami i ufnego oczekiwania. Obietnica pojawienia się proroka podobnego do Mojżesza (w. 15) stanowiła zapewnienie, że Bóg nie opuści swojego ludu, ale

367

POWTÓRZONE PRAWO 18,3-19

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Bóg, wytępi narody – zob. Pwt 20,1-9+. b) trzy miasta – chodzi tu o miasta azylu na terenie Kanaanu. Trzy pozostałe znajdowały się po wschodniej stronie Jordanu (Pwt 4,41-43; por. Joz 20). c) mściciel krwi – najbliższy krewny ofiary, który miał prawo wymierzenia mordercy kary śmierci. Prawo azylu w wymienionych przypadkach chroniło przed zemstą rodową.

Page 368

ktoś nie posłucha moich słów, które on powie w imięs moje, od tego człowieka zażądam zdania sprawy. 20Lecz jeśli któryś prorok odważy się mówić w moim imieniu to, czego mu nie nakazałem, albo będzie przemawiał w imieniu obcych bogów – taki prorok ma ponieść śmierć». 21 Możesz jednak pomyśleć: «W jaki sposób rozpoznamy słowo, którego PAN nie powiedział?». 22Otóż, gdy ów prorok będzie mówił w imię PANA, a to się nie sprawdzi ani nie nastąpi, to znaczy, że PAN tego nie powiedział, lecz ów prorok przemawiał przez własną pychę. Nie musisz się go bać. Miasta azylu. Prawo odwetu 1 Kiedy PANs, twój Bóg, wytępi narodya, których ziemie ci daje, a ty wypędzisz je z ich posiadłości i zamieszkasz w ich miastach i domach, 2wtedy wyznaczysz sobie trzy miastab w kraju, który PAN, twój Bóg, daje ci w posiadanie. 3Wytyczysz do nich drogi, a cały kraj, który PAN, twój Bóg, daje ci w dziedzictwo, podzielisz na trzy części, aby do tych miast mógł zbiec każdy zabójca. 4 Oto w jakim przypadku zabójca będzie mógł tam uciec i w ten sposób ocalić swoje życie: Jeżeli ktoś nieumyślnie zabił bliźniegos, do którego wcześniej nie żywił nienawiści. 5 Kiedy na przykład pójdzie do lasu ze swoim bliźnim ścinać drzewo i tam zamachnie się siekierą, by ściąć to drzewo, a ostrze siekiery spadnie z trzonka i tak ugodzi bliźniego, że ten umrze, to zabójca będzie mógł uciec do jednego z tych miast. Tam ocali swoje życie. 6W przeciwnym wypadku, gdyby droga była zbyt daleka, wzburzony mściciel krwic mógłby go dopaść i zabić, choć nie zasłużył na karę śmierci, bo wcześniej nie żywił nienawiści do swojego bliźniego. 7 Dlatego nakazuję ci: Wyznacz sobie trzy miasta. 8 Kiedy zaś PAN, twój Bóg, powiększy obszar twojego kraju, jak przysiągł twoim przodkom, i odda ci cały kraj, który im obiecał, 9to jeżeli będziesz starał się wypełniać wszystkie te przykazanias, które dziś ci daję, jeżeli będziesz kochał PANA, twojego Boga, i chodził zawsze drogamis, które On wskazuje, wtedy dodasz jeszcze trzy miasta do trzech poprzednich. 10Dzięki temu nie będzie przelewania niewinnej krwis w twoim kraju, który PAN, twój Bóg, daje ci w dziedzictwo. W przeciwnym razie będziesz winny przelewu krwi.

19

w każdym czasie będzie wyznaczał nauczycieli, którzy pomogą Izraelitom na nowo odczytać słowa Mojżesza i wskażą im drogę postępowania. W późniejszym judaizmie zapowiedź tę odnoszono do czasów ostatecznych (np. J 1,21; 6,14; 7,40). Chrześcijanie uznali, że wypełniła się ona w Chrystusie (Dz 3,22nn; 7,37nn). Jezus Chrystus bowiem doprowadził do pełni Boże objawienie (Hbr 1,1-3). On jest ostatecznym Słowem, które Bóg wypowiedział do ludzkości, aby wszystkich zbawić (np. Mt 17,5; J 1,1nn; Flp 2,9-11). Miasta azylu. Prawo odwetu. Prawo karne starożytnych Izraelitów dotyczące zabójstwa człowieka opierało się na ogólnej zasadzie adekwatności kary do popełnionego przestępstwa (Kpł 24,10-23+). Prawodawca odróżnia zabójstwo umyślne od nieumyślnego. Za zabójstwo z premedytacją przewidywano karę śmierci, której wykonanie powierzano mścicielowi krwi, czyli najbliższemu krewnemu ofiary (2Sm 14,11). W przypadku zabójstwa nieumyślnego zabójca

POWTÓRZONE PRAWO 18,20 — 19,10

368

Jr 28,15-17

Jr 28,9

Pwt 12,29nn

Pwt 4,41-43

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 369

11

Jeżeli zaś jakiś człowiek znienawidzi bliźniego, zaczai się na niego, napadnie go i zada mu śmier telny cios, a potem zbiegnie do jednego z tych miast, 12wtedy starsis tego miasta każą go tam pojmać i wydadzą w ręce mściciela krwi, aby poniósł śmierć. 13Nie będziesz miał dla niego litości, lecz aby ci się dobrze wiodło, usuniesz z Izraelas winnego przelania niewinnej krwi.

Pwt 27,17

Pwt 17,6; J 8,17n; 1Tm 5,19; Hbr 10,28

Pwt 17,9

Wj 21,23-25; Kpł 24,17-22; Mt 5,38nn

Słupy graniczne 14 Nie przesuniesz bezprawnie miedzy w głąb pola swojego bliźniegos, którą ustalili przodkowie dla twojego dziedzictwa, jakie otrzymałeś w kraju, który PANs, twój Bóg, daje ci w posiadanie. Świadkowie 15 Dla orzeczenia czyjejś winy lub grzechus nie wystarczy tylko jeden świadek. Takie orzeczenie, w każdym przypadku dotyczącym popełnionego grzechu, musi się opierać na zeznaniu dwóch lub trzech świadków. 16Jeżeli przeciw komuś wystąpi fałszywy świadek, aby go oskarżyć o przestępstwo, 17 wtedy obaj mężczyźni, między którymi powstał spór, stawią się przed PANEMs, wobec kapłanów i sędziów, którzy w tym czasie będą sprawować urząd. 18Sędziowie pilnie zbadają sprawę, a gdy się okaże, że fałszywy świadek złożył kłamliwe świadectwo przeciwko bratus, 19wtedy uczynicie mu to samo, co on zamierzał uczynić swojemu bratu. W ten sposób usuniecie zło spośród was. 20Gdy inni dowiedzą się o tym, będą się bać i już nigdy więcej nie zostanie popełniona podobna niegodziwość wśród was. 21Nie okażesz litości: życie za życie, oko za oko, ząb za ząb, ręka za rękę, noga za nogę. Wojna

20

Pwt 1,28nn

1

Kiedy wyruszysz na wojnę przeciw swoim wrogom i zobaczysz konie, rydwany i lud potężniejszy od ciebie, nie lękaj się go, gdyż z tobą jest PANs, twój Bóg, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej. 2Zanim rozpoczniecie mógł szukać schronienia w jednym z tzw. miast azylu, aby uniknąć ewentualnej zemsty członka rodziny zabitego (Lb 35,9-34). Trzy miasta azylu leżały po wschodniej stronie Jordanu (Pwt 4,41-43), a trzy kolejne po stronie zachodniej (Lb 35,9-34; Joz 20). Świadkowie. Wyrok sądowy mógł zapaść tylko po wysłuchaniu dwóch albo trzech świadków. Przed wydaniem wyroku sędzia i towarzyszący mu kapłani mieli obowiązek dobrze zapoznać się z daną sprawą. Prawo nakładało na nich określoną procedurę: poznanie sprawy, wysłuchanie świadków i wydanie wyroku. Wyrok miał być sprawiedliwy i proporcjonalny do winy (w. 21; por. Kpł 24,10-23+). Prawodawca zaznacza, że proces rozgrywa się nie tylko przed ziemskim trybunałem, ale przede wszystkim przed Bogiem (w. 17), który jest pierwszym sędzią i sankcjonuje ludzkie wyroki. Wojna. W rozdziale 20 podane zostały zasady dotyczące prowadzenia wojen. Zanim wojsko ruszyło do boju, kapłan miał zapewnić wojowników, że ich głównym dowódcą jest Bóg. To On zapewniał im zwycięstwo, dlatego powinni wyzbyć się strachu. Podobną praktykę stosowały inne starożytne ludy. Także wśród pogan ich kapłani zapewniali o pomocy boga, którego wizerunek niesiono na czele wojska. W przypadku Izraelitów była to Arka Przymierza, którą nieśli kapłani (Joz 6,4n; 1Sm 4,4). W wypowiedzi Mojżesza pojawia się istotny element, który będzie obecny w całej historii narodu wybranego, czyli cudowne inter wencje Boga widoczne szczególnie w walce z wrogami Izraelitów

369

POWTÓRZONE PRAWO 19,11 — 20,2

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

a) Słuchaj – zob. Pwt 4,1+.

2:13 PM

Page 370

walkę, wystąpi kapłan i powie do ludus: 3«Słuchaja, Izraelus! Oto wyruszacie dziś do walki z waszymi wrogami. Nie upadajcie na duchu, nie bójcie się, nie drżyjcie i nie lękajcie się ich! 4Z wami bowiem pójdzie PAN, wasz Bóg, który będzie walczył za was z waszymi wrogami i da wam zwycięstwo». 5 Dowódcy natomiast powiedzą do żołnierzy: «Czy jest ktoś, kto wybudował sobie nowy dom, a jeszcze go nie poświęcił? Jeżeli jest, to niech wraca do domu, bo gdyby poległ w walce, wtedy kto inny go poświęci. 6Czy jest ktoś, kto zasadził winnicę, a jeszcze nie cieszył się jej owocami? Jeżeli jest, niech wraca do domu, bo gdyby poległ w walce, wtedy kto inny będzie się cieszył z jej owoców. 7Czy jest ktoś, kto się zaręczył z kobietą, ale jeszcze jej nie poślubił? Jeżeli jest, niech wraca do domu, bo gdyby poległ w walce, wtedy kto inny ją poślubi». 8Dowódcy powiedzą do żołnierzy jeszcze i to: «Czy jest ktoś, kto się boi i stracił odwagę? Jeżeli jest, niech wraca do domu, aby nie napełniał strachem pozostałych wojowników». 9Gdy przywódcy skończą przemawiać, wyznaczą dowódców dla oddziałów, aby przewodzili wojsku. Zdobywanie miast 10 Gdy zbliżysz się do jakiegoś miasta, aby walczyć z jego mieszkańcami, najpierw zaproponuj im pokój. 11Jeżeli przyjmą pokój i otworzą ci bramy, wtedy cały lud, który tam się znajduje, stanie się dla ciebie siłą roboczą i będzie ci służył. 12 Jeżeli jednak mieszkańcy miasta nie będą chcieli zawrzeć pokoju i rozpoczną z tobą wojnę, będziesz oblegał to miasto. 13 A gdy PANs, twój Bóg, wyda je w twoje ręce, wszystkich

(w. 4; por. np. Pwt 1,30; 3,22; Joz 10,14; 2Krn 20,29; Ne 4,14). Opisy takich wydarzeń należy jednak właściwie odczytać w kontekście biblijnym. Nie chodzi bowiem o to, że Bóg jednym sprzyja, innych zaś niszczy. Sens sformułowania zawartego w w. 4 jest następujący: najważniejsze w postawie człowieka jest bezgraniczne zaufanie Bogu i pozostawienie Stwórcy ostatecznej decyzji zakończenia danej sprawy (np. Ps 28,7; 31,15n; 56,5). Z taką postawą można przystąpić do realizacji tego, co narzuca się w sposób oczywisty i jest podyktowane rozumem (np. Wj 14,15; Sdz 7,16-23). Hojność Boga wobec tych, którzy Mu ufają, jest tak wielka, że człowiek odnosi wrażenie, jakby uczestniczył w jakimś cudownym splocie wydarzeń, którego nawet nie jest w stanie wyjaśnić (np. Ps 138,7). Ów splot można nazwać Boską interwencją. Ci natomiast, którzy odrzucają Boga (np. wrogowie Izraela), postrzegają tę samą sytuację tak, jakby sprzęgły się przeciwko nim nadprzyrodzone siły. Nie potrafią bowiem zrozumieć, dlaczego ominęło ich zwycięstwo lub powodzenie, skoro niemal wszystkie uwarunkowania na nie wskazywały. Stwierdzają więc, że pokonała ich nadziemska moc. Bóg jednak, który z miłości stworzył ludzi, nikogo nie zabija ani nie zamierza wprowadzać antagonizmów między ludźmi (np. Mdr 1,13; Rz 10,12n; Ef 2,14). W Biblii działania Boga ukazywane są przede wszystkim z perspektywy człowieka, czyli tak, jak rozumie je człowiek. Dlatego zwrot: „Bóg z kimś walczy” (np. Wj 14,14) wskazuje na interpretację danej sytuacji przez człowieka, który prosi Boga o pomoc i ją uzyskuje. To, że człowiek dostąpił ocalenia, wcale nie oznacza, iż Bóg posłużył się siłą czy przemocą w ludzkim rozumieniu. Takie traktowanie interwencji Boga mijałoby się z prawdą objawioną (np. 1J 4,8). Pozostaje więc tajemnicą, w jaki sposób Bóg wpływa na dzieje człowieka i świata. Możemy jedynie stwierdzić, że ten wpływ jest faktem. Człowiek, który sprzeciwiając się Bogu, doświadcza np. klęski lub nieszczęścia, może odnieść wrażenie, że Bóg, podobnie jak to bywa w relacjach międzyludzkich, odpowiada mu walką lub zemstą. Nieszczęście, które spotyka takiego człowieka, nie jest jednak wynikiem odwetu ze strony Boga, ale stanowi nieuniknioną konsekwencję ludzkiego wyboru. Zdobywanie miast. W żadnym innym miejscu w Biblii prawo podboju nie zostało wyrażone tak radykalnie jak tutaj. W Księdze Jozuego ukazano natomiast różne sytuacje, w których to prawo stosowano (Joz 1 – 12). Prawodawca odróżnił miasta leżące poza ziemią Kanaan od położonych w Kanaanie. W pierwszym przypadku podbój miał być mniej

POWTÓRZONE PRAWO 20,3-13

370

Wj 33,14

Pwt 1,15

Joz 16,10; 17,13; Sdz 1,28-35

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 2,34n

Pwt 7,1

Pwt 18,9

9/3/08

2:13 PM

Page 371

mężczyzn wytniesz mieczem. 14Kobiety natomiast, niemowlęta, bydło i to wszystko, co będzie się znajdować w tym mieście, cały łup weźmiesz sobie jako zdobycz. Będziesz mógł korzystać ze zdobytego na twoich wrogach łupu, którym cię obdarzył PAN, twój Bóg. 15W ten sposób postąpisz ze wszystkimi miastami, które leżą bardzo daleko od ciebie, a które nie należą do miast pobliskich narodów. 16 Tylko w miastach należących do narodów, które PAN, twój Bóg, daje ci w dziedzictwo, nikogo nie zostawisz przy życiu. 17 Rzucisz klątwęs na Chetytóws, Amorytóws, Kananejczykóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws – jak ci nakazał PAN, twój Bóg, 18aby te narody nie nauczyły was popełniać tych wszystkich obrzydliwości, które one czynią dla swoich bogów, a wy, abyście nie zgrzeszyli przeciwko PANU, waszemu Bogu. 19 Gdy przez wiele dni będziesz oblegał jakieś miasto, aby je pokonać i zająć, nie zniszczysz jego drzew, ścinając je siekierą. Będziesz z nich przecież jadł owoce, dlatego ich nie ścinaj. Czy drzewa polne są ludźmi, byś szedł je oblegać? 20Jedynie te drzewa, o których wiesz, że nie rodzą jadalnych owoców, możesz niszczyć i ścinać, aby zbudować z nich machiny oblężnicze przeciwko miastu, które prowadzi z tobą wojnę, aż upadnie.

a) W w. 5 zostały wyliczone podstawowe funkcje kapłańskie: służba Bogu, udzielanie błogosławieństwa w imię Boga (Lb 6,23-27), rozstrzyganie sporów oraz domyślnie – troska o czystość rytualną, tu: o czystość Izraelitów po zabójstwie.

Zadośćuczynienie za zabójstwo 1 Jeżeli w kraju, który PANs, twój Bóg, daje ci w posiadanie, zostaną znalezione zwłoki człowieka na polu, a nie będzie wiadomo, kto go zabił, 2wtedy twoi starsis i sędziowie pójdą i zmierzą odległość, jaka dzieli zabitego od miast leżących dokoła. 3Potem starsi tego miasta, które leży najbliżej zabitego, wezmą jałówkę, której jeszcze nie używano do pracy i na którą dotąd nie nakładano jarzma. 4Starsi miasta zaprowadzą ją nad rzekę z płynącą wodą, na miejsce, gdzie się nie orze ani nie sieje, i tam złamią jej kark. 5 Następnie zbliżą się kapłani, potomkowie Lewiego, gdyż to ich wybrał PAN, twój Bóg, aby Mu służyli i udzielali błogosławieństwas w imięs PANA oraz rozstrzygali każdy spór i każdą sprawę o zranieniea. 6Wtedy wszyscy starsi miasta,

21

okrutny i dopuszczał zagarnianie łupów. W drugim przypadku prawo nakazywało całkowite zniszczenie ludności i jej dóbr. Była to tzw. klątwa, którą nakładano na całe miasto (zob. komentarz do Joz 2,8-21+). Prawodawca uzasadnił to prawo potrzebą ochrony Izraelitów przed wpływem pogańskim. Dziś na to prawo trzeba patrzeć w kontekście historycznym. Nie może ono stanowić żadnej podstawy dla ideologii tzw. świętych wojen. Biblijne prawo dotyczące prowadzenia wojen jest ludzkim odczytaniem woli Bożej. To ludzkie odczytanie zamysłów Boga zostało skorygowane przez dalszy rozwój Objawienia. Nauka Jezusa Chrystusa nie dopuszcza mordowania kogokolwiek, gdyż wszyscy ludzie jako dzieci Boże mają tworzyć wspólnotę miłości i pokoju (np. Mt 5 – 7). Zadośćuczynienie za zabójstwo. Morderstwo stanowi ciężkie wykroczenie przeciwko Bogu, który jest jedynym Panem życia i śmierci (np. Rdz 9,5n; Pwt 32,39). Oznacza także wykroczenie przeciwko społeczności, która zobowiązana jest nie tylko do ukarania sprawcy, ale przede wszystkim do zadośćuczynienia za popełnione przestępstwo. Ceremonia zadośćuczynienia przedstawiona w tym fragmencie ukazuje przypadek morderstwa popełnionego przez nieznanego

371

POWTÓRZONE PRAWO 20,14 — 21,6

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) obetnie paznokcie – znak żałoby lub oczyszczenia z pogaństwa.

Page 372

które leży najbliżej zabitego, umyją ręce nad jałówką, której złamano kark w rzece, 7i powiedzą: «Nasze ręce nie przelały tej krwis ani nasze oczy tego nie widziały. 8Przebacz, o PANIE, twojemu ludowis, Izraelowis, którego wyzwoliłeś i nie obarczaj twojego ludu, Izraela, niewinną krwią». I tak otrzymają przebaczenie za przelaną krew. 9Ty natomiast oczyściszs się z przelanej krwi u siebie i przez to wypełnisz to, co się PANU podoba.

Ps 26,6

Małżeństwo z branką wojenną 10 Kiedy wyruszysz na wojnę przeciwko twoim wrogom, a PANs, twój Bóg, wyda ich w twoje ręce, i gdy pośród jeńców 11zobaczysz piękną kobietę, która tak ci się spodoba, że będziesz chciał ją poślubić, 12to sprowadzisz ją do swojego domu. Ona ogoli sobie głowę, obetnie paznokciea 13i zdejmie odzież, w której została pojmana. Przez cały miesiąc będzie przebywała w twoim domu, opłakując swojego ojca i matkę. Po miesiącu będziesz już mógł pójść do niej, aby zostać jej mężem, a ona twoją żoną. 14Gdyby jednak potem przestała ci się podobać, pozwolisz jej odejść, dokąd zechce. Nie wolno ci jej sprzedać za srebro ani traktować okrutnie, ponieważ wcześniej ją poniżyłeś. Prawo pierworództwa Jeżeli jakiś mężczyzna będzie miał dwie żony, jedną – którą kocha, i drugą – której nie kocha, i jeżeli obie – ta kochana i niekochana – urodziły mu synów, lecz pier worodnyms będzie syn niekochanej, 16to w dniu, w którym będzie dzielił swoją własność pomiędzy synów, nie może przenieść prawa pierworództwa na syna kochanej, na niekorzyść syna niekochanej, który jest pier worodnym. 17Za pier worodnego musi uznać syna niekochanej i jemu da podwójną część ze wszystkiego, co posiada. On bowiem jest pierwociną jego siły i jemu przysługuje prawo pier worództwa. 15

Kara dla krnąbrnego syna Gdyby ktoś miał nieposłusznego i krnąbrnego syna, który nie słucha ani ojca, ani matki, a choć go karcili, to nadal ich

1Sm 1,2-8

18

sprawcę. Rytuał przypomina obrzęd wypędzenia kozła ofiarnego na pustynię w Święto Przebłagania (Kpł 16,20-22). Rozlew krwi bezcześcił ziemię (Rdz 4,10n) i niszczył społeczne więzy, dlatego wszyscy mieszkańcy danej wspólnoty byli zobowiązani do oczyszczenia. Prawo pierworództwa. W Izraelu, podobnie jak w innych ówczesnych krajach Bliskiego Wschodu, istniało prawo, które pierworodnemu dawało przywilej dziedziczenia dwóch części z całego majątku (Rdz 25,31; 27). Obecny fragment reguluje tę kwestię w kontekście małżeństw poligamicznych. Bez względu na postawę mężczyzny wobec swoich żon, pierwszy syn zawsze posiadał przywilej pierworództwa. Po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.) poligamia właściwie już nie istniała, ale wspomniane prawo zachowało swoją moc w odniesieniu do małżeństw monogamicznych. Kara dla krnąbrnego syna. Rozdziały 21 – 23 Księgi Powtórzonego Prawa poświęcone są szczególnym przypadkom, które ilustrują, w jaki sposób Izraelici powinni wprowadzać w życie przepisy Dekalogu i zasady przymierza Boga z Izraelem. W niniejszym fragmencie przedstawiono skrajny przypadek nieposłusznego i rozwiązłego syna, który lekce-

POWTÓRZONE PRAWO 21,7-18

372

Prz 1,8

05_Pwt:05_Pwt

Prz 23,21

Joz 8,29; 10,26; 2Sm 4,12

Ga 3,13

Wj 23,4

Wj 23,5

Kpł 22,28

Kpł 19,19

Lb 15,37-39; Mt 23,5

9/3/08

2:13 PM

Page 373

nie słucha, 19wtedy ojciec i matka go pochwycą i zaprowadzą do starszychs miasta, do bramya tej miejscowości, 20i powiedzą do starszych miasta: «Nasz syn jest nieposłuszny i krnąbrny, nie słucha naszych upomnień, jest rozpustnikiem i pijakiem». 21Wtedy wszyscy mieszkańcy miasta będą go kamienowaćb, aż umrze. Tak usuniecie zło spośród was, a cały Izraels, słysząc o tym, zatrwoży się. Różne przepisy 22 Jeżeli ktoś popełnił przestępstwo podlegające karze śmierci i zostanie stracony, a potem powieszony na drzewie, 23jego trup nie pozostanie na drzewie przez noc, lecz masz go pochować tego samego dnia. Każdy, kto zawisł na drzewie, jest przeklętys przez Boga. Nie zbezcześcisz ziemi, którą PANs, twój Bóg, daje ci w dziedzictwo. 1 Jeżeli zobaczysz zabłąkanego wołu twojego bratas albo jego owcę, nie odmówisz im pomocy, lecz odprowadzisz je do twojego brata. 2Gdyby jednak twój brat nie mieszkał blisko ciebie lub gdybyś go nie znał, wtedy zabierzesz je do swojego domu. Pozostaną u ciebie, aż twój brat będzie ich szukał, a wtedy mu je zwrócisz. 3Tak samo postąpisz z jego osłem, z płaszczem i każdą rzeczą zgubioną przez twojego brata. Jeżeli on coś zgubił, a ty to znalazłeś, to nie możesz udawać, że tego nie widziałeś. 4Gdybyś zobaczył, że na drodze upadł osioł albo wół twojego brata, to nie odmówisz mu pomocy, tylko pomożesz mu je podnieśćc. 5 Kobieta nie może wkładać na siebie ubrania mężczyzny ani mężczyzna ubierać się w strój kobiety, bo kto by czynił podobne rzeczy, będzie wstrętny dla PANA, twojego Bogad. 6 Jeżeli spotkasz na drodze, na drzewie lub gdzieś na ziemi ptasie gniazdo, w którym będą pisklęta lub jaja, matka okrywająca pisklęta albo siedząca na jajach, to nie zabierzesz matki razem z młodymi. 7Możesz zabrać pisklęta, ale matkę masz puścić wolno, aby ci się dobrze powodziło i abyś długo żył. 8 Gdy wybudujesz sobie nowy dom, masz na brzegach dachu zrobić balustradę, abyś nie uczynił swojego domu winnym krwis, gdyby ktoś z niego spadłe. 9 Nie posiejesz w swojej winnicy dwóch rodzajów nasion, gdyż wtedy zostałoby skażone wszystko, co posiałeś, i to, co urodzi się w winnicy. 10 Nie będziesz orał, mając w jednym zaprzęgu wołu i osła. 11 Nie będziesz nosił odzieży z wełny połączonej z lnemf. 12 Zrobisz sobie frędzle na czterech rogach płaszcza, którym się będziesz okrywałg.

22

a) bramy – zob. Pwt 17,5+. b) kamienować – zob. Pwt 13,11+. c) Izraelici mieli sobie pomagać, kierując się nie tylko sprawiedliwością, ale i wielkodusznością. W Pięcioksięgu jest również nakaz, aby w podobnych sytuacjach pomóc wrogowi (Wj 23,4n). d) Prawo to miało chronić przed dewiacjami. Możliwe, że jest tu jakaś aluzja do niemoralnych praktyk stosowanych w kultach kananejskich. e) Domy miały płaskie dachy, na których wieczorami chętnie wypoczywano. Balustrada chroniła przed wypadkami. f) Zakazy zawarte w ww. 9-11 przypominają o tym, że nie należy zamazywać różnic, jakie Bóg ustanowił w naturze. g) Frędzle miały przypominać Izraelicie o obowiąz ku prze strze ga nia prawa (Lb 15,37-39).

waży swoich rodziców i społeczność, w której żyje. Swoim postępowaniem narusza czwarte przykazanie Dekalogu (Pwt 5,16; por. Wj 21,17) i porządek życia społecznego. Choć Pismo Święte nie podaje przykładu zastosowania tego prawa, to chce przez nie podkreślić, że szacunek i posłuszeństwo okazywane rodzicom stanowi trwały fundament życia społeczno-religijnego (Prz 23,22-25; Syr 3,16).

373

POWTÓRZONE PRAWO 21,19 — 22,12

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) bramie miasta – zob. Pwt 17,5+. b) prześcieradło – na Bliskim Wschodzie do dziś tkanina ze śladami krwi z nocy poślubnej jest pokazywana jako dowód dziewictwa panny młodej. c) kamienować – zob. Pwt 13,11+.

Page 374

Prawo małżeńskie 13 Jeśli mężczyzna poślubi kobietę, będzie z nią współżył, a potem ją znienawidzi 14i posądzi o złe rzeczy oraz zniesławi jej imię, rozgłaszając: «Poślubiłem tę kobietę, lecz współżyjąc z nią, nie stwierdziłem u niej oznak dziewictwa», 15 wtedy ojciec i matka młodej kobiety wezmą dowody jej dziewictwa i przyniosą je do starszychs, którzy są w bramie miastaa. 16Tam ojciec młodej kobiety powie do starszych: «Dałem moją córkę za żonę temu mężczyźnie, a on ją znienawidził. 17Na dodatek posądził ją o złe rzeczy i mówi: ‘Nie znalazłem u twojej córki znaku dziewictwa’. Oto są znaki dziewictwa mojej córki» – i rozłożą prześcieradłob przed starszymi miasta. 18Wtedy starsi tego miasta każą tego mężczyznę pojmać i wychłostać. 19Nałożą na niego również grzywnę wynoszącą sto syklóws srebra, którą przekażą ojcu młodej kobiety za to, że zniesławił dziewicę izraelską. Ona nadal pozostanie jego żoną, a on nie będzie mógł jej oddalić przez całe swoje życie. 20 Jeżeli jednak oskarżenie okaże się słuszne, bo nie znaleziono dowodów dziewictwa tej młodej kobiety, 21wtedy ludność tego miasta zaprowadzi ją przed drzwi ojcowskiego domu i będzie ją kamienowaćc, aż umrze, gdyż dopuściła się rzeczy haniebnej w Izraelus, uprawiając rozpustę w domu swojego ojca. W ten sposób usuniecie zło spośród was. 22 Gdyby przyłapano mężczyznę współżyjącego z kobietą zamężną, oboje poniosą śmierć: zarówno mężczyzna, który współżył z kobietą, jak i ta kobieta. W ten sposób usuniesz zło z Izraela. 23 Gdyby się zdarzyło, że jakiś mężczyzna spotkał w mieście już zaręczoną dziewicę i współżył z nią, 24wtedy zaprowadzicie oboje do bramy tego miasta i tam będziecie ich kamienować, aż umrą. Dziewczynę za to, że będąc w mieście, nie wzywała pomocy, a mężczyznę za to, że zhańbił żonę bliźniegos. W ten spośród usuniesz zło spośród siebie. 25 Jeżeli zaś mężczyzna spotka w polu zaręczoną dziewczynę i będzie z nią współżył, zadając jej gwałt, to śmierć poniesie tylko ów mężczyzna, który z nią współżył, 26dziewczynie natomiast nic nie zrobisz. Ona nie uczyniła nic zasługującego na śmierć. Ów przypadek należy traktować tak samo jak ten, gdy ktoś napada i morduje bliźniego. 27Gdy mężczyzna spotkał w polu zaręczoną dziewczynę, ona mogła krzyczeć, lecz nie było nikogo, kto by jej przyszedł z pomocą. 28 Jeżeli mężczyzna spotka dziewczynę, dziewicę jeszcze niezaręczoną, weźmie ją przemocą i będzie z nią współżył, to

Prawo małżeńskie. W starożytnym Izraelu małżeństwo traktowano nie tylko jako intymny związek między kobietą i mężczyzną, ale również, a nawet przede wszystkim, jako integralną część społecznej instytucji rodu, złożonego z większej liczby członków złączonych więzami pokrewieństwa i więzami ekonomicznymi. Także zachowania i działania jednostki w sferze seksualnej oceniano przede wszystkim z punktu widzenia ich znaczenia dla życia rodu, jego siły mierzonej liczbą potomstwa i dziedziczenia posiadanego przez niego majątku. Jak na całym starożytnym Wschodzie,

POWTÓRZONE PRAWO 22,13-28

374

J 8,5

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 27,20; 1Kor 5,1

Kpł 21,17-23; Mt 19,12

Ne 13,1-3

Lb 22,2 – 24,25

Kpł 15,19

Pwt 20,4

9/3/08

2:13 PM

Page 375

gdy zostaną przyłapani, 29ów mężczyzna, który z nią współżył, będzie musiał zapłacić ojcu dziewczyny pięćdziesiąt syklów srebra i wziąć ją za żonę, ponieważ ją zgwałciła. Nigdy też nie będzie mógł jej oddalićb. 1 Nikomu nie wolno poślubić byłej żony swojego ojca i współżyć z nią.

23

Wykluczeni i dopuszczeni do społeczności izraelskiej 2 Do zgromadzenias PANAs nie może wejść ten, kto ma zgniecione jądra lub odcięty członek. 3Do zgromadzenia PANA nie wejdzie dziecko z nieprawego łożac. Nawet w dziesiątym pokoleniud nie będzie mogło wejść do zgromadzenia PANA. 4 Ammonicis i Moabicis nie wejdą do zgromadzenia PANA. Nigdy, nawet w dziesiątym pokoleniu, nie będą mogli wejść do zgromadzenia PANA. 5Nie wyszli bowiem do was z chlebem i wodą podczas waszej wędrówki po Wyjściu z Egiptu. Oprócz tego opłacili przeciwko wam Balaama, syna Beora, z Petor w Aram-Naharaim, aby was przeklinał. 6PAN, twój Bóg, nie posłuchał jednak Balaama i zamienił przekleństwos na błogosławieństwos, ponieważ kocha cię PAN, twój Bóg. 7 Nigdy nie będziesz zabiegał o pokój dla nich ani o ich pomyślność – dopóki żyjesze. 8Nie będziesz się brzydził Edomitąs, gdyż jest twoim bratems. Nie będziesz się brzydził Egipcjaninem, gdyż byłeś przybyszem w jego kraju. 9Dzieci, które im się urodzą, będą mogły w trzecim pokoleniu wejść do zgromadzenia PANAf.

a) Gdy mężczyzna chciał poślubić kobietę, musiał zapłacić rodzicom narzeczonej 50 syklów srebra (tzw. mohar). b) Jest to kara za krzywdę wyrządzoną kobiecie. Prawo dopuszczało możliwość oddalenia przez mężczyznę swojej żony (Pwt 24,1-4). c) dziecko z nieprawego łoża – według egzegezy żydowskiej chodziło o dziecko pochodzące ze związku kazirodczego, cudzołóstwa i z małżeństwa mieszanego (tzn. jedno z małżonków nie miało izraelskiego pochodzenia). d) Nawet w dziesiątym pokoleniu – czyli nigdy. e) W Pwt 2,9.19 Ammonici i Moabici nie są traktowani z wrogością. f) Pozytywny stosunek do Edomitów i Egipcjan (ww. 8n) przypuszczalnie odzwierciedla czas, w którym powstał ten tekst (IX lub VIII w. przed Chr.).

Czystość rytualna i higiena w obozie 10 Kiedy rozbijesz obóz naprzeciw twoich wrogów, wystrzegaj się wszelkiego zła. 11Jeżeli znajdzie się u ciebie mężczyzna, który stał się nieczystys z powodu zmazy nocnej, ma wyjść poza obóz i nie wolno mu do niego wchodzić. 12Pod wieczór umyje się w wodzie, a gdy słońce zajdzie, będzie mógł wrócić do obozu. 13 Za obozem będziesz miał miejsce ustronne i tam będziesz załatwiał swoją potrzebę. 14Wśród własnego sprzętu będziesz miał także łopatkę, którą będziesz używał, gdy wyjdziesz za potrzebą poza obóz, aby wykopać nią dołek i przykryć pozostawione tam odchody. 15PANs, twój Bóg, przechadza się bowiem po twoim obozie, aby cię ochraniać i wydać ci twoich wrogów, dlatego obóz ma być święty. Nie może on zobaczyć u ciebie nic wstrętnego, aby się nie odwrócił od ciebie. również w Izraelu interes rodu i rodziny oceniany był głównie z perspektywy mężczyzn. Choć, zgodnie ze słowami Jezusa Chrystusa, izraelskie prawo małżeńskie nosiło ślady „zatwardziałości serca” (Mt 19,8), przewidywało ono pewną ochronę kobiety przed nadużyciami ze strony mężczyzny. Głębsze rozumienie małżeństwa jako nierozerwalnego związku dwojga małżonków, charakteryzującego się wiernością i miłością, rozwinięte zostało dzięki refleksji proroków, którzy posługiwali się obrazem małżeństwa dla opisania przymierza Boga z Izraelem (np. Iz 54; 62; Jr 2 – 3; 31; Ez 16; 23; Oz 1 – 3; Ml 2,13-16).

375

POWTÓRZONE PRAWO 22,29 — 23,15

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Podobny przepis nie występuje w prawodawstwie ówczesnych narodów (zob. Flm). b) zarobku mężczyzny – w oryg.: zarobku psa. W taki sposób nazywano mężczyzn oddających się nierządowi sakralnemu.

Page 376

Przepisy socjalne i kultowe 16 Nie wydasz zbiegłego niewolnika jego panu, gdy się schroni u ciebiea. 17Będzie mieszkał razem z tobą, w jednym z miast, które mu się najbardziej spodoba, w miejscu, które sobie wybierze. Nie wolno ci go gnębić. 18 Żadna kobieta izraelska nie może być sakralną nierządnicą, ani żaden mężczyzna izraelski nie może uprawiać sakralnego nierządu. 19Nie przyniesiesz do domus PANAs, twojego Boga, na jakąkolwiek ofiaręs ślubowaną zapłaty nierządnicy ani zarobku mężczyznyb oddającego się nierządowi sakralnemu, gdyż oboje są obrzydliwi dla PANA, twojego Boga. 20 Od twojego bratas nie wolno ci pobierać procentów za pożyczone pieniądze, żywność czy jakąkolwiek inną rzecz. 21 Cudzoziemcowi możesz pożyczać na procent, ale nie twojemu bratu, aby ci błogosławiłs PAN, twój Bóg, w każdej pracy, jakiej się podejmiesz w kraju, który idziesz posiąść. 22 Kiedy złożysz ślub PANU, twojemu Bogu, nie zwlekaj z jego wypełnieniem, gdyż PAN, twój Bóg, będzie tego oczekiwał od ciebie, a ty, odwlekając, trwałbyś w grzechus. 23Jeśli się powstrzymasz od złożenia ślubu, nie będziesz miał grzechu. 24Jednakże to, co wypowiedziały twoje wargi, masz wypełnić, ponieważ dobrowolnie złożyłeś ślub PANU, twojemu Bogu, gdy go wypowiedziałeś ustami. 25 Gdy wejdziesz do winnicy bliźniegos, możesz najeść się winogron do woli, lecz nie nazbierasz ich do naczynia. 26Gdy wejdziesz w zboże bliźniego, możesz ręką zrywać kłosy, ale sierpem nie możesz ich żąć. Prawo rozwodowe 1 Jeśli mężczyzna poślubi kobietę i zostanie jej mężem, lecz nie będzie jej darzył życzliwością, gdyż dopatrzy się u niej czegoś odrażającego, wtedy sporządzi dokument rozwodus, wręczy go jej i oddali ją ze swojego domu. 2 Gdy ona opuści jego dom i zostanie żoną innego mężczyzny, 3lecz ten ją znienawidzi, niech sporządzi dokument rozwodu, wręczy go jej i oddali ją ze swojego domu. Jeżeli umrze ów drugi mąż, który ją wziął za żonę, 4wtedy jej pierwszy mąż, który ją oddalił, nie będzie mógł powtórnie jej poślubić po tym, jak została skalana, gdyż takie postępowanie byłoby wstrętne dla PANAs. Nie możesz obciążyć grzechems tego kraju, który ci daje w dziedzictwo PAN, twój Bóg.

24

Prawo rozwodowe. W świetle prawa rozwodowego ustanowionego przez Mojżesza prawo do rozwodu miał jedynie mężczyzna. Zdanie kobiety, która kochała swojego męża i pragnęła z nim zostać, nie było brane pod uwagę. Nieprecyzyjne sformułowanie powodu, dla którego mężczyzna mógł oddalić żonę, umożliwiało mu przekazanie dokumentu rozwodu niemal zawsze, gdy tylko tego zapragnął. Jezus Chrystus uznał to prawo za niedoskonałe, dlatego nie może ono obowiązywać w Jego Kościele (np. Mt 19,1-9+). Wyjaśnił, że przepis ten był ustępstwem ze względu na ludzką zatwardziałość. Cofnął więc rzekome przywileje mężczyzn i odwołał się do pierwotnego planu Boga wobec stworzenia (Rdz 1,27; 2,24). Małżeństwo według nauki chrześcijańskiej – zawarte wyłącznie między kobietą i mężczyzną – jest monogamiczne i nierozerwalne.

POWTÓRZONE PRAWO 23,16 — 24,4

376

1Sm 30,11-15

Wj 22,20 1Krl 14,24; 2Krl 23,7; Oz 4,14

Wj 22,24

Pwt 15,3

Lb 30,3; Ps 66,13; Koh 5,3n; Mt 5,33

Pwt 24,19-21 Mt 12,1

Mt 19,3-9

Mt 5,31

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 20,7

Wj 21,16

Lb 12,10

Wj 22,25n

Kpł 19,13; Jk 5,4

Pwt 27,19 Pwt 5,15

Kpł 19,9n; 23,22; Pwt 23,25n

9/3/08

2:13 PM

Page 377

Wezwanie do społecznej wrażliwości i sprawiedliwości 5 Jeżeli mężczyzna niedawno poślubił kobietę, to nie zostanie wzięty do wojska i nie należy go obciążać jakimkolwiek obowiązkiem publicznym. Przez rok ma być wolny, aby przebywać ze swoją rodziną i zażywać radości z żoną, którą poślubił. 6 Nie wolno nikomu wziąć w zastaw kamieni od żaren, dolnego ani górnego, gdyż w ten sposób wziąłby w zastaw ludzkie życie. 7 Gdyby wykryto człowieka, który porwał jednego ze swoich bracis Izraelitów i traktował go jak niewolnika lub sprzedał, taki złodziej ma ponieść śmierća. W ten sposób usuniesz zło z Izraelas. 8 W razie zarazy trądu starajcie się sumiennie wypełnić wszystko, czego was będą nauczać kapłani lewiccyb. Gorliwie wypełniajcie wszystko, co im nakazałem. 9Przypomnij sobie, co PANs, twój Bóg, uczynił Miriam podczas wędrówki, gdy wyszliście z Egiptu. 10 Jeżeli cokolwiek pożyczysz bliźniemus, to nie wejdziesz do jego domu, aby wziąć sobie coś w zastaw. 11Poczekasz na zewnątrz, a człowiek, któremu udzieliłeś pożyczki, przyniesie ci ten zastaw. 12Jeżeli jest to człowiek ubogi, nie położysz się spać, przykrywając się jego płaszczem wziętym w zastaw. 13 O zachodzie słońca masz mu zwrócić jego zastaw, aby mógł spać pod swoim płaszczem. On będzie cię błogosławiłs, a PAN, twój Bóg, poczyta ci to za dobry uczynek. 14 Nie będziesz gnębił biednego i nędznego najemnika, pochodzącego spośród twoich bracis lub cudzoziemców, którzy osiedlili się w miastach twojego kraju. 15Tego samego dnia, zanim zajdzie słońce, daj mu zapłatę, bo jest biedny i bardzo jej pragnie. Dzięki temu nie będzie wzywał PANA przeciwko tobie, a ty nie będziesz trwał w grzechus. 16 Ojcowie nie poniosą śmierci za winy swoich dzieci ani dzieci za winy swoich ojców. Każdy umrze za swój własny grzechc. 17 Nie naruszysz prawa cudzoziemca i sieroty ani nie weźmiesz w zastaw odzieży wdowy, 18lecz masz pamiętać, że byłeś niewolnikiem w Egipcie, skąd wybawił cię PAN, twój Bóg. Dlatego nakazuję ci to czynić. 19 Gdy w czasie żniw będziesz żął zboże na polu, a potem zapomnisz o jakimś snopie, to nie wrócisz, aby go zabrać. Niech zostanie dla cudzoziemca, sieroty i wdowy, aby ci

a) Podobne prawo zawierał Kodeks Hammurabiego. b) kapłani lewiccy – zob. Pwt 18,1+. c) Problematyka odpowiedzialności indywidualnej w Prawie Mojżesza nie została rozwinięta. To ważne zagadnienie podjęli m.in. prorocy, zwłaszcza Ezechiel (Ez 14,12-20; 18).

Wezwanie do społecznej wrażliwości i sprawiedliwości. Prawo wielokrotnie brało w obronę najuboższą ludność, do której zaliczano wdowy, sieroty i cudzoziemców. Lud Boży został zobowiązany do troski o najsłabszych i do poszanowania ich godności. Nawet przestępcy musieli być chronieni przed poniżeniem. Wydawane wyroki musiały być proporcjonalne do popełnionych przestępstw. Kara nie mogła być zbyt dotkliwa i musiała być wymierzana w obecności sędziego. W sposób właściwy należało również traktować zwierzęta. Motywacją praw, które zmierzały do budowy społeczeństwa wrażliwego na potrzeby drugiego człowieka oraz pielęgnującego sprawiedliwość, było nieustanne przypominanie dzieła Boga, który wyzwolił Izraelitów z niewoli i obdarzył ich swoim błogosławieństwem.

377

POWTÓRZONE PRAWO 24,5-19

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) czterdzieści razów – chłosta jest karą za przewinienie, a nie sposobem wymuszania zeznań. Później – z obawy, by nie przekroczyć czterdziestu uderzeń – wyznaczono 39 razów (np. 2Kor 11,24). b) Prawdopodobnie jest to przysłowie, tutaj wyrażone w formie nakazu. Wół miał się pożywić z nowych zbiorów. c) bramy miasta – zob. Pwt 17,5+. d) zdejmie mu sandał z nogi – w Nuzi, po dokonaniu transakcji handlowej, przekazywano sobie sandał; w Izraelu również istniał podobny zwyczaj (Rt 4,7). W prawie lewiratu zwyczaj ten miał jednak negatywną wymowę.

Page 378

błogosławił PAN, twój Bóg, w każdej twojej pracy. 20Gdy otrząśniesz swoje drzewo oliwne, nie przeszukuj jej potem drugi raz, lecz to, co pozostanie, niech będzie dla cudzoziemca, sieroty i wdowy. 21Gdy dokonasz zbioru w swojej winnicy, nie ponawiaj go, lecz to, co pozostanie, niech będzie dla cudzoziemca, sieroty i wdowy. 22Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w Egipcie. Dlatego nakazuję ci to czynić. 1 Jeśli między mężczyznami wybuchnie kłótnia, wtedy udadzą się do sądu, który wyda wyrok: niewinnego uniewinni, a winnego ukarze. 2Jeśli winowajca zasłużył na karę chłosty, wówczas sędzia każe go rozciągnąć na ziemi i w swojej obecności wymierzyć mu chłostę, a liczba razów ma być odpowiednia do przewinienia. 3Można mu wymierzyć czterdzieści razówa, ale nie więcej, gdyż dodatkowe uderzenia uczyniłyby tę karę zbyt dotkliwą, i twój brat zostałby przed tobą poniżony. 4 Nie zawiążesz pyska młócącemu wołowib.

25

Prawo lewiratu, czyli obowiązek szwagra Jeśli bracia mieszkają razem, a jeden z nich umrze i nie pozostawi syna, to żona zmarłego nie może wyjść za mąż za kogoś spoza rodziny, lecz jej szwagier ma przyjść do niej, wziąć ją za żonę i w ten sposób wypełnić wobec niej obowiązek szwagra. 6Pier worodnys syn, którego ona urodzi, przejmie imię zmarłego brata, aby jego imię nie zaginęło w Izraelus. 7Gdyby jednak ów mężczyzna nie chciał wziąć za żonę swojej bratowej, wtedy ona pójdzie do bramy miastac, do starszychs, i powie: «Mój szwagier nie chce podtrzymać imienia swojego brata w Izraelu, bo nie chce wypełnić wobec mnie obowiązku szwagra». 8Wówczas starsi miasta wezwą go i będą go przekonywać. Jeśli się uprze i powie: «Nie chcę się z nią żenić», 9wtedy w obecności starszych bratowa podejdzie do niego, zdejmie mu sandał z nogid, napluje w twarz i powie: «Tak należy traktować człowieka, który nie chce odbudować rodziny swojemu bratu». 10Odtąd będą nazywać w Izraelu jego rodzinę: «Dom tego, któremu zdjęto sandał». 5

Różne przepisy Jeżeli będzie się biło dwóch mężczyzn, a żona jednego z nich podejdzie i chcąc wyzwolić męża od tego, który go 11

Prawo lewiratu, czyli obowiązek szwagra. Prawo lewiratu chroniło ród przed wymarciem i utratą jego posiadłości. Brat zmarłego miał obowiązek poślubić szwagierkę, nawet gdy był już żonaty, i spłodzić spadkobiercę majątku brata. Syn z tego związku nosił imię zmarłego i dziedziczył cały majątek. Nie było to jednak prawo bezwzględne, gdyż brat zmarłego mógł się z tego obowiązku wycofać, ale wówczas tracił w rodzinie dobre imię. Trudno powiedzieć, jak często respektowano tę zasadę, gdyż w ST spotykamy tylko dwa opowiadania, które do niej nawiązują (Rdz 38; Rt 4). Skądinąd do tego właśnie prawa odwołali się saduceusze w dyskusji z Jezusem (Mt 22,23-32), który wyjaśnił im, że normy życia społecznego przemijają, gdyż dotyczą relacji istniejących na tym świecie. Prawdziwa znajomość pism świętych polega na poznaniu mocy Bożej, która przez rzeczy przemijające prowadzi człowieka do życia wiecznego.

POWTÓRZONE PRAWO 24,20 — 25,11

378

Pwt 5,15

Pwt 16,18; Iz 5,20

2Kor 11,24

1Kor 9,9; 1Tm 5,18

Mk 12,19-27

05_Pwt:05_Pwt

Kpł 19,35n; Prz 11,1; 20,10; Mi 6,10n

Wj 17,8-16; Lb 24,20; Pwt 23,4-9; 1Sm 15,2n

Wj 17,14

9/3/08

2:13 PM

Page 379

bije, wyciągnie rękę i chwyci go za części wstydliwe, 12odetniesz jej rękę, nie będziesz miał litości. 13 Nie będziesz miał w torbie dwojakich odważników: większego i mniejszego. 14Nie będziesz miał w domu podwójnej miarki: większej i mniejszej. 15Masz mieć dokładny i rzetelny odważnik, także miarę masz mieć dokładną i rzetelną, abyś mógł długo żyć w kraju, który ci daje PANs, twój Bóg. 16 PAN, twój Bóg, brzydzi się wszystkimi, którzy postępują nieuczciwie. 17 Pamiętaj, co ci uczynił Amalekitas podczas drogi, gdy wyszliście z Egiptu: 18jak podczas drogi, gdy byłeś słaby i wyczerpany, ruszył na ciebie i nie bojąc się Boga, zaatakował wszystkich wycieńczonych, który byli na tyłach. 19Kiedy już PAN, twój Bóg, zapewni ci pokójs ze wszystkimi otaczającymi cię wrogami, w kraju, który PAN, twój Bóg, daje ci na dziedziczną posiadłość, wtedy wymażesz spod nieba pamięć o Amalekicie. Nie zapomnij o tym!

a) Aramejczyk – przodkowie Izraelitów wywodzili się z terenów zamieszkałych przez Aramejczyków (np. Rdz 24,10; 25,20). Zob. Słownik.

Pierwociny 1 Kiedy wejdziesz do kraju, który PANs, twój Bóg, daje ci w dziedzictwo, gdy weźmiesz go w posiadanie i już w nim zamieszkasz, 2wybierzesz część płodów ziemi, które uzyskasz w kraju, który ci daje PAN, twój Bóg, włożysz je do kosza i zaniesiesz na to miejsce, które sobie wybierze PAN, twój Bóg, na mieszkanies dla swojego imienias. 3 Przyjdziesz do kapłana, który w tym czasie będzie pełnił służbę i powiesz mu: «Oznajmiam dzisiaj wobec PANA, twojego Boga, że przybyłem do kraju, który PAN obiecał dać naszym przodkom». 4Wtedy kapłan weźmie kosz z twoich rąk i postawi go przed ołtarzems PANA, twojego Boga, 5a ty wygłosisz przed PANEM, twoim Bogiem, te słowa: «Mój ojciec był wędrującym z miejsca na miejsce Aramejczykiema. Gdy przyszedł do Egiptu, zamieszkał tam wraz z kilkoma osobami jako cudzoziemiec. Później od niego wziął początek naród wielki, potężny i liczny. 6Egipcjanie źle się z nami obchodzili, uciskali nas i gnębili ciężką, niewolniczą pracą. 7Wtedy wołaliśmy do PANA, Boga naszych ojców, a PAN usłyszał nasze wołanie i zobaczył nasze poniżenie, nasz trud i ucisk. 8I wyprowadził nas PAN z Egiptu, mocną ręką i wzniesionym ramieniem, wśród strasznej grozy, znaków i cudóws. 9Zaprowadził nas na to miejsce i dał nam ten kraj, ziemię płynącą mlekiem i miodem. 10Teraz właśnie przynoszę pier wociny płodów ziemi, którymi mnie PANIE

26

Pwt 12,5

Pwt 10,19.22 Wj 1,11

Pierwociny. Pierwsze plony ziemi, podobnie jak pier worodni spośród ludzi i zwierząt, były własnością Boga (np. Wj 13,12n; 22,28; 23,19; 34,26; Kpł 2,12.14; 23,10nn). Składane ofiary miały przypominać Izraelitom, że są przybyszami i osiedleńcami na ziemi, której właścicielem jest Bóg (Kpł 25,23). Wspomnienie historii wyzwolenia z Egiptu połączone z rytem ofiarowania plonów służyło odnowieniu wiary Izraelitów (Pwt 6,20-23; Joz 24,1-13; Ne 9,7nn). Istotną postawą wynikającą z wiary było zawierzenie Bogu całego życia i wdzięczność za każdy Jego dar.

379

POWTÓRZONE PRAWO 25,12 — 26,10

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) lewita – jest tu zaliczony do ubogich Izraela, tak jak osiadły cudzoziemiec, sierota i wdowa (zob. Słownik). b) Człowiek składający ofiarę uroczyście zapewnia, że jego dary są rytualnie czyste (zob. Słownik). Zanieczyszczenie dziesięciny mogło spowodować dotknięcie jej podczas żałoby po zmarłym (Oz 9,4; Ag 2,13) lub jakakolwiek inna nieczystość (np. Lb 19,11-22+). c) Być może odniesienie do jakiegoś pogańskiego rytu pogrzebowego lub kultu boga Baala (Pwt 14,1). d) W słowach kończących Drugą mowę Mojżesza ukazany został warunek przymierza: jeśli Izraelici będą zachowywać prawo Boże, na zawsze pozostaną ludem Boga, który będzie im błogosławił.

Page 380

obdarzyłeś». Wtedy położysz je przed PANEM, twoim Bogiem, i oddasz Mu pokłon. 11A potem wraz z lewitąs i cudzoziemcem, który mieszka u ciebie, będziesz się radował ze wszystkich dóbr, jakimi PAN, twój Bóg, obdarzył ciebie i twoją rodzinę. Dziesięciny trzeciego roku W trzecim roku, roku dziesięcinys, kiedy zakończysz składanie dziesięcin ze wszystkich twoich zbiorów i gdy obdarujesz lewitęs, cudzoziemca, sierotę i wdowę, tak że najedzą się do syta w twoich miastach, 13powiesz przed PANEMs, twoim Bogiem: «Wziąłem z domu to, co poświęcones, i dałem lewiciea, cudzoziemcowi, sierocie i wdowie, zachowując wszystkie przykazanias, które mi dałeś. Żadnego twojego przykazania nie przekroczyłem ani o żadnym nie zapomniałem. 14Nie jadłem nic z tych dziesięcin podczas żałoby. Nie składałem ich, będąc nieczystymb. Nic z nich nie dałem umarłemuc. Byłem posłuszny PANU, Bogu mojemu. Uczyniłem wszystko, co mi nakazał. 15Spójrz z nieba, z twojej świętej siedziby, i pobłogosławs twój luds, Izraelas, oraz ziemię opływającą w mleko i miód, którą nam dałeś, tak jak przysiągłeś naszym ojcom». 12

Zakończenie 16 Dziś PANs, twój Bóg, nakazuje ci wypełnić te ustawy i przepisy. Masz ich przestrzegać i wypełniać z całego sercas i z całej duszys. 17Dziś oświadczyłeś, że PAN jest twoim Bogiem, że będziesz chodził drogamis wskazanymi przez Niego, przestrzegał Jego ustaw, przykazańs i przepisów oraz że będziesz Mu posłuszny. 18A PAN dziś oświadczył tobie, że będziesz ludems stanowiącym dla Niego szczególną własność, tak jak ci obiecał. Ty masz zachowywać wszystkie Jego przykazania. 19 On cię wywyższy w chwale, sławie i wspaniałości ponad wszystkie narody, które uczynił. Będziesz ludem świętym dla PANA, twojego Boga, tak jak powiedziałd. Spisanie prawa i uroczystość w dniu jego przyjęcia 1 Mojżesz i starsis Izraelas dali ludowi taki nakaz: «Zachowujcie wszystkie przykazanias, które dziś wam daję. 2W dniu, w którym przeprawisz się przez Jordans do kraju, który ci daje PANs, twój Bóg, postawisz duże kamienie i pobielisz je wapnem. 3Napiszesz na nich wszystkie

Pwt 14,28n

Pwt 24,19

Ps 11,4; Ba 2,16

Pwt 7,6

27

Spisanie prawa i uroczystość w dniu jego przyjęcia. Podczas gdy cały dotychczasowy tekst Księgi Powtórzonego Prawa zredagowany został jako wypowiedź samego tylko Mojżesza, teraz przemawia on razem ze starszymi (w. 1) i kapłanami (w. 9). Wzmianka o starszych i kapłanach kieruje uwagę ku przyszłości, gdy nie będzie już Mojżesza i inni ludzie wyznaczeni przez Boga staną na czele Izraela. Uroczysta celebracja spisania i przyjęcia prawa ma potwierdzić przyjęcie przez Izraelitów Bożego daru, przez który zostali oni ustanowieni ludem Boga oraz zobowiązali się do wypełniania Jego przykazań i ustaw przekazanych przez Mojżesza.

POWTÓRZONE PRAWO 26,11 — 27,3

380

Joz 8,32

05_Pwt:05_Pwt

Wj 20,25; Joz 8,30n

Pwt 7,25

Wj 21,17; Kpł 20,9 Pwt 19,14

Pwt 23,1

Wj 22,18

9/3/08

2:13 PM

Page 381

słowa tego prawaa, gdy już się przeprawisz i wejdziesz do kraju, który PAN, twój Bóg, ci daje, do ziemi opływającej w mleko i miód, jak ci to obiecał PAN, Bóg twoich przodków. 4Gdy więc przeprawicie się przez Jordan, na górze Ebalb postawicie te kamienie, jak wam dzisiaj nakazuję, i pobielicie je wapnem. 5Tam też zbudujesz ołtarzs dla PANA, twojego Boga. Kamieni ołtarza nie będziesz obrabiał żelaznym narzędziem. 6Ołtarz PANA, twojego Boga, masz zbudować z nieociosanych kamieni. Na nim będziesz składał ofiary całopalnes, ku czci PANA, twojego Boga. 7Złożysz także ofiary wspólnotowes, będziesz jadł i cieszył się przed PANEM, twoim Bogiem. 8Na kamieniach wypiszesz wyraźnie wszystkie słowa tego prawa». 9 Następnie Mojżesz i kapłani lewiccyc powiedzieli do całego Izraela: «Ucisz się, Izraelu, i posłuchaj! Dziś stałeś się ludems PANA, twojego Boga. 10Słuchaj PANA, twojego Boga, wypełniaj Jego przykazania i Jego ustawy, które ci dzisiaj daję».

a) prawa – możliwe, że chodzi tu o Dziesięć przykazań (Pwt 5,6-21). b) Ebal – zob. Pwt 11,29+. c) kapłani lewiccy – zob. Pwt 18,1+. d) Garizim… Ebal – obie góry leżały w pobliżu Sychem (Pwt 11,29+; Joz 8,30-35).

Błogosławieństwa i przekleństwa 11 W tym dniu Mojżesz wydał również następujące polecenie: 12 «Gdy przekroczycie Jordans, to staną na górze Garizim, aby błogosławićs luds: Symeon, Lewi, Juda, Issachar, Józef i Beniamin. 13Na górze Ebald natomiast staną, aby wygłosić przekleństwas: Ruben, Gad, Aser, Zabulon, Dan i Neftali. 14Lewicis przemówią donośnym głosem do wszystkich Izraelitów: 15 Przeklęty, kto wykonuje posąg rzeźbiony lub odlewany z metalu – rzecz obrzydliwą dla PANAs, dzieło rąk rzemieślnika – i umieszcza go w miejscu ukrytym. A cały lud odpowie: Amens. 16 Przeklęty, kto gardzi ojcem i matką. A cały lud odpowie: Amen. 17 Przeklęty, kto przywłaszcza sobie cudzą ziemię. A cały lud odpowie: Amen. 18 Przeklęty, kto kieruje niewidomego na błędne drogi. A cały lud odpowie: Amen. 19 Przeklęty, kto łamie prawa cudzoziemca, sieroty i wdowy. A cały lud odpowie: Amen. 20 Przeklęty, kto współżyje z żoną swojego ojca, bo tylko on ma do tego prawo. A cały lud odpowie: Amen. 21 Przeklęty, kto obcuje z jakimkolwiek zwierzęciem. A cały lud odpowie: Amen. Błogosławieństwa i przekleństwa. Mojżesz polecił, aby uroczystość liturgiczna przyjęcia zobowiązań prawa dokonała się w Sychem, które przez jakiś czas było dla Izraelitów miejscem świętym (Joz 24). Członkowie sześciu plemion mieli wyjść na górę Garizim i stamtąd wypowiedzieć błogosławieństwa, pozostałe sześć plemion miało natomiast wygłosić przekleństwa z góry Ebal. W Księdze Jozuego wspomniano o wypełnieniu tego polecenia (Joz 8,30-35+). W tekście nie wymieniono błogosławieństw (Pwt 28,1-14), a jedynie przekleństwa, które dotyczą największych wykroczeń wielokrotnie potępianych przez prawodawcę.

381

POWTÓRZONE PRAWO 27,4-21

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) nosisz imię PANA – zwrot ten ma znaczenie prawne i oznacza, że Izrael został przez Boga wybrany i jest Jego szczególną własnością (np. Jr 15,16). Sytuacja Izraela jest analogiczna do sytuacji kobiety, która po ślubie nosi nazwisko swojego męża (Iz 4,1). b) głowę… ogon – metafora głowy i ogona została wykorzystana przez Izajasza (Iz 9,13n; 19,15).

Page 382

22

Przeklęty, kto współżyje z siostrą, córką swojego ojca lub swojej matki. A cały lud odpowie: Amen. 23 Przeklęty, kto współżyje z teściową. A cały lud odpowie: Amen. 24 Przeklęty, kto potajemnie zabija bliźniegos. A cały lud odpowie: Amen. 25 Przeklęty, kto dla pieniędzy zabija niewinnego człowieka. A cały lud odpowie: Amen. 26 Przeklęty, kto nie potwierdza przepisów tego prawa i go nie wypełnia. A cały lud odpowie: Amen. Obietnica błogosławieństwa za wierność 1 Jeżeli pilnie będziesz słuchał głosus PANAs, twojego Boga, aby wiernie wypełnić wszystkie Jego przykazanias, które ci dziś przekazuję, wtedy PAN, twój Bóg, wywyższy cię ponad wszystkie narody ziemi. 2Jeśli będziesz słuchał głosu PANA, twojego Boga, spłyną na ciebie wszystkie te błogosławieństwas: 3 Otrzymasz błogosławieństwo w mieście i na polu. 4 Błogosławione będzie twoje potomstwo, twoje plony i twoje bydło – cielęta twoich krów i młode twojej trzody. 5 Błogosławiony będzie twój kosz i twoja misa na ciasto. 6 Otrzymasz błogosławieństwo, gdy będziesz coś zaczynał i gdy będziesz kończył. 7 PAN pozwoli ci pokonać nieprzyjaciół, którzy ruszą na ciebie. Jedną drogą wyruszą przeciwko tobie, lecz siedmioma będą przed tobą uciekać. 8PAN ześle błogosławieństwo na twoje spichlerze i na każde dzieło, którego się podejmiesz. Będziesz błogosławiony w kraju, który ci daje PAN, twój Bóg. 9Jeśli będziesz zachowywał przykazania PANA, twojego Boga, i chodził drogamis wskazanymi przez Niego, PAN uczyni z ciebie naród święty, tak jak ci przysiągł. 10Wtedy wszystkie narody ziemi zobaczą, że nosisz imięs PANAa, i będą się ciebie bały. 11 A PAN zapewni ci obfite dobra: potomstwo, bydło i plony – w kraju, który PAN przysiągł twoim przodkom. 12PAN otworzy dla ciebie bogaty skarbiec nieba, aby w odpowiednim czasie dać twojej ziemi deszcz. On będzie błogosławił każdej pracy, jakiej się podejmiesz. Będziesz udzielał pożyczek wielu narodom, lecz sam od nikogo pożyczać nie będziesz. 13PAN umieści cię na czele jako głowę, a nie na końcu jak ogonb.

28

Obietnica błogosławieństwa za wierność. Na starożytnym Wschodzie wszystkie traktaty przymierza kończyły się błogosławieństwami i przekleństwami. Podobną formułę odnajdujemy w Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 28; zob. Kpł 26,3-39). W ST błogosławieństwo Boże zawsze odzwierciedla konkretny dar Boga, który jest Stwórcą świata i jedynym Zbawcą. Bóg jako Stwórca nie ma rywala (Pwt 4,39; 6,4), dlatego tylko On może obdarować Izraela potrzebnymi dobrami, których wyrazem jest płodność, urodzaj i wszelka pomyślność. Hojność Boga wzywa Izraelitów do wierności i współpracy. Bóg jako Zbawca troszczy się o swój lud, dlatego daje mu ziemię i szansę rozwoju. Od Izraelitów zależy, czy tę szansę wykorzystają. Przyjęcie i zachowywanie prawa Bożego jest jedyną gwarancją powodzenia Izraelitów zarówno w sprawach materialnych, jak i duchowych.

POWTÓRZONE PRAWO 27,22 — 28,13

382

Kpł 18,17

2Krl 23,24; Ga 3,10

Kpł 26,3-13; Pwt 11,26-30; 30,15-20

Rdz 49,25n

Pwt 7,13

Pwt 7,6; 28,1

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 383

Będziesz zawsze we czci, a nie w poniżeniu, jeśli będziesz posłuszny przykazaniom PANA, twojego Boga, które ci dziś przekazuję, i będziesz je gorliwie wypełniał, 14i jeśli nie odstąpisz ani na krok od tych wszystkich nakazów, które ci dzisiaj daję, aby iść za innymi bogami i im służyć.

Kpł 26,14-45; Pwt 4,25-28; Jr 26,4-6

Am 4,9

Jr 24,9

Wj 9,8-11; Ap 16,2

Iz 59,10

Groźba przekleństwa za niewierność 15 Jeśli jednak nie posłuchasz głosus PANAs, twojego Boga, aby gorliwie wypełniać wszystkie Jego przykazanias i ustawy, które ci dziś przekazuję, spadną na ciebie wszystkie te przekleństwas i będą cię nękać: 16 Będziesz przeklęty w mieście i na polu. 17 Przeklęty będzie twój kosz i twoja misa na ciasto. 18 Przeklęte będzie twoje potomstwo i twoje plony, cielęta twoich krów i młode twojej trzody. 19 Będziesz przeklęty, gdy będziesz coś zaczynał i gdy będziesz kończył. 20 PAN ześle na ciebie przekleństwo, zamęt i niepowodzenie w każdej pracy, jakiej się podejmiesz. Będziesz zniszczony i szybko zginiesz z powodu niegodziwych czynów, przez które Mnie opuściłeś. 21PAN sprawi, że w kraju, który idziesz wziąć w posiadanie, przylgnie do ciebie taka zaraza, że wymrzesz. 22PAN sprawi, że będą cię nękały gruźlica, febra, zapalenie i silna gorączka. Będziesz ginął od miecza, a zboże zniszczy susza i śnieć. I będą cię prześladowały te nieszczęścia, aż zginiesz. 23Niebo nad twoją głową będzie z brązu, a ziemia pod nogami z żelaza. 24PAN ześle na twój kraj deszcz piasku i pyłu, które spadną na ciebie z nieba, aż cię wyniszczą. 25PAN sprawi, że zostaniesz pokonany przez wrogów. Jedną drogą ruszysz przeciwko nim, lecz siedmioma drogami będziesz przed nimi uciekał. Będziesz budził odrazę we wszystkich królestwach ziemi. 26Twoje zwłoki staną się pokarmem dla wszelkich ptaków i dzikich zwierząt, lecz nikt ich nie odpędzi. 27PAN sprawi, że na twoim ciele wystąpią wrzody egipskie, guzy, szkorbut i świerzb, których nie zdołasz wyleczyć. 28PAN doświadczy cię obłędem, ślepotą i niepokojem sercas. 29W samo południe będziesz chodził po omacku jak niewidomy tkwiący w ciemnościach. Nie powiodą się twoje zamiary. Nieustannie będziesz uciskany i łupiony, lecz nikt cię nie wybawi. 30Zaręczysz się z kobietą, lecz inny mężczyzna ją posiądzie. Wybudujesz dom, lecz w nim Groźba przekleństwa za niewierność. Wydaje się, że ten fragment był stopniowo uzupełniany i że jego ostatnia część (ww. 47-68) powstała dopiero podczas przesiedlenia babilońskiego, gdyż zawiera wiele gróźb, które rzeczywiście spełniły się w VI w. przed Chr. (Pwt 4,27n; 29,27). Izraelici zostali ostrzeżeni, że jeśli nie będą wierni Bogu i złamią zawarte z Nim przymierze, doświadczą ogromu nieszczęść i zagłady (Kpł 26,14-39). Groźba przekleństw miała wstrząsnąć Izraelitami, wezwać ich do opamiętania i zachęcić do wierności Bogu. Mimo dość jasnego celu wychowawczego, jaki miały spełnić przedstawione groźby, sposób ukazania działań Boga wobec ludzi wydaje się problematyczny. Bóg został bowiem ukazany jako nagradzający lub karzący sędzia, w zależności od tego, czy człowiek postępuje dobrze, czy źle. Powodzenie i nieszczęścia, jakie spotykają ludzi w ich codziennym życiu, zostały bardzo ściśle powiązane z ich

383

POWTÓRZONE PRAWO 28,14-30

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 384

nie zamieszkasz. Posadzisz winnicę, lecz nie będziesz zbierał jej owoców. 31Twój wół zostanie zabity na twoich oczach, lecz ty nie będziesz go jadł. W twojej obecności zabiorą ci osła, którego ci już nie zwrócą. Twoja trzoda zostanie zabrana przez wrogów, lecz nikt cię nie wybawi. 32Twoi synowie i twoje córki zostaną wydani obcemu narodowi i nie zdołasz temu zaradzić. Będziesz ich codziennie wypatrywał, aż zgasną ci oczy. 33Owoc twojej roli i twojego trudu zostanie zjedzony przez lud, którego nie znałeś, a ty codziennie będziesz uciskany i poniżany. 34Popadniesz w obłęd z powodu tego, na co będziesz musiał patrzeć. 35PAN sprawi, że na twoich kolanach i udach pojawią się złośliwe wrzody, których nie zdołasz wyleczyć. Będziesz nimi pokryty od stóp do głów. 36 PAN uprowadzi ciebie i króla, którego ustanowisz nad sobą, do narodu, którego nie znałeś ani ty, ani twoi przodkowie. Tam będziesz służył innym bogom, wykonanym z drewna lub z kamienia. 37Staniesz się przedmiotem żar tów i kpin wszystkich narodów, do których PAN cię zaprowadzi. 38 Dużo ziarna wyniesiesz na pole, ale niewiele go tam zbierzesz, bo pożre je szarańcza. 39Posadzisz winnice i będziesz je uprawiał, ale wina z nich pił nie będziesz ani winogron nie zbierzesz, gdyż stoczy je robactwo. 40W całym kraju będziesz miał drzewa oliwne, ale oliwą się nie namaścisz, bo oliwki opadną. 41Urodzą ci się synowie i córki, ale ich utracisz, gdyż pójdą w niewolę. 42Wszystkie twoje drzewa i płody ziemi staną się łupem owadów. 43Cudzoziemiec, który zamieszka u ciebie, będzie cię stopniowo przewyższał, a ty stopniowo będziesz podupadał. 44On będzie ci udzielał pożyczek, ale ty jemu nie będziesz miał z czego pożyczyć. On będzie na początku jak głowa, a ty będziesz jak ogon w tyle. 45Spadną na ciebie wszystkie te przekleństwa, będą cię ścigać, dosięgną cię, aż zginiesz, gdyż nie posłuchałeś głosu PANA, twojego Boga, by przestrzegać Jego przykazań i ustaw, które ci dał. 46Przekleństwa te na wieki będą dla ciebie i twojego potomstwa wymownym znakiem i przestrogą. 47 Ponieważ nie służyłeś PANU, twojemu Bogu, radosnym sercem, gdy opływałeś we wszystko, 48będziesz w głodzie, pragnieniu, nagości i braku wszystkiego służył wrogom, których PAN ześle na ciebie. On włoży na twój kark żelazne jarzmo, aż cię wyniszczy. 49 PAN sprowadzi na ciebie z daleka, aż z krańców ziemi, naród zwinny jak orzeł w locie, naród, którego języka nie znasz. świętością lub grzesznością. Zarówno prorocy, jak i twórcy literatury mądrościowej (np. Ps 73; zob. Hi; Koh; Mdr) podjęli i rozwinęli te idee, wyjaśniając, że choć Bóg jest najwyższym sędzią ludzkiego postępowania i gwarantem sprawiedliwości, to jednak Jego działanie nie polega na prostym nagradzaniu lub karaniu poprzez zapewnianie ziemskiego powodzenia albo sprowadzanie nieszczęścia w życiu osobistym, rodzinnym czy społecznym. Boże działanie pozostaje tajemnicą (np. Prz 30,2-5; Iz 29,13n; 1Kor 1,19-21). Bóg w swojej mądrości przede wszystkim prowadzi człowieka do pełnego rozwoju i na różne sposoby uczy go, jak poznawać prawdę, dobro i piękno oraz jak żyć według zasad miłości i sprawiedliwości (np. Łk 13,1-9; 19,2-10; J 8,3-11).

POWTÓRZONE PRAWO 28,31-49

384

Am 5,11

2Krl 17,4-6; 25,7.11

Ag 1,6

Mi 6,15

Pwt 28,13

Jr 5,15-17; Ba 4,15

05_Pwt:05_Pwt

50

Kpł 26,29; 2Krl 6,28n; Jr 19,9; Ez 5,10

Pwt 1,10; 4,27; 26,5

Pwt 4,28

9/3/08

2:13 PM

Page 385

Naród o dzikim wyglądzie, który nie uszanuje starca, a dla młodzieńca nie będzie miał litości. 51Pożre on przychówek twojego bydła i owoce twojej roli, aż zostaniesz wytępiony. Nie zostawi ci zboża ani moszczu, ani oliwy, ani cieląt krów, ani potomstwa trzody, aż cię zgładzi. 52Będzie oblegał wszystkie miasta, aż w całym kraju runą wielkie warowne mury, w których pokładałeś nadzieję. On cię osaczy w każdym mieście, w całym kraju, który dał ci PAN, twój Bóg. 53 Podczas oblężenia i ucisku, jaki nieprzyjaciel sprowadzi na ciebie, będziesz zjadał owoc twojego łona – ciała synów i córek, którymi cię obdarzył PAN, twój Bóg. 54Rozpieszczony i przywykły do wygód mężczyzna będzie szukał okazji, aby pożywić się swoim bratems, żoną i swoimi dziećmi, jakie mu jeszcze zostaną. 55Nie da nikomu ciał swoich dzieci, którymi będzie się żywił, bo nie pozostałoby mu już nic innego w czasie oblężenia i ucisku, jaki nieprzyjaciel sprowadzi na wszystkie miasta. 56Rozpieszczona i przywykła do wygód kobieta, która nie chciała nawet stopą dotknąć ziemi, gdyż taka była wygodna i rozpieszczona, teraz będzie szukała okazji, żeby pożywić się swoim mężem, synem i córką, 57a także dzieckiem, które urodzi, i łożyskiem, które wyjdzie z jej łona. Będzie bowiem odczuwać brak wszystkiego w czasie oblężenia i ucisku, jaki nieprzyjaciel sprowadzi na twoje miastaa. 58 Jeśli nie będziesz się starał zachować wszystkich nakazów prawa, zapisanych w tej oto księdze, okazując bojaźńs najczcigodniejszemu i groźnemu imienius PANA, twojego Boga, 59 wtedy PAN ześle na ciebie i na twoje potomstwo niezwykłe plagi, plagi ogromne i niekończące się, oraz złośliwe i długotrwałe choroby. 60Sprawi, że wrócą i przylgną do ciebie wszystkie choroby Egiptu, których tak się lękasz. 61Także wszelkie inne choroby i plagi, których nie zapisano w księdze tego prawa, PAN sprowadzi na ciebie, aż zginiesz. 62Ponieważ nie słuchaliście głosu PANA, waszego Boga, pozostanie was niewielu, choć byliście liczni jak gwiazdy na niebie. 63I jak niegdyś PAN radował się wami, gdy was darzył pomyślnością i mnożył was, tak tym razem PAN będzie się radował, gdy was zniszczy, zgładzi i wypędzi z kraju, który idziecie wziąć w posiadanie. 64PAN was rozproszy między narodami od jednego krańca ziemi aż po drugi kraniec. Tam będziecie służyć obcym bogom, drewnianym i kamiennym, których nie znaliście ani wy, ani wasi przodkowie. 65Wśród tych narodów nie zaznasz spokoju i nie odpoczną tam twoje nogi. PAN cię tam dotknie niepokojem serca, wyczerpaniem oczu i wycieńczeniem duszys. 66Twoje życie będzie ciągle zagrożone, będziesz przerażony w nocy i we dnie, i nie będziesz nigdy pewny swojego życia. 67Z powodu strachu, który napełni twoje serce, i z powodu tego, co zobaczysz, rano będziesz mówił: «Oby 385

a) W wersetach 54-57 mowa jest o kanibalizmie, który zdarzał się podczas długiego oblężenia miasta (2Krl 6,24-30; Lm 2,20).

POWTÓRZONE PRAWO 28,50-67

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Horeb – zob. Pwt 1,19+. b) chleba… wina – Izraelici będą spożywać chleb i wino w Ziemi Obiecanej jako dar Boży. c) sycera – zob. Pwt 14,26+.

Page 386

już był wieczór», a wieczorem: «Oby już było rano». 68PAN na statkach sprowadzi cię znowu do Egiptu tą drogą, o której ci powiedziałem: Już więcej jej nie zobaczysz. Tam twoim wrogom zostaniesz wystawiony na sprzedaż jako niewolnik i niewolnica, lecz nikt cię nie kupi”. 69 Oto są słowa przymierzas, które PAN nakazał Mojżeszowi zawrzeć z Izraelitami w kraju Moabus, oprócz przymierza, jakie zawarł z nimi na Horebiea.

Wj 14,13

Trzecia mowa Mojżesza Przypomnienie Wyjścia z Egiptu 1 Mojżesz zwołał wszystkich Izraelitów i powiedział do nich: „Widzieliście wszystko, co PANs w ziemi egipskiej uczynił faraonowi, wszystkim jego sługom i całemu krajowi: 2wielkie próby oraz wielkie znaki i cudas. 3Jednak aż po dziś dzień nie dał wam PAN sercas zdolnego do rozumienia, oczu do patrzenia i uszu do słuchania. 4Czterdzieści lat prowadziłem was przez pustynię, a nie podarły się wam ubrania ani nie zniszczyły się wam sandały na nogach. 5Nie jedliście chleba, nie piliście winab ani syceryc, żebyście zrozumieli, że Ja, PAN, jestem waszym Bogiem. 6Kiedy przyszliście na to miejsce, Sichon, król Cheszbonu, i Og, król Baszanu, ruszyli przeciwko nam do walki, lecz pokonaliśmy ich. 7Potem zajęliśmy ich kraj i daliśmy go w dziedzictwo Rubenitom, Gadytom i połowie plemienia Manassesa.

29

Przymierze Boga ze wszystkimi Izraelitami 8 Przestrzegajcie słów tego przymierzas i wypełniajcie je, aby się wam szczęściło we wszystkich poczynaniach. 9Dzisiaj wszyscy stajecie przed PANEMs, waszym Bogiem: naczelnicy waszych rodów, starsis, przywódcy, wszyscy Izraelici, 10wasze dzieci, żony i cudzoziemcy, którzy są w obozie – zarówno drwale, jak i ci, co noszą wodę. 11Macie wejść w przymierze poparte przysięgą PANA, waszego Boga. On dzisiaj zawiera je z wami, 12aby was ustanowić swoim ludems. On będzie waszym Bogiem, jak obiecał i jak przysiągł waszym przodkom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowis. 13Nie tylko z wami zawieram to przymierze, któremu towarzyszą złorzeczenia. 14Zawieram je z tymi, którzy dzisiaj stanęli tu przed PANEM, naszym Bogiem, oraz z tymi, których tu dziś jeszcze nie ma. Przypomnienie Wyjścia z Egiptu. Kolejny zbiór wypowiedzi nazywany jest umownie „Trzecią mową Mojżesza”. Izraelici zostają teraz wezwani do przyjęcia praw przedstawionych w poprzednich rozdziałach. Wydarzenia z historii powinny być przez nich odczytane jako działanie Boga, który zawsze troszczy się o zbawienie swojego ludu. Takie rozumienie własnej historii pozwoli im przylgnąć z wiarą do Boga i przemieniać swoje życie według Bożej woli (Wj 14,31). Przymierze Boga ze wszystkimi Izraelitami. Bóg wielokrotnie zawierał przymierze z ludźmi, prowadząc ich do coraz pełniejszego poznania woli Stwórcy. W Piśmie Świętym czytamy o przymierzu z Noem (Rdz 9,1-17), z Abrahamem (Rdz 15), a także o przymierzu na Synaju (Wj 24). Przymierze, które Bóg zawarł ze wszystkimi Izraelitami w kraju

POWTÓRZONE PRAWO 28,68 — 29,14

386

Rz 11,8

Pwt 8,4

Pwt 2,24nn

Pwt 3,12n

Joz 1,7

Pwt 1,15; 4,10

Pwt 28,9

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 387

15

Dz 8,23

Hbr 12,15

Ap 22,18

Wiecie przecież, jak mieszkaliśmy w ziemi egipskiej i jak przechodziliśmy między narodami, które mijaliśmy. 16Widzieliście u nich obrzydliwe bożki z drewna, kamienia, srebra i złota. 17Niech nie będzie wśród was mężczyzny ani kobiety, ani rodziny, ani rodu, których serces odwróciłoby się dziś od PANA, naszego Boga, by służyć bogom tych narodów. Niech nie będzie wśród was korzenia, wydającego truciznę i piołuna. 18A gdyby ktoś, znając słowa złorzeczeń, łudził się w duchu i mówił sobie: «Będzie mi się szczęściło, nawet gdy będę postępował w zatwardziałości serca», to uważajcie, żeby z grzesznikiem nie zginął także niewinnyb. 19Takiemu człowiekowi PAN nie będzie chciał przebaczyć, raczej PAN zapłonie zazdrosnymc gniewems przeciwko niemu. Spadną na niego wszystkie złorzeczenia zapisane w tej księdze i PAN wymaże jego imięs spod nieba. 20PAN wyłączy go ze wszystkich plemion Izraelas, stosownie do wszystkich złorzeczeń przymierza, zapisanych w księdze Prawad.

a) piołun – symbol odstępstwa i niewiary (Hbr 12,15). b) żeby z grzesznikiem nie zginął także niewinny – oryginał hebr. jest w tym miejscu niezrozumiały, dlatego tłumaczenie oparte jest na Septuagincie, greckim przekładzie ST. Sens wypowiedzi dotyczy odpowiedzialności zbiorowej (Pwt 24,16+). c) zazdrosnym – zob. Pwt 4,24+. d) księdze Prawa – chodzi o Księgę Powtórzonego Prawa. Trzecia mowa Mojżesza (Pwt 29 – 31) zakłada już istnienie spisanej księgi Prawa i zachęca do jej przyjęcia. e) Sodoma… Seboim – miasta na południowym krańcu Morza Martwego, które dotknął kataklizm opisany w Rdz 19,24nn.

Wygnanie karą za niewierność Wtedy ludzie z przyszłego pokolenia – wasi synowie, którzy będą po was, i cudzoziemiec, który przybędzie tu z dalekiego kraju – ujrzą plagi tej ziemi i choroby, którymi PANs ją doświadczy i powiedzą: 22«Siarka i sól, cała ziemia spopielona». Bo nie będzie obsiana, nic nie będzie na niej rosło, nie zakiełkuje żadna trawa, jak po zagładzie Sodomy i Gomory, Admy i Seboime, które PAN zniszczył w wielkim gniewies. 23I będą pytać wszystkie narody: «Dlaczego PAN w ten sposób postąpił z tą ziemią? Co oznacza ten wielki żar gniewu?». 24Wtedy im odpowiedzą: «Ponieważ porzucili przymierzes PANA, Boga ich ojców, które zawarł z nimi, gdy wyprowadził ich z ziemi egipskiej, 25i poszli służyć innym bogom, oddawali cześć bogom, których nie znali i których On im nie przydzielił. 26Dlatego PAN rozgniewał się na ten kraj i sprowadził na niego wszystkie przekleństwas zapisane w tej księdze. 27PAN wyrwał ich z ziemi w gniewie, uniesieniu i w wielkim wzburzeniu i wygnał do obcego kraju, jak to jest dzisiaj». 28 Rzeczy ukryte należą do PANA, naszego Boga. Lecz to, co zostało objawione, na zawsze należy do nas i do naszych dzieci. Dlatego należy wypełnić wszystkie słowa tego Prawad. 21

Pwt 28,59

Oz 11,8

Moabu, przedstawiono jako następne z kolei, poza tym, które miało miejsce na Horebie (Pwt 28,69). W ten sposób prawa, którymi lud miał się kierować w Ziemi Obiecanej (Pwt 12 – 26), zostały uroczyście promulgowane. Grzechy i niewierność narodu wybranego sprawiły jednak, że prorocy zapowiadali nowe przymierze (Jr 31,31-34; 32,40), które przyniesie ostateczne oczyszczenie z nieprawości (Ez 36). Chrześcijanie wierzą, że takie przymierze zostało ogłoszone i zawarte przez Jezusa Chrystusa (np. Mt 26,26-28; J 12,47; Hbr 5,9; 8,8-13). Wygnanie karą za niewierność. Zawierając przymierze z Bogiem, Izraelici przyjęli Boże dary, a zarazem zobowiązali się do postępowania godnego swojej szczególnej relacji z Bogiem (Pwt 29,8-20). Mojżesz przestrzegł Izraelitów, że odrzucenie przymierza i szukanie innych bogów (Pwt 16,21 – 17,7+) musi wiązać się z utratą darów Boga. Utrata Ziemi Obiecanej przez Izraelitów nie powinna więc ich dziwić, gdyż sami pierwsi odwrócili się od Tego, który im ją ofiarował.

387

POWTÓRZONE PRAWO 29,15-28

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) obrzeza twoje serce – obrzezanie było znakiem przymierza, które Bóg zawarł z Abrahamem (Rdz 17,9-14). Obraz obrzezania serca oznacza ukształtowanie całego życia Izraelitów zgodnie z wymogami przymierza (Pwt 10,16+; 30,2). Izraelici będą mogli kochać Boga i korzystać z daru życia, którego On pragnie im udzielić, tylko wtedy, gdy Bóg przemieni ich myślenie i uczucia i uczyni zdolnymi do pełnienia Jego woli (Ez 36,24-28). b) Prawa – zob. Pwt 29,20+.

Page 388

Nawrócenie i powrót z niewoli 1 A gdy się spełnią wszystkie słowa błogosławieństws i przekleństws, które ci ogłaszam, gdy weźmiesz je sobie do sercas, przebywając wśród wszystkich narodów, do których cię wypędził PANs, twój Bóg, 2gdy się nawrócisz do PANA, twojego Boga, i z całego serca i z całej duszys będziesz słuchał Jego głosus, ty oraz twoje potomstwo, zachowując wszystko, co ci dziś nakazuję, 3wtedy PAN, twój Bóg, wyzwoli cię z niewoli, ulituje się nad tobą i ponownie zgromadzi cię ze wszystkich ludów, wśród których cię rozproszył. 4Gdyby twoi wygnańcy znajdowali się nawet na krańcach nieba, stamtąd również zgromadzi cię PAN, twój Bóg, i zabierze cię stamtąd. 5PAN, twój Bóg, zaprowadzi cię do kraju, który posiadali twoi przodkowie. Weźmiesz go w posiadanie, a Bóg obdarzy cię pomyślnością i rozmnoży bardziej niż twoich przodków. 6 PAN, twój Bóg, obrzezas twoje sercea i serce twojego potomstwa, abyś kochał PANA, twojego Boga, z całego serca i z całej duszy, i abyś żył. 7I ześle PAN, twój Bóg, te wszystkie złorzeczenia na twoich wrogów i na tych, którzy cię będą nienawidzić i prześladować. 8A ty się nawrócisz, będziesz słuchał głosu PANA i wypełnisz wszystkie Jego przykazanias, które ja ci dziś przekazuję. 9Wtedy PAN, twój Bóg, sprawi, że twoja praca przyniesie obfite owoce, płodna będzie twoja żona, liczne będzie twoje bydło i urodzajna twoja ziemia. PAN znów będzie się radował, czyniąc dla ciebie dobro, jak się cieszył, gdy je czynił dla twoich przodków, 10jeśli tylko będziesz słuchał głosu PANA, twojego Boga, zachowując Jego przykazania i ustawy zapisane w księdze tego Prawab; jeśli się nawrócisz do PANA, twojego Boga, z całego serca i z całej duszy. 11 Przykazanie, które ja ci dzisiaj daję, nie przekracza twoich możliwości i nie jest poza twoim zasięgiem. 12Nie znajduje się ono w niebie, byś mógł powiedzieć: «Któż dla nas wstąpi do nieba i nam je przyniesie, abyśmy mogli je usłyszeć

30

Nawrócenie i powrót z niewoli. Kara nigdy nie jest ostatnim słowem Boga. Jej celem jest zawsze nawrócenie grzesznika, który przez utratę Bożych darów może uświadomić sobie swoją niewystarczalność i odkryć, że tylko Bóg może zapewnić mu życie i powodzenie. Zbawienie jest dostępne dla tych, którzy zgodnie z wolą Bożą chcą przemienić swoje myślenie oraz swoje pragnienia i czyny (Pwt 10,12-22+). Mojżesz zapewnia, że takie nawrócenie jest w zasięgu ludzkich możliwości (w. 14). Pod wpływem licznych nieszczęść, które spadły na Izraela, część Izraelitów (określana przez proroków mianem „Reszty”, zob. Słownik) uznała swoje odstępstwa i sprzeniewierzenie się jedynemu Bogu. Doznane cierpienia stały się dla nich impulsem do głębokiej refleksji i oczyszczenia myśli, pragnień oraz czynów. Nawrócili się więc do Boga, co zaowocowało tym, że Bóg pozwolił im wrócić do ziemi, którą utracili. Dwie drogi. Człowiek został stworzony przez Boga jako istota wolna, może więc wybierać sposób życia i czynić to, co uzna za słuszne. Szczęśliwe życie zapewnia mu jednak tylko przyjaźń z Bogiem, która oznacza przede wszystkim kierowanie się Bożą prawdą i miłością. W literaturze mądrościowej często pojawia się myśl o dwóch drogach: jedna z nich poprzez mądrość prowadzi do pełni życia, druga natomiast poprzez głupotę wiedzie do zagłady (np. Ps 1; Prz 4,11.18n; 9; 12,28). Prawodawca, wspominając tylko o dwóch drogach, chciał niejako zaznaczyć, że nie ma stanów pośrednich między mądrością i głupotą, wiernością i niewiernością, życiem i śmiercią (Pwt 11,26-28). W ten sposób

POWTÓRZONE PRAWO 30,1-12

388

Kpł 26,40-45

Pwt 4,29-31

Jr 29,14; Am 9,14

Mt 24,31 Pwt 1,10n; 4,40; Mi 2,12

Pwt 6,5; 10,16n

Mt 11,30; 1J 5,3 Rz 10,6-8

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 389

i wypełnić?». 13Nie znajduje się za morzem, byś mógł powiedzieć: «Któż dla nas uda się za morze i nam je przyniesie, abyśmy mogli je usłyszeć i wypełnić?». 14To słowo jest bardzo blisko ciebie: jest na twoich ustach i w twoim sercu, abyś mógł je wypełnić. Dwie drogi Spójrz! Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście. 16Daję ci dziś polecenie, abyś kochał PANAs, twojego Boga, chodził drogamis wskazanymi przez Niego, zachowywał Jego przykazanias, ustawy i przepisy, a wtedy będziesz żył i mnożył się, a PAN, twój Bóg, będzie ci błogosławiłs w kraju, który idziesz wziąć w posiadanie. 17Ale jeżeli twoje serces się odmieni, nie będziesz posłuszny i dasz się zwieść, aby oddawać cześć innym bogom i im służyć, 18to oświadczam wam dzisiaj: na pewno zginiecie i niedługo pozostaniecie w kraju, który po przejściu Jordanus weźmiecie w posiadanie. 19Biorę dziś na świadków przeciwko wam niebo i ziemię! Kładę przed wami życie i śmierć, błogosławieństwo i przekleństwos! Wybierz zatem życie, abyś mógł żyć ty i twoje potomstwo. 20Miłuj PANA, twojego Boga, słuchaj Jego głosus i lgnij do Niego. Od tego bowiem zależy twoje życie oraz to, jak długo będziesz mieszkał w kraju, który PAN przysiągł dać twoim ojcom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowis”.

Pwt 11,26; 15 Jr 21,8; Rz 6,21-23 Pwt 6,5

Ostatnia wola Mojżesza

Pwt 3,27; 34,7

Pwt 1,38

Misja Jozuego 1 Mojżesz skierował jeszcze takie słowa do wszystkich Izraelitów: 2„Dziś mam sto dwadzieścia lat. Nie mogę już wam przewodzić, a PANs mi powiedział: «Nie przejdziesz przez Jordans». 3Sam PAN, twój Bóg, pójdzie przed tobą. On zgładzi przed tobą tamte narody, a ty zajmiesz ich miejsce. Jozue będzie cię prowadził, tak jak PAN rozkazał. 4PAN postąpi z nimi, jak postąpił z Sichonem i Ogiem, królami Amorytóws, i z ich krajami, które zniszczył. 5PAN wyda ich wam, a wy macie postąpić z nimi zgodnie z wszystkimi nakazami, jakie wam dałem. 6Bądźcie silni i odważni! Nie bójcie się i nie drżyjcie przed nimi,

31

wezwał lud Boży do radykalizmu i jednoznaczności. W NT znalazły się podobne stwierdzenia, przez które chrześcijanie zostali wezwani do jednoznacznego opowiedzenia się za Bogiem (np. Mt 6,24; Jk 3,10n; Ap 3,15n). Przeżywane trudności, upadki i grzechy, wynikające ze słabości ludzkiej, nie są przeszkodą w dążeniu do Boga i w osiągnięciu świętości. Przeszkodą jest hipokryzja i zakłamanie, które oznaczają, że człowiek celowo odwraca się od prawdy, odrzuca naukę Bożą, a nawet znajduje zadowolenie w czynieniu tego, co zostało przez Boga zakazane (np. Flp 3,18n). Misja Jozuego. Ostatnie rozdziały Księgi Powtórzonego Prawa przenika nuta smutku, gdyż Mojżesz ma świadomość, że zbliża się jego śmierć i że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej. Jest jednak spokojny, bo wie, że z ludem idzie Bóg, który wypełni obietnice dane przodkom. Przed śmiercią Mojżesz ustanawia swojego następcę – Jozuego. W ten sposób Księga Powtórzonego Prawa nawiązuje już do Księgi Jozuego, w której opowiedziana została dalsza historia Izraela,

389

POWTÓRZONE PRAWO 30,13 — 31,6

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) słupie obłoku – zob. Lb 9,15-23+. b) cudzołożyć z obcymi bogami – chodzi o grzech bałwochwalstwa. c) Zapowiedź przyszłych najazdów nieprzyjacielskich i wygnania Izraelitów z Ziemi Obiecanej.

Page 390

ponieważ sam PAN, wasz Bóg, pójdzie z wami. On was nie opuści ani nie porzuci”. 7 Potem Mojżesz wezwał Jozuego i w obecności wszystkich Izraelitów powiedział do niego: „Bądź silny i odważny, ponieważ to ty wprowadzisz ten luds do kraju, który PAN przysiągł ich przodkom. Ty sprawisz, że wezmą go w posiadanie. 8 Sam PAN pójdzie przed tobą. On będzie z tobą, nie zostawi cię ani nie porzuci. Nie bój się więc i nie trać odwagi!”. Czytanie prawa w Święto Namiotów Mojżesz spisał to prawos i dał je kapłanom – potomkom Lewiego, którzy nosili Arkę Przymierzas PANAs i wszystkim starszyms Izraelas. 10Wtedy Mojżesz dał im takie polecenie: „Po upływie siedmiu lat, w roku wyznaczonym na darowanie długów, w Święto Namiotóws, 11gdy cały Izrael przybędzie, aby się stawić przed PANEM, twoim Bogiem, w miejscu, które On sobie wybierze, odczytasz to prawo wszystkim Izraelitom. 12 Zgromadź luds: mężczyzn, kobiety, dzieci i cudzoziemców, którzy mieszkają w twoich miastach, aby słuchali i nauczyli się bojaźnis wobec PANA, waszego Boga, oraz gorliwie wypełniali wszystkie przepisy tego prawa. 13Ich dzieci, które jeszcze nie poznały prawa, gdy je usłyszą, nauczą się bojaźni wobec PANA, waszego Boga, jak długo żyć będziecie w kraju, który po przejściu Jordanus weźmiecie w posiadanie”.

Rdz 28,15; Joz 1,5; Hbr 13,5

9

Zapowiedź niewierności Izraela PANs powiedział do Mojżesza: „Dzień twojej śmierci jest już blisko. Zawołaj Jozuego i stawcie się razem w Namiocie Spotkanias, bo chcę mu wydać polecenia”. Mojżesz i Jozue przyszli więc do Namiotu Spotkania. 15Wtedy PAN ukazał się w namiocie w słupie obłokua, a słup obłoku zatrzymał się u wejścia do namiotu. 16 PAN powiedział do Mojżesza: „Już wkrótce spoczniesz obok swoich przodków, lecz wtedy ten luds zacznie cudzołożyć z obcymi bogamib tego kraju, do którego idzie, aby w nim zamieszkać. Opuszczą Mnie i złamią przymierzes, które z nimi zawarłem. 17W tym dniu mój gniews zapłonie przeciwko nim. Porzucę ich i odwrócę od nich oblicze, aby zginęlic. A wtedy, gdy spotkają ich wielkie nieszczęścia i ucisk, zapytają: «Czyż nie dlatego spotkały nas te nieszczę-

Joz 8,32-35; 2Krl 23,1-3 Pwt 4,10

14

związana z podbojem Kanaanu. Bóg sprawił, że historia zbawienia toczy się za pośrednictwem osób, które On wybiera i którym powierza specyficzne funkcje oraz zadania. Mimo szczególnego udziału niektórych ludzi w rozwoju historii zbawienia, niezmienna jest prawda o tym, że jedynym przewodnikiem ludu Bożego jest Bóg. Tylko On może zapewnić ludziom szczęście i powodzenie. Czytanie prawa w Święto Namiotów. Testamentem Mojżesza jest prawo pozostawione Izraelowi jako wielki skarb, którego nie posiada żaden inny naród (Pwt 4,8), dlatego wszyscy Izraelici powinni to prawo znać i je przestrzegać. Mojżesz nakazuje kapłanom, aby w roku szabatowym (np. Pwt 15,1nn) uczyli przepisów prawa wszystkich Izraelitów (np. Pwt 33,10; Ml 2,7). Wyraźny przykład takiej „katechizacji” znajdujemy w Księdze Nehemiasza (Ne 8).

POWTÓRZONE PRAWO 31,7-17

390

Wj 33,9n

Rdz 35,2-4; Wj 34,15n; Sdz 2,17; 1Sm 7,3 Pwt 32,20; Sdz 2,14; Ps 42,11

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 3,28

Pwt 10,8

9/3/08

2:13 PM

Page 391

ścia, że nie ma pośród nas naszego Boga?». 18Lecz Ja wtedy zupełnie się od nich odwrócęa z powodu całego zła, jakie popełnili, zwracając się ku innym bogom. 19 A teraz zapiszcie sobie tę pieśń i nauczcie jej Izraelitów, aby ją ciągle śpiewali i by świadczyła przeciwko nim. 20Bo kiedy wprowadzę ich do ziemi opływającej w mleko i miód, którą przysiągłem ich przodkom, a oni najedzą się do syta i utyją, wtedy zwrócą się do innych bogów, będą im służyć, a Mną wzgardzą i złamią przymierzes ze Mną. 21A kiedy spotkają ich liczne nieszczęścia i ucisk, ta pieśń będzie świadkiem przeciwko nim. Nie pójdzie w zapomnienie, bo będą o niej pamiętać ich potomkowie. Ja bowiem znam ich zamiary, które ujawniają już dzisiaj, zanim wprowadziłem ich do kraju, który im przysiągłem”. 22Tego dnia Mojżesz spisał tę pieśń i nauczył jej Izraelitów. 23 Potem PAN wydał polecenie Jozuemu, synowi Nuna: „Bądź mocny i odważny, ty bowiem wprowadzisz Izraelitów do kraju, który im przysiągłem, a Ja będę z tobą”.

a) zupełnie się… odwrócę – zob. Pwt 30,1-14+.

Umieszczenie księgi prawa obok arki 24 Gdy Mojżesz skończył zapisywać w księdze to prawos, 25 wydał lewitoms noszącym Arkę Przymierzas PANAs następujące polecenie: 26„Weźcie księgę prawa i połóżcie ją obok Arki Przymierza PANA, waszego Boga. Niech tam pozostanie jako świadek przeciwko wam, 27znam bowiem waszą krnąbrność. Jeżeli dziś, kiedy jeszcze żyję, buntujecie się przeciwko PANU, to co dopiero będzie po mojej śmierci? 28 Zgromadźcie przy mnie wszystkich starszychs i zwierzchników plemion, bo chcę w ich obecności wypowiedzieć te słowa i wezwać przeciwko nim na świadków niebo i ziemię. 29 Ponieważ wiem, że po mojej śmierci na pewno sprzeniewierzycie się Bogu i zejdziecie z drogis, którą wam wskazałem, dlatego w przyszłości spotka was nieszczęście, gdy dopuścicie się tego, co według PANAs jest złe, wywołując Jego gniews waszymi czynami”. Pieśń Mojżesza 30 Potem Mojżesz wygłosił wobec całego zgromadzenias Izraelas wszystkie słowa tej pieśni: 1 „Posłuchaj, niebo, tego, co powiem, i ty, ziemio, usłysz moje słowa! 2 Niech jak deszcz spłynie moje pouczenie, a słowa niech opadną jak rosa,

32

Iz 55,10; Oz 6,3

Pieśń Mojżesza. Przed śmiercią Mojżesz wypowiedział słowa pieśni, która jest prorocką wizją. Wyjaśnia w niej znaczenie przeszłości, zapowiada przyszłe wydarzenia i wskazuje zadania, jakie stoją w teraźniejszości przed narodem wybranym. Mojżesz opisał troskę Boga o swój lud i wskazał, że brak należytego przyjęcia Bożych darów stał się przyczyną utraty otrzymanych od Niego dóbr. Bóg nie będzie błogosławił narodowi, który nie rozpoznał źródła swojego powodzenia i dostatku. Postępując bowiem w ten sposób, potwierdzałby złudne przekonanie Izraelitów o ich

391

POWTÓRZONE PRAWO 31,18 — 32,2

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) skałą – częste w ST określenie Boga (np. 2Sm 22,47; Ps 18,3; 92,16). Podkreśla ono wierność Boga i Jego stałość w przymierzu, którym związał się z człowiekiem. b) Baszan – zob. Pwt 3,1+.

Page 392

jak łagodny deszcz na soczystą trawę i jak krople dżdżu na zioła. 3 Gdyż będę głosił imięs PANAs: Uznajcie wielkość naszego Boga! 4 On jest skałąa, a Jego dzieła są doskonałe, bo wszystkie Jego drogis są słuszne. On jest Bogiem wiernym i nie ma w Nim fałszu, On jest sprawiedliwy i prawy. 5 Zgrzeszylis przeciw Niemu, tak zbrukani, że nie są już Jego dziećmi, lecz pokoleniem przewrotnym i zepsutym. 6 To tak chcesz się odpłacić PANU, ludus głupi i nierozumny? Czyż to nie On jest twoim ojcem, który cię stworzył i umocnił? 7 Przypomnij sobie dawne czasy, rozważ dzieje wielu pokoleń; poproś ojca, by ci opowiedział, i twoich starców, by ci oznajmili: 8 Gdy Najwyższy obdarzał dziedzictwem narody, kiedy porozdzielał synów Adamas, wtedy ustanowił granice dla ludów, według liczby synów Izraela. 9 Jego lud jest bowiem własnością PANA, Jakubs odmierzonym dla Niego dziedzictwem. 10 Znalazł go na ziemi pustynnej, na pustkowiu, gdzie rozlegały się dzikie głosy. Otoczył go troskliwą opieką i strzegł jak źrenicy oka. 11 Jak orzeł, który budzi swe gniazdo i krąży nad pisklętami, a gdy rozłoży swoje skrzydła, bierze je na siebie i unosi – 12 tak PAN sam go prowadził, a nie było z Nim obcego boga. 13 Zaprowadził go na wyżyny tego kraju i żywił plonami pól. Pozwolił mu ssać miód ze skały i oliwę z najtwardszej opoki; 14 jeść masło i mleko owiec, wraz z tłuszczem jagniąt i baranóws ze stad Baszanub, i kozy, wraz z najczystszą pszenicą; a z wygniecionych winogron pić wino.

Ap 15,3 Lm 3,23 Ps 33,5; 145,17

Iz 1,2.4; Oz 11,1-4; Mt 17,17; Dz 2,40; Flp 2,15

Iz 63,16; 64,7; J 8,41 Iz 43,1

Dz 17,26

Pwt 7,6; Za 2,16

Ez 16,6

Ps 17,8 Wj 19,4

Wj 13,21; 15,13; Iz 43,11 Pwt 8,7-10; 11,10-15; Hi 29,6; Ps 81,17; Iz 58,14

samowystarczalności i utwierdzałby ich w przewrotnym postępowaniu. Pieśń Mojżesza zawiera także przesłanie nadziei skierowane do ludu, który doświadcza klęski i poniżenia, jest gnębiony przez wrogów, pozbawiony suwerenności, ograbiony i niepewny jutra. Moc Boża przyjdzie z pomocą ludziom bezsilnym (w. 36), bo Bóg jest jedynym panem historii (ww. 39n) i najwyższym stróżem sprawiedliwości (w. 43). Naród wybrany musi tylko uznać Boże dary i przyjąć je w postawie pokory i posłuszeństwa.

POWTÓRZONE PRAWO 32,3-14

392

05_Pwt:05_Pwt

Pwt 31,20; Oz 13,6

Ps 106,37; 1Kor 10,20

Pwt 31,17

Rz 10,19

Hi 6,4; Ez 5,16

Pwt 28,48 Kpł 26,22 Jr 8,17 Lm 1,20

Pwt 28,50

Jr 4,22

Iz 30,17

15

9/3/08

2:13 PM

Page 393

Utył Jeszuruna i wierzga, utył, pogrubiał i się zaokrąglił. Porzucił Boga, który go stworzył, i zadrwił ze skały swojego zbawienia. 16 Pobudzili Go do zazdrościb obcymi bogami i obrzydliwymi czynami wywołali gniews Jego. 17 Składali ofiarys demonoms, które nie są Bogiem, bóstwom, których nigdy nie znali, całkiem nowym, dopiero co przybyłym, których nie czcili ich przodkowie. 18 Opuściłeś skałę, która cię zrodziła, zapomniałeś Boga, który cię wydał na świat. 19 Gdy PAN to zobaczył – oburzył się na zniewagę, której dopuścili się Jego synowie i córki. 20 Wtedy powiedział: «Odwrócę od nich oblicze, zobaczę, jaki będzie ich koniec, są bowiem pokoleniem przewrotnym, dziećmi niewiernymi. 21 Wzbudzili we Mnie zazdrość niby-bogiem, wywołali mój gniew czczymi bożkami. Teraz Ja wzbudzę w nich zazdrość niby-ludem, wywołam ich gniew przez głupi naród. 22 Już bowiem zapłonął ogień mego gniewu i bucha aż w głębie krainy umarłych. Pochłonie ziemię i jej plony, podpali podnóża gór. 23 Sprowadzę na nich nieszczęścia, wypuszczę na nich moje strzały. 24 Wycieńczy ich głód, gorączka i bolesna zaraza. Ześlę na nich drapieżne zwierzęta i jadowite gady pełzające w prochu. 25 Na zewnątrz miecz zabije im dzieci, a w domach strach zapanuje, gubiąc młodzieńca i dziewicę, niemowlę i starca. 26 Powiedziałem sobie, że ich roztrzaskam, wymażę ich pamięć u ludzi. 27 Bałem się jednak drwin wrogów, żeby sobie nie schlebiali ich przeciwnicy i nie mówili: ‘To my zwyciężyliśmy, a nie PAN uczynił to wszystko’. 28 Bo jest to lud niemądry i brak mu rozeznania. 29 Gdyby byli mądrzy, to by pojęli i zrozumieli przyszłość Izraela. 30 Jakże jeden może ścigać tysiąc, a dwóch zmusić do ucieczki aż dziesięć tysięcy? 393

a) Jeszurun – poetyckie określenie Izraela. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od czasownika jaszar – ‘być sprawiedliwym’. b) do zazdrości – zob. Pwt 4,24+.

POWTÓRZONE PRAWO 32,15-30

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) osądzi – zob. Słownik (sąd Boży).

Page 394

Czyż nie dlatego, że zawiodła ich skała? Że PAN na łup ich wydał? 31 Bo ich skała nie jest podobna do naszej skały i nasi wrogowie to pojmą. 32 Ich winorośl jest ze szczepu Sodomy i z uprawnych pól Gomory, ich jagody trujące, gorzkie ich winogrona. 33 Ich wino jest trucizną wężów, śmiercionośnym jadem żmijowym. 34 Czyż nie jest to u Mnie ukryte, zapieczętowane w moich skarbcach? 35 Do Mnie będzie należeć pomsta i odpłata, gdy się ich noga poślizgnie, bo bliski już dzień ich klęski i szybko się zbliża ich zguba». 36 PAN bowiem swój lud osądzia i nad sługami swymi się zmiłuje, gdy ujrzy, że są bezsilni, że nie ma już niewolników ani wolnych. 37 Wtedy powie: «Gdzież są teraz ich bogowie, owa skała, na której szukali pomocy? 38 Gdzież ci, co pożerali tłuszcz waszych ofiar i pili wino płynnych ofiar? Niechże wstaną i udzielą pomocy, niech roztoczą swą pieczę nad wami! 39 Przejrzyjcie teraz! Oto Ja, tylko Ja istnieję, a prócz Mnie nie ma żadnych bogów. Ja sprowadzam śmierć i daję życie, Ja ranię i uzdrawiam, i nikt nie uwolni się z mojej ręki. 40 Podnoszę rękę ku niebu i oświadczam: Ja żyję na wieki! 41 Gdy wyostrzę mój błyszczący miecz, moja ręka rozpocznie sąd, pomszczę się na moich wrogach, a tym, którzy Mnie nienawidzą, odpłacę. 42 Napoję krwiąs moje strzały, mój miecz nasyci się mięsem, krwią pobitych i pojmanych, głowami wrogich wodzów». 43 Wysławiajcie narody Jego lud, On bowiem pomści krew sług swoich, weźmie odwet na wrogach i zadośćuczyni ziemi swego ludu”. 44 Potem poszedł Mojżesz wraz z Jozuem, synem Nuna, i wygłosił ludowi wszystkie słowa tej pieśni.

POWTÓRZONE PRAWO 32,31-44

394

Sdz 2,14

Rdz 13,13

Iz 5,2; Jr 2,21

Ps 135,14

Sdz 10,14; 1Krl 18,27; Jr 2,28

Pwt 4,35; Iz 43,11; 44,6-8 Dz 4,12 Iz 19,22

Ez 21,14nn

Ps 68,22-24

Ap 6,10; 19,2 Łk 21,22

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

Page 395

Prawo źródłem życia 45 Gdy Mojżesz skończył wygłaszać pieśń do wszystkich Izraelitów, 46powiedział: „Weźcie sobie do sercas wszystkie słowa, które dziś wam przekazuję. Nakażcie swoim dzieciom, żeby gorliwie wypełniały każdy przepis tego prawa. 47Nie jest ono dla was czymś błahym, lecz jest waszym życiem. Od niego bowiem zależy, czy długo będziecie przebywać w ziemi, do której wejdziecie przez Jordans, aby ją posiąść”.

Lb 27,12nn

Lb 20,24nn

Wj 17,7; Lb 20,13 Pwt 3,27

Zapowiedź śmierci Mojżesza 48 Tego samego dnia PANs powiedział do Mojżesza: 49„Wejdź na górę Abarima, górę Nebo, która leży w kraju Moabus, naprzeciw Jerychab, i spójrz na ziemię Kanaans, którą daję Izraelitom na własność. 50Umrzesz na tej górze, gdy na nią wejdziesz, i dołączysz do twoich przodków, tak jak na górze Hor umarł twój brat Aaron i dołączył do swoich przodków. 51 Nie byliście mi wierni, przy wodach Meriba pod Kadesz, na pustyni Sin, bo nie uczciliście mojej świętości wśród Izraelitów. 52Dlatego tylko z oddali ujrzysz ten kraj. Nie wejdziesz do kraju, który daję Izraelitom”.

a) Abarim – góra Abarim jest właściwie pasmem górskim, leżącym po wschodniej stronie ujścia Jordanu do Morza Martwego. W tym paśmie znajduje się góra Pisga (Pwt 3,17+) i góra Nebo. b) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W jego okolicach Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). W czasach NT nabrało znów znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy. c) Boży człowiek – w taki sposób określano proroków (np. Joz 14,6; 2Krl 4,22; Ps 90,1). d) Seir – zob. Pwt 1,44+. e) W archaicznych utworach poetyckich napotykamy wzmianki o objawianiu się Boga na tych terenach (Sdz 5,4; Ha 3,3; por. Pwt 1,1-2; 2,1). f) płonące pouczenie – dar Bożych pouczeń został tu przyrównany do wschodu słońca. g) Jeszurun – zob. Pwt 32,15+.

Błogosławieństwo Mojżesza 1 Oto błogosławieństwos, którego Mojżesz, Boży człowiekc, udzielił Izraelitom przed swoją śmiercią. 2 Powiedział: „PANs wyruszył z Synajus i zajaśniał dla nich z Seirud, ukazał się w blasku z góry Paran, przybywa z Meriba pod Kadesze i niesie im w prawej ręce płonące pouczenief. 3 Prawdziwie kochasz swój naród! Jego święci są w Twojej mocy. Oni siadają u Twoich stóp i każdy przyjmuje Twoje wskazania. 4 To prawos przekazał nam Mojżesz jako dziedzictwo dla społeczności Jakubas. 5 Jest król w Jeszurunieg, gdy się schodzą przywódcy ludus wraz z plemionami Izraelas. 6 Niech żyje Ruben, niech nie wymiera, mimo że będzie nieliczny. 7 Do Judys powiedział: «Usłysz, PANIE, głos Judy i przyprowadź go do jego ludu.

33

Ps 68,18 Sdz 5,4 Ha 3,3

J 10,29

J 1,17

Pwt 32,15

Błogosławieństwo Mojżesza. Ostatnim słowom, jakie wielcy ludzie wypowiadają przed śmiercią, często przypisuje się szczególne znaczenie. W Piśmie Świętym przekazano więc ostatnie słowa Izaaka (Rdz 27), Jakuba (Rdz 49), Dawida (2Sm 23,1-7). W NT ostatnim słowom Jezusa poświęcona jest niemal połowa Ewangelii według św. Jana (J 13 – 17). Cała Księga Powtórzonego Prawa rysuje się jako zbiór wypowiedzi Mojżesza wygłoszonych w ostatnim dniu jego życia,

395

POWTÓRZONE PRAWO 32,45 — 33,7

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) tummim i urim – losy służące do zasięgania wyroczni. Prawdopodobnie były to dwa małe przedmioty o jednakowym kształcie, których wyciągniecie z pektorału dawało pozytywną lub negatywną odpowiedź na zadane pytanie (Wj 28,30+; 1Sm 14,36-42). b) Plemię Lewiego deklaruje tu całkowite poświęcenie się dla Boga i kultu Bożego (Pwt 18,1-8+). c) rogami bawołu – na starożytnym Wschodzie rogi bawołu były symbolem potęgi i siły (Lb 24,8). Tutaj symbol ten został odniesiony do plemienia Józefa i jego synów: Efraima i Manassesa.

Page 396

Niech go broni Twoja ręka, bądź mu ratunkiem od wrogów». 8 Do Lewiego powiedział: «Twoje tummim i urima należą do wiernego człowieka, którego wystawiłeś na próbę w Massa i z którym się kłóciłeś przy wodach Meriba. 9 On mówi swojemu ojcu i matce: ‘Nie widziałem was’. Nie chce znać swoich braci ani dzieci, lecz chce zachowywać Twoje słowa i strzec Twego przymierzab. 10 Niech nauczają Twoich nakazów Jakubas, a Izraela – Twojego prawa. Niech palą przed Tobą kadzidło i całopalenias na Twoim ołtarzus. 11 Pobłogosław, PANIE, jego moc, a jego czyny przyjmij życzliwie, skrusz biodra jego wrogów, a ci, co go nienawidzą, niech już się nie dźwigną». 12 Do Beniamina powiedział: «Umiłowany przez PANA zamieszka u Niego bezpiecznie. On będzie go stale ochraniał, bo zamieszka w jego ramionach». 13 Do Józefa powiedział: «Niech będzie błogosławiona przez PANA jego ziemia, z góry – przez dary nieba, z dołu – przez źródła otchłani, 14 przez słońce – bogactwem owoców i obfitymi plonami miesięcy, 15 przez dary pradawnych gór, przez obfitość odwiecznych wzgórz, 16 przez najlepsze urodzaje ziemi i to, co ona zawiera. A łaska Mieszkańca ognistego krzewu niech spocznie na głowie Józefa, na skroniach księcia wśród braci. 17 Pełen majestatu jest Jego pier worodnys cielec, jego rogis są rogami bawołuc, którymi bodzie wszystkie narody, aż po krańce ziemi.

Wj 17,1-7; Lb 20,1-13; Pwt 6,16 Mt 10,37

1Sm 2,28

Wj 3,1-6

Ps 92,11

ale opis śmierci zostaje dodatkowo poprzedzony poetyckim błogosławieństwem, które zapowiada przyszłość plemion Izraela. Mojżesz wypowiada swoje błogosławieństwo jako człowiek Boży (w. 1), czyli jako osoba żyjąca w szczególnej zażyłości z Bogiem. Takiemu błogosławieństwu przypisywano wielką moc kształtowania rzeczywistości. Błogosławieństwo obejmuje jedenaście plemion i nie wspomina o plemieniu Symeona, które rozproszyło się w plemieniu Judy. Najwięcej uwagi poświęcono plemionom Lewiego i Józefa. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa Chrystusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26).

POWTÓRZONE PRAWO 33,8-17

396

05_Pwt:05_Pwt

Ps 4,6; 51,21 Iz 60,5

Rdz 49,9; Lb 24,9; 1Krn 12,9

Hi 29,6

Wj 15,11; Pwt 4,33n; Ps 104,3

Jr 23,6 Lb 23,9 Rdz 27,28

Ps 33,12; 144,15

Ps 115,9-11

9/3/08

2:13 PM

Page 397

Takimi są miriady Efraima, takimi – tysiące Manassesa». 18 Do Zabulona powiedział: «Ciesz się, Zabulonie, gdy ruszasz na wyprawę, i ty Issacharze w swoich namiotach. 19 Zwołują narody na góręa i tam składają należne ofiarys, bo będą się karmić bogactwem mórz i klejnotami, jakie kryją wybrzeża». 20 Do Gada powiedział: «Błogosławiony, kto da miejsce Gadowi! On przysiadł jak lwica, by rozszarpać swą zdobycz. 21 Upatrzył sobie najlepszą część kraju, bo była wyznaczona dla wodza. Wyruszył na czele ludu, spełnił wolę PANA i Jego nakazy wobec Izraela». 22 Do Dana powiedział: «Dan jest młodym lwem, który się rzuca z Baszanub». 23 Do Neftalego powiedział: «Neftali, nasycony łaską i pełen błogosławieństwa PANA, będzie miał morze i południe». 24 Do Asera powiedział: «Aser, błogosławiony wśród synów, niech będzie ulubieńcem swych braci, a swoje nogi niech kąpie w oliwiec. 25 Jego zawory są z żelaza i brązu, po wszystkie dni niech trwa twoja siła». 26 Nikt nie jest podobny do Boga Jeszuruna, który spiesząc ci na pomoc, cwałuje po niebie w majestacie obłoków. 27 Schronieniem jest Bóg przedwieczny, ku ziemi wyciągnął odwieczne ramiona, by wypędzić przed tobą wroga, i rozkaz wydaje: «Zniszczyć!». 28 Izrael mieszka bezpiecznie, samotne jest źródło Jakuba, w kraju zboża i moszczu, a niebo zsyła mu rosę. 29 Jakże szczęśliwy jesteś, Izraelu! Kto tak jak ty został zbawiony przez PANA? On tarczą twojej opieki i mieczem twojej chwały. Wrogowie będą ci schlebiać, a ty podepczesz ich pychę”. 397

a) na górę – chodzi o górę Karmel lub Tabor, gdzie plemiona te sprawowały kult. b) Baszan – zob. Pwt 3,1+. c) nogi… w oliwie – mycie nóg w oliwie jest tu synonimem zamożności.

POWTÓRZONE PRAWO 33,18-29

05_Pwt:05_Pwt

9/3/08

2:13 PM

a) Pisga – zob. Pwt 3,17+. b) Jerycho – zob. Pwt 32,49+. c) cały kraj – ze szczytu Pisga roztacza się rozległy widok na niemal całą ziemię Izraela (Pwt 3,27). d) Gilead – zob. Pwt 2,36+. e) Morze Zachodnie – inna nazwa Morza Śródziemnego. f) Negeb – zob. Pwt 1,7+. g) Soar – starożytne miasto leżące prawdopodobnie ok. 3 km na południe od Morza Martwego (Rdz 14,8), identyfikowane z dzisiejszym Es-Safi. W Soarze schronił się Lot podczas zniszczenia Sodomy i Gomory (Rdz 19,20-25). h) Mojżesz, podobnie jak jego brat Aaron, zmarł na szczycie góry. Miejsca pochówku obydwu przywódców Izraela są nieznane. Być może chodziło o to, by groby te nie stały się miejscem kultu (Lb 20,22-29). i) trzydzieści dni – zazwyczaj okres żałoby trwał siedem dni (Rdz 50,10; Jdt 16,24). j) Mojżesz przewyższał wszystkich proroków ST (Pwt 18,15.18).

Page 398

Śmierć Mojżesza 1 Potem Mojżesz udał się z równin Moabus na górę Nebo, na szczyt Pisgaa, który się wznosi naprzeciw b Jerycha . Wtedy PANs pokazał mu cały krajc: Gileadd aż po Dan, 2cały obszar Neftalego, ziemię Efraima i Manassesa, całą ziemię Judy aż po Morze Zachodniee, 3Negebf, okręg doliny miasta palm, Jerycha, aż do Soarug. 4PAN powiedział do niego: „To jest kraj, który przysiągłem Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowis, mówiąc: Dam go twojemu potomstwu. Pozwoliłem ci go zobaczyć, lecz ty tam nie wejdziesz”. 5 Tam właśnie, w kraju Moabu, według postanowienia PANA, umarł Mojżesz, sługa PANA. 6Został pochowany w dolinie, w kraju Moabu, naprzeciw Bet-Peor, lecz do dziś nikt nie wie, gdzie znajduje się jego gróbh. 7Mojżesz w chwili śmierci miał sto dwadzieścia lat. Miał dobry wzrok i siły go nie opuściły. 8Izraelici opłakiwali Mojżesza trzydzieści dnii na równinach Moabu. Po tych dniach zakończył się okres płaczu i żałoby po Mojżeszu. 9Jozue, syn Nuna, był pełen ducha mądrości, gdyż Mojżesz włożył na niego ręce. Izraelici byli mu posłuszni i wypełniali to, co PAN nakazał Mojżeszowi. 10 Nie pojawił się już w Izraelus proroks równy Mojżeszowi, z którym PAN rozmawiał twarzą w twarzj. 11PAN go posłał, aby dokonał wszystkich znaków i cudóws w ziemi egipskiej wobec faraona, jego sług i całego kraju, 12aby ukazał całą swoją potęgę oraz te wszystkie wielkie i straszne dzieła, których dokonał w obecności wszystkich Izraelitów.

34

Śmierć Mojżesza. Mojżesz ze szczytu góry Nebo oglądał Ziemię Obiecaną, lecz sam już do niej nie wszedł. Wędrówka, którą zapoczątkował, była kontynuowana przez Izraelitów pod wodzą Jozuego. Nawiązując do tych wydarzeń, autor Listu do Hebrajczyków stwierdził, że święci Starego Testamentu z daleka oglądali i witali Boże obietnice, które wypełniły się w Jezusie Chrystusie (Hbr 11,13).

POWTÓRZONE PRAWO 34,1-12

398

Pwt 3,27; 32,49

Pwt 4,31

Lb 27,12n

Rdz 6,3; Pwt 31,2; Ps 92,13-15 Lb 20,29 Pwt 1,38 Iz 11,2 Lb 27,18; Dz 6,6

Wj 33,11; Lb 12,6-8; Syr 45,1-5; 1Kor 13,12

1D:1D

9/3/08

2:15 PM

Page 399

WPROWADZENIE DO KSIĄG HISTORYCZNYCH

Księgi historyczne w Starym Testamencie Układ ksiąg Pisma Świętego wyróżniający po Pięcioksięgu (Rdz – Pwt) grupę ksiąg historycznych (Joz – 2Mch) oparty jest na greckim przekładzie ST, czyli na Septuagincie (LXX) oraz na łacińskiej Wulgacie. W tradycji żydowskiej księgi Jozuego, Sędziów, Pierwsza i Druga Księga Samuela oraz Pierwsza i Druga Księga Królewska rozpoczynają zbiór ksiąg prorockich. W ten sposób Żydzi podkreślają, że księgi te zajmują się ukazaniem relacji Izraela z Bogiem, reprezentowanym przez proroków. Księgę Rut, księgi Kronik, oraz księgi Ezdrasza, Nehemiasza, Judyty i Estery Żydzi zaliczają do zbioru Pism, czyli do późniejszych refleksji nad tożsamością Izraela. Księgi Tobiasza, Judyty oraz Księgi Machabejskie są natomiast wyłącznie częścią chrześcijańskiego kanonu pism świętych; określa się je mianem ksiąg deuterokanonicznych czy wtórnokanonicznych. Księgi historyczne opowiadają o bardzo długim okresie, obejmującym przynajmniej tysiąc lat historii Izraela. Księga Jozuego opowiada o zajęciu Kanaanu, które miało miejsce w XIII w. przed Chr., natomiast Pierwsza Księga Machabejska doprowadza dzieje Izraela do 134 r. przed Chr. (początek rządów Jana Hirkana). Teologia historii Chociaż księgi historyczne opisują wydarzenia z dziejów Izraela, ich celem nie jest przekazanie wiedzy historycznej. Dla autorów biblijnych historia Izraela jest miejscem spotkania człowieka z Bogiem. Starają się więc przedstawić, w jaki sposób Izrael, któremu Bóg objawił swoją wolę i przekazał Ziemię Obiecaną, w ciągu dziejów odpowiadał na Boże wezwanie. Wzloty i upadki narodu wybranego ukazywane są jako pouczenie, aby dzięki pamięci o przeszłości ludzie współcześni umieli ukierunkowywać swoje życie. Poszczególne księgi historyczne posiadają swoje odrębne tematy, ale można również znaleźć wątki występujące niemal we wszystkich utworach. Uczą one, jak w ciągu dziejów realizują się obietnice, dane przez Boga patriarchom. Opowiadają o wydarzeniach, które stanowią starotestamentową kanwę historii zbawienia: zajęcie Ziemi Obiecanej, monarchia, rola proroków, wśród których szczególne miejsce przyznane zostaje Eliaszowi i Elizeuszowi, postacie królów reformatorów (Ezechiasz i Jozjasz), wygnanie babilońskie i odbudowa kraju po powrocie z przesiedlenia. Głównym bohaterem historii jest człowiek, który w różnych sytuacjach społecznych i politycznych podejmuje swoje decyzje i aktywnie tworzy otaczającą go rzeczywistość. Autorzy biblijny starają się jednak dostrzec w tej historii działanie Boga, który na różne sposoby pomaga ludziom odróżniać dobro od zła, a poprzez zwycięstwa i klęski narodu wybranego ukazuje posłuszeństwo swojej woli jako jedyną drogę trwałego powodzenia. W historii Izraela wielkie znaczenie przypisane zostaje Dawidowi. Nie jest on przykładem doskonałości moralnej, ale wzorem wiary. Dzięki niej pomimo swojej słabości i grzechów potrafił przyjąć i wypełnić misję, którą Bóg mu powierzył dla dobra całego narodu. Bóg bowiem swojego zbawczego dzieła dokonuje zawsze przez ludzi, którzy z wiarą przyjmują 399

1D:1D

9/3/08

2:15 PM

Page 400

Jego wezwanie. Życie Dawida jest kryterium oceny późniejszych przywódców, a obietnica, którą otrzymał od Boga, pozostaje stałym źródłem nadziei dla przyszłych pokoleń. Księgi historyczne stanowią niezwykłe osiągnięcie Izraela. Historia deuteronomiczna wyprzedza czasowo historiografię grecką. Tylko Izraelici stworzyli w starożytności dzieła, które są zarazem teologią historii. Grupy ksiąg historycznych W zbiorze ksiąg historycznych można zauważyć cztery grupy utworów: 1) Historia deuteronomiczna. Obejmuje księgi: Jozuego, Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela oraz Pierwszą i Drugą Księgę Królewską. Zaczynając od Jozuego (połowa XIII w. przed Chr.), doprowadza dzieje Izraela do króla judzkiego Jojakina (połowa VI w. przed Chr.). Nazwa „Historia deuteronomiczna” została wprowadzona przez współczesną biblistykę. Nawiązuje ona do faktu, że należące do tego bloku księgi wykazują duże podobieństwa do Księgi Powtórzonego Prawa (łac. Deuteronomium). Odnosi się to zarówno do ich słownictwa i stylu, jak i do sposobu prowadzenia narracji oraz interpretacji wydarzeń. Kluczem interpretacyjnym jest tu prawda o wybraniu Izraela przez Boga, o Jego miłości i wierności. Fakty i sytuacje ocenia się przede wszystkim w perspektywie wierności zobowiązaniom wynikającym z przymierza zawartego z Bogiem. Wierność ludu owocuje pomyślnością, a niewierność staje się przyczyną różnych nieszczęść. Księgi tworzące historię deuteronomiczną nie powstały w jednym czasie. Pierwsza redakcja historii mogła mieć miejsce za czasów króla Jozjasza i jego religijnej reformy (622 r. przed Chr.). Głównymi postulatami reformy Jozjasza było ustanowienie jednego miejsca kultu (Jerozolima), odnowienie wierności przymierzu Izraela z Bogiem i jedność narodu. Wtedy właśnie mógł powstać pierwszy zarys historii, doprowadzający dzieje Izraela do czasów Jozjasza. Z monarchią wiązano jeszcze wtedy spore nadzieje. Historia jednak potoczyła się bardzo dramatycznie, co znalazło bolesny finał w utracie niepodległości przez Królestwo południowe (Judę) w 586 r. przed Chr. Elita duchowa Judejczyków znalazła się na wygnaniu w Babilonii. Pierwsza wersja dzieła historycznego została wtedy uzupełniona o nowe fakty oraz przeredagowana, aby odpowiedzieć wygnańcom na pytania dotyczące znaczenia przymierza z Bogiem w ich nowej sytuacji. Historia deuteronomiczna odpowiada więc na pytania o to, czy Bóg poniósł klęskę wraz ze swoim ludem, czy przestał być wierny, czy w ogóle naród wybrany ma jakąś przyszłość? Jej odpowiedź jest jednoznaczna. Bóg jest cały czas wierny przymierzu i swoim obietnicom. Upadek Izraela i jego niewola są natomiast skutkiem niewierności narodu. Szansę na zmianę sytuacji może dać wewnętrzna przemiana oraz wierność Bogu i jego słowu. Odpowiedzialnością za katastrofę narodu historia deuteronomiczna obarcza przede wszystkim królów i innych przywódców, ale nie szczędzi również krytyk całemu ludowi. Poszczególnych władców ocenia też w zależności od tego, czy oddają właściwą cześć Bogu. Podobne tematy podejmowali ówcześni prorocy, ale autorzy historii deuteronomicznej dysponowali bogatym materiałem historycznym, przy pomocy którego mogli poglądowo i jasno wyłożyć swoje tezy. 2) Dzieło kronikarskie. Tworzą je Pierwsza i Druga Księga Kronik oraz księgi Ezdrasza i Nehemiasza. Zakres czasowy tych utworów jest jeszcze szerszy, gdyż opowiadają dzieje od początku ludzkości (od Adama), kończąc je na V w. przed Chr. Dzieło kronikarskie powstało znacznie później niż historia deuteronomiczna, tj. w epoce rozwiniętego judaizmu. Kronikarz (tak zwykło się nazywać autora 1-2Krn; Ezd; Ne) przejmuje wiele materiału z poprzedniego dzieła (szczególnie z 1-2Sm i 1-2Krl), czasem nawet powtarza go dosłownie. Różny kontekst historyczny oraz większy dystans czasowy sprawia jednak, że ta sama lub lekko zmieniona opowieść nabiera nieco odmiennego znaczenia. Ponadto 400

1D:1D

9/3/08

2:15 PM

Page 401

kronikarz korzysta także z innych źródeł, których nie uwzględnili poprzedni autorzy. Niektóre wydarzenia pomija (np. całe dzieje Królestwa północnego), czasem też puszcza wodze fantazji, wyolbrzymiając np. dane liczbowe. Kronikarz pisze u schyłku epoki perskiej, kiedy można już było sporządzić swoisty bilans odbudowy Jerozolimy i Judei: co udało się zrobić i na co należy jeszcze zwrócić uwagę, a przede wszystkim jak ożywić wiarę Izraela. Autor sięga do dawnych tradycji, aby znaleźć w nich uzasadnienie dla sakralnych instytucji swojego czasu. Świątynia i rozbudowana liturgia zostają odniesione do Dawida, który wszystko przygotował pod budowę pierwszej świątyni i wydał szczegółowe rozporządzenia, dotyczące praktykowanego w niej kultu. Rola Dawida w odniesieniu do kultu jest porównywalna ze znaczeniem, jakie dla życia społecznego miał Mojżesz, który przekazał Izraelitom Boże Prawo. Postać króla została mocno wyidealizowana, przez co autor zachęca do pielęgnowania wiary w spełnienie obietnic danych Dawidowi i jego dynastii. Choć od dawna nie była ona już u władzy, nadzieje z nią związane mógł spełnić oczekiwany Pomazaniec. Dla tego autora Izrael jest wspólnotą skupioną wokół świątyni i kultu, która pielęgnuje dawne tradycje, słucha głosu dawnych proroków (niektórzy z nich występują tylko tutaj, np. Jehu – 2Krn 19,2nn; Oded – 2Krn 28,9nn) oraz znających dobrze Prawo kapłanów, jak np. Ezdrasz. 3) Opowiadania dydaktyczne. Są to cztery niezależne księgi: Tobiasza, Judyty, Estery oraz Rut. Powstały one raczej późno. Septuaginta i większość współczesnych przekładów chrześcijańskich Księgę Rut umieszcza zaraz po Księdze Sędziów, ze względu na jej chronologię, ale nie należy ona do bloku historii deuteronomistycznej. Te cztery księgi łączy zbliżona forma literacka, którą można nazwać „historią budującą”. Księgi Tobiasza i Rut podejmują i zgłębiają tradycyjne tematy z myślą o potrzebach współczesnych adresatów. Natomiast księgi Judyty i Estery wychodzą naprzeciwko zagrożeniu, jakie dla Żydów płynęło z konfrontacji judaizmu z pogańską kulturą czasów hasmonejskich (II-I w. przed Chr.). W przeciwieństwie do historii deuteronomicznej i dzieła kronikarskiego, które opowiadają historię całego narodu, te cztery księgi poświęcone są dziejom pojedynczych osób i rodzin. Przechodzą one różne próby, które zostają przezwyciężane dzięki wytrwałości, odważnemu podejmowaniu działania zgodnego z wolą Bożą oraz dążeniu do sprawiedliwości. Boże wsparcie jest w ich życiu bardzo dyskretne, ale to dzięki Jego wsparciu nieszczęście przemienia się w radość. Szczególną rolę pełnią w tych opowiadaniach modlitwy i mowy bohaterów, przez które autor kieruje swoje pouczenie do swoich współczesnych. Księgi Rut i Estery łączone są przez Żydów, razem z Pieśnią nad Pieśniami, Księgą Koheleta oraz Księgą Lamentacji w zbiór Pięciu zwojów. Żydzi nie włączają natomiast do swojej Biblii ksiąg Tobiasza i Judyty, a także fragmentów Księgi Estery. Dlatego teksty te przez wiele wieków znane były jedynie w wersji greckiej, zachowanej w Septuagincie. Fragmenty hebrajskiego oryginału znaleziono dopiero podczas prowadzonych współcześnie badań archeologicznych. 4) Pierwsza i Druga Księga Machabejska. Opowiadają o walce Judejczyków o wolność narodową i religijną w II w. przed Chr. przeciwko syryjskiej dynastii Seleucydów. Ten wątek łączy je z księgami Judyty i Estery. Teksty te wyraźnie podkreślają, że prawdziwym problemem, z którym lud Boży musi się zmierzyć, nie jest walka o przetrwanie fizyczne ani o polityczny czy kulturalny tryumf nad różnymi wrogami, ale pokusa rezygnacji ze swojej tożsamości i przyjęcia pogańskich zwyczajów. Wydaje się bowiem, że ludzie odstępujący od Bożego prawa cieszą się pomyślnością, której tylko pozazdrościć im mogą Żydzi przestrzegający przykazań. Księgi Machabejskie przeciwstawiają tej pokusie wiarę w życie wieczne i w Bożą sprawiedliwość, która w całej pełni objawi się w czasie miłosierdzia

401

1D:1D

9/3/08

2:15 PM

Page 402

(2Mch 7,29). Wyrażają również przekonanie o doczesnej ruinie wszelkich potęg, które są budowane w oparciu o mądrość przeciwstawiającą się Bogu. Księgi Machabejskie znajdują się tylko w Biblii chrześcijańskiej. Obie zostały przekazane w języku greckim, choć Pierwsza Księga Machabejska być może została zredagowana pierwotnie w języku hebrajskim.

402

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 403

KSIĘGA JOZUEGO Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Jozuego stanowi bezpośrednią kontynuację Pięcioksięgu, kończącego się opisem śmierci Mojżesza. Ukazuje ona realizację obietnic, które Izrael otrzymał za pośrednictwem Mojżesza. Ostateczna redakcja tej księgi pozostaje w ścisłym związku z ideami teologicznymi rozwiniętymi w Księdze Powtórzonego Prawa. Izraelici ukazani są w niej jako jeden naród, zjednoczony wokół jedynej świątyni, który wspólnym wysiłkiem, podjętym w posłuszeństwie Bożej woli, pokonuje wszystkich swoich wrogów i wchodzi w posiadanie ziemi obiecanej przez Boga. Izraelici doświadczyli już wypełnienia wszystkich obietnic danych przez Boga (Joz 21,45), ale utrzymanie owoców obietnicy wciąż pozostaje uzależnione od ich wierności (Joz 23,12-15; 24,20). Taka refleksja nad tożsamością Izraela i jego historią rozwinęła się dopiero po upadku jego państwowości w 586 r. przed Chr., dlatego przyjmuje się, że Księga Jozuego została zredagowana nie wcześniej niż po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Jej autor korzystał jednak ze źródeł i tradycji o wiele starszych, które mogły zostać zebrane w starożytnych ośrodkach kultu w Gilgal, Gabaonie, Sychem i Szilo. Wspólną cechą tych różnych opowiadań jest ich związek z politycznymi i militarnymi przedsięwzięciami poszczególnych plemion, które utworzyły wspólnotę ludu Izraela. Przekazy te łączono z ideą świętej wojny, typową dla wszystkich ludów starożytnego Bliskiego Wschodu. Treść i teologia Księga Jozuego składa się z trzech głównych części: 1) Podbój Kanaanu (Joz 1 – 12); 2) Podział Ziemi Obiecanej (Joz 13 – 21); 3) Potwierdzenie jedności ludu Izraela i jego zobowiązanie do służby jedynemu Bogu (Joz 22 – 24). Układ księgi związany jest z problemami, jakimi żyła wspólnota Izraelitów po powrocie z wygnania babilońskiego po 539 r. przed Chr. Opowiadania dotyczące podboju Kanaanu zebrane są w jedną całość, co ma podkreślać rzeczywistą kontrolę Izraelitów nad zdobytą ziemią oraz wciąż aktualne skutki podboju (Joz 4,9; 5,9; 6,25; 7,26; 8,28; 9,27). Autor księgi pragnie w ten sposób zaakcentować prawo Izraelitów do ziemi, która w tamtym czasie była częściowo zajęta przez ludność sprowadzoną przez Babilończyków z innych krajów na miejsce wysiedleńców. Ziemia Kanaanu została tymczasem dana Izraelitom przez Boga i podzielona między plemiona Izraela. Autor zaznacza, że zdobycie Ziemi Obiecanej nie było problemem militarnym, gdyż Izraelici zajęli ją zgodnie z wolą Boga i dzięki Jego mocy. Niebezpieczeństwem natomiast, które zagrażało Izraelowi i które stawało na drodze jego sukcesu, było tolerowanie obecności ludów nieizraelskich i przejmowanie ich obyczajów. Temat ten związany jest z występującym po powrocie z wygnania babilońskiego problemem walki o zachowanie tożsamości Izraelitów, która wyrażała się między innymi w zakazie wchodzenia w związki małżeńskie z poganami (Ezd 9 – 10). Opis zdobycia Kanaanu i jego podziału między Izraelitów połączony zostaje z osobą Jozuego, który był sługą Mojżesza (Wj 33,11; Pwt 31,7; 34,9; Joz 1,1; 3,7). Na przykładzie 403

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 404

Jozuego autor księgi wskazuje, że cechą przywódcy Izraela powinny być nie tyle zdolności militarne czy administracyjne, ile posłuszeństwo prawu, które Bóg przez Mojżesza przekazał swojemu ludowi. Naród Izraela w 586 r. przed Chr. utracił swoją ziemię z powodu nieposłuszeństwa Bogu i dlatego powinien wciąż odnawiać swoją wierność, ponieważ Pan, który wypełnił obietnice i obdarzył Izraelitów darem ziemi, jest także Bogiem świętym i zazdrosnym (Joz 24,19), gotowym do wypełnienia swoich gróźb (Joz 23,15n; 24,20). Chociaż autor Księgi Jozuego w opisie realizacji obietnic danych Mojżeszowi korzysta z różnych dostępnych mu starożytnych źródeł, jego celem nie jest przedstawienie wydarzeń historycznych, które dokonywały się ok. 700 lat wcześniej, ale pouczenie o potrzebie posłuszeństwa Bogu i o niebezpieczeństwie utraty otrzymanych od Niego darów. Opis podboju Kanaanu różni się więc zasadniczo zarówno od świadectw zawartych w Księdze Sędziów, w której została ukazana samodzielna walka poszczególnych plemion Izraela o swoje terytoria, jak i od dostępnych nam dziś świadectw archeologicznych, które potwierdzają stopniowe zasiedlanie Kanaanu, dokonujące się nie przez błyskawiczną kampanię militarną, ale w wyniku długotrwałego i w znacznej mierze pokojowego procesu. Izraelici przybyli z Egiptu stanowili tylko niewielką część ludu, który ukształtował się jako naród Izraela. Doświadczenie wyzwolenia z niewoli Egiptu, jakie przeżyła grupa związana z Jozuem, dopiero z czasem stało się fundamentem tożsamości religijnej i narodowej plemion izraelskich. Było to efektem długiego procesu dojrzewania wiary, naznaczonego działalnością proroków, ale także spotkaniem z wiarą miejscowej ludności Kanaanu. Przez chrześcijan Księga Jozuego rozumiana była zawsze jako zapowiedź dzieła Jezusa, który doprowadził do pełni wyzwolenie z niewoli rozpoczęte przez Mojżesza i obdarzył lud Boży odpoczynkiem przygotowanym dla niego przez Boga (Hbr 4,8). Imię Jezus jest greckim tłumaczeniem hebrajskiego imienia Jozue. Jezus Chrystus ukazywany był jako nowy Jozue, który w pewien sposób powtórzył, ale przede wszystkim dopełnił dzieło swojego imiennika. Podobnie jak historia opisana w Księdze Jozuego rozpoczęła się od przejścia przez Jordan, tak i publiczna działalność Jezusa rozpoczęła się od chrztu w Jordanie (Mk 1,9-11). Przez chrzest w imię Jezusa chrześcijanie prowadzeni są do walki z siłami zła i do odpoczynku w nowej ziemi obiecanej. Nierządnica Rachab wspomniana jest w rodowodzie Jezusa Chrystusa (Mt 1,5) na potwierdzenie, że Jezus jest zbawicielem wszystkich ludzi. Przynależność do wspólnoty zbawienia nie zależy bowiem od pochodzenia ani od postępowania w przeszłości, ale od wiary, która wyraża się w posłuszeństwie Bożej woli (Hbr 12,31) i w czynach, które wypływają z wiary (Jk 2,25). Autor Listu do Hebrajczyków nawiązuje do Księgi Jozuego, kiedy przestrzega chrześcijan przed odstępstwem od wiary. Podobnie jak Izraelici, którzy otrzymali obiecane przez Boga dary, a potem utracili je przez swoją niewierność, tak i chrześcijanie muszą strzec darów Ducha Świętego, które otrzymali dzięki ofierze Chrystusa (Hbr 6,4-6). Specyficznym problemem, pojawiającym się przy lekturze Księgi Jozuego, jest zawarta w niej idea świętej wojny oraz przypisywane Bogu żądanie bezlitosnego wytępienia rdzennej ludności Kanaanu. Wymaganie to nie oznacza jednak negacji przesłania innych tekstów ST, które podkreślają sprawiedliwość Boga oraz jego troskę o zapewnienie wolności każdemu człowiekowi, ale wypływa z rozumienia historii podboju Kanaanu jako sądu Boga nad ludami, które oddają się bałwochwalstwu i przemocy (Pwt 9,3n; 18,13; Kpł 18,24-30). Dla Izraelitów sąd nad Kanaanem ma być dodatkowym ostrzeżeniem, że mogą bezpowrotnie utracić dary, które otrzymali. Ruiny Jerycha i twierdz opuszczonych przez Chiwwitów i Amorytów wciąż mają im przypominać o mocy i sprawiedliwości Boga (Iz 17,9-11).

404

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 405

KSIĘGA JOZUEGO

Podbój Kanaanu

Pwt 34,5n Pwt 1,38

Pwt 11,24n Rdz 15,18-21

Pwt 1,7

Pwt 7,24

Pwt 3,28; 31,7n.23

Pwt 5,32; 28,14

Pwt 17,18n

Pwt 7,21; 31,6.8

Wezwanie do wkroczenia do Ziemi Obiecanej 1 Po śmierci Mojżesza, sługi PANAa, powiedział PANs do Jozuego, syna Nuna, który usługiwał Mojżeszowi: 2 „Mojżesz, mój sługa, umarł. Ruszaj więc w drogę i przejdź przez Jordans wraz z całym ludems do kraju, który daję Izraelitom. 3Każde miejsce, gdzie stanie wasza noga, przeznaczyłem dla was, tak jak obiecałem Mojżeszowi. 4Wasz kraj będzie się rozciągał od tej pustyni i Libanub aż po wielką rzekę Eufratc; wasze granice obejmą cały kraj Chetytóws aż po Wielkie Morzed na zachodziee. 5Nikt się nie ostoi przed tobą przez całe twoje życie. Jak byłem z Mojżeszem, tak będę z tobą, nie zostawię cię ani nie opuszczę.

1

Wierność prawu warunkiem Bożej pomocy 6 Bądź mężny i wytrwały, ty bowiem masz sprawić, że ten luds weźmie w posiadanie kraj, który przysiągłem dać ich przodkom. 7Tylko bądź mężny i bardzo wytrwały, pilnie wypełniaj całe prawos, które dał ci Mojżesz, mój sługa. Nie odstępuj od niego ani na krok, aby ci się we wszystkim wiodło. 8Zawsze powtarzaj sobie słowa tej księgi prawa i rozważaj ją we dnie i w nocy, abyś mógł dokładnie wypełnić wszystko, co zostało w niej napisane. Wtedy pomyślnie spełnisz swoje zamiary i będzie ci się wiodło. 9Czyż ci nie nakazałem: Bądź mężny i wytrwały? Nie bój się więc ani nie przerażaj, gdyż dokądkolwiek pójdziesz, będzie z tobą PANs, twój Bóg”.

a) sługi PANA – tytuł wskazujący na wyjątkowe znaczenie Mojżesza w historii zbawienia (np. Wj 14,31; Lb 12,7n; Pwt 34,5). b) Liban – pasmo górskie na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych. c) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji, według tradycji biblijnej jedna z rzek płynących z Edenu (Rdz 2,14). Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (Eufrat Wschodni) wynosi 2700 km, a powierzchnia dorzecza 673 tys. km2. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. d) Wielkie Morze – chodzi o Morze Śródziemne. e) Terytorium ukazane w w. 4 (por. Rdz 15,18-21; Joz 13,1-7) jest większe od tego, jakie Izraelici posiadali kiedykolwiek w swojej historii. Autor przekazuje tu myśl, że Izraelici mogliby otrzymać od Boga o wiele więcej, gdyby ich brak wiary nie stał na przeszkodzie realizacji Jego obietnic.

Wezwanie do wkroczenia do Ziemi Obiecanej. Księga Jozuego stanowi kontynuację Księgi Powtórzonego Prawa, która kończy się przekazaniem Jozuemu misji Mojżesza (Pwt 31,1-8). Zadaniem Jozuego jest dopełnienie wyzwolenia Izraelitów z niewoli Egiptu przez wprowadzenie ich do Ziemi Obiecanej. Przez Jozuego, który odznaczał się wiernością Bogu i Mojżeszowi (np. Wj 17,9; 24,13; 33,11; Lb 11,28; 27,15-23; Pwt 34,9), Bóg kontynuuje cudowne działanie na rzecz swojego ludu, powtarzając cuda, jakie uczynił podczas Wyjścia z Egiptu (Joz 3,1-17). Zwycięstwa ludu prowadzonego przez Jozuego nie są owocem jego umiejętności ani mocy, ale wyłącznie dziełem samego Boga (Joz 23,3; 24,12). Fakt ten zostaje również podkreślony przez symboliczne imię Jozuego, nadane mu przez Mojżesza (Lb 13,8.16), które oznacza ‘Bóg zbawia’. To samo imię zostało nadane przez Maryję i Józefa Jezusowi Chrystusowi (Mt 1,21.25; Łk 1,31; 2,21). Imię Jezus jest bowiem greckim tłumaczeniem hebrajskiego imienia Jozue. Według tradycji chrześcijańskiej Jezus Chrystus powtarza i dopełnia dzieło swojego imiennika, przeprowadzając lud Boży przez wody chrztu i duchową walkę z siłami zła do pełnego odpoczynku w królestwie niebieskim (Joz 22,4; 23,1). Wierność prawu warunkiem Bożej pomocy. Jako przywódca ludu Jozue wezwany jest przede wszystkim do zgłębiania i wypełniania Bożego prawa, przekazanego przez Mojżesza (Pwt 17,14-20). Pomimo stojących przed nim trudności, Jozue powinien odrzucić wszelki strach i niepewność, przeciwstawiając im wytrwałą wiarę i zaufanie Bogu.

405

JOZUE 1,1-9

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Rubenitów… Manassesa – tym plemionom Mojżesz wyznaczył miejsce osiedlenia po wschodniej stronie Jordanu (Lb 32,19; Pwt 3,18-20). Mają one jednak wspierać w walce pozostałych Izraelitów. b) sługa PANA – zob. Joz 1,1+. c) za Jordanem – chodzi o tereny na wschód od Jordanu. d) Szittim – miejscowość leżąca na Zachód od Jordanu, 11 km od Jerycha. e) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W jego okolicach Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). W czasach NT ponownie nabrało znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy.

Page 406

Jedność wszystkich plemion izraelskich 10 Wtedy Jozue wydał rozkaz zwierzchnikom ludus: 11„Przejdźcie przez obóz i rozkażcie ludziom: Przygotujcie sobie żywność, gdyż za trzy dni przejdziecie Jordans, aby zająć kraj, który daje wam na własność PANs, wasz Bóg”. 12 Następnie Jozue powiedział do Rubenitów, Gadytów i do połowy plemienia Manassesaa: 13„Przypomnijcie sobie to, co wam polecił Mojżesz, sługa PANAb: PAN, wasz Bóg, obdarzy was miejscem odpoczynku i da wam ten kraj. 14Niech wasze żony, dzieci i bydło pozostaną za Jordanemc, w kraju, który dał wam Mojżesz. Wszyscy wasi wojownicy natomiast niech idą uzbrojeni przed swoimi braćmi, aby ich wspomagać, 15aż PAN obdarzy ich miejscem odpoczynku, podobnie jak was, aby także oni wzięli w posiadanie kraj, który PAN, wasz Bóg, im daje. Potem powrócicie do swojej posiadłości, którą dał wam Mojżesz, sługa PANA, po wschodniej stronie Jordanu”. 16 Oni odpowiedzieli Jozuemu: „Uczynimy wszystko, co nam nakazałeś i pójdziemy, dokądkolwiek nas poślesz. 17Jak we wszystkim byliśmy posłuszni Mojżeszowi, tak będziemy posłuszni tobie. Oby tylko PAN, twój Bóg, był z tobą, tak jak był z Mojżeszem. 18Kto by odrzucił twój rozkaz i był nieposłuszny w jakiejkolwiek sprawie, poniesie śmierć. Tylko bądź mężny i wytrwały!”. Zwiadowcy Jozuego w Jerychu 1 Jozue, syn Nuna, wysłał potajemnie z Szittimd dwóch zwiadowców, dając im takie polecenie: „Idźcie i obejrzyjcie ten kraj, a zwłaszcza Jerychoe”. Ci wyruszyli i przybyli do domu nierządnicy o imieniu Rachab, gdzie zatrzymali się na noc. 2Tymczasem doniesiono królowi Jerycha: „Jacyś mężczyźni przyszli tutaj w nocy. Są to Izraelici, którzy chcą wybadać kraj”. 3Wtedy król Jerycha przekazał Rachab polecenie: „Wydaj mężczyzn, którzy przyszli do ciebie i weszli do twojego domu, gdyż przybyli tutaj, aby wybadać cały

Pwt 11,31

Lb 32

Pwt 3,20

Rdz 2,15; Pwt 3,20; Joz 22,1-6; 1Krl 8,56

Pwt 34,9

2

Jedność wszystkich plemion izraelskich. Kraj, do którego Izrael ma wkroczyć, przedstawiony jest jako miejsce odpoczynku. Izrael otrzymuje odpoczynek jako dar Boga (Joz 21,44; 22,4; 23,1), ale utrzymanie go wymaga ciągłego wysiłku narodu wybranego (Rdz 2,15). Skutkiem grzechu Izraelitów będzie wygnanie, które zostaje ukazane jako czas utraty tego daru (Pwt 28,65; Lm 1,3). Wspomnienie Izraelitów z plemion Rubena, Gada i Manassesa, pozostałych poza terytorium Kanaanu, podkreśla jedność ludu Bożego, który niezależnie od zróżnicowania geograficznego i kulturowego wezwany jest do wspólnego zaangażowania na rzecz realizacji Bożej woli. NT podejmuje ten temat, ukazując Jezusa Chrystusa jako kapłana Nowego Przymierza, który otworzył wszystkim ludziom drogę prowadzącą do odpoczynku przygotowanego dla nich przez Stwórcę (Hbr 4,1-13). Zwiadowcy Jozuego w Jerychu. Wysłanie zwiadowców, od którego rozpoczyna się podbój Kanaanu, nie ma znaczenia wojskowego. Jego celem jest przekonanie samych Izraelitów do podjęcia działania, którego żąda od nich Bóg (Lb 13 – 14). Kiedy zwiadowcy powrócą z misji zwiadowczej, przekażą Izraelitom swoją pewność, że Pan oddał w ich ręce cały ten kraj i że nikt nie jest w stanie im się oprzeć (Joz 2,24). Spotkanie zwiadowców z kananejską prostytutką Rachab ukazuje, że Bóg nie działa tylko przez wybitne postaci, jak Mojżesz czy Jozue, ale przemawia i działa także przez osoby, od których nikt nie spodziewałby się Bożego przesłania. Rachab uznaje w Bogu Izraela Pana nieba i ziemi (Joz 2,11), a dzięki swojej wierze ocala życie zwiadowców i swoje. Przede wszystkim jednak jej słowa, prze-

JOZUE 1,10 — 2,3

406

Lb 13

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 407

kraj”. 4Lecz kobieta ukryła obydwu mężczyzn, a potem powiedziała: „Tak, przyszli do mnie ci mężczyźni, lecz nie wiedziałam, skąd oni są. 5Wyszli o zmierzchu, zanim zamknięto bramę, i nie wiem, dokąd poszli. Ścigajcie ich prędko, może ich jeszcze schwytacie”. 6 Potem zaprowadziła obydwu mężczyzn na dacha i ukryła pod wiązkami lnu, które tam leżały. 7Pościg natomiast ruszył za nimi drogą wiodącą ku brodom Jordanus. Po wyruszeniu pościgu od razu zamknięto bramę miasta.

a) dach – był płaski i można było używać go jako tarasu. b) Sichon i Og – amoryccy władcy krain leżących po wschodniej stronie Jordanu, których pokonały oddziały prowadzone przez Mojżesza (Lb 21,21-35; Pwt 2,24-37; 3,1-17). Amoryci – zob. Słownik. c) w góry – prawdopodobnie chodzi o góry leżące po zachodniej stronie Jerycha.

Układ między Rachab a zwiadowcami Zanim zwiadowcy ułożyli się do snu, ona wyszła do nich na dach 9i powiedziała: „Wiem, że PANs dał wam ten kraj, dlatego się was boimy. Wiem także, że wszyscy mieszkańcy tego kraju drżą przed wami. 10Słyszeliśmy bowiem, jak to PAN osuszył przed wami wody Morza Czerwonego, gdy wychodziliście z Egiptu, oraz co uczyniliście za Jordanems dwóm amoryckim królom, Sichonowi i Ogowib, na których rzuciliście klątwęs. 11Gdy usłyszeliśmy o tym, struchlały nam sercas i z waszego powodu wszystkich opuściła odwaga, ponieważ tylko PAN, wasz Bóg, jest Bogiem wysoko na niebie i nisko na ziemi. 12A teraz proszę, abyście mi przysięgli na PANA, że jak ja okazałam wam życzliwość, tak i wy okażecie życzliwość rodzinie mojego ojca. Dajcie mi więc wiarygodny znak, 13że darujecie życie mojemu ojcu i matce, moim bracioms, siostroms i wszystkim ich bliskim oraz że uchronicie nas od śmierci”. 14Mężczyźni jej odpowiedzieli: „Ręczymy za was naszym życiem, pod warunkiem jednak, że nie zdradzicie naszych zamiarów. Gdy PAN odda nam ten kraj, okażemy ci życzliwość i dotrzymamy obietnicy”. 15 Następnie pomogła im zejść po sznurze przez okno, gdyż jej dom przylegał do muru miejskiego, tak że właściwie mieszkała w murze. 16Powiedziała też do nich: „Uciekajcie w góry c, żeby was nie spotkali ci, którzy was ścigają. Pozostańcie tam w ukryciu trzy dni, aż pościg wróci. Potem będziecie mogli ruszyć w drogę”. 17Zwiadowcy rzekli do niej: 8

Wj 14,15nn

Lb 21,21-24; Pwt 2,24nn; 3,1-8

Pwt 4,39

Joz 6,22-25 1Sm 19,12; Dz 9,25; 2Kor 11,33

kazane Jozuemu, stają się hasłem do wymarszu dla całego ludu Bożego. Wiara Rachab ukazywana jest w NT jako przykład zawierzenia, które wyraża się w konkretnych czynach, i stawiana jest zaraz obok przykładu wiary Abrahama (Jk 2,20-26; por. Hbr 11,31). Układ między Rachab a zwiadowcami. W swoich słowach skierowanych do zwiadowców Rachab wspomina zwycięstwo Izraelitów nad dwoma amoryckimi królami, Sichonem i Ogiem, na których Izraelici rzucili klątwę. Stosowanie klątwy, polegającej na całkowitej zagładzie przeciwnika i na zniszczeniu jego majętności, potwierdzone jest przez badania archeologiczne jako praktyka stosowana wśród ludów starożytnego Bliskiego Wschodu. Rozumiano ją jako ofiarę dla czczonych przez nich bogów. ST używa natomiast pojęcia klątwy, przedstawiając Izraelitów jako wykonawców Bożego sądu wobec Kananejczyków. Przejęcie Kanaanu przez Izraelitów zostaje ukazane jako kara wymierzona zamieszkującym go ludom za ich przestępstwa (Kpł 18,24n; Pwt 9,4n; 18,12). Opis postawy, do której są zobowiązani Izraelici (Pwt 7,16), nawiązuje do sformułowań opisujących zadanie sędziego, który nie może układać się z przestępcą, ale ma skrupulatnie wypełnić ciążący na nim obowiązek przywrócenia sprawiedliwości. Powtarzające się w Księdze Jozuego relacje o nakładaniu przez Izraelitów klątwy na poszczególne miasta kananejskie nie mają charakteru historycznego (zob. Wprowadzenie). Autor księgi posługuje się nimi dla podkreślenia wagi kierowanego do

407

JOZUE 2,4-17

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Szittim – zob. Joz 2,1+. b) dwóch tysięcy łokci – odległość ok. 1 km. Łokieć – zob. Słownik.

Page 408

„Pod jednym warunkiem dotrzymamy przysięgi, którą kazałaś nam złożyć. 18Gdy już wejdziemy do tego kraju, w oknie, przez które wyszliśmy, przywiążesz sznur z purpurowych nici, a ojca, matkę, braci i całą rodzinę twojego ojca zgromadzisz w swoim domu. 19Ktokolwiek wyjdzie za drzwi domu, sam będzie winien swojej śmierci, my zaś będziemy bez winy. Winni bylibyśmy wtedy, gdyby komukolwiek, kto będzie w twoim domu, stało się coś złego. 20Gdybyś jednak zdradziła nasze zamiary, będziemy zwolnieni z przysięgi, którą nam kazałaś złożyć”. 21Ona odpowiedziała: „Będzie tak, jak powiedzieliście”. Potem ich odesłała. A gdy odeszli, przywiązała przy oknie purpurowy sznur. Powrót zwiadowców 22 Gdy zwiadowcy odeszli, udali się w góry, gdzie ukrywali się przez trzy dni, aż powrócił wysłany za nimi pościg. Ścigający szukali ich po wszystkich drogach, lecz nie znaleźli. 23Wtedy obydwaj zwiadowcy zawrócili i zeszli z gór. Przeprawili się przez rzekę, przybyli do Jozuego, syna Nuna, i opowiedzieli mu wszystko, co ich spotkało. 24Powiedzieli też Jozuemu: „PANs oddał w nasze ręce cały kraj, a wszyscy mieszkańcy tego kraju drżą przed nami”. Przygotowania do przeprawy przez Jordan 1 Jozue wstał wcześnie rano i wyruszył ze wszystkimi Izraelitami z Szittima. Przybyli nad Jordans i tam przenocowali, zanim podjęli przeprawę. 2Po upływie trzech dni przez obóz przeszli zwierzchnicy 3i wydali ludowis następujące rozporządzenie: „Gdy zobaczycie Arkęs Przymierzas PANAs, waszego Boga, i niosących ją lewickich kapłanów, ruszajcie z miejsca postoju i idźcie za nią. 4Pomiędzy wami a arką ma być jednak odległość około dwóch tysięcy łokcib. Nie podchodźcie bliżej! Idąc za arką, poznacie drogę, którą macie iść, gdyż nie szliście nią nigdy dotąd”. 5Następnie Jozue powiedział do ludu: „Oczyśćcies się, ponieważ jutro PAN uczyni cudas pośród was”. 6Kapłanom natomiast polecił:

3

Izraelitów wezwania do wierności Bogu oraz do zachowywania Jego praw i nakazów. Los Kananejczyków ma przypominać, że Bóg, który wypełnił wszystkie swoje obietnice, nie toleruje zła (Joz 24,19). Także Izraelici nie mogą czuć się pewni darów, które otrzymali, ale powinni wciąż podejmować wysiłek podążania drogami wskazanymi przez Boga (Joz 23,15n; 24,20). Powrót zwiadowców. Postanowienie Jozuego o wyruszeniu w stronę Ziemi Obiecanej (Joz 1,10) zostaje potwierdzone przez relację zwiadowców. Przekazują oni przesłanie, które jest owocem ich własnego doświadczenia, a także wyznania wiary w Bożą moc, jakie usłyszeli od Rachab. Ziemia Obiecana jest darem Pana (w. 24), ale przyjęcie tego daru wymaga odważnej decyzji wyruszenia w drogę, a ta możliwa jest tylko dzięki wierze w moc Boga. To, że Bóg oddał Izraelitom ziemię Kanaan do zamieszkania, nie oznacza, że zajmą ją bez wysiłku. Zaangażowanie Izraelitów będzie wyrazem ich wiary w obietnice Boga, a także konkretną odpowiedzią na łaskę, którą otrzymali. Przygotowania do przeprawy przez Jordan. Autor aż trzykrotnie podkreśla, że Jordan zostanie przekroczony przez cały Izrael (Joz 3,1.7.17). W ten sposób zaznacza, że Ziemia Obiecana jest własnością wszystkich Izraelitów, także tych, którzy ostatecznie zamieszkają poza jej granicami. Różnice między plemionami nie mogą bowiem stać na

JOZUE 2,18 — 3,6

408

Wj 19,10.15

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 409

„Weźcie Arkę Przymierza i idźcie na czele ludu”. Oni wzięli Arkę Przymierza i ruszyli przed ludem.

Joz 1,5.17

Pwt 7,1

Joz 4,2

Wj 14,21; 2Krl 2,8; Ps 114,3

Wj 14,22

Ostatnie pouczenia 7 Wtedy PANs powiedział do Jozuego: „Dziś zacznę cię wywyższać wobec całego Izraelas, aby oni wszyscy wiedzieli, że tak jak byłem z Mojżeszem, będę również z tobą. 8Ty natomiast daj to polecenie kapłanom niosącym Arkęs Przymierzas: Gdy przyjdziecie nad brzeg Jordanus, zatrzymajcie się w jego wodach”. 9Wtedy Jozue powiedział do Izraelitów: „Zbliżcie się i posłuchajcie poleceń PANA, waszego Boga”. 10 I mówił dalej: „Po tym poznacie, że jest między wami żywy Bóga i że niezawodnie wypędzi przed wami Kananejczykóws, Chetytóws, Chiwwitóws, Peryzzytóws, Girgaszytów, Amorytóws i Jebusytówb. 11Oto Arka Przymierza władcy całej ziemi przejdzie przed wami Jordan. 12A teraz wybierzcie sobie dwunastu mężczyzn spośród plemions Izraelas, po jednym z każdego plemienia. 13Gdy tylko stopy kapłanów niosących Arkę PANA, władcy całej ziemi, zanurzą się w Jordanie, wtedy wody Jordanu się rozdzielą i wody spływające z góry staną jak jeden wał”. Cudowne zatrzymanie wód Jordanu 14 Gdy luds wyruszył ze swoich namiotów, aby przeprawić się przez Jordans, kapłani niosący Arkęs Przymierzas szli przed ludem. 15Gdy niosący arkę zbliżyli się do Jordanu i nogi kapłanów zanurzyły się w wodzie przy brzegu – Jordan bowiem wzbiera aż po brzegi przez cały czas żniwc – 16wody spływające z góry zatrzymały się i stanęły jak jeden wał, w znacznej odległości od miasta Adamd, leżącego nieopodal Sartan. A te, które płynęły do Morza Araby, czyli Morza Słonegoe, oddzieliły się zupełnie i lud przeprawił się naprzeciw Jerychaf. 17Podczas gdy cały Izraels szedł po suchym dnie, kapłani niosący Arkę Przymierza PANAs stali nieruchomo pośrodku suchego koryta Jordanu, póki wszyscy ludzie się nie przeprawili.

a) żywy Bóg – to znaczy Bóg prawdziwy, w odróżnieniu od martwych bożków pogańskich (np. Ps 42,3; 84,3; 135,15; zob. Oz 6,2). b) Kananejczyków… Jebusytów – stereotypowy sposób określenia ludów mieszkających w Kanaanie. W Biblii forma taka pojawia się 28 razy, w tym 5 razy w Księdze Jozuego (Joz 9,1; 11,3; 12,8; 24,11). c) W okresie żniw, czyli przy końcu kwietnia, śniegi topniejące w górach Hermonu powodują podniesienie się stanu wody w Jordanie. d) Adam – miejscowość ta leżała nad Jordanem, 30 km na północ od Jerycha, przy ujściu rzeki Jabbok. e) Morze Słone – in. Morze Wschodnie, np. Ez 47,18; Jl 2,20 (por. Rdz 14,3; Pwt 3,17), dzisiaj nazywane Morzem Martwym. W rzeczywistości jest to wielkie jezioro (pow. ok. 1020 km2) leżące na terytorium Izraela i Jordanii; nie ma odpływu, a główną rzeką, która je zasila, jest Jordan. Lustro wody Morza Martwego znajduje się w najniższym punkcie na ziemi – 408 m p.p.m. Maksymalna głębokość – ok. 400 m. Zasolenie Morza Martwego jest ok. 40 razy większe niż Morza Bałtyckiego. W Morzu Martwym, poza bakteriami, nie ma organizmów żywych. f) Jerycho – zob. Joz 2,1+.

przeszkodzie więzi wypływającej z wiary w jedynego Boga i ze wspólnego doświadczenia wyzwolenia z niewoli. Oczyszczenie, któremu poddają się Izraelici, przypomina o świętości Bożych darów i o potrzebie odpowiedniego przygotowania się do ich przyjęcia. Izrael nie zdobywa Ziemi Obiecanej swoją mocą i umiejętnościami, ale jest ona Bożym darem. Dlatego na czele Izraela nie idzie potężna armia, lecz kapłani niosący Arkę Przymierza – symbol mocy i opieki Boga (Wj 14,14). Cudowne zatrzymanie wód Jordanu. Opis wejścia Izraelitów do Ziemi Obiecanej ukazuje szereg wydarzeń, które, choć w innym porządku, odpowiadają zdarzeniom związanym z Wyjściem z Egiptu (Wj 14 – 24). Cudowne przekroczenie Jordanu przypomina przejście przez Morze Czerwone (Wj 14). Podobnie jak istnieją próby wyjaśnienia przyczyn plag egipskich, tak próbowano również wskazać naturalną przyczynę zatrzymania wód Jordanu. Podstawą do takich rozważań były odnotowane w historii przypadki osunięcia się ziemi w okolicach Sartan, która spowodowała zatrzymanie na pewien czas biegu rzeki. Zjawiska takie miały miejsce w 1267 i 1927 r. po Chr. Autor biblijny nie interesuje się jednak zjawiskami naturalnymi. Nawet jeśli istniała jakaś naturalna przyczyna zatrzymania wód Jordanu, to dla autora biblijnego był to przejaw Boskiej inter wencji i znak szczególnej opieki Boga nad Izraelitami (Joz 3,5; zob. Joz 4,22-24).

409

JOZUE 3,7-17

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) czterdziestu tysięcy – liczba ta jest wygórowana. W tamtych czasach nawet Egipt nie posiadał tak licznej armii. b) Jerycho – zob. Joz 2,1+. c) bali się – bojaźni, o której tu mowa, nie należy utożsamiać ze strachem, lecz z posłuszeństwem, którego Bóg domaga się od Izraelitów, ponieważ Jozue był dla ludu przekazicielem woli Boga.

Page 410

Dwanaście pamiątkowych kamieni 1 Gdy cały naród zakończył przeprawę przez Jordans, PANs powiedział do Jozuego: 2„Wybierzcie spośród ludus dwunastu mężczyzn, po jednym z każdego plemienias, 3i dajcie im takie polecenie: Weźcie dwanaście kamieni ze środka Jordanu, z tego miejsca, gdzie nieruchomo stoją kapłani. Zabierzcie je i złóżcie w miejscu, gdzie rozbijecie obóz, aby spędzić noc”. 4Wezwał więc Jozue dwunastu mężczyzn, których wyznaczył spośród Izraelitów, po jednym z każdego plemienia, 5i powiedział do nich: „Idźcie przed Arkęs PANA, Boga waszego, na środek Jordanu, i niech każdy weźmie na ramię po jednym kamieniu, odpowiednio do liczby plemion Izraelas, 6aby pozostały wśród was jako znak. Gdy w przyszłości wasze dzieci zapytają: «Jakie znaczenie mają dla was te kamienie?», 7wtedy im opowiecie, jak to wody Jordanu rozdzieliły się przed Arką Przymierzas PANA. Gdy przenoszono ją przez Jordan, wody Jordanu rozdzieliły się, a te kamienie są dla Izraelitów wieczną pamiątką”. 8Izraelici uczynili zgodnie z rozkazem Jozuego, tak jak mu PAN polecił. Wzięli dwanaście kamieni ze środka Jordanu, odpowiednio do liczby plemion izraelskich, przenieśli je na miejsce obozowiska i tam je złożyli. 9 Jozue kazał umieścić jeszcze dwanaście innych kamieni w środku Jordanu, w miejscu, gdzie stali kapłani niosący Arkę Przymierza. Pozostają tam one aż do dnia dzisiejszego.

4

Koniec przeprawy Kapłani, którzy nieśli arkęs, stali w środku Jordanus, aż dokładnie wypełniono wszystko, co PANs przez Jozuego nakazał ludowis, a także wszystkie polecenia, jakie Jozue otrzymał od Mojżesza. Lud natomiast przechodził pospiesznie. 11 Gdy wszyscy się przeprawili, przeszła także Arka PANA, a kapłani znowu stanęli na czele ludu. 12Rubenici, Gadyci i połowa plemienia Manassesa szli uzbrojeni na czele Izraelitów, zgodnie z nakazem Mojżesza. 13Około czterdziestu tysięcy a uzbrojonych wojowników przemaszerowało przed PANEM, aby walczyć na nizinie Jerychab. 14 Tego dnia PAN wywyższył Jozuego wobec wszystkich Izraelitów, tak że bali sięc go, jak bali się Mojżesza przez całe jego życie. 15 PAN powiedział do Jozuego: 16„Rozkaż kapłanom, którzy niosą Arkę Świadectwa, aby wyszli z Jordanu”. 17Jozue wydał 10

Dwanaście pamiątkowych kamieni. Autor księgi przytacza opowiadanie dotyczące kamiennego kręgu, który znajdował się w Gilgal (Joz 4,19+), oraz tłumaczy znaczenie innej formacji skalnej, istniejącej w korycie Jordanu (w. 9). Nieustanne odwoływanie się do dzieł Boga stanowi podstawę tożsamości ludu Bożego. Wezwanie, aby tłumaczyć dzieciom znaczenie świętych znaków (ww. 6n; por. Wj 12,26n; 13,14n; Pwt 6,20-24; Joz 4,21-23), przypomina o podstawowym znaczeniu rodziny w przekazie wiary. Zadanie rodziców nie ogranicza się jedynie do przekazywania dzieciom umiejętności praktycznych, polega też na prowadzeniu potomstwa do pełni życia intelektualnego i duchowego.

JOZUE 4,1-17

410

Pwt 6,20; Joz 4,21-24

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 411

więc rozkaz kapłanom: „Wyjdźcie z Jordanu!”. 18Gdy tylko kapłani, którzy nieśli Arkę Przymierzas PANA, wyszli z Jordanu, a ich nogi stanęły na suchej ziemi, wody Jordanu powróciły na swoje miejsce i płynęły jak przedtem, wypełniając koryto aż po brzegi.

Joz 4,6n

Wj 14,21

Wj 14,31

Przybycie do Gilgal 19 Lud wyszedł z Jordanus dziesiątego dnia pierwszego miesiąca i rozbił obóz w Gilgala na wschodnim krańcu Jerychab. 20 Dwanaście kamieni, które wzięli z Jordanu, Jozue postawił w Gilgal. 21Następnie powiedział do Izraelitów: „Gdy w przyszłości wasze dzieci zapytają swoich ojców: «Co oznaczają te kamienie?», 22wtedy tak pouczycie swoje potomstwo: Izraels przeszedł przez Jordan po suchej ziemi, 23ponieważ PANs, wasz Bóg, osuszył wtedy przed wami wody Jordanu – aż go przeszliście, tak samo jak PAN, wasz Bóg, uczynił z Morzem Czerwonym, które osuszył przed nami, aż je przeszliśmy. 24 Aby wszystkie ludy ziemi poznały potęgę ręki PANA, a wy, byście się zawsze bali PANAc, waszego Boga”.

a) Gilgal – nazwa tej miejscowości oznacza ‘krąg kamieni’; jej dokładna lokalizacja jest niepewna. W późniejszych czasach Gilgal jest wspominane jako miejsce kultu plemienia Beniamina (1Sm 11,15). W Gilgal ma miejsce obrzezanie i pierwsza Pascha (Joz 5,7-10) oraz przymierze z Gabaonitami (Joz 9,6). Stamtąd wyruszają kampanie zbrojne (Joz 10,6; 14,6). Do religijnych praktyk związanych z sanktuarium w Gilgal nawiązują prorocy, którzy w ostrych słowach krytykują pobożność, która polega na uczestnictwie w pielgrzymkach i celebracjach liturgicznych i której towarzyszy niesprawiedliwość oraz obojętność wobec ubogich (Oz 4,15; 9,15; 12,12; Am 4,4; 5,5). b) Jerycho – zob. Joz 2,1+. c) bali PANA – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik).

Przerażenie mieszkańców zachodniej Palestyny 1 Wszyscy królowie amoryccys, którzy mieszkali po zachodniej stronie Jordanus, oraz wszyscy królowie Kanaanus z krainy nadmorskiej przerazili się i stracili całą odwagę wobec Izraelitów, gdy usłyszeli, że PANs osuszył wody Jordanu przed Izraelems, aż ten się przeprawił.

5 Joz 2,11

Rdz 17,10-14

Obrzezanie Izraelitów w Gilgal 2 W tym czasie PANs powiedział do Jozuego: „Przygotuj krzemienne noże i dokonaj ponownie obrzezanias Izraelitów”. 3 Jozue sporządził krzemienne noże i obrzezał Izraelitów na wzgórzu Aralot. 4A oto powód, dla którego Jozue dokonał tego obrzezania: Cały luds, który wyszedł z Egiptu – wszyscy mężczyźni i wszyscy wojownicy poumierali po wyjściu z Egiptu w czasie drogi przez pustynię. 5Cały lud, który wyruszył, Przybycie do Gilgal. Dwanaście kamieni symbolizuje różnorodność plemion Izraela, które jednak ze względu na wspólne doświadczenie wyzwolenia z niewoli i przymierza z Bogiem stają się jednym ludem. Źródłem jedności ludu Bożego jest wspólna wiara, niezależnie od różnic kulturowych, językowych i terytorialnych. Archeologia potwierdza, że starożytne ludy upamiętniały ważne zdarzenia swojej historii megalitycznymi pomnikami. Również w Księdze Jozuego odnajdujemy wzmiankę o ustawieniu kamiennego pomnika w Sychem na znak zawartego przymierza (Joz 24,26n). Przerażenie mieszkańców zachodniej Palestyny. Zanim jeszcze Izraelici podjęli walkę, wszyscy ich przeciwnicy stracili odwagę i stali się niezdolni do skutecznego oporu. Autor Księgi Jozuego stara się przekonać czytelników, że Bóg, który jest władcą świata (Joz 3,11.13), rzeczywiście panuje wysoko na niebie i nisko na ziemi (Joz 2,11) i ma moc czynienia rzeczy najbardziej niezwykłych dla swojego ludu. Lud Boży musi się jednak oczyścić (Joz 3,5) i kroczyć drogą wskazywaną przez znaki Bożej obecności (Joz 3,3n), a na jego czele muszą stać przywódcy posłuszni Bogu, na miarę Jozuego. Obrzezanie Izraelitów w Gilgal. Zgodnie z zapowiedzią pokolenie buntowników wymarło na pustyni w drodze do Ziemi Obiecanej (Lb 14,27-29). Jozue stanął na czele nowego narodu, żyjącego w przymierzu z Bogiem. Obrzezanie jest pierwszym znakiem przynależności do narodu wybranego (Rdz 17,9-14) i symbolem posłuszeństwa wymaganiom

411

JOZUE 4,18 — 5,5

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) czterdzieści lat – tradycyjna liczba określająca czas wędrówki Izraelitów do Ziemi Obiecanej (np. Lb 14,31-34; Pwt 8,4). Liczba ta prawdopodobnie symbolizuje czas życia jednego pokolenia. b) mleko i miód – określenie dóbr Ziemi Obiecanej (np. Wj 3,8). c) hańbę Egiptu – chodzi prawdopodobnie o upokarzający status społeczny Izraelitów w Egipcie. Nowa godność, którą otrzymują Izraelici, nie wynika jednak z ich zwycięstw militarnych i politycznych, ale ma swoje źródło w posłuszeństwie wobec wymagań przymierza. d) Tekst oryginalny zawiera grę słów miedzy nazwą miejscowości Gilgal (Joz 4,19+) a słowem galloti – ‘oddaliłem’.

Page 412

był obrzezany, ale ci, którzy się urodzili na pustyni w czasie drogi po wyjściu z Egiptu, już nie byli obrzezani. 6Przez czterdzieści lata Izraelici wędrowali przez pustynię, póki nie wymarł cały naród, wszyscy wojownicy, którzy wyszli z Egiptu. Nie byli oni posłuszni PANU, dlatego PAN im przysiągł, że nie pozwoli im zobaczyć kraju, który PAN obiecał ich przodkom, gdy przysiągł, że da nam kraj opływający w mleko i miódb. 7Sprawił więc, że ich miejsce zajęli synowie, których Jozue obrzezał. Nie byli oni obrzezani, gdyż nie obrzezano ich podczas drogi. 8Gdy zakończono obrzezywanie całego narodu, pozostali oni w obozie aż do wyzdrowienia. 9Wtedy PAN powiedział do Jozuego: „Dziś oddaliłem od was hańbę Egiptuc”. Dlatego to miejsce aż do dziś nazywa się Gilgald.

Lb 14,20nn; 32,13; Pwt 2,14

Wj 3,8; Pwt 6,3; 11,9

e) Gilgal – zob. Joz 4,19+. f) czternastego dnia… wieczorem – chodzi o 14 dzień miesiąca Nisan (Wj 12,2.6; Kpł 23,5). g) Jerycho – zob. Joz 2,1+. h) przaśne chleby – był to chleb tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawionego z poprzedniego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta. i) manna – pierwszy opis manny znajduje się w Wj 16,14-31. W Lb 11,7 jest ona porównana do żółtawoczerwonej żywicy (bdelium) jednego z drzew płd. Arabii. Wielkością przypominała ziarna popularnej rośliny, kolendry, które mają średnicę ok. 5 mm (Lb 11,9+).

Święto Paschy Gdy Izraelici rozbili obóz w Gilgale, obchodzili Paschęs czternastego dnia tego miesiąca, wieczoremf, na nizinach Jerychag. 11Nazajutrz po obchodach Paschy, w tym właśnie dniu, zaczęli jeść plony tego kraju: przaśne chlebyh i prażone ziarno. 12Od dnia, gdy zaczęli jeść plony tego kraju, przestała spadać mannai. Izraelici nie mieli odtąd manny, lecz tego roku żywili się płodami ziemi Kanaans. 10

Spotkanie z Bogiem Gdy Jozue był w pobliżu Jerychag, podniósł oczy i ujrzał mężczyznę, który stał przed nim i trzymał w ręku miecz. Jozue podszedł do niego i zapytał: „Jesteś po naszej stronie czy po stronie naszych wrogów?”. 14On odpowiedział: „Nie. Jestem wodzem wojska PANAs. Teraz właśnie przychodzę”. Wtedy Jozue upadł twarzą do ziemi, a gdy oddał mu pokłon, zapytał: „Co mój pan rozkaże swojemu słudze?”. 15Wódz wojska PANA odpowiedział Jozuemu: „Zdejmij sandały z nóg, gdyż miejsce, na którym stoisz, jest święte”. Jozue tak uczynił. 13

przymierza. Obietnica dana przez Boga pozostaje aktualna, ale autor Księgi Jozuego wyraźnie przeciwstawia Izraelitów, którzy z powodu swojej niewierności pomarli na pustyni, tym, którzy wierzą i przez swoje posłuszeństwo tworzą nową wspólnotę, która doświadczy realizacji Bożych obietnic. Święto Paschy. Celebracja, która rozpoczyna historię Wyjścia z Egiptu (Wj 12,1-28), rozpoczyna też historię nowego życia w Ziemi Obiecanej. Izraelici świętują teraz dar plonów, które są owocem Bożego błogosławieństwa, ale które mają stać się również owocem pracy ich rąk. Bóg przestaje zsyłać mannę, która w cudowny sposób żywiła ich przez 40 lat wędrówki przez pustynię, bo odpoczynek, jaki otrzymują w Ziemi Obiecanej (Joz 21,44; 22,4; 23,1), wiąże się z obowiązkiem pracy i strzeżenia otrzymanych darów (Rdz 2,15). Człowiek powołany jest do aktywnego uczestnictwa w Bożym dziele stworzenia i odkupienia świata. Spotkanie z Bogiem. Podobnie jak Mojżesz (Wj 3,1-12) i prorocy (Iz 6,1-8; Jr 1,4-19), tak i Jozue na początku swojej misji przeżywa szczególne doświadczenie spotkania z majestatem Boga. Misja Jozuego nie wypływa tylko z powiązania z Mojżeszem i z posłuszeństwa prawu przekazanemu przez Boga, ale wiąże się również z osobistym przeżyciem prorockim. W przeciwieństwie do Mojżesza Jozue nie otrzymuje jednak żadnego nowego zadania. Wola Boża, oznajmiana mu dzięki ciągłemu powtarzaniu i rozważaniu słów księgi prawa (Joz 1,8), jest dla niego wystarczająca. Doświadczenie osobistego spotkania z Bogiem, który objawia mu się jako wódz wojska Pana, potwierdza jego powołanie i umacnia przekonanie o Bożej wszechmocy. Dzięki temu doświadczeniu będzie w stanie przezwyciężyć różne trudności, które pojawią się w trakcie zajmowania Ziemi Obiecanej przez Izraelitów.

JOZUE 5,6-15

412

Lb 22,23.31; 1Krn 21,16

Wj 23,20

Wj 3,5

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 413

Zdobycie Jerycha 1 Jerychoa było obwarowane i zamknięte przed Izraelitami. Nikt z niego nie wychodził ani do niego nie wchodził. 2Wtedy PANs powiedział do Jozuego: „Spójrz, oto daję w twoje ręce Jerycho, jego króla i dzielne wojsko. 3Niech wszyscy wojownicy maszerują wokół miasta i okrążą je tylko raz. Tak macie czynić przez sześć dni. 4Siedmiu kapłanówb będzie niosło przed arkąs siedem trąb z rogóws baranich. Siódmego dnia macie okrążyć to miasto siedem razy, a wtedy niech kapłani zadmą w trąby. 5Gdy przeciągle zabrzmi róg barani i gdy ten dźwięk trąby usłyszycie, wtedy niech cały luds podniesie gromki krzyk, a mury miasta runą i ludzie wkroczą do niego, idąc wprost przed siebie”. 6 Jozue, syn Nuna, wezwał do siebie kapłanów i powiedział do nich: „Weźcie Arkę Przymierzas, a siedmiu kapłanów niech niesie przed Arką PANA siedem trąb z rogów baranich”. 7Do ludu zaś rzekł: „Ruszajcie! Obejdźcie miasto dookoła, a uzbrojeni wojownicy niech maszerują przed Arką PANA”. 8 Lud wypełnił to, co Jozue nakazał. Siedmiu kapłanów, idąc przed PANEM, niosło siedem trąb z rogów baranich. Dęli oni w trąby, podczas gdy Arka Przymierza PANA szła za nimi. 9Uzbrojeni wojownicy szli przed kapłanami, którzy dęli w trąby, a pozostałe oddziały szły za arką. Szli tak przy dźwięku trąb. 10Ludowi zaś Jozue wydał następujący rozkaz: „Nie krzyczcie i zachowajcie zupełną ciszę. Niech nawet słowo nie wyjdzie z waszych ust aż do dnia, w którym wam rozkażę: Podnieście krzyk! Wtedy wydacie okrzyk wojenny”. 11Niesiono więc Arkę PANA dookoła miasta, okrążając je jeden raz. Potem wszyscy wrócili do obozu i tam spędzili noc. 12 Jozue wstał wcześnie rano. Kapłani wzięli Arkę PANA, 13 a siedmiu kapłanów, niosących siedem trąb z rogów baranich, kroczyło przed Arką PANA, dmąc w trąby. Uzbrojeni wojownicy maszerowali przed nimi, a pozostałe oddziały kroczyły za Arką PANA, przy nieustannym dźwięku trąb. 14Na drugi dzień okrążyli miasto jeden raz i wrócili do obozu. Czynili tak przez sześć dni. 15Siódmego dnia wstali o świcie i okrążyli miasto w ten sam sposób siedem razy. Jedynie siódmego dnia okrążyli miasto siedem razy. 16Gdy za siódmym razem kapłani zadęli w trąby, Jozue powiedział do ludu: „Podnieście

6

a) Jerycho – zob. Joz 2,1+. b) Siedmiu kapłanów – w tradycji izraelskiej liczba siedem oznaczała świętość.

Zdobycie Jerycha. Badania archeologiczne wskazują na to, że w czasie zajmowania Kanaanu przez Izraelitów Jerycho już od wielu wieków było ruiną. Autor biblijny odwołuje się jednak do zachowanego w tradycji opowiadania o jego zburzeniu, bo tak jak inne wydarzenia jest ono dla niego ważne nie ze względu na prawdę historyczną, ale jako środek do przekazania prawd religijnych. W opowiadaniu o zdobyciu Jerycha dominują elementy nawiązujące do liturgii. Działania Izraelitów nie przypominają kampanii wojennej, ale celebrację religijną. W ten sposób po raz kolejny zostaje przekazana prawda, że zajęcie Kanaanu przez Izraelitów nie wynikało z ich militarnej potęgi, lecz było dziełem Boga. Istotnym elementem w zdobyciu Jerycha jest posłuszeństwo Bożym nakazom. Autor biblijny jednoznacznie łączy powodzenie z posłuszeństwem Bogu, przez co wskazuje, jak Izraelici mają postępować w życiu codzien-

413

JOZUE 6,1-16

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) poza obozem izraelskim – stwierdzenie to może sugerować, że nie wszyscy Izraelici godzili się na przyjmowanie pogan do społeczności ludu Bożego. Poganie byli postrzegani jak zagrożenie dla religijnej i narodowej tożsamości Izraelitów. b) domu PANA – w taki sposób określa się w Piśmie Świętym świątynię w Jerozolimie, w której był również skarbiec. Mamy tu więc do czynienia z anachronizmem, gdyż w momencie zajmowania Kanaanu przez Izraelitów nie mieli oni jeszcze świątyni w Jerozolimie (zob. Słownik). c) Jerycho – zob. Joz 2,1+. d) W czasach króla Achaba miasto odbudował Chiel z Betel (1Krl 16,34). Niektórzy semici, np. Fenicjanie, przy zakładaniu miasta stosowali ofiary fundacyjne z dziecka.

Page 414

okrzyk wojenny, gdyż PAN daje wam to miasto. 17Obłożycie klątwąs dla PANA to miasto i wszystko, co się w nim znajduje. Tylko nierządnica Rachab ma pozostać żywa i ci wszyscy, którzy będą z nią w domu, gdyż ona ukryła zwiadowców, których wysłaliśmy. 18Wystrzegajcie się jednak rzeczy obłożonych klątwą. Kiedy będziecie dokonywali zniszczenia, nie zabierajcie żadnej z nich, gdyż ściągniecie klątwę na obóz Izraelas i sprowadzicie nieszczęście. 19Wszelkie srebro i złoto, naczynia z miedzi i żelaza są poświęcones dla PANA i mają być zaniesione do skarbca PANA”. 20 Lud wzniósł okrzyk wojenny i zabrzmiały trąby. Gdy tylko lud usłyszał dźwięk trąb i wydał potężny okrzyk, mury miasta runęły, a ludzie wdarli się do niego, idąc każdy przed siebie. W ten sposób zajęli miasto. 21Obłożyli klątwą wszystko, zabijając mieczem tych, którzy byli w mieście, zarówno mężczyzn, jak i kobiety, młodzież i starców, a także woły, owce i osły.

Lb 31,54

Hbr 11,30

Ocalenie rodziny Rachab 22 Do obydwu zwiadowców, którzy badali kraj, Jozue powiedział: „Idźcie do domu tej nierządnicy i wyprowadźcie stamtąd ją i wszystkich, którzy z nią przebywają, jak jej to przysięgliście”. 23Wtedy ci młodzi zwiadowcy poszli i wyprowadzili Rachab, jej ojca, matkę i bracis wraz z całym ich dobytkiem. Wyprowadzili całą jej rodzinę i umieścili poza obozem izraelskima. 24Miasto natomiast spalili, nie oszczędzając niczego, co się w nim znajdowało, z wyjątkiem srebra i złota oraz naczyń z miedzi i żelaza, które złożyli do skarbca w domu PANAb. 25Jozue darował życie Rachab oraz rodzinie jej ojca i oszczędził wszystko, co do niej należało. Zamieszkuje ona w Izraelus aż po dzień dzisiejszy, dlatego że ukryła zwiadowców, których Jozue posłał, aby wybadali Jerychoc. Przekleństwo rzucone na Jerycho Wtedy Jozue złożył następującą przysięgę: „Niech PANs przeklnies człowieka, który by się podjął odbudowy Jerychac! Za cenę życia swojego pierworodnegos syna założy jego fundamenty, a jego bramy postawi za cenę życia swojego najmłodszego syna”d. 27 PAN był z Jozuem, którego sława rozeszła się po całym kraju. 26

nym. Skuteczność postawy posłuszeństwa najbardziej widoczna jest w kontekście zawalenia się murów Jerycha. Izraelici zostali bowiem wezwani przez Boga do bezgranicznego zaufania. Nakaz obłożenia klątwą Jerycha symbolizuje wezwanie do bezwarunkowego odrzucenia zła i grzechu (Joz 2,8-21+). Autor podkreśla, że chęć posiadania jakichkolwiek dóbr, które należą do pogan, stanowi dla Izraela niebezpieczną pokusę. Jeśli jej ulegnie, sprowadzi na siebie klątwę i utraci otrzymane dary (Joz 7,1-5). Ocalenie rodziny Rachab. Opowieść o Rachab odzwierciedla praktykę przyjmowania pogan do narodu wybranego. Przyjęcie do narodu wybranego Kananejki, która była także prostytutką, a więc osobą pogardzaną, jest w istocie odbiciem miłosierdzia Boga, który każdemu, kto jest sprawiedliwy i otwarty na Jego działanie, pragnie ofiarować swoje zbawienie.

JOZUE 6,17-27

414

1Krl 16,34

06_Joz:06_Joz

Joz 22,20

Sdz 20,26

Wj 32,11-14

9/3/08

2:16 PM

Page 415

Klęska pod Aj 1 Izraelici naruszyli jednak nałożoną klątwęs. Akan, syn Karmiego, który był synem Zabdiego, a ten synem Zeracha z plemienia Judy, przywłaszczył sobie coś z rzeczy obłożonych klątwą. Dlatego PANs rozgniewałs się na Izraelitów. 2 Jozue wysłał mężczyzn z Jerychaa do Ajb, które leży w pobliżu Bet-Awenc, na wschód od Betels, i dał im takie polecenie: „Idźcie i zbadajcie tę okolicę”. Mężczyźni poszli i obejrzeli Aj. 3Potem wrócili do Jozuego i powiedzieli mu: „Nie ma potrzeby, żeby szedł tam cały luds. Wystarczy, że pójdzie dwa lub trzy tysiące mężczyzn, a pokonają Aj. Nie trudź całego ludu, bo tamci są nieliczni”. 4Wyruszyło więc około trzech tysięcy mężczyzn, musieli jednak uciec przed wojownikami z Aj. 5Wojownicy z Aj zabili około trzydziestu sześciu mężczyzn spośród nich, a potem ścigali ich od bramy miasta aż do Szebarim, gromiąc ich na stoku góry. Wtedy lud stracił odwagę i wpadł w przerażenie.

7

a) Jerycho – zob. Joz 2,1+. b) Aj – nazwa ta oznacza ‘ruinę’. Takie znaczenie ma również dzisiejsza nazwa et-Tell. Badania archeologiczne sugerują, że w czasie kampanii Jozuego Aj już od ponad 1000 lat było ruiną. c) Bet-Awen – nazwa ta oznacza ‘dom nicości’. Położenie tej miejscowości jest nieznane. Prorocy Amos i Ozeasz tym pogardliwym mianem określali Betel i tamtejszą świątynię (np. Am 5,5; Oz 4,15; 10,5). d) rozdarł swoje ubranie – gest wyrażający rozpacz, stosowany w czasie żałoby lub innej klęski (np. Rdz 44,10; 2Sm 13,31; 1Mch 2,14). Mógł też wyrażać sprzeciw (np. 2Krl 5,7; Mt 26,65; Dz 14,12).

Modlitwa Jozuego 6 Jozue rozdarł swoje ubranied, upadł na twarz przed Arkąs PANAs i leżał na ziemi aż do wieczora. To samo uczynili starsis Izraelas. Wszyscy też posypali swoje głowy prochem. 7Jozue mówił: „O Panie mój, BOŻE! Po co przeprowadziłeś ten luds przez Jordans? Czy po to, by nas oddać w ręce Amorytóws, żeby nas zniszczyli? Obyśmy się raczej zdecydowali pozostać za Jordanem! 8O mój Panie, cóż mam powiedzieć po tym, jak Izrael uciekł przed swoimi wrogami? 9Przecież dowiedzą się o tym Kananejczycys i wszyscy mieszkańcy tego kraju, otoczą nas i wymażą nasze imię z tej ziemi! A Ty co zamierzasz uczynić dla Twojego wielkiego imienias?”. Klęska pod Aj. Autor biblijny także w tym fragmencie nie zajmuje się ustalaniem historycznych faktów i nie interesuje go, czy Aj było w czasach Jozuego miastem zamieszkałym, czy opustoszałą ruiną. Koncentruje się natomiast na opisie klęski Izraelitów i podaje jej przyczyny. Izraelici po pokonaniu Jerycha nie czekali bowiem na decyzję Boga, ale sami szykowali się do kolejnego ataku, pewni swojej przewagi. Zapomnieli niejako o tym, że to Bóg jest ich wodzem i Jemu winni są posłuszeństwo. Inną przyczyną klęski jest niewier ność wobec nakazu Bożego, dotyczącego wypełnienia prawa klątwy (Joz 2,8-21+). Izraelici ulegli pokusie posiadania dóbr należących do pogan i tym samym sami stali się jak poganie: opanowało ich przerażenie (Joz 2,9.11; 5,1) i nie byli w stanie przyjąć darów, które Bóg dla nich przygotował. Postępowanie Izraelitów rozpaliło przeciwko nim gniew Boga (w. 1), który zostanie uśmierzony wówczas, gdy odmienią swoją postawę i usuną spośród siebie skutki grzechu (Joz 7,26). Bóg poprzez klęskę Izraelitów okazuje swój sprzeciw wobec postaw, które pojawiają się pośród Jego ludu i w ten sposób chce nakłonić członków narodu wybranego do zachowywania świętości życia. Modlitwa Jozuego. Pierwszą reakcją Jozuego i starszych Izraela na wieść o wydarzeniach pod Aj jest modlitwa. Jozue nie szuka militar nych przyczyn klęski ani nie zastanawia się nad taktyką podboju, ale zwraca się do Boga, szukając u Niego siły do przezwyciężenia strachu Izraelitów przed wrogami. Jozue naśladuje tu Mojżesza i jego modlitwy, zanoszone do Boga w sytuacjach, gdy zachwianie się wiary Izraelitów stawiało pod znakiem zapytania dalsze istnienie narodu wybranego (Wj 5,22n; 32,11-13; Lb 11,11-15; 14,13-19; Pwt 9,26-29). Modlitwa Jozuego wyraża przekonanie, że imię Izraela może być rzeczywiście wymazane z tej ziemi, czyli że dary, jakie Izraelici otrzymują od Boga, nie są ostateczne i mogą zostać przez nich utracone. Jozue odwołuje się zarazem do wier ności Boga, który zbawia nie ze względu na postępowanie Izraela, ale ze względu na chwałę swojego imienia (Wj 9,16; Ps 106,6-8; Ez 20,44).

415

JOZUE 7,1-9

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) losem – używanie losów było jednym ze sposobów pytania o wolę Boga (np. 1Sm 10,20n; 14,40-42; Jon 1,7; Dz 1,26). b) Zwrot ten oznacza wezwanie do przyznania się do winy (J 9,24). Zeznaniu towarzyszyła przysięga (Ps 7,4-6). c) Szinear – określenie Babilonii (Rdz 10,10; Dn 1,2).

Page 416

Odpowiedź Boga 10 PANs odpowiedział Jozuemu: „Wstań! Dlaczego tak leżysz twarzą do ziemi? 11Izraels popełnił grzechs. Złamali przymierzes, które z nimi zawarłem: przywłaszczyli sobie przedmioty obłożone klątwąs – skradli je, zataili i ukryli wśród swoich rzeczy. 12Izraelici nie zdołają odeprzeć swoich wrogów, uciekną przed nimi, bo ściągnęli klątwę na siebie. Tak długo nie będę z wami, dopóki nie zgładzicie obciążonych klątwą wśród was. 13Wstań, oczyśćs luds i rozkaż: Oczyśćcie się na dzień jutrzejszy! Tak bowiem powiedział PAN, Bóg Izraela: Izraelu, wśród was jest rzecz podlegająca klątwie. Nie zdołacie się oprzeć wrogom, dopóki nie usuniecie spośród was tego, co podlega klątwie. 14Jutro rano będziecie podchodzić kolejno według waszych plemions. Plemię, które PAN wskaże losema, będzie podchodziło poszczególnymi rodami. A róds, który PAN wskaże losem, będzie podchodził poszczególnymi rodzinami, a z tej rodziny, na którą PAN wskaże losem, podchodzić będą poszczególni mężczyźni. 15Ten, który zostanie wskazany, z powodu rzeczy podlegającej klątwie, ma zostać spalony w ogniu – tak on, jak i wszystko, co do niego należy, bo sprzeniewierzył się przymierzu z PANEM i dopuścił się rzeczy haniebnej w Izraelu”. Wykrycie winnego i kara Jozue wstał wcześnie rano i kazał podchodzić poszczególnym plemionoms. Los wskazał plemię Judy. 17Następnie rozkazał podchodzić poszczególnym rodoms Judy, a los wskazał ród Zerachitów. Wtedy rozkazał rodowi Zerachitów podchodzić poszczególnymi rodzinami, a los wskazał Zabdiego. 18Rozkazał więc, by z jego rodziny podchodzili poszczególni mężczyźni, a los wskazał Akana, syna Karmiego, który był synem Zabdiego, a ten synem Zeracha z plemienia Judy. 19Wówczas Jozue rzekł do Akana: „Synu mój, oddaj chwałęs PANUs, Bogu Izraelas, i okaż Mu cześćb. Powiedz mi, co zrobiłeś. Nie ukrywaj tego przede mną”. 20Akan odpowiedział Jozuemu: „To prawda, że zgrzeszyłem przeciw PANU, Bogu Izraela. Oto co uczyniłem: 21Kiedy wśród łupów zobaczyłem piękny płaszcz z Szinearuc, dwieście syklóws srebra i sztabkę złota ważącą pięćdziesiąt syklów, wtedy 16

Odpowiedź Boga. Przynależność do ludu Bożego nie wiąże się wyłącznie z tryumfalnym pochodem przez Jordan i wokół Jerycha, ale oznacza kształtowanie całego swojego życia według wymagań przymierza zawartego z Bogiem. Na przykładzie klęski pod Aj, które w przeciwieństwie do Jerycha było niewiele znaczącym przeciwnikiem, Izraelici uczą się prawdy o swojej bezsilności wobec grożących im przeciwników. Siła ludu Bożego polega bowiem tylko na pełnym posłuszeństwie Bogu. Wykrycie winnego i kara. Grzech przeszkadza w realizacji Bożych obietnic dobra, ale może zostać pokonany przez wyznanie go i usunięcie jego skutków spośród ludu Bożego. Według NT ofiara Jezusa Chrystusa złożona przez Niego na krzyżu w pełni umożliwiła oczyszczenie ludu Bożego z grzechów, które niszczą wiarę i zamykają drogę do zbawienia. Jezus Chrystus przez swoje miłosierdzie i łaskę przebaczenia dał wszystkim ludziom możliwość życia w sprawiedliwości i posłuszeństwie Bogu (np. 1P 2,24).

JOZUE 7,10-21

416

Dz 5,1-11

1Sm 14,40-42

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 417

zapragnąłem tych rzeczy i wziąłem je sobiea. Są one zakopane w ziemi, na środku mojego namiotu, a srebro jest na samym spodzie”. 22Jozue wysłał więc posłańców, a ci pobiegli do tego namiotu. I rzeczywiście, rzeczy te były zakopane w namiocie, a srebro znajdowało się na samym spodzieb. 23 Wzięli je więc ze środka namiotu i przynieśli do Jozuego i wszystkich Izraelitów, a następnie złożyli przed PANEM. 24 Wtedy Jozue w obecności całego Izraela wziął Akana, syna Zeracha, a wraz z nim srebro, płaszcz, sztabkę złota, jego synów i córki, jego woły, osły, owce, namiot i to wszystko, co do niego należało, i zaprowadził ich do Doliny Akorc. 25Wówczas Jozue powiedział: „Jak ty sprowadziłeś na nas nieszczęście, tak niech PAN sprowadzi je dziś na ciebie!”. Wszyscy Izraelici ich kamienowalid, a po ukamienowaniu spalili w ogniu. 26Potem wznieśli nad nimi wielki stos kamieni, który istnieje aż do dziś. Wtedy uśmierzył się gniews PANA. Dlatego to miejsce nazywa się Doliną Akor aż po dzień dzisiejszy.

a) Akan przywłaszczył sobie ok. 2,5 kg srebra i ponad kilogram złota.

Nowy plan zdobycia Aj 1 PANs powiedział do Jozuego: „Nie bój się i nie upadaj na duchu. Weź ze sobą wszystkich wojowników i ruszaj przeciwko Aje. Patrz, oto daję w twoje ręce króla Aj, jego lud, miasto i kraj. 2Postąpisz z Aj i jego królem tak samo, jak postąpiłeś z Jerychemf i jego królem. Tym razem będziecie mogli wziąć sobie łupy i bydło. Przygotuj zasadzkę przeciwko miastu po jego drugiej stronie”.

e) Aj – zob. Joz 7,2+.

8

Sdz 20,29-48

b) srebro… na samym spodzie – w starożytności srebro było kruszcem cenniejszym niż złoto, dlatego Akan ukrył je lepiej. c) Dolina Akor – hebr. akar – ‘przynosić nieszczęście’ (w. 25). Lokalizacja doliny jest niepewna. Przypuszcza się, że znajdowała się na terenach zajmowanych przez plemię Judy (Joz 15,7), choć pojawia się wtedy problem zbyt dużej odległości od Gilgal, gdzie był obóz izraelski. Prorok Ozeasz zapowiadał, że ta smutna dolina w dniach odnowy mesjańskiej stanie się bramą nadziei (Oz 2,17; por. Iz 65,10). d) kamienowali – jeden ze sposobów wymierzania kary śmierci. Zazwyczaj skazańca kamienowano po wydaniu wyroku, wyprowadzano go poza teren zamieszkały, obnażano, po czym zebrani, zaczynając od świadków, rzucali w niego kamieniami, aż zmarł. W Izraelu kara ta była stosowana głównie za przewinienia religijne i moralne (np. Kpł 24,15n; Pwt 22,21). f) Jerycho – zob. Joz 2,1+.

Plan Jozuego Jozue postawił na nogi wszystkich wojowników, aby uderzyć na Aje. Wybrał trzydzieści tysięcy dzielnych wojowników i wysłał ich nocą, 4dając im taki rozkaz: „Uważajcie! Przygotujecie zasadzkę na miasto po jego drugiej stronie. Nie oddalajcie się zbytnio od miasta i bądźcie wszyscy w pogotowiu. 5 Ja natomiast i cały luds, który będzie ze mną, podejdziemy pod miasto. Gdy oni ruszą przeciwko nam, jak za pierwszym razem, będziemy przed nimi uciekać. 6Oni zaś będą iść za nami, aż ich odciągniemy od miasta, bo sobie pomyślą: Uciekają przed nami jak za pierwszym razem. Gdy my będziemy przed nimi uciekać, 7wy wyjdziecie z zasadzki i zajmiecie miasto. PANs, wasz Bóg, odda je w wasze ręce. 8Gdy zajmiecie 3

Nowy plan zdobycia Aj. Oczyszczenie ludu z grzechu spowodowało, że Bóg zezwolił Izraelitom na dalszą ekspansję. Działania przeciwko Aj różniły się jednak od zdobywania Jerycha. W opisie zdobywania Jerycha dominowały elementy religijne (Joz 6,1-21+), a w opowieści o zdobyciu Aj odwołanie się do walki w imię Boga występuje tylko raz, w słowach: oto daję w twoje ręce… (w. 1). Nie wspomina się już o kapłanach ani o arce, ani o prawie klątwy. O zwycięstwie zdecyduje strategia zaplanowana przez Jozuego, a nie cudowna inter wencja Boga. Autor biblijny podkreśla tym sposobem, że grzech Izraela uniemożliwia pełne doświadczenie cudownej mocy Boga i pełną realizację Bożej obietnicy. Ostatecznie obszar ziemi zajętej przez Izraelitów niedokładnie będzie odpowiadał temu, co było w zapowiedzi umieszczonej na początku księgi (Joz 1,3n), a pod koniec swojego życia Jozue będzie musiał uznać, że pozostaje jeszcze spora część kraju do zdobycia (Joz 13,1).

417

JOZUE 7,22 — 8,8

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Aj – zob. Joz 7,2+. b) Araba – ‘równina’, ‘pustynia’. Nazwa określająca duży obszar geograficzny, obejmujący: rów tektoniczny ciągnący się od Jeziora Galilejskiego, który stopniowo przechodzi w depresję w okolicach Jerycha i ujścia Jordanu do Morza Martwego (394 m p.p.m.), następnie nizinę po wschodniej i zachodniej stronie Jordanu (Pwt 1,1) oraz tereny pomiędzy Morzem Martwym i Morzem Czerwonym (ok. 160 km). c) Betel – z tekstu wynika raczej, że Betel nie było zaangażowane w tę wojnę, ponieważ nie zostało zniszczone (Joz 12). Betel – zob. Słownik. d) oszczep – możliwe, że był to zakrzywiony miecz. e) Wyciągnięcie ręki przez Jozuego nie było sygnałem do ataku, gdyż oddziały dzieliła zbyt duża odległość. Gest ten jest raczej symbolem zwycięstwa. Podobnie postąpił Mojżesz, który wzniósł ręce do Boga i w ten sposób zapewnił Izraelitom zwycięstwo (Wj 17,9-12).

JOZUE 8,9-24

Page 418

miasto, macie je podpalić. Postąpicie tak według nakazu PANA. Uważajcie! To jest mój rozkaz!”. 9Potem Jozue ich wyprawił, a oni poszli na wyznaczone miejsce zasadzki i zajęli pozycję między Betels a Aj, po zachodniej stronie Aj. Jozue natomiast spędził tę noc wśród ludu. 10 Wcześnie rano Jozue wstał, dokonał przeglądu wojska, i idąc na czele ludu wraz ze starszymis Izraelas, wyruszył przeciwko Aj. 11Wszyscy wojownicy, którzy z nim wyruszyli, podeszli aż pod samo miasto. Następnie rozbili obóz po północnej stronie Aj. Między nimi a Aj rozciągała się dolina. 12 Następnie Jozue wziął około pięć tysięcy wojowników i umieścił ich w zasadzce między Betel a Aj, po zachodniej stronie miasta. 13Lud zaś tak był rozmieszczony: główny obóz znajdował się po północnej stronie miasta, a jego tylne oddziały po zachodniej stronie miasta. Jozue spędził tę noc w środku doliny. Zdobycie miasta Aj 14 Gdy król Aja zauważył, co się stało, zerwał się o świcie na nogi i razem z całym swoim wojskiem wyruszył, aby walczyć z Izraelems na zboczu naprzeciwko Arabyb. Król jednak nie wiedział, że za miastem przygotowana jest zasadzka. 15Gdy Jozue pozwolił uderzyć na siebie, cały Izrael zaczął uciekać przed nimi drogą wiodącą na pustynię. 16Wtedy król Aj i jego dowódcy wezwali cały lud, jaki był w mieście, aby ruszył w pościg za nimi. Gdy jednak ścigali Jozuego, oddalili się od miasta. 17Nikt nie pozostał w Aj ani w Betelc, wszyscy ruszyli w pogoń za Izraelem. Miasto zaś zostawili otwarte, gdy ścigali Izraela. 18 Wtedy PANs powiedział do Jozuego: „Wyciągnij oszczepd, który trzymasz w ręce, w kierunku Aj, ponieważ oddaję je tobie”. Jozue wyciągnął oszczep, który miał w ręku, w kierunku miasta. 19Zaledwie wyciągnął rękę, ci, którzy byli w zasadzce, natychmiast zerwali się ze swojego miejsca, ruszyli biegiem na miasto, zajęli je i szybko podpalilie. 20 Gdy ludzie z Aj obejrzeli się za siebie, zobaczyli dym unoszący się z miasta ku niebu, a nie mieli już sił, żeby uciekać w tę lub tamtą stronę. Tymczasem lud, który uciekał na pustynię, zwrócił się teraz przeciwko ścigającym. 21Skoro tylko Jozue i cały Izrael spostrzegli, że ukryci w zasadzce wojownicy zajęli miasto i że nad miastem unosi się dym, zawrócili i uderzyli na ludzi z Aj. 22Kiedy więc tamci z miasta ruszyli im naprzeciw, ludzie z Aj znaleźli się w środku, mając Izraelitów z jednej i drugiej strony. Izraelici walczyli z nimi, aż nikt nie pozostał przy życiu ani nie uciekł. 23Lecz króla Aj schwytali żywego i przyprowadzili do Jozuego. 24Gdy Izraelici zabili wszystkich mieszkańców Aj na pustyni, gdzie ich ścigali, i gdy już wszyscy, aż do ostatniego, padli od miecza, cały Izrael zawrócił do Aj i wyciął mieczem jego mieszkańców. 418

Wj 17,8-15

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 419

25

Poległych tego dnia, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, było dwanaście tysięcy, czyli wszyscy ludzie z Aj.

Klątwa Jozue nie cofnął uniesionej ręki, w której trzymał oszczep, póki na skutek rzuconej klątwys nie wycięto w pień wszystkich mieszkańców Aja. 27Izraels wziął sobie tylko bydło i łupy tego miasta, według polecenia, jakie PANs dał Jozuemu. 28 Tak Jozue spalił Aj i zamienił je na wieki w stos gruzów, jak to jest po dzień dzisiejszy. 29Króla Aj powiesił na drzewie, gdzie wisiał aż do wieczora. Gdy słońce zaszło, Jozue kazał zdjąć z drzewa jego zwłokib. Rzucili je przed bramą miasta, a nad nimi wznieśli wielki stos kamieni, który istnieje tam po dzień dzisiejszy. 26

Pwt 21,22n; Joz 10,26n

Wj 20,25; Pwt 27,5n

Pwt 27,2-4.8

Pwt 11,29; 27,12n

Pwt 31,12

a) Aj – zob. Joz 7,2+. b) Na drzewie wieszano tylko zwłoki, które, według prawa, należało pochować po zachodzie słońca (Pwt 21,22n; J 19,31). c) Ebal – góra leżąca po północnej stronie miasta Sychem. d) sługa PANA – zob. Joz 1,1+. e) odpis Prawa Mojżesza – starożytne ludy rzeźbiły swoje prawa na dużych kamieniach (np. Kodeks Hammurabiego wyryty na steli z diorytu). Możliwe, że Jozue wyrył na kamieniu Dekalog. f) Garizim – góra leżąca po południowej stronie miasta Sychem. W czasach Nehemiasza na tej górze Samarytanie urządzili miejsce kultu (J 4,20). g) Wielkie Morze – zob. Joz 1,4+. h) Liban – zob. Joz 1,4+.

Ołtarz na górze Ebal i odczytanie prawa 30 Wtedy Jozue zbudował na górze Ebalc ołtarzs dla PANAs, Boga Izraelas, 31zgodnie z tym, co Mojżesz, sługa PANAd, nakazał Izraelitom; zgodnie z tym, co zostało zapisane w księdze Prawas Mojżesza: ołtarz z nieociosanych kamieni, których nie tknęło żelazo. Złożyli na nim dla PANA ofiary całopalnes i ofiary wspólnotowes. 32 W tym miejscu umieścił na kamieniach odpis Prawa Mojżeszae, które Mojżesz napisał dla Izraelitów. 33A cały Izrael – zarówno cudzoziemcy, jak i swoi – wraz ze starszymis, zwierzchnikami i sędziami, stali po obu stronach arkis, naprzeciw kapłanów lewickich noszących Arkę Przymierzas PANA. Połowa stała po stronie góry Garizimf, a połowa po stronie góry Ebal, jak niegdyś polecił Mojżesz, sługa PANA, żeby błogosławilis luds Izraela. 34Potem Jozue odczytał całe prawo, błogosławieństwo i przekleństwos, to wszystko, co zostało zapisane w księdze prawa. 35Z tego wszystkiego, co nakazał Mojżesz, Jozue nie opuścił ani słowa, ale je odczytał wobec całego zgromadzenias Izraela, kobiet, dzieci i cudzoziemców, którzy z nimi wędrowali. Koalicja antyizraelska 1 Gdy się o tym dowiedzieli wszyscy królowie zamieszkali za Jordanems, w okolicach górzystych, nizinnych i na całym wybrzeżu Wielkiego Morzag aż po Libanh: Chetycis, Amorycis, Kananejczycys, Peryzzycis, Chiwwicis i Jebusycis, 2połączyli się, aby wspólnie walczyć przeciwko Jozuemu i Izraelowis.

9

Pwt 7,1

Ołtarz na górze Ebal i odczytanie prawa. Autor biblijny rozwinął już swoje główne myśli związane z realizacją Bożej obietnicy ofiarowania Izraelowi Ziemi Obiecanej i dlatego pomija dalsze szczegóły dotyczące podboju. Akcja księgi przenosi się nagle w okolice Sychem, oddalone ok. 50 od Gilgal, które stanowiło główną bazę wojsk Jozuego. Uwaga kieruje się teraz na przymierze między Bogiem a narodem wybranym. W odnowieniu przymierza uczestniczyli wszyscy członkowie narodu, a także cudzoziemcy, którzy się do nich przyłączyli. Odnowienie przymierza było potwierdzeniem prawa Izraelitów do ziemi Kanaan. Zdołają ją jednak utrzymać na własność tylko wtedy, gdy będą wypełniać wszystkie nakazy Boga przekazane im przez Mojżesza (Pwt 28).

419

JOZUE 8,25 — 9,2

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Gabaon – miasto utożsamiane z dzisiejszym El-Dżib. Leżało w odległości 11 km na północny zachód od Jerozolimy i 30 km od Gilgal, gdzie obozował Jozue. b) Jerycho – zob. Joz 2,1+. c) Aj – zob. Joz 7,2+. d) Gilgal – zob. Joz 4,19+. e) Zawrzyjcie… z nami przymierze – w oryginale użyty jest zwrot: Rozetnijcie z nami przymierze. Sformułowanie to jest wyrazem bardzo starej praktyki zawierania przymierzy na starożytnym Wschodzie. Partnerzy zawieranego przymierza przechodzili pomiędzy rozciętymi częściami zwierzęcia ofiarnego (Rdz 15,9nn; Jr 34,18-20), co symbolizowało ewentualny los tego partnera, który zerwie przymierze. f) Chiwwici – inne określenie Gabaonitów. Jak niemal powszechnie się uważa, nie byli semitami i stanowili w Kanaanie swoistą enklawę (Joz 9,17). Gdy upadło ich wielkie królestwo Mittani, leżące w północnej części Mezopotamii, prawdopodobnie osiedlili się w środkowym Kanaanie (XIV lub XIII w. przed Chr.). g) Cheszbon – miasto położone w północnej części Moabu (Lb 21,26). h) Baszan – obszar leżący na wschód od Jeziora Galilejskiego i doliny górnego Jordanu (dzisiejsze Wzgórza Golan). i) Asztarot – stolica królestwa Oga w Baszanie (Pwt 1,4). j) nie radzili się PANA – praktyka ta podlegała kompetencji kapłana, który za pomocą losów urim i tummim (Wj 28,30+) starał się rozeznać, jaka jest wola Boga. k) Kefira – miejscowość utożsamiana z dzisiejszym Chirbet el-Kefira, położona 8 km na południowy zachód od Gabaonu (Joz 9,3+). l) Beerot – prawdopodobnie miejscowość położona w odległości ok. 16 km na północ od Jerozolimy (dzisiejsze El-Bire). Została przydzielona plemieniu Beniamina (Joz 18,25), a jej kananejscy mieszkańcy zostali wyrzuceni. Znaleźli oni schronienie w Gittaim (2Sm 4,3). m) Kiriat-Jearim – miasto położone ok. 13 km na północ od Jerozolimy i na zachód od Abu Gosz, utożsamiane z dzisiejszym Dejr al Azahar. Zostało przydzielone plemieniu Judy.

Page 420

Podstęp Gabaonitów 3 Kiedy więc mieszkańcy Gabaonua dowiedzieli się, co Jozue zrobił z miastami Jerychob i Ajc, 4uciekli się do podstępu. Wybrali się w drogę, zaopatrując się w żywność. Włożyli na osły stare wory i zużyte worki skórzane na wino, podarte i połatane. 5Na nogach mieli zniszczone i połatane sandały, na sobie stare ubrania, a cały zapas chleba, w który byli zaopatrzeni, był suchy i pokruszony. 6 Przybyli do Jozuego, do obozu w Gilgald, i powiedzieli do niego i do Izraelitów: „Przybywamy z dalekiego kraju. Zawrzyjcie teraz z nami przymierzee”. 7Izraelici odpowiedzieli Chiwwitomf: „A może wy mieszkacie wśród nas? Jakże więc mamy zawrzeć z wami przymierze?”. 8Odpowiedzieli Jozuemu: „Jesteśmy twoimi sługami”. Jozue ich zapytał: „Kim jesteście i skąd przybywacie?”. 9Odpowiedzieli mu: „Twoi słudzy przybywają z bardzo dalekiego kraju, ze względu na imięs PANAs, Boga twojego. Dotarła bowiem do nas wieść o Nim, o wszystkim, co uczynił w Egipcie, 10i o tym, co zrobił obydwu królom amoryckims za Jordanems: Sichonowi, królowi Cheszbonug, i Ogowi, królowi Baszanuh, który mieszkał w Asztaroti. 11Starsis i wszyscy mieszkańcy naszego kraju polecili nam: Zaopatrzcie się w żywność na drogę i idźcie im naprzeciw. Powiedzcie im: Jesteśmy waszymi sługami. Zawrzyjcie teraz z nami przymierze! 12Zapas chleba, który wzięliśmy z naszych domów, był jeszcze ciepły, gdyśmy do was wyruszali. A oto teraz jest suchy i pokruszony. 13Worki skórzane na wino, gdy je napełnialiśmy, były nowe, a teraz są podarte. Także nasze ubrania i sandały zniszczyły się podczas bardzo długiej podróży”. 14Wtedy mężczyźni przyjęli od nich zapasy, lecz nie radzili się PANAj. 15Jozue zapewnił im pokój i zawarł z nimi przymierze, gwarantując im życie. Także przywódcy zgromadzenias potwierdzili im to przysięgą. 16 Po upływie trzech dni od zawarcia z nimi przymierza dowiedzieli się, że oni są sąsiednim ludem i mieszkają wśród nich. 17Wtedy Izraelici wyruszyli i po trzech dniach przybyli do ich miast, którymi były: Gabaon, Kefirak, Beerotl i Kiriat-Jearimm. 18Izraelici nie wytracili ich, ponieważ przywódcy zgromadzenia złożyli im przysięgę na PANA, Boga Izraelas. Jednakże całe zgromadzenies narzekało na przywódców.

Podstęp Gabaonitów. Według Pwt 20,10-18 narody, które zamieszkiwały Kanaan, podlegały prawu klątwy (Joz 2,8-21+). Jedynie ludy spoza Kanaanu mogły liczyć na pokój i zawarcie przymierza z Izraelitami. Podstęp Gabaonitów sprawił, że Izraelici nie mogli zastosować wobec nich prawa klątwy. W zamian zostali zmuszeni do prac służebnych na rzecz świątyni (Joz 9,21.23.27). Wynikiem przymierza zawartego między Izraelem a Gabaonitami było także zadośćuczynienie wobec nich, jakie otrzymali od Dawida za zbrodnie popełnione na nich przez Saula (2Sm 21,1-9). Umieszczenie opowiadania o Gabaonitach w Księdze Jozuego mogło stanowić dla Izraelitów, współczesnych autorowi tej księgi (VI w. przed Chr.), odpowiedź na pytanie, w jaki sposób stało się możliwe, że wśród narodu wybranego żyje ludność odmienna etnicznie, ale dzieląca wiarę Izraela (w. 9).

JOZUE 9,3-18

420

Pwt 1,4

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 421

Pozycja społeczna Gabaonitów w Izraelu 19 Wtedy wszyscy przywódcy powiedzieli do całego zgromadzenias: „Złożyliśmy im przysięgę na PANAs, Boga Izraelas, dlatego teraz nie możemy ich nawet tknąć. 20Postąpimy z nimi tak: darujemy im życie, aby nie dosięgnął nas gniew z powodu przysięgi, którą im złożyliśmy”. 21Przywódcy zadecydowali więc: „Niech pozostaną przy życiu”. Mieli natomiast rąbać drzewo i nosić wodę dla całego zgromadzenia, zgodnie z tym, co im zlecili przywódcy. 22Jozue wezwał ich i zapytał: „Dlaczego oszukaliście nas, mówiąc: «Mieszkamy od was bardzo daleko», gdy przecież mieszkacie pośród nas? 23 Dlatego odtąd będziecie przeklęcis. Nigdy nie przestaniecie być niewolnikami do rąbania drzewa i noszenia wody dla domus mojego Boga”. 24Odpowiedzieli Jozuemu: „Twoim sługom dokładnie opowiedziano, że PAN, twój Bóg, polecił Mojżeszowi, swojemu słudzea, dać wam cały ten kraj i zgładzić przed wami wszystkich jego mieszkańców. Z waszego powodu bardzo baliśmy się o nasze życie i dlatego tak właśnie postąpiliśmy. 25Teraz jesteśmy w twoich rękach. Uczyń z nami to, co uważasz za dobre i słuszne”. 26Postąpił z nimi w ten sposób, że uwolnił ich z rąk Izraelitów, dlatego ich nie zabili. 27Tego dnia przeznaczył ich Jozue do rąbania drzewa i noszenia wody dla zgromadzenia i na potrzeby ołtarzas PANA – w miejscu, które On sobie wybierze. I tak czynią oni do dziś.

a) słudze – zob. Joz 1,1+. b) Aj – zob. Joz 7,2+. c) Jerycho – zob. Joz 2,1+. d) Gabaon – zob. Joz 9,3+. e) Hebron – jedno z najstarszych i stale zamieszkałych miast (obecne Al-Chalil). Znajduje się na terenie Palestyny, w górzystej części Judei (927 m n.p.m.), ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. W Hebronie Dawid został namaszczony na króla Judy (2Sm 2,4.11). f) Jarmut – miasto utożsamiane z dzisiejszym Chirbet Jarmuk, położone ok. 15 km od Bejt Dżibrin. Zostało przydzielone plemieniu Judy. g) Lakisz – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tel ed-Duwejr, położone ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy i 24 km na zachód od Hebronu. Pierwsze pisemne wzmianki o Lakisz pochodzą z XIV w. przed Chr. Zostało przydzielone plemieniu Judy i było – po Jerozolimie – drugim pod względem znaczenia miastem judzkim. h) Eglon – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tel el-Hesi, położone ok. 15 km na południowy zachód od Lakisz. Zostało przydzielone plemieniu Judy.

Koalicja pięciu królów amoryckich 1 Adonisedek, król Jerozolimys, dowiedział się, że Jozue zdobył Ajb i rzucił na nie klątwęs. Postąpił z Aj i jego królem tak samo jak z Jerychemc i jego królem. Mieszkańcy Gabaonud zawarli natomiast pokój z Izraelitami i mieszkają pośród nich. 2Wtedy przeraził się niezmiernie, bo Gabaon był wielkim miastem, jednym z miast królewskich. Był także większy od Aj, a wszyscy jego mężczyźni byli waleczni. 3Adonisedek, król Jerozolimy, posłał więc wezwanie do Hohama, króla Hebronue, do Pirama, króla Jarmutuf, do Jafii, króla Lakiszg, i do Debira, króla Eglonuh: 4„Przyjdźcie mi z pomocą, byśmy mogli wspólnie uderzyć na Gabaon, gdyż zawarł pokój z Jozuem i Izraelitami”. 5Tych pięciu królów amoryckichs: król Jerozolimy, król Hebronu, król Jarmutu, król Lakisz i król Eglonu, sprzymierzyło się i wyruszyło wraz z całym swoim wojskiem. Rozbili obóz naprzeciw Gabaonu i uderzyli na niego.

10

Koalicja pięciu królów amoryckich. Małe królestwa ze środkowego i południowego Kanaanu podjęły próbę obrony przed najeźdźcami, za jakich uznano wojska Jozuego. Pierwszym krokiem było unieszkodliwienie sojusznika Izraelitów, jakim okazali się Gabaonici (Joz 9,3nn). Na czele koalicji stanął król Jerozolimy, Adonisedek, o którym źródła pozabiblijne nie wspominają. Niekiedy utożsamia się go z królem Kananejczyków, Adoni-Bezekiem, którego pokonały wojska plemion Judy i Symeona (Sdz 1,4-7).

421

JOZUE 9,19 — 10,5

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Gabaon – zob. Joz 9,3+. b) Gilgal – zob. Joz 4,19+. c) Bet-Choron – ważne z punktu widzenia strategicznego miasto palestyńskie, które strzegło przejścia na drodze prowadzącej od wybrzeża przez dolinę Ajjalonu do Jerozolimy. Utożsamiane z dzisiejszym Bejt Ur. d) Azeka – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell ez-Zaharijja, położone niedaleko Lakisz (Joz 10,3+). Po zajęciu Kanaanu należało do plemienia Judy. e) Makkeda – lokalizacja niepewna.

Page 422

Pomoc Jozuego dla Gabaonitów 6 Wtedy mieszkańcy Gabaonua skierowali wezwanie do Jozuego, przebywającego w obozie w Gilgalb: „Nie odmawiaj pomocy twoim sługom! Przybądź prędko! Wybaw nas i wspomóż, bo wszyscy królowie amoryccys mieszkający w górach zgromadzili się przeciwko nam”. 7 Wyruszył więc Jozue z Gilgal z całym wojskiem i wszystkimi najdzielniejszymi wojownikami. 8A PANs powiedział Jozuemu: „Nie lękaj się ich, ponieważ oddaję ich w twoją moc. Żaden z nich nie umknie przed tobą”. 9Po całonocnym marszu z Gilgal Jozue nagle na nich uderzył. 10 PAN sprawił, że wpadli w panikę na widok Izraelitów, którzy zwyciężyli ich pod Gabaonem. Potem ścigał ich w kierunku wzgórza Bet-Choronc i gromił aż do Azekid i Makkedye. 11Gdy uciekali przed Izraelitami po zboczu wzgórza Bet-Choron aż do Azeki, PAN rzucał na nich z nieba wielkie kamienie. Więcej ich poległo od gradu kamieni niż od miecza Izraelitów. 12 Gdy PAN wydał Amorytów Izraelitom, Jozue powiedział do PANA w obecności Izraelitów: „Stań, słońce, nad Gabaonem i ty, księżycu, nad doliną Ajjalonu!”. 13 Zatrzymało się słońce i księżyc stanął, aż pomścił się lud nad swoimi wrogami. A czyż nie jest to zapisane w Księdze Sprawiedliwego: „Zatrzymało się słońce pośrodku nieba i nie spieszyło ku zachodowi przez cały dzień”? 14Podobny dzień nie zdarzył się ani przedtem, ani potem, gdy PAN wysłuchał prośby człowieka, bo to PAN walczył po stronie Izraelas. 15Potem Jozue wraz z całym Izraelem wrócił do obozu w Gilgal. Pięciu królów ukrytych w pieczarze Makkedy Tymczasem pięciu królów uciekło i ukryło się w pieczarze w Makkedziee. 17Powiadomiono o tym Jozuego: „Znaleziono pięciu królów ukrytych w pieczarze w Makkedzie”. 18 Wtedy Jozue rozkazał: „Zatoczcie wielkie głazy na otwór pieczary i postawcie przy niej ludzi, aby ich strzegli. 19A wy 16

Pomoc Jozuego dla Gabaonitów. W opowiadaniu o pokonaniu królów kananejskich zwycięstwo zostaje przypisane nie tyle umiejętności wodza, ile cudownej inter wencji Boga (Wj 17,8-16; Sdz 7). Bożą pomoc odzwierciedlają dwa cuda, które przyczyniają się do zwycięstwa Jozuego: grad kamieni i zatrzymanie się słońca, czyli wydłużenie dnia, aby wojska Jozuego mogły jeszcze przed zachodem pokonać nieprzyjaciół. Fragment o zatrzymaniu słońca był niegdyś wykorzystywany jako argument przeciwko heliocentrycznej teorii Kopernika. Wynikało to z faktu, że Biblię traktowano jako źródło wiedzy przyrodniczej, gdy jest ona przede wszystkim księgą ukazującą prawdy wiary konieczne do zbawienia. Wersety 12-13 mają więc na celu pokazanie Bożej pomocy Izraelitom i bohaterstwa wojsk Jozuego. Fakt historyczny, jakim było odniesione zwycięstwo, został przedstawiony w formie krótkiego poematu (por. Sdz 5,20). Podobne zabiegi literackie zastosowano przy opisach zatrzymania wód Jordanu (Joz 3,15-17), upadku murów Jerycha (Joz 6,20) czy gradu kamieni (Joz 10,11). Opowieść o zwycięstwie Jozuego zapisano także w Księdze Sprawiedliwego (2Sm 1,18), lecz jej losy są nam nieznane.

JOZUE 10,6-19

422

Joz 9,3nn

Iz 28,21

Wj 9,18nn; Iz 30,30

Syr 46,4

Pwt 1,30; 3,22

06_Joz:06_Joz

Ps 110,1

9/3/08

2:16 PM

Page 423

nie zatrzymujcie się! Ścigajcie wrogów i uderzajcie na ich tyły! Nie dopuśćcie do tego, aby schronili się w swoich miastach, ponieważ PANs, Bóg wasz, oddał ich w wasze ręce”. 20 Jozue i Izraelici zakończyli walkę, zadając wrogom klęskę. Wybili niemal wszystkich, jedynie niektórzy zdołali zbiec i schronić się w warownych miastach. 21Potem cały luds wrócił bezpiecznie do obozu Jozuego w Makkedzie. Nikt nie odważył się wypowiedzieć nawet słowa przeciwko Izraelitom. 22 Wtedy Jozue powiedział: „Otwórzcie wejście do pieczary i wyprowadźcie do mnie tych pięciu królów”. 23Wykonali rozkaz i wyprowadzili do niego z pieczary pięciu królów: króla Jerozolimys, króla Hebronua, króla Jarmutub, króla Lakiszc i króla Eglonud. 24Gdy przyprowadzili ich do Jozuego, zwołał on wszystkich Izraelitów i rzekł do przywódców wojskowych, którzy maszerowali razem z nim: „Podejdźcie i postawcie nogi na karkach tych królów”. Ci podeszli i postawili nogi na ich karkache. 25Wtedy Jozue powiedział: „Nie bójcie się i nie upadajcie na duchu! Bądźcie dzielni i odważni, ponieważ PAN tak uczyni wszystkim waszym wrogom, z którymi będziecie walczyć”. 26Potem Jozue uśmiercił królów i powiesił na pięciu drzewach, na których wisieli aż do wieczoraf. 27 O zachodzie słońca Jozue kazał zdjąć ich z drzew i wrzucić do pieczary, w której się ukrywali. Następnie zamknięto wejście do pieczary wielkimi głazami, które znajdują się tam do dziś.

a) Hebron – zob. Joz 10,3+. b) Jarmut – zob. Joz 10,3+. c) Lakisz – zob. Joz 10,3+. d) Eglon – zob. Joz 10,3+. e) Stosowany w starożytności gest zwycięstwa wobec pokonanego króla (Ps 110,1). f) Na palu lub na drzewie wieszano zwłoki, które przed nocą musiały być pogrzebane (Pwt 21,22n; Joz 8,29). g) Makkeda – zob. Joz 10,10+. h) Jerycho – zob. Joz 2,1+. i) Libna – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Bornat, położone ok. 8 km od Lakisz (Joz 10,3+). Po zajęciu Kanaanu należało do plemienia Judy.

Zdobycie sześciu miast południowych 28 Tego samego dnia Jozue zdobył Makkedęg, rozgromił ją mieczem i pokonał jej króla. Obłożył klątwąs ludzi oraz wszystkie istoty żywe, jakie w niej były, tak że nie pozostał nikt. Z królem Makkedy postąpił tak samo jak z królem Jerychah. 29 Z Makkedy Jozue wyruszył z całym Izraelems przeciwko Libniei i walczył z nią. 30Także Libnę wraz z jej królem wydał PANs w ręce Izraela. Mieczem wycięli w niej wszystkie istoty żywe, jakie tam były, tak że nie pozostał nikt. Z jej królem postąpił tak samo jak z królem Jerycha. 31 Z Libny Jozue ruszył z całym Izraelem przeciwko Lakiszc. Oblegał je i toczył z nim wojnę. 32PAN wydał także Lakisz w ręce Zdobycie sześciu miast południowych. Opis kolejnych podbojów został ujęty w powtarzający się schemat: wyprawa przeciwko miastu, zdobycie go i wypełnienie prawa klątwy (Joz 2,8-21+). Historyczne fakty były jednak bardziej złożone (Joz 15,13-17; Sdz 1,10.15). Ekspansja Izraelitów dokonywała się stopniowo. Podbój nie polegał na wycinaniu w pień tubylczej ludności, ale najczęściej na powolnym podporządkowywaniu sobie poszczególnych ludów i mieszaniu się z nimi. Obecny fragment nie jest więc kronikarskim opisem wydarzeń związanych z zajmowaniem Kanaanu. Powstał w czasie, gdy wymienione miasta od dawna należały do królestwa Judy. Autorowi zależało przede wszystkim na przekazaniu prawdy o tym, że spełniła się Boża obietnica oddania Izraelitom ziemi na własność. Dzięki miłosierdziu i wierności Boga Izrael nie musi się odtąd tułać. Dar Boga wymaga jednak odpowiedzi w postaci wierności Izraela Bożym przykazaniom. Izraelici często zapominali o Bożych dobrodziejstwach i sobie przypisywali odniesione sukcesy. Opis kampanii, dokonującej się niemal w błyskawicznym tempie, ma im pomóc zrozumieć, że bez Bożej pomocy niczego by nie osiągnęli.

423

JOZUE 10,20-32

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Gezer – starożytne miasto palestyńskie położone ok. 35 km na zachód od Jerozolimy. b) Eglon – zob. Joz 10,3+. c) Hebron – zob. Joz 10,3+. d) Debir – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Bejt Marsim, położone ok. 17 km na południowy zachód od Hebronu. e) Negeb – południowa część Judy. Cechował ją surowy klimat, ale z powodu licznych szlaków handlowych było tam wiele osad. f) Kadesz-Barnea – duża oaza, leżąca ok. 80 km na południe od Beer-Szeby (Rdz 21,31+). Według tradycji Izraelici zatrzymali się tam na ok. 38 lat (Pwt 2,14). g) Gaza – miasto kananejskie położone w południowo-zachodniej Palestynie ok. 5 km od brzegu Morza Śródziemnego. Było częścią tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu. h) Goszen – nie chodzi tu o obszar we wschodniej części delty Nilu (Rdz 45,10+), lecz o górzyste tereny w Judzie (np. Joz 11,16). i) Gabaon – zob. Joz 9,3+. j) Gilgal – zob. Joz 4,19+. k) Chasor – ufortyfikowane miasto kananejskie utożsamiane z dzisiejszym Tell el-Keda, położone 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego. l) Madon – prawdopodobnie chodzi o miejscowość utożsamianą z dzisiejszym Tell Karnei Hittin, położoną ok. 8 km na zachód od Jeziora Galilejskiego. Przypuszcza się, że nazwy Madon i Merom (Joz 11,5) oznaczają to samo miejsce. m) Szimron – zob. Joz 19,15+. n) Akszaf – zob. Joz 19,25+. o) Araba – zob. Joz 8,14+. p) Kinneret – zob. Joz 13,27+. r) Szefela – zob. 15,33+. s) Nafot-Dor – prawdopodobnie chodzi o miasto portowe, utożsamiane z dzisiejszym Chirbet el-Burdż, położone na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

Page 424

Izraela, które zdobyli na drugi dzień. Mieczem wycięli wszystkie istoty żywe, jakie tam były. Postąpili tak samo jak w Libnie. 33 Wtedy Horam, król Gezera, ruszył z odsieczą do Lakisz, lecz Jozue rozgromił go i jego lud, tak że nikt nie ocalał. 34 Z Lakisz Jozue ruszył z całym Izraelem do Eglonub. Oblegał go i toczył z nim wojnę. 35Zdobył go tego samego dnia. Wtedy też obłożył go klątwą i mieczem wyciął wszystkie istoty żywe, jakie tam były. Postąpił tu tak samo jak w Lakisz. 36 Z Eglonu Jozue wyprawił się z całym Izraelem do Hebronuc i toczył z nim wojnę. 37Zdobył go, a mieszkańców i króla wyciął mieczem. We wszystkich okolicznych miastach zgładził wszystkie istoty żywe, jakie tylko w nich były, tak że nie pozostał nikt. Postąpił tak samo jak w Eglonie: obłożył klątwą miasto oraz wszystkie istoty żywe, jakie tam były. 38 Następnie Jozue z całym Izraelem skierował się do Debirud i prowadził z nim wojnę. 39Zdobył go, a jego króla i wszystkie okoliczne miasta wyciął mieczem. Obłożył w nim klątwą wszystkie żywe istoty, tak że nie pozostał nikt. Z Debirem postąpił tak samo jak z Hebronem i jego królem albo z Libną i jej królem. Zdobycie południowego Kanaanu 40 W ten sposób Jozue podbił cały kraj: wzgórza, Negebe, nizinę, górskie zbocza oraz wszystkich tamtejszych królów. Nie pozostawił nikogo. Wszystko, co miało w sobie tchnienie życia, obłożył klątwąs, jak nakazał PANs, Bóg Izraelas. 41Jozue rozgromił ich od Kadesz-Barneaf aż do Gazyg, w całej ziemi Goszenh aż po Gabaoni. 42Jozue pobił wszystkich tych królów i zdobył ich ziemie w ciągu jednej wyprawy, ponieważ PAN, Bóg Izraela, walczył po stronie Izraelitów. 43Potem Jozue z całym Izraelem wrócił do obozu w Gilgalj. Koalicja królów północnego Kanaanu 1 Gdy Jabin, król Chasoruk, dowiedział się o tych wydarzeniach, powiadomił o nich Jobaba, króla Madonul, króla Szimronum, króla Akszafun 2i królów, którzy mieszkali w górach na północy, w Arabieo – na południe od Kinneretp, w Szefelir i w Nafot-Dor s po stronie zachodniej; 3Kananejczykóws ze wschodu i zachodu, Amorytóws, Chetytóws, Peryzzytóws, Jebusytóws z rejonów górskich i Chiwwitóws

11

Zdobycie południowego Kanaanu. Zwycięskie bitwy Jozuego doprowadziły do opanowania południowych terenów Kanaanu. Opisy zwycięstw utrzymano w stylu właściwym starożytnym przekazom, w których dla podkreślenia wagi zwycięstwa zaznaczano, że żaden z członków pobitych ludów nie ocalał (Joz 10,28-39+). W rzeczywistości jednak zwyciężona ludność nadal żyła, jedynie była podporządkowana zwycięzcom. Dane geograficzne zawarte w tym fragmencie pozwalają ustalić przybliżone granice obszaru zajętego w wyniku prowadzonych podbojów. Kadesz-Bernea i Gaza wyznaczają południowo-zachodnią granicę Ziemi Obiecanej, a ziemia Goszen i Gabaon – granicę wschodnią. Koalicja królów północnego Kanaanu. Rozpoczynający się w tym miejscu rozdział 11 zawiera opowiadanie o podboju północnych terenów Kanaanu. Opis pokonania przez Izraelitów sprzymierzonych wojsk północnego Kanaanu przy potoku w pobliżu Merom przypomina opowieść o kampanii prowadzonej na południu, w której pokonanie królów pod Gabaonem otworzyło drogę do dalszego podboju (Joz 10). W Kanaanie czasów Jozuego oprócz drobnych miast-

JOZUE 10,33 — 11,3

424

Pwt 7,1

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 425

spod Hermonua w kraju Mispab. 4Wyruszyli więc, a z nimi oddziały tak liczne jak piasek na morskim brzegu i do tego nieprzebrana liczba koni i rydwanówc. 5Wszyscy ci królowie zjednoczyli się, wyruszyli i razem rozbili obóz nad wodami Meromud, aby walczyć z Izraelems. Zwycięstwo Jozuego przy potoku Merom 6 Wtedy PANs powiedział do Jozuego: „Nie bój się ich, gdyż sprawię, że jutro o tej porze wszyscy będą pobici przez Izraelitów. Ich koniom masz poprzecinać pęcinye, a rydwanyc spalić”. 7Jozue z całym wojskiem ruszył niespodziewanie przeciwko nim nad wody Meromud, gdzie na nich uderzył. 8 A PAN wydał ich w ręce Izraelas. Pobili ich i ścigali aż do Wielkiego Sydonus, aż do Misrefot-Maim i doliny Mispab na wschodzie. Rozgromili ich doszczętnie, tak że nikt nie ocalał. 9Jozue postąpił z nimi zgodnie z nakazem PANA: koniom podciął pęciny, a ich rydwany spalił. Zdobycie Chasoru i miast północnego Kanaanu Następnie Jozue zawrócił i zdobył Chasor f, a jego króla zabił mieczem. Dawniej Chasor stało bowiem na czele wszystkich tamtejszych królestw. 11Izraelici wycięli w nim mieczem wszystkie istoty żywe, zgodnie z prawem klątwys. Nie pozostał nikt, kto miał w sobie tchnienie życia. Chasor zaś spalilig. 12 Jozue zdobył wszystkie miasta tych królów, a ich samych pobił. Wytępił je mieczem, rzucając na nie klątwę, tak jak nakazał Mojżesz, sługa PANAh. 13Izraels jednak nie spalił tych miast, które były zbudowane na wzgórzach, z wyjątkiem Chasoru spalonego przez Jozuego. 14Izraelici zabrali cały łup tych miast, także bydło wzięli sobie jako zdobycz. Tylko ludzi zabijali mieczem, aż ich doszczętnie zgładzili, tak że nie pozostał nikt, kto miał w sobie tchnienie życia. 10

Pwt 20,16n

a) Hermon – masyw górski o trzech szczytach, uważany za północną granicę Izraela, wznoszący się u źródeł Jordanu. b) Mispa – dolina położona w północnej Palestynie w pobliżu góry Hermon, zamieszkiwana przez Chiwwitów. Nazwa Mispa odnosi się także do innych miejscowości w Palestynie (np. Rdz 31,49; Joz 15,38; Sdz 20,1nn; 1Sm 22,3). c) rydwanów – były to wozy bojowe z zaprzęgiem konnym, których używały armie ówczesnych mocarstw (np. Egipcjanie, Chetyci). Według Joz 17,16 Kananejczycy ze środkowego Kanaanu i Bet-Szean posiadali już rydwany z żelaza. Żołnierze Jozuego nie umieli się nimi posługiwać. d) Merom – zob. Joz 11,1+. e) poprzecinać pęciny – pęcina to otoczona ścięgnami część nogi konia łącząca ją z kopytem. Umożliwia zwierzęciu poruszanie się. f) Chasor – zob. Joz 11,1+. g) Na temat podboju północnego Kanaanu zob. komentarz do Joz 11,1-5+. h) sługa PANA – zob. Joz 1,1+. PAN – zob. Słownik.

Jozue wypełnia nakaz Mojżesza To, co PANs nakazał Mojżeszowi, swojemu słudzeh, Mojżesz nakazał Jozuemu, a Jozue to wykonał. Nie sprzeniewierzył się w żadnej sprawie, jaką PAN zlecił Mojżeszowi.

15

-państw było też kilka miast-państw o znaczeniu strategicznym. Można do nich zaliczyć: na południu Jerozolimę, w centrum kraju Sychem, w Dolinie Ezdrelonu Megiddo i Bet-Szean, a na północy najbardziej warowne miasto – Chasor. Na podstawie wykopalisk zniszczenie Chasor nastąpiło pod koniec XIII w. przed Chr., ale trudno jednoznacznie ustalić, kto przyczynił się do jego upadku (Sdz 4 – 5; Ps 83,10). Relacja zawarta w rozdziale 11 pochodzi z czasów, gdy wymienione miasta od dawna należały do Izraelitów. Autorowi biblijnemu zależało na tym, aby czytelnicy przede wszystkim uświadomili sobie wierność Boga w wypełnianiu obietnic, które złożył. Odtwarzanie przebiegu podboju stanowi sprawę drugorzędną wobec pytania, czy Izraelici są gotowi odpowiedzieć Bogu wiernością za otrzymane łaski. Podkreślenie liczebności wojsk sprzymierzonych (w. 4) ma wzmocnić przekonanie o tym, że tylko Bóg mógł sprawić, iż Izrael posiadł ziemię na własność. Dlatego utrzymanie ziemi przez Izraelitów także zależy od Boga, który domaga się od swojego ludu posłuszeństwa i zaufania. Jozue wypełnia nakaz Mojżesza. Podbój północnego Kanaanu także zakończył się powodzeniem. Z perspektywy autora księgi było to możliwe tylko dlatego, że taki był odwieczny zamiar Boga: oddać tę ziemię Izraelitom. W wersecie 20

425

JOZUE 11,4-15

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Negeb – zob. Joz 10,40+. b) Goszen – zob. Joz 10,41+. c) Szefela – zob. Joz 15,33+. d) Araba – zob. Joz 8,14+. e) Chalak – góra ta znajduje się na południu, w pobliżu granicy z Edomem. Utożsamia się ją z Dżebel Halak. f) Seir – górzysta kraina położona na południowy wschód od Kanaanu, na terytorium Edomitów. Nazwa Seir często funkcjonuje w Piśmie Świętym jako synonim Edomu. g) Liban – zob. Joz 1,4+. h) Hermon – zob. Joz 11,3+. i) Hebron – zob. Joz 10,3+. j) Debir – zob. Joz 10,38+. k) Anab – prawdopodobnie chodzi o miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Rekesz, położone ok. 24 km na południowy zachód od Hebronu. l) Gaza – zob. Joz 10,41+. m) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku miast, w skład którego oprócz Gat wchodziły Gaza, Aszkelon, Azot i Ekron. n) Aszdod – jedno z głównych miast filistyńskich, położone na zachód od Jerozolimy, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W okresie hellenistycznym (333-63 przed Chr.) zmieniono jego nazwę na Azot. o) Arnon – potok wpadający do Morza Martwego. Stanowił część południowej granicy Moabu. p) Cheszbon – zob. Joz 9,10+. r) Aroer – miasto w południowej Judzie, dzisiejsze Chirbet Arara. s) Gilead – górzysta kraina rozciągająca się od rzeki Jarmuk na północy po rzekę Arnon na południu (obecnie teren Jordanii). t) Kinneret – zob. Joz 11,2+. u) Morze Słone – zob. Joz 3,16+. w) Pisga – zob. Joz 13,20+.

Page 426

16

Jozue zdobył więc cały ten kraj: góry, cały Negeba, całą ziemię Goszenb, Szefelęc, Arabęd, wzgórza izraelskie i równiny. 17 Pokonał, pojmał i zgładził wszystkich królów od góry Chalake, wznoszącej się ku Seirowif, aż do Baal-Gad, leżącego w dolinie Libanug u stóp góry Hermonh. 18Przez długi czas Jozue prowadził wojnę z tymi królami. 19Nie było miasta, które by zawarło pokój z Izraelitami, z wyjątkiem Chiwwitóws mieszkających w Gabaonie. Wszystkie zdobyli podczas wojny. 20Bo PAN to sprawił, że zawzięli się, by prowadzić wojnę z Izraelitami, i dotknęła ich klątwas, aby nie było dla nich miłosierdzias, lecz żeby zostali doszczętnie zgładzeni, jak PAN nakazał Mojżeszowi. Wytępienie Anakitów 21 W tym czasie Jozue wyruszył i wytępił Anakitóws z terenów górskich, z Hebronui, z Debiruj, z Anabk, ze wszystkich gór judzkich i ze wszystkich gór izraelskich. Jozue rzucił klątwęs na wszystkie te miasta. 22Odtąd nie było już Anakitów w kraju Izraelitów, pozostali jedynie w Gaziel, w Gatm i Aszdodzien. 23Jozue, zgodnie z tym wszystkim, co PANs zapowiedział Mojżeszowi, zajął cały kraj. Dał go w posiadanie Izraelowis, rozdzielając odpowiednio do podziału na plemionas. Wtedy w kraju zapanował pokój. Królowie pokonani na wschód od Jordanu 1 Oto królowie kraju, który zdobyli Izraelici i wzięli w posiadanie ich ziemie leżące za Jordanems na wschodzie, od potoku Arnono do góry Hermonh oraz w całej Arabied na wschodzie: 2Sichon, król Amorytóws, który mieszkał w Cheszboniep i panował od Aroerur, leżącego nad brzegiem potoku Arnon, w jego środkowym biegu, aż do rzeki Jabbok, będącej granicą z Amonitamis, czyli nad połową Gileadus, 3oraz od Araby do wschodnich brzegów morza Kinnerett, aż po wschodnie brzegi Morza Araby, czyli Morza Słonegou, w kierunku Bet-Jeszimot, i bardziej na południe aż do podnóża zboczy Pisgaw.

12

spotykamy się z poglądem, według którego klęska Kananejczyków była przewidziana. Cokolwiek by czynili, Bóg postanowił ich zniszczyć. Sformułowania zawarte w tym wersecie stanowią typowy, właściwy autorom ST, sposób wyrażania prawdy o opiece Boga nad Izraelem. Chcąc uwypuklić ogrom łaski udzielonej Izraelitom, podkreślali oni, że ich przeciwnicy nie otrzymali jej wcale; Bóg nawet dodatkowo wzmógł ich opór, aby pogłębić ich klęskę (Wj 4,21+). Ukazanie drastycznego kontrastu pomiędzy tryumfem Izraelitów a klęską Kananejczyków miało pobudzić tych pierwszych do wiary i wier ności, a także służyło jako przestroga przed ewentualnymi odstępstwami. (Na temat walki Boga z wrogami Izraela zob. np. komentarz do Pwt 20,1-9+). W tym fragmencie pojawia się również wzmianka dotycząca czasu trwania podboju. Wcześniej wspomniano, że dokonał się on podczas jednej wyprawy (Joz 10,42), obecnie autor stwierdza, że Jozue musiał długo walczyć z królami kananejskimi (w. 18; por. Joz 13,1; 23,4). Taki pogląd bliższy jest faktom historycznym. Królowie pokonani na wschód od Jordanu. Rozdział 12 kończy opowiadania dotyczące podboju Kanaanu, stąd następuje wyliczenie pokonanych królów. Najpierw autor wspomina zwycięstwa dokonane jeszcze pod wodzą Mojżesza po wschodniej stronie Jordanu (Lb 21,21-35; Pwt 2,24 – 3,17). Zdobyte tereny zasiedliły plemiona Rubena, Gada i połowa plemienia Manassesa.

JOZUE 11,16 — 12,3

426

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 427

4

Lb 21,21nn

Ponadto Og, król Baszanua, jeden z ostatnich Refaitówb, który mieszkał w Asztarotc i Edrei. 5Obszar, nad którym panował, obejmował górę Hermon, Salkę, cały Baszan i sięgał do granicy z Geszurytamis i Maakatytami; obejmował także połowę Gileadu, aż do granicy z Sichonem, królem Cheszbonu. 6 Pokonał ich Mojżesz, sługa PANAd, wraz z Izraelitami. Następnie Mojżesz dał ten kraj w posiadanie Rubenitom, Gadytom i połowie plemienia Manassesa. Królowie pokonani na zachód od Jordanu A oto królowie pobici przez Jozuego i Izraelitów po zachodniej stronie Jordanus, od Baal-Gad leżącego w dolinie Libanu do góry Chalak wznoszącej się ku Seirowi, których ziemie Jozue dał w posiadanie plemionoms izraelskim, odpowiednio do dokonanego podziału – 8w górach, w Szefeli, w Arabie, na zboczach górskich, na pustyni i w Negebie, na ziemiach Chetytów s, Amorytóws, Kananejczykóws, Peryzzytóws, Chiwwitów s i Jebusytóws: 9 król Jerycha – jeden, król Aj leżącego obok Betels – jeden, 10 król Jerozolimys – jeden, król Hebronu – jeden, 11 król Jarmutu – jeden, król Lakisz – jeden, 12 król Eglonu – jeden, król Gezer – jeden, 13 król Debiru – jeden, król Gederu – jeden, 14 król Chormy a – jeden, król Aradub – jeden, 15 król Libny – jeden, król Adullamc – jeden, 16 król Makkedy – jeden, król Betel – jeden, 17 król Tappuachd – jeden, król Cheferue – jeden, 18 król Afekf – jeden, król Szaronug – jeden, 19 król Madonu – jeden, król Chasoru – jeden, 20 król Szimronu-Meronu – jeden, król Akszafu – jeden, 21 król Tanakuh – jeden, król Megiddoi – jeden, 22 król Kadesz – jeden, król Jokneamuj – jeden, 23 król Doruk na równinie Dor – jeden, król Gojim należącego do Gilgal – jeden, 24 król Tirsy l – jeden. Razem trzydziestu jeden królów. 7

Sdz 1,29

Sdz 1,22-26

Sdz 1,27

a) Chorma – miejscowość w południowej Palestynie. Dokładna lokalizacja nieznana. b) Arad – miejscowość na terenie południowego Negebu. Dokładna lokalizacja niepewna. c) Adullam – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell esz Szeich Madhur, położone ok. 26 km na południowy zachód od Jerozolimy. d) Tappuach – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Szeik Abu Zarad, położone ok. 15 km na południowy wschód od Nablus. e) Chefer – lokalizacja nieznana. f) Afek – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Ras el-Ain, położone na równinie Szaronu. g) Szaron – nie zlokalizowano miasta o takiej nazwie. Chodzi tu raczej o przybrzeżną równinę, ciągnącą się od góry Karmel po rzekę Jarkon. h) Tanak – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Ti’innik, położone ok. 6,5 km na północny zachód od Megiddo. i) Megiddo – strategiczne miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell el-Mutesellim, położone na równinie Jezreel, ok. 33 km na południowy wschód od Hajfy. Izraelici zdobyli je dopiero w czasach monarchii (1Krl 4,12; 9,15; por. Sdz 1,27) j) Jokneam – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tel Jokneam, położone na północny zachód od Megiddo, przy potoku Wadi Milh. k) Dor – port morski na wybrzeżu Morza Śródziemnego, utożsamiany z dzisiejszym Chirbet el-Burdż, położony na południe od góry Karmel. l) Tirsa – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell el-Fara, położone ok. 11 km na północny wschód od Nablus.

Królowie pokonani na zachód od Jordanu. Treść tego fragmentu wykazuje wielkie podobieństwo do starożytnych opisów zwycięstw przypisywanych władcom. Informacje o podbojach umieszczano np. na obeliskach; zawierały one barwne opisy zwycięstw, nie zawsze odpowiadające w pełni faktom historycznym. Przykładem może być obelisk opiewający zwycięstwo faraona Ramzesa II nad wojskami Chetytów w 1286 r. przed Chr. W rzeczywistości faraon wojny nie wygrał i był zmuszony zawrzeć pokój z królem Chetytów, Hattuszilisem III, przypieczętowany małżeństwem z jego córką. Również na słynnej steli Merneptaha została umieszczona informacja o sukcesach tego faraona w Kanaanie, według której pokonał on całkowicie Izraelitów, co także nie w pełni odpowiadało prawdzie. Rejestr zwycięstw przypisywanych Jozuemu jest utrzymany w podobnym stylu. Wymieniono w nim miasta, które jeszcze przez wiele wieków pozostawały niezależne od Izraelitów, np. Gezer, Tanak, Megiddo, Dor (Sdz 1,27-36). Przekazy dotyczące zwycięstw Izraelitów nad innymi narodami łączą się z ideą tzw. świętej wojny, typową dla wszystkich ludów starożytnego Bliskiego Wschodu. W księgach biblijnych ST przekazy o pokonaniu ludów zamieszkujących Kanaan służyły głównie do wyrażenia prawdy o tym, że Bóg ze względu na swoją świętość nie toleruje zła (Joz 24,19) i oczekuje od wszystkich ludzi wierności Jego prawu i zachowywania Jego nakazów. Klęskę Kananejczyków należy więc traktować jako skutek ich złego postępowania, uprawiania bałwochwalstwa, dopuszczania się wykroczeń moralnych, niesprawiedliwości społecznej. Klęska stanowi przestrogę i zarazem bodziec do zastanowienia się i do rzeczywistej zmiany życia według woli Boga.

427

JOZUE 12,4-24

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 428

a) Szichor – wschodnia odnoga Nilu (Iz 23,3). b) Ekron – jedno ze znaczniejszych miast filistyńskich, położone ok. 45 km na zachód od Jerozolimy. c) Gazy… Ekronu – związek pięciu miast, tzw. pentapol filistyński. d) Awwici – pierwotna ludność niziny nadmorskiej, skąd została wyparta przez Filistynów (Pwt 2,23). e) Gebalici – wzięli nazwę od Gebal, miasta utożsamianego z dzisiejszym Dżejbajl, położonym ok. 32 km na północ od Bejrutu. Grecy nazywali to miasto Byblos – od tego pochodzi nazwa Biblia. f) Liban – zob. Joz 1,4+. g) Hermon – zob. Joz 11,3+. h) Lebo-Chamat – miasto utożsamiane z dzisiejszym Lebwa, położone ok. 55 km na wschód od Dżejbajl. i) sługa PANA – zob. Joz 1,1+. j) Aroer – zob. Joz 12,2+. k) Arnon – zob. Joz 12,1+. l) Dibon – przez pewien czas należał do plemienia Gada (Lb 32,34; 33,45n).

Podział Ziemi Obiecanej Kraje pozostałe do zdobycia 1 Gdy Jozue był już w bardzo podeszłym wieku, PANs powiedział do niego: „Zestarzałeś się i posunąłeś w latach, a pozostał jeszcze bardzo duży obszar kraju do zdobycia. 2Oto ziemie, które pozostały: wszystkie okręgi Filistynóws i Geszurytóws, 3od Szichorua na wschodzie Egiptu aż do granic Ekronub leżącego na północy, który uważa się za kananejską własność pięciu książąt filistyńskich: Gazy, Aszdodu, Aszkelonu, Gat i Ekronuc, oraz Awwicid 4na południu. Cały kraj Kananejczykóws od Ary należącej do Sydończykóws aż do Afeki i granicy z Amorytamis. 5Kraj Gebalitówe i cały Libanf w kierunku wschodnim, od Baal-Gad u stóp góry Hermong, aż do Lebo-Chamath. 6Ja sam wypędzę przed Izraelitami wszystkich mieszkańców terenów górskich, od Libanu do Misrefot-Maim, i wszystkich Sydończyków. Ty natomiast przydziel go na własność Izraelowis, tak jak ci nakazałem. 7Teraz podziel kraj na części pomiędzy dziewięć plemions i połowę plemienia Manassesa”.

13

Sdz 3,1.3

m) Cheszbon – zob. Joz 9,10+. n) Gilead – zob. Joz 12,2+. o) Baszan – zob. Joz 9,10+. p) Asztarot – zob. Joz 9,10+. r) Refaici – zob. Pwt 1,28+.

Podział ziem po wschodniej stronie Jordanu 8 Połowa plemienia Manassesa, Rubenici i Gadyci otrzymali razem z innymi posiadłość, którą dał im Mojżesz za Jordanems, po stronie wschodniej, bo tę część wyznaczył im Mojżesz, sługa PANAi. 9Od Aroeruj, leżącego na brzegu potoku Arnonk, i miasta, które jest w środku doliny, cały płaskowyż od Medeby do Dibonul. 10Wszystkie miasta Sichona, króla Amorytóws, który panował w Cheszboniem, aż do granicy Ammonitóws. 11Ponadto Gileadn, terytorium Geszurytóws i Maakatytów, cały łańcuch góry Hermong i cały Baszano aż do Salka. 12W Baszanie zaś całe królestwo Oga, który panował w Asztarotp i w Edrei. Był on ostatnim z Refaitów r, których Mojżesz pokonał i pozbawił ziemi. 13Izraelici jednak nie wypędzili Geszurytów i Maakatytów, dlatego do dziś mieszkają oni wśród Izraelitów. 14 Tylko plemię Lewiegos nie otrzy-

Kraje pozostałe do zdobycia. Również ten fragment zawiera sugestię, że podbój Kanaanu dokonywał się stopniowo; jego zakończenie nastąpiło dopiero w czasach króla Dawida, gdy plemiona Izraelskie były zjednoczone, a stworzone przez nie państwo przeżywało swój rozkwit. Spośród wymienionych tutaj ziem niektóre nigdy nie weszły w skład Izraela (np. Fenicja). Inne, jak Filistea, były jedynie przez jakiś czas kontrolowane przez Izraelitów. Fakty te nie przeszkadzają autorowi biblijnemu stwierdzać, że także te ziemie Bóg odda Izraelitom. Werset 6 zawiera myśl często pojawiającą się w Księdze Jozuego, wyrażającą przekonanie o tym, że wodzem Izraelitów jest Bóg i że Jemu zawdzięczają oni powodzenie. Jeśli wolą Boga będzie dalsza ekspansja Izraelitów, to nic jej nie powstrzyma. Istotnym celem ekspansji nie miało być jednak ujarzmianie innych narodów, ale szerzenie kultu Jedynego Boga, który jest Panem wszechświata. Ziemie po zachodniej stronie Jordanu zostały podzielone między dziewięć plemion i część plemienia Manassesa. Z czasem plemiona, które pozostały po wschodniej stronie Jordanu, straciły na znaczeniu (Joz 1,10-18+). Właściwym obszarem zamieszkiwanym przez Izraelitów stał się Kanaan. Podział ziem po wschodniej stronie Jordanu. Nie wszystkie plemiona izraelskie osiedliły się po zachodniej stronie Jordanu. Wzmianka o plemionach zamieszkujących na wschód od Jordanu ma na celu podkreślenie jedności całego

JOZUE 13,1-14

428

Lb 32; Pwt 3,12nn

Lb 18,20; Pwt 18,1n; Joz 13,33

06_Joz:06_Joz

Rdz 49,3; Pwt 33,6

Lb 31,8

Rdz 49,19; Pwt 33,20n

Pwt 3,14

9/3/08

2:16 PM

Page 429

mało swojej części, ponieważ jego częścią są ofiarys spalane dla PANAs, Boga Izraelas, tak jak mu powiedział.

a) Aroer – zob. Joz 12,2+.

Plemię Rubena 15 Mojżesz wyznaczył część dla plemienia Rubena odpowiednio do jego rodóws. 16Otrzymali obszar od Aroerua leżącego na brzegu potoku Arnonb i miasta, które jest w środku doliny, cały płaskowyż sięgający do Medeby, 17Cheszbonc i wszystkie miasta należące do niego, jakie znajdują się na płaskowyżu: Dibon, Bamot-Baal, Bet-Baal-Meon, 18Jahsa, Kedemot, Mefaat, 19Kiriataim, Sibma, Seret-Haszszachar, które leży na górze ponad doliną, 20Bet-Peor, zbocza Pisgad, Bet-Jeszimot,21czyli wszystkie miasta płaskowyżu, całe królestwo Sichona, króla Amorytów s, który panował w Cheszbonie, zanim Mojżesz pokonał jego i książąt Madianu: Ewiego, Rekema, Chura i Rebę, którzy byli wasalami Sichona, gdy zamieszkiwali ten kraj. 22Izraelici zabili również Balaama, syna Beora, wróżbitęs, który padł od miecza wraz z innymie. 23Granicą posiadłości synów Rubena był Jordans. Taka jest własność plemienia Rubena, odpowiednio do ich rodów, wraz z miastami i przyległymi wioskami.

d) Pisga – góra położona w paśmie Abarim, na wschód od Morza Martwego, w pobliżu góry Nebo (Lb 21,20; 23,14; Pwt 3,27; 4,49; Joz 12,3; 13,20).

b) Arnon – zob. Joz 12,1+. c) Cheszbon – zob. Joz 9,10+.

e) Według Lb 22 – 24 Balaam, chociaż był poganinem, uznany został za charyzmatycznego proroka obdarzonego przez Boga Izraela darem jasnowidzenia. Według innych przekazów był to człowiek podstępny, który nakłaniał kobiety madianickie, aby kusiły Izraelitów prostytucją sakralną (Lb 31,16), dlatego został zabity (Lb 31,8). f) Gilead – zob. Joz 12,2+. g) Kinneret – inna nazwa Jeziora Galilejskiego. h) Baszan – zob. Joz 9,10+. i) Jair – był synem Manassesa (Lb 32,41; Pwt 3,14).

Plemię Gada 24 Mojżesz wyznaczył również część dla plemienia Gada odpowiednio do jego rodóws. 25Otrzymali okręg Jazer i wszystkie miasta Gileaduf, połowę kraju Ammonitów s aż do Aroerua leżącego naprzeciw Rabby, 26z kolei od Cheszbonuc do Ramat-Mispa i Betonim, od Machanaim do terytorium Lo-Debar, 27a w dolinie: Bet-Haram, Bet-Nimra, Sukkot, Safon – resztę królestwa Sichona, króla Cheszbonu. Granicę stanowił Jordans aż do krańców morza Kinneretg za Jordanem po stronie wschodniej. 28Takie jest dziedzictwo plemienia Gada, odpowiednio do ich rodów, wraz z miastami i przyległymi wioskami. Połowa plemienia Manassesa 29 Mojżesz wyznaczył również część dla połowy plemienia Manassesa odpowiednio do jego rodów s. 30Ich ziemie, począwszy od Machanaim, obejmowały cały Baszanh, całe królestwo Oga, króla Baszanu, wszystkie Osiedla Jairai leżące w Baszanie – w sumie sześćdziesiąt miast. 31Połowa Gileaduf, Asztarot, Edrei, miasta królestwa Oga w Baszanie, przypadły Izraela. Losy plemion Rubena i Gada są mało znane. Wiadomo jedynie, że z czasem Rubenici, Gadyci i część potomków Manassesa zostali wyparci z zajmowanych przez siebie terenów przez Moabitów i Ammonitów. Szczególne miejsce wśród plemion izraelskich przyznano Lewitom. Nie otrzymali żadnego obszaru, przydzielono im jedynie kilka miast wraz z okolicznymi pastwiskami (np. Joz 14,4; 21,1-42). Głównym źródłem utrzymania Lewitów miała być służba w świątyni i dziesięciny od pozostałych Izraelitów. Lewici otrzymali więc zaszczytną funkcję reprezentowania wszystkich Izraelitów przed Bogiem.

429

JOZUE 13,15-31

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Jerycho – zob. Joz 2,1+. b) losów – zob. Joz 7,14+. c) Gilgal – zob. Joz 4,19+. d) Kadesz-Barnea – zob. Joz 10,41+. e) sługa PANA – zob. Joz 1,1+.

Page 430

w udziale potomkom Makira, syna Manassesa, a dokładnie połowie synów Manassesa, odpowiednio do ich rodów. 32 Takiego podziału własności dokonał Mojżesz na równinach Moabus za Jordanems, na wschód od Jerychaa. 33Plemieniu Lewiegos nie wyznaczył jednak żadnej części. PANs, Bóg Izraelas, jest jego dziedzictwem, jak im sam powiedział. Przygotowanie do podziału ziemi Kanaan 1 Oto co otrzymali Izraelici na dziedziczną posiadłość w kraju Kanaans i co im przydzielili kapłan Eleazar, Jozue, syn Nuna, i naczelnicy rodóws plemions izraelskich. 2 Zgodnie z nakazem PANAs przekazanym przez Mojżesza, podziału ich dziedzictwa dokonano za pomocą losówb, dla dziewięciu i pół plemion, 3Mojżesz bowiem wyznaczył już dziedzictwo dla dwóch i pół plemion za Jordanems. Dla Lewitóws nie wyznaczył dziedzictwa wśród nich. 4Potomkowie Józefa stanowili dwa plemiona: Manassesa i Efraima. Lewici nie dostali w kraju swojej części, oprócz miast do zamieszkania z przyległymi do nich pastwiskami dla bydła i trzody. 5 Izraelici uczynili to, co PAN nakazał Mojżeszowi, i podzielili kraj.

14

Terytorium Kalebitów Potomkowie Judy podeszli wtedy do Jozuego w Gilgalc, a Kaleb Kenizzyta, syn Jefunnego, powiedział: „Wiesz, co PANs powiedział Mojżeszowi, człowiekowi Bożemu, w mojej i twojej sprawie w Kadesz-Barnead. 7Miałem wtedy czterdzieści lat, gdy Mojżesz, sługa PANAe, wysłał mnie z Kadesz-Barnea, żebym wybadał kraj, a ja przekazałem mu wiadomość zgodnie z moim przekonaniem. 8Kiedy zaś moi bracias, którzy wyruszyli ze mną, zatrwożyli ludzi, ja pozostałem całkowicie wierny PANU, Bogu mojemu. 9W tym dniu Mojżesz przysiągł: «Ziemia, po której kroczyły twoje nogi, będzie należeć do ciebie i do twojego potomstwa na zawsze, gdyż okazałeś się całkowicie wierny PANU, Bogu mojemu». 10Do dziś PAN zachował mnie przy życiu, tak jak obiecał. PAN powiedział to Mojżeszowi czterdzieści pięć lat temu, gdy Izraels wędrował po pustyni. A choć dziś mam osiemdziesiąt pięć lat,

Lb 34,13-15

Lb 35,1nn; Joz 21

6

Przygotowanie do podziału ziemi Kanaan. Pierwszą z wymienionych osób, dokonujących podziału ziemi, był kapłan Eleazar. Wzmianka ta świadczy o znaczeniu kapłanów w społeczności Izraelitów, ale zawiera również sugestię, że przydzielanie ziemi traktowano przede wszystkim jako wypełnienie woli Boga, a nie jako fakt polityczno-społeczny. Podział dokonywał się w Gilgal, które było obozem wojskowym, a także pierwszym miejscem kultu w Ziemi Obiecanej – tam znajdowała się Arka Przymierza. Rzucanie losów przez kapłana Eleazara oznaczało, że decyzję o tym, komu przypadnie jaka ziemia, podejmie Bóg (Wj 28,30; Kpł 8,8). W Gilgal wyznaczono jednak tylko terytorium dla Kalebitów (traktowanych niemal jak członków plemienia Judy; zob. Lb 34,19) oraz dla plemion Judy, Efraima i Manassesa. Dalszy podział nastąpił w Szilo (Joz 18 – 21). Terytorium Kalebitów. Kaleb nie był Izraelitą. Jego szczep zamieszkiwał południową Palestynę i był spokrewniony z Edomitami (Rdz 36,11), oraz, być może, również z Kenitami. Kenizzyci dołączyli pod Kadesz do Izraelitów wędrujących z Egiptu. Podczas misji wywiadowczej w Kanaanie, zleconej przez Mojżesza dwunastu przedstawicielom wszystkich

JOZUE 13,32 — 14,10

430

Syr 46,9

Lb 13 – 14

Pwt 1,28

Pwt 1,36 Lb 14,38

06_Joz:06_Joz

Syr 46,9

Pwt 1,28

Joz 15,13nn; Sdz 1,10-15.20

Rdz 49,8-12; Pwt 33,7 Lb 34,3-5

Jr 7,31n

9/3/08

2:16 PM

Page 431

11

to wciąż jeszcze jestem mocny jak wtedy, gdy Mojżesz mnie posyłał. Jaką siłę miałem wtedy, taką mam dziś, by ruszać na wojnę i z niej powracać. 12Teraz więc daj mi tę górzystą krainę, o której PAN wtedy mówił. Zapewne słyszałeś tamtego dnia, że mieszkają w niej Anakicis, a ich miasta są wielkie i warowne. Jeśli PAN będzie ze mną, wypędzę ich, jak PAN zapowiedziała”. 13Wtedy Jozue pobłogosławiłs Kaleba, syna Jefunnego, i dał mu Hebronb jako dziedziczną posiadłość. 14Dlatego Hebron należy aż do dziś do Kaleba, syna Jefunnego, Kenizzyty, jako dziedziczna posiadłość, gdyż był on całkowicie wierny PANU, Bogu Izraela. 15Pierwotna nazwa Hebronu brzmiała Kiriat-Arbac. Arba był najwyższym człowiekiem wśród Anakitów. Potem kraj odpoczął od wojny. Terytorium plemienia Judy 1 Część, która w wyniku losowania przypadła poszczególnym rodoms plemienia Judy, sięgała aż do granic Edomus, obejmując na południu pustynię Sin po jej najdalszy kraniec. 2Ich granica na południu zaczyna się od końca Morza Słonegod, przy półwyspie zwróconym ku południowi, 3biegnie dalej na południe do Wzgórza Skorpionów, przechodzi przez Sin, potem wznosi się po południowej stronie Kadesz-Barneae, przemierza Chesron, biegnie ku Addar i zawraca do Karka. 4Dalej przechodzi przez Asmon i biegnie wzdłuż Potoku Egipskiegof, aż do jego ujścia w morze. Taka jest ich granica na południu. 5Granicę wschodnią stanowi Morze Słone aż do ujścia Jordanus. Granica północna biegnie od półwyspu przy ujściu Jordanu, 6dalej wznosi się do Bet-Chogla, przechodzi po stronie północnej Bet-Araba, potem wznosi się do Kamienia Bohana, syna Rubena. 7Następnie granica ta wznosi się do Debirug powyżej Doliny Akorh, potem zwraca się na północ w stronę Gilgali poprzez południową dolinę leżącą obok wzgórza Adummim, dalej biegnie wzdłuż wód En-Szemesz aż do ich ujścia do En-Rogel. 8Potem granica ta przemierza dolinę Ben-Hinnomj po południowym stoku Jebusytóws, czyli Jerozolimyk, a następnie prowadzi na szczyt góry, która się wznosi ponad doliną Hinnom na zachodzie, przy północnym krańcu doliny Refaim.

15

a) Według Joz 11,21n Anakici zostali zgładzeni przez Jozuego. Informacja ta świadczy o tym, że rozdz. 11 zawiera liczne streszczenia, bez szczegółowych opisów zdarzeń historycznych. b) Hebron – zob. Joz 10,3+. c) Kiriat-Arba – nazwa ta znaczy ‘miasto czterech’, co mogło się odnosić do liczby jego dzielnic lub liczby plemion w nim zamieszkujących (np. Rdz 23,2; Sdz 1,10). d) Morze Słone – zob. Joz 12,3+. e) Kadesz-Barnea – zob. Joz 10,41+. f) Potok Egipski – zob. Rdz 15,18+. g) Debir – zob. Joz 10,38+. h) Dolina Akor – zob. Joz 7,24+. i) Gilgal – zob. Joz 4,19+. j) Ben-Hinnom – dolina ta miała w ST złą opinię. Według Jr 7,31 było to miejsce bałwochwalczych kultów, a nawet składania ofiar z dzieci dla bożka Molocha (Kpł 20,1-5; 2Krl 23,10). W jęz. gr. nazwa tej doliny brzmi Gehenna i jest synonimem miejsca wiecznego potępienia (zob. Słownik). k) Jerozolimy – Jerozolimę zdobył król Dawid (2Sm 5,6-9).

plemion, jedynie Kaleb i Jozue przynieśli prawdziwe wiadomości o miastach Kanaanu (Lb 14,24). Kaleb reprezentował plemię Judy (Lb 13,6). Po wkroczeniu do Kanaanu Kalebici zajęli Hebron (Joz 15,13-19; Sdz 1,12-15) i okolicę zwaną potem Negebem Kaleba (1Sm 30,14). Z czasem zupełnie zasymilowali się z członkami plemienia Judy (np. Joz 15,13; 1Krn 2,18n.42n). Wyróżnienie cudzoziemca Kaleba świadczy o tym, że najważniejsze jest posłuszeństwo Bogu i wypełnianie Jego woli. Przynależność etniczna nie decyduje o tym, czy Bóg komuś błogosławi. Terytorium plemienia Judy. Pierwszy los padł na potomków Judy. Przez ten wybór Bóg wskazał plemię, które ma przodować wśród pozostałych szczepów (Rdz 49,8-10). Opis granic plemienia Judy świadczy o talencie kartograficznym autora, uważa się jednak, że przedstawione granice pochodzą z czasów późniejszych, przypuszczalnie z okresu panowania Dawida i Salomona. Podobnie jest z wykazem miast zamieszczonym w Joz 15,20-62, który prawdopodobnie pochodzi z czasów Jozjasza. Wiele z wymienionych miast w czasach Jozuego jeszcze nie istniało.

431

JOZUE 14,11 — 15,8

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Kiriat-Jearim – zob. Joz 9,17+. b) Seir – zob. Joz 11,17+. c) Wielkie Morze – in. Morze Śródziemne. d) Kiriat-Arba – zob. Joz 14,15+. e) Hebron – zob. Joz 10,3+. f) Anak – przodek Anakitów (zob. Słownik). g) Debir – zob. Joz 10,38+. h) Kiriat-Sefer – nazwa ta znaczy ‘miasto księgi’. Przypuszcza się, że był to naukowy ośrodek Anakitów (zob. Słownik), pierwotnych mieszkańców tego regionu. i) Negeb – zob. Joz 10,40+. j) Chasor – zob. Joz 11,1+. k) Chorma – zob. Joz 12,14+. l) Szefela – urodzajna nizina pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego. W czasach biblijnych słynęła z uprawy oliwek i daktyli. m) Tappuach – zob. Joz 12,17+. n) Adullam – zob. Joz 12,15+. o) Lakisz – zob. Joz 10,3+. p) Eglon – zob. Joz 10,3+.

Page 432

9

Później granica ta zmierza ze szczytu góry w kierunku źródła Wód Naftoach, a stąd ku miastom góry Efron. Potem kieruje się ku Baala, czyli Kiriat-Jearima. 10Od Baala granica ta skręca ku zachodowi, ku górze Seirb, przebiega po północnym stoku góry Jearim, czyli Kesalon, zniża się do Bet-Szemesz, a następnie przechodzi przez Timnę, 11po czym kieruje się ku północnym stokom Ekronu, skręca do Szikronu, biegnie przez górę Baali, dochodzi do Jabneel i kończy się przy morzu. 12Zachodnią granicę stanowi Wielkie Morzec. Taka jest granica wokół posiadłości potomków Judy, odpowiednio do ich rodów. Kalebici zajmują terytorium Hebronu 13 Kaleb, syn Jefunnego, otrzymał swoją część wśród potomków Judy, według polecenia PANAs, które dał Jozuemu. Otrzymał Kiriat-Arbad, czyli Hebrone, które należało do ojca Anakaf. 14Kaleb wypędził z tego miejsca trzech synów Anaka: Szeszaja, Achimana, Talmaja, potomków Anaka. 15Stamtąd wyruszył przeciwko mieszkańcom Debirug, który wcześniej nazywał się Kiriat-Sefer h. 16Wtedy Kaleb powiedział: „Temu, kto zdobędzie Kiriat-Sefer i zajmie je, dam za żonę moją córkę Aksę”. 17Zdobył je Otniel, syn Kenaza, brata Kaleba, jemu więc dał za żonę swoją córkę, Aksę. 18Kiedy przybyła do swojego męża, nakłaniała go, aby prosił jej ojca o pole. Gdy zsiadła z osła, Kaleb zapytał ją: „Czego sobie życzysz?”. 19 Odpowiedziała: „Okaż mi łaskę. Skoro dałeś mi ziemię Negebi, daj mi także źródła wód”. I dał jej źródła w górach i na nizinie. Wykaz miast należących do plemienia Judy Oto dziedzictwo plemienia Judy odpowiednio do ich rodóws: 21Miasta, które znajdowały się w Negebiei na krańcu plemienia Judy, w pobliżu granicy z Edomems, były następujące: Kabseel, Eder, Jagur, 22Kina, Dimona, Adada, 23Kedesz, Chasor-Jetnan, 24Zif, Telam, Bealot, 25Chasor-Chadatta, Keriot-Chesron – czyli Chasor j, 26Amam, Szema, Molada, 27 Hasar-Gadda, Cheszmon, Bet-Pelet, 28Chasar-Szual, Beer-Szebas, Bizjota, 29Baala, Ijjim, Esem, 30Eltolad, Kesil, Chormak, 31 Siklag, Madmanna, Sansanna, 32Lebaot, Szilchim, En-Rimmon. Razem dwadzieścia dziewięć miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 33 W Szefelil: Esztaol, Sora, Aszna, 34Zanoach, En-Gannim, Tappuachm, Enam, 35Jarmut, Adullamn, Soko, Azeka, 36Szaaraim, Aditaim, Gedera, Gederotaim: czternaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 37 Senan, Chadasza, Migdal-Gad, 38Dilan, Mispe, Jokteel, 39Lakiszo, Boskat, Eglonp, 40Kabon, Lachmas, Kitlisz, 41Gederot, 20

JOZUE 15,9-41

432

Joz 14,6; Sdz 1,10-15

06_Joz:06_Joz

Sdz 1,8.21; 2Sm 5,6-9

Rdz 49,22-26; Pwt 33,13-17

9/3/08

2:16 PM

Page 433

Bet-Dagon, Naama, Makkedaa: szesnaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 42 Libnab, Eter, Aszan, 43Jeftach, Aszna, Nesib, 44Keila, Akzib, Maresza: dziewięć miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 45 Ekronc wraz z przyległymi miastami i wioskami, 46od Ekronu natomiast aż do morza – wszystkie miasta leżące w pobliżu Aszdodud wraz z przyległymi do nich wioskami. 47Aszdod z przyległymi miastami i wioskami; Gazae z przyległymi miastami i wioskami – aż do Potoku Egipskiegof i Wielkiego Morzag, które jest granicą. 48 W górach: Szamir, Jattir, Soko, 49Danna, Kiriat-Sanna, czyli Debir h, 50Anab, Esztemoa, Anim, 51Goszen, Cholon, Gilo: jedenaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 52 Arab, Duma, Eszan, 53Janum, Bet-Tappuach, Afeka, 54Chumta, Kiriat-Arba, czyli Hebroni, Sijor: dziewięć miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 55 Maon, Karmel, Zif, Jutta, 56Jezreel, Jokdeam, Zanoach, 57 Kain, Gibea j, Timna: dziesięć miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 58 Chalchul, Bet-Sur, Gedor, 59aMaarat, Bet-Anot, Eltekon: sześć miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 59b Tekoa, Efrata, czyli Betlejems, Peor, Etam, Kulon, Tatam, Sores, Kerem, Gallim, Manocho: jedenaście miast wraz z przyległymi do nich wioskamik. 60 Kiriat-Baal, czyli Kiriat-Jeariml, Rabba: dwa miasta wraz z przyległymi do nich wioskami. 61 Na pustyni: Bet-Araba, Middin, Sekaka, 62Nibszan, Ir-Melachm, Engaddi: sześć miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 63 Potomkowie Judy nie zdołali jednak wypędzić Jebusytów s mieszkających w Jerozolimies, dlatego mieszkają oni w Jerozolimie z Izraelitami do dnia dzisiejszego.

a) Makkeda – zob. Joz 10,10+. b) Libna – zob. Joz 10,29+. c) Ekron – zob. Joz 13,3+. d) Aszdod – zob. Joz 11,22+. e) Gaza – zob. Joz 10,41+. f) Potok Egipski – zob. Rdz 15,18+. g) Wielkie Morze – zob. Joz 1,4+. h) Debir – zob. Joz 10,38+. i) Hebron – zob. Joz 10,3+. j) Gibea – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell el Ful, położone ok. 10 km na północ od Jerozolimy. Stanowiło rezydencję króla Saula (1Sm 10,26). W nim także Beniaminici dopuścili się haniebnego czynu, który wywołał oburzenie w całym Izraelu (Sdz 19 – 20). k) Werset zachowany w greckim przekładzie ST (LXX). l) Kiriat-Jearim – zob. Joz 9,17+. m) Ir-Melach – nazwa ta znaczy ‘miasto soli’. Uważa się je za późniejsze Chirbet Qumran, gdzie w latach 1947-56 znaleziono w 11 grotach ważne teksty esseńczyków. n) Jerycho – zob. Joz 2,1+. o) Gezer – zob. Joz 10,33+.

Terytorium plemienia Efraima 1 Potomkom Józefa przypadł losem obszar, który rozciąga się od Jordanus w pobliżu Jerychan do wód Jerycha po stronie wschodniej, dochodzący do pustyni i biegnący od Jerycha poprzez góry do Betels. 2Z Betel jego granica biegnie do Luz, przecina ziemię Arkijczyków do Atarot. 3Potem obniża się ku zachodowi do okręgu Jafletytów, aż do dolnego okręgu Bet-Choron, do Gezero, i kończy się przy morzu. 4 Taką dziedziczną posiadłość otrzymali potomkowie Józefa: Manasses i Efraim.

16

Terytorium plemienia Efraima. Efraimici byli najważniejszym plemieniem w centralnej i północnej części Kanaanu. Po rozpadzie państwa Salomona w 922 r. przed Chr. plemię to odgrywało przywódczą rolę w Królestwie północnym, zwanym Izraelem lub Efraimem. Taka rola plemienia Efraima była spełnieniem zapowiedzi wyrażonej w błogosławieństwie, jakiego Jakub udzielił w Egipcie synom Józefa – Manassesowi i Efraimowi. Efraim, mimo że młodszy, otrzymał błogosławieństwo przeznaczone dla pier worodnego (Rdz 48,1-20). Z tego plemienia wywodził się m.in. Jozue (Lb 13,8; por. Pwt 34,9).

433

JOZUE 15,42 — 16,4

06_Joz:06_Joz

9/3/08

a) Tappuach – zob. Joz 12,17+. b) Gilead – zob. Joz 12,2+. c) Baszan – zob. Joz 9,10+.

2:16 PM

Page 434

5

Oto terytorium potomków Efraima, odpowiednio do ich rodóws: na wschodzie granica ich dziedzictwa biegnie od Atrot-Addar aż do górnego Bet-Choron 6i dosięga morza. Od Mikmetat na północy granica zwraca się w kierunku wschodnim do Taanat-Szilo i biegnie dalej ku wschodowi do Janoach. 7 Od Janoach schodzi na dół do Atarot i Naara, dochodzi do Jerycha i kończy się nad Jordanem. 8Z Tappuacha granica prowadzi na zachód do potoku Kana i kończy się przy morzu. Taka jest dziedziczna posiadłość plemienia Efraima odpowiednio do ich rodów. 9Do potomków Efraima należą jeszcze wydzielone miasta z dziedzictwa potomków Manassesa, wraz z przyległymi do nich wioskami. 10Nie wypędzili jednak oni Kananejczykóws mieszkających w Gezer, dlatego Kananejczycy mieszkają wśród Efraimitów aż do dziś, jako robotnicy pracujący przymusowo. Terytorium plemienia Manassesa 1 Następnie wyznaczono losem terytorium dla plemienia Manassesa, ponieważ był on najstarszym synem Józefa. Makirowi zaś, pierworodnemus synowi Manassesa, ojcu Gileada, wyznaczono Gileadb i Baszanc, ponieważ był wojownikiem. 2Wyznaczono również część dla pozostałych synów Manassesa, odpowiednio do ich rodzin: synom Abiezera, synom Cheleka, synom Asriela, synom Sychema, synom Chefera, synom Szemidy. Oto są męscy potomkowie Manassesa, syna Józefa, według swoich rodóws. 3Selofchad natomiast, syn Chefera, który był synem Gileada, ten synem Makira, a on synem Manassesa, nie miał synów, lecz same córki. Oto ich imiona: Machla, Noa, Chogla, Milka i Tirsa. 4One stawiły się przed kapłanem Eleazarem, przed Jozuem, synem Nuna, oraz zwierzchnikami i powiedziały: „PANs nakazał, żebyśmy dostały dziedzictwo wśród naszych bracis”. Dał im więc, stosownie do nakazu PANA, dziedzictwo pośród braci ich ojca. 5W ten sposób przypadło Manassesowi dziesięć części, oprócz kraju Gileadu i Baszanu, leżących za Jordanems, 6ponieważ córki Manassesa otrzymały dziedzictwo pośród jego synów, kraj Gileadu natomiast przypadł pozostałym synom Manassesa. 7 Granica posiadłości Manassesa biegła od strony Asera do Mikmetat, leżącego na wschód od Sychems. Potem granica kierowała się na południe do mieszkańców En-Tappuach. 8Do Manassesa należała okolica Tappuacha, lecz samo Tappuach, leżące na granicy Manassesa, należało do Efraima. 9Następnie granica schodziła do potoku Kana. Na południe od tego potoku leżały miasta efraimskie pośród miast Manassesa. Granica Manassesa natomiast przebiegała północną stroną potoku i kończyła się w morzu. 10Terytorium leżące na południu należało do Efraima, a na północy – do Manassesa,

17

JOZUE 16,5 — 17,10

434

Joz 17,9

Sdz 1,29

Pwt 33,13-17 Rdz 49,22-26

Lb 27,1nn

06_Joz:06_Joz

Sdz 1,27

1Krl 9,20n

Sdz 1,19

9/3/08

2:16 PM

Page 435

a jego granicą było morze. Od strony północnej graniczyło z ziemią Asera, na wschodzie zaś – Issachara. 11Ponadto na terenie Issachara i Asera do Manassesa należały: Bet-Szean z przynależnymi wioskami, Jebleam z przynależnymi wioskami, mieszkańcy Dor i należące do nich wioski, mieszkańcy Endor z należącymi do nich wioskami, mieszkańcy Tanak z przynależnymi wioskami, mieszkańcy Megiddoa z przynależnymi wioskami oraz trzecia część Nafat. 12Potomkowie Manassesa nie potrafili jednak zdobyć tych miast, dlatego Kananejczycys nadal mieszkali w tym regionie. 13Gdy jednak Izraelici się wzmocnili, nałożyli na Kananejczyków obowiązek przymusowych robót, lecz ich nie wypędzili.

a) Megiddo – zob. Joz 12,21+. b) Refaici – zob. Pwt 1,28+. c) rydwany – zob. Joz 11,4+. d) Szilo – miasto utożsamiane z dzisiejszym Chirbet-Sajlun, położone ok. 16 km na północ od Betel. Gdy Izraelici zasiedlali Kanaan (XIII w. przed Chr.), było ono dla nich centrum administracyjnym i religijnym. Po bitwie pod Eben-Haezer, w której Filistyni pokonali Izraelitów i zabrali z Szilo Arkę Przymierza, miasto już nigdy nie odzyskało swojego znaczenia.

Protest potomków Józefa 14 Potomkowie Józefa powiedzieli do Jozuego: „Dlaczego dałeś nam dziedzictwo wyznaczone tylko jednym losem i tylko jedną część? Jesteśmy przecież licznym ludem, bo jak dotąd PANs nam błogosławis”. 15Jozue im odpowiedział: „Jeśli jesteś tak licznym ludem, to idź do ziemi Peryzzytóws i Refaitówb i wykarczuj tam sobie lasy, skoro jest ci ciasno na górach Efraima”. 16Potomkowie Józefa powiedzieli: „Nie wystarczy nam ta górzysta kraina, a wszyscy Kananejczycys zamieszkujący doliny posiadają żelazne rydwanyc – zarówno ci w Bet-Szean i jego przynależnych wioskach, jak i ci w dolinie Jezreel”. 17Wtedy Jozue powiedział do potomków Józefa, Efraima i Manassesa: „Jesteś licznym ludem, a więc masz wielką moc. Nie będziesz miał tylko jednej części, 18bo wzgórza i lasy, gdy je sobie wykarczujesz, także będą całkowicie należeć do ciebie. Wypędzisz bowiem Kananejczyków, mimo że mają żelazne rydwany i są mocni”. Przygotowanie w Szilo do dalszego podziału 1 Potem całe zgromadzenies Izraelitów zebrało się w Szilod i wzniesiono tam Namiot Spotkanias. Kraj był już przez nich podbity. 2Pozostawało jednak wśród Izraelitów siedem plemions, którym dotąd nie przydzielono dziedzicznej posiadłości. 3Wtedy Jozue powiedział do Izraelitów:

18

Protest potomków Józefa. Dwaj synowie Józefa zostali przyjęci przez Jakuba jako jego synowie i obdarzeni błogosławieństwem (Rdz 48,1-20). Dlatego w tradycji biblijnej na ogół nie wymienia się plemienia Józefa, ale plemiona Efraima i Manassesa. Z Joz 16,1 – 17,13 wynika, że potomkowie synów Józefa – Efraima i Manassesa – otrzymali już swoje terytorium. W tym fragmencie autor domaga się, aby uwzględnić istnienie osobnego plemienia potomków Józefa. Terytorium górskie było za małe dla potomków synów Józefa, gdyż dolinę Jezreel zamieszkiwali Kananejczycy. Trudności Izraelitów z opanowaniem tych terenów wynikały z dysproporcji w uzbrojeniu i technice prowadzenia walki. Kananejczycy w tym czasie posługiwali się już bronią z żelaza. W Bet-Szean do XIII w. przed Chr. stacjonował egipski garnizon wojskowy, później rządzili nim Filistyni. Dopiero w czasach Salomona miasto podlegało izraelskiej administracji (1Krl 4,12). Przygotowanie w Szilo do dalszego podziału. W miarę postępu ekspansji terytorialnej w Kanaanie, zmieniały się również ośrodki, wokół których koncentrowało się życie Izraelitów. W początkowej fazie ekspansji funkcję ośrodka pełniło Gilgal (Joz 4,19+), w którym znajdował się obóz wojskowy. Następnym centrum stało się Szilo, w którym postawiono Namiot Spotkania. Autor biblijny po raz kolejny daje wyraz temu, że zajmowanie Kanaanu odbywało się

435

JOZUE 17,11 — 18,3

06_Joz:06_Joz

9/3/08

a) losy – zob. Joz 7,14+. b) sługa PANA – zob. Joz 1,1+. c) Jerycho – zob. Joz 2,1+.

2:16 PM

Page 436

„Jak długo będziecie odwlekać zajęcie tego kraju, który dał wam PANs, Bóg waszych przodków? 4Wybierzcie sobie po trzech mężczyzn z tych plemion. Niech obejdą kraj, opiszą go, mając na względzie przyszły podział, a potem niech przyjdą do mnie. 5Podzielą te ziemie na siedem części. Judas pozostanie na swoim terytorium na południu, a róds Józefa pozostanie na obszarze północnym. 6Sporządźcie więc opis tego kraju, dzieląc go na siedem części. Potem przynieście go tutaj do mnie, a ja rzucę dla was losy a przed PANEM, naszym Bogiem. 7Lewicis nie otrzymają żadnej części pośród was, ponieważ ich dziedzictwem jest kapłaństwo PANA. Także plemiona Gada, Rubena i połowa plemienia Manassesa otrzymały już swoje dziedziczne posiadłości, które dał im Mojżesz, sługa PANAb, po wschodniej stronie Jordanus”. 8 Mężczyźni ci wstali i wyruszyli w drogę, aby opisać kraj. Gdy odchodzili, Jozue dał im następujące polecenie: „Idźcie! Obejdźcie kraj, opiszcie go, a potem przyjdźcie do mnie! Wtedy ja, tutaj, w Szilo, rzucę dla was losy przed PANEM”. 9 Mężczyźni wyruszyli i przemierzyli kraj. Opisali go, dzieląc miasta na siedem części. Potem wrócili do Jozuego, do obozu w Szilo. 10Wtedy Jozue rzucił dla nich losy przed PANEM w Szilo i podzielił kraj pomiędzy Izraelitów, wyznaczając każdemu odpowiednią część. Terytorium plemienia Beniamina 11 Pierwszy los padł na plemię Beniamina, odpowiednio do jego rodóws. Granica, która wyznaczała dziedzictwo Beniaminitów, przebiegała między terytoriami plemion Judy i Józefa. 12 Północna granica, poczynając od Jordanus, przebiegała przez północne stoki wzgórz Jerychac, następnie wznosiła się ku górzystym okolicom na zachodzie i dochodziła do pustyni Bet-Awen. 13Stąd granica biegła do Luz, po południowym zboczu Luz – czyli Betels, po czym zstępowała do Atrot-Addar, potem wznosiła się ku górze, leżącej na południowej stronie Dolnego Bet-Choron.

stopniowo (w. 3; zob. Joz 11,18; 13,1; por. Joz 10,42). Wzmianka o poszczególnych plemionach ma na celu podkreślenie, że cały Izrael uczestniczył w wypełnianiu się Bożych obietnic. Wszyscy mieli udział w dobrodziejstwach przymierza, które Bóg zawarł ze swoim ludem. Wszyscy byli także wezwani do oddawania czci Jedynemu Bogu i życia według Jego praw i nakazów. Choć o rozlokowaniu plemion zdecydowały losy, wydaje się, że poszczególne plemiona wymieniono w kolejności odpowiadającej ich znaczeniu (Joz 18 – 19). Plemię Judy zostało wyraźnie oddzielone od plemion północnych, określonych wspólną nazwą ród Józefa. Podział ten odpowiadał rzeczywistej sytuacji, w której obok siebie istniały dwa królestwa: Królestwo południowe (Juda) i Królestwo północne (Izrael). Ród Józefa w sensie ścisłym obejmował plemiona Efraima i Manassesa, odgrywające w centralnej i północnej Palestynie kluczową rolę wśród innych plemion, aż do upadku Królestwa północnego w 722 r. przed Chr. Z rodem Józefa w ścisłym związku pozostawało plemię Beniamina (Ps 80,2n). Plemię Symeona (Joz 19,1nn) dość szybko zasymilowało się z plemieniem Judy. Według 1Krn 4,31 całkowita integracja dokonała się do czasu panowania Dawida. W Księdze Powtórzonego Prawa nie wspomina się już o tym plemieniu podczas przytaczania błogosławieństwa Mojżesza (Pwt 33). Miasta Danitów (Joz 19,40nn) leżały na terytorium kananejskim, na zachód od ziemi Beniamina, między ziemią Efraima i Judy. Danici zostali wyparci z zajmowanych przez siebie terenów najpierw przez Amorytów (Sdz 1,34n), a potem przez Filistynów (Sdz 13 – 16). O ich wędrówce na północ opowiada Sdz 18.

JOZUE 18,4-13

436

Lb 26,52-56

Rdz 49,27; Pwt 33,12

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 437

14

Następnie granica zmienia kierunek z zachodniego na południowy, biegnąc od góry leżącej naprzeciw Bet-Choron od południa i kończy się w Kiriat-Baal, czyli Kiriat-Jearima, mieście należącym do potomków Judy. Taka jest strona zachodnia. 15 Strona południowa rozpoczyna się od krańców Kiriat-Jearim, stąd granica biegnie na zachód do źródeł Wód Naftoach. 16Następnie schodzi do podnóża góry położonej naprzeciw doliny Ben-Hinnomb w północnej części równiny Refaim, po czym prowadzi w dół do doliny Hinnom przez południowe zbocze Jebusytóws i schodzi do En-Rogelc. 17Potem kieruje się na północ, biegnie do En-Szemesz, do Gelilot, które leży naprzeciw wzniesienia Adummim, następnie schodzi do Kamienia Bohana, syna Rubena. 18Potem biegnie północnymi stokami naprzeciw Arabyd i schodzi do Araby. 19Dalej biegnie zboczami Bet-Chogla od północy i kończy się przy zatoce Morza Słonegoe na południe od ujścia Jordanu. Taka jest granica południowa. 20Jordan natomiast stanowił granicę od strony wschodniej. Takie jest dziedzictwo potomków Beniamina z otaczającymi je granicami, odpowiednio do ich rodów.

a) Kiriat-Jearim – zob. Joz 9,17+. b) Ben-Hinnom – zob. Joz 15,8+. c) En-Rogel – źródło leżące po południowo-wschodniej stronie Jerozolimy. Miejsce wielu ważnych zdarzeń (2Sm 17,17; 1Krl 1,9). d) Araba – zob. Joz 8,14+. e) Morze Słone – zob. Joz 12,3+. f) Jerycho – zob. Joz 2,1+. g) Gabaon – zob. Joz 9,3+. h) Kefira – zob. Joz 9,17+. i) Gibea – zob. Joz 15,57+. j) Negeb – zob. Joz 10,40+.

Miasta plemienia Beniamina 21 Oto miasta plemienia Beniamina odpowiednio do jego rodóws: Jerychof, Bet-Chogla, Emek-Kesis, 22Bet-Araba, Semaraim, Betels, 23Awwim, Para, Ofra, 24Kefar-Ammoni, Ofni, Geba: dwanaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 25 Gabaong, Rama, Beerot, 26Mispa, Kefirah, Mosa, 27Rekem, Jerpeel, Tarala, 28Sela-Elef, Jebus, czyli Jerozolimas, Gibeai, Kiriat-Jearima: czternaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. Taka była dziedziczna posiadłość potomków Beniamina, odpowiednio do ich rodów.

Rdz 49,5-7

Terytorium plemienia Symeona 1 Drugi los padł na plemię Symeona, odpowiednio do jego rodóws. Dziedziczna posiadłość potomków Symeona znajdowała się pośród dziedzictwa potomków Judy. 2 Do nich należały miasta: Beer-Szebas, Szema, Molada, 3Chasar-Szual, Bala, Esem, 4Eltolad, Betul, Chorma, 5Siklag, Bet-Markabot, Chasar-Susa, 6Bet-Lebaot, Szaruchen: trzynaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 7Ain, Rimmon, Eter i Aszan: cztery miasta wraz z przyległymi do nich wioskami. 8Ponadto wszystkie wioski, jakie się znajdowały wokoło tych miast aż do Baalat-Beer, Ramat w Negebie j. Taka była dziedziczna posiadłość plemienia Symeona, odpowiednio do jego rodów. 9 Dziedzictwo potomków Symeona było częścią posiadłości potomków Judy, gdyż dla potomków Judy ich część była zbyt wielka. Dlatego potomkowie Symeona otrzymali swoją część w ich dziedzicznej posiadłości.

19

437

JOZUE 18,14 — 19,9

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) Szimron – miasto utożsamiane z dzisiejszym Chirbet Sammunija, położone ok. 8 km na zachód od Nazaretu. b) Betlejem – należy odróżnić to miasto od Betlejem w Judzie (Joz 15,59b). c) Akszaf – prawdopodobnie chodzi o miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Keisan, położone ok. 19 km na północny zachód od Szimronu (Joz 19,15).

Page 438

Terytorium plemienia Zabulona 10 Trzeci los padł na plemię Zabulona, odpowiednio do jego rodóws. Dziedziczna posiadłość potomków Zabulona sięgała aż do Sarid. 11Granica ich biegła na zachód w kierunku Marala, dochodziła do Dabbeszet, a następnie do potoku, który płynie na wschód od Jokneam. 12Po drugiej stronie od Sarid granica biegnie w kierunku wschodnim aż do granicy Kislot-Tabor, potem kieruje się do Daberat i wznosi się do Jafia. 13Stamtąd biegnie w kierunku wschodnim do Gat-Chefer, do Et-Kasin, dochodzi do Rimmon i kieruje się do Nea. 14 Potem granica zawraca na północy do Channaton i kończy się w dolinie Jeftach-El. 15Należały tu też miasta: Kattat, Nahalal, Szimrona, Idala, Betlejemb: dwanaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 16Taka była dziedziczna posiadłość potomków Zabulona, odpowiednio do ich rodów, i takie miasta wraz z przyległymi do nich wioskami. Terytorium plemienia Issachara 17 Czwarty los padł na Issachara, to jest na potomków Issachara, odpowiednio do ich rodów. 18Ich terytorium obejmowało: Jezreel, Kesulot, Szunem, 19Chafaraim, Szijon, Anacharat, 20 Rabbit, Kiszjon, Ebes, 21Remet, En-Gannim, En-Chadda, Bet-Passes. 22Granica dociera do Taboru, Szachasima i Bet-Szemesz, a następnie kończy się nad Jordanems: obejmuje szesnaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 23Taka była dziedziczna posiadłość plemienia Issachara, odpowiednio do jego rodów, i takie miasta z przyległymi do nich wioskami. Terytorium plemienia Asera Piąty los padł na plemię Asera, odpowiednio do jego rodów. 25 Dziedziczna posiadłość potomków Asera obejmuje: Chelkat, Chali, Beten, Akszaf c, 26Alammelek, Amad, Miszal. Na zachodzie granica styka się z Karmelem i Szichor-Libnat. 27Następnie zawraca na wschód do Bet-Dagon, przebiega tuż obok dziedzictwa Zabulona i doliny Jeftach-El na północy, potem biegnie przez Bet-Emek i Neiel, a na północy dociera do Kabulu, 28Abdonu, Rechobu, Chammonu, Kany i aż do Wielkiego Sydonus. 29 Następnie granica zwraca się do Rama i ku warownemu miastu Tyr s, potem skręca do Chosa i kończy się przy morzu. Należą tu: Machaleb, Akzib, 30Umma, Afek, Rechob: dwadzieścia dwa miasta wraz z przyległymi do nich wioskami. 31Taka była dziedziczna posiadłość plemienia Asera, odpowiednio do jego rodów, i takie miasta z przyległymi do nich wioskami. 24

Terytorium plemienia Neftalego 32 Szósty los padł na plemię Neftalego, odpowiednio do jego rodóws. 33Granica potomków Neftalego biegnie od Cheleb, JOZUE 19,10-33

438

Rdz 49,13; Pwt 33,18n; Sdz 1,30

Rdz 49,14n; Pwt 33,18n

Rdz 49,20; Pwt 33,24n; Sdz 1,31n

Rdz 49,21; Pwt 33,23; Sdz 1,33

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 439

od dębu w Saananim do Adami-Nekeb, Jabneel, aż do Lakkum, i kończy się przy Jordanies. 34Następnie granica skręca na zachód do Aznot-Tabor, stamtąd biegnie do Chukkok, od południa biegnie obok dziedzictwa Zabulona, od zachodu – Asera, od wschodu – podobnie jak Judas – graniczy z Jordanem. 35Warownymi miastami były tutaj: Siddim, Ser, Chammat, Rakkat, Kinneret, 36Adama, Rama, Chasor, 37Kedesz, Edrei, En-Chasor, 38Jereon, Migdal-El, Chorem, Bet-Anat, Bet-Szemesz: dziewiętnaście miast wraz z przyległymi do nich wioskami. 39Taka była dziedziczna posiadłość plemienia Neftalego, odpowiednio do ich rodów, i takie miasta z przyległymi do nich wioskami.

Rdz 49,16n; Pwt 33,22

Sdz 1,34n

Sdz 18

a) Ekron – zob. Joz 13,3+. b) Jafa – miasto portowe nad Morzem Śródziemnym, obecnie przedmieścia Tel Awiwu. c) Leszem – miasto położone na północ od Jeziora Hule, przy drodze do Damaszku. Za panowania Jeroboama było ważnym ośrodkiem kultu. d) Timnat-Serach – miasto utożsamiane z dzisiejszym Chirbet Tibna, położonym ok. 19,5 km na południowy zachód od Sychem. W Timnat-Serach został pochowany Jozue (Joz 24,30; Sdz 2,9). e) losów – zob. Joz 7,14+. f) Szilo – zob. Joz 18,1+.

Terytorium plemienia Dana 40 Siódmy los padł na plemię Dana, odpowiednio do jego rodóws. 41Dziedziczna posiadłość potomków Dana obejmuje: Sorea, Esztaol, Ir-Szemesz, 42Szaalbin, Ajjalon, Jetla, 43Elon, Timna, Ekrona, 44Elteke, Gibbeton, Baalat, 45Jehud, Bene-Berak, Gat-Rimmon, 46Me-Jarkon, Rakkon wraz z obszarem leżącym naprzeciw Jafyb. 47Gdy synowie Dana utracili swoją posiadłość, wyruszyli do walki z Leszemc. Zdobyli je, a mieszkańców wybili mieczami. Gdy nim zawładnęli, zamieszkali w nim, a miasto Leszem nazwali Dans, od imienia ich przodka Dana. 48Taka była dziedziczna posiadłość plemienia Dana, odpowiednio do ich rodów, i takie miasta z przyległymi do nich wioskami. Dziedzictwo Jozuego Gdy zakończono dzielić kraj na poszczególne posiadłości dziedziczne, Izraelici wyznaczyli na swoich ziemiach dziedzictwo dla Jozuego, syna Nuna. 50Na rozkaz PANAs dali mu miasto, którego sam zażądał: Timnat-Serachd w górach Efraima. On odbudował to miasto i osiadł w nim. 51 Takie były dziedziczne posiadłości, które kapłan Eleazar i Jozue, syn Nuna, oraz starszyznas plemions izraelskich wyznaczyli za pomocą losówe w Szilof przed PANEM, u wejścia do Namiotu Spotkanias. Wtedy zakończono podział kraju. 49

Lb 35,9nn; Pwt 19,1nn Wj 21,13

Miasta azylu 1 PANs powiedział do Jozuego: 2„Powiedz Izraelitom: Wyznaczcie sobie miasta azylu, o których mówiłem wam przez Mojżesza, 3aby mógł tam znaleźć schronienie zabójca, który przypadkowo i nieumyślnie zabił człowieka.

20

Miasta azylu. Prawo karne starożytnych Izraelitów dotyczące zabójstwa człowieka opierało się na ogólnej zasadzie adekwatności kary do popełnionego przestępstwa (Kpł 24,10-23+). Prawodawca odróżnia zabójstwo umyślne od nieumyślnego. Za zabójstwo z premedytacją przewidywano karę śmierci, której wykonanie powierzano mścicielowi krwi, czyli najbliższemu krewnemu ofiary (2Sm 14,11). W przypadku nieumyślnego zabójstwa sprawca mógł szukać schronienia w jednym z tzw. miast azylu, aby uniknąć ewentualnej zemsty ze strony rodziny zabitego (Lb 35,9-34).

439

JOZUE 19,34 — 20,3

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) mściciel krwi – hebr. goel; był to najbliższy krewny lub opiekun bezprawnie zabitego człowieka. Jego zadaniem było wymierzenie zabójcy kary śmierci. Miał także obowiązek wykupu krewnego, który z powodu ubóstwa musiał pozbyć się ziemi lub sam sprzedał się w niewolę (Kpł 25,25-28). Mścicielem (wybawcą) był także Bóg wobec swojego ludu (Hi 19,25; Iz 49,7). b) Śmierć najwyższego kapłana była traktowana jako zadośćuczynienie za nieumyślnie spowodowaną śmierć człowieka. Dla nieumyślnego zabójcy oznaczała amnestię i koniec banicji. c) Hebron – zob. Joz 10,3+. d) Jerycho – zob. Joz 2,1+. e) Baszan – zob. Joz 9,10+. f) Szilo – zob. Joz 18,1+. g) Brak jednoznacznych świadectw na temat miast przydzielonych Lewitom sprawia, że trudno stwierdzić, w jaki sposób został spełniony ten nakaz i czy w ogóle został wprowadzony w życie. h) losowanie – zob. Joz 7,14+.

Page 440

W nich znajdziecie ucieczkę przed mścicielem krwia. 4Gdy zabójca będzie chciał się schronić w jednym z tych miast, zatrzyma się przed bramą miasta i przedstawi starszyźnies swoją sprawę. Oni przyjmą go do miasta, wyznaczą mu miejsce pobytu i będzie mógł mieszkać pośród nich. 5Jeśli będzie go ścigał mściciel krwi, nie wydadzą zabójcy w jego ręce, gdyż nieumyślnie zabił bliźniegos, do którego wcześniej nie żywił nienawiści. 6Będzie mieszkał w tym mieście, dopóki nie stanie przed zgromadzeniems na rozprawę sądową, a potem aż do śmierci najwyższego kapłanas, który w tym czasie będzie sprawował urządb. Później ów zabójca będzie mógł powrócić do swojego miasta i do domu w mieście, z którego przedtem uciekł”. 7 Przeznaczyli na ten cel Kadesz w Galileis, w górach Neftalego, Sychems w górach Efraima i Kiriat-Arba, czyli Hebronc w górach Judy. 8Po drugiej stronie Jordanus, na wschód od Jerychad, wyznaczyli w pokoleniu Rubena miasto Beser, leżące na płaskowyżu pustyni, Ramot w Gileadzie, należące do plemienia Gada, i Golan w Baszaniee, należące do plemienia Manassesa. 9Te miasta zostały wyznaczone dla wszystkich Izraelitów i cudzoziemców, którzy mieszkają wśród nich, aby każdy, kto by niechcący zabił człowieka, znalazł w nich schronienie, i aby go nie zabił mściciel krwi, zanim tamten nie stanie przed zgromadzeniem. Miasta lewickie 1 Następnie naczelnicy rodóws lewickich przyszli do kapłana Eleazara, do Jozuego, syna Nuna, i do naczelników rodów plemions izraelskich, 2i powiedzieli do nich w Szilof, w kraju Kanaans: „PANs nakazał przez Mojżesza, aby zostały nam dane miasta do zamieszkania wraz z przyległymi do nich pastwiskami dla naszego bydła”. 3Izraelici oddali więc Lewitoms, według nakazu PANA, miasta leżące na terenie ich posiadłości wraz z przyległymi do nich pastwiskamig. 4Jako pierwsi spośród Lewitów swój dział wylosowały rody Kehatytów. Potomkom kapłana Aarona przypadło trzynaście miast należących do plemienia Judy, plemienia Symeona i plemienia Beniamina. 5Pozostałym potomkom Kehata wyznaczono losem dziesięć miast należących do rodów plemienia Efraima i Dana oraz do połowy plemienia Manassesa. 6 Potomkom Gerszona wyznaczono losem trzynaście miast należących do rodów plemion Issachara, Asera i Neftalego oraz do połowy plemienia Manassesa w Baszaniee. 7Poszczególnym rodom potomków Merariego wyznaczono dwanaście miast należących do plemion Rubena, Gada i Zebulona. 8 Izraelici dali więc Lewitom te miasta przez losowanieh, wraz z przyległymi do nich pastwiskami, tak jak nakazał PAN przez Mojżesza.

1Krn 6,42.52

Pwt 4,41-43

21

JOZUE 20,4 — 21,8

440

Lb 35,1-8; 1Krn 6,39-66

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 441

Miasta Kehatytów 9 Plemię Judy i plemię Symeona odstąpiło miasta, które zostaną tu wymienione. 10Przypadły one w udziale potomkom Aarona, z rodus Kehatytów, potomkom Lewiegos, ponieważ na nich padł pierwszy losa. 11Przekazali im Kiriat-Arba, czyli Hebronb w górach Judy, wraz z przyległymi do niego pastwiskami. Arba był ojcem Anaka. 12Jednakże pola należące do tego miasta i jego wioski były już oddane w posiadanie Kalebowi, synowi Jefunnego. 13Potomkom kapłana Aarona dali Hebron – który jest miastem azyluc dla zabójcy – wraz z jego pastwiskami, Libnęd z jej pastwiskami, 14Jattir wraz z jego pastwiskami, Esztemoa wraz z jego pastwiskami, 15 Cholon wraz z jego pastwiskami, Debire wraz z jego pastwiskami, 16Ajin wraz z jego pastwiskami, Juttę wraz z jej pastwiskami i Bet-Szemesz wraz z jego pastwiskami. W sumie te dwa plemiona odstąpiły dziewięć miast. 17Ponadto od plemienia Beniamina otrzymali Gabaonf wraz z jego pastwiskami, Gebę wraz z jej pastwiskami, 18Anatot wraz z jego pastwiskami, Almon wraz z jego pastwiskami, czyli cztery miasta. 19 Wszystkich miast oddanych wraz z ich pastwiskami kapłanom, potomkom Aarona, było trzynaście. 20 Rodom Kehatytów, czyli pozostałym Lewitom, potomkom Kehata, wyznaczono losem miasta należące do plemienia Efraima. 21Dano im Sychems – które jest miastem azylu dla zabójcy – z jego pastwiskami na górach Efraima, Gezer g wraz z jego pastwiskami, 22Kibsaim wraz z jego pastwiskami i Bet-Choron wraz z jego pastwiskami, czyli razem cztery miasta. 23 Otrzymali też od plemienia Dana Elteke wraz z jego pastwiskami, Gibbeton wraz z jego pastwiskami, 24Ajjalon wraz z jego pastwiskami oraz Gat-Rimmon z jego pastwiskami, czyli razem cztery miasta. 25Ponadto od połowy plemienia Manassesa otrzymali Tanak wraz z jego pastwiskami i Jebleam wraz z jego pastwiskami, czyli dwa miasta. 26Pozostałym rodom Kehatytów przypadło więc dziesięć miast wraz z przyległymi do nich pastwiskami.

a) padł… los – zob. Joz 7,14+. b) Hebron – zob. Joz 10,3+. c) miastem azylu – zob. Joz 20+. d) Libna – zob. Joz 10,29+. e) Debir – zob. Joz 10,38+. f) Gabaon – zob. Joz 9,3+. g) Gezer – zob. Joz 10,33+.

Miasta Gerszonitów 27 Potomkowie Gerszona, należący do rodóws Lewitóws, otrzymali od połowy plemienia Manassesa Golan w Baszanie – które jest miastem azyluc dla zabójcy – wraz z jego pastwiskami i Asztarot z jego pastwiskami, czyli dwa miasta. 28Od plemienia Issachara otrzymali Kiszjon wraz z jego pastwiskami, Dobrat wraz z jego pastwiskami, 29Jarmut wraz z jego pastwiskami oraz En-Gannim z jego pastwiskami, czyli razem cztery miasta. 30Od plemienia Asera otrzymali Miszeal wraz z jego pastwiskami, Abdon wraz z jego pastwiskami, 31 Chelkat wraz z jego pastwiskami i Rechob wraz z jego pastwiskami, czyli razem cztery miasta. 32Od plemienia Nefta441

JOZUE 21,9-32

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) miasto azylu – zob. Joz 20+. b) Gilead – zob. Joz 12,2+. c) Cheszbon – zob. Joz 9,10+. d) przydzielono losem – zob. Joz 7,14+. e) czterdzieści osiem miast – zob. Joz 21,3+.

Page 442

lego otrzymali miasto azylu dla zabójcy – Kadesz w Galileis wraz z jego pastwiskami, Chammot-Dor wraz z jego z pastwiskami i Kartan wraz z jego pastwiskami, czyli trzy miasta. 33 W sumie Gerszonici otrzymali dla swoich rodów trzynaście miast wraz z pastwiskami. Miasta Merarytów 34 Pozostali Lewicis, potomkowie Merariego, otrzymali dla swoich rodóws od plemienia Zabulona Jokneam wraz z jego pastwiskami, Kartę wraz z jej pastwiskami, 35Dimnę wraz z jej pastwiskami i Nahalal wraz z jego pastwiskami, czyli razem cztery miasta. 36Od plemienia Rubena otrzymali miasto azylua – Beser z jego pastwiskami, Jahsa wraz z jego pastwiskami, 37Kedemot wraz z jego pastwiskami i Mefaat z jego pastwiskami, czyli cztery miasta. 38Od plemienia Gada otrzymali miasto azylu dla zabójcy – Ramot w Gileadzieb wraz z jego pastwiskami, Machanaim wraz z jego pastwiskami, 39 Cheszbonc wraz z jego pastwiskami i Jazer wraz z jego pastwiskami, czyli w sumie cztery miasta. 40Ogółem rodom potomków Merariego, czyli wszystkim pozostałym rodom lewickim, przydzielono losemd dwanaście miast. 41 W sumie Lewitom przydzielono pośród posiadłości Izraelitów czterdzieści osiem miaste wraz z ich pastwiskami. 42Każde z tych miast miało swoje pastwisko. Pod tym względem były wszystkie takie same. Spełnienie się Bożych obietnic 43 PANs dał Izraelitom cały ten kraj, tak jak przysiągł dać ich przodkom, aby wzięli go w posiadanie i w nim zamieszkali. 44 PAN zapewnił im odpoczynek, tak jak obiecał ich przodkom. Nie ostał się przed nimi żaden z ich nieprzyjaciół, PAN bowiem wszystkich wrogów oddał w ich moc. 45Nie zawiodło żadne z dobrych słów, które PAN powiedział Izraelitom. Wszystkie one się spełniły.

Spełnienie się Bożych obietnic. W tym miejscu następuje zakończenie sekcji rozpoczętej w rozdziale 13, opisującej podział Ziemi Obiecanej. W podsumowaniu autor nie tyle koncentruje się na opisie faktów historycznych związanych z podbojem Kanaanu, ile chce przede wszystkim ukazać dobroć i wierność Boga, który pragnie obdarzyć swój lud dobrami ziemskimi oraz zmierza ku temu, aby ludzie, którzy są mu wierni, cieszyli się dobrami nieprzemijającymi. Bóg zawsze spełnia swoje obietnice, choć niejednokrotnie czyni to w sposób, który może być dla ludzi zaskakujący. Każdy dar Boga należy więc przyjmować z wiarą i starać się rozumieć go poprzez wiarę. Autor biblijny zachęca, by Izraelici przede wszystkim pragnęli odczytać sens Bożego działania i wnikali w Bożą logikę. Dopiero wówczas można z pokorą uczestniczyć w planach Boga, którego głównym celem jest doprowadzenie wszystkich ludzi do zbawienia. Autor biblijny wspomina także o cudownych Boskich inter wencjach, widocznych szczególnie w walce Izraelitów z ich wrogami (w. 44), którzy występują jako przeciwnicy Boga. Wzmianki takie trzeba właściwie odczytać w kontekście biblijnym, ponieważ Bóg, który z miłości stworzył ludzi, nikogo nie zabija ani nie zamierza wprowadzać antagonizmów między ludźmi (np. Mdr 1,13; Rz 10,12n; Ef 2,14). W Biblii działania Boga ukazywane są przede wszystkim z perspektywy człowieka, czyli tak, jak rozumie je człowiek. To, że Izraelici zwyciężyli w walce, wcale nie oznacza, iż Bóg posłużył się siłą czy przemocą w ludzkim rozumieniu. Takie traktowanie inter wencji Boga mijałoby się z prawdą objawioną (np. 1J 4,8). Pozostaje więc tajemnicą, w jaki sposób Bóg wpływa na dzieje człowieka i świata. Hojność Boga wobec tych, którzy Mu ufają, jest tak wielka, że człowiek odnosi wrażenie, jakby uczestniczył w jakimś cudownym splocie wydarzeń, którego nawet nie jest w stanie wyjaśnić (np. Ps 138,7).

JOZUE 21,33-45

442

Rdz 2,15; Pwt 3,20; Joz 22,1-6; 1Krl 8,56 Pwt 11,25

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 443

Potwierdzenie jedności ludu Izraela i jego zobowiązanie do służby jedynemu Bogu

Lb 32,20-29; Pwt 3,18-20; Joz 1,12-18

Pwt 6,2.25

Pwt 5,29; 6,5n; 1Sm 12,20-24

Joz 13,29-31; 17,1-13

Joz 6,19.24

a) sługa PANA – zob. Joz 1,1+. b) Baszan – zob. Joz 9,10+. c) Szilo – zob. Joz 18,1+. d) Gilead – zob. Joz 12,2+.

Polecenia Jozuego dla odchodzących za Jordan 1 Jozue wezwał Rubenitów, Gadytów i połowę plemienia Manassesa 2i powiedział do nich: „Wypełniliście wszystko, co wam nakazał Mojżesz, sługa PANAa, i mnie także byliście posłuszni w każdej sprawie, jaką tylko wam zleciłem. 3Nie opuściliście waszych bracis przez ten długi czas aż do dziś i gorliwie wypełniliście nakaz PANAs, waszego Boga. 4Teraz PAN, wasz Bóg, zapewnił odpoczynek waszym braciom, jak to im zapowiedział. Wracajcie więc i idźcie do swoich namiotów, do kraju, w którym leży wasza posiadłość, wyznaczona wam przez Mojżesza, sługę PANA, po drugiej stronie Jordanus. 5Tylko starajcie się bardzo gorliwie zachowywać przykazanies i prawos, które dał wam Mojżesz, sługa PANA: miłować PANA, swojego Boga, kroczyć drogąs, którą On wam wskazał, przestrzegać Jego przykazań, przylgnąć do Niego i służyć Mu całym swoim sercems i całą swoją dusząs”. 6Potem Jozue ich pobłogosławiłs i odesłał, a oni wrócili do swoich namiotów. 7 Mojżesz wyznaczył połowie plemienia Manassesa posiadłość w Baszanieb, Jozue natomiast drugiej połowie plemienia dał dziedzictwo pośród ich braci po zachodniej stronie Jordanu. Gdy Jozue wysyłał ich do namiotów i błogosławił ich, 8powiedział: „Wracacie do swoich namiotów z wielkim bogactwem, z bardzo licznymi stadami, ze srebrem, złotem, miedzią, żelazem i odzieżą w wielkiej ilości. Podzielcie się z waszymi braćmi łupem zdobytym na wrogach”.

22

Spór o ołtarz na brzegu Jordanu. Pokojowe rozwiązanie sporu 9 Potomkowie Rubena, potomkowie Gada i połowa plemienia Manassesa opuścili Izraelitów w Sziloc w kraju Kanaans, aby pójść do Gileadud, do swojej ziemi, która została im przyznana przez Mojżesza z nakazu PANAs. 10Gdy potomkowie Rubena, Gada i połowa plemienia Manassesa przybyli w okolice Polecenia Jozuego dla odchodzących za Jordan. Plemię Rubena, Gada i połowa plemienia Manassesa zajęły terytoria po wschodniej stronie Jordanu, należące wcześniej do królów Sichona i Oga (Pwt 3,12-18; Joz 13,15-33). Mojżesz zobowiązał członków plemion zajordańskich do udzielenia zbrojnego wsparcia pozostałym plemionom (Pwt 3,18-20; Joz 1,12-18). Po ustabilizowaniu się sytuacji na terenie Kanaanu i zapewnieniu podstawowego bytu wszystkim Izraelitom, Jozue przypomniał w Szilo o obowiązku wiernego służenia Bogu (w. 5; por. Pwt 6,5n). Wierność Bogu jest podstawą jedności, siły i powodzenia ludu Bożego. Zachwianie się w wierności któregokolwiek z plemion zapowiada nie tylko jego klęskę, ale zagraża pozostałym plemionom. Powiązania polityczne i integralność terytorialna są czymś drugorzędnym wobec jedności religijnej, która prowadzi do wspólnoty duchowej odpornej na różne zmiany zewnętrzne. Spór o ołtarz na brzegu Jordanu. Pokojowe rozwiązanie sporu. Obok często podkreślanej jedności Izraela pojawia się opowiadanie opisujące nieporozumienie między plemionami, grożące otwartym konfliktem. Powodem sporu był ołtarz wybudowany poza miejscem, które wybrał sobie Bóg, aby tam wszyscy Izraelici oddawali Mu cześć i składali

443

JOZUE 21,1-10

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 444

Jordanus, leżące jeszcze w kraju Kanaan, wybudowali nad Jordanem ołtarzs, który wyglądał bardzo okazale. 11Wiadomość o tym dotarła do Izraelitów: „Oto potomkowie Rubena, Gada i połowa plemienia Manassesa wybudowali ołtarz na pograniczu kraju Kanaan, nad Jordanem, po stronie należącej do Izraelitów”. 12Gdy Izraelici dowiedzieli się o tym, zebrało się w Szilo całe zgromadzenies Izraelitów, aby ruszyć zbrojnie przeciwko nim. 13 Izraelici wysłali do Gileadu – do Rubenitów, Gadytów i do połowy plemienia Manassesa – Pinchasa, syna kapłana Eleazara, 14a z nim dziesięciu przywódców, po jednym z głównych rodóws każdego plemienia Izraelas. Stali oni także na czele rodzin tych rodów, które wchodziły w skład oddziałów izraelskich. 15Gdy przybyli do Rubenitów, Gadytów i do połowy plemienia Manassesa, powiedzieli do nich: 16„Całe zgromadzenie PANA pyta was: Co oznacza ta niewierność, której dopuściliście się wobec Boga Izraela, odwracając się dziś od PANA? Bo czym jest ten ołtarz, który wybudowaliście sobie, jeśli nie buntem przeciwko PANU? 17Czy nie dość wam grzechus popełnionego w Peor, z którego dotąd się nie oczyściliśmys, a za który zgromadzenie PANA dotknęła karas? 18 A teraz jeszcze wy odwracacie się od PANA! Wy dziś buntujecie się przeciwko PANU, a On jutro rozgniewas się na całe zgromadzenie Izraela! 19Jeżeli więc kraj, w którym leży wasza posiadłość, jest nieczystys, to przejdźcie do posiadłości PANA, gdzie znajduje się mieszkanies PANA, i weźcie sobie posiadłość wśród nas. Nie buntujcie się jednak przeciwko PANU i nie wciągajcie nas do swojego buntu, budując sobie inny ołtarz niż ołtarz PANA, naszego Boga. 20Bo gdy Akan, syn Zeracha, sprzeniewierzył się prawu klątwys, czyż kara nie dosięgła całego zgromadzenia Izraela? Choć był jeden, to za jego grzech nie tylko on został ukarany śmiercią”. 21 Wtedy Rubenici, Gadyci i połowa plemienia Manassesa odpowiedzieli zwierzchnikom oddziałów izraelskich: 22„PAN, Bóg Najwyższy – PAN, Bóg Najwyższy – On to wie, i Izrael niech się dowie: Jeżeli to był bunt lub niewierność względem PANA, niech nas dziś nie oszczędzi! 23Jeżeli bowiem zbudowaliśmy ołtarz po to, by odwrócić się od PANA i by składać na nim ofiary całopalnes i pokarmowes albo też ofiary wspólnotowes, to niech PAN sam nas osądzi! 24Czyż nie postąpiliśmy tak z obawy, że w przyszłości wasze dzieci mogłyby powiedzieć do naofiary (np. Pwt 12,4n). Opisane tutaj dążenia do centralizacji kultu odpowiadają faktom historycznym, za panowania króla Jozjasza (VII w. przed Chr.). W wyniku szerzącego się bałwochwalstwa podjęto wówczas reformę religijną, zmierzającą do zlikwidowania innych miejsc kultu poza świątynią w Jerozolimie (2Krl 23,4-25). Powody, dla których wybudowano ołtarz nad Jordanem, wskazują na to, że plemiona zajordańskie chciały zachować jedność religijną z pozostałymi plemionami i potwierdzić swoją łączność terytorialną z właściwą Ziemią Obiecaną, znajdującą się po zachodniej stronie Jordanu. Oznaką dążenia do jedności są dwa wyznania wiary, wykluczające jakąkolwiek schizmę (ww. 22.34).

JOZUE 22,11-24

444

Lb 25,7-12

Lb 25,3-5; Pwt 4,3

Pwt 10,17

06_Joz:06_Joz

Wj 14,31; Pwt 6,2; Joz 24,14 Iz 19,19n

Rdz 31,48.52

9/3/08

2:16 PM

Page 445

szego potomstwa: «Cóż wy macie wspólnego z PANEM, Bogiem Izraela? 25PAN ustanowił granicę na Jordanie pomiędzy nami a wami, potomkowie Rubena i Gada, dlatego nie macie żadnego uczestnictwa w darach PANA». W ten sposób wasze dzieci sprawiłyby, że nasze potomstwo przestałoby się bać PANAa. 26Dlatego powiedzieliśmy: Zbudujmy ołtarz, nie dla ofiar całopalnych ani krwawych, 27lecz żeby był świadkiem dla nas i dla was, i dla naszych przyszłych pokoleń, że chcemy pełnić służbę przed PANEM, składając ofiary całopalne, ofiary krwawe i ofiary wspólnotowe. Żeby w przyszłości wasze dzieci nie powiedziały do naszych dzieci: «Wy nie macie żadnego uczestnictwa w darach PANA». 28Pomyśleliśmy bowiem, że gdy tak powiedzą do nas lub do naszych przyszłych pokoleń, odpowiemy: Spójrzcie na kształt ołtarza PANA, który wystawili nasi przodkowie. Nie zbudowali go dla ofiar całopalnych ani krwawych, lecz na świadectwo dla nas i dla was. 29Dalecy jesteśmy od tego, by się buntować przeciwko PANU i odwracać się dziś od PANA, budując ołtarz na ofiary całopalne, pokarmowe lub krwawe, bo tylko jeden jest ołtarz PANA, Boga naszego, który stoi przed Jego mieszkaniem”. 30 Gdy kapłan Pinchas, przywódcy zgromadzenia i zwierzchnicy oddziałów izraelskich, którzy z nim byli, usłyszeli to, co im powiedzieli potomkowie Rubena, Gada i Manassesa, uznali to za słuszne. 31Wtedy Pinchas, syn kapłana Eleazara, powiedział do potomków Rubena, Gada i Manassesa: „Dziś przekonaliśmy się, że PAN jest wśród nas, gdyż nie sprzeniewierzyliście się PANU przez ten czyn, dlatego ocaliliście Izraelitów przed karą PANA”. 32 Potem Pinchas, syn kapłana Eleazara, oraz przywódcy opuścili potomków Rubena i Gada w Gileadzie i powrócili do Izraelitów w ziemi Kanaan, którym przedstawili całą sprawę. 33 Ta wiadomość spodobała się Izraelitom, dlatego błogosławilis Boga i nie mówili już więcej o wyprawie wojennej i spustoszeniu kraju, który zamieszkiwali potomkowie Rubena i Gada. 34Potomkowie Rubena i Gada nazwali ten ołtarz świadectwem, ponieważ mówili: „On jest świadectwem dla nas, że PAN jest Bogiem”.

a) bać PANA – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik).

Jozue wspomina dzieła Boga 1 Dużo później, gdy PANs zapewnił Izraelowis odpoczynek od wszystkich otaczających go wrogów, a Jozue był już bardzo stary, 2 wtedy Jozue zwołał całego Izraela,

23

Jozue wspomina dzieła Boga. Kres życia Jozuego stał się okazją do refleksji nad istotnymi wydarzeniami dotyczącymi Izraela, do których należy zaliczyć zajęcie ziemi obiecanej przez Boga przodkom Izraelitów. Jozue wiedział, jaki wysiłek musieli włożyć Izraelici, aby ziemia Kanaan stała się ich własnością. Przypomniał jednak, że bez pomocy Boga osiągnięcie tego byłoby niemożliwe. Dlatego zwycięstwo przypisane jest Bogu. W wersetach 3 i 5 pojawia się typowe dla języka biblijnego stwierdzenie dotyczące obcych ludów, przez które autor chce przede wszystkim podkreślić, że Bóg w szczególny sposób wybrał Izraela.

445

JOZUE 22,25 — 23,2

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) powiedział – w Piśmie Świętym często spotykamy mowy pożegnalne wybitnych przywódców, które są testamentem, ale i zachętą do wierności tym wartościom, które wyznawał dany człowiek. Najważniejsze mowy to: pożegnalna mowa Mojżesza (Pwt 31), Samuela (1Sm 12), Dawida (1Krl 2,1-9), Matatiasza (1Mch 2,49-70); w NT zwłaszcza pożegnalna mowa Jezusa (J 13 – 17) i apostoła Pawła (Dz 20,17-35). b) Wielkie Morze – zob. Joz 1,4+. c) Bóg… będzie ich wypierał – na temat walki Boga z wrogami Izraela zob. np. komentarz do Pwt 20,1-9+ (por. Joz 11,15-20+).

Page 446

jego starszychs, przywódców, sędziów, zwierzchników i powiedziała do nich: „Jestem już bardzo stary. 3Widzieliście wszystko, co PAN, wasz Bóg, uczynił wszystkim tym narodom ze względu na was, ponieważ sam PAN, wasz Bóg, wspierał was w walce. 4Oto wyznaczam jako dziedzictwo dla waszych plemions te narody, które jeszcze pozostały, gdyż wszystkie inne wytępiłem od Jordanus aż po Wielkie Morzeb na zachodzie. 5Sam PAN, Bóg wasz, będzie ich wypierałc przed wami, aż ich wypędzi, a wy weźmiecie w posiadanie ich ziemię, zgodnie z obietnicą PANA, waszego Boga. Izrael wobec innych narodów 6 Bądźcie więc bardzo wytrwali w przestrzeganiu i wypełnianiu wszystkiego, co jest zapisane w księdze Prawas Mojżesza, i nie odstępujcie od tego ani na prawo, ani na lewo, 7abyście się nie upodobnili do narodów, które wśród was pozostały. Imion ich bogów nie wolno wam wymawiać ani przysięgać na nich, ani im służyć, ani oddawać im hołdu, 8lecz macie przylgnąć do PANAs, waszego Boga, jak to czynicie do dziś. 9PAN wypędził przed wami narody wielkie i potężne i nikt się przed wami nie ostał aż po dzień dzisiejszy. 10Jeden z was ścigał tysiąc, ponieważ PAN, Bóg wasz, wspomagał was w walce, tak jak wam obiecał. 11Starajcie się bardzo miłować PANA, waszego Boga. 12Jeśli zaś sprzeniewierzycie się i połączycie się z resztą narodów, która przetrwała wśród was, jeśli będziecie zawierać z nimi małżeństwa i wymieszacie się z nimi, a oni z wami, 13to wiedzcie, że nie usunie PAN, Bóg wasz, tych narodów przed wami. Staną się one dla was sidłem, pułapką i biczem dla waszych boków i cierniami na waszych oczach, aż znikniecie z tej dobrej ziemi, którą dał wam PAN, wasz Bóg. 14 Ja już wkrótce dojdę do kresu, jak wszystko, co ziemskie, lecz wy całym sercems i całą dusząs uznajcie, że nie zawiodła żadna z obietnic pomyślności, które przekazał wam PAN, wasz Bóg. Wszystkie się dla was spełniły, ani jedna nie okazała się fałszywa. 15Ale tak jak spełniło się dla was każde dobre słowo, które powiedział wam PAN, wasz Bóg, tak samo PAN spełni przeciwko wam każde słowo zapowiadające nieszczęście, aż do tego stopnia, że usunie was z tej dobrej zie-

Izrael wobec innych narodów. Jeśli uwzględni się poglądy dotyczące czasu powstania Księgi Jozuego (zob. Wprowadzenie), to fragment ten można traktować nie tyle jako zapowiedź przyszłości, ile jako tekst odnoszący się do wydarzeń, które już się dokonały. Autor biblijny ma świadomość, że Izraelici, mimo doznanych łask, nie okazali wierności Bogu i Jego prawu. Czcili obce bóstwa, przejmowali pogańskie obyczaje, szukali oparcia w sile militarnej obcych potęg. Swoim postępowaniem doprowadzili do upadku własnego państwa i deportacji ludności do obcych krajów. Te bolesne doświadczenia nie stanowią jednak przeszkody w nawróceniu i ponownym przylgnięciu do Boga, który nigdy nie odrzuca swojego ludu i zawsze jest gotowy okazać mu miłosierdzie. Autor biblijny snuje swoją refleksję, ukazując Izraela w relacji do innych ludów. Chce w ten sposób przypomnieć Izraelitom ich istotną rolę, jaka została im powierzona przez Boga. Mieli bowiem być w świecie świadkami Boga żywego i prawdziwego. Rola ludu Bożego jest nieustannie aktualna i dziś dotyczy także chrześcijan. Tym, co ma wyróżniać członków ludu Bożego w świecie, jest miłość do Boga i ludzi, a także bezwzględne odrzucenie wszystkiego, co prowadzi do zła.

JOZUE 23,3-15

446

Joz 13,6

Pwt 7,1-6

Wj 23,13 Pwt 11,23

Kpł 26,8; Pwt 32,30

Wj 34,16; Pwt 7,1-6

Lb 33,55

Pwt 28

06_Joz:06_Joz

Pwt 4,25n; 11,16n

9/3/08

Rdz 12,1nn

Rdz 25,19-26

Lb 21,21-35; Pwt 2,26nn

Lb 22 – 24

Pwt 7,1

Pwt 7,20

Page 447

mi, którą PAN, wasz Bóg, wam dał. 16Jeżeli przekroczycie przymierzes PANA, waszego Boga, które z wami zawarł, jeżeli pójdziecie służyć innym bogom i oddawać im hołd, to rozgniewas się na was PAN i szybko znikniecie z tego pięknego kraju, którym was obdarzył”.

a) Eufrat – zob. Joz 1,4+.

Przypomnienie powołania Izraela 1 Jozue zgromadził w Sychems wszystkie plemionas Izraelas i wezwał starszychs Izraela, jego przywódców, sędziów i zwierzchników, a ci stawili się przed Bogiem. 2 Wtedy Jozue powiedział do całego ludus: „Tak mówi PANs, Bóg Izraela: Od pradawnych czasów wasi przodkowie, Terach, ojciec Abrahama i Nachora, mieszkali po drugiej stronie Eufratua i tam służyli innym bogom. 3Lecz Ja wziąłem zza Eufratu waszego ojca, Abrahama, i przeprowadziłem go przez cały kraj Kanaans. Potem rozmnożyłem jego potomstwo. Dałem mu Izaaka, 4Izaakowi zaś dałem Jakubas i Ezawa. Ezawowi dałem w posiadanie górę Seirb, Jakub natomiast i jego synowie wywędrowali do Egiptu. 5 Potem posłałem Mojżesza i Aarona, na Egipt zesłałem plagi, a was – wyprowadziłem. 6Wywiodłem waszych przodków z Egiptu i przybyliście nad morze. Rydwanyc Egipcjan i ich jeźdźcy ścigali waszych przodków aż po Morze Czerwone. 7 Wtedy wołali do PANA, a On sprawił, że gęste ciemności zaległy między wami a Egipcjanami, na których potem sprowadził morze i w nim ich pogrążył. Na własne oczy widzieliście, jak postąpiłem z Egiptem. A potem przez długi czasd przebywaliście na pustyni. 8 Następnie wprowadziłem was do kraju Amorytóws, którzy mieszkali za Jordanems. Oni walczyli z wami, lecz Ja oddałem ich w wasze ręce. Ja zniszczyłem iche przed wami, a wy zajęliście ich kraj. 9Potem wyruszył do walki z Izraelem król Moabus Balak, syn Sippora. On to wysłał posłańców, aby wezwali Balaamaf, syna Beora, by was przeklinałs. 10Lecz Ja nie chciałem wysłuchać Balaama, dlatego musiał was błogosławićs, i tak wyzwoliłem was z jego mocy. 11Następnie przeprawiliście się przez Jordan i przybyliście pod Jerychog. Walczyli przeciwko wam wojownicy Jerycha, Amoryci, Peryzzycis, Kananejczycys, Chetycis, Girgaszyci, Chiwwicis i Jebusycis, lecz oddałem ich w waszą moc. 12Wysłałem przed wami szerszenieh, które wypędziły przed wami dwóch królów amoryckich. Nie dokonał tego wasz miecz ani łuk. 13Dałem wam

f) Balaam – zob. Joz 13,22+.

24

Rdz 11,27-32

2:16 PM

b) Seir – zob. Joz 11,17+. c) Rydwany – zob. Joz 11,4+. d) długi czas – zob. Joz 5,6+. e) Ja zniszczyłem ich – na temat walki Boga z wrogami Izraela zob. np. komentarz do Pwt 20,1-9+; zob. także Joz 11,15-20+. g) Jerycho – zob. Joz 2,1+. h) szerszenie – symbol Bożej pomocy lub kary i zniszczenia (Wj 23,28; Pwt 7,20; por. Wj 23,23; 33,2).

Przypomnienie powołania Izraela. Po zajęciu Kanaanu przez Izraelitów Sychem było głównym ośrodkiem religijnym (Joz 18,1+). Tam Jozue odnowił przymierze, które pod Synajem Bóg zawarł z Mojżeszem (Wj 24,1-8). Przemówienie Jozuego koncentruje się na wspomnieniu istotnych wydarzeń z dziejów Izraela. Celem mowy nie jest powrót do przeszłości, ale wyznanie wiary w obecność Boga, który nieustannie prowadził swój lud (Pwt 6,21-24; 26,5-9). W wydarzeniach wymienionych przez Jozuego kształtowała się istota wiary Izraela, dlatego stale wracano do nich podczas wielkich świąt pielgrzymkowych, a szczególnie w czasie wieczerzy paschalnej (Wj 13,3-16).

447

JOZUE 23,16 — 24,13

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

a) bójcie się PANA – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik). b) zazdrosnym – wyrażenie to służy do ukazania nieskończonej miłości Boga wobec swojego ludu. Zawiera też nakaz wyłącznego kultu Boga Jahwe. c) terebint – długowieczne drzewo rosnące pojedynczo w niższych partiach gór w Palestynie i na pustyni Negeb. Drzewo to było cenione ze względu na wielkie i rozłożyste gałęzie, które dawały schronienie przed słońcem. Nazwę tego drzewa często tłumaczy się jako ‘dąb’.

Page 448

ziemię, której nie uprawialiście. Miasta, w których mieszkacie, a których nie budowaliście. Nie sadziliście też winnic ani drzew oliwnych, których owoce spożywacie. 14Teraz więc bójcie się PANAa, służcie Mu szczerze i wiernie. Odrzućcie bogów, którym służyli wasi przodkowie za Eufratem i w Egipcie, a służcie PANU. 15Jeśli zaś nie odpowiada wam służba PANU, to rozstrzygnijcie dziś: komu chcecie służyć? Czy bogom, którym służyli wasi przodkowie w krainie za Eufratem, czy też bogom Amorytów, w których kraju mieszkacie? Jeśli chodzi o mnie i o moją rodzinę, to my chcemy służyć PANU”. Przymierze w Sychem Wtedy luds odpowiedział: „Dalecy jesteśmy od tego, aby porzucić PANAs, a służyć innym bogom! 17Bo to PAN, nasz Bóg, wyprowadził nas i naszych przodków z ziemi egipskiej, gdzie byliśmy niewolnikami. To On uczynił na naszych oczach wielkie znaki, strzegł nas podczas całej drogi, którą szliśmy, i wśród wszystkich narodów, pomiędzy którymi przechodziliśmy. 18PAN wypędził przed nami wszystkie narody i Amorytóws, którzy zamieszkiwali ten kraj. My także chcemy służyć PANU, ponieważ On jest naszym Bogiem”. 19 Jozue jednak powiedział ludowi: „Wy nie możecie służyć PANU, gdyż On jest Bogiem świętym, On jest Bogiem zazdrosnymb, który nie przebaczy waszych przestępstw i grzechóws. 20 Jeżeli opuścicie PANA i będziecie służyć obcym bogom, On zwróci się przeciwko wam, ześle na was nieszczęścia, zniszczy was, choć dotąd wyświadczał wam dobro”. 21 Lud odpowiedział Jozuemu: „Nie! My będziemy służyć PANU!”. 22 Wtedy Jozue powiedział do ludu: „Sami jesteście świadkami przeciwko sobie, że wybraliście PANA, aby Mu służyć”. Odpowiedzieli: „Jesteśmy świadkami”. 23 Jozue powiedział: „Usuńcie więc teraz obcych bogów, którzy są wśród was, i zwróćcie swoje sercas do PANA, Boga Izraelas!”. 24 Wtedy lud oświadczył Jozuemu: „Będziemy służyć PANU, Bogu naszemu, i będziemy Go słuchać!”. 25 Tego dnia w Sychems Jozue wraz z ludem zawarł przymierzes i nałożył na niego prawa i nakazy. 26Potem Jozue zapisał te słowa w księdze Prawas Bożego. Następnie wziął wielki kamień i postawił go tam pod terebintemc, w miejscu

Pwt 6,10-13

Rdz 35,2; Pwt 10,12; Ez 20,7

16

Przymierze w Sychem. Przypuszcza się, że nie wszystkie plemiona izraelskie zawędrowały do Egiptu, skąd zostały wyprowadzone pod wodzą Mojżesza. Część z nich zamieszkiwała północną część Kanaanu i połączyła się ze swoimi braćmi dopiero wówczas, gdy wrócili z Egiptu (zob. Wprowadzenie). W takim wypadku przymierze w Sychem obejmowałoby wszystkie plemiona izraelskie. Dialog Jozuego z Izraelitami jest wstępem do zawarcia przymierza i ma na celu doprowadzenie ich do świadomego wyboru prawdziwego Boga. Jeśli przyjmiemy, że tekst zredagowano kilka wieków po przedstawionych wydarzeniach, to bardziej zrozumiała jest postawa Jozuego, który mówi Izraelitom,

JOZUE 24,14-26

448

Pwt 5,6; 6,12; 8,14

Kpł 19,2 Pwt 4,24; 6,15

Rdz 35,2-4; 1Sm 7,3

Rdz 35,4; Sdz 9,6

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 449

poświęconym PANUs. 27Wtedy Jozue powiedział do całego ludu: „Ten właśnie kamień będzie świadkiem przeciwko nam, bo słyszał wszystkie słowa, które PAN powiedział do nas. On będzie świadkiem przeciwko wam, abyście się nie zaparli swojego Boga”. 28Potem Jozue rozesłał ludzi, każdego do swojej posiadłości.

Sdz 2,6-10

Rdz 50,24n; Wj 13,19 Rdz 33,18-20

a) sługa PANA – Jozue po śmierci otrzymuje tytuł, który dotychczas przysługiwał Mojżeszowi (Wj 14,31; Pwt 34,5; Joz 1,1+). b) Timnat-Serach – zob. Joz 19,50+. c) W ten sposób spełniona została ostatnia wola Józefa (Rdz 50,24n; Wj 13,19). d) Gibea – zob. Joz 15,57+.

Śmierć Jozuego 29 Po tych wydarzeniach umarł Jozue, syn Nuna, sługa PANAa, mając sto dziesięć lat. 30Pochowano go w jego dziedzicznej posiadłości w Timnat-Serachb, leżącej w górach Efraima, na północ od góry Gaasz. 31Izraels służył PANUs przez wszystkie dni życia Jozuego i przez całe życie starszychs, którzy przeżyli Jozuego i znali wszystkie dzieła, które PAN dokonał dla Izraela. Pochowanie kości Józefa. Śmierć kapłana Eleazara 32 Kości Józefa, które Izraelici zabrali ze sobą z Egiptu, pochowali w Sychems, na części pola, które Jakubs kupił od synów Chamora, ojca Sychema, za sto sztuk srebrac. Było ono własnością potomków Józefa. 33Potem umarł także Eleazar, syn Aarona, i pochowano go w Gibead, mieście, które przyznano jego synowi Pinchasowi w górach Efraima.

iż nie są w stanie zachować przymierza z Bogiem. Z historii wiadomo, że tak właśnie się stało. Mimo zapewnień o wierności, Izraelici sprzeniewierzyli się Bogu. Bóg jednak w swoim miłosierdziu nie odtrącił ludu, który wybrał, ale ciągle wzywał go do nawrócenia. Dialog Jozuego z Izraelitami uświadamia wszystkim wierzącym w Boga, że nawet mimo szczerych chęci sami z siebie nie mogą spełnić danych obietnic. Ludzka wola musi być wsparta łaską Bożą; tylko wtedy możliwe jest przezwyciężenie każdego upadku i łatwiejsze staje się dążenie do Boga oraz wierność Jego przykazaniom.

449

JOZUE 24,27-33

06_Joz:06_Joz

9/3/08

2:16 PM

Page 450

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 451

KSIĘGA SĘDZIÓW Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Sędziów wzięła swoją nazwę od jej bohaterów, nazywanych sędziami. Ich działalność w Izraelu trwała około dwa wieki: od wejścia Izraelitów do Kanaanu (ok. 1230-1200 przed Chr.) do ustanowienia w Izraelu monarchii (ok. 1020-1004 przed Chr.). Sędziowie byli zazwyczaj przywódcami, a często wodzami wojska. Bóg powierzał im ten urząd, aby wyzwalali plemiona izraelskie z opresji i niebezpieczeństw, jakie groziły im ze strony ościennych narodów, które pragnęły przejąć kontrolę nad Kanaanem. Z racji wielkiej misji, jaką mieli do wypełnienia, sędziowie nazywani są także wybawcami. Byli również tzw. sędziowie mniejsi, którzy zajmowali się tylko sprawami cywilnymi poszczególnych plemion. Sędziowie swój autorytet zawdzięczali nie tyle swoim zdolnościom, ile temu, że zostali przez Boga do tej roli wybrani i przeznaczeni. Księga Sędziów przeszła długi i złożony proces formowania, zanim uzyskała ostateczną, znaną dzisiaj wersję. Na początku, w okresie zbliżonym do czasu, w którym dzieją się opisywane w księdze wydarzenia, powstawały przekazywane ustnie w rodzinach izraelskich opowiadania o tzw. sędziach większych: Ehudzie, Deborze, Baraku, Gedeonie, Jeftem i Samsonie. Te pojedyncze historie zostały zebrane i spisane na początku XI w. przed Chr. Później reprezentanci tradycji deuteronomistycznej (zob. Wprowadzenie do Księgi Powtórzonego Prawa) na nowo opracowali ten materiał, dodając do niego wprowadzenie historyczno-teologiczne, poszerzając niektóre opowiadania i dostosowując wszystko do schematu: grzech – kara – – pokuta – wyzwolenie. Wszystkie opowiadania zostały ułożone w porządku chronologicznym, co sprawia wrażenie, że każdy z sędziów sprawował władzę nad całym Izraelem. Tymczasem zazwyczaj działali oni na terytorium jednego z plemion wchodzących w skład Izraela. Druga redakcja deuteronomistyczna, dokonana już po zniszczeniu Jerozolimy w 587 r. przed Chr., dodała do księgi rozdziały 1 i 9, a także umieszczone na końcu dodatki oraz informacje dotyczące sędziów mniejszych: Toli, Jaira, Ibsana, Elona i Abdona. Księga Sędziów zarówno przez Żydów, jak i przez chrześcijan zawsze uważana była za natchnioną. Treść i teologia Księga Sędziów wyraźnie dzieli się na trzy części. Część pierwsza zawiera dwa wprowadzenia. Pierwsze z nich (Sdz 1,1 – 2,5) ukazuje sytuację plemion izraelskich po śmierci Jozuego, przy czym autor podkreśla dominującą rolę plemienia Judy. Drugie wprowadzenie (Sdz 2,6 – 3,6) posłużyło autorowi do przedstawienia koncepcji historii kierowanej przez Boga, która toczy się według wspomnianego już schematu: grzech – kara – pokuta – – wybawienie. Autor podaje tu również trzy powody, dla których Bóg pozwolił, aby w Ziemi Obiecanej, pośród Izraelitów mieszkały grupy rdzennej ludności Kanaanu. Druga, zasadnicza część księgi przedstawia historię poszczególnych sędziów: Otniela, który uwolnił naród z niewoli narzuconej przez króla Aramu (Sdz 3,7-11); Ehuda, który wybawił Izraela od Moabitów (Sdz 3,12-30); Szamgara, który pokonał Filistynów (Sdz 3,31); Debory i Baraka, którzy obronili naród przed Kananejczykami (Sdz 4,1 – 5,31); Gedeona, 451

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 452

który pokonał Madianitów (Sdz 6,1 – 8,35); Abimeleka (Sdz 9,1-57); Tolę (Sdz 10,1n); Jaira (Sdz 10,3-5); Jeftego (Sdz 10,6 – 12,7); Ibsana (Sdz 12,8-10); Elona (Sdz 12,11n); Abdona (Sdz 12,13-15), a także Samsona i jego walkę z Filistynami (Sdz 13 – 16). Trzecia i ostatnia część księgi składa się z dwóch dodatków, z których jeden opowiada o przemieszczeniu się plemienia Danitów na północ Palestyny i wzniesieniu tam przez nich własnego sanktuarium (Sdz 17 – 18), drugi zaś przedstawia dramatyczną historię zbrodni, jakiej mieszkańcy Gibea dopuścili się na plemieniu Beniamina. Chociaż autor opisuje wydarzenia w sposób fragmentaryczny, często mocno ubarwiony, przenośny i podporządkowany ustalonemu przez niego schematowi chronologicznemu, to jednak Księga Sędziów dostarcza cennych informacji na temat jednego z najbardziej tajemniczych okresów historii Izraela. Zwyczaje wojenne i relacje społeczne przedstawione w księdze wskazują, że była to epoka barbarzyńska. Z tego powodu pojawiają się spore trudności w interpretacji tego tekstu. Dzieje się tak dlatego, że postępowanie opiewanych w księdze bohaterów izraelskich często pozostaje w sprzeczności z powszechnie dziś przyjmowanymi normami moralnymi: Ehud posługuje się zdradą, aby zabić wroga (Sdz 3,16-23); Debora wychwala podstęp Jael, która zabiła Siserę, łamiąc przy tym święte prawo gościnności (Sdz 4,18-22; 5,24-27); Abimelek, chcąc dojść do władzy, zabija siedemdziesięciu synów Jerubbaala (Sdz 9,5); Jefte doprowadza do śmierci córki, aby wypełnić złożony nierozważnie ślub (Sdz 11,34-40); Samson korzysta z usług prostytutki (Sdz 16,1); lewita ze spokojem zostawia swoją żonę w rękach gwałcicieli i zabójców (Sdz 19,1-30); mieszkańcy Gibea mordują niemal całe plemię Beniamina (Sdz 19,22-25); Izraelici uprowadzają młode dziewczęta z Szilo i czynią z nich żony ocalałych Beniaminitów (Sdz 21,19-23). Księga Sędziów ilustruje sytuację społeczno-polityczną plemion izraelskich z czasu poprzedzającego ustanowienie monarchii. Poszczególne plemiona tworzą luźną federację i każde z nich działa na własną rękę. Zawiązują między sobą krótkotrwałe sojusze, mające na celu walkę ze wspólnym wrogiem, którym najczęściej były ludy pierwotnie zamieszkujące Kanaan, a także Edomici, Madianici, Moabici i Filistyni. Zagrożenia zewnętrzne, a także ciągła rywalizacja pomiędzy rodami i plemionami powodowały nieustanne napięcia i stan niepewności. Biorąc pod uwagę te okoliczności, łatwiej zrozumieć pojawiające się w Izraelu coraz silniejsze tendencje do ustanowienia jednego, silnego ośrodka władzy, który zagwarantuje porządek wewnętrzny i skutecznie przeciwstawi się zagrożeniom zewnętrznym. Pierwsza próba ustanowienia monarchii zakończyła się jednak klęską (Sdz 8,22-35). Na podstawie Księgi Sędziów można stwierdzić, że w czasach poprzedzających ustanowienie monarchii Izraelici nie posiadali scentralizowanych form kultu religijnego. Każdy mógł założyć swoje prywatne sanktuarium, ojciec rodziny mógł pełnić funkcje kapłańskie albo ustanowić sobie kapłana. Wielkie sanktuaria służyły przede wszystkim jako miejsca zbiorowej modlitwy, do których w przypadku wydarzeń doniosłych dla całego narodu zwoływano uroczyste zgromadzenie. Izraelici zachowywali wierność jedynemu Bogu, chociaż nieustannie byli narażeni na pokusę przyjmowania wierzeń kananejskich i praktykowanie bałwochwalczego kultu pogańskich bóstw płodności i urodzaju. Typowym przykładem popadnięcia w religijny synkretyzm jest historia Gedeona. W obliczu różnych zagrożeń Bóg nie pozostawia swojego narodu, ale ustanawia charyzmatycznych przywódców, sędziów, których zadaniem jest wybawienie Izraela od wszystkich zagrożeń, jakie mogłyby przeszkodzić w realizacji Bożej obietnicy dotyczącej przejęcia Ziemi Obiecanej. Wierność Bogu, od której zależy Jego błogosławieństwo, polegała na przestrzeganiu przykazań oraz odrzuceniu kultu obcych bóstw. Niewierność człowieka zawsze spotyka się z upomnieniem i karą ze strony Boga. Jednak ponad słabością ludzką dominuje i coraz pełniej się objawia cierpliwość Boga oraz Jego miłosierdzie. 452

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 453

KSIĘGA SĘDZIÓW

Sytuacja Izraelitów po śmierci Jozuego Pierwsze zwycięstwa i osiedlenie 1 Po śmierci Jozuego Izraelicis radzili się PANAs, pytając: „Kto z nas wyruszy pierwszy do walki z Kananejczykamis?”. 2PAN odpowiedział: „Wyruszy Juda. Ja daję tę ziemię w jego ręce”. 3Juda powiedział do swojego brata Symeonaa: „Chodź ze mną na wyznaczoną mi losem ziemię, aby walczyć z Kananejczykami. Potem ja pójdę z tobą walczyć na przydzielonym tobie terenie”. Symeon więc wyruszył z nim. 4Gdy Juda przystąpił do walki, PAN wydał Kananejczyków i Peryzzytóws w ich ręce, wskutek czego rozgromili w Bezek dziesięć tysięcy ludzi. 5Tam też spotkali Adoni-Bezeka i walczyli z nim. Pokonali również Kananejczyków i Peryzzytów. 6Adoni-Bezek uciekł, lecz oni go ścigali, schwytali i obcięli mu duże palceb u rąk i nóg. 7Wtedy Adoni-Bezek powiedział: „Siedemdziesięciuc królów z odciętymi dużymi palcami u rąk i nóg zbierało okruchy pod moim stołem. Jak ja z nimi postąpiłem, tak mnie odpłacił Bóg”. Następnie zabrano go do Jerozolimys i tam umarł. 8Potomkowie Judy uderzyli także na Jerozolimę i zdobyli ją. Ludność pozabijali mieczem, a miasto spalilid. 9 Następnie potomkowie Judy uderzyli na Kananejczyków mieszkających w górach, w Negebiee i na równinie Szefelif. 10 Potem Juda wyruszył do walki z Kananejczykami zamieszkałymi w Hebronieg – nazwa Hebronu brzmiała przedtem Kiriat Arba – i pokonał Szeszaja, Achimana i Talmaja. 11Stamtąd wyruszył przeciwko mieszkańcom Debiru, który dawniej nazywał się Kiriat-Sefer. 12Wtedy Kalebh powiedział: „Temu, kto pokona Kiriat-Sefer i zdobędzie je, dam za żonę moją córkę Aksę”. 13Zdobył je Otniel, syn Kenaza, młodszego brata Kaleba, jemu więc Kaleb dał za żonę swoją córkę Aksę. 14Kiedy ona przybyła do swego męża, nakłaniała go, by prosił jej ojca o pole. Gdy zsiadła z osła, Kaleb zapytał ją: „Czego sobie życzysz?”. 15Odpowiedziała mu: „Proszę, okaż mi trochę

1

Joz 15,63;

Joz 15,13-15

Joz 15,16-29

a) Juda powiedział do… Symeona – nie chodzi tu o osoby Judy i Symeona, synów Jakuba, ale o plemiona, którym dali oni początek i które noszą ich imiona. b) obcięli mu duże palce – obcinanie jeńcom palców u rąk i nóg było w starożytności powszechnie stosowane. Miało na celu pozbawienie wrogów zdolności do walki. Było też wielkim upokorzeniem. c) Siedemdziesięciu – liczba symboliczna używana na określenie wielkiej, aczkolwiek dokładnie niepoliczonej ilości czegoś. d) Jerozolima pozostała miastem niezależnym od Izraela i dopiero około 200 lat później została zdobyta przez Dawida (2Sm 5). e) Negeb – południowa część Judy. Mimo surowego klimatu, ze względu na przebiegające tamtędy szlaki handlowe, mieszkało tam wiele ludzi. f) Szefela – urodzajna nizina położona pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego; w czasach biblijnych słynęła z uprawy oliwek i daktyli. g) Hebron – najważniejsze miasto na terytorium Judy, położone w górach (930 m n.p.m.) ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy, jedno z najstarszych stale zamieszkałych miejsc Palestyny. Znajdowały się tam groby patriarchów izraelskich (Rdz 23,7-13). Hebron został zdobyty przez Jozuego (Joz 10,36-39), później stał się własnością Kalebitów (Joz 14,12), a następnie Kehatytów i pełnił funkcję jednego z sześciu tzw. miast azylu (Joz 20,7). h) Kaleb – chodzi o Kalebitów, odrębną grupę społeczną należącą do plemienia Judy. Ich protoplastą był Kaleb, który został wysłany przez Mojżesza jako szpieg w celu rozeznania sytuacji w Kanaanie (Lb 13). Po wejściu Izraelitów do Kanaanu otrzymał on w posiadanie południowy obszar Judy z miastem Hebron (Joz 15,13).

Pierwsze zwycięstwa i osiedlenie. Księga Sędziów rozpoczyna się tzw. pierwszym wprowadzeniem historycznym (Sdz 1,1 – 2,5), które jest dość wiarygodnym i cennym źródłem wiedzy historycznej na temat zajmowania ziemi Kanaan przez plemiona izraelskie, jakie dokonało się ok. 1200 lat przed Chr. Zdobywanie Kanaanu było procesem trudnym i długotrwałym. Przyczyną takiego stanu był przede wszystkim brak centralnego ośrodka władzy państwowej, czego

453

SĘDZIOWIE 1,1-15

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Kenita – protoplasta Kenitów, grupy etnicznej należącej do ludów, które zamieszkiwały Kanaan przed zajęciem go przez Izraelitów (Rdz 15,19). Mieszkali oni pośród większego plemienia Amalekitów (Lb 24,20-21). Poprzez związek małżeński Mojżesza z córką Kenity (Lb 10,29+) weszli w krąg przyjaciół Izraela. b) Miasto Palm – inna nazwa oazy, w której położone było Jerycho, jedno z najstarszych miast świata, oddalone ok. 10 km na północ od Morza Martwego. W okolicy Jerycha Izraelici weszli do Kanaanu, Jozue zniszczył jednak doszczętnie miasto, które zostało odbudowane dopiero w czasach monarchii izraelskiej (1Krl 16,34). c) Chorma – dosł. zniszczenie lub przekleństwo. d) Gaza – miasto kananejskie położone w południowo-zachodniej Palestynie, przy ważnym handlowym i wojskowym szlaku prowadzącym z Egiptu do Syrii. e) Aszkelon – ważne miasto filistyńskie będące częścią tzw. pentapolu filistyńskiego, położone 19 km na północ od Gazy. f) Ekron – jedno ze znaczniejszych miast filistyńskich położone ok. 45 km na zachód od Jerozolimy. g) Ludzie z plemienia Józefa – mianem plemienia Józefa określano członków plemion Efraima i Manassesa. h) Luz – miasto kananejskie, któremu patriarcha Jakub zmienił nazwę na Betel (Rdz 28,19). i) Manasses – mówiąc o Manassesie, autor ma na myśli nie tylko Manassesa, syna Józefa, ale całe plemię, któremu Manasses dał początek i którego imię nosi. Tak samo autor będzie pisał później o Efraimie, Zabulonie, Aserze itd. (Sdz 1,2932). j) Bet-Szean – miasto położone w dolinie Jordanu, na wschód od góry Gilboa. Później nosiło nazwę Scytopolis (2Mch 12,30; Jdt 3,10). k) Megiddo – ważne miasto starożytne położone w północno-zachodniej Palestynie, ok. 33 km na północny wschód od Hajfy, utożsamiane z dzisiejszym Tell-el-Muteselim.

Page 454

życzliwości. Skoro osadziłeś mnie na pustynnej ziemi Negeb, przydziel mi jakieś źródła wody”. I dał jej Kaleb źródła w górach i na nizinie. 16 Potomkowie Kenitya Chobaba, teścia Mojżesza, wyruszyli z Miasta Palmb wraz z synami Judy na Pustynię Judzką, leżącą w Negebie w okolicy Arad. Gdy tam przybyli, zamieszkali wśród miejscowej ludności. 17Następnie Juda ze swoim bratem Symeonem podążyli na podbój Kananejczyków zamieszkujących Sefat i obłożyli je klątwąs. Dlatego dano temu miastu nazwę Chormac. 18Juda nie zdobył jednak Gazyd i jej okolic, Aszkelonue i jego okolic ani Ekronuf i jego okolic. 19 PAN był z Judą, dlatego zdobył on góry. Nie potrafił natomiast wypędzić mieszkańców równiny, ponieważ mieli żelazne wozy bojowe. 20Kalebowi zaś, jak to ustalił Mojżesz, dano w posiadanie Hebron. Wypędził on stamtąd trzech synów Anaka. 21Beniaminici natomiast nie zdołali wypędzić Jebusytóws zamieszkujących Jerozolimę. Mieszkają więc oni w Jerozolimie obok potomków Beniamina do dzisiaj.

Joz 18,28

Plemię Józefa w Betel Ludzie z plemienia Józefag również poszli na wyprawę do Betels. A PANs był z nimi. 23Plemię Józefa wysłało najpierw zwiadowców do Betel – miasta, które wcześniej nazywało się Luzh. 24Zwiadowcy dostrzegli człowieka wychodzącego z miasta i powiedzieli mu: „Wskaż nam wejście do miasta, a okażemy ci miłosierdzies”. 25On wskazał im wejście do miasta. Wtedy pozabijali mieszkańców mieczem. Tego zaś człowieka wraz z całą jego rodziną puścili wolno. 26Udał się on do ziemi Chetytóws, gdzie zbudował miasto i nazwał je Luz. Tak też nazywa się ono aż do dziś. 22

Chwilowe niepowodzenia w zdobywczym marszu 27 Manassesi jednak nie wyparł Kananejczykóws z Bet-Szeanj i przyległych osiedli, z Tanaku i przyległych osiedli ani mieszkańców Dor i przyległych osiedli, mieszkańców Jebleam i przyległych osiedli ani mieszkańców Megiddok i przyległych osiedli. Kananejczycy zdołali więc utrzymać się na tej ziemi.

skutkiem był z kolei brak jedności pomiędzy poszczególnymi plemionami izraelskimi, które podejmowały działania wojenne samodzielnie, co znacznie osłabiało ich militarną siłę. Opisywane przez autora okrucieństwa, jakich Izraelici dopuszczali się względem podbijanych ludów, wynikały z ówczesnych reguł prowadzenia wojen i nie mogą być wzorem do naśladowania; zwracają natomiast uwagę na konieczność radykalizmu w realizacji Bożych poleceń. Plemię Józefa w Betel. Miasto Betel, dawne sanktuarium związane z działalnością Abrahama i Jakuba, to dla Izraelitów miejsce szczególne, dlatego jego odzyskanie było wielkim sukcesem plemienia Józefa. Autor akcentuje przede wszystkim fakt, że Bóg swoją obecnością wspierał działania Izraelitów przejmujących kananejskie miasta i Jemu należy przypisywać każde zwycięstwo. Brutalna śmierć, jaką ponieśli mieszkańcy Betel, była wynikiem ówczesnych zwyczajów wojennych, w których nie było miejsca na litość. Izraelici okazali jednak łaskę człowiekowi, który wskazał im wejście do miasta, ponieważ bardzo cenili dane przez siebie słowo. Chwilowe niepowodzenia w zdobywczym marszu. Zdobywanie terytorium Kanaanu nie było łatwe i wiązało się ze zgodą na kompromisy zawierane z tubylczą ludnością. W rękach Kananejczyków pozostawało wiele miast, szczególnie

SĘDZIOWIE 1,16-27

Lb 21,1-3

454

Joz 17,12n

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 455

28

Joz 19,10-16

Joz 19, 24-31

Joz 19,33-39

Joz 19,40-48

Kiedy Izraelici umocnili się, narzucili Kananejczykom poddaństwo, lecz ich nie wypędzili. 29 Efraim również nie wypędził Kananejczyków zamieszkujących Gezera, nadal mieszkali wśród nich. 30 Zabulon nie wypędził mieszkańców Kitron ani mieszkańców Nahalol. Kananejczycy mieszkali pośród potomków Zabulona. Później jednak zostali ich poddanymi. 31 Aser nie wypędził mieszkańców Akkob ani zamieszkujących Sydons, Achlab, Akzib, Chelba, Afik i Rechob. 32Potomkowie Asera zamieszkali więc wśród Kananejczyków, zajmujących tę ziemię, gdyż ich nie wypędzili. 33 Również Neftali nie wypędził ludzi z Bet-Szemeszc ani mieszkańców Bet-Anat. Tak więc osiedlili się pośród Kananejczyków zamieszkujących tę ziemię. Jednakże mieszkańcy Bet-Szemesz i Bet-Anat stali się później ich poddanymi. 34 Plemię Dana natomiast zostało wyparte w góry przez Amorytówd, którzy nie pozwalali im zejść na równiny. 35Tak więc Amoryci utrzymali się w Har-Cheres, Ajjaloniee i w Szaalbin, lecz kiedy plemię Józefa wzrosło w siłę, zmusili ich do robót publicznych. 36 Kraina Amorytów rozciągała się od Wzgórza Skorpionówf, od Skały w górę. Przestroga Boga dla Izraelitów 1 Aniołs PANAs udał się z Gilgalg do Bokimh i rzekł: „Wyprowadziłem was z Egiptu i przywiodłem do tej ziemi, którą obiecałem pod przysięgą waszym przodkom. Powiedziałem wtedy: Na wieki nie zerwę mojego przymierza. 2Wy jednak nie zawierajcie przymierza z mieszkańcami tej ziemi, lecz zburzcie ich ołtarzes. Ale nie usłuchaliście mojego głosu. Dlaczego tak postąpiliście? 3Teraz mówię wam: Nie wypędzę ich przed wami, aby byli dla was utrudnieniem, a ich bogowie będą dla was pułapką”. 4 Kiedy Anioł PANA wypowiedział te słowa do wszystkich Izraelitów, lud, lamentując, zaczął głośno płakać. 5Dlatego miejscu temu dano nazwę Bokim. Tam też złożyli ofiaręs dla PANA.

2

Wj 23,32; Pwt 7,1-5; 12,3

Wj 23,33; 34,12; Pwt 7,16

a) Gezer – miasto położone na równinie śródziemnomorskiej, ok. 35 km na zachód od Jerozolimy. b) Akko – wielkie miasto portowe odgrywające w starożytności ważną rolę w handlu śródziemnomorskim, położone na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, dzisiejsze Tell el-Fuchchar. c) Bet-Szemesz – dosł. dom słońca, miasto w Judzie, graniczące z terytorium Filistynów. Miasto kapłańskie zamieszkałe przez Lewitów (Joz 21,16). d) Amoryci – termin ten w Księdze Sędziów często stosuje się jako synonim Kananejczyków. Obu tych słów autor używa zamiennie na określenie tubylczej ludności zamieszkującej Kanaan (zob. Słownik). e) Ajjalon – miejscowość położona w noszącej tę samą nazwę dolinie znajdującej się na pograniczu Filistei, 23 km na północny zachód od Jerozolimy. f) Palma Debory – drzewa palmowe stanowiły wzór dla izraelskich kolumn, którym nadawano kształt palmy. Być może Dobora sprawowała urząd sędziego pod taką właśnie kolumną. g) Wzgórze Skorpionów – chodzi o przejście położone na południowy wschód od Morza Martwego. h) Gilgal – miejscowość położona nad Jordanem niedaleko Jerycha. Miejsce pierwszego postoju Izraelitów w ziemi Kanaan i przebywania Arki Przymierza, potem sławne sanktuarium izraelskie (Joz 4,1920; 5,9-10). i) Bokim – dosł. płaczący. Nie można zlokalizować miejsca, w którym anioł mówił do Izraelitów. Nazwa ta nie pojawia się w innych miejscach ST.

tych, które położone były w dolinie Jezreel, co bardzo utrudniało komunikację pomiędzy plemionami zajmującymi północną i centralną część Palestyny. Na znaczne trudności napotkały również plemiona Dana, Zabulona, Neftalego i Asera, które miały przejąć kontrolę nad południową częścią kraju. Przez długi czas nie udawało im się tego dokonać i musieli żyć na terytorium zdominowanym i kontrolowanym przez Kananejczyków. Pomimo tych niepowodzeń, Izraelici nie zrezygnowali ze systematycznego umacniania swojej pozycji, którego celem było definitywne przejęcie Ziemi Obiecanej im przez Boga. Przestroga Boga dla Izraelitów. Izraelici zgodzili się na kompromis z wrogiem i dlatego Bóg ich upomina. Obiecał wprowadzić ich do Ziemi Obiecanej, ale pod warunkiem, że zniszczą wszystkie miejsca związane z kultem bóstw kananejskich (Pwt 7,1-5). Ponieważ tego nie uczynili, Bóg dopuścił, aby ludy kananejskie ocalały i stały się przeszkodą w tworzeniu silnego państwa izraelskiego. Obecność Kananejczyków na terenie Palestyny jest karą dla Izraelitów za sprzeniewierzenie się woli Bożej, ale będzie także kolejną próbą ich wierności jedynemu Bogu. Każdy przejaw braku tej wierności będzie przez Boga surowo ukarany.

455

SĘDZIOWIE 1,28 — 2,5

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Timnat-Cheres – dziedziczne miasto Jozuego (Joz 19,50), utożsamiane z dzisiejszym Chirbet-Tibna oddalonym ok. 18 km od Szilo. b) góry Efraima – pasmo górskie rozciągające się na południe od doliny Jezreel.

Page 456

Sytuacja religijna za czasów Jozuego i po jego śmierci 6 Gdy Jozue rozesłał lud, poszli Izraelici, każdy do swojej własności, aby przejąć ziemię w posiadanie. 7Lud służył PANUs przez wszystkie dni życia Jozuego oraz wszystkie dni starszych, którzy przeżyli Jozuego i którzy oglądali wszystkie dzieła, jakich PAN dokonał dla Izraela. 8Jozue, syn Nuna, sługa PANA, umarł w wieku stu dziesięciu lat. 9Pochowano go w jego posiadłości w Timnat-Cheresa, w górach Efraimab, na północ od góry Gaasz. 10A kiedy i to całe pokolenie wymarło, nastało po nim nowe, które nie znało już PANA ani dzieła, jakiego dokonał dla Izraela. 11 Wtedy Izraelici czynili to, co nie podoba się PANU i służyli Baaloms. 12Tak więc porzucili PANA, Boga swoich przodków, który ich wyprowadził z ziemi egipskiej, i poszli za obcymi bogami, których czciły sąsiednie ludy. Oddawali im pokłon, wzbudzając gniews PANA. Kara za bałwochwalstwo Opuścili PANAs, aby służyć Baalowis i Asztarcies. 14Wtedy PAN rozgniewałs się na Izraelitów i wydał ich w ręce grabieżców, którzy ich złupili. Oddał ich nawet w ręce okolicznych wrogów, którym nie zdołali się przeciwstawić. 15We wszystkich ich wyprawach ręka PANA była przeciwko nim, ku ich nieszczęściu, jak to PAN wcześniej zapowiedział i jak PAN im przysiągł. Dlatego cierpieli bardzo wielki ucisk.

Joz 24,28-31

13

Sędziowie Wówczas PANs powoływał sędzióws, którzy wyzwalali ich z mocy ciemiężycieli. 17Oni jednak nie słuchali swoich sędziów, lecz nadal zdradzali PANA, idąc za obcymi bogami i oddając im pokłon. Szybko zeszli z drogis, którą podążali ich przodkowie posłuszni nakazom PANA; nie naśladowali ich. 18Kiedy PAN powoływał dla nich sędziów, to PAN był z każdym sędzią i wyzwalał lud z mocy wrogów przez całe życie sędziego. PAN bowiem okazywał miłosierdzies, kiedy

Pwt 28,15-46 Mt 24,21; Rz 2,9

16

Sytuacja religijna za czasów Jozuego i po jego śmierci. Porównując sytuację religijną, jaka panowała w Izraelu za czasów Jozuego i jaka jest w czasach sędziów, autor chce ukazać przede wszystkim powód odejścia Izraelitów od Boga, którego przejawem było bałwochwalstwo. Ludzie współcześni Jozuemu osobiście uczestniczyli w wielkim wydarzeniu, jakim było wejście do Kanaanu, na własne oczy widzieli wielkie i spektakularne dzieła dokonywane wśród nich przez Boga i dlatego o wiele łatwiej było im dochować Mu wierności. Pokolenia późniejsze, żyjące pośród rdzennej ludności kananejskiej, nieustannie narażone były na wpływy lokalnych wierzeń i kultu bóstw pogańskich. Porzucenie Boga (w. 12) nie przejawiało się w zanegowaniu Jego istnienia i Jego mocy, ale w popadnięciu w religijny synkretyzm, czyli odejściu od wiary w jedynego Boga. Kara za bałwochwalstwo. Skutkiem grzechu Izraelitów była kara, jaką Bóg im wymierzył, aby pokazać, że bez Jego pomocy i opieki życie człowieka staje się pasmem klęsk i udręką. Źródłem udręki nie jest mściwość Boga, lecz ludzki grzech i sprzeniewierzenie się Jemu. Nieszczęścia, na które Bóg pozwala, mają służyć skorygowaniu błędów popełnianych przez ludzi. Największą karą, jaka może spotkać człowieka, jest życie prowadzone w odłączeniu od Boga, ponieważ tylko On może dać człowiekowi prawdziwe szczęście. Sędziowie. Dopiero w tym miejscu pojawiają się tytułowi bohaterowie księgi – sędziowie: charyzmatyczni przywódcy sprawujący władzę w Izraelu. Pier wotnie w Biblii termin ten oznaczał człowieka dowodzącego w bitwie i przywódcę

SĘDZIOWIE 2,6-18

456

Pwt 31,16

Jon 3,10

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 457

żalili się na swych dręczycieli i prześladowców. 19Lecz po śmierci sędziego znowu odwracali się i postępowali jeszcze gorzej niż ich przodkowie. Szli za obcymi bogami, aby im służyć i oddawać pokłon. Nie odstępowali od swoich złych czynów ani od swojej zatwardziałości.

Joz 13,1-5

Wj 3,8.17

Bóg wystawia Izraelitów na próbę 20 PANs rozgniewałs się więc na Izraelitów i powiedział: „Ponieważ ten naród złamał moje przymierze, które zawarłem z jego przodkami i nie usłuchał mojego głosus, 21Ja także nie będę odtąd wyrzucał żadnego z narodów, które pozostawił Jozue, gdy umierał. 22Poprzez nie wypróbuję Izraelas: czy zechce pójść drogąs wytyczoną przez PANA, którą szli jego przodkowie, czy też nie”. 23Tak więc pozostawił PAN te narody, nie wypędzając ich i nie wydając w ręce Jozuego. 1 A oto narody, które PAN pozostawił, aby przez nie wypróbować tych wszystkich Izraelitów, którzy nie brali udziału w żadnej z walk o Kanaans; 2stało się tak jedynie dla dobra Izraelitów, aby nauczyć ich sztuki wojennej; szczególnie zaś dla tych pokoleń, które przedtem nie zaznały wojen. 3 Pozostało pięć księstw filistyńskich oraz wszyscy Kananejczycy, Sydończycya i Chiwwicis zamieszkujący góry Libanu, od góry Baal-Hermonb aż po Lebo-Chamatc. 4Przez nich to PAN wypróbował Izraela, aby się przekonać, czy zechcą przestrzegać nakazów, które dał ich praojcom za pośrednictwem Mojżesza. 5Tak więc Izraelici mieszkali pośród Kananejczyków, Chetytóws, Amorytóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws. 6 Izraelici brali sobie ich córki za żony i swoje własne córki dawali za żony ich synom. Służyli także ich bogom.

a) Sydończycy – termin ten odnoszono wówczas do Fenicjan, których najważniejszym miastem był Sydon (zob. Słownik). b) Baal-Hermon – miasto Chiwwitów położone na północnej granicy ziemi Manassesa. c) Lebo-Chamat – miasto utożsamiane z dzisiejszym Lebwa, położone ok. 55 km na wschód od Dżejbaj (np. Lb 13,21; Joz 13,5).

3

Dzieje sędziów w Izraelu Otniel 7 Izraelici czynili to, co według PANAs jest złe. Zapominając o PANU, swoim Bogu, służyli Baaloms i Aszeroms. 8Wtedy ludu. Z czasem jednak nabrał nowego znaczenia. Sędzia to ktoś, kto wybawia lud, to narzędzie, jakim posługuje się Bóg, dający człowiekowi zbawienie. Autor bardzo mocno akcentuje fakt, że Bóg był blisko każdego, kogo wybrał na sędziego (w. 18); i tylko Bóg, jedyny zbawca człowieka, może wybawić swój lud z ucisku i prześladowań. Bóg wystawia Izraelitów na próbę. Izraelici zerwali przymierze zawarte z Bogiem, jednak Bóg z nich nie rezygnuje. Postanawia wystawić ich na próbę, aby przekonać się, czy zechcą do Niego powrócić. Próbą przygotowaną przez Boga będą wojny z ludami pier wotnie zamieszkującymi Kanaan. Bóg chce nauczyć Izraelitów walki, ponieważ sam był wówczas uważany za Boga wojny i objawiał swoją moc przez prowadzenie zwycięskich wojen, jakie toczył w obronie narodu wybranego. Dlatego jednym z najczęściej przypisywanych Mu tytułów był zwrot „Pan Zastępów”, który objawiał go jako Boga potężnego i zwycięskiego. Celem próby, na którą Bóg wystawia Izraelitów, jest danie im okazji, aby przekonali się o mocy swojego Boga i powrócili do przestrzegania praw, wynikających z zawartego z Nim niegdyś przymierza. Izraelici nie zrozumieli jednak Bożego zamiaru. Łamali przepis Prawa odnoszący się do małżeństwa i brali za żony kobiety wywodzące się z narodów pogańskich (Wj 34,15n), czego konsekwencją był ich udział w bałwochwalczym kulcie praktykowanym przez Kananejczyków. Otniel. Opis działalności Otniela pokazuje wyraźnie schemat, jakim zazwyczaj autor posługiwał się przy prezentacji dokonań sędziów: grzech, kara Boża, pokuta i prośba o pomoc, wybawienie. Taka stała kompozycja opowiadań

457

SĘDZIOWIE 2,19 — 3,8

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Miasto Palm – zob. Sdz 1,16+. b) człowieka leworęcznego – wzmianka o leworęcznych Beniaminitach wskazuje prawdopodobnie na to, że nie we wszystkich plemionach uczono mężczyzn władać bronią obiema rękami. c) przy prawym boku – zazwyczaj miecz nosi się przy lewym boku. Ehud ze względów praktycznych nosi miecz przy prawym biodrze, ponieważ jest leworęczny. To pozwalało ukryć broń i odwrócić uwagę strażników strzegących pałacu Eglona. d) Gilgal – zob. Sdz 2,1+.

Page 458

PAN rozgniewał się na Izraelitów i wydał ich w ręce Kuszana, króla Aram-Naharaim, zbrodniarza i człowieka wiarołomnego. Izraelici służyli Kuszanowi przez osiem lat. 9Wołali więc Izraelici do PANA o ratunek. I powołał PAN wybawcę dla Izraelitów, aby ich wyzwolił. Był nim Otniel, syn Kenaza, młodszego brata Kaleba. 10Zstąpił na niego duchs PANA, aby był sędziąs Izraelas. Kiedy wyruszył na wojnę, PAN wydał w jego ręce króla Aramus Kuszan-Riszataima. I trzymał mocną ręką Kuszan-Riszataima, 11tak że kraj cieszył się pokojem przez czterdzieści lat. Ehud Kiedy syn Kenaza Otniel umarł, 12Izraelici znowu czynili to, co nie podoba się PANUs. Wtedy PAN obdarzył mocą przeciwko Izraelitom króla Moabus Eglona, ponieważ czynili to, co nie podoba się PANU. 13Połączył się on z Ammonitamis i Amalekitamis, a następnie wyruszył i pobił Izraelitów. Zdobył również Miasto Palma. 14Tak więc Izraelici służyli Eglonowi, królowi Moabu, przez osiemnaście lat. 15Wtedy Izraelici wołali do PANA o ratunek. I powołał im PAN na wybawcę Ehuda, syna Gery, Beniaminitę, człowieka leworęcznegob. Izraelici posłali przez niego okup Eglonowi, królowi Moabu. 16Ehud przygotował sobie krótki miecz o dwóch ostrzach, długości jednego łokcias. Przypasał go sobie pod ubraniem przy prawym bokuc 17i tak poniósł okup Eglonowi, królowi Moabu. Eglon był bardzo otyły. 18Gdy Ehud złożył daninę, odesłał ludzi, którzy ją przynieśli. 19Sam jednak zawrócił z miejsca opodal Gilgald, gdzie były posągi bożków, i rzekł do Eglona: „Królu, mam ci coś do powiedzenia w tajemnicy!”. Na to król powiedział: „Cicho!”. Gdy wszyscy stojący przy nim wyszli, 20Ehud podszedł do niego. Król przebywał w chłodnej górnej komnacie, przeznaczonej wyłącznie dla niego. Ehud rzekł: „Mam do ciebie słowo Boże”. Na to on natychmiast wstał z tronu. 21Wtedy Ehud wyciągnął lewą rękę, dobył miecz schowany przy prawym boku i tak utopił go w jego brzuchu, 22że rękojeść wraz z ostrzem weszła do brzucha. Potem tłuszcz zakrył ostrze, gdyż nie wydobył miecza z jego brzucha. Następnie Ehud wyszedł przez okno 23 i zszedł zewnętrznymi schodami. Wcześniej zamknął za sobą drzwi górnej komnaty i zasunął rygle. 24Po jego odejściu przyszli słudzy i spostrzegli, że drzwi gór nej komnaty są

o sędziach miała być przede wszystkim ułatwieniem dla tych, którzy treść Bożego objawienia przekazywali ustnie, zanim jeszcze zostało ono spisane przez autorów ksiąg biblijnych. Ehud. Autor nie potępia zbrodni Ehuda i widzi w nim wyzwoliciela Izraela. Należy wziąć pod uwagę, że historia ta ma miejsce w pełnej przemocy epoce żelaza. Dlatego czynu Ehuda nie sposób oceniać przez pryzmat przyjmowanych dzisiaj kryteriów moralności. Ponadto przykazanie: Nie popełnisz morderstwa (Wj 20,13+) odnoszono do sytuacji, gdy śmierć zadawano wrogowi, który zagrażał narodowi. Skutkiem działania Ehuda było osiemdziesiąt lat pokoju w Izraelu. Widać więc, że Bóg nawet ze zła, jakim jest pozbawienie człowieka życia, potrafi wyprowadzić dobro.

SĘDZIOWIE 3,9-24

458

07_Sdz:07_Sdz

2Sm 23,11n

2:28 PM

Page 459

zaryglowane. Mówili więc: „Na pewno załatwia swoją potrzebę w letniej komnacie”. 25Czekali długo, aż zaczęli się niepokoić. Kiedy nadal nie otwierał drzwi letniej komnaty, wzięli klucz i otworzyli je: ich pan leżał mar twy na ziemi. 26 W czasie gdy oni czekali w niepewności, Ehud uciekł. Przeszedł obok bożków i stamtąd wrócił do Seiry. 27Po powrocie zatrąbił w róg w górach Efraimaa. Izraelici zeszli z nim z gór, a on kroczył na ich czele. 28I rzekł do nich: „Chodźcie za mną, bo PAN wydał waszych wrogów Moabitów w wasze ręce!”. Poszli więc za nim i zajęli brody Jordanus, zamykając je dla Moabitów. Nie pozwalali nikomu przekroczyć rzeki. 29W tym czasie zabili około dziesięciu tysięcy Moabitów, samych najsilniejszych i najwaleczniejszych mężczyzn. Nikt nie uszedł z życiem. 30W tym dniu Moabici zostali upokorzeni przez Izraela. Potem kraj cieszył się pokojem przez osiemdziesiąt lat.

a) góry Efraima – zob. Sdz 2,9+.

Szamgar Po nim był Szamgarb, syn Anata. Zabił on sześciuset Filistynóws grządzielą pługac, służącą do przypinania wołów. On także wybawił Izraelas.

g) między Rama a Betel – czyli na terytorium plemienia Beniamina. Oba te miasta położone są na północ od Jerozolimy.

31

Debora i Barak 1 Po śmierci Ehuda Izraelici nadal czynili to, co nie podoba się PANUs. 2Dlatego PAN wydał ich w ręce Jabina, króla kananejskiego, który panował w Chasord. Dowódcą jego wojsk był Sisera. Mieszkał on w Charoszet-Goime. 3 Izraelici błagali PANA o ratunek, Jabin miał bowiem dziewięćset żelaznych wozów bojowych i z całą surowością gnębił Izraelitów przez dwadzieścia lat. 4 W tym czasie sądy w Izraelus sprawowała prorokinis Debora, żona Lappidota. 5Zasiadała ona pod Palmą Deboryf, między Rama a Betelg w górach Efraimaa. Przybywali do niej Izraelici, aby rozsądzała ich sprawy. 6Poleciła ona wezwać Baraka, syna Abinoama z Kedesz-Neftali, i powiedziała do niego: „Oto, co nakazał PAN, Bóg Izraela: Wybierz się w drogę i idź na górę Taborh. Weź ze sobą dziesięć tysięcy mężczyzn z plemienia Neftalego i plemienia Zabulona. 7Ja przyprowadzę do ciebie nad potok Kiszoni Siserę, dowódcę wojsk Jabina, jego wozy bojowe i oddziały jego wojska i oddam go w twoje ręce”. 8Barak jej odpowiedział: „Jeżeli ty pójdziesz

4

1Sm 12,9; Ps 83,10

9/3/08

b) Szamgar – imię to wskazuje, że nie był on Izraelitą. Prawdopodobnie był przywódcą jednego z palestyńskich plemion i wsławił się tym, że pokonał oddział Filistynów, wielkiego wroga Izraela. Dlatego został włączony w poczet wybawców, choć w Księdze Sędziów tylko w tym przypadku autor nie podaje, ile lat trwał jego urząd. c) grządzielą pługa – rodzaj krótkiego dyszla. d) Chasor – ważne, ufortyfikowane miasto położone 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego. e) Charoszet-Goim – miejscowość położona w dolinie Jezreel. f) Palma Debory – drzewa palmowe stanowiły wzór dla izraelskich kolumn w kształcie stylizowanej palmy. Być może Debora sprawowała urząd sędziego pod taką właśnie kolumną.

h) góra Tabor – znajduje się w północno-wschodniej części doliny Jezreel. Ma wysokość zaledwie 553 m n.p.m., ale ponieważ podejście pod nią jest bardzo strome i nie jest ona częścią żadnego pasma górskiego, sprawia wrażenie bardzo wysokiej. Dlatego często porównywana była do Karmelu i Hermonu (Ps 89,13; Jr 46,18). i) Kiszon – potok płynący na zachód przez równinę Jezreel. Tworzy wąski przesmyk pomiędzy górą Karmel a wzgórzami Galilei.

Debora i Barak. Rozdziały 4 i 5 opisują to samo wydarzenie: plemiona z północy, aby skutecznie walczyć z Kananejczykami, zawiązują koalicję skupioną wokół osoby Debory. Dwa rozdziały opisują to samo wydarzenie w zupełnie odmienny sposób, ponieważ opierają się na dwóch różnych dokumentach. Rozdział 4 pisany jest prozą, a rozdział 5 ma formę pieśni. Prorokini Debora, która pełniła funkcję sędziego, powierzyła Barakowi dowództwo nad armią, mającą podjąć walkę ze świetnie uzbrojonym wojskiem królestwa kananejskiego. Izraelici dominowali już na terenach górzystych, ale kontrolę nad nizinami ciągle mieli Kananejczycy. Dlatego właśnie gnębione przez nich plemiona zamieszkujące północ i centrum Palestyny musiały podjąć z nimi walkę. W wojnie tej nie wzięli wprawdzie udziału mieszkający na południu potomkowie Judy i Symeona (nie wzywano ich nawet) oraz plemiona Dana i Asera (nie

459

SĘDZIOWIE 3,25 — 4,8

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

a) Kenita – zob. Sdz 1,16+.

2:28 PM

Page 460

ze mną, pójdę i ja. Lecz jeśli ty nie pójdziesz ze mną, i ja nie pójdę”. 9„Pójdę więc z tobą – odpowiedziała – ale chwała z wyprawy, na którą podążysz, nie okryje ciebie, bo PAN wyda Siserę w ręce kobiety”. Debora wstała i wraz z Barakiem udała się do Kedesz. 10Barak wezwał tam plemiona Zabulona i Neftalego. I poszło za nim dziesięć tysięcy mężczyzn; poszła z nim również Debora. 11Jednak Kenitaa Cheber odłączył się od Kenitów, od potomków Chobaba, teścia Mojżesza, i rozłożył swój namiot koło dębu w Saannaim w pobliżu Kedesz. 12 Kiedy powiadomiono Siserę, że Barak, syn Abinoama, wyruszył na górę Tabor, 13zgromadził on wszystkie swoje wozy bojowe, dziewięćset żelaznych wozów i wszystkie swoje oddziały, jakimi dysponował, od Charoszet-Goim do potoku Kiszon. 14Wtedy Debora powiedziała do Baraka: „Ruszaj, bo to jest dzień, w którym PAN wydaje Siserę w twoje ręce! Oto PAN idzie przed tobą!”. Barak zszedł z góry Tabor, a za nim dziesięć tysięcy ludzi. 15PAN poraził Siserę lękiem przed mieczem Baraka, wszystkie wozy bojowe i całe wojsko. Sisera zeskoczył z wozu bojowego i uciekł pieszo. 16Barak zaś ścigał wozy bojowe i jego wojsko aż do Charoszet-Goim. Całe wojsko Sisery padło od miecza. Nikt nie ocalał. 17Sisera uciekał pieszo w kierunku namiotu Jaeli, żony Kenity Chebera, ponieważ pokój panował pomiędzy Jabinem, królem Chasoru, a Kenitą Cheberem. 18Jael, wychodząc naprzeciw Sisery, rzekła do niego: „Wejdź panie, wejdź do mnie! Nie bój się!”. Zatrzymał się więc w jej namiocie. A ona okryła go narzutą. 19 Wtedy powiedział do niej: „Proszę cię, daj mi trochę wody, gdyż chce mi się pić”. Ona otworzyła pojemnik z mlekiem, dała mu pić i przykryła go ponownie. 20Rzekł do niej: „Stań przy wejściu do namiotu, a jeśli ktoś nadejdzie i zapyta: «Czy jest tu kto?» – odpowiedz: «Nie ma nikogo»”. 21Lecz Jael, żona Chebera, wzięła kołek od namiotu, chwyciła do ręki młotek, podeszła cicho i wbiła kołek w jego skroń, tak że utkwił w ziemi. On zaś pogrążony ze zmęczenia w głębokim śnie, drgnął tylko i umarł. 22Wtedy właśnie nadbiegł Barak ścigający Siserę. Jael wyszła mu naprzeciw i powiedziała: „Wejdź, a pokażę ci człowieka, którego szukasz!”. Wszedł więc do niej. Sisera leżał martwy z kołkiem w skroni. 23W ten sposób Bóg upokorzył króla Kanaanus Jabina wobec Izraelitów. 24Odtąd Izraelici coraz bardziej uciskali króla Kanaanu Jabina, aż do całkowitej jego zagłady.

odpowiedzieli na wezwanie), jednak mimo to koalicja plemion izraelskich miała niespotykanie duży zasięg. Podjęte działania przyniosły Izraelitom wielki sukces. Odniesione zwycięstwo nie było jednak skutkiem ich wysiłków, lecz wynikało z mocy Boga (w. 15). To Jahwe poraził potężne wojsko dowodzone przez Siserę, który został zabity przez kobietę. Udział w walce z Kananejczykami i decydująca o jej przebiegu rola dwóch kobiet, Debory i Jael, pokazuje, że Bóg w realizacji swoich planów nie posługuje się siłą człowieka, ale wybiera to, co z natury słabe, aby tym bardziej ukazać swoją potęgę.

SĘDZIOWIE 4,9-24

460

1Sm 12,9; Ps 83,10

07_Sdz:07_Sdz

1Sm 13,19-22

2:28 PM

Page 461

Pieśń Debory i Baraka 1 Tak śpiewała owego dnia Debora z Barakiem, synem Abinoama: 2 Kiedy przywódcy stanęli na czele Izraelas, lud ochoczo przystąpił do walki. Wysławiajcie PANAs! 3 Słuchajcie, królowie! Nadstawcie uszu, książęta! Chcę śpiewać dla PANA, chcę wysławiać PANA, Boga Izraela! 4 O PANIE, kiedy wychodziłeś z Seirua, kiedy wędrowałeś po polach Edomus, ziemia drżała, niebiosa rosiły, a chmury ociekały wodą. 5 Góry jak Synajb topniały przed PANEM, Bogiem Izraela!c 6 Za dni Szamgara, syna Anata, za dni Jaeli wyludniły się drogi. Kroczący udeptanymi szlakami, szukali krętych ścieżek. 7 Zanikło życie w osadach, groźbą niewoli powiało w Izraelu, aż powstałaś, Deboro, wystąpiłaś jako matka w Izraelud! 8 Kiedy wybierano nowych bogów, zniknął nawet chleb jęczmienny, nie można było dostrzec tarczy ani dzidy wśród czterdziestu tysięcy wojowników w Izraelu. 9 Moje serces przy wodzach Izraela, którzy chętnie pospieszyli na ratunek ludowi. Błogosławcies PANA! 10 Wy, co jeździcie na białych oślicache, siedząc na kobiercach, i wy, przechodzący drogą – śpiewajcie! 11 Głośniej niż pasterze przy wodopojach, niech wysławiają dobrodziejstwa PANA i łaskawość względem wieśniaków w Izraelu! Wtedy lud PANA wkroczył w bramy. 12 Przebudź się, powstań już, Deboro! Przebudź się, powstań i zaśpiewaj pieśń swoją! Powstań Baraku! Prowadź do niewoli swych jeńców, synu Abinoama! 13 Wówczas reszta ludu zawładnęła możnymi, PAN sprowadził przeze mnie wojowników. 14 Z Efraima wyszedł wódz na równinę, za twoim, Efraimie, wzorem Beniamin pośród twych oddziałów. Z Makirf zstąpili przywódcy, a z Zabulona trzymający laskę.

5

Pwt 33,2; Ps 68,8n

9/3/08

a) Seir – nazwa górskiego regionu położonego na południe od Morza Martwego i rozciągającego się aż do Morza Czerwonego. Lud pierwotnie zamieszkujący te tereny został wyparty przez Edomitów. b) Synaj – góra, na której Mojżesz otrzymał Prawo (Wj 31,18). c) Wersety 4-5 poprzez zastosowane w nich antropomorfizmy opisują działanie Boga, który wychodzi ze swojego mieszkania na Synaju, na południu kraju, i przyjmując formę gwałtownej burzy, przemieszcza się na północ, aby pomóc swojemu ludowi w walce z Kananejczykami. d) matka w Izraelu – wyrażenie zawierające ogromny szacunek dla Debory, która uczyniła wiele dobrego dla Izraela i która w najtrudniejszym i decydującym momencie potrafiła pokierować losami narodu. e) na białych oślicach – jedynie zamożnych kupców było stać na tak cenione zwierzęta. f) Makir – pierworodny syn Manassesa i przywódca tej części swojego plemienia, która osiedliła się za Jordanem.

Pieśń Debory i Baraka. Utwór ten jest jednym z najstarszych tekstów włączonych do ST. Przyjmuje się, że powstał ok. 1125 r. przed Chr. Pieśń Debory nosi typowe cechy poezji hebrajskiej, takie jak rytm, paralelizmy czy powtórzenia, brakuje natomiast rymów. Nie wiadomo, kto jest jej autorem. Bez wątpienia pieśń ta powstała bezpośrednio po opisywanej w niej klęsce Kananejczyków nad rzeką Kiszon. Pieśń ta jest niezwykle ważna, pownieważ obrazuje duchowość żydowską czasu poprzedzającego epokę monarchii. Z historycznego punktu widzenia pieśń ukazuje przede wszystkim fakt, że plemiona izraelskie były podzielone i rozproszone, i że ciągle musiały uznawać wyższość Kananejczyków. Dlatego zwycięstwo nad nimi było możliwe tylko dzięki pomocy Boga, który zesłał burzę i gradobicie. Nagłe przybranie wody

461

SĘDZIOWIE 5,1-14

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Tanak – miejsce w Palestynie zamieszkane przez ludzi od ponad trzech tysięcy lat. Osada położona na południowym krańcu doliny Jezreel, 8 km na południowy wschód od Meggido. b) Megiddo – zob. Sdz 1,27+. c) Kiszon – zob. Sdz 4,7+. d) Kenita – zob. Sdz 1,16+.

Page 462

15

Także książęta z Issachara są z Deborą. Issachar jest wierny Barakowi, zdąża ku dolinie jego śladem. Tylko nad strumieniami Rubena długie narady. 16 Czemu, Rubenie, siedzisz bezczynnie wśród zagród, słuchając gry na flecie przy stadach? Nad strumieniami Rubena długie narady. 17 Gilead mieszka za Jordanems. Dlaczego Dan żegluje na okrętach? Aser osiedlił się na morskim wybrzeżu i mieszka pośród swych zatok. 18 Zabulon to lud, co za nic ma swoje życie, na śmierć się naraża; podobnie jak Neftali – na wyżynnych polach. 19 Przybyli królowie i walczyli; walczyli wtedy królowie Kanaanus w Tanaka, nad wodami Megiddob, lecz nie zabrali srebra jako łupu. 20 Niebiosa prowadziły walkę, gwiazdy ze swoich orbit walczyły z Siserą. 21 Potok Kiszonc uniósł ich ze sobą, bo pradawnym potokiem jest Kiszon. Naprzód, z mocą, moja duszos! 22 Rozległ się wówczas tętent końskich kopyt galopujących jeźdźców. 23 „Przeklinajcie Meroza – powiedział aniołs PANA – bardzo przeklinajcies jego mieszkańców, bo nie przybyli na pomoc PANU, nie wsparli PANA z mocarzami”. 24 Niech będzie błogosławiona wśród kobiet Jael, żona Kenityd Chebera! Niech będzie błogosławiona wśród kobiet żyjących pod namiotami! 25 Prosił o wodę, a dała mu mleka; w drogocennym kielichu podała mu mleko. 26 Lewą ręką sięgnęła po kołek, a prawą po młot ciężki. Uderzyła Siserę, zmiażdżyła mu głowę, przebiła na wylot jego skronie. 27 U jej nóg się zwinął, padł martwy. U jej nóg się zwinął i upadł. Tam, gdzie się zwinął, padł martwy. 28 Matka Sisery wyjrzała przez okno, krzyknęła przez kratę okienną: „Czemu wóz jego opóźnia przybycie?

w rzecze Kiszon i wszechobecne błoto sprawiły, że Sisera nie mógł wykorzystać swoich żelaznych wozów bojowych i jego wojsko zostało rozgromione. Bóg jest tutaj ukazany jako Bóg wojny, jako Pan walczący za swój lud. Izraelici muszą z tej pomocy korzystać, ponieważ ich zadaniem, do którego zostali wybrani, jest realizacja Bożego planu na ziemi. Jest to typowa dla ST wizja historii świata i roli, jaką ma w niej do odegrania naród wybrany.

SĘDZIOWIE 5,15-28

462

Ps 18,14n Ps 83,10

Jdt 13,18; Łk 1,42

07_Sdz:07_Sdz

2Sm 23,4; Mt 13,43

9/3/08

2:28 PM

Page 463

Czemu się spóźnia turkot jego zaprzęgów?”. 29 Najroztropniejsza z jej księżniczek dała odpowiedź, także ona powtarza jej słowa: 30 „Przecież zbierają i rozdzielają łupy: branka lub dwie branki dla każdego wojownika, różnobarwne szaty – to łup dla Sisery, na szyję żony króla tkaniny wzorzyste, różnobarwne chusty”. 31 Niech tak zginą wszyscy twoi wrogowie, PANIE, a ci, którzy Cię miłują, niech będą jak wschodzące słońce w całym swoim blasku! Kraj cieszył się pokojem przez czterdzieści lat.

a) Madianici – nomadzi żyjący na terytorium południowej Palestyny. Byli na wyższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego niż inne plemiona nomadów. Zajmowali się hodowlą wielbłądów, a także handlem. b) Gaza – zob. Sdz 1,29+.

Gedeon Izrael uciskany przez Madianitów 1 Izraelici nadal czynili to, co nie podoba się PANUs. Dlatego PAN na siedem lat wydał ich w ręce Madianitówa. 2Ręka Madianitów zaciążyła nad Izraelitami. Do ochrony przed Madianitami Izraelici wykorzystywali rozpadliny skalne, jaskinie i umocnione górskie warownie. 3Zawsze gdy Izraelici obsiali swoje pola, przychodzili Madianici z Amalekitamis oraz ludem Wschodu i napadali na nich. 4Rozbijali obozy naprzeciwko nich i niszczyli plony ziemi aż po granice Gazyb. Nie pozostawiali Izraelowis żadnych środków do życia, ani jednej owcy, ani jednego wołu czy osła. 5Przybywali bowiem ze swymi stadami i namiotami, tak licznie jak szarańcza. Liczba ludzi, a także ich wielbłądów była bardzo wielka. I tak wkraczali do tej ziemi, aby ją pustoszyć. 6 Dlatego Izrael bardzo zubożał z powodu Madianitów. Izraelici zaczęli więc wołać o pomoc do PANA. 7 A kiedy tak wołali o pomoc do PANA z powodu Madianitów, 8 PAN posłał prorokas do Izraelitów, który im oznajmił: „Tak mówi PAN, Bóg Izraela: Ja was wyprowadziłem z Egiptu, gdzie byliście niewolnikami. 9Wyzwoliłem was z mocy Egiptu i z rąk tych wszystkich, którzy was uciskali. Ja ich też wyparłem przed wami i oddałem wam ich ziemię. 10Powiedziałem wam: Ja jestem PANEM, waszym Bogiem! Nie bójcie się bożków Amorytóws, których kraj zamieszkujecie. Wy jednak nie posłuchaliście mnie!”.

6

Izrael uciskany przez Madianitów. Trzy rozdziały poświęcone Gedeonowi (6 – 8) są istotne, ponieważ ukazują ważny moment historii plemion izraelskich, w którym przechodzą one od życia koczowniczego do osiadłego. Opis ten odnosi się do znacznie późniejszego okresu niż ten, w którym żyła Debora, gdyż ukazuje Izraelitów jako lud zajmujący się wyłącznie rolnictwem. Wraz z rozpoczęciem osiadłego trybu życia Izraelici uczyli się sztuki uprawiania ziemi, a przy tym przejmowali i dostosowywali do swoich potrzeb również kananejskie wierzenia związane z rolnictwem i patronującymi mu bóstwami. Osiedlanie się w dolinach powodowało, że Izraelici byli łatwym celem ataków innych plemion koczowniczych, które tak jak oni chciały przejąć kontrolę nad żyznymi równinami Kanaanu. Kiedy Izraelici, uciskani przez Madianitów, zwrócili się o pomoc do Boga, prorok wyjaśnił im przyczynę takiego stanu. Powodem nieustannych nieszczęść i wielkiego ubóstwa jest brak posłuszeństwa Bogu, który zabronił im oddawania czci bożkom kananejskim.

463

SĘDZIOWIE 5,29 — 6,10

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Ofra – miasto należące do rodu Abiezera, którego dokładne położenie nie jest znane. b) terebint – długowieczne drzewo powszechnie występujące w niższych partiach gór w Palestynie. Drzewo to było cenione ze względu na wielkie i rozłożyste gałęzie, które dawały schronienie przed słońcem. W starożytnej kulturze symbolizowało moc, wytrwałość, upór i odrodzenie. Jego nazwę często tłumaczy się jako ‘dąb’. c) Madianici – zob. Sdz 6,1+. d) przaśne chleby – chleby wyrabiane tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta z żytniej mąki, pozostawionego z poprzedniego wypieku.

Page 464

Powołanie Gedeona 11 Wtedy to przybył aniołs PANAs i usiadł w Ofraa pod terebintemb należącym do Joasza z rodu Abiezera. Jego syn Gedeon młócił właśnie w piwnicy zboże, aby je ukryć przed Madianitami. 12Wówczas ukazał mu się anioł PANA i rzekł do niego: „Pan z tobą, dzielny wojowniku!”. 13Odpowiedział mu Gedeon: „Wybacz, mój Panie! Jeśli rzeczywiście PAN jest z nami, dlaczego spotyka nas to wszystko? Gdzie są te wszystkie Jego nadzwyczajne dzieła, o których opowiadali nam nasi przodkowie, mówiąc: «Czyż PAN nie wyprowadził nas z Egiptu?». A teraz PAN nas opuścił i wydał nas w ręce Madianitówc”. 14Wtedy PAN zwrócił się do niego: „Idź z tą siłą, którą masz w sobie, i wybaw Izraelas z rąk Madianitów! Oto ja ciebie posyłam!”. 15Odpowiedział Mu Gedeon: „Wybacz, Panie. Jakże ja mam ratować Izraela? Mój ród jest najmniejszy w plemieniu Manassesa, a ja najmniej znaczę w domu mego ojca”. 16PAN go zapewnił: „Ponieważ Ja będę z tobą, pobijesz Madianitów, jak gdyby to był jeden człowiek”. 17Odrzekł Mu na to: „Jeżeli jesteś dla mnie łaskawy, uczyń jakiś znak, że to Ty sam rozmawiasz ze mną! 18Proszę Cię, nie odchodź stąd, aż wrócę do Ciebie. Przyniosę moją ofiaręs i złożę ją przed Tobą”. Odpowiedział: „Pozostanę tutaj, aż wrócisz”. 19Gedeon poszedł, wziął ze stada koźlę i z efys mąki upiekł przaśne chlebyd. Mięso umieścił w koszu, a wywar wlał do garnka. Potem przyniósł wszystko pod terebint i ofiarował aniołowi. 20Ale anioł Boży powiedział do niego: „Weź mięso i przaśne chleby i połóż je na tej skale, a wywar rozlej”. I zrobił tak. 21Wtedy anioł PANA wyciągnął laskę, którą trzymał w ręce i jej końcem dotknął mięsa i przaśnych chlebów. I wydobył się ogień ze skały; strawił mięso oraz przaśne chleby. Potem anioł PANA zniknął mu z oczu. 22 Gedeon zrozumiał, że był to anioł PANA. Dlatego zawołał: „Biada mi, Panie mój, BOŻE! Widziałem przecież anioła PANA twarzą w twarz!” 23Ale PAN go uspokoił: „Pokójs tobie! Nie lękaj się, nie umrzesz!”. 24Gedeon zbudował tam ołtarzs ku czci PANA i nazwał go: PAN jest pokojem. Istnieje on w Ofra Abiezera do dzisiaj.

Powołanie Gedeona. Tajemnicza postać, którą autor nazywa aniołem PANA, z pewnością miała wygląd człowieka, dlatego Gedeon nie od razu zrozumiał, że ma do czynienia z wysłannikiem uosabiającym samego Boga. Pojął to dopiero wówczas, gdy Boży ogień strawił złożoną przez niego ofiarę. Słowa pozdrowienia anioła, w których nazywa Gedeona dzielnym wojownikiem (w. 12), zostały przez niego odebrane jako wezwanie do walki za lud Izraela. Seria pytań, którą Gedeon kieruje do anioła, wyraźnie pokazuje, że jest człowiekiem nieufnym, niemal wątpiącym w to, że Bóg ochrania Izraela i że kiedyś wybawi go od Madianitów. Taka postawa, pełna ludzkiego lęku i braku wiary w siebie, jest typowa dla biblijnych obrazów powołania. Podobnie na Boże wezwanie reagowali Izajasz, Jeremiasz i wielu proroków. Zapewnienie, które przez anioła kieruje do Gedeona Bóg – że to On sam będzie walczył za Izraela (w. 13), sprawia, że Gedeon zaczyna wierzyć słowom anioła i podejmuje Boże wezwanie. Gedeon nie posiada autorytetu, jest więc oczywiste, że wielkie rzeczy, do jakich zostaje wezwany, mogą się dokonać tylko mocą samego Boga (w. 16). Gedeon ma ogromne poczucie własnej niedoskonałości, ale z drugiej strony czuje, że Bogu nie może odmówić. Jest pełen szacunku dla swojego gościa, ale prosi Boga o znak, ponieważ chce mieć absolutną pewność, że to, na co się decyduje, jest zgodne z wolą Boga. Żaden inny sędzia w Izraelu nie był wybrany w sposób tak bezpośredni i uroczysty.

SĘDZIOWIE 6,11-24

464

1Krl 18,38

Rdz 32,31; Wj 33,20

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 465

Gedeon niszczy ołtarz Baala 25 Tej samej nocy PANs rzekł do niego: „Ze stajni twego ojca weźmiesz młodego cielca i drugiego cielca siedmioletniegoa i zburzysz ołtarzs Baalas, należący do twego ojca, oraz zetniesz aszeręs, która jest obok niego. 26Następnie zbudujesz ołtarz ku czci PANAb, twego Boga, układając kamienie na tym warownym górskim szczycie. Potem weźmiesz tego drugiego cielca i złożysz z niego ofiarę całopalnąs na drewnie z aszery, którą masz ściąć. 27Gedeon wziął więc dziesięciu ludzi ze swojej służby i uczynił tak, jak mu PAN polecił. Ponieważ bał się rodziny swego ojca i mieszkańców miasta, nie odważył się tego wykonać za dnia, lecz zrobił to nocą. 28Gdy ludzie z miasta wstali wczesnym rankiem, zobaczyli rozwalony ołtarz Baala, ściętą aszerę, która stała przy nim, i drugiego cielca złożonego jako ofiara całopalna na zbudowanym ołtarzu. 29Mówili więc jeden do drugiego: „Kto to zrobił?”. Po przeprowadzonym dochodzeniu orzekli: „Zrobił to Gedeon, syn Joasza!”. 30Wówczas mieszkańcy miasta powiedzieli do Joasza: „Wyprowadź swego syna! Musi umrzeć, ponieważ zburzył ołtarz Baala i wyciął aszerę, która była obok niego”. 31Na to Joasz odpowiedział wszystkim zgromadzonym: „Czy to wy musicie bronić Baala? Czy musicie śpieszyć mu z pomocą? Ktokolwiek będzie walczył o niego, nie dożyje poranka! Jeśli on jest prawdziwym bogiem, niech sam ukarze tego, który zburzył jego ołtarz”c. 32Tego dnia Gedeona nazwano Jerubbaal, mówiąc: „Niech walczy z nim sam Baal, skoro zburzył jego ołtarz!”.

a) młodego cielca i drugiego cielca siedmioletniego – tekst niejasny. Autor mówi tutaj o dwóch cielcach, jakie ma wziąć Gedeon, następnie zaś tylko o ofierze składanej z jednego zwierzęcia, liczącego siedem lat. Być może drugi cielec został złożony w ofierze, a pierwszy posłużył do zniszczenia ołtarza Baala. b) zbudujesz ołtarz ku czci PANA – sam Bóg wydaje polecenie zbudowania dla Niego ołtarza. Rozkaz ten stoi w sprzeczności zarówno z przepisami mówiącymi o centralizacji kultu, które znajdujemy w Księdze Powtórzonego Prawa, jak również z prawami zawartymi w Księdze Wyjścia, które zabraniały używania ciosanych kamieni do budowy ołtarza (Wj 20,24-25). c) Odpowiedź Joasza jest prosta, ale opiera się na słusznej logice człowieka, który czci zarówno Jahwe, jak i Baala, zdając sobie sprawę, że tych dwóch postaw pogodzić nie można. Dlatego naturalne jest myślenie, że zwycięstwo w tej walce odniesie prawdziwy Bóg. d) Madianici – zob. Sdz 6,1+. e) dolina Jezreel – równina oddzielająca Galileę od Samarii. Jej inna nazwa to Ezdrelon. Ze względu na płynącą tam rzekę Kiszon jest to jeden z najbardziej urodzajnych obszarów Palestyny.

Znak potwierdzający powołanie Gedeona 33 Potem zgromadzili się wszyscy Madianicid wraz z Amalekitamis i ludem Wschodu, przeprawili się przez Jordans i rozbili obóz w dolinie Jezreele. 34Wtedy duch PANAs ogarnął Gedeona, który zatrąbił w róg i zwołał ród Abiezera do pójścia z sobą. 35Wyprawił posłańców do całego plemienia Manassesa, które również zgromadziło się przy nim. Wysłał także gońców do plemion Asera, Zabulona i Neftalego. I one wyruszyły, aby się z nim połączyć. 36 Wtedy Gedeon rzekł do Boga: „Jeżeli naprawdę chcesz przeze mnie wybawić Izraelas, jak to zapowiedziałeś, 37pozwól, że Gedeon niszczy ołtarz Baala. Istnienie ołtarza Baala należącego do ojca Gedeona wyraźnie wskazuje na obecność w Izraelu synkretyzmu religijnego. Izraelici nie widzieli więc nic złego w tym, że oddają cześć Bogu Jahwe i jednocześnie składają ofiary bóstwom kananejskim. Polecenie zburzenia ołtarza Baala oznacza, że nie do pogodzenia jest oddawanie czci Jedynemu Bogu i składanie ofiar bożkom. Znak potwierdzający powołanie Gedeona. Ponieważ ród Abiezera był zbyt mały, by podjąć walkę z Madianitami, Gedeon wezwał do siebie mężczyzn z plemion Manassesa, Asera, Zabulona i Neftalego. Pozytywna odpowiedź na wezwanie Gedeona pokazuje, że plemiona izraelskie, chociaż były autonomiczne, miały świadomość, iż stanowią jeden naród. Gedeon, napełniony duchem Pańskim (w. 33), wchodzi w dialog z Bogiem. Nie mamy tu jednak do czynienia z objawieniem, nie pojawia się też anielski wysłannik. Gedeon rozmawia z Bogiem w głębi swojego serca i prosi o jeszcze jeden znak potwierdzający, że to właśnie on ma działać w imieniu samego Boga. Jego wątpliwości zostają ostatecznie rozwiane i rozpoczyna przygotowania do wojny.

465

SĘDZIOWIE 6,25-37

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) źródło Charod – obfite w wodę źródło położone na północno-zachodnim zboczu góry Gilboa, w zwężeniu doliny Jezreel. Miejsce to miało ważne znaczenie strategiczne. b) Madianici – zob. Sdz 6,1+. c) wzgórze More – wygasły wulkan położony naprzeciw góry Gilboa, z którą tworzy wąski przesmyk we wschodniej części doliny Jezreel. d) góry Gilead – górzysty region w Zajordaniu (współczesna Jordania), rozciągający się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. Gilead w jęz. hebr. oznacza ‘poszarpany’, ‘urwisty’, co dobrze oddaje charakter tej krainy.

Page 466

rozłożę runo wełny na klepisku. Jeżeli rosa spadnie tylko na runo, a cała ziemia dokoła będzie sucha, będę wiedział, że przeze mnie wybawisz Izraela, jak to zapowiedziałeś. 38I tak się stało. Kiedy wstał rano i ścisnął wilgotne runo, wycisnął z niego pełny kielich wody. 39Lecz Gedeon powiedział jeszcze do Boga: „Nie gniewaj się na mnie, jeżeli jeszcze raz przemówię. Pozwól mi powtórzyć doświadczenie z runem. Proszę, niech tylko runo będzie suche, a całą ziemię niech pokryje rosa”. 40I tej nocy Bóg tak uczynił. Suche pozostało tylko runo, a cała ziemia była pokryta rosą. Przygotowania do wojny 1 Wczesnym rankiem wyruszył zatem Jerubbaal, czyli Gedeon, z całym zgromadzonym ludem. Stanęli obozem przy źródle Charoda. Obóz Madianitówb był natomiast na północ od niego, w dolinie u stóp wzgórza Morec. 2PAN rzekł do Gedeona: „Lud, który ci towarzyszy, jest zbyt liczny, abym w jego ręce miał wydać Madianitów. Izraels mógłby przypisywać chwałę sobie, a nie Mnie, mówiąc: «Wybawiliśmy się własnymi siłami». 3Wobec tego oznajmij teraz ludowi: Ten, kto się boi i jest przerażony, niech zawraca i uchodzi przez góry Gileadd”. Zawróciło wtedy do domu dwadzieścia dwa tysiące ludzi, a pozostało dziesięć tysięcy. 4 PAN powiedział do Gedeona: „Lud jest jeszcze zbyt liczny. Zaprowadź ich nad wodę; tam wypróbuję ich wobec ciebie. Zrobisz tak – jeśli o kimś powiem: Ten pójdzie z tobą, on pójdzie z tobą. Nie uda się jednak z tobą nikt z tych, o których powiem: Ten z tobą nie pójdzie”. 5Gedeon zaprowadził więc lud nad wodę, a PAN rzekł do niego: „Każdego, który będzie pił wodę językiem, jak chłepcze pies, ustawisz po jednej stronie; po drugiej zaś wszystkich, którzy uklękną, aby się napić”. 6 Liczba tych, którzy chłeptali wodę językiem, podnosząc rękę do ust, wynosiła trzystu mężczyzn. Cała zaś reszta klękała, aby napić się wody. 7Wówczas PAN powiedział do Gedeona: „Przy pomocy trzystu mężczyzn, którzy pili wodę z ręki, wyzwolę was i wydam Madianitów w twoje ręce. Reszta mężczyzn niech wraca do miejsca swojego zamieszkania”. 8 Gedeon odebrał ludowi dzbany z zapasami żywności oraz trąby z rogów, a potem odesłał resztę wojowników izraelskich do domów. Zatrzymał tylko tych trzystu. Obóz Madianitów znajdował się w dolinie, poniżej zajmowanej przez niego pozycji.

7

Przygotowania do wojny. Przekonanie o tym, że zbawienie jest tylko i wyłącznie dziełem Boga, dominuje w całym opowiadaniu o Gedeonie, tutaj natomiast wyrażone jest w sposób najbardziej radykalny. Przygotowania do walki z Madianitami przybierają bowiem kierunek przeciwny do tego, jakiego należałoby się spodziewać: Gedeon, zamiast gromadzić jak największą liczbę wojowników, odsyła ich do domu, pozostając z garstką żołnierzy. Znikoma liczebność armii Gedeona pokazuje, że to nie ludzie będą wlaczyć, ale sam Bóg pokona Madianitów. O ile w pieśni Debory i Baraka współpraca człowieka z Bogiem jest ewidentna (Sdz 5), tutaj autor kładzie nacisk wyłącznie na działanie Boga.

SĘDZIOWIE 6,38 — 7,8

466

1Mch 3,56

1Sm 14,6

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 467

Sen Madianity 9 Tej samej nocy PANs przemówił do niego: „Wstań i zejdź do obozu, bo wydaję go w twoje ręce. 10Jeżeli jednak boisz się wystąpić przeciwko niemu, zejdź tam najpierw ze swoim sługą Purą. 11Podsłuchasz, o czym rozmawiają, i nabierzesz odwagi, aby wyruszyć na ich obóz”. Zszedł więc ze swoim sługą Purą aż do przedniej straży obozu. 12A Madianicia, Amalekicis i cały lud Wschodu rozłożyli się w dolinie, liczni jak szarańcza. Wielbłądy ich były niezliczone jak piasek na morskim brzegu. 13Gdy Gedeon tam przyszedł, pewien mężczyzna właśnie opowiadał swemu towarzyszowi sen. Mówił: „Miałem taki sen: Bochen jęczmiennego chleba toczył się do obozu Madianitów, dotarł do namiotu, uderzył w niego i przewrócił go; wtedy wywrócony namiot zapadł się”. 14 Towarzysz mu odpowiedział: „Nie może to oznaczać nic innego, jak tylko miecz Izraelity Gedeona, syna Joasza. Zapewne Bóg wydał w jego ręce Madianitów i cały obóz”. 15Kiedy Gedeon usłyszał opowiadanie o śnie i jego wyjaśnienie, upadł twarzą na ziemię. A gdy wrócił do obozu, rozkazał: „Powstańcie, bo PAN wydał w nasze ręce obóz Madianitów!”.

a) Madianici – zob. Sdz 6,1+. b) środkowa straż nocna – w czasach sędziów czas nocy dzielono na trzy straże nocne. Strażnicy zmieniali się mniej więcej co cztery godziny. Środkowa zmiana zaczynała służbę około godziny 22.

Klęska Madianitów Gedeon podzielił trzystu mężczyzn na trzy oddziały. Każdemu przydzielił trąby z rogów oraz opróżnione dzbany, a w nich pochodnie. 17Powiedział: „Patrzcie na mnie i róbcie to samo, co ja. Kiedy dojdę do granic obozu, co ja będę robił, to samo i wy róbcie. 18Kiedy ja wraz z tymi, którzy są przy mnie, zagram na trąbie z rogu, wówczas także wy zagrzmijcie na trąbach wokół całego obozu i wołajcie: «Za PANAs i za Gedeona!». 19Gedeon wraz ze stu towarzyszącymi mu wojownikami dotarł do granic obozu tuż po zmianie warty, gdy rozpoczynała czuwanie środkowa straż nocnab. Zadęli w trąby z rogów i potłukli dzbany, które trzymali w rękach. 20Również wojownicy pozostałych oddziałów zaczęli trąbić i tłuc swoje dzbany. W lewej ręce trzymali pochodnie, a w prawej trąby z rogów. Grali na trąbach i krzyczeli: „Miecz 16

Sen Madianity. Pod osłoną nocy Gedeon udał się do obozu Madianitów, aby zobaczyć, jaką siłą dysponuje przeciwnik. W czasie zwiadu usłyszał rozmowę na temat snu o klęsce Madianitów, który przyśnił się jednemu z żołnierzy wroga. W starożytności do snów przywiązywano wielką wagę. Izraelici byli przekonani, że sen jest bramą, przez którą do człowieka dochodzi głos z innego świata, głos Boga. Sen był zresztą środkiem, którym Bóg często się posługiwał, chcąc przekazać narodowi wybranemu swoją wolę. Izraelici przyjmowali, że Bóg przez takie sny przemawia także do pogan, ale uważali, że tylko oni są w stanie właściwie je interpretować. Dlatego fakt, że sen o zwycięstwie Gedeona interpretuje Madianita, jest w Biblii czymś wyjątkowym. Bochen chleba niszczący namiot w obozie Madianitów jest symbolem ludu rolniczego, czyli Izraelitów. Wskazanie, że był to chleb jęczmienny, ma na celu podkreślenie, że był to lud ubogi, ponieważ takim chlebem żywili się najbiedniejsi (Ez 4,12). Dla Gedeona był to wyraźny sygnał, że Bóg już rozstrzygnął losy czekającej ich nazajutrz walki na korzyść Izraela. Klęska Madianitów. Strategia obmyślona przez Gedeona polegała na zaskoczeniu przeciwnika. Ludzie Gedeona podeszli niepostrzeżenie pod obóz Madianitów, po czym w jednym momencie zaczęli rozbijać przyniesione przez siebie dzbany, rozpalać pochodnie i trąbić na rogach. Sprawiało to wrażenie ogromnego chaosu. Madianici przekonani, że obóz otoczyła ogromna armia, w panice chwycili za broń i walcząc na oślep, wzajemnie się zabijali. Ci, którzy

467

SĘDZIOWIE 7,9-20

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Madianici – zob. Sdz 6,1+. b) Bet-Szitta – niezidentyfikowana miejscowość, prawdopodobnie położona w dolinie Jordanu, na wschód od rzeki. c) Serera – niezidentyfikowana miejscowość, prawdopodobnie położona nieco bardziej na południe od Bet-Szitta. d) Abel-Mechola – miasto położone w dolinie Jordanu, na zachodnim brzegu rzeki. e) Tabbat – miasto położone w dolinie Jordanu na wysokości Abel-Mechola, na przeciwnym, czyli wschodnim brzegu rzeki. f) Bet-Bara – miejscowość położona w dolinie okresowej rzeki płynącej przez region Abel-Mechola, będącej jednym z dopływów Jordanu. g) Sukkot – miasto położone w dolinie Jordanu, w dolnym biegu potoku Jabbok.

Page 468

za PANA i za Gedeona!”. 21Każdy pozostał na swoim miejscu dokoła obozu. A wszyscy w obozie zerwali się, zaczęli krzyczeć i uciekać. 22Kiedy więc trzystu grzmiało na trąbach z rogów, PAN sprawił, że Madianicia walczyli między sobą w całym obozie i uciekali aż do Bet-Szittab w kierunku Sererac i aż po brzeg do Abel-Mecholad w stronę Tabbate. 23Zaraz też skrzyknęli się Izraelici z pemienia Neftalego i Asera, a także z całego plemienia Manassesa, i urządzili pościg za Madianitami. 24Gedeon rozesłał gońców po wszystkich wzgórzach efraimskich z wezwaniem: „Zejdźcie naprzeciw Madianitom i zajmijcie przed nimi wszystkie źródła wody aż po Bet-Baraf i Jordans!”. Zgromadzili się więc wszyscy mieszkańcy Efraima i odcięli im wodę aż po Bet-Bara i Jordan. 25Ujęli przy tym również dwóch wodzów madianickich, Oreba i Zeeba, i zabili ich: Oreba na skale Oreba, a Zeeba przy tłoczni Zeeba. Potem jeszcze ścigali Madianitów. Głowę Oreba i Zeeba przynieśli Gedeonowi na drugą stronę Jordanu. Pretensje Efraimitów 1 Następnie Efraimici powiedzieli: „Jak ty z nami postępujesz? Nie wezwałeś nas, gdy wyruszałeś do walki z Madianitamia”. I robili mu z tego powodu gwałtowne wyrzuty. 2Ale on im odpowiedział: „Czegóż to dokonałem w porównaniu z wami? Czy nie jest lepszy ostatni zbiór plonów u Efraima niż pierwszy u Abiezera? 3W wasze ręce wydał Bóg wodzów madianickich: Oreba i Zeeba! Cóż ja mogłem uczynić w porównaniu z wami?”. Po tych słowach przestali się na niego oburzać.

8

Ostateczna klęska Madianitów Potem Gedeon przybył nad Jordans i przeprawił się przez rzekę wraz z trzystoma towarzyszącymi mu wojownikami, którzy byli wyczerpani pościgiem. 5Wtedy powiedział do mieszkańców Sukkotg: „Dajcie, proszę, po kilka bochenków chleba ludziom, którzy idą ze mną, gdyż są wyczerpani, a ścigam Zebacha i Salmunnę, królów madianickich”. 6Naczelnicy Sukkot odpowiedzieli mu: „Czy dłoń Zebacha i Salmunny jest już w twoich rękach, że mamy dać chleba twoim wojownikom?”. 7Gedeon odrzekł: „Dobrze! Kiedy PANs wyda Ze4

ocaleli, rzucili się do chaotycznej ucieczki, wpadając w ręce ludzi z plemienia Efraima, których Gedeon nie wezwał wcześniej do udziału w wojnie. W ten sposób Izraelici praktycznie bez walki odnieśli spektakularne zwycięstwo, które było dziełem Boga walczącego za swój lud. Pretensje Efraimitów. Efraimici, którzy byli najważniejszym plemieniem na północy Palestyny w czasach Ehuda i Debory i którzy mieli ambicje przewodzić całemu Izraelowi, poczuli się dotknięci, że Gedeon nie wezwał ich do udziału w wojnie z Madianitami. Gedeon, znając ich charakter i ambicje, szybko uspokoił ich złość, akcentując rolę, jaką odegrali w odniesionym zwycięstwie, i podkreślając fakt, że choć nie brali udziału w walce, to właśnie oni zabili najważniejszych wodzów madianickich. Ostateczna klęska Madianitów. Gedeon przekroczył Jordan, aby schwytać uciekających królów madianickich. W ten sposób chciał zapobiec szybkiemu przegrupowaniu armii nieprzyjaciela i ewentualnemu kontratakowi. Gedeon jako wódz, w przeciwieństwie do panujących wówczas zwyczajów wojennych, nie pała żądzą zabijania. Mieszkańców Sukkot pod-

SĘDZIOWIE 7,21 — 8,7

468

Ps 83,12

07_Sdz:07_Sdz

Ps 83,12

9/3/08

2:28 PM

Page 469

bacha i Salmunnę w moje ręce, wówczas wymłócę wasze ciała wśród pustynnych cierni i ostów”. 8Odszedł stamtąd do Penuela i przemówił do jego mieszkańców w podobny sposób. Lecz ludzie z Penuel odpowiedzieli mu tak samo, jak wcześniej mieszkańcy Sukkot. 9Mieszkańcom Penuel również odpowiedział: „Gdy powrócę cało, zburzę tę twierdzę”. 10 Tymczasem Zebach i Salmunna znajdowali się w Karkorb. Ich wojsko liczyło około piętnastu tysięcy ludzi. To była reszta, która pozostała z całego wojska ludu Wschodu. Liczba tych, którzy polegli, wynosiła sto dwadzieścia tysięcy mężczyzn władających mieczem. 11Gedeon przeszedł drogą nomadów na wschód od Nobach i Jogbeha i uderzył na obóz, który nie spodziewał się ataku. 12Zebach i Salmunna rzucili się do ucieczki, ale Gedeon ruszył za nimi w pościg i kiedy schwytał obu królów madianickich, wojsko Zebacha i Salmunny wpadło w panikę. 13 Po bitwie syn Joasza Gedeon wracał przez wzgórze Charesc. 14Zatrzymał młodzieńca z Sukkot i wypytywał go, a ten podał mu na piśmie siedemdziesiąt siedem imion naczelników i starszych z Sukkot. 15Następnie Gedeon poszedł do mieszkańców Sukkot i rzekł: „Oto są Zebach i Salmunna, z powodu których znieważyliście mnie, mówiąc: «Czy dłoń Zebacha i Salmunny jest już w twoich rękach, że mamy dać chleba twoim wojownikom, którzy są wyczerpani?»”. 16Pojmał zatem starszych miasta oraz wziął pustynne ciernie i osty i wysmagał nimi ludzi z Sukkot. 17Zburzył jeszcze twierdzę w Penuel i wytracił mężczyzn tego miasta. 18Następnie zwrócił się do Zebacha i Salmunny: „Co to byli za ludzie, których zabiliście przy górze Tabord?”. Oni odpowiedzieli: „Podobni do ciebie. Każdy z nich wyglądał jak królewicz”. 19Na to rzekł Gedeon: „To byli moi bracia, synowie mojej matki. Na życie PANA! Gdybyście puścili ich żywych, nie zabiłbym was”. 20Następnie wydał rozkaz Jeterowi, swemu pierworodnemu synowi: „Podejdź! Zabij ich!”. Lecz chłopiec nie wydobył miecza, bo się bał, był jeszcze zbyt młody. 21Wtedy Zebach i Salmunna powiedzieli: „Ty wystąp i wymierz nam cios, bo jaki mężczyzna, taka i jego siła”. Wystąpił więc Gedeon i zabił Zebacha i Salmunnę. Zabrał także półksiężyce zawieszone na szyjach ich wielbłądów.

a) Penuel – miasto położone nad potokiem Jabbok, wschodnim dopływem Jordanu. b) Karkor – miejscowość niezidentyfikowana. Skoro uciekający królowie czuli się tam bezpiecznie, musiała znajdować się w znacznej odległości od potoku Jabbok. Hebr. słowo karkor oznacza ‘równą ziemię’, dlatego niektórzy przypuszczają, że należy je utożasamiać z doliną Bekaa. c) przez wzgórze Chares – nie wiadomo dokładnie, jaką drogą wracał Gedeon. Z pewnością biegła bardziej na zachód niż ta, którą przybył. d) góra Tabor – zob. Sdz 4,6+.

Ostatnie lata Gedeona i jego śmierć Potem Izraelici rzekli do Gedeona: „Panuj nad nami, ty, a potem twój syn i twój wnuk, ponieważ wybawiłeś nas z rąk

22

daje tylko karze chłosty. Bardziej brutalnie obchodzi się z mężczyznami z Penuel, którzy odmówili mu pomocy, gdy jego żołnierze byli skrajnie wyczerpani pościgiem. Prawdziwej zemsty dokonuje natomiast na Zebachu i Salmunnie, za zabicie jego braci. Pomszczenie śmierci bliskich traktowano bowiem jako obowiązek. Ostatnie lata Gedeona i jego śmierć. Wzorem innych narodów Izraelici pragnęli mieć króla. Wynikało to z przekonania, że monarchia gwarantuje bezpieczeństwo narodu. Dlatego zaproponowali Gedonowi godność królewską. On jednak zdecydowanie odrzucił tę prośbę, uzasadniając swoją decyzję tym, że narodem wybranym przez Boga może

469

SĘDZIOWIE 8,8-22

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Madianici – zob. Sdz 6,1+. b) Izmaelici – lud, którego protoplastą był Izmael, syn Abrahama i Hagar (Rdz 16). Nazwa ta funkcjonowała także jako określenie kupców podróżujących pomiędzy Gileadem i Egiptem, których znacznie częściej nazywano jednak Madianitami. c) efod – termin często używany w Biblii, mający wiele znaczeń. W tym przypadku prawdopodobnie chodzi o jakąś statuę, którą kazał wykonać Gedeon. Prawo surowo zabraniało wykonywania podobizn bóstw (Wj 20,4). Autor, mówiąc, że przedmiot ten stał się obiektem kultu Izraelitów i pułapką dla domu Gedeona, zapowiada tragedię, jaka spotka jego ród (Sdz 9). d) Ofra – zob. Sdz 6,11+. e) miał wiele żon – posiadanie wielkiej liczby żon było znakiem potęgi władcy. Fakt ten pokazuje, że Gedeon w pewien sposób uważał się za przywódcę narodu. f) drugorzędna żona – poligamiczna struktura małżeństwa istniejąca w starożytnym Izraelu przewidywała różny status żon w zależności od ich pochodzenia i majątku. g) umarł w… starości – śmierć Gedeona jest opisana podobnie jak śmierć Abrahama (Rdz 25,8). To dowodzi, że Gedeon był dla Izraelitów postacią bardzo ważną.

Page 470

Madianitówa”. 23Gedeon im odpowiedział: „Nie ja będę panował nad wami ani mój syn. PANs będzie panował nad wami!”. 24I dodał: „Mam do was prośbę. Niech każdy z was da mi kolczyk ze swego łupu”. Polegli mieli bowiem złote ozdoby, bo byli Izmaelitamib. 25Odpowiedzieli mu: „Damy je chętnie”. Rozłożyli więc płaszcz i każdy rzucał tam kolczyk ze swego łupu. 26Waga złotych kolczyków, o które prosił, wynosiła tysiąc siedemset syklóws złota, nie licząc półksiężyców, wisiorków i purpurowych strojów, które nosili królowie Madianitów, ani ozdób wiszących na szyjach wielbłądów. 27Gedeon polecił przerobić wszystko na efodc i umieścił go w swoim mieście Ofrad. Lecz cały Izraels czcił go, dopuszczając się w ten sposób nierządu, co było pułapką dla Gedeona i jego domu. 28 Tak Madianici zostali upokorzeni przez Izraelitów. I nie podnieśli już więcej głowy. Kraj za życia Gedeona cieszył się pokojem przez czterdzieści lat. 29Jerubbaal, syn Joasza, powrócił natomiast i zamieszkał w swoim domu. 30Gedeon miał siedemdziesięciu synów, gdyż miał wiele żone. 31Również jego drugorzędna żonaf, mieszkająca w Sychems, urodziła mu syna, któremu nadał imię Abimelek. 32Gdy Gedeon, syn Joasza, umarł w szczęśliwej starościg, został pochowany w grobowcu swego ojca Joasza, w Ofra Abiezera. 33 Po śmierci Gedeona Izraelici znów zaczęli uprawiać nierząd, polegający na oddawaniu czci Baaloms, i ustanowili Baal-Berita swoim bogiem. 34Nie pamiętali o PANU, swoim Bogu, który ich wybawił z rąk wszystkich okolicznych wrogów. 35Nie okazywali też wdzięczności rodowi Jerubbaala-Gedeona za wszystkie dobrodziejstwa, jakie Gedeon wyświadczył Izraelowi.

Abimelek Abimelek obwołany królem Sychem 1 Abimelek, syn Jerubbaala-Gedeona, udał się do Sychems, do braci swej matki i tak przemówił do nich, jak również do całej rodziny swej matki, 2prosząc, aby oznajmili to wszystkim znaczniejszym mieszkańcom Sychem: „Co wydaje się wam lepsze: aby panowało nad wami siedemdzie-

9

rządzić tylko Bóg. Na tej tezie przez wieki opierali się ci, którzy sprzeciwiali się ustanowieniu w Izraelu instytucji króla. Gedeon nie przyjął tytułu króla, ale sposób, w jaki pełnił urząd sędziego, pokazuje, że w rzeczywistości uważał się za przywódcę Izraela. Poprosił o zwyczajowo należną władcy część zdobytych łupów wojennych. To samowolne i nie wynikające z nakazu Bożego działanie przyniosło fatalne skutki, ponieważ uczyniony z ofiarowanych mu kosztowności efod stał się obiektem bałwochwalczego kultu. Gedeon umarł w szczęśliwej starości, ale skutki odstępstwa, którego się dopuścił, dosięgły jego potomków. Abimelek obwołany królem Sychem. Abimelek, syn Gedeona i jego drugorzędnej żony pochodzącej z Sychem, podjął próbę objęcia władzy królewskiej w mieście swojej matki. Wykorzystał fakt, że synowie Gedeona nie cieszyli się sympatią mieszkańców Sychem. Władza sprawowana nad miastem przez rodzinę Gedeona była bowiem dla mieszkańców Sychem, w większości Kananejczyków, czymś w rodzaju ucisku wywieranego przez cudzoziemców. Abimelek,

SĘDZIOWIE 8,23 — 9,2

470

1Krl 12,26-30

07_Sdz:07_Sdz

2Krl 10,1-17

9/3/08

2:28 PM

Page 471

sięciu synów Jerubbaala, czy też żeby panował nad wami jeden człowiek? Pamiętajcie o tym, że ja jestem krwią z waszej krwi i kością z waszej kości”a. 3 Bracia jego matki opowiadali o nim w ten sposób wszystkim znaczniejszym mieszkańcom miasta Sychem, tak że ich serces skłoniło się ku Abimelekowi. Mówili sobie bowiem: „On jest naszym bratems”. 4Dali mu więc siedemdziesiąt syklóws srebra ze świątyni Baal-Berita, a Abimelek najął sobie za nie lekkomyślnych i awanturniczych ludzi, którzy mu towarzyszyli. 5 Potem udał się do domu swego ojca, do Ofrab, i tam na jednym miejscu wymordował swoich braci, synów Jerubbaala; było ich siedemdziesięciu. Przy życiu pozostał tylko Jotam, najmłodszy syn Jerubbaala, ponieważ się ukrył. 6Potem zebrali się wszyscy znaczniejsi mieszkańcy Sychem i wszyscy ludzie z rodu mieszkającego w Milloc, poszli i przy dębie-pomniku znajdującym się w Sychem obwołali Abimeleka królem.

a) Chcąc uzyskać poparcie Sychemitów, Abimelek podkreśla swoje pochodzenie, dzięki któremu może uważać się za prawdziwego obywatela Sychem. b) Ofra – zob. Sdz 6,11+. c) ludzie z rodu… Millo – chodzi o ród, który żył w wielkiej zażyłości z mieszkańcami Sychem. Wydaje się, że Millo było częścią miasta Sychem. d) góra Garizim – masywna góra wznosząca się na wysokość 850 m n.p.m., położona niedaleko Sychem na centralnej wyżynie Samarii. W tradycji Samarytan jest to miejsce święte. e) drzewa oliwnego – jest to jedno z najbardziej szlachetnych drzew.

Mowa Jotama Kiedy doniesiono o tym Jotamowi, on poszedł, stanął na szczycie góry Garizimd i donośnym głosem tak do nich zawołał: „Posłuchajcie mnie, mieszkańcy Sychems, aby i was Bóg wysłuchał!”. 8 Pewnego razu postanowiły drzewa ustanowić nad sobą króla. Rzekły do drzewa oliwnegoe: «Króluj nad nami!». 9 Lecz drzewo oliwne odpowiedziało: «Czy mam zaprzestać wydawania oliwy, za pomocą której dzięki mnie oddawana jest cześć bogom i ludziom, aby pójść i kołysać się ponad innymi drzewami?». 10 Drzewa zwróciły się więc do figowca: «Chodź ty i króluj nad nami!». 11 Ale figowiec im odparł: «Czy mam zaprzestać wydawania mej słodyczy, mego wybornego owocu, aby pójść i kołysać się ponad innymi drzewami?». 7

w którego żyłach płynęła kananejska krew, wykorzystał poczucie odrębności cechujące Kananejczyków i zaproponował im, aby wybrali go na króla. Na jego panowaniu cieniem kładzie się bratobójstwo, które miało wyeliminować ewentualnych kontrkandydatów do objęcia tronu. Według opisu autora, objęciu władzy przez Abimeleka nie towarzyszył rytuał namaszczenia, dlatego nie ma go w oficjalnym spisie królów izraelskich. Mowa Jotama. Jotam – najmłodszy syn Gedeona ocalały z masakry Abimeleka – chce pomścić śmierć swoich braci, ale nie wszczyna wojny z Abimelekiem. Ogranicza się do rozmowy z mieszkańcami Sychem, aby ukazać im, że poparcie udzielone ustanowionemu przez nich królowi jest błędem i nieuczciwością. W tym celu opowiada im bajkę o drzewach, które chciały ustanowić nad sobą króla. Bajka ta nie odpowiada w pełni rzeczywistej sytuacji mieszkańców Sychem, ponieważ oni nie chcieli, tak jak drzewa w bajce, obwołać królem kogoś spośród siebie, a pragnęli jedynie silnego przywódcy, który będzie bronił ich interesów. Myśl Jotama wyraża jego sprzeciw wobec instytucji

471

SĘDZIOWIE 9,3-11

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) krzaka ciernistego – niektórzy przyjmują, że chodzi tu o kolczaste drzewo z rodziny mirtów, które ma bardzo drobne liście i daje niewiele cienia. b) Przekleństwo wypowiedziane przez krzak ciernisty ukazuje wszystkie niebezpieczeństwa, jakie wiążą się z ustanowieniem króla. Najmniejsze z drzew biorących udział w dyskusji akceptuje propozycję objęcia tronu pod warunkiem, że wszystkie inne drzewa schronią się w jego cieniu, czyli będą mu absolutnie wierne i lojalne. Karą za brak lojalności będzie ich unicestwienie. Absurd takiej sytuacji pokazuje symboliczny obraz ogromnego cedru, który ma się chronić w cieniu rzucanym przez krzak ciernisty. c) Madianici – zob. Sdz 6,1+. d) Beer – miejscowość położona niedaleko Ofry, centralne miejsce skupiające ludzi z rodu Abiezera (Sdz 6,11).

Page 472

12

Rzekły więc drzewa do winnego krzewu: «Ty chodź i króluj nad nami!». 13 Lecz krzew winny im odpowiedział: «Czy mam zaprzestać wydawania winnego soku, co rozwesela bogów i ludzi, aby pójść i kołysać się ponad innymi drzewami?». 14 Wtedy wszystkie drzewa powiedziały do krzaka ciernistegoa: «Chodź ty i króluj nad nami!». 15 Krzak ciernisty odpowiedział drzewom: «Jeśli naprawdę chcecie mnie namaścić na króla nad sobą, przybywajcie, by chronić się w moim cieniu! A jeśli nie, niech z krzaka ciernistego wyjdzie ogień i spali cedry Libanu!b». 16 A zatem: Czy postąpiliście uczciwie i słusznie, ustanawiając królem Abimeleka? Czy dobrze postąpiliście wobec Jerubbaala i jego rodziny? Czy doceniliście doznane od niego dobrodziejstwa? 17Oto mój ojciec walczył za was, narażał swe życie, aby was wybawić z rąk Madianitówc. 18Wy natomiast dzisiaj wystąpiliście przeciwko rodzinie mojego ojca. Wymordowaliście na jednym miejscu jego synów, siedemdziesięciu mężczyzn, a syna jego niewolnicy, Abimeleka, ustanowiliście królem nad mieszkańcami Sychem, dlatego że jest waszym bratems. 19Jeżeli więc dziś postąpiliście z Jerubbaalem i jego rodziną uczciwie i słusznie, cieszcie się Abimelekiem, niech i on również cieszy się wami. 20Jeśli jednak tak nie jest, niech ogień wyjdzie od Abimeleka i spali znaczniejszych mieszkańców Sychem oraz twierdzę Millo; i niech ogień wyjdzie od znaczniejszych mieszkańców Sychem, od twierdzy Millo i pochłonie Abimeleka”. 21Potem Jotam oddalił się stamtąd i uciekł. Udał się do Beerd i z obawy przed swoim bratem Abimelekiem tam zamieszkał. Bunt mieszkańców Sychem przeciwko Abimelekowi Abimelek sprawował władzę nad Izraelem przez trzy lata. 23 Następnie Bóg zesłał ducha niezgody między Abimeleka i mieszkańców Sychems. Zaczęli oni knuć przeciwko Abimelekowi. 24Chcieli pomścić zbrodnię dokonaną na siedemdziesięciu synach Jerubbaala i obciążyć winą Abimeleka, który ich wymordował, oraz znaczniejszych mieszkańców Sychem, 22

monarchii w Izraelu. Broni on w ten sposób pamięci swojego ojca Gedeona, który nie przyjął godności królewskiej. Opowiadanie to miało poruszyć Sychemitów, których cechowało silne poczucie własnej niezależności. Jotam nie kończy jednak swojej mowy na symbolicznych obrazach. Mówi bardzo dobitnie o aktualnej sytuacji mieszkańców Sychem, którzy zapomnieli już o dobrodziejstwach, jakich doznali od Gedeona, i popierając bratobójcę Abimeleka, postąpili nieuczciwie. Zapewnia ich, że skoro uważają postępowanie króla za słuszne, to przez lata będą wraz z nim cieszyć się pokojem. Pozwala sobie na tę ironię, ponieważ wie, że wypowiedziane przez niego przekleństwo przeciwko Sychem (w. 20) szybko zacznie się spełniać. Bunt mieszkańców Sychem przeciwko Abimelekowi. Mieszkańcy Sychem są zmęczeni dominacją Abimeleka, dlatego podejmują działania zmierzające do osłabienia jego pozycji. Sytuacja staje się jeszcze bardziej napięta, gdy Gaal pod-

SĘDZIOWIE 9,12-24

472

1Sm 16,14; 1Krl 22,23; Iz 19,14; 29,10

07_Sdz:07_Sdz

Rdz 34

9/3/08

2:28 PM

Page 473

którzy pomogli mu zabić jego braci. 25Znaczniejsi mieszkańcy Sychem zrobili na niego zasadzki na szczytach gór, okradając każdego, kto przechodził drogą. Doniesiono o tym Abimelekowi. 26W tym czasie Gaal, syn Obedaa, przybył ze swymi braćmis do Sychem i zdobył sobie zaufanie jego znaczniejszych mieszkańców. 27 Po winobraniu, kiedy zebrali w swoich winnicach winogrona i wytłoczyli je, udali się do świątyń swoich bogów, aby tam świętować. Gdy jedli, pili i złorzeczyli Abimelekowi, 28Gaal, syn Obeda, powiedział: „Kimże jest Abimelek, a kim był Sychem? Dlaczego wysługujemy się jemu? Przecież syn Jerubbaala i jego dowódca Zebul służyli ludziom Chamora, ojca Sychema. Dlaczego więc my mielibyśmy służyć Abimelekowi? 29Gdybym ja miał ten lud w swoich rękach, przegoniłbym Abimeleka i powiedziałbym mu: Zbierz swoje wojsko i przystąp do walki!”. 30 Gdy naczelnik miasta Zebul usłyszał słowa Gaala, syna Obeda, rozgniewał się. 31Wysłał potajemnie posłańców do Abimeleka z wiadomością: „Gaal, syn Obeda, i jego bracia przybyli do Sychem i podburzają miasto przeciwko tobie. 32 Przygotuj więc nocą lud, który jest przy tobie i oczekuj na polu. 33Gdy rano wzejdzie słońce, wyrusz i uderz na miasto. A kiedy on i lud, który jest z nim, wystąpią przeciwko tobie, postąpisz z nimi według swego uznania”. 34 Wstał więc Abimelek w nocy wraz z całym ludem, który był przy nim. W czterech miejscach, na wprost Sychem, urządził zasadzkę. 35Kiedy wyszedł Gaal, syn Obeda, i stanął u wejścia do bramy miasta, również Abimelek ze swymi ludźmi wyszedł z zasadzki. 36Kiedy Gaal zobaczył tych ludzi, rzekł do Zebula: „Jacyś ludzie schodzą ze szczytów gór”. Na to odpowiedział mu Zebul: „Cień gór bierzesz za ludzi”. 37Ale Gaal powiedział ponownie: „Oto gromada ludzi zstępuje z Pępka ziemi, a inny oddział podąża drogą od Dębu Wróżby”. 38 Wtedy Zebul rzekł do niego: „Gdzież jest teraz twój język, który mówił: «Kim jest Abimelek, abyśmy mieli mu służyć?». To jest bowiem ten lud, którym wzgardziłeś. Wyjdź teraz i walcz z nim!”. 39 Gaal wyszedł na czele Sychemitów i stoczył bitwę z Abimelekiem. 40Lecz został zmuszony przez Abimeleka do odwrotu i uciekał przed nim. Wielu wojowników zginęło w drodze do bramy. 41Potem Abimelek zatrzymał się w Arumb, a Zebul wypędził Gaala i jego braci, tak że już nie mogli przebywać w Sychem.

a) Gaal, syn Obeda – nomada, który wraz ze swoim rodem przechodzi przez terytorium Sychem. Nie wiadomo, czy był Izraelitą, czy Kananejczykiem. b) Abimelek zatrzymał się w Arum – nie wszedł do Sychem, ponieważ nie ufał zbuntowanym Sychemitom. Abimelek wiedział, że potrzeba czasu, aby po odejściu Gaala mieszkańcy na nowo uznali jego władzę.

burza Sychemitów przeciwko królowi. W czasie święta dziękczynienia za zbiory winogron Abimelek zostaje przeklęty przez mieszkańców Sychem, którzy w ten sposób formalnie wypowiadają mu posłuszeństwo (w. 27). Nie są jednak w stanie pokonać Abimeleka, któremu sami umożliwili zgromadzenie oddziałów wojennych, zapewniających mu władzę. Postawa Sychemitów, którzy byli przekonani, że sami decydują o tym, kto będzie nimi rządził, świadczy o rodzących się w Izraelu tendencjach monarchistycznych.

473

SĘDZIOWIE 9,25-41

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) rozsypał na jego miejscu sól – rozsypanie soli na ruinach zdobytego miasta mówiło świadkom tego wydarzenia, że miejsce to, kiedyś zaludnione, miało się upodobnić do pustkowia. Sól była bowiem w tym wypadku symbolem zniszczenia i braku możliwości życia (Pwt 29,22; Jr 17,6). Sychem jednak niezbyt długo czekało na swoją odbudowę. Miasto odzyskało świetność za panowania Jeroboama I (929-909 przed Chr.). b) Tebes – miasto kananejskie położone w odległości ok. 15 km na północny wschód od Sychem.

Page 474

Zagłada Sychem 42 Kiedy następnego ranka ludność wyszła w pole, powiadomiono o tym Abimeleka. 43Wziął uzbrojonych ludzi, podzielił ich na trzy oddziały i zaczaił się w polu. Gdy zauważył, że mieszkańcy wychodzą z miasta, uderzył na nich. 44Abimelek i wojownicy, którzy byli z nim, podeszli i zajęli miejsce przy bramie miasta. Dwa następne oddziały natarły na tych wszystkich, którzy byli w polu. 45Potem Abimelek oblegał miasto przez cały dzień. Kiedy je zdobył, zabił ludzi, którzy w nim byli, zburzył miasto i rozsypał na jego miejscu sóla. 46 Gdy usłyszeli o tym znaczniejsi mieszkańcy twierdzy Sychem, schronili się wszyscy w podziemiu świątyni boga Berita. 47Kiedy doniesiono Abimelekowi, że wszyscy znaczniejsi mieszkańcy twierdzy Sychem tam się schronili, 48wyruszył na górę Salmon wraz z całym ludem, który był przy nim. Tam wziął do ręki siekierę, uciął gałąź z drzewa, podniósł i włożył na ramię, a następnie powiedział do swoich ludzi: „Róbcie szybko to samo, co zobaczycie, że ja zrobiłem”. 49Wszyscy wojownicy ucięli więc po jednej gałęzi i poszli za Abimelekiem. Złożyli je wokół podziemia, które potem wypalili ogniem. W ten sposób zginęli tam wszyscy znaczniejsi mieszkańcy twierdzy Sychem w liczbie około tysiąca osób, mężczyzn i kobiet. Śmierć Abimeleka 50 Potem Abimelek wyruszył na Tebesb, oblegał je i zdobył. 51 W środku miasta znajdowała się twierdza. Tam schronili się wszyscy mężczyźni i kobiety, a także wszyscy znaczniejsi mieszkańcy miasta. Zamknęli twierdzę i weszli na jej dach. 52 Abimelek podszedł pod samą twierdzę i zaczął ją zdobywać. Lecz gdy zbliżył się do bramy twierdzy, aby ją podpalić, 53jedna z kobiet zrzuciła górny kamień żaren na głowę Abimeleka i zraniła go ciężko w głowę, i roztrzaskała mu czaszkę. 54On natychmiast przywołał giermka, który nosił jego broń i rozkazał: „Wyjmij miecz i zabij mnie, aby nie mówiono o mnie: «Zabiła go kobieta»”. Jego giermek przebił go mieczem, tak że skonał. 55Kiedy Izraelici zobaczyli, że Abimelek nie żyje, rozeszli się wszyscy do swoich miejscowości. 56 W ten oto sposób Bóg odpłacił Abimelekowi za zło, jakie wyrządził swemu ojcu, zabijając siedemdziesięciu swoich braci. 57Także mieszkańcom Sychems Bóg odpłacił za wszystkie

Zagłada Sychem. Abimelek nie miał litości dla Sychemitów, którzy wypowiedzieli mu posłuszeństwo. Zabił nie tylko żołnierzy, ale wytracił też ludność cywilną, a miasto doszczętnie zniszczył. Nie oszczędził nawet tych, którzy schronili się w świątyni boga Berita, łamiąc powszechnie uznawane na Wschodzie prawo, zabraniające przelewania krwi na terenie świątyń. Abimelek obchodzi jednak ten przepis, podkładając pod świątynię ogień. W ten sposób wypełniły się słowa Jotama, zapowiadające, że Abimelek przy pomocy ognia wytraci Sychemitów (Sdz 9,20). Śmierć Abimeleka. Podczas zdobywania miasta Tebes ginie Abimelek. Śmierć zadana żołnierzowi przez kobietę była czymś haniebnym. Tak właśnie umiera bratobójca, samozwańczy król, który w rzeczywistości nigdy nie miał swojego

SĘDZIOWIE 9,42-57

474

2Sm 11,21

1Sm 31,4

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 475

ich złe czyny. Tym sposobem na ich oczach wypełniło się przekleństwo Jotama, syna Jerubbaala.

a) Szamir – górska wioska należąca do plemienia Judy (Joz 15,48), położona 20 km na południowy zachód od Hebronu. b) góry Efraima – zob. Sdz 2,9+.

Sędziowie mniejsi Tola 1

Po Abimeleku wyzwolicielem Izraela stał sięs Tola, syn Puy, syna Dodo, z plemienia Issachara. Mieszkał on w Szamira, w górach Efraimab. 2Był on sędziąs Izraela przez dwadzieścia trzy lata. Kiedy umarł, został pochowany w Szamir.

10

1Krn 2,21-23

c) Gilead – zob. Sdz 7,3+. d) Zajordanie – tzw. Transjordania; obszar na wschód od Jordanu obejmujący Baszan, Gilead, Moab i Edom; najczęściej jednak nazwa ta określa ziemie rozciągające się od rzeki Jabbok do zatoki Akaba (Morze Czerwone). e) Madianici – zob. Sdz 6,1+.

Jair 3 Po nim wystąpił Jair z Gileaduc, który był sędziąs Izraelas przez dwadzieścia dwa lata. 4Miał on trzydziestu synów, którzy jeździli na trzydziestu młodych osłach. Należało do nich trzydzieści miast, które aż do dnia dzisiejszego noszą nazwę „osiedla Jaira” – w ziemi Gilead. 5Gdy umarł Jair, pochowano go w Kamon.

Jefte

Lb 21,7; Tb 3,3

Izrael uciskany przez Ammonitów 6 Potem znowu Izraelici czynili to, co nie podoba się PANUs. Służyli Baaloms i Asztartoms, jak również bogom Aramus, Sydonus, Moabus, bogom ammonickim i filistyńskim. Opuścili PANA i nie służyli Mu. 7Dlatego PAN rozgniewał się na Izraelas i wydał ich w ręce Filistynóws i Ammonitóws. 8Prześladowali oni i uciskali najpierw wszystkich Izraelitów mieszkających w Zajordaniud, w ziemi Amorytóws położonej w Gileadziec. W osiemnastym roku 9Ammonici przekroczyli nawet Jordans, aby walczyć z plemieniem Judy i Beniamina oraz z rodem Efraima. Izrael znalazł się w wielkim ucisku. 10Wołali więc Izraelici do PANA, wyznając: „Zgrzeszyliśmy przeciwko Tobie, bo opuściliśmy naszego Boga, a służyliśmy Baalom”. 11 PAN rzekł do Izraelitów: „Kiedy uciskali was Egipcjanie, Amoryci, Ammonici, Filistyni, 12Sydończycy, Amalekicis i Madianicie, a wołaliście do Mnie, czy nie uwolniłem was z ich rąk? 13Wy jednak znowu odeszliście od Mnie i służyliście cudzym bogom. Dlatego już was więcej nie wybawię. królestwa. Własne panowanie opierał tylko i wyłącznie na sile, jaką gwarantowali mu opłacani przez niego żołnierze. Jego śmierć jest ostatecznym dopełnieniem przekleństwa, jakie Jotam rzucił na niego i mieszkańców Sychem. Izrael uciskany przez Ammonitów. Zanim autor przejdzie do opisu działalności Jeftego, zamieszcza szczegółowe wprowadzenie, w którym kreśli kontekst powołania Jeftego na sędziego. Izraelici znów zaczęli czcić obce bóstwa, za co Bóg wydał ich w ręce wrogów. Gdy prosili Boga o pomoc i wybawienie z ucisku, on odpowiedział im, że to oni sami, przez swoją niewierność, są przyczyną własnych nieszczęść. Skruszeni Izraelici zdają sobie w końcu sprawę, że bóstwa, którym oddają cześć, są ludzkim wymysłem i nie mogą im pomóc, dlatego proszą o miłosierdzie, żałują za popełniony grzech i odrzucają pogańskie bóstwa. Bóg mimo wcześniejszych zapewnień (w. 13) okazuje litość, bo nigdy nie odwraca się od człowieka pełnego żalu i skruchy.

475

SĘDZIOWIE 10,1-13

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Gilead – zob. Sdz 7,3+. b) Mispa – nie chodzi tu o Mispę położoną w ziemi Beniamina, ale o miejscowość noszącą tę samą nazwę, położoną w Zajordaniu, w górzystym regionie rozciągającym się między rzekami Jabbok i Amman. c) ziemia Tob – południowa część Gileadu. d) starszyzna Gileadu – przywódcy polityczni plemion zajordańskich.

Page 476

14

Idźcie i wołajcie do bogów, których sobie wybraliście. Niech oni was wybawiają w czasie waszego ucisku!”. 15Izraelici błagali jednak PANA: „Zgrzeszyliśmy! Uczyń z nami, co sam uważasz za słuszne, tylko teraz nas wybaw!”. 16Usunęli obce bóstwa spośród siebie i zaczęli służyć PANU. Wówczas ulitował się On nad uciskanym Izraelem. Jefte zwierzchnikiem Gileadu Kiedy Ammonicis zgromadzili się i rozłożyli obóz w Gileadziea, Izraelici również zebrali się i rozbili obóz w Mispieb. 18 Wówczas lud i wodzowie Gileadu mówili jeden do drugiego: „Ten z was, który podejmie się walki z Ammonitami, stanie na czele wszystkich mieszkańców Gileadu!”. 1 Jefte z Gileadu był dzielnym wojownikiem. Był on jednak synem nierządnicy. Ojcem Jeftego był Gilead. 2 Gdy żona Gileada urodziła mu synów i synowie tej kobiety dorośli, wypędzili Jeftego, mówiąc mu: „Nie będziesz miał udziału w dziedzictwie naszego ojca, bo jesteś synem obcej kobiety”. 3Dlatego Jefte uciekł z obawy przed braćmi i zamieszkał w ziemi Tobc. Tam przyłączyli się do niego różni awanturnicy i chodzili z nim na wyprawy. 4 Wkrótce Ammonici zaczęli walczyć z Izraelitami. 5Kiedy Ammonici napadli na Izraelitów, wówczas starszyznas Gileadud poszła sprowadzić Jeftego z ziemi Tob. 6Powiedzieli Jeftemu: „Przyjdź do nas. Będziesz naszym wodzem w walce z Ammonitami!”. 7Jefte odpowiedział starszyźnie Gileadu: „Czyż to nie wy znienawidziliście mnie i wyrzuciliście z domu mojego ojca? Dlaczego więc teraz, kiedy znajdujecie się w ucisku, przychodzicie do mnie?”. 8Starszyzna Gileadu odpowiedziała Jeftemu: „Właśnie dlatego teraz zwracamy się do ciebie. Jeśli pójdziesz z nami i będziesz walczył przeciwko Ammonitom, zostaniesz zwierzchnikiem wszystkich mieszkańców Gileadu”. 9 Jefte odrzekł starszyźnie Gileadu: „Jeśli wzywacie mnie, abym walczył przeciwko Ammonitom, a PANs sprawi, że ich pokonam, pozostanę waszym zwierzchnikiem”. 10Na to starszyzna Gileadu odpowiedziała Jeftemu: „Niech PAN będzie nam świadkiem. Z pewnością uczynimy zgodnie z twoim życzeniem”. 11Jefte przyszedł więc ze starszyzną Gileadu, a lud ustanowił go swoim zwierzchnikiem i wodzem. Jefte powtórzył wszystkie swoje warunki wobec PANA w Mispie.

Jr 2,28

17

11

Jefte zwierzchnikiem Gileadu. Izraelici mieszkający w Zajordaniu zostali zmuszeni do zbrojnej obrony własnego terenu przed Ammonitami. W tym celu zgromadzono żołnierzy w Mispie, ale brakowało kogoś, kto mógłby nimi dowodzić. Dlatego proponują tę funkcję Jeftemu, znanemu wojownikowi, który ze względu na swoje pochodzenie z matki nierządnicy został wygnany przez swoich braci z rodzinnego miasta i prowadził awanturniczy tryb życia. Izraelici szukają jednak nie tylko doświadczonego żołnierza, ale również kogoś, kto będzie mógł później rządzić ich krajem. Dlatego proponując Jeftemu udział w wojnie, obiecują mu także zwierzchnictwo nad wszystkimi mieszkańcami Gileadu. Nie ma tu mowy o tym, że Jefte miałby panować nad nimi jako król, ale sam fakt dążenia do posiadania jednego silnego przywódcy pokazuje, że idea monarchii, jako najskuteczniejszej formy zarządzania krajem, już wtedy była w świadomości Izraelitów bardzo żywa.

SĘDZIOWIE 10,14 — 11,11

476

Rdz 21,10

07_Sdz:07_Sdz

Pwt 2,26n

9/3/08

2:28 PM

Page 477

Pertraktacje Jeftego z Ammonitami 12 Jefte wyprawił posłów do króla Ammonitóws z zapytaniem: „Co się stało między nami, że wystąpiłeś przeciwko mnie, aby walczyć z moim krajem?”. 13Król Ammonitów odpowiedział posłom Jeftego: „To dlatego, że Izraels, wracając z Egiptu, zajął moją ziemię od Arnonua aż po Jabbokb i Jordans. Zwróć więc teraz tę ziemię bez walki”. 14Na to Jefte powtórnie wyprawił posłów do króla Ammonitów 15z wyjaśnieniem: „Tak mówi Jefte: Izrael nie zajął ziemi Moabus ani ziemi Ammonitów. 16 Kiedy szedł z Egiptu, Izrael przemierzał pustynię aż do Morza Czerwonego i przybył do Kadeszc. 17Wówczas Izrael wysłał posłów do króla Edomus, prosząc: «Pozwól mi przejść przez twój kraj». Ale król Edomu nie uwzględnił prośby. Z tą samą prośbą Izrael wyprawił posłów także do króla Moabu. Lecz i on nie chciał się zgodzić. Izrael zatrzymał się w Kadesz. 18Następnie wędrował przez pustynię i okrążając ziemię Edomu i ziemię Moabu, doszedł do ziemi Moabu od strony wschodniej. Obóz jednak rozbili dopiero za Arnonem. Nie weszli więc na obszar Moabu, ponieważ Arnon jest granicą Moabu. 19Stąd Izrael wyprawił posłów do Sichona, króla Amorytóws panującego w Cheszbonied. I prosił go Izrael: «Pozwól nam przejść przez twoją ziemię aż do miejsca naszego przeznaczenia». 20Ale Sichon nie uwierzył, że Izrael chce tylko przejść przez jego kraj. Zebrał więc Sichon całe swoje wojsko i rozbił obóz w Jahsa. Zaczął walczyć z Izraelem, 21lecz PANs, Bóg Izraela, wydał Sichona wraz z jego wojskiem w ręce Izraela, który go pokonał. W ten sposób Izrael zajął całą ziemię Amorytów, zamieszkujących ten teren. 22Przejął on całą ziemię Amorytów: od Arnonu aż po Jabbok i od pustyni aż po Jordan. 23A teraz, skoro PAN, Bóg Izraela, wypędził Amorytów przed swoim ludem izraelskim, ty chcesz nas wydziedziczyć? 24Czy nie wziąłeś w posiadanie tego, co przygotował dla ciebie twój bóg Kemosze? My zaś przejęliśmy w posiadanie wszystko, co nasz PAN, Bóg, pozwolił nam posiąść. 25Czyżbyś ty był lepszy od Balaka, syna Sippora, króla Moabu? A on przecież nigdy nie spierał się z Izraelem ani nie walczył przeciwko niemu! 26Izrael od trzystu lat zamieszkuje Cheszbon i jego okolice, Aroerf i jego osady, a także wszystkie miasta nad Arnonem. Dlaczego w tym czasie nigdy nie próbowaliście odzyskać tego terenu? 27 Ja w niczym nie zawiniłem wobec ciebie, ale ty wyrządzasz mi zło, zmuszając mnie do walki. Niech PAN, który jest sędzią, rozstrzygnie dziś ten spór między Izraelitami a Ammonitami!”. 28 Lecz król Ammonitów nie słuchał wyjaśnień Jeftego.

a) Arnon – rzeka wpadająca do Morza Martwego mniej więcej w połowie jego zachodniego brzegu. Jej głęboki wąwóz utrudniał podróż przez Zajordanie z północy na południe. b) Jabbok – jeden z czterech głównych dopływów Jordanu, do którego wpada ok. 50 km na północ od Morza Martwego. Jego obecna nazwa to Nahr-es-Zerka. c) Kadesz – starożytne miasto palestyńskie, zwane także Kadesz-Barnea. W jego okolicy mieszkał Abraham (Rdz 20,1), tam również znajdowało się obozowisko Izraelitów podczas nieudanej próby podboju Kanaanu od południa (Lb 13 – 14), po której Izraelici opuścili te tereny. d) Cheszbon – miasto położone w północnej części Moabu. e) Kemosz – bóg Moabitów. Bogiem Ammonitów był Milkom. f) Aroer – miasto w południowej Judzie, dzisiejsze Chirbet Arara.

Pertraktacje Jeftego z Ammonitami. Konflikt między Izraelem a Ammonitami dotyczył ustalenia granic pomiędzy nimi. Król Ammonitów za swoje uważał tereny rozciągające się pomiędzy rzekami Arnon, Jabbok i Jordan, na których mieszkały izraelskie plemiona Rubena i Gada. Izraelici natomiast byli przekonani, że tereny te są ich własnością, ponieważ wygrali wojnę toczoną o nie z królem Amorytów, Sichonem (Lb 21,21-31 i Pwt 2,27-37). Dyplomatyczne zabiegi Jeftego na nic się jednak nie zdały. O losie tych terenów miała zadecydować wojna.

477

SĘDZIOWIE 11,12-28

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Gilead – zob. Sdz 7,3+. b) Mispa – zob. Sdz 10,17+. c) Aroer – miejscowość inna niż ta wspomniana w w. 26. Tutaj chodzi o miasto położone niedaleko od Ammanu. d) Minnit – miejscowość położona w pobliżu Cheszbonu. e) rozdarł swoje szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy (np. 2Sm 3,31+). f) Safon – miasto położone na wschód od Jordanu, przydzielone plemieniu Gada (Joz 13,27).

Page 478

Pochopny ślub Jeftego 29 Wtedy to duch PANAs ogarnął Jeftego, który przeszedł przez Gileada i ziemię Manassesa. Przeszedł przez Mispęb w Gileadzie i z Mispy w Gileadzie wyruszył na Ammonitóws. 30Jefte złożył ślub PANU, mówiąc: „Jeżeli naprawdę wydasz Ammonitów w moje ręce, 31wtedy ten, kto pierwszy wyjdzie z mojego domu, gdy zwycięsko powrócę po walce z Ammonitami, będzie należał do PANA; złożę go w ofierze całopalnejs”. 32 Potem Jefte wyruszył przeciwko Ammonitom, aby z nimi walczyć. PAN wydał ich w jego ręce. 33Rozgromił ich na obszarze od Aroeruc aż po wejście do Minnitd, czyli w dwudziestu miastach, i dalej aż po Abel-Keramim. Była to bardzo dotkliwa klęska. Ammonici zostali upokorzeni przez Izraelitów. 34 Gdy Jefte przybył do Mispy, do swojego domu, wybiegła mu na spotkanie jego córka, tańcząc i uderzając w bębenki. A miał tylko ją, jedyną; oprócz niej nie miał ani syna, ani córki. 35Gdy tylko ją zobaczył, rozdarł swoje szatye, wołając: „Ach, córko moja, zadajesz mi śmiertelny ból i stajesz się przyczyną mojego cierpienia! Bo złożyłem ślub PANU i nie mogę go odwołać”. 36Odpowiedziała mu córka: „Ojcze mój! Skoro zobowiązałeś się wobec PANA, uczyń ze mną według twoich słów. PAN bowiem pozwolił ci zemścić się na twoich wrogach, Ammonitach”. 37Potem poprosiła swojego ojca: „Pozwól mi zrobić tylko tę jedną rzecz: chciałabym najpierw oddalić się na dwa miesiące i udać się wraz z innymi dziewczętami w góry, aby tam opłakiwać moje panieństwo”. 38„Idź” – odpowiedział jej ojciec i pozwolił jej odejść na dwa miesiące. Poszła więc z innymi dziewczętami opłakiwać w górach swoje panieństwo. 39 Po dwóch miesiącach powróciła do ojca, który dopełnił złożonego ślubu. Tak więc nie współżyła ona z żadnym mężczyzną. Stąd bierze początek zwyczaj w Izraelu, 40że każdego roku dziewczęta izraelskie schodzą się, aby przez cztery dni wspominać wśród łez córkę Jeftego z Gileadu. Bratobójcza wojna z Efraimitami 1 Potem zebrali się Efraimici, wyruszyli w kierunku Safonf i powiedzieli Jeftemu: „Dlaczego poszedłeś walczyć z Ammonitamis, a nas nie wezwałeś, byśmy z tobą poszli? Spalimy twój dom razem z tobą”. 2Jefte im odpowiedział: „Byłem zajęty wraz z moim ludem poważnym zatargiem

12

Pochopny ślub Jeftego. Jefte, chcąc zjednać sobie przychylność Boga przed czekającą go walką z Ammonitami, składa ślub, na mocy którego zobowiązuje się, że w razie zwycięstwa, w ramach dziękczynienia złoży Bogu w ofierze pierwszą osobę, którą napotka po swoim powrocie. Składanie bóstwom ofiar z ludzi nie było w tamtym czasie czymś rzadkim, ale Prawo Mojżeszowe surowo zabraniało takich praktyk (Pwt 18,10). Tragizm tego wydarzenia i dramat Jeftego podkreślony jest przez fakt, że chcąc pozostać wiernym złożonej obietnicy, musiał on zabić własną córkę, jedynaczkę. Jefte pozostaje wierny Bogu, ale traci najbliższą osobę. Ta pouczająca historia wyraźnie dowodzi, że w składaniu obietnic Bogu człowiek zawsze powinien kierować się roztropnością i miłością bliźniego. Bratobójcza wojna z Efraimitami. Efraimici zdawali sobie sprawę z tego, że byli najsilniejszym z plemion izraelskich, dlatego działania wojenne Jeftego, w których nie wzięli udziału, były dla nich równoznaczne z zamachem na ich

SĘDZIOWIE 11,29 — 12,2

478

Lb 30,3; Koh 5,3-5

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 479

z Ammonitami. Wzywałem was na pomoca, ale nie uwolniliście mnie z ich rąk. 3Kiedy widziałem, że nikt nie przybywa mi z pomocą, naraziłem swoje życie i sam ruszyłem na Ammonitów. PANs wydał ich w moje ręce. Dlaczego więc dziś przyszliście walczyć ze mną?”. 4Wówczas Jefte zebrał wszystkich mężczyzn z Gileadub i rozpoczął walkę z Efraimitami. Gileadczycy rozgromili Efraimitów, gdyż ci mówili pogardliwie: „Jesteście zbiegami z Efraima, Gileadczycy. Mieszkacie przecież między Efraimem i Manassesem”. 5Następnie Gileadczycy przechwycili przed Efraimitami brody na Jordanies. Gdy któryś z uciekających Efraimitów próbował się przeprawić, ludzie z Gileadu pytali go: „Czy jesteś Efraimitą?”. Kiedy odpowiadał: „Nie”, 6mówili mu: „Wymów więc: szibboletc”. Gdy powiedział: „sibbolet”, bo nie potrafił wymówić poprawnie tego słowa, chwytali go i zabijali przy brodach Jordanu. Tak zginęło wtedy czterdzieści dwa tysiąced Efraimitów. 7 Jefte był sędziąs Izraelas przez sześć lat. A gdy Jefte z Gileadu umarł, został pochowany w swoim mieście Gilead. Ibsan, Elon i Abdon 8 Po nim sędziąs w Izraelus był Ibsan z Betlejeme. 9Miał on trzydziestu synów i trzydzieści córek, które wyszły za mąż poza rodziną. Dla swoich synów sprowadził trzydzieści dziewcząt spoza rodzinyf. Był on sędzią Izraela przez siedem lat. 10Gdy Ibsan umarł, został pochowany w Betlejem. 11 Po nim sędzią Izraela był Zabulonita Elon. Był on sędzią Izraela przez dziesięć lat. 12A gdy umarł Zabulonita Elon, został pochowany w Ajjalonieg, w ziemi Zabulona. 13 Po nim sędzią Izraela był Abdon, syn Hillela z Piratonuh. 14 Miał on czterdziestu synów i trzydziestu wnuków, którzy jeździli na siedemdziesięciu młodych osłach. Był on sędzią Izraela przez osiem lat. 15A kiedy Piratończyk Abdon, syn Hillela, umarł, został pochowany w Piratonie, w ziemi Efraima, na górze Amalekitóws.

a) Wzywałem was na pomoc – wcześniej autor nic nie mówi o tym wezwaniu. b) Gilead – zob. Sdz 7,3+. c) szibbolet – kłos zboża. Jest to jedyne miejsce w Biblii, w którym jest mowa o różnicach występujących w hebrajskich dialektach. d) czterdzieści dwa tysiące – podana przez autora liczba zabitych Efraimitów jest zawyżona. e) Betlejem – nie chodzi tutaj o Betlejem położone na terytorium Judy, znane jako miejsce narodzin Chrystusa, ponieważ cała działalność sędziów ma miejsce na północy Palestyny. Nazwę Betlejem nosiła także miejscowość na terytorium należącym do plemienia Zabulona. f) Poprzez małżeństwa swoich dzieci z dziećmi ważniejszych rodzin z innych plemion izraelskich, Ibsan chciał rozciągnąć swoją władzę sędziowską na inne plemiona. g) Ajjalon – zob. Sdz 1,35+. h) Piraton – miejscowość w pobliżu miasta Nablus. i) Sorea – miasto położone w dolinie Sorek, 25 km na zachód od Jerozolimy.

Samson Narodziny Samsona 1 Potem znowu Izraelici czynili to, co nie podoba się PANUs. Bóg więc wydał ich w ręce Filistynóws na czterdzieści lat. 2Wtedy w Soreai żył pewien człowiek,

13

pozycję w Izraelu. Jefte był przeszkodą, która nie pozwalała im na dominację przynajmniej w Zajordaniu, dlatego wypowiedzieli mu wojnę. Decyzja Efraimitów kończy się dla nich tragicznie. Nie uznając władzy Jeftego, sprowadzili śmierć na rzeszę ludzi ze swojego plemienia. Narodziny Samsona. Cztery rozdziały Księgi Sędziów (Sdz 13 – 16) opisują dzieje tajemniczej postaci Samsona. Biblia zalicza go w poczet sędziów, podaje nawet, ile lat trwał jego urząd, ale z drugiej strony autor opisuje wiele szczegółów, które bardzo go odróżniają od innych sędziów izraelskich. Przede wszystkim nigdy nie był dowódcą armii

479

SĘDZIOWIE 12,3 — 13,2

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) sycera – mocny napój odurzający sporządzony z soku winogronowego lub soku innych owoców, a także ze zboża lub miodu. b) od poczęcia będzie poświęcony Bogu – Samson od poczęcia miał być człowiekiem poświęconym wyłącznie Bogu, czyli nazirejczykiem. Nazireat wynikał ze ślubu, który można było złożyć osobiście, ale również w imieniu dziecka mogli to zrobić rodzice. Przyjęcie do stanu nazireatu obwarowane było trzema zakazami: picia alkoholu, strzyżenia włosów przez cały okres trwania ślubu i zbliżania się do zmarłych (Lb 6). W tym przypadku przepisy dotyczące nazireatu, z polecenia anioła, obowiązują także matkę Samsona. c) twoje imię – Izraelici uważali, że imię jest ściśle związane z charakterem i naturą osoby, która je nosi.

Page 480

pochodzący z plemienia Dana, imieniem Manoach. Jego żona była niepłodnas i nie rodziła. 3Właśnie tej kobiecie ukazał się aniołs PANA i powiedział do niej: „Jesteś niepłodna i dotychczas nie rodziłaś, ale poczniesz i urodzisz syna. 4Tylko uważaj na siebie: nie pij wina ani sycerya i nie jedz nic nieczystego. 5Oto poczniesz i urodzisz syna, a nożyce nie dotkną jego głowy, gdyż chłopiec ten od poczęcia będzie poświęcony Bogub. On zacznie wyzwalać Izraelas z rąk Filistynów”. 6 Kobieta ta przyszła do swego męża i powiedziała: „Przybył do mnie Boży człowiek, pełen majestatu. Wyglądał jak anioł Boga. Nie zapytałam go, skąd przybywa, a on nie podał mi nawet swojego imienia. 7Powiedział tylko: «Oto poczniesz i urodzisz syna. Nie pij wina ani sycery i nie jedz nic nieczystego, ponieważ twój syn od poczęcia aż do śmierci będzie poświęcony Bogu»”. 8 Wtedy Manoach pokornie błagał PANA: „Proszę Cię, Panie, aby Boży człowiek, którego przysłałeś, znowu do nas przyszedł i pouczył nas, jak mamy postępować z mającym się narodzić chłopcem”. 9I Bóg wysłuchał modlitwy Manoacha. Anioł Boży ponownie przyszedł do kobiety, kiedy przebywała na polu. Nie było przy niej jej męża Manoacha. 10Dlatego kobieta szybko pobiegła, by przekazać mu wiadomość: „Znowu ukazał mi się ten tajemniczy człowiek, który przybył do mnie tamtego dnia!”. 11Manoach wstał i podążył za swoją żoną. Podszedł do nieznajomego i rzekł do niego: „Czy ty jesteś tym mężczyzną, który rozmawiał z moją żoną?”. Odpowiedział: „Tak, to ja”. 12Manoach powiedział: „Teraz, kiedy spełni się twoje słowo, jak mamy postępować z chłopcem i co dla niego zrobić?”. 13Anioł PANA odparł Manoachowi: „Niech twoja żona przestrzega tego wszystkiego, co jej powiedziałem. 14Nie powinna spożywać niczego, co pochodzi z winnej latorośli. Nie może pić wina ani sycery. Niech nie je nic nieczystego. Niech zachowuje wszystko to, co jej poleciłem”. 15 Następnie zwrócił się Manoach do anioła PANA: „Pozwól, że cię zatrzymamy i przygotujemy dla ciebie koźlę”. 16Ale anioł PANA odpowiedział: „Choćbyś mnie zatrzymał, nie będę jadł twojego pożywienia. Jeśli chcesz przygotować ofiarę całopalnąs, to złóż ją PANU”. Manoach bowiem nie wiedział, że to był anioł PANA. 17Zapytał więc Manoach anioła PANA: „Jakie jest twoje imięc? Pragniemy cię uczcić, kiedy wypełni

izraelskiej ani też nie miał jak inni sędziowie swojego dworu i urzędników. Jego walka z Filistynami wydaje się wojną prywatną, którą prowadził w okresie, kiedy Filistyni faktycznie dominowali nad Izraelitami, ale relacja pomiędzy tymi narodami była poprawna. Opis dzieł Samsona nacechowany jest dużym wpływem legend przekazywanych w środowisku żydowskim. Z tego powodu trudno ustalić rzeczywisty przebieg wydarzeń. Niemniej postać Samsona jest bardzo ważna. Żaden z sędziów nie był tak jak on nazirejczykiem, człowiekiem poświęconym Bogu od poczęcia. Ten Boży wybór nadaje postaci Samsona szczególne znaczenie. W czynach Samsona, które trzeba odczytać przez pryzmat praw i zwyczajów tamtej epoki, należy przede wszystkim dostrzec jego wpływ na podtrzymanie i umocnienie w Izraelitach ducha narodowej niezależności, co zapewniało ugruntowanie wiary w jedynego Boga.

SĘDZIOWIE 13,3-17

480

Rdz 11,30; 1Sm 1,2; Łk 1,7

Łk 1,15

Lb 6,2; 1Sm 1,11

Rdz 32,30; Wj 3,14

07_Sdz:07_Sdz

Kpł 9,24

Rdz 32,31; Wj 33,20

1Sm 3,19

9/3/08

2:28 PM

Page 481

się twoje słowo”. 18Anioł PANA mu odpowiedział: „Czemu pytasz o moje imię? Ono jest niezwykłe”. 19Manoach wziął koźlę i ofiarę pokarmowąs i złożył je na skale dla PANA tak cudownie działającego. Manoach i jego żona zobaczyli, że 20 kiedy płomień ołtarzas wzniósł się ku niebu, w tym płomieniu uniósł się również anioł PANA. Widząc to, Manoach i jego żona padli twarzami na ziemię. 21Odtąd anioł PANA nie objawił się już więcej Manoachowi ani jego żonie. Wtedy Manoach zrozumiał, że był to anioł PANA. 22Manoach rzekł do swojej żony: „Na pewno umrzemy, ponieważ widzieliśmy Boga”. 23Żona mu odpowiedziała: „Gdyby PAN zamierzał nas uśmiercić, nie przyjąłby od nas ofiary całopalnej ani ofiary pokarmowej. Nie ukazałby nam też tego wszystkiego i nie oznajmiłby nam właśnie teraz tych rzeczy”. 24 Kobieta urodziła syna i nazwała go imieniem Samson. Chłopiec rósł i PAN mu błogosławiłs. 25Duch PANAs zaczął pobudzać go do działania w obozie Dana, który leży między Sorea a Esztaola.

a) Esztaol – miejscowość położona na terytorium plemienia Dana (Joz 15,33), blisko od Sorea. b) Timna – miasto położone w niewielkiej odległości od Sorea, na granicy terytorium zajmowanego przez Hebrajczyków. W czasach Samsona znajdowało się pod kontrolą Filistynów. c) nieobrzezanych Filistynów – słowo ‘nieobrzezany’ jest wyrazem największej pogardy, z jaką Izraelici wypowiadali się o cudzoziemcach. d) nie powiedział im… padliny lwa – Samson milczał na temat pochodzenia miodu, dlatego że człowiek, który miał kontakt z padliną, stawał się rytualnie nieczysty.

Małżeństwo Samsona z Filistynką 1 Pewnego razu Samson poszedł do Timnyb i tam zobaczył pewną Filistynkęs. 2Kiedy powrócił, opowiedział o tym swojemu ojcu i matce. Mówił im: „W Timnie pośród Filistynek ujrzałem kobietę, którą weźcie teraz dla mnie za żonę”. 3Na to ojciec i matka odpowiedzieli mu: „Czy pośród córek twych bracis i w całym twoim ludzie nie ma już kobiety, że chcesz wziąć sobie żonę spośród tych nieobrzezanych Filistynówc?”. Ale Samson odrzekł swojemu ojcu: „Weź mi za żonę właśnie tę kobietę, bo ona mi się podoba”. 4Jego ojciec i matka nie wiedzieli, że to pochodziło od PANAs, który szukał okazji do konfliktu z Filistynami. W tym bowiem czasie Filistyni panowali nad Izraelems. 5Poszedł więc Samson wraz z ojcem i matką do Timny. Kiedy dochodzili do winnic Timny, młody lew, rycząc, wybiegł naprzeciw Samsonowi. 6Wtedy ogarnął go duch PANAs i choć nie miał nic w ręku, rozdarł lwa, jakby to było zwykłe koźlę. Jednak o tym, co zrobił nie powiedział ani ojcu, ani matce. 7Potem przyszedł do Timny i rozmawiał z tą kobietą, i upewnił się, że była ona dla niego odpowiednia. 8 Kiedy po jakimś czasie powracał do Timny, by ją pojąć za żonę, zszedł z drogi, aby zobaczyć zabitego lwa. W padlinie lwa był rój pszczół oraz miód. 9Wybrał go na dłoń i jadł, idąc drogą. Kiedy przyszedł do ojca i matki, dał im, aby jedli, ale nie

14

Pwt 7,3n; Ne 13,23-27

1Sm 17,34-37; 2Sm 23,20

Małżeństwo Samsona z Filistynką. W czasie działalności sędziów małżeństwa Izraelitów z cudzoziemkami nie były jeszcze zakazane, ale reakcja rodziców Samsona na jego decyzję o poślubieniu Filistynki pokazuje, że już wtedy nie były one dobrze postrzegane. Co więcej, Samson, wybierając sobie żonę, sprzeciwia się zwyczajowi, według którego to rodzice zajmowali się kojarzeniem małżeństw swoich dzieci. Autor, usprawiedliwiając wybór Samsona, dopowiada, że działał on z natchnienia Bożego, ponieważ w ten sposób Bóg szukał okazji do sprowokowania konfliktu z Filistynami, aby uświadomić Izraelitom potrzebę walki o całkowitą niezależność (w. 4).

481

SĘDZIOWIE 13,18 — 14,9

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Aszkelon – zob. Sdz 1,18+.

Page 482

powiedział im, że miód pochodził z padliny lwad. 10Potem jego ojciec przybył do tej kobiety, a Samson przygotował tam ucztę weselną według miejscowego zwyczaju. 11 Po przybyciu Samsona przydzielono mu trzydziestu młodzieńców, którzy mieli mu towarzyszyć. 12Samson rzekł do nich: „Pozwólcie, że zadam wam zagadkę. Jeśli rozwiążecie ją w ciągu siedmiu dni uczty weselnej, dam wam trzydzieści lnianych ubrań i trzydzieści okryć zamiennych. 13A jeśli nie będziecie mogli jej rozwiązać, wy dacie mi trzydzieści lnianych ubrań i trzydzieści okryć na zmianę”. Odpowiedzieli mu: „Przedstaw swoją zagadkę, chcemy ją usłyszeć!”. 14Wtedy rzekł do nich: „Z pożerającego wyszło pożywienie, a z mocnego wyszła słodycz”. Nie potrafili rozwiązać tej zagadki przez trzy dni. 15Czwartego dnia powiedzieli do żony Samsona: „Nakłoń swojego męża, aby wyjawił nam rozwiązanie tej zagadki. W przeciwnym razie spalimy ciebie i dom twojego ojca. Pewnie zaprosiliście nas tutaj, aby nas zrujnować!”. 16Żona Samsona płakała przed nim i żaliła się: „Ty mnie tylko nienawidzisz! Wcale mnie nie kochasz! Zadałeś tę zagadkę moim rodakom, a mnie nie podałeś jej rozwiązania”. Odpowiedział jej: „Nawet mojemu ojcu ani matce nie podałem rozwiązania, a tobie miałbym je wyjawić?”. 17Płakała przed nim przez siedem dni ich uczty weselnej. Siódmego dnia podał jej rozwiązanie, ponieważ bardzo nalegała. A ona przekazała rozwiązanie zagadki swoim rodakom. 18Siódmego dnia, zanim zaszło słońce, mieszkańcy miasta powiedzieli mu: „Co jest słodsze nad miód i co mocniejsze niż lew?”. Odpowiedział im: „Gdybyście nie orali moją jałówką, nie rozwiązalibyście mojej zagadki”. 19 I ogarnął go duch PANA. Poszedł do Aszkelonua i zabił tam trzydziestu mężczyzn. Zabrał zdjętą z nich odzież i dał ją jako przyobiecane okrycia zamienne tym, którzy rozwiązali zagadkę. Potem pełen gniewu odszedł do domu swojego ojca. 20 Żona Samsona została żoną jednego z jego towarzyszy, który był jego drużbą. Samson niszczy pola Filistynów 1 Po pewnym czasie, w okresie żniw pszenicy, Samson odwiedził swoją żonę i przyniósł dla niej koźlę. Powiedział: „Chcę wejść do mojej żony, do jej sypialni”. Ale jej ojciec nie pozwolił mu tam wejść. 2Mówił mu: „Byłem przekonany, że na pewno ją znienawidziłeś, więc dałem ją jednemu z twoich towarzyszy. Ale przecież jej młodsza siostra jest jeszcze piękniejsza od niej. Niech więc ona zosta-

15

SĘDZIOWIE 14,10 — 15,2

482

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 483

nie twoją zamiast tamtej”. 3Samson mu odpowiedział: „Nie jest to moja wina, że tym razem uczynię Filistynoms coś złego”. 4Odszedł więc i schwytał trzysta szakali. Powiązał ich ogony, wziął pochodnie i umieścił po jednej w środku, między dwoma ogonami. 5Następnie zapalił pochodnie i wypuścił szakale na filistyńskie pola ze zbożem. Spalił wszystko: stogi snopów i zboże jeszcze nie zżęte, a nawet winnice i sady oliwne. 6A kiedy Filistyni zapytali: „Kto to zrobił?”. Odpowiedziano: „Samson, zięć Timnity, ponieważ on odebrał mu żonę i dał ją jego towarzyszowi”. Wtedy Filistyni poszli, podłożyli ogień i spalili ją i jej ojcaa. 7Rzekł im Samson: „Skoro tak postępujecie, nie zatrzymam się, aż się na was zemszczę”. 8I pobił ich całkowicie, tak że ponieśli wielką klęskę. Potem odszedł i zamieszkał w grocie skalnej Etamb. 9 Filistyni wtargnęli na wzgórza, aby rozłożyć obóz w Judzie, okupując ten teren aż po Lechi. 10Mieszkańcy Judy pytali: „Czemu wystąpiliście przeciwko nam?”. Odpowiedziano im: „Przybyliśmy tutaj wziąć do niewoli Samsona, aby mu odpłacić za to, co on nam uczynił”. 11Trzy tysiące mężczyzn z plemienia Judys poszło więc do groty skalnej Etam. Powiedzieli do Samsona: „Czy nie wiesz, że Filistyni panują nad nami? Coś najlepszego nam zrobił?”. Odpowiedział im: „Jak oni postąpili ze mną, tak ja im odpłaciłem”. 12Rzekli mu wtedy: „Przybyliśmy tutaj, aby cię związać i wydać w ręce Filistynów”. Samson im odpowiedział: „Przysięgnijcie mi, że wy mnie nie zabijecie”. 13Odparli mu: „Nie! Chcemy cię tylko mocno związać, a potem wydamy cię w ich ręce”c. Związali go więc dwoma nowymi powrozami i sprowadzili z tej skalnej groty. 14Kiedy przybył na wzgórze Lechi, Filistyni, wznosząc tryumfalne okrzyki, szli naprzeciw niego. Wtedy ogarnął go duch PANAs. Powrozy na jego ramionach stały się słabe jak lniane włókna spalone w ogniu, a więzy jakby topniały na jego rękach. 15Dostrzegł świeżą oślą szczękę, sięgnął po nią, chwycił i pobił nią tysiąc mężczyzn. 16Potem Samson powiedział: „Oślą szczęką ich znieważyłem. Oślą szczęką zabiłem tysiąc mężczyzn”. 17 Kiedy skończył mówić, wyrzucił szczękę i nazwał to miejsce Ramat-Lechi. 18 A ponieważ bardzo osłabł z pragnienia, wołał do PANAs: „Ty sam ręką twojego sługi odniosłeś wielkie zwycięstwo. Czy teraz mam umierać z pragnienia i wpaść w ręce nieobrzezanych?”. 19Wówczas Bóg otworzył wgłębienie skalne, które jest w Lechi, i wyprowadził z niego wodę. Kiedy Samson się jej napił, wróciły mu siły i znowu się ożywił. Dlatego to źródło nazwano „Źródłem wołającego”. Istnieje ono w Lechi aż do dnia dzisiejszego. 20Samson był sędziąs Izraelas w czasie panowania Filistynów przez dwadzieścia lat. 483

a) spalili ją i jej ojca – Filistyni w ten sposób przyznają rację Samsonowi, który miał prawo się zemścić. b) Etam – niedostępne miejsce położone w pobliżu Sorea. c) Pomimo dominacji Filistynów Izraelici byli z nimi w poprawnych relacjach i chcąc je utrzymać, zdecydowali się wydać im Samsona.

SĘDZIOWIE 15,3-20

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Gaza – zob. Sdz 1,18+. b) Hebron – zob. Sdz 1,10+. c) pakuł – chodzi o krótkie splątane włókna lnu, konopi lub juty używane np. do wyrobu grubej przędzy, usuwania smarów, uszczelniania i jako wyściółka tapicerska.

Page 484

Śmierć Samsona 1 Następnie Samson udał się do Gazya. Zobaczył tam pewną nierządnicę i poszedł spać z nią. 2Doniesiono o tym mieszkańcom Gazy: „Przybył tu Samson”. Potem rozeszli się po mieście i przy bramie miasta urządzili na niego zasadzkę. Zachowywali się cicho przez całą noc, myśląc sobie: „Zabijemy go o świcie”. 3Samson odpoczywał jedynie do północy. A o północy wstał i chwycił skrzydła bramy miejskiej wraz ze słupami, wyrwał je razem z zasuwą, włożył je sobie na plecy i wszedł z nimi na szczyt góry położonej naprzeciwko Hebronub. 4 Potem zakochał się w kobiecie z doliny Sorek. Miała na imię Dalila. 5Przyszli do niej książęta filistyńscy i powiedzieli: „Wybadaj go podstępnie, w czym tkwi jego niezwykła siła i jakim sposobem moglibyśmy go pokonać i związać, aby go obezwładnić. Każdy z nas da ci tysiąc sto srebrnych monet”. 6 Dalila pytała więc Samsona: „Powiedz mi, proszę, w czym tkwi twoja wielka siła i czym trzeba by cię związać, aby cię obezwładnić? 7Samson jej odpowiedział: „Jeżeli mnie zwiążą siedmioma świeżymi linami, które jeszcze nie wyschły, to będę słaby, podobny do każdego innego człowieka”. 8Książęta filistyńscy przynieśli jej siedem świeżych lin, które jeszcze nie wyschły. I związała go nimi. 9Czyhający na niego schowali się w jej pokoju. Kiedy jednak zawołała do niego: „Samsonie! Filistynis są przy tobie!”, on zerwał liny, jak się zrywa nić z pakułc, gdy dotknie ją ogień. I nie zostało ujawnione źródło jego siły. 10 Wtedy Dalila rzekła do Samsona: „Oszukałeś mnie i okłamałeś. Teraz jednak powiedz mi, proszę, czym można cię skutecznie związać”. 11Odrzekł jej: „Gdyby mnie mocno związano nowymi powrozami, których jeszcze nie używano do niczego, wtedy osłabnę i stanę się podobny do każdego innego człowieka”. 12Dalila wzięła więc nowe powrozy i związała go nimi. Potem zawołała do niego: „Samsonie! Filistyni są przy tobie!”. A oni rzeczywiście czyhali na niego w pokoju. On porozrywał jednak powrozy na swoich barkach, jakby to była zwyczajna nić. 13Dalila rzekła do Samsona: „Aż do tej pory oszukiwałeś mnie i okłamywałeś. Powiedz mi, czym naprawdę można cię związać?”. Odpowiedział jej: „Gdybyś wplotła siedem pasm włosów z mojej głowy w tę

16

Śmierć Samsona. Filistyni dostrzegli, że Samson stanowi dla nich wielkie zagrożenie, postanowili więc się go pozbyć. W tym celu posłużyli się kobietą, w której zakochał się Samson. Widząc jego nadludzką siłę, byli przekonani, że ma ona nadprzyrodzony, magiczny charakter. Dlatego za wszelką cenę pragnęli się dowiedzieć, skąd pochodzi moc Samsona i w jaki sposób można mu ją odebrać. Odpowiadając na natrętne pytania Dalili, Samson bawi się, wymyślając przedziwne sposoby, które miałyby go pozbawić owej siły. W końcu wyjawia prawdę, że jego moc pochodzi od Boga, a unicestwić ją można jedynie poprzez pozbawienie go długich włosów – znaku jego poświęcenia się Bogu. Filistyni, obcinając Samsonowi włosy, nie tylko pozbawili go Bożej siły, ale także bardzo go upokorzyli, ponieważ ogolona głowa była w Izraelu znakiem hańby. Porażka Samsona była wynikiem jego lekkomyślności i grzesznego sposobu życia.

SĘDZIOWIE 16,1-13

484

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 485

osnowę przędzy, a wpleciony w taką nić palik wbiła w ziemię, to stanę się słaby, podobny do każdego innego człowieka”. 14 Przybiła je tkackim bidłema i zawołała: „Samsonie! Filistyni są przy tobie!”. On przebudził się ze snu i uniósł to bidło, czółenko tkackie oraz całą osnowę. 15 Wówczas powiedziała do niego: „Jak możesz mówić: «Kocham cię», skoro twoje serces jest daleko ode mnie. Już trzy razy mnie oszukałeś i nie wyjawiłeś, w czym tkwi twoja wielka siła”. 16Kiedy go tak zanudzała całymi dniami i naprzykrzała się, całkiem stracił cierpliwość. 17Otworzył przed nią serce i wyznał jej: „Nożyce nie dotknęły mojej głowy, ponieważ od poczęcia jestem poświęconys Bogub. Gdybym został ostrzyżony, opuściłaby mnie moja siła, stałbym się słaby i podobny do każdego innego człowieka”. 18Dalila zrozumiała, że teraz otworzył przed nią całe swoje serce. Poleciła przybyć książętom filistyńskim, oznajmiając: „Przyjdźcie jeszcze raz, bo wyjawił mi swoją tajemnicę”. Książęta filistyńscy przyszli do niej i wręczyli jej przyniesione srebro. 19A kiedy uśpiła go na swoich kolanach, przywołała pewnego człowieka i poleciła obciąć siedem pasm włosów z jego głowy. Samson zaczął słabnąć i opuściła go jego siła. 20Kiedy zawołała: „Samsonie! Filistyni są przy tobie!”, on się przebudził i pomyślał sobie: „Wyjdę z tego niebezpieczeństwa jak poprzednio i uwolnię się”. Nie wiedział jednak, że PANs go opuścił. 21Wtedy schwytali go Filistyni, wyłupili mu oczy i odprowadzili do Gazy. Tam przykuty podwójnym łańcuchem z brązu obracał żarna w więzieniu. 22A obcięte włosy zaczęły odrastać na jego głowie. 23 Tymczasem książęta filistyńscy zgromadzili się, aby złożyć wielką ofiarę swojemu bogu Dagonowic. Pełni radości mówili: „Nasz bóg wydał w nasze ręce Samsona, naszego wroga”. 24 Lud przyglądał się temu i wysławiał swojego boga. Mówiono bowiem: „Nasz bóg wydał nam naszego nieprzyjaciela, który pustoszył naszą ziemię i pomnażał naszych zabitych”. 25 Kiedy rozweseliły się ich serca, powiedzieli: „Przywołajcie Samsona, niech nas zabawia”. Przyprowadzono Samsona z więzienia i postawiono go przy kolumnach, gdzie zabawiał ich swoimi żartami. 26Potem Samson rzekł do chłopca, który trzymał go za rękę: „Zaprowadź mnie do kolumn, na których wspiera się konstrukcja budynku, bo chcę się o nie oprzeć”. 27 W tym budynku było pełno mężczyzn i kobiet. Byli tam

a) bidłem – potoczna, skrócona nazwa mechanizmu bidłowego. Bidło dobija każdy wprowadzony wątek do krawędzi tkanin, tworząc kolejne jej elementy. Bidło spełnia także inne, dodatkowe funkcje. Stanowi bieżnię dla czółenka i jest elementem napędzającym inne mechanizmy tkackie. b) od poczęcia jestem poświęcony Bogu – zob. Sdz 13,5+. c) Dagon – bóstwo semickie uważane za głównego boga Filistynów. Na jego cześć Filistyni wznosili okazałe świątynie, w których składali dziękczynienie po każdym odniesionym zwycięstwie.

Ale to właśnie w tej sytuacji upokorzenia dokonuje swojego największego zwycięstwa, jakim było uznanie, że źródłem jego siły i wszystkich sukcesów był Bóg. Jego żarliwa modlitwa, choć dominuje w niej pragnienie zemsty, została przez Boga wysłuchana. Umierając, Samson sprowadza śmierć na przywódców filistyńskich, odpłacając im w ten sposób za swoją hańbę. Tragiczna historia Samsona pokazuje, że łaska, jaką daje Bóg, wymaga od człowieka nieustannej współpracy, w przeciwnym razie zostanie ona zmarnowana. W realizacji postawionych sobie celów nigdy nie można posługiwać się złem, które zawsze będzie rodzić kolejne zło, i nawet najszlachetniejsze intencje nie usprawiedliwiają tezy, że cel uświęca środki. Ostatnie wydarzenia z życia Samsona są również dowodem na to, że nigdy nie jest za późno na powrót do Boga, ponieważ On nie zapomina o tych, których sam wybrał.

485

SĘDZIOWIE 16,14-27

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Sorea – zob. Sdz 13,2+. b) Esztaol – zob. Sdz 13,25+. c) góry Efraima – zob. Sdz 2,9+. d) złorzeczenie – chodzi o wezwanie do złożenia świadectwa, jakiemu towarzyszyło rytualne przekleństwo osoby, która nie wywiązałaby się z obowiązku zaświadczenia o przestępstwie (Kpł 5,1). W opisanej historii matka Miki, podobnie jak Balaam (Lb 23,11), zmienia przekleństwo w błogosławieństwo. e) efod – termin ten ma wiele znaczeń. W Księdze Sędziów pojawił się już w historii Gedeona, gdzie użyty został w odniesieniu do statuy wyobrażającej bóstwo (Sdz 8,27+). Tutaj można go rozumieć jako nazwę jednego z elementów stroju kapłańskiego (Wj 28,4-6) lub przedmiotu, który wraz z terafim używano do rzucania losów. f) terafim – powszechne w starożytnej Syrii i Palestynie posążki lub figurki przedstawiające bóstwa domowe (np. Rdz 31,19; 1Sm 19,13; 2Krl 23,24; Za 10,2). Terafim były przedmiotami kultu i symbolami domowego kapłaństwa.

Page 486

także wszyscy książęta filistyńscy. A na dachu było około trzech tysięcy ludzi – mężczyzn i kobiet, którzy bawili się, patrząc na popisy Samsona. 28Samson wezwał PANA błagalnymi słowami: „Panie mój, BOŻE! Wspomnij na mnie, proszę, i przywróć mi siły – jeszcze ten jeden raz. O Boże, spraw, abym mógł zemścić się na Filistynach za dwoje moich oczu!”. 29Potem Samson objął dwie środkowe kolumny, na których opierał się budynek. Na jednej położył prawą rękę, a na drugiej lewą, 30po czym zawołał: „Niech umrę wraz z Filistynami!”. I aż się ugiął, zbierając siły. Budowla runęła na książąt i wszystkich ludzi, którzy tam byli. A tych, których Samson zabił – sam umierając – było więcej niż tych, których pozabijał w ciagu całego swojego życia. 31Potem nadeszli jego bracias, cały róds jego ojca i zabrali go. Po powrocie pochowali go między Soreaa i Esztaolb, w grobowcu jego ojca Manoacha. Samson był sędziąs Izraelas przez dwadzieścia lat.

Dodatki Dowolność w sprowowaniu kultu 1 W górach Efraimac mieszkał pewien człowiek imieniem Mika. 2Powiedział on do swojej matki: „Te tysiąc sto sztuk srebra, które ci ukradziono i z powodu których wzywałaś do złożenia świadectwa, wypowiadając także w mojej obecności złorzeczenied, jest u mnie. Ja je zabrałem”. Matka odpowiedziała: „Niech mój syn będzie błogosławionys przez PANAs”. 3Zwrócił on tysiąc sto sztuk srebra swojej matce, choć ona mówiła: „To srebro sama uroczyście przeznaczyłam dla PANA za mojego syna, aby wykonano z niego posążek odlany i wyrzeźbiony. Dlatego teraz daję je tobie”. 4On jednak zwrócił srebro swojej matce. Matka zaś przekazała z tego dwieście sztuk srebra złotnikowi, aby on wykonał z niego posążek odlany i wyrzeźbiony. Potem umieściła go w domu Miki. 5W ten sposób Mika stał się właścicielem świątyni Boga. Sporządził on także efode i terafimf, a jednego ze swoich synów ustanowił dla siebie kapłanem. 6 W tym czasie w Izraelus nie było króla i każdy czynił to, co uważał za słuszne. 7 Żył wtedy w Betlejems judzkim pewien młodzieniec. Był on Lewitąs i mieszkał pośród plemienia Judy jako cudzozie-

17

Dowolność w sprawowaniu kultu. Pięć ostatnich rozdziałów Księgi Sędziów zawiera rozważania na temat przywództwa w Izraelu, jednak w żadnym z zamieszczonych tam opowiadań nie pojawia się postać sędziego Izraela. Autor podkreśla natomiast, że w Izraelu nie było króla (Sdz 17,6; 18,1; 19,1; 21,25). Położenie akcentu na brak instytucji monarchii w Izraelu wskazuje, że u schyłku epoki sędziów osłabły tendencje do centralizacji władzy i utworzenia mocnej struktury państwa, która zagwarantowałaby definitywne przejęcie kontroli nad rdzenną ludnością Kanaanu. Czynnikiem jednoczącym plemiona izraelskie miał być również jednolity kult jedynego Boga, który powinien być sprawowany w jednym tylko centralnym ośrodku. W opisywanym tutaj okresie, kiedy nie było jeszcze świątyni jerozolimskiej, istniało wiele sanktuariów o charakterze prywatnym, w których lewici sprawowali funkcje kapłańskie. Postawa Miki, który za-

SĘDZIOWIE 16,28 — 17,7

486

07_Sdz:07_Sdz

Pwt 18,6n

9/3/08

Wj 4,18; 1Sm 1,17

Page 487

mieca. 8Opuścił on swoje miasto, Betlejem judzkie, aby znaleźć sobie jakieś inne miejsce na zamieszkanie. Wędrując, doszedł do gór Efraima i trafił do domu Miki. 9Mika zapytał go: „Skąd przybywasz?”. Odpowiedział: „Jestem Lewitą z Betlejem Judzkiego. Idę, aby jako cudzoziemiec osiedlić się tam, gdzie będzie to możliwe”. 10Wtedy Mika mu rzekł: „Pozostań u mnie i bądź mi ojcemb i kapłanem. Dam ci dziesięć sztuk srebra rocznie, potrzebne ubranie i wyżywienie”. Lewita przyjął tę propozycję 11i zdecydował się pozostać u Miki. I stał się dla niego jakby jednym z jego synów. 12Mika ustanowił Lewitę kapłanem, tak że on sprawował dla niego czynności kapłańskie i mieszkał w jego domu. 13Wtedy Mika powiedział: „Teraz wiem, że PAN będzie mi błogosławił, bo moim kapłanem został Lewita”. Plemię Dana poszukuje ziemi 1 W tym czasie w Izraelus nie było króla. Plemię Dana szukało wtedy dla siebie ziemi, aby w niej zamieszkać, gdyż pośród plemion Izraela dotychczas nie przydzielono im ziemi. 2Danici wysłali pięciu ludzi ze swoich rodów, dzielnych ludzi z Soreac i Esztaold, aby przeszukali i zbadali teren. Rzekli do nich: „Idźcie i zbadajcie kraj”. Przechodząc przez góry Efraimae, dotarli do domu Miki i tam postanowili zanocować. 3Kiedy bowiem zbliżyli się do domu Miki, ich uwagę przyciągnął głos młodego Lewityf. Dlatego skierowali się tam i zapytali go: „Kto cię tu przyprowadził? Co tutaj robisz? Co tu masz za sprawy?”. 4Opowiedział im, co uczynił dla niego Mika. Mówił: „Najął mnie i zostałem u niego kapłanem”. 5Powiedzieli mu: „Wobec tego zapytaj Boga o radę, abyśmy dowiedzieli się, czy wyprawa, którą podjęliśmy, będzie pomyślna”. 6Kapłan im odrzekł: „Idźcie w pokojus. PANs bowiem czuwa nad wyprawą, którą podejmujecie”. 7Odeszło więc tych pięciu mężczyzn. Kiedy przybyli do Lajiszg, zobaczyli, że mieszkańcy tego kraju żyją spokojnie, zgodnie ze zwyczajami Sydończykóws. Nikt ich nie atakował i żyli w dostatku, spokojnie i bezpiecznie. Byli daleko od Sydończyków i z nikim nie utrzymywali kontaktów. 8Gdy więc wysłannicy powrócili do swoich braci w Sorea i w Esztaol, oni ich zapytali: „Z czym przybywacie?”. 9 Odpowiedzieli: „Chodźcie, wyruszmy przeciwko nim. Widzieliśmy bowiem ziemię, która jest bardzo urodzajna. Nie ma

18

1Sm 23,9-12

2:28 PM

a) cudzoziemiec – terminu tego używano w odniesieniu do Izraelitów, którzy żyli poza terytorium własnego plemienia. Ponieważ potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnej ziemi, dlatego często musieli szukać miejsca, w którym mogliby zamieszkać i pełnić swoją służbę. b) bądź mi ojcem – słowo ojciec ma tutaj znaczenie honorowego tytułu, przypisywanego człowiekowi, który potrafi udzielić dobrej rady i być duchowym przewodnikiem. c) Sorea – zob. Sdz 13,2+. d) Esztaol – zob. Sdz 13,25+. e) góry Efraima – zob. Sdz 2,9+. f) głos młodego Lewity – ich uwagę zwrócił akcent i wymowa nietypowa dla mieszkańców gór Efraima (Sdz 12,6). g) Lajisz – miasto na północnej granicy Izraela. Jego późniejsza nazwa to Dan (Sdz 18,29). Jest ono wspominane w egipskich tekstach złorzeczących, znalezionych na tabliczkach z Mari z XVIII w. przed Chr., a także w zapisach faraona Tutmosisa III. Utożsamia się je z Tell Dan położonym w środku żyznej doliny, w pobliżu głównego źródła Jordanu.

prasza do swojego domu lewitę i daje mu utrzymanie w przekonaniu, że zapewni mu to Boże błogosławieństwo, pokazuje wyraźnie, że w czasach sędziów funkcje kapłańskie traktowano w sposób mniej formalny, a bardziej duchowy i charyzmatyczny. Późniejsza ewolucja kapłaństwa wraz z centralizacją kultu w Jerozolimie sprawiła, że funkcja ta stała się bardziej urzędowa. Plemię Dana poszukuje ziemi. Plemię Dana otrzymało stosunkowo niewielką część Palestyny, która nie spełniała ich oczekiwań, dlatego szukali nowych i lepszych warunków do osiedlenia się na północy. W mieście Lajisz, które przemianowali na Dan, ustanowili także swoje sanktuarium. Historia tego sanktuarium jest jednak inna niż pozostałych

487

SĘDZIOWIE 17,8 — 18,9

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

a) efod, terafim – zob. Sdz 17,5+. b) ojcem – zob. Sdz 17,10+.

2:28 PM

Page 488

co trwać w bezczynności! Nie traćmy czasu! Wyruszajmy, aby wziąć tę ziemię w posiadanie. 10Gdy tam przybędziemy, napotkamy ludność nieprzygotowaną do obrony, na bardzo rozległym terenie. To Bóg daje nam to miejsce, w którym nie brakuje niczego, co tylko można mieć na ziemi”. 11 Wyruszyło więc stamtąd, z Sorea i z Esztaol, sześciuset uzbrojonych mężczyzn z plemienia Dana. 12Będąc w drodze, rozłożyli obóz w judzkim Kiriat-Jearim, dlatego to miejsce nazwano obozem Dana. Nazwę tę nosi ono do dnia dzisiejszego, a znajduje się na zachód od Kiriat-Jearim. 13Stamtąd poszli w góry Efraima i przybyli do domu Miki. 14Tutaj tych pięciu mężczyzn, którzy zbierali informacje o ziemi w Lajisz, oświadczyło swoim braciom: „Wiecie, że w tych domach znajdują się efod, terafima oraz odlany z metalu i wyrzeźbiony posążek. Rozważcie więc, co powinniście uczynić”. 15Zeszli więc ze swojej drogi i skierowali się do domu Miki. Weszli do domu młodego Lewitys i pozdrowili go. 16Podczas gdy sześciuset uzbrojonych mężczyzn z plemienia Dana stało u wejścia bramy, 17tych pięciu mężczyzn, którzy badali ziemię, weszło do środka. Zabrali oni rzeźbiony posążek, efod i terafim. Kapłan zaś stał na progu bramy wraz z sześciuset uzbrojonymi wojownikami. 18Kiedy weszli do domu Miki i zabrali odlany z metalu i wyrzeźbiony posążek, efod i terafim, kapłan rzekł do nich: „Co robicie?”. 19Odpowiedzieli mu: „Milcz! Zamknij sobie usta ręką i chodź z nami. Będziesz dla nas ojcemb i kapłanem. Czy nie lepiej być kapłanem całego plemienia lub rodus izraelskiego niż domu jednego człowieka?”. 20I rozradowało się serces kapłana. Wziął więc efod, terafim i posążek, i przyłączył się do uzbrojonych. 21Powrócili na swoją drogę i ruszyli, wysyłając przodem dzieci, dobytek i kosztowności. 22 Tymczasem, kiedy już byli daleko od domu Miki, ludzie mieszkający w jego sąsiedztwie zgromadzili się i urządzili pościg za Danitami. 23Kiedy wołali na Danitów, ci obrócili się do nich i powiedzieli do Miki: „Cóż ci się stało, że zwołałeś ludzi?”. 24Odpowiedział im: „Zabraliście mi mojego boga, którego sobie sporządziłem, a także kapłana i poszliście sobie. Co mi więc pozostaje? Jak jeszcze możecie mówić: «Cóż ci się stało?»”. 25Odpowiedzieli mu Danici: „Nie podnoś na nas głosu, bo jeśli nas rozwścieczysz i zaatakujemy ciebie, stracisz życie ty i twoja rodzina”. 26Mika widząc, że są od niego silniejsi, zawrócił i udał się do swojego domu, a Danici ruszyli w dalszą drogę, 27zabierając z sobą to, co sporządził Mika, oraz kapłana, który był u niego.

miejsc kultu izraelskiego w Kanaanie. Nie dokonało się tam żadne objawienie Boga, nie było to również miejsce przez Niego wybrane. Inicjatywa pochodziła wyłącznie od ludzi, którzy w ten sposób chcieli uzyskać przychylność i błogosławieństwo Boga. Konsekwencją wyboru Danitów, którzy osiedlili się daleko na północ od Jerozolimy i ustanowili własne sanktuarium, był lekceważący stosunek, jaki później miały do nich pozostałe plemiona izraelskie, często traktujące ich jak odszczepieńców.

SĘDZIOWIE 18,10-27

488

07_Sdz:07_Sdz

Joz 19,47

9/3/08

2:28 PM

Page 489

Gdy przybyli do Lajisz, którego lud żył spokojnie i bezpiecznie, wytracili mieczem całą ludność, a miasto spalili. 28Nie było nikogo, kto by pospieszył im z pomocą. Mieszkali bowiem daleko od Sydonu i nie mieli z nikim żadnych kontaktów. Miasto było położone w dolinie, która sięga aż po Bet-Rechob. Potem odbudowali je i zamieszkali w nim. 29Nadali temu miastu nazwę Dan, od imienia ich praojca Dana, który był jednym z synów Izraelas. Poprzednio to miasto nazywało się Lajisz. 30 Potem Danici ustawili u siebie wyrzeźbiony posążek, a Jonatan, potomek Gerszoma, syna Mojżesza, i jego synowie byli kapłanami dla plemienia Dana aż do czasu uprowadzenia ludności tej ziemi do niewolia. 31Wyrzeźbiony posążek, który sporządził Mika, ustawili u siebie i znajdował się tam przez cały czas, dopóki istniało sanktuarium w Szilob. Zbrodnia mieszkańców Gibea i wojna z Beniaminitami 1 W tym czasie, kiedy nie było króla w Izraelus, pewien Lewitas mieszkał na prawach gościa na skraju gór Efraimac. Wziął on sobie kobietę z Betlejems judzkiego jako żonęd. 2Nie była mu ona wierna i odeszła od niego do domu swego ojca, do Betlejem Judzkiego. Przebywała tam już przez cztery miesiące, 3gdy mąż udał się do niej, aby się z nią pogodzić i sprowadzić z powrotem do siebie. Miał ze sobą sługę i parę osłów. Kobieta ta wprowadziła go do domu swojego ojca, a gdy jej ojciec ujrzał go, przyjął z wielką radością. 4Ojciec młodej kobiety, jego teść, wymógł na nim, aby pozostał u niego przez trzy dni. Nocowali u niego i byli przez niego goszczeni. 5Czwartego dnia wstali wczesnym rankiem i przygotowywali się do wyjazdu, ale ojciec młodej kobiety rzekł do zięcia: „Posil się najpierw kawałkiem chleba, a potem wyruszycie w drogę”. 6Zasiedli więc obaj do stołu i jedli, a ojciec młodej kobiety rzekł do jej męża: „Zostań jeszcze do jutra i nie martw się”. 7Lecz on mimo wszystko wybierał się w drogę. Wtedy jego teść tak nalegał na niego, że w końcu uległ i pozostał tam jeszcze jedną noc. 8 Piątego dnia wstał wcześnie rano, aby odjechać, lecz ojciec młodej kobiety prosił go: „Posil się najpierw przed drogą”.

19

a) uprowadzenia… do niewoli – chodzi o pierwszą deportację ludności królestwa Izraela, która nastąpiła po najeździe Tiglat-Pilesera w 734 r. przed Chr. (2Krl 15,29). b) Szilo – miejscowość położona ok. 30 km na północ od Jerozolimy, dzisiejsze Seilun. Do tej miejscowości została przeniesiona Arka Przymierza w czasach sędziów, a może nawet pod koniec życia Jozuego (Joz 18,1-10). Sanktuarium zburzyli Filistyni prawdopodobnie po klęsce Izraela opisanej w 1Sm 4 (por. Ps 78,60; Jr 7,12; 26,9). c) góry Efrima – zob. Sdz 2,9+. d) żonę – poligamiczna struktura rodziny w starożytnym Izraelu i na całym Bliskim Wschodzie przewidywała różny status żon, zależny od ich pochodzenia i majętności. W tym przypadku chodzi o żonę „drugorzędną”, określaną czasami jako „nałożnica”, która była całkowicie zależna od męża jako swojego pana (2Sm 5,13; 1Krl 11,3).

Zbrodnia mieszkańców Gibea i wojna z Beniaminitami. Całe opowiadanie jest skonstruowane na zasadzie kontrastów. Gościnność ojca panny młodej i starszego człowieka z Gibea przeciwstawiona została złamaniu świętych praw gościnności przez grupę Gibeonitów. Kara wymierzona przez pozostałe plemiona izraelskie zestawiona została ze współczuciem dla Beniaminitów, którym groziła całkowita zagłada (Sdz 21). Występek Gibeonitów przypomina opisany w Księdze Rodzaju grzech mieszkańców Sodomy (Rdz 19). Pier wotnie zamiarem zdegenerowanych Beniaminitów, podobnie jak mieszkańców Sodomy, było współżycie płciowe z mężczyzną przybyłym do ich miasta. W obu przypadkach ST potępia nie tylko fakt naruszenia prawa gościnności, ale także sposób złamania tego prawa, a więc zamiar współżycia homoseksualnego. Również w obu przypadkach agresorów spotkała zasłużona kara. Grzech grupy ludzi ściągnął zagładę na całe miasto. Nie mamy tu jednak do czynienia ze zbiorową odpowiedzialnością. Zagłada była wynikiem tego, że sprawcy bestialskiego mordu nie zostali wydani w celu ich osądzenia i ukarania. Chroniąc przestępców, pozostali mieszkańcy miasta stali się współwinni dokonanej zbrodni. Historia z Gibea pokazuje wyraźnie, że żadne zło nie ogranicza się do samego sprawcy. Społeczny wymiar grzechu oznacza, że wszyscy członkowie wspólnoty ponoszą konsekwencje nagannego postępowania jednostek.

489

SĘDZIOWIE 18,28 — 19,8

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Jebus – nazwa Jerozolimy, określająca ją jako miasto zamieszkałe przez Jebusytów (Joz 18,28; 1Krn 11,4). Jerozolima stała się miastem izraelskim dopiero w czasach Dawida (2Sm 5,6-9). b) Gibea – miejscowość położona 9 km na północny wschód od Jerozolimy, naprzeciw Mikmas, od którego oddzielona jest głębokim jarem (1Sm 14,4n). c) Rama – miejscowość położona ok. 35 km na północny zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Rentis. d) cudzoziemcem – termin ten odnoszono do Izraelitów, którzy żyli poza terytorium własnego plemienia.

SĘDZIOWIE 19,9-25

Page 490

Jedli więc obaj razem, aż minęło południe. 9Potem ów człowiek wstał, aby wyruszyć w drogę wraz ze swoją żoną i sługą. Powiedział mu wtedy jego teść, ojciec młodej kobiety: „Oto dzień już chyli się ku wieczorowi. Pozostańcie tutaj na noc. Dzień się już kończy. Zanocuj więc tu i nie martw się. Lepiej, żebyście jutro wczesnym rankiem udali się w drogę do waszego domu”. 10Lecz ten człowiek nie chciał znowu zostawać na noc. Wyruszył więc w drogę i szedł, aż zbliżył się do Jebusa, to jest do Jerozolimys. Miał ze sobą parę objuczonych osłów, a także swoją żonę. 11 Gdy pod koniec dnia znajdowali się w pobliżu Jebus, sługa rzekł do swego pana: „Skręcimy może do tego miasta Jebusytóws i tam przenocujmy”. 12Lecz pan odparł: „Nie będziemy skręcać do miasta cudzoziemców, którzy nie pochodzą od synów Izraela. Pójdziemy dalej aż do Gibeab”. 13Powiedział jeszcze do sługi: „Ruszaj! Starajmy się dotrzeć do jakiejś innej miejscowości. Przenocujemy w Gibea albo w Ramac”. 14Ruszyli więc dalej, a słońce zaszło, gdy znaleźli się w pobliżu Gibea, które leży na ziemiach plemienia Beniamina. 15Skręcili więc, aby przenocować w Gibea. Gdy tam przybyli, zatrzymali się na placu miejskim, ale nie znaleźli nikogo, kto by przyjął ich do swojego domu na nocleg. 16W końcu nadszedł pewien sędziwy człowiek, powracający wieczorem z pola po pracy. Pochodził on z gór Efraima i w Gibea był cudzoziemcemd, gdyż mieszkańcy tego miasta byli Beniaminitami. 17Starzec spojrzał na plac miejski i zobaczył podróżnika. Zapytał go: „Dokąd idziesz i skąd przybywasz?”. 18Lewita odpowiedział: „Podróżujemy z Betlejem Judzkiego w kierunku gór Efraima, skąd pochodzę. Odwiedziłem Betlejem Judzkie, a teraz wracam do domu. Lecz nikt nie przyjął mnie do siebie na nocleg. 19Mamy słomę i paszę dla naszych osłów, a także chleb i wino dla mnie, dla twojej służebnicy i dla chłopca, który idzie z twoimi sługami. Nie brak nam niczego”. 20Wówczas odpowiedział mu ten starzec: „Pokójs z tobą! Pozwól mi zaradzić wszystkim twoim potrzebom, a w każdym razie nie nocuj na placu”. 21Zaprowadził go do swojego domu, dał obrok jego osłom; potem umyli nogi i ucztowali. 22 Gdy ucztowali, mieszkańcy tego miasta, ludzie zdeprawowani, otoczyli dom i kołacząc do drzwi, mówili do sędziwego gospodarza: „Wyprowadź człowieka, który wszedł do twojego domu, bo chcemy z nim współżyć”. 23Gospodarz wyszedł do nich i rzekł: „Nie, moi bracias! Nie czyńcie, proszę, tego zła. Ten człowiek jest przecież gościem w moim domu. Nie dopuszczajcie się tej nieprawości. 24Jest tu moja córka, dziewica, oraz jego żona. Wyprowadzę je do was. Możecie je gwałcić i robić z nimi, co wam się spodoba, ale na tym mężczyźnie nie dopuszczajcie się takiej nieprawości”. 25Ludzie 490

Rdz 19,1-11

Rdz 19,4nn

07_Sdz:07_Sdz

Oz 9,9; 10,9

9/3/08

2:28 PM

Page 491

ci jednak nie chcieli go słuchać. Wtedy mężczyzna, który przybył do jego domu, wziął swoją żonę i wyprowadził ją do nich na podwórze. Oni współżyli z nią i zabawiali się nią całą noc, aż do świtu. Puścili ją, dopiero kiedy wschodziła zorza poranna. 26Kobieta ta wróciła o świcie i padła u drzwi domu człowieka, u którego schronił się jej pana. Leżała tak, aż się rozwidniło. 27A gdy rano jej pan wstał, otworzył drzwi domu i wyszedł, aby wyruszyć w dalszą drogę, ujrzał kobietę, swoją żonę, leżącą u drzwi domu z rękami na progu. 28Powiedział do niej: „Wstań, jedźmy stąd!”. Ale ona nie odpowiadała. Wtedy mąż położył ją na osła i wyruszył w drogę do domu. 29 Kiedy przybył do domu, wziął nóż, zdjął z osła ciało swojej żony i pokroił je, część po części, na dwanaście kawałków. Następnie rozesłał je po całym obszarze Izraela. 30Wszyscy, którzy to widzieli, mówili: „Nigdy dotąd nie wydarzyło się nic takiego i nie widziano podobnej rzeczy przez cały ten czas od dnia wyjścia Izraelitów z ziemi egipskiej aż do dzisiaj. Zastanówmy się nad tym, naradźmy się i zadecydujmy, co robić”. 1 Wtedy wszyscy Izraelici, z całego terytorium od Dan do Beer-Szebyb oraz z krainy Gileadc, zgromadzili się przed PANEMs w Mispied. Przybyli na to zgromadzenies jak jeden mąż. 2Stawili się wszyscy przywódcy całego ludu, wszystkie plemiona Izraela na zgromadzenie ludu Bożego: czterysta tysięcy pieszych władających mieczem. 3Beniaminici dowiedzieli się o tym, że Izraelici zebrali się w Mispie. Izraelici zapytali: „Powiedzcie, jak doszło do tej zbrodni?”. 4 Wówczas zabrał głos Lewita, mąż zamordowanej kobiety: „Przybyłem ze swoją żoną do Gibea, które leży na ziemiach pokolenia Beniamina, aby tam przenocować. 5Jednak mieszkańcy Gibea wystąpili przeciwko mnie. Nocą otoczyli dom, w którym przebywałem i zamierzali mnie zabić. Moją żonę tak gwałcili, że umarła. 6Zabrałem ją więc, pokroiłem na części i rozesłałem je do wszystkich posiadłości Izraela, gdyż dopuszczono się w Izraelu czynu ohydnego i haniebnego. 7Teraz zaś, skoro są tu obecni wszyscy Izraelici, rozważcie to i zadecydujcie, co należy uczynić”. 8Wszyscy wstali i jak jeden mąż postanowili: „Nikt z nas nie odejdzie do swojego namiotu, żaden nie wróci do swojego domu! 9Z mieszkańcami Gibea natomiast postąpimy w ten sposób, że rzucimy przeciwko nim losy. 10Z każdego plemienia Izraela wybierzemy po dziesięciu ludzi ze stu; będzie więc stu z tysiąca, a tysiąc z dziesięciu tysięcy. Oni zgromadzą żywność dla wojowników, którzy wyruszą, aby ukarać Beniaminitów z Gibea za tę całą hańbę, której się dopuszczono w Izraelu”. 11Tak więc wszyscy zebrani Izraelici jak jeden mąż zjednoczyli się przeciwko mieszkńcom tego miasta.

a) pan – zob. Sdz 19,1+. b) od Dan do Beer-Szeby – wyrażenie na określenie całego kraju Izraela od najdalszej północy po krańce południowe (Joz 19,47). Na temat tych miast zob. Słownik. c) Gilead – zob. Sdz 7,3+. d) Mispa – miejscowość na terytorium plemienia Beniamina, położona 13 km na północ od Jerozolimy, w bliskiej odległości od Betel.

20

491

SĘDZIOWIE 19,26 — 20,11

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) potem zapytali PANA – klęska, jaka spotkała Izraelitów, była dla nich sporym zaskoczeniem i odebrała im pewność siebie, ponieważ byli przekonani, że walczą w słusznej sprawie, w obronie sprawiedliwości, a jednak doświadczyli porażki, której zupełnie nie rozumieli. Pytanie, jakie kierują do Boga, jest więc wynikiem ich rozgoryczenia i rozczarowania.

SĘDZIOWIE 20,12-30

Page 492

12

Potem z plemion Izraelskich rozesłano mężczyzn do wszystkich rodóws Beniamina z takim przesłaniem: „Cóż to za zbrodnię popełniono wśród was? 13Wydajcie teraz tych ludzi, tych niegodziwych mężczyzn, mieszkających w Gibea, abyśmy ukarali ich śmiercią i tak usunęli zło z Izraela!”. Lecz Beniaminici nie chcieli usłuchać głosu swoich braci, Izraelitów. 14Co więcej, zgromadzili się ze swoich miast w Gibea, aby wyruszyć do walki z Izraelitami. 15Kiedy w tym dniu dokonano przeglądu Beniaminitów, przybyłych z miast naliczono dwadzieścia sześć tysięcy mężczyzn władających mieczem, oprócz mieszkańców Gibea, których naliczono siedmiuset doborowych wojowników. 16W całym tym zbrojnym oddziale było siedmiuset leworęcznych doborowych wojowników. Każdy z nich trafiał celnie kamieniem wyrzuconym z procy. 17 Wśród Izraelitów także dokonano przeglądu. Było ich, bez Beniaminitów, czterysta tysięcy mężczyzn władających mieczem. Każdy z nich był dzielnym wojownikiem. 18Izraelici wyruszyli do Betels, gdzie pytali się Boga: „Kto z nas jako pierwszy pójdzie do walki z Beniaminitami?”. PAN odpowiedział: „Pierwszy pójdzie Judas”. 19 Rankiem Izraelici wyruszyli w drogę i rozbili obóz pod Gibea. 20Potem Izraelici wystąpili do walki z Beniaminitami i uformowali się do bitwy przeciwko mieszkańcom Gibea. 21 Ale Beniaminici zaatakowali ich z Gibea i zabili w tym dniu dwadzieścia dwa tysiące Izraelitów. 22Izraelici jednak nie ustąpili i ponownie stanęli do walki na tym samym miejscu, gdzie walczyli poprzedniego dnia. 23Wcześniej jednak Izraelici poszli i płakali przed PANEMs aż do wieczora. Potem zapytali PANAa: „Czy mamy ponownie wyruszyć do walki z naszymi braćmi Beniaminitami?”. Na to rzekł Bóg: „Wyruszcie przeciwko nim!”. 24 Następnego dnia Izraelici ruszyli na Beniaminitów. 25Lecz Beniaminici także w tym drugim dniu wyszli im z Gibea na spotkanie i zabili jeszcze osiemnaście tysięcy Izraelitów. A ci, którzy zginęli, umieli posługiwać się mieczem. 26 Wtedy wszyscy Izraelici, cały zbrojny lud, poszli do Betel i tam płakali, trwając przed PANEM. Pościli w tym dniu aż do wieczora i składali przed PANEM ofiary całopalnes i ofiary wspólnotowes. 27Następnie Izraelici radzili się PANA. Była tam wówczas Arka Przymierzas Boga. 28Pinchas, syn Eleazara, syna Aarona, w tych dniach sprawował przy niej służbę. Pytali więc: „Czy mamy jeszcze wyruszyć do walki przeciwko naszym braciom, Beniaminitom, czy też mamy jej zaniechać?”. PAN im odpowiedział: „Wyruszcie, gdyż jutro wydam ich w wasze ręce”. 29Wtedy część Izraelitów ukryła się w zasadzkach wokół Gibea. 30 Trzeciego dnia Izraelici wyruszyli do walki przeciwko Beniaminitom i podobnie jak za pierwszym i drugim razem 492

1Kor 5,13

Joz 8,1-22

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 493

ustawili szyki bojowe na wprost Gibea. 31Beniaminici wyszli naprzeciw zbrojnego ludu i dali się odciągnąć od miasta. Tak jak poprzednio zaczęli zabijać niektórych z ludu, zajmując pole między traktami, z których jeden prowadzi do Betel, a drugi do Gibea. Pobili tam około trzydziestu Izraelitów. 32 Beniaminici myśleli: „Pobijemy ich jak poprzednio!”. Izraelici natomiast postanowili: „Będziemy uciekać, by odciągnąć ich daleko od miasta ku traktom”. 33Podczas gdy główny oddział izraelski wycofywał się ze swoich stanowisk i ustawiał się w szyku bojowym w Baal-Tamar, Izraelici, którzy byli ukryci w zasadzkach, wyszli na opustoszały teren w pobliżu Gibea. 34W ten sposób dziesięć tysięcy doborowych wojowników z całego Izraela stanęło naprzeciwko Gibea i rozgorzała zacięta walka. Beniaminici nawet nie byli świadomi, że przychodzi na nich nieszczęście. 35PAN zadał im klęskę wobec Izraela. W tym dniu Izraelici zabili dwadzieścia pięć tysięcy stu Beniaminitów, a wszyscy oni umieli posługiwać się mieczem. 36Dopiero wtedy Beniaminici zrozumieli, że ponieśli klęskę. Wojownicy izraelscy wycofywali się przed Beniaminitami, polegając na zasadzkach, które rozstawili pod Gibea. 37Ci zaś, którzy ukryli się w zasadzkach, zaatakowali Gibea z zaskoczenia. Wtargnęli do środka i wybili doszczętnie wszystkich mieszkańców miasta. 38Izraelici umówili się z ukrytymi w zasadzkach, że ci postarają się, aby nad miastem uniosła się wielka ilość dymu. 39Gdy więc Izraelici upozorowali ucieczkę, Beniaminici pobili około trzydziestu Izraelitów i pomyśleli sobie: „Znowu rozgromiliśmy Izraela, jak w poprzedniej bitwie”. 40Wtedy jednak zaczął wznosić się ku górze słup dymu z miasta, a Beniaminici odwrócili się i zobaczyli, że całe miasto stoi w ogniu. 41W tym momencie Izraelici zawrócili, a Beniaminici wpadli w panikę, bo zrozumieli, że przychodzi na nich nieszczęście. 42Zaczęli więc uciekać przed Izraelitami drogą wiodącą na pustynię, lecz nie byli w stanie zgubić pościgu. Wówczas Izraelici, którzy opuścili miasto, wpadli między Beniaminitów i zabijali ich. 43Osaczyli Beniaminitów i ścigali ich bez przerwy, aż zapędzili ich na przedpola Gibea, po wschodniej stronie. 44 Poległo wtedy osiemnaście tysięcy Beniaminitów, a wszyscy oni byli walecznymi wojownikami. 45Reszta zawróciła i uciekła w kierunku pustyni ku skałom Rimmon. Spośród nich Izraelici wyłapali na drogach pięć tysięcy mężczyzn. Pozostałych ścigali dalej, aż do Gidom, zabijając kolejne dwa tysiące. 46Tak więc liczba wszystkich poległych w tym dniu Beniaminitów wynosiła dwadzieścia pięć tysięcy, a byli to sami waleczni wojownicy. 47Jedynie sześciuset mężczyzn zawróciło i zdołało schronić się na pustyni przy skałach Rimmon, gdzie pozostali przez cztery miesiące. 48Izraelici natomiast 493

SĘDZIOWIE 20,31-48

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

a) Mispa – zob. Sdz 20,1+. b) przed Bogiem – czyli przed Arką Przymierza, którą uważano za tron Boga. c) Beniamin – określenie całego plemienia, potomków najmłodszego z synów Jakuba. d) Jabesz w Gileadzie – miejscowość położona 15 km na południowy wschód od Bet-Szean, po wschodniej stronie Jordanu. e) Szilo – zob. Sdz 18,31+.

Page 494

wrócili na ziemie Beniaminitów i doszczętnie je spustoszyli, zabijając ludność miast i bydło oraz niszcząc wszystko, co tam zastali. Spalili także wszystkie miejscowości, jakie napotkali na swojej drodze. Współczucie okazane Beniaminitom 1 Izraelici złożyli w Mispiea przysięgę następującej treści: „Nikt z nas nie odda swej córki Beniaminicie za żonę”. 2Lecz kiedy lud przybył do Betels i trwał tam aż do wieczora przed Bogiemb, wszyscy zanosili się głośnym płaczem. 3Mówili: „Dlaczego, o PANIEs, Boże Izraelas, doszło w Izraelu do tego, że dziś wyginęło jedno z jego plemion?”. 4 Nazajutrz lud wczesnym rankiem zbudował ołtarzs, na którym złożył ofiary całopalnes i ofiary wspólnotowes. 5 Potem Izraelici pytali: „Czy jest wśród wszystkich plemion Izraela ktoś, kto nie stawił się przed PANEM na zgromadzenies?”. Złożyli bowiem uroczystą przysięgę, że ten, kto nie stawi się przed PANEM w Mispie, poniesie śmierć. 6Izraelitom żal było Beniaminac, swojego brata. Mówili: „Dzisiaj zostało odjęte od Izraela jedno plemię. 7Co uczynimy dla tych, którzy pozostali, aby mogli mieć żony? My bowiem jesteśmy związani przysięgą złożoną na PANA, że nie damy im naszych córek za żony”. 8Kiedy pytali: „Czy jest jakieś plemię Izraela, które nie stawiło się przed PANEM w Mispie?”, okazało się, że nikt z mieszkańców Jabesz w Gileadzied nie przybył do obozu na zgromadzenie. 9Dokonano bowiem przeglądu ludu i stwierdzono, że nie było tam nikogo z mieszkańców Jabesz w Gileadzie. 10Wtedy zgromadzenie wysłało tam dwanaście tysięcy wojowników, dając im taki rozkaz: „Idźcie i wybijcie mieczem mieszkańców Jabesz w Gileadzie wraz z kobietami i dziećmi. 11 Postąpicie z nimi w ten sposób: Zabijcie wszystkich mężczyzn oraz wszystkie kobiety, które współżyły już z mężczyznami”. 12 Wśród mieszkańców Jabesz w Gileadzie znaleźli czterysta dziewcząt, które nie współżyły z mężczyzną. Przyprowadzili je do obozu w Sziloe, w ziemi Kanaans. 13Następnie całe zgromadzenie posłało wiadomość do Beniaminitów, ukrywających się wśród skał Rimmon i obwieściło im pokój. 14Wówczas Beniaminici powrócili. Dano im za żony dziewczęta, które pozostawiono przy życiu spośród kobiet z Jabesz w Gileadzie, lecz nie wystarczyło ich dla nich. 15Ludowi nadal było żal Beniaminitów, bo PAN uczynił wyłom wśród plemion Izraela. 16Starsi ludu zastanawiali się więc: „Co możemy

21

Współczucie okazane Beniaminitom. Współczucie i żal Izraelitów są przejawem solidarności plemion izraelskich. Z jednej strony należało wyplenić zło przez zastosowanie okrutnej kary wobec Beniaminitów, lecz z drugiej strony trzeba było pamiętać o tym, aby nie doprowadzić do całkowitej zagłady plemienia. Sposób znalezienia żon dla pozostałych przy życiu Beniainitów z dzisiejszej perspektywy wydaje się niedopuszczalny. Podjęte działania były wyrazem dążenia do zachowania integralności narodu i jego biologicznego przetrwania, a także sposobem uniknięcia hańby, jaką

SĘDZIOWIE 21,1-16

494

Lb 31,17n

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 495

zrobić dla tych, którzy pozostali, aby mieli żony, skoro kobiety z plemienia Beniamina zostały zgładzone?”. 17Mówili też: „Musi zostać zachowana ocalała reszta z plemienia Beniamina, aby nie zanikło plemię w Izraelu, 18a tymczasem my nie możemy im dać naszych córek za żony”. Izraelici złożyli bowiem taką przysięgę: „Przeklęty, kto da żonę Beniaminitom!”. 19 W końcu pomyśleli: „Oto w Szilo, które leży na północ od Betel, a na wschód od drogi wiodącej z Betel do Sychems, na południe zaś od Lebony, każdego roku odbywa się święto PANA”. 20I dali Beniaminitom takie polecenie: „Idźcie i zróbcie zasadzkę wśród winnic. 21Wypatrujcie, kiedy dziewczęta z Szilo wyruszą, by rozpocząć taneczny korowód. Wyjdziecie wtedy z winnic i każdy z was uprowadzi dla siebie żonę spośród dziewcząt z Szilo. Potem powrócicie do ziemi Beniamina. 22Kiedy zaś przybędą ich ojcowie lub bracia, aby złożyć skargę przed nami, powiemy im: „Okażcie im litość, bo nie zdobyliśmy dla każdego z nich żony na wojnie. A wy sami również nie dalibyście im, gdyż obciążylibyście się winą”. 23 Beniaminici tak właśnie zrobili. Wzięli sobie żony spośród tańczących dziewcząt, które uprowadzili, odpowiednio do swojej liczby. Następnie odeszli, powracając do swoich dziedzicznych posiadłości. Odbudowali miasta i w nich zamieszkali. 24 Następnie Izraelici rozeszli się stamtąd, każdy do swojego plemienia i do swojego rodu. Każdy udał się stamtąd do swojej dziedzicznej posiadłości. 25 W tym czasie w Izraelu nie było króla i każdy czynił to, co uważał za słuszne.

dla Izraelitów była bezpotomna śmierć. Działanie pozostałych plemion wskazuje również, że interes całego narodu postrzegano jako ważniejszy od dobra poszczególnych osób (ww. 10-14.21). Podstawowa przyczyna zła, jakie działo się w Izraelu, została podkreślona przez autora przez jej dwukrotne powtórzenie: na początku i na końcu opowiadania. Był nią brak króla, brak jednego autorytetu, na skutek czego Izraelici polegali tylko i wyłącznie na własnej ocenie swojego postępowania.

495

SĘDZIOWIE 21,17-25

07_Sdz:07_Sdz

9/3/08

2:28 PM

Page 496

08_Rt:08_Rt

9/3/08

2:37 PM

Page 497

KSIĘGA RUT Wprowadzenie Okoliczności powstania Tytuł Księgi Rut pochodzi od imienia bohaterki, której historia rozgrywa się pod koniec epoki sędziów (zob. Księga Sędziów). Według końcowych informacji zawartych w Rt 4,21n małżonek Rut, Booz, był pradziadkiem króla Dawida. Trudno jednak precyzyjnie wskazać czas powstania dzieła. Wiele wskazuje, że była to archaiczna legenda dynastyczna, przekazywana ustnie przez pokolenia, której spisanie i zredagowanie nastąpiło już po przesiedleniu babilońskim, a więc po roku 538 przed Chr. Za taką datacją przemawia kilka argumentów: przedstawienie w pozytywnym świetle cudzoziemki pragnącej przyjąć wiarę Izraela; nabywanie prawa wykupu i przekazywanie obowiązku lewiratu przez symboliczne oddanie sandała, co było zwyczajem już zapomnianym, a przecież wyraźnie nakazanym w Pwt 25,9; występowanie w tekście wyrażeń aramejskich. Poza końcowym rodowodem (Rt 4,18-22) reszta Księgi Rut nie zawiera nagłych przeskoków, luk czy dodatków, co wskazuje na literacką spójność utworu. Zyskała nawet miano „perły literatury hebrajskiej”. Zazwyczaj zalicza się ją do klasycznych midraszy ST, czyli budujących opowieści, obfitujących w bogaty materiał historyczno-kulturowy, swego rodzaju nowel umoralniających, próbujących wyjaśnić jakieś zagadnienie teologiczne lub powód wprowadzenia danego święta. Ze względu na ramy czasowe oraz tematykę, starożytne i współczesne przekłady Pisma Świętego umieszczają Księgę Rut wśród pism historycznych, bezpośrednio po Księdze Sędziów. Józef Flawiusz, żydowski pisarz i historyk z I w. po Chr., dopatrywał się w niej jednego z dodatków do Księgi Sędziów, który później stał się samodzielnym utworem. Jednak Biblia Hebrajska zalicza ją do części trzeciej, czyli tak zwanych Pism (Ketubim). Księga Rut otwiera zbiór pięciu zwojów świątecznych (megillot), wykorzystywanych podczas różnych uroczystości. W tradycji żydowskiej jest czytana podczas święta Pięćdziesiątnicy (Szawuot). Zasadniczy cel powstania Księgi Rut jest widoczny w zakończeniu, gdzie podaje się rodowód króla Dawida. Prawdopodobnie autor chciał pokazać, że wśród przodków założyciela tej wielkiej dynastii była cudzoziemka, pochodząca z Moabitów, późniejszych wrogów Izraela. Do tej idei powróci także ewangelista Mateusz, umieszczając Rut wśród przodków Jezusa (Mt 1,5). Dziś Księgę Rut najczęściej zalicza się do gatunku noweli, przyjmując, że jest ona swoistą fikcją literacką stylizowaną na opowiadanie historyczne, napisaną w celu duchowego i moralnego wsparcia. Treść i teologia Księga Rut przedstawia historię pewnej rodziny, która z Betlejem w Judzie wyemigrowała do Moabu. Gdy tam zmarli kolejno ojciec oraz dwaj synowie, matka postanowiła wrócić do ziemi rodzinnej. Wraz z nią wyrusza w nieznane Rut, jedna z synowych, główna bohaterka opowiadania. W Betlejem poznaje ona Booza, bogatego krewnego rodziny teścia i męża. Podejmuje on wszelkie starania, aby prawo lewiratu stało się jego zobowiązaniem. Prawo to nakazywało najbliższemu krewnemu bezdzietnie zmarłego mężczyzny społodzić 497

08_Rt:08_Rt

9/3/08

2:37 PM

Page 498

z jego owdowiałą żoną potomstwo, które prawnie byłoby przypisane zmarłemu (Pwt 25,5n). Wiązało się to także z ochroną majątku zmarłego przez ewentualny wykup jego mienia. Choć Booz faktycznie nie był najbliższym krewnym, to jednak wziął na siebie ten obowiązek, poślubił Rut i został ojcem Obeda, przyszłego dziadka Dawida. Księga Rut nie porusza wprost zagadnień teologicznych. Podkreśla jednak wyraźnie Bożą opatrzność, która czuwa nad każdym, kto pragnie pozostawać w bliskości z Bogiem. To przesłanie przypomina prawdy zawarte w innych księgach powygnaniowych (Jonasza, Tobiasza, Judyty i Estery). Uwypuklony został także uniwersalizm zbawienia, będący konsekwencją monoteizmu. Niektórzy komentatorzy dopatrują się w Księdze Rut również pewnej polemiki z argumentami Ezdrasza i Nehemiasza, którzy w ramach reformy przeprowadzonej po powrocie z wygnania potępiali małżeństwa mieszane (Ezd 9 – 10; Ne 13,23-29).

498

08_Rt:08_Rt

9/3/08

2:37 PM

Page 499

KSIĘGA RUT

1Sm 17,12; 1Krn 4,4; Mi 5,1

Rut i Noemi w krainie Moabu 1 Zdarzyło się, że gdy rządy w Izraelus sprawowali sędziowies, w kraju nastał głód. Z Betlejems leżącego w Judzies wyruszył więc pewien człowiek wraz ze swoją żoną i dwoma synami, aby zamieszkać w ziemi Moabus. 2Nazywał się ten człowiek Elimeleka, jego żona – Noemib, a synowie – Machlon i Kilionc. Będąc Efratejczykami z Betlejem judzkiego, przybyli na bogate w pastwiska ziemie Moabu i tam się osiedlili. 3Elimelek, mąż Noemi, umarł, a ona pozostała na obczyźnie z dwoma synami. 4Obaj wzięli za żony Moabitki. Pierwsza nazywała się Orpad, zaś druga – Rute. Mieszkali tam około dziesięciu lat. 5Wtedy to obaj zmarli, zarówno Machlon, jak i Kilion. Noemi pozostała więc sama, nie mając ani dzieci, ani męża.

1

a) Elimelek – imię raczej wymyślone, znaczy ‘Bóg mój jest królem’. b) Noemi – imię znaczące ‘moja słodycz’. c) Machlon i Kilion – imiona symboliczne, pierwsze oznacza ‘chorobę, osłabienie’, drugie – ‘wyniszczenie, suchoty’. d) Orpa – dosł. ‘ta, która pokazuje kark’. e) Rut – oznacza ‘przyjaciółka’. f) zlitował się – wyrażenie to oznacza zmianę trudnego położenia. W przekonaniu Izraelitów nieszczęścia dotykające naród były następstwem jego odejścia od Boga. Zmiana losu mogła więc nastąpić tylko wskutek Bożego zmiłowania poprzedzonego nawróceniem grzeszników.

Powrót do Betlejem 6 Gdy usłyszała w ziemi Moabus, że PANs zlitował sięf nad swoim ludem i dał mu chleb, postanowiła opuścić kraj Moabu razem z synowymi. 7Wyruszyła więc z miejscowości, w której mieszkała z dwiema synowymi. A one razem z nią wybrały się w drogę powrotną do ziemi Judys. 8Wtedy rzekła Noemi do obu swych synowych: „Idźcie, niech każda wróci do domu swej matki! A Bóg niech obdarzy was łaską, tak jak wy nią darzyłyście waszych zmarłych mężów i mnie. 9Niech Pan sprawi, aby każda z was znalazła wytchnienie u boku swojego męża”. Następnie ucałowała je, a one wybuchnęły głośnym płaczem 10i powiedziały: „Wrócimy z tobą do twego Rut i Noemi w krainie Moabu. Autor umieszcza opowiadanie w czasach sędziów, to znaczy między przybyciem Izraelitów do Kanaanu a okresem monarchii (ok. XII-X w. przed Chr.). Przypuszczalnie chce w ten sposób dać do zrozumienia, że sam żyje i tworzy w epoce dużo późniejszej. W kilku zdaniach nakreśla ogólne tło i przedstawia głównych bohaterów. Niewykluczone, że śmierć synów Noemi jest postrzegana jako kara za złamanie Prawa, które zakazywało wiązania się z Moabitami (Pwt 23,4). Noemi znalazła się w niezwykle trudnym położeniu, gdyż jako wdowa i pozbawiona synów matka pozostała bez opiekunów i materialnego zabezpieczenia. W Izraelu wdowy należały do kategorii osób znajdujących się pod szczególną ochroną Prawa (Pwt 24,17-21; Iz 1,17). Właśnie to tragiczne położenie staje się początkiem budującej historii, zgodnie z mądrościowym przekonaniem Izraela, że Bóg nawet ze zła potrafi wyprowadzić dobro, gdyż to On daje człowiekowi zarówno pomyślność, jak i niedolę (np. Hi 2,10; Ps 75,8; por. Iz 45,7). Powrót do Betlejem. Noemi wzbrania się zabrać ze sobą do ziemi rodzinnej swoje synowe, obawiając się, że prawodawstwo Izraela nie ułatwi cudzoziemkom życia i że będzie im trudno założyć nowe rodziny, o ile w ogóle okaże się to możliwe. Tym mocniej więc brzmią słowa Rut, poganki, która wyraża nie tylko przywiązanie do swojej teściowej, ale i gotowość wejścia do społeczności Izraela (w. 16). Jej wypowiedź jest świadectwem uniwersalizmu, który był nie

499

RUT 1,1-10

08_Rt:08_Rt

9/3/08

2:37 PM

a) Czy jeszcze… mężami – dosł. Czy mam jeszcze w moim łonie synów, którzy mogliby zostać waszymi mężami? Ta ironiczna, o charakterze hiperboli wypowiedź Noemi uwzględnia istnienie w Izraelu prawa lewiratu (Pwt 25,5-10; por. Mt 22,24-27), zgodnie z którym, jeśli bezpotomnie umarł mężczyzna, wdowa po nim powinna poślubić jego brata, a dziecko zrodzone z tego związku miało był prawnie przypisane zmarłemu. Wedle Talmudu, kobieta, która pozostawała wdową przez dziesięć lat, nie mogła już mieć dzieci. b) do swoich bogów – w Moabie czczono przede wszystkim Kemosza, którego Biblia w wielu miejscach nazywa ohydą (1Krl 11,7-33; 2Krl 23,13; Jr 48,7-13). Niekiedy cały kraj jest określany jako ziemia Kemosza (Lb 21,29; Jr 48,46). Jego kult obejmował ofiary z ludzi oraz inne praktyki zakazane w religii Izraela. Do ludu wybranego kult Kemosza przedostał się pod koniec panowania Salomona, a definitywnie zwalczył go dopiero Jozjasz w ramach swojej reformy (1Krl 11,33; 2Krl 23,13). c) Gorzka – hebr. Mara, niewątpliwie gra słów z imieniem Noemi, ‘moja słodycz’ (Rt 1,2+; por. Wj 15,23). d) PAN zwrócił się przeciwko mnie – dosł. PAN mnie doświadczył. e) Booz – imię to znaczy ‘w nim jest moc’. f) zbierać kłosy – był to przywilej biedaków gwarantowany przez Prawo (Kpł 19,9n), choć w praktyce jego stosowanie zależało od wysokości plonów i życzliwości właściciela (Rt 2,9.15.16.22). Jednak, jak wynika z oryginału (ww. 3.7), Rut zbierała jedynie te kłosy, które wypadły żniwiarzom podczas pracy, nie zaś kłosy, które specjalnie pozostawiano dla biednych. Mogło to wynikać z obawy przed napaścią ze strony ubogich zbieraczy i przed pogardą żniwiarzy.

Page 500

narodu”. 11Na to Noemi odpowiedziała: „Zawracajcie, moje córki! Dlaczego chcecie iść ze mną? Czy jeszcze pocznę synów, którzy będą waszymi mężamia? 12Zawróćcie, moje córki, i odejdźcie, bo jestem zbyt stara, aby wyjść za mąż. A nawet gdybym powiedziała: mam jeszcze nadzieję, to choćbym tej nocy była z mężem i urodziła synów, 13czy czekałybyście, aż staną się dorośli? Czy żyłybyście tak długo bez męża? Nie, moje córki! Jestem bardziej nieszczęśliwa niż wy, bo PAN dotknął mnie nieszczęściem”. 14I znowu zaczęły głośno płakać. Potem Orpa ucałowała swoją teściową i odeszła, ale Rut pozostała przy niej. 15 Wtedy Noemi powiedziała: „Spójrz, twoja szwagierka wróciła do swego narodu i do swoich bogówb. Ty też wracaj za nią!”. 16 Rut jednak odpowiedziała: „Nie nalegaj, abym cię opuściła i odeszła od ciebie, gdyż dokądkolwiek pójdziesz, tam i ja pójdę, gdzie ty zamieszkasz, tam i ja zamieszkam, twój naród stanie się moim narodem, a twój Bóg będzie moim Bogiem. 17Gdzie ty umrzesz, tam i ja umrę, i tam będę pogrzebana. Niech mnie PAN ciężko ukarze, jeśli nie zostanę z tobą do śmierci”. 18Gdy Noemi spostrzegła, że Rut uparła się, aby z nią iść, przestała nalegać i zamilkła. 19 Wyruszyły więc obie i doszły aż do Betlejems. A gdy dotarły do Betlejem, całe miasto ogarnęło ogromne poruszenie z ich powodu. Pytano: „Czyż to nie Noemi?”. 20Ona zaś powiedziała: „Nie nazywajcie mnie więcej Noemi. Nazwijcie mnie raczej Gorzkac, bo Wszechmogący napełnił mnie wielką goryczą. 21 Wyszłam bogata, a PAN każe mi wracać z niczym. Czemu nazywacie mnie Noemi, skoro PAN zwrócił się przeciwko mnied i Wszechmogący uczynił mnie nieszczęśliwą?”. 22 Tak więc wróciła Noemi, a z nią jej synowa, Moabitka Rut, która przybyła z ziemi Moabu. Przyszły do Betlejem na początku żniw jęczmienia. Rut na polu Booza 1 Noemi miała krewnego ze strony męża, bogatego i wpływowego człowieka z rodziny Elimeleka. Nosił on imię Booze. 2 Moabitkas Rut zwróciła się do Noemi z prośbą: „Pozwól mi pójść na pole i zbierać kłosyf za tymi, którzy mi życzliwie na to pozwolą”. „Idź, moja córko!” – zgodziła się Noemi. 3Wyszła więc Rut i zbierała na polu kłosy pozostałe po żniwiarzach. Działo się to na polu Booza, który pochodził z tej samej rodziny co Elimelek.

Rdz 38,8-11; Pwt 25,5-10

Pwt 23,2-9; 2Sm 15,21; 2Krl 2,2-4

Wj 15,23

Hi 1,21

2

do przyjęcia przez Izraelitów z wczesnego okresu zasiedlenia Kanaanu. Dopiero dzięki wielowiekowej działalności proroków naród wybrany przyjmie do świadomości, że Pan jest Bogiem wszystkich ludzi, również tych, którzy żyją w innych narodach. Jest to także jeden z argumentów za późnym datowaniem Księgi Rut. Rut na polu Booza. Opisana sytuacja ilustruje dwa prawa obowiązujące w Izraelu. Najpierw Rut zbiera kłosy za żniwiarzami, którzy zgodnie z przepisem celowo zostawiają na polu kłosy zboża dla biednych (Kpł 19,9n; Pwt 24,19-22).

RUT 1,11 — 2,3

500

Rt 2,20

Kpł 19,9n; 23,22; Pwt 34,19-22

08_Rt:08_Rt

9/3/08

4

Ps 129,7n; Łk 1,28

Rt 2,15n

Ps 17,8; 36,8; 57,2; 61,5; 91,4

2:37 PM

Page 501

A wtedy właśniea przyszedł Booz z Betlejems i pozdrowił żniwiarzy: „Niech PANs będzie z wami!”. Odpowiedzieli mu: „Niech cię PAN błogosławis!”. 5Następnie Booz zapytał swego sługę, nadzorcę żniwiarzy: „Do kogo należyb ta młoda kobieta?”. 6Sługa, nadzorca żniwiarzy, odpowiedział: „Ta młoda kobieta jest Moabitką, która przyszła z Noemi z ziemi Moabu. 7 Prosiła: «Niech wolno mi będzie szukać kłosów i zbierać je za żniwiarzami». Przyszła i zbiera od rana aż do tej pory. W domu odpoczywała krótko”. 8 Wtedy Booz zwrócił się do Rut: „Posłuchaj, moja córko! Nie odchodź stąd i nie zbieraj kłosów na innym polu, ale pozostań z moimi służącymi. 9Spójrz na pole, na którym pracują żniwiarze! Idź za nimi, bo poleciłem sługom, aby ci nie przeszkadzali. Kiedy będziesz miała pragnienie, możesz pić z naczyń, którymi czerpią moi słudzy”. 10Wtedy Rut upadła na twarz, kłaniając mu się do ziemi. I zawołała: „Dlaczego jesteś dla mnie tak życzliwy i zainteresowałeś się mną, chociaż jestem cudzoziemką?”. 11Odpowiedział jej Booz: „Dowiedziałem się o wszystkim, co uczyniłaś twojej teściowej po śmierci twego męża: jak opuściłaś ojca i matkę, i swoją ojczystą ziemię, a przyszłaś do narodu, którego przedtem nie znałaś. 12 Niech PAN ci wynagrodzi ten czyn! Obyś otrzymała wielką nagrodę od PANA, Boga Izraelas, pod którego skrzydła przyszłaś się schronić”. 13Ona odpowiedziała: „Okazałeś mi życzliwość, panie mój, bo pocieszyłeś mnie i przemówiłeś z dobrocią do swojej służebnicy, podczas gdy ja nie jestem równa nawet jednej z twoich służących”. 14 Potem w czasie posiłku Booz zwrócił się do niej: „Podejdź tu i zjedz chlebc, maczając swój kawałek w kwaśnej polewced”. Usiadła więc koło żniwiarzy, a on dał jej prażonych ziaren. Jadła je, a gdy się nasyciła, zatrzymała resztę. 15Następnie wstała, aby dalej zbierać kłosy. Wtedy Booz polecił swoim sługom: „Niech zbiera kłosy również między snopami, a wy jej nie zawstydzajcie. 16Co więcej, wyciągajcie dla niej kłosy ze snopków i pozostawiajcie, żeby je mogła zbierać. I nie dokuczajcie jej”. 17 Rut zbierała więc kłosy na polu aż do wieczora. A gdy wymłóciła to, co zebrała, miała około jednej efys jęczmienia. 18Zarzuciła to na siebie i wróciła do miasta. Pokazała teściowej, co zebrała, a potem wyjęła i dała jej resztę swojego posiłku. 19 Wtedy teściowa zapytała: „Gdzie zbierałaś dziś kłosy, gdzie pracowałaś? Niech ten, kto ci na to pozwolił, będzie błogosławiony!”. Rut opowiedziała teściowej, u kogo pracowała. I dodała: „Człowiek, u którego dziś pracowałam, nazywa się Booz”.

a) wtedy właśnie – hebr. wehine użyte celowo na podkreślenie, iż dokonuje się rzecz niecodzienna i wynikająca z działania Bożej opatrzności. b) należy – na Bliskim Wschodzie kobieta była własnością mężczyzny: ojca, męża, brata, pana. c) chleb – hebr. lechem oznacza cały bochenek, a nie chleb podzielony na kromki. Wszystkie fragmenty dotyczące spożywania chleba są tu aluzją do samej nazwy miejsca – Betlejem ‘dom chleba’. d) w kwaśnej polewce – była to woda zmieszana ze zoctowanym winem. Takiego sfermentowanego napoju nie wolno było pić tym, którzy złożyli ślub nazireatu (Lb 6,3).

W praktyce nie zawsze to prawo respektowano. Jednak Booz, bogaty krewny zmarłego męża Noemi, wykazuje się przy tym dużą wielkodusznością względem Rut, pozwalając jej na wiele więcej (w. 15), niż nakazywało Prawo. Drugi przepis dotyczy obowiązku wykupu (w. 20), który zgodnie z Prawem ciążył na Boozie. Jego powinnością było przywrócenie własności zubożałemu krewnemu poprzez wykupienie jego majątku.

501

RUT 2,4-19

08_Rt:08_Rt

9/3/08

2:37 PM

a) jednym z tych… wykupu – tekst hebrajski używa słowa goel, oznaczającego człowieka, na którym, według Prawa, spoczywał obowiązek wykupienia krewnego z niewoli albo wykupienia jego pola, aby nie znalazło się w obcych rękach (np. Kpł 25,2325.48). Goel oznacza także tzw. mściciela krwi, który zobowiązany był ukarać śmiercią zabójcę członka swojej rodziny (np. Rdz 9,6; Lb 35,12nn; Pwt 19,12). b) Klepisko zwykle znajdowało się na przewiewnym miejscu. Zboże najpierw było deptane przez woły, a następnie bite kijami i podrzucane w górę. Wiatr odwiewał plewy, a ziarna opadały na dół. c) Okryj mnie... brzegiem płaszcza – jest to prośba o poślubienie jej i dopełnienie obowiązku wynikającego z Prawa (Pwt 23,1; 27,20; Ez 16,8).

Page 502

20

Na to Noemi powiedziała do synowej: „Niech będzie on błogosławiony przez PANA, który nie zaprzestał obdarzać łaską żywych i umarłych!”. Noemi mówiła dalej: „Ten człowiek jest naszym krewnym, jest jednym z tych, którzy mają względem nas prawo wykupua”. 21Wtedy Moabitka Rut dopowiedziała: „Powiedział mi także: «Przyłącz się do moich sług i pozostań u mnie, dopóki nie zostaną zebrane wszystkie moje plony»”. 22Wówczas Noemi rzekła do Rut, swojej synowej: „Lepiej dla ciebie, moja córko, że będziesz wychodzić z jego dziewczętami, bo na innym polu mogliby ci dokuczać”. 23 Rut przyłączyła się więc do dziewcząt Booza, aby aż do zakończenia żniw jęczmienia i pszenicy zbierać kłosy. Mieszkała zaś razem ze swoją teściową.

d) wykupicielem – hebr. goel; zob. Rt 2,20+.

Pierwsza rada teściowej 1 Noemi, teściowa Rut, powiedziała do niej: „Moja córko, czyż nie powinnam znaleźć dla ciebie bezpiecznego miejsca, w którym czułabyś się dobrze? 2Czyż właśnie Booz, z którego dziewczętami pracowałaś, nie jest naszym krewnym? On dziś wieczorem będzie przewiewał omłot jęczmienia na otwartym klepiskub. 3Umyj się więc i namaść, a potem włóż swój płaszcz i zejdź na klepisko. Nie daj się jednak rozpoznać, dopóki człowiek ten nie skończy jeść i pić. 4A kiedy położy się do snu i poznasz miejsce jego spoczynku, pójdziesz, odkryjesz jego nogi i położysz się, a on sam da ci poznać, co masz czynić”. 5Rut odrzekła: „Zrobię wszystko, co mi powiedziałaś”.

3

Rut u Booza Zeszła więc na klepisko i zrobiła wszystko, co poleciła jej teściowa. 7Booz tymczasem jadł i pił, a potem w dobrym nastroju ułożył się do snu przy stosie jęczmienia. Wtedy Rut podeszła po cichu, odkryła jego nogi i położyła się. 8 Gdy w środku nocy Booz obudził się, drżąc z zimna, rozejrzał się i zobaczył przy swoich nogach leżącą kobietę. 9Zapytał: „Kim jesteś?”. Odpowiedziała: „Jestem Rut, twoja służebnica. Okryj mnie, swoją służebnicę, brzegiem płaszczac, ponieważ jesteś wykupicielemd”. 10Na to Booz rzekł: „Błogosławionas bądź przez PANAs, moja córko! Za drugim razem

Rt 1,9; 1Tm 5,8

6

Pierwsza rada teściowej. Pobieżna lektura tego fragmentu może budzić wątpliwości co do prawości intencji bohaterek. Kiedy jednak uwzględnimy społeczne i prawne uwarunkowania epoki, zrozumiałe stają się zabiegi Noemi o pomyślność dla Rut. Swoje plany opierała ona na prawnych postanowieniach wynikających z lewiratu. Na ich podstawie Booz, jako najbliższy krewny, miał obowiązek nie tylko wykupu utraconego majątku jej zmarłego męża (Kpł 25,23-25.48), ale i spłodzenie męskiego potomstwa z jej synową, aby zachować ciągłość rodu (Pwt 25,5n). Ta ciągłość była bowiem widziana jako znak Bożego błogosławieństwa spoczywającego na rodzinie. Rut u Booza. Kontekst całej Księgi Rut pokazuje, że głównym motywem działania tej kobiety jest pragnienie realizacji pewnego prawnie akceptowanego dobra. Tak też postępowanie Rut ocenia sam Booz, który możliwość poślubienia Rut i uratowania czci zmarłego krewnego przez spłodzenie jego potomstwa postrzega jako źródło Bożego błogo-

RUT 2,20 — 3,10

502

Ez 16,8 Rt 3,12n; 4,1-14

08_Rt:08_Rt

Rt 2,11

Rt 4,1

Koh 7,1; 2Kor 8,21; 1Tes 5,22

9/3/08

2:37 PM

Page 503

okazałaś swoją miłość bardziej niż za pierwszyma. Nie szukałaś młodych mężczyzn, czy to biednych, czy bogatych. 11Teraz więc nie bój się, moja córko! Uczynię dla ciebie wszystko, co powiedziałaś, gdyż każdy w moim mieście wie, że jesteś dzielną kobietą. 12Chociaż rzeczywiście mam względem ciebie prawo wykupub, to jednak masz krewnego jeszcze bliższego ode mnie. 13Tymczasem pozostań tu przez noc, a rankiem, jeśli on zechce ciebie wykupić – to dobrze, lecz jeśli nie zechce cię wykupić, to – na życie Pana – ja będę twoim wykupicielem. Śpij do rana!”. 14 Spała więc u jego nóg aż do świtu. Wstała jednak wcześnie, zanim człowiek jest w stanie rozpoznać drugiego, bo mówił Booz: „Nikt nie powinien wiedzieć, że kobieta przyszła do mnie na klepisko”. 15Powiedział jeszcze: „Daj płaszcz, którym jesteś okryta i trzymaj go mocno”. A gdy go trzymała, odmierzył jej sześć miarc jęczmienia i pomógł zarzucić to na plecy. Wtedy wróciła do miasta.

a) bardziej niż za pierwszym – Booz ma na myśli miłość Rut do swoich teściów. Po raz pierwszy okazała ją po śmierci męża, gdy została przy Noemi, a po raz drugi – gdy wyraziła pragnienie poślubienia Booza, aby w ten sposób dać potomstwo Elimelekowi. b) prawo wykupu – zob. Rt 2,20+. c) sześć miar – trudno ustalić jednoznacznie, o jaką miarę chodzi. Przypuszczalnie była to niezbyt wielka ilość, skoro Rut była w stanie unieść odmierzone zboże. d) usiadł w bramie – w starożytności brama była miejscem zebrań starszyzny, zawierania kontraktów handlowych i sprawowania sądów. e) Wtedy właśnie – zob. Rt 2,4+.

Druga rada teściowej 16 Gdy wróciła do teściowej, ta zapytała ją: „Co u ciebie, moja córko?”. Rut opowiedziała jej o wszystkim, co ten człowiek dla niej zrobił. 17Zakończyła słowami: „Dał mi te sześć miar jęczmienia i powiedział: «Nie możesz wrócić z pustymi rękami do swojej teściowej»”. 18Wtedy Noemi powiedziała: „Bądź spokojna, moja córko, aż dowiesz się, co będzie dalej, gdyż ten człowiek nie spocznie dzisiaj, dopóki nie załatwi tej sprawy”. Booz w bramie miasta 1 Booz tymczasem wszedł do miasta i usiadł w bramied. Wtedy właśnied przechodził tamtędy krewny, o którym mówił Booz. Krzyknął więc do niego: „Człowieku, zbliż się i usiądź tutaj!”. Tamten podszedł i usiadł. 2Wtedy Booz przyprowadził dziesięciu mężczyzn ze starszyzny miasta i powiedział do nich: „Usiądźcie tutaj”. Usiedli więc, 3a on zwrócił się do krewnego: „Noemi, która wróciła z ziemi Moabus, zamierza sprzedać pole, które należało do naszego bratas Elimeleka. 4Pomyślałem sobie, że należy cię o tym powiadomić wobec siedzących tutaj i wobec starszychs mojego narodu,

4

Kpł 25,24n; Jr 32,7n

sławieństwa i szacunku ze strony społeczności (ww. 10n). Jednak Booz, jako człowiek szlachetny i prawy, zauważa, że jest jeszcze bliższy krewny Rut, który ma pierwszeństwo przed nim w obowiązku realizacji lewiratu. Z punktu widzenia Prawa sytuacja ta wymaga wyjaśnienia, dlatego odkłada jej rozwiązanie na następny dzień. Druga rada teściowej. Rozdział kończy literacka klamra: Rut powraca do teściowej i opowiada historię nocnego spotkania z Boozem. W odpowiedzi Noemi podkreśla swoje pełne zaufanie do Booza jako człowieka rzetelnego i godnego wiary. Rut powinna więc być spokojna o dalszy przebieg wydarzeń związanych z wypełnieniem prawa lewiratu. Booz w bramie miasta. Zgodnie z przyjętą w starożytności praktyką sporne sprawy były rozwiązywane w bramie miejskiej. Tam właśnie Booz w obecności dziesięciu świadków rozstrzyga kwestię wypełnienia prawa lewiratu. Nabywając własność Noemi, Booz zobowiązał się do otoczenia jej opieką i urządzenia godnego pochówku po jej śmierci. Ponadto, zawierając małżeństwo lewirackie z Rut, przyjął na siebie obowiązek spłodzenia potomstwa, które prawnie

503

RUT 3,11 — 4,4

08_Rt:08_Rt

9/3/08

2:37 PM

a) Na zmianę decyzji krewnego wpłynęła wiadomość o konieczności poślubienia Rut. Zapewne krewny miał już swoją rodzinę. Wykup ziemi oraz utrzymanie Rut i jej potomstwa przekraczało jego możliwości finansowe. Ponadto dziedzictwo Elimeleka i tak byłoby własnością syna Rut. Dlatego krewny prosi zamożnego Booza, aby to on podjął się obowiązku wykupu i zawarł małżeństwo lewirackie z wdową po Elimeleku. b) zdejmował swój sandał – kobieta miała uderzyć zdjętym z nóg sandałem człowieka, który nie chciał wypełnić prawa lewiratu (Pwt 25,9n). Tutaj gest ten jest potwierdzeniem kontraktu. Taka praktyka wywodziła się ze zwyczaju, zgodnie z którym postawienie stopy lub buta na czyjejś ziemi oznaczało wzięcie jej w posiadanie (Ps 60,10; 108,10). c) Według Pwt 25,5n obowiązek lewirackiego małżeństwa spoczywał jedynie na bracie, a nie na dalszym krewnym. Ten ostatni był natomiast zobowiązany do wykupu pola zmarłego krewnego (Kpł 25,25-27). d) zbudowały dom Izraela – Rachela i Lea, żony patriarchy Jakuba-Izraela, zrodziły mu dwunastu synów, od których wywodzi się cały lud izraelski (Rdz 35,23-26). Słowo „dom” często jest w Biblii odpowiednikiem rodu. e) Tamar podstępem stała się matką Peresa, którego ojcem był jej teść, Juda (Rdz 38). Peres był dalekim przodkiem Booza (1Krn 2,5nn). f) z prawem wykupu – zob. Rt 2,20+. g) Jego imię – prawdopodobnie wyrażenie odnosi się do Elimeleka, którego ród przetrwa właśnie dzięki synowi Booza i Rut. h) położyła je na swym łonie – zgodnie z ówczesnym zwyczajem przez ten symboliczny gest Noemi adoptuje dziecko, stając się prawnie jego matką, zaś Elimelek zostaje uznany za ojca.

Page 504

i powiedzieć ci, abyś je kupił. Jeśli więc chcesz nabyć to pole jako krewny, kupuj. Jeśli jednak nie chcesz go wykupić, powiedz mi, abym o tym wiedział. Bo przed tobą nie ma nikogo, kto miałby prawo je wykupić jako krewny, a po tobie jestem ja”. On odpowiedział: „Wykupię je jako krewny”. 5Wówczas Booz dodał: „W dniu, kiedy wykupisz pole od Noemi, weźmiesz również i Moabitkę Rut, żonę zmarłego, aby jego imięs utrwalić na jego dziedzictwie”. 6Na to krewny odpowiedział: „Niestety, nie mogę wypełnić prawa wykupu, nie ponosząc szkody na moim majątku. Wypełnij, proszę, jako krewny moje prawo wykupu, gdyż ja nie mogę go wypełnića”. 7 A był swego czasu w Izraelus zwyczaj co do prawa wykupu i zamiany. Polegał on na tym, że aby potwierdzić dane słowo, człowiek zdejmował swój sandałb i przekazywał go drugiej stronie. Taki zwyczaj obowiązywał w Izraelu. 8Krewny powiedział więc do Booza: „Odkup je sobie” i zdjął swój sandał. 9 Wtedy Booz powiedział do starszyzny i do całego ludu: „Jesteście dziś świadkami, że nabyłem od Noemi wszystko, co należało do Elimeleka, oraz wszystko, co należało do Kiliona i Machlona. 10Wziąłem także sobie za żonę Moabitkę Rut, żonę Machlona, aby utrwalić imię zmarłego na jego dziedzictwie, aby pamięć o nim nie zaginęła wśród jego braci i rodaków. Wy dziś jesteście tego świadkamic”. 11 A cały lud zebrany w bramie oraz starszyzna potwierdzili: „Jesteśmy świadkami! Niech PANs uczyni kobietę, która wejdzie do twego domu, podobną do Racheli i Lei. One obie zbudowały dom Izraelad. Bądź bogaty w Efrata i stań się sławny w Betlejems. 12A twój ród – dzięki potomstwu, które da tobie PAN z tej młodej kobiety – niech stanie się jak ród Peresa, którego Tamar zrodziła Judziee”. Wypełnienie obowiązku krewnego 13 Booz poślubił więc Rut, która stała się jego żoną. Gdy spał z nią, PANs sprawił, że poczęła i urodziła syna. 14 Kobiety zaś mówiły do Noemi: „Błogosławionys PAN, który nie pozwolił dziś, aby ci zabrakło krewnego z prawem wykupuf. Jego imięg będzie wspominane w Izraelus. 15Będzie on twoją pociechą i będzie troszczył się o ciebie w starości. Zrodziła go dla ciebie twoja synowa, która cię kocha. Ona znaczy dla ciebie więcej niż siedmiu synów”. 16Wzięła więc

zostanie przypisane jej zmarłemu mężowi, Elimelekowi. Szczegółowe wyjaśnienie ówczesnych zwyczajów przez narratora wskazuje, że Księga Rut musiała powstać znacznie później niż w czasach, o których opowiada. W ww. 11-12 pojawiają się też formuły błogosławieństwa, które prawdopodobnie stanowiły stały element ceremoniału zawarcia małżeństwa. Wzmianka o biblijnej Tamar, która z determinacją walczyła o dopełnienie obowiązku lewiratu przez jej szwagra (Rdz 38), była zapewne częścią rytuału małżeństwa lewirackiego. Wypełnienie obowiązku krewnego. Na tym fragmencie kończy się pier wotna wersja Księgi Rut. Wszystkie wątki znajdują w nim szczęśliwe zakończenie, potwierdzając czuwanie Boga nad każdym, kto się Mu powierza. Małżeństwo Booza i Rut zostaje obdarzone synem – znakiem Bożego błogosławieństwa, a Noemi zgodnie z Prawem może za-

RUT 4,5-16

504

Pwt 25,7-10

Pwt 25,9n

Rdz 29 – 31; 35,23-26 Rdz 35,19n

Rdz 38; 1Krn 2,5. 9-12.19.50n

Łk 1,58

1Sm 1,8

08_Rt:08_Rt

Rdz 30,3

1Sm 16,1

1Krn 2,5-15; Mt 1,3-6; Łk 3,31-33 Lb 1,7

9/3/08

2:37 PM

Page 505

Noemi niemowlę, położyła je na swym łonieh i stała się jego niańką. 17 Sąsiadki nadały mu imię. Mówiły: „Narodził się syn dla Noemi”, dlatego nazwały go Obeda. On był ojcem Jessego, ojca Dawidab. Rodowód Dawida 18 A oto potomkowie Peresa. Peres był ojcem Chesrona. 19Chesron był ojcem Rama, a Ram był ojcem Amminadaba. 20Amminadab był ojcem Nachszona, a Nachszon był ojcem Salmona. 21Salmon był ojcem Booza, a Booz był ojcem Obeda. 22 Obed zaś był ojcem Jessego, a Jesse był ojcem Dawida.

a) Obed – czyli ‘sługa’ lub ‘czciciel’. Imię to nie ma w Księdze Rut szczególnego znaczenia symbolicznego. b) On był ojcem Jessego, ojca Dawida – w tej sumarycznej genealogii należy upatrywać pierwotnego zakończenia księgi. W tym duchu w rząd przodków króla Dawida wpisują się Elimelek i Noemi, zupełnie inaczej niż w genealogii kończącej tekst.

adoptować Obeda jako własnego potomka. Rytuał oznacza także, że Noemi będzie odgrywała ważną rolę w wychowaniu Obeda, a w przyszłości on otoczy ją swoją opieką. Zaistniała sytuacja jeszcze bardziej wiąże Noemi z Rut, która dla teściowej nabiera wartości większej niż siedmiu synów (w. 15). Rodowód Dawida. Końcowa genealogia jest niekompletna, gdyż w dziesięciu pokoleniach zamyka około osiem wieków historii. Autor chce jednak podkreślić, że dzięki inter wencji Boga zagrożona w swoim istnieniu rodzina mogła się rozwijać w życiu następnych pokoleń. Ponadto historia Noemi i cudzoziemki Rut na trwałe wpisała się w dzieje przodków króla Dawida. Ewangelista Mateusz wykorzystuje ten motyw, aby pokazać, że należy ona również do łańcucha pokoleń poprzedzających Jezusa (Mt 1,5). Rodowód kończący Księgę Rut jest niewątpliwie późniejszym dodatkiem, gdyż nie uwzględnia Elimeleka i Noemi, a więc pomija kontekst całego opowiadania, w którym dominował właśnie temat spłodzenia potomka zmarłemu Elimelekowi (Rt 4,5.10). Ponadto prawo lewiratu nie odgrywa tu żadnej roli, tak że to Booz, a nie Elimelek, zostaje wymieniony jako ojciec Obeda.

505

RUT 4,17-22

08_Rt:08_Rt

9/3/08

2:37 PM

Page 506

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

Page 507

PIERWSZA I DRUGA KSIĘGA SAMUELA Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwsza i Druga Księga Samuela w Biblii hebrajskiej stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską. Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej nad nimi refleksji. Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu. Treść i teologia Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy 507

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

Page 508

król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24). Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona. Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n). W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,1016). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą i potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób zinterpretował obietnicę Dawid w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazwano wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus Chrystus (Ga 3,19), Syn Dawida, Syn Abrahama, który jest zarazem Synem Bożym (Łk 3,23-28). Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.

508

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

Page 509

PIERWSZA KSIĘGA SAMUELA

Powołanie Samuela

1Krn 6,19-23

Wj 23,14nn; Kpł 23,39 Sdz 21,19

Pwt 12,18

Rdz 16,4-6

Rt 4,15

Cierpienia Anny z powodu bezdzietności 1 W Ramaa, w górzystej krainie Efraima, w okolicy Suf, żył pewien człowiek imieniem Elkana. Był on synem Jerochama, ten zaś był synem Elihu, wnukiem Tochu, prawnukiem Sufa Efratejczyka. 2Człowiek ów poślubił dwie żony: jednej było na imię Anna, a drugiej Peninna. Peninna miała dzieci, natomiast Anna była bezdzietna. 3 Człowiek ten co roku pielgrzymował ze swojego miasta do Szilob, aby tam oddać cześć PANU Zastępóws i złożyć ofiarys. W Szilo służyli PANUs jako kapłani dwaj synowie Helego, Chofni i Pinchas. 4 Pewnego razu Elkana, po tym jak złożył ofiarę, dał swojej żonie Peninnie, każdemu z jej synów i każdej z jej córek po kawałku mięsa ze zwierzęcia ofiarnego. 5Annie zaś dał podwójną porcję, gdyż bardzo ją kochał, chociaż PAN nie udzielił jej daru macierzyństwa. 6 Peninna zaś, druga żona, nieustannie sprawiała Annie ból i upokarzała ją z tego powodu, że PAN nie dał jej dzieci. 7Takie upokorzenia powtarzały się co roku, kiedy Anna pielgrzymowała do domu PANA. Gdy pewnego razu Anna zaczęła płakać i nie chciała jeść, 8jej mąż Elkana odezwał się do niej: „Anno, czemu płaczesz? Dlaczego nie chcesz jeść? Dlaczego zbolałe jest twoje serces? Czyż ja nie jestem dla ciebie więcej wart niż dziesięciu synów?”.

1

a) Rama – miejscowość położona ok. 35 km na północny zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Rentis. W NT nosi nazwę Arymatea i jest rodzinną miejscowością Józefa, który zatroszczył się o pogrzeb Jezusa (Mt 27,57). b) Szilo – miejscowość położona ok. 30 km na północ od Jerozolimy, dzisiejsze Seilun. Do tej miejscowości została przeniesiona Arka Przymierza w czasach sędziów, a może nawet pod koniec życia Jozuego (Joz 18,1-10). Sanktuarium w Szilo zostało zburzone przez Filistynów prawdopodobnie po klęsce Izraela opisanej w 1Sm 4 (por. Ps 78,60; Jr 7,12; 26,9). c) świątyni – chodzi o sanktuarium w Szilo (1Sm 1,3+).

Modlitwa Anny o syna 9 Po skończonym posiłku Anna udała się ku wejściu do świątynic PANAs, gdy tymczasem kapłan Heli siedział na krześle Cierpienia Anny z powodu bezdzietności. Dla Żydów przekazywanie życia było jednym z najważniejszych obowiązków religijnych. Posiadanie potomstwa uważano za wielki znak Bożego błogosławieństwa. Dlatego bezdzietność, szczególnie dla kobiet, była powodem szczególnej hańby. Problem ten w mniejszym stopniu dotyczył mężczyzn: w ówczesnej, poligamicznej strukturze rodziny bezpłodność jednej z żon nie była znaczącą przeszkodą w wypełnianiu obowiązku spłodzenia dzieci. Taka sytuacja miała miejsce w rodzinie Elkany, który miał dwie żony: matkę swoich dzieci Peninnę i bezdzietną Annę. Nieustanna rywalizacja pomiędzy kobietami o względy męża powodowała, że Peninna wykorzystywała dramat Anny, aby odsunąć ją na drugi plan. Niemożność urodzenia dziecka była więc dla Anny powodem nieustannych upokorzeń i ogromnego duchowego cierpienia. Modlitwa Anny o syna. Ślub złożony przez kobietę jest bardzo poważnym zobowiązaniem, ponieważ jej dziecko ma, na wzór nazirejczyków, całe życie poświęcić wyłącznie Bogu. Sposób, w jaki modli się Anna, jest przykładem modlitwy

509

1. SAMUELA 1,1-9

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) uroczysty ślub – prawdopodobnie chodzi o ślub nazireatu, choć tylko w Syr 46,13 jest powiedziane, że Samuel był nazirejczykiem. Nazireat polegał na całkowitym poświęceniu człowieka Bogu, czego konsekwencją były konkretne wymagania: człowiek taki nie mógł pić żadnego alkoholu, obcinać włosów i mieć jakiegokolwiek kontaktu z rzeczami nieczystymi (Lb 6,5nn; Sdz 13,4n). b) udrękę Twojej służebnicy – chodzi tu o udrękę Anny. Nazywanie siebie samego sługą swojego rozmówcy i mówienie o sobie w trzeciej osobie było sposobem okazania szacunku. W ten sposób zwracano się do ludzi (np. 1Sm 17,32; 22,15; 27,5; 28,2), a także do Boga w modlitwie (np. 1Sm 3,9n; 23,10n). c) w obecności PANA – czyli przed Arką Przymierza, która symbolizowała Jego obecność pośród Izraela. d) moszcz – chodzi o młode wino. e) kobietę zepsutą – dosł. córkę beliala. Słowo belial, które w NT używane jest na określenie szatana (2Kor 6,15), znaczy ‘coś bez wartości’, ‘coś nieużytecznego’, ‘przewrotność’, ‘bezbożność’. f) wspomniał na nią – czyli wysłuchał jej modlitw. Zwrot ‘wspominać kogoś’ albo ‘pamiętać o kimś’ często wyraża w ST troskę o daną osobę i przyjście jej z pomocą (np. Rdz 30,22; Wj 2,24; Sdz 16,28; Ps 106,4; Jr 15,15). g) Samuel – imię to oznacza ‘Bóg wysłuchał’. h) Szilo – zob. 1Sm 1,3+. i) obietnicę – chodzi o obietnicę wyrażoną w kapłańskim błogosławieństwie Helego (w. 17).

Page 510

przy progu świątyni. 10Jej serces było bardzo zbolałe. Zaczęła więc modlić się do PANA i głośno płakać. 11Złożyła też uroczysty śluba, mówiąc: „PANIE Zastępóws, jeśli łaskawie spojrzysz na udrękę Twojej służebnicyb, wspomnisz na mnie i nie zapomnisz o Twojej służebnicy, i obdarzysz Twoją służebnicę synem, to ja oddam go PANU na zawsze. Jego włosy nigdy nie będą przycinane”. 12Anna długo się modliła w obecności PANAc. Heli zaś pilnie ją obserwował 13i widział, jak poruszały się jej wargi, ale nie słyszał jej głosu, gdyż Anna modliła się w głębi serca. Heli więc pomyślał, że jest pijana 14i rzekł do niej: „Długo jeszcze będziesz w tym stanie upojenia? Idź wytrzeźwieć gdzie indziej!”. 15Anna odpowiedziała: „Ależ mój panie! Nie piłam wina ani moszczud. Jestem tylko udręczoną kobietą i wylewałam moją gorycz w obecności PANA. 16Nie uważaj twojej służebnicy za kobietę zepsutąe! Z nadmiaru smutku i bólu tak się zachowałam”. 17Heli jej rzekł: „Idź w pokojus! A Bóg Izraelas niechaj ci udzieli tego, o co Go prosiłaś!”. 18„I ty bądź życzliwy dla twojej służebnicy!” – powiedziała Anna, po czym odeszła, posiliła się i jej twarz się rozpogodziła. 19 Nazajutrz wczesnym rankiem Elkana i jego rodzina pokłonili się nisko PANU i wyruszyli w drogę powrotną do swojego domu w Rama. Narodziny i dzieciństwo Samuela Elkana współżył ze swoją żoną Anną, a PANs wspomniał na niąf. 20Anna poczęła i gdy nadszedł czas rozwiązania, urodziła syna. Nadała mu imię Samuelg, gdyż mówiła: „Uprosiłam go u PANA”. 21 Jej mąż Elkana i cała rodzina udali się znowu na pielgrzymkę, aby złożyć PANU doroczną ofiaręs i wypełnić złożone śluby. 22Anna natomiast nie poszła, gdyż mówiła do swojego męża: „Kiedy przestanę karmić chłopca, wtedy zaprowadzę go do Sziloh i przedstawię PANU, aby już tam pozostał na zawsze”. 23Elkana odpowiedział: „Rób jak uważasz! Zostań w domu, aż go wykarmisz! Oby tylko PAN spełnił swoją obietnicęi!”. Anna więc została i karmiła swojego synka do czasu, aż go odstawiła od piersi. 24 Kiedy Anna przestała go karmić, przyprowadziła go do domu PANA, do Szilo. Wzięła też trzyletniego cielca, jedną efęs

o wiele bardziej wzniosłej niż stosowane dotychczas w Izraelu praktyki, polegające na składaniu ofiar ze zwierząt. Anna modli się w głębi serca (w. 13) i w ten sposób wchodzi w bezpośredni, osobowy kontakt z Bogiem, pozwalający na szczerą z Nim rozmowę. Narodziny i dzieciństwo Samuela. Wierność Anny w wypełnianiu złożonej Bogu obietnicy i religijne środowisko, w jakim rośnie Samuel, bardzo kontrastuje z niewiernością synów Helego. Uwaga autora koncentruje się na zbawczej interwencji Boga wobec ludu Izraela, jaką jest narodzenie proroka, owoc miłosierdzia Bożego i modlitwy pobożnej kobiety. Anna oddaje syna do sanktuarium zaledwie po trzech latach od jego narodzin. Nie wynika to jedynie ze zwyczaju, że okres karmienia dziecka piersią trwał właśnie tyle czasu. Stało się tak dlatego, że Samuel nie wymagał już stałej opieki matki i mógł pozostać w domu Pana.

1. SAMUELA 1,10-24

510

Łk 1,48

Lb 6,1nn; Sdz 13,5; 16,17

Rdz 30,22n

Lb 15,8-10

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

Page 511

mąki i skórzany worek z winema. Chłopiec zaś był jeszcze całkiem mały. 25Cielca złożyli na ofiarę, a chłopca zaprowadzili do Helego. 26Wtedy Anna powiedziała: „Proszę, mój panie! Na twoje życie, mój panie! To ja jestem tą kobietą, która stała tu z tobą i modliła się do PANA. 27Modliłam się o tego chłopca, a PAN udzielił mi tego, o co Go prosiłam. 28Teraz ja oddaję go PANU na zawsze. Zwie się «oddany PANUb»”. Po tym wszystkim pokłonili się PANU twarzą do ziemi.

Ps 5,12; 89,19; Iz 61,10; Łk 1,47

Ps 18,3.32; Iz 44,8

Ps 73,11; Prz 16,2; 21,2 Ps 37,15 Iz 40,29

Ps 113,9; Iz 54,1

Pwt 32,39; 2Krl 5,7; Tb 13,2; Ps 30,4; Mdr 16,13; Oz 6,1n; Jk 4,12

Łk 1,52n Ps 113,7n

Ps 75,4; 104,5

Ps 91,12 Ps 37,20

Pieśń dziękczynna Anny 1 Wtedy Anna wypowiedziała taką modlitwę: „Dzięki PANUs raduje się moje serces, dzięki PANU pomnaża się moja mocs. Mogę się śmiać z moich wrogów, kiedy się cieszę z Twojego zbawienia. 2 Jedynie PAN jest świętyc, tylko nasz Bóg jest skałąd i nie ma Boga oprócz Niego! 3 Nie mnóżcie mów wyniosłych, nie miotajcie gróźb waszymi ustami! Bo PAN jest Bogiem, który wie wszystko, i osądzas wszelkie ludzkie czyny. 4 Łuki siłaczy obrócą się w drzazgi, a słabi poczują się pełni siły. 5 Ci, którzy byli syci, najmują się do pracy, którzy byli głodni, nie muszą pracować. Kobieta niepłodnas rodzi siedmiokrotnie, a ta, która miała wiele dzieci, staje się niepłodna. 6 To PAN uśmierca i ożywia, strąca do krainy umarłych i z niej wyprowadza. 7 PAN czyni ubogim i bogatym, On poniża, lecz także wywyższa. 8 Podnosi z prochu nędzarza, z gnoju wydobywa ubogiego, by go posadzić z książętami i przyznać mu zaszczytne miejsce. Bo do PANA należą podpory ziemi i na nich świat On osadził. 9 On strzeże kroków swoich przyjaciół, gdy bezbożnis przepadają w ciemnościach.

2

a) skórzany worek z winem – jednym ze sposobów przechowywania i transportowania wina było wlewanie go do specjalnych worków, szytych ze skóry zwierzęcej. b) oddany PANU – drugie wyjaśnienie znaczenia imienia Samuela (por. w. 20); w jęz. hebr. słowa ‘prosić’ i ‘oddawać’ tworzą grę słów, która ukazuje ofiarowanie Samuela na służbę Panu jako odpowiedź Anny na Boży dar (1Krn 29,14-16). Samuel, który jest uproszony u Pana, zostaje Mu jednocześnie oddany i staje się Bożym darem dla całego narodu, którego będzie przewodnikiem. c) święty – cecha Boga, która podkreśla jego majestat i panowanie nad całym światem. Bóg jako święty różni się od wszelkich innych rzeczywistości, które ludzie uznają za swoich panów i bogów (Iz 6,3+). d) skałą – Bóg jest skałą, czyli ucieczką i obroną tak dla Anny, jak i dla całego Izraela. W NT Jezus nazywa skałą Piotra, który jest fundamentem i obrońcą Kościoła (Mt 16,18; J 1,42).

Pieśń dziękczynna Anny. Dziękczynna modlitwa Anny ma strukturę podobną do psalmów z epoki monarchii izraelskiej. Rozpoczyna się oddaniem chwały Bogu (ww. 1n), następnie głosi wielkość i potęgę Boga, który pomaga ubogim i uciskanym przez to, że obala tyranów, upokarza bogatych i możnych (ww. 3-9), kończy się zaś wołaniem wyrażającym pełne zaufanie do Boga, który umacnia i wywyższa swojego króla (w. 10). Pieśń Anny jest pier wowzorem pieśni Maryi, tzw. Magnificat (Łk 1,45-55). Oba hymny są dziękczynieniem Bogu za cudownie poczęte dzieci, które mają do wykonania wielkie zbawcze zadania. Autor podkreśla tu fundamentalną prawdę, że Bóg poprzez swoich wybrańców, których posyła z konkretną misją, pomaga ludziom uciśnionym, słabym, ubogim, a także zmienia niesprawiedliwe reguły rządzące światem i daje łaskę swojego zbawienia.

511

1. SAMUELA 1,25 — 2,9

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) wysyła grzmoty – grzmot jest symbolem głosu Boga (Hi 37,4n; 40,9; Ps 29,39), który budzi lęk (Wj 19,16n), pokonuje nieprzyjaciół (Ps 18,14n), gromi bezbożników (Iz 29,6), przemawia do swoich wybrańców (Wj 19,19) i objawia swoją potęgę (Ps 29,3-9). b) swojemu królowi – aż do upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. król był najważniejszą postacią życia społecznego i religijnego Izraela (2Sm 23,1). W późniejszym okresie Izrael oczekiwał na króla-wybawiciela, który miał być namaszczony przez Boga i ustanowiony Jego namiestnikiem wobec swojego ludu (Iz 9,6; Am 9,11; Oz 3,5). Autor odwołuje się tutaj do tych idei, wkładając słowa o królu w usta Anny, za życia której Izrael nie był jeszcze monarchią. c) Rama – zob. 1Sm 1,1+. d) Szilo – zob. 1Sm 1,3+. e) byli nikczemni – dosł. synowie beliala (1Sm 1,16+). f) zasad postępowania – chodzi o normy ściśle określające sposób składania ofiar oraz jakie części zwierząt ofiarnych miały przypadać kapłanom (Kpł 7,29-36). g) efod – lniana szata, najważniejsza część stroju kapłańskiego (Wj 28,6-14). Samuel pochodził z plemienia Efraima, ale w jego czasach funkcje kapłańskie nie były jeszcze zarezerwowane dla członków plemienia Lewiego. h) błogosławił – owocem biblijnego błogosławieństwa jest płodność (Rdz 1,28; 22,18). Błogosławieństwo może również być synonimem życia w dostatku. Błogosławieństwo – zob. Słownik. i) uproszonego, którego oddała – zob. 1Sm 1,28+.

Page 512

Bo nie może człowiek tryumfować dzięki swej sile! 10 Aby porazić swoich przeciwników, z wysokości niebios PAN wysyła grzmotya, bo PAN jest sędziąs całej ziemi. On udziela siły swojemu królowib i pomnaża moc swego pomazańcas”.

Ps 33,16 Ps 18,14n

Ps 89,9; 96,13; 98,9

Ps 89,25; 132,17

Nikczemność synów Helego i pobożność Samuela 11 Po tym wszystkim Elkana powrócił do swojego domu w Ramac, a młody Samuel pozostał w Szilod, aby służyć PANUs pod opieką kapłana Helego. 12Synowie zaś Helego byli nikczemnie i nie liczyli się z PANEM 13ani nie przestrzegali zasad postępowaniaf kapłanów wobec ludu. Gdy ktoś składał ofiaręs i mięso się gotowało, przychodził sługa kapłański z trójzębnym widelcem w ręku 14i zagłębiał go w naczyniu – a więc w kotle, w garnku lub rondlu – i zabierał dla kapłana wszystko, co wyciągnął na wierzch trójzębem. Synowie Helego postępowali tak ze wszystkimi Izraelitami, którzy przychodzili, aby składać ofiary w Szilo. 15Niekiedy nawet, zanim spalono tłuszcz ofiarny, przychodził sługa kapłański i mówił do człowieka składającego ofiarę: „Daj mięso na pieczeń dla kapłana, bo nie będzie brał od ciebie mięsa gotowanego, lecz surowe”. 16A jeśli ten człowiek mu odpowiadał: „Pozwól mi najpierw spalić na ofiarę tłuszcz, a potem zabierz sobie, co chcesz”, sługa się sprzeciwiał: „Nie! Dawaj zaraz, bo inaczej zabiorę siłą!”. 17W ten sposób synowie Helego ciężko obrażali PANA, gdyż bez szacunku obchodzili się z ofiarami składanymi PANU. 18 Samuel zaś służył w obecności PANA jako dziecko, przepasany lnianym efodemg. 19A jego matka robiła każdego roku mały płaszcz i przynosiła go Samuelowi, kiedy pielgrzymowała z mężem, by złożyć doroczną ofiarę. 20Heli błogosławiłh Elkanę i jego żonę: „Niechaj PAN da ci potomstwo z tej kobiety w zamian za uproszonego, którego oddałai PANU!” Potem Elkana z rodziną wracali do domu. 21 PAN darzył łaską Annę: urodziła jeszcze trzech synów i dwie córki. Tymczasem mały Samuel dorastał w obecności PANA. Heli gani swoich synów 22 Heli bardzo się zestarzał. Słyszał o tym, jak postępowali jego synowie z wszystkimi Izraelitami, a także o tym, że

Nikczemność synów Helego i pobożność Samuela. Młody, pobożny Samuel ukazany jest na tle Chofniego i Pinchasa, nikczemnych synów kapłana Helego. Ich grzech polegał na braku szacunku do świętych, liturgicznych czynności, które pełnili jako kapłani, i na marnotrawieniu darów przynoszonych dla Boga. Brak szacunku był zewnętrznym przejawem braku miłości i bojaźni Bożej. Ich zachowanie gorszyło i oddalało Izraelitów od Boga. Opis grzechu synów Helego zestawiono z idealnym obrazem młodego Samuela ubranego w efod, czyli w szatę, która zapowiada jego późniejszą wielką godność sędziego i proroka. Heli gani swoich synów. Heli nawołuje występnych synów do opamiętania. Ich grzechy związane z ofiarami są wymierzone bezpośrednio w Boga i nie może być mowy o jakimkolwiek ich usprawiedliwieniu. Nie bez winy jest również

1. SAMUELA 2,10-22

512

Pwt 18,3 Kpł 7,29-36

Kpł 3,3-5

09_1Sm:09_1Sm

Syr 46,13; Łk 2,52

1Sm 22,18n 1Sm 14,10 1Sm 4,11

2:38 PM

Page 513

współżyli z kobietamia, które były usadowione przy wejściu do Namiotu Spotkanias. 23Rzekł więc do nich: „Dlaczego robicie takie rzeczy? Jak słyszę, cały lud źle o was mówi. 24Moi synowie, niedobre wieści krążą o was wśród ludu PANAs. 25 Jeśli zgrzeszy ktoś przeciw człowiekowi, to Bóg może go osądzićb, ale jeśli ktoś zgrzeszy przeciw PANU, to kto wtedy będzie sędzią?”. Oni jednak nie posłuchali upomnienia ojca, gdyż PAN chciał doprowadzić ich do zguby. 26Natomiast młody Samuel rósł i coraz bardziej podobał się PANU i ludziom. Zapowiedź kary Bożej na rodzie Helego Pewien Boży człowiekc przyszedł do Helego i rzekł: „Tak mówi PANs: Wiesz dobrze, że objawiłem się twoim przodkom, kiedy przebywali w Egipcie jako słudzy faraona. 28Spośród wszystkich plemion Izraelas wybrałem twój róds, aby sprawował służbę kapłańską, składał ofiarys na moim ołtarzus, palił kadzidło i nosił efodd w mojej obecności. Oddałem mu też część wszystkich ofiar, składanych przez Izraelitów. 29 Dlaczego więc lekceważycie wszelkie ofiary, jakie nakazałem składać w mojej świątynie i tuczycie się najlepszymi częściami ofiar, składanych przez mój lud izraelski? Dlaczego szanujesz bardziej swoich synów aniżeli Mnie? 30Ponieważ tak się dzieje, posłuchaj wyroczni PANAs, Boga Izraela: Uroczyście przyrzekłem twojej rodzinie i twojemu rodowi, że na zawsze będziecie chodzić w mojej obecnościf. Teraz jednak – wyrocznia PANA – nie będzie tak! Ponieważ Ja otaczam czcią tych, którzy Mi cześć oddają; natomiast tymi, którzy Mnie znieważają, i Ja gardzę. 31Przyjdzie czas, że odbiorę ci twoją mocg i pozbawię mocy ród twojego ojca, i nikt z twojej rodziny nie dożyje starości. 32I zobaczysz, jak nieprzyjaciel rozpanoszy się w miejscu świętym. To wszystko, co dobrego zdarzy się Izraelowi. W twoim domu nie będzie starca po wszystkie czasy. 33Zachowam jednak jednego z twoich potomków przy moim ołtarzu, aby nie zgasły twoje oczy i abyś nie umarł ze zgryzoty. Ale wszyscy inni z twojej rodziny zginą. 34 A to będzie dla ciebie znakiem: twoi dwaj synowie, Chofni i Pinchas, zginą w jednym dniu. 27

2Sm 22,26; Ps 18,26

9/3/08

a) współżyli z kobietami – chodzi o prostytucję, którą na ziemiach Izraela łączono z kultem płodności i uprawiano w sanktuariach Ba ala i Asze ry (Lb 25,1-5; Oz 4,11-14). Te pogańskie praktyki nie tylko były praktykowane przez Izraelitów, ale przenikały również do ich świątyń (2Krl 23,7). b) Bóg może go osądzić – inaczej niż w czasach współczesnych, gdzie zadanie sędziego polega przede wszystkim na ustaleniu winnego i wymierzeniu mu stosownej kary, w starożytnym Izraelu zadaniem sędziego była obrona praw pokrzywdzonego. Sędzia dbał o to, aby przestępca odpowiednio wynagrodził wyrządzoną krzywdę (Kpł 24,10-23+). Przekonanie Helego, że Bóg może osądzić grzesznika oznacza, że Bóg może wynagrodzić popełniony przez niego grzech wobec drugiego człowieka i w ten sposób może uwolnić go od jego odpowiedzialności. Heli podkreśla jednak, że w przypadku grzechu wobec Boga nie istnieje jednak żaden inny sędzia, który mógłby wynagrodzić Bogu Jego krzywdę. c) Boży człowiek – jedno z określeń proroka, podkreślające jego bardzo bliskie relacje z Bogiem. d) efod – zob. 1Sm 2,18+. e) świątyni – zob. 1Sm 1,9+. f) chodzić w mojej obecności – zwrot ten oznacza przywilej przebywania w szczególnej bliskości Boga i służenia Mu, co wiąże się z korzystaniem z wszelkiego dobra i opieki, jaką daje On człowiekowi. Odpowiedzią człowieka na tę łaskę ma być wierne życie według Bożych przykazań i posłuszeństwo Jego woli. g) odbiorę ci twoją moc – Bóg odbierze rodowi Helego wszelkie znaczenie, a zwłaszcza władzę kapłańską.

sam Heli, który upomina synów, ale nie wywiera na nich żadnej presji, nie stosuje żadnych sankcji. Autor raz jeszcze podkreśla kontrast między niegodziwością synów Helego a pobożnością Samuela, który dorastał fizycznie i duchowo, zaskarbiając sobie coraz większą łaskę u Boga i ludzi. Zapowiedź kary Bożej na rodzie Helego. Zestawienie obok siebie dwóch obrazów, jakimi są upomnienia kierowane przez Helego (1Sm 2,22-26) i zarzuty stawiane przez Boga (ww. 27-36), służy autorowi do rozwinięcia swojego nauczania religijnego. Bóg szanuje tych, którzy okazują Mu szacunek, i karze tych, którzy Go znieważają (w. 30). Grzech synów Helego jest ewidentny, natomiast wina Helego polega na tym, że bardziej niż na Bogu zależy mu na synach. Karą, jaka ich spotka, będzie odsunięcie od sprawowania funkcji kapłańskich. Śmierć synów Helego (w. 34) to tylko początek ciągu nieszczęść, jakie spadną na jego potomków (1Sm 22,18n). Funkcje kapłańskie, przysługujące rodowi Helego, na stałe przejmie ród Sadoka (w. 35), który od czasów Salomona będzie je pełnił w Izraelu przez ponad pięć wieków.

513

1. SAMUELA 2,23-34

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) świątyni – zob. 1Sm 1,9+.

Page 514

35

Wtedy ustanowię sobie kapłana wiernego, który będzie postępował według pragnień mego sercas. Na trwałe zapewnię mu potomków, którzy będą chodzić w obecności mojego pomazańcas po wszystkie czasy. 36Jeśli jeszcze ktoś przeżyje z twojego rodu, pójdzie do niego z pokłonem, aby się nająć za jedną monetę czy bochenek chleba. Tak będzie go błagał: «Daj mi, proszę, jakieś kapłańskie zajęcie, abym miał kawałek chleba!»”. Powołanie Samuela na proroka 1 Młody Samuel służył PANUs pod opieką Helego. W owych czasach rzadko PAN przemawiał, a jeszcze rzadziej objawiał się w wizjach. 2Pewnej nocy kapłan Heli, którego wzrok już osłabł i był prawie niewidomy, spał na swoim posłaniu. 3Samuel także spał. Było to w świątynia PANA w pobliżu Arki Bożejs. Przed świtaniem, gdy lampa świątyni paliła się jeszcze, 4PAN zawołał Samuela. On odpowiedział: „Oto jestem”. 5Pobiegł do Helego i powiedział: „Wołałeś mnie, oto jestem”. Rzekł mu: „Nie wołałem cię. Wracaj i śpij!”. Poszedł i ułożył się do snu. 6PAN znowu zawołał Samuela. Wstał więc Samuel, poszedł do Helego i rzekł: „Wołałeś mnie, oto jestem”. Ten odrzekł: „Nie wołałem cię, mój synu. Wracaj i śpij!”. 7A Samuel jeszcze nie znał PANA, bo jeszcze PAN mu się nie objawiał. 8I po raz trzeci zawołał go PAN. Samuel wstał więc, poszedł do Helego i powiedział: „Wołałeś mnie, oto jestem”. Heli zrozumiał, że to PAN woła chłopca. 9Rzekł więc do Samuela: „Idź i połóż się spać. A jeśli się zdarzy, że cię znów zawoła, wtedy odpowiesz: «Mów PANIE, bo sługa Twój słucha»”. Samuel więc poszedł i położył się spać na swoim posłaniu. 10 Wtedy PAN przyszedł, stanął i zawołał tak, jak poprzednio: „Samuelu, Samuelu!”. Samuel odrzekł: „Mów, bo sługa Twój słucha”. 11PAN powiedział do Samuela: „Oto Ja sprowadzę na Izraelas nieszczęście tak wielkie, że każdemu, kto o tym usłyszy, zadzwoni w obu uszach. 12W owym dniu sprowadzę na Helego i jego rodzinę wszystkie nieszczęścia, jakimi mu zagroziłem, nie pomijając niczego. 13Przestrzegłem go, że potępię nieodwołalnie jego róds z powodu grzechóws, którymi jego synowie obrażali Boga. On wiedział o tym, ale ich nie upomniał. 14Dlatego przysięgam rodowis Helego, że jego grzechu nie zmaże nigdy ani ofiaras krwawa, ani pokarmowas”. 15 Samuel pozostał w łóżku do rana. Potem poszedł otworzyć drzwi domu PANA. Bał się wyjawić Helemu treść tego widzenia, 16ale Heli zawołał Samuela: „Samuelu, dziecko mo-

Lb 25,12n; 1Sm 9,26

3

Powołanie Samuela na proroka. Powołanie Samuela ma podwójny cel: ustanowienie proroka i ukaranie kapłańskiego rodu Helego, który sprawuje władzę nad niektórymi plemionami izraelskimi. Fakt wybrania przez Boga nie tylko diametralnie zmienia życie człowieka powołanego, ale przede wszystkim daje początek wydarzeniom ważnym dla całej historii zbawienia. Tak było w przypadku Abrahama, Mojżesza, proroków, Maryi i apostołów. Młody Samuel będzie przywódcą narodu i prorokiem w trudnym okresie przejścia od plemiennej anarchii do monarchii. Postać ślepego i śpiącego Helego (w. 2) jest wymownym obrazem Izraela i jego relacji z Bogiem. Dlatego Pan zupełnie nie zwraca

1. SAMUELA 2,35 — 3,16

514

Wj 27,20n; Kpł 24,3 Wj 25,22 Rdz 22,1; 31,11; Wj 3,4

2Krl 21,12; Jr 19,3 1Sm 2,27-36

09_1Sm:09_1Sm

Rt 1,17

Hi 1,21

1Sm 2,21; 2Sm 5,10 Sdz 20,1

9/3/08

2:38 PM

Page 515

je!”. Ten odpowiedział: „Oto jestem”. 17„Co ci powiedział? – spytał Heli. – Nie ukrywaj niczego przede mną! Niech cię Bóg ciężko ukarzes, jeśli ukryjesz przede mną cokolwiek z tego, co do ciebie powiedział!”. 18Wtedy Samuel opowiedział mu wszystko, nie tając niczego. Na to Heli powiedział: „On jest PANEM! Niechaj postąpi, jak Mu się podoba!”. 19 Samuel dorastał, a PAN był z nim i sprawiał, że wszystko, co powiedział, spełniało się. 20Tak wszyscy Izraelici, od Dans do Beer-Szebya, poznali, że Samuel jest wiarygodny jako proroks PANA. 21A PAN w dalszym ciągu ukazywał się w Szilob, bo właśnie w Szilo PAN po raz pierwszy objawił się Samuelowi. Słowo PANA. 1 Samuel głosił słowo całemu ludowi Izraela.

4

a) od Dan do Beer-Szeby – metafora na określenie całego kraju Izraela, od miejsc wysuniętych najbardziej na północ po krańce południowe (Joz 19,47; zob. Słownik). b) Szilo – zob. 1Sm 1,3+. c) Zdanie przytoczone za Septuagintą, greckim przekładem ST. Hebrajski kopista prawdopodobnie opuścił je z powodu podobieństwa do zdania następnego. d) Eben Haezer, Afek – miejscowości położone ok. 40 km na północny zachód od Jerozolimy, odległe od siebie o zaledwie kilka kilometrów. e) Arkę Przymierza PANA Zastępów, Zasiadającego na Cherubach – to najbardziej rozbudowany tytuł Arki Przymierza, pochodzi ze starej teologii izraelskiej, rozwijanej wokół arki (Iz 6,2.5). Arka Przymierza; Pan Zastępów i Cheruby – zob. Słownik.

Utrata i odzyskanie Arki Przymierza

Joz 13,2nn; 1Sm 29,1

Lb 10,35; 2Sm 11,11

Arka Przymierza u Filistynów W tym czasie Filistynis rozpoczęli wojnę z Izraelemc. Izraelici więc wyruszyli do walki z Filistynami i rozłożyli obóz naprzeciw Eben Haezer, a Filistyni stanęli w Afekd. 2Filistyni ruszyli przeciw Izraelowis i rozgorzała walka. Filistyni rozgromili Izraela i zabili w tej bitwie około czterech tysięcy żołnierzy izraelskich. 3 Kiedy niedobitki powróciły do obozu, starsi Izraela stawiali sobie pytanie: „Dlaczego PANs pozwolił Filistynom, aby nas dziś pobili? Przynieśmy z Szilob Arkę Przymierzas PANA! Niech pójdzie z nami i niech nas wybawi z mocy naszych wrogów!”. 4Posłano więc ludzi do Szilo, aby przynieśli stamtąd Arkę Przymierza PANA Zastępóws, Zasiadającego na Cherubache. Z Arką Przymierza Bożego przybyli dwaj synowie Helego: Chofni i Pinchas. 5A skoro sprowadzono do obozu Arkę Przymierza PANA, wojsko Izraela podniosło tak gromkie okrzyki, że aż ziemia drżała. 6 Kiedy Filistyni usłyszeli te głosy, pytali: „Co mogą znaczyć te potężne okrzyki w obozie Hebrajczykóws?”. Dowiedzieli się, że Arka PANA przybyła do obozu. 7Filistyni wpadli w popłoch. Mówili bowiem: „Bóg przyszedł do obozu. Przedtem uwagi na kapłana i mówi bezpośrednio do Samuela. Powołanie chłopca jest początkiem komunikowania się Boga z Izraelem przez proroków. Podstawowym jednak warunkiem przyjęcia i wypełnienia woli Bożej tak przez Izraela, jak również przez każdego człowieka, jest gotowość słuchania Boga (w. 9). Arka Przymierza u Filistynów. Izraelici, chcąc zapewnić sobie opiekę Boga i zwycięstwo nad Filistynami, postanowili zanieść na pole bitwy Arkę Przymierza, symbol Bożej obecności i Jego potęgi. Pojawienie się arki wywołało w obozie filistyńskim paniczny strach (ww. 6-9), który potęgowany obawą popadnięcia w niewolę, przerodził się w żołnierzach filistyńskich w heroiczną odwagę i dziką żądzę zabijania. To pozwoliło im pokonać Izraelitów i zdobyć Świętą Skrzynię (ww. 10n). Utrata arki była potężnym ciosem wymierzonym w morale armii izraelskiej, a jej konsekwencje były o wiele większe niż sam fakt przegrania bitwy. Również tryumfujący Filistyni nie zdawali sobie sprawy, że zdobycie arki w przyszłości sprowadzi na nich wielką klęskę. Przypadek Izraelitów i Filistynów pokazuje, że posługiwanie się jakąś świętą rzeczą bez wewnętrznego zaangażowania się w relację z Bogiem i bez spełniania Jego wymagań może okazać się jedynie zwykłym fetyszyzmem.

515

1. SAMUELA 3,17 — 4,7

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) namiotów – w tamtym czasie Izraelici nadal prowadzili tryb życia charakterystyczny dla nomadów i mieszkali w namiotach. b) Szilo – zob. 1Sm 1,3+. c) Znak wielkiego bólu i rozpaczy. Izraelici rozrywali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem, który jest symbolem uniżenia przed Bogiem (Rdz 3,14; 37,29; Joz 7,6; Sdz 11,35; Ne 9,1; Hi 2,12; Mt 26,65). d) czterdzieści lat – liczba czterdzieści ma tutaj znaczenie symboliczne, bardziej religijne niż historyczne. Również życie Mojżesza autor natchniony podzielił na trzy części, z których każda obejmowała 40 lat (Wj 7,7; Pwt 29,4; 31,2; Dz 7,23.30). Podobnie opisano niektórych sędziów (Sdz 3,11; 13,1). e) Ikabod – imię to oznacza ‘Gdzie jest chwała’ lub ‘Bez chwały’.

Page 516

tak nie było. Biada nam! 8Tak, biada nam! Kto nas wybawi z ręki tego potężnego Boga, który pokarałs Egipcjan wszelkimi plagami na pustyni. 9O, Filistyni, sprawcie się dzielnie, byście się nie stali niewolnikami Hebrajczyków, jak oni byli waszymi niewolnikami! Bądźcie mężni i pobijcie ich!”. 10 Filistyni przystąpili do walki i pobili Izraelitów, którzy uciekali do swoich namiotówa. Była to straszliwa klęska, w której poległo trzydzieści tysięcy spośród piechoty izraelskiej. 11 Arka Boża została zabrana przez Filistynów, a dwaj synowie Helego, Chofni i Pinchas, zginęli. Chwała Pana odchodzi od Izraela 12 Tego dnia pewien Beniaminita uciekł z pola walki i przybiegł do Szilob. Miał rozdarte szaty i głowę posypaną prochemc. 13 Heli tymczasem siedział przy drodze na krześle oczekując wieści, gdyż bardzo się niepokoił z powodu Arki Bożejs. Kiedy człowiek ten przybył i rozgłosił wiadomość w mieście, wszyscy mieszkańcy podnieśli wielki lament. 14Heli usłyszał głosy zawodzących i spytał: „Co znaczy ta ogromna wrzawa?”. Goniec przybył pośpiesznie do Helego i wszystko mu opowiedział. 15A Heli miał dziewięćdziesiąt osiem lat i jego zgasłe oczy nie mogły już niczego dojrzeć. 16Przybysz powiedział do Helego: „Dopiero co przybiegłem z pola walki. Uciekłem stamtąd właśnie dziś”. Heli spytał: „Co się stało, mój chłopcze?”. 17Posłaniec odpowiedział: „Izraelici rzucili się do ucieczki przed Filistynamis i wojsko poniosło wielką klęskę. Zginęli także dwaj twoi synowie, Chofni i Pinchas, a Arka Boża została zabrana”. 18W momencie, kiedy posłaniec wspomniał o Arce Bożej, Heli spadł z krzesła do tyłu obok bramy, złamał sobie kark i zmarł. Był bowiem człowiekiem starym i niedołężnym. Heli był sędziąs nad Izraelems przez czterdzieści latd. 19 A synowa Helego, żona Pinchasa, była bliska porodu. Kiedy usłyszała, że Filistyni zabrali Arkę Bożą oraz że jej teść i mąż umarli, skuliła się, gdyż przyszły na nią bóle porodowe, i zaczęła rodzić. 20Gdy potem zaczęła konać, otaczające ją kobiety mówiły: „Nie bój się! Urodziłaś syna”. Ale ona nic nie odpowiedziała, nawet nie zwróciła na to uwagi. 21Następnie powiedziała: „Chłopiec będzie się nazywał Ikabode, ponieważ odeszła chwałas od Izraela”. Myślała bowiem o zabraniu Arki Bożej i utracie teścia i męża. 22Mówiła więc: „Odeszła chwała od Izraela, gdyż nieprzyjaciele zabrali Arkę Bożą”.

Chwała Pana odchodzi od Izraela. Śmierć synów Helego jest początkiem wypełniania się prorockich zapowiedzi Samuela (1Sm 2,34). Zabranie arki było dla Izraelitów wielkim wstrząsem i mocno zachwiało ich religijnymi przekonaniami (w. 22). Dla starego kapłana utrata arki okazała się śmiertelnym ciosem i oznaczała koniec kapłańskiej posługi jego rodziny. Wiadomość o klęsce przyspieszyła poród u synowej Helego, która umierając, zdołała jeszcze nadać swojemu synowi symboliczne imię Ikabod, co znaczy: Gdzie jest chwała (w. 21). Termin „chwała” oznacza tu aktywną obecność Boga pośród swego ludu. Izrael czuje, że utracił tę łaskę, ponieważ jej symbol – Arka Przymierza – znajduje się w rękach wroga, a prawowici kapłani umarli. Wydaje się, że Bóg opuścił Izraela.

1. SAMUELA 4,8-22

516

2Sm 10,12

Rdz 35,16nn

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

Page 517

Arka sprowadza plagi na Filistynów 1 Filistynis zabrali Arkę Bożąs z Eben Haezera i zanieśli do Aszdodub. 2Następnie wprowadzili ją do świątyni ich boga i ustawili obok posągu Dagonac. 3Nazajutrz rano, kiedy mieszkańcy Aszdodu wstali, ujrzeli posąg Dagona leżący na ziemi, powalony przed Arką PANAs. Podnieśli więc posąg bożka i postawili go z powrotem na swoim miejscu. 4Kiedy wstali rankiem następnego dnia, znowu ujrzeli posąg Dagona leżący na ziemi, przed Arką PANA. Nietknięty pozostał tylko tułów Dagona, bowiem jego głowa i ręce leżały odłamane przy progu świątyni. 5Z tego powodu aż do dnia dzisiejszego, kapłani Dagona i wszyscy nawiedzający jego świątynię w Aszdodzie uważają, aby nie stawiać stopy na jej progu. 6 PAN okazał również swoją moc mieszkańcom Aszdodu i przeraził ich. Ukarałs guzamid tak mieszkańców Aszdodu, jak i okolicy. 7Kiedy to zobaczyli, oświadczyli: „Nie chcemy, aby Arka Boga Izraelas pozostała wśród nase. Ten Bóg przygniótł nas bowiem swoją mocą, nas i naszego boga Dagona”. 8Zwołali więc wszystkich książąt filistyńskich i zapytali ich: „Co mamy zrobić z Arką Boga Izraela?”. Ci odpowiedzieli: „Zanieście Arkę Boga Izraela do Gatf”. Przenieśli więc Arkę Boga Izraela. 9 Gdy przeniesiono arkę do Gat, PAN okazał swoją wielką moc i straszliwie przeraził mieszkańców miasta: wszyscy od najmniejszego do największego zostali dotknięci guzami. 10 Niezwłocznie więc odesłali Arkę Bożą do Ekronug. Ale kiedy arka przybyła do Ekronu, jego mieszkańcy zaczęli głośno wołać: „Sprowadzili do nas Arkę Boga Izraela, aby nas wszystkich wytracić!”. 11Zwołali znowu wszystkich książąt filistyńskich i prosili: „Odeślijcie Arkę Boga Izraela do jego kraju! Bo inaczej wszyscy zginiemy”. Śmiertelna trwoga zapanowała w całym mieście, bo Bóg dał im boleśnie odczuć swą potęgę. 12Ludzie, którzy uniknęli śmierci, zostali dotknięci guzami i jęk unosił się z miasta ku niebu.

5

Sdz 16,32

Ps 97,7; Iz 45,5n.20

So 1,9

Ps 78,66

Joz 13,2

Wj 2,23

a) Eben Haezer – zob. 1Sm 4,1+. b) Aszdod – jedno z głównych miast filistyńskich położone na zachód od Jerozolimy, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. c) Dagon – bóstwo semickie, uważane za głównego boga Filistynów. Na jego cześć Filistyni wznosili okazałe świątynie, w których składali dziękczynienie po każdym odniesionym zwycięstwie. d) guzami – prawdopodobnie chodzi o hemoroidy (Ps 78,66). e) Obecność Arki wzbudza przerażenie mieszkańców Aszdodu, ponieważ sprowadza na nich śmierć i nieszczęście. f) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z wielkich miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, w skład którego oprócz Gat wchodziły: Gaza, Aszkelon, Azot i Ekron. g) Ekron – jedno ze znaczniejszych miast filistyńskich, położone ok. 45 km na zachód od Jerozolimy.

Filistyni postanawiają zwrócić arkę 1 Arka PANAs pozostawała w kraju Filistynóws przez siedem miesięcy. 2W końcu Filistyni spytali swych kapłanów

6

Arka sprowadza plagi na Filistynów. Filistyni zabierają arkę jako trofeum wojenne i ustawiają ją u stóp swojego boga Dagona. Gest ten był nieskuteczną próbą upokorzenia Boga Izraelitów. Pan nie pozwala podporządkować siebie pogańskiemu bożkowi. Roztrzaskany posąg Dagona wyraźnie pokazuje, jaki jest los bóstw tworzonych przez ludzi. Podobnie jak Bóg upokorzył Dagona, tak później doświadczył nieszczęściem pięć głównych miast filistyńskich. Mieszkańców Aszdodu ukarał zaraźliwymi guzami, mieszkańców Gat hemoroidami, a widmo śmierci groziło mieszkańcom Ekronu. Nie należy rozumieć tego opowiadania zbyt dosłownie, gdyż jest to tylko literacki sposób oddania ważnej myśli teologicznej: Bóg obecny w arce, obala pogańskie bóstwo i zsyła na Filistynów plagi, aby poznali i uznali Jego potęgę. Filistyni postanawiają zwrócić arkę. Filistyni chcą się uwolnić od działania Boga Izraela i po uprzednim złożeniu Mu darów przebłagalnych, postanawiają odesłać arkę. Nienaturalne zachowanie krów, które same podejmują marsz pod górę, w stronę Bet-Szemesz, zostawiając swoje cielęta, było swoistą wyrocznią. W ten sposób Filistyni przekonują się

517

1. SAMUELA 5,1 — 6,2

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) Z racji sakralnego charakteru czynności, w których miały wziąć udział zwierzęta, musiano wybrać takie, których dotąd nie zaprzęgano do pracy w polu. Taki był zwyczaj na Bliskim Wschodzie, że na ofiary dla Boga i do świętych czynności należało wziąć rzeczy i zwierzęta bez skazy, nigdy wcześniej nieużywane lub niewykorzystywane do żadnych prac (Lb 19,2; Pwt 21,3; 2Krl 2,20). b) Bet-Szemesz – dosł. dom słońca, miasto w Judzie, graniczące z terytorium Filistynów. Miasto kapłańskie zamieszkałe przez Lewitów (Joz 21,16).

Page 518

i wróżbitóws: „Co mamy zrobić z Arką PANA? Powiedzcie nam, w jaki sposób mamy ją odesłać do jej kraju”. 3Ci odrzekli: „Jeśli chcecie odesłać Arkę Boga Izraelas, nie odsyłajcie jej z niczym. Przeciwnie, złóżcie Bogu Izraela jakiś dar na wynagrodzenie. Wtedy doznacie uzdrowienia i dowiecie się, dlaczego tak boleśnie dawał wam odczuć swoją moc”. 4 „Ale jaki dar mamy Mu złożyć na wynagrodzenie?” – pytali Filistyni. Kapłani i wróżbici odrzekli: „Zgodnie z liczbą książąt filistyńskich, ofiarujcie pięć przedmiotów ze złota wyobrażających guzy i pięć myszy ze złota, ponieważ jedna i ta sama plaga dotknęła was wszystkich, was i waszych książąt. 5 Zróbcie więc podobizny guzów, które wam wyrosły, i figurki myszy, które pustoszą wasze pola. I oddajcie cześć Bogu Izraela. Może zaprzestanie okazywać swą moc przeciwko wam, waszym bogom i waszej ziemi. 6Nie bądźcie oporni jak oporni byli Egipcjanie i ich faraon! Przypomnijcie sobie, jak ich przygniótł swoją potęgą, aż wypuścili Izraelitów na wolność. 7 Teraz przygotujcie nowy wóz i weźcie dwie mleczne krowy, na które nie wkładano jarzmaa. Zaprzęgnijcie krowy do wozu, a ich cielęta odprowadźcie do obory. 8Weźcie Arkę PANA i postawcie ją na tym wozie. Przedmioty ze złota, które ofiarujecie Bogu jako dar wynagradzający, włóżcie do szkatułki i postawcie obok niej, po czym wyślijcie wóz w drogę. 9 Wtedy patrzcie uważnie: jeżeli krowy pójdą do kraju Izraela w kierunku Bet-Szemeszb, będzie jasne, że to Bóg Izraela sprowadził na nas te wielkie nieszczęścia. A jeśli nie pójdą w tym kierunku, będziemy wiedzieć, że to nie Jego potęga nas uciskała, lecz zdarzyło się to nam przez przypadek. Powrót arki do ziemi Izraela Filistynis zrobili tak, jak im doradzono. Wzięli dwie mleczne krowy i zaprzęgli je do wozu, a ich cielęta zamknęli w oborze. 11Na wozie ustawili Arkę PANAs i szkatułkę ze złotymi myszami oraz podobiznami guzów. 12 Krowy poszły prostą drogą ku Bet-Szemesz. Szły cały czas tą samą drogą i bez przerwy ryczały. Jednak nie zboczyły z drogi ani na prawo, ani na lewo. A książęta filistyńscy szli za nimi aż do granic Bet-Szemesz. 13Mieszkańcy Bet-Szemesz żęli właśnie pszenicę w dolinie. Podnieśli oczy, zobaczyli arkę i z radością wyszli na jej spotkanie. 14Kiedy wóz przybył na pole Jozuego z Bet-Szemesz, zatrzymał się tam, gdzie znaj10

o tym, że sprawcą ich nieszczęść jest Bóg Izraela. Dobrze znali historię Izraela i widzieli podobieństwa między obecną sytuacją a tym, co działo się w Egipcie przed uwolnieniem Izraelitów. Dlatego boją się konsekwencji podobnych do tych, które spotkały faraona i jego lud. Powrót arki do ziemi Izraela. Cześć oddana arce przez mieszkańców Bet-Szemesz jest ich spontaniczną reakcją. Pośród nich znalazł się znak Bożej obecności. Postanawiają więc złożyć dziękczynną ofiarę. Wszystko, co jest do niej konieczne, znajduje się w zasięgu ręki: kamień, z którego można było zrobić ołtarz, drewno z wozu do rozpalenia ognia i krowy na ofiarę. Takie działanie jest typowe dla człowieka spotykającego Boga (Sdz 6,19-21; 1Sm 14,33; 2Sm 24,22-24).

1. SAMUELA 6,3-14

518

Joz 7,19; J 9,24

Wj 5 – 15 Lb 19,2; Pwt 21,3

09_1Sm:09_1Sm

Ps 76,8; Ml 3,2

9/3/08

2:38 PM

Page 519

dował się wielki kamieńa. Wtedy drewniany wóz porąbano na kawałki, a krowy złożono w ofierzes jako całopalenies dla PANAs. 15Lewicis zdjęli z wozu Arkę PANA i szkatułkę zawierającą złote przedmioty, i ustawili na wielkim kamieniub. Tego samego dnia mieszkańcy Bet-Szemesz złożyli PANU całopalenia i ofiary. 16Zobaczyło to pięciu książąt filistyńskich i jeszcze tego samego dnia powrócili oni do Ekronuc. 17 A oto liczba złotych guzów, które Filistyni ofiarowali, aby wynagrodzić PANU: jeden za miasto Aszdodd, jeden za Gazęe, jeden za Aszkelonf, jeden za Gatg, jeden za Ekronh. 18Gdy chodzi o złote myszy, to było ich tyle, ile osad podległych pięciu książętom filistyńskim, zarówno obwarowanych miast, jak i nieobwarowanych wiosek. Wielki kamień, na którym złożyli Arkę PANA, aż po dzień dzisiejszy znajduje się na polu Jozuego z Bet-Szemesz i jest dowodem tych zdarzeń. 19 PAN pokarałs mieszkańców Bet-Szemesz, zabijając siedemdziesiąt osób spośród ludu, dlatego, że przypatrywali się Arce PANA. Lud zaczął więc lamentować, bo PAN dotknął go wielką plagą. 20Mieszkańcy Bet-Szemesz mówili: „Kto się ostoi w obecności PANA, Boga tak bardzo świętego? I do kogo mamy odesłać Jego arkę?”. 21Postanowili więc wysłać posłów do mieszkańców Kiriat-Jearimi z wiadomością: „Filistyni zwrócili Arkę PANA. Przyjdźcie więc i zabierzcie ją do siebiej!”. 1 Wtedy przybyli mieszkańcy Kiriat-Jearim, zabrali Arkę PANA i zanieśli ją do znajdującego się na wzgórzu domu Abinadaba. Następnie poświęcilis Eleazara, syna Abinadaba, aby był stróżem Arki PANA.

7

Samuel rozpoczyna posługę prorocką Od czasu, kiedy arkas znalazła się w Kiriat-Jearimi, upłynęło wiele czasu, aż dwadzieścia lat. Wszyscy Izraelici zapragnęli zbliżyć się do PANAs. 3Wtedy Samuel tak do nich przemówił: „Jeśli chcecie się nawrócić do PANA całym sercems, usuńcie spośród siebie posągi Asztartys i wszelkich obcych bogówk! Serca swoje zwróćcie całkowicie do PANA i służcie tylko Jemu! Wtedy wybawi was z mocy Filistynóws”. 4Izraelici usunęli więc posągi Baalas i Asztarty i oddawali cześć tylko PANU. 5 Potem Samuel zarządził: „Zgromadźcie całego Izraelas w Mispiel, a ja będę się modlił za was do PANA”. 6Izraelici zgromadzili się więc w Mispie. Tego dnia czerpali wodę, rozlewali 2

Sdz 6,6-10; 10,10-16 Rdz 35,2; Joz 24,24; Sdz 6,10; 10,13

Sdz 2,13

Sdz 20,1; 1Sm 10,17 Lb 11,2; Pwt 9,26

a) wielki kamień – każdy większy kamień mógł zostać wykorzystany jako ołtarz, na którym składano ofiary (1Sm 14,33). b) Werset 15a przerywa tok opowiadania. Najprawdopodobniej został on dodany przez późniejszego redaktora, w czasach, gdy czynności związane z kultem zostały zastrzeżone dla lewitów. c) Ekron – zob. 1Sm 5,10+. d) Aszdod – zob. 1Sm 5,1+. e) Gaza – miejscowość położona 5 km od wybrzeża Morza Śródziemnego, która leżała na południowej granicy Kanaanu. f) Aszkelon – miasto położone 19 km na północ od Gazy. g) Gat – zob. 1Sm 5,8+. h) jeden za miasto… za Ekron – chodzi o pięć głównych miast filistyńskich (1Sm 5,8+). Gaza i Aszkelon znajdują się na wybrzeżu śródziemnomorskim (1Sm 5,1.10). i) Kiriat-Jearim – dosł. miasto twierdz, dzisiejsze Dejr al Azahar, położone 13 km na północ od Jerozolimy. Miasto graniczne plemion Judy, Dana i Beniamina, znane z doskonałej wody źródlanej, często wybierane na obozowiska. j) zabierzcie ją do siebie – Kiriat-Jearim było sprzymierzone z Gabaonem, nie było więc miastem izraelskim (Joz 9,17). Arka została złożona jakby na terytorium neutralnym, dostępnym dla Izraelitów i kontrolowanym przez Filistynów. Dawid przeniósł arkę do Jerozolimy dopiero wtedy, gdy osiągnął przewagę nad Filistynami (2Sm 6). k) obcych bogów – chodzi o bóstwa czczone powszechnie na Bliskim Wschodzie, a szczególnie o kult Baala i Asztarty (zob. Słownik). Izraelici często trzymali w swoich domach posążki, przedstawiające te bóstwa, a także oddawali im hołd na wzniesieniach kultowych (zob. Słownik), czyli w miejscach przeznaczonych do składania ofiar. l) Mispa – miejscowość położona ok. 12 km na północ od Jerozolimy.

Radość z powodu powrotu arki do ziemi Izraela została zakłócona niespodziewanym nieszczęściem. Siedemdziesięciu mieszkańców miasta straciło życie, ponieważ nie okazali szacunku należnego arce (2Sm 6,6-8). W ten sposób podkreślona jest świętość arki, która okazuje się równie groźna dla Izraelitów, jak wcześniej dla Filistynów. Samuel rozpoczyna posługę prorocką. Dopiero teraz autor wprowadza do swojej narracji postać Samuela, który do tej pory stał niejako z boku. Na początku swojej działalności musiał się zmierzyć z bardzo ciężką spuścizną trudnych lat historii Izraela. Ciągle istniało duże zagrożenie polityczne ze strony Filistynów, ale o wiele większym niebezpieczeństwem

519

1. SAMUELA 6,15 — 7,6

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) czerpali wodę, rozlewali ją po ziemi – chodzi o starożytny ryt przebłagania, na który prawdopodobnie składały się cztery elementy: modlitwa, post, wyznanie grzechów i gest rozlewania wody na ziemię, której nie można już potem zebrać. Rozlanie wody jest symbolem definitywnego wyrzeczenia się grzechów. b) potężne grzmoty – zob. 1Sm 2,10+. c) Eben Haezer – dosł. kamień pomocy. d) Ekron – zob. 1Sm 5,10+. e) Gat – zob. 1Sm 5,8+. f) Gilgal – miejscowość położona nad Jordanem niedaleko Jerycha. Miejsce pierwszego postoju Izraelitów w ziemi Kanaan i przebywania Arki Przymierza, potem sławne sanktuarium izraelskie (Joz 4,19n; 5,9n). g) Rama – zob. 1Sm 1,1+.

Page 520

ją po ziemia przed PANEM, pościli i wyznawali: „Zgrzeszyliśmy względem PANA”. Tam też, w Mispie, Samuel rozstrzygnął spory Izraelitów. Samuel przewodzi Izraelowi 7 Kiedy Filistynis dowiedzieli się, że Izraelici zgromadzili się w Mispie, wodzowie filistyńscy wyruszyli na wojnę z Izraelems. Na wieść, że Filistyni się zbliżają, Izraelici wpadli w panikę 8 i wołali do Samuela: „Nie przestawaj błagać za nami PANAs, naszego Boga, aby nas wybawił z mocy Filistynów”. 9Samuel wziął młode jagnię i złożył je PANU jako ofiarę całopalnąs. I błagał Samuel PANA za Izraelem, a PAN go wysłuchał. 10 W czasie gdy Samuel składał całopalenia, Filistyni zaczęli bitwę z Izraelem. Ale tego dnia PAN zesłał potężne grzmotyb, które przeraziły Filistynów. W starciu z Izraelem Filistyni ponieśli więc klęskę. 11Wojownicy izraelscy wyruszyli z Mispy i ścigali Filistynów aż do doliny Bet-Kar. 12Samuel, mówiąc: „Aż dotąd PAN nas wspomaga”, wziął jeden kamień, ustawił go między Mispą i Szen i nadał mu nazwę Eben Haezerc. 13 Tak to Filistyni zostali pokonani. PAN dawał im odczuć swą potęgę i jak długo Samuel sprawował rządy, nie mogli już wkraczać w granice Izraela. 14Odzyskał Izrael miasta od Ekronud do Gate, które niegdyś Filistyni oderwali od Izraela. Całą tę okolicę uwolniono spod panowania Filistynów. Nastał też pokój między Izraelem i Amorytamis. 15 Samuel sprawował urząd sędziegos w Izraelu aż do swojej śmierci. 16Rokrocznie wyruszał w drogę do Betels, Gilgalf i Mispy, aby we wszystkich tych miastach sprawować sądy nad Izraelitami. 17Na koniec wracał do siebie, do Ramyg, gdzie też sprawował sądy. W Ramie zbudował ołtarzs PANU.

Saul – pierwszy król Izraela Starsi Izraela żądają króla 1 Kiedy Samuel się postarzał, ustanowił swoich synów sędziamis nad Izraelems. 2Jego syn pierworodnys miał na imię Joel, a młodszy miał na imię Abiasz. Sprawowali oni

8

była skłonność Izraelitów do politeizmu praktykowanego we wszystkich narodach ościennych. Dlatego Samuel rozpoczyna swoją działalność od wezwania do porzucenia pogańskich bóstw i zwrócenia się wyłącznie do jedynego Boga. Akt pokuty i przebłagania, złożony pod przewodnictwem Samuela przez cały Izrael, jest początkiem nowego etapu w dziejach narodu wybranego i równocześnie stanowi początek służby Samuela jako proroka i sędziego. Samuel przewodzi Izraelowi. Samuel jest nie tylko prorokiem i sędzią, ale również człowiekiem modlitwy. Kiedy żołnierze walczyli na polu bitwy, walczył również Samuel. Nie brał wprawdzie do ręki miecza, ale błagał Boga o opiekę. Władza Samuela nie miała charakteru wojskowego, ale religijny i cywilny. Jego rządy miały na celu przyprowadzenie na nowo Izraelitów do Boga, ogłoszenie prawa Bożego i zażegnanie sporów pomiędzy plemionami, rodzinami i poszczególnymi osobami. Starsi Izraela żądają króla. Do tej pory przywódcy Izraela byli wybierani i wskazywani przez Boga. W sprawach wewnętrznych odwoływano się do autorytetu sędziów, którzy w określonych miejscach, najczęściej sanktuariach, rozsądzali sporne sprawy. Teraz lud zażądał króla. Żądanie to jest wynikiem konkretnej sytuacji politycznej: Samuel jest

1. SAMUELA 7,7 — 8,2

520

Pwt 1,41; Sdz 10,15

Wj 17,6-13

Syr 46,16-18

Sdz 3,30; 4,23; 8,28; 11,33

Sdz 12,7.9.11.14; 16,31

09_1Sm:09_1Sm

Wj 23,8; Pwt 16,19

Pwt 17,14; Ez 20,32; Dz 13,21

9/3/08

2:38 PM

Page 521

urząd sędziowski w Beer-Szebies. 3Ale oni nie postępowali jak ich ojciec. Chciwi na pieniądzea przyjmowali podarunki i wydawali niesprawiedliwe wyroki. 4Oto dlaczego zebrali się wszyscy starsi Izraela, przybyli do Samuela, do Ramyb, 5i tak do niego przemówili: „Patrz, ty się postarzałeś, a twoi synowie nie postępują tak jak ty. Ustanów nam zatem króla, aby sprawował nad nami sądy, jak to jest u wszystkich narodów!”.

a) Chciwi na pieniądze – chciwość stanowi poważne zagrożenie dla sprawiedliwości (Pwt 16,18n). Przeciwko temu grzechowi bardzo często musieli występować prorocy (Iz 1,23; Am 5,10-13; Mi 3,11). b) Rama – zob. 1Sm 1,1+.

Koszty monarchii Samuelowi bardzo nie podobało się to, że prosili o króla, który by ich sądził, i dlatego modlił się do PANAs. 7PAN zaś mu odpowiedział: „Posłuchaj mowy Izraelitów i spełnij wszystkie ich żądania! W rzeczywistości bowiem to nie ciebie odrzucają, lecz Mnie! Nie chcą już, bym nad nimi panował! 8Od czasu, kiedy ich wyprowadziłem z Egiptu, aż po dziś dzień nieustannie odwracali się ode mnie, aby służyć obcym bogom. Jak postępowali ze mną, tak też postępują względem ciebie. 9Dlatego spełnij ich żądania. Tylko stanowczo ich ostrzeż i ogłoś im, jakie są prawa królów, którzy będą nad nimi panować!”. 10 To wszystko, co PAN powiedział, Samuel przedstawił Izraelitom, którzy żądali od niego króla. 11Mówił: „Takie są prawa króla, który będzie nad wami panował: Weźmie sobie niektórych waszych synów, aby powozili wozami bojowymi, dosiadali koni i biegali przed jego własnym powozem. 12Niektórych zrobi tysiącznikami i pięćdziesiątnikami. Innym każe orać jego rolę i zbierać jego zboże, wytwarzać zbroje i sprzęt do wozów. 13Weźmie też wasze córki i każe im wyrabiać pachnidła, gotować i wypiekać pieczywo. 14Odbierze wam najlepsze pola, winnice i ogrody oliwne i da swoim sługom. 15Z waszego zboża i winogron każe sobie dostarczyć dziesiątą część i odda ją swoim dworzanom i sługom. 16Zabierze wam niewolników i niewolnice, jak też najdorodniejszych młodzieńców, a nawet wasze osły weźmie i wykorzysta do swoich robót. 17Zażąda dziesiątej części z waszych trzód, a wy sami staniecie się jego niewolnikami. 18Wtedy będziecie zanosić skargi na waszego króla, któregoście sobie wybrali, ale PAN was nie wysłucha”. 6

Sdz 8,22n; 1Sm 12,2 Sdz 10,13; 1Krl 9,9; Ps 78,17

Pwt 17,14-20; 1Krl 12 2Sm 15,1; 1Krl 1,5

1Krl 21,1-24

1Krl 12,4; Prz 1,25-33; Mi 3,4

już stary, a jego synowie nie są godni tego, żeby go zastąpić (ww. 1-3). Aby oprzeć się atakom wrogów, naród potrzebuje jednego i mocnego przywódcy, podobnie jak w innych państwach. Samuel mógł się zgodzić z tym, że ani on, ani jego synowie nie mogą rządzić Izraelem, ale postulat ustanowienia króla był dla niego nie do przyjęcia. Izrael nie jest takim samym ludem jak inne narody (Pwt 17,14), lecz o tym często zapominano. Królem Izraela jest Bóg (Sdz 8,22n) i każdy, kto pretenduje do sprawowania królewskiej władzy w Izraelu, sprzeciwia się królewskiej godności Boga. Koszty monarchii. Żądanie ustanowienia króla, wyraźny znak odrzucenia Boga i braku zaufania do Niego, jest dla Samuela doświadczeniem bardzo przykrym, ale mimo to prorok na nie przystaje. Za radą Pana ogłasza Izraelitom tzw. „prawa króla” i przestrzega lud przed ciężkimi konsekwencjami, jakie na siebie sprowadzają, ustanawiając system monarchiczny (ww. 11-17). Przypomina im także, że po wprowadzeniu nowego porządku nie będzie już możliwości powrotu do dawnego porządku i na nic się zdadzą ewentualne skargi na króla. Przestrogi Samuela nie przekonały Izraelitów, więc zgodnie z tym, co usłyszał od Pana, rozpoczął przygotowania do ustanowienia króla.

521

1. SAMUELA 8,3-18

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) przewyższał wszystkich o głowę – przedstawiciele wyższych klas społecznych byli bogaci i w związku z tym mieli więcej pożywienia, dlatgo charakteryzowali się z reguły dużo wyższym wzrostem od pozostałej ludności. Wzrost był więc symbolem władzy i szlachetnego pochodzenia. b) podarunku – przynoszenie podarunku dla proroka było powszechnym zwyczajem, gdyż zazwyczaj funkcja proroka była rodzajem zawodu, a ofiary były dla proroków źródłem ich utrzymania (1Krl 14,3; 2Krl 4,42; por. Am 7,12-15). Fałszywi prorocy często uzależniali udzielenie odpowiedzi od otrzymania ofiary lub wypowiadali się pomyślnie lub niekorzystnie dla zadającego pytanie, w zależności od tego, jaki dar otrzymali (Mi 3,11). c) widzącego – jedna z nazw określających proroka. Pier wotnie termin ‘widzący’ określał prawdopodobnie osobę posiadającą szczególne zdolności dostrzeżenia rzeczy niewidzialnych dla innych, natomiast termin ‘prorok’ oznaczał osobę, która interpretowała wydarzenia i udzielała rad w oparciu o Boże słowo.

Page 522

19

Izraelici jednak nie zechcieli posłuchać rad Samuela i wołali: „Nie! Chcemy mieć króla nad nami, 20abyśmy byli jak inne narody! Chcemy, żeby nasz król nas sądził, żeby nam przewodził i prowadził nasze wojny!”. 21Samuel wysłuchał wszystkiego, co Izraelici mieli do powiedzenia, i przedstawił to PANU. 22PAN odpowiedział Samuelowi: „Spełnij ich żądania i ustanów im króla!”. Wtedy Samuel powiedział do Izraelitów: „Niech każdy wróci do swojego miasta!”. Rodzina Saula 1 W owych czasach żył w kraju Beniamina pewien znamienity człowiek, któremu było na imię Kisz. Był on synem Abiela, wnukiem Serora, prawnukiem Bekorata, praprawnukiem Afiacha. 2Kisz miał syna, Saula, dzielnego i przystojnego młodzieńca, z którym nie mógł się równać nikt w Izraelus. Samym wzrostem przewyższał wszystkich o głowęa.

9

Poszukiwanie oślic Kisza Pewnego razu zabłąkały się oślice Kisza. Kisz więc rozkazał swojemu synowi, Saulowi: „Weź ze sobą jednego ze sług i idź szukać oślic!”. 4Saul i jego towarzysz przeszli najpierw górzystą krainę Efraima, następnie okolice Szalisza, ale niczego nie znaleźli. Przeszli tereny Szaalim lecz na próżno; potem ziemię Beniamina, ale i tam niczego nie znaleźli. 5 Kiedy przyszli w okolice Suf, Saul odezwał się do towarzyszącego mu sługi: „Wracajmy do domu, bo w przeciwnym razie nasz ojciec zapomni o oślicach, a zacznie się martwić o nas. 6Sługa tak mu odpowiedział: „W tym mieście żyje pewien człowiek Boży. Jest to człowiek wielce szanowany. Wszystko co powie, sprawdza się niezawodnie. Chodźmy tam, może wskaże nam drogę, którą powinniśmy pójść”. 7Saul odpowiedział: „Dobrze, ale jeśli pójdziemy, co zaniesiemy temu człowiekowi? Nie ma już chleba w naszych torbach i nie mamy żadnego innego podarunkub. Czy mamy coś przy sobie?”. 8Sługa odpowiedział: „Mam przy sobie ćwierć srebrnego syklas, damy więc tę monetę Bożemu człowiekowi, aby nam wskazał drogę, którą mamy obrać”. 9Dawniej bowiem w Izraelus każdy, kto chciał się poradzić Boga, tak mówił: „Chodźmy do widzącegoc!”. Albowiem kogo dziś zwie się

1Sm 10,23; 16,12

3

Rodzina Saula. Przedstawienie rodowodu bohatera na początku poświęconego mu opowiadania jest typowym zabiegiem autorów biblijnych (np. Rt 4,18-22; Jdt 8,1, Mt 1,1-17). Rodowód ma bowiem wielkie znacznie społeczne i religijne. Człowiek pozbawiony rodziny nie jest godny szacunku, nie należą mu się żadne prawa i jest wykluczany ze społeczności (Sdz 11,1-3; Ezd 2,59-63) oraz nie może pełnić określonych zadań (Ne 7,64). Poszukiwanie oślic Kisza. Zagubienie oślic było poważnym uszczerbkiem majątkowym dla biednej rodziny Saula, dlatego ojciec nie waha się wysłać syna na ich poszukiwanie. To prozaiczne zdarzenie stało się początkiem zupełnie niespodziewanego rozwoju wypadków. Saul udaje się po radę do człowieka Bożego. Nie ma jednak czym zapłacić za okazaną pomoc. Na takie honorarium w owym czasach wystarczyły najprostsze rzeczy codziennego użytku: chleb, wino, oliwa, miód, prażone ziarno, ser (1Krl 14,3). Wędrowcy nie mają jednak nawet tego. Mimo to idą do proroka, a spotkanie z Samuelem staje się początkiem nowego okresu w dziejach Izraela.

1. SAMUELA 8,19 — 9,9

1Krn 8,33

522

Sdz 13,6; 1Krl 13,1

Lb 22,7; 2Krl 5,15

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

Page 523

„prorokiems”, niegdyś nazywało się „widzącym”. 10Rzekł Saul do sługi: „Mądrze mówisz. Ruszajmy w drogę!”. Udali się więc do miasta, w którym mieszkał człowiek Boży.

Rdz 24,11; Wj 2,16 Syr 46,15

Kpł 3,1nn

Dz 9,10-16

Wj 3,7.10

1Sm 16,12; J 1,33

Sdz 6,15

Samuel przewodniczy ceremoniom ofiarnym 11 Gdy oni szli drogą wznoszącą się ku miastu, spotkali dziewczęta, które wychodziły z miasta, aby nabrać wody. Spytali je: „Czy tu mieszka widzącya?”. 12Dziewczęta im odpowiedziały: „Tak, przybył tuż przed wami. Dziś właśnie przyszedł do naszego miasta, gdyż dziś lud składa ofiaręs na wzniesieniu kultycznyms. Pośpieszcie się, 13to znajdziecie go, gdy tylko wejdziecie do miasta, zanim uda się na wzniesienie na posiłek. Nikt bowiem nic nie je, aż on przybędzie i pobłogosławis ofiarę. Dopiero potem zaproszeni biorą się do jedzenia. Ale teraz idźcie, to zaraz go znajdziecie”.

a) widzący – zob. 1Sm 9,9+. b) najmniejszego plemienia – plemię Beniamina było najmniejsze spośród plemion izraelskich, a ponadto zostało zdziesiątkowane w konsekwencji haniebnego czynu, jakiego dopuścili się jego członkowie (Sdz 19 – 21). Wybór tego, co małe i słabe, stale charakteryzuje Boże działanie w świecie (Pwt 7,7; 1Sm 16,7; Mt 18,3n; 1Kor 1,26-31).

Spotkanie Saula z Samuelem 14 Ruszyli więc w kierunku miasta. Gdy oni wchodzili do miasta, Samuel wychodził, aby udać się na wzniesienie kultycznes i znalazł się naprzeciwko nich. 15 Na dzień przed przyjściem Saula PANs objawił się Samuelowi i powiedział: 16„Jutro o tej porze przyślę do ciebie pewnego człowieka z ziemi Beniamina: masz go namaścić na przywódcę mojego ludu, Izraelas. On to wybawi mój lud z mocy Filistynóws. Spojrzałem bowiem na mój lud, bo jego lament doszedł do Mnie”. 17Gdy więc Samuel zobaczył Saula, PAN mu powiedział: „Oto człowiek, o którym ci mówiłem. On będzie rządził moim ludem”. 18 Saul zbliżył się do Samuela i w bramie miasta go zapytał: „Możesz mi powiedzieć, gdzie jest dom widzącegoa?”. 19Samuel odpowiedział Saulowi: „Ja jestem widzący. Zechciej iść przede mną na wzniesienie kultyczne. Dziś będziecie ucztowali ze mną, a rano cię odprawię. Odpowiem ci też na wszystko, co nurtuje twoje serces. 20Co się zaś tyczy oślic, które zginęły trzy dni temu, to się nie martw, bo już się znalazły. Do kogóż bowiem należy wszystko, co Izrael ma najcenniejszego, jak nie do ciebie i do rodu twojego ojca?”. 21Saul odpowiedział: „Czyż nie jestem Beniaminitą, członkiem najmniejszego plemieniab Izraela, a mój róds czy nie jest najmniejszy wśród rodów plemienia Beniamina? Dlaczego więc mówisz do mnie takie rzeczy?”. Samuel przewodniczy ceremoniom ofiarnym. Ustanowienie monarchii dokonuje się w perspektywie uczty ofiarnej. Ofiara, której przewodniczył Samuel, była zebraniem religijnym, które kończyło się wspólnym, świętym posiłkiem. Spotkanie Saula z Samuelem. Bóg w specjalnym objawieniu odsłania prorokowi swoje plany względem osoby Saula. Ma on być księciem, przywódcą wojskowym, który wybawi Izraela z filistyńskiej opresji. Jednak w odróżnieniu od dotychczasowych sędziów, ma zostać namaszczony, dzięki czemu stanie się „pomazańcem Pańskim” – szczególną osobą, którą Bóg posłuży się w sprawowaniu władzy nad ludem wybranym. Pomimo wcześniejszego stwierdzenia, że Izrael swoim żądaniem wyznaczenia króla odrzucił swego Boga (1Sm 8,7), Pan nie odrzuca Izraela i wciąż mówi o nim jako o swoim ludzie.

523

1. SAMUELA 9,10-21

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) przyprawiony udziec – Saul traktowany jest jako szczególny gość i jako wyraz szacunku otrzymuje porcję, która uchodziła za najlepszą. b) namaścił – przyszły król zostaje namaszczony (Wj 29,7; Kpł 8,12) i dzięki temu staje się pomazańcem Pana, człowiekiem poświęconym Bogu. Znaki, które dokonują się po namaszczeniu, potwierdzają, że Saul został obdarzony szczególnymi darami. c) dziedzictwa – chodzi o naród izraelski, który na mocy wybrania Bożego, wykupienia z niewoli egipskiej i przymierza, jest Jego szczególną własnością. d) przy grobie Racheli – chodzi o miejsce na pograniczu terytorium Beniamina, w którym zmarła i została pochowana Rachela, żona patriarchy Jakuba. Księga Rodzaju jednak podaje inną informację o miejscu pochówku Racheli w okolicy Betlejem (Rdz 35,15). e) skórzany worek wina – zob. 1Sm 1,24+. f) Gibea Boże – ojczyste miasto Saula, położone 6 km na północ od Jerozolimy. Inne funkcjonujące w Pierwszej Księdze Samuela nazwy tej miejscowości to ‘Gibea’ (1Sm 10,10) albo ‘Gibea Saula’ (1Sm 11,4), albo jeszcze ‘Gibea Beniamina’ (1Sm 13,2). g) Bóg jest z tobą – zwrot wskazujący na szczególną obecność Boga przy osobach przeznaczonych do ważnych zadań (np. Łk 1,28). h) Gilgal – zob. 1Sm 7,6+.

Page 524

22

Samuel poprowadził Saula i jego sługę do sali biesiadnej i dał im miejsce honorowe wśród zaproszonych, których było około trzydziestu. 23Następnie Samuel rozkazał kucharzowi: „Podaj porcję mięsa, którą kazałem ci zachować”. 24Kucharz przyniósł więc przyprawiony udzieca i położył przed Saulem. Wtedy Samuel powiedział do Saula: „Oto masz przed sobą porcję, którą zachowaliśmy dla ciebie. Jedz w otoczeniu ludzi, których zaprosiłem”. Tego więc dnia Saul ucztował z Samuelem. 25A kiedy zeszli ze wzniesienia do miasta, rozłożyli posłanie na tarasie 26i Saul ułożył się tam do snu.

Namaszczenie Saula Nazajutrz wczesnym rankiem Samuel udał się do Saula na taras i rzekł: „Wstań, bo chcę cię odprawić”. Saul więc wstał i wyszli obaj na zewnątrz. 27A kiedy zbliżali się do rogatek miasta, Samuel powiedział Saulowi: „Rozkaż twojemu słudze, aby poszedł przed nami”. A kiedy sługa się oddalił, Samuel rzekł: „Zatrzymaj się na chwilę, abym ci przekazał słowo Boże”. 1 Wtedy Samuel wyjął naczyńko z oliwą i wylał ją na głowę Saula. Potem go pocałował i powiedział: „Czyż nie namaściłb cię PANs na przywódcę Jego dziedzictwac? 2 Gdy teraz odejdziesz ode mnie, spotkasz dwóch ludzi w Selsach, u granic ziemi Beniamina przy grobie Rachelid. Oni ci powiedzą: «Oślice, których poszedłeś szukać, znalazły się. A twój ojciec już nie martwi się o nie, lecz o was, mówiąc: ‘Co mam zrobić, by odnaleźć syna?’». 3Idąc stamtąd dalej przybędziesz do dębu Tabor. Tam spotkają cię trzej ludzie pielgrzymujący do Boga w Betels. Jeden będzie niósł trzy koźlęta, drugi trzy bochenki chleba, a trzeci skórzany worek winae. 4Gdy cię pozdrowią przyjaźnie i zaofiarują dwa bochenki chleba, przyjmij je. 5Potem dotrzesz do Gibea Bożegof, gdzie znajduje się załoga Filistynóws. A gdy będziesz wchodził do miasta, spotkasz gromadę prorokóws schodzących ze wzniesienias, poprzedzanych przez grających na harfie i bębnach, na flecie i cytrze, a wszyscy będą prorokować. 6Wtedy duch PANAs cię opanuje i wpadniesz w uniesienie jak tamci. Staniesz się innym człowiekiem. 7Kiedy wszystkie te znaki się spełnią, wiedz, że Bóg jest z tobąg. Od tego czasu czyń wszystko, co okaże się potrzebne. 8Wreszcie pójdziesz przede mną do Gilgalh, a ja podążę za tobą, aby ofiarować całopalenias i złożyć ofiary wspólnotowes. Czekaj na mnie siedem dni, a kiedy tam przybędę, powiem ci, co masz robić”.

10

Namaszczenie Saula. Królewskie namaszczenie Saula podobne jest do ceremonii ustanawiania sędziów w Izraelu. Wydarzeniu temu towarzyszą: udzielenie darów Ducha (w. 6.), znaki prorockie (ww. 2-12), przemiana serca (ww. 6.9) i wyzwolenie ludu spod panowania nieprzyjaciół (ww. 1.7). Sprawcą wszystkiego jest Bóg, a pośrednikiem Samuel, który namaszcza Saula. Lud otrzymuje łaskę, jaką jest osoba króla, który dzięki namaszczeniu będzie reprezentantem Boga na ziemi, a wszystko to prowadzi do wybawienia Izraela. Cel ten może być osiągnięty bo Bóg jest z Saulem (w. 7). Wszystko odbywa się w tajemnicy, gdyż Bóg działa w sposób wykraczający poza ludzkie możliwości zrozumienia.

1. SAMUELA 9,22 — 10,8

524

1Sm 9,16n

Sdz 3,10

Kpł 3,1

09_1Sm:09_1Sm

1Sm 19,20-24

1Sm 7,5

Wj 20,2; Kpł 25,38; Sdz 6,8n

Joz 7,16-18

1Sm 9,2

9/3/08

2:38 PM

Page 525

Saul w uniesieniu prorockim 9 Skoro tylko Saul rozstał się z Samuelem, Bóg przemienił jego serces. W tym dniu spełniły się również wszystkie znaki zapowiedziane przez Samuela. 10Tak więc gdy Saul przybył do Gibea, wyszła mu naprzeciw gromada prorokóws, a jego samego opanował duch Bożys i zaczął prorokowaća razem z nimi. 11 Wszyscy, którzy go znali od dawna, a teraz go zobaczyli, jak prorokował razem z innymi, pytali jeden drugiego: „Cóż to się stało synowi Kisza? Czy i Saul między prorokami?”. 12Ktoś z otaczających ludzi zapytał: „A kto jest ich ojcem?”b. Wtedy to powstało takie powiedzenie: „Czy i Saul między prorokami?”. 13 A kiedy Saul przestał prorokować, poszedł na wzniesienie kultycznes. 14 Wuj Saula zapytał jego i sługę: „Gdzie chodziliście?”. Saul odpowiedział: „Szukaliśmy oślic, ale nie znaleźliśmy. Poszliśmy więc po radę do Samuela”. 15Wuj nalegał: „Opowiedz mi, co wam powiedział Samuel!”. 16Saul odrzekł: „Zapewnił nas, że oślice się znalazły”. Ale nie powiedział mu ani słowa o tym, co Samuel mówił o królestwie.

a) prorokować – proroctwo było w Izraelu owocem i oznaką działania ducha Bożego. b) kto jest ich ojcem? – pytanie dotyczy prawdopodobnie przywódcy grupy prorockiej, który nosił tytuł ‘ojca’ (2Krl 2,12; 6,21; 13,14). ‘Ojciec’ proroków interpretował i tłumaczył znaczenie ich wizji i dokonywanych przez nich znaków (por. Rdz 45,8; Sdz 17,10). Także Samuel pełnił rolę przywódcy proroków (1Sm 19,20). c) Mispa – zob. 1Sm 7,5+. d) Los – święte losy były jednym z dawnych sposobów konsultowania ważnych spraw z Bogiem (np. Joz 7,16-18; 1Sm 14,42; 1Krn 24,31; Dz 1,26).

Wybór Saula przez losowanie 17 Samuel zwołał lud izraelski do PANAs w Mispiec 18i tak do niego przemówił: „Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: To Ja was wyprowadziłem z Egiptu i Ja uwolniłem lud izraelski z mocy Egipcjan i z mocy wszystkich królów, którzy was gnębili. 19 Wy zaś dzisiaj odrzuciliście Boga, który was wybawił ze wszystkich nieszczęść i ucisków, i wołaliście do Mnie: «Ustanów nam króla!». Teraz zatem ustawcie się przed PANEM według plemion i według rodów”. 20 Samuel kazał podchodzić wszystkim plemionom Izraela. Losd padł na plemię Beniamina. 21Wtedy kazał się zbliżyć plemieniu Beniamina według jego rodów. I los padł na róds Matriego. Następnie kazał podchodzić rodowis Matriego według osób i los padł na Saula, syna Kisza. Zaczęli go szukać, ale nie znaleźli. 22Radzili się więc PANA: „Czy przyszedł tu ten człowiek?”. A PAN odpowiedział: „Tak, schował się pośród taboru”. 23Pobiegli tam, wydostali go i postawili pośrodku ludu. A przewyższał wszystkich o głowę. 24 Samuel przemówił do Izraelitów: „Czy widzicie tego, którego PAN wybrał? Naprawdę nie ma w całym narodzie drugiego Saul w uniesieniu prorockim. Spotkanie z grupą proroków zaowocowało udzieleniem się ducha Pańskiego Saulowi, który popadł w stan ekstazy, uniesienia i zaczął prorokować. Wielkie zdziwienie, jakie wywołał ten fakt, wynikało być może z racji wielkiej różnicy między klasami społecznymi, z których wywodzili się Saul i prorocy. Wybór Saula przez losowanie. Samuel zwołuje cały lud Izraela do Mispy, aby formalnie ustanowić króla nad Izraelem. Najpierw jako prorok wygłasza mowę w imieniu Boga, w której przypomina Izraelitom wszelkie dobra, które Bóg wyświadczył im w historii, a szczególnie uwolnienie z niewoli egipskiej i zajęcie Kanaanu. Następnie wypomina ludowi, że żądając króla, odrzucili rządy dobrego Boga. Ton nagany dominuje nad spodziewaną radością z wyboru króla. Bóg jednak spełnił żądanie ludu, mimo że Mu się ono nie podobało.

525

1. SAMUELA 10,9-24

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:38 PM

a) przed obliczem PANA – to znaczy przed Arką Przymierza. b) Jabesz w Gileadzie – miejscowość położona ok. 15 km na południowy wschód od Bet-Szean, po wschodniej stronie Jordanu. c) wyłupię prawe oko – ta okrutna praktyka, potwierdzona przez badania archeologiczne, była stosowana wobec podbitego przeciwnika w celu osłabienia jego zdolności bojowych i uniemożliwienia mu ewentualnego buntu w przyszłości. W tym przypadku potraktowana jednak zostaje przede wszystkim jako obraza całego ludu izraelskiego. d) Gibea – zob. 1Sm 10,5+. e) Bezek – miasto kananejskie zdobyte przez plemiona Judy i Symeona krótko po śmierci Jozuego (Sdz 1,1-7). Utożsamia się je z obecnym Chirbet Ibzik, 20 km na północny wschód od Nablus. f) trzysta tysięcy – termin „tysiąc” w odniesieniu do armii oznaczał duży oddział. Dlatego podane tutaj liczby są bardzo zawyżone. g) z Izraela – nazwa ‘Izrael’ oznacza tutaj plemiona północne zgrupowane wokół Efraima.

Page 526

takiego jak on”. Wszyscy zgromadzeni wznieśli okrzyki i wołali: „Niech żyje król!”. 25Następnie Samuel ogłosił ludowi prawa królewskie i spisał je w księdze, którą złożył przed obliczem PANAa. W końcu Samuel rozesłał zgromadzonych i każdy wrócił do swojego domu. 26Również Saul udał się do domu w Gibea w otoczeniu dzielnych młodzieńców, których Bóg obdarzył męstwem. 27Ale jacyś nikczemni ludzie mówili: „To ten ma nas wybawiać?”. Ci więc wzgardzili Saulem i nie złożyli mu darów. Saul jednak zachował się tak, jakby niczego nie słyszał. Saul zwycięża Ammonitów 1 Nachasz, król Ammonitóws, wyruszył i rozbił obóz naprzeciw Jabesz w Gileadzieb. Mieszkańcy Jabesz powiedzieli Nachaszowi: „Zawrzyj z nami przymierze, a będziemy ci służyć”. 2Nachasz Ammonita odpowiedział: „Zawrę z wami przymierze, ale pod jednym warunkiem: każdemu z was wyłupię prawe okoc na znak pogardy dla całego ludu izraelskiego”. 3Wtedy starsi miasta Jabesz odrzekli: „Daj nam siedem dni zwłoki! My roześlemy posłańców do wszystkich ziem Izraelas. Jeśli nikt nam nie przyjdzie z pomocą, wtedy wyjdziemy do ciebie”. 4 Posłańcy przybyli do Gibead, miasta Saulowego, i przedłożyli ludowi całą tę sprawę. Cały lud zaczął głośno płakać. 5 Saul właśnie wracał z pola, poganiając woły. Zapytał: „Co się stało, że ludzie płaczą?”. W odpowiedzi powtórzono mu słowa posłańców z Jabesz. 6Skoro Saul tego wysłuchał, owładnął nim duch Bożys. Saul zapłonął strasznym gniewem, 7 wziął parę wołów i porąbał na kawałki, a następnie kazał posłańcom zanieść te kawałki do wszystkich ziem Izraela z oświadczeniem: „Tak będą potraktowane woły każdego, kto nie wyruszy z Saulem i z Samuelem na wojnę!”. Wtedy bojaźń PANAs ogarnęła Izraelitów i wyruszyli do walki wszyscy jak jeden mąż. 8Saul dokonał w Bezeke ich przeglądu: było trzysta tysięcyf mężczyzn z Izraelag oraz trzydzieści tysięcy z plemienia Judy. 9Wtedy zwrócili się do posłańców, którzy przybyli do nich z Jabesz w Gileadzie: „Tak powiedzcie swoim braciom: «Jutro, koło południa, nadejdzie dla was wybawienie»”. Posłańcy przynieśli tę nowinę mieszkańcom Jabesz. Ci bardzo się ucieszyli 10i przekazali Ammonitom następującą wiadomość: „Jutro wyjdziemy do was, a wy zrobicie z nami to, co się wam spodoba”. 11 Następnego dnia Saul podzielił wojsko na trzy oddziały, które przed końcem nocy wdarły się w sam środek obozu. Izraelici zabijali Ammonitów aż do południa. Ci, którzy ocaleli, tak się rozpierzchli, że nie było widać dwóch ludzi razem.

1Sm 11,12-14

11

Saul zwycięża Ammonitów. Spektakularne zwycięstwo nad Ammonitami było dowodem, że Saul potrafi prowadzić wojny i wybawiać Izraela z niebezpieczeństw. To praktyczny dowód, że monarchia jest potrzebna. Instytucja ta miała wielu przeciwników, ale zwycięstwo nad Ammonitami wytrąciło im z ręki wszystkie argumenty.

1. SAMUELA 10,25 — 11,11

1Krl 1,39; 2Krl 11,12 Pwt 17,18-20; Joz 24,26-28; 1Sm 8,11-18

526

Sdz 21,2

Sdz 3,10; 1Sm 10,10 Sdz 19,27

Rdz 35,5; 1Sm 14,15

Wj 14,24

09_1Sm:09_1Sm

1Sm 10,27

2Sm 19,23

Joz 4,19

Kpł 3,1

Joz 24,1-28

9/3/08

2:38 PM

Page 527

Saul obwołany królem 12 Wtedy Izraelici powiedzieli do Samuela: „Kto mówił: «Czy Saul ma być naszym królem?». Dajcie nam tych ludzi, żebyśmy ich pozabijali”. 13Saul jednak odpowiedział: „W tym dniu nikt nie umrze, bo dziś PANs pozwolił Izraelowis odnieść zwycięstwo”. 14 Potem Samuel powiedział Izraelitom: „Pójdźmy razem do Gilgala, aby ponownie ustanowić władzę królewską”. 15Izraelici udali się do Gilgal i tam w obecności PANAb obwołali Saula królem. Następnie złożyli PANU ofiary wspólnotowes. Wtedy ogromna radość ogarnęła wszystkich, zarówno Saula, jak i Izraelitów.

a) Gilgal – zob. 1Sm 7,16+. b) w obecności Pana – to znaczy przed Arką Przymierza. Zob. 1Sm 1,12+.

Podsumowanie rządów Samuela 1 Samuel przemówił do całego Izraelas: „Oto wysłuchałem waszych próśb, spełniłem wszystkie żądania i ustanowiłem wam króla. 2Odtąd więc król będzie wam przewodził. Gdy zaś chodzi o mnie, postarzałem się i już posiwiałem. Moi synowie, jak widzicie, są wśród was. Ja wam przewodziłem od mojej młodości aż po dzień dzisiejszy. 3Oto stoję przed wami. Oskarżajcie mnie przed PANEMs i Jego pomazańcems. Czy zabrałem komuś wołu? Czy zabrałem komuś osła? Czy kogoś skrzywdziłem? Czy kogoś uciskałem? Czy dałem się komuś przekupić, aby stronniczo rozsądzić jego sprawę? Jeśli tak, oddam wam wszystko, co się wam należy!”. 4Izraelici odpowiedzieli: „Nie skrzywdziłeś nas, nie uciskałeś i nie dałeś się nigdy przekupić podarunkiem”. 5Samuel oświadczył: „PAN i Jego pomazaniec są dziś świadkami, że nie macie mi nic do zarzucenia”. Oni odpowiedzieli: „Tak, On jest świadkiem”.

12

Lb 27,16n

Lb 16,15; Syr 46,19

Mi 6,4

Historia niewierności Izraela 6 Wtedy Samuel przemówił do ludu: „PANs, który posłużył się Mojżeszem i Aaronem, aby wyprowadzić waszych przodków z ziemi egipskiej, jest świadkiem. 7Teraz stawcie się przed PANEM, abym was osądził w sprawie wszystkich dzieł Saul obwołany królem. Samuel raz jeszcze zwołuje Izraela, tym razem do sanktuarium w Gilgal, i tam w obecności Pana (w. 15) następuje uroczyste obwołanie Saula królem. Nominację przypieczętowano złożeniem ofiar wspólnotowych, co połaczone było z pełną radości ucztą sakralną (Kpł 3). Saul, litując się nad swoimi przeciwnikami, postąpił bardzo roztropnie, ponieważ jego misją było budowanie jedności i potęgi Izraela, a nie tworzenie podziałów. Podsumowanie rządów Samuela. Samuel, widząc, że jego życie zmierza ku końcowi, poddaje swoją służbę pod ocenę narodu. Ten osąd ma się dokonać przed Panem i Jego pomazańcem (w. 3), przy udziale całego ludu, który może wnosić oskarżenia. Potwierdzona przez lud nieskazitelność Samuela jest dla nowego króla przykładem, jak należy postępować. Prorok wyrzeka się wszystkich praw, jakie mu przysługiwały z racji wykonywanych urzędów, i usuwa się w cień. Jest to bardzo ważny w historii Izraela moment przejścia od ustroju sędziowskiego do monarchii, od życia koczowniczego do osiadłego, od okupacji Palestyny do jej formalnego posiadania. Historia niewierności Izraela. Samuel przedstawia historyczną syntezę wydarzeń od czasu wyjścia z Egiptu do ustanowienia monarchii. Z jednej strony wspomina wielkie dobrodziejstwa Boga, a z drugiej ukazuje ciągłą niewierność Izraela, który dopuszcza się bałwochwalstwa. Wypominając odrzucenie Boga jako króla, niewierność i grzech, prorok

527

1. SAMUELA 11,12 — 12,7

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Chasor – dosł. ogrodzone, otoczone; ważne, ufortyfikowane miasto położone na północy Ziemi Świętej, 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego. b) Bedan – być może chodzi o Abdona z Sdz 12,13.15. c) Módl się – modlitwa za lud była jednym z najważniejszych zadań proroków od Mojżesza (Wj 17,9-13) aż do Jeremiasza (Jr 14,11) i Daniela (Dn 9,3n). W NT to samo zadanie podejmuje Jezus, który modli się za uczniów (J 17,9), apostołowie modlący się za Kościół (Rz 1,9n) i wszyscy wierzący, którzy mają obowiązek modlić się za braci (Jk 5,16).

Page 528

zbawczych, jakich PAN dokonał dla was i dla waszych przodków. 8Po tym jak Jakub przywędrował do Egiptu, wasi przodkowie błagali PANA o ratunek. Wtedy PAN posłał Mojżesza i Aarona, aby wyprowadzili waszych przodków z Egiptu i osiedlili ich w tym kraju. 9Ale wasi przodkowie zapomnieli o PANU, ich Bogu. Dlatego pozwolił Siserze, dowódcy wojsk Chasorua, potem Filistynoms, a wreszcie królowi Moabus, aby na nich napadali. 10Wasi przodkowie znowu zanosili do PANA błagania, wyznając: «Zgrzeszyliśmy, bo opuściliśmy PANA, aby czcić Baalis i Asztartys. Ale teraz wybaw nas z mocy naszych nieprzyjaciół, a będziemy Ci służyli!». 11 Wtedy PAN posyłał Jerubbaala, Bedanab, Jeftego i Samuela, aby was wybawić z mocy nieprzyjaciół, którzy was otaczali. Tak mogliście mieszkać bezpiecznie w swoim kraju. 12 Ale kiedy zobaczyliście, że Nachasz, król Ammonitóws, wyruszył do walki przeciw wam, powiedzieliście do mnie: «Chcemy mieć króla!», jakby to nie PAN, wasz Bóg, był waszym królem! 13Teraz więc macie króla, którego sobie wybraliście, o którego prosiliście i którego PAN wam ustanowił. 14 Jeśli odtąd będziecie szanować i czcić PANA, będziecie posłuszni i nie będziecie się buntować przeciw przykazanioms PANA, jeśli wy i wasz król, który będzie nad wami panował, pójdziecie za PANEM, Bogiem waszym, wszystko będzie dobrze. 15Ale jeśli nie będziecie posłuszni PANU, jeśli będziecie się buntować przeciw przykazaniom PANA, to PAN da wam odczuć swoją moc, jak to się zdarzyło waszym przodkom. 16 A teraz przygotujcie się i zobaczcie ten wielki znak, jaki PAN uczyni na waszych oczach. 17Czyż nie jest pora żniw pszenicy? Poproszę PANA, aby rozległy się grzmoty i spadł deszcz. Przekonacie się, jak wielkiej dopuściliście się niegodziwości względem PANA, prosząc o króla”. 18Samuel modlił się do PANA, a PAN sprawił, że tego samego dnia rozległy się grzmoty i spadł deszcz. Pewność Bożej opieki Wtedy cały lud poczuł wielką bojaźńs względem PANAs i Samuela 19i prosił Samuela: „Módl sięc do PANA, Boga twojego, za twymi sługami, abyśmy nie pomarli, gdyż do wszystkich naszych grzechóws dołożyliśmy i tę niegodziwość, że prosiliśmy o króla”. 20Samuel odpowiedział ludowi: „Nie bój-

wyciąga konkretne wnioski: niech Izraelici nie sądzą, że skoro mają króla, który będzie prowadził wojny, to są bezpieczni. Bóg nadal pozostaje Panem ich historii. Zarówno król, jak i każdy Izraelita musi być posłuszny przykazaniom Pana i tylko spełnienie tego warunku zagwarantuje spokojne i bezpieczne życie. Pewność Bożej opieki. Lud zrozumiał, jak wielkim grzechem było żądanie króla i dlatego uznaje swoją winę i prosi Samuela o wstawiennictwo u Boga. Prorok uspokaja przerażonych Izraelitów i napomina, aby nie obrażali więcej Boga przez uczestnictwo w bałwochwalczym kulcie. Bóg nigdy nie opuści Izraela, którego wybrał sobie na własność. Jedynym warunkiem, jaki mają wypełnić Izraelici, jest wierność i służba Bogu, pełniona z absolutnym przekonaniem, że to On jest jedynym Panem, który wszystkim kieruje.

1. SAMUELA 12,8-20

528

Sdz 4 – 5 Sdz 13 – 16 Sdz 3,12-30

Sdz 4 – 5; 6 – 8; 11 – 12

1Sm 11,1n

1Sm 8,7

Pwt 13,5

Pwt 1,26.43; 28,15

Wj 20,19

09_1Sm:09_1Sm

Pwt 32,37-39 Pwt 7,6; Jr 14,21; Ez 20,9; Dn 3,34; Rz 11,2

Wj 32,11

Joz 24,20; Ps 126,2n; Jl 2,20

9/3/08

2:39 PM

Page 529

cie się! To prawda, że popełniliście wielką niegodziwość. Ale już nie odwracajcie się od PANA, lecz służcie PANU z całego sercas! 21Nie odwracajcie się od Niego, aby pójść za marnymi bożkami, które wam nie pomogą i nie zbawią was, gdyż są tylko marnością. 22PAN z pewnością nie opuści swojego ludu, bo to sam PAN zechciał uczynić was swoim ludem przez wzgląd na wielkie Jego imięs. 23 Gdy zaś chodzi o mnie, to będę się wystrzegał tego, abym przestając się za was modlić, miał zgrzeszyć przeciw PANU. Co więcej, będę was dalej uczył dobrego i prawego postępowania. 24Wy czcijcie PANA i służcie Mu wiernie z całego serca! Pamiętajcie o wielkich dziełach, których dla was dokonał! 25Ale jeśli się zatniecie w złości, to i wy, i wasz król zginiecie!”. 1 Saul miał trzydzieści lat, gdy został królem, i panował nad Izraelems przez dwa lataa.

13

1Sm 14,1-15

Joz 7,2

1Sm 14,11

Przygotowania do wojny i niewierność Saula 2 Saul dobrał sobie spośród Izraelitów trzy tysiące żołnierzy, z których dwa tysiące pozostawały przy nim w Mikmasb i w górzystej okolicy Betels, a tysiąc stało pod wodzą Jonatanac w Beniaminowym Gibead. Resztę ludzi Saul odesłał do ich namiotów. 3 Pewnego dnia Jonatan zabił dowódcę Filistynóws w Gibea. Wieść o tym rozeszła się wśród Filistynów. Wtedy Saul kazał dąć w rógs w całym kraju, gdyż mówił: „Niech się dowiedzą o tym Hebrajczycys!”. 4Wszyscy więc Izraelici usłyszeli, jak mówiono: „Saul zabił dowódcę Filistynów, dlatego Filistyni znienawidzili Izraelitów”. Wtedy całe wojsko zgromadziło się przy Saulu w Gilgale. 5Filistyni też zgromadzili się na wojnę z Izraelems: mieli trzy tysiące rydwanówf i sześć tysięcy jeźdźców, a piechoty było tak dużo, jak piasku na wybrzeżu morza. Filistyni przybyli do Mikmas, na wschód od Bet-Aweng, i tam rozłożyli obóz. 6Kiedy Izraelici zobaczyli tę nawałnicę, poczuli się zagrożeni. Pochowali się więc w jaskiniach, dziurach, rozpadlinach skalnych, w jamach i studniach. 7Hebrajczycy przeprawiali się także za Jordans na tereny Gadah i Gileadui. W tym czasie Saul przebywał wciąż w Gilgal, a całe wojsko skupione wokół niego drżało ze strachu. 8Przez siedem dni czekano tam na ustalone przez Samuela spotkanie, ale Samuel nie przybył do Gilgal i żołnierze Saula zaczęli się rozpraszać. 9Wtedy Saul rozkazał: „Przygotujcie mi zwierzęta na całopalenies i ofiary wspólnotowes!”. Następnie złożył ofiarę

a) dwa lata – według Dz 13,21 Saul panował 40 lat. b) Mikmas – miejscowość położona 12 km na północny wschód od Jerozolimy. c) Jonatan – syn Saula. Zajmuje on ważne miejsce w historii początków monarchii, szczególnie z racji swojej wielkiej przyjaźni z Dawidem. d) Gibea – zob. 1Sm 10,5+. e) Gilgal – zob. 1Sm 7,16+. f) trzy tysiące rydwanów – podane liczby są tutaj przesadnie zawyżone. Dane statystyczne były traktowane przez autorów biblijnych z dużą swobodą i podawane w taki sposób, aby podkreślić powagę sytuacji. W tym przypadku chodzi o wielką potęgę Filistynów i wynikające z niej zagrożenie. g) Bet-Awen – dosł. dom nieprawości; jest to inna nazwa miejscowości Betel (Am 5,5). h) tereny Gada – ziemie położone w południowym Gileadzie przydzielone plemieniu Gada, wywodzącym się od siódmego syna Jakuba (Rdz 30,10n). i) Gilead – region w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, rozciągający się między rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu.

Przygotowania do wojny i niewierność Saula. Saul zaniepokojony konfliktem z Filistynami, którzy mieli znaczną przewagę militarną, szuka pomocy u Boga. Nie mogąc się doczekać na Samuela, sam składa ofiary i w ten sposób łamie Boże przykazanie. Jest to jawne nieposłuszeństwo i uzurpacja. Dlatego, jako król, będzie przez Boga odrzucony. Tak

529

1. SAMUELA 12,21 — 13,9

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Nie zachowałeś przykazania – zachowanie Bożych przykazań ma większą wartość niż ofiary (1Sm 15,22). Ofiara, której nie towarzyszy posłuszeństwo i która jest składana w przekonaniu, że jako magiczny akt zjedna łaskawość Boga, jest tylko zabobonem. Przykazanie – zob. Słownik. b) Gilgal – zob. 1Sm 7,16+. c) Beniaminowe Gibea – nazwa za Septuagintą, greckim przekładem ST. W tekście hebr.: Geba Beniamina. Miejscowość położona 9 km na północny wschód od Jerozolimy, naprzeciw Mikmas, od którego oddzielona jest głębokim jarem (1Sm 14,4.5). d) Mikmas – zob. 1Sm 13,2+. e) Ofra w rejonie Szual – miasto położone na północ od Mikmas. f) Bet-Choron – miejscowość na zachód od Mikmas. g) Dolina Seboim – dosł. Dolina Hien, okolica na południowy wschód od Mikmas.

Page 530

całopalną. 10Gdy Saul kończył składanie ofiary całopalnej, nadszedł Samuel. Saul wyszedł mu naprzeciw, aby go pozdrowić. 11Samuel spytał: „Co ty zrobiłeś?”. Saul odrzekł: „Widziałem, że żołnierze się rozpraszają, a ty nie przychodziłeś na ustalone spotkanie. Poza tym wiedziałem, że Filistyni mają obóz w Mikmas. 12Więc pomyślałem sobie: Filistyni uderzą na mnie w Gilgal, zanim ja zdążę zjednać sobie PANAs. Tak więc przemogłem się i złożyłem całopalenie”. 13Samuel powiedział Saulowi: „Postąpiłeś niemądrze. Nie zachowałeś przykazaniaa, które otrzymałeś od PANA, twojego Boga. Gdybyś je zachował, PAN utrwaliłby panowanie twojego rodu nad Izraelem na wieki. 14Lecz teraz twoje królestwo się nie ostoi. PAN znalazł sobie człowieka, który odpowiada pragnieniom Jego sercas. PAN wyznaczył go na przywódcę swojego ludu, ponieważ ty nie zachowałeś tego, co ci PAN przykazał”. 15Samuel opuścił Gilgal i udał się do siebie. Przewaga Filistynów nad Izraelem Saul i pozostali przy nim żołnierze wyruszyli z Gilgalb, aby połączyć się z innymi żołnierzami w Beniaminowym Gibeac. Policzył więc żołnierzy, którzy znajdowali się przy nim. Było ich około sześciuset. 16Saul i jego syn Jonatan wraz z wojskiem rozbili obóz w Beniaminowym Gibea, podczas gdy Filistynis mieli obóz w Mikmasd. 17Z obozu Filistynów wyruszyły trzy oddziały niszczycielskie: jeden skierował się na Ofrę w rejonie Szuale, 18drugi udał się ku Bet-Choronf, a trzeci poszedł w stronę okolic położonych nad Doliną Seboimg blisko pustyni. 19 W tym okresie w całym kraju Izraelas nie było ani jednego kowala. Filistyni bowiem nie chcieli, aby Hebrajczycys wyrabiali miecze czy włócznie. 20Tak więc wszyscy Izraelici chodzili do kowali filistyńskich, kiedy chcieli naostrzyć pług, nóż, siekierę czy lemiesz. 21Za naostrzenie lemiesza czy noża, ostrza siekiery czy ościenia, trzeba było zapłacić dwie trzecie syklas. 22Kiedy więc wybuchła wojna, wojsko zgromadzone wokół Saula i Jonatana nie miało ani jednego miecza i ani jednej włóczni. Broń taką mieli jedynie Saul i jego syn, Jonatan. 23 Jeden oddział filistyński wyruszył ku przejściu Mikmas.

rozpoczyna się dramat Saula, wybrańca Bożego i charyzmatycznego wybawiciela ludu, który nie spełnił pokładanych w nim nadziei i nie wypełnił misji otrzymanej od Boga. Bóg wymaga od wybranych przez siebie ludzi przestrzegania przykazań. Saul okazuje się niewierny i dlatego traci łaskę wybraństwa. Przewaga Filistynów nad Izraelem. Filistyni kontrolowali środek Kanaanu, czyli łańcuch miast na północ od Jerozolimy, która wciąż jeszcze była w rękach Kananejczyków. Sprawując władzę nad miastami, Filistyni dominowali nad Izraelem pod względem gospodarczym i technologicznym. Miasta były bowiem ośrodkami rzemiosła. Szczególnie ważne były nowe metody obróbki żelaza, które Filistyni rezer wowali tylko dla siebie. Izraelici nie mogli więc mieć równorzędnej broni, czyli mieczy i włóczni, nie wspominając o rydwanach bojowych. Pomimo tej dysproporcji Saul i Jonatan decydują się na podjęcie z nimi walki. Wiedzą bowiem, że o losach wojny zadecyduje Bóg.

1. SAMUELA 13,10-23

530

Dz 13,22

1Sm 10,8

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

1Sm 4,21

Sdz 7,4-7; 1Sm 17,47

1Sm 13,6

Jl 2,10; Am 8,8

Page 531

Wyprawa Jonatana 1 Pewnego dnia Jonatan, syn Saula, powiedział do giermka, który nosił jego zbroję: „Wyprawmy się na posterunek Filistynóws, który znajduje się tuż naprzeciwko nas”. Ale ojcu swojemu nic o tym nie powiedział. 2Saul tymczasem przebywał u granic Gibeaa, siedząc pod granatowcem w Migronb. Było przy nim około sześciuset żołnierzy. 3Kapłanem zaś, noszącym efodc, był tam Achiasz, syn Achituba, bratanek Ikaboda. Ikabod był synem Pinchasa i wnukiem Helego, który był kapłanem PANAs w Szilod. A nikt z żołnierzy nie wiedział o tym, że Jonatan wyprawił się na Filistynów. 4 Aby się przedrzeć do Filistynów, Jonatan zapuścił się w przesmyk między dwoma szpicami skalnymi, z których jeden nazywał się Boses, a drugi Senne. 5Jeden szpic wznosił się po stronie północnej, naprzeciw Mikmase, a drugi po stronie południowej, naprzeciw Gebaf. 6Jonatan powiedział do giermka, który nosił jego zbroję: „Ruszajmy na posterunek tych oto nieobrzezańcówg! Może PAN będzie nam sprzyjał. Bo przecież dla PANA nie ma różnicy, czy zwycięstwo przychodzi za sprawą wielu ludzi czy garstki”. 7Na co jego giermek odpowiedział: „Rób to, co uważasz za słuszne! Ruszaj dokądkolwiek chcesz! Ja będę z tobą zgodnie z twoją wolą”. 8Wtedy Jonatan dorzucił: „Zbliżymy się do tych ludzi, niech nas zobaczą. 9Jeśli nam powiedzą: «Zaczekajcie, aż przybliżymy się do was!», to pozostaniemy na swoim miejscu i nie pójdziemy do nich. 10Ale jeśli powiedzą: «Podejdźcie do nas!» to ruszymy, bo PAN wydał ich w nasze ręce. To będzie dla nas znakiem”. 11 Pokazali się więc obaj filistyńskiej straży. Filistyni zaczęli mówić między sobą: „Patrz! Hebrajczycys wyłażą z dziur, w których się pochowali”. 12Po czym zawołali w stronę Jonatana i jego giermka: „Podejdźcie do nas, bo chcemy wam coś powiedzieć!”. Wtedy Jonatan rzekł do giermka: „Idź za mną, gdyż PAN wydał ich Izraelowis!”. 13Jonatan wspinał się, pomagając sobie rękami i nogami, a jego giermek podążał za nim. Filistyni padali od ciosów Jonatana, a posuwający się za nim giermek ich dobijał. 14Był to pierwszy cios, jaki Jonatan i jego giermek zadali Filistynom. Zginęło ich około dwudziestu na bardzo małej przestrzeni. 15Zarówno Filistyni, którzy pozostali w obozie, jak i ci, którzy znajdowali się na polu, wpadli w przerażenie. Strach ogarnął nawet sam oddział niszczycielski. Na dodatek ziemia zaczęła się trząść, co spowodowało straszliwą trwogę.

14

1Sm 2,28; 14,18

2:39 PM

a) Gibea – zob. 1Sm 10,5+. b) Migron – okolica niezidentyfikowana, leżąca w pobliżu Mikmas (1Sm 13,2). c) efod – zob. 1Sm 2,18+. d) Szilo – zob. 1Sm 1,3+. e) Mikmas – zob. 1Sm 13,2+. f ) Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu Morza Martwego. W jej okolicy rozegrało się wiele bitew pomiędzy Izraelem i Filistynami. g) nieobrzezańców – powszechne i bardzo pogardliwe określenie, używane w odniesieniu do Filistynów, którzy wywodzili się z Europy i nie stosowali praktyki obrzezania. Obrzezanie – zob. Słownik.

Wyprawa Jonatana. Nieskazitelna postać Jonatana jest przeciwieństwem jego ojca, Saula. Wyrazem głębokiej wiary syna królewskiego jest zupełne zdanie się na wolę Bożą (w. 6). Brawurowa akcja w obozie filistyńskim przyniosła podwójnie dobry efekt: niepokonani dotąd Filistyni wpadli w panikę i rzucili się do ucieczki, a żołnierze Saula nabrali odwagi i przekonania, że silniejszego wroga z pomocą Pana można jednak pokonać.

531

1. SAMUELA 14,1-15

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Zabierz rękę! – wobec ewidentnego popłochu w obozie Filistynów Saul nakazuje kapłanowi wstrzymać ryt rzucania losów, przez który chciał najpierw poradzić się Boga co do kroków, jakie należało podjąć w związku z nieobecnością Jonatana, i postanawia natychmiast przystąpić do walki. b) Hebrajczycy… połączyli się z Izraelitami – autor nazywa Hebrajczykami tych spośród Izraelitów, którzy nie uznali panowania Saula i przyłączyli się do Filistynów. c) Bet-Choron – zob. 1Sm 13,18+.

Page 532

16

Trzymający straże u Saula w Beniaminowym Gibea zobaczyli, że nieprzyjacielski obóz wpadł w popłoch i tłum rozbiegał się na wszystkie strony. 17Wtedy Saul rozkazał swym żołnierzom: „Dokonajcie przeglądu i sprawdźcie, kto się od nas oddalił”. Zrobili więc przegląd i okazało się, że brakowało Jonatana i jego giermka. 18Saul polecił kapłanowi Achiaszowi: „Przynieś tu efod!”. Efod był bowiem w tym czasie w obozie izraelskim. 19Podczas gdy Saul mówił do kapłana, zamieszanie w obozie filistyńskim nieustannie się nasilało. Saul powiedział więc do kapłana: „Zabierz rękę!a”. 20 Saul zebrał wszystkich swoich żołnierzy i ruszyli na miejsce bitwy. Gdy dopadli wrogów, skrzyżowały się ich miecze i powstało wielkie zamieszanie. 21Hebrajczycy, którzy poprzednio przystali do Filistynów i którzy zewsząd podążyli do ich obozu, teraz połączyli się z Izraelitamib walczącymi u boku Saula i Jonatana. 22Również ci Izraelici, którzy ukryli się w górzystych okolicach Efraima, dowiedzieli się, że Filistyni uciekają. Teraz i oni zaczęli ścigać i bić Filistynów. 23 Tak to PAN pozwolił w tym dniu Izraelowi odnieść zwycięstwo. Nierozważny ślub Bitwa przeniosła się aż poza Bet-Choronc. 24Wojownicy izraelscy byli tego dnia bardzo wyczerpani. Ale Saul zaprzysiągł ich słowami: „Niech będzie przeklętys każdy, kto weźmie coś do ust przed wieczorem, aż dokonam pomsty na moich wrogach!”. Dlatego nikt z żołnierzy nie brał niczego do ust. 25 Tymczasem wojsko weszło do lasu, gdzie było pełno miodu. 26Wchodząc do tego lasu, żołnierze zobaczyli, jak miód się leje z plastra. Ale nikt go nie skosztował, gdyż ludzie bali się złamać przysięgę. 27 Jednak Jonatan nie słyszał o zakazie, jaki jego ojciec wydał żołnierzom pod przysięgą. Wyciągnął więc laskę, którą miał w ręce, umoczył jej koniec w plastrze miodu i zbliżył do swych ust. Jego twarz natychmiast nabrała blasku. 28Jeden z żołnierzy powiedział mu: „Twój ojciec uroczyście zaprzysiągł żołnierzy: «Przeklęty niech będzie każdy, kto weźmie coś do ust tego dnia». Oto dlaczego ludzie są wyczerpani”. 29 Jonatan odrzekł: „Mój ojciec wyrządził szkodę krajowi. Spójrzcie, proszę, jak nabrały blasku moje oczy, kiedy spróbowałem troszkę tego miodu. 30O ileż większa byłaby klęska Filistynóws, gdyby tak wszyscy żołnierze posilili się dzięki łupom, jakie zebrali u swych nieprzyjaciół”.

Nierozważny ślub. Po wielkim zwycięstwie Saul, który ślepo wierzył w magiczną niemal moc gestów religijnych, składa ślub zobowiązujący wojsko do zachowania postu. Przysięga złożona przez dowódcę miała moc wiążącą dla wszystkich jego poddanych, również tych, którzy o przysiędze czy złożonym ślubie nie wiedzieli. Post nałożony nierozważnie na wojsko jako wyraz prośby o ostateczne zwycięstwo, w rzeczywistości poważnie ograniczył rozmiary zwycięstwa.

1. SAMUELA 14,16-30

532

1Sm 13,2-15

1Sm 2,18

Joz 6,26

09_1Sm:09_1Sm

Joz 10,10-12

Kpł 1,5

Sdz 6,24

1Sm 28,6

9/3/08

2:39 PM

Page 533

Dbałość Saula o rytualną poprawność 31 Tego dnia Izraelici walczyli z Filistynamis od Mikmasa aż po Ajjalonb. W końcu byli tak wyczerpani, 32że rzucili się na łupy wrogów, biorąc owce, woły i cielęta. Następnie zabijali je na miejscu i jedli mięso razem z krwiąc. 33Doniesiono więc Saulowi, że żołnierze grzeszą przeciw PANUs, jedząc mięso zmieszane z krwią. Saul zawołał: „Co za niewierność! Zatoczcie mi tu natychmiast wielki kamień!”. 34Potem Saul rozkazał: „Rozejdźcie się między ludźmi i każcie im, aby każdy przyprowadził tu swojego wołu czy owcę. Tutaj będziecie zabijać wasze zwierzęta i następnie możecie je jeść. W ten sposób nie będziecie grzeszyć przeciw PANU, jedząc mięso w miejscu, gdzie odsączono jego krews”. Tego wieczoru każdy Izraelita przyprowadził tam swoje zwierzę i tam je zabił. 35 W ten oto sposób Saul zbudował ołtarzs dla PANA. Był to pierwszy ołtarz, jaki Saul zbudował PANU. Jonatan ocalony przez lud 36 Potem Saul wydał następujący rozkaz: „Ścigajmy Filistynóws tej nocy i rabujmy aż do poranka, aby żaden z nich się nie ostał!”. Odpowiedzieli mu żołnierze: „Rób wszystko, co uważasz za słuszne!”. Ale kapłan powiedział: „Poradźmy się najpierw Boga!”. 37Saul więc zapytał Boga: „Czy mam ruszyć za Filistynami? Czy wydasz ich w ręce Izraelas?”. Ale tego dnia Bóg nie odpowiedział. 38 Wtedy Saul powiedział: „Zbliżcie się do mnie wszyscy przywódcy Izraela i zbadajcie uważnie, jaki to grzechs dzisiaj popełniono! 39Bo przysięgam na życie PANAs, Wybawiciela Izraela, że winowajca poniesie śmierć, choćby to był mój syn, Jonatan!”. Ale nikt z żołnierzy nic mu nie odpowiedział. 40 Wówczas Saul rzekł do Izraelitów: „Wy wszyscy ustawcie się po jednej stronie, a ja i mój syn, Jonatan, staniemy po drugiej stronie”. Żołnierze mu odpowiedzieli: „Zrób, jak uważasz!”. 41 Wtedy Saul modlił się do PANA, Boga Izraela: „Dlaczego nie odpowiedziałeś dzisiaj twojemu słudze? PANIE, Boże Izraela, odpowiedz przez święte losyd: jeśli winien jestem ja albo mój syn, Jonatan, odpowiedz przez urim; jeśli zaś winne jest całe wojsko Izraela, odpowiedz przez tummim!”. Los

a) Mikmas – zob. 1Sm 13,2+. b) Ajjalon – miejscowość położona w noszącej tę samą nazwę dolinie, znajdującej się na pograniczu Filistei, ok. 23 km na północny zachód od Jerozolimy. c) mięso razem z krwią – ponieważ krew uznawana była za symbol życia, które należy tylko i wyłącznie do Boga, mięso przeznaczone do zjedzenia musiało być pozbawione krwi (Rdz 9,3-6; Kpł 17,1014; Pwt 12,23). Przekonanie to było tak mocne, że jeszcze po Zmartwychwstaniu Chrystusa, aby uniknąć zgorszenia wśród chrześcijan żydowskiego pochodzenia, Kościół musiał potwierdzić ten zakaz (Dz 15,20.21; 21,25). Krew – zob. Słownik. d) święte losy – losy, którymi posługiwał się kapłan, w celu otrzymania od Boga odpowiedzi „tak” lub „nie”, na pytanie zadawane przez przywódcę ludu. Nie wiemy, jak wyglądały te losy, ani nie znamy rytuału związanego z ich używaniem. Przechowywano je w pektorale noszonym przez kapłana na sercu, na wierzchu efodu. Praktyka ta zanikła wraz z końcem panowania Dawida.

Dbałość Saula o rytualną poprawność. Po bitwie wygłodzeni żołnierze rzucili się łapczywie na mięso zwierząt zdobytych na wrogach i zupełnie zapomnieli o zachowaniu przepisów Prawa, dotyczących uboju i spożywania mięsa (Kpł 17,10nn). Każdy ubój zwierząt miał charakter sakralny i powinien mieć miejsce na ołtarzu (Kpł 17,1nn). Za ołtarz mógł posłużyć naturalny, nieociosany kamień. Saul stawia taki właśnie ołtarz i dopiero wtedy pozwala zabijać i spożywać zwierzęta. Gorliwość Saula o zachowanie przepisów rytualnych zupełnie nie koresponduje z jego brakiem posłuszeństwa wobec nakazów Pana dotyczących innych spraw. Jonatan ocalony przez lud. Zanim Saul zada decydujący cios Filistynom, za namową kapłana, szuka u Boga potwierdzenia słuszności tej decyzji. Milczenie Pana interpretuje jako wynik Bożego gniewu za grzech któregoś z żołnierzy. Tak naprawdę było ono bolesnym przypomnieniem, że Pan go odrzucił, lecz król zdaje się tego nie dostrzegać.

533

1. SAMUELA 14,31-41

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) królestwo Soby – jedno z niezależnych miast-państw Aramejczyków, które powstały na początku I tysiąclecia przed Chr. Soba położone było w dolinie Libanu, od północy graniczyło z Chamat, a od południa z Damaszkiem. Państwo to kontrolowało wschodnią Syrię aż do doliny Eufratu. Potęga Soby zagrażała nie tylko Izraelowi, ale także imperium asyryjskiemu. b) Cztery królestwa położone na wschód od Jordanu; Filistyni osiedlili się na południowo-zachodnich terenach Palestyny, nad brzegiem Morza Śródziemnego.

Page 534

wskazał na Jonatana i Saula. Lud natomiast okazał się bez zarzutu. 42Saul rozkazał: „Niech rzucą losy między mną i moim synem, Jonatanem!”. I został wskazany Jonatan. 43Wtedy Saul mu rzekł: „Powiedz mi, co zrobiłeś!”. Jonatan więc mu opowiedział: „Końcem laski, którą miałem w ręce, nabrałem troszeczkę miodu i zjadłem go. Oto jestem. Mogę umrzeć”. 44 Saul zawołał: „Niech mnie Bóg ciężko ukarzes, jeśli nie poniesiesz śmierci, Jonatanie!”. 45Żołnierze jednak powiedzieli do Saula: „Ma umrzeć Jonatan, który przyczynił się do tak niesłychanego zwycięstwa Izraela? Przenigdy! Na życie PANA, nie pozwolimy, aby mu spadł choćby jeden włos z głowy! Bo z pomocą Bożą uczynił on dziś tak wielkie rzeczy!”. W taki sposób wojsko ocaliło Jonatana od kary śmierci. 46Saul zaś przestał ścigać Filistynów i ci powrócili do swoich miejscowości. Podsumowanie rządów Saula Odkąd Saul został królem, walczył ze wszystkimi wrogami Izraelas: Moabitamis, Ammonitamis, Edomitamis, królestwem Sobya i Filistynamib. Odnosił zwycięstwo w każdej wyprawie. 48Pewnego razu okazał całe swoje męstwo, pokonując Amalekitóws i wybawiając Izraela od tych, którzy go łupili. 47

Rodzina Saula Saul miał trzech synów: Jonatana, Jeszwiego i Malkiszuę oraz dwie córki: pierworodnąs Merab i młodszą Mikal. 50Żoną Saula była Achinoam, córka Achimaasa. Wodzem jego wojska był Abner, syn Nera, wuja Saula. 51Kisz, ojciec Saula, i Ner, ojciec Abnera, byli synami Abiela. 52 Przez cały czas rządów Saula trwała zacięta wojna z Filistynamis. Dlatego też, kiedy Saul zobaczył jakiegoś rosłego i dzielnego mężczyznę, natychmiast wcielał go do swojej armii.

Joz 7,19-21

Rt 1,17

2Sm 8,2nn

49

Ponowna niewierność Saula 1 Pewnego razu Samuel powiedział do Saula: „PANs mnie posłał, abym cię namaścił na króla nad Jego ludem, Izraelems. Posłuchaj tego, co PAN ma ci dziś do powiedzenia!

15

Za wszelką cenę chce ukarać winowajcę, aby uzdrowić naruszoną relację z Bogiem. Bezwzględny Saul wydaje więc wyrok śmierci na syna, który złamał jego ślub. Wojsko jednak stanęło w obronie Jonatana i nie pozwoliło królowi go zabić. Sprzeciw wojska wobec wodza był czymś niespotykanym i bardzo osłabił jego autorytet. Podsumowanie rządów Saula. Na tle poprzednich opowiadań, gdzie narrator jest wyraźnie krytyczny wobec Saula, obecna ocena rządów króla jest bardzo pozytywna. Saul zasłużył się dla Izraela przede wszystkim tym, że zniweczył zaborcze plany sąsiadów i zapewnił Izraelowi niezależność. Ponowna niewierność Saula. Samuel przypomina Saulowi, że to nie on, ale Bóg sprawuje faktyczną władzę nad Izraelem i dlatego Jego polecenia muszą być dla króla wiążące. Jednak Saul lekceważy napomnienia proroka i w trakcie wyprawy arbitralnie interpretuje prawo klątwy. Zachowując przy życiu króla Amalekitów Agaga, jak również najlepsze sztuki zwierząt, zlekceważył i złamał wyraźne polecenie Boże. Saul miota się pomiędzy obowiązkiem posłuszeństwa Bogu a próżnym pragnieniem podobania się swojemu ludowi.

1. SAMUELA 14,42 — 15,1

534

1Sm 18,17nn

09_1Sm:09_1Sm

Wj 17,8-16; Kpł 25,17-19

Joz 6,17

1Sm 14,48; Wj 17,8

Joz 10,39

Rdz 6,7

9/3/08

2:39 PM

Page 535

Tak mówi PAN Zastępóws: Pamiętam to, co zrobili Amalekicis Izraelowi, kiedy wychodził z Egiptu, jak zastąpili mu drogęa. 3Teraz więc wyrusz i uderz na Amalekitów! Wyniszczysz całkowicie wszystkob, co do nich należy, i zabijesz bez litości mężczyzn i kobiety, młodzież i niemowlęta, woły i owce, wielbłądy i osły”. 4Saul zebrał więc żołnierzy i dokonał ich przeglądu w Telaim. Było dwieście tysięcyc pieszych i nadto dziesięć tysięcy żołnierzy z Judys. 5Saul poprowadził ich do miasta Amalekitów i urządził zasadzkę w wąwozie. 6 Następnie Saul powiedział Kenitomd: „Opuśćcie Amalekitów i odejdźcie! Nie chcę bowiem, aby spotkał was taki sam los jak ich, gdyż byliście życzliwi dla Izraelitów, gdy wychodzili z Egiptu”. Kenici więc opuścili Amalekitów. 7Wtedy Saul nacierał na Amalekitów od Chawilie w kierunku Szurf, które znajduje się na wschód od Egiptu. 8Całą ich ludność wyciął mieczem, a ich króla, Agaga, schwytał żywcem. 9Saul i jego żołnierze oszczędzili jednak Agaga, króla Amalekitów, jak też najdorodniejsze zwierzęta spośród owiec i bydła, słowem wszystkie tłuściejsze i wartościowsze sztuki. Na mocy prawa klątwys wyniszczyli tylko sztuki chude i marne.

a) Chociaż mowa o wydarzeniu sprzed kilkuset lat, wojna z Amalekitami przedstawiona zostaje jako odwet za ich atak na Izraelitów w czasach Mojżesza (Wj 17,8-16).

Lepsze posłuszeństwo niż ofiary 10 Wówczas PANs tak przemówił do Samuela: 11„Żal mi, że ustanowiłem Saula królem, gdyż odwrócił się ode mnie i nie przestrzega moich nakazów”. Samuel był wstrząśnięty i przez całą noc modlił się do PANA. 12Nazajutrz, wczesnym rankiem Samuel poszedł spotkać się z Saulem. Powiedziano jednak Samuelowi: „Saul udał się do Karmelug i tam postawił sobie pomnik, następnie odszedł stamtąd i pomaszerował drogą do Gilgalh”. 13 Kiedy Samuel przybył do niego, Saul go pozdrowił: „Niech cię PAN błogosławii! Wykonałem polecenie PANA”. 14Ale Samuel spytał: „Skąd to dochodzi do moich uszu beczenie owiec i ryczenie wołów?”. 15Saul odpowiedział: „Żołnierze oszczędzili najlepsze sztuki owiec i bydła Amalekitóws i przyprowadzili je tutaj, aby je złożyć w ofierzes dla PANA, twojego Boga. Wszystko pozostałe zniszczyliśmy zgodnie z prawem klątwys”. 16Samuel mu przerwał: „Dosyć! Muszę ci oznajmić to, co PAN powiedział do mnie tej nocy”. Saul rzekł: „Mów!”. 17Samuel więc powiedział: „Czyż nie uważałeś się za człowieka nic nieznaczącego? A jednak jesteś wodzem plemion Izraelas, bo PAN cię namaścił na króla nad Izraelem. 18Teraz PAN cię posłał i przykazał ci: «Idź i obłóż klątwą tych grzesznych Amalekitów! Walcz z nimi, aż ich

i) Niech cię PAN błogosławi – tradycyjna formuła pozdrowienia (np. Sdz 17,2; Łk 1,42). Błogosławieństwo – zob. Słownik.

2

b) Wyniszczysz całkowicie wszystko – jest to tzw. prawo klątwy (zob. Słownik). Zwyczaj praktykowany na całym Bliskim Wschodzie, według którego na chwałę Boga należało dokonać zniszczenia wszystkiego, co zdobyto na wrogu (np. Joz 6,17-19; 7,11n). c) dwieście tysięcy – liczba wojska została celowo zawyżona (1Sm 13,5+). d) Kenici – nazwa tego plemienia wywodzi się od Kaina. Kenici mieszkali pośród większego plemienia Amalekitów (Lb 24,20n). Poprzez związek małżeński Mojżesza z córką Kenity (Sdz 1,16) Kenici weszli w krąg przyjaciół Izraela. e) Chawila – region w Arabii, którego dokładną lokalizację trudno jest dziś ustalić (Rdz 2,11; 10,29). f) Szur – region położony na wschód od delty Nilu (Wj 15,22+). g) Karmel – miejscowość położona ok. 40 km na południe od Jerozolimy. h) Gilgal – zob. 1Sm 7,16+.

Lepsze posłuszeństwo niż ofiary. Bogu nie podoba się to, co robi Jego pomazaniec, i dlatego odbiera Saulowi oraz jego potomkom godność królewską. Od tej chwili panowanie Saula nieuchronnie zmierza ku upadkowi. Pozdrawiając Samuela, król twierdzi, że wykonał rozkaz Boży, ale głosy zwierząt zabranych Amalekitom wskazują na coś przeciwnego. Samuel stawia nieposłuszeństwo króla na równi z grzechami wróżbiarstwa i bałwochwalstwa. Prorok

535

1. SAMUELA 15,2-18

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) dać komuś innemu – aluzja do Dawida (1Sm 13,14). b) chwała Izraela – jedno z wielu określeń Boga, których używali Żydzi, aby ze względu na szacunek nie wypowiadać Bożego imienia.

Page 536

doszczętnie wyniszczysz!». 19Dlaczego więc nie posłuchałeś głosu PANAs, rzuciłeś się na łup i uczyniłeś to co według PANA jest złe?”. 20Saul odpowiedział: „Przecież posłuchałem głosu PANA i poszedłem tam, gdzie PAN mnie posłał. Pozabijałem też Amalekitów, z wyjątkiem Agaga, ich króla, którego tu przyprowadziłem. 21Gdy chodzi o żołnierzy, to zachowali z łupu przeznaczonego na zniszczenie ładniejsze owce czy sztuki bydła, aby je złożyć na ofiaręs dla PANA, twojego Boga, tu w Gilgal”. 22 Samuel jednak powiedział: „Czy może PAN ma upodobanie w całopaleniachs i ofiarach tak jak w posłuszeństwie słowom PANA? Nie! Dla Niego cenniejsze posłuszeństwo od ofiary, lepsza uległość od tłuszczu baranóws! 23 Dla Niego bunt jest jak grzechs wróżbiarstwas, a nieposłuszeństwo jak cześć oddawana bałwanom. Ponieważ ty odrzuciłeś rozkazy PANA, On także cię odrzucił, abyś nie był już królem”. Saul prosi o przebaczenie Wtedy Saul zawołał: „Zgrzeszyłem! Przekroczyłem rozkaz PANAs i twoje polecenia. Tak, uległem żołnierzom i zrobiłem to, czego żądali. 25Ale teraz, proszę, wybacz mi ten grzechs i chodź ze mną, abym oddał cześć PANU!”. 26Ale Samuel mu odrzekł: „Nie pójdę z tobą, bo odrzuciłeś słowa PANA, a PAN odrzucił ciebie, abyś nie był już królem nad Izraelems”. 27Samuel się odwrócił, aby odejść, ale Saul chwycił skraj jego płaszcza, który się rozdarł. 28Wtedy Samuel rzekł do niego: „Tak to PAN wydarł dzisiaj tobie królestwo Izraela, aby je dać komuś innemua, lepszemu od ciebie. 29Bo chwałas Izraelab nie kłamie i nie zmienia zdania, jak człowiek, który zdanie zmienia”. 30Saul jeszcze powiedział: „Zgrzeszyłem. Ale teraz, proszę, uczcij mnie wobec starszyzny i ludu Izraela! Chodź ze mną, abym oddał cześć PANU, twojemu Bogu”. 31 Samuel więc poszedł z nim i Saul oddał cześć PANU.

Am 5,22; Oz 6,6; Mi 6,8; Mt 9,13; Mk 12,33

24

piętnuje fałszywą religijność Saula opartą na przywiązaniu do rytuału i zewnętrznych ofiar, na składaniu ślubów i posługiwaniu się świętym losem (np. 1Sm 14,42). Słowa Samuela (ww. 22n) formułują ważną zasadę moralną, która odnosi się w równej mierze do Saula jak i do każdego, kto poprzez ofiary i modlitwy zwraca się do Boga. Saul kładzie akcent na ofierze, na zewnętrznym rycie, Samuel natomiast przywiązuje wagę do posłuszeństwa Bogu i intencji, jaka towarzyszy aktom kultu. Nie zostaje tu zanegowana wartość ofiary, ale fakt, że Saul chce ją złożyć jako dziękczynienie Bogu, odrzucając jednocześnie Jego polecenia. Taka postawa, jeśli nie ma mocnego fundamentu wiary, ufności, posłuszeństwa Bogu, sama w sobie nie jest nic warta. Posłuszeństwo, wyrażające się w przyjęciu i wypełnieniu słowa Boga, jest dla Niego o wiele cenniejsze niż sam rytuał składania ofiar, któremu nie towarzyszy szczera intencja (Oz 6,6; Am 5,22; Mi 6,8; Mt 9,13; Mk 12,33). Saul prosi o przebaczenie. Saul nie do końca uznaje swój błąd i naruszenie woli Bożej oraz poleceń proroka, lecz usprawiedliwia się działaniem pod presją żołnierzy. To kolejny dowód na to, że bardziej chodzi mu o własną sławę i uwielbienie tłumu, niż o posłuszeństwo Bogu. Jego pokuta jest wynikiem strachu, że Samuel uczyni coś, co definitywnie zakończy jego panowanie. Symboliczne rozdarcie płaszcza proroka jest zapowiedzią wyrwania władzy z ręki Saula.

1. SAMUELA 15,19-31

536

1Krl 11,11

1Krl 11,30n; Jr 18,1nn Lb 23,19

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

Page 537

Samuel dopełnia obowiązku Saula 32 Wtedy Samuel rozkazał: „Przyprowadźcie do mnie Agaga, króla Amalekitóws!”. Agag zbliżył się do niego chwiejnym krokiem, gdyż myślał: „Oto nadeszła gorzka śmierć”. 33Wtedy Samuel powiedział: „Jak liczne kobiety utraciły dzieci za sprawą twojego miecza, tak teraz twoja matka utraci swojego syna”. I Samuel zabił Agaga przed PANEMs w Gilgala. 34Po czym Samuel powrócił do Ramyb, a Saul udał się do swojego domu w Gibea Saulowymc. 35Samuel nie spotkał się już z Saulemd aż do śmierci. Smucił się jednak z tego powodu, że PAN pożałował, iż ustanowił Saula królem nad Izraelems.

Saul i Dawid Wybór i namaszczenie Dawida na króla 1 PANs rzekł do Samuela: „Jak długo będziesz się zadręczał z powodu Saula? Przecież Ja go odrzuciłem, aby nie był już królem nad Izraelems. Napełnij twój róge oliwą i idź! Chcę cię posłać do Jessego Betlejemityf, gdyż upatrzyłem sobie króla wśród jego synów”. 2Samuel odpowiedział: „Jak mam to zrobić? Jeśli pójdę, dowie się o tym Saul i każe mnie zabić”. PAN powiedział: „Weź ze sobą młodą jałowicę i mów: «Przyszedłem złożyć ofiaręs PANU». 3Zaprosisz na ceremonię Jessego, a Ja cię pouczę, co masz robić. Namaścisz mi tego, którego ci wskażę”. 4Samuel posłuchał PANA i przybył do Betlejems. Starsi z miasta wyszli mu naprzeciw i pełni niepokoju pytali: „Czy twoje przyjście zapowiada pomyślność?”. 5On odrzekł: „Tak. Przyszedłem złożyć ofiarę PANU. Oczyśćcie sięg i chodźcie ze mną na ceremonię!”. Samuel poprosił też Jessego i jego synów, aby się oczyścili i przybyli na ceremonię. 6Gdy przyszli, Samuel ujrzał Eliaba i pomyślał: zapewne stoi przed PANEM Jego pomazaniecs. 7Ale PAN mu powiedział: „Nie zwracaj uwagi na jego urodę, ani na wysoki wzrost, gdyż go nie wybrałem. Ja bowiem nie oceniam tak jak ludzie. Ludzie poprzestają na wyglądzie, a PAN patrzy na serces”. 8Jesse zawołał następnie Abinadaba i przedstawił go Samuelowi, który powiedział: „PAN nie wybrał również jego”. 9Potem Jesse przedstawił

16

Rt 4,17-22; Iz 11,1; Mi 5,1

Pwt 17,15

1Sm 9,2; 10,23nn Hi 10,4; Iz 55,8n Ps 147,10nn; Jr 11,20

a) Gilgal – zob. 1Sm 7,16+. b) Rama – zob. 1Sm 1,1+. c) Gibea – zob. 1Sm 15,34+. d) nie spotkał się już z Saulem – opuszczenie Saula przez Samuela jest znakiem opuszczenia go przez Boga. e) róg – służący do przechowywania i przenoszenia oliwy naturalny róg zwierzęcia, zasklepiony z jego szerszej strony. Na węższym końcu rogu robiono mały otwór, z którego oliwa delikatnie spływała na głowę namaszczanej osoby. f) Jesse Betlejemita – imię ojca króla Dawida często pojawia się w ST i NT, ponieważ ściśle wiąże się z oczekiwaniami Izraelitów na nowego monarchę na wzór Dawida, który wyzwoli naród od wszystkich jego wrogów i zaprowadzi powszechny pokój (Rt 4,22; Iz 11,1.10; Mt 1,5; Rz 15,12). Betlejem – zob. Słownik. g) Oczyśćcie się – oczyszczenie (zob. Słownik) było przygotowaniem do uczestnictwa w obrzędach ofiarnych. Polegało ono na wykąpaniu się, wypraniu szat i powstrzymaniu się od współżycia małżeńskiego (np. Kpł 12,6-8; 14,1-32).

Samuel dopełnia obowiązku Saula. Wyrok śmierci wykonany przez Samuela na królu Amalekitów, Agagu, jest zastosowaniem starożytnego prawa zemsty (lex talionis), według którego kara ma odpowiadać wykroczeniu (Kpł 24,17-21). Może być zaskoczeniem surowość Samuela, który z zimną krwią wykonuje w sanktuarium wyrok śmierci. Ale prorocy Izraela nie uciekali przed stosowaniem kary śmierci, jeśli wymagało tego przywrócenie zagrożonego porządku religijnego (np. Wj 32,25-38; 1Krl 18,40). Posłuszeństwo Bogu jest najwyższym prawem, jakie obowiązuje człowieka. Wybór i namaszczenie Dawida na króla. Rozpoczyna się nowa część Pierwszej Księgi Samuela, której głównym bohaterem jest Dawid. Jego wyboru i namaszczenia na króla dokonuje sam Bóg, posługując się tylko prorokiem Samuelem. Samuel, zawiedziony postawą Saula, udaje się do Betlejem, aby wybrać nowego króla. Z politycznego punktu widzenia był to zamach stanu. Słuszne są więc obawy proroka, że spotka się z zemstą i dlatego musi działać w ukryciu. Namaszczenie Dawida jest ostatnim czynem prorockim Samuela. Wszystkie wydarzenia związane z Saulem będą

537

1. SAMUELA 15,32 — 16,9

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Rama – zob. 1Sm 1,1+. b) zły duch, którego zesłał PAN – Saul został dotknięty chorobą psychiczną, będącą wynikiem działania złego ducha, którego Pan na niego zesłał. Bóg ma władzę nad wszystkimi siłami, jakie działają w świecie i w człowieku, i w tym sensie również zły duch może działać z Jego polecenia (np. Sdz 9,23; 1Sm 18,10; 19,9; 1Krl 22,19-23). Autorzy Biblii podzielają zdanie, że ostateczną przyczyną wydarzeń jest sam Bóg. c) skórzany worek wina – zob. 1Sm 1,24+.

Page 538

Szammę. Samuel rzekł: „PAN nie wybrał i jego”. 10Tak Jesse przyprowadził do Samuela siedmiu swoich synów, ale Samuel mu odrzekł: „PAN nie wybrał żadnego z nich”. 11 Wtedy Samuel zapytał Jessego: „Czy to już wszyscy młodzieńcy?”. On odpowiedział: „Został jeszcze najmłodszy, który pilnuje owiec”. Samuel rzekł do Jessego: „Poślij kogoś i sprowadź go tutaj, gdyż nie zasiądziemy do uczty ofiarnej, zanim on nie przybędzie”. 12Posłał więc Jesse i kazał sprowadzić chłopca. Miał on rude włosy, piękne oczy i miły wygląd. Wtedy PAN powiedział do Samuela: „To jest właśnie on, namaść go na króla!”. 13Samuel więc wyciągnął róg z oliwą i namaścił Dawida pośrodku jego braci. Tego dnia duch PANAs owładnął Dawidem. Potem Samuel powrócił do Ramya. Dawid u Saula Tymczasem duch PANAs odstąpił od Saula, a opętałs go zły duch, którego zesłał PANb. 15Wtedy słudzy Saula powiedzieli do niego: „Widzimy, że dręczy cię jakiś zły duch zesłany przez Boga. 16Niechże nasz pan coś powie obecnym tu sługom, a znajdziemy kogoś umiejącego grać na cytrze. Kiedy się zdarzy, że z woli Boga zły duch będzie cię dręczył, muzyk zagra na instrumencie i pocieszy cię”. 17Saul rzekł: „Dobrze, poszukajcie mi jakiegoś dobrego muzyka i przyprowadźcie go do mnie!”. 18Jeden ze sług powiedział: „Poznałem kogoś takiego, syna niejakiego Jessego z Betlejems. Jest to bardzo dobry muzyk, a nadto człowiek znamienity i dzielny wojownik. Potrafi on ładnie mówić i jest przystojny. Co więcej, PANs jest z nim”. 19 Saul wysłał zatem posłańców i kazał powiedzieć Jessemu: „Przyślij mi Dawida, twojego syna, który jest pasterzem!”. 20 Jesse wziął osła i załadował na niego chleby, skórzany worek winac oraz koźlę. Potem posłał to wszystko przez Dawida Saulowi. 21Kiedy Dawid przybył do Saula i przedstawił mu się, Saul bardzo go pokochał i uczynił swoim giermkiem. 22 Jessemu zaś Saul kazał powiedzieć: „Chcę, żeby Dawid pozostał u mnie, bo bardzo przypadł mi do gustu”. 23Odtąd kiedy tylko zły duch, zesłany przez Boga, opanowywał Saula, Dawid brał cytrę i grał na niej. To przynosiło Saulowi ulgę: król uspokajał się i zły duch odstępował od niego. 14

teraz ukazywane przez autora w kontekście osoby Dawida, który w momencie namaszczenia został napełniony duchem Bożym (w. 10). Dar ten jest gwarancją, że od tej pory to Bóg będzie prowadził i wspomagał Dawida, aby przejął on władzę nad Izraelem. Poprzez namaszczenie Dawid stał się Bożym pomazańcem (zob. Słownik). Jego panowanie stanie się początkiem dynastii, z której będzie się wywodził Mesjasz. NT tytuł pomazańca (gr. christos) odniesie do osoby Jezusa z Nazaretu, Zbawiciela namaszczonego i objawianego światu przez Ojca, który posyła Go na ziemię, aby wypełnił dzieło odkupienia (Mt 16,16n). Dawid u Saula. Według dwóch różnych tradycji Dawid dostał się na dwór Saula jako muzyk grający na cytrze albo jako pogromca Goliata (1Sm 18,2). Duch Pański opuścił Saula. Dalej jest on królem, ale pozbawiony opieki Boga, który zapewniał mu chwalebne zwycięstwa, popadł w dziwną chorobę psychiczną. Jej objawami był smutek i gwał-

1. SAMUELA 16,10-23

538

Rdz 39,6; 2Sm 14,25nn

1Sm 10,6 Sdz 3,10

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

Page 539

Filistyn Goliat szydzi z armii Izraela 1 Filistynis zebrali znowu swoje wojska na wojnę: zgromadzili się w Soko w Judzies i rozbili obóz w Efes-Damim, między Soko a Azekąa. 2Natomiast Saul i wojsko Izraelas zgromadzili się i rozbili obóz w Dolinie Terebintu. Następnie ustawili się w szyku bojowym naprzeciw Filistynów. 3W ten sposób Filistyni i Izraelici stanęli naprzeciwko siebie na dwóch wzgórzach, a między nimi była dolina. 4 Wtedy z szeregów filistyńskich wystąpił pewien żołnierz. Pochodził z miasta Gat i nazywał się Goliat. Wzrostu mógł mieć ze sześć łokcis i jedną piędźb. 5Na głowie miał hełm z brązu, a cały był okryty łuskowym pancerzem z brązu, ważącym pięć tysięcy syklówc. 6Na nogach miał jeszcze nagolenice z brązu, a u ramienia brązowy oszczep. 7Miał też włócznię, której drzewce wyglądało jak wał tkacki, a jej połyskujące żelazne ostrze ważyło sześćset syklówd. Przed nim szedł giermek i niósł tarczęe. 8 Goliat zatrzymał się i wołał w stronę żołnierzy izraelskich: „Dlaczego ustawiacie się w szykach bojowych? Przecież ja jestem Filistynem, a wy jesteście sługami Saula, dlatego wybierzcie spośród siebie jednego człowieka, aby stoczył ze mną walkę! 9Jeśli mu się uda pokonać mnie i zabić, my staniemy się waszymi niewolnikami. A jeśli ja go pokonam i zabiję, to wy staniecie się naszymi niewolnikami i będziecie nam służyć”. 10Mówił dalej Filistyn: „Ja wyzywam dziś armię Izraela: Przyślijcie mi jakiegoś człowieka, abyśmy mogli walczyć!”. 11 Kiedy Saul i wszyscy jego żołnierze usłyszeli mowę Filistyna, przerazili się i bardzo przelękli.

17

2Sm 21,19

2Sm 2,14

Rt 1,2; 1Sm 16,10

a) Soko i Azeka – dwie miejscowości położone ok. 30 km na południowy zachód od Jerozolimy. b) sześć łokci i jedną piędź – czyli ok. 3 metrów. Piędź – miara długości, równa odległości pomiędzy rozstawionymi palcami dłoni, wynosiła ok. 25 cm. c) pięć tysięcy syklów – równowartość ok. 60 kg. Sykl – zob. Słownik. d) sześćset syklów – równowartość ok. 7 kg. e) Uzbrojenie Goliata było czymś nieznanym dla Izraelitów. Przypomina ono rynsztunek żołnierzy greckich, opisywany przez Homera. Filistyni wywodzili się z tzw. ludów morza, czyli imigrantów przybyłych z okolic Grecji. f) Efratejczyk – mieszkaniec Betlejem, którego inną nazwą jest Efrata (Rdz 48,7; Joz 15,59; Mi 5,1).

Przybycie Dawida do obozu 12 Dawid był synem Jessego, pewnego Efratejczykaf z Betlejems judzkiego. Jesse miał ośmiu synów, a kiedy rządził Saul, był już bardzo stary. 13Jego trzej najstarsi synowie byli na służbie u Saula i wyruszyli z nim na wojnę. Pierworodnys nazywał się Eliab, młodszy Abinadab, a trzeci Szamma. 14Dawid był najmłodszym synem, a trzej najstarsi byli na służbie u Saula. 15Dawid raz po raz odchodził od Saula i wracał do swojego ojca do Betlejem, aby paść jego owce. towne ataki agresji. Wszystkie choroby, a szczególnie te o podłożu psychicznym, przypisywano działaniu demonów. To przekonanie podziela autor księgi, pisząc, że Pan zesłał na Saula złego ducha (w. 14). Według ówczesnych poglądów skutecznym sposobem odpędzania demonów była muzyka. Dlatego Saul z radością przyjął do swojego domu Dawida, który pięknie grał na cytrze, a ponadto cieszył się już wtedy sławą dobrego żołnierza. Filistyn Goliat szydzi z armii Izraela. Zgodnie ze starożytnym zwyczajem, przed decydującą bitwą ochotnicy popisywali się swoją siłą w indywidualnych pojedynkach. Czasem taka walka rozstrzygała o losach całej wojny. Na taki krok zdecydowali się Filistyni. Z ich szeregów wyszedł potężny żołnierz Goliat i wezwał Izraelitów do wytypowania przeciwnika, który stoczy z nim walkę. Lęk i milczenie Izraelitów wobec wyzwań i obelg rzucanych przez Filistyna pokazuje, że Izraelici zapomnieli, że to Bóg walczy w ich imieniu i decyduje o zwycięstwie (1Sm 14,6). Przybycie Dawida do obozu. Drugi opis pojawienia się Dawida na dworze Saula prawdopodobnie pochodzi z innej tradycji. Obecność różnych tradycji w Pierwszej Księdze Samuela powoduje, że pojawiają się różnice, a niektóre

539

1. SAMUELA 17,1-15

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) czterdzieści dni – liczba czterdzieści, tak jak trzy i siedem, wskazuje na dłuższy okres (np. Rdz 7,4.17; Wj 24,18; 34,28). b) Gat – zob. 1Sm 5,8+. c) nieobrzezany – tutaj wyrażenie obraźliwe (1Sm 14,6+).

Page 540

16

Filistyns zaś wychodził rano i wieczorem i tak pojawiał się przez czterdzieści dnia. 17 Pewnego dnia Jesse rzekł do Dawida, swojego syna: „Weź proszę efęs prażonego ziarna i dziesięć chlebów i prędko zanieś je do obozu twoim braciom! 18Weź też dziesięć kawałków sera i ofiaruj dowódcy twoich braci. Zobacz, czy dobrze im się wiedzie, i przynieś mi od nich żołd. 19Saul wraz z nimi i całym wojskiem izraelskim walczy z Filistynami w Dolinie Terebintu”. 20Nazajutrz rano Dawid zostawił owce pod opieką stróża, zabrał wszystko, co miał zanieść braciom, i wyruszył w drogę zgodnie z poleceniem Jessego. Dotarł do obozu, gdy wojsko wyruszało do natarcia, wydając bojowe okrzyki. 21Wojska Izraelitów i Filistynów stanęły naprzeciwko siebie gotowe do walki. 22Dawid zostawił swoje rzeczy pod opieką stróża i pobiegł na pole bitwy. Odnalazł swych braci i zapytał ich, jak się im powodzi. 23 Dawid właśnie z nimi rozmawiał, kiedy z szeregów filistyńskich wystąpił Goliat, Filistyn z Gatb, i powtórzył jak zwykle wyzwanie na pojedynek. Dawid tego wysłuchał. 24Wszyscy wojownicy izraelscy cofnęli się, gdy ujrzeli tego człowieka, gdyż bardzo się bali. 25Ktoś z Izraelitów powiedział: „Widzicie tego człowieka, jak wychodzi? Otóż wychodzi on, aby urągać wojsku Izraelas. Jeżeli ktoś go zabije, otrzyma od króla wielkie bogactwa, dostanie za żonę córkę królewską i zwolnienie całej swojej rodziny od danin, jakie obowiązują w Izraelu”. 26Dawid spytał stojących wokoło żołnierzy: „Jaką nagrodę dostanie ten, który zabije tego Filistyna i zdejmie hańbę z Izraela? Bo kimże jest ten nieobrzezanyc Filistyn, że uwłacza wojskom Boga żyjącego!”. 27Żołnierze powiedzieli mu dokładnie to samo: „Tak a tak wynagrodzą tego, kto zabije Filistyna”. 28 Najstarszy brat Dawida, Eliab, usłyszał, jak rozmawiał on z żołnierzami. Rozgniewał się na Dawida i zawołał: „Po co tu przyszedłeś i pod czyją opieką zostawiłeś tych parę owiec na pustkowiu? W swoim zarozumialstwie i w przewrotności swojego sercas przychodzisz pooglądać sobie wojnę!”. 29Dawid odparł: „Czy robię coś złego? Przecież tylko pytam”. 30 Odszedł więc od niego i kogoś innego zapytał o to samo. Zadawał to samo pytanie, a wszyscy mu odpowiadali tak samo jak poprzednio. 31Rozmowy, jakie prowadził Dawid, stały się głośne. Dowiedział się o nich również Saul, który natychmiast wezwał Dawida do siebie.

informacje są powtarzane. Po przybyciu do obozu, Dawid zobaczył, w jak fatalnym stanie znajduje się armia izraelska i dowiedział się o nagrodach, jakie król obiecał temu, kto zdejmie hańbę z Izraela. Jedną z nich było zwolnienie rodziny bohatera z podatków i danin na rzecz króla. Takie zobowiązanie było jednym ze sposobów pozyskiwania środków na potrzeby armii i dworu królewskiego. Świadczą one również o słuszności zapowiedzi Samuela, że żądania króla przerosną możliwości poddanych (1Sm 8,10-17).

1. SAMUELA 17,16-31

540

Rdz 7,4; Wj 24,18; Lb 13,25

1Sm 17,8-10

Joz 15,16

Joz 5,9; Sdz 14,3; 1Sm 15,18 Iz 37,4.17; 2Krl 19,4.16

09_1Sm:09_1Sm

Syr 47,3n

Pwt 30,3n; Ps 18,18

1Sm 16,12 2Sm 3,8

Ps 20,8n

Joz 4,24 Oz 1,7

1Sm 14,6

9/3/08

2:39 PM

Page 541

Zwycięstwo Dawida 32 Dawid rzekł do Saula: „Niechaj król nie traci ducha z powodu tego Filistynas! Twój sługa pójdzie i stoczy z nim walkę”. 33 Saul odrzekł Dawidowi: „Nie możesz walczyć z tym Filistynem. Przecież ty jesteś jeszcze dzieckiem, a on żołnierzem ćwiczonym od młodości”. 34Na to Dawid tak odpowiedział: „Kiedy strzegłem owiec u swojego ojca, zdarzyło się nieraz, że przychodził lew albo niedźwiedź i porywał owieczkę ze stada. 35Wtedy biegłem za nim i zabijałem go, a owieczkę wyrywałem z jego paszczy. A gdy się rzucał na mnie, chwytałem go za gardziel, zadawałem cios i zabijałem go. 36W ten sposób zabijałem zarówno lwa, jak i niedźwiedzia. To samo zrobię z tym nieobrzezanyms Filistynem, za to, że wyszydzał wojska Boga żyjącego”. 37Dawid dodał jeszcze: „PANs, który mnie wyrywał z łap lwa czy niedźwiedzia, wybawi mnie również z mocy tego Filistyna”. Wtedy Saul powiedział Dawidowi: „Idź więc, a PAN niech będzie z tobą!”. 38 Saul dał Dawidowi swoją zbroję: nałożył mu na głowę hełm z brązu i ubrał go w pancerz. 39Dawid przypasał sobie jeszcze miecz Saula i spróbował się w tym poruszać, ale nie mógł, gdyż nie był do tego przyzwyczajony. Wtedy powiedział Saulowi: „Nie potrafię w tym chodzić, bo nie mam wprawy”. Dawid zdjął więc to wszystko z siebie. 40Wziął natomiast do ręki swój kij i poszedł sobie wybrać pięć gładkich kamieni z potoku. Następnie włożył je do swojej torby pasterskiej, wziął procę do ręki i ruszył naprzeciw Filistyna. 41 Tymczasem Filistyn, poprzedzany przez giermka niosącego tarczę, też ruszył i zaczął się przybliżać do Dawida. 42Filistyn przyjrzał się Dawidowi i wzgardził nim, gdyż Dawid był chłopcem o rudej czuprynie i miłym wyglądzie. 43Filistyn zawołał w stronę Dawida: „Czy masz mnie za psaa, że idziesz do mnie z kijem?”. I złorzeczył Dawidowi w imię filistyńskich bogów. 44Filistyn wołał jeszcze: „Chodź do mnie, a dam twoje ciałos na żer drapieżnym ptakom i dzikim zwierzętom!”. 45 Dawid odrzekł Filistynowi: „Ty idziesz przeciwko mnie z mieczem, włócznią i oszczepem. Ja zaś idę przeciw tobie w imięs PANA Zastępówb, Boga wojsk izraelskich, któremu urągałeś. 46Dzisiaj PAN wyda cię w moje ręce: zabiję cię i zetnę ci głowę. Twojego trupa i trupy żołnierzy filistyńskich dam dziś na żer drapieżnym ptakom i dzikim zwierzętom. W ten sposób cały świat pozna, że Bóg jest w Izraelus. 47I pozna całe to zgromadzenie, że PAN nie potrzebuje miecza ani włóczni, aby odnieść zwycięstwo. W rzeczywistości to On jest PANEM tej wojnyc i On wyda was w nasze ręce”d.

a) Czy masz mnie za psa – na Bliskim Wschodzie pies, jako symbol podłości i nikczemności, był zwierzęciem powszechnie pogardzanym (np. 2Sm 3,8; 2Krl 8,13; Hi 30,1). b) w imię PANA Zastępów – to znaczy z Jego polecenia, z Jego mocą i w Jego obecności. Pan Zastępów – zob. Słownik. c) On jest PANEM tej wojny – powszechnie uważano, że wojnę prowadzi Bóg, była więc ona czymś świętym. Wojny Izraela były wojnami Boga, który walczył za swój lud (Joz 10,14) i wyzwalał go z ręki nieprzyjaciół (Sdz 3,28). d) Mowa Dawida (ww. 45-47) przypomina starożytną praktykę zaklinania, które było jednym ze środków prowadzenia walki, podobnie jak stosowanie wyrażeń magicznych (np. Pwt 28,26; Iz 18,6; Jr 15,3).

Zwycięstwo Dawida. Dawid dobrowolnie decyduje się stoczyć walkę z potężnym Goliatem i w ten sposób ratuje honor przerażonej armii izraelskiej. Wierzy, że tak jak Bóg ratował go z paszczy dzikich zwierząt, tak samo pomoże mu pokonać Filistyna. Stając do walki bierze tylko procę i kamienie, bo jest pewien, że zwycięstwo przyjdzie od Pana.

541

1. SAMUELA 17,32-47

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Gat i Ekron – zob. 1Sm 5,8.10+. b) Szaarim – miasto judzkie położone na Szefeli, czyli niskich wzgórzach w zachodniej Palestynie. c) Po zabiciu Goliata Dawid zabiera jego głowę i zbroję jako trofea zwycięstwa. Uwaga o zaniesieniu głowy do Jerozolimy uprzedza fakty historyczne, gdyż Jerozolima dopiero stanie się izraelskim miastem (2Sm 5). d) Abner – przywódca armii izraelskiej (1Sm 14,50n) i kuzyn Saula. e) Betlejemity – zob. 1Sm 16,1+. f) przymierze – chodzi o pakt, potwierdzający ich przyjaźń i braterstwo, które będzie trwać przez całe ich życie, a także będzie dotyczyć ich potomków (2Sm 9,1nn). g) zdjął swój płaszcz i podarował go – starożytna tradycja zawierania przymierza obejmowała, między innymi, zwyczaj dokładania do zwoju z zapisanym traktatem kawałków ubrań stron zawierających układ.

Page 542

48

Wtedy Filistyn zaczął przybliżać się coraz bardziej do Dawida, który też przyspieszył i pobiegł w stronę Filistyna. 49Dawid wsunął rękę do torby, wyjął stamtąd kamień i wystrzelił. Trafił Filistyna tak, że kamień utkwił w jego czole i Filistyn upadł twarzą na ziemię. 50 Tak to Dawid zwyciężył Filistyna za pomocą procy i kamienia: uderzył Filistyna i zabił go, chociaż nie miał miecza w ręce. 51Następnie Dawid podbiegł do Filistyna, wyciągnął jego miecz z pochwy i odciął mu głowę. Gdy Filistyni zobaczyli, że zginął bohater, rzucili się do ucieczki. 52Wówczas żołnierze Izraela i Judys wznieśli okrzyki bojowe i zaczęli ścigać Filistynów aż do bram Gat i Ekronua. Trupy Filistynów usłały drogę od Szaarimb do Gat i Ekronu. 53Kiedy Izraelici wracali z pościgu, złupili obóz Filistynów. 54Dawid zabrał głowę Filistyna, aby ją zanieść do Jerozolimys, a jego zbroję złożył w swoim namiociec.

1Sm 21,10

Przedstawienie Dawida Saulowi 55 Spoglądając na Dawida, wyruszającego na spotkanie z Filistynems, Saul zapytał dowódcę swojego wojska: „Abnerzed, czyim synem jest ten chłopiec?”. Abner odpowiedział: „Na twoje życie, królu, nie wiem!”. 56Król rozkazał: „Więc spróbuj się dowiedzieć, czyim synem jest ten młodzieniec!”. 57Kiedy więc Dawid powrócił po zabiciu Filistyna, Abner go przywołał i zaprowadził do Saula. Dawid trzymał jeszcze w ręce głowę Filistyna. 58Wtedy Saul go zapytał: „Czyim jesteś synem, chłopcze?”. Dawid odpowiedział: „Jestem synem twojego sługi, Jessego Betlejemitye”. Przyjaźń Dawida i Jonatana 1 Gdy Dawid kończył swą rozmowę z Saulem, Jonatan poczuł ogromną sympatię do Dawida, co więcej, pokochał go jak siebie samego. 2Tego dnia Saul zatrzymał Dawida u siebie i nie pozwolił mu wrócić do domu swojego ojca. 3Jonatan zawarł z Dawidem przymierzef, bo kochał go jak siebie samego. 4Dlatego Jonatan zdjął swój płaszcz i podarował gog Dawidowi. Ofiarował mu też swój strój wojskowy, a nadto miecz, łuk i pas. 5Dawid z powodzeniem odbywał wszelkie wyprawy, na jakie Saul go wysyłał. Saul więc mianował go dowódcą wojska, a on zyskał sobie przychylność zarówno żołnierzy, jak i urzędników Saula.

18

Saul zwraca się przeciw Dawidowi 6 Kiedy po zabiciu Filistynas przez Dawida wojsko wracało do domu, kobiety ze wszystkich miast Izraelas wychodziły na Saul zwraca się przeciw Dawidowi. Sukcesy Dawida zjednały mu ogromną popularność nie tylko na dworze królewskim, ale także wśród prostego ludu. Obudziło to w Saulu zazdrość, która niebawem przerodziła się w nienawiść. W narracji występuje wiele sprzecznych elementów: Saul ufa Dawidowi, ale jest zazdrosny; chce go zabić, ale usta-

1. SAMUELA 17,48 — 18,6

1Sm 17,57

542

1Sm 19,1-7; 20; 23,16-18; 2Sm 1,26

09_1Sm:09_1Sm

Wj 15,20n; Sdz 5; 11,34; Jdt 5,12

1Sm 21,12; 29,5

1Sm 16,14; 9,9n

Rdz 39,2

2Sm 5,2

9/3/08

2:39 PM

Page 543

spotkanie z królem Saulem. Radośnie śpiewały i tańczyły przy dźwięku bębenków i cymbałów. 7Kobiety wznosiły chóralnie radosne okrzyki: „Saul pobił tysiące nieprzyjaciół, a Dawid pobił ich dziesiątki tysięcy!”. 8 Saul bardzo się rozgniewał, gdyż nie spodobały mu się te śpiewy. Pomyślał sobie bowiem: „Dawidowi przyznają dziesiątki tysięcy, a mnie przyznają tysiące. Jeszcze mu tylko królestwa brakuje!”. 9Od tego czasu Saul patrzył na Dawida z zazdrością. 10 Następnego dnia zły duch, zesłany przez Boga, opanował Saula, który zaczął się dziwnie poruszać po swoim domu. Dawid grał na cytrze jak w inne dni, a Saul trzymał w ręce włócznię. 11Nagle Saul uniósł włócznię, myśląc sobie: „Przygwożdżę Dawida do ściany!”. Ale Dawid dwa razy uniknął jego ciosów. 12 Wtedy Saul zaczął się bać Dawida, bo PANs był z Dawidem, a Saula opuścił. 13Dlatego oddalił Dawida, ustanawiając go dowódcą nad tysiącem żołnierzy. Od tego czasu Dawid dowodził swoim oddziałem 14i udawało mu się wszystko, co robił, gdyż PAN był z nim. 15Saul patrzył na to niezwykłe powodzenie Dawida i tym bardziej się go bał. 16Wszyscy zaś Izraelici i Judejczycy kochali Dawida za to, że dowodził ich wyprawami.

a) Dam ci ją za żonę – choć jest to konsekwencja obietnicy królewskiej danej temu, kto zabije Goliata (1Sm 17,25-27), motywacja Saula jest jednak zupełnie inna. b) Aby poślubić kobietę, kandydat na męża musiał wręczyć jej ojcu ślubny dar, najczęściej w formie pieniężnej lub w naturze. Darem tym mogła być również praca podjęta u ojca narzeczonej, bądź szczególne zasługi wojenne.

Dawid zostaje zięciem królewskim Pewnego razu Saul zwrócił się do Dawida: „To jest Merab, moja najstarsza córka. Dam ci ją za żonęa, jeśli tylko okażesz się dzielny i będziesz prowadził wojny PANAs!”b. Saul bowiem tak sobie pomyślał: „Po co to ja mam się rozprawiać z Dawidem? Czy nie mogę tego zrobić rękami Filistynóws?”. 18Dawid odpowiedział Saulowi: „Kimże ja jestem i czym jest w Izraelus rodzina i róds mojego ojca, abym miał zostać zięciem królewskim?”. 19Gdy jednak nadszedł czas oddania Merab Dawidowi za żonę, Saul dał ją Adrielowi z Mechola. 20Natomiast Mikal, druga córka Saula, zakochała się w Dawidzie. Saul dowiedział się o tej sprawie, ucieszył się 21i pomyślał sobie: „Dam mu ją za żonę, a ona stanie się dla niego pułapką i wyda go w ręce Filistynów”. Tak więc Saul po raz drugi powiedział Dawidowi: „Dziś możesz zostać moim zięciem”. 22 Tymczasem Saul polecił swoim ministrom: „Tak mówcie poufnie do Dawida: «Podobasz się królowi, a wszyscy jego słudzy 17

1Sm 17,25

2Sm 21,8

2Sm 11,15

nawia go dowódcą; uspokaja się, słysząc jego grę, ale wpada w furię, widząc powodzenie, jakim się cieszy; potrzebuje jego obecności, ale praktycznie wydał już na niego wyrok śmierci. Być może te przeciwieństwa wynikają z wielu tradycji literackich, jakie miał do dyspozycji autor, ale prawdopodobnie jest to także trafne odzwierciedlenie neurotycznego i niestałego charakteru króla. Dawid zostaje zięciem królewskim. Saul postępuje z Dawidem nieszczerze i nieustannie knuje intrygi, aby doprowadzić do jego zguby. Obiecując mu córkę za żonę, żąda, aby prowadził wojny z Filistynami, ponieważ liczy na to, że zginie on w walce. Dawid spełnia wszystkie warunki króla, ale Saul nie dotrzymuje danej obietnicy. Ofiarując drugą

543

1. SAMUELA 18,7-22

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) stu napletków Filistynów – Filistyni nie stosowali praktyki obrzezania (1Sm 14,6+).

Page 544

cię kochają. Zostań więc zięciem królewskim»”. 23Ministrowie Saula kładli więc do głowy Dawidowi takie właśnie rzeczy. Dawid im odpowiedział: „Czy wam się zdaje, że to błaha rzecz zostać zięciem królewskim? Przecież jestem człowiekiem biednym i nic nieznaczącym”. 24Ministrowie poszli do Saula i powtórzyli mu wszystko, co powiedział Dawid. 25Saul im polecił: „Powiedzcie Dawidowi: Król nie oczekuje od ciebie innego okupu jak stu napletków Filistynówa. Tak wykona swą zemstę na nieprzyjaciołach króla”. W rzeczywistości Saul liczył na to, że Dawid wpadnie w ręce Filistynów. 26 Kiedy ministrowie Saula przedłożyli te słowa Dawidowi, uznał on, że dobrze będzie zostać zięciem królewskim. Zanim upłynął wyznaczony termin, 27Dawid wyprawił się ze swoimi żołnierzami i zabił dwustu mężczyzn filistyńskich. Przyniósł ich napletki i w dokładnej liczbie wręczył je Saulowi, aby zostać zięciem królewskim. Wtedy Saul oddał mu swą córkę Mikal za żonę. 28Dla Saula stało się oczywiste, że PAN jest z Dawidem i że Mikal, jego własna córka, go kocha. 29 Dlatego Saul coraz bardziej bał się Dawida i stał się jego nieprzejednanym wrogiem. 30 W owym czasie wodzowie filistyńscy znowu urządzali wyprawy. W każdej z bitew Dawidowi wiodło się lepiej niż innym dowódcom Saula. Toteż jego imię stało się bardzo sławne. Jonatan wstawia się za Dawidem 1 Saul powiadomił swojego syna Jonatana oraz wszystkich ministrów o zamiarze zabicia Dawida. Ale Jonatan, syn Saula, który darzył Dawida wielką przyjaźnią, 2dał znać Dawidowi: „Saul, mój ojciec, chce cię zabić. Proszę cię, znajdź sobie jakieś bezpieczne miejsce, ukryj się w nim i czuwaj do jutrzejszego poranka! 3Ja natomiast wyjdę z moim ojcem i zatrzymam się z nim w polu, gdzie ty się będziesz ukrywał. Będę rozmawiał z ojcem o tobie i jeśli czegoś się dowiem, to ci powtórzę”. 4 Jonatan więc wychwalał zalety Dawida wobec Saula, swojego ojca, a potem powiedział: „Niech król nie grzeszy przeciw Dawidowi, swojemu słudze! On bowiem nie wykroczył przeciwko tobie; przeciwnie, działał zawsze na twoją korzyść. 5 On przecież wystawił na niebezpieczeństwo swoje życie, on zabił Filistynas, to dzięki niemu PANs pozwolił Izraelowis od-

19

córkę, żąda okupu w postaci zdobytych w walce napletków stu żołnierzy filistyńskich (w. 25). Dawid zdaje się nie dostrzegać złych zamiarów Saula i szczęśliwie podejmuje coraz to nowe wyzwania, które w efekcie umacniają tylko jego pozycję. Jonatan wstawia się za Dawidem. Saul nienawidzi Dawida i w spisek na jego życie chce zaangażować także swojego syna. Jednak Jonatan, związany z Dawidem przymierzem przyjaźni, skutecznie przekonuje ojca, że nie ma dowodów obciążających Dawida winą, która zasługuje na śmierć. Saul po raz kolejny składa Bogu przysięgę. Obiecuje nie czynić krzywdy Dawidowi, ale jego przyrzeczenie jest bezwartościowe.

1. SAMUELA 18,23 — 19,5

544

1Sm 17,26nn

09_1Sm:09_1Sm

2Sm 23,10.12

9/3/08

2:39 PM

Page 545

nieść tak wielkie zwycięstwo. Ty to widziałeś i cieszyłeś się. Dlaczego więc miałbyś stać się winnym przelania krwis niewinnego i zabić Dawida bez żadnego powodu?”. 6Saul dał się przekonać wywodom Jonatana i złożył mu przysięgę: „Na życie PANA, Dawid nie będzie skazany na śmierć!”. 7Wtedy Jonatan odszukał Dawida, opowiedział mu całą tę rozmowę i przyprowadził go do Saula. Dawid podjął na nowo służbę u Saula, tak jak poprzednio.

a) rodzinnego bożka – fakt, że w domu Mikal znajdował się jakiś bożek, świadczy o tym, że wiara Izraelitów w jedynego Boga tym czasie nie była jeszcze ugruntowana zgodnie z wymogami Dekalogu (Wj 20,4). b) Rama – zob. 1Sm 1,1+. c) Najot – miejscowość, której położenie do dziś nie zostało ustalone. Nazwa ta może również określać mieszkanie grupy prorockiej.

Mikal ocala Dawida Znowu wybuchła wojna. Dawid wyruszył do walki przeciw Filistynoms i zadał im tak wielką klęskę, że musieli przed nim uciekać. 9 Pewnego dnia zły duch, zesłany przez PANAs, owładnął Saulem, gdy ten siedział w swojej komnacie z włócznią w ręce. Dawid przygrywał na cytrze. 10Jednym rzutem włóczni Saul usiłował przygwoździć Dawida do ściany, ale Dawid się uchylił i włócznia utkwiła w ścianie. Dawid więc zbiegł tej samej nocy, aby się ratować. 11Saul posłał ludzi, aby otoczyli dom Dawida i zabili go przed końcem nocy. Ale Mikal, żona Dawida, uprzedziła męża: „Jeśli nie ocalisz swojego życia tej nocy, jutro będziesz martwy!”. 12Wtedy Mikal spuściła Dawida z okna. On rzucił się do ucieczki i tak uratował życie. 13 Następnie Mikal wzięła rodzinnego bożkaa i ułożyła go w łóżku Dawida, naciągnęła na głowę zasłonę z koziej sierści i przykryła wszystko narzutą. 14Kiedy więc przyszli posłańcy Saula, żeby pojmać Dawida, Mikal im powiedziała: „On jest chory”. 15Saul więc posłał powtórnie ludzi z poleceniem: „Znajdźcie Dawida i przynieście mi go w łóżku, abym mógł go zabić!”. 16Kiedy przyszli posłańcy, w łóżku Dawida znaleźli bożka i zasłonę z koziej sierści zaciągniętą na głowę. 17 Saul zapytał swoją córkę Mikal: „Dlaczego mnie oszukałaś? Dlaczego pomogłaś umknąć mojemu wrogowi?”. Mikal mu odpowiedziała: „To on mi rozkazał: «Wypuść mnie, bo jeśli nie, to cię zabiję!»”. 8

1Sm 16,14

Ps 59 1Sm 18,10n

Joz 2,15; 2Kor 11,32n

Dawid chroni się u Samuela 18 Dawid tymczasem schronił się w bezpiecznym miejscu. Potem przybył do Samuela, do Ramyb i opowiedział mu, jak Saul z nim postąpił. Wtedy obaj wyruszyli w drogę i zatrzymali się w Najotc. 19Doniesiono Saulowi: „Dawid znajduje się w Najot koło Ramy”. 20Saul posłał znowu ludzi, aby pochwycili Dawida. Kiedy tu przybyli i zobaczyli zgromadzenie Mikal ocala Dawida. Zły duch znów opanował Saula, który raz jeszcze usiłował zabić Dawida. Tym razem w ucieczce pomogła mu żona, córka Saula, Mikal. W ten sposób Saul, powodowany zazdrością i nienawiścią względem Dawida, utracił nawet szacunek swoich dzieci, Jonatana i Mikal. Dawid chroni się u Samuela. Saul i Dawid spotykają się u Samuela, który każdego z nich namaścił na króla. Dawid znalazł się tam jako ten, który powraca do miejsca swojego namaszczenia i szuka schronienia u proroka. Saul natomiast

545

1. SAMUELA 19,6-20

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) zrzucił z siebie ubranie – publiczne obnażenie się Saula jest symbolem upokorzenia i pozbawienia władzy królewskiej, gdyż ubranie było oznaką godności człowieka (1Sm 18,4). b) Czy i Saul między prorokami? – uniesienie prorockie, spotęgowane przez muzykę i taniec, a niekiedy wywołane przez różnego rodzaju praktyki, mogło udzielać się osobom postronnym. Tak też było w przypadku Saula, który wpadł w ekstazę i nie kontrolował swojego zachowania (1Sm 10,10-12). c) Najot – zob. 1Sm 19,18+. d) Rama – zob. 1Sm 1,1+.

Page 546

prorokóws z Samuelem na czele w uniesieniu prorockim, duch Bożys opanował też ich samych i oni również zaczęli prorokować. 21Gdy doniesiono o tym Saulowi, wysłał innych ludzi, ale oni też wpadli w uniesienie prorockie. Saul wysłał jeszcze trzecią grupę posłańców, ale i oni wpadli w uniesienie prorockie. 22 Wtedy Saul osobiście wybrał się do Ramy. Gdy przyszedł do wielkiej studni w Seku, zapytał: „Gdzie się znajdują Samuel i Dawid?”. Ktoś mu powiedział: „Są w Najot, blisko Ramy”. 23 Udał się więc do Najot koło Ramy, ale i jego samego ogarnął duch Boży i w takim uniesieniu prorockim przyszedł do Najot koło Ramy. 24Jak inni, tak i on zrzucił z siebie ubraniea i sam prorokował w obecności Samuela, potem padł nagi na ziemię i tak pozostał przez cały ten dzień i najbliższą noc. Stąd też to powstało powiedzenie: „Czy i Saul między prorokami?”b. Jonatan przysięga Dawidowi przyjaźń 1 Wtedy Dawid zbiegł z Najotc koło Ramad i udał się do Jonatana. Gdy przyszedł do niego, powiedział: „Co ja takiego zrobiłem, czym zgrzeszyłem lub czym wykroczyłem przeciw twojemu ojcu, że czyha na moje życie?”. 2Jonatan mu odpowiedział: „W żadnym wypadku! Nie umrzesz! Mój ojciec nie robi nic bez powiadomienia mnie o tym. Dlaczego więc miałby zataić przede mną ten właśnie zamiar? To niemożliwe!”. 3Lecz Dawid przysięgał mu i mówił: „Twój ojciec dobrze wie o naszej przyjaźni. Dlatego pomyślał sobie: «Nie musi o tym wiedzieć Jonatan, aby się nie zamartwiał». Ale na życie PANAs i na twoje życie, zapewniam cię, że od śmierci dzieli mnie tylko jeden krok!”. 4Jonatan odpowiedział Dawidowi: „Czegokolwiek sobie zażyczysz, zrobię to dla ciebie!”. 5Dawid mu odparł: „Jutro świętujemy nów księżycas i powinienem zasiadać z królem przy stole. Pozwól mi jednak schronić się w polu aż do pojutrzejszego wieczora. 6Jeśli twój ojciec zechce mnie zobaczyć, ty mu powiesz: «Usilnie prosił mnie Dawid, aby mógł pójść do Betlejems, swojego miasta, gdyż tam jego rodzina składa doroczną ofiaręs». 7Jeśli powie: «Dobrze», będzie to znaczyło, że nic mi nie grozi. Jeżeli jednak wybuchnie gniewem, będziesz miał dowód, że najgorsze zostało postanowione! 8Będziesz więc mógł dochować wierności twojemu słudze, gdyż związaliśmy się przyjaźnią w imięs PANA. Zresztą, jeśli w czymkolwiek zawiniłem, to raczej sam mnie zabij, zamiast mnie prowadzić do twojego

20

przybywa jako wróg Dawida, a także Samuela. Opuszczony przez Boga, pozbawiony mocy i opanowany przez ducha prorockiego leży nagi na ziemi. Wydarzenie to nie tylko było wielkim upokorzeniem dla Saula, ale przede wszystkim jeszcze bardziej utwierdziło Izraelitów w przekonaniu, że Saul nie nadaje się na króla. Jonatan przysięga Dawidowi przyjaźń. Jonatan jako syn królewski mógł być przeszkodą na drodze Dawida do władzy. Jednak w tamtym czasie dziedziczna sukcesja tronu nie była jeszcze praktykowana. Król mógł być obwołany przez lud albo wyznaczony przez proroka. Dawid, święcący wielkie sukcesy i cieszący się poparciem ludu, był głównym

1. SAMUELA 19,21 — 20,8

546

1Sm 10,5

2Krl 1,9-14

1Sm 10,10-12

1Sm, 19,1-7.11-17

09_1Sm:09_1Sm

Rt 1,17

2Sm 9; 21,7

9/3/08

2:39 PM

Page 547

ojca”. 9Jonatan odpowiedział: „Przenigdy! Jeśli się tylko dowiem, że mój ojciec postanowił wobec ciebie coś złego, to zaraz ci o tym powiem”. 10Dawid powiedział do Jonatana: „Oby tylko ktoś mógł przynieść mi wiadomość, jeśli twój ojciec da ci niepomyślną odpowiedź”. 11Jonatan powiedział do Dawida: „Wyjdźmy na zewnątrz!”. I wyszli obaj w pole. 12 Wtedy Jonatan powiedział Dawidowi: „Na życie PANA, Boga Izraelas! Przyrzekam ci, że o tej porze jutro lub pojutrze wybadam mojego ojca w twojej sprawie. Jeśli się okaże, że jest dobrze nastawiony do ciebie, nie będę do ciebie nikogo posyłał, ani ci niczego przekazywał. 13Niech PAN mnie ciężko ukarzes, jeśli nie dam ci znać, gdyby mój ojciec postanowił coś złego przeciw tobie. Wtedy cię odprawię i pójdziesz sobie bez żadnych przeszkód. Niech PAN będzie z tobą, jak był z moim ojcem! 14A potem, jeśli pozostanę przy życiu, postępuj ze mną według dobroci PANA! Jeśli zaś umrę, 15nie odmawiaj twojej dobroci moim potomkom na zawsze, nawet kiedy PAN wygubi wszystkich twoich nieprzyjaciół z powierzchni ziemi”. 16I zawarł Jonatan przymierze z domem Dawida, życząc mu, aby PAN dokonał zemsty na wrogach Dawida! 17Jonatan jeszcze raz przysiągł Dawidowi swoją przyjaźń, bo kochał go z całego sercas. Jonatan organizuje ucieczkę Dawida Jonatan powiedział Dawidowi: „Jutro nów księżycas. Zauważą, że cię nie ma, gdyż twoje miejsce będzie puste. 19Przeczekaj trzy dni, a potem idź do miejsca, w którym niegdyś się ukrywałeś, i bądź w pobliżu kamienia Haezel. 20Ja zaś wystrzelę trzy strzały w jego kierunku, celując do tarczy. 21Zaraz potem wyślę chłopca z poleceniem, aby odszukał strzały. Jeśli zawołam: Patrz, strzały nie są tak daleko, wróć i pozbieraj je!, to będzie znaczyć, że możesz powrócić, gdyż jesteś bezpieczny i nic ci nie grozi. Przysięgam na życie PANAs! 22 Jeżeli jednak powiem do młodzieńca: Strzały są dalej niż stoisz!, wtedy uciekaj, bo PAN chce abyś zniknął. 23PAN zaś niech będzie na zawsze świadkiem tego, co sobie wzajemnie przyrzekliśmy”. 24Dawid więc poszedł poszukać sobie kryjówki w polu. Kiedy nadszedł nów księżyca, król zasiadł przy stole do ucztowania. 25Jak to było w zwyczaju, król zajął miejsce na krześle przy ścianie, dowódca Abner usiadł obok niego, Jonatan naprzeciwko i jedynie miejsce Dawida pozostało puste. 26 Saul nie powiedział tego dnia ani słowa, gdyż myślał sobie: 18

kandydatem do objęcia władzy królewskiej. Jonatan zdawał sobie z tego sprawę i dlatego zawarł z nim przymierze przyjaźni (1Sm 18,3; 23,17n). Saul widział więc w Dawidzie nie tylko osobistego wroga, lecz również zagrożenie dla swojej rodziny. Zwyczajem była wówczas praktyka, że król, chcąc zachować tron dla swoich potomków, zabijał całą rodzinę największego rywala (np. Sdz 9,5; 2Krl 11,1n). Jonatan, obiecując Dawidowi przyjaźń, zapewnił bezpieczną przyszłość sobie i swoim potomkom.

547

1. SAMUELA 20,9-26

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) z powodu nieczystości – człowiek w stanie nieczystości rytualnej nie mógł brać udziału w obchodach święta religijnego (np. Kpł 7,21; 1Sm 21,5n+). Nieczystość – zob. Słownik. b) znieważył – zniewaga, której dopuścił się Saul, może odnosić się także do Jonatana.

Page 548

„Dawid nie mógł przyjść przez jakiś przypadek, najpewniej z powodu nieczystościa”. 27 Ale nazajutrz, drugiego dnia świątecznego, gdy miejsce Dawida znowu było puste, Saul spytał Jonatana, swojego syna: „Dlaczego nie przyszedł na ucztę syn Jessego ani wczoraj, ani dzisiaj?”. 28Jonatan odpowiedział: „Dawid prosił mnie usilnie, abym pozwolił mu pójść do Betlejems. 29Mówił mi: «Pozwól mi pójść do mojego miasta, gdyż moja rodzina obchodzi święto i mój brat bardzo nalegał, abym przybył. Jeśli więc jesteś mi życzliwy, to niech będzie mi wolno pójść i spotkać się z moimi krewnymi!». Dlatego to Dawid nie przyszedł do królewskiego stołu”. 30Saul bardzo się rozgniewał na Jonatana i rzekł do niego: „Synu buntowniczy! Wiem, że zaprzyjaźniłeś się z synem Jessego na twoją hańbę i na hańbę nagości twojej matki! 31Ale uważaj, bo jak długo chodzi po ziemi syn Jessego, nie jesteś bezpieczny ani ty, ani twoje królestwo. Teraz więc poślij po niego i sprowadź go, gdyż powinien umrzeć”. 32Jonatan odpowiedział: „Dlaczego ma umrzeć? Cóż złego uczynił?”. 33Wtedy Saul rzucił w niego włócznią, chcąc go przebić. Jonatan więc zrozumiał, że jego ojciec nieodwołalnie postanowił zabić Dawida. 34Rozgniewał się Jonatan i wstał od stołu. W tym drugim dniu nowiu księżyca nie wziął niczego do ust, gdyż bardzo się martwił z powodu Dawida, którego Saul tak znieważyłb. Pożegnanie Jonatana z Dawidem 35 Nazajutrz rano Jonatan wyszedł w pole, na miejsce ustalone z Dawidem. Towarzyszył mu młody sługa. 36Jonatan powiedział chłopcu: „Pobiegnij naprzód! Będziesz zbierał strzały, które ja wystrzelę”. Kiedy chłopiec pobiegł, Jonatan wypuścił strzałę, która poszybowała nad nim. 37Skoro chłopiec dochodził do miejsca, gdzie spadła strzała wystrzelona przez Jonatana, zawołał on w kierunku chłopca: „Czy strzała nie jest dalej, niż miejsce, w którym stoisz?”. 38Jonatan dodał: „Żwawo, chłopcze, pośpiesz się, nie stój!”. Chłopiec odnalazł strzałę i powrócił do swojego pana. 39Chłopiec nie miał pojęcia o całej sprawie, gdyż tylko Jonatan i Dawid byli w nią wtajemniczeni. 40Jonatan oddał swój łuk i strzały chłopcu i powiedział: „Idź, odnieś to do miasta!”. 41Kiedy chłopiec poszedł, Dawid podniósł się od strony kopca, a następnie trzy razy pokłonił się głęboko, aż do samej ziemi. Potem ucałowali się wzajemnie i razem bardzo płakali. 42W końcu Jonatan rzekł do Dawida: „Idź w pokojus! Niech się stanie to, co sobie przysięgliśmy w imięs PANAs, mówiąc: PAN będzie świadkiem między mną a tobą, między moim potomstwem a twoim potomstwem na wieki”. 1 Wtedy Dawid odszedł, a Jonatan powrócił do miasta.

21

1. SAMUELA 20,27 — 21,1

548

1Sm 20,22

09_1Sm:09_1Sm

Wj 25,30; Kpł 24,5-9; Mt 12,3n

Kpł 24,8

1Sm 22,9

1Sm 17,51-54

1Sm 27

1Sm 18,7; 29,5

9/3/08

2:39 PM

Page 549

Dawid posila się poświęconym chlebem 2 Dawid przybył do Noba, do kapłana Achimeleka. Ten pełen niepokoju wyszedł mu na spotkanie i zapytał: „Dlaczego jesteś sam i nikogo z tobą nie ma?”. 3Dawid mu odpowiedział: „Król powierzył mi pewną sprawę i przykazał: «Niech nikt nic nie wie o misji, którą ci powierzyłem i z którą cię wyprawiam». Z tego powodu ustaliłem spotkanie z żołnierzami w pewnym miejscu. 4A teraz, czy masz pod ręką coś do jedzenia? Daj mi jakieś pięć chlebów albo cokolwiek znajdziesz!”. 5Kapłan odpowiedział Dawidowi: „Nie mam pod ręką zwyczajnego chleba, lecz tylko chleb poświęconys. Mógłbym ci go dać, ale czy twoi towarzysze powstrzymali się przynajmniej od kobiet?”. 6 Dawid odpowiedział: „Tak, zabronione jest nam współżycie z kobietami jak zawsze, kiedy wyruszamy na wyprawę. Dlatego ciała moich towarzyszy są święte, choć to zwyczajna wyprawa. Oczywiście, że dzisiaj ich ciała są święte”. 7Wtedy kapłan dał Dawidowi chleb poświęcony, bo żadnego innego chleba nie było. Były to chleby ofiarowane PANUs, które zabrano z domu Bożegob, aby je wymienić na chleby świeże. 8 W owym dniu był tam, w domu PANAs, pewien sługa Saula. Był to Edomitas imieniem Doegc, zwierzchnik pasterzy Saula. 9 Dawid spytał jeszcze Achimeleka: „Czy nie ma tu gdzieś pod ręką włóczni albo miecza? Sprawa królewska jest bowiem bardzo pilna i nie zdążyłem zabrać ze sobą ani miecza, ani żadnej innej broni”. 10Na to kapłan odpowiedział: „Jest tu miecz Goliata, Filistyna, którego zabiłeś w Dolinie Terebintu. Jest owinięty w sukno i schowany za efodemd. Jeśli chcesz go sobie wziąć, to bierz, bo niczego innego poza nim tutaj nie ma”. Dawid rzekł: „Nie ma nic równie dobrego. Daj mi go!”.

a) Nob – miasto położone na terytorium Beniamina, na północ od Jerozolimy, być może na wschodnim zboczu góry Skopus. b) zabrano z domu Bożego – chleby te wymieniano w każdy szabat (Kpł 24,8n). c) Doeg – zob. 1Sm 22,6-23. d) efod – wyraz ten oznacza albo szatę kapłańską, albo jakiś przedmiot kultu e) Gat – zob. 1Sm 5,8+.

Dawid ucieka do króla Akisza 11 Tego samego dnia Dawid wybrał się w drogę, wciąż uciekając przed Saulem, i przybył do Akisza, króla Gate. 12Wtedy słudzy Akisza odezwali się do swojego pana: „Czyż nie jest to Dawid, król ziemi izraelskiej? Czy to nie o nim kobiety śpiewają wśród tańców tę pieśń: «Saul pobił tysiące nieprzyjaciół, a Dawid pobił ich dziesiątki tysięcy»?”. Dawid posila się poświęconym chlebem. Głodny Dawid prosi kapłana z sanktuarium w Nob o posiłek dla siebie i swoich żołnierzy. Kapłan miał tylko chleby ofiarne (Wj 25,30), których spożycie było zastrzeżone wyłącznie dla kapłanów (Kpł 24,5-9). Były one poświęcone Bogu i tylko w wyjątkowych okolicznościach można było kogoś nimi nakarmić. Po zapewnieniu Dawida o rytualnej czystości żołnierzy (Pwt 23,10n), Achimelek pozwala wojsku posilić się świętym chlebem. Jezus Chrystus odwołuje się do tego wydarzenia (Mt 12,3n), tłumacząc prawdziwą wartość przepisów prawa. Mają one służyć dobru człowieka, a nie bezdusznie go sobie podporządkować. Dawid ucieka do króla Akisza. Historia ucieczki Dawida do kraju Filistynów będzie opisana jeszcze raz w 1Sm 27. Potwierdza to opinię, że Pierwsza Księga Samuela jest zbiorem różnych tradycji o historii Dawida. Pojawienie się Dawida w królewskim mieście Gat wywołało spore zamieszanie wśród mieszkańców, a u króla Akisza – rozbawienie.

549

1. SAMUELA 21,2-12

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) miał zaślinioną brodę – znak obłąkania i epilepsji (Mk 9,18; Łk 9,39), które starożytni uważali za przejaw szczególnej relacji ze światem nadprzyrodzonym. b) Gat – zob. 1Sm 5,8+. c) Adullam – miejsce położone ok. 25 km na południowy zachód od Jerozolimy. d) Mispa – zob. 1Sm 7,5+. e) Cheret – okolica położona na południe od Adullam. f) Gibea – zob. 1Sm 10,5+. g) tamaryszek – odporne na suszę drzewko lub krzew, którego liście przez cały rok pozostają zielone. Występuje zarówno na pustyni, jak i na terenie wilgotnym. Symbolizuje wytrwałość, stałość, nieśmiertelność i pamięć. h) Saul wywodził się z plemienia Beniamina, a Dawid z plemienia Judy. Dla pozyskania sprzymierzeńców w swojej walce z Dawidem, Saul posługuje się sprytnym argumentem psychologicznym, podsycając istniejący już antagonizm pomiędzy zwaśnionymi plemionami (Sdz 19 – 21). i) zbuntował przeciwko mnie – Saul cierpi na manię prześladowczą, która powoduje, że sam staje się gwałtownym i ślepo działającym prześladowcą (1Sm 16,16-20).

Page 550

13

Dawid wziął sobie głęboko do sercas te słowa i poczuł wielki lęk przed królem Gat, Akiszem. 14Zaczął wobec Filistynów udawać obłąkanego i zachowywać się jak szalony: bębnił na drzwiach bramy i miał zaślinioną brodęa. 15 Akisz odezwał się do swych dworzan: „Przecież widzicie, że to człowiek szalony! Po co przyprowadziliście go do mnie? 16 Czy mi brakuje szaleńców? Czy po to przyprowadziliście kogoś takiego, żeby przede mną wyczyniał szaleństwa? Czy ktoś taki ma wejść do mojego domu?”. Dawid przywódcą uciśnionych 1 Po tym zajściu Dawid opuścił Gatb i schronił się w pieczarze Adullamc. Gdy dowiedzieli się o tym jego bracia i bliscy, dołączyli tam do niego. 2Co więcej, różni ludzie pokrzywdzeni, zadłużeni oraz inni niezadowoleni, w liczbie około czterystu, zgromadzili się przy nim, a on stał się ich przywódcą. 3 Stamtąd Dawid wyruszył do Mispyd w Moabies i powiedział do króla Moabu: „Pozwól, aby mój ojciec i matka pozostali tutaj do czasu, gdy poznam, jaka jest wola Boża względem mnie”. 4Dawid więc przyprowadził ich na dwór króla Moabu i mieszkali tam przez cały czas, kiedy Dawid przebywał w miejscu niedostępnym. 5 Pewnego dnia proroks Gad powiedział do Dawida: „Nie siedź w tym niedostępnym miejscu, ale niezwłocznie wróć do ziemi judzkiej!”. Dawid więc wyruszył i zaszył się w lesie Cherete.

22

Edomita Doeg zdradza Achimeleka 6 Saul dowiedział się, że wytropiono Dawida i jego ludzi. Król był wtedy w Gibeaf, na wzgórzu, siedział w cieniu tamaryszkag i w ręku trzymał włócznię. Wszyscy jego słudzy stali wokół niego. 7Wtedy Saul tak do nich przemówił: „Posłuchajcie uważnie, wy, Beniaminici! Czy sądzicie, że syn Jessego da wam wszystkim pola i winnice, że was wszystkich ustanowi tysiącznikami i setnikamih? 8Czy to dlatego sprzysięgliście się wszyscy przeciwko mnie? Czy dlatego nikt mnie nie powiadomił, że mój syn sprzymierzył się z synem Jessego? Nikt z was nie martwi się o mnie! Nikt mnie nie przestrzegł, że mój syn zbuntował przeciwko mniei mojego sługę, aby czyhał na mnie, jak to dzisiaj ma miejsce!”. 9Na to odezwał się Edomitas Doeg, zwierzchnik sług Saula: „Widziałem syna Dawid, obawiając się zemsty Filistynów, ucieka się bowiem do podstępu i udaje szaleńca. Obłąkanie uważane było za przejaw opętania przez złego ducha i czyniło takiego człowieka nietykalnym. Dawid przywódcą uciśnionych. Schronienie się na skraju pustyni daje Dawidowi możliwość utworzenia partyzanckiego oddziału. Dołączają do niego bracia oraz duża grupa ludzi z najniższych warstw społeczeństwa: przestępcy, dłużnicy, zbiedzy i niewolnicy. Grupa ta stała się podstawą jego przyszłej armii. Dawid chroni także swoją rodzinę przed ewentualną zemstą Saula i odprowadza ją do króla Moabu, z którym był spokrewniony, ponieważ jego prababka Rut była Moabitką (Rt 1,4; 4,17; Mt 1,5-7).

1. SAMUELA 21,13 — 22,9

Ps 34,1

550

1Sm 8,14nn

1Sm 21,2-10; Ps 52,2

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

Page 551

Jessego, jak przybył do Noba, do Achimeleka, syna Achituba. 10 Achimelek radził się PANAs w jego sprawie, zaopatrzył go w jedzenie, a nadto oddał mu miecz Goliata Filistynas”.

1Sm 2,31-33; Ps 105,15

1Sm 1,18

Zamordowanie kapłanów z Nob 11 Wtedy Saul kazał wezwać kapłana Achimeleka, syna Achituba, jak i wszystkich członków jego rodu, którzy byli kapłanami w Nob. I wszyscy stawili się u króla. 12Saul powiedział do Achimeleka: „Posłuchaj, synu Achituba!”. Ten odrzekł: „Oto jestem, mój panie!”. 13Saul rzekł: „Dlaczego sprzysięgliście się przeciw mnie, ty i syn Jessego? Dałeś mu jedzenie i miecz i jeszcze radziłeś się Boga w jego sprawie, aby powstał przeciwko mnie i czyhał na mnie, jak to dzisiaj ma miejsce!”. 14 Achimelek odpowiedział: „Czy jest wśród wszystkich twoich sług ktoś tak wierny jak Dawid? On jest zięciem królewskim, dowódcą straży przybocznej, on jest bardzo szanowany w twoim pałacu. 15Czy to dziś po raz pierwszy radziłem się Boga w jego sprawie? Przecież nie! Niech król nie przypisuje swojemu słudze i całemu rodowis mego ojca takiej rzeczy, gdyż twój sługa nic nie wiedział o tym wszystkim, nie miał o tym najmniejszego pojęcia!”. 16Król odrzekł: „Achimeleku, musisz umrzeć, ty i cała twoja rodzina!”. 17 Następnie król zwrócił się do straży przybocznej: „Idźcie i zabijcie kapłanów PANAb, gdyż oni udzielili wsparcia Dawidowi. Wiedzieli, że Dawid jest zbiegiem, ale nie donieśli mi o tym”. Żaden ze sług królewskich nie odważył się jednak podnieść ręki na kapłanów PANAs. 18Wtedy król rzekł do Doega: „Idź ty i zabij tych kapłanów!”. Edomitas Doeg wystąpił i własną ręką zabił kapłanów. W owym dniu zostało zabitych osiemdziesięciu pięciu mężczyzn uprawnionych do noszenia szat kapłańskichc. 19 Saul skazał na zagładę również miasto kapłańskie Nob: pozabijał mieczemd mężczyzn i kobiety, dzieci i niemowlęta, nawet woły, osły i owce. 20Jeden tylko syn Achimeleka Abiatar, wnuk Achituba, zdołał się uratować i schronił się u Dawida. 21 Powiedział on Dawidowi, że Saul wymordował kapłanów PANA. 22Dawid rzekł do niego: „Tamtego dnia zauważyłem, że Edomita Doeg był w Nob. Pomyślałem więc, że z pewnością doniesie o wszystkim Saulowi. Tak więc to ja jestem odpowiedzialny za śmierć wszystkich twoich bliskich. 23Ale teraz pozostań przy mnie i nie bój się niczego! Jeden wróg czyha tak na moje, jak i twoje życie. Przy mnie będziesz bezpieczny”.

a) Nob – zob. 1Sm 21,2+. b) zabijcie kapłanów PANA – religijność Saula, tak często widoczna, teraz zupełnie zanika. Jego czyn jest podwójnie ciężki, ponieważ jest zabójstwem niewinnych i zbrodnią dokonaną na kapłanach. c) mężczyzn… kapłańskich – dosł. noszących lniany efod. d) pozabijał mieczem – zbrodnia ta przypomina klątwę (np. Pwt 13,16; 1Sm 15,3+). Takie postępowanie często miało miejsce na Bliskim Wschodzie, szczególnie wtedy, gdy chodziło o sukcesję tronu (Sdz 9,1-6; 2Krl 10,6-27; 11,1n).

Zamordowanie kapłanów z Nob. Gniew i nienawiść Saula zaczynają przynosić krwawe owoce. Pod wpływem donosu Doega król sprowadza do siebie Achimeleka i jego rodzinę. Oskarża go o konspirację i wydaje rozkaz zabicia wszystkich kapłanów. Nikt ze straży przybocznej króla nie odważył się podnieść ręki na kapłanów Pana, dlatego krwawą egzekucję wykonał cudzoziemiec Doeg. Król jednak nie zadowolił się śmiercią kapłanów. Kazał też wymordować wszystkich mieszkańców miasta Nob, a nawet wszystkie zwierzęta. Klątwę, której Saul nie dopełnił na Agagu i Amalekitach (1Sm 15,3), teraz bez skrupułów zastosował w odniesieniu do własnych poddanych.

551

1. SAMUELA 22,10-23

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Keila – miejscowość położona 4 km na południe od Adullam (1Sm 22,1+), obecnie zwane Chirbet Kila. b) efod – zob. 1Sm 2,18+. c) pustynia Zif – część Pustyni Judzkiej położona niedaleko zachodniego wybrzeża Morza Martwego, na południowy wschód od Hebronu.

Page 552

Dawid radzi się Pana w sprawie Keili 1 Pewnego dnia ktoś doniósł Dawidowi: „Filistynis oblegają Keilęa i rabują zapasy zboża”. 2Dawid więc radził się PANAs: „Czy mam wyruszyć i uderzyć na tych Filistynów?”. PAN mu odpowiedział: „Ruszaj! Pobijesz Filistynów i ocalisz Keilę!”. 3Ale towarzysze Dawida mówili do niego: „Już tutaj w Judzies żyjemy pełni strachu! O ile bardziej będziemy musieli się bać, jeśli udamy się do Keili, aby bić się z oddziałami Filistynów!”. 4Dawid po raz drugi radził się PANA, a PAN odpowiedział podobnie: „Wypraw się niezwłocznie do Keili, gdyż Ja wydam Filistynów w twoje ręce”. 5Wyruszył więc Dawid i jego ludzie do Keili i pobili Filistynów. Dawid zadał im wielką klęskę i zabrał ich trzody. W ten sposób Dawid ocalił mieszkańców Keili. 6 Gdy się wyprawiał na Keilę, Abiatar, syn Achimeleka, który schronił się u niego, wziął ze sobą efodb.

23

Pościg Saula udaremniony 7 Saul dowiedział się, że Dawid wszedł do Keili. Wtedy Saul powiedział: „Wydał go Bóg w moje ręce, gdyż po tym jak wszedł do miasta, które ma bramy i zasuwy, znalazł się w pułapce”. 8 Saul zebrał całą armię i wyruszył do Keili, aby otoczyć Dawida i jego ludzi. 9Dawid zdał sobie sprawę, że Saul knuje coś złego przeciw niemu. Rozkazał więc kapłanowi Abiatarowi: „Przynieś tu efodb!”. 10Wtedy Dawid tak się modlił: „PANIEs, Boże Izraelas, twój sługa dowiedział się, że Saul zamierza przyjść do Keili, aby zniszczyć miasto z mego powodu. 11Czy panowie Keili wydadzą mnie Saulowi, kiedy on przyjdzie oblegać miasto, tak jak słyszałem? PANIE, Boże Izraela, proszę Cię, odpowiedz swojemu słudze!”. PAN odpowiedział: „Saul przyjdzie”. 12 Dawid jeszcze spytał: „Czy panowie Keili wydadzą mnie i moich ludzi w ręce Saula?”. PAN odpowiedział: „Tak, wydadzą”. 13Dawid więc i jego ludzie w liczbie około sześciuset osób natychmiast opuścili Keilę i zaczęli krążyć to tu, to tam. Saul dowiedział się, że Dawid uciekł z Keili i zaniechał wyprawy. Dawid i Jonatan spotykają się po raz ostatni Dawid dotarł do pustyni Zif c i schronił się w niedostępnych górskich rejonach pustyni. Saul szukał go dzień po dniu, ale

14

Dawid radzi się Pana w sprawie Keili. Spryt połączony z opieką Boga pozwala Dawidowi pokonać Filistynów, wybawia go od prześladowań Saula i ewentualnej zdrady ze strony mieszkańców Keili. Przed podjęciem decyzji o zaangażowaniu się w walkę w obronie miasta Dawid szuka porady u Pana. Raz jeszcze autor podkreśla kontrast pomiędzy postawą Dawida i Saula, który nie zwracał uwagi na Boga i całkowitą ufność pokładał w sile swojej armii (1Sm 14,36n). Pościg Saula udaremniony. Wejście Dawida do Keili Saul uznał za daną mu przez Boga sposobność pochwycenia go i zabicia. Także to opowiadanie ukazuje różnice pomiędzy Dawidem, który jest pobożny i posłuszny głosowi Pana, a Saulem skazanym na niepowodzenie, ponieważ nie zna woli Pana i nie stara się jej wypełnić. Dawid i Jonatan spotykają się po raz ostatni. Autor dopowiada ważne szczegóły dotyczące przyjaźni i przymierza między Jonatanem i Dawidem. Jonatan wyraźnie stwierdza, że to Dawid będzie przyszłym królem, i że Saul nigdy

1. SAMUELA 23,1-14

552

1Sm 22,20-23 1Sm 2,28

1Sm 2,28

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

Page 553

Bóg nie pozwolił, by Dawid wpadł w jego ręce. 15Dawid wiedział, że Saul wyruszył, aby go pozbawić życia, ale pozostał w Choresza na pustyni Zif. 16 Pewnego dnia przyszedł do Choresz Jonatan, syn Saula, aby umocnić Dawida w zaufaniu do Boga. 17Rzekł do niego: „Nie bój się niczego, bo Saul, mój ojciec, nie zapanuje nad tobą. To ty będziesz królem nad Izraelems, a ja będę drugim po tobieb. Także Saul, mój ojciec, dobrze o tym wie!”. 18I zawarli obaj przymierzec przed PANEM. Potem Jonatan powrócił do swojego domu, a Dawid pozostał w Choresz.

Ps 54,2

Pościg Saula zatrzymany 19 Kilku mieszkańców Zifd udało się do Gibeae do Saula, aby mu powiedzieć: „Czy nie wiesz, że Dawid ukrywa się obok nas w urwistych okolicach Choresz, na wzgórzach Chakilaf na południe od Jeszimong? 20Tak więc, królu, przyjdź zgodnie ze swoim wielkim pragnieniem, a my wydamy Dawida w twoje ręce!”. 21Saul zawołał: „Bądźcie błogosławienis przez PANAs za to, że okazaliście mi współczucie! 22Teraz idźcie i sprawdźcie te wiadomości, obserwujcie dokładnie miejsce, gdzie się znajduje, i dowiedzcie się, kto go odwiedza! Mówiono mi bowiem, że jest to ktoś bardzo przebiegły. 23Przejrzyjcie dokładnie wszystkie kryjówki, w których może się schować, a potem wróćcie do mnie na umówione miejsce, abym mógł z wami wyruszyć. I jeśli jest w kraju, będę go szukał wśród wszystkich plemion judzkich”. 24 Ludzie ci rozstali się z Saulem i wrócili do Zif. Tymczasem Dawid i jego żołnierze byli już w dolnych rejonach pustyni Maonh, na stepie na południe od Jeszimon. 25 Saul wyruszył ze swymi żołnierzami na poszukiwanie Dawida. Kiedy wieść o tym dotarła do Dawida, ten ukrył się w skalistych rejonach pustyni Maon. Saul dowiedział się o tym i ścigał Dawida w tych rejonach. 26Raz zdarzyło się, że Saul szedł jednym zboczem góry, a Dawid i jego ludzie drugim. Dawid pośpiesznie uciekał przed Saulem, podczas gdy Saul i jego żołnierze podążali za Dawidem i jego ludźmi, aby ich schwytać. 27Tymczasem do Saula przybył posłaniec z wiadomością: „Przyjdź szybko, gdyż Filistynis napadli na Izraelitów!”. 28Saul więc przestał ścigać Dawida i pomaszerował przeciw Filistynom. Dlatego nazwano to miejsce: Sela Machlekoti.

a) Choresz – miejscowość położona 3 km na południe od Zif. b) będę drugim po tobie – czyli pierwszym ministrem, drugą osobą w państwie po królu (Rdz 41,10; Dn 5,16.29). c) zawarli obaj przymierze – to już trzeci raz, gdy Dawid i Jonatan, przywołując imię Boga, zawierają lub odnawiają przymierze przyjaźni (1Sm 18,3; 20,17). d) Zif – zob. 1Sm 23,14+. e) Gibea – zob. 1Sm 15,34+. f ) wzgórza Chakila – niezidentyfikowane wzgórza położone w południowej Judzie, na pustyni Zif, niedaleko Hebronu. g) Jeszimon – dosł. pustyni. Jeszimon to inna nazwa Pustyni Judzkiej. h) pustynia Maon – rozciąga się na południe od pustyni Zif. Są to rejony położone na południowy wschód od Hebronu, w kierunku Morza Martwego. i) Sela Machlekot – dosł. Skała rozdzielenia, nazwa tego miejsca nawiązuje do wydarzenia, które miało tu miejsce.

nie zdoła go pochwycić i skutecznie wyeliminować (w. 17). Deklaracje Jonatana oznaczają definitywne zrzeczenie się wszelkich roszczeń do tronu po Saulu. Wizyta Jonatana na pustyni umacnia Dawida w jego postanowieniach i jest potwierdzeniem, że Bóg nad nim czuwa. Pościg Saula zatrzymany. Od momentu skargi Saula, że nikt nie informuje go o spisku (1Sm 22,7n), już po raz drugi ktoś donosi mu o rzekomym miejscu ukrywania się Dawida. Niespodziewana wiadomość o ataku Filistynów ponownie niweczy plan zabicia syna Jessego. Saul nie zamierza jednak zaprzestać pościgu, gdyż ciągle nie chce uznać faktu, że to Pan chroni Dawida.

553

1. SAMUELA 23,15-28

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Engaddi – dosł. źródło kózki, oaza znana z orzeźwiającej wody i gorących źródeł, leżąca na zachodnim brzegu Morza Martwego, ok. 30 km na południowy wschód od Hebronu. b) odciął mu kawałek płaszcza – ubranie było znakiem osoby, która je nosiła, i jej godności. Gest Dawida jest więc dla Saula wielkim upokorzeniem. c) zdechłym psem – pies był uważany za symbol podłości i nikczemności (1Sm 17,42+). Nazwanie samego siebie psem uważane było za najwyższą formę uniżenia się wobec swojego rozmówcy. Bardzo często w ten sposób rozpoczynane były oficjalne listy, jakie poddani kierowali do swoich władców.

Page 554

Dawid wzywa Boga na sędziego 1 Dawid odszedł z tej okolicy i zamieszkał w niedostępnych rejonach Engaddia. 2Gdy Saul powrócił z wyprawy na Filistynóws, dowiedział się, że Dawid przebywa w pustynnych rejonach Engaddi. 3Saul wybrał z całej armii Izraelas trzy tysiące doborowych żołnierzy i poszedł szukać Dawida i jego ludzi na zboczach Kozich Skał. 4 Kiedy przechodził koło jakichś zagród owczych wzdłuż drogi, zobaczył jaskinię i wstąpił tam za potrzebą. Dawid zaś i jego towarzysze przebywali w głębi tej jaskini. 5Żołnierze Dawida zaczęli szeptać do niego: „To jest właśnie ta chwila, o której mówił ci PANs: «Oto Ja wydam twojego nieprzyjaciela w twe ręce, a ty będziesz mógł mu zrobić, co uznasz za słuszne»”. Wtedy Dawid zbliżył się do Saula i niepostrzeżenie odciął mu kawałek płaszczab. 6Ale potem zadrżało jego serce, ponieważ odciął kawałek płaszcza Saula. 7Powiedział więc do swoich towarzyszy: „Niech mnie PAN zachowa, bym miał podnieść rękę na mego pana i pomazańcas PANA. Przecież to jest pomazaniec PANA!”. 8Takimi stanowczymi słowami Dawid powstrzymał towarzyszy od rzucenia się na Saula. Tak więc Saul opuścił spokojnie jaskinię i poszedł swoją drogą. 9 Potem również Dawid opuścił jaskinię, odszedł nieco i zawołał w kierunku Saula: „Panie mój, królu!”. Saul obejrzał się za siebie. Dawid oddał mu głęboki pokłon twarzą do ziemi. 10Po chwili Dawid spytał Saula: „Dlaczego dajesz posłuch ludzkiemu gadaniu: «Dawid działa na twoją zgubę». 11Dzisiaj się przekonałeś, że PAN wydał cię w moje ręce w tej jaskini. Doradzano mi, żebym cię zabił, ale ja cię oszczędziłem. Powiedziałem: Nie podniosę ręki na mojego pana, gdyż on jest pomazańcem PANA. 12A teraz, mój ojcze, spójrz, tylko spójrz na ten skrawek twojego płaszcza w mojej ręce! Kiedy odcinałem skraj twojego płaszcza, przecież cię nie zabiłem! Uznaj wreszcie, że nie mam zamiaru ci szkodzić czy się zbuntować i nie wykroczyłem przeciw tobie! Ty natomiast polujesz na moje życie, aby mi je odebrać. 13Niech sam PAN będzie sędziąs między mną a tobą! Niech cię PAN ukarzes za zło, któreś mi wyrządził, ale mojej ręki nie podniosę na ciebie! 14Znasz starodawne przysłowie: «Od przewrotnych wychodzi przewrotność», ale ja nie podniosę mojej ręki na ciebie! 15Za kim to ruszył na wyprawę król Izraela? Za kim ty się uganiasz? Za jakimś zdechłym psemc? Za jakąś marną pchłą? 16Niech PAN będzie sędzią między mną a tobą! Niech On zbada i rozstrzygnie moją sprawę i wybawi mnie z twoich rąk!”.

24

Dawid wzywa Boga na sędziego. Do spotkania Saula z Dawidem dochodzi w okolicznościach bardzo upokarzających dla króla (w. 4). Dawid zachowuje się jednak w sposób bardzo szlachetny. Nie tylko daruje życie Saulowi, ale proponuje także, aby to Bóg rozstrzygnął, który z nich ma rację i postępuje w sposób sprawiedliwy.

1. SAMUELA 24,1-16

554

1Sm 26,9; 31,4; 2Sm 1,14

2Sm 9,8; 16,9 Ps 35,23; 43,1; 119,154

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

Page 555

Wyznanie Saula 17 Kiedy Dawid zakończył tę mowę, Saul zapytał: „Czy to jest twój głos, mój synu, Dawidzie?” i wybuchnął głośnym płaczem. 18Mówił dalej do Dawida: „Jesteś bardziej sprawiedliwy niż ja, bo odpłaciłeś mi dobrem za zło, które ci wyrządziłem. 19Ty dzisiaj okazałeś swoją dobroć względem mnie. Kiedy bowiem dziś wydał mnie PANs w twoje ręce, nie zabiłeś mnie. 20Jeśli ktoś spotyka swojego nieprzyjaciela, to czy wtedy pozwala mu odejść cało i zdrowo? Niech więc PAN ci wynagrodzi dobro, które mi dziś wyświadczyłeś! 21Teraz wiem z całą pewnością, że ty zostaniesz królem i że pod twoim panowaniem królestwo Izraelas będzie trwałe. 22Dlatego przysięgnij mi w imięs PANA, że nie wymażesz po mojej śmierci pamięci o mnie i mojej rodzinie i nie wyniszczysz mojego potomstwaa”. 23Dawid przysiągł to Saulowi. Potem Saul powrócił do swojego domu, a Dawid i jego ludzie udali się do swoich górskich kryjówek. Izrael opłakuje śmierć Samuela 1 W tym czasie umarł Samuelb. Wszyscy Izraelici zebrali się więc, by wziąć udział w obrzędach żałobnych. Potem go pochowali w jego rodzinnej miejscowości Ramac. Dawid zaś pomaszerował ku pustyni Parand.

25

a) nie wyniszczysz mojego potomstwa – zob. 1Sm 20+. b) umarł Samuel – informacja o śmierci Samuela będzie podana raz jeszcze w 1Sm 28,3 jako przygotowanie do opowiadania o wywołaniu jego ducha (1Sm 28,10-20). c) Rama – zob. 1Sm 1,1+. d) pustynia Paran – znajduje się na Półwyspie Synajskim (Rdz 21,21). e) Maon – miejscowość w Judzie, leżąca ok. 13 km na południowy wschód od Hebronu (Joz 15,55; 1Sm 15,12; 23,24n+. f) Karmel – zob. 1Sm 15,12+. g) strzyżeniem owiec – odbywało się ono w atmosferze święta. Właściciel musiał wyprawić ucztę, odpowiadającą przepychem jego bogactwu (2Sm 13,23n). h) Nabal – dosł. głupi. i) Abigail – dosł. ojciec radości. j) Kalebici – odrębna grupa społeczna, należąca do plemienia Judy, być może z pochodzenia nieizraelskiego. Ich nazwa wywodzi się do Kaleba, który został wysłany przez Mojżesza jako zwiadowca, celem rozeznania sytuacji w Kanaanie (Lb 13). Po wejściu Izraela do Kanaanu, Kaleb otrzymał w posiadanie południowy obszar Judy z miastem Hebron (Joz 15,13).

Dawid prosi Nabala o żywność W miejscowości Maone żył pewien bardzo bogaty człowiek, który miał trzy tysiące owiec i tysiąc kóz. Jego posiadłości znajdowały się w Karmeluf i człowiek ten udał się tam w związku ze strzyżeniem owiecg. 3Nazywał się on Nabalh, a jego żona miała na imię Abigaili. Kobieta ta wyróżniała się roztropnością i urodą, podczas gdy jej mąż był nieokrzesany i zły. Wywodził się on z rodu Kalebitówj. 4 Dawid dowiedział się na pustyni, że Nabal strzyże swoje owce. 5Wysłał zatem dziesięciu spośród swoich towarzyszy z poleceniem: „Udajcie się do Karmelu, a gdy zajdziecie do Nabala, pozdrówcie go w moim imieniu. 6Potem powiedzcie tak: «Bądź zdrów! Niech się szczęści tobie, twojej rodzinie i wszystkiemu, co posiadasz! 7Właśnie dowiedziałem się, że strzyżesz swoje owce. Wiesz, że przez cały czas, kiedy twoi pasterze przebywali obok nas w Karmelu, nie napadaliśmy 2

Wyznanie Saula. Sprawiedliwość była zwykle wymierzana według zasady: „oko za oko, ząb za ząb” (Wj 21,24; Pwt 19,21). Odpłacano więc złem za zło. Z postawy Dawida, który przerywa łańcuch zemsty, płynie bardzo istotna nauka o miłości nieprzyjaciół. Choć taka postawa jest trudna, tylko z jej pomocą można zaprowadzić trwały pokój, który jest czymś więcej niż brakiem wojny. Odstąpienie od zemsty podoba się Bogu. Jezus Chrystus, który w pełni zrealizował przykazanie miłości nieprzyjaciół (1P 2,11-13), przekazał je jako prawo obowiązujące wszystkich Jego uczniów (Mt 5,44). Izrael opłakuje śmierć Samuela. Wraz ze śmiercią Samuela kończy się pewna epoka historii Izraela. Do przeszłości odszedł urząd sędziego, którego funkcje przejął teraz król. Funkcje proroka i kapłana będą odtąd funkcjonować w Izraelu odrębnie i niezależnie, a czasem nawet w opozycji wobec siebie (Am 7,10nn).

555

1. SAMUELA 24,17 — 25,7

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) worki skórzane – zob. 1Sm 1,24+.

Page 556

na nich i nie zginęło żadne z ich zwierząt. 8Możesz zapytać swoich sług, a oni ci to potwierdzą. Okaż więc życzliwość moim ludziom, którzy przychodzą do ciebie w ten świąteczny dzień. Proszę cię, daj coś z tego, czym rozporządzasz, twoim sługom i Dawidowi, twojemu synowi»”. 9 Wysłańcy Dawida przyszli do Nabala i powiedzieli w imieniu Dawida wszystko, co mieli polecone, i oczekiwali na odpowiedź. 10A Nabal im odpowiedział tak: „Kimże jest Dawid i kimże jest syn Jessego! Iluż to dzisiaj jest niewolników, którzy uciekają od swoich panów! 11Miałbym zabrać mój chleb, moją wodę, moje mięso, które przygotowałem dla strzygących moje owce, i oddać je ludziom, o których nawet nie wiem, skąd przychodzą?”. Mądra żona Nabala obdarowuje Dawida 12 Wysłańcy udali się w drogę powrotną, a kiedy przybyli, przedstawili Dawidowi odpowiedź Nabala. 13Wtedy Dawid rozkazał swoim ludziom: „Niech każdy przypasze swój miecz!”. Wszyscy żołnierze przytwierdzili do pasów miecze. Tak samo zrobił Dawid. Następnie około czterystu mężczyzn wyruszyło z Dawidem, podczas gdy dwustu pozostało przy taborach. 14 Jeden ze sług Nabala przyszedł do Abigail, żony Nabala, i tak ją ostrzegł: „Dawid przysłał z pustyni posłańców, aby pozdrowili naszego pana, a on ich źle potraktował. 15A przecież ci ludzie byli dla nas bardzo dobrzy, w niczym się nam nie naprzykrzali i niczego nam nie zabrali przez cały czas, kiedy wędrowaliśmy tuż obok siebie po stepie. 16Murem byli dla nas tak w nocy jak i we dnie przez cały czas, kiedy blisko nich paśliśmy owce. 17Teraz więc zastanów się dobrze, co powinnaś zrobić, gdyż nieszczęście zawisło nad naszym panem i nad całym jego domem. A on sam jest człowiekiem tak ograniczonym, że nie warto w ogóle z nim mówić”. 18 Abigail, nie zwlekając, przygotowała dwieście chlebów, dwa worki skórzanea wina, pięć owiec dobrze upieczonych, pięć miar prażonego ziarna, sto kiści suszonych winogron i dwieście placków figowych. Wszystko to załadowała na osły 19 i rozkazała swoim sługom: „Idźcie przede mną, a ja pójdę za wami”. Ale swojemu mężowi Nabalowi nic o tym nie powiedziała. 20 Dosiadła osła i zjeżdżała w dół zboczem osłoniętym przez wzgórza. W tym samym czasie Dawid i jego towarzysze szli naprzeciw. Niespodziewanie znalazła się przed nimi. 21 Dawid właśnie tak sobie myślał: „Oto czego się doczekałem za to, że na pustyni strzegłem wszystkiego, co należy do tego człowieka. Ja dbałem, żeby on nie poniósł żadnej szkody i za to dobro on mi odpłacił taką niegodziwością. 22Niech Pan mnie ciężko ukarzes, jeśli pozostawię przy życiu do rana

1. SAMUELA 25,8-22

556

Sdz 8,5

Rt1,17

09_1Sm:09_1Sm

2Sm 14,9

2Sm 7,16

Ps 69,29; Iz 4,5; Dn 12,1; Ap 3,5

9/3/08

2:39 PM

Page 557

choćby jednego z mężczyzna Nabala!”. 23Kiedy więc Abigail spostrzegła Dawida, pośpiesznie zsiadła z osła i padła przed nim twarzą na ziemię w głębokim pokłonie. 24Następnie przypadła do jego stóp i powiedziała: „Panie mój, niech to wykroczenie będzie mi policzone! Pozwól mi jednak przemówić do ciebie i racz wysłuchać słów twojej służebnicy! 25 Niech mój pan nie przejmuje się tym nierozumnym człowiekiem, Nabalem! Jakie bowiem nosi imię, taki jest i on sam: nazywa się „Głupi” i jest rzeczywiście głupi. Gdy chodzi o mnie, twoją służebnicę, to nic nie wiedziałam o tym, że przysłałeś, panie, swoich ludzi. 26A teraz zaklinam cię na PANAs żyjącego i na twoje życie, mój panie! Niechaj cię PAN powstrzyma od rozlewu krwis i wymierzenia sprawiedliwości na własną rękę! Niechaj twoich nieprzyjaciół i wszystkich, którzy knują zło przeciw tobie, spotka taki los jak Nabala! 27Zechciej przyjąć podarunki, jakie przyniosłam memu panu: niech rozdzielą je między żołnierzy, którzy ci towarzyszą! 28Proszę także, wybacz winę twojej służebnicy! Jestem pewna, że PAN utrwali panowanie twojego rodus, dlatego że prowadzisz wojny PANA i najmniejszego zła nie popełniłeś od twoich najwcześniejszych lat. 29Gdyby ktoś czyhał na twoje życie, to niech PAN, twój Bóg, zawsze strzeże twojego życia jak swojej najdroższej rzeczy! Natomiast życie twoich nieprzyjaciół niechaj wyrzuci jak kamień z zagłębienia procy! 30I kiedy PAN spełni wszystkie dobrodziejstwa, jakie obiecał memu panu, i ustanowi cię przywódcą Izraelas, 31 niech nie będzie dla ciebie wyrzutem i udręką sercas to, że przelałeś krews bez powodu i na własną rękę wymierzyłeś sprawiedliwość. Kiedy zaś PAN okaże swoją dobroć memu panu, wspomnij na swoją służebnicę!”. 32 Dawid przemówił do Abigail: „Niech będą dzięki PANU, Bogu Izraela, za to, że posłał cię dzisiaj na moje spotkanie! 33 Niech będzie błogosławionys twój rozsądek. Ty mnie powstrzymałaś dzisiaj od przelania krwi i wymierzenia sprawiedliwości. 34Bo gdybyś nie pośpieszyła na moje spotkanie, to przysięgam ci na życie PANA, Boga Izraela, który mnie powstrzymał od popełnienia tego zła, jutro o świcie Nabal nie miałby już u siebie ani jednego mężczyzny”. 35 Dawid przyjął to, co Abigail mu przyniosła, a jej samej powiedział: „Wracaj w pokojus do swojego domu! Widzisz, że cię wysłuchałem i łaskawie przyjąłem!”.

a) mężczyzn – tekst oryginalny używa tu pogardliwego i obraźliwego zwrotu oznaczającego męskich potomków Nabala. b) zamarło serce – prawdopodobnie chodzi o zawał serca.

Królewska uczta Nabala Kiedy Abigail wróciła do domu, znalazła Nabala ucztującego: była to uczta prawdziwie królewska. A Nabal był tak pijany i rozochocony, że Abigail nie powiedziała mu ani słowa aż do rana. 37Gdy nadszedł ranek i Nabal wytrzeźwiał, żona opowiedziała mu o wszystkim, co zaszło. Wtedy zamarło serceb

36

557

1. SAMUELA 25,23-37

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Karmel – zob. 1Sm 15,12+. b) niewolnicą… obmywać nogi – słowa Abigail zaczerpnięte są z języka niewolników, przeznaczonych do najbardziej upokarzających prac. Kobieta ta ma jednak wielkie aspiracje, chce porzucić życie pasterskie i dostać się na dwór Dawida. c) Jezreel – dosł. bóg zasiewa; główne miasto kontrolujące dolinę Jezreel (jej inna nazwa to Ezdrelon), położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy. d) Gallim – miejscowość położona na północny wschód od Jerozolimy. e) Gibea – zob. 1Sm 15,34+. f) Zifejczycy – mieszkańcy miasta Zif (1Sm 23,14+). g) wzgórza Chakila – zob. 1Sm 23,19+.

Page 558

Nabala i znieruchomiał jak kamień. 38Po upływie dziesięciu dni PANs zesłał jeszcze jeden atak i Nabal umarł. 39 Gdy Dawid dowiedział się o śmierci Nabala, zawołał: „Dzięki niech będą PANU za to, że wymierzył sprawiedliwość za zniewagę, jakiej doznałem od Nabala! Niech będą dzięki PANU za to, że powstrzymał swojego sługę od szukania zemsty, a przewrotność Nabala obrócił przeciw niemu samemu!”. Żony Dawida Po jakimś czasie Dawid wysłał posłańców do Abigail z oświadczeniem, że chce ją wziąć sobie za żonę. 40Słudzy Dawida przybyli do Abigail do Karmelua i powiedzieli jej: „Dawid wysłał nas do ciebie z prośbą, abyś została jego żoną”. 41Abigail wstała i pokłoniła się twarzą do ziemi, a potem powiedziała: „Będę niewolnicą mego pana, gotową obmywać nogib jego sług!”. 42Po czym Abigail szybko się zebrała, wsiadła na osła i w towarzystwie pięciu służących, ruszyła z posłańcami Dawida. Tak została jego żoną. 43 Już wcześniej Dawid wziął sobie za żonę Achinoam z Jezreelc. Tak więc obie, Achinoam i Abigail, były jego żonami. 44 Gdy zaś chodzi o pierwszą żonę Dawida Mikal, córkę Saula, to jej ojciec oddał ją za żonę niejakiemu Paltiemu, synowi Laisza z Gallimd. Saul ponownie oszczędzony 1 Pewnego razu przyszli do Gibeae do Saula jacyś Zifejczycyf i donieśli mu: „Czy nie wiesz, że Dawid ukrywa się na wzgórzach Chakilag na skraju stepu?”. 2Wyruszył więc Saul ku pustyni Zif, aby szukać tam Dawida. Było przy nim trzy tysiące doborowych żołnierzy z Izraelas. 3 Saul rozbił obóz na wzgórzach Chakila, obok drogi, na skraju stepu. Dawid, który przebywał na pustyni, dowiedział się, że Saul przybył na pustynię w pościgu za nim. 4Wysłał więc Dawid zwiadowców i w ten sposób upewnił się, że Saul tam rzeczywiście przybył. 5Następnie Dawid zbliżył się do obozowiska Saula i dobrze obejrzał miejsce, gdzie spali Saul i Abner, syn Nera, wódz jego wojska. Saul spał w środku obozu, podczas gdy całe wojsko obozowało wokół niego.

26

Żony Dawida. Rozdział 25 ukazuje różne szczegóły z codziennego życia na pustyni i zwyczajów pasterzy: strzyżenie owiec połączone ze świętowaniem i ucztą, rywalizację pomiędzy nomadami a ludnością prowadzącą osiadły tryb życia, intrygi kobiet, życie społeczne jeszcze ciągle pełne prymitywnych gestów, ale także bogate w wielką uprzejmość. Pośrodku tych wydarzeń stoi Dawid, który na sposób typowy dla władców tamtego czasu zaczyna budować swoją rodzinę (ww. 39-44). Posiadanie haremu jest znakiem jego królewskiej godności. Saul ponownie oszczędzony. Wydarzenia opisane w rozdziale 26 są bardzo podobne do tych, które opisano w 1Sm 23,19-23 i 24. Delegacja mieszkańców Zif donosi do Saula na Dawida, chcąc w ten sposób pozbyć się niebezpiecznego sąsiada (ww. 1-5). Dawid po raz kolejny lituje się nad Saulem (ww. 6-20), który prosi o wybaczenie i okazuje skruchę (ww. 21-25). Dwukrotny opis tego samego wydarzenia posłużył autorowi do podkreślenia wspaniałomyślności Dawida i jego wielkiego szacunku dla pomazańca Pańskiego, którym był Saul.

1. SAMUELA 25,38 — 26,5

558

Łk 7,44

1Sm 18,20nn; 19,10nn; 2Sm 3,13n

1Sm 23,19

09_1Sm:09_1Sm

1Krn 2,16

1Sm 18,11; 19,10

1Sm 24,7.11

Rdz 2,21

9/3/08

2:39 PM

Page 559

6

Dawid wezwał Achimeleka, Chetytęa, i Abiszaja, syna Serui, brata Joaba, i spytał: „Kto pójdzie ze mną do obozu Saula?”. Abiszaj powiedział: „Ja pójdę z tobą”. 7Pod osłoną nocy Dawid i Abiszaj weszli do obozu i zobaczyli Saula, leżącego i śpiącego w środku obozu, podczas gdy jego włócznia była wbita w ziemię przy jego głowie. Abner i wszyscy inni żołnierze spali wokół niego. 8Abiszaj szepnął do Dawida: „Tej nocy Bóg wydaje twojego nieprzyjaciela w twoje ręce. Pozwól mi teraz przybić go do ziemi jego włócznią! Wystarczy jedno pchnięcie i nie trzeba będzie drugiego”. 9Ale Dawid mu odpowiedział: „Nie zabijaj go! Czy sądzisz, że może pozostać bez kary ktoś, kto targnął się na życie pomazańcas PANA?”. 10Dawid jeszcze dodał: „Przysięgam na PANAs! Sam PAN położy kres jego życiu: albo umrze naturalną śmiercią, albo zginie na wojnie. 11Niech mnie PAN zachowa od targnięcia się na życie pomazańca PANA! Zabierzmy tylko włócznię, która jest przy głowie Saula, oraz jego naczynie na wodę i odejdźmy”. 12Dawid zabrał więc włócznię i naczynie na wodę, które były przy głowie Saula, i odeszli. Nikt się nie obudził, nikt nie spostrzegł niczego, gdyż wszyscy spali. Sam PAN zesłał na nich taki głęboki senb.

a) Chetyta – chociaż Achimelek nosił imię żydowskie nie był Izraelitą, lecz Chetytą. Chetyci – zob. Słownik. b) głęboki sen – chodzi o sen zesłany przez Boga, podobny do snu Adama, kiedy Pan Bóg stwarzał Ewę (Rdz 2,21), a także do snu Abrahama w dniu jego przymierza z Bogiem (Rdz 15,12) czy też do snów towarzyszących Bożym objawieniom (np. Mt 1,20). c) ziemi podarowanej… przez PANA – w przekonaniu semitów związek pomiędzy ziemią a bóstwem był tak ścisły, że czymś niewyobrażalnym było oddawanie czci Bogu poza terytorium Izraela (Pwt 4,20; 9,26.29). d) obcym kraju – krew niewinnie przelana woła o pomstę do Boga (Rdz 4,10). Dawid boi się, że jeśli zostanie zamordowany na wygnaniu, Bóg nie usłyszy tego wołania i nigdy nie zostanie pomszczony.

Dawid oskarża Abnera i Saula Dawid przeszedł na drugą stronę doliny i zatrzymał się na szczycie wzniesienia dość odległym od obozu Saula. 14Dawid zwrócił się w stronę obozu i zawołał do Abnera, syna Nera: „Hej, Abnerze! Czy możesz mi odpowiedzieć?”. Abner spytał: „Kto ma odwagę niepokoić króla?”. 15Dawid wołał dalej: „Czy nie ty Abnerze jesteś tym mężczyzną, któremu nie ma równego w Izraelus? Dlaczego więc nie strzegłeś uważniej króla, twojego pana? Zakradł się przecież ktoś z ludu, aby go zabić. 16Przysięgam na PANAs, że dopuściłeś się karygodnego niedbalstwa! Naprawdę zasługujecie na śmierć, dlatego że nie strzegliście waszego pana, pomazańcas PANA. Spójrz tylko na miejsce przy głowie króla: gdzie jest jego włócznia i jego naczynie na wodę?”. 17 Saul rozpoznał głos Dawida i spytał: „Dawidzie, mój synu, czy to ty do mnie mówisz?”. Dawid odpowiedział: „Tak, to ja, królu, mój panie”. 18I dodał: „Czemu to, mój panie, ścigasz swojego sługę! Co uczyniłem? Jakiego przestępstwa się dopuściłem? 19A teraz, posłuchaj królu, mój panie, tego co twój sługa chce ci powiedzieć: Jeśli to PAN cię pobudza do takiego postępowania względem mnie, to niech się da przebłagaćs ofiarąs! Ale jeśli to robią ludzie, to niech PAN ich przeklnies! Bo wypędzają mnie dziś precz i nie pozwalają mi mieszkać w ziemi podarowanej Izraelowi przez PANAc. To tak jakby ktoś mówił: «Idź i czcij obcych bogów!». 20Ale ja nie chcę umrzeć w obcym krajud, daleko od PANA! Dlaczego, 13

Pwt 7,6

559

1. SAMUELA 26,6-20

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) cennym… twoje życie – szacunek dla wroga jest bardzo ważną normą moralną, która wynika z podanej wcześniej zasady odpłacania dobrem za zło (1Sm 24,18+). b) udał się do Akisza – historia przyjacielskiego układu Dawida z królem filistyńskim Akiszem, przeczy temu, co napisano wcześniej o wrogości króla wobec „obłąkanego” Dawida, który przybył na jego terytorium (1Sm 21,11-16). c) Gat – zob. 1Sm 5,8+. d) Jezreel – zob. 1Sm 25,43+. e) Karmel – zob. 1Sm 15,12+.

Page 560

królu Izraela, wyruszyłeś, aby mnie ścigać, jakąś marną pchłę? Dlaczego mnie ścigasz, tak jak się poluje na kuropatwę w górach?”. Ponowna skrucha Saula 21 Saul zawołał: „Moja wina! Wróć, Dawidzie, mój synu! Już nic złego ci nie zrobię, ponieważ ty dzisiaj oszczędziłeś moje życie. Postąpiłem wobec ciebie jak ktoś nierozsądny i bardzo pobłądziłem”. 22Dawid odpowiedział: „Królu, oto jest twoja włócznia. Niechaj przyjdzie jeden z twoich sług i ją odbierze! 23 Niechaj też PANs odpłaci każdemu z nas według jego sprawiedliwości i wierności! Dziś bowiem wydał cię PAN w moje ręce, a ja nie targnąłem się na życie pomazańcas PANA. 24Jak cennym się dziś okazało dla mnie twoje życiea, tak niech będzie cenne moje życie w oczach PANA i niech On mnie wybawi z wszelkiego ucisku!”. 25Wtedy Saul powiedział: „Bądź błogosławionys, mój synu, Dawidzie! Z pewnością dokonasz wielkich rzeczy i wszystko ci się powiedzie”. Wtedy Dawid poszedł swoją drogą, a Saul powrócił do siebie. Dawid opuszcza ziemię Izraela 1 Dawid pomyślał sobie: „Wcześniej czy później Saul mnie dopadnie. Najlepszym dla mnie wyjściem będzie uciec i schronić się w kraju Filistynóws. Wtedy Saul przestanie mnie ścigać na ziemiach Izraelas i będę bezpieczny”. 2 Dawid wyruszył więc wraz z sześciuset towarzyszami i udał się do Akiszab, syna Maoka, króla Gatc. 3Tak osiedlili się wszyscy wraz ze swoimi rodzinami w Gat, u króla Akisza. Dawid miał ze sobą obie żony: Achinoam z Jezreeld i Abigail, byłą żonę Nabala z Karmelue. 4 Kiedy Saul dowiedział się, że Dawid schronił się w Gat, zaprzestał go ścigać.

Ps 7,9

1Sm 24,21

27

Akisz powierza Dawidowi Siklag Pewnego dnia Dawid rzekł do Akisza: „Jeśli uważasz mnie za godnego zaufania, to pozwól mi osiedlić się w jednym z miast na stepie. Dlaczego bowiem twój sługa ma mieszkać

5

Ponowna skrucha Saula. Saul wyraża wdzięczność za darowane życie, a swoje postępowanie uznaje za grzeszne i głupie. Nazywa Dawida synem, zaprasza go do powrotu na dwór i obiecuje zaprzestać prześladowań. Nauczony przykrym doświadczeniem Dawid nie chce już zawierać z królem żadnego układu. Dawid opuszcza ziemię Izraela. Rozdział 27 jest powtórzeniem historii opisanej w 1Sm 21,11-16. Autor posługuje się tu inkluzją, czyli zabiegiem literackim polegającym na tym, że to samo wydarzenie zostaje opowiedziane na początku i na końcu większej jednostki literackiej. Dawid wątpi w dobre intencje Saula i obawiając się śmierci, chroni się w kraju Filistynów. Był to skuteczny sposób ratowania życia swojego i najbliższych, ale jednocześnie stanowił wielkie ryzyko, że jako wasal króla Akisza będzie musiał walczyć przeciw Izraelitom. Z tej opresji wybawi go własny spryt i szczęśliwy zbieg okoliczności. Akisz powierza Dawidowi Siklag. Myślący perspektywicznie Dawid trzyma się z dala od centrum państwa Filistynów i prosi Akisza, żeby pozwolił mu osiąść blisko południowej granicy. W ten sposób zyskał pewność, że nie stanie się zależnym wasalem Akisza. Nie będzie musiał również rozwiązać swojej armii i bez przeszkód ze strony Saula i Filistynów

1. SAMUELA 26,21 — 27,5

560

1Sm 21,11-16

09_1Sm:09_1Sm

1Sm 29,3

Wj 17,8; Joz 13,2; 1Sm 15

9/3/08

2:39 PM

Page 561

razem z tobą w mieście królewskim?”. 6Wtedy Akisz dał mu miasto Siklaga. Oto dlaczego miasto Siklag należy do królów judzkich aż po dzień dzisiejszy. 7Pobyt Dawida na stepach Filistynóws trwał rok i cztery miesiące. 8 Dawid i jego ludzie wyprawiali się i napadali na Geszurytóws, Girgazytówb i Amalekitóws, a więc na szczepy, które od dawien dawna zamieszkiwały tereny rozciągające się od Szurc aż do granic Egiptu. 9Dawid pustoszył ich ziemie, nie pozostawiając nikogo przy życiu, ani mężczyzn, ani kobietd. Zabierał natomiast owce, woły, osły i wielbłądy, a także ubrania i wracał do Akisza. 10A kiedy Akisz pytał: „Na kogo napadaliście dzisiaj?”. Dawid mu odpowiadał: „Na Negeb Judzki” albo „Na Negeb Jerachmeelitówe” czy wreszcie „Na Negeb Kenitówf”. 11Dawid nie pozwalał, aby kogoś żywego, mężczyznę czy kobietę, prowadzono do Gat. Bał się bowiem, aby mu nie wystawiali złego świadectwa, mówiąc: „Tak a tak postępuje Dawid”. Taką praktykę stosował podczas całego pobytu na stepach filistyńskich. 12Akisz nabrał więc zaufania do Dawida, myśląc sobie: „Jego rodacy, Izraelici, musieli go całkiem znienawidzić. Dlatego Dawid na zawsze pozostanie moim sługą”. Akisz okazuje Dawidowi zaufanie 1 Pewnego dnia Filistynis zgromadzili się w jedną armię, aby wypowiedzieć wojnę Izraelowis. Wtedy Akisz rzekł do Dawida: „Rozumiem, że ty i twoi ludzie wyruszycie ze mną na wojnę”. 2Dawid odpowiedział: „Oczywiście, i zobaczysz, jak się sprawi twój sługa”. Akisz dodał: „Zgoda, ustanawiam cię na stałe strażnikiem mojej osoby”.

28

1Sm 25,1

a) Siklag – miasto w Negebie, położone na pustynnym obszarze, rozciągającym się na zachód i południe od Morza Martwego. b) Girgazyci – jeden z ludów zamieszkujących Kanaan, usuniętych przez Boga przed Izraelitami w czasach Jozuego (Rdz 15,21; Joz 3,10). W genealogii zapisanej w Księdze Rodzaju protoplastą Girgazytów jest Kanaan (Rdz 10,15n). Lud ten jest wspominany, także w tekstach ugaryckich. c) Szur – zob. 1Sm 27,8+. d) nie pozostawiając… ani kobiet – chodzi tu o zastosowanie prawa klątwy (1Sm 15,3+; 22,19+). Klątwa – zob. Słownik. e) Jerachmeelici – lud zamieszkujący wysuniętą najdalej na południe część Judy, wywodzący się od Jerachmeela. f) Kenici – zob. 1Sm 15,6+. g) Informacja o śmierci Saula była już podana w 1Sm 25,1. Tutaj zostaje powtórzona jako wstęp do epizodu z wróżką z Endor. h) Rama – zob. 1Sm 1,1+. i) radzenia się duchów zmarłych – nekromancja była praktyką powszechnie stosowaną na Bliskim Wschodzie. Prawo żydowskie surowo jej zabraniało, gdyż była to forma bałwochwalstwa (Kpł 19,31). Izraelici, chcąc zasięgnąć rady u Boga, posługiwali się świętymi losami (Pwt 18,9-19) lub korzystali z pomocy proroków.

Wróżka z Endor Tymczasem Samuel umarłg. Wszyscy Izraelici odprawili obrzędy żałobne, a następnie pochowali go w jego mieście, w Ramieh. Saul zaś zakazał w całym kraju praktyk wywoływania i radzenia się duchów zmarłychi. 3

zapewni sobie swobodę działania. Taki układ był wygodny także dla Akisza, gdyż zyskał on wiarygodnego obrońcę swojej południowo-wschodniej granicy. Rezydując w Siklag, Dawid mógł się wyprawiać na pustynne plemiona Negebu, które Akisz uznawał za Judejczyków. Dzięki temu zyskiwał poparcie i Akisza, i Judejczyków, dla których pustynne ludy Negebu stanowiły poważne zagrożenie. Mądrość i przebiegłość Dawida sprawiła, że nadzieje Filistynów, że zostanie on znienawidzony przez Izraelitów, spełzły na niczym, ponieważ w czasie trwania sojuszu z Akiszem Dawid zawsze pozostawał lojalny wobec swoich rodaków. Akisz okazuje Dawidowi zaufanie. Przygotowania Filistynów do wojny z Izraelem stawiają Dawida w bardzo nieprzyjemnej sytuacji. Żądanie Akisza, aby stanął po jego stronie, jest logiczną konsekwencją układu, na mocy którego Dawid mógł się schronić w Siklag. Odpowiedź Dawida: zobaczysz jak się sprawi twój sługa (w. 2) może być rozumiana dwuznacznie. Akisz usłyszał zapewnienie o lojalności ze strony Dawida, który za wszelką cenę chciał uniknąć wzięcia udziału w bratobójczej wojnie. Wróżka z Endor. Ostatnim, absurdalnym czynem Saula jest wywołanie ducha Samuela, którego wcale nie słuchał, kiedy ten żył i chciał służyć mu pomocą. Zdesperowany Saul zdecydował się na ten krok, mimo że doskonale wiedział, iż prawo zabraniało stosowania takich praktyk, uznając je za bałwochwalstwo (np. Kpł 19,31). Wcześniej w swojej religijnej gorliwości bezlitośnie zabijał wszystkich praktykujących wywoływanie duchów zmarłych (ww. 3-10),

561

1. SAMUELA 27,6 — 28,3

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Szunem – miasto w południowej Galilei, położone na wschodnim krańcu niziny Jezreel. b) góra Gilboa – góra położona naprzeciw wzgórza More, z którym tworzy wąski przesmyk, strzegący przejścia z nadmorskiej równiny do doliny Jordanu. Wznosi się na wysokość 516 m n.p.m., ale po stronie wschodniej gwałtownie opada 610 m w dół, na stronę Jordanu. c) urim – zob. 1Sm, 14,41+. d) wywołać – dosł. sprawić, aby wyszedł. Wyrażenie to oddaje ówczesne przekonanie, że mieszkanie duchów zmarłych znajdowało się pod ziemią. Powszechnie uważano, że po śmierci człowiek przybiera formę cienia i wędruje do krainy umarłych. e) odziany w płaszcz – typowe określenie charakteryzujące proroków (np. 1Sm 15,27; 2Krl 2,8). f) będziecie ze mną – Samuel zapowiada Saulowi, że niebawem on i jego synowie zginą i razem z nim znajdą się w krainie umarłych. Kraina umarłych – zob. Słownik.

Page 562

4

Tymczasem Filistynis zgromadzili swoje wojska i przyszli do Szunema, aby tu rozbić obóz. Saul też zgromadził całą armię Izraelas i rozbił obóz w pobliżu góry Gilboab. 5A kiedy Saul zobaczył obóz Filistynów, obleciał go strach i serces mu mocno zabiło. 6Chciał się poradzić PANAs, lecz PAN nie udzielił mu odpowiedzi ani przez sny, ani przez urimc, ani przez prorokóws. 7Wtedy Saul rozkazał swym sługom: „Poszukajcie mi jakiejś kobiety wywołującej duchy, abym mógł się poradzić za jej pośrednictwem!”. Oni mu odpowiedzieli: „Jest taka kobieta w En-Dor”. 8 Saul przebrał się i w towarzystwie dwóch mężczyzn wyruszył do En-Dor. Nocą przybyli do owej kobiety i Saul rzekł do niej: „Chcę, abyś w mojej sprawie zapytała się pewnego zmarłego! Czy możesz mi wywołaćd tego, którego zażądam?”. 9Kobieta odpowiedziała: „Przecież musisz wiedzieć, że Saul wytracił w całym kraju wszystkich, którzy wywoływali zmarłych i radzili się ich. Czy więc zastawiasz na mnie pułapkę, aby również mnie zgubić?”. 10Wtedy Saul przysiągł jej na PANA: „Na życie PANA! W tym wypadku absolutnie nic ci nie grozi!”. 11Wtedy kobieta spytała: „Kogo więc mam ci wywołać?”. On rzekł: „Wywołaj mi Samuela!”. 12 Kiedy kobieta ujrzała Samuela, przeraźliwie krzyknęła, po czym zawołała do Saula: „Przecież to ty jesteś Saul! Dlaczego mnie oszukałeś?”. 13Król jej powiedział: „Nie bój się! Powiedz mi tylko, co zobaczyłaś!”. Kobieta mówiła: „Widzę, jak jakaś zjawa wyłania się z ziemi”. 14Saul spytał: „Jak wygląda?”. Ona odpowiedziała: „Jakiś sędziwy mężczyzna, odziany w płaszcze”. Saul zrozumiał, że to jest Samuel. Oddał mu więc głęboki pokłon twarzą do ziemi. 15 Samuel tak przemówił do Saula: „Dlaczego zakłócasz mój odpoczynek? Dlaczego kazałeś mnie wywołać?”. Saul odpowiedział: „Jestem w bardzo wielkim ucisku. Filistyni wypowiedzieli mi wojnę, a Bóg odwrócił się ode mnie. Nie chce mi już udzielić rady ani przez proroków, ani przez wizję senną. Kazałem więc cię wywołać, abyś mi doradził, co mam robić”. 16 Samuel powiedział: „Po co mnie pytasz? Widzisz dobrze, że PAN odwrócił się od ciebie i stał się twoim przeciwnikiem. 17 PAN spełnił to, co ci przeze mnie zapowiedział: PAN odebrał ci królestwo i dał je komuś innemu, Dawidowi. 18Ty nie posłuchałeś głosu PANAs, kiedy polecił ci wyniszczyć Amalekitóws. Dlatego PAN postąpił dziś z tobą w taki sposób. 19 PAN odda ciebie i twój lud, Izraela, w ręce Filistynów. Jutro ty i twoi synowie będziecie ze mnąf, a twoją armię PAN wyda Filistynom”.

a teraz sam idzie po pomoc do wróżki, której nie dosięgły jego prześladowania. Wydarzenie to jest jedynym przypadkiem nekromancji opisanym na kartach ST. Przywołany duch Samuela objawia to wszystko, czego Saul wolałby raczej nigdy nie usłyszeć: przypomina mu, że został na zawsze odrzucony przez Boga, a także zapowiada rychłą klęskę Izraela i zbliżającą się śmierć króla i jego synów.

1. SAMUELA 28,4-19

562

Wj 33,7; 1Sm 14,41

1Krl 14,2

Syr 46,20

1Sm 15,27n; Iz 63,10; Lm 2,5 1Sm 15,28

1Sm 31,1-6

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

Page 563

Rozpacz Saula i delikatność wróżki 20 Gdy Saul usłyszał te słowa, ogarnęło go przerażenie i runął jak długi na ziemię. A był osłabiony, gdyż od poprzedniego dnia niczego nie jadł. 21Kobieta zbliżyła się do Saula i zobaczyła, jak bardzo jest przerażony. Wtedy odezwała się do niego: „Panie, ja cię posłuchałam. Wystawiając na niebezpieczeństwo moje własne życie, zrobiłam to, czego sobie zażyczyłeś. 22 Ale teraz ty zechciej posłuchać swojej służebnicy! Przyniosłam ci trochę jedzenia. Zjedz coś, abyś nabrał siły i mógł wyruszyć w drogę”. 23Saul jednak nie chciał nawet słyszeć o jedzeniu. Wtedy jego towarzysze i owa kobieta bardzo nalegali na niego i w końcu dał się uprosić. Wstał z ziemi i usiadł na łóżku. 24Kobieta miała w oborze utuczone cielę. Szybko je zabiła. Nabrała mąki, zarobiła ciasto i upiekła podpłomyki. 25 Przyniosła to wszystko, położyła przed Saulem i jego towarzyszami, a oni się posilili i ruszyli w drogę tej samej nocy.

1Sm 4,1

1Sm 14,21

1Sm 18,7; 21,12

a) Afek – miejscowość położona na północny wschód od Jafy, która miała służyć za główny obóz wojsk filistyńskich (1Sm 4,1). b) przy źródle – chodzi o źródło położone w południowo-wschodnim rejonie doliny Jezreel, znane także z historii Gedeona, gdzie nosi nazwę Charod (Sdz 7,1). c) Jezreel – zob. 1Sm 25,43+. d) setek i tysięcy – armia była podzielona na mniejsze oddziały: na liczące po sto żołnierzy centurie i na bataliony, z których każdy liczył tysiąc żołnierzy. e) Zdanie to może również opisywać defiladę wojsk filistyńskich, demonstrujących swoją wielkość i pewność siebie. f) przeciw nam – jęz. hebr. używa tu terminu satan, tzn. ‘przeciwnik’, od którego wywodzi się słowo szatan (1Krn 21,1; Hi 1,6). g) Na życie PANA – formuła żydowskiej przysięgi, którą autor wkłada w usta poganina.

Dawid odprawiony przez książąt filistyńskich 1 Filistynis zgromadzili wszystkie swoje wojska w Afeka, podczas gdy Izraelici rozbili obóz przy źródleb koło Jec 2 zreel . Książęta filistyńscy szli na czele setek i tysięcyd, natomiast Dawid i jego ludzie szli na końcu przy Akiszue. 3 Wtem wodzowie filistyńscy zapytali: „A ci Hebrajczycys co to za jedni?”. Akisz im odpowiedział: „Jak to, nie znacie Dawida, który był sługą Saula, króla Izraelas, ale przybył do mnie przed rokiem czy dwoma laty? Od czasu, jak opuścił swojego pana, aż po dzień dzisiejszy nie dopatrzyłem się w nim niczego niestosownego”. 4Ale wodzowie filistyńscy wpadli w gniew i powiedzieli do Akisza: „Odeślij tego człowieka! Niech wraca do miasta, które mu zostało wyznaczone! Niech nie idzie z nami na wyprawę, aby przypadkiem w trakcie walki nie stanął przeciw nam!f. Bo w jaki sposób może on odzyskać względy swojego dawnego pana, jeśli nie przez wydanie mu naszych ludzi? 5Czyż to nie jest ten Dawid, o którym śpiewają wśród tańców tę pieśń: «Saul pobił tysiące nieprzyjaciół, a Dawid pobił ich dziesiątki tysięcy!»?”. 6 Akisz wezwał więc Dawida i powiedział mu: „Na życie PANAg! Jesteś uczciwy. Uważam też, że twoje postępowanie ze mną w trakcie tej wyprawy jest bez zarzutu. Co więcej, nie dopatrzyłem się u ciebie żadnej niestosowności od dnia twojego przyjścia do mnie aż po dzień dzisiejszy. Jednakże nie podobasz się książętom filistyńskim. 7Teraz odejdź w pokojus

29

Dawid odprawiony przez książąt filistyńskich. Dawid, na szczęście, zostaje wydalony z obozu wojsk filistyńskich i dzięki temu nie musi stawać do walki z rodakami. Jego obecność wzbudzała bowiem słuszne podejrzenia wodzów filistyńskich, że może on wykorzystać tę wojnę dla swoich celów. Retoryczne pytanie o powód, dla którego nie może walczyć przeciw wrogom króla, swego pana (w. 8), raz jeszcze pokazuje przebiegłość Dawida, który w dyplomatyczny sposób nie ujawnia swoich intencji ani nie daje jednoznacznej odpowiedzi, któremu królowi, Akiszowi czy Saulowi, chce służyć.

563

1. SAMUELA 28,20 — 29,7

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Grecki przekład ST, Septuaginta (LXX), dodaje tu jeszcze słowa: i pójdziecie do miejsca, które wam wyznaczyłem. Nie chowaj w sercu urazy z powodu tej nieszczęsnej przygody, bo jesteś mile widziany u mnie. b) trzeci dzień – przez trzy dni armia Dawida przeszła około 90 km. c) Siklag – zob. 1Sm 27,6+. d) Negeb – dosł. sucha, wyschnięta, południowa kraina, południowa część Judy. Mimo surowego klimatu, było tam wiele osad ze względu na liczne szlaki handlowe. e) Jezreel – zob. 1Sm 25,43+. f) Karmel – zob. 1Sm 15,12+. g) efod – zob. 1Sm 2,18+. h) potok Besor – płynie w odległości ok. 35 km na południowy zachód od Siklag i wpada do Morza Śródziemnego. i) znaleźli pewnego Egipcjanina – porzucony niewolnik stał się kluczem do sukcesu Dawida, ponieważ miejsce stacjonowania wroga można było odkryć tylko przy pomocy szpiega.

Page 564

i nie rób niczego, co wzbudzałoby podejrzenia wśród książąt filistyńskich!”. 8Dawid zapytał Akisza: „Cóż takiego zrobiłem i czym zawiniłem od czasu mojego przybycia do ciebie aż po dzień dzisiejszy, że teraz nie mogę walczyć przeciw wrogom króla, mego pana?”. 9Akisz odpowiedział Dawidowi: „Wiem, że jesteś uczciwy. Więcej, w moim przekonaniu jesteś jak wysłannik Boga! Ale wodzowie filistyńscy mówią: «Niech on nie idzie z nami do walki». 10A zatem jutro ty i twoi towarzysze, którzy przyszli z tobą, wstaniecie wczesnym rankiem. Wstaniecie wcześnie i odejdźcie, zanim zaświta”a. 11 Tak więc nazajutrz Dawid i jego towarzysze zbudzili się wczesnym rankiem i wybrali się w drogę powrotną do kraju Filistynów. Filistyni zaś ruszyli w kierunku Jezreel. Pościg Dawida za Amalekitami 1 Na trzeci dzieńb Dawid i jego towarzysze dotarli do Siklagc. Tymczasem Amalekicis splądrowali Negebd i zaatakowali Siklag; zburzyli miasto i puścili je z dymem. 2 Wzięli do niewoli kobiety i wszystkich, którzy byli w mieście, od najmniejszego do największego. Nikogo nie zabili, lecz wszystkich uprowadzili i odmaszerowali tą samą drogą. 3 Skoro więc Dawid i jego ludzie przybyli do miasta, zobaczyli, że miasto stoi w płomieniach, a ich żony, synów i córki uprowadzono. 4Wtedy Dawid i jego towarzysze wybuchnęli głośnym płaczem i płakali aż do wyczerpania. 5Uprowadzono też obie żony Dawida: Achinoam z Jezreele i Abigail, byłą żonę Nabala z Karmeluf. 6 Dawid znalazł się w wielkim niebezpieczeństwie, gdyż otaczający go tłum chciał go ukamienować. Ludzie ci bowiem wpadli w rozpacz, myśląc o swoich synach i córkach. Dawid jednak został umocniony przez PANAs, swojego Boga. 7 Wtedy Dawid zwrócił się do kapłana Abiatara, syna Achimeleka: „Proszę tu przynieść efodg”. Abiatar więc przyniósł Dawidowi efod. 8Dawid zapytał PANA: „Czy mam ścigać tych rabusiów? Czy ich dopadnę?”. Odpowiedział mu: „Ścigaj, bo z pewnością ich dopadniesz i odbijesz uprowadzonych!”. 9Dawid wraz z sześciuset towarzyszami ruszyli w pościg. Gdy dotarli do potoku Besorh, 10dwustu ludzi, którzy byli zbyt wyczerpani, aby go przekroczyć, pozostało w tym miejscu. Dalszy pościg Dawid odbywał z czterystu ludźmi. 11 Na stepie żołnierze znaleźli pewnego Egipcjaninai, którego przyprowadzili do Dawida. Dali mu chleba, aby się pożywił,

30

Pościg Dawida za Amalekitami. Amalekici, napadając na Siklag pod nieobecność Dawida, pomścili wszystkie upokorzenia, jakich doznali z jego ręki. W obliczu tragedii i wobec złości swoich podwładnych Dawid nie traci jednak zimnej krwi i szuka pomocy u Boga. Przekonanie o potędze Boga, który dba o swój lud, również tym razem pozwala Dawidowi wyjść cało z opresji. Unika linczu, jaki chciał mu zgotować tłum. Organizuje dramatyczny pościg za Amalekitami i odzyskuje wszystko, co zostało zrabowane.

1. SAMUELA 29,8 — 30,11

2Sm 14,17.20; 19,28

564

1Sm 27,3

1Sm 2,28

09_1Sm:09_1Sm

1Sm 27,10

Lb 31,27

9/3/08

2:39 PM

Page 565

i wody, żeby się napił, 12a potem kawałek placka figowego i dwie kiście suszonych winogron. Kiedy to zjadł, odzyskał siłę. Albowiem niczego nie jadł ani nie pił przez trzy dni i trzy noce. 13Wtedy Dawid go zapytał: „Do kogo należysz i skąd przychodzisz?”. Ten odpowiedział: „Jestem Egipcjaninem, niewolnikiem pewnego Amalekity. Mój pan porzucił mnie trzy dni temu, bo zachorowałem. 14Wcześniej plądrowaliśmy Negeb Keretytówa, Negeb Judzki i Negeb Kalebitówb, a Siklag puściliśmy z dymem”. 15Dawid go spytał: „Czy zaprowadzisz mnie do tej zgrai?”. Egipcjanin odpowiedział: „Jeśli mi przysięgniesz przed Bogiem, że mnie nie zabijesz ani nie wydasz w ręce mojego pana, to mogę cię do nich zaprowadzić”. 16 Człowiek ów zaprowadził Dawida do Amalekitów. Ci porozkładali się na ziemi, aby jeść, pić i świętować z powodu ogromnego łupu, jaki zdobyli w kraju Filistynóws i na terenach Judys. 17Dawid natarł na nich i zabijał od świtu aż do wieczora dnia następnego. Nikt z nich nie ocalał, z wyjątkiem czterystu młodych ludzi, którzy uciekli na wielbłądachc. 18 Dawid odzyskał wszystko, co zabrali Amalekici. Odzyskał także obydwie swoje żony. 19Nie brakowało nikogo, od najmniejszego do największego, nikogo z synów i córek, a nawet łupy były nietknięte. Dawid odzyskał wszystko, co im nieprzyjaciele zabrali. 20Wziął też wszystkie owce i woły Amalekitów, a ci, którzy prowadzili to bydło, mówili: „To jest łup Dawida”.

a) Keretyci – lud zamieszkujący południowy wschód Filistei, prawdopodobnie Kreteńczycy. b) Kalebici – zob. 1Sm 25,3+. c) na wielbłądach – pod koniec drugiego tysiąclecia przed Chr. wielbłądy zostały oswojone i okazały się bardzo użyteczne z racji swojej wytrzymałości na brak wody i zdolności przemierzania olbrzymich odległości, nawet po bezdrożach. d) PAN nam dał – Dawid prosił Boga o pomoc, więc zwycięstwo jest tylko i wyłącznie Jego zasługą. Wobec tego faktu wszystkie inne okoliczności schodzą na drugi plan. e) Każdemu należy się… obozu – prawo wojenne, podobne do tego, jakie ustanowił Mojżesz (Lb 31,27; Joz 22,8).

Prawo o podziale łupów 21 Dawid powrócił do tych dwustu ludzi, których pozostawiono przy potoku Besor, gdyż byli zbyt wyczerpani, aby dalej brać udział w wyprawie. Oni to wyszli na spotkanie Dawida i jego oddziału. Dawid przyszedł do nich ze swymi żołnierzami i zapytał, jak się mają. 22 Wśród żołnierzy, którzy się wyprawiali z Dawidem, znalazła się jakaś grupka zachłannych łajdaków. Oni to zaczęli szemrać: „Ponieważ ci się z nami nie wyprawiali, nie należy im dawać nic z łupu, jaki odzyskaliśmy. Odda się każdemu tylko jego żonę i dzieci. Niech je zabiorą i sobie pójdą!”. 23 Ale Dawid powiedział: „Moi bracia, nie postępujcie w ten sposób z tym, co PANs nam dałd! Przecież to On nas ochronił. On oddał w nasze ręce tę zgraję, która na nas napadła. 24 Kto was posłucha w tej sprawie? W rzeczywistości bowiem: Każdemu należy się jego część łupu, temu, kto wyrusza do bitwy, jak i temu, kto pozostaje pilnować obozue”. 25 Tamtego dnia Dawid uczynił to rozstrzygnięcie normą prawną, która miała obowiązywać w Izraelus. I takie jest prawo aż po dzień dzisiejszy. 565

1. SAMUELA 30,12-25

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

a) Betuel – w tekście hebr. czytamy Betel, ale Betel usytuowane jest na pograniczu Beniamina i Efraima i nie leżało w Judzie (1Sm 7,16+). Betuel znane jest z Rdz 24,50 i 1Krn 4,30. b) Ramot – miasto lewickie, położone na wschód od rzeki Jordan, na obszarze, który później stał się terenem granicznym pomiędzy Izraelem i Syrią. c) Negeb – zob. 1Sm 30,1+. d) Jattir – mała wioska położona w górzystej krainie. e) Aroer – miasto w południowej Judzie, dzisiejsze Chirbet Arara. f) Sifmot – małe miasto położone w Judzie. g) Esztemoa – lewickie miasto położone na wzgórzach Judy, znajdujące się około 16 km na południe od Hebronu. h) Jerachmelici – zob. 1Sm 27,10+. i) Kenici – zob. 1Sm 15,6+. j) Chorma – dosł. zniszczenie lub przekleństwo; miasto w Judzie położone niedaleko granicy z Edomem. k) Bor-Aszan – miasto na południowych nizinach Judy. l) Hebron – wielkie miasto położone w południowej, górzystej części Judy (930 m n.p.m.), oddalone ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Al-Chalil. m) góra Gilboa – zob. 1Sm 28,4+. n) zaczął drżeć z przerażenia – inna możliwość tłumaczenia: został zraniony. o) nieobrzezańcy – chodzi o Filistynów (1Sm 14,6+). p) Żołnierze, którzy zabijali siebie samych, żeby uniknąć hańby, nie byli uważani za samobójców (Sdz 9,54; 1Krl 16,18; 2Mch 14,41-46). Inna tradycja mówi, że przebity włócznią Saul poprosił jednego z żołnierzy, żeby go zabił (2Sm 1,6-10). Biblia wspomina tylko o dwóch przypadkach samobójstwa: Achitofela i Judasza (2Sm 17,23; Mt 27,5). r) doliny – chodzi o dolinę Jezreel (Ezdrelon), w której Filistyni rozbili swój obóz (1Sm 28,4). s) odcięli Saulowi głowę – powszechny zwyczaj wojenny, podobnie postąpił Dawid z Goliatem (1Sm 17,51).

Page 566

Gesty polityczne Dawida 26 Kiedy Dawid powrócił do Siklag, posłał po części łupów dla starszych z plemienia Judy, którzy byli jego przyjaciółmi. Kazał im przy tym powiedzieć: „Oto podarunek dla was z łupu zdobytego na wrogach PANAs!”. 27Posłał więc Dawid do starszych w Betuela, w Ramotb na Negebiec i w Jattird; 28do starszych w Aroerzee, w Sifmotf, w Esztemoag, 29w Rakal, w miastach Jerachmeelitówh i w miastach Kenitówi; 30do starszych w Chormaj, w Bor-Aszank i w Atak; 31do starszych w Hebroniel i do starszych tych wszystkich miejscowości, przez które poprzednio przechodził wraz z towarzyszami. Śmierć Saula i jego synów 1 Filistynis uderzyli na armię Izraelas, stojącą na górze Gilboam. Izraelici rzucili się do ucieczki, a wielu zostało zabitych. 2Wtedy Filistyni zaatakowali Saula i jego synów. Zabili Jonatana, Abinadaba i Malkiszuę, synów Saula. 3 Od tego momentu zacięta walka skupiła się wokół Saula. Na widok łuczników, którzy go wytropili, Saul zaczął drżeć z przerażenian. 4Wtedy Saul odezwał się do swojego giermka: „Dobądź swojego miecza i przebij mnie, żeby nie przyszli ci nieobrzezańcyo i mnie nie przebili, i nie zrobili sobie ze mnie pośmiewiska”. Ale giermek nie chciał tego zrobić, gdyż bardzo się bał. Saul więc sam wyciągnął miecz i przebił się nim. 5Gdy giermek zobaczył, że Saul umarł, rzucił się na swój miecz i umarł obok swojego panap. 6Tak więc Saul, trzej jego synowie, giermek i żołnierze zginęli razem w jednym dniu. 7 Izraelici, którzy mieszkali po drugiej stronie dolinyr, i ci mieszkający po drugiej stronie Jordanus dowiedzieli się, że armia izraelska rzuciła się do ucieczki, a Saul i jego synowie zginęli. Wtedy porzucili swoje miasta i uciekli. Przyszli więc Filistyni i się w nich osiedlili. 8 Kiedy nazajutrz Filistyni przybyli, aby złupić zabitych, znaleźli ciała Saula i jego trzech synów poległych na górze Gilboa.

1Krn 10,1-12; 2Sm 1,1-16

31

Pogrzeb Saula i jego synów Filistynis odcięli Saulowi głowęs i zabrali jego zbroję, a następnie posłali te trofea do kraju Filistynów, aby rozgłosić pomyśl-

9

Gesty polityczne Dawida. Dawid przekazuje część rzeczy zdobytych na wojnie jako dar dla przywódców miast, w których przebywał lub przez które przechodził. Najważniejszym z nich jest Hebron, który będzie stolicą królestwa Dawida aż do czasu zdobycia Jerozolimy. Podarunki te są częściami łupu zdobytego na wrogach PANA (w. 26). Izraelici własnych wrogów utożsamiali z wrogami samego Boga, dlatego każda prowadzona przez nich wojna była w jakiejś mierze sprawą Boga, co nadawało jej status świętej wojny. Udział Dawida w takich wojnach podnosił więc bardzo jego prestiż i był przygotowaniem do objęcia przez niego władzy królewskiej. Śmierć Saula i jego synów. Opowiadaniem o klęsce Izraela i tragicznym końcu panowania Saula kończy się Pierwsza Księga Samuela. Całe terytorium Izraela jest opanowane przez Filistynów, centralnej władzy już nie ma, plemiona izraelskie uciekły za Jordan, a jedynym ocalałym bohaterem jest Dawid – wasal króla Filistynów. Izrael nie był w gorszej sytuacji od czasów wejścia do Kanaanu.

1. SAMUELA 30,26 — 31,9

Joz 15; 19

566

1Sm 14,49

Sdz 9,54 1Sm 17,26

1Sm 17,54

09_1Sm:09_1Sm

1Sm 5,2; 21,10

Rdz 50,10

9/3/08

2:39 PM

Page 567

ną wieść w świątyniach swoich bogów i wśród całego ludu. 10 W końcu złożyli zbroję Saula w świątyni Asztartys, a jego ciałos zawiesili na murach Bet-Szeana. 11 Mieszkańcy Jabesz w Gileadzieb dowiedzieli się o tym, co Filistyni zrobili z Saulem. 12Wtedy najdzielniejsi spośród ich mężczyzn wyruszyli w drogę i maszerowali przez całą noc aż do Bet-Szean. Zdjęli ciała Saula i jego synów z murów Bet-Szean i przynieśli do Jabesz. Tam je spalilic. 13Następnie zebrali kości i pogrzebali je pod tamaryszkiemd w Jabesz. Potem pościli przez siedem dnie.

a) Bet-Szean – miasto położone w dolinie Jordanu, na wschód od góry Gilboa. Później nosiło nazwę Scytopolis (Jdt 3,10; 2Mch 12,30). b) Mieszkańcy Jabesz w Gileadzie – ludzie wywodzący się z plemienia Beniamina, którzy po najeździe Ammonitów otrzymali pomoc od Saula (1Sm 11+), a teraz na znak wdzięczności organizują mu pogrzeb. c) spalili – w Izraelu nie było zwyczaju palenia zwłok, ponieważ rytuał taki godził w szacunek dla zmarłych (Am 2,1). Kości Saula i Jonatana ze wszystkimi należnymi im honorami pochował Dawid (2Sm 21,13n). d) tamaryszek – zob. 1Sm 22,6+. e) pościli przez siedem dni – post był znakiem publicznej żałoby po śmierci króla dobroczyńcy. Czas siedmiu dni oznacza, że dla żałobników śmierć Saula była wielkim nieszczęściem (Rdz 50,10; Jdt 16,24).

567

1. SAMUELA 31,10-13

09_1Sm:09_1Sm

9/3/08

2:39 PM

Page 568

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 569

DRUGA KSIĘGA SAMUELA

Walka o królestwo

1Sm 31,1-13

1Sm 4,12-17

1Sm 31,4

1Sm 31,13; 2Sm 3,31-35

1Sm 26,9

Wiadomość o śmierci Saula 1 Saul już nie żył, kiedy Dawid powrócił do Siklaga po rozgromieniu Amalekitóws. Dawid spędził tam dwa dni. 2 Trzeciego dnia przybył pewien człowiek z obozu Saula. Miał rozdarte szaty i proch na głowieb. Kiedy zjawił się przed Dawidem, upadł na ziemię i oddał mu pokłon. 3Dawid zapytał go: „Skąd przychodzisz?”. Ten mu odpowiedział: „Uratowałem się z obozu izraelskiego”. 4Dawid rzekł: „Mów, co się stało!”. Ten mówił: „Wojsko izraelskie uciekło z pola bitwy, a wielu spośród żołnierzy zostało zabitych. Zginęli również Saul i jego syn Jonatan”. 5Dawid zapytał młodzieńca, który przyniósł mu wieści: „Skąd wiesz, że zginęli Saul i jego syn Jonatan?”. 6Ten odpowiedział: „Przypadkiem znalazłem sięc na górze Gilboad. Niespodziewanie zobaczyłem Saula, jak tkwił nadziany na swoją włócznięe. Ze wszystkich stron był otoczony przez wrogie rydwany i jeźdźców. 7Rozglądał się wokół siebie, a kiedy mnie dostrzegł, przywołał mnie. Odpowiedziałem: Oto jestem. 8Zapytał: «Kim jesteś?». Odpowiedziałem: Jestem Amalekitą. 9Wtedy powiedział do mnie: «Podejdź, proszę, do mnie i zabij mnie, bo czuję szarpiące skurcze, a wciąż jestem w pełni świadomy». 10Podszedłem więc i dobiłem go, bo wiedziałem, że nie przeżyje i już się nie podniesie. Zdjąłem też koronę z jego głowy i bransoletę, którą nosił na ręce, i przyniosłem je tutaj memu panu”. 11 Dawid rozdarł swoje szaty. Podobnie zrobili też wszyscy jego towarzysze. 12Aż do wieczora głośno płakali i pościli na znak żałobyf po Saulu i Jonatanie, jego synu, oraz wszystkich spośród Izraelas, ludu PANAs, którzy polegli od miecza. 13 W końcu Dawid zapytał młodzieńca, który mu przyniósł wiadomości: „Kim jesteś?”. Ten odpowiedział: „Jestem synem pewnego osiedleńca amalekickiego”. 14„I odważyłeś sięg podnieść rękę na pomazańcas PANA?” – zawołał Dawid.

1

a) Siklag – miasto położone na pustynnym obszarze Negebu, na południowy zachód od Morza Martwego. b) rozdarte szaty i proch na głowie – na znak wielkiego bólu i rozpaczy Izraelici rozrywali swoje szaty i posypywali głowę prochem lub popiołem (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). c) Przypadkiem znalazłem się – prawdopodobnie zabójca Saula nie był żołnierzem, ale szpiegiem. Posługiwanie się szpiegami było czymś powszechnym i bardzo użytecznym w prowadzeniu wojen. d) góra Gilboa – góra położona naprzeciw wzgórza More, z którym tworzy wąski przesmyk strzegący przejścia z nadmorskiej równiny do doliny Jordanu. Góra ta wznosi się na wysokość 516 m n.p.m., ale po stronie wschodniej gwałtownie opada 610 m w dół, w kierunku Jordanu. e) swoją włócznię – jest to ta sama włócznia, którą Saul chciał przebić Dawida (1Sm 18,10n; 19,9n). f) znak żałoby – zewnętrznymi znakami żałoby były rozdarte szaty, lamenty i bardzo rygorystyczny post (1Sm 4,12; 28,3; 31,13). g) odważyłeś się – oburzenie Dawida wynika z faktu, że zamordowany Saul był namaszczonym królem, osobą świętą, zatem jego zabójstwo było świętokradztwem.

Wiadomość o śmierci Saula. Pierwszy rozdział Drugiej Księgi Samuela jest kontynuacją opowieści o śmierci Saula, którą zakończyła się Pierwsza Księga Samuela. To tragiczne wydarzenie jest nieszczęściem dla całego ludu Izraela, który kiedyś, chcąc mieć wybawiciela, domagał się ustanowienia króla (1Sm 8,5), a teraz z jego powodu przeżywa wielki zawód. Dlatego podjęta przez lud żałoba jest czymś naturalnym i słusznym. Również Dawid szczerze opłakuje zmarłego króla, tak samo jak szczerze i z przekonaniem okazywał mu szacunek za jego życia.

569

2. SAMUELA 1,1-14

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Księga Sprawiedliwego – zob. Joz 10,13+. b) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z wielkich miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, w skład którego oprócz Gat wchodziły Gaza, Aszkelon, Azot i Akkaron. c) Aszkelon – miasto położone 19 km na północ od Gazy. d) nieobrzezanych – powszechne i bardzo pogardliwe określenie, używane w odniesieniu do Filistynów, którzy wywodzili się z Europy i nie stosowali praktyki obrzezania. Obrzezanie – zob. Słownik. e) Góra Gilboa – zob. 2Sm 1,6+. f) purpurę – nazwa szat i materiału, z którego były one szyte, biorąca się od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Tkaniny purpurowe były bardzo drogie, dlatego używano ich w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58). g) narzędzia walki – określenie to zestawione w tym zdaniu paralelnie z ‘wojownikami’ oznacza prawdopodobnie Saula i Jonatana.

Page 570

15

Po czym wezwał jednego z żołnierzy i rozkazał mu: „Idź i zabij go!”. Żołnierz wymierzył śmier telny cios Amalekicie, 16 a Dawid orzekł: „Umierasz z własnej winy, gdyż sam wydałeś wyrok na siebie, mówiąc: «Ja zabiłem pomazańca PANA»”. Elegia nad śmiercią Saula i Jonatana Wtedy Dawid ułożył specjalną pieśń na cześć Saula i jego syna Jonatana. 18Polecił też, aby nauczyli się jej mieszkańcy Judys. Jest to „Pieśń o łuku”, tak jak zapisana została w Księdze Sprawiedliwegoa. 19 „Dlaczego padła na wzgórzach twoja ozdoba, Izraelus, dlaczego polegli twoi dzielni wojownicy? 20 W Gatb tego nie opowiadajcie, nie rozgłaszajcie na ulicach Aszkelonuc, by nie cieszyły się córki Filistynóws, nie weseliły się córki nieobrzezanychd! 21 Góry Gilboae! Pozostańcie bez rosy i deszczu! Niech wyschną pola na waszych zboczach, bo tam została skalana tarcza mocarzy. Tarcza Saula nie została namaszczonas oliwą, 22 lecz krwią zranionych i tłuszczem mocarzy! Łuk Jonatana nigdy się nie cofał, i miecz Saula nie wracał daremnie. 23 Saul i Jonatan serdecznie się kochali za życia i nawet śmierć nie zdołała ich rozłączyć. Szybsi byli od orłów, od lwów mocniejsi! 24 Córki izraelskie, płaczcie nad Saulem, który was ubierał w rozkoszną purpuręf, złotymi klejnotami ozdabiał wasze suknie! 25 Czemu polegli dzielni wojownicy w samym środku bitwy? Dlaczego zginął Jonatan na wzgórzach? 26 Żal mi cię, mój bracie, Jonatanie, bo byłeś mi bardzo drogi. Cudowna była dla mnie twoja przyjaźń, cenniejsza niż miłość kobiet! 27 Oto polegli dzielni wojownicy, przepadły narzędzia walkig!”. 17

Elegia nad śmiercią Saula i Jonatana. Poetycka pieśń, ułożona na wieść o śmierci króla Saula i Jonatana, jest świadectwem szlachetności Dawida i wiernie oddaje jego uczucia wielkiej przyjaźni do Jonatana (w. 26), szczerego podziwu dla Saula (ww. 21n), a także żalu i niemożności pogodzenia się z faktem ich śmierci (ww. 19.25.27). Słowa te nie są jednorazowym oddaniem hołdu poległym, ponieważ każdy Izraelita w dowód pamięci i wdzięczności dla pierwszego króla będzie musiał znać je na pamięć (w. 18). Zapamiętywanie długich opowiadań i pieśni służyło utrwalaniu narodowej i religijnej tożsamości Izraela. Pamięć biblijna nie jest więc tylko zwykłym przywołaniem przeszłości. Jest to aktywność duchowa, która sprawia, że tworzy się relacja pomiędzy tym, co było, a tym, co jest teraz. Wspominanie przeszłości wpływa bowiem na tego, który sobie o niej przypomina. W sposób szczególny jest to widoczne w Biblii, która mówi o sytuacjach, jakie miały miejsce wiele wieków temu, ale jej przesłanie ciągle jest aktualne.

2. SAMUELA 1,15-27

Kpł 20,9; Joz 2,19; 1Krl 2,37

570

Joz 10,13

1Mch 9,21

Sdz 16,23n; 1Sm 31,9 Rdz 27,28; Pwt 33,13

Iz 21,5

1Sm 14,47

Sdz 5,30

1Sm 18,1

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 571

Królestwo Dawida Dawid królem judzkim 1 Po tym wszystkim Dawid postanowił poradzić się PANAs. Zapytał więc: „Czy mam się udać do jednego z miast judzkich?”. PAN odpowiedział: „Idź!”. Dawid spytał: „Dokąd mam iść?”. PAN powiedział: „Do Hebronua!”. 2Dawid więc poszedł tam z dwiema swoimi żonami: Achinoam z Jezreelb i Abigail, byłą żoną Nabala z Karmeluc. 3Dawid sprowadził tam również swoich towarzyszy z ich rodzinami, a oni osiedlili się w miejscowościach sąsiadujących z Hebronem. 4 Pewnego dnia przyszli do Hebronu przedstawiciele ludu judzkiego, aby namaścić Dawida na króla Judys. Wtedy też doniesiono Dawidowi: „Mieszkańcy Jabesz w Gileadzied pochowali Saula”. 5Dawid wysłał do nich posłańców z takim przesłaniem: „Niech PAN was błogosławis za to, że urządziliście pogrzeb waszemu panu Saulowi, okazując mu tyle przywiązania! 6Niech i PAN ze swojej strony okaże wam swoje niewzruszone miłosierdzies. Gdy zaś o mnie chodzi, to ja również wynagrodzę wam dobrem za to, co zrobiliście. 7Teraz nabierzcie odwagi i bądźcie dzielni! Wasz pan, Saul, nie żyje, mnie zaś Judejczycy obwołali swoim królem”.

2

1Sm 27,3

1Sm 31,11-13

1Sm 23,21

1Sm 14,49

2Sm 5,5

Jr 41,12

1Sm 17,8n

Iszbaal królem Izraela 8 Tymczasem Abner, syn Nera, dowódca wojska Saula, sprowadził do Machanaime Iszbaalaf, syna Saula. 9Tam ogłosił go królem Gileadug, Aserytów, Jezreela, Efraima i Beniamina, słowem całego Izraelas. 10Iszbaal, syn Saula, miał czterdzieści lat, gdy został królem Izraela, a jego panowanie trwało dwa lata. Tylko plemię Judys uznało władzę Dawida, który 11przez siedem lat i sześć miesięcy panował nad Judą z Hebronua. Bratobójcza wojna. Bitwa pod Gabaonem 12 Abner, syn Nera, i żołnierze Iszbaala, syna Saula, opuścili Machanaim i pomaszerowali w kierunku Gabaonuh. 13Wyruszył także Joab, syn Serui, na czele żołnierzy Dawida. W ten sposób obydwie armie spotkały się przy sadzawce gabaońskiej i zajęły pozycje po jednej i po drugiej stronie sadzawki. 14 Abner zawołał w kierunku Joaba: „Niech wystąpią młodzi

a) Hebron – najważniejsze miasto na terytorium Judy, położone w górach (930 m n.p.m.) około 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z najstarszych stale zamieszkałych miejsc Palestyny. Hebron pierwotnie nosił nazwę Kiriat-Arba. Tu znajdowały się groby patriarchów izraelskich (Rdz 23,7-13). Miasto zostało zdobyte przez Jozuego (Joz 10,36-39), później stało się własnością Kalebitów (Joz 14,12), a następnie Kehatytów i pełniło funkcję jednego z sześciu miast azylu (Joz 20,7). Mieszkańcy Hebronu udzielili pomocy Dawidowi. Miasto to było pierwszą stolicą jego królestwa. b) Jezreel – dosł. bóg zasiewa; główne miasto kontrolujące dolinę Jezreel (jej inna nazwa to Ezdrelon), położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy. c) Karmel – miejscowość położona ok. 40 km na południe od Jerozolimy. d) Jabesz w Gileadzie – miejscowość położona ok. 15 km na południowy wschód od Bet-Szean, po wschodniej stronie Jordanu. e) Machanaim – miejscowość położona po wschodniej stronie Jordanu niedaleko potoku Jabbok; swoją nazwę zawdzięcza patriarsze Jakubowi (Rdz 32,3). f) Iszbaal – dosł. człowiek Baala. W czasach Saula kult Baala był wśród Izraelitów powszechny. Dopiero prorocy Eliasz i Elizeusz przyczynili się do jednoznacznego potępienia go jako sprzecznego z wiarą w jedynego Boga. Późniejsi skrybi uważali za niestosowne, że Saul mógł nazwać swojego syna takim imieniem i zmienili je na Iszboszet (dosł. człowiek hańby). W tej postaci widnieje ono w wielu starożytnych rękopisach. Baal – zob. Słownik. g) Gilead – region w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, rozciągający się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. h) Gabaon – dzisiejsze El-Dżib, miasto położone ok. 12 km na północny zachód od Jerozolimy. Słynna sadzawka (w. 13), o której mówi także Jeremiasz (Jr 41,12), jak i kanał doprowadzający do niej wodę ze źródła, istnieją do dziś.

Dawid królem judzkim. Powrót do ojczyzny i wejście do Hebronu jest ważnym momentem historycznym tak dla Dawida, jak i dla całego Izraela. Dawid już wcześniej, z polecenia Bożego, został namaszczony przez proroka Samuela (1Sm 16,1-13), ale powtórne namaszczenie dokonane przez starszych z plemienia Judy również ma swoją wagę, ponieważ jest gestem publicznym, dokonanym w imieniu całego plemienia. Władza Dawida jest jednak ciągle niepełna. Sprzeciwiają się jej zwolennicy rodziny Saula, skupieni wokół jego syna Iszbaala, którego Abner, wódz wojska, ogłasza królem nad Izraelem. Bratobójcza wojna. Bitwa pod Gabaonem. Panująca w Izraelu dwuwładza doprowadziła do wybuchu wojny domowej pomiędzy dowodzonym przez Dawida plemieniem Judy, a pozostałymi plemionami, zarządzanymi przez Iszbaala. Chcąc uniknąć wielkich strat w ludziach, dowódcy decydują się na rozpoczęcie walki od starcia ochotników. Walka ta nie przyniosła jednak rozstrzygnięcia i dlatego nie pozostało nic innego, jak rozpocząć otwartą wojnę.

571

2. SAMUELA 2,1-14

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) młodzi żołnierze – zgodnie ze starożytnym zwyczajem o losach wojny mogła zadecydować walka ochotników rekrutujących się spośród najlepszych żołnierzy, podobnie jak miało to miejsce w przypadku walki Dawida z Goliatem (1Sm 17). b) Pole Kamieni – poległych w walce żołnierzy Izraelici grzebali na polu bitwy, a miejsca pochówku zaznaczano stosem kamieni (2Sm 18,17). c) Machanaim – zob. 2Sm 2,8+.

Page 572

żołnierzea i popiszą się walką przed nami!”. Joab odpowiedział: „Dobrze, niech wystąpią!”. 15Wystąpiło dwunastu młodych żołnierzy spośród Beniaminitów Iszbaala, syna Saula, i dwunastu spośród poddanych Dawida. 16Każdy uchwycił swojego przeciwnika za głowę i wbił miecz w jego bok. W ten sposób polegli wszyscy. Dlatego nazwano to miejsce w pobliżu Gabaonu „Polem Kamieni”b. Śmierć Asaela 17 W tym dniu wywiązała się bardzo zacięta walka. Żołnierze Dawida pokonali Abnera i wojsko Izraelas. 18Było tam też trzech synów Serui: Joab, Abiszaj i Asael. Asael biegał tak szybko, jak górska gazela. 19Ten to Asael rzucił się w pościg za Abnerem i nie odstępował go ani na krok. 20Abner odwrócił głowę i zawołał: „Czy to ty jesteś ten Asael?”. Odrzekł: „Ja”. 21Abner rzekł do niego: „Idź sobie na prawo albo na lewo, dopadnij jakiegoś młodego żołnierza i zabierz sobie jego łup!”. Ale Asael nie chciał od niego odstąpić. 22Abner jeszcze nalegał: „Odsuń się ode mnie! Dlaczego miałbym cię powalić na ziemię? Jak wtedy będę mógł spojrzeć w oczy twojemu bratu, Joabowi?”. 23Asael jednak nie chciał odstąpić. Wtedy Abner zadał mu cios w brzuch odwrotnym końcem włóczni. Włócznia przeszyła Asaela na wylot, tak że upadł na miejscu i zaraz umarł. Wszyscy, którzy przybywali do tego miejsca, gdzie upadł i zmarł Asael, zatrzymywali się. 24Ale Joab i Abiszaj ruszyli w pościg za Abnerem. Gdy słońce zachodziło, dotarli do wzgórza Amma, leżącego naprzeciw Gijach, przy drodze na pustynię Gabaonu. 25Tymczasem żołnierze Beniamina skupili się wokół Abnera, tworząc zwarty oddział, i zajęli pozycję na szczycie pewnego wzgórza. 26Wtedy Abner zawołał w kierunku Joaba: „Czy pozwolimy pozabijać się mieczami? Czy nie rozumiesz, że to się źle skończy? Czemu nie wydajesz rozkazu, aby żołnierze zaprzestali tej bratobójczej pogoni?”. 27 Joab odpowiedział: „Na Boga żyjącego! Gdybyś nie przemówił, to zapewniam cię, że moi żołnierze przestaliby ścigać swoich braci dopiero jutro rano!”. 28Wtedy Joab kazał zadąć w trąbkę. Żołnierze zatrzymali się i nie ścigali już dłużej Izraelitów. Tak zakończyła się wojna. 29 Abner i jego ludzie maszerowali ku pustyni przez całą noc, przekroczyli Jordans, szli jeszcze przez pół dnia i dotarli do Machanaimc. 30Joab zaś wrócił z pościgu za Abnerem. A kiedy zebrało się całe wojsko, okazało się, że spośród sług Dawida brakuje dziewiętnastu żołnierzy i Asaela. 31Natomiast żołnierze Dawida zabili spośród Beniaminitów i żołnierzy Abnera trzystu sześćdziesięciu ludzi. 32Asaela zaś zabrali do

Śmierć Asaela. Wojsko Iszbaala doznało dotkliwej klęski i zostało zmuszone do ucieczki. Dawid stracił natomiast Asaela, jednego z najlepszych swoich żołnierzy. Po krótkim pościgu za przeciwnikiem Dawid wraca do Hebronu, a Iszbaal do Machanaim. Wojna się kończy, ale kwestia, która była jej powodem, wciąż nie jest rozstrzygnięta.

2. SAMUELA 2,15-32

572

2Sm 3,27

10_2Sm:10_2Sm

Sdz 16,31

9/3/08

2:40 PM

Page 573

Betlejems i pochowali go w grobie jego ojca. Potem Joab i jego żołnierze maszerowali przez całą noc, a o świcie dotarli do Hebronua. 1 Wojna między rodems Saula i rodem Dawida trwała długo. Dawid jednak stawał się coraz mocniejszy, a ród Saula był coraz słabszy.

3

1Krn 3,1-4; 2Sm 5,13-16

Synowie Dawida urodzeni w Hebronie W Hebroniea Dawidowi urodzili się następujący synowie: pierworodnys był Amnon z matki Achinoam z Jezreelb; 3 drugi był Kileab z Abigail, byłej żony Nabala z Karmeluc; trzeci był Absalom, syn Maaki, córki Talmaja, króla Geszurd; 4 czwarty był Adoniasz, syn Chaggity; piąty był Szefatiasz, syn Abital; 5 szósty był Jetream z matki Egli, która też była żoną Dawida. Ci właśnie urodzili się Dawidowi w Hebronie. 2

Abner przechodzi na stronę Dawida Gdy toczyła się wojna między rodems Saula i rodem Dawida, Abner zyskiwał coraz większe znaczenie w obozie Saula. 7 Saul miał drugorzędną żonęe imieniem Rispa, która była córką Ajji. Z jej powodu Iszbaal powiedział pewnego dnia do Abnera: „Dlaczego spałeś z żoną mojego ojcaf?”. 8Abner, po tym jak to usłyszał, wpadł w wielki gniew i rzekł: „Czy ja jestem psim łbemg z Judys? Aż po dziś dzień okazywałem swoje przywiązanie rodowi Saula, twojego ojca, jego braciom i przyjaciołom, zrobiłem wszystko, abyś nie wpadł w ręce Dawida, a ty dziś czynisz mi wymówki z powodu tej kobiety! 9 Niech Bóg mnie ciężko ukarzes, jeśli nie pomogę Dawidowi osiągnąć tego, co PANs mu przysiągł: 10odebrać królestwo rodowi Saula oraz utrwalić panowanie Dawida nad Izraelems i nad Judą od Dan do Beer-Szebyh!”. 11Iszbaal nie mógł już nic odpowiedzieć Abnerowi, ponieważ bardzo się go obawiał. 6

2Sm 21,8-10

Rt 1,17 1Sm 13,14; 15,28 2Sm 3,18; 5,2

a) Hebron – zob. 2Sm 2,1+. b) Jezreel – zob. 2Sm 2,2+. c) Karmel – zob. 2Sm 2,2+. d) króla Geszur – chodzi o małe królestwo położone w południowej części Golanu, na wschód od Jeziora Galilejskiego (Joz 12,5; 13,1n). W okresie podboju Kanaanu Izraelici nie byli dość silni, aby podbić Geszur (Joz 13,11.13). Aż do czasów Dawida Geszur był niezależnym królestwem aramejskim. e) drugorzędna żona – poligamiczna struktura małżeństwa istniejąca w starożytnym Izraelu przewidywała różny status żon w zależności od ich pochodzenia i majątku. f) Dlaczego spałeś z żoną… ojca – taki czyn mógł oznaczać roszczenie do tronu po Saulu (2Sm 16,21n; 1Krl 2,22). g) psim łbem – zwrot bardzo obelżywy (1Sm 24,15; 2Sm 9,8; 16,9). Pies był zwierzęciem powszechnie pogardzanym (np. 2Sm 3,8; 2Krl 8,13; Hi 30,1). h) od Dan do Beer-Szeby – metafora na określenie całego kraju Izraela, od miejsc wysuniętych najbardziej na północ po krańce południowe (Joz 19,47; zob. Słownik).

Układ Abnera z Dawidem Abner wysłał wówczas posłów do Dawida, aby powiedzieli w jego imieniu: „Do kogo należy kraj? Zawrzyj ze mną przy-

12

Synowie Dawida urodzeni w Hebronie. Autor bardziej niż na prowadzone przez Dawida wojny, zwraca uwagę na jego życie rodzinne. Ten aspekt ma wielkie znaczenie dla zamysłu teologicznego księgi, ponieważ daje podstawę do wyprowadzenia nauczania moralnego, wynikającego z monoteizmu i nauczania na temat dynastii mesjańskiej, która ma swój początek w obietnicy Boga. Jej wypełnieniem będą narodziny potomka, którego panowanie nie będzie miało końca. Autor przedstawia tutaj sześciu synów Dawida, pomija natomiast córki, ponieważ ich imiona nie będą potrzebne do ustalenia genealogii rodu Dawida, z którego będzie wywodził się Mesjasz. Abner przechodzi na stronę Dawida. Powodem rozłamu, do jakiego doszło pomiędzy Iszbaalem i Abnerem, była kobieta. Zgodnie ze zwyczajem, harem ustępującego króla stawał się własnością jego następcy. Gest Abnera był więc wyraźnym znakiem jego królewskich aspiracji. Urażony wyrzutem króla Abner pod przysięgą deklaruje wolę przejścia na stronę Dawida. Układ Abnera z Dawidem. Abner świadom, że Bóg ustanowił Dawida królem nad całym Izraelem (1Sm 24,21; 25,30), oferuje pomoc w poddaniu jego władzy plemion północnych i ma nadzieję, że sam zostanie dowódcą wojska Izraela.

573

2. SAMUELA 3,1-12

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Paltiel – w 1Sm 25,44 syn Laisza nazwany jest Palti. b) Bachurim – miejscowość niezidentyfikowana, znajdująca się niedaleko Jerozolimy, położona gdzieś na wschodnim stoku Góry Oliwnej. c) Hebron – zob. 2Sm 2,1+. d) Beniaminici i wszyscy Izraelici – to wyróżnienie plemienia Beniaminitów wynika z tego, że spośród nich wywodził się Saul.

Page 574

mierze, a ja postaram się sprowadzić do ciebie całego Izraelas!”. 13Dawid odpowiedział: „Dobrze! Jestem gotów zawrzeć z tobą przymierze. Ale żądam od ciebie jednego: nie pokazuj mi się na oczy, jeśli nie przyprowadzisz do mnie Mikal, córki Saula! Pod tym warunkiem możesz się stawić przede mną!”. 14 Dawid wysłał posłów także do Iszbaala, syna Saula, z żądaniem: „Oddaj mi moją żonę Mikal, którą poślubiłem za cenę stu napletków filistyńskich!”. 15Wtedy Iszbaal kazał sprowadzić Mikal od jej męża Paltielaa, syna Laisza. 16Paltiel poszedł za nią. Płacząc bez przerwy, szedł za nią aż do Bachurimb. Abner powiedział mu jednak: „Wróć się!”, więc zawrócił. 17 Abner spotkał się ze starszymi Izraela i tak do nich przemówił: „Już od dawna chcieliście, aby Dawid był waszym królem. 18Teraz więc do dzieła! PANs bowiem powiedział o Dawidzie: «Za pośrednictwem Dawida, mego sługi, wybawię mój lud izraelski spod panowania Filistynóws i wszystkich nieprzyjaciół»”. 19 Abner rozmówił się też z Beniaminitami. W końcu udał się do Hebronuc, aby jasno przedstawić Dawidowi decyzje, jakie podjęli Beniaminici i wszyscy Izraelicid. 20Przyszedł do Dawida do Hebronu w otoczeniu dwudziestu mężczyzn. Dawid podjął ucztą Abnera i jego towarzyszy. 21Wtedy Abner tak przemówił do Dawida: „Panie mój, królu, jestem gotów pójść i zgromadzić przy tobie wszystkich Izraelitów. Oni zawrą z tobą przymierze i będziesz panował nad całym krajem, jak tego pragniesz”. Potem Dawid odprawił Abnera i ten odszedł w pokojus. Joab zabija Abnera Po jakimś czasie przybył Joab z oddziałem żołnierzy Dawida. Wrócili oni z wyprawy i przynieśli ze sobą ogromny łup. Abnera już nie było w Hebroniec, gdyż Dawid pozwolił mu odejść w pokojus. 23Kiedy zatem Joab przyszedł z całym swym oddziałem, ktoś mu powiedział: „Abner, syn Nera, był z wizytą u króla, a ten pozwolił mu odejść w pokoju”. 24 Wtedy Joab poszedł do króla i rzekł do niego: „Co uczyniłeś? Przyszedł do ciebie Abner, a ty go odprawiłeś i pozwoliłeś mu spokojnie odejść? 25Znasz dobrze Abnera, syna Nera! Jeśli przyszedł, to po to, by cię omamić, wyszpiegować twoje sprawy i wybadać wszystkie twoje zamierzenia”. 22

Jako warunek przyjęcia propozycji, Dawid stawia zwrócenie Mikal, którą niegdyś Saul przyrzekł dać mu za żonę, a potem oddał ją komuś innemu (1Sm 25,44). Celem, jaki przyświecał wykorzystaniu tego argumentu, było pragnienie wykazania politycznej legalności dalszych posunięć Dawida, ponieważ skoro jest zięciem Saula, to tym samym jest jego prawnym następcą. Joab zabija Abnera. Joab, generał wojska Dawida, człowiek wyrachowany i przebiegły, pod pretekstem pomszczenia swojego brata Asaela, z zimną krwią zabija Abnera. Czując, że jego pozycja na stanowisku przywódcy wojska jest zagrożona, eliminuje swojego rywala. W ten sposób niszczy również polityczne plany Dawida i w oczach Izraela ukazuje jego osobę w bardzo niekorzystnym świetle.

2. SAMUELA 3,13-25

574

1Sm 18,20-27

1Sm 18,25-28

1Sm 25,44

2Sm 3,10

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 575

26

2Sm 2,18-23

Joab wyszedł od króla i wysłał za Abnerem posłów, aby go zatrzymali. Bez wiedzy Dawida kazali mu zawrócić przy studni Sira. 27A kiedy Abner wrócił do Hebronu, Joab wziął go na stronę, do wnętrza bramy miejskiej, jakby chciał z nim dyskretnie pomówić. Tam zadał mu cios w brzuch, aby pomścić swojego brata Asaela. 28 Kiedy Dawid dowiedział się o tym, wykrzyknął: „PANs widzi, że ja i moje królestwo nie mamy nic wspólnego na wieki z przelaniem krwi Abnera, syna Nera! 29Niech ona spadnie na głowę Joaba i na cały róds jego ojca! Niech urodzeni w domu Joaba cierpią na chorobliwe upławy i trąd! Niech chodzą o kuli i padają od miecza, niech cierpią z powodu braku chleba!”. 30 W ten to sposób Joab i jego brat Abiszaj zabili Abnera za to, że zabił on Asaela, ich brata, podczas bitwy w Gabaonie.

a) Porozdzierajcie… szaty – zob. 2Sm 1,2+. b) Hebron – zob. 2Sm 2,1+. c) przed zachodem słońca – absolutny post, który był wyrazem żałoby, obowiązywał od wschodu do zachodu słońca. d) czuję się dziś słaby – Dawid usprawiedliwia fakt, że nie zdołał zapobiec śmierci Abnera i dlatego poddaje to wydarzenie pod osąd Boga, a później pod sąd swojego syna Salomona (1Krl 2,5).

Dawid opłakuje Abnera Dawid nakazał Joabowi i wszystkim, którzy go otaczali: „Porozdzierajcie wasze szatya, przywdziejcie wory i weźcie udział w obrzędzie żałobnym na cześć Abnera!”. Sam król Dawid szedł za ciałems zmarłego. 32W końcu złożyli Abnera do grobu w Hebronieb. Przy grobie król wybuchnął płaczem, a razem z nim zapłakał cały lud. 33Potem król wypowiedział nad Abnerem następującą elegię: „Dlaczego umarł Abner śmiercią, na jaką zasługują nikczemni? 34 Twoje ręce nie były związane, twoje nogi nie były skute łańcuchami! Mimo to poległeś jak ktoś zaskoczony przez złoczyńców!”. I cały lud od nowa zaczął płakać nad Abnerem. 35A gdy pod koniec dnia wszyscy poddani przyszli do Dawida, aby nakłonić go do zjedzenia posiłku, król złożył taką przysięgę: „Niech mnie Bóg ciężko ukarzes, jeśli przed zachodem słońcac skosztuję chleba albo czegokolwiek!”. 36 Gdy cały lud dowiedział się o tym, uznał to za słuszne. Zresztą podobało mu się wszystko, co czynił król. 37Tak przekonał się tego dnia cały lud judzki i cały Izraels, że król nie przyczynił się do śmierci Abnera, syna Nera. 38Potem król rzekł do swoich sług: „Czy nie wiecie, że tego dnia zginął w Izraelu wielki wódz? 39Ja, choć namaszczonys na króla, czuję się dziś słabyd wobec gwałtowności tych ludzi, synów Serui. Niech zatem PANs sam odpłaci sprawcom tej zbrodni według ich niegodziwości!”. 31

Rt 1,17; 1Sm 31,13

1Sm 26,15

Ps 28,4; Iz 3,11

Dawid opłakuje Abnera. Dawid, zdając sobie sprawę z tego, że śmierć Abnera może zniweczyć plan zjednoczenia plemion izraelskich, w zdecydowany sposób odcina się od tej zbrodni. Na dowód swojej niewinności zarządza narodową żałobę, osobiście bierze udział w pogrzebie Abnera, podejmuje post i układa pieśń żałobną. Nie może jednak skazać Joaba na śmierć, ponieważ jego czyn był usprawiedliwiony prawem zemsty. Jedyną karą, jaką może mu wymierzyć, jest przekleństwo rzucone na niego i na całą jego rodzinę.

575

2. SAMUELA 3,26-39

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Hebron – zob. 2Sm 2,1+. b) Beerot – dzisiejsze El-Bire, miejscowość położona ok. 16 km na północ od Jerozolimy. Jedno z miast kananejskich, które w czasach Jozuego razem z Gabaonem sprzymierzyło się z Izraelem (Joz 9,17) i zostało przydzielone plemieniu Beniamina (Joz 18,25). Jego kananejscy mieszkańcy zostali przepędzeni i schronili się w Gittaim. c) Meribbaal – dosł. moim Panem jest Baal; zob. 2Sm 2,8+. d) Jezreel – zob. 2Sm 2,2+. e) Werset 4 przerywa opowiadanie, aby wyjaśnić, że pośród ewentualnych następców tronu oprócz Iszbaala zostało tylko to kalekie dziecko. f) dolina Araby – chodzi o dolinę Jordanu rozciągającą się od Jerycha do Hebronu. g) Siklag – zob. 2Sm 1,1+.

Page 576

Zamordowanie Iszbaala i ukaranie morderców 1 Kiedy syn Saula Iszbaal dowiedział się, że Abner zginął w Hebroniea, opadły bezsilnie jego ręce, a cały Izraels przeraził się. 2Iszbaal miał do dyspozycji dwóch dowódców wojskowych: jednemu było na imię Baana, a drugiemu Rekab; obaj byli synami pewnego Beniaminity, Rimmona z Beerotb. Beerot było uważane za część terenów Beniamina, 3odkąd jego dawni mieszkańcy zbiegli do Gittaim, gdzie ich potomkowie żyją jako cudzoziemcy aż po dzień dzisiejszy. 4 Jonatan, syn Saula, pozostawił syna imieniem Meribbaalc, który miał niewładne obie nogi. Meribbaal miał pięć lat, kiedy z Jezreeld nadeszła wieść o śmierci Saula i Jonatana. Jego piastunka pochwyciła go w ramiona i zaczęła uciekać, ale w pośpiechu wypuściła go z rąk, przez co został kalekąe. 5 Rekab i Baana, synowie Rimmona z Beerot, udali się do Iszbaala. Dotarli do jego domu w najgorętszej porze dnia, gdy Iszbaal zażywał w łóżku popołudniowej drzemki. 6Weszli oni do środka, jakby odnosili ziarno. Znaleźli Iszbaala śpiącego w łóżku w sypialni i zadali mu cios w brzuch. 7Zabili go i odcięli mu głowę. Następnie wymknęli się, zabierając jego głowę ze sobą. W końcu udali się w drogę i maszerowali doliną Arabyf przez całą noc. 8Kiedy dotarli do Dawida, w Hebronie pokazali królowi głowę Iszbaala i powiedzieli: „Oto jest głowa Iszbaala, syna Saula, twojego wroga, który nastawał na twoje życie. Tego dnia PANs pomścił się za ciebie na Saulu i na jego potomstwie”. 9Ale Dawid powiedział do Rekaba i Baany, synów Rimmona z Beerot: „Na życie PANA, który mnie wybawił z wszelkiego ucisku! 10Tego, który mi powiedział o śmierci Saula i który sądził, że mi przynosi radosną nowinę, ująłem i kazałem zabić w Siklagg. Tak odpłaciłem temu, który sądził, iż powinienem mu dać nagrodę za jego radosną nowinę. 11O ile bardziej teraz, gdy złoczyńcy zamordowali człowieka sprawiedliwego w jego domu i jego łóżku! Ukarzę was za morderstwo, które popełniliście, i zgładzę was z powierzchni ziemi!”. 12 Dawid wydał rozkaz młodym żołnierzom, aby ich zabili. Obcięto im ręce i nogi i powieszono ich nad stawem w Hebronie. Natomiast głowę Iszbaala złożono w grobie Abnera, w Hebronie.

4

Zamordowanie Iszbaala i ukaranie morderców. Po zabójstwie Abnera wydawało się, że moment zjednoczenia Izraela i Judy bardzo się oddalił. Wówczas do Dawida dociera kolejna tragiczna wieść, tym razem o śmierci króla Iszbaala. Raz jeszcze widać wielki szacunek Dawida wobec osoby namaszczonego króla. Nie chce przejmować władzy siłą i dlatego, poruszony faktem przelania niewinnej krwi, zdecydowanie odcina się także od tej zbrodni, bezwzględnie karząc śmiercią morderców Iszbaala. Prawo zemsty było powszechnie stosowane tak w Izraelu, jak i na całym Bliskim Wschodzie. Co więcej, dokonanie zemsty za śmierć kogoś bliskiego traktowano nie tylko jako wypełnienie przepisu prawa, ale także jako sprawę honoru (np. Lb 35,19). Podobnie postępuje Dawid, który konieczność dokonania zemsty rozumie jako swój święty obowiązek. Odstąpił od niego tylko w przypadku swojego zbuntowanego syna Absaloma (2Sm 14,21) i Joaba, który zabił Abnera (2Sm 3,39).

2. SAMUELA 4,1-12

576

Jr 6,24; 50,43

Joz 18,25

1Sm 31

Pwt 21,22n; 1Sm 31,10

10_2Sm:10_2Sm

1Krn 11,1-3

9/3/08

2:40 PM

Page 577

Dawid namaszczony na króla Izraela 1 Wszystkie plemiona Izraelas przybyły do Dawida do Hebronua i tak mu powiedziały: „Oto my jesteśmy twoimi kośćmi i twoim ciałemb. 2Już wcześniej, gdy jeszcze Saul był naszym królem, ty dowodziłeś wojskami Izraela. Tobie też PANs powiedział: «Ty będziesz pasł mój lud izraelski i ty będziesz jego przywódcą»”. 3Wszyscy starsi Izraela przyszli więc do króla, do Hebronu. Tam, w Hebronie, król Dawid zawarł z nimi przymierze w obecności PANAc, a oni namaścilis Dawidad na króla Izraela. 4 Dawid miał trzydzieści lat, gdy został królem, i panował przez czterdzieści lat. 5W Hebronie był królem nad plemieniem Judy przez siedem lat i sześć miesięcy, a potem w Jerozolimies panował trzydzieści trzy lata nad całym Izraelem i Judąe.

5

Pwt 17,15 1Sm 18,16 2Sm 3,10

2Sm 2,11; 1Krn 3,4

1Krn 11,4-6

Kpł 21,18

Rdz 39,2; 1Sm 1,3 1Krl 5,15; 1Krn 14,1n

1Krl 2,24; 9,5

Jerozolima stolicą królestwa 6 Król Dawid wyruszył wraz ze swoimi żołnierzami do walki przeciw Jerozolimies. Jebusycis, którzy zamieszkiwali tę okolicę, powiedzieli Dawidowi: „Nie wejdziesz do naszego miasta! Wystarczy ślepych i kulawych, aby cię odeprzeć!”. W ten sposób dawali do zrozumienia, że Dawid nigdy nie opanuje ich miasta. 7Dawid jednak zdobył twierdzę Syjons, nazwaną potem Miastem Dawidaf. 8 Tego dnia Dawid tak mówił: „Każdy, kto chce pokonać Jebusytów, niech spróbuje ich dosięgnąć przez podziemny kanałg! Nienawidzę z całej duszys tych kulawych i ślepych!”. Stąd wzięło się powiedzenie: «Ślepym i kulawym nie wolno wchodzić do świątyni!»”. 9 Dawid osiedlił się w twierdzy i nazwał ją Miastem Dawida. Następnie zbudował mur dokoła niej: od Milloh aż do swojej siedziby. 10Tak oto Dawid nieustannie wzrastał w potęgę, gdyż PANs, Bóg Zastępóws, był z nim. 11Hiram, król Tyrus, przysłał do Dawida poselstwo. Dostarczył także drewna cedrowego oraz przysłał cieśli i murarzy, aby zbudowali Dawidowi pałac. 12 Dawid przekonał się, że to sam PAN ustanowił go królem nad Izraelems i że otoczył blaskiem jego królestwo przez wzgląd na Izraela, swój lud.

a) Hebron – zob. 2Sm 2,1+. b) twoimi kośćmi i twoim ciałem – wyrażenie często występujące w Biblii (np. Rdz 2,23; Sdz 9,2), które wskazuje na pokrewieństwo i pochodzenie. c) przymierze w obecności PANA – powszechnym zwyczajem na Bliskim Wschodzie było zawieranie politycznego paktu rozumianego jako przymierze święte, którego zawarciu towarzyszyły ryty religijne, mające na celu ustanowienie pokrewieństwa pomiędzy stronami zawierającymi układ. d) namaścili Dawida – jest to trzecie namaszczenie Dawida. Pierwszego dokonał Samuel (1Sm 16,13), a drugiego starsi Judy (2Sm 2,4). W ten sposób, z wyboru proroka i decyzją ludu Izraela, Dawid staje się królem. e) nad całym Izraelem i Judą – spoiwem łączącym izraelskie plemiona była władza Dawida, a później Salomona. Po śmierci króla Salomona plemiona północne i południowe utworzyły dwa odrębne państwa (1Krl 12,1-25). f) Miasto Dawida – nazwa nadana najstarszej, warownej części Jerozolimy, po jej zdobyciu przez Dawida. Położone w południowo-wschodniej części obecnej Jerozolimy, pomiędzy dolinami Cedronu na wschodzie i Tyropeonu na zachodzie. Zajmowało powierzchnię około 4 hektarów. g) podziemny kanał – właściwie był to tunel, prowadzący z miasta do źródła Gichon (1Krn 11,6). Jerozolima była zaopatrywana w wodę z istniejącego do dziś źródła Gichon, położonego poza murami miejskimi u podnóża Ofelu. Było to jedyne źródło dla całego miasta, aktywne przez cały rok. Podobne przykłady rozwiązań irygacyjnych odnaleziono w Gezer, Megiddo i Azorze. h) Millo – rodzaj konstrukcji, podwyższenia uzyskiwanego przez zbudowanie sztucznego nasypu, na którym stawiano budynek albo nawet część miasta. Badania archeologiczne potwierdzają, że wzgórze jerozolimskie było zbyt małe dla potrzeb rozrastającego się miasta i dlatego zostało sztucznie powiększone.

Dawid namaszczony na króla Izraela. Sytuacja dojrzała do tego, aby starsi plemion północnych zaofiarowali Dawidowi władzę królewską nad całym Izraelem. Podają przy tym aż trzy powody swojej decyzji: po pierwsze Dawid jest ich bratem a nie cudzoziemcem (Pwt 17,15), po drugie już wcześniej prowadził ich wojny, głównie przeciw Filistynom, i po trzecie to jemu Pan przyrzekł królestwo nad Izraelem i Judą. Procedura przekazania władzy królewskiej Dawidowi w formie pewnego paktu, układu, wyraźnie pokazuje, że nie jest to jeszcze władza absolutna. Jerozolima stolicą królestwa. Dawid zdawał sobie sprawę z tego, że położony na peryferii państwa Hebron nie mógł skutecznie pełnić funkcji stolicy. Zdecydował się więc przenieść swoją siedzibę do centralnie położonej Jerozolimy. Miasto to, chociaż prawnie należało do plemienia Beniamina, ciągle zamieszkiwane było przez Kananejczyków. Dlatego do realizacji swoich planów musiał zdobyć Jerozolimę, co nie było proste z racji jej położenia na stromym, skalistym wzgórzu. Do zajęcia miasta posłużył się jednak sprytnym fortelem i wykorzystując kanał doprowadzający wodę, właściwie bez walki przejął władzę w mieście. Od tego momentu Jerozolima staje się najważnejszym miastem Żydów.

577

2. SAMUELA 5,1-12

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Hebron – zob. 2Sm 2,1+. b) Natan – ewangelista Łukasz, podając rodowód Jezusa, wśród Jego przodków nie wymienia Salomona, ale właśnie Natana. c) aby go schwytać – reakcja Filistynów była bardzo szybka. Skoro tylko dowiedzieli się, że Dawid przejął władzę nad całym Izraelem, od razu postanowili go wyeliminować. d) bezpiecznym miejscu – prawdopodobnie chodzi o Adullam (1Sm 22,1-5+). e) Dolina Refaim – dolina na zachód od Jerozolimy (Joz 15,8; 18,16; 2Sm 23,13). f) Baal-Perasim – wyrażenie to oznacza ‘pan nawałnicy’. g) od strony krzewów balsamowych – prawdopodobnie chodzi o znajdującą się po zachodniej stronie Jerozolimy Dolinę Bekaim, zwaną również Doliną Płaczu (Ps 84,7). h) na wierzchołkach drzew – można to również tłumaczyć ‘na szczytach Bekaim’. i) PAN pójdzie przed tobą – przejawem Bożej interwencji będzie sprzyjająca okoliczność do rozstrzygnięcia walki na korzyść Dawida. W tym przypadku mógł to być silny wiatr. j) Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu Morza Martwego, na terytorium Beniamina. W jej okolicy rozegrało się wiele bitew pomiędzy Izraelem i Filistynami. k) Gezer – miasto położone na równinie rozciągającej się na wybrzeżu Morza Śródziemnego, ok. 35 km na zachód od Jerozolimy. Filistyni zostali więc zepchnięci na swoje tereny. l) Baala Judzka – jej inna nazwa to Kiriat-Jearim, dosł. miasto twierdz. Dzisiejsze Dejr al Azahar, położone 13 km na północ od Jerozolimy. Miasto graniczne plemion Judy, Dana i Beniamina, znane z doskonałej wody źródlanej, często wybierane na obozowiska. m) na nowym wozie – dlatego nowym, że miał on być przeznaczony wyłącznie do świętej czynności, jaką było przewiezienie arki (1Sm 6,7).

Page 578

Rodzina Dawida w Jerozolimie 13 Po przybyciu z Hebronua Dawid wziął sobie dodatkowo żony z Jerozolimys i urodzili mu się jeszcze synowie oraz córki. 14 A oto imiona synów, którzy urodzili się Dawidowi w Jerozolimie: Szammua, Szobab, Natanb, Salomon, 15Jebchar, Eliszua, Nefeg, Jafia, 16Eliszama, Eliada i Elifelet. Zwycięstwa Dawida nad Filistynami 17 Kiedy Filistynis dowiedzieli się, że Dawid został ustanowiony królem Izraelas, wszyscy wyruszyli na wojnę, aby go schwytaćc. Ale kiedy Dawid o tym usłyszał, schronił się w bezpiecznym miejscud. 18Filistyni nadciągnęli i rozproszyli się po Dolinie Refaime. 19Wtedy Dawid radził się PANAs: „Czy mam ruszyć na Filistynów? Czy wydasz ich w moje ręce?”. PAN odpowiedział Dawidowi: „Ruszaj, gdyż z całą pewnością wydam Filistynów w twoje ręce”. 20 Dawid przybył do Baal-Perasim, gdzie pokonał Filistynów. Powiedział wtedy: „PAN runął na moich nieprzyjaciół jak wodna nawałnica”. Dlatego temu miejscu nadano nazwę „Baal-Perasimf”. 21Uciekając, Filistyni porzucili tam swoje bożki, a Dawid kazał swoim ludziom, aby je pozbierali. 22 Filistyni jeszcze raz wyruszyli na wojnę i jak poprzednio rozbili obóz w Dolinie Refaim. 23Dawid znowu radził się PANA. PAN mu odpowiedział: „Nie atakuj ich z tej strony! Podejdź ich od tyłu i uderz na nich od strony krzewów balsamowychg. 24Kiedy usłyszysz szmer kroków na wierzchołkach drzewh, wtedy szybko nacieraj, bo w tym momencie PAN pójdzie przed tobąi, aby pobić wojsko Filistynów! 25Dawid postąpił tak, jak mu PAN nakazał. W ten sposób pokonał Filistynów od Gebaj do Gezerk. Sprowadzenie arki do Jerozolimy 1 Dawid zgromadził ponownie wszystkich doborowych żołnierzy Izraelas w liczbie trzydziestu tysięcy. 2Na czele takiej armii Dawid wyruszył do Baali Judzkiejl, aby sprowadzić stamtąd Arkę Bożąs, którą nazywa się imieniems PANA Zastępóws, zasiadającego na cherubachs. 3Znajdowała się ona w domu Abinadaba, na wzgórzu. Ułożyli więc Arkę Bożą na nowym woziem i ruszyli w drogę. A Uzza i Achio, synowie Abinadaba, prowadzili wóz, 4na którym złożono Arkę Bożą. Achio szedł przed arką. 5Dawid i wszyscy Izraelici okazywali swą radość przed PANEMs, grając na wszelkich

1Krn 3,5-8

1Krn 14,8-16

1Sm 2,28

1Sm 4,11

1Krn 13; Ps 132,6-10.13n

6

Zwycięstwa Dawida nad Filistynami. Rozpoczyna się tutaj opowiadanie o wojnach, mających na celu wyzwolenie ziem Izraela i zdobywanie nowego terytorium. Pierwsze walki Dawid toczy z obawiającymi się jego rosnącej potęgi Filistynami. Byli oni największym, najbliższym i najbardziej niebezpiecznym wrogiem Izraela. Zwycięstwa Dawida sprawiły, że Filistyni musieli uznać jego wyższość i wycofać się z Kanaanu. Sprowadzenie arki do Jerozolimy. Arka Przymierza, która została najpierw zabrana, a potem oddana przez Filistynów (1Sm 6,21 – 7,2), od dłuższego czasu znajdowała się w Kiriat-Jearim. Stanowiła punkt odniesienia dla wszystkich

2. SAMUELA 5,13 — 6,5

1Krn 14,3-7

578

Joz 15,9.60

1Sm 6,7 Wj 25,10; 1Sm 4,3n Ps 68,25; 150,3.5

10_2Sm:10_2Sm

Rdz 28,17; Wj14,31; 1Sm 4,7; 12,18

Rdz 30,30; 39,5

1Krn 15

1Sm 2,18; 1Krl 18,26

1Krn 16,1-3

Kpł 1,1; 3,1; 1Krl 8,6

1Sm 25,30

9/3/08

2:40 PM

Page 579

instrumentach z drewna cyprysowego, takich jak cytry i harfy, przy akompaniamencie bębenków, grzechotek i cymbałów. 6Kiedy przybyli w pobliże klepiska Nakona, Uzza wyciągnął rękę, aby podtrzymać Arkę Bożą, gdyż woły szarpnęły. 7 Ale PAN rozgniewałs się na Uzzę i zabił goa za tę lekkomyślność. Uzza umarł przy Arce Bożej. 8Dawida zasmuciło to, że PAN rozgniewał się na Uzzę. Dlatego nadano temu miejscu nazwę Peres-Uzzab. Zachowała się ona po dziś dzień. 9 Tego dnia Dawid poczuł lęk przed PANEM, więc rzekł: „Nie mogę sprowadzić Arki PANA do siebie!”. 10Dawid zaniechał więc zamiaru sprowadzenia Arki PANA do siebie, to znaczy do Miasta Dawidowegoc, i postawił ją w domu Obed-Edomad z Gate. 11I tak Arka PANA mieszkała w domu Obed-Edoma z Gat przez trzy miesiącef. A PAN błogosławiłs Obed-Edomowi i całej jego rodzinie. 12 Szybko dano znać królowi Dawidowi, że z powodu Arki Bożej PAN pobłogosławił rodzinie Obed-Edoma i wszystkiemu, co posiadał. Wtedy Dawid udał się do domu Obed-Edoma, aby zabrać stamtąd Arkę Bożą i przenieść ją w radosnym orszaku do Miasta Dawidowego. 13Gdy niosący Arkę PANA postąpili sześć kroków, on składał na ofiaręs wołu i utuczone cielę. 14Dawid tańczyłg też z całych sił przed PANEM. Był ubrany tylko w lniany efodh. 15Tak to Dawid i cały lud Izraela prowadzili Arkę PANA wśród głośnych okrzyków i przy dźwiękach trąb. 16 Kiedy Arka PANA znalazła się w Mieście Dawidowym, Mikal, córka Saula, wyjrzała przez okno i zobaczyła króla Dawida, jak podrygiwał i tańczył przed PANEM. Wtedy wzgardziła nim w swoim sercus. 17 Po przyniesieniu Arki PANA osadzono ją w miejscu dla niej przygotowanym, to jest w namiociei, który Dawid kazał rozłożyć. Potem król złożył PANU ofiary całopalnes i wspólnotowes. 18A kiedy skończył je składać, pobłogosławił lud imieniem PANA Zastępów. 19Kazał też rozdać jedzenie całej rzeszy Izraelitów. Każdy mężczyzna i każda kobieta dostali po bochenku chleba, kawałku pieczeni i po ciastku z rodzynkami. Na koniec wszyscy rozeszli się do swoich domów. 20 Dawid wrócił do domu, aby pozdrowić swoich najbliższych. Wtedy wyszła mu naprzeciw Mikal, córka Saula, i tak się odezwała: „Ależ dzisiaj się wsławił król Izraela, kiedy na oczach niewolnic swoich sług rozebrał sięj i na pół nagi, jak ktoś niepoważny, robił z siebie widowisko!”. 21Dawid jej odpowiedział: „Zrobiłem to na cześć PANA, który wybrał mnie w miejsce twojego ojca i całego jego rodu, aby mnie ustanowić przywódcą

a) zabił go – śmierć Uzzy była karą za dotknięcie arki. Była ona miejscem obecności Boga pośród ludu, a więc czymś świętym, czego człowiek nie mógł dotykać. W tym celu wyposażono ją we wkładane w złote pierścienie dwa drążki z drewna akacjowego, które umożliwiały przenoszenie jej bez konieczności dotykania (Wj 25,13-15). b) Peres Uzza – w jęz. hebr. jest tutaj subtelna gra słów, polegająca na zestawieniu imienia Uzzy z czasownikiem paras oznaczającym ‘wybuchnąć gniewem’, ‘zadać cios śmiertelny’. c) Miasto Dawidowe – zob. 2Sm 5,6+. d) Obed-Edom – bez wątpienia nie był on Izraelitą. Dawid wybrał dom cudzoziemca, aby ustrzec siebie i swój lud przed nieszczęściami podobnymi do tego, jakie spotkało Uzzę. Pan jednak pobłogosławił dom, który użyczył mu gościny. e) Gat – zob. 2Sm 1,20+. f) trzy miesiące – jest to taki sam czas, przez jaki Maryja, wobec której często stosuje się tytuł Arka Przymierza, mieszkała w domu Zachariasza i Elżbiety (Łk 1,56). g) Dawid tańczył – taniec był w starożytności jednym ze sposobów oddawania czci Bogu. Praktyka ta była bardzo powszechna na Bliskim Wschodzie (np. 1Krl 18,26). h) efod – lniana szata, najważniejsza część stroju kapłańskiego (Wj 28,6.14). W czasach Dawida funkcje kapłańskie nie były jeszcze zarezerwowane dla specyficznej grupy kapłanów. i) w namiocie – zanim zbudowano murowaną świątynię, funkcję sanktuarium pełnił namiot pasterski. Później Dawid chciał zbudować świątynię dla Pana, ale prorok Natan mu tego zabronił (2Sm 7,12n). Murowaną świątynię w Jerozolimie wzniósł dopiero Salomon (1Krl 5,15 – 6,38). j) rozebrał się – Dawid ubrany był tylko w lniany efod (w. 14), który nie gwarantował okrycia całego ciała w czasie tańca. Prawo nakazywało, aby kapłani w czasie służby mieli długie ubranie (Wj 28,42n) i zabraniało budowania ołtarzy, do których podchodziło się po schodach, właśnie dlatego, aby nie zostało odsłonięte ciało kapłanów (Wj 20,26).

Izraelitów, a także była narzędziem jednoczenia ludu zarówno pod względem religijnym, jak i politycznym. Dawid przeniósł ją do Jerozolimy i w ten sposób centrum polityczne stało się również stolicą religijną. Celem, jaki przyświecał temu działaniu, była rekonstrukcja centralnego sanktuarium i zastąpienie nim doszczętnie zniszczonego sanktuarium z Szilo.

579

2. SAMUELA 6,6-21

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) przywódcą ludu PANA – tytuł ten zostanie później odniesiony do Mesjasza, prawdziwego przywódcy nowego Izraela (Iz 55,4; Dn 9,25). b) umniejszę się jeszcze bardziej – Dawid instynktownie wyczuwa, jaką postawę człowiek powinien przyjąć względem Boga; wie, że jego gest ukorzenia jest godny pochwały i że został on dobrze zrozumiany przez lud. Kto się uniża, ten zostanie wywyższony (Łk 14,11; 18,4). c) bezdzietna aż do śmierci – jest to bardzo ważna uwaga, ponieważ Mikal jako pierwsza żona Dawida powinna dać mu pierworodnego syna, który odziedziczy po nim tron i obietnice mesjańskie. d) Natan – prorok i doradca Dawida, który ogłosił mu mesjańską obietnicę. Był przewodnikiem i sędzią czynów Dawida, który bardzo liczył się z jego zdaniem. e) Tak mówi PAN – typowe wyrażenie, od którego prorocy rozpoczynali przekazywanie Bożego orędzia. f) mając namiot za swoje mieszkanie – dwa terminy, określające przenośne sanktuarium Izraela w czasach wędrówki po Synaju (Wj 25 – 26). g) paść mój lud – metafora, wykorzystująca obraz pasterza, odnosi się do kierowania ludem Bożym. h) Uczynię cię sławnym – dosł. uczynię wielkim twoje imię. Zapewnienie sławy czy nadanie wielkiego imienia może tu mieć różne znaczenia. Ten, który nadaje imię, ma całkowitą władzę nad tym, który to imię od niego przyjmuje. Skoro Bóg nadaje imię, to przed tym, który imię otrzymuje, rysuje się przyszłość, która jest częścią Bożego planu (Rdz 12,2). i) Tam go zasadzę – drzewo zasadzone nad wodą albo na świętym dziedzińcu było ulubionym obrazem autorów biblijnych dla wyrażenia trwałego szczęścia człowieka (np. Ps 1,3; 92,13-15; Jr 11,19; 17,7-8; Ez 17,5nn). j) To PAN zbuduje ci dom – wyrażenie to oznacza, że Bóg da Dawidowi potomstwo, którego panowanie nie będzie miało końca (2Sm 7,16). Obietnica Boga przeciwstawia się pomysłom Dawida (2Sm 7,5). „Domem” często określano ród, rodzinę, dynastię.

Page 580

ludu PANAa, to znaczy Izraela. I będę jeszcze tańczył na cześć PANA, 22umniejszę się jeszcze bardziejb i uniżę się w twoich oczach! A gdy chodzi o niewolnice, o których mówiłaś, to u nich okryję się chwałąs”. 23Mikal, córka Saula, pozostała bezdzietna aż do śmiercic. Przymierze Boga z rodem Dawida 1 Król Dawid zamieszkał w swoim domu, a PANs go osłaniał przed wszystkimi nieprzyjaciółmi, którzy otaczali jego królestwo. 2Pewnego dnia król powiedział do prorokas Natanad: „Ja mieszkam w domu cedrowym, a Arka Bożas mieszka pod namiotem. Co o tym sądzisz?”. 3Natan odpowiedział królowi: „Czyń, cokolwiek postanowiłeś, albowiem PAN jest z tobą”. 4Ale najbliższej nocy PAN przemówił do proroka Natana: 5„Idź do mojego sługi, Dawida, i powiedz mu: Tak mówi PANe: Czy ty mi zbudujesz doms, abym w nim zamieszkał? 6Otóż nie mieszkałem w domu od czasu, kiedy wyprowadziłem synów Izraelas z Egiptu, aż do dnia dzisiejszego, lecz towarzyszyłem Izraelowi, mając namiot za swoje mieszkanief. 7Co więcej, przez cały czas, kiedy wędrowałem z synami Izraela, czy powiedziałem choć słowo jednemu z wodzów, którym kazałem paść mój ludg, Izraela: Dlaczego nie zbudowaliście Mi domu cedrowego? 8Dlatego teraz tak przemówisz do mojego sługi, Dawida: Tak mówi PAN Zastępóws: Gdy pilnowałeś owiec, wziąłem cię z pastwiska po to, aby cię ustanowić przywódcą mojego ludu, Izraela. 9Wspierałem cię we wszystkich twych przedsięwzięciach i wygubiłem wszystkich twych wrogów. Uczynię cię sławnymh, na równi ze sławą największych królów na ziemi. 10A mojemu ludowi, Izraelowi, przydzielę miejsce, gdzie się osiedli. Tam go zasadzęi i tam będzie mieszkał bezpiecznie. Żaden nikczemny lud nie będzie go już nękać, jak to było niegdyś, 11kiedy ustanowiłem sędzióws nad moim ludem, Izraelem. Ciebie będę osłaniał od wszystkich twych nieprzyjaciół. PAN ci też oznajmia: To PAN zbuduje ci domj. 12Kiedy dobiegną kresu twoje dni i spoczniesz obok twych przodków, Ja wywyższę twojego potomka, który wyjdzie z twoich wnętrzności, i utrwalę jego królestwo. 13On zbuduje dom Mojemu imienius, a Ja utrwalę tron jego królestwa na wieki. 14Ja będę mu ojcem,

7

Przymierze Boga z rodem Dawida. Król ma zamiar zbudować Bogu dom, czyli świątynię (w. 5). Bóg jednak przez proroka objawia swoją wolę, zgodnie z którą to nie Dawid będzie budowniczym, lecz Bóg zbuduje dom Dawidowi. Dom ma tutaj trzy znaczenia: pałacu królewskiego, świątyni i potomstwa, przy czym najważniejsza część obietnicy dotyczy potomstwa Dawida, z którego będzie wywodził się Mesjasz. Późniejsze proroctwa będą Go ukazywać jako syna i odrośl Dawida (Iz 9,6-7; 11,1; Łk 1,32). Historia ta jest jednym z najważniejszych tekstów ST, ponieważ stanowi bazę nie tylko historii dynastii Dawida, ale stanie się również fundamentem głównego przepowiadania proroków (np. Ps 89,30-38; 110,1n; 132,11n; Jr 23,5; Am 9,11; Mi 5,1n). Bez tej obietnicy historia Dawida byłaby pozbawiona swojego głównego znaczenia teologicznego, a historia objawienia mesjańskiego nie miałaby podstawowego zwornika, jakim jest oczekiwanie na Chrystusa.

2. SAMUELA 6,22 — 7,14

580

2Sm 20,3 1Krn 17,1-15

Pwt 12,10; 25,19; 1Krl 5,4 Ps 132,1-5

1Krl 8,17n

1Krl 8,16.27; Iz 66,1; Dz 7,48

Wj 40,34-38

1Sm 16,11; 17,15; Ps 78,70 1Sm 16,11; 17,15.20.28.34; Ps 78,70; 89,28

Wj 23,20; Lb 10,29; 14;40; Pwt 26,9; 1Sm 12,8

2Sm 23,5; Ps 89,30-38; 132,11n

Dz 2,30 1Krl 5,19; 8,19; 1Krn 17,11-14; 22,10; 28,6 Pwt 8,5; Hbr 1,5

10_2Sm:10_2Sm

1Sm 13,14;15,28; 16,14; Ps 89,31-35 2Sm 23,5; 1Krl 2,45; 11,38; Łk 1,32n

9/3/08

2:40 PM

Page 581

a on będzie Mi synema. Jeśli zgrzeszy, będę go karałs rózgą i ciosami synów ludzkich. 15Lecz nie cofnę od niego mojej miłości, jak cofnąłem ją od Saula, którego odsunąłem od mojego oblicza. 16Przede mną dom twój i twoje królestwo będzie trwać na wieki. Tron twój będzie niewzruszony na wieki”. 17 Wszystkie te słowa i całą tę wizję Natan przekazał Dawidowi.

a) Ja będę mu ojcem… synem – formuła przymierza zawieranego pomiędzy Bogiem i Izraelitami (Wj 6,7; 20,2; Lb 26,12; Jr 31,33) została tu odniesiona do potomstwa Dawida, z którym Bóg zawiera wieczne przymierze (Ps 2,7). b) w obecności PANA – to znaczy w namiocie, w którym była arka. c) dom – zob. 2Sm 7,11+.

1Krn 17,26n

Wj 3,11; Sdz 6,15; 1Sm 9,21; 18,18

Mt 6,8.32; Łk 12,30

Wj 15,11; 1Krl 8,23; Ps 86,8; 104,1; Jr 10,6n Pwt 4,7.34

Ps 44,2n

Wj 6,7; Pwt 7,6; 26,17; 29,12 Pwt 9,5; 1Sm 1,23; 12,22; 1Krl 2,4

Lb 23,19; 1Krl 28,29n

Ps 21,4.7; 45,3

Modlitwa Dawida 18 Wtedy król Dawid poszedł do świętego namiotu, usiadł w obecności PANAb i tak przemówił: „Panies mój, BOŻE, kim ja jestem i czym jest mój domc, że przywiodłeś mnie aż dotąd? 19Ale dla Ciebie, Panie mój, BOŻE, nie było tego dosyć! Zechciałeś jeszcze udzielić obietnic domowi Twojego sługi na daleką przyszłośćd. I zechciałeś do mnie mówić, choć jestem tylko człowiekiem, Panie mój, BOŻE! 20Cóż może jeszcze Dawid powiedzieć do Ciebie? Ty znasz Twojego sługę, Panie mój, BOŻE! 21Przez wzgląd na Twoje słowo i życzenie Twojego sercas uczyniłeś te wspaniałe rzeczy, aby pouczyć Twojego sługę. 22Panie mój, BOŻE, jak przesławny jesteś! Nikt Tobie nie dorówna! Nie ma też żadnego boga oprócz Ciebie, zgodnie z tym, co zawsze słyszeliśmy. 23Bo jakiż naród na ziemi jest podobny do Twojego ludu, Izraelas, którego Ty, Boże, uwolniłeś z niewoli Egipcjan? Ty przyszedłeś, aby go wybawić jako swój lud, aby go rozsławić, aby dokonać dla niego rzeczy wielkich i budzących grozę, wyrzucając przed nim narody i ich bogówe. 24Ty, PANIE, ustanowiłeś Izraela swoim ludem na wieki i stałeś się jego Bogiem. 25Teraz więc, PANIE, Boże, dotrzymaj na wieki obietnic, które dałeś, i postępuj z Twoim sługą i jego potomstwem tak, jak powiedziałeś! 26A Twoje imięs okryje się wielką chwałąs na wieki, gdy będą mówić: «PAN Zastępóws jest Bogiem Izraela!». A dom Twojego sługi, Dawida, niech będzie trwały przed Tobą 27zgodnie z tym, co Ty, PAN Zastępów, Bóg Izraela, objawiłeś swojemu słudze: «Ja ci zbuduję dom». Dlatego Twój sługa zdobył się na odwagę, by zanieść do Ciebie tę modlitwę. 28Panie, mój BOŻE, Ty jesteś Bogiem i Twoje słowa są prawdąf! Ty obiecałeś Twojemu słudze te dobrodziejstwa. 29 Racz więc pobłogosławićg dom Twojego sługi, aby trwał na wieki przed Tobą! Zgodnie z Twoją obietnicą, Panie, BOŻE mój, niech Twoje błogosławieństwo spocznie na domu Twojego sługi na wieki!”.

d) na daleką przyszłość – obietnica Boga odnosi się nie tyle do życia samego Dawida, ile raczej do trwałości dynastii, której dał on początek na tronie Izraela. Jest to błogosławieństwo dane Abrahamowi, które przeszło na jego potomka, Dawida, i jego dzieci, dzięki wiecznemu przymierzu (2Sm 7,29; Rdz 12,2). e) Tekst hebr. wersetu 23 wykazuje ślady licznych poprawek, które miały za cel pozbawić realności bóstwa pogańskie i podkreślić znaczenie ludu Izraela. f) Twoje słowa są prawdą – to znaczy, że są stałe, niezmienne i – jak zostanie później powiedziane – są doskonale ustalone i zabezpieczone (2Sm 23,5). g) Racz więc pobłogosławić – błogosławieństwo Boga gwarantuje pomyślność i dobrobyt. Podobne błogosławieństwo otrzymał Abraham wraz z obietnicą wielkiego potomstwa (Rdz 12,2). Błogosławieństwo – zob. Słownik.

Modlitwa Dawida. Słowo Boże przekazane przez Natana otwiera serce Dawida na modlitwę dziękczynienia i uwielbienia. Jest to modlitwa bardzo prosta, w której zapowiedziane przymierze z potomstwem Dawida widziane jest w szerszej perspektywie, obejmującej łaskę wybrania i pakt zawarty z całym ludem. Modlitwa Dawida jest aktem pokory i podziwu dla wielkiego dobra, jakie otrzymał od Boga, i dla obietnicy wiecznego przymierza z jego potmostwem. Dlatego Dawid wzruszony i pełen pokory wychwala dobroć Boga i prosi Go o wierność danej obietnicy (ww. 25-29). Nie dotyczy ona wyłącznie czasu życia Dawida, ale zapowiada wieczne panowanie na tronie Izraela dynastii zapoczątkowanej przez niego. Jest to błogosławieństwo dane Abrahamowi (Rdz 12,2), które przechodzi na Dawida i na jego potomków.

581

2. SAMUELA 7,15-29

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) ich stolicą – chodzi o Gat (1Sm 1,20+). b) jedną trzecią pozostawił przy życiu – zgodnie ze starożytną praktyką traktowania jeńców, byli oni układani na ziemi jeden obok drugiego i mierzeni sznurem. Tych, którzy zmieścili się w dwóch pierwszych długościach sznura, zabijano, a tym spod trzeciej długości darowano życie. c) króla Soby – królestwo Soby było jednym z niezależnych miast-państw Aramejczyków, powstałych na początku I tysiąclecia przed Chr. Położone w dolinie Libanu, od północy graniczyło z Chamat, a od południa z Damaszkiem. Państwo to kontrolowało wschodnią Syrię aż do doliny Eufratu. Potęga Soby zagrażała nie tylko Izraelowi, ale także Asyrii. d) Hadadezer – aramejski władca, panujący w położonym niedaleko Damaszku Antylibanie. Pierwszy człon jego imienia ‘Hadad’ to imię boga burzy, głównego bóstwa aramejskiego. e) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji, według tradycji biblijnej jedna z rzek płynących z Edenu (Rdz 2,14). f) okulawić – czynność ta polegała na przecięciu ścięgien skokowych. Konie w armii izraelskiej pojawiły się dopiero w czasach Salomona. g) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Według badań archeologicznych jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. h) Berotaj – miejscowość położona 50 km na północ od Damaszku leżąca w dolinie pomiędzy pasmami gór Libanu i Antylibanu. Później powstało tam greckie miasto Chalcyda, którego nazwa wywodzi się właśnie od wytwarzanego tam brązu (gr. chalkos). i) Chamat – królestwo syryjskie położone na północny wschód od Palestyny. j) Tou – władca aramejski, którego siedzibą było Chamat. Wielki wróg rządzącego w Damaszku Hadadezera. k) Aramejczycy – tutaj chodzi o lud zamieszkujący tereny położone na północny wschód od źródeł Jordanu (zob. Słownik). l) prawa... sprawiedliwość – troska o sprawiedliwość jest podstawową cechą przywódcy narodu, który pełni wolę Bożą (np. Ps 72,1n; Iz 16,5; Jr 33,15).

Page 582

Podsumowanie działań wojennych Dawida 1 Potem Dawid pobił Filistynóws i upokorzył ich, odbierając im zwierzchnictwo nad ich stolicąa. 2Pokonał też Moabitóws. Kazał ich ułożyć na ziemi i zmierzyć sznurem: dwie trzecie kazał zabić, a jedną trzecią pozostawił przy życiub. Od tego czasu Moabici stali się poddanymi Dawida, zobowiązanymi do płacenia daniny. 3Dawid pokonał również króla Sobyc Hadadezerad, syna Rechoba, w czasie gdy ten usiłował odzyskać władzę nad ziemiami położonymi nad Eufrateme. 4Dawid zdobył na nim tysiąc siedmiuset jeźdźców konnych i dwadzieścia tysięcy wojowników pieszych. Następnie Dawid kazał okulawićf wszystkie konie, pozostawiając dla siebie jedynie sto sztuk. 5Wtedy Aramejczycys z Damaszkug ruszyli na pomoc Hadadezerowi, królowi Soby. Ale Dawid pokonał ich, zabijając dwadzieścia dwa tysiące żołnierzy. 6 Potem Dawid postawił straże w kraju Aramejczyków damasceńskich. Również oni stali się poddanymi Dawida, zobowiązanymi płacić daninę. Tak to PANs zapewniał Dawidowi zwycięstwo w każdej jego wyprawie. 7Dawid zabrał złote tarcze, które nosili żołnierze Hadadezera, i sprowadził je do Jerozolimys. 8Ponadto król zdobył ogromną ilość brązu w Betach i Berotajh, dwóch miastach w królestwie Hadadezera. 9 Król Chamati, Touj, dowiedział się, że Dawid pokonał całą armię Hadadezera. 10Wtedy wysłał swojego syna, Jorama, do króla Dawida, aby go pozdrowić i pogratulować mu zwycięskiej wojny z Hadadezerem. Hadadezer bowiem też prowadził wojnę z królem Tou. Joram przyniósł również Dawidowi srebrne, złote i brązowe upominki. 11Król poświęciłs PANU te przedmioty, podobnie jak srebro i złoto zdobyte na innych podbitych ludach, 12na Aramejczykachk, Moabitach, Ammonitachs, Filistynach, Amalekitachs, jak też zdobyte na wojnie z Hadadezerem, synem Rechoba, królem Sobyc. 13W ten sposób Dawid zyskał wielką sławę. Po pokonaniu Aramejczyków, Dawid pobił Edomitóws w Dolinie Soli, zabijając spośród nich osiemnaście tysięcy ludzi. 14W całym Edomie Dawid zostawił straże, a Edomici stali się jego poddanymi. Tak to PAN zapewniał Dawidowi zwycięstwo w każdej jego wyprawie.

8

Organizacja państwa Dawid panował więc nad całym Izraelems. Stał na straży prawa i umacniał sprawiedliwośćl pośród swego ludu. 16Joab, syn Serui, był dowódcą armii. Jehoszafat, syn Achiluda,

15

Podsumowanie działań wojennych Dawida. Zestawienie najważniejszych zwycięstw Dawida pokazuje jego wielkość jako wodza, a także zmysł polityczny, jakim wykazał się w budowaniu swojego królestwa i zdobywaniu wielkiego znaczenia w całym regionie Bliskiego Wschodu. Dzięki wygranym wojnom obszar państwa izraelskiego osiągnął rozmiar, jakiego nie udało się osiągnąć nigdy wcześniej, a którego następcy Dawida nie potrafili utrzymać. Wojny prowadzone przez Dawida bardzo wzbogaciły całe państwo, a także sankturaium, które otrzymywało w darze od króla najcenniejsze łupy. Wszystkie tryumfy Dawida były owocem błogosławieństwa i opieki Boga (w. 6).

2. SAMUELA 8,1-16

1Krn 18,1-13

582

1Krl 5,1

Pwt 17,16; Joz 11,6.9; 17,16

2Krl 11,10

2Krl 12,19

2Krl 14,7 1Krl 11,14-25

1Krn 18,14-17 2Sm 20,23-26; 1Krl 4,1-6

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 583

był kanclerzem. 17Sadoka, syn Achituba, i Abiatar, syn Achimeleka, byli kapłanami. Serajasz był sekretarzem. 18Benajasz, syn Jojady, dowodził Keretytami i Peletytamib. Synowie Dawida byli także kapłanamic.

Dawid królem Izraela

1Sm 18,1-4; 20,15-17.42; 2Sm 21,1-14 2Sm 16,1-4; 19,27-31

2Sm 4,4

1Sm 24,15

1Krn 8,34 2Sm 16,1-4; 19,25-31; 21,7

Wypełnienie obietnic danych Jonatanowi 1 Pewnego razu Dawid zapytał: „Czy ostał się jeszcze ktoś z rodziny Saula? Chciałbym mu okazać życzliwość ze względu na Jonatana”. 2 W rodzinie Saula był pewien sługa, który miał na imię Siba. Wezwano go więc do Dawida. Król go zapytał: „Czy ty jesteś Siba?”. On odrzekł: „To ja, twój sługa”. 3Król spytał: „Czy nie ostał się jeszcze ktoś z rodziny Saula? Chciałbym mu okazać życzliwość Bożą”. Siba odpowiedział królowi: „Jest jeszcze jeden syn Jonatana, kaleki na obydwie nogi”. 4Król zapytał: „Gdzie on się znajduje?”. Siba odparł: „Przebywa w domu Makira, syna Amiela, w Lo-Debard”. 5 Wtedy król Dawid kazał zabrać go z domu Makira, syna Amiela, w Lo-Debar. 6Kiedy Meribbaale, syn Jonatana, wnuk Saula, znalazł się przed Dawidem, oddał mu głęboki pokłon twarzą do ziemi. Dawid spytał: „Czy ty jesteś Meribbaal?”. Ten odrzekł: „To ja, twój sługa”. 7Dawid mu powiedział: „Nie bój sięf, bo z całą pewnością okażę ci życzliwość przez wzgląd na Jonatana, twojego ojca. Przywrócę ci też wszystkie posiadłości, które należały do twojego dziadka, Saula, a ty sam będziesz zawsze mógł jadać przy moim stole”. 8Meribbaal pokłonił się mu znów i powiedział: „Czym zasłużyłem sobie, abyś zajmował się mną, jakimś zdechłym psemg?”. 9 Potem Dawid przykazał Sibie, słudze Saula: „Wszystkie posiadłości Saula i jego rodziny oddaję synowi twojego pana. 10 Ty, twoi synowie i słudzy, będziecie mu obrabiać ziemię. Plony przyniesiesz twojemu panu, aby były na jego utrzymanie. Ale Meribbaal, syn twojego pana, będzie zawsze jadł chleb z mojego stołu”. Siba miał piętnastu synów i dwudziestu sług. 11Rzekł więc Dawidowi: „Twój sługa wypełni wszystko, tak jak król, mój pan, rozkazał”. Meribbaal jadał więc przy stole Dawida, jak jeden z królewskich synów”. 12Meribbaal miał małego syna imieniem Mika. Wszyscy, którzy zamieszkiwali dom Siby, byli na służbie Meribbaala. 13Meribbaal mieszkał w Jerozolimies, gdyż stale jadał przy królewskim stole. A obie nogi miał niesprawne.

9

a) Sadok – protoplasta ważnego rodu kapłańskiego (1Krn 5,34-41). Tutaj jego imię pojawia się po raz pierwszy na kartach ST. b) Keretyci i Peletyci – tworzyli przyboczną gwardię królewską i byli najemnikami wywodzącymi się być może z Kreteńczyków i Filistynów. c) byli także kapłanami – w czasach Dawida funkcje kapłańskie nie były jeszcze zarezerwowane dla jednego rodu. Księga Kronik koryguje tę informację i twierdzi, że synowie Dawida byli urzędnikami (1Krn 18,17). d) Lo-Debar – miejscowość położona ok. 12 km na południe od jeziora Genezaret, na wschód od Jordanu. e) Meribbaal – zob. 2Sm 4,4+. f) Nie bój się – formuła, która w Biblii zawsze jest wprowadzeniem do przekazania jakiejś dobrej wiadomości. g) zdechłym psem – zob. 2Sm 3,8+.

Wypełnienie obietnic danych Jonatanowi. Po objęciu władzy Dawid nie zapomniał o obietnicy, jaką dał Jonatanowi, że będzie łaskawy dla jego potomstwa (1Sm 20,14-17). Okazanie wielkiej życzliwości Meribbaalowi nie tylko jest gestem dochowania przysięgi danej Jonatanowi, ale jest również bardzo mądrym posunięciem strategicznym Dawida. Po śmierci Iszbaala Meribbaal jest bowiem najbliższym krewnym Saula, a więc również jego dziedzicem. Dawid, oddając mu dobra Saula i zapewniając utrzymanie, skutecznie zamyka mu drogę do ewentualnych starań o tron.

583

2. SAMUELA 8-17 — 9,13

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) obejrzenia miasta – chodzi o Rabbę, stolicę Ammonitów, dzisiejszy Amman. b) ogolono im brody – było to wielkim upokorzeniem, ponieważ broda była symbolem honoru i dumy mężczyzny. c) obcięto ich ubrania – dla ludów Bliskiego Wschodu ubranie było symbolem osoby i jej godności. Dlatego obcięcie ubrań posłów Dawida i odsłonięcie ich pośladków było największym z możliwych upokorzeń (Iz 20,4; 47,2; Jr 13,22.26). d) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za jedno z najstarszych z istniejących miast świata. W okolicy tego miasta Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). e) Soba – zob. 2Sm 8,3+. f) Maaka – mała kraina położona na południe od góry Hermon, prawdopodobnie obejmująca północną część wzgórz Golan, granicząca od południa z Geszurem. g) Tob – aramejskie królestwo położone na południowy wschód od Jeziora Tyberiadzkiego. h) Hadadezer – zob. 2Sm 8,3+.

Page 584

Poselstwo Dawida do króla Ammonu 1 Po jakimś czasie umarł król Ammonitóws, a tron po nim objął jego syn Chanun. 2Dawid postanowił: „Okażę przychylność Chanunowi, synowi Nachasza, jak jego ojciec okazał mi niegdyś przychylność”. Wysłał więc poselstwo, aby wyrazić mu współczucie po stracie ojca. Kiedy jednak posłowie Dawida przybyli do kraju Ammonitów, 3książęta ammoniccy powiedzieli do swojego pana, Chanuna: „Czy naprawdę myślisz, że Dawid przysłał do ciebie posłów ze słowami współczucia tylko dla uczczenia pamięci twojego ojca? Czy nie wysłał swoich posłów raczej w celu obejrzenia miastaa, aby je zdobyć w odpowiednim czasie?”. 4Wtedy Chanun kazał zatrzymać posłów Dawida: ogolono im brodyb do połowy i obcięto ich ubraniac do połowy, do wysokości pośladków. Potem ich odesłano. 5 O całym zajściu poinformowano Dawida. Wtedy wysłał on ludzi naprzeciw swym posłom, którzy zostali tak bardzo znieważeni. Król kazał im powiedzieć: „Pozostańcie w Jerychud, aż odrosną wam brody. Potem wrócicie do siebie”.

10

Iz 20,4

Pierwsza wyprawa przeciw Ammonitom 6 Ammonicis zrozumieli, że Dawid ich znienawidził. Wtedy zwerbowali sobie za pieniądze dwadzieścia tysięcy piechurów od Aramejczykóws z Bet-Rechob i od Aramejczyków z Sobye, tysiąc żołnierzy od króla Maakif i dwanaście tysięcy żołnierzy od króla Tobg. 7 Kiedy Dawid dowiedział się o tym, wyprawił Joaba na czele całej armii, złożonej z doborowych żołnierzy. 8Ammonici również wyszli i ustawili się do bitwy w pobliżu bramy ich stolicy. Aramejczycy z Soby i Bet-Rechob oraz żołnierze Tob i Maaki zajęli pozycje dalej w polu. 9Kiedy Joab zorientował się, że czeka go bitwa z przodu i z tyłu, wybrał najdzielniejszych żołnierzy z Izraelas i ustawił ich naprzeciw Aramejczyków. 10Pozostałą część wojska powierzył dowództwu swojego brata, Abiszaja, i ustawił ich naprzeciw Ammonitów. 11Wtedy Joab powiedział do brata: „Jeśli Aramejczycy będą zdobywać przewagę nade mną, ty przyjdziesz mi z pomocą; jeśli Ammonici będą przeważać nad tobą, ja pospieszę ci na pomoc. 12 Odwagi! Okażmy się dzielni walcząc za nasz lud i za miasta naszego Boga! A PANs niech uczyni, co Mu się spodoba!”. 13 Joab i jego żołnierze przystąpili do bitwy przeciw Aramejczykom, a ci rzucili się do ucieczki. 14Kiedy Ammonici zobaczyli, że Aramejczycy uciekli, sami cofnęli się przed Abiszajem i schronili się w mieście. Wtedy Joab zakończył wyprawę przeciw Ammonitom i powrócił do Jerozolimys.

1Krn 19,6-15

Zwycięstwo nad Aramejczykami Kiedy dotarło do Aramejczykóws, że zostali pobici przez Izraelas, zgromadzili wszystkie swoje wojska. 16Hadadezerh

1Krn 19,16-19; 2Sm 8,3-8

15

2. SAMUELA 10,1-16

1Krn 19,1-5

584

Sdz 9,4

2Sm 21,15-22

1Krl 20,22

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 585

wysłał posłańców, aby zwerbowali Aramejczyków, mieszkających po drugiej stronie Eufratua. Przybyli oni do Chelamb, a na ich czele stał Szobak, dowódca wojsk Hadadezera. 17Dawid dowiedział się o tym, zebrał całą armię izraelską, przekroczył Jordans i przybył do Chelam. Aramejczycy zajęli pozycje bojowe naprzeciwko Dawida i ruszyli do bitwy. 18Ale Izraelici zmusili ich do ucieczki. Dawid zabił spośród Aramejczyków siedmiuset powożących rydwanami i czterdzieści tysięcy piechurów. Zranił też śmiertelnie samego dowódcę Szobaka. 19Kiedy wszyscy królowie, poddani Hadadezerowi, zobaczyli, że zostali pokonani przez Izraela, zawarli z nim pokój i poddali się pod jego władzę. Aramejczycy nie mieli już odwagi pomagać Ammonitoms.

1Krn 20,1

Kpł 15,19

Rdz 38,25

1Sm 4,3nn

a) Eufrat – zob. 2Sm 8,3+. b) Chelam – miasto w Zajordaniu. c) Z nowym rokiem – chodzi o wczesną wiosnę, gdy kończyła się pora deszczowa, a jeszcze nie rozpoczęły się intensywne prace na roli. Ten okres powszechnie wykorzystywano na prowadzenie działań wojennych. d) Rabba – zob. 2Sm 10,3+. e) oczyściła się – zgodnie z przepisami podanymi w Księdze Kapłańskiej, które nakazują kobiecie dokonanie rytu oczyszczenia po upływie siedmiu dni od miesiączki (Kpł 15,19n). Uwaga ta ma na celu podkreślenie, że Batszeba nie była jeszcze w ciąży w czasie, gdy współżyła z Dawidem.

Dawid i Batszeba 1 Z nowym rokiemc, a więc kiedy królowie zwykli wyruszać na wojnę, król Dawid wysłał Joaba i swoich oficerów na czele całej armii Izraelas przeciw Ammonitoms. Ci spustoszyli ich kraj i oblegali stolicę Rabbad. Dawid pozostawał zaś w Jerozolimies. 2 Pewnego popołudnia Dawid wstał po poobiedniej drzemce i przechadzał się po tarasie królewskiego pałacu. Z wysokości tarasu nagle zobaczył kąpiącą się kobietę. A była ona bardzo piękna. 3Dawid kazał dowiedzieć się, kim ona jest. Powiedziano mu: „Czyż nie jest to Batszeba, córka Eliama, żona Uriasza Chetytys?”. 4Wtedy Dawid wysłał do niej posłańców, aby ją sprowadzili. A kiedy Batszeba przyszła, Dawid współżył z nią. Potem oczyściła sięe ze swojej nieczystościs i powróciła do domu. 5 Batszeba poczęła dziecko, więc posłała Dawidowi wiadomość: „Jestem w ciąży”. 6Wtedy Dawid wysłał do Joaba rozkaz: „Przyślij do mnie Uriasza Chetytę!”. Joab więc wyprawił Uriasza do Dawida. 7Kiedy Uriasz przybył do Dawida, ten pytał go, jak się ma Joab, jak się trzymają żołnierze i jak toczy się wojna. 8Potem Dawid powiedział do Uriasza: „Wstąp do swojego domu i umyj sobie nogi!”. Uriasz wyszedł z pałacu królewskiego, a za nim niesiono dar królewski. 9Ale Uriasz nie poszedł do domu. Razem z żołnierzami swojego pana ułożył się do snu w pobliżu wejścia do pałacu królewskiego. 10 Doniesiono więc Dawidowi: „Uriasz nie poszedł do swojego domu”. Wtedy Dawid powiedział do Uriasza: „Czy nie przybyłeś z podróży? Czemu nie wstąpiłeś do domu?”. 11Uriasz odpowiedział: „Arkas oraz żołnierze Izraela i Judys mieszkają

11

Dawid i Batszeba. Dawid do tej pory był przedstawiany jako władca idealny, wybraniec Boga, który w Jego zastępstwie sprawuje władzę na ziemi. Ale król popełnił ciężki grzech i Biblia tego nie przemilcza. Na podwójny grzech Dawida złożyło się cudzołóstwo i morderstwo. Wykorzystana przez Dawida Batszeba, żona jednego z jego żołnierzy, zaszła w ciążę. Dawid, chcąc uniknąć konsekwencji tego czynu, najpierw próbował zatuszować swoje ojcostwo, a następnie postanowił poślubić Batszebę. Aby zrealizować ten cel, posłużył się podstępem, polegającym na przywołaniu

585

2. SAMUELA 10,17 — 11,11

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) spać z moją żoną – wojna była czynnością świętą, dlatego uczestniczący w niej zobowiązani byli do powstrzymywania się od relacji seksualnych w czasie jej trwania. b) list do Joaba – list ten prawdopodobnie był napisany na glinianej tabliczce. Uriasz zapewne nie potrafił czytać i niczego nieświadomy, z polecenia Dawida, zaniósł Joabowi wyrok śmierci na samego siebie. c) Jerubbaal – brzmienie imienia podane za przekładem greckim. W tekście hebr. ma ono formę Jerubboszet. Na temat zmiany elementu baal na boszet (‘hańba’) zob. 2Sm 2,8+. d) Tebes – warowne miasto położone niedaleko Sychem. U jego bram zginął Abimelek (Sdz 9,50-54). e) Wtedy Dawid... – od tego miejsca aż do końca w. 22 w wersji hebrajskiej tekst został opuszczony. Uzupełniony został zgodnie z przekładem greckim (Septuagintą).

Page 586

w namiotach, a mój dowódca Joab i słudzy mojego pana obozują w szczerym polu, a ja miałbym iść do swojego domu, aby jeść, pić i spać z moją żonąa? Przysięgam na twoje życie: Nigdy nie zrobię czegoś podobnego!”. 12Dawid rzekł do Uriasza: „Dobrze. Zostań tu jeszcze dzisiaj, a jutro cię wyprawię”. Uriasz więc został tego dnia w Jerozolimie. Nazajutrz 13Dawid zaprosił go, aby jadł i pił przy jego stole, i upił go. Ale wieczorem Uriasz znowu ułożył się na swoim posłaniu obok żołnierzy swojego pana. A do swojego domu nie poszedł. 14 Następnego dnia Dawid napisał list do Joabab i posłał go przez Uriasza. 15W liście zaś napisał, co następuje: „Postawcie Uriasza tam, gdzie bitwa jest najzacieklejsza, a potem odsuńcie się od niego, aby został trafiony i zginął!”. 16 Joab, rozkładając straże wokół miasta, postawił Uriasza w miejscu, o którym wiedział, że walczą tam dzielni wojownicy. 17Obrońcy miasta wypadli i natarli na oblegających. Zabili paru żołnierzy i oficerów z wojska Dawida. Uriasz Chetyta zginął również. 18 Joab natychmiast posłał Dawidowi wiadomości o wszystkim, co dzieje się na wojnie. 19Dał posłańcowi następujące polecenie: „Gdy skończysz mówić do króla o wszystkich okolicznościach bitwy, 20a król uniesie się gniewem i powie do ciebie: «Dlaczego podeszliście tak blisko murów miasta w tej walce? Czy nie wiedzieliście, że z murów strzelają łucznicy? 21 Kto zabił Abimeleka, syna Jerubbaalac? Czy nie zginął on w Tebesd z rąk pewnej kobiety, która zrzuciła na niego z muru kamień od żaren? Dlaczego podeszliście tak blisko murów?». Wtedy dorzucisz: «Zginął również Uriasz Chetyta»”. 22 Posłaniec udał się w drogę, a kiedy przybył, opowiedział Dawidowi wszystko, co mu zlecił Joab. Wtedy Dawide rozgniewał się na Joaba i rzekł do posłańca: „Dlaczego podeszliście tak blisko murów miasta w tej walce? Czy nie wiedzieliście, że łucznicy strzelają z murów? Kto zabił Abimeleka, syna Jerubbaala? Jakaś kobieta, która zrzuciła na niego z muru kamień od żaren i ten zginął w Tebes! Dlaczego podeszliście do murów?”. 23Posłaniec wyjaśnił Dawidowi: „Obrońcy miasta mieli nad nami przewagę. Wypadli na nas w otwartym polu, ale potem odparliśmy ich aż do bramy miasta. 24Wtedy łucznicy ostrzelali nas z wysokości murów. W ten sposób poległa część żołnierzy królewskich. Zginął też twój oficer Uriasz Chetyta”. 25Dawid rzekł do posłańca: „Tak powiesz Joabowi:

z pola walki Uriasza po to, aby ten udał się na noc do żony; pochlebstwem, kiedy próbował go upić; a także perfidią, kiedy wydał polecenie sprowokowania jego śmierci, po której będzie mógł legalnie poślubić wdowę po nim. Plan Dawida okazał się bardzo skuteczny, ale nie spodobał się Bogu. Ta historia jest opowiedziana w sposób bardzo prosty, ale cała uwaga autora skupiona jest na nauce moralnej, jaka z niej wypływa: podwójny grzech Dawida stoi w centrum opowiadania o wojnie z Ammonitami i wywołuje cały łańcuch wydarzeń, które będą miały wielki wpływ na dalsze losy Dawida i jego królestwa.

2. SAMUELA 11,12-25

586

Sdz 9,50-54

10_2Sm:10_2Sm

Pwt 32,42

2Sm 14,4-17

1Sm 20,31; 26,16

Wj 21,37; Łk 19,8

Sdz 6,8n; 1Sm 10,1 2Sm 3,7

2Sm 16,22

9/3/08

2:40 PM

Page 587

«Nie zamartwiaj się tą sprawą, gdyż miecz zabija raz tego, a raz tamtego. Uderz mocniej na miasto i zburz je!»”. 26 Kiedy żona Uriasza dowiedziała się, że zginął jej mąż, Uriasz, ubrała żałobne szaty. 27A gdy upłynął czas żałobya, Dawid sprowadził ją do swojego domu. Następnie poślubił ją, a ona urodziła mu syna. Ale postępek, jaki Dawid popełnił, nie spodobał się PANUb.

a) upłynął czas żałoby – okres ten mógł trwać od siedmiu (Rdz 50,10; 1Sm 31,13) do siedemdziesięciu dni (Rdz 50,3).

Prorok Natan oskarża Dawida 1 PANs posłałc więc do Dawida prorokas Natana. Natan przyszedł do Dawida i tak mu powiedział: „W pewnym mieście mieszkało dwóch ludzi, jeden był bogaty, a drugi był biedny. 2Bogaty miał liczne stada owiec i wołów, 3a biedny nie miał nic, jak tylko jedną małą owieczkę, którą kupił. Żywił ją, a ona rosła przy nim tak jak jego dzieci: jadła jego chleb i piła z jego kubka, spała tuż obok niego i była mu jak córka. 4Pewnego dnia zaszedł do bogatego człowieka podróżny, ale jemu żal było wziąć zwierzę z własnego stada i przyrządzić je gościowi, który go odwiedził. Zabrał więc biedakowi owieczkę i przyrządził ją podróżnemu, który do niego przyszedł”. 5Dawid uniósł się wielkim gniewem na tego człowieka i rzekł do Natana: „Na życie PANA! Człowiek, który to uczynił, zasługuje na śmierć, 6ponieważ postąpił niegodziwie i bez litości. A za owieczkę niech wynagrodzi poczwórnie!”. 7 Wtedy Natan rzekł do Dawida: „Ty jesteś tym człowiekiem! A oto tak mówi PAN, Bóg Izraelas: «Ja cię namaściłem na króla nad Izraelems i Ja cię wybawiłem z mocy Saula. 8Twojej władzy poddałem rodzinę Saula i oddałem ci żony twojego pana. Poddałem twojej władzy lud Izraela i lud Judys. Jeśli to wszystko za mało, mogę dać ci jeszcze wiele więcej. 9 Dlaczego więc wzgardziłeś przykazaniems PANA, czyniąc to, co Jemu się nie podoba? Ty zamordowałeś Uriasza Chetytęs! Tak, ty to sprawiłeś, że Uriasz zginął od miecza Ammonitóws, a jego żonę wziąłeś sobie za żonę. 10Dlatego, że wzgardziłeś Mną i zabrałeś Uriaszowi Chetycie jego żonę, aby ją poślubić, w twojej rodzinie będzie się zawsze panoszyć przemoc». 11Tak mówi PAN: «Oto Ja sprawię, że przyjdzie na ciebie nieszczęście z twojej własnej rodzinyd. Na twoich oczach zabiorę ci żony i dam je twojemu bliskiemu, który będzie współżył z nimi w jasny dzień! 12Tak, to co ty uczyniłeś w skrytości, Ja sprowadzę na ciebie w jasny dzień i na oczach całego Izraela!»”.

d) nieszczęście z twojej własnej rodziny – zapowiedź buntu Absaloma, syna Dawida (2Sm 13nn).

12

b) nie spodobał się PANU – jest to kategoryczny osąd moralny czynu Dawida, a zarazem wprowadzenie do następnego rozdziału. c) PAN posłał – tym, który posyła proroka, jest Bóg. To On jest jedynym i pewnym źródłem każdego nauczania moralnego.

Prorok Natan oskarża Dawida. Oskarżenie, jakie Natan kieruje do Dawida, wypowiedziane jest w bardzo delikatnej formie, ale jest jednoznaczne i zdecydowane. Prorok, posługując się przypowieścią o ubogim człowieku, chce wzbudzić w sercu króla głębokie poczucie winy, aby uznał i znienawidził swój tak bardzo ciężki grzech. Widzimy tutaj wielką siłę duchową króla i proroka. Jedynie prorok miał odwagę i możliwość oskarżyć króla. Z drugiej strony tylko człowiek mający głęboką wiarę mógł, mimo że posiadał władzę absolutną, uniżyć się, publicznie uznać swój grzech i podjąć pokutę.

587

2. SAMUELA 11,26 — 12,12

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) surowo pościł – tradycyjnie post polegał na całkowitym powstrzymaniu się od jedzenia i picia w ciągu dnia. Dawid podejmuje jeszcze jedno wyrzeczenie, jakim było spanie za ziemi. b) umył się… do domu PANA – są to gesty, jakie czyni ten, kto kończy czas postu.

Page 588

Żal Dawida i śmierć dziecka 13 Dawid rzekł do Natana: „Zgrzeszyłem przeciw PANUs”. Natan mu odpowiedział: „Wobec tego PAN odpuszcza ci twój grzechs. Nie umrzesz. 14Ponieważ jednak czyniąc tak, wzgardziłeś PANEM, dziecko, które ci się urodzi, z pewnością umrze!”. 15 Potem Natan powrócił do swojego domu. PAN zesłał ciężką chorobę na dziecko, które urodziła Dawidowi była żona Uriasza. 16Dawid modlił się za dziecko do Boga i surowo pościła; wszedł do swojego mieszkania, przeleżał całą noc na gołej ziemi. 17Przyszli do niego najbardziej szanowani spośród jego sług i prosili go, aby się podniósł z ziemi i zjadł z nimi posiłek, on jednak odmówił. 18 Po upływie tygodnia dziecko umarło. Ale słudzy Dawida bali się mu powiedzieć, że dziecko nie żyje, gdyż mówili: „Gdy dziecko było przy życiu, on nie chciał słuchać tego, co do niego mówiliśmy. Jakże teraz możemy mu powiedzieć, że dziecko umarło? Jeszcze zrobi sobie coś złego!”. 19Dawid zauważył, że jego słudzy rozmawiają ze sobą szeptem. Zrozumiał więc, że dziecko nie żyje. Zapytał swoje sługi: „Czy dziecko umarło?”. Odpowiedzieli: „Umarło”. 20Wtedy Dawid wstał z ziemi, umył się i namaścił, zmienił swoje szaty i poszedł do domu PANAb, aby oddać cześć Bogu. Kiedy wrócił do domu, zażyczył sobie, aby podano mu posiłek i pożywił się. 21Jego słudzy zaczęli go pytać: „Jak rozumieć twoje postępowanie? Gdy dziecko jeszcze żyło, ty pościłeś i płakałeś z jego powodu. A skoro dziecko umarło, wstałeś i zabierasz się do jedzenia?”. 22Dawid odpowiedział: „Jak długo dziecko żyło, pościłem i płakałem, gdyż myślałem sobie: «Kto wie, może PAN się zlituje i zachowa dziecko przy życiu?». 23 Ale teraz, kiedy dziecko umarło, dlaczego miałbym jeszcze pościć? Czy zdołam je przywrócić do życia? To ja dołączę do niego, ale ono do mnie nie powróci”.

Żal Dawida i śmierć dziecka. Dawid uznaje swoją winę, czego wyrazem jest modlitwa pokutna zawarta w Psalmie 51. Król zdaje sobie sprawę, że zło wyrządzone Uriaszowi i Batszebie faktycznie było skierowane przeciw samemu Bogu. Podjęty przez Dawida post był wynikiem powszechnego zwyczaju ofiarowania wyrzeczeń w intecji czyjegoś uzdrowienia. Trudno wytłumaczyć, dlaczego skutkiem grzechu Dawida jest cierpienie i śmierć niewinnego niczemu dziecka. W ST istniało jednak bardzo mocne przekonanie, że kara za grzech człowieka spada także na jego dzieci. Dlatego Dawid tak mocno przeżywa chorobę i śmierć dziecka, które urodziła mu Batszeba. Przekonany o skutecznej mocy pokuty, pości bardzo rygorystycznie, ale tylko do momentu śmierci dziecka. Zamiast prowadzenia sztucznej żałoby, która w niczym już zmarłemu pomóc nie może, stara się pocieszyć Batszebę i naprawić krzywdę, jaką jej wyrządził. Historia Dawida z jednej strony pokazuje typowy schemat odchodzenia człowieka od Boga, a z drugiej ukazuje sposób, w jaki Bóg okazuje miłosierdzie grzesznikom i prowadzi ich do nawrócenia. Źródłem grzechu Dawida była jego pycha, która pozwoliła mu zlekceważyć godność drugiego człowieka. Pierwszy grzech ciągnie za sobą łańcuch kolejnych i tak człowiek, próbując usprawiedliwiać czy ukrywać swoje czyny, coraz bardziej zagłębia się w tym, co złe. Bóg pozwala jednak dostrzec ogrom tego zła, porusza sumienie, ukazując wielkie szkody, jakie niosą ze sobą konsekwencje grzechu. Potępia grzech, ale daje szansę grzesznikowi. Jeśli człowiek będzie żałował swoich wyborów, jeśli podejmie pokutę i próbę zadośćuczynienia za swoje winy, wówczas Bóg nie poskąpi mu swojego błogosławieństwa. Potwierdzeniem tej prawdy jest historia Dawida, który mimo bardzo ciężkiego grzechu, dzięki pokucie i nawróceniu do końca swoich dni cieszył się szczególną łaską i opieką Boga.

2. SAMUELA 12,13-23

588

1Sm 15,24.30; 26,21

2Sm 21,10; 1Krl 21,27 2Sm 13,31

Hi 7,9

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 589

Narodziny Salomona 24 Potem Dawid poszedł pocieszyć swoją żonę Batszebę i współżył z nią. Ona znowu urodziła mu syna, któremu Dawid nadał imię Salomon. PANs darzył dziecko miłością 25i obwieścił to Dawidowi przez prorokas Natana. Z powodu tej miłości PANA Natan nazwał dziecko imieniem Jedidiasza.

1Krn 20,1-3

Wj 1,13n; 1Krn 20,3

Zdobycie Rabby, stolicy Ammonitów Tymczasem Joab stoczył walkę o Rabbęb, stolicę Ammonitóws, i opanował dzielnicę królewską. 27Wtedy Joab wysłał do Dawida posłańców z wiadomością: „Natarłem na Rabbę. Opanowałem nawet dzielnicę, gdzie znajduje się zbiornik wody. 28 Teraz więc zbierz resztę armii, przyjdź, oblegaj miasto i zdobądź je! Nie chciałbym go sam zdobywać, aby cała sława nie stała się moim udziałem!”. 29Wtedy Dawid zebrał resztę armii i pomaszerował na Rabbę. Stoczył tam bitwę i zdobył miasto. 30 Dawid zabrał koronę, która zdobiła głowę ich królac. Korona ta ważyła talents złota i była ozdobiona drogocennym kamieniem. Dawid nosił ją potem na swojej głowie. Ponadto wyniósł z miasta bardzo wielkie łupy. 31Uprowadził też mieszkańców miasta i zmusił ich do pracy przy żelaznych piłach, kilofach, siekierach i zapędził ich do wyrobu cegieł. Podobnie postąpił z wszystkimi miastami Ammonitów. W końcu Dawid z całą swoją armią powrócił do Jerozolimys. 26

a) Jedidiasz – dosł. umiłowany przez Pana. Takie imię nadał dziecku prorok Natan, aby podkreślić, że Bóg w sposób szczególny błogosławi to dziecko. Imię to pojawia się tylko w tym miejscu. We wszystkich innych miejscach mowa jest o Salomonie. b) Rabba – zob. 2Sm 10,3+. c) ich króla – może tu chodzić o koronę zdobiącą posąg ammonickiego boga Milkoma (1Krl 11,5.33; 2Krl 23,13), którego określano tytułem króla; inne imię tegoż boga to Moloch (Kpł 18,21; 2Krl 23,10). d) Absalom… Tamar – dzieci Dawida, których matką była Maaka, córka króla Geszuru (2Sm 3,3). e) Amnon – Amnon był pierworodnym synem Dawida, urodzony jeszcze w Hebronie z matki Achinoam z Jezreel (2Sm 3,2). f) dręczył się miłością – była to raczej niepohamowana żądza niż prawdziwa miłość. g) nie widział sposobu… zbliżyć – w okresie przed zawarciem małżeństwa, czyli do dwunastego, a nawet do piętnastego roku życia, córki królewskie mieszkały w wydzielonym miejscu i znajdowały się pod ochroną eunuchów; stąd trudność Amnona. h) Jonadab – był kuzynem Amnona, ponieważ był synem Szimeiego, brata Dawida. W 1Sm jego imię to Szamma (1Sm 16,9; 17,3).

Amnon i Tamar 1 Potem zdarzyła się następująca historia. Absalom, syn Dawida, miał piękną siostrę imieniem Tamard. Zakochał się w niej Amnone, inny syn Dawida. 2Amnon tak dręczył się miłościąf do swojej siostry, że się rozchorował. Amnon bowiem nie widział sposobu, jak się do niej zbliżyćg, bo Tamar była dziewicą. 3 Amnon miał też pewnego przyjaciela, bardzo przebiegłego, który miał na imię Jonadabh. Był on synem Szimeiego, brata Dawida. 4Jonadab spytał Amnona: „Synu królewski, dlaczego giniesz w oczach z dnia na dzień? Możesz mi to wyjawić?”. Amnon odpowiedział: „Kocham się w Tamar, siostrze mego brata Absaloma”. 5Wtedy Jonadab tak mu doradził: „Połóż się do

13

2Sm 3,2n

Narodziny Salomona. Wyrazem błogosławieństwa Bożego dla związku Dawida i Batszeby są narodziny Salomona. W przeciwieństwie do pierwszego, poczętego w grzechu dziecka, które z woli Boga musiało umrzeć (2Sm 12,14), teraz Pan okazuje swoją miłość do Salomona (w. 24). Miłość ta jest świadectwem wybrania Salomona na następcę Dawida, a także jest zapowiedzią lepszej przyszłości dla całego Izraela. Zdobycie Rabby, stolicy Ammonitów. Wojna z Ammonitami, która stanowi ramę opowiadania o grzechu Dawida, kończy się zdobyciem Rabby i upokorzeniem Ammonitów. Opis ten pokazuje, w jaki sposób nabywano i wykorzystywano w tym czasie niewolników, a także daje obraz ówczesnego poziomu rozwoju cywilizacyjnego. Amnon i Tamar. Rozpoczyna się opis serii nieszczęść w domu Dawida, zapowiedzianych przez proroka Natana jako konsekwencje grzechu króla. Autor skupia uwagę głównie na tym, co dzieje się w rodzinie królewskiej, a wszystkie wojny, zdobycze, organizacja królestwa stanowią tylko tło dla nauczania moralnego, jakie płynie z tych historii. Amnon, pierworodny syn Dawida, podstępnie zgwałcił swoją siostrę Tamar. Ten czyn wywołał całą spiralę gniewu, nienawiści

589

2. SAMUELA 12,24 — 13,5

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) przygotowała… placki – w tekście hebr. oba te słowa pochodzą od rdzenia lebab, który oznacza serce. Prawdopodobnie chodzi tu o placki w kształcie serca, symbolicznie nawiązujące do całej sytuacji. b) podłości – ktoś, kto popełniał taki czyn był piętnowany w społeczności przydomkiem „ohydny”, „haniebny”, „nikczemny” (np. Pwt 22,21; Sdz 20,6; Jr 29,23). c) abym była twoja – w pierwszych wiekach historii Izraela małżeństwa pomiędzy rodzeństwem były powszechne (Rdz 20,11-13). Podobnie działo się też w innych krajach starożytności, np. w Egipcie. Potem małżeństwa takie zostały jednak surowo zakazane przez Prawo (Kpł 18,9; 20,17; Pwt 27,22). d) Nienawidził jej… kochał – tekst hebr. cztery razy powtarza słowo „nienawidzić” i dwa razy „kochać”. Nienawiść staje się potężniejsza niż miłość. Jest ona skutkiem wielkiej nieprawości, jakiej dopuścił się Amnon. e) ozdobną suknię – wyrażenie hebr. dosłownie mówi o sukni uszytej z różnych kawałków materiału. f) Posypała sobie głowę… suknię – typowe gesty żalu, desperacji i bezradności (np. 2Sm 1,2+). g) kobieta opuszczona – Tamar do końca życia nie znalazła męża. Ten sam termin w Iz 54,1 oznacza opuszczoną żonę.

Page 590

łóżka i udawaj chorego. Kiedy przyjdzie twój ojciec, aby cię odwiedzić, powiesz mu tak: «Pozwól, aby tu przyszła moja siostra Tamar i przygotowała mi posiłek. Niech przyrządzi potrawę przy mnie, na moich oczach, żebym przyjął posiłek z jej ręki!»”. 6 Amnon położył się więc do łóżka i udawał chorego. A kiedy król przyszedł do niego, Amnon powiedział do króla: „Pozwól, aby przyszła tu moja siostra Tamar i przygotowała przy mnie dwa plackia, abym mógł się posilić z jej ręki”. 7Dawid posłał więc kogoś do domu Tamar, aby jej powiedział: „Idź, proszę, do domu twojego brata, Amnona, i przygotuj mu posiłek!”. 8 Tamar udała się do domu swojego brata, Amnona, który leżał w łóżku. Zaczyniła ciasto, ugniotła je, wyrobiła placki i wypiekła. 9Następnie przyniosła je na patelni i położyła je przed nim, aby mógł jeść, ale on odmówił. Amnon rozkazał wszystkim wyjść. I wszyscy wyszli. 10Wtedy odezwał się do Tamar: „Przynieś posiłek do sypialni, abym mógł jeść z twojej ręki!”. Tamar więc wzięła placki, które przyrządziła, i przyniosła mu do sypialni. 11Kiedy je postawiła przed nim, aby jadł, on pochwycił ją i zawołał: „Chodź tu, moja siostro, i połóż się ze mną do łóżka!”. 12Ona krzyknęła: „Nie, mój bracie! Nie gwałć mnie! Tak się w Izraelus nie postępuje! Nie popełniaj takiej podłościb! 13Bo dokąd pójdę ze swoją hańbą? A ty będziesz uważany w Izraelu za człowieka podłego! Proszę, pomów raczej z królem, który zapewne nie odmówi ci, abym była twojac”. 14Ale nie posłuchał jej prośby. Pochwycił ją i zgwałcił. 15 Potem Amnon poczuł do niej ogromną odrazę. Nienawidził jej teraz o wiele bardziej, niż przedtem ją kochałd. Amnon więc rozkazał jej: „Wstań i idź sobie!”. 16A ona prosiła go: „Nie wyrzucaj mnie w ten sposób! Byłaby to jeszcze większa niegodziwość niż tamta, którą przed chwilą mi wyrządziłeś!”. Ale on nie chciał jej słuchać. 17Zawołał jednego ze swoich młodych sług i polecił mu: „Wyrzuć ją stąd! Potem zarygluj za nią drzwi!”. 18Sługa wyprowadził ją więc na zewnątrz i zaryglował za nią drzwi. Tamar miała na sobie ozdobną suknięe, jaką zwykły nosić księżniczki przed zamążpójściem. 19Posypała sobie głowę popiołem i rozdarła swoją ozdobną suknięf. Ukryła twarz w dłoniach i tak szła, głośno płacząc. 20Kiedy ją zobaczył jej brat Absalom, zapytał: „Siostro, czy może twój brat, Amnon, zgwałcił cię? Nie mów jednak nic nikomu, bo to twój brat! Nie bierz sobie do sercas całej tej sprawy!”. Od tego czasu Tamar zamieszkała w domu swojego brata, Absaloma, jako kobieta opuszczonag. 21Kiedy król Dawid dowiedział się o tym wszystkim, bardzo się rozgniewał. 22Absalom zaś nie odezwał się do Amnona ani słowem, gdyż znienawidził go za to, że zgwałcił jego siostrę, Tamar.

i potępienia: Amnon znienawidził Tamar, Absalom Amnona, a bezbronna Tamar, jako kobieta zhańbiona, nigdy nie będzie mogła założyć rodziny i do końca swoich dni żyć będzie samotnie w ukryciu. To wydarzenie jest początkiem całego pasma tragicznych wypadków, które dotykają Absaloma, umiłowanego syna Dawida.

2. SAMUELA 13,6-22

590

Rdz 34,7; Pwt 22,21; Sdz 20,6.10; Jr 29,23

10_2Sm:10_2Sm

Rdz 38,12; 1Sm 25,4

2Sm 1,11; 3,31

Rdz 4,14

2Sm 3,3

9/3/08

2:40 PM

Page 591

Absalom zabija Amnona 23 Upłynęły dwa lata. Pewnego dnia, gdy Absalom świętował strzyżenie owiec w Baal-Chasor koło miejscowości Efraima, postanowił zaprosić do siebie wszystkich synów królewskich. 24 Absalom poszedł do króla i powiedział: „Królu, twój sługa świętuje strzyżenie owiec. Proszę zatem, aby król i jego świta przybyli do mnie”. 25Król odpowiedział Absalomowi: „Nie, mój synu! Byłoby to dla ciebie zbyt wielkim obciążeniem, gdybyśmy przyszli wszyscy”. Absalom jeszcze nalegał, ale król odmówił i udzielił mu tylko błogosławieństwas. 26Wtedy Absalom rzekł: „Skoro ty odmawiasz przyjścia, to pozwól przynajmniej, żeby przyszedł do nas mój brat, Amnon!”. Król zapytał: „Dlaczego on ma iść do ciebie?”. 27Ale Absalom nalegał i w końcu król pozwolił Amnonowi i swym pozostałym synom, aby poszli do niego. 28 Absalom rozkazał swoim sługom: „Obserwujcie uważnie Amnona! Gdy jego serces się rozochoci winem, a ja wam powiem: Uderzcie na Amnona!, to macie go zabić. Nie bójcie się, ja biorę za to odpowiedzialność. Okażcie odwagę i sprawcie się dzielnie!”. 29Słudzy Absaloma postąpili z Amnonem tak, jak im przykazał Absalom. Wszyscy synowie królewscy natychmiast powstali od stołu, dosiedli swych mułówb i rzucili się do ucieczki. 30Gdy oni byli jeszcze w drodze, do Dawida dotarła wiadomość: „Absalom zabił wszystkich synów królewskich i nie przeżył ani jeden z nich”. 31Wtedy król rozdarł swoje szatyc i rzucił się na ziemię. Wszyscy jego ministrowie też rozdarli swoje szaty i tak stali wokół niego. 32Ale Jonadab, syn Szimeiego, bratanek Dawida, powiedział: „Niech mój pan nie myśli, że zabili wszystkich młodzieńców, synów królewskich! Zginął jedynie Amnon. Tak postanowił to Absalom już w dniu, gdy tamten zgwałcił jego siostrę Tamar. 33A teraz niech król, mój pan, nie dopuszcza do siebie tej myśli, że zginęli wszyscy synowie królewscy! Bo zabito tylko Amnona”. 34Absalom zaś zbiegł. Pewien młodzieniec postawiony na straży wytężył wzrok i zauważył wielką gromadę posuwającą się drogą po zboczu góry. 35Wtedy Jonadab powiedział do króla: „Oto przychodzą synowie królewscy. Stało się tak, jak mówiłem”. 36Jonadab zaledwie skończył mówić, gdy przybyli synowie królewscy. Wszyscy głośno płakali. Także król i cały jego dwór zanieśli się głośnym płaczem. 37 Absalom tymczasem uciekł i udał się do Talmaja, syna Ammichuda, króla Geszurud. A król Dawid przez cały ten czas opłakiwał swojego syna Amnona. 38Absalom zbiegł do Geszuru

a) Baal-Chasor… Efraim – dwie miejscowości położone ok. 25 km na północ od Jerozolimy. b) swych mułów – Izraelici nie posiadali jeszcze koni (2Sm 8,4; 10,18) a muł był zwierzęciem, które mieli tylko nieliczni. Był to pewien luksus (2Sm 18,9; 1Krl 1,33). c) rozdarł swoje szaty – zob. 2Sm 1,2+. d) Geszur – zob. 2Sm 3,3+.

Absalom zabija Amnona. Jest to pierwszy akt bratobójczego przelewu krwi w rodzinie Dawida. Zabijając brata, Absalom mści się za znieważenie swojej siostry, Tamar. Tak jak wobec Amnona (2Sm 13,21), tak również wobec Absaloma Dawid nie wyciąga żadnych konsekwencji i pozwala mu na ucieczkę i bezpieczne schronienie w Geszur, ojczyźnie jego matki. Pobłażliwość Dawida wynika z jego poczucia winy. Nie karze synów, ponieważ zdaje sobie sprawę, że nieszczęścia, jakie sprowokowali, są skutkiem jego grzechu.

591

2. SAMUELA 13,23-38

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Tekoa – miejscowość położona ok. 15 km na południe od Jerozolimy, niedaleko Betlejem, ojczyzny Dawida. b) Musimy go zabić… brata – obowiązek ten wynikał z prawa odwetu (Lb 35,19-21; Pwt 19,6.12), wedle którego rodzina była zobowiązana do pomszczenia krwi człowieka zamordowanego. c) Niech król będzie łaskaw – kobieta zręcznie wymusza na królu zaprzysiężenie jego decyzji ułaskawiającej. d) człowiek zobowiązany do pomszczenia krwi – jedynym sposobem na uniknięcie kary śmierci było schronienie się w tak zwanych miastach azylu (Lb 35,9-29; Pwt 19,4-13; Joz 20).

Page 592

i pozostał tam przez trzy lata. 39Z czasem ukoił się ból króla Dawida po śmierci Amnona i przestał się gniewać na Absaloma. Starania o powrót Absaloma 1 Joab, syn Serui, stwierdził, że serces króla jest już lepiej usposobione do Absaloma. 2Wtedy Joab sprowadził z Tekoaa pewną mądrą kobietę i powiedział jej: „Włóż na siebie żałobny strój, nie namaszczaj się olejkiem i przybierz postawę kobiety w żałobie, która od dłuższego czasu opłakuje zmarłego! 3Potem udaj się do króla i powiedz mu wszystko, co ci polecę!”. Tu Joab nauczył ją tego, co ma powiedzieć. 4 Kobieta z Tekoa poszła więc do króla i przypadła twarzą do ziemi, oddając mu pokłon. Potem zawołała: „Ratunku, królu!”. 5Król ją zapytał: „Czego chcesz?”. Ona odparła: „Ach! Jestem wdową, mój mąż umarł! 6Twoja służebnica miała jeszcze dwóch synów. Posprzeczali się między sobą w polu i jeden zabił drugiego, gdyż nie było nikogo, kto by ich rozdzielił. 7Teraz wszyscy krewni wystąpili przeciw twojej służebnicy z żądaniem: «Wydaj nam bratobójcę! Musimy go zabić, aby pomścić śmierć jego bratab. W ten sposób zgładzimy także dziedzica». Tak oto chcą pozbawić mnie odrobiny nadziei, jaka mi pozostała, i zgładzić potomstwo mojego męża, które przedłużyłoby jego pamięć na ziemi”. 8Król rzekł do kobiety: „Wracaj do swojego domu, a ja wydam rozkazy w twojej sprawie!”. 9Kobieta z Tekoa mówiła dalej do króla: „Mój panie, królu! Cokolwiek się stanie, niech cała wina obciąży mnie i moją rodzinę! Król zaś i jego królestwo niech pozostaną bez winy!”. 10Król odpowiedział: „Jeśli ktoś będzie jeszcze coś mówił przeciwko tobie, przyprowadź go do mnie! Zapewniam cię, że nie będzie już więcej cię dręczyć!”. 11 Odpowiedziała mu: „Niech król będzie łaskawc złożyć obietnicę w imięs PANAs, swojego Boga, aby człowiek zobowiązany do pomszczenia krwid mojego syna nie powiększył nieszczęścia, zabijając tego, który pozostał!”. Król rzekł: „Przysięgam na PANA żyjącego! Nie spadnie na ziemię ani jeden włos z głowy twojego syna!”. 12Wtedy kobieta powiedziała: „Królu, mój panie! Niech wolno będzie twojej służebnicy powiedzieć jeszcze jedno słowo!”. On rzekł: „Mów!”. 13 Kobieta powiedziała: „Dlaczego wymyśliłeś taką rzecz przeciw ludowi Bożemu? Wypowiadając taki wyrok, sam król

14

Starania o powrót Absaloma. Joab, generał wojska Dawida, widząc, że w państwie nie ma człowieka, który mógłby kiedyś przejąć władzę po Dawidzie, postanawia sprowadzić z wygnania Absaloma. W tym celu posługuje się skuteczną intrygą, polegającą na podstępnym ukazaniu królowi nonsensu zaistniałej sutuacji. Podstawiona przez Joaba kobieta, podobnie jak prorok Natan (2Sm 12,1-12+), opowiada królowi wymyśloną na potrzebę chwili historię i obrazowo ukazuje mu konieczność powrotu Absaloma. Dawid szybko pojął, że za całym tym podstępem stoi Joab, ale zrozumiał również, że już czas, aby pozwolić na powrót syna-bratobójcy.

2. SAMUELA 13,39 — 14,13

592

2Sm 12,1

1Krl 3,16; 2Krl 8,3 2Krl 6,26

Rdz 4,8

Lb 35,19

Lb 35,19

1Sm 14,45; 1Krl 1,52; Dz 27,34 Rdz 44,18

10_2Sm:10_2Sm

Hi 7,9; 14,7-12; Ps 88,6.11

1Sm 29,9; 1Krl 3,28

9/3/08

2:40 PM

Page 593

okazał się winny, skoro król nie zezwala wrócić temu, którego skazał na wygnanie. 14Pewnego dnia będziemy musieli umrzeć i jesteśmy jak woda, którą rozlano na ziemię i której nie da się pozbieraća. Ale Bóg nie odbiera życia w ten sposób. Wymyśl więc rozwiązanie, aby wygnaniec powrócił z wygnania! 15Jeśli teraz przyszłam z tą sprawą do króla, mojego pana, to dlatego, że ludzie napełnili mnie trwogą. Więc twoja służebnica powiedziała sobie: Porozmawiam z królem, może wysłucha prośby swojej służebnicy 16i wybawi z mocy człowieka, który chce zgładzić mnie i mojego syna spośród ludu wybranegob przez Boga. 17Twoja służebnica pomyślała sobie: To co król, mój pan, powie, przyczyni się z pewnością do uspokojenia! Gdyż król, mój pan, jest jak aniołs Boży, który potrafi rozsądzić między dobrem i złem. Niech PAN, twój Bóg, będzie z tobą!”. 18Wtedy król zwrócił się do kobiety tymi słowami: „Chcę ci zadać jedno pytanie. Tylko nie ukrywaj przede mną niczego!”. Kobieta odrzekła: „Proszę, niech mój pan, król, pyta”. 19Król więc zapytał: „Czy przypadkiem Joab nie przykładał ręki do tego wszystkiego?”. Kobieta odpowiedziała: „Na twoje życie, mój panie, królu! Nie da się ukryć, że tak jest naprawdę, jak mówi król, mój pan. Istotnie Joab, twój sługa, jest tym, który mi to polecił i nauczył twoją służebnicę wszystkiego, co ma powiedzieć. 20Twój sługa Joab wymyślił to wszystko, aby sprawie nadać inną postać. Ale ty, mój panie, rozumiesz wszystko, co dzieje się na ziemi, bo jesteś mądry jak anioł Boży”.

a) woda, którą rozlano… pozbierać – jest to odwołanie do starożytnego rytu przebłagania, na który prawdopodobnie składały się cztery elementy: modlitwa, post, wyznanie grzechów i obrzęd rozlania wody na ziemię, której nie można już potem na nowo zebrać. Rozlanie wody jest symbolem definitywnego wyrzeczenia się grzechów. b) spośród ludu wybranego – dosł. z dziedzictwa Bożego, co może oznaczać zarówno lud wybrany, jak i ziemię daną temu ludowi. c) Geszur – zob. 2Sm 3,3+. d) niech mi się… oczy – Dawid pozwala Absalomowi na powrót do Jerozolimy, ale zakazuje mu uczestnictwa w życiu dworu królewskiego.

Powrót Absaloma Wtedy król powiedział do Joaba: „Oto rozstrzygnąłem tę sprawę po twojej myśli. Teraz więc udaj się do młodego Absaloma i sprowadź go tutaj!”. 22Joab przypadł twarzą do ziemi w głębokim pokłonie przed królem i dziękował mu, mówiąc: „Panie mój, królu, dziś przekonał się twój sługa, że jesteś mu życzliwy, skoro się zgodziłeś spełnić prośbę swojego sługi”. 23Joab podniósł się z ziemi i wyruszył do Geszuruc. Stamtąd sprowadził Absaloma do Jerozolimys. 24Król wydał rozkaz: „Niech wraca do swojego domu, ale niech mi się nie pokazuje na oczyd!”. Absalom więc wrócił do swojego domu, ale twarzy króla nie zobaczył. 21

Pojednanie Absaloma z ojcem W całym Izraelus nie było nikogo tak urodziwego i podziwianego jak Absalom: od stóp aż po czubek głowy nie było w nim najmniejszej skazy. 26Z końcem każdego roku obcinał sobie włosy, gdyż były bardzo ciężkie. Wtedy ważył je i było 25

Pojednanie Absaloma z ojcem. Absalom, człowiek bardzo gwałtowny i podstępny, urażony postawą ojca, który przez dwa lata nie chciał się z nim zobaczyć, a co za tym idzie nie dawał mu żadnej funkcji w państwie, za wszelką cenę chce dostać się na dwór królewski. Spalenie pola należącego do Jaoba pokazuje, że Absalom nie miał żadnych opo-

593

2. SAMUELA 14,14-26

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Geszur – zob. 2Sm 3,3+. b) konie – posiadanie konnego powozu jest czymś nietypowym, ponieważ Izraelici nie posiadali koni. Oprócz tego na wzór innych władców Absalom otacza się oddziałem pięćdziesięciu żołnierzy. To wszystko ma uświadomić ludowi jego królewskie aspiracje (1Sm 8,11; 1Krl 1,5). c) bramie – chodzi o bramę prowadzącą do miasta, w której odbywały się sądy. W ten sposób, interesując się sprawami ludu, Absalom ukazuje siebie samego jako dobrego sędziego i stawia się w opozycji do króla.

Page 594

tego dwieście syklóws według wagi królewskiej. 27Absalomowi urodziło się trzech synów i jedna córka. Córka miała na imię Tamar i była bardzo piękna. 28Absalom mieszkał w Jerozolimies przez dwa lata, lecz nie został dopuszczony do króla. 29Dlatego wezwał Joaba, aby go posłać do króla. Ale Joab nie zechciał przyjść do niego. Absalom posłał po niego powtórnie, ale i tym razem nie przyszedł. 30Wówczas rzekł do swoich sług: „Spójrzcie, obok mojego pola jest pole jęczmienia, które należy do Joaba. Idźcie tam i podłóżcie ogień!”. Słudzy Absaloma podpalili pole Joaba. 31Wtedy Joab przyszedł do Absaloma i zapytał go: „Dlaczego twoi słudzy podpalili moje pole?”. 32Absalom mu odpowiedział: „Bo cię wzywałem, abyś przyszedł do mnie, a ty odmówiłeś. Chciałem cię wysłać do króla, żebyś zapytał: «Po cóż wracałem z Geszurua? Lepiej mi było tam pozostać!». Lecz teraz chcę się zobaczyć z królem. Jeśli ciąży na mnie jakaś wina, to niech mnie pozbawi życia!”. 33 Joab poszedł do króla i wszystko mu powiedział. Król kazał wezwać Absaloma. Ten przyszedł do króla i oddał mu głęboki pokłon, padając twarzą na ziemię. Wtedy król go ucałował. Intrygi Absaloma 1 Po jakimś czasie Absalom sprawił sobie powóz, konieb oraz zwerbował oddział złożony z pięćdziesięciu mężczyzn, którzy biegali przed jego powozem. 2Wczesnym rankiem Absalom zajmował miejsce w bramiec przy wejściu do miasta. Jeśli ktoś udawał się do króla po rozstrzygnięcie swojej sprawy, Absalom zagadywał go i pytał: „Z jakiego miasta jesteś?”. Ten mu odpowiadał: „Sługa twój jest z takiego a takiego plemienia izraelskiego”. 3Absalom mówił do niego: „Widzisz, twoja sprawa jest jasna i słuszność jest po twojej stronie, u króla natomiast nikt cię nie wysłucha”. 4Absalom dodawał jeszcze: „Gdybym to ja był sędzią w tym kraju, wtedy każdy, kto by miał jakąś sprawę czy spór do rozstrzygnięcia, przychodziłby do mnie, a ja wydawałbym sprawiedliwy wyrok”. 5A kiedy zbliżał się ktoś i chciał mu pokłonić się twarzą do ziemi, Absalom wyciągał rękę i podtrzymywał go, a następnie całował. 6Tak postępował Absalom ze wszystkimi Izraelitami, którzy przychodzili do sądu królewskiego. W ten sposób Absalom zjednał sobie sercas wielu Izraelitów.

15

rów i każda metoda, pozwalająca na konsekwentne realizowanie jego celów, była według niego dobra. W końcu dopiął swego i został przyjęty przez króla. Jednak ich powitanie, pozbawione choćby jednego słowa, zapowiada dalszy konflikt i walkę o tron Izraela. Intrygi Absaloma. Absalom jako trzeci syn Dawida mógł się uważać za jego prawnego następcę i dlatego w zdecydowany i przemyślany sposób przystąpił do walki o władzę. Posługując się różnymi podstępami, a szczególnie wykorzystując odwieczne animozje pomiędzy północnymi i południowymi plemionami Izraela, stworzył wokół siebie krąg oddanych osób, które miały mu pomóc w przejęciu kontroli nad państwem. Samego siebie kreuje na sprawiedliwego sędziego, obrońcę uciśnionych i świetnego rządcę. Takie zachowanie pełne kurtuazji i życzliwości przysporzyło mu bardzo wielu popleczników. Teren pod przeprowadzenie zamachu stanu został już przygotowany.

2. SAMUELA 14,27 — 15,6

594

Sdz 15,4n

1Krl 1,5

1Sm 8,11

Pwt 25,1

10_2Sm:10_2Sm

Pwt 23,22

2Sm 13,37

1Sm 1,17; 20,42; 2Krl 5,19; Mk 5,34; Łk 7,50; Dz 16,36

2Sm 16,23

Ps 3

Jr 50,29

2Sm 16,21n; 20,3

2Sm 8,18

9/3/08

2:40 PM

Page 595

Bunt Absaloma 7 Po upływie czterech lat Absalom rzekł do króla: „Pozwól mi pójść do Hebronua w celu wypełnienia przyrzeczenia, które złożyłem PANUs. 8Sługa twój bowiem złożył uroczysty ślub podczas pobytu w Geszurzeb w Aramies: «Jeśli PAN rzeczywiście pozwoli mi wrócić do Jerozolimys, złożę PANU ofiaryc»”. 9Król mu odrzekł: „Idź w pokojus!”. Wtedy Absalom udał się do Hebronu. 10Stamtąd rozesłał gońców do wszystkich plemion Izraelas z posłaniem: „Gdy usłyszycie dźwięk trąbkid, to wiedzcie: Absalom został królem w Hebronie”. 11 Na zaproszenie Absaloma przyszło z nim z Jerozolimy dwustu ludzi. Przybyli tu w najlepszej wierze i nic nie wiedzieli o całej sprawie. 12Kiedy Absalom składał ofiarys, wezwał też Achitofela, doradcę Dawida, mieszkającego w mieście Giloe. W ten sposób spisek się umacniał i coraz więcej ludzi skupiało się wokół Absaloma. Ucieczka Dawida 13 Wtedy przybył do Dawida posłaniec z wieścią: „Lud izraelski opowiedział się po stronie Absaloma”. 14Dawid zwrócił się bezzwłocznie do wszystkich swoich ministrów, którzy znajdowali się przy nim w Jerozolimies: „Uciekajmy, jeżeli chcemy się uratować przed Absalomem! Nie zwlekajmy, bo jeżeli nas uprzedzi i dopadnie, sprowadzi na nas nieszczęście, mordując nas razem z mieszkańcami miastaf”. 15Ministrowie królewscy odpowiedzieli: „Cokolwiek zdecyduje król, nasz pan, my jesteśmy do jego dyspozycji”. 16 Wtedy król i cała jego rodzina wyszli z pałacu pieszo. Król pozostawił tu jedynie dziesięć drugorzędnych żong, żeby pilnowały pałacu. 17 Kiedy król i towarzyszący mu lud wychodzili z miasta, zatrzymali się przy ostatnim domu. 18Wszyscy słudzy Dawida przemaszerowali przed nim, a więc cała gwardia Keretytów i Peletytówh, potem sześciuset żołnierzy, którzy przyszli za Dawidem z Gati. Wszyscy przedefilowali przed królem. 19 Wtedy król odezwał się do Itaja z Gatj: „Dlaczego ty też idziesz z nami? Wróć do miasta i zostań przy nowym królu! W końcu jesteś cudzoziemcem i mieszkasz jako obcy poza swoim krajem. 20Dopiero co przybyłeś do mnie, a już dzisiaj

a) Hebron – zob. 2Sm 2,1+. b) Geszur – zob. 2Sm 3,3+. c) złożę PANU ofiary – ślub złożony przez Absaloma, ze względu na okoliczności i formę, jest podobny do ślubu, jaki złożył patriarcha Jakub, kiedy uciekał przed gniewem swojego brata Ezawa (Rdz 28,20-22). Ofiara – zob. Słownik. d) dźwięk trąbki – był to dźwięk oznaczający wojnę (np. 1Sm 13,3; Jr 51,27), ale stosowano go również przy okazji wielkich uroczystości. Absalom chce, aby sygnał ten był rozumiany przez Izraelitów jako moment objęcia przez niego władzy królewskiej. e) Gilo – miejscowość położona ok. 10 km na północny zachód od Hebronu. f) mordując nas… miasta – Dawid bał się, że Absalom, odwołując się do prawa klątwy (1Sm 15,3+), wymorduje całe miasto, jak to było w ówczesnych zwyczajach wojennych. Dlatego ucieka na drugą stronę Jordanu. g) dziesięć drugorzędnych żon – harem Dawida był na tyle duży, że pozostawienie dziesięciu żon, żeby pilnowały domu, nie stanowiło problemu. O tych żonach będzie jeszcze mowa w 2Sm 16,21-22; 20,3. Żony pozostawione przez Dawida należą do grupy żon drugorzędnych, które zobowiązane były do pełnego posłuszeństwa wobec swojego męża (2Sm 3,7+). h) Keretyci i Peletyci – zob. 2Sm 8,18+. i) Gat – zob. 2Sm 1,20+. j) Itaj z Gat – zbiegły przywódca filistyński, który znalazł schronienie u Dawida.

Bunt Absaloma. Nie przez przypadek Absalom jako miejsce do oficajlnego rozpoczęcia swojego otwartego buntu przeciw ojcu wybiera Hebron. Tam się urodził i tamtejsi mieszkańcy mogli mieć żal do Dawida, że ich opuścił i na stolicę swojego państwa wybrał Jerozolimę. Dlatego Absalom stosunkowo łatwo mógł tam znaleźć sojuszników. Aby udać się do Hebronu, obmyślił bardzo logiczną intrygę, opartą na obowiązku wypełnienia złożonego ślubu. Dawid, który miał wielką słabość do swoich dzieci, spełnia prośbę Absaloma i pozwala mu jechać, ale zapłaci za to bardzo wysoką cenę. Absalom ogłosił się królem, a jego znaczenie bez wątpienia podniósł fakt, że do jego obozu przystąpił Achitofel, jeden z najbliższych doradców Dawida. Ucieczka Dawida. Absalom i jego zwolennicy musieli dysponować naprawdę wielką siłą, skoro Dawid, mający silną armię i ufortyfikowaną twierdzę, jaką był Syjon, decyduje się na ucieczkę z Jerozolimy. Opuszczając miasto, postanawia,

595

2. SAMUELA 15,7-20

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) potok Cedron – znajduje się on w Dolinie Jozafata, która w czasach Dawida stanowiła wschodnią granicę Jerozolimy. b) Sadok – zob. 2Sm 8,17+. c) wróć spokojnie do miasta – Dawid pomimo wielkiej ufności pokładanej w Bogu nie przestaje działać z wielką przebiegłością i dlatego odsyła kapłanów do miasta, aby mieć bieżące i pewne informacje o panującej tam sytuacji. d) Góra Oliwna – góra oddalona ok. jednego kilometra od Jerozolimy, położona po wschodniej stronie potoku Cedron. e) Achitofel – jeden z najbardziej doświadczonych i mądrych doradców Dawida (2Sm 16,23). f) Chuszaj Arkijczyk – należy do klanu Arkijczyków (Joz 16,2), mieszkających w bliskiej okolicy Betlejem. Dawid posyła go do obozu Absaloma w charakterze szpiega. g) rozdartą szatę… prochem – zob. 2Sm 1,2+.

Page 596

masz z nami iść na tułaczkę, gdy ja nawet nie wiem dokąd się udać? Nie, wróć sam do miasta i zabierz ze sobą twych bracis. A PANs niech ci okaże swoje niewzruszone miłosierdzies”. 21Ale Itaj odpowiedział królowi: „Na życie PANA i na twoje życie! Gdzie będzie król, mój pan, tam będzie i jego sługa! Na śmierć i życie przy tobie!”. 22Dawid odrzekł: „W takim razie chodź!”. Tak więc Itaj z Gat poszedł za Dawidem wraz ze swymi żołnierzami i ich rodzinami. 23 Cały lud płakał i lamentował, kiedy gwardia maszerowała przed Dawidem. W końcu król i jego świta przekroczyli potok Cedrona i szli drogą wiodącą ku pustyni. 24Był tam również Sadokb wraz z lewitamis, niosącymi Arkę Przymierzas Bożego. Oni to ustawili Arkę Bożą, a Abiatar składał ofiarys, aż cały lud zdążył opuścić miasto. 25Wtedy król powiedział do Sadoka: „Odnieś Arkę Bożą do miasta! Jeśli PAN okaże się dla mnie łaskawy, to pozwoli mi wrócić i ujrzeć znowu arkę i jej mieszkanie. 26Jeśli odmówi mi swojej łaski, no cóż, poddaję się, niech uczyni ze mną, co Mu się spodoba!”. 27Potem król powiedział kapłanowi Sadokowi: „Uważaj, wróć spokojnie do miastac razem z twym synem, Achimaasem, i Jonatanem, synem Abiatara! 28Ja zaś będę czekał w okolicach pustynnych niedaleko brodów Jordanus tak długo, aż nadejdzie do mnie jakaś wiadomość od was”. 29Sadok i Abiatar odnieśli więc Arkę Bożą do Jerozolimy i tam pozostali. Zwolennicy Dawida Dawid, płacząc, wspinał się ścieżką na Górę Oliwnąd. Szedł boso i z zasłoniętą głową. Wszyscy, którzy szli z nim, również pozasłaniali sobie głowy i nie przestawali płakać. 31 Wtedy doniesiono Dawidowi: „Wśród spiskowców Absaloma jest też Achitofele”. Dawid zawołał: „PANIEs, uczyń niedorzecznymi rady Achitofela!”. 32Kiedy Dawid dotarł do szczytu góry, gdzie oddawano cześć Bogu, wyszedł mu naprzeciw Chuszaj Arkijczykf. Miał rozdar tą szatę i głowę posypaną prochemg. 33Dawid rzekł do niego: „Ty nie chodź ze mną, gdyż byłbyś mi tylko ciężarem. 34Raczej wróć do miasta, zgłoś się do Absaloma i powiedz: «Królu, jestem do twoich usług! Jak niegdyś byłem sługą twojego ojca, tak teraz będę twoim sługą!». W ten sposób mi pomożesz, udaremniając rady Achitofela. 35Będziesz tam miał do pomocy kapłanów Sadoka i Abiatara. Wszelką wieść, jaką usłyszysz w domu królewskim, przekażesz kapłanom Sadokowi i Abiatarowi. 36 Są tam z nimi dwaj ich synowie: Achimaas, syn Sadoka,

Rdz 24,27; Ps 57,4; 85,11

Rt 1,16; Łk 9,57; 22,33

Ps 27,4; 84,2

30

że Arka Przymierza, która była symbolem obecności Boga i gwarantem Jego pomocy, pozostanie w Jerozolimie. Ten gest i nadzieje na powrót do Jerozolimy wskazują na rosnącą wiarę i pobożność Dawida. Przekonanie o dobroci i miłosierdziu Boga jest większe niż wiara w moc kultycznego przedmiotu, jakim była arka. Dawid przyjmuje pełną ufności postawę pokuty, bo wie, że Bóg nie pozostaje obojętny, widząc pokorę i ufność człowieka (Iz 1,16-20; Oz 6,1-6).

2. SAMUELA 15,21-36

596

2Sm 16,23; 17,14.23; Ps 33,10

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 597

i Jonatan, syn Abiatara. Przez nich poślecie do mnie każdą wiadomość, jaką usłyszycie”. 37Chuszaj, przyjaciel Dawida, przybył do miasta, gdy Absalom wkraczał do Jerozolimys.

a) Meribbaal – zob. 2Sm 4,4+. b) skórzany worek wina – jednym ze sposobów przechowywania i transportowania wina było umieszczanie go w specjalnych workach uszytych ze zwierzęcej skóry. c) Bachurim – zob. 2Sm 3,16+.

2Sm 4,4; 9,1-13

2Sm 19,25-31

1Sm 24,15

2Sm 19,23

Spotkanie z Sibą, sługą Meribbaala 1 Zaraz po tym jak Dawid dotarł do szczytu góry, wyszedł mu na spotkanie Siba, sługa Meribbaalaa. Prowadził dwa objuczone osły, które dźwigały dwieście chlebów, sto kiści suszonych winogron, sto suszonych owoców i skórzany worek winab. 2Król spytał Sibę: „Co ty tu masz?”. Odrzekł Siba: „Osłów niech dosiada rodzina królewska, chlebem i owocami niech się pożywią żołnierze, a wino niech ugasi pragnienie ludzi zmęczonych drogą na pustyni”. 3Potem król zapytał: „A gdzie jest Meribbaal, syn twojego pana?”. Siba odrzekł królowi: „Został w Jerozolimies, gdyż pomyślał sobie: «Teraz Izraelici przywrócą mi królestwo mojego ojca»”. 4Król powiedział Sibie: „Tobie daję wszystko, co stanowi własność Meribbaala”. Siba odpowiedział: „Panie mój, królu! Padam na twarz i dziękuję za twoją łaskawość!”.

16

d) Abiszaj – brat Joaba i syn Serui, siostry Dawida (2Sm 2,18; 10,10). e) zdechły pies – zob. 2Sm 3,8+.

Szimei przeklina Dawida 5 Kiedy król Dawid dotarł do Bachurimc, wyszedł ze wsi niejaki Szimei, syn Gery, pochodzący z plemienia i rodus Saula, i zaczął mu złorzeczyć. 6Obrzucał też kamieniami Dawida i wszystkich jego ministrów, pomimo że wielka rzesza i żołnierze maszerowali po prawej i lewej stronie króla. 7 A złorzecząc, Szimei tak wykrzykiwał: „Precz, precz, morderco i nikczemniku! 8PANs dokonał na tobie pomsty za krew rodziny Saula, w miejsce którego zostałeś królem. Dlatego teraz PAN oddał królestwo w ręce Absaloma, twojego syna. Spotkało cię to nieszczęście, gdyż jesteś mordercą!”. 9Wtedy Abiszajd, syn Serui, odezwał się do króla: „Czemu ten zdechły piese ma złorzeczyć królowi, memu panu? Pozwól, że pójdę i odetnę mu głowę!”. 10Król jednak odpowiedział: „Synowie Serui, czemu mieszacie się do tego? Jeśli on złorzeczy, dlatego że PAN kazał mu złorzeczyć Dawidowi, któż więc może mu z tego powodu czynić wyrzuty?”. 11Potem Dawid powiedział do Abiszaja i swoich sług: „Jeżeli mój rodzony syn nastaje na moje życie, to cóż dziwnego w zachowaniu Spotkanie z Sibą, sługą Meribbaala. Siba, wykorzystując zamieszanie i osłabioną pozycję Dawida, próbuje przejąć dobra należące do swojego pana Meribbaala, potomka Saula. Kłamie, twierdząc, że Meribbaal chce przejąć władzę w Izraelu. Dawid dość naiwnie daje wiarę jego słowom, bo przecież Absalom, organizując bunt, nie mógł działać na korzyść osób trzecich. Szimei przeklina Dawida. Złorzeczenie, które Szimei wypowiada pod adresem Dawida, jest wyrazem zawodu, jaki przeżywało plemię Beniamina z powodu krótkiego i nieudanego panowania Saula. Dawid jednak pokornie słucha tych obelg, bo zdaje sobie sprawę, że to, co mówi Szimei, nie jest pozbawione podstaw. Pokora i cierpliwość Dawida w pewien sposób ratują życie Szimeiemu, ponieważ w myśl prawa złorzeczenie królowi było przestępstwem karanym

597

2. SAMUELA 15,37 — 16,11

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Beniaminita – członek plemienia Saula. b) na moją biedę – dosł. na mój grzech. c) złorzeczenia w błogosławieństwo – dla starożytnych przekleństwo miało w sobie złowrogą i szkodliwą moc. Dlatego budziło ono wielki strach (Lb 22 – 24). Dawid przyjmuje spotykające go upokorzenia w duchu pokuty jako należną karę za swój grzech (2Sm 12,10-12). Ufa on, że Bóg przyjmie jego uniżenie, zmiłuje się nad nim i obdarzy go swoją łaską. Postawa Dawida jest przeciwieństwem surowej i rytualnej mentalności Saula. Błogosławieństwo – zob. Słownik. d) na tarasie – jest to ten sam taras, z którego Dawid dostrzegł kąpiącą się Batszebę (2Sm 11,2). e) współżyć z żonami… ojca – wejście w posiadanie haremu króla oznaczało przejęcie po nim władzy królewskiej (2Sm 12,1-12+).

Page 598

tego Beniaminitya? Zostawcie go w spokoju! Niech złorzeczy, skoro PAN mu to nakazał! 12Może jeszcze PAN wejrzy na moją biedęb i przemieni te dzisiejsze złorzeczenia w błogosławieństwoc”. 13 Podczas gdy Dawid i jego towarzysze szli drogą, Szimei szedł zboczem góry obok nich. Cały czas złorzeczył i rzucał w ich stronę kamieniami i prochem. 14W ten sposób król i towarzyszący mu ludzie dotarli nad Jordans. Tam odpoczęli, ponieważ byli bardzo zmęczeni. Chuszaj doradcą Absaloma 15 Tymczasem Absalom otoczony wielką rzeszą Izraelitów wkroczył do Jerozolimys. Także Achitofel był z nim. 16Arkijczyk Chuszaj, przyjaciel Dawida, przyszedł do Absaloma i pozdrowił go: „Niech żyje król, niech żyje król!”. 17Absalom zapytał Chuszaja: „Taka jest twoja wierność względem twojego przyjaciela, Dawida? Czemuż to nie poszedłeś ze swoim przyjacielem?”. 18Chuszaj odpowiedział Absalomowi: „Nie poszedłem, bo chcę być z tym, którego PANs i cały lud izraelski wybrali. Ja więc pozostanę przy nim. 19A po drugie, komu mam służyć? Czy nie jesteś synem mego przyjaciela? Jak służyłem dotychczas twojemu ojcu, tak teraz będę służył tobie!”. Absalom i nałożnice Dawida Absalom zwrócił się do Achitofela: „Radźcie, co mamy robić!”. 21Achitofel odpowiedział Absalomowi: „Współżyj z żonami, które twój ojciec pozostawił, aby pilnowały pałacu! Wtedy cały Izraels dowie się, że zostałeś znienawidzony przez ojca. Umocnią się też wszyscy twoi zwolennicy”. 22Postawiono więc na tarasied pałacu królewskiego namiot dla Absaloma. Wszedł on tam na oczach całego Izraela, aby współżyć z żonami swojego ojcae. 23 W tamtym czasie rada, której udzielał Achitofel, była ceniona jak wyrocznias samego Boga. Zarówno Dawid, jak i Absalom stosowali się do każdej jego rady.

Łk 22,49-51

2Sm 19,19-24

2Sm 15,32-37 1Sm 10,24; 1Krl 1,25.31.34.39; Ps 72,15

20

bezzwłocznie wykonywaną karą śmierci (1Krl 21,8-13). Przekleństwa Szimeiego Dawid interpretuje jako zgodne z wolą Boga. W ten sposób okazuje wielki szacunek dla Boga i uległość względem Jego pragnień, a także ufność, że kiedy już odpokutuje swoje grzechy, Bóg obdarzy go błogosławieństwem. Chuszaj doradcą Absaloma. Absalom, Achitofel i Chuszaj jednocześnie wchodzą do Jerozolimy. Absalom jako uzurpator, Achitofel jako mądry, pozbawiony skrupułów doradca i Chuszaj jako szpieg Dawida. Absalomowi, działającemu wyłącznie pod wpływem osobistych ambicji, brakowało doświadczenia politycznego, dlatego w łatwowierny sposób przyjął tłumaczenie Chuszaja, nie przypuszczając, że w jego słowach kryje się podstęp. Absalom i nałożnice Dawida. Za radą Achitofela, zaraz po wkroczeniu do Jerozolimy, Absalom udaje się do nałożnic Dawida. Działanie Absaloma miało charakter polityczny, ale wywarło również mocny efekt psychologiczny, ponieważ na tyle poróżniło ojca z synem, że ewnetualna zgoda pomiędzy nimi stała się niemożliwa. Gest Absaloma jest również dokładnym wypełnieniem zapowiedzi kary za grzech Dawida z Batszebą, zapowiedzianej przez Natana (2Sm 12,11n), który mówił, że grzech popełniony w ukryciu będzie publicznie ukarany. Dlatego całe to wydarzenie dzieje się na oczach ludu.

2. SAMUELA 16,12-23

598

2Sm 15,16

2Sm 12,11n

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

1Sm 22,1

2Sm 15,31; Ne 4,9

Page 599

Rady wojenne Achitofela i Chuszaja 1 Po jakimś czasie Achitofel rzekł do Absaloma: „Pozwól, że wybiorę dwanaście tysięcy żołnierzy i jeszcze tej nocy wyruszę w pościg za Dawidem. 2Dopadnę króla, gdy będzie zmęczony i bezsilny. Tak go przerażę, że uciekną od niego wszyscy jego zwolennicy. A wtedy go zabiję. 3Następnie przyprowadzę do ciebie z powrotem cały lud. Bo kiedy umrze człowiek, którego ty chcesz się pozbyć, cały lud powróci i będzie żył w spokoju”. 4Rada ta spodobała się Absalomowi i wszystkim starszym Izraelas. 5Ale Absalom rozkazał: „Zawołajcie, proszę, również Chuszaja Arkijczyka, abyśmy posłuchali i tego, co on ma do powiedzenia”. 6Kiedy Chuszaj przybył, Absalom powiedział: „Tak a tak radził Achitofel. Czy mamy postąpić według jego rady? Jeśli nie, ty przedstaw swoją!”. 7Wtedy Chuszaj tak odpowiedział Absalomowi: „Tym razem rada, której udzielił Achitofel, nie jest najlepsza”. 8I mówił dalej: „Dobrze znasz twojego ojca i jego ludzi. Są to dzielni wojownicy, a w dodatku rozwścieczeni jak niedźwiedzica w polu, której zabrano młode. Twój ojciec to wielki wojownik, który nie pozwoli spać ludowi. 9Teraz zapewne ukrył się w jakiejś jaskini albo innej kryjówce. Jeśli na samym początku padną zabici w naszych szeregach, natychmiast rozniesie się wiadomość, że wojsko Absaloma poniosło klęskę. 10A wtedy stracą odwagę nawet najdzielniejsi, nawet tacy, co to mają serces jak lew, gdyż wszyscy Izraelici wiedzą, że twój ojciec jest wielkim wojownikiem i że dzielni są jego towarzysze. 11Dlatego ja tak radzę: zgromadź przy sobie wszystkich Izraelitów od Dan do Beer-Szebya! Kiedy ich będzie tak dużo, jak piasku na brzegu morskim, ty stań na ich czele i osobiście wyrusz do bitwy! 12Dotrzemy do miejsca, w którym on się znajduje i spadniemy na niego jak rosa spada na ziemięb. Wtedy nie ocaleje ani on, ani nikt z jego towarzyszy. 13A jeśli schroni się w jakimś mieście, to wszyscy żołnierze przyniosą sznury i ściągniemy to miasto w dolinę, tak że ani jeden kamykc nie zostanie na swoim miejscu!”. 14Wtedy Absalom i wszyscy Izraelici stwierdzili: „Rada Chuszaja Arkijczyka jest lepsza od rady Achitofela”. W rzeczywistości to sam PANs pozwolił zniweczyć radę Achitofela, która była dobra, aby na Absaloma sprowadzić nieszczęście.

17

Prz 17,12; Oz 13,8

2:40 PM

a) od Dan do Beer-Szeby – zob. 2Sm 3,10+. b) jak rosa spada na ziemię – czyli w nocy, po cichu, w sposób dla człowieka niezauważalny. Biblia często posługuje się tym obrazem, ponieważ w Palestynie zjawisko rosy jest nadzwyczaj obfite (np. Sdz 6,36-40). c) ani jeden kamyk – bardzo skuteczna metafora (Mt 24,2), która poruszyła dumę Absaloma i przekonała do słuszności rady Chuszaja.

Rady wojenne Achitofela i Chuszaja. Achitofel, człowiek doświadczony i bardzo mądry, opowiada się za natychmiastowym, zaskakującym atakiem na Dawida i jego ludzi, ponieważ pozwoli to na utwierdzenie władzy Absaloma i zniweczy ryzyko wybuchu wojny domowej. Plan Achitofela psuje podesłany przez Dawida Chuszaj, który posługuje się zręczną mową i grając na delikatnej strunie, jaką jest ambicja Absaloma, przekonuje go, że do walki z doświadczonym Dawidem trzeba się przygotować, aby potem móc odnieść spektakularne zwycięstwo. W ten sposób, dzięki Chuszajowi, Dawid zyskuje na czasie. Po raz kolejny pycha i ambicje Absaloma biorą górę nad polityczną rozwagą. Chce on nie tylko odebrać swojemu ojcu władzę, ale dąży także do upokorzenia i zniesławienia go. Wykorzystując dyplomatyczny sukces Chuszaja, Dawid wycofa się pospiesznie do Machanaim, aby tam przygotować się do decydującej bitwy o tron Izraela.

599

2. SAMUELA 17,1-14

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Sadok, Abiatar – dwaj kapłani, którzy trzymali stronę Dawida (2Sm 8,17+). b) źródło Rogel – źródło położone na południe od Jerozolimy u zbiegu trzech okalających miasto dolin: Cedronu, Tyropeonu i Gehenny (Joz 15,7; 18,16; 1Krl 1,9). c) Bachurim – zob. 2Sm 3,15+. d) studnia – chodzi o jedną z cystern, w jakie wyposażone było każde palestyńskie gospodarstwo. Zbiorniki wydrążone w skale służyły do gromadzenia wody w porze deszczowej. Wysłańcy Dawida chronią się w sztolni prowadzącej do takiego zbiornika. e) w kierunku wody – woda oznacza tutaj rzekę Jordan. f) powiesił się – samobójstwo było zjawiskiem bardzo rzadkim w Izraelu. Pismo Święte wspomina w tym kontekście tylko dwóch zdrajców: Achitofela i apostoła Judasza (Mt 27,5). Często natomiast zdarzały się przypadki samobójczej śmierci żołnierzy, którzy ratując się przed zemstą wroga, w obronie swojego honoru sami decydowali się na śmierć, ale Biblia nie traktuje takich przypadków jako samobójstwa (Sdz 9,54; 1Sm 31,4-6; 1Krl 16,18; 2Mch 14,41-46). g) Machanaim – zob. 2Sm 2,8+. h) Amasa – był kuzynem Joaba i Absaloma, a Dawid był jego wujem. Prowadzona wojna w rzeczywistości była wojną rodzinną, w którą wciągnięty został cały lud Izraela. Przedstawiony tutaj rodowód Amasy różni się od tego, który został podany w 1Krn 2,16n. i) Izraelity imieniem Itro – według 1Krn 2,16n był on Izmaelitą, na imię miał Jeter, a jego żona Abigail była córką nie Nachasza, ale Jessego. j) Gilead – zob. 2Sm 2,9+. k) Lo-Debar – zob. 2Sm 9,4+.

Page 600

Dawid przeprawia się przez Jordan 15 Chuszaj dał znać kapłanom Sadokowi i Abiatarowia: „Tak a tak radził Absalomowi i starszym Izraelas Achitofel; tak a tak doradziłem ja. 16A teraz – dorzucił – poślijcie szybko gońca do Dawida i powiedzcie mu: Nie spędzaj nocy w przejściach na pustyni, lecz natychmiast się przepraw, jeśli mają uniknąć zguby król i wszyscy, którzy mu towarzyszą”. 17 Jonatan i Achimaas stali w pogotowiu przy źródle Rogelb. Pewna służąca przyniosła im wiadomość, którą oni mieli przekazać królowi Dawidowi. Sami bowiem nie mogli pokazywać się w mieście. 18Zobaczył ich jednak jakiś młody człowiek i doniósł o tym Absalomowi. Dwaj posłańcy pospiesznie udali się w drogę i dotarli do pewnego człowieka w Bachurimc. Była tam na podwórzu studniad, więc weszli do niej. 19Gospodyni przyniosła płachtę, rozciągnęła ją nad otworem studni i rozsypała na niej ziarno. Nie można było więc niczego zauważyć. 20Wysłańcy Absaloma przyszli do domu tej kobiety i zapytali: „Gdzie są Achimaas i Jonatan?”. Ona im odpowiedziała: „Poszli w kierunku wodye”. Zaczęli ich szukać, ale nie znaleźli. Wrócili więc do Jerozolimys. 21Po ich odejściu Achimaas i Jonatan wyszli ze studni i udali się do króla Dawida, aby mu oznajmić, jakiej to rady udzielił w ich sprawie Achitofel. Na koniec mu powiedzieli: „Trzeba się pospieszyć i przeprawić przez wodę!”. 22Dawid i wszyscy, którzy go otaczali, natychmiast zaczęli się przeprawiać przez Jordans. Przed nastaniem poranka, wszyscy bez wyjątku, przeprawili się na drugą stronę rzeki. Samobójstwo Achitofela 23 Achitofel, widząc, że jego rada nie została przyjęta, osiodłał osła i pojechał do domu w rodzinnym mieście. Tam rozporządził swoim majątkiem i powiesił sięf. Potem pogrzebali go w grobie jego ojca. Dawid w Machanaim 24 Dawid dotarł do Machanaimg, kiedy Absalom wraz z wojskiem izraelskim przeprawiał się przez Jordans. 25Na czele wojska, w miejsce Joaba, Absalom postawił Amasęh. Amasa był synem pewnego Izraelity imieniem Itroi, który ożenił się z Abigal, córką Nachasza, a siostrą Serui, matki Joaba. 26Absalom i jego żołnierze rozbili obóz w kraju Gileadj. 27 Kiedy Dawid przybył do Machanaim, dołączyli do niego: Szobi, syn Nachasza z Rabba Ammonickiego, Makir, syn Amiela z Lo-Debark, i Barzillaj, Gileadczyk z Rogelim. 28Przynieśli oni ze sobą łóżka, miski, naczynia gliniane, jak też pożywienie dla Dawida i jego towarzyszy: pszenicę, jęczmień, mąkę, prażony bób, soczewicę, 29miód, masło, ser owczy i ser krowi. Pomyśleli sobie bowiem: „Ci ludzie muszą być głodni, spragnieni i wyczerpani marszem po pustyni”.

2. SAMUELA 17,15-29

600

2Sm 15,27n

2Sm 15,27

Joz 2,4.15; 1Sm 19,13

Sdz 8,32

2Sm 19,14; 20,4-13

2Sm 10,2

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 601

Plan bitwy 1 Dawid dokonał przeglądu oddziałów, które znajdowały się przy nim, i ustanowił dowódców nad tysiącami i nad setkami żołnierzy. 2Następnie powierzył jedną trzecią wojska Joabowi, jedną trzecią Abiszajowi, synowi Serui, bratu Joaba, i jedną trzecią Itajowi z Gata. Wtedy Dawid oznajmił żołnierzom, że on również osobiście wyruszy z nimi do bitwy. 3Ale żołnierze zaczęli wołać: „Nie możesz iść z nami! Bo jeśli my będziemy uciekać, wrogowie nie będą się tym przejmować. I jeśli nawet zginie nas połowa, nikt nie zwróci na to uwagi. Bo tylko ty się liczysz, jesteś wart tyle, co dziesięć tysięcy żołnierzy! Dlatego lepiej będzie, gdy zostaniesz w mieście, skąd możesz przysłać nam pomoc”. 4 Król Dawid odpowiedział: „Dobrze, postąpię tak, jak uznaliście za słuszne”. Król zajął więc miejsce przy bramie miasta, a żołnierze setkami i tysiącami wyruszali do bitwy. 5Król wydał jeszcze Joabowi, Abiszajowi i Itajowi następujący rozkaz: „Oszczędźcie mi młodego Absaloma!”. I wszyscy żołnierze słyszeli, jak król dawał dowódcom to rozporządzenie w sprawie Absaloma.

18

Sdz 7,16; 1Sm 11,11

2Sm 18,5

a) Gat – zob. 2Sm 1,20+. b) las Efraima – położony w Zajordaniu. c) dosiadający muła – muł to mieszaniec powstały ze skrzyżowania osła z koniem. Jego głupota stała się przysłowiowa (Ps 32,9), a siła, wytrzymałość i uległość uczyniły z niego idealne zwierzę pociągowe (2Krl 5,17; 1Krn 12,41) i do jazdy wierzchem (Iz 66,20). Muły prawdopodobnie były do Izraela sprowadzane (1Krl 10,25), ponieważ prawo zabraniało łączenia dwóch gatunków bydląt (Kpł 10,19). d) terebint – długowieczne drzewo, powszechnie występujące w niższych partiach gór w Palestynie. Było cenione ze względu na wielkie i rozłożyste gałęzie, które dawały schronienie przed słońcem. Nazwę tego drzewa często tłumaczy się jako ‘dąb’. e) zaczepił głową o gałęzie – wypadek ten był zapewne spowodowany długimi włosami Absaloma (2Sm 14,26).

Klęska i śmierć Absaloma 6 Wojsko Dawida wyruszyło w pole do walki z Izraelitami dowodzonymi przez Absaloma i wywiązała się bitwa w lesie Efraimab. 7Armia Izraelas została tam pobita przez żołnierzy Dawida. W tym dniu Izrael poniósł wielką klęskę i stracił dwadzieścia tysięcy ludzi. 8Bitwa przeniosła się na całą okolicę i więcej ludzi zginęło w lesie, niż padło od miecza w bitwie. 9W pewnym momencie Absalom dosiadający mułac natknął się na żołnierzy Dawida. Muł zapuścił się pod konary wielkiego terebintud. Absalom zaczepił głową o gałęziee terebintu i kiedy muł, na którym jechał, popędził dalej, on zawisł między niebem i ziemią. 10Zobaczył to jeden z żołnierzy Dawida i doniósł o tym Joabowi: „Widziałem Absaloma uwięzionego w konarach terebintu”. 11Joab odparł mu: „Skoro go widziałeś, to dlaczego go tam nie zabiłeś? Dałbym ci zaraz dziesięć sztuk srebra i jeden pas”. 12Żołnierz odpowiedział Joabowi: „Choćbyś mi nawet ofiarował tysiąc sztuk srebra, nie podniósłbym ręki na syna królewskiego! Słyszeliśmy na własne uszy, jak król przykazywał tobie, Abiszajowi i Itajowi: «Zachowajcie mi młodego Absaloma!». 13Gdybym go Plan bitwy. Strategiczny plan przeprowadzenia bitwy jest bardzo prosty: Dawid dzieli swoje wojsko, oddaje dowództwo w ręce trzech wybitnych wodzów, decyduje się na otwartą walkę i daje bardzo wyraźne polecenia, odnoszące się do Absaloma. Jest to wyraz jego ojcowskiej miłości do zbutnowanego syna. Walka ma służyć tylko do rozbrojenia jego oddziałów i odzyskania władzy, ale w żadnym razie jej celem nie może być zabicie Absaloma. Klęska i śmierć Absaloma. Dowodzone przez Absaloma wojska Izraela ponoszą ogromną klęskę. Sam Absalom został zabity przez Joaba. Bezwzględna egzegucja była sprzeczna z rozkazem Dawida. Joab jednak skutecznie eliminował każdego z potencjalnych konkurentów, którzy mogli zagrozić jego pozycji w państwie.

601

2. SAMUELA 18,1-13

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) kopiec z kamieni – był to sposób pochówku złoczyńców. W ten sposób pochowano ukamienowanego przez lud Akana (Joz 7,25n) i króla miasta Aj (Joz 8,29). b) Dolina Królewska – prawdopodobnie była położona w pobliżu Jerozolimy, u zbiegu dolin Cedronu i Gehenny. Być może miało tu miejsce spotkanie Abrahama i Melchizedeka (Rdz 14,17). c) Nie mam syna – w momencie kiedy Absalom stawiał sobie pomnik, jeszcze nie był ojcem. Później miał trzech synów i jedną córkę (2Sm 14,27). d) dobrej nowiny – dobra nowina pojawia się w tym opowiadaniu niczym refren (ww. 20.22.25.26.27.31). Dla Dawida okazała się nowiną tragiczną. e) śmierć syna królewskiego – przebiegły Joab, zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa, jakie niosło ze sobą poinformowanie Dawida o śmierci jego syna, próbuje odwieść swojego przyjaciela Achimaasa od pomysłu udania się do króla. f) Kuszyta – najemny żołnierz pochodzący z krainy Kusz, która znajdowała się w Afryce, na pograniczu dzisiejszej Etiopii i Egiptu. g) jeżeli biegnie jeden… nowinę – przekonanie to wynikało z tego, że po klęsce wracały grupy uciekinierów, wycofujące się z pola walki.

Page 602

zabił, udając, że o niczym nie słyszałem, król i tak odkryłby moje kłamstwo – bo przed królem nic się nie ukryje – a ty pierwszy stanąłbyś przeciwko mnie!”. 14Joab odrzekł: „Nie będę dłużej tracił z tobą czasu!”. Wziął trzy oszczepy, poszedł i wbił je w serces Absaloma, który wisząc w gęstwinie terebintu, wciąż jeszcze żył. 15Potem otoczyło Absaloma dziesięciu młodych żołnierzy, którzy nosili zbroję Joaba, i zadali mu śmiertelne ciosy. 16 W końcu Joab zagrał na rogus i wojsko przestało ścigać Izraelitów, gdyż Joab je powstrzymał. 17Następnie żołnierze wzięli ciało Absaloma i wrzucili do wielkiego dołu w lesie. Potem usypali nad nim bardzo duży kopiec z kamienia. W tym czasie żołnierze Absaloma, ratując się ucieczką, wracali do swoich domów. 18 Absalom jeszcze za swojego życia postawił sobie pomnik w Dolinie Królewskiejb, gdyż mówił: „Nie mam synac, który zapewniłby mi sławę”. Pomnik ten nazwał swoim imieniem. I do dnia dzisiejszego nazywa się on Pomnikiem Absaloma. Zwiastuni zwycięstwa 19 Wtedy Achimaas, syn Sadoka, powiedział do Joaba: „Pozwól mi pobiec do króla i zanieść mu wiadomość, że PANs go wybawił z mocy jego nieprzyjaciół”. 20Ale Joab mu odpowiedział: „Dziś nie byłbyś zwiastunem dobrej nowinyd. Pójdziesz z dobrą nowiną kiedy indziej, ale nie dziś, ponieważ chodzi o śmierć syna królewskiegoe”. 21Wtedy Joab zawołał pewnego Kuszytęf i rozkazał mu: „Idź i powiedz królowi o wszystkim, co widziałeś!”. Ten pokłonił się nisko Joabowi i pobiegł. 22Ale Achimaas ponownie zwrócił się do Joaba: „Niech się dzieje co chce! Pozwól, że i ja pobiegnę za Kuszytą!”. Joab mu odpowiedział: „Dlaczegóż to, mój synu, chcesz biec? Za tę nowinę nie dostaniesz nagrody”. 23„Niech się dzieje co chce! – powtórzył Achimaas – pobiegnę!”. Joab rzekł: „Zatem, biegnij!”. Pobiegł więc Achimaas szlakiem jordańskim i wyprzedził Kuszytę. 24 Dawid w tym czasie usadowił się między zewnętrzną a wewnętrzną bramą miasta. Strażnik wyszedł na taras bramy, na sam szczyt muru, i patrzył ku horyzontowi. Nagle dostrzegł biegnącego człowieka 25i powiadomił o tym króla. Król powiedział: „Jeżeli biegnie jeden człowiek, to przynosi dobrą nowinęg”. Gdy ten posłaniec dalej biegł i przybliżał się, 26strażnik zobaczył drugiego biegnącego człowieka. Zawołał więc w stronę odźwiernego: „Jakiś inny człowiek biegnie sam!”. Król znowu rzekł: „Także i ten przynosi dobrą nowinę”. 27Po

Zwiastuni zwycięstwa. Wiadomość o zwycięstwie niesie Dawidowi aż dwóch gońców. Króla nie tyle interesuje jednak rezultat samej walki, ile los Absaloma. Achimaas pamięta, co spotkało tych, którzy przynieśli Dawidowi wieść o śmierci Saula i Iszbaala (2Sm 4,10-12). Dlatego w trosce o własne życie pozwala, aby to cudzoziemiec jako pierwszy poinformował króla o śmierci Absaloma.

2. SAMUELA 18,14-27

602

1Sm 14,13

Joz 7,26; 8,29; 10,27

2Sm 14,27

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 603

chwili strażnik dorzucił: „Po sposobie poruszania się rozpoznaję pierwszego człowieka: jest to Achimaas, syn Sadoka”. Król powiedział: „To dobry człowiek i niesie dobrą wiadomość”. 28 Achimaas zawołał do króla: „Bądź pozdrowiony!”. Pokłonił się przed królem twarzą do ziemi, a następnie powiedział: „Błogosławionys niech będzie PAN, Bóg twój, który zgniótł buntowników, podnoszących swoje ręce przeciw królowi, memu panu!”. 29Król zapytał: „Czy dobrze się ma młody Absalom?”. Achimaas odpowiedział: „Gdy Joab nas wysyłał w drogę, a mianowicie innego sługę królewskiego i mnie, widziałem wielkie zamieszanie, ale nie wiem, o co tam chodziło”. 30Król rzekł: „Dobrze, odejdź, ale pozostań w pobliżu!”. Achimaas odszedł i czekał. 31Wtedy Kuszyta zbliżył się i powiedział do króla: „Panie mój, królu, oto jest dobra nowina! Dzisiaj PAN wybawił cię z mocy wszystkich powstających przeciw tobie!”. 32Król zapytał Kuszytę: „Czy dobrze się ma młody Absalom?”. Kuszyta odpowiedział: „Królu, mój panie! Niech to, co spotkało tego młodego człowieka, będzie udziałem twoich nieprzyjaciół i wszystkich, którzy powstają przeciw tobie!a”.

a) Odpowiedź gońca ma formę złorzeczenia wszystkim wrogom Dawida. Nie pozostawia najmniejszej wątpliwości co do losu Absaloma. b) zasłonił twarz – znak największego bólu. Ten sam gest towarzyszył ucieczce Dawida z Jerozolimy (2Sm 15,30).

Płacz Dawida nad Absalomem 1 Król był zdruzgotany. Poszedł do górnej sali w budynku bramy i zaczął płakać. A idąc, tak zawodził: „Mój synu, Absalomie! Mój synu, Absalomie! Obym to ja umarł zamiast ciebie, Absalomie, mój synu, mój synu!”. 2 Powiedziano Joabowi: „Król płacze i rozpacza z powodu Absaloma”. 3Tego dnia żołnierze pogrążyli się w żałobie, zamiast świętować zwycięstwo. Wszyscy bowiem dowiedzieli się, jak bardzo król cierpi z powodu swojego syna. 4Toteż tego dnia żołnierze wchodzili ukradkiem do miasta, jak wojsko okryte hańbą ucieczki z pola bitwy. 5A król zasłonił twarzb i wciąż bardzo głośno zawodził: „Mój synu, Absalomie, Absalomie, mój synu!”. 6 Wtedy Joab poszedł do króla i powiedział: „Tak postępując okrywasz dziś wstydem wszystkich twoich żołnierzy, którzy ocalili życie twoje, twoich synów, córek i żon. 7W rzeczywistości bowiem okazujesz miłość tym, którzy cię nienawidzą, a nienawiść okazujesz tym, którzy cię kochają. Pokazałeś dziś, że nie liczą się dla ciebie ani dowódcy armii, ani słudzy. Tak, widzę, że gdybyśmy dziś zginęli my wszyscy, a Absalom pozostał przy życiu, to według ciebie byłoby lepiej!

19

Rdz 37,34

2Sm 15,30

Płacz Dawida nad Absalomem. Płacz króla nad rodzinną tragedią przypomiona płacz nad popełnionym grzechem (2Sm 12,13-16; Ps 51), który jest przyczyną całego zła. Dzień zwycięstwa stał się dniem żałoby. Rozpacz Dawida znacznie osłabiła morale jego armii, która mimo wielkiego tryumfu wraca do miasta po cichu, jak wracają przegrani. Mimo wszystko żołnierze czuli się winni tego, co się wydarzyło. Dlatego Joab, któremu zależało na umacnianiu swojej pozycji w państwie, niemal zmusza Dawida, aby wyszedł z ukrycia i przemówił do żołnierzy.

603

2. SAMUELA 18,28 — 19,7

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Żołnierze Absaloma pouciekali – narrator podejmuje opowiadanie zawieszone w 2Sm 18,17. b) Dlaczego… być ostatnimi – Dawid odwołuje się do dumy plemienia, z którego pochodził. c) Amasa – zob. 2Sm 17,25+. d) Gilgal – miejscowość położona nad Jordanem niedaleko Jerycha. Miejsce pierwszego postoju Izraelitów w ziemi Kanaan i przebywania Arki Przymierza, potem sławne sanktuarium izraelskie (Joz 4,19n; 5,9n). e) Szimei – zob. 2Sm 16,5-14. f) Bachurim – zob. 2Sm 3,5+.

Page 604

8

Teraz jednak wstań, wyjdź i powiedz jakieś serdeczne słowo do twoich sług! Jeśli tego nie zrobisz, to przysięgam ci w imięs PANAs, że nikt z nich nie pozostanie w twojej służbie ani dnia więcej! A to będzie dla ciebie większym nieszczęściem niż wszystkie nieszczęścia, jakie spadły na ciebie od twojej młodości aż do chwili obecnej”. 9 Wtedy król wyszedł i zasiadł w bramie miasta. Oznajmiono więc całemu ludowi: „Oto król zasiada w bramie”. I cały lud zgromadził się przy królu. Powrót Dawida do Jerozolimy Żołnierze Absaloma pouciekalia. Każdy powrócił do swojego namiotu. 10We wszystkich plemionach izraelskich lud zaczął żywo rozprawiać. Mówiono: „Król Dawid wybawił nas z mocy naszych wrogów i ocalił nas z ucisku Filistynóws, a teraz musiał uciekać z kraju z powodu Absaloma. 11Ale ten Absalom, którego ustanowiliśmy naszym królem, zginął w bitwie. Na co więc jeszcze czekacie? Czy nie najwyższy to czas, aby sprowadzić z powrotem króla Dawida?”. 12Dawid zaś wysłał posłańców do kapłanów Sadoka i Abiatara z poleceniem: „Przemówcie do starszych Judys i zapytajcie ich: «Dlaczego to wy macie być ostatnimi wśród tych, którzy chcą sprowadzić króla do jego domu? Już zaproszenie od całego Izraelas nadeszło do króla. 13Przecież wy jesteście moimi braćmi, moimi najbliższymi krewnymi! Dlaczego więc macie być ostatnimib wśród tych, którzy chcą sprowadzić króla do domu?». 14 Powiedzcie też Amasiec: «Czy ty nie jesteś moim bliskim krewnym? Niech mnie Bóg ciężko ukarzes, jeśli po wszystkie czasy nie ustanowię cię dowódcą wojska na miejsce Joaba!»”. 15 Słowa Dawida zjednały mu sympatię wszystkich Judejczyków, bez wyjątku. Posłali więc do króla zaproszenie: „Powróć tutaj wraz z wszystkimi sługami!”. 16Wtedy król wyruszył w drogę powrotną i przybył nad Jordans. Ułaskawienie Szimeiego Judejczycy zaś, którzy pospieszyli przywitać króla i pomóc mu w przeprawie przez rzekę, przyszli do Gilgald. 17Szimeie, syn Gery, Beniaminita z Bachurimf, również poszedł, aby wyjść wraz z Judejczykami na spotkanie Dawida. 18Było z nim

Powrót Dawida do Jerozolimy. Dawid musi przywrócić porządek w państwie. Plemiona północne, które poparły Absaloma, znalazły się teraz w trudnej sytuacji i chcąc odzyskać zaufanie Dawida, postanawiąją sprowadzić go do Jerozolimy. On jednak, z racji swojego judejskiego pochodzenia, chciał, aby to Juedejczycy wprowadzili go do Jerozolimy i w ten sposób zdobyli przewagę nad plemionami północnymi. Dlatego oferuje Amasie funkcję dowódcy wojska. Ruch ten miał przynieść jeszcze jedną korzyść, jaką było wyeliminowanie ambitnego i bezwzględnego Joaba, którego pozycja niebezpiecznie rosła, a do którego Dawid mógł mieć również wielki żal za zabicie Absaloma. Pomysł ten zjednał Dawidowi sympatię całej Judy, ale nie udało się go w pełni zrealizować. Kwestię zastąpienia Joaba król musiał powierzyć w testamencie swojemu następcy, Salomonowi (1Krl 2,5n). Ułaskawienie Szimeiego. Szimei, który przeklinał i znieważał Dawida podczas jego ucieczki z Jerozolimy (2Sm 16,5-13+), teraz jako pierwszy z rodu Saula i plemienia Beniamina przychodzi do króla i prosi o wybaczenie. I chociaż otocze-

2. SAMUELA 19,8-18

604

Rt 1,17

2Sm 16,5-14

10_2Sm:10_2Sm

2Sm 16,1-4

Ps 32,2

Wj 22,27 2Sm 16,9n

1Krl 2,8

9/3/08

2:40 PM

Page 605

tysiąc mężczyzn z Beniamina, także Siba, sługa rodziny Saula, z piętnastu swoimi synami i dwudziestu sługami. Ci mieli wskoczyć do Jordanus na spotkanie króla – 19gdy tratwa z rodziną królewską będzie się przeprawiać przez rzekę – i zrobić wszystko, czego król sobie zażyczy. Gdy król przeprawił się przez Jordan, Szimei, syn Gery, rzucił się królowi do nóg 20i powiedział: „Niech mój pan mnie nie obwinia za występek i nie pamięta tego, czym twój sługa zawinił w dniu, kiedy król, mój pan, opuszczał Jerozolimęs! Niech król nie ma o to żalu! 21Twój sługa dobrze wie: popełniłem grzechs, ale oto dziś przyszedłem jako pierwszy z całego rodus Józefaa, aby powitać mego pana, króla”. 22Abiszaj, syn Serui, wtrącił się i powiedział do króla: „Czyż to nie wystarczy, aby Szimei miał być skazany na śmierć? Przecież złorzeczył pomazańcowis PANA!”. 23Dawid odpowiedział Abiszajowi i jego bratu Joabowi: „Do czego wy się mieszacie, synowie Serui? Dlaczego dziś sprzeciwiacie się mojej woli? Czy mam skazać na śmierć kogoś w Izraelus dziś, kiedy się przekonałem, że znowu jestem królem tego ludu?”. 24Król więc powiedział Szimeiemu: „Nie umrzesz”. I król potwierdził to przysięgą.

a) z całego rodu Józefa – chodzi o grupę plemion północnych, których trzon stanowi plemię Efraima, wywodzące się od Józefa Egipskiego (Rdz 41,52). Szimei pochodzi jednak z plemienia Beniamina, brata Józefa. Być może więc plemię wywodzące się z Efraima, syna Józefa, już wtedy miało największe znaczenie wśród innych plemion północnych i utożsamiane było z całym Izraelem. b) Meribbaal – zob. 2Sm 4,4+. c) pielęgnować nóg… ubrania – zaniechanie higieny osobistej i czystości ubioru było znakiem żałoby (np. Pwt 21,12; 2Sm 12.20). d) zasługiwał na śmierć – według ówczesnego zwyczaju rodzina obalonego króla była zwykle mordowana.

Meribbaal kłania się królowi Również Meribbaalb, syn Jonatana, wyszedł królowi na spotkanie. Meribbaal postanowił, że od dnia ucieczki króla aż do jego szczęśliwego powrotu do Jerozolimys nie będzie pielęgnować nóg ani przycinać brody, ani prać ubraniac. 26Kiedy więc przybył z Jerozolimy do króla, ten go zapytał: „Dlaczego nie poszedłeś ze mną, Meribbaalu?”. 27Odpowiedział mu: „Panie mój, królu! Mój sługa wprowadził mnie w błąd. Ja jednak mocno postanowiłem: ponieważ chodzenie sprawia mi trudność, osiodłam mego osła, wsiądę na niego i pojadę z królem. 28Mój sługa jeszcze poszedł do ciebie, królu, mój panie, i naopowiadał o mnie kłamstw. Ale mój pan, król, jest jak aniołs Boży: uczyń zatem, co uznasz za słuszne! 29Nie było w całej rodzinie mego ojca nikogo, kto by według ciebie, królu, mój panie, nie zasługiwał na śmierćd. Pomimo to przyjąłeś mnie do grona jedzących przy twoim stole. Nie mam więc żadnego prawa, by jeszcze błagać króla o litość”. 30 Król odpowiedział: „Po co mnożyć słowa? Oto co posta25

2Sm 16,1-4

2Sm 9,1nn

nie królewskie domaga się jego śmierci, Dawid daruje mu życie, ponieważ dzień radości, dzień święta, nie może być naznaczony śmiercią. Podobnie zachował się Saul, który w dniu swojego pierwszego zwycięstwa okazał łaskę dla tych, którzy mu złorzeczyli (1Sm 11,13). Meribbaal kłania się królowi. Również Meribbaal, syn Jonatana, idzie nad Jordan, aby wyznać wierność królowi i rozstrzygnąć sprawę swoich dóbr rodowych. Dawid przekazał je bowiem jego słudze, Sibie, za jego wierność w czasie buntu Absaloma (2Sm 16,1-4). Z tekstu nie wynika jednoznacznie czy Meribbaal przystąpił do buntowników, czy pozostał wierny Dawidowi. Jednak Dawid, pamiętając obietnicę daną Jonatanowi (1Sm 20,15-17), raz jeszcze okazuję łaskę jego potomkom i przywraca Meribbaalowi połowę należnych mu dóbr (w. 30). Rzeczą najważniejszą jest tu jednak fakt, że potmomkowie Saula dobrowolnie uznają władzę Dawida.

605

2. SAMUELA 19,19-30

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

a) Gilead – zob. 2Sm 2,9+. b) Machanaim – zob. 2Sm 2,8+. c) Gilgal – zob. 2Sm 19,16+.

2:40 PM

Page 606

nowiłem: Ty i Siba podzielicie się posiadłością”. 31Meribbaal powiedział królowi: „Niech Siba weźmie nawet wszystko! Najważniejsze, że mój pan, król, wraca cały i zdrowy do swojego domu!”. Barzillaj żegna się z królem Barzillaj z Rogelim w Gileadziea także przybył i przeprawił się z królem przez rzekę. Chciał też pożegnać się z nim nad Jordanems. 33A był to starzec osiemdziesięcioletni. On to zaopatrzył króla w żywność podczas jego pobytu w Machanaimb. Barzillaj był bowiem człowiekiem bardzo majętnym. 34 Król przemówił do Barzillaja: „Chodź ze mną do Jerozolimys, a ja ci zapewnię tam utrzymanie”. 35Barzillaj odpowiedział królowi: „Ileż mi jeszcze życia pozostało, bym miał się wybierać z królem do Jerozolimy? 36Jestem dzisiaj człowiekiem osiemdziesięcioletnim. Czy poznam się na tym co dobre, a co złe? Czy zasmakuję w tym, co będę jadł lub pił? Czy mam się jeszcze rozkoszować głosem śpiewaków i śpiewaczek? Dlaczego więc miałbym jeszcze być ciężarem dla króla, mego pana? 37Przejść z królem przez Jordan, oto wszystko, na co stać twojego sługę. Dlaczego zresztą król miałby mnie tak bardzo nagradzać? 38Pozwól mi powrócić do swojego miasta. Tam chcę umrzeć w pobliżu grobu mojego ojca i matki. Mój syn Kimcham pójdzie z królem, moim panem. A ty postąpisz z nim jak uznasz za słuszne”. 39„Dobrze – odpowiedział król – niech idzie ze mną Kimcham, a ja spełnię wszystko według twojego życzenia. Wszystko, czegokolwiek zażyczysz sobie ode mnie, to ci dam”. 40 Teraz cała rzesza przeprawiła się przez Jordan, tak jak wcześniej król się przeprawił. Król ucałował Barzillaja i pobłogosławiłs go, po czym on powrócił do swojej miejscowości. 41Król pomaszerował do Gilgalc, a razem z nim poszedł Kimcham. 32

Sprzeczka między Judejczykami a Izraelitami Królowi towarzyszyli wszyscy Judejczycy i połowa Izraelitów. 42 W pewnym momencie zbliżyli się do króla Izraelici i tak do niego powiedzieli: „Dlaczego to nasi bracia, Judejczycy, przywłaszczyli sobie ciebie, przeprowadzając przez Jordans króla i jego rodzinę wraz z całym jego orszakiem?”. 43JudejBarzillaj żegna się z królem. Wielki przyjaciel Dawida, który wielokrotnie służył mu pomocą (2Sm 17,27-29), zostaje zaproszony na dwór Dawida. Ze względu na swój wiek prosi jednak o możliwość pozostania we własnym domu, aby tam mógł umrzeć i spocząć obok swoich przodków. Pochówek obok przodków był rzeczą świętą i pragnieniem każdego Izraelity (Rdz 47,30), gdyż śmierć rozumiano wówczas jako zjednoczenie się z przodkami. Wyrazem błogosławieństwa Dawida dla Barzillaja jest pocałunek i łaska okazana jego synowi Kimchamowi, który pozostał z Dawidem, a później spotkał się z życzliwością Salomona (1Krl 2,7). Sprzeczka między Judejczykami a Izraelitami. Spór pomiędzy plemionami północnymi i Judą dotyczy wpływów na władzę w państwie. Kwestia ta nie była wynikiem ostatnich wydarzeń, ale istniała od zawsze, a teraz tylko uwydatniła się pod wpływem emocji, wynikających z reorganizacji królestwa. Podczas rządów Saula plemiona północne do-

2. SAMUELA 19,31-43

606

2Sm 17,27nn

Koh 2,8

10_2Sm:10_2Sm

1Krl 11,31

9/3/08

2:40 PM

Page 607

czycy tak odpowiedzieli Izraelitom: „Dlatego, że nam król jest bliższy niż wam. I czemu się złościcie z tego powodu? Czy żyliśmy na jego koszt, albo czy braliśmy od niego podarki?”. 44Izraelici wołali do Judejczyków: „Mamy dziesięć razy większe prawoa do króla niż wy! Tak, do Dawida mamy nawet większe prawo niż wy! Dlaczego nas lekceważycie? Przecież to my byliśmy pierwszymi, od których wyszła myśl sprowadzenia z powrotem naszego króla?”. Jednak racje Judejczyków przeważyły w tej dyskusji z Izraelitami. Bunt Szeby 1 W Gilgalb był pewien nikczemny człowiek, Beniaminita, imieniem Szeba, syn Bikriego. Zadął on w trąbkę i zawołał: „Nie mamy nic wspólnego z Dawidem i nie dzielimy niczego z synem Jessego! Izraelici, niech każdy uda się do swojego namiotuc!”. 2 Wtedy Izraelici odłączyli się od Dawida i poszli za Szebą, synem Bikriego. Natomiast Judejczycy, od Jordanus aż do Jerozolimys, skupili się wokół swojego króla. 3 Kiedy Dawid przybył do Jerozolimy, wydał rozporządzenia w sprawie dziesięciu żond, które zostawił do pilnowania pałacu. Kazał je umieścić w dobrze strzeżonym domu i zapewnił im utrzymanie. Ale sam już więcej nie zbliżał się do nich. W ten sposób zostały zamknięte na resztę swojego życia jak wdowy.

20

1Krl 12,16

2Sm 15,16; 16,20nn

2Sm 19,14

2Sm 8,18; 23,8

a) dziesięć razy większe prawo – wynikające z faktu, że północną część królestwa Dawida stanowiło dziesięć plemion izraelskich. b) Gilgal – zob. 2Sm 19,16+. c) niech każdy uda… namiotu – jest to okrzyk wzywający do buntu, do zerwania jedności z królem. Ten sam okrzyk okazał się potem bardzo skuteczny w czasie panowania Salomona (1Krl 12,16; 2Krn 10,16). d) dziesięć żon – chodzi o żony Dawida, które zostały w Jerozolimie z poleceniem pilnowania pałacu, a które stały się obiektem politycznej gry Absaloma (2Sm 16,20-22). Ponieważ współżyły z jego synem, Dawid wykluczył je z królewskiego haremu. e) Keretyci i Peletyci – zob. 2Sm 8,18+.

Joab zabija Amasę 4 Następnie Dawid rozkazał Amasie: „Zgromadź mi wojowników z Judys! Masz na to trzy dni, aby stawić się tu razem z nimi”. 5Amasa wyruszył więc, żeby zebrać Judejczyków, ale przekroczył czas, jaki mu został wyznaczony. 6Wtedy Dawid rzekł do Abiszaja: „Teraz Szeba, syn Bikriego, stał się dla nas bardziej niebezpieczny, niż kiedyś Absalom. Dlatego weź moją przyboczną gwardię i ścigaj go, aby nie zdążył się schronić w jednym z umocnionych miast i nie wymknął się nam”. 7 Oddziały dowodzone przez Joaba, jak też Keretyci, Peletycie i wszyscy doborowi żołnierze wyruszyli pod wodzą Abiszaja. Wyszli z Jerozolimys i zaczęli ścigać Szebę, syna Bikriego. minowały nad Judą, która została wówczas wyłączona z planu budowania silnych fortec. Panowanie Dawida podniosło prestiż Południa, ale zarazem wywołało wielki sprzeciw na Północy, gdzie żyło aż dziesięć z dwunastu plemion Izraela i dlatego ich duma i aspiracje były tak wielkie. Bunt Szeby. Bunt Szeby nie jest wynikiem jakiejś osobistej urazy jak miało to miejsce w przypadku Szimeiego (2Sm 16,5-13). Nie jest też odwetem jakieś jednej grupy, ale buntem, który swym zasięgiem ma objąć całe państwo i wszystkie żyjące w nim społeczności. Joab zabija Amasę. Zadanie stłumienia powstania Dawid powierza nowo mianowanemu wodzowi swojego wojska, Amasie. Amasa dowodzi jednak bardzo krótko, ponieważ Dawid, zawiedziony powolnym tempem jego działań, przekazuje dowództwo Abiszajowi. Co więcej, kiedy Amasa rozpoczyna w końcu pościg za Szebą, zostaje bezwzględnie i brutalnie zamordowany przez Joaba. Zabójstwo to, nie pierwsze jakiego się dopuścił, miało przywrócić mu utracone stanowisko dowódcy.

607

2. SAMUELA 19,44 — 20,7

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Gabaon – zob. 2Sm 2,12+. b) ujął Amasę za brodę – był to gest oznaczający przyjaźń i serdeczne pozdrowienie. c) pocałować – serdeczne pozdrowienie, pocałunek i zdrada przypominają zachowanie apostoła Judasza (Mt 26,49n). d) niech podąża za Joabem – zapewne z polecenia Joaba jeden z żołnierzy wznosi apel o wierność Dawidowi i Joabowi, który bazując na prestiżu, jakim cieszył się do niedawna wśród swojego wojska, chce w ten sposób odzyskać utracone stanowisko. e) Abel-Bet-Maaka – miejscowość w północnym Izraelu. Później występuje pod nazwą Abila, jako jedno z miast Dekapolu w północnym Zajordaniu. f) roztropna kobieta – zasięganie rady u mądrych kobiet nie było czymś wyjątkowym w Izraelu (Sdz 4,4; 2Krl 22,14-20). g) góry Efraima – pasmo górskie rozciągające się na południe od doliny Jezreel.

Page 608

8

Gdy znajdowali się przy wielkim kamieniu w Gabaoniea, dołączył do nich Amasa. Joab miał na sobie płaszcz żołnierski z pasem na biodrach. U pasa miał miecz, schowany w pochwie. Gdy Joab się zbliżał, ten miecz wypadł. 9Joab odezwał się do Amasy: „Jak się masz, mój bracie?”. Prawą ręką Joab ujął Amasę za brodęb, aby go pocałowaćc. 10Amasa nie zwrócił uwagi na miecz, który Joab chwycił lewą ręką i zadał Amasie cios w sam brzuch. Wnętrzności Amasy wypłynęły na ziemię i zaraz umarł. Nie trzeba więc było ponawiać ciosu.

Zabicie Szeby i koniec powstania Wtedy Joab i jego brat, Abiszaj, puścili się w pościg za Szebą, synem Bikriego. 11Pewien żołnierz Joaba zatrzymał się nad ciałem Amasy i zawołał: „Kto jest przyjacielem Joaba i kto jest zwolennikiem Dawida, niech podąża za Joabemd!”. 12 Tymczasem Amasa leżał we własnej krwi na środku drogi i żołnierz spostrzegł, że wszyscy ludzie zatrzymywali się przy nim. Dlatego ściągnął Amasę z drogi na pole i przykrył go płaszczem. Zrobił to, bo widział, że każdy przechodzący przystawał nad nim. 13Gdy Amasa został usunięty z drogi, wszyscy żołnierze pociągnęli za Joabem, aby ścigać Szebę, syna Bikriego. 14 Joab przeszedł przez ziemie wszystkich plemion Izraelas i dotarł do Abel-Bet-Maakae. Wszyscy Beryjczycy zebrali się i również poszli za nim. 15Joab i jego wojsko przystąpili do oblegania Szeby, który schronił się w Abel-Bet-Maaka. Usypali z ziemi wał, który sięgał poziomu przedmurza miasta, a żołnierze zaczęli podkopywać mury, aby je obalić. 16 Wtem jakaś roztropna kobietaf, mieszkanka miasta, zawołała: „Słuchajcie, słuchajcie! Powiedzcie Joabowi, aby tu przyszedł, gdyż chcę z nim pomówić!”. 17Joab więc przyszedł. Kobieta zapytała: „Czy ty jesteś Joab?”. „Tak, ja” – odpowiedział. „Posłuchaj słów twojej służebnicy!”. „Słucham cię” – odrzekł Joab. 18Wtedy kobieta tak przemówiła: „Kiedyś zwykło się mówić: «Niech zasięgną rady w Abel, a sprawa dobrze się skończy!». 19Ja uspokajam wiernych w Izraelu. Dlaczego ty usiłujesz zniszczyć miasto, które należy do najprzedniejszych w Izraelu? Dlaczego chcesz zgubić to, co stanowi dziedzictwo PANAs?”. 20Joab zawołał: „Nigdy w życiu! Nie mam zamiaru niczego burzyć ani niszczyć! 21Nie ma mowy o czymś podobnym! Chodzi tylko o pewnego człowieka z gór Efraimag, Szebę, syna Bikriego, który zbuntował się przeciw królowi Dawidowi. Wydajcie mi jego samego, a odstąpię od miasta!”. Kobieta odpowiedziała: „Dobrze, rzucimy ci z murów jego głowę”.

Zabicie Szeby i koniec powstania. Szeba znalazł schronienie przy północnej granicy Izraela w Abel-Bet-Maaka, ale został ścięty przez mieszkańców, chcących ocalić swoje miasto. W ten sposób zakończyło się powstanie i Dawid ponownie odzyskał panowanie nad całym Izraelem.

2. SAMUELA 20,8-21

608

2Sm 2,13

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 609

22

Kobieta poszła do mieszkańców miasta i udzieliła im mądrej rady. Oni ścięli głowę Szebie, synowi Bikriego, i rzucili Joabowi. Wobec tego Joab kazał zadąć w trąbkę. Zwolennicy Szeby rozpierzchli się i każdy wrócił do siebie. Po wszystkim Joab powrócił do Jerozolimys, do króla.

2Sm 8,16-18

2Sm 8,18

Urzędnicy Dawida 23 Joab był dowódcą całej armii izraelskiej, a Benajasz, syn Jojady, dowodził Keretytami i Peletytamia. 24Adoramb był odpowiedzialny za roboty publiczne. Jehoszafat, syn Achiluda, był kanclerzem; 25Szewa był sekretarzem; Sadok i Abiatar kapłanami. 26Ira, potomek Jaira, był także kapłanem na służbie u Dawida.

Dodatki Klęska głodu i odwet Gabaonitów na rodzinie Saula 1 Za panowania Dawida nastał w Izraelus głódc trwający trzy lata bez przerwy. Wtedy Dawid radził się PANAs. PAN zaś odpowiedział: „Na Saulu i jego rodzinie ciąży zbrodnia, bo wymordował Gabaonitówd”. 2 Wtedy król wezwał Gabaonitów i rozmawiał z nimi. Gabaonici nie byli Izraelitami, lecz resztą ocalałych Amorytóws, którym Izraelici złożyli przysięgęe. Saul jednak, w swojej trosce o Izraelitów i Judejczyków, usiłował ich wyniszczyć. 3Dawid zapytał więc Gabaonitów: „Co mogę dla was zrobić? Jak mogę wam zadośćuczynić, abyście błogosławilif dziedzictwu PANA?”. 4Gabaonici odpowiedzieli: „Naszej sprawy z Saulem i jego rodem nie da się wyrównać srebrem czy złotem, ani przez skazanie na śmierć kogoś w Izraelu”. Dawid nalegał: „Zatem powiedzcie, czego chcecie, a ja to dla was zrobię!”. 5Gabaonici odpowiedzieli: „Saul zamierzał nas zniszczyć i wytracić tak, aby nie ostał się ani jeden z nas w granicach ziemi Izraela. 6Dlatego niech nam wydadzą siedmiu ludzi z jego potomstwa. Powiesimy ich przed PANEM w Gabaa, gdzie żył Saul, wybrany przez PANA!”. Król odpowiedział: „Wydam ich w wasze ręce”. 7 Król jednak oszczędził Meribbaalag, syna Jonatana, wnuka Saula, z powodu przysięgi, jaką złożył w imięs PANA Jonatanowi. 8Kazał natomiast wziąć Armoniego i Meribbaala, dwóch synów, których Saulowi urodziła Rispa, córka Aji, oraz pięciu synów, których Merab, córka Saula, urodziła Adrielowi,

21

Joz 9,3-27

1Sm 20,15.42

2Sm 3,7 1Sm 18,19

a) Keretyci i Peletyci – zob. 2Sm 8,18+. b) Adoram – postać ta powróci jeszcze za rządów Salomona, kiedy będzie pełnić funkcję ministra odpowiedzialnego za roboty publiczne. W 1Krl nosi on imię Adoniram (1Krl 4,6). c) głód – klęska ta uważana była za karę Bożą (np. Rdz 12,10; 42 – 43; 1Krl 17 – 18), która była wynikiem niewierności przymierzu (np. Kpł 26,18-20; Pwt 28,23n). d) Gabaonici – zawarli ścisłe przymierze z Izraelitami w czasie ich inwazji na Kanaan (Joz 9,14n), ale Saul, wiedziony gorliwością i dumą plemienną, zerwał ten pakt. e) złożyli przysięgę – Izraelici przysięgą potwierdzili swoje zobowiązanie do zagwarantowania Gabaonitom życia (Joz 9,327, szczególnie w. 15). Przymierze – zob. Słownik. f) błogosławili – przekleństwo było uważane za potężny magiczny akt, który mógł zapewnić ukaranie osób, które dopuściły się przestępstwa. Dlatego Dawid za wszelką cenę chciał przekonać Gabaonitów, aby przekleństwo rzucone na Izraela zamienili na błogosławieństwo (Sdz 17,2; 1Krl 2,33.44n). Błogosławieństwo – zob. Słownik. g) Meribbaal – zob. 2Sm 4,4+.

Klęska głodu i odwet Gabaonitów na rodzinie Saula. Narrator przerywa opowiadanie historii Dawida (zostanie ono podjęte na początku Pierwszej Księgi Królewskiej) i umieszcza tutaj sześć symetrycznie ułożonych dodatków. Pierwszy z nich, mówiący o panującym głodzie i zemście na rodzinie Saula, jest wydarzeniem bardzo złożonym i dziwnym. Głód rozumiany jako kara Boga wymagał podjęcia specjalnych czynności ekspiacyjnych. W tym przypadku ofiara jest złożona z siedmiu ludzi, krewnych Saula, który miał rzekomo niszczyć Gabaonitów, a ich przekleństwo wywołało klęskę głodu. Nie wiemy, o jakie czyny Saula chodzi. Złożona ofiara ma charakter ofiar, jakie składali poganie na

609

2. SAMUELA 20,22 — 21,8

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Mechola – chodzi o miejscowość Abel-Mechola, która jest położona na zachód od Jordanu (Sdz 7,22). b) razem zginęło ich tam siedmiu – praktycznie cała rodzina Saula przestała istnieć: Saul i jego trzej synowie zginęli na polu walki (1Sm 31,6), Iszbaal został zamordowany (2Sm 4,7), teraz zabito siedmiu jego potomków, Mikal pozostała bezdzietna (2Sm 6,3), Meribbaal jest kaleką poddanym Dawidowi, a żony Saula zostały przejęte przez Abnera (2Sm 3,7) i Dawida (2Sm 12,8). c) na... początku żniw jęczmienia – czyli w maju. Działanie Gabaonitów było świętym rytem podjętym dla przebłagania boga płodności. Po długim okresie suszy pierwsze ofiary zostały złożone w momencie, kiedy w innych latach kończyły się opady deszczu i zaczynał się zbiór, i trwały aż do początku pory deszczowej, zaczynającej się w listopadzie. Gdyby deszcz faktycznie spadł, oznaczałoby to, że ofiary zostały przyjęte, dlatego Gabaonici nie pozwalali na pochówek zabitych. d) wzięła worek – czyli strój żałobny. Rispa czuwała, aby ptactwo i dzikie zwierzęta nie pożarły ciał, ponieważ chciała, by po nadejściu pierwszego deszczu zostały one z godnością pochowane.

Page 610

synowi Barzillaja z Mecholaa. 9Król wydał ich Gabaonitom, którzy powiesili ich na wzgórzu przed PANEM. Razem zginęło ich tam siedmiub. Stracono ich na samym początku żniw jęczmieniac. 10 Rispa, córka Aji, wzięła worekd, rozłożyła go na skale i od początku żniw aż do czasu, kiedy deszcz z nieba spadnie na ciałas, nie pozwalała, aby ptactwo rzucało się na nie z powietrza za dnia, a dzikie zwierzęta nocą. Dawid urządza pogrzeb Saulowi i jego rodzinie Wkrótce doniesiono Dawidowi o tym, co zrobiła Rispa, córka Aji, drugorzędna żonae Saula. 12Wtedy Dawid wyruszył do Jabesz w Gileadzief, aby od jego obywateli odebrać kości Saula i jego syna Jonatana. Kiedy bowiem Filistynis pobili Saula w Gilboag, zawiesili ciałas Saula i Jonatana na murach Bet-Szeanh, skąd mieszkańcy Jabesz je wykradli. 13Dawid sprowadził więc z Jabesz kości Saula i jego syna Jonatana. Następnie zebrano kości siedmiu powieszonych 14i pochowano je razem z kośćmi Saula i Jonatana, w grobowcu Kisza, ojca Saula, w Sela, w ziemi Beniamina. A kiedy wykonali to wszystko zgodnie z rozkazem królewskim, Bóg przestał się gniewaćs na kraj.

2Sm 3,31;12,16

11

Rdz 50,25; Wj 13,19; 1Sm 31,10-13

e) drugorzędna żona – zob. 2Sm 5,13+. f) Jabesz w Gileadzie – zob. 2Sm 2,4+. g) Gilboa – zob. 2Sm 1,6+. h) Bet-Szean – miasto położone w dolinie Jordanu, na wschód od góry Gilboa. Później nosiło nazwę Scytopolis (2Mch 12,30; Jdt 3,10). i) potomek olbrzymów – może tu chodzić o potomka słynnych Refaitów, legendarnych mieszkańców Palestyny przedizraelskiej, odznaczających się ogromnym wzrostem (np. Rdz 15,20). j) trzysta syklów – około trzech i pół kilograma. Sykl – zob. Słownik. k) pokonał Goliata – historia, przypisująca zabicie Goliata Elchananowi kłóci się z informacją zawartą w 1Sm 17,48-51, według której to Dawid zabił Goliata. Aby wyjaśnić tę sprzeczność, autor Pierwszej Księgi Kronik dopowiada i precyzuje, że Elchanan zabił Lachmiego, który był bratem Goliata (1Krn 20,5). l) Gat – zob. 2Sm 1,20+.

Dzielni żołnierze Dawida Między Filistynamis i Izraelems znowu doszło do wojny. Dawid wyruszył więc ze swoim wojskiem, aby bić się z Filistynami. W pewnym momencie Dawid czuł się już bardzo wyczerpany. 16A niejaki Iszbi-be-Benob, potomek olbrzymówi, postanowił zabić Dawida. Miał on nową zbroję, a brązowe ostrze jego włóczni ważyło trzysta syklówj. 17Ale Dawidowi przyszedł z pomocą Abiszaj, syn Serui, który natarł na Filistyna i zabił go. Wtedy żołnierze zobowiązali Dawida pod przysięgą: „Nie będziesz więcej wychodził z nami na pole bitwyl, aby nie zgasła pochodnia Izraela”. 18 Później znowu miała miejsce bitwa z Filistynami w Gob. Wtedy niejaki Sibbekaj z Chuszy zabił Safa, który też był z rodu olbrzymów. 19Podczas jeszcze innej bitwy z Filistynami, która też miała miejsce w Gob, Elchanan, syn Jaira z Betlejems, pokonał Goliatak z Gatl. Ten miał włócznię, której drzewce przypominało wał tkacki. 20Jeszcze inna bitwa ro15

uproszenie przychylności bóstw płodności, a sam Bóg jest czczony poprzez ryt charakterystyczny dla kultu pogańskiego. Po okresie suszy, w miesiącu rozpoczynającym zwykle porę deszczów, składano ofiary z ludzi, których ciała nie były grzebane aż do momentu ustania deszczu. Skutkiem tego wydarzenia jest jednak wielki sukces Dawida, gdyż rodzina jego rywala, Saula, została niemal zupełnie wytracona. Dzielni żołnierze Dawida. Autor opowiada tu kilka wydarzeń, ukazujących bohaterstwo Dawida i jego żołnierzy w walkach z Filistynami, które prawdopodobnie miały miejsce na początku jego panowania. Tradycja mówiąca o olbrzymach zamieszkujacych ziemię Kanaan, była żywa w Izraelu od czasu zajmowania Ziemi Obiecanej (Lb 13,33). Zwycięska walka z gigantami świadczy o potędze Dawida i jego wojska. Znamiennym jest fakt, że żołnierze nazywają

2. SAMUELA 21,9-20

610

Pwt 1,28

2Sm 14,7; 1Krl 11,36; 15,4 1Krn 20,4-8

1Sm 17,4.7; 1Krn 20,4-8

10_2Sm:10_2Sm

1Sm 16,9; 2Sm 13,3

9/3/08

Ps 18

Wj 19,16

Ps 144,5

Wj 25,18

Page 611

zegrała się w Gat. Był tam pewien wojownik, który miał po sześć palców u rąk i po sześć palców u nóg, razem dwadzieścia cztery palce. On też pochodził z rodu olbrzymów. 21Zabił go Jonatan, syn Szammy, bratanek Dawida, gdy ten obrzucał obelgami Izraela. 22Ci czterej wojownicy filistyńscy, potomkowie olbrzymów z Gat, zginęli od ciosów Dawida lub jego żołnierzy. Skała i wybawca Dawida 1 Dawid zwrócił się do PANAs słowami tej pieśni, kiedy PAN wybawił go z mocy wszystkich jego wrogów, a zwłaszcza z mocy Saula. 2Zaśpiewał: PANIE, opoko moja, schronienie moje i mój wybawco, 3 Boże mój, moja skało i moja nadziejo, tarczo moja, mocy zbawienia i moja twierdzoa! Moja ucieczko, Ty wybawiasz mnie z ucisku. 4 Niech PAN będzie uwielbiony! Kiedy wezwałem Go na pomoc, On mnie uwolnił od wrogów. 5 Bo ogarnęły mnie odmęty śmierci, dosięgły mnie strumienie zagłady, 6 skrępowały mnie więzy krainy umarłychs, schwytały mnie sidła śmierci. 7 W moim ucisku wołałem do PANA, do mego Boga wołałem o pomoc, a On mnie usłyszał w swojej świątynib, moje błaganie dosięgło Jego uszu. 8 Ziemia zatrzęsła się i zadrżała, filary nieba się poruszyłyc, zatrzęsły się, bo Bóg się rozgniewałs. 9 Wzniósł się dym Jego gniewus, a ogień pożerający zapłonął na Jego obliczu, węgle żarzące zapalają się od niego. 10 Nachylił niebiosa i zstąpił, a ciemna chmura pod Jego stopami. 11 Dosiadł cherubad i odleciał, uniósł się na skrzydłach wiatru. 12 Roztoczył nad sobą ciemność, skrył się w namiocie czarnych chmur deszczowych. 13 Przed Nim blask się rozchodził, i od Niego zapaliły się węgle żarzące.

22

1Sm 2,1n

2:40 PM

a) opoko… skało... twierdzo – posługując się różnymi symbolami, Dawid sławi swojego wybawiciela. Szczególnie ważne jest wyrażenie „moja skała”, które wskazuje na Boga jako na miejsce ucieczki i ratunku, na podporę i na pewne zwycięstwo. Wyrażeniem tym posłużył się również Jezus, kiedy wybrał je jako imię dla Szymona, pierwszego z apostołów, któremu powierzył kierowanie Kościołem (Mt 16,18). b) w swojej świątyni – chodzi o mieszkanie Boga w niebie (Ps 11,4; 29,9). c) filary nieba się poruszyły – według starożytnych poglądów na temat budowy świata niebo uważano za kopułę, opierającą się na filarach, którymi były góry rozlokowane na horyzoncie ziemi (Ps 82,5; Iz 24,18). d) Dosiadł cheruba – obrazy, jakimi posługuje się tu autor dla ukazania obecności Boga, są zaczerpnięte z literatury kananejskiej, która opisuje Boga jako władcę przyrody i dawcę urodzajów.

Dawida pochodnią Izraela (w. 17), ponieważ pochodnia, światło, jest symbolem domu, rodziny, pracy i pomyślności (1Krl 11,36; 15,4; 2Krl 8,19). Dawid jest więc dla poddanych nie tylko królem, ale i ojcem, tym, który gwarantuje im bezpieczeństwo, dostatek i godne życie. Skała i wybawca Dawida. Obszerne fragmenty i warianty tej przypisywanej Dawidowi pieśni znalazły się również w Psalmie 18. Dawid patrzy na całe swoje życie i widzi, że jest ono naznaczone opieką Boga, którego ręka kierowała nim przez wszystkie lata. Na tym fakcie opiera swoją pewność i ufność, że również w przyszłości Bóg nie porzuci Izraela (w. 51). W ten sposób w jego sercu rodzi się pragnienie wychwalania i błogosławienia swojego opiekuna, Boga,

611

2. SAMUELA 21,21 — 22,13

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) podniósł swój głos – głosem Boga jest grzmot, dźwięk gromu (np. Ps 29,3-9; Jr 25,30; J 12,28-30). Głos Boga – zob. Słownik. b) strzały – chodzi o błyskawice (Ps 144,6; Ha 3,11). c) Wersety 26-28 wyrażają przekonanie o Bożej sprawiedliwości. Bóg odpowiada człowiekowi odpowiednio do jego postępowania. Ludzie wierni i uczciwi mogą liczyć na wierność Boga, który szczerze troszczy się o ich dobro. Natomiast ludzie przewrotni odkryją, że ich przewrotność zamiast sukcesu, do którego dążą, przyniesie im zagładę. d) lampą… ciemności – dwie skrajne rzeczywistości, symbolizujące różne wymiary rzeczywistości: życie i śmierć, zbawienie i potępienie, dostatek i ubóstwo, radość i ból. Bóg wszędzie wnosi swoją łaskę i prowadzi człowieka, wybawiając go z wszelkich niebezpieczeństw.

Page 612

14

PAN zagrzmiał z nieba, Najwyższy podniósł swój głosa. 15 Wypuścił strzałyb i ich rozproszył, cisnął piorunami i wprawił ich w zamęt. 16 Od groźby PANA, od podmuchu Jego gniewu odsłoniło się dno morza i obnażyły się fundamenty ziemi. 17 Z nieba wyciągnął rękę, aby mnie pochwycić, wydobył mnie z wód ogromnych. 18 Ocalił mnie od potężnych wrogów, od nieprzyjaciół silniejszych ode mnie. 19 Napadli na mnie w dniu mego nieszczęścia, lecz PAN był moim obrońcą. 20 On mnie wyprowadził na miejsca przestronne, wybawił mnie, gdyż we mnie upodobał sobie. 21 PAN mnie wynagrodził za moją sprawiedliwość, za czystośćs moich rąk mi odpłacił. 22 Gdyż przestrzegałem przykazańs PANA i nie buntowałem się przeciw memu Bogu. 23 Gdyż szanowałem wszystkie Jego nakazy, i Jego praw nie lekceważyłem. 24 Byłem doskonały wobec Niego, i wystrzegałem się grzechus. 25 PAN mi odpłacił więc za moją sprawiedliwość, za moją czystość przed Jego oczami. 26 Dochowujesz wierności temu, kto jest wierny, z człowiekiem nienagannym postępujesz nienagannie. 27 Wobec szczerego jesteś szczery, ale wobec przewrotnego – przebiegłyc. 28 Spoglądasz na pokornych, aby ich wybawić, lecz gdy spojrzysz na wyniosłych, to ich upokarzasz. 29 Ty bowiem, PANIE, jesteś moją lampą, PAN rozjaśnia me ciemnościd. 30 Z Twoją pomocą zdobywam umocnienia, dzięki mojemu Bogu mogę mur przeskoczyć. 31 Drogas Boża jest nieskalana, słowo PANA oczyszczone w ogniu. On jest tarczą dla wszystkich, którzy Mu ufają. 32 Bo któż jest Bogiem oprócz PANA, kto skałą prócz naszego Boga? 33 Bóg jest moim potężnym wspomożycielem, nieskalaną czyni moją drogę. 34 Moim nogom daje szybkość gazeli, i stawia mnie na wyżynach.

Ps 144,6

Ps 144,7

który jest dla niego oparciem i wybawcą. Ta pieśń charakteryzuje się archaicznym językiem, w którym widać wielkie wpływy środowiska, mentalności i zwyczajów kananejskich. Idee w niej zawarte są podobne do tych, jakie cechują tzw. psalmy królewskie, których głównym bohaterem jest król (np. Ps 2; 110).

2. SAMUELA 22,14-34

612

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 613

35

Ps 22,23

1Krl 2,1-9

Lb 24,3.15

On ćwiczy moje ręce do walki, moje ramiona do napinania spiżowego łuku. 36 Ty mnie osłaniasz jak tarcza, wywyższa mnie Twoje uniżenie. 37 Poszerzasz drogę przede mną, moje stopy się nie potykająa. 38 Ścigałem i zabijałem mych wrogów, nie spocząłem, dopóki ich nie zniszczyłem. 39 Rozbiłem ich i powaliłem, już nie mogą powstać, leżą pod moimi stopami. 40 Ty przepasałeś mnie mocą do walki, powaliłeś przede mną przeciwników. 41 Zmusiłeś wrogów do ucieczki przede mną, i zdołałem wytracić moich nieprzyjaciół. 42 Szukali pomocy, ale nie było wybawcy, wołali do PANA, lecz im nie odpowiedział. 43 Starłem ich jak proch ziemi, pobiłem, depcząc jak błoto na drodze. 44 Uchroniłeś mnie przed buntami mego ludu, ustrzegłeś mnie, abym był głową narodów. Służy mi lud, którego nie znałem. 45 Cudzoziemcy mi schlebiają, uważnie słuchają moich poleceń. 46 Cudzoziemcy mdleją ze strachu, i opuszczają swoje warownie. 47 Niech żyje PAN, niech będzie błogosławionas moja skała! Niech będzie wywyższony Bóg, moja skała i mój Zbawiciel! 48 Bóg, który przeze mnie dokonuje pomsty, który poddaje mi narody; 49 który uwalnia mnie od moich nieprzyjaciół, stawia mnie ponad napastnikami, ocala mnie od zbrodniarzy! 50 Dlatego sławię Cię, PANIE, wśród narodów śpiewam psalm Twojemu imienius. 51 Ty dajesz swojemu królowi wielkie zwycięstwa, okazujesz łaskę swojemu pomazańcowib Dawidowi i jego potomstwu na wieki.

a) Wersety 33-37 są pieśnią opiewającą zręczność wojenną psalmisty, która jest wynikiem Bożej opieki. b) swojemu pomazańcowi – pomazańcem jest król Dawid, który w imieniu Boga sprawuje rządy nad Jego ludem (1Sm 16,13; 2Sm 2,4; 5,3). Po upadku monarchii termin ten odnoszono także do najwyższego kapłana, reprezentującego lud wobec Boga, oraz do oczekiwanego króla przyszłych czasów, który wyzwoli lud Boży z wszelkiej niewoli. Termin ‘pomazaniec’ (gr. chrystos) w NT odniesiony został do Jezusa Chrystusa, w którym zostały zrealizowane wszystkie Boże obietnice zbawienia (J 1,17; 14,16; Dz 13,32-38; 2Kor 1,19n). Pomazaniec – zob. Słownik.

Ostatnie słowa Dawida 1 Ostatnie słowa Dawida: „Wypowiedź Dawida, syna Jessego, wypowiedź człowieka wyniesionego wysoko, którego Bóg Jakubas namaścił na króla, którego lud Izraelas wysławia pieśniami:

23

Ostatnie słowa Dawida. Druga pieśń Dawida ma formę wyroczni prorockiej, która mówi o wiecznym przymierzu Boga z Dawidem i jego rodziną. Jest to teologiczne zakończenie Ksiąg Samuela. Dawid ukazuje siebie jako władcę, który rządzi z Bożego wybrania. Jest władcą sprawiedliwym, ponieważ kieruje się bojaźnią Boga. Takie postępowanie króla sprowadza błogosławieństwo na cały naród. To podsumowanie całej działalności Dawida nazywane jest jego

613

2. SAMUELA 22,35 — 23,1

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) Duch PANA – duch Boży, jako dar prorocki, jest mocą, która w usta człowieka wkłada słowa samego Boga i niejako obliguje człowieka do ich wypowiedzenia (Wj 4,15n). Od pierwszego momentu, kiedy Dawid pojawia się w historii Izraela, mówi się o nim, że posiada Bożego Ducha (1Sm 16,13). Duch ten nie miał jednak służyć prorokowaniu, ale miał być pomocą i oparciem w kierowaniu i zarządzaniu ludem. Duch Pański – zob. Słownik. b) wieczyste przymierze – zob. 2Sm 7,11-16. Objawienie się Boga człowiekowi dokonywało się poprzez ciąg zawieranych przymierzy (Rdz 9,16; 17,7; Wj 24,1-11; 19,5n; Jr 31,33; Łk 22,20, zob. też Słownik). W przypadku Dawida przymierze wiąże Boga z królewską rodziną, której potomek będzie oczekiwanym Mesjaszem. c) Ludzie źli są jak ciernie – wrogowie Dawida, ludzie porównani zostali do ciernistego krzaka, który jest wycinany mieczem i wrzucany do ognia. Podobną symboliką posługuje się Izajasz (Iz 9,17n; 33,11n). d) Lechi – hebr. ‘szczęka’. Miejsce, o które Izraelici bili się z Filistynami. Nazwane tak dla upamiętnienia Samsona, który walczył tam, posługując się oślą szczęką (Sdz 15,9-17). e) Adullam – zob. 1Sm 22,1+.

Page 614

2

Duch PANAa mówi przeze mnie, i Jego słowo jest na moich wargach. 3 Przemówił do mnie Bóg Izraela, On, skała Izraela, rzekł do mnie: «Król, który rządzi ludźmi sprawiedliwie i bojaźnią Bożąs kieruje się w rządzeniu, 4 jest podobny do jasnego słońca, które wschodzi w bezchmurny poranek. Mocą jego promieni, po deszczu, ziemia zieleni się trawą». 5 Oto jak Bóg postąpił z moim rodems: zawarł ze mną wieczyste przymierzeb, doskonale ustalone i zabezpieczone. On mi zapewnia wszelkie zwycięstwo i spełnia każde moje pragnienie. 6 Ludzie źli są jak cierniec do wyrzucenia, których nie da się wziąć do ręki. 7 Jeśli ktoś musi ich dotknąć, popycha je żelaznym prętem lub drzewcem włóczni i spala w ogniu tam, gdzie się znajdują”.

Iz 59,21; Jr 1,9; Mt 22,43

Pwt 32,31; Ps 78,35 Ps 72,1-6

2Sm 7,11-16; Iz 55,3

Pwt 13,14

Sławni wojownicy Dawida i ich czyny Oto imiona najdzielniejszych wojowników Dawida: Iszbaal Chakmonita, był przywódcą trzech. Nazywano go również Adino Esnita. To ten, który wywijając włócznią nad ośmiuset ludźmi, powalił ich za jednym zamachem. 9 Następny jest Eleazar, syn Dodo, Achochita, jeden z trzech wojowników. Towarzyszył on Dawidowi w Pas-Damim, gdzie Filistynis zgromadzeni na bitwę im urągali. Gdy Izraelici zaczęli się cofać, 10on wystąpił i bił Filistynów, aż zdrętwiała mu ręka i przywarła do rękojeści miecza. W tym dniu PANs pozwolił Izraelowis odnieść wielkie zwycięstwo. Wojsko nie potrzebowało wracać do Eleazara, jak tylko po to, by zebrać łupy. 11 Następny jest Szamma, syn Agego, z Harar. Gdy Filistyni zgromadzili się w Lechid, gdzie był kawałek pola obsiany soczewicą, wojsko Izraela rzuciło się do ucieczki przed nimi. 12 Wtedy Szamma ustawił się na środku pola, odbił je i rozgromił Filistynów. PAN sprawił, że Izrael odniósł wielkie zwycięstwo. 13 Pewnego dnia w czasie żniwa trzech wojowników spośród grupy trzydziestu wodzów przyszło do Dawida, który znajdował się w pieczarze Adullame, podczas gdy oddział Filistynów 8

ostatnią mową, chociaż faktycznie swoje ostatnie słowa Dawid wypowiada w Pierwszej Księdze Królewskiej (1Krl 2,5-9). Zakończenie księgi ostatnią mową jej głównego bohatera nawiązuje do tekstów, opisujących dzieje największych postaci w historii Izraela: Jakuba (Rdz 49,1-27) i Mojżesza (Pwt 33,1-29). Sławni wojownicy Dawida i ich czyny. Jest to druga lista wojowników Dawida, którzy po części byli już wspominani w 2Sm 21,15-21. Tekst ten jest źle zachowany z racji transformacji graficznej zapisu imion. Pełniejszy i uzupełniony wykaz wojowników Dawida znajduje się jeszcze w 1Krn 11,10-47.

2. SAMUELA 23,2-13

614

1Krn 11,11-47; 27,2-15

1Sm 17,1

1Sm 22,1

10_2Sm:10_2Sm

2Sm 20,23; 1Krl 2,29

1Sm 22,14

2Sm 11,3nn

1Krn 21,1-5 Lb 25,3; 32,13; Joz 7,1; Sdz 2,14-20; 3,8; 10,7; 2Krl 13,3

9/3/08

2:40 PM

Page 615

obozował w dolinie Refaima. 14Dawid czekał w miejscu niedostępnym, a oddział Filistynów zajmował Betlejems. 15Kiedy Dawid poczuł pragnienie, spytał swoich ludzi: „Kto mi przyniesie do picia wody ze studni, która znajduje się przy bramie w Betlejem?”. 16Wtedy trzej wojownicy przebili się przez obóz Filistynów, zaczerpnęli wody ze studni, która była przy bramie w Betlejem, wrócili do Dawida i podali mu tę wodę. On jednak nie chciał się jej napić, lecz wylał ją w ofierzes dla PANAb. 17Powiedział przy tym takie słowa: „Niech mnie PAN zachowa od zrobienia czegoś takiego! Byłoby to tak, jakbym pił krews ludzi, którzy się wyprawili po tę wodę z narażeniem swojego życia!”. I nie napił się tej wody. Tego dokonali owi trzej wojownicy. 18 Abiszaj, brat Joaba, syn Serui, stał na czele grupy trzydziestu. On to wywijał swą włócznią nad trzystu nieprzyjaciółmi. 19Zyskał sobie taką sławę wśród owych trzydziestu, że został ich wodzem. Ale do trójki nie wszedł. 20 Benajasz, syn Jojady z Kabseelc, był człowiekiem dzielnym i wsławił się wielkimi czynami. On to zabił dwóch synów Ariela z Moabus. Pewnego dnia, gdy padał śnieg, wszedł do dołu i zabił tam lwa. 21On też zabił pewnego potężnego Egipcjanina, uzbrojonego we włócznię. Zaatakował Egipcjanina kijem, po czym wyrwał włócznię z jego ręki i zabił go jego własną włócznią. 22Takich rzeczy dokonał Benajasz, syn Jojady, i zdobył sobie sławę wśród trzydziestu wojowników. 23Był najsławniejszy wśród trzydziestu, ale do trójki nie wszedł. Dawid postawił go na czele swojej straży przybocznej. 24 Do grupy trzydziestu należeli także: Asaeld, brat Joaba, Elchanan, syn Dodo z Betlejem, 25Szamma z Charode, Elika z Charod, 26Cheles z Pelet, Ira, syn Ikesza, z Tekoaf, 27Abiezer z Anatotg, Mebunnaj z Chusz, 28Salmon z Achoach, Maheraj z Netofyh, 29Cheleb, syn Baany, z Netofy, Itaj, syn Ribaja, z Gibea Beniamina, 30Benajahu z Pireatonui, Hiddai z Nachale-Gaasz, 31Abi-Albon z Arbe, Azmawet z Barchuma, 32 Eliachba z Szaalbon, Bene-Jaszen, Jehonatan, 33Szamma z Harar, Achiam, syn Szarara, z Harar, 34Elifelet, syn Achasbaja, z Maakij, Eliam, syn Achitofela, z Gilok, 35Chesraj z Karmelul, Paaraj z Araby, 36Igaal, syn Natana, z Sobym, Bani z Gad, 37Selek Ammonitas, Nacharaj z Beerotn, giermek Joaba, syna Serui, 38Ira z Jeter, Gareb z Jeter, 39i Uriasz Chetytas. Wszystkich razem było trzydziestu siedmiu.

a) Refaim – zob. 2Sm 5,18+. b) wylał ją w ofierze dla PANA – Dawid docenia bohaterski, choć nierozważny gest swoich wojowników, ale jednocześnie podkreśla, że tylko Bóg jest godny tak kosztownego daru. c) Kabseel – miasto na terenie Judy w pobliżu granicy z Edomem (Joz 15,21). Starożytne Kabseel mogło znajdować się w miejscu obecnego Chirbet-Chora, położonego ok. 20 km na północny wschód od Beer-Szeby. Nazywano je również Jekkabseel (Ne 11,25). d) Asael – zmordowany przez Abnera (2Sm 2,18-23). e) Charod – obfite źródło, obecnie Ajn Dżalut, położone na północno-zachodnim zboczu góry Gilboa. Miejsce o wielkim znaczeniu strategicznym. f) Tekoa – zob. 2Sm 14,1+. g) Anatot – miasto lewickie, położone na terenie plemienia Beniamina (Joz 21,18), oddalone ok. 5 km na wschód od Jerozolimy. Rodzinna miejscowość Jeremiasza (Jr 1,1). h) Netofa – wioska judzka położona w górach, ok. 6 km od Betlejem. i) Pireaton – miasto położone 10 km na zachód od Sychem. j) Maaka – zob. 2Sm 10,8+. k) Gilo – zob. 2Sm 15,11+. l) Karmel – zob. 2Sm 2,2+. m) Soba – zob. 2Sm 8,3+. n) Beereot – zob. 2Sm 4,2+.

Spis ludności i kara Boża 1 Pewnego dnia PANs znowu rozgniewałs się na Izraelitów. Usposobił Dawida przeciw nim, mówiąc mu:

24

Spis ludności i kara Boża. Centralnym punktem opowiadania o spisie ludności jest fakt objawienia się anioła (ww.15n), którego pojawienie się w Jerozolimie jest teologicznym przygotowaniem i bezpośrednim powodem podjęcia budowy

615

2. SAMUELA 23,14 — 24,1

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

a) idź i policz – spisy ludności przeprowadzane były w starożytności w celu określenia zobowiązań podatkowych oraz innych świadczeń, do których spisywana ludność zobowiązywana była na rzecz panujących. b) od Dan do Beer-Szeby – zob. 2Sm 3,10+. c) Aroer – miejscowość położona na wschód od Morza Martwego, na granicy z Moabem. d) Jazer – miejsce na terenie obecnej Jordanii, prawdopodobnie oddalone o kilka kilometrów od Ammanu. e) Gilead – zob. 2Sm 2,9+. f) Kadesz – starożytne miasto palestyńskie, zwane także Kadesz-Barnea. g) Negeb – dosł. sucha, wyschnięta, południowa kraina, południowa część Judy. Mimo surowego klimatu, z racji licznych szlaków handlowych, było tam wiele osad. h) osiemset… pięćset tysięcy – biorąc pod uwagę fakt, że liczono tylko mężczyzn zdolnych do walki, można domniemywać, że Izrael liczył dwa i pół miliona mieszkańców, a Juda półtora miliona. i) zadrżało serce Dawida – jest to taki sam niepokój, jaki poruszył Dawida, kiedy odcinał połowę płaszcza Saulowi (1Sm 24,6). Serce uznawano za siedlisko wszelkich władz człowieka, dlatego można go tutaj utożsamiać z sumieniem. Serce – zob. Słownik. j) popełniłem ciężki grzech – samowolnie przeprowadzony spis ludności był wejściem człowieka w prerogatywy Boga, ponieważ tylko Bóg posiada księgę życia i to On decyduje kto będzie żył, a kto ma umrzeć czy być z tej księgi wymazanym (Wj 32,2-33). k) racz przebaczyć grzech – wyznanie winy przez Dawida jest bardzo podobne do tego, jakie uczynił po grzechu z Batszebą (2Sm 12,13). l) widzącego Dawidowego – określenie to wskazuje, że prorok Gad był prorokiem dworskim króla Dawida. m) głodu… zarazę – głód, zaraza i wojna to trzy typowe dla starożytności plagi, które Bóg zsyłał na ludzi za złamanie przymierza (np. Kpł 26,17-26; Pwt 28,21-26).

Page 616

„Idź i policza Izraelitów i Judejczyków!”. 2Król rozkazał więc Joabowi, dowódcy armii, który był przy nim: „Przejdź po wszystkich plemionach Izraelas od Dan do Beer-Szebyb i policz ludzi, abym poznał liczbę ludności!”. 3Joab odpowiedział królowi: „Niech PAN, twój Bóg, pomnoży lud stokrotnie i niech król, mój pan, zobaczy to na własne oczy! Ale królu, mój panie, dlaczego tak ci na tym zależy?”. 4Jednak wola królewska przemogła opór Joaba i dowódców wojska. Joab i dowódcy wojska wyszli od króla, aby dokonać spisu ludności Izraela. 5Przeszli przez Jordans i zaczęli od miasta Aroerc i miast, które znajdują się w głębi doliny. Przeszli plemię Gada w kierunku Jazerd, 6weszli następnie do Gileadue, poszli do kraju Chetytóws w Kadeszf, potem udali się do Dan-Jaan i przyległych okolic, i dalej do Sydonus. 7Potem poszli do twierdzy Tyrs i do wszystkich miast Chiwwitóws i Kananejczykóws, a na końcu poszli w kierunku Negebug Judzkiego aż do Beer-Szebys. 8Po przejściu przez cały kraj powrócili do Jerozolimys po upływie dziewięciu miesięcy i dwudziestu dni. 9Joab przekazał królowi wynik spisu ludności: Izrael liczył osiemset tysięcy mężczyzn umiejących się posługiwać mieczem; Judas zaś liczył pięćset tysięcyh mężczyzn. 10 Ale potem zadrżało serce Dawidai z powodu spisu Izraela. Rzekł więc do PANA: „Poprzez mój czyn popełniłem ciężki grzechj. Uznaję, że postąpiłem bardzo nierozsądnie. PANIE, racz przebaczyć grzechk twojemu słudze!”. 11 Nazajutrz, kiedy Dawid się obudził i wstał, PAN skierował do prorokas Gada, widzącego Dawidowegol, następujące słowa: 12„Idź do Dawida i powiedz mu: Tak mówi PAN: Proponuję ci trzy karys. Ześlę na ciebie tę, którą sobie wybierzesz”. 13 Gad przyszedł do Dawida, oznajmił mu wszystko, a potem zapytał: „Czy chcesz, żeby nastało siedem lat głodu w twoim kraju, czy wolisz uciekać przez trzy miesiące przed nieprzyjacielem, który będzie cię ścigał, czy też wybierasz zarazęm, która przez trzy dni będzie pustoszyć twój kraj? Zastanów się i daj mi odpowiedź, abym mógł ją przekazać Temu, który mnie przysłał do ciebie!”. 14Dawid powiedział do Gada: „Jestem w wielkiej rozterce, ale wolę wpaść w ręce PANA niż w ręce ludzi, bo Pan jest bardzo miłosiernys!”. 15 PAN więc zesłał na Izraela zarazę, która trwała od owego poranka do czasu ustalonego. I umarło od Dan do Beer-Szeby siedemdziesiąt tysięcy ludzi. 16A kiedy aniołs, wyciągnął

świątyni w miejscu jego objawienia (2Sm 24,18-25). Zarządzony przez Dawida spis ludności jest grzechem, ponieważ dowodzi, że król, chcąc wiedzieć, jaką dysponuje siłą militarną, przestał wierzyć, że to Bóg faktycznie jest tym, który decyduje o wszystkim, także o losach wojen. Bóg, widząc skruchę Dawida, pozwala mu wybrać rodzaj kary, co stawia go w bardzo trudnej sytuacji. Może wybierać pomiędzy karą, której skutki dotkną cały lud, a karą osobistą. Pełen ufności w Boże miłosierdzie prosi o zawieszenie powszechnie wówczas stosowanej odpowiedzialności zbiorowej i całą winę bierze na siebie. Uznanie osobistego grzechu, prośba o wybaczenie i ufne powierzenie się dobroci Boga, ukazuje stopniowy postęp w biblijnym nauczaniu moralnym.

2. SAMUELA 24,2-16

616

Pwt 1,11; Prz 14,28

1Sm 24,6; 1Krn 21,7-17

1Sm 22,5

2Sm 21,1; 1Krl 8,37; Jr 21,7; Ez 6,11; 7,15; 12,16; 14,12-20

Wj 12,23; 2Krl 19,35

10_2Sm:10_2Sm

Ps 78,70nn

1Krn 21,18-28

Lb 17,13.15; Ps 106,30 1Sm 6,14; 1Krl 19,21

2Sm 21,14

9/3/08

2:40 PM

Page 617

swoją rękę ku Jerozolimie i miał na nią sprowadzić plagę, PAN wzruszył się nieszczęściem. Powiedział do anioła mającego zabijać lud: „Już dość, opuść swoją rękę!”. A anioł PANA znajdował się blisko miejsca, gdzie Arauna Jebusytaa młócił zboże. 17Kiedy Dawid zobaczył anioła, który miał zabijać lud, zawołał do PANA: „To ja jestem winien i ja zgrzeszyłemb. A te owce cóż uczyniły? Niech więc Twa ręka zwróci się przeciw mnie i mojej rodzinie!”. Dawid wznosi ołtarz na klepisku Arauny 18 Tego samego dnia przyszedł do Dawida proroks Gad i powiedział: „Idź i postaw dla PANAs ołtarzs na klepisku Arauny Jebusytya!”. 19Dawid poszedł tam zgodnie ze słowem PANA, przekazanym przez proroka Gada. 20Arauna spojrzał ze wzgórza i rozpoznał króla i jego ministrów, jak zbliżali się ku niemu. Wyszedł więc naprzeciw króla i nisko pokłonił się twarzą do ziemi. 21Potem Arauna zapytał: „Dlaczego mój pan, król, przyszedł do swojego sługi?”. Dawid powiedział: „Chcę kupićc od ciebie to klepisko i zbudować tu ołtarzs dla PANA, aby ustała plagad wyniszczająca lud”. 22Arauna rzekł do Dawida: „Niech król, mój pan, bierze wszystko, co chce, i złoży na ofiaręs. Oto są moje woły na ofiarę całopalną, a walec młockarski i jarzmoe bydlęce na opał. 23Wszystko to król Araunaf daje królowi Dawidowi”. Arauna powiedział jeszcze do króla: „Niech PAN, twój Bóg, przyjmie to od ciebie łaskawie!”. 24Ale król odpowiedział Araunie: „Nie dawaj mi niczego! Chcę to uczciwie kupić od ciebie. Bo nie będę składał PANU, mojemu Bogu, ofiar całopalnych, które mnie nic nie kosztują”. Zapłacił więc Dawid za klepisko i za woły pięćdziesiąt srebrnych syklóws. 25Następnie zbudował w tym miejscug ołtarz dla PANA, a potem złożył całopalenias i ofiary wspólnotowes. Wtedy PAN okazał litość krajowi i plaga przestała nękać Izraelas.

a) Arauna Jebusyta – wywodzący się z Jebusytów mieszkaniec Jerozolimy, jedna z osób, które zamieszkiwały to miasto jeszcze przed opanowaniem go przez Dawida (1Sm 5,6-9); być może nawet ostatni król kananejski (2Sm 24,23). Jebusyci – zob. Słownik. b) ja zgrzeszyłem – Dawid czuje się winny popełnionego czynu i prosi, aby lud nie doświadczał cierpienia jako kary za coś, z czym nie ma nic wspólnego. c) Chcę kupić – Dawid, chociaż jest królem, nie chce naruszać niczyjego prawa do własności i podobnie jak Abraham, który kupił miejsce na grób dla żony (Rdz 23,10-16), szczodrze i sprawiedliwie płaci za ziemię, którą ofiaruje Bogu jako miejsce pod Jego dom. d) ustała plaga – koniec plagi wiązał się ze złożeniem ofiary przebłagalnej. e) woły… walec… jarzmo – wydawać się może, że Arauna jest bardzo hojny wobec Dawida, ale jego gest jest tylko wynikiem kurtuazji, jaka wiązała się z przeprowadzeniem intratnej transakcji. f) król Arauna – słowa „król” brakuje w niektórych rękopisach i przekładach. Jeżeli ta wersja jest autentyczna, to Arauna jest ostatnim królem kananejskiej Jerozolimy, prawowitym właścicielem wzgórza, które zostanie przeznaczone na ołtarz ku czci Boga Izraela. g) w tym miejscu – pole Arauny znajdowało się poza miastem, od strony północnej, na wzgórzu dominującym nad terenami zamieszkiwanymi pierwotnie przez Jebusytów. Tam na miejscu ołtarza wzniesionego przez Dawida Salomon zbudował świątynię (1Krl 6).

Dawid wznosi ołtarz na klepisku Arauny. Z polecenia proroka Dawid ma wznieść ołtarz dla Pana na miejscu, w którym objawił się anioł. Obecność anioła dokładnie na tym miejscu była bardzo skutecznym argumentem, służącym do przekonania plemion północnych o konieczności budowania świątyni w Jerozolimie, mieście Jebusytów, w którym wcześniej było sanktuarium bóstw kananejskich (Rdz 14,18-20). Budowa świątyni właśnie tam jest logiczną konsekwencją przyniesienia Arki Przymierza, symbolu Bożej obecności, do Jerozolimy (1Sm 6,12-17). W świątyni wybudowanej przez Salomona arka i ołtarz będą umieszczone naprzeciw siebie: Arka jako tron Boga i ołtarz jako miejsce składania ofiar. Będzie to centrum życia całego Izraela.

617

2. SAMUELA 24,17-25

10_2Sm:10_2Sm

9/3/08

2:40 PM

Page 618

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 619

PIERWSZA I DRUGA KSIĘGA KRÓLEWSKA Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwsza i Druga Księga Królewska stanowiły początkowo jedno dzieło, a ich podział, dokonany nieco sztucznie i arbitralnie pod wpływem przekładów greckich i łacińskich, przerywa bieg opisywanych w nich zdarzeń. Według powszechnej opinii obie księgi tworzyły część większego zbioru, zwanego Dziełem Deuteronomistycznym (zob. Wprowadzenie do ksiąg historycznych). Jego autorzy, przedstawiając historię Izraela, obejmującą okres od ostatnich lat życia Dawida i wstąpienia na tron Salomona aż do zniszczenia Jerozolimy i wygnania babilońskiego w 586 r. przed Chr., korzystali prawdopodobnie z wielu źródeł znanych z ustnej tradycji lub dostępnych w archiwach królewskich. Należały do nich przede wszystkim kroniki: króla Salomona, królów Izraela i królów judzkich. Równie ważnym materiałem były opowieści zaczerpnięte z tradycji prorockich: cykl opowiadań o Eliaszu i Elizeuszu (1Krl 17 – 2Krl 9), opis działalności proroka Izajasza (2Krl 18,17 – 20,19, por. Iz 36 – 39) oraz pojedyncze relacje o prorokach (1Krl 11,29-39; 13,1-32; 14,1-16; 20,35-43; 22,7-28). W całości Księgi Królewskie stanowią dobrze przemyślaną i starannie zaplanowaną kompozycję. W historię rządów poszczególnych królów umiejętnie wpleciono wystąpienia proroków. Dzięki temu historia polityczna Izraela na każdym etapie została poddana religijnej ocenie prorockiego słowa. W wyborze i prezentacji poszczególnych wydarzeń znajduje wyraz głębokie przekonanie, że bieg historii zależy od posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa Bogu Izraela i Jego przykazaniom. A ponieważ większość władców okazała się niewierna, nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, były nieuniknione. Jedynym władcą zasługującym na miano króla, który rządził zgodnie z wolą Bożą, był Dawid. To według wzoru jego postępowania oceniano później rządy pozostałych królów (np. 1Krl 3,14). Przedstawiany przez autora krytyczny obraz historii Izraela, oprócz przytoczonych faktów, zawiera także bardzo wyraźne elementy dydaktyczne. Obejmują one pouczenia skierowane do czytelników, aby nie powtarzali błędów przodków i starali się budować swoją przyszłość na wierności Bogu i Jego Prawu. Treść i teologia Pierwsza i Druga Księga Królewska opowiadają o tym okresie historii narodu wybranego, w którym istniał on jako zjednoczona, a później podzielona monarchia. Zjednoczone królestwo osiąga w X w. przed Chr. wspaniały rozkwit gospodarczy i kulturalny pod rządami Salomona (1Krl 1 – 11). Błędna polityka jego syna, Roboama, doprowadza do podziału na Królestwo północne (Izrael) oraz Królestwo południowe (Juda). Dzieje obydwu królestw, aż do upadku Izraela w 722 r. przed Chr., opowiedziano w synchronicznej relacji (1Krl 12 – 2Krl 17). Opis panowania każdego władcy ujęto w formę powtarzającego się schematu. Na początku podaje się notatkę chronologiczną o dacie wstąpienia na tron i okresie rządów w odniesieniu do ponowania króla w sąsiednim królestwie. Dalej następuje ocena danego króla, dokonana z perspektywy jego stosunku do kultu Boga Izraela. Królowie Izraela, bez wyjątku, ukazani zostają jako kontynuatorzy grzechu Jeroboama 619

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 620

(1Krl 12,25-33). Królów judzkich przedstawia się zawsze w odniesieniu do wzorca, jakim był król Dawid. Na końcu opisu panowania poszczególnych władców zamieszcza się notę o śmierci króla i podaje się imię jego następcy. Po zdobyciu Królestwa północnego przez Asyrię w 722 r. przed Chr. (2Krl 17) Królestwo Judy istnieje jeszcze przez niecałe 150 lat, do momentu zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. (2Krl 18 – 25). W tym czasie ma miejsce wydarzenie ogromnej wagi. W okresie panowania króla Jozjasza w świątyni jerozolimskiej odnaleziono księgę Prawa (2Krl 22,3-10), co dało początek gruntownej reformie religijnej przeprowadzonej w całym kraju (2Krl 23,1-25). Działania reformatorskie nie zapobiegły jednak ostatecznemu upadkowi Królestwa południowego (2Krl 23,26n). Historię królów ukazano w porządku chronologicznym, ale Księgi Królewskie nie są zwykłą kroniką rejestrującą imiona poszczególnych władców i najważniejsze wydarzenia z okresu ich panowania. Niektórym postaciom poświęcono więcej uwagi, inne potraktowano krótko i zdawkowo. Najobszerniej autor opisuje władców, którzy odegrali decydujące role w historii monarchii izraelskiej: Salomonowi na początku (1Krl 3 – 11) i Jozjaszowi przy końcu (2Krl 22 – 23). Pierwszy zostaje ukazany jako uosobienie mądrości (1Krl 3,4-15), drugi jako ten, który wypełnił słowa zapisane w księdze Prawa (2Krl 23,24). Pomiędzy nimi centralne miejsce zajmuje cykl opowiadań poświęcony prorokom: Eliaszowi (1Krl 17 – 19;21; 2Krl 1) i Elizeuszowi (2Krl 2 – 9; 13,14-20). Rozdziały początkowe (1Krl 1 – 2) tworzą prolog, a końcowe (2Krl 24 – 25) – epilog. Historia opowiedziana w Księgach Królewskich niesie przede wszystkim ważne przesłanie religijne. W opisie działalności Salomona podkreśla się jego mądrość, która w późniejszej tradycji stała się przysłowiowa i uczyniła go najważniejszym w Biblii symbolem mądrości (Prz 1,1; 10,1; Mt 12,42; Łk 11,31). Przejawem tej mądrości była nie tylko umiejętność wydawania sprawiedliwych wyroków (1Krl 3,16-28) i splendor jego władzy królewskiej (1Krl 4,1-58; 9,10-28; 10,14-29), ale także wspaniałość wzniesionej przez niego świątyni i sprawowanego w niej kultu (1Krl 6 – 8). Jako dom zbudowany dla imienia Pana (1Krl 5,19) miała ona stać się miejscem zamieszkania Boga wśród Izraelitów (1Krl 6,1213). Jednak ostatnie lata życia Salomona, jak również rządy większości późniejszych królów, to dzieje odstępstwa od wiary w jedynego Boga Izraela, który ciągle upominał swój naród, niestrudzenie posyłając mu proroków. Głoszone przez nich orędzie stawiało lud wobec wyboru między wiarą w Boga jedynego i wiarą w bóstwa pogańskie (1Krl 18,21). Wymagania dotyczące wiary w Boga jedynego oraz jedności kultu i świątyni stały się programem szeroko zakrojonej reformy religijnej, podjętej dopiero pod koniec epoki monarchii przez króla Jozjasza (2Krl 22n). Odnawiając przymierze z Bogiem, zobowiązał się on wraz z całym ludem wprowadzić w życie wszystkie zalecenia, zawarte w odnalezionej przez kapłana Chilkiasza księdze Prawa (2Krl 23,3). Prawdopodobnie była to Księga Powtórzonego Prawa, według której jedynym miejscem, gdzie można było oddawać cześć Bogu, była świątynia jerozolimska. Jej centralną rolę podkreślają nie tylko szczegółowe opisy, dotyczące jej budowy i wyposażenia (1Krl 6 – 8), ale przede wszystkim podejmowane przez niektórych królów judzkich reformy religijne, polegające na usunięciu elementów pogańskiego kultu sprawowanego w wielu przygodnych miejscach (1Krl 15,11-13; 2Krl 18,3-6). W ich świetle całą historię Izraela należy widzieć z perspektywy posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu Dekalogu, nakazującemu oddawanie czci wyłącznie Bogu Izraela (Pwt 5,7). Ostateczna klęska, najpierw w postaci inwazji asyryjskiej, a potem wygnania babilońskiego, dokonała się właśnie z powodu niezliczonych odstępstw od tego przykazania. Bóg nie opuścił swojego ludu w sposób definitywny, lecz po raz kolejny objawił mu swoją wierność i miłosierdzie. 620

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 621

PIERWSZA KSIĘGA KRÓLEWSKA

Walka o następstwo tronu Spisek Adoniasza i interwencja proroka Natana 1 Król Dawid był już stary i bardzo niedołężny. Mimo okryć, którymi go otulano, nie mógł się rozgrzać. 2Jego słudzy poradzili mu wówczas: „Należy wyszukać naszemu panu, królowi, młodą dziewczynę, dziewicę, która by mu usługiwała, pielęgnowała go i spała z nim, a wtedy nasz pan, król, będzie mógł się rozgrzać”. 3W całym Izraelus szukano pięknej dziewczyny, aż znaleziono Szunemitkę Abiszag, którą przyprowadzono do króla. 4Dziewczyna była nadzwyczaj piękna. Pielęgnowała króla i usługiwała mu, lecz król nie współżył z niąa. 5 Wtedy Adoniaszb, syn Chaggity, zaczął się wywyższać i mówić: „Ja będę królem”. Sprawił sobie rydwany, konie i straż przyboczną złożoną z pięćdziesięciu ludzi, którzy mu wszędzie towarzyszyli. 6Jego ojciec nigdy go nie upomniał: „Dlaczego tak się zachowujesz?”, ponieważ Adoniasz był wyjątkowo przystojny i urodził się zaraz po Absalomie. 7Adoniasz przeprowadził rozmowy z Joabem, synem Serui, i Abiatarem, kapłanem, którzy udzielili mu swojego poparcia. 8Natomiast kapłan Sadok, Benajasz, syn Jojady, i proroks Natan oraz Szimei i Rei, a także dowódcy Dawida nie przyłączyli się do Adoniaszac. 9 Adoniasz złożył wtedy w ofierzes owce, woły i utuczone cielce przy kamieniu Zocheletd, blisko źródła Rogele. Zaprosił tam wszystkich swoich braci, synów królewskich i wszystkich przedstawicieli Judys, będących urzędnikami króla. 10Ale proroka Natana, Benajasza i dowódców wojska oraz swojego brata – Salomona nie zaprosił. 11Wówczas prorok Natan zapytał Batszebę, matkę Salomona: „Czy nie słyszałaś, że Adoniasz, syn Chaggity, ogłosił się królem, a nasz pan, Dawid, nic o tym nie wie? 12Chodź, udzielę ci rady, jak masz uratować siebie

1

2Sm 11,3; 12,24

a) nie współżył z nią – starość Dawida, wyrażająca się w niemożności rozgrzania organizmu i podjęcia współżycia z atrakcyjną, młodą kobietą, wskazuje na brak kondycji fizycznej i faktyczną utratę zdolności sprawowania władzy w państwie. b) Adoniasz – po śmierci Amnona (2Sm 13,28nn) i Absaloma (2Sm 18,9-15) Adoniasz był najstarszym żyjącym synem Dawida i w związku z tym on odziedziczył przywilej pierworództwa. c) Jest to ostatni etap walki o następstwo tronu Dawida, w której uczestniczą dwaj pretendenci: Adoniasz i Salomon, popierani przez dwa stronnictwa. d) kamień Zochelet – zwany także „kamieniem węża”. Chodzi tu o słup graniczny, którym prawdopodobnie był kamień poświęcony bóstwu, przedstawianemu jako wąż. Stał blisko źródła Rogel, czyli znajdował się w pobliżu wschodniej części doliny Cedronu. e) źródło Rogel – źródło to znajdowało się za południowymi murami Jerozolimy.

Spisek Adoniasza i interwencja proroka Natana. Panowanie króla Dawida powoli zbliża się do końca. Podeszły wiek oraz problemy zdrowotne coraz wyraźniej wskazują, że Dawid traci zdolność rządzenia krajem. Trudno w całej starożytnej literaturze Bliskiego Wschodu spotkać podobny obraz, ukazujący w tak realistyczny sposób starość i związaną z nią niedołężność władcy. Autor natchniony nie boi się jednak przedstawiać Dawida, największego spośród władców Izraela, jako zwykłego człowieka, poddanego naturalnym procesom starzenia się i umierania. Bliska perspektywa śmierci Dawida sprawiła, że w Izraelu rozpoczęła się dyplomatyczna walka o następstwo tronu. Jako pierwszy pretensje do władzy królewskiej zgłosił Adoniasz, który pozyskał sobie poparcie wielu wpływowych ludzi z otoczenia

621

1. KRÓLEWSKA 1,1-12

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) ogromne ilości… owiec – obrzędowi składania ofiary towarzyszyła wielka uczta, która była znakiem wspólnoty człowieka z Bogiem (Wj 24,1-11). Ilość zwierząt ofiarnych wyrażała nie tylko bogactwo, ale także potęgę składającego ofiarę (1Krl 8,62-65). b) Kwestia następstwa tronu nie była regulowana żadnym przepisem prawnym i dlatego wskazanie następcy tronu należało do aktualnie panującego władcy.

Page 622

i swojego syna, Salomona. 13Idź do króla Dawida i zapytaj go: «Panie mój, królu, czyż nie ty właśnie obiecałeś pod przysięgą swojej służebnicy: ‘Salomon, twój syn, będzie po mnie królem i zasiądzie na moim tronie’. Dlaczego więc zaczął królować Adoniasz?». 14Kiedy jeszcze będziesz rozmawiać z królem, ja sam wejdę za tobą i potwierdzę twoje słowa”. Rozmowa Batszeby z Dawidem 15 Batszeba poszła więc do sypialni króla. Bardzo niedołężnemu już królowi usługiwała Szunemitka Abiszag. 16Batszeba oddała królowi głęboki pokłon, a on ją zapytał: „Czego sobie życzysz?”. 17Odpowiedziała mu: „Panie mój, ty obiecałeś swojej służebnicy, przysięgając na PANAs, twego Boga: «Salomon, twój syn, będzie po mnie królem i zasiądzie na moim tronie». 18Teraz Adoniasz zaczął królować, a ty, panie mój, królu, nawet o tym nie wiesz. 19Złożył on w ofierzes ogromne ilości wołów, utuczonych cielców i owieca. Zaprosił wszystkich synów królewskich, kapłana Abiatara oraz Joaba, dowódcę armii; twego zaś sługi Salomona nie zaprosił. 20A teraz na ciebie, mój panie, królu, patrzy cały Izraels, abyś sam powiedział, kto będzie następcą tronu po tobie, panie mój, królub. 21Kiedy mój pan, król, spocznie obok swych przodków, wówczas ja i mój syn, Salomon, będziemy uznani za winnych”. 22Gdy rozmawiała jeszcze z królem, przybył proroks Natan. 23Powiadomiono króla: „Prorok Natan czeka”. Kiedy Natan stanął przed królem, oddał pokłon twarzą do ziemi 24i przemówił: „Panie mój, królu, pewnie ty powiedziałeś: «Adoniasz będzie królem po mnie i zasiądzie na moim tronie», nieprawdaż? 25Bo poszedł on dzisiaj i złożył w ofierze ogromne ilości wołów, utuczonych cielców i owiec. Co więcej, zaprosił na ucztę wszystkich synów królewskich, dowódcę armii i kapłana Abiatara. Teraz z nim ucztują i wołają: «Niech żyje król Adoniasz!». 26Natomiast mnie, twego sługi, kapłana Sadoka i Benajasza, syna Jojady, a także Salomona, twego sługi, nie zaprosił. 27Czy stało się to na rozkaz mojego pana, króla? Nie powiadomiłeś jednak twego sługi, kto będzie następcą tronu po tobie, panie, mój królu”. 28Na to król Dawid odpowiedział: „Wezwijcie do mnie Batszebę”. Przyszła więc do króla i stanęła przed nim. 29Wtedy król przysiągł:

Dawida i samozwańczo ogłosił się nowym królem. Nie było to jednak zgodne z wolą Boga, który ma inny zamysł co do następstwa tronu. Przez proroka Natana inicjuje więc działania, które mają doprowadzić do przekazania władzy Salomonowi, synowi Batszeby. Rozmowa Batszeby z Dawidem. Obawa przed zamachem stanu skłoniła Natana do zorganizowania spotkania Dawida z Batszebą, która miała poinformować starego króla o śmiertelnym niebezpieczeństwie, jakie w przypadku przejęcia władzy przez Adoniasza groziło jej i przede wszystkim Salomonowi. Batszeba przypomina także Dawidowi o jego przysiędze, zgodnie z którą to Salomon miał być jego następcą (1Krn 22,6-13). Sytuację przedstawioną przez Batszebę potwierdził także prorok Natan. W związku z tym Dawid musi ostatecznie rozsądzić, który z jego synów przejmie władzę w Izraelu. Widząc w samozwańczych działaniach Adoniasza podobieństwo do postępowania zbuntowanego Absaloma (2Sm 15), na swego następcę polecił namaścić Salomona.

1. KRÓLEWSKA 1,13-29

622

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 623

„Na życie PANA, który mnie ocalił z wszelkiego niebezpieczeństwa, 30dzisiaj właśnie spełnię to, co ci przysiągłem na PANA, Boga Izraela, że twój syn – Salomon będzie moim następcą i zasiądzie na moim tronie”. 31Batszeba oddała królowi pokłon twarzą do ziemi i powiedziała: „Niech żyje na wieki mój Pan, król Dawid!”.

2Sm 18,27

Salomon następcą Dawida 32 Zaraz potem król Dawid polecił: „Wezwijcie do mnie kapłana Sadoka, prorokas Natana i Benajasza, syna Jojady”. Kiedy stawili się przed królem, 33wydał im rozkaz: „Weźcie ze sobą gwardię królewską, posadźcie Salomona, mojego syna, na moją własną mulicęa i zaprowadźcie go do źródła Gichonb. 34Tam kapłan Sadok i prorok Natan namaszcząs goc na króla nad Izraelems. Potem zagrajcie na trąbie i wołajcie: «Niech żyje król Salomon!». 35Kiedy powróci z wami w orszaku, zasiądzie na moim tronie i będzie moim następcą. Jemu bowiem rozkazałem, żeby był przywódcą Izraela i Judys”. 36 Wówczas Benajasz, syn Jojady, powiedział: „Niech się tak stanie! Niech to potwierdzi sam PANs, Bóg mojego pana, króla! 37Jak PAN był z moim panem, królem, tak niech będzie z Salomonem. Niech wyniesie jego tron ponad tron mojego pana, króla Dawida!”. 38 Kapłan Sadok, prorok Natan i Benajasz, syn Jojady, oraz Keretyci i Peletycid poszli i posadzili Salomona na mulicę króla Dawida i zaprowadzili go do źródła Gichon. 39Kapłan Sadok wziął rógs oliwy z Namiotue i namaścił Salomona. Zagrano na trąbie, a cały lud zawołał: „Niech żyje król Salomon!”. 40Cały lud szedł za nim, a od dźwięku fletów i okrzyków radości aż ziemia drżała. 41 Usłyszał to Adoniasz razem z zaproszonymi gośćmi, gdyż właśnie zakończono ucztę. Joab zaś, słysząc głos trąby, zawołał: „Skąd te okrzyki w mieście?”. 42Nie skończył jeszcze mówić, gdy zjawił się Jonatan, syn kapłana Abiatara. „Wejdź – zaprosił go Adoniasz. – Jesteś przecież poważnym człowiekiem i przynosisz dobrą nowinę”. 43„Wprost przeciwnie! – odparł Jonatan Adoniaszowi. – Nasz pan, król Dawid, ustanowił królem Salomona: 44Posłał go z kapłanem Sadokiem, prorokiem Natanem i Benajaszem, synem Jojady, z gwardią Keretytów i Peletytów. Posadzili go na mulicę króla, 45a kapłan Sadok i prorok Natan namaścili go na króla przy źródle Gichon. Następnie wyruszyli stamtąd z okrzykami

a) moją własną mulicę – na mułach jeździli tylko najdostojniejsi przedstawiciele ówczesnego społeczeństwa (2Sm 13,29, 18,9). Gest przekazania przed Dawida swojego muła Salomonowi był publiczną demonstracją jego woli, dotyczącej przekazania właśnie jemu władzy królewskiej. b) źródło Gichon – źródło położone poniżej wschodnich murów obronnych starożytnej Jerozolimy, na zachodnim zboczu doliny Cedronu. c) namaszczą go – namaszczenie było najważniejszym gestem towarzyszącym wyborowi nowego króla. Termin „pomazaniec”, dosł. „mesjasz”, odnoszono do wszystkich królów izraelskich, ale w sposób szczególny do Króla Zbawiciela, którym w przyszłości okaże się Jezus Chrystus. d) Keretyci i Peletyci – stanowili przyboczną gwardię Dawida, złożoną z cudzoziemskich najemników pochodzących z Krety i Filistei. Dowódcą tej gwardii był Benajasz (2Sm 8,18; 20,7). e) róg oliwy z Namiotu – róg lub naczynie ze świętym olejem to jeden ze sprzętów liturgicznych przenośnego sanktuarium ustanowionego przez Dawida, w którym przechowywano Arkę Przymierza (2Sm 6,17).

Salomon następcą Dawida. Obecność kapłana Sadoka, proroka Natana i dowódcy gwardii królewskiej Benajasza, reprezentujących Dawida i działających z jego rozkazów, nadaje ceremonii mianowania Salomona na króla charakter oficjalnego i religijnego obrzędu. Przekazaniu władzy królewskiej towarzyszą gesty, które później stały się oficjalnym rytem ceremonii obejmowania władzy przez wszystkich królów Judy. Na ceremonię tę składały się następujące elementy: oficjalna procesja, namaszczenie, obwieszczenie wiadomości o nowym królu przez dźwięk trąby, aklamacja ludu i hołd składany przez najważniejszych urzędników w państwie. Uroczystość ta i towarzyszące jej okoliczności

623

1. KRÓLEWSKA 1,30-45

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) chwytając się rogów ołtarza – chodzi o przedłużenia czterech narożników ołtarza, które dzięki krwi wylewanej na ołtarz uważano za szczególnie święte. Chwytanie się rogów ołtarza było starożytnym zwyczajem szukania azylu, ponieważ ktokolwiek chwytał się ołtarza, cieszył się Bożą ochroną i nie mógł być ukarany (wyjątkiem było tylko umyślne morderstwo). Zwyczaj ten sankcjonowało także prawo izraelskie, choć najczęściej schronienia szukano w tzw. miastach azylu (Wj 21,13n; Pwt 4,41nn; Lb 35,9-34). Ołtarz – zob. Słownik. b) PAN wypełni swoją obietnicę – chodzi tu o proroctwo Natana (2Sm 7,4-17; 1Krn 17,3-15), według którego władza królewska miała pozostać w rękach potomków Dawida. Ostateczne wypełnienie tej obietnicy dokonało się w osobie Jezusa Chrystusa (Łk 1,69n; Dz 2,30).

Page 624

radości i powstała wrzawa w mieście. Jej odgłos usłyszeliście. 46 Co więcej, Salomon zasiadł już na tronie królewskim, 47 a królewscy urzędnicy przybyli do naszego pana, króla Dawida, złożyć mu życzenia: «Niech Bóg da większą sławę Salomonowi niż tobie, niech wyniesie jego tron ponad twój tron!». Następnie król oddał pokłon na swoim łóżku 48i powiedział: «Błogosławionys PAN, Bóg Izraela, który pozwolił mi dzisiaj oglądać mojego następcę zasiadającego na moim tronie»”. 49 Strach ogarnął wszystkich gości Adoniasza, szybko się więc rozeszli, każdy w swoją stronę. 50Adoniasz zląkł się Salomona i szukał ratunku, chwytając się rogów ołtarzaa. 51Przekazano więc Salomonowi wiadomość: „Adoniasz, lękając się króla Salomona, chwycił się rogów ołtarza i prosi: «Niech król Salomon mi dziś przysięgnie, że nie każe zabić swojego sługi mieczem»”. 52Salomon wtedy oświadczył: „Jeśli okaże się człowiekiem uczciwym, włos mu z głowy nie spadnie, jeśli natomiast będzie coś knuł, umrze!”. 53Polecił zatem Salomon, żeby go sprowadzono od ołtarza. Przyszedł i oddał głęboki pokłon królowi Salomonowi, a on mu rozkazał: „Wracaj do swojego domu!”. Testament Dawida 1 Gdy życie Dawida dobiegało końca, wydał on ostatnie polecenia swojemu synowi, Salomonowi: 2„Ja odchodzę z tego świata jak wszyscy ludzie. Okaż się mocny i bądź mężczyzną! 3Dotrzymaj zobowiązań nałożonych przez PANAs, twojego Boga. Postępuj drogamis, które On wskazał, wypełniając Jego prawa, przykazanias, wyroki i ustawy zapisane w Prawies Mojżesza, aby ci się powodziło we wszystkim, co będziesz robił, i wszędzie tam, dokąd pójdziesz. 4A PAN wypełni swoją obietnicęb, którą zapowiedział: «Jeśli twoi synowie z całego sercas i z całej duszys będą Mi wierni w swoim postępowaniu, to nie zabraknie ci następcy na tronie Izraelas». 5Ty wiesz także, jak zachował się wobec mnie Joab, syn Serui, i jak postąpił z dwoma dowódcami izraelskimi, Abnerem, synem Nera, i Amasą, synem Jetera: zabił ich i zerwał warunki pokoju, rozlewając krews jak na wojnie. Zbroczył on przelaną krwią swój pas na biodrach i sandały na nogach.

1Krn 29,23

Wj 21,13n; 1Krl 2,28

2

musiały rozwiać wszelkie wątpliwości wśród zgromadzonego ludu co do tego, komu ostatecznie Dawid przekazał swoją władzę i za kim opowiedział się również Bóg. W świetle tych wydarzeń zwołane przez Adoniasza spotkanie nie mogło być odebrane inaczej, jak tylko jako sprzysiężenie przeciw prawowitej władzy. Salomon, okazując bratu łaskę przebaczenia w zamian za wierność, postąpił podobnie jak Dawid, który kazał oszczędzić Absaloma (2Sm 18,5). Testament Dawida. W testamencie Dawida, który dotyczy rzeczywistości religijnej (ww. 1-4) i politycznej (ww. 5-9), pomyślność wszystkich działań Salomona jako władcy nie jest uzależniona od zdolności rządzenia, umiejętności politycznej gry czy militarnej siły, ale od posłuszeństwa Bożym przykazaniom. Religijne kryterium dobrego króla opiera się na Prawie Mojżeszowym (Pwt 17,14-20) i odnosi się nie tylko do Salomona, ale także do wszystkich jego następców. Wynika z niego jasno, że wszelka władza sprawowana w Izraelu, także królewska, powinna być podporządkowana Bożemu Prawu.

1. KRÓLEWSKA 1,46 — 2,5

624

Pwt 8,6

2Sm 7,2-16

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 625

6

2Sm 19,32-40

2Sm 16,5-8 2Sm 19,18-23

1Krn 29,27

Zrób, co ci podyktuje twoja mądrość, lecz nie pozwól mu, aby w sędziwej starości spokojnie zstąpił do krainy umarłychs. 7Okaż życzliwość synom Barzillaja z Gileadua, dopuszczając ich do twego stołu, gdyż dali mi wsparcie podczas mej ucieczki przed twoim bratem, Absalomem. 8Masz też przy sobie Beniaminitę Szimeiego, syna Gery z Bachurimb, który rzucał na mnie obelżywe przekleństwas, kiedy szedłem do Machanaimc. Gdy potem wyszedł mi na spotkanie nad Jordanems, przysiągłem mu na PANA: «Nie skażę cię na śmierć». 9 Teraz ty jednak nie darujesz mu, gdyż jesteś człowiekiem mądrym; będziesz wiedział, jak z nim postąpić i zbroczonego krwią poślesz go do krainy umarłychs w sędziwym wieku”. 10 Potem Dawid spoczął przy swoich przodkach i pochowano go w Mieście Dawidad. 11Panował on nad Izraelem czterdzieści lat: w Hebroniee siedem lat, a w Jerozolimies trzydzieści trzy lata. 12Tak Salomon zasiadł na tronie swojego ojca, Dawida, i umocnił swoją władzę królewską. Salomon wypełnia testament ojca Adoniasz, syn Chaggity, przyszedł do Batszeby, matki Salomona. Ona zapytała: „Czy przychodzisz w przyjaznych zamiarach?”. „W przyjaznych – odpowiedział. – 14Mam do ciebie prośbę” – zwrócił się do niej. „Mów!” – powiedziała. 15 „Sama wiesz – zaczął – że mnie się należała władza królewska i że cały Izraels we mnie widział przyszłego króla. Jednak władza królewska mnie ominęła i przeszła na mojego brata, ponieważ z woli PANAs jemu przypadła. 16Mam teraz tylko jedną prośbę do ciebie. Nie odmawiaj mi!”. „Proś!” – odpowiedziała. 17„Wstaw się za mną do króla Salomona i poproś go, gdyż tobie nie odmówi, żeby dał mi za żonę Abiszagf, Szunemitkę”. 18„Dobrze – odpowiedziała Batszeba. – Porozmawiam z królem o tobie”. 19Przyszła więc Batszeba do króla Salomona, żeby z nim porozmawiać o Adoniaszu. Król wyszedł jej na spotkanie i oddał jej głęboki pokłong, a potem usiadł na swoim tronie. Ustawiono również tron dla matki króla, która usiadła po jego prawej stronie. 20Wtedy powiedziała do niego: „Mam do ciebie jedną małą prośbę. Nie odmawiaj mi!”. Król jej odpowiedział: „Proś, moja matko, gdyż tobie nie odmówię”. 21Poprosiła więc: „Niech Szunemitka Abiszag będzie żoną twego brata, Adoniasza”. 22Wtedy król Salomon dał swojej matce taką odpowiedź: „Dlaczego prosisz tylko o Szunemitkę Abiszag dla Adoniasza? Proś raczej 13

a) Gilead – region położony w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, który rozciąga się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. b) Bachurim – miejscowość niezidentyfikowana, położona niedaleko Jerozolimy, na wschodnim stoku Góry Oliwnej. c) Machanaim – miejscowość położona po wschodniej stronie Jordanu niedaleko potoku Jabbok, swoje imię zawdzięcza patriarsze Jakubowi (Rdz 32,3). d) Miasto Dawida – nazwa nadana najstarszej, warownej części Jerozolimy po jej zdobyciu przez Dawida. Położone w południowo-wschodniej części obecnej Jerozolimy i otoczone dolinami Cedronu i Trypeonu. Zajmowało powierzchnię ok. 4 hektarów. e) Hebron – wielkie miasto położone w południowej, górzystej części Judy, oddalone ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Al-Chalil. f) Abiszag – chodzi o tę samą piękną kobietę, która miała pomóc Dawidowi w zmaganiach ze starczą niedołężnością (1Krl 1,3). Wedle ówczesnego zwyczaju harem zmarłego króla stawał się własnością jego następcy i dlatego właśnie Adoniasz, chcąc poślubić Abiszag, musiał uzyskać na to zgodę Salomona. g) oddał jej głęboki pokłon – w starożytności na Bliskim Wschodzie matka króla odgrywała bardzo ważną rolę na dworze królewskim i dlatego dworska etykieta wymagała oddawania jej stosownych honorów.

Salomon wypełnia testament ojca. Gdyby Salomon uległ prośbie Adoniasza, pozwoliłby mu zbudować silną opozycję i rozpocząć wojnę domową, prowadzoną na wzór buntu Absaloma (2Sm 15 – 18). Przewidując to, nie mógł postąpić inaczej, jak tylko wyeliminować swoich przeciwników. W związku z tym nad Bożym prawem, do przestrzegania którego Dawid zobowiązał swoich następców, górę wzięły wymogi i realia brutalnej polityki oraz walki o władzę. Dopiero nauka Jezusa Chrystusa, wzywająca do wyrzeczenia się przemocy (Mt 5,38-48), okazała się doskonała i większa od mądrości Salomona.

625

1. KRÓLEWSKA 2,6-22

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Prośba o żonę zmarłego króla Dawida była dowodem na to, że Adoniasz wcale nie zrezygnował z roszczeń do tronu i tak właśnie odczytał ją Salomon, który wiedząc o podobnych sytuacjach na dworze swojego ojca (2Sm 3,7; 16,21n), widział w niej zagrożenie dla własnej władzy królewskiej. b) Niech Bóg mnie ciężko ukarze – jest to formuła złorzeczenia, mająca charakter uroczystej przysięgi, wzywającej Boga na potwierdzenie prawdziwości czyjejś wypowiedzi. Kara Boża – zob. Słownik. c) Anatot – miasto lewickie położone w odległości ok. 5 km na północ od Jerozolimy. d) Szilo – miejscowość położona ok. 30 km na północ od Jerozolimy, dzisiejsze Seilun. Do tej miejscowości została przeniesiona Arka Przymierza w czasach sędziów, a może nawet pod koniec życia Jozuego (Joz 18,1-10). e) chwycił… rogów ołtarza – zob. 1Krl 1,50+. f) Zabójstwa popełnione przez Joaba czynią go podległym prawu, które mówi, że jeśli ktoś zabijał umyślnie, to nie ma żadnych okoliczności, które uchroniłyby go przed karą śmierci (Wj 21,14). Ze względu na świętość miejsca, w którym stał ołtarz, nie wolno tam było wymierzać kary, stąd prośba Benejasza, aby Joab wyszedł na zewnątrz. g) Ponieważ Dawid przebaczył Szimeiowi jego występek (2Sm 16,5-14), Salomon nie mógł zabić go równie szybko jak Joaba. Dlatego pod przysięgą nakłada na niego areszt domowy, aby w razie złamania obietnicy móc pomścić obrazę, jakiej doświadczył jego ojciec, Dawid. h) Cedron – potok, który przez większą część roku jest pozbawiony wody, ale opady deszczu sprawiają, że okresowo niesie znaczne jej ilości. Płynie Doliną Jozafata, która graniczy z Jerozolimą od strony północnej.

1. KRÓLEWSKA 2,23-38

Page 626

o władzę królewskąa dla niego, ponieważ jest on moim starszym bratem i ma po swojej stronie zarówno kapłana Abiatara, jak i Joaba, syna Serui”. 23Król Salomon przysiągł wówczas na PANA: „Niech Bóg mnie ciężko ukarzeb, jeśli Adoniasz nie poruszył tej sprawy na swoją zgubę. 24Na życie PANA, który mnie ustanowił i pozwolił mi przedłużyć panowanie domu Dawida w Izraelu i który zgodnie ze swoją obietnicą wzniósł dla mnie dom: jeszcze dzisiaj Adoniasz zostanie zabity!”. 25Król Salomon posłał syna Jojady Benajasza i ten zadał Adoniaszowi śmiertelny cios. 26 Kapłanowi zaś Abiatarowi król rozkazał: „Idź do Anatotc, do swojej posiadłości, gdyż zasługujesz na śmierć. Dziś jednak nie wydam na ciebie wyroku skazującego, ponieważ niosłeś Arkęs Pana, BOGA, w obecności mojego ojca Dawida i dzieliłeś z nim wszystkie nieszczęścia, które na niego spadły”. 27Tak więc Salomon usunął Abiatara z urzędu kapłana PANA i w ten sposób spełniło się słowo PANA, które wypowiedział w Szilod przeciw domowi Helego. 28Kiedy wieść o tym doszła do Joaba – a popierał on przecież Adoniasza, choć nie był zwolennikiem Absaloma – wtedy uciekł on do Namiotu PANA i szukając ratunku, chwycił się rogów ołtarzae. 29Wówczas powiadomiono króla Salomona, że Joab uciekł do Namiotu PANA i znajduje się przy ołtarzus. Salomon wydał więc rozkaz synowi Jojady Benajaszowi: „Idź, zabij go!”. 30Benajasz przyszedł do Namiotu PANA i rozkazał Joabowi: „Król każe ci wyjść!”f. Ten odpowiedział: „Nie! Chcę umrzeć tutaj!”. Benajasz przekazał królowi odpowiedź Joaba. 31Król polecił: „Zrób, jak powiedział. Zabij go i pochowaj! W ten sposób uwolnisz mnie i dom ojca mojego od krwis, którą Joab przelał bez powodu. 32PAN sprawi, że Joab sam poniesie winę za swoją śmierć. Bez wiedzy mojego ojca, Dawida, zamordował przecież dwóch niewinnych i lepszych od siebie ludzi: zabił mieczem Abnera, syna Nera, naczelnego wodza armii izraelskiej, i syna Jetera, Amasę, naczelnego wodza armii judzkiej. 33Dlatego wina za ich śmierć spadnie na Joaba i na jego potomków po wszystkie czasy. Natomiast Dawida, jego potomstwo, jego dom i tron PAN obdarzy na zawsze pokojem”. 34Poszedł więc Benajasz, syn Jojady, i zadał Joabowi cios śmiertelny. Joab został pochowany w swojej posiadłości na pustyni. 35Na jego miejsce na czele armii król postawił Benajasza, syna Jojady. Na miejsce zaś Abiatara król mianował kapłana Sadoka. 36 Król kazał także wezwać Szimeiego i polecił mu: „Zbuduj sobie dom w Jerozolimies i pozostań tam. Nigdzie nie będziesz stamtąd wychodziłg. 37Pamiętaj jednak, że w dniu, w którym go opuścisz i przekroczysz potok Cedronh, umrzesz na pewno, i to z własnej winy”. 38Na to Szimei odpowiedział królo626

2Sm 15,24-29

2Sm 3,26n 2Sm 20,8-10

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 627

wi: „Dobrze, twój sługa postąpi tak, jak zarządził mój pan, król”. Mieszkał więc Szimei przez długi czas w Jerozolimie. 39 Lecz po trzech latach dwaj niewolnicy Szimeiego uciekli do Akisza, syna Maaki, króla Gata. Powiadomiono więc Szimeiego: „Twoi niewolnicy są teraz w Gat”. 40On osiodłał osła i wyruszył do Gat, do króla Akisza, w poszukiwaniu swoich niewolników. Poszedł i przyprowadził ich z Gatb. 41Kiedy król Salomon dowiedział się, że Szimei wyszedł z Jerozolimy do Gat i wrócił, 42kazał go wezwać i powiedział: „Czyż nie przysiągłem na PANA, dając ci wyraźne ostrzeżenie: «Pamiętaj, że w dniu, w którym wyjdziesz, udając się gdziekolwiek, na pewno umrzesz»?. Odpowiedziałeś mi wtedy: «Dobrze. Zrozumiałem». 43Dlaczego zatem nie dotrzymałeś przysięgi, złożonej na PANA, i nie wypełniłeś mojego rozkazu?”. 44Następnie król zwrócił się do Szimeiego: „Jesteś świadomy całego zła, które wyrzuca ci twoje serces, a które wyrządziłeś mojemu ojcu, Dawidowi. To PAN sprawi, że zło przez ciebie popełnione spadnie na twoją głowę. 45Król Salomon będzie błogosławionys. Niech PAN sprawi, że dom Dawida na wieki będzie panował w Izraelu”. 46Król wydał zatem rozkaz Benajaszowi, synowi Jojady, aby poszedł i zabił Szimeiego. Tak umarł. A Salomon umocnił swoją władzę królewską.

Rządy Salomona

2 Sm 5,7

2Krn 1,3-12

2Sm 7,15

Modlitwa Salomona o mądrość 1 Salomon zawarł układ z faraonem, królem Egiptu, żeniąc się z jego córkąc. Wprowadził ją do Miasta Dawidad przed ukończeniem budowy swojego pałacu, a także domu PANAs oraz murów dokoła Jerozolimys. 2Lud musiał składać ofiarys na wzniesieniachs kultowych, gdyż do tego czasu nie wybudowano jeszcze domus dla imienias PANAe. 3 Salomon miłował PANAs i postępował według wskazań swojego ojca Dawida. Ale wciąż na wzniesieniach kultowych składał ofiary i palił kadzidłof. 4 Król zatem udał się do Gabaonug, aby złożyć ofiarę, gdyż tam znajdowało się najważniejsze wzniesienies kultoweh. Złożył tam na ołtarzus tysiąc ofiar całopalnychs. 5Właśnie w Gabaonie PAN ukazał się Salomonowi, w nocy. Podczas snui Bóg przemówił: „Proś o to, co mam ci dać”. 6Wtedy Salomon odpowiedział: „Ty okazałeś swojemu słudze, Dawidowi, mojemu ojcu, wielką miłość, gdyż w swoim postępowaniu wobec Ciebie okazał się wier ny, sprawiedliwy i szczery.

3

a) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z wielkich miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku miast, w skład którego oprócz Gat wchodziły Gaza, Aszkelon, Azot i Ekron. Odgrywały one ogromną rolę w ówczesnym handlu. b) przyprowadził ich z Gat – starożytne traktaty między królestwami przewidywały deportację zbiegłych niewolników. Taka sama umowa z pewnością obowiązywała króla Akisza, który był wasalem króla Dawida a później Salomona, dlatego Szimei wcale nie musiał osobiście przyprowadzać swoich niewolników. c) żeniąc się z jego córką – małżeństwo z córką władcy Egiptu miało przede wszystkim wymiar polityczny i umacniało prestiż i potęgę Salomona. d) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+. e) Jest to próba usprawiedliwienia praktyk składania przez Izraelitów ofiar na wzniesieniach kultowych, które były sprzeczne z prawem mówiącym o jedyności sanktuarium (Pwt 12,2-18). Zwyczaj składania ofiar na wzniesieniach Izraelici przejęli od plemion kananejskich i często kult Jahwe mieszali z kultem Baala. Praktyki te były zwalczane dopiero w czasach królów Ezechiasza i Jozjasza, kiedy zostały bardzo mocno potępione przez ówczesnych proroków (2Krl 18,4; 23). Wzniesienie kultowe – zob. Słownik. f) palił kadzidło – do większości ofiar spalanych na ołtarzu dodawano kadzidło (Kpł 2,1.15; 6,8; Iz 43,23; Jr 17,26). Kadzidło ofiarowywano także na specjalnie do tego przystosowanym ołtarzu kadzielnym (Wj 30,1nn). g) Gabaon – dzisiejsze El-Dżib, miasto położone 12 km na północny zachód od Jerozolimy. Sanktuarium w Gabeonie znajdowało się na terytorium zajmowanym przez plemiona północne, które mogły odczytać obecność Salomona jako pozytywny gest polityczny i religijny wobec siebie. h) najważniejsze wzniesienie kultowe – wielkie sanktuarium w Gabaonie uważane było za najważniejsze, ponieważ właśnie tam przechowywano Namiot Spotkania, zbudowany przez Mojżesza na pustyni (1Krn 1,3). i) Podczas snu – sen uważano za jeden z podstawowych środków komunikacji pomiędzy Bogiem i człowiekiem. Wybierani przez Boga ludzie we śnie otrzymywali polecenia związane z powierzonymi im zadaniami (np. Rdz 28,10-22; 46,1-5).

Modlitwa Salomona o mądrość. Mądrość, która wsławiła imię Salomona w całym ówczesnym świecie, była nadprzyrodzonym darem Boga, który udzielił go młodemu władcy Izraela w odpowiedzi na jego gorącą modlitwę. Salomon, wstępując na tron, musiał wybrać sposób, w jaki miał pełnić władzę królewską. Mógł, podobnie jak współcześni mu władcy innych narodów, zabiegać o długie życie, bogactwo i sławę, ale chciał, by jego panowanie było zgodne z wytycznymi, jakie odnośnie do władzy królewskiej znajdowały się w Księdze Prawa (Pwt 17,14-20). Salomon chce być

627

1. KRÓLEWSKA 2,39 — 3,6

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) drogami, które ci wskazałem – chodzenie drogami wyznaczonymi przez Boga odnosi się przede wszystkim do sposobu postępowania człowieka, które jest zgodne z Bożymi przykazaniami i z Bożą wolą. Takie postępowanie jest gwarantem pomyślności i błogosławieństwa (Pwt 5,33).

Page 628

Zachowałeś tę wielką miłość dla niego, dając mu syna, który dzisiaj zasiada na jego tronie. 7A teraz Ty, o PANIE, Boże mój, ustanowiłeś swojego sługę królem w miejsce mojego ojca, Dawida, a ja przecież jestem jeszcze młody: nie mam doświadczenia w rządzeniu. 8Twój sługa znajduje się wśród wybranego przez Ciebie ludu tak bardzo licznego, że nie da się go spisać. 9Daj więc twemu słudze rozum, aby potrafił wysłuchać stron sporu i wydawać sprawiedliwe wyroki. Któż bowiem może rządzić Twoim ludem, tak wielkim?”. 10Spodobało się Panu, że Salomon o to prosił. 11Bóg zatem oświadczył mu: „Ponieważ o to właśnie prosiłeś, a nie poprosiłeś dla siebie o długie życie ani o bogactwa, ani też o śmierć twoich wrogów, lecz prosiłeś dla siebie o zdolność rozstrzygania spraw po wysłuchaniu stron, 12dlatego spełniam twoją prośbę: daję ci rozum i przenikliwość. Podobnego tobie nie było i nie będzie. 13Dam ci także to, o co nie prosiłeś: bogactwo i sławę, jakich nie posiada żaden z królów, panujących w twoich czasach. 14A jeśli będziesz chodził drogamis, które ci wskazałema, oraz przestrzegał moich praw i przykazańs, podobnie jak twój ojciec, Dawid, to obdarzę cię długim życiem”. 15 Potem Salomon się obudził: był to sen! Wrócił więc do Jerozolimy i stanął przed Arką Przymierzas PANA. Złożył wtedy ofiary całopalne i ofiary wspólnotowe oraz wyprawił ucztę wszystkim swoim sługom. Mądrość Salomona w sprawowaniu sądów Wtedy przyszły do króla dwie nierządnice i stanęły się przed nim. 17Głos zabrała pierwsza z nich: „Litości, panie mój! Ja i ta właśnie kobieta mieszkamy w jednym domu. Gdy rodziłam, byłam sama z nią w mieszkaniu. 18Po trzech dniach od mojego porodu urodziła również ta kobieta. Byłyśmy razem, nikogo innego nie było z nami w domu, tylko my dwie. 19 W nocy umarł syn tej kobiety, gdyż przygniotła go sobą. 20 Wstała więc w środku nocy i zabrała mojego syna od mojego boku, kiedy ja, twoja służebnica, spałam, i przyłożyła go do swoich piersi, a swojego zmarłego syna przyłożyła do moich. 21Kiedy wstałam wczesnym rankiem, żeby nakarmić mojego syna, patrzę, a on jest martwy! Przyjrzałam mu się uważnie: ależ to nie mój syn, którego urodziłam!”. 22Druga kobieta zaprzeczyła: „Nie! To mój syn żyje, a twój jest martwy!”. Pierwsza twierdziła: „Nie! To twój jest martwy, a mój żyje!”. 16

przede wszystkim królem sprawiedliwym, dlatego prosi Boga o mądrość, która pozwoli mu odróżniać dobro od zła, a co za tym idzie, wydawać słuszne sądy. Wierność sprawiedliwości jest bowiem najważniejszym z obowiązków króla, którego panowanie przypada na czas pokoju i dostatku. Mądrość Salomona w sprawowaniu sądów. Bóg ustanowił króla w Izraelu po to, aby w Jego imieniu objął sprawiedliwymi rządami ludzi słabych, biednych i pozbawionych praw (Pwt 10,18). Nierządnice stają więc przed Salomonem w przekonaniu, że jest on rzecznikiem Bożej sprawiedliwości. Rozstrzygnięcie kwestii, która z kobiet rzeczywiście jest matką dziecka, wydawało się niemożliwe, ponieważ zeznania obu kobiet wzajemnie się wykluczały, brakowało

1. KRÓLEWSKA 3,7-22

628

Pwt 7,7n

Mdr 8,21 — 9,12

2Krl 18,5; 23,25; Koh 1,16

11_1Krl:11_1Krl

Ps 72,1n

9/3/08

2:41 PM

Page 629

Tak się sprzeczały przed królem. 23Wtedy król powiedział: „Ta mówi: «Moim synem jest żywe dziecko, a twoim synem martwe!». Tamta zaś mówi: «Nie! To twój syn jest martwy, a mój syn żyje!»”. 24Król zatem polecił: „Przynieście mi miecz!”. Przyniesiono miecz królowi. 25Król rozkazał: „Rozetnijcie dziecko żywe na dwie części i dajcie połowę jednej i połowę drugiej”. 26Wówczas kobieta, której syn był żywy, zdjęta litością nad swoim synem, zaczęła usilnie prosić króla: „Błagam cię, panie! Oddajcie jej żywe niemowlę, obyście go tylko nie zabijali!”. Natomiast tamta zawołała: „Niech nie będzie ani moje, ani twoje! Rozetnijcie!”. 27Wtedy król ogłosił wyrok: „Oddajcie tej żywe niemowlę i nie zabijajcie go! Ona jest jego matką”. 28Kiedy cały Izraels usłyszał o wyroku, który król wydał, nabrał wielkiego szacunku do króla, gdyż widział, że posiada on Bożą mądrość do rozstrzygania spraw sądowych. Mądrość Salomona w zarządzaniu państwem 1 Król Salomon był władcą całego Izraelas. 2Oto jego najwyżsi urzędnicy: Azariasza, syn Sadoka, był kapłanem. 3 Elichoref i Achiasz, synowie Sziszy, byli sekretarzamib, a Joszafat, syn Achiluda, był kanclerzem. 4Benajasz, syn Jojady, był dowódcą armii, natomiast Sadok i Abiatar byli kapłanami. 5Azariasz, syn Natana, był zwierzchnikiem zarządców prowincji, a Zabud, syn kapłana Natana, był przyjacielem królac. 6Achiszar kierował administracją pałacu, natomiast Adoniram, syn Abdy, był administratorem robót publicznychd. 7 Ponadto Salomon ustanowił dwunastu zarządców prowincjie nad całym Izraelem, aby zaopatrywali króla i jego dwór w żywność. Każdy z nich miał dostarczać żywność przez jeden miesiąc w roku. 8Oto ich imiona: Ben-Chur na górzystym obszarze Efraima. 9Ben-Deker w Makas, Szaalbim, Bet-Szemesz, Elon, Bet-Chanan. 10Ben-Chesed w Arubot. Podlegało mu również Soko i cała ziemia Chefer. 11Ben-Abinadab miał obszar wokół Dor. Jego żoną była Tafat, córka Salomona. 12Baana, syn Achiluda, zarządzał Tanak i Megiddo oraz całym Bet-Szean poniżej Jezreel i od Bet-Szean do Abel-Mechola aż poza Jokmeam, leżącym koło Sartany. 13Ben-Geber w Ramot w Gileadzie posiadał osiedla Jaira, syna Manassesa,

4

a) Azariasz – umieszczenie najwyższego kapłana Azariasza pośród urzędników królewskich wskazuje, że Salomon rościł sobie prawo także do prerogatyw przynależących kapłanom. b) sekretarzami – do zadań sekretarzy należało przede wszystkim prowadzenie korespondencji dyplomatycznej, a także redagowanie roczników królewskich, opisujących dokonania króla. c) przyjacielem króla – jest to honorowy tytuł, jaki przysługiwał zaufanym doradcom króla (2Sm 16,16; 17,5). d) administratorem robót publicznych – do jego zadań należała organizacja pracy i kontrola nad robotnikami pracującymi przy wielkich budowlach królewskich. e) dwunastu zarządców prowincji – Salomon podzielił swoje państwo na dwanaście prowincji, aby zminimalizować rywalizację pomiędzy plemionami i przede wszystkim po to, aby pozyskiwać daniny potrzebne do utrzymania dworu królewskiego, urzędników i wojska. Prowincji było dwanaście, ponieważ każda z nich zobowiązana była do złożenia daniny raz w roku i każda z nich miała na to ściśle wyznaczony miesiąc. W ten sposób król miał zapewnione regularne utrzymanie przez cały rok.

również świadków zdarzenia. Król wydał więc polecenie przeprowadzenia próby miecza, ponieważ dobrze wiedział, że żadna matka, nawet za cenę największej ofiary, nigdy nie zgodzi się na śmierć swojego dziecka. W ten sposób sprawiedliwości stało się zadość, a Salomon zdobywał coraz większe uznanie i szacunek swojego ludu. Mądrość Salomona w zarządzaniu państwem. Przysłowiowa mądrość Salomona objawia się w politycznej i ekonomicznej organizacji jego państwa, dzięki której życie wszystkich Izraelitów toczy się w pokoju i względnym dobrobycie. Organizację państwa Salomona opisują dwa rodzaje dokumentów: lista urzędników państwowych (ww. 2-6; por. listę urzędników Dawida 2Sm 8,15-18) i opis granic, wyznaczających podział administracyjny dla potrzeb podatkowych (ww. 7-20). W tym idealnym obrazie epoki Salomona znajduje wyraz przekonanie, że Bóg wypełnił obietnice, dane niegdyś patriarchom (Rdz 15,18; 22,17n) i pod mądrymi rządami nowego króla obdarzył wybrany przez siebie lud błogosławieństwem.

629

1. KRÓLEWSKA 3,23 — 4,13

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Eufrat – według tradycji biblijnej jest to jedna z rzek płynących z Edenu (Rdz 2,14). Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (Eufrat Wschodni) wynosi 2700 km, a powierzchnia dorzecza – 673 tys. km2. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. b) Tifsach – miasto leżące na północnej granicy państwa Salomona, położone na zachodnim brzegu Eufratu, prawdopodobnie dzisiejsza Dibsa. Od V w. przed Chr. nosiło ono nazwę Tapsakos, a od wieku III przed Chr. znane było jako Amfipolis. c) Gaza – miejscowość położona ok. 5 km od brzegu Morza Śródziemnego na południowej granicy państwa Salomona. Gaza była częścią tzw. pentapolu filistyńskiego (1Krl 2,39+). d) od Dan do Beer-Szeby – powiedzenie to, ze względu na położenie obu miast (Dan na północy i Beer-Szeba na południu), jest metaforą stosowaną na określenie całego kraju Izraela od najdalszej północy do jego południowych krańców. Dan i Beer-Szeba – zob. Słownik. e) całej mądrości Egiptu – w starożytnym Egipcie powstawało wiele utworów o charakterze mądrościowym. Istniało nawet powiedzenie, że „mądrość wyszła z Egiptu”. f) Etanem… i Dardą – chodzi o mędrców wywodzących się z rdzennej ludności zamieszkującej Kanaan. Etanowi Ezrachicie przypisywane jest autorstwo Psalmu 89, a Hemanowi Psalmu 88. g) Na całym starożytnym Bliskim Wschodzie działalność literacka zawiązana była ściśle z dworem królewskim. Przysłowia, o których mowa, to maksymy o charakterze moralizującym, stanowiące dużą część kanonicznej Księgi Przysłów. Pieśni natomiast odnoszą się do twórczości poetyckiej. Salomonowi przypisuje się autorstwo Psalmów 72 i 127, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami i Księgi Mądrości. Zabieg przypisywania dziełu literackiemu autora znanego z wielkiej mądrości był często stosowany w starożytności i miał na celu nadanie dziełu większego prestiżu. h) hizop – mały krzew, osiągający wysokość ok. 50 cm. Jego kwiaty formują małe kiście, dlatego Żydzi w rytualnych ceremoniach wykorzystywali gałązki hizopu jako kropidła (Wj 12,22; Kpł 14,4nn, Ps 51,9). i) Wiedza, o której mówi autor, to filozofia odnosząca się do przyrody. Jej ślady obecne są w ST (Prz 30,15-33), ale przede wszystkim była ona popularna w Egipcie i Mezopotamii.

1. KRÓLEWSKA 4,14 — 5,14

Page 630

położone w Gileadzie oraz obszar Argob w Baszanie, obejmujący sześćdziesiąt dużych miast z murami obronnymi, których bramy miały zasuwy z brązu. 14Achinadab, syn Iddo, w Machanaim. 15Achimaas na obszarze Neftalego. Wziął on sobie za żonę córkę Salomona, Basmat. 16Baana, syn Chuszaja, na obszarze Asera i Zabulona. 17Joszafat, syn Paruacha, na obszarze Issachara. 18Szimei, syn Eli, na obszarze Beniamina. 19Geber, syn Uriego, w Gileadzie – ziemi Sichona, króla Amorytóws i Oga, króla Baszanu. Natomiast w kraju Judys był jeden zarządca. 20 Ludność Judy i Izraela była tak liczna jak ziarnka piasku na brzegu morza. Wszyscy ucztowali w radości. 1 Salomon był władcą nad wszystkimi królestwami od Eufratua aż do kraju Filistynóws, sięgając granic Egiptu. Płaciły one daninę i były poddane Salomonowi przez całe jego życie. 2 Dostawa żywności dla króla na jeden dzień wynosiła: trzydzieści kors najlepszej mąki i sześćdziesiąt kor zwykłej mąki, 3dziesięć utuczonych wołów oraz dwadzieścia wołów z pastwiska, a także sto owiec, nie licząc jeleni, gazeli, saren oraz utuczonego ptactwa. 4Był on bowiem władcą nad całym obszarem na zachód od Eufratu, od Tifsachb do Gazyc, ciesząc się pokojem ze wszystkich stron dokoła. 5Przez cały okres panowania Salomona Juda i Izrael mieszkali bezpiecznie, każdy pod swoją winoroślą i drzewem figowym, od Dan do Beer-Szebyd. 6Salomon miał też czterdzieści tysięcy koni do rydwanów w swoich stajniach oraz dwanaście tysięcy koni dla jeźdźców. 7Zarządcy prowincji, kolejno każdy w swoim miesiącu, zaopatrywali w żywność króla Salomona i wszystkich zaproszonych do królewskiego stołu, tak że niczego nie brakowało. 8Sprowadzali oni także jęczmień i słomę dla koni wierzchowych i pociągowych na miejsce, które każdemu było wyznaczone. 9 Bóg obdarzył Salomona mądrością, głębokim zrozumieniem spraw i rozumem nieogarnionym jak piaszczysty brzeg morski. 10Mądrość Salomona była większa od mądrości wszystkich ludzi Wschodu i całej mądrości Egiptue. 11Górował mądrością nad wszystkimi ludźmi, zarówno nad Etanem Ezrachitą i Hemanem, jak i nad Kalkolem i Dardąf, synami Machola. Stał się sławny wśród wszystkich okolicznych narodów. 12Ułożył trzy tysiące przysłów oraz tysiąc pięć pieśnig. 13 Wypowiadał się na temat drzew, poczynając od cedru z Libanu, aż do hizopuh rosnącego na murze. Dzielił się także wiedzą dotyczącą zwierząt i ptaków, płazów i rybi. 14Ludzie, którzy dowiedzieli się o mądrości Salomona, przychodzili ze wszystkich narodów i wszystkich królestw, aby go słuchać.

5

630

Rdz 22,17

2Krn 9,26

Syr 47,13 Mi 5,5; Za 3,10 1Krl 10,26; 2Krn 1,14; 9,25

Koh 1,16

Syr 47,16

11_1Krl:11_1Krl

2Krn 2,2-16

2Sm 5,11

2Sm 7,12n

9/3/08

2:41 PM

Page 631

Przygotowania do budowy świątyni 15 Kiedy Hiram, król Tyrus, usłyszał, że namaszczonos Salomona na króla w miejsce jego ojca Dawida, wysłał do niego poselstwoa. Był on bowiem przez całe życie przyjacielem Dawida. 16Wtedy Salomon przekazał Hiramowi następującą wiadomość: 17„Wiesz, że mój ojciec, Dawid, nie mógł zbudować domus dla imienias PANAs, swojego Boga, z powodu wojen, które toczył ze swymi wrogami, dopóki PAN nie rzucił mu ich pod nogi. 18Teraz jednak PAN, mój Bóg, obdarzył mnie powszechnym pokojem. Nie ma żadnego przeciwnika, nie spodziewamy się też żadnego ataku. 19Zamierzam zatem zbudować dom dla imienia PANA, mojego Boga, zgodnie z obietnicą, którą PAN dał memu ojcu Dawidowi: «Twój syn, którego posadzę na twoim tronie jako następcę, zbuduje dom dla Mojego imienia». 20Każ ściąć dla mnie cedry z Libanub. Moi ludzie będą pracować z twoimi. Zapłacę twoim ludziom tyle, ile wyznaczysz. Sam wiesz bowiem, że nie mamy tak zręcznych drwali jak Sydończycy”. 21Hiram bardzo się ucieszył z odpowiedzi Salomona: „Niech będzie dziś błogosławionys PAN, który dał Dawidowi mądrego syna i ustanowił go królem nad tym wielkim ludem”. 22Potem przekazał Salomonowi tę wiadomość: „W odpowiedzi na twoją prośbę o drzewa cedrowe i cyprysowe, spełnię wszystkie twe życzenia. 23Moi ludzie sprowadzą je z Libanu nad morze, ja zaś każę powiązać je w tratwyc i przeprawić przez morze do miejsca, które mi wskażesz. Tam je rozładują, a ty je stamtąd zabierzesz. Ty ze swojej strony spełnisz moje życzenie i dostarczysz żywność na mój dwór”. 24Tak więc Hiram dostarczał Salomonowi drewna cedrowego i cyprysowego na każde jego życzenie. 25Natomiast Salomon dostarczał Hiramowi na wyżywienie jego dworu dwadzieścia tysięcy miar pszenicy oraz dwadzieścia miar czystej oliwy. Co roku Salomon dostarczał Hiramowi taką ilość żywności. 26Zgodnie ze swą obietnicą PAN obdarzył Salomona mądrością. Panował więc pokój między Hiramem i Salomonem, utrwalony przymierzem. 27Król Salomon wyznaczył do publicznych robót trzydzieści tysięcy robotników z całego Izraelas. 28Co miesiąc wysyłał ich do Libanu po dziesięć tysięcy na każdej zmianie, tak że miesiąc przebywali w Libanie, a dwa miesiące w domu. Całością publicznych robót kierował Adoniram. 29Salomon miał również siedemdziesiąt tysięcy robotników do przewozu materiałów oraz osiemdziesiąt tysięcy pracujących w kamieniołomach, 30nie licząc trzech tysięcy trzystu kierowników robót, którzy nadzorowali pracującychd.

a) poselstwo – starożytne zwyczaje dyplomatyczne wymagały, aby w przypadku zmiany władzy w którymś z sąsiednich krajów wysyłać do nowego władcy posłów z misją złożenia kondolencji po śmierci króla i przekazania pozdrowień i życzeń dla jego następcy. b) cedry z Libanu – drewno pochodzące z Libanu wykorzystywano we wszystkich krajach Bliskiego Wschodu, ponieważ w krajach tych nie rosną drzewa nadające się do wznoszenia wielkich budowli. c) tratwy – transport morski drewna powiązanego w tratwy jest opisany również w literaturze egipskiej. Docelowym portem spławu drewna z Libanu była Jafa (2Krn 2,16). d) Tak wielka liczba robotników była możliwa dzięki temu, że do pracy nad realizacją wielkich budów królewskich zobowiązani byli nie tylko niewolnicy i jeńcy wojenni, ale także wolni obywatele.

Przygotowania do budowy świątyni. Dzięki traktatom pokojowym z sąsiadami i bogactwu zgromadzonemu w wyniku rozwoju gospodarczego kraju, Salomon mógł przystąpić do największego i najważniejszego dzieła swego życia – budowy świątyni. Przy realizacji tego przedsięwzięcia musiał skorzystać z pomocy sąsiednich krajów, zwłaszcza stojących wyżej pod względem rozwoju cywilizacyjnego i technicznego Fenicjan. W pastersko-rolniczym Izraelu nie było bowiem ani wystarczającej ilości odpowiedniego drewna (cedry, cyprysy), ani wykwalifikowanych rzemieślników.

631

1. KRÓLEWSKA 5,15-30

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Giblici – rzemieślnicy pochodzący z miasta Gebal, znanego również pod grecką nazwą Byblos, położonego na północ od Bejrutu. b) Podane wymiary nie obejmują całego obszaru świątynnego, lecz tylko główny budynek. Więcej na temat wyglądu i wymiarów świątyni zob. Słownik. c) Przedsionek – wejście prowadzące do świątyni. Jedna z trzech części świątyni, stanowiąca pomieszczenie otwarte (bez dachu), ograniczone jedynie murem z dwóch stron.

Page 632

31

Król polecił wycinać wielkie bloki z twardej skały, aby ułożyć z nich fundamenty budowli. 32Budowniczowie Salomona i Hirama oraz Giblicia ciosali bloki skalne i przygotowywali drewno i kamienie na budowę domu. Budowa świątyni 1 Czterysta osiemdziesiąt lat po wyjściu Izraelitów z Egiptu, w czwartym roku swojego panowania nad Izraelems, w drugim miesiącu tego roku, to jest w miesiącu Ziw, Salomon rozpoczął budowę domus dla PANAs. 2Dom, który zbudował dla PANA król Salomon, miał sześćdziesiąt łokcis długości, dwadzieścia łokci szerokości i trzydzieści łokci wysokościb. 3Przedsionekc domu był szeroki na dwadzieścia łokci, tak jak główna część domu, a wystawał przed dom na dziesięć łokci. 4Zrobił również okna w domu. 5Zbudował mury domu i jego wewnętrznej części, wznosząc po obu ich stronach piętrowe skrzydła z bocznymi pomieszczeniami. 6Dolne piętro miało pięć łokci szerokości, środkowe – sześć łokci szerokości, a górne – siedem łokci szerokości, gdyż na zewnątrz domu zbudował dokoła ściany oporowe, aby belki nośne przybudówki nie wchodziły w mury domu. 7Wznoszono dom z bloków skalnych, sprowadzanych prosto z kamieniołomów. Podczas budowy domu nie słyszano ani młotka, ani siekiery, ani żadnego innego narzędzia z żelaza. 8Drzwi do dolnego piętra przybudówki znajdowały się po prawej stronie domu. Kręte schody prowadziły na środkowe piętro, a ze środkowego na górne. 9Kiedy ukończono budowę domu, wnętrze wyłożono drewnem cedrowym. 10Wznosząc przybudówkę, której każde piętro miało pięć łokci wysokości, związał ją z głównym budynkiem domu cedrowymi belkami. 11 Wówczas PAN powiedział do Salomona: 12„Oto budujesz dom! Jeśli więc będziesz postępował według moich praw i wykonywał moje wyroki oraz wiernie zachowywał wszystkie przykazanias, wtedy spełnię wobec ciebie obietnicę, którą dałem twemu ojcu, Dawidowi: 13zamieszkam wśród Izraelitów i nie opuszczę mojego ludu Izraela”. 14 Kiedy Salomon zakończył budowę domu, 15wyłożył jego wewnętrzne ściany od podłogi aż do sufitu drewnem cedrowym, natomiast podłogę domu wykonał z drewna cyprysowego.

6

Także w trakcie tych przygotowań objawia się mądrość Salomona, który negocjując warunki umowy handlowej z królem Tyru, potrafił utrzymać z nim pokojowe relacje (w. 26), a w otwierających się przed nim możliwościach widział wypełnianie się Bożej obietnicy (w. 19). Budowa świątyni. Wznoszenie świątyni rozpoczyna się od przypomnienia najważniejszego wydarzenia z historii Izraela, jakim było wyjście z Egiptu. 480 lat, które upłynęło od tej chwili, może być liczbą symboliczną (liczba dwunastu plemion pomnożona przez 40 lat, czyli okres pobytu na pustyni; zob. Lb 14,34; Pwt 1,3), ponieważ dopiero teraz ostatecznie kończy się czas wyzwalania Izraelitów z niewoli egipskiej. Naród, w którym Bóg nie miał trwałego miejsca zamieszkania, nie mógł być w pełni ludem Boga. Użycie do budowy domu Bożego potężnych bloków skalnych (w. 7) miało symbolizować Jego stałą obecność wśród Izraelitów. Jednocześnie jednak Bóg daje ostrzeżenie,

1. KRÓLEWSKA 5,31 — 6,15

632

2Krn 3,1-7

2Sm 7,11-16

2Krn 3,8nn

11_1Krl:11_1Krl

16

Wj 30,1-3 2Krn 3,10-13

9/3/08

2:41 PM

Page 633

Tylną część domu o długości dwudziestu łokci oddzielił ścianą z drewna cedrowego, sięgającą od podłogi do sufitu, i przeznaczył na najbardziej wewnętrzne miejsce domu, to jest miejsce najświętszes. 17Czterdzieści łokci długości miała główna część domu. 18W cedrowym wnętrzu domu wyrzeźbiono pąki i kielichy kwiatowe. Wszystko było cedrowe; kamienia nie było widać. 19Następnie urządził najbardziej wewnętrzne miejsce domu, aby w nim umieścić Arkę Przymierzas PANA. 20Miało ono dwadzieścia łokci długości, dwadzieścia łokci szerokości i dwadzieścia łokci wysokości. Pokrył je – podobnie jak cedrowy ołtarza – czystym złotem. 21 Także wnętrze głównej części domu Salomon pokrył czystym złotem, zawieszając przed jego najbardziej wewnętrznym miejscem pozłacane łańcuchy. 22Tak więc pokrył on złotem cały domb i ołtarz, znajdujący się w jego najbardziej wewnętrznym miejscu. 23Wykonał w nim także dwóch cherubóws z drewna oliwkowego, z których każdy miał po dziesięć łokci wysokości. 24Każde z dwóch skrzydeł cheruba miało pięć łokci. Od końca jednego skrzydła do końca drugiego było więc dziesięć łokci. 25Podobnie rozmiar drugiego cheruba wynosił dziesięć łokci. Obaj cherubowie mieli ten sam rozmiar i kształt: 26jeden i drugi miał dziesięć łokci wysokości. 27Umieścił ich następnie wewnątrz domu. Cherubowie mieli skrzydła rozpostarte. Skrzydło jednego dotykało jednej ściany, a skrzydło drugiego dotykało drugiej ściany. Dwa pozostałe skrzydła dotykały się wzajemnie na środku domu. 28 Cherubów także pokrył złotem. 29Na wszystkich ścianach domu, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznychc, wyrył postacie cherubów, palmy i kielichy kwiatowe. 30Również podłogę domu, tak w wewnętrznym pomieszczeniu, jak i w zewnętrznym, pokrył złotem. 31W wejściu do najbardziej wewnętrznego miejsca wykonał podwójne drzwi z drewna oliwkowego, przymocowane do futryny o kształcie pięciokątnym. 32Na tych drzwiach wykonanych z drewna oliwkowego wyrzeźbił postacie cherubów, palmy i kielichy kwiatowe, które pokrył złotem, natomiast płaskorzeźby cherubów i palm obił blachą ze złota. 33Tak samo w wejściu do głównej części wykonał czworokątną futrynę z drewna oliwkowego 34oraz podwójne drzwi z drewna cyprysowego. Każde z jego skrzydeł obracało się na dwóch zawiasach. 35Wyrzeźbił na nich cherubów, palmy i kielichy kwiatowe, pokrywając je cienką warstwą złota. 36Następnie obudował wewnętrzny dziedziniec

a) cedrowy ołtarz – chodzi o ołtarz kadzenia (Wj 30,1-2). Ołtarz – zob. Słownik. b) pokrył on złotem cały dom – w ten sposób zdobiono również starożytne świątynie wznoszone w Egipcie i w Mezopotamii. c) wewnętrznych, jak i zewnętrznych – podobnie jak w w. 30 chodzi tu o wewnętrzne pomieszczenie świątyni zwane miejscem najświętszym oraz o zewnętrzną w stosunku do niego drugą część świątyni. Obydwie części tworzą jedną całość głównego budynku świątyni, określanego terminem „dom”.

w którym uzależnia swoje przebywanie wśród nich od wiernego zachowywania Jego przykazań (ww. 11-13). Tym samym, w wydarzeniu budowy świątyni trwającym siedem lat, analogicznie do siedmiu dni stworzenia świata, historia Izraela osiąga swój kulminacyjny moment. W opisie wyglądu świątyni cała uwaga skierowana jest na jej wnętrze, a właściwie na pomieszczenie zwane miejscem najświętszym, w którego centrum stała Arka Przymierza. Otoczona dwoma cherubami, stanowiła tron dla niewidzialnej obecności Boga, który przez mądre rządy Salomona miał sprawować władzę nad swoim ludem.

633

1. KRÓLEWSKA 6,16-36

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Dom Lasu Libanu – nazwa ta pochodzi od znajdujących się w pałacu królewskim czterdziestu pięciu kolumn wykonanych z drewna cedrowego, które miały przypominać libański las. b) salę kolumnową – pomieszczenie to było niezadaszone. c) zbudował dom córce faraona – ze względu na znaczenie dyplomatyczne, jakie miało to małżeństwo, zasługiwała ona na rezydencję bardziej okazałą niż te, w których mieszkały inne kobiety z haremu Salomona. Por. 1Krl 9,24+.

Page 634

trzema warstwami ociosanych kamieni i warstwą belek cedrowych. 37 W czwartym roku, w miesiącu Ziw położono fundamenty domu PANA, 38a w roku jedenastym, w miesiącu Bul, który jest miesiącem ósmym, ukończono budowę domu we wszystkich jej częściach, zgodnie z jej szczegółowym planem. Budowa trwała siedem lat. Budowa pałaców królewskich 1 Swój pałac natomiast Salomon budował trzynaście lat, wliczając prace wykończeniowe. 2Wybudował więc Dom Lasu Libanua, długi na sto łokcis, szeroki na pięćdziesiąt łokci i wysoki na trzydzieści łokci. Na czterech rzędach kolumn cedrowych wspierały się jego belki z drewna cedrowego. 3Był on pokryty dachem cedrowym, umocowanym na belkach nośnych. Wspierały się one na czterdziestu pięciu kolumnach, po piętnaście w każdym rzędzie. 4Miał również trzy rzędy otworów okiennych, tak że poszczególne okna umieszczone były naprzeciw siebie w trzech szeregach. 5 Wszystkie drzwi wejściowe wraz z futrynami miały kształt czworokątny, natomiast okna wychodziły jedno naprzeciw drugiego w trzech poziomach. 6Zrobił również salę kolumnowąb, tworzącą wejście do pałacu o długości pięćdziesięciu łokci i szerokości trzydziestu łokci, z głowicami na kolumnach. 7 Wybudował także salę sądową. Stał w niej tron, z którego ogłaszał wyroki. Była ona wyłożona drewnem cedrowym od podłogi aż do sufitu. 8 Pałac, w którym miał mieszkać, znajdujący się na innym dziedzińcu niż pałac z salą kolumnową, był wykonany tak samo. Według podobnego wzoru Salomon zbudował dom córce faraonac, którą poślubił. 9Wszystko to wykonano z bloków kamienia wyróżniającego się jakością, wyciosanych według miary i wyrównanych piłą od wewnętrznej i zewnętrznej strony muru. Ułożono je od fundamentów pod sam dach. Wyłożono nimi także wielki dziedziniec. 10Fundamenty wykonane były z potężnych bloków skalnych o dobrej jakości, długich na dziesięć i osiem łokci. 11Powyżej ułożono wielkie kamienie dopasowane według miary, a na nich drewno cedrowe. 12Wokół wielkiego dziedzińca ułożono trzy warstwy ciosanych kamieni oraz warstwę belek cedrowych. Tak samo urządzono wewnętrzny dziedziniec domu PANAs i wejście prowadzące do niego.

7

Budowa pałaców królewskich. Budowa kompleksu budynków stanowiących pałac królewski pozostawała kwestią drugorzędną, gdyż najważniejsza była budowa świątyni. Dlatego opis powstawania pałaców królewskich jest tutaj bardzo skromny i zdawkowy, ujęty jakby w nawias, przerywający tylko na chwilę relację dotyczącą prac prowadzonych w świątyni. Salomon sprawuje władzę nad Izraelem w imieniu Boga, dlatego, prowadząc prace budowlane w Jerozolimie, skupia uwagę przede wszystkim na budowaniu mieszkania dla imienia Boga.

1. KRÓLEWSKA 6,37 — 7,12

634

2Krn 4,9

11_1Krl:11_1Krl

2Krn 2,12nn

2Krn 3,15-17

2Krn 4,2nn

9/3/08

2:41 PM

Page 635

Wyposażenie świątyni 13 Król Salomon polecił sprowadzić z Tyrus Hirama, 14który był synem wdowy z plemienia Neftalego. Jego ojciec natomiast pochodził z Tyru i był rzemieślnikiem pracującym w brązie. Sam Hiram był wyjątkowo uzdolnionym rzemieślnikiem, znającym się doskonale na wszystkich rodzajach prac w brązie. Przybył więc do króla Salomona i wykonał wszystkie zlecone przez niego prace. 15Odlał zatem dwie kolumny z brązu. Jedna kolumna miała osiemnaście łokcis wysokości i dwanaście łokci obwodu. Taka sama była druga kolumna. 16Następnie wykonał dwie głowice dla zwieńczenia kolumn, odlane z brązu, z których każda miała pięć łokci wysokości. 17Wykonał też dwa ornamenty na wzór sieci, mające zdobić głowice wieńczące kolumny. Jeden ornament dla każdej głowicy. 18Zrobił dalej dwa wzory owoców granatua dokoła ornamentu przedstawiającego sieci, ozdabiając nimi głowicę wieńczącą kolumnę. Tak samo postąpił z drugą głowicą. 19Głowice zwieńczające kolumny miały kształt lilii wodnych. 20W dolnej części głowic, spoczywających na kolumnach, poniżej ornamentu przedstawiającego sieci, było dwieście owoców granatu, rozmieszczonych w rzędach wokół każdej z nich. 21Następnie ustawił kolumny u wejścia do domus: jedną kolumnę postawił po prawej stronie i nazwał ją Jakin, drugą zaś postawił po lewej stronie i nazwał ją Boaz. 22 Tak więc wykonanie kolumn zostało ukończone. 23 Wykonał potem „morze”b – okrągły zbiornik o średnicy dziesięciu łokci, licząc od krawędzi do krawędzi, o wysokości pięciu łokci i obwodzie trzydziestu łokci. 24Poniżej jego krawędzi wykonano or namenty w for mie pąków kwiatów. Podwójny rząd takich ornamentów opasywał brzeg całego „morza”, po dziesięć na łokieć. 25Było ono ustawione na dwunastu posągach wołów, z których trzy były zwrócone przodem na północ, trzy na zachód, trzy na południe i trzy na wschód, tyłem zaś do środka. Na nich wspierało się „morze”. 26 Jego ściany miały grubość jednej dłonic. Brzeg „morza” miał kształt kielicha kwiatu lilii. Jego pojemność wynosiła dwa tysiące bats. 27 Hiram zrobił ponadto dziesięć podstaw z brązu. Każda podstawa miała cztery łokcie długości, cztery łokcie szerokości i trzy łokcie wysokości. 28Wykonano je w następujący sposób: pionowe listwy tworzyły boczne ściany przymocowane do ram. 29 Boczne ściany między ramami były ozdobione wizerunkami lwów, wołów i cherubóws, podobnie jak i same ramy. Nad i pod wizerunkami biegł wzór z wieńców kwiatowych. 30Każda

a) owoców granatu – liczba tych ornamentów umieszczonych w świątyni nie jest dokładnie znana. Źródła biblijne podają, że było ich sto, dwieście (1Krl 7,20), a nawet czterysta (2Krn 4,13). Owoc granatu był symbolem płodności. b) „morze” – zbiornik służący kapłanom do rytualnych obmyć. Oprócz tego miał on znaczenie symboliczne. Z uwagi na swoją wielkość (13,5 m w obwodzie), a także zdobiące go ornamenty: dwanaście wołów, symbolizujących dwanaście plemion Izraela, przywoływało obraz Boga Stwórcy, który panuje nad całą ziemią i wszystkimi ludźmi. W ten sposób ukazywano Jahwe jako Boga potężniejszego od kananejskich bóstw Jamma i Baala, a także babilońskiego Marduka, które uważano za bóstwa morza i burzy (Ps 29,10; 104,1-9; Iz 51,9n). c) grubość jednej dłoni – dosł. na cztery palce, czyli ok. 7,5 cm.

Wyposażenie świątyni. Świątynia miała stać się nie tylko mieszkaniem samego Boga, lecz również miejscem nieustannego kultu i celem pielgrzymek całego Izraela. Dlatego sam budynek musiał być bardzo dobrze zaplanowany i praktyczny. Zadaniem architektów było więc połączenie symbolicznej ornamentyki znajdujących się tam sprzętów z ich praktycznym przeznaczeniem.

635

1. KRÓLEWSKA 7,13-30

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) misy, łopatki i kropielnice – sprzęty te, konieczne do utrzymania rytualnej czystości w świątyni, stosowano do usuwania popiołu po spalonych ofiarach i do właściwego zbierania krwi. b) Sukkot – dolina na wschód od Jordanu, w dolnym biegu potoku Jabbok. c) Sartan – miejscowość położona na północ od rzeki Jordan, zwana także Seredą. Nazwa ta może oznaczać również szczyt Sartabeta. d) złoty ołtarz – chodzi o ołtarz kadzielny (1Krl 6,20+).

1. KRÓLEWSKA 7,31-49

Page 636

podstawa miała cztery koła i osie z brązu. Z czterech jej rogów wychodziły wsporniki, mające podtrzymywać misę. Wsporniki miały z każdej strony wzór z wieńców. 31Wewnątrz znajdował się otwór w kształcie wieńca na jeden łokieć głęboki, który z krawędzią biegnącą wokół niego, również pokrytą ornamentami, mierzył półtora łokcia. Pionowe listwy bocznych ścian nie były okrągłe, lecz czworokątne. 32Cztery koła umieszczono pod bocznymi ścianami z listew, osie kół natomiast przymocowane były do podstawy, średnica każdego koła wynosiła półtora łokcia. 33Koła zrobiono na wzór kół rydwanu, ale osie, obręcze, szprychy i piasty były wykonane z odlewu. 34W czterech narożnikach każdej podstawy znajdowały się wsporniki, tworzące z nim jedną całość. 35Górna część wózka miała kształt obręczy o szerokości połowy łokcia. Do niej przymocowane były wsporniki i listwy bocznych ścian. 36Na blachach bocznych ścian oraz wspornikach wyrył wizerunki cherubów, lwów i palm, a w każdej wolnej przestrzeni dokoła wzory z wieńców kwiatowych. 37W taki więc sposób wykonał dziesięć podstaw z brązu: każda w jednakowym odlewie miała jednakowy rozmiar i kształt. 38 Następnie zrobił dziesięć mis z brązu, z których każda mierzyła cztery łokcie i miała czterdzieści bat pojemności. W każdej z dziesięciu podstaw umieścił po jednej misie. 39 Pięć podstaw umieścił przy prawym skrzydle domu, a pięć przy lewym. „Morze” natomiast ustawił po prawej stronie domu od południowego wschodu. 40Hiram wykonał również misy, łopatki i kropielnicea. W ten sposób zakończył realizację następujących zamówień króla Salomona dla domu PANAs: 41dwie kolumny, dwie owalne głowice zwieńczające kolumny, dwa ornamenty w kształcie sieci dla ozdoby dwóch owalnych głowic wieńczących kolumny, 42czterysta owoców granatu dla dwóch wzorów sieci po dwa rzędy owoców granatu w każdym jako ozdoba owalnych głowic zwieńczających kolumny, 43dziesięć podstaw i dziesięć mis na podstawach 44oraz „morze” z dwunastoma posągami wołów pod „morzem”, 45a także misy, łopatki i kropielnice. Wszystkie te przedmioty, które wykonał Hiram do domu PANA na zlecenie króla Salomona, były z wygładzonego brązu. 46Do wykonania odlewów, zamówionych przez króla, posłużył się glinianymi formami. Piec odlewniczy znajdował się w dolinie Jordanus, pomiędzy Sukkotb a Sartanc. 47Salomon nie ważył wszystkich tych przedmiotów, gdyż ilość brązu użytego do ich wykonania była wprost nie do określenia. 48 Salomon wyposażył również dom PANA w inne przedmioty: złoty ołtarzd i złoty stół do składania na nim chlebów poświęconychs, 49dziesięć świeczników z czystego złota z ozdobami w kształcie kwiatów. Umieścił świeczniki przed 636

2Krn 4,6

2Krn 4,11nn

Wj 25,23-30

2Krn 4,7

11_1Krl:11_1Krl

2Krn 5,1

2Sm 8,11

2Krn 5,2-14

Wj 25,16; 40,20; Pwt 1,10

Wj 40,34n; Ap 15,8

Wj 19,9; Ps 18,12; 1Tm 6,16

2:41 PM

Page 637

najbardziej wewnętrznym miejscem domu, pięć po prawej i pięć po lewej stronie. Wykonał także lampy i szczypce ze złota; 50ponadto naczynia, szczypce do lamp, kropielnice, misy i kadzielnice z czystego złota. Również złote odrzwia u wejścia do najbardziej wewnętrznego miejsca domu, to jest do miejsca najświętszegos, oraz odrzwia u wejścia do środkowej części domu. 51Kiedy zakończono wszystkie prace podjęte przez króla Salomona w domu PANA, wówczas Salomon przyniósł ofiarowane przez swojego ojca Dawida dary: srebro, złoto i naczynia i umieścił je w skarbcu domu PANA. Sprowadzenie Arki Przymierza do świątyni 1 Wtedy Salomon wezwał do Jerozolimys starszych Izraelas, wszystkich przywódców plemion i głowy rodzin izraelskich, aby razem z królem Salomonem uczestniczyli w przeniesieniu Arki Przymierzas PANAs z Miasta Dawidaa, to jest z Syjonus. 2W miesiącu Etanim, w siódmym miesiącu roku, zgromadzili się wszyscy Izraelici u króla Salomona, aby razem z nim obchodzić świętob. 3Kiedy przybyli wszyscy starsi Izraela, kapłani wzięli arkę 4i razem z lewitamis przenieśli zarówno arkę PANA, jak i Namiot Spotkanias oraz wszystkie święte przedmioty, znajdujące się w Namiocie. 5Król Salomon wraz z całą wspólnotą Izraela, zgromadzoną wokół niego przed arką, składał w ofierzes owce i woły, których w ogóle nie liczono z powodu ogromnej ich liczby. 6Następnie kapłani wnieśli Arkę Przymierza PANA na przygotowane dla niej miejsce w najbardziej wewnętrznej części domus, to jest w miejscu najświętszyms, pod skrzydła cherubóws. 7 Cheruby bowiem miały skrzydła rozpostarte nad miejscem, gdzie postawiono arkę, tak iż okrywały z góry arkę i drążki do jej przenoszeniac. 8Same drążki były tak długie, że można było zobaczyć ich końce z miejsca świętego tuż przed miejscem najświętszym, ale z zewnątrz nie były widoczne. Są tam one aż do dnia dzisiejszego. 9W arce nie było nic, prócz dwóch tablic kamiennych, które Mojżesz włożył do niej na Horebied, gdzie PAN zawarł z Izraelitami przymierzes po ich wyjściu z ziemi egipskiej. 10Skoro tylko kapłani wyszli z miejsca świętego, obłoke wypełnił dom PANAs. 11Kapłani nie mogli więc dalej spełniać swojej posługi, gdyż chwałas PANA napełniła dom PANA. 12Wtedy Salomon przemówił: „PANIE, powiedziałeś, że będziesz mieszkał w ciemnym obłokuf.

8

Wj 25,13-15

9/3/08

a) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+. b) święto – prawdopodobnie chodzi o Święto Namiotów (zob. Słownik), przypadające w tym właśnie miesiącu (Kpł 23,34nn). c) Dokładny opis wyglądu Arki Przymierza zob. Wj 25,10-15. d) Horeb – inna nazwa góry Synaj. Tam Bóg powołał Mojżesza i tam zostało zawarte przymierze pomiędzy Bogiem a Izraelem. Tam również Mojżesz otrzymał kamienne tablice, na których wypisano Prawo (Pwt 10,1-5). e) obłok – typowy biblijny obraz obecności Boga pośród ludu (Wj 16,10; 19,16; 24,15-17; 40,34n). f) ciemnym obłoku – symbol jednoczesnego objawiania się i ukrywania się Boga (Wj 20,21; Pwt 4,11; Ps 18,10-13). Septuaginta, grecki przekład ST, w tłumaczeniu w. 53a podkreśla wyjątkowy sposób ukazywania się Boga, rozszerzając nieco tekst wiersza: Pan pozwolił się ukazać słońcu na niebie, ale sam postanowił zamieszkać w gęstej ciemności.

Sprowadzenie Arki Przymierza do świątyni. Przeniesienie arki z Namiotu Spotkania do miejsca najświętszego oznacza zakończenie etapu historii zbawienia, w którym Izraelici, wychodząc z niewoli egipskiej, wędrowali do ziemi obiecanej, aby po wielu latach zdobywania jej, wziąć ją ostatecznie w posiadanie. Umieszczona pod skrzydłami cherubów arka stała się tronem, z wysokości którego Bóg sprawuje swoje królewskie rządy nad Izraelem. Jego władza wyrażała się w autorytecie przykazań zapisanych na kamiennych tablicach przekazanych Mojżeszowi i przechowywanych w arce.

637

1. KRÓLEWSKA 7,50 — 8,12

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) wspaniały dom – świątynia, dom Boży, jest wspaniała nie ze względu na jej piękny i niezmiernie okazały wystrój, ale dzięki rzeczywistej obecności w niej Boga. b) Przymierze PANA – chodzi o kamienne tablice, które Mojżesz otrzymał od Boga, znak przymierza zawartego pomiędzy Bogiem a Izraelem (Wj 31,18; 1Krl 8,9; 2Krn 5,10). c) nie ma boga równego Tobie – jest to zdecydowane wyznanie monoteizmu, czyli wiary w jedynego Boga. Wiara ta opierała się na przymierzu. d) służą Ci z całego serca – to znaczy prowadzą życie zgodne z wolą Bożą. e) niebo nieogarnione – w ujęciu starożytnej kosmologii, typowej dla Izraelitów, niebo dzieliło się na trzy poziomy. Pierwszy i najniższy to firmament, nad nim znajdowały się tak zwane „wody górne”. I dopiero ponad tymi wodami mieszkał Bóg.

Page 638

13

Oto wzniosłem dla Ciebie wspaniały doma, miejsce, gdzie możesz zamieszkać na zawsze”. 14 Całe zgromadzenies Izraela stało w oczekiwaniu, gdy król zwrócił się w ich kierunku z uroczystym błogosławieństwems: 15 „Błogosławiony PAN, Bóg Izraela, który wypełnił to, co przyrzekł mojemu ojcu, Dawidowi, mówiąc: 16«Od dnia, w którym wyprowadziłem mój lud, Izraela, z Egiptu, nie wybrałem sobie żadnego miasta spośród wszystkich plemion Izraela, aby wybudować w nim dom dla mojego imienias. Wybrałem dopiero Dawida, aby postawić go nad moim ludem Izraelem». 17 To właśnie w sercus mojego ojca, Dawida, zrodziła się myśl, aby wybudować dom dla imienia PANA, Boga Izraela. 18Lecz PAN mu powiedział: «Postanowienie, które zrodziło się w twoim sercu, aby wybudować dom ku czci mojego imienia, jest dobre. 19Nie ty go jednak zbudujesz, ale twój syn, który się tobie urodzi. On zbuduje dom dla mojego imienia». 20PAN spełnił więc swoją obietnicę: oto stałem się następcą mojego ojca, Dawida, zasiadając na tronie Izraela, jak PAN zapowiedział, i wybudowałem dom dla imienia PANA, Boga Izraela. 21 Urządziłem w nim również miejsce dla arki. W niej znajduje się Przymierze PANAb, które zawarł z naszymi przodkami, gdy wyprowadził ich z ziemi egipskiej”. Modlitwa Salomona na uroczystość poświęcenia świątyni 22 Salomon stanął przed ołtarzems PANAs na czele całego zgromadzenias Izraelas i wzniósł ręce ku niebu, 23mówiąc: „O PANIE, Boże Izraela, nie ma boga równego Tobiec ani u góry w niebie, ani w dole na ziemi. Ty jesteś wierny przymierzus i okazujesz dobroć swoim sługom, którzy służą Ci z całego sercad. 24Dotrzymałeś słowa twemu słudze Dawidowi, memu ojcu, i dzisiaj wypełniłeś swoje przyrzeczenie. 25PANIE, Boże Izraela, dotrzymaj teraz obietnicy, którą dałeś twojemu słudze, a mojemu ojcu, Dawidowi, mówiąc: «Jeśli twoi potomkowie będą usilnie starali się służyć Mi, tak jak ty Mi służysz, nie zabraknie ci następcy, który będzie stał przed moim obliczem i zasiadał na tronie izraelskim». 26Boże Izraela, niech teraz twoje słowo, które dałeś twemu słudze, mojemu ojcu, Dawidowi, okaże się niezawodne. 27 Czy jednak naprawdę Bóg zamieszka na ziemi? Przecież niebo nieogarnionee nie może Ciebie objąć, a cóż dopiero

Fakt, iż nie usunięto drążków służących do przenoszenia arki, wskazuje, że Bóg nie jest na zawsze i bezwarunkowo związany ze świątynią jerozolimską. Po zburzeniu miasta przez Babilończyków Jego chwała opuści Jerozolimę i uda się w kierunku wschodnim, aby dzielić los narodu przebywającego na wygnaniu (Ez 10,18-20; 11,22-25). Modlitwa Salomona na uroczystość poświęcenia świątyni. Modlitwa Salomona składa się z dwóch głównych części: modlitwy wprowadzającej (ww. 23-30) oraz siedmiu konkretnych próśb (ww. 31-53). W pierwszej części Salomon wychwala wielkość Boga, a przede wszystkim Jego wierność i miłosierdzie, dzięki którym wierzący, w każdym miejscu i czasie i we wszelkich przeciwnościach życia, mogli wznosić do Niego swoje ufne błagania. Prośby króla odnoszą się do różnych sytuacji życiowych: oskarżeń (ww. 31n), klęsk w bitwach (ww. 33n), suszy (ww. 35n), głodu,

1. KRÓLEWSKA 8,13-27

638

Ps 132,14 2Krn 6,3-11

2Sm 7,1-16; 1Krn 17,1-5

2Krn 6,1-42

Pwt 3,24; 4,35.39; 7,9

2Sm 7,16

11_1Krl:11_1Krl

Dn 9,17

1Krn 6,20

Pwt 11,17; Jr 3,2n

Pwt 28,21

9/3/08

2:41 PM

Page 639

ten doms, który zbudowałem. 28Usłysz moją modlitwę i błaganie, o PANIE, mój Boże, wysłuchaj wołania i modlitwy, które Twój sługa zanosi dzisiaj do Ciebie. 29Niech Twoje oczy będą zwrócone w nocy i w dzień ku temu domowi. Przyrzekłeś bowiem: «W tym miejscu będzie obecne moje imięs». Wysłuchaj więc modlitwy, którą Twój sługa wznosi w tym miejscua. 30Wysłuchaj błagania Twojego sługi i Twego ludu, Izraela. Ilekroć będą modlić się w tym miejscu, Ty wysłuchaj ich w miejscu, gdzie przebywasz – w niebie. A kiedy wysłuchasz, przebacz. 31 Jeśli ktoś zgrzeszy przeciw swojemu bliźniemus i zostanie zobowiązany do złożenia przysięgi ze złorzeczeniemb wobec Twego ołtarza w tym domu, 32Ty usłysz w niebie, działaj i osądź swoje sługi. Winnemu wymierz karęs, niech poniesie skutki swojego postępowania, niewinnego zaś uwolnij od zarzutów, stwierdzając jego niewinność. 33 Jeśli Twój lud, Izrael, po klęsce zadanej mu przez wroga za to, że zgrzeszył przeciwko Tobie, powróci do Ciebie, odda cześć Twojemu imienius, będzie modlił się i zanosił prośby do Ciebie w tym domu, 34Ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzechs Twojego ludu, Izraela. Pozwól im wrócić do kraju, który dałeś ich przodkom. 35 Kiedy niebo będzie zamknięte i nie będzie deszczuc, ponieważ zgrzeszyli przeciwko Tobie, potem jednak będą modlić się do Ciebie w tym miejscu, oddadzą cześć Twojemu imieniu i odwrócą się od swojego grzechu, bo dotkniesz ich nieszczęściem, 36Ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzech Twoich sług i Twego ludu, Izraela. Wskażesz im właściwą drogęs postępowania i ześlesz deszcz na ziemię, którą dałeś Twojemu ludowi na własność. 37 Kiedy kraj zostanie dotknięty głodem lub zarazą, suszą albo rdzą zbożową, plagą szarańczy lub robactwa, kiedy z którejkolwiek strony uderzy na niego nieprzyjaciel albo porazi go jakieś nieszczęście lub choroba, 38wszystkie modlitwy i błagania zanoszone przez każdego z osobna i przez cały Twój lud izraelski, który przejęty nieszczęściem i karą wyciągać będzie ręce ku temu domowi, 39Ty usłysz w niebie, w miejscu Twojego przebywania. Przebacz, działaj, uczyń każdemu według jego postępowania, znasz bowiem jego serces. Tylko Ty przenikasz serce człowieka. 40Wtedy przez cały czas

a) w tym miejscu – modlący się w świątyni zwracali się twarzą ku miejscu najświętszemu, w którym przestrzeń ponad cherubami wypełniała niewidzialna obecność Boga. b) przysięgi ze złorzeczeniem – chodzi o przysięgę, którą przed ołtarzem i wobec oskarżonego wypowiadał oskarżyciel, prosząc w ten sposób Boga o rozstrzygnięcie sprawy. c) nie będzie deszczu – zjawiska meteorologiczne, szczególnie deszcz, miały ogromny wpływ na życie Izraelitów. W Palestynie deszcze padają od połowy października do połowy kwietnia. Wystarczyło więc, aby zimą spadło mało deszczu i od razu w kraju panowała susza i głód. Brak opadów zawsze był rozumiany jako kara Boża za grzech i dlatego w czasie suszy podejmowano głęboką pokutę.

choroby i innych nieszczęść (ww. 37-40), ciężkiej doli cudzoziemca (ww. 41-43) i wojny z wrogimi narodami (ww. 44n). Bardzo ważne miejsce w modlitwie Salomona zajmuje również prośba za tych, którzy żyją na wygnaniu (ww. 46-53). Właśnie cierpienia wygnańców są źródłem najbardziej przejmującego apelu skierowanego do Bożego miłosierdzia o okazanie im łaski przebaczenia i pociechy. W modlitwie Salomona znajduje swój wyraz typowa dla ST teologia przymierza i wierności. Bóg jawi się jako ktoś niezrównany i najwyższy, ktoś niewidzialny, mieszkający w ciemnościach. Dlatego świątynia jest uważana za mieszkanie imienia Boga (w. 29). Stwórca, do którego modli się Salomon, to Bóg, który dochowuje wierności swoim obietnicom, który działa, wysłuchuje, przebacza, strzeże swojego ludu, nieustannie go prowadzi i chroni. Świątynia natomiast jest nie tylko miejscem składania ofiar Bogu, ale przede wszystkim miejscem modlitwy, miejscem, w którym człowiek może doświadczyć obecności i miłosierdzia Boga.

639

1. KRÓLEWSKA 8,28-40

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) cudzoziemca – do świątyni mogli przychodzić także cudzoziemcy, którzy pragnęli modlić się do Boga Izraelitów. Pojawia się tutaj ważny kontekst uniwersalistyczny, obecny w ST przede wszystkim w tekstach mesjańskich (Iz 56,6n; 60,3-10; Jr 16,19.21, Za 8,20-22). Bóg objawia się w pierwszej kolejności Izraelowi, ale Jego imię będzie znane na całej ziemi, a Jego dobroci, łask i miłosierdzia może dostąpić każdy, kto z ufnością będzie o nie prosił. b) zwracając się ku miastu – zwyczaj modlenia się z twarzą zwróconą ku Jerozolimie powstał we wspólnotach diaspory żydowskiej po zakończeniu niewoli babilońskiej (Tb 3,11; Dn 6,11). Zwyczaj ten praktykowali również muzułmanie w pierwszym okresie historii islamu.

Page 640

swojego pobytu na ziemi, którą dałeś naszym przodkom, będą żyli w bojaźnis przed Tobą. 41 Również cudzoziemcaa, który nie należy do Twojego ludu, Izraela, a który przybędzie z dalekiego kraju ze względu na Twoje imię – 42gdyż wielu usłyszy o Twoim wielkim imieniu, a także o Twojej mocnej ręce i wzniesionym ramieniu – gdy więc przyjdzie, aby się modlić w tym domu, 43Ty usłysz w niebie, w miejscu Twojego przebywania. Spełnij to, o co ten cudzoziemiec będzie Cię prosił. Niech wszystkie ludy ziemi poznają Twoje imię i niech postępują w bojaźni przed Tobą na wzór Twego ludu, Izraela. Niech się dowiedzą, że ten dom, który zbudowałem, nosi Twoje imię. 44 Jeśli Twój lud, zgodnie z Twoim wskazaniem, wyruszy, aby walczyć z nieprzyjaciółmi, i w drodze będzie modlił się do PANA, zwracając się ku miastub, które wybrałeś, i ku domowi, który zbudowałem dla Twego imienia, 45wtedy wysłuchaj z nieba jego modlitwę i błaganie i bądź obrońcą jego sprawy. 46 Jeśli zgrzeszą przeciwko Tobie, gdyż nikt nie jest wolny od grzechu, a Ty rozgniewasz się na nich i wydasz ich w ręce nieprzyjaciół, którzy wezmą ich w niewolę i przesiedlą do swojej ziemi, dalekiej lub bliskiej, 47oni zaś okażą szczerą skruchę w ziemi, do której zostali uprowadzeni, i będą Cię błagać o zmiłowanie w ziemi swoich zaborców, wyznając: «Zgrzeszyliśmy, zawiniliśmy, popełniliśmy nieprawość», 48jeśli więc nawrócą się do Ciebie całym swoim sercem i całą swoją dusząs w ziemi, do której zostali uprowadzeni przez swoich wrogów, i będą się modlić do Ciebie, zwracając się ku ziemi, którą dałeś ich przodkom, ku miastu, które wybrałeś, i ku domowi, który wybudowałem ku czci Twojego imienia, 49wtedy wysłuchaj z nieba, z miejsca Twego przebywania ich modlitwę i błaganie i okaż im sprawiedliwość. 50 Przebacz swojemu ludowi, który zgrzeszył przeciwko Tobie, odpuść wszystkie jego wykroczenia i porusz serca ich zaborców, aby okazali im miłosierdzie. 51Gdyż oni właśnie są Twoim ludem i dziedzictwem, które wyprowadziłeś z Egiptu, z wnętrza pieca do wytapiania żelaza. 52Wejrzyj łaskawie na błaganie Twojego sługi i Twojego ludu, Izraela, i wysłuchaj ich, ilekroć wołać będą do Ciebie. 53Panie, Boże, Ty sam przecież wybrałeś ich sobie na własność spośród wszystkich ludów ziemi zgodnie z tym, co obiecałeś przez Mojżesza, Twego sługę, gdy wyprowadziłeś naszych przodków z Egiptu”. Błogosławieństwo ludu 54 Kiedy Salomon zakończył wszystkie te modlitwy i błagania, wznoszone do PANAs, podniósł się z klęczek przed ołtarzems

Błogosławieństwo ludu. Salomon, wypowiadając błogosławieństwo nad ludem, wskazuje na świątynię jako na znak wypełnienia wszystkich Bożych obietnic złożonych Izraelowi przez Mojżesza. Bóg, przez swoją stałą obecność w miejscu najświętszym, staje się gwarantem bezpiecznej i pomyślnej egzystencji całego ludu. Jednak losy narodu wybra-

1. KRÓLEWSKA 8,41-54

640

1Krl 6,24; 2Krn 7,14

1Krl 6,36n; Prz 20,9; Koh 7,20

Ps 106,6

Pwt 4,20; 9,26.29

Pwt 7,6-8

11_1Krl:11_1Krl

Pwt 12,10; Joz 21,44n

2Krn 7,4-10

9/3/08

2:41 PM

Page 641

PANA, gdzie wyciągał ręce ku niebu, 55i w uroczystym tonie zaczął błogosławićs całe zgromadzenies Izraelas: 56„Błogosławiony niech będzie PAN, który obdarzył swój lud, Izraela, miejscem odpoczynkua, wypełniając swoją obietnicę. Nie zawiodło żadne z dobrych słów, które PAN powiedział przez Mojżesza, swojego sługę. 57Niech PAN, Bóg nasz, będzie z nami, jak był z naszymi przodkami. Niech nas nie opuszcza i nie odrzuca. 58Niech wzbudzi w nas miłość do siebieb, abyśmy szli drogąs wskazaną przez Niego, przestrzegając Jego przykazańs, praw i wyroków, do których zobowiązał naszych przodków. 59Niech prośby zanoszone w moim błaganiu znajdą przychylność u PANA, Boga naszego we dnie i w nocy. Niech PAN będzie obrońcą spraw swojego sługi i ludu swojego, Izraela, w potrzebach każdego dnia, 60aby wszystkie ludy ziemi poznały, że tylko Pan jest Bogiem, a żaden inny nie istnieje. 61Niech więc wasze sercas będą całkowicie oddane PANU, Bogu naszemu, tak jak dzisiaj, abyście postępowali według Jego poleceń i zachowywali Jego przykazania”.

a) miejscem odpoczynku – wraz z wybudowaniem świątyni i zamieszkaniem w niej imienia Boga Ziemia Obiecana stała się miejscem odpoczynku dla Izraela, który po trudach wędrówki przez pustynię i walk z wrogami może odtąd bezpiecznie w niej mieszkać (Rdz 2,15; Pwt 3,20; Joz 1,15; Hbr 4,8-11). b) Niech wzbudzi w nas miłość do siebie – dosł. Niech nasze serca nakłoni do siebie. Podkreślona jest tutaj konieczność Bożej pomocy dla każdego, kto chce pełnić Jego wolę. c) od Lebo-Chamat aż do Potoku Egipskiego – wyrażenie to stosowane jest na określenie całego terytorium zamieszkiwanego przez Izraelitów. Lebo-Chamat to przypuszczalnie dzisiejsze Lebua, położone nad jednym ze źródeł rzeki Orontes. (np. Lb 13,21; Joz 13,5; Sdz 3,3). Potok Egipski natomiast to dolina i rzeka okresowa (wadi) na Półwyspie Synajskim; tradycyjna południowa granica Kanaanu (Lb 34,5).

Akt poświęcenia świątyni Następnie król wraz z całym Izraelems składali ofiarys PANUs. 63Salomon złożył więc dla PANA dwadzieścia dwa tysiące wołów i sto dwadzieścia tysięcy owiec na ofiarę wspólnotowąs. Tak król i wszyscy Izraelici dokonali poświęcenias domus PANA. 64W tym samym dniu król poświęcił także środkową część dziedzińca przed domem PANA, gdyż tam właśnie złożono ofiary całopalnes, ofiary pokar mowe i tłuszcz ofiar wspólnotowych, ponieważ ołtarzs z brązu, stojący przed PANEM, okazał się za mały, aby pomieścić ofiary całopalne, ofiary pokarmowe oraz tłuszcz ofiar wspólnotowych. 65Tak więc Salomon wraz z całym Izraelem, tworzącym wielkie zgromadzenies pielgrzymów przybyłych z całego kraju od Lebo-Chamat aż do Potoku Egipskiegoc, obchodził przez siedem dni uroczyste święto przed PANEM, Bogiem naszym. 66Ósmego dnia rozesłał lud, który błogosławiłs króla. Wszyscy wracali do swoich domów szczęśliwi i pełni wdzięczności za wszelkie dobro, które PAN okazał swojemu słudze, Dawidowi, i swojemu ludowi, Izraelowi. 62

Lb 7,1-13; Ezd 6,16n

nego zależeć będą również od wierności Bożym przykazaniom. Dlatego Salomon prosi o dar pełnego miłości posłuszeństwa Bogu. Dzięki tej wzajemnej wierności wszyscy ludzie będą mogli poznać, że to Jahwe jest jedynym i prawdziwym Bogiem (Iz 43,10-12), a Izrael – Jego ludem. Akt poświęcenia świątyni. Sprawozdanie z aktu poświęcenia świątyni pokazuje, że ilość zwierząt złożonych na ofiarę była ogromna. Podane liczby (20 tys. wołów i 120 tys. owiec) są nie tylko przesadzone, ale i mało realistyczne. Mają one podkreślić szczególną hojność Salomona i wyjątkowy charakter uroczystości. Dają one również wyobrażenie, jak wielkim narodem jest Izrael pod rządami Salomona. Wszystko to ukazuje wydarzenie budowy świątyni i jej poświęcenia jako kulminacyjny moment i streszczenie tego, co dokonało się w dotychczasowej historii Izraela.

641

1. KRÓLEWSKA 8,55-66

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Gabaon – zob. 1Krl 3,4+. b) zagwiżdże – gwizdanie było znakiem wyrażającym zdziwienie, pogardę i kpinę.

Page 642

Ponowne ukazanie się Pana Salomonowi 1 Kiedy Salomon ukończył budowę domus PANAs i pałacu królewskiego oraz wykonał wszystko, co zamierzał, 2 po raz drugi ukazał mu się PAN, podobnie jak wtedy, gdy objawił mu się w Gabaoniea. 3PAN mu powiedział: „Usłyszałem twoją modlitwę i błaganie, które zanosiłeś do Mnie. Ten dom zatem, który zbudowałeś, uświęciłem, aby odtąd moje imięs zawsze w nim przebywało. Moje oczy i serces ciągle będą w niej obecne. 4Jeśli więc ty będziesz Mi służył z pełnym oddaniem, jak twój ojciec, Dawid, i wypełnisz wszystko, do czego cię zobowiązałem; jeśli będziesz przestrzegał moich praw i nakazów, 5wówczas Ja utrwalę na wieki twoją władzę królewską nad Izraelems, tak jak obiecałem twemu ojcu, Dawidowi: «Nie zabraknie ci następcy na tronie Izraela». 6Jeśli jednak wy lub wasze dzieci odwrócicie się ode Mnie i nie będziecie przestrzegać moich przykazańs i praw, do których was zobowiązałem, a pójdziecie służyć i oddawać cześć innym bogom, 7wtedy wytępię Izraela i usunę ich z ziemi, którą im dałem, a dom, który uświęciłem moim imieniems, odrzucę od siebie. Izrael zaś stanie się przestrogą, a nawet pośmiewiskiem dla wszystkich ludów. 8Ten dom legnie w gruzach. Każdy, kto będzie przechodził, na jego widok wpadnie w osłupienie, zagwiżdżeb i zapyta: «Dlaczego PAN postąpił tak z tym krajem i z tym domem?». 9Odpowiedzą mu: «Ponieważ opuścili PANA, swojego Boga, który wyprowadził ich przodków z ziemi egipskiej, i związali się z innymi bogami, służąc im i oddając cześć, dlatego też PAN sprowadził na nich całe to nieszczęście»”.

9

Niezadowolenie króla Tyru z zapłaty za wykonane prace Po upływie dwudziestu lat, które Salomon poświęciłs na budowę obu budynków: domus PANAs i pałacu królewskiego, 11 oddał Hiramowi, królowi Tyrus, dwadzieścia miast na terenie Galileis. Hiram bowiem dostarczył Salomonowi każdą potrzebną ilość drewna cedrowego i cyprysowego oraz złota. 12 Hiram więc wyruszył z Tyru, aby obejrzeć miasta, które dał 10

Ponowne ukazanie się Pana Salomonowi. Tym razem Bóg objawia się królowi w świątyni, która wydaje się być bardziej odpowiednim miejscem spotkania z Nim niż wzniesienie kultowe w Gabaonie (1Krl 3,4-15). W odróżnieniu od pierwszej wizji, tym razem Salomon milczy, mówi tylko Bóg, który obiecuje i który grozi. Obietnice kierowane są bezpośrednio do króla (ww. 3-5) i zapewniają go o wierności Boga, polegającej na stałej obecności Bożego imienia w zbudowanej przez niego świątyni, i trwałości dynastii zapoczątkowanej przez Dawida. Warunkiem ich realizacji jest jednak jego absolutne posłuszeństwo Bożym przykazaniom. Dlatego Bóg przekazuje także napomnienia, w których zwraca się już nie tylko do Salomona, ale do całego ludu (ww. 6-9). Groźby te są ostrzeżeniem, że brak posłuszeństwa i wierności Bogu stanie się przyczyną tragicznego końca Izraela, powodem zburzenia świątyni i sprawi, że Żydzi staną się pośmiewiskiem dla innych narodów. Niezadowolenie króla Tyru z zapłaty za wykonane prace. Salomon objawia wielką mądrość nie tylko w tym, co odnosi się Boga, ale także w zakresie spraw państwowych. Mimo że transakcja z Hiramem od strony handlowej była nader korzystna, to jednak nie była dobrym posunięciem, ponieważ od tego momentu rozpoczął się duchowy upadek króla, który swoją decyzją sprzedania miast galilejskich jawnie zlekceważył dar ziemi przekazanej Izraelowi przez Boga.

1. KRÓLEWSKA 9,1-12

2Krn 7,11-22

642

1Krl 8,25; 2Krn 7,18; Ps 132,12 Pwt 6,2; 10,13; 28,15; Jr 26,4-6 Pwt 28,37; 29,24-27; 2Krn 7,20; Tb 3,4; Jr 22,8n

Jr 18,16; 19,8; 49,17; 50,13

11_1Krl:11_1Krl

Pwt 20,16-18

2Krn 8,11

2Krn 8,12-16

2Krn 8,17n

2:41 PM

Page 643

mu Salomon, ale mu się nie spodobały. 13Wtedy zapytał: „Cóż to za miasta mi dałeś, mój bracie?”. Dlatego też nadał im nazwę Ziemia Kabula, którą noszą aż do dnia dzisiejszego. 14Hiram posłał królowi sto dwadzieścia talentóws złota.

a) Ziemia Kabul – nazwa ta dzisiaj przynależy do małej miejscowości Kabul, położonej na południowy wschód od Akko, w górzystym i mało urodzajnym regionie. Hiram, nadając otrzymanej ziemi taką nazwę, posłużył się grą słowną, ponieważ oznacza ona „prawie nic”.

Zakres prac objętych robotami przymusowymi Król Salomon zarządził roboty przymusowe, żeby wybudować doms PANAs, swój pałac, Millob, mury obronne Jerozolimys, Chasorc, Megiddod i Gezere. 16Gezer zostało najpierw zdobyte przez faraona, króla Egiptu, który atakując je, spalił doszczętnie, a zamieszkujących w nim Kananejczyków wymordował. Dał je później jako posag ślubny swojej córce, żonie Salomona. 17Salomon zaś je odbudował. Wzniósł także Dolne Bet-Choronf, 18Baalatg i Tamarh na pustyni, 19jak również wszystkie miasta, w których znajdowały się magazyny żywności. Ponadto zbudował garnizony, w których rozmieszczono rydwany i konie. Zrealizował swoje plany budowlane w Jerozolimie, w Libanie oraz na całym obszarze podległym jego panowaniu. 20Wszystkich ocalałych Amorytóws, Chetytóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws oraz Jebusytóws, nienależących do Izraelas – 21potomków tych, których Izraelici nie zdołali wyniszczyć – Salomon zmusił do robót publicznych. Tak jest po dziś dzień. 22Nikogo z Izraelitów Salomon nie zmuszał do robót publicznych. Byli oni żołnierzami, urzędnikami, wodzami, oficerami oraz dowódcami rydwanów i jeźdźców. 23Było również pięciuset pięćdziesięciu nadzorców robót, którzy sprawowali władzę nad ludem i nadzorowali prace zlecone przez Salomona. 24 Dla swojej żony, córki faraonai, zbudował osobny pałac i tam ją przeniósł z Miasta Dawidaj. Wtedy wybudował również Millo. 25 Trzy razy w roku Salomon składał ofiarys całopalnes i ofiary wspólnotowe na ołtarzus, który zbudował dla PANA, oraz spalał w ofierze kadzidło przed PANEM. Tak ukończył budowę Jego domu. 26 Król Salomon zbudował również flotę w Esjon-Geberk, które znajduje się w ziemi Edomus, w Elatl nad brzegiem Morza Czerwonego. 27Hiram posłał swoich ludzi, doświadczonych żeglarzy, aby razem z poddanymi Salomona służyli na statkach jego floty. 28Oni to popłynęli do Ofirum, gdzie załadowali czterysta dwadzieścia talentóws złota i przywieźli je do króla Salomona.

b) Millo – hebr. ‘nasyp ziemny’, rodzaj konstrukcji, podwyższenia uzyskiwanego przez budowanie sztucznego nasypu, na którym stawiano budynek albo nawet część miasta. Badania archeologiczne potwierdzają, że wzgórze jerozolimskie, które było zbyt małe dla potrzeb rozrastającego się miasta, zostało sztucznie powiększone.

15

2Krn 8,7-10

9/3/08

c) Chasor – ważne, ufortyfikowane miasto położone 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego. d) Megiddo – ważne miasto starożytne, położone w północno-zachodniej Palestynie, ok. 33 km na północny wschód od Hajfy, utożsamiane z dzisiejszym Tell-el-Mutesellim. e) Gezer – jedna z największych palestyńskich osad z epoki brązu i żelaza, położona na skrzyżowaniu ważnych traktów handlowych, na zboczu opadającym ku północnej Szefeli. f) Bet-Choron – ważne ze strategicznego punktu widzenia miasto palestyńskie, położone w górach Efraima, na pograniczu terytorium Beniamina, które strzegło przejścia na drodze prowadzącej od wybrzeża, przez dolinę Ajjalonu do Jerozolimy. g) Baalat – miasto położone w północnym Kanaanie, przypisane plemieniu Dana (Joz 19,44). Jego dokładne położenie nie jest znane. h) Tamar – miejscowość ta nosi również nazwę Tadmor, zob. 2Krn 8,3+. i) córki faraona – zob. 1Krl 7,8+. j) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+. k) Esjon-Geber – nadmorskie miasto położone na terytorium Edomu, nad zatoką Akaba. l) Elat – dzisiejsze Aqabah, ważne miasto portowe położone nad zatoką Akaba. Niektórzy utożsamiają je z Esjon-Geber. m) Ofir – trudno ustalić położenie tego miasta. Mogło się ono znajdować w południowej części Półwyspu Arabskiego, w Indiach lub w Afryce.

Zakres prac objętych robotami przymusowymi. Negatywny wydźwięk wydaje się mieć również opis realizacji następnych przedsięwzięć budowlanych i handlowych Salomona. Dotyczy to przede wszystkim nałożenia olbrzymich podatków i obowiązku przymusowych prac, jakiemu poddani byli rdzenni mieszkańcy Kanaanu. Chociaż obowiązek ten nie dotyczył Izraelitów, którzy zachowali status wolnych obywateli, to rządy Salomona, charakteryzujące się ekonomicznym wyzyskiem ludności nieżydowskiej i nieumiarkowanym gromadzeniem bogactw, zaczynają coraz bardziej przypominać panowanie faraonów w Egipcie. W ten sposób Izrael coraz bardziej oddala się od wzoru państwa jako wspólnoty przymierza, który to wzór został mu ukazany przez Boga w księdze Prawa.

643

1. KRÓLEWSKA 9,13-28

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Saba – królestwo położone w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego. b) sto dwadzieścia talentów złota – królowa Saby podarowała Salomonowi prawie 4 tony złota. Talent – zob. Słownik. c) Ofir – zob. 1Krl 9,26+. d) drewna sandałowego – prawdopodobnie chodzi o pochodzące z Syrii bardzo cenne czerwone drewno sandałowca. Drewno to wykorzystywano przede wszystkim do robienia mebli.

Page 644

Wizyta królowej Saby 1 Królowa Sabya usłyszała o Salomonie i o tym, co uczynił dla imienias PANAs. Przybyła zatem, aby wystawić go na próbę, zadając mu trudne pytania. 2Przybyła do Jerozolimys z wielkim i wspaniałym orszakiem, z wielbłądami, niosącymi wonności, ogromne ilości złota i drogocennych kamieni. Po przybyciu do Salomona, rozmawiała z nim o wszystkim, co głęboko ją nurtowało. 3Salomon odpowiedział jej na wszystkie pytania. Nie było takiej sprawy, której król by nie znał i nie umiał jej wyjaśnić. 4Kiedy królowa Saby przekonała się o wielkiej mądrości Salomona i zobaczyła zbudowany przez niego pałac, 5potrawy podawane na jego stół, mieszkania urzędników królewskich, umiejętności i stroje jego służby oraz jego podczaszych, jak również ofiarys całopalnes, które składał w domus PANA, aż oniemiała z podziwu. 6Powiedziała do króla: „Prawdą było to, co usłyszałam w moim kraju o twoich dziełach i twojej mądrości. 7Nie wierzyłam temu, co mówiono, dopóki nie przybyłam i nie zobaczyłam tego na własne oczy. Teraz widzę, że nie powiedziano mi nawet połowy. W swojej mądrości i dobrobycie wykroczyłeś daleko poza to, co słyszałam. 8O jakże szczęśliwi twoi poddani! Jakże szczęśliwe twoje żony! Jakże szczęśliwi twoi słudzy, którzy zawsze znajdują się w twojej obecności i wsłuchują się w twoją mądrość. 9Niech będzie błogosławionys PAN, twój Bóg, który zechciał dać tobie tron Izraelas. Ponieważ PAN na wieki kocha Izraela, ciebie ustanowił królem, abyś stał na straży prawa i umacniał sprawiedliwość”. 10Następnie królowa Saby ofiarowała królowi sto dwadzieścia talentów złotab, wielką ilość wonności oraz drogocennych kamieni. Już nigdy nie zgromadzono więcej wonności od tych, które ona podarowała królowi Salomonowi. 11 Również okręty Hirama, które dostarczały złoto z Ofiruc, przywiozły stamtąd wielki ładunek drewna sandałowegod i drogocennych kamieni. 12Z drewna sandałowego król polecił wykonać przedmioty do domu PANA i królewskiego pałacu oraz cytry i harfy dla śpiewaków. Takiej ilości drewna sandałowego nie sprowadzono i nie widziano aż do dnia dzisiejszego. 13Król Salomon podarował królowej Saby wszystko, czego zapragnęła i o co poprosiła, nie licząc podarunków, które ofiarował jej z królewską hojnością. Następnie razem ze swoim orszakiem wyruszyła w drogę powrotną do swojego kraju.

10

Wizyta królowej Saby. Centralne miejsce w relacji z wizyty królowej Saby zajmuje jej pełna podziwu reakcja na dokonania Salomona (ww. 4-9). Jej zachwyt wzbudziła nie tylko wielka mądrość króla, potwierdzona odpowiedziami na jej zagadkowe pytania, ale także splendor jego dworu. Wydobywając kontrast między jej początkowym sceptycyzmem co do prawdziwości informacji o Salomonie a tym, co sama zobaczyła, autor podkreśla przede wszystkim wspaniałość jego rządów. Niemniej jednak wprowadza pewną dozę ironii, zestawiając sukcesy Salomona z rzeczywistymi, określonymi przez Boga zadaniami stawianymi królowi Izraela. W swoich dążeniach do wielkości i sławy Salomon zapomniał bowiem o tym, że Bóg wybrał go, aby umacniał prawo i sprawiedliwość (w. 9). Przypomina mu o tym pogańska władczyni.

1. KRÓLEWSKA 10,1-13

644

2Krn 9,1-12

11_1Krl:11_1Krl

2Krn 9,13-24

Syr 47,18

Syr 47,16

1Krn 1,14-17

9/3/08

2:41 PM

Page 645

Bogactwo Salomona 14 Co roku do skarbca Salomona wpływało sześćset sześćdziesiąt sześć talentów złotaa, 15a ponadto podatki od kupców i handlarzy oraz daniny od królów arabskich i zarządców prowincji. 16Salomon wykuł w złocie dwieście wielkich tarcz, ważących po sześćset syklówb 17oraz trzysta małych, okrągłych tarcz, po trzy minyc złota każda. Król umieścił je w Domu Lasu Libanud. 18Z polecenia króla wykonano także wielki tron z kości słoniowej i pokryto go warstwą z czystego złota. 19 Tron miał sześć stopni i owalny szczyt z tyłu. Po obu stronach siedzenia znajdowały się poręcze, a obok poręczy stały dwa lwy. 20Również na sześciu stopniach po obu ich stronach stało dwanaście lwów. Czegoś podobnego nie wykonano w żadnym królestwie. 21Wszystkie naczynia, których król Salomon używał do posiłków, a także wszystkie przedmioty domowego użytku w Domu Lasu Libanu były z czystego złota. Nie stosowano srebra, gdyż nie miało ono wielkiej wartości w czasach Salomona. 22Król bowiem posiadał dalekomorską flotę handlowąe, która pływała wraz z flotą Hirama. Statki powracały co trzy lata, przywożąc z odległych stronf złoto, srebro, kość słoniową, małpy i pawie. 23 Król Salomon przewyższył więc bogactwem i mądrością wszystkich królów ziemi. 24Ludzie z całego świata pragnęli spotkać Salomona, aby czerpać z mądrości, którą Bóg go obdarzył. 25Rokrocznie każdy przybywający składał swoje dary: naczynia srebrne i złote, szaty, broń, wonności, konie i muły. 26Salomon zwiększył ilość rydwanów i koni. Posiadał tysiąc czterysta rydwanów oraz dwanaście tysięcy jeźdźców, stacjonujących w miastach-garnizonachg oraz przy królu w Jerozolimies. 27Za czasów Salomona srebro stało się w Jerozolimie tak powszechne jak zwykłe kamienie, a drewno cedrowe jak drewno z sykomor, które rosną w niżej położonej dolinieh. 28Sprowadzano również dla Salomona konie z Egiptu i z Koei. Kupcy królewscy nabywali je w Koe. 29Za rydwan z Egiptu płacili wtedy sześćset syklów srebra, a za konia sto pięćdziesiąt. Oni również zaopatrywali królów chetyckichj i królów Aramus.

a) sześćset sześćdziesiąt sześć talentów złota – liczba ta z pewnością jest wyolbrzymiona. Ilość kruszcu, o której pisze autor, równa jest ok. 25 tonom złota. Talent – zob. Słownik. b) sześćset syklów – jedna duża tarcza musiała ważyć ok. 3,5 kg. Sykl – zob. Słownik. c) trzy miny – jedna mała tarcza musiała ważyć ok. 1,7 kg. Mina – zob. Słownik. d) Dom Lasu Libanu – zob. 1Krl 7,2+. e) flotę handlową – dosł. okręty Tarszisz. Prawdopodobnie zwrot ten odnosi się do całej działalności handlowej prowadzonej przez Salomona za pomocą floty morskiej. Z czasem termin „okręty z Tarszisz” nabrał znaczenia wyraźnie negatywnego i stał się symbolem pychy i wyniosłości, zrodzonych z żądzy bogactwa i zbytku (Ps 48,8; Iz 2,16; 23,1.14; 60,9; Ez 27,12.24n; 38,13; Ps 48,8). f) z odległych stron – dosł. z Tarszisz. g) miastach-garnizonach – chodzi o osady, w których stacjonowały garnizony wojskowe zaopatrzone w rydwany. h) dolinie – chodzi tu o Szefelę, urodzajną nizinę położoną pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego. W czasach biblijnych Szefela słynęła z uprawy oliwek i daktyli. i) Koe – kraj położony na wschód od Cylicji, która w starożytności słynęła z pięknych koni. Zdanie to świadczy o dobrze rozwiniętych stosunkach handlowych między Salomonem a królestwem Chetytów, Aramejczyków i Egipcjan. j) królów chetyckich – zob. 1Krl 9,20+.

Bogactwo Salomona. Zamiast opisu działań zmierzających do utrwalenia sprawiedliwych rządów opartych na prawie, autor podaje kolejną szczegółową relację z przedsięwzięć Salomona, mających na celu pomnożenie jego bogactwa i umocnienie militarnej potęgi. Opis stanu posiadania Salomona nie jest dokładną relacją historyczną ale raczej świadczy o wielkim wrażeniu, jakie wywoływał przepych z jakim żył król. Swój majątek zawdzięczał podatkom nałożonym na Izraelitów i na cudzoziemców, ale przede wszystkim źródłem jego dochodów był handel. Wykorzystując własne statki i karawany, Salomon wymieniał mąkę i olej wytarzane w Palestynie na drewno z Libanu, na metale i inne cenne surowce Półwyspu Arabskiego i północnej Afryki. Jego kupcy przejęli również kontrolę nad zdominowanym do tej pory przez Egipcjan i Syryjczyków handlem końmi i sprzętem wojennym. Oceniając te działania, nie sposób nie brać pod uwagę kryteriów określających dobrego króla, które są zapisane w Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 17,16n). Kryteria te każą mu między innymi wystrzegać się nabywania wielu koni i ogromnych ilości złota i srebra, co z wielką determinacją czyni przecież Salomon. Siła wojska i materialne dobra, graniczące ze zbytkiem, choć stanowią przejaw wielkości Salomona, mogą również stać się narzędziem społecznej niesprawiedliwości i wyzysku.

645

1. KRÓLEWSKA 10,14-29

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) kochał… wiele kobiet – w tradycji starożytnego Bliskiego Wschodu ogromny harem królewski był potwierdzeniem potęgi i bogactwa króla, a także miał znaczenie polityczne, ponieważ wiele małżeństw króla z cudzoziemskimi księżniczkami było poświadczeniem i gwarantem zawieranych przez niego sojuszów. b) Chetytki – zob. 1Krl 9,20+. c) Milkom – dosł. król. Tytuł ten przypisywano ammonickiemu bóstwu (1Krl 11,5.33; 2Krl 23,13). d) miejsce kultu – w Jerozolimie, obok świątyni ku czci Boga Izraela, powstały również sanktuaria innych bóstw, usytuowane na szczytach okolicznych wzgórz. e) przeciw Salomonowi wystąpił – dosł. PAN wzbudził Salomonowi przeciwnika. Termin „przeciwnik” oddany jest przez hebrajskie słowo satan, które tutaj oraz w ww. 23 i 25 użyte jest w odniesieniu do wrogów politycznych i militarnych. W czasach wczesnego judaizmu i w NT słowo to zaczęło oznaczać szatana – istotę duchową, sprzeciwiającą się zbawczym planom Boga wobec ludzi (np. 1Krn 21,1; Za 3,1nn; Mk 1,13; 3,23-26). f) Zwycięstwo Dawida nad Edomem jest opisane w 2Sm 8,13n. W opisie tym brakuje jednak wzmianki o misji Joaba, która prawdopodobnie miała miejsce później.

Page 646

Niewierność Salomona wobec Boga 1 Król Salomon kochał jednak wiele kobieta obcej narodowości, poślubiając nie tylko córkę faraona, ale również Moabitkis, Ammonitkis, Edomitkis, Sydonitkis i Chetytkib. 2 Pochodziły one z narodów, których dotyczył rozkaz PANAs dany Izraelitom: „Nie wolno wam wchodzić w związki małżeńskie z nimi, ponieważ na pewno skłonią wasze serces do oddawania czci swoim bogom”. Mimo to Salomon związał się z nimi gorącym uczuciem. 3Posiadał więc siedemset żon z książęcych rodóws oraz trzysta żon drugorzędnych. One odmieniły jego serce. 4Kiedy bowiem Salomon był już stary, jego żony nakłoniły go do oddawania czci obcym bogom. Jego serce nie było już tak całkowicie oddane PANU, jego Bogu, jak serce Dawida, jego ojca. 5Salomon zaczął czcić Asztartęs, boginię Sydończyków, i Milkomac, obrzydliwego boga Ammonitów, 6czyniąc to, co nie podobało się PANU. W swoim postępowaniu nie był tak szczerze oddany PANU jak jego ojciec, Dawid. 7Zbudował wówczas na górze na wschód od Jerozolimys miejsce kultud dla Kemosza, obrzydliwego boga Moabitów, oraz dla Milkoma, obrzydliwego boga Ammonitów. 8 Podobnie postąpił wobec wszystkich swoich żon obcej narodowości, które składały ofiarys swoim bogom i paliły dla nich kadzidła. 9PAN więc rozgniewałs się na Salomona za to, że w swoim sercu odwrócił się całkowicie od PANA, Boga Izraelas. Dwa razy mu się ukazał 10i zabraniał mu czcić obcych bogów, on jednak nie zachował tego, co PAN mu nakazał. 11 W końcu PAN powiedział do Salomona: „Ponieważ zachowałeś się w ten sposób, iż nie okazałeś wierności mojemu przymierzus i moim przykazanioms, do których cię zobowiązałem, oderwę od ciebie królestwo i oddam je jednemu z twoich podwładnych. 12Ze względu na twego ojca, Dawida, nie zrobię tego jeszcze za twego życia, ale wyrwę je już z ręki twego syna. 13 Jednak nie oderwę całego królestwa, ale twemu synowi dam tylko jedno plemię, i to przez wzgląd na Dawida, mojego sługę, oraz ze względu na Jerozolimę, którą sobie wybrałem”.

11

Przeciwnicy Salomona PANs sprawił więc, że przeciw Salomonowi wystąpiłe Hadad, Edomitas, z królewskiego rodus Edomuf. 15W tym czasie

14

Niewierność Salomona wobec Boga. Sukcesy ekonomiczne i polityczne Salomona nie mogą przysłonić faktu, że król nie spełnił podstawowego wymagania warunkującego pomyślność jego rządów, jakim była wierność Bogu i Jego przykazaniom. Wyrazem tej wierności miała być budowa świątyni i sprawowany w niej kult ku czci jedynego Boga. Tymczasem Salomon związał się z wieloma kobietami wywodzącymi się z różnych narodów i ulegając im, pozwolił, aby w Jerozolimie czczono także cudzoziemskie bóstwa. Ten ciężki grzech niewierności sprowadzi na Izraela klęskę, którą będzie odłączenie się od królestwa dziesięciu plemion północnych. Zapowiedź kary za odstępstwo nie oznacza jednak całkowitego odrzucenia Salomona i jego potomków, ponieważ Boży wybór i obietnice złożone Dawidowi pozostają nieodwołalne (2Sm 7,15n). Przeciwnicy Salomona. Opozycja wobec rządów Salomona powstała nie tylko poza granicami Izraela (ww. 14-25), lecz również wewnątrz kraju (ww. 26-40). W teologicznym uzasadnieniu tego faktu, który podaje prorok Achiasz, za-

1. KRÓLEWSKA 11,1-15

646

Pwt 7,2-4

11_1Krl:11_1Krl

2Sm 8,13n

2Sm 8,3-8

9/3/08

2:41 PM

Page 647

bowiem, kiedy Dawid rozgromił Edom, Joab – naczelny wódz wojska – udał się tam pogrzebać zabitych i wtedy wymordował też wszystkich mężczyzn w Edomiea. 16Pozostał tam wraz z całym Izraelems przez sześć miesięcy, aż pozabijał wszystkich mężczyzn Edomu. 17Hadad jednak, wówczas jeszcze mały chłopiec, zdołał uciec razem z niektórymi Edomitami, wysokimi urzędnikami jego ojca, z zamiarem udania się do Egiptu. 18Wyruszyli więc z Midianb i przyszli do Paranc. Zabierając ze sobą ludzi z Paran, przybyli do Egiptu, do faraona, króla egipskiego, który dał Hadadowi mieszkanie, utrzymanie i nadał mu ziemię. 19Hadad tak bardzo spodobał się faraonowi, że ten dał mu za żonę siostrę swojej żony, to jest siostrę królowej Tachpnes. 20Urodziła mu ona syna Genubata, którego Tachpnes wychowała w pałacu faraona. Genubat więc przebywał na dworze faraona razem z jego synami. 21Kiedy Hadad usłyszał w Egipcie, że Dawid spoczął przy swoich przodkach i że zmarł Joab, naczelny wódz wojska, zwrócił się z prośbą do faraona: „Pozwól mi wrócić do mojego kraju”. 22Zapytał go faraon: „Czego ci brakuje u mnie, że pragniesz wrócić do swojego kraju?”. „Niczego – odpowiedział – pozwól mi jednak wrócić”. 23 Bóg wzbudził przeciw Salomonowi innego przeciwnika, Rezona, syna Eliady, który uciekł od swojego pana Hadadezera, króla Sobyd. 24Zgromadził on wokół siebie ludzi, stając się przywódcą oddziału najemników. Kiedy Dawid ich tępił, udali się do Damaszkue, gdzie osiedlili się i przejęli nad nim rządy. 25Był on przeciwnikiem Izraela przez cały okres życia Salomona i podobnie jak Hadad, gdy został królem Aramus, znienawidził Izraela. 26 Również Jeroboam, syn Nebata, pochodzący z Seredyf, z plemienia Efraima, zbuntował się przeciw królowi. Był on urzędnikiem Salomona. Jego matka była wdową i miała na imię Serua. 27A oto opis wydarzeń, które doprowadziły do jego buntu: Salomon budował wówczas Millog, zamykając wyłom w murze Miasta Dawidah, swojego ojca. 28Jeroboam zaś był człowiekiem bardzo uzdolnionym. Kiedy Salomon zobaczył, jak ten młody człowiek pracuje, mianował go kierownikiem wszystkich robotników z rodu Józefai. 29Zdarzyło się

a) Edom – zob. 1Krl 9,26+. b) Midian – terytorium obejmujące pustynne obszary północno-zachodniej Arabii, które graniczą ze wschodnim brzegiem zatoki Akaba. c) Paran – pustynia położona na zachód od zatoki Akaba. d) Soba – położone w Syrii księstwo aramejskie, graniczące z Izraelem, którego władca Hadadezer został pokonany i upokorzony przez Dawida (2Sm 8,3n; 10,16n). e) Damaszek – stolica jednego z państw aramejskich, które od tej pory podejmie zdecydowaną walkę z Izraelem, wykorzystując jego słabość, wynikającą z rozpadu królestwa. Damaszek to największe miasto syryjskie, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Według badań archeologicznych jest to jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. f) Sereda – zob. 1Krl 7,46+. g) Millo – zob. 1Krl 9,15+. h) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+. i) rodu Józefa – obejmował on plemiona Efraima i Manassesa.

wiera się wyraźny wniosek, że sprzeciw wobec urzędującego króla jest bezpośrednią konsekwencją jego grzechu niewierności Bogu. Pojawienie się przeciwników Izraela poza jego granicami, jednego na południu w Edomie (ww. 14-22) i drugiego na północy w Aramie (ww. 23-25), może wydawać się czymś naturalnym, zwłaszcza w geopolitycznych uwarunkowaniach starożytnego Bliskiego Wschodu, gdzie sąsiadujące ze sobą narody rywalizowały o terytorialną i polityczną niezależność. Jednak wzmianki o zbrodniach popełnionych przez wojska izraelskie na Edomitach i Aramejczykach za czasów Dawida (ww. 15n.24) nie pozostawiają wątpliwości, co było rzeczywistą przyczyną konfliktu Salomona z sąsiadami. O wiele większe niebezpieczeństwo niż zagrożenie zewnętrzne, stanowił jednak układ sił opozycyjnych, jaki powstał wewnątrz królestwa Salomona, a któremu przewodził Jeroboam. Chociaż przyczyna oderwania się dziesięciu plemion północnych i powstanie niezależnego Królestwa północnego mogła tkwić w uwarunkowaniach ekonomicznych, wynikających z coraz większych ciężarów nakładanych na prowincje należące do rodziny Józefa (1Krl 12,4), to jednak prawdziwy powód podziału znajduje swoje uzasadnienie w teologicznej, negatywnej ocenie postępowania Salomona.

647

1. KRÓLEWSKA 11,16-29

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Szilo – zob. 1Krl 2,27+. b) Sydończycy – zob. 1Krl 11,1+. c) Milkom – zob. 1Krl 11,5+. d) lampę – symbol życia (Hi 18,6; Ps 18,29; Prz 13,9) i obietnicy wiecznego trwania dynastii Dawida (1Krl 11,36; 15,4; 2Krl 8,19). e) Sziszak – król egispki, inne brzmienie jego imienia w języku polskim to Szeszonk (945-924 przed Chr.). Urodził się w Egipcie, ale wywodził się z rodu libijskiego. Był założycielem XXII dynastii libijskiej, której stolicą było Tanis, położone w północno-wschodniej delcie Nilu. f) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

Page 648

wtedy, że Jeroboam wyruszył z Jerozolimys. Po drodze spotkał go proroks Achiasz z Sziloa. Był on ubrany w nowy płaszcz. Prócz ich dwóch nie było nikogo w tym miejscu. 30 Achiasz chwycił wówczas nowy płaszcz, który miał na sobie, i rozdarł go na dwanaście części, 31zwracając się do Jeroboama: „Weź sobie dziesięć części. Tak bowiem zawyrokował PAN, Bóg Izraela: «Oderwę królestwo od Salomona i tobie dam dziesięć plemion. 32Pozostanie mu tylko jedno plemię ze względu na Dawida, mojego sługę i Jerozolimę – miasto, które sobie wybrałem spośród wszystkich plemion Izraela. 33Zrobię tak, ponieważ Mnie opuścili i oddawali cześć Asztarcie, bogini Sydończykówb, Kemoszowi, bogu Moabitóws, i Milkomowic, bogu Ammonitóws, a nie postępowali według moich wskazań. Nie wypełniali tego, co w moich oczach jest słuszne: moich poleceń i wyroków, jak to czynił Dawid, ojciec Salomona. 34Nie zabiorę mu jednak całego królestwa. Ustanowiłem go bowiem władcą do końca jego życia ze względu na Dawida, mojego sługę, którego wybrałem, i który zachowywał moje przykazanias i polecenia. 35Zabiorę natomiast jego synowi królestwo, obejmujące dziesięć plemion i dam je tobie. 36Jego synowi zaś pozostawię tylko jedno plemię, aby Dawid, mój sługa miał zawsze lampęd, świecącą w mojej obecności w Jerozolimie, w mieście, które sobie wybrałem, aby w nim czczono moje imięs. 37A tobie dam władzę, abyś panował nad wszystkim, czego zapragniesz, i był królem nad Izraelem. 38Jeśli będziesz posłuszny wszystkim moim poleceniom i będziesz postępował według moich wskazań, i wypełniał to, co w moich oczach jest słuszne, zachowując moje polecenia i przykazania, jak czynił to Dawid, mój sługa, to będę z tobą. Zbuduję ci dom tak trwały jak ten, który zbudowałem Dawidowi. Oddam ci też Izraela. 39Upokorzę potomstwo Dawida za ich postępowanie, ale upokorzenie to nie będzie trwało zawsze»”. 40Salomon usiłował potem zabić Jeroboama, któremu udało się uciec do Egiptu, do Sziszakae, króla egipskiego. Pozostał on w Egipcie aż do śmierci Salomona. Śmierć Salomona Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Salomona, obejmujące wszystkie jego dokonania i mądrość, są opisane w kronikach Salomona. 42Salomon panował w Jerozolimies nad całym Izraelems czterdzieści lat. 43Kiedy spoczął przy swoich przodkach, pochowano go w Mieście Dawidaf, jego ojca. Władzę po nim objął jego syn Roboam. 41

Śmierć Salomona. Każdy opis panowania króla będzie się odtąd kończył podobną, schematyczną wzmianką o śmierci. Zawiera ona formułę, będącą swoistym podsumowaniem rządów z odesłaniem czytelników do kronik królewskich, dokumentujących wszystkie najważniejsze dokonania danego władcy. Po wyszczególnieniu długości panowania, faktu śmierci i pogrzebu, podane jest imię jego następcy.

1. KRÓLEWSKA 10,30-43

648

1Krl 15,4; 2Krl 8,19

2Krn 9,29-31

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 649

Podział królestwa 2Krn 10

Bunt dziesięciu plemion Izraela 1 Roboam udał się do Sychems, ponieważ przybyli tam wszyscy Izraelici, aby ustanowić go królem. 2Jeroboama, syn Nebata, usłyszał o tym, kiedy jeszcze przebywał w Egipcie, dokąd uciekł przed królem Salomonem. 3Posłano więc po niego. A gdy Jeroboam przybył, zwrócił się wraz z całym zgromadzeniems Izraelab do Roboama: 4„Twój ojciec włożył na nas ciężkie jarzmoc. Teraz ty ulżyj nam w ciężkiej pracy, do której zmuszał nas twój ojciec, i uczyń lżejszym jarzmo, które na nas nałożył, a będziemy ci służyć”. 5 On zaś odpowiedział im na to: „Dajcie mi trzy dni czasu, a potem wróćcie do mnie”. Na te słowa lud się oddalił. 6Król Roboam radził się starszych, którzy byli doradcami jego ojca, Salomona, gdy jeszcze żył: „Jak, waszym zdaniem, mam odpowiedzieć ludowi?”. 7Oni doradzili mu tak: „Jeśli teraz okażesz się sługą tego ludu, będziesz mu służył i rozmawiał z nimi łagodnie, to i oni przez całe życie będą twoimi sługami”d. 8Roboam jednak odrzucił radę, której udzielili mu starsi i zwrócił się do młodych ludzi, którzy razem z nim wzrastali i byli jego osobistymi doradcami. 9Zapytał ich: „Co waszym zdaniem mam odpowiedzieć temu ludowi, który skierował do mnie prośbę: «Zmniejsz ciężar, który nałożył na nas twój ojciec»?”. 10Młodzi ludzie, którzy razem z nim wzrastali, dali mu taką odpowiedź: „Temu ludowi, który zwrócił się do ciebie z prośbą: «Twój ojciec nałożył nas ciężkie jarzmo, ty więc zdejmij z nas trochę tego ciężaru», powiesz tak: «Mój mały palec jest grubszy niż biodra mojego ojca! 11Mój ojciec włożył na was ciężkie jarzmo, a ja teraz jeszcze do niego dołożę. Mój ojciec karcił was biczami, a ja będę was smagał skorpionamie»”. 12 Trzeciego dnia przybył więc Jeroboam wraz z całym ludem do Roboama, zgodnie z rozkazem króla: „Przyjdźcie do mnie z powrotem za trzy dni”. 13Wtedy król odpowiedział ludowi z całą surowością, gdyż odrzucił radę, której mu udzielili starsi. 14Zgodnie z radą młodych doradców oświadczył: „Mój ojciec włożył na was ciężkie jarzmo, a ja jeszcze dołożę do niego. Mój ojciec karcił was biczami, a ja będę was smagał skorpionami”f. 15Tak więc król nie wysłuchał ludu, gdyż to

12

a) Jeroboam – pierwszy król Królestwa północnego, był Efratyjczykiem z Saredy. Zaczął budować swoją pozycję, gdy Salomon ustanowił go nadzorcą robót, do których zmuszani byli ludzie z plemion Efraima i Manassesa (1Krl 11,26-28). Z czasem stanął w opozycji do Salomona i zmuszony był uciekać do Egiptu. Po śmierci Salomona wrócił do Izraela (1Krl 11,40). Odegrał główną rolę w procesie, który doprowadził do odłączenia się plemion północnych. b) całym… Izraelem – chodzi o dziesięć plemion, zamieszkujących północną część Izraela, które w przeciwieństwie do plemion południowych Judy i Beniamina nie uznawały Roboama jako króla całego Izraela. c) ciężkie jarzmo – mówiąc o jarzmie nałożonym przez Salomona, lud miał na myśli przede wszystkim wysokie podatki i przymusowe roboty publiczne. d) Rada przekazana przez starszych odzwierciedlała nadzieje ludu, który oczekiwał od nowego króla polepszenia warunków życia. Wyrażała ona tradycyjne przekonanie, że król nie powinien traktować swoich poddanych w sposób wyniosły, ale sprawując swój urząd, powinien służyć wspólnemu dobru (Pwt 17,20). e) skorpionami – chodzi o rodzaj biczów, których używano do przymuszania ludzi do robót publicznych. Kaleczyły one ciało znacznie bardziej niż tradycyjne bicze sporządzone z rzemieni. f) Arogancka i pełna buty decyzja Roboama zapowiada ponurą rzeczywistość niesprawiedliwości społecznej, w wyniku której sytuacja Izraelitów coraz bardziej będzie przypominać tę, w jakiej znaleźli się ich przodkowie zmuszani do pracy w Egipcie (Wj 1 – 9).

Bunt dziesięciu plemion Izraela. Późniejsza tradycja biblijna widziała w Salomonie uosobienie mądrości. Jego syn Roboam, który odziedziczył po nim tron, był postrzegany wprost przeciwnie, stał się uosobieniem głupoty. Autor Księgi Syracha nazywa go najgłupszym z ludu, pozbawionym rozumu (Syr 47,23). Oczywiście głupota króla ma o wiele poważniejsze konsekwencje niż brak rozsądku u przeciętnego obywatela. W przypadku Roboama doprowadziła ona do podziału wielkiego państwa na dwa odrębne królestwa. Mądrość i głupota tworzą również odmienne koncepcje władzy królewskiej. Pierwszą reprezentują starsi i doświadczeni doradcy jego ojca, Salomona, dla których król powinien przedstawić się ludowi jako jego sługa (w. 7). Wyrazem głupoty okazała się rada młodych i niedoświadczonych ludzi, rówieśników Roboama (ww. 10n). Dla nich bowiem sprawowanie urzędu króla ma przynieść korzyści jemu samemu kosztem pomyślności ludu. W tonie ich wypowiedzi dominuje buta i arogancja, tak bardzo przeciwne

649

1. KRÓLEWSKA 12,1-15

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Szilo – zob. 1Krl 2,27+. b) Powiedzenie to wyraża prawdopodobnie odrzucenie roszczeń dynastii Dawida do władzy nad całym Izraelem. c) człowieka Bożego – jeden z terminów, którym określano proroków. d) w górach Efraima – chodzi o terytorium obejmujące wzniesienia w centralnej części Palestyny i zamieszkałe przez plemię Efraima. e) Penuel – miasto położone nad potokiem Jabbok, wschodnim dopływem Jordanu. Penuel było drugą po Sychem stolicą Królestwa północnego.

Page 650

PANs pokierował wydarzeniami, aby spełniło się słowo PANA skierowane do Jeroboama, syna Nebata, przez Achiasza z Sziloa. 16Kiedy wszyscy Izraelici zobaczyli, że król ich nie wysłuchał, dali królowi taką odpowiedź: „Czy mamy jakieś wspólne dziedzictwo z Dawidem? Nie mamy przecież żadnej części u syna Jessego!b Do swoich namiotów, Izraelus! A ty, Dawidzie, pilnuj teraz swojego domu!”. Tak więc wszyscy Izraelici rozeszli się do swoich namiotów. 17 Roboam zaś panował tylko nad tymi Izraelitami, którzy mieszkali w miastach Judys. 18 Gdy potem król Roboam wysłał Adorama, stojącego na czele robotników pracujących przymusowo, cały Izrael kamienował go, aż umarł. Wtedy król Roboam w pośpiechu wsiadł na rydwan i uciekł do Jerozolimys. 19Tak oto Izrael zbuntował się przeciwko domowi Dawida i trwa to aż po dzień dzisiejszy. 20 Kiedy Izraelici usłyszeli o powrocie Jeroboama, wezwali go na swoje zgromadzenie i ustanowili go królem nad całym Izraelem. Żadne plemię nie pozostało wierne domowi Dawida, z wyjątkiem samego tylko plemienia Judy. Oderwanie się Izraela od królestwa Judy Kiedy Roboam przybył do Jerozolimys, zgromadził cały dom Judys i całe plemię Beniamina, razem sto osiemdziesiąt tysięcy doborowych żołnierzy. Mieli oni rozpocząć wojnę z domem Izraelas o przywrócenie władzy królewskiej Roboamowi, synowi Salomona. 22Ale wtedy Bóg skierował do Szemajasza, człowieka Bożegoc, takie słowo: 23„Powiedz Roboamowi, synowi Salomona, królowi judzkiemu, oraz całemu domowi Judy i Beniamina, a także pozostałemu ludowi: 24Tak mówi PANs: Nie wyruszajcie do walki z waszymi braćmi, Izraelitami. Niech każdy wróci do swojego domu, ponieważ to Ja zdecydowałem o tym, co się stało”. Usłuchali więc słowa PANA i zawrócili zgodnie ze słowem PANA. 25 Jeroboam rozbudował Sychems w górach Efraimad i tam zamieszkał. Potem wyprowadził się stamtąd i odbudował Penuele. 21

postawie zalecanej królowi i jego otoczeniu przez Boże Prawo, które kieruje do króla ostrzeżenie, aby nie wynosił się nad swoich braci (Pwt 17,20). W wydarzeniach prowadzących do podziału królestwa spełnia się zapowiedź proroka Achiasza (1Krl 11,31-39), który pod natchnieniem Bożego Ducha przewidział skutki niewierności Salomona. Niemniej jednak fakt wypełnienia się prorockiego słowa dowodzi, że dziejami Izraela zawsze, także w ciemnych momentach jego historii, kieruje sam Bóg. Oderwanie się Izraela od królestwa Judy. Rozpoczyna się historia dwóch, teraz już oddzielonych od siebie królestw. Początek każdego z nich obfituje w wydarzenia, które będą miały decydujący wpływ na ich przyszłość. Mimo wcześniejszych, niefortunnych posunięć Roboama, ludzie z Judy posłuchali proroka Szemajasza, przemawiającego w imieniu Boga, i zrezygnowali z walki z Izraelitami. Nazywając ich braćmi, prorok przypomniał królowi Judy, że Izraelici z Królestwa północnego należą do tego samego narodu wybranego (ww. 21-24). Natomiast Jeroboam, król Izraela, wprowadził niezgodne z Prawem innowacje religijne, które dały początek odstępstwu od Boga. Stawiając w Betel i Dan złote cielce i nazywając je bogami, którzy wyprowadzili Izraela z Egiptu, nie tylko sprzeciwił się woli Bożej, nakazu-

1. KRÓLEWSKA 12,16-25

650

1Krl 11,29-39

2Sm 20,1

Syr 47,21

2Krn 11,1-4

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 651

26

Wj 32,4.8

2Krn 11,15

Jeroboam zaczął się zastanawiać: „Królestwo może teraz powrócić do domu Dawida. 27Jeśli bowiem lud ten będzie dalej chodził składać ofiarys w domus PANA w Jerozolimie, to serces tego ludu zwróci się na nowo do ich pana, Roboama, króla Judy, a wtedy zabiją mnie i powrócą do Roboama, króla Judy”. 28Po zastanowieniu król rozkazał wykonać dwa złote cielce i ogłosił ludowi: „Za daleko wam chodzić do Jerozolimy. Izraelu! To są wasi bogowie, którzy wyprowadzili cię z ziemi egipskiej”a. 29Jednego więc postawił w Betels, a drugiego w Dans. 30Stało się to przyczyną grzechus. Lud bowiem pielgrzymował do Betel albo aż do Danb. 31 Jeroboam zbudował też sanktuaria na wzniesieniachs kultowych i mianował kapłanów, wywodzących się spośród wszystkich Izraelitów, którzy nie byli Lewitamic. 32Ustanowił także święto piętnastego dnia ósmego miesiąca na wzór święta obchodzonego w Judzie oraz przystąpił do ołtarzas. Postąpił tak w Betel, składając ofiary wykonanym przez siebie cielcom. W Betel również ustanowił kapłanów dla pobudowanych tam wzniesień kultowych. 33Piętnastego dnia ósmego miesiącad, w dniu dowolnie wybranym przez siebie, przystąpił więc do ołtarza, który uczynił w Betel, i złożył ofiarę, ustanawiając w ten sposób święto dla Izraelitów.

a) Por. Wj 32,4.8. Dopuszczalne jest również inne tłumaczenie: Izraelu! Oto twój Bóg, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej. b) Betel i Dan – dwa sanktuaria położone odpowiednio w południowej i północnej części terytorium Królestwa północnego, które zaczęły spełniać rolę narodowych sanktuariów, czyli taką, jaką przez krótki czas za rządów Salomona pełniła świątynia w Jerozolimie dla całego Izraela. Zob. Słownik. c) nie byli Lewitami – według prawa, które Mojżesz otrzymał od Boga na górze Synaj, jedynie plemię Lewiego zostało wyznaczone do służby w Namiocie Spotkania (Lb 1,47-53; 3,5-13). Z plemienia Lewiego wywodził się także Aaron (Wj 6,19nn.), którego potomkowie mieli służyć jako kapłani (Wj 28,1nn.). Lewici – zob. Słownik. d) Piętnastego dnia ósmego miesiąca – zgodnie z Prawem Święto Namiotów (zob. Słownik) powinno być obchodzone piętnastego dnia siódmego miesiąca (Kpł 23,34). e) człowiek Boży – zob. 1Krl 12,22+. f) ludzkie kości – kości ludzkie czyniły nieczystym wszystko, z czym miały kontakt (Lb 19,16).

Słowo Boże skierowane przeciwko Betel 1 Kiedy Jeroboam stał właśnie przy ołtarzus, składając ofiaręs, poruszony słowem PANAs przyszedł z Jus dy do Betels człowiek Bożye. 2Z nakazu PANA zawołał do ołtarza: „Ołtarzu, ołtarzu! Tak mówi PAN: W domu Dawida urodzi się syn imieniem Jozjasz. On to złoży na tobie ofiarę z kapłanów, sprawujących kult na wzniesieniachs. Oni teraz palą na tobie kadzidła, ale potem będą na tobie spalone ludzkie kościf”. 3Tego samego dnia dał on również znak: „Ten znak zapowiedział PAN: Ten ołtarz się rozpadnie, a popiół z ofiar, który jest na nim, rozsypie się”. 4Kiedy Jeroboam usłyszał słowo człowieka Bożego, wypowiedziane nad ołtarzem w Betel, wyciągnął rękę znad ołtarza i zawołał: „Schwytajcie go!”. A wtedy stała się bezwładna ręka, którą ku niemu wyciągnął, tak że nie mógł jej cofnąć z powrotem. 5Zaraz potem rozpadł się ołtarz i rozsypał się popiół z ołtarza, co

13

2Krl 23,15-20

jącej czcić Boga w świątyni jerozolimskiej (Pwt 12,2-12), ale także naruszył przykazanie, zakazujące tworzenia jakichkolwiek materialnych przedstawień Boga (Pwt 5,8-10). Co więcej, mianował kapłanów z innych plemion niż powołani przez Mojżesza do służby w świątyni Lewici oraz samowolnie zmienił obowiązujący kalendarz liturgiczny, ustanawiając w innym dniu niż w Judzie jesienne Święto Namiotów. Te zmiany dotychczasowych tradycji religijnych, w świetle ich późniejszych konsekwencji, zyskały miano grzechów Jeroboama (1Krl 15,26.30.34) i zostały porównane do pierwszego grzechu Izraela, popełnionego w czasie wędrówki przez pustynię (Wj 32 – 34). Słowo Boże skierowane przeciwko Betel. W tym samym dniu, w którym Jeroboam daje początek kultowi sprawowanemu w królewskiej świątyni, przychodzi tam anonimowy prorok z Judy, który przepowiada, że miejsce to zostanie doszczętnie zniszczone przez Jozjasza. Ponieważ proroctwo to dotyczyło wydarzeń, które miały miejsce trzysta lat później (2Krl 22 – 23), Bóg potwierdza wiarygodność zapowiedzi kolejnymi znakami towarzyszącymi jej złożeniu.

651

1. KRÓLEWSKA 12,26 — 13,5

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Boży człowiek – zob. 1Krl 12,22+. b) pod terebintem – nie jest to jakieś przypadkowe drzewo, ale chodzi tutaj o terebint, pod którym została pochowana Debora, niańka Rebeki, matki patriarchy Jakuba (Rdz 35,8). Terebint to długowieczne drzewo powszechnie występujące w niższych partiach gór w Palestynie. Drzewo to było cenione ze względu na wielkie i rozłożyste gałęzie, które dawały schronienie przed słońcem. Nazwę tego drzewa często tłumaczy się jako ‘dąb’.

Page 652

było potwierdzeniem znaku, który człowiek Boży zapowiedział słowem PANA. 6Król zaczął prosić człowieka Bożego: „Błagaj PANA, twego Boga, i módl się za mnie, abym odzyskał władzę w ręce”. Człowiek Boży błagał więc PANA i ręka króla stała się na powrót zdrowa. 7Wtedy król zwrócił się do człowieka Bożego: „Chodź ze mną do domu i zjedz coś, chcę bowiem dać ci prezent”. 8Ale człowiek Boży odpowiedział królowi: „Choćbyś mi dał pół swojego domu, nie pójdę z tobą i nie będę jadał chleba ani pił wody w tym miejscu, 9 gdyż tak nakazało mi słowo PANA: Nie wolno ci jeść chleba ani pić wody, ani też wracać tą samą drogą, którą przyszedłeś”. 10Odszedł więc inną drogą, omijając tę drogę, którą przyszedł do Betel. Nieposłuszeństwo proroka Pewnego starego prorokas, mieszkającego w Betels, odwiedzili synowie, którzy opowiedzieli mu o wszystkim, czego w tym dniu dokonał Boży człowieka w Betel. Przekazali swojemu ojcu również słowa, które wypowiedział on do króla. 12 Ojciec zapytał ich wtedy: „Którędy poszedł?”. Jego synowie bowiem widzieli, którą drogą odchodził człowiek Boży przybyły z Judeis. 13Polecił zatem swoim synom: „Osiodłajcie mi osła!”. A kiedy mu osiodłali osła, wsiadł na niego 14 i udał się za człowiekiem Bożym. Znalazł go pod terebintemb i zapytał: „Czy to ty jesteś Bożym człowiekiem, który przybył z Judei?”. „Tak, to ja” – odpowiedział. 15Zaprosił go wówczas: „Chodź ze mną do domu i posil się chlebem”. 16On jednak odpowiedział: „Nie mogę iść i wrócić z tobą ani też jeść z tobą chleba, ani pić wody w tym miejscu. 17Otrzymałem bowiem przez słowo PANAs taki nakaz: Nie wolno ci tam jeść chleba ani pić wody, ani też wracać tą samą drogą, którą przyszedłeś”. 18„Ależ ja również jestem prorokiem jak ty” – odparł. „Także do mnie przemówił aniołs, oznajmiając mi słowo PANA: «Zawróć go i weź go ze sobą do swojego domu, aby mógł zjeść chleba i napić się wody»”. I tak go oszukał. 19Wrócił więc z nim i jadł w jego domu chleb i pił wodę. 20 Kiedy jeszcze siedzieli przy stole, słowo PANA zostało skierowane do proroka, który go zawrócił. 21Oświadczył on Bożemu człowiekowi, który przyszedł z Judys: „Tak mówi PAN: Okazałeś nieposłuszeństwo słowu PANA i nie postąpiłeś zgodnie z nakazem, które dał ci PAN, twój Bóg. 11

Ołtarz rozpada się na części, a święty popiół, który zawsze był starannie zbierany (Kpł 4,12), rozsypuje się na wietrze. Co więcej, ręka króla staje się bezwładna i powraca do normalnego stanu tylko dzięki modlitwie proroka. Po spełnieniu swojej misji prorok natychmiast musi wracać do Judy. Tym poleceniem Bóg podkreśla ohydę, z jaką patrzy na bezprawnie uczynione sanktuarium. Nieposłuszeństwo proroka. Prorok z Judy odrzucił co prawda zaproszenie Jeroboama, ale nie potrafił odmówić staremu prorokowi z Betel, który kierując się prawem gościnności, również zaproponował mu posiłek w swoim domu. Namawiając go do powrotu do Betel, w istocie zawrócił go z drogi posłuszeństwa Bogu. Niewierność człowieka Bożego

1. KRÓLEWSKA 13,6-21

652

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 653

22

Wróciłeś bowiem, aby jeść chleb i pić wodę w tym miejscu, choć wyraźnie zakazał ci On spożywania tutaj chleba i picia wody. Dlatego też twoje ciałos nie zostanie pochowane w grobie twoich przodków”. 23Kiedy człowiek Boży już się posilił i napił, prorok, który go zawrócił, osiodłał dla niego osła. 24Na drodze jednak natknął się na lwa, który go zabił. Jego ciało więc leżało porzucone na drodze, razem ze stojącymi obok osłem i lwem. 25Pewni ludzie, przechodząc tamtędy, zobaczyli ciało porzucone na drodze oraz lwa stojącego obok ciała. Kiedy przyszedł do miasta, w którym mieszkał stary prorok, opowiadali o tym. 26Słysząc to, prorok, który zawrócił go z drogi, mówił: „Na pewno jest to Boży człowiek, który okazał nieposłuszeństwo słowu PANA. To właśnie PAN sprawił, że spotkał on lwa, który go rozszarpał, zgodnie ze słowem PANA, które mu zapowiedział”. 27Zaraz potem polecił swoim synom: „Osiodłajcie mi osła”. Kiedy go osiodłali, 28natychmiast wyruszył. I rzeczywiście, znalazł jego ciało porzucone na drodze oraz osła i lwa, stojących obok ciała. Lew zaś ani nie pożarł ciała, ani nie rozszarpał osła. 29Prorok zatem podniósł ciało Bożego człowieka i włożył je na osła. Następnie wrócił do swojego miasta, aby sprawić mu pogrzeb. 30Złożył jego ciało w swoim grobie, opłakując goa: „Ach, mój bracie”. 31 Po jego pogrzebie zobowiązał swoich synów: „Gdy umrę, pochowajcie mnie w grobie, w którym pogrzebany jest człowiek Boży. Złóżcie moje kości obok jego kości. 32Na pewno bowiem spełni się wyrok, który ogłosił, wypowiadając słowo PANA przeciw ołtarzowis w Betel i wszystkim sanktuariom na wzniesieniachs kultowych w miastach Samariis”. 33 Nawet po tych wydarzeniach Jeroboam nie zmienił swojego złego postępowania, lecz dalej mianował kapłanów na wzniesieniach, którzy wywodzili się spośród ludu. Każdego, kto tylko chciał, mianował kapłanem wzniesień kultowych. 34 Taki sposób postępowania stał się dla domu Jeroboama powodem grzechus, który doprowadził do całkowitego zgładzenia go z powierzchni ziemi.

a) opłakując go – ból po śmierci kogoś bliskiego wyrażał się w pieśniach żałobnych, wznoszonych zazwyczaj przez płaczki. Pieśni te rozpoczynały się zwykle od słów: „Ach, mój bracie” i kończyły się elegią na cześć zmarłego.

Historia dwóch królestw do czasów Eliasza Proroctwo przeciwko Jeroboamowi 1 W tym czasie zachorował Abiasz, syn Jeroboama. 2 Jeroboam więc zwrócił się do swojej żony: „Idź szybko

14

sprowadziła na niego śmierć, ale stała się także znakiem potwierdzającym wiarygodność jego słowa. Prorok może więc nie dochować wierności Bogu, ale jego słabość w niczym nie umniejsza prawdziwości jego słów. W ten sposób całe życie proroka, nie tylko jego słowo, stało się wezwaniem do nawrócenia. Jeroboam, zadufany w swojej żądzy władzy, nie potrafił jednak dostrzec w nim znaku pochodzącego od samego Boga. Proroctwo przeciwko Jeroboamowi. Jeroboam lekceważył upomnienia, które przez proroka kierował do niego Bóg. Dopiero kiedy dotknęło go nieszczęście, jakim była choroba dziecka, przypomniał sobie o proroku Achiaszu, który przepowiedział mu, że obejmie władzę w Królestwie północnym (1Krl 11,35). Nie chce jednak ukorzyć się i osobiście

653

1. KRÓLEWSKA 13,22 — 14,2

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Szilo – zob. 1Krl 2,27+. b) Weź ze sobą – wedle zwyczaju, udając się do proroka w celu skonsultowania z nim jakiejś sprawy, należało zabrać dla niego stosowne dary (np. 1Sm 9,7n; 2Krl 5,15). c) Zapowiedź zdobycia Izraela przez wojska asyryjskie w 722 r. przed Chr. i przesiedlenia Izraelitów na tereny położone za Eufratem (zob. 1Krl 5,1+).

Page 654

do Sziloa. Przebierz się jednak, aby nikt nie rozpoznał, że jesteś żoną Jeroboama. Udaj się tam do prorokas Achiasza, który przepowiedział mi, że będę królem nad tym ludem. 3 Weź ze sobąb także dziesięć chlebów, trochę ciastek i słoik miodu i idź do niego, a on ci powie, co stanie się z chłopcem”. 4Żona Jeroboama tak właśnie zrobiła. Natychmiast wyruszyła do Szilo i przybyła do domu Achiasza. Achiasz przestał już widzieć, gdyż ze starości popsuł mu się wzrok. 5Ale PANs uprzedził Achiasza: „Właśnie nadchodzi żona Jeroboama, aby poradzić się ciebie w sprawie swojego syna, gdyż jest on chory. Powiesz jej tak a tak. Wchodząc, będzie udawać kogoś innego”. 6Kiedy więc Achiasz usłyszał odgłos jej kroków u wejścia, zawołał: „Wejdź żono Jeroboama! Po co to udawanie kogoś innego? Ja właśnie zostałem posłany do ciebie z przykrą nowiną. 7Idź, powiedz Jeroboamowi: «Tak mówi PAN Bóg Izraelas: Wywyższyłem cię wśród ludu i ustanowiłem cię wodzem nad moim ludem, Izraelem. 8Oderwałem królestwo od domu Dawida i dałem je tobie. Ale ty wcale nie stałeś się podobny do mojego sługi, Dawida, który zachowywał moje przykazanias i w swoim postępowaniu służył Mi wiernie, wypełniając tylko to, co uważam za słuszne. 9Przeciwnie, w swoim złym postępowaniu stałeś się gorszy od wszystkich, którzy byli przed tobą. Uczyniłeś sobie innych bogów – posągi wykonane z metalu, aby Mnie doprowadzić do gniewu. Do Mnie zaś odwróciłeś się plecami. 10Dlatego też to Ja właśnie sprowadzę nieszczęście na dom Jeroboama. Wytępię Jeroboamowi w Izraelu każdego męskiego potomka aż do ostatniego. Jak wypala się gnój do końca, tak i Ja spalę całkowicie dom Jeroboama». 11Kto z domu Jeroboama umrze w mieście, tego będą żarły psy, a kto umrze na polu, tego zjedzą drapieżne ptaki. Taki jest bowiem wyrok PANA. 12 Ty zaś pośpiesz się i wracaj do swojego domu. A gdy tylko wejdziesz do miasta, dziecko umrze. 13Wszyscy w Izraelu będą je opłakiwali, a potem urządzą mu pogrzeb, ponieważ jedynie ono z całej rodziny Jeroboama zostanie pochowane w grobie, gdyż tylko w nim PAN, Bóg Izraela, znalazł coś dobrego. 14PAN ustanowi sobie króla nad Izraelem, który wytępi róds Jeroboama. Dzisiaj już to się staje. 15PAN uderzy Izraela i sprawi, że zachwieje się on jak trzcina pochylająca się nad wodą. Później zaś z korzeniami wyrwie Izraela z tej dobrej ziemi, którą dał ich przodkom, i rozrzuci ich po drugiej stronie Eufratuc. Sporządzili bowiem sobie posągi ku czci Aszerys

udać się do Achiasza, dlatego posyła tam swoją żonę, i to w przebraniu. Ma nadzieję, że w ten sposób odpowiedź proroka będzie dla niego bardziej pomyślna, bo stary, niewidzący prorok, poruszony prośbą dotkniętej cierpieniem matki, wstawi się za jego synem u Boga. Ale Achiasz, uprzedzony wcześniej przez Boga, demaskuje całą intrygę i objawia los tak dziecka, jak i całej dynastii Jeroboama. Dziecko umrze, ale ze względu na swoją niewinność będzie z godnością pochowane. Pozostali potomkowie króla umrą, a ich ciała zostaną wystawione na pożarcie psom i dzikiemu ptactwu. Wszystkie nieszczęścia, jakie dotkną ród Jeroboama, są konsekwencją braku wierności Bogu.

1. KRÓLEWSKA 14,3-15

654

1Sm 28,8

1Krl 11,29-39

Wj 20,3-5

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 655

i doprowadzili przez to PANA do gniewus. 16Porzuci On Izraela z powodu grzechóws Jeroboamaa, który nie tylko sam zgrzeszył, ale także Izraelitów skłonił do grzechu”. 17 Żona Jeroboama pośpiesznie wróciła do Tirsyb. Kiedy tylko przekroczyła próg domu, dziecko zmarło. 18Złożono je w grobie, a cały Izrael je opłakiwał, zgodnie ze słowem PANA, które wypowiedział Jego sługa, prorok Achiasz. 19Pozostałe wydarzenia z okresu panowania Jeroboama, zarówno wojny, jakie prowadził, jak i sposób rządzenia, zostały opisane w kronikach królów Izraela. 20Jeroboam panował dwadzieścia dwa lata. Kiedy spoczął przy swoich przodkach, jego syn, Nadab, został po nim królem.

2Krn 12,13n

Jr 2,20; 3,6

2Krn 12,9nn

2Krn 12,13-16

Roboam królem Judy W Judzies natomiast panował Roboam, syn Salomona. Kiedy wstępował na tron, miał czterdzieści jeden lat. Siedemnaście lat rządził w Jerozolimies, w mieście, które PANs wybrał spośród wszystkich plemion Izraelas, aby w nim czczono Jego imięs. Matka Roboama miała na imię Naama i była Ammonitkąs. 22 Judejczycy czynili to, co nie podobało się PANU. Nawet ich przodkowie swoimi grzechamis, które popełnili, nie doprowadzili Go do takiej zazdrości. 23Także oni bowiem na każdym wysokim wzniesieniu i pod każdym zielonym drzewemc urządzili sobie wzniesienias kultowe ze stelamis i aszeramis. 24W kraju pojawił się nierząd sakralnyd. Oddawano się wszelkim niegodziwym praktykom narodów pogańskich, które PAN wypędził przed Izraelitami. 25 W piątym roku panowania króla Roboama najechał na Jerozolimę Sziszake, król Egiptu. 26Zabrał on drogocenne przedmioty z domus PANA i pałacu królewskiego, zagarniając wszystko, nawet złote tarcze, które wykonał Salomon. 27Król Roboam polecił zatem zastąpić je tarczami z brązu, które powierzył opiece dowódców straży, pilnującej wejścia do pałacu królewskiego. 28Strażnicy nieśli je, ilekroć król wchodził do domu PANA, a potem zabierali z powrotem do swojej wartowni. 29 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Roboama, obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 30Przez cały ten okres pomiędzy Roboamem i Jeroboamem trwała wojna. 31Kiedy Roboam spoczął przy swoich przodkach, został pochowany w Mieście Dawidaf. Jego matka miała na imię Naama i była Ammonitką. Władzę królewską objął po nim jego syn, Abijjam. 21

a) grzechów Jeroboama – po podziale Izraela na dwa odrębne królestwa Jeroboam panujący na północy, nie chciał, aby jego poddani modlili się w leżącej na terenie Judy świątyni jerozolimskiej i dlatego nakazał im czcić posągi złotych cielców, które ustawił w sanktuariach w Betel i Dan. Zob. 1Krl 12,21-33+. b) Tirsa – pierwsza stolica Królestwa północnego. Trudno jednoznacznie określić jej lokalizację. c) wzniesieniu… zielonym drzewem – wyrażenie często używane w Biblii na określenie sprawowanego na wolnym powietrzu kultu bóstw kananejskich (np. Pwt 12,2; 2Krl 16,4; Jr 2,20). d) nierząd sakralny – chodzi o prostytucję związaną z praktykami kultu urodzaju i płodności, przeniesionymi do religii izraelskiej z kultu Baala i Aszery. Mimo zakazu zawartego w Pwt 23,18, uprawiano ją niekiedy nawet w świątyni jerozolimskiej (2Krl 23,7). e) Sziszak – zob. 1Krl 11,40+. f) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

Roboam królem Judy. Opis rządów Roboama ma schematyczną formę, która będzie się powtarzać w opisach panowania pozostałych królów, zarówno z Judy, jak i z Izraela. Oprócz wzmianek chronologicznych, informujących o wieku króla w chwili wstąpienia na tron, długości jego rządów oraz śmierci i pogrzebu, zawierają one przede wszystkim katalog wykroczeń przeciw Bożemu Prawu, zwłaszcza przeciwko pierwszemu przykazaniu, oraz listę nieszczęść, których w ich następstwie doświadczyły obydwa królestwa. Tworzą one swoistą historię grzechu i kary, w której inne, bardziej chwalebne osiągnięcia królów schodzą na dalszy plan. Postępowanie królów Judy poddawane jest ocenie w świetle postawy Dawida, który jest wzorem króla panującego zgodnie z Bożym zamysłem.

655

1. KRÓLEWSKA 14,16-31

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Abiszalom – jest to prawdopodobnie inny wariant imienia Absalom, co potwierdza 2Krn 11,20. b) lampę świecącą – zob. 1Krl 11,36+. c) sprawy Uriasza Chetyty – zob. 2Sm 11. d) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+. e) nierząd sakralny – zob. 1Krl 15,24+. f) Cedron – zob. 1Krl 2,37+. g) Rama – miejscowość położona na terytorium Beniamina, dzisiejsze Ar-Ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy. Ze względu na bliskość Jerozolimy, a także na przebiegającą tam drogę łączącą dwa królestwa, Rama miała duże znaczenie strategiczne.

Page 656

Abijjam królem Judy 1 Abijjam został królem Judys w osiemnastym roku panowania Jeroboama, syna Nebata. 2Panował przez trzy lata w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Maaka i była córką Abiszalomaa. 3Popełniał on wszystkie grzechys swojego ojca. Nie był on tak szczery w swoim sercus wobec PANAs, swojego Boga, jak Dawid, jego przodek. 4Jednak właśnie ze względu na Dawida PAN, jego Bóg, zachował dla niego lampę świecącąb w Jerozolimie, ustanawiając jego synów jako jego następców i umacniając Jerozolimę. 5Dawid czynił to, co podobało się PANU, i przez całe życie nie zaniedbał żadnego z Jego przykazańs, prócz sprawy Uriasza Chetytyc. 6Przez cały ten okres pomiędzy Roboamem i Jeroboamem trwała wojna. 7 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Abijjama, obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. Także pomiędzy Abijjamem i Jeroboamem trwała wojna. 8Abijjam spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Mieście Dawidad. Władzę królewską objął po nim jego syn Asa.

15

Asa królem Judy W dwudziestym roku rządów Jeroboama, króla Izraelas, Asa został królem Judys 10i panował w Jerozolimies czterdzieści jeden lat. Jego matka miała na imię Maaka i była córką Abiszalomaa. 11Asa postępował uczciwie wobec PANAs, podobnie jak jego przodek Dawid. 12Usunął z kraju mężczyzn uprawiających nierząd sakralnye i wszystkie bożki, wykonane przez jego przodków. 13Nawet swoją matkę, Maakę, pozbawił tytułu królowej-matki za to, że kazała ustawić ohydnego bożka ku czci Aszerys. Asa ściął go i spalił przy potoku Cedronf. 14Choć nie zniszczono wzniesieńs kultowych, to jednak przez całe swoje życie Asa był szczerze oddany PANU. 15 Jako dar ofiarny od siebie i swojego ojca złożył on w domus PANAs srebro, złoto i naczynia. 16 A pomiędzy Asą i Baszą, królem Izraela, trwała wojna przez cały okres ich rządów. 17Basza bowiem, król Izraela, najechał na Judę i zaczął umacniać twierdzę w Ramag, aby kontrolować dostęp do kraju Asy, króla Judy. 18Wobec tego Asa wziął wszystko srebro i złoto, które pozostało jeszcze w skarbcach domu PANA i pałacu królewskiego, i posłał je przez swoich urzędników królowi Aramus, Ben-Hadadowi, synowi Tabrimona,

2Krn 13,1nn

2Sm 11

9

Abijjam królem Judy. Abijjam postępował w sposób grzeszny, podobnie jak jego ojciec Roboam, dlatego ocena, jaką wystawia mu autor, jest bardzo surowa. Fakt, że dynastia Dawida nie przestała istnieć, zawdzięczać można tylko i wyłącznie miłości Boga do tego pobożnego króla. Asa królem Judy. Asa był gorliwym reformatorem religijnym. Zabronił praktykowania nierządu sakralnego, zniszczył bożki, odsunął w cień królową Maakę, która popierała bałwochwalczy kult i znacznie przyczynił się do umocnienia czystej religii żydowskiej. Ale nie zakazał sprawowania kultu Jahwe poza Jerozolimą uznając, że lepiej będzie, jeśli lud będzie czcił Boga Izraela niż bożki pogańskie. Zaniepokojony zagrożeniem, jakim był najazd na Judę króla Izra-

1. KRÓLEWSKA 15,1-18

656

2Krn 14,1-3

2Krn 15,16-19

2Krl 23,4nn

2Krn 16,1-6

11_1Krl:11_1Krl

2Krn 16,11-14

1Krl 14,10nn

9/3/08

2:41 PM

Page 657

wnukowi Chezjona, mieszkającemu w Damaszkua. Zaproponował mu: 19„Zawrzyjmy układ, ty i ja, podobnie jak było między naszymi ojcami. Posyłam ci w darze srebro i złoto. Zerwij jednak swój układ z Baszą, królem Izraela, aby odstąpił ode mnie”. 20Ben-Hadad przyjął propozycję króla Asy i wysłał dowódców swojego wojska przeciwko miastom izraelskim. Zdobyli oni Ijjon, Dans i Abel-Bet-Maakab oraz całe Kinerotc wraz z całą ziemią Neftalego. 21Kiedy wiadomość o tym dotarła do Baszy, przerwał umacnianie Rama i wycofał się do Tirsyd. 22Wtedy król Asa wydał polecenie wszystkim Judejczykom bez wyjątku, aby przynieśli kamienie i drewno, których używał Basza do budowy umocnień w Rama. Król Asa wykorzystał je potem przy umacnianiu Geby na obszarze Beniamina i Mispye. 23 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Asy, obejmujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania oraz miasta, które zbudował, są opisane w kronikach królów Judy. W podeszłym wieku miał sparaliżowane nogi. 24Asa spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Mieście Dawidaf. Jego syn, Jozafat, został po nim królem.

a) Damaszek – zob. 1Krl 11,24+. b) Abel-Bet-Maaka – miejscowość w północnym Izraelu. Później występuje pod nazwą Abila, jako jedno z miast Dekapolu w północnym Zajordaniu. c) Kinerot – region położony na zachód od Jeziora Tyberiadzkiego. d) Tirsa – zob. 1Krl 14,17+. e) Geba i Mispa – miasta położone na terytorium Beniamina, na północ od Jerozolimy i bardzo blisko Rama. Ich obwarowanie oznaczało zabezpieczenie państwa przed atakiem z północy. f) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+. g) Gibbeton – miasto lewickie położone na terytorium plemienia Dana, usytuowane 5 km od Ekronu (Joz 21,23). h) Szilo – zob. 1Krl 2,27+. i) grzechów Jeroboama – zob. 1Krl 14,16+.

Nadab królem Izraela 25 W drugim roku rządów Asy, królem Izraelas został Nadab, syn Jeroboama, króla Judys, i dwa lata panował nad Izraelem. 26 Czynił on jednak to, co nie podobało się PANUs, postępując drogąs swojego ojca i popełniając jego grzechys, do których nakłonił on Izraelitów. 27Basza, syn Achiasza, z domu Issachara, uknuł spisek przeciw niemu, napadając na niego w Gibbetong, należącym do Filistynóws, które Nadab oblegał z całym wojskiem Izraela. 28Było to w trzecim roku rządów Asy, króla Judy, kiedy Basza zabił Nadaba i został po nim królem. 29Z chwilą objęcia władzy wymordował całą rodzinę Jeroboama. Zabijał każdego, kto należał do domu Jeroboama. Nie ocalał nikt. Spełniło się więc słowo PANA, które wypowiedział przez swojego sługę, Achiasza z Sziloh. 30 Stało się tak z powodu grzechów Jeroboamai, który nie tylko sam zgrzeszył, ale także skłonił do grzechu Izraelitów, doprowadzając PANA, Boga Izraela do gniewus. 31 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Nadaba, obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Izraela. 32Również pomiędzy Asą i Baszą, królem Izraela, trwała wojna przez cały okres ich rządów. ela Baszy, zawarł sojusz z Ben-Hadadem, królem Aramu. Ta decyzja była jawnym sprzeniewierzeniem się Bogu, ponieważ świadczyła o braku zaufania do Pana, który w zamian za wierność Jego prawom obiecał opiekę, ochronę i dobrobyt. Co więcej, chcąc uzyskać pomoc króla Aramu, Asa płaci za nią dobrami wziętymi ze skarbca świątynnego, które przecież nie były jego własnością, ale należały do Boga. Nadab królem Izraela. Nadab, syn Jeroboama, stał się ofiarą buntu kierowanego przez Baszę. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem uzurpator wymordował całą rodzinę Nadaba, wypełniając w ten sposób proroctwo Achiasza (1Krl 14,10).

657

1. KRÓLEWSKA 15,19-32

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Tirsa – zob. 1Krl 14,17+. b) Nie ocalał… krewny – krewni byli zobowiązani do pomszczenia śmierci członka swojej rodziny, dlatego Zimri, chcąc tego uniknąć, morduje wszystkich krewnych Eli.

Page 658

Basza królem Izraela 33 W trzecim roku rządów Asy, króla Judys, Basza, syn Achiasza, został królem Izraelas. Panował on w Tirsiea przez dwadzieścia cztery lata. 34Czynił on jednak to, co nie podobało się PANUs. Postępował tak jak Jeroboam i popełniał grzechys, do których nakłonił on Izraelitów. 1 Wtedy do Jehu, syna Chananiego, zostało skierowane przeciw Baszy słowo PANA: 2„Chociaż podniosłem cię z prochu, ustanawiając cię wodzem nad moim ludem, Izraelem, ty jednak poszedłeś drogą Jeroboama, nakłaniając mój lud, Izraela, do grzechów, którymi doprowadzili mnie do gniewus! 3Dlatego też zgładzę Baszę i spalę jego dom, postąpię z jego domem tak samo, jak z domem Jeroboama, syna Nebata. 4Kto z domu Baszy umrze w mieście, tego będą żarły psy, a kto umrze na polu, tego zjedzą drapieżne ptaki”. 5 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Baszy, obejmujące jego osiągnięcia i dokonania, są opisane w kronikach królów Izraela. 6Basza spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Tirsie, a jego syn, Ela, został po nim królem. 7 Ponownie słowo PANA zostało skierowane przez prorokas Jehu, syna Chananiego, przeciw Baszy i jego rodzinie z powodu wszystkich jego czynów, które nie podobały się PANU. Doprowadził Go do gniewu nie tylko przez swoje postępowanie, w którym stał się podobny do rodziny Jeroboama, ale także przez całkowite jej zgładzenie.

16

Ela królem Izraela 8 W dwudziestym szóstym roku rządów Asy, króla Judys, Ela, syn Baszy, został królem Izraelas. Panował on w Tirsiea przez dwa lata. 9Zimri, jeden z jego dowódców wojskowych, stojący na czele połowy rydwanów, uknuł spisek przeciw niemu. Oddawał się on właśnie pijaństwu na przyjęciu w domu Arsy, który zarządzał pałacem w Tirsie, 10kiedy wtargnął Zimri, zamordował go i przejął po nim władzę. Stało się to w dwudziestym siódmym roku rządów Asy, króla Judy. 11 Z chwilą wstąpienia na tron, gdy tylko objął władzę, wymordował całą rodzinę Baszy. Nie ocalał z niej nawet jeden mężczyzna – ani krewnyb, ani przyjaciel. 12Zimri zgładził więc całą rodzinę Baszy, zgodnie ze słowem PANAs, wypowiedzianym przeciw Baszy przez prorokas Jehu. 13Powodem zaś tego były wszystkie grzechys Baszy i jego syna Eli. Swoim postęBasza królem Izraela. Okres panowania Baszy to czas grzechu. Dlatego spotka go taki sam los, jaki spotkał Jeroboama. Bóg zapowiada przez proroka całkowitą zagładę całej jego rodziny. Nieszczęście to będzie karą za brak wierności Bogu, za grzech, który budzi Jego wielki gniew. Ela królem Izraela. Ela rządził tylko przez dwa lata. Jego panowanie przerwał zamach dokonany przez jednego z jego żołnierzy, Zimriego. Tłumacząc jego śmierć, autor podkreśla, że była ona skutkiem grzesznego życia tak jego samego, jak i jego ojca, Baszy.

1. KRÓLEWSKA 15,33 — 16,13

658

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 659

powaniem bowiem, uprawiając bałwochwalstwo, nakłonili oni do grzechu Izraela, który doprowadził PANA do gniewus. 14 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Eli, obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Izraela.

a) Tirsa – zob. 1Krl 14,17+. b) Gibbeton – zob. 1Krl 15,27+. c) Jeroboam… grzechy – zob. 1Krl 14,16+.

Zimri królem Izraela 15 W dwudziestym siódmym roku rządów Asy, króla Judys, Zimri panował w Tirsiea przez siedem dni. W tym czasie wojsko obozowało pod Gibbetonemb, należącym do Filistynóws. 16 Kiedy usłyszano wieść: „Zimri uknuł spisek i zamordował króla!”, wszyscy Izraelici znajdujący się w obozie jeszcze tego samego dnia ogłosili królem Omriego, wodza armii izraelskiej. 17Natychmiast Omri wycofał się z całym wojskiem spod Gibbetonu i rozpoczął oblężenie Tirsy. 18Niedługo potem, gdy Zimri zobaczył, że miasto zostało zdobyte, schronił się w wieży pałacu królewskiego, a sam pałac podpalił, ginąc w jego płomieniach. 19Stało się tak z powodu grzechóws, które popełnił, czyniąc to, co nie podobało się PANUs. Postępował tak jak Jeroboam i popełniał grzechyc, do których nakłonił on Izraelitów. 20 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Zimriego oraz ze spiskiem, który uknuł, są opisane w kronikach królów Izraela. 21 Wtedy lud Izraela podzielił się na dwa stronnictwa: jedno poparło Tibniego, syna Ginata, i chciało go obwołać królem, drugie zaś stanęło po stronie Omriego. 22Obóz Omriego okazał się silniejszy od stronników Tibniego, syna Ginata. Tibni więc zginął, a królem został Omri. Omri królem Izraela W trzydziestym pierwszym roku rządów Asy, króla Judys, Omri został królem Izraelas i panował dwanaście lat. W Tirsiea rządził sześć lat, 24a potem kupił od Szemera górę Szomron za dwa talentys srebra i zbudował na niej miasto, które nazwał Samariąs od imienia jej poprzedniego właściciela Szemera. 25Omri czynił to, co nie podobało się PANUs. W swoim postępowaniu okazał się gorszy od wszystkich swoich poprzedników. 26Poszedł on całkowicie drogą Jeroboama, syna Nebata, i jego grzechus, do którego Jeroboam przywiódł 23

Zimri królem Izraela. Zimriemu udało się utrzymać przy władzy tylko przez tydzień, ponieważ Omri, wódz armii izraelskiej, nie mógł zgodzić się na to, aby jego podwładny rządził całym krajem. Zimri zginął w płomieniach podpalonego przez siebie pałacu. Podobnie jak w przypadku jego poprzedników na tronie Królestwa północnego, jego śmierć jest karą za grzech. Omri królem Izraela. Omri rządził Królestwem północnym przez dwanaście lat i był to czas pełen sukcesów, przede wszystkim politycznych i gospodarczych. Autor pomija wszystkie pozytywne dokonania Omriego, wspominając jedynie lakonicznie o budowie miasta Samaria, i koncentruje się na wydaniu bardzo negatywnej oceny postępowania religijnego tego bałwochwalczego władcy.

659

1. KRÓLEWSKA 16,14-26

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) grzechów Jeroboama – zob. 1Krl 14,16+. b) Etbaal – według Józefa Flawiusza Etbaal był kapłanem Asztarty, który w brutalny sposób przejął władzę w Tyrze mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Izraelem zaczynał rządzić Omri. c) króla Sydończyków – tak nazywano króla Fenicjan, który mieszkał w Tyrze. d) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W okolicy tego miasta Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). e) za cenę życia swojego pierworodnego – jest to aluzja do praktykowanego czasem zwyczaju składania dzieci w ofierze pogańskiemu bóstwu Molochowi (Jr 7,31n). f) Tiszbe – dzisiejsze Listib, miejscowość położona w górach w północnym Gileadzie, 25 km na północ od rzeki Jabbok. g) nie będzie… ani rosy, ani deszczu – o wielkiej suszy, jaka miała miejsce za czasów panowania Etbaala z Tyru, pisał również historyk Meandriusz z Efezu. h) Kerit – potok, którego koryto napełniało się wodą tylko w porze deszczowej, płynący na wschód od Jordanu, blisko Jerycha. Ustalenie jego dokładnej lokalizacji nie jest możliwe.

Page 660

Izraela, i doprowadził PANA do gniewus, uprawiając bałwochwalstwo. 27 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Omriego, obejmujące jego osiągnięcia i dokonania, są opisane w kronikach królów Izraela. 28Omri spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Samarii, a jego syn, Achab, został po nim królem. Achab królem Izraela Achab, syn Omriego, został królem Izraelas w trzydziestym ósmym roku rządów Asy, króla Judys, i dwadzieścia dwa lata panował nad Izraelem w Samariis. 30Achab, syn Omriego, czynił to, co nie podobało się PANUs. W swoim postępowaniu okazał się gorszy od wszystkich swoich poprzedników. 31 Jakby nie wystarczyło mu popełnianie grzechóws Jeroboamaa, syna Nebata, to jeszcze wziął sobie za żonę Izebel, córkę Etbaalab, króla Sydończykówc, i zaczął służyć i oddawać cześć Baalowis. 32Wzniósł nawet ołtarzs ku czci Baala w świątynis Baala, którą zbudował w Samarii, 33oraz wykonał posąg Aszerys. Żaden z poprzednich królów Izraela nie popełnił tyle zła, co Achab, doprowadzając do gniewus PANA, Boga Izraela. 34 Za jego czasów Chiel z Betels odbudował Jerychod. Założył fundamenty za cenę życia swojego pierworodnegoe syna, Abirama, a jego bramy postawił za cenę życia swojego najmłodszego syna, Segiba. Tak spełniło się słowo PANA, które wypowiedział przez Jozuego, syna Nuna. 29

Joz 6,26

Opowiadania o Eliaszu z Tiszbe Eliasz karmiony przez kruki podczas suszy 1 Eliasz, proroks, pochodzący z Tiszbef w Gileadzie, zwrócił się do Achaba: „Przysięgam na PANAs, Boga Izraelas, któremu służę: nie będzie w następnych latach ani rosy, ani deszczug, dopóki nie zapowiem inaczej”. 2 Wówczas zostało skierowane do niego słowo PANA: 3„Idź stąd na wschód i ukryj się w wąwozie potoku Kerith, na wschód od Jordanus. 4Będziesz tam pił wodę z potoku, krukom zaś rozkazałem, aby cię żywiły”. 5Wyruszył więc zgodnie z rozkazem PANA i zatrzymał się nad potokiem Kerit,

17

Achab królem Izraela. Achab, dzięki przymierzu z królem Tyru, znacznie zwiększył swoje bogactwo, co pozwoliło mu na reformę armii i podjęcie szeroko zakrojonych prac budowlanych w Samarii, Megiddo i Jerychu. Jednak ekonomicznemu dostatkowi towarzyszyło zupełne załamanie się życia religijnego. Kulminacyjnym punktem upadku religijnego była próba zastąpienia kultu Jahwe kultem Baala. Był to jeden z najdramatyczniejszych momentów w historii Izraela. Wiara w Boga Jahwe przetrwała tylko dzięki silnej i trwałej opozycji proroka Eliasza. Eliasz karmiony przez kruki podczas suszy. Rządy Achaba, króla, którego sumienie obciąża ogrom przerażających grzechów, grożą całkowitym wykorzenieniem wiary w Boga Izraela. Właśnie dlatego przeciwko królowi występuje Eliasz, prorok, który oznajmia Achabowi, że karą za jego odstępstwo i bałwochwalstwo będzie długotrwała susza. Odrodzenie wiary w Izraelu będzie możliwe jedynie na drodze walki z kultem Baala, boga deszczu i urodzaju.

1. KRÓLEWSKA 16,27 — 17,5

660

Syr 48,1-11

Łk 4,25n; Jk 5,17; Ap 11,6

11_1Krl:11_1Krl

Wj 16,8.12

2:41 PM

Page 661

na wschód od Jordanu. 6Rano i wieczorem kruki przynosiły mu chleb i mięso, wodę zaś pił z potoku. 7Po pewnym czasie jednak potok wysechł, gdyż w kraju nie było deszczu. Eliasz i wdowa z Sarepty Sydońskiej Wtedy słowo PANAs zostało skierowane do niego: 9„Pośpiesz się! Idź do Sareptya koło Sydonus i tam się zatrzymaj. Rozkazałem tam pewnej wdowie, aby cię żywiła”. 10Zaraz więc wyruszył do Sarepty. Kiedy wchodził do bramy miasta, pewna wdowa zbierała drwa. Zwrócił się do niej: „Przynieś mi, proszę, w kubku trochę wody do picia”. 11Ona zaraz poszła, aby mu jej przynieść, ale on jeszcze zawołał do niej: „Proszę jeszcze o kromkę chleba”. 12Ona jednak odpowiedziała: „Przysięgam na PANA, twego Boga. Nie mam już nic do jedzenia! Zostało mi tylko trochę oliwy w baryłce i garść mąki w dzbanie. Właśnie zbieram kilka drewienek, aby przygotować posiłek sobie i mojemu synowi. Zjemy go, a potem umrzemy”. 13Lecz Eliasz jej odpowiedział: „Nie bój się! Idź i zrób, jak powiedziałaś. Najpierw jednak przygotuj z tego, co masz, mały chleb i przynieś mi go, a potem przygotujesz coś dla siebie i syna. 14Tak bowiem mówi PAN, Bóg Izraelas: «Nie skończy się mąka w dzbanie ani nie braknie oliwy w baryłce aż do dnia, w którym PAN ześle deszcz na ziemię»”. 15 Ona poszła i postąpiła zgodnie ze słowem Eliasza. Odtąd Eliasz oraz kobieta i jej rodzina codziennie mieli co jeść. 16 Nie skończyła się ani mąka w dzbanie, ani nie zabrakło oliwyb w baryłce, zgodnie ze słowem PANA, wypowiedzianym przez Eliasza. 17 Po pewnym czasie jednak zachorował syn tej kobiety, właścicielki domu. Jego stan się pogarszał, aż w końcu syn przestał oddychać. 18Wówczas zwróciła się ona do Eliasza: „Po co stanąłeś na mojej drodze, człowieku Bożyc? Po to tylko przyszedłeś do mnie, aby przypomnieć mi mój grzechd i sprowadzić śmierć na mojego syna? 19„Daj mi swojego syna” – odpowiedział. Wziął go z jej kolan i zaniósł na górę do pokoju, w którym mieszkał, i położył go na łóżku. 20Zaczął wtedy wołać do PANA: „PANIE, Boże mój, czyż także na tę wdowę, u której się zatrzymałem, zesłałeś nieszczęście, sprowadzając 8

2Krl 4,8-37

9/3/08

a) Sarepta – miasto portowe położone na wybrzeżu fenickim, 12 km na południe od Sydonu i 22 km na północ od Tyru. b) Nie skończyła się mąka… nie zabrakło oliwy – cudowne rozmnożenie mąki i oliwy jest nagrodą za miłosierdzie, jakie względem proroka okazała ta uboga wdowa. Jezus przywołał to wydarzenie, aby przypomnieć, że prorocy nie byli rozumiani przez Izraelitów, natomiast spotykali się ze zrozumieniem i miłosierdziem ze strony pogan (Łk 4,25n). Dla Ojców Kościoła wdowa z Sarepty jest zapowiedzią pogan wezwanych do wiary w Chrystusa. c) człowieku Boży – zob. 1Krl 12,22+. d) mój grzech – powodem śmierci dziecka była, według wdowy, obecność w jej domu proroka, który poznał jej grzechy i sprowadził na nią karę.

Eliasz i wdowa z Sarepty Sydońskiej. Bóg wysyła Eliasza do Sarepty, miasta, z którego pochodziła Izebel, córka króla Sydonu i żona Achaba. To za jej namową król wydał zgodę na sprawowanie w Jerozolimie kultu Baala. Eliasz znalazł się więc na terenie, w którym powszechnie czczono Baala, jednak i ten region został dotknięty suszą, co powinno podważać wiarygodność bóstwa uznawanego za boga deszczu i urodzaju. Tym, który oddala niebezpieczeństwo śmierci głodowej, okazuje się nie Baal, ale Bóg Izraela, w którego imieniu przychodzi Eliasz. Bóg Eliasza nie tylko karmi w cudowny sposób proroka i ludzi udzielających mu gościny, ale pozwalając mu wskrzesić zmarłe dziecko, objawia się także jako zwycięzca śmierci. W religii kananejskiej śmierci przypisywano boskie atrybuty i oddawano jej cześć, dlatego jest to kolejne zwycięstwo Jahwe nad bóstwami kananejskimi. Choroba i śmierć dziecka była wielką próbą wiary tak dla Eliasza, jak i dla wdowy, która zaufała prorokowi i przyjęła go do swojego domu. Wskrzeszając jej dziecko, Eliasz przekonał się, że Bóg, zlecając mu konkretną misję, udzielił mu również swojej mocy potrzebnej do jej wypełnienia. Bezpośrednim skutkiem tego wydarzenia jest wyznanie wiary złożone przez wdowę (w. 24), która stała się symbolem pogan oczekujących na słowo Boże.

661

1. KRÓLEWSKA 17,6-20

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) trzykrotnie położył się na dziecku – gest ten, analogiczny do gestów proroka Elizeusza (2Krl 4,34) i Pawła Apostoła w Troadzie (Dz 20,10), symbolizuje powrót dającej życie mocy Boga, który jest faktycznym sprawcą dziejącego się cudu. b) bał się PANA – bojaźń Boża była jedną z najważniejszych cech pobożności starotestamentalnej (np. Pwt 4,10; 5,29; 6,2. 13.24).

Page 662

śmierć na jej syna?”. 21Następnie trzykrotnie położył się na dzieckua, wołając do PANA: „PANIE, Boże mój, błagam, niech powróci życie do tego dziecka! 22PAN wysłuchał błagania Eliasza i dziecko ożyło. 23Wziął więc Eliasz chłopca, zniósł go z pokoju na górze i oddał go jego matce. „Popatrz! – powiedział Eliasz – Twój syn żyje!”. 24„Teraz wiem – rzekła kobieta do Eliasza – że jesteś człowiekiem Bożym i słowo PANA rzeczywiście spełnia się przez ciebie”. Eliasz i król Achab 1 Upłynęło dużo czasu, gdy w trzecim roku słowo PANAs zostało skierowane do Eliasza: „Idź, staw się przed Achabem, a ja ześlę deszcz na ziemię”. 2Udał się zatem Eliasz, aby stawić się przed Achabem. W Samariis panował wtedy wielki głód. 3Achab wezwał Obadiasza, zarządcę pałacu. Był on człowiekiem, który bardzo bał się PANAb. 4Kiedy bowiem Izebel mordowała prorokóws PANA, Obadiasz stu z nich uratował. Ukrył ich po pięćdziesięciu w jaskiniach, dostarczając im żywność i wodę. 5Achab zatem zwrócił się do Obadiasza: „Przejdźmy kraj, kierując się ku wszystkim źródłom i potokom. Może znajdziemy gdzieś trawę, abyśmy mogli zachować przy życiu konie i muły i abyśmy nie musieli wybijać bydła”. 6Potem rozdzieli się, dzieląc między siebie kraj. Achab poszedł w jedną stronę, a Obadiasz w drugą. 7 Obadiasz właśnie był w drodze, kiedy spotkał go Eliasz. Gdy tylko go rozpoznał, upadł mu do nóg, wołając: „Czyż to ty, panie mój, Eliaszu?”. 8Odpowiedział mu: „To ja. Idź i powiedz swojemu panu: «Eliasz jest tutaj»”. 9„Cóż złego zrobiłem – zawołał – że wydajesz mnie w ręce Achaba? Chcesz, aby mnie zabił? 10Przysięgam na PANA, twego Boga, nie ma takiego narodu ani królestwa, w którym pan mój nie kazałby cię szukać. A gdy mu odpowiadano: «Nie ma go tutaj», kazał takiemu królestwu czy narodowi przysięgać, że nie można ciebie znaleźć. 11A ty teraz mówisz do mnie: «Idź i powiedz swojemu panu: Eliasz jest tutaj». 12Przecież gdy tylko odejdę od ciebie, duch PANAs może cię porwać, nie wiem dokąd. Jeśli więc pójdę powiedzieć Achabowi, że tu jesteś, a on cię nie znajdzie, to mnie zabije. A ja, twój sługa, od dzieciństwa jestem człowiekiem, który bardzo boi się PANA. 13 Czyż nie powiedziano memu panu, co zrobiłem, kiedy Izebel zabijała proroków PANA, jak ukryłem stu proroków

18

Eliasz i król Achab. Walka między Bogiem Izraela a bóstwami pogańskimi przenosi się na teren Izraela. Bóg ogłasza koniec suszy i nakazuje Eliaszowi, aby wyszedł z ukrycia i ogłosił, że to On jest tym, który ześle deszcz na ziemię. Co więcej, Bóg każe Eliaszowi spotkać się z czyhającym na jego życie Achabem i powiedzieć mu wprost, że to on i jego grzechy były jedynym powodem klęski suszy i związanych z tym cierpień całego narodu. Eliasz, odpierając zarzuty Achaba, który oskarża go o burzenie spokoju w państwie, wzywa go, aby wraz z całym Izraelem i prorokami bóstw pogańskich stawił się na górze Karmel. Tam będzie miało miejsce decydujące starcie pomiędzy Jahwe a Baalem.

1. KRÓLEWSKA 17,21 — 18,13

662

Jr 14,22

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 663

PANA w dwóch jaskiniach, w każdej po pięćdziesięciu, dostarczając im żywności i wody? 14A ty teraz mówisz do mnie: «Idź i powiedz panu swojemu: Eliasz jest tutaj». Przecież mnie zabije!”. 15Lecz Eliasz odpowiedział: „Przysięgam na PANA Zastępóws, któremu służę, że dzisiaj właśnie stawię się przed nim”. 16 Udał się więc Obadiasz na spotkanie z Achabem i powiedział mu o tym. Wtedy Achab wyruszył, aby spotkać się z Eliaszem. 17Kiedy Achab zobaczył Eliasza, zawołał do niego: „To ty jesteś tym wichrzycielem w Izraelus!”. 18„To nie ja sieję zamęt w Izraelu – odparł – ale ty i róds twego ojca, bo porzuciliście przykazanias PANA i zaczęliście oddawać cześć Baaloms. 19Każ więc teraz zgromadzić przy mnie całego Izraela na górze Karmela oraz czterystu pięćdziesięciu proroków Baala i czterystu proroków Aszerys, którzy są na utrzymaniu Izebel”.

a) góra Karmel – góra znajdująca się u wejścia do doliny Jezreel, stanowiąca część zalesionego, długiego na 25 km pasma górskiego noszącego tę samą nazwę, które ciągnie się od wzgórz Samarii w stronę Morza Śródziemnego. Góra Karmel wznosi się ponad 200 m nad współczesnym portem Hajfa. Z racji swojej wysokości była ważnym miejscem strategicznym, ponieważ umożliwiała kontrolę nad żyzną doliną Jezreel.

Eliasz na górze Karmel Achab wysłał polecenie wszystkim Izraelitom i zgromadził prorokóws na górze Karmela. 21Eliasz stanął wówczas przed całym ludem i zawołał: „Jak długo będziecie się chwiać, przechylając się to na jedną, to na drugą stronę? Jeśli PANs jest Bogiem, to idźcie za Nim, a jeśli Baals, to idźcie za Baalem”. Lud jednak nie dał mu żadnej odpowiedzi. 22Eliasz więc ponownie zawołał: „Jestem jedynym prorokiem PANA, który pozostał, proroków zaś Baala jest czterystu pięćdziesięciu. 23 Przyprowadźcie nam dwa młode cielce. Oni niech wybiorą sobie jednego i porąbią go na części, układając je na drwach, ale ognia niech nie podkładają! Ja zrobię to samo z drugim. Układając go na drwach, również nie podłożę ognia. 24Potem wy będziecie się modlić do waszego boga, a ja będę się modlił do PANA. Który z nich odpowie ogniem, ten właśnie jest Bogiem”. Wówczas cały lud zawołał: „Dobrze, niech tak będzie!”. 25 Eliasz zwrócił się więc do proroków Baala: „Wybierzcie sobie jednego z cielców i przygotujcie go pierwsi, bo jest was więcej. Następnie módlcie się do waszego boga, ale ognia nie podkładajcie”. 26Przygotowali więc cielca, którego im przyprowadzono, i modlili się do Baala od rana do południa, wołając: „Baalu, odpowiedz nam!”. Nie było jednak żadnego głosu, żadnej odpowiedzi. Wtedy zaczęli podskakiwać wokół zbudowanego przez siebie ołtarzas. 27Kiedy było już południe, 20

Eliasz na górze Karmel. Eliasz proponuje zebranym na górze Karmel prorokom Baala swoisty pojedynek. Jego stawką jest definitywne rozstrzygnięcie, kto jest jedynym i prawdziwym Bogiem, który może sprowadzić deszcz na dotkniętą suszą ziemię – Jahwe czy Baal. Pojedynek ten miał również uświadomić ludowi, że błędem i grzechem była cześć oddawana Baalowi i że powinien świadomie powrócić do wiary w Jahwe. Na nic zdały się usilne, wręcz ekstatyczne modlitwy wznoszone do Baala. Złożona przez nich ofiara nie została przyjęta, co spotkało się z gorzką ironią ze strony Eliasza. Natomiast modlitwa Eliasza została natychmiast wysłuchana, a jego ofiarę pochłonął zesłany

663

1. KRÓLEWSKA 18,14-27

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) zajęty… musi się obudzić – bóstwu czczonemu w Tyrze przypisywano aktywność kupca i podróżnika, a w jego kulcie praktykowano modlitwy mające na celu jego przebudzenie. b) sea – miara, którą mierzono objętość produktów sypkich. Jej wielkość nie jest jednak możliwa do ustalenia w sposób pewny. Prawdopodobnie mieściła ok. 15 litrów. c) spadł ogień – prawdopodobnie chodzi tu o błyskawicę (Kpł 9,24; Sdz 6,21). d) Kiszon – potok płynący na zachód przez równinę Jezreel. Rzeka ta tworzy wąski przesmyk pomiędzy górą Karmel a wzgórzami Galilei. e) z głową wtuloną między kolana – postawa typowa dla modlitwy przebłagania. Poprzez ten gest Eliasz prosi o wzmocnienie i przyspieszenie działania Boga.

Page 664

Eliasz wyśmiewał się z nich: „Krzyczcie głośniej – wołał – przecież to jest bóg, więc może jest zamyślony albo zajęty swoimi sprawami, albo jest jeszcze w drodze. A może po prostu śpi i musi się obudzić?a”. 28Oni zaś, krzycząc głośno, nacinali się według zwyczaju mieczami i włóczniami, aż się pokrwawili. 29 Minęło już południe, a oni dalej wykrzykiwali w szale aż do czasu składania ofiarys pokarmowej. Nie było jednak żadnego głosu, żadnej odpowiedzi, żadnego znaku uwagi. 30 Wtedy Eliasz zwrócił się do całego ludu: „Przybliżcie się do mnie”. Wszyscy więc podeszli do niego. On zaś zaczął naprawiać zniszczony ołtarz PANA. 31Wyszukał dwanaście kamieni, zgodnie z liczbą plemion wywodzących się od synów Jakuba. Do Jakuba bowiem zostało skierowane słowo PANA: „Będziesz się nazywał Izrael”. 32Z kamieni tych Eliasz zbudował ołtarz ku czci PANA, a następnie wykopał dokoła ołtarza rów, zdolny pomieścić dwa seab ziarna. 33Kiedy już ułożył drwa, a na nich młodego cielca, podzielonego na części, 34 rozkazał: „Napełnijcie cztery dzbany wodą i wylejcie ją na ofiarę całopalnąs i drwa”. Potem powtórzył rozkaz: „Zróbcie to drugi raz”. A gdy to wykonali, polecił ponownie: „Zróbcie to trzeci raz!”. 35Kiedy i to wykonano, woda nie tylko spływała dokoła ołtarza, ale nawet wypełniła rów. 36Właśnie nadeszła pora składania ofiary pokarmowej, gdy prorok Eliasz zaczął głośno się modlić: „PANIE, Boże Abrahama, Izaaka i Izraelas! Niech każdy dzisiaj pozna, że to Ty jesteś Bogiem w Izraelu, a ja jestem Twoim sługą, i że na Twój rozkaz wszystko to wykonałem. 37Odpowiedz mi, PANIE, odpowiedz mi, aby ten lud poznał, że Ty, PANIE, jesteś Bogiem i że Ty właśnie przemieniasz ich sercas”. 38Natychmiast spadł ogieńc PANA i pochłonął ofiarę całopalną, drwa, kamienie oraz ziemię, a nawet wodę z rowu. 39Kiedy wszyscy to zobaczyli, upadli na twarz, wołając: „PAN jest Bogiem! PAN jest Bogiem!”. 40Eliasz wtedy zawołał do nich: „Chwytajcie proroków Baala! Niech żaden z nich się nie wymknie!”. Schwytano ich, a Eliasz sprowadził ich do potoku Kiszond i tam wymordował. 41 Potem Eliasz powiedział do Achaba: „Idź coś zjeść i wypić, bo słyszę szum ulewnego deszczu”. 42Achab zatem odszedł, aby się posilić, Eliasz natomiast wszedł na szczyt Karmelu. Następnie przykucnął, pochylając się do ziemi, z głową wtuloną między kolanae. 43Wówczas odezwał się do swojego sługi: „Idź i popatrz w stronę morza”. Ten poszedł, popatrzył i odpowiedział: „Nie ma nic!”. Rozkazał mu powtórnie: „Wracaj siedem razy”. 44Za siódmym razem zawołał: „Widzę obłok

przez Boga ogień. Przerażeni Izraelici, widząc Boże działanie, upadli na twarz i wyznali wiarę w jedynego Boga Jahwe. Ale o ostatecznym tryumfie Boga nad Baalem świadczyło przede wszystkim nadejście ulewnego deszczu po latach suszy. Jahwe objawił się na górze Karmel jako Bóg życia, decydujący o doli człowieka, Bóg jedyny, który nie toleruje czci oddawanej pogańskim bóstwom.

1. KRÓLEWSKA 18,28-44

664

Joz 4,3-5

Rdz 32,29; 35,10

Wj 3,6; Mt 22,32

Kpł 9,24; Sdz 6,21

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 665

nie większy niż dłoń człowieka, który właśnie podnosi się z morza!”. Polecił mu więc: „Idź i powiedz Achabowi: «Zaprzęgaj rydwan i odjeżdżaj, zanim cię deszcz zatrzyma»”. 45 Po chwili niebo zaszło ciemnymi chmurami, zerwał się wiatr i zaczął padać ulewny deszcz. Achab więc wsiadł na rydwan i odjechał do Jezreela. 46Ręka PANA była nad Eliaszem, bo podwinął wokół bioder swój płaszcz i pobiegł przed Achabem w stronę Jezreel. Eliasz na górze Horeb 1 Achab opowiedział Izebel o wszystkim, co Eliasz zrobił, także o tym, jak pozabijał mieczem prorokóws. 2 Wtedy Izebel kazała przez posłańca przekazać Eliaszowi: „Niech bogowie mnie ukarzą, jeśli jutro o tym czasie nie postąpię z tobą tak samo, jak ty postąpiłeś z każdym z nich”. 3 Eliasz przestraszył się i natychmiast wyruszył w drogę, żeby uratować swoje życie. Przybył do Beer-Szebys w Judzies i tam pozostawił swojego sługę, 4sam zaś udał się na pustynię na odległość jednego dnia drogi. Usiadł pod jednym z janowcówb, prosząc o śmierć: „PANIEs, mam już dość wszystkiego, zabierz moje życiec, bo nie jestem lepszy od moich przodków”. 5Potem położył się pod krzewem i zasnął. A wtedy aniołs trącił go i powiedział: „Wstań i jedz”. 6Eliasz się rozejrzał i zobaczył przy swojej głowie placekd i dzban wody. Posilił się więc, napił się i znowu się położył. 7Anioł PANA wrócił i drugi raz go trącił, mówiąc: „Wstań i najedz się, gdyż czeka cię długa droga!”. 8Wstał więc, zjadł i napił się, a potem umocniony tym posiłkiem, szedł przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy aż do Bożej góry Horebe. 9Wszedł tam do jaskini i w niej przenocował. Wtem zostało skierowane do niego słowo PANA: „Co ty tu robisz, Eliaszu?”. 10Odpowiedział: „Pożera mnie zazdrośćf o PANA, Boga Zastępóws. Izraelici bowiem odrzucili Twoje przymierzes, rozwalili Twoje ołtarzes, a Twoich proroków pozabijali mieczem. Ja sam pozostałem, a oni czyhają jeszcze i na moje życie”. 11„Idź – powiedział – stań na górze przed PANEM”. PAN właśnie wtedy przechodził: potężny wicher rozłupywał góry i kruszył skały przed PANEM, ale PAN nie był w wichrze; a po wichrze – trzęsienie ziemi, lecz PAN nie był w trzęsieniu ziemi; 12po trzęsieniu ziemi – ogień, ale PAN nie był w ogniu; a po ogniu – szmer łagodnego powiewu. 13Gdy tylko Eliasz go usłyszał, zasłonił

19

Lb 11,15; Tb 3,6; Hi 7,15

Rz 11,3

Wj 3,6; 33,20-23

a) Jezreel – miasto położone w dolinie o tej samej nazwie (inna jej nazwa to Ezdrelon), ok. 80 km na północ od Jerozolimy. b) janowiec – krzew często spotykany na południu Palestyny i na Pustyni Synajskiej. Roślina ta, chociaż ma bardzo niewielkie liście, to ze względu na strukturę gałęzi daje mocny cień, stanowiący skuteczną ochronę przed słońcem. c) zabierz moje życie – pragnienie śmierci jest wynikiem rozgoryczenia, jakie przeżywał Eliasz, ponieważ zwycięstwo odniesione na górze Karmel wcale nie okazało się decydujące w walce z królem i bałwochwalczym kultem. d) placek – dosł. placek z rozżarzonych kamieni. Chodzi o okrągły placek z ciasta chlebowego, pieczonego na rozżarzonych kamieniach. e) Horeb – zob. 1Krl 8,9+. f) Pożera mnie zazdrość – wyrażenie to nie oznacza uczucia zazdrości, lecz żarliwą wiarę, której istota polega na wyłącznej czci dla Boga Izraela.

Eliasz na górze Horeb. Mimo ogromnego poparcia, jakie Eliasz otrzymał od ludu na górze Karmel, nie udało mu się przekonać Achaba do porzucenia kultu Baala i powrotu do wiary w Jahwe. Brak jasnej deklaracji króla sprawił, że Izebel rozpoczęła prześladowanie proroka, który w konsekwencji musiał ratować się ucieczką. Jej przebieg odzwierciedla wewnętrzny dramat proroka i pogłębiający się w nim kryzys powołania. Opuszcza on najpierw kontrolowaną przez Izebel niebezpieczną ziemię Izraela i udaje się na terytorium Judy, do wysuniętego na południe miasta Beer-Szeba, a stamtąd, zostawiając sługę, kieruje się na pustynię i w odosobnieniu doświadcza coraz głębszej samotności. W trakcie tej wędrówki nachodzą go wątpliwości dotyczące powierzonej mu przez Boga misji. Jednak właśnie na pustyni, gdzie nie może liczyć na żadne ludzkie wsparcie i gdzie zmaga się z kryzysem swojego prorockiego

665

1. KRÓLEWSKA 18,45 — 19,13

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) zasłonił twarz płaszczem – gest wynikający z szacunku (Wj 3,6) lub z powszechnego przekonania, że każdy, kto zobaczy Boga twarzą w twarz, musi umrzeć (Sdz 13,22). b) Abel-Mechola – osiedle położone w dolinie Jordanu, niedaleko Bet-Szean. c) resztę w liczbie siedmiu tysięcy – część Izraelitów nie przyjęła bałwochwalczego kultu i to oni wspólnie z prorokiem Eliaszem stanowią „resztę”, na której będzie się opierać przyszłe odnowienie religijne narodu wybranego. Reszta – zob. Słownik. d) dwanaście par wołów – liczba dwunastu par wołów pracujących na polu Elizeusza świadczy o tym, że był on bogatym właścicielem ziemskim. e) zarzucił swój płaszcz na niego – na Bliskim Wschodzie płaszcz był symbolem osoby i praw, jakie jej przysługiwały. Oddając swój płaszcz Elizeuszowi, Eliasz przekazuje mu również swoją prorocką moc (2Krl 2,8). f) spalił drewniane chomąto i dyszel – spalenie sprzętów rolniczych oznacza w tym przypadku całkowite porzucenie wykonywanego zawodu.

Page 666

twarz płaszczema i wychodząc, stanął u wejścia do jaskini. Wówczas głos odezwał się do niego: „Co ty tu robisz, Eliaszu?”. 14 Odpowiedział: „Pożera mnie zazdrość o PANA, Boga Zastępów. Izraelici bowiem odrzucili Twoje przymierze, rozwalili Twoje ołtarze, a Twoich proroków pozabijali mieczem. Ja sam pozostałem, a oni czyhają jeszcze i na moje życie”. 15Na to PAN odrzekł: „Idź, wracaj tą samą drogą na pustynię Damaszku. A kiedy tam przybędziesz, namaścisz Chazaela na króla Aramus, 16Jehu, syna Nimsziego, namaścisz na króla Izraelas, a Elizeusza, syna Szafata z Abel-Mecholab, namaścisz na proroka po tobie. 17Kto się uratuje od miecza Chazaela, tego zabije Jehu, a kto się uratuje od miecza Jehu, tego zabije Elizeusz. 18Ale pozostawię w Izraelu resztęs w liczbie siedmiu tysięcyc – tych wszystkich, których kolana nie zgięły się przed Baalems i których usta nie składały mu pocałunków”. Powołanie Elizeusza 19 Eliasz wyruszył więc stamtąd i znalazł Elizeusza, syna Szafata, który właśnie orał. Przed nim szło dwanaście par wołówd, a on był przy dwunastej. Przechodząc, Eliasz zarzucił swój płaszcz na niegoe. 20On zaś zostawił woły i pobiegł za Eliaszem, prosząc: „Pozwól mi na pożegnanie ucałować mojego ojca i matkę, a wtedy pójdę za tobą”. „Idź, ale wracaj – odpowiedział – i pomyśl, po co ci to uczyniłem”. 21Zawrócił więc, a potem wziął parę wołów i złożył je na ofiaręs. W ogniu, w którym spalił drewniane chomąto i dyszelf ugotował mięso i przygotował z niego posiłek dla ludzi. Zaraz potem poszedł za Eliaszem i stał się jego sługą. Wojny Achaba z królem Aramu 1 Ben-Hadad, król Aramus, zgromadził całe swoje wojsko i wraz ze sprzymierzonymi trzydziestu dwoma królami, a także z końmi i rydwanami, wyruszył przeciw Samariis, oblegając ją i dokonując natarcia na miasto. 2Tymczasem wysłał posłów do miasta, do Achaba, króla Izraelskiego,

20

powołania, doświadcza szczególnej bliskości Boga, który podtrzymuje go przy życiu, zsyłając mu pokarm. Prorok nie potrafi jednak zrozumieć znaków Boskiej opatrzności. Nawet wtedy, gdy Bóg na górze Horeb, przypominającej wydarzenia związane z postacią Mojżesza (Wj 33,12-23), objawia mu swoją obecność i chce umocnić go w powołaniu, on dalej uskarża się, że jego misja się nie powiodła i że tylko on jeden pozostał Mu wierny. Dopiero słowo Boże pokonuje upór Eliasza. Bóg daje mu nowe zadania do wypełnienia i posyła do ziemi Izraela, gdzie wbrew przekonaniu proroka pozostała duża grupa ludzi wiernych jedynemu Bogu, dzięki którym wiara w Jahwe przetrwa. Powołanie Elizeusza. Najważniejszym z nowych zadań zleconych Eliaszowi przez Boga jest powołanie Elizeusza, który ma go zastąpić na urzędzie prorockim. Włączenie Elizeusza w misję Eliasza wymaga całkowitego poświęcenia się tej sprawie i dosłownego porzucenia wszystkiego, co wiązało się z jego dotychczasowym życiem. Powołanie Elizeusza stanie się wzorem powołania pierwszych uczniów Jezusa w Nowym Testamencie (Mt 4,18-22; Mk 1,16-20). Wojny Achaba z królem Aramu. Król Aramu zażądał od Achaba ogromnej kontrybucji, a następnie do swoich żądań dołączył także wolę przejęcia żon i dzieci króla izraelskiego. To musiało spotkać się z ostrym sprzeciwem Achaba, który zapewniony przez proroka o słuszności tej decyzji, podejmuje walkę z Ben-Hadadem i zadaje mu ogromną klęskę.

1. KRÓLEWSKA 19,14 — 20,2

666

Rz 11,4

11_1Krl:11_1Krl

3

Jr 9,22n

9/3/08

2:41 PM

Page 667

którzy mu oznajmili: „Tak mówi Ben-Hadad: Twoje srebro i złoto należą do mnie, jak również twoje żony i synowie”. 4 W odpowiedzi król Izraelas oświadczył: „Zgodnie z twoim słowem, panie mója, królu, do ciebie należę ja i wszystko, co moje”. 5Ale posłańcy powrócili z nowym żądaniem: „Tak mówi Ben-Hadad: Ponieważ zażądałem od ciebie wydania mi twego srebra i złota oraz twoich żon i synów, 6dlatego też jutro o tej porze przyślę do ciebie moich urzędników. Przeszukają pałac i domy twoich podwładnych i zabiorą wszystko, co ma dla ciebie wartość”. 7Król Izraela zwołał całą radę starszych kraju i zwrócił się do nich: „Rozważcie to i zobaczcie, że on szuka zaczepki! Gdy bowiem zażądał ode mnie moich żon i synów, mojego srebra i złota, nie odmówiłem mu”b. 8 Wszyscy z rady starszych i cały lud dali mu taką odpowiedź: „Nie ulegaj mu i nie wyrażaj zgody!”. 9Oświadczył zatem posłańcom Ben-Hadada: „Oznajmijcie memu panu, królowi: Gotów jestem spełnić wszystko, czego żądałeś za pierwszym razem, ale na ostatnie żądanie nie mogę przystać!”. Kiedy posłańcy wrócili i przekazali mu odpowiedź, 10Ben-Hadad natychmiast przesłał Achabowi ostrzeżenie: „Niech bogowie mnie ukarzą, jeśli nie znajdzie się w Samarii tyle pyłuc, aby starczyło choć po jednej garści dla każdego z moich żołnierzy!”. 11Król Izraela odpowiedział mu jednak: „Ten, kto staje do walki, niech się nie przechwala na równi z tym, który ją kończy”. 12Przekazano mu tę odpowiedź w chwili, gdy on sam i królowie ucztowali w swoich namiotach. Rozkazał więc podwładnym: „Przygotujcie się do ataku!”. Przygotowali się zatem do ataku na miasto. 13 W tym czasie pewien proroks przybył do Achaba, króla izraelskiego, i powiedział: „Tak mówi PANs: Widzisz całe to ogromne wojsko? Właśnie Ja wydam je dzisiaj w twoje ręce, a wtedy się przekonasz, że Ja jestem PANEM”. 14„Przez kogo to się stanie?” – zapytał Achab. Odrzekł: „Tak mówi PAN: Przez oddziały młodych żołnierzy, podległe namiestnikom prowincji”d. „A kto rozpocznie bitwę?”. „Ty!” – odpowiedział prorok. 15Dokonał zatem przeglądu żołnierzy tworzących oddziały podległe namiestnikom prowincji. Było ich dwustu trzydziestu dwóch. Potem odbył przegląd wszystkich żołnierzy izraelskich, których było siedem tysięcy. 16Wyruszyli w samo południe. W tym czasie Ben-Hadad oraz trzydziestu dwóch sprzymierzonych z nim królów oddawali się pijaństwu w swoich namiotach. 17Pierwsi wystąpili żołnierze z oddziałów podległych namiestnikom prowincji. Wysłani przez Ben-Hadada zwiadowcy przekazali mu wiadomość: „Jacyś ludzie

a) panie mój – Achab deklaruje się wasalem i sługą Ben-Hadada. b) Żądanie postawione przez Ben-Hadada określa warunki stawiające króla Izraela w roli wasala króla Aramu, na które Achab wyraził zgodę, gdyż gwarantowały pewną niezależność. Następne żądania zawierały jednak wezwanie do całkowitego poddania się i przyzwolenia na plądrowanie miasta, jak to zwykły czynić zwycięskie armie wobec pokonanych królestw. Na takie żądanie Achab nie może się zgodzić. c) jeśli nie znajdzie się… pyłu – bardzo mocna metafora użyta tutaj na określenie całkowitego wyniszczenia. d) Królestwo Achaba podzielone było na prowincje. Każda z nich posiadała elitarny oddział żołnierzy, podlegający zarządcy prowincji.

Druga próba podbicia Izraela przez Aramejczyków kończy się ich równie wielką klęską. Jednak Achab zupełnie nie wykorzystuje politycznie swoich zwycięstw, daruje życie Ben-Hadadowi, a nawet zawiera z nim przymierze. Niespodziewany sukces w walce z Aramejczykami miał po raz kolejny przekonać Achaba, jak i cały Izrael, że to nie Baal, ale Jahwe jest prawdziwym i jedynym Bogiem.

667

1. KRÓLEWSKA 20,3-17

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) bogowie gór – trudno rozstrzygnąć, czy Aramejczycy mieli na myśli góry południowej Mezopotamii, z których wywodzili się izraelscy patriarchowie, czy chodziło im o górę Synaj, na której Bóg zawarł przymierze z Izraelem, czy też może odnosili się do górzystej krainy Samarii. b) Afek – miejscowość leżąca na wschód od Jafy, położona przy drodze prowadzącej z Izraela do Damaszku. c) człowiek Boży – zob. 1Krl 12,22+. d) sto tysięcy aramejskiej piechoty – liczba ta jest mocno przesadzona. e) wory pokutne… na szyjach powrozy – biodra przepasane worami to znak pokuty i żałoby (Rdz 37,34), a powróz zawiązany na szyi to znak uniżenia i poddania się. f) jest moim bratem – tytuł brata odnoszono do króla mającego tę samą rangę. Słysząc to, wysłańcy Ben-Hadada zrozumieli, że sytuacja nie jest tak dramatyczna, jak się wydawała po klęsce zadanej im przez Izraelitów.

1. KRÓLEWSKA 20,18-33

Page 668

wyszli z Samarii”. 18Rozkazał im: „Wyszli prosić o pokój czy też walczyć, bierzcie ich żywcem!”. 19Tymi, którzy wyszli z miasta, byli właśnie żołnierze z oddziałów podległych namiestnikom prowincji, a za nimi pozostałe wojsko. 20Każdy powalił swojego przeciwnika. Aramejczycys poszli w rozsypkę, a Izraelici ruszyli za nimi w pogoń. Również Ben-Hadad, król Aramu, ratował się ucieczką na koniu, wraz z oddziałem kawalerii. 21Wówczas wyruszył sam król Izraela i zdobył konie i rydwany. Zadał więc Aramowi wielką klęskę. 22Zaraz potem ów prorok ponownie zjawił się przed królem Izraela i zapowiedział mu: „Nabierz odwagi i dobrze się zastanów, co masz zrobić, ponieważ w przyszłym roku król Aramu napadnie na ciebie”. 23 Wysocy urzędnicy króla Aramu zaczęli mu doradzać: „Ich bogowie to bogowie góra, dlatego okazali się silniejsi od nas. Jeśli jednak będziemy z nimi walczyć na równinie, to na pewno my okażemy się silniejsi od nich. 24Zrób więc tak: Usuń każdego z królów z jego urzędu, a na ich miejsce mianuj zarządców. 25Musisz wystawić nową armię, podobną do tej, którą straciłeś – z równą ilością koni i rydwanów. Potem walczmy z nimi na równinie, a z całą pewnością będziemy od nich silniejsi”. Przyznał im rację i postąpił zgodnie z ich radą. 26 Następnego roku Ben-Hadad dokonał przeglądu wojska aramejskiego i wyruszył pod Afekb, aby stoczyć bitwę z Izraelem. 27Również Izraelici dokonali przeglądu swojego wojska i z zapasami żywności rozbili obóz naprzeciwko nich. Byli jak dwa stadka kóz, podczas gdy Aramejczycy zapełnili całą okolicę. 28Zjawił się wtedy człowiek Bożyc i oznajmił królowi izraelskiemu: „Tak mówi PAN: Ponieważ Aramejczycy są przekonani, że PAN jest Bogiem gór, a nie Bogiem dolin, dlatego też całe to ogromne wojsko wydam w twoje ręce, abyście poznali, że Ja jestem PANEM”. 29Przez siedem dni stali naprzeciw siebie w obozach. Siódmego dnia rozpoczęła się bitwa. Izraelici pobili sto tysięcy aramejskiej piechotyd w jednym dniu. 30Pozostali przedostali się do Afek, gdzie zginęło ich dwadzieścia siedem tysięcy, gdyż zawalił się na nich mur. Również Ben-Hadad ratował się ucieczką do miasta, przechodząc z jednej kryjówki do drugiej. 31Jego słudzy doradzali mu: „Słyszeliśmy, że królowie Izraela są łaskawymi królami. Włóżmy więc wory pokutne, zawiążmy na szyjach powrozye i udajmy się do króla izraelskiego, może zachowa nas przy życiu”. 32W worach pokutnych i z powrozami na szyjach poszli więc do króla izraelskiego, prosząc: „Twój sługa, Ben-Hadad, prosi: «Daruj mi życie». Zapytał: „Czy on jeszcze żyje? Właściwie jest moim bratem!f”. 33Ludzie ci podchwycili to słowo, i biorąc je za dobry znak, skwapliwie przytaknęli: „Ben-Hadad to twój brat!”. Rozkazał zatem: „Przyprowadźcie go!”. Wyszedł więc do niego Ben-Hadad, a on zaprosił go na 668

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

Page 669

swój rydwan. 34Ben-Hadad obiecał mu wtedy: „Zwrócę ci miasta, które mój ojciec zabrał twojemu ojcu. Będziesz mógł również założyć swoje targowisko w Damaszkua, podobnie jak mój ojciec w Samarii”. „Dobrze, pod tymi warunkami uwolnię cię”. Achab zawarł więc z nim układ i go wypuścił. Zapowiedź nowej klęski Achaba 35 Pewien człowiek, jeden z uczniów prorockich, z rozkazu PANAs polecił swojemu współtowarzyszowi: „Uderz mnie!”. Ten jednak nie chciał go uderzyć. 36Zapowiedział mu wtedy: „Ponieważ nie posłuchałeś PANA, gdy tylko oddalisz się ode mnie, napadnie na ciebie lew”. Rzeczywiście, zaraz po jego odejściu zaatakował go lew i zabił go. 37Spotkał później innego człowieka, któremu powiedział: „Uderz mnie!”. Ten wymierzył mu cios, którym go zranił. 38Proroks wyszedł na drogę, czekając na króla. Bandaż na głowie nie pozwalał go rozpoznać. 39Kiedy król go mijał, ów prorok zawołał od niego: „Twój sługa wszedł właśnie w sam środek walki, gdy ktoś przyprowadził do mnie jeńca, rozkazując mi: «Pilnuj tego człowieka! Jeśli ci się wymknie, oddasz swoje życie za jego życie albo zapłacisz talents srebra!b». 40Po pewnym czasie, gdy zajmowałem się różnymi rzeczami, patrzę, a jego nie ma!”. Wówczas król Izraelas przerwał mu: „Sam ogłosiłeś na siebie wyrokc”. 41On zaś pośpiesznie zerwał bandaż z głowy, a wtedy król Izraela rozpoznał w nim jednego z prorokówd. 42 Zapowiedział wtedy królowi: „Tak mówi PAN: Ponieważ wypuściłeś człowieka, którego Ja obłożyłem klątwąe, dlatego też oddasz swoje życie za jego życie, a swój lud za jego lud!”. 43 Król izraelski odjechał posępny i zagniewany i wrócił do swojego pałacu w Samariis.

a) Damaszek – zob. 1Krl 11,24+. b) talent srebra – równowartość od sześćdziesięciokrotnej do stukrotnej ceny zwykłego niewolnika, co oznacza, że jeńcem musiała być ważna osoba. c) Prorok wymyślił całą historię, aby zmusić króla do wypowiedzenia słów potępiających jego samego. Podobnie uczynił prorok Natan (2Sm 12,1-12) i kobieta z Tekoa (2Sm 14,1-20). d) rozpoznał w nim jednego z proroków – prorocy zobowiązani byli do noszenia na ciele jakiegoś znaku, który odróżniał ich od innych ludzi. Mógł być to na przykład tatuaż na czole albo specyficzna fryzura lub ogolona głowa (2Krl 2,23). Prorok – zob. Słownik. e) którego Ja obłożyłem klątwą – zgodnie z regułami świętej wojny podlegał on klątwie, na mocy której musiał umrzeć. Klątwa – zob. Słownik. f) Jezreel – zob. 1Krl 18,45+.

Winnica Nabota 1 Po pewnym czasie miało miejsce następujące wydarzenie: Nabot z Jezreelf miał winnicę obok pałacu Achaba, króla Samariis. 2Achab powiedział do Nabota: „Oddaj mi twoją winnicę, gdyż przylega ona do mojego pałacu i chcę w niej urządzić ogród warzywny. W zamian dam ci inną winnicę, lepszą od niej. Jeśli zaś wolisz pieniądze, zapłacę za nią cenę, którą wyznaczysz”. 3Nabot jednak odpowiedział Achabowi: „Niech PANs mnie broni przed oddaniem tobie

21 Ez 46,18

Zapowiedź nowej klęski Achaba. Mimo zwycięstwa w wojnie z Ben-Hadadem, Achab nie znalazł uznania w oczach proroka Eliasza. Oszczędzając życie króla Aramu, postąpił podobnie jak Saul z Agagiem, królem Amalekitów (1Sm 15). Doraźne, polityczne i ekonomiczne zyski przedłożył bowiem nad religijne zobowiązania, wynikające z zasad świętej wojny (w. 42). Winnica Nabota. Skutki odejścia Achaba od Boga widać wyraźnie w jego polityce wewnętrznej, zwłaszcza w sposobie traktowania podwładnych. Historia z winnicą Nabota, z której król chciał uczynić ogród warzywny, ma bardzo symboliczny wymiar. Autor, posługując się dobrze znanymi Izraelitom symbolami, ukazał istotę grzechu Achaba. Izrael jest winnicą Jahwe (Iz 5,1-7), a Ziemia Obiecana jest Jego darem. Bóg sam dokonał jej podziału pomiędzy poszczególne

669

1. KRÓLEWSKA 20,34 — 21,3

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) Motywem odmowy Nabota nie był przepis prawny, ponieważ Prawo nie zabraniało wymiany dóbr, lecz raczej przywiązanie do ziemi, którą odziedziczył po przodkach. Ziemia ta dawała prawo obywatelstwa w mieście, a także często była miejscem pochówku przodków. b) odwrócił się do ściany – gest ten jest wyrazem smutku i rozgoryczenia (2Krl 20,2; Iz 38,2). c) dwóch nikczemnych ludzi – zgodnie z wymogiem Prawa, kara śmierci mogła być wymierzona tylko wtedy, gdy wina oskarżonego została potwierdzona przez przynajmniej dwóch świadków (Lb 35,30; Pwt 17,6). d) przejmij winnicę – w przypadkach stracenia przestępców ich dobra stawały się własnością króla. e) Tiszbe – zob. 1Krl 17,1+.

Page 670

dziedzictwa moich przodków”a. 4Z powodu tych właśnie słów Nabota z Jezreel: „Nie dam tobie dziedzictwa moich przodków” Achab wrócił do swojego pałacu posępny i zagniewany. Potem położył się na swoim łóżku, odwrócił się do ścianyb i nie chciał nic jeść. 5Jego żona Izebel przyszła do niego i zapytała: „Dlaczego jesteś tak rozgoryczony i nie chcesz nic jeść?”. 6Opowiedział jej: „Rozmawiałem z Nabotem z Jezreel i poprosiłem go: Sprzedaj mi twoją winnicę albo, jeśli wolisz, dam ci za nią inną. On jednak odrzekł: «Nie dam ci mojej winnicy!»”. 7Jego żona Izebel powiedziała wtedy do niego: „To ty tak teraz sprawujesz rządy nad Izraelems? Wstań, jedz i rozwesel się. Ja dam ci winnicę Nabota z Jezreel”. 8 Napisała w imieniu Achaba listy, umieszczając na nich jego pieczęć, i posłała je do starszych i dostojników, którzy mieszkali w mieście Nabota. 9W listach napisała: „Ogłoście post i posadźcie Nabota przed ludem. 10Potem posadźcie naprzeciw niego dwóch nikczemnych ludzic, aby złożyli świadectwo przeciw niemu: «Złorzeczyłeś Bogu i królowi!». Wyprowadźcie go później i ukamienujcie”. 11Starsi i dostojnicy, mieszkający w jego mieście, postąpili według zaleceń przekazanych im w listach, które Izebel do nich wysłała. 12Ogłosili post i posadzili Nabota przed ludem. 13Wówczas przyszło dwóch nikczemnych ludzi. Usiedli naprzeciw niego wobec ludu i zaświadczyli przeciw Nabotowi: „Nabot złorzeczył Bogu i królowi”. Zaraz potem wyprowadzili go poza miasto, gdzie go kamienowali. 14Następnie wysłali do Izebel wiadomość: „Nabot został ukamienowany i zmarł”. 15Gdy tylko Izebel dowiedziała się, że Nabot został ukamienowany i zmarł, powiedziała do Achaba: „Pośpiesz się, przejmij winnicęd Nabota z Jezreel, której nie chciał ci sprzedać, bo nie ma już Nabota wśród żywych, on umarł”. 16Kiedy Achab usłyszał, że Nabot umarł, natychmiast zszedł do winnicy Nabota z Jezreel, aby ją przejąć. Ogłoszenie wyroku na Achaba 17 Wtedy do Eliasza z Tiszbee zostało skierowane słowo PANAs: 18„Pośpiesz się, zejdź na spotkanie z Achabem, królem Izraelas, który mieszka w Samariis. Właśnie jest w winnicy Nabota, do której zszedł, aby ją objąć w posiadanie. 19Powiedz mu najpierw: «Tak mówi PAN: Czyż nie wystarczyło

plemiona (Joz 13 – 21) i to On formalnie sprawuje nad nią władzę. Do ogrodu warzywnego natomiast przyrównany został Egipt (Pwt 11,10), będący dla przebywających w nim Izraelitów domem niewoli i ucisku (Wj 20,1n). Pod panowaniem Achaba Izrael staje się państwem podobnym do Egiptu. Postępowanie króla, a zwłaszcza jego żony Izebel, w stosunku do Nabota jest w równej mierze naruszeniem rządów Boga w Izraelu, jak i pogwałceniem sprawiedliwości społecznej, opartej na posłuszeństwie prawu przymierza. Ogłoszenie wyroku na Achaba. Zbrodnie popełnione przez Achaba musiały spotkać się z Bożym potępieniem. Prorok Eliasz zapowiada nie tylko śmierć Achaba i Izebel, ale również doszczętne zniszczenie całej jego rodziny. Dramatyczne słowa proroka kruszą w końcu serce króla i skłaniają go do szczerej i autentycznej pokuty. Bóg okazuje mu miłosierdzie, ale kara za jego grzech będzie wykonana i dotknie jego potomków.

1. KRÓLEWSKA 21,4-19

670

Mi 2,1-3

11_1Krl:11_1Krl

1Krl 22,35-38

2Krl 10,1-11

1Krl 16,30-34

2Sm 12,13-15

9/3/08

2:41 PM

Page 671

ci morderstwo, że bierzesz jeszcze czyjąś własność?». A później ogłoś mu wyrok: «Tak mówi PAN: Tam, gdzie psy lizały krews Nabota, będą lizać również i twoją krew!». 20 Achab zawołał do Eliasza: „Już mnie znalazłeś, mój wrogu!”. „Tak, znalazłem cię – odpowiedział – bo zaprzedałeś się, aby popełniać to, co nie podoba się PANU! 21Dlatego też ześlę na ciebie nieszczęście. Zniszczę Achabowi każdego męskiego potomka i wytępię go do ostatniego w Izraelu. 22Postąpię z twoim domem jak z domem Jeroboama, syna Nebata, i z domem Baszy, syna Achiasza. Rozgniewałeś mnie bowiem, nakłaniając Izraela do grzechóws. 23Również na Izebel PAN ogłosił wyrok: Psy będą żarły Izebel pod murem Jezreela. 24Tych z domu Achaba, którzy umrą w mieście, będą żarły psy, a tych, którzy umrą na polu – drapieżne ptaki”. 25 Nikt dotąd nie zaprzedał się tak bardzo, aby czynić to, co nie podobało się PANU, jak Achab, uległy namowom swojej żony Izebel. 26Dopuścił się ohydnych czynów, oddając cześć bożkom i we wszystkim postępując tak samo jak Amorycis, których PAN wypędził przed Izraelem. 27 Kiedy Achab usłyszał te słowa, rozdarł swoje szatyb. Potem włożył na gołe ciałos wór pokutnyc i pościł. Kładł się spać w worze i chodził smutny. 28Wtedy do Eliasza z Tiszbe zostało skierowane słowo PANA: 29„Czy zauważyłeś, że Achab upokorzył się przede Mną. Dlatego że upokorzył się przede Mną, nie ześlę nieszczęścia za jego życia, lecz nieszczęście spadnie na jego dom za życia jego syna”d.

a) Jezreel – zob. 1Krl 18,45+. b) rozdarł swoje szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy. Izraelici rozrywali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). c) wór pokutny – wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej stały element publicznej pokuty lub żałoby; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty. d) Wypełnienie się tego proroctwa opisano w 2Krl 9 – 10. e) Ramot w Gileadzie – miasto lewickie położone na terytorium należącym do plemienia Gada, usytuowane ok. 40 km na południowy wschód od jeziora Genezaret. W okresie panowania Baszy (1Krl 15,20) lub Omriego (1Krl 20,34) Ramot zostało podbite przez Aramejczyków.

Ostatnia wojna Achaba 1 Przez trzy lata nie było wojny między Aramems a Izraelems. 2Kiedy w trzecim roku król Judys Jozafat przybył do króla izraelskiego, 3ten pytał właśnie podwładnych: „Czy wiecie, że do nas należy Ramot w Gileadziee? A my nic nie robimy, aby je odebrać królowi Aramu”. 4Rzekł więc do Jozafata: „Czy wyruszysz ze mną do walki o Ramot w Gileadzie?”. Jozafat odpowiedział królowi Izraela: „Ja postąpię tak jak ty, mój lud jak twój lud, moje konie jak twoje konie”. 5Jozafat powiedział jeszcze do króla izraelskiego: „Najpierw jednak zapytaj o to PANAs”. 6Król Izraela zgromadził więc około czterystu prorokóws i zapytał ich: „Czy mam wyruszyć na wojnę o Ramot w Gileadzie, czy nie?”. Oni odpowiedzieli: „Wyruszaj! Pan je wyda w ręce króla!”. 7 Jozafat jednak zapytał: „Czy nie ma tutaj jeszcze proroka PANA, u którego moglibyśmy poszukać rady?”. 8Król Izraela

22

2Krn 18,3nn

2Krl 3,11

Ostatnia wojna Achaba. Małżeństwo Jorama, syna Jozafata, króla Judy, z Atalią, która prawdopodobnie była siostrą Achaba, zaowocowało polityczno-wojskowym sojuszem pomiędzy Izraelem i Judą. Pierwszym celem sprzymierzonych państw było odzyskanie lewickiego miasta Ramot w Gileadzie, przejętego przez Aramejczyków. Król Judy obiecał swoją pomoc w walce, ale pod warunkiem, że zgodnie ze starym zwyczajem zapytają Boga o to, jaki będzie przebieg walki. Achab gromadzi więc dworskich proroków, którzy roszczą sobie prawo wypowiadania się w imieniu Jahwe, chociaż nie mają

671

1. KRÓLEWSKA 21,20 — 22,8

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) wszyscy prorocy – chodzi tu o proroków, którzy służyli królowi Izraela, aprobowali wszystkie jego decyzje i przedsięwzięcia i nigdy nie przeciwstawiali się jego woli. Prorok – zob. Słownik. b) rogi z żelaza – symbol mocy oraz zwycięstwa płynącego od Boga (Pwt 33,17). c) Wypowiedź Micheasza ma charakter wyraźnie ironiczny. d) włożył ducha kłamstwa – Bóg tchnie w proroków króla Achaba zwodniczego ducha, aby zrealizowała się jego wola, jaką jest przegrana Królestwa północnego w wojnie z Aramem.

Page 672

odparł Jozafatowi: „Jest tu jeszcze jeden taki, przez którego można poradzić się PANA, ale ja go nienawidzę, bo nigdy nie przepowiada mi dobra, tylko zło. To Micheasz, syn Jemli”. Wtedy Jozafat powiedział: „Nie mów tak, królu!”. 9Król izraelski przywołał więc jednego z urzędników i polecił mu: „Sprowadź tu szybko Micheasza, syna Jemli”. 10 Król Izraela i Jozafat, król Judy, ubrani w królewskie szaty, siedzieli na swoich tronach w bramie Samariis, a przed nimi prorokowali wszyscy prorocya. 11Sedecjasz, syn Kenaany, założył sobie rogi z żelazab i wołał: „To mówi PAN: Tak będziesz bódł Aram, aż go całkowicie zniszczysz!”. 12Wszyscy prorocy przepowiadali to samo: „Wyruszaj na Ramot w Gileadzie i zwyciężaj! PAN wyda je w ręce króla!”. 13 Posłaniec, który poszedł wezwać Micheasza, powiedział do niego: „Popatrz! Przepowiednie proroków, wszystkie co do jednej, są pomyślne dla króla. Niech i twoje słowo będzie jak przepowiednia każdego z nich – zapowiedz pomyślność!”. 14 Lecz Micheasz zapewnił: „Na życie PANA! Będę mówił tylko to, co mi powie PAN!”. 15Kiedy Micheasz stanął przed królem, ten go zapytał: „Micheaszu, czy mam wyruszyć na wojnę o Ramot w Gileadzie, czy nie?”. On odpowiedział: „Wyruszaj i zwyciężaj, a PAN wyda je w ręce króla!c”. 16Król zwrócił się do niego: „Ile razy mam cię zaklinać, żebyś w imięs PANA nie mówił mi niczego innego, jak tylko prawdę?”. 17Wtedy Micheasz powiedział: „Widziałem całego Izraela rozproszonego po górach jak owce niemające pasterza. A PAN powiedział: «Nie mają pana, niech więc każdy wróci do swojego domu w pokoju»”. 18Wówczas król Izraela zwrócił się do Jozafata: „Czy ci nie mówiłem, że nie prorokuje mi pomyślności, tylko nieszczęście?”. 19Micheasz natomiast mówił dalej: „Dlatego posłuchaj słowa PANA: Zobaczyłem PANA siedzącego na swoim tronie i wszystkie zastępy niebieskie, stojące po Jego prawej i lewej stronie. 20PAN zabrał głoss: «Kto zwiedzie Achaba, aby wyruszył i poległ pod Ramot w Gileadzie?». Kiedy jeden mówił tak, a drugi inaczej, 21w końcu wystąpił pewien duch, stanął przed PANEM i powiedział: «Ja go zwiodę!». PAN zapytał: «W jaki sposób?». 22Opowiedział: «Pójdę i będę duchem kłamstwa w ustach wszystkich jego proroków». Rzekł mu: «Dobrze, zwiedziesz go i na pewno ci się to uda! Idź więc i zrób to!». 23Właśnie teraz PAN włożył ducha kłamstwad w usta tych wszystkich proroków, gdyż PAN postanowił zesłać na ciebie nieszczęście”. 24Wtedy Sedecjasz, syn Kenaany, podszedł i uderzył Micheasza w twarz, pytając:

ducha prorockiego. Wszyscy oni jednomyślnie przepowiadają klęskę Aramu. Na prośbę Jozafata głos zabiera pochodzący z Judy prorok Micheasz, który najpierw sarkastycznie podtrzymuje to, co powiedzieli prorocy Achaba. Przywołany do porządku przez króla, rozprawia się z jego prorokami, wykazując niewiarygodność ich przepowiedni, a następnie zapowiada jego śmierć na wojnie. Późniejsze wydarzenia potwierdziły, że Micheasz, autentyczny prorok Jahwe, miał rację. Achab poniósł zasłużoną karę za swoje nieposłuszeństwo Bogu, Jego słowu i Jego prawu.

1. KRÓLEWSKA 22,9-24

672

11_1Krl:11_1Krl

Pwt 18,22; Jr 28,9

2Krn 20,31 — 21,1

9/3/08

2:41 PM

Page 673

„Którędy to duch PANAs przeszedł ode mnie, aby mówić z tobą?”. 25Micheasz mu odparł: „Sam to zobaczysz w dniu, w którym będziesz musiał przechodzić z jednej kryjówki do drugiej, aby się schować!”. 26Wtedy król Izraela rozkazał: „Zabierz Micheasza i zaprowadź go do Amona, dowódcy miasta i do Joasza, syna królewskiegoa, 27z tym poleceniem: «Tak mówi król: Wtrąćcie tego człowieka do więzienia. Niech w nim przebywa o chlebie i wodzie aż do czasu, gdy powrócę w pokoju»”. 28Odpowiedział Micheasz: „Jeśli rzeczywiście wrócisz w pokoju, to PAN nie mówił przeze mnie”. I dodał: „Słuchajcie wszystkie narody!”. 29 Tak więc król Izraela i Jozafat, król Judy, wyruszyli na Ramot w Gileadzie. 30Król Izraela oznajmił Jozafatowi: „Pójdę do walki w przebraniu, ty natomiast załóż swoje szaty”. Potem król Izraela przebrał się i ruszył do bitwy. 31Zaś król Aramu wydał dowódcom rydwanów, których było trzydziestu dwóch, następujący rozkaz: „Z nikim innym nie walczcie, tylko z samym królem Izraela”. 32Kiedy dowódcy rydwanów zobaczyli Jozafata, pomyśleli: „Na pewno to jest król Izraela”. Ruszyli więc do ataku na niego. Wtedy Jozafat wydał okrzyk. 33 Gdy dowódcy rydwanów spostrzegli, że nie jest to król Izraela, odstąpili od niego. 34Tymczasem jakiś żołnierz naciągnął łuk i przypadkowo trafił króla izraelskiego między spojenia pancerza. Król rozkazał więc temu, który powoził jego rydwanem: „Zawracaj i wywieź mnie z pola walki, bo jestem ranny”. 35Przez cały dzień trwała zacięta bitwa, podczas której król stał podparty w swoim rydwanie naprzeciw Aramejczykóws. Wieczorem zmarł, a krews z jego rany ściekała na deski rydwanu. 36O zachodzie słońca szeregi obiegło wołanie: „Każdy do swojego miasta, każdy do swojego kraju! 37Król umarł!”. Króla zabrano do Samarii i tam go pochowano. 38Rydwan myto później nad sadzawką Samarii, gdzie kąpały się nierządnice, a psy zlizywały z rydwanu krew Achaba, zgodnie ze słowem zapowiedzianym przez PANA. 39 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Achaba, obejmujące wszystko, czego dokonał, zarówno pałac z wnętrzem z kości słoniowej, jak i umocnienia w miastach, są opisane w kronikach królów Izraela. 40Achab spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, Ochozjasz, został po nim królem.

a) syna królewskiego – określenie to odnosi się do jednego z urzędników królewskich.

Jozafat królem Judy 41 Jozafat, syn Asy, został królem Judys w czwartym roku rządów Achaba, króla Izraelas. 42Miał trzydzieści pięć lat, kiedy objął rządy i panował w Jerozolimies przez dwadzieścia Jozafat królem Judy. W zakończeniu Pierwszej Księgi Królewskiej pojawia się krótkie sprawozdanie z panowania Jozafata, króla Judy, które przywraca chronologię wydarzeń, dziejących się w obu królestwach. W porównaniu z polityką religijną królów Izraela promującą kult Baala, królowie Judy wprowadzają stopniowe reformy, mające na celu czystość kultu Jahwe i potwierdzenie centralnego miejsca świątyni jerozolimskiej.

673

1. KRÓLEWSKA 22,25-42

11_1Krl:11_1Krl

9/3/08

2:41 PM

a) nierząd sakralny – zob. 1Krl 15,24+. b) Ofir – zob. 1Krl 9,26+. c) Esjon-Geber – zob. 1Krl 9,26+. d) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

Page 674

pięć lat. Jego matka miała na imię Azuba i była córką Szilchiego. 43W swoim postępowaniu naśladował wiernie swojego ojca Asę i nie zszedł z obranej drogi, czyniąc to, co PANs uważa za właściwe. 44Nie zniszczono jednak wzniesieńs kultowych. Lud dalej składał na nich ofiarys i palił kadzidło. 45Jozafat zachowywał pokój z królem Izraela. 46 Pozostałe wydarzenia z życia Jozafata, obejmujące jego osiągnięcia i wojny, które prowadził, są opisane w kronikach królów Judy. 47Wytępił w kraju resztę uprawiających nierząd sakralnya, tych pozostałych jeszcze z czasów jego ojca. 48W Edomies nie było wtedy króla, lecz namiestnik Jozafata. 49Jozafat zbudował dalekomorską flotę handlową, która miała popłynąć do Ofirub po złoto. Nie popłynęła jednak, gdyż rozbiła się pod Esjon-Geberc. 50W tym czasie Ochozjasz, syn Achaba, zaproponował Jozafatowi: „Niech moi ludzie popłyną z twoimi ludźmi”, lecz Jozafat się nie zgodził. 51Spoczął więc Jozafat przy swoich przodkach i został pochowany w Mieście Dawidad, swojego ojca, a jego syn, Joram, został po nim królem. Ochozjasz królem Izraela 52 Ochozjasz, syn Achaba, został królem Izraelas w Samariis, w siedemnastym roku rządów Jozafata, króla Judys, i dwa lata panował nad Izraelem. 53Czynił to, co nie podobało się PANUs, postępując drogą swojego ojca i swojej matki, a także drogą Jeroboama, syna Nebata, który nakłonił Izraelitów do grzechus. 54Zaprzedał się Baalowis na służbę, oddając mu cześć, czym rozgniewałs PANA, Boga Izraela, tak jak to zrobił jego ojciec.

Ochozjasz królem Izraela. Notatka streszczająca rządy Ochozjasza podkreśla jego zaangażowanie, inspirowane przykładem Achaba i Izebel, w propagowanie kultu Baala. Tym samym stanowi tematyczny pomost, będący wprowadzeniem do Drugiej Księgi Królewskiej, która rozpoczyna się opisem działań Eliasza, mających na celu obronę czci Jahwe.

1. KRÓLEWSKA 22,43-54

674

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 675

DRUGA KSIĘGA KRÓLEWSKA

2Krl 3,4n

2Krl 8,9n

Łk 9,54n

Ochozjasz i prorok Eliasz 1 Po śmierci Achaba Moabs zbuntował sięa przeciwko Izraelowis. 2Natomiast Ochozjasz wypadł przez otwór okienny swojej górnej komnaty w Samariis i rozchorował się. Wysłał więc posłańców z poleceniem: „Idźcie do Baalzebuba, boga Ekronub, i zapytajcie, czy wyzdrowieję z tej choroby”. 3 Wtedy aniołs PANAs powiedział do Eliasza z Tiszbec: „Wyjdź zaraz naprzeciw posłańcom króla Samarii i zapytaj ich: «Czyż nie ma Boga w Izraelu, że idziecie radzić się aż Baalzebuba, boga Ekronu? 4Dlatego tak mówi PAN: «Już nie wstaniesz z łóżka, na które się położyłeś. Na pewno umrzesz!»”. I Eliasz odszedł. 5 Gdy posłańcy wrócili do króla, zapytał ich: „Dlaczego tak szybko wróciliście?”. 6Odpowiedzieli mu: „Pewien człowiek wyszedł nam naprzeciw i powiedział do nas: «Zawróćcie zaraz do króla, który was wysłał, i powiedzcie mu: Tak mówi PAN: Czyż nie ma Boga w Izraelu, że każesz radzić się Baalzebuba, boga Ekronu? Dlatego już nie wstaniesz z łóżka, na które się położyłeś, lecz na pewno umrzesz!»”. 7Król zapytał ich: „Jak wyglądał ten człowiek, który wyszedł naprzeciw wam i powiedział wam to wszystko?”. 8Odpowiedzieli mu: „Był to owłosiony mężczyznad, przepasany skórzanym pasem na biodrach”. Wtedy król zawołał: „To Eliasz z Tiszbe”. 9 Posłał zatem do niego dowódcę z oddziałem pięćdziesięciu ludzi, który wspiął się do niego, gdyż Eliasz siedział właśnie na szczycie góry. Dowódca oddziału zawołał: „Boży człowiekue! Z rozkazu króla, zejdź!”. 10„Jeśli ja jestem człowiekiem Bożym – odpowiedział Eliasz – to niech ogień spadnie z nieba i pochłonie ciebie i twój oddział!”. Zaraz też spadł ogień z nieba i pochłonął go razem z jego oddziałem. 11Ochozjasz posłał więc znowu do niego innego dowódcę z oddziałem pięćdziesięciu ludzi. Ten zwrócił się do niego z rozkazem: „Boży człowieku! Tak mówi król: «Zejdź natychmiast!»”. 12 „Jeśli ja jestem człowiekiem Bożym – odpowiedział im

1

a) Moab zbuntował się – szczegółowy opis buntu Moabitów będzie przedstawiony w 2Krl 3,4-27. Tutaj autor jedynie wspomina to wydarzenie, aby dać czytelnikowi właściwy obraz chronologii wydarzeń. b) Ekron – miasto filistyńskie położone tuż przy granicy z Izraelem, ok. 45 km na zachód od Jerozolimy i ok. 15 km na południe od Jaffy. Wraz z Gat, Gazą, Aszkelonem i Azotem tworzyło tzw. pentapol filistyński, czyli związek pięciu miast, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu. c) Tiszbe – dzisiejsze Listib, miejscowość położona w górach północnego Gileadu, 25 km na północ od rzeki Jabbok. d) owłosiony mężczyzna – prawdopodobnie noszący długie włosy na wzór nazirejczyków (np. Sdz 13,5). Możliwe jest także tłumaczenie człowiek w płaszczu z sierści, choć samo wyrażenie „płaszcz z sierści” występuje tylko w Za 13,4 i dopiero później stało się cechą charakterystyczną wyglądu Eliasza. Płaszcz z sierści był także ubraniem Jana Chrzciciela – nowego Eliasza (Mt 3,4; Mk 1,6). e) Boży człowieku – jeden z terminów, którym określano proroków.

Ochozjasz i prorok Eliasz. Autor opisuje ostatnie z serii wydarzeń, ukazujących walkę Eliasza z królami Izraela, u podstaw której znajduje się konflikt między wiarą w Boga jedynego, czczonego przez Izraelitów, a kultem Baala. Ochozjasz okazuje się równie gorliwym czcicielem Baala co jego rodzice Achab i Izebel (1Krl 16,29-33). W sprawie swojej choroby każe bowiem szukać rady w sanktuarium Baalzebuba w Ekronie, położonym na terytorium filistyńskim (1Sm 5,10). Na drodze posłańców króla staje jednak Eliasz i w imieniu Boga Izraela zapowiada śmierć Ochozjasza.

675

2. KRÓLEWSKA 1,1-12

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Joram – brat Ochozjasza (2Krl 3,1). b) Gilgal – miejscowość położona nad Jordanem niedaleko Jerycha i Betel. Miejsce pierwszego postoju Izraelitów w ziemi Kanaan i przebywania Arki Przymierza, potem sławne sanktuarium izraelskie (Joz 4,19n; 5,9n). c) grupa proroków – chodzi o jedną z grup prorockich, jakich wiele istniało w Izraelu za czasów Eliasza i Elizeusza. Członkowie tych grup nazywani byli synami prorockimi, żyli we wspólnocie, ale z reguły byli żonaci (2Krl 4,1). Członkowie grup nie prowadzili niezależnej działalności prorockiej, lecz działali w zależności od swojego mistrza. Prorok – zob. Słownik. d) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za jedno z najstarszych istniejących miast świata. W okolicy tego miasta Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16).

Page 676

Eliasz – to niech ogień spadnie z nieba i pochłonie ciebie i twój oddział!”. Zaraz też spadł ogień z nieba i pochłonął go razem z jego oddziałem. 13Znowu więc Ochozjasz posłał do niego trzeciego dowódcę z oddziałem pięćdziesięciu ludzi. Kiedy ów trzeci dowódca przybył z oddziałem, upadł na kolana przed Eliaszem i błagał go: „Człowieku Boży, miej litość nade mną i nad tymi pięćdziesięcioma twoimi sługami. 14 Bo ogień spadł z nieba i pochłonął dwóch pierwszych dowódców z ich oddziałami po pięćdziesięciu ludzi, lecz teraz miej wzgląd na moje życie”. 15Anioł PANA polecił wtedy Eliaszowi: „Zejdź z nim, nie bój się go!”. Natychmiast poszedł z nim do króla, 16któremu oświadczył: „Tak mówi PAN: Ponieważ wysłałeś posłańców, aby radzić się Baalzebuba, boga Ekronu, jak gdyby nie było Boga w Izraelu, u którego można szukać rady, dlatego już nie wstaniesz z łóżka, na które się położyłeś, gdyż na pewno umrzesz!”. 17Ochozjasz umarł więc zgodnie ze słowem PANA, które przepowiedział Eliasz. A ponieważ nie miał on syna, Jorama został po nim królem w drugim roku rządów Jorama, syna Jozafata, króla Judys. 18 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Ochozjasza wraz z tym, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Izraela.

Opowiadania o Elizeuszu Odejście Eliasza 1 Kiedy PANs miał zabrać Eliasza wśród wichru do nieba, Eliasz i Elizeusz szli właśnie z Gilgalb. 2W pewnej chwili Eliasz powiedział do Elizeusza: „Zostań tutaj, gdyż PAN posłał mnie aż do Betels”. „Przysięgam na PANA i na twoje życie – odparł Elizeusz – że cię nie opuszczę!”. Poszli więc do Betel. 3Wtedy przyszła do Elizeusza grupa prorokówc z Betel, pytając go: „Czy wiesz, że PAN ma dzisiaj zabrać twojego mistrza od ciebie?”. „Tak, też to wiem – odpowiedział – ale nic o tym nie mówcie”. 4Zwrócił się do niego Eliasz: „Zostań tutaj, gdyż PAN posłał mnie do Jerychad”. On zaś mu odpowiedział: „Przysięgam na PANA i na twoje życie, że cię nie opuszczę!”. Przybyli zatem do Jerycha. 5Tam podeszła do Elizeusza grupa proroków z Jerycha, pytając go:

2

Przekazane mu słowa, wyrażające bezkompromisową konfrontację między Jahwe a Baalem, a zwłaszcza wygląd tajemniczego proroka, pozwoliły królowi rozpoznać w nim osobę Eliasza. Następne wydarzenia potwierdzają szczególny autorytet proroka. Nawet pięćdziesięcioosobowe oddziały żołnierzy nie są w stanie zmusić go do uległości wobec króla. Dopiero postawa dowódcy ostatniego z nich, wyzbyta arogancji władzy dwóch poprzednich, uznająca moc prorockiego słowa, ocaliła podległych mu żołnierzy i skłoniła Eliasza, aby dobrowolnie udał się do Ochozjasza. Odejście Eliasza. Opowiadanie zbudowane jest z sekwencji epizodów, osnutych wokół różnych miejsc pobytu obydwu proroków. Wyruszyli najpierw z Gilgal (ww. 1n), następnie przybyli do Betel (ww. 3n), skąd udali się do Jerycha (ww. 5n), by wreszcie stanąć nad Jordanem (ww. 7n). Po cudownym przejściu rzeki, przypominającym wydarzenia

2. KRÓLEWSKA 1,13 — 2,5

676

12_2Krl:12_2Krl

1Krl 19,19

Wj 14,16.22; Joz 3,17; 4,18

Syr 48,9.12 Mk 16,19; Dz 1,2 2Krl 13,14

Lb 11,25; 1P 4,14

1Krl 18,12; Ez 3,14; 8,3; Dz 8,39

9/3/08

2:43 PM

Page 677

„Czy wiesz, że PAN ma dzisiaj zabrać twojego mistrza od ciebie?”. „Wiem – odpowiedział – ale nic o tym nie mówcie”. 6 Zwrócił się do niego Eliasz: „Zostań tutaj, gdyż PAN posłał mnie nad Jordana”. On zaś mu odpowiedział: „Przysięgam na PANA i na twoje życie, że cię nie opuszczę!”. Szli więc dalej razem. 7 Pięćdziesięciu mężczyzn z grupy proroków wyruszyło za nimi i przystanęło z daleka naprzeciwko, podczas gdy oni dwaj stanęli nad Jordanem. 8Wtedy Eliasz zdjął swój płaszcz, zwinął go i uderzył nim wody, a one rozdzieliły się na jedną i drugą stronę. Wówczas przeszli obydwaj po suchej ziemib. 9Gdy przechodzili, Eliasz rzekł do Elizeusza: „Powiedz, co mam dla ciebie zrobić, zanim będę zabrany od ciebie?”. „Oby podwójna częśćc twojego ducha stała się moim udziałem” – odparł Elizeusz. 10„Trudnej rzeczy zażądałeśd – powiedział – jeśli jednak ujrzysz mnie, jak będę zabierany od ciebie, spełni się twoje życzenie, a jeśli mnie nie zobaczysz, nie spełni się ono”. 11Kiedy więc tak szli i rozmawiali, nagle zjawił się rydwan z ognia i konie ogniste, które ich rozdzieliły. Wtedy Eliasz wstąpił wśród wichru do nieba. 12 Elizeusz zaś patrzył na to i wołał: „Ojcze mój, ojcze mój! Ty jesteś rydwanem Izraelas i jego jeźdźcem!”e. I nie zobaczył go już więcej. Elizeusz chwycił wówczas swoje szaty i rozerwał je na dwie częścif. 13 Potem podniósł płaszcz Eliasza, który spadł od niego, i udał się w drogę powrotną. A kiedy stanął nad brzegiem Jordanu, 14wziął płaszcz Eliasza, który spadł od niego, i uderzył nim wody. Zawołał: „Gdzież jest PAN, Bóg Eliasza?”. Kiedy ponownie uderzył wody, rozdzieliły się na jedną i drugą stronę i Elizeusz przeszedł. 15W grupie proroków, która obserwowała go z przeciwka, zaczęto mówić: „Duch Eliasza spoczął na Elizeuszu”. Wyszli mu na spotkanie i oddali mu pokłon aż do ziemi. 16Potem powiedzieli do niego: „Jest wśród nas, twoich sług, pięćdziesięciu dzielnych ludzi. Niech wyruszą na poszukiwanie twojego mistrza. Może bowiem duch PANAs uniósł go i spuścił na jakąś górę lub w dolinę”. Ale on odpowiedział: „Nie posyłajcie!”. 17Oni jednak tak nalegali na niego, że nie potrafił im odmówić. Powiedział więc: „Poślijcie”. Wysłali pięćdziesięciu ludzi, którzy szukali go przez trzy dni, lecz go nie znaleźli. 18Kiedy wrócili do Jerycha, gdzie przebywał, powiedział im: „A nie mówiłem wam: Nie chodźcie?”.

a) Odległość z Jerycha do Jordanu jest niewielka i wynosi w prostej linii na wschód ok. 6-8 km. Jordan – zob. Słownik. b) po suchej ziemi – Izraelici szli po suchej ziemi, przechodząc przez morze, podczas Wyjścia z Egiptu (Wj 14,21), a także kiedy przekraczali Jordan, wkraczając do Ziemi Obiecanej (Joz 3,17; 4,18). c) podwójna część – prośba Elizeusza nawiązuje do izraelskiego prawa spadkowego, które dawało pierworodnemu synowi prawo do podwójnej części dziedzictwa (Pwt 21,17). Elizeusz chce, aby Eliasz uznał go za swojego najważniejszego duchowego spadkobiercę. d) Trudnej rzeczy zażądałeś – duch prorocki jest darem, którego udzielić może tylko Bóg, dlatego nie można go dziedziczyć po człowieku, który go posiadał. Elizeusz przekona się, że Bóg udzielił mu tego daru, kiedy dostrzeże rzeczy niewidzialne dla innych ludzi (2Krl 2,12; 6,17). e) Ty jesteś rydwanem… jeźdźcem – wyrażenie użyte przez Elizeusza, poruszonego widokiem odchodzącego Eliasza, oznacza, że osoba proroka jest znacznie ważniejsza w dziele obrony Izraela niż jakikolwiek sprzęt wojenny. f ) rozerwał je na dwie części – rozdarcie szat było gestem, jakim Izraelici wyrażali smutek i żal po stracie bliskiej osoby (np. 2Sm 1,11).

z udziałem Mojżesza i Jozuego, Eliasz zostaje zabrany w ognistym rydwanie do nieba (ww. 9-11). Na wędrówkę obydwu proroków nakładają się ich dialogi, których przedmiotem jest sukcesja prorocka: czy Elizeusz stanie się godnym następcą Eliasza, czy autorytet Elizeusza i moc jego słowa będą równie wielkie jak jego poprzednika? Żeby to sprawdzić, Elizeusz musi odbyć drogę powrotną śladami Eliasza. Pierwszą próbą jest przejście przez Jordan, a dokonuje się ono w równie cudowny sposób jak poprzednio, z pomocą płaszcza Eliasza, który symbolizuje jego ducha. Uczniowie proroków interpretują to wydarzenie jako oczywisty dowód tego, że duch Eliasza spoczął na Elizeuszu (w. 15).

677

2. KRÓLEWSKA 2,6-18

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) łysa pało – prawdopodobnie nie chodzi tu o naturalną łysinę Elizeusza, ale o fakt, że w sposób typowy dla proroków chodził on z ogoloną głową (1Krl 20,41). Chłopcy, którzy wyśmiewają Elizeusza, kpią więc z jego misji prorockiej. To tłumaczy surową karę, jaką otrzymali. b) góra Karmel – góra położona u wejścia do doliny Jezreel, znajdująca się w paśmie zalesionych wzgórz rozciągających się od Samarii do półwyspu Karmel nad Morzem Śródziemnym. c) grzechów Jeroboama – po podziale Izraela na dwa odrębne królestwa Jeroboam, panujący na północy, nie chciał, aby jego poddani modlili się w leżącej na terenie Judy świątyni jerozolimskiej i dlatego nakazał im czcić posągi złotych cielców, które ustawił w sanktuariach w Betel i Dan. Zob. 1Krl 12,21-33+. d) Liczby określające wielkość tej daniny są niewyobrażalnie wysokie jak na realia starożytnego Bliskiego Wschodu i wyrażają zupełną zależność polityczną i ekonomiczną Moabu od Izraela. e) Bunt króla Moabu polegał na odmowie płacenia daniny.

Page 678

Cuda Elizeusza 19 Mieszkańcy miasta żalili się Elizeuszowi: „Jak sam widzisz, panie nasz, położenie miasta jest dobre, ale wody są niezdrowe, dlatego ziemia nie daje plonów”. 20Polecił zatem: „Przynieście mi nową miskę i włóżcie do niej soli”. Kiedy mu ją przynieśli, 21udał się do źródła wody i wrzucając do niego sól, powiedział: „Tak mówi PANs: Uzdrawiam te wody. Nigdy więcej nie spowodują one śmierci ani braku plonów”. 22Wody więc stały się zdrowe aż po dzień dzisiejszy, zgodnie ze słowem, które Elizeusz wypowiedział. 23 Stamtąd Elizeusz wyruszył do Betels. Kiedy był w drodze, wyszło z miasta kilku wyrostków, którzy zaczęli wyśmiewać się z niego, wołając: „Wynoś się, łysa pałoa! Wynoś się, łysa pało!”. 24Wtedy odwrócił się i patrząc na nich, przeklął ich w imięs PANA, a natychmiast wypadły z lasu dwie niedźwiedzice, które rozszarpały czterdziestu dwóch chłopców. 25Odszedł więc stamtąd, udając się na górę Karmelb, a później wrócił do Samariis. Joram królem Izraela 1 Joram, syn Achaba, został królem Izraelas w Samariis w osiemnastym roku rządów Jozafata, króla Judys i panował dwanaście lat. 2Czynił on to, co nie podobało się PANUs, chociaż nie tak jak jego ojciec i matka. Usunął bowiem posąg Baalas, który polecił wykonać jego ojciec. 3Przylgnął jednak do grzechóws Jeroboamac, syna Nebata, który nakłonił do grzechów Izraelitów, i nie odstąpił od nich.

Wj 15,25

Kpł 26,21n

3

Wyprawa przeciwko królowi Moabu Mesza, król Moabus, był hodowcą owiec. Składał daninę królowi Izraelas w postaci stu tysięcy jagniąt i wełny ze stu tysięcy baranówd. 5Ale po śmierci Achaba król Moabu zbuntował się przeciwko królowi izraelskiemue. 6Król Joram 4

Cuda Elizeusza. Opisane tu wydarzenia stanowią kontynuację powrotnej drogi Elizeusza śladami Eliasza. Teologiczne znaczenie obydwu epizodów zawiera się nie tyle w dokonanych przez Elizeusza cudach, mających legendarny posmak, ile w funkcji, na którą wskazują. Ich zadaniem jest bowiem uwiarygodnić Elizeusza jako następcę Eliasza i wzbudzić poczucie respektu dla jego osoby. Sposób uzdrowienia wód może sprawiać wrażenie magicznej czynności. Jednak to sam Bóg przywraca źródłu życiodajną moc, odpowiadając na słowo Elizeusza, tak samo jak działał przez Mojżesza (Wj 15,22-25). O wiele trudniej zrozumieć i przyjąć wymowę drugiego epizodu. Gwałtowna śmierć chłopców wydaje się zbyt dużą karą za obraźliwe przezwisko, wyszydzające wygląd proroka. Jednak na starożytnym Bliskim Wschodzie bardzo poważnie traktowano pojęcie honoru. W osobie proroka wyrażał się autorytet samego Boga. Dlatego wyśmiewanie proroka, który przed chwilą dokonał wielkiego cudu, było w rzeczywistości szydzeniem z Boga, czyli bluźnierstwem zasługującym na karę śmierci (Kpł 24,10-16). Mimo że Elizeusz przeklął wyrostków, odwołując się do imienia Boga, to tekst nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, że ich śmierć została spowodowana bezpośrednią Bożą interwencją. Raczej każe samemu czytelnikowi wyciągnąć wnioski z nieszczęśliwego wypadku, który przydarzył się chłopcom. Obie opowieści prorockie starają się wykazać, że Elizeusz jest równie potężnym prorokiem jak Eliasz i również jemu należy się szczególne poważanie. Wyprawa przeciwko królowi Moabu. Po wprowadzeniu na scenę Elizeusza i ukazaniu go jako godnego następcy Eliasza autor powraca do wydarzeń związanych z panowaniem królów izraelskich. Elizeusz, podobnie jak jego poprzednik, staje się rzecznikiem Boga Izraela. Usytuowanie opisu panowania Jorama (2Krl 3,1-3) w tym właśnie miejscu, a nie zaraz

2. KRÓLEWSKA 2,19 — 3,6

678

1Krl 12,21-33+

12_2Krl:12_2Krl

1Krl 22,7

1Sm 10,5n

Pwt 20,19

9/3/08

2:43 PM

Page 679

wyruszył wtedy z Samariis, aby dokonać przeglądu całego Izraela. 7Przesłał również wiadomość do Jozafata, króla Judys: „Król Moabu zbuntował się przeciwko mnie. Czy pójdziesz ze mną na wojnę przeciw Moabowi?”. „Pójdę!” – odpowiedział. „Postąpię tak jak ty, mój lud jak twój lud, moje konie jak twoje konie. 8Lecz którą drogą pójdziemy?” – zapytał. „Drogą przez pustynię Edomua” – odparł. 9 Wyruszyli zatem: król Izraela, król Judy i król Edomu. Kiedy po prawie siedmiu dniach marszu zabrakło wody dla wojska i bydła, 10król Izraela zawołał: „Biada nam! To sam PANs chyba zwołał tych trzech królów, aby ich wydać w ręce Moabitów!”. 11„Czy nie ma tutaj jakiegoś prorokas PANA, przez którego moglibyśmy poradzić się PANA?” – zapytał Jozafat. „Jest tutaj Elizeusz, syn Szafata, który usługiwał Eliaszowib” – odpowiedział jeden ze sług króla izraelskiego. 12„Ma on słowo PANA” – stwierdził Jozafat. Zatem król Izraela, Jozafat i król Edomu udali się do niego. 13Elizeusz zaś tak odpowiedział królowi izraelskiemu: „Co ja mam wspólnego z tobą? Idź raczej do proroków twojego ojca i twojej matki”. Na to odparł mu król Izraela: „Nie! Gdyż sam PAN chyba zwołał tych trzech królów, aby ich wydać w ręce Moabitów!”. 14Elizeusz oświadczył wtedy: „Przysięgam na PANA Zastępóws, któremu służę: Gdybym nie miał względu na Jozafata, króla Judy, nawet bym na ciebie nie spojrzał ani nie zwrócił uwagi. 15A teraz przyprowadźcie mi harfiarzac”. Kiedy więc harfiarz grał na instrumencie, moc PANA owładnęła Elizeuszem 16i zaczął przepowiadać: „Tak mówi PAN: Zróbcie w tym wąwozie dół obok dołu. 17Tak bowiem mówi PAN: Nie zobaczycie wiatru ani deszczu, a ten wąwóz napełni się wodą. I będziecie pić wy, wasze bydło i trzody. 18Dla PANA jednak jest to sprawa błaha. Dlatego wyda On także w wasze ręce Moabitów. 19Zburzycie wszystkie większe i obwarowane miasta, zetniecie każde drzewo owocowed, zasypiecie wszystkie źródła wód i zniszczycie pola uprawne, rzucając na nie kamienie”. 20 Rankiem, w porze składania ofiary pokarmowejs, ujrzeli, jak wody zaczęły napływać od strony Edomu i cała okolica wypełniła się wodą. 21 Kiedy cały Moab dowiedział się, że królowie wyruszyli na wojnę z nimi, zwołali wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni, od najmłodszych do najstarszych, i stanęli na granicy. 22Następnego ranka wstali bardzo wcześnie. A gdy słońce wzeszło nad wodami, Moabici zobaczyli przed sobą wodę

a) Drogą przez pustynię Edomu – zamiast drogi, która bezpośrednio prowadziła z Izraela przez Zajordanie do Moabu, wybrano drogę wiodącą przez pustynię Edomu, państwa podporządkowanego Judzie. Droga ta była znacznie bezpieczniejsza i co więcej, wybranie jej wykluczało ewentualną ucieczkę króla Moabu na południe. Edom – zob. Słownik. b) usługiwał Eliaszowi – Elizeusz jest tutaj przedstawiany jako sługa Eliasza. Można więc wnioskować, że rzecz dzieje się na początku jego działalności prorockiej. c) przyprowadźcie mi harfiarza – źródła biblijne (np. 1Sm 10,5), jak i pozabiblijne potwierdzają, że prorocy wprowadzali się w stan uniesienia poprzez muzykę. d) zetniecie każde drzewo owocowe – nakaz proroka wydaje się być sprzeczny z przepisem zawartym w Pwt 20,19, który zabraniał ścinania drzew owocowych podczas działań wojennych. Praktyki doszczętnego niszczenia wrogich miast miały doprowadzić do zupełnej neutralizacji przeciwnika i były czymś powszechnym w ówczesnych zwyczajach wojennych.

po wzmiance o śmierci jego brata, Ochozjasza (2Krl 1,17), podporządkowuje osobę króla prorokowi, a jego rządy – słowu prorockiemu. Relacja z działań wojennych przeciwko wojskom Moabu przedstawia podobną sekwencję zdarzeń co epizod z 1Krl 22,1-40, zwłaszcza jeśli chodzi o decydującą rolę proroka. Interwencja Elizeusza najpierw ratuje armie sprzymierzonych narodów, a sama bitwa przebiega zgodnie z jego zapowiedzią (ww. 24n). Z jednym wyjątkiem: nie udało im się zdobyć głównego miasta Moabu. To końcowe niepowodzenie wpisuje się w negatywną ocenę królów izraelskich (ww. 13n), którzy z powodu swego nieposłuszeństwa Bogu nie mogli odnieść całkowitego zwycięstwa nad Moabem.

679

2. KRÓLEWSKA 3,7-22

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) zobaczyli… wodę czerwoną jak krew – prawdopodobnie wystąpiło znane na Bliskim Wschodzie złudzenie optyczne, jakie może wywołać wschodzące słońce, odbijające swoje światło w wodzie. b) Kir-Chareszet – stolica państwa Moabitów, dzisiejsze Kerak położone w Jordanii. c) złożył go… w ofierze całopalnej – ofiara złożona z człowieka, wzorowana na ofiarach składanych przez ludy kananejskie. Miała na celu uspokojenie gniewu boga Kemosza i dodanie odwagi oblężonym. d) Ofiara złożona Kemoszowi mogła wywołać niezwykle zacięty opór wśród żołnierzy Moabu, wskutek czego Izraelici musieli przerwać oblężenie i się wycofać. e) jednego z uczniów proroków – zob. 2Krl 2,3+. Prorok – zob. Słownik. f) przyszedł wierzyciel – w przypadku długu wierzyciel mógł zabrać żonę i dzieci dłużnika i odzyskać należność, korzystając z ich pracy (Am 2,6; 8,6; Mt 18,25). g) człowiekowi Bożemu – zob. 2Krl 1,9+. h) Szunem – miasto w południowej Galilei, na wschodnich krańcach doliny Jezreel.

Page 680

czerwoną jak krewa. 23„To krews” – zawołali. „Na pewno królowie polegli, zabijając jeden drugiego. Teraz więc po łupy, Moabie!”. 24Kiedy jednak podeszli pod obóz Izraela, Izraelici zaraz ruszyli do ataku na Moabitów, którzy zaczęli uciekać. Wdarli się do Moabu, siejąc w nim spustoszenie: 25burzyli miasta, każdy kawałek ziemi uprawnej pokryli kamieniami, wszystkie źródła wód zasypali i ścięli każde drzewo owocowe. Pozostały jedynie mury Kir-Chareszetb. Ale i ono zostało otoczone i obrzucone kamieniami z proc. 26Kiedy król Moabu zobaczył, że losy bitwy przechylają się na jego niekorzyść, wziął ze sobą siedmiuset żołnierzy uzbrojonych w miecze, aby przedrzeć się do króla Edomu, ale im się to nie udało. 27Wtedy wziął swojego syna pierworodnegos, który miał być po nim królem, i złożył go na murach obronnych w ofierze całopalnejc. Wybuchł wtedy wielki gniew przeciw Izraelitom, którzy odstąpili od króla Moabu i wrócili do swojego krajud. Elizeusz pomaga wdowie 1 Pewna kobieta, żona jednego z uczniów prorokówe, błagała Elizeusza: „Twój sługa, mój mąż umarł! A ty wiesz dobrze, że był on człowiekiem bojącyms się PANAs. Lecz teraz przyszedł wierzycielf, który chce zabrać moich dwóch małych synów na swoich niewolników”. 2Odpowiedział jej Elizeusz: „Cóż mogę uczynić dla ciebie? Powiedz mi, co masz w domu?”. Odrzekła: „Nie mam niczego, prócz dzbana oliwy!”. 3On więc polecił jej: „Idź do sąsiadów i pożycz od nich naczynia; postaraj się o jak najwięcej takich pustych naczyń. 4A kiedy wrócisz, zamknij drzwi za sobą i za swoimi synami i porozlewaj oliwę do wszystkich tych naczyń, a napełnione odstawiaj na bok”. 5Wróciła do domu i zamknęła drzwi za sobą i za swoimi synami. Podstawiali jej naczynia, a ona nalewała do nich oliwę. 6Kiedy naczynia były już pełne, powiedziała do syna: „Przynieś mi następne naczynie”. „Nie ma już naczyń” – odparł jej. W tym momencie oliwa przestała płynąć. 7Poszła i powiedziała o tym człowiekowi Bożemug, który jej rozkazał: „Idź, sprzedaj oliwę i zapłać swój dług, a z reszty żyj ty i twoi synowie”.

4

W gościnie u Szunemitki 8 Pewnego razu Elizeusz przechodził przez Szunemh. Była tam zamożna kobieta, która bardzo nalegała, aby spożył Elizeusz pomaga wdowie. Autor zaskakuje przejściem z areny działań wojennych i międzynarodowej polityki do sfery czysto prywatnej, dotyczącej życia ubogiej wdowy, walczącej o utrzymanie swej rodziny. Zaangażowanie się proroka w problemy biednej kobiety i jej dwóch małych synów wyraża przekonanie, że Bóg działa nie tylko w historii królów, ale także okazuje troskę ludziom zepchniętym na margines społeczny, pozbawionym obrony i opieki. W gościnie u Szunemitki. Ubogiej wdowie z dwójką synów brakowało środków do życia, Szunemitka była natomiast wystarczająco bogata, żeby zaoferować Elizeuszowi pobyt w swoim domu. Nie miała jednak syna. To ukryte i niewypowiedziane pragnienie odsłania przed prorokiem jego sługa, Gechazi. Elizeusz zapowiada jej więc, że niebawem zo-

2. KRÓLEWSKA 3,23 — 4,8

680

Iz 16,7.11; Jr 48,31.36

1Krl 17,8-16

Ps 34,10; 103,17; 112,1n; 115,13n

12_2Krl:12_2Krl

Rdz 18,10

Rdz 21,1

1Krl 17,17-24

9/3/08

2:43 PM

Page 681

u niej posiłek. Ilekroć więc znajdował się w tamtych okolicach, zatrzymywał się u niej, aby się posilić. 9Po jakimś czasie powiedziała do swojego męża: „Wiem na pewno, że człowiek Bożya, który stale do nas przychodzi, jest święty. 10 Urządźmy więc mały pokój na piętrze i wstawmy do niego łóżko, stół, krzesło i lampęb, aby ilekroć przyjdzie do nas, mógł się tam zatrzymać”. 11Gdy pewnego dnia znów ich odwiedził, udał się do pokoju na piętrze, aby tam odpocząć. 12 Po chwili rzekł do Gechaziego, swojego sługi: „Zawołaj tę Szunemitkę!”. Zawołał ją. A kiedy stanęła przed nim, 13zwrócił się do swojego sługi: „Powiedz jej: Cały ten trud podjęłaś dla nas. Co można więc dla ciebie zrobić? Czy wstawić się za tobą do króla albo do dowódcy wojska?”. Ona jednak odparła: „Mieszkam przecież pośród mego ludu!”. 14Gdy tak zastanawiał się głośno i pytał: „Cóż więc można dla niej uczynić?”, odezwał się Gechazi: „Ona nie ma syna, a jej mąż jest stary”. 15Wtedy polecił: „Zawołaj ją z powrotem!”. Zawołał ją. A kiedy stanęła w drzwiach, 16Elizeusz powiedział: „Za rok o tej porze będziesz pieścić syna!”. Odrzekła na to: „Ależ nie, mój panie, przecież jesteś człowiekiem Bożym, nie oszukuj więc swojej służebnicy!”. 17Kobieta poczęła i rok później urodziła syna, w tym czasie, który zapowiedział jej Elizeusz. 18 Kiedy chłopiec podrósł, poszedł pewnego dnia do swojego ojca, który był wśród żniwiarzy. 19Nagle chłopiec krzyknął do ojca: „Ach, moja głowa, moja głowa!”. Ojciec rozkazał swojemu słudze: „Zabierz go do matki!”. 20Zabrał go i przyprowadził do matki. Chłopiec przesiedział na jej kolanach aż do południa, a potem umarł. 21Wtedy weszła na piętro i kładąc go na łóżku człowieka Bożego, zamknęła za nim drzwi. Potem wyszła 22i zawołała do swojego męża: „Przyślij mi któregoś ze sług z oślicą, bo spieszę się do człowieka Bożego i zaraz wrócę”. 23„A po co idziesz do niego?” – zapytał. „Przecież dzisiaj nie jest ani nów księżycas, ani szabats”. „Nie szkodzi!” – odrzekła. 24Osiodłała oślicę i zapowiedziała swojemu słudze: „Popędzaj ją i nie zwalniaj w drodze, dopóki ci nie powiem!”. 25 W pośpiechu przybyła do człowieka Bożego na górę Karmelc. Kiedy człowiek Boży zobaczył ją z daleka, rzekł do swojego sługi, Gechaziego: „Patrz, to jest Szunemitka! 26Biegnij na jej spotkanie i zapytaj: Czy dobrze się czujesz? Czy dobrze się czuje twój mąż? Czy dobrze się czuje twoje dziecko?”. Odpowiedziała: „Dobrze!”. 27Kiedy dotarła do człowieka Bożego na górę, uchwyciła się jego nóg. Gechazi podszedł, aby ją odciągnąć, lecz człowiek Boży powstrzymał go: „Zostaw ją!

a) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+. b) łóżko, stół, krzesło i lampę – w czasach, kiedy żył Elizeusz, ludzie siadali, jedli i spali na ziemi. Przedmioty, o których tu mowa, są znakiem luksusu i bogactwa mieszkańców tego domu. c) góra Karmel – zob. 2Krl 2,25+.

stanie matką. Macierzyńskie szczęście Szunemitki nie trwało jednak długo, a śmierć jej dziecka podważyła wiarygodność Elizeusza jako proroka (w. 28). Kobieta nie traci jednak nadziei i przez swoją nieustępliwość zmusza proroka da działania. Wskrzeszenie chłopca jest powtórzeniem cudu, jakiego dokonał Eliasz w domu wdowy w Sarepcie (1Krl 17,8-16). Świadczy to o tym, że Elizeusz rzeczywiście otrzymał od Boga taką samą moc, jaką wcześniej dysponował jego mistrz.

681

2. KRÓLEWSKA 4,9-27

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Chłopiec się nie obudził – jest to eufemizm, ponieważ chłopiec nie zapadł w sen, ale umarł. b) położył się na chłopcu – także Eliasz czynił podobne gesty (1Krl 17,21), aby przywrócić życie zmarłemu dziecku. Dokonać tego może jednak tylko Bóg, a modlitwa proroka ma za zadanie wybłagać Jego miłosierdzie. c) oddała mu pokłon do ziemi – chodzi o znany na Bliskim Wschodzie gest szacunku, który polegał na przyklęknięciu i dotknięciu czołem ziemi. d) Gilgal – zob. 2Krl 2,1+. e) grupa proroków – zob. 2Krl 2,3+. Prorok – zob. Słownik. f) dzikie pnącze – chodzi o kolokwintę, dziką roślinę, której pnące się po ziemi liście przypominają winną latorośl. Owoce kolokwinty, podobne do małych melonów, są bardzo gorzkie i mają silne działanie przeczyszczające. g) Człowieku Boży – zob. 2Krl 1,9+. h) Baal-Szalisza – dzisiejsze Kefr Tilt, położone ok. 25 km na północ od Liddy. i) pierwsze chleby z nowego ziarna – pierwsze chleby wypieczone z nowego ziarna powinny były być złożone w ofierze Bogu (Kpł 23,17n).

Page 682

Jest bowiem bardzo nieszczęśliwa, a PANs ukrył to przede mną i nic mi nie powiedział”. 28Ona zaś zapytała: „Czyż prosiłam pana mego o syna? Czyż nie mówiłam: Nie oszukuj mnie?”. 29Wtedy polecił Gechaziemu: „Przygotuj się do drogi! Weź do ręki moją laskę i idź! Jeśli spotkasz się z kimś, nie pozdrawiaj go, a jeśli ktoś inny ciebie pozdrowi, nie odpowiadaj mu. Potem połóż laskę na twarzy chłopca. 30Lecz matka chłopca zawołała: „Przysięgam na PANA i na twoje życie: Nie odejdę od ciebie!”. Bezzwłocznie więc poszedł z nią. 31 Gechazi natomiast wyprzedził ich i położył laskę na twarzy chłopca, ale nie wydał on żadnego głosu ani nie dał znaku życia. Wrócił zatem do Elizeusza i powiedział mu: „Chłopiec się nie obudziła”. 32Kiedy Elizeusz przybył do domu, zastał chłopca martwego, położonego na jego łóżku. 33Wszedł, zamknął za sobą i za nim drzwi i zaczął modlić się do PANA. 34 Potem podszedł i położył się na chłopcub, przykładając swoje usta do jego ust, oczy do jego oczu, a dłonie do jego dłoni. Gdy tak leżał nad nim, ciałos chłopca zaczęło się rozgrzewać. 35Przeszedł się po domu tam i z powrotem, znowu podszedł i pochylił się nad nim. Wtedy chłopiec kichnął siedem razy i otworzył oczy. 36Elizeusz wezwał Gechaziego i polecił mu: „Zawołaj tę Szunemitkę!”. Zawołał ją. Kiedy przyszła, Elizeusz powiedział do niej: „Zabierz swojego syna!”. 37 Ona zaś podeszła, upadła mu do nóg i oddała mu pokłon do ziemic. Potem wzięła swojego syna i wyszła.

Łk 10,4

1Krl 17,21

Trucizna w potrawie Elizeusz powrócił do Gilgald. W kraju panował właśnie głód. Kiedy grupa prorokówe siedziała przed nim, polecił swojemu słudze: „Wstaw wielki kocioł i ugotuj zupę dla tych proroków”. 39 Jeden z nich wyszedł na pole, aby nazbierać trochę ziół. Znalazł dzikie pnączef i nazrywał cały płaszcz jego gorzkich owoców. Kiedy wrócił, wkroił je do kotła z zupą, bo nikt nie wiedział, co to za owoce. 40Podano ją ludziom do jedzenia. Gdy tylko spróbowali, zaczęli krzyczeć: „Człowieku Bożyg, śmierć jest w kotle!”. I nie mogli jej jeść. 41On zaś rzekł: „Przynieście trochę mąki”. Wrzucił ją do kotła i polecił: „Rozlej ludziom i niech jedzą!”. I nie było już nic zatrutego w kotle. 38

Chleb dla stu ludzi Pewien mężczyzna przyszedł z Baal-Szaliszah i przyniósł człowiekowi Bożemug pierwsze chleby z nowego ziar nai,

42

Trucizna w potrawie. Opisywane tutaj wydarzenie nie tylko przerywa rozpoczętą wcześniej narrację, która na nowo zostanie podjęta w 1Krl 8,1, ale także stawia Elizeusza w nowej sytuacji. Nie działa już samotnie, ale stoi na czele rezydującej w Gilgal grupy prorockiej. Elizeusz nie pozostaje obojętny na cierpienie głodnych ludzi. Przemienienie trucizny w pokarm, którym nasycili się jego uczniowie, jest kolejnym dowodem potwierdzającym autentyczność jego prorockiej misji. Chleb dla stu ludzi. Obecność człowieka Bożego sprawia, że można się zmierzyć z klęską głodu. Nawet jeśli do jedzenia jest tylko to, co zatrute, i to, czego jest za mało, słowo proroka przemienia pokarm i pozwala zaspokoić głód

2. KRÓLEWSKA 4,28-42

682

Mt 14,13-21; 15,32-38

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 683

razem dwadzieścia bochenków chleba jęczmiennego, oraz trochę kłosów świeżego zboża. On zaś nakazał: „Daj je ludziom do jedzenia”. 43Ten jednak, który mu usługiwał, zawahał się: „Jakże to rozdzielę pomiędzy stu ludzi?”. „Daj je ludziom do jedzenia – powtórzył – gdyż tak mówi PANs: najedzą się i pozostawią resztki!”. 44Rozdzielił je zatem między nimi, a oni rzeczywiście najedli się i pozostawili resztki, zgodnie ze słowem PANA.

Łk 4,27

Pwt 32,39; 1Sm 2,6; Ps 30,3n

J 9,7

a) dziesięć talentów – ok. 340 kg. Talent – zob. Słownik. b) sześć tysięcy syklów – ok. 70 kg. Sykl – zob. Słownik. c) rozdarł swoje szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy. Izraelici rozrywali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem (Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). d) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

Uzdrowienie Naamana z trądu 1 Naaman był dowódcą wojska króla Aramus. Był on człowiekiem bardzo poważanym i wysoko cenionym przez swojego pana, gdyż przez niego PANs dał zwycięstwo Aramowi. Niestety, ten dzielny wojownik był trędowaty. 2Podczas jakiegoś napadu na Izraelas, Aramejczycy wzięli do niewoli młodą dziewczynę, którą oddano na służbę żonie Naamana. 3Pewnego razu powiedziała ona do swojej pani: „O, gdyby tylko mój pan mógł stanąć przed prorokiems, który jest w Samariis. On uwolniłby go od trądu”. 4Naaman poszedł więc do swojego pana i oznajmił mu to, co powiedziała dziewczyna z ziemi Izraela. 5„Wyruszaj natychmiast – odrzekł król Aramu – a ja poślę list do króla izraelskiego”. Wyruszył zatem, zabierając ze sobą dziesięć talentówa srebra, sześć tysięcy syklówb złota oraz dziesięć kompletów ubrań. 6 List, który przekazał królowi izraelskiemu, był następującej treści: „Wraz z tym listem posyłam do ciebie Naamana, mojego sługę, abyś uwolnił go od trądu”. 7Kiedy król Izraela przeczytał list, rozdarł swoje szatyc i wykrzyknął: „Czy ja jestem Bogiem, abym miał uśmiercać lub ożywiać? Ten bowiem przysyła do mnie człowieka, abym go uwolnił od trądu! Widzicie jasno, że szuka on zaczepki ze mną!”. 8 Kiedy Elizeusz, człowiek Bożyd, usłyszał, że król Izraela rozdarł swoje szaty, polecił mu oznajmić: „Dlaczego rozdarłeś swoje szaty? Niech przyjdzie do mnie i przekona się, że jest proroks w Izraelu!”. 9Przybył więc Naaman z całym swym orszakiem i stanął przed drzwiami domu Elizeusza. 10Elizeusz natomiast wysłał do niego posłańca z poleceniem: „Idź i obmyjs się siedem razy w Jordanies, a twoje ciałos stanie się zdrowe i będziesz oczyszczonys”. 11Naaman rozgniewał się na to i odchodząc, mówił: „Myślałem sobie: Na pewno wyjdzie, stanie i wezwie imienias PANA, Boga swojego, a potem uniesie rękę nad chorym miejscem i uwolni mnie od trądu. 12Czyż

5

wszystkich. Moc, która dokonuje tej przemiany, pochodzi jednak nie od proroka, ale od samego Boga. W Nowym Testamencie już nie prorok, ale Jezus, Syn Boży, będzie karmił niewielką ilością chleba wielkie tłumy (Mt 14,13-21). Uzdrowienie Naamana z trądu. Podróż Naamana, dowódcy wojsk syryjskich, odbywa się nie tylko w przestrzeni geograficznej, z Damaszku do Samarii, ale i duchowej. W Naamanie dokonuje się bowiem swoiste przejście od choroby do zdrowia i od wiary w wielu bogów pogańskich do wiary w Boga jedynego, Boga Izraela. Naaman przybywa do ziemi Izraela, zawierzając słowom prostej dziewczyny wywodzącej się z Izraela. Wspaniałość orszaku, dary przywiezione

683

2. KRÓLEWSKA 4,43 — 5,12

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Abana i Parpar – rzeki płynące przez Syrię i zasilające w wodę żyzną oazę Damaszku. b) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Według badań archeologicznych jest to jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. c) Panie – dosł. mój ojcze. Tytuł ten w tekstach biblijnych (np. Rdz 45,8; Iz 22,21) i asyryjskich odnoszono do wysokich rangą urzędników. d) Rimmon – bóg burzy, który cieszył się szczególnym kultem w Damaszku. e) góra Efraima – góra położona w paśmie górskim rozciągającym się na południe od doliny Jezreel. f) uczniów proroków – zob. 2Krl 2,3+. Prorok – zob. Słownik.

Page 684

Abana i Parpara, rzeki Damaszkub, nie są lepsze od wszystkich wód Izraela? Czyż nie mogłem się w nich obmyć i być oczyszczonym?”. Odwrócił się i odszedł w gniewie. 13Lecz jego słudzy podeszli do niego i zaczęli go przekonywać: „Paniec, gdyby prorok polecił ci zrobić coś trudnego, czyż byś tego nie wykonał? O ileż bardziej, jeśli ci powiedział: «Obmyj się, a będziesz czystys»”. 14Wszedł więc do Jordanu i zanurzył się w nim siedem razy, zgodnie ze słowem człowieka Bożego, a jego ciało stało się na powrót zdrowe jak ciało małego dziecka. I stał się czysty. 15 Natychmiast z całym orszakiem wrócił do człowieka Bożego. Kiedy stanął przed nim, powiedział: „Teraz już naprawdę wiem, że na całej ziemi nie ma Boga poza Izraelem! Przyjmij więc dar ode mnie, twojego sługi”. 16On jednak odpowiedział: „Przysięgam na PANA, któremu służę: Nie przyjmę niczego!”. I pomimo usilnego nalegania z jego strony, odmówił. 17 Rzekł wtedy Naaman: „Jeśli nie, to mam prośbę: niech twojemu słudze będzie wolno zabrać tyle ziemi, ile udźwignie para mułów, gdyż odtąd nie będę już składał całopaleńs ani ofiars innym bogom, jak tylko PANU. 18Tylko to jedno niech PAN wybaczy twojemu słudze: kiedy pan mój wchodzi do świątyni Rimmonad, aby oddać tam pokłon, opiera się na moim ramieniu, wtedy i ja oddaję pokłon w świątyni Rimmona. To jedno, że będę oddawał pokłon w świątyni Rimmona, niech PAN wybaczy twojemu słudze”. 19Elizeusz rzekł mu: „Idź w pokojus!”. Naaman nie uszedł jeszcze zbyt daleko, 20kiedy Gechazi, sługa Elizeusza, człowieka Bożego, pomyślał sobie: „Cóż to, mój pan oszczędził tego Aramejczyka, Naamana, nie przyjmując od niego tego, co przyniósł. Przysięgam na PANA: pobiegnę zaraz za nim i wezmę coś od niego”. 21Gechazi pospieszył za Naamanem. Gdy tylko Naaman zobaczył go biegnącego, zszedł z rydwanu, wyszedł mu na spotkanie i zapytał: „Czy wszystko w porządku?”. 22Odrzekł: „Wszystko dobrze, tylko mój pan przysłał mnie z prośbą: «Właśnie teraz przyszli do mnie dwaj młodzieńcy z góry Efraimae, należący do uczniów prorokówf. Proszę cię dla nich o talent srebra i dwa komplety ubrań»”. 23„Ależ weź dwa talenty” – odpowiedział Naaman. I przymusił go wręcz, pakując dwa talenty srebra do dwóch worków, które wraz z dwoma kompletami ubrań wzięli dwaj jego słudzy i nieśli przed nim. 24Gdy przybyli do

dla proroka oraz list od króla syryjskiego mają potwierdzić, że jest on kimś niezwykle ważnym. Naaman szedł do Samarii z własnymi wyobrażeniami Boga i Jego proroka. Myślał, że Elizeusz wyjdzie mu na spotkanie i na widok splendoru otaczającego jego osobę, wzywając swojego Boga i wykonując jakiś magiczny gest, uwolni go od trądu. Wbrew jego oczekiwaniom prorok każe mu jedynie, i to przez posłańca, zanurzyć się siedem razy w Jordanie. W tym tak prostym i łatwym poleceniu objawia się natura działania Boga Izraela, który udziela swoich darów według własnego uznania, nie zważając na to, jaką pozycję w społeczeństwie zajmuje dotknięty cierpieniem człowiek i jakim bogactwem dysponuje. Nie zrozumiał tego Gechazi. Choć był uczniem i sługą Elizeusza, nie myślał tak jak mistrz, lecz po-

2. KRÓLEWSKA 5,13-24

684

12_2Krl:12_2Krl

Wj 4,6; Lb 12,10

9/3/08

2:43 PM

Page 685

twierdzya, odebrał je od sług i złożył w domu. Potem odesłał tych ludzi. Kiedy oni już odeszli, 25on sam przyszedł do swojego pana. Zapytał go Elizeusz: „Gdzie byłeś Gechazi?”. On zaś odparł: „Twój sługa nigdzie nie wychodził”. 26Elizeusz jednak powiedział do niego: „Czyż moje myśli nie towarzyszyły ci, gdy pewien człowiek zszedł ze swojego rydwanu i wyszedł na spotkanie z tobą? Czy teraz jest czas przyjmowania srebra i nabywania ubrań, ogrodów oliwnych, winnic, owiec bydła, niewolników i niewolnic? 27Dlatego też trąd Naamana przylgnie do ciebieb i do twojego potomstwa na zawsze!”. Kiedy Gechazi wychodził od niego, był biały od trądu jak śnieg. Wypłynięcie siekiery 1 Uczniowie prorokówc zwrócili się do Elizeusza z prośbą: „Miejsce, w którym mieszkamyd i spotykamy się z tobą, jest dla nas za ciasne. 2Pozwól, byśmy udali się nad Jordans. Każdy z nas weźmie tam jedną belkę i zbudujemy tam sobie bardziej odpowiednie mieszkanie”. Zgodził się na to, mówiąc: „Idźcie”. 3Wtedy jeden z nich poprosił: „Czy nie zechciałbyś pójść ze swoimi sługami?”. On zaś odpowiedział: „Dobrze, pójdę”. 4Udał się więc z nimi. Kiedy przybyli nad Jordan, zaczęli ścinać drzewa. 5Wówczas jednemu z nich przy ścinaniu pnia siekiera wpadła do wody. „Ach, mój panie! – krzyknął. – Ona jest pożyczona!”. 6Zapytał go człowiek Bożye: „Gdzie wpadła?”. Pokazał mu to miejsce. On zaś odłupał kawałek drewna i rzucając go tam, spowodował wypłynięcie siekiery. 7Wówczas rozkazał: „Wyjmij ją sobie”. Tamten wyciągnął rękę i złapał siekierę.

6

a) twierdzy – prawdopodobnie chodzi o fortyfikację znajdującą się w pobliżu Samarii. b) trąd Naamana przylgnie do ciebie – poprzez surową karę dla Gechaziego, Elizeusz nie tyle chce ukarać jego chciwość i kłamstwo, ile zlekceważenie jego woli i podważenie jego autorytetu jako proroka. Raczej nie chodzi tutaj o klasyczną formę trądu znaną jako choroba Hansena, ale o jakąś inną postać choroby skóry. Jeśli Gechazi faktycznie byłby trędowaty, nie mógłby pełnić żadnych funkcji społecznych, bo zabraniało tego Prawo (Kpł 13,45n), a tak się nie dzieje (np. 2Krl 8,4). c) Uczniowie proroków – zob. 2Krl 2,3+. Prorok – zob. Słownik. d) miejsce, w którym mieszkamy – nie wiadomo dokładnie, w jakim miejscu działała grupa uczniów Elizeusza. Być może było to Jerycho lub Gilgal. Uczniowie chcą się przenieść nad Jordan, ponieważ ze względu na licznie rosnące tam drzewa, łatwiej im było wybudować sobie prowizoryczne mieszkania. e) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

Wzięcie Aramejczyków do niewoli Król Aramus prowadził wojnę z Izraelems. Podczas narady ze swymi dowódcami postanowił: „W tym i tym miejscu będzie mój obóz”. 9Ale człowiek Bożye ostrzegł króla izraelskiego: „Trzymaj się z dala od tego miejsca, gdyż Aramejczycys mogą tam zaatakować”. 10Król Izraela polecił sprawdzić to 8

wodowany chciwością, poprosił Naamana o zapłatę, stawiając tym samym Boga i Jego proroka w fałszywym świetle. Ukarany trądem nie będzie jego następcą. Elizeusz pozostanie ostatnim prorokiem w Samarii, zapowiadając w ten sposób koniec królestwa Izraela. Autor kładzie akcent przede wszystkim na to, że łaska Boża nie jest zastrzeżona jedynie dla Żydów, ale może jej dostąpić każdy, kto z ufnością o nią poprosi. Bóg Izraela jest Bogiem wszystkich ludzi i chociaż uczynił Izraela swoim ludem, to Jego zbawienie stanie się udziałem całego świata. Wypłynięcie siekiery. Epizod podobny w treści i wymowie do poprzednich. Może wydawać się banalny i bez znaczenia. Trzeba jednak pamiętać, że siekiera w tamtych czasach była bardzo drogim narzędziem ze względu na wysoką cenę żelaza. Przesłanie opowiadania nie koncentruje się na samym cudzie, ile na obecności proroka, która kolejny raz okazuje się opatrznościowa. Cudowne wypłynięcie siekiery odzwierciedla z jednej strony niezwykłą moc Elizeusza, z drugiej zaś pokazuje, że niezbędna jest współpraca proszącego o pomoc. Wzięcie Aramejczyków do niewoli. Elizeusz na nowo wkracza w życie polityczne królestwa Izraela. Dysponując wyłącznie Bożym słowem, wpływa na bieg wydarzeń, które wydają się zależne jedynie od stosunków politycznych i działań militarnych. Izrael obronił się przed atakiem nie dzięki sile swojej armii, ale dzięki słowu Elizeusza, który w porę

685

2. KRÓLEWSKA 5,25 — 6,10

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Dotan – dzisiejsze Tell Dotan, miejscowość oddalona ok. 15 km na północ od Samarii. b) ognistych koni i rydwanów – znak niezawodnej opieki Bożej, nawiązujący do cudownego zabrania Eliasza z ziemi (2Krl 2,11).

Page 686

miejsce, o którym powiedział mu Boży człowiek i trzymał się od niego z daleka. Powtórzyło się to nie raz i nie dwa. 11Taki obrót sprawy doprowadził króla Aramu do wściekłości. Zwołał swoich dowódców i zapytał ich: „Czy nie powiecie mi, kto z nas jest po stronie króla izraelskiego?”. 12Odpowiedział jeden z oficerów: „Nie, mój panie, królu! To Elizeusz, proroks z Izraela, jest tym, który oznajmia królowi izraelskiemu wszystko, o czym mówisz nawet w swoim pokoju sypialnym”. 13Rozkazał więc: „Idźcie i dowiedźcie się, gdzie on jest, a każę go schwytać”. Doniesiono królowi: „Znajduje się właśnie w Dotana”. 14Wtedy wysłał tam silny oddział wojska, wyposażony w konie i rydwany. Przybyli tam w nocy i otoczyli miasto. 15Kiedy sługa człowieka Bożego wstał wcześnie rano, zobaczył, że miasto otoczone jest wojskiem z końmi i rydwanami. Zawołał więc do niego: „Ach, panie mój, cóż teraz zrobimy?”. 16Człowiek Boży odpowiedział jednak: „Nie bój się, gdyż tych, którzy są z nami, jest więcej od nich!”. 17 Elizeusz prosił w modlitwie: „PANIEs, otwórz jego oczy, niech zobaczy!”. PAN otworzył oczy sługi i zobaczył górę pełną ognistych koni i rydwanówb otaczających Elizeusza. 18Gdy zaczęli zbliżać się do niego, Elizeusz modlił się do PANA: „Niech twoje dotknięcie oślepi ten lud!”. I rzeczywiście poraził ich ślepotą, zgodnie z prośbą Elizeusza. 19A wtedy Elizeusz odezwał się do nich: „To nie ta droga ani nie to miasto! Chodźcie za mną, a zaprowadzę was do człowieka, którego szukacie”. I zaprowadził ich do Samariis. 20Kiedy już weszli do Samarii, Elizeusz prosił PANA: „Otwórz oczy tych ludzi, niech zobaczą!”. I rzeczywiście PAN otworzył ich oczy i zobaczyli, że są w samym środku Samarii. 21Gdy król izraelski ich zobaczył, zapytał Elizeusza: „Czy mam ich zabić, mój ojcze?”. 22Odpowiedział: „Nie zabijaj! Czy to ty własnym mieczem lub łukiem wziąłeś ich do niewoli, abyś miał ich zabić? Daj im jeść i pić, niech się posilą, a potem odejdą do swojego pana”. 23Przygotował więc dla nich wielką ucztę. A kiedy się najedli i napili, odesłał ich, a oni wrócili do swojego pana. Odtąd Aramejczycy przestali urządzać wyprawy do kraju Izraela. Oblężenie Samarii 24 Po jakimś czasie Ben-Hadad, król Aramus, zebrał całe swoje wojsko i wyruszył oblegać Samarięs. 25W Samarii nastał

ostrzegł króla Izraela o planowanym ataku. Przekonany, że losami narodów kieruje sam Bóg, prorok nie tylko ocala oblężone miasto, ale każe również oszczędzić wziętych do niewoli żołnierzy aramejskich. Tym samym uchyla regułę świętej wojny, która miała za cel całkowite zniszczenie przeciwnika. Swoją wyjątkową decyzją darowania życia agresorom Elizeusz zapowiada nową etykę, opartą na danym przez Jezusa prawie miłości nieprzyjaciół (Mt 5,43-48). Oblężenie Samarii. Kanibalizm dla ludów starożytnego Bliskiego Wschodu stanowił dość typowe zjawisko, jakie towarzyszyło klęsce głodu podczas oblężenia miast przez wojska nieprzyjacielskie (np. Pwt 28,53-57; Jr 19,9, Lm 2,20; 4,10). Scena opisana w ww. 26-31 nie musi oznaczać, że fakt spożycia ciała syna pierwszej kobiety został poprzedzony

2. KRÓLEWSKA 6,11-25

686

2Krl 2,10-12

12_2Krl:12_2Krl

Pwt 28,53-57

1Krl 20,31; 21,27

9/3/08

2:43 PM

Page 687

wtedy wielki głód. Z powodu przedłużającego się oblężenia doszło do tego, że głowa osła kosztowała aż osiemdziesiąt syklóws srebra, a ćwierć kabaa gołębiego nawozu – pięć syklów srebra. 26Gdy któregoś razu król izraelski przechadzał się po murach obronnych, pewna kobieta zaczęła go błagać: „Pomóż mi, panie mój, królu!”. 27On jednak odpowiedział: „Skoro PANs cię nie wspomaga, jak ja mam ci dopomóc? Z pustego klepiska lub tłoczni?”. 28Zapytał ją król: „Co się stało?”. Odrzekła: „Oto ta kobieta powiedziała do mnie: «Zjedzmy dzisiaj twojego syna, a mojego syna zjemy jutro». 29Ugotowałyśmy więc mojego syna i zjadłyśmy go. Następnego dnia powiedziałam do niej: «Daj teraz twojego syna, abyśmy go zjadły». Ona jednak ukryła swojego syna”. 30Kiedy król usłyszał historię tej kobiety, rozdarł swoje szatyb. Gdy król przechodził po murach obronnych, lud zobaczył, że nosi on pod spodem wór pokutnyc na gołym cieles. 31Król poprzysiągł wówczas: „Niech Bóg mnie ciężko ukarzes, jeśli głowa Elizeusza, syna Szafata, jeszcze dzisiaj nie zostanie ścięta!”. 32 Elizeusz natomiast siedział razem ze starszymi w swoim domu. Król zaś wysłał przed sobą jednego ze swoich urzędników. Zanim jednak posłaniec przybył do niego, Elizeusz rzekł do starszych: „Czy widzicie? Ten syn zabójcy posłał po moją głowę. Uważajcie, kiedy przyjdzie posłaniec, zamknijcie drzwi i nie dajcie mu wejść. Ale czyż nie słychać odgłosu kroków jego pana za nim?”. 33Gdy jeszcze z nimi rozmawiał, posłaniec przybył do niego i powiedział: „Skoro to nieszczęście pochodzi od PANA, czy mogę nadal w PANU pokładać nadzieję?”. 1 Elizeusz jednak oświadczył: „Słuchajcie słowa PANA! Tak mówi PAN: Jutro o tej porze na targu w bramach Samarii jedna sead najlepszej mąki będzie za jednego sykla i dwie sea jęczmienia również za jednego sykla”. 2Wtedy oficer, na którego ramieniu król się wspierał, odezwał się do człowieka Bożegoe: „Z pewnością PAN otworzy okna w niebie! Czy możliwe jest coś takiego?”. On zaś odparł: „Ty sam będziesz patrzył na to własnymi oczami, ale jeść z tego nie będziesz!”. 3 Czterech mężczyzn dotkniętych trądem przebywało u wejścia bramyf. Rozmawiali między sobą: „Po cóż mamy tu siedzieć

a) kab – miara objętości, obejmująca niecałe dwa litry. Jeden kab równy był 1/18 efy. b) rozdarł swoje szaty – zob. 2Krl 5,7+. c) wór pokutny – wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej, stały element publicznej pokuty lub żałoby; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty. d) sea – miara, którą mierzono objętość produktów sypkich. Jej wielkość nie jest jednak możliwa do ustalenia w sposób pewny. Prawdopodobnie zawierała ok. 15 litrów. e) człowieka Bożego – zob. 2Krl 1,9+. f) dotkniętych trądem… bramy – trędowaci musieli żyć poza murami miasta (Kpł 13,46).

7

Kpł 13,46

jego zabójstwem. Całą sytuację należy rozumieć raczej w duchu Pwt 28,53-55, gdzie rodzina pozostała przy życiu rywalizuje ze sobą o to, kto ma zjeść ciała dzieci zmarłych z głodu. Druga kobieta prawdopodobnie więc nie ukryła żywego dziecka, lecz martwe, po to, aby nie dzielić się jego ciałem ze swoją sąsiadką. Nie zmniejsza to wcale drastyczności zdarzenia, pokazuje natomiast okrucieństwo wojen i ich skutek, jakim jest utrata godności człowieka. Według króla odpowiedzialność za opisaną sytuację ponosi prorok. Kazał bowiem wierzyć ludowi w opatrznościową moc Boga, która przecież nie nadeszła. Cóż więc warte jest dalsze pokładanie w Nim nadziei (w. 33)? Elizeusz jednak, nie zważając na te okrutne fakty, zachowuje wiarę i zapowiada rychłą pomoc Boga, który zupełnie niespodziewanie zapewni głodującym obfitość pożywienia. To nie król, nie armia, ale ludzie żyjący na marginesie społeczeństwa, trędowaci, ratują wygłodzone miasto. Król, któremu zabrakło wiary w moc słowa proroka, został pozbawiony udziału w tym cudownym ocaleniu (ww. 17-20).

687

2. KRÓLEWSKA 6,26 — 7,3

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) wyszli… aby się ukryć – typowy dla tamtej epoki element strategii wojennej. Przykłady takiego działania znajdujemy w opowiadaniach o zdobywaniu miast Aj (Joz 8,3-23) i Gibea (Sdz 20,29-34).

2. KRÓLEWSKA 7,4-18

Page 688

i czekać na śmierć? 4Możemy wejść do miasta, ale w mieście panuje głód, więc tam umrzemy; jeśli zostaniemy tutaj, również umrzemy. Zejdźmy zatem do obozu aramejskiego i poddajmy się: jeśli darują nam życie, będziemy żyli, a jeśli skażą nas na śmierć, to umrzemy”. 5O zmierzchu więc wyruszyli do obozu aramejskiego. Doszli aż na koniec obozu, ale nie było tam nikogo. 6Pan bowiem sprawił, że w obozie aramejskim dał się słyszeć turkot rydwanów, tętent koni i wrzawa ogromnego wojska. Wtedy to żołnierze zaczęli mówić jeden do drugiego: „Na pewno król izraelski wynajął przeciw nam królów chetyckichs i egipskich, aby nas zaatakowali”. 7Natychmiast więc o zmierzchu ruszyli do ucieczki, pozostawiając swoje namioty, konie i osły, obóz – tak jak był – aby ratować swoje życie. 8Kiedy trędowaci dotarli do krańca obozu, weszli do jednego z namiotów i zaczęli jeść i pić. Potem wynieśli stamtąd srebro, złoto i ubrania i poszli je ukryć. Następnie wrócili, weszli do drugiego namiotu i wynieśli stamtąd rzeczy, które znowu poszli schować. 9Po chwili jednak zaczęli się zastanawiać: „Nie robimy dobrze. Ten dzień jest dniem radosnej nowiny, a my milczymy. Jeżeli będziemy czekać aż do rana, zasłużymy na karę. Chodźmy zanieść tę wiadomość do pałacu króla. 10Kiedy przyszli, wezwali straż u bram miasta i powiedzieli: „Poszliśmy do obozu aramejskiego, ale tam nie było nikogo – żadnych ludzkich głosów, tylko uwiązane konie i osły oraz namioty pozostawione tak jak były”. 11Strażnicy podnieśli krzyk, posyłając wiadomość do pałacu króla. 12 Król zaraz wstał w nocy i powiedział do swoich sług: „Powiem wam, co Aramejczycys zamierzyli przeciw nam. Wiedzą, że cierpimy głód. Wyszli więc z obozu, aby się ukryća w polu, planując: kiedy wyjdą z miasta, pochwycimy ich żywcem i wtargniemy do miasta”. 13Na to odezwał się jeden z jego sług: „Niech kilku ludzi weźmie pięć koni z tych, które tu pozostały: ostatecznie bowiem stanie się z nimi bądź to, co stało się z wieloma Izraelitami, którzy przeżyli, bądź to, co stało się z całym mnóstwem Izraelas, które zmarło. Wyślijmy ich, niech zobaczą”. 14Wyprowadzono więc dwa rydwany, do których zaprzęgnięto konie, i król posłał je za wojskiem aramejskim z rozkazem: „Jedźcie i sprawdźcie!”. 15 Udali się za nimi aż nad Jordans, na całej zaś drodze było pełno ubrań i broń porzucona w pośpiechu przez Aramejczyków. Posłańcy zatem wrócili i powiadomili o tym króla. 16 Natychmiast wyszli ludzie i zaczęli plądrować obóz aramejski. Wtedy sea najlepszej mąki było za jednego sykla i dwie sea jęczmienia również za jednego sykla, zgodnie ze słowem PANA. 17Król powierzył nadzór nad targowiskiem w bramie swojemu oficerowi, na którego ramieniu się wspierał. Tłum jednak stratował go tam na śmierć, zgodnie z tym, co oświadczył człowiek Boży, gdy król przyszedł do niego. 18Kiedy bo688

Ps 48,5-7; 53,6; 68,13

Iz 52,8; 62,2; Jr 31,6

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 689

wiem człowiek Boży zapowiedział królowi: „Jutro o tej porze, na targu w bramach Samarii jedna sea najlepszej mąki będzie za jednego sykla i dwie sea jęczmienia również za jednego sykla”, 19to oficer ten odezwał się do człowieka Bożego: „Z pewnością PAN otworzy okna w niebie! Czy możliwe jest coś takiego?”. On zaś odparł: „Ty sam będziesz patrzył na to własnymi oczami, ale jeść z tego nie będziesz!”. 20I rzeczywiście tak się z nim stało: tłum stratował go w bramie na śmierć. Przywrócenie posiadłości Szunemitce 1 Elizeusz zwrócił się pewnego razu do kobiety, której syna wskrzesił: „Uciekaj ze swoją rodziną i zatrzymaj się tam, gdzie będziesz mogła, gdyż PANs zarządził głód na siedem lata, który właśnie nadszedł na ziemię”. 2Kobieta postąpiła według słowa człowieka Bożegob: wyruszyła ze swoją rodziną i zatrzymała się przez okres siedmiu lat w kraju Filistynóws. 3Kiedy siedem lat dobiegało końca, powróciła i poszła do króla z prośbą o zwrot jej domu i polac. 4Król zaś rozmawiał właśnie z Gechazim, sługą Bożego człowieka: „Opowiedz mi o wszystkich wielkich dziełach, których dokonał Elizeusz”. 5Gdy więc opowiadał królowi o tym, jak wskrzesił zmarłego, właśnie zjawiła się ta kobieta, której syna wskrzesił, prosząc króla o zwrot domu i pola. Odezwał się wówczas Gechazi: „Panie mój, królu! To jest ta kobieta, której syna wskrzesił Elizeusz”. 6Król zaraz zaczął ją wypytywać, a ona mu o tym opowiedziała. Potem król przydzielił jej jednego z urzędników, polecając mu: „Przywróć jej wszystko, co do niej należy, łącznie z dochodami z pola, poczynając od dnia, w którym opuściła kraj, aż do dzisiaj”.

8

Rdz 41,27

1Krl 19,15 Wj 18,15; 1Sm 9,9; 1Krl 22,8

a) siedem lat – liczba siedem ma tutaj znaczenie symboliczne i oznacza, że głód trwał wiele lat. b) człowieka Bożego – zob. 2Krl 1,9+. c) zwrot jej domu i pola – w przypadku nieobecności właściciela jego dobra były używane przez sąsiadów lub były włączane do dóbr królewskich. Zwrot nie tylko majątku, ale także zysków (w. 6) wskazuje, że w tym przypadku posiadłość kobiety przeszła w ręce króla. d) Damaszek – zob. 2Krl 5,12+. e) Poradź się PANA – w przeciwieństwie do króla izraelskiego Ochozjasza, który radził się bóstwa pogańskiego w Ekronie (2Krl 1,2), król pogański za pośrednictwem Elizeusza, który był bardzo znany w Damaszku po tym, jak uzdrowił Naamana, pyta o radę Boga Izraela.

Elizeusz i Chazael z Damaszku 7 Pewnego razu Elizeusz przyszedł do Damaszkud, a w tym czasie Ben-Hadad, król Aramus, był chory. Oznajmiono mu: „Człowiek Bożyb przyszedł aż tutaj”. 8Wtedy król zwrócił się do Chazaela: „Weź ze sobą dar i udaj się na spotkanie człowieka Bożego. Poradź się PANAe przez niego i zapytaj: «Czy wyzdrowieję z tej choroby?»”. 9Chazael wyszedł więc na spotkanie z Elizeuszem, zabierając ze sobą dary z najlepszych rzeczy Damaszku, załadowane na czterdziestu wielbłądach. Przywrócenie posiadłości Szunemitce. W tym krótkim epizodzie raz jeszcze zostaje podjęty temat głodu, aby pokazać duchowe oddziaływanie proroka na króla. Jego skutkiem jest przywrócenie sprawiedliwości ekonomicznej i społecznej (por. Księga Rut). Tym jednak, co skłania króla do zainteresowania się sytuacją kobiety, nie jest osoba samego proroka, lecz opowiadanie o nim, przekazane przez jego sługę, Gechaziego, potwierdzone przez osobiste świadectwo kobiety i jej syna. Opowiadanie zastępuje nieobecnego proroka, ale oddziałuje równie skutecznie. Może nawet wywiera większy wpływ na króla, biorąc pod uwagę jego zachowanie w poprzednich wydarzeniach, kiedy chciał zabić Elizeusza. Elizeusz i Chazael z Damaszku. Trudno wskazać powód, dla którego prorok przyszedł do Damaszku, stolicy wrogiego państwa. Jego obecność budzi zdziwienie także na dworze króla Aramu. Nazywając go człowiekiem Bożym, Ben-Hadad uznaje jego wyższość nad prorokami Baala i pragnie od niego usłyszeć, czy ma jakieś szanse na przezwyciężenie choroby.

689

2. KRÓLEWSKA 7,19 — 8,9

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Twój syn – wyrażenie to pokazuje ogromy respekt i szacunek, jakim Ben Hadad darzył Elizeusza. b) PAN… objawił mi – Elizeusz nie ma zamiaru utwierdzać Chazaela w jego planie zabójstwa króla, ale chce pokazać, że Bóg posłuży się Chazaelem jako tym, który ukarze Izraela za jego niewierność. c) człowiek Boży zapłakał – Elizeusz płacze nad klęską Izraela, którą Bóg pozwolił mu przewidzieć i którą on sam zapowiada. Tak samo płakał Jezus nad losem Jerozolimy (Łk 19,41-44). d) psem – na Bliskim Wschodzie pies był zwierzęciem powszechnie pogardzanym (np. 2Sm 3,8; 2Krl 8,13; Hi 30,1). W asyryjskiej tradycji epistolarnej określenie „pies” było tytułem, jaki przypisywać musiał sobie każdy poddany piszący do władcy. e) przykrył jego twarz – nałożenie na twarz mokrego materiału miało na celu uduszenie chorego króla. Chazael zabił w ten sposób Ben Hadada i przejął po nim władzę. Opisy tego wydarzenia, przedstawiające Chazaela jako mordercę i uzurpatora, znajdują się także w pozabiblijnych źródłach historycznych. f) lampę świecącą – symbol życia (Hi 18,6; Ps 18,29; Prz 13,9) i obietnicy wiecznego trwania dynastii Dawida (1Krl 11,36; 15,4; 2Krl 8,19). g) Sair – miejscowość, której nazwa pojawia się tylko raz w Biblii. Niektórzy utożsamiają ją ze wspomnianym w Joz 15,54 Sijor, położonym 8 km na północny zachód od Hebronu. h) Libna – miasto judzkie oddalone o ok. 8 km od Lakisz – najważniejszego ośrodka tamtego terytorium. i) Miasto Dawida – nazwa nadana najstarszej, warownej części Jerozolimy, po jej zdobyciu przez Dawida. Położone w południowo-wschodniej części obecnej Jerozolimy i otoczone dolinami Cedronu i Tyropeonu, zajmowało powierzchnię ok. 4 hektarów.

Page 690

Kiedy przybył i stanął przed nim, powiedział: „Twój syna, Ben-Hadad, król Aramu, przysyła mnie do ciebie z pytaniem: «Czy wyzdrowieję z tej choroby?»”. 10Elizeusz mu odpowiedział: „Idź i powiedz mu: «Na pewno będziesz żył». PANs jednak objawił mib, że on na pewno umrze”. 11Wtedy z twarzą zastygłą, utkwił w nim wzrok, aż tamten się zawstydził. Po chwili zaś człowiek Boży zapłakałc. 12Wówczas Chazael się odezwał: „Dlaczego mój pan płacze?”. Odpowiedział: „Wiem bowiem, jak wiele zła wyrządzisz Izraelitom: ich twierdze spalisz ogniem, młodych mężczyzn pozabijasz mieczem, główki niemowląt roztrzaskasz i rozprujesz brzuchy kobietom brzemiennym”. 13Chazael odrzekł na to: „Czymże jest twój sługa – czyż nie jest zwykłym psemd? Jakże mógłbym dokonać tak strasznej rzeczy?”. Lecz Elizeusz odparł: „PAN mi objawił, że to ty będziesz królem Aramu”. 14Chazael odszedł więc od Elizeusza i wrócił do swojego pana, który zapytał go: „I co ci powiedział Elizeusz?”. Odparł: „Powiedział mi, że na pewno będziesz żył”. 15Ale następnego dnia wziął kawałek grubego materiału, zamoczył w wodzie i przykrył jego twarze. W ten sposób Ben-Hadad umarł, a Chazael został po nim królem. Joram królem Judy 16 W piątym roku rządów Jorama, syna Achaba, króla Izraelas, Joram, syn Jozafata, został królem Judys. 17Miał trzydzieści dwa lata, gdy wstąpił na tron, i przez osiem lat panował w Jerozolimies. 18Postępował on jednak wzorem królów izraelskich, naśladując we wszystkim ród Achaba, gdyż córka Achaba była jego żoną. Czynił więc to, co nie podobało się PANUs. 19 PAN jednak nie chciał zniszczyć Judy ze względu na Dawida, swojego sługę, zgodnie z daną mu obietnicą, że na zawsze zachowa lampę świecącąf dla niego i jego następców. 20Za rządów Jorama Edomicis wyrwali się spod panowania Judy i ustanowili sobie króla. 21Wówczas Joram wyruszył w kierunku Sairg ze wszystkimi swoimi rydwanami. Wstał w nocy i uderzył na Edomitów, którzy otoczyli go wraz z jego dowódcami rydwanów, podczas gdy jego wojsko uciekło do swoich domów. 22Edom pozostaje więc niezależny od Judy aż do dnia dzisiejszego. W tym samym czasie odpadła również Libnah. 23 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jorama obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 24Joram spoczął przy swoich przodkach, a pochowano go w Mieście Dawidai. Jego syn, Ochozjasz, został po nim królem.

Bóg objawia prorokowi, że Ben-Hadad umrze, ale nie będzie to śmierć naturalna. Zostanie zabity przez Chazaela, który dąży do przejęcia władzy w państwie. Zastygła twarz i płacz są fizycznymi oznakami ekstazy towarzyszącej objawieniu prorockiemu. Śmierć Ben-Hadada napawa Elizeusza wielkim smutkiem, ponieważ Bóg dał mu poznać wielkie zbrodnie, jakich Chazael, nowy król Aramu, dopuści się na Izraelitach. Prorok płacze więc przede wszystkim nad tragicznym losem swojej ojczyzny.

2. KRÓLEWSKA 8,10-24

690

2Krl 15,16; Am 1,13

2Krn 21,1-20

1Krl 16,30-3; 21,25; 22,53 2Sm 7,11-16; 1Krl 11,32.36

2Krn 21,8-10

12_2Krl:12_2Krl

2Krn 22,1-6

1Krl 22,3n; 2Krl 9,14n

9/3/08

2:43 PM

Page 691

Ochozjasz królem Judy 25 W dwunastym roku rządów Jorama, syna Achaba, króla Izraelas, Ochozjasz, syn Jorama, został królem Judys. 26Ochozjasz miał dwadzieścia dwa lata, gdy wstąpił na tron i przez jeden rok panował Jerozolimies. Jego matka miała na imię Atalia i była wnuczką Omriego, króla izraelskiego. 27Postępował on jak dom Achaba. Czynił to, co nie podobało się PANUs, naśladując róds Achaba, gdyż był z nim spokrewniony. 28Wyruszył z Joramem, synem Achaba, na wojnę przeciwko Chazaelowi, królowi Aramus, pod Ramot w Gileadziea. Lecz Aramejczycy zranili Jorama. 29Król Joram wycofał się więc do Jezreelb, żeby tam wyleczyć się z ran, które mu zadali Aramejczycy w Ramot podczas bitwy z Chazaelem, królem Aramu. Ochozjasz, syn Jorama, króla Judy, udał się więc do Jezreel, aby odwiedzić chorego Jorama, syna Achaba.

a) Ramot w Gileadzie – miasto lewickie położone na terytorium należącym do plemienia Gada, usytuowane ok. 40 km na południowy wschód od jeziora Genezaret. W okresie panowania Baszy (1Krl 15,20) lub Omriego (1Krl 20,34) Ramot zostało podbite przez Aramejczyków. b) Jezreel – główne miasto panujące nad doliną Jezreel (jej inna nazwa to Ezdrelon), położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy. c) uczniów proroków – zob. 2Krl 2,3+.

Namaszczenie Jehu na króla Izraela 1 Proroks Elizeusz wezwał jednego z uczniów prorokówc i polecił mu: „Przygotuj się do drogi! Weź z sobą to naczynie z oliwą i idź do Ramot w Gileadziea. 2Kiedy tam przybędziesz, rozejrzyj się za Jehu, synem Jozafata, syna Nimsziego. Podejdź do niego i wywołaj go z grona jego współtowarzyszy. Potem zaprowadź go do osobnego pomieszczenia, 3a następnie weź naczynie z oliwą i wylej mu ją na głowę, oświadczając: „Tak mówi PANs: Namaszczams cię na króla Izraelas”. Zaraz potem otwórz drzwi i natychmiast uciekaj”. 4Tak więc młody prorok wyruszył do Ramot w Gileadzie. 5Kiedy przybył, dowódcy wojska siedzieli właśnie razem. Przemówił więc: „Mam do ciebie słowo, wodzu”. Odezwał się Jehu: „Do kogo z nas?”. Odpowiedział: „Do ciebie, wodzu”. 6Jehu wstał i wszedł do domu. On zaś wylał oliwę na jego głowę, oświadczając mu: „Tak mówi PAN, Bóg Izraela: Namaszczam cię na króla nad ludem PANA, Izraelem. 7Zniszczysz dom Achaba, twojego pana; w ten sposób pomszczę krews moich sług, proroków – krew wszystkich sług PANA, przelaną przez Izebel. 8Zginie cały dom Achaba: wytępię Achabowi w Izraelu każdego męskiego potomka aż do ostatniego. 9Postąpię z domem Achaba podobnie jak z domem Jeroboama, syna Nebata, i jak z domem Baszy, syna Achiasza. 10A ciałos Izebel rozszarpią psy na polu w Jezreelb i nikt jej nie pochowa”. Zaraz potem otworzył drzwi i uciekł.

9

1Krl 19,16

1Krl 21,21-24

1Krl 14,10n 1Krl 16,3n

Namaszczenie Jehu na króla Izraela. Opowieść o zamachu stanu dokonanym przez Jehu w Izraelu poprzedzona jest dwoma epizodami, opisującymi panowanie Jorama i Ochozjasza w Judzie. Spośród wszystkich królów judzkich otrzymują oni najgorszą ocenę: obydwaj w swoim postępowaniu naśladowali królów izraelskich. Z tego względu działania Jehu, namaszczonego na króla Izraela przez ucznia Elizeusza, będą skierowane nie tylko przeciwko władcom izraelskim, ale także judzkim. W poleceniu proroka zawiera się jedynie oświadczenie, że sam Bóg ustanawia Jehu królem. Uczeń natomiast dodaje już od siebie płomienną mowę, według której Jehu ma się stać z woli Boga narzędziem

691

2. KRÓLEWSKA 8,25 — 9,10

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) szaleniec – prorocy, ze względu na swoje często krytyczne i wymagające nauczanie, a także nietypowe zachowania (np. 1Sm 19,20-24; Iz 20,3), często uznawani byli za szaleńców (np. Oz 9,7; J 10,20). b) zdjął swój płaszcz… pod nim – znak czci i szacunku. c) Zadęli w trąby i ogłosili – dźwięk trąb i uroczysta proklamacja były znakami towarzyszącymi koronacjom królewskim (np. 2Sm 15,10; 2Krl 11,14). d) bronił Ramot w Gileadzie – po klęsce Izraelitów opisanej w 1Krl 22 Ramot w Gileadzie należało do Aramejczyków. Izraelici odzyskali więc miasto w nieznanych nam okolicznościach, a teraz muszą go bronić przed nowym atakiem króla Aramu. e) Jezreel – zob. 2Krl 8,29+.

Page 692

11

Jehu zaś wyszedł do podwładnych jego pana. Któryś odezwał się do niego: „Czy wszystko w porządku? Po co ten szalenieca przyszedł do ciebie?”. Odpowiedział im: „Wiecie przecież, co to za człowiek i jakie jest jego gadanie”. 12Odparli: „Nie wykręcaj się! Powiedz nam!”. Rzekł więc: „Dobrze, oznajmił mi takie słowa: Tak mówi PAN: Namaszczam cię na króla Izraela”. 13Natychmiast każdy z nich zdjął swój płaszcz i rozpostarł pod nimb na samych stopniach. Zadęli w trąby i ogłosilic: „Jehu jest królem!”. Jehu przejmuje władzę nad Izraelem W ten sposób Jehu, syn Jozafata, syna Nimsziego, zawiązał spisek przeciw Joramowi, który w tym czasie wraz z całym wojskiem izraelskim bronił Ramot w Gileadzied przed Chazaelem, królem Aramus. 15Tymczasem król Joram wycofał się do Jezreele, aby wyleczyć się z ran, które mu zadali Aramejczycy podczas bitwy z Chazaelem, królem Aramu. Jehu zatem powiedział: „Jeśli zgadzacie się ze mną, niech nikt nie opuszcza miasta, aby zanieść wiadomość do Jezreel”. 16 Następnie Jehu wsiadł na rydwan i wyruszył do Jezreel. Tam bowiem wypoczywał Joram, a Ochozjasz, król Judys, również tam przybył, aby go odwiedzić. 17 Kiedy strażnik stojący na wieży w Jezreel dostrzegł zbliżający się oddział Jehu, zawołał: „Widzę oddział żołnierzy!”. Joram rozkazał: „Weź jeźdźca i wyślij go do nich. Niech się dowie, czy wszystko w porządku”. 18Jeździec więc wyruszył im na spotkanie i powiedział: „Król pyta, czy wszystko w porządku”. Odparł mu Jehu: „A co tobie do tego? Jedź za mną!”. Strażnik zawołał: „Posłaniec przybył do nich, ale nie wraca”. 19 Wysłał więc drugiego jeźdźca. Kiedy podjechał do nich, dowiadywał się: „Król pyta, czy wszystko w porządku”. Odparł Jehu: „A co tobie do tego? Jedź za mną!”. 20Znowu strażnik zawołał: „Posłaniec przybył do nich, ale nie wraca. Powożenie podobne jest do jazdy Jehu, wnuka Nimsziego, gdyż jedzie jak szaleniec”. 21Wtedy Joram rozkazał: „Zaprzęgaj!”. Kiedy zaprzężono jego rydwan, Joram, król Izraelas, i Ochozjasz, król Judy, każdy na swoim rydwanie wyruszyli naprzeciw Jehu. Spotkali go na polu Nabota z Jezreel. 22Gdy tylko Joram zobaczył Jehu, zawołał: „Czy wszystko w porządku, 14

pomsty na rodzie Achaba za śmierć proroków. Tym samym nie tylko wykracza poza krótki i prosty rozkaz Elizeusza, ale także zmienia treść wcześniejszych słów Eliasza (1Krl 21,21-24), który zapowiadał co prawda zagładę domu Achaba, lecz z innego powodu, jakim były odstępstwa od Boga i nakłonienie ludu do czci Baala. Z inicjatywy ucznia Elizeusza polityczna władza zostaje wykorzystana w imię religii do przeprowadzenia osobistej zemsty grupy żarliwych wyznawców Boga. Religijne ukierunkowanie działań Jehu w duchu odwetu nie jest zgodne z wolą Boga. Jehu przejmuje władzę nad Izraelem. Swoje namaszczenie na króla przez ucznia Elizeusza Jehu traktuje jako religijne uwierzytelnienie dla politycznych przedsięwzięć, mających na celu pozbawienie władzy dynastii Achaba, odpowiedzialnej za odstępstwo Izraela od Boga. Jego szaleńcza jazda na spotkanie z Joramem zdaje się odzwierciedlać żarliwego ducha, którym go natchnął młody prorok. Sam Jehu uzasadnia swoje działania religijnymi motywami (w. 22)

2. KRÓLEWSKA 9,11-22

Mt 21,7n

692

2Sm 18,24-27; Iz 21,7n

2Krn 22,7n

12_2Krl:12_2Krl

1Krl 21,19

2Krn 22,8n

1Krl 21,23; 2Krl 9,10 Jr 8,2

2:43 PM

Page 693

Jehu?”. On zaś odparł: „Czyż może być wszystko w porządku, gdy twoja matka, Izebel, uprawia bałwochwalstwoa i mnoży czarys?”. 23Joram natychmiast zawrócił i rzucił się do ucieczki, krzycząc do Ochozjasza: „Zdrada, Ochozjaszu!”. 24 Wtedy Jehu chwycił za łuk i trafił Jorama między ramiona. Strzała przeszyła jego serce i osunął się w swoim rydwanie. 25 A Jehu rzekł do Bidkara, swojego przybocznego żołnierza: „Podnieś go i rzuć na pole Nabota z Jezreel. Przypomnij sobie, jak ty i ja jechaliśmy razem za jego ojcem Achabem. Wówczas to PANs ogłosił przeciw niemu taki właśnie wyrok: 26 «Naprawdę, wczoraj widziałem krews Nabota i krew jego synów, wyrocznia PANAs, dlatego odpłacę tobie na tym polu, wyrocznia PANA». A teraz podnieś go i rzuć na pole, zgodnie ze słowem PANA”. 27 Widząc to, Ochozjasz uciekał drogą w kierunku Bet-Haggan. Jehu ruszył za nim w pościg, wołając: „Jego także zabić!”. Zranili go w jego rydwanie na drodze prowadzącej do Gur, niedaleko Jebleamb. On jednak zdołał uciec do Megiddoc, ale tam zmarł. 28Jego słudzy przewieźli go do Jerozolimys i pochowali w jego grobie, u boku przodków, w Mieście Dawidad. 29W jedenastym roku rządów Jorama, syna Achaba, Ochozjasz został królem Judy. Śmierć Izebel Jehu przybył do Jezreel. Kiedy Izebel dowiedziała się o tym, pomalowała sobie oczy, upiększyła włosye i patrzyła przez oknof. 31Jehu właśnie wjeżdżał do bramy, kiedy zawołała: „Czy wszystko w porządku, Zimrig, zabójco swojego pana?”. 32On zaś spojrzał w górę, w stronę okna i krzyknął: „Kto jest za mną? Kto?”. Wychylili się ku niemu dwaj albo trzej eunuchowie. 33Rozkazał więc: „Zrzućcie ją!”. Wyrzucili ją, a jej krews obryzgała mur i konie, które ją stratowały. 34Kiedy Jehu już zjadł i napił się, rozkazał: „Zajmijcie się tą przeklętą i pochowajcie ją, gdyż jest córką królah”. 35Poszli więc pochować ją, ale znaleźli po niej tylko czaszkę, stopy i dłonie. 36Wrócili i powiedzieli mu o tym. On zaś odparł: „Takie właśnie było słowo PANAs, które wypowiedział przez swojego sługę, Eliasza z Tiszbei: «Na polu w Jezreel psy będą żarły ciałos Izebel. 37Trup Izebel będzie jak gnój leżący na polu w Jezreel, tak że nikt nie zdoła powiedzieć: To jest Izebel»”. 30

1Krl 16,9-18

9/3/08

a) bałwochwalstwo – dosł. czyny nierządne. Chodzi o kult bóstw pogańskich, który w nauczaniu prorockim porównywany był do prostytucji (np. Oz 4,12; 5,4). Nie można jednak wykluczyć, że w sformułowaniu tym zawiera się również aluzja do szeroko praktykowanej na terytorium zarządzanym przez Izebel prostytucji sakralnej. b) Jebleam – dobrze ufortyfikowane miasto, położone w pobliżu jednego z południowych przejść prowadzących do doliny Jezreel. c) Megiddo – ważne miasto starożytne, położone w północno-zachodniej Palestynie ok. 33 km na północny wschód od Hajfy, utożsamiane z dzisiejszym Tell-el-Mutesellim. d) Miasto Dawida – zob. 2Krl 8,24+. e) pomalowała sobie oczy, upiększyła włosy – Izebel nie stara się przypodobać Jehu, ale chce umierać jako królowa. f) okno – chodzi o rodzaj balkonu, na który wychodzili władcy, chcąc pokazać się swoim poddanym. g) Zimri – imię dowódcy z czasów Baszy, króla Izraela, który po zamordowaniu swojego pana ogłosił się królem. Panował jednak tylko siedem dni, ponieważ zginął w płomieniach podpalonego przez siebie pałacu królewskiego podczas ataku Omriego (1Krl 16,9-18). Jego imię stało się przysłowiowym wyrażeniem, wskazującym na krótkotrwałość rządów i gwałtowną śmierć. I w tym właśnie sensie użyła tego imienia Izebel w odniesieniu do Jehu. h) pochowajcie ją, gdyż jest córką króla – dla Żydów brak pochówku oznaczał wielką hańbę i był większym nieszczęściem niż sama śmierć. i) Tiszbe – zob. 2Krl 1,3+.

i widzi w swoich czynach narzędzie spełnienia proroctw wypowiedzianych przeciwko rodzinie Achaba (ww. 22.25n). Zamordowanie Ochozjasza, spokrewnionego z rodziną Achaba, da początek przemianom także w Judzie. Śmierć Izebel. Jehu przybywa do Jezreel jako nowy król, którego autorytetu nie uznaje jednak Izebel. Sądziła ona, że jako królowa matka zachowa swoją władzę, a panowanie Jehu będzie równie krótkie co Zimrego (1Krl 16,15-20). Tłumacząc niezapisanym w Biblii proroctwem Eliasza drastyczną śmierć zadaną Izebel w pałacu królewskim, Jehu po raz kolejny swoje polityczne działania, mające doprowadzić go do objęcia tronu Izraela, motywuje odwołaniem się do słów proroka.

693

2. KRÓLEWSKA 9,23-37

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) siedemdziesięciu synów Achaba – liczba siedemdziesiąt wskazuje na ogół potomków (np. Rdz 46,27; Sdz 8,30). Tutaj liczba ta obejmuje synów i wnuków Achaba, przede wszystkim synów Jorama. b) Jezreel – zob. 2Krl 8,29+.

Page 694

Zagłada rodziny Achaba 1 W Samariis pozostało siedemdziesięciu synów Achabaa. Jehu napisał listy i wysłał je do Samarii: do zarządzających miastem, do starszych i wychowawców dzieci Achaba. Miały one taką treść: 2„Gdy tylko dojdzie do was ten list – są przecież z wami synowie waszego pana, macie również rydwany, konie oraz miasto obwarowane i uzbrojone – 3wybierzcie z synów waszego pana tego, który jest najbardziej odpowiedni, i posadźcie go na tronie jego ojca, a potem walczcie o dom waszego pana”. 4W wielkim przerażeniu zastanawiali się: „Jeśli dwaj królowie mu się nie oparli, to jak my możemy się przeciwstawić?”. 5Dlatego też zarządcy pałacu i miasta oraz starsi i wychowawcy polecili przekazać Jehu: „Jesteśmy twoimi sługami i wszystko, co nam każesz, wykonamy. Nikogo nie ustanowimy królem. Rób, co uważasz za właściwe!”. 6On zaś napisał do nich drugi list: „Jeśli jesteście po mojej stronie, gotowi mnie posłuchać, weźcie głowy synów waszego pana i jutro o tej porze przyjdźcie do mnie, do Jezreelb”. Synów królewskich, których było siedemdziesięciu, wychowywali bardzo poważani obywatele miasta. 7Kiedy więc doszedł do nich ten list, wzięli synów królewskich i wymordowali wszystkich siedemdziesięciu, a głowy ich zebrali w kosze i wysłali do Jehu, do Jezreel. 8Gdy przybył posłaniec i oznajmił mu: „Przyniesiono głowy synów królewskich”, rozkazał: „Ułóżcie je w dwa stosy u wejścia do bramy i pozostawcie je aż do rana”. 9Rano wyszedł, stanął w bramie i przemówił do całego ludu: „Wy jesteście z pewnością bez winy, bo to ja przecież uknułem spisek przeciw memu panu i zabiłem go, lecz kto zabił tych wszystkich? 10Wiedzcie zatem, że żadne słowo PANAs, które PAN wyrzekł przeciw domowi Achaba, nie pozostanie daremne, lecz PAN wypełnił to, co zapowiedział przez sługę swojego Eliasza”. 11Wtedy to Jehu pozabijał wszystkich pozostałych z domu Achaba w Jezreel: wszystkich zajmujących wysokie stanowiska, jego bliskich przyjaciół i kapłanów – nikogo nie pozostawił przy życiu. 12 Potem postanowił udać się do Samarii. Po drodze, niedaleko Szałasów Pasterskich, 13spotkał braci Ochozjasza, króla judzkiego, i zapytał ich: „Kim jesteście?”. Odpowiedzieli: „Jesteśmy braćmi Ochozjasza i idziemy pozdrowić synów króla i królowej matki”. 14Wtedy rozkazał: „Bierzcie ich żywcem!”. Schwycili ich żywcem, a potem zamordowali przy studni w Szałasach Pasterskich – czterdziestu dwóch męż-

10

Zagłada rodziny Achaba. Jehu w swoim motywowanym pobudkami religijnymi zapale zniszczenia rodziny Achaba posuwa się bardzo daleko. Zabija nie tylko wszystkich jego synów i pozostałych członków rodziny, ale także urzędników, przyjaciół i kapłanów z nią związanych (w. 11). Te wszystkie polityczne zabójstwa usiłuje uzasadnić, powołując się na proroctwo Eliasza, którego zakres samowolnie rozszerza. Ukrywa w ten sposób swój własny polityczny interes, którym jest zapoczątkowanie nowej dynastii. Będzie ona mogła trwać pod warunkiem, że zabraknie innych pretendentów do jego tronu.

2. KRÓLEWSKA 10,1-14

694

1Krl 21,21-24

2Krn 22,8nn

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 695

czyzn. Żaden z nich nie ocalał. 15Kiedy wyruszył stamtąd, spotkał Jonadaba, syna Rekaba, wychodzącego mu na spotkanie. Pozdrowił go, pytając: „Czy jesteś mi oddany tak, jak ja jestem oddany tobie?”. „Jestem” – odparł Jonadab. „Jeśli tak, to podaj mi rękę”. Podał mu rękę, a on pomógł mu wsiąść do swojego rydwanu. 16Powiedział mu wtedy: „Chodź ze mną, a zobaczysz, jak jestem oddany PANU”. Kazał mu więc jechać ze sobą w jego rydwanie. 17Kiedy przybył do Samarii, pozabijał wszystkich pozostałych z domu Achaba w Samarii. Zniszczył więc dom Achaba zgodnie ze słowem, które PAN wypowiedział do Eliasza.

a) świątynia Baala – zbudowana przez Achaba (1Krl 16,32). b) Wydaj szaty – zwyczaj zakładania szat przeznaczonych wyłącznie do czynności liturgicznych był czymś powszechnym na Bliskim Wschodzie i stosowanym tak przez Izraelitów (np. Rdz 35,2), jak i pogan. Nakazując czcicielom Baala włożyć odświętne ubrania, Jehu ułatwia także zadanie swoim żołnierzom, którzy w ten sposób łatwiej mogli rozpoznać swoje ofiary i zapobiec próbom ewentualnych ucieczek z miejsca zbrodni. c) grzechów Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+.

Zagłada czcicieli Baala Wówczas Jehu zgromadził cały lud i przemówił: „Achab mało czcił Baalas, Jehu będzie czcił go bardziej. 19A teraz zwołajcie do mnie wszystkich prorokóws Baala, jego sługi i kapłanów. Niech nie zabraknie żadnego z nich. Zamierzam bowiem złożyć Baalowi wielką ofiaręs. Ktokolwiek nie będzie obecny, straci życie”. Jehu uciekł się do podstępu wobec sług Baala, aby ich wytracić. 20Jehu więc polecił: „Urządźcie uroczyste święto ku czci Baala”. Kiedy święto przygotowano, 21 Jehu ogłosił je w całym Izraelus. Przybyli na nie wszyscy słudzy Baala. Nie było takiego, który by nie przyszedł. Weszli do świątyni Baalaa, która wypełniła się aż po brzegi. 22Strażnikowi szatni rozkazał: „Wydaj szatyb wszystkim sługom Baala”. Wydał je. 23Kiedy Jehu wszedł wraz z Jonadabem, synem Rekaba, do świątyni Baala, powiedział do sług Baala: „Rozejrzyjcie się dokładnie, czy nie ma tutaj z wami któregoś ze sług PANAs, a są tylko sami słudzy Baala? 24Następnie podeszli, aby złożyć ofiary i całopalenias. Jehu zaś postawił na zewnątrz osiemdziesięciu swoich ludzi, którym wydał rozkaz: „Ktokolwiek pozwoli uciec któremuś z tych ludzi, których ja wydaję w wasze ręce, zapłaci swoim życiem za jego życie!”. 25Kiedy Jehu zakończył obrzęd składania ofiary całopalnej, rozkazał straży przybocznej i oficerom: „Wejdźcie i zabijcie ich. Niech żaden z nich się nie wymknie!”. Wycięli ich mieczem, wyrzucając na zewnątrz. Potem przeszli do sanktuarium świątyni Baala. 26Wynieśli z niego stelęs świątyni Baala i spalili ją. 27Potłukli również posąg samego Baala, a świątynię zburzyli, zamieniając ją w śmietnik, który jest aż do dnia dzisiejszego. 28Tak więc Jehu wykorzenił Baala z Izraela. 29Nie odwrócił się jednak od grzechóws Jeroboamac, syna Nebata, który nakłonił Izraelitów do zła przez oddawanie czci złotym cielcom w Betels i Dans. 18

1Krl 18,40

1Krl 12,21-33+

Zagłada czcicieli Baala. Znajdując sprzymierzeńca w osobie Jonadaba, równie żarliwego wyznawcy Boga (2Krl 10,15n; Jr 35), Jehu podstępem zgładził wszystkich czcicieli Baala, a jego świątynię i posąg zburzył. Wykorzenienie kultu Baala dokonane kosztem tylu ofiar ludzkich, nie poprawiło jednak znacząco sytuacji religijnej w Izraelu. Grzech niewierności Bogu jedynemu dalej był czymś powszechnym.

695

2. KRÓLEWSKA 10,15-29

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) PAN przemówił do Jehu – najprawdopodobniej przez proroka. b) grzechów Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+. c) zmniejszać terytorium Izraela – utrata wszystkich niemal posiadłości Izraela w Zajordaniu była karą za bałwochwalczy kult sprawowany w Betel i Dan. d) ziemia Gileadu – region położony w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, który rozciąga się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. e) Aroer – miasto w południowej Judzie, dzisiejsze Chirbet Arara. f) Arnon – rzeka wpadająca do Morza Martwego mniej więcej w połowie jego zachodniego brzegu. Jej głęboki wąwóz utrudniał podróż przez Zajordanie w kierunku północ-południe. g) Baszan – żyzny płaskowyż położony w południowej Syrii, rozciągający się od potoku Jamruk do wzgórz Gileadu. h) ukryła… w pokoju sypialnym – pokój ten znajdował się w kompleksie pomieszczeń, które przy świątyni miał do dyspozycji najwyższy kapłan. Joszeba mogła ukryć tam Joasza, ponieważ sama była żoną najwyższego kapłana Jojady (2Krn 22,11). i) Jojada – tutaj nazywany kapłanem, ale w rzeczywistości pełnił on funkcję najwyższego kapłana w świątyni jerozolimskiej (2Krl 12,8). j) Karyjczycy – najemnicy wywodzący się z regionu Karii, położonego w południowo-zachodniej części Azji Mniejszej, na wybrzeżu Morza Egejskiego.

Page 696

Jehu królem Izraela 30 PANs przemówił do Jehua: „Ponieważ postąpiłeś dobrze, wykonując to, co uważam za słuszne, i spełniłeś wszystkie moje zamiary względem domu Achaba, to twoi synowie do czwartego pokolenia będą zasiadać na tronie Izraelas”. 31Ale Jehu nie starał się z całego sercas postępować zgodnie z pouczeniem PANA, Boga Izraela. Nie odwrócił się bowiem od grzechóws Jeroboamab, do których nakłonił on Izraelitów. 32 W tym właśnie czasie PAN zaczął zmniejszać terytorium Izraelac. Chazael pokonał Izraelitów na całym ich obszarze: 33 od Jordanus na wschód – całą ziemię Gileadud, Gadytów, Rubenitów i Manassytów, począwszy od Aroerue nad potokiem Arnonf, to jest w całości Gilead i Baszang. 34 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jehu obejmujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, są opisane w kronikach królów Izraela. 35Jehu spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Samariis, a jego syn, Joachaz, został po nim królem. 36Jehu panował nad Izraelem w Samarii przez dwadzieścia osiem lat. Rządy Atalii w Judzie 1 Kiedy Atalia, matka Ochozjasza, dowiedziała się, że jej syn nie żyje, postanowiła zgładzić całe potomstwo królewskie. 2Ale Joszeba, córka króla Jorama, siostra Ochozjasza, wykradła Joasza, syna Ochozjasza, spośród mordowanych synów królewskich. Następnie ukryła go wraz z jego niańką przed Atalią w pokoju sypialnymh. W ten sposób nie został zabity. 3Przez sześć lat ukrywał się z nią w domus PANAs, gdy tymczasem Atalia rządziła krajem. 4 W siódmym roku Jojadai polecił sprowadzić dowódców oddziałów, złożonych z Karyjczykówj oraz straży przybocznej. Kiedy przybyli do niego do domu PANA, zawarł z nimi układ. A potem, gdy złożyli przysięgę w domu PANA, pokazał im syna królewskiego. 5Następnie rozkazał im: „Tak macie postąpić: Jedna trzecia waszych oddziałów, pełniących służbę w szabats, stanie na straży pałacu królewskiego. 6Jedna trzecia strzec będzie Bramy Sur, a jedna trzecia stanie

11

Jehu królem Izraela. Trudno jednoznacznie ocenić dokonania Jehu. Bóg akceptuje postawę króla, mówiąc, że postąpił dobrze, realizując Jego wolę względem rodziny Achaba (w. 30), ale zabrakło mu konsekwencji w uległości woli Bożej i stosował się do niej wybiórczo, według swojego uznania. Jego działania, choć zaowocowały usunięciem kultu Baala, były bardziej politycznym przewrotem niż religijną reformą. Zależało mu przede wszystkim na realizacji własnych ambicji politycznych, a zaangażowanie się w sprawy religijne miało służyć jedynie uzyskaniu absolutnej władzy w Izraelu. Krwawych rządów Jehu nie można oceniać w perspektywie mentalności ewangelicznej, ale należy je widzieć w kontekście ówczesnych zwyczajów, według których każdy, kto wstępował na tron, miał prawo zabić każdego, nawet tylko potencjalnego konkurenta. Czyny Jehu zostały jednak później wyraźnie potępione przez proroka Ozeasza, który zapowiada słuszną karę Boga za to, co zrobił Jehu (Oz 1,4n). Rządy Atalii w Judzie. Zupełnie inaczej niż w Izraelu przebiegały wydarzenia w królestwie judzkim. Atalia, wnuczka Omriego, odgrywa tam podwójną rolę. Należąc do domu Achaba, jest krzewicielką kultu Baala w Judzie, podobnie jak Izebel w Izraelu. Atalia zamierza zgładzić potomstwo swojego syna, aby sama mogła objąć władzę. W swoim

2. KRÓLEWSKA 10,30 — 11,6

696

1Krl 12,21-33+

2Krn 22,10 – 23,21

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 697

przy bramie za strażą. Będziecie pilnować pałacu ze wszystkich stron. 7Natomiast dwa oddziały tych spośród was, którzy są wolni od służby w szabat, będą pełnić straż w domu PANA, przy królu. 8Stańcie wokół króla, każdy z bronią w ręku! Ktokolwiek będzie próbował zbliżyć się do szeregów, niech zginie! Nie odstępujcie króla nawet na krok!”. 9 Dowódcy oddziałów spełnili dokładnie rozkazy kapłana Jojady. Każdy wziął swoich ludzi, zarówno tych, którzy pełnili służbę w szabat, jak i wolnych od służby, i przyszli do kapłana Jojady. 10Kapłan wydał dowódcom oddziałów włócznie i tarcze króla Dawidaa, znajdujące się w domu PANA. 11Straże z bronią w ręku ustawiły się od południowego narożnika domu aż do północnego, przed ołtarzems i przed domem, oraz wokół króla. 12Następnie wyprowadził on syna królewskiego, nałożył mu diadem i wręczył dokument przymierzas. Potem namaścił go i ogłosił królem. Wtedy zaczęto klaskać i wołać: „Niech żyje król!”. 13 Kiedy Atalia usłyszała okrzyki straży i ludu, wyszła do ludu zgromadzonego w domu PANA. 14Wtedy zobaczyła króla stojącego zgodnie ze zwyczajem przy kolumnie, otoczonego przez dowódców i trębaczy, oraz cały lud kraju, rozradowany i dmący w trąby. Atalia rozdarła swoje szatyb i zawołała: „Zdrada! Zdrada!”. 15Wtedy kapłan Jojada wydał rozkaz setnikom stojącym na czele wojska: „Wyprowadźcie ją z tego domu, poza szeregi. Każdy, kto pójdzie za nią, niech zginie od miecza!”. I kapłan dodał jeszcze: „Nie powinna ginąć w domu PANA”. 16 Pochwycono ją więc, gdy doszła do drogi, którą konie wjeżdżają do pałacu, i tam została zabita. 17 Jojada natomiast zawarł przymierze między PANEM a królem i ludem, że będą ludem PANA, oraz przymierze pomiędzy królem a ludem. 18Wtedy cały lud kraju udał się do świątyni Baalas i zburzył ją. Rozwalono doszczętnie także jej ołtarze i posągi, a Mattana, kapłana Baala, zabito przed ołtarzami. Kapłan Jojada ustanowił straż nad domem PANA, 19a następnie wziął dowódców oddziałów złożonych z Karyjczyków oraz straż przyboczną i wraz z całym ludem kraju przeprowadzili króla z domu PANA przez Bramę Strażyc do pałacu królewskiego. W ten sposób zasiadł on na tronie królewskim. 20 Cały lud kraju przeżywał radość, a w mieście panował spokój, gdyż Atalię zabito mieczem w pałacu królewskim.

a) włócznie i tarcze króla Dawida – broń, którą Dawid odebrał Filistynom i zdeponował w Jerozolimie (2Sm 8,7). b) rozdarła swoje szaty – zob. 2Krl 5,7+. c) Brama Straży – bezpośrednio łączyła świątynię i pałac królewski.

działaniu zachowuje się w taki sam sposób jak Jehu. Nie udaje się jej jednak doprowadzić swojego planu do końca, bo najmłodszy syn królewski, Joasz, zostaje ocalony przez siostrę zmarłego króla. Zmiana władzy w Judzie znacząco różni się od krwawego zamachu stanu, jaki miał miejsce w Izraelu. Dokonuje się ona z inicjatywy kapłana Jojady, w oparciu o dokument wzywający do odnowienia przymierza z Bogiem (w. 12). Jedyną ofiarą tego przewrotu jest królowa Atalia. Także zburzenie świątyni Baala nie pociągnęło za sobą masowej zbrodni na jego czcicielach. Życie stracił tylko jeden kapłan. Skutkiem poczynań Jehu było odrzucenie pokoju i ciągła walka. Owocem przemian w Judzie stały się pokój i radość całego ludu (w. 20).

697

2. KRÓLEWSKA 11,7-20

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Autor 1Krl nic nie mówi o grzechu niewierności, jakiego dopuścił się Joasz po śmierci kapłana Jojady (2Krn 24,2.17n). b) Kapłani rezygnują z osobistej odpowiedzialności za naprawę świątyni i powierzają to zadanie wykwalifikowanym robotnikom, którym przekazywane teraz też będą wszystkie pieniądze zbierane w świątyni na ten cel.

Page 698

Joasz królem Judy 1 Joasz miał siedem lat, gdy został królem. 2Rozpoczął swoje panowanie w siedemnastym roku rządów Jehu i czterdzieści lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Sibia i pochodziła z Beer-Szebys. 3Joasz czynił to, co podobało się PANUs, przez cały ten czas, w którym kapłan Jojada udzielał mu wskazóweka. 4Jednak wzniesienia kultycznes nie zostały usunięte, a lud w dalszym ciągu składał na nich ofiarys i palił kadzidło. 5 Joasz wydał również polecenie kapłanom: „Wszystkie ofiarys pieniężne składane w domus PANA: pieniądze pochodzące z podatku świątynnego, od wypełniających śluby oraz ofiary dobrowolne przynoszone do domu PANA 6niech będą zebrane przez kapłanów od darczyńców i przeznaczone na naprawę wszystkich uszkodzeń tego domu. 7Ale jeszcze w dwudziestym trzecim roku panowania Joasza kapłani nie wykonali naprawy domu. 8Król Joasz wezwał zatem kapłana Jojadę i pozostałych kapłanów i zapytał ich: „Dlaczego wciąż jeszcze nie prowadzicie prac nad naprawą domu? Przestańcie brać pieniądze od darczyńców, chyba że przekażecie je na naprawę domu. 9Kapłani zgodzili się więc, że nie będą brać pieniędzy od ludzi i nie będą sami naprawiać domub. 10 Wtedy kapłan Jojada wziął skrzynię, na wieku wywiercił otwór i postawił ją obok ołtarzas, po prawej stronie wejścia do domu PANA. Kapłani pilnujący wejścia wrzucali do niej wszystkie pieniądze przynoszone do domu PANA. 11Kiedy widzieli, że skarbona jest pełna, przychodził pisarz i najwyższy kapłans, liczyli pieniądze przyniesione do domu PANA i zsypywali je do toreb. 12Przeliczone pieniądze przekazywano kierownikom, nadzorującym prace w domu PANA. Opłacano z nich stolarzy i robotników pracujących przy domu PANA 13 oraz murarzy i kamieniarzy. Dokonywano z nich także zakupu drewna i ociosanych kamieni, potrzebnych do naprawy domu PANA oraz pokrywano z nich wszystkie inne wydatki związane z jej naprawą. 14Monet przynoszonych do domu PANA nie przeznaczano do wyrobu naczyń srebrnych, szczypiec do lamp, kropielnic lub trąb ani żadnych innych przedmiotów złotych i srebrnych używanych w domu PANA. 15Wydawano je tylko na robotników pracujących przy naprawie domu PANA. 16Nie rozliczano ludzi, którym przekazywano pieniądze na opłacanie robotników, gdyż postępowali oni

12

Joasz królem Judy. Opis panowania Joasza odsłania prawdziwy cel politycznych przemian, jakie rozpoczęły się po obaleniu rządów Atalii. Celem nadrzędnym była przede wszystkim reforma religijna, koncentrująca się na naprawie świątyni jerozolimskiej i na odnowie kultu Boga Izraela. Początkowo jej głównym inicjatorem i wykonawcą był kapłan Jojada, ale później, po osiągnięciu pełnoletniości, włączył się w nią również sam król. I choć reforma przyniosła połowiczny sukces, gdyż lud w dalszym ciągu składał ofiary na wzniesieniach kultycznych, a konieczność złożenia okupu dla Chazaela, króla Aramu, opróżniła skarbiec świątynny i królewski, to jednak stanowiła zapowiedź kolejnych reform, których ukoronowaniem stały się przemiany podjęte przez króla Jozjasza.

2. KRÓLEWSKA 12,1-16

2Krn 24,1-14

698

1Krl 22,44; 2Krl 14,4; 15,4.35

12_2Krl:12_2Krl

2Krn 24,23-27

9/3/08

2:43 PM

Page 699

uczciwie. 17Natomiast pieniądze, które były ofiarowane przy składaniu ofiars wynagradzających i ofiar przebłagalnych, nie wpływały do domu PANA, lecz należały do kapłanów. 18 Wówczas Chazael, król Aramus, wyruszył na wyprawę przeciw Gata. Po jego zdobyciu, udał się dalej z zamiarem zaatakowania Jerozolimy. 19Joasz, król Judys, zabrał więc wszystkie przedmioty święte, ofiarowane przez królów judzkich: Jozafata, Jorama i Ochozjasza – jego przodków, łącznie z własnymi darami, oraz całe złoto, które znalazł w skarbcach domu PANA i w pałacu królewskim, i posłał je Chazaelowi, królowi Aramu, który wycofał się z Jerozolimy. 20 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joasza obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 21Jego słudzy uknuli spisek przeciw niemu i zamordowali go w Bet-Millob, na drodze schodzącej do Silla. 22 Jozabad, syn Szimeata, i Jehozabad, syn Szomera, byli właśnie tymi sługami, którzy go zabili. Joasz został pochowany obok swoich przodków, w Mieście Dawidac, a jego syn, Amazjasz, został po nim królem.

a) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z wielkich miast tzw. pentapolu filistyńskiego (2Krl 1,2+). b) Bet-Millo – prawdopodobnie chodzi o istniejące w Jerozolimie Millo, czyli nasyp ziemny, rodzaj konstrukcji, podwyższenia uzyskiwanego przez budowanie sztucznego nasypu, na którym stawiano budynek albo nawet część miasta. Badania archeologiczne potwierdzają, że wzgórze jerozolimskie, które było zbyt małe dla potrzeb rozrastającego się miasta, zostało sztucznie powiększone. c) Miasto Dawida – zob. 2Krl 8,24+. d) grzechy Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+. e) wybawcę – prawdopodobnie chodzi o króla asyryjskiego Adadnirariego III, który panował w latach 809-782 przed Chr. Pokonał on w 802 r. przed Chr. Aramejczyków i nałożył na nich ogromną kontrybucję, co na jakiś czas zatrzymało ich ekspansję na Bliskim Wschodzie.

Joachaz królem Izraela 1 W dwudziestym trzecim roku rządów Joasza, syna Ochozjasza, króla Judys, Joachaz, syn Jehu, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez siedemnaście lat. 2Czynił to, co nie podobało się PANUs, popełniał grzechys Jeroboamad, syna Nebata, do których nakłonił on Izraelitów, i nie odstąpił od nich. 3PAN bardzo rozgniewał się na Izraela i oddał go na długi czas pod panowanie Chazaela, króla Aramus, i jego syna, Ben-Hadada. 4Wtedy Joachaz błagał PANA, a PAN go wysłuchał. Widział bowiem ucisk Izraela, uciemiężonego przez króla Aramu. 5PAN dał więc Izraelowi wybawcęe, który wyzwolił go spod władzy Aramu. Dzięki temu Izraelici żyli znowu jak dawniej w pokojus. 6Nie odwrócili się jednak od grzechów domu Jeroboama, do których nakłonił on Izraelitów, i naśladowali je. W Samarii bowiem stał nawet posąg ku czci Aszerys. 7Dlatego też nie pozostało Joachazowi więcej żołnierzy niż pięćdziesięciu jeźdźców, dziesięć rydwanów i dziesięć tysięcy pieszych, gdyż resztę król Aramu zniszczył i starł na proch. 8 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joachaza obejmujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, są opisane

13

1Krl 12,21-33+

Joachaz królem Izraela. Okres rządów Joachaza w Izraelu charakteryzuje się brakiem wierności Bogu jedynemu, czego przejawem była praktyka bałwochwalczych kultów. To sprowadziło na Izraela surową karę Bożą, jaką była zależność od Aramejczyków. Widząc żal króla, Bóg lituje się nad Izraelem i daje mu wybawcę. Tym razem nie jest nim prorok, ale król Asyrii. Izrael uwolnił się od tyranii Aramejczyków, ale musiał płacić kontrybucję Asyryjczykom, o czym autor nie wspomina, gdyż w wydarzeniu tym widzi łaskę, jaką Bóg daje Izraelowi. W ten sposób chce pokazać, że Bóg jest Panem historii, że obszar Jego działania nie ogranicza się do Izraela i że w realizacji swojej woli posługuje się On także poganami.

699

2. KRÓLEWSKA 12,17 — 13,8

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) grzechów Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+. b) Ty jesteś rydwanem… jeźdźcem – zob. 2Krl 2,12+. c) Afek – miejscowość leżąca na wschód od Jafy, położona przy drodze prowadzącej z Izraela do Damaszku. d) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

Page 700

w kronikach królów Izraela. 9Joachaz spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Samarii, a jego syn Joasz został po nim królem. Joasz królem Izraela 10 W trzydziestym siódmym roku rządów Joasza, króla Judys, Joasz, syn Joachaza, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez szesnaście lat. 11Czynił to, co nie podobało się PANUs. Nie odwrócił się od żadnego z grzechóws Jeroboamaa, syna Nebata, do których nakłonił on Izraelitów, i naśladował je. 12 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joasza obejmujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, a także wojnę, którą prowadził z Amazjaszem, królem Judy, są opisane w kronikach królów Izraela. 13Joasz spoczął przy swoich przodkach, a Jeroboam zasiadł po nim na tronie. Joasz został pochowany w Samarii, razem z królami Izraela. Śmierć Elizeusza Elizeusz rozchorował się poważnie i był bliski śmierci. Wówczas przybył do niego Joasz, król Izraelas, i płacząc nad nim, wołał: „Ojcze mój! ojcze mój! Ty jesteś rydwanem Izraela i jego jeźdźcemb!”. 15Elizeusz odezwał się do niego: „Weź łuk i strzały”. Kiedy król izraelski wypełnił to polecenie, biorąc łuk i strzały, 16Elizeusz rzekł ponownie do niego: „Naciągnij łuk”. A wtedy Elizeusz nałożył swoje ręce na ręce króla 17 i powiedział: „Otwórz okno wychodzące na wschód”. A gdy otworzył, Elizeusz rozkazał: „Strzelaj!”. Kiedy zaś wypuścił strzałę, zawołał: „Strzała zwycięstwa PANAs! Strzała zwycięstwa nad Aramems! Pobijesz doszczętnie Aram w Afekc!”. 18 Następnie polecił: „Weź strzały”. A kiedy król izraelski wziął je, rozkazał mu: „Uderz o ziemię!”. Uderzył trzy razy i przestał. 19Rozgniewał się na niego człowiek Bożyd: „Powinieneś uderzyć pięć albo sześć razy, wtedy rozbiłbyś Aram doszczętnie, a tak pokonasz Aramejczyków tylko trzy razy”. 20 Potem Elizeusz umarł i został pochowany. Każdego roku bandy Moabitóws napadały na kraj. 21Gdy pewnego razu ludzie grzebiący człowieka spostrzegli jeden z ich oddziałów, wrzucili jego ciałos do grobu Elizeusza i uciekli. Kiedy ciało dotknęło kości Elizeusza, człowiek ów ożył i stanął na nogi. 22 Chazael, król Aramu, uciskał Izraelitów przez cały okres panowania Joachaza. 23PAN jednak był dla nich łaskawy i miłosiernys. Ze względu na swoje przymierzes z Abrahamem,

1Krl 12,21-33+

14

Śmierć Elizeusza. Ostatnie chwile życia Elizeusza przypadają na okres panowania Joasza, trzeciego króla z dynastii zapoczątkowanej przez Jehu. Dwie symboliczne czynności podjęte przez króla z polecenia umierającego Elizeusza zapowiadają zwycięstwo Izraela nad Aramejczykami. Bóg objawia przez proroka, że zwycięstwo to nie będzie jeszcze pełne i ostateczne. Moc Elizeusza działa nawet po jego śmierci (w. 21). Dzieje się tak dlatego, że jej źródłem jest miłosierdzie Boga i wierność przysiędze, którą złożył On patriarchom.

2. KRÓLEWSKA 13,9-23

700

2Krl 2,12

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 701

Izaakiem i Jakubem litował się nad nimi i aż dotąd nie chciał ich wytracić i odrzucić od siebie. 24Kiedy więc umarł Chazael, król Aramu, a po nim zaczął panować jego syn, Ben-Hadad, 25 Joasz z powrotem odebrał z rąk Ben-Hadada, syna Chazaela, te miasta, które podczas wojny utracił jego ojciec, Joachaz. Joaszowi udało się trzy razy pokonać Ben-Hadada i w ten sposób odzyskać miasta izraelskiea.

Historia obydwu królestw do upadku Samarii 2Krn 25,1-28

Amazjasz królem Judy 1 W drugim roku rządów Joasza, syna Joachaza, króla Izraelas, Amazjasz, syn Joasza, został królem Judys. 2 Miał dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron i przez dwadzieścia dziewięć lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Joaddan i pochodziła z Jerozolimy. 3Czynił to, co podobało się PANUs, nie tak jednak jak jego praojciec, Dawid. We wszystkim naśladował on raczej swojego ojca, Joasza. 4 Wzniesienia kultycznes nie zostały jednak usunięte, a lud w dalszym ciągu składał na nich ofiarys i palił kadzidło. 5 Skoro tylko umocnił w swoim ręku władzę królewską, skazał na śmierć tych dworzan, którzy zamordowali króla, jego ojca. 6 Nie zabił jednak synów zabójców, zgodnie z przykazaniems PANA, zapisanym w księdze Prawas Mojżesza: Ojcowie nie poniosą śmierci za winy swoich dzieci ani dzieci za winy swoich ojców. Każdy umrze za swój własny grzech. 7 To on właśnie pokonał dziesięć tysięcy Edomitóws w Dolinie Solib i w wyniku walk zdobył Selę, nadając jej nazwę Jokteel, którą nosi ona aż do dnia dzisiejszego. 8 Wtedy Amazjasz wysłał posłów do króla izraelskiego Joasza, syna Joachaza, a wnuka Jehu, przez których oświadczył: „Stań do walki! Zmierzmy się ze sobą!”. 9Joasz, król Izraela dał Amazjaszowi, królowi Judy, następującą odpowiedź: „Oset rosnący w Libanie przesłał cedrowic libańskiemu prośbę: «Daj swoją córkę mojemu synowi za żonę». Lecz dzikie zwierzę biegło przez Liban i podeptało oset. 10Rozbiłeś doszczętnie Edom i to uderzyło ci do głowy. Ciesz się swoją sławą, lecz pozostań w domu. Dlaczego prowokujesz nieszczęście i narażasz się na upadek ty sam i Juda wraz z tobą?”. 11Ale Amazjasz nie posłuchał. Wyruszył więc Joasz, król Izraela, i doszło między nim a Amazjaszem, królem Judy, do bezpośredniego starcia w Bet-Szemeszd, na terenie Judy. 12Wojsko judzkie zostało rozgromione przez Izraelitów i każdy z żołnierzy Amazjasza uciekł do swojego domue. 13Natomiast

14

2Krl 12,21n

Pwt 24,16

Sdz 9,8-15

a) odzyskać miasta izraelskie – chodzi o niektóre miasta położone w Zajordaniu. Całe terytorium Zajordania odzyskał dopiero Jeroboam II (2Krl 14,14,25-28). b) Dolina Soli – dolina położona na terytorium Edomu, w pobliżu południowego krańca Morza Martwego. c) Oset… przesłał cedrowi – personifikacja roślin była typowa dla opowiadanych w starożytności bajek. Podobna bajka znalazła się Księdze Sędziów (Sdz 9,8-15). Wypowiedź króla Joasza ukazuje jego pewność siebie i pogardę, jaką żywił dla przeciwnika. d) Bet-Szemesz – miejscowość położona w Judzie ok. 34 km na zachód od Jerozolimy, w odległości ok. 25 km na wschód od Ramla, w pobliżu północnej granicy Królestwa południowego. e) Według 2Krn 25,14-20 klęska ta była karą Bożą za bałwochwalczy kult oddawany przez mieszkańców Judy bóstwom edomickim.

Amazjasz królem Judy. Okazałe zwycięstwo króla Judy Amazjasza nad Edomem sprawiło, że poczuł się on bardzo pewnie i dążył do wzmocnienia pozycji swojego państwa. Przede wszystkim chciał się całkowicie uniezależnić od Izraela i dlatego wszczął bratobójczą wojnę. Król błędnie jednak ocenił swoje możliwości, ponadto, wiedziony pychą, przestał liczyć się z Bogiem i dlatego podjęte przez niego działania zakończyły się klęską.

701

2. KRÓLEWSKA 13,24 — 14,13

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) czterystu łokci – ok. 180-200 metrów. Łokieć – zob. Słownik. b) Lakisz – drugie co do ważności miasto judzkie. Jego nazwa pojawia się w pisanych pismem klinowym listach faraona Amenhotepa (XIV w. przed Chr.). Lakisz położone jest ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy i 24 km na zachód od Hebronu. Utożsamia się je z dzisiejszym Tel ed-Duweir. c) Miasto Dawida – zob. 2Krl 8,24+. d) Elat – dzisiejsze Aqabah, ważne miasto portowe położone nad zatoką Akaba. Niektórzy utożsamiają je z Esjon-Geber. e) grzechy Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+. f) Lebo-Chamat – miejscowość utożsamiana z dzisiejszym Lebwa, położona nad jednym ze źródeł rzeki Orontes. Wyznaczała północną granicę terytorium Izraela (np. Lb 13,21; Joz 13,5; Sdz 3,3). g) Morze Martwe – dosł. Morze Araby. Araba to step rozciągający się na obszarze rozdzielającym Morze Martwe i Morze Czerwone. h) wybawienie przez Jeroboama – w rzeczywistości sukcesy Jeroboama w walce z Aramejczykami wynikały z wielkiego osłabienia Aramu, który prowadził wojny na wielu frontach i popadł w silną zależność od Asyrii. i) Damaszek – zob. 2Krl 5,12+.

Page 702

Amazjasz, król Judy, syn Joasza, wnuk Ochozjasza, wpadł w Bet-Szemesz w ręce Joasza, króla izraelskiego, który dotarł do Jerozolimy i zburzył część jej murów, od Bramy Efraima aż do Bramy Narożnikowej, na długości czterystu łokcia. 14Zabrał całe złoto i srebro oraz wszystkie przedmioty znajdujące się w domus PANA i w skarbcach pałacu królewskiego; wziął również zakładników i wrócił do Samariis. 15 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joasza obejmujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania oraz wojnę, którą prowadził z Amazjaszem, królem Judy, są opisane w kronikach królów Izraela. 16Joasz spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Samarii, razem z królami Izraela, a jego syn, Jeroboam, został po nim królem. 17 Natomiast król judzki, Amazjasz, syn Joasza, żył jeszcze piętnaście lat po śmierci króla izraelskiego, Joasza, syna Joachaza. 18Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Amazjasza są opisane w kronikach królów Judy. 19Kiedy uknuto przeciwko niemu spisek w Jerozolimie, uciekł do Lakiszb. Wysłano jednak za nim pościg do Lakisz i tam go zamordowano. 20Jego ciałos przewieziono końmi do Jerozolimy i pochowano razem z jego przodkami w Mieście Dawidac. 21Cały lud Judy wybrał Azariasza, który miał wtedy szesnaście lat, i ustanowił go królem w miejsce jego ojca, Amazjasza. 22To on właśnie odbudował Elatd i odzyskał go dla Judy zaraz po śmierci króla. Jeroboam II królem Izraela 23 W piętnastym roku rządów Amazjasza, syna Joasza, króla Judys, Jeroboam, syn Joasza, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez czterdzieści jeden lat. 24Czynił to, co nie podobało się PANUs, popełniał grzechys Jeroboamae, syna Nebata, do których nakłonił on Izraelitów, i nie odstąpił od nich. 25On właśnie przywrócił granice Izraela od Lebo-Chamatf aż do Morza Martwegog, zgodnie ze słowem PANA, Boga Izraela, które zapowiedział przez swojego sługę Jonasza, syna Amittaja, prorokas z Gat-Chefer. 26PAN bowiem widział, jak gorzki los stał się udziałem Izraela: każdy bez wyjątku był uciśniony i opuszczony. Nie było nikogo, kto by wspomógł Izraela. 27PAN postanowił jeszcze nie wytracić imienias Izraela pod niebem, ale dać mu wybawienie przez Jeroboamah, syna Joasza. 28 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jeroboama obejmujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, a także wojny, dzięki którym przywrócił Izraelowi Damaszeki i Chamat,

Jeroboam II królem Izraela. Jeroboam II przeszedł do historii jako jeden z najważniejszych królów Izraela, ponieważ przez długi okres potrafił zapewnić Izraelitom pokój i dostatek. Na jego panowaniu kładzie się jednak cieniem grzech niewierności Bogu jedynemu. Właśnie dlatego autor poświęca mu tak mało uwagi, a każdy Jego sukces przypisuje działaniu Bożego miłosierdzia nad Izraelem (ww. 26n).

2. KRÓLEWSKA 14,14-28

702

2Krn 26,1n

1Krl 12,21-33+

1Krl 13,4n; 2Krl 14,10

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 703

są opisane w kronikach królów Izraela. 29Jeroboam spoczął przy swoich przodkach i pochowano go razem z królami Izraela, a jego syn, Zachariasz, został po nim królem. 2Krn 26,1-23

Azariasz królem Judy 1 W dwudziestym siódmym roku rządów Jeroboama, króla Izraelas, Azariasz, syn Amazjasza, został królem Judys. 2Miał szesnaście lat, kiedy wstąpił na tron i pięćdziesiąt dwa lata panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Jekolia i pochodziła z Jerozolimy. 3Czynił on to, co podobało się PANUs, we wszystkim naśladując swojego ojca Amazjasza. 4Jednak wzniesienia kultycznes nie zostały usunięte i lud w dalszym ciągu składał na nich ofiarys i palił kadzidło. 5PAN dotknął króla trądem aż do dnia jego śmierci. Dlatego też mieszkał on w oddzielnym domu, a jego syn, Jotam, zarządzał pałacem i sprawował rządy nad całym narodem. 6 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Azariasza obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 7Azariasz spoczął przy swoich przodkach i pochowano go z jego przodkami w Mieście Dawidaa, a jego syn, Jotam, został po nim królem.

15

1Krl 12,21-33+

2Krl 10,30

a) Miasto Dawida – zob. 2Krl 8,24+. b) grzechów Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+. c) Jebleam – zob. 2Krl 9,27+. d) Tirsa – pierwsza stolica Królestwa północnego (1Krl 14,17; 16,23). Trudno jednoznacznie określić jej lokalizację. e) Tappuach – miasto położone na północnej granicy terenów zajmowanych przez plemiona Efraima i Manassesa (Joz 16,8), prawdopodobnie dzisiejsze Tell Szajch Abu Zarad.

Zachariasz królem Izraela 8 W trzydziestym ósmym roku rządów Azariasza, króla Judys, Zachariasz, syn Jeroboama, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez sześć miesięcy. 9Czynił to, co nie podobało się PANUs, tak samo jak jego przodkowie, nie odstąpił od grzechóws Jeroboamab, syna Nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 10Przeciw niemu uknuł spisek Szallum, syn Jabesza, który uderzył na niego w Jebleamc, i mordując go, został po nim królem. 11 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Zachariasza są opisane w kronikach królów Izraela. 12Tak właśnie spełniło się słowo PANA, które wypowiedział do Jehu: „Synowie twoi do czwartego pokolenia zasiadać będą na tronie Izraela”. Szallum królem Izraela Szallum, syn Jabesza, został królem w trzydziestym dziewiątym roku panowania Ozjasza, króla Judys, i rządził w Samariis przez jeden miesiąc. 14Menachem, syn Gadiego, wyruszył z Tirsyd i przybył do Samarii, gdzie uderzył na Szalluma, syna Jabesza, i mordując go, został po nim królem. 15 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Szalluma wraz ze spiskiem, który uknuł, są opisane w kronikach królów Izraelas. 16Wówczas to Menachem, wyruszył z Tirsy i uderzył na Tappuache, zabijając mieszkańców miasta i okolic, ponieważ nie otworzono mu bram. Spustoszył je, a wszystkim znajdującym się tam brzemiennym kobietom porozpruwał brzuchy. 13

2Krl 8,12

703

2. KRÓLEWSKA 14,29 — 15,16

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) grzechów Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+. b) Pul – babilońskie określenie Tiglat-Pilesera III. c) O tej kontrybucji mówią także teksty asyryjskie, opisując działania wojenne Tiglat-Pilesera III w Syrii w 738 r. przed Chr. d) Gilead – zob. 2Krl 10,33+. e) Argob i Arieh – prawdopodobnie nazwy figur znajdujących się w portalu bramy pałacu królewskiego. f) Tiglat-Pileser – król Asyrii, jego panowanie przypada na lata 745-727 przed Chr. g) Abel-Bet-Maaka – miejscowość w północnym Izraelu. Później występuje pod nazwą Abila, jako jedno z miast Dekapolu w północnym Zajordaniu. h) Kedesz – miasto położone w Galilei, na północny zachód od jeziora Hule. Jego inna nazwa to Kadesz (Sdz 11,16). i) Chasor – ważne, ufortyfikowane miasto położone 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego. j) Gilead – zob. 2Krl 10,33+.

Page 704

Menachem królem Izraela 17 W trzydziestym dziewiątym roku rządów Azariasza, króla Judys, Menachem, syn Gadiego, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez dziesięć lat. 18Czynił to, co nie podobało się PANUs, i w całym okresie swoich rządów nie odstąpił od grzechóws Jeroboamaa, syna Nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 19 Pulb, król asyryjskis najechał wówczas na kraj. Menachem zapłacił mu wtedy tysiąc talentóws srebra, aby pozyskać jego poparcie i umocnić władzę królewską w swoim rękuc. 20Menachem zdobył te pieniądze od wszystkich zamożnych ludzi w Izraelu: każdy musiał dać pięćdziesiąt syklóws srebra, które przekazał królowi asyryjskiemu. Król asyryjski wycofał się wówczas i nie zatrzymywał się dłużej w kraju. 21 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Menachema obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Izraela. 22Menachem spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, Pekachiasz, został po nim królem. Pekachiasz królem Izraela 23 W pięćdziesiątym roku rządów Azariasza, króla Judys, Pekachiasz, syn Menachema, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez dwa lata. 24Czynił to, co nie podobało się PANUs i nie odstąpił od grzechóws Jeroboamaa, syna Nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 25Przeciw niemu uknuł spisek Pekach, syn Remaliasza – jego oficer, który wraz z pięćdziesięcioma ludźmi z Gileadud uderzył na niego w Samarii, w baszcie pałacu królewskiego, przy Argob i Ariehe. Mordując go, został po nim królem. 26 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Pekachiasza oraz wszystko, czego dokonał, jest opisane w kronikach królów Izraela. Pekach królem Izraela 27 W pięćdziesiątym drugim roku rządów Azariasza, króla Judys, Pekach, syn Remaliasza, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez dwadzieścia lat. 28Czynił to, co nie podobało się PANUs, i nie odstąpił od grzechóws Jeroboamae, syna Nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 29 W okresie rządów Pekacha, króla izraelskiego, Tiglat-Pileserf, król asyryjskis, dokonał najazdu i zajął Ijjon, Abel-Bet-Maakag, Janoach, Kedeszh, Chasori, Gileadj i Galileęs oraz całą ziemię Neftalego, a ludność przesiedlił do Asyrii. 30Ozeasz, syn Eli, uknuł spisek przeciw Pekachowi, synowi Remaliasza. Uderzył na niego, i mordując go, został po nim królem w dwudziestym roku rządów Jotama, syna Ozjasza.

2. KRÓLEWSKA 15,17-30

704

1Krl 12,21-33+

1Krl 12,21-33+

1Krl 12,21-33+

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 705

31

Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Pekacha oraz wszystko, czego dokonał, jest opisane w kronikach królów Izraela.

2Krn 27,1-9

2Krn 28,1-27

Jotam królem Judy 32 W drugim roku rządów Pekacha, syna Remaliasza, króla Izraelas, Jotam, syn Ozjasza, został królem Judys. 33Miał dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron i przez szesnaście lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Jerusza i była córką Sadoka. 34Czynił on to, co podobało się PANUs, we wszystkim naśladując swojego ojca Ozjasza. 35Jedynie wzniesienia kultowes nie zostały usunięte i lud w dalszym ciągu składał na nich ofiarys i palił kadzidło. On to właśnie zbudował Bramę Górną w domus PANA. 36 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jotama obejmujące to, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 37W tym czasie PAN zaczął nastawiać przeciw Judzie Resinaa, króla Aramus, i Pekacha, syna Remaliasza. 38Kiedy Jotam spoczął przy swoich przodkach, pochowano go z jego przodkami w Mieście Dawidab, a jego syn, Achaz, został po nim królem. Achaz królem Judy 1 W siedemnastym roku rządów Pekacha, syna Remaliasza, Achaz, syn Jotama, został królem Judys. 2Achaz miał dwadzieścia lat, kiedy wstąpił na tron i przez szesnaście lat panował w Jerozolimies. Nie czynił tego, co podoba się PANUs, jego Bogu, jak jego praojciec, Dawid. 3Szedł raczej drogąs królów izraelskich i nawet swojego syna spalił w ofierzec, naśladując niegodziwe praktyki narodów pogańskich, które PAN wypędził przed Izraelitami. 4Składał ofiarys krwawe i kadzielne na wyżynach, na pagórkach i pod każdym zielonym drzewemd. 5Wtedy wyruszył na Jerozolimę Resin, król Aramus, wraz z Pekachem, synem Remaliasza, królem izraelskime. Oblegali Achaza, lecz nie mogli go pokonać. 6W tym samym czasie król Edomus odzyskał Elatf i wypędził z niego Judejczyków. Wówczas do Elatu przybyli Edomici i mieszkają w nim aż do dnia dzisiejszego. 7 Achaz wysłał więc posłańców do Tiglat-Pileserag, króla asyryjskiego, z prośbą: „Jestem twoim sługą i twoim synem. Przybądź i wybaw mnie z ręki króla Aramu i króla Izraelas, którzy mnie oblegająh. 8Achaz wziął srebro i złoto, które znalazł w domus PANA oraz w skarbcach pałacu królewskiego i przesłał jako dar królowi asyryjskiemus. 9Król asyryjski

16

Wj 23,24; 34,13; Pwt 12,2 Iz 7 – 8

a) Resin – ostatni król aramejski, panujący w Damaszku przed zajęciem Aramu przez Asyryjczyków (2Krl 16,9). b) Miasto Dawida – zob. 2Krl 8,24+. c) spalił w ofierze – chodzi o zwyczaj palenia ludzi w ofierze składanej pogańskim bóstwom. Najczęściej darem ofiarnym były dzieci (Jr 7,31). Praktyka ta była wielokrotnie potępiana przez Prawo Mojżeszowe (Kpł 18,21; 20,2-4; Pwt 12, 31; 18,10) i przez proroków (np. Jr 19,4-6; 32,35). d) na wyżynach… zielonym drzewem – wyrażenie często używane w Biblii na określenie sprawowanego na wolnym powietrzu kultu bóstw kananejskich (np. Pwt 12,2; 1Krl 14,23; Jr 2,20). e) Chodzi o wojnę syro-efraimską w 734 r. przed Chr., która miała na celu włączenie Judy do koalicji przeciw Asyrii. W czasie tej wojny Izajasz wygłosił swoje proroctwo odnoszące się do Emmanuela (Iz 7 – 8). f) Elat – zob. 2Krl 14,22+. g) Tiglat-Pileser – zob. 2Krl 15,29+. h) Achaz, nie słuchając rad Izajasza, który zachęcał go do złożenia ufności w Bogu (Iz 7,1-17), prosi o pomoc króla asyryjskiego, nie zważając zupełnie na to, że fakt ten, zgodnie z zapowiedzią proroka, stanie się przyczyną upadku jego królestwa (Iz 8,5-8).

Achaz królem Judy. Po tym, jak autor bardzo syntetycznie przedstawił historię królów Izraela i Judy, teraz w kontekście wojny syro-efraimskiej skupia uwagę na Achazie i jego relacji z królem asyryjskim Tiglat-Pileserem. Pomimo grzechów Izraelitów Bóg pozostał wierny swojej obietnicy, według której władza w Judzie miała pozostać w rękach potomków Dawida. Achaz, kolejny władca z dynastii Dawida, nie odpowiadał jednak Bogu podobną lojalnością. Powtarzał

705

2. KRÓLEWSKA 15,31 — 16,9

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Damaszek – zob. 2Krl 5,12+. b) zobaczył tam ołtarz – prawdopodobnie chodzi o ołtarz znajdujący się w damasceńskiej świątyni boga Rimmona (2Krl 5,18+). Jego wielkość bardzo kontrastowała ze skromnością i niewielkimi rozmiarami ołtarza wybudowanego w świątyni jerozolimskiej przez Salomona (1Krl 8,64). Zachwycony Achaz zapragnął wznieść podobny ołtarz w Jerozolimie. c) morze – zbiornik znajdujący się wewnątrz świątyni jerozolimskiej, który służył kapłanom do rytualnych obmyć. Oprócz tego świątynne „morze” miało znaczenie symboliczne. Ze względu na swoją wielkość (13,5 m w obwodzie), a także zdobiące je ornamenty: dwanaście wołów symbolizujących dwanaście plemion Izraela, przywoływało obraz Boga Stwórcy, który panuje nad całą ziemią i wszystkimi ludźmi. W ten sposób ukazywano Boga Izraela jako potężniejszego od kananejskich bóstw: Jamma i Baala, a także babilońskiego Marduka, które uważano za bóstwa morza i burzy (Ps 29,10; 104,1-9; Iz 51,9n). d) Miasto Dawida – zob. 2Krl 8,24+.

Page 706

go wysłuchał i wyruszył na Damaszeka. Zdobył go, jego mieszkańców przesiedlił do Kir, a Resina kazał stracić. 10Kiedy król Achaz udał się na spotkanie z Tiglat-Pileserem, królem Asyrii, do Damaszku, zobaczył tam ołtarzb. Król Achaz polecił zaraz przesłać kapłanowi Uriaszowi wzór ołtarza i szczegółowe plany jego wykonania. 11Kapłan Uriasz zbudował ołtarz zgodnie ze wszystkimi szczegółami, które mu przesłał król Achaz z Damaszku, i zdołał go ukończyć przed jego powrotem. 12Kiedy król powrócił z Damaszku i zobaczył ołtarz, podszedł do niego 13i złożył ofiarę całopalnąs, ofiarę pokarmowąs oraz ofiarę płynną, a krwiąs z ofiar wspólnotowych pokropił ołtarz. 14Ołtarz zaś z brązu, który stał przed PANEM, kazał usunąć sprzed świątyni, z miejsca między nowym ołtarzem a domem PANA, i postawić po północnej stronie nowego ołtarza. 15Następnie król Achaz wydał polecenie kapłanowi Uriaszowi: „Poranną ofiarę całopalną będziesz składał na wielkim ołtarzu, jak również wieczorną ofiarę pokarmową, a także ofiarę całopalną króla i jego ofiarę pokarmową oraz ofiarę całopalną całego narodu, jego ofiary pokarmowe i płynne. Będziesz również wylewać na niego całą krews całopaleń i ofiar wspólnotowych. Natomiast co do ołtarza z brązu, to się zastanowię”. 16Kapłan Uriasz postąpił zgodnie ze wszystkimi zaleceniami króla Achaza. 17 Król Achaz kazał oderwać listwy z bocznych ścian wózków i wyjąć z nich misy, a morzec polecił zdjąć z wołów z brązu, na których było wsparte, i postawić na kamiennej posadzce. 18 Kazał także, ze względu na króla asyryjskiego, usunąć zbudowany w domu PANA krużganek szabatowy oraz zewnętrzne wejście królewskie do domu PANA. 19 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Achaza obejmujące to, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 20Achaz spoczął przy swoich przodkach i pochowano go z jego przodkami w Mieście Dawidad, a jego syn, Ezechiasz, został po nim królem. Zdobycie Samarii 1 W dwunastym roku rządów Achaza, króla Judys, Ozeasz, syn Eli, został królem Izraelas w Samariis i panował przez dziewięć lat. 2Czynił to, co nie podobało się

17

grzechy swoich przodków, stosował praktyki typowe dla kultu bóstw pogańskich, a nawet wzniósł w świątyni jerozolimskiej ołtarz wzorowany na ołtarzu czczonego w Damaszku boga Rimmona. Gest ten był potwierdzeniem tak politycznego, jak i religijnego poddania się władzy Asyrii (w. 18). Sam Achaz, składając ofiary na nowym ołtarzu, przywłaszczył sobie prawo do sprawowania kultu, które należało tylko i wyłącznie do kapłanów. Od tej pory zmieniła się w Izraelu pozycja kapłanów, którzy bardziej musieli liczyć się ze zdaniem króla niż z wolą Bożą zawartą w Prawie. Rządy Achaza zaowocowały osłabieniem pozycji Judy i w konsekwencji stały się kolejnym ogniwem prowadzącym do upadku jego królestwa. Zdobycie Samarii. Długie i pomyślne panowanie Jeroboama II, przedostatniego króla z dynastii Jehu, zostało odczytane jako znak ostatniej szansy na nawrócenie, dany Izraelowi przez Boga (2Krl 14,23-29). Rządy jego następców kończyły się zwykle zamachami stanu, które zapowiadały powolne, lecz nieuchronne nadejście narodowej katastrofy.

2. KRÓLEWSKA 16,10 — 17,2

706

Wj 29,39; Lb 28,4; Ez 46,4-7

1Krl 7,23-37

12_2Krl:12_2Krl

2Krl 18,9-11

Pwt 28,36; Oz 9,3; Am 5,27

Wj 32,4.8

Wj 23,24; 34,13; Pwt 12,2

Pwt 29,25; Jr 2,5

Pwt 4,19; 17,3; 1Krl 12,28

9/3/08

2:43 PM

Page 707

PANUs, ale nie aż tak, jak królowie Izraela, którzy byli przed nim. 3Wyruszył przeciw niemu Salmanassara, król asyryjskis, i Ozeasz stał się jego poddanym, płacąc mu daninę. 4Kiedy jednak król asyryjski wykrył spisek Ozeasza, który nie tylko wysłał posłańców do króla egipskiego So, ale również przestał płacić królowi asyryjskiemu coroczną daninę, schwytał go i zamknął w więzieniu. 5Król asyryjski najechał wówczas na cały kraj, a gdy dotarł do Samarii, oblegał ją przez trzy lata. 6W dziewiątym roku rządów Ozeasza król asyryjski zdobył Samarię. Izraelitów zesłał na wygnanie do Asyrii i przesiedlił ich do Chalachb, nad Chaborc – rzekę Gozanud oraz do miast Medówe.

a) Salmanassar – chodzi o Salmanassara V, syna i następcę Tiglat-Pilesera III na tronie asyryjskim. b) Chalach – region położony w północnej Asyrii, niedaleko miasta Haran. c) Chabor – biblijna nazwa rzeki Khabur, lewego dopływu Eufratu, która płynie przez północno-wschodnią Syrię. d) Gozan – dzisiejsze Tell Halaf, miasto położone nad rzeką Chabor, w północno-wschodniej Syrii. e) Medowie – lud zamieszkujący Medię, państwo w północno-zachodnim Iranie, położone nad Morzem Kaspijskim. f) pagórku… zielonym drzewem – zob. 2Krl 16,4+.

Przyczyny upadku królestwa Izraela 7 Wszystko to stało się dlatego, że Izraelici zgrzeszyli przeciw PANUs, swojemu Bogu, który wyprowadził ich z ziemi egipskiej i uwolnił spod władzy faraona, króla Egiptu. Oddawali cześć innym bogom, 8naśladując zwyczaje narodów, które PAN wypędził przed Izraelitami, i obyczaje wprowadzone przez królów izraelskich. 9Izraelici przypisali PANU, Bogu swojemu, to co było nieprawdą, budując sobie wzniesienia kultycznes we wszystkich miejscach zamieszkania: od wieży strażniczej aż do miasta warownego. 10Na każdym wysokim pagórku, pod każdym zielonym drzewemf ustawiali sobie steles i aszerys. 11Na wszystkich wzniesieniach kultycznych składali ofiarys z kadzidła, podobnie jak narody, które PAN wygnał przed nimi. Doprowadzili PANA do gniewus, popełniając niegodziwe rzeczy. 12Służyli bożkom, choć PAN ostrzegał ich: „Nie czyńcie tego!”. 13PAN upominał ciągle Izraelas i Judęs przez wszystkich swoich prorokóws i widzących: „Zawróćcie z waszych złych dróg! Zachowujcie moje przykazanias i polecenia, zgodnie z Prawems, do którego zobowiązałem waszych przodków, a które przekazałem wam przez moje sługi, proroków”. 14Lecz oni nie słuchali, buntując się, podobnie jak ich przodkowie, którzy nie uwierzyli w PANA, Boga swojego. 15 Odrzucili Jego polecenia i przymierzes, które zawarł z ich przodkami oraz upomnienia, które im dawał. Poszli za nicością i stali się nicością, naśladując narody wokół siebie, co do których ostrzegał ich PAN, żeby nie postępowali jak one. 16Lecz oni porzucili wszystkie przykazania PANA, Boga swojego, Bezpośrednią przyczyną upadku Królestwa północnego była inwazja asyryjska i trzyletnie oblężenie Samarii. W zimie 722/721 r. przed Chr. król asyryjski Salmanassar zdobył w końcu miasto i przesiedlił Izraelitów do różnych miast swojego imperium. Królestwo Izraela na zawsze zniknęło z powierzchni ziemi, a rozproszeni Izraelici nigdy nie powrócili do swojego kraju. Przyczyny upadku królestwa Izraela. Analizując przyczyny upadku Królestwa północnego, autor abstrahuje od zewnętrznych okoliczności politycznych i przegranej wojny z Asyrią. To, co się wydarzyło, ocenia z perspektywy historii zbawienia. Historia Izraela jest tu przedstawiona jako historia grzechu. Największą winą Izraelitów była cześć, jaką oddawali bóstwom pogańskim. Bóg, dając Prawo i upominając lud przez proroków, wielokrotnie podejmował próby mające skłonić Izraelitów do nawrócenia. Ponieważ działania te nie przyniosły żadnych długotrwałych owoców, na

707

2. KRÓLEWSKA 17,3-16

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) dwa posągi w kształcie cielców – chodzi o posągi ustawione w Betel i Dan przez Joroboama (1Krl 12,28). b) Spalali w ofierze – zob. 2Krl 16,3+. c) grzechy Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+.

Page 708

i wykonali sobie dwa posągi w kształcie cielcówa wraz z posągiem Aszery. Oddawali pokłon wszystkim gwiazdom na niebie i służyli Baalowis. 17Spalali w ofierzeb swoich synów i córki. Uprawiali wróżbiarstwos i czarys i zaprzedali się całkowicie, aby czynić to, co nie podobało się PANU, doprowadzając Go do gniewu. 18PAN rozgniewał się bardzo na Izraela i odrzucił go od siebie. Pozostało tylko samo plemię Judy. 19Ale również Juda nie zachowywał przykazań PANA, swojego Boga, i postępował według zwyczajów, wprowadzonych w Izraelu. 20 PAN więc odrzucił całe potomstwo Izraela. Poniżył ich i wydał ich grabieżcom, aż wreszcie odrzucił ich od siebie. 21 Kiedy bowiem oderwał Izraela od domu Dawida, wybrali sobie na króla Jeroboama, syna Nebata. Jeroboam zaś odwiódł Izraela od służenia PANU, co stało się wielkim grzechems. 22Izraelici zatem naśladowali wszystkie grzechy Jeroboamac, nie odstępując od nich, 23aż wreszcie PAN odrzucił Izraela od siebie, jak zapowiadał przez wszystkie swoje sługi, proroków. Izrael więc został wysiedlony z własnej ziemi i poszedł na wygnanie do Asyriis, gdzie pozostaje aż do dnia dzisiejszego. Nowe zasiedlenie Samarii 24 Wówczas król Asyriis sprowadził ludność z Babiloniis, Kuta, Awwa, Chamat i Sefarwaim, osiedlając ich w miastach Samariis na miejscu Izraelitów. Przejęli oni na własność Samarię i zamieszkali w jej miastach. 25Kiedy zaczęli tam mieszkać, nie oddawali czci PANUs. PAN zatem zesłał na nich lwy, które zabiły niektórych z nich. 26Powiadomili o tym króla Asyrii: „Narody, które przesiedliłeś do miast Samarii, nie wiedzą, jak czcić Boga tego kraju. Dlatego zesłał on na nich lwy, które ich uśmiercają, gdyż ludzie nie wiedzą, jak czcić Boga tego kraju”. 27Król Asyrii wydał więc rozkaz: „Zaprowadźcie tam z powrotem jednego z wysiedlonych stamtąd kapłanów. Niech wróci i zamieszka tam, nauczając ich, jak czcić Boga tego kraju”. 28Przybył zatem jeden z kapłanów uprowadzonych z Samarii i osiedlił się w Betels. Uczył ich, jak mają czcić PANA. 29 Każdy naród jednak tworzył sobie własnych bogów. Ustawiano ich w świątyniach, które Samarytanie budowali na wzniesieniach kultycznych – każdy naród w miastach, w których mieszkał. 30Ludność z Babilonii zrobiła Sukkot-Benota,

Izrael spada zasłużona kara. Królestwo północne przestało istnieć, ludzie zostali wygnani ze swojej ziemi i rozproszeni po różnych częściach imperium asyryjskiego. Praktycznie Izrael przestał istnieć jako naród, jako jedna społeczność. To, co stało się z Izraelem, jest wyraźnym i mocnym ostrzeżeniem dla Judy. Nowe zasiedlenie Samarii. Asyryjska polityka podbojów była niezmiernie skuteczna, ponieważ opierała się na strategii przesiedleń. Ludy wysiedlone ze swojej ziemi nie miały już możliwości powrotu, bo na ich miejsce sprowadzano ludność z innych regionów (w. 24). Nowi mieszkańcy Samarii nie znali Boga Izraela, którego czczono tutaj przed ich przybyciem i którego ślady kultu mogli jeszcze oglądać. W tamtym czasie istniało jednak głębokie przekonanie,

2. KRÓLEWSKA 17,17-30

708

1Krl 12,20

1Krl 12,21-33+

12_2Krl:12_2Krl

1Krl 12,31

Rdz 32,29

Pwt 9,29; Jr 27,9; 32,17

9/3/08

2:43 PM

Page 709

pochodzący z Kuta sporządzili Nergala, przybysze z Chamat uczynili Aszima, 31Awwici wykonali Nibchaza i Tartaka, a Sefarwaici palili swoje dzieci w ogniua ku czci Adrameleka i Anammeleka, bogów Sefarwaim. 32Czcili też PANA, lecz wyznaczyli spośród siebie kapłanów, którzy sprawowali dla nich obrzędy w świątyniach na wzniesieniach kultycznych. 33 Chociaż czcili PANA, to jednocześnie służyli również swoim bogom, zgodnie ze zwyczajem narodów, spośród których zostali przesiedleni. 34 Jeszcze do dzisiejszego dnia postępują według starych zwyczajów. Nie oddają czci PANU, gdyż nie postępują według Jego poleceń i wskazań oraz prawa i przykazańs, do których PAN zobowiązał synów Jakuba, nadając mu imięs Izraels. 35 Kiedy PAN zawierał z nimi przymierzes, ostrzegał ich: „Nie czcijcie innych bogów, nie kłaniajcie się im, nie służcie im ani nie składajcie im ofiars. 36Będziecie czcić tylko PANA, który wyprowadził was z ziemi egipskiej z wielką mocą i wyciągniętym ramieniem. Jemu tylko będziecie oddawać pokłon i składać ofiary. 37Macie zawsze wiernie wypełniać polecenia i wskazania, prawos i przykazania, które wam napisał, lecz innym bogom czci nie oddawajcie. 38Nie zapominajcie więc o przymierzu, które z wami zawarłem, i nie oddawajcie czci innym bogom. 39Jedynie PANA, Boga swojego, czcijcie, a On wyzwoli was z mocy wszystkich waszych nieprzyjaciół”. 40Lecz oni nie słuchali, tylko postępowali według swoich starych zwyczajów. 41Tak więc narody te czciły PANA i zarazem służyły swoim bożkom. Również ich dzieci i dzieci ich dzieci postępują tak samo jak ich przodkowie aż do dnia dzisiejszego.

a) palili swoje dzieci w ogniu – zob. 2Krl 16,3+.

Historia Judy do wygnania babilońskiego 2Krn 29 – 31

Ezechiasz królem Judy 1 W trzecim roku rządów Ozeasza, syna Eli, króla izraelskiego, Ezechiasz, syn Achaza, został królem Judys. 2Miał dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron, i przez dwadzieścia dziewięć lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Abia i była córką Zachariasza. 3 Czynił on to, co podobało się PANUs, podobnie jak jego

18

że każdy naród i każdy kraj ma swojego boga. Dlatego atak lwów na ich domostwa zinterpretowali jako znak dany im przez Boga tej ziemi, w której przyszło im zamieszkać. Zrozumieli, że Bóg Izraela domaga się od nich czci i szacunku. Sprowadzili więc pospiesznie kapłana żydowskiego, aby nauczył ich, w jaki sposób należy czcić Boga Izraela. Nie przyjęli jednak prawdy o istnieniu Boga jedynego. Bóg Izraela stał się dla nich jednym z wielu bóstw, któremu należy oddawać cześć, jeśli pragnie się wieść życie spokojne i dostatnie. Ezechiasz królem Judy. Działania podjęte przez Ezechiasza w Judzie mocno kontrastują z tym, co działo się w Samarii. Brak wierności Bogu i Jego prawu był przyczyną wygnania Izraelitów z Królestwa północnego (ww. 9-12). Z tego powodu Ezechiasz, rozpoczynając szeroko zakrojoną reformę religijną, starał się oprzeć zasady funkcjonowania swojego państwa na przepisach i przykazaniach zawartych w Prawie (ww. 4-6). Owocem takiej postawy króla były pierwsze sukcesy polityczne. Królestwo Judy uwolniło się od nacisków Asyrii i odniosło cenne zwycięstwo nad Filistynami.

709

2. KRÓLEWSKA 17,31 — 18,3

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) miedzianego węża – kult zrobionego na pustyni przez Mojżesza (Lb 21,8n) miedzianego węża, który stał się symbolem płodności, był bardzo rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie. Kult przedmiotów był uznawany w Izraelu za czynność bałwochwalczą i dlatego Ezechiasz podejmuje zdecydowaną walkę z każdym jego przejawem. b) Gaza – miasto położone ok. 5 km od brzegu Morza Śródziemnego w południowo-zachodniej Palestynie, przy ważnym handlowym i wojskowym szlaku prowadzącym z Egiptu do Syrii. Gaza była częścią tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu. c) Salmanassar – zob. 2Krl 17,3+. d) Chalach – zob. 2Krl 17,6+. e) Chabor – zob. 2Krl 17,6+. f) Gozan – zob. 2Krl 17,6+. g) Medowie – zob. 2Krl 17,6+. h) Sennacheryb – król Asyrii. Jego panowanie przypada na lata 705-681 przed Chr. Władzę objął w okresie buntów, jakie wybuchły w Asyrii po śmierci jego ojca, Sargona II. Chcąc uspokoić nastroje, podjął szereg wypraw mających na celu eliminację zagrożenia, jakie stanowiły dla Asyrii ościenne narody, i utwierdzenie swojej potęgi. Atak na Judę miał miejsce prawdopodobnie w roku 701 przed Chr. i) Lakisz – zob. 2Krl 14,19+. j) przełożonego dworu królewskiego – dosł. rabsaka; to asyryjskie określenie urzędnika królewskiego, które autor Księgi Syracydesa stosuje jako imię własne (Syr 48,18).

Page 710

praojciec Dawid. 4Ezechiasz właśnie usunął wzniesienia kultowes, potłukł steles i pościnał aszerys. Roztrzaskał również miedzianego wężaa, wykonanego przez Mojżesza, gdyż aż do tego czasu Izraelici składali mu ofiarys kadzielne, nazywając go Nechusztan. 5Swoją ufność złożył w PANU, Bogu Izraelas. Po nim ani przed nim nie było nikogo podobnego do niego wśród wszystkich królów Judy. 6Pozostał wierny PANU i nie odwrócił się od Niego. Zachowywał przykazanias, które PAN dał Mojżeszowi, 7a PAN był z nim. Powodziło mu się zatem dobrze we wszystkim, czego się podjął. Zbuntował się więc przeciw królowi asyryjskiemu i przestał być jego poddanym. 8Pokonał też Filistynóws aż po Gazęb i jej okolice, począwszy od wieży strażniczej aż do miasta warownego. 9W czwartym roku rządów króla Ezechiasza, a w siódmym roku rządów Ozeasza, syna Eli, króla izraelskiego, król asyryjski, Salmanassarc wyruszył przeciwko Samariis i ją oblegał. 10Zdobyto ją po trzech latach oblężenia. Tak więc w szóstym roku rządów Ezechiasza, a w dziewiątym roku rządów Ozeasza, króla izraelskiego, Samaria została zdobyta. 11 Król asyryjski zesłał Izraelitów na wygnanie do Asyriis i przesiedlił ich do Chalachd, nad Chabore – rzekę Gozanuf oraz do miast Medówg. 12Nie byli bowiem posłuszni PANU, Bogu swojemu, złamali Jego przymierzes, zawarte w przykazaniach ogłoszonych przez Mojżesza, sługę PANA. Nie słuchali ich ani nie wypełniali. Najazd Sennacheryba na Judę W czternastym roku panowania króla Ezechiasza król asyryjski, Sennacherybh, najechał na wszystkie miasta warowne Judys i zdobył je. 14Wtedy Ezechiasz, król Judy, przesłał królowi asyryjskiemu do Lakiszi następujące oświadczenie: „Postąpiłem źle. Odstąp ode mnie, a poniosę każdą karę, którą na mnie nałożysz”. Król asyryjski nałożył więc na Ezechiasza, króla judzkiego, karę w wysokości trzystu talentóws srebra i trzydziestu talentów złota. 15Ezechiasz oddał zatem całe srebro, znajdujące się w domus PANAs i w skarbcach pałacu królewskiego. 16Wtedy także Ezechiasz, król judzki, kazał zerwać złoto z drzwi i futryn świątynis PANA, którym sam je pokrył, i oddać je królowi asyryjskiemu. 17 Jednak król asyryjski wysłał z Lakisz swojego naczelnego wodza, głównego dowódcę i przełożonego dworu królewskiegoj wraz z potężnym wojskiem do króla Ezechiasza w Jerozolimies. Nadciągnęli pod Jerozolimę i zajęli pozycję przy ka13

Najazd Sennacheryba na Judę. Niezależność Ezechiasza od Asyrii nie trwała długo. Wojska asyryjskie ponownie pojawiły się w Palestynie i zdobyły większość miast warownych Judy. Nie powiodła się próba politycznego rozwiązania tego kryzysu przez zapłacenie Asyryjczykom wysokiego okupu. Ezechiasz został przez nich oszukany, gdyż wbrew obietnicom nie wycofali się z Judy i co więcej, rozpoczęli oblężenie Jerozolimy. Działania wojenne, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, poprzedza mowa propagandowa, w której wysłannicy Sennacheryba starali się złamać ducha

2. KRÓLEWSKA 18,4-17

710

Wj 23,24; 2Krn 31,1 Lb 21,4-9

Rdz 39,2

2Krl 17,1-6

2Krl 17,7-18

2Krn 32,1-8; Iz 36,1

2Krn 32,9-19; Iz 7,3; Iz 36,2-22

12_2Krl:12_2Krl

Iz 30,1-7; 31,1-5; Ez 29,6n

9/3/08

2:43 PM

Page 711

nale Wyższej Sadzawki, na drodze do Pola Folusznika. 18Kiedy wezwali króla, wyszedł do nich zarządca pałacu Eliakim, syn Chilkiasza, z Szebną, pisarzem, i kanclerzem Joachem, synem Asafa. 19Przełożony dworu króla Asyrii oświadczył im: „Powiedzcie Ezechiaszowi: Tak mówi wielki król, władca Asyriis: «Na czym opierasz swoją ufność? 20Czy myślisz, że same słowa zastąpią plany i uzbrojenie, potrzebne do walki? Komu to zaufałeś, że zbuntowałeś się przeciw mnie? 21Pewnie polegasz na Egipcie, na tej nadłamanej trzcinie, która każdemu, kto się na niej oprze, wbija się w dłoń i przebija ją. Takim jest faraon, władca Egiptu, dla wszystkich, którzy na nim polegają. 22A jeśli mi powiecie: ‘Polegamy na PANU, naszym Bogu’, to czyż On nie jest tym, którego wzniesienia kultowes i ołtarzes usunął Ezechiasz, nakazując mieszkańcom Judy i Jerozolimy: ‘Tylko przed tym ołtarzem w Jerozolimie będziecie oddawać Mu cześć’?». 23A teraz zrób zakład z moim panem, królem Asyrii! Dam ci dwa tysiące koni, jeśli znajdziesz dla nich jeźdźców. 24Czy zmusisz do odwrotu choćby jednego dowódcę spośród najmniejszych sług mego pana? Lecz ty zaufałeś Egiptowi, licząc na jego rydwany oraz jeźdźców! 25A poza tym, czy wbrew woli PANA wyruszyłem przeciwko temu miejscu, aby je zniszczyć? To właśnie PAN mi rozkazał: «Wyrusz przeciwko tej krainie i zniszcz ją!»”. 26 Eliakim, syn Chilkiasza, Szebna i Joach prosili przełożonego dworu króla Asyrii: „Mów do nas, twoich sług, raczej w języku aramejskim, gdyż go rozumiemy, a nie rozmawiaj z nami po hebrajsku w obecności tego ludu, który słucha na murach”. 27Odpowiedział im na to przełożony dworu króla Asyrii: „Czy mój pan posłał mnie tylko do twojego pana i do ciebie, abym powiedział te słowa? Czy raczej do ludzi przebywających na murach, skazanych na to, aby razem z wami jeść swój kał i pić swój mocz?”. 28Stanął więc przełożony dworu króla Asyrii i głośno zawołał po hebrajsku: „Słuchajcie słów wielkiego króla, władcy Asyrii! 29Tak mówi król: Niech was nie zwodzi Ezechiasz, gdyż nie zdoła was ocalić z mojej mocy. 30Nie dajcie się przekonać Ezechiaszowi, kiedy wzywa was do zaufania PANU, zapewniając: «PAN z pewnością nas wybawi i nie wyda tego miasta w ręce króla Asyrii». 31Nie słuchajcie Ezechiasza! Tak bowiem mówi król Asyrii: Zawrzyjcie ze mną układ i poddajcie się, a każdy z was będzie jadł owoce ze swojej winnicy i ze swoich drzew figowych i każdy będzie pił wodę z własnej studni, 32aż do czasu, gdy przyjdę i zabiorę was do kraju takiego jak wasz, oporu obrońców miasta i skłonić ich do kapitulacji. Poseł w swojej argumentacji próbował wykazać wielką przewagę, jaką Asyria ma tak nad Judą, jak i nad Egiptem. Przemawiając do ludu, podał w wątpliwość zasadność ich zaufania do Boga (ww. 25.29n.33-35) oraz przedstawił im kuszącą wizję lepszego, dostatniego życia na wygnaniu (ww. 31n). W ten sposób mieszkańcy Jerozolimy zostali wystawieni na ciężką próbę: zaufać królowi Asyrii czy pozostać w oblężonym i skazanym na klęskę mieście, czekając na cud.

711

2. KRÓLEWSKA 18,18-32

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) rozdartymi szatami – zob. 2Krl 5,7+. b) przełożonego dworu – zob. 2Krl 18,17+. c) resztę, która jeszcze pozostała – temat ocalenia reszty narodu wybranego przez Boga jest jednym z głównych tematów przepowiadania proroka Izajasza (np. Iz 4,3; 10,20n). Reszta – zob. Słownik. d) Libna – zob. 2Krl 8,22+. e) Lakisz – zob. 2Krl 14,19+. f) Kusz – hebrajska nazwa starożytnej Etiopii (Nubii).

Page 712

do ziemi zboża i moszczu, ziemi chleba i winnic, ziemi oliwy i miodu, abyście mogli żyć zamiast umierać. Nie słuchajcie więc Ezechiasza, gdy was zwodzi zapewnieniem: «PAN nas wybawi». 33Czy jakiś bóg któregoś z tych narodów rzeczywiście wybawił swój kraj z mocy króla Asyrii? 34Gdzie są bogowie Chamatu i Arpadu, gdzie bogowie Sefarwaim, Heny i Iwwy? Czy wybawili Samarięs z mojej mocy? 35Który z bogów wszystkich tych krajów uratował swój kraj z mojej ręki? Czy zatem PAN ocali Jerozolimę?”. 36 Lud milczał i nie odpowiedział mu ani jednym słowem. Taki był bowiem rozkaz króla: „Nie odpowiadajcie mu!”. 37Zarządca pałacu Eliakim, syn Chilkiasza, wraz z Szebną, pisarzem, i kanclerzem Joachem, synem Asafa, wrócili do Ezechiasza z rozdartymi szatamia, przekazując mu to, co powiedział przełożony dworu króla Asyrii. Zapowiedź ocalenia Jerozolimy 1 Gdy król Ezechiasz to usłyszał, rozdarł swoje szatya, nałożył ubiór pokutny i poszedł do domus PANAs. 2 Natomiast Eliakima, zarządcę pałacu, pisarza Szebnę i zasłużonych kapłanów wysłał, ubranych w szaty pokutne, do prorokas Izajasza, syna Amosa. 3Powiedzieli mu: „Tak mówi Ezechiasz: Ten dzień jest dniem nieszczęścia, kary i hańby. Oto nadszedł czas porodu dzieci, a nie ma siły, aby je urodzić. 4 Może PAN, twój Bóg, usłyszy wszystkie słowa przełożonego dworub króla Asyriis, z którymi jego pan przysłał go, aby znieważać Boga żywego, i ześle karęs za słowa, które słyszał PAN, twój Bóg. Módl się więc za tę resztę, która jeszcze pozostałac!”. 5Gdy przyszli do Izajasza słudzy króla Ezechiasza, 6 Izajasz oświadczył: „Powiedzcie swojemu panu: Tak mówi PAN: Nie lękaj się słów, które słyszałeś, gdy pachołkowie króla Asyrii znieważali Mnie! 7Oto Ja natchnę go takim duchem, że gdy usłyszy pewną wiadomość, wróci do swojego kraju. Sprawię też, że tam, w swoim kraju, zginie od miecza”. 8 Przełożony dworu zarządził odwrót i dołączył do króla Asyrii, atakującego Libnęd. Otrzymał bowiem wiadomość, że król wycofał się spod Lakisze, 9gdyż dotarła do niego wieść o królu Kuszf, Tirhace, o którym mu powiedziano: „Oto wyruszył, aby walczyć z tobą”. Powtórnie wysłał więc posłów do Ezechiasza z poleceniem: 10„Tak oznajmicie królowi Judys, Ezechiaszowi:

19

Zapowiedź ocalenia Jerozolimy. Ezechiasz podejmuje próbę wiary. Idzie do świątyni nie jako król, lecz jako pokutnik, w postawie uniżenia przed Bogiem, którego prosi o ratunek. Posyła również swoich urzędników do proroka Izajasza, aby przedstawili mu dramatyczną sytuację oblężonej Jerozolimy. Prorok w krótki i lakoniczny sposób zapowiada, że Bóg wybawi swój lud. Izajasz przepowiada rychłą śmierć Sennacheryba i zachęca króla do wiary w to, że słowo Boga jest mocniejsze od gróźb rzucanych przez Asyryjczyków. Niespodziewany odwrót wojsk asyryjskich pokazuje, że obietnica dana przez proroka niemal natychmiast zaczyna się realizować, bo to Bóg jest Panem historii i to On decyduje o losach świata. Asyryjczycy, którzy ze względu na wojnę z królem Etiopii musieli przemieścić swoją armię w inne miejsce, wcale nie zrezygnowali z zajęcia Jerozolimy. Pisemne ostrzeżenie, które otrzymał Ezechiasz, wskazuje, że wojna jeszcze się nie skończyła.

2. KRÓLEWSKA 18,33 — 19,10

712

2Krl 17,5-6.24

Iz 37,1-13

Rdz 37,34; 2Sm 3,31; Est 4,1

Iz 10,5-19

Iz 37,9-20

2Krn 32,17

12_2Krl:12_2Krl

2Krl 18,34

Iz 37,14-20

Wj 31,17; Dz 4,24

Pwt 32,17; Jr 2,11; 10,1-16; Oz 8,6

Iz 37,21-38

9/3/08

2:43 PM

Page 713

Niech twój Bóg, na którym polegasz, nie zwodzi cię zapewnieniem: «Jerozolimas nie zostanie wydana w ręce króla Asyrii!». 11Przecież na pewno słyszałeś o tym, jak postąpili królowie Asyrii z wszystkimi krajami, dokonując ich całkowitej zagłady, a ty miałbyś ocaleć? 12Czy bogowie uratowali narody, które wyniszczyli moi przodkowie: Gozan i Charan, Resef i Edenici, zamieszkujący Telassar? 13Gdzie są królowie Chamatu i Arpadu, Lair i Sefarwaim, Heny i Iwwy?”.

a) Sennacheryb – zob. 2Krl 18,13+. b) potrząsa głową nad tobą – gest oznaczający szyderstwo i pogardę (np. Hi 16,4; Ps 22,8).

Modlitwa Ezechiasza 14 Ezechiasz odebrał list od posłów i przeczytał go. Potem poszedł do domus PANAs i rozwinął go przed PANEM. 15Ezechiasz tak się wtedy modlił przed PANEM: „PANIE, Boże Izraelas, który zasiadasz na tronie z cherubóws! Tylko Ty sam jeden jesteś Bogiem wszystkich królestw ziemi! Ty uczyniłeś niebo i ziemię! 16Nadstaw ucha, PANIE, i słuchaj! Otwórz oczy, PANIE, i spójrz! Słuchaj słów Sennacherybaa, które przesłał, aby znieważać Boga żywego! 17To prawda, PANIE, że królowie Asyriis wyniszczyli narody oraz ich ziemie. 18Ich bogów powrzucali do ognia, gdyż nie byli to bogowie, lecz wytwór ludzkich rąk, zwykłe drewno i kamień, dlatego ich zniszczyli. 19Teraz więc, o PANIE, nasz Boże, wybaw nas z jego mocy! Niech wszystkie królestwa ziemi przekonają się, że Ty, PANIE, jesteś jedynym Bogiem!”. Proroctwo Izajasza Wtedy Izajasz, syn Amosa, przesłał Ezechiaszowi wiadomość: „Tak mówi PANs, Bóg Izraelas: Wysłuchałem twojej modlitwy w sprawie Sennacherybaa, króla Asyriis. 21Takie słowo PAN o nim wypowiada: Gardzi tobą, drwi z ciebie dziewiczy Syjons. Jeruzalems potrząsa głową nad tobąb. 22 Komu urągałeś i bluźniłeś? Przeciw komu głos podnosiłeś, spoglądając wyniośle? Przeciw Świętemu Izraela! 20

Modlitwa Ezechiasza. Gest rozwinięcia listu od posłów asyryjskich przed Panem, czyli w Jego świątyni, stanowi symboliczną prośbę, aby Bóg sam zapoznał się z jego obraźliwą treścią i podjął stosowne działania, zarówno w obronie swojego narodu, jak i swojej chwały. Towarzysząca temu modlitwa Ezechiasza odzwierciedla jego głęboką wiarę i ufność w Boże miłosierdzie. W modlitwie króla wyraźnie wybrzmiewa idea monoteizmu, czyli przekonania, że istnieje tylko jeden Bóg (Iz 45,5n). Ezechiasz, modląc się w świątyni, podkreśla Jego wyłączne panowanie nad całym światem, którego jest Stwórcą i którym kieruje. Proroctwo Izajasza. Odpowiedzią na modlitwę Ezechiasza jest wygłoszone w imieniu Boga proroctwo Izajasza. Składa się ono z trzech części. Pierwszą stanowi poemat zawierający serię szyderstw z króla Sennacheryba (ww. 21-28), druga zapowiada znak przywracający nadzieję ocalonym (ww. 29-31), a trzecia jest zapewnieniem o wybawieniu Jerozolimy (ww. 32-34). Natychmiastowe wypełnienie się słów Izajasza potwierdza moc Bożego słowa i Jego panowanie nad losami świata.

713

2. KRÓLEWSKA 19,11-22

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) włożę ci do nosa metalowe kółko – w ten sposób ujarzmiano narowiste zwierzęta. Dokumenty historyczne potwierdzają, że także królowie asyryjscy upokarzali w ten sposób pokonanych przez siebie królów.

2. KRÓLEWSKA 19,23-32

Page 714

23

Urągałeś Panu przez swoich posłańców. Mówiłeś: «Z mnóstwem moich rydwanów wdarłem się na wierzchołki gór, na wyniosłe szczyty Libanu. Wyciąłem jego najwyższe cedry, najpiękniejsze z jego cyprysów. Dotarłem do jego najdalszych krańców, do lasów wspaniałych i gęstych. 24 To ja wykopałem studnie i piłem wodę w obcej ziemi. Moimi stopami osuszyłem wszystkie kanały Egiptu». 25 A przecież dobrze wiedziałeś, że od dawna to zamierzyłem, od dni najdawniejszych to przygotowałem, a teraz wypełniam, gdy obwarowane miasta zamieniasz w stosy gruzów. 26 Ich mieszkańców pozbawionych mocy ogarnął lęk i bezradność. Stali się podobni do trawy na polu, do młodych pędów ziół, do zielska w szczelinach dachu, spalonego upalnym wiatrem. 27 Znam miejsce twojego pobytu, twoje wyjścia i powroty i twoją wrogość do Mnie. 28 A ponieważ tak bardzo się na Mnie zawziąłeś i twoje zuchwalstwo doszło do mych uszu, włożę ci do nosa metalowe kółkoa, a w twoje usta wędzidło, i zmuszę cię do odwrotu tą drogą, którą przybyłeś! 29 A to będzie znakiem dla ciebie: W tym roku będziecie jeść ziarno, które zostało po zbiorach, w następnym – co samo urośnie, lecz w trzecim będziecie siać i zbierać, zakładać winnice i spożywać ich owoce. 30 Ocalała resztas z domu Judys na nowo zapuści głęboko korzenie, wyrośnie i wyda owoce. 31 Bo z Jeruzalem wyjdzie reszta i z góry Syjon – ocaleni. Dokona tego PAN w swojej żarliwości. 32 Dlatego tak mówi PAN o królu Asyrii: Nie wejdzie on do tego miasta ani żadnej strzały tam nie wypuści, nie wyruszy przeciw niemu uzbrojony w tarcze 714

Ps 139,2n

12_2Krl:12_2Krl

2Sm 7,12-17 2Krn 32,21n; Syr 48,21n; Iz 37,36-38

Iz 38,1-8 2Krn 32,24

9/3/08

2:43 PM

Page 715

ani nie zrobi nasypu, aby go oblegać. 33 Powróci tą drogą, którą przybył, lecz do tego miasta nie wejdzie! Wyrocznia PANAs. 34 Stanę w obronie tego miasta, aby je ocalić ze względu na Mnie i mojego sługę Dawida”. 35 Tej samej nocy PAN wysłał aniołas, który pobiła w obozie Asyryjczyków sto osiemdziesiąt pięć tysięcy. Następnego dnia rano wszędzie leżały ciałas zmarłych. 36Król Asyrii Sennacheryb wycofał się więc i wrócił do Niniwyb. 37A gdy w świątyni oddawał pokłon swojemu bogu Nisrokowi, jego synowie, Adramelek i Sereser, zabili go mieczem, sami zaś uciekli do kraju Araratc. Jego syn, Asarhaddon, został po nim królem.

a) pobił – przyczyną śmierci Aramejczyków prawdopodobnie była niespodziewana epidemia. b) Niniwa – miasto leżące nad Tygrysem na terytorium dzisiejszego Iraku. Od VIII w. przed Chr. stolica Asyrii, zburzona w 612 r. przed Chr. przez Babilończyków i Medów (Ne 1 – 3; So 2,13-15). c) Ararat – terytorium dzisiejszej Armenii.

Choroba i uzdrowienie Ezechiasza 1 W tym czasie Ezechiasz śmiertelnie zachorował. Wtedy przyszedł do niego proroks Izajasz, syn Amosa, i powiedział mu: „Tak mówi PANs: Wydaj ostatnie polecenia dla swojego domu. Jesteś bowiem umierający i już nie wyzdrowiejesz”. 2Ezechiasz odwrócił się twarzą do ściany i zaczął modlić się do PANAs: 3„O PANIE, proszę Cię, wspomnij, że byłem wierny i szczery wobec Ciebie i czyniłem to, co się Tobie podobało”. I wybuchnął Ezechiasz rzewnym płaczem. 4 Izajasz nie zdążył jeszcze opuścić środkowego dziedzińca, kiedy PAN skierował do niego swoje słowo: 5„Wróć i powiedz Ezechiaszowi, władcy mojego ludu: Tak mówi PAN, Bóg twojego ojca, Dawida: Słyszałem twoją modlitwę, widziałem twoje łzy. Uzdrawiam cię zatem. Trzeciego dnia pójdziesz do domus PANA. 6Dodam ci piętnaście lat życia. Wybawię ciebie i to miasto z ręki króla asyryjskiego i otoczę je opieką ze względu na Mnie i mojego sługę Dawida”. 7Izajasz polecił: „Przynieście placek z fig”. Przyniesiono go i położono na wrzód. I Ezechiasz wyzdrowiał. 8Zapytał jednak Izajasza: „Jaki znak otrzymam, że PAN mnie całkowicie uzdrowi i że będę mógł trzeciego dnia iść do domu PANA?”. 9Izajasz odpowiedział: „Taki znak otrzymasz od PANA, że PAN wypełni to, co obiecał: Czy cień ma się posunąć o dziesięć stopni, czy ma się cofnąć o dziesięć stopni?”. 10Ezechiasz odrzekł: „Łatwo cieniowi posunąć się o dziesięć stopni. Raczej więc, niech cień cofnie się o dziesięć stopni!”. 11Prorok Izajasz wołał wtedy do PANA, a On cofnął cień o dziesięć stopni na zegarze słonecznym Achaza.

20

Choroba i uzdrowienie Ezechiasza. Izajasz zapowiada Ezechiaszowi rychłą śmierć. W obliczu takiej sytuacji król nie szuka pomocy u ludzi, ale całą ufność pokłada w Bogu, którego prosi o cud. Swoje błaganie motywuje prawym życiem i gorliwością w pełnieniu woli Boga. Mówiąc o swojej wierności, nie zarzuca Bogu, że potraktował go niesprawiedliwie, ale pokornie prosi o uzdrowienie. Historia uzdrowienia Ezechiasza pokazuje, że Bóg nie jest obojętny na modlitwę człowieka zanoszoną z wiarą i jeśli zechce, może zmienić podjęte wcześniej przez siebie decyzje.

715

2. KRÓLEWSKA 19,33 — 20,11

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) sadzawkę i wodociąg – budowa tego systemu nawadniającego miała na celu doprowadzenie wody do Jerozolimy. Wybudowanie w obrębie murów miejskich sadzawki pozwalało na magazynowanie wody, co mogło mieć olbrzymie znaczenie w przypadku ewentualnego oblężenia miasta. Ponieważ zaopatrujące miasto w wodę źródło Gichon znajdowało się poza obrębem murów, król kazał wydrążyć podziemny kanał, który dostarczał wodę do znajdującej się wewnątrz miasta sadzawki Siloe.

Page 716

Poselstwo króla babilońskiego 12 W tym czasie król Babiloniis Merodak-Baladan, syn Baladana, przesłał Ezechiaszowi listy i dar. Dowiedział się bowiem o chorobie Ezechiasza. 13Ezechiasz przyjął posłów gościnnie i pokazał im cały swój skarbiec, srebro i złoto, wonności i wyborne olejki, zbrojownię, a także wszystko, co znajdowało się w jego składach. Nie było takiej rzeczy w pałacu Ezechiasza i w całym państwie, której by im nie pokazał. 14 Wtedy proroks Izajasz przyszedł do króla Ezechiasza i zapytał go: „Co mówili ci ludzie i skąd przybyli do ciebie?”. Ezechiasz odpowiedział: „Przybyli z dalekiego kraju, z Babilonii”. 15„A co widzieli w twoim pałacu?” – dopytywał się. „Widzieli wszystko, co znajduje się w moim pałacu – odparł Ezechiasz. – Nie było takiej rzeczy w moich składach, której bym im nie pokazał”. 16Wtedy Izajasz rzekł do Ezechiasza: „Słuchaj słowa PANAs! 17Nadchodzi czas – mówi PAN – kiedy wszystko, co znajduje się w twoim pałacu i co zgromadzili twoi przodkowie aż do dnia dzisiejszego, zostanie zabrane do Babilonii. Nic nie pozostanie. 18Również twoi synowie, którzy będą od ciebie pochodzić i którym dasz życie, zostaną zabrani i będą eunuchami na dworze króla Babilonii”. 19Ezechiasz rzekł na to do Izajasza: „Słuszne jest słowo PANA, które wygłosiłeś”. Pomyślał bowiem: „Cóż! Przynajmniej za mojego życia będzie pokójs i bezpieczeństwo”. 20 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Ezechiasza obejmujące wszystkie jego osiągnięcia, jak również to, że zbudował sadzawkę i wodociąga, którym sprowadził wodę do miasta, są opisane w kronikach królów Judys. 21Ezechiasz spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, Manasses, został po nim królem. Panowanie Manassesa 1 Manasses miał dwanaście lat, kiedy wstąpił na tron, i przez pięćdziesiąt pięć lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Chefsiba. 2Czynił on to, co nie podobało się PANUs, naśladując niegodziwe praktyki narodów pogańskich, które PAN wypędził przed Izraelitami. 3Odbu-

21

Poselstwo króla babilońskiego. Opis uzdrowienia Ezechiasza i wizyty na jego dworze posłów z Babilonii to wydarzenia bezpośrednio poprzedzające najazd Sennacheryba na Jerozolimę. Jeżeli panowanie Ezechiasza obejmowało okres 29 lat (2Krl 18,2), a Bóg w momencie jego śmiertelnej choroby dodał mu 15 lat życia (2Krl 20,6), to musiała ona mieć miejsce w 14 roku jego rządów. Posłowie babilońscy zapewne widzieli skarbiec królewski (w. 13), zanim został on przekazany Asyryjczykom (2Krl 18,13-16). Stąd obie relacje mają charakter retrospektywny i są próbą spojrzenia na znaną już sytuację polityczną z perspektywy wcześniejszych zachowań Ezechiasza. Ukazują one ścisły związek osobistych losów króla z losami jego narodu. Cudowne uzdrowienie Ezechiasza oraz towarzyszący mu nadzwyczajny znak stanowią zapowiedź ocalenia Jerozolimy (2Krl 20,5-11), ale pokazanie Babilończykom wszystkich skarbów króla jest zapowiedzią przyszłej tragedii narodu wybranego (ww. 15-18). Panowanie Manassesa. Manasses najdłużej rządził Judą, aż 55 lat, a jego panowanie naznaczone jest nieprzerwanym pasmem grzechów. Manasses okazał się najgorszym z wszystkich władców Judy. Lista jego nieprawości (ww. 2-9) pozwala porównywać go do Achaba, najgorszego z królów panujących na Północy. Według tradycji żydowskiej naj-

2. KRÓLEWSKA 20,12 — 21,3

716

Iz 39 2Krn 32,27-31

2Krn 32,30; Syr 48,17

2Krn 33,1-20

12_2Krl:12_2Krl

1Krl 16,32n; 2Krl 16,17; 18,4

9/3/08

2:43 PM

Page 717

dował wzniesienia kultowes, które zburzył jego ojciec Ezechiasz. Zbudował ołtarzes Baaloms i postawił posąg Aszerys, postępując podobnie jak Achab, król Izraelas. Czcił wszystkie gwiazdy na niebie i oddawał im pokłon. 4Zbudował ołtarze także w domus PANA, o którym PAN powiedział: „W Jerozolimie moje imięs pozostanie na zawsze”. 5Wzniósł także ołtarze wszystkim zastępom niebieskim na niebie na obydwu dziedzińcach domu PANA. 6Spalił w ofierzea swojego syna, praktykował wróżbiarstwos i czarys, ustanowił wywoływaczy duchów i jasnowidzów. Ogromem popełnionego zła doprowadził PANA do gniewus. 7Nawet wykonany na swoje polecenie posąg Aszery umieścił w domu, o którym PAN powiedział do Dawida i jego syna, Salomona: „W tym właśnie domu, w Jerozolimie, którą wybrałem spośród wszystkich plemion Izraela, będzie przebywać moje imię na zawsze. 8Nie dopuszczę już więcej, aby Izraelici oddalili się od ziemi, którą dałem ich przodkom, jeżeli tylko będą wiernie wypełniać wszystkie moje przykazanias i całe Prawos, które im przekazałem przez mojego sługę Mojżesza”. 9Oni jednak nie posłuchali, a Manasses wprowadził ich w błąd. Czynili więcej zła niż narody, które PAN wytracił przed nimi. 10 Wówczas PAN przez swoje sługi, prorokóws, ogłosił wyrok: 11 „Ponieważ Manasses, król Judys, czynił więcej zła, niż wcześniej Amorycis zdołali go popełnić, i swoimi bożkami doprowadził także Judęs do grzechus, 12dlatego tak mówi PAN, Bóg Izraela: Jestem gotów sprowadzić takie nieszczęście na Jerozolimę i Judę, że każdemu, kto o tym usłyszy, zadzwoni w obu uszachb. 13Wymierzę Jerozolimę sznurem mierniczym Samariis i pionem domuc Achaba. Zniszczę Jerozolimę tak, jak wyciera się miskę do czysta i odwraca do góry dnem. 14Odrzucę resztę mojego dziedzictwa i wydam ją w ręce ich wrogów. Dla wszystkich nieprzyjaciół staną się łupem i zdobyczą. 15Czynili bowiem to, co uważam za zło, doprowadzając Mnie do gniewu przez cały ten czas, od dnia, w którym ich przodkowie wyszli z Egiptu, aż do dnia dzisiejszego”. 16Więcej nawet, Manasses przelał taki ogrom krwis niewinnej, że napełnił nią Jerozolimę po same brzegi, nie licząc tych grzechów, którymi doprowadził Judę do popełniania tego, co nie podobało się PANU. 17 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Manassesa obejmujące wszystko to, czego dokonał, oraz grzechy, które popełnił, są opisane w kronikach królów Judy. 18Manasses spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w grobowcu swojej rodziny w ogrodzie Uzzy, a jego syn, Ammon, został po nim królem.

a) Spalił w ofierze – zob. 2Krl 16,3+. b) zadzwoni w obu uszach – wyrażenie, użyte także w 1Sm 3,11 i Jr 19,3, które oznacza, że wieść o nieszczęściu wywoła wielkie wrażenie. c) sznurem mierniczym… pionem domu – narzędzia wykorzystywane przy budowie domów. Tutaj użyte są w sensie negatywnym, jako narzędzia zagłady. Miarą tej zagłady jest to, co spotkało Samarię i dom Achaba.

bardziej znaną ofiarą jego krwawych rządów był prorok Izajasz, którego ciało przecięto na pół. Ponieważ te same grzechy bałwochwalstwa i braku wierności Bogu, które doprowadziły do upadku Królestwa północnego, stały się za panowania Manassesa udziałem Judy, dlatego Bóg zapowiada przez proroków (ww. 10-15), że Jerozolimę spotka taka sama kara, jaką wcześniej zesłał na Samarię.

717

2. KRÓLEWSKA 21,4-18

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) w osiemnastym roku rządów – według 2Krn 34,3n Jozjasz rozpoczął reformę, zanim odnaleziono księgę Prawa, w ósmym roku swojego panowania.

Page 718

Panowanie Ammona 19 Ammon miał dwadzieścia dwa lata, kiedy wstąpił na tron i przez dwa lata panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Meszullemet i była córką Charusa z Jotba. 20Czynił on to, co nie podobało się PANUs, podobnie jak jego ojciec Manasses. 21Postępował tak samo jak jego ojciec. Czcił bożków, którym służył jego ojciec, i oddawał im pokłon. 22Porzucił PANA, Boga swoich przodków, i nie szedł drogąs PANA. 23Słudzy Ammona uknuli spisek przeciw niemu i zabili go w jego pałacu. 24Prosty lud wytracił jednak wszystkich spiskujących przeciw królowi Ammonowi i na jego miejsce ustanowił królem jego syna Jozjasza. 25 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Ammona obejmujące to, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judys. 26Pochowano go w jego grobowcu, w ogrodzie Uzzy, a jego syn, Jozjasz, został po nim królem. Początek panowania Jozjasza 1 Jozjasz miał osiem lat, kiedy wstąpił na tron, i przez trzydzieści jeden lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Jedida i była córką Adajasza z Boskat. 2 Czynił on wszystko to, co podoba się PANUs, chodził drogamis swojego praojca, Dawida, nie zbaczając ani na prawo, ani na lewo.

22

Odnalezienie księgi Prawa W osiemnastym roku rządówa król Jozjasz wysłał pisarza Szafana, wnuka Asaliasza, syna Meszullama, do domus PANAs z poleceniem: 4„Idź do Chilkiasza, najwyższego kapłanas, i każ mu przygotować pieniądze zdeponowane w domu PANA, które zebrali od ludu strażnicy progu. 5Niech je przekażą kierownikom nadzorującym prace w domus PANA. Mają oni opłacać z nich robotników, wykonujących w domu PANA naprawy, 6czyli stolarzy, budowniczych i murarzy oraz zakupić drewno i ociosane kamienie, potrzebne do naprawy domu. 7Nie trzeba ich wcale rozliczać z pieniędzy im powierzonych, gdyż pracują uczciwie”. 8 Najwyższy kapłan Chilkiasz oznajmił wówczas pisarzowi Szafanowi: „Znalazłem księgę Prawas w domu PANA”. I Chilkiasz wręczył księgę Szafanowi, który zaczął ją czytać. 9 Następnie pisarz Szafan przyszedł do króla i złożył mu spra3

Panowanie Ammona. Ammon kontynuował politykę prowadzoną przez swojego ojca Manassesa i podobnie jak on, lekceważąc upomnienia proroków, praktykował kult bałwochwalczy. Zamach stanu dokonany na dworze królewskim przyniósł nieoczekiwany kres panowania Ammona, zaledwie po dwóch latach jego rządów. Odnalezienie księgi Prawa. Opis reformy religijnej przeprowadzonej przez Jozjasza (2Krl 22 – 23) stanowi punkt kulminacyjny całej historii królów. Na początku Jozjasz w swoich reformatorskich działaniach miał zamiar ograniczyć się jedynie do dokończenia prac podjętych wcześniej przez Joasza (2Krl 12,5-7). Dopiero odnalezienie księgi Prawa i poznanie jej treści spowodowało radykalną zmianę planów króla. Skrucha i duch pokuty Jozjasza były pierwszym krokiem

2. KRÓLEWSKA 21,19 — 22,9

718

2Krn 33,21-25

2Krn 34,1n

2Krn 34,8-28

2Krl 12,10-16

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

Page 719

wozdanie: „Twoi słudzy wyjęli pieniądze, znajdujące się w domu i przekazali je kierownikom nadzorującym prace w domu PANA”. 10Pisarz Szafan oznajmił jeszcze królowi: „Oto księga, którą przekazał mi kapłan Chilkiasz”. Następnie Szafan odczytał ją wobec króla. 11Kiedy król usłyszał słowa księgi Prawa, rozdarł swoje szatya. 12Potem król polecił kapłanowi Chilkiaszowi, Achikamowi, synowi Szafana, Akborowi, synowi Micheasza i pisarzowi Szafanowi oraz urzędnikowi królewskiemu Asajaszowi: 13„Idźcie zasięgnąć rady u PANA w sprawie mojej osoby, ludu i całego plemienia Judys w związku z tym, co zawiera ta odnaleziona księga. PAN zapłonął wielkim gniewems przeciwko nam, ponieważ nasi przodkowie nie słuchali słów tej księgi i nie postępowali zgodnie z tym wszystkim, co jest w niej napisane”. 14 Kapłan Chilkiasz, Achikam, Akbor, Szafan i Asajasz udali się więc do prorokinis Chuldy, żony Szalluma, syna Tikwy, wnuka Charchasa, strażnika szat. Mieszkała ona w Jerozolimies, w nowej części miasta. Porozmawiali z nią, 15a ona oświadczyła: „Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Powiedzcie człowiekowi, który przysłał was do mnie: 16To mówi PAN: Oto sprowadzam nieszczęście na to miejsce i na jego mieszkańców, zgodnie z tym wszystkim, co zawiera księga, którą czytał król Judy. 17Ponieważ Mnie opuścili i składali ofiarys kadzielne innym bogom, drażniąc mnie wszystkimi wytworami swoich rąk, zapłonął mój gniew przeciwko temu miejscu i już nie zgaśnie. 18To zaś oznajmijcie królowi Judy, który przysłał was, aby zasięgnąć rady u PANA: Tak mówi PAN, Bóg Izraela, odnośnie do słów, które usłyszałeś: 19Ponieważ twoje serces się ulękło i ukorzyłeś się przed PANEM, słuchając słów, w których zapowiedziałem, że to miejsce i jego mieszkańcy staną się przekleństwems budzącym grozę, ponieważ rozdarłeś swoje szaty i zapłakałeś przede Mną, więc i Ja cię wysłuchałem. Wyrocznia PANAs! 20Dlatego przyłączę cię do twoich przodków i spoczniesz w pokoju w swoim grobie. Nie będziesz oglądać nieszczęścia, które sprowadzam na to miejsce”. Tę właśnie odpowiedź zanieśli królowi. 2Krn 34,29-31

a) rozdarł swoje szaty – zob. 2Krl 5,7+.

Odnowienie przymierza i reforma religijna 1 Król zatem zwołał zgromadzenies całej starszyzny Judys i Jerozolimys. 2Następnie poszedł do domus s PANA , a wraz z nim wszyscy ludzie z Judy i wszyscy miesz-

23

w kierunku szczerego, wewnętrznego nawrócenia. Zasięgając rady u prorokini Chuldy, król potwierdził swoją gotowość uznania autorytetu Boga i poddania się Jego woli. Bóg uznał autentyczność wewnętrznej przemiany Jozjasza (ww. 18n) i dlatego przychylił się do jego prośby, zapewniając powodzenie jego osobistym przedsięwzięciom. Jednak grzechy Judy niosły za sobą tak daleko idące konsekwencje, że kara Boża mogła jedynie zostać odroczona w czasie. Odnowienie przymierza i reforma religijna. Owocem osobistego nawrócenia Jozjasza stały się podjęte przez niego reformy, obejmujące swoim zasięgiem całość praktyk religijnych w Jerozolimie, Judzie, a także na terenie dawnego Królestwa północnego. Przeprowadził je w oparciu o przymierze zawarte przed Bogiem, do którego przystąpił cały lud,

719

2. KRÓLEWSKA 22,10 — 23,2

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) księgę przymierza – księgę Prawa, odnalezioną przez Chilkiasza w świątyni, dwukrotnie określa się jako księgę przymierza (ww. 2 i 21). Jest to odwołanie do przymierza zawartego pomiędzy Bogiem i Izraelem na Synaju, w czasie wędrówki narodu wybranego przez pustynię, kiedy Mojżesz otrzymał Prawo (Wj 19 – 20). b) Cedron – potok płynący doliną Jozafata, która graniczy z Jerozolimą od strony północnej. Przez większą część roku jest wyschnięty, ale opady deszczu sprawiają, że okresowo utrzymuje się w nim wysoki poziom wody. c) dolina Cedronu – dolina położona na wschód od Jerozolimy, między Górą świątynną a Górą Oliwną. Od Jerozolimy biegnie ona dalej na południowy wschód, przez Pustynię Judzką do Morza Martwego. d) na grobach prostego ludu – chodzi o miejsce pochówku biednych ludzi, których nie było stać na własny grób. e) nierząd sakralny – prostytucja związana z praktykami kultu urodzaju i płodności, przejętymi przez Izraelitów z kultu Baala i Aszery. Prawo surowo zabraniało takich praktyk (Pwt 23,18). f ) wzniesienia kultyczne – w odróżnieniu od wzniesień kultycznych wspominanych w w. 5, na których sprawowano kult bałwochwalczy, mowa tutaj o miejscach kultu, w których kapłani izraelscy oddawali cześć Bogu. Jozjasz kazał je zniszczyć, ponieważ stały w sprzeczności z przepisami prawa zawartymi w Pwt 12. g) Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu Morza Martwego, 9 km na północny wschód od Jerozolimy. h) od Geba do Beer-Szeby – wyrażenie stosowane na określenie terytorium całego Królestwa południowego. Beer-Szeba – zob. Słownik. i) Tofet – miejsce, w którym palono ciała ludzi składanych w ofierze pogańskim bóstwom. j) Dolina Synów Hinnoma – wąwóz znajdujący się w niewielkiej odległości na południowy zachód od Jerozolimy. Od czasów Jozjasza dolina pełniła funkcję jerozolimskiego śmietnika. Tutaj znajdowało się także miejsce Tofet. Z czasem stała się symbolem przekleństwa i potępienia i utożsamiano ją z miejscem odbywania kary przez grzeszników. W NT nosi nazwę Gehenna (zob. Słownik). k) spalał w ofierze – zob. 2Krl 16,3+.

Page 720

kańcy Jerozolimy, kapłani i prorocys – cały lud od najmłodszych do najstarszych. Tam głośno odczytał całą księgę przymierzaa, którą znaleziono w domu PANA. 3Potem król stanął przy kolumnie i w obecności PANA zawarł przymierze, w którym cały lud zobowiązał się iść wiernie za PANEM, zachowywać Jego przykazanias, upomnienia i polecenia całym sercems i całą dusząs, aby wypełnić w ten sposób warunki przymierza zapisane w tej księdze. 4 Następnie król polecił najwyższemu kapłanowis Chilkiaszowi, kapłanom sprawującym główne funkcje oraz strażnikom progu wynieść ze świątyni PANA wszystkie przedmioty wykonane dla Baalas, Aszerys i wszystkich gwiazd na niebie i spalić je na zewnątrz Jerozolimy na polach nad Cedronemb, a popiół z nich zanieść do Betels. 5Usunął kapłanów pogańskich, których mianowali królowie Judy, aby składali ofiarys z kadzidła na wzniesieniach kultycznychs, położonych w miastach Judy i wokół Jerozolimy – tych, którzy palili kadzidło w ofierzes Baalowi, słońcu, księżycowi, planetom i wszystkim gwiazdom na niebie. 6Także posąg Aszery kazał wynieść z domu PANA na zewnątrz Jerozolimy i spalić go w dolinie Cedronuc. Starł go na proch i popiół rozrzucił na grobach prostego ludud. 7Zburzył również, wzniesione w domu PANA, domy mężczyzn uprawiających nierząd sakralnye, w których kobiety przędły szaty dla Aszery. 8 Sprowadził wszystkich kapłanów z miast Judy i sprofanował wzniesienia kultycznef, na których kapłani, od Gebag do Beer-Szebyh, składali ofiary. Rozwalił też wyżyny demonóws, znajdujące się u wejścia do bramy Jozuego, zarządcy miasta, po lewej stronie od bramy miejskiej. 9Kapłani wzniesień kultycznych nigdy jednak nie pełnili służby przy ołtarzus PANA w Jerozolimie, choć mogli jeść przaśne chleby razem ze swoimi braćmi. 10Sprofanował również Tofeti, znajdujące się w Dolinie Synów Hinnomaj, aby już nikt nie spalał w ofierzek ku czci Molocha swojego syna lub córki. 11Rozwalił konie, które królowie Judy postawili ku czci słońca u wejścia do domu PANA, obok mieszkania Netanmeleka, opiekującego się dziedzińcem świątynnym, i spalił rydwany poświęcone słońcu. 12Zburzył też ołtarze na tarasie przy górnej sali Achaza, wzniesione przez królów Judy, a także ołtarze, które zbudował Manasses na obydwu dziedzińcach domu PANA. Usunął je stamtąd i starł na proch, wrzucając do doliny Cedronu. 13Król sprofanował także wzniesienia kultyczne, znajdujące się naprzeciw Jerozolimy, po prawej stronie

zobowiązując się do wiernego wypełnienia przykazań zapisanych w odczytanej uroczyście księdze Prawa (ww. 1-3). Działania króla skoncentrowały się na całkowitym usunięciu wszelkich form kultu pogańskiego, najpierw w świątyni jerozolimskiej i na obszarze Judy (ww. 4-14), a następnie również w miastach Samarii (ww. 15-20). Szczegółowa lista wszystkich posągów i ołtarzy, wzniesionych ku czci obcych bóstw, pokazuje skalę zjawiska bałwochwalstwa. Reformy miały więc na celu przywrócenie wyłączności wiary w Boga jedynego, wymaganej przez pierwsze przykazanie

2. KRÓLEWSKA 23,3-13

720

Wj 24,7

2Krn 34,3-5

Pwt 17,3 1Krl 14,23n

Pwt 23,18n

Pwt 12

12_2Krl:12_2Krl

1Krl 12,21-33+

Pwt 16,1; 2Krn 35,1-19

9/3/08

2:43 PM

Page 721

Góry Zniszczenia, które zbudował Salomon, król Izraelas, ku czci Asztartys, ohydnej bogini Sydończykóws, Kemosza, ohydnego boga Moabitóws, i Milkoma, obrzydliwego boga Ammonitóws. 14Porozbijał steles i aszerys, a ich miejsca zasypał ludzkimi kośćmi. 15 Zburzył nawet ołtarz w Betel, wzniesienie kultyczne zbudowane przez Jeroboama, syna Nebata, który nakłonił Izraela do grzechus, podobnie jak i całą wyżynę, na której była wzniesiona. Wyżynę spalił i starł na proch, spalił też posąg Aszery. 16 Rozglądając się dokoła, Jozjasz zobaczył groby na wzgórzu. Polecił więc zabrać z nich kości. Potem palił je na ołtarzu, dokonując jego profanacji, zgodnie ze słowem PANA, które wygłosił człowiek Bożya w czasie, gdy Jeroboam znajdował się przy ołtarzu w czasie święta. Kiedy Jozjasz się obrócił, zobaczył grób człowieka Bożego, który zapowiadał te wydarzenia. 17„Co to za nagrobek, który widzę?” – zapytał Jozjasz. Odpowiedzieli mu ludzie z miasta: „Jest to grób Bożego człowieka, który przybył z Judy. On właśnie zapowiedział to wszystko, co ty wykonujesz nad ołtarzem w Betel”. 18Rozkazał zatem: „Zostawcie go w spokoju. Niech nikt nie rusza jego kości!”. Pozostawiono więc nietknięte jego kości wraz z kośćmi proroka, który przybył z Samariis. 19Jozjasz usunął również wszystkie sanktuaria, zbudowane na wzniesieniach kultycznych, które w miastach Samariis pobudowali królowie Izraela, aby doprowadzić PANA do gniewus. Postąpił z nimi tak samo jak w Betel. 20Wymordował wszystkich kapłanów wzniesień kultycznych, których zastał przy ołtarzach, paląc na nich ludzkie kości. Następnie wrócił do Jerozolimy. 21 Potem król wydał rozkaz całemu ludowi: „Świętujcie Paschęs ku czci PANA, waszego Boga, jak to zostało napisane w tej księdze przymierza”. 22Od czasu sędzióws, którzy rządzili Izraelem, i przez cały okres panowania królów Izraela i Judy nie obchodzono takiej Paschy. 23Dopiero w osiemnastym roku rządów króla Jozjasza obchodzono w Jerozolimie taką Paschę ku czci PANA. 24Jozjasz usunął także wywoływaczy duchów i zmarłych, domowe posążki bóstw, bożki i wszystkie inne ohydne bóstwa, które widziano w ziemi Judy i w Jerozolimie. Chciał bowiem wypełnić wymagania Prawas, zapisane w księdze, którą znalazł kapłan Chilkiasz w domu PANA. 25Nie było żadnego przed nim, który by podobnie jak on nawrócił się do PANA całym swoim sercem, całą swoją duszą i całą swoją mocą, zgodnie z całym Prawem Mojżesza. Po nim również nie pojawił się król podobny do niego.

a) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

Dekalogu. Szczególnym wyrazem odnowionej wiary Żydów była Pascha, obchodzona nie w ich własnych miastach i osiedlach, lecz w Jerozolimie, dla podkreślenia podstawowej prawdy wiary, że jest tylko jeden Bóg, jedna świątynia i jeden lud. Niestety, wszystkie te reformatorskie działania nie powstrzymały tragicznego końca Judy i Jerozolimy (ww. 26n), który zaczął się nieuchronnie zbliżać zaraz po śmierci tego wyjątkowego króla.

721

2. KRÓLEWSKA 23,14-25

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji. Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (Eufrat Wschodni) wynosi 2700 km, a powierzchnia dorzecza – 673 tys. km2. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. b) Megiddo – zob. 2Krl 9,27+. c) Libna – zob. 2Krl 8,22+. d) Ribla – miasto położone w libańskiej dolinie Beka, oddalone ok. 11 km od Kedesz nad rzeką Orontes. Miasto to strzegło ważnych strategicznych przejść na szlaku handlowym i wojskowym wiodącym z Egiptu do północnej Syrii i dalej do Mezopotamii. e) Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 r. przed Chr.), króla Babilonii. W czasie jego panowania państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. W 605 r. przed Chr. pokonał Egipcjan pod Karkemisz (Jr 46,2), umocnił swoją władzę w Syrii. W 597 r. przed Chr. zdobył Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a w jego miejsce ustanowił królem Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko niemu, Nabuchodonozor w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie, zburzył miasto, złupił świątynię i deportował do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn).

Page 722

26

PAN jednak nie odwrócił się od swojego straszliwego gniewu przeciw Judzie. Do takiego gniewu doprowadziły Go wszystkie zniewagi wyrządzone Mu przez Manassesa. 27PAN bowiem zapowiedział: „Nawet Judę odrzucę od siebie, tak jak odrzuciłem Izraela. Odtrącę też Jerozolimę, to miasto, które sam wybrałem, i dom, o którym powiedziałem: Tam będzie przebywać moje imięs”. 28 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jozjasza obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 29W czasie jego rządów, faraon Necho, król egipski, wyruszył do króla asyryjskiego, nad rzekę Eufrata. Kiedy król Jozjasz wyszedł mu naprzeciw, faraon zabił go w Megiddob, gdy tylko go zobaczył. 30Jego słudzy przewieźli jego ciałos na rydwanie z Megiddo do Jerozolimy i pochowali w jego grobowcu. Mieszkańcy kraju wybrali Joachaza, syna Jozjasza, i ustanowili go królem, namaszczającs go na następcę po ojcu. Panowanie Joachaza Joachaz miał dwadzieścia trzy lata, kiedy wstąpił na tron i przez trzy miesiące panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Chamutal i była córką Jeremiasza z Libnyc. 32Czynił on to, co nie podobało się PANUs, tak samo jak jego przodkowie. 33Faraon Necho uwięził go w Riblad, w ziemi Chamat, kończąc jego panowanie w Jerozolimie. Jednocześnie nałożył na kraj daninę w wysokości stu talentóws srebra i jednego talentu złota. 34Jako następcę Jozjasza, faraon Necho ustanowił królem Eliakima, jego syna, zmieniając jego imię na Jojakim. Joachaza natomiast uprowadził do Egiptu. I tam właśnie Joachaz umarł. 35Jojakim natomiast dostarczał faraonowi srebro i złoto. Musiał jednak opodatkować kraj, ustalając dla każdego z ludu kraju określoną ilość srebra i złota, aby zapłacić daninę w wysokości wyznaczonej przez faraona Necho. 31

Panowanie Jojakima 36 Jojakim miał dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron, i przez jedenaście lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Zebidda i była córką Pedajasza z Rumy. 37Czynił on to, co nie podobało się PANUs, tak samo jak jego przodkowie. 1 W czasie jego rządów król Babiloniis, Nabuchodonozore, najechał na kraj. Jojakim był mu poddany przez

24

Panowanie Joachaza. Wraz ze śmiercią Jozjasza rozpoczął się szybki upadek Królestwa południowego. Jedną z przyczyn kryzysu była zupełna nieudolność polityczna następców Jozjasza. Joachaz, wybrany na króla przez środowiska antyegipskie, rządził krajem zaledwie trzy miesiące. Uprowadzony przez faraona Necho zmarł na wygnaniu, zostawiając kraj z potężnym obciążeniem finansowym, jakim był obowiązek płacenia daniny na rzecz Egiptu. Panowanie Jojakima. Dzieło Jozjasza nie uchroniło narodu wybranego od kary za popełniane przez lata grzechy. Ich konsekwencje były tak wielkie, że Bóg pozwolił, aby Jerozolima i Juda zostały zniszczone (w. 3).

2. KRÓLEWSKA 23,26 — 24,1

722

2Krn 35,20-24

2Krn 36,1

2Krn 36,2-4

2Krn 36,5-7; Jr 22,18

12_2Krl:12_2Krl

2Krn 36,8

2Krn 36,9n

2Krl 20,17

9/3/08

2:43 PM

Page 723

trzy lata, ale potem wycofał się z tego i zbuntował się przeciw niemu. 2Wtedy jednak PAN zesłał przeciwko niemu oddziały Chaldejczykówa, Aramejczykóws, Moabitóws i Ammonitóws, pozwalając im niszczyć Judęs, zgodnie ze słowem, które PAN ogłosił przez swoje sługi, prorokóws. 3Było to całkowicie zgodne z zamiarem PANA skierowanym przeciw Judzie, aby odrzucić ich od siebie z powodu wszystkich grzechóws, które popełnił Manasses 4i z powodu niewinnej krwis, którą przelał. PAN nie chciał już przebaczyć z powodu niewinnej krwis, w której Manasses utopił Jerozolimę. 5 Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jojakima obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 6Jojakim spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, Jechoniasz, został po nim królem. 7Odtąd już król egipski nie opuszczał swojego kraju, gdyż król Babilonii zajął wszystkie ziemie należące do króla egipskiego, od Potoku Egipskiegob do Eufratuc.

a) Chaldejczycy – mieszkańcy Chaldei, regionu położonego nad Zatoką Perską. b) Potok Egipski – dzisiejsze Wadi al-Arisz, dolina na Półwyspie Synajskim z okresowym strumieniem płynącym do Morza Śródziemnego. Potok ten wyznaczał tradycyjną, południową granicę Kanaanu. c) Eufrat – zob. 2Krl 23,29+. d) Jojakin – mówiąc o tym władcy, autor używa także imienia Jechoniasz (np. 2Krl 24,6). e) Nabuchodonozor – zob. 2Krl 24,1+.

Pierwsze przesiedlenie do Babilonii Jojakind miał osiemnaście lat, kiedy wstąpił na tron, i przez trzy miesiące panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Nechuszta i była córką Elnatana z Jerozolimy. 9Czynił on to, co nie podobało się PANUs, tak samo jak jego ojciec. 10 W owym czasie wojska króla babilońskiego wyruszyły przeciwko Jerozolimie i rozpoczęło się oblężenie miasta. 11Kiedy sam Nabuchodonozore przybył pod Jerozolimę, a jego wojska jeszcze ją oblegały, 12Jojakin, król Judys, poddał się królowi babilońskiemu razem ze swoją matką, dworzanami, dowódcami i urzędnikami. Król Babiloniis wziął go do niewoli w ósmym roku swoich rządów. 13Zabrał stamtąd wszystkie skarby, znajdujące się w domus PANA i w pałacu królewskim, pokruszył również wszystkie złote przedmioty, które wykonał Salomon, król Izraelas, dla świątyni PANA, zgodnie z tym, co PAN zapowiedział. 14Skazał na wygnanie całą Jerozolimę, wszystkich dowódców i żołnierzy – razem dziesięć tysięcy ludzi, oraz wszystkich rzemieślników i kowali. Pozostała jedynie najbiedniejsza ludność kraju. 15Na wygnanie do Babilonii skazał także Jechoniasza. Z Jerozolimy do Babilonii przesiedlił również jego matkę, żony, dworzan i dostojników. 16 Król babiloński uprowadził ponadto do Babilonii wszystkich żołnierzy w liczbie siedmiu tysięcy oraz rzemieślników i kowali w liczbie tysiąca, z których wszyscy byli wyszkolonymi 8

Pierwsze przesiedlenie do Babilonii. Król babiloński, Nabuchodonozor, stał się narzędziem sądu Bożego nad Judą (np. Jr 25,9; 43,10), którego pierwsza odsłona dokonała się zaraz na początku rządów Jojakina, kiedy to wojska babilońskie rozpoczęły oblężenie Jerozolimy. Nabuchodonozor nie zadowolił się tym, że Jojakin oddał mu miasto bez walki i zapłacił wielki okup. Zgodnie z zapowiedziami proroków przesiedlił do Babilonu króla i większość mieszkańców Jerozolimy (597 r. przed Chr). Ustanawiając nowego króla w Judzie, nadał mu imię Sedecjasz, które jest synonimem Bożej sprawiedliwości. To symboliczne imię jest potwierdzeniem, że Bóg posłużył się Nabuchodonozorem, aby ukarać Judę za jej grzech.

723

2. KRÓLEWSKA 24,2-16

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Libna – zob. 2Krl 8,22+. b) Nabuchodonozor – zob. 2Krl 24,1+. c) Araba – step rozciągający się na obszarze rozdzielającym Morze Martwe i Morze Czerwone. d) Jerycho – zob. 2Krl 2,4+. e) Ribla –zob. 2Krl 23,33+. f) chaldejskie – zob. 2Krl 24,1+.

Page 724

żołnierzami, zdolnymi do walki. 17Następnie król babiloński na miejsce Jojakina ustanowił królem jego wuja, Mattaniasza, zmieniając jego imię na Sedecjasz. Panowanie Sedecjasza i upadek Jerozolimy Sedecjasz miał dwadzieścia jeden lat, kiedy wstąpił na tron i przez jedenaście lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Chamutal i była córką Jeremiasza z Libnya. 19 Czynił on to, co nie podobało się PANUs, tak samo jak Jojakim. 20W końcu PAN, w swoim gniewies na Jerozolimę i Judęs, odrzucił ich od siebie. Sedecjasz bowiem zbuntował się przeciw królowi babilońskiemu. 1 W dziewiątym roku jego panowania, w dziesiątym dniu dziesiątego miesiąca, król babiloński Nabuchodonozorb wraz z całym wojskiem wyruszył przeciw Jerozolimie i rozpoczął oblężenie, budując wokół niej wieże oblężnicze. 2Oblężenie miasta trwało aż do jedenastego roku panowania króla Sedecjasza. 3W dziewiątym dniu czwartego miesiąca w mieście nastał tak straszny głód, że ludzie nie mieli już co jeść. 4Kiedy w murach miasta zrobiono wyłom, wszyscy żołnierze, mimo trwającego oblężenia, opuścili miasto nocą przez bramę między podwójnym murem, blisko ogrodów króla, uciekając drogą w kierunku Arabyc. 5Wojsko chaldejskie wyruszyło w pościg za królem i dogoniło go na równinie pod Jerychemd. Całe jego wojsko opuściło go, idąc w rozsypkę. 6Schwytano więc króla i przyprowadzono go do króla babilońskiego w Riblie, gdzie wydano na niego wyrok. 7 W obecności Sedecjasza wymordowano jego synów, a potem wyłupiono oczy samemu Sedecjaszowi i zakutego w kajdany z brązu uprowadzono do Babiloniis. 8 W siódmym dniu piątego miesiąca, w dziewiętnastym roku panowania Nabuchodonozora, króla babilońskiego, wkroczył do Jerozolimy Nebuzaradan, dowódca jego straży przybocznej. 9Spalił doms PANA i pałac królewski oraz wszystkie domy w Jerozolimie. Każdy ważniejszy budynek w mieście puścił z dymem. 10Całe wojsko chaldejskief na czele z dowódcą gwardii przybocznej zburzyło następnie wszystkie mury obronne Jerozolimy. 11Resztę zaś mieszkańców miasta wraz z tymi, którzy poddali się królowi babilońskiemu, oraz pozostałą ludność dowódca gwardii Nebuzaradan uprowadził na wygnanie. 12Pozostawił tylko najbiedniejszą ludność do pracy w polu i w winnicach. 13Babilończycy pokruszyli znajdujące się w domu PANA kolumny i wózki z brązu, a także wykonane 18

25

Panowanie Sedecjasza i upadek Jerozolimy. Ostatni król Judy nie potrafił wyciągnąć właściwych wniosków z dotychczasowego biegu wydarzeń i wbrew ostrzeżeniom proroka Jeremiasza (Jr 37 – 39), podobnie jak jego poprzednicy, usiłował uniezależnić się politycznie od króla babilońskiego. Takim postępowaniem dopełnił miary grzechów swoich przodków. Upór Sedecjasza doprowadził do półtorarocznego oblężenia miasta. Wycieńczeni głodem żołnierze nie mieli już sił, żeby przeciwstawić się naporowi wojska babilońskiego i uciekli z Jerozolimy. Sam Sedecjasz został uprowadzony

2. KRÓLEWSKA 24,17 — 25,13

724

2Krn 36,11n; Jr 52,1-27

2Krn 36,13; Jr 39,1-10

Jr 39,8-10; 52,12-27 2Krn 36,19

12_2Krl:12_2Krl

2Krl 16,17; 2Krn 36,18 1Krl 7,45.50

Jr 40,7 – 41,18

Jr 43,1-7

9/3/08

2:43 PM

Page 725

z brązu „morze”a, które było w domu PANA, i brąz wywieźli do Babilonii. 14Zabrali również miednice, łopatki, szczypce do lamp i łyżki oraz wszystkie naczynia z brązu, których używano podczas sprawowania kultu. 15Dowódca straży przybocznej zabrał też wszystkie kadzielnice i kropielnice, wykonane ze złota albo ze srebra, 16dwie kolumny, jedno morze i wózki, które Salomon kazał wykonać dla domu PANA. Brązu uzyskanego ze wszystkich tych przedmiotów nie dało się nawet zważyć. 17Każda kolumna miała osiemnaście łokcis wysokości. Wieńcząca kolumnę głowica, odlana z brązu, miała trzy łokcie wysokości. Cały ornament z wzorem sieci i owoców granatu dokoła głowicy był również wykonany z brązu. Druga kolumna miała podobny ornament. 18 Dowódca straży przybocznej pochwycił także Serajasza, głównego kapłana, Sefaniasza, drugiego kapłana, oraz trzech strażników progu. 19W mieście schwytał jednego dworzanina, który był dowódcą wojskowym, pięciu osobistych doradców króla, którzy znajdowali się jeszcze w mieście, oraz sekretarza dowódcy armii, dokonującego spisu poborowych wraz z sześćdziesięcioma jego ludźmi, którzy pozostali w mieście. 20 Dowódca straży przybocznej, Nebuzaradan, uwięził ich i zaprowadził do króla babilońskiego w Ribli. 21Król babiloński rozkazał ich stracić. Zamordowano ich zatem w Ribli, w kraju Chamat. Tak więc Juda został wygnany ze swojej własnej ziemi.

a) morze – zob. 2Krl 16,17+. b) Nabuchodonozor – zob. 2Krl 24,1+. c) Mispa – miejscowość położona 13 km na północ od Jerozolimy, w bardzo bliskiej odległości od Betel. d) Netofa – wioska judzka położona w górach, ok. 6 km od Betlejem. e) chaldejskich – zob. 2Krl 24,1+.

Godoliasz babilońskim zarządcą Judy Nabuchodonozorb, król babiloński, ustanowił Godoliasza, syna Achikama, wnuka Szafana, zarządcą dla reszty ludności pozostałej jeszcze w ziemi Judys. 23Kiedy wszyscy dowódcy wojskowi i ich ludzie dowiedzieli się, że król babiloński ustanowił zarządcą Godoliasza, przybyli do niego do Mispyc. Byli to: Izmael, syn Netaniasza, Jochanan, syn Kareacha, Serajasz, syn Tanchumeta z Netofyd, Jaazaniasz, syn Maakatyty – każdy ze swoimi ludźmi. 24Wówczas Godoliasz złożył im oraz ich ludziom przysięgę i powiedział: „Nie obawiajcie się dowódców chaldejskiche, pozostańcie w kraju i służcie królowi babilońskiemu, a wszystko dobrze się ułoży”. 25 W siódmym miesiącu jednak, Izmael, syn Netaniasza, wnuk Eliszama, pochodzący z rodziny królewskiej, przyszedł 22

do Bablionii, gdzie go okaleczono i uwięziono. Najeźdźcy doszczętnie zniszczyli miasto, a ludność uprowadzili do Babilonii. Opisując zniszczenie Jerozolimy, autor najwięcej uwagi poświęca świątyni, którą najpierw obrabowano, a następnie spalono. Zniszczenie świątyni, w której, według Bożej obietnicy, Jego imię miało pozostać na zawsze (2Krn 33,4), było największą karą, jaką Bóg zesłał na Izraelitów za ich grzech braku wierności Bogu jedynemu. Wygnanie narodu z jego własnej, otrzymanej od Boga ziemi stało się faktem i przybrało charakter ostateczny. Godoliasz babilońskim zarządcą Judy. Ustanowienie zarządcą Judy Godoliasza, potomka Szafana, związanego ściśle z królem Jozjaszem i jego reformą (2Krl 22,8-13), dawało ocalałej wspólnocie cień nadziei na spokojne życie, pomimo ogromu zniszczeń w samej Jerozolimie. Niestety, perspektywę tę zniweczyły działania Izmaela, który zabił przyjaznego Izraelitom Godoliasza. Ucieczka do Egiptu reszty mieszkańców Judy dopełniła jej spustoszenia.

725

2. KRÓLEWSKA 25,14-25

12_2Krl:12_2Krl

9/3/08

2:43 PM

a) Jechoniasz – inna wersja imienia Jojakin (2Krl 24,8+). b) Ewil-Merodak – syn i następca króla Nabuchodonozora na tronie babilońskim. c) uwolnił go z więzienia – Jojakin przez cały okres swojej niewoli przebywał na dworze króla babilońskiego. Po tym, jak Ewil-Merodak przywrócił mu wolność, został jednak włączony do najbliższego otoczenia władcy Babilonii. Nie mogąc powrócić do ojczyzny, pozostał tam do swojej śmierci.

Page 726

z dziesięcioma ludźmi i zamordował Godoliasza oraz Judejczyków i Chaldejczyków, którzy przebywali z nim w Mispie. 26 Wówczas wszyscy, od najmłodszego do najstarszego, wraz z dowódcami wojskowymi, postanowili uciec do Egiptu w obawie przed Chaldejczykami. Ułaskawienie Jojakina W trzydziestym siódmym roku od uprowadzenia do niewoli króla Judys Jechoniaszaa, w dwudziestym siódmym dniu dwunastego miesiąca, król babiloński, Ewil-Merodakb, w roku swojego wstąpienia na tron, ułaskawił króla Judy, Jechoniasza, i uwolnił go z więzieniac. 28Rozmawiał z nim życzliwie i wyznaczył mu najbardziej zaszczytne miejsce spośród królów przebywających z nim w Babiloniis. 29Zdjął więc Jechoniasz swój więzienny ubiór i przez resztę życia pozostawał na utrzymaniu króla. 30Codziennie otrzymywał od króla babilońskiego środki na swoje utrzymanie, przez całe jego życie. 27

Ułaskawienie Jojakina. Zakończeniem historii królów nie jest przygnębiający obraz opuszczonej przez Izraelitów Ziemi Obiecanej. Ułaskawienie króla Jojakina, dokonane z okazji wstąpienia na tron nowego władcy babilońskiego, było znakiem łaskawości Boga i źródłem nadziei, że nie opuścił On swego ludu i w swoim miłosierdziu troszczy się o niego także na wygnaniu.

2. KRÓLEWSKA 25,26-30

726

Jr 52,31-34

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 727

PIERWSZA I DRUGA KSIĘGA KRONIK Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwsza i Druga Księga Kronik w pierwotnie stanowiły jedno dzieło i nosiły tytuł Dibre Hajjamim, który można tłumaczyć jako ‘wydarzenia dni’, ‘roczniki’ czy ‘kroniki’. Dzieło to umieszczono na końcu żydowskiego zbioru Pism prawdopodobnie dlatego, że uważano je za powtórzenie opisu wydarzeń przedstawionych obszernie w Księgach Samuela i Księgach Królewskich. Podział dzieła kronikarskiego na dwie księgi wprowadzili tłumacze Septuaginty (LXX), którzy opatrzyli je tytułem Paralipomenon a, b, czyli ‘pierwsza i druga księga rzeczy opuszczonych w księgach Samuela i Królewskich’. Tłumacze LXX zmienili także miejsce dzieła kronikarskiego w kanonie ST i umieścili je w zbiorze ksiąg historycznych, zaraz po Księgach Królewskich i przed Księgą Ezdrasza. Stosowany dziś tytuł Księgi Kronik pochodzi od św. Hieronima, który w dziele Prologus Galeatus po raz pierwszy nazwał je Kroniką całej historii Bożej (Chronicon totius divinae historiae). Ponieważ początkowo Księgi Kronik stanowiły część jednego większego dzieła, obejmującego także Księgę Ezdrasza i Księgę Nehemiasza, w tradycji żydowskiej uważano, że autorem Ksiąg Kronik jest Ezdrasz. Pod koniec XIX w. upowszechniło się przekonanie, że Księgi Kronik oraz Księgę Ezdrasza i Księgę Nehemiasza napisał jeden, nieznany autor, zwany kronikarzem. Analizując jego dzieło, możemy powiedzieć, że autor był gorliwym Żydem, bardzo dobrze znającym historię Izraela, a także tradycję prorocką i mądrościową. Prawdopodobnie wywodził się z grona lewitów, o czym świadczy jego zainteresowanie świątynią i sprawowanym w niej kultem, który opisuje nadzwyczaj szczegółowo. Na jego lewickie pochodzenie wskazuje również obojętność, a czasem wręcz niechęć do środowiska kapłanów oraz przebijające się przez całe dzieło zainteresowanie śpiewem liturgicznym, co może świadczyć o tym, iż wywodził się on z kręgu lewitów zajmujących się śpiewem. Kronikarz, komponując swoje dzieło, korzystał z wielu dokumentów. Do źródeł, o których pochodzeniu nic nie mówi, a które z pewnością wykorzystał, należą kanoniczne księgi: Rodzaju, Wyjścia, Liczb, Jozuego i Rut. Najważniejszymi dokumentami były dla niego księgi Samuela i Królewskie. W dziele kronikarskim nie brak również śladów biblijnej tradycji prorockiej (księgi: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Zachariasza i Aggeusza), a także nawiązań do Księgi Psalmów. Ważnym źródłem dla autora Ksiąg Kronik były także dzieła pozabiblijne, szczególnie historyczne. Kronikarz korzystał również z dokumentów sporządzanych na dworze królewskim, a także z tradycji ustnej przekazywanej przez Izraelitów, którzy powrócili z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Autor Ksiąg Kronik nie był jednak niewolniczo przywiązany do dostępnych mu źródeł, lecz korzystając z nich w dość dowolny sposób, przedstawił własną wizję i interpretację dziejów, którą podporządkował omawianym przez siebie tematom teologicznym. Jeśli przyjmiemy, że Księgi Kronik i Księgi Ezdrasza i Nehemiasza są dziełem jednego autora, to musiało ono powstać po ostatnich wydarzeniach opisanych w Księdze Nehemiasza, czyli po roku 400 przed Chr. Sposób przedstawiania tematów teologicznych, liczne arameizmy w języku oryginalnym i miejsce zajmowane w żydowskim kanonie ST sugerują, 727

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 728

że dzieło kronikarskie powstało w późnym okresie powygnaniowym. Wcześniej jednak niż w 180 r. przed Chr., bo wówczas powstała Księga Syracydesa, która przedstawiając króla Dawida, jest wyraźnie zależna od Ksiąg Kronik (Syr 47,2-11). Księgę Kronik cytuje również historyk Eupolemos z Aleksandrii, który w 157 r. przed Chr. znał już jej grecki przekład. Ponieważ w dziele kronikarskim nie znajdujemy żadnej aluzji do Aleksandra Wielkiego (zm. w 323 r. przed. Chr), jego zasadnicze zręby prawdopodobnie powstały na przełomie IV i III w. przed Chr. Nie wyklucza to późniejszych redakcji lub uzupełnień, których dokonano nie później niż w pierwszej połowie II w. przed Chr. Treść i teologia Księgi Kronik przedstawiają bardzo długi okres historii zbawienia od jej początku do momentu przesiedlenia Izraelitów do Babilonii. Dzieło to ze względu na opisane w nim wydarzenia historyczne można podzielić na cztery zasadnicze części: 1) prehistoria dynastii Dawida (1Krn 1 – 9), czyli okres od stworzenia do czasów panowania pierwszego króla Izraela Saula; 2) czasy panowania króla Dawida (1Krn 10 – 29); 3) okres panowania króla Salomona (2Krn 1 – 9); 4) czasy rządów królów Judy, od Roboama do Sedecjasza, którego panowanie zakończyło przesiedlenie babilońskie (2Krn 10 – 36). Księgi Kronik są owocem pogłębionej refleksji lewity nad długim okresem historii zbawienia. Ich treść można określić jako lewicką interpretację okresu monarchii. Autor miał na uwadze cel praktyczny i duszpasterski: umocnienie wiary i nadziei narodu w czasie, gdy Izrael był jedną z perskich prowincji. Nauczał, że przesiedlenie babilońskie było karą, ale nie unicestwieniem obietnic i przymierza zawartego z Dawidem. Chociaż po okresie wygnania na tronie w Jerozolimie nie zasiadał już monarcha, pozostały jeszcze inne ważne filary społeczności: wspólnota ludu Bożego, Prawo, świątynia, legalny kult oraz jego szafarze. Były one gwarancją aktualności przymierza i obietnic oraz przekonania, że Bóg realizuje plan zbawienia. Bogate i głębokie nauczanie teologiczne zawarte w Księgach Kronik jest syntezą wiary narodu izraelskiego i pokazuje, jak wiara ta była przeżywana na przełomie IV i III w. przed Chr. Bóg w Księgach Kronik określany jest imieniem Elohim. Mieszka On w niebie, a na ziemi, w świątyni jerozolimskiej, obecne jest Jego imię. Bóg jest jedyny, poza Nim nie ma innych bogów, Jego wiedza obejmuje wszystko, On nad wszystkim panuje, dlatego aktywnie włącza się w wydarzenia dziejące się na ziemi. W swoim kontakcie z ludźmi posługuje się pośrednikami. Jest On Bogiem ojców, dochowującym obietnic, wiernym przymierzu i wspierającym Izraelitów w czasie ucisku. Jest sprawiedliwy i już tu, na ziemi, wynagradza za dobre postępowanie, a za złe karze. Kara jednak nie jest ostatnim słowem Boga, gdyż jest On Bogiem miłosierdzia. Jeżeli lud się upokorzy, będzie błagał o przebaczenie i powróci do Boga, wtedy On mu przebaczy. Naród izraelski, którego historię tak dokładnie przedstawiają podawane przez autora spisy rodowodowe, jest nie tylko narodem, ale także świętą wspólnotą należącą do Boga, który zawarł z nią przymierze. W Księgach Kronik nie znajdziemy tak wyraźnych tekstów mesjańskich jak w pismach proroków czy psalmach. Autor skupia uwagę na osobach Dawida i Salomona, których przedstawia nie tyle jako władców politycznych czy przodków Mesjasza, lecz jako narzędzia, którymi Bóg posłużył się przy budowie świątyni i organizacji kultu w niej sprawowanego. Kładąc akcent na wieczne przymierze zawarte przez Boga z Dawidem i jego potomkami, podtrzymuje nadzieję trwałości dynastii Dawida oraz objawienia się Tego, który zapewni zbawienie ludowi Bożemu, to jest Chrystusa. Mesjanizm tych ksiąg jest więc dyskretny, ukryty, jednak zawsze obecny. 728

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 729

PIERWSZA KSIĘGA KRONIK

Rodowody

Rdz 5

Rdz 10,2-4

Rdz 10,6-8

Rdz 10,6-8

Rdz 10,22-29

Rdz 11,10-16

Drzewo genealogiczne Noego i jego synów 1 Adams, Set, Enosz, 2Kenan, Mahalaleel, Jered, 3Henoch, Metuszelach, Lamek, 4Noe, Sem, Cham i Jafet.

1

Potomkowie trzech synów Noego – „Tablica Narodów” 5 Synowiea Jafeta: Gomer, Magog, Madaj, Jawan, Tubal, Meszek i Tiras. 6Synowie Gomera: Aszkanaz, Rifat i Togarma. 7Synowie Jawana: Eliszab i Tarsziszc, Kittimd i Rodanime. 8 Synowie Chama: Kusz, Misraim, Putf i Kanaan. 9Synowie Kuszag: Seba, Chawila, Sabta, Rama i Sabteka. Synowie Ramy: Saba i Dedan. 10Ponadto Kusz był ojcem Nimroda, pierwszego mocarza na ziemi. 11Misraim był praojcem Ludytów, Anamitów, Lehabitów, Naftuchitów, 12Patrusytów, Kasluchitów i Kaftorytówh, od których wywodzą się Filistynis. 13Kanaan zaś był ojcem Sydona, swego pierworodnegos, następnie Cheta, 14Jebusytys, Amorytys, Girgaszyty, 15Chiwwitys, Arkity, Synity, 16Ar wadyty, Semaryty, i Chamatytyi. 17 Synowie Sema: Elam, Assur, Arpachszad, Lud i Aram. Synowie Arama: Us, Chul, Geter i Meszekj. 18Arpachszad był ojcem Szelacha, Szelach zaś Ebera. 19Eberowi urodzili się dwaj synowie: pierwszy nosił imię Peleg, za jego życia bowiem ziemia została podzielona. Jego brat miał na imię Joktan. 20Joktank był ojcem Almodada, Szelefa, Chasarmaweta, Jeracha, 21 Hadorama, Uzala, Dikli, 22Ebala, Abimaela, Saby, 23Ofira, Chawili i Jobaba. Wszyscy oni byli potomkami Joktana.

a) Synowie – w języku hebr. termin ten może oznaczać także dalszych potomków. b) Elisza – hebr. nazwa Cypru. c) Tarszisz – bliżej nieokreślone miejsce znane jako wielki port handlowy (np. 1Krl 10,22; 2Krn 9,21; Iz 23,1; Jon 1,3). Biblijne wzmianki sugerują jego lokalizację na wybrzeżu Morza Śródziemnego, jednak dokładne określenie jego położenia nie jest możliwe. Być może chodzi tu o jakiś port hiszpański, sardyński lub cypryjski. d) Kittim – pierwotna nazwa jednego z miast cypryjskich. Później określenie to obejmowało całą Grecję. Tutaj chodzi o Kreteńczyków lub ludy helleńskie mieszkające na Cyprze. e) Rodanim – hebr. nazwa wyspy Rodos. f) Kusz, Misraim, Put – odpowiednio: Etiopia, Egipt i Libia. g) Synowie Kusza – są to ludy zamieszkujące Etiopię i Arabię. h) Kaftoryci – mieszkańcy Kaftoru, czyli Krety. i) Potomkowie Kanaana zamieszkiwali Fenicję, góry Libanu i Palestynę. j) Ludy zaliczane do potomków Sema zamieszkiwały Mezopotamię, część Azji Mniejszej, Syrię i część Półwyspu Arabskiego. Autor nie wspomina wprawdzie o Babilonii, ale wyrażenie Arpachszad prawdopodobnie odnosi się do regionu geograficznego w jej południowej części. k) Joktan – imiona synów Joktana są nazwami ludów i krajów arabskich.

Drzewo genealogiczne Abrahama 24 Sem, Arpachszad, Szelach, 25Eber, Peleg, Reu, 26Serug, Nachor, Terach, 27Abram, czyli Abraham. Drzewo genealogiczne Noego i jego synów. Genealogie odgrywały ważną rolę w środowisku nomadów, ponieważ określały pochodzenie i relacje pomiędzy poszczególnymi grupami. Wśród ludów osiadłych rodowody były potwierdzeniem pochodzenia monarchów. Genealogie stanowią tu wstęp do omówienia okresu monarchii. Autor chciał podkreślić ciągłość narodowej tradycji, która trwała i była rozwijana przez poszczególne rody, żyjące po wygnaniu babilońskim. Potomkowie trzech synów Noego – „Tablica Narodów”. Od trzech synów Noego autor wyprowadza wszystkie narody świata, podkreślając wspólne pochodzenie i jedność całego rodzaju ludzkiego. Czyni to w sposób uporządkowany i zgodny z ówczesną wiedzą o świecie. Nie zawsze jednak możemy stwierdzić, o jaki kraj, naród albo lud chodzi. Wymieniono tu narody, których istnienie znane było odbiorcom współczesnym autorowi. Synowie Sema zostali wymienieni na końcu listy. Od niego pochodzą wszystkie plemiona semickie.

729

1. KRONIK 1,1-27

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) drugorzędna żona – poligamiczna struktura rodziny przewidywała pewną wewnętrzną hierarchię i nie wszystkie żony tego samego mężczyzny były traktowane jednakowo. b) Seir – nazwa górskiego regionu położonego na południe od Morza Martwego i rozciągającego się aż do Morza Czerwonego. Lud pierwotnie zamieszkujący te tereny został wyparty przez Edomitów. c) Bosra – główne miasto północnego Edomu, usytuowane ok. 1100 m n.p.m. d) Rechobot położonego nad Rzeką – osada znajdująca się prawdopodobnie nad rzeką Zared, która dziś nosi nazwę Wadi al-Hasa. Trudno jednak określić jej dokładne położenie.

Page 730

Potomkowie Abrahama 28 Synowie Abrahama: Izaak i Izmael 29i ich potomkowie. Pierworodnyms Izmaela był Nebajot, po nim Kedar, Adbeel, Mibsam, 30Miszma, Duma, Massa, Chadad, Tema, 31Jetur, Nafisz i Kedma. Wszyscy oni byli potomkami Izmaela. 32 Ketura, drugorzędna żonaa Abrahama, urodziła mu synów: Zimrana, Jokszana, Medana, Midiana, Jeszbaka i Szuacha. Synami Jokszana byli Saba i Dedan. 33Synami Midiana zaś: Efa, Efer, Henoch, Abida i Eldaa. Wszyscy oni byli potomkami Ketury. 34 Abraham był ojcem Izaaka, a synami Izaaka byli Ezaw i Izraels. Potomkowie Ezawa, czyli Edomici 35 Synowie Ezawa: Elifaz, Reuel, Jeusz, Jalam i Korach. 36Synowie Elifaza: Teman, Omar, Sefi, Gatam, Kenaz, Timna i Amalek. 37Synowie Reuela: Nachat, Zerach, Szamma i Mizza. 38Synowie Seirab: Lotan, Szobal, Sibeon, Ana, Diszon, Eser, Diszan. 39 Synowie Lotana: Chori i Homam, a siostrą Lotana była Timna. 40Synowie Szobala: Alian, Manachat, Ebal, Szefi i Onam. Synowie Sibeona: Aja i Ana. 41Synowie Any: Diszon. Synowie Diszona: Chamran, Eszban, Jetran i Keran. 42Synowie Esera: Bilhan, Zaawan i Akan. Synowie Diszona: Us i Aran. 43 A oto królowie, którzy panowali w ziemi Edomus, zanim jakikolwiek król zapanował nad Izraelitami: Bela, syn Beora, a miasto jego zwało się Dinhaba. 44Kiedy Bela umarł, władzę po nim przejął Jobab, syn Zeracha z Bosryc. 45Po śmierci Jobaba królował Chuszam z kraju Temanitów. 46Gdy Chuszam umarł, władzę po nim objął Hadad, syn Bedada, pochodzący z miasta Awit. To on rozgromił Madianitów na równinach Moabus. 47Po śmierci Hadada władzę przejął Samla z Masreki. 48Kiedy on umarł, władzę po nim objął Szaul z Rechobot położonego nad Rzekąd. 49Po śmierci Szaula panował Baal-Chanan, syn Akbora. 50Kiedy Baal-Chanan umarł, władzę po nim przejął Hadad. Jego miastem było Pai, a żoną Mehetabel, córka Matredy, córki Mezahaba. 51Potem umarł Hadad.

Potomkowie Abrahama. W centrum zainteresowania kronikarza znajduje się Abraham, ponieważ zamyka on pierwszą linię genealogiczną rozpoczętą przez Adama, a zarazem rozpoczyna nową epokę w historii zbawienia. Znamienne jest to, że wykaz jego potomków zaczyna się od przedstawienia linii bocznej, której dał początek Izmael. Autor chce przez to niejako wyeliminować Izmaela, zrodzonego z niewolnicy (Rdz 16,15), od którego wywodzą się plemiona nomadów, mające niewielkie znaczenie dla historii zbawienia. Nie wspomina w ogóle o innych synach Abrahama (Rdz 25,1n). Kieruje natomiast uwagę czytelnika na Izaaka, którego imię jest wymienione jako pierwsze (w. 28) i powtórzone w w. 34, ponieważ to on jest prawnym spadkobiercą dziedzictwa Abrahama. Potomkowie Ezawa, czyli Edomici. Autor koncentruje uwagę na Edomitach, spokrewnionych z Izraelitami, ponieważ ich praojcem był Ezaw, brat bliźniak patriarchy Jakuba (Rdz 25,24-26). Podkreśla pierwotną wyższość Edomu (w. 43), ponieważ Edomici znacznie wcześniej niż Izraelici wypracowali strukturę administracyjną swojego państwa. Władcy edomscy, o których mowa, nie byli królami w ścisłym znaczeniu tego słowa, ale raczej lokalnymi przywódcami rządzącymi w małych osadach. Ich rolę można porównać do tej, którą w Izraelu odgrywali sędziowie. Ukazanie mocnej pozycji Edomitów posłużyło autorowi do podkreślenia znaczenia faktu ich upokorzenia przez Dawida (2Sm 8,13n).

1. KRONIK 1,28-51

730

Rdz 25,12-16

Rdz 25,1-4

Rdz 36,1-4.9-28

Rdz 36,31-43

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 731

Wtedy przywódcami plemion Edomu zostali Timna, Alia, Jetet, 52 Oholibama, Ela, Pinon, 53Kenaz, Teman, Mibsar, 54Magdiel, Iram. Wszyscy oni byli przywódcami Edomu.

Plemiona Izraelskie

Rdz 35,22-26; Wj 1,1-4

Protoplaści plemion izraelskich 1 Oto synowie Izraela: Ruben, Symeon, Lewi i Juda, Issachar i Zabulon, 2Dan, Józef i Beniamin, Naftali, Gad i Aser.

2

Plemiona południowe

Rdz 38,2-5 Rdz 38,7

Rdz 38,27-30

Rdz 46,12

Joz 7

Lb 1,7; Rt 4,19-22

1Sm 2,18; 17,25

Joz 14,6-14

Plemię Judy 3 Oto trzej synowie Judy: Er, Onan i Szela, których urodziła mu Bat-Szua, Kananejka. Er, pierworodnys Judy, okazał się złya i dlatego PANs ukarałs go śmiercią. 4Tamar, synowa Judy, urodziła mu Peresa i Zeracha. Razem Juda miał pięciu synów. 5 Synami Peresa byli Chesron i Chamul. 6Pięciu synów Zeracha to: Zimri, Etan, Heman, Kalkol i Darab. 7Syn Karmiego Akarc sprowadził nieszczęście na Izraelas, ponieważ dopuścił się kradzieży przedmiotów obłożonych klątwąs. 8Synem Etana był Azariasz. 9Synowie Chesrona, którzy zostali przez niego spłodzeni: Jerachmeel, Ram, Kelubajd. 10Ram był ojcem Amminadaba, Amminadab – Nachszona, który był przywódcą Judejczyków. 11Nachszon był ojcem Szalmy, a Szalmae – Booza. 12Booz był ojcem Obeda, Obed był ojcem Jessego. 13 Pierworodnym synem Jessego był Eliab, po nim Jessemu urodzili się: Abinadab – jako drugi, Szimei – jako trzeci, 14Netaneel – jako czwarty, Raddaj – jako piąty, 15Osem – jako szósty i jako siódmy Dawidf. 16Córkami Jessego były Seruja i Abigail. Seruja miała trzech synów: Abiszaja, Joaba i Asahela. 17 Abigail zaś urodziła Amasę; ojcem Amasy był Jeter, Izmaelita. 18 Kaleb, syn Chesrona, miał z żoną Azubą Jeriotę, której synami byli: Jeszer, Szobab i Ardon. 19Gdy Azuba zmarła, Kaleb ożenił się z Efratą, która urodziła mu Chura. 20Chur był ojcem Uriego, a Uri – Besaleelag.

a) Er… okazał się zły – zob. Rdz 38,7. b) Potomkowie Zeracha byli inicjatorami śpiewów liturgicznych w Jerozolimie (Ps 88,1; 89,1). Powszechnie znana była także ich mądrość porównywana z mądrością Salomona (1Krl 5,11). c) Akar – tu zaledwie wspomniany przez kronikarza. Opis jego przewinienia znajduje się w Joz 7. Tam jego imię brzmi Akan. d) Jerachmeel… Kelubaj – plemiona koczujące na południe od Hebronu (1Sm 25,3; 27,10; 30,14.29). e) Szalma – według Rt 4,21 ojcem Booza jest Szalmon i pod takim imieniem występuje w rodowodzie Jezusa (Mt 1,4). f ) Wykaz synów Jessego podany w ww. 13-15 różni się od 1Sm 17,12, gdzie czytamy, że Jesse miał ośmiu synów. Być może pominięto tutaj wspominanego w 1Krn 27,18 Elihu, który jednak bywa czasem utożsamiany z Eliabem, pierworodnym synem Jessego. Prawdopodobnie różnica ta jest wynikiem odrębnych źródeł, jakie mieli do dyspozycji autorzy obu ksiąg. g) Besaleel – wspomnienie Besaleela ma związek z budową Namiotu Spotkania, który był zapowiedzią świątyni jerozolimskiej (Wj 31,2-11; 35,9). Temat świątyni jest bardzo ważny dla kronikarza.

Plemię Judy. W rozdziale drugim autor przedstawia listę: synów Jakuba (ww. 1-2), potomków Judy (ww. 3-8), przodków Dawida (ww. 9-17). Do tego dodaje jeszcze dwa wykazy potomków Kaleba (ww. 18-24 i 42-55) i jeden Jerachmeela (ww. 42-55). Listy te są bardzo szczegółowe, ale często brak im spójności, występują powtórzenia, a nawet przeciwieństwa, brakuje im także zgodności z tekstami Ksiąg Samuela i Królewskich. Autor, układając dostępne sobie dane genealogiczne, nie trzymał się rygorystycznie faktów historycznych. Przyświecał mu cel teologiczny, czyli wykazanie, że plemię Judy, do którego należał Dawid, założyciel dynastii jerozolimskiej, było najważniejszym spośród dwunastu plemion Izraela. Dlatego, opisując genealogie innych plemion, traktuje je bardzo pobieżnie, plemieniu Judy natomiast poświęca aż 102 wersety swojego dzieła. Przedstawienie rodów Kalebitów i Jerachmeelitów miało na celu ukazanie związków Dawida i plemienia Judy z ludami, które zamieszkiwały Kanaan przed przybyciem tam Izraela, a które teraz uznają jego panowanie.

731

1. KRONIK 1,52 — 2,20

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Gilead – nazwa ta użyta jest w bardzo szerokim sensie i oznacza wszystkie tereny zajmowane przez Izraelitów w Zajordaniu. b) Geszur – małe królestwo aramejskie położone w południowej części Golanu, na wschód od Jeziora Galilejskiego (Joz 12,5; 13,1n). c) Kenat – ważne miasto Baszanu, położone 80 km na południowy wschód od Damaszku. W czasach NT było jednym z miast Dekapolu i nosiło nazwę Kanata. d) Makir – pochodził z plemienia Manassesa (Lb 26,29; 32,39-42) i był ogniwem łączącym plemię Manassesa z mieszkańcami zajętych przez nie terenów Gileadu, które rozciągały się na północny wschód od Jordanu. e) Wersety 21-23 przerywają ciąg genealogii; łączą się z w. 9. f ) Tekoa – chodzi o osiedle położone wysoko w górach na krańcu Pustyni Judzkiej, ok. 10 km od Betlejem. Z Tekoa pochodził prorok Amos (Am 1,1). g) Potomkowie Jerachmeela – Jerachmeelici, lud zamieszkujący część Judy wysuniętą najdalej na południe. h) Jeter... umarł bezdzietnie – w 1Krn 2,17 znajdujemy notatkę, że był on ojcem Amasy. Z 2Sm 20,10 dowiadujemy się jednak, że Amasa w młodym wieku został zamordowany przez Joaba, autor słusznie zatem pisze, iż Jeter umarł bezdzietnie. i) Sismaj – imię pochodzenia egipskiego. j ) Mesza – imię króla Moabitów, zbuntowanego lennika Izraela (2Krl 3). k) drugorzędna żona – zob. 1Krn 1,32+. l) Kiriat-Jearim – miasto oddalone o 18 km na zachód od Jerozolimy.

1. KRONIK 2,21-53

Page 732

21

Gdy Chesron miał sześćdziesiąt lat, poszedł do córki Makira, ojca Gileada i wziął ją za żonę, a ona urodziła mu syna imieniem Segub. 22Segub był ojcem Jaira, do którego należały dwadzieścia trzy miasta na terytorium Gileadua. 23Geszurb i Aram odebrali im osiedla Jaira i Kenatc wraz z przynależnymi do nich sześćdziesięcioma miejscowościami. Wszystkie one należały do potomków Makirad, ojca Gileadae. 24 Po śmierci Chesrona w Kaleb Efrata, jego żona Abijja urodziła Chesronowi Aszchura, ojca Tekoaf. 25 Potomkowie Jerachmeelag, pierworodnego Chesrona: Ram był pierworodnym, po nim urodzili się: Buna, Oren, Osem i Achiasz. 26Jerachmeel miał również drugą żonę, o imieniu Atara. Była ona matką Onama. 27Ram, pierworodny Jerachmeela, miał trzech synów: Maasa, Jamina i Ekera. 28Onam miał synów Szammaja i Jada. Synami Szammaja byli Nadab i Abiszur. 29Żona Abiszura miała na imię Abihajil i urodziła mu Achbana i Molida. 30Synami Nadaba byli Seled, który zmarł bezpotomnie, i Appaim. 31Synem Appaima był Jeszi, a Jesziego – Szeszan. Synem Szeszana był Achlaj. 32Jada, brat Szammaja, miał dwóch synów: Jetera, który umarł bezdzietnieh, i Jonatana. 33Synami Jonatana byli Pelet i Zaza. To są potomkowie Jerachmeela. 34 Szeszan nie miał synów, tylko córki. Miał on sługę, Egipcjanina, o imieniu Jarcha. 35Jemu to, swemu słudze Jarsze, dał Szeszan za żonę jedną ze swych córek, która urodziła mu Attaja. 36Attaj był ojcem Natana, a Natan – Zabada. 37Zabad był ojcem Eflala, a Eflal – Obeda. 38Obed był ojcem Jehu, a Jehu – Azariasza. 39Azariasz był ojcem Chelesa, Cheles – Eleasy. 40Eleasa był ojcem Sismajai, a Sismaj – Szalluma. 41 Szallum był ojcem Jekamiasza, a Jekamiasz – Eliszamy. 42 Potomkowie Kaleba, brata Jerachmeela: pierworodnym Kaleba był Meszaj, ojciec Zify i Mareszy, ojca Chebrona. 43Synami Chebrona byli: Korach, Tappuach, Rekem i Szema. 44 Szema był ojcem Rachama, ojca Jorkeama, Rekem zaś ojcem Szammaja. 45Synem Szammaja był Maon, a synem Maona Bet-Sura. 46Efa, drugorzędna żonak Kaleba, urodziła mu Charana, Mosę i Gazeza. Charan był ojcem Gazeza. 47 Synami Jahdaja byli: Regem, Jotam, Geszan, Pelet, Efa i Szaaf. 48Maaka, drugorzędna żona Kaleba, urodziła mu Szebera i Tirchanę. 49Urodziła ona także Szaafę, ojca Madmanny, Szewę, ojca Makbeny i Gibea. Córką Kaleba była Aksa. 50 Wszyscy oni są potomkami Kaleba. Chur, pierworodny Efraty, miał trzech synów: Szobala, założyciela Kiriat-Jeariml, 51Salmę, założyciela Betlejems, i Charefa, założyciela Bet-Gader. 52Szobal, założyciel Kiriat-Jearim, miał trzech synów: Reajasza, Chasriego i Manachata. 53 Od niego wywodzą się również rody zamieszkujące Kiriat-Jearim, rody: Jetrytów, Putytów, Szumatytów i Miszraitów. 732

1Krn 4,5

Joz 15,16-19

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 733

Od nich też wywodzą się Soreatyci i Esztaulici. 54Potomkami Salmy są: Betlejemici, Netofatycia, Atrot-Bet-Joab, połowa Manachtytów, Soreici, a 55także rody pisarzy mieszkających w Jabbes: Tireatyci, Szimeatyci i Sukatycib. Są oni Kenitamic wywodzącymi się od Chammata, założyciela domu Rekabad.

2Sm 3,2-5

2Sm 5,5

2Sm 5,14-16

2Sm 13 Mt 1,7-12

Potomkowie Dawida 1 Oto synowie Dawida, którzy urodzili mu się w Hebroniee: pierworodnyms był Amnon, którego matką była Achinoam z Jezreelf; drugim był Daniel, którego urodziła mu Abigail pochodząca z Karmelug; 2trzecim był Absalom, syn Maaki, córki Talmaja, króla Geszuruh; czwartym był Adoniasz, syn Chaggity. 3Piątego, Szefatiasza, urodziła Abitala, a szóstego, Jetreama – Egla. 4Przez siedem lat i sześć miesięcy, gdy panował w Hebronie, urodziło mu się sześciu synów. Przez następne trzydzieści trzy lata panował on w Jerozolimies. 5Batszebai, córka Ammiela, urodziła mu w Jerozolimie czterech synów: Szimeia, Szobaba, Natana i Salomona. 6Miał on jeszcze innych dziewięciu Jebchara, Eliszuę, Elifeleta, 7Nogaha, Nefega, Jafię, 8Eliszamę, Eliadę, Elpaleta. 9Wszyscy oni byli synami Dawida, nie licząc synów, których urodziły mu drugorzędne żony. Ich siostrą była Tamar. 10 Synem Salomona był Roboam, a synem Roboama Abiasz, synem Abiasza Asa, synem Asy Jozafat. 11Synem Jozafata Joram, synem Jorama Ochozjasz, synem Ochozjasza Joasz. 12Synem Joasza Amazjasz, synem Amazjasza Azariasz, synem Azariasza Jotam. 13Synem Jotama Achaz, synem Achaza Ezechiasz, synem Ezechiasza Manasses. 14Synem Manassesa Amon, synem Amona Jozjasz. 15A oto synowie Jozjasza: pierworodny Jochanan, drugi Jojakim, trzeci Sedecjasz, czwarty Szallum. 16Synami Jojakima byli Jechoniasz i Sedecjasz. 17 Synami Jechoniasza, uprowadzonego do niewoli, byli: Szealtiel, 18Malkiram, Pedajasz, Szeneassar, Jekamiasz, Hoszama i Nedabiasz. 19Synami Pedajasza byli: Zorobabel i Szimei. Synami Zorobabela: Meszullam i Chananiasz. Ich siostrą była Szelomit. 20Meszullam miał pięciu synów: Chaszuba, Ohela, Berekiasza, Chasadiasza i Juszab-Cheseda. 21Synami Chananiasza byli Pelatiasz i Izajasz, którego synem był Refajasz, którego synem był Arnan, którego synem był Obadiasz, którego synem był Szekaniasz. 22Szekaniasz miał sześciu synów:

3

a) Netofatyci – ludność zamieszkująca okolicę Netofy, małej wioski judzkiej położonej w górach w pobliżu Betlejem. b) Wszystkie nazwy wymienione w w. 55 są geograficznymi terminami określającymi nazwy miejscowości lub ludów, które w większości są nam nieznane. c) Kenici – nazwa plemienia wywodzi się od Kaina. Kenici mieszkali pośród większego plemienia Amalekitów (Lb 24,20n). Poprzez związek małżeński Mojżesza z córką Kenity (Sdz 1,16) Kenici weszli w krąg przyjaciół Izraela. d) dom Rekaba – grupa wywodząca się od Rekaba, ojca Jonadaba, który wspierał spisek Jehu (2Krl 10,15). Grupę naśladowców Jonadaba, nazywaną rekabitami tworzyli ludzie, którzy mieszkali w namiotach, nie pracowali na roli i powstrzymywali się od picia wina. Jeremiasz widział w nich przykład wierności i przeciwieństwo niewiernych mieszkańców Judy (Jr 35). e) Hebron – najważniejsze miasto na terytorium Judy, położone w górach (930 m n.p.m.) ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z najstarszych stale zamieszkałych miejsc Palestyny, pierwotnie nazywane Kiriat-Arba. W mieście tym znajdowały się groby patriarchów izraelskich (Rdz 23,7-13). Hebron został zdobyty przez Jozuego (Joz 10,36-39), później stał się własnością Kalebitów (Joz 14,12), a następnie Kehatytów i pełnił funkcję jednego z sześciu tzw. miast ucieczki (Joz 20,7). Hebron udzielił pomocy Dawidowi i był pierwszą stolicą jego królestwa. f ) Jezreel – miasto położone w dolinie o tej samej nazwie (inna jej nazwa to Ezdrelon), ok. 80 km na północ od Jerozolimy. g) Według 2Sm 3,3 drugim synem Abigail był Kileab. Abigail nie pochodziła z Karmelu, ale z miejscowości położonej w Górach Judzkich, 15 km na południe od Hebronu. h) Geszur – chodzi o małe królestwo położone w południowej części Golanu, na wschód od Jeziora Galilejskiego (Joz 12,5; 13,1n). Aż do czasów Dawida Geszur był niezależnym królestwem aramejskim. i) Batszeba – autor, idealizując postać Dawida, celowo nie wspomina o jego grzechu z Batszebą (2Sm 11).

Potomkowie Dawida. Idealizując postać Dawida, autor usiłuje stworzyć wrażenie, że objął on władzę nad wszystkimi plemionami Izraela. Dlatego podaje listę jego synów urodzonych w Hebronie (ww. 1-4) i tych, którzy urodzili się już w Jerozolimie (ww. 5-9). Oprócz tego wśród potomków Dawida wylicza królów Judy zaczynając od Salomona i kończąc na Sedecjaszu, czyli aż do czasu przesiedlenia babilońskiego (ww. 10-16). W wykazie królów judzkich pomija Atalię, która nie pochodziła z dynastii Dawida i jako uzurpatorka panowała nielegalnie (2Krl 11). Listę potomków Dawida autor kończy wykazem królów panujących już po przesiedleniu (ww. 17-24). Przedstawiona tu genealogia potomków Dawida sięga mniej więcej do roku 300 przed Chr. Uwaga, którą autor poświęca władcom panującym po powrocie z wygnania, pozwala twierdzić, że księga ta powstała w późnym okresie powygnaniowym.

733

1. KRONIK 2,54 — 3,22

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Szemajasz – współpracował z Nehemiaszem (Ne 3,29). b) Gedor i Chusza to nazwy małych judejskich miejscowości. c) Tekoa – zob. 1Krn 2,24+.

Page 734

Szemajaszaa, Chattusza, Igaala, Bariacha, Neariasza i Szafata. 23 Neariasz miał trzech synów: Elioenaja, Ezechiasza i Azrikama. 24Elioenaj miał siedmiu synów: Hodawiasza, Eliasziba, Pelajasza, Akkuba, Jochanana, Delajasza i Ananiego.

d) Achasztari – jest to imię perskie. e) Jabes – imię to pochodzi od czasownika ‘boleć’, ‘cierpieć’. f) Wersety 9-10 są teologicznym dodatkiem, który ma ukazać wyższość Jabesa nad ludźmi żyjącymi w czasie, kiedy powstawały Księgi Kronik. Zgodnie z ówczesnym przekonaniem, że imię w pewien sposób determinuje los człowieka, Jabes skazany był na cierpienie. Nie zmienia on jednak, jak to było w ówczesnym zwyczaju, swojego imienia, ale zwraca się do Boga z ufną modlitwą. Autor kieruje wyraźne przesłanie, że to Bóg, który słucha modlitw ludzi i zna ich potrzeby, jest tym, który decyduje o losie człowieka. g) Ofra – chodzi tu o założyciela miasta Ofra, które należało do plemienia Beniamina i było położone 7 km na północny wschód od Betel. h) Ge-Haraszim – nazwa ta odnosi się do Doliny Rzemieślników. i) Esztemoa – chodzi tu o protoplastę miasta Esztemoa, które było usytuowane na wzgórzach Judy, ok. 16 km na południe od Hebronu. j ) Gedor – miasto na zachód od Betlejem i na północny zachód od Hebronu. k) Soko – miasto w Judzie położone pomiędzy Adullam i Azeka.

Plemię Judy – ciąg dalszy 1 Potomkowie Judy: Peres, Chesron, Karmi, Chur i Szobal. 2Reajasz, syn Szobala, był ojcem Jachata, Jachat ojcem Achumaja i Lahada. Należą oni do rodów Soreatytów. 3 Synami Etama byli: Jezreel, Jeszma i Jedbasz. Ich siostra miała na imię Haslelponi. 4Penuel był ojcem Gedora, a Ezer ojcem Chuszyb. Wszyscy oni są potomkami Chura, pierworodnegos Efraty, założyciela Betlejems. 5 Aszchur, założyciel Tekoac, miał dwie żony: Cheleę i Naarę. 6 Naara urodziła mu Achuzama, Chefera, Temniego i Achasztariegod – są oni synami Naary. 7Synami Chelei byli natomiast Seret, Sochar i Etnan. 8 Kos był ojcem Anuba, Sobeby oraz rodów Acharchela, syna Haruma. 9 Jabes był najsławniejszy pośród swych rodaków. Matka nadała mu imię Jabese, mówiąc: „W bólu go urodziłam”. 10Jabes tak modlił się do Boga Izraelas: „Błogosławs mi hojnie, powiększając moje posiadłości, wspierając mnie i zachowując od złego, aby skończyło się moje utrapienie”. Bóg wysłuchał jego prośbyf. 11 Kelub, brat Szuchy, był ojcem Mechira, a Mechir ojcem Esztona. 12Eszton był ojcem Bet-Rafa, Paseacha i Techinny, założyciela Ir-Nachasz. Pochodzą oni z Reki. 13 Synowie Kenaza: Otniel i Serajasz. Synowie Otniela: Chatat i Meonotaj. 14Meonotaj był ojcem Ofryg, Serajasz był ojcem Joaba, założyciela Ge-Haraszimh. Byli oni rzemieślnikami. 15 Synowie Kaleba, syna Jefunnego: Ir, Ela i Naam. Synem Eli był Kenaz. 16 Synowie Jehalleleela: Zif, Zifa, Tiria i Asareel. 17 Synami Ezry byli: Jeter, Mered, Efer i Jalon. Jeter był ojcem Miriam, Szammaja i Iszbacha, ojca Esztemoyi. 18Mered miał dwie żony: Egipcjankę i Judejkę. Judejka urodziła mu Jereda, założyciela Gedoruj, Chebera, założyciela Sokok, i Jekutiela, założyciela Zanoacha. Synem Bati, córki faraona, którą poślubił Meded, był Noroel. 19 Synami żony Hodijji, siostry Nachama, byli: Garmita – ojciec Keili oraz Esztemoa, Maakatyta.

4

Plemię Judy – ciąg dalszy. Jest to kontynuacja genealogii plemienia Judy, którą autor przerwał w 1Krn 2,55. Mamy tutaj spis wielkich rodów plemienia Judy i innych grup etnicznych, które zasymilowały się z Izraelitami i zostały zaliczone do przodków Dawida: Chur, Aszur, Kelub, Szela. Wykazy te często są fragmentaryczne i zawierają materiał zebrany już po przesiedleniu babilońskim. Nie brakuje tu powtórzeń i dodatków zaczerpniętych przez autora z wielu, często różniących się źródeł. Wydaje się, że dla podkreślenia znaczenia plemienia Judy autor zebrał cały dostępny mu materiał odnoszący się do przodków i potomków Dawida.

1. KRONIK 3,23 — 4,19

734

Joz 14,6

Sdz 1,13

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 735

20

Synowie Szymona: Amnon, Rinna, Ben-Chanan i Tilon. Synowie Jesziego: Zochet i Ben-Zocheta.

Rody Szelitów 21 Potomkowie Szeli, syna Judy: Er, ojciec Leki, Laeda, ojciec Mareszyb oraz rodów wytwarzających bisiorc w Bet-Aszbea, 22 Jokim i ludzie z Kozebyd oraz Joasz i Saraf, którzy panowali w Moabies, nim wrócili do Lechem. Są to wydarzenia bardzo dawne. 23Byli oni garncarzamie, a mieszkali w Netaim i Gederzef. Służyli królowi i mieszkali przy nim. Plemię Symeona Synami Symeona byli: Nemuel, Jamin, Jarib, Zerach, Saul. Synem Saula był Szallum, a synem Szalluma – Mibsam. Synem Mibsama był Miszma. 26Synem Miszmy był Chammuel, synem Chammuela był Zakkur, a synem Zakkura – Szimei. 27Szimei miał szesnastu synów i sześć córek. Jednak jego bracia nie mieli dużo dzieci i dlatego ich rody nie stały się tak liczneg jak rody plemienia Judy. 28 Mieszkali oni w miastach: Beer-Szebas, Molada, Chasar-Szual, 29Bilha, Esem, Tolad, 30Betuel, Chorma, Siklagh, 31Bet-Markabot, Chasar-Susim, Bet-Birei, Szaarim. Miasta te należały do nich aż do panowania Dawida. 32Ich siedzibami były też: Etam, Ain, Rimmon, Token i Aszan – razem pięć miast 33oraz wszystkie okoliczne wioski wokół aż po Baalati. To są miejsca ich zamieszkiwania i ich spisy rodowes. 34 Meszobab, Jamlek, Josza – syn Amazjasza, 35Joel, Jehu – syn Joszibiasza, syna Serajasza, syna Asjela, 36Elioenaj, Jaakoba, Jeszochajasz, Asajasz, Adiel, Jesimiel, Benajasz, 37Ziza, syn Szifiego, syna Allona, syna Jedajasza, syna Szimriego, syna Szemajasza. 38Ci wyliczeni imiennie byli przywódcami rodów, a ich rodziny stały się bardzo liczne. 39Dotarli po przełęcz Gedorj aż na wschodnią stronę doliny w poszukiwaniu pastwisk dla swych trzód. 40Natrafili tam na wielkie i bogate pastwiska, a okolica była przestronna, spokojna i bezpieczna. Przed nimi bowiem zamieszkiwali tam Chamicik. 41Zapisani tu imiennie przybyli za czasów Ezechiasza, króla judzkiego. Zniszczyli namioty Chamitów i zajęli miejsce Meunitówl, obłożyli je klątwąs, która obowiązuje po dziś dzień. Osiedlili się na ich miejscu, ponieważ były tam pastwiska dla ich trzód.

24 Rdz 46,10; Wj 6,15; Lb 26,12-14 25

Joz 19,1-8

Joz 6,17

a) Większość imion zawartych w ww. 1920, to nazwy własne małych miejscowości judejskich. b) Maresza – nazwa odnoszona do miejscowości graniczącej z zachodnim stokiem Gór Judzkich. c) bisior – cienka i lśniąca tkanina nazywana także jedwabiem morskim. Bisior wytwarzano z jedwabistej nici powstającej z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych morskich małż. Z racji drogiego i skomplikowanego procesu wytwarzania, a także wielkiej delikatności i złocistego połysku w starożytności bisior był najdroższą tkaniną znajdującą się w ówczesnym handlu. Używano go m.in. do wystroju zamożnych domów (np. Est 1,6). Szaty z bisioru były oznaką bogactwa lub sprawowanej funkcji, np. w kulcie (np. 1Krn 15,27). d) Kozeba – miasto judzkie, dawniejsze Kezib, w którym urodził się Szela (Rdz 38,5). e) Byli oni garncarzami – w wielu miejscowościach Judei archeolodzy odkryli wyrabiane przez Szelitów naczynia. f) Geder – miasto położone w nizinnej części Judy, jego inna nazwa to Gedera. Znane z wyrobów ceramicznych. Jego dokładana lokalizacja pozostaje nieustalona. g) nie stały się tak liczne – szczegół ten pokazuje liczebną przewagę plemienia Judy. Kres plemienia Symeona był zapowiedziany w Rdz 49,7. W Pwt 33 plemię to nie zostało nawet wspomniane, kiedy autor przytacza słowa błogosławieństwa wypowiadane przez Mojżesza do każdego z plemion Izraela. h) Siklag – miasto w Negebie, położone na pustynnym obszarze rozciągającym się na zachód i południe od Morza Martwego. i) Położenia większości z wymienionych w ww. 28-33 miejscowości nie można z całą pewnością ustalić. j ) Gedor – chodzi o przełęcz prowadzącą do żyznego pastwiska, która znajduje się na południe od Gór Judzkich. k) Chamici – ludy nieizraelskie zamieszkujące Kanaan. l) Meunici – starożytny lud zamieszkujący Arabię (dzisiejszy Jemen). Znani byli z prowadzonego na szeroką skalę handlu.

Plemię Symeona. Autor przedstawia listę potomków Symeona aż do ósmego pokolenia (ww. 24-27). Kronikarz posłużył się tutaj informacjami z Rdz 46,10; Wj 6,15 i Lb 26,12-14. Nazwy miejscowości zamieszkiwanych przez Symeonitów zgodne są natomiast z Joz 19,1-8. Ścisły związek plemienia Symeona z plemieniem Judy, wynikający z faktu, iż Juda i Symeon mieli jedną matkę Leę (Rdz 29,33-35), doprowadził do tego, że z czasem członkowie plemienia Symeona stali się częścią plemienia Judy. Podczas podziału kraju dokonanego przez Jozuego (Joz 19,8) Symeonowi wyznaczono posiadłość na terytorium Judy. Mimo że plemię to było stosunkowo nieliczne, przyznane mu południowe tereny na Negebie okazały się za małe i dlatego jego członkowie musieli szukać dla siebie nowych miejsc (ww. 34-43). Nie wkraczali na terytorium Judy, ale udawali się raczej na południowy wschód. Mówiąc, że zamieszkują tam aż

735

1. KRONIK 4,20-41

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Seir – zob. 1Krn 1,38+.

Page 736

42

b) resztę ocalałych Amalekitów – prawdopodobnie są to ci, którzy uniknęli najazdu Saula, a potem Dawida (1Sm 15,7n; 2Sm 8,12). Amalekici – zob. Słownik.

Część Symeonitów, pięciuset mężczyzn, udało się na górę Seira. Ich przywódcami byli: Pelatiasz, Neariasz, Refajasz i Uzzjel, potomkowie Jesziego. 43Rozbili oni resztę ocalałych Amalekitówb i zamieszkują tam po dziś dzień.

c) Joel – nie jest powiedziane, kim był Joel i jakie są jego powiązania z Rubenem, ponieważ nie widnieje on ani wśród jego synów, ani wśród potomków.

Plemiona zajordańskie

d) Tiglat-Pileser – panował w latach 745-727 przed Chr. e) Aroer – miasto w południowej Judzie, dzisiejsze Chirbet Arara. f) Nebo – miasto w Moabie niedaleko Cheszbonu. g) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji. Według tradycji biblijnej jedna z rzek płynących z Edenu (Rdz 2,14). Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (Eufrat Wschodni) wynosi 2700 km, a powierzchnia dorzecza 673 tys. km2. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. h) Gilead – region w Zajordaniu (dzisiejsza Jordania) rozciągający się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. i) Hagryci – pustynne plemiona nomadów powiązanych z Izmaelitami. Ich nazwa wywodzi się od matki Izmaela – Hagar (Rdz 16,1nn). j) Baszan – północno-wschodni obszar sąsiadujący z ziemią Gada, w rzeczywistości zajmowany przez plemię Manassesa. k) Salka – miasto króla Oga w Baszanie (Pwt 3,10), zdobyte przez Izraelitów (Joz 12,5n; 13,11) i dane na własność plemieniu Gada. Dzisiejsze Salchad w Syrii. l) Podane tu imiona potomków Gada różnią się od tych, które znajdujemy w Rdz 46,16 i Lb 26,15.

Plemię Rubena 1 Oto potomkowie Rubena, pierworodnegos syna Izraelas. Był on synem pierworodnym, lecz skalał łoże swego ojca i dlatego jego pierworództwo przeszło na synów Józefa, syna Izraela. Dlatego spisów rodowychs nie podano zgodnie z pierworództwem. 2Pierworództwo należało do Józefa, chociaż Juda był najpotężniejszy z braci i spośród jego potomków miał pochodzić władca. 3 Synami Rubena, pierworodnego Izraela, byli Henoch, Pallu, Chesron i Karmi. 4 Potomkami Joelac byli: Szemajasz, jego syn Gog, jego syn Szimei, 5jego syn Mika, jego syn Reajasz, jego syn Baal, 6jego syn Beera, przywódca Rubenitów, wzięty do niewoli przez króla Asyriis Tiglat-Pileserad. 7 Ich braćmi, umieszczonymi zgodnie z przynależnością rodową w spisach plemion, byli: Jejel jako zwierzchnik, następnie Zachariasz 8oraz Bela, syn Azaza, syn Szemy, syn Joela, a mieszkali w Aroerzee aż po Nebof i Baal-Meon. 9Na wschodzie mieszkali aż po przełęcz prowadzącą do pustyni sięgającej Eufratug, bo bardzo rozmnożyły się ich trzody w Gileadzieh. 10 Za panowania Saula prowadzili oni wojnę z Hagrytamii, pokonali ich i zajęli ich osiedla w całym wschodnim Gileadzie.

5

Plemię Gada Potomkowie Gada mieszkali w ich sąsiedztwie, w ziemi Baszanuj aż po Salkak. 12Ich przywódcą był Joel, drugim co do ważności – Szafan, a następnie Janaj i Szafat w Baszaniel. 13 Ich braćmi zgodnie z przynależnością rodową byli: Mikael, 11

po dziś dzień (w. 42), autor prawdopodobnie nie opisywał stanu faktycznego, ale chciał raczej podkreślić, że powracającym z wygnania Judejczykom należą się miejscowości, do których prawo rościli sobie także Edomici. Plemię Rubena. Kronikarz przytacza niezbyt precyzyjne dane geograficzne i historyczne zaczerpnięte z Pięcioksięgu i Ksiąg Królewskich. Świadczy to o tym, że nie przykładał większej wagi do losów Izraelitów mieszkających w Zajordaniu. Kronikarz przedstawia plemiona zajordańskie pobieżnie, ponieważ ich rola w Izraelu była drugorzędna. Całą uwagę skupia na Judzie, plemieniu Dawida, które stanowi centrum instytucji religijnych i państwowych. Przedstawiając plemię Rubena, chce ukazać jego podrzędność względem Judy. Dlatego przerywa wykaz rodowodów, aby wytłumaczyć powody, dla których Ruben stracił prawo pierworództwa (Pwt 21,17) na rzecz Józefa i jego synów: Efraima i Manassesa (Rdz 35,22; 48,5). Decydujące znaczenie w rozwiązaniu kwestii, komu faktycznie należy się w Izraelu pierworództwo, miał wybór Boży, który padł na Dawida, potomka Judy. W obliczu tego faktu przestaje obowiązywać zasada przywileju, który otrzymał Józef. Plemię Gada. Autor określa terytorium zamieszkiwane przez Gadytów (w. 1), a następnie podaje listę potomków Gada i wymienia zamieszkiwane przez nich miejscowości (ww. 12-17). Mówi także o licznych wojnach, jakie prowadzili oni z ludami arabskimi (ww. 18-22). Podane przez kronikarza informacje nie są zgodne z tym, co o Gadytach mówi

1. KRONIK 4,42 — 5,13

736

Rdz 35,22

Rdz 46,9; Wj 6,14, Lb 26,5n

Joz 13,24-28

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 737

Meszullam, Szeba, Joraj, Jakan, Zija i Eber – razem siedmiu. 14 Byli oni potomkami Abichaila, syna Chura, syna Jaroacha, syna Gileada, syna Mikaela, syna Jesziszaja, syna Jechdy, syna Buza. 15Achi, syn Abdiela, syna Guniego, był przywódcą ich rodów. 16Zamieszkiwali oni Gileada, Baszan oraz osiedla wokół niego. Zajmowali również bogaty w pastwiska Szaronb położony na ich pograniczu. 17Wszystkie ich spisy rodowes zostały sporządzone za czasów Jotamac, króla Judys, i Jeroboamad, króla Izraelas. 18 Gdy Rubenici, Gadyci oraz połowa plemienia Manassesa wyruszali na wojnę, mieli czterdzieści cztery tysiące siedmiuset sześćdziesięciu dzielnych wojowników, uzbrojonych w tarcze i miecze, strzelających z łuku i doskonale wyszkolonych w wojennym rzemiośle. 19Wyruszyli na wojnę przeciwko Hagrytome, Jeturowif, Nafiszowig i Nadabowi. 20Podczas walki wzywali Boga, a On ich wysłuchał, bo Mu zaufali. Gdy otrzymali pomoc, pokonali Hagrytów i ich sojuszników. 21 Uprowadzili z ich stad pięćdziesiąt tysięcy wielbłądów, dwieście pięćdziesiąt tysięcy owiec, dwa tysiące osłów, a także sto tysięcy jeńców. 22Wielu poległo w walce, była to bowiem wojna Bożah. Zamieszkali na ich ziemi aż do przesiedleniai.

Sdz 10,13

Zajordańska część plemienia Manassesa 23 Połowa plemienia Manassesa osiedliła się w Zajordaniu, od Baszanuj po Baal-Her monk, Senirl i górę Her monm, ponieważ było ich bardzo dużo. 24Przywódcami ich rodów byli: Efer, Jeszi, Eliel, Azriel, Jeremiasz, Hodawiasz i Jachdiel. Odznaczali się oni odwagą i cieszyli sławą we wszystkich rodach. 25 Nie byli jednak wierni Bogu swych ojców, dopuścili się nierządu z bogami ludów zamieszkujących ten kraj przed nimi, które Bóg wypędził. 26Bóg Izraelas wysłał przeciwko nim ducha Pulan, króla asyryjskiegos oraz Tiglat-Pileserao, króla asyryjskiego. Przesiedlił on Rubenitów, Gadytów i zajordańską część plemienia Manassesa i osadził w Chalach, Chabor, Harai nad rzeką Gozan, gdzie przebywają po dziś dzień.

a) Gilead – zob. 1Krn 5,9+. b) Szaron – chodzi tutaj o region znajdujący się na wschód od Jordanu, identyfikowany przez niektórych z Hammiszor. Nie należy mylić tego regionu z nadmorską doliną położoną na północ od Jafy. Chodzi tutaj o region znajdujący się na wschód od Jordanu, utożsamiany przez niektórych z Hammiszor. c) Jotam – król Judy, jego panowanie przypada na lata 739-734 przed Chr. Dzięki wspomnieniu Jotama historia plemienia Gada zostaje włączona do budowanego przez autora kontekstu chronologicznego i religijnego dynastii Dawida. d) Jeroboam – chodzi o Jeroboama II, który panował w latach 782-747 przed Chr. e) Hagryci – zob. 1Krn 5,10+. f) Jetur – prawdopodobnie protoplasta późniejszych Iturejczyków. g) Nafisz – syn Izmaela (Rdz 25,15). h) wojna Boża – chodzi tu być może o ideę tzw. świętej wojny, gdzie wojna jest przedstawiana jako czynność święta, ponieważ to Bóg wysyłał na nią ludzi, i to On decydował o jej rozstrzygnięciu. Opisy wojen w Biblii często ukazują nie tyle samą walkę żołnierzy, ile raczej wydarzenia o charakterze liturgicznym, które podkreślają moc Boga. i) przesiedlenia – prawdopodobnie chodzi o wygnanie Izraelitów dokonane w 734 r. przed Chr. przez króla asyryjskiego Tiglat-Pilesera III. j ) Baszan – zob. 1Krn 5,11+. k) Baal-Hermon – miasto Chiwwitów (Sdz 3,3), położone na północnej granicy ziemi Manassesa. l) Senir – amorycka nazwa góry Hermon (Pwt 3,9). m) Hermon – masyw górski o trzech szczytach, uważany za północną granicę Izraela, wznoszący się u źródeł Jordanu. n) Pul – babilońskie określenie Tiglat-Pilesera III. o) Tiglat-Pileser – zob. 1Krn 5,6+.

Rdz 46,16 i Lb 26,15-18. Także plemieniu Gada autor nie poświęca dużo uwagi, kreśląc tylko granice jego terytorium. To wojownicze plemię prawdopodobnie w późniejszym okresie poszerzyło posiadłości na południu i zamieszkało w części południowej Judei. Opowiadając o jednej z wypraw Gadytów przeciwko ludom arabskim, z którymi musiały walczyć wszystkie plemiona, autor nie wdaje się w wojenne szczegóły, ale kładzie akcent na Boże wstawiennictwo, które zapewnia skuteczne prowadzenie wojen. Kto pokłada ufność w Bogu, ten będzie ocalony. Zajordańska część plemienia Manassesa. Jeszcze mniej uwagi kronikarz poświęca połowie plemienia Manassesa, którego członkowie osiedlili się w Zajordaniu. Ich rodowód poda później w 1Krn 7,14n, tutaj określa tylko terytorium, które zajmowali, i wylicza kilku ojców rodzin, naczelników rodów i wodzów. Zwraca też uwagę na ich niewierność. Kiedy bowiem plemię Rubena odniosło zwycięstwo, walcząc w imię Boga, potomkowie Manassesa sprzeniewierzyli się Mu, za co karą była niewola, do której uprowadził ich Tiglat-Pileser. Deportacja nie objęła wszystkich, ponieważ wystarczyło uprowadzenie przywódców i ojców największych rodów, aby plemiona zajordańskie utraciły swoją tożsamość etniczną i polityczną.

737

1. KRONIK 5,14-26

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Niedokładną kontynuację tego spisu znajdziemy w Ne 12,10n. b) Lewici – określenie to ma dwa znaczenia: jest nazwą rodu Lewiego, a także oznacza szafarzy kultu. Zob. Słownik. c) Gerszom – potomkowie Gerszoma byli odpowiedzialni za przenoszenie Namiotu Spotkania (w Lb 4,21-28 imię to występuje w brzmieniu ‘Gerszon’). d) Kehatyci spełniali najważniejszą funkcję w Namiocie Spotkania, jaką było przenoszenie i montaż rzeczy najświętszych (Lb 4,4-20). Do ich obowiązków należało także przygotowanie chlebów poświęconych (1Krn 9,32). e) Samuel – chociaż pochodził z plemienia Efraima, z racji pełnionych funkcji kapłańskich został zaliczony do potomków Lewiego (1Sm 1,28; 2,11.18-21; 3,15; 7,9n).

Page 738

Lewici Drzewo genealogiczne najwyższych kapłanów – Aaronitów 27 Synowie Lewiego: Gerszon, Kehat, Merari. 28 Synowie Kehata: Amram, Ishar, Chebron i Uzzjel. 29Dzieci Amrama: Aaron, Mojżesz i Miriam. Synowie Aarona: Nadab, Abihu, Eleazar i Itamar. 30Eleazar był ojcem Pinchasa, a Pinchas – Abiszuy. 31Abiszua był ojcem Bukkiego, Bukki – Uzziego, 32Uzzi Zerachiasza, a Zerachiasz – Merajota. 33 Merajot był ojcem Amariasza, a Amariasz Achituba. 34Achitub był ojcem Sadoka, a Sadok – Achimaasa. 35Achimaas był ojcem Azariasza, Azariasz – Jochanana. 36Jochanan był ojcem Azariasza. Sprawował on urząd kapłana w domus zbudowanym przez Salomona w Jerozolimies. 37Azariasz był ojcem Amariasza, Amariasz – Achituba. 38Achitub był ojcem Sadoka, Sadok zaś ojcem Szalluma. 39Szallum był ojcem Chilkiasza, Chilkiasz zaś ojcem Azariasza. 40Azariasz był ojcem Serajasza, a Serajasz – Josadaka. 41Josadak z woli PANAs został uprowadzony do niewoli przez Nabuchodonozora wraz z Judejczykami i mieszkańcami Jerozolimya. Potomkowie Lewiego 1 Synami Lewiego byli: Gerszom, Kehat i Merari. 2A oto imiona synów Gerszoma: Libni i Szimei. 3Synami Kehata byli Amram, Ishar, Chebron i Uzzjel. 4Synami Merariego byli Machli i Muszi. To są rody Lewitówb według ich przodków.

Rdz 46,11 Wj 6,18 Lb 26,59n

Lb 3,17-20

6

Gerszomici Potomkowie Gerszomac: jego syn Libni, jego syn Jachat, jego syn Zimma, 6jego syn Joach, jego syn Iddo, jego syn Zerach, jego syn Jeatraj.

5

Kehatyci Potomkowie Kehatad: jego syn Amminadab, jego syn Korach, jego syn Assir, 8jego syn Elkana, jego syn Ebiasaf, jego syn Assir, 9jego syn Tachat, jego syn Uriel, jego syn Ozjasz, jego syn Saul. 10Oto synowie Elkany: Amasaj i Achimot, 11jego syn Elkana, jego syn Sofaj, jego syn Nachat, 12jego syn Eliab, jego syn Jerocham, jego syn Elkana. 13Synowie Samuelae: pierworodnys Joel, drugi Abiasz. 7

Drzewo genealogiczne najwyższych kapłanów – Aaronitów. Kronikarz wiele uwagi poświęca plemieniu Lewiego, które było odpowiedzialne za kult w świątyni jerozolimskiej. W ten sposób chce uwiarygodnić pozycję kapłanów, którzy w myśl przekonania, jakie panowało w okresie powygnaniowym, pochodzili bezpośrednio od Aarona. Dlatego przedstawia listę najwyższych kapłanów, zaczynając od Aarona i kończąc na Josadaku, który powrócił do Jerozolimy z wygnania spowodowanego przez Nabuchodonozora. Lista kapłanów nie jest zgodna ze faktami historycznymi, ponieważ autorowi zależało nie tyle na oddaniu ścisłej prawdy historycznej, ile raczej na ukazaniu nieprzerwanej ciągłości instytucji kapłańskiej w Izraelu.

1. KRONIK 5,27 — 6,13

738

1Sm 1,1

13_1Krn:13_1Krn

Wj 6,19; Lb 26,58

9/3/08

2:45 PM

Page 739

Meraryci 14 Potomkowie Merariegoa: jego syn Machli, jego syn Libni, jego syn Szimei, jego syn Uzza, 15jego syn Szimea, jego syn Chaggiasz, jego syn Asajasz. Śpiewacy Dawidb ustanowił tych, którzy mieli prowadzić śpiewc w domus PANAs, gdy zostanie w nim umieszczona arkas. 17Posługiwali oni w Jego obecności, śpiewając w świętym mieszkanius, w Namiocie Spotkanias, dopóki Salomon nie zbudował domu PANAs w Jerozolimies. Stawali do służby zgodnie z ustalonym porządkiem. 18 Oto ci, którzy stawali do służby wraz ze swymi synami. Spośród Kehatytów: Heman, śpiewak, syn Joela, syna Samuela, 19syna Elkany, syna Jerochama, syna Eliela, syna Toacha, 20 syna Sufa, syna Elkany, syna Machata, syna Amasaja, 21 syna Elkany, syna Joela, syna Azariasza, syna Sefaniasza, 22 syna Tachata, syna Assira, syna Ebiasafa, syna Korachad, 23 syna Jeshara, syna Kehata, syna Lewiego, syna Izraelas. 24 Po prawej stronie Hemana stał jego rodak Asafe, syn Berekiasza, syna Szimeiego, 25syna Mikaela, syna Baasejasza, syna Malkiasza, 26syna Etniego, syna Zeracha, syna Adajasza, 27syna Etana, syna Zimmy, syna Szimeiego, 28syna Jachata, syna Gerszoma, syna Lewiego. 29 Po lewej stronie stali ich bracia, potomkowie Merariego: Etan, syn Kisziego, syna Abdiego, syna Malluka, 30syna Chaszabiasza, syna Amazjasza, syna Chilkiasza, 31syna Amsjego, syna Baniego, syna Szemera, 32syna Machliego, syna Musziego, syna Merariego, syna Lewiego. 33 Pozostali bracia Lewicis byli przeznaczeni do wszystkich posług w mieszkanius domu Bożego. 16

a) Meraryci byli odpowiedzialni za liczne niezbędne prace w Namiocie Spotkania (Lb 4,29-33), byli także odźwiernymi w świątyni (1Krn 26,10.19). b) Dawid – chodzi o króla Dawida, także wybitnego muzyka (1Sm 16,14-23; 2Sm 1,17-19), któremu tradycja przypisuje autorstwo wielu psalmów. Dał on początek grupie kapłanów odpowiedzialnych za śpiew towarzyszący kultycznym ceremoniom. c) prowadzić śpiew – już w starożytności istaniły cechy zrzeszające muzyków usługujących w świątyniach i sanktuariach, a wybrani kapłani nazdorowali muzyków uczestniczących w kulcie. d) Korach – nie był śpiewakiem, chociaż przypisuje mu się kompozycję jedenastu pieśni zawar tych w Księdze Psalmów (Ps 42; 44 – 49; 84 – 85; 87 – 88). e) Po prawej stronie… Asaf – wyrażenie to oznacza, że Asaf był podwładnym Hemana. f ) Wykaz podany w ww. 35-38 ma swój odpowiednik w 1Krn 5,29-34.

Aaronici Aaron i jego synowie składali ofiarys na ołtarzu całopalenias i na ołtarzu kadzielnym, dokonując obrzędu zadośćuczynienia za Izraelas. Składając ofiary, przestrzegali przepisów kultu w miejscu najświętszyms i wszystkich nakazów sługi Bożego, Mojżesza. 35 Oto potomkowie Aarona: jego syn Eleazar, jego syn Pinchas, jego syn Abiszua, 36jego syn Bukki, jego syn Uzzi, jego syn Zerachiasz, 37jego syn Merajot, jego syn Amariasz, jego syn Achitub, 38jego syn Sadok, jego syn Achimaasf. 34

Kpł 2,3

Śpiewacy. Autor przedstawia spis śpiewaków, którzy pełnili ten urząd za czasów Dawida. Wywodzą się oni od Asafa, Hemana i Etana, których imiona pojawiają się w tytułach niektórych psalmów (Ps 50; 73 – 83; 88; 89). Według niektórych źródeł (Ez 2,41; Ne 7,44) śpiewacy nie należeli do rodu Lewiego, ale z czasem stali się jego częścią (Ne 11,17). Kronikarz twierdzi, że byli potomkami Lewiego. Podając ich genealogię, chce podkreślić znaczenie śpiewu, którym oddawano cześć Bogu przy składaniu ofiar w świątyni. Dlatego powołuje się na autorytet Dawida i jemu przypisuje ustanowienie urzędu śpiewaków świątynnych.

739

1. KRONIK 6,14-38

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Wyjaśnienie motywów, którymi się kierowano przy przydzieleniu Lewitom poszczególnych miast, jest podane w Joz 21,1-3. b) Hebron – zob. 1Krn 3,1+. c) miasta azylu – miasta, w których mógł się schronić ktoś, kto nieumyślnie spowodował śmierć drugiego człowieka, aby tam oczekiwać na orzeczenie sądu. Ludzie tacy byli zmuszeni do ucieczki ze względu na powszechnie stosowane prawo zemsty. Jeżeli udowodniono ich niewinność, mogli pozostać w miastach azylu lub w miejscach kultu (Lb 35,25+). Na miasta azylu wyznaczono sześć miast lewickich (Joz 20,7-9). d) Libna – miasto judzkie oddalone ok. 8 km od najważniejszego ośrodka tamtego terytorium, jakim było Lakisz. e) Jattir – górska wioska judzka położona na południe od Hebronu i na północny wschód od Beer-Szeby. f ) Esztemoa – zob. 1Krn 4,17+. g) Debir – kananejskie miasto położone w Judzie, ok. 17 km na południowy wschód od Hebronu. h) Aszan – małe miasto na południowych nizinach Judy. i) Bet-Szemesz – miasto w Judzie, graniczące z terytorium Filistynów. Miasto kapłańskie zamieszkałe przez Lewitów (Joz 21,16). j) Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu Morza Martwego, 9 km na północny wschód od Jerozolimy, naprzeciw Mikmas, od którego oddzielone jest głębokim jarem (1Sm 14,4n). k) Alemet – miasto leżące na północny wschód od Anatot i na wschód od Gabaonu. Inna jego nazwa to Almon. l) Anatot – miasto oddalone ok. 5 km od Jerozolimy, położone przy drugorzędnej drodze prowadzącej do Betel. m) Baszan – zob. 1Krn 5,11+. n) góry Efraima – pasmo górskie rozciągające się na południe od doliny Jezreel. o) Bet-Choron – miasto palestyńskie o wielkim znaczeniu strategicznym, które strzegło przejścia na drodze prowadzącej od wybrzeża, przez dolinę Ajjalonu, do Jerozolimy. p) Golan – część płaskowyżu Baszanu, pomiędzy górą Hermon i Wadi al-Jarmuk, na wschód od rzeki Jordan. r) Asztarot – miasto Oga, króla Baszanu, którego pokonali Izraelici dowodzeni przez Mojżesza (Pwt 1,4). s) Kadesz – miasto w starożytnej Palestynie, w pobliżu którego mieszkał Abraham (Rdz 20,1). Miasto to było ważnym symbolem we wczesnej historii Izraela (Lb 32,8; Joz 14,6n).

Page 740

Miasta synów Aarona i Lewiego 39 Oto ich osiedla stosownie do obozów w granicach, jakie im wyznaczonoa. Aaronitom z rodu Kehata, na których padł pierwszy los, 40dano Hebronb w ziemi judzkiej wraz z okolicznymi pastwiskami, 41pola zaś należące do miasta i ich osiedla przekazano Kalebowi, synowi Jefunnego. 42Aaronitom dano również miasta azyluc: Hebron i Libnęd wraz z pastwiskami, Jattire i Esztemoaf wraz z pastwiskami, 43Chilaz i Debirg wraz z pastwiskami, 44Aszanh wraz z pastwiskami i Bet-Szemeszi wraz z pastwiskami. 45Otrzymali również od Beniaminitów Gebaj wraz z pastwiskami, Alemetk wraz z pastwiskami, Anatotl wraz z ich pastwiskami. Razem trzynaście miast dla poszczególnych rodzin. 46 Pozostali potomkowie Kehata otrzymali w drodze losowania dziesięć miast, od połowy ich rodów, to jest od połowy plemienia Manasessa. 47Potomkowie Gerszona otrzymali, według wielkości ich rodzin, trzynaście miast na ziemiach należących do plemion Issachara, Asera i Neftalego oraz w Baszaniem od plemienia Manassesa. 48 Potomkom Merariego, według ich rodóws, przypadło w drodze losowania dwanaście miast od plemion Rubena, Gada i Zabulona. 49 Izraelici przekazali Lewitoms te miasta wraz z ich pastwiskami. 50Wyżej wymienione miasta, którym nadali nazwy, zostały im przekazane w drodze losowania przez plemię Judy, plemię Symeona oraz plemię Beniamina. Spis miast lewickich Niektóre z rodów należących do potomków Kehata otrzymały od Efraimitów miasta graniczne. 52Przekazano im również miasta azylu: Sychems na górach Efraiman z pastwiskami oraz Gezer wraz z pastwiskami, 53Jokmeam i Bet-Chorono wraz z pastwiskami, 54Ajjalon wraz z pastwiskami i Gat-Rimmon wraz z pastwiskami. 55Inni potomkowie Kehata otrzymali od połowy plemienia Manassesa Aner i Bileam wraz z pastwiskami. 56 Potomkowie Gerszoma otrzymali od połowy plemienia Manassesa Golanp w Baszanie wraz z pastwiskami i Asztarotr wraz z pastwiskami. 57Od plemienia Issachara otrzymali Kedesz i Dobrat wraz z pastwiskami, 58Ramot wraz z pastwiskami i Anem z pastwiskami. 59Od plemienia Asera otrzymali Maszal i Abdon wraz z pastwiskami, 60Chukok wraz z pastwiskami i Rechob wraz z pastwiskami. 61Od plemienia Neftalego przypadły im w udziale Kadeszs w Galileis wraz z pastwiskami oraz Chammon i Kiriataim wraz z pastwiskami. 51

Miasta synów Aarona i Lewiego. W przeciwieństwie do innych plemion potomkowie Lewiego nie otrzymali na własność żadnej ziemi, ponieważ ich dziedzictwem był Bóg (Lb 18,20nn). Przyznano im jednak, w drodze losowania, odpowiednią liczbę miast i przylegających do nich pastwisk na terenach należących do innych plemion (Joz 21,1-42).

1. KRONIK 6,39-61

740

Joz 21,4-40

Joz 21,5-8

Joz 21,9

Joz 21,20-39

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 741

62

Pozostali potomkowie Merariego otrzymali od plemienia Zabulona Rimmono wraz z pastwiskami i Tabor z pastwiskami. 63Na Zajordaniu zaś, na wschód od Jerychaa, otrzymali od plemienia Rubena Beser na pustyni wraz z pastwiskami i Jahsę z pastwiskami 64oraz Kedemot i Mefaat wraz z pastwiskami. 65Od plemienia Gada otrzymali Ramot w Gileadzie wraz z pastwiskami, Machanaimb wraz z pastwiskami 66 oraz Cheszbonc i Jazerd z pastwiskami.

Plemiona północne

Rdz 46,13; Lb 26,23n

Rdz 46,21; Lb 26,38-41

Plemię Issachara 1 Czterej synowie Issachara to: Tola, Pua, Jaszub i Szimron. 2Potomkami Toli byli: Uzzi, Refajasz, Jeriel, Jachmaj, Jebsam i Samuel. Byli oni przywódcami rodów Tolitów i dzielnymi wojownikami. Za czasów Dawida, zgodnie ze spisem według przynależności rodowej, Tolitów było dwadzieścia dwa tysiące sześciuset. 3Potomków Uzziego było pięciu: Izrachiasz i jego synowie – Mikael, Obadiasz, Joel, Jeszijasz. Wszyscy oni byli przywódcami rodów. 4Wystawiali do walki armię liczącą trzydzieści sześć tysięcy ludzi, podzieloną na rody i rodziny, bo mieli wiele żon i synów. 5 Całe plemię Issachara liczyło osiemdziesiąt siedem tysięcy dzielnych wojowników, należących do wszystkich rodów i zapisanych w księgach rodowychs.

7

a) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za jedno z najstarszych miast świata. W pobliżu tego miejsca Izraelici przekroczyli granicę Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). b) Machanaim – miejscowość położona po wschodniej stronie Jordanu niedaleko potoku Jabbok, swoje imię zawdzięcza patriarsze Jakubowi (Rdz 32,3). c) Cheszbon – miasto położone w północnej części Moabu. Zanim zdobyli je Izraelici było stolicą Sichona, króla Amorytów (Lb 21,26-30). d) Jazer – miejsce położone na terenie obecnej Jordanii. W różnych okresach należało do Amorytów, Izraelitów, Ammonitów, a także do Moabitów. e) Omri – król Izraela panujący w latach 876-869 przed Chr. Za rządów Omriego w Judzie panował Asa, założyciel dynastii, do której należeli Achab, Ochozjasz i Joram. f) Tarszisz – nazwa ta określa szczepy nadmorskie (Rdz 49,13). Zob. 1Krn 1,7+. g) Niektórzy widzą w tym wierszu wzmiankę dotyczącą Danitów i na podstawie starożytnych przekładów tłumaczą: Dan miał tylko jednego syna – Chuszima.

Plemię Beniamina 6 Trzej synowie Beniamina to: Bela, Beker i Jediael. 7Potomkami Beli byli: Esbon, Uzzi, Uzzjel, Jerimot i Iri. Tych pięciu było przywódcami rodów, doborowymi wojownikami. Zgodnie z wykazami ich rody liczyły dwadzieścia dwa tysiące trzydziestu czterech mężczyzn. 8Potomkami Bekera byli: Zemira, Joasz, Eliezer, Elioenaj, Omrie, Jeremot, Abiasz, Anatot i Alamet – wszyscy oni byli Bekerytami. 9Zgodnie z wykazami rodowymis przywódców rodów i dzielnych wojowników było dwadzieścia tysięcy dwustu. 10Potomkami Jediaela byli Bilhan i jego synowie: Jeusz, Beniamin, Ehud, Kenaana, Zetan, Tarsziszf i Achiszachar. 11Wszystkich potomków Jediaela, przywódców rodów oraz dzielnych wojowników zdolnych do walki, było siedemnaście tysięcy dwustu. 12Synami Ira byli: Szuppim i Chuppim. Chuszim był synem Acherag. Plemię Issachara. Opis plemion północnych jest bardzo pobieżny. Plemię Zabulona zostało nawet pominięte. Przedstawiając plemię Issachara, autor skupia się przede wszystkim na ukazaniu siły militarnej i dlatego podaje dokładną liczbę żołnierzy. Liczby podawane przez autora nie zgadzają się jednak z danymi przedstawionymi w Księdze Liczb (Lb 1,29; 26,23-26). Różnica ta jest wynikiem wykorzystania przez autora nieznanych źródeł pozabiblijnych. Plemię Beniamina. Najwięcej uwagi w opisie plemion północnych autor poświęca Beniaminitom. Podana genealogia znacznie odbiega jednak od innych przekazów biblijnych, poświęconych temu plemieniu (Rdz 46,21; Lb 26,38-41). Autor wymienia tu tylko trzech synów Beniamina, w innym miejscu – pięciu (1Krn 8,1), a według Księgi Rodzaju było ich aż dziesięciu (Rdz 46,21).

741

1. KRONIK 6,62 — 7,12

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Bilha – była służącą Racheli, drugorzędną żoną Jakuba i matką dwóch jego synów: Dana i Neftalego (Rdz 30,3-8). b) drugorzędna żona – zob. 1Krn 1,32+. c) Gilead – wnuk Manassesa, syn Makira, miał sześciu synów (Lb 26,30-32), ale na podstawie ww. 17-19 trudno potwierdzić tę liczbę. d) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z wielkich miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku miast, w skład którego oprócz Gat wchodziły: Gaza, Aszkelon, Azot i Ekron. e) Przedstawiona w ww. 20-23 genealogia Efraimitów jest obszerniejsza niż w Lb 26,35n. f) Bet-Choron – zob. 1Krn 6,53+. g) W wersetach 25-27 kronikarz wylicza przodków najbardziej znanego potomka Efraima – Jozuego, który wprowadził Izraelitów do Ziemi Obiecanej. h) Betel – pierwotnie należało do plemienia Beniamina (Joz 18,22), ale na skutek podziału królestwa przydzielono je plemieniu Efraima. i) Gezer – jedna z największych osad starożytnej Palestyny z epoki brązu i żelaza, położona na skrzyżowaniu ważnych traktów handlowych, na zboczu opadającym ku północnej Szefeli. Miasto to miało znaczenie głównie strategiczne, dlatego Salomon polecił umocnić jego mury (1Krl 9,15-17). j ) Bet-Szean – miasto położone w dolinie Jordanu, na wschód od góry Gilboa. Później nosiło nazwę Scytopolis (2Mch 12,30; Jdt 3,10). k) Megiddo – ważne miasto starożytne, położone w północno-zachodniej Palestynie, położone ok. 33 km na północny wschód od Hajfy, utożsamiane z dzisiejszym Tell-el-Muteselim. l) Dor – port morski usytuowany na wybrzeżu Morza Śródziemnego, na południe od góry Karmel.

Page 742

Plemię Neftalego 13 Potomkami Neftalego byli: Jachasjel, Guni, Jeser i Szallum, synowie Bilhya. Plemię Manassesa 14 Potomkowie Manassesa: jego syn Asriel, którego urodziła mu jego drugorzędna żonab, Aramejkas. Ona także wydała na świat Makira, ojca Gileadac. 15Makir wziął żony dla Szuppima i Chuppima, jego siostrą zaś była Maaka. Drugiemu synowi Manassesa było na imię Selofchad i miał on tylko córki. 16Maaka, żona Makira, urodziła mu syna, któremu dała imię Peresz. Jego brat zaś miał na imię Szeresz i był ojcem Ulama i Rekema. 17Synem Ulama był Bedan. To są potomkowie Gileada, syna Makira, syna Manassesa. 18Jego siostra Hammoleket urodziła Iszhoda, Abiezera i Machlę. 19Synami Szemidy byli: Achian, Szekem, Likchi i Aniam. Plemię Efraima 20 Potomkami Efraima byli: Szutelach, jego syn Bered, jego syn Tachat, jego syn Eleada, jego syn Tachat, 21jego syn Zabad, jego syn Szutelach, a także Ezer i Elead. Zabili ich ludzie z Gatd, urodzeni na tej ziemi, gdy tamci zeszli, aby zabrać ich stada. 22Ich ojciec Efraim długo trwał w żałobie po nich, a jego bracia przychodzili go pocieszać. 23Potem współżył ze swoją żoną, ona poczęła i urodziła mu syna. Nadano mu imię Beria, ponieważ stało się nieszczęście w jego domue. 24Miał też córkę Szeerę, która zbudowała Bet-Choronf dolne i górne oraz Uzzen-Szeera. 25Miał jeszcze innych synów: Refacha i Reszefa, ojca Telacha, ojca Tachana. 26Synem Tachana był Ladan, synem zaś Ladana – Ammihud, Ammihud był ojcem Eliszamy. 27Eliszama był ojcem Nuna, którego synem był Jozueg. Ziemie zamieszkałe przez plemię Efraima i Manassesa Ich posiadłości i siedziby obejmowały Betelh wraz z przynależnymi miejscowościami, Naaran na wschód oraz Gezeri od zachodu wraz z podległymi osiedlami, Sychems i podległe mu osiedla aż po Ajję z przysiółkami. 29Plemię Manassesa posiadało Bet-Szeanj wraz z podległymi przysiółkami, Taanak wraz z podległymi osadami, Megiddok wraz z przynależnymi osiedlami i Dorl wraz z przynależnymi osadami. W tych wszystkich miastach mieszkali potomkowie Józefa, syna Izraelas. 28

Plemię Manassesa. Rodowód Manassesa nie jest pełny. Podany spis wymienia kobiety aramejskie, a także imiona nieizraelskie (np. Selofchad i Likchi). Drugorzędna żona Manassesa jest Aramejką, ponieważ Gilead znajdował się na wschodzie, blisko Aramu. Widzimy więc, że Manasses, wychodząc z Galilei, udał się nie na północ, jak sugeruje Księga Jozuego (Joz 17,1), ale na wschód. Opis kronikarza ukazuje przyjazne relacje pomiędzy Hebrajczykami i rdzenną ludnością Zajordania (Rdz 25,20; 28,5). Plemię Efraima. Rodowód Efraima, chociaż dokładniejszy niż poprzednie genealogie, również nie jest pełny. Wspominając tragedię rodu (w. 21), autor chce podkreślić fakt jego odrodzenia, które dokonuje się poprzez narodziny Berii (w. 23).

1. KRONIK 7,13-29

742

Rdz 46,24; Lb 26,48-50

Lb 26,29-34

Lb 26,33

Lb 26,35-37

Wj 33,11

13_1Krn:13_1Krn

Rdz 46,17; Lb 44 – 47

Rdz 46,21; Lb 26,38-40

9/3/08

2:45 PM

Page 743

Plemię Asera 30 Dzieci Asera: Jemna, Jeszwa, Jeszwi, Beria oraz ich siostra Serach. 31Synowie Berii: Cheber i Malkiel, który był ojcem Birzaitaa. 32Cheber zaś był ojcem Jafleta, Szemera, Chotama oraz ich siostry Szuy. 33Synowie Jafleta: Pasak, Bimhal i Aszwat – to są synowie Jafleta. 34Synowie Szemera: Achi, Rohga, Chubba i Aram. 35Synowie jego brata Helema: Sofach, Jemna, Szelesz i Amal. 36Synowie Sofacha: Suach, Charnefer, Szual, Beri i Jemra, 37Beser, Hod, Szamma, Szilsza, Jetran i Beera. 38 Synowie Jetera: Jefunne, Pispa i Ara. 39Synowie Ulli: Arach, Channiel i Risja. 40Wszystkich potomków Asera, przywódców rodów, ludzi sławnych, doskonałych wojowników, pierwszych wśród książąt, było w sumie, zgodnie z wykazami rodowymis, dwadzieścia sześć tysięcy zdolnych do walki. Plemię Beniamina 1 Pierworodnyms synem Beniamina był Bela, drugim Aszbel, trzecim Achrachb, 2czwartym Nocha, a piątym Rafa. 3 Potomkami Beli byli: Addarc, Gera, ojciec Ehuda, 4Abiszua, Naaman i Achoach, 5Gera, Szefufan i Churam. 6 Oto potomkowie Ehuda, którzy przewodzili rodom mieszkających w Gebad, przesiedlonym następnie do Manachate: 7 Naaman, Achiasz i Gera, który ich przesiedlił, ojciec Uzzy i Achichuda. 8Kiedy Szacharaim odprawił żony Chuszim i Baarę, nowa żona urodziła mu w Moabies tych synów: 9Jobaba, Sibię, Meszę, Malkoma, 10Jeusa, Sakiasza i Mirmę. Byli oni przywódcami rodów. 11Chuszim urodziła mu Abituba i Elpaala. 12Synami Elpaala byli: Eber, Miszam i Szemed. To on zbudował Onof, Lodg z przysiółkami. 13 Beria i Szema byli przywódcami rodów mieszkających w Ajjalonieh. To oni wypędzili mieszkańców Gati. 14Achio, Szaszak, Jeremot, 15Zebadiasz, Arad, Eder, 16Mikael, Jeszpa i Jocha byli potomkami Berii. 17Zebadiasz, Meszullam, Chizki, Cheber, 18Jeszmeraj, Jezlia i Jobab byli potomkami Elpaala. 19 Jakim, Zikri, Zabdi, 20Elienaj, Silletaj, Eliel, 21Adajasz, Berajasz, Szimrat byli potomkami Szimeiegoj. 22Jeszpan, Eber, Eliel, 23Abdon, Zikri, Chanan, 24Chananiasz, Elam, Antotiasz, 25 Jefdejasz i Peniel byli potomkami Szaszaka. 26Szamszeraj, Szechariasz, Ataliasz, 27Jaareszjasz, Eliasz i Zikri byli potom-

8

a) Birzait – niekoniecznie oznacza imię. Znana jest miejscowość nosząca taką nazwę – dzisiejsze Chirbet Bir. b) Achrach – być może chodzi tu o Achirama (Lb 26,38). c) Addar – zmienione imię Ard (Rdz 46,21; Lb 26,40); w licznych manuskryptach greckich Ared i Naaman wymienieni są wcześniej jako synowie Beli (Lb 26,40). d) Geba – zob. 1Krn 6,45+. e) Manachat – miasto na południu Palestyny, występujące już w listach Tell el-Amarna (ok. 1370 r. przed Chr.). f ) Ono – miasto położone w pobliżu południowego krańca wyżyny Szaron, 12 km na południowy wschód od Jafy, utożsamiane z dzisiejszym Kefer Ana. g) Lod – miasto położone ok. 20 km na południowy wschód od Joppe, w okresie hellenistycznym zwane Liddą. h) Ajjalon – miejscowość położona w noszącej tę samą nazwę dolinie na pograniczu Filistei, 23 km na północny zachód od Jerozolimy. i) Gat – zob. 1Krn 7,20+. j ) Szimei – prawdopodobnie chodzi o osobę, która w w. 13 nosi imię Szema. Trudno ustalić, który zapis tego imienia jest poprawny.

Plemię Asera. Biorąc pod uwagę fakt, że było to plemię żyjące najdalej od Jerozolimy, genealogia potomków Asera jest przedstawiona dość dokładnie, choć nie brak w niej niejasności i nie jest pewne, jakimi źródłami posługiwał się autor. Kronikarz nic nie mówi o zamieszkiwanych przez nich miejscowościach, które prawdopodobnie były położone na południe od góry Karmel. Plemię Beniamina. Spis ten jest kontynuacją wcześniejszego, krótkiego przedstawienia plemienia Beniamina (1Krn 7,6-11). Tekst jest tutaj bardzo niejasny. Występują znaczne różnice między tą genealogią, a danymi, które znajdujemy w Księdze Rodzaju i Księdze Liczb. Trudno również określić, do jakiego wydarzenia historycznego odwołuje się autor, mówiąc o przesiedleniu (w. 6). Jerozolima, w której według kronikarza mieszkali przywódcy rodów (w. 28), i która wkrótce miała stać się mieszkaniem Boga i stolicą całego Izraela, leżała na granicy pomiędzy Judą i Beniaminem, ale jako miasto królewskie nie należała do żadnego z plemion.

743

1. KRONIK 7,30 — 8,27

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Jerocham – prawdopodobnie chodzi o osobę, która w w. 14 nosi imię Jeremot. b) Trudno przypuszczać, aby wszyscy tu wymienieni mieszkali w Jerozolimie (w. 13). Być może jest to odzwierciedlenie sytuacji z okresu po przesiedleniu babilońskim. c) Gabaon – dzisiejsze El-Dżib, miasto położone 12 km na północny zachód od Jerozolimy. Słynna sadzawka, o której mówi także Jeremiasz (Jr 41,12), jak i kanał doprowadzający do niej wodę ze źródła, istnieją do dziś. d) Mowa tu o powrocie z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.). e) Zdanie to jest tytułem długiego fragmentu przedstawiającego spis mieszkańców Jerozolimy. f ) W tym miejscu można by się spodziewać wyliczenia imion członków rodów Efraima i Manassesa. Liczba 956 prawdopodobnie jest zawyżona.

Page 744

kami Jerochamaa. 28Oni byli przywódcami rodów zgodnie ze spisami. Zamieszkali w Jerozolimieb. Ród Saula W Gabaoniec mieszkał ojciec Gabaona, założyciel miasta, wraz ze swą żoną o imieniu Maaka. 30Jego pierworodnyms synem był Abdon, a następni to: Sur, Kisz, Baal, Ner, Nadab, 31Gedor, Achio, Zeker i Miklot. 32Miklotowi urodził się Szima. Oni również mieszkali w Jerozolimies ze swymi braćmi. 33Ner był ojcem Kisza, a Kisz – Saula. Saul był ojcem Jonatana, Malkiszuy, Abinadaba i Eszbaala. 34Synem Jonatana był Meribbaal, a synem Meribbaala Mika. 35Synami Miki byli: Piton, Melek, Tarea i Achaz. 36Achaz był ojcem Joaddy, a Joadda Alemeta, Azmaweta i Zimriego. Zimri zaś był ojcem Mosy. 37Mosa był ojcem Binei. Binea – ojcem Rafajasza. Rafajasz – ojcem Eleasy. Eleasa zaś – ojcem Asela. 38Asel miał sześciu synów, oto ich imiona: Azrikam, Bokru, Izmael, Szeariasz, Obadiasz i Chanan. Wszyscy oni byli synami Asela. 39Synami jego brata Eszeka byli: pierworodny Ulam, a po nim Jeusz i Elifelet jako trzeci. 40Synowie Ulama byli doskonałymi wojownikami i świetnymi łucznikami. Mieli wielu synów i wnuków – w sumie stu pięćdziesięciu. Wszyscy oni byli Beniaminitami. 1 Wszyscy Izraelici byli spisani według przynależności rodowej i zapisani w Księdze królów Izraelas i Judys. Z powodu swej niegodziwości zostali uprowadzeni do Babilonus. 2 Pierwszymi, którzy powrócili do swych posiadłości w miastach byli Izraelici, kapłani, lewicis i słudzy świątynid.

1Krn 9,35-38

29

1Sm 14,49-51; 1Krn 9,39-43

9

Mieszkańcy Jerozolimy W Jerozolimies zamieszkali potomkowie Judy, Beniamina, Efraima i Manassesae. 4 Utaj, syn Ammihuda, syna Omriego, syna Imriego, syna Baniego, jednego z synów Peresa, syna Judy. 5Z Szilonitów: pierworodnys Asajasz i jego synowie. 6Z Zerachitów: Jeuel i sześciuset dziewięćdziesięciu braci. 7 Z Beniaminitów: Sallu, syn Meszullama, syna Hodawiasza, syna Hassenuy. 8Jebnejasz, syn Jerochama, Ela, syn Uzziego, syna Mikriego, Meszullam, syn Szefatiasza, syna Reuela, syna Jebniasza. 9Zgodnie ze spisami rodowymis ich braci było dziewięciuset pięćdziesięciu sześciuf. Wzmiankowani powyżej byli przywódcami rodów. 3

Ród Saula. Kronikarz podaje rodowód Saula, aby pokazać, że ród Beniamina jest rodem królewskim. Nie przez przypadek rodzinę Saula, który jest wielkim prześladowcą Dawida, wymienia na ostatnim miejscu wśród wszystkich izraelskich rodów. Jest to pewna prawidłowość Pierwszej Księgi Kronik, że wszystko to, co odnosi się do Dawida, autor sytuuje na pierwszym miejscu, a to, co dotyczy Saula – na ostatnim. Liczba potomków Saula różni się od liczby podanej w 1Sm 9,1, co jest wynikiem korzystania przez autorów z różnych źródeł. Mieszkańcy Jerozolimy. Dokładna prezentacja ludu zamieszkującego Jerozolimę służy autorowi do ukazania sytuacji etnicznej świętego miasta, wybranego przez Dawida na centrum religijne i polityczne Izraela. Kronikarz przedstawia różne grupy

1. KRONIK 8,28 — 9,9

744

Ne 11,3-19

13_1Krn:13_1Krn

10

Ezd 2,42

Kpł 2,4-7

9/3/08

2:45 PM

Page 745

Z kapłanów: Jedajasz, Jojarib, Jakin. 11Azariasz, zwierzchnik domus, syn Chilkiasza, syna Meszullama, syna Sadoka, syna Merajota, syna Achituba. 12Adajasz, syn Jerochama, syna Paszchura, syna Malkiasza; Masaj, syn Adiela, syna Jachzery, syna Meszullama, syna Meszillemita, syna Immera. 13W sumie ich braci, przywódców rodów i mężczyzn odznaczających się odwagą, sprawujących służbę świątynną, było tysiąc siedmiuset sześćdziesięciu. 14 Z lewitóws: Szemejasz, syn Chaszszuba, syna Azrikama, syna Chaszabiasza z rodu Merariego; 15Bakbakar, Cheresz, Galal, Mattaniasz, syn Miki, syna Zikriego, syna Asafa; 16 Obadiasz, syn Szemajasza, syna Galala, syna Jedutuna, i Berekiasz, syn Asy, syna Elkany, który mieszkał w posiadłościach Netofatytówa. 17 Strażnicy przy bramach: Szallum, Akkub, Talmon, Achiman i ich bracia. Szallumb był ich przełożonym, 18a równocześnie strażnikiem we wschodniej Bramie Królewskiej. Strażnikamic w dzielnicy lewitów byli: 19Szallum, syn Korego, syna Ebiasafa, syna Koracha, oraz jego bracia pochodzący z rodu jego ojca. Strzegli oni wejścia do Namiotu, podobnie jak ich ojcowie strzegli wejścia do obozu PANAd. 20 Pinchas, syn Eleazara, był dawniej ich przełożonym, a PANs był z nim. 21Zachariasz, syn Meszelemiasza, był strażnikiem przy wejściu do Namiotu Spotkanias. 22Wszystkich wybranych na strażników przy bramach było dwustu dwunastu. Byli oni spisani w wykazach rodowychs miast, z których pochodzili. Ich obowiązki określił Dawid oraz Samuele, widzącyf. 23Zarówno oni, jak i ich synowie czuwali przy bramach domu PANA, przy Namiocieg jako pełniący straż. 24 Strażnicy bram stali z czterech stron: od wschodu, od zachodu, od północy i od południa. 25Ich bracia, mieszkający w swoich wioskach, przychodzili co jakiś czas i zostawali z nimi przez siedem dni. 26Na stałej służbie byli czterej przełożeni strażników. Byli to lewici odpowiedzialni za pomieszczenia i skarbce domu. 27Spędzali oni noce w obrębie domu, ich obowiązkiem było bowiem czuwanie nad nim i otwieranie go każdego ranka. 28Niektórzy z nich opiekowali się sprzętami używanymi podczas liturgii, przynosząc je i wynosząc w tej samej liczbie. 29Inni czuwali nad przedmiotami, naczyniami świątynnymi, nad mąką, winem, oliwą, kadzidłem i balsamem. 30Niektórzy spośród synów kapłanów przygotowywali pachnące mieszanki balsamu. 31Lewita Mattitiasz, pierworodnys syn Szalluma Korachity, był odpowiedzialny za stały wypiek ciasta ofiarnego.

a) Netofatyci – zob. 1Krn 2,54+. Po powrocie z niewoli Netofatyci przede wszystkim byli odpowiedzialni za muzykę w świątyni. b) Szallum – być może skrócona forma imienia Meszelemiasz. c) Strażnikami – lewici strzegący świątyni byli odpowiedzialni za ochronę i utrzymanie porządku na terenie świątynnym. d) wejścia do obozu PANA – jest to nawiązanie do czasów wędrówki Izraela przez pustynię, kiedy Namiot będący zapowiedzią świątyni przenoszono z miejsca na miejsce. e) Wzmianka o tym, że obowiązki strażników określał Samuel wraz z Dawidem, jest niezrozumiała, ponieważ w czasie organizacji kultu w Jerozolimie ten ostatni już nie żył (1Sm 25,1). f) widzący – jedno z określeń stosowanych w odniesieniu do ludzi obdarzonych duchem prorockim. g) Namiocie – prawdopodobnie chodzi o namiot, który Dawid wzniósł w Jerozolimie, a w którym przechowywano Arkę Przymierza.

mieszkające w Jerozolimie: potomków Judy (ww. 4-6), potomków Beniamina (ww. 7-9), kapłanów (ww. 10-13), lewitów (ww. 14-16) i strażników (ww. 17-27). Dużo uwagi poświęca osobom odpowiedzialnym za sprawowanie kultu w Jerozolimie, ale szczególnie podkreśla rolę odźwiernych. Można odnieść wrażenie, że chce w ten sposób przekonać czytelnika, że nie była to służba o charakterze podrzędnym, i pragnie oddać strażnikom honor, jaki ich zwykle nie spotykał.

745

1. KRONIK 9,10-31

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Gabaon – zob. 1Krn 8,29+. b) Spis potomków Saula jest powtórzeniem 1Krn 8,28-38. c) góra Gilboa – góra położona naprzeciw wzgórza More, z którą tworzy wąski przesmyk strzegący przejścia z nadmorskiej równiny do doliny Jordanu. Góra ta wznosi się na wysokość 516 m n.p.m., ale po stronie wschodniej gwałtownie opada 610 m w dół na stronę Jordanu. d) nieobrzezani – powszechne i bardzo pogardliwe określenie Filistynów, którzy wywodzili się z Europy i nie stosowali praktyki obrzezania. Obrzezanie – zob. Słownik. e) pośmiewiska – możliwe, że Saul obawiał się upokorzeń i tortur powszechnie stosowanych wobec jeńców. f) cały jego ród – po śmierci Saula żyło jeszcze dwóch jego potomków: Iszbaal i Meribbaal, ale kronikarz, mówiąc o zagładzie całego rodu, twierdzi, że nie ma już nikogo, kto mógłby po Saulu odziedziczyć władzę. g) w dolinie – chodzi tu o dolinę Ezdrelon, zwaną też doliną Jezreel, która rozciąga się pomiędzy Karmelem, górami Gilboa i górami Galilejskimi. Ze względu na ukształtowanie terenu i biegnący tam ważny szlak handlowy, dolina ta miała wielkie znaczenie strategiczne.

Page 746

32

Niektórzy z Kehatytów, ich rodaków, byli odpowiedzialni za przygotowanie w każdy szabats chlebów poświęconychs. 33 Pozostali, przywódcy lewickich rodów śpiewaczych, byli zwolnieni od innych zajęć. Przebywali oni na terenie świątyni, aby dniem i nocą służyć Panu. 34 Oto spis przywódców rodów Lewitów mieszkających w Jerozolimie. Ród Saula – genealogia i potomkowie W Gabaoniea mieszkał Jeiel, ojciec Gabaona, wraz ze swą żoną o imieniu Maakab. 36Jego pierworodnyms synem był Abdon, a następni to: Sur, Kisz, Baal, Ner, Nadab, 37Gedor, Achio, Zachariasz i Miklot. 38Miklotowi urodził się Szimam. Oni również mieszkali w Jerozolimies ze swymi braćmi. 39Ner był ojcem Kisza, a Kisz – Saula. Saul był ojcem Jonatana, Malkiszuy, Abinadaba i Eszbaala. 40Jonatan był ojcem Meribbaala, a Meribbaal ojcem Miki. 41Synami Miki byli: Piton, Melek, Tarea i Achaz. 42Achaz był ojcem Joaddy, a Joadda – Alemeta, Azmaweta i Zimriego. Zimri zaś był ojcem Mosy. 43Mosa był ojcem Binei. Binea – ojcem Rafajasza. Rafajasz – ojcem Eleasy. Eleasa zaś – ojcem Asela. 44Asel miał sześciu synów, oto ich imiona: Azrikam, Bokru, Izmael, Szeariasz, Obadiasz i Chanan. Ci właśnie byli synami Asela.

Wj 25,23-30; Kpł 24,5-9

1Krn 8,29-38

35

1Sm 14,49; 31,2

2Sm 4,4

Dawid następcą Saula Śmierć Saula 1 Filistynis zaatakowali Izraelas. Izraelici rzucili się do ucieczki przed Filistynami, lecz zostali pokonani i wielu poległo na górze Gilboac. 2Wtedy Filistyni uderzyli na Saula i jego synów, zabili Jonatana, Abinadaba i Malkiszuę. 3Walka rozgorzała wokół Saula, a łucznicy wytropili go i zranili. 4Saul zwrócił się do swego giermka: „Dobądź miecza i przebij mnie, aby ci nieobrzezanid nie przyszli i nie zrobili ze mnie pośmiewiskae”. On jednak nie chciał tego zrobić, ponieważ bardzo się bał. Wtedy Saul wziął swój miecz i rzucił się na niego. 5Kiedy giermek zobaczył, że Saul nie żyje, sam również przebił się mieczem i zmarł. 6Tak umarł Saul, a razem z nim jego trzej synowie i cały jego ródf. 7 Kiedy Izraelici mieszkający w dolinieg spostrzegli, że wojsko ucieka i że umarł Saul i jego synowie, opuścili swe miasta

10

Ród Saula – genealogia i potomkowie. Umieszczenie rodowodu Saula bezpośrednio po opisie wiernej służby kapłanów w Jerozolimie pokazuje, że przyczyną upadku Saula był jego brak wierności Bogu. Przypomnienie niechlubnej postaci Saula posłuży kronikarzowi do ukazania wielkości i nieskazitelności króla Dawida. Śmierć Saula. Kronikarz nie omawia okresu działalności i sukcesów Saula, zakładając, że fakty te są powszechnie znane. Ograniczając się do szczegółowego opisu śmierci pierwszego króla, raz jeszcze podkreśla jego grzech niewierności, który był powodem końca jego panowania. W ten sposób kronikarz przechodzi do opisu królestwa idealnego, któremu początek daje wybrany przez Boga Dawid.

1. KRONIK 9,32 — 10,7

746

1Sm 31,1-13

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 747

i uciekli. Nadeszli Filistyni i zamieszkali w tych opuszczonych miastach. 8 Gdy nazajutrz Filistyni wybrali się złupić zabitych, natrafili na ciała Saula i jego synów poległych na górze Gilboa. 9Okradli ich z kosztowności, odcięli im głowy i zabrali je razem ze zbrojami, a następnie rozesłali posłańców po całym kraju Filistynów, aby przekazać dobrą wiadomość swoim bogom i ludowi. 10 Zbroje Saula i synów złożyli w świątyni swoich bogówa, a głowy powiesili w świątyni Dagonab. 11Tymczasem mieszkańcy Jabesz w Gileadziec dowiedzieli się, co Filistyni zrobili Saulowi. 12 Wszyscy najlepsi spośród ich wojowników wyruszyli, aby zabrać ciała Saula i jego synów. Następnie złożyli ich szczątki pod dębem w Jabesz i pościli przez siedem dnid. 13 Saul poległ z powodu swej niewierności PANUs, bo nie słuchał słowa PANA. Nawet do duchów zmarłyche zwracał się o radę, 14a nie radził się PANA. Dlatego został zabity, a władza królewska została przekazana Dawidowi, synowi Jessego. 2Sm 5,1-3

Dawid ogłoszony królem 1 Następnie Izraels zgromadzony przy Dawidzie w Hebronief oświadczył: „Jesteśmy twoją kością i twoim ciałemg. 2Już poprzednio, jeszcze w czasach króla Saula dowodziłeś oddziałami izraelskimi. PANs, Twój Bóg, powiedział ci: «Będziesz pasterzem mego ludu, Izraela. Ty będziesz przywódcą mego ludu, Izraela»”. 3 Cała starszyzna Izraela poszła do króla do Hebronu. Dawid zawarł z nimi w Hebronie przymierzes wobec PANA, a oni namaścili Dawida na króla nad Izraelem zgodnie ze słowem PANAh przekazanym przez Samuela. 4 Dawid wyruszył z całym Izraelem w kierunku Jerozolimys. Nazywała się ona wówczas Jebus, a krainę tę zamieszkiwali Jebusycis. 5Mieszkańcy Jebus oświadczyli Dawidowi: „Nie wejdziesz tutaj!”. Jednak Dawid zdobył twierdzę Syjonus, zwaną odtąd Miastem Dawida. 6Dawid powiedział: „Kto pierwszy stawi czoła Jebusytom, zostanie wodzem i księciem”. Jako pierwszy wystąpił Joab, syn Serui, i on został wodzem. 7Dawid zamieszkał w tej twierdzy, dlatego nazwano ją Miastem Dawida. 8 Następnie rozbudował miasto wokół Milloi, podczas gdy Joab odbudował resztę miasta. 9Z dnia na dzień Dawid stawał się coraz silniejszy, ponieważ PAN Zastępóws był z nim.

11

Rdz 2,23

Ez 34,23

1Sm 16,1-13

2Sm 5,6-10 Sdz 19,10

a) swoich bogów – prawdopodobnie chodzi o świątynię bogini Asztarte w Bet-Szean (1Sm 31,10). b) Dagon – bóstwo semickie, uważane za głównego boga Filistynów. Na jego cześć Filistyni wznosili okazałe świątynie, w których składali dziękczynienie po każdym odniesionym zwycięstwie. c) Jabesz w Gileadzie – miejscowość położona 15 km na południowy wschód od Bet-Szean, po wschodniej stronie Jordanu. d) Mieszkańcy Jabesz urządzili Saulowi pogrzeb, ponieważ bardzo go szanowali i w ten sposób spłacili dług wdzięczności za uwolnienie ich od zagrożenia ze strony Ammonitów (1Sm 11,1-11). e) do duchów zmarłych – Saul zwrócił się do wróżki z Endor z prośbą o wywołanie ducha Samuela (1Sm 28). f) Hebron – zob. 1Krn 3,1+. g) twoją kością i twoim ciałem – wyrażenie to określa ścisłą przynależność do tego samego narodu, na wzór jedności fizycznej (Rdz 2,23). h) zgodnie ze słowem PANA – panowanie Dawida nad całym Izraelem zgodne jest z wolą Boga, która została objawiona przez Samuela. i) Millo – hebr. ‘nasyp ziemny’, rodzaj konstrukcji, podwyższenia uzyskiwanego przez budowanie sztucznego nasypu, na którym stawiano budynek albo nawet część miasta. Badania archeologiczne potwierdzają, że wzgórze jerozolimskie było zbyt małe na potrzeby rozrastającego się miasta, dlatego zostało sztucznie powiększone.

Dawid ogłoszony królem. Autor przedstawia Dawida, głównego bohatera księgi, jako twórcę królestwa Izraela, przy czym idealizuje jego postać, opuszczając te wszystkie wydarzenia opisane w Księgach Samuela, które mogłyby rzucić na niego jakikolwiek cień. Nie wspomina nic o drodze Dawida do władzy ani o jego siedmioletnim panowaniu w Hebronie. Przedstawia go tak, jakby od samego początku panował nad całym Izraelem, co nie jest prawdą. Zdobycie Jerozolimy, centrum politycznego i religijnego zjednoczonego królestwa, było niezmiernie ważnym osiągnięciem politycznym. Czytając relację kronikarza, można odnieść wrażenie, że Dawid przejął władzę od razu po śmierci Saula i wkrótce, uznany przez wszystkie plemiona, zdobył Jerozolimę. To bardzo syntetyczne ujęcie faktów historycznych pokazuje, że cała uwaga autora skupia się na przedstawieniu historii Jerozolimy, którą Dawid uczynił centrum swojego królestwa i w której wyznaczył miejsce na świątynię.

747

1. KRONIK 10,8 — 11,9

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Pas-Dammim – zwane także Efes-Dammim (1Sm 17,1). b) grota Adullam – znajdowała się w odległości 20 km na południowy zachód od Betlejem i tworzyła jakby naturalną fortecę, z głęboką jaskinią. c) Refaim – dolina rozciągająca się na południowy zachód od Jerozolimy, na granicy plemienia Judy i Beniamina. d) Kabseel – miasto na terenie Judy w pobliżu granicy z Edomem (Joz 15,21). Starożytne Kabseel mogło się znajdować w miejscu obecnego Chirbet-Chora, położonego ok. 20 km na północny wschód od Beer-Szeby. Nazywano je również Jekkabseel (Ne 11,25).

Page 748

Najdzielniejsi wojownicy Dawida 10 Oto dowódcy doborowych oddziałów Dawida, którzy wyróżnili się odwagą pod jego wodzą i wraz z całym Izraelems obwołali go królem nad Izraelem, zgodnie ze słowem PANAs. 11 Oto spis najdzielniejszych wojowników Dawida: Jaszobeam, syn Chakmoniego, dowódca oficerów. To ten, który zabił włócznią trzystu ludzi podczas jednej walki. 12Następnym był Eleazar, syn Dodo, Achochita, jeden z trzech najdzielniejszych. 13Był on z Dawidem w Pas-Dammima, gdzie Filistynis zgromadzili się na wojnę. Znajdowało się tam pole pełne jęczmienia. Gdy lud uciekał przed Filistynami, 14on jeden stanął pośrodku pola, wyparł z niego Filistynów i pobił ich. To PAN dokonał wtedy wielkiego wybawienia. 15 Trzech spośród trzydziestu dowódców zeszło po skale do Dawida znajdującego się w grocie Adullamb. Filistyni w tym czasie rozbili obóz w dolinie Refaimc. 16Dawid przebywał w twierdzy, gdy tymczasem załoga filistyńska była w Betlejems. 17Poczuł wtedy pragnienie i zapytał: „Kto mi poda do picia wodę ze studni znajdującej się przy bramie w Betlejem?”. 18Wtedy tych trzech przedarło się przez obóz filistyński. Zaczerpnęli oni wody ze studni znajdującej się przy bramie w Betlejem i przynieśli ją Dawidowi. On jednak nie chciał jej pić, lecz wylał ją w ofierze dla PANA. 19Powiedział przy tym: „Niech Bóg mnie strzeże, abym dopuścił się podobnego czynu! Czy mam pić krews tych ludzi wraz z ich życiem? Przynieśli bowiem tę wodę, narażając swe życie”. Dlatego nie chciał jej pić. Tego dokonali trzej najdzielniejsi. 20 Abiszaj, brat Joaba, był dowódcą trzech najdzielniejszych. To on właśnie zabił włócznią trzystu ludzi i zyskał sławę jak trzej najdzielniejsi. 21Wśród tych trzech cieszył się on podwójnym uznaniem i stał się ich dowódcą, chociaż nie był jednym z nich. 22 Benajasz, syn Jojady, pochodzący z Kabseeld był bardzo mężny, a w walce dokonał wielkich czynów. Pokonał on dwóch synów Ariela z Moabus. To on podczas śnieżycy zszedł do studni i zabił w niej lwa. 23Zabił też Egipcjanina wysokiego na pięć łokcis. Egipcjanin trzymał w ręce włócznię grubości wału tkackiego, a Benajasz miał tylko kij. Wyrwał włócznię z ręki Egipcjanina i zabił go jego własną bronią. 24Tego dokonał Benajasz, syn Jojady, i dzięki temu zyskał sławę jak trzej najdzielniejsi. 25Wśród tych trzech cieszył się

Najdzielniejsi wojownicy Dawida. Kronikarz podaje spis żołnierzy, których imiona były już wymienione w Drugiej Księdze Samuela (2Sm 23,8-39), ale różnice występujące w tych tekstach wskazują na to, że korzystał z innego źródła. Odmienny jest też kontekst, ponieważ tutaj spis został umieszczony nie na końcu, ale na początku opisu działalności Dawida. W ten sposób autor podkreśla fakt, że Dawid, realizując plan Boga, od początku otoczony był ludźmi godnymi zaufania, wybitnymi wojownikami, którzy pomagali mu najpierw zdobyć władzę, a potem ją umacniać, ponieważ wolą Boga było ustanowienie jednego, mocnego królestwa Izraela. Kronikarz ukazuje też szlachetny charakter Dawida, który nie chce pić wody zdobytej z narażeniem życia przez jego żołnierzy. To zachowanie wskazuje na pobożność króla. Nie mógł wypić bohatersko zdobytej wody, ponieważ jej pozyskanie groziło rozlewem krwi, a która

1. KRONIK 11,10-25

748

2Sm 32,8-39

1Sm 17,1

2Sm 5,18

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 749

on uznaniem, ale nie był jednym z nich. Dawid mianował go dowódcą swej straży przybocznej. 26 Dzielnymi wojownikami byli także: Asahela, brat Joaba; Elchanan, syn Dodo z Betlejem; 27Szammot z Haroru; Cheles Pelonita; 28Ira, syn Ikesza z Tekoab; Abiezer z Anatotc; 29Sibbekaj Chuszyta; Ilaj Achochita; 30Maheraj z Netofyd; Cheled, syn Baany z Netofy; 31Itaj syn Ribaja z Gibeae w Beniaminie; Benajasz z Piratonu; 32Churaj z Potoków Gaasz; Abiel z Araby; 33Azmawet z Bachurimf; Eliachba z Szaalbonu; 34Haszem, Gizonita; Jonatan syn Szagiego, Hararyta; 35Achiam syn Sakara, Hararyta; Elifelet syn Ura; 36Chefer, Mekeryta; Achiasz, Pelonita; 37Chesro z Karmelug; Naaraj syn Ezbaja; 38Joel brat Natanah; Mibchar syn Hagriego; 39Selek, Ammonitas; Nachraj z Beeroti, giermek Joaba syna Serui; 40Ira z Jattiruj; Gareb z Jattiru; 41Uriasz Chetytak; Zabad syn Achlaja; 42Adina syn Szizy, Rubenita, dowódca Rubenitów, zwierzchnik trzydziestu; 43 Chanan syn Maaki; Jozafat, Mitnita; 44Ozjasz z Asztarotl, Szama i Jeuel; synowie Chotama z Aroerum; 45Jediael syn Szimriego; Jocha, jego brat, Tisyta; 46Eliel, Machawitan; Jeribaj i Joszawiasz synowie Elnaama; Jetma, Moabitas; 47Eliel, Obed i Jaasiel z Sobyo. Zwolennicy Dawida 1 Oto ci, którzy przyłączyli się do Dawida w Siklagp w czasie, gdy on uciekał przed Saulem, synem Kisza. Należeli oni do bohaterów wspierających go w walce. 2Byli uzbrojeni w łuki i potrafili używać zarówno prawą, jak i lewą rękę do wystrzeliwania z łuku kamieni i strzał. Wywodzili się z Beniaminitów, rodaków Saula. 3Ich przywódcami byli Achiezer i Joasz, synowie Szemajasza z Gibeae, Jezjel i Pelet synowie Azmaweta, Berekiasz i Jehu z Anatotc, 4Jeszmajasz, Gabaonita, bohater spośród trzydziestu i ich dowódca, 5Jeremiasz, Jachazjel, Jochanan i Jozabad z Gederotr, 6Eleuzaj, Jerimot, Bealiasz, Szemariasz i Szefatiasz z Charifu, 7Elkana, Jeszijasz, Azareel, Joezer, Jaszobeam – Korachici, 8Joela i Zebadiasz, synowie Jerochama z Gedoru. 9 Kiedy Dawid przebywał w twierdzy na pustynis, przyłączyli się do niego niektórzy z plemienia Gada. Wszyscy byli dzielnymi wojownikami, gotowymi do walki. Posługiwali się tarczą i włócznią z wielką sprawnością. Byli dzielni niczym

12

a) Asahel – zginął z ręki Abnera, w czasie intronizacji Dawida już nie żył (2Sm 2,18-25). b) Tekoa – zob. 1Krn 2,24+. c) Anatot – zob. 1Krn 6,45+. d) Netofa – zob. 1Krn 2,54+. e) Gibea – miejscowość położona w ziemi należącej do plemienia Beniamina, z której pochodził Saul i która była ośrodkiem jego władzy królewskiej (1Sm 10,26). f) Bachurim – miejscowość niezidentyfikowana, prawdopodobnie znajdowała się niedaleko Jerozolimy, na wschodnim stoku Góry Oliwnej. g) Karmel – miejscowość położona ok. 40 km na południe od Jerozolimy. h) Natan – być może chodzi tu o znanego proroka Natana (np. 2Sm 12,1nn; 1Krl 1,34). i) Beerot – dzisiejsze El-Bire, miejscowość położona w odległości 16 km na północ od Jerozolimy. Jedno z miast kananejskich, które w czasach Jozuego razem z Gabeonem sprzymierzyło się z Izraelem (Joz 9,17). Zostało przydzielone plemieniu Beniamina (Joz 18,25). j) Jattir – zob. 1Krn 6,42+. k) Uriasz Chetyta – w 2Sm 23,39 zamyka on listę wyliczanych imion. l) Asztarot – było stolicą królestwa Oga w Baszanie (np. Pwt 1,4; Joz 9,10nn). m) Aroer – zob. 1Krn 5,7+. n) Machawita – być może jest to zniekształcona nazwa Machanaim, znanego miasta w Gileadzie (np. Rdz 32,3; Joz 13,26; 2Sm 2,8). o) Soba – aramejskie miasto-państwo położone wzdłuż Libanu. p) Siklag – zob. 1Krn 4,28+. r) Gederot – inne nazwy tego miejsca to Gedera i Geder (1Krn 4,22+). s) twierdzy na pustyni – takie twierdze znajdowały się terenach pustynnych położonych na południowy wschód od Jerozolimy. Najważniejsze z nich to: Zif (1Sm 23,14), Maon (1Sm 23,24) i Engaddi (1Sm 24,2). Tutaj chodzi prawdopodobnie o miejsce położone na pustyni Zif lub Engaddi.

wówczas w Izraelu traktowana była jako siedlisko życia i której pod żadnym pozorem w Izraelu nie można było pić. W odróżnieniu od spisu podanego w Drugiej Księdze Samuela, autor nie kończy listy wojowników na Uriaszu Chetycie, ale dodaje jeszcze szesnaście imion. Zabieg ten miał na celu odwrócenie uwagi od niechlubnej historii grzechu Dawida z Batszebą, którego konsekwencją była śmieć Uriasza. Zwolennicy Dawida. Lista zwolenników Dawida, którzy przyłączyli się do niego w Siklag, zanim objął władzę i prowadził życie wiecznego uciekiniera, nie ma odpowiednika w innych źródłach biblijnych. Wywodzą się oni z plemion Beniamina, Gada, Judy i Manasessa, ale autor położył zdecydowany akcent na Beniaminitów. W ten sposób podkreśla fakt, że Dawid, zanim objął władzę w Izraelu, cieszył się wielkim poparciem plemienia, z którego wywodził się Saul, jego największy rywal i prześladowca.

749

1. KRONIK 11,26 — 12,9

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) duch ogarnął – sformułowanie to oznacza natchnienie i siłę zesłane przez Boga (2Krn 24,20). b) Amasaj – wódz wojska Dawida (2Sm 17,25), gdy przeszedł na stronę zbuntowanego Absaloma, został zabity przez Joaba (2Sm 20,10). c) Z racji bardzo bliskiej więzi, jaka łączy Dawida z Bogiem, błogosławieństwo Pana rozszerza się na wszystkich jego sprzymierzeńców. d) bardzo wielka – dosł. stała się tak wielka jak obozowisko Boga. Takiego wyrażenia używano na oznaczenie czegoś bardzo wielkiego i potężnego, czegoś przewyższającego wszystko co ludzkie. Autor podkreśla ogromną liczbę tych, którzy każdego dnia przystawali do Dawida i uznawali go za swojego króla. e) Hebron – zob. 1Krn 3,1+.

Page 750

lwy, a zwinni jak górskie gazele. 10Przewodził im Ezer, Obadiasz był drugi rangą, a Eliab trzeci. 11Maszmanna czwarty, Jeremiasz piąty; 12Attaj szósty, Eliel siódmy; 13Jochanan ósmy, Elzabad dziewiąty; 14Jeremiasz dziesiąty, Makbannaj jedenasty. 15Wszyscy oni wywodzili się z plemienia Gada i byli dowódcami oddziałów. Najniższy rangą dowodził oddziałem liczącym stu wojowników, a najwyższy tysiącem. 16To oni właśnie przeprawili się przez Jordans w pierwszym miesiącu roku, kiedy rzeka była wezbrana, i zmusili do ucieczki mieszkańców doliny po wschodniej i zachodniej stronie. 17 Niektórzy spośród plemienia Beniamina i Judy przyszli do twierdzy, w której przebywał Dawid. 18Dawid wyszedł im naprzeciw i powiedział do nich: „Jeśli przyszliście w pokojowych zmiarach, aby mi pomóc, zjednoczmy się. Jeśli jednak przybyliście mnie zdradzić i wydać w ręce wrogów, ja sam nie dopuszczę się przemocy, lecz Bóg naszych ojców zobaczy to i was ukarzes”. 19Wtedy duch ogarnąła Amasajab, dowódcę trzydziestu, który rzekł: „Należymy do ciebie, Dawidzie, jesteśmy z tobą, synu Jessego. Pokójs, pokój tobie, Dawidzie, pokój twoim sprzymierzeńcom. Twój Bóg bowiem cię wspomaga”c. Dawid przyjął ich i ustanowił dowódcami oddziałów. 20 Spośród plemienia Manassesa niektórzy przyłączyli się do Dawida, gdy on jako sprzymierzeniec Filistynóws wyruszył do walki przeciwko Saulowi. Filistyni jednak nie pozwolili, aby walczył u ich boku. Po naradzie ich wodzowie odesłali go, mówiąc: „Może nas zdradzić i podczas bitwy przejść na stronę Saula, jego pana”. 21Gdy skierował się do Siklag, przyłączyli się do niego z plemienia Manassesa: Adnach, Jozabad, Jediael, Mikael, Jozabad, Elihu i Silletaj, dowódcy oddziałów tysięcznych. 22Pomogli oni Dawidowi zapanować nad zbrojnymi oddziałami, ponieważ wszyscy byli doświadczonymi wojownikami, a zarazem dowódcami wojska. 23Z każdym dniem bowiem do Dawida dołączali nowi zwolennicy, aż jego armia stała się bardzo wielkad. Wojsko zgromadzone przy Dawidzie w Hebronie Oto spis zbrojnych oddziałów wojska, które stawiły się przed Dawidem w Hebroniee, aby zgodnie ze słowem PANAs przekazać mu królewską władzę Saula. 25Judejczyków, gotowych do walki, uzbrojonych w tarcze i włócznie było sześć tysięcy ośmiuset. 26Symeonitów było siedem tysięcy stu doborowych żołnierzy. 27Lewitóws przybyło cztery tysiące sześciuset. 24

Wojsko zgromadzone przy Dawidzie w Hebronie. Autor wymienia wojowników wywodzących się ze wszystkich plemion Izraela, którzy w Hebronie jednogłośnie obwołali Dawida królem całego Izraela. Tym razem kronikarz nie wymienia imion żołnierzy, ale ogranicza się do przedstawienia dowódców i liczebności poszczególnych oddziałów. Liczba żołnierzy z pewnością jest zawyżona, szczególnie jeśli chodzi o niewielkie plemiona zamieszkujące centralne i północne terytorium Izraela. Autor podkreśla w ten sposób obecność tych plemion w czasie wyboru nowego kró-

1. KRONIK 12,10-27

750

1Sm 29

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 751

28

Nadto Jojada, dowódca Aaronitów, stawił się z oddziałem liczącym trzy tysiące siedmiuset wojowników. 29Sadoka, młody, dzielny dowódca przybył wraz z dwudziestoma dwoma naczelnikami ze swego rodu. 30Ponadto przybyło trzy tysiące Beniaminitów, rodaków Saula, których większość była dotąd na służbie rodu Saula. 31Stawiło się dwadzieścia tysięcy ośmiuset Efraimitów, doskonałych wojowników, cieszących się sławą w swoich rodach. 32Z połowy plemienia Manassesa przybyło osiemnaście tysięcy imiennie wyznaczonych, aby ustanowić Dawida królem. 33Z plemienia Issachara przybyło dwustu dowódców, nie licząc żołnierzy przez nich dowodzonych. Issacharyci odznaczali się wyjątkową mądrością i wiedzieli dobrze, co ma czynić Izraelb. 34Zabulonitów przybyło pięćdziesiąt tysięcy. Wszyscy oni byli doskonale wyćwiczeni w posługiwaniu się wszelkimi rodzajami broni. Nadto byli to ludzie bardzo wierni. 35Z plemienia Neftalego stawiło się tysiąc dowódców na czele trzydziestu siedmiu tysięcy wojowników uzbrojonych w tarcze i włócznie. 36Spośród Danitów zaś stawiło się dwadzieścia osiem tysięcy sześciuset doskonale wyćwiczonych wojowników. 37Aserytów przybyło czterdzieści tysięcy żołnierzy gotowych do boju. 38Zza Jordanus nadeszło sto dwadzieścia tysięcy w pełni uzbrojonych żołnierzy. Wywodzili się oni z Rubenitów, Gadytów i z połowy plemienia Manassesa. 39 Wszyscy ci wojownicy, pałający chęcią walki, przybyli do Hebronu, aby ustanowić Dawida królem nad całym Izraelems. Wszyscy Izraelici byli jednomyślni w wyborze Dawida na króla. 40Pozostali tam z Dawidem przez trzy dnic, jedząc i pijąc. Ich bracia bowiem przygotowali dla nich ucztę. 41 Ludzie z okolicy i aż po ziemie Issachara, Zabulona i Neftalego przywieźli na osłach, wielbłądach, mułach i wołach żywność: wielką ilość mąki, fig, rodzynek, wina, oliwy. Przyprowadzili też wiele bydła i owiec. W Izraelu zapanował bowiem radosny nastrój.

a) Sadok – najwyższy kapłan, który namaścił Salomona na króla (1Krl 1,32). b) wiedzieli dobrze, co ma czynić Izrael – być może chodzi tu o szczególne zdolności astrologiczne albo o szczególny dar prorocki, albo, co najbardziej prawdopodobne, o szczególną mądrość otrzymaną od Boga, polegającą na znajdowaniu rozwiązań w trudnych sytuacjach. c) przez trzy dni – święta organizowane w związku z intronizacją nowego króla trwały trzy dni i miały charakter wielkiej, radosnej uczty, jak to było w zwyczaju podczas świąt narodowych i religijnych (Est 1,5n). d) całego zgromadzenia – w Drugiej Księdze Samuela była mowa tylko o trzydziestu tysiącach ludzi wybranych z Izraela, którzy brali udział w przeniesieniu arki (2Sm 6,1). Użyty tutaj termin ‘zgromadzenie’ wskazuje na religijny i wspólnotowy charakter tego wydarzenia.

Sprowadzenie arki do Jerozolimy Nieudana próba przeniesienia arki 1 Dawid naradził się z dowódcami wojska oraz ze wszystkimi zwierzchnikami ludu 2i powiedział do całego zgromadzeniad Izraelitów: „Jeśli wydaje się wam to słuszne

13

la i ich pełną akceptację jego panowania. Nie przez przypadek w spisie tym znajdują się również lewici, na których nie spoczywał obowiązek służby wojskowej. Wydaje się, że plemię to jest szczególnie bliskie autorowi, bo w całym dziele poświęca mu wiele uwagi. Intronizacji króla towarzyszy trzydniowe święto. Hojne ofiary ludu, dzięki którym zorganizowano wielką ucztę, dowodzą wielkiego entuzjazmu i radości, że ich król został ustanowiony przez Boga, a jego panowanie zaakceptowane przez cały lud Izraela. Nieudana próba przeniesienia arki. Myśl o przeniesieniu arki zrodziła się zaraz po zdobyciu Jerozolimy. Decydującą rolę odegrały tu motywy religijne: oddanie czci Bogu i umożliwienie kultu wszystkim plemionom. Istniała także

751

1. KRONIK 12,28 — 13,2

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Szichor – chodzi o potok Wadi-el-Arisz stanowiący południową granicę ziem palestyńskich. Prawdopodobnie były to północne odnogi wschodniej części delty Nilu. b) Lebo-Chamat – miasto utożsamiane z dzisiejszym Lebwa, położone ok. 55 km na wschód od Dżejbail. c) Kiriat-Jearim – zob. 1Krn 2,50+. d) Baala – dawna nazwa Kiriat-Jearim (1Krn 2,50+). e) PAN zasiadąjący na cherubach – jest to tytuł Boga obecnego pośród ludu w znaku Arki Przymierza. Cheruby – zob. Słownik. f ) przed Bogiem – czyli przed arką, która symbolizowała szczególną obecność Boga. g) tamburów – chodzi o rodzaj lutni. h) klepisko – miejsce przeznaczone do młócenia zboża, ubita ziemia pod gołym niebem. i) PAN rozgniewał się – jest to antropomorfizm zastosowany w celu ukazania motywów kary, jaka spotkała Uzzę. Gniew Boży – zob. Słownik. j ) Peres-Uzza – w jęz. hebr. jest tutaj gra słów polegająca na zestawieniu imienia Uzzy z czasownikiem paras, oznaczającym ‘wybuchnąć gniewem’, ‘zadać cios śmiertelny’. k) Gat – zob. 1Krn 7,20+.

Page 752

i podoba się PANUs, naszemu Bogu, roześlijmy wiadomość do naszych braci rozproszonych po całej ziemi izraelskiej oraz do kapłanów i lewitóws przebywających w miastach im wyznaczonych, aby przyłączyli się do nas. 3Sprowadźmy sobie arkęs naszego Boga, gdyż nie troszczyliśmy się o nią przez cały okres panowania Saula”. 4Całe zgromadzenies zgodziło się, bo wszyscy uznali to za słuszne. 5 Dawid zgromadził zatem cały Izraels, od Szichora w Egipcie aż po Lebo-Chamatb, aby przenieść Arkę Boga z Kiriat-Jearimc. 6Następnie Dawid wyruszył wraz z całym Izraelem do Baalid, do Kiriat-Jearim, znajdującego się w Judzie, aby wziąć stamtąd Arkę Boga, noszącego imięs „PAN zasiadający na cherubach”e. 7Wieziono Arkę Bożą z domu Abinadaba na nowym wozie, a Uzza i Achio powozili zaprzęgiem. 8 Dawid i cały Izrael tańczyli przed Bogiemf, śpiewając głośno przy dźwiękach lir, cytr, tamburówg, cymbałów i trąb. 9 Kiedy przybyli na klepiskoh Kidona, Uzza podtrzymał ręką arkę, ponieważ woły szarpnęły. 10PAN rozgniewał sięi na niego, ponieważ dotknął arki. Bóg poraził więc Uzzę tak, że padł przed Nim martwy. 11Głęboki smutek ogarnął Dawida z powodu karys, jaką PAN poraził Uzzę, dlatego nazwał to miejsce Peres-Uzzaj i nazywa się ono tak po dziś dzień. 12W tym dniu Dawid uląkł się Boga i stwierdził: „Jak mogę wprowadzić do siebie Arkę Bożą?”. 13Nie wprowadził zatem arki do Miasta Dawidowego, lecz wniósł ją do domu Obed-Edoma z Gatk. 14Przez trzy miesiące Arka Boża pozostawała w domu Obed-Edoma, a PAN błogosławiłs zarówno jemu, jak i jego dobytkowi. Dawid umacnia swoją władzę 1 Hiram, król Tyru, wysłał do Dawida swoich ludzi z drewnem cedrowym, a także kamieniarzy i cieśli, aby zbudowali mu pałac. 2Dawid przekonał się, że to sam PANs ustanowił go królem nad Izraelems i że bardzo wywyższył jego królestwo przez wzgląd na Izraela, swój lud. 3W Jerozolimies Dawid wziął jeszcze kilka żon i miał wielu synów

14

racja polityczna, jaką było umocnienie władzy przez nadanie splendoru nowej stolicy, która stała się nie tylko centrum politycznym, ale przede wszystkim religijnym całego Izraela. Dlatego w wydarzeniu tym wraz z kapłanami i lewitami bierze udział cały lud. Troska Dawida o jedność widoczna jest również w tym, że decyzję sprowadzenia arki konsultuje ze wszystkimi, najpierw z dowódcami, a potem z ludem. Dzieje się tak dlatego, że wszyscy są członkami ludu Bożego i w związku z tym wszyscy są odpowiedzialni za królestwo, które powstało z Bożego ustanowienia. Radosną atmosferę towarzyszącą przeniesieniu arki zakłóciła śmierć Uzzy, który dotykając arki, nie uszanował jej świętości i tym samym popełnił świętokradztwo. Przestraszony Dawid zdał sobie sprawę, że jako człowiek nie może decydować w imieniu Boga i dlatego nie odważył się wprowadzić arki do Jerozolimy. Pozostawiono ją w domu Obed-Edoma, którego Bóg obdarzył błogosławieństwem. Dawid umacnia swoją władzę. Autor w rozdziale czternastym przerywa opowiadanie o przeniesieniu arki i koncentruje się na budowie pałacu królewskiego, w której z pomocą przyszedł król Tyru Hiram, na rodzinie królewskiej i na walkach z Filistynami. Przedstawiając postać Dawida, kronikarz nie jest wierny porządkowi chronologicznemu. Jego celem jest ukazanie, że Bóg jest z Dawidem we wszystkim, czego się podejmuje, tak w budowaniu stolicy, w życiu rodzinnym, jak i w działaniach wojennych.

1. KRONIK 13,3 — 14,3

752

2Sm 6,1-11

2Sm 5,11-16

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 753

i wiele córek. 4Oto imiona dzieci Dawida, które mu się urodziły, gdy mieszkał w Jerozolimie: Szammua, Szobab, Natan, Salomon, 5Jebchar, Eliszua, Elpalet, 6Nogah, Nefeg, Jafia, 7 Eliszama, Beeliada, Elifelet. 2Sm 5,17-25

Najazd Filistynów 8 Filistynis dowiedzieli się, że Dawid został namaszczonya na króla nad całym Izraelems, wyruszyli więc wszyscy, aby go pozbawić władzy. Dawid dowiedział się o tym i wyruszył przeciwko nim. 9Filistyni rozbili obóz w dolinie Refaimb, 10 Dawid zaś radził się Bogac: „Czy wydasz Filistynów w moje ręce?”. PANs mu odpowiedział: „Atakuj! Oddam ich w twoje ręce!”. 11Przybyli więc do Baal-Perasimd i Dawid ich rozbił. Wtedy rzekł: „Bóg rozerwał moimi rękoma szyki wrogów, jak woda rozrywa tamę”. Dlatego to miejsce nazwano Baal-Perasim. 12Filistyni porzucili tam swoje bożki, a Dawid polecił je spaliće. 13 Po pewnym czasie Filistyni ponownie się zebrali i zajęli dolinę. 14Dawid raz jeszcze zwrócił się do Boga o radę, a On mu odpowiedział: „Nie atakuj ich od czoła, zajdź ich od tyłu i uderz od strony drzew balsamowych. 15Kiedy usłyszysz odgłos krokówf pośród wierzchołków balsamowców, wtedy ruszysz do walki. Bóg bowiem wyjdzie przed tobą, aby rozbić wojsko Filistynów”. 16Dawid zrobił, jak mu Bóg nakazał, i rozgromił wojska Filistynów od Gabaonug aż po Gezerh. 17 Sława Dawida rozeszła się po wszystkich krajach, a PAN sprawił, że wszystkie narody bały się Dawida.

a) namaszczony – autor przedstawia Dawida jako króla – mesjasza, który rządzi ludem wybranym przez Boga. Namaszczenie – zob. Słownik. b) Refaim – zob. 1Krn 11,15+. c) radził się Boga – sformułowanie często występujące w ST, stosowane dla opisania parktyki poznawania woli Boga. Polegała ona na używaniu świętych losów urim i tummim (np. Wj 28,30+). d) Baal-Perasim – trudno zidentyfikować tę miejscowość, wyrażenie to oznacza ‘pan nawałnicy’. e) spalić – spalenie posągów przestawiających pogańskie bóstwa było czynnością wymaganą przez Prawo (Pwt 7,5-25; 12,3). f) odgłos kroków – chodzi o słyszalny znak obecności Bożej (Sdz 5,4; Ps 68,8n). g) Gabaon – zob. 1Krn 8,29+. h) Gezer – zob. 1Krn 7,28+. i) Miasto Dawidowe – nazwa nadana najstarszej, warownej części Jerozolimy po jej zdobyciu przez Dawida. Położone w południowo-wschodniej części obecnej Jerozolimy i otoczone dolinami Cedronu i Tyropeonu. Zajmowało powierzchnię ok. 4 hektarów. j) cały Izrael – wyrażenie typowe dla kronikarza, który bardzo często podkreśla jedność cechującą udział wszystkich Izraelitów w ważnych dla narodu wydarzeniach.

Procesja przeniesienia arki 1 Dawid wybudował dla siebie pałace w Mieście Dawidowymi, a dla Arkis Bożej przygotował miejsce, na którym rozbił dla niej namiot. 2Stwierdził wtedy: „Nikt prócz lewitóws nie może nosić Arki Bożej, ich bowiem wybrał PANs do noszenia Arki PANA i do służenia przy niej po wieczne czasy”. 3Dawid zgromadził w Jerozolimies cały Izraelj, aby przynieść Arkę PANA na przygotowane dla niej miejsce.

15

Lb 1,50; Kpł 31,25

Najazd Filistynów. Walka z wcześniej przyjaźnie nastawionymi do Dawida Filistynami była konieczna, gdyż wymagała tego obrona Jerozolimy, centrum politycznego i religijnego dwunastu plemion. Kronikarz opisuje dwa starcia z Filistynami, którzy dopiero po drugiej druzgocącej klęsce uznali wyższość Dawida i wycofali się na swoje terytorium. Zwycięstwo nad Filistynami sprawiło, że prestiż Dawida i Izraela stale wzrastał. Procesja przeniesienia arki. W uroczystości przeniesienia arki wzięli udział przedstawiciele całego Izraela, także lewici, ponieważ według przepisów Prawa (Lb 4,15; 7,9; Pwt 10,8), tylko oni mogli nosić arkę. Wydarzenie to ma charakter wielkiego święta liturgicznego. Kultyczny charakter procesji jest podkreślony przez udział kapłanów i lewitów, ofiary składane w czasie marszu, kapłański strój Dawida i radosną muzykę. Gra na instrumentach, śpiew i taniec sakralny były stałymi elementami religijnej tradycji Izraela. Kronikarz podkreśla tutaj dwie ważne kwestie: jedność całego ludu, który w wielkiej radości zbiera się wokół swojego Boga i ustanowionego przez niego króla, oraz jedność kultu sprawowanego w jednym miejscu przez wszystkie plemiona. Autor chce ukazać wielkość Dawida, któremu została powierzona organizacja kultu zgodnie z wytycznymi zawartymi w Pięcioksięgu. Wymagało to dokonania wyraźnego rozróżnienia pomiędzy kultem ofiarniczym sprawowanym w świątyni, a obrzędami sprawowanymi w synagogach.

753

1. KRONIK 14,4 — 15,3

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Oczyśćcie się – chodziło o nabycie czystości wymaganej do kontaktu ze świętym przedmiotem. Oczyszczenie lewitów polegało na wypraniu szat i powstrzymaniu się od stosunków seksualnych. b) nadawać ton w oktawie – grający na lirach o niskim tonie nadawali rytm i prowadzili śpiew. c) Trudno dokładnie określić zadanie Kenajasza. Prawdopodobnie chodzi tu o osobę odpowiedzialną za całą procesję, mistrza ceremonii. d) Obed-Edom – nie był lewitą, ale ze względu na rzetelną służbę pełnioną przy arce, kiedy przez trzy miesiące przebywała w jego domu, został wyróżniony i nazwany jej strażnikiem. e) Bóg wspomagał lewitów – autor podkreśla, że tym razem ceremonia była starannie przygotowana i dzięki pomocy Boga wszystko odbywało się pomyślnie. f) szatę z bisioru – zob. 1Krn 4,21+. g) efod – lniana szata, najważniejsza część stroju kapłańskiego (Wj 28,6-14).

1. KRONIK 15,4-28

Page 754

4

Potem zgromadził Aaronitów i Lewitów: 5z rodu Kehata przywódcę Uriela oraz jego stu dwudziestu braci, 6z rodu Merariego przywódcę Asajasza wraz z jego dwustu dwudziestoma braćmi, 7z rodu Gerszoma przywódcę Joela i jego stu trzydziestu braci, 8z rodu Elisafana przywódcę Szemajasza i jego dwustu braci, 9z rodu Chebrona przywódcę Eliela oraz jego osiemdziesięciu braci, 10z rodu Uzziela przywódcę Amminadaba oraz jego stu dwunastu braci. 11 Dawid wezwał kapłanów Sadoka i Abiatara oraz lewitów: Uriela, Asajasza, Joela, Szemajasza, Eliela i Amminadaba 12 i powiedział do nich: „Wy jesteście przywódcami rodów lewickich. Oczyśćcie sięa zarówno wy, jak i wasi bracia, by móc przenieść Arkę PANA, Boga Izraelas, na miejsce dla niej przygotowane. 13Ponieważ za pierwszym razem nie było was, PAN, nasz Bóg, ukarałs nas, bo nie szukaliśmy Go tak, jak należy”. 14Oczyścili się kapłani i lewici, aby móc nieść Arkę PANA, Boga Izraela. 15Lewici nosili Arkę Bożą na ramionach, trzymając za drążki, jak nakazał Mojżesz zgodnie ze słowem PANA. 16 Dawid polecił przywódcom rodów lewickich wyznaczyć spośród członków swych rodów śpiewaków, grających na poszczególnych instrumentach muzycznych: cytrach, lirach i cymbałach, tak aby rozbrzmiewał donośny głos radości. 17 Lewici wyznaczyli Hemana, syna Joela, a spośród jego braci Asafa, syna Berekiasza oraz spośród ich braci Etana, syna Kuszajasza, z rodu Merariego. 18Wraz z nimi zostali wyznaczeni ich krewni: Zachariasz, Uzzjel, Szemiramot, Jechiel, Unni, Eliab, Benajasz, Maasejasz, Mattitiasz, Elifel i Miknejasz, Obed-Edom i Jejela – odźwierni. 19Śpiewacy: Heman, Asaf i Etan grali głośno na cymbałach z brązu. 20Zachariasz, Uzzjel, Szemiramot, Jechiel, Unni, Eliab, Maasejasz i Benajasz grali na cytrach o wysokim tonie. 21Mattitiasz, Elifel, Miknejasz, Obed-Edom, Jejel i Azazjasz na lirach, by nadawać ton w oktawieb. 22Kenaniasz, przełożony lewitów, kierował przenoszeniem arki, ponieważ był do tego odpowiednio przygotowanyc. 23Berekiasz i Elkana byli strażnikami przy arce. 24Kapłani: Szebaniasz, Jozafat, Netaneel, Amasaj, Zachariasz, Benajasz i Eliezer grali na trąbach przed Arką Bożą. Obed-Edomd i Jechiasz byli strażnikami przy arce. 25 Dawid, a wraz z nim starszyzna Izraela i dowódcy wojska ruszyli pełni radości, aby przenieść Arkę Przymierza PANA z domu Obed-Edoma. 26Podczas gdy Bóg wspomagał lewitówe niosących Arkę Przymierza PANA, złożono w ofierze siedem wołów i siedem baranóws. 27Dawid, podobnie jak lewici niosący arkę, śpiewacy i Kenaniasz, przełożony i ceremoniarz procesji, był ubrany w szatę z bisioruf. Nadto miał na sobie lniany efodg. 28Cały Izrael uczestniczył w procesji przeniesienia Arki Przymierza PANA, a towarzyszyły temu 754

2Sm 6,12-23

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 755

radosne okrzyki, granie na rogach, dźwięki trąb, cymbałów, cytr i lir. 29Gdy wnoszono Arkę Przymierza PANA do Miasta Dawidowego, Mikala, córka Saula, wychyliła się przez okno. Widząc króla Dawida tańczącego i grającego, wzgardziła nim w swoim sercu. Wniesienie arki do Miasta Dawidowego 1 Przyniesiono Arkęs Bożą i postawiono ją pośrodku namiotub wzniesionego przez Dawida, a następnie złożono Bogu ofiary całopalnes i ofiary wspólnotowes. 2Po złożeniu całopaleń i ofiar wspólnotowych Dawid pobłogosławiłs lud w imięs PANAs. 3Następnie polecił rozdać wszystkim Izraelitom, tak mężczyznom, jak i kobietom, po okrągłym bochenku chleba, po ciastku daktylowym i po ciastku z rodzynkami. 4Wyznaczył niektórych spośród lewitóws usługujących przed Arką PANA, aby oddawali chwałęs PANU, Bogu Izraelas, wysławiali Go i wielbili. 5Ich przywódcą został Asaf, jego zastępcą – Zachariasz, następnie Uzzjel, Szemiramot, Jechiel, Mattitiasz, Eliab, Benajasz, Obed-Edom i Jejel. Grali oni na cytrach i lirach, Asaf grał na cymbałach, 6a kapłani Benajasz i Jachaziel nieustannie grali na trąbach przed Arką Przymierza Bożego. 7Owego dnia, z polecenia Dawida, Asaf i jego bracia po raz pierwszy sławili PANA tą pieśnią: 8 „Wysławiajcie PANA, wzywajcie Jego imienia, głoście Jego dzieła wśród wszystkich narodów! 9 Śpiewajcie Mu, grajcie Mu psalmy, opowiadajcie wszystkie Jego cudas. 10 Szczyćcie się Jego świętym imieniem, niech się raduje serces szukających PANA! 11 Szukajcie woli PANA i Jego mocy, zawsze pragnijcie być w Jego obecności. 12 Pamiętajcie o cudachc, których dokonał, o znakach i wyrokach ust Jego, 13 potomkowie Jego sługi Izraela, synowie Jakuba, Jego wybrańcy. 14 On, PAN, jest naszym Bogiem, On, który rządzi całym światem. 15 Pamiętajcie na wieki o Jego przymierzus, o obietnicy danej tysiącu pokoleń. 16 Udzielił jej Abrahamowi i potwierdził przysięgą Izaakowi.

16

Ps 105,1-15

a) Mikal – córka Saula, jedna z żon Dawida. Karą, jaka ją spotkała za pogardę okazaną na widok tańczącego przed Panem króla, była niepłodność (2Sm 6,23). b) namiotu – był to namiot podobny do Namiotu Spotkania (zob. Słownik), wykonany ze skóry i tkaniny. c) cudach – autor ma na myśli opatrznościowe interwencje Boga towarzyszące Izraelitom w czasie ich wędrówki przez pustynię z Egiptu do Kanaanu.

Wniesienie arki do Miasta Dawidowego. Z ustanowienia Dawida lewici podejmują stałą służbę przed arką (w. 37), wokół której powstała później świątynia. Autor podkreśla ich rolę, która polegała nie tylko na przeniesieniu arki, ale miała swoją kontynuację w oddawaniu chwały Bogu i chronieniu świętego przedmiotu. Bardzo ważną rolę w opisie atmosfery towarzyszącej wnoszeniu arki do Jerozolimy odgrywa muzyka i śpiew. Kult uwielbienia Boga poprzez śpiew był równie ważny jak kult wyrażający się w składaniu ofiar. W wersetach 8-36 autor przytacza pieśń, której autorstwo przypisywane jest Dawidowi. W pieśni tej przenikają się nawzajem modlitwa uwielbienia Boga i wspomnienia wydarzeń z historii Izraela. Utwór ten jest kompiliacją cytatów zaczerpniętych z Księgi Psalmów (Ps 96,1-13; 105,1-15 i 106,1.47n). Opis ten pokazuje, w jaki sposób wspólnota żydowska wykorzystywała święte teksty do celów liturgicznych.

755

1. KRONIK 15,29 — 16,16

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) PAN jest królem – w czasie chwalebnego panowania Dawida również istniało bardzo mocne przekonanie, że to Bóg jest królem Izraela i całego świata. b) Wersety 35-36 kończą Ps 106 i równocześnie stanowią zakończenie czwartej księgi Psałterza.

1. KRONIK 16,17-39

Page 756

17

Uczynił to prawems dla Jakuba wiecznym przymierzem dla Izraela, 18 mówiąc: «Tobie dam ziemię Kanaans jako waszą własność dziedziczną», 19 gdy było was niewielu, gdy byliście nieliczni i obcy w tej ziemi. 20 Wędrowali od narodu do narodu, z jednego królestwa do innego ludu, 21 a On nie pozwolił komukolwiek ich uciskać, z ich przyczyny karcił królów: 22 «Nie dotykajcie tych, których namaściłem, a moim prorokoms nie czyńcie krzywdy!». 23 Śpiewaj PANU, cała ziemio, codziennie głoście Jego zbawienie. 24 Głoście Jego chwałęs wśród pogan, Jego cuda wśród wszystkich narodów. 25 Gdyż wielki jest PAN i godzien wielkiej chwały, wzbudza On lęk większy niż wszyscy bogowie. 26 Bo wszyscy bogowie pogan są nicością, PAN zaś stworzył niebiosa. 27 Majestat i piękno przed Jego obliczem, potęga i światło w miejscu, gdzie przebywa. 28 Oddajcie PANU, rodziny narodów, oddajcie PANU chwałę i potęgę. 29 Oddajcie PANU chwałę należną Jego imieniu. Weźcie ofiarys i przyjdźcie przed Jego oblicze. Adorujcie PANA w Jego wspaniałej świątyni! 30 Zadrżyj przed Nim cała ziemio! On utwierdza świat, tak że się nie poruszy. 31 Niech się cieszą niebiosa i weseli ziemia, aby mówili wśród narodów, że PAN jest królema. 32 Niech zadrży morze i to, co je wypełnia, niech się radują pola i wszystko, co na nich rośnie. 33 Niech wołają z radości wszystkie drzewa w lasach przed PANEM, bo nadchodzi, by osądzić ziemię. 34 Sławcie PANA, bo jest dobry, bo Jego łaska na wieki. 35 Mówcie: «Wybaw nas, Boże naszego zbawienia, zgromadź nas i wybaw spośród narodów, abyśmy sławili Twoje święte imię i szczycili się Twoją chwałą. 36 Błogosławionys PAN, Bóg Izraela, od wieków i na wieki»b”. Cały lud, chwaląc PANA, odpowiedział: „Amens”. 37Dawid polecił, aby Asaf i jego bracia zajęli miejsce przed Arką Przymierza PANA i nieustannie pełnili tam służbę. 38Jako strażników wyznaczył Obed-Edoma, syna Jedutuna, i jego sześćdziesięciu ośmiu braci oraz Chosę. 39Kapłana Sadoka i jego 756

Ps 96

Ps 106,1.47n

13_1Krn:13_1Krn

2Sm 6,19-20

9/3/08

2:45 PM

Page 757

braci pozostawił w Gabaoniea przy mieszkanius PANA znajdującym się tam na wzniesienius kultowym. 40Mieli oni rano i wieczorem składać PANU ofiary całopalnes na ołtarzus całopalenia, zgodnie z tym, co napisane jest w Prawie, które PAN dał Izraelowi. 41Wraz z nimi byli także Heman i Jedutun oraz reszta wybranych, wyznaczonych imiennie, aby sławić PANA, bo Jego łaska na wieki. 42Trąby i cymbały oraz inne instrumenty towarzyszące pieśniom ku czci Boga były przechowywane przez Hemana i Jedutuna. Synowie Jedutuna pełnili straż przy bramie. 43 Po tych wydarzeniach lud się rozszedł, każdy udał się do swego domu. Dawid również powrócił do domu, wnosząc do niego Boże błogosławieństwos.

a) pozostawił w Gabaonie – kapłan Sadok, z ustanowienia Dawida, miał się troszczyć o kult sprawowany w Gabaonie (Kiriat-Jearim), ponieważ tylko w tym starym sanktuarium znajdował się wówczas ołtarz przeznaczony do składania naznaczonych przez Prawo codziennych ofiar (Wj 29,38-42; Lb 28,3-8). b) wyprowadziłem Izraela – chodzi o wyprowadzenie z Egiptu. c) z namiotu do namiotu – podczas wędrówki przez pustynię Izraelici rozbijali namiot w różnych miejscach, także w okresie sędziów zwijali i rozbijali namiot w różnych miejscowościach.

Zapowiedź budowy świątyni i wojny Dawida 2Sm 7,1-17

Proroctwo Natana 1 Kiedy Dawid zamieszkał w swoim pałacu, powiedział do prorokas Natana: „Oto ja mieszkam w pałacu cedrowym, a Arka Przymierzas PANAs w namiocie”. 2Wtedy Natan powiedział do Dawida: „Czyń to, czego pragnie twoje serces, bo Bóg jest z tobą”. 3 Tej samej nocy Bóg powiedział do Natana: 4 „Idź i przekaż memu słudze Dawidowi: Tak mówi PAN: Nie ty zbudujesz dla Mnie doms, w którym zamieszkam. 5Od dnia, w którym wyprowadziłem Izraelab, aż po dzień dzisiejszy nigdy nie mieszkałem w domu, lecz przechodziłem z namiotu do namiotuc i z mieszkanias do mieszkania. 6Podczas mojego wędrowania z całym Izraelems nigdy nie zwróciłem się do tych, których ustanowiłem pasterzami nad moim ludem, z pytaniem: Dlaczego nie zbudowaliście mi domu z drzewa cedrowego? 7Tak powiedz mojemu słudze Dawidowi: Tak mówi PAN Zastępóws: To Ja cię wybrałem, gdy byłeś pasterzem trzody i ustanowiłem cię władcą nad moim ludem – Izraelem. 8Byłem z tobą dokądkolwiek szedłeś. Zniszczyłem wszystkich twoich wrogów. Uczyniłem wielkim twoje imię, na równi ze sławą, jaką cieszą się najwięksi ludzie na ziemi. 9 Wyznaczę miejsce mojemu ludowi izraelskiemu, osadzę go w nim, będzie w nim mieszkał i już się nie rozproszy. A nikczemni ludzie nie będą go więcej nękać, jak było to dawniej,

17

Proroctwo Natana. Król chce zbudować Bogu dom, czyli świątynię. Bóg jednak przez proroka objawia swoją wolę, zgodnie z którą to nie Dawid będzie budowniczym świątyni, ale jego syn Salomon. Najpierw jednak sam Bóg zbuduje Dawidowi dom, którego ideę można rozumieć w trojaki sposób: jako pałac królewski, jako świątynię i jako potomstwo. Najważniejsza część Bożej obietnicy dotyczy potomstwa Dawida, z którego będzie się wywodził Mesjasz. Późniejsze objawienie będzie Go ukazywać jako syna Dawida (Iz 9,6n; 11,1; Łk 1,32). Historia ta jest jednym z najważniejszych tekstów ST, ponieważ stanowi nie tylko bazę historii dynastii Dawida, ale stanie się również fundamentem głównego przepowiadania proroków (Am 9,11; Mi 5,1n; Jr 23,5; Ps 89,30-38; 110,1n; 132,11n). Bez tej obietnicy historia Dawida byłaby pozbawiona swojego głównego znaczenia teologicznego, a historia objawienia mesjańskiego nie miałaby podstawowego zwornika, jakim jest oczekiwanie na Chrystusa.

757

1. KRONIK 16,40 — 17,9

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) potomek – dosł. nasienie rośliny lub drzewa, w znaczeniu przenośnym jako ‘syn’, ‘córka’ lub też w ujęciu zbiorowym jako ‘dynastia’. b) jego tron – wyrażenie to można również tłumaczyć jako ‘dom’, czyli budynek mieszkalny, w sensie przenośnym jako ‘rodzina’, a w szerszym znaczeniu jako ‘ród’, ‘plemię’, ‘naród’. c) Ja będę mu ojcem, a on będzie Mi synem – chodzi tu o adopcję króla na przybranego syna Bożego podczas jego intronizacji (2Sm 7,13; Ps 2,7), a nie o synostwo w znaczeniu fizycznym. d) przed PANEM – to znaczy przed Arką Przymierza.

Page 758

10

od kiedy ustanowiłem sędziów nad moim ludem izraelskim. Poniżę wszystkich twoich wrogów, a ciebie wywyższę. To PAN zbuduje dla ciebie dom. 11Kiedy nadejdzie twój czas i odejdziesz do swych przodków, Ja sprawię, że twój potomeka zajmie twoje miejsce. Będzie nim jeden z twych synów. Ja zaś utwierdzę jego panowanie. 12On wybuduje dla Mnie dom, a ja umocnię jego tronb na wieki. 13Ja będę mu ojcem, a on będzie Mi synemc. Nie cofnę od niego mojej łaski, jak to uczyniłem z twoim poprzednikiem. 14Utwierdzę jego ród i jego panowanie po wieczne czasy. Jego tron będzie również trwał na wieki”. 15Natan przedstawił Dawidowi to, co Pan mu objawił i przekazał wszystkie słowa Pana. Modlitwa Dawida Wtedy król Dawid poszedł, usiadł przed PANEMd i powiedział: „Kim ja jestem, PANIEs, Boże, i ile znaczy mój ród, że przywiodłeś mnie aż dotąd? 17Lecz nawet to wydawało Ci się, Boże, zbyt mało. Obiecałeś mojemu rodowi pomyślność na daleką przyszłość. Wejrzałeś, PANIE, Boże, na mnie jak na człowieka wysokiego stanu. 18Co jeszcze może do Ciebie powiedzieć Dawid o chwale, jaką obdarzyłeś Twego sługę? Ty sam znasz Twego sługę. 19PANIE, przez wzgląd na Twego sługę i zgodnie z Twym pragnieniem dokonałeś tego wielkiego dzieła, aby ukazać Twoją wspaniałość. 20 To, co o Tobie słyszeliśmy, świadczy o tym, że nie ma, PANIE, kogoś podobnego Tobie, i nie ma Boga prócz Ciebie. 21Czy jest na ziemi naród podobny do Twego ludu – Izraelas? Do którego narodu przyszedł Bóg i wybawił go z niewoli? Któremu towarzyszył pośród wielkich i budzących grozę znaków, wypędzając przed nim narody i wyzwalając go z niewoli Egiptu? 22Naród izraelski uczyniłeś swoim ludem na zawsze, a Ty, PANIE, stałeś się jego Bogiem. 23 Teraz, PANIE, niech Twoja zapowiedź dotycząca Twego sługi i jego rodu trwa na wieki! Uczyń, jak powiedziałeś, 24by na zawsze wychwalano Twoje imięs słowami: «PAN Zastępóws jest Bogiem Izraela». Dom Dawida, Twego sługi, niech trwa przed Tobą. 25Ty, Boże, objawiłeś Twemu słudze, że zbudujesz mu dom i dlatego Twój sługa ośmiela się modlić przed Twoim obliczem. 26Teraz, o PANIE, który będąc Bogiem zapowiedziałeś Twemu słudze szczęśliwą przyszłość, 27racz pobłogosławićs mój ród, aby trwał zawsze przed Twoim obliczem. Bo co Ty, PANIE, pobłogosławisz, będzie błogosławione na wieki”. 16

Modlitwa Dawida. Odpowiedzią Dawida na otrzymaną od Boga obietnicę jest modlitwa dziękczynienia i prośby o wierność zawartemu przymierzu. Dawid wysławia wielkość Boga i próbuje wyrazić swoją wdzięczność za Jego wielkie dzieła, szczególnie za to, że wybrał Izraela na swój lud, że wybawił go z niewoli i uczynił potężnym narodem. Myśl Dawida wybiega również w przyszłość, dlatego wyraża głębokie przekonanie i nadzieję, że zgodnie z Bożą obietnicą jego potomkowie na wieki będą się cieszyć błogosławieństwem Boga.

1. KRONIK 17,10-27

758

2Sm 7,18-29

13_1Krn:13_1Krn

2Sm 8,1-14

2:45 PM

Page 759

Wojny Dawida 1 Po tych wydarzeniach Dawid pokonał Filistynóws, podporządkował ich sobie i odebrał z rąk Filistynów Gata wraz z okolicznymi miejscowościami. 2Następnie pokonał Moabs, a Moabici stali się poddanymi Dawida i składali mu daninę. 3Dawid pokonał też Hadadezera, władcę Sobyb w Chamaciec, gdy ten zamierzał rozciągnąć swoje panowanie aż do Eufratud. 4W walce z nim zdobył tysiąc rydwanów, siedem tysięcy jeźdźców i dwadzieścia tysięcy pieszych. Pozostawił mu tylko sto rydwanów, pozostałym koniom zaprzęgowym popodcinał ścięgna. 5Wojska Aramus z Damaszku przyszły na pomoc Hadadezerowi, królowi Soby, lecz Dawid rozbił dwudziestodwutysięczną armię Aramu. 6Obsadził swym wojskiem Aram damasceński. Aramejczycys zostali poddanymi Dawida i składali daninę. PANs wspierał Dawida we wszystkich jego przedsięwzięciach. 7Sługom Hadadezera odebrał ich złote tarcze i sprowadził je do Jerozolimys. 8Zabrał też z Tibchat i Kun, miast Hadadezera, dużo miedzi, z której Salomon wykonał „morze z brązu”, kolumny i różne naczynia. 9 Kiedy król Chamatu, Tou, dowiedział się o zwycięstwie Dawida nad wojskiem Hadadezera, władcy Soby, 10wysłał do króla Dawida swego syna Hadorama, aby go pozdrowił i pogratulował mu zwycięstwa w walce nad Hadadezerem, gdyż Hadadezer prowadził także wojnę z Tou. Przekazał też prezenty w postaci złotych, srebrnych i miedzianych naczyń. 11 Król Dawid poświęciłs je PANU, razem ze srebrem i złotem zabranym wszystkim narodom: Edomitoms, Moabitoms, Ammonitoms, Filistynoms i Amalekitoms. 12 Abiszaj, syn Serui, pobił w Dolinie Solie osiemnastotysięczną armię Edomus, 13Edom obsadził wojskiem, a ludność uczynił poddanymi Dawida. PAN wspierał Dawida we wszystkich jego działaniach. 14Dawid panował nad całym Izraelems, sprawując sądy i wymierzając sprawiedliwość całemu ludowi. 15Joab, syn Serui, był dowódcą armii, a Joszafat, syn Achiluda, sekretarzem państwa. 16Sadok, syn Achituba, i Abimelek, syn Abiatara, byli najwyższymi kapłanami, a Szawsza pisarzem. 17Benajasz, syn Jojady, dowodził gwardią złożoną z Keretytów i Peletytówf. Najstarsi synowie Dawida byli do osobistej dyspozycji króla.

18

2Sm 8,15-18

9/3/08

a) Gat – zob. 1Krn 7,20+. b) Soba – zob. 1Krn 11,47+. c) Chamat – zob. 1Krn 13,5+. d) Eufrat – zob. 1Krn 5,9+. e) Dolina Soli – dolina położona na wschód od Beer-Szeby. Nie należy jej utożsamiać z El-Araba, która stanowi dalszy ciąg wielkiej zapadliny tektonicznej rozciągającej się na południe od Morza Martwego. f) Keretyci i Peletyci – stanowili przyboczną gwardię Dawida, złożoną z najemników cudzoziemskich wywodzących się z Kreteńczyków i Filistynów lub ludów z nimi spokrewnionych.

Wojny Dawida. Sukcesy militarne Dawida nie bez powodu kronikarz przedstawia w cieniu jego działalności religijnej. Opis wojen Dawida umieszczony został w tym właśnie miejscu, aby wytłumaczyć powód, dla którego Bóg nie pozwolił mu zbudować świątyni. Autor chce podkreślić fakt, że Pan nieustannie chronił Dawida i pomagał mu skutecznie prowadzić wojny nie tylko dla umocnienia jego potęgi, ale także po to, aby zgromadzić środki potrzebne do zbudowania świątyni. Sam Dawid nie może jednak budować świątyni, ponieważ zaciekle walcząc ze swoimi wrogami, przelał wiele krwi. Dlatego prace nad budową zostaną podjęte przez Salomona, króla pokoju, dopiero wtedy, gdy Izrael nie będzie prowadził żadnych wojen. Pomimo że Dawid nie rozpoczął budowy świątyni, to jego rola w jej powstaniu jest ogromna: zapewnił potęgę i pokój państwu, ustalił miejsce, w którym miała powstać, a także przekazał Salomonowi ogromne środki konieczne do podjęcia prac. Autor przedstawia Dawida jako wybitnego organizatora życia religijnego, społecznego i jako twórcę sprawnej struktury zarządzania państwem.

759

1. KRONIK 18,1-17

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) ogolił im brody – ogolenie brody było wielkim upokorzeniem, ponieważ broda była symbolem honoru i dumy człowieka. b) obciął ich ubrania – dla ludów Bliskiego Wschodu ubranie było symbolem osoby i jej godności. Dlatego obcięcie ubrań posłów Dawida i odsłonięcie ich pośladków było największym z możliwych upokorzeń (Iz 20,4; 47,2; Jr 13,22.26). c) Jerycho – zob. 1Krn 6,63+. d) Aram-Naharaim – prawdopodobnie chodzi o terytorium położone na brzegach Eufratu, niedaleko rzeki Orontes, czyli w północnej Mezopotamii. e) Aram-Maaka – kraj położony na południe od gór Hebronu. f) Soba – zob. 1Krn 11,47+. g) Medeba – miasto i przylegające do niego terytorium położone na żyznym płaskowyżu, ok. 10 km na południe od Cheszbonu. h) Chodzi o tereny położone w Mezopotamii, między Eufratem i Tygrysem. i) Szofak – według 2Sm 10,15-19 dowódcą był Hadadezer.

Page 760

Wojna z Ammonitami 1 Tymczasem zmarł Nachasz, król Ammonus, a władzę objął jego syn. 2Dawid rzekł: „Będę łaskawy dla Chanuna, syna Nachasza, bo jego ojciec był dla mnie łaskawy”. Wysłał do niego poselstwo z kondolencjami, aby go pocieszyć po śmierci ojca. Słudzy Dawida przybyli do kraju Ammonitów, do Chanuna, aby go pocieszyć. 3Jednak książęta ammoniccy powiedzieli Chanunowi: „Uważasz, że Dawid, chcąc uczcić twojego ojca, przysłał poselstwo z kondolencjami? Czyż jego ludzie nie przyszli do ciebie, żeby zobaczyć, wybadać, a potem podbić kraj?”. 4Chanun więc uwięził posłów Dawida, ogolił im brodya, obciął ich ubraniab aż do pośladków i odesłał z powrotem. 5Kiedy doniesiono o tym Dawidowi, wysłał do znieważonych posłów swych ludzi z poleceniem: „Zostańcie w Jerychuc, aż odrosną wam brody i dopiero wtedy wróćcie”. 6Kiedy Ammonici uświadomili sobie, że Dawid stał się ich wrogiem, Chanun wysłał poselstwo z tysiącem talentóws srebra, aby sprowadzili za nie rydwany i jeźdźców z Aram-Naharaimd, z Aram-Maakae i z Sobyf. 7Najęli trzydzieści dwa tysiące rydwanów oraz króla Maaki z jego ludźmi. Zaciężne wojsko rozbiło obóz pod Medebąg. Również Ammonici przybyli ze swoich miast, żeby walczyć. 8 Kiedy Dawid dowiedział się o tym, wysłał Joaba wraz z całą armią. 9Ammonici zajęli pozycję u wrót miasta, wojska sprzymierzonych królów stanęły zaś na otwartym polu. 10Joab spostrzegł, że czeka go walka z przodu i z tyłu. Wybrał najlepsze oddziały w Izraelus i skierował je przeciwko Aramejczykoms. 11Pozostałych ludzi oddał pod dowództwo swojego brata Abiszaja, który ustawił ich w szyku naprzeciw Ammonitów. 12Wtedy Joab powiedział: „Jeśli Aramejczycy będą mieli przewagę nade mną, przyjdziesz mi z pomocą, a jeśli Ammonici będą mieć przewagę nad tobą, ja cię wesprę. 13Bądźcie mocni! Za nasz lud i za miasta Boże. Niech PANs uczyni to, co słuszne!”. 14Joab ze swoimi oddziałami ruszył na Aramejczyków, aby walczyć, lecz oni uciekli przed nim. 15Gdy Ammonici zobaczyli ucieczkę Aramejczyków, również zaczęli uciekać przed Abiszajem, jego bratem. Wycofali się do miasta, Joab zaś powrócił do Jerozolimys. 16 Gdy Aramejczycy zobaczyli, że ponieśli klęskę, zwrócili się o pomoc do Aramejczyków zamieszkujących po drugiej stronie Eufratuh. Na ich czele stał Szofaki, dowódca armii Hadadezera.

19

Wojna z Ammonitami. Kronikarz podaje bardzo szczegółowy opis wojen prowadzonych przez Dawida. Świadomie pomija jednak niektóre wydarzenia znane z Drugiej Księgi Samuela, ponieważ rzucałyby one cień na idealizowaną przez niego postać Dawida. Przede wszystkim nic nie mówi o grzechu z Batszebą, który miał miejsce zaraz po zwycięskiej walce z Ammonitami (2Sm 11). Autor, nie chcąc zaszkodzić reputacji króla, nie wspomina o tym epizodzie, chociaż wskutek jego przemilczenia będzie musiał również pominąć fakt narodzin Salomona, dziedzica tronu. Jednak zgodnie z teologiczną kompozycją księgi, Dawid zawsze jest ukazywany w pozytywnym świetle, jako święty sługa Boga.

1. KRONIK 19,1-16

760

2Sm 10,1-19

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 761

17

2Sm 11,1

2Sm 12,26

2Sm 12,30n

2Sm 21,18-22

2Sm 24,1-25

Doniesiono o tym Dawidowi, a on zebrał wszystkich Izraelitów i przeprawił się za Jordans, dotarł do nich i stanął naprzeciwko nich. Tam przeciął drogę maszerującemu wojsku i ustawił armię w szyku bojowym. Ruszył do ataku i rozgorzała walka. 18Aramejczycy zaczęli uciekać przed Izraelem. Spośród Aramejczyków Dawid zabił siedem tysięcy żołnierzy walczących na rydwanach i czterdzieści tysięcy piechotya. Zabił również Szofaka, wodza armii. 19Poddani Hadadezera, widząc, że zostali pokonani przez Izraelitów, zawarli pokój z Dawidem i zostali jego poddanymi. Odtąd Aramejczycy nie udzielali już więcej zbrojnego wsparcia Ammonitom. 1 Na przełomie roku, w okresie, kiedy królowie zwykli wyruszać na wojnę, Joab zgromadził potężną armię i spustoszył kraj Ammonitów. Gdy Dawid przebywał w Jerozolimie, Joab rozpoczął oblężenie Rabbyb, którą potem zdobył i zniszczył. 2 Dawid zabrał koronę z głowy ich króla. Stwierdził, że ważyła prawie talent złota i był w niej osadzony szlachetny kamień. Włożono ją Dawidowi na głowę, a miasto splądrowano, wynosząc bogate łupy. 3Mieszkańców miasta Dawid przesiedlił i przeznaczył do robót przy piłach, żelaznych kilofach i siekierach. Podobnie postąpił ze wszystkimi miastami Ammonitów. Potem Dawid i cały lud wrócili do Jerozolimy. 4 Następnie doszło do zbrojnego konfliktu z Filistynamis w Gezerc. Sibbekaj z Chuszy zwyciężył Sippajad z rodu olbrzymów i Filistyni musieli się poddać. 5Lecz konflikt z Filistynami trwał nadal. Elchanan, syn Jaira, zabił Lachmiego, brata Goliata z Gate. Drzewce jego oszczepu było tak wielkie jak wał tkacki. 6Następnie znów doszło do bitwy w Gat, w której uczestniczył olbrzym posiadający dwadzieścia cztery palce, po sześć u każdej ręki i u każdej stopy. On również pochodził z rodu olbrzymów. 7Ubliżał on Izraelitom. Zabił go Jonatan, syn Szimei, brata Dawida. 8To byli potomkowie olbrzymów w Gat, którzy polegli z rąk Dawida i jego poddanych.

20

a) zabił siedem tysięcy żołnierzy… i czterdzieści tysięcy piechoty – według 2Sm 10 zabił siedemset zaprzęgowych koni i czterdzieści tysięcy jeźdźców. b) Rabba – miasto judzkie położone niedaleko Kiriat-Jearim. c) Gezer – zob. 1Krn 7,28+. d) Sippaj – Refaita, potomek starożytnej rasy kananejskiej Refaitów, legendarnych mieszkańców Palestyny przedizraelskiej, odznaczających się ogromnym wzrostem (Rdz 15,20; Pwt 2,11.20; 3,11.13; Joz 12,4; 13,12; 17,15). e) Gat – zob. 1Krn 7,20+. f) szatan – w 2Sm 24,1 czytamy, że Pan rozgniewał się, tutaj natomiast mowa jest o szatanie. Zmiana dokonana przez kronikarza wynika z rozwoju teologii żydowskiej. Autor nie mógł w Bogu widzieć przyczyny zła, dlatego widzi ją w szatanie. Termin ‘szatan’ jest tutaj użyty jako imię własne i odnosi się do bytu, który jest źródłem zła, do którego skłania ludzi. Jest to byt obdarzony wolną wolą, który swoje działanie podporządkowuje jasno wytyczonemu celowi. Takie rozumienie szatana bliskie jest teologii późnego judaizmu i pierwszych wieków chrześcijaństwa. Szatan – zob. Słownik. g) od Beer-Szeby aż do Dan – powiedzenie to jest metaforą na określenie całego kraju Izraela, od krańców południowych po najdalszą północ (Joz 19,47).

Spis ludności i kara 1 W tym czasie szatanf wystąpił przeciwko Izraelowis i skłonił Dawida, aby policzył mieszkańców Izraela. 2 Dawid zwrócił się do Joaba i przywódców ludu: „Idźcie, policzcie Izraelitów od Beer-Szeby aż do Dang i przyjdźcie do mnie, bo chcę poznać ich liczbę”. 3Joab powiedział: „Niech PANs stokrotnie pomnoży swój naród! Mój panie, królu, czy

21

Spis ludności i kara. Wbrew swojemu zwyczajowi, autor tym razem nie przemilcza ciężkiego grzechu Dawida, jakim był spis ludności. Mówi o nim jednak tylko dlatego, że dramatyczne wydarzenia związane z karą za grzech króla kończą się nabyciem przez Dawida ziemi, na której zostanie wzniesiona świątynia. Autor chce ukazać niezwykłe okoliczności, jakie towarzyszyły wyborowi miejsca, które stało się centralnym punktem całego narodu izraelskiego. Nie jest powiedziane, na czym polegał grzech Dawida. Prawdopodobnie była to z jego strony uzurpacja, ponieważ chcąc się przekonać, jaką liczbą ludzi i jak wielką siłą militarną dysponuje, wszedł w kompetencje Boga, który jako jedyny decydował

761

1. KRONIK 19,17 — 21,3

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) czterysta siedemdziesiąt tysięcy zdolnych do walki – 2Sm 24,8 podaje trzynaście tysięcy zdolnych do walki. Liczba ta wskazuje, że populacja Izraela musiałaby liczyć w tym czasie od sześciu do ośmiu milionów ludzi. Dane te są z pewnością zawyżone. b) Joab nie policzył – Joab ma świadomość, że uczestniczy w działaniu o znamionach ciężkiego grzechu, dlatego prowadząc spis, celowo pomija plemię Lewiego, które – mając obowiązki związane z kultem – nie mogło podejmować zadań militarnych. Pomija także plemię Beniamina, na terenie którego znajdowały się sanktuaria Gabaon i Jerozolima. c) widzącego – jeden z terminów stosowanych na określenie proroka. Prorok – zob. Słownik. d) aby ją zniszczyć – postać anioła niszczyciela przypomina ostatnią plagę egipską (Wj 12,2) i klęskę wojsk asyryjskich (2Krl 19,35). e) klepisku Ornana – znajdowało się na wzgórzu Syjon, gdzie potem wzniesiono świątynię. W Drugiej Księdze Samuela nosi on imię Arauna (2Sm 24). f ) wory pokutne – typowy element stroju żałobnego, który wkładano na biodra dla podkreślenia żalu i pokuty (np. Rdz 37,34; 2Sm 3,31).

Page 762

wszyscy oni nie są poddanymi mego pana? Dlaczego mój pan pragnie to zrobić? Dlaczego ma to być przyczyną grzechus Izraela?”. 4Lecz król rozkazem zmusił Joaba do posłuszeństwa. Joab wyruszył i przeszedł cały Izrael, po czym wrócił do Jerozolimys. 5Przekazał Dawidowi wynik spisu ludności: cały Izrael zamieszkiwało milion sto tysięcy mężczyzn zdolnych do walki, a Judęs czterysta siedemdziesiąt tysięcy zdolnych do walkia. 6Joab nie policzyłb razem z nimi ani lewitóws, ani Beniaminitów, ponieważ rozkaz królewski budził w nim opór. 7 Nie spodobało się to Panu i dlatego ukarałs Izraela. 8Dawid rzekł więc do Pana: „Bardzo zgrzeszyłem, tak postępując, wybacz ten grzech Twojemu słudze, postąpiłem bardzo nierozsądnie”. 9PAN powiedział do Gada, widzącegoc Dawidowego: 10„Idź i przekaż Dawidowi: Tak mówi PAN: Daję ci do wyboru trzy możliwości, wybierz jedną z nich, a Ja to spełnię”. 11Gad poszedł do Dawida i oświadczył mu: „Tak mówi PAN: Wybierz! 12Albo trzy lata głodu, albo trzy miesiące klęsk od wroga, podczas których jego miecz będzie przelewał krews, albo trzy dni miecza PANA. W kraju będzie panować zaraza, a aniołs PANA będzie niszczył całą ziemię izraelską. Zdecyduj więc, co mam odpowiedzieć Temu, który mnie posłał”. 13 Dawid rzekł do Gada: „Jestem w wielkiej udręce, wolę dostać się w ręce PANA, bo Jego miłosierdzies jest wielkie. W ręce człowieka nie chcę wpaść”. 14Zesłał PAN zarazę na Izrael, a wskutek niej zmarło siedemdziesiąt tysięcy mężczyzn. 15 Przeciw Jerozolimie posłał Bóg anioła, aby ją zniszczyćd. Kiedy anioł niszczył miasto, PAN to zobaczył, poruszył Go widok nieszczęścia i rozkazał niszczycielowi: „Dość! Cofnij swoją rękę”. Anioł PANA stanął przy klepisku Ornanae Jebusytys. 16Dawid podniósł oczy i zobaczył anioła PANA stojącego między ziemią a niebem, z mieczem w ręku wyciągniętym przeciw Jerozolimie. Dawid i starszyzna ubrani w wory pokutnef upadli na twarz. 17Dawid zwrócił się do Boga: „Czy to nie ja rozkazałem policzyć naród? To ja zgrzeszyłem, to ja zawiniłem! Co jednak uczyniły te owce? PANIE, Boże mój, zwróć Twoją rękę przeciwko mnie i przeciwko domowi mojego ojca, ale nie niszcz Twego ludu!”. 18Wtedy anioł PANA powiedział do proroka Gada, aby oznajmił Dawidowi, że ma wznieść ołtarzs ku czci PANA na klepisku Ornana Jebusyty.

o losach królestwa i prowadzonych przez nie wojnach. Dawid zdał sobie sprawę z tego, co zrobił, w momencie, gdy Bóg zaczął karać Izraela. Uznając własną winę, bierze ją na siebie i prosi Boga, aby oszczędził lud, który w niczym nie zawinił. Opisując pokutującego Dawida, kronikarz zawsze, nawet gdy mówi o jego grzechu, ukazuje go jako wiernego sługę Boga. Polecenie anioła, który każe wznieść ołtarz na klepisku Ornana (w. 18), i ukazanie się anioła samemu Ornanowi (w. 20) dowodzi niezwykłego charakteru tego wydarzenia i bezpośredniej inter wencji Boga, który sam wybiera sobie miejsce na świątynię. Być może dlatego Ornan tak chętnie oddaje swoją własność. Ogień Boży, który strawił ofiarę na wybudowanym ołtarzu, i symboliczne schowanie miecza przez anioła egzekwującego karę za grzech Dawida, były potwierdzeniem słuszności wyboru miejsca, które stanie się domem Boga i centralnym miejscem kultu w Izraelu.

1. KRONIK 21,4-18

762

Dn 13,23

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 763

19

Kpł 9,24; Sdz 6,21; 1Krl 18,38

Dawid poszedł posłuszny poleceniu Gada, które przekazał w imieniu PANA. 20W tym czasie Ornan wraz z czterema synami młócił zboże. Kiedy odwrócił się i ujrzał aniołas, ukrył się razem z synami. 21Gdy nadszedł Dawid, Ornan spojrzał i zobaczył go, zszedł z klepiska i pokłonił się mu aż do ziemi. 22Dawid rzekł mu: „Sprzedaj mi plac z klepiskiem, bym na nim zbudował ołtarz ku czci PANA. Sprzedaj mi go za pełną cenę, aby uwolnić lud od zarazy!”. 23Ornan odpowiedział Dawidowi: „Niech mój pan, król, weźmie ten plac i zrobi, co uważa za słuszne. Proszę! Oddaję woły na ofiary całopalnes, sanie młockarskie na drwa, a zboże na ofiarę pokarmowąs, wszystko to oddaję”. 24Król Dawid rzekł mu: „Nie mogę tego przyjąć w darze! Muszę to kupić za pełną cenę. Nie mogę złożyć PANU ofiar całopalnych z tego, co jest twoją własnością, a co chcesz mi przekazać za darmo”. 25 Dawid zapłacił Ornanowi za plac sześćset syklów złotaa. 26 Zbudował tam Dawid ołtarzs ku czci PANA i złożył na nim ofiary całopalne i ofiary wspólnotowes. Wzywał PANA, który mu odpowiedział ogniem zesłanym z niebab na ołtarz całopalenia. 27PAN nakazał aniołowi schować miecz do pochwy. 28 Wówczas Dawid, widząc, że PAN wysłuchał go na klepisku Ornana Jebusyty, złożył Mu tam ofiary. 29Mieszkanies PANA bowiem zbudowane przez Mojżesza na pustyni oraz ołtarz całopalenia znajdował się wtedy na wzniesienius kultowym w Gabaoniec. 30Dawid nie śmiał jednak tam iść, aby poradzić się Boga, ponieważ obawiał się miecza anioła PANAd. 1 Dawid powiedział wtedy: „Tutaj jest dom PANAs Boga, a to jest ołtarzs ofiar całopalnych dla Izraela”.

a) sześćset syklów złota – 2Sm 24,24 podaje pięćdziesiąt syklów srebra. Tak wysoka cena podkreśla z jednej strony prestiż Dawida, a z drugiej wielką wartość świętej ziemi. b) ogniem zesłanym z nieba – ogień był znakiem szczególnego upodobania Boga w składanych Mu ofiarach (Kpł 9,24; 1Krl 18,24.38; 2Krn 7,1; 2Mch 2,10n). Bóg, przyjmując ofiarę Dawida, akceptuje miejsce, które wybrane zostało pod świątynię. c) Gabaon – zob. 1Krn 8,29+. d) Wersety 29-30 mają na celu usprawiedliwić fakt, że Dawid uznał klepisko Ornana za miejsce uprawnione do składania ofiar, mimo że według 1Krn 16,39 mieszkaniem Boga pozostawało sanktuarium w Gabaonie. Strach Dawida i jego ludzka słabość mają usprawiedliwić złamanie Prawa mówiącego, że jedynym miejscem legalnego sprawowania kultu jest Gabaon. e) cudzoziemców – chodzi o przedstawicieli innych narodów stale mieszkających na terenach Izraela. Ich sytuacja polityczna była podobna do tej, w jakiej znajdowały się plemiona izraelskie w Egipcie. Nie mieli praw cywilnych i dlatego można było nałożyć na nich obowiązek udziału w pracach przy świątyni. f) żelaza – w starożytności żelazo było metalem bardzo rzadkim i co za tym idzie, bardzo drogim.

22

Przygotowania do budowy świątyni

1Krl 5,31n

Dawid gromadzi siły i materiały budowlane 2 Dawid wydał rozkaz, żeby zgromadzić wszystkich cudzoziemcówe mieszkających w ziemi izraelskiej. Kamieniarzy wyznaczył do wycinania bloków kamiennych na budowę domus Bożego. 3Dawid zebrał mnóstwo żelazaf na gwoździe, na drzwi do bram i na zawiasy, a prócz tego mnóstwo brązu. 4 Drzewa cedrowego było niezmiernie dużo, w ogromnej ilości dostarczyli go Dawidowi Sydończycy i Tyryjczycy. 5 Potem Dawid rzekł: „Mój syn, Salomon, jest jeszcze młody i niedoświadczony, a dom, który ma zostać zbudowany dla Dawid gromadzi siły i materiały budowlane. Budowa świątyni i organizacja kultu przez Dawida to tematy szczególnie ważne dla kronikarza i dlatego poświęca im wiele uwagi, w przeciwieństwie do innych tradycji biblijnych, które je pomijają. Ze względu na brak doświadczenia i młodość Salomona, Dawid zajął się przygotowaniem tego wielkiego dzieła. Kronikarz, chcąc podkreślić doniosłość roli Dawida w powstaniu świątyni, ukazuje go nie tylko jako pomysłodawcę, ale jako inicjatora całego przedsięwzięcia. Dzieło to wymagało ogromnych środków i bogactwa, których młody Salomon nie mógł zebrać sam, dlatego Dawid zatroszczył się o zgromadzenie wszystkich koniecznych materiałów, w większości sprowadzanych z odległych krajów, a co za tym idzie bardzo drogich, a także wyznaczył personel odpowiedzialny za prowadzenie prac.

763

1. KRONIK 21,19 — 22,5

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Salomon – imię to jest grą słów hebrajskich oznaczających ‘pokój’, ‘dobrobyt’, a także zdolność rozeznania i mądrego życia. b) Będzie Mi synem, a Ja będę mu ojcem – zob. 1Krn 17,13+. c) Liczb tych nie można rozumieć dosłownie, ponieważ sto tysięcy talentów złota to 3 400 000 kg, a milion talentów srebra to 35 000 000 kg. Kronikarz podkreśla niezwykłą wartość świątyni, która stanowiła jedyne mieszkanie Boga na ziemi.

Page 764

PANAs, winien odznaczać się okazałością i wspaniałością, aby jego sława i rozgłos dotarły do wszystkich krajów. Ja muszę za niego poczynić przygotowania”. I dlatego Dawid, zanim umarł, wiele przygotował. Dawid powierza Salomonowi budowę świątyni 6 Następnie Dawid wezwał swego syna Salomona i polecił mu zbudować doms dla PANAs, Boga Izraelas. 7Dawid tak powiedział Salomonowi: „Synu mój, zamierzałem zbudować dom dla imienias PANA, mojego Boga. 8PAN jednak oświadczył: «Przelałeś zbyt dużo krwis i prowadziłeś wiele wojen. Nie zbudujesz domu dla Mnie, bo zbyt wiele krwi przelałeś przede mną. 9Urodzi ci się syn, który będzie człowiekiem pokojus. Udzielę mu daru pokoju ze wszystkimi jego wrogami sąsiadującymi z nim. Będzie miał na imię Salomona. Pod jego rządami obdarzę Izraela pokojem i wytchnieniem. 10On zbuduje dom dla mojego imienia. Będzie Mi synem, a Ja będę mu ojcemb. Utwierdzę na zawsze jego królewski tron w Izraelu». 11Teraz, mój synu, niech PAN będzie z tobą, aby ci się powodziło i abyś zbudował doms dla PANA, swojego Boga, zgodnie z tym, co On mi powiedział. 12 Niech PAN obdarzy cię roztropnością i wiedzą, kiedy ustanowi cię władcą Izraela, abyś przestrzegał Prawas PANA, twego Boga. 13Będzie ci się dobrze powodziło, jeśli będziesz wiernie przestrzegał przykazańs i praw, które PAN dał Mojżeszowi dla Izraela. Bądź silny i odważny! Nie bój się i nie lękaj! 14 Trudząc się, przygotowałem na budowę domu PANA sto tysięcy talentóws złota, milion talentów srebra, brązu zaś i żelaza tyle, że nie można tego zważyć, a nadto bardzo dużo drzewa i kamienic. Ty możesz powiększyć te zasoby. 15Masz rzesze robotników: murarzy, kamieniarzy, cieśli oraz bardzo wielu rzemieślników doświadczonych w obróbce 16złota, srebra, brązu i żelaza. Do dzieła! Niech PAN będzie z tobą!”. Dawid wzywa przywódców Izraela do budowy świątyni 17 Dawid polecił wszystkim przywódcom Izraelas, aby wsparli Salomona, jego syna. 18„Czy PANs, wasz Bóg, nie jest z wami? Czy nie obdarzył was pokojem z sąsiadami? Oddał pod moją władzę mieszkańców tego kraju, a kraj stał się ziemią PANA i Jego

Dawid powierza Salomonowi budowę świątyni. Kronikarz tłumaczy, dlaczego Dawid, który poczynił tak wielkie przygotowania, nie mógł osobiście wznieść świątyni. Powodem tym była krew, jaką Dawid przelał w trakcie licznych wojen, które wszczynał. W czasach, w których postaje dzieło, wymagana była absolutna czystość każdej osoby i rzeczy, która miała bezpośredni kontakt z kultem. Dlatego człowiek wojny, jakim był Dawid, nie mógł osobiście podjąć świętego dzieła budowania domu poświęconego wyłącznie Bogu. Zadanie to zostaje więc powierzone Salomonowi, który ma tylko pokierować starannie przygotowanymi pracami. Warunkiem błogosławieństwa Boga w przeprowadzeniu wszystkich prac będzie wierność Prawu i Bożym poleceniom. Dawid wzywa przywódców Izraela do budowy świątyni. Dawid nie pozostawia Salomona samego w dziele budowania świątyni. Do włączenia się w jej budowę wezwał również przywódców Izraela. Wskazał przy tym, że jest to ich obowiązkiem ze względu na wdzięczność, jaką winni Bogu za wszystkie Jego dobrodziejstwa. Stała obecność Boga w znaku arki umieszczonej w sercu narodu, jakim jest świątynia, zapewni wszystkim dobrobyt, pokój i błogosławieństwo Boga.

1. KRONIK 22,6-18

764

2Sm 7,13n

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 765

ludu. 19A teraz całym sercems i całą dusząs szukajcie PANA, waszego Boga. Przystąpcie do budowy świątynis dla PANA, Boga, abyście mogli przenieść Arkę Przymierzas PANA i święte przedmioty Boga do domus zbudowanego dla imienia PANA”.

Testament Dawida

1Krl 1,1 – 2,1

Lb 4,3

1Krn 26,21

Kres panowania Dawida 1 Kiedy Dawid zestarzał się, a jego życie dobiegało końca, wyznaczył swego syna Salomona na królaa nad Izraelems 2i zgromadził wszystkich przywódców Izraela, kapłanów i lewitóws.

23

a) wyznaczył… Salomona na króla – kronikarz nic nie mówi na temat walki o tron Izraela, która rozgrywała się między Adoniaszem i Salomonem (1Krl 1,1 – 2,1). b) trzydzieści lat – według 1Krn 23,24.27 włączenie lewitów do służby w świątyni następowało po osiągnięciu przez nich wieku dwudziestu lat. W Lb 8,24 jest mowa o dwudziestu pięciu latach. Wyraźnie więc z biegiem lat zmieniał się wiek, w którym włączano lewitów do służby świątynnej. c) Ladan – w innych miejscach Biblii nazywany Libni (Wj 6,17; Lb 3,18; 1Krn 6,2).

Ogólny podział lewitów 3 Policzono lewitóws, którzy mieli ponad trzydzieści latb, i było ich, licząc dokładnie, trzydzieści osiem tysięcy mężczyzn. 4 Dwadzieścia cztery tysiące spośród nich miało nadzorować prace w domus PANA, sześć tysięcy miało być urzędnikami i sędziamis, 5cztery tysiące miało pełnić funkcję strażników i cztery tysiące miało wychwalać PANAs przy pomocy instrumentów, które Dawid polecił zrobić, aby były używane w czasie modlitwy. 6 Dawid podzielił lewitów na oddziały według pochodzenia od Gerszona, Kehata i Merariego. 7 Gerszonici: Ladanc i Szimei. 8Synami Ladana byli: Jechiel – przywódca, potem Zetam i trzeci Joel. 9Synami Szimeiego byli: Szelomit, Chazjel i Haran – ci trzej. Oni byli przywódcami rodóws wywodzących się od Ladana. 10Synami Szimeiego byli też: Jachat, Ziza, Jeusz i Beria. To są właśnie czterej synowie Szimeiego. 11Jachat był pierwszy, a Ziza drugi. Jeusz i Beria nie mieli wielu potomków i dlatego w spisie lewitów zostali zaliczeni do tego samego rodu. 12 Czterej synowie Kehata: Amram, Ishar, Chebron i Uzzjel. 13 Synami Amrama byli Aaron i Mojżesz. Aaron został wybrany – tak on, jak i jego synowie – do rzeczy najświętszych na zawsze, aby ofiarowywał kadzidło przed PANEM, służył Mu i po wieczne czasy błogosławiłs w Jego imięs na wieki. 14Mojżesz, człowiek Boży, i jego synowie zostali zaliczeni do plemienia Lewiego. 15Synami Mojżesza byli Gerszom i Eliezer. 16 Przywódcą rodu Gerszoma był Szebuel, 17przywódcą rodu Eliezara był Rechabiasz. Eliezar nie miał innych synów, lecz Rechabiasz miał ich wielu. 18Spośród synów Ishara: Szelomit – przywódca. 19Spośród synów Chebrona: Jeriasz, pierwszy, Amariasz drugi, Jachaziel trzeci i Jekameam czwarty. 20Spośród synów Uzzjela: Mika, przywódca i Jeszijasz, drugi. Ogólny podział lewitów. Podział lewitów został dokonany na podstawie ich pochodzenia rodowego i każdej z grup zostały wyznaczone konkretne obowiązki. Podział ten ma charakter dekretu królewskiego, co pozwala sądzić, że przeprowadził go sam Dawid.

765

1. KRONIK 22,19 — 23,20

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) zamieszkał na zawsze w Jerozolimie – wyrażenie oddające przekonanie, że Bóg obecny w znaku Arki Przymierza stale jest obecny pośród swojego ludu. b) mierzone i ważone – Prawo zawierało bardzo restrykcyjne przepisy odnoszące się do liczby, wielkości i jakości ofiar, dlatego konieczne było użycie stosownych miar i wag. c) Namiotem Spotkania – chodzi o sanktuarium w Gabaonie. Namiot Spotkania – zob. Słownik. d) miejsce święte – górna nawa świątyni, która znajdowała się bezpośrednio przed miejscem najświętszym, gdzie przechowywana była Arka Przymierza. e) Achimelek – zajął miejsce Abiatara, który po tym, jak zdradził Dawida, został odsunięty od służby kapłańskiej. Achimelek nie jest, jak podaje 1Krn 18,16, synem, ale ojcem Abiatara (1Sm 22,20). f) W wielu tekstach biblijnych wymieniani są Sadok i Abiatar, syn Achimeleka, jako osoby pełniące funkcje najwyższego kapłana w czasach Dawida (1Krn 15,11), a także w okresie panowania Salomona (1Krl 4,4).

Page 766

21

Synami Merariego byli Machli i Muszi, synami Machliego byli Eleazar i Kisz. 22Eleazar, umierając, pozostawił same córki, nie miał bowiem męskiego potomka. Synowie Kisza, ich kuzyni, poślubili je. 23Trzema synami Musziego byli: Machli, Eder i Jeremot. 24 To są potomkowie Lewiego, spisani według rodów wraz z przywódcami poszczególnych rodów w księgach rodowych. Wszyscy lewici w wieku od dwudziestu lat wzwyż pełnili różne funkcje w służbie domu PANA. Obowiązki lewitów 25 Dawid rzekł: „PANs, Bóg Izraelas, obdarzył pokojems swój lud i zamieszkał na zawsze w Jerozolimiea. 26Lewicis nie będą już nosili świętego mieszkanias ani sprzętów liturgicznych”. 27 Zgodnie z ostatnim zarządzeniem Dawida spisano tych lewitów, którzy mieli ponad dwadzieścia lat. 28Mieli oni służyć w domus PANA, na dziedzińcach i w pomieszczeniach wraz z Aaronitami. Do ich obowiązków należało oczyszczanies wszystkiego, co poświęcones, oraz pełnienie służby w domu Bożym. 29Troszczyli się o chleby poświęcones, o najczystszą mąkę na ofiary pokarmowes, o przaśne podpłomyki, o to, co było pieczone na blachach, i o to, co było smażone, o wszystko, co było mierzone i ważoneb. 30Każdego ranka i wieczoru mieli przychodzić, aby sławić i wychwalać PANA. 31Mieli składać PANU ofiary całopalnes w każdy szabats, przy nowiu księżycas i w każde święto zgodnie z przepisami i trwać nieustannie przed PANEM. 32Im została powierzona piecza nad Namiotem Spotkaniac, nad miejscem świętymd i nad ich braćmi Aaronitami w służbie w domu PANA. Spis rodu kapłańskiego 1 Synowie Aarona według ich oddziałów. Synami Aarona byli: Nadab, Abihu, Eleazar i Itamar. 2 Nadab i Abihu umarli przed swoim ojcem, nie pozostawiając synów, dlatego Eleazar i Itamar pełnili urząd kapłański. 3 Dawid wraz z Sadokiem z rodu Eleazara i Achimelekieme z rodus Itamara ustalił ich podział według obowiązkówf. 4 Wśród potomków Eleazara było więcej mężczyzn niż wśród potomków Itamara. Potomkowie Eleazara zostali więc podzieleni na szesnaście rodów, a potomkowie Itamara na

24

Obowiązki lewitów. Po sprowadzeniu Arki Przymierza do Jerozolimy i po wybudowaniu świątyni zmieniły się warunki sprawowania kultu, dlatego do nowej rzeczywistości trzeba było również dostosować obowiązki lewitów. Otrzymali oni zadania, których część wcześniej była zastrzeżona dla kapłanów. Generalnie mieli troszczyć się o wszystko, co było potrzebne do sprawowania kultu. Do ich obowiązków należały ochrona świątyni i kapłanów, pomoc udzielana kapłanom w przygotowaniu i przeprowadzeniu ceremonii, a także nadawanie im uroczystej oprawy przez muzykę i śpiew. Spis rodu kapłańskiego. Po określeniu pochodzenia i obowiązków lewitów, autor przedstawia ród kapłański. W okresie panowania Dawida urząd ten piastowało dwóch najwyższych kapłanów: Abiatar z rodu Itamara i Sadok z rodu Eleazara. Kapłanów służących w świątyni podzielono następująco: szesnaście rodów z potomstwa Eleazara i osiem Itamara. Tak powstały dwadzieścia cztery grupy kapłanów. Kolejność posługi poszczególnych grup w domu Pana wyznaczono

1. KRONIK 23,21 — 24,4

766

Lb 28 — 29

Lb 1,50; 3,6-9

Lb 3,2-4

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 767

osiem. 5Podzielono jednych i drugich w drodze losowania, aby zarządcy świątynis oraz zarządcy spraw Bożych pochodzili zarówno spośród potomków Eleazara, jak i Itamara. 6 Pisarz Szemajasz, syn Natanaela, lewitas, w obecności króla, dowódców wojska, kapłana Sadoka, Achimeleka, syna Abiatara, przywódców rodów kapłańskich i lewickich, spisał rody według kolejności losowania. Losowano na przemian, raz spośród potomków Eleazara, raz spośród potomków Itamara. 7Jako pierwszy został wylosowany Jojarib, drugi Jedajasz, 8trzeci Charim, czwarty Seorim, 9piąty Malkiasz, szósty Mijjamin, 10siódmy Hakkos, ósmy Abiasz, 11dziewiąty Jeszua, dziesiąty Szekaniasz, 12jedenasty Eliaszib, dwunasty Jakim, 13 trzynasty Chuppa, czternasty Jeszebeab, 14piętnasty Bilga, szesnasty Immer, 15siedemnasty Chezir, osiemnasty Happisses, 16dziewiętnasty Petachiasz, dwudziesty Ezechiel, 17dwudziesty pierwszy Jakin, dwudziesty drugi Gamul, 18dwudziesty trzeci Delajasz, dwudziesty czwarty Maazjasz. 19 To są oddziały służących w domu PANAs zgodnie z przepisami ich przodka Aarona, które sporządził według rozkazu PANA, Boga Izraelaa.

a) Chodzi tu o praktykę tygodniowej posługi od soboty do soboty, która trwała aż do zburzenia świątyni.

Pozostałe rody lewitów Oto pozostali lewicis: spośród potomków Amrama: Szubael; spośród synów Szubaela: Jechdejasz. 21Spośród synów Rechabiasza: Jeszijasz, przywódca rodu Rechabiasza. 22Spośród synów Ishara: Szelomot. Spośród synów Szelomota: Jachat. 23 Spośród potomków Chebrona – Jeriasz pierwszy, Amariasz drugi, Jachazjel trzeci, Jekameam czwarty. 24Spośród potomków Uzzjela – Mika. Spośród synów Miki – Szamir. 25Brat Miki Jeszijasz, spośród potomków Jeszijasza – Zachariasz. 26 Synowie Merariego: Machli i Muszi; synowie Jaazjasza, jego syna. 27Potomkowie Merariego w linii Jaazjasza, jego syna: Szoham, Zakkur i Ibri. 28W linii Machliego – Eleazar, który nie miał synów, 29Kisz, a spośród synów Kisza: Jerachmeel. 30Spośród synów Musziego: Machli, Eder i Jerimot. To są potomkowie Lewiego według ich rodów. 31Oni również razem ze swoimi rodakami, potomkami Aarona, rzucali losy w obecności króla Dawida, Sadoka, Achimeleka i przywódców rodów kapłańskich i lewickich. Ród pierworodnegos na równi z rodem najmłodszego. 20

przez losowanie, którego rezultat uważano za wyraz woli Bożej. Porównując listę, którą przedstawia kronikarz, ze spisami kapłanów, jakie znajdujemy w 1Krn 9,10-12; Ezd 2,36; Ne 19,1-8; 11,10-14; 12,1-7.12-21, dostrzegamy wiele różnic odnoszących się do imion, liczby rodów i ich członków. Są one wynikiem rozwoju tradycji ustnej, jaki nastąpił od powrotu Izraelitów z wygnania do okresu, w którym działał i pisał kronikarz. Pozostałe rody lewitów. Podana tutaj lista lewitów nie jest zgodna z tym, co autor przedstawił wcześniej w 1Krn 23,16-23, ponieważ została wzbogacona o sześć nowych imion. Spis ten bez wątpienia ma późniejsze pochodzenie i został sporządzony w celu wyjaśnienia ważnych kwestii związanych z podziałem obowiązków liturgicznych w świątyni. Autor skupia uwagę przede wszystkim na rodzie Merariego, natomiast zupełnie pomija ród Gerszona.

767

1. KRONIK 24,5-31

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Asaf, Heman i Jedutun – Asaf reprezentował Gerszonitów, Heman – Kahatytów a Jedutun – Merarytów (1Krn 6). b) Bukkijasz… Machazjot – w tekście oryginalnym zestawione razem imiona synów Hemana tworzą mały, podobny do psalmu poemat, którego treścią jest przyzywanie przez człowieka miłosierdzia Bożego. c) widzącego królewskiego – widzącymi nazywano osoby, które otrzymały od Boga specjalne orędzie we śnie bądź w jakiejś nadprzyrodzonej wizji. Osoby takie znane są w całej historii Izraela. Bardzo często związane były z dworem królewskim i konsultowali się z nimi władcy przed podejmowaniem ważnych decyzji. d) Według 1Krn 23,5 liczba lewitów śpiewaków wynosiła cztery tysiące. Trudno sobie wyobrazić, aby wszyscy w tym samym czasie wykonywali swoje zadania.

Page 768

Spis muzyków i śpiewaków 1 Dawid i dowódcy wojskowi wyznaczyli do służby liturgicznej tych spośród synów Asafa, Hemana i Jedutunaa, którzy prorokowali przy wtórze lir, cytr i cymbałów. Oto spis osób przydzielonych do służby według ich obowiązków. 2Spośród synów Asafa: Zakkur, Józef, Netaniasz i Asareel. Synowie Asafa podlegali Asafowi, który prorokował pod kierownictwem króla. 3Spośród synów Jedutuna: Gedaliasz, Seri, Izajasz, Chaszabiasz, Mattitiasz i Szimei. Tych sześciu podlegało swojemu ojcu Jedutunowi, który prorokował przy wtórze liry, sławiąc i wychwalając PANAs. 4Spośród synów Hemana: Bukkijasz, Mattaniasz, Uzzjel, Szebuel, Jerimot, Chananiasz, Chanani, Eliata, Giddalti, Romamti-Ezer, Joszbekasza, Malloti, Hotir i Machazjotb. 5Wszyscy oni byli synami Hemana, widzącego królewskiegoc, danymi mu zgodnie z obietnicą Boga dla Jego większej chwałys. Heman miał czternastu synów i trzy córki. 6Oni wszyscy pełnili obowiązki pod kierunkiem swoich ojców, śpiewając w domu PANAs, podczas liturgii grając na cymbałach, cytrach i lirach. Asaf, Jedutun i Heman podlegali natomiast bezpośrednio królowi. 7Wszystkich śpiewaków wyżej wyliczonych i ich rodaków, uzdolnionych i wyćwiczonych w śpiewie dla PANA, było w sumie dwustu osiemdziesięciu ośmiu. 8Wszyscy oni, stary i młody, mistrz i uczeń, rzucali losy w sprawie swoich obowiązkówd. 9 Pierwszy los padł na syna Asafa, Józefa, wraz z jego braćmi i synami – razem dwanaście osób. Drugi na Gedaliasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 10 Trzeci na Zakkura wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 11 Czwarty na Jesriego wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 12 Piąty na Netaniasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 13 Szósty na Bukkijasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 14 Siódmy na Jesareela wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób.

25

Spis muzyków i śpiewaków. Kronikarz wymienia potomków Lewiego, którzy pełnili w świątyni funkcję muzyków i kantorów, i opisuje ich podział na dwadzieścia cztery grupy. Podziału tego dokonano w taki sam sposób, jak przy podziale kapłanów. Podział kronikarza jest bardzo sztuczny, podane imiona nie pojawiają się w innych relacjach biblijnych, co więcej, wiele z zapisanych przez niego opowiadań ma znaczenie nie historyczne, ale teologiczne. Nie ma również żadnego historycznego dowodu na to, że faktycznie taki podział miał miejsce i dlatego przypuszcza się, iż tekst ten został napisany przez autora, który prawdopodobnie wywodził się ze śpiewaków i chciał swojej grupie nadać rangę równą kapłanom i lewitom pełniącym inne funkcje w świątyni. Kronikarz, aby uwiarygodnić swoją wypowiedź, podaje jako autorów takiego podziału Dawida i przywódców wojskowych. Przypisuje śpiewom świątynnym charakter proroctwa. Słowa towarzyszące kultowi mają takie samo znaczenie jak czynności liturgiczne. Słowo bowiem rzeczywiście potrafi wpłynąć na słuchających i wywołać w nich uczucie żalu za grzechy, pragnienie nawrócenia i w konsekwencji ma prowadzić do zbawienia. Dlatego w Księgach Kronik śpiewacy zajmują miejsce, które wcześniej należało do proroków działających w świątyni.

1. KRONIK 25,1-14

768

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 769

15

Ósmy na Izajasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 16 Dziewiąty na Mattaniasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 17 Dziesiąty na Szimeiego wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 18 Jedenasty na Azareela wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 19 Dwunasty na Chaszabiasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 20 Trzynasty na Szubaela wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 21 Czternasty na Mattitiasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 22 Piętnasty na Jeremota wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 23 Szesnasty na Chananiasza wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 24 Siedemnasty na Joszbekaszę wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 25 Osiemnasty na Chananiego wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 26 Dziewiętnasty na Mallotiego wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 27 Dwudziesty na Eliatę wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 28 Dwudziesty pierwszy na Hotira wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 29 Dwudziesty drugi na Giddaltiego wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 30 Dwudziesty trzeci na Machazjota wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 31 Dwudziesty czwarty na Romamti-Ezera wraz z jego synami i braćmi – razem dwanaście osób. 1Krn 9,17-27

a) Korachici – synowie Koracha znani byli jako śpiewacy (2Krn 20,19). b) Obed-Edom – w 1Krn 15,21; 16,5 autor umieszcza go wśród śpiewaków, a w 15,18.24 wśród strażników. Bardzo możliwe, że jest to osoba tożsama z Filistynem, w którego domu przebywała przez jakiś czas Arka Przymierza (2Sm 6,10-11). Ze względu na pełnione przez niego funkcje kronikarz zalicza go do grupy lewitów.

Podział strażników 1 Podział strażników świątynnych: z Korachitówa – Meszelemiasz, syn Koracha, z rodus Ebiasafa. 2Synowie Meszelemiasza: pierworodnys Zachariasz, Jediael drugi, Zebadiasz trzeci, Jatniel czwarty, 3Elam piąty, Jochanan szósty, Elioenaj siódmy. 4Synowie Obed-Edomab: pierworodny Szemajasz, Jozabad drugi, Joach trzeci, Sakar czwarty, Netaneel piąty, 5Ammiel szósty, Issachar siódmy, Peulletaj ósmy – Bóg bowiem pobłogosławiłs Obed-Edoma. 6Szemajasz, jego syn, był ojcem synów, którzy dzięki swym zdolnościom byli

26

2Sm 6,10n; 1Krn 15,21

Podział strażników. Autor kompletuje listę osób posługujących w świątyni z ustanowienia Dawida. Podaje listę strażników, którzy wywodzili się z trzech rodów: Meszelemiasza, Obed-Edoma i Chosy. W Księdze Ezdrasza (Ez 2,42.70; 7,24) i Księdze Nehemiasza (Ne 10,28; 11,19) strażnicy nie są lewitami. Tutaj natomiast są częścią rodu Lewiego.

769

1. KRONIK 25,15 — 26,6

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) domu PANA – autor zupełnie nie bierze pod uwagę kontekstu historycznego przedstawianych wydarzeń i opisuje świątynię, jaką była w jego czasach. b) Brama Południowa – w czasach Salomona Brama Południowa jeszcze nie istniała, ponieważ od południowej strony wznosił się pałac królewski. c) Brama Szalleketa – trudno dokładnie ustalić, w którym miejscu świątyni znajdowała się ta brama i co oznacza jej nazwa. d) obok pochylni – prawdopodobnie chodzi o drogę, która wznosiła się wzdłuż doliny Tyropeonu i przez Bramę Szalleketa prowadziła bezpośrednio do świątyni. e) skarbcem wotywnym – dosł. skarbcem rzeczy świętych. Chodzi tu o skarbiec, w którym przechowywano cenne naczynia wykorzystywane w liturgii, a także przedmioty składane w darze przez pielgrzymów.

Page 770

przywódcami w swoich rodzinach. 7Synowie Szemajasza: Otni, Rafael, Obed, Elzabad oraz jego bracia Elihu i Semakiasz, ludzie bardzo zaradni. 8Wszyscy oni, razem sześćdziesięciu dwóch, należeli do rodu Obed-Edoma i wraz ze swymi synami i braćmi byli bardzo uzdolnieni i przygotowani do służby w świątynis. 9Synów i braci Meszelemiasza było w sumie osiemnastu – wszyscy bardzo uzdolnieni. 10Synowie Chosy, Meraryty: Szimri – przywódca, choć nie był najstarszy, ojciec powierzył mu tę funkcję. 11Chilkiasz drugi, Tebaliasz trzeci, Zachariasz czwarty. Razem było trzynastu synów i braci Chosy. 12 Te oddziały strażników, przywódcy na równi z ich braćmi, były zobowiązane do służby w domu PANAa. 13Tak ród najmłodszy, jak i najstarszy rzucał losy o bramy. 14Brama Wschodnia przypadła Szelemiaszowi. Następny los padł na jego syna Zachariasza, rozsądnego doradcę, który otrzymał Bramę Północną. 15Obed-Edom odpowiadał za Bramę Południowąb, a jego synowie za magazyny. 16Szuppim i Chosa mieli pod opieką dwie straże ustawione naprzeciw: przy Bramie Zachodniej i przy Bramie Szalleketac obok pochylnid. 17Od wschodu sześciu lewitóws, od północy codziennie czterech, od południa codziennie czterech i przy magazynach codziennie po dwóch. 18Przy zachodniej kolumnadzie: czterej przy drodze, a dwaj przy samej kolumnadzie. 19To są zmiany strażników spośród Korachitów i spośród synów Merariego. Skarbnicy, urzędnicy królewscy i sędziowie 20 Oto lewici, ich rodacy, czuwający nad skarbcem świątynnym i nad skarbcem wotywnyme. 21Potomkowie Ladana, Gerszonici należący do rodus Ladana, przywódcy rodów pochodzący od Ladana, Gerszonity: Jechielici. 22Synami Jechiela byli Zetam i jego brat Joel, którzy zarządzali skarbcem domus PANAs. 23Z rodów Amramitów, Isharytów, Chebronitów i Uzzjelitów 24Szebuel syn Gerszona, syna Mojżesza, był zarządcą skarbców. 25Jego braćmi byli potomkowie Eliezera: Rechabiasz, jego syn Izajasz, jego syn Joram, jego syn Zikri i jego syn Szelomit. 26Szelomit i jego bracia czuwali nad wszystkimi skarbcami darów ofiarowanych przez króla Dawida, przywódców rodów, tysięczników i setników oraz innych dowódców wojskowych. 27Ofiarowali je ze zdobyczy wojennych

Prawdopodobnie przypisanie ich do lewitów jest późniejszym dodatkiem, wynikającym z faktu, że w czasie działalności kronikarza cały personel świątynny posługujący przy kulcie uważany był za potomków Lewiego, którym Dawid powierzył funkcje w świątyni. Skarbnicy, urzędnicy królewscy i sędziowie. Wymienieni są tu lewici, którzy czuwali nad świątynnymi skarbcami. Podzielono ich na dwie grupy: strzegących właściwego skarbca i pilnujących przedmiotów ofiarowanych Jahwe. W skarbcu świątyni były przedmioty potrzebne do sprawowania liturgii (naczynia, dary przekazane na ofiary), w skarbcu przedmiotów ofiarowanych Jahwe znajdowały się łupy wojenne, złożone jako wotum za odniesione zwycięstwa i przeznaczone na utrzymanie świątyni. Niektórzy spośród lewitów byli urzędnikami świeckimi: zarządzali sprawami publicznymi i sprawowali sądy.

1. KRONIK 26,7-27

770

Rdz 48,13-20

Lb 31,48-54

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 771

i łupów na utrzymanie domu PANA. 28Wszystkie dary ofiarowane przez prorokas Samuela, Saula syna Kisza, Abnera syna Nera i Joaba syna Serui znajdowały się pod opieką Szelomita i jego braci. 29Kenaniasz i jego synowie z rodu Isharytów zajmowali się sprawami publicznymia Izraelas jako urzędnicy i sędziowie. 30Chaszabiasz i jego rodacy z rodu Chebronitów, tysiąc siedmiuset dzielnych żołnierzy, nadzorowali ziemię Izraela na zachód od Jordanus. Zajmowali się wszystkimi sprawami PANAs i tym, co dotyczyło służby królowi. 31Spośród Chebronitów był także Jeriasz – przywódca Chebronitów podzielonych według ich pochodzenia i rodów. W czterdziestym rokub panowania Dawida dokonano poszukiwań i w Jazer w Gileadziec znaleziono wśród nich dzielnych żołnierzy. 32Jego braci, dzielnych żołnierzy wywodzących się z najlepszych rodów, było razem dwa tysiące siedmiusetd. Ich to król Dawid ustanowił zwierzchnikami nad Rubenitami, Gadytami i połową plemienia Manassesa w sprawach Bożych i królewskich. Armia izraelska 1 Izraelici byli zorganizowani następująco: przywódcy rodóws, tysiącznicy i setnicy, i urzędnicy królewscy odpowiedzialni za wszystkie sprawy związane z oddziałami wojska. Każdy oddział liczący dwadzieścia cztery tysiące ludzi pełnił służbę raz do roku przez jeden miesiąc. 2 W pierwszym miesiącue dowódcą pierwszego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi był Jaszobeamf, syn Zabdiela. 3Pochodził on z rodu Peresa i był dowódcą wszystkich przełożonych wojskowych w pierwszym miesiącu roku. 4 Dowódcą drugiego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w drugim miesiącu był Dodaj, Achochita. 5Dowódcą trzeciego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w trzecim miesiącu był Benajasz, syn najwyższego kapłana Jojady. 6Benajasz nadto był jednym z trzydziestu, a zarazem ich dowódcą. Jego syn, Ammizabad, dowodził oddziałem. 7Dowódcą czwartego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w czwartym miesiącu był Asahelg, brat Joaba, a po nim jego syn Zebadiasz. 8Dowódcą piątego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w piątym miesiącu był książę Szamhuth, Jezrachita. 9Dowódcą szóstego

27

a) sprawami publicznymi – chodzi tu o funkcje pełnione poza świątynią. Lewici pełnili je w czasach Nehemiasza. Ludzie mogli zwracać się do nich z prośbą o radę, pomoc lub obronę. b) W czterdziestym roku – czyli w ostatnim roku panowania króla Dawida. c) Jazer w Gileadzie – miejscowość położona 20 km na południe od potoku Jabbok, na wschód od Jordanu. d) dwa tysiące siedmiuset – liczba 2700 żołnierzy przebywających na wschód od Jordanu jest zaskakująca, tym bardziej że po zachodniej jego części, znacznie większej, było ich tylko 1700 (w. 30). Prawdopodobnie kronikarz odnosi się do sytuacji historycznej czasu jemu współczesnemu. Wiemy z innych źródeł, że w czasach Machabeuszów terytorium Gileadu było bardzo gęsto zaludnione (1Mch 5,45). e) pierwszym miesiącu – chodzi o miesiąc, w którym przypadała Pascha, czyli przełom marca i kwietnia. f) Jaszobeam – tu syn Zabdiela, według 1Krn 11,11 jego ojcem był Chakmoni. Genealogie nie są precyzyjne, jeden mógł być ojcem, a drugi dziadkiem. g) Asahel – poległ w walce, kiedy Dawid stacjonował jeszcze w Hebronie (2Sm 2,18-23). h) Szamhut – prawdopodobnie chodzi tu o Szammota (1Krn 11,27). Różnica w zapisie tego imienia może być wynikiem błędu kopisty.

Armia izraelska. Po przedstawieniu organizacji kultu autor przechodzi do opisu organizacji cywilnej królestwa Dawida. Przytoczone dane są przez kronikarza wymyślone, ponieważ opisując idealnie funkcjonującą strukturę państwa, chce przede wszystkim podkreślić potęgę królestwa Dawida. Według autora armia izraelska podzielona była na dwanaście grup, z której każda liczyła dwadzieścia cztery tysiące żołnierzy i pełniła służbę przez miesiąc w roku. Wszystkich żołnierzy było więc dwieście osiemdziesiąt tysięcy, co z pewnością jest liczbą zawyżoną. Podział na dwanaście grup prawdopodobnie jest aluzją do dwunastu prowincji, które ustanowił Salomon (1Krl 4). Ideał opisywany przez kronikarza jest kontynuacją teologii zawartej w ostatnich rozdziałach Księgi Ezechiela (47 – 48), w których autor snuje profetyczną wizję idealnego królestwa. Autor, łącząc tę wizję z listą najwybitniejszych żołnierzy Dawida (1Krn 11), odnosi ją do czasów króla Dawida i w ten sposób po raz kolejny podkreśla jego wielkość.

771

1. KRONIK 26,28 — 27,9

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) Tekoa – zob. 1Krn 2,24+. b) Anatot – zob. 1Krn 6,45+. c) Netofa – zob. 1Krn 2,54+. d) Pireaton – miasto położone ok. 10 km na zachód od Sychem. e) Otniel – był pierwszym z sędziów (Sdz 1,13; 3,9-11). f) Sadok – kronikarz zalicza go do plemienia Aarona, tak jak czyniono to w czasach Ezdrasza. Szczegół ten wskazuje na późne powstanie podanej przez autora listy. g) Elihu – brat Dawida, o którym nic nie wiemy. Kronikarz ma tutaj prawdopodobnie na myśli Eliaba, pier worodnego syna Jessego (1Krn 2,13). h) Gilead – zob. 1Krn 5,9+. i) Abner – był dowódcą wojsk króla Dawida. j) nie osiągnęli dwudziestego roku – nie byli brani pod uwagę, ponieważ nie byli zdolni do pełnienia służby wojskowej. k) Wersety 23-24 wyjaśniają motywy, dla których zarządzony przez Dawida spis nie został dokończony. Powodem niedoprowadzenia spisu do końca była, z jednej strony, ufność Bożej obietnicy (Rdz 15,5), a z drugiej kara, jaką Bóg zesłał na Izraela jeszcze w czasie przeprowadzania spisu (1Krn 21,1-6).

Page 772

oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w szóstym miesiącu był Ira, syn Ikesza, z Tekoaa. 10Dowódcą siódmego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w siódmym miesiącu był Cheles Pelonita z plemienia Efraima. 11Dowódcą ósmego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w ósmym miesiącu był Sibbekaj z Chuszy, Zerachita. 12Dowódcą dziewiątego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w dziewiątym miesiącu był Abiezer z Anatotb, Beniaminita. 13Dowódcą dziesiątego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w dziesiątym miesiącu był Maheraj z Netofyc, Zerachita. 14Dowódcą jedenastego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w jedenastym miesiącu był Benajasz z Pireatonud, Efraimita. 15 Dowódcą dwunastego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w dwunastym miesiącu był Cheldaj z Netofy, potomek Otnielae. Przywódcy plemion izraelskich Poszczególnym plemionom izraelskim przewodzili: Rubenitom – książę Eliezer, syn Zikriego; Symeonitom – Szefatiasz, syn Maaki; 17Lewitoms – Chaszabiasz, syn Kemuela; Aaronitom – Sadokf; 18plemieniu Judy – Elihug, jeden z braci Dawida; Issacharytom – Omri, syn Mikaela; 19Zabulonitom – Jeszmajasz, syn Obadiasza; Neftalitom – Jerimot, syn Azriela; 20 Efraimitom – Ozeasz, syn Azazjasza; połowie plemienia Manassesa – Joel, syn Pedajasza; 21połowie plemienia Manassesa mieszkającej w Gileadzieh – Iddo, syn Zachariasza; Beniaminitom – Jaasjel, syn Abnerai; 22Danitom – Azareel, syn Jerochama. Byli oni przywódcami plemion izraelskich. 23 Dawid nie włączył do spisu tych, którzy nie osiągnęli dwudziestego rokuj życia. Polegał bowiem na obietnicy PANAs, że rozmnoży Izraelitów jak gwiazdy na niebie. 24Joab, syn Serui, podjął się wprawdzie liczenia, lecz nie dokończył go, gdyż gniews spadł na Izraelas z tego właśnie powodu. Dlatego ich spis nie znalazł się w Kronikach króla Dawidak. 16

Urzędnicy królewscy Zarządcą skarbców króla w mieście królewskim był Azmawet, syn Adiela; zarządcą skarbców na prowincji w miastach, wioskach i twierdzach, był Jonatan, syn Ozjasza. 26Nadzorcą

25

Przywódcy plemion izraelskich. Spis przywódców plemion izraelskich również wydaje się być sztucznym tworem literackim autora. Nie wymienia plemion Józefa, Gada i Asera. Małe plemię Manassesa dzieli na dwa różne i mówi także o plemieniu Aarona, na którego istnienie nie ma żadnych historycznych dowodów. Kronikarz dokonuje precyzyjnego rozróżnienia pomiędzy kapłanami i lewitami. Prawdopodobnie Dawid w jakiś sposób zachował organizację plemienną państwa, podobnie jak zrobił to później Salomon, nie wiemy jednak, jaka relacja istniała pomiędzy dowódcami poszczególnych oddziałów wojskowych i pomiędzy przywódcami plemion. Urzędnicy królewscy. Autor przedstawia zarządców majątku królewskiego, którzy troszczą się o jego liczne dobra tak w Jerozolimie, jak i na prowincji. Idealny obraz Dawida, króla, dowódcy wojska i przywódcy religijnego zostaje tutaj dopełniony obrazem dobrego gospodarza i organizatora.

1. KRONIK 27,10-26

772

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

1Krn 22,8

2Sm 7,13n

1Krn 22,10

Pwt 4,5; 9,4

Page 773

rolników królewskich był Ezri, syn Keluba. 27Szimei z Ramaa nadzorował winnice, a Zabdi z Szefam był nadzorcą dostawców wina i zarządcą składów wina. 28Baal-Chaman z Geder był nadzorcą upraw oliwek i sykomor w Szefelib, Joasz zaś nadzorował składy oliwy. 29Szitraj z Szaronuc sprawował nadzór nad bydłem wypasanym w Szaronie, a nad bydłem w dolinie – Szafat, syn Adlaja. 30Obild Izmaelita był odpowiedzialny za wielbłądy, Jechdejasz z Meronot za oślice, 31a Jaziz Hagrytae za owce. Wszyscy oni byli urzędnikami króla zarządzającymi posiadłościami królewskimi. 32 Jonatan, stryj Dawida, człowiek uczony i roztropny, był jego doradcą. Jechiel, syn Chakmoniego, zajmował się synami królewskimi. 33Achitofelf był doradcą królewskim, a Chuszaj Arkijczyk przyjacielem królag. 34Po Achitofelu doradcami króla byli Jojada, syn Benaniasza, i Abiatarh. Dowódcą wojska królewskiego był Joab.

a) Rama – miejscowość położona ok. 35 km na północny zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Rentis. W NT nosi nazwę Arymatea i jest rodzinną miejscowością Józefa, człowieka, który zatroszczył się o pogrzeb Jezusa (Mt 27,57).

Mowa pożegnalna Dawida 1 Dawid zwołał do Jerozolimys wszystkich książąt Izraelas, przywódców plemion, odpowiedzialnych za oddziały służące królowi, tysiączników i setników, zarządców ziem oraz stad należących do króla i jego synów, urzędników oraz dzielnych i wybitnych ludzi. 2Król Dawid wstał i powiedział do nich: „Posłuchajcie mnie, bracia i mój ludu. Zamierzałem zbudować doms odpoczynku dla Arki Przymierzas PANAi, będącej podnóżkiem Bogaj, i podjąłem przygotowania do budowy. 3Bóg jednak powiedział mi: «Nie zbudujesz domu dla mojego imienias, bo byłeś wojownikiem i przelewałeś krews». 4PANs, Bóg Izraela, wybrał mnie z rodu mego ojca na króla Izraela na zawsze. Judę wybrał na przywódcę, z potomków Judy – ród mego ojca, a spośród synów mego ojca spodobało Mu się mnie uczynić królem całego Izraela. 5 PAN obdarzył mnie wieloma synami, a spośród nich wybrał Salomona, aby zasiadł na tronie, z którego PAN króluje nad Izraelem. 6Powiedział do mniek: «Salomon, twój syn, zbuduje mój dom i dziedzińce, ponieważ jego wybrałem, żeby był Mi synem, a Ja będę mu ojcem. 7Utwierdzę jego panowanie na zawsze, jeśli będzie wiernie wypełniał moje przykazanias i prawa, jak to jest dzisiaj». 8Teraz zatem wobec całego Izraela, zgromadzenias PANA i wobec naszego Boga zwracam się do was: Zachowujcie wszystkie przykazania PANA, waszego

g) przyjacielem króla – oficjalny, wywodzący się z dworu egipskiego, tytuł nadawany zaufanym ludziom króla. Wiązał się z wielkim prestiżem, jak również odpowiedzialnymi funkcjami pełnionymi na dworze.

28

1Krl 8,17; Ps 132,7-8.14

2:45 PM

b) Szefela – urodzajna nizina pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego; w czasach biblijnych słynęła z uprawy oliwek i daktyli. c) Szaron – północna część równiny Szefeli, od Jaffy do Karmelu. d) Obil – określenie to pochodzi od wyrażenia abil i odnosi się do człowieka znającego się na hodowli wielbłądów. e) Hagryta – zob. 1Krn 5,10+. f) Achitofel – był jednym z najbliższych współpracowników Dawida przed buntem Absaloma, w którym wziął czynny udział (2Sm 15,12.31; 16,20 – 17,4). Uciekając przed ewentualną konsekwencją zdrady króla, popełnił samobójstwo.

h) Abiatar – autor nie wspomina, że Abiatar był najwyższym kapłanem, który w sporze o następstwo tronu opowiedział się za Adoniaszem i dlatego później Salomon pozbawił go urzędu. Kronikarz celowo nie mówi o jego godności najwyższego kapłana, ponieważ jest przekonany, że tylko Sadok może w uprawniony sposób pełnić tę funkcję. i) dom odpoczynku dla Arki…PANA – świątynia stała się trwałym miejscem pobytu Arki Przymierza. Skutkiem tego była trwała obecność Boga w świątyni i pośród ludu. Świątynia była również dowodem na to, że lud zamieszkał w ziemi, która została mu przez Boga obiecana i przekazana. j) podnóżkiem Boga – termin ten jest rzadko stosowany w Biblii w odniesieniu do Arki Przymierza, częściej do Syjonu (Ps 99,5), do ziemi (Iz 66,1) i do nieprzyjaciół (Ps 110,1). Arkę uważano raczej za tron Boga. k) Powiedział do mnie – Bóg przemówił do Dawida przez usta proroka Natana (2Sm 7,4-16).

Mowa pożegnalna Dawida. Dwa ostatnie rozdziały Pierwszej Księgi Kronik ujawniają plan autora i cel, jaki mu przyświecał. Pominięte zostało to wszystko, co mogłoby rzucić cień na wielkość Dawida, czyli jego starcza niedołężność i intrygi knute przez pretendentów do tronu. Według kronikarza wszystko odbywa się w sposób bardzo pokojowy, zgodnie z wolą Boga, który wybrał Dawida na króla i wyznaczył Salomona na jego następcę i budowniczego świątyni. Dawid i Salomon są przedstawieni jako słudzy Boga, który jest królem i do którego należy wszystko. Mówiąc o zwołaniu do Jerozolimy całego ludu (w. 1), autor podejmuje temat przerwany w 1Krn 23,2. Obecność różnych rodów i grup społecznych, o których mówi, jest dowodem na ich czynny udział w budowie swiątyni. Dawid, odwołując się do proroctwa Natana (1Krn 17,7.11-14) przypomina ludowi, że to z woli Bożej Salomon ma być

773

1. KRONIK 27,27 — 28,8

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) plan płyty przebłagalnej – w miejscu najświętszym w świątyni znajdowała się arka przykryta szczerozłotą płytą. Kiedy w okresie niewoli zaginęła arka, w świątyni pozostała sama płyta. b) czym został natchniony – wyrażenie, które wskazuje na Dawida jako rzeczywistego autora planów, ale zarazem podkreśla Bożą inspirację jego zamysłów. c) świeczniki – normy przekazane przez Mojżesza mówiły tylko o jednym świeczniku ze złota (Wj 25,31-40). Żadne inne źródła biblijne nie wspominają natomiast, aby w świątyni znajdowały się jakiekolwiek srebrne świeczniki. d) stoły chlebów poświęconych – w świątyni Salomona był tylko jeden taki stół (1Krl 7,48), kronikarz mówi natomiast o dziesięciu (2Krn 4,8). Prawdopodobnie było ich kilka, ale trudno ustalić dokładną liczbę. Chleby poświęcone – zob. Słownik. e) złotego wozu dla cherubów – w starożytnym judaizmie obraz wozu był symbolem dynamicznej obecności Boga. Cheruby – zob. Słownik.

Page 774

Boga, i rozważajcie je, abyście mogli posiadać tę bogatą ziemię i przekazać ją waszym synom po wieczne czasy. 9Ty zaś mój synu, Salomonie, poznawaj Boga twego ojca i służ Mu szczerym sercems i z wielką gorliwością, PAN bowiem poddaje próbie wszystkie serca i zna wszystkie zamierzenia. Jeśli będziesz Go szukał, odnajdziesz Go, lecz jeśli Go opuścisz, On odrzuci cię na zawsze. 10Zobacz teraz, że PAN wybrał cię, abyś Mu zbudował dom jako miejsce święte. Bądź mocny, abyś mógł tego dokonać!”. Wskazówki dotyczące świątyni 11 Dawid przekazał swemu synowi Salomonowi plan przedsionka świątynnego i plan domus, jego skarbców, górnych i dolnych pomieszczeń, dziedzińców oraz plan płyty przebłagalneja. 12Ponadto przekazał plany wszystkiego, czym został natchnionyb: dziedzińców domus PANAs, wszystkich otaczających ją budynków oraz skarbca świątynnego i skarbca na dary. 13Podział kapłanów i lewitóws, wszystko, co dotyczy służby w domu PANA, i wszystko, co odnosi się do sprzętu domu PANA. 14Dał złoto na naczynia liturgiczne, odpowiednio do ich przeznaczenia w kulcie, oraz srebro potrzebne na naczynia, stosownie do ich zastosowania w kulcie. 15Dał także stosowną ilość złota na świecznikic i ich lampy oraz odpowiednią ilość srebra na świeczniki i ich lampy, zgodnie z wagą każdego świecznika i jego lampy oraz stosownie do używania każdego z nich. 16Wyznaczył potrzebną ilość złota na stoły chlebów poświęconychd i srebra na każdy ze srebrnych stołów. 17Ustalił ilość czystego złota przeznaczoną na widelce, czary, puchary oraz ilość złota i srebra na naczynia liturgiczne, według wagi każdego z nich. 18 Określił ilość najczystszego złota na ołtarzs kadzielny oraz ilość złota na budowę złotego wozu dla cherubówe, które swymi rozpostartymi skrzydłami osłaniają Arkę Przymierzas PANA. 19Wszystko to zostało mu przekazane na piśmie pochodzącym od PANA, aby dobrze zrozumiał to, co dotyczyło realizacji planu.

budowniczym świątyni. Wskazówki moralne, jakie kieruje stary król do młodego Salomona, są zredagowane w stylu cechującym przepowiadanie prorockie i dlatego można je odnieść do całego ludu. Wyrażają one istotę relacji pomiędzy Bogiem i człowiekiem. Warunkiem błogosławieństwa Bożego jest bowiem zawsze wierność przykazaniom i uległość człowieka wobec woli Boga. Wskazówki dotyczące świątyni. Autor przedstawia szczegółowy plan wyglądu zaplanowanej świątyni. Niektóre z jej elementów czerpią wyraźną inspirację z wizji proroka Ezechiela (Ez 40 – 48). Plan świątyni, ustalony przez samego Boga, zostaje publicznie przekazany Salomonowi. Zawiera on bardzo dokładną listę przedmiotów, które Dawid włączył do kultu, i określa ilość środków potrzebnych, by świątynię w nie wyposażyć. W rzeczywistości jest to spis przedmiotów, które znajdowały się w świątyni za czasów kronikarza. Autor wymienia je dla podkreślenia ciągłości kultu zapoczątkowanego przez Dawida. Wszystkie elementy kultu, jakie praktykowane były za czasów autora, miały swój początek w kulcie ustanowionym przez budowniczych świątyni. Dawid jest tutaj porównany do Mojżesza, ponieważ jego rola w powstaniu świątyni była taka sama, jak rola Mojżesza w budowie przenośnej światyni w czasach wędrówki przez pustynię (Wj 25,9).

1. KRONIK 28,9-19

774

Ps 7,10; Jr 17,10; 29,13; Rz 8,27

2Krn 15,2

Ez 42

Wj 27,3; Lb 4,14

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 775

Dawid dodaje odwagi Salomonowi 20 Dawid powiedział do swego syna Salomona: „Bądź mężny i wytrwały, doprowadź do końca to dzieło. Nie obawiaj się i nie przerażaj, bo PANs Bóg, mój Bóg, jest z tobą. On cię nie opuści ani nie porzuci, dopóki nie dokończysz wszystkich prac, tak aby w domus PANA można było pełnić świętą służbę. 21Oto oddziały kapłanów i lewitóws gotowych do służby w domu Bożym. W każdej pracy będą przy tobie ludzie doświadczeni w różnych dziedzinach, a wszyscy przywódcy i cały naród będą słuchać twoich rozkazów”. Dawid wzywa lud do hojności 1 Dawid powiedział do całego zgromadzenias: „Mój syn Salomon jest jedynym, którego wybrał sobie Bóg, ale jest on młody i niedoświadczony. Musi on wykonać wielkie dzieło, bo nie chodzi tu o mieszkanie dla człowieka, lecz dla samego PANAs, Boga. 2Uczyniłem co w mojej mocy, by przygotować budowę domus dla mojego Boga: zgromadziłem złoto na złoty sprzęt, srebro na srebrny, brąz na brązowy, żelazo na żelazny i drzewo na przedmioty z drewna, a nadto onyks i drogie kamienie na posadzki oraz na kolorowe mozaiki, wszystkie rodzaje szlachetnych kamieni oraz dużo marmuru. 3 Ponieważ bardzo zależy mi na domu mojego Boga, przekazałem na nią moje prywatne zasoby złota i srebra oprócz tych, które już wcześniej zostały przeznaczone na święty dom. 4W sumie trzy tysiące talentóws złota z Ofirua i siedem tysięcy talentów czystego srebra przeznaczonych na pokrycie ścian budynków: 5złoto na to, co ze złota, i srebro na to, co ze srebra, oraz na prace wykonywane przez rękodzielników. Kto spośród was dzisiaj chciałby równie hojną ręką ofiarować coś PANU?”. 6 Przywódcy rodów i przywódcy plemion izraelskich, tysiącznicy i setnicy oraz kierownicy robót prowadzonych przez króla złożyli dobrowolne ofiarys. 7Dali na budowę domu Bożego pięć tysięcy talentów złota i dziesięć tysięcy darejekb złota, dziesięć tysięcy talentów srebra, osiemnaście tysięcy talentów brązu i sto tysięcy talentów żelaza. 8Kto posiadał kamienie szlachetne, przekazywał je do skarbca domu PANAc pod nadzór Jechiela Gerszonity. 9Dobrowolne ofiary dla PANA sprawiły ludowi radość, bo ofiarowano je ze szczerego serca. Król Dawid również bardzo się cieszyłd.

29

1Krl 3,7

1Krl 9,28

Lb 7

a) z Ofiru – jest to anachronizm, ponieważ dopiero Salomon jako pierwszy zaczął sprowadzać złoto z Ofiru (2Krn 8,18; 9,10). b) darejka – perska złotą monetę wybita przez Dariusza I, który panował w latach 521-486 przed Chr. W czasach Dawida nie posługiwano się monetami, dlatego jest to jeden z głównych argumentów na potwierdzenie tezy, że Księgi Kronik zostały zredagowane po śmierci króla Dariusza, a więc w IV w. przed Chr. c) skarbca domu PANA – w czasach Dawida skarbiec ten jeszcze nie istniał. Jest to kolejny dowód na to, że kronikarz odnosi do przeszłości obecne w jego czasach praktyki świątynne. d) bardzo się cieszył – kronikarz bardzo często podkreśla radosny wymiar służby Bogu. Radość płynąca z liturgii jest jednym z głównych tematów teologicznych jego dzieła.

Dawid dodaje odwagi Salomonowi. Autor podejmuje myśl przerwaną w 1Krn 28,10. Aby dodać Salomonowi odwagi, posługuje się językiem, jaki w Księdze Powtórzonego Prawa przypisywany jest Mojżeszowi (Pwt 31,6.8). Przy pomocy Boga Salomon doprowadzi dzieło do końca. W tym dziele nie będzie sam, ponieważ będą go słuchać przywódcy, ludzie doświadczeni i cały naród. Czytając relację kronikarza, można wnioskować, że cały naród z przekonaniem przystąpi do realizacji tego dzieła, które stanie się widzialnym symbolem jedności całego narodu kierowanego przez Boga. Dawid wzywa lud do hojności. Znajdujemy tutaj listę ofiar, które Dawid przeznaczył na budowę świątyni, jak również wykaz tego, co na ten cel przekazali przywódcy ludu i zwykli ludzie. Ogromna ilość metali szlachetnych miała być dowodem na to, że w całym Izraelu nie ma budynku, który swoją wielkością i przepychem można porównać do świątyni.

775

1. KRONIK 28,20 — 29,9

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

a) jesteśmy obcymi… pielgrzymami – wyrażenie typowe dla czasu pobytów patriarchów w Kanaanie (Rdz 23,4; Kpł 25,3), tutaj odniesione do bardzo krótkiego życia ludzkiego, które przemija niczym cień (Hi 14,2; Koh 6,12). b) pochylili się nisko – pokłon oznaczał oddanie czci Bogu (Wj 4,31) oraz wyrażenie szacunku należnego królowi, który rządził z ustanowienia Boga (1Krl 1,31). c) jedli i pili – radosna uczta towarzyszyła również zawarciu pierwszego przymierza (Wj 24,11). d) i namaścili go na namiestnika – w 1Krl 1,39 czytamy, że namaszczenia Salomona na króla dokonał Sadok.

Page 776

Modlitwa Dawida 10 Dawid błogosławiłs PANAs wobec całego zgromadzenias tymi słowami: „Bądź błogosławiony, PANIE, Boże Izraelas, naszego ojca, od zawsze i po wszystkie czasy. 11Twoja, PANIE, jest moc i potęga, chwałas, wspaniałość i majestat na niebie i na ziemi. Twoje, PANIE, jest panowanie, bo Ty jako głowa przewyższasz wszystko. 12Bogactwo i honor pochodzą od Ciebie i Ty panujesz nad wszystkim. W Twoim ręku są siła i potęga, Ty swą ręką umacniasz i utwierdzasz wszystko. 13Teraz, Boże nasz, sławimy Ciebie i wychwalamy Twoje piękne imię. 14Lecz kim ja jestem i cóż znaczy mój lud, abyśmy mogli tak Cię wychwalać? Wszystko to, co Ci ofiarujemy, pochodzi od Ciebie. 15My jesteśmy obcymi przed Tobą i pielgrzymamia, jak nasi ojcowie. Dni nasze na ziemi są jak cień i nie ma tutaj nadziei. 16PANIE, nasz Boże, od Ciebie pochodzi wszelkie bogactwo, które zgromadziliśmy, aby budować doms dla Twojego świętego imienias. Wszystko pochodzi z Twojej ręki i jest Twoje. 17Wiem, Boże mój, że Ty przenikasz serces i podoba Ci się jego prostota. Ze szczerego serca, dobrowolnie, złożyłem Ci to wszystko, a teraz cieszę się, widząc Twój lud tu obecny, dobrowolnie ofiarujący Ci dary. 18 PANIE, Boże naszych przodków Abrahama, Izaaka i Izraela, strzeż na zawsze tych zamiarów i myśli w sercu Twojego ludu i kieruj jego serca ku Tobie. 19Mojemu synowi Salomonowi daj serce szczere, aby trwał przy Twoich przykazaniachs, prawach i ustawach, aby je doskonale wypełniał i wzniósł dom, którego budowę przygotowałem”. Święto w Jerozolimie Potem Dawid powiedział do całego zgromadzenias: „Błogosławcies teraz PANAs, waszego Boga”. Całe zgromadzenie błogosławiło PANA, Boga swoich przodków. Wszyscy pochylili się niskob i oddali pokłon PANU oraz królowi. 21Następnego dnia złożyli PANU ofiarys. Na ofiarę całopalnąs dla PANA złożyli tysiąc wołów, tysiąc baranóws, tysiąc owiec wraz z należnymi im ofiarami płynnymi. Ponadto złożyli liczne ofiary wspólnotowe za cały Izraels. 22Tego dnia jedli i pilic przed obliczem PANA z wielką radością. Potwierdzili wybór Salomona, syna Dawida, na króla i namaścili go na namiestnikad PANA, a Sadoka na kapłana.

Dn 3,52 Ps 89,12

2Krn 20,6

1Krn 16,9; Ezd 10,11; Ps 30,13

Rdz 23,4; Ps 39,13; Hbr 11,13

1Krl 8,61

20

Modlitwa Dawida. Piękna modlitwa króla, oddająca jego głęboką religijność, podejmuje kwestie, które bardzo wyraźnie ukazane są w Księdze Psalmów. Wyraża ona dziękczynienie składane Bogu, uwielbienie Jego świętego imienia, które panuje nad światem i przenika ludzkie serca. Modlitwa ta oddaje także pokorę człowieka, który uznaje moc Boga, zdaje sobie sprawę ze swojej przemijalności i w związku z tym całą swą ufność pokłada w Panu i Jego obietnicach. Autor przedstawia Dawida jako człowieka głębokiej modlitwy, który jest uosobieniem wiary i żywej pobożności całego ludu Izraela. Święto w Jerozolimie. Dawid zachęca wszystkich Izraelitów, aby w wielkiej radości złożyli Bogu ofiary wyrażające dziękczynienie za dobrodziejstwa, jakich doświadczyli oni sami i ich przodkowie. Autor podkreśla, że to Bóg na zawsze pozostanie prawdziwym władcą Izraela, a Salomon będzie tylko jego reprezentantem.

1. KRONIK 29,10-22

776

1Krl 8,62-66

1Krl 1,39

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 777

Salomon przejmuje władzę 23 Salomon zasiadł na tronie PANAa jako król w miejsce Dawida, swego ojca. Sprawował rządy rozsądnie, a cały Izraels był mu posłuszny. 24Wszyscy urzędnicy i dowódcy wojska, jak również synowie króla Dawida, podporządkowali się królowi Salomonowi. 25PANs wywyższył Salomona wobec całego Izraela i obdarzył go chwałą królewską, jakiej nie miał przed nim żaden król w Izraelu.

1Krl 2,11

a) na tronie PANA – wyrażenie to potwierdza fakt, że jedynym władcą Izraela jest Bóg, król natomiast jest tylko Jego zastępcą i przedstawicielem. b) we wszystkich królestwach ziemi – chodzi o państwa Filistynów, Edomitów, Moabitów, Amonitów i inne mniejsze, które nie podlegały bezpośredniej władzy Dawida, ale które musiały uznać jego potęgę.

Podsumowanie panowania Dawida 26 Dawid, syn Jessego, panował nad całym Izraelems. 27A czas jego królowania nad Izraelem wynosił czterdzieści lat. Siedem lat rządził w Hebronie, a trzydzieści trzy lata panował w Jerozolimies. 28Zmarł w podeszłym wieku, syty życiem, bogactwem i sławą, a jego syn Salomon objął po nim rządy. 29Wydarzenia dotyczące króla Dawida od pierwszych do ostatnich są zapisane w Kronikach prorokas Samuela, w Kronikach proroka Natana i w Kronikach widzącego Gada. 30Są w nich przedstawione jego panowanie, potęga i wydarzenia, jakie miały miejsce za jego rządów w Izraelu i we wszystkich królestwach ziemib.

Salomon przejmuje władzę. Opisując koniec królowania Dawida i początek panowania Salomona, kronikarz idealizuje także postać nowego króla. Nie wspomina nawet o trudnościach, jakie towarzyszyły objęciu tronu po Dawidzie, o których jest mowa w Pierwszej Księdze Królewskiej. Tutaj czytamy, że Salomon, zgodnie z wolą Dawida, w sposób zupełnie pokojowy zasiadł na tronie, a cały lud złożył mu przysięgę wierności. Podsumowanie panowania Dawida. Czas panowania Dawida dobiegł końca. Przez czterdzieści lat udało mu się stworzyć silną strukturę państwa, które dominowało nad innymi narodami. Autor podkreśla, że Dawid odchodzi w chwale, zostawiając Salomonowi sprawnie funkcjonujące państwo, które jest na tyle mocne, że nie musi prowadzić wojen, i które opływa w dostatki. Powołując się na trzech proroków: Samuela, Natana i Gada, podkreśla, że historia Dawida i całego ludu Izraela jest nieprzerwanym pasmem interwencji Boga, który sobie ten lud wybrał i który mu przewodzi.

777

1. KRONIK 29,23-30

13_1Krn:13_1Krn

9/3/08

2:45 PM

Page 778

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

Page 779

DRUGA KSIĘGA KRONIK

Panowanie króla Salomona

2Krl 2,12; 1Krn 29,25

2Krl 3,4-15

1Krn 15,3

Wj 31,2-4

1Krn 28,5; Mdr 9,7

1Krl 3,13

Początek rządów 1 Salomon, syn Dawida, utwierdzał swoją władzę królewską. PANs, jego Bóg, był z nim, aby umacniać jego wielkośća. 2Salomon przemawiał do całego Izraelas: do tysiączników i setników, do sędziów, do wszystkich przywódców całego Izraela, naczelników rodóws. 3 Salomon wraz z całym zgromadzeniemb udał się do Gabaonuc, na wzgórze, gdzie znajdował się Namiot Spotkanias z Bogiem, zbudowany na pustyni przez sługę PANAs Mojżesza. 4Lecz Dawid przeniósł Arkę Bożąs z Kiriat-Jearimd do namiotu, który przygotował i postawił dla niej w Jerozolimies. 5 Przed mieszkaniems PANA, do którego Salomon udał się wraz ze zgromadzeniem po radę, znajdował się ołtarzs z brązu, zbudowany przez Besalela, syna Uriego, syna Chura. 6Salomon stanął przed PANEM, przed ołtarzem z brązu, który znajdował się przed Namiotem Spotkania, i złożył na nim tysiąc ofiar całopalnychs. 7 Tej samej nocye Bóg ukazał się Salomonowi i rzekł do niego: „Proś, o co chcesz, a dam tobie”. 8Salomon odpowiedział Bogu: „Ty uczyniłeś wielką łaskę mojemu ojcu Dawidowi, a mnie ustanowiłeś jego następcą. 9Teraz, PANIE Boże, niech się spełni Twoja obietnica dana mojemu ojcu, ponieważ ustanowiłeś mnie królem nad narodem tak licznym jak ziarnka piasku na ziemi. 10Obdarz mnie więc mądrością i wiedzą, abym umiał przewodzić temu ludowi. Któż bowiem zdoła rządzić Twoim ludem, który jest tak wielki?”. 11 Bóg odpowiedział Salomonowi: „Ponieważ z twego sercas nie wypłynęła prośba ani o bogactwa, ani o skarby, ani o sławę, ani o śmierć twoich wrogów, ani o długie życie, lecz poprosiłeś o mądrość i wiedzę, by rządzić moim ludem, nad którym ustanowiłem cię królem, 12dlatego obdarzam cię mądrościąf i wiedzą. Ponadto daję ci bogactwo, skarby i sławę.

1

a) umacniać jego wielkość – jest to aluzja do trudności, jakie towarzyszyły przejęciu władzy przez Salomona. b) całym zgromadzeniem – chodzi o Izraelitów, którzy tworzą świętą wspólnotę ściśle zjednoczoną z królem, swoim przywódcą. Zgromadzenie – zob. Słownik. c) Gabaon – utożsamiane z El-Dżib, stare miasto kananejskie, położone ok. 10 km na północny zachód od Jerozolimy, w tradycji biblijnej należące do plemienia Beniamina (Joz 18,25). d) Kiriat-Jearim – dosł. miasto twierdz. Dzisiejsze Dejr al Azahar, położone 13 km na północ od Jerozolimy. Miasto graniczne plemion Judy, Dana i Beniamina, znane z doskonałej wody źródlanej, często wybierane na obozowiska. e) nocy – autor Pierwszej Księgi Królewskiej dopowiada, że objawienie to miało miejsce w czasie snu Salomona (1Krl 3,5.15). Autor Drugiej Księgi Kronik pomija ten szczegół, ponieważ w czasach, gdy pisał swoją księgę, taki sposób komunikacji nie był uważany za wiarygodny. Dlatego Bóg mówi do Salomona bezpośrednio, tak samo jak do wielkich proroków. f) mądrością – wyrażenie to odnosi się do zdolności dobrego zarządzania krajem, a w szczególności do umiłowania sprawiedliwości i wprowadzania jej w życie.

Początek rządów. Drugą Księgę Kronik otwiera opis rządów Salomona, który zaczyna swoje panowanie od budowy świątyni w Jerozolimie. Salomon jest tutaj przedstawiany przede wszystkim jako przywódca religijny. Akcent jest położony na dzieło budowania świątyni i organizacji kultu w Jerozolimie, któremu dał początek Dawid, a który ma swoje korzenie w przepisach ustanowionych przez Boga i przekazanych przez Mojżesza. Ponieważ w czasach panowania Salomona wybudowane z polecenia Mojżesza sanktuarium w Gibeonie (Wj 31,1-11) było już zupełnie zapomniane,

779

2. KRONIK 1,1-12

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Autor nic nie mówi o danej Salomonowi obietnicy długiego życia (1Krl 3,14), ponieważ w przekonaniu Izraelitów długie życie było wyrazem odpowiedzi Boga na wierność człowieka, a Salomonowi tej wierności zabrakło. b) miastach-garnizonach – chodzi o miasta, w których stacjonowały garnizony wojskowe zaopatrzone w rydwany. c) srebro i złoto – w czasach Salomona srebro miało większą wartość niż złoto. d) sykomora – drzewo, bardzo podobne do drzewa figowego, rosnące na ciepłych, nizinnych terenach Palestyny. Owoce sykomory są mniejsze i mniej smaczne niż owoce fig, ale ze względu na powszechność występowania tego drzewa, należały one do codziennej diety miejscowej ludności. e) dolinie – chodzi o urodzajną dolinę Szefela, położoną pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego, która w czasach biblijnych słynęła z uprawy oliwek i daktyli. f) Koe – kraj położony na wschód od Cylicji, która w starożytności słynęła z pięknych koni. Zdanie to świadczy o dobrze rozwiniętych stosunkach handlowych między Salomonem a królestwem Chetytów, Aramejczyków i Egipcjan. g) postanowiłem zbudować dom dla imienia PANA – wydaje się, że cała uwaga Salomona skupiona jest na budowie świątyni. I rzeczywiście, wzniósł świątnię w ciągu 7 lat (1Krl 6,38), podczas gdy budowa pałacu królewskiego zajęła mu 13 lat (1Krl 7,1). h) niebo i niebo najwyższe – istniało przekonanie, że niebo było podzielone na różne poziomy, z „niebem najwyższym” na samym szczycie.

Page 780

Władcy takiego jak ty nie było przed tobą ani po tobie nie będziea”. 13 Następnie Salomon powrócił ze wzgórza w Gabaonie, gdzie znajdował się Namiot Spotkania, do Jerozolimy. I panował nad Izraelem. 14 Salomon zwiększył liczbę rydwanów i koni. Posiadał tysiąc czterysta rydwanów oraz dwanaście tysięcy jeźdźców, stacjonujących w miastach-garnizonachb oraz przy królu w Jerozolimie. 15Za czasów Salomona srebro i złotoc stały się w Jerozolimie tak powszechne jak zwykłe kamienie, a drewno cedrowe – jak drewno z sykomord, które rosną w niżej położonej doliniee. 16Sprowadzano również dla Salomona konie z Egiptu i z Koef. Kupcy królewscy nabywali je w Koe. 17Za rydwan sprowadzany z Egiptu płacili wtedy sześćset syklów srebra, a za konia sto pięćdziesiąt. Oni również zaopatrywali królów chetyckich i królów Aramus. Przygotowania do budowy świątyni Salomon polecił zbudować doms dla imienias PANAs i pałac królewski dla siebie. 1 Siedemdziesiąt tysięcy robotników skierował Salomon do przewozu materiałów, a osiemdziesiąt tysięcy do prac w kamieniołomach. Wyznaczył nad nimi trzy tysiące sześciuset nadzorców. 2 Następnie Salomon zwrócił się z prośbą do króla Tyrus, Hirama: „Przychyliłeś się do prośby mego ojca Dawida i wysłałeś mu drewno cedrowe, kiedy budował swój pałac, aby w nim zamieszkać. 3 Ja postanowiłem zbudować dom dla imienia PANAg, mego Boga. Jemu będzie poświęcony, aby przed Jego obliczem palić wonne kadzidło, aby regularnie układać chleby poświęcones, aby rano i wieczorem składać ofiary całopalnes, a także w szabatys, w dni nowiu księżycas, w święta PANA, naszego Boga. Taki jest wieczysty obowiązek Izraelas. 4Zamierzam zbudować wielki dom, ponieważ nasz Bóg jest największy ze wszystkich bogów. 5Kto może zbudować Mu dom, jeśli niebo i niebo najwyższeh nie mogą Go pomieścić? Kimże ja jestem, abym mógł zbudować Mu dom i palić przed Nim kadzidło? 6 Przyślij mi więc człowieka doświadczonego w obróbce złota, srebra, brązu i żelaza, znawcę purpury, karmazynu, fiole18

1Krl 5,15-26 1Krl 5,19

2

autor, chcąc ukazać ciągłość kultu sprawowanego w Jerozolimie z dawnym kultem sprawowanym w czasach Mojżesza, opisuje uroczyste zgromadzenie całego Izraela, który pod przewodnictwem Salomona modli się właśnie w Gibeonie. Pierwszy publiczny akt sprawowania władzy królewskiej przez Salomona ma więc charakter religijny. Król pełni tutaj najważniejszą z funkcji przypadających władcy Izraela, jest przewodnikiem, który prowadzi cały lud do Boga. Przygotowania do budowy świątyni. Salomon, uznając wielkość Boga, chce wybudować świątynię odpowiadającą Jego potędze. Świątynia nie tylko ma odzwierciedlać wielkość i majestat Boga, być symbolem Jego obecności, ale przede wszystkim ma służyć sprawowaniu liturgii, w której mieli uczestniczyć wszyscy Izraelici. Dlatego zaistniała potrzeba wybudowania dużej świątyni. Salomon jednak nie dysponuje odpowiednimi do tego materiałami, poza tym w Izraelu nie ma rzemieślników potrafiących wznosić tak wielkie budowle, dlatego prosi o pomoc Hirama, króla Tyru.

2. KRONIK 1,13 — 2,6

1Krl 10,26-29

780

Lb 28,3n; Ezd 3,5

Wj 18,11; Ps 95,3; 97,9

14_2Krn:14_2Krn

1Krn 22,15n

1Krl 10,9; 2Krn 9,8

1Krl 5,27; 1Krn 22,2

1Krl 6,1-3

1Krn 21,18

9/3/08

2:46 PM

Page 781

towej purpurya i sztuki rzeźbiarskiejb. Niech pracuje z moimi rzemieślnikami z Judys i z Jerozolimys, których wyznaczył mój ojciec Dawid. 7Dostarcz mi również z Libanu drewna cedrowego, cyprysowego i sandałowegoc. Wiem bowiem, że twoi słudzy potrafią wycinać drzewa Libanu. Moi robotnicy będą pracować razem z twoimi, 8aby przygotować wielką ilość drewna. Bo dom, który buduję, ma być wielki i wspaniały. 9 Na wyżywienie dla drwali, twoich poddanych, którzy będą wycinać drzewa, przeznaczam dwadzieścia tysięcy kors pszenicy, dwadzieścia tysięcy kor jęczmienia, dwadzieścia tysięcy bats wina i dwadzieścia tysięcy bat oliwy”. 10 Król Tyru, Hiram, wysłał Salomonowi list z następującą odpowiedzią: „Ponieważ PAN kocha swój lud, ciebie ustanowił nad nim królem”. 11Dalej Hiram napisał: „Niech będzie błogosławionys PAN, Bóg Izraela, który stworzył niebo i ziemię. On króla Dawida obdarzył synem mądrym, roztropnym i rozumnym, który podejmuje się budowy domu dla PANA i pałacu królewskiego. 12Posyłam ci Hirama-Abiegod, człowieka mądrego i rozumnego. 13Jego matka pochodzi z plemienia Dana, a jego ojciec z Tyru. Potrafi on wykonywać przedmioty ze złota, srebra, brązu i żelaza, ma doświadczenie w obróbce kamienia i drewna, zna się na czerwonej i fioletowej purpurze, na bisiorze i karmazynie. Umie rzeźbić i potrafi wykonać każdy projekt razem z twoimi rzemieślnikami oraz rzemieślnikami mojego pana Dawida, twojego ojca. 14 Niech więc mój pan przyśle swym sługom pszenicę i jęczmień, oliwę i wino, które obiecał. 15My wytniemy w Libanie potrzebną ci ilość drzew i sprowadzimy je tratwami drogą morską do Jafye. Ty zaś zajmij się ich transportem do Jerozolimy”. 16 Salomon zgromadził wszystkich cudzoziemcówf mieszkających w ziemi Izraela, których zgodnie ze spisem ludności dokonanym przez jego ojca Dawida było sto pięćdziesiąt trzy tysiące sześciuset. 17Siedemdziesiąt tysięcy spośród nich Salomon skierował do przewozu materiałów, a osiemdziesiąt tysięcy do prac w kamieniołomach. Wyznaczył nad nimi trzy tysiące sześciuset nadzorców, aby doglądali pracy ludug.

a) złota… purpury – materiały te wykorzystano także w zleconej przez Mojżesza budowie Namiotu Spotkania. Purpura, karmazyn i fioletowa purpura były w tamtych czasach najrzadziej spotykanymi i najbardziej pożądanymi tkaninami. b) sztuki rzeźbiarskiej – rzeźby wykonywano z kości słoniowej, muszli, szlachetnych kamieni, drewna i różnego rodzaju metali. c) sandałowego – prawdopodobnie chodzi o pochodzące z Syrii bardzo cenne czerwone drewno sandałowca. Wykorzystywano je przede wszystkim do robienia mebli. d) Hiram-Abi – był synem wdowy z plemienia Neftalego (1Krl 7,13.40.45); mógł być również synem Danitki, która pochodziła z miejscowości Danitów, a później przeszła do plemienia Neftalego. e) Jafa – miasto oddalone 54 km na północny zachód od Jerozolimy, dziś jedno z przedmieść Tel Awiwu. Ważny port Izraelitów i dogodny punkt przeładunku drewna z Fenicji. f) cudzoziemców – chodzi o ludy kananejskie zamieszkujące tereny Izraela, które w czasie zajmowania przez Izrael Kanaanu zostały podbite, ale którym darowano życie. g) Robotnicy rekrutowali się zarówno spośród obcych narodów, jak i Izraelitów (1Krl 5,27-32). Autor wprawdzie nie wspomina o przymusowym zatrudnianiu Izraelitów, ale praktyka taka była stosowana także po śmierci Salomona. Kwestia ta stała się jednym z powodów podziału Izraela na dwa królestwa. h) góra Moria – autor utożsamia górę świątynną z górą, na której Abraham chciał złożyć ofiarę ze swego syna Izaaka (Rdz 22,1-14). W ten sposób podkreślony zostaje związek pomiędzy ofiarą Abrahama i ofiarami, które będą składane w nowej świątyni.

Opis świątyni 1 Salomon rozpoczął budowę domu PANAs w Jerozolimies, na miejscu wskazanym przez Dawida, na górze Moriah, na klepisku Ornana, Jebusytys, gdzie Bóg ukazał się

3

Opis świątyni. Zanim autor przedstawi szczegółowy opis budowanej w Jerozolimie świątyni, podaje bardzo istotną informację na temat miejsca, w którym jest ona wznoszona (w. 1). Plac pod budowę wskazał Dawidowi anioł Pański przez proroka Gada (1Krn 21,18-28). Autor natchniony dodaje tutaj, że teren kupiony przez Dawida od Ornana Jebusyty jest tożsamy z górą Moria, na której Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka (Rdz 22,1-14). Świątynia jest więc wznoszona w miejscu, gdzie Bóg objawił się Abrahamowi, ojcu całego Izraela. Dlatego świątynia, dom Boga, będzie miejscem kultu całego narodu, miejscem świętym dla każdego Izraelity. W ten sposób autor podkreśla ciągłość Bożego objawienia, które w zamyśle Bożym ma prowadzić do zbawienia wszystkich ludzi.

781

2. KRONIK 2,7 — 3,1

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) parwajskim złotem – chodzi o złoto bardzo wysokiej jakości, pochodzące z kraju zwanego Parwaj, leżącego w bliżej nieznanej krainie położonej w północno-wschodniej Arabii. b) zasłonę – są różne tradycje mówiące o sposobie oddzielenia miejsca najświętszego od reszty świątyni. Autor Pierwszej Księgi Królewskiej mówi, że były to dwuskrzydłowe drzwi wykonane z drewna oliwkowego, obite złotem i płaskorzeźbami przedstawiającymi cheruby, palmy i kwiaty (1Krl 6,31n). Większość tekstów biblijnych informuje nas jednak o haftowanej zasłonie z drogocennych materiałów (Wj 26,31-37; 40,21; Kpł 16,2; 21,23; Hbr 9,3). Również opisy Męki Chrystusa opowiadają o zasłonie, która rozdarła się na dwoje w momencie Jego Śmierci (Mt 27,51; Mk 15,38; Łk 23,45). c) sto metalowych owoców granatu – liczba tych ornamentów umieszczonych w świątyni nie jest dokładnie znana. Źródła biblijne podają, że było ich sto, dwieście (1Krl 7,20), a nawet czterysta (2Krn 4,13). Owoc granatu był symbolem płodności. d) ołtarz – podobny ołtarz całopalenia, ale mniejszych rozmiarów, wybudował Mojżesz na pustyni (Wj 27,1-8). Ołtarz – zob. Słownik. e) Zbiornik ten służył kapłanom do rytualnych obmyć. Oprócz tego świątynne „morze” miało znaczenie symboliczne. Z racji swojej wielkości (13,5 m w obwodzie), a także zdobiących je ornamentów: dwanaście wołów symbolizujących dwanaście plemion Izraela, przywoływało ono obraz Boga Stwórcy, który panuje nad całą ziemią i wszystkimi ludźmi. W ten sposób ukazywano, że Bóg Izraela jest potężniejszy od kananejskich bóstw Jamma i Baala, a także babilońskiego Marduka, które uważano za bóstwa morza i burzy (Ps 29,10; 104,1-9; Iz 51,9n).

Page 782

jego ojcu Dawidowi. 2Budowę rozpoczął drugiego dnia w drugim miesiącu czwartego roku swego panowania. 3 Takie były wymiary domu Bożegos ustalone przez Salomona w starożytnych łokciachs: długość – sześćdziesiąt łokci, szerokość – dwadzieścia łokci. 4 Przedsionek rozciągał się na całą szerokość domu, czyli miał dwadzieścia łokci. Był wysoki na sto dwadzieścia łokci. Od wewnątrz pokryto go szczerym złotem. 5 Główną część wyłożył drewnem cyprysowym i pokrył złotem wysokiej jakości, sufit przyozdobił płaskorzeźbami w kształcie palm i girland. 6Ozdobił ją szlachetnymi kamieniami i parwajskim złotema. 7Drewnianą część konstrukcji – progi, ściany i odrzwia domu pokrył złotem, a na ścianach wyrzeźbił cherubys. 8 Zbudował miejsce najświętszes o szerokości równej głównej części domu, czyli dwudziestu łokci, i o długości dwudziestu łokci. Pokrył je złotem wysokiej jakości o wadze sześciuset talentóws. 9Na gwoździe zużył pięćdziesiąt syklów złota. Złotem pokrył również sufit. 10 W miejscu najświętszym postawił dwa rzeźbione cheruby pokryte złotem. 11Skrzydła cherubów miały łączną długość dwudziestu łokci. Każde skrzydło miało długość pięciu łokci. Jedno skrzydło pierwszego cheruba sięgało ściany domu, drugie zaś dotykało skrzydła drugiego cheruba. 12Podobnie jedno skrzydło drugiego cheruba sięgało ściany domu, drugie zaś dotykało skrzydła pierwszego cheruba. 13W sumie rozpiętość ich skrzydeł wynosiła dwadzieścia łokci. Cheruby stały z twarzami zwróconymi do wnętrza domu. 14 Sporządził także zasłonęb z purpury, szkarłatu, karmazynu i bisioru i wyszył na niej cheruby. 15 Przed domem wzniósł dwie kolumny wysokie na trzydzieści pięć łokci. Każda z nich miała głowicę na pięć łokci. 16Na szczytach kolumn zawiesił girlandy, między którymi umieścił sto metalowych owoców granatuc. 17Obie kolumny stały przed wejściem do świątynis, jedna po prawej, a druga po lewej stronie. Kolumnę z prawej strony nazwał Jakin, a tę z lewej Boaz. Przedmioty przeznaczone do kultu 1 Sporządził również ołtarzd z brązu o długości i szerokości dwudziestu łokcis i wysokości dziesięciu łokci. 2 Potem wykonał „morze” – okrągły zbiornik o średnicy dziesięciu łokci, licząc od krawędzi do krawędzi, wysoki na pięć łokci i mający obwód trzydziestu łokcie. 3Poniżej jego krawędzi wykonano ornamenty przypominające woły. Podwójny rząd takich ozdób opasywał brzeg całego „morza”, po dziesięć na łokieć. 4Było ono ustawione na dwunastu posągach wołów, z których trzy przodem były zwrócone na północ, trzy na zachód, trzy na południe i trzy na wschód, tyłem zaś do

1Krl 6,19-21

Wj, 37,6-9; 1Krl 6,23-28

Wj 26,1

1Krl 7,15-18

1Krl 7,21; Ez 40,49

4

2. KRONIK 3,2 — 4,4

782

1Krl 7,23-26

14_2Krn:14_2Krn

1Krl 7,49

1Krl 7,40-50

Wj 25 — 30

1Krl 7,51

9/3/08

2:46 PM

Page 783

środka. Na nich wspierało się „morze”. 5Jego ściany miały grubość jednej dłoni. Brzeg „morza” miał kształt kielicha kwiatu lilii. Jego pojemność wynosiła trzy tysiące bata. 6 Sporządził dziesięć mis przeznaczonych na obmycias. Pięć z nich ustawił po prawej, a pięć po lewej stronie, aby obmywać w nich przed spaleniem dary ofiarne. Samym kapłanom natomiast do obmyć służyło „morze”. 7 Wykonał też dziesięć złotych świeczników, zgodnie z przepisami, i ustawił pięć z nich po prawej, a pięć po lewej stronie w środkowej części świątynib. 8Zrobił dziesięć stołówc, które ustawił w środkowej części świątyni, pięć po prawej, a pięć po lewej stronie, ponadto sporządził sto złotych kropielnic. 9 Wybudował dziedziniec kapłańskid oraz wielki dziedziniec z bramami, które pokrył brązem. 10„Morze” ustawił po prawej stronie świątyni, od południowego wschodu. 11 Hiram wykonał ponadto misy, łopatki i kropielnicee. W ten sposób zakończył realizację następujących zamówień króla Salomona dla domus Bożego: 12dwie kolumny, dwie podobne do pucharów głowice na szczytach dwóch kolumn, dwie sieci dla pokrycia dwóch owalnych głowic wieńczących kolumny, 13czterysta owoców granatu dla dwóch wzorów sieci, po dwa rzędy owoców granatu w każdym, jako ozdoba owalnych głowic zwieńczających kolumny, 14dziesięć podstaw i dziesięć mis na podstawach 15oraz „morze” z dwunastoma posągami wołów pod nim, 16a także naczynia, łopatki i widełki. Wszystkie te przedmioty, które wykonał Hiram-Abi do domu PANAs na zlecenie króla Salomona, były z polerowanego brązu. 17Do wykonania odlewów, zamówionych przez króla, posłużył się glinianymi formami. Król polecił je odlać w dolinie Jordanus, w gęstej ziemi, pomiędzy Sukkotf a Seredąg. 18 Salomon sporządził tak wiele przedmiotów, że ilość brązu użytego do ich wykonania była wprost nie do określenia. 19 Salomon wyposażył również dom Boży w inne przedmioty: złoty ołtarz i stoły na chleby poświęcones, 20świeczniki oraz szczerozłote lampy zapalane zgodnie z przepisami przed najbardziej wewnętrznym miejscem świątynih. 21Polecił wykonać z najlepszego złotai także kwiaty, lampy i szczypce; 22ponadto noże, kropielnice, puchary i kadzielnice. Ze złota były również bramy świątynne, drzwi prowadzące do miejsca najświętszego oraz drzwi do środkowej części domu.

a) trzy tysiące bat – prawie siedemdziesiąt tysięcy litrów. W 1Krl 7,26 czytamy, że pojemność „morza” wynosiła dwa tysiące bat. Bat – zob. Słownik. b) środkowej części świątyni – chodzi o miejsce święte, czyli nawę główną. Świątynia – zob. Słownik. c) dziesięć stołów – liczba stołów świątynnych przeznaczonych na chleby poświęcone nie jest stała. Niektórzy twierdzą, że stół był jeden (Wj 25,23; 1Krl 7,48; 2Krn 13,11; 29,18), inni mówią, że było ich więcej (1Krn 28,16). d) dziedziniec kapłański – Ezdrasz zarezerwował wewnętrzny dziedziniec świątyni dla kapłanów (Ez 42,13). e) misy, łopatki i kropielnice – sprzęty te, konieczne do utrzymania rytualnej czystości w świątyni, stosowano do usuwania popiołu po spalonych ofiarach i do właściwego zbierania krwi. f) Sukkot – dolina na wschód od Jordanu, w dolnym biegu potoku Jabbok. g) Sereda – miejscowość położona na północ od rzeki Jordan, zwana także Sartan. Nazwa ta może oznaczać również szczyt Sartabeta. h) najbardziej wewnętrznym miejscem świątyni – chodzi o miejsce najświętsze, zob. Słownik. i) najlepszego złota – chodzi o złoto czyste, bez domieszki, z którego robiono blachę lub wytłaczano płyty, służące do pokrycia drewnianych ścian i różnych sprzętów. j) Budowa świątyni trwała siedem lat: od czwartego do jedenastego roku panowania króla Salomona (1Krl 6,38).

Poświęcenie świątyni 1 W ten sposób zostało dokończone dzieło budowy domus PANAs podjęte przez Salomonaj.

5

Poświęcenie świątyni. Z chwilą poświęcenia świątyni Bóg zamieszkuje w domu wybudowanym dla Niego przez Salomona. Bożą obecność w świątyni symbolizuje przyniesiona z Syjonu arka, a także obłok chwały (w. 13). Bóg objawia się jako ktoś ukryty, kogo nie można zobaczyć, ale można doświadczyć Jego bliskości i potęgi. Świątynia jerozolimska od tej pory będzie znakiem jedności Izraela, którego rzeczywistym władcą jest Bóg, reprezentowany przez Salomona.

783

2. KRONIK 4,5 — 5,1

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) przedmioty ofiarowane przez… Dawida – zob. 1Krn 18,11; 26,26. b) obchodzić święto – chodzi tu o Święto Namiotów, w czasie którego dziękowano Bogu za plony. c) lewici wzięli arkę – w 1Krl 8,3 czytamy, że wzięli ją kapłani. d) kapłani wnieśli arkę – do miejsca najświętszego mogli wchodzić tylko kapłani. Każdy, kto wszedłby tam bezprawnie, miał być poddany karze śmierci (Lb 4,20). e) Horeb – inna nazwa góry Synaj. Tam Bóg powołał Mojżesza i tam zostało zawarte przymierze pomiędzy Bogiem i Izraelem. Tam również Mojżesz otrzymał kamienne tablice, na których wypisano Prawo (Wj 31,18). f) szaty z bisioru – szaty te były zarezerwowane dla kapłanów, ale w tej szczególnej okoliczności, jaką było poświęcenie świątyni, założyli je także lewici i muzycy. g) miłosierdzie – hebr. określenie hesed jest bardzo bogate w treść; w języku polskim można je tłumaczyć – w zależności od jego kontekstu: ‘dobroć’, ‘życzliwość’, ‘wierność’, także ‘łaska’ i ‘miłosierdzie’. Miłosierdzie Boże – zob. Słownik. h) obłok – jest typowym biblijnym obrazem Boga obecnego pośród ludu (np. Wj 16,10; 19,16; 24,15-18; 40,34n). i) zamieszka w ciemnym obłoku – jest to nawiązanie do wydarzenia na górze Horeb, kiedy Mojżesz rozmawiał z Bogiem przebywającym w ciemnym obłoku (Wj 20,21). Podobnie teraz Bóg przebywa w ciemnościach, ponieważ w miejscu najświętszym, w którym umieszczono arkę, nie było żadnego okna i panował mrok.

Page 784

Następnie Salomon polecił przynieść poświęcone przedmioty ofiarowane przez jego ojca Dawidaa, ponadto srebro, złoto oraz sprzęty liturgiczne i złożył je w skarbcu domu Bożego. 2 Wtedy Salomon wezwał do Jerozolimys starszychs Izraelas, wszystkich przywódców plemion i głowy rodzin izraelskich, aby uczestniczyli w przeniesieniu Arki Przymierzas PANA z Miasta Dawida, to jest z Syjonus. 3W siódmym miesiącu roku zgromadzili się wszyscy Izraelici u króla, aby razem z nim obchodzić świętob. 4Kiedy przybyli wszyscy starsi Izraela, lewicis wzięli arkęc 5i razem z kapłanami przenieśli zarówno arkę, jak i Namiot Spotkanias oraz wszystkie święte przedmioty, znajdujące się w Namiocie. 6Król Salomon wraz z całą wspólnotą Izraela, zgromadzoną wokół niego przed arką, składał w ofierzes owce i woły, których w ogóle nie liczono z powodu ogromnej ich ilości. 7Następnie kapłani wnieśli arkęd Przymierza PANA na przygotowane dla niej miejsce w najbardziej wewnętrznej części domus, to jest w miejscu najświętszyms, pod skrzydła cherubóws. 8Skrzydła cherubów były rozpostarte nad miejscem, gdzie postawiono arkę, tak że okrywały z góry zarówno arkę, jak i drążki do jej przenoszenia. 9Same drążki były tak długie, że można było zobaczyć ich końce z miejsca świętegos tuż przed miejscem najświętszyms, ale z zewnątrz nie były widoczne. Są one tam do dnia dzisiejszego. 10W arce nie było nic prócz dwóch tablic, które Mojżesz włożył do niej na Horebiee, gdzie PAN zawarł z Izraelitami przymierzes po ich wyjściu z Egiptu. 11 Kapłani wyszli z miejsca świętego. Niezależnie od przynależności do oddziałów, wszyscy znajdujący się tam kapłani oczyścili się. 12Obecni byli wszyscy lewici śpiewacy: Asaf, Heman, Jedutun i ich synowie oraz członkowie ich rodóws. Ubrani w szaty z bisioruf, trzymając cymbały, cytry i liry, stali po wschodniej stronie ołtarzas razem ze stu dwudziestoma kapłanami, którzy dęli w trąby. 13Grali i śpiewali, wysławiając i wychwalając PANA jednym głosem. Gdy wznieśli swój głos przy wtórze trąb, cymbałów i innych instrumentów, wychwalając PANA, bo jest dobry, bo Jego miłosierdzieg trwa na wieki, wtedy obłokh wypełnił dom PANA. 14Kapłani nie mogli więc dalej spełniać swojej posługi ze względu na obłok, gdyż chwałas PANA wypełniła Boży dom. Modlitwa Salomona 1 Wtedy Salomon przemówił: „PANs powiedział, że zamieszka w ciemnym obłokui.

6

Modlitwa Salomona. Król Salomon wygłasza do ludu okolicznościowe przemówienie, w którym przypomina o obietnicy, jaką jego ojciec Dawid otrzymał od Boga, według której jego syn miał zbudować dom dla Pana. Moment poświęcenia świątyni jest chwilą, w której ta obietnica została wypełniona. Dlatego Salomon, pełen wdzięczności, zwraca się do Boga w ufnej modlitwie, w której prosi za siebie i za powierzony sobie lud. Modlitwa ta zaczyna się uwielbieniem Boga za wierność przymierzu i za miłosierdzie, jakiego doświadczają Izraelici. Salomon prosi, aby Bóg

2. KRONIK 5,2 — 6,1

784

1Krl 8,1-10

2Sm 6,1-19

Pwt 10,5

1Krn16,41n; 25,1

Ezd 3,11 Wj 40,34n; 1Krl 8,11

1Krl 8,12-49

Wj 19,9

14_2Krn:14_2Krn

2

1Krl 11,36; 2Krn 12,13; 33,7 1Krl 8,17; 1Krn 22,7

2Sm 7,1-16; 1Krn 17,1-15

2Krn 5,10

Pwt 3,24; 4,35.39; 7,9

2Sm 7,16

9/3/08

2:46 PM

Page 785

Ja wzniosłem dla Ciebie wspaniały doms, miejsce, gdzie możesz zamieszkać na zawsze”. 3 Całe zgromadzenies Izraelas stało w oczekiwaniu, gdy król zwrócił się w ich kierunku z błogosławieństwems: 4„Błogosławiony PAN, Bóg Izraela, który wypełnił to, co przyrzekł memu ojcu Dawidowi, mówiąc: 5«Od dnia, w którym wyprowadziłem mój lud z Egiptu, nie wybrałem sobie żadnego miasta spośród wszystkich plemion Izraela, aby wybudować w nim dom dla mojego imienias. Nie wybrałem też nikogo, aby uczynić go wodzem mojego ludu, Izraela. 6Teraz wybrałem sobie Jerozolimęs dla mojego imienias i wybrałem Dawida, aby postawić go nad moim ludem, Izraelem». 7To właśnie w sercus mojego ojca Dawida zrodziła się myśl, aby wybudować doms dla imienia PANA, Boga Izraela. 8Lecz PAN powiedział do Dawida, ojca mojego: «Postanowienie, które zrodziło się w twoim sercu, aby wybudować dom ku czci mojego imienia, jest dobre, gdyż zrodziło się w twoim sercu. 9Nie ty go jednak zbudujesz, ale twój syn, który się tobie urodzi. On zbuduje dom dla mojego imienia».10PAN spełnił więc swoją obietnicę: oto stałem się następcą mego ojca Dawida, zasiadając na tronie Izraela, jak PAN zapowiedział, i wybudowałem dom dla imienia PANA, Boga Izraela. 11Umieściłem w nim arkęs. W niej znajduje się Przymierzes PANAa, które zawarł z Izraelitami”. 12 Król stanął przed ołtarzems PANA na czele całego zgromadzenia Izraela i wyciągnął ręce. 13Salomon zbudował bowiem podwyższenie z brązu i umieścił je na środku wielkiego dziedzińca. Było ono długie i szerokie na pięć łokcis i wysokie na trzy łokcie. Kiedy wszedł na nie, ukląkł wobec całego zgromadzenia Izraela i wzniósł ręce ku niebub, 14mówiąc: „O PANIE, Boże Izraela, nikt Tobie nie dorówna!c Ty jesteś Bogiem nieba i ziemi. Ty jesteś wierny przymierzu i okazujesz dobroć swoim sługom, którzy postępują wobec Ciebie w szczerości sercad. 15Dotrzymałeś słowa Twojemu słudze Dawidowi, memu ojcu, i dzisiaj wypełniłeś swoje przyrzeczenie. 16PANIE, Boże Izraela, dotrzymaj teraz obietnicy, którą dałeś Twojemu słudze, a mojemu ojcu, Dawidowi, mówiąc: «Nie zabraknie ci następcy, który będzie stał przed moim obliczem i zasiadał na tronie Izraela, jeśli twoi potomkowie będą usilnie starali się postępować zgodnie z moim Prawems, tak jak ty postępujesz wobec Mnie». 17PANIE, Boże Izraela, niech teraz Twoje słowo, które dałeś Twojemu słudze Dawidowi, okaże się niezawodne.

a) W niej znajduje się Przymierze PANA – chodzi o umieszczone w arce kamienne tablice, które Mojżesz otrzymał od Boga, będące widzialnym znakiem przymierza zawartego pomiędzy Bogiem a Izraelem (Wj 31,18; 1Krl 8,9; 2Krn 5,10). b) Werset 13 przerywa narrację, ponieważ autor czuje się w obowiązku wyjaśnić, że król Salomon, stojąc przed ołtarzem i przewodnicząc zgromadzeniu całego Izraela, nie uzurpował sobie funkcji zarezerwowanych tylko dla kapłana. Jednak w czasach Salomona królowi przysługiwały przywileje kapłańskie. Ten stan zmienił dopiero prorok Ezechiel, który nakazał, aby także ofiary króla składane były w jego imieniu przez kapłanów (Ez 46,2). c) O PANIE... nikt Tobie nie dorówna! – jest to zdecydowane wyznanie monoteizmu, czyli wiary w jedynego Boga. Źródłem tej wiary było uznanie dobrodziejstw otrzymanych od Boga (Wj 15,11; Pwt 4,39; Jr 10,16; Mi 7,18-20). d) postępują… w szczerości serca – to znaczy prowadzą życie zgodne z wolą Bożą.

był wierny obietnicy danej Dawidowi, zgodnie z którą jego potomkowie będą na wieki panować w Jerozolimie. Następnie król wymienia potrzeby poszczególnych osób i narodu. Prosi, aby Bóg wysłuchał modlitwy grzesznego ludu, który doświadczając kary Bożej, będzie się nawracał. Salomon wymienia także siedem okoliczności, w których w szczególny sposób ludzie będą szukać wsparcia u Boga. Są to: susza, głód, zaraza, rdza zboża, szarańcza i robactwo, napad nieprzyjaciela i choroba. Warunkiem wysłuchania modlitw będzie nawrócenie i bojaźń Boga, gdyż On przenika i zna serce człowieka. Król prosi także o wysłuchanie modlitwy zanoszonej w świątyni przez cudzoziemców i piel-

785

2. KRONIK 6,2-17

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) niebo nieogarnione – w ujęciu starożytnej kosmologii, którą przyjęli także Izraelici, niebo dzieliło się na trzy poziomy. Pierwszy i najniższy to firmament, nad nim znajdowały się tak zwane wody górne. I dopiero ponad tymi wodami mieszkał Bóg. b) przysięgi ze złorzeczeniem – chodzi o przysięgę, którą przed ołtarzem i wobec oskarżonego wypowiadał oskarżyciel, prosząc w ten sposób Boga o rozstrzygnięcie sprawy.

Page 786

18

Czy jednak naprawdę Bóg zamieszka na ziemi pośród ludzi? Przecież niebo nieogarnionea nie może Ciebie objąć, a cóż dopiero ten dom, który zbudowałem. 19 Usłysz moją modlitwę i błaganie, o PANIE, mój Boże, spójrz na modlitwę Twojego sługi i na jego błaganie. 20Niech Twoje oczy będą zwrócone w dzień i w nocy na ten dom, na miejsce, które wybrałeś dla Twojego imienia. Wysłuchaj modlitwy, którą Twój sługa wznosi w tym miejscu. 21Wysłuchaj błagania Twego sługi i Twego ludu Izraela. Ilekroć będą modlić się w tym miejscu, Ty wysłuchaj ich w miejscu, gdzie przebywasz – w niebie. A kiedy wysłuchasz, przebacz. 22 Jeśli ktoś zgrzeszy przeciw swojemu bliźniemus i zostanie zobowiązany do złożenia przysięgi ze złorzeczeniemb wobec Twojego ołtarza w tym domu, 23Ty usłysz w niebie, działaj i osądźs swoje sługi. Winnemu wymierz karęs, niech poniesie skutki swego postępowania, niewinnego zaś uwolnij od zarzutów, stwierdzając jego niewinność. 24 Jeśli Twój lud, Izrael, po klęsce zadanej mu przez wroga za to, że zgrzeszył przeciwko Tobie, powróci do Ciebie, odda cześć Twojemu imieniu, będzie modlił się i zanosił prośby do Ciebie w tym domu, 25Ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzechs Twojego ludu, Izraela. Pozwól im wrócić do kraju, który dałeś im i ich przodkom. 26 Kiedy niebo będzie zamknięte i nie będzie deszczu, ponieważ zgrzeszyli przeciwko Tobie, potem jednak będą modlić się do Ciebie w tym miejscu, oddadzą cześć Twojemu imieniu i odwrócą się od swego grzechu, bo ich dotkniesz nieszczęściem, 27Ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzech Twoich sług i Twego ludu Izraela, gdyż wskażesz mu właściwą drogęs postępowania i ześlesz deszcz na ziemię, którą dałeś Twojemu ludowi na własność. 28 Kiedy kraj zostanie dotknięty głodem lub zarazą, suszą albo rdzą zbożową, plagą szarańczy lub robactwa, kiedy z którejkolwiek strony uderzy na niego nieprzyjaciel albo porazi go jakieś nieszczęście lub choroba, 29wszystkie modlitwy i błagania zanoszone w tym domu przez każdego z osobna i przez cały Twój lud izraelski, przejęty nieszczęściem i karą, 30Ty usłysz w niebie, w miejscu Twojego przebywania. Przebacz, działaj, uczyń każdemu według jego postępowania,

grzymów, którzy uznają w Nim jedynego i najwyższego Boga. Następnie autor, nawiązując do sytuacji Izraelitów podczas przesiedlenia babilońskiego, wkłada w usta króla prośbę, aby Bóg wysłuchał w niebie modlitwy uprowadzonych, gdy okażą oni szczerą skruchę, nawrócą się całym sercem i będą modlić się zwróceni twarzą ku świątyni jerozolimskiej. Modlitwa Salomona rozwija także ówczesną, typową dla ST, teologię przymierza i wierności. Bóg jawi się jako ktoś niezrównany i najwyższy, ktoś niewidzialny, kto mieszka w ciemnościach. Dlatego świątynia jest uważana za mieszkanie imienia Boga (2Krn 6,5.10.20). Bóg, do którego modli się Salomon, to Bóg, który dochowuje wierności swoim obietnicom, który działa, wysłuchuje, przebacza, strzeże swojego ludu, nieustannie go prowadzi i chroni. Świątynia natomiast jest nie tylko miejscem składania ofiar Bogu, ale przede wszystkim miejscem modlitwy, w którym człowiek może doświadczyć obecności i miłosierdzia Boga. Świątynia będzie więc dla Izraelitów miejscem spotkania z Bogiem żyjącym pośród swojego ludu i mającym realny wpływ na jego losy.

2. KRONIK 6,18-30

786

1Krl 8,29

1Krl 8,44; 2Krn 7,14

14_2Krn:14_2Krn

1Krl 8,46n; Prz 20,9; Koh 7,20

Ps 106,6

2Krl 19,16; 2Krn 7,15; Ne 1,6; Ps 5,2n

Ps 132,8

Iz 61,10

Ps 132,1.9n

Kpł 9,24; Sdz 6,21; 1Krl 8,54; 18,38 Wj 40,34n

9/3/08

2:46 PM

Page 787

znasz bowiem jego serce. Tylko Ty przenikasz serce człowieka. 31Wtedy przez cały czas swego pobytu na ziemi, którą dałeś naszym przodkom, będą żyli w bojaźnis przed Tobą, krocząc drogami, które im wskazałeś. 32 Również cudzoziemcaa, który nie należy do Twojego ludu, Izraela, a który przybędzie z dalekiego kraju ze względu na Twoje wielkie imię, na Twoją mocną rękę i wzniesione ramię, aby się modlić w tym domu, 33Ty usłysz w niebie, w miejscu Twojego przebywania. Spełnij to, o co ten cudzoziemiec będzie Cię prosił. Niech wszystkie ludy ziemi poznają Twoje imię i niech postępują w bojaźni przed Tobą na wzór Twego ludu, Izraela. Niech się dowiedzą, że dom, który zbudowałem, nosi Twoje imię. 34 Jeśli Twój lud zgodnie z Twoim wskazaniem wyruszy, aby walczyć z nieprzyjaciółmi, i w drodze będzie modlił się do Ciebie, zwracając się ku temu miastu, które wybrałeś, i ku domowi, który zbudowałem dla Twojego imienia, 35wtedy wysłuchaj z nieba ich modlitwy i błagania, i okaż im sprawiedliwość. 36 Jeśli zgrzeszą przeciwko Tobie, gdyż nikt nie jest wolny od grzechu, a Ty rozgniewaszs się na nich i wydasz ich w ręce nieprzyjaciół, którzy wezmą ich w niewolę i przesiedlą do dalekiego lub bliskiego kraju, 37oni zaś okażą szczerą skruchę w ziemi, do której zostali uprowadzeni, i będą Cię błagać o zmiłowanie w ziemi swoich ciemiężycieli, wyznając: «Zgrzeszyliśmy, zawiniliśmy, popełniliśmy nieprawość», 38jeśli więc nawrócą się do Ciebie całym swoim sercem i całą swoją dusząs w ziemi, do której zostali uprowadzeni, i będą modlić się, zwracając się ku ziemi, którą dałeś ich przodkom, ku miastu, które wybrałeś, i ku temu domowi, który wybudowałem ku czci Twojego imienia, 39wtedy wysłuchaj z nieba, z miejsca Twego przebywania, ich modlitwy i okaż im sprawiedliwość. Przebacz swojemu ludowi, który zgrzeszył przeciwko Tobie. 40 Tak więc, mój Boże, niech Twoje oczy będą otwarte, a uszy zasłuchane w modlitwę, jaka wznosi się z tego miejsca. 41 Teraz, PANIE, Boże, wyrusz na miejsce Twojego przebywania, wraz z arką Twojej potęgi! Niech Twoi kapłani, PANIE, Boże, ubiorą się w zbawienieb, a Twoi wierni niech cieszą się dobrobytem. 42 PANIE, Boże, nie odrzucaj swego pomazańcac! Pamiętaj o łaskach, których udzieliłeś swemu słudze Dawidowi”. 1 Kiedy Salomon skończył modlitwę, z nieba spadł ogieńd i pochłonął ofiary całopalnes i pozostałe ofiarys, a chwas ła PANA wypełniła dom. 2Kapłani nie mogli wejść do domu PANA, gdyż chwała PANA wypełniła dom PANAe. 3Gdy wszyscy Izraelici zobaczyli zstępujący ogień i chwałę PANA

a) cudzoziemca – do świątyni mogli przychodzić także cudzoziemcy, którzy chcieli modlić się do Boga Izraelitów. Pojawia się tutaj uniwersalizm, obecny w ST przede wszystkim w tekstach mesjańskich (Iz 56,6n; 60,3-10; Jr 16,19.21, Za 8,20-22). Bóg objawia się w pierwszej kolejności Izraelowi, ale Jego imię będzie znane na całej ziemi, a Jego dobroci, łask i miłosierdzia może dostąpić każdy, kto z ufnością o nie prosi. b) ubiorą się w zbawienie – wyrażenie wskazujące na odświętny ubiór kapłanów, ale także nawiązujące do faktu, że są oni pośrednikami w relacji ludzi z Bogiem. c) swego pomazańca – chodzi tutaj o Salomona. Z czasem termin ten stał się wyrażeniem odnoszonym do oczekiwanego Mesjasza. Pomazaniec – zob. Słownik. d) z nieba spadł ogień – to znak, że Bóg przyjmuje składaną Mu ofiarę. W ten sposób zostały przyjęte ofiary Aarona (Kpł 9,24), Eliasza (1Krl 18,38) i Dawida (1Krn 21,26). e) Wersety 1-2 nawiązują do 2Krn 5,13b-14 i stanowią pewnego rodzaju klamrę obejmującą modlitwę Salomona.

7 787

2. KRONIK 6,31 — 7,3

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) miłosierdzie – zob. 1Krn 5,13+. b) złożył PANU – dosł. przed Panem. Ofiara została złożona przed świątynią. c) od Lebo-Chamat aż po Potok Egipski – wyrażenie to stosowane jest na określenie całego terytorium zamieszkiwanego przez Izraelitów. Lebo-Chamat to przypuszczalnie dzisiejsze Lebwa, położone nad jednym ze źródeł rzeki Orontes (np. Lb 13,21; Joz 13,5; Sdz 3,3). Potok Egipski natomiast to dolina i rzeka okresowa (wadi) na Półwyspie Synajskim; tradycyjna południowa granica Kanaanu (Lb 34,5; 1Krl 8,65). d) ósmego dnia – specjalne zgromadzenie, jakie zwołano ósmego dnia od rozpoczęcia świętowania, o którym nie wspomina autor Pierwszej Księgi Królewskiej (1Krl 8,66), zgodne było z tradycją przekazaną w Księdze Kapłańskiej (Kpł 23,36).

Page 788

nad domem, upadli na ziemię, twarzą do posadzki, oddali pokłon i chwalili PANA, bo jest dobry, bo Jego miłosierdziea trwa na wieki. 4Następnie król wraz z całym ludem złożył PANUb ofiarę. 5Król Salomon ofiarował dwadzieścia dwa tysiące wołów i sto dwadzieścia tysięcy owiec. W ten sposób król i cały lud dokonali poświęcenias domu Bożego. 6Kapłani wypełniali swoją posługę, a lewicis przygrywali do pieśni na cześć PANA. Używali instrumentów, które kazał wykonać Dawid, aby chwalić PANA, bo jego miłosierdzie trwa na wieki. Gdy śpiewano pieśń Dawida, kapłani grali na rogachs, a cały Izrael stał przed nimi. 7Salomon poświęcił środek dziedzińca znajdującego się przed domem PANA, bo na nim złożył ofiary całopalnes i tłuszcz ofiar wspólnotowychs. Ołtarz z brązu, który Salomon kazał odlać, nie mógł pomieścić całopaleń, ofiar pokarmowychs i tłuszczu. 8Salomon wraz z wielkim zgromadzeniem wszystkich Izraelitów od Lebo-Chamat aż po Potok Egipskic obchodził święto przez siedem dni. 9Uroczyste zgromadzenie odbyło się ósmego dniad, gdyż poświęcenie ołtarza trwało siedem dni i przez siedem dni świętowano. 10Dwudziestego trzeciego dnia siódmego miesiąca Salomon rozesłał lud, który wracał do domów napełniony radością, z wdzięcznym sercem za dobroć, jaką PAN okazał Dawidowi, Salomonowi i swojemu ludowi izraelskiemu. Pan ukazuje się Salomonowi Kiedy Salomon ukończył budowę domus PANAs i pałacu królewskiego oraz szczęśliwie doprowadził do końca wszystko, co zamierzył zrobić w domu PANA i w pałacu, 12PAN ukazał mu się w nocy i powiedział: „Usłyszałem twoją modlitwę i wybrałem sobie to miejsce na dom ofiars. 13Jeśli zamknę niebiosa i nie będzie deszczu, jeśli ześlę szarańczę, która zniszczy pola, albo jeśli ześlę zarazę na mój lud, 14a mój lud, nad którym wezwano mojego imienias, upokorzy się, będzie błagał, będzie szukał mojego oblicza i zmieni swoje złe postępowanie, to Ja z nieba wysłucham ich i przebaczę im grzechys, a ich kraj ocalę. 15Moje oczy będą otwarte, a uszy zasłuchane w modlitwę, która wznosi się z tego miejsca. 16 Wybrałem bowiem i uświęciłem ten dom, aby odtąd moje imię zawsze w nim przebywało. Moje oczy i serces ciągle będą w nim obecne. 17Jeśli więc ty będziesz służył Mi jak twój ojciec Dawid i wypełnisz wszystko, do czego cię zobowiązałem, jeśli będziesz przestrzegał moich praw i nakazów, 18wówczas

Ps 136,1

1Krl 8,62-66

1Krn 15,24; 2Krn 29,27; Ezd 3,10

1Krl 9,1-9

11

Pan ukazuje się Salomonowi. Kończąc opis poświęcenia świątyni, autor przedstawia odpowiedź Boga na modlitwę wzniesioną przez króla. Bóg ukazuje się Salomonowi w czasie sennej wizji i zapewnia go, że będzie stale obecny w zbudowanym dla Niego domu i że żadna modlitwa ani ofiara, jakie będą tam składane, nie będą Mu obojętne. Obiecując Izraelowi swoją łaskę, stawia jednak ważny warunek, jakim jest wierność jedynemu Bogu i Jego prawom. Brak tej wierności spowoduje katastrofę, jaką będzie opuszczenie świątyni przez Boga, wypędzenie Izraelitów z Kanaanu i powszechna pogarda innych narodów.

2. KRONIK 7,4-18

788

2Krn 6,24nn

1Krl 8,49n

14_2Krn:14_2Krn

1Krl 8,25; 2Krn 7,18; Ps 132,12

Pwt 28,37; 29,24-27; 1Krl 9,7; Tb 3,4; Jr 22,8n

1Krl 9,10-25

1Krl 9,17n

1Krl 9,24

9/3/08

2:46 PM

Page 789

Ja utrwalę twoją władzę królewską zgodnie z obietnicą daną twojemu ojcu Dawidowi: «Nie zabraknie ci następcy panującego nad Izraelems». 19Jeśli jednak odwrócicie się ode Mnie i porzucicie moje prawa i przykazanias, do których was zobowiązałem, a pójdziecie służyć i oddawać cześć innym bogom, 20wtedy usunę was z ziemi, którą wam dałem, a dom, który uświęciłem moim imieniem, opuszczę. Stanie się on przestrogą, a nawet pośmiewiskiem dla wszystkich ludów. 21 Każdy, kto będzie przechodził obok tego wspaniałego domu, wpadnie w osłupienie i zapyta: «Dlaczego PAN tak postąpił z tym krajem i z tym domem?». 22Odpowiedzą mu: «Ponieważ opuścili PANA, Boga ich przodków, który wyprowadził ich z ziemi egipskiej, i związali się z innymi bogami, służąc im i oddając cześć. Dlatego sprowadził na nich całe to nieszczęście»”.

a) Chamat Soba – miasto nad Orontesem w północnym Kanaanie, ale leżące już poza terytorium Izraela. W innych księgach biblijnych Chamat i Soba to dwie różne miejscowości.

Odbudowa miast 1 Po upływie dwudziestu lat, które Salomon poświęcił na budowę domus PANAs i pałacu, 2podjął się przebudowy miast przekazanych mu przez Hirama i osiedlił w nich Izraelitów. 3Wyruszył nadto przeciwko Chamat Sobaa i zdobył je. 4 Odbudował również Tadmorb na pustyni i wszystkie miasta-spichlerze, które zbudował w Chamat. 5Zbudował górne Bet-Choronc i dolne Bet-Choron, miasta otoczone murami o wzmocnionych bramach. 6Salomon umocnił także Baalatd i wszystkie swoje miasta-spichlerze. Ponadto zbudował garnizony, w których rozmieszczono rydwany i konie. Zrealizował wszystkie swoje plany budowlane w Jerozolimies, w Libanie oraz na całym obszarze podległym jego panowaniu. 7 Wszystkich ocalałych Chetytóws, Amorytóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws i Jebusytóws, którzy nie byli Izraelitami 8i których Izraelici nie wyniszczyli do końca, Salomon zobowiązał do robót publicznych. Tak jest po dziś dzieńe. 9Nikogo z Izraelitów – mężczyzn ani kobiet – Salomon nie zmuszał do robót publicznych. Byli oni żołnierzami, wodzami, oficerami oraz dowódcami rydwanów i jeźdźców. 10Było również dwustu pięćdziesięciu nadzorcówf, którzy w imieniu króla Salomona sprawowali władzę nad ludem. 11 Dla swojej żony, córki faraonag, Salomon zbudował osobny pałac i tam przeniósł ją z Miasta Dawida. Mówił bowiem: „Moja żona nie może mieszkać w pałacu Dawida, króla Izraelas, gdyż miejsce, na które przyniesiono Arkęs PANA, jest święte”.

e) po dziś dzień – czyli do chwili, w której został zredagowany dokument, którym posługiwał się autor.

8

b) Tadmor – miasto syryjskie położone w żyznej oazie na Pustyni Syryjskiej. Ważny ośrodek na szlaku handlowym łączącym Syrię z Mezopotamią. Rzymska nazwa tej miejscowości to Palmira. c) Bet-Choron – ważne z punktu widzenia strategicznego miasto palestyńskie, położone w górach Efraima, na pograniczu terytorium plemienia Beniamina, strzegące przejścia na drodze prowadzącej od wybrzeża przez dolinę Ajjalonu do Jerozolimy. d) Baalat – miasto położone w północnym Kanaanie, przypisane plemieniu Dana (Joz 19,44). Jego dokładne położenie nie jest znane.

f) dwustu pięćdziesięciu nadzorców – w 1Krl 9,23 czytamy, że było ich pięciuset pięćdziesięciu. Prawdopodobnie różnica ta jest wynikiem błędu kopisty. g) córki faraona – w targumie nosi ona imię Bitjach. Z racji znaczenia dyplomatycznego, jakie miało to małżeństwo, zasługiwała ona na rezydencję bardziej okazałą niż te, w których mieszkały inne kobiety z haremu Salomona. Kwestię oddzielnego pałacu autor tłumaczy jednak przede wszystkim motywami religijnymi. Cudzoziemka i poganka nie może mieszkać w miejscu uświęconym obecnością Arki Pana.

Odbudowa miast. Przedstawiając rządy Salomona, autor zupełnie pomija fakt niewierności wobec Boga, jakiej Salomon dopuścił się pod koniec swojego życia (1Krl 11). Salomon jawi się jako wielki budowniczy, twórca skutecznej administracji państwowej, który pomnaża swoje bogactwa, rozszerza terytorium swojego państwa, umacnia międzynarodową pozycję i we wszystkim jest wierny wytycznym swojego ojca Dawida. To wszystko jest znakiem Bożego błogosławieństwa.

789

2. KRONIK 7,19 — 8,11

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Autor, wymieniając doroczne święta, nie wspomina o święcie Paschy, ponieważ było to święto obchodzone w gronie rodzinnym. Więcej na temat świąt żydowskich zob. Słownik. b) rozporządzenia królewskiego – chodzi o rozporządzenia wydane przez króla Dawida. c) Esjon-Geber – nadmorskie miasto położone na terytorium Edomu, nad zatoką Akaba. d) Elat – dzisiejsze Aqabah, ważne miasto portowe położone nad zatoką Akaba. Niekórzy utożamiają je z Esjon-Geber. e) Ofir – trudno ustalić położenie tego miasta. Mogło się ono znajdować w południowej części Półwyspu Arabskiego, w Indiach lub w Afryce. f) Saba – królestwo położone w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego.

Page 790

Ustalenia dotyczące funkcji liturgicznych 12 Wtedy Salomon składał PANUs ofiary całopalnes na ołtarzus PANA, który zbudował przed przedsionkiem świątynis. 13 Zgodnie z nakazem Mojżesza dotyczącym każdego dnia, składał je w soboty, w dzień nowius i w trzy doroczne święta: Przaśników, Tygodni i Namiotówa. 14Zgodnie z zaleceniami swojego ojca Dawida ustanowił oddziały kapłanów według ich funkcji liturgicznych. Ustanowił także oddziały lewitóws według ich obowiązków, aby każdego dnia wychwalali Pana i pomagali kapłanom w ich codziennej posłudze. Ustanowił także oddziały strażników poszczególnych bram, gdyż tak nakazał Dawid, człowiek Boży. 15Nie przekroczył żadnego rozporządzenia królewskiegob odnoszącego się do kapłanów, lewitów oraz wszystkich spraw i skarbców. 16W ten sposób zostało dokończone dzieło Salomona trwające od dnia, w którym położono fundamenty pod dom PANA, aż do pomyślnego zakończenia budowy domu PANA. 17 Następnie Salomon udał się do Esjon-Geberc i do Elatd położonego nad brzegiem morza w kraju Edomus. 18Hiram przesłał mu kilka statków wraz z doświadczonymi żeglarzami, którzy razem z poddanymi Salomona popłynęli do Ofirue, gdzie załadowali czterysta pięćdziesiąt talentóws złota i przywieźli je do króla Salomona. Wizyta królowej Saby 1 Kiedy królowa Sabyf usłyszała o Salomonie, przybyła do Jerozolimys z wielkim i wspaniałym orszakiem, z wielbłądami niosącymi wonności, dużą ilość złota i drogocenne kamienie. Chciała wystawić Salomona na próbę, przez postawienie mu trudnych pytań. Po przybyciu do Salomona, rozmawiała z nim o wszystkim, co głęboko ją nurtowało. 2Salomon odpowiedział jej na wszystkie pytania. Nie było takiej sprawy, której Salomon nie umiałby jej wyjaśnić. 3Kiedy królowa Saby przekonała się o mądrości Salomona i zobaczyła zbudowany przez niego pałac, 4potrawy podawane na jego stół, mieszkania urzędników królewskich, umiejętności i stroje jego służby oraz jego podczaszych i ich stroje, jak również ofiary całopalnes, które składał w domus PANAs, aż oniemiała z podziwu. 5Powiedziała do króla: „Prawdą było to, co usłyszałam w moim kraju o twoich dziełach i twojej mądrości. 6 Nie wierzyłam temu, co mówiono, dopóki nie przybyłam i nie zobaczyłam tego na własne oczy. Teraz widzę, że nie

9

Wizyta królowej Saby. Wizyta królowej Saby na dworze Salomona i dary przekazane przez króla Tyru, Hirama, są potwierdzeniem mocnej pozycji międzynarodowej, jaką zajmował król Izraela. Spotkanie z królową Saby miało charakter polityczny i handlowy, ale autor, opisując to wydarzenie, wykorzystuje je do podkreślenia wielkości Salomona jako władcy, z którym liczą się wszyscy wielcy ówczesnego świata, jako mędrca i jako przywódcy religijnego, który cieszy się błogosławieństwem swojego Boga. Panowanie Salomona cechuje więc pokój, szacunek ze strony innych narodów i dobrobyt. To wszystko jest potwierdzeniem, że Bóg troszczy się o swój lud i jest wierny swojej obietnicy.

2. KRONIK 8,12 — 9,6

790

2Krn 23,18.30n

1Krl 9,26-28

1Krl 10,1-13

14_2Krn:14_2Krn

2Krn 2,11

1Krl 9,27n; 2Krn 8,18

1Krl 10,14-28

9/3/08

2:46 PM

Page 791

powiedziano mi nawet połowy o twojej wielkiej mądrości. Przewyższasz to, co o tobie słyszałam. 7O jakże szczęśliwe twoje żony! Jakże szczęśliwi twoi słudzy, którzy zawsze znajdują się w twojej obecności i wsłuchują się w twoją mądrość. 8 Niech będzie błogosławionys PAN, Twój Bóg, który zechciał dać tobie swój trona i ustanowić ciebie królem dla PANA, Twojego Boga. Ponieważ Twój Bóg kocha i umacnia Izraelas na wieki, ciebie ustanowił jego królem, abyś umacniał prawo i sprawiedliwość”. 9Następnie królowa Saby ofiarowała królowi sto dwadzieścia talentóws złotab, wielką ilość wonności oraz drogocennych kamieni. Nigdy nie zgromadzono więcej wonności od tych, które podarowała ona królowi Salomonowi. 10 Również poddani Hirama i poddani Salomona, którzy przywieźli złoto z Ofiruc, sprowadzili drewno sandałowed i drogocenne kamienie. 11Z drewna sandałowego król polecił wykonać schodye do domu PANA i królewskiego pałacu oraz cytry i harfy dla śpiewaków. Nigdy wcześniej nie widziano w Judzies czegoś podobnego. 12 Król Salomon podarował królowej Saby wszystko, czego zapragnęła i o co poprosiła. Było tego więcej niż ona podarowała królowi. Następnie razem ze swoim orszakiem wyruszyła w drogę powrotną do swojego kraju. Bogactwo, mądrość i sława Salomona Co roku do skarbca Salomona wpływało sześćset sześćdziesiąt sześć talentóws złotaf, 14a ponadto podatki od kupców i handlarzy oraz daniny od królów arabskich i zarządców prowincji, którzy przywozili Salomonowi złoto i srebro. 15Salomon wykuł w złocie dwieście wielkich tarcz, ważących po sześćset syklóws, 16oraz trzysta małych, okrągłych tarcz, po trzysta syklów złota każda. Król umieścił je w Domu Lasu Libanug. 17 Potem król polecił zrobić wielki tron z kości słoniowej, który pokryto najczystszym złotem. 18Do tronu prowadziło sześć stopni, a przed nim stał złoty podnóżek. Tron miał dwa oparcia, a po obu jego stronach, przy oparciach, stały dwa posągi lwów. 19Dwanaście lwów stało po obu stronach sześciu stopni prowadzących do tronu. W żadnym królestwie nie było podobnego tronu. 20 Wszystkie puchary, jakie posiadał król Salomon, były ze złota, a wszystkie naczynia Domu Lasu Libańskiego były z najczystszego złota. Srebro bowiem w czasach Salomona nie było uważane za wartościoweh. 21Statki Salomona z załogą Hirama

a) swój tron – w 1Krl 10,9 czytamy tron Izraela. Autor 2Krn, mówiąc o tronie Izraela jako o tronie samego Boga, chce podkreślić, że Bóg jest jedynym i prawdziwym królem Izraela, który kocha swój lud i troszczy się o niego. b) sto dwadzieścia talentów złota – królowa Saby podarowała Salomonowi prawie 4 tony złota. c) Ofir – zob. 2Krn 8,18+. d) drewno sandałowe – zob. 2Krn 2,7+. e) schody – znaczenie tego terminu nie jest jasne, można go tłumaczyć również jako balustradę, poręcz, ławy. f) sześćset sześćdziesiąt sześć talentów złota – liczba ta z pewnością jest wyolbrzymiona. Ilość kruszcu, o której pisze autor, równa jest około 25 tonom złota. g) Dom Lasu Libanu – tak określano pałac królewski, ponieważ do jego budowy użyto bardzo duże ilości drewna cedrowego. Nazwa ta nawiązuje do czterdziestu pięciu kolumn wykonanych z drzewa cedrowego, które miały przypominać las Libanu (1Krl 7,1n). h) Teza stawiana przez autora dla podkreślenia bogactwa Salomona nie jest zgodna z prawdą, ponieważ w czasie panowania Salomona srebro miało większą wartość niż złoto. Natomiast później, w czasie, gdy autor pisał Drugą Księgę Kronik, stan ten uległ zmianie i złoto ceniono znacznie bardziej niż srebro.

13

1Krl 10,22; 2Krn 20,36

Bogactwo, mądrość i sława Salomona. Podana przez autora lista drogich materiałów, które były sprowadzane do Izraela, dowodzi wielkiego bogactwa i przepychu, jaki cechował dwór króla Salomona. Faktem jest, że Salomonowi udało się zgromadzić wielką fortunę dzięki wysokim podatkom i dobrze rozwiniętemu systemowi handlu. Dane podawane przez autora są jednak mocno przesadzone. Opisując bogactwo i sławę Salomona, autor ciągle idealizuje postać króla, o czym najlepiej świadczy pominięcie przez niego tematu niechlubnego końca panowania Salomona (1Krl 11).

791

2. KRONIK 9,7-21

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Tarszisz – bliżej nieokreślone miejsce znane jako wielki port handlowy (1Krl 10,22; Iz 23,1; Jon 1,3). Biblijne wzmianki sugerują jego lokalizację na wybrzeżu Morza Śródziemnego, jednak dokładne określenie jego położenia nie jest możliwe. Być może chodzi tu o jakiś port hiszpański, sardyński lub cypryjski. Salomon nie miał jednak floty śródziemnomorskiej, a jego statki handlowe pływały tylko po Morzu Czerwonym. b) pawie – słowo użyte w oryginale nie jest pewne, stąd niektórzy tłumaczą je jako ‘pawiany’, które, tak jak inne egzotyczne zwierzęta, sprowadzano na Bliski Wschód. c) czterech tysięcy koni – w 1Krl 10,26 czytamy, że było ich tysiąc czterysta. d) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji. Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (Eufrat Wschodni) wynosi 2700 km, a powierzchnia dorzecza 673 tys. km2. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. e) sykomora – gatunek drzewa owocowego, zwanego też morwą figową, które rośnie na ciepłych, nizinnych obszarach Izraela. f) Szefela – zob. 2Krn 1,15+. g) widzącego – jedno z określeń stosowanych w odniesieniu do proroków. h) Jeroboam – pierwszy król Królestwa północnego, był Efratyjczykiem z Saredy. Zaczął budować swoją pozycję, gdy Salomon ustanowił go nadzorcą robót, do których zmuszani byli ludzie z plemion Efraima i Manassesa (1Krl 11,26-28). Z czasem stanął w opozycji do Salomona i zmuszony był uciekać do Egiptu. Po śmierci Salomona wrócił do Izraela (1Krl 11,40). Odegrał główną rolę w procesie, który doprowadził do odłączenia się plemion północnych. i) całym Izraelem – chodzi o dziesięć plemion, zamieszkujących północną część Izraela, które w przeciwieństwie do plemion południowych: Judy i Beniamina, nie uznawały Roboama jako króla całego Izraela. j) ciężkie jarzmo – mówiąc o jarzmie nałożonym przez Salomona, lud miał na myśli przede wszystkim wysokie podatki i przymusowe roboty publiczne.

Page 792

pływały do Tarszisza. Co trzy lata powracały z Tarszisz, przywożąc złoto, srebro, kość słoniową, małpy i pawieb. 22 Salomon przewyższył bogactwem i mądrością wszystkich władców ziemi. 23Wszyscy władcy ziemi pragnęli spotkać Salomona, aby czerpać z mądrości, jaką Bóg go obdarzył. 24 Każdy z nich co roku ofiarowywał mu w darze przedmioty ze srebra i złota, ubrania, broń, wonności, konie i muły. 25 Salomon posiadał stajnie dla czterech tysięcy konic i rydwanów oraz dwanaście tysięcy jeźdźców. Rozmieścił ich zarówno w miastach rydwanów, jak również u siebie, w Jerozolimies. 26Panował nad wszystkimi książętami od Eufratud po ziemię Filistynóws i aż do granicy Egiptu. 27Sprawił on, że w Jerozolimie srebro było tak pospolite jak kamienie, a cedry tak liczne jak sykomorye na Szefelif. 28Z Egiptu i z innych krajów sprowadzano dla niego konie. Podsumowanie panowania Salomona 29 Pozostałe czyny Salomona, od początku jego panowania aż do końca, czy nie są spisane w pismach prorokas Natana, w Księdze proroctw Achiasza Szilonity i w Księdze widzącegog Jeddo, który miał widzenia dotyczące Jeroboama, syna Nebata? 30Przez czterdzieści lat Salomon panował nad Izraelems w Jerozolimies. 31Zasnął jak jego przodkowie i został pochowany w Mieście Dawidowym. Władzę po nim objął jego syn Roboam.

Mdr 7,11.17-21

2Krn 1,14

1Krl 11,41-43

Podział królestwa Salomona Panowanie Roboama 1 Roboam udał się do Sychems, ponieważ przybyli tam wszyscy Izraelici, aby ustanowić go królem. 2Jeroboh am , syn Nebata, usłyszał o tym, kiedy przebywał w Egipcie, dokąd uciekł przed królem Salomonem. 3Posłano więc po niego. A gdy Jeroboam przybył, zwrócił się wraz z całym Izraelemi do Roboama: 4 „Twój ojciec włożył na nas ciężkie jarzmoj. Teraz ty ulżyj nam w ciężkiej pracy, do której zmuszał nas twój ojciec, i uczyń lżejszym jarzmo, które na nas nałożył, a będziemy ci służyć”. 5Roboam odparł: „Wróćcie do mnie za trzy dni”. Po tych słowach lud się oddalił.

10

Podsumowanie panowania Salomona. Podsumowując panowanie Salomona, autor świadomie pomija niechlubne wydarzenia opisane w 11 rozdziale Pierwszej Księgi Królewskiej, które świadczą o niewierności i słabościach króla. Pomija również zawartą tam ocenę moralną czynów Salomona, według której rozpad królestwa jest konsekwencją złego postępowania króla. Pisma Natana, Achijasza i Iddy, w których są spisane dokonania Salomona, nie zachowały się do naszych czasów. Prawdopodobnie są to źródła, na których opierał się kronikarz. Wzmianka o Roboamie, jako następcy Salomona, stanowi przejście do następnego okresu historii Izraela, w którym istnieją dwa odrębne królestwa: Królestwo północne ze stolicą w Samarii i Królestwo południowe (Judy) ze stolicą w Jerozolimie. Panowanie Roboama. W tym miejscu rozpoczyna się opis okresu panowania królów Judy, od chwili powstania dwóch odrębnych królestw aż do edyktu Cyrusa (539 r. przed Chr.), który pozwolił Izraelitom przesiedlonym do Babilonii na powrót do ojczyzny. Kronikarz opisuje dzieje dziewiętnastu królów Judy wywodzących się z dynastii Dawida i zupełnie pomija wład-

2. KRONIK 9,22 — 10,5

1Krl 10,23-28; 1Krn 29,25

792

1Krl 12,1-20

14_2Krn:14_2Krn

6

1Krl 12,15

2Sm 20,1

Wj 20,24; 1Krl 4,6

9/3/08

2:46 PM

Page 793

Król Roboam radził się starszych, którzy byli doradcami jego ojca Salomona, gdy jeszcze żył: „Jak, waszym zdaniem, mam odpowiedzieć ludowi?”. 7Oni doradzili mu tak: „Jeśli będziesz dla tego ludu łaskawy, okażesz mu życzliwość i będziesz rozmawiał z nim łagodnie, to przez całe życie będzie ci służył”a. 8Roboam jednak odrzucił radę, której udzielili mu starsi, i zwrócił się do młodych ludzi, którzy razem z nim wzrastali i byli jego osobistymi doradcami. 9Zapytał ich: „Co waszym zdaniem mam odpowiedzieć temu ludowi, który skierował do mnie prośbę: «Zmniejsz ciężarb, który nałożył na nas twój ojciec»?”. 10Młodzi ludzie, którzy razem z nim wzrastali, dali mu taką odpowiedź: „Temu ludowi, który zwrócił się do ciebie z prośbą: «Twój ojciec nałożył na nas ciężkie jarzmo, ty więc zdejmij z nas trochę tego ciężaru», powiesz tak: «Mój mały palec jest grubszy niż biodra mojego ojca! 11Mój ojciec włożył na was ciężkie jarzmo, a ja teraz jeszcze do niego dołożę. Mój ojciec karcił was biczami, a ja będę was smagał skorpionamic»”. 12 Trzeciego dnia przybył więc Jeroboam wraz z całym ludem do Roboama, zgodnie z rozkazem króla: „Przyjdźcie do mnie z powrotem za trzy dni”. 13Wtedy król Roboam odpowiedział z całą surowością, gdyż odrzucił radę, której mu udzielili starsi. 14Zgodnie z radą młodych doradców oświadczył: „Mój ojciec włożył na was ciężkie jarzmo, a ja jeszcze dołożę do niego. Mój ojciec karcił was biczami, a ja będę was smagał skorpionami”d. 15Tak więc król nie wysłuchał ludu, gdyż to Bóg pokierował wydarzeniami, aby spełniło się słowo PANAs skierowane do Jeroboama, syna Nebata, przez Achiasza z Sziloe. 16Ponieważ król ich nie wysłuchał, wszyscy Izraelici dali królowi taką odpowiedź: „Czy mamy jakieś wspólne dziedzictwo z Dawidem? Nie mamy przecież żadnej części u syna Jessego!f Do swoich namiotów, Izraelus! A ty, Dawidzie, pilnuj teraz swego domu!”. Tak więc wszyscy Izraelici rozeszli się do swoich namiotów. 17Roboam zaś panował tylko nad tymi Izraelitami, którzy mieszkali w miastach Judys. 18 Gdy potem król Roboam wysłał Hadorama, stojącego na czele robotników pracujących przymusowo, Izraelici kamienowali

a) Rada przekazana przez starszych odzwierciedlała nadzieje ludu, który od nowego króla oczekiwał polepszenia warunków życia. Wyrażała ona tradycyjne przekonanie, że król nie powinien traktować swoich poddanych w sposób wyniosły, ale sprawując swój urząd, powinien służyć wspólnemu dobru (Pwt 17,20). b) ciężar – dosł. jarzmo. c) skorpionami – chodzi o rodzaj biczów, jakimi smagano ludzi zmuszanych do wykonywania robót publicznych. Bicze te, zakończone kawałkami ostrej miedzi, znacznie bardziej kaleczyły ciało niż tradycyjne bicze sporządzone z rzemieni. d) Arogancka i pełna buty decyzja Roboama zapowiada ponurą rzeczywistość niesprawiedliwości społecznej, w wyniku której sytuacja Izraelitów coraz bardziej będzie przypominać tę, w jakiej znaleźli się ich przodkowie zmuszani do pracy w Egipcie (Wj 1 – 9). e) Powołując się na wydarzenia opisane w Pierwszej Księdze Królewskiej, autor umieszcza tutaj swój komentarz, w którym minimalizuje rolę Roboama w rozpadzie królestwa Salomona, ponieważ według słów proroka Achiasza skierowanych do Jeroboama, rozpad ten zgodny był z wolą Boga (1Krl 11,29-31). f) Powiedzenie to wyraża prawdopodobnie odrzucenie roszczeń dynastii Dawida do władzy nad całym Izraelem.

ców Królestwa północnego. Jeżeli już wspomina Królestwo północne, to nie szczędzi mu krytyki, zarzucając brak wierności Bogu i ustanowionej przez Niego dynastii panującej na południu. Rozłam, do którego doszło, był schizmą polityczno-religijną, ponieważ powstały dwie odrębne struktury państwowe i dwa ośrodki kultu. Stało się tak, ponieważ Jeroboam zerwał więź ze świątynią jerozolimską, wybudował sanktuaria w Betel i Dan, a także ustanowił kapłanów spośród Izraelitów niebędących lewitami (1Krl 12,25 – 13,10). Bezpośrednią przyczyną podziału królestwa Salomona było odrzucenie przez Roboama żądań postawionych przez dziesięć plemion zamieszkujących północną część Izraela, które domagały się zmniejszenia podatków i ograniczenia skali robót publicznych, do których zmuszali ich urzędnicy Salomona. Decyzja Roboama spotkała się z oporem plemion północnych, które nie uznały jego władzy królewskiej. W ten sposób podział królestwa stał się faktem. Roboam powziął jeszcze zamiar podjęcia próby narzucenia swojej władzy siłą, ale przekonany przez proroka, że to, co się wydarzyło, jest wolą Boga, zrezygnował z tego planu i zadowolił się panowaniem nad Judą i Beniaminem.

793

2. KRONIK 10,6-18

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Autor pomija wiadomości o ustanowieniu sanktuariów w Dan i Betel (1Krl 12,25 – 13,10), nic nie mówi również na temat ostanich lat panowania Jeroboama (1Krl 14,1-20), a podana przez niego liczba żołnierzy dwóch plemion południowych z pewnością jest zawyżona. b) człowieka Bożego – jest to jeden z terminów, którym określano proroków. c) Tekoa – miejscowość położona wysoko w górach na krańcu Pustyni Judzkiej, ok. 10 km od Betlejem. d) Bet-Sur – miasto przy drodze jerozolimskiej, usytuowane 6 km na północ od Hebronu. e) Adullam – miejsce położone ok. 25 km na południowy zachód od Jerozolimy. f) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. g) Maresza – miejscowość granicząca z zachodnim stokiem Gór Judzkich. h) Zif – miasto w górach południowej Judy, od którego bierze nazwę część Pustyni Judzkiej rozciągająca się od Zif do Morza Martwego. i) Adoraim – miasto położone w południowej Judzie, ok. 10 km na zachód od Hebronu. j) Lakisz – drugie co do ważności miasto judzkie. Jego nazwa pojawia się w pisanych pismem klinowym listach faraona Amenhotepa (XIV w. przed Chr.). Lakisz położone jest ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy i 24 km na zachód od Hebronu. Utożsamia się je z dzisiejszym Tel ed-Duweir. k) Azeka – stare miasto judzkie, które było zamieszkane jeszcze przed wejściem Izraela do Kanaanu, położone niedaleko Lakisz, dzisiejsze Tell ez-Zaharijja. l) Sorea – miasto położone w dolinie Sorek, 5 km na zachód od Jerozolimy. m) Ajjalon – miejscowość położona w noszącej tę samą nazwę dolinie na pograniczu Filistei, 23 km na północny zachód od Jerozolimy. n) Hebron – wielkie miasto położone w południowej, górzystej części Judy, oddalone ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Al-Chalil.

Page 794

go, aż umarł. Wtedy król Roboam w pośpiechu wsiadł na rydwan i uciekł do Jerozolimys. 19Tak oto Izrael zbuntował się przeciwko domowi Dawida i trwa to aż po dzień dzisiejszy. 1 Kiedy Roboam przybył do Jerozolimy, zgromadził spośród plemion Judy i Beniamina sto osiemdziesiąt tysięcy doborowych żołnierzy. Mieli oni rozpocząć wojnę z Izraelem o przywrócenie Roboamowi władzy królewskieja. 2 Ale wtedy PAN skierował do Szemajasza, człowieka Bożegob, takie słowo: 3„Powiedz Roboamowi, synowi Salomona, królowi judzkiemu, i wszystkim Izraelitom z plemienia Judy i Beniamina: 4Tak mówi PAN: Nie wyruszajcie do walki z waszymi braćmi. Niech każdy wróci do swego domu, ponieważ to Ja zdecydowałem o tym, co się stało”. Usłuchali więc słowa PANA i zawrócili z wyprawy przeciwko Jeroboamowi.

11

Działalność Roboama 5 Roboam zamieszkał w Jerozolimies. Zbudował umocnienia w miastach judzkich, 6przebudował Betlejems, Etam, Tekoac, 7 Bet-Surd, Soko, Adullame, 8Gatf, Mareszęg, Zifh, 9Adoraimi, Lakiszj, Azekęk, 10Soreal, Ajjalonm i Hebronn. Miasta te stały się twierdzami na ziemiach Judy i Beniamina. 11Roboam wzmocnił też warownie, mianował dowódców w każdej z nich, przydzielił im zapasy żywności, oliwy i wina. 12Każdemu miastu przydzielił tarcze i włócznie oraz znacznie poprawił ich umocnienia. Jego panowanie rozciągało się nad Judą i Beniaminem. Kapłani wspierają Roboama Ze wszystkich stron, z całego Izraelas, przybywali do Roboama kapłani i lewicis. 14Lewici opuszczali należące do nich ziemie i posiadłości i przybywali do ziemi judzkiej i do Jerozolimys. Jeroboam bowiem, a potem jego następcy, odsunęli ich oraz ich potomków od pełnienia funkcji kapłańskich przed PANEMs. 15Jeroboam ustanowił kapłanów wzniesień kultowychs i kapłanów oddających cześć wykonanym na jego polecenie posągom kozłów i cielców. 16Wszyscy ci, którzy całym sercems szukali PANA, Boga Izraela, śladem lewitów przybywali do Jerozolimy ze wszystkich plemion izraelskich, 13

Działalność Roboama. Prace nad umocnieniem fortyfikacji obronnych Roboam podjął prawdopodobnie po najeździe Sziszaka (2Krn 12,1-12), w piątym roku swojego panowania. Wymienione miasta, usytuowane na wzgórzach otaczających Jerozolimę, tworzyły wewnętrzną linię obronną Judy. Istniały cztery zasadnicze grupy twierdz. Betlejem, Etam, Tekoa i Bet-Sur stanowiły umocnienie granicy wschodniej, natomiast Soko, Adullam, Gat i Maresza broniły dostępu do stolicy od zachodu. Na południu usytuowane były Lakisz i Zif, a od północy linię obronną wyznaczały Sorea i Ajjalon. Kapłani wspierają Roboama. Jeroboam, ustanawiając sanktuaria w Dan i Betel, nie tylko odsunął lewitów od pełnienia funkcji kapłańskich, ale także zapoczątkował kult, który był sprzeczny z przekonaniem, że jedynym miejscem, w którym można składać ofiary Bogu, jest Jerozolima. Dlatego ci wszyscy, którzy chcieli być wierni Bogu i uczestniczyć w jedynym uprawnionym kulcie, wracali do Judy, aby w Jerozolimie oddawać cześć Bogu. Ich powrót przyczynił się do umocnienia pozycji Roboama i całego Królestwa południowego.

2. KRONIK 10,19 — 11,16

1Krl 12,21-24

794

2Krn 15,11

1Krl 12,31

14_2Krn:14_2Krn

2Krn 15,11

9/3/08

2:46 PM

Page 795

aby składać ofiarys PANU, Bogu swych przodków. 17Przyczynili się oni do wzmocnienia królestwa Judys i wspierali Roboama, syna Salomona, przez trzy lata. Przez trzy lata naśladował on czyny Salomona i Dawida.

a) Maakę, córkę Absaloma – Absalom miał tylko jedną córkę – Tamar, dlatego Maaka nie była jego córką, tylko wnuczką. Autor stosuje tu termin „córka”, ponieważ określenia „córka” i „syn” Izraelici stosowali w odniesieniu do wszystkich potomków w linii prostej.

Ród Roboama Roboam poślubił Machalat, córkę Jerimota, syna Dawida, której matką była Abihail, córka Eliaba, syna Jessego. 19Urodziła mu ona synów: Jeusza, Szemariasza i Zahama. 20Następnie poślubił Maakę, córkę Absalomaa, która urodziła mu Abiasza, Attaja, Zizę i Szelomita. 21Maakę właśnie kochał najbardziej spośród swoich osiemnastu żon i sześćdziesięciu nałożnic. Urodziły mu one dwudziestu ośmiu synów i sześćdziesiąt córek. 22Roboam ustanowił Abiasza, syna Maaki, pierwszym księciem wśród jego braci i wyznaczył go na swego następcę. 23 Z pozostałymi synami postąpił roztropnie, ustanawiając ich zwierzchnikami na ziemiach plemion Judy i Beniamina we wszystkich warownych miastach. Obdarzył ich hojnie wszelkimi dobrami i postarał się dla nich o wiele żonb.

b) Uposażając swoich synów, Roboam kierował się mądrą strategią, której celem było obsadzenie strategicznych miejsc zaufanymi ludźmi i zapobieżenie intrygom, jakie zwykle mają miejsce w walce o następstwo tronu.

18

1Krl 15,2

2Krn 26,16 1Krl 14,25

Niewierność Roboama i wyprawa Sziszaka przeciwko Jerozolimie 1 Kiedy Roboam utwierdził i umocnił swoją władzę, zapomniał on, a wraz z nim cały Izraels, o Prawies PANA. 2W piątym roku panowania Roboama król egipski Sziszakc zaatakował Jerozolimęs, gdyż jej mieszkańcy byli niewierni PANUs. 3Stał on na czele tysiąca dwustu rydwanów, sześćdziesięciu tysięcy jeźdźców i niezliczonego wojskad przybyłego z Egiptu, a także spośród Libijczykówe, Sukkijczykówf i Kuszytówg. 4Zdobył warowne miasta Judys i dotarł aż pod Jerozolimę. 5 Wtedy proroks Szemajaszh zwrócił się do króla Roboama oraz do książąt Judy, którzy schronili się w Jerozolimie z obawy przed Sziszakiem, i oświadczył im: „Tak mówi PAN: Opuściliście Mnie, a teraz Ja oddaję was w ręce Sziszaka”. 6Książęta Izraela i król uznali swoją winę i powiedzieli: „PAN jest sprawiedliwy”. 7Kiedy PAN zobaczył, że uznali swoją winę, rzekł do Szemajasza: „Ponieważ uznali swoją winę, nie zniszczę ich, lecz wkrótce ich wybawię. Nie wyleję mojego gniewus na Jerozolimę za pośrednictwem Sziszaka. 8Oddam ich jednak pod jego władzę, aby się przekonali, co to znaczy służyć Mnie, a co – służyć ziemskim potęgom”.

12

c) Sziszak – król egipski. Egipskie brzmienie jego imienia to Szeszonk I (945-924 przed Chr.). Jego panowanie zbiegło się z panowaniem Salomona. To on udzielił azylu Jeroboamowi uciekającemu przed Salomonem. Po podziale Izraela na dwa królestwa z niewiadomych przyczyn Sziszak zaatakował terytorium Palestyny. Lista miast zdobytych w tej kampanii została wyryta na murze świątyni w Karnak. Lista ta obejmuje również miasta należące do Królestwa północnego, co sugeruje, że wyprawa ta nie była skierowana wyłącznie przeciwko Królestwu południowemu. Brak na wspomnianej liście Jerozolimy jest wynikiem daniny, jaką otrzymał od Roboama, a która obejmowała również skarby świątynne (2Krn 12,5-9). d) tysiąca dwustu… niezliczonego wojska – podane liczby są zawyżone. e) Libijczycy – lud zamieszkujący tereny położone na zachód od delty Nilu. f) Sukkijczycy – lud zamieszkujący obszar Afryki Wschodniej, obecnie zwany Sukin. g) Kuszyci – lud zamieszkujący na terenach dzisiejszej Etiopii i południowego Egiptu. h) Wystąpienie proroka Szemajasza jest pierwszym z wielu wystąpień prorockich w historii królestwa Judy. Dramatyczne wydarzenia związane z atakiem Sziszaka są dla proroka okazją, aby uświadomić ludowi jego brak wierności Bogu i aby wezwać go do nawrócenia.

Niewierność Roboama i wyprawa Sziszaka przeciwko Jerozolimie. Najazd Sziszaka jest karą za niewierność Roboama wobec Boga. Słowa proroka Szemajasza są przestrogą, ukazującą bezpośredni związek między brakiem wierności Bogu a natychmiastową karą, jaka spotyka niewiernych. Każde sprzeniewierzenie się Bogu i Jego prawu będzie surowo ukarane. Uznanie własnej winy i prośba o przebaczenie zawsze jednak spotykają się z Bożym miłosierdziem. Publiczna pokuta mieszkańców Jerozolimy sprawiła, że najazd Sziszaka nie zakończył się totalną klęską. Królestwo Roboama, choć mocno osłabione, zachowało niezależność.

795

2. KRONIK 11,17 — 12,8

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) widzącego – zob. 2Krn 9,29+. b) Podane liczby żołnierzy są zawyżone. c) szczyt Semaraim – chodzi o miejsce położone na terytorium plemienia Beniamina (Joz 18,22), czyli na pograniczu dwóch zwaśnionych królestw. Tutaj nazwa ta odnosi się do góry, natomiast w Księdze Jozuego mowa jest o mieście. Miejsce to znajduje się ok. 20 km na północ od Jerozolimy. d) wiecznym przymierzem – dosł. przymierzem soli. Sól jest symbolem gościnności i wiernej przyjaźni, a także trwałości. Przymierze Boga z Izraelem ma więc charakter wieczny i nierozerwalny. Przymierze – zob. Słownik.

Page 796

9

Sziszak, król egipski, wkroczył do Jerozolimy, obrabował skarbiec domus PANA i skarbiec królewski. Zabrał wszystko. Zrabował także złote tarcze, które wykonał Salomon. 10 Król Roboam w ich miejsce kazał wykuć tarcze z brązu i przekazał je dowódcom straży przybocznej strzegącej wejścia do pałacu królewskiego. 11Gdy król udawał się do domu PANA, straż przyboczna brała je, a następnie odnosiła do zbrojowni. 12Kiedy król się upokorzył, PAN odwrócił od niego swój gniew i nie zniszczył go zupełnie. Również w Judzie działy się dobre rzeczy. Podsumowanie panowania Roboama Król Roboam umocnił swoją władzę w Jerozolimies i panował dalej. Kiedy wstępował na tron, miał czterdzieści jeden lat. Siedemnaście lat rządził w Jerozolimie, w mieście, które PANs wybrał spośród wszystkich plemion Izraelas, aby w nim czczono Jego imięs. Matka Roboama miała na imię Naama i była Ammonitkąs. 14Uczynił on wiele zła, gdyż nie oddał się szukaniu PANA całym sercems. 15 Czyż wydarzenia z życia Roboama, wcześniejsze i późniejsze, nie zostały opisane w Księdze prorokas Szemajasza oraz w Księdze widzącegoa Iddo? Roboam i Jeroboam byli przez cały ten czas w stanie wojny. 16Kiedy Roboam spoczął przy swoich przodkach, został pochowany w Mieście Dawida. Władzę królewską objął po nim jego syn Abiasz.

1Krl 10,16; 14,26n

1Krl 14,21.29-31

13

Umacnianie się Królestwa judzkiego Panowanie Abiasza 1 Abiasz został królem Judys w osiemnastym roku panowania Jeroboama. 2Panował przez trzy lata w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Maaka i była córką Uriela z Gibea. Między nim a Jeroboamem doszło do wojny. 3Abiasz wyruszył na wojnę z czterystoma tysiącami najlepszych wojowników, lecz i Jeroboam wystawił osiemset tysięcy doborowych, świetnie wyćwiczonych wojownikówb. 4Abiasz wyszedł na szczyt Semaraimc, znajdujący się w górach efraimskich, i powiedział: „Słuchajcie mnie Jeroboamie i cały Izraelus! 5Czy nie wiecie, że PANs, Bóg Izraela, wiecznym przymierzemd przekazał władzę nad Izraelem Dawidowi i jego potomkom po wieczne czasy? 6Mimo to Jeroboam, syn Nebata, dworzanin Salomona,

1Krl 15,1-8

13

Panowanie Abiasza. Pomijając niechlubny fakt bałwochwalstwa Abiasza (1Krl 15,3), autor przedstawia go jako dobrego króla cieszącego się błogosławieństwem Boga. Widzialnym znakiem Bożej opieki jest zwycięstwo nad dwukrotnie silniejszą armią Jeroboama. Autor raz jeszcze daje teologiczne wytłumaczenie rozłamu Izraela. Jego argumenty jednak różnią się od wcześniejszych (2Krn 10,4), kiedy stawiał tezę, że zaistniała schizma była zgodna z wolą Boga. Teraz mówi, że cała wina leży po stronie Jeroboama, który zbuntował się przeciwko domowi Dawida, a co za tym idzie, przeciw Bogu, a także przeciw prawdziwemu kultowi sprawowanemu w Jerozolimie. Dowodem na błędny kierunek, jaki obrał

2. KRONIK 12,9 — 13,6

796

1Krl 11,26

14_2Krn:14_2Krn

1Krl 12,28; 2Krl 17,16; Tb 1,5 2Krn 11,14n

Lb 28,3n

Kpł 24,2-6

1Krl 15,8

9/3/08

2:46 PM

Page 797

syna Dawida, zbuntował się przeciwko swemu panu. 7Poparli go inni lekkomyślni i nikczemni ludzie, przeciwstawiając się Roboamowi, synowi Salomona. Wykorzystali jego brak doświadczenia, on zaś nie był w stanie opanować buntu. 8Teraz zaś wy zamierzacie przeciwstawić się królestwu PANA rządzonemu przez potomków Dawida. Stanowicie wielką potęgę, mając z sobą, jako waszych bogów, złote cielce, które kazał wykonać Jeroboam. 9Czy nie odrzuciliście kapłanów PANA, Aaronitów i lewitóws? Czy nie ustanowiliście sobie kapłanów jak inne ludy? Każdy, kto przychodzi, prowadząc ze sobą cielątko i siedem barankóws, zostaje wyświęcony na kapłana. Nie jest jednak kapłanem prawdziwego Bogaa. 10Naszym Bogiem jest PAN i my Go nie opuściliśmy. Kapłani służący PANU są Aaronitami, a lewici pełnią swoje obowiązki. 11 Ofiarę całopalnąs składają PANU każdego ranka i każdego wieczoru, palą też wonne kadzidło, układają na przeczystym stole chleby poświęcones, każdego wieczoru zapalają lampy na złotym świeczniku. My bowiem przestrzegamy nakazów PANA, naszego Boga, a wy Go opuściliście. 12Bóg nam przewodzi, a Jego kapłani dmą głośno w rogis przeciwko wam, Izraelici. Nie walczcie z PANEM, Bogiem waszych ojców, ponieważ Go nie zwyciężycie!”. 13 Jeroboam wydał swoim oddziałom rozkaz, aby zajęły pozycje na tyłach wojsk judzkich. W ten sposób wojska Jeroboama otoczyły armię judzką. 14Wojska judzkie zorientowały się, że muszą stoczyć bitwę z przodu i z tyłu. Wezwały więc na pomoc PANA, a kapłani zagrali na rogachb. 15Gdy Judejczycy wydali okrzyk wojenny, Pan rozgromił Jeroboama i armię izraelską wobec Abiasza i armii judzkiej. 16Izraelici zaczęli uciekać, lecz Pan wydał ich w ręce wojska Judy. 17Abiasz i jego wojsko zadali Izraelitom wielką klęskę. W bitwie poległo blisko pięćset tysięcy doborowych wojownikówc. 18Tego dnia Izraelici zostali upokorzeni, Judejczycy zaś umocnili się dzięki temu, że zaufali PANU, Bogu swoich ojców. 19 Abiasz ruszył w pogoń za Jeroboamem i zajął Betels, Jeszanę i Efrond wraz z należącymi do nich miejscowościami. 20Jeroboam nie był już w stanie zagrozić Abiaszowi. Potem PAN go poraził i umarłe. 21 Abiasz umocnił swoją władzę, poślubił czternaście kobiet, które urodziły mu dwudziestu dwóch synów i szesnaście córek. 22 Inne wydarzenia z życia Abiasza, co uczynił i jak postępował, zostały spisane w Księdze prorokas Iddo. 23Abiasz spoczął

a) Sposób, w jaki ustanawiani byli kapłani w Królestwie północnym, nie był zgodny z przepisami Prawa (Wj 29, Kpł 8). b) kapłani zagrali na rogach – w ten sposób kapłani kierowali uwagę Boga na jego lud i przypominali Mu o obietnicy zapewniającej tryumf nad nieprzyjacielem (Lb 10,9). Jest to także nawiązanie do zajęcia przez Izraelitów Jerycha (Joz 6). c) Autor celowo zawyża liczbę poległych żołnierzy, aby podkreślić potęgę Boga, którego zasługą jest to wielkie i bardzo ważne zwycięstwo. d) Jeszana i Efron – miasta sąsiadujące z Betel. Kilka lat później granica pomiędzy Judą i Królestwem północnym przesunęła się bardziej na południe i dlatego trudno powiedzieć, jak długo miejscowości te pozostały w rękach Królestwa południowego. e) Według Pierwszej Księgi Królewskiej Jeroboam umarł dwa lata później niż Achiasz (1Krl 14,20, 15,9).

Jeroboam, lekceważąc przepisy prawa przy ustanawianiu nowych sanktuariów i wyznaczając na kapłanów ludzi niebędących ani Aaronitami, ani lewitami, jest druzgocąca klęska wojenna, którą sprawił Bóg, aby ukarać buntowników. Podkreślając rolę Boga w tej walce, autor posługuje się typowym biblijnym sposobem opisywania świętych wojen. Bóg stoi na czele swojego ludu, którego armia jest znacznie słabsza od przeciwnika, dlatego wynik walki nie może być przypisany niczemu innemu jak tylko cudownej Jego interwencji. Potęga wojskowa i ludzka mądrość nic bowiem nie znaczą przed Bogiem. Zwycięstwo Judejczyków jest więc owocem wiary i wierności Bogu i Jego przykazaniom.

797

2. KRONIK 13,7-23

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) aby szukali PANA – wyrażenie to podkreśla dynamiczny charakter wiary, która polega na poznawaniu i realizowaniu woli Bożej. b) Autor, mówiąc o pokoju, chce podkreślić błogosławieństwo Boga, jakim cieszył się Asa. Jednak w 1Krl czytamy, że przez cały okres swojego panowania prowadził on wojnę z Baszą, królem Izraela (1Krl 15,16). c) Kuszyta – zob. 2Krn 12,3+. d) milionowej armii – liczbę tę celowo autor zawyża dla podkreślenia wielkości zwycięstwa odniesionego przez Asę. e) Maresza – zob. 2Krn 11,8+. f) Gerar – miasto położone w pustynnym regionie Negebu, pomiędzy Gazą a Beer-Szebą. Od Mareszy dzieli je ok. 30 km.

Page 798

przy swoich przodkach i został pochowany w Mieście Dawida. Władzę królewską objął po nim jego syn Asa. Za jego panowania kraj cieszył się pokojem przez dziesięć lat. Panowanie Asy 1 Asa czynił to, co jest dobre i słuszne według PANAs, jego Boga. 2Usunął ołtarzes i wzniesienia kultowes obcych bogów, roztrzaskał steles i wyrąbał aszerys. 3Polecił Judejczykom, aby szukali PANAa, Boga swych ojców, przestrzegali Jego Prawas i przykazańs. 4Usunął ze wszystkich miast Judys wzniesienia kultowe i obeliski ku czci słońca. Za jego panowania królestwo zażywało spokojub, 5ponieważ PAN obdarzył go pokojem, a kraj zażywał spokoju i nikt z nim nie prowadził wojny. Wzniósł on w Judzie wiele warownych miast. 6Do mieszkańców Judy rzekł tak: „Budujmy miasta, otoczmy je murami, wznieśmy wieże, bramy i zaopatrzmy je w zabezpieczające rygle, dopóki władamy krajem. Ponieważ my szukaliśmy PANA, naszego Boga, także On nas szukał i obdarzył nas pokojem ze wszystkich stron”. Budowali więc i dobrze im się wiodło. 7 Król Asa dysponował armią judzką, liczącą trzysta tysięcy żołnierzy uzbrojonych w tarcze i włócznie oraz dwieście osiemdziesiąt tysięcy z plemienia Beniamina uzbrojonych w tarcze i łuki. Wszyscy oni byli doskonałymi żołnierzami.

14

Wojna z Kuszytami Przeciwko nim wyruszył Zerach Kuszytac na czele milionowej armiid i trzystu rydwanów i dotarł aż do Mareszye. 9Asa wyszedł mu naprzeciw i doszło do bitwy w Dolinie Sefaty, nieopodal Mareszy. 10Wtedy Asa wezwał pomocy PANAs, swego Boga, mówiąc: „PANIE, nikt Ci nie dorówna w udzieleniu pomocy, kiedy walczy potężny i pozbawiony siły. Wesprzyj nas, PANIE, nasz Boże, bo zaufaliśmy Tobie i w Twoje imięs wyruszyliśmy przeciwko tej potędze. PANIE, Ty jesteś naszym Bogiem. Nikomu nie daj się pokonać!”. 11PAN rozgromił Kuszytów przed Asą i Judejczykami. I Kuszyci rzucili się do ucieczki. 12Asa i armia, która z nim była, ruszyli za nimi w pościg aż do Gerarf. Wszyscy Kuszyci polegli, nikt się nie uratował, gdyż zostali pobici przez PANA i jego wojsko. Wzięło ono wielkie łupy. 13Uderzyli też na wszystkie za-

1Krl 15,9-12

8

Panowanie Asy. W przeciwieństwie do Pierwszej Księgi Królewskiej, autor przedstawia króla Asę w pozytywnym świetle, jako dobrego rządcę, obrońcę czystości kultu, mądrego dowódcę i wielkiego budowniczego. Opisując pierwszy okres jego panowania, nic nie mówi o wojnie prowadzonej z Królestwem północnym, ponieważ konsekwentnie broni przekonania, że pokój i dobrobyt są owocem prawego życia, a takie prowadził król Asa. Wojna z Kuszytami. W opisie wojny z kuszyckim plemieniem nomadów autor ponownie wykorzystuje często spotykany w Biblii schemat charakterystyczny dla opisów świętej wojny prowadzonej w imieniu Boga. Wojny takie prowadzone były szczególnie często w czasie podboju Kanaanu i w okresie Sędziów. Na schemat ten składają się następujące elementy: wezwanie pomocy Boga; walka prowadzona w Jego imię; znacznie większa siła nieprzyjacielskich wojsk; zwycięstwo odniesione tylko i wyłącznie dzięki inter wencji Boga; pościg za uciekającymi, którzy wszyscy giną.

2. KRONIK 14,1-13

798

1Sm 14,6; 1Mch 3,18; Ps 20,7n

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

Page 799

leżne od Geraru miejscowości, ponieważ padł na nie strach przed PANEMa. Mogli więc je wszystkie złupić, zabierając ze sobą wielkie bogactwa. 14Zdobyli również zagrody pełne bydła, zabrali mnóstwo owiec i wielbłądy, a następnie wrócili do Jerozolimys. Odnowa religijna 1 Duch Bożys zstąpiłb na Azariasza syna Odeda. 2Wyszedł on naprzeciw Asy i powiedział do niego: „Posłuchaj mnie Aso, cała Judo i Beniaminie! PANs jest z wami, jeśli wy jesteście z Nim. Jeśli Go szukaciec, pozwala się wam znaleźć, lecz jeśli Go opuścicie, i On was opuści. 3Przez długi czas Izraels nie miał prawdziwego Boga, ani kapłana pouczającego lud, ani Prawas. 4Kiedy jednak spadały na niego nieszczęścia, powracał do PANA, Boga Izraela, szukał Go i znajdowałd. 5W owych czasach, nie był bezpieczny ten, kto wychodził, ani ten, kto wchodził, gdyż nastały wielkie niepokoje pośród mieszkańców wszystkich krajów. 6Naród występował przeciwko narodowi, miasto przeciwko miastu, ponieważ Bóg zesłał na nich wszystkie nieszczęścia. 7Wy jednak bądźcie mocni i nie opuszczajcie rąke, ponieważ wasz trud zostanie wynagrodzony”. 8 Kiedy Asa usłyszał słowa proroctwa Azariasza, syna Odeda, nabrał odwagi i usunął wszystkie obrzydliwościf z ziemi Judy i Beniamina oraz z miast, które zdobył w górach Efraima. Odnowił też ołtarzs PANA, stojący przed przedsionkiem PANA. 9 Zgromadził całego Judę i Beniamina wraz z przybyłymi mieszkańcami ziem Efraima, Manassesa i Symeona, którzy zamieszkali wśród nich. Wielu z Izraela stało się jego poddanymi, ponieważ widzieli, że PAN, jego Bóg, jest z nim. 10 Zebrali się oni wszyscy w Jerozolimies w trzecim miesiącu piętnastego roku panowania Asy. 11W tym dniu złożyli PANU ofiarys ze zdobytych łupów: siedemset sztuk bydła i siedem tysięcy owiec. 12Zawarli też przymierzes, w którym zobowiązali się szukać PANA, Boga swych przodków, całym sercems i całą dusząs. 13Każdy, młody czy stary, kobieta czy mężczyzna, kto nie szukał PANA, Boga Izraela, podlegał karze śmiercig. 14Wszyscy złożyli uroczystą przysięgę na imięs PANA przy wtórze trąb, rogóws i radosnych okrzyków.

15

1Krn 28,9

Oz 3,5 Za 8,10

Iz 19,2; Mt 24,7

2Krn 11,16

2Krl 11,17; 2Krn 23,16

a) padł na nie strach przed PANEM – strach i przerażenie były owocem Bożej interwencji (1Sm 11,7; 14,15; 2Krn 17,10; 20,29). b) Duch Boży zstąpił – często używane w Biblii wyrażenie określające nadprzyrodzony wpływ, jaki Bóg wywiera na wybranych przez siebie ludzi (np. Sdz 3,10; 11,29; 1Sm 19,20; 2Krn 20,14; Iz 42,1). c) Jeśli Go szukacie – zob. 2Krn 14,3+. d) powracał do PANA… znajdował – wyrażenia typowe dla przepowiadania prorockiego (Jr 29,13n; Oz 2,9; 5,15). e) nie opuszczajcie rąk – opuszczone, osłabłe, omdlałe ręce symbolizują utraconą odwagę (2Sm 4,1; Hi 4,3; Iz 35,3; Jr 47,3). f) obrzydliwości – termin stosowany w odniesieniu do bóstw pogańskich (Pwt 29,16; 2Krl 23,24; Ez 5,11). g) karze śmierci – zgodnie z prawem obowiązujacym w Izraelu każdy, kto oddawał cześć bóstwom i łamał normy wynikające z przymierza zawartego przez Boga z Izraelem, miał zostać ukamienowany (Pwt 17,2-5).

Odnowa religijna. Biorąc pod uwagę słowa proroka Azariasza, król Asa podejmuje kolejną próbę wykorzenienia praktyk bałwochwalczych, które nadal stosowano w Judzie. Argumentacja Azariasza opiera się na przekonaniu, że warunkiem Bożego błogosławieństwa, pokoju i dobrobytu jest wierność Bogu i Jego prawu. Właśnie dlatego Asa dokłada wszelkich starań, aby definitywnie zniszczyć miejsca pogańskiego kultu. Potwierdzeniem pragnienia zachowania wierności Bogu jest uroczyste przymierze i obietnica wiernego i wytrwałego dążenia do realizacji wszystkiego, co jest wolą Boga. Autor podkreśla radykalizm króla Asy, któremu nie udało się zlikwidować wszystkich miejsc bałwochwalczego kultu, ale w realizacji tego zadania był zdeterminowany do tego stopnia, że piętnując każdy przejaw bałwochwalstwa, ukarał nawet swoją matkę. Owocem takiego postępowania był pokój, jakim królestwo cieszyło się do trzydziestego piątego roku panowania Asy.

799

2. KRONIK 14,14 — 15,14

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) swoją matkę Maakę – Maaka prawdopodobnie nie była jego matką, ale babką. b) Dolina Cedronu – dolina położona na wschód od Jerozolimy, między Górą Świątynną a Górą Oliwną. Od Jerozolimy biegnie ona dalej na południowy wschód, przez Pustynię Judzką do Morza Martwego. c) Informacja ta nie jest zgodna z tym, co autor napisał wcześniej, twierdząc, że pokój w królestwie Asy trwał 10 lat (2Krn 13,23); nie jest też zgodna z informacją podaną w Pierwszej Księdze Królewskiej, według której Asa przez całe swoje życie prowadził wojnę z Baszą, królem Izraela (1Krl 15,16). d) W trzydziestym szóstym roku – podana data nie jest zgodna z informacją zawartą w Pierwszej Księdze Królewskiej, według której Basza zmarł w 26. roku panowania Asy (1Krl 16,8). e) Rama – miejscowość położona na terytorium Beniamina, dzisiejsze Ar-Ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy. Ze względu na bliskość Jerozolimy, a także na przebiegającą tam drogę łączącą dwa królestwa, Rama miała duże znaczenie strategiczne. f) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. g) miasta-spichlerze w ziemi Neftalego – osady położone w północnej części terytorium Izraela, w okolicy źródeł Jordanu. h) Geba i Mispa – miasta położone na terytorium plemienia Beniamina, na północ od Jerozolimy i bardzo blisko Rama. Ich obwarowanie oznaczało zabezpieczenie państwa przed atakiem z północy. i) Jednym z głównych tematów przemówień prorockich było mocne potępienie sojuszów z pogańskimi władcami (Iz 10,20; 31,1-3) i bratobójczej walki, która toczyła się pomiędzy podzielonym ludem Izraela (Oz 5,10). j) Kuszyci – zob. 2Krn 14,8+. k) Libijczycy – zob. 2Krn 12,3+. l) szukają – zob. 2Krn 14,3+. m) postąpiłeś nierozsądnie – to znaczy niezgodnie z mądrością polegającą na poddaniu swojej woli, swoich dążeń i czynów woli Boga, która zawiera się w Jego Prawie. n) czekają cię liczne wojny – wyrażenie to brzmi jak złorzeczenie, jak przekleństwo, którego skutek, w mentalności Izraelitów, był oczywisty.

Page 800

15

Cały lud Judys cieszył się z przysięgi, ponieważ przysięgli całym sercem i całą wolą szukali Go, a On pozwolił się im znaleźć. PAN obdarzył ich pokojem ze wszystkich stron. 16 Król Asa pozbawił swoją matkę Maakęa godności królowej matki, gdyż ufundowała ona posąg ku czci Aszerys. Asa usunął ten posąg, porąbał go i spalił w Dolinie Cedronub. 17Choć Asa nie zlikwidował wzniesień kultowychs w Izraelu, to jednak był wierny przez wszystkie dni życia. 18Złożył w domu Boga wszystko, co on i jego ojciec poświęcili: złoto, srebro i naczynia. 19Nie było wojny aż do trzydziestego piątego roku panowania Asyc. Wojna z Izraelem 1 W trzydziestym szóstym rokud panowania Asy, Basza, król Izraela, najechał na Judęs i zaczął umacniać twierdze w Ramae, aby kontrolować dostęp do kraju Asy, króla Judy. 2Tymczasem Asa wziął srebro i złoto ze skarbców domu PANAs oraz z pałacu królewskiego i posłał je do Ben-Hadada, króla Aramus, mieszkającego w Damaszkuf. Zaproponował mu: 3„Zawrzyjmy układ, ty i ja, podobnie jak było między naszymi ojcami. Posyłam ci srebro i złoto. Zerwij jednak swój układ z Baszą, królem Izraelas, aby odstąpił ode mnie”. 4Ben-Hadad przyjął propozycję króla Asy i wysłał dowódców swojego wojska przeciwko miastom izraelskim. Zdobyli oni Ijjon, Dans, Abel-Maim i wszystkie miasta-spichlerze w ziemi Neftalegog. 5Kiedy wiadomość o tym dotarła do Baszy, przerwał umacnianie Rama, wstrzymując rozpoczęte prace. 6Wtedy król Asa zebrał wszystkich Judejczyków i polecił im przynieść kamienie i drewno, których używał Basza do budowy umocnień w Rama. Następnie wykorzystał je do umocnienia Geby i Mispyh. 7 W tym czasie do Asy, króla judzkiego, przyszedł „widzący” Chanani i rzekł: „Ponieważ zamiast zaufać PANU, twemu Bogu, zwróciłeś się o pomoc do króla aramejskiego, dlatego jego wojsko wymknie się spod twojej kontrolii. 8Czy Kuszycij i Libijczycyk nie mieli potężnej armii, rydwanów i licznych jeźdźców? A jednak PAN wydał ich w twoje ręce, bo Mu zaufałeś. 9PAN bowiem spogląda na całą ziemię i wspiera tych, którzy szczerym sercems Go szukająl. Tym razem postąpiłeś nierozsądniem i dlatego odtąd czekają cię liczne wojnyn”. 10 Asie nie podobały się słowa „widzącego”, rozgniewał się na niego i wtrącił go do więzienia. W tym czasie uciskał również innych poddanych.

1Krl 17 — 24

16

Wojna z Izraelem. Król Asa zaniepokojony wielkim zagrożeniem, jakim był najazd na Judę króla Izraela Baszy, zawarł sojusz z Ben-Hadadem, królem Aramu. Ta decyzja była jawnym sprzeniewierzeniem się Bogu, ponieważ świadczyła o braku zaufania do Pana, który w zamian za wierność Jego prawom obiecał opiekę, ochronę i dobrobyt. Co więcej, chcąc uzyskać pomoc króla Aramu, Asa zapłacił za nią dobrami wziętymi ze skarbca świątynnego, które przecież nie były jego własnością, ale należały do Boga. Karą za ten grzech będzie długotrwały brak pokoju w Judzie.

2. KRONIK 15,15 — 16,10

1Krl 15,13-16

800

Ps 33,13-15; Prz 15,3

1Krl 18,26; 2Krn 18,26

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

Page 801

Podsumowanie panowania Asy 11 Inne wydarzenia, związane z panowaniem Asy, wcześniejsze i późniejsze, zostały opisane w Księdze królów Judys i Izraelaa. 12W trzydziestym dziewiątym roku panowania zapadł on na ciężką chorobę nógb. Nie zwrócił się jednak o pomoc do PANAs, lecz do uzdrowicieli. 13Asa spoczął przy swoich przodkach, umierając w czterdziestym pierwszym roku swojego panowania, 14i został pochowany w grobie, który za życia polecił sobie przygotować w Mieście Dawida. Jego ciałos złożono na łożu pełnym wonności i maści, przygotowanych według sztuki zielarskiej. Spalono przy tym wiele kadzidła.

a) Księdze królów Judy i Izraela – nie chodzi tu o włączone do kanonu Pisma Świętego Księgi Królewskie, ale o inne źródło, z którego korzystał autor, a które nie zachowało się do naszych czasów. b) ciężką chorobę nóg – choroba Asy jest uważana za karę wymierzoną mu za grzech braku zaufania do Boga. c) Jozafat – imię to oznacza ‘Bóg zarządza’. d) PAN był z Jozafatem – typowe wyrażenie biblijne, które wskazuje na wszechmocną opiekę Boga. Jozafat jest tu przedstawiany jako władca idealny, który zarządza krajem w sposób mądry i stanowczy. e) królestwa Izraela – chodzi o króla i mieszkańców Królestwa północnego. f) Strach przed PANEM – zob. 2Krn 14,13+.

1Krl 15,24; 22,41-51

1Krl 22,43

Ezd 7,25

Panowanie Jozafata 1 Jozafatc objął władzę po swoim ojcu i umocnił swoją pozycję wobec królestwa Izraelas. 2Obsadził wojskiem wszystkie warowne miasta Judys, rozmieścił oddziały w całej ziemi judzkiej oraz w miastach efraimskich, zdobytych przez jego ojca Asę. 3PANs był z Jozafatemd, ponieważ naśladował początkowe postępowanie swojego ojca i nie oddawał czci Baalowis. 4Służył on Bogu swych przodków, postępował zgodnie z Jego nakazami i nie naśladował postępowania królestwa Izraelae. 5PAN umocnił panowanie Jozafata, a z całej ziemi judzkiej przynoszono mu daniny, dzięki czemu stał się bogaty i szanowany. 6Ponad wszystko upodobał sobie drogis wskazane przez PANA, a w całej Judzie niszczył wzniesienia kultowes oraz aszerys. 7W trzecim roku panowania rozesłał swoich urzędników: Ben-Chaila, Obadiasza, Zachariasza, Natanaela i Micheasza, aby nauczali w miastach Judy. 8Towarzyszyli im lewicis: Szemajasz, Netaniasz, Zebadiasz, Asahel, Szemiramot, Jonatan, Adoniasz, Tobiasz i Tobadoniasz, oraz kapłani: Eliszama i Joram. 9Wzięli oni z sobą księgę Prawas PANA i obchodzili wszystkie miasta Judy, nauczając lud. 10 Strach przed PANEMf padł na wszystkie sąsiednie królestwa i nikt nie śmiał walczyć przeciwko Jozafatowi. 11Niektórzy spośród władców filistyńskich składali Jozafatowi daninę w srebrze, a niektórzy władcy arabscyg – w naturze, dostarczając siedem tysięcy siedemset owiec i siedem tysięcy siedemset kozłów. 12W ten sposób Jozafat stawał się coraz potężniejszy. W całej Judzie budował warownie i miasta-spichlerze, 13 a w miastach Judy prowadził wielkie prace.

17

g) władcy arabscy – chodzi tu o przywódców grup nomadów, które przeniknęły w tym czasie do Edomu i Moabu. Wymiana darów między głowami sąsiadujących państw była zwyczajem powszechnie praktykowanym. Autor, nie mówiąc o darach składanych plemionom arabskim przez Jozafata, sugeruje więc, że w jakiś sposób byli oni od niego zależni.

Panowanie Jozafata. Autor rozpoczyna długie opowiadanie o rządach Jozafata, którego przedstawia jako władcę idealnego, roztropnie i zdecydowanie zarządzającego swoim królestwem. Szybko rozwijające się struktury: administracyjna i wojskowa gwarantowały stały rozwój kraju. Jozafat, wierny we wszystkim Bogu, dużo uwagi poświęca konieczności odnowy religijnej narodu. W swoich działaniach nie ogranicza się jak jego poprzednicy tylko do walki z bałwochwalczym kultem, ale organizuje także grupę ludzi odpowiedzialnych za prowadzenie gruntownego nauczania religijnego w miastach judzkich. Jego pozycja stale rośnie, o czym świadczą choćby daniny składane przez okoliczne ludy.

801

2. KRONIK 16,11 — 17,13

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Jozafat… spokrewnił się z Achabem – syn Jozafata, Joram, ożenił się z córką Achaba Atalią (2Krl 8,18, 2Krn 21,6). b) Ramot w Gileadzie – miasto lewickie położone na terytorium należącym do plemienia Gada, usytuowane ok. 40 km na południowy wschód od jeziora Genezaret. W okresie panowania Baszy (1Krl 15,20) lub Omriego (1Krl 20,34) Ramot zostało podbite przez Aramejczyków. c) bramie Samarii – w starożytności bramy miejskie, przylegajace do nich pomieszczenia i pobliskie place służyły jako miejsca spotkań, narad starszyzny, zawierania umów i sprawowania sądów (np. Pwt 21,19). d) wszyscy prorocy – chodzi tu o proroków, którzy służyli królowi Izraela, aprobowali wszystkie jego decyzje oraz przedsięwzięcia i nigdy nie przeciwstawiali się jego woli. e) rogi z żelaza – symbol mocy oraz zwycięstwa płynącego od Boga (Pwt 33,17).

Page 802

W Jerozolimies miał wielu żołnierzy, dzielnych wojowników. 14 Oto ich spis według przynależności rodowejs. W Judzie tysiącznikami byli: Adna, dowodzący trzystu tysiącami dzielnych żołnierzy, 15obok niego Jochanan wraz z dwustu osiemdziesięcioma tysiącami żołnierzy 16oraz Amazjasz, syn Zikriego, ochotnik w służbie PANA, dowodzący dwustu tysiącami dzielnych wojowników. 17Z plemienia Beniamina – Eliada, dzielny wojownik, dowodzący dwustu tysiącami żołnierzy uzbrojonych w łuki i tarcze, 18obok niego Jozabad, dowodzący stu osiemdziesięcioma tysiącami żołnierzy gotowych do walki. 19Wszyscy oni byli do dyspozycji króla. Pozostałych król rozmieścił w warowniach na całej ziemi judzkiej. Przymierze z królem Izraela Achabem 1 Jozafat stał się bogaty i sławny oraz spokrewnił się z Achabema. 2Kilka lat później złożył Achabowi wizytę w Samariis. Achab kazał zabić dla niego i dla jego ludzi wiele owiec oraz bydła i starał się go przekonać, żeby wyruszył z nim na podbój Ramot w Gileadzieb. 3Achab, król Izraelas, zapytał Jozafata, króla Judys: „Czy wyruszysz ze mną na Ramot w Gileadzie?”. Ten odrzekł: „Ja postąpię tak jak ty, mój lud jak twój lud. Pójdziemy z tobą na wojnę”. 4Jozafat powiedział jeszcze do króla Izraela: „Najpierw jednak zapytaj o to PANAs”. 5Król Izraela zgromadził więc czterystu prorokóws i zapytał ich: „Czy mam wyruszyć na wojnę, aby zdobyć Ramot w Gileadzie, czy nie?”. Oni odpowiedzieli: „Wyruszaj! Bóg je wyda w ręce króla”. 6Jozafat jednak zapytał: „Czy nie ma tutaj jeszcze proroka PANA, u którego moglibyśmy poszukać rady?”. 7Król Izraela odparł Jozafatowi: „Jest jeszcze jeden taki, przez którego można poradzić się PANA, ale ja go nienawidzę, bo nigdy nie przepowiada mi dobra, tylko zawsze zło. To Micheasz, syn Jemli”. Wtedy Jozafat powiedział: „Nie mów tak, królu!”. 8Król Izraela przywołał więc jednego z urzędników i polecił mu: „Sprowadź tu szybko Micheasza, syna Jemli”. 9 Król izraelski i Jozafat, król judzki, ubrani w królewskie szaty, siedzieli na swoich tronach w bramie Samariic, a przed nimi prorokowali wszyscy prorocyd. 10Sedecjasz, syn Kenaany, założył sobie rogi z żelazae i wołał: „Tak mówi PAN: Tak będziesz bódł Arams, aż go całkowicie zniszczysz!”. 11Wszyscy prorocy przepowiadali to samo: „Wyruszaj na Ramot w Gileadzie i zwyciężaj! PAN wyda je w ręce króla!”.

18

Przymierze z królem Izraela Achabem. Jozafat uległ namowom Achaba i zgodził się wziąć udział w wyprawie wojennej skierowanej przeciw Aramejczykom. Jak było to w zwyczaju, przed rozpoczęciem wojny skonsultowano sprawę z prorokami, aby potwierdzili, czy podjęta decyzja zgodna jest z wolą Boga i czy wyprawa zakończy się sukcesem. Prorocy z dworu Achaba jednogłośnie potwierdzili słuszność tej wojny i przepowiadali jej pomyślny przebieg. Micheasz natomiast, prorok pochodzący z Judy, przepowiedział klęskę. Zastanawiający jest fakt, dlaczego autor, z reguły idealizujący

2. KRONIK 17,14 — 18,11

802

1Krl 22,1-33 2Krn 17,5

14_2Krn:14_2Krn

12

Lb 24,13

1Krl 22,17; Ez 34,5; Za 10,2

9/3/08

2:46 PM

Page 803

Posłaniec, który poszedł wezwać Micheasza, powiedział do niego: „Oto przepowiednie proroków, wszystkie co do jednej, są pomyślne dla króla. Niech i twoje słowo będzie jak przepowiednia każdego z nich – zapowiedz pomyślność”. 13Lecz Micheasz zapewnił: „Na życie PANA! Będę mówił tylko to, co mi powie Bóg”. 14Kiedy Micheasz stanął przed królem, ten go zapytał: „Micheaszu, czy mamy wyruszyć na wojnę, aby zdobyć Ramot w Gileadzie, czy nie?”. On odpowiedział: „Wyruszajcie, a zwyciężycie! Będą wydani w wasze ręce!”a. 15Król zwrócił się do niego: „Ile razy mam cię zaklinać, żebyś w imięs PANA nie mówił mi niczego innego, jak tylko prawdę?”. 16 Wtedy Micheasz powiedział: „Widziałem całego Izraela rozproszonego po górach jak owce niemające pasterza. A PAN powiedział: Nie mają pana, niech więc każdy wróci do swego domu w pokoju”. 17 Wówczas król Izraela zwrócił się do Jozafata: „Czy ci nie mówiłem, że nie prorokuje mi pomyślności, tylko nieszczęście?”. 18Micheasz natomiast mówił dalej: „Dlatego posłuchajcie słowa PANA: Zobaczyłem PANA siedzącego na swoim tronie i wszystkie zastępy niebieskie, stojące po Jego prawej i lewej stronie. 19PAN zapytał: «Kto zwiedzie Achaba, króla izraelskiego, aby wyruszył i poległ pod Ramot w Gileadzie?». Kiedy jeden mówił tak, a drugi inaczej, 20w końcu wystąpił pewien duch, stanął przed PANEM i powiedział: «Ja go zwiodę!». PAN zapytał: «W jaki sposób?». 21Odpowiedział: «Pójdę i będę duchem kłamstwa w ustach wszystkich jego proroków». A On mu odparł: «Dobrze, zwiedziesz go i na pewno ci się to uda! Idź więc i zrób to!». 22Właśnie teraz PAN włożył ducha kłamstwab w usta tych proroków, gdyż PAN postanowił zesłać na ciebie nieszczęście”. 23Wtedy Sedecjasz, syn Kenaany, podszedł i uderzył Micheasza w twarz, pytając: „Którą to drogą duch PANAs przeszedł ode mnie, aby mówić z tobą?”. 24Micheasz mu odparł: „Sam to zobaczysz w dniu, w którym będziesz musiał przechodzić z jednej kryjówki do drugiej, aby się ukryć!”. 25Wtedy król Izraela rozkazał: „Zabierz Micheasza i zaprowadź go do Amona, dowódcy miasta, i do Joasza, syna królewskiegoc, 26z tym poleceniem: «Tak mówi król: Wtrąćcie tego człowieka do więzienia. Niech w nim przebywa tylko o chlebie i wodzie aż do czasu, gdy powrócę w pokoju»”. 27Odpowiedział Micheasz: „Jeśli rzeczywiście wrócisz w pokoju, to PAN nie mówił przeze mnie”. I dodał: „Słuchajcie wszystkie narody!”.

a) Wypowiedź Micheasza ma wyraźnie ironiczny charakter. b) ducha kłamstwa – Bóg tchnie w proroków króla Achaba ducha kłamstwa, aby zrealizowała się jego wola, jaką jest przegrana Królestwa północnego w wojnie z Aramem. c) syna królewskiego – określenie to odnosi się do jednego z urzędników królewskich.

postaci królów judzkich, szczegółowo przedstawia historię dziejącą się w Królestwie północnym, która rzuca cień na postać Jozafata. Czyni to, aby ukazać różnicę pomiędzy wywodzącym się z Judy Micheaszem a prorokami z Królestwa północnego. Jozafat wręcz domagał się wysłuchania Micheasza, ponieważ reprezentował on środowisko judzkie, a więc to, w którym istniał jedyny prawdziwy i wierny Prawu kult. Słowa Micheasza zostały jednak zlekceważone, on sam trafił do więzienia, a królowie wyruszyli na wojnę.

803

2. KRONIK 18,12-27

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Ramot w Gileadzie – zob. 2Krn 18,2+. b) zaczął krzyczeć – krzyk Jozafata jest wołaniem do Boga o pomoc. Inaczej wydarzenie to opisane jest w Pierwszej Księdze Królewskiej, gdzie bezradny Jozafat krzyczy ze strachu. c) widzący – zob. 2Krn 9,29+. d) Jehu – prawdopodobnie chodzi tu o proroka działającego w Królestwie północnym, który zapowiedział śmierć króla Baszy (1Krl 16,1-14). e) od Beer-Szeby… Efraima – wyrażenie to określa całe królestwo Judy od jego granic południowych, gdzie leżała Beer-Szeba, do granic północnych. f) sędziów – byli oni reprezentantami władzy religijnej i cywilnej. Wymagania stawiane im przez króla są streszczeniem wytycznych zamieszczonych w Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 16, 18,20; 17,813). Sędzia – zob. Słownik.

Page 804

Wyprawa wojenna przeciw Aramowi 28 Tak więc król Izraelas i Jozafat, król Judys, wyruszyli na Ramot w Gileadziea. 29Król Izraela oznajmił Jozafatowi: „Pójdę do walki w przebraniu, ty natomiast załóż swoje szaty”. Po czym król Izraela przebrał się i ruszył do bitwy. 30Król Aramus wydał zaś dowódcom rydwanów następujący rozkaz: „Nie atakujcie ani małego, ani wielkiego, tylko samego króla Izraela”. 31Kiedy dowódcy rydwanów zobaczyli Jozafata, pomyśleli: „To na pewno jest król Izraela”. Otoczyli go i zaatakowali. Wtedy Jozafat zaczął krzyczećb, a PANs, Bóg, pośpieszył mu na pomoc i odciągnął ich od niego. 32Dowódcy rydwanów spostrzegli bowiem, że nie jest to król Izraela i odstąpili. 33Tymczasem jakiś żołnierz naciągnął łuk i przypadkowo trafił króla izraelskiego między spojenia pancerza. Król rozkazał więc temu, który powoził jego rydwanem: „Zawracaj i wywieź mnie z pola walki, bo jestem ranny”. 34Przez cały dzień trwała zacięta bitwa, podczas której król Izraela stał aż do wieczora w swoim rydwanie naprzeciw Aramejczykóws. O zachodzie słońca zmarł. Powrót Jozafata do Jerozolimy 1 Gdy Jozafat, król Judys, wracał cały i zdrowy do swojego pałacu w Jerozolimies, 2wyszedł mu naprzeciw widzącyc Jehud, syn Chananiego, i powiedział do niego: „Czy uważasz za właściwe wspierać złoczyńcę i być przyjacielem tych, którzy nienawidzą PANAs? Dlatego właśnie PAN rozgniewałs się na ciebie. 3W każdym razie uczyniłeś też rzeczy dobre, zniszczyłeś bowiem aszerys w kraju i starałeś się szukać Boga swoim sercems”.

19

Ustanowienie sędziów 4 Jozafat mieszkał w Jerozolimies. Opuszczał ją jednak, żeby odwiedzać swój lud od Beer-Szeby aż po góry Efraimae i wzywać, aby powrócili do PANAs, Boga ich przodków. 5Ustanowił też w kraju sędziówf, w każdym warownym mieście Judys. 6Pouczał ich tak: „Bądźcie ostrożni w tym, co czynicie. Wyprawa wojenna przeciw Aramowi. Starannie przygotowana koalicja Jozafata z Achabem miała zaowocować pokonaniem Aramejczyków. Ponieważ plany króla nie były zgodne z wolą Boga, dlatego wyprawa przeciw Aramowi kończy się całkowitą klęską. Achab umiera na polu walki, a Jozafat w niesławie wraca do Jerozolimy. Powrót Jozafata do Jerozolimy. Zgodnie z zapowiedzią Micheasza wojna z Aramem kończy się klęską. Jozafat uchodzi jednak cało z opresji i wraca do Jerozolimy. Na jego drodze staje prorok Jehu, który czyni mu wyrzut z powodu grzechu, jakim było przymierze ze schizmatyckim królem północy. Po tej krytyce prorok chwali króla za przeprowadzoną odnowę religijną. Słowa Jehu są oceną wystawioną Jozafatowi przez autora, który konsekwentnie przedstawia go jako króla dobrego i wiernego Bogu. Przypadki braku wierności są jedynie wynikiem jego chwilowych słabości i w konsekwencji zawsze prowadzą do bardziej gorliwego i skutecznego wprowadzania w Judzie porządku opartego na prawie Bożym. Ustanowienie sędziów. Kolejnym etapem umacniania struktury państwa zarządzanego przez Jozafata jest reforma sądownictwa. Instytucja sędziów nie była czymś nowym, ale wymagała gruntownej reformy. Dlatego Jozafat, wydając polecenia nowym sędziom, w duchu odnowy religijnej odwoływał się do tego wszystkiego, co na temat sądów zapisane było w Prawie. Sędzia powinien być człowiekiem sprawiedliwym, uczciwym, nieprzekupnym i bezstronnym,

2. KRONIK 18,28 — 19,6

804

1Krl 16,1.7

14_2Krn:14_2Krn

Pwt 10,17; Hb 10,34

9/3/08

2:46 PM

Page 805

Nie sądzicie bowiem z upoważnienia człowieka, lecz PANA. On zaś będzie obecny przy was podczas wydawania wyroku. 7 Niech wam towarzyszy bojaźńs PANA. Uważajcie, jak postępujecie, gdyż u PANA, Boga naszego, nie ma niesprawiedliwości, stronniczości ani przekupstwa”. 8 W Jerozolimie Jozafat ustanowił również sędziów spośród lewitóws, kapłanów i naczelników rodóws izraelskich. Mieli sprawować sądy w imięs PANA i rozstrzygać sporne sprawy między mieszkańcami Jerozolimy. 9I tak im nakazał: „Działajcie przepełnieni bojaźnią PANA, zgodnie z prawdą i bezstronnie. 10We wszystkich sprawach przedstawianych wam przez waszych rodaków z różnych miejscowości, czy będzie ona dotyczyła zabójstwaa, prawa lub przykazanias, tradycji lub zalecenia, najpierw wezwijcie strony, by nie grzeszyły wobec PANA, aby Jego gniews nie spadł na nich i na was. Tak postępujcie, a będziecie bez winy. 11Kapłan Amariasz będzie waszym przełożonym odnośnie do spraw PANA, a Zebadiasz, syn Izmaela, książę z plemienia Judy, odnośnie do spraw państwowychb. Lewici natomiast będą urzędnikami sądowymi. Odwagi! Podejmijcie wasze obowiązki, a PAN będzie wspierał prawego”.

a) zabójstwa – sędziowie rozstrzygali kwestie, czy zabójstwo było popełnione umyślnie, czy też nie. W tym drugim przypadku mordercy przysługiwało prawo schronienia się w tzw. miastach azylu, gdzie unikał kary (Wj 21,12-14; Pwt 19,1-13, Lb 35,10-32). b) spraw państwowych – dosł. dotyczących króla. Chodziło tu o kwestie wojskowe, prace publiczne i podatki. c) Meunici – nazwa pochodzi od miejscowości Maon; prawdopodobnie chodzi tu o szczep edomicki Maonitów, którzy zamieszkiwali okolice gór Seir, na wschodnim krańcu Półwyspu Synajskiego w okolicy Petry i którzy często niepokoili sąsiadów. d) Z drugiej strony morza – chodzi tu o Morze Martwe. e) Engaddi – dosł. źródło kózki, oaza znana z orzeźwiającej wody i gorących źródeł, leżąca na zachodnim brzegu Morza Martwego, ok. 30 km na południowy wschód od Hebronu. f) przed nowym dziedzińcem – kronikarz ma na myśli dziedziniec świątyni wybudowanej po powrocie z wygnania babilońskiego.

Najazd Moabitów, Ammonitów i Meunitów 1 Po tych wydarzeniach wyruszyli na wojnę przeciwko Jozafatowi Moabicis, Ammonicis i niektórzy Meunicic. 2Do Jozafata przybyli posłańcy z doniesieniem: „Z drugiej strony morzad, z Edomus, wyruszyła przeciwko tobie potężna armia i obecnie znajduje się w Chaseson-Tamar, czyli w Engaddie”. 3Jozafat się przestraszył. Postanowił zwrócić się do PANAs o radę i ogłosił post w całej Judzies. 4Mieszkańcy Judy zebrali się, by zanosić modlitwy do PANA. Przybyli ze wszystkich miast judzkich, aby błagać PANA o pomoc.

20

Ezd 8,21; Jr 36,9

Modlitwa Jozafata Jozafat stanął wobec zgromadzenias mieszkańców Judys i Jerozolimys w domu PANAs, przed nowym dziedzińcemf, 6i powiedział: „PANIE, Boże naszych ojców! Czy nie Ty jesteś Bogiem na niebie? Czy nie Ty panujesz nad każdym krajem pogańskim? W Twoim ręku są moc i siła, nikt nie może się 5

1Krn 29,12; Est 4,17; Mdr 11,22

a przede wszystkim powinna go cechować bojaźń Boża, ponieważ wydawane przez niego orzeczenia są w rzeczywistości orzeczeniami Boga, w imieniu którego działa. Autor podkreśla zdecydowane rozdzielenie kwestii religijnych od cywilnych. Biorąc pod uwagę historyczny kontekst powstania Księgi Kronik, słowa autora o sprawach państwowych (w. 11) prawdopodobnie odnoszą się do kwestii posłuszeństwa królowi, który nie jest Żydem. Stąd rozróżnienie pomiędzy prawem stanowionym przez króla, które musi być uznane, a fundamentalnym prawodawstwem religijnym, na którym opiera się życie społeczne Żydów. Modlitwa Jozafata. W obliczu poważnego zagrożenia, jakim był najazd armii sąsiednich narodów, przestraszony Jozafat zwołuje lud, aby wspólnie z nim modlić się o ocalenie. Jego publiczna modlitwa to swoiste wyznanie wiary człowieka zupełnie bezradnego, który całą ufność pokłada w Bogu. Fundamentem, na którym opiera się to zaufanie, jest

805

2. KRONIK 19,7 — 20,6

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Jozafat nawiązuje do tego, co mówił Salomon w modlitwie z okazji inauguracji świątyni jerozolimskiej (2Krn 6,42-35; 7,12-16). b) góra Seir – nazwa funkcjonująca jako określenie górzystej krainy położonej na południowy wschód od Kanaanu i zamieszkiwanej przez Edomitów. c) Twojego dziedzictwa – istniało bardzo mocne przekonanie, że ziemia obiecana nie jest własnością Izraelitów, ale samego Boga (Wj 15,17; Ps 78,54; 79,1; Syr 24,14). d) duch PANA zstąpił – zob. 2Krn 15,1+. e) wzgórze Sis – położone obok potoku Wadi Hasasa, który wpada do Morza Martwego w odległości 15 km na południowy wschód od Tekoa. Położony u podnóża tej góry wąwóz stanowił ważne przejście na drodze łączącej Jerozolimę z Engaddi.

Page 806

z Tobą mierzyć. 7Czy to nie Ty, nasz Boże, wypędziłeś mieszkańców tego kraju, gdy Twój lud, Izraels, do niego przybył? Ty dałeś go potomkom Twojego przyjaciela, Abrahama, na zawsze. 8Zamieszkali w nim i zbudowali świątynięs dla Twojego imienias, mówiąc: 9«Jeśli spadnie na nas jakieś nieszczęście, miecz karzący, zaraza albo głód, wtedy staniemy przed tym domems i przed Tobą, bo w tym domu mieszka Twoje imię. I będziemy wołać do Ciebie w naszym ucisku, a Ty wysłuchaj nas i wybaw»a. 10Oto teraz Ammonicis i Moabicis oraz mieszkańcy góry Seirb, czyli ci, do których nie pozwoliłeś wkroczyć Izraelitom podczas wędrówki z Egiptu, których oni ominęli i nie zniszczyli, 11tak właśnie nam odpłacają. Zaatakowali nas i chcą wypędzić z Twojego dziedzictwac, które nam dałeś w posiadanie. 12Boże nasz, czy nie będziesz ich sądziłs? Jesteśmy bezsilni wobec tej potęgi, która wystąpiła przeciwko nam. Nie wiemy, co robić, dlatego zwracamy się do Ciebie”. Zgromadzenie liturgiczne Przed PANEMs stali wtedy wszyscy mieszkańcy Judys wraz z dziećmi, ich kobiety i synowie. 14Podczas zgromadzenias duchs PANA zstąpiłd na Jachazjela, syna Zachariasza, syna Benajasza, syna Jejela, syna Mattaniasza – lewitęs z rodus Asafa. 15I powiedział on: „Słuchajcie z uwagą wszyscy mieszkańcy Judy i Jerozolimys oraz ty, królu Jozafacie. Tak mówi do was PAN: Nie bójcie się i nie lękajcie tej potęgi, bo nie wy będziecie walczyć, lecz Bóg! 16Jutro wyruszycie przeciwko nim. Będą wchodzili na wzgórze Sise, spotkacie ich przy wejściu do wąwozu, w pobliżu pustyni Jeruel. 17Nie wy będziecie tam walczyć, bądźcie jednak w gotowości, zajmijcie pozycje i patrzcie, Judo i Jerozolimo, jak PAN was wybawia. Nie bójcie się i nie trwóżcie! Jutro wyruszcie im naprzeciw, a PAN będzie z wami”. 18Jozafat pokłonił się twarzą do ziemi, a wraz z nim upadła przed PANEM cała Juda i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy, aby oddać pokłon PANU. 19Wówczas lewici pochodzący z rodów Kehatytów i Korachitów zaczęli wielbić PANA, Boga Izraelas bardzo donośnym głosem.

Iz 41,8

1Krl 8,37-39; 2Krn 6,28-30

13

pamięć o wielkich dziełach, jakich Bóg dokonał w historii narodu izraelskiego. Ufność ta jest również wynikiem wiary i przekonania o realnej obecności imienia Pana w świątyni. Dlatego właśnie w momencie grozy cały naród gromadzi się przy świątyni. Jozafat, stojąc przed Panem, błaga o wybawienie, bo jest przekonany, że tylko z Jego pomocą atak nieprzyjaciela może zostać odparty. Zgromadzenie liturgiczne. Uwielbienie, wyznanie wiary, ufność i modlitwa to cechy charakteryzujące autentyczną postawę tych, którzy szukają Boga, chcą żyć zgodnie z Jego przykazaniami i pozwalają Mu się prowadzić. Wobec takiej postawy Bóg nie może pozostać obojętny. Dlatego przez usta proroka Jachazjela zapewnia lud, że nic złego się nie stanie. Powodzenie walki z najeźdźcą zależy tylko i wyłącznie od Boga. Środki ludzkie nic w tym przypadku nie znaczą. Prorok Jachazjel, zapowiadając to wyjątkowe działanie Boga, mówi, że wojsko Jozafata nawet nie będzie musiało walczyć. Jego rola ograniczy się do patrzenia na wielkie zwycięstwo Pana. Kronikarz bardzo mocno podkreśla fakt rzeczywistego działania Boga w świecie. Akcentując tę prawdę, autor chce się przeciwstawić tym wszystkim, którzy nadzieję na wybawienie od wrogów widzieli w rozsądnych posunięciach politycznych, korzystnych koalicjach i sile militarnej.

2. KRONIK 20,7-19

806

2Krn 24,20

Lb 14,9; Pwt 20,3n

Ne 8,6; 1Mch 4,55

14_2Krn:14_2Krn

1Krn 16,41; Ps 136,1

2Krn 15,15

9/3/08

2:46 PM

Page 807

Wyprawa wojenna 20 Następnego dnia wstali wczesnym rankiem i skierowali się ku stepom Tekoaa. Zanim wyruszyli, Jozafat powstał i powiedział: „Posłuchajcie mnie, mieszkańcy Judys i Jerozolimys! Zaufajcie PANUs, Bogu waszemu, a będziecie bezpieczni! Zaufajcie Jego prorokoms, a zwyciężycie”. 21Potem, radząc się ludu, ustanowił śpiewaków dla PANA, aby szli przed wojskiem, ubrani w szaty liturgiczne, i chwalili Go śpiewem: Sławcie PANA, bo Jego łaska na wieki. 22Gdy zaczęto wznosić radosne śpiewy uwielbienia, PAN przygotował zasadzkę na Ammonitóws, Moabitóws i mieszkańców góry Seir idących przeciwko Judzie i doszło pomiędzy nimi do bitwy. 23 Ammonici i Moabici zwrócili się przeciwko mieszkańcom góry Seir, żeby obłożyć ich klątwąs i zniszczyćb. A kiedy to uczynili, jeden drugiego doprowadził do zguby. 24Gdy wojsko judzkie przybyło na miejsce, skąd było już widać pustynię, zobaczyli mnóstwo trupów leżących na ziemi. Nikt nie uszedł z życiem. 25Wtedy Jozafat wraz z całym wojskiem przystąpił do zbierania łupów. Zabrali łupy bardzo bogate: mnóstwo bydła, odzieży i cennych naczyń. Przez trzy dni gromadzili zdobycze i zebrali ich tak wiele, że nie mogli ich unieść. 26Czwartego dnia zgromadzili się w Dolinie Berakac. Tam właśnie błogosławilis PANA, dlatego nazwali to miejsce Doliną Beraka i po dziś dzień tak się ono nazywa. 27 Cała armia judzka, pod wodzą Jozafata powróciła do Jerozolimy, pełna radości, że PAN ich uratował, wyzwalając od wrogów. 28Przy dźwiękach harf, cytr i trąb wkroczyli do Jerozolimy, kierując się do domus PANA. 29Kiedy dowiedziano się, że PAN walczył przeciwko wrogom Izraelas, wielki strach padł na wszystkie królestwa ziemi. 30Królestwo Jozafata natomiast żyło w pokoju, a jego Bóg zapewniał mu bezpieczeństwo ze strony sąsiadów. 31 I tak Jozafat panował nad Judą. Miał trzydzieści pięć lat, kiedy objął rządy i panował w Jerozolimie przez dwadzieścia pięć lat. Jego matka miała na imię Azuba i była córką Szilchiego. 32W swoim postępowaniu naśladował wiernie swego ojca Asę i nie zszedł z obranej drogis, postępując uczciwie wobec PANA. 33Nie zniszczono jednak wzniesień kultowychs, a lud nie trwał jeszcze całym sercems przy Bogu swoich przodków.

a) Tekoa – zob. 2Krn 11,6+. b) obłożyć ich klątwą i zniszczyć – klątwa zakładała całkowite zniszczenie. Jeżeli obłożone nią było jakieś miasto, była równoznaczna z wyrokiem śmierci dla wszystkich jego mieszkańców (Pwt 2,34n; 3,6n). c) Dolina Beraka – dosł. Dolina Błogosławieństwa. Dolina ta znajduje się na Pustyni Judzkiej między Engaddii i Tekoa.

Wyprawa wojenna. Wyprawa na decydującą walkę z najeźdźcą miała charakter liturgicznej procesji. Na czele wojska szli kapłani i śpiewali pieśni uwielbienia. Zaufanie w moc Boga było tak wielkie, że miejsce paraliżującego strachu zajęła radość. Zgodnie z zapowiedzią proroka Jachazjela, Bóg nie dopuścił do otwartej bitwy. Oddziały wrogich narodów w niewyjaśnionych okolicznościach stoczyły krwawy bój między sobą i w ten sposób osłabione stały się łatwym łupem dla wojsk Jozafata. To niezwykłe wydarzenie sprawiło, że okoliczne narody bały się wchodzić w konflikt z Judą i kraj cieszył się pokojem i dostatkiem. Niezwykły i cudowny sposób, w jaki Izraelici wygrali wojnę, nie daje podstaw, aby twierdzić, że jest to jedynie legenda pozbawiona jakichkolwiek fundamentów historycznych. Podane przez autora Pierwszej Księgi Królewskiej (2Krl 3,4-27) i uzupełnione przez kronikarza szczegóły geograficzne i historyczne pozwalają twierdzić, iż bitwa z Moabitami faktycznie miała miejsce.

807

2. KRONIK 20,20-33

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Księga królów Izraela – źródła, na które często powołuje się kronikarz, nie są tożsame z kanonicznymi Księgami Królewskimi. Prawdopodobnie autor korzystał z roczników prowadzonych na dworze królewskim. b) Ochozjasz – król Izraela, panujący w latach 853-852 przed Chr., doprowadził do upadku handlu, który tak dobrze prosperował w okresie dynastii Omriego. c) Tarszisz – zob. 2Krn 9,21+. d) Esjon-Geber – zob. 2Krn 8,17+. e) Maresza – zob. 2Krn 11,8+. f) pierworodny – pierworództwo wcale nie gwarantowało prawa do tronu, o czym świadczy choćby przypadek Salomona (1Krl 2,22). Pierworództwo – zob. Słownik. g) Praktyka zabijania wszystkich pretendentów do tronu była często stosowana na Bliskim Wschodzie, czego dowodem są również teksty biblijne (Sdz 9,5; 2Krl 11,1). h) domu Dawida – chodzi o dynastię, której początek dał król Dawid (2Sm 7). i) lampę – symbol życia (Hi 18,6; Ps 18,29; Prz 13,9) i obietnicy wiecznego trwania dynastii Dawida (1Krl 11,36; 15,4; 2Krl 8,19). j) Autor urywa myśl i sprawia wrażenie, jakby to Joram wyszedł zwycięsko z tej konfrontacji, choć w rzeczywistości było na odwrót (2Krl 8,19). Wojsko Judy haniebnie uciekło z pola walki, o czym autor też nie wspomina, ograniczając się do stwierdzenia, że Edom pozostał niezależny (w. 11). k) Libna – warowne miasto oddalone ok. 8 km od Lakisz, położone przy ważnej drodze prowadzącej z Hebronu na wybrzeże. Twierdza ta należała do grupy warowni stanowiących linię obronną Jerozolimy. Bunt tego miasta oznaczał wielkie zagrożenie dla całego Królestwa południowego.

Page 808

Podsumowanie rządów Jozafata 34 Pozostałe wydarzenia z życia Jozafata, wcześniejsze i późniejsze, zostały opisane w dziejach Jehu, syna Chananiego, i włączone do Księgi królów Izraelaa. 35 Po jakimś czasie król judzki, Jozafat, sprzymierzył się z królem izraelskim, Ochozjaszemb, który postępował źle. 36Sprzymierzył się z nim, aby zbudować statki i popłynąć do Tarsziszc. Statki te budowano w Esjon-Geberd. 37Wtedy Eliezer, syn Dodawiasza z Mareszye, wygłosił proroctwo przeciwko Jozafatowi: „Ponieważ sprzymierzyłeś się z Ochozjaszem, PANs zniszczy twoje dzieło”. I rzeczywiście, statki się rozbiły i zaniechano wyprawy do Tarszisz.

1Krl 10,22; 2Krn 9,21

Królowie Judy od Jorama do Achaza Joram przejmuje władzę 1 Kiedy Jozafat spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Mieście Dawida, władzę po nim objął jego syn, Joram. 2Miał on sześciu braci, synów Jozafata: Azariasza, Jechiela, Zachariasza, Azariasza, Mikaela i Szefatiasza. Wszyscy oni byli synami króla judzkiego, Jozafata. 3Ich ojciec zostawił im bogaty spadek w postaci złota, srebra, kosztowności oraz warownych miast w Judzies. Władzę królewską natomiast powierzył Joramowi, gdyż on był pierworodnyf. 4Joram objął władzę po swoim ojcu, a gdy tylko ją umocnił, kazał wytracić mieczem swoich braci oraz niektórych spośród książąt Izraelag. 5Joram miał trzydzieści dwa lata, gdy obejmował rządy, i przez osiem lat panował w Jerozolimies.

21

Niewierność Jorama 6 Postępował on wzorem królów izraelskich, naśladując we wszystkim dom Achaba, gdyż córka Achaba była jego żoną. Czynił więc to, co nie podobało się PANUs. 7PAN jednak nie chciał zniszczyć domu Dawidah z powodu przymierzas, które zawarł z Dawidem, zgodnie z daną mu obietnicą, że na zawsze zachowa lampęi świecącą dla niego i jego następców. 8 Za rządów Jorama Edomicis wyrwali się spod panowania Judys i ustanowili sobie króla. 9Wówczas Joram wyruszył wraz z dowódcami i ze wszystkimi swoimi rydwanami. Wstał w nocy i uderzył na Edomitów, którzy otoczyli go wraz z jego dowódcami rydwanówj. 10Edom pozostaje więc niezależny od Judy aż do dnia dzisiejszego. W tym samym czasie odpadła również Libnak. Stało się tak, gdyż Joram opuścił PANA,

Niewierność Jorama. Panowanie Jorama charakteryzuje się stopniowym upadkiem potęgi Judy zbudowanej przez Jozafata. Joram powoli traci kontrolę nad państwem. Najpierw Edom uzyskuje niezależność, później wymawiają Joramowi posłuszeństwo także mieszkańcy Libny. To wszystko jest skutkiem złego postępowania króla, który odwraca się od Boga, przywraca bałwochwalczy kult i prowadzi lud na drogę niewierności.

2. KRONIK 20,34 — 21,10

1Krl 22,41-50

808

1Krl 22,51

2Krl 8,17-22

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

Page 809

Boga swoich ojców. 11On również zbudował wzniesienia kultowes w górach judzkich, mieszkańców Jerozolimys wprowadził na drogęs niewierności, a Judę skierował na bezdroża.

a) Kuszyci – zob. 2Krn 14,8+. b) honorów – chodzi o stosowany w uroczystych ceremoniach pogrzebowych rytuał palenia kadzideł.

List proroka Eliasza 12 Joram otrzymał od prorokas Eliasza list następującej treści: „Tak mówi PANs, Bóg twojego praojca Dawida: Nie postępowałeś jak twój ojciec Jozafat, ani też jak król judzki Asa, 13lecz postępowałeś jak królowie izraelscy. Sprawiłeś, że Judas i mieszkańcy Jerozolimys dopuszczają się niewierności, podobnie jak niewierny był róds Achaba. Ponadto wymordowałeś swoich braci, potomków twego ojca, godniejszych od ciebie. 14 Dlatego PAN cię ukarzes, wymierzając cios w twój lud, w twoich synów, w twoje żony i w twój majątek. 15Ty sam zostaniesz dotknięty ciężką chorobą, bólem wnętrzności, które w wyniku tej choroby dzień za dniem będą z ciebie wychodzić”. Najazd wrogów 16 PANs pobudził przeciw Joramowi Filistynóws i Arabów, sąsiadujących z Kuszytamia. 17Wkroczyli oni do Judys i spustoszyli ją, złupili pałac króla i uprowadzili jego synów i żony, z wyjątkiem najmłodszego syna Joachaza. 18Następnie PAN zesłał na króla nieuleczalną chorobę wnętrzności, 19cierpiał na nią długo, aż wreszcie po dwu latach wyszły z niego wnętrzności i zmarł w wielkich bólach. Lud nie oddał mu honorówb, jakie oddawał jego przodkom. 20Tak dobiegło końca jego ośmioletnie panowanie w Jerozolimies, które rozpoczął, mając trzydzieści dwa lata. Lud nie oddał mu honorów, jakie oddawał jego przodkom, pochowano go w Mieście Dawidowym, lecz nie w grobach królewskich. 2Krl 8,25-29

2Krl 9,29

Rządy Ochozjasza 1 Na miejsce Jorama mieszkańcy Jerozolimys wybrali na króla jego najmłodszego syna, Ochozjasza. Wszyscy starsi synowie zostali bowiem zabici przez bandy, które z Arabami wtargnęły do obozu. Królem Judys został więc

22

List proroka Eliasza. Przytoczenie treści listu napisanego do króla południa przez działającego na północy proroka Eliasza jest czymś zaskakującym. Dziwi tym bardziej, że Eliasz został wzięty do nieba wcześniej niż Joram objął władzę w Judzie (2Krl 2,1-11). Prawdopodobnie autor zaczerpnął cytowany list z dostępnych mu pism prorockich i dostosował do kontekstu swojej krytycznej oceny panowania Jorama. Zejście z drogi wierności Bogu, powielanie postaw schizmatyckich królów północy, bratobójstwo i sprawowanie bałwochwalczego kultu musi spotkać się ze zdecydowaną reakcją Boga. Zapowiedziana przez proroka kara dotknie nie tylko króla, ale i cały lud. Najazd wrogów. Zapowiadane przez Eliasza nieszczęścia szybko stały się faktem. Okoliczne narody regularnie najeżdżały i niszczyły Judę. Joram, zapomniany przez wszystkich, umarł po dwóch latach straszliwych cierpień. Jego śmierć jest interpretowana jako słuszna i sprawiedliwa kara za sprzeniewierzenie się Bogu. Rządy Ochozjasza. Królem Judy, za zgodą ludu, został Ochozjasz. Nie był to jednak wybór szczęśliwy, ponieważ młody monarcha pozostawał pod wielkim i zgubnym wpływem swojej matki Atalii. Sprzymierzył się z królem północy Joramem, z którym wdał się w wojnę z Aramejczykami i zaledwie po roku panowania został zamordowany. Krótkie rządy Ochozjasza pogłębiły chaos panujący w Judzie.

809

2. KRONIK 21,11 — 22,1

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) czterdzieści dwa lata – w 2Krl czytamy, że miał dwadzieścia dwa lata (2Krl 8,26). b) Chazael – dowódca wojsk Aramu za panowania Ben-Hadada. Chazael zabił Ben-Hadada i przejął po nim władzę (1Krl 19,15; 2Krl 8,15). c) Ramot w Gileadzie – zob. 2Krn 18,2+. d) Jezreel – miasto położone w dolinie noszącej tę samą nazwę (jej inna nazwa to Ezdrelon), ok. 80 km na północ od Jerozolimy. e) Jehu, syn Nimsziego – Jehu był wnukiem Nimsziego (2Krl 9,2), ale określenie ‘syn’ stosowane często jest w Biblii do wszystkich potomków danej osoby. f) PAN ustanowił królem – Jehu został namaszczony na króla przez jednego z uczniów Elizeusza. Prorok wyznaczył mu zadanie doprowadzenia do zagłady całej rodziny Achaba i przejęcia władzy (2Krl 9,1-10). g) Autor 2Krl podaje inne okoliczności śmierci Ochozjasza, który uciekając przed Jehu został ranny i zmarł w Megiddo (2Krl 9,27-29). h) dowódcami wojska – w Drugiej Księdze Królewskiej czytamy, że chodzi o dowódców wojsk cudzoziemskich, Karyjczyków (2Krl 11,4+). Kronikarz nadaje im imiona żydowskie, ponieważ w czasie, gdy pisał tę księgę, cudzoziemcy nie mogli wchodzić na teren świątynny (Ez 44,9).

Page 810

Ochozjasz, syn Jorama. 2Miał on czterdzieści dwa lataa, gdy wstąpił na tron, i przez jeden rok panował w Jerozolimie. Jego matka miała na imię Atalia i była wnuczką Omriego. 3On również postępował jak róds Achaba, ponieważ jego matka udzielała mu złych rad. 4Czynił to, co nie podobało się PANUs, naśladując dom Achaba. Po śmierci ojca otoczył się doradcami z tego rodu, a ich rady prowadziły go do zguby. 5Słuchając ich porad, wyruszył z Joramem, synem Achaba, królem izraelskim, na wojnę z Chazaelemb, królem Aramus, pod Ramot w Gileadziec. Lecz Aramejczycy zranili Jorama. 6Wycofał się więc do Jezreeld, żeby tam wyleczyć się z ran, które zadali mu Aramejczycy w Rama podczas bitwy z Chazaelem, królem Aramu. Ochozjasz, syn Jorama, króla Judy, udał się więc do Jezreel, aby odwiedzić chorego Jorama, syna Achaba. 7 Bóg jednak sprawił, że Ochozjasz udał się w odwiedziny do Jorama na swoją zgubę. Kiedy bowiem tam przybył, wybrał się wraz z Joramem do Jehu, syna Nimsziegoe, którego PAN ustanowił królemf po to, aby zniszczyć ród Achaba. 8Kiedy więc Jehu dokonywał sądu nad rodem Achaba, napotkał dowódców judzkich i bratanków króla Ochozjasza, którzy mu służyli, i kazał ich zabić. 9Następnie poszukiwano Ochozjasza, który ukrywał się w Samariis. Schwytano go i zaprowadzono do Jehu, a on skazał go na śmierćg. Pochowano go jednak z szacunkiem, gdyż mówiono: „To syn Jozafata, który z całego sercas szukał PANA”. Nikt z rodziny Ochozjasza nie był w stanie przejąć po nim władzy. Atalia dokonuje zamachu stanu i obejmuje władzę Kiedy Atalia, matka Ochozjasza, dowiedziała się, że jej syn nie żyje, postanowiła zgładzić całe królewskie potomstwo Judys. 11 Ale Joszeba, córka króla, potajemnie wykradła Joasza, syna Ochozjasza, spośród mordowanych synów królewskich. Następnie ukryła go wraz z jego niańką w pokoju sypialnym. W ten sposób Joszeba, córka króla Jorama, żona kapłana Jojady i siostras Ochozjasza, ukryła go przed Atalią, dzięki czemu ocalał. 12Przez sześć lat ukrywał się w domus Bożym, gdy tymczasem Atalia rządziła krajem.

2Krl 10,14

2Krl 11,1-3

10

Kapłan Jojada koronuje Joasza na króla 1 W siódmym roku Jojada odważył się zawrzeć układ z dowódcami wojskah: Azariaszem synem Jerochama,

23

Atalia dokonuje zamachu stanu i obejmuje władzę. Autor bardzo krótko opisuje brutalny okres panowania Atalii, która postanowiła zgładzić wszystkich potencjalnych kandydatów do objęcia tronu w Judzie. Plan ten nie powiódł się, ponieważ udało się uratować Joasza, najmłodszego syna Ochozjasza. Dziecko zostało ukryte w świątyni. Była to dosyć pewna kryjówka, ponieważ Atalia, znana z praktykowania bałwochwalstwa, rzadko tam bywała. Kapłan Jojada koronuje Joasza na króla. Po siedmiu latach rządów Atalii w Jerozolimie doszło do zamachu stanu. Inicjatorem buntu było środowisko kapłanów, którzy w odsunięciu Atalii od władzy widzieli jedyny sposób na powstrzymanie szerzącego się w Judzie pogańskiego kultu i kontynuację dynastii Dawida. Starannie przygotowany prze-

2. KRONIK 22,2 — 23,1

810

2Krl 11,4-20

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

Page 811

Izmaelem synem Jochanana, Azariaszem synem Obeda, Maasejaszem synem Adajasza i Elisafatem synem Zikriego. 2 Przemierzyli oni Judęs, zgromadzili lewitóws ze wszystkich miast Judy oraz przywódców rodóws izraelskich i przyszli z nimi do Jerozolimys. 3Kiedy całe zgromadzenies zawarło przymierzes z królem w domus Bożym, Jojada oświadczył: „Oto syn królewski! Niech panuje zgodnie ze słowem PANAs dotyczącym potomków Dawida! 4Macie wykonać takie zadanie: jedna trzecia z was, kapłanów i lewitów, pełniących służbę w szabats, zabezpieczy wejściaa, 5jedna trzecia obsadzi pałac królewski i jedna trzecia Bramę Fundamentów. Cały lud natomiast zajmie dziedzińce domu PANAs. 6Nikt nie może wejść do domu PANA prócz kapłanów i lewitów, którzy mogą wejść, ponieważ są poświęcenis. A cały lud niechaj przestrzega nakazów PANA. 7Lewici niech staną wokół króla, każdy z bronią w ręku. Ktokolwiek będzie próbował wejść do domus, niech zginie! Nie odstępujcie króla nawet na krok!”. 8 Lewici i cała Juda spełnili dokładnie rozkazy kapłana Jojady. Każdy wziął swoich ludzi, zarówno tych, którzy podejmowali służbę w szabat, jak i tych, którzy ją kończyli, gdyż Jojada nie pozwolił im wracać do domów. 9Następnie kapłan Jojada wydał setnikom włócznie, tarcze i puklerze króla Dawida, znajdujące się w domu Bożym. 10Rozstawił cały lud z bronią w ręku od południowego narożnika świątyni aż do północnego, przed ołtarzems i przed domem, aby otoczyć króla. 11Wtedy wyprowadzili syna królewskiego, nałożyli mu diadem, wręczyli dokument przymierza i ogłosili królem. Jojada i jego synowie namaścili go i zawołali: „Niech żyje król!”. 12 Kiedy Atalia usłyszała wrzawę tłumu gromadzącego się i wiwatującego na cześć króla, wyszła do ludu zebranego w domu PANA. 13Wtedy zobaczyła króla stojącego przy kolumnie u wejścia, otoczonego przez dowódców i trębaczy oraz cały lud kraju, rozradowany i dmący w trąby, a także śpiewaków z instrumentami, którzy intonowali śpiewy pochwalne. Atalia rozdarła swoje szatyb i zawołała: „Zdrada! Zdrada!”. 14Wtedy kapłan Jojada rozkazał setnikom stojącym na czele wojska: „Wyprowadźcie ją z domu, poza szeregi. Każdy, kto pójdzie za nią, niech umrze od miecza!”. I dodał jeszcze: „Nie powinna ginąć w domu PANA”. 15Pochwycono ją więc, gdy doszła do bramy pałacowej dla konic, i tam została zabita. 16 Jojada zawarł przymierze ze sobą, z ludem i z królem, że będą ludem PANA. 17Wtedy cały lud udał się do świątyni Baalas

a) wejścia – bramy świątyni prowadzące do wewnętrznego dziedzińca. b) rozdarła swoje szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy. Znakiem rozpaczy był także gest posypania głowy prochem albo popiołem (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). c) bramy pałacowej dla koni – znajdowała się w południowo-wschodnim rogu ogrodzenia świątyni, pomiędzy świątynią a pałacem królewskim.

wrót dokonał się na terenie świątyni. Kapłan Jojada, który wcześniej zawarł porozumienie z wojskiem, zwołał lud do Jerozolimy i ogłosił, że królem Judy jest siedmioletni Joasz, najmłodszy syn Ochozjasza, ukrywany przez sześć lat przed Atalią. Pierwszym skutkiem obalenia Atalii była reforma religijna polegająca na walce z szerzonym przez królową kultem Baala, a także uroczyste odnowienie przymierza z Bogiem i zobowiązanie ludu do zachowania wierności Panu. Pomysłodawcą i wykonawcą odnowy religijnej był organizator przewrotu, kapłan Jojada, który opiekował się małoletnim królem i do czasu jego usamodzielnienia się to on faktycznie sprawował władzę w Judzie.

811

2. KRONIK 23,2-17

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) całego Izraela – czyli od plemion Judy i Beniamina. b) podatek – według Drugiej Księgi Królewskiej król chciał wykorzystać dobrowolne ofiary składane przez pielgrzymów w świątyni. Tutaj natomiast autor sugeruje, że chodzi o podatek nałożony na całą wspólnotę, tak jak miało to miejsce w czasie budowy Namiotu Spotkania na pustyni w czasach Mojżesza. c) podatek… nałożony przez Mojżesza – zob. Wj 30,12-16; 38,25n. d) na zewnątrz bramy – w Drugiej Księdze Królewskiej czytamy, że skarbona była ustawiona obok ołtarza (2Krl 12,10). Autor zmienia tekst źródłowy, ponieważ w czasach jemu współczesnych, po powrocie z wygnania, lud nie mógł podchodzić do ołtarza.

Page 812

i ją zburzył. Rozwalono doszczętnie także jej ołtarze i posągi, a Mattana, kapłana Baala, zabito przed ołtarzami. 18Następnie Jojada ustanowił nad domem PANA straż z kapłanów i lewitów, których Dawid wyznaczył dla domu PANA, aby zgodnie z zapisami Prawas Mojżeszowego składali PANU ofiary całopalnes wśród radosnych śpiewów i uwielbienia, według zaleceń Dawida. 19Ustanowił także strażników dla bram domu PANA, żeby nikt skalany czymkolwiek tam nie wchodził. 20Następnie wziął ze sobą dowódców wojskowych, dostojników, przełożonych ludu oraz cały lud kraju i wyprowadził króla z domu PANA. Przez Bramę Górną weszli do pałacu królewskiego i posadzili go na królewskim tronie. 21Cały lud kraju przeżywał radość, a w mieście po tym, jak Atalię zabito mieczem, panował spokój. 1 Joasz miał siedem lat, gdy został królem i przez czterdzieści lat panował w Jerozolimie. Jego matka miała na imię Sibia i pochodziła z Beer-Szebys. 2Przez całe życie kapłana Jojady, Joasz czynił to, co podobało się PANU. 3 Jojada postarał się dla niego o dwie żony, które urodziły mu wielu synów i córki.

24

Odnowa świątyni Po jakimś czasie Joasz postanowił odnowić doms PANAs. 5 Zgromadził kapłanów oraz lewitóws i nakazał im: „Idźcie do miast judzkich i zbierzcie od całego Izraelaa coroczny podatekb na utrzymanie domu Bożego. Zróbcie to szybko!”. Lewici jednak się nie spieszyli. 6Król wezwał więc ich zwierzchnika Jojadę i powiedział mu: „Dlaczego nie nakazałeś lewitom, aby pobrali od Judys i Jerozolimys podatek na Namiot Świadectwas, nałożony przez Mojżeszac, sługę PANA, oraz przez zgromadzenies Izraelas? 7Przecież bezbożnas Atalia i jej synowie wdarli się do domu Bożego i wszystko, co się znajdowało w domu PANA, oddali Baaloms”. 8Król więc polecił: „Zróbcie skarbonę i postawcie ją na zewnątrz bramyd domu PANA”. 9 Następnie ogłosili w całej Judzie i Jerozolimie, że należy opłacać na rzecz PANA podatek zgodnie z nakazem Mojżesza, sługi Bożego, wydanym jeszcze na pustyni. 10Wszyscy przywódcy oraz cały lud ucieszyli się z tego, przynosili więc i składali należności w skarbonie, aż cała się wypełniła. 11Gdy była już pełna, lewici wynosili ją pod nadzorem urzędników królewskich. W obecności sekretarza królewskiego i przedstawiciela najwyższego kapłanas opróżniali ją i odnosili na miejsce.

2Krl 10,26n

2Krn 8,14; 31,2; 35,4n

2Krl 12,1-3

2Krl 12,5-17

4

Odnowa świątyni. Zbudowana sto pięćdziesiąt lat wcześniej świątynia była zaniedbana i wymagała solidnego remontu. Na ten cel potrzebne były spore środki, dlatego król zarządził pobranie specjalnego podatku. Zadanie to zostało powierzone lewitom, którzy jednak nie przejawiali wielkiej gorliwości w jego realizacji, a nawet pojawiła się wątpliwość, czy zebrane pieniądze faktycznie przeznaczane były na remont. Dlatego ustawiono w świątyni specjalną skarbonę, którą otwierano w obecności sekretarza królewskiego i delegata najwyższego kapłana. Zebrane pieniądze przekazywano nadzorcom robót, którzy opłacali poszczególnych rzemieślników. Pozostałe kwoty przekazywano królowi i Jojadzie, a ci przeznaczali je na uzupełnienie skradzionych ze świątyni przedmiotów potrzebnych do sprawowania liturgii.

2. KRONIK 23,18 — 24,11

812

Wj 30,16; Lb 31,54

14_2Krn:14_2Krn

2Krl 22,5n

9/3/08

2:46 PM

Page 813

Czyniąc tak codziennie, zebrali bardzo dużo pieniędzy. 12Król i Jojada przekazywali je odpowiedzialnym za prace przy domu PANA. Zatrudniono więc murarzy i cieśli, aby odnowili dom PANA, a także kowali i brązowników, aby umocnili dom PANA. 13Robotnicy przystąpili do pracy i naprawa postępowała szybko. Odnowiono dom Boży zgodnie z pierwotnym planem i wzmocniono jego mury. 14Kiedy prace zostały zakończone, przyniesiono resztę pieniędzy królowi i Jojadzie. Wykonano za nie sprzęty dla domu PANA: naczynia do służby Bożej i składania ofiars, czasze i inne naczynia ze złota i srebra. Za życia Jojady w domu PANA codziennie składano ofiary całopalnes.

a) Wiek Jojady z pewnością jest zawyżony. W ten sposób autor pozytywnie ocenia życie najwyższego kapłana, ponieważ długowieczność w mentalności semickiej oznaczała błogosławieństwo będące nagrodą za prawe postępowanie. b) duch Boży ogarnął – zob. 2Krn 15,1+. c) Jezus wspomina to wydarzenie w sporze z faryzuszami, kiedy zapowiada karę, jaka spotka tych, którzy przelewali niewinną krew (Mt 23,35).

Śmierć Jojady i niewierność Joasza Tymczasem Jojada zestarzał się i zmarł w bardzo podeszłym wieku. Gdy umierał, miał sto trzydzieści lata. 16Pochowano go w Mieście Dawida obok królów, ponieważ uczynił wiele dobra dla Izraelas, a także dla Boga i Jego domus. 17 Po śmierci Jojady przed królem stawili się przywódcy Judys i oddali mu pokłon. On zaś ich wysłuchał. 18Ponownie opuścili dom PANAs, Boga swoich przodków, oddawali cześć aszeroms i posągom. Z powodu tej winy zapłonął Boży gniews przeciwko Judzie i Jerozolimies. 19PAN wysłał więc do nich prorokóws, aby ich skłonili do powrotu do Niego. Prorocy ich napominali, lecz oni nie dawali posłuchu. 20Wtedy duchs Boży ogarnąłb Zachariasza, syna kapłana Jojady, który stanął przed ludem i przemówił: „Tak mówi Bóg: Dlaczego przekraczacie przykazanias PANA? Nie szczęści się wam, bo opuściliście PANA, więc On pozostawił was samych!”. 21Oni jednak uknuli spisek przeciwko niemu i na rozkaz króla ukamienowali go na dziedzińcu domu PANA. 22Król Joasz nie pamiętał zasług jego ojca Jojady i rozkazał go zabićc. Zachariasz, umierając, zawołał: „PAN to widzi i ukarzes”. 15

2Krn 29,6-8 2Krn 32,25; 2Krn 36,15

Ne 9,26; Jr 7,25n

2Krn 15,2-7

2Krl 12,18-21

Najazd wojsk Aramu i śmierć Joasza 23 Tego samego roku wojska Aramus wyruszyły przeciwko Joaszowi. Kiedy wkroczyły do Judys i Jerozolimys, wytraciły wszystkich przywódców narodu, a zdobycz wojenną odesłały do króla Śmierć Jojady i niewierność Joasza. Po śmierci kapłana Jojady, którego w uznaniu jego zasług pochowano w miejscu spoczynku królów, w życiu Joasza nastąpił swoisty przełom. Ulegał radom ludzi, którzy za wszelką cenę chcieli zniszczyć wypracowaną przez Jojadę pozycję kapłanów w państwie i przejąć ich wpływy na dworze. Skutkiem tej współpracy był powrót do praktyk bałwochwalczych w Judzie. Na domiar złego zamordowano Zachariasza, syna Jojady, który ogarnięty duchem prorockim wzywał do nawrócenia. Wydarzenie to tłumaczy powód najazdu Aramejczyków – autor widzi w nim karę za morderstwo, jakiego Joasz dopuścił się na synu swojego dobrodzieja, dzięki któremu przecież zasiadł na tronie królewskim. Najazd wojsk Aramu i śmierć Joasza. Kara zapowiedziana przez umierającego Zachariasza szybko spadła na Joasza. W czasie najazdu Aramejczyków giną wszyscy doradcy Joasza, a on sam zostaje zamordowany w wyniku spisku zawiązanego wśród jego dworzan. Pomimo wielu dobrych rzeczy, jakie działy się w Judzie za jego panowania, kiedy współpracował z kapłanem Jojadą, Joaszowi odmówiono nawet pochówku w grobach królewskich.

813

2. KRONIK 24,12-23

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Damaszek – zob. 2Krn 16,1+. b) trzysta tysięcy – liczba ta jest zawyżona. Gdyby Amazjasz dysponował taką armią, nie musiałby najmować za pieniądze stu tysięcy żołnierzy (w. 6). c) człowiek Boży – jeden z tytułów, jakimi określano proroków (1Krl 12,22; 13,1; 17,18; 2Krl 4,7).

Page 814

Damaszkua. 24Choć wojsko Aramu nie było zbyt liczne, PANs oddał w ich ręce potężną armię judzką, ponieważ opuścili PANA, Boga swoich przodków. Równocześnie dokonał się sąd nad Joaszem. 25Aramejczycy odeszli, pozostawiając go w ciężkim stanie. Wtedy jego słudzy uknuli spisek przeciwko niemu i zabijając go w jego własnym łóżku, pomścili krew syna kapłana Jojady. Zmarłego pochowali w Mieście Dawida, lecz nie w grobach królewskich. 26Zamachu na niego dokonali: Zabad, syn Ammonitkis Szimeat, i Jozabad, syn Moabitkis Szimrit. 27 Dokładniej o jego synach, o wysokości podatku, o odbudowie domus napisano w Komentarzu do Ksiąg Królewskich. Władzę królewską objął po nim jego syn Amazjasz. Panowanie Amazjasza 1 Amazjasz miał dwadzieścia pięć lat, gdy został królem i przez dwadzieścia dziewięć lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Joaddan i pochodziła z Jerozolimy. 2Czynił to, co podobało się PANUs, lecz nie całym sercems. 3Kiedy umocnił swoją władzę, zgładził dworzan, którzy zamordowali króla, jego ojca. 4Nie zabił jednak ich synów, zgodnie z nakazem PANA zawartym w Prawies, w Księdze Mojżesza: Ojcowie nie poniosą śmierci za winy swoich dzieci, ani dzieci za winy swoich ojców. Każdy umrze za swój własny grzechs.

2Krl 14,2-6

25

Wojna z Edomem Amazjasz zgromadził mężczyzn z Judys i rozdzielił ich według rodóws, a nadto wyznaczył dla całej Judy i dla Beniamina dowódców oddziałów liczących po tysiąc i sto osób. Następnie spisał wszystkich mężczyzn w wieku od dwudziestu lat wzwyż i zebrał razem trzysta tysięcyb doborowych żołnierzy, gotowych do walki i wprawionych w używaniu włóczni i tarczy. 6Ponadto za cenę stu talentóws srebra najął sto tysięcy żołnierzy z Izraelas. 7 Wówczas przyszedł do niego człowiek Bożyc i powiedział: „Królu, niech wojsko izraelskie nie wyrusza z tobą! PANs nie wspiera Izraela ani żadnego z synów Efraima. 8Jeśli więc chcesz wyruszyć z nimi, nabierz odwagi do boju, gdyż Bóg sprawi, że będziesz uciekał przed wrogiem. Bóg może bowiem wspierać, lecz może także osłabiać”. 9Amazjasz zapytał człowieka Bożego: „Co się stanie ze stu talentami, którymi opłaciłem wojsko izraelskie?”. Człowiek Boży odpowiedział: „PAN

Pwt 24,16; Ez 18,20

5

Wojna z Edomem. Amazjasz rozpoczął swoje panowanie od zemsty nad mordercami swojego ojca, a następnie poczynił przygotowania do wyprawy wojennej przeciw Edomitom. Król chciał odzyskać kontrolę nad Edomem utraconą za czasów panowania Jorama (2Krn 21,8-10). Jego działania spotkały się z ostrym sprzeciwem jednego z proroków, który piętnował praktykę najmowania za pieniądze żołnierzy z Królestwa północnego. Gest ten był wyrazem braku ufności Bogu, ponieważ, jak wiele razy pokazała historia, to On stał na czele wojska Izraela i to On decydował o wyniku prowadzonych wojen. Chociaż ostatecznie Amazjasz zrezygnował z usług zaciężnego wojska, to skutki jego

2. KRONIK 24,24 — 25,9

814

Lb 1,18

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

Page 815

może dać ci dużo więcej”. 10Wtedy Amazjasz odprawił oddziały pochodzące z Efraima, aby wróciły do domów. Oni rozgniewali się na Judę i powrócili do swoich domów pełni nienawiści. 11Amazjasz tymczasem zebrał siły i na czele swojego wojska wyruszył do Doliny Solia, gdzie zabił dziesięć tysięcy Seirytówb. 12Judejczycy wzięli do niewoli dziesięć tysięcy jeńców, zaprowadzili ich na szczyt góry, skąd ich strącili. I tak zabili wszystkich. 13W tym czasie oddziały izraelskie odesłane przez Amazjasza zaatakowały miasta Judy, od Samariis aż po Bet-Choronc. Zabili tam trzy tysiące ludzi i zebrali bardzo wielkie łupy. 14 Amazjasz, wracając po zwycięskiej bitwie z Edomitamis, sprowadził posągi bogówd Seirytów, uznał ich za swoje bóstwa, kłaniał się im i palił przed nimi kadzidło. 15Z tego powodu PAN rozgniewałs się na Amazjasza i posłał do niego prorokas z takim przesłaniem: „Dlaczego oddajesz cześć bogom, którzy nie byli w stanie obronić swego ludu przed twoją ręką?”. 16Gdy prorok napominał króla, ten przerwał mu, mówiąc: „Czy ustanowiliśmy cię doradcą królewskim? Przestań, jeśli ci życie miłe!”. Prorok przerwał swoją mowę, ale powiedział: „Wiem, że Bóg postanowił cię zniszczyć za to, co zrobiłeś, i za to, że nie posłuchałeś mojego napomnienia!”. 2Krl 14,8-14

a) Dolina Soli – dolina położona na terytorium Edomu, w pobliżu południowego krańca Morza Martwego. b) Seiryci – nazwa ludu zamieszkującego okolicę góry Seir w Edomie (2Krn 20,10+). c) Bet-Choron – zob. 2Krn 8,5+. d) sprowadził posągi bogów – w starożytności powszechnym zwyczajem wojennym było, że zwycięski wódz przywoził z wyprawy posągi bóstw czczonych w pokonanym narodzie i umieszczał je w swoim prywatnym panteonie. Podobny gest czyni Amazjasz. e) oset… przesłał cedrowi – personifikacja roślin była typowa dla opowiadanych w starożytności bajek. Podobna bajka znalazła się Księdze Sędziów (Sdz 9,8-15). Wypowiedź króla Joasza ukazuje jego pewność siebie i pogardę, jaką żywił dla przeciwnika. f) Bet-Szemesz – miejscowość położona w Judzie na zachód od Jerozolimy, w odległości ok. 25 km na wschód od Ramla, w pobliżu północnej granicy Królestwa judzkiego.

Wojna z Izraelem Po wysłuchaniu opinii swoich doradców Amazjasz, król judzki, wysłał posłów do króla Izraelas Joasza, syna Joachaza, a wnuka Jehu, z wezwaniem: „Stań do walki! Zmierzmy się ze sobą!”. 18Joasz, król Izraelas, dał Amazjaszowi, królowi Judys, następującą odpowiedź: „Oset rosnący w Libanie przesłał cedrowie libańskiemu prośbę: «Daj mojemu synowi swoją córkę za żonę». Lecz dzikie zwierzęta biegły przez Liban i podeptały oset. 19Przechwalasz się, że oto doszczętnie rozbiłeś Edoms. I to uderzyło ci do głowy! Ciesz się swoją sławą, lecz teraz pozostań w domu. Dlaczego prowokujesz nieszczęście i narażasz się na upadek ty sam i Juda wraz z tobą?”. 20Ale Amazjasz nie posłuchał, ponieważ takie było Boże zrządzenie, aby wydać go w ręce Joasza i ukarać za to, że oddawał cześć bogom Edomu. 21Wyruszył więc Joasz, król Izraela, i doszło między nim a Amazjaszem, królem Judy, do bezpośredniego starcia w Bet-Szemeszf, na terenie Judy. 22Judejczycy zostali rozgromieni przez Izraelitów i uciekli do 17

niewierności były opłakane. Wojnę z Edomem wygrał, ale wśród przywiezionych łupów były także posągi pogańskich bóstw, które wkrótce stały się obiektem bałwochwalczego kultu w Judzie. Rozgoryczeni najemnicy, których odesłał i którzy nie mogli mieć udziału w łupie zdobytym na wojnie z Edomem, splądrowali północne tereny Judy. Sam król natomiast uniósł się pychą, czcił pogańskie bóstwa i przestał słuchać rad proroków. Wojna z Izraelem. Wypowiedzenie bratobójczej wojny Królestwu północnemu było wyrazem buty i pychy Amazjasza. Komentując wielką klęskę Judy, autor wydaje jednoznaczny osąd, że porażka ta była karą za bałwochwalczy kult bóstw edomickich, jaki praktykował Amazjasz, zapominając o wynikającym z przymierza obowiązku wierności jedynemu Bogu.

815

2. KRONIK 25,10-22

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) czterystu łokci – ok. 180-200 metrów. Łokieć – zob. Słownik. b) Księga królów Judy i Izraela – zob. 2Krn 20,34+. c) Lakisz – zob. 2Krn 11,9+. d) Ozjasz – w Drugiej Księdze Królewskiej jego imię to Amazjasz (2Krl 14,21). e) Elat – zob. 2Krn 8,17+. f) Zachariasz – postać nieznana, prawdopodobnie kapłan lub lewita, ukazany tutaj jako pobożny męrzec opiekujący się młodym królem. Pełnił rolę podobną do tej, jaką odgrywał kapłan Jojada wobec króla Joasza (2Krn 23 – 24,15). g) Gat – zob. 2Krn 11,8+. h) Jabne – miasto filistyńskie położone 20 km na południe od Jafy; jego inna nazwa to Jamnia (Jdt 2,28+; 1Mch 4,15). i) Aszdod – jedno z głównych miast filistyńskich, położone na zachód od Jerozolimy, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W okresie hellenistycznym zmieniono jego nazwę na Azot. j) Meunici – zob. 2Krn 20,1+.

Page 816

swoich namiotów. 23Amazjasz natomiast, król Judy, syn Joasza, wnuk Ochozjasza, wpadł w Bet-Szemesz w ręce Joasza, króla Izraela, który dotarł do Jerozolimys i zburzył część jej murów, od Bramy Efraima aż do Bramy Narożnikowej na długości czterystu łokcia. 24Zabrał całe złoto i srebro oraz wszystkie przedmioty znajdujące się w domus Boga pod opieką Obed-Edoma i w skarbcach pałacu królewskiego; wziął również zakładników i wrócił do Samariis. Podsumowanie rządów i śmierć Amazjasza Po śmierci Joasza, syna Joachaza, króla Izraelas, król Judys Amazjasz, syn Joasza, żył jeszcze piętnaście lat. 26Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Amazjasza, wcześniejsze i późniejsze, zostały opisane w Księdze królów Judy i Izraelab. 27Kiedy Amazjasz sprzeciwił się PANUs, uknuto przeciwko niemu spisek w Jerozolimie. Uciekł więc do Lakiszc. Wysłano jednak za nim pościg do Lakisz i tam go zamordowano. 28Jego ciało przewieziono końmi do Miasta Dawidowego i pochowano obok jego przodków.

2Krl 14,17-22

25

Ozjasz królem Judy 1 Mieszkańcy Judys wybrali Ozjaszad mającego szesnaście lat i ustanowili go królem w miejsce jego ojca Amazjasza. 2To on po śmierci króla Amazjasza przyłączył z powrotem do Judy Elate i odbudował jego mury. 3Gdy Ozjasz zaczął rządzić, miał szesnaście lat i przez pięćdziesiąt dwa lata panował w Jerozolimies. Jego matką była Jekolia z Jerozolimy. 4Idąc za przykładem swego ojca, czynił to, co podobało się PANUs. 5Do czasu, gdy żył Zachariaszf, który uczył go bojaźni Bożejs, służył Bogu. A dopóki Ozjasz wiernie służył PANU, Bóg sprawiał, że wszystko mu się udawało.

26

Sukcesy wojenne i potęga Ozjasza 6 Ozjasz podjął wyprawę wojenną przeciwko Filistynoms, zburzył mury Gatg, Jabneh i Aszdodui, a także odbudował miasta w rejonie Aszdodu i na ziemi filistyńskiej. 7Bóg wspomagał go w walce z Filistynami, Arabami zamieszkującymi w Gur-Baal i Meunitamij. 8Ammonicis składali daninę Ozjaszowi, Podsumowanie rządów i śmierć Amazjasza. Autor negatywnie ocenia panowanie Amazjasza, którego życie do końca odznaczało się ciągłym sprzeniewierzaniem się Bogu. Śmierć z ręki zamachowca jest dowodem na to, że jego sposób sprawowania władzy spotykał się ze sporym sprzeciwem. Doceniając jednak to, co zrobił dla kraju, pochowano go w Jerozolimie, w miejscu spoczynku królów judzkich. Sukcesy wojenne i potęga Ozjasza. Podobnie jak w opisach panowania poprzednich królów, autor dzieli życie Ozjasza na dwa okresy. Pierwszy to czas wierności i posłuszeństwa Bogu, a drugi to czas upadku będącego wynikiem pychy i zachłyśnięcia się władzą i sławą. Dopóki Ozjasz słuchał rad pobożnego Zachariasza, dopóty wszystko mu się udawało, cieszył się błogosławieństwem Boga, wygrywał wojny, a cały kraj rósł w siłę i szybko się rozwijał. Autor raz jeszcze powtarza tutaj przekonanie, że pomoc Boża zależy od wierności zawartemu z Nim przymierzu i od przestrzegania ustanowionych przez Niego przykazań.

2. KRONIK 25,23 — 26,8

816

2Krl 15,1-4

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

Page 817

jego sława docierała aż do Egiptu i rosła jego potęga. 9Ozjasz zbudował wieże w Jerozolimies przy Bramie Narożnej, przy Bramie Doliny i przy Narożniku i umocnił je. 10Zbudował także strażnice na terenach niezamieszkanych oraz wydrążył liczne studnie, ponieważ miał bardzo dużo bydła na Szefelia i na pogórzu. Wielu rolników i uprawiających winnice pracowało dla niego w górach i na wyżynach, ponieważ miał zamiłowanie do uprawy ziemib. 11 Ozjasz posiadał wielką armię przygotowaną do wojny i podzieloną na oddziały. Pisarz Jejel oraz Machasjasz, jeden z dowódców, pod nadzorem księcia Chananiasza, ministra królewskiego, dokonali spisu armii. 12Wszystkich przywódców rodóws dowodzących oddziałami było dwa tysiące sześciuset. 13Ich dowództwu podlegało w sumie trzysta siedem tysięcy pięciusetc zawodowych żołnierzy gotowych do walki u boku króla przeciwko jego wrogom. 14Ozjasz uzbroił armię w tarcze, włócznie, hełmy, pancerze, łuki oraz kamienie do proc. 15W Jerozolimie znawcy sztuki obronnej zbudowali urządzeniad miotające strzały oraz wielkie kamienie i ustawili je na wieżach oraz na narożnikach murów miasta. Wieść o czynach Ozjasza rozeszła się wszędzie, a jego potęga rosła dzięki cudownemus wsparciu, jakie otrzymywał. Pycha Ozjasza zostaje ukarana Z powodu potęgi, jaką osiągnął, jego serces napełniło się pychąe do tego stopnia, że doprowadziło go to do zguby. Sprzeniewierzył się PANUf, swemu Bogu, wszedł nawet do świątynis PANAs, aby palić kadzidło na ołtarzus kadzielnym. 17Za nim wszedł kapłan Azariasz z osiemdziesięcioma odważnymi kapłanami PANA.18Przeciwstawili się królowi, mówiąc: „Nie tobie, Ozjaszu, przysługuje palenie kadzidła przed PANEM. Tylko kapłani, Aaronici, są wyświęceni, aby palić kadzidło. Wyjdź z miejsca świętegos! Dopuściłeś się świętokradztwa i nie przysporzy ci to chwałys u PANA, Boga”. 19 Ozjasz zdenerwował się, bo trzymał już w ręku kadzielnicę i był gotowy do kadzenia. A gdy zdenerwował się na kapłanów, na jego czole zajaśniał trądg. Znajdował się wtedy w obecności kapłanów, w domus PANA, obok ołtarza kadzielnego. 20Azariasz, przywódca kapłanów, oraz wszyscy pozostali kapłani patrzyli wtedy na niego i kiedy ujrzeli, że na jego czole pojawił się trąd zaraz wyprowadzili goh stamtąd. On sam też starał się wyjść jak najszybciej, bo poczuł, że PAN go dotknął. 21Pozostał trędowaty aż do śmierci i mieszkał 16

2Krl 15,5-7

a) Szefela – zob. 2Krn 1,15+. b) Fakt dobrze rozwiniętego rolnictwa w starożytnym Izraelu, na terenach o których mówi autor, potwierdziły prace archeologiczne przeprowadzone w regionie Negebu, niedaleko Beer-Szeby. c) Podana tutaj liczba zawodowych żołnierzy jest znacznie wyolbrzymiona. d) urządzenia – prawdopodobnie były to ochronne tarcze montowane na murach, które umożliwiały miotanie kamieni i strzał. Używali ich również Asyryjczycy. Raczej nie były to katapulty, ponieważ pierwsze wymianki o ich użyciu są o kilka wieków późniejsze. e) pychą – pycha będąca wynikiem przypisywania sobie samemu sukcesów, których autorem w rzeczywistości był Bóg, jest w ST bardzo mocno potępiana (np. Pwt 9,4-6). f) Sprzeniewierzył się PANU – niewierność Ozjasza polegała na przekroczeniu przepisów odnoszących się do kultu, w myśl których do miejsca świętego mogli wchodzić i składać tam ofiary tylko kapłani (Wj 30,7-9; Lb 18,1-7). g) trąd – król zostaje ukarany w ten sam sposób jak prorokini Maria, która domagała się dla siebie przywilejów, jakie Bóg udzielił Mojżeszowi (Lb 12,10). W Biblii spotykamy różne typy trądu. Trudno powiedzieć, o jaką dokładnie chorobę skóry chodzi, ale raczej nie był to trąd w dzisiejszym rozumieniu tego słowa definiowanego przez medycynę jako choroba Hansena. h) wyprowadzili go – osoby trędowate nie mogły przebywać na terenie świątyni (Kpł 13,45).

Pycha Ozjasza zostaje ukarana. Pewny swojej pozycji i absolutnej dominacji w państwie Ozjasz posunął się w swej pysze do tego stopnia, że pomimo protestów kapłanów postanowił osobiście złożyć ofiarę kadzielną w miejscu najświętszym. Było to jawne naruszenie przepisów dotyczących sprawowania kultu w świątyni, które autor uznaje za świętokradztwo (w. 18). Wcześniej, co prawda, królowie pełnili funkcje należące do kapłanów (1Krl 8,64; 2Krl 16,13), ale autor, bazując na prawodawstwie opierającym się na tzw. tradycji kapłańskiej, czyli na przepisach powstałych

817

2. KRONIK 26,9-21

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:46 PM

a) Prawdopodobnie nie chodzi tutaj o kanoniczną Księgę Izajasza, w której Ozjasz wspomniany zostaje tylko w trzech tytułach (Iz 1,1; 6,1; 7,1), ale o jakąś inną księgę, która nie zachowała się do naszych czasów. b) na polu – czyli nie w tradycyjnym miejscu pochówku królów, których groby wykute były w skale. Ozjasza pochowano na otwartej przestrzeni, na polach położonych w pobliżu grobów królewskich. c) Autor lakonicznie kreśli problem niewierności ludu i nic nie mówi na temat nielegalnego kultu bałwochwalczego praktykowanego na wzniesieniach kultowych (2Krl 15,35). d) Ofel – wzgórze to znajdowało się pomiędzy wzgórzem świątynnym i Miastem Dawidowym. Przez Ofel przebiegał ciąg umocnień, stanowiących ochronę kompleksu świątynno-pałacowego. e) Księdze królów… Judy – zob. 2Krn 20,34+. f) Szedł… drogą królów Izraela – porównanie do władców Królestwa północnego jest najgorszym z możliwych sądów, jaki można wystawić królowi Judy.

Page 818

w osobnym domu, daleko od domu PANA, a jego syn Jotam zarządzał pałacem i sprawował rządy w kraju. 22 Pozostałe wydarzenia związane z jego panowaniem, wcześniejsze i późniejsze, zostały opisane w Księdze prorockiej Izajasza, syna Amosaa. 23Kiedy Ozjasz spoczął przy swoich ojcach, pochowano go na polub nieopodal grobów królewskich, ponieważ mówiono: „Jest trędowaty”. Władzę królewską objął po nim jego syn Jotam.

Kpł 13,45n

Rządy Jotama 1 Jotam miał dwadzieścia pięć lat, gdy objął rządy, i przez szesnaście lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Jerusza i była córką Sadoka. 2Czynił on to, co podobało się PANUs, podobnie jak jego ojciec Ozjasz. Nie wchodził jednak do świątynis PANA. Ale lud pozostał zepsutyc. 3 On to właśnie zbudował Bramę Górną w domus PANAs oraz przebudował znaczną część murów Ofelud. 4W górach Judys zbudował miasta, a pośród lasów twierdze i warownie. 5Podjął walkę z królem Ammonitóws, pobił jego poddanych, a oni złożyli mu w owym roku daninę w wysokości stu talentóws srebra, dziesięciu tysięcy kors pszenicy i dziesięciu tysięcy kor jęczmienia. Zapłacili też daninę w drugim i trzecim roku. 6Jotam stał się potężny, ponieważ kroczył drogamis PANA, swojego Boga. 7 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Jotama, oraz wojny i sposób, w jaki sprawował władzę, zostały opisane w Księdze królów Izraelas i Judye. 8Jotam miał dwadzieścia pięć lat, gdy objął władzę i przez szesnaście lat panował w Jerozolimie. 9Kiedy Jotam spoczął obok swoich ojców, pochowano go w Mieście Dawida, a jego syn Achaz został po nim królem.

2Krl 15,32-38

Panowanie Achaza 1 Achaz miał dwadzieścia lat, gdy wstąpił na tron, i przez szesnaście lat panował w Jerozolimies. Nie postępował on uczciwie wobec PANAs, jak jego praojciec Dawid. 2Szedł raczej drogąs królów Izraelaf, sporządził posągi

2Krl 16,2-5

27

28

w środowisku kapłańskim (1Krn 23,13), w geście Ozjasza widzi uzurpację i przekroczenie kompetencji królewskich. Czyn Ozjasza spotyka się z natychmiastową odpowiedzią Boga. Trąd, symbol przekleństwa i zaprzeczenie błogosławieństwa Bożego, sprawia, że Ozjasz traci władzę. Nie jest już nikim więcej jak opuszczonym przez wszystkich kaleką, niegodnym nawet tego, aby spocząć w grobach królewskich. Rządy Jotama. Panowanie Jotama jest przedstawione w sposób ogólny i typowy dla stylu autora. Opisując dzieła prowadzone z dobrym skutkiem przez króla, podkreśla, że Jotam stał się silnym władcą, ponieważ był człowiekiem we wszystkim posłusznym Bogu (w. 6). Panowanie Achaza. Tendencje do praktyk bałwochwalczych były w Judzie ciągle żywe i szczególnie odżyły za czasów panowania Achaza. Autor już na początku opisu panowania tego króla ocenia go bardzo krytycznie i stawia w jak najgorszym świetle – jako bałwochwalcę popierającego najbardziej haniebne praktyki ludów pogańskich wypar tych z Kanaanu przez Izraelitów.

2. KRONIK 26,22 — 28,2

818

2Krn 16,3; 17,17

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

Page 819

Baaloms, 3palił kadzidło w Dolinie Synów Hinnomaa i nawet swojego syna spalił w ofierzeb, naśladując niegodziwe praktyki narodów pogańskich, które PAN wypędził przed Izraelitami. 4Składał ofiary i palił kadzidło na wzniesieniach kultowychs, na pagórkach i pod każdym zielonym drzewem. Klęska Achaza Z tego powodu PANs, jego Bóg, wydał go w ręce króla Aramuc. Został pokonany, a jego żołnierze zostali wzięci do niewoli i zaprowadzeni do Damaszkud. Jego samego przekazano w ręce króla Izraelas, który zadał mu wielką klęskę. 6 Pekach, syn Remaliasza, jednego dnia zamordował wtedy sto dwadzieścia tysięcy doborowych żołnierzy, ponieważ opuścili oni PANA, Boga swych ojców. 7Zikri, wojownik efraimski, zabił syna królewskiegoe Maasejasza, zarządcę pałacowego Azrikama oraz Elkanę, namiestnika królewskiego. 8Izraelici wzięli też spośród ich rodaków i uprowadzili do niewoli dwieście tysięcy żon, synów i córek. Nadto wzięli też wielkie łupy i ruszyli w drogę powrotną do Samariis. 5

Wystąpienie proroka Odeda Był tam proroks PANAf o imieniu Oded. Kiedy więc wojsko izraelskie wracało do Samariis, wyszedł mu naprzeciw i powiedział: „Oto PANs, Bóg waszych ojców, w swoim gniewies na Judęs wydał ich wam, a wyście zabili ich z okrucieństwem, które dosięgło nieba. 10A teraz chcecie podbić mieszkańców Judy i Jerozolimys, aby uczynić z nich niewolników i niewolniceg. Czy jednak wy sami nie zawiniliścieh wobec PANA, waszego Boga. 11Posłuchajcie mnie i odeślijcie jeńców pochodzących spośród waszych braci. Jeśli tego nie zrobicie, płonący gniews PANA spadnie na was”. 12Wtedy niektórzy spośród przywódców efraimskich: Azariasz syn Jochanana, Berekiasz syn Maszillemota, Ezechiasz, syn Szalluma, oraz Amasa syn Chadlaja, wystąpili przed powracające wojsko 13i powiedzieli do żołnierzy: „Nie wprowadzajcie tutaj jeńców, bo w ten sposób będziemy winni wobec PANA i jeszcze bardziej powiększymy nasze winy i grzechys. Nasza wina i bez tego jest wielka, a płonący gniew Boga ciąży 9

a) Dolina Synów Hinnoma – wąwóz znajdujący się w niewielkiej odległości na południowy zachód od Jerozolimy. Od czasów Jozjasza dolina pełniła funkcję jerozolimskiego śmietnika. Z czasem stała się symbolem przekleństwa i potępienia, i utożsamiano ją z miejscem odbywania kary przez grzeszników. W NT nosi nazwę Gehenna (zob. Słownik). b) spalił w ofierze – chodzi o zwyczaj palenia ludzi w ofierze składanej pogańskim bóstwom. Najczęściej darem ofiarnym były dzieci (Jr 7,31). Praktyka ta była wielokrotnie potępiana przez Prawo Mojżeszowe (Kpł 18,21; 20,2-4; Pwt 12, 31; 18,10) i przez proroków (np. Jr 19,4-6; 32,35). c) króla Aramu – chodzi tu o króla Resina (2Krl 16,5; Iz 7,1). Aram – zob. Słownik. d) Damaszek – zob. 2Krn 16,1+. e) syna królewskiego – jest to honorowy tytuł, jakim zwracano się do członków rodziny królewskiej. Nie chodzi tu o rodzonego syna Achaza. f) prorok PANA – również w Królestwie północnym byli prawdziwi prorocy, których Bóg posyłał, aby oskarżali, upominali i wzywali do nawrócenia. g) Prawo zabraniało czynienia z Izraelitów niewolników (Kpł 25,39-43). h) Czy… nie zawiniliście – wina, o której mówi prorok, to okrutne zabójstwo mieszkańców Judy, a także sam fakt schizmy.

Klęska Achaza. Karą za grzech Achaza jest atak dwóch najeźdźców: Aramejczyków i Izraelitów z północy. Wojna ta nosi nazwę wojny syro-efraimskiej (734-732 przed Chr.). Kronikarz, w przeciwieństwie do autorów innych tekstów biblijnych, nie przedstawia jej jako ataku dwóch armii sprzymierzonych przeciwko Judzie (2Krl 16,5-9; Iz 7,1-9). Całą uwagę skupia na wymiarze moralnym tego wydarzenia. Ogromne straty, jakie poniosła Juda, są karą za brak wierności Bogu. Wystąpienie proroka Odeda. Tryumfalny powrót wojsk izraelskich do Samarii przerywa prorok Oded, który w ostrych słowach krytykuje bratobójczą wojnę i sposób, w jaki zostali potraktowani mieszkańcy Judy, i wzywa do naprawienia wyrządzonej krzywdy. Argumentując konieczność takiego czynu, odwołuje się do sumień Izraelitów i uświadamia im, jak wielki jest ich grzech. W ten sposób budzi w nich lęk, bojaźń Bożą, która powoduje, że diametralnie zmieniają swoje myślenie i swoją postawę. Nie tylko zwracają jeńcom wolność, ale oddają też skradzione rzeczy, opatrują rany, a nawet odprowadzają jeńców z powrotem na ich terytorium.

819

2. KRONIK 28,3-13

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. b) króla asyryjskiego – był nim Tiglat-Pileser III, który rządził w Asyrii w latach 745-727 przed Chr. c) Szefela – zob. 2Krn 1,15+. d) Negeb – dosł. sucha, wyschnięta, południowa kraina, południowa część Judy. Mimo surowego klimatu, ze względu na liczne szlaki handlowe, było tam wiele osad. e) Bet-Szemesz – zob. 2Krn 25,21+. f) Ajjalon – zob. 2Krn 11,10+. g) Timna – miasto leżące na północnej granicy Judy, pomiędzy Bet-Szemesz i Ekronem. h) W 2Krl jest mowa o pomocy udzielonej Achazowi przez Tiglata-Pilesera, jaką był jego atak na Damaszek (2Krl 16,9). Pomijając ten fakt, autor wyraża negatywną opinię na temat sojuszu Achaza z Asyrią. i) Księga królów Judy i Izraela – zob. 2Krn 20,34+.

Page 820

nad Izraelems”. 14Żołnierze uwolnili jeńców, a łupy złożyli przed przywódcami i całym zgromadzeniems. 15Ci, których wybrano imiennie, zaopiekowali się jeńcami: ubrali nagich, korzystając ze zdobytych łupów, dali im ubranie i obuwie, nakarmili ich i napoili, a także namaścili. Następnie kulejących wsadzili na osły i odprowadzili do Jerychaa, miasta palm, do ich braci, sami zaś powrócili do Samarii. Grzechy i śmierć Achaza W tym czasie król Achaz wysłał poselstwo do króla asyryjskiegob z prośbą o pomoc. 17Edomicis bowiem najechali Judęs, podbili ją i wzięli jeńców, 18Filistynis zaś uderzyli na miasta Szefelic i Negebud, zdobyli Bet-Szemesze, Ajjalonf, Gederot, Soko i podległe mu miejscowości, Timnęg i podległe jej miejscowości, oraz Gimzo z podległymi jej miejscowościami i tam też się osiedlili. 19Stało się tak dlatego, że PANs upokorzył Judę za przewinienia króla judzkiego Achaza, który przyczynił się do upadku Judy i sprzeniewierzył się PANU. 20Tiglat-Pileser przybył na jego wezwanie, lecz zamiast mu pomóc, stał się najeźdźcą. 21Achaz obrabował doms PANA i pałac królewski, a także ukradł kosztowności dostojników, aby obdarować króla asyryjskiego. Na nic się to jedak nie przydałoh. 22 W tym czasie ucisku król Achaz nadal sprzeniewierzał się PANU. 23Składał ofiarys bogom mieszkańców Damaszku, którzy go pokonali, i mówił: „Bogowie królów Damaszku wspomagają ich, im więc będę składał ofiary, aby i mnie przyszli z pomocą”. To wszystko przyczyniło się do upadku jego i całego Izraelas. 24Achaz zabrał i zniszczył wszystkie sprzęty z domu Bożego, zamknął drzwi domu PANA i wybudował ołtarzes na wszystkich placach Jerozolimys. 25W każdym judzkim mieście uczynił wzniesienia kultowes, aby składano na nich ofiary kadzielnes obcym bogom. Rozgniewałs tym PANA, Boga swoich ojców. 26 Inne jego czyny oraz wydarzenia z czasów jego panowania zostały opisane w Księdze królów Judy i Izraelai. 27Kiedy odszedł do swoich ojców, został pochowany w Jerozolimie, lecz nie w grobach królewskich. Władzę królewską objął po nim jego syn Ezechiasz. 16

Grzechy i śmierć Achaza. Chcąc ratować dramatyczną sytuację Judy, Achaz zupełnie się gubi i konsekwentnie odrzuca możliwość szukania pomocy u Boga. Wyrazem gniewu Bożego i kary, jaką Bóg wymierza Achazowi, jest jego krótkie, pełne nieszczęść życie, które trwało zaledwie 36 lat. Przedwczesną śmierć króla uważano za wyraz sądu Boga nad tym, który w Jego imieniu miał prowadzić lud, a w rzeczywistości całe jego panowanie naznaczone było jednym wielkim pasmem grzechu. Dlatego też Achaz nie mógł tak jak jego poprzednicy na tronie Izraela zostać pochowany w grobach królewskich. Podawane przez autora fakty nie są zgodne z prawdą historyczną, której znacznie bliższe jest opowiadanie o Achazie zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 16). Dzieje się tak dlatego, że autor chce podkreślić, iż wszystkie klęski, jakie spadły na Achaza i Judę, są konsekwencją jego niewierności przejawiającej się w szerzonym przez niego bałwochwalczym kulcie. Dlatego pewne fakty zmienia, pewne pomija, a jeszcze inne interpretuje, dostosowując do swoich potrzeb.

2. KRONIK 28,14-27

820

2Krl 16,7

1Krn 5,26

2Krl 16,8

2Krn 29,7

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

Page 821

Wielkie reformy i upadek Judy 2Krl 18,1-3

Panowanie Ezechiasza 1 Ezechiasz miał dwadzieścia pięć lat, gdy zaczął rządzić, i przez dwadzieścia dziewięć lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Abia i była córką Zachariasza. 2Czynił on to, co podobało się PANUs, podobnie jak jego praojciec Dawid.

29

Oczyszczenie świątyni W pierwszym roku swego panowania, już w pierwszym miesiącu, Ezechiasz otworzył drzwi domus PANAa i je naprawił. 4 Zwołał kapłanów oraz lewitóws i zgromadził ich na dziedzińcu wschodnim. 5Powiedział do nich: „Słuchajcie mnie, lewici! Oczyśćcie sięb, abyście mogli oczyścić doms PANA, Boga waszych ojców, i usunąć z miejsca świętegos wszystko, co nieczystec. 6Nasi ojcowie byli niewierni i dopuścili się tego, co nie podobało się PANUs, naszemu Bogu. Opuścili Go i odwrócili się od mieszkanias PANA, obrócili się do niego plecami. 7Ponadto zamknęli drzwi przedsionka świątynis, pozwolili, aby zgasły lampy, nie palili kadzidła ani nie składali ofiar całopalnychs w świątyni Boga Izraelas. 8Dlatego spadł gniews PANA na Judęs i Jerozolimęs i jak widzicie, uczynił ich przedmiotem pogardy, zdziwienia i strachu. 9Oto wasi ojcowie zginęli od miecza, a waszych synów, wasze córki i żony wzięto do niewolid. 10Właśnie zdecydowałem się zawrzeć przymierzee z PANEM, Bogiem Izraela, aby oddalić od nas Jego gniews. 11Synowie moi, nie traćcie czasu, gdyż PAN wybrał was, abyście Mu służyli, przewodniczyli liturgii i składali ofiary kadzielnes”. 12 Następnie powstali lewici: z rodus Kehata: Machat, syn Amasaja i Joel syn Azariasza; z rodu Merariego: Kisz, syn Abdiego i Azariasz, syn Jelleela; z rodu Gerszona: Joach, syn Zimmy i Eden, syn Joacha. 13 z rodu Elisafana: Szimri i Jejel; z rodu Asafa: Zachariasz i Mattaniasz; 14 z rodu Hemana: Jechiel i Szimei; z rodu Jedutuna: Szemajasz i Uzzjel. 15 Zebrali swoich braci, oczyścili się i zgodnie z poleceniem króla oraz ze słowami PANA, poszli oczyścić dom PANA. 16Również kapłani weszli do wnętrza domu PANA, aby go oczyścić. Wynieśli na dziedziniec domu PANA wszystkie nieczyste 3

2Krn 24,18; Iz 59,12n

Pwt 28,25; Jr 25,18

Lb 18,6

a) otworzył drzwi domu PANA – drzwi do świątyni zamknął jego poprzednik Achaz (2Krn 28,24). b) Oczyśćcie się – chodzi o czystość rytualną (Wj 19,10n). c) nieczyste – użyte przez autora hebrajskie słowo „nieczystość” zwykle odnoszono do nieczystości kobiet związanej z ich cyklem biologicznym. Wyrażenie to stosowano również w odniesieniu do rzeczy godnych potępienia, jak na przykład cudzołożny związek z żoną brata (Kpł 20,21). Tutaj nieczystością nazwane są bóstwa czczone w pogańskim kulcie (2Krn 28,23). d) Jest to aluzja do wydarzeń, o których była mowa w 2Krn 28,6-8, ale prawdopodobnie autor odnosi się także do wygnania babilońskiego. e) przymierze – ze względu na odstępstwo Achaza odnowienie przymierza było konieczne. Przymierze – zob. Słownik.

Oczyszczenie świątyni. Po ponurym okresie rządów Achaza życie religijne w Judzie wymagało głębokiej odnowy. Do tego dzieła z wielkim zapałem zabrał się król Ezechiasz. Jego pierwszą decyzją było przywrócenie sprawowania kultu w zamkniętej przez poprzednika świątyni jerozolimskiej. W przemówieniu poprzedzającym oczyszczenie zbezczeszczonej świątyni Ezechiasz podejmuje tematy charakterystyczne dla przepowiadania prorockiego. Mówi o niewierności nie tylko Achaza, ale całego ludu i przodków. Przypomina o wielkim gniewie Boga i wskazuje na potrzebę nawrócenia, widząc w nim jedyny sposób zadośćuczynienia za grzechy i odnowienia zerwanej więzi z Bogiem.

821

2. KRONIK 29,1-16

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) dolina Cedronu – potok Cedron przez większą część roku jest wyschnięty, ale opady deszczu sprawiają, że okresowo utrzymuje się w nim wysoki poziom wody. Płynie Doliną Jozafata, która graniczy z Jerozolimą od strony północnej. b) Ofiara przebłagalna składana jest za trzy grupy osób: za króla i jego dwór, za kapłanów i lewitów oraz za cały lud kraju. c) Wszystkie czynności wstępne towarzyszące składaniu ofiar powinni wykonywać ci, którzy składali ofiarę (Kpł 1,5.11; 3,2.8). Według proroka Ezechiela natomiast było to obowiązkiem lewitów (Ez 44,11). Dla kapłanów zarezerwowane było skrapianie ołtarza krwią i położenie na nim poćwiartowanych części zwierząt. d) położyli na nich ręce – chodzi o opisany w Księdze Kapłańskiej ryt pokutny, w którym poprzez gest położenia rąk na koźle ofiarnym grzechy popełnione w sposób nieświadomy przez tego, kto składał ofiarę, przechodziły na zwierzę. Kozioł ten był później wypędzany na pustynię (Kpł 16,21). e) cały Izrael – autor podkreśla, że ofiara przebłagalna została złożona nie tylko za grzechy popełnione na terytorium znajdującym się pod władzą Ezechiasza, ale także za plemiona izraelskie zamieszkujące północ. f) widzącego – zob. 2Krn 9,29+. g) słowami Dawida i Asafa – aluzja do psalmów, których autorstwo przypisywane jest Dawidowi i Asafowi (Ps 50; 73 – 83).

Page 822

przedmioty, jakie znaleźli w świątyni PANA. Lewici zaś brali to i wyrzucali na zewnątrz, do doliny Cedronua. 17Oczyszczanies świątyni oraz jej przedsionka zaczęli pierwszego dnia pierwszego miesiąca roku. W ósmym dniu weszli do przedsionka PANA. Przez osiem dni dokonywali oczyszczenia domu PANA i zakończyli w szesnastym dniu miesiąca. 18 Następnie przybyli do króla Ezechiasza i powiedzieli: „Oczyściliśmy cały dom PANA, ołtarzs całopalenia wraz z należącymi do niego przedmiotami, stół chlebów poświęconychs wraz z jego wyposażeniem. 19Wszystkie przedmioty, które król Achaz sprofanował podczas swego panowania swoją niewiernością, zostały przygotowane i poświęcones, a teraz znajdują się przed ołtarzem PANA”. 20 Król Ezechiasz wstał wczesnym rankiem, zgromadził przywódców miasta i poszedł z nimi do domu PANA. 21Przyprowadzono siedem cielców, siedem owiec, siedem baranóws i siedem kozłów na ofiarę przebłagalnąs za królestwo, za świątynię i za Judęb. Przekazano je następnie potomkom Aarona, kapłanom, aby złożyli je jako ofiarę całopalną na ołtarzu PANA. 22Kapłani najpierw ofiarowali cielce, następnie owce i barany, a krwią ofiar za każdym razem skrapiali ołtarzc. 23Potem przyprowadzili do króla kozły przeznaczone na ofiarę przebłagalną, aby król i wszyscy zgromadzeni położyli na nich ręced. 24Następnie złożyli je w ofierze jako zadośćuczynienie za cały Izrael, a krew wylali wokół ołtarza. Król bowiem nakazał złożyć ofiarę całopalną i przebłagalną za cały Izraele. 25 Lewitom trzymającym cymbały, cytry i liry nakazał stanąć przed domem PANA, zgodnie z zarządzeniem Dawida, Gada, widzącegof królewskiego, i prorokas Natana, gdyż od PANA pochodziło to zarządzenie, a przez proroków było ono przekazywane. 26Lewici ustawili się, trzymając instrumenty, które wyznaczył im Dawid, kapłani natomiast trzymali trąby. 27 Wtedy Ezechiasz rozkazał złożyć ofiarę całopalną na ołtarzu. Kiedy zaczęto ją składać, rozpoczęły się śpiewy pochwalne na cześć PANA przy dźwiękach trąb i przy wtórze instrumentów Dawida, króla Izraela. 28Przez cały czas składania ofiary całopalnej rozbrzmiewał śpiew i dźwięk trąb, a całe zgromadzenies oddawało pokłon. 29Gdy zakończono składanie ofiary, król i jego świta uklękli i oddali pokłon. 30Król Ezechiasz i książęta polecili, aby lewici wysławiali PANA słowami Dawida i Asafag, który był widzącym. Wysławiali Go więc z radością, klękali i oddawali pokłon.

Publiczna pokuta rozpoczyna się od oczyszczenia budynku świątynnego, które polegało na wyrzuceniu rzeczy związanych z bałwochwalczym kultem i ponownym poświęceniu przedmiotów sprofanowanych przez Achaza. Następnie cały lud składa uroczyste ofiary całopalne, przebłagalne, krwawe, pochwalne i wspólnotowe. W ten sposób odnowiono przymierze z Bogiem i przywrócono świątyni jerozolimskiej należną jej rolę. Ezechiasz, który powrócił do praktyki wykorzystania muzyki i uroczystych śpiewów w liturgii, w prowadzonej odnowie religijnej wyraźnie inspiruje się wzorcem, jakim był dla niego król Dawid i jego zarządzenia.

2. KRONIK 29,17-30

822

Ezd 6,17

Kpł 4,23n

1Krn 25,1

Lb 10,10

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

Page 823

31

Kpł 23,37

Następnie do zgromadzonych przemówił Ezechiasz: „Teraz, gdy poświęciliście się dla PANA, zbliżcie się i przynieście do domu PANA ofiary wspólnotowes i dziękczynne”. Zgromadzeni przynieśli więc ofiary wspólnotowe i ofiary dziękczynne, a ci, którzy tego pragnęli, ofiary całopalne. 32Zgromadzenie złożyło na ofiarę całopalną siedemdziesiąt wołów, sto baranów i dwieście jagniąt. Te wszystkie zwierzęta zostały złożone na ofiarę całopalną dla PANA. 33Jako święte dary przyprowadzono sześćset wołów i trzy tysiące owieca. 34Kapłanów jednak było za mało i nie nadążali ze ściąganiem skór ze zwierząt przeznaczonych na ofiary całopalne. Pomagali więc im ich bracia, lewici, aż do czasu, gdy kapłani oczyścili się i byli w stanie sami sobie poradzić. Lewici zresztą chętniej niż kapłani oczyścili się i poświęcali się służbie. 35A oprócz mnóstwa ofiar całopalnych kapłani musieli zająć się tłuszczem ofiar wspólnotowych i ofiarami płynnymi. W ten sposób przywrócono kult w domu PANA. 36Ezechiasz, a wraz z nim cały lud, radował się tym, co Bóg dla nich przygotował. Wszystko to stało się bowiem tak nieoczekiwanieb. Ezechiasz ogłasza uroczyste święto Paschy 1 Ezechiasz rozesłał posłańców po całej ziemi Izraelas i Judys. Do Efraimitów i potomków Manassesa przesłał nadto listy, zapraszając ich, aby przybyli do domus PANAs, do Jerozolimyc, na święto Paschys ku czci PANA, Boga Izraela. 2Król, jego urzędnicy i całe zgromadzenies w Jerozolimies zdecydowali, aby obchodzić święto Paschy w drugim miesiącu rokud. 3Nie mogli bowiem obchodzić Paschy we właściwym czasie, ponieważ nie wszyscy kapłani zdążyli się oczyścić, a lud nie zebrał się jeszcze w Jerozolimie. 4Propozycja ta zyskała uznanie króla i całego zgromadzenia. 5Postanowiono ogłosić tę decyzję w całej ziemi Izraelskiej od Beer-Szeby aż po Dane. Nakazano, aby wszyscy przybyli do Jerozolimy na święto Paschy ku czci PANA, Boga Izraela. Tych, którzy przestrzegali przepisów Prawas, nie było bowiem wielu. 6Posłańcy z listami od króla i jego urzędników rozeszli się po całej ziemi Izraela i Judy. Zgodnie z rozporządzeniem królewskim głosili: „Izraelici! Wróćcie do PANA, Boga Abrahama, Izaaka i Izraela, a wtedy i On powróci do resztki ocalonych z rąk królów Asyriif. 7Nie naśladujcie waszych ojców i braci, którzy nie byli wier ni PANU, Bogu waszych ojców. Właśnie z tego powodu dotknęło ich to nieszczęście,

30

a) Podane tutaj liczby są znacznie mniej wyolbrzymione niż w opisie ofiar składanych przez Salomona przy poświęceniu świątyni (2Krn 7,5). b) nieoczekiwanie – zaskakujące było tempo, w jakim udało się uzdrowić sytuację religijną w kraju po okresie panowania Achaza. Ezechiasz, nie tracąc czasu przystąpił do energicznych działań i również Bóg natychmiast odpowiedział na publiczną pokutę ludu. c) do Jerozolimy – po przeprowadzonej reformie religijnej Jerozolima była jedynym miejscem, w którym można było sprawować kult w sposób legalny. Pascha, która zwyczajowo była świętem celebrowanym w gronie rodzinnym, stała się teraz uroczystością o charakterze narodowym, scentralizowanym. d) Izraelici obchodzili święto Paschy 14 dnia pierwszego miesiąca roku (Wj 12,118). Ezechiasz przesuwa je o miesiąc ze względu na konieczność poczynienia przewidzianych przez Prawo przygotowań (Lb 9,6-13) i zmobilizowania tak kapłanów, jak i ludu. e) od Beer-Szeby aż po Dan – powiedzenie to ze względu na położenie obu miast jest metaforą stosowaną na określenie całego kraju Izraela, od krańców południowych po najdalszą północ. f) królów Asyrii – chodzi o Tiglat-Pilesera III, Salmanassara V i Sargona II. W 734 r. przed Chr. Tiglat-Pileser deportował wielu mieszkańcow Królestwa północnego (2Krl 15,29). Asyria – zob. Słownik.

Ezechiasz ogłasza uroczyste święto Paschy. Drugim etapem reformy religijnej prowadzonej przez Ezechiasza jest uroczyste świętowanie Paschy w Jerozolimie przez cały lud Izraela, tak z południa, jak i z północy. W liście skierowanym do wszystkich plemion Izraela Ezechiasz, zapraszając do wspólnego świętowania Paschy, wzywa do nawrócenia, do powrotu do Jerozolimy i odnowienia praktyki kultu sprawowanego w świątyni. Opowiadanie to jest wyrazem troski autora i jemu współczesnych o ponowne zjednoczenie całej wspólnoty żydowskiej, która wskutek historycznej zawieruchy uległa znacznemu rozproszeniu. Zaproszenie króla nie spotkało się z pełnym zrozumieniem wszystkich

823

2. KRONIK 29,31 — 30,7

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) ludźmi o twardym karku – wyrażenie to określa ludzi trwających w ciągłym i nieprzejednanym uporze (Pwt 10,16; Jr 7,26). b) Święto Przaśników – w czasach Ezechiasza Święto Przaśników było obchodzone razem ze świętem Paschy (Pwt 16,1-8). Tradycja kapłańska natomiast oddziela te dwa święta (Kpł 23,5-14; Lb 28,16n). c) Cedron – zob. 2Krn 29,16+. d) Według Kpł 11,4 nie przewiduje się interwencji lewitów w tych okolicznościach, co więcej, zabrania im się zbliżania do ołtarza (zob. także Lb 18,3). Kronikarz rozszerza uprawnienia lewitów i usprawiedliwia to liczbą tych, którzy stali się nieczyści i nie mogli dokonać rytualnych obmyć. e) modlił się – modlitwa Ezechiasza wyraża głębokie przekonanie i wiarę w moc i skuteczność modlitwy, która może wyprosić odpuszczenie rytualnych grzechów. f) przebaczył – wyrazem Bożego przebaczenia jest ochrona ludu przed karami przewidzianymi dla tych, którzy spożywali Paschę, będąc rytualnie nieczystymi. Karami tymi były przede wszystkim śmierć i choroba (Kpł 15,31; 26,14-16).

Page 824

którego jesteście świadkami. 8Teraz zatem nie bądźcie ludźmi o twardym karkua jak wasi ojcowie. Podajcie rękę PANU i przyjdźcie do mieszkanias, które On uświęcił na zawsze. Służcie PANU, waszemu Bogu, a On oddali od was swój płonący gniews. 9Jeśli nawrócicie się do PANA, również wasi rodacy i potomkowie doświadczą litości od tych, którzy ich uprowadzili, i powrócą do ojczyzny. Wasz PAN Bóg jest bowiem litościwy i miłosiernys, nie odwraca wzroku od tych, którzy wracają do Niego”. 10Posłańcy przechodzili od miasta do miasta w ziemi Efraima, Manassesa i Zabulona, jednak mieszkańcy tych ziem naśmiewali się z nich i drwili. 11 Tylko nieliczni spośród potomków Asera, Manassesa i Zabulona ukorzyli się i przyszli do Jerozolimy. 12Bóg swą mocą sprawił, że w Judzie wszyscy jednomyślnie wypełnili polecenie króla i jego urzędników, zgodnie ze słowem PANA. 13 Wielki tłum zebrał się w Jerozolimie w drugim miesiącu roku, aby obchodzić Święto Przaśnikówb. 14Zburzyli ołtarzes pogańskie w Jerozolimie, a wszystkie ołtarzyki kadzenia wrzucili do potoku Cedronc. 15Czternastego dnia drugiego miesiąca zabili barankis paschalne, a skruszeni kapłani i lewicis oczyścilis się, aby wejść z ofiarami całopalnymis do domu PANA. 16Zajęli miejsca wyznaczone im zgodnie z Prawem Mojżesza, człowieka Bożego. Kapłani kropili krwią, którą brali z rąk lewitów. 17 Ponieważ wielu ludzi nie było rytualnie czystychs, lewici w ich imieniu składali ofiary z baranków paschalnych, aby je poświęcićs PANUd. 18Wielu bowiem przybyłych z ziemi Efraima, Manassesa, Issachara i Zabulona nie oczyściło się i jadło Paschę niezgodnie z przepisami Prawa. Ezechiasz więc modlił sięe za nich, mówiąc: „O dobry PANIE, Boże naszych ojców, przebacz 19tym, którzy – choć nie są czyści, aby pełnić święte czynności – szczerym sercems szukają Boga, PANA, który jest Bogiem ich ojców”. 20PAN wysłuchał modlitwy Ezechiasza i przebaczyłf swojemu ludowi. 21Przez siedem dni Izraelici przebywający w Jerozolimie pełni radości obchodzili Święto Przaśników. Codziennie kapłani i lewici modlili się do PANA ze wszystkich sił. 22A Ezechiasz przemówił serdecznie do wszystkich lewitów, którzy wykazali się wielką roztropnością w służbie PANU.

Izraelitów, ale pomimo wielu przeciwności udało się tę wspólną celebrację przeprowadzić. Największą trudnością był brak rytualnej czystości większości uczestników święta, której wymagało Prawo. Dlatego obchód Paschy przesunięto aż o miesiąc i decyzją króla zrezygnowano z realizacji absolutnie wszystkich wymagań prawa religijnego. Ezechiasz, będąc przekonanym o wielkim miłosierdziu Boga, zwraca się do Niego z ufną prośbą o wybaczenie tym wszystkim, którzy przystąpią do świętowania Paschy, mimo że nie są na tę uroczystość odpowiednio przygotowani. Jest to niezwykła chwila, kiedy wartości ludzkie biorą górę nad Prawem i jego rytualnymi przepisami. Przekonanie Ezechiasza o tym, że lepiej będzie, aby lud, nawet jeśli nie spełnia wymogów Prawa, wziął udział w uroczystym świętowaniu i złożył hołd Bogu, zapowiada nauczanie Chrystusa o wyższości człowieka nad Prawem (Mk 7,1-13). Ezechiasz jawi się tutaj jako nowy Salomon, jako ten, który przywraca jedność ludu Izraela i jest prawdziwym przywódcą ludu wybranego przez Pana. Jego rola jako władcy polega przede wszystkim na prowadzeniu ludzi do Boga i dbałości o realizację Jego woli przez życie według ustanowionych przez Niego norm.

2. KRONIK 30,8-22

824

Ezd 6,20

2Krn 35,17

14_2Krn:14_2Krn

2Krn 35,7

2Krl 18,4; Iz 36,7

1Krn 23,18; 35,4n; Ezd 6,18

Lb 28,3n

Kpł 27,30; Pwt 26,2; Ne 10,39

9/3/08

2:47 PM

Page 825

Po siedmiu dniach, podczas których składali PANU, Bogu swych ojców, ofiary wspólnotowes i wyznawali swoje grzechy, 23 całe zgromadzenie postanowiło świętować jeszcze przez następne siedem dni. Było to siedem dni radości. 24Ezechiasz, król Judy, przeznaczył dla zgromadzenia tysiąc cielców i siedem tysięcy owiec. Przywódcy ludu ofiarowali zgromadzeniu tysiąc cielców i dziesięć tysięcy owiec. Wielu kapłanów poddało się rytualnemu oczyszczenius. 25Całe zgromadzenie Judy, kapłani, lewici i całe zgromadzenie przybyłych z Izraela, cudzoziemcya przybyli z ziemi Izraela i ci, którzy mieszkali w Judzie, radowali się wspólnie. 26W Jerozolimie zapanowała wielka radość, gdyż od czasów Salomona, syna Dawida, króla Izraela, nie widziano tam czegoś podobnego. 27Kapłani i lewici błogosławilis lud, a Pan usłyszał ich głos. Modlitwa, którą wypowiedzieli, dotarła do nieba, gdzie jest Jego święte mieszkanies. 1 Kiedy uroczystości dobiegły końca, całe zgromadzenie Izraela wyruszyło do miast Judy i Beniamina oraz do miast plemienia Efraima i Manassesab, aby zniszczyć steles, wyciąć aszerys, zrównać z ziemią wzniesienia kultowes i zburzyć ołtarze. Następnie wszyscy powrócili do swoich miast, każdy do swojej posiadłości.

31

Przywrócenie regularnego kultu w świątyni 2 Ezechiasz potwierdził podział kapłanów i lewitóws na grupyc, każdego według jego obowiązków – na kapłanów i lewitów: do składania ofiar całopalnychs i ofiar wspólnotowychs, do pomocy przy składaniu ofiar, do śpiewania hymnów dziękczynnych i do uwielbiania Boga przy wejściu do obozu PANAd. 3 Król przeznaczył część swego majątku na całopalenia, na ofiarę poranną i wieczorną, na ofiary szabatowes, na ofiary składane w święto nowiu księżycas i w święta zgodnie z Prawems PANAe. 4Nakazał również ludowi i mieszkańcom Jerozolimys przekazywać kapłanom i lewitom należną im część, aby byli wierni Prawu PANAs. 5Kiedy Izraelici dowiedzieli się o tym, przynieśli pierwociny zboża, moszczu, oleju, miodu i innych płodów ziemi. Przynieśli również obfite dziesięcinys ze wszystkiego. 6Również Izraelicif i Judejczycy zamieszkujący miasta judzkie dostarczyli dziesięcinę z bydła i z owiec oraz dziesięcinę z tego, co poświęcones PANU, ich Bogu. Wszystko to zebrano razem. 7Zapasy zaczęto gromadzić w trzecim miesiącu roku, a skończono w siódmym.

a) cudzoziemcy – chodzi o ludzi, którzy osiedlili się w Izraelu i chcieli stać się członkami tak religijnej, jak i narodowej wspólnoty Izraela. Później nazywano ich prozelitami. b) miast… Manassesa – chodzi o miasta położone na terenie Królestwa północnego, które znajdowało się wówczas pod okupacją Asyrii. Działanie ludu, mające na celu zniszczenie kultu pogańskiego na północy, jest jednak mało prawdopodobne. Potwierdzeniem tego przypuszczenia jest fakt, że o tych działaniach nic nie mówią Księgi Królewskie (2Krl 18,4). Prawdopodobnie autor przypisuje Ezechiaszowi to, co dokonało się za panowania Jozjasza (2Krl 23; 2Krn 34,3-7). c) Ezechiasz potwierdził i dostosował do aktualnych potrzeb podział kapłanów i lewitów dokonany przez Dawida (1Krn 23 – 25). d) przy wejściu do obozu PANA – wyrażenie archaiczne nawiązujące do czasów wędrówki Izraela przez pustynię, kiedy Namiot Spotkania będący zapowiedzią świątyni przenoszono z miejsca na miejsce (1Krn 9,18n). e) Hojność Ezechiasza zgodna jest z normami, jakie wobec władców i książąt ustanowił Ezechiel (Ez 45,22-24; 46,2). f) Izraelici – chodzi o ludzi, którzy uciekli z północy i szukali schronienia w miastach judzkich.

Przywrócenie regularnego kultu w świątyni. Ostatnim etapem reformy Ezechiasza było stworzenie sprawnej administracji, pozwalającej na skuteczne działania kapłanów i lewitów. Opierając się na ustanowionych przez Dawida normach regulujących funkcjonowanie środowiska kapłanów i lewitów (1Krn 23 – 25), Ezechiasz zachęca i zobowiązuje lud do przekazywania kapłanom części składanych ofiar, należnych im z tytułu pełnionej przez nich służby (Kpł 18,1-8). Kapłani, chcąc wiernie realizować swoje zadania, jakie wyznaczało im Prawo, cały swój czas poświęcali tylko i wyłącznie

825

2. KRONIK 30,23 — 31,7

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) PAN pobłogosławił – błogosławieństwo jest nagrodą za wierne zachowywanie Prawa (Kpł 25,18-22; Ml 3,10).

Page 826

8

Potem przybył Ezechiasz wraz z książętami i zobaczywszy zebrane dobra, błogosławilis PANA i jego lud izraelski. 9Następnie zapytał kapłanów i lewitów o te zapasy. 10Azariasz, najwyższy kapłans z rodus Sadoka, odpowiedział mu: „Jedliśmy do syta dary, które zaczęto przynosić do domus PANA, ale wiele jeszcze pozostało, gdyż PAN pobłogosławiła swój lud obfitością plonów. Dlatego powstały te wielkie zapasy”. 11 Ezechiasz rozkazał więc przygotować magazyny w domu PANA. Gdy to uczyniono, 12złożono tam uczciwie dziesięciny i poświęcone dary. Konaniasz, lewita, został ich głównym nadzorcą, a jego brat Szimei zastępcą. 13Zgodnie z postanowieniem króla Ezechiasza i Azariasza, przełożonego domu Bożego, pomocnikami Konaniasza i jego brata Szimeiego zostali: Jechiel, Azazjasz, Nachat, Asahel, Jerimot, Jozabad, Eliel, Jesmakiasz, Machat i Benajasz. 14Kore, syn Jemny, lewita, dowódca Bramy Wschodniej, został nadzorcą dobrowolnych darów dla Boga. On także wydawał daniny składane PANU i rzeczy najświętsze. 15Pod jego kierownictwem pozostawali: Eden, Miniamin, Jeszua, Szemajasz, Amariasz i Szekaniasz, którzy mieszkali w miastach kapłańskich. Rozdzielali oni sprawiedliwie należności swoim braciom, podzielonym na grupy, wielkim i małym, 16niezależnie od wpisu do rodowodus, płci męskiej, od trzeciego roku życia wzwyż. Wszyscy wymienieni przychodzili regularnie do domu PANA, aby pełnić w nim służbę zgodnie z obowiązkami i według przynależności do grup. 17Kapłani byli spisani według przynależności rodowej, lewici zaś, poczynając od dwudziestu lat wzwyż, według ich obowiązków i według grup. 18 Spis obejmował również ich dzieci, żony, synów i córki, czyli całą wspólnotę, ponieważ wszyscy oni całkowicie oddawali się świętym sprawom. 19Aaronitom, kapłanom, którzy mieszkali w wioskach podległych ich miastom, zaopatrzenie rozdzielali ludzie wyznaczeni do tego imiennie w każdym mieście. Otrzymywali je mężczyźni: kapłani i lewici ujęci w spisach rodowych. 20 Cała ziemia judzka została objęta rozporządzeniami Ezechiasza. Czynił on to, co PAN, Jego Bóg, uznaje za dobre, słuszne i prawe. 21Wszystko, czego się podjął odnośnie do liturgii w domu Bożym czy też Prawa i przykazańs, czynił z czystym sercems, szukając swego Boga. Dlatego dobrze mu się wiodło.

na służbę Panu i dlatego musieli być ludźmi wolnymi od troski o swoje utrzymanie. Stworzony przez Ezechiasza sprawny mechanizm sprawiedliwego podziału dóbr ofiarowanych przez ludzi gwarantował, że kapłani faktycznie zajmą się tym, co jest ich podstawowym i jedynym obowiązkiem, czyli sprawowaniem regularnego kultu w świątyni. Kwestia ta po latach panowania Achaza, który zamknął świątynię, była priorytetem dla odradzającego się życia religijnego Izraela. Przywrócenie kultu w świątyni w dużym stopniu przyczyniło się do odbudowy jedności pomiędzy plemionami. Istnienie jedynego ośrodka kultu sprawiało, że wszyscy Izraelici na nowo mieli stały punkt odniesienia. Głębokie przekonanie o tym, że świątynia jest miejscem zamieszkania Boga, pozwalało mieć nadzieję, że Bóg obecny pośród swojego ludu i otoczony przez niego czcią będzie hojnie błogosławił i wybawi naród wybrany od wszelkich nieszczęść.

2. KRONIK 31,8-21

826

Lb 4,46n

1Krn 23,7-23

Pwt 26,16

14_2Krn:14_2Krn

2Krl 18,13; Iz 36,1

1Krl 9,15

2Krl 6,16; Jr 17,5

2Krl 18,17; Iz 36,2

2Krl 18,19; Iz 36,4n

2Krl 18,22.33-35; Iz 36,6n

9/3/08

2:47 PM

Page 827

Najazd Sennacheryba 1 Po tych wydarzeniach i dowodach wierności wyruszył Sennacheryba, król Asyriis, i najechał Judęs. Rozbił obóz pod warownymi miastami i polecił je zdobyćb. 2Gdy Ezechiasz dowiedział się o nadciągającym Sennacherybie i o tym, że kierował się na Jerozolimęs, 3zdecydował wraz ze swoimi doradcami i dowódcami wojsk, aby zasypać wszystkie źródła wody znajdujące się poza murami miasta. Oni zaś poparli go w tym zamiarze. 4Zebrał się wielki tłum, który zasypał wszystkie źródła wody i płynący przez tę ziemię potokc. Mówili bowiem: „Dlaczego nadciągający królowie Asyrii mieliby znaleźć pod dostatkiem wody?”. 5Nabrał odwagi i naprawił zniszczone części murów, zbudował na nich wieże, wzniósł drugi, zewnętrzny mur, umocnił Millod, Miasto Dawidowe i polecił przygotować wielką liczbę oszczepów i tarcz. 6Mianował dowódców wojskowych nad ludem i zgromadził ich wokół siebie na placu przy bramie miejskiej. Potem przemówił do ich sercs: 7„Bądźcie odważni i mocni! Nie bójcie się, nie wpadajcie w przerażenie przed królem Asyrii ani przed potęgą, z którą nadciąga. Z nami bowiem jest ktoś większy niż on. 8Jego potęga jest ludzka, a z nami jest PANs, nasz Bóg, aby nas wspierać i za nas walczyć”. Słowa Ezechiasza, króla Judy, dodały ludowi otuchy.

32

Bluźnierstwo Sennacheryba 9 Sennacheryb, król Asyriis, oblegając Lakisze, wysłał swoje sługi do Jerozolimys, aby przekazali Ezechiaszowi, królowi Judys, i wszystkim zebranym w Jerozolimie taką wiadomość: 10 „Tak mówi Sennacheryb, król Asyrii: Na czym opieracie swoją ufność, skoro trwacie w oblężonej Jerozolimie? 11Czy Ezechiasz was nie okłamuje i nie wydaje was na śmieć z głodu i z pragnienia, kiedy mówi: «PANs, nasz Bóg, uratuje nas z rąk króla asyryjskiego»? 12Czy to nie on, Ezechiasz, usunął wzniesienia kultowes i ołtarzes, nakazując mieszkańcom Judy i Jerozolimy: «Przed jednym ołtarzem będziecie oddawać cześć i tylko na nim będziecie palić kadzidło»? 13Nie wiecie, co uczyniłem ja i moi przodkowie ludom wszystkich krajów? Czy bogowie narodów tych ziem potrafili wyrwać je z mojej ręki? 14Który spośród wszystkich bogów tych narodów, obłożonych klątwąs przez moich przodków i zgładzonych, potrafił wyrwać swój lud z mojej ręki? Czyżby więc wasz Bóg

a) Sennacheryb – król Asyrii. Jego panowanie przypada na lata 705-681 przed Chr. Władzę objął w okresie buntów, jakie wybuchły w Asyrii po śmierci jego ojca Sargona II. Chcąc uspokoić nastroje, podjął wiele wypraw mających na celu eliminację zagrożenia, jakie stanowiły dla Asyrii ościenne narody, i utwierdzenie swojej potęgi. Atak na Judę miał miejsce prawdopodobnie w 701 r. przed Chr. b) polecił je zdobyć – autor pomija fakt, że miasta judzkie zostały zdobyte przez Asyryjczyków (2Krl 18,13). c) Prawdopodobnie chodzi o Gichon, źródło znajdujące się na południe od świątyni, na zachodnim zboczu doliny Cedronu. Było to jedyne źródło, które zaopatrywało Jerozolimę w wodę. Ezechiasz, chcąc odciąć najeźdźcę od tegoż źródła, kazał wykuć w skale tunel długości 533 m, którym sprowadzano wodę z Gichon do miasta, do Sadzawki Siloam (Siloe). d) Millo – hebr. ‘nasyp ziemny’, rodzaj konstrukcji, podwyższenia powstałego przez wybudowanie sztucznego nasypu, na którym stawiano budynek albo nawet część miasta. Badania archeologiczne potwierdzają, że wzgórze jerozolimskie było zbyt małe na potrzeby rozrastającego się miasta, dlatego w czasach Salomona zostało ono sztucznie powiększone. W okresie rządów Ezechiasza jerozolimskie Millo znajdowało się wewnątrz miasta i nie spełniało już zadania obrony murów miejskich. e) Lakisz – zob. 2Krn 11,9+.

Najazd Sennacheryba. Ezechiasz w obliczu zbliżającej się inwazji wojsk asyryjskich w specjalnym przemówieniu stara się dodać narodowi odwagi. Powtarza przy tym typową dla nauczania prorockiego tezę, że Bóg ocali każdego, kto ufa w Jego moc, ponieważ to On sam będzie walczył w imieniu swojego ludu. Bluźnierstwo Sennacheryba. Sennacheryb, zdając sobie sprawę, że Jerozolima jest miastem dobrze uzbrojonym i trudnym do zdobycia, chce uniknąć niepotrzebnej walki. Dlatego próbuje złamać opór mieszkańców. Jego argumentacja opiera się na dowodzeniu wyższości bóstw czczonych przez niego nad Bogiem Jahwe, któremu Żydzi przypisywali wszystkie swoje zwycięstwa. W sytuacji wielkiego zagrożenia Ezechiasz jawi się jako człowiek wielkiej wiary i odwagi.

827

2. KRONIK 32,1-14

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) bogach ludów ziemi – chodzi o bóstwa czczone przez narody pogańskie. b) Izajasz – jest to jedyne miejsce, w którym autor Ksiąg Kronik wspomina Izajasza. Nie mówi jednak o wyrzutach, jakie prorok czynił królowi ze względu na jego brak wiary w moc Boga, czego dowodem były przygotowania do wojny poczynione przez Ezechiasza (Iz 22,11). c) Sennacheryb został zamordowany ponad 20 lat później, w 681 r. przed Chr. Autor, który nie dba o ścisłą chronologię, łączy tutaj dwa odległe w czasie wydarzenia, aby podkreślić fakt, że bluźnierstwo zostaje ukarane. d) cudowny znak – znakiem tym był ruch słońca, który sprawił, że cień na zegarze słonecznym cofnął się o 10 stopni (2Krl 20,11). e) jego serce uniosło się pychą – przejawem królewskiej pychy była duma, z jaką pokazywał delegacji babilońskiej wszystkie swoje bogactwa (2Krl 20,12-19).

Page 828

potrafił was wyrwać z mojej ręki? 15Nie dajcie się zwodzić i okłamywać Ezechiaszowi w ten sposób! Nie wierzcie mu! Żaden bóg nie był w stanie obronić swego ludu czy królestwa przed moją potęgą ani przed potęgą moich przodków. Wasi bogowie też nie będą w stanie wyrwać was z mojej ręki!”. 16 Słudzy jego przemawiali przeciwko PANU Bogu i przeciw Jego słudze Ezechiaszowi. 17Napisał on także listy znieważające PANA, Boga Izraelas, mówiąc tak przeciw Niemu: „Jak bogowie ludów podbitych ziem nie byli w stanie wyrwać ich z mojej ręki, tak Bóg Ezechiasza nie będzie w stanie wyrwać z mojej ręki swojego ludu!”. 18Wołali donośnym głosem po hebrajsku do ludu Jerozolimy stojącego na murach. Chcieli go zastraszyć i przerazić, aby w ten sposób zdobyć miasto. 19 Mówili o Bogu Jerozolimy, jak o bogach ludów ziemia, którzy są tylko dziełem rąk ludzkich. 20 Król Ezechiasz oraz proroks Izajaszb, syn Amosa, odpowiedzieli na to wszystko modlitwą, wznosząc ku niebu głośne wołanie. 21 Wtedy PAN posłał aniołas, który wytracił najlepszych wojowników, dowódców i naczelników w obozie króla asyryjskiego. Okryty wstydem Sennacheryb powrócił więc do swojego kraju. Gdy wszedł do świątyni swego boga, jego synowie zabili go mieczemc. Schyłek panowania Ezechiasza 22 W ten sposób PANs obronił Ezechiasza i mieszkańców Jerozolimys przed potęgą Sennacheryba, króla Asyriis, oraz przed wszystkimi wrogami i obdarzył pokojem ze wszystkimi ościennymi krajami. 23Wielu przynosiło wtedy do Jerozolimy dary dla PANA i cenne przedmioty dla Ezechiasza, króla Judys, ponieważ po tym, co się stało, jego sława wśród narodów wzrosła. 24 W tym czasie król Ezechiasz śmiertelnie zachorował. Modlił się więc do PANA, a On mu odpowiedział i dał mu cudownys znakd. 25Ezechiasz jednak nie odwdzięczył się za otrzymane dobrodziejstwo, ponieważ jego serces uniosło się pychąe. Z tego powodu rozgniewałs się Bóg na niego, na Judę i na Jerozolimę. 26Wtedy Ezechiasz upokorzył się za swoją pychę,

Nie ugina się przed groźbami, ale podtrzymuje lud na duchu i przede wszystkim się modli. Bóg nie jest obojętny na tę prośbę, tak jak nie może być obojętny na bluźnierstwa rzucane przeciw Niemu przez posłów Sennacheryba. Rozbite przez anioła Bożego wojsko asyryjskie odstępuje od oblężenia miasta, a upokorzony król asyryjski ginie z ręki własnych dzieci. W ten sposób Bóg ukarał bluźnierców. Dla Ezechiasza była to zaś nagroda za wierność i gorliwość w przywracaniu kultu jedynego Boga. Schyłek panowania Ezechiasza. Ostatnie lata panowania Ezechiasza to czas dobrobytu i pokoju. Sukcesy na arenie międzynarodowej, dobrze funkcjonujące państwo, ogromne bogactwo i sława sprawiły, że król stał się człowiekiem pysznym. Dotknięty przez Boga ciężką chorobą, szybko jednak uznał swoją winę i wrócił na drogę pełnej wierności i zaufania Panu. Pochówek na cmentarzu królewskim, w jego górnej, najbardziej prestiżowej części, jak również złożony przez mieszkańców Jerozolimy hołd, świadczą o tym, że Ezechiasz był władcą dobrym, szanowanym i wielce zasłużonym dla Królestwa Judy.

2. KRONIK 32,15-26

828

2Krl 18,29; Iz 36,14n

2Krl 18,35

2Krl 18,26-28; Iz 36,13

2Krl 19,35-37; Iz 37,36n

2Krl 20,1; Iz 38,1

14_2Krn:14_2Krn

2Krl 20,20

2Krl 20,20n

2Krl 21,1-10

1Krl 8,29

2Krl 17,17; 21,6

9/3/08

2:47 PM

Page 829

a wraz z nim wszyscy mieszkańcy Jerozolimy, i dlatego za dni Ezechiasza nie doświadczyli gniewu PANA. 27Ezechiasz był bardzo bogaty i sławny. Zbudował sobie skarbce na srebro, złoto, drogie kamienie i wonności oraz na tarcze i wszystkie inne cenne przedmioty. 28Zbudował również magazyny na zboże, moszcz i oliwę oraz obory dla bydła różnego gatunku i zagrody dla trzód. 29Założył miasta i posiadał wiele bydła i owiec, gdyż Bóg obdarzył go wielkim bogactwem. 30 Ezechiasz zamknął również dostęp do źródła Gichon od góry i otworzył dojście dolnea od zachodniej strony Miasta Dawidowego. Wszystko, co Ezechiasz podejmował, kończyło się powodzeniem. 31Kiedy jednak książęta Babilonus wysłali do niego posłówb, aby się dowiedzieć o cudzie, jaki się zdarzył w jego kraju, wtedy Bóg go opuścił, żeby go wypróbować i poznać jego serce. 32 Pozostałe wydarzenia z życia Ezechiasza i jego pobożne dzieła zostały opisane w Księdze objawień prorokas Izajasza, syna Amosa, oraz w Księdze królów Judy i Izraelac. 33Ezechiasz odszedł do swoich przodków i został pochowany w górnej części cmentarza potomków Dawida. Po jego śmierci cała ziemia judzka i mieszkańcy Jerozolimy oddali mu hołd. Jego syn Manasses został po nim królem.

a) dojście dolne – chodzi o podziemny kanał doprowadzający wodę do miasta ze źródła Gichon, który wykuto przed inwazją Sennacheryba (2Krn 32,4+). b) wysłali do niego posłów – delegacja króla Merodaka-Baladana prawdopodobnie przybyła przed najazdem Sennacheryba, gdyż po przekazaniu Asyryjczykom ogromnego haraczu (2Krl 18,14) król nie mógłby się poszczycić tak zasobnym skarbcem. c) Księga królów Judy i Izraela – zob. 2Krn 20,34+. d) spalił w ofierze – zob. 2Krn 28,3+. e) Dolina Synów Hinnoma – zob. 2Krn 28,3+.

Niewierność Manassesa 1 Manasses miał dwanaście lat, kiedy wstąpił na tron i przez pięćdziesiąt pięć lat panował w Jerozolimies. 2 Czynił on to, co nie podobało się PANUs, naśladując niegodziwe praktyki narodów pogańskich, które PAN wypędził przed Izraelitami. 3Odbudował wzniesienia kultowes, które zrównał z ziemią jego ojciec, Ezechiasz. Zbudował ołtarzes Baaloms i uczynił aszerys, oddawał pokłon wszystkim zastępom niebieskim i służył im. 4Zbudował ołtarze także w domus PANA, o którym PAN powiedział: „W Jerozolimie moje imięs pozostanie na zawsze”. 5Wzniósł także ołtarze wszystkim zastępom niebieskim na obydwu dziedzińcach domu PANA. 6On spalił w ofierzed swoich synów w Dolinie Synów Hinnomae, praktykował wróżbiarstwos, czarys i magię, ustanowił wywoływaczy duchów i jasnowidzów. Ogromem popełnionego zła doprowadził PANA do gniewus. 7Nawet wykonany na swoje polecenie rzeźbiony posąg umieścił w domu Bożym, chociaż Bóg powiedział do Dawida i jego syna Salomona: „W tym właśnie domu, w Jerozolimie, którą wybrałem spośród wszystkich plemion Izraelas, będzie przebywać moje imię na zawsze. 8Nie dopuszczę już więcej, aby

33

Niewierność Manassesa. Przez pół wieku panowania Manassesa rośnie w siłę Asyria rządzona najpierw przez Asarhaddona, a później przez Assurbanipala. Manasses musiał uznać siłę Asyrii i stał się jej wasalem. Pierwsze lata jego panowania to czas gwałtownego powrotu do praktyk bałwochwalczych w Judzie. Upokorzony uprowadzeniem do Babilonii, Manasses prosi Boga o wybaczenie, żałuje za grzechy, wraca do Jerozolimy i rozpoczyna religijną odnowę polegającą

829

2. KRONIK 32,27 — 33,8

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) do Babilonii – upokarzające uprowadzenie Manassesa do Babilonii, który został tam doprowadzony, aby uznał, że jest wasalem króla babilońskiego, autor traktuje jako rodzaj niewoli. Babilonia – zob. Słownik. b) przebłagał on PANA – w tradycji apokryficznej zachował się psalm zatytułowany Modlitwa Manassesa, który mówi o wybawieniu grzesznika i Bożym miłosierdziu. Psalm ten znalazł się nawet w oficjalnym dodatku do Wulgaty. Można przypuszczać, że tekst ten posłużył autorowi do napisania opowiadania o pojmaniu i uwolnieniu króla Manassesa. c) Ofel – zob. 2Krn 27,3+. d) Gichon – zob. 2Krn 32,4+. e) Według autora 2Krl dopiero Jozjasz usunął z przedsionków świątyni dwa pogańskie ołtarze (2Krl 23,12).

Page 830

Izraelici oddalili się z ziemi, w której pozwoliłem zamieszkać ich przodkom, jeżeli tylko będą wiernie wypełniać to, co nakazałem w Prawies, w przykazaniachs i nakazach danych im przez pośrednictwo Mojżesza”. 9Manasses nakłonił do złego Judęs i mieszkańców Jerozolimy. Czynili więcej zła niż narody, które PAN wytracił przed nimi. 10 PAN napominał Manassesa i jego lud, oni jednak nie zważali na to. 11Wtedy PAN wysłał przeciwko nim dowódców armii króla asyryjskiegos, którzy pojmali Manassesa za pomocą haków, zakuli w spiżowe kajdany i uprowadzili do Babiloniia. 12 W niewoli przebłagał on PANAb, swego Boga, i ukorzył się przed Bogiem swoich przodków. 13Modlił się do Niego, a On go usłyszał, wysłuchał jego prośby i pozwolił mu wrócić do Jerozolimy, do swego królestwa. Wtedy Manasses uznał, że PAN jest Bogiem. 14 Po tych wydarzeniach wybudował zewnętrzny mur Miasta Dawidowego, który otaczał Ofelc na zachód od Gichonud, w dolinie aż do Bramy Rybnej, a następnie znacznie go podwyższył. Mianował również dowódców wojskowych we wszystkich warownych miastach Judy. 15Usunął obcych bogów oraz posąg z domu PANA, a także ołtarze zbudowane na wzgórzu domu PANA i w Jerozolimiee. Wszystko to wyrzucił z miasta. 16Następnie odnowił ołtarz PANA i na nim złożył Mu ofiary wspólnotowes i uwielbienias. I nakazał mieszkańcom Judy, aby oddawali cześć PANU, Bogu Izraela. 17Lud nadal składał ofiary na wzniesieniach kultowych, lecz tylko dla PANA, swego Boga. 18 Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Manassesa, jego modlitwa, z którą się zwrócił do Boga i słowa widzących przemawiających do niego w imieniu PANA, zostały opisane w Księdze królów Izraela. 19Modlitwa króla i odpowiedź na nią oraz opowiadanie o grzechachs, których dopuścił się przed nawróceniem: o złu, które wyrządził, pogańskich miejscach kultu, które ufundował, posągach bogini Aszery, które polecił zrobić, oraz bóstwach, które czcił – są spisane w Księdze widzących. 20Manasses spoczął przy swoich przodkach i pochowano go w jego domu, a jego syn Amon został po nim królem. Amon naśladuje swego ojca Amon miał dwadzieścia dwa lata, kiedy zaczął królować i przez dwa lata panował w Jerozolimies. 22Czynił on to, co nie podobało się PANUs, podobnie jak jego ojciec Manasses.

21

na walce z bałwochwalczym kultem. O opisywanej przez autora reformie Manassesa nic nie mówią inna źródła biblijne (2Krl, Iz), według których Manasses był najgorszym i najbardziej zepsutym ze wszystkich władców z dynastii Dawida. Opis reformy Manassesa, choć wątpliwy historycznie, służy autorowi do przedstawienia własnej koncepcji teologicznej: grzesznik, który żałuje, nawraca się i próbuje naprawić swoje błędy, spotka się z Bożym miłosierdziem, łaską i błogosławieństwem – w przypadku Manassesa jest to długie życie i aż pięćdziesiąt pięć lat panowania.

2. KRONIK 33,9-22

830

2Krl 21,11-14

2Krl 21,17n

2Krl 21,19-24

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

Page 831

Amon składał ofiarys wszystkim bożkom wykonanym na polecenie jego ojca Manassesa i oddawał im cześć. 23Nie ukorzył się jednak przed PANEM, jak to zrobił jego ojciec Manasses. Przeciwnie, powiększył jeszcze swoją winę. 24Jego urzędnicy uknuli spisek przeciwko niemu i zabili go w jego pałacu. 25Lud jednak wytracił tych, którzy spiskowali przeciwko królowi Amonowi, a w jego miejsce ustanowił królem jego syna Jozjasza.

2Krl 22,1n

Sdz 6,25; 2Krl 23,19n

2Krl 22,3-6

a) spalił na ich ołtarzach – Prawo nakazywało, aby kara była wykonana w miejscu, w którym doszło do grzechu. Dlatego ciała kapłanów sprawujących bałwochwalczy kult zostały spalone na ołtarzach, na których składali oni swoje ofiary. b) w miastach Manassesa… Neftalego – miasta te oficjalnie należały do prowincji asyryjskiej ze stolicą w Samarii, ale Asyria nie miała już wtedy nad nimi pełnej kontroli.

Panowanie Jozjasza 1 Jozjasz miał osiem lat, kiedy wstąpił na tron i przez trzydzieści jeden lat panował w Jerozolimies. 2Czynił on to, co podoba się PANUs, chodził drogamis swojego praojca Dawida, nie zbaczając ani na krok z obranej drogi.

34

Pierwsze reformy Jozjasza 3 W ósmym roku panowania, będąc jeszcze chłopcem, zaczął oddawać cześć Bogu swojego praojca Dawida. W dwunastym roku panowania zaczął oczyszczaćs Judęs i Jerozolimęs, niszcząc wzniesienia kultowes, aszerys, rzeźbione i odlewane posągi bożków. 4W jego obecności zburzono ołtarzes Baalóws i strącono umieszczone nad nimi ołtarze ofiar kadzielnychs. Połamał i starł na proch aszery oraz posągi bożków rzeźbione i odlewane, a ich resztki rozsypał na grobach tych, którzy składali im ofiary. 5Kości kapłanów służących bożkom spalił na ich ołtarzacha. W ten sposób oczyścił Judę i Jerozolimę. 6Również w miastach Manassesa, Efraima, Symeona, a nawet Neftalegob i w podległych im wioskach 7zburzył ołtarze, wyciął aszery i starł na proch posągi bożków. Strącił wszystkie ołtarze do ofiar kadzielnych w całej ziemi izraelskiej. Gdy tego dokonał, powrócił do Jerozolimy. Odbudowa świątyni 8 W osiemnastym roku panowania, oczyszczającs ziemię i doms, wysłał Szafana, syna Asaliasza, Maasejasza, zarządcę miasta, oraz Joacha, syna Joachaza, pisarza królewskiego, aby odnowili dom PANAs, swego Boga. 9Poszli oni do najwyższego kapłanas Chilkiasza i przekazali mu pieniądze przyniesione do domu Bożego. Lewicis strzegący wejść zebrali je od potomków Manassesa, Efraima, od wszystkich pozostałych plemion Pierwsze reformy Jozjasza. Panowanie Jozjasza przypadło na czas schyłku potęgi asyryjskiej i początku dominacji Babilonii na Bliskim Wschodzie. Sytuacja taka stała się dobrą okazją do przeprowadzenia reformy religijnej najpierw w Judzie, a później także na północy. Zakres działań Jozjasza pokazuje, że problem istnienia bałwochwalczego kultu na dobrą sprawę nigdy nie został rozwiązany, a po latach rządów Manassesa i Amona życie religijne wymagało bardzo zdecydowanej i zakrojonej na szeroką skalę odnowy. Odbudowa świątyni. Kolejnym etapem reformy Jozjasza był remont zaniedbanej świątyni jerozolimskiej. Niewątpliwą zasługą króla była bardzo dobra organizacja pracy, którą dowodzili przede wszystkim lewici. Autor podkreśla wielką hojność wszystkich, także północnych plemion Izraela, które nie szczędziły ofiar na odbudowę świątyni, uważanej za symbol jedności całego narodu wybranego.

831

2. KRONIK 33,23 — 34,9

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) rozdarł swoje szaty – zob. 2Krn 23,13+.

Page 832

izraelskich, od mieszkańców Judys, Beniaminitów i od mieszkańców Jerozolimys. 10Pieniądze te przekazano następnie kierownikom nadzorującym roboty w domu PANAs, a oni opłacili nimi robotników pracujących przy odnawianiu i umacnianiu domu PANA. 11Wydali je więc na stolarzy i murarzy, kupili kamienie ciosane i drewno do wzmocnienia konstrukcji oraz ścian w tych budynkach, które królowie judzcy doprowadzili do ruiny. 12Wszyscy oni pracowali bardzo sumiennie, a kierowali nimi Jachat i Obadiasz, lewici z rodus Merariego, oraz Zachariasz i Meszullam z rodu Kehata. Lewici, którzy umieli grać na instrumentach muzycznych, 13nadzorowali przenoszących materiały oraz wykonujących wszelkie inne prace. Pozostali lewici pełnili funkcje pisarzy, nadzorców i strażników. Odnalezienie księgi Prawa Podczas przekazywania im pieniędzy dostarczonych do domu PANAs, kapłan Chilkiasz znalazł księgę Prawas PANA, przekazaną przez Mojżesza. 15Wtedy Chilkiasz zwrócił się do Szafana, pisarza królewskiego, i oznajmił: „Znalazłem księgę Prawa w domu PANA”. I Chilkiasz wręczył księgę Szafanowi. 16Następnie Szafan zaniósł księgę do króla i zdał mu dokładną relację: „Wszystko, co poleciłeś swoim sługom, jest wykonywane. 17Pieniądze znalezione w domu PANA przekazano nadzorcom i robotnikom”. 18Pisarz Szafan oznajmił jeszcze królowi: „Oto księga, którą przekazał mi kapłan Chilkiasz”. Następnie Szafan odczytał ją wobec króla. 19Kiedy król usłyszał słowa Prawa, rozdarł swoje szatya. 20Potem polecił Chilkiaszowi, Achikamowi, synowi Szafana, Abdonowi, synowi Miki, sekretarzowi Szafanowi oraz urzędnikowi królewskiemu Asajaszowi: 21 „Idźcie i poradźcie się PANA w sprawie mojej osoby, pozostałych mieszkańców Izraelas i Judys w związku z tym, co zawiera ta odnaleziona księga. PAN zapłonął wielkim gniewems przeciwko nam, ponieważ nasi ojcowie nie byli posłuszni słowom PANA i nie postępowali zgodnie z tym wszystkim, co jest napisane w tej księdze”. 14

Zapowiedź klęski narodu Chilkiasz oraz wyznaczeni przez króla urzędnicy udali się do prorokinis Chuldy, żony Szalluma, syna Tokhata, syna Chasry,

22

Odnalezienie księgi Prawa. Odnalezienie księgi Prawa jest momentem kluczowym w odnowie religijnej Izraela prowadzonej przez Jozjasza. Lektura Prawa uświadomiła bowiem królowi, jak daleko jego lud posunął się w swojej niewierności Bogu. Bolesna świadomość grzechu napełniła Jozjasza lękiem przed nieuchronną karą, dlatego posyła swoich posłańców do proroków, aby poznać zamiary rozgniewanego Boga wobec niewiernego ludu. Zapowiedź klęski narodu. Prorokini Chulda potwierdziła słuszność obaw króla Jozjasza. Wszystkie nieszczęścia, o których Prawo mówiło, że spadną na niewierny lud, wkrótce miały dotknąć cały Izrael. Ponieważ Jozjasz uznał swój grzech i upokorzył się przed Bogiem, jedynym pocieszeniem miała być śmierć, która uwolni go od patrzenia na widok kraju zniszczonego karzącą ręką Boga.

2. KRONIK 34,10-22

832

2Krl 22,8-13

2Krl 22,14-20

14_2Krn:14_2Krn

2Krn 28,25 Pwt 23,16

2Krl 23,1-3

9/3/08

2:47 PM

Page 833

strażnika szat. Mieszkała ona w Jerozolimies, w nowej części miasta. Powiedzieli jej o tym, 23a ona odpowiedziała: „Tak mówi PANs, Bóg Izraelas: Powiedzcie człowiekowi, który przysłał was do mnie: 24Tak mówi PAN: Oto sprowadzam nieszczęście na to miejsce i na jego mieszkańców, zgodnie z wszystkimi przekleństwamis zapisanymi w księdze, którą przeczytano w obecności króla judzkiego. 25Ponieważ Mnie opuścili i składali ofiary kadzielnes innym bogom, drażniąc Mnie wszystkimi wytworami swych rąk, zapłonął mój gniews przeciwko temu miejscu i już nie zgaśnie. 26To zaś oznajmijcie królowi Judys, który was przysłał, aby zasięgnąć rady u PANA: Tak mówi PAN, Bóg Izraela, odnośnie do słów, które usłyszałeś. 27Ponieważ zmiękło twoje serces i upokorzyłeś się przed Bogiem, słuchając słów przeciwko temu miejscu i jego mieszkańcom, ponieważ upokorzyłeś się, rozdarłeś swoje szaty i zapłakałeś przede Mną, więc i Ja cię wysłuchałem – wyrocznias PANA! 28Przyłączę cię do twoich przodków i spoczniesz w pokoju w swoim grobiea. Nie będziesz oglądać nieszczęścia, które sprowadzam na to miejsce i na jego mieszkańców”. Taką odpowiedź zanieśli królowi.

a) Jozjasz nie umarł spokojnie, tak jak zapowiadało proroctwo Chuldy. Zginął w walce z wojskami faraona Necho pod Meggido, w 609 r. przed Chr (2Krn 35,20-24). b) lewici – w 2Krl mowa jest o prorokach (2Krl 23,2). W czasach, gdy autor pisał swoją księgę, lewici często nazywani byli prorokami, szczególnie ci, którzy byli blisko związani ze środowiskiem świątynnym. Zmieniając tutaj proroków na lewitów, autor potwierdza istniejące wówczas przekonanie, że najważniejszą funkcją lewitów jest przepowiadanie słowa prorockiego. c) księgę przymierza – czyli Księgę Powtórzonego Prawa. Przymierze – zob. Słownik. d) obrzydliwości – chodzi o rzeczy związane z kultem pogańskim.

Odnowienie przymierza Król polecił zebrać zgromadzenies całej starszyzny Judys i Jerozolimys. 30Następnie poszedł do domus PANAs, a wraz z nim wszyscy ludzie z Judy i mieszkańcy Jerozolimy, kapłani i lewicib – cały lud od najmłodszych do najstarszych. Tam głośno odczytał wobec nich całą księgę przymierzac, którą znaleziono w domus PANA. 31Potem król stanął na swoim miejscu i w obecności PANA zawarł przymierze, w którym zobowiązał się iść wiernie za PANEM, zachowywać całym sercems i całą dusząs Jego przykazanias, upomnienia i polecenia, aby postępować zgodnie z warunkami przymierza zapisanymi w tej księdze. 32Do przestrzegania przymierza zobowiązał wszystkich znajdujących się w Jerozolimie i na ziemi Beniamina. Mieszkańcy Jerozolimy uczynili wszystko zgodnie z przymierzem Boga, Boga ich przodków. 33Jozjasz usunął wszystkie obrzydliwościd z wszystkich ziem, które należały do Izraelitów. Zobowiązał wszystkich zamieszkujących Izraels do służenia PANU, ich Bogu. Dopóki żył Jozjasz, nie opuścili PANA, Boga swych ojców. 29

Odnowienie Przymierza. Reakcją Jozjasza na dramatyczną zapowiedź rychłej kary Bożej jest odnowienie przymierza zawartego z Bogiem na Synaju (Wj 24). Przymierze to miało charakter warunkowy. Izrael był zobowiązany do przestrzegania wymogów prawa, które warunkowało relacje rodzinne, społeczne, regulowało kwestie dotyczące sprawowania kultu, a także określało kanon obowiązujących norm moralnych. Brak wierności prawu przekazanemu Mojżeszowi na Synaju musiał spotkać się z karą Bożą. Posłuszeństwo wymogom prawa było postrzegane przez proroków jako warunek, który pozwoli Izraelowi przetrwać w kraju, który otrzymali od Boga. Dlatego Jozjasz, poruszony lekturą odnalezionej księgi Prawa, decyduje się odnowić przymierze z Bogiem, aby ocalić kraj przed zagładą. Gest ten jest wyrazem głębokiego żalu i decyzji o powrocie do Boga, czego przejawem miała być przede wszystkim wierność Jego prawu. Szczere nawrócenie to jedyny sposób, aby odwrócić gniew Boga i na nowo wejść w zażyłą relację, którą pragnie On nawiązać ze swoim ludem.

833

2. KRONIK 34,23-33

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) lewitów, którzy nauczali – zadanie nauczania ludu wcześniej zarezerwowane było wyłącznie dla kapłanów (Jr 5,31; 18,18; Oz 4,6). b) Podane tutaj liczby są zawyżone. c) lewici ściągali skórę – zgodnie ze zwyczajem wszystkie czynności zwiazane z przygotowaniem i złożeniem ofiary wykonywał ojciec rodziny. Tutaj obowiązek ten przechodzi na lewitów. d) szybko przekazywali – na pamiątkę wyjścia z Egiptu Pascha miała być spożywana w pośpiechu (Wj 12,11).

Page 834

Obchody Paschy 1 Jozjasz urządził Paschęs ku czci PANAs w Jerozolimies. Czternastego dnia pierwszego miesiąca zabito barankas paschalnego. 2 Najpierw przydzielił kapłanom odpowiednie funkcje i zachęcił ich do służby w domus PANA. 3Następnie rzekł do lewitóws, którzy nauczalia cały Izraels i byli poświęcenis PANU: „Wnieśliście Arkęs Świętą do domu zbudowanego przez Salomona, syna Dawida, króla Izraela, i nie macie już jej ciężaru na ramionach. Służcie więc PANU, Bogu waszemu, i Izraelowi, Jego ludowi. 4Przygotujcie się więc według waszych rodóws, według grup zgodnie z zarządzeniem Dawida, króla Izraela i jego syna Salomona. 5Stawajcie w świętym miejscus według podziału na rody waszych braci, synów ludu – jedna grupa lewitów na jeden róds. 6Zabijcie baranka paschalnego, uświęćcie się i przygotujcie do służenia waszym braciom, tak aby wszystko było zgodnie ze słowem PANA przekazanym przez Mojżesza”. 7 Jozjasz przekazał ludowi z drobnego bydła: trzydzieści tysięcy baranów i koźląt oraz trzy tysiące cielców z przeznaczeniem na ofiarys paschalneb. Wszystko pochodziło z dóbr królewskich. 8Jego przywódcy również przekazali dobrowolne dary ludowi, kapłanom i lewitom. I tak zarządcy domu Chilkiasz, Zachariasz i Jechiel przekazali kapłanom na ofiarę paschalną dwa tysiące sześćset baranków paschalnych oraz trzysta cielców. 9Konaniasz wraz ze swymi braćmi Szemajaszem i Netaneelem oraz przywódcy lewitów, Chaszabiasz, Jejel i Jozabat, przekazali lewitom na ofiary paschalne pięć tysięcy baranków, a ponadto pięćset cielców. 10 Gdy liturgia została przygotowana, kapłani zajęli wyznaczone im miejsca, a lewici ustawili się grupami zgodnie z nakazem króla. 11Wtedy rozpoczęto zabijanie baranków paschalnych. Kapłani wylewali krew, a lewici ściągali skóręc. 12Następnie oddzielili części przeznaczone na spalenie, rozdzielając je zgodnie z podziałem ludu na rody, aby złożyć je jako ofiarę dla PANA, jak jest napisane w księdze Mojżesza. Podobnie uczynili z bydłem. 13 Baranki paschalne upiekli na ogniu według zwyczaju, inne święte ofiary natomiast gotowali w garnkach, kotłach i rondlach, a następnie szybko przekazywalid całemu ludowi. 14Potem przygotowali posiłek także dla siebie i dla kapłanów. Kapłani bowiem jako potomkowie Aarona aż do nocy byli zajęci składaniem ofiar całopalnychs i ofiar z tłuszczu. Dlatego właśnie lewici przygoto-

35

Obchody Paschy. Niezwykle uroczyście obchodzone święto Paschy jest momentem kulminacyjnym reformy religijnej Jozjasza. Autor chce podkreślić wspólnotowy i narodowy charakter święta, w którym bierze udział cały Izrael. Swoistą nowością w obchodzie Paschy jest z pewnością rola, jaką król wyznacza lewitom. Autor, który sam prawdopodobnie był lewitą, twierdząc, że był to najbardziej uroczysty obchód Paschy w całej historii Izraela, sugeruje, iż święto Paschy zawsze już powinno być obchodzone w taki właśnie sposób i że do lewitów powinny przynależeć najważniejsze funkcje liturgiczne. Teksty powstałe później niż dzieło kronikarskie pokazują, że tak się jednak nie stało.

2. KRONIK 35,1-14

834

Lb 9,2n

2Krn 23,18; 31,2; Ezd 6,18

Wj 12

14_2Krn:14_2Krn

2Krn 30,21; Ezd 6,22

2Krl 23,22; 2Krn 23,21-23

9/3/08

2:47 PM

Page 835

wali posiłek dla siebie oraz dla kapłanów, potomków Aarona. 15 Śpiewacy, potomkowie Asafa, trwali na swoich stanowiskach zgodnie z przepisami Dawida, Asafa, Hemana i Jedutuna, widzącego królewskiego. Także odźwierni, strzegący każdej bramy, nie opuszczali miejsc swojej służby, ponieważ ich bracia lewici przygotowywali dla nich posiłek. 16W tym dniu ustalono, w jaki sposób miała być sprawowana służba dla PANA, aby można było obchodzić Paschę i składać ofiary całopalne na ołtarzus PANA, zgodnie z nakazem króla Jozjasza. 17Przez siedem dni Izraelici, zgromadzeni w tym czasie w Jerozolimie, obchodzili równocześnie Paschę oraz Święto Przaśnikówa. 18W Izraelu nie obchodzono w ten sposób święta Paschy od czasów prorokas Samuela. Żaden z królów izraelskich nie obchodził Paschy tak, jak obchodził ją Jozjasz wraz ze zgromadzonymi tam kapłanami, lewitami, ze wszystkimi znajdującymi się w Judzies i w Izraelu oraz z mieszkańcami Jerozolimy. 19Paschę tę obchodzono w osiemnastym rokub panowania Jozjasza.

a) obchodzili… Paschę oraz Święto Przaśników – wcześniej święta te były obchodzone oddzielnie (Kpł 23,5-14; Lb 28,16n). Z czasem, gdy Izraelici zaczęli prowadzić osiadły tryb życia, święta te obchodzono jednocześnie. (Pascha i Święto Przaśników – zob. Słownik). b) osiemnastym roku – czyli w 622 r. przed Chr. c) Necho – król Egiptu wywodzący się z XXVI dynastii (saickiej), panował w latach 610-595 przed Chr. Uważając się za spadkobiercę chylącej się ku upadkowi potęgi asyryjskiej, chciał przejąć jej wpływy w Syrii i dlatego sprzymierzył się z Asyrią w walce przeciw Babilonii, która stawała się wówczas siłą dominującą na Bliskim Wschodzie. d) Karkemisz – ważne miasto usytuowane w północnej Syrii nad rzeką Eufrat. Ruiny antycznego Karkemisz znajdują się w dzisiejszym Gerablus, tuż przy granicy syryjsko-tureckiej. e) Eufrat – zob. 2Krn 26,9+.

2Krl 23,29n

Jr 46,2

2Krl 23,28

Śmierć Jozjasza 20 Po tym wszystkim, co zrobił Jozjasz, aby odnowić doms, król egipski Nechoc wyruszył, by walczyć pod Karkemiszd nad Eufrateme. Jozjasz wyszedł mu naprzeciw. 21Tamten zaś wysłał do niego posłów z wiadomością: „Co mam z tobą wspólnego, królu judzki? Nie wyruszyłem przeciwko tobie, lecz przeciw państwu, z którym prowadzę wojnę. Bóg nakazał mif, abym wyruszył w pośpiechu. Nie sprzeciwiaj się więc Bogu, który mnie wspiera, bo może cię zniszczyć”. 22Jozjasz nie wycofał się jednak, lecz wyruszył, aby walczyć przeciwko niemu. Nie posłuchał słów Necho, pochodzących od Boga, lecz przystąpił do walki na równinie Megiddog. 23Wtedy łucznicy zranili króla Jozjasza. Wówczas król powiedział do swoich sług: „Zabierzcie mnie z pola walki, bo jestem ciężko ranny”. 24Słudzy zdjęli go z rydwanu, posadzili na innym wozie, który należał do niego, i zawieźli do Jerozolimys. Tam umarł i został pochowany w grobach swoich ojców. Cały lud Judys i Jerozolimy obchodził żałobę po Jozjaszu. 25Jeremiasz napisał na jego cześć żałobny tren, który śpiewacy i śpiewaczki wykonują po dziś dzień w swoich lamentacjach nad Jozjaszemh. Stało się to zwyczajem w Izraelus, a tren jest zapisany w Lamentacjachi. 26 Pozostałe wydarzenia z życia Jozjasza: jego pobożność, zgodna z tym, co jest napisane w Prawies PANA, 27oraz czyny wcześniejsze i późniejsze zostały opisane w Księdze królów Izraela i Judyj.

f) Bóg nakazał mi – nie chodzi tu o bóstwo, w które wierzyli Egipcjanie. Autor interpretuje słowa wypowiedziane przez poganina jako objawienie woli prawdziwego Boga, którym jest Jahwe. g) Megiddo – bardzo ważne ze strategicznego punktu widzenia miasto położone na równinie Ezdrelon. h) lamentacjach nad Jozjaszem – być może Jeremiasz, który działał za czasów panowania Jozjasza, napisał żałobną elegię na cześć króla tak szanowanego przez cały lud. Domniemany tekst nie zachował się jednak w żadnym historycznym źródle. i) Lamentacjach – chodzi o kanoniczną księgę Lamentacji, której autorstwo przypisuje się Jeremiaszowi. Księga ta nie zawiera jednak tekstu trenu, o którym mówi autor. j) Księga królów Izraela i Judy – zob. 2Krn 20,34+.

Śmierć Jozjasza. Dlaczego król Jozjasz, gorliwy odnowiciel i reformator życia religijnego w Judzie, umiera u szczytu sławy, mając zaledwie 39 lat? Fakt ten można tłumaczyć tylko w jeden sposób. Przedwczesna śmierć jest karą za grzech, jakim było przeciwstawienie się woli Boga wypowiedzianej przez posłów faraona Necho. Opisując żałobę, jaka nastała po nagłej śmierci Jozjasza, autor składa hołd królowi i podkreśla jego wielkość, widząc w nim jednego z nielicznych władców Izraela, którzy we wszystkim wiernie naśladowali króla Dawida.

835

2. KRONIK 35,15-27

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

a) Necho – zob. 2Krn 35,20+. b) Nabuchodonozor – król Babilonii. Czasy jego rządów (605-562 przed Chr.) to apogeum potęgi i bogactwa państwa babilońskiego. c) Księga królów Izraela i Judy – zob. 2Krn 20,34+. d) jego brata – hebr. termin „brat” może również oznaczać bliskiego krewnego. Sedecjasz nie był bratem Jojakina, ale jako młodszy syn Jozjasza był jego wujem (2Krl 24,17). e) Jest to aluzja do apelu Jeremiasza, w którym nawoływał Sedecjasza do zaprzestania buntu przeciw Nabuchodonozorowi (Jr 21,4-7; 37,7-10; 38,17-23).

Page 836

Joachaz

36

1

Mieszkańcy kraju wybrali Joachaza, syna Jozjasza, i ustanowili go królem w Jerozolimies, w miejsce jego ojca. 2Joachaz miał dwadzieścia trzy lata, kiedy wstąpił na tron i przez trzy miesiące panował w Jerozolimie. 3Król Egiptu pozbawił go władzy w Jerozolimie, a na kraj nałożył daninę w wysokości stu talentóws srebra i jednego talentu złota. 4 Równocześnie król egipski Nechoa ustanowił Eliakima, jego brata, królem nad Judąs i nad Jerozolimą i nadał mu imię Jojakim. A jego brata Joachaza pojmał i uprowadził do Egiptu. Jojakim Jojakim miał dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron, i przez jedenaście lat panował w Jerozolimies. Czynił on to, co nie podobało się PANUs, jego Bogu. 6Przeciwko niemu wyruszył Nabuchodonozorb, król Babiloniis. Zakuł go w kajdany z brązu i uprowadził do Babilonii. 7Nabuchodonozor zabrał do Babilonii część naczyń z domus PANA i umieścił je w swoim pałacu. 8Inne wydarzenia z życia Jojakima, obrzydliwości, jakie popełniał, oraz to, co świadczyło przeciw niemu, zostały opisane w Księdze królów Izraela i Judyc. Jego syn Jojakin został po nim królem.

2Krl 23,31-37

5

Jojakin Jojakin miał osiem lat, kiedy wstąpił na tron. Przez trzy miesiące i dziesięć dni panował w Jerozolimies. Czynił on to, co nie podobało się PANUs. 10Na początku nowego roku król Nabuchodonozor rozkazał, aby aresztowano go i uprowadzono do Babiloniis, razem z najcenniejszymi przedmiotami, które były złożone w domus PANA. Równocześnie władcą nad Judąs i Jerozolimą ustanowił jego bratad, Sedecjasza. 9

Sedecjasz 11 Sedecjasz miał dwadzieścia jeden lat, kiedy wstąpił na tron, i przez jedenaście lat panował w Jerozolimies. 12Czynił on to, co nie podobało się PANUs, jego Bogu. Nie upokorzył się przed prorokiems Jeremiaszem, który mówił do niego w imienius PANAe. 13Zbuntował się również przeciwko królowi Nabuchodonozorowi, któremu przed Bogiem przysięgał wierność. Joachaz. Panowanie Joachaza było bardzo krótkie. Został uprowadzony do Egiptu, a jego państwo obciążono wielką kontrybucją. Joachaz był ostatnim królem wybranym przez lud. Wszyscy jego następcy byli ustanawiani przez obce potęgi i we wszystkim od nich zależni. W roku 600 przed Chr. władca Babilonii Nabuchodonozor utwierdził swoją dominację nad całą Azją Mniejszą i Juda stała się jedną z prowincji jego wielkiego imperium. Jojakim. Jojakim objął władzę dzięki protekcji Egiptu. To nie spodobało się Nabuchodonozorowi, który chcąc ograniczyć jego wpływy, uprowadził go do Babilonii. Autor bardzo negatywnie ocenia lata panowania Jojakima. Dlatego sugeruje, że najazd Babilończyków był karą za nikczemne postępowanie króla zależnego we wszystkim od Egiptu. Jojakin. Następcą Jojakima na tronie królewskim został ośmioletni zaledwie Jojakin, który, co oczywiste, nie mógł mieć żadnego wpływu na losy państwa. Stan ten trwał bardzo krótko, a jego końcem był najazd Babilończyków, w czasie którego uprowadzono do Babilonii całą świtę królewską, a Jerozolimę splądrowano i zniszczono.

2. KRONIK 36,1-13

836

2Krl 24,1

2Krl 24,5n

2Krl 24,8-10

2Krl 24,17; Jr 37,1

2Krl 24,18-20; Jr 52,1-3 Jr 37,2

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

Page 837

Był twardego karkua i nieugiętego sercas i nie nawrócił się do PANA, Boga Izraelas. Niewierność narodu i upadek Jerozolimy Również przywódcy, kapłani i lud okazywali swoją niewierność, naśladując we wszystkim obrzydliwości ludów pogańskich i bezczeszcząc doms PANAs, który On poświęciłs w Jerozolimies. 15 Ponieważ PAN, Bóg ich ojców, był bardzo miłosiernys dla swojego ludu i troszczył się o swoje mieszkanies, nieustannie posyłał do nich swoich wysłanników. 16Tamci jednak szydzili z Bożych posłańców, lekceważyli ich słowa i wyśmiewali Jego prorokóws. Wtedy gniews PANA na Jego własny lud wzmógł się do tego stopnia, że nie było już możliwości ocalenia. 17 Posłałb więc przeciwko nim króla Chaldejczyków. Wymordował on mieczem ich młodzieńców w ich świątynis. Nie miał miłosierdzia ani dla chłopców, ani dla dziewcząt, ani dla ludzi starszych i okrytych siwizną. Wszyscy zostali wydani w jego ręce. 18Wywiózł on do Babilonus wszystkie sprzęty świątynne, wielkie i małe, zawartość skarbców domu PANA, królewskiego i skarbców urzędników królewskich. 19Jego wojsko spaliło dom Boży i zburzyło mury Jerozolimy, spaliło wszystkie pałace w mieście i zniszczyło wszystkie kosztowne sprzęty. 20Wszystkich, którzy ocaleli od miecza, król uprowadził do Babilonii. Byli oni niewolnikami najpierw jego, a potem jego synów, aż do powstania królestwa perskiegos. 21Tak wypełniło się słowo PANA wypowiedziane przez usta Jeremiasza: „Przez siedemdziesiątc lat ziemia będzie leżała odłogiem, aby wypełnił się dla niej okres oczyszczenias szabatowegos”. 14

Jr 7,25

Jr 51,22; Lm 2,21

2Krl 24,13

2Krl 25,9n; Ps 74,7

Jr 25,11 Kpł 26,34n

Ezd 1,1-3.13; Jr 25,12

a) twardego karku – zob. 2Krn 30,8+. b) Posłał – autor podkreśla bezpośrednie działanie Boga, który skłania Nabuchodonozora do ataku na Jerozolimę. c) siedemdziesiąt – liczba ta ma tutaj znacznie symboliczne i nie oznacza dokładnego czasu trwania przesiedlenia babliońskiego. d) Cyrus – imię pierwszego władcy Persów i Medów, który w 538 r. przed Chr. podbił królestwo Babilonii i włączył je do swego imperium, rozciągając swoją władzę od Indii aż do Morza Śródziemnego. Panował do 530 r. przed Chr., kiedy to zginął podczas walk ze Scytami. Cyrus zaprowadził w swoim państwie politykę tolerancyjną, szanującą wierzenia i kulturę ludów wasalnych. Zezwolił na powrót wygnańców do krajów ich pochodzenia. Mogli oni zabrać ze sobą „więzione” w Babilonii bóstwa i święte przedmioty. W zamian Cyrus oczekiwał lojalności. Tak kształtowane relacje społeczne miały umocnić jedność potężnego wielonarodowego imperium. e) rozporządzenie – dokument ten wydany w 538 r. przed Chr. nosi nazwę „Edyktu Cyrusa”. Jest cytowany również w Księdze Ezdrasza (Ezd 1,1-4; 6,3-6).

Edykt Cyrusa W pierwszym roku panowania Cyrusad, króla Persjis – aby wypełniło się słowo PANAs zapowiedziane przez Jeremiasza – pobudził PAN ducha Cyrusa, króla Persji, żeby w całym królestwie ogłosił i rozesłał na piśmie następujące rozporządzeniee: 23„Tak mówi Cyrus, król Persji: PAN, Bóg niebios, dał mi wszystkie królestwa świata. On też zlecił mi, aby wybudować Mu doms w Jerozolimies, w Judzies. Ktokolwiek z was należy do Jego ludu – niech PAN, jego Bóg, będzie z nim – niechaj wyrusza w drogę”. 22

Niewierność narodu i upadek Jerozolimy. Zmierzch państwa izraelskiego i przesiedlenie do Babilonii jest najbardziej tragicznym wydarzeniem w całej historii Izraela. Wszystkie nieszczęścia, jakie spadły na Judę, są konsekwencją braku wierności Bogu i sprawiedliwą karą. Bóg w swoim wielkim miłosierdziu wysyła do ludzi swoich posłańców, którzy jednak nie zostają przyjęci i dlatego kara Boża staje się czymś, czego nie można uniknąć. Dlatego Bóg, posługując się Nabuchodonozorem, wymierza swojemu ludowi sprawiedliwość. Świątynia została najpierw ograbiona, a potem zburzona, miasto spalono, ogromną rzeszę ludzi brutalnie zamordowano, a znaczną część tych, którzy ocaleli, uprowadzono do Babilonii. Edykt Cyrusa. Dekret Cyrusa jest dodatkiem, który dołączono do Drugiej Księgi Kronik, w momencie, gdy ta została oddzielona od Księgi Ezdrasza. Stało się tak, ponieważ opowiadanie o klęsce narodu wybranego należało zakończyć w sposób optymistyczny. Cytując rozporządzenie Cyrusa, autor chce podkreślić fakt, że świątynia zostanie odbudowana, a Bóg nie zostawi swojego ludu, ponieważ na wieki jest wierny swojemu przymierzu.

837

2. KRONIK 36,14-23

14_2Krn:14_2Krn

9/3/08

2:47 PM

Page 838

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

Page 839

KSIĘGI EZDRASZA I NEHEMIASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Obie księgi stanowiły początkowo jedno dzieło. Ich treścią jest ponad stuletni okres dziejów Żydów po powrocie z niewoli babilońskiej. Działalność obydwu tytułowych postaci nie jest wspomniana nigdzie więcej w ST. Bez tych dwu ksiąg byłoby wręcz niemożliwe poznanie początków judaizmu. Przyjmuje się, że jeden autor natchniony, nieznany nam z imienia, zredagował obszerną syntezę historyczną, zawartą w Księgach Kronik, Ezdrasza i Nehemiasza. Świadectwem ciągłości ich treści jest podjęcie zakończenia dzieła kronikarza (2Krn 26,22n) we wprowadzeniu do Księgi Ezdrasza (Ezd 1,1-3). Metody kompozycyjne różnią się jednak znacznie. W Ezd-Ne autor korzysta z różnych dokumentów hebrajskich i aramejskich (Ezd 4,9 – 6,18; 7,12-26), a zwłaszcza z pamiętników kapłana Ezdrasza i świeckiego reformatora wspólnoty, Nehemiasza. Ta różnorodność źródeł wyjaśnia zagadkę dwujęzyczności obu ksiąg, powstałych w okresie wzrostu znaczenia języka aramejskiego w imperium perskim (koniec IV w. – połowa III w. przed Chr.). Analiza treści Ezd-Ne nasuwa szereg problemów historycznych, których nie udało się dotąd rozwiązać zadowalająco. Chodzi zwłaszcza o problem przerwania odbudowy świątyni jerozolimskiej (Ezd 4) oraz chronologii działalności obydwu reformatorów kultu. Wydaje się, że Nehemiasz pojawił się w Jerozolimie u schyłku rządów króla Artakserksesa I (Ne 1 – 7 i 10 – 13), podczas gdy Ezdrasz (Ezd 7,7n) dopiero w 7. roku rządów Artakserksesa II (397 r. przed Chr.). Treść i teologia Poszczególne części obu ksiąg można łatwo wyodrębnić. Rozdziały Ezd 1 – 6 mówią o powrocie z przesiedlenia do Babilonii pierwszej fali repatriantów, co mogło nastąpić dzięki edyktowi króla Cyrusa (538 r. przed. Chr.). Odbudowali oni ołtarz w świątyni jerozolimskiej, aby na nim składać ofiary dla Boga. Jednak z powodu poważnych przeszkód ze strony władz lokalnych, świątynia została poświęcona dopiero za rządów Dariusza w 515 r. przed Chr. W rozdziałach Ezd 7 – 10 opisano misję kapłana i pisarza Ezdrasza, który na polecenie Artakserksesa podjął radykalną reformę życia religijnego w Judzie. Księga Nehemiasza dzieli się na trzy części. Początkowe rozdziały (Ne 1 – 7) opowiadają szczegółowo, w jaki sposób Nehemiasz, wysoki urzędnik na dworze perskim, otrzymał pozwolenie na odbudowę Jerozolimy. Prace te miały rozpocząć się od rekonstrukcji murów obronnych. Rozdziały Ne 8 – 9 ukazują ponownie Ezdrasza w świątecznej celebracji zgodnej z Prawem Mojżesza. Trzecia część księgi (Ne 10 – 13) zawiera przekaz o uroczystym odnowieniu przymierza i poświęceniu murów Jerozolimy, co było wspólnym dziełem obu reformatorów. Historia literacka Ezd-Ne jest dość złożona, a jej śladem są greckie wersje trzech ksiąg Ezdrasza (1-3 Ezd), które jednak nie weszły do kanonu ST. Kanoniczne księgi Ezd-Ne akcentują trzy tematy, istotne dla teologii wczesnego judaizmu: świątynia, miasto Jeruzalem i wspólnota ludu Bożego. Odbudowa świątyni jest głównym zadaniem ludu wracającego z niewoli. Dom Boży jest widzialnym znakiem obecności 839

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

Page 840

Boga pośród swego ludu, miejscem sprawowania kultu; stąd wielkie znaczenie kapłanów i lewitów. Stąd też troska Nehemiasza o Jeruzalem jako o miasto święte i stolicę judaizmu. Odbudowa murów miasta przy współpracy całej ludności (Ne 2 – 6) to misja religijna, którą Bóg powierzył Nehemiaszowi wraz z troską o ponowne zaludnienie spustoszonego miasta. Społeczność ludu Bożego, ocalona z niewoli, winna opierać się na posłuszeństwie Prawu Bożemu. Na tym polega znaczenie dzieła Ezdrasza i Nehemiasza. Mimo utraty niepodległości narodowej, Żydzi stanowią nadal wspólnotę religijną, gdyż łączą dawną tradycję z wymogami obecnej sytuacji. Dzieło odnowy religijnej przejawia się głównie w dziedzinie kultu. Uroczysta lektura Prawa i jego wyjaśnienie ludowi przed Świętem Namiotów (Ne 8 – 9) stanie się podstawą późniejszej liturgii synagogalnej. Posłuszni Prawu Bożemu obaj reformatorzy wprowadzili surowe przepisy kultowe, a zwłaszcza surowy zakaz zawierania małżeństw mieszanych (Ezd 10; Ne 13,23-29). Pomimo tych wymagań nie ma jeszcze w tekście Ezd-Ne śladu ciasnego legalizmu, który zaważy na judaizmie epoki NT. Prawo jest tu nadal wartością żywą i świętą, z której lud może czerpać w spontanicznej modlitwie i żarliwym kulcie. Obie wielkie modlitwy (Ezd 9 i Ne 9) zawierają już istotne elementy późniejszej liturgii żydowskiej: pokuta, wyznanie win, prośba o przebaczenie win obecnych i dawnych, zawierzenie Bogu Izraela. Teksty te świadczą o tym, że przepowiadanie dawnych proroków przyniosło owoce w życiu wierzących Żydów. Innym aspektem życia religijnego Żydów tej epoki jest polemika z religijnością „otwartą”, prowadzącą do kompromisu z pogaństwem. Mamy tu już zapowiedź konfliktu między Żydami a Samarytanami, co doprowadzi wkrótce (ok. 328 r. przed Chr.) do schizmy religijnej. Księgi Ezd-Ne akcentują zwłaszcza osobowość obydwu przywódców, tak różnych, a jednak ożywianych tym samym pragnieniem odnowy życia religijnego w narodzie. Ezdrasz, kapłan i nauczyciel Pisma, zainspirował odnowę kultu; Nehemiasz, niezłomny i bezkompromisowy reformator świecki, dopełnił tej odnowy w dziedzinie życia wspólnotowego. Obydwu połączyła ta sama moc modlitwy i wiary. Kiedy wypełnili misję powierzoną im przez Boga, cicho zniknęli ze sceny dziejowej. To także charakterystyczna cecha życia religijnego judaizmu tamtej epoki.

840

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

Page 841

KSIĘGA EZDRASZA

Powrót pierwszych repatriantów z wygnania

2Krn 36,22n Jr 25,11n; 29,10 Iz 45,1

Wj 11,2; 12,35n Wj 25,2-9

Zezwolenie na powrót 1 W pierwszym roku panowania Cyrusaa, króla Persjis – aby wypełniło się słowo PANAs zapowiedziane przez Jeremiaszab – pobudził PAN ducha Cyrusa, króla Persji, żeby w całym królestwie ogłosił i rozesłał na piśmie następujące rozporządzenie: 2„Tak mówi Cyrus, król Persji: PAN, Bóg niebiosc, dał mi wszystkie królestwa świata. On też zlecił mi, aby wybudować Mu doms w Jerozolimies, w Judeis. 3Kto z was należy do Jego ludus – niech jego Bóg będzie z nim – niechaj wraca do Jerozolimy w Judei i niech odbudowuje dom PANA, Boga Izraelas. On bowiem jest Bogiem mieszkającym w Jerozolimie. 4Każdego więc, kto pozostał przy życiu, mieszkańcyd tej miejscowości, w której mieszkał, niech zaopatrzą w srebro i złoto, w sprzęt domowy i bydło, i niech dodadzą dobrowolne ofiarys na dom Boga, który jest w Jerozolimie”. 5 Przywódcy rodów Judys i Beniamina, jak też kapłani i lewicis, słowem każdy, którego ducha Bóg pobudził, wyruszyli, aby budować dom PANA w Jerozolimie. 6Wszyscy ich sąsiedzi wspomogli ich hojnie: srebrem, złotem, sprzętami domowymi, bydłem i kosztownościami, nie licząc wszystkich ofiar dobrowolnych.

1

a) Cyrus – imię pierwszego władcy Persów i Medów, który w 538 r. przed Chr. podbił królestwo Babilonii i włączył je do imperium, rozciągając swoją władzę od Indii aż do Morza Śródziemnego. Panował do roku 530 przed Chr. Cyrus zaprowadził w swoim państwie politykę tolerancji, szanował wierzenia i kulturę ludów wasalnych. Tak kształtowane relacje społeczne miały umocnić jedność potężnego wielonarodowego imperium. b) Nawiązanie do Jr 25,11n; 29,10; 51,4450, gdzie prorok zapowiada zniszczenie Babilonu i powrót z przesiedlenia. c) PAN, Bóg niebios – tytułu tego w ST używali tylko Żydzi w odniesieniu do swego Boga (np. Rdz 24,7; 2Krn 36,23; Ne 1,5; Jon 1,9). W wyznawanej przez Cyrusa religii, zoroastryzmie, Jahwe, podobnie jak Marduk (bóstwo babilońskie) i inni, należeli do otoczenia Ahura Mazdy, który był głównym bogiem sił dobra. Autor księgi dokonuje religijnej interpretacji historii, dlatego chce widzieć w Cyrusie króla uznającego nad sobą suwerenną władzę Boga Izraela. d) mieszkańcy – chodzi o Żydów, którzy nie zdecydowali się na powrót do ojczyzny. Uczestniczą oni w odbudowie Jerozolimy, a przede wszystkim znajdującej się w niej świątyni, składając ofiary na ten cel oraz udzielając wsparcia repatriantom. Możliwe, że chodzi także o pogańskich sąsiadów Żydów.

Zezwolenie na powrót. Pierwsze słowa Księgi Ezdrasza wprowadzają w jej podstawowe przesłanie: spełnia się obietnica Boga zapowiedziana przez proroka Jeremiasza. Mija 50 lat od uprowadzenia mieszkańców Judei do Babilonii. Żydzi przesiedleni do odległej Mezopotamii nie mają świątyni ani możliwości kontaktu ze swoim krajem. Wielu z nich zmarło już na obczyźnie, a pozostali powątpiewają w możliwość powrotu. W takim kontekście dociera do nich edykt króla Cyrusa, pozwalający wszystkim Judejczykom na powrót do ojczyzny. Żydzi bez cienia wątpliwości dostrzegają w tym nieoczekiwanym wydarzeniu działanie samego Boga obecnego w historii swego ludu. Nikt nie pyta o racje takiej decyzji, nie zastanawia się, czy dawne grzechy Izraela upoważniają do interpretacji tego wydarzenia jako aktu łaskawości Boga wobec niewiernego ludu. Proroctwo Jeremiasza upewnia zesłańców, że Bóg dotrzymuje swego słowa. Wypełnienie obietnicy dokonuje się niespodziewanie za pośrednictwem pogańskiego władcy, ale jest ono dziełem samego Boga, który pobudził ducha Cyrusa (w. 1). Dla Boga ziemscy władcy są narzędziem, którym posługuje się w realizacji swoich planów. Przez Nabuchodonozora zesłał na Izraela karę, a przez Cyrusa daje wybawienie. W ten sposób Bóg ukazuje, że jest władcą całej ziemi i objawia się jako wieczny król (Jr 10,10), wierny swoim obietnicom i miłosierny wobec swojego ludu. Duch Pański ogarnia swą mocą pogańskiego władcę, poleca mu wybudowanie świątyni w Jerozolimie i napełnia go mądrością niezbędną do wykonania tego dzieła. Wszystkie wydarzenia opisane dalej w tej księdze są wyrazem działania Ducha Bożego i posłusznej odpowiedzi człowieka. Nawet jeśli kontekst historyczny pozwala na zrozumienie całej historii w kategoriach czysto ludzkich, autor świadomie dokonuje jej religijnej interpretacji. Pomaga odkryć w każdym wydarzeniu obecność kochającego Boga.

841

EZDRASZ 1,1-6

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

a) Cyrus – zob. Ezd 1,1+. b) Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 przed Chr.), króla Babilonii, za panowania którego państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. W 597 r. przed Chr. zdobył on Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a królem ustanowił Sedecjasza (2Krl 24,10nn). W 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie Sedecjasza, zburzył miasto, złupił świątynię i zesłał do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn). c) Szeszbassar – imię nieznanego bliżej dostojnika żydowskiego w Persji, który jest tutaj nazwany namiestnikiem. Być może jest to drugie imię przywódcy repatriantów, Zorobabela ( Ezd 2,2; 5,14-16), który był wnukiem króla Jojakina uprowadzonego do niewoli babilońskiej (2Krl 24,12). Pełnił urząd pierwszego perskiego namiestnika Judei. d) pięć tysięcy czterysta – suma wymienionych wcześniej naczyń (ww. 9n) wynosi dwa tysiące czterysta dziewięćdziesiąt dziewięć. Niezgodność ta może oznaczać, że autor nie wymienił szczegółowo wszystkich zwróconych naczyń. e) Zorobabel – spośród dwunastu wymienionych przywódców tylko on i Jozue są znani. Był synem Szealtiela (Ezd 3,2; Ag 1,1) i wnukiem króla Jojakina uprowadzonego do Babilonii w 598 r. przed Chr. Stał na czele jednej z grup powracających z Babilonu repatriantów. Na nim spoczywała odpowiedzialność za odbudowę świątyni. Za czasów króla perskiego Dariusza I był namiestnikiem wspólnoty żydowskiej w Judei. Być może tożsamy z Szeszbassarem (Ezd 1,8+). f) Jozue – syn Josadaka i wnuk Serajasza, ostatniego najwyższego kapłana przed przesiedleniem babilońskim, zabitego przez Nabuchodonozora (2Krn 25,18-21); pierwszy najwyższy kapłan wspólnoty żydowskiej po przesiedleniu babilońskim.

Page 842

Zwrot sprzętu świątynnego 7 Król Cyrusa rozkazał wziąć wszystkie przedmioty należące niegdyś do domu PANAs, które Nabuchodonozorb wywiózł z Jerozolimys, aby ofiarować je w świątyni swojego boga. 8Cyrus, król Persjis, polecił skarbnikowi Mitredatowi przejąć je i przekazać Szeszbassarowic, namiestnikowi judzkiemu. 9 A oto ich lista: ofiarne ze złota – trzydzieści, ofiarne ze srebra – tysiąc dwadzieścia dziewięće, 10puchary ze złota – trzydzieści, puchary zastępcze ze srebra – czterysta dziesięć, inne – tysiąc. 11Wszystkich przedmiotów złotych i srebrnych było pięć tysięcy czterystad. To wszystko zabrał Szeszbassar, wracając razem z innymi wygnańcami z niewoli babilońskiej do Jerozolimy. Lista repatriantów 1 Oto mieszkańcy prowincji, którzy powrócili z wygnania – z Babiloniis, dokąd uprowadził ich Nabuchodonozorb, król babiloński. Wrócili oni do Jerozolimys i do Judeis, każdy do swojego miasta. 2Przybyli z Zorobabeleme, Jozuemf, Nehemiaszem, Serajaszem, Reelajaszem, Nachamanim, Mardocheuszem, Bilszanem, Misparem, Bigwajem, Rechumem, Baaną. Liczba Izraelitów była następująca: 3 z rodus Parosza – dwa tysiące stu siedemdziesięciu dwóch, 4 z rodu Szefatiasza – trzystu siedemdziesięciu dwóch, 5z rodu Aracha – siedmiuset siedemdziesięciu pięciu, 6z rodu Pachat-Moaba: potomkowie Jozuego i Joaba – dwa tysiące ośmiuset dwunastu, 7z rodu Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 8z rodu Zattua – dziewięciuset czterdziestu pięciu, 9z rodu Zacheusza – siedmiuset sześćdziesięciu, 10z rodu Baniego – sześciuset czterdziestu dwóch, 11z rodu Bebaja – sześciuset dwudziestu trzech, 12z rodu Azgada – tysiąc dwustu dwudziestu dwóch, 13z rodu Adonikama – sześciuset sześćdziesięciu sześciu, 14z rodu Bigwaja – dwa tysiące pięć-

2

Zwrot sprzętu świątynnego. Autor informuje w skrócie o wykonaniu dekretu królewskiego. Przede wszystkim interesuje go to, co pozwoli na wznowienie kultu w świątyni: zagrabiony sprzęt, który niegdyś należał do świątyni, i uprowadzony do Babilonii personel świątynny. Dlatego od nich rozpoczyna relację o wykonaniu woli Cyrusa. Wszystkie naczynia święte mają zostać zinwentaryzowane i przekazane Szeszbassarowi. Tajemniczą postać namiestnika Judei należy być może utożsamić ze wzmiankowanym nieco dalej Zorobabelem (Ezd 2,2+), prawnym potomkiem z dynastii Dawida. W takim wypadku mielibyśmy tutaj wyraźne nawiązanie do ścisłej więzi, jaka przed przesiedleniem łączyła dynastię Dawida i świątynię jerozolimską. Ta więź winna być teraz odnowiona i podtrzymana jako rękojmia obietnicy zesłania przez Boga Mesjasza, który ma być potomkiem Dawida i zamieszka w świątyni. Lista repatriantów. Po pięćdziesięciu latach życia na obczyźnie Żydzi powracają do ojczyzny, pozostawiając w Babilonii zagospodarowane osiedla i ustabilizowany tryb życia. Autor podaje listę powracających z niewoli w formie schematycznej. Jej redakcja sięga samego wydarzenia repatriacji, gdyż pojawia się w niewiele zmienionej formie także w Księdze Nehemiasza (Ne 7,6-72) i w apokryficznej Trzeciej Księdze Ezdrasza (zob. Wprowadzenie) (3Ezd 5,7-45). Repatrianci zostali przyporządkowani do siedmiu grup, które odzwierciedlają teokratyczną strukturę społeczności: dwunastu przywódców (w. 2), rody świeckie pewne (ww. 3-35), cztery grupy związane ze świątynią, czyli rody kapłańskie (ww. 36-39), lewici (ww. 40-42), słudzy świątyni (ww. 43-54) i tzw. słudzy Salomona (ww. 55-58), pozostali Judejczycy o niepewnych rodowodach (ww. 59-63). Nowa wspólnota, którą repatrianci utworzą w Judei, będzie skoncentrowana wokół świątyni, a na jej czele staną duchowi przywódcy narodu.

EZDRASZ 1,7 — 2,14

842

2Krl 25,13-17

Ne 7,6-72

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

Page 843

dziesięciu sześciu, 15z rodu Adina – czterystu pięćdziesięciu czterech, 16z rodu Atera: potomkowie Ezechiasza – dziewięćdziesięciu ośmiua, 17z rodu Besaja – trzystu dwudziestu trzech, 18z rodu Jorahab – stu dwunastu, 19z rodu Chaszuma – dwustu dwudziestu trzech, 20z rodu Gibbara – dziewięćdziesięciu pięciu; 21 mieszkańców Betlejems – stu dwudziestu trzech, 22mieszkańców Netofyc – pięćdziesięciu sześciu, 23mieszkańców Anatotd – stu dwudziestu ośmiu, 24mieszkańców Azmawet – czterdziestu dwóch, 25mieszkańców Kiriat-Jearime, Kefiry i Beerotf – siedmiuset czterdziestu trzech, 26mieszkańców Ramag i Gebah – sześciuset dwudziestu jeden, 27mieszkańców Mikmas – stu dwudziestu dwóch, 28mieszkańców Betels i Aj – dwustu dwudziestu trzech; 29 z rodu Nebo – pięćdziesięciu dwóch, 30z rodu Magbisza – stu pięćdziesięciu sześciu, 31z rodu Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 32z rodu Charima – trzystu dwudziestu, 33 mieszkańców Lod, Chadid i Ono – siedmiuset dwudziestu pięciu, 34mieszkańców Jerychai – trzystu czterdziestu pięciu, 35 z rodu Senai – trzy tysiące sześciuset trzydziestu; 36 Kapłani: z rodu Jedajasza, potomkowie Jozuego – dziewięciuset siedemdziesięciu trzech, 37z rodu Immera – tysiąc pięćdziesięciu dwóch, 38z rodu Paszchura – tysiąc dwustu czterdziestu siedmiu, 39z rodu Charima – tysiąc siedemnastu. 40 Lewicij: z rodu Jozuegok, potomkowie Kadmiela, Binnuja i Hodawiasza – siedemdziesięciu czterech. 41 Śpiewacy: z rodu Asafa – stu dwudziestu ośmiu. 42 Odźwierni: z rodu Szalluma, z rodu Atera, z rodu Talmona, z rodu Akkuba, z rodu Chatify, z rodu Szobaja, wszystkich razem – stu trzydziestu dziewięciu. 43 Słudzy świątynil: z rodu Sichy, z rodu Chasufy, z rodu Tabbaota, 44z rodu Kerosa, z rodu Sijacha, synowie Padona, 45 z rodu Lebany, z rodu Chagaby, z rodu Akkuba, 46z rodu Chagaba, z rodu Szamlaja, z rodu Chanana, 47z rodu Giddela, z rodu Gachara, z rodu Reajasza, 48z rodu Resina, z rodu Nekody, z rodu Gazzama, 49z rodu Uzzy, z rodu Paseacha, z rodu Besaja, 50z rodu Asny, z rodu Meunitów, z rodu Nefisytów, 51z rodu Bakbuka, z rodu Chakufy, z rodu Charchura, 52z rodu Basluta, z rodu Mechidy, z rodu Charszy, 53z rodu Barkosa, z rodu Sisery, z rodu Temacha, 54z rodu Nesjacha, z rodu Chatify. 55 Potomkowie sług Salomonam: z rodu Sotaja, z rodu Hassofereta, z rodu Perudy, 56z rodu Jaali, z rodu Darkona, z rodu Giddela, 57z rodu Szefa tiasza, z rodu Chattila, z rodu 843

a) Księga Nehemiasza 10,18n i apokryficzna Trzecia Księga Ezdrasza 5,15n dodają tutaj: potomkowie Azzura – czterystu trzydziestu dwóch, potomkowie Hodiasza – stu jeden. b) Jorah – według Ne 7,24 imię przodka tego rodu brzmi Charif. c) Netofa – wioska judzka położona w górach, ok. 6 km od Betlejem. d) Anatot – miasto oddalone około 5 km od Jerozolimy, położone przy drugorzędnej drodze prowadzącej do Betel. e) Kiriat-Jearim – dosł. miasto twierdz, jego inna nazwa to Baala Judzka. Dzisiejsze Dejr al Azahar, położone 13 km na północ od Jerozolimy. Miasto graniczne pokoleń Judy, Dana i Beniamina, znane z doskonałej wody źródlanej, często wybierane na obozowiska. f) Beerot – dzisiejsze El-Bire, miejscowość położona w odległości ok. 16 km na północ od Jerozolimy. Jedno z miast kananejskich przydzielone pokoleniu Beniamina (Joz 18,25). g) Rama – miejscowość położona na terytorium Beniamina, dzisiejsze Ar-Ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy. h) Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu Morza Martwego, 9 km na północny wschód od Jerozolimy, naprzeciw Mikmas, od którego oddzielona jest głębokim jarem (1Sm 14,4n). i) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. j) Lewici – w zależności od funkcji zostali podzieleni na trzy grupy: lewici pomocnicy kapłanów, lewici śpiewacy (w. 41) i lewici odźwierni (w. 42). k) Jozue – różny od kapłana Jozuego, o którym mowa w w. 2. l) Słudzy świątyni – pomocnicy lewitów w posłudze w świątyni. Być może byli to potomkowie Gabaonitów przeznaczonych do tej służby przez Jozuego (Joz 9,21-27). m) Potomkowie sług Salomona – inna grupa sług świątyni wywodząca się z pogan, których Salomon wziął do niewoli i przeznaczył do robót publicznych (1Krl 9,21n; 2Krn 8,7n) i niższych posług w świątyni jerozolimskiej.

EZDRASZ 2,15-57

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

a) kapłan do urim i tummim – kapłan przeznaczony do rzucania świętych losów urim i tummim (Wj 28,30; Lb 27,21), który przy ich pomocy miał rozstrzygnąć o przynależności tych rodów do klasy kapłańskiej. b) Jerozolima – w tekście hebr. i w Wulgacie brakuje wzmianki o Jerozolimie; uzupełnienie za tłumaczeniem greckim Septuaginty (LXX). c) osadach – dosł. miastach; wydaje się bardziej prawdopodobne tłumaczenie Septuaginty, która nazywa osadami miejscowości zamieszkałe przez ludzi należących do tych kategorii służebnych. d) siódmego miesiąca – chodzi o miesiąc Tiszri (wrzesień-październik). Według przepisów Księgi Kapłańskiej, pierwszego dnia tego miesiąca było święto nowiu (Kpł 23,24), dziesiątego dnia był tzw. Dzień Przebłagania (Kpł 23,26-32), a piętnastego rozpoczynał się tydzień Święta Namiotów, czyli tzw. Kuczek (Kpł 23,33-43). e) Jozue – zob. Ezd 2,2+. f) Zorobabel – zob. Ezd 2,2+.

Page 844

Po che ret-Hassebajima, z rodu Amiego, 58wszystkich razem sług świątyni i potomków sług Salomona – trzystu dziewięćdziesięciu dwóch. 59 Oto ci, którzy przybyli z Tel-Melach, Tel-Charsza, Kerub, Addan, Immer, lecz nie mogli wykazać się rodowodems i pochodzeniem izraelskim: 60z rodu Delajasza, z rodu Tobiasza, z rodu Nekody – sześciuset pięćdziesięciu dwóch. 61Spośród kapłanów byli to: potomkowie z rodu Chobajasza, z rodu Hakkosa i z rodu Barzillaja, który ożenił się z jedną z córek Barzillaja Gileadyty i przybrał jego imię. 62Szukali oni swoich rodowodów, ale ich nie znaleźli. Dlatego jako nieczyścis zostali wykluczeni ze sprawowania funkcji kapłańskich. 63Namiestnik zakazał im jedzenia najświętszych pokarmów, dopóki nie pojawi się kapłan do urim i tummima. 64 Ogółem ta grupa repatriantów liczyła czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób, 65nie licząc ich sług i służebnic, których było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedem. Mieli także dwustu śpiewaków i śpiewaczek, 66ponadto siedemset trzydzieści sześć koni, dwieście czterdzieści pięć mułów 67oraz czterysta trzydzieści pięć wielbłądów i sześć tysięcy siedemset dwadzieścia osłów. 68 Gdy przybyli do domu PANAs w Jerozolimies, wielu przywódców rodów złożyło dary na odbudowę domu Bożego na jego dawnym miejscu. 69Według swoich możliwości złożyli oni do skarbca na potrzeby kultu sześćdziesiąt jeden tysięcy drachms złota, pięć tysięcy mins srebra i sto szat kapłańskich.

2Sm 17,27-29; 19,32-40; 1Krl 2,7

Organizacja nowej wspólnoty: kult w Jerozolimie Ustanowienie składania ofiar 70 Kapłani, lewicis i część ludu osiedliła się w Jerozolimieb, śpiewacy, odźwierni i słudzy świątyni w swoich osadachc, a cała resztas Izraelas w swoich miastach. 1 Gdy Izraelici mieszkali już w swoich miastach, z nadejściem siódmego miesiącad cały lud bez wyjątku zgromadził się w Jerozolimies. 2Wówczas Jozuee, syn Josadaka, wraz ze swymi braćmi kapłanami oraz Zorobabelf, syn Szealtiela, wraz ze swymi braćmi wybudowali ołtarzs dla Boga Izraela, by składać na nim ofiary całopalnes zgodnie z przepisami

3

Ustanowienie składania ofiar. Dalsza historia repatriantów rozgrywa się w Jerozolimie, gdzie świątynia wciąż znajduje się w ruinie. Pomijając złożone problemy społeczne i gospodarcze, powstałe na skutek zajmowania przez repatriantów domostw i terenów opuszczonych lub zamieszkałych przez nowych właścicieli, autor przekazuje wydarzenia zgodnie z religijną wizją historii. Ośrodkiem scalającym życie wspólnotowe mają być święte miasto oraz świątynia, miejsce obecności Boga Izraela. W Jerozolimie osiedlają się kapłani, lewici i prawdopodobnie rody należące do dawnej arystokracji. Tutaj gromadzą się wszyscy Judejczycy na wspólnych świątecznych obchodach. Budowa nowej świątyni na miejscu świątyni Salomonowej jest absolutnym priorytetem. Wspólnota ma określić swoją tożsamość, uznając obecność Boga wśród ludu i zachowując wierność Prawu Bożemu. Jej widzialnym znakiem ma być przywrócenie składania codziennych ofiar i wspólnotowy obchód wielkich świąt religijnych. Te czynności kultowe wymagają

EZDRASZ 2,58 — 3,2

844

Ne 7,72; 8,1

2Krn 23,18

15_Ezd:15_Ezd

Wj 29,38-42; Lb 28,3-8 Kpł 23,33-36; Pwt 16,13-17

Lb 28,3

1Krn 22,4n; 2Krn 2,8-10,16; 1Krl 5

Ps 100,4-5; 106,1; 107,1; 117; 118,1; 136,1

9/3/08

2:47 PM

Page 845

Prawas danego przez Mojżesza, męża Bożego. 3Wznieśli ołtarz na dawnych fundamentach, mimo wrogości sąsiednich ludówa, i złożyli na nim ofiarys całopalne dla PANAs, ofiary poranne i wieczorneb. 4Potem obchodzili zgodnie z przepisami Święto Namiotóws. Składali każdego dnia ofiary całopalne według ustalonej liczby i przepisów Prawa wyznaczającego odpowiednią ofiarę na każdy dzień. 5Składali więc ofiary całopalne, nieustanne, sobotniec, ofiary w dni nowius i we wszystkie uroczyste święta PANA, oraz ofiary dobrowolne i przynoszone indywidualnie dla PANA. Początek odbudowy świątyni 6 Ofiary całopalnes zaczęto składać od pierwszego dnia siódmego miesiąca, ale fundamenty świątynis PANAs nie były jeszcze położone. 7Zatrudnili więc za opłatą kamieniarzy i cieśli i zaopatrzyli w żywność, napój i oliwęd Sydończykóws i Syryjczyków, żeby przywozili drewno cedrowe z Libanu drogą morską do Jafye, zgodnie z zezwoleniem udzielonym im przez Cyrusaf, króla perskiego. 8Zorobabelg, syn Szealtiela, i Jozueh, syn Josadaka, wraz z resztą ich braci kapłanów i lewitóws, i ze wszystkimi repatriantami, którzy zamieszkali w Jerozolimies, rozpoczęli pracę w drugim miesiącui drugiego roku od ich przybycia do domu Bożego w Jerozolimie. Najpierw wyznaczyli lewitów od dwudziestego roku wzwyż do pracy przy budowie domu PANAs. 9Następnie Jozuej, jego synowie i bracia, Kadmiel wraz ze swymi synami i synowie Hodawiasza zgłosili się razem do kierowania przebiegiem prac wokół domu Bożego. Podobnie i synowie Chenadada wraz z ich synami i braćmi, lewitami. 10Gdy budowniczowie położyli fundamenty świątyni PANA, wystąpili kapłani w szatach uroczystych, z trąbami, i lewici, potomkowie Asafa, z cymbałami, aby śpiewać PANU pieśni pochwalne zgodnie z postanowieniami Dawida, króla Izraelas. 11Śpiewali pieśni uwielbienia i wysławiali PANA, bo jest dobry, bo Jego łaska trwa na wieki nad Izraelem. Zgromadzony zaś lud odpowiadał okrzykami wielkiej radości, wielbiąc PANA za to, że położono fundamenty domu PANA. 12Wielu spośród podeszłych wiekiem kapłanów i lewitów oraz przywódców rodów,

a) wrogości sąsiednich ludów – wrogość ta wynikała z faktu, że w miejsce Żydów uprowadzonych do Babilonii przesiedlono pogan, najpierw do Samarii, następnie do Judei. Ludność ta zdążyła się już tu zadomowić. Powracający na mocy królewskiego edyktu Żydzi stanowili więc dla niej uzasadnione zagrożenie (Ezd 4,1+). b) poranne i wieczorne – kolejność wymienionych tutaj pór dnia w sprawowaniu kultu wskazuje na używanie kalendarza słonecznego, który liczył dzień od wschodu słońca, a nie kalendarza księżycowego, według którego dzień rozpoczynał się wieczorem (Rdz 1,5nn). Nieprzerwane składanie codziennych porannych i wieczornych ofiar było wyrazem całkowitego poświęcenia się dziełu przywrócenia pełnego funkcjonowania świątyni. c) sobotnie – informacja opuszczona w tekście hebrajskim. Uzupełniamy ją według greckiego tekstu 3Ezd 5,51. d) żywność, napój i oliwę – typowe dzienne wynagrodzenie robotnika (2Krn 2,14). e) Jafa – ważne miasto portowe Palestyny, obecnie jedno z przedmieść Tel Awiwu. f) Cyrus – zob. Ezd 1,1+. g) Zorobabel – zob. Ezd 2,2+. h) Jozue – zob. Ezd 2,2+. i) w drugim miesiącu – tzn. w miesiącu zwanym Ijar (kwiecień-maj), który był drugim miesiącem wiosny. j) Jozue – chodzi o lewitę, o którym mowa w Ezd 2,40.

jednak obecności ołtarza. Dlatego pierwsza decyzja najwyższego kapłana i namiestnika dotyczy budowy ołtarza na fundamentach poprzedniego, istniejącego na dziedzińcu świątynnym przed zburzeniem Jerozolimy przez Nabuchodonozora II. To samo miejsce ołtarza ma być rękojmią prawowierności kultu, jak również wyrazem przekonania, że historia narodu wybranego nie została przerwana ani nie tworzy się od początku, lecz kontynuuje swój bieg określony nieprzerwaną relacją narodu do swego Boga. Początek odbudowy świątyni. Składanie ofiar rozpoczyna się pierwszego dnia miesiąca Tiszri, który jest miesiącem świętym. Księga Kapłańska opisuje szczegółowo święta Dnia Przebłagania i Kuczek obchodzone w tym miesiącu (Kpł 23,23-36). Świętość kultu, o której wiele mówi Prawo Mojżeszowe, została podkreślona przez przywrócenie składania ofiar właśnie w świętym miesiącu Tiszri. Ciągłość historii zaznaczona już wcześniej wybudowaniem nowego ołtarza dokładnie w miejscu starego (Ezd 3,3) została teraz ukazana w jedności świątyni Salomona i tej, którą na jej miejscu wznoszą repatriantci. Prace budowlane w obu wypadkach rozpoczęto w drugim miesiącu (2Krn 3,2; Ezd 3,8a).

845

EZDRASZ 3,3-12

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

a) nieprzyjaciele Judy i Beniamina – byli nimi nieizraelscy mieszkańcy Samarii trzykrotnie przesiedlani tutaj przez władców asyryjskich po upadku Królestwa północnego (np. 2Krl 17,24). Zarysowana wrogość pomiędzy mieszkańcami Samarii (nie-Izraelitami) a Judejczykami ma u swych podstaw przede wszystkim przyczyny polityczne, ale również fakt, że Samarytanie skazili kult Boga Izraela równoczesną czcią bóstw pogańskich (2Krl 17,32n.41). Odrodzenie życia narodowego w Judzie zagrażało wpływom Samarii, stąd chęć przejęcia nad nim kontroli. b) Zorobabel – zob. Ezd 2,2+. c) Asarhaddon – władca imperium asyryjskiego (681-669 przed Chr.) i król Babilonii. Za jego czasów miał miejsce drugi z trzech etapów deportacji ludności nieizraelskiej na tereny dawnego Królestwa północnego. Pozostałe miały miejsce za Sargona (722-705 przed Chr.) i Assurbanipala (669-626 przed Chr.). d) Jozue – zob. Ezd 2,2+. e) Cyrus – zob. Ezd 1,1+. f) miejscowa ludność – chodzi o miejscowych urzędników samarytańskich albo o tych mieszkańców Judei, którzy nie zostali przesiedleni do Babilonii. g) Dariusz – chodzi o Dariusza I, króla perskiego (522-485 przed Chr.). W okresie jego panowania dokończono odbudowę świątyni w Jerozolimie. h) jego następcę – nie jest to zgodne z prawdą historyczną, gdyż następcą Cyrusa był jego syn Kambyzes (529-522 przed Chr.). Tłumaczenia współczesne często parafrazują więc zgodnie z sensem: Dariusza, króla Persji. i) Artakserkses – syn i następca Kserksesa na tronie perskim (Ezd 4,5+). j) skargę – sprzeciw dotyczył nie tyle odbudowy świątyni, co naprawy murów obronnych i odbudowy miasta (w. 12n).

Page 846

którzy pamiętali jeszcze tamten pierwszy dom, głośno płakało na widok położonych fundamentów tego domu, podczas gdy inni radowali się i wznosili entuzjastyczne okrzyki. 13Nie można było odróżnić okrzyków radości od szlochu płaczących, tak wielka była wrzawa, której odgłosy dało się słyszeć z daleka. Sprzeciw plemion ościennych 1 Gdy nieprzyjaciele Judys i Beniaminaa usłyszeli, że repatrianci budują świątynięs dla PANAs Boga Izraelas, 2 przybyli do Zorobabelab i do przywódców rodóws z następującą propozycją: „Pragniemy budować z wami i tak jak wy czcić waszego Boga. I my bowiem składamy Mu ofiarys od czasu, gdy nas tu przesiedlił Asarhaddonc, król Asyriis”. 3 Lecz Zorobabel, Jozued i pozostali przywódcy rodów izraelskich odpowiedzieli: „Nie możecie budować wspólnie z nami domus dla Boga naszego, gdyż król perski Cyruse nakazał, żebyśmy sami budowali dla PANA Boga Izraela”. 4Wówczas miejscowa ludnośćf zaczęła zniechęcać Judejczyków i przeszkadzać im w budowie. 5Przekupywali królewskich doradców, aby udaremnić ich zamiar. Tak było przez cały czas panowania Cyrusa, króla perskiego, aż do objęcia władzy przez Dariuszag, jego następcęh.

4

Świadectwa trudności z czasów po odbudowie świątyni Nieprzychylność władców perskich 6 Gdy zaś królem został Kserkses, zaraz na początku jego rządów napisali skargę na mieszkańców Judeis i Jerozolimys. 7 Następnie za czasów Artakserksesai, Biszelam, Mitredat i Tabeel wraz z pozostałymi sprzymierzeńcami wysłali skargęj do króla perskiego przetłumaczoną i napisaną po aramejsku.

Inne szczegóły podobieństwa obu świątyń to: wyznaczenie lewitów do nadzorowania prac przy budowie (1Krn 23,3n; Ezd 3,9) i określenie wieku lewitów (20 lat) wymaganego do podjęcia służby w świątyni (1Krn 23,24.27; Ezd 3,8b). Wreszcie specyficznym punktem wskazującym na nieprzerwaną ciągłość między pierwszą i drugą świątynią jest podkreślenie obecności wielu podeszłych wiekiem kapłanów, lewitów oraz przywódców rodów, którzy pamiętali (w. 12) kult sprawowany w pierwszej świątyni. Sprzeciw plemion ościennych. Podobnie jak we wszystkich wydarzeniach historiozbawczych opisanych w Biblii także odbudowie świątyni towarzyszą zmagania się dobra ze złem. Negatywna odpowiedź przywódców wspólnoty na propozycję udziału Samarytan w odbudowie świątyni opiera się na przekonaniu, że jest to dzieło święte. Musi więc ono przebiegać zgodnie z królewskim dekretem, bo jest on dla Judejczyków objawieniem woli Boga (w. 3). Pojedyncze osoby mogą dołączyć się do wspólnoty, ale społeczność jako taka nie może być narażona na szkodliwe mieszanie się z sąsiednimi ludami. Wierność własnej tożsamości nie dopuszcza kompromisów. W takiej sytuacji rzekomi przyjaciele Judejczyków stają się ich zaciętymi wrogami, którzy nie chcą dopuścić do odbudowy świątyni i stworzenia odrębnej silnej społeczności, chociaż sami nie mogą jej tworzyć. Knują więc różne intrygi, przekupują doradców króla i wreszcie wysyłają donosy do samych władców perskich. Autor wykorzystuje zaistniałe trudności, aby ukazać ciągłą opozycję Samarytan wobec odradzającej się wspólnoty żydowskiej. Nieprzychylność władców perskich. Skarga wysłana do Artakserksesa I z całą pewnością nie dotyczy budowy świątyni, lecz późniejszej odbudowy murów miasta, która została odczytana jako bunt przeciwko królowi. Chodziło więc

EZDRASZ 3,13 — 4,7

846

Ag 2,3

15_Ezd:15_Ezd

8

2Krl 18,7; 24,1.20

Ne 1,3

9/3/08

2:47 PM

Page 847

Namiestnik Rechum i pisarz Szymszaj napisali do króla Artakserksesa przeciwko Jerozolimie list następującej treścia: 9 „Namiestnik Rechum, pisarz Szimszaj i pozostali urzędnicy, sędziowie, zarządcy, pisarze, mieszkańcy z Erek, z Babilonus i z Suzyb, to jest Elamicic, 10oraz pozostałe grupy narodowościowe, które wielki i dostojny Asnappard przesiedlił do miast Samariis i na tereny Transeufrateie. Oto 11odpis listu, który oni wysłali do niegof: Do króla Artakserksesa twoi słudzy, mieszkańcy prowincji Transeufratei. A zatem: 12Niech królowi będzie wiadomo, że Judejczycy, którzy wyruszyli od ciebie i przybyli do nas, do Jerozolimy, odbudowują to niegodziwe i buntownicze miasto. Rozpoczęli już naprawę murów i położyli fundamenty pod budowle. 13 Zatem: Niech król przyjmie do wiadomości, że jeżeli to miasto zostanie odbudowane i mury jego naprawione, to nie będą oni płacić ani podatku, ani daniny, ani cła, co w końcu będzie ze szkodą dla władców. 14 I dalej: Ponieważ dwór królewski jest naszym dobroczyńcą, nie możemy być obojętni na ograbianie króla. Wysyłamy zatem królowi tę wiadomość. 15Niech przeszukają kroniki twoich poprzedników, a znajdziesz w nich potwierdzenie, że to miasto jest miastem buntowniczym, które przynosiło szkody królom i prowincjom i które od niepamiętnych czasów się buntowało. Z tej właśnie przyczyny to miasto zostało zburzone! 16Podajemy więc królowi do wiadomości, że jeśli to miasto zostanie odbudowane i jego mury będą naprawione, z prowincji Transeufratei nie będziesz czerpał dochodów!”. 17 Król przysłał taką odpowiedź: „Namiestnikowi Rechumowi, pisarzowi Szimszajowi, pozostałym urzędnikom mieszkającym w Samarii oraz wszystkim w prowincjach Transeufratei, pozdrowienie! A zatem: 18List, który mi przysłaliście, został w mojej obecności w całości odczytany. 19Wydałem więc rozkaz, aby szukano w kronikach. Znaleziono rzeczywiście, że to miasto buntowało się od zamierzchłych czasów przeciwko królom i powstawały w nim rozruchy i bunty. 20Potężni władcy panowali nad Jerozolimą i rozciągali swą władzę na wszystkie tereny Transeufratei, z których płacono im daniny, podatki i cła. 21Wydaję więc zarządzenie, by powstrzymać tych ludzi: nie wolno im odbudowywać miasta, dopóki nie otrzymają na to zezwolenia ode mnie! 22Czuwajcie, aby nie dopuścić się

a) Fragment Ezd 4,8 – 6,18 zawiera tekst napisany w języku aramejskim. Autor przytacza w nim fragmenty korespondencji między oskarżycielami Judejczyków i królem Persji. b) Suza – dawna stolica Elamu (poł.-zach. Iran); obecnie pozostały po niej jedynie ruiny położone ok. 24 km na pd.-zach. od miasta Dezful. c) Elamici – mieszkańcy Elamu, krainy położonej nad Zatoka Perską (Iran) ze stolicą w Suzie. d) Asnappar – król asyryjski tożsamy z Asarhaddonem (Ezd 4,2+) lub jego synem Assurbanipalem. Po upadku Izraela w 722 r. przed Chr. przesiedlił on na tereny Samarii ludność nieizraelską, deportując wcześniej Izraelitów (Ezd 4,1+.2+). e) Transeufratea – wielka prowincja perska (satrapia) na zachód od Eufratu, obejmująca: Fenicję, Syrię, Cypr i Palestynę. Na czele prowincji stał zarządca (satrapa), a należące do niej mniejsze jednostki administracyjne były zarządzane przez mianowanych przez króla rządców. f) Prawdopodobnie zdanie wtrącone przez kopistę dokumentu. Zgodnie z praktyką ówczesnych kancelarii listy rozpoczynano podaniem imion nadawców (lub nadawcy), następnie podawano imiona i tytuły adresata i wreszcie następowała zasadnicza treść dokumentu wprowadzana słowem, które oddajemy różnymi polskimi zwrotami: oto; a zatem; zatem; i dalej. W naszym wypadku, już po podaniu imion nadawców, kopista wtrącił swoją wzmiankę, że jest to odpis dokumentu.

o względy polityczne: silna grupa narodowościowa w Judei mogła bowiem zakłócić porządek panujący w tej części perskiego imperium. Uwaga autora nie skupia się jednak na dokładności historycznej, lecz na pouczeniu, jak zło posługuje się ludźmi, aby za wszelką cenę przeszkodzić realizacji zamiarów Bożych. Fragment kończy się obrazem negatywnym: odbudowa świątyni została wstrzymana z powodu intryg i machinacji złych ludzi. Tylko inter wencja Boga może odwrócić ten stan rzeczy. W dalszej części księgi autor ukaże odpowiedź Boga i skuteczność Jego działania.

847

EZDRASZ 4,8-22

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:47 PM

a) W podobny sposób – prawdopodobnie autor nie posiadał dokumentów z okresu Cyrusa i Kambyzesa dotyczących podobnych trudności przy budowie świątyni, dlatego posłużył się dokumentami z okresu późniejszego (panowanie Artakserksesa). Teraz powraca natomiast do czasów Dariusza.

Page 848

zaniedbania i nie spowodować większej straty na niekorzyść królów”. 23 Skoro tylko odpis listu króla Artakserksesa został odczytany w obecności Rechuma, pisarza Szimszaja i urzędników, udali się oni pospiesznie do Żydów w Jerozolimie i pod groźbą użycia przemocy wstrzymali budowę.

b) Dariusz – zob. Ezd 4,5+. c) W tym miejscu kończy się wtrącenie (ww. 6-24) zawierające skargę do króla Artakserksesa. Zostało tutaj włączone dla zilustrowania, jakimi środkami posługiwali się przeciwnicy odbudowy miasta. Autor kończy dygresję i powraca teraz do wątku, który przerwał w w. 5. d) Aggeusz i Zachariasz – repatrianci i prorocy. W swoich proroctwach (zob. Księga Aggeusza i Księga Zachariasza) nawoływali m.in. do odbudowy świątyni, ganiąc Żydów za większą dbałość o wznoszenie ich własnych domów. e) Zorobabel – zob. Ezd 2,2+. f) Jozue – zob. Ezd 2,2+. g) Transeufratea – zob. Ezd 4,10+. h) drewnem – już starożytne przekłady miały trudności z tłumaczeniem słowa aramejskiego użytego w tym wierszu; prawdopodobnie określa ono budulec z drewna. W starożytnym Kanaanie znana była technika budowlana polegająca na przekładaniu kilku warstw kamienia drewnianymi belkami. W taki sposób świątynię wybudował Salomon i tę samą technikę zastosowano obecnie przy jej odbudowie. i) opatrzność Boża – dosł. oko ich Boga. Wyrażenie to nie występuje nigdzie indziej w księgach Ezdrasza i Nehemiasza i jest raczej mało znane w ST (Ps 33,18). Ten sam sens posiada wyrażenie opieka Boga – dosł. ręka Boga (np. Ezd 7,28; 8,31). Obydwa określenia odpowiadają we współczesnym języku religijnym pojęciu opieki czy opatrzności Bożej. j) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji; przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi.

Dalsza odbudowa świątyni Wznowienie prac 24 W podobny sposóba już kiedyś została wstrzymana praca przy budowie domus Bożego w Jerozolimies i przerwa trwała aż do drugiego roku panowania Dariuszab, króla perskiegoc. 1 Wtedy właśnie wystąpili prorocys Aggeusz i Zachariaszd, syn Iddo, i ogłosili Żydom w Jerozolimie i w Judeis proroctwo w imieniu Boga Izraelas, który czuwał nad nimi. 2 Wówczas Zorobabele, syn Szealtiela, i Jozuef, syn Josadaka, podjęli na nowo pracę przy budowie domu Bożego w Jerozolimie, zachęcani przez proroków Boga, którzy im towarzyszyli. 3 Ale zaraz przybyli do nich Tattenaj, namiestnik prowincji Transeufrateig, Szetar-Boznaj i inni urzędnicy z zapytaniem: „Kto wam pozwolił budować ten dom i wykładać jego ściany drewnemh?”. 4Pytali ich także: „Jak nazywają się budowniczy wznoszący tę budowlę?”. 5Ale opatrzność Bożai czuwała nad starszyzną żydowską tak, że mogli nadal pracować. Tamci jednak wysłali doniesienia do Dariusza i otrzymali w tej sprawie jego odpowiedź.

5

Doniesienie do króla Dariusza Oto odpis listu, który Tattenaj, namiestnik prowincji Transeufrateig, i Szetar-Boznaj oraz urzędnicy prowincji perskich za Eufratemj wysłali do króla Dariuszab. 7W swoim doniesieniu tak napisali: „Królowi Dariuszowi – wszelkiej pomyślności! 8Niech będzie królowi wiadomo, że udaliśmy się do prowincji judzkiej, do domu potężnego Boga. Dom ten jest odbudowywany z kamienia ciosanego, a ściany wykładane są drewnem. Prace są wykonywane gorliwie i sprawnie postępują naprzód. 9Spotkaliśmy ich starszyznę i zadaliśmy im pytanie: Kto pozwolił wam budować ten dom i wykładać jego ściany drewnem? 10Pytaliśmy ich także o ich imiona, by cię 6

Wznowienie prac. Autor powraca do przerwanej w w. 5 narracji o czasach króla Dariusza. Minęło około szesnaście lat od powrotu z przesiedlenia. Dzięki interwencji proroków na nowo podjęto prace przy budowie świątyni. Pojawiły się jednak nowe przeszkody ze strony lokalnych władz perskich, mających siedzibę w Samarii. Opisując te wydarzenia, autor kontynuuje teologiczną interpretację historii: odbudowa świątyni jest wolą Boga Izraela. Po kilkunastoletniej przerwie budowa została podjęta w wyniku proroctwa, jakie w imieniu Boga ogłosili prorocy Aggeusz i Zachariasz. Opatrzność Boża czuwała nad Judejczykami, aby dzieło odbudowy świątyni mogło być kontynuowane. Doniesienie do króla Dariusza. Donos namiestnika perskiego Tettanaja i innych urzędników przyniósł pozytywną odpowiedź Dariusza, co świadczy o opiece Boga nad odbudową świątyni. Postępowaniem urzędników, którzy zwracają się

EZDRASZ 4,23 — 5,10

Ag 1,1 – 2,9; Za 1 – 8

848

Ezd 6,4

15_Ezd:15_Ezd

Dn 5,2.23

2:47 PM

Page 849

o nich poinformować i przesłać listę mężczyzn, którzy im przewodząa. 11Na to oni odpowiedzieli: «My jesteśmy sługami Boga nieba i ziemi i odbudowujemy dom, który stał tu przez wiele lat od zamierzchłych czasów, a wybudował go i wykończył wielki królb Izraelas. 12Ponieważ przodkowie nasi rozgniewali Boga niebios, On wydał ich w ręce króla Babilonus, chaldejczyka Nabuchodonozorac, który zburzył ten dom, a lud uprowadził do Babilonud. 13Lecz Cyruse, król Babilonii, w pierwszym roku swojego panowania wydał polecenie, by odbudować ten doms Boży. 14Co więcej: wszystkie złote i srebrne naczynia z domu Bożego, które Nabuchodonozor zabrał ze świątynis w Jerozolimie i umieścił w świątyni w Babilonie, król Cyrus kazał wziąć ze świątyni w Babilonie i przekazać niejakiemu Szeszbassarowif, którego mianował namiestnikiem. 15Król dał mu następujące polecenie: ‘Oto naczynia! Weź i zanieś je osobiście do świątyni w Jerozolimie. Dom Boga niech będzie odbudowany na swoim dawnym miejscu’. 16Wówczas ów Szeszbassar przybył i położył fundamenty domu Bożego w Jerozolimieg. Od tego czasu trwa budowa aż do dzisiaj i nie jest jeszcze dokończona». 17 A zatem: Jeżeli król uzna to za właściwe, niech poszukają w archiwach królewskich w Babilonie, czy rzeczywiście istnieje dokument króla Cyrusa zezwalający na odbudowę tego domu Bożego w Jerozolimie, i niech decyzja w tej sprawie zostanie nam przesłana”. Odnalezienie dokumentu Cyrusa 1 Wówczas król Dariuszh polecił szukać w archiwach Babilonus, gdzie składano również skarby, 2i znaleziono w Ekbataniei, twierdzy w prowincji Mediij, pewien zwój zawierający zapisek historyczny: 3„W pierwszym roku panowania króla Cyrusae. Polecenie wydane przez króla Cyrusa w sprawie domus Bożego w Jerozolimies: Niech będzie odbudowany dom, w którym będą składane krwawe ofiarys. Należy zachować jego poprzednie fundamenty. Rozmiary domu mają być następujące: wysokość – sześćdziesiąt łokcis, szerokość – sześćdziesiąt łokcik. 4Mur niech będzie z trzech warstw kamienia ciosanego i jednej warstwy okładziny z drewna. Koszty niech będą pokryte ze skarbca królewskiego. 5Ponadto złote i srebrne naczynia, które Nabuchodonozorc zabrał ze świątynis w Jerozolimie i przyniósł do Babilonu, niech będą zwrócone i niech powrócą do świątyni w Jerozolimie, na swoje dawne miejsce w domu Bożym, gdzie też zostaną złożone”l.

6

1Krl 6,2.36; 7,12

9/3/08

a) Z niewiadomych nam powodów autor nie wymienił imion mężczyzn, o których tu mówi. b) wielki król – chodzi o Salomona, budowniczego pierwszej świątyni w Jerozolimie (1Krl 6). c) Nabuchodonozor – zob. Ezd 1,7+. d) Starszyzna, z którą zgadza się autor, ocenia historię z perspektywy teologicznej. Według niej prawdziwym sprawcą zburzenia świątyni i przesiedlenia Izraelitów jest Bóg niebios, a nie Nabuchodonozor, który był tylko wykonawcą Jego woli. W Jr 25,9 (por. Ez 26,7). e) Cyrus – zob. Ezd 1,1+. f) Szeszbassar – zob. Ezd 1,8+. g) Według Ezd 3,6-11 odpowiedzialnymi za położenie fundamentów są Jozue i Zorobabel. Jeśli Szszbassar to drugie imię Zorobabela (Ezd 1,8+), podanie tego perskiego imienia jest zwrotem retorycznym i służy podkreśleniu przychylności dworu perskiego dla inicjatywy odbudowy świątyni. h) Dariusz – zob. Ezd 4,5+. i) Ekbatana – obecne Hamadan w Iranie, była starożytną stolicą Medii, którą zdobył Cyrus w 550 r. przed Chr. Dzięki sprzyjającym warunkom klimatycznym stała się ona letnią rezydencją władców perskich, dokąd czasowo przenosili się oni z Suzy. j) Media – państwo w północno-zchodnim Iranie, położone nad Morzem Kaspijskim. W 533 r. przed Chr. została włączona przez Cyrusa Wielkiego do państwa perskiego (Dn 6; Est 1,3.19). W Medii znajdowała się diaspora żydowska (2Krl 17,6; Dz 2,9). k) W oryginale brakuje wymiaru długości, a wysokość równa szerokości wydaje się przesadzona (ok. 30 m wysokości). Tej błędnej informacji nie poprawiły jednak ani grecka Septuaginta, ani łacińska Wulgata. Wymiary świątyni budowanej przez Salomona wynosiły: długość – 60 łokci, wysokość – 30 łokci, szerokość – 20 łokci (1Krl 6,2). Ponieważ świątynia miała być odbudowana na dawnych fundamentach, należałoby oczekiwać tych samych rozmiarów. l) Dokument, o którym mowa w ww. 3-5 zawiera wyraźne różnice w porównaniu z dekretem Cyrusa z Ezd 1,2-4. Autor raczej nie miał dostępu do oryginalnej korespondencji, dlatego w obu miejscach treść dokumentu została omówiona, a nie przytoczona dosłownie.

do króla, kierują dwa bardzo ważne motywy: świadomość, że odbudowa jest zgodna z poleceniem króla Cyrusa, oraz troska o to, aby plan i wykonanie nowej świątyni odpowiadały dokładnie poprzedniej świątyni Salomona. Z tych powodów proszą władcę o potwierdzenie, prawomocności całego przedsięwzięcia.

849

EZDRASZ 5,11 — 6,5

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

a) Transeufratea – zob. Ezd 4,10+. b) Eufrat – zob. Ezd 5,6+. c) Modlitwa za władców pogańskich (np. Ba 1,11; 1Mch 7,33) pojawiła się w liturgii żydowskiej w okresie perskim (539333 przed Chr.). d) Dariusz – zob. Ezd 4,5+. e) Artakserkses – wymienienie tutaj tego króla zaprzecza infor macji podanej o nim w Ezd 5,6-23. f) w trzecim dniu… Adar – według apokryficznej Trzeciej Księgi Ezdrasza 7,5 datą zakończenia budowy jest 23 Adar (pierwsza połowa marca). Według liturgicznego kalendarza żydowskiego miesiąc Adar (luty-marzec) był ostatnim w roku. Być może data 23 Adar jest próbą schematyzacji liturgicznej wydarzeń: budowa świątyni byłaby zakończona dokładnie tydzień przed rozpoczęciem nowego roku (1 Nisan).

Page 850

Rozporządzenie Dariusza 6 „Dlatego ty, Tattenaju, namiestniku prowincji Transeufrateia, i ty, Szetar-Boznaju, i wy, urzędnicy perscy za Eufratemb, nie mieszajcie się do tej sprawy! 7Pozostawcie w spokoju prace nad tym domems Bożym. Niech namiestnik Żydów i ich starszyzna odbudowują dom Boży na dawnym miejscu. 8Wydaję następujące rozporządzenie dotyczące waszego postępowania ze starszyzną żydowską w kwestii budowy tego domu Bożego: Będziecie owym ludziom bez zwłoki i dokładnie wypłacać z dochodów królewskich płynących z podatków pobieranych za Eufratem, aby nie mieli trudności z budową. 9Jeżeli będzie potrzeba cielców, baranów i jagniąt na całopalenias dla Boga niebios – nie licząc pszenicy, soli, wina i oliwy – mają być dostarczone codziennie i bez zwłoki według rozporządzeń kapłanów w Jerozolimies, 10aby składali ofiarys miłe Bogu niebios i modlili się za życie króla i jego synówc. 11 Rozkazuję też, aby każdemu, kto złamie to zarządzenie, wyrwano belkę z jego domu i do niej go przybito. A jego dom niech będzie zamieniony w ruinę. 12Bóg, który uczynił tam mieszkanie dla swego imienia, niech strąci każdego króla i naród, który ośmieliłby się wyciągnąć rękę, aby przekroczyć zarządzenie dotyczące budowy domu Bożego w Jerozolimie. Ja, Dariuszd, wydałem to zarządzenie. Należy je dokładnie wykonać!”. Zakończenie odbudowy i poświęcenie nowej świątyni Po otrzymaniu pisma wysłanego przez króla Dariusza, Tattenaj, namiestnik prowincji Transeufrateia, Szetar-Boznaj i ich urzędnicy postąpili zgodnie z jego treścią i wykonali dokładnie jego zarządzenie. 14Starszyzna żydowska prowadziła więc prace dalej i budowa posuwała się naprzód, tak jak przepowiadali prorocys Aggeusz i Zachariasz, syn Iddo. Doprowadzono ją do końca zgodnie z poleceniem Boga Izraelas i z zarządzeniem Dariusza i Artakerksesae, królów perskich. 15 Zakończono budowę tego domu w trzecim dniu miesiąca Adarf, w szóstym roku panowania króla Dariusza. 16 Wówczas wszyscy Izraelici, to znaczy kapłani, lewicis i pozostali repatrianci, z radością dokonali poświęcenia domus Bożego. 17Przy poświęceniu domu Bożego złożyli ofiarys ze 13

Rozporządzenie Dariusza. Król potwierdził prawo Judejczyków do odbudowy świątyni i nadał im nowe przywileje. Z dochodów królewskich miały być pokrywane koszty nie tylko budowy (w. 8), ale także wszystkiego, co było potrzebne do składania ofiar (w. 9). Król nałożył ponadto bardzo surowe sankcje na tych, którzy sprzeciwialiby się jego woli (w. 11). List Dariusza zawiera również swego rodzaju „wyznanie wiary” władcy w Boga Izraela (w. 10). Trzeba jednak pamiętać, że był to wyraz tolerancji religijnej obowiązującej w jego królestwie wobec wszystkich ludów. W zamian za to miały się one modlić do swoich bóstw za niego i jego rodzinę. Zakończenie odbudowy i poświęcenie nowej świątyni. Zwięzły opis dedykacji świątyni ma charakter epilogu drugiej części księgi. Jego istotą jest podkreślenie, że starszyzna (w. 14), czyli najwyższa rada nowo utworzonej wspólnoty żydowskiej, kontynuowała prace dzięki ciągłym zachętom i opiece proroków Aggeusza i Zachariasza. Wzmianki o tych prorokach w opisach rozpoczęcia (Ezd 5,1) i zakończenia (Ezd 6,14) prac wskazują na ich istotną rolę w powstawaniu nowej

EZDRASZ 6,6-17

850

2Krn 7 1Krl 8,63

15_Ezd:15_Ezd

Kpł 4,22-26 2Krn 35,10-14

Wj 12

Wj 12,14-20; Kpł 23,6-8; 2Krn 30,13; 35,16n

9/3/08

2:48 PM

Page 851

stu cielców, dwustu baranów i czterystu jagniąt oraz dwunastu kozłów jako ofiarę przebłagalnąs za dwanaście plemion Izraelas. 18Ustanowili także grupy kapłanów i zastępy lewitów do służby Bożej w Jerozolimies według przepisów księgi Mojżeszaa. 19 Repatrianci obchodzili Paschęs czternastego dnia pierwszego miesiącab, 20gdyż wszyscy kapłani i lewici się oczyścilis. Wszyscy, którzy byli czyści, złożyli ofiarę paschalną za repatriantów, za swych braci kapłanów i za siebie samych. 21 Paschę spożywali zarówno Izraelici, którzy powrócili z niewoli, jak też i innic, którzy odwrócili się od nieczystościs pogan tej ziemi i przyłączyli się do nich, aby szukać PANAs, Boga Izraela. 22Przez siedem dni obchodzili radośnie Święto Przaśnikówd, gdyż PAN napełnił ich radością, usposabiając ku nim życzliwie serce króla Assurue, aby wspomógł ich przy budowie domu Bożego dla Boga Izraela.

Powrót drugiej grupy repatriantów Ezdrasz – kapłan i pisarz 1 Wiele lat późniejf, za panowania Artakserksesag, króla perskiego, przybył Ezdraszh, syn Serajaszai, syna Azariasza, syna Chilkiasza, 2syna Szalluma, syna Sadoka, syna Achituba, 3syna Amariasza, syna Azariasza, syna Merajota, 4 Syna Zerachiasza, syna Uzzjego, syna Bukkiego, 5syna Abiszuy, syna Pinchasa, syna Eleazara, syna Aarona, pierwszego kapłanaj. 6Tenże Ezdrasz przybył z Babilonus, a był on pisarzem biegłym w Prawies Mojżesza, które nadał PANs Bóg Izraelas. Król spełnił wszystkie jego życzenia, gdyż czuwał nad nim jego PAN Bóg. 7Razem z nim wyruszyła do Jerozolimys liczna grupa Izraelitów, kapłanów, lewitóws, śpiewaków, odźwiernych i sług świątynis. Było to w siódmym roku panowania króla Artakserksesa. 8Przybył do Jerozolimy w piątym miesiącu, w siódmym roku panowania króla. 9 Ezdrasz rozpoczął podróż z Babilonu w pierwszym dniu pierwszego miesiąca, a do Jerozolimy przybył w pierwszym

7

Ezd 7,9.28; 8,18.22.31; Ne 2,8.18

a) W tym miejscu kończy się część napisana w języku aramejskim (Ezd 4,8 – 6,18). b) czternastego dnia… miesiąca – tzn. 14 Nisan (marzec-kwiecień). c) inni – mogli nimi być mieszkańcy Judei lub Królestwa północnego, którzy nie zostali uprowadzeni do Babilonu; przez długoletnie współistnienie z nieizraelskimi mieszkańcami tych stron (Ezd 3,3+; por. Ezd 4,1+) mogli odstąpić od wierności, do której teraz powracają. d) Nazajutrz po Święcie Paschy rozpoczynało się Święto Przaśników, które obchodzono przez siedem dni, od 15 do 21 Nisan (zob. Słownik). e) Assur – niegdyś stolica Asyrii, mocarstwa podbitego przez Babilończyków w 606 r. przed Chr. Później stało się ono prowincją imperium perskiego i dlatego władcy perscy nosili także tytuł króla Assuru. f) Wiele lat później – kolejna grupa repatriantów mogła powrócić 80 lat (jeśli za Artakserksesa I) lub 140 lat (jeśli za Artakserksesa II) po pierwszej. g) Artakserkses – w historii Persji znamy trzech królów o tym imieniu. Ezdrasz zapewne przybył do Jerozolimy za panowania Ar takserksesa I (465-424 przed Chr.), czyli w 458 r. przed Chr. h) Ezdrasz – jako znawca Prawa Bożego i jego nauczyciel był nie tylko autorytetem wśród Żydów. Tytuł pisarz (w. 6) sugeruje, że był on także wysokim urzędnikiem na dworze perskim, być może specjalnym sekretarzem do załatwiania spraw ze wspólnotą żydowską. i) syn Serajasza – autor podaje rodowód Ezdrasza w wielkim skrócie, gdyż Serajasz (2Krl 25,18-20) był przodkiem Ezdrasza żyjącym około 200 lat wcześniej. j ) pierwszego kapłana – tzn. najwyższego kapłana. Autor księgi z zasady pomija jednak tytuł „najwyższy”, by podkreślić w ten sposób godność kapłańską Ezdrasza pochodzącego w prostej linii od pierwszego kapłana Aarona.

świątyni. Byli oni wyrazicielami woli Bożej i czuwali nad jej wypełnieniem. Przy budowie pierwszej świątyni funkcja ta była zastrzeżona dla władzy królewskiej (Dawid i Salomon). Budowa świątyni została dokończona zgodnie z wolą Boga wyrażoną w proroctwach Aggeusza i Zachariasza, w zarządzeniu Dariusza (w. 14) i przepisach Prawa (w. 18). Krótki opis uroczystości Paschy zamyka tę część księgi. Obchodzenie Paschy w sytuacji, gdy w pełni został przywrócony kult świątynny, jest punktem kulminacyjnym tworzenia się nowej wspólnoty w Jerozolimie. Wprowadzenie kalendarza świątyni, oczyszczenie jej sług, spożycie ofiary paschalnej i obchodzenie święta Przaśników przez całą wspólnotę są widocznymi znakami powrotu Izraela do swego Boga. Wspólnota żydowska po przesiedleniu babilońskim opiera swoją relację z Bogiem na nowej zasadzie szukania Pana (w. 21). Zostaje ona skutecznie wprowadzona w życie i staje się siłą wiodącą odrodzonej wspólnoty. Ezdrasz – kapłan i pisarz. Trzecią część Księgi Ezdrasza poświęcono przede wszystkim jej tytułowemu bohaterowi. Osoba Ezdrasza pojawia się w kontekście historycznym dość odległym od wydarzeń opisanych w poprzedniej części księgi. Służyły one zarysowaniu szerszej perspektywy historycznej. Odbudowanie świątyni i wznowienie kultu nie wystarczały jednak do odrodzenia narodu i stworzenia wspólnoty teokratycznej. Potrzeba było konkretnego programu życia, stałych

851

EZDRASZ 6,18 — 7,9

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

a) Ta nota chronologiczna jest być może późniejszym dodatkiem dla podkreślenia opieki Boga nad Ezdraszem i repatriantami w drodze. W istocie, według kalendarza słonecznego, podróż trwała cztery miesiące, od końca marca do końca lipca. Gorący i suchy okres wiosny i lata nie jest dobry do podróżowania. Repatrianci wyruszyli zapewne północnym szlakiem karawan (ok. 1400 km), aby ominąć pustynię i zapewnić sobie dostęp do wody. Była to tzw. Droga Królewska, wiodąca w górę, w rejony Eufratu, następnie na zachód do Damaszku i stamtąd do Judei. Dla autora jest ważne, że wyprawa rozpoczęła się w pierwszym dniu roku liturgicznego, i że okres jej trwania zawierał liczbę symbolizującą dwanaście plemion Izraela (120 dni). b) pisarzowi – zob. Ezd 7,6+. c) znawcy Prawa – zgodnie z wierszem poprzednim jest nim także pisarz i nauczyciel Prawa. d) Bóg niebios – użycie tego tytułu przez władcę perskiego nie oznacza, że był on monoteistą. Jest to tytuł, jakim królowie w Persji nazywali bóstwa podbitych narodów. e) Wersety 12-26, stanowiące odpis listu królewskiego, zostały zredagowane po aramejsku. f) siedmiu doradców – władcy perscy przy podejmowaniu ważnych decyzji korzystali z pomocy tajnej rady (Est 1,14), którą stanowiło siedem osób (książąt, doradców). g) Eufrat – zob. Ezd 5,6+. h) baryłka – jednostka objętości ciał płynnych, wynosząca ok. 45 l.

Page 852

dniu piątego miesiącaa, gdyż jego Bóg czuwał nad nim łaskawie. 10Ezdrasz bowiem bardzo pilnie badał Prawo PANA, wypełniał je i uczył jego ustaw i przepisów w Izraelu. Dekret Artakserksesa A oto odpis dokumentu, który król Artakserkses dał Ezdraszowi, kapłanowi i pisarzowib, nauczycielowi przykazańs i ustaw PANA dla Izraelas: 12 „Artakserkses, król królów, Ezdraszowi, kapłanowi i znawcy Prawac Boga niebiosd – pozdrowienie”e. I dalej: 13„Wydaję zarządzenie dotyczące wszystkich mieszkańców mego królestwa, którzy należą do ludu Izraela, a także kapłanów i lewitóws: jeśli ktoś z nich chce powrócić z tobą do Jerozolimys – niech idzie! 14Mając na uwadze, że posyła cię król i jego siedmiu doradcówf, by ocenić sytuację w Judeis i Jerozolimie według Prawas Bożego, które posiadasz, 15i aby zanieść srebro i złoto złożone przez króla i jego doradców Bogu Izraela, który ma swoją siedzibę w Jerozolimie, 16oraz srebro i złoto, które otrzymasz z całej prowincji Babilonus wraz z dobrowolnymi darami złożonymi przez lud i kapłanów na doms ich Boga w Jerozolimie, 17ty uczciwie zakupisz za te pieniądze cielce, barany, jagnięta oraz przynależne do nich ofiary pokarmowes i płynne. Złożysz je w ofierzes na ołtarzus w domu waszego Boga w Jerozolimie. 18Co zaś dotyczy reszty srebra i złota, ty i twoi bracia zarządzicie tym według waszego uznania, zgodnie z wolą waszego Boga. 19Naczynia zaś, które zostały ci przekazane do kultu w domu twojego Boga, złożysz przed Bogiem w Jerozolimie. 20Resztę kosztów, jakie poniesiesz na dom twojego Boga, pokryjesz ze skarbca królewskiego. 21 Ja, król Artakserkses, wydaję polecenie wszystkim skarbnikom w prowincji za Eufratemg: Wszystko, czego zażąda od was Ezdrasz, kapłan i nauczyciel Prawa Boga niebios, ma być bezzwłocznie wykonane 22w granicach do stu talentóws srebra, stu kors pszenicy, stu baryłekh wina, stu baryłek oliwy oraz soli bez ograniczeń. 23Wszystko, co nakazuje Bóg niebios, ma 11

zasad, dzięki którym nowa społeczność mogła się rozwijać i umocnić oraz zachować swoją tożsamość. Z tym zadaniem zmierzy się Ezdrasz – kapłan, miłośnik Prawa Bożego, jego stróż i nauczyciel. Działalność Ezdrasza jest kolejnym aktem Bożej opatrzności (ww. 6.9). Dekret Artakserksesa. Dekret Artakserksesa jest świadectwem odpowiedzialności władzy świeckiej za organizację życia społecznego i religijnego w podległych jej regionach. Stałą praktyką władców perskich było popieranie zaaprobowanych przez nich tradycji i wierzeń ludów tworzących imperium. Król ustanawia więc Ezdrasza najwyższym autorytetem we wspólnocie żydowskiej w Jerozolimie i zleca mu wprowadzenie w Judzie Prawa Bożego. Dzięki otrzymanej władzy kapłan i pisarz (w. 11) będzie mógł skutecznie wypełnić swoją misję reformatora. Król powierza bardzo odpowiedzialne zadania Ezdraszowi, gdyż ten jest znawcą Prawa i obdarzony jest mądrością swego Boga. Do tych nadprzyrodzonych motywacji powraca w liście kilkakrotnie (ww. 12.14.21.25). Znamienne jest, że autor listu (lub późniejszy redaktor) używa siedem razy zwrotu Prawo Boga (w tym raz mądrość Boga jako synonim Prawa), oraz siedem razy dom Boga (w tym raz świątynia Boga jako synonim domu). Ponadto słowo „Bóg” jest używane często z zaimkiem osobowym wyrażającym relację: twój Bóg (5x), wasz Bóg (2x), ich Bóg (1x). W ten sposób świecki akt prawny

EZDRASZ 7,10-23

Ezd 7,6.28

852

Ezd 8,25-27

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

Page 853

być gorliwie wykonane dla domu Boga niebios, aby Jego gniews nie zapłonął przeciw królestwu, przeciwko królowi i jego synom. 24Wam również podaję do wiadomości, że nie wolno nakładać podatkówa, danin ani innych świadczeń na kapłanów, lewitóws, śpiewaków, odźwiernych i sprawujących posługi – jednym słowem na nikogo ze sług tego domu Bożego. 25A ty, Ezdraszu, według mądrości twego Boga, którą posiadasz, ustanów sędziów i urzędników, aby sprawowali sądy nad wszystkimi mieszkańcami Transeufrateib, którzy znają Prawo twego Boga, i aby uczyli tych, którzy go nie znają. 26 Każdy, kto nie będzie przestrzegał Prawa twojego Boga i polecenia królewskiego, zostanie surowo ukarany bądź to wyrokiem śmierci, bądź wygnaniem, bądź grzywną pieniężną lub więzieniemc”.

Ezd 7,6.9

Modlitwa dziękczynna Ezdrasza 27 Niech będzie błogosławionys PANs, Bóg naszych przodków, który usposobił życzliwie ku nam serce władcy, żeby otoczyć chwałąs doms PANA w Jerozolimies, 28a dla mnied zjednał życzliwość króla, jego doradców i wszystkich możnych dostojników królewskich. Dzięki temu, że towarzyszyła mi opieka PANAe, mojego Boga, nabrałem otuchy i zgromadziłem starszyznę Izraelas, aby ruszyła ze mną w drogę.

a) nie wolno nakładać podatków – zwolnienie od podatków pomagało Ezdraszowi uzyskać poparcie społeczności kapłańskiej w Jerozolimie. b) Transeufratea – zob. Ezd 4,10+. c) Wymienione kary odpowiadają tym, które funkcjonowały w prawie perskim. Władza karania udzielona Ezdraszowi podkreśla powagę jego misji, którą pełni w imieniu perskiego monarchy. d) dla mnie – fragment Ezd 7,27 – 9,15 to pamiętnik Ezdrasza, który rozpoczyna się modlitwą dziękczynną. e) opieka PANA – dosł. ręka PANA (zob. Ezd 5,5+). f) W tekście hebr. lista nie jest kompletna. Wykaz w apokryficznej 3Ezd 8,29 podaje jeszcze Chattusz, syn Szekaniasza. g) W tekście hebr. brak imienia przodka rodu; uzupełniamy je w oparciu o Ezd 2,8; apokryficzną 3Ezd 8,32 oraz o tłumaczenie Septuaginty (LXX).

Wykaz repatriantów 1 Oto przywódcy rodóws według ich pochodzenia, którzy wyruszyli ze mną za panowania Artakserksesa, króla Babiloniis: 2z rodu Pinchasa – Gerszom, z rodu Itamara – Daniel, z rodu Dawida – Chattusz, 3z rodu Szekaniaszaf z rodu Parosza – Zachariasz, który wpisał na listę ze sobą stu piećdziesięciu mężczyzn, 4z rodu Pachat-Moaba – Elioenaj, syn Zerachiasza, i z nim dwustu mężczyzn, 5z rodu Zattuag – Szekaniasz, syn Jachaziela, i z nim trzystu mężczyzn, 6z rodu Adina, Ebed, syn Jonatana, i z nim pięćdziesięciu mężczyzn, 7 z rodu Elama – Izajasz, syn Ataliasza, i z nim siedemdziesięciu mężczyzn, 8z rodu Szefatiasza – Zebadiasz, syn Mikaela,

8

staje się także dokumentem religijnym. Z dekretu króla wyłania się nowa wizja autorytetu we wspólnocie teokratycznej. Jest to podwójny autorytet: religijny, oparty na głębokiej relacji z Bogiem (kapłan i znawca Prawa), i świecki, oparty na królewskiej nominacji. Ezdrasz posiadał bowiem władzę w sprawach religijnych i administracyjnych. Chociaż otrzymał tę godność od władzy świeckiej, sam zinterpretował życzliwość króla jako dzieło Boga (w. 27). Spoiwem historii narodu wciąż jest więc wierność Boga Izraela. Modlitwa dziękczynna Ezdrasza. Umieszczenie w tekście księgi obszernego fragmentu pamiętników Ezdrasza jest szczególnie cenne ze względu na możliwość poznania jego wewnętrznych przeżyć. Ezdrasz okazuje się osobą odznaczającą się niemal dziecięcą ufnością do Boga. Nazywa Go Bogiem naszych ojców (w. 27) lub moim Bogiem (w. 28) i we wszystkich wydarzeniach dostrzega Jego dobroczynną obecność i opiekę. Wykaz repatriantów. Ezdrasz odpowiedzialnie podchodzi do zadań wyznaczonych mu przez króla (Ezd 7,13-17.25). Organizuje wyprawę i troszczy się o zwerbowanie lewitów i ich pomocników, niezbędnych przy służbie w świątyni. Wykaz repatriantów obejmuje piętnaście rodów. Dwa pierwsze imiona wskazują na rody kapłańskie, trzecie – na królewski ród Dawida. Pozostali repatrianci to przedstawiciele dwunastu rodów, co jest wyraźną aluzją do dwunastu plemion izraelskich i kolejnym śladem teologicznej interpretacji dziejów. Ideę nowego wyjścia z niewoli, podobnego do

853

EZDRASZ 7,24 — 8,8

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

a) W tekście hebr. brak imienia przodka rodu; uzupełniamy je w oparciu o Septuagintę (LXX). b) Achawa – chodzi prawdopodobnie o miejscowość lub terytorium, na którym miała miejsce zbiórka repatriantów. Być może tę samą nazwę nosiła rzeka, która tamtędy przepływała, lub kanał. c) opieka naszego Boga – dosł. ręka naszego Boża (Ezd 5,5+). d) Achawa – zob. Ezd 8,15+.

Page 854

i z nim osiemdziesięciu mężczyzn, 9z rodu Joaba – Obadiasz, syn Jechiela, i z nim dwustu osiemnastu mężczyzn, 10z rodu Baniego – Szelomit, syn Josifiasza, i z nim stu sześćdziesięciu mężczyzn, 11z rodu Bebaja – Zachariasz, syn Bebaja, i z nim dwudziestu ośmiu mężczyzn, 12z rodu Azgada – Jochanan, syn Hakkatana, i z nim stu dziesięciu mężczyzn, 13 z rodu Adonikama – ostatni potomkowie: Elifelet, Jejel i Szemajasz, i z nimi sześćdziesięciu mężczyzn, 14z rodu Bigwaja – Utaj, syn Zabbudaa, i z nim siedemdziesięciu mężczyzn. 15 Zgromadziłem ich nad rzeką wpadającą do Achawyb. Pozostaliśmy tam trzy dni, podczas których poznałem tych ludzi i kapłanów, lecz nie znalazłem wśród nich lewitóws. 16Posłałem więc do przywódców: Eliezera, Ariela, Szemajasza, Elnatana, Jariba, Elnatana, Natana, Zachariasza i Meszullama, oraz do budowniczych: Jojariba i Elnatana. 17Poleciłem im udać się do naczelnika Iddo w miejscowości Kasifia z posłaniem, jakie im przekazałem dla Iddo i jego braci mieszkających w Kasifia, a mianowicie, aby nam przysłali sługi do domus naszego Boga. 18Towarzyszyła nam łaskawa opieka naszego Bogac, gdyż przysłali nam mądrego człowieka z rodu Machliego, syna Lewiego, syna Izraela, a mianowicie Szerebiasza z jego synami i braćmi w liczbie osiemnastu osób. 19 Ponadto Chaszabiasza i z nim Merariego wraz z jego braćmi i synami w liczbie dwudziestu osób, 20oraz dwieście dwadzieścia osób spośród sług świątynis, których Dawid i dostojnicy przeznaczyli do pomocy lewitom. Oni też zostali imiennie wpisani na listę. Ostatnie przygotowania do drogi Potem zarządziłem tam post nad rzeką Achawad, abyśmy się ukorzyli przed naszym Bogiem i uprosili u Niego szczęśliwą drogę dla nas, naszych dzieci i dobytku. 22Wstydziłem się bowiem prosić króla o eskortę i jeźdźców, by chronili nas w drodze przed nieprzyjacielem, gdyż powiedzieliśmy królowi: „Opieka Bogac łaskawie towarzyszy tym, którzy się do Niego uciekają, a Jego srogi gniews obraca się przeciw tym, którzy Go porzucają”. 23Pościliśmy więc i prosiliśmy o to naszego Boga, a On okazał nam swoją dobroć. 24Następnie wybrałem spośród kapłanów dwunastu przywódców oraz

Ezd 7,6

Ezd 2,43

21

opuszczenia Egiptu przez Izraelitów pod wodzą Mojżesza, rozwijają prorocy (np. Iz 11,15n; 42,10-12+; 43,14-28+; 48,20n; Jr 16,14-21+; 23,7n). Przywódcom poszczególnych rodów towarzyszą grupy mężczyzn, co nie oznacza, że wśród powracających do Judei brakowało kobiet i dzieci. Początkowy brak lewitów wśród przygotowujących się do powrotu mógł być spowodowany tym, że nie chcieli oni rezygnować z życia w dobrobycie osiągniętym w Babilonii. Wiadomo było, że w Judei zastaną o wiele skromniejsze warunki. Ich obecność wśród powracających była jednak przez Ezdrasza postrzegana jako konieczna. Dlatego podejmuje starania o powrót lewitów. Wszystkie słowa i działania Ezdrasza są świadectwem wielkiej ufności do Boga i wiary w Jego łaskawą opiekę (w. 18). Ostatnie przygotowania do drogi. Ezdrasz rezygnuje z wojskowej ochrony swojej karawany, aby inspirowany przez Boga powrót do Judei był całkowicie Jego dziełem. W celu uproszenia opieki Boga repatrianci podejmują post. Następnie

EZDRASZ 8,9-24

854

Ne 2,9

Ezd 7,6

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

Page 855

Szerebiasza i Chaszabiasza z ich dziesięcioma braćmi. 25 Odważyłem im srebro, złoto i naczynia, czyli dary dla domus naszego Boga ofiarowane przez króla, jego doradców, dostojników i przez wszystkich obecnych tam Izraelitów. 26Odważyłem im sześćset pięćdziesiąt talentóws srebra i sto naczyń srebrnych, każde po dwa talenty, sto talentów złota 27 i dwadzieścia pucharów złotych, każdy po tysiąc darejeka i dwa naczynia ze szlachetnego brązu, cennego jak złoto. 28 Poleciłem im: „Wy jesteście poświęcenis PANUs i naczynia są poświęcone, a srebro i złoto są dobrowolnie ofiarowane PANU, Bogu waszych przodków. 29Strzeżcie więc ich troskliwie, dopóki ich nie odważycie i nie przekażecie przywódcom kapłanów i lewitóws oraz przywódcom rodóws Izraelas w Jerozolimies, w pomieszczeniach domu PANA”. 30Wówczas kapłani i lewici zabrali odważone srebro, złoto i naczynia, aby zanieść je do Jerozolimy, do domu naszego Boga.

a) darejka – złota moneta perska wprowadzona przez króla Dariusza; jej waga wynosiła 8,41 g. b) pierwszego miesiąca – Nisan (marzec-kwiecień). c) Achawa – zob. Ezd 8,15+. d) Opieka… Boga – dosł. ręka… Boga (Ezd 5,5+). e) namiestnikom – dosł. satrapom stojącym na czele satrapii, czyli prowincji perskich, na które podzielił swoje państwo król Dariusz I. Było ich 21, a kiedy Babilonię ustanowiono odrębną prowincją – 22. Często satrapie obejmowały bardzo rozległe obszary, dlatego oprócz satrapów ustanawiano w nich także urzędników niższego szczebla. f) Transeufratea – zob. Ezd 4,10+.

Powrót do Jerozolimy W dwunastym dniu pierwszego miesiącab wyruszyliśmy z obozowiska nad rzeką Achawac, rozpoczynając podróż do Jerozolimys. Towarzyszyła nam opieka naszego Bogad i chroniła nas w drodze przed napaściami wrogów i zbójców. 32 Gdy przybyliśmy do Jerozolimy, odpoczywaliśmy tam przez trzy dni. 33Czwartego dnia odważyliśmy srebro, złoto i naczynia dla domus naszego Boga i przekazaliśmy je kapłanowi Meremotowi, synowi Uriasza, i Eleazarowi, synowi Pinchasa, w obecności lewitóws Jozabada, syna Jozuego, i Noadiasza, syna Binnuja. 34Przekazaliśmy wszystko według liczby i wagi, zapisując równocześnie wagę każdego przedmiotu. 35Wracający repatrianci złożyli Bogu Izraelas następujące ofiary całopalnes: dwanaście cielców za całego Izraela, dziewięćdziesiąt sześć baranów, siedemdziesiąt siedem jagniąt i dwanaście kozłów jako ofiarę przebłagalnąs za grzechys – wszystko jako całopalenie dla PANAs. 36Wręczyli także namiestnikome króla i zarządcom prowincji Transeufrateif rozporządzenie królewskie, aby wspomagali lud i otaczali szacunkiem dom Boży. 31

Ezd 7,6

Ezdrasz powierza dary ofiarowane dla świątyni przez króla, jego dwór i Żydów w ręce osób poświęconych służbie Bożej: kapłanów i lewitów. Przez akt dedykacji Bogu dary te stały się święte. Dlatego z wielką dokładnością przeprowadzono inwentaryzację tych dóbr i powtórzono ją w Jerozolimie przed przekazaniem ich do skarbca świątyni (Ezd 8,33n). Powrót do Jerozolimy. Opis długiej i niebezpiecznej podróży do Judei (Ezd 7,9+) jest zaskakująco ogólnikowy. Ezdrasz pomija m.in. wzmianki o świętach Paschy, Przaśników i Namiotów, które obchodzono podczas drogi. Potwierdza jedynie, że Bóg nie zawiódł nadziei, jaką repatrianci w Nim złożyli, wyruszając z ofiarowanym skarbem bez eskorty. Zostaje podkreślona troska o przeprowadzenie koniecznego oczyszczenia, o złożenie podziękowania, oraz o rzetelność w rozliczeniu się ze skarbów przyniesionych do świątyni. W ten sposób opowiadanie staje się świadectwem ścisłej więzi, jaka łączy wiarę i znajomość Prawa Bożego z rzetelnością w wypełnianiu obowiązków moralnych i religijnych. Urzędowy styl narracji bierze się być może stąd, że fragment ten powstał na podstawie sporządzonego dla króla sprawozdania z działalność Ezdrasza w Judei.

855

EZDRASZ 8,25-36

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

a) to wszystko – prawdopodobnie chodzi o uroczyste publiczne odczytanie Prawa, o czym mowa w Ne 8. Po zapoznaniu się z całą treścią Prawa Mojżeszowego nastąpiło pierwsze wyznanie wykroczeń przeciwko Prawu opisane tutaj (Ezd 9 – 10). b) Wymienione tu ludy zamieszkiwały ziemie oddane przez Boga na własność Izraelitom oswobodzonym z niewoli egipskiej (np. Wj 34,11n; Pwt 7,1n). Izraelici mieli całkowicie usunąć mieszkańców Kanaanu, aby strzec czystości swojej wiary przed wpływem kultów pogańskich (np. Wj 23,23n; Pwt 9,3; 12,29-31). c) Księgi ST zabraniały egzogamii, tj. zawierania małżeństw mieszanych pomiędzy Izraelitami a kobietami z innych ludów (np. Wj 34,15n; Lb 12,1; Pwt 7,3n; Sdz 3,6n; 1Krl 11,1n; 16,31). Taka praktyka stanowiła zagrożenie dla tożsamości religijnej i kulturowej Izraelitów. Zdarzało się jednak w historii Izraela, że związki mieszane były zawierane, a nawet akceptowane (np. Rdz 41,45; 2Sm 3,2-5). d) Typowe gesty, za pomocą których Żydzi wyrażali wielki bólu, rozpacz lub zgorszenie (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Mt 26,65). e) wiarołomstwa repatriantów – z całą pewnością sprawcami wiarołomstwa nie byli repatrianci przybyli z Ezdraszem, lecz ich poprzednicy, którzy powrócili do Judei przed przeszło 100 laty.

Page 856

Czystość plemienna podstawą tożsamości religijnej i narodowej Ujawnienie grzechu małżeństw mieszanych 1 Gdy zakończono to wszystkoa, przyszli do mnie przywódcy i powiedzieli: „Niestety, ani lud Izraelas, ani kapłani i lewicis nie odłączyli się od ludów zamieszkujących tę ziemię, to znaczy od obrzydliwości Kananejczykóws, Chetytóws, Peryzzytóws, Jebusytóws, Amonitóws, Moabitóws, Egipcjan i Amorytówb. 2Oni bowiem i ich synowie wzięli sobie za żony kobiety z tych narodów i w ten sposób święte potomstwo zmieszało się z obcymic. W tym wiarołomstwie przodowali przywódcy i zwierzchnicy”. 3 Gdy to usłyszałem, rozdarłem swój płaszcz i szaty, zacząłem rwać włosy z głowy i brodyd i usiadłem wstrząśnięty. 4 Wokół mnie zgromadzili się wszyscy przerażeni słowami groźby Boga Izraela wobec wiarołomstwa repatriantówe, a ja siedziałem zdruzgotany aż do wieczornej ofiary pokarmowejs. 5 Dopiero wtedy otrząsnąłem się z przygnębienia i mając swój płaszcz i szaty rozdarte, rzuciłem się na kolana z rękami wyciągniętymi ku PANUs, mojemu Bogu.

9

Modlitwa przebłagalna Ezdrasza 6 I tak się modliłem: „Boże mój, bardzo się wstydzę! I nie śmiem, mój Boże, zwrócić twarzy ku Tobie, gdyż nasze winy wyrastają nam ponad głowę, a nasze przestępstwa sięgają aż do nieba! 7Od czasu naszych przodków ciąży nad nami wielka wina aż do dzisiaj. Z powodu naszych przestępstw my, nasi królowie i kapłani zostaliśmy wydani władcom obcych narodów na pastwę miecza, w niewolę, na łup i pośmiewisko, czego dziś doświadczamy. 8Oto jakby na krótką chwilę

Ujawnienie grzechu małżeństw mieszanych. Autor nie opisuje działalności nauczycielskiej Ezdrasza, polegającej na przywróceniu autorytetu Prawa Bożego zwłaszcza w tych dziedzinach życia, które miały szczególny wpływ na relacje z Bogiem. O skuteczności pracy Ezdrasza świadczy przyznanie się Judejczyków do rażącego wykroczenia przeciwko Prawu przez zawieranie małżeństw mieszanych – z kobietami pochodzącymi z ludów pogańskich. Prowadziło to do osłabiania i przerywania więzów osobowych z Bogiem Izraela, gdyż strona nieżydowska często wnosiła do takiego związku kult pogański. Ponadto małżeństwa mieszane mogły skomplikować stosunki własnościowe i prawa do dziedziczenia ziemi, które były ściśle związane z przymierzem. Bóg przekazał Izraelitom ziemię na własność; korzystanie z jej owoców było więc prawem Izraelity i świadczyło o pozostawaniu z Bogiem w stosunku przymierza. Lekceważenie zakazu Prawa (Wj 34,11-16; Pwt 7,1-4) było dla Ezdrasza wielkim wykroczeniem, gdyż miał on pełną świadomość ogromu łaskawości Boga Izraela, którą okazał repatriantom poprzez przychylność władców perskich i inne znaki swojej opieki. Kategoryczna postawa Ezdrasza była uzasadniona także tym, że w sytuacji odradzającego się w Judei życia religijnego i politycznego potrzeba było radykalnego odcięcia się od jakichkolwiek wpływów obcych, pogańskich. Wierność Bogu Izraela była fundamentem narodowej tożsamości Żydów. Dlatego Ezdrasz podejmuje działania w celu nawrócenia rodaków, oczyszczenia ich obyczajów i autentycznego powrotu do Boga. Modlitwa przebłagalna Ezdrasza. Milcząca konsternacja Ezdrasza zostaje przerwana w godzinie składania ofiary wieczornej (Ezd 9,4), która była ofiarą dziękczynienia i uwielbienia Boga Izraela. Jednak zamiast niej kapłan Ezdrasz na kolanach i z wyciągniętymi rękami błaga Boga o zmiłowanie. Modlitwa Ezdrasza jest jednym z najbardziej wzruszających przykładów wyznania win w ST. Jego modlitwa biegnie od wyznania win przeszłych i obecnych (ww. 6-7) ku rozpamiętywaniu miłosierdzia Bożego okazanego wspólnocie (ww. 8-9); od przyznania się do wiarołomstwa

EZDRASZ 9,1-8

856

Ml 2,10-12

Ne 9,2

15_Ezd:15_Ezd

Iz 4,3

Kpł 18,24n; Ez 36,17

Pwt 7,3

Pwt 23,7

9/3/08

2:48 PM

Page 857

spotkała nas łaska od PANAs, naszego Boga. Ocalił nas garstkę i dał nam oparcie w swoim świętym miejscu. Bóg nasz dał światło naszym oczom i odrobinę wytchnienia w niedoli. 9Jesteśmy bowiem nadal w niewolia, tyle że w tej niewoli Bóg nas nie opuścił. Okazał nam miłosierdzies wobec królów perskich, tak że wznieśliśmy doms naszego Boga, zdołaliśmy dźwignąć miasto z ruin, uzyskaliśmy odrębność Judys i mur obronny w Jerozolimies. 10 Cóż mamy teraz powiedzieć Tobie, Boże nasz?! Znowu przekroczyliśmy Twoje przykazanias, 11które nadałeś przez sługi swoje, prorokóws, mówiąc: «Ziemia do której idziecie, aby ją posiąść, jest ziemią splugawioną obrzydliwościami obcych narodów, które wypełniły ją swoją nieczystościąs od krańca do krańca. 12Dlatego nie będziecie wydawać waszych córek za mąż ich synom ani żenić waszych synów z ich córkami. Nie będziecie też nigdy zabiegać o ich dobrobyt ani szukać z nimi pokojus – jeśli chcecie stać się silni, korzystać z dóbr ziemi i pozostawić waszym dzieciom wieczyste dziedzictwo». 13 Po tym wszystkim, co teraz uzyskaliśmy mimo złych czynów i naszej wielkiej winy – bowiem Ty, Boże nasz, wymierzyłeś nam karęs łagodniejszą od naszej winy i tak wielu ocaliłeś – 14czyż mamy na nowo łamać Twoje przykazania i spokrewniać się z narodami, które czynią te obrzydliwości?! Czyż nie zapłonie Twój gniew przeciwko nam aż do całkowitej zagłady, tak że nie pozostanie nawet resztas ocalonych? 15 PANIE, Boże Izraelas! Ty jesteś sprawiedliwy i dzięki temu jesteśmy jeszcze tutaj jako reszta ocalałych. Ale stoimy przed Tobą splamieni winą. Z takim jednak grzechems nie sposób ostać się przed Tobą!”.

a) nadal w niewoli – Ezdrasz nawiązuje do wrogiego usposobienia Samarytan (Ezd 4,1+). b) nadzieja dla Izraela – opiera się ona na wierze w Boga, który przebacza pokutującemu grzesznikowi (np. Ez 18,23; 33,11).

Uznanie przestępstw przez wspólnotę 1 Gdy Ezdrasz tak się modlił i wyznawał grzechys, płacząc i leżąc na ziemi przed domems Bożym, zgromadził się wokół niego bardzo wielki tłum Izraelitów, mężczyzn, kobiet i dzieci, którzy płakali i zanosili się wielkim szlochem. 2 Wówczas przemówił Szekaniasz, syn Jechiela z rodu Elama, i rzekł do Ezdrasza: „Tak, to my popełniliśmy wiarołomstwo wobec Boga naszego, biorąc za żony cudzoziemki spośród narodów zamieszkujących tę ziemię. Ale mimo to jest jeszcze nadzieja dla Izraelab. 3Teraz więc zobowiążmy się

10

(ww. 10-12) ku deklaracji nawrócenia i ku odwołaniu się do Bożej sprawiedliwości (ww. 13.15). Ufność pokładana w Bogu znajduje swoje oparcie w uznaniu Prawa Bożego za podstawę porządkowania zaistniałej sytuacji odstępstwa i fundament nowej relacji z Bogiem – więzi trwałej i wyłącznej. Uznanie przestępstw przez wspólnotę. Przykład pokuty i modlitwa Ezdrasza pociąga innych Judejczyków do skruchy. W imieniu obecnych występuje Szekaniasz, który uznaje winę wspólnoty i deklaruje gotowość okazania posłuszeństwa przykazaniom Boga, choć prawdopodobnie także jego ojciec należy do winnych wiarołomstwa (w. 26). Zdaniem Szekaniasza jedyną możliwością powrotu do Boga jest odesłanie żon cudzoziemek wraz z ich dziećmi. Decyzja należy jednak do kapłana Ezdrasza, którego Szekaniasz wzywa do działania słowami podobnymi do tych, jakimi

857

EZDRASZ 9,9 — 10,3

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

a) Prawo żydowskie nie przewidywało sytuacji rozwodu z cudzoziemską małżonką, gdyż w ogóle nie uwzględniało możliwości zawierania takich małżeństw. Małżeństwa mieszane, które zawarli Izraelici z pogankami, zostały ocenione jako sprzeczne z wolą Boga (Ezd 9,1+). Otrzymując natomiast od Niego łaskę powrotu do ojczyzny, Izraelici chcieli wykluczyć wszystko, co mogłoby Go obrażać. Dlatego zapadła decyzja o unieważnieniu tych małżeństw i odesłaniu żon i dzieci. Bezwzględną nierozerwalność małżeństwa przyniósł dopiero NT (Mt 5,31n; 19,8n). b) mojego pana – nie chodzi o Boga, lecz o Ezdrasza. c) klątwa – polegała na oddaniu na wyłączną własność Bogu osób, zwierząt i przedmiotów obłożonych klątwą (np. Kpł 27,28); należało je całkowicie zniszczyć (np. Lb 21,2; Pwt 2,34; 3,6; 7,2). Prawo klątwy znane było także w łagodniejszej formie wykluczenia ludzi ze społeczności bez konieczności ich zabicia (Rdz 17,14; Wj 12,15; Kpł 7,20). W takim właśnie znaczeniu użył jej Ezdrasz, dołączając groźbę utraty mienia (zob. Słownik). d) dziewiątego miesiąca – tzn. w miesiącu Kislew (listopad-grudzień). Opisane tu wydarzenie miałoby zatem miejsce po upływie ponad czterech miesięcy od przybycia Ezdrasza do Jerozolimy. e) pory deszczowej – trwa ona w Judei od października do lutego. Temperatura często jest wtedy bliska zeru i padają ulewne deszcze. Zgromadzenie zwołane przez Ezdrasza rozpoczęło się pod koniec grudnia, a więc w samym środku pory deszczowej.

Page 858

przymierzems z Bogiem naszym, że odprawimy te wszystkie żony i dzieci z nich zrodzonea, zgodnie z zamiarem mojego panab i tych, którzy są posłuszni przykazanioms Boga naszego. W ten sposób stanie się zadość Prawus. 4Przystąp więc do działania, gdyż do ciebie należy decyzja, a my będziemy z tobą! Bądź mężny i działaj!”. 5 Wówczas Ezdrasz wstał i zażądał przysięgi od przywódców kapłanów, lewitóws i całego Izraelas, że w ten sposób uczynią. I oni złożyli przysięgę. 6Następnie Ezdrasz opuścił dziedziniec przed domem Bożym i udał się do komnaty Jochanana, syna Eliasziba, i spędził tam noc, nie jedząc chleba i nie pijąc wody, ogarnięty smutkiem z powodu wiarołomstwa repatriantów. 7Tymczasem rozesłano wiadomości do wszystkich repatriantów w Judzies i Jerozolimies, żeby zgromadzili się w Jerozolimie. 8Tym, którzy nie stawiliby się w ciągu trzech dni od otrzymania rozkazu przywódców i starszych, zagrożono obłożeniem klątwąc ich całego dobytku i wykluczeniem ich ze wspólnoty repatriantów. Rozstrzygnięcie sprawy małżeństw mieszanych W ciągu trzech dni zgromadzili się w Jerozolimies wszyscy mężczyźni z Judy i Beniamina, a było to dwudziestego dnia dziewiątego miesiącad. Cały lud usiadł na dziedzińcu domus Bożego przerażony tą sprawą i drżący z zimna. 10 Wtedy powstał kapłan Ezdrasz i tak do nich przemówił: „Wy popełniliście wiarołomstwo, biorąc za żony cudzoziemki. Powiększyliście w ten sposób winę Izraelas. 11Teraz więc oddajcie chwałęs PANUs, Bogu waszych przodków, i wypełnijcie Jego wolę: odłączcie się od obcych ludów tej ziemi i od żon pogańskich!”. 12Na to całe zgromadzenies odpowiedziało donośnie: „Zrobimy tak, jak powiedziałeś! 13Jednakże jest nas wielu, a z powodu obecnej pory deszczoweje nie sposób przebywać długo na dworze. Ponadto sprawa ta nie jest do załatwienia w jeden czy dwa dni, gdyż wielu z nas jest w nią zamieszanych. 14Niechże więc wszystkich nas zastąpią nasi przywódcy. Niech w wyznaczonych terminach zgłaszają się ci wszyscy, którzy w naszych miastach wzięli za żony cudzoziemki, i wraz z nimi niech przychodzi starszyzna miasta i jego sędziowie tak długo, dopóki nie uśmierzymy srogiego gniewus naszego Boga z powodu tej sprawy”. 15 Przeciwko tej decyzji wystąpili tylko Jonatan, syn Asahela, i Jachzejasz, syn Tikwy, a poparli ich Meszullam i lewitas 9

Bóg powierzył Jozuemu Ziemię Obiecaną (Joz 1,7). Ezdrasz, przez post i modlitwę, przygotowuje się do podjęcia i ogłoszenia niełatwej decyzji, co ma stać się podczas zgromadzenia wszystkich repatriantów. Rozstrzygnięcie sprawy małżeństw mieszanych. Ogłoszenie decyzji i powszechna zgoda na nią są ukoronowaniem nawrócenia wspólnoty. Przykłady z życia Mojżesza, Jozuego czy proroków sugerowały natychmiastowe wykonanie podjętego postanowienia. Prawdopodobnie tego właśnie żądała grupa radykalnych Żydów (w. 15). Ezdrasz opowiedział

EZDRASZ 10,4-15

858

Joz 7,19; 1Sm 6,5; Jr 13,16; Ml 2,2

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

Page 859

Szabbetaja. 16Natomiast wszyscy repatrianci zgodzili się na to i kapłan Ezdrasz dobrał sobie przywódców poszczególnych rodóws, wszystkich imiennie i według gałęzi rodowych. Rozpoczęli oni osądzanie wszystkich spraw w pierwszym dniu dziesiątego miesiącab. 17Trwało to aż do pierwszego dnia pierwszego miesiącac. Roztrząsali wszystkie przypadki mężczyzn, którzy wzięli cudzoziemki za żony. 18Stwierdzono następujące wypadki: Wśród kapłanów, którzy poślubili cudzoziemki, byli: z potomków Jozuego, syna Josadaka, i jego braci: Maasejasz, Eliezer, Jarib i Gedaliasz. 19Ci zaręczyli, że odprawią swoje żony i złożą barana jako ofiarę wynagradzającąs za swoją winę. 20Z rodu Immera: Chanani i Zebadiasz; 21z rodu Charima: Maasejasz, Eliasz, Szemajasz, Jechiel i Ozjasz; 22z rodu Paszchura: Elioenaj, Maasejasz, Izmael, Netaneel, Jozabad i Elasa. 23 Wśród lewitów: Jozabad, Szimi, Kelajasz zwany Kelitą, Petachiasz, Juda i Eliezer. 24 Wśród śpiewaków: Eliaszib. Wśród odźwiernych: Szallum, Telem i Uri. 25 Wśród Izraelitów: z rodu Parosza: Ramiasz, Jezjasz, Malkiasz, Mijjamin, Eleazar, Malachiasz i Benajasz; 26z rodu Elama: Mattaniasz, Zachariasz, Jechiel, Abdi, Jeremot i Eliasz; 27 z rodu Zattu: Elioenaj, Eliaszib, Mattaniasz, Jeremot, Zabad i Aziza; 28z rodu Bebaja: Jochanan, Chananiasz, Zabbaj i Atlaj; 29z rodu Baniego: Meszullam, Malluk, Adajasz, Jaszub, Jeszal i Jeremot; 30z rodu Pachat-Moaba: Adna, Kelal, Benajasz, Maasejasz, Mattaniasz, Besalel, Binnuj, Manasses; 31 z rodu Charima: Eliezer, Iszszijasz, Malkiasz, Szemajasz, Szymon, 32Beniamin, Malluk i Szemariasz; 33z rodu Chaszuma: Mattenaj, Mattatta, Zabad, Elifelet, Jeremaj, Manasses i Szimi; 34z rodu Baniego: Maadaj, Amram i Uel, 35Benajasz, Bediasz, Kelajasz, 36Waniasz, Meremot, Eliaszib, 37Mattaniasz, Mattenaj i Jaasaj; 38z rodu Binnuja: Szimi, 39Szelemiasz, Natan, Adajasz; 40z rodu Zachariasza: Szaszaj, Szaraj, 41Azarel, Szelemiasz, Szemariasz, 42Szallum, Amariasz i Józef; 43z rodu Nebo: Jejel, Mattitiasz, Zabad, Zebina, Jaddaj, Joel i Benajasz. 44 Ci wszyscy wzięli za żony cudzoziemki. Wszyscy też odesłali je wraz z ich dziećmid.

a) Sens tego wersetu w tekście oryginalnym nie jest jasny: czy powodem sprzeciwu czterech Judejczyków jest decyzja Ezdrasza, czy propozycja zgromadzenia? Mając na uwadze, że Meszullam jest jednym z tych przywódców, który przybyli z Ezdraszem z Babilonii (Ezd 8,16), a lewita Szabbetaj nie figuruje na liście lewitów ożenionych z cudzoziemkami, wydaje się mało prawdopodobne, by sprzeciwiali się oni decyzji Ezdrasza. b) dziesiątego miesiąca – tzn. miesiąca Tebet (grudzień-styczeń). c) pierwszego miesiąca – tzn. miesiąca Nisan (marzec-kwiecień). d) Tłumaczenie oparto na tekście apokryficznej 3Ezd 9,36, gdyż tekst hebr. tego wersetu uległ zniszczeniu.

się jednak za propozycją większości, aby działać roztropnie, długoterminowo i rozstrzygać kolejno poszczególne wypadki. Najważniejsze jest to, że wspólnota publicznie i niemal jednomyślnie oddała chwałę Panu (w. 11), czyli przyznała słuszność Bogu, wyznając tym samym własne niewierności wobec Jego Prawa.

859

EZDRASZ 10,16-44

15_Ezd:15_Ezd

9/3/08

2:48 PM

Page 860

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 861

KSIĘGA NEHEMIASZA

Odbudowa świętego miasta Smutne wieści z Jerozolimy 1 Wspomnieniaa Nehemiaszab, syna Chakaliasza. Było to w miesiącu Kislewc, dwudziestego rokud. Gdy przebywałem w twierdzy Suzae, 2przybył tam Chananif, jeden z moich braci, wraz z innymi ludźmi z Judeis. Zapytałem ich o Jerozolimęs, o ocalałych Judejczyków, którzy uniknęli uprowadzenia do niewoli. 3Opowiedzieli mi: „Ci, którzy pozostali w tamtejszej prowincji, żyją teraz w wielkiej biedzie i poniżeniu. Mury Jerozolimy są zrujnowane, a bramy spaloneg”.

1

Pwt 7,9

Pwt 30,1-5

Pwt 9,29

Modlitwa Nehemiasza 4 Gdy usłyszałem te słowa, usiadłem, zapłakałem i całymi dniami trwałem w smutku, poszcząc i modląc się do Boga niebios. 5Modliłem się tak: „Ach, PANIEs, Boże niebios, Boże wielki i groźny! Ty zachowujesz przymierzes i okazujesz łaskawość tym, którzy Cię miłują i przestrzegają Twoich przykazańs. 6Otwórz oczy i nakłoń uważnie ucha, by słuchać modlitwy twojego sługi, którą ja teraz zanoszę do Ciebie dniem i nocą za sługi Twoje, Izraelitów, i w której wyznaję winy synów Izraelas popełnione przeciwko Tobie, jak i przestępstwa, które ja popełniłem wraz z domem mego ojca. 7Bardzo podle postąpiliśmy wobec Ciebie! Nie zachowaliśmy ani przykazań, ani praw, ani ustaw, które nadałeś swojemu słudze, Mojżeszowi. 8Wspomnij, proszę, na obietnicę daną Twemu słudze Mojżeszowi: «Jeśli się sprzeniewierzycie, rozproszę was między narodami; 9lecz jeśli powrócicie do mnie i będziecie zachowywać i wypełniać moje przykazania, wówczas choćby wasi wygnańcy byli poza krańcami niebios, ja zgromadzę ich stamtąd i przywiodę do miejsca, które wybrałem na siedzibę dla mojego imienias»h. 10Oni są Twoimi sługami

a) Wspomnienia – dosł. słowa; chodzi o swego rodzaju zapiski lub wspomnienia spisane, czyli pamiętniki. W takim gatunku literackim utrzymana jest połowa księgi (Ne 1,1 – 2,20; 3,33 – 7,5; 12,27-43; 13,4-31). b) Nehemiasz – Żyd pełniący urząd podczaszego (Ne 1,11+) na dworze króla perskiego Artakserksesa I (465-424 przed Chr.); później jego namiestnik w Judzie (zob. Wprowadzenie). c) Kislew – dziewiąty miesiąc według kalendarza żydowskiego (listopad-grudzień). d) dwudziestego roku – data odnosi się do panowania króla perskiego Artakserksesa I (465-424 przed Chr.). Dwudziesty rok jego panowania przypadał więc na 445 r. przed Chr. e) twierdza Suza – zimowa rezydencja królów perskich; okres letni spędzali w Ekbatanie. Obecnie po Suzie pozostały jedynie ruiny położone ok. 24 km na pd.-zach. od miasta Dezful w Iranie. f) Chanani – niewykluczone, że był nie tylko rodakiem, ale i rodzonym bratem Nehemiasza (Ne 7,2). g) Odbudowa Jerozolimy odbywała się stopniowo. Król Cyrus zezwolił na odbudowę świątyni (Ezd 1,1-4). Za czasów Artakserksesa I i być może Kserksesa (Ezd 4,6-23) Żydzi podjęli starania o możliwość naprawy murów miasta. Przeciwnicy odbudowy udaremnili jednak te działania (Ezd 4,23). h) Nehemiasz przypomina obietnicę Boga zawartą w Pwt 30,1-5, odnosząc ją nie do uprowadzonych do niewoli, lecz do obecnej sytuacji Żydów mieszkających w Judei.

Smutne wieści z Jerozolimy. Do Nehemiasza przebywającego na dworze perskim docierają wiadomości o Judejczykach pozostałych w Jerozolimie. W odpowiedzi na pytanie Nehemiasza o ich los, autor kreśli ogólny obraz sytuacji Żydów w Judei po przesiedleniu babilońskim. Święte miasto po zburzeniu go przez Nabuchodonozora II wciąż leży w gruzach, pomimo prób jego odbudowy opisanych w Księdze Ezdrasza. Mieszkańcy Jerozolimy znajdują się w tragicznym położeniu, a brak wzmianki o świątyni sugeruje, że nawet jeśli ona funkcjonuje, nie odgrywa szczególnej roli w życiu społeczności. Modlitwa Nehemiasza. Reakcja Nehemiasza świadczy o jego głębokiej solidarności z rodakami. Ma on świadomość, że jego pozycja na dworze królewskim zobowiązuje go do podjęcia działań dla ratowania rodaków ocalałych z niewoli. Modlitwa Nehemiasza, podobnie jak Ezdrasza (Ezd 9,6-15), jest wyznaniem win zarówno wspólnoty, jak i osobistych,

861

NEHEMIASZ 1,1-10

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) tego człowieka – mowa o perskim królu Artakserksesie I (465-424 przed Chr.). b) podczaszy – ważna funkcja na dworach Bliskiego Wschodu. Podczaszy kosztował i podawał królowi wino (Rdz 40,13.21; Ne 2,1), co oznaczało, że miał stały dostęp do władcy. Sprawował także pieczę nad królewskimi finansami i był stróżem królewskiej pieczęci (Tb 1,22). c) Nisan – po przesiedleniu babilońskim pierwszy miesiąc w kalendarzu żydowskim (marzec-kwiecień). Jeśli przyjmiemy, że kolejność wydarzeń opisanych w Ne 1,1nn i 2,1nn jest zgodna z chronologią, dialog z królem powinien mieć miejsce w dziewiętnastym roku panowania Artakserksesa. Tę niekonsekwencję można usprawiedliwić tym, że autor opisywał wydarzenia z perspektywy czasu i traktował je jako wspólny początek przedstawianej historii. Inna możliwość wyjaśnienia tej kwestii jest taka, że albo lata panowania władcy liczono według innego kalendarza (perskiego?), albo Żydzi w Persji posługiwali się kalendarzem sprzed niewoli, według którego rok rozpoczynał się w miesiącu Tiszri (wrzesień-październik). d) Artakserkses – zob. Ne 1,11+. e) Transeufratea – wielka prowincja perska (satrapia) na zachód od Eufratu, obejmująca Fenicję, Syrię, Cypr i Palestynę. Na czele prowincji stał zarządca (satrapa), a należące do niej mniejsze jednostki administracyjne były zarządzane przez mianowanych przez króla rządców. f) opieka… Boga – dosł. ręka… Boga. Określenie to odpowiada we współczesnym języku religijnym pojęciu opieki czy opatrzności Bożej (Ezd 5,5+). g) Sanballat… i Tobiasz – dokumenty wspólnoty żydowskiej w Elefantynie w Egipcie podają, że Sanballat był namiestnikiem w prowincji Samarii, a więc Jerozolima i Judea znajdowały się pod jego jurysdykcją, która teraz przypadła Nehemiaszowi. Dlatego był jego przeciwnikiem. Tobiasz, sługa lub niewolnik ammonicki, był prawdopodobnie jego urzędnikiem lub pełnił urząd namiestnika Ammonitów, osiedlonych w sąsiedztwie z Judeą; zob. Ne 6,18n.

Page 862

i Twoim ludem, który odkupiłeś swoją wielką mocą i potężnym ramieniem. 11Ach, Panie, nakłoń, proszę, swego ucha na błaganie Twego sługi i na modlitwę Twoich sług pragnących czcić Twoje imię! Proszę, niech się poszczęści teraz Twemu słudze, spraw, aby znalazł on życzliwość w oczach tego człowiekaa”. Byłem bowiem podczaszymb królewskim. Pozwolenie na odbudowę świętego miasta 1 I oto zdarzyło się w miesiącu Nisanc, w dwudziestym roku panowania króla Artakserksesad, że gdy podawałem i nalewałem wino królowi, on zauważył, że jestem smutny 2i zapytał mnie: „Dlaczego jesteś smutny? Przecież nie jesteś chory? Z całą pewnością masz jakieś zmartwienie!”. Przeraziłem się wtedy bardzo 3i rzekłem królowi: Oby król żył wiecznie! Jakże mam nie być smutny, gdy zniszczone jest miasto, gdzie są groby moich przodków, i spalone są jego bramy? 4Wtedy król zapytał: „O cóż więc chciałbyś prosić?”. Wówczas pomodliłem się do Boga niebios 5i tak odpowiedziałem królowi: Jeśli król uważa to za słuszne i jeśli twój sługa znalazł życzliwość w twoich oczach, wyślij mnie do Judeis, do miasta, gdzie są groby moich przodków, bym je odbudował. 6Król, obok którego siedziała także królowa, odpowiedział: „Jak długo potrwa twoja podróż i kiedy powrócisz?”. Gdy podałem mu termin, król wyraził zgodę i pozwolił mi odejść. 7Potem poprosiłem jeszcze króla: Jeśli król uważa to za słuszne, proszę o zaopatrzenie mnie w listy dla namiestników prowincji Transeufrateie, aby mi pozwolili przejść aż do Judei. 8A także proszę o pismo do Asafa, zarządcy lasów królewskich, aby mi dał drewna na sporządzenie bram do twierdzy przy świątynis, do muru miejskiego i do pałacu, do którego się wprowadzę. Król zgodził się na to, gdyż towarzyszyła mi łaskawa opieka mojego Bogaf. 9 Gdy przybyłem do namiestników prowincji Transeufratei, przekazałem im pisma królewskie. Byli też ze mną przydzieleni mi przez króla dowódcy i oddział jazdy. 10Dowiedzieli się o tym Sanballat Choronita i Tobiaszg, sługa ammonicki,

2

jest także publicznym uznaniem sprawiedliwości i miłosierdzia Boga oraz wstawiennictwem za rodakami. Głównym motywem modlitwy jest odwołanie się do Prawa Mojżeszowego, którego nauczał Ezdrasz, a które z czasem zostało zaniedbane. Jest ono jednak rękojmią nadziei, gdyż zawiera w sobie gwarancje miłosierdzia i przebaczenia. Pozwolenie na odbudowę świętego miasta. Nehemiasz ukazany jest w księdze jako osoba dynamiczna, szybko podejmująca decyzje. W tym wypadku jednak zwleka ponad cztery miesiące z podjęciem działań. Nehemiasz czuje się powołany do szczególnej misji, ale oczekuje na znak Tego, który go powołał. Modli się więc w przekonaniu, że Bóg dysponuje ludzką historią i czasem swoich sług. Być może jest tu także dyskretnie ukryte przypomnienie decyzji króla Artakserksesa, który zakazał odbudowy miasta (Ezd 4,17-22). Nehemiasz musi trafić na odpowiedni moment, w którym zdoła nakłonić króla do unieważnienia tamtej decyzji i do podjęcia nowej, przychylnej dla Żydów. Taką okazję daje mu sam Bóg, nakłaniając króla do życzliwego zainteresowania się przyczynami pokuty i smutku bohatera. Nehemiasz trafnie odczytuje to jako znak Boży i prosi króla o pozwolenie na podróż do Jerozolimy i odbudowę murów miasta. Nie można pominąć faktu, że tę delikatną i ryzykowną prośbę poprzedza osobistą modlitwą. Dostrzegając życzliwość Boga, Nehemiasz nie waha się poprosić także o eskortę, listy polecające do lokalnych władz i o materia-

NEHEMIASZ 1,11 — 2,10

862

Ezd 8,22

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 863

i rozzłościli się bardzo, że przybył ktoś, żeby otoczyć troską Izraelitów. Pierwsze inicjatywy Nehemiasza w Jerozolimie 11 Gdy przybyłem do Jerozolimys, najpierw odpoczywałem przez trzy dni. 12Następnie pewnej nocy wstałem, ja i grupa towarzyszących mi ludzi – ale nie wyjawiłem jeszcze nikomu, jakie zadanie Bóg dał mi do wykonania w Jerozolimie – i mając ze sobą jedno juczne zwierzę, na którym jechałem, 13 wyruszyłem nocą przez Bramę nad Doliną w kierunku Źródła Smoczego aż do Bramy Śmietniskaa. Oglądałem uważnie mury Jerozolimy z ich wyłomami i spalone bramy miasta. 14 Gdy dotarłem do Bramy Źródła i do Sadzawki Królewskiej, zwierzę nie mogło tamtędy przejść, 15poszedłem więc pieszo wzdłuż potoku pod górę i nocą obejrzałem dokładnie mur. Potem zawróciłem, przeszedłem przez Bramę nad Doliną i wróciłem do domu. 16 Zwierzchnicy nie wiedzieli, dokąd się udałem i co zamierzałem zrobić. Dotychczas bowiem nie wyjawiłem tego ani Judejczykom, ani kapłanom, ani dostojnikom, ani zwierzchnikom, ani budowniczym. 17Teraz więc rzekłem do nich: Widzicie spustoszenie, w jakim żyjemy? Jerozolima jest zburzona, a jej bramy strawione ogniem. Chodźcie, odbudujmy mury Jerozolimy i niech zakończy się nasze pohańbienie! 18 I opowiedziałem im, jak życzliwa była nade mną opieka Bogab, a także to wszystko, co powiedział mi król. Oni odrzekli: „Zgoda. Budujmy!” i zabrali się z zapałem do tego dobrego dzieła. 19 Skoro dowiedzieli się o tym Sanballat Choronita i Tobiaszc, sługa ammonicki, oraz Arab Geszemd, zaczęli nas ośmieszać i z nas drwić. Mówili: „Cóż to za dzieło, które chcecie wykonać? Może chcecie podnieść bunt przeciw królowi?”. 20Odpowiadając im, wyjaśniłem: Sam Bóg niebios nam poszczęści, a my, jego słudzy, zabierzemy się do budowy. Jeśli zaś chodzi o was, nie macie w Jerozolimie uprawnień ani udziału, a przeszłość was z nią nie łączye.

a) Nazwy bram i źródeł podane przez Nehemiasza nie ułatwiają ich lokalizacji. Bibliści i historycy proponują różne hipotezy, często sprzeczne ze sobą. Z pewnym tylko prawdopodobieństwem możemy zrekonstruować nocną inspekcję murów przez Nehemiasza: wyruszył, konno lub na ośle, przez bramę znajdującą się w murze zachodnim, skierował się wzdłuż muru na południe, następnie przejechał wzdłuż muru południowego aż do jego skraju wschodniego i tam napotkał olbrzymie zwalisko w pobliżu Sadzawki Siloe (Brama Źródła i Sadzawka Królewska). Następnie przeszedł pieszo wzdłuż potoku Cedron, aby obejrzeć część muru wschodniego, zawrócił do Bramy Źródła i stamtąd powrócił do Bramy nad Doliną, z której wyruszył. Nehemiasz obejrzał więc część muru zachodniego, cały mur południowy i część muru wschodniego. b) opieka Boga – zob. Ne 2,8+. c) Sanballat… i Tobiasz – zob. Ne 2,10+. d) Arab Geszem – namiestnik prowincji Arabii, znajdującej się na południe od Judei między Palestyną a Egiptem. Wchodziła w skład piątej satrapii imperium perskiego (Ne 2,7+). e) przeszłość… nie łączy – dosł. nie macie pamięci; chodzi o brak historycznych związków tych osób z Jerozolimą, co dawałoby im prawo do zamieszkania w niej i było źródłem słusznej troski o jej odbudowę.

ły niezbędne do budowy. Mamy tu wzorowy przykład roztropności człowieka Bożego, który łączy zaufanie do Boga z wykorzystaniem wszelkich ludzkich możliwości. Pierwsze inicjatywy Nehemiasza w Jerozolimie. Sposób działania Nehemiasza po przybyciu do nieznanego środowiska jest wymownym przykładem roztropności. Jego postępowanie wobec króla zostało przygotowane modlitwą i cierpliwym oczekiwaniem (Ne 1,11; 2,1-4). Pierwsze poczynania Nehemiasza w Jerozolimie są dyskretne i bardzo ostrożne. Nawet osobistego przeglądu stanu murów dokonuje on w nocy, w gronie kilku zaufanych ludzi. Dopóki sam nie oceni sytuacji, nie zamierza ujawnić zwierzchnikom wspólnoty celu swego przybycia. Czyni to dopiero po upewnieniu się, że informacje dotyczące miasta były prawdziwe. Przypomina zgromadzonym przede wszystkim opłakany stan zrujnowanego miasta, następnie zachęca do pracy przy odbudowie, wreszcie podaje do wiadomości rzecz najważniejszą: odbudowa miasta jest wolą Bożą, a świadczą o tym liczne znaki Jego opieki i poparcie władcy perskiego. Używając tak przekonującej argumentacji, Nehemiasz daje wyraz własnej pewności, że przedstawione wspólnocie zadanie jest Bożym powołaniem, i uzyskuje powszechną aprobatę. Mocą tego przekonania z determinacją broni swoich decyzji wobec nieżydowskich przeciwników i daje im do zrozumienia, że nie mają żadnych uprawnień do mieszania się w sprawy wspólnoty żydowskiej.

863

NEHEMIASZ 2,11-20

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) Eliaszib – wnuk najwyższego kapłana Jozuego, którego działalność przypadała na czasy Zorobabela (Ezd 2,1+; Ne 12,10). b) Brama Owcza – nazywana czasami Bramą Beniamina, umożliwiała przejście do doliny Cedronu; znajduje się we wschodnim murze i odpowiada dzisiejszej Bramie Lwów, zwanej także Bramą św. Szczepana. c) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. d) Tekoa – miejscowość położona wysoko w górach na krańcu Pustyni Judzkiej około 10 km na południe od Betlejem. e) Chodzi o bogate rodziny z Tekoa, które nie uznały zwierzchniej roli Nehemiasza i nie podjęły współpracy przy jego reformie. f) naprawiali – w przeciwieństwie do innych bram, które zostały odbudowane, Brama Stara wymagała tylko naprawy; widocznie nie była całkowicie zniszczona. Z kontekstu wynika, że była to brama w murze północnym lub północno-zachodnim, w pobliżu nowej dzielnicy miasta. g) Gabaon – dzisiejsze El-Dżib, miasto położone 12 km na północny zachód od Jerozolimy. h) Mispa – miejscowość położona ok. 12 km na północny zachód od Jerozolimy. i) podlegli namiestnikowi – miasta Gabaon, Mispa i Meronot, położone kilkanaście kilometrów na północ od Jerozolimy, należały do namiestnika, czyli satrapy (Ne 2,7+), a ich mieszkańcy pracowali dla niego. j) Transeufratea – zob. Ne 2,7+. k) syn… olejków – dosł. syn producentów olejków; w tekście hebr. brak imienia ojca Chanajasza. l) Odbudowali – dosł. opuścili, pozostawili; stąd możliwe tłumaczenie: pozostawili bez zmian (gdyż była w dobrym stanie) lub opuścili (gdyż wyłączono tę część z murów miasta). m) okręgu jerozolimskiego – chodzi o jedną z pięciu jednostek administracyjnych, na które został podzielony kraj. Stolice pozostałych okręgów to: Bet-Hakkerem (dzisiejsze Ain Karim; w. 14), Mispa (w. 15), Bet-Sur (w. 16), Keila (ww. 17n). n) Miasto Dawidowe – najstarsza część Jerozolimy, zdobyta przez Dawida (2Sm 2,7); zamiennie bywa także nazywane Syjonem od wzgórza w południowo-wschodniej Jerozolimie, na którym było położone.

Page 864

Spis budowniczych i prac przy odbudowie miasta 1 Najwyższy kapłans Eliasziba oraz jego bracia kapłani podjęli się odbudowy Bramy Owczejb; poświęcili ją i wstawili wrota. Dokonali również napraw od Wieży Stu do wieży Chananeela. 2Obok nich pracowali przy budowie ludzie z Jerychac a za nimi pracował Zakkur, syn Imriego. 3 Bramę Rybną odbudowywali ludzie z rodu Senaja: wymurowali jej odrzwia, wstawili w nie wrota i sporządzili zamki i zasuwy. 4Obok nich odbudowywał Meremot, syn Uriasza, syna Hakkosa, a obok niego Meszullam, syn Berekiasza, syna Meszezabela; z drugiej strony naprawiał Sadok, syn Baany. 5Dalej za nimi pracowali mieszkańcy Tekoad, chociaż przedniejsi z nich nie ugięli karku, żeby służyć swemu panue. 6Bramę Starą naprawialif Jojada, syn Paseacha, i Meszullam, syn Besodiasza: wymurowali jej odrzwia, wstawili w nie wrota i sporządzili zamki i zasuwy. 7Obok nich naprawiali Melatiasz Gabaonita i Jadon Meronotyta oraz mieszkańcy Gabaonug i Mispyh podlegli namiestnikowii Transeufrateij. 8Obok nich naprawiał Uzzjel, syn Charhajasza, z bractwa złotników, i dalej Chananiasz, syn…, z bractwa producentów olejkówk. Odbudowalil Jerozolimęs aż do Muru Szerokiego. 9Obok nich naprawiał Refajasz, syn Chura, zwierzchnik nad połową okręgu jerozolimskiegom. 10Dalej pracował Jedajasz, syn Charumafa, naprzeciw swego domu; obok niego naprawiał Chatusz, syn Chaszabnejasza. 11Malkiasz, syn Charima i Chaszub, syn Pachat-Moaba, odbudowywali dalszy odcinek z Wieżą Pieców. 12Obok nich pracował Szallum, syn Hallochesza, zwierzchnik nad drugą połową okręgu jerozolimskiego, wraz ze swymi córkami. 13 Bramę nad Doliną budował Chanun z mieszkańcami Zanoach: wybudowali ją, wstawili jej wrota, sporządzili zamki i zasuwy, wznieśli tysiąc łokcis muru aż do Bramy Śmietniska. 14Bramę Śmietniska naprawiał Malkiasz, syn Rekaba, zwierzchnik okręgu Bet-Hakkerem; on ją odbudował, wstawił jej wrota i sporządził zamki i zasuwy. 15Bramę Źródlaną naprawiał Szallun, syn Kol-Chozego, zwierzchnik okręgu Mispy. Wzniósł on bramę, pokrył ją dachem, wstawił jej wrota, sporządził zamki i zasuwy oraz naprawił mur Sadzawki Siloe przy ogrodach królewskich aż do schodów prowadzących do Miasta Dawidowegon. 16Dalej za nim naprawiał Nehemiasz – syn Azbuka, zwierzchnik połowy okręgu Bet-Sur – aż do miejsca naprzeciw grobów Dawida, to znaczy do Sadzawki Sztucznej i do garnizonu gwardii.

3

Spis budowniczych i prac przy odbudowie miasta. Pozornie suche wyliczenie konkretnych osób i rodów biorących udział w odbudowie murów jest przykładem solidarności i współpracy wielu ludzi przy jednym dziele, rozumianym jako zadanie zlecone im przez Boga. Zdumiewająca jest organizacja pracy i sprawność, z jaką każda grupa wykonuje swoje zadanie. Odbudowa została wykonana tak szybko, że przeciwnicy nie zdążyli zorganizować skutecznej opozycji. Ne-

NEHEMIASZ 3,1-16

864

Jr 31,38

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 865

17

Jeszcze dalej naprawiali Lewicis: Rechum, syn Baniego, i Chaszabiasz, zwierzchnik połowy okręgu Keila, który pracował obok niego za swój okręg. 18Za nimi naprawiali ich bracia, Binnuj, syn Chenadada, zwierzchnik drugiej połowy okręgu Keila, 19przy nim Ezer, syn Jozuego, zwierzchnik Mispy, który naprawiał drugi odcinek, to jest od miejsca naprzeciw schodów zbrojowni w kierunku narożnika, 20i obok niego Baruch, syn Zabbaja, który naprawiał odcinek od narożnika do bramy pałacu najwyższego kapłana Eliasziba. 21 Następny odcinek, od bramy pałacu Eliasziba aż do jego krańca, naprawiał Meremota, syn Uriasza, syn Hakkosa. 22Dalej pracowali kapłani, mieszkańcy Kikkarub. 23Za nimi naprawiali Beniamin i Chaszub, naprzeciwko swoich domów, oraz Azariasz, syn Maasejasza, syna Ananiasza, obok swego domu. 24Dalszy odcinek, od domu Azariasza aż do narożnika i do zakrętu, naprawiał Binnuj, syn Chenadada. 25Naprzeciw narożnika pracował Palal, syn Uzaja, także przy wysokiej wieży wystającej z pałacu królewskiego, tuż obok dziedzińca straży, a za nim Pedajasz, syn Parosza, 26bktóry naprawiał mur do baszty przed Bramą Wodnąc i wschodnią część wystającej baszty. 27Dalej pracowali mieszkańcy Tekoa, na odcinku od przedniej części wysoko wystającej wieży aż do muru Ofelud; 26ana Ofelu mieszkali słudzy świątynie. 28Powyżej Bramy Końskiej naprawiali kapłani, każdy naprzeciwko swojego domu. 29Za nimi pracowali: Sadok, syn Immera, obok swojego domu, dalej Szemajasz, syn Szekaniasza, strażnik Bramy Wschodniej; 30na następnym odcinku Chananiasz, syn Szelemiasza, Chanun, szósty syn Salafa, naprzeciw swego mieszkania, i Meszullam, syn Berekiasza. 31Za nim, na odcinku aż do domu sług świątyni i kupców, pracował Malkiasz, członek bractwa złotników, który naprawiał przednią częśćf Bramy Defiladg do górnej sali w rogu. 32Natomiast między górną salą w rogu i Bramą Owczą pracowali złotnicy i kupcy.

a) Meremot – pracował na dwóch różnych odcinkach muru (w. 3). b) Kikkar – w ST tą nazwą określa się dolinę na południe od Morza Martwego (np. Rdz 19,17.25.28; Pwt 34,4). c) przed Bramą Wodną – dosł. naprzeciwko Bramy Wodnej; mur nie mógł być naprawiany naprzeciwko bramy, gdyż ta znajdowała się w murze. d) Ofel – wzgórze, które znajdowało się pomiędzy wzgórzem świątynnym i Miastem Dawidowym. Przez Ofel przebiegał ciąg umocnień stanowiących ochronę kompleksu świątynno-pałacowego. e) słudzy świątyni – pomocnicy lewitów w posłudze w świątyni. Być może byli to potomkowie Gabaonitów przeznaczonych do tej służby przez Jozuego (Joz 9,21-27). f) przednią część – dosł. naprzeciwko; biorąc pod uwagę, że brama znajdowała się w murze, przyjmujemy, że chodzi tu o fasadę bramy. g) Brama Defilad – lokalizacja nieznana; nazwa hebrajska znaczy ‘spis ludności’, ‘obliczanie oddziałów’. Niektóre współczesne tłumaczenia pozostawiają nazwę hebrajską. Także tutaj tłumaczymy zwrot „naprzeciw bramy” jako „część przednia, fasada bramy”. h) Sanballat – zob. Ne 2,10+.

Trudności związane z odbudową Jerozolimy Opozycja przeciwników i obrona budujących 33 Gdy Sanballath dowiedział się, że odbudowujemy mury, wpadł w straszną złość. Drwił z Judejczyków 34w obecności swoich rodaków i żołnierzy samarytańskich i tak mówił: hemiasz wykazał się wielkim talentem organizacyjnym, pozyskując do pracy ludzi różnej rangi społecznej i o zróżnicowanych poglądach. Było to możliwe tylko dlatego, że przyjął on to zadanie z miłości do miejsca świętego i swoich rodaków oraz że pojął je jako szczególne powołanie zlecone przez Boga. Odczytał je z wydarzeń, które przeżywał. Opozycja przeciwników i obrona budujących. Wykonywanie dzieła Bożego nie daje ludziom pewności, że zostaną usunięte wszystkie pojawiające się trudności. Bóg wlicza w rachubę swoich planów przeciwdziałania Zła, a człowiek pracujący w imieniu Boga musi być tego świadom. Po pierwszych sukcesach Nehemiasza przychodzą więc trudności: zewnętrzne ze strony nie-Żydów, potem wewnętrzne w łonie samej wspólnoty. Opozycję zewnętrzną stanowi perski

865

NEHEMIASZ 3,17-34

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) Tobiasz – zob. Ne 2,10+. b) Aszdod – jedno z głównych miast filistyńskich; w swojej burzliwej historii przechodziło pod władzę Judy i Asyrii. W okresie hellenistycznym (333-63 przed Chr.) zmieniono jego nazwę na Azot. c) Nieprzyjaciele Nehemiasza nie planują regularnej wojny, lecz akcję terrorystyczną, aby spowodować zamieszanie wśród pracujących. d) ze wszystkich… mieszkają – dosł. ze wszystkich miejsc wróćcie do nas. Tłumaczenie poprawione w oparciu o Septuagintę (LXX).

Page 866

„Cóż ci niedołężni Żydzi wyrabiają? Chcą wznieść mury i zaraz składać ofiarys? Myślą, że w jednym dniu zakończą pracę, a z popalonych kamieni i ze zwalonych rumowisk postawią żywy mur?”. 35Stojący obok Tobiasza Ammonitas tak mu wtórował: „A niech budują! Wystarczy, że skoczy na to szakal i zawali się mur z ich kamieni”. 36 „Boże nasz, słuchaj, jak nami pogardzają! Spraw, aby ich urąganie obróciło się przeciwko nim samym i wydaj ich na łup w ziemi niewoli. 37Nie przebaczaj im win, a grzechs ich niech nie będzie wymazany przed Tobą. Przecież znieważali budujących!”. 38 My tymczasem wznosiliśmy mur, który został umocniony do połowy na całej długości, bo wszyscy ludzie mieli zapał do pracy. 1 Lecz kiedy Sanballat i Tobiasz oraz Arabowie, Ammonici i mieszkańcy Aszdodub dowiedzieli się, że naprawa murów Jerozolimys postępowała naprzód i że ubytki w nich zaczęły się wypełniać, wpadli w straszny gniew. 2Wszyscy sprzysięgli się zgodnie do zbrojnej akcji przeciwko Jerozolimie, aby wywołać tam zamieszanie. 3Wówczas my zaczęliśmy się modlić do naszego Boga i trzymaliśmy straż dniem i nocą, aby się bronić przed nimi. 4Judejczycy jednak zaczęli wątpić, mówiąc: „Braknie nam siły do dźwigania budulca, a gruzu jest mnóstwo. Nie zdołamy sami odbudować muru”. 5Nasi zaś wrogowie mówili: „Zanim się spostrzegą czy coś zobaczą, wtargniemy do nich, wymordujemy ich i zatrzymamy robotęc”. 6Kiedy więc Żydzi mieszkający w sąsiedztwie tych wrogów przyszli do nas i aż dziesięć razy powtórzyli, że gromadzą się oni przeciwko nam ze wszystkich miejscowości, w których mieszkająd, 7kazałem wykonać niższe tarasy na zewnątrz muru w miejscach widocznych i ustawiłem tam lud według rodóws, uzbrojony w miecze, włócznie i łuki. 8Gdy wszystkiego dopatrzyłem, wystąpiłem i rzekłem do możnych, do zwierzchników i do pozostałego ludu: Nie bójcie się ich! Miejcie w pamięci Pana wielkiego i budzącego grozę i walczcie za swoich braci, za synów i córki, za żony i domy! 9Skoro tylko nasi wrogowie dowiedzieli się, że zostaliśmy ostrzeżeni, Bóg zniweczył ich zamiary, a my powróciliśmy do muru, każdy do swojej pracy. 10 Od tamtego dnia tylko połowa moich ludzi mogła być zajęta przy pracy, gdyż druga połowa trwała w pogotowiu uzbro-

4

namiestnik Sanballat wraz ze swoim otoczeniem. Od początku nieżyczliwie patrzył on na misję Nehemiasza, wszczął propagandę ośmieszania Żydów i ich pracy, wreszcie posunął się do zastraszania mieszkańców Jerozolimy. Na tle takich knowań Nehemiasz okazuje się człowiekiem wielkiej wiary i modlitwy oraz roztropnego, przewidującego działania. Na wiadomość o niebezpieczeństwie ataków zbrojnych, organizuje całodobowe czuwania straży i ustawiczne modlitwy mieszkańców miasta. Wspólnota budowniczych staje się dobrze zorganizowaną i umotywowaną armią. Praca przy budowie nie zostaje przerwana, ale pierwszeństwo przejmuje stała gotowość wspólnoty do obrony. Ojcowie Kościoła powoływali się na postać Nehemiasza jako budowniczego i wojownika w jednej osobie (Ne 4,11n). Sta-

NEHEMIASZ 3,35 — 4,10

866

Jr 18,23

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 867

jona we włócznie, tarcze, łuki i pancerze. Dowódcy wojskowi towarzyszyli Judejczykom. 11Wśród budujących mur ci, którzy nosili budulec, byli uzbrojeni: jedną ręką wykonywali pracę, a w drugiej trzymali broń; 12każdy zaś z pracujących na murze miał miecz przypasany do boku. Obok mnie stale był obecny trębacz, 13gdyż dałem takie polecenie możnym, zwierzchnikom i pozostałemu ludowi: „Praca obejmuje długi i zróżnicowany odcinek, a my jesteśmy rozproszeni na murze, jeden z dala od drugiego. 14Kiedy więc usłyszycie dźwięk trąby, biegnijcie do nas każdy ze swego miejsca. Bóg nasz będzie walczył za nas!”. 15 W ten sposób pracowaliśmy, podczas gdy druga połowa trwała w pogotowiu z włóczniami w rękach, od rana do wieczora. 16 Wówczas też poleciłem ludowi: „Nocujcie w Jerozolimie, każdy ze swoim sługą, aby w nocy trzymać straż, a w dzień pracować”. 17Nikt z nas, ani ja, ani moi bracia i słudzy, ani moja straż przyboczna, nie zdejmowaliśmy ubrania i każdy miał swoją broń pod rękąa.

a) broń pod ręką – dosł. broń wody; niejasność poprawiona zgodnie z kontekstem.

Konflikty społeczne i reakcja Nehemiasza 1 Potem doszło do narzekania wśród mężczyzn i ich żon na innych braci Żydów. 2Jedni mówili: „Mamy wiele dzieci – niech nam dadzą przydział zboża, byśmy mieli co jeść i mogli przeżyć”. 3Inni znów: „Daliśmy w zastaw nasze pola, winnice i domy – niech nam dadzą przydział zboża na czas głodu”. 4I jeszcze inni: „Musieliśmy zastawić nasze pola i winnice, aby zapłacić podatek należny królowi. 5Przecież nasze ciałas są takie same jak ciała naszych braci i nasze dzieci są takie same jak ich dzieci. Teraz jednak musimy oddawać im na służbę naszych synów i córki. Niektóre z naszych córek zostały zresztą już sprzedane w niewolę, a my jesteśmy bezsilni, bo nasze pola i winnice należą do innych”. 6 Rozgniewałem się bardzo, słysząc ich lament i takie słowa. 7 Wziąłem sobie to do sercas i skarciłem możnych i zwierzchników, mówiąc: Jakże to? Okradacie swoich braci? Następnie zwołałem przeciwko nim wielkie zgromadzenies 8i powiedziałem: Na miarę naszych możliwości wykupiliśmy naszych braci Żydów, którzy zostali sprzedani poganom. Czy teraz chcecie sprzedać swoich braci, abyśmy znowu ich wykupywali? Oni zamilkli i nie umieli na to odpowiedzieć. 9A ja mówiłem dalej: To, co robicie, nie jest uczciwe. Czyż nie powinniście

5

Wj 21,2

wiali go jako wzór dla chrześcijan troszczących się o rozwój wiary i własne uświęcenie oraz gotowych do walki z pokusami płynącymi od natury, świata i szatana. Wezwanie Nehemiasza (w. 8), typowe dla wielkich wodzów z przeszłości (Mojżesz, Jozue, Samuel), opiera się na przekonaniu, że Bóg nie opuści swego ludu, gdy ten będzie wytrwale Mu ufał i odważnie występował w obronie świętości. Konflikty społeczne i reakcja Nehemiasza. Prace budowlane w Jerozolimie zmusiły wielu Żydów do opuszczenia pól i winnic, które były źródłem ich utrzymania. Musieli więc kupować żywność, a środków na ten cel nie posiadali wiele. Protesty wniesione przed Nehemiasza dotyczą konfliktu pomiędzy biednymi i bogatymi członkami społeczności.

867

NEHEMIASZ 4,11 — 5,9

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) Nehemiasz sprawował urząd namiestnika perskiego w Judei w latach 445-433 przed Chr. Być może został mianowany na ten urząd ponownie (Ne 13,6n). b) Artakserkses – zob. Ne 1,11+.

Page 868

postępować z bojaźniąs przed naszym Bogiem, aby uniknąć poniżenia ze strony pogan, naszych nieprzyjaciół? 10Także ja, podobnie jak moi bracia i słudzy, pożyczyliśmy im pieniądze i zboże. Otóż my darujemy im ten dług! 11Wy również zwróćcie im od zaraz ich pola, winnice, ogrody oliwne i domy, a także procenty od pożyczonych pieniędzy, zboża, wina i oliwy. 12Odpowiedzieli: „Zwrócimy i niczego nie będziemy od nich żądać. Zrobimy, jak powiedziałeś”. Przywołałem więc kapłanów i kazałem tamtym przysiąc, że postąpią, jak obiecali. 13Ponadto wytrząsnąłem swoją szatę i powiedziałem: Tak niech Bóg wytrząśnie każdego, kto nie dotrzyma tej obietnicy. Niech tak zostanie wytrząśnięty i ogołocony ze swego domu i ze swego dobytku! Całe zgromadzenie zawołało: „Amens!” i oddało chwałęs PANUs. Lud dotrzymał tej obietnicy. Bezinteresowność Nehemiasza 14 Od dnia, w którym zostałem mianowany namiestnikiem prowincji judzkiej, przez dwanaście lata, czyli od dwudziestego do trzydziestego drugiego roku panowania króla Artakserksesab, nie korzystałem z utrzymania należnego namiestnikowi ani ja, ani moja rodzina. 15Namiestnicy, którzy byli przede mną, ciemiężyli lud, pobierając od nich dziennie czterdzieści sykli srebra na chleb i wino. Podobnie ich słudzy wyzyskiwali lud. Ja jednak kierowałem się bojaźniąs Bożą i nigdy tak nie postępowałem. 16Osobiście pracowałem przy naprawie tego muru i nie nabyłem żadnego terenu – ani ja, ani moi słudzy, którzy byli przydzieleni do pracy przy naprawie. 17 Przy moim stole żywili się Judejczycy i zwierzchnicy w liczbie stu pięćdziesięciu mężczyzn oraz okoliczni poganie, którzy się do nas dołączyli. 18Codzienne utrzymanie, na mój rachunek, wynosiło: jeden wół, sześć wybranych owiec, drób i co dziesięć dni dla wszystkich wino w obfitości. Mimo to nie domagałem się wynagrodzenia należnego namiestnikowi, gdyż i tak ten lud był obciążony pańszczyzną. 19„Wspomnij

Można wyróżnić trzy grupy ludzi biednych. Pierwsza grupa to biedota najmowana do pracy i wynagradzana według subiektywnych kryteriów pracodawców. Nie żądała ona słusznego wynagrodzenia, ale po prostu chleba, aby zapewnić byt rodzinie. Następną grupę stanowią drobni właściciele ziemscy, którzy w latach nieurodzaju byli zmuszeni oddać w zastaw pola i domostwa, aby zdobyć zboże dla swoich rodzin. Wysoko oprocentowane pożyczki uniemożliwiały im odzyskanie zastawionych dóbr. Trzecia grupa to ludzie, którzy nie mogli odzyskać zastawu, a ponadto musieli oddać bogatym wierzycielom także swoje dzieci, aby uzyskać pieniądze na podatek dla władcy perskiego. Bogaci Żydzi stosowali więc zabronioną przez prawo lichwę oraz zabierali młodzież biedaków do niewolniczej służby. Reakcja Nehemiasza świadczy o jego wrażliwości w dziedzinie sprawiedliwości społecznej. Ostro potępia krzywdzące traktowanie współrodaków i publicznie przypomina wspólnocie zasady moralności społecznej. Pod groźbą surowej kary Bożej żąda umorzenia długów i zwrotu mienia dłużnikom. Bezinteresowność Nehemiasza. Trudno zrozumieć, dlaczego Nehemiasz, namiestnik króla perskiego, nie pobierał należnych sobie podatków. Zobowiązany był bowiem do utrzymywania administracji i ponoszenia kosztów reprezentacyjnych związanych głównie z podejmowaniem innych urzędników perskich i gości zagranicznych. Mimo wysokiego urzędu, jaki piastował, okazał się on zarządcą o nieposzlakowanej opinii i hojnym pracodawcą dla biednych rodaków. Podniosło to jego osobę do rangi niekwestionowanego autorytetu i lidera w oczach wspólnoty. Sekretem

NEHEMIASZ 5,10-19

868

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 869

łaskawie na mnie, o mój Boże, ze względu na wszystko, co zrobiłem dla tego ludu”. Podstępy przeciwników 1 Tymczasem wybudowałem mur, tak że zapełniono w nim wszystkie wyłomy. Pozostały mi do wstawienia tylko wrota do bram. Gdy dowiedzieli się o tym Sanballat, Tobiasza, Geszem Arabb i moi pozostali nieprzyjaciele, 2Sanballat i Geszem wysłali mi zaproszenie: „Przyjedź na wspólne spotkanie do Kefirimc w dolinie Onod”. Lecz ich zamiary były wrogie wobec mnie. 3Wysłałem więc do nich posłańców z taką odpowiedzią: Mam teraz do wykonania odpowiedzialną pracę i dlatego nie mogę do was przybyć. Moja podróż do was i pozostawienie tej pracy spowodowałyby jej zatrzymanie. 4Oni ponawiali zaproszenie czterokrotnie i ja odpowiadałem im za każdym razem w taki sam sposób. 5Sanballat wysłał więc do mnie po raz piąty swego sługę z listem otwartym, 6w którym pisał: „Wśród pogan krąży pogłoska, a potwierdza ją Gaszmue, że ty i Judejczycy zamie- rzacie się zbuntować i dlatego odbudowujesz ten mur. Według tych wieści ty miałbyś zostać ich królem. 7Podobno już ustanowiłeś proroków, którzy mieliby głosić o tobie w Jerozolimies: jest król w Judeis! Oczywiście, król dowie się o tym. Dlatego przyjedź na wspólną naradę”. 8Odesłałem mu następującą odpowiedź: Nic nie jest prawdą z tego, co mówisz – wszystko sam wymyśliłeś! 9Wszyscy oni straszyli nas, sądząc, że w ten sposób zniechęcą nas do pracy, tak że nie zostanie ona wykonana. „Dodaj mi, Boże otuchy…”f. 10 Raz udałem się do domu Szemajasza, syna Delajasza, wnuka Mehetabeela, który zamknął się w nimg. On rzekł do mnie: „Chodźmy do domus Bożego, do wnętrza świątynis, i zamknijmy jej bramę. Przyjdą bowiem, aby cię zabić. Tej nocy przyjdą cię zabić!”. 11Odpowiedziałem: Czy ktoś taki jak ja może uciekać? Czy człowiek mojej rangi może szukać schronienia w świątyni, aby ratować swoje życie? Nie pójdę! 12 Rozpoznałem bowiem, że nie był posłany przez Boga, ale że głosił takie proroctwo o mnie, bo przekupili go Sanballat i Tobiasz. 13Dał się przekupić, aby mnie zastraszyć i spowodować, bym tak uczynił i zgrzeszył. Miało to im posłużyć do oczernienia mnie i znieważenia. 14„Boże mój, zapamiętaj to Sanballatowi i Tobiaszowi według ich niecnych uczynków.

6

a) Sanballat, Tobiasz – zob. Ne 2,10+. b) Geszem Arab – zob. Ne 2,19+. c) Kefirim – dosł. osady; trudno ustalić dokładne położenie tej miejscowości. d) dolina Ono – leży ok. 20 km na północny-zachód od Jerozolimy. e) Być może jest to zniekształcona forma imienia Geszem, o którym mowa powyżej (ww. 1-2). f) Dodaj… otuchy – dosł. Wzmocnij, Boże, moje ręce; fragment bardzo starej modlitwy, z której zachowało się jedynie to zdanie. g) W różny sposób można tłumaczyć tę informację: Szemajasz zamknął się z bojaźni albo dla przyciągnięcia uwagi Nehemiasza, lub też aby podkreślić powagę zbliżającego się niebezpieczeństwa.

sukcesu Nehemiasza jako przywódcy był więc przykład własnego postępowania w dziedzinie sprawiedliwości społecznej. Świadomość własnej prawości dała mu śmiałość do modlitwy o łaskę Bożą. Podstępy przeciwników. Wrogowie Nehemiasza podejmują działania wymierzone w niego, zręcznie wciągając do współpracy kilku członków wspólnoty żydowskiej. Są wśród nich niektórzy przywódcy i znani w Jerozolimie prorocy. Próbują zastraszyć Nehemiasza fałszywymi pogłoskami o jego zdradzie, anonimowymi groźbami zamachu na jego życie czy ciągłym przesyłaniem informacji do namiestnika Transeufratei. Nehemiasz roztropnie i trafnie odgaduje jednak zamiary nieprzyjaciół. Jego zaufanie do Boga i bliska relacja z Nim są źródłem, z którego czerpie światło i mądrość,

869

NEHEMIASZ 6,1-14

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) Elul – sierpień-wrzesień; w kalendarzu wprowadzonym po przesiedleniu babilońskim był ostatnim miesiącem roku. b) gdy… niebie – tekst hebr. można także tłumaczyć: gdy ludzie są jeszcze na nogach.

Page 870

Zapamiętaj także prorokini Noadii i innym prorokoms, którzy chcieli mnie zastraszyć!”. 15 A mur został wykończony po pięćdziesięciu dwóch dniach w dwudziestym piątym dniu miesiąca Elula. 16Gdy usłyszeli to nasi wrogowie i zobaczyli wszyscy poganie mieszkający wokoło, zaczęli patrzeć z bojaźnią i rozumieć, że dzieło to zostało dokonane dzięki naszemu Bogu. 17 W tym czasie możni z Judei często wysyłali listy do Tobiasza i otrzymywali listy od niego. 18Wielu bowiem w Judzies było z nim związanych przysięgą, gdyż Tobiasz był zięciem Szekaniasza, syna Aracha, a jego syn Jochanan poślubił córkę Meszullama, syna Berekiasza. 19Opowiadano więc w mojej obecności dobre rzeczy o nim, a moje wypowiedzi przekazywano jemu. Tobiasz natomiast wysyłał listy, aby mnie zastraszyć.

Organizacja społeczna i religijna w odbudowanej stolicy Troska Nehemiasza o bezpieczeństwo miasta 1 Kiedy mur został odbudowany i wstawiłem wrota, wyznaczono odźwiernych oraz śpiewaków i lewitóws. 2Zarząd nad Jerozolimąs powierzyłem Chananiemu, mojemu bratu, a dowódcą twierdzy mianowałem Chananiasza, człowieka zaufanego i kierującego się bojaźniąs Bożą bardziej niż inni. 3Dałem im następujące polecenie: Nie otwierajcie bram Jerozolimy, dopóki słońce nie zacznie przygrzewać, a gdy ono będzie jeszcze na niebieb, niech wrota zostaną zamknięte i zaryglowane. Straż należy powierzyć mieszkańcom miasta: jedni na wyznaczonych odcinkach, drudzy przy swoich domostwach. 4Jeśli chodzi o miasto, było ono rozległe i przestrzenne, ale ludności było w nim mało i nie budowano domów.

7

Lista pierwszej grupy repatriantów Wówczas mój Bóg natchnął mnie, abym zgromadził możnych, zwierzchników i lud dla dokonania spisu. Znalazłem

5

pozwalającą na odgadnięcie przewrotnych zamiarów nieprzyjaciół. Bogu pozostawia także sprawę wymierzenia im kary. Kończąc opowiadanie o budowie murów, które wykonano w wyjątkowo szybkim czasie, Nehemiasz daje wyraz swojego głębokiego przeświadczenia, że dzieło zostało dokonane dzięki naszemu Bogu (w. 16). Pomoc Boga była tak oczywista, że nie mogli jej nie dostrzec także wrogowie i ościenne ludy pogańskie. Musieli więc uznać, że poczynania wspólnoty żydowskiej są inspirowane przez Boga i przeprowadzane dzięki Jego szczególnej pomocy. Troska Nehemiasza o bezpieczeństwo miasta. Zburzenie świątyni przez Babilończyków zdegradowało rolę Jerozolimy jako świętego miasta Boga. Jej idealny obraz pozostał jednak w pamięci i w pieśniach wygnańców w Babilonii (np. Ps 137). Nehemiasz miał za zadanie odbudować i zabezpieczyć miasto oraz przywrócić mu rangę miasta świętego, gdzie normą życia społecznego jest prawo oraz sprawiedliwość i które jest symbolem nowej, odrodzonej i prawdziwie świętej wspólnoty Izraela. To dla tej wspólnoty pracował Nehemiasz i dla niej odbudował miasto. Tej społeczności poleca teraz strzec Jerozolimy, bo w niej znajduje się świątynia, miejsce szczególnej obecności Boga i znak jedności odradzającej się wspólnoty Izraela. Lista pierwszej grupy repatriantów. Ponieważ święty lud Boży nie jest zbiorowością przypadkową, należało określić dokładnie jego skład liczbowy i przynależność do rodów, które kiedyś przyjęły dekret króla Cyrusa jako wyraz woli Boga. Wykaz

NEHEMIASZ 6,15 — 7,5

870

16_Ne:16_Ne

Ezd 2,1-70

9/3/08

2:48 PM

Page 871

też księgę rodowodóws pierwszej grupy repatriantów z następującą listą: 6 Oto mieszkańcy prowincji, którzy powrócili z wygnania, dokąd uprowadził ich Nabuchodonozora, król babiloński. Wrócili oni do Jerozolimys i do Judeis, każdy do swojego miasta. 7Przybyli z Zorobabelem, Jozuem, Nehemiaszem, Azariaszem, Raamiaszem, Nachamanim, Mardocheuszem, Bilszanem, Misperetem, Bigwajem, Nechumem, Baanąb. Liczba Izraelitów była następująca: 8 z rodus Parosza – dwa tysiące stu siedemdziesięciu dwóch, 9 z rodu Szefatiasza – trzystu siedemdziesięciu dwóch, 10z rodu Aracha – sześciuset pięćdziesięciu dwóchc, 11z rodu Pachat-Moaba, potomkowie Jozuego i Joaba – dwa tysiące ośmiuset osiemnastu, 12z rodu Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 13z rodu Zattu – ośmiuset czterdziestu pięciu, 14z rodu Zacheusza – siedmiuset sześćdziesięciu, 15 z rodu Binnuja – sześciuset czterdziestu ośmiu, 16z rodu Bebaja – sześciuset dwudziestu ośmiu, 17z rodu Azgada – dwa tysiące trzystu dwudziestu dwóch, 18z rodu Adonikama – sześciuset sześćdziesięciu siedmiu, 19z rodu Bigwaja – dwa tysiące sześćdziesięciu siedmiu, 20z rodu Adina – sześciuset pięćdziesięciu pięciu, 21z rodu Atera, potomkowie Ezechiasza – dziewięćdziesięciu ośmiu, 22z rodu Chaszuma – trzystu dwudziestu ośmiu, 23z rodu Besaja – trzystu dwudziestu czterech, 24z rodu Charifa – stu dwunastu, 25mieszkańców Gabaonud – dziewięćdziesięciu pięciu, 26mieszkańców Betlejems i Netofye – stu osiemdziesięciu ośmiu, 27mieszkańców Anatotf – stu dwudziestu ośmiu, 28mieszkańców Bet-Azmawet – czterdziestu dwóch, 29mieszkańców Kiriat-Jearimg, Kefiry i Beerot – siedmiuset czterdziestu trzech, 30mieszkańców Ramah i Gebai – sześciuset dwudziestu jeden, 31mieszkańców Mikmas – stu dwudziestu dwóch, 32mieszkańców Betels i Aj – stu dwudziestu trzech, 33z rodu drugiego Nebo – pięćdziesięciu dwóch, 34z rodu drugiego Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 35z rodu Charima – trzystu dwudziestu, 36 mieszkańców Jerychaj – trzystu czterdziestu pięciu, 37mieszkańców Lod, Chadid i Ono – siedmiuset dwudziestu jeden, 38 z rodu Senai – trzy tysiące dziewięciuset trzydziestu. 39 Kapłani: z rodu Jedajasza, spośród potomków Jozuego – dziewięciuset siedemdziesięciu trzech, 40z rodu Immera – tysiąc pięćdziesięciu dwóch, 41z rodu Paszchura – tysiąc dwustu czterdziestu siedmiu, 42z rodu Charima – tysiąc siedemnastu.

a) Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 przed Chr.), króla Babilonii. W czasie jego panowania państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. W 605 r. przed Chr. pokonał Egipcjan pod Karkemisz (Jr 46,2), umocnił swoją władzę w Syrii. W 597 r. przed Chr. zdobył Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a królem ustanowił Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko niemu, Nabuchodonozor w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie, zburzył miasto, złupił świątynię i zesłał do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn). b) Tę samą listę znajdujemy w Ezd 2,2, lecz różni się ona brzmieniem czterech imion (Serajasz, Reelajasz, Mispar, Rechum). c) sześciuset pięćdziesięciu dwóch – w Ezd 2,5 liczba ta wynosi siedemset siedemdziesiąt pięć. Co do liczby repatriantów wykazy zawarte w Księdze Ezdrasza i Księdze Nehemiasza różnią się w dwudziestu szczegółach. d) mieszkańców Gabaonu – Ezd 2,20 w tym miejscu brzmi: z rodu Gibbara. e) Netofa – wioska judzka położona w górach, ok. 6 km od Betlejem. f) Anatot – miasto lewickie położone na terenie pokolenia Beniamina (Joz 21,18), oddalone ok. 5 km na wschód od Jerozolimy. g) Kiriat-Jearim – dosł. miasto twierdz, jego inna nazwa to Baala Judzka. Dzisiejsze Dejr al Azahar, położone 13 km na północ od Jerozolimy. Miasto graniczne pokoleń Judy, Dana i Beniamina, znane z doskonałej wody źródlanej, często wybierane na obozowiska. h) Rama – miejscowość położona na terytorium Beniamina, dzisiejsze Ar-Ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy. i) Geba – miasto położone na północno zachodnim brzegu Morza Martwego, 9 km na północny wschód od Jerozolimy, naprzeciw Mikmas, od którego oddzielona jest głębokim jarem (1Sm 14,4.5). j) Jerycho – zob. Ne 3,2+.

repatriantów przytoczony przez autora jest powtórzeniem spisu z Księgi Ezdrasza (Ezd 2,1-70), gdzie dokumentował powrót przesiedlonych Izraelitów do ojczyzny. Spis ten, zweryfikowany przez Nehemiasza (stąd kilka różnic), został tutaj wykorzystany przez autora w innym celu redakcyjnym: pojawia się w kontekście zaludnienia Jerozolimy. Niemal wszyscy Izraelici, a także słudzy świątyni, osiedlili się poza Jerozolimą, w swoich miastach na prowincji (w. 72). To wyjaśnia uwagę wstępną, że święte miasto, miejsce gdzie znajdowało się mieszkanie Boga, pozostawało nadal słabo zaludnione (Ezd 7,4), jak gdyby było ono bez znaczenia dla wspólnoty judejskiej. Także ten problem Nehemiasz podejmie w swojej reformie (Ezd 11).

871

NEHEMIASZ 7,6-42

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) Słudzy świątyni – zob. Ne 3,26a+. b) potomkowie sług Salomona – inna grupa sług świątyni wywodząca się z pogan, których Salomon wziął do niewoli i przeznaczył do robót publicznych (1Krl 9,21n; 2Krn 8,7n) i niższych posług w świątyni jerozolimskiej. c) kapłan do urim i tummim – kapłan przeznaczony do rzucania świętych losów urim i tummim (Wj 28,30; Lb 27,21), który przy ich pomocy miał rozstrzygnąć o przynależności tych rodów do klasy kapłańskiej.

NEHEMIASZ 7,43-72

Page 872

43

Lewicis: z rodu Jozuego, spośród potomków Kadmiela, Binnuja i Hodwy – siedemdziesięciu czterech. 44 Śpiewacy: z rodu Asafa – stu czterdziestu ośmiu. 45 Odźwierni: z rodu Szalluma, z rodu Atera, z rodu Talmona, z rodu Akkuba, z rodu Chatity, z rodu Szobaja, wszystkich razem – stu trzydziestu ośmiu. 46 Słudzy świątynia: z rodu Sichy, z rodu Chasufy, z rodu Tabbaota, 47z rodu Kerosa, z rodu Sii, Padona, 48z rodu Lebany, z rodu Chagaby, z rodu Szalmaja, 49z rodu Chanana, z rodu Giddela, z rodu Gachara, 50z rodu Reajasza, z rodu Resina, z rodu Nekody, 51z rodu Gazzama, z rodu Uzzy, z rodu Paseacha, 52z rodu Besaja, z rodu Meunitów, z rodu Nefisytów, 53 z rodu Bakbuka, z rodu Chakufy, z rodu Charchura, 54z rodu Basluta, z rodu Mechidy, z rodu Charszy, 55z rodu Barkosa, z rodu Sisery, z rodu Temacha, 56z rodu Nesjacha, z rodu Chatify; 57 potomkowie sług Salomonab: z rodu Sotaja, z rodu Sofereta, z rodu Peridy, 58z rodu Jaali, z rodu Darkona, z rodu Giddela, 59 z rodu Szefatiasza, z rodu Chattila, z rodu Pocheret-Hasebaima, z rodu Amona, 60wszystkich razem sług świątyni i potomków sług Salomona – trzystu dziewięćdziesięciu dwóch. 61 Oto ci, którzy przybyli z Tel-Melach, Tel-Charsza, Kerub, Addan, Immer, lecz nie mogli wykazać się rodowodem i pochodzeniem izraelskim: 62z rodu Delajasza, z rodu Tobiasza, z rodu Nekody – sześciuset czterdziestu dwóch. 63Spośród kapłanów byli to: potomkowie z rodu Chobajasza, z rodu Hakkosa i z rodu Barzillaja, który ożenił się z jedną z córek Barzillaja Gileadyty i przybrał jego imię. 64Szukali oni swoich rodowodóws, ale ich nie odnaleźli. Dlatego jako nieczyścis zostali wykluczeni ze sprawowania funkcji kapłańskich. 65 Namiestnik zakazał im jedzenia najświętszych pokarmów, dopóki nie pojawi się kapłan do urim i tummimc. 66 Ogółem ta grupa repatriantów liczyła czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób, 67nie licząc ich sług i służebnic, których było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedem. Mieli także dwustu czterdziestu pięciu śpiewaków i śpiewaczek, ponadto siedemset trzydzieści sześć koni, dwieście czterdzieści trzy muły 68oraz czterysta trzydzieści pięć wielbłądów i sześć tysięcy siedemset dwadzieścia osłów. 69 Wielu przywódców rodów złożyło dary na potrzeby kultu. Namiestnik złożył do skarbca tysiąc drachms złota, pięćdziesiąt czasz i pięćset trzydzieści szat kapłańskich. 70Przywódcy rodów złożyli do skarbca na potrzeby kultu: dwadzieścia tysięcy drachm złota i dwa tysiące dwieście mins srebra. 71Ofiarodawcy z ludu złożyli dwadzieścia tysięcy drachm złota, dwa tysiące min srebra i sześćdziesiąt siedem szat kapłańskich. 72 Kapłani, lewicis, odźwierni, śpiewacy, słudzy świątyni i wszyscy Izraelici osiedlili się w swoich miastach. 872

16_Ne:16_Ne

9/3/08

Page 873

Uroczyste czytanie Prawa Gdy wszyscy mieszkali już w swoich miastach, w siódmym miesiącua, 1 pierwszego dnia siódmego miesiąca cały lud bez wyjątku zgromadził się na placu przed Bramą Wodnąb. Poproszono pisarza Ezdraszac, aby przyniósł księgęd Prawas Mojżeszowego, które PAN nadał Izraelowis. 2Ezdrasz, który był kapłanem, przyniósł Prawo przed zgromadzenies: mężczyzn, kobiety oraz wszystkich, którzy byli zdolni słuchać i rozumieć. 3Czytał księgę od rana aż do południa, zwrócony w kierunku placu przed Bramą Wodną, przed zgromadzonymi mężczyznami, kobietami i wszystkimi zdolnymi do jej zrozumienia. Cały lud słuchał uważnie słów Prawa. 4 Pisarz Ezdrasz wszedł na drewniane podwyższenie, przygotowane w tym celu. Po prawej stronie stanęli: Mattitiasz, Szema, Anajasz, Uriasz, Chilkiasz i Maasejasz, a po lewej: Pedajasz, Miszael, Malkiasz, Chaszum, Chaszbaddana, Zachariasz i Meszullam. 5Ezdrasz, który stał wyżej, otworzył księgę na oczach tłumu, na co wszyscy powstali. 6Ezdrasz wypowiedział formułę błogosławieństwa PANAs Bogae potężnego, a lud odpowiedział, wznosząc ręce: „Amens! Amen!”. Po czym oddali PANU pokłon, padając twarzą ku ziemi. 7Natomiast lewicis: Jozue, Bani, Szerebiasz, Jamin, Akkub, Szabbetaj, Hodiasz, Maasejasz, Kelita, Azariasz, Jozabad, Chanan, Pelajasz przekazywalif słowa Prawa ludziom stojącym na swoich miejscach. 8Czytali powoli księgę Prawa Bożego i wyjaśniając jej sensg, sprawiali, że była zrozumiała. 9 Wówczas Nehemiasz, który był namiestnikiem, i Ezdrasz, kapłan i pisarz, oraz lewici przekazujący ludziom słowa księgi powiedzieli do tłumu: „Dzień dzisiejszy jest poświęcony PANU, Bogu waszemu. Nie bądźcie smutni i nie płaczcie!”. Wszyscy bowiem ludzie szlochali, słuchając słów Prawa. 10 I Nehemiasz powiedział do nich: „Idźcie jeść potrawy świąteczne i pić słodkie napoje. Podzielcie się też z tymi, którzy nic nie mają – bo dzień dzisiejszy jest poświęcony Panu naszemu. Nie bądźcie przygnębieni, gdyż radość PANA jest waszą ostoją”. 11Także lewici uspokajali wszystkich zgromadzonych, wołając: „Uspokójcie się! Dzisiaj jest dzień święty. Nie bądźcie przygnębieni!”. 12Całe zgromadzenie rozeszło się,

8

Pwt 31,10-12

2:48 PM

a) Był to miesiąc Tiszri, który rozpoczynał się ok. połowy września. W późniejszym kalendarzu izraelskim miesiąc ten obrano za pierwszy w roku. Już wcześniej, za czasów Ezdrasza, w pierwszym dniu Tiszri złożono pierwszą uroczystą ofiarę na ołtarzu odbudowanym po powrocie z niewoli (Ezd 3,1nn). b) Brama Wodna – znajdowała się w południowo-wschodniej części dziedzińca świątyni jerozolimskiej. c) pisarza Ezdrasza – tytuł ten sugeruje, że Ezdrasz był wysokim urzędnikiem na dworze perskim, być może specjalnym sekretarzem do załatwiania spraw ze wspólnotą żydowską. Świadczy o tym także wielkie zaufanie króla Dariusza (Ezd 6,6) i uprawnienia, które nadał on Ezdraszowi (Ezd 6,21.25). d) księgę – Ezdrasz niewątpliwie odczytywał tekst ze zwoju; kodeksy przypominające dzisiejsze książki pojawiły się dopiero w II w. po Chr. e) wypowiedział… Boga – dosł. pobłogosławił PANA Boga, czyli wypowiedział formułę: Niech będzie błogosławiony PAN Bóg… (np. Rdz 24,27; Wj 18,10; 2Sm 18,28; 1Krl 5,21; Ezd 7,27; Ps 68,36; Łk 1,68; 2Kor 1,3; Ef 1,3; 1P 1,3). f) przekazywali – dosł. objaśniali; w tym kontekście chodzi o pośrednictwo lektorów, którzy pozwalali tłumowi zebranemu na placu słyszeć tekst czytany przez Ezdrasza. Lewici rozstawieni wśród ludu spełniali zadanie „przekaźników głosu”. Zwyczaj taki był często stosowany w starożytności. g) wyjaśniając jej sens – prawdopodobnie wyjaśnianie to polegało na tłumaczeniu księgi na język aramejski, gdyż repatrianci nie znali dobrze hebrajskiego. Lewici mogli przy tej okazji dodawać swój komentarz do trudnych czy niezrozumiałych zwrotów.

Uroczyste czytanie Prawa. Istnieją dwie możliwości umiejscowienia w czasie opisanych tu wydarzeń. Przyjmując relację Księgi Nehemiasza, miały one miejsce trzynaście lat po przybyciu Ezdrasza do Jerozolimy. Nie wiemy jednak, dlaczego tak długo zwlekano z przypomnieniem przepisów Prawa. Druga możliwość oznacza, że opis tego wydarzenia i obchodu Święta Namiotów (Ezd 8,13-18) przerywa relację o działalności Nehemiasza. Autor czy redaktor księgi cofa się o kilkanaście lat, powracając do czasów reformy Ezdrasza. Uroczysta lektura Prawa (w siódmym miesiącu – Ne 7,72b) prawdopodobnie ma miejsce po przybyciu Ezdrasza do Jerozolimy (w piątym miesiącu – Ezd 7,8), a przed uregulowaniem sprawy małżeństw mieszanych (w dziewiątym miesiącu – Ezd 10,9). Postać Ezdrasza przypomina w tym fragmencie Mojżesza, przez którego Izraelici otrzymali od Boga Prawo. Odradzająca się wspólnota ma budować swoją przyszłość w oparciu o to samo Prawo. Różnica polega jednak na tym, że wspólnota ta dźwiga na swoich barkach ciężar win i niewierności Izraela z przeszłości. Pamięć o nich jest powodem smutku i duchowego

873

NEHEMIASZ 8,1-12

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) mieszkać w szałasach – chodzi o Kuczki, czyli Święto Namiotów (zob. Słownik). b) tego miesiąca – chodzi o miesiąc siódmy (Ne 8,1), czyli Tiszri (wrzesień-październik). c) wory pokutne – stały element publicznej pokuty lub żałoby. Wory pokutne, które ubierano lub którymi się przepasywano wykonane były z sierści wielbłądziej lub koziej.

Page 874

aby jeść i pić, aby dzielić się z innymi i radować się – zrozumieli bowiem słowa, które zostały im ogłoszone. Obchody Święta Namiotów 13 Następnego dnia u pisarza Ezdrasza zgromadzili się naczelnicy wszystkich rodóws, kapłani i lewicis, aby pogłębić słowa Prawas. 14I znaleźli przepis w Prawie, które nadał im PANs przez Mojżesza, że w czasie święta w siódmym miesiącu Izraelici mają mieszkać w szałasacha. 15Gdy to usłyszeli, posłali następujące polecenie do Jerozolimys i do wszystkich miast: „Idźcie w góry i przynieście gałązki oliwne, sosnowe, mirtowe, palmowe oraz z drzew liściastych, aby zgodnie z przepisem przygotować szałasy”. 16Mieszkańcy poszli, przynieśli je i sporządzili sobie szałasy: albo na własnym dachu, albo na swoich podwórzach, albo na dziedzińcach domus Bożego, albo na placu przed Bramą Wodną i przed Bramą Efraima. 17Cała wspólnota tych, którzy powrócili z przesiedlenia, pobudowała sobie szałasy i w nich zamieszkała. A Izraelici nie budowali szałasów od czasów Jozuego, syna Nuna, aż do tego dnia. I zapanowała wielka radość. 18Czytano księgę Prawa Bożego każdego dnia: od pierwszego dnia aż do ostatniego. Przez siedem dni obchodzono święto, a ósmego dnia odbyło się uroczyste zebranie zgodnie z przepisem Prawa.

Odnowienie przymierza i zobowiązania kultowe Dzień pokuty 1 W dwudziestym czwartym dniu tego miesiącab, poszcząc, Izraelici zgromadzili się ubrani w wory pokutnec i z głowami posypanymi ziemią. 2Wszyscy należący do plemion izraelskich oddzielili się od cudzoziemców. Potem, stojąc, wyznali własne grzechys i winy swoich przodków. 3 Przez ćwierć dnia stali, każdy na swoim miejscu, i czytali z księgi Prawas PANAs, swego Boga, a przez drugą ćwierć dnia wyznawali swoje winy, upadłszy na twarz przed PANEM, swoim Bogiem. 4Na podwyższeniu dla lewitóws stanęli: Jozue,

9

przygnębienia. Zadaniem Ezdrasza jest więc nie tylko przypomnienie Prawa, ale przede wszystkim ukazanie Boga, który jest miłosierny i przebacza winy skruszonemu człowiekowi. Uzasadnionym powodem tej ufności jest przyjęcie Bożego Prawa i szczera wola przestrzegania go. Dlatego Ezdrasz zachęca lud do radości. Obchody Święta Namiotów. Święto Namiotów obchodzono na pamiątkę wędrówki Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Kpł 23,42n). We wspólnocie, która niedawno powróciła do Judei z wygnania, święto to nabrało dodatkowego znaczenia. Odradzająca się społeczność żydowska, obchodząc to święto, budowała historyczną jedność z idealną wspólnotą ludu Bożego z czasów Mojżesza. Wzmianka o tym, że od czasów Jozuego nie budowano szałasów (w. 17), nie oznacza, że to święto nie było w Izraelu obchodzone (np. 2Krn 8,13). Dzień pokuty. Po Święcie Namiotów ma miejsce obrzęd pokutny, przygotowujący wspólnotę do publicznego odnowienia przymierza z Bogiem. Zgodnie z praktyką utrwaloną po przesiedleniu, przygotowanie do uroczystego aktu przymierza polegało na wspólnotowym poście, na publicznym wyznaniu win osobistych i całego narodu, na wysłuchaniu przepisów Prawa, które należało ściśle wypełniać, i na publicznym uwielbieniu Boga. Wszystkie te elementy

NEHEMIASZ 8,13 — 9,4

874

Kpł 23,33n; Ezd 3,4

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 875

Bani, Kadmiel, Szebaniasz, Bunni, Szerebiasz, Bani i Kenani i wołali donośnym głosem do PANA Boga. 5A lewici: Jozue, Kadmiel, Bani, Chaszabnejasz, Szerebiasz, Hodiasz, Szebaniasz i Petachiasz wzywali: „Powstańcie, aby wielbić PANA, naszego Boga, poprzez wszystkie wieki!

a) wojsko – chodzi o gwiazdy posłuszne rozkazom Boga.

Uwielbienie Boga Izraela Niech uwielbiają Twoje potężne imięs, wywyższone ponad wszelkie uwielbienie i chwałęs! 6 Jedynie Ty jesteś PANEMs. Ty stworzyłeś niebiosa, niebiosa niebios i wszelkie ich wojskoa, ziemię i wszystko, co jest na niej, morza i wszystko, co w nich żyje. Ty ożywiasz wszystko, a wojsko niebieskie oddaje Ci pokłon. Uwielbienie Boga Patriarchów Ty, PANIEs, jesteś tym Bogiem, który wybrał Abrama. Ty wyprowadziłeś go z Ur Chaldejskiego i nadałeś mu imięs Abraham. 8 A gdy uznałeś, że jego serces jest Ci wierne, zawarłeś z nim przymierzes, że jego potomstwu dasz ziemię Kananejczykas, Chetytys i Amorytys, Peryzzytys, Jebusytys i Girgaszyty. I dotrzymałeś słowa, bo jesteś sprawiedliwy! 7

Rdz 12,1 Rdz 17,5

Rdz 15,18-21

Pwt 7,1

Wj 2,23-25; 3,7

Wj 7 – 11

Wj 14

Wj 15,5

Wj 13,21

Uwielbienie Boga, Wybawiciela z Egiptu Ty widziałeś poniżenie naszych przodków w Egipcie i wysłuchałeś ich wołania nad Morzem Czerwonym. 10 Dokonałeś też znaków i cudóws przeciw faraonowi, przeciwko wszystkim jego sługom i mieszkańcom jego kraju, gdyż wiedziałeś, że odnosili się do nich zuchwale. Tak uczyniłeś sławnym aż do dzisiaj swoje imięs. 11 Rozdzieliłeś morze przed nimi, tak że suchą nogą przeszli przez jego środek; a tych, którzy ich ścigali, wtrąciłeś w głębinę jak kamień w wody wezbrane. 12 Słupem obłoku prowadziłeś ich we dnie 9

są tu obecne (ww. 1nn). Nie przypadkiem zostały pominięte postaci Ezdrasza i Nehemiasza, gdyż głównym bohaterem jest tu cały naród. Lewici, odpowiedzialni za przebieg ceremonii religijnych, inicjują jedynie obrzęd, wzywając całą wspólnotę do modlitwy i do uwielbienia Boga. Uwielbienie Boga Izraela. Modlitwa, na którą składa się hymn uwielbienia i prośba błagalna, jest przedstawiona jako jednogłośne wołanie całej wspólnoty. Wezwaniu lewitów do błogosławienia Boga odpowiada część hymniczna modlitwy (ww. 5b-31). Wydaje się mało prawdopodobne, aby tysiące ludzi recytowało jednogłośnie tak długą modlitwę. Być może modlił się w imieniu wszystkich tylko Ezdrasz, jak podaje Septuaginta (LXX). Możliwe także, że lewici

875

NEHEMIASZ 9,5-12

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) dobrego ducha – aluzja do ducha mądrości i rozumu (Iz 11,2), który pouczał Izraelitów na pustyni i w ciągu całej ich historii, aby przestrzegali Prawa, które przekazał im Mojżesz (Joz 1,7n). Nieliczni tłumaczą to miejsce: i obdarzałeś ich łagodnym powietrzem (klimatem), nawiązując do znośnych warunków atmosferycznych podczas wieloletniej podróży na pustyni.

Page 876

i kolumną ognia w nocy, aby oświetlać im drogę, którą mieli kroczyć. Uwielbienie Boga Przymierza 13 Potem zstąpiłeś na górę Synajs i z nieba z nimi rozmawiałeś. I dałeś im słuszne przepisy i prawa niezawodne, i dobre ustawy, i przykazanias. 14 Oznajmiłeś im Twój święty szabats i przez sługę swego Mojżesza nadałeś im nakazy, przykazania i Prawos. 15 Gdy odczuwali głód, dałeś im chleb z nieba, a gdy byli spragnieni, wydobyłeś im wodę ze skały. I powiedziałeś, że odziedziczą ziemię, którą przysiągłeś dać im na własność.

Wj 19

Wj 20,8

Wj 16; Ps 78,24; J 6,31 Wj 17,1-7; Lb 20,2-11

Wyznanie win przodków z czasów wędrówki na pustyni Lecz oni i nasi przodkowie postąpili zuchwale: nie chcieli ugiąć karku i nie słuchali Twoich przykazańs. 17 Uchylali się od posłuszeństwa i nie pamiętali o Twoich cudachs, które dla nich uczyniłeś. Stali się krnąbrni, a nawet powzięli zamiar powrotu do Egiptu, do swojej dawnej niewoli. 16

Wj 32,9; 34,9

Lb 14,4

Uwielbienie miłosierdzia Bożego w wydarzeniach na pustyni Lecz Ty jesteś Bogiem przebaczenia, łaskawym i współczującym, cierpliwym i wielkiego miłosierdzias – dlatego ich nie opuściłeś. 18 Nawet gdy zrobili sobie cielca odlanego z metalu i powiedzieli: «Oto twój bóg, który wyprowadził cię z Egiptu», i gdy popełnili wielkie bluźnierstwas, 19 Ty, w niezmierzonej litości swojej, nie opuściłeś ich na pustyni. Słup obłoku nie odstąpił od nich we dnie, prowadząc ich drogą, ani kolumna ognia w nocy, oświetlając im drogę, którą mieli kroczyć. 20 I dałeś im swego dobrego duchaa, aby ich pouczał, a manny swojej od ust im nie odjąłeś recytowali kolejne partie, a lud powtarzał za nimi. Autor księgi nie zatrzymuje się jednak nad tymi szczegółami. Dla niego ważne jest to, że modlitwa ta nie jest wołaniem jednostki lub poszczególnych grup, lecz całej wspólnoty. Lud solidarnie uznaje własną odpowiedzialność przed Bogiem i wyznaje tożsamość moralną z minionymi pokoleniami: z błogosławieństwami, których Bóg im udzielał i z ich niewiernością wobec Boga. Uwielbienie Boga jest swego rodzaju wyznaniem wiary Izraelitów ST i odzwierciedla w wielkim skrócie szeroki plan historii zbawienia, rozwinięty w Pięcioksięgu i Księgach historycznych (Ps 78; 105; 135; 136). Po uwielbieniu Boga jako Stwórcy wszystkiego co

NEHEMIASZ 9,13-20

876

Wj 32,1-8

Wj 13,21

16_Ne:16_Ne

Pwt 8,4

Lb 21,21-35

9/3/08

2:48 PM

Page 877

i wodę im dałeś, gdy byli spragnieni. 21 Przez lat czterdzieści utrzymywałeś ich na pustyni, tak że niczego im nie brakło. Nie zniszczyło się ich odzienie ani nogi im nie opuchły. 22 Oddałeś im królestwa i narody, ziemie pogranicza stały się ich udziałem. Tak objęli w posiadanie ziemię Sichona, króla Cheszbonu, i ziemię Oga, króla Baszanu. Uwielbienie miłosierdzia Bożego za zdobycie Kanaanu Dzieci ich rozmnożyłeś jak gwiazdy na niebie i wprowadziłeś ich do kraju, jak przyrzekłeś ich przodkom, że wejdą, aby go posiąść. 24 I weszli ich synowie, i objęli go w posiadanie. Ty rzuciłeś na kolana przed nimi Kananejczykóws, mieszkańców tej ziemi, a ich królów wydałeś w ich ręce, podobnie jak ludy tej ziemi, aby uczynili z nimi według własnej woli. 25 Zdobyli warowne miasta i urodzajne tereny i zajęli domy pełne bogactwa, wykute zbiorniki wody, winnice, ogrody oliwne i drzewa owocowe w obfitości. Jedli do syta i utyli, i opływali w dostatki dzięki Twej wielkiej dobroci. 23

Wyznanie win przodków w Kanaanie Wtedy stali się oporni, zbuntowali się przeciwko Tobie i precz odrzucili Twoje Prawos. Pozabijali Twoich prorokóws, którzy ich upominali, aby ich nawrócić do Ciebie, i popełniali wielkie bluźnierstwas. 27 Wówczas wydałeś ich na pastwę ich wrogów, aby ich ciemiężyli. 26

Miłosierdzie Boże w historii Izraela w Ziemi Obiecanej Oni zaś w czasie ucisku wołali do Ciebie a Ty, kierując się swym wielkim współczuciem, istnieje następują obrazy sławiące „Boga patriarchów”, szczególnie Abrahama, z którym Bóg zawarł przymierze, „Boga wyjścia z Egiptu” – z podkreśleniem cudu przejścia przez Morze Czer wone, „Boga pustyni”, gdzie miały miejsce bunty przodków i doświadczenie Bożego miłosierdzia, i wreszcie „Boga Ziemi Obiecanej” z ukazaniem dobroci Boga, kolejnych niewierności narodu (szczególnie jego przywódców), kary i miłosierdzia Boga. W tym ostatnim obrazie, szczególny akcent został położony na Prawie Bożym jako gwarancji dobrobytu narodu. Mocno brzmią także słowa o ciągłym łamaniu tego Prawa przez ojców obecnej wspólnoty.

877

NEHEMIASZ 9,21-27

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) W wersetach 26-28 autor opisuje czasy sędziów, w których naprzemiennie następowały okresy łaski i dobrobytu oraz ucisku i przeciwności, które były skutkiem grzechów ludu Bożego.

Page 878

wysłuchiwałeś ich z niebios i posyłałeś im wybawców, aby ich wyrwali z ręki wrogów. 28 Lecz gdy odzyskali wolność, znowu zaczęli czynić to, co Ty za złe uważasz. Dlatego znów ich wydałeś w ręce nieprzyjaciół, aby ich ciemiężyli. A oni znowu wołali do Ciebie i Ty ich z nieba wysłuchiwałeś i ratowałeś ich wielokrotnie według Twojej wielkiej litościa. 29 I surowo ich upominałeś, aby powracali do Twojego Prawas. Lecz oni byli zuchwali, nie słuchali Twoich poleceń i grzeszyli przeciwko Twym nakazom, które człowiek winien wypełniać, aby dzięki nim posiadać życie. Odwrócili się do nich plecami, pozostali nieposłuszni i krnąbrni. 30 Znosiłeś ich cierpliwie przez wiele lat i upominałeś ich przez swego Duchas za pośrednictwem Twoich prorokóws, lecz oni nie słuchali. Dlatego wydałeś ich pod władzę różnym narodom. 31 Ale w Twym wielkim miłosierdzius nie chciałeś ich wytracić i nie opuściłeś ich: bo Ty jesteś Bogiem łaski i miłosierdzia. Błaganie o miłosierdzie w obecnej sytuacji 32 Teraz więc, Boże nasz, Boże wielki, potężny i groźny, który z miłością dotrzymujesz przymierzas – niech nie zniknie w Twych oczach całe to utrapienie, jakie nas spotkało, naszych królów, naszych książąt i kapłanów, naszych prorokóws i naszych przodków, cały Twój naród, od czasów królów Asyriis aż po dzień dzisiejszy. 33 Ty jesteś sprawiedliwy w tym wszystkim, co nas spotkało, Ty bowiem dochowałeś wierności, a myśmy zawinili.

Błaganie o miłosierdzie w obecnej sytuacji. Długa modlitwa uwielbienia streszczająca wielkie wydarzenia z historii Izraela, stanowi podstawę modlitwy błagalnej. W hymnie przypominano postępowanie Boga wobec ludu wybranego, ukazując z całą wyrazistością, że jest On Bogiem wielkim, potężnym i groźnym (w. 32), a przecież dobrym i wiernym w miłości do człowieka. Pieczęć tej wierności stanowi Jego przymierze, które jest aktualne mimo niewierności ludzi. Wobec tak niesłychanej i cierpliwej miłości Boga naród nie może nie uznać swojej winy. Wyznanie grzechów jest równocześnie osądzeniem siebie i wyrazem nadziei na usprawiedliwienie przez Boga, który jest sprawiedliwy i wierny swemu przymierzu! Modląca się wspólnota nie domaga się żadnych przywilejów od Boga przymierza, zgadza się

NEHEMIASZ 9,28-33

878

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 879

34

Bo nasi królowie i książęta, kapłani i przodkowie nie zachowali Twojego Prawas i nie przylgnęli sercems do Twoich przykazańs i napomnień, które im uroczyście ogłosiłeś. 35 Gdy bowiem jeszcze mieli królestwo i opływali w Twoje liczne dobra, które im dałeś, i żyli w kraju rozległym i urodzajnym, który im przygotowałeś, nie służyli Tobie i nie porzucili swoich złych uczynków! 36 Oto dziś jesteśmy niewolnikami na tej ziemi, którą dałeś naszym przodkom, aby z jej plonów i dóbr spożywali. My dziś jesteśmy niewolnikami! 37 Jej obfite plony oddawane są królom, których nam narzuciłeś za nasze grzechys. Oni rozporządzają dowolnie naszymi ciałamia i naszymi trzodami. Żyjemy w wielkim wyzysku!

a) ciałami – chodzi o osoby; autor określa zależność Judejczyków od Persji w kategoriach niewolnictwa.

Odnowienie przymierza 1 W związku z tym wszystkim zobowiązujemy się na piśmie, a pod pieczęcią podpisują się nasi książęta, lewicis i kapłani. 2 Oto podpisy na opieczętowanym dokumencie: namiestnik Nehemiasz, syn Chakaliasza, następnie: Sedecjasz, 3Serajasz, Azariasz, Jeremiasz, 4Paszchur, Amariasz, Malkiasz, 5Chattusz, Szebaniasz, Malluk, 6Charim, Meremot, Obadiasz, 7Daniel, Ginneton, Baruch, 8Meszullam, Abiasz, Mijjamin, 9Maazjasz, Bilgaj, Szemajasz – ci wszyscy są kapłanami. 10 Lewici: Jozue, syn Azaniasza, Binnuj i z synów Chenadada Kadmiel, 11ich bracia: Szebaniasz, Hodiasz, Kelita, Pelajasz, Chanan, 12Mika, Rechob, Chaszabiasz, 13Zakkur, Szerebiasz, Szebaniasz, 14Hodiasz, Bani, Beninu. 15 Wodzowie ludu: Parosz, Pachat-Moab, Elam, Zattu, Bani, 16 Bunni, Azgad, Bebaj, 17Adoniasz, Bigwaj, Adin, 18Ater, Ezechiasz, Azzur, 19Hodiasz, Chaszum, Besaj, 20Charif, Anatot, Nebaj, 21Magpiasz, Meszullam, Chezir, 22Meszezabel, Sadok, Jaddua, 23Pelatiasz, Chanan, Anajasz, 24Ozeasz, Chananiasz,

10

na obecne poniżenie, uznając utratę Ziemi Obiecanej za konsekwencję zbiorowej winy narodu: zarówno ojców z przeszłości, jak i ich synów żyjących obecnie. Czego więc oczekują oni od Boga? Chcą jedynie zobowiązać się do wierności przymierzu z Bogiem i Jego Prawu. To im wystarcza, gdyż w hymnie uwielbienia kilkakrotnie wyrazili przekonanie, że niewierność Prawu stała się przyczyną wszelkich nieszczęść, jakie spotkały naród. Wspólnota żydowska po niewoli pragnie więc rozpocząć swoją nową historię od wierności Prawu i zobowiązuje się do tego uroczyście przez odnowienie przymierza. Wierność ta zapewni im bowiem błogosławieństwo Boże. Odnowienie przymierza. Odnowienie przymierza było nie tylko zobowiązaniem religijnym, lecz także aktem prawnym o znaczeniu cywilnym. Na sporządzonym dokumencie postawiono pieczęcie z nazwiskami znaczniejszych przedstawicieli społeczeństwa: dwudziestu dwóch przedstawicieli kapłanów, siedemnastu lewitów i czterdziestu czterech świeckich przywódców wspólnoty. Z punktu widzenia historycznego podane imiona budzą pewne wątpliwości: niektóre

879

NEHEMIASZ 9,34 — 10,24

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) słudzy świątyni – zob. Ne 3,26a+. b) klątwa – polegała na oddaniu na wyłączną własność Bogu osób, zwierząt i przedmiotów obłożonych klątwą (np. Kpł 27,28); należało je całkowicie zniszczyć (np. Lb 21,2; Pwt 2,34; 3,6; 7,2). Prawo klątwy znane było także w łagodniejszej formie wykluczenia ludzi ze społeczności bez konieczności ich zabicia (Rdz 17,14; Wj 12,15; Kpł 7,20). W takim właśnie znaczeniu została tutaj użyta (zob. Słownik). c) PANA, naszego Pana – uroczysta proklamacja Boga jako jedynego i najwyższego Władcy Izraela. d) nie będziemy nabywać – zakaz szabatowy dotyczył pracy w siódmym dniu. Tutaj został on dostosowany do nowych warunków i rozszerzony o kupowanie towarów od osób, których zakaz handlu w szabat nie obowiązywał. e) Do takiej praktyki zobowiązywał Izraelitów przepis o tzw. latach szabatowych (Wj 23,10n; Kpł 25,1-7). f) Zgodnie z przepisem zawartym w Wj 30,13-16 i 38,25n każdy Izraelita, który ukończył dwudziesty rok życia, powinien wpłacać pół sykla na potrzeby kultu. Inna wysokość podatku w Księdze Nehemiasza jest przykładem aktualizacji przepisu prawnego do zmieniających się okoliczności (tu: wzrost wartości pieniądza). W Mt 17,24-27 znajdujemy świadectwo o zachowaniu w czasach Nowego Testamentu starszego prawa. g) Zgodnie z przepisem zawartym w Kpł 6,5n na ołtarzu całopalenia powinien nieustannie płonąć ogień. Dlatego potrzeba ciągłej dostawy drewna.

Page 880

Chaszub, 25Hallochesz, Pilcha, Szobek, 26Rechum, Chaszabna, Maasejasz, 27Achiasz, Chanan, Anan, 28Malluk, Charim, Baana. 29 A wszyscy pozostali: kapłani, lewici, odźwierni, śpiewacy, słudzy świątynia oraz wszyscy, którzy opuścili obce narody dla Prawa Bożego, ich żony, synowie i córki – wszyscy używający w pełni rozumu – 30przyłączają się całkowicie do swoich braci i we wszystkim zobowiązują się pod klątwąb i przysięgą, że będą postępować według Prawa Bożego, które zostało dane przez Mojżesza, sługę Bożego; że będą zachowywać i wypełniać wszystkie przykazanias, przepisy i ustawy PANAs, naszego Panac. Zobowiązania społeczne i kultowe 31 Mianowicie: nie damy naszych córek obcym mieszkańcom tej ziemi, ani ich córek nie weźmiemy za żony dla naszych synów; 32 nie będziemy nabywaćd w szabats bądź w dniu świątecznym towarów i wszelkiego zboża, które obcy mieszkańcy tej ziemi przywozić będą na sprzedaż w dzień szabatu; w każdym siódmym roku zrzekniemy się procentów i żądania zwrotu od dłużnikówe; 33 podejmujemy też zobowiązanie, że rocznie będziemy dawać jedną trzecią syklas na służbę w domus Bożymf: 34na chleby poświęcones i na nieustanne ofiary pokarmowes, na nieustanne całopalenias, na ofiary w szabaty, dni nowius i święta, na święte dary, na ofiary przebłagalnes składane dla dokonania zadośćuczynienia za Izraelas oraz na wszystkie prace wykonywane w świątynis naszego Boga; 35 rozstrzygnęliśmy przez losowanie sprawę dostawy drewna do palenia: kapłani, lewicis i lud będą je co roku dostarczać do świątyni Boga naszego w określonych terminach według kolejności rodóws, tak aby utrzymywać ogień na ołtarzus PANAs, Boga naszego, zgodnie z przepisami Prawag;

z nich są bowiem imionami ojców tych osób, które odbudowywały mury miasta (Ne 3). Zastanawia także brak wzmianki o Ezdraszu. Nehemiasz natomiast, podany na pierwszym miejscu, figuruje przed kapłanami i nazwany jest rzadko używanym w tej księdze tytułem namiestnika (w. 2; zob. Ne 8,9). Dla autora księgi ważniejsze od szczegółów historycznych są bowiem pouczenia religijne, pozwalające odkrywać teologiczny sens wydarzeń. Zobowiązania płynące z przymierza na nowo podejmuje cała społeczność żydowska (ww. 29-30): przywódcy, wszystkie grupy posługujących w świątyni i reszta mieszkańców Judei. Na znak wierności Prawu wykluczyli oni ze swego grona obcokrajowców, którzy nie należeli do wspólnoty religijnej Izraela (Ezd 9,2+). Wszystkich Żydów łączy więc dobrowolny wybór nowej drogi życia, wytyczonej przez prawo Boże, które zostało dane przez Mojżesza, sługę Bożego (w. 30). Być może wspomnienie Mojżesza jest właśnie powodem pominięcia w tym kontekście Ezdrasza, który wobec odradzającej się wspólnoty w Judei wypełnił misję analogiczną do roli Mojżesza – prawodawcy z okresu wędrówki z Egiptu (Ne 7,72b – 8,12+). Zobowiązania społeczne i kultowe. Po uroczystym zobowiązaniu się do zachowywania wszystkich przykazań, przepisów i ustaw Boga, następuje uściślenie podjętych obowiązków. Opisane tu zobowiązania, wynikające z odnowy przymierza, mogą wydawać się bardzo formalistyczne, pozbawione ducha, stanowią one jednak przykład przejścia od ogólnych zasad do konkretnych zobowiązań. W przeciwnym wypadku deklaracje dobrej woli pozostałyby pustą obietnicą o niewielkiej lub żadnej skuteczności. Myśl teologiczna tego fragmentu, pozornie czysto prawniczego, koncentruje się

NEHEMIASZ 10,25-35

880

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 881

36

Wj 13,1n.11-16

Kpł 27,30; Lb 18,21-24

również co roku będziemy przynosić do domu PANA pierwociny płodów ziemi i pierwociny owoców każdego drzewa, 37 ponadto naszych pierworodnychs synów i to, co pierworodne z naszych trzód, zgodnie z przepisami Prawas; pierworodne z naszego bydła i z naszych owiec będziemy przynosić do świątyni Bożej dla kapłanów pełniących służbę w domu naszego Boga; 38 najlepszy gatunek naszej mąki, nasze należnościa i wybrane owoce z wszystkich gatunków drzew, moszcz i oliwę przyniesiemy kapłanom do magazynów domu naszego Boga; natomiast dziesięcinys z naszych pól oddamy lewitom; mianowicie tym lewitoms, którzy pobierają dziesięciny z wszystkich miast posiadających tereny uprawne. 39Kapłan z rodu Aarona będzie z lewitami przy pobieraniu przez nich dziesięciny. Z tych dziesięcin lewici złożą dziesiątą część dla świątyni naszego Boga, do skarbca świątyni. 40Do magazynu bowiem Izraelici i lewici będą składać dostawy zboża, moszczu i oliwy. Tam znajdują się też sprzęty świątynne i tam przebywają kapłani pełniący służbę, odźwierni i śpiewacy. W ten sposób nie dopuścimy do zaniedbania świątyni naszego Boga”.

a) Określenie niejasne, opuszczone w tłumaczeniu Septuaginty (LXX). b) reszta… ciągnęła losy – fakt rzucania losów wskazuje, że niektórzy zostali zmuszeni do zamieszkania w Jerozolimie, która w V w. przed Chr. nie była miastem bezpiecznym. c) słudzy świątyni – zob. Ne 3,26a+. d) potomkowie sług Salomona – zob. Ne 7,57+. e) potomkowie Judy i Beniamina – chodzi o potomków z rodów, które wywodzą się z tych dwóch plemion tworzących perską prowincję w Palestynie. f) Werset ten interpretujemy jako tytuł fragmentu Ne 11,1-36. Naczelnicy, o których mowa, to przywódcy okręgów, przywódcy kapłanów, lewitów i odźwiernych w prowincji obejmującej dawne tereny plemion Judy i Beniamina, a przydzielonej przez władców perskich żydowskim repatriantom.

Podział terenów do zamieszkania 1 Naczelnicy ludu zamieszkali w Jerozolimies. Natomiast reszta ludności ciągnęła losyb, aby co dziesiąty osiedlał się w świętym mieście Jerozolimie. Pozostałych dziewięciu przeznaczano do innych miast. 2Lud błogosławił tych wszystkich, którzy zgłaszali się na ochotnika, żeby zamieszkać w Jerozolimie. 3bW miastach judzkich osiedlili się Izraelici: kapłani, lewicis, słudzy świątynic i potomkowie sług Salomonad, wszyscy w swoich miastach, każdy w swojej posiadłości. 4aW Jerozolimie zaś zamieszkali potomkowie Judy i Beniaminae. 3a Oto naczelnicy prowincji, którzy zamieszkali w Jerozolimief: 4b z potomków Judy: Atajasz, syn Ozjasza, syna Zachariasza, syna Amariasza, syna Szefatiasza, syna Machalalela. Z potomków Peresa: 5Maasejasz, syn Barucha, syna Kol-Chozego, syna Chazajasza, syna Adajasza, syna Jojariba, syna

11

1Krn 9

na wymiarze społecznym odnowy religijnej. Opiera się ona przede wszystkim na przepisach kultycznych, przejętych z prawa Mojżeszowego. Kult jedynego Boga miał znów stanąć w centrum życia wspólnoty, a przepisy o sprawowaniu tego kultu miały określać sposób funkcjonowania społeczności żydowskiej. Wynikające z Prawa zasady postępowania poszczególnych wierzących i reguły życia całej wspólnoty mają bowiem wymiar religijny. Wierność tym zasadom jest wyznaniem wiary w Boga Izraela i wyrazem szacunku do Niego. Podsumowaniem podjętych zobowiązań jest deklaracja o niezaniedbywaniu świątyni (w. 40), która jest symbolem i centrum życia społecznego i religijnego narodu. Podział terenów do zamieszkania. Uroczyste przymierze i podpisane zobowiązania wierności Prawu są świadectwem postanowionej odnowy moralnej narodu i jego nowego programu życia. Znakiem i stróżem realizacji tego programu przez cały naród ma być odnowiona Jerozolima: jej świątynia i jej mieszkańcy. Dzięki odbudowanym murom na powrót staje się ona miastem obronnym. Organizacja życia społecznego wokół świątyni i zapewnienie nieustannego sprawowania w niej kultu zgodnego z Prawem czynią z Jerozolimy miasto święte. Kolejne postanowienia dotyczą

881

NEHEMIASZ 10,36 — 11,5

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) z potomków Beniamina – w 1Krn 9,79 wymieniono obok Sallu jeszcze trzech synów Beniamina: Jibnejasza, Elę, Meszullama; nie wspomina się natomiast o Gabbaju i Sallaju (w. 8). b) Jedajasz, Jojarib, Jakin – dosł. Jedajasz, syn Jojariba; poprawiamy według 1Krn 9,10. c) Ofel – zob. Ne 3,27+.

Page 882

Zachariasza Szelanity. 6Wszystkich potomków Peresa zamieszkałych w Jerozolimie było czterystu sześćdziesięciu ośmiu mężczyzn zdolnych do walki. 7 Z potomków Beniaminaa: Sallu, syn Meszullama, syna Joeda, syna Pedajasza, syna Kolajasza, syna Maasejasza, syna Itiela, syna Izajasza, 8oraz bracia jego Gabbaj i Sallaj – razem dziewięciuset dwudziestu ośmiu. 9Joel, syn Zikriego, był ich zwierzchnikiem, a Juda, syn Hassenui, był drugim zwierzchnikiem nad miastem. 10 Spośród kapłanów: Jedajasz, Jojarib, Jakinb, 11Serajasz, syn Chilkiasza, syna Meszullama, syna Sadoka, syna Merajota, syna Achituba, przełożonego domus Bożego, 12i ich bracia pełniący służbę w świątyni w liczbie ośmiuset dwudziestu dwóch. Następnie Adajasz, syn Jerochama, syna Pelaliasza, syna Amsiego, syna Zachariasza, syna Paszchura, syna Malkiasza, 13i bracia jego, zwierzchnicy rodów – dwieście czterdzieści dwie osoby. Dalej Amasaj, syn Azarela, syna Achzaja, syna Meszillemota, syna Immera, 14i jego bracia dzielni wojownicy – sto dwadzieścia osiem osób. Zwierzchnikiem nad nimi był Zabdiel, syn Haggadola. 15 Spośród lewitóws: Szemajasz, syn Chaszuba, syna Azrikama, syna Chaszabiasza, syna Bunniego, 16i Szabbetaj i Jozabad – przywódcy lewitów odpowiedzialni za służbę na zewnątrz świątyni. 17Dalej Mattaniasz, syn Miki, syna Zabdiego, syna Asafa, który przewodził śpiewom i intonował pieśni uwielbienia podczas modlitwy, Bakbukiasz, drugi w gronie swych braci, i Abda, syn Szammuy, syna Galala, syna Jedutuna. 18 Wszystkich lewitów mieszkających w świętym mieście było dwustu osiemdziesięciu czterech. 19 Odźwierni: Akkub, Talmon i ich bracia trzymający straż w bramach, w liczbie stu siedemdziesięciu dwóch. 20 W miastach Judys zamieszkała pozostała ludność Izraelas, kapłani i lewici, każdy w swojej posiadłości. 21 Słudzy świątyni mieszkali na Ofeluc, a ich przełożonymi byli Sicha i Giszpa. 22Zwierzchnikiem nad lewitami był Uzzi, syn Baniego, syna Chaszabiasza, syna Mattaniasza, syna Miki, z potomków Asafa odpowiedzialnych za śpiew podczas służby w domu Bożym. 23Istniało bowiem co do nich rozporządzenie królewskie wyznaczające kolejność śpiewaków na poszczególne dni. 24Petachiasz, syn Meszezabela, z potomków

więc zaludnienia miasta przez zwyczajnych mieszkańców, jak i osoby potrzebne do obsługi świątyni. Wielu z nich po powrocie do Judei osiedliło się bowiem poza spustoszoną Jerozolimą, która nie była miejscem ani atrakcyjnym, ani bezpiecznym (Ne 7,5-72+). Z tym większym więc upodobaniem autor wymienia rody i ich przywódców zamieszkałych w stolicy. Stanowią oni żywy budulec świętego miasta i są reprezentantami całego ludu. Natomiast rozmieszczenie pozostałych mieszkańców prowincji autor podaje sumarycznie, aby w ten sposób potwierdzić, w obrazie bardziej idealnym niż realnym, ciągłość historii ludu Bożego. Jak bowiem kiedyś, w okresie przed przesiedleniem babilońskim, Izrael zamieszkiwał ziemie od Dan do Beer-Szeby (np. Sdz 20,1), tak teraz nowy lud Boży mieszka od doliny Gehenny (Jerozolimy) do Beer-Szeby. Chociaż nie ma wzmianki o Nehemiaszu, z kontekstu wynika, że zasiedlenie świętego miasta i reszty prowincji jest jego dziełem.

NEHEMIASZ 11,6-24

882

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 883

Zeracha, syna Judy, był przy boku króla do rozstrzygania wszystkich spraw dotyczących mieszkańców 25osad z przyległymi terenami. Potomkowie Judy mieszkali: w Kiriat-Arba i jego osadach; w Dibon i jego osadach; w Jekkabseel i przyległych terenach; 26 w Jeszua, Moladzie, Bet-Pelet; 27w Chasar-Szual, w Beer-Szebies i jej osadach; 28w Siklaga, w Mekonie i jej osadach; 29 w En-Rimmon, Sorea, Jarmut, 30w Zanoach, w Adullamb i jego osadach; w Lakiszc i przyległych mu terenach; w Azece i jej osadach. Zajmowali więc obszar od Beer-Szeby do Ge-Hinnom. 31 Potomkowie Beniamina mieszkali: w Gebad, Mikmas, Ajja; w Betels i jego osadach; 32w Anatote, Nob, Anania, 33Chasorf, Ramag, Gittaim, 34Chadid, Seboim, Neballat, 35Lod, Onoh i w Dolinie Cieśli. 36 Część lewitów mieszkała z potomkami Judy i Beniamina. Kapłani i lewici z czasów Zorobabela i Jozuego 1 Oto kapłani i lewicis, którzy przybyli z Zorababelem, synem Szealtiela: Jozue, Serajasz, Jeremiasz, Ezdrasz, 2Amariasz, Malluk, Chattusz, 3Szekaniasz, Charim, Meremot, 4Iddo, Ginneton, Abiasz, 5Minjamin, Maadiasz, Bilga, 6Szemajasz oraz Jojarib, Jedajasz, 7Sallu, Amok, Chilkiasz, Jedajasz. Ci byli zwierzchnikami kapłanów i ich braci za czasów Jozuego. 8 Lewici: Jozue, Binnuj, Kadmiel, Szerebiasz, Juda, Mattaniasz. On i jego bracia przewodzili podczas śpiewu pieśni dziękczynnych, 9zaś Bakbukiasz i Unni, ich bracia, stali naprzeciwko nich w czasie wykonywania funkcji. 10 Najwyżsi kapłani: Jozuei był ojcem Jojakima, Jojakim był ojcem Eliasziba, Eliaszib był ojcem Jojady, 11Jojada był ojcem Jochanana, Jochanan był ojcem Jadduy.

12

a) Siklag – miasto w Negebie, położone na pustynnym obszarze położonym na zachód i południe od Morza Martwego. b) Adullam – miasto położone ok. 25 km na południowy zachód od Jerozolimy. c) Lakisz – drugie co do ważności miasto judzkie; położone jest około 40 km na południowy zachód od Jerozolimy i 24 km na zachód od Hebronu. Utożsamia się je z dzisiejszym Tel ed-Duwejr. d) Geba – zob. Ne 7,30+. e) Anatot – zob. Ne 7,27+. f) Chasor – ważne, ufortyfikowane miasto położone 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego. g) Rama – zob. Ne 7,30+. h) Ono – miasto położone w pobliżu południowego krańca wyżyny Szaron, 12 km na południowy wschód od Jafy, utożsamiane z dzisiejszym Kefer Ana. i) Jozue – pierwszy najwyższy kapłan po odbudowie świątyni w czasach Zorobabela (Ezd 2,1+); dziadek Eliasziba (Ne 3,1+). j) Autor podaje tu listę dotyczącą dwóch okresów: okresu powrotu pierwszej grupy repatriantów z najwyższym kapłanem Jozuem (538 r. i 516 r. przed Chr.) – z tego okresu są podane nazwy rodzin – i okresu władzy najwyższego kapłana Jojakima (ok. 30-40 lat później) – z tego okresu są podane tutaj imiona głów rodzin. Nehemiasz przybył do Jerozolimy za czasów najwyższego kapłana Eliasziba, syna Jojakima (czyli znów ok. 30-40 lat później).

Przywódcy kapłanów i lewitów w czasach Jojakima 12 W czasach Jojakima następujący kapłani byli głowami rodzinj: Merajasz w rodzinie Serajasza; Chananiasz w rodzinie Jeremiasza; 13Meszullam w rodzinie Ezdrasza; 14Jonatan w rodzinie Malluka; Józef w rodzinie Szebaniasza; 15Adna Kapłani i lewici z czasów Zorobabela i Jozuego. Listy kapłanów i lewitów z okresu Zorobabela, czyli przybyłych z pierwszą grupą repatriantów żydowskich, są potwierdzeniem ścisłej ciągłości historycznej pomiędzy pionierami nowej historii narodu i jej kontynuatorami w czasach Nehemiasza. Pierwsi podjęli wolę Boga pragnącego przywrócić życie Izraelowi, drudzy zrealizowali ją w pełni. Autor w ciekawej kolejności wylicza tu poszczególne grupy posługujących w świątyni: kapłani (w. 1), lewici (w. 8) i dopiero na końcu najwyżsi kapłani (w. 10). Ukazuje bowiem nie hierarchię godności według kryteriów ludzkich, lecz hierarchię funkcji służebnych, koniecznych dla zachowania i pomnażania świętości ludu Bożego. A ta opiera się przede wszystkim na składaniu ofiar (funkcja kapłanów), następnie na uwielbieniu Boga (przewodzili mu lewici) i dopiero na końcu na sprawowaniu władzy i autorytecie (zadania najwyższych kapłanów). Przywódcy kapłanów i lewitów w czasach Jojakima. Wykazy kapłanów i lewitów stanowią klamrę spinającą pierwsze pokolenia kapłanów i lewitów z czasów po przesiedleniu (Ne 12,1-7) z następnymi pokoleniami (ww. 12-21), aż

883

NEHEMIASZ 11,25 — 12,15

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

a) W tekście oryginalnym brak imienia głowy rodziny Mijamina. b) Dariusz – chodzi o Dariusza II Notosa (423-404 przed Chr.), syna Artakserksesa I (465-424 przed Chr.). c) księdze Kronik – nie chodzi o jedną z ksiąg Biblii, lecz kroniki rodów lewickich lub o kroniki świątynne. d) Eliaszib – nie jest to najwyższy kapłan, ojciec Jojady, lecz kapłan o tym samym imieniu znany z Ezd 10,6. Należał on do rodu kapłańskiego odpowiedzialnego za pomieszczenia przyświątynne (Ne 13,4nn). Prawdopodobnie kapłanom tego rodu było powierzone także prowadzenie kroniki rodzin lewitów. e) Wykaz dotyczy czasów Jojakima (w. 26). f) Ta ostatnia informacja jest prawdopodobnie uwagą redaktora, który utożsamił odległe okresy historycznie. Nehemiasz przybył do Jerozolimy za czasów Eliasziba, syna Jojakima, a misja Ezdrasza dotyczy okresu wcześniejszego. g) Netofa – zob. Ne 7,26+. h) Bet-Haggilgal – w nazwie tej przetrwała pamięć dawnej świątyni znajdującej się w Gilgal (Oz 4,15; Am 4,4). i) Geba – zob. Ne 7,30+. j) na mury – procesja zorganizowana przez Nehemiasza kroczyła przeznaczonym dla obrońców szerokim tarasem w górnej części murów.

Page 884

w rodzinie Charima; Chelkaj w rodzinie Meremota; 16Zachariasz w rodzinie Iddo; Meszullam w rodzinie Ginnetona; 17Zikri w rodzinie Abiasza; …w rodzinie Mijaminaa; Piltaj w rodzinie Maadiasza; 18Szammua w rodzinie Bilgi; Jonatan w rodzinie Szemajasza; 19Mattenaj w rodzinie Jojariba; Uzzi w rodzinie Jedajasza; 20Kallaj w rodzinie Sallu; Eber w rodzinie Amoka; 21Chaszabiasz w rodzinie Chilkiasza; Netanel w rodzinie Jedajasza. 22 Później, w czasach Eliasziba, Jojady, Jochanana i Jadduy, przywódcy rodów kapłańskich zostali zapisani w kronikach aż do panowania Dariuszab perskiego. 23 Jeśli chodzi o potomków Lewiego, imiona przywódców ich rodzin zostały zapisane w księdze Kronikc aż do czasów Jochanana, syna Eliaszibad. 24 Oto naczelnicy lewitówe: Chaszabiasz, Szerebiasz, Jozue, Binnuj, Kadmiel oraz ich bracia, którzy według rozporządzenia Dawida, człowieka Bożego, mieli stać naprzeciw nich w równo ustawionych szeregach podczas śpiewu hymnów pochwalnych i uwielbienia. 25Mattaniasz, Bakbukiasz, Obadiasz, Meszullam, Talmon, Akkub byli odźwiernymi trzymającymi straż przy składnicach u bram. 26 Ci żyli w czasach Jojakima, syna Jozuego, syna Josadaka, za dni Nehemiasza, namiestnika, oraz Ezdrasza, kapłana i pisarzaf. Poświęcenie murów miasta 27 Na poświęcenie muru jerozolimskiego odszukano lewitóws we wszystkich miejscowościach, żeby sprowadzić ich do Jerozolimys na radosny obchód tego święta przy śpiewie pieśni i przy dźwięku cymbałów, harf i cytr. 28Zgromadzono też śpiewaków z okolicznych miejscowości wokół Jerozolimy i z osad należących do Netofyg, 29jak też z Bet-Haggilgalh i z terenów Gebai i Azmawet – bowiem śpiewacy pobudowali sobie osady wokół Jerozolimy. 30Kapłani i lewici najpierw oczyścili siebie, a potem dokonali oczyszczenias ludu, bram i murów. 31Następnie kazałem wejść przywódcom Judys na muryj i ustawiłem dwa wielkie chóry do hymnów dziękczynnych. Jeden z nich ruszył w prawym kierunku muru, ku Bramie Śmietniska, 32a za nimi poszedł Hoszajasz z połową przywód-

do czasów wielkich przywódców: Ezdrasza, człowieka Bożego i nauczyciela Prawa, oraz Nehemiasza, namiestnika króla perskiego i przywódcę politycznego narodu. Autor prawdopodobnie miał do dyspozycji dokładne listy kapłanów i lewitów żyjących w czasach najwyższych kapłanów, którzy byli następcami Jozuego i Jojakima, dodał jednak tylko ogólną uwagę, że ich imiona można znaleźć w kronikach ich rodów (w. 22). Poświęcenie murów miasta. Kolejna część pamiętników Nehemiasza. Tym razem wspomina on poświęcenie murów miasta, którego należało się spodziewać zaraz po zakończeniu ich odbudowy. Tymczasem przed uroczystością poświęcenia murów miały jeszcze miejsce: ewidencja mieszkańców prowincji i ich osiedlenie, uroczyste czytanie Prawa na dziedzińcu świątynnym, odnowienie przymierza z Bogiem i dość szczegółowe wyliczenie rodów osób posłu-

NEHEMIASZ 12,16-32

884

1Krn 16,4; 23,30

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:48 PM

Page 885

ców Judy 33oraz Azariasz, Ezdrasz, Meszullam, 34Juda, Mijjamin, Szemajasz i Jeremiasz. 35Ponadto spośród kapłanów z trąbami: Zachariasz, syn Jonatana, syna Szemajasza, syna Mattaniasza, syna Micheasza, syna Zakkura, syna Asafa, 36i jego bracia: Szemajasz, Azarel, Milalaj, Gilalaj, Maaj, Netanel, Juda, Chanani – z instrumentami muzycznymi Dawida, człowieka Bożego. Na ich czele szedł pisarz Ezdrasza. 37Następnie szli ponad Bramą Źródła i dalej prosto, wstąpili na schody Miasta Dawidowegob i dalej wzdłuż muru ponad pałacem Dawidowym, doszli aż do Bramy Wodnej na wschodzie. 38 Drugi chór do hymnów dziękczynnych, z którym byłem ja, szedł z drugą połową przywódców ludu wzdłuż muru w lewo, obok Baszty Piekarników aż do Muru Szerokiego, 39potem od Bramy Efraima obok Baszty Staromiejskiej i Rybnej oraz Wieży Chananela i Centurii aż do Bramy Owczej; zatrzymali się przy Bramie Więziennejc. 40 Potem obydwa chóry stanęły przy domus Bożym, a wraz z nimi ja, połowa zwierzchników, 41kapłani: Eliakim, Maasejasz, Miniamin, Micheasz, Elioenaj, Zachariasz, Chananiasz z trąbami 42oraz Maasejasz, Szemajasz, Eleazar, Uzzi, Jochanan, Malkiasz, Elam i Ezer. Wówczas śpiewacy pod kierownictwem Jizrachiasza zaintonowali pieśni. 43 W tym dniu złożyli liczne ofiarys i bardzo się radowali, gdyż Bóg był ich radością. W radości uczestniczyły także kobiety i dzieci, a radość Jerozolimy słyszano z daleka.

a) pisarz Ezdrasz – zob. Ne 8,1+. b) Miasto Dawidowe – zob. Ne 3,15+. c) Brama Więzienna – tę bramę wymienia się w Biblii jedynie tutaj; prawdopodobnie przy niej, w pobliżu świątyni, spotkały się obydwie grupy. Każda z nich przebyła odległość ok. 530 m.

Wspólnota judzka po odbudowie świątyni i miasta

1Krn 23; 25 – 26

Troska o kapłanów i lewitów 44 W tym czasie ustanowiono mężczyzn odpowiedzialnych za skarbce i za spichlerze na święte dary, pierwociny i dziesięcinys. Należało w nich składać daniny z terenów należących do miast, przepisane przez Prawos dla kapłanów i lewitóws. Judejczycy bowiem cieszyli się, że mają kapłanów i lewitów pełniących służbę. 45Właśnie oni pełnili służbę swemu Bogu i służbę oczyszczenia – jak również śpiewacy i odźwierni – gujących w świątyni. Dopiero po tych wydarzeniach autor szczegółowo opisuje uroczyste poświęcenie murów miasta. Taki układ tematów nie jest przypadkiem. Dostrzegamy w nim zamysł teologiczny, który jest spoiwem księgi. Misja Nehemiasza nie miała polegać tylko na odbudowie materialnych murów miasta. Przeprowadzona przez niego reforma, a także misja Ezdrasza były odbudową wspólnoty ludu Bożego skupionego wokół świątyni, miejsca uwielbienia Boga Izraela. Podczas uroczystości poświęcenia murów dwa chóry przywódców prowincji, jeden kapłanów, a drugi przywódców świeckich, kroczą murami miasta z dwóch stron do miejsca wspólnego spotkania w domu Bożym. Tam śpiewają pieśni chwały i uwielbienia oraz składają ofiary, a mieszkańcy zebrani na dziedzińcu świątyni wznoszą entuzjastyczne okrzyki. Jerozolima i jej świątynia na powrót stają się znakiem obecności Boga Izraela pośród swego ludu. Szczególnym powodem radości są kapłani i lewici gwarantujący ciągłość kultu w świątyni. Troska o kapłanów i lewitów. Obecność kapłanów i lewitów zapewniała ciągłe sprawowanie kultu. Wiązało się to jednak z koniecznością utrzymania świątyni i usługujących w niej. Obowiązek ten był nałożony przez Prawo na wszystkich wiernych (np. Lb 18,21-29; Pwt 18,1-5), nie zawsze jednak był on wypełniany (np. Ne 13,10). Reforma przeprowadzana

885

NEHEMIASZ 12,33-45

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:49 PM

a) Eliaszib – zob. Ne 12,23+. b) Tobiasz – zob. Ne 2,10+. c) w trzydziestym drugim roku – czyli w 433 r. przed Chr. d) Artakserkses – zob. Ne 1,11+. e) po pewnym czasie – nie wiadomo, jak długo trwał pobyt Nehemiasza poza Judeą. Musiał być to okres dłuższy, skoro zobowiązania przymierza zostały zapomniane lub z biegiem czasu zgodnie uznano je za już nieaktualne.

Page 886

zgodnie z zarządzeniem Dawida i jego syna, Salomona. 46Od czasów Dawida, poczynając od Asafa, byli oni kierownikami śpiewaków i prowadzili śpiew hymnów pochwalnych i uwielbienia Boga. 47W czasach Zorobabela i Nehemiasza wszyscy Izraelici składali dary na codzienne utrzymanie śpiewaków i odźwiernych oraz święte dary na utrzymanie lewitów. Lewici natomiast ze świętych darów oddawali część synom Aarona. Przepis o czystości plemiennej wspólnoty 1 Zdarzyło się, że w tym czasie czytano przed ludem księgę Mojżesza i natrafiono na taki tekst: Ammonitas ani Moabitas nigdy nie wejdą do wspólnoty Bożej, 2gdyż nie wyszli na spotkanie Izraelitów z chlebem i wodą, lecz przekupili Balaama, aby ich przeklął. Bóg nasz przemienił jednak przekleństwos w błogosławieństwos. 3Gdy usłyszeli to polecenie, wykluczyli z Izraelas wszystkich obcoplemiennych.

13

Zaniedbanie troski o świątynię Jakiś czas przedtem kapłan Eliasziba, odpowiedzialny za nadzór nad salami w domus naszego Boga, krewny Tobiaszab, 5 przygotował dla niego przestronne pomieszczenie. W nim składowano przedtem ofiary pokarmowes, kadzidło, sprzęty, dziesięcinys ze zboża, moszczu i oliwy, należące do lewitóws, śpiewaków i odźwiernych, oraz dary święte dla kapłanów. 6 Działo się to podczas mojej nieobecności w Jerozolimies, gdyż w trzydziestym drugim rokuc panowania Artakserksesad, króla Babilonus, udałem się do tego króla. Gdy po pewnym czasiee uzyskałem od niego pozwolenie na powrót 7 i przybyłem do Jerozolimy, dowiedziałem się o występku, którego dopuścił się Eliaszib na korzyść Tobiasza, przygotowując dla niego mieszkanie na dziedzińcu domus Bożego. 8 Oburzyło mnie to bardzo i kazałem wyrzucić wszystkie sprzęty Tobiasza z komnaty. 9Poleciłem ją oczyścić i następnie kazałem z powrotem złożyć tam sprzęty domu Bożego, ofiary pokarmowe i kadzidło. 10 Dowiedziałem się także, że nie dostarczano lewitom ich przydziałów i dlatego zarówno lewici, jak i śpiewacy pełniący służbę pouciekali, każdy do swoich posiadłości. 11Wtedy skarciłem zwierzchników i powiedziałem: Dlaczego nie dba4

przez Nehemiasza dotyczyła także tej sprawy (Ne 10,36nn). Obowiązek udziału wiernych w trosce o świątynię i utrzymanie tych, którzy sprawują obrzędy i głoszą słowo Boże, znany jest także w NT (np. Mt 10,9n; Ga 6,6; 1Kor 9,4-14; 1Tm 5,17n) i w obecnej praktyce Kościoła (V przykazanie kościelne). Zaniedbanie troski o świątynię. Gorzki wydźwięk zakończenia Księgi Nehemiasza, podobnie jak innych ksiąg biblijnych (np. Sdz, 1–2Sm, 1–2Krl, Ezd), mocno kontrastuje z poprzedzającą je optymistyczną treścią. Opisane w ostatniej części księgi uchybienia wspólnoty względem Prawa ukazują horyzont przyszłych wydarzeń, w których idealną wizję świętego Izraela zmąci brutalna rzeczywistość ludzkiej nieprawości i porzucania wymogów przymierza dla prywatnych korzyści. Po powrocie z dworu królewskiego Nehemiasz przekonuje się, że nadużycia są już powszechne w Jerozolimie

NEHEMIASZ 12,46 — 13,11

886

Pwt 23,3-6

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:49 PM

Page 887

cie o dom Boży? Potem zebrałem lewitów i kazałem im wrócić do swojej służby. 12Wszyscy zaś Judejczycy złożyli do magazynów dziesięciny ze zboża, moszczu i oliwy. 13Zarząd nad magazynami powierzyłem kapłanowi Szelemiaszowi, pisarzowi Sadokowi, Pedajaszowi wybranemu spośród lewitów. Do pomocy wyznaczyłem im Chanana, syna Zakkura, syna Mattaniasza. Byli to ludzie uczciwi; ich zadaniem było rozdzielanie przydziałów wśród braci. 14 „Pamiętaj o tym, mój Boże, i nie wymazuj moich czynów spełnionych w trosce o dom mego Boga i spełnianą w nim służbę!”.

a) Tyryjczycy – sławni kupcy z Fenicji, którzy prowadzili bardzo ożywiony handel w obrębie Morza Śródziemnego (Ez 27,1236; 28,16).

Zaniedbanie szabatu Innym znów razem spostrzegłem, jak w Judzies w szabats tłoczono winogrona, jak znoszono i ładowano na osły snopki, winne grona, figi i wszelkie inne ładunki, i przywożono to w dzień szabatu do Jerozolimys. Ostrzegłem ich, żeby w tym dniu nie sprzedawali żywności. 16Ale mieszkający w Judzie Tyryjczycya przywozili do Jerozolimy ryby i przeróżne towary i sprzedawali to w szabat mieszkańcom Judy. 17Skarciłem za to możnych w Judzie, mówiąc im: Cóż to za niegodziwe rzeczy wyczyniacie? Znieważacie dzień szabatu! 18Czyż nie dlatego, że tak czynili wasi przodkowie, nasz Bóg sprowadził tyle nieszczęść na nas i na to miasto? A teraz wy, bezczeszcząc szabat, chcecie ściągnąć jeszcze większy gniew Bogas na Izraelas?! 19Dlatego gdy zmrok okryje bramy Jerozolimy w wigilię szabatu, niech zostaną zamknięte ich wrota. I dodałem: Nie wolno ich otwierać, aż dopiero po szabacie. Postawiłem także przy bramach ludzi z mojej służby z poleceniem, aby nie przepuszczali żadnego towaru w dzień szabatu. 20Kilka razy handlarze i dostawcy wszelkiego towaru nocowali na zewnątrz Jerozolimy. 21Wówczas ostrzegłem ich: Dlaczego nocujecie tuż za murem? Jeśli to się powtórzy, użyję siły! Od tego czasu przestali przychodzić w szabat. 22Poleciłem też lewitoms, aby się oczyścili i poszli czuwać przy bramach, żeby święcono dzień szabatu. „Także o tym pamiętaj, mój Boże, i miej miłosierdzies nade mną według wielkiej miłości Twojej!”. 15

i w całej prowincji. Niewiele pozostało z wielkiego dzieła budowania świętej wspólnoty. Próbuje jednak przywrócić porządek w oparciu o pisemne zobowiązanie wspólnoty do wierności Prawu (Ne 10). Pierwszą decyzją było usunięcie z terenu świątyni Tobiasza, zaciekłego wroga Nehemiasza. Jego zamieszkanie w tym miejscu Nehemiasz uznał za profanację domu Bożego. Następnie przywrócił obowiązek utrzymania służby świątynnej z danin narodu. Zaniedbanie szabatu. Prawo dla Izraelitów stanowi podstawę porządku społecznego i religijnego. Według Nehemiasza jest ono jednak czymś więcej niż jedynie zespołem przepisów i norm, gdyż jest także lekcją historii. Prawo to przypomina o życiu w bliskości Boga i wynikającej stąd wielkości narodu w historii. Zlekceważenie i porzucenie Prawa świadczy o odejściu od Boga, co w przeszłości było dla narodu przyczyną klęski i przesiedlenia (w. 18). Tym razem do niewierności Prawu skłonili Izraelitów kupcy z Tyru, którzy prowadzili w Judei działalność handlową. Nie szanowali oni świętości żydowskiego szabatu (Ne 10,32). Nehemiasz przywrócił porządek w tej sprawie. Znakiem powrotu do świętości były rytualne oczyszczenia (w. 22; zob. także ww. 9.30).

887

NEHEMIASZ 13,12-22

16_Ne:16_Ne

9/3/08

2:49 PM

a) Izraelici używali języka hebrajskiego, nazwanego tutaj dialektem judzkim, aż do przesiedlenia babilońskiego. Na obczyźnie popularniejszym od niego stał się język aramejski, który tutaj nazwano aszdodzkim, gdyż powszechnie używano go w filistyńskim mieście Aszdod i jego okolicach. W tamtych czasach był on językiem handlu i dyplomacji. b) Eliaszib – zob. Ne 3,1+. c) Sanballat – zob. Ne 2,10+. d) Z tej informacji wynika zwierzchność Nehemiasza, namiestnika królewskiego, nad najwyższym kapłanem i jego rodziną. Fakt, że najwyższy kapłan sam nie interweniował w sprawie opisanych nadużyć, świadczy o tym, iż nie liczono się z jego autorytetem albo co jest bardziej prawdopodobne, także on należał do grupy przywódców łamiących Prawo.

Page 888

Zaniedbanie troski o czystość plemienną 23 Także w tym czasie dowiedziałem się, że Judejczycy wzięli sobie za żony kobiety aszdodzkie, ammonickie i moabickie. 24Połowa z ich dzieci mówiła po aszdodzku czy w innym języku tych ludów, lecz nie umieli mówić w dialekcie judzkima. 25Karciłem ich za to i złorzeczyłem im. Niektórych z nich biłem i targałem za włosy. Zaklinałem ich na Boga: Nie wydawajcie waszych córek za ich synów i nie bierzcie sobie ani waszym synom ich córek za żony! 26Czyż nie przez to zgrzeszył Salomon, król Izraelas? A przecież wśród wielu narodów nie było króla jak on. Był on umiłowany przez swojego Boga, a Bóg ustanowił go królem nad całym Izraelem. I właśnie poganki doprowadziły go do grzechus! 27Czyż i o was mają mówić, że popełniacie to samo wielkie zło, sprzeniewierzając się naszemu Bogu przez poślubienie poganek? 28Nawet jeden z synów najwyższego kapłanas Jojady, syna Eliaszibab, był zięciem Choronity Sanballatac. Wypędziłem go precz od siebied. 29 „Zapamiętaj im, Boże mój, że splamili kapłaństwo i przymierzes wiążące kapłanów i lewitóws!”. 30 Kazałem im oczyścić się ze wszystkiego, co cudzoziemskie, i ustaliłem przepisy dotyczące kapłanów i lewitów, każdego według jego służby, 31oraz przepisy dotyczące dostarczania w określonych terminach drewna i pierwocin. „Zachowaj to w pamięci, Boże mój, dla mojego dobra”.

Zaniedbanie troski o czystość plemienną. Nehemiasz gwałtownie reaguje wobec lekceważenia zakazu zawierania małżeństw mieszanych (Ezd 10). Wszystkie jego starania po powrocie z dworu perskiego (Ne 13,6n) o przywrócenie wierności przymierzu są jednak wyłącznie jego osobistym wysiłkiem, a nie dziełem wspólnoty. Decyzje autorytetu świeckiego, chociaż są motywowane gorliwością o dom Boży i o Prawo Boga, nie były w stanie odgórnie zapewnić pomyślności narodowi ani utrwalić jego świętości. Wobec gorzkiej prawdy o ciągłym powrocie do zła wielu Izraelitów, w tym także członków rodów kapłańskich, Nehemiasz prosi Boga o pamięć o nim i o jego dobrych dziełach; nie modli się już za wspólnotę (Ne 13,14.22b.31b). Znamienny jest także brak przywódców religijnych, interpretujących przepisy Prawa i ustalających jego zastosowanie w konkretnych przypadkach. Tę rolę przejął więc na siebie Nehemiasz, namiestnik królewski, wykorzystując swój autorytet polityczny także do egzekwowania przepisów religijnych. Dopóki więc jest obecny w Jerozolimie, nie pozwoli na zaprzepaszczenie dzieła odrodzenia się świętego ludu Bożego. Co się jednak stanie, gdy go zabraknie? Autor zdaje się kończyć księgę tym właśnie pytaniem.

NEHEMIASZ 13,23-31

888

1Krl 11

2Sm 12,24n

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

Page 889

KSIĘGA TOBIASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Tytuł księgi nawiązuje do imienia głównego bohatera, Izraelity z plemienia Neftalego, który przebywał na wygnaniu w Niniwie. Nosił on właściwie imię Tobit, dlatego księga ta nazywana jest także Księgą Tobita. Tobiasz to imię jego syna, drugiego bohatera księgi. W przekładzie łacińskim zostało ono przeniesione na ojca i dlatego obaj, ojciec i syn, noszą to samo imię – Tobiasz. Tło księgi stanowią wydarzenia związane z deportacją plemienia Neftalego do stolicy Asyrii, Niniwy, ok. 733 r. przed Chr., za panowania Tiglat-Pilesera III (745-727 przed Chr.), oraz rządy królów asyryjskich Salmanassara V (727-722 przed Chr.), Sargona II (722-705 przed Chr.) i Sennacheryba (705-681 przed Chr.). Autor wie o zburzeniu Niniwy w 612 r. przed Chr. (Tb 14,15) oraz o odbudowaniu świątyni jerozolimskiej, co miało miejsce po powrocie wygnańców do Jerozolimy, w 515 r. przed Chr. (Tb 14,5). Dane historyczne pochodzą głównie z samego Pisma Świętego. Autor księgi nie jest znany z imienia. Opisane w księdze praktyki religijne, które obowiązywały Żydów dopiero w okresie po wygnaniu babilońskim, pozwalają wyznaczyć przybliżony czas powstania dzieła. Można przyjąć, że zostało napisane ok. 200 r. przed Chr. i było skierowane do Żydów mieszkających w diasporze, czyli poza terytorium Izraela. Świadczą o tym obecne w księdze pouczenia moralne, bliskie Księdze Syracha, oraz to, że księgi prorockie są już traktowane jako kanoniczne (Tb 14,4.8). Księga mogła jednak powstać w oparciu o opowiadanie dużo starsze, które zostało stworzone w środowisku Izraelitów deportowanych do Asyrii. Pierwotnie Księga Tobiasza była napisana prawdopodobnie w języku aramejskim, o czym świadczą fragmenty w tym języku znalezione w Qumran. Niektórzy uczeni wskazywali, że językiem oryginału mógł być język hebrajski lub grecki. Do nas dotarła ona w trzech różnych wersjach w języku greckim. Najkrótszą, uproszczoną wersję opowiadania zawierają Kodeksy Watykański i Aleksandryjski (GI) oraz łacińska Wulgata, która włączyła do dzieła swoiste dodatki. Obszerniejszą i wcześniejszą wersję tekstu mieści Kodeks Synajski (GII) i on jest podstawą współczesnych tłumaczeń księgi, także obecnego. Istnieje jeszcze trzecia odmiana tekstu, zamieszczona w niektórych rękopisach minuskułowych (napisanych tylko małymi literami) oraz tłumaczeniach syryjskich (GIII). Księga Tobiasza należy do tzw. ksiąg duterokanonicznych (wtórnokanonicznych). Zalicza się do nich księgi greckie ST (Tb, Jdt, 1–2Mch, Mdr, Syr, Ba), których charakter natchniony był lub jest kwestionowany przez część chrześcijan. Ponieważ Księga Tobiasza zachowała się tylko w języku greckim, Żydzi pominęli ją na swojej liście ksiąg biblijnych. To samo uczynili protestanci. Katolicyzm i prawosławie w ślad za tradycją Kościoła starożytnego zaliczają ją do kanonu biblijnego. Pod względem formy literackiej Księgę Tobiasza można określić jako utwór dydaktyczny z elementami baśniowymi, mówiący o fikcyjnych wydarzeniach w celu przekazania pouczeń moralnych. Autor niewątpliwie czerpał z dzieł biblijnych i pozabiblijnych, takich 889

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

Page 890

jak np. historie patriarchów z Księgi Rodzaju, prawodawstwo Pięcioksięgu czy znany na starożytnym Wschodzie utwór Mądrość Achikara. Treść i teologia Księga zawiera pewne wiadomości historyczne o życiu Izraelitów wygnanych do Asyrii, ale jej zasadnicze przesłanie jest teologiczno-moralne. Opowiadając o losach dwóch rodzin izraelskich na wygnaniu, o rodzinie Tobita i Raguela, przekazuje pewne prawdy religijne. Wielkim bohaterem utworu jest sam Bóg, określany imieniem Pan (np. Tb 2,2; 3,2.3.6.10), Pan Bóg (Tb 4,19), Najwyższy (Tb 1,13), Bóg niebios (Tb 10,11), Pan niebios (Tb 7,12.17; 10,11.13), Król niebios (Tb 1,18; 13,9.13), Król wieków (Tb 13,7), mój Bóg (Tb 13,9), Pan wieków (Tb 13,15). W swoich czynach Bóg jest wolny i sprawiedliwy: jest Bogiem, który nagradza i karze, a także jest Bogiem miłosiernym (Tb 3,2n; 11,14; 13,2.6). Głównym wątkiem księgi jest myśl o Bożej odpłacie za wierność lub niewierność człowieka wobec Jego nakazów. W sposób wyrazisty problem ten stawia najpierw Anna, żona Tobita (Tb 2,14), a potem sam Tobit. Cierpienia bohaterów księgi były niezasłużone, podobnie jak cierpienia Hioba, ale w końcu okazało się, że otrzymali oni odpłatę za sprawiedliwe życie (Tb 4,6; por. 13,5; 14,11). Cierpienie, które Bóg sprowadza na człowieka, nie jest karą, lecz próbą. Bóg wystawia na próbę ludzi sprawiedliwych, jednak wspomaga ich, a potem za wierność nagradza szczęśliwym życiem. Wzorem człowieka żyjącego zgodnie z nakazami Boga jest Tobit, który postępuje sprawiedliwie i pełni uczynki miłosierdzia: przestrzega przykazań, zachowuje żydowskie święta religijne, rozdaje jałmużnę (np. Tb 1,3; 4,7-8), grzebie zmarłych (Tb 1,18-19; 2,7-8), wynagradza pracowników (Tb 4,14; 5,16), wystrzega się rozwiązłości (Tb 4,12; 8,7), poślubia kobietę z najbliższej rodziny i to samo zaleca synowi (Tb 1,9; 4,12-13; 6,12-13.16; 7,10). W życiu pobożnych ludzi ważną rolę odgrywa modlitwa, której kilka przykładów znajduje się w księdze (Tb 3,1-6.11-15; 8,5-8.15-17; 11,14; 13,1-18). Wielkie znaczenie mają zawarte w księdze nauki na temat małżeństwa i rodziny. Autor pokazuje dwa dobre starsze małżeństwa: Tobita i Anny oraz Raguela i Edny, a także szczęśliwych nowożeńców: Tobiasza i Sarę. W księdze zakłada się trwałość więzi małżeńskiej mimo trudów życia, a także mówi się o niej wprost (Tb 7,11; 8,7). Bardzo pięknie zostaje ukazana też miłość rodziców i dzieci, ich wzajemna tęsknota i troska, przy czym zaleca się, aby uznać teściów za rodziców. Jednym z głównych bohaterów księgi jest Azariasz, którym w rzeczywistości okazuje się Rafał, jeden z siedmiu aniołów stojących przed tronem Boga (Tb 12,15). Przyjął on ludzką postać, dzięki czemu jego nadprzyrodzony charakter i pochodzenie pozostały dla ludzi ukryte. Z księgi dowiadujemy się, że anioł jest nie tylko stróżem człowieka i jego orędownikiem u Boga, ale także towarzyszem podróży, uzdrowicielem, nauczycielem i wychowawcą, a nawet swatem. W Księdze Tobiasza występują też elementy powszechnego przekonania ludzi tamtej epoki na temat demonów, np. obraz nękania Sary przez Asmodeusza (Tb 3,8.17). Przy odczytaniu tych motywów trzeba oczywiście brać pod uwagę okoliczność, że księga nie ma charakteru historycznego.

890

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

Page 891

KSIĘGA TOBIASZA

Tobit Historia Tobitaa, syna Tobiela, syna Ananiela, syna Aduela, syna Gabaela, syna Rafaela, syna Raguela, potomka Aziela z plemienia Neftalego, 2który za panowania Salmanassarab, króla Asyryjczykóws, został uprowadzony do niewolic z Tisbed, miejscowości leżącej na południe od Kadesz-Neftali w Górnej Galileis, powyżej Chasor, poza drogą wiodącą w kierunku zachodnim na północ od Fogor.

1

2Krl 15,29; 17,3-6; 18,9-11

Pwt 10,12; 19,9; 28,9; Tb 4,7-11; 12,8n; Ps 86,11; 119,30

Pwt 12,5.11

1Krl 12,25-33; 13,34 Pwt 12,4-6; 16,6.16; Tb 5,14

Lb 18,8-13.21-24; Pwt 14,27-29; Ne 10,38-40 Kpł 27,30-33; Pwt 14,22-26

1

Pobożność Tobita 3 Ja, Tobit, przez całe życie postępowałem uczciwie i sprawiedliwie. Rozdawałem jałmużnę moim bracioms i rodakom, którzy wraz ze mną zostali uprowadzeni do kraju Asyryjczykóws do Niniwye. 4 Gdy żyłem jeszcze w moim kraju rodzinnym, w Izraelu, w czasach mojej młodości, wówczas całe plemię Neftalego, mojego przodka, odwróciło się od domu mojego praojca Dawida i od Jeruzalemf, miasta wybranego spośród wszystkich miast Izraelag jako miejsce składania ofiars dla wszystkich plemion. Tam została zbudowana i poświęcona świątynias, mieszkanie Boga, dla wszystkich pokoleń na wieki. 5Moi bracia i cały dom Neftalego, mojego przodka, na wszystkich wzniesieniach kultowychs Galileis składali ofiary cielcowi, którego izraelski król Jeroboam umieścił w Dan. 6Tylko ja jeden na czas świąt wędrowałem do Jerozolimys, jak jest to nakazane całemu Izraelowi w wieczystym nakazie. Chodziłem do Jerozolimy z pierwocinami płodów, z pierworodnymis zwierząt, z dziesięcinąs z bydła i pierwszą wełną owiec. 7 Wszystko to dawałem kapłanom z rodu Aarona, by ofiarowali na ołtarzus. Także lewitoms, którzy służyli w Jeruzalems, dawałem dziesięcinę zboża, wina, oliwy, drzewa granatu, drzewa figowego i innych drzew owocowych. Tę drugą dziesięcinę płaciłem w pieniądzach przez sześć lat. Szedłem

a) Tobit – w polskich tłumaczeniach, idąc za Wulgatą, ojcu i synowi nadawano to samo imię Tobiasz (Tb 4,1nn), które znaczy ‘Bóg jest dobry’; Tobit jest skróconą formą tego lub podobnego imienia. b) Salmanassar – chodzi o Salmanassara V (727-722 przed Chr.), króla Asyrii. c) Chociaż autor przypisuje deportację plemienia Neftalego królowi Salmanassarowi V, faktycznie dokonał jej w 733 r. przed Chr. asyryjski król Tiglat-Pileser III (745-727 przed Chr.), który uprowadził do Asyrii mieszkańców Górnej i Dolnej Galilei. Salmanassar V oblegał Samarię, stolicę Królestwa północnego, którą zdobył jego następca Sargon II (722-705). d) Tisbe – miejscowość różna od rodzinnej miejscowości proroka Eliasza (1Krl 17,1). e) Niniwa – miasto leżące nad Tygrysem; od VIII w. przed Chr. stolica Asyrii, zburzona w 612 r. przed Chr. przez Babilończyków i Medów (Ne 1 – 3; So 2,13-15). f) odwróciło się… od Jeruzalem – plemię Neftalego było jednym z dziesięciu plemion, które wyłamały się spod władzy potomków Dawida i odłączyły się od dwóch pozostałych plemion (Królestwo południowe – Judy), tworząc osobne Królestwo północne (Izrael). Na czele zbuntowanych plemion stanął Jeroboam I (929-909 przed Chr.), który oderwał je także od prawowiernego kultu, skupionego wokół świątyni w Jerozolimie, i nakazał oddawanie czci złotym cielcom w dwóch ośrodkach: Betel i Dan (1Krl 12nn). g) W tekście greckim dosł.: miasta wybranego wśród wszystkich plemion Izraela. Na określenie miasta autor posługuje się starszą formą Jeruzalem, a tylko wyjątkowo Jerozolima (Tb 1,6; 13,10).

Tobit. Nagłówek zapowiada w sposób ukryty treść utworu, gdyż hebrajskie imiona Tobita i jego przodków są symboliczne; wszystkie wskazują na dobroć i przychylność Boga (Tobit, Tobiel – ‘Bóg jest dobry’; Ananiel – ‘Bóg jest życzliwy’; Aduel – ‘Bóg jest wspaniały’; Gabael – ‘Bóg jest pełen majestatu’; Aziel – ‘Bóg się udziela’). W centrum opowiadania jest więc dobry Bóg, który nagradza dobroć i wierność ludzi. Zarysowany kontekst historyczny wiąże akcję i przesłanie księgi z tradycją północnych plemion Izraela, uprowadzonych do Asyrii w drugiej połowie VIII w. przed Chr. Pobożność Tobita. Przedstawiając Tobita, autor podkreśla jego posłuszeństwo prawu i wielką, praktyczną miłość do bliźniego. Tobit daje się poznać jako człowiek bardzo pobożny i niezwykle wierny świątyni jerozolimskiej. Chociaż

891

TOBIASZ 1,1-7

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Niniwa – zob. Tb 1,3+. b) Salmanassar – zob. Tb 1,2+. c) Media – państwo w północno-zachodnim Iranie, położone nad Morzem Kaspijskim. Szczyt jego potęgi przypada na VII w. przed Chr. W sojuszu z Babilonią zdobyło Niniwę (612 r. przed Chr.) i Charan (610 r. przed Chr.), przyczyniając się ostatecznie do zniszczenia potęgi Asyrii. W 533 r. przed Chr. Media została włączona przez Cyrusa Wielkiego do państwa perskiego (Dn 6; Ezd 6,2; Est 1,3.19). W Medii znajdowała się diaspora żydowska (2Krl 17,6; Dz 2,9), do której podróżował Tobit, a później jego syn Tobiasz. d) Sennacheryb – bezpośrednim następcą Salmanassara V był Sargon II, a dopiero po nim panował Sennacheryb. e) Tobit wspomina nieudaną wyprawę wojenną Sennacheryba na królestwo Judy w 701 r. przed Chr. f) Ararat – góra w Armenii; według Rdz 8,4 osiadła na niej arka Noego po potopie. g) Asarhaddon – następca Sennacheryba (Tb 1,15+), król asyryjski w latach 681669 przed Chr. (Ezd 4,2+). h) Achikar – legendarna postać znana z asyryjskich opowieści ludowych. Pojawia się jako główny bohater w dziele Mądrość Achikara. W Księdze Tobiasza przedstawiony jest jako krewny Tobita (Tb 1,21; 14,10).

Page 892

i składałem ją każdego roku w Jeruzalem. 8Trzecią dziesięcinę dawałem sierotom, wdowom i prozelitoms, którzy przyłączyli się do Izraelitów. Przynosiłem ją i wręczałem im co trzeci rok. Spożywaliśmy ją zgodnie z postanowieniem Prawas Mojżeszowego oraz nakazem danym mi przez Deborę, matkę mojego ojca Ananiela, gdyż ojciec mój zmarł, pozostawiając mnie sierotą. 9Osiągnąwszy dojrzałość, poślubiłem kobietę pochodzącą z naszego rodu, a ona urodziła mi syna, któremu dałem imięs Tobiasz. 10 Po uprowadzeniu do Asyrii, w czasie, gdy byłem już na wygnaniu, udałem się do Niniwya. Wszyscy moi bracia i rodacy jedli tam pogańskie potrawy, 11ja natomiast pilnowałem się, by nie jadać potraw pogańskich. 12Byłem wierny mojemu Bogu z całej duszys. 13Dlatego Najwyższy sprawił, że cieszyłem się życzliwością i uznaniem Salmanassarab i kupowałem dla niego wszystko, czego potrzebował. 14Podróżowałem do Mediic, gdzie również dokonywałem dla niego zakupów aż do jego śmierci. Wtedy właśnie Gabaelowi, bratu Gabriego w kraju Medów, dałem na przechowanie sakwy zawierające dziesięć talentóws srebra. 15 Po śmierci Salmanassara królem został jego syn Sennacherybd. Na drogach zrobiło się niebezpiecznie, więc nie mogłem podróżować do Medii. 16Za panowania Salmanassara często dawałem jałmużny braciom z mojego plemienia. 17 Głodnym dawałem chleb, nagim ubranie, a jeśli zobaczyłem zwłoki kogoś z moich rodaków rzucone za mury Niniwy, grzebałem je. 18Pogrzebałem również zamordowanych z rozkazu króla Sennacheryba, po tym jak wrócił, uciekając z Judeis, a było to w dniach sądu, którego dokonał nad nim Król niebios z powodu jego bluźnierstwe. W gniewie zabił on wówczas wielu Izraelitów, a ja potajemnie zabrałem ciała zabitych i pogrzebałem. Gdy później Sennacheryb szukał tych ciał, nie mógł ich znaleźć. 19Jeden z mieszkańców Niniwy doniósł jednak królowi, że to ja właśnie je pogrzebałem. Musiałem się więc ukryć. Kiedy zaś usłyszałem, że król, wiedząc o wszystkim, chce mnie zabić, przestraszyłem się i uciekłem. 20 Wtedy to zagrabiono cały mój majątek. Nie zostało mi nic, wszystko zabrano do skarbca królewskiego. Pozostała mi tylko żona Anna i syn Tobiasz. 21Nie minęło czterdzieści dni, kiedy dwaj synowie króla zamordowali go i zbiegli w góry Araratuf, a inny jego syn, Asarhaddong, został po nim królem. Ustanowił on Achikarah, syna mojego brata Anaela, zarządcą finansów w królestwie. Jemu także powierzył kierowanie całą administracją. 22Wtedy to Achikar wstawił się za

na wygnaniu Tobit zrobił karierę w służbie asyryjskiej, pozostał wierny Bogu i Jego prawu. Świadczy o tym skrupulatne składanie przez niego dziesięciny oraz służba bliźnim: dobroczynność wobec biednych rodaków i grzebanie zmarłych. Te uczynki miłosierdzia zostały szczególnie podkreślone w księdze. Tobit jest wzorem postępowania dla Izraelitów mieszkających na wygnaniu.

TOBIASZ 1,8-22

892

Pwt 12,17-19

Rdz 24,4.38; 28,2; Tb 4,12n

Tb 4,16 Hi 31,16-20; Iz 58,7; Ez 18,7; Mt 25,35n

2Krn 32,21; Iz 37,36n

2Krl 19,35-37; 2Krn 32,21; Iz 37,38

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

Page 893

mną i mogłem powrócić do Niniwy. Achikar był podczaszyma i stróżem pieczęci królewskich, kierował administracją i był zarządcą finansów królestwa asyryjskiego. Asarhaddon wyniósł go do najwyższej godności w królestwie. Achikar był moim bliskim krewnym, moim bratankiem. Bóg doświadcza Tobita 1 Za rządów króla Asarhaddonab powróciłem więc do domu i odzyskałem swoją żonę Annę i syna Tobiasza. W święto Pięćdziesiątnicys, które jest świętem Siedmiu Tygodni, przygotowano mi wspaniałą ucztę. Zasiadłem do stołu, aby ucztować, 2a stół zastawiono dla mnie wybornymi potrawami. Powiedziałem jednak do mojego syna Tobiasza: „Synu, idź i jeśli wśród naszych bracis uprowadzonych do Niniwyc spotkasz jakiegoś biednego, który całym sercems jest wierny Panus, przyprowadź go, a będzie jadł ze mną. Czekam tu na ciebie, synu, aż powrócisz”. 3Tobiasz wyszedł, aby szukać biednego wśród naszych braci. Kiedy wrócił, zawołał: „Ojcze!”. Odpowiedziałem: „Synu, oto jestem!”. On zaś rzekł: „Ojcze, któryś z naszych rodaków został zamordowany i porzucony na rynku. Leży tam uduszony”. 4Wtedy zerwałem się i niczego nie jedząc, opuściłem ucztę. Zabrałem ciałos z placu i przechowałem w pomieszczeniu aż do zachodu słońca, aby je potem pogrzebać. 5Powróciłem, obmyłem sięd i smutny jadłem posiłek, 6gdyż przypomniałem sobie słowa prorokas Amosa, które wypowiedział przeciwko Betels: Wasze święta zamienią się w smutek, a wszystkie wasze pieśni – w żałobny lament. I wybuchnąłem płaczem. 7Gdy słońce zaszło, poszedłem, wykopałem grób i pogrzebałem ciało. 8 Moi sąsiedzi drwili ze mnie: „Wcale się nie boi! Już raz chciano go ukarać śmiercią za takie postępowanie, ale uciekł. I oto znowu grzebie zmarłych!”. 9 Tamtej nocy obmyłem się i wyszedłem na dziedziniec. Położyłem się spać przy murze dziedzińca, a z powodu gorąca twarz miałem odkrytą. 10Nie wiedziałem, że w murze nade mną gnieździły się wróble. Wtedy na moje oczy spadły gorące ptasie odchody, tak że oczy zaszły mi bielmem. Szukałem ratunku u lekarzy, ale im bardziej smarowano mi oczy maścią, tym bardziej zachodziły bielmem i traciłem wzrok, aż w końcu przestałem widzieć. Cztery lata byłem niewidomy, a wszyscy moi krewni byli z tego powodu przygnębieni. Przez dwa lata utrzymywał mnie Achikare, dopóki nie wyruszył do Elimaidyf. 11 W tym czasie moja żona Anna zarabiała, wykonując kobiece prace. 12Odsyłała je zleceniodawcom, a oni jej płacili.

2

Kpł 23,15n Wj 34,22; Pwt 16,9-12

Lb 19,11-22 Am 8,10

Mk 5,26

Tb 11,19

a) podczaszy – ważna i wpływowa funkcja na dworach Bliskiego Wschodu. Podczaszy m.in. kosztował i podawał królowi wino (Rdz 40,13.21; Ne 2,1), co oznaczało, że miał stały dostęp do władcy. Pełnił także inne obowiązki, wymienione w w. 22. b) Asarhaddon – zob. Tb 1,21+. c) Niniwa – zob. Tb 1,3+. d) obmyłem się – chodzi o obmycie rytualne, wymagane po dotknięciu ciała zmarłego (Lb 19,12-14). e) Achikar – zob. Tb 1,21+. f) Elimaida – kraina leżąca między rzeką Tygrys, Zatoką Perską i Wyżyną Irańską; jej stolicą była Suza.

Bóg doświadcza Tobita. Wierność Bogu i dobroczynność nie przyniosły Tobitowi szczęścia, lecz naraziły go na cierpienie, kpiny i lekceważenie, nawet własnej żony. W opowiadaniu ukryto pytania podobne do tych, które stawia sobie tytułowy bohater Księgi Hioba: Jaki jest pożytek z dobrych uczynków? Czy warto prowadzić święte życie? Dlaczego

893

TOBIASZ 2,1-12

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Dystros – macedońska nazwa miesiąca Adar (luty-marzec). b) w mieszkaniu wiecznym – chodzi o grób, czyli miejsce odpoczynku zmarłego, albo też o krainę zmarłych (Tb 3,10+).

Page 894

Siódmego dnia miesiąca Dystrosa, gdy ukończyła kawałek płótna i odesłała go zamawiającym, dali jej pełną zapłatę i dodatkowo małe koźlę. 13Gdy koźlę zbliżyło się do mnie, zaczęło pobekiwać. Zawołałem więc żonę i zapytałem: Skąd się tu wzięło koźlę? Czy nie pochodzi przypadkiem z kradzieży? Oddaj je jego właścicielom, gdyż nie wolno nam jeść niczego, co pochodzi z kradzieży!. 14Ona odpowiedziała: „Otrzymałam je jako dodatek do zapłaty!”. Nie uwierzyłem jej i kazałem oddać właścicielom, i było mi wstyd za nią z tego powodu. A ona powiedziała: „Gdzież są twoje jałmużny, gdzie twoje dobre uczynki? Wiadomo, co cię spotkało!”. Modlitwa Tobita 1 Pogrążyłem się w smutku, wzdychałem i płakałem, i wśród westchnień zacząłem się modlić: 2 Panies, jesteś sprawiedliwy! Wszystkie Twoje czyny są sprawiedliwe, a wszystkie Twoje dzieła są słuszne i pełne miłosierdzias. Ty sądzisz ten świat. 3 A teraz, o Panie, wspomnij na mnie i wejrzyj! Nie karz mnie za grzechys i za błędy moje i moich przodków, jakimi zgrzeszyliśmy przeciwko Tobie. 4 Nie zachowaliśmy Twoich przykazańs, dlatego wydałeś nas na łup, niewolę i śmierć, i na pośmiewisko, pomówienie i wzgardę u wszystkich narodów, wśród których nas rozproszyłeś. 5 A teraz słuszne są Twoje liczne wyroki, które ciążą nade mną z powodu moich grzechów, bo nie wypełnialiśmy Twoich przykazań i nie chodziliśmy drogąs prawdy przed Tobą. 6 Teraz więc postąp ze mną według Twego upodobania. Rozkaż, by odszedł duch mój ode mnie, abym opuścił ziemię i sam stał się ziemią. Gdyż lepiej jest dla mnie umrzeć, niż żyć, słyszę bowiem niesłuszne urągania i tak wiele we mnie goryczy. Panie, rozkaż, niech zostanę uwolniony od tej niedoli i niech spocznę w mieszkaniu wiecznymb. Panie, nie odwracaj swego oblicza ode mnie! Gdyż lepiej jest dla mnie umrzeć, niż doświadczać tak wielkiej niedoli w życiu i słuchać szyderstw.

Pwt 22,1-3

Hi 2,9

3

sprawiedliwi cierpią niezasłużenie? Czy Bóg tego nie dostrzega? W dalszej części księgi dowiemy się, że Bóg wprawdzie wystawia sprawiedliwych na próbę, ale ostatecznie ratuje ich i nagradza (Tb 12,13n; por. Rdz 22; Wj 16,4; 20,20; Ps 66,10-12; Mdr 3,5; Syr 31,10; 2Kor 13,6n; Jk 1,2-4). Modlitwa Tobita. Tobit, choć jest człowiekiem dobrym i pobożnym, pokornie przypisuje swoje nieszczęścia własnym grzechom i grzechom rodaków. Jego prośba o śmierć nie jest wyrazem wiary w życie po śmierci, gdyż ta w ST nie została jeszcze wyraźnie sformułowana. Tobit prosi więc Boga o zakończenie cierpień. Uznaje jednak Boga za Pana życia i prosi Go o decyzję (Tb 3,10). Nie buntuje się też przeciwko wyrokom Bożym, przeciwnie, tłumaczy nimi swój los.

TOBIASZ 2,13 — 3,6

894

Ne 9,33; Ps 25,10-11; 119,137; Dn 3,27-31; Ba 1,15

Ezd 9,7 Pwt 28,37; 1Krl 9,7; Ps 44,14; 79,4; Jr 24,9

Lb 11,15; 1Krl 19,4; Hi 7,15n Tb 3,13 Jon 4,3.8

17_Tb:17_Tb

Tb 6,14; 7,11; Mt 22,25-27

Rdz 37,35; 42,38; 44,29.31

Dn 6,11

Lb 27,8; Tb 6,12

Tb 7,10

Tb 12,12-15

9/3/08

2:51 PM

Page 895

Cierpienia i modlitwa Sary 7 Tego samego dnia Sara, córka Raguela z Ekbatanya w Mediib, również usłyszała słowa obelgi od jednej ze służących swojego ojca. 8Miała bowiem kolejno siedmiu mężówc, których jednak zabijał zły duch Asmodeuszd, zanim jeszcze zbliżyli się do niej jako do własnej żony. Służąca jej powiedziała: „To ty zabijasze swoich mężów! Już za siedmiu byłaś wydana, a nie nosisz imienia żadnego z nich! 9Dlaczego nas karzesz za twych mężów, skoro poumierali? Odejdź z nimi i obyśmy nigdy nie zobaczyli twego syna ani córki!”. 10Tego dnia Sara była przygnębiona i płakała. Weszła do pokoju swego ojca na piętrze i chciała się powiesićf. Pomyślała jednak: „Czy nie będą szydzić z mego ojca i mówić do niego: «Miałeś tylko jedną, umiłowaną córkę, a ona powiesiła się z powodu swoich nieszczęść»? Tak sprawię, że ojciec mój odejdzie pełen smutku do krainy umarłychs. Będzie lepiej dla mnie, gdy zamiast się wieszać, poproszę Panas o śmierć, żebym nie musiała wysłuchiwać więcej obelg w moim życiu”. 11W tej samej chwili wyciągnęła ręce w stronę oknag i zaczęła się modlić: „Bądź uwielbiony, miłosierny Boże! Niech Twoje imięs będzie uwielbione na wieki! Niech Cię wielbią na wieki wszystkie Twoje dzieła! 12 Oto wznoszę do Ciebie twarz i zwracam me oczy. 13 Pozwól mi odejść z ziemi i już nigdy nie słuchać obelg. 14 Ty wiesz, Władco, że nie zgrzeszyłam z mężczyzną 15 i nie splamiłam mego imienia ani imienia mojego ojca w kraju niewoli. Jestem jego jedyną córką i ojciec mój nie ma innego potomka, który mógłby po nim dziedziczyć. Nie ma również bliskiego krewnego czy powinowatego, którego mogłabym poślubić. Już siedmiu mężów straciłam, więc po co miałabym żyć dalej? Jeśli jednak nie chcesz, bym umarła, Panie, to posłuchaj, jak ze mnie szydzą!”. 16 Modlitwa obojga została wysłuchana w tej samej chwili przed majestatem Boga. 17I został posłany Rafałh, aby uleczyć obydwoje: Tobita, aby mu zdjąć bielmo z oczu, żeby mógł oglądać światło Boże, i Sarę, córkę Raguela, aby ją dać za żonę Tobiaszowi, synowi Tobita, i uwolnić ją od złego ducha Asmodeusza. Tobiasz bowiem miał do niej prawo przed wszystkimi, którzy pragnęli ją poślubić. Tobit wszedł z dziedzińca do swego domu i w tej samej chwili Sara, córka Raguela, zeszła z pokoju na piętrze.

a) Ekbatana – starożytna stolica Medii, którą zdobył Cyrus w 550 r. przed Chr.; obecne Hamadan w Iranie. Dzięki sprzyjającym warunkom klimatycznym stała się letnią rezydencją władców perskich, dokąd czasowo przenosili się oni z Suzy. b) Media – zob. Tb 1,14+. c) siedmiu mężów – siedem może być liczbą symboliczną (Tb 7,11; 12,15), może także oznaczać „kilku”. d) Asmodeusz – jest to zapewne jeden z siedmiu złych duchów religii perskiej, jak sugeruje etymologicznie imię Asmodeusz (aeszma daeva – ‘zły duch’ po persku). Imię to nie pojawia się więcej w ST. W tym miejscu, w realne wydarzenia zostaje wpleciony wątek legendarny. Autor posługuje się nim dla wyrażenia ogólnej wiary w istnienie sił zła, szkodzących człowiekowi. e) ty zabijasz – służąca nie wie o demonie i winą za śmierć kolejnych mężów obarcza Sarę. f) powiesić się – samobójstwo nie było wprost zabronione przez Prawo, chociaż taki zakaz zawiera się w ogólnym przekonaniu o świętości ludzkiego życia, którego dawcą jest Bóg (Rdz 9,5n; Wj 20,13; Pwt 5,17). Opisane w ST przypadki samobójstw najczęściej łączą się z niepowodzeniem wojennym (np. 1Sm 31,4n; 2Sm 17,23; 1Krl 16,18; 2Mch 14,41-46). g) w stronę okna – tradycyjnie Żydzi modlili się przy oknie, zwróceni twarzą w kierunku Jerozolimy. h) Rafał – hebr. Rafael oznacza ‘Bóg leczy’, ‘Bóg przywraca zdrowie’. Imię to dobrze wyraża misję, jaką anioł ma do spełnienia.

Cierpienia i modlitwa Sary. W sposób pośredni fragment ten zawiera wskazanie, że wobec silnego przygnębienia i pokusy samobójstwa należy odwrócić uwagę od własnego nieszczęścia i zwrócić się myślą i modlitwą ku bliźnim. Błagalna modlitwa Sary jest wyrazem wielkiego zaufania do Boga, który nie pozostawia jej bez odpowiedzi i przychodzi proszącym z pomocą. W historii Tobita i Sary Bóg czyni to przez swojego wysłannika, anioła, który wypełnia wolę Bożą. Ten pośredni sposób działania Boga poprzez anioły, a także przez ludzi, pozostaje wciąż aktualny.

895

TOBIASZ 3,7-17

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Raga – staroperska nazwa (hebr. Ragau lub Rages) miejscowości Rai w północnym Iranie, oddalonej 13 km od Teheranu (Jdt 1,5); do naszych czasów przetrwały jedynie jej ruiny. b) Media – zob. Tb 1,14+. c) ciemnością – jest ona tutaj synonimem wiecznego potępienia (Tb 3,10+). d) próżniactwo – inne możliwe tłumaczenie: brak charakteru lub stanowczości.

Page 896

Pouczenia dla syna 1 Tego dnia Tobit przypomniał sobie o pieniądzach, które złożył u Gabaela z Ragaa w Mediib. 2Wtedy pomyślał: „Prosiłem o śmierć, dlaczego więc nie przywołać mojego syna Tobiasza i nie powiedzieć mu o pieniądzach, zanim umrę?”. 3 Przywołał więc swojego syna Tobiasza, a gdy ten przyszedł, powiedział mu: „Pochowaj mnie godnie, a twoją matkę szanuj i nie opuszczaj jej do końca jej dni! Czyń to, co jest jej miłe, i nie zasmucaj jej swoim postępowaniem. 4Synu, pamiętaj o niej, gdyż z twojego powodu narażona była na wiele niebezpieczeństw, gdy cię nosiła w swoim łonie. Kiedy umrze, pochowaj ją obok mnie w tym samym grobie. 5Synu, zawsze pamiętaj o Panus! Nie przekraczaj Jego przykazańs i nie pożądaj grzechus. Przez całe życie postępuj sprawiedliwie i nie wchodź na drogęs nieprawości, 6ponieważ tym, którzy postępują właściwie, powiedzie się w ich przedsięwzięciach. 7Z tego, co posiadasz, wspieraj jałmużną tych, którzy żyją sprawiedliwie, a dając jałmużnę, nie bądź skąpy. Nie odwracaj się od ubogich, a Bóg nie odwróci się od ciebie. 8Jeśli będziesz miał wiele, stosownie do tego dawaj jałmużnę potrzebującym. Jeśli będziesz miał mało, nie obawiaj się dać skromnej jałmużny. 9W ten sposób zgromadzisz sobie w niebie wspaniały skarb na czas niepomyślny, 10gdyż jałmużna ratuje od śmierci i chroni przed ciemnościąc. 11Każdy, kto daje jałmużnę, składa Najwyższemu przyjemną ofiaręs. 12Synu, strzeż się wszelkiej rozwiązłości. Najpierw weź za żonę kobietę z rodu twojego ojca, a nie szukaj kobiety obcej, spoza plemienia twego ojca, gdyż jesteśmy potomkami proroków. Przypomnij sobie, synu, że od wieków nasi ojcowie: Noe, Abraham, Izaak i Jakub – wszyscy oni brali sobie za żony kobiety spośród swoich krewnych i otrzymali błogosławieństwo w swoich dzieciach, a ich potomstwo dziedziczy ziemię. 13 Miłuj więc, synu, swoich bracis i nie wynoś się ponad nich i ponad swoich rodaków w taki sposób, że nie chciałbyś wziąć sobie żony spośród nich. Pycha bowiem prowadzi do zguby i wielkiego rozprzężenia, a próżniactwod do poniżenia i wielkiej biedy. Próżniactwo bowiem jest matką głodu. 14Nie zatrzymuj do następnego dnia wynagrodzenia żadnego człowieka, który pracował u ciebie, lecz natychmiast mu wypłać. Jeśli będziesz służył Bogu, On odpłaci tobie. Synu, bacz na swoje zachowanie i postępuj jak człowiek dobrze wychowa-

4

Pouczenia dla syna. Wysłanie syna do Medii po należne pieniądze jest okazją do sformułowania pouczeń moralnych. Autor korzysta tu z tradycji mądrościowej Izraela (por. Księga Przysłów) i przekazuje pouczenia w formie mowy pożegnalnej lub testamentu. Przesłanie moralne tych pouczeń można ująć w ogólnym stwierdzeniu, że człowiek może zapewnić sobie szczęśliwe życie, pełniąc dobre uczynki. Tobit wygłasza maksymy na temat właściwego postępowania stanowiące formę katechizmu. Zalecenia obejmują: szacunek dla rodziców, dobroczynność (szczególnie podkreśloną), skromność, uczciwość, rozsądek i pobożność. Są to proste, podstawowe zasady codziennej etyki, bez surowej ascezy czy heroizmu. Szczególnym rysem Księgi Tobiasza jest pochwała zawarcia małżeństwa z krewną, co było

TOBIASZ 4,1-14

896

Wj 20,12; Pwt 5,16; Prz 23,22; Syr 3,3n; 7,27; Mt 15,4

Pwt 15,10; Prz 19,17; Syr 4,4; 35,9n; 2Kor 9,7

Mt 6,20; 1Tm 6,19

Syr 35,2 Mt 5,32; 19,9; Dz 15,20.29 Rdz 24,4.38; 28,2; Pwt 7,3n; Ezd 9; Ne 13,25; Tb 1,9; 6,16; 7,10-12

Prz 16,18

Kpł 19,13; Pwt 24,15

Syr 35,10

17_Tb:17_Tb

Mt 7,12; Łk 6,31 Prz 23,20.31

2Sm 3,33-35; Jr 16,6n; Ez 24,17 Syr 12,4n. 7 Ps 34,2 Pwt 4,6; Prz 16,3

1Sm 2,6n; Ps 75,8

Tb 1,14

1Tm 6,6

9/3/08

2:51 PM

Page 897

ny! 15Nie czyń nikomu, co tobie niemiłea! Nie upijaj się winem, a pijaństwo niech ci nie towarzyszy w drodze! 16Głodnego nakarm swoim chlebem, a nagiego okryj swym ubraniem! Gdybyś miał czegokolwiek w nadmiarze, rozdawaj to jako jałmużnę, i nie bądź skąpy, gdy będziesz ją dawał. 17Ofiaruj swoje chleby nad grobemb sprawiedliwych, ale ludziom grzesznym ich nie dawaj. 18Szukaj rady u mądrego i nie gardź żadną pożyteczną radą. 19W każdym czasie wychwalaj Pana Boga i proś Go o prawość w postępowaniu, o to, by urzeczywistniły się wszystkie twoje zamiary i postanowienia. Żaden bowiem naród nie decyduje sam o sobie, lecz to Pan daje to, co dobre, i poniża, kogo chce, według swojej woli. Pamiętaj więc, synu, o moich poleceniach i nie wyrzucaj ich z twego sercac! 20Chcę ci także powiedzieć o dziesięciu talentachs srebra, które złożyłem u Gabaela, syna Gabriego, z Raga w Medii. 21Nie lękaj się więc, że zbiednieliśmy! Masz wielkie bogactwa, obyś tylko bał się Boga, wyrzekał się grzechów i czynił dobro przed obliczem Pana, twego Boga”.

a) Dosł. Nie czyń nikomu tego, czym sam się brzydzisz. To popularne przysłowie znane było również w starożytności. b) Ofiaruj… chleby nad grobem – chodzi zapewne o zwyczajową stypę, którą urządzano po pogrzebie zmarłego (np. Jr 16,7; Ez 24,17). Należy natomiast wykluczyć zabroniony przez Prawo Mojżeszowe pogański zwyczaj ofiarowania pokarmów zmarłym (Pwt 26,14; Syr 30,18). c) Fragment Tb 4,7-19 został przetłumaczony na podstawie Kodeksów: Watykańskiego i Aleksandryjskiego; ww. 8-19a brak w Kodeksie Synajskim (zob. Wprowadzenie). d) Media – zob. Tb 1,14+. e) Według Kodeksu Hammurabiego (§§ 122-124, por. § 7) dla ważności transakcji była wymagana obecność świadków oraz sporządzenie pisemnej umowy. Drugą część dokumentu Tobit zachował jako dowód złożenia depozytu (Tb 9,2). f) Rafał – zob. Tb 3,16+.

Tobiasz i anioł Rafał 1 W odpowiedzi Tobiasz rzekł do swego ojca Tobita: „Ojcze, zrobię wszystko, co mi poleciłeś! 2Ale jak będę mógł odzyskać pieniądze? Przecież ani on mnie nie zna, ani ja go nie znam! Jaki dam mu znak, aby mnie poznał, uwierzył mi i oddał pieniądze? Zresztą nie znam dróg prowadzących do Mediid, żeby tam pójść”. 3Tobit odpowiedział swemu synowi Tobiaszowi: „Ten człowiek własnoręcznie podpisał dokument i ja też podpisałem, a potem podzieliłem dokument na dwie części i każdy z nas wziął po jednej części; jedną dołączyłem do pieniędzye. Mija właśnie dwadzieścia lat od chwili, kiedy złożyłem te pieniądze. Synu, znajdź sobie zaufanego człowieka, który wyruszy z tobą, i odbierz te pieniądze, a kiedy powrócisz, wynagrodzimy go”. 4 Tobiasz poszedł, aby poszukać kogoś, kto by znał drogę i wyruszył z nim do Medii. Wyszedł i zobaczył przed sobą aniołas Rafałaf. Tobiasz nie wiedział, że jest to anioł Boży. 5Zapytał go więc: „Młodzieńcze, skąd jesteś?”. Ten odpowiedział: „Jestem Izraelitą, jednym z twoich bracis, a przybyłem tutaj, aby znaleźć pracę”. Rzekł więc do niego: „Czy znasz drogę

5

Sdz 13,16

ówczesnym żydowskim zwyczajem. Moralność jest uzasadniana zarówno praktycznie, jak i religijnie. Właściwe postępowanie okazuje się dla ludzi korzystne, a zarazem wynika z przykazań Bożych. Niektóre maksymy (np. w. 15) są próbą podsumowania całości życia moralnego w jednym zdaniu. Autor księgi podejmuje tu w pewien sposób kwestię znaczenia uczynków na drodze zbawienia. Są one potrzebne i korzystne, chociaż zbawienie pozostaje bezinteresownym darem Boga. Temat ten został potem podjęty przez Jezusa np. w przypowieści o talentach (Mt 25,14-30), był także rozważany w innych pismach NT (np. Dz 26,20; Rz 2,5-10; 3,28; Jk 2,17n). Tobiasz i anioł Rafał. Fragment ten zawiera pouczenie dotyczące ufności w opiekę Bożą, obrazowo przedstawioną w zesłaniu anioła w ludzkiej postaci. Jednocześnie cechy bohaterów, jak: troskliwość, rozwaga i życzliwość, zostają wskazane jako godne naśladowania. Mimo własnego nieszczęścia Tobit skupia uwagę na przyszłości syna. Tobiasz

897

TOBIASZ 4,15 — 5,5

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Raga – zob. Tb 4,1+. b) Ekbatana – zob. Tb 3,7+. c) dwa… dni – Raga leżała na wschód od Ekbatany, w linii prostej około 300 km od niej. Na przebycie tej odległości w jedną stronę potrzebowano w rzeczywistości 10-12 dni. d) Azariasz, syn… Ananiasza – oba imiona posiadają tutaj funkcję symboliczną i wskazują na misję anioła: Azariasz, czyli azar-jahu – ‘PAN pomaga’; Ananiasz, czyli chanan-jahu – ‘PAN jest łaskawy’.

Page 898

prowadzącą do Medii?”. 6Odpowiedział: „Tak, bywałem tam wiele razy i znam bardzo dobrze wszystkie drogi. Często podróżowałem do Medii i gościłem u naszego brata Gabaela, który mieszka w Ragaa w Medii. Od Ekbatanyb do Raga są dwa pełne dnic drogi, gdyż miasta leżą w górach”. 7Wtedy Tobiasz powiedział: „Młodzieńcze, zaczekaj na mnie, dopóki nie pójdę i nie opowiem tego ojcu. Jesteś mi potrzebny, aby mi towarzyszyć. Wynagrodzę cię za to”. 8Rzekł mu: „Będę czekał, tylko nie trać czasu”. 9Tobiasz poszedł i oznajmił swojemu ojcu Tobitowi: „Znalazłem człowieka, naszego brata Izraelitę”. Na to ojciec powiedział: „Synu, przywołaj tego człowieka do mnie. Chcę się dowiedzieć, z jakiego jest rodu i z jakiego pochodzi plemienia, i czy jest godny zaufania, aby ci towarzyszyć”. 10Tobiasz wyszedł i przywołał go, mówiąc: „Młodzieńcze, ojciec cię wzywa”. Poszedł więc do niego, a Tobit pozdrowił go pierwszy. Na to Rafał rzekł do niego: „Niech cię spotka wielka radość”. W odpowiedzi Tobit mu powiedział: „Z czego miałbym się cieszyć? Jestem człowiekiem pozbawionym wzroku. Nie widzę światła, jestem pogrążony w ciemnościach jak zmarli, którzy nie oglądają światłości. Żyję, lecz jestem wśród zmarłych. Słyszę głos ludzi, ale nikogo nie widzę”. Na to odrzekł mu Rafał: „Odwagi, Bóg nie będzie zwlekał z uzdrowieniem. Odwagi!”. Tobit powiedział do niego: „Mój syn Tobiasz pragnie udać się do Medii. Czy mógłbyś z nim iść i poprowadzić go? Wynagrodzę cię za to, bracie”. Odpowiedział mu: „Mogę z nim wyruszyć. Znam wszystkie drogi, gdyż często podróżowałem do Medii. Przemierzyłem wszystkie jej wyżyny i góry i znam tam wszystkie szlaki”. 11Tobit rzekł do niego: „Bracies, powiedz mi, z jakiego jesteś rodu i z jakiego pochodzisz plemienia?”. 12 Odpowiadając, rzekł mu: „Dlaczego pytasz o plemię?”. Tobit odparł: „Bracie, chcę wiedzieć dokładnie, czyim jesteś synem i jak masz na imięs”. 13Wtedy anioł odpowiedział: Jestem Azariasz, syn wielkiego Ananiaszad, twojego krewnego”. 14Tobit odparł: „Witaj i bądź pozdrowiony, bracie! Nie miej mi za złe, że chciałem poznać prawdę i dowiedzieć się, z jakiej pochodzisz rodziny! Okazuje się, że jesteś moim krewnym i pochodzisz z bardzo szlachetnego rodu. Znałem zarówno Ananiasza, jak i Natana, synów wielkiego Szemejasza, którzy chodzili ze mną do Jeruzalems, tam wspólnie ze mną oddawali cześć Bogu, i nie zbłądzili. Twoi krewni są dobrymi ludźmi. Tak więc jesteś ze szlachetnego rodu. Bądź

natomiast podporządkowuje się woli chorego ojca. Obecność Bożego wysłannika i jego słowa dodają otuchy ojcu i synowi. W rozmowie Tobita i jego żony ukazano dwie odmienne postawy wobec życia: lękliwa, nastawiona tylko na przetrwanie, oraz odważna, gotowa nawet na ryzyko dla zdobycia wielkich wartości. Praktyczna i moralna argumentacja żony Tobita wydaje się bardzo przekonująca, skrywa jednak zbytni lęk. Przyszłe wydarzenia potwierdzą słuszność decyzji Tobita: jego syn powróci szczęśliwie, a dzięki wyprawie do Medii znajdzie dobrą żonę i stanie się bogaty. Ufność w Bożą pomoc okazuje się postawą słuszną.

TOBIASZ 5,6-14

898

Tb 1,6n

17_Tb:17_Tb

Rdz 24,7.40; Wj 23,20; Tb 5,22; Ps 91,11

9/3/08

2:51 PM

Page 899

pozdrowiony!”. 15I mówił do niego dalej: „Jako wynagrodzenie daję ci drachmę dziennie i utrzymanie, podobnie jak memu synowi. 16Idź więc z moim synem, a dołożę ci coś jeszcze do wynagrodzenia”. 17Odparł mu na to: „Pójdę z nim! Nie obawiaj się, zdrowi wyruszymy i zdrowi do ciebie powrócimy, gdyż droga jest bezpieczna”. Rzekł do niego: „Bracie, bądź błogosławionys!”. Potem zawołał swojego syna i powiedział mu: „Synu, przygotuj wszystko do drogi i ruszaj z twym bratem! Bóg, który jest w niebie, niech was strzeże i zdrowych przyprowadzi do mnie z powrotem, a Jego anioł niech wam towarzyszy i czuwa nad wami, synu!”. Wyszedł więc, by wyruszyć w drogę, ale najpierw ucałował swego ojca i matkę. Tobit rzekł do niego: „Idź zdrów!”. 18 Jego matka natomiast zaczęła płakać i wyrzucała mężowi: „Dlaczego wysłałeś mojego chłopca w podróż? Czyż będąc z nami, nie był dla nas podporą? 19Lepiej, żeby przepadły te pieniądzea, niż mielibyśmy stracić nasze dziecko. 20Powinno nam wystarczyć do życia w zupełności to, co otrzymaliśmy od Panas!”. 21Tobit rzekł do niej: „Nie martw się! Nasze dziecko wyrusza zdrowe i zdrowe do nas powróci. Twoje oczy będą oglądać dzień, w którym powróci do ciebie zdrowe. 22Nie martw się więc, siostrob, i nie bój się o niego. W podróży towarzyszy mu dobry anioł, który będzie go strzegł w drodze. Powróci więc zdrowy”. 23Wtedy przestała płakać.

a) Dosł.: Lepiej, aby pieniądze nie połączyły się z pieniędzmi. b) siostro – tak określano także narzeczoną i żonę (np. Tb 8,4.7.21; Pnp 4,9n; 5,1n). c) upiekł i zjadł – posiłek spożywa tylko Tobiasz, aniołowi nie jest on potrzebny (Tb 12,19). d) Media – zob. Tb 1,14+. e) Azariasz – zob. Tb 5,13+.

Podróż do Medii 1 Młodzieniec wyruszył w drogę razem z aniołems. Towarzyszył im także pies. Wędrowali razem, a gdy nadeszła noc, rozłożyli się obozem nad rzeką Tygrys. 2Młodzieniec wszedł do rzeki, by umyć nogi, a wtedy z wody wynurzyła się wielka ryba, która chciała mu odgryźć nogę. Ten krzyknął. 3Wtedy anioł zawołał do chłopca: „Chwyć ją i mocno trzymaj!”. Młodzieniec chwycił więc rybę i wyciągnął na brzeg. 4Anioł mu polecił: „Rozetnij rybę i wyjmij z niej żółć, serce oraz wątrobę. Zachowaj je przy sobie, gdyż żółć, serce i wątroba tej ryby są używane jako lekarstwo. Wnętrzności natomiast wyrzuć”. 5Młodzieniec rozciął rybę i odłożył na bok żółć, serce i wątrobę. Następnie część ryby upiekł i zjadłc, a resztę posolił i zachował. 6Potem wędrowali razem, aż zbliżyli się do Mediid. 7Wtedy młodzieniec zapytał anioła: „Bracies Azariaszue, jaki lek znajduje się w sercu i wątrobie ryby, a także w żółci?”. 8Ten mu odpowiedział: „Serce i wątrobę ryby należy spalić w obecności mężczyzny lub kobiety, których opętałs demons lub zły duch, a wtedy opętanie

6

Tb 6,17; 8,3

Podróż do Medii. W opisie podróży do Ekbatany autor przedstawia tylko te wydarzenia, które posłużą mu do ukazania głównego przesłania jego księgi. W podróży Azariasz-Rafał i Tobiasz dają się poznać jako odważni i kompetentni, w czym mogą stać się wzorami do naśladowania. Zagrożenie (drapieżna ryba), które niespodziewanie się pojawia, zostaje przez nich odczytane jako pomoc i dar (możliwość pozyskanie leku). Podobnie niebezpieczeństwo utraty

899

TOBIASZ 5,15 — 6,8

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Na starożytnym Bliskim Wschodzie praktykowano okadzanie spalonymi częściami zwierząt dla odpędzenia złych mocy. Nie jest to działanie magiczne, ale znak, któremu Bóg użycza skuteczności. b) Ekbatana – zob. Tb 3,7+. c) Raga – zob. Tb 4,1+. d) ukarany śmiercią – nie ma innego tekstu biblijnego, który mówiłby o karze śmierci za taki czyn (Pwt 25,7-10). Uznanie małżeństwa z krewną za nakaz Prawa odpowiada obyczajom Izraelitów deportowanych do Asyrii. Uzasadnieniem były (jak w Tb 4,12) małżeństwa patriarchów Izraela z kuzynkami.

Page 900

odejdzie od nich i już nigdy do nich nie powrócia. 9Żółcią natomiast trzeba posmarować oczy człowieka, które zaszły bielmem, a potem dmuchać na nie blisko bielma, żeby zostały uleczone”. 10 Gdy przybyli do Medii i już się zbliżali do Ekbatanyb, 11Rafał odezwał się do młodzieńca: „Bracie Tobiaszu!”. Odpowiedział mu: „Oto jestem”. Rzekł mu: „Tę noc musimy spędzić w domu Raguela. Jest on twoim krewnym i ma córkę imieniem Sara, 12a oprócz niej nie ma syna ani córki. Spośród wszystkich mężczyzn ty jesteś jej najbliższym krewnym i tobie się ona należy jako żona. Masz także prawo odziedziczyć majątek jej ojca. Jest ona dziewczyną mądrą, odważną i bardzo piękną, a jej ojciec jest szlachetnym człowiekiem”. 13I dodał: „Masz prawo ją poślubić, a więc posłuchaj mnie. Jeszcze tej nocy porozmawiam o dziewczynie z jej ojcem, aby została twoją narzeczoną, a kiedy powrócimy z Ragac do domu, urządzimy wesele. Wiem, że Raguel nie może jej tobie odmówić i dać innemu za żonę, gdyż według postanowienia Księgi Mojżeszowej zostałby ukarany śmierciąd, a on wie, że ty masz prawo przed wszystkimi innymi mężczyznami wziąć jako dziedzictwo jego córkę. Posłuchaj mnie, bracie! Jeszcze tej nocy porozmawiamy o dziewczynie, aby została tobie poślubiona. Kiedy powrócimy z Raga, zabierzemy ją z sobą i przyprowadzimy do twojego domu”. 14Tobiasz odpowiedział aniołowi: „Bracies Azariaszu! Słyszałem, że ta dziewczyna była już poślubiona przez siedmiu mężów, ale tej nocy, gdy chcieli się do niej zbliżyć, umierali w sypialni małżeńskiej. Słyszałem też, jak niektórzy mówili, że zabija ich demons. 15 Boję się więc, bo jej nie dzieje się nic złego, a demon zabija każdego, kto chce się do niej zbliżyć. Ja też jestem jedynym potomkiem mojego ojca. Boję się, że umrę i sprawię, że mój ojciec i moja matka z żalu po mnie zejdą do grobu. A nie mają innego syna, który mógłby ich pochować”. 16Odpowiedział mu: „Czy nie pamiętasz już o poleceniu twojego ojca, który nakazał ci wziąć za żonę kobietę z rodu twego ojca? Posłuchaj mnie więc, bracie! Nie martw się o tego demona, ale weź ją za żonę. Wiem, że jeszcze tej nocy będzie twoją żoną! 17A kiedy wejdziesz do pokoju małżeńskiego, weź część rybiego serca i wątroby i połóż je na rozżarzone węgle kadzielne, żeby się spaliły. Wtedy rozejdzie się dym, demon go poczuje i odejdzie na zawsze. 18Gdy potem będziesz chciał się do niej zbliżyć, najpierw stańcie oboje, pomódlcie się

życia wskutek działania złego ducha zostaje przez Tobiasza przezwyciężone posłuszeństwem prawu Bożemu (w. 13) i woli ojca (w. 16). Dzięki temu sytuacja ta staje się początkiem nowego etapu życia bohatera, wejściem w szczęśliwą dorosłość. Problemem dla dzisiejszego czytelnika może być, budzące skojarzenia magiczne, użycie palonej rybiej wątroby do odpędzenia złego ducha. Należy jednak pamiętać, że w Księdze Tobiasza wykorzystano motywy ludowe, baśniowe (zob. Wprowadzenie), które nie zostały podane jako dogmaty. Ponadto „demonów” czy „złych duchów” nie pojmowano osobowo (inaczej niż aniołów), lecz jako złą moc, na którą istnieje „lek”, jak na chorobę.

TOBIASZ 6,9-18

900

Tb 11,8.11n

Lb 27,8-11; 36,5-12; Tb 8,21; 10,10; 14,13

Tb 3,8; 7,11

Tb 3,10.15

17_Tb:17_Tb

Rdz 24,14.44

Rdz 24,67

9/3/08

2:51 PM

Page 901

i proście Panas niebios, aby miał litość nad wami i was ocalił. Tak więc nie obawiaj się, gdyż od wieków była ona przeznaczona dla ciebie. Ty ją ocalisz, a ona pójdzie z tobą i sądzę, że urodzi ci dzieci, które będą dla ciebie jak bracia. A więc nie martw się!”. 19Gdy Tobiasz usłyszał słowa Rafała o tym, że ta dziewczyna jest jego krewną i pochodzi z domu jego ojca, bardzo ją pokochała i jego serce przylgnęło do niej.

a) pokochał – rodzące się, szlachetne uczucie do nieznanej jeszcze, ale mądrej, dzielnej i pięknej dziewczyny, łączy się harmonijnie z wypełnieniem obowiązku rodzinnego wobec krewnej. b) Ekbatana – zob. Tb 3,7+. c) Azariasz – zob. Tb 5,13+. d) Niniwa – zob. Tb 1,3+.

Małżeństwo Tobiasza 1 Po przybyciu do Ekbatanyb Tobiasz powiedział: „Bracies Azariaszuc, zaprowadź mnie od razu do naszego brata Raguela!”. I zaprowadził go do domu Raguela. Zastali go, jak siedział przy bramie dziedzińca. Pozdrowili go pierwsi, a on im odpowiedział: „Pozdrawiam was, bracia, i witam serdecznie!”. I wprowadził ich do domu. 2Rzekł też do swojej żony Edny: „Jak bardzo ten młodzieniec przypomina mojego brata Tobita!”. 3Wtedy Edna zapytała ich: „Skąd jesteście, bracia?”. Odpowiedzieli jej: „Jesteśmy potomkami Neftalego, którzy przebywają na wygnaniu w Niniwied”. 4Zapytała ich: „A naszego brata Tobita znacie?”. Odpowiedzieli: „Znamy”. 5Pytała więc dalej: „Jest zdrowy?”. Odpowiedzieli: „Żyje i jest zdrowy”. Tobiasz zaś dodał: „On jest moim ojcem”. 6 Na to Raguel zerwał się z miejsca i płacząc, ucałował go, a potem przemówił do niego w słowach: „Bądź błogosławionys, chłopcze! Jesteś synem szlachetnego i dobrego człowieka. Jakie to nieszczęście, że człowiek sprawiedliwy i miłosierny utracił wzrok”. I rzucił się swemu krewnemu Tobiaszowi na szyję i zapłakał. 7Również jego żona Edna płakała, a także ich córka Sara. 8Potem zabili baranka z trzody i przyjęli ich bardzo serdecznie. 9 Kiedy się wykąpali i umyli, usiedli do posiłku, a Tobiasz rzekł do Rafała: „Bracie Azariaszu, powiedz Raguelowi, żeby dał mi moją siostrę Sarę za żonę”. 10Raguel usłyszał te słowa i powiedział do chłopca: „Jedz i pij, i bądź wesoły tej nocy! Nie ma nikogo prócz ciebie, bracie, kto miałby prawo poślubić moją córkę. Podobnie i ja nie mam prawa dać jej innemu mężczyźnie prócz ciebie, gdyż jesteś moim najbliższym krewnym. Muszę ci jednak powiedzieć prawdę. 11Oddałem ją siedmiu mężom spośród naszych krewnych, a wszyscy pomarli tej nocy, w której zbliżyli się do niej. Teraz jedz i pij, chłopcze, a Pans niech przez was działa”. 12Tobiasz mu

7

Rdz 24,4-6

Rdz 43,27n

Rdz 29,13; 33,4; 45,14n

Tb 3,15

Tb 3,8

Małżeństwo Tobiasza. Autor przedstawia powitanie Tobiasza i Azariasza-Rafała w domu Raguela zgodnie z regułami wschodniej gościnności. Spotkanie krewnych jest również okazją do okazania uprzejmości, serdeczności, troski i miłości rodzinnej. Wzorowe zachowanie bohaterów jest przykładem dla czytelników i zostało ukazane także jako powinność religijna. Również małżeństwo Tobiasza i Sary opisano jako wzorzec: jest nierozerwalne (w. 12), zawierane z poszanowaniem prawa Bożego (w. 13), a jego celami są: budowanie głębokiej małżeńskiej wspólnoty, potomstwo i wspólne dojście małżonków do kresu życia.

901

TOBIASZ 6,19 — 7,12

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) kontrakt małżeński – wzmianka o spisaniu umowy małżeńskiej jest pierwszą tego rodzaju na kartach Pisma Świętego. W Babilonii i Egipcie spisanie umowy było czymś oczywistym, a według Kodeksu Hammurabiego (§ 128) koniecznym do ważności małżeństwa. b) do najdalszego… Egiptu – w sensie: na krańce świata, na obszar bezludny, czyli tam, gdzie – zgodnie z przekonaniem ówczesnych – przebywają złe duchy i gdzie w żaden sposób nie mogą szkodzić człowiekowi. c) Siostro – zob. Tb 5,22+.

Page 902

odparł: „Niczego nie zjem ani nie wypiję, dopóki nie rozstrzygniesz mojej sprawy”. Wtedy Raguel powiedział: „Zrobię to! Według postanowienia Księgi Mojżeszowej winna być twoją, a również niebo postanowiło tak samo. Weź więc swoją krewniaczkę! Odtąd ty jesteś jej bratem, a ona jest twoją siostrą. Od dzisiaj zostaje ci dana na zawsze. Dziecko, niech Pan niebios sprzyja wam tej nocy i napełni was miłosierdziems i pokojems”. 13Raguel zawołał swoją córkę Sarę, a gdy przyszła, ujął ją za rękę i dał mu za żonę, mówiąc: „Weź ją według prawa i postanowienia zapisanego w Księdze Mojżeszowej, które mówi, że tobie winna być dana za żonę. Zabierz ją i zaprowadź szczęśliwie do ojca, a Bóg niebios niech was darzy pokojem”. 14Przywołał matkę i poprosił, aby przyniosła zwój, na którym spisał kontrakt małżeńskia, że dał mu ją za żonę zgodnie z postanowieniem Prawas Mojżeszowego. Następnie zabrali się do jedzenia i picia. 15Raguel powtórnie przywołał żonę Ednę i rzekł do niej: „Siostro, przygotuj drugą sypialnię i wprowadź do niej Sarę”. 16Ona poszła i przygotowała sypialnię, jak polecił jej mąż, a potem wprowadziła do niej Sarę. Zaczęła nad nią płakać, ale otarła łzy i rzekła: „17Córko, odwagi! Niech Pan niebios napełni cię radością w miejsce twego smutku. Odwagi, córko!”. Noc poślubna i uroczystości weselne 1 Po skończonym posiłku zapragnęli odpocząć. Odprowadzili więc młodzieńca. Przyprowadzili go do sypialni, 2a Tobiaszowi przypomniały się słowa Rafała. Wyjął więc wątrobę i serce ryby z torby, gdzie je trzymał, i położył na rozżarzonych węglach kadzielnych. 3Zapach palonej ryby powstrzymał demonas, który uciekł do najdalszego zakątka Egiptub, a Rafał podążył tam za nim, spętał mu nogi i związał go. 4Wszyscy domownicy wyszli i zamknęli drzwi do sypialni. Wtedy Tobiasz wstał z posłania i rzekł: „Siostroc, wstań, módlmy się i prośmy naszego Panas, aby zmiłował się nad nami i nas ocalił”. 5Gdy wstała, zaczęli się modlić i prosić o ocalenie. Tobiasz mówił: „Bądź uwielbiony, Boże naszych ojców! Niech Twoje imięs będzie uwielbione przez wszystkie pokolenia na wieki! Niech Cię wielbią niebiosa i wszelkie stworzenie po wszystkie wieki! 6 Ty stworzyłeś Adama i stworzyłeś dla niego Ewę, jego żonę – pomoc i podporę.

Rdz 24,33

Rdz 24,50 Pnp 4,9-10.12

Tb 8,17; 10,13

8

Noc poślubna i uroczystości weselne. Modlitwa umieszczona w centrum fragmentu zawiera pochwałę małżeństwa, które zostało ustanowione przez Boga (w. 6). Cytuje ją Katechizm Kościoła Katolickiego (2361) jako jedyny fragment z Księgi Tobiasza. Jest też wykorzystywana w liturgii sakramentu małżeństwa. Jak w poprzednim rozdziale, małżeństwo ukazane jest jako trwałe, dlatego nowożeńcy modlą się o wspólne dożycie starości (w. 7). Celami małżeństwa są zrodzenie potomstwa i wzajemna pomoc. O współżyciu małżeńskim mówi się dyskretnie i zostało ono umieszczo-

TOBIASZ 7,13 — 8,6

902

Mt 12,29.43; Łk 11,24; Ap 20,2

Rdz 2,7

17_Tb:17_Tb

Rdz 1,27 Rdz 2,18-22; Syr 36,24 Tb 4,12; Mt 5,32+

Tb 3,11

Tb 3,15; 6,15

Rdz 18,6n

Rdz 29,27; Sdz 14,12 Rdz 24,54n

9/3/08

2:51 PM

Page 903

Z nich obojga powstał rodzaj ludzki. Ty powiedziałeś: Nie jest dobrze, że człowiek jest sam, uczynię mu więc pomoc podobną do niego. 7 A teraz, nie z powodu rozwiązłości zbliżam się do mojej siostrys, lecz w szczerości uczuć. Okaż zmiłowanie nade mną i nad nią i pozwól nam dożyć wspólnie starości”. 8 Potem powiedzieli razem: „Amens, niech się tak stanie”. 9I spali całą noc. 10 Gdy Raguel wstał rano, wezwał do siebie służących i poszli kopać grób. Mówił przy tym: „Oby on nie umarł, bo stalibyśmy się przedmiotem szyderstwa i pogardy”. 11Gdy skończyli kopać grób, Raguel wrócił do domu, zawołał żonę 12i powiedział: „Poślij jedną ze służących, aby weszła i zobaczyła, czy Tobiasz żyje. Jeśli umarł, pogrzebiemy go tak, aby nikt o tym nie wiedział”. 13Ona posłała służącą, a ta zapaliła lampę, otworzyła drzwi i weszła do pokoju. Zobaczyła ich leżących razem i pogrążonych we śnie. 14Służąca wyszła i oznajmiła, że Tobiasz żyje i że nic złego się nie stało. 15Wtedy wielbili Boga niebios i mówili: „Bądź uwielbiony, Boże, uwielbieniem czystym! Niech Cię wielbią Twoi święcis i wszelkie Twe stworzenie. Niech wszyscy Twoi aniołowies i wszyscy Twoi wybrani wielbią Cię po wszystkie wieki! 16 Bądź uwielbiony, gdyż sprawiłeś mi radość i nie stało się, jak myślałem, lecz postąpiłeś z nami według wielkiego miłosierdzias Twego! 17 Bądź uwielbiony, gdyż okazałeś miłosierdzie nad tym dwojgiem, którzy są jedynakami! Władco, okazuj im zmiłowanie i pomoc, aby do końca swego życia doświadczali radości i miłosierdzia!”. 18 Następnie kazał służącym zasypać grób, nim nastanie poranek. 19Żonie zaś polecił, aby upiekła dużo chleba, a sam poszedł do trzody i wybrał dwa byki i cztery barany, polecając, aby je zabito. Zaczęli przygotowania do uczty. 20Potem wezwał Tobiasza i rzekł do niego: „Nie ruszysz się stąd przez czternaście dnia, ale pozostaniesz u mnie, jedząc i pijąc, i sprawisz radość mojej udręczonej córce. 21Potem weźmiesz od razu połowę mojego majątku i wyruszysz w zdrowiu do swego ojca, a druga połowa będzie wasza, kiedy umrę ja i moja żona. Synu, odwagi! Jestem twoim ojcem, a Edna jest twoją

a) czternaście dni – jest to czas dwukrotnie dłuższy od przyjętego zwyczajem, gdyż zazwyczaj uroczystości weselne trwały siedem dni (Sdz 14,17). Zatem jest to szczególny wyraz radości Raguela z powodu zamążpójścia Sary.

ne w kontekście związku wiernego. Małżonkowie związani są ze sobą na stałe, jak rodzeństwo, dlatego teściowie stają się dla nich rodzicami (w. 21). Strach przed złą mocą i śmiercią okazuje się niesłuszny, gdyż „lek” wskazany przez Rafała skutecznie odpędził demona. Pokonanie złego ducha jest interpretowane jako zwycięstwo Boga (w. 3) i dzieło Jego wielkiego miłosierdzia, za które jest wysławiany przez Raguela i Ednę (ww. 16n). Autor poucza w ten sposób, że zamiast małodusznej przezorności trzeba mocno zaufać miłosierdziu Bożemu.

903

TOBIASZ 8,7-21

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Azariasz – zob. Tb 5,13+. b) Raga – zob. Tb 4,1+. c) Tekst krótszy GI (zob. Wprowadzenie) zawiera w. 3: Gdyż Raguel poprzysiągł, że nie wyjadę. d) Media – zob. Tb 1,14+. e) zaczęła płakać – chodzi o żałobne lamenty.

Page 904

matką. Od tej chwili na zawsze należymy do ciebie i twojej siostrys. Odwagi synu!”. Wędrówka do Raga 1 Tobiasz przywołał Rafała i rzekł do niego: „2Bracies Azariaszua, weź ze sobą czterech służących i dwa wielbłądy i ruszaj do Ragab. Idź do Gabaela, wręcz mu dokument i odbierz pieniądze, a jego samego przyprowadź ze sobą na uroczystości weselne. [3]c 4Wiesz, że mój ojciec liczy dni i jeśli spóźnię się choćby jeden dzień, sprawię mu wielki ból. Wiesz też, że Raguel mnie zaprzysiągł, a tej przysięgi nie mogę złamać”. 5Rafał wyruszył do Raga w Mediid, a z nim czterech służących i dwa wielbłądy. Przenocował u Gabaela, któremu wręczył spisany dokument, oraz opowiedział o Tobiaszu, synu Tobita, o tym, że pojął żonę i zaprasza go na uroczystości weselne. Gabael wstał i w obecności Rafała przeliczył opieczętowane sakwy, a potem je załadowali. 6Wczesnym rankiem wyruszyli w drogę i przybyli na ucztę weselnąs. Weszli do domu Raguela i zastali Tobiasza siedzącego przy stole. Na ich widok poderwał się, aby przywitać Gabaela, który rozpłakał się i pobłogosławiłs go, mówiąc: „O szlachetny i dobry człowieku, synu człowieka szlachetnego i dobrego, człowieka sprawiedliwego i miłosiernego! Niech Pans ześle błogosławieństwo niebios na ciebie, twoją żonę, twego ojca i na matkę twojej żony. Niech Bóg będzie uwielbiony za to, że ujrzałem Tobiasza, tak podobnego do mojego krewnego!”.

9

Niepokój rodziców Tobiasza 1 Tymczasem dzień po dniu Tobit liczył dni potrzebne na podróż tam i z powrotem. Gdy minął przewidziany czas, a syn nie wracał, 2mówił: „Może go zatrzymano? A może Gabael zmarł i nie ma nikogo, kto mógłby oddać pieniądze?”. 3I zaczął się martwić. 4Jego żona Anna mówiła: „Mój chłopiec zginął i nie ma go wśród żyjących”. Zaczęła płakaće i wylewać łzy z powodu syna, mówiąc: „5Biada mi, dziecko, światło moich oczu, że pozwoliłam ci na tę podróż”. 6 A Tobit mówił do niej: „Milcz i nie martw się, wróci zdrowy! Z pewnością mieli tam wielkie trudności, ale człowiek, który z nim podróżuje, jest godny zaufania i pochodzi spo-

10

Wędrówka do Raga. Podczas wesela Azariasz-Rafał w imieniu Tobiasza wypełnia zlecenie dane przez Tobita, aby odebrać zdeponowane u Gabaela pieniądze. Autor uwydatnia tu cechy bohaterów: troskliwość Tobiasza o rodziców, lojalność Azariasza i radość Gabaela z pomyślności krewnych. Cnoty te zostały wpisane w przedstawiony w księdze wzorzec budowania relacji rodzinnych. Niepokój rodziców Tobiasza. Tęsknota Anny i Tobita jest wyrazem ich rodzicielskiej miłości do syna. Rozpacz Anny jest jednak nieuzasadniona, choć autor księgi opisuje ją ze zrozumieniem. Pokazuje też, jak ociemniały Tobiasz troskliwie uspokaja żonę, słusznie pokładając ufność w Bogu. Jest to ostatnia próba rodziców Tobiasza, wkrótce zostaną pocieszeni.

TOBIASZ 9,1 — 10,6

904

Tb 5,3

Tb 10,1

Tb 7,6

Tb 7,2

Tb 9,3n

Tb 11,13 Tb 5,21

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

Page 905

śród naszych bracis. Siostro, nie martw się o niego, gdyż powróci”. 7Na to ona odparła: „Zostaw mnie i nie zwódź! Mój syn zginął!”. Każdego dnia wychodziła i patrzyła na drogę, którą wyruszył jej syn, a nie dała się przekonać nikomu. Gdy słońce zachodziło, wracała do domu i przez całą noc płakała i zawodziła. W ogóle nie mogła spać. Powrót Tobiasza do domu Gdy minęło czternaście dni uroczystości weselnych, które Raguel przysiągł urządzić dla córki, przyszedł do niego Tobiasz i powiedział: „Pozwól mi ruszyć w drogę, bo wiem, że mój ojciec i moja matka już nie wierzą, że mnie jeszcze zobaczą. Teraz więc proszę cię, ojcze, abyś pozwolił mi odejść i wrócić do mojego ojca. Już ci mówiłem, w jakim stanie go zostawiłem”. 9Raguel odpowiedział Tobiaszowi: „Pozostań, synu, pozostań jeszcze ze mną, a ja poślę do twego ojca Tobita gońców, aby mu przekazali wiadomości o tobie”. Ale Tobiasz powiedział: „W żadnym wypadku! Proszę cię, abyś mi pozwolił udać się do mego ojca”. 10Wtedy Raguel wstał, powierzył Tobiaszowi jego żonę Sarę i dał mu połowę swojego majątku: sługi i służące, woły i owce, osły i wielbłądy, ubrania, pieniądze i sprzęty domowe. 11I tak odesłał ich w zdrowiu, a przy pożegnaniu powiedział: „Bądź zdrów, synu! Szczęśliwej podróży! Niech Pans niebios prowadzi ciebie i twoją żonę Sarę. Obym przed swoją śmiercią zobaczył wasze dzieci!”. 12Do córki Sary powiedział: „Idź do swego teścia, gdyż odtąd to oni będą twymi rodzicami tak samo jak ci, którzy dali ci życie. Córko, idź w pokoju! Obym do końca życia słyszał o tobie jedynie dobre rzeczy”. Gdy się pożegnał, pozwolił im odejść. 13A Edna rzekła do Tobiasza: „Synu i bracies kochany! Pan niebios niech was prowadzi i niech pozwoli mi jeszcze za życia oglądać dzieci twoje i mojej córki Sary, zanim umrę. Przed Panem oddaję ci moją córkę w opiekę, a ty jej nie zasmucaj do końca swego życia! Synu, idź w pokoju! Odtąd jestem twoją matką, a Sara jest twoją siostrą. Obyśmy wszyscy byli tak samo szczęśliwi przez wszystkie dni naszego życia”. Potem serdecznie ucałowała obydwoje i odesłała w zdrowiu. 14Tak więc wyruszył Tobiasz od Raguela, w zdrowiu i radości, wielbiąc Pana nieba i ziemi, Króla wszystkich stworzeń za to, że tak szczęśliwą dał mu podróż. Raguel rzekł jeszcze do niego: „Obyś miał szczęście czcić rodziców przez wszystkie dni ich życia”. 8

Rdz 24,54.56; 30,25

Tb 8,21

Powrót Tobiasza do domu. Opis okoliczności towarzyszących wyjazdowi Tobiasza i Sary jest dla autora sposobnością do ukazania istoty miłości rodzinnej. Teściowie uznają Tobiasza za syna i proszą Sarę, aby rodziców męża darzyła takim samym uczuciem, jakie żywi do nich. Autor przypomina tu o wynikającym z IV przykazania Dekalogu obowiązku szacunku dla rodziców i teściów. Pożegnanie nowożeńców wyruszających z Ektabany zyskuje charakter błogosławieństwa. Po raz kolejny w księdze pojawia się również modlitwa o szczęśliwą podróż (Tb 5,17; 10,11; por. Tb 5,22). Żydzi bowiem w bezpiecznym dotarciu do celu wędrówki widzieli szczególną łaskę Boga i wyraz Jego błogosławieństwa (Rdz 24,21.40.42.56).

905

TOBIASZ 10,7-14

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Niniwa – zob. Tb 1,3+. b) żółć ryby – uchodziła ona w starożytności za lek na oczy (Tb 6,3). c) za nimi biegł pies – w syr. przekładzie tekstu Anna, zanim dostrzeże Tobiasza, widzi przybiegającego psa, który jest tu zwiastunem dobrych wieści.

Page 906

Uleczenie oczu Tobita 1 Gdy zbliżali się do Kaserin naprzeciwko Niniwya, Rafał rzekł: „2Wiesz, w jakim stanie zostawiliśmy twego ojca. 3Wyprzedźmy więc twoją żonę, aby przygotować dom, zanim nadejdą inni”. 4Ruszyli obydwaj. Rafał dodał: „Weź ze sobą żółć rybyb”. A z tyłu za nimi biegł piesc. 5Anna siedziała przy drodze, wypatrując powrotu syna. 6Gdy zobaczyła, że się zbliża, zawołała do jego ojca: „Oto wraca twój syn, a także człowiek, który mu towarzyszył w podróży!”. 7 Rafał powiedział Tobiaszowi, zanim ten zbliżył się do ojca: „Wiem, że twój ojciec odzyska wzrok. 8Tylko namaść jego oczy żółcią ryby. Lek wygryzie i ściągnie bielmo z jego oczu, a ojciec przejrzy i będzie widział światło”. 9 Anna wybiegła im naprzeciw i rzuciła się swojemu synowi na szyję, mówiąc: „Dziecko, znowu cię widzę! Teraz mogę umrzeć spokojnie!”. I zapłakała. 10Także Tobit wstał i potykając się, wyszedł do bramy dziedzińca. 11Tobiasz podszedł do ojca, mając w ręku żółć ryby. Dmuchnął mu w oczy i trzymając go mocno rzekł: „Nie bój się, ojcze!”. Potem przyłożył mu lek i odczekał chwilę. 12Następnie obiema rękami zerwał bielmo, zaczynając od kącików oczu. 13A wtedy Tobit rzucił mu się na szyję i płacząc, mówił: „Synu, światłości moich oczu, widzę cię!”. 14I dodał: „Niech będzie uwielbiony Bóg i niech będzie uwielbione Jego wielkie imięs! Niech będą błogosławieni wszyscy Jego święci aniołowies! Niech przebywa wśród nas Jego wielkie imię! Niech po wszystkie wieki będą błogosławieni wszyscy Jego aniołowie! On mnie doświadczył, lecz oto znowu widzę mojego syna Tobiasza”. 15 Tobiasz wszedł do domu, ciesząc się i głośno wielbiąc Boga, i opowiedział ojcu o tym, jak szczęśliwie odbył podróż, że przywozi pieniądze, oraz że pojął za żonę Sarę, córkę Raguela, która nadchodzi i jest już blisko bramy Niniwy. 16Tobit wyszedł na spotkanie synowej do bramy Niniwy, ciesząc się i wielbiąc Boga. Mieszkańcy Niniwy zdziwili się, widząc go idącego żwawym krokiem, a nie prowadzonego za rękę. Tobit wyznał im, że to Bóg okazał mu miłosierdzies i przywrócił mu wzrok. 17Potem Tobit podszedł do Sary, żony swego syna Tobiasza, pobłogosławił ją i powiedział: „Witaj, córko, i bądź pozdrowiona!

11

Uleczenie oczu Tobita. Tobiasz z chłopca stał się dorosłym i samodzielnym mężczyzną. Może teraz otoczyć swoją opieką rodziców, czego znakiem jest uleczenie ojca. Przybycie Tobiasza do rodzinnego domu z nowo poślubioną żoną jest dla autora kolejną okazją do przedstawienia miłości w rodzinie. Jej przejawami są: tęsknota matki, troskliwość syna i serdeczne powitanie Tobita, który przyjmuje synową jak własną córkę. Cierpienia Tobita dobiegły końca. Bóg nie zawiódł pokładanej w Nim ufności. Sprawiedliwy człowiek po czasie próby, w którym okazał się wierny, odzyskuje zdrowie i cieszy się szczęściem syna. Daje temu wyraz w modlitwie dziękczynnej.

TOBIASZ 11,1-17

906

Tb 6,9

Rdz 33,4; 45,14; 46,29; Łk 15,20 Rdz 46,30

Dz 9,18

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

Page 907

Niech będzie uwielbiony Bóg, który sprowadził cię, córko, do nas! Niech będzie błogosławiony twój ojciec i niech będzie błogosławiony mój syn, Tobiasz. I ty, córko, bądź błogosławiona. Wejdź do twego domu w zdrowiu, z błogosławieństwem i radością. Wejdź, córko!”. 18 Tamtego dnia zapanowała wielka radość wśród wszystkich Żydów, którzy mieszkali w Niniwie. 19Przybyli także Achikara i Nadab, krewni Tobita, aby dzielić z nim radość.

a) Achikar – zob. Tb 1,21+.

Tajemnica anioła Rafała 1 Kiedy uroczystości weselne dobiegły końca, Tobit przywołał syna Tobiasza i powiedział: „Synu, pamiętaj o wynagrodzeniu dla człowieka, który towarzyszył ci w podróży. A nawet dodaj coś jeszcze do wynagrodzenia”. 2On odpowiedział: „Ojcze, jak mam go wynagrodzić? Jeśli nawet oddam mu połowę majątku, który przywiózł ze mną, nie poniosę szkody. 3On mnie przyprowadził w zdrowiu, uleczył moją żonę, przywiózł ze mną pieniądze, uleczył też ciebie. Jakąż zapłatę mógłbym mu dać?”. 4Tobit odpowiedział: „Synu, będzie sprawiedliwie, jeśli otrzyma połowę z tego, co wiózł w drodze powrotnej”. 5Przywołał go więc i rzekł: „Zabierz jako zapłatę połowę wszystkiego, co przywiozłeś, i wracaj zdrów do domu”. 6Wówczas Rafał wziął ich na stronę i powiedział im: „Uwielbiajcie Boga i wobec wszelkiej istoty żywej wysławiajcie Go za dobrodziejstwa, które wam wyświadczył, aby wielbiono Boga i wysławiano Jego imięs! Wszystkim ludziom opowiadajcie o wielkich dziełach Bożych i nie wahajcie się Go wysławiać. 7Słuszną jest rzeczą zachowywać tajemnice króla, jednak dzieła Boga trzeba rozgłaszać i ze czcią wysławiać. Czyńcie dobro, a ominie was zło. 8 Lepsza modlitwa w prawdzie czy jałmużna wynikająca ze sprawiedliwości niż bogactwo zdobyte nieprawością. Lepiej rozdawać jałmużnę, niż gromadzić złoto. 9Jałmużna ratuje od śmierci i oczyszcza z wszelkiego grzechus. Kto rozdaje jałmużnę, ten będzie żył długo. 10Ci, którzy popełniają grzech i dopuszczają się niesprawiedliwości, są wrogami własnego życia. 11Wyjawię wam całą prawdę, a nie zataję przed wami niczego. Przecież wyjaśniłem wam i powiedziałem, że królewskie tajemnice należy zachowywać, a dzieła Boga chwalebnie rozgłaszać. 12Tak więc, kiedy ty i Sara modliliście się,

12

Tb 4,14; 5,16

Tb 13,4

1P 3,13 Prz 16,8; Syr 29,8-12 Syr 3,30; 29,12; Dn 4,24

Tb 3,2-6.11-16

Tajemnica anioła Rafała. Azariasz-Rafał ujawnia się jako anioł Boży. Przy pożegnaniu wygłasza serię pouczeń w formie maksym. Przypominają one „katechizm” z Tb 4 i skupiają się na dobroczynności i chwaleniu Boga. Rafał zapewnia też, że Bóg zna i pamięta dobre czyny człowieka. Zostaje tu potwierdzony cel Księgi Tobiasza: głoszenie dobroci Boga, który działa w świecie i wspiera ufających Mu ludzi. Chociaż wypowiedzi Rafała o sobie i swoich zadaniach nie można traktować jako wykładu prawd wiary na temat aniołów, należy zauważyć jej zbieżność z przekonaniami dotyczącymi aniołów, zawar tymi w innych miejscach ST (np. Sdz 2,1-3; 13,3-21; Hi 33,23n; Za 1,12). Aniołowie

907

TOBIASZ 11,18 — 12,12

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) zanosiłem… modlitwy – została tu podkreślona funkcja pośrednika i opiekuna, jaką anioł Rafał i inni aniołowie spełniają wobec ludzi. b) siedmiu aniołów – aniołowie są duchami, tworzą dwór przed majestatem Boga. Autor natchniony formułuje myśl o dworze niebiańskim pod wpływem perskich i medyjskich zwyczajów dworskich, stosownie do których król miał na swym dworze siedmiu doradców.

Page 908

to ja zanosiłem wasze modlitwya przed majestat Panas. Tak samo, gdy grzebałeś zmarłych. 13Gdy więc nie wahałeś się wstać od zastawionego stołu i iść, aby pogrzebać zmarłego, wtedy właśnie ja zostałem posłany do ciebie, żeby cię wystawić na próbę. 14A teraz posłał mnie Bóg, żebym uleczył ciebie i twoją synową Sarę. 15Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu aniołówb, którzy służą Panu i wchodzą przed Jego majestat”. 16 Wtedy obaj się przerazili i ze strachu upadli przed nim na twarz. 17Ale on powiedział: „Nie lękajcie się, pokójs wam! Uwielbiajcie Boga po wszystkie wieki! 18Przybyłem do was nie z własnej woli, ale z woli naszego Boga! Dlatego błogosławcies Go przez wszystkie dni i śpiewajcie Mu hymny! 19Widzieliście, że niczego nie jadłem; mieliście tylko widzenie. 20 Uwielbiajcie Pana na ziemi i wysławiajcie Boga! Ja wstępuję do Tego, który mnie posłał. Opiszcie wszystko, co was spotkało”. I wtedy odszedł. 21Oni wstali, ale już go nie widzieli. 22 Uwielbiali więc Boga i śpiewali Mu hymny, i wysławiali Go za wielkie Jego dzieła, gdyż ukazał im się anioł Boży. Modlitwa dziękczynna Tobita 1 Tobit tak się modlił: 2 „Niech będzie uwielbiony Bóg żyjący na wieki, niech będzie uwielbione Jego królestwos! Ponieważ On karze i okazuje miłosierdzies, On wtrąca głęboko pod ziemię do krainy umarłychs i wyprowadza z największej zagłady. Nikt nie ujdzie Jego ręki. 3 Synowie Izraela, wysławiajcie Go wobec narodów, gdyż to On was rozproszył między nimi 4 i tam ukazał wam swoją wielkość! Wywyższajcie Go wobec wszelkiego stworzenia, gdyż On sam jest naszym Panems i Bogiem. On sam jest naszym Ojcem i Bogiem po wszystkie wieki. 5 Będzie was karał za wasze nieprawości, a potem okaże wam zmiłowanie pośród wszystkich narodów, gdziekolwiek zostaliście rozproszeni. 6 Gdy nawrócicie się do Niego całym sercems i całą dusząs, aby postępować przed Nim w prawdzie, wtedy i On zwróci się do was i już nigdy nie ukryje swojego oblicza przed wami. 7 A teraz spójrzcie, jak z wami postąpił i wysławiajcie Go pełnym głosem,

13

otaczają Boga w niebie i spełniają zadania powierzone im na ziemi. Nie mają fizycznego ciała i zobaczyć ich można jedynie w wizji. Autor Księgi Tobiasza dopowiada jeszcze, że z woli Boga mogą oni pełnić funkcję aniołów stróżów, leczyć ludzi i przyjmować dla niepoznaki postać człowieka. Modlitwa dziękczynna Tobita. Modlitwa ta nie wiąże się z wydarzeniami opisanymi w księdze. Uważa się ją za tekst dodany do opowiadania. Składa się ona z dwóch odrębnych modlitw. Pierwsza z nich dotyczy kary za grzechy i miłosierdzia Bożego (ww. 1-9), druga – nadziei odnowienia Jerozolimy (ww. 10-18). Obie pieśni przedstawiają wzniosłą wizję Boga jako

TOBIASZ 12,13 — 13,7

908

Tb 1,17; 2,4

Tb 3,17 Łk 1,19; Ap 8,2

Sdz 13,16.20; Tb 6,5+ J 20,17

Dz 1,9

1Krn 29,10; Tb 3,11; 8,5.15; 12,6; Dn 3,26

Mdr 16,13

Pwt 32,6; Mdr 2,16; Iz 63,16; 64,7; Jr 3,4

Pwt 30,2n; Za 1,3; Ml 3,7

17_Tb:17_Tb

1Tm 1,17

Iz 52,1; Ap 21,2.10

Mi 7,19 1Tm 1,17

Iz 9,1; 49,6; 60,1-5; Ap 21,24-26 Iz 2,2n; Mi 4,2; Za 8,20-22

Ba 4,31

Ps 122,6; Iz 66,10

Iz 54,11n; Ap 21,18-21

9/3/08

2:51 PM

Page 909

błogosławcies Panas sprawiedliwości i wywyższajcie Króla wieków. 8 Ja także wysławiam Go w kraju mego wygnania, opowiadam grzesznym narodom Jego moc i wielkość: Grzesznicy, nawróćcie się i postępujcie przed Nim sprawiedliwie! Kto wie, może sobie w was upodoba i okaże wam zmiłowanie? 9 Wywyższam mego Boga, moja duszas sławi Króla niebios, raduję się Jego wielkością. 10 Niech mówią o Nim i wysławiają Go w Jerozolimies! Jerozolimo, miasto święte, Pan będzie cię karał za czyny twoich synów i ponownie okaże miłosierdzie synom sprawiedliwych. 11 Godnie wysławiaj Pana i błogosław Króla wiekówa, aby znów Jego mieszkanie z radością zostało odbudowane dla ciebie. 12 Aby przez ciebie zanieść radość wygnańcom, aby przez ciebie obdarzyć miłością przygnębionych po wszystkie pokolenia na wieki. 13 Olśniewająca światłość oświetli wszystkie krańce ziemi. Wiele narodów przybędzie z daleka do ciebie i mieszkańcy wszystkich krańców ziemi do Twego świętego imienias, przynosząc w rękach dary dla Króla niebios. Wszystkie pokolenia będą się cieszyć dzięki tobie, a twe imięs «Wybrana» pozostanie przez pokolenia na wieki. 14 Przeklęci wszyscy, którzy ci złorzeczą! Przeklęci będą, którzy cię pustoszą i burzą twoje mury, którzy obalają twoje wieże i podpalają twoje domy. Błogosławieni będą na wieki, którzy lękają się ciebie. 15 Podnieś się i raduj z powodu synów sprawiedliwych, gdyż zostaną zgromadzenis i będą uwielbiać Pana wieków. Szczęśliwi, którzy cię miłują! Szczęśliwi, którzy się cieszą twoim pokojems! 16 Szczęśliwi wszyscy, którzy się smucą z powodu twych cierpień, bo będą się cieszyć tobą i na wieki oglądać Twą radość. Duszos moja, uwielbiaj Pana, wielkiego Króla! 17 Gdyż Jeruzalems będzie odbudowane, a w mieście dom Jego – po wszystkie wieki. I będę szczęśliwy, jeśli resztas mojego rodu będzie oglądać twoją chwałęs i wysławiać Króla niebios. Bramy Jeruzalem będą odbudowane z szafiru i szmaragdu, wszystkie twoje mury – ze szlachetnych kamieni. Wieże Jeruzalem będą odbudowane ze złota,

a) Wersetów 8-11a brak w Kodeksie Synajskim; tłumaczenie za Kodeksami Watykańskim i Aleksandryjskim (zob. Wprowadzenie).

Króla i Pana. Bóg słusznie karze swój lud i Jerozolimę, ale kara ta ma charakter uzdrawiający i wychowawczy. Bóg bowiem okaże swoje miłosierdzie nad tymi, którzy szczerze się nawrócą, odnowi Jerozolimę i wyniesie ją ponad wszystkie ludy.

909

TOBIASZ 13,8-17

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:51 PM

a) Ofir – legendarna kraina, do której zawijały statki króla Salomona, przywożąc stamtąd złoto, srebro, kość słoniową i drogie kamienie. Położenie nie jest dokładnie znane, być może to wybrzeże Etiopii. b) Niniwa – zob. Tb 1,3+. c) Media – zob. Tb 1,14+.

Page 910

jej przedmurza – ze złota czystego. Place Jeruzalem będą wyłożone rubinem i kamieniem z Ofirua. 18 Wtedy bramy Jeruzalem zanucą pieśń radości i wszystkie jej domy powiedzą: «Allelujas! Błogosławiony Bóg Izraela!». I błogosławieni będą błogosławić święte imięs – na wieki i na zawsze”. 1 Tak kończy się pieśń uwielbienia Tobita.

Ps 72,18n

14

Testament Tobita i losy rodziny Tobit zmarł pełen pokoju w wieku stu dwudziestu lat i został pochowany z należną czcią w Niniwieb. Miał sześćdziesiąt dwa lata, gdy utracił wzrok. Po odzyskaniu wzroku żył w dobrobycie i rozdawał jałmużnę, wielbił Boga i wysławiał Jego wielkość. 3W godzinie śmierci przywołał swojego syna Tobiasza i nakazał mu: „Synu, zabierz stąd swoje dzieci 4i uchodź do Mediic, gdyż wierzę słowom Boga, odnoszącym się do Niniwy, które wypowiedział Nahum. Spełni się wszystko, a Asyrięs i Niniwę spotka to, co przepowiedzieli prorocys Izraela, których Bóg posłał. Stanie się to wszystko i nic nie zostanie ujęte z tych przepowiedni! Dokona się to w swoim czasie. W Medii będzie bezpieczniej niż w Asyrii czy Babiloniis. Wiem i jestem przekonany, że wszystko, cokolwiek powiedział Bóg, spełni się i urzeczywistni. Żadne z tych słów nie pozostanie niespełnione. Nasi bracias, którzy mieszkają w kraju Izraela, wszyscy zostaną rozproszeni i uprowadzeni do niewoli z ich urodzajnej ziemi. Cały kraj Izraela obróci się w pustkowie. Tak samo Samarias i Jeruzalems będą wyludnione, a dom Boży będzie pogorzeliskiem aż do pewnego czasu. 5Jednak Bóg znowu zmiłuje się nad nimi i sprawi, że powrócą do kraju Izraela. I na nowo odbudują dom Boży, chociaż nie tak, jak pierwszy – dopóki nie wypełni się ustalony czas. Wtedy to powrócą z wygnania i odbudują Jeruzalem w całej świetności, i zostanie w niej odbudowany dom Boży, jak to zapowiadali prorocy Izraela. 6Wtedy wszystkie narody na ziemi zwrócą się do Boga i prawdziwie będą Mu służyć w bojaźni. Wszyscy odrzucą swoje bóstwa i tych, którzy ich zwodzili, i w sprawiedliwości będą wielbić Boga wieków. 7Wszyscy Izraelici, którzy ocaleją w tych dniach, bo prawdziwie pamiętali o Bogu, zgromadzą się i pójdą do Je2

Testament Tobita i losy rodziny. Tobit i Tobiasz przeszli przez życie wierni Bogu i swoim bliskim. Tobit w mowie pożegnalnej zwraca się najpierw do syna, którego wzywa do sprawiedliwości, miłosierdzia i pobożności. W dalszej perspektywie jego słowa zapowiadają odnowienie całego narodu izraelskiego i zwrócenie się wszystkich ludów do prawdziwego Boga. Zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym (politycznym) dobro zwycięży, a zło zostanie ukarane. Tę zasadę odpłaty Tobit ilustruje zapowiedzią upadku Niniwy i Asyrii. Z kolei przykład Achikara (ww. 10n) raz jeszcze potwierdza wartość okazywanego miłosierdzia (jałmużny), które w ostatecznym rozrachunku zapewnia życie człowiekowi miłosiernemu.

TOBIASZ 13,18 — 14,7

910

Rdz 47,29; 49,1; 1Krl 2,1; Tb 4,2n

2Krl 25,1-12

2Krl 17,5n

Iz 64,10 Ezd 3,11n; Ag 2,3

Iz 35,10

Iz 40 – 42; Ag 2,9 Iz 18,7; 19,22; Jr 16,19

Iz 60,4; Jr 32,37; Ez 34,28; 36,12; 37,25; 39,26

17_Tb:17_Tb

Ps 37,38; 104,35

Łk 14,13n

Tb 2,10

Tb 4,10; 12,9; Łk 6,38

Tb 8,21

Na 3,18n

9/3/08

2:52 PM

Page 911

ruzalem. Na wieki zamieszkają bezpiecznie w ziemi Abrahama, która będzie im dana na nowo. Ci, którzy prawdziwie miłują Boga, będą się cieszyć, a dopuszczający się grzechus i niesprawiedliwości znikną z powierzchni ziemi. [8]a 9Teraz, synu, rozkazuję wam! Służcie Bogu w prawdzie i czyńcie, co jest Mu miłe. Nakażcie waszym dzieciom, aby postępowały sprawiedliwie i rozdawały jałmużnę, aby pamiętały o Bogu i w każdym czasie uwielbiały Jego imięs, w prawdzie i ze wszystkich swoich sił. A ty, synu, opuść Niniwę i nie pozostawaj tutaj! Tego dnia, w którym pochowasz twoją matkę obok mnie, tego samego dnia nie pozostawaj dłużej w tych okolicach. Widzę bowiem, że dzieje się tutaj wiele niesprawiedliwości i często postępuje się podstępnie, a nikt się tego nie wstydzi. 10Synu, popatrz, co Nadabb uczynił Achikarowic, który go wychował. Czy nie sprawił, że ten za życia zstąpił pod ziemię? Ale Bóg odpłacił mu za jego nieprawość. Achikar powrócił do światła, a Nadab zstąpił do wiecznych ciemności, gdyż czyhał na życie Achikara. Ponieważ Achikar rozdawał jałmużnę, został ocalony ze śmiertelnej pułapki zastawionej na niego przez Nadaba, który sam wpadł w tę pułapkę i zgubił samego siebie. 11Tak więc, dzieci, przyjrzyjcie się, co może sprawić jałmużna, a co niesprawiedliwość, która zabija. Ale oto moja duszas mnie opuszcza…”. Gdy położono go na łóżku, zmarł. I pochowano go ze czcią. 12 Kiedy umarła matka, Tobiasz pochował ją obok ojca. Potem on i jego żona wyruszyli do Medii i zamieszkali w Ekbatanied u teścia Raguela. 13Tobiasz szanował ich bardzo, a po ich śmierci pochował ich z należnym szacunkiem w Ekbatanie w Medii. Odziedziczył też majątek Raguela podobnie, jak wcześniej majątek swego ojca Tobita. 14Zmarł mając sto siedemnaście lat. 15Zanim zmarł, był świadkiem zagłady Niniwye, a nawet widział jeńców uprowadzonych do Medii przez medyjskiego króla Achiacharosa. I wielbił Boga za wszystko, co uczynił mieszkańcom Niniwy i Asyrii. Cieszył się przed swoją śmiercią z losu Niniwy i wielbił Panas, Boga na wieki wieków.

911

a) Werset 8 występuje tylko we wtórnym tekście krótszym (zob. Wprowadzenie). b) Nadab – bratanek Achikara. Z dzieła Mądrość Achikara dowiadujemy się, że Achikar, nie mając własnych dzieci, adoptował Nadaba. Zamiast wdzięczności spotkały go jednak od bratanka wielkie przykrości. W wyniku intrygi Nadaba Achikar został osadzony w więzieniu i miał zostać stracony. Uratowany przez życzliwie nastawionego kata ukrywał się do czasu powrotu króla, który przywrócił Achikara do łask a Nadaba kazał stracić. c) Achikar – zob. Tb 1,21+. d) Ekbatana – zob. Tb 3,7+. e) Upadek Niniwy nastąpił w 612 r. przed Chr. Radość z upadku wrogów, a nawet modlitwa o ich klęskę (np. Ps 12,4+; 109+) są częste w ST, w którym nie znano jeszcze przykazania miłości nieprzyjaciół (Mt 5,44).

TOBIASZ 14,8-15

17_Tb:17_Tb

9/3/08

2:52 PM

Page 912

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

Page 913

KSIĘGA JUDYTY Wprowadzenie Okoliczności powstania Autorem Księgi Judyty jest anonimowy Żyd działający w Palestynie, człowiek wykształcony, znający historię Izraela i istniejące już wtedy teksty Pisma Świętego. Swoje dzieło napisał w połowie II w. przed Chr., mając w pamięci prześladowanie religijne i zakończone zwycięstwem powstanie Machabeuszy (167-164 przed Chr.). Tekst księgi zachował się jedynie w języku greckim, chociaż św. Hieronim posiadał także tekst aramejski. Księga Judyty należy do ksiąg deuterokanonicznych, zawsze uznawana za kanoniczną przez kościoły zachodnie, jednak odrzucana przez chrześcijański Wschód. Kościoły protestanckie także wykreśliły Księgę Judyty z kanonu ksiąg świętych. Jej kanoniczność dla Kościoła Katolickiego potwierdził Sobór Trydencki (1546 r.). Tytuł księgi nawiązuje do kluczowej postaci opowiadania, pięknej i pobożnej Judyty, która ocaliła przed zagładą naród wybrany i święte miasto Jerozolimę. Historycznym tłem opowieści są rządy króla Nabuchodonozora, który panował nad Asyrią (Jdt 1,1.13). Jednak opracowania historyczne nie wspominają ani asyryjskiego króla o takim imieniu, ani jego przeciwnika Arfaksada. Imię Nabuchodonozora łączy się w tradycji biblijnej z królem babilońskim, który w 587 r. przed Chr. zburzył Jerozolimę i świątynię, i zapewne to jego miał na myśli autor księgi. Na trudności interpretacyjne napotyka też wiadomość o powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (Jdt 4,3; 5,19), co miało miejsce w czasach perskich. Wiele innych wzmianek, nadających opowiadaniu znamię historyczności, także nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Z kolei utrwalone w księdze poglądy religijne, w tym żądanie boskiej czci dla ziemskiego władcy (Jdt 3,8; 6,2), oraz instytucje życia publicznego, a wśród nich religijny i polityczny autorytet najwyższego kapłana (Jdt 4,1nn), czy istnienie rady starszych (Jdt 4,8nn), pojawiły się dopiero w czasach hellenistycznych. W jednym opowiadaniu zatem autor zawarł wydarzenia należące do różnych epok: asyryjsko-babilońskiej, perskiej i hellenistycznej. Księga Judyty nie jest więc dziełem historycznym, lecz dydaktycznym, gdyż zawarta w niej historia jest fikcyjna. Jest rodzajem midraszu, czyli przypowieściowego i dydaktycznego przedstawienia dziejów narodu wybranego. Treść i teologia U podstaw takiego przedstawienia historii kryło się głębokie przeświadczenie Izraela o nieustannej obecności Boga w życiu narodu, przekonanie poparte wielowiekowym doświadczeniem, że to Boża opatrzność wyznacza jego dzieje. Kompozycja księgi jest przejrzysta, a akcja rozwija się miarowo, chociaż nie brak w niej momentów dramatycznych. Można w niej wyróżnić zasadniczo dwie cześci: pierwsza (Jdt 1 – 7) traktuje o przygotowaniach Asyryjczyków do walki z Żydami, druga (Jdt 8 – 16) opisuje wyzwolenie Żydów za sprawą Judyty. Obie części skonstruowano na zasadzie odwróconych paralelizmów (chiazmów): pierwsza rozpoczyna się przedstawieniem głównych wrogów Izraelitów, druga natomiast koncentruje się na postępowaniu Judyty. Chiazmy powodują, że czytelnik nie odnosi wrażenia, iż śledzi 913

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

Page 914

historię, lecz ma do czynienia z dramatem o bogatej akcji. Księga zawiera także piękne teksty modlitw (Jdt 9,2-14; 16,1-17). Jej naczelnym tematem teologicznym jest wezwanie do bezwzględnej wierności Bogu w każdych okolicznościach. W opowiadaniu temat ten jest ilustrowany dramatyczną sytuacją społeczności Izraela, zagrożonej przez najeźdźcę i przymuszonej do bluźnierczego uznania człowieka za boga. Autor natchniony pokazuje, że prześladowania i zagrożenie są tylko próbą, której celem jest oczyszczenie i umocnienie wiary narodu (Jdt 8,24-27). Wierność Izraela wobec Jerozolimy i świątyni, wobec przykazań i szczegółowych postanowień Prawa stanowią nieodzowne, ale wystarczające warunki zbawczej interwencji Boga (Jdt 5,17n; 8,18-20; 11,10n), gdyż On jest Bogiem ludzi wiernych Prawu i okazujących Mu bojaźń (Jdt 5,21; 16,15). W Księdze Judyty spotykamy ściśle monoteistyczną koncepcję Boga: Jego imię brzmi Pan (Jdt 4,2; 9,8); On jest Panem i Bogiem Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17). On jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Jdt 9,5n.12), Bogiem nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18), nieskończenie większym od człowieka, niezgłębionym (Jdt 8,13-16). On jest Bogiem, który kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2) i który przy pomocy słabej kobiety gromi wrogów narodu (Jdt 9,10; 13,15; 16,5n). On jest obrońcą poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11). Przez pryzmat teologicznego przesłania należy spojrzeć na główną bohaterkę opowiadania, Judytę, która jest ucieleśnieniem postawy zaufania, wierności i legalistycznie pojmowanej pobożności. Miejsce i rola Judyty w przedstawionych wypadkach są niezwykłe, gdyż czymś wyjątkowym w Izraelu jest to, że kobieta zabija mężczyznę (Jdt 13,8), gani przywódców narodu (Jdt 8,9-34), zwodzi króla dla ratowania ludu i świątyni (Jdt 11,5-8), zarządza majątkiem (Jdt 8,7; 16,23n). Judyta jest w pewnym sensie naśladowczynią Jael (Sdz 4,17-22). Bohaterka spotyka się z uznaniem i szacunkiem ludu, a także kapłanów (Jdt 15,8-10). Nie przypadkiem w biblistyce często nazywa się Judytę „kobietą-Dawidem”, wskazując na liczne podobieństwa między niniejszą księgą a historią opowiedzianą w 1Sm 17. W księdze podkreślona zostaje także wartość postów, umartwienia ciała, modlitwy i świątyni jako miejsca świętego. Pochwałę zyskuje również stan wdowi, co jest w ST ideą nową.

914

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

Page 915

KSIĘGA JUDYTY

2Krl 24,1; Dn 1 – 4 Rdz 10,12; Jon 1,2

Jdt 3,9; 4,6; 7,3

Joz 15,4 Rdz 45,10; 46,34 Iz 19,11-13

Nabuchodonozor panem Wschodu 1 Był dwunasty rok rządów Nabuchodonozoraa, który panował nad Asyryjczykamis w wielkim mieście Niniwieb. W tym samym czasie nad Medami w Ekbatanie panował Arfaksadc. 2Zbudował on wokół Ekbatany mur z kamieni ciosanych, szerokich na trzy i długich na sześć łokcis; wysokość muru wynosiła siedemdziesiąt, a jego szerokość pięćdziesiąt łokci. 3Bramy miasta umocnił wieżami wysokimi na sto łokci i szerokimi u podstawy na sześćdziesiąt łokci. 4Same bramy natomiast wznosiły się na wysokość siedemdziesięciu łokci i były szerokie na czterdzieści łokci, dzięki czemu jego potężne wojsko i oddziały pieszych mogły opuszczać miasto w szyku bojowym. 5W owym czasie król Nabuchodonozor prowadził wojnę z królem Arfaksadem na rozległej równinie, która rozciąga się w okolicach Ragad. 6Do niego dołączyli wszyscy mieszkańcy gór oraz wszyscy mieszkający nad Eufratem, Tygrysem i Hydaspeseme, a także mieszkańcy równin, którymi władał Ariok, król Elamitów. Tak więc wiele ludów, potomków Cheleudaf, przybyło na pole bitwy. 7 Nabuchodonozor, król Asyryjczyków, wysłał posłów do wszystkich mieszkańców Persjis oraz do tych, którzy mieszkali na Zachodzieg: do mieszkańców Cylicji i Damaszku, Libanu i Antylibanu, i do wszystkich mieszkańców Wybrzeżah; 8do ludów zamieszkujących Karmel i Gilead, górną Galileęs i wielką równinę Ezdrelonu; 9do mieszkańców Samariis i jej miast, do mieszkańców Zajordaniai, do Jeruzalems, Batanei, Chelus i Kadesz, i dalej do granic Potoku Egipskiego, do Tafnes i Ramses, i do całej ziemi Goszen. 10Dotarli oni aż do Tanis i Memfisj i do wszystkich mieszkańców Egiptu, aż po granice z Etiopią. 11Jednak wszyscy zamieszkujący

1

a) Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 przed Chr.), króla Babilonii. W 597 r. przed Chr. zdobył Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a w jego miejsce ustanowił królem Sedecjasza (2Krl 24,10nn). W 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie Sedecjasza, zburzył miasto, złupił świątynię i zesłał do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn). b) panował nad Asyryjczykami… w Niniwie – Nabuchodonozor nie był królem asyryjskim. Niniwa została zniszczona przez babilońskiego króla Nabopolassara w 612 r. przed Chr. c) Arfaksad – król nieznany w historii, postać fikcyjna. d) Raga – staroperskie miasto Rages. Dziś ruiny Rai, leżące 13 km na południowy wschód od Teheranu. Według innych chodzi o miasto Ragau położone na wyżynie w północnym Iranie. e) Hydaspes – nazwa rzeki pojawia się w Biblii tylko w tym miejscu. Zazwyczaj identyfikuje się ją ze wspominaną w starożytnych tekstach rzeką Choaspes. f) potomkowie Cheleuda – chodzi o mieszkańców Chaldei lub Babilończyków. g) Zachód – chodzi o kraje położone na zachodnim brzegu Jordanu, podporządkowane Asyrii. h) Wybrzeże – region nad Morzem Śródziemnym (Fenicja i Filistea). i) Zajordanie – tzw. Transjordania; obszar na wschód od Jordanu. j) Memfis – starożytna stolica Egiptu, położona na zachodnim brzegu Nilu na południe od Kairu.

Nabuchodonozor panem Wschodu. Księgi historyczne Pisma Świętego uczą przede wszystkim prawdy dotyczącej Boga i Jego relacji z człowiekiem. Dlatego również Księga Judyty nie może być traktowana jako podręcznik historii. Już pierwsze jej zdanie zawiera wiele nieścisłości historycznych. Osoby i wydarzenia znane z historii sąsiadują z postaciami i wydarzeniami fikcyjnymi. Takie swobodne traktowanie historii i geografii można spotkać w wielu miejscach księgi. Nie są to jednak błędy autora natchnionego, lecz raczej świadomie stosowany zabieg, aby zwrócić uwagę czytelnika na to, co w treści księgi jest najważniejsze. W Księdze Judyty mamy dwa wątki: pseudohistoryczny, w rzeczywistości mało istotny, i ważniejszy, teologiczny, ukazujący ponadczasową walkę dobra ze złem. W pierwszym rozdziale ukazane są dwie potęgi: Zachód, któremu przewodził król Arfaksad i Wschód podległy Nabuchodonozorowi. Fortyfikacje Ekbatany, których rozmiary zostały nierealnie wyolbrzymione (ww. 2-4), w starciu z Nabuchodonozorem okazały się jednak niewystarczające. Arfaksad ponosi klęskę, gdyż zlekceważył przeciwnika i zbytnio zaufał

915

JUDYTA 1,1-11

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) zwykłego człowieka – sam król uważał siebie za boga i żądał od poddanych boskiej czci (Jdt 3,8; 6,3). b) potomkowie Ammona – Ammonici wraz z Moabitami zamieszkiwali tereny na wschód od Morza Martwego (zob. Słownik). Pochodzili od drugiego syna Lota, Ammona. c) dwóch jezior – chodzi o południową granicę Egiptu z Etiopią, wyznaczoną przez dwa jeziora, z których – zdaniem starożytnych geografów – brały początek dwie odnogi Nilu, Nil Biały i Nil Niebieski (por. Jdt 1,10); według innych chodzi o Morze Czerwone i Morze Śródziemne. d) W osiemnastym roku rządów – rok 587 przed Chr., w którym Nabuchodonozor wyruszył przeciwko Jerozolimie (Jr 32,1). e) Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.

Page 916

te ziemie wzgardzili wezwaniem Nabuchodonozora, króla Asyryjczyków, i nie przystąpili do wojny, gdyż nie obawiali się go, widząc w nim zwykłego człowiekaa. Jego posłowie zostali odprawieni z niczym, a nawet ich znieważono. 12Wtedy Nabuchodonozor rozgniewał się bardzo na całą tę ziemię i przysiągł na tron i swoje królestwo, że zemści się i mieczem wybije wszystkich mieszkańców Cylicji, Damaszku i Syrii oraz tych wszystkich, którzy mieszkają w ziemi Moabus, i potomków Ammonab, i mieszkańców Judei, a także wszystkich w Egipcie aż do brzegów dwóch jeziorc. 13 W siedemnastym roku swego panowania Nabuchodonozor uderzył swoimi wojskami na króla Arfaksada, pokonał go w walce i zmusił do odwrotu jego wojsko, oddziały konnych i wszystkie rydwany bojowe. 14Potem opanował jego miasta i dotarł aż do Ekbatany, zdobył wieże obronne, splądrował rynki miasta i zniszczył jego świetność. 15W górach Raga pojmał Arfaksada i kazał go zabić oszczepnikom. Tamtego dnia zadał mu ostateczną klęskę. 16Następnie powrócił do Niniwy, on i jego sprzymierzeńcy, tworzący nieprzeliczony zastęp żołnierzy, i beztrosko spędzał czas. Ucztował przez sto dwadzieścia dni, on i całe jego wojsko. Wyprawa przeciwko Zachodowi 1 W osiemnastym roku rządówd, dwudziestego drugiego dnia pierwszego miesiąca w pałacu Nabuchodonozorae, króla Asyryjczykóws, rozeszła się wieść o tym, że zamierza on zemścić się na całej ziemi, tak jak poprzysiągł. 2Rzeczywiście, Nabuchodonozor zwołał na naradę wszystkich ministrów i dostojników i osobiście przedstawił im sekretny plan całkowitego wyniszczenia ziemi. 3Oni również byli zdania, że powinni zginąć wszyscy, którzy nie odpowiedzieli na jego wezwanie.

2

własnej potędze. Odczytując znaczenie tego fragmentu w kluczu teologicznym, mamy tu sytuację człowieka pewnego siebie, przekonanego o swojej sile, a jednak w rzeczywistości słabego, gdyż nie czującego potrzeby oparcia się na Bogu. Taki człowiek, który pragnie sam się zbawić, nawet jeśli jego siły duchowe są duże, zawsze poniesie klęskę. W sferze życia wewnętrznego nieroztropne jest lekceważenie szatana – przeciwnika Boga i przeciwnika człowieka. Jego przewrotna inteligencja wygrywa z ludzką, a zwycięstwo możliwe jest właśnie dzięki zwróceniu się człowieka o pomoc do Boga. Ważną rolę w Księdze Judyty odgrywa symbolika liczb. Sto dwadzieścia dni beztroskiego ucztowania Nabuchodonozora i jego sojuszników (w. 16) można rozumieć jako iloczyn 3 x 40. „Trzy” w kulturze żydowskiej to cyfra odnosząca się do Boga i Jego doskonałości, a „czterdzieści” oznacza pokolenie i odnosi się do spraw społecznych. Liczba sto dwadzieścia może więc oznaczać zapowiedź uzurpowania przez Nabuchodonozora prawa do władzy boskiej i ludzkiej. Wyprawa przeciwko Zachodowi. Data rozpoczęcia kampanii wojennej nie jest datą historyczną. Osiemnasty rok rządów króla Nabuchodonozora to odniesienie do tragicznych wydarzeń z 586 r. przed Chr.: zburzenia świątyni jerozolimskiej oraz uprowadzenia Żydów do Babilonii. Stały się one dla Izraelitów symbolem poniżenia i klęski. Natomiast dwudziesty drugi dzień pierwszego miesiąca (w kalendarzu żydowskim miesiąc Nisan) to odniesienie do świąt paschalnych, upamiętniających wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej, czyli tryumf Izraela nad wrogami, odniesiony dzięki pomocy Boga. Liczne w księdze nawiązania do historii Wyjścia biorą się stąd, że w świadomości Izraelitów to zbawcze wydarzenie było ikoną każdego dzieła Boga, zmierzającego do uwolnienia Izraela od jego wrogów. W tak symbolicznie określonym momencie Nabuchodonozor przedstawia plan zemsty, polegający na wojnie totalnej, zniszczeniu całej ziemi. Zemsta nie ma w Biblii jednoznacznie negatywnego znaczenia. Często w ST jest ona przedstawia-

JUDYTA 1,12 – 2,3

916

Est 1,3n

Jr 32,1n

Rdz 6,17

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

Page 917

4

Joz 3,11; 2Krl 18,19.28; Ps 97,5; Ez 36,4n. 13

Ez 38,9.15n Ez 7,21 Ez 32,5n; 35,8 Pwt 28,64

Sdz 6,5; 7,12

Jdt 15,6-7.11

Sdz 6,5; 7,12

Jon 3,3

Po naradzie król Asyryjczyków Nabuchodonozor wezwał naczelnego wodza swoich wojsk, Holofernesaa, który w królestwie zajmował drugie miejsce po królu i powiedział: 5„Tak mówi wielki król, pan całej ziemi. Wyruszysz stąd i weźmiesz z sobą doborowych żołnierzy, pewnych swej siły: sto dwadzieścia tysięcy pieszych oraz dwanaście tysięcy konnych. 6Wyruszysz przeciwko wszystkim krajom leżącym na Zachodzieb, ponieważ nie posłuchały mojego wezwania. 7Rozkażesz im, aby przygotowały ziemię i wodęc, bo rozgniewany wyruszę przeciwko nim. Podepczę całą powierzchnię ziemi nogami moich żołnierzy i pozwolę ją splądrować. 8Wąwozy zapełnią się rannymi, potoki i rzeki przepełnione ciałamis zabitych wystąpią z brzegów, 9a jeńców uprowadzę na krańce ziemi. 10Ty więc ruszaj i podbij dla mnie całą ich ziemię. Jeśli poddadzą się sami, zostaw ich dla mnie aż do dnia, kiedy zostaną ukarani, 11ale wobec nieposłusznych postępuj surowo, wydawaj ich na śmierć i grabież na całym obszarze. 12Ja jestem żyjącyd, a moje królestwo jest potężne! Powiedziałem i tak uczynię! 13 A ty nie waż się przekroczyć żadnego rozkazu swego pana, lecz wypełnij je, dokładnie jak poleciłem. I nie zwlekaj z ich wykonaniem”. 14 Holofernes wyszedł od swego pana, przywołał wszystkich książąt, dowódców i oficerów wojsk asyryjskich. 15Potem wybrał doborowych żołnierzy na wyprawę, jak mu rozkazał uczynić jego pan: sto dwadzieścia tysięcy pieszych i dwanaście tysięcy łuczników na koniach, 16a następnie podzielił ich na oddziały, jak dzieli się wojsko. 17Zabrał z sobą również wiele wielbłądów, osłów i mułów, aby niosły ładunki, oraz niezliczone mnóstwo owiec, wołów i kóz na wyżywienie, 18a nadto wielką ilość prowiantu dla każdego żołnierza i bardzo wiele złota i srebra z pałacu królewskiego. 19Następnie ruszyli w drogę on i całe jego wojsko, aby poprzedzić króla Nabuchodonozora i całą ziemię na Zachodzie obsadzić rydwanami bojowymi, oddziałami konnych oraz doborową piechotąe. 20 Towarzyszyły im oddziały pomocnicze, liczne jak szarańcza i jak piasek ziemi. Nikt nie był w stanie ich policzyć.

a) Holofernes – prawdopodobnie imię to jest perskim tytułem przysługującym namiestnikowi królewskiemu. b) na Zachodzie – zob. Jdt 1,7+. c) przygotowały ziemię i wodę – wyrażenie perskie oznaczające poddanie się, uznanie zwierzchnictwa. d) Ja jestem żyjący – formuła przysięgi zarezerwowana dla Boga Izraela (np. Pwt 32,40; Iz 49,18; Ez 6,11), a tutaj użyta przez człowieka przypisującego sobie godność boską. e) Nazwy geograficzne podane w następnych wersetach, opisujące trasę przemarszu armii Holofernesa, potraktowane zostały przez autora z dużą swobodą. Większość z nich nie została nawet hipotetycznie powiązana z miastami znanymi z historii. f) Niniwa – zob. Jdt 1,1+. g) Bektilet – miejscowość prawdopodobnie w okolicach gór Taurus. Niewykluczone, że chodzi o nazwę symboliczną (be qtilet – ‘miejsce mordu’).

Zwycięstwa Holofernesa Opuścili Niniwęf i przez trzy dni szli do równiny Bektiletg, gdzie rozłożyli się obozem, niedaleko pasma gór wznoszą21

na jako cecha Boga, który wymierza sprawiedliwość. Zamiary Nabuchodonozora można więc odczytać jako przypisywanie sobie atrybutów Boga (np. wszechmoc). Potwierdzają to dalsze słowa króla, który używa typowych zwrotów odnoszących się w Biblii zwykle do Boga. Przede wszystkim chodzi tu o bluźniercze użycie formuły ja jestem żyjący (w. 12), związanej wprost z Bożym imieniem (Wj 3,14). Król nie zamierza sam prowadzić wojny, ale zleca to zadanie wodzowi swoich wojsk, Holofernesowi. Podobnie jak Bóg w swoim działaniu posługuje się człowiekiem, tak samo czyni Nabuchodonozor, pragnący zająć miejsce Boga. Zwycięstwa Holofernesa. W tym miejscu akcja księgi zaczyna rozwijać się w szybkim tempie. Armia Holofernesa porusza się z niewiarygodną prędkością. Siły zła są zwarte i zjednoczone. Wszystkie ludy Wybrzeża poddają się miażdżącej potędze Holofernesa i oddają mu swoje dobra bez walki. Kolejny element świadczący o religijnym znaczeniu

917

JUDYTA 2,4-21

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) Pud i Lud – Pud był synem Chama (Rdz 10,6), Lud synem Sema (Rdz 10,22); w ten obrazowy sposób zostają przywołane ludy zamieszkujące najdalsze krańce ziemi, przedstawione w ww. 23nn. b) Cheleon – starożytne miasto Cholle, dzisiejsze el-Challe w Syrii. c) miasta warowne – dosł. miasta wysokie, miasta na wzgórzach; twierdze położone na wzgórzach lub szczytach górskich, podobnie jak Betulia (Jdt 3,6; 4,6). d) potok Abrona – lewostronny dopływ Eufratu; dzisiaj nosi nazwę Chabur. e) do morza – chodzi o Zatokę Perską. f) Cylicja – kraina leżąca wzdłuż południowo-wschodniego wybrzeża Azji Mniejszej. Jej stolicą był Tars. Najdalej na północ wysunięty obszar podbity przez Asyryjczyków. g) Madianici – potomkowie Abrahama (Rdz 25,2), nomadzi trudniący się hodowlą wielbłądów (Sdz 6,5; Iz 60,6). h) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. i) Wybrzeże – zob. Jdt 1,7+. j) Jamnia – hebr. Jabne; miasto filistyńskie, po przybyciu Izraelitów do Kanaanu przydzielone plemieniu Judy, a potem plemieniu Dana. k) Aszdod i Aszkelon – miasta filistyńskie. Aszdod to późniejszy Azot. l) świątynie – dosł. granice, jednak za tłumaczeniem syryjskim powszechnie przyjmuje się wersję świątynie (Jdt 4,1). m) święte gaje – miejsca kultu Aszery, fenickiej bogini płodności. Jej kultem skazili się także niektórzy Izraelici, stawiając ku jej czci tzw. aszery, czyli rzeźbione pale (np. 1Krl 15,13; 2Krl 13,6; 2Krn 24,18; Jr 17,2). n) Ezdrelon – mały potok w dolinie o tej samej nazwie, pomiędzy Galileą i Samarią (por. Jezreel w 2Krl 9,10).

Page 918

cego się na lewo od Górnej Cylicji. 22Potem Holofernes zabrał całe swe wojsko, to jest oddziały pieszych, konnych i rydwany bojowe, i wyruszył stamtąd w kierunku gór. 23Pobił Pud i Luda i złupił wszystkich potomków Rassisa oraz Izmaelitów, którzy mieszkali na skraju pustyni, na południe od Cheleonub. 24Przeprawił się przez Eufrat i przeszedł całą Mezopotamię, niszcząc wszystkie miasta warownec nad potokiem Abronad, aż dotarł do morzae. 25Potem zajął obszar Cylicjif i pokonując wszystkich, którzy stawiali opór, przybył w okolice Jafet, na południe od Arabii. 26Później otoczył wszystkich Madianitówg, spalił ich obozowiska i zagarnął trzody. 27 W czasie zbiorów pszenicy pojawił się na równinie pod Damaszkiemh i spalił wszystkie pola. Owce i bydło wybił, ograbił miasta i spustoszył okolice, a ostrzem miecza wytracił wszystkich młodzieńców. 28Wtedy strach padł na wszystkich i trwoga opanowała mieszkańców Wybrzeżai: mieszkających w Tyrzes i Sydonies, w Sur i Okina, i w Jamniij. Także mieszkańców Aszdodu i Aszkelonuk ogar nął wielki strach przed nim. 1 Wysłali więc do niego posłów z prośbą o pokój, oznajmiając: 2„Jesteśmy sługami wielkiego króla Nabuchodonozora. Stajemy przed tobą, a ty uczyń z nami, co ci się podoba. 3Oddajemy tobie nasze zagrody, nasze posiadłości i wszystkie łany pszenicy, owce i bydło, i wszystkie skupiska naszych namiotów. Zrób z tym, co ci się podoba. 4Również nasze miasta należą do ciebie, a ich mieszkańcy są twoimi poddanymi. Przyjdź i postąp z nimi tak, jak uznasz za słuszne”. 5Tymi słowami przemówili posłowie, gdy stanęli przed Holofernesem. 6 Wtedy Holofernes wyruszył wraz z wojskiem na Wybrzeże i zajął warowne miasta, wybierając z nich doborowych mężczyzn do oddziałów sprzymierzonych. 7A oni i wszyscy okoliczni mieszkańcy przyjęli go wieńcami, tańcami i biciem w bębny. 8Holofernes zburzył wszystkie świątyniel i wyciął święte gajem, gdyż miał rozkaz zniszczenia wszystkich bogów ziemi, aby w ten sposób wszystkie ludy służyły jedynie Nabuchodonozorowi, a wszystkie języki i plemiona uznały go za boga. 9Potem przybył w okolice Ezdrelonun, niedaleko Dotan, leżącego naprzeciw wielkiego pasma gór judzkich. 10Rozłożył się obozem między Geba a Scytopolis. I pozostał tam cały miesiąc, ażeby zebrać wszystkie tabory swoich wojsk.

3

tej wojny to burzenie świątyń pogańskich. Król pragnie, aby wszystkie narody tylko jego czciły jako boga. Podobnie szatan pragnie zająć miejsce Boga w życiu człowieka i uczynić z niego swoje narzędzie. Postawa ludów pogańskich symbolizuje decyzję człowieka, który widząc potęgę zła, nie chce podjąć walki ani nawet się przeciwstawić. Musi więc przeciwnikowi oddać wszystko, co posiada – całego siebie. Szatan oczekuje całkowitego zwycięstwa nad człowiekiem. W perspektywie społecznej sukces szatana zależy także od postawy otoczenia: jeśli wiele osób w danym środowisku nawet nie podejmuje walki ze złem, to takie postępowanie zniechęca pozostałych do prowadzenia duchowej walki o zbawienie.

JUDYTA 2,22 — 3,10

918

Rdz 37,25; Ez 27,10; 30,5

Wj 15,15n; Pwt 2,25

Łk 14,32 Jdt 2,5

Wj 15,20; Sdz 11,34; 1Sm 18,6; 2Mch 6,7 Wj 34,13

Dn 7,25; 11,36; 2Tes 2,4

18_Jdt:18_Jdt

2Krl 19,17n; 2Krn 36,17-19

Ezd 6,14-22

1Mch 14,33n

2Mch 1,10; 4,44; Jdt 11,14; 15,8 2Krn 20,18 Rdz 37,34; 2Sm 3,31; 1Krl 20,31; 21,27; 2Krl 6,30; Jon 3,8 2Krn 20,18; Ne 9,1; 2Mch 10,25; 14,15; Jl 1,13n

Wj 2,24n; 3,7; Sdz 3,15; 6,7n; Ps 102,20-21

Wj 29,38; Lb 28,3

Joz 7,6; Jl 2,17

9/3/08

2:52 PM

Page 919

Przygotowania Izraelitów do wojny 1 Izraelici, którzy mieszkali w Judeis, usłyszeli o wszystkim, co Holofernesa, naczelny wódz Nabuchodonozorab, króla Asyryjczykóws, uczynił poganom, i jak ograbił wszystkie ich świątynie i kazał je zniszczyć. 2Ogarnął ich wielki strach przed nim i przerażenie ze względu na Jeruzalems i świątynię Panas, ich Boga. 3Niedawno przecież powrócili z niewolic i cały lud Judei ledwie co się zebrał, poświęcając zbezczeszczone naczynia, ołtarzs i świątynięs. 4Rozesłali więc posłów po całym obszarze Samariis, Kona, Bet-Choron, Belmain i Jerycha, Chob i Aisor, i doliny Salem. 5Zajęli też wszystkie wysokie szczyty górskie, umacniając położone na nich osiedla i gromadząc żywność na wypadek wojny. A właśnie skończyły się żniwa na polach. 6Najwyższy kapłans Joakimd, urzędujący w tym czasie w Jeruzalem, napisał do mieszkańców Betuliie i Baitomestaim, które leży naprzeciw Ezdrelonuf, na równinie, blisko Dotan, 7aby obsadzili przejścia górskie. Tamtędy bowiem przechodziło się do Judei i łatwo było odeprzeć idących w górę, bo ścieżka była wąska na – co najwyżej – dwóch ludzi. 8Izraelici zrobili tak, jak im rozkazał najwyższy kapłan Joakim i rada starszychg całego ludu izraelskiego, urzędująca w Jeruzalem. 9A wszyscy Izraelici bardzo żarliwie błagali Boga i korzyli się z wielką gorliwością. 10 Oni, ich żony i dzieci, i bydło oraz każdy przybysz, najemnik i niewolnik – wszyscy na biodra nałożyli wory pokutneh. 11 Izraelici, kobiety i dzieci, którzy mieszkali w Jeruzalem, upadli na twarz przed świątynią, posypali popiołem głowy i nałożyli wory pokutne przed Panem. 12Nawet ołtarzs okryli worem pokutnym. I jednym głosem żarliwie błagali Boga Izraelas, aby nie wydawał ich dzieci na łup, ich żon na pohańbienie, miast swego dziedzictwa na zniszczenie, a świątyni na zbezczeszczenie, zniewagę i pośmiewisko dla pogan. 13 Pan słyszał ich wołanie i widział ich udrękę. A lud pościł przez wiele dni w całej Judei i w Jeruzalem przed świątynią Pana Wszechmocnego. 14Najwyższy kapłan Joakim, wszyscy kapłani i słudzy Pańscy, opasani w biodrach worami pokutnymi, składali nieustanną ofiarę całopalnąs, ofiarowywali modlitwy i dobrowolne dary ludu. 15Również na nakryciach ich główi był popiół. I z całej siły wołali do Pana, aby łaskawie nawiedził dom Izraelas.

4

a) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. b) Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+. c) Kolejna nieścisłość historyczna. Wspomniane tu wydarzenia nie miały miejsca w czasach Nabuchodonozora (605-562 przed Chr.). Wzmianka o powrocie z niewoli sugeruje, że chodzi o 538 r. przed Chr. lub nawet później, gdyż poświęcenie odbudowanej świątyni nastąpiło dopiero w 515 r. przed Chr. (Ezd 1,7-11; 3,1-5; 6,15-18). Wielu widzi tutaj nawiązanie do poświęcenia świątyni przez Judę Machabeusza w 164 r. przed Chr. (1Mch 4,259), wcześniej sprofanowanej przez Antiocha IV Epifanesa (1Mch 1,20-23.54). d) Joakim – w czasach, w których autor umieścił fabułę księgi, najwyższy kapłan o takim imieniu nie jest znany. Dopiero po niewoli babilońskiej arcykapłani posiadali tak wielki autorytet religijny i polityczny (Ne 12,10). e) Betulia – Betul jest wymienione pośród miast będących dziedzictwem Symeona (Joz 19,4), jednak położenia tej miejscowości nie można zlokalizować, pomimo wielkiej liczby szczegółów (Jdt 4,6.7; 6,12; 7,3; 8,3). Nazwa nawiązuje do Betel, miejsca leżącego na drodze do Jerozolimy, i – być może – symboliczne znaczenie nazwy jest najważniejsze (Bet-el – ‘dom Boga’). f) Ezdrelon – zob. Jdt 3,9+. g) rada starszych – istnienie takiej władzy poświadczone jest dopiero w epoce hellenistycznej (2Mch 11,27); tutaj jest to więc jeden z elementów fikcji literackiej. h) wory pokutne – szata albo przepaska wykonana z sierści wielbłądziej lub koziej, stały element publicznej pokuty lub żałoby. Nakładanie worów pokutnych było praktykowane prawie wyłącznie w Izraelu. i) nakryciach ich głów – kapłan izraelski nosił na głowie zawój, wyglądem przypominający turban, a najwyższy kapłan – tiarę z ciemnoniebieskiej purpury (Kpł 8,9; 16,4).

Przygotowania Izraelitów do wojny. Reakcja Izraelitów na zbliżające się niebezpieczeństwo jest zupełnie inna niż narodów pogańskich. Przygotowania mają dwojaki charakter. Z jednej strony Izraelici postępują w sposób praktyczny: gromadzą żywność, zajmują korzystne strategicznie pozycje i przygotowują się do walki obronnej. Z drugiej jednak strony szansę na swoje ocalenie dostrzegają w sile pochodzącej od Boga. Podejmują praktyki pokutne, którymi są: post, posypywanie głów popiołem, wkładanie worów pokutnych, żarliwa modlitwa do Boga i składanie nieustannego całopalenia. Postępowanie Żydów stanowi wzór postawy każdego człowieka, który przygotowuje się do walki z pokusą. Należy zmobilizować naturalne, przyrodzone siły, takie jak intelekt, wola, pozytywne cechy charakteru, ale jednocześnie szukać pomocy u Boga. W teologii katolickiej postawę taką określa się jako współpracę człowieka z łaską Bożą.

919

JUDYTA 4,1-15

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. b) Ammon – zob. Jdt 1,12+. c) Wybrzeże – zob. Jdt 1,7+. d) Achior – imię symboliczne, które oznacza ‘mój brat światłością’. Postać ta nie występuje w innych miejscach Biblii. Być może istnieje jakaś analogia Achiora z Achikarem, bohaterem popularnej opowieści znanej także Izraelitom w V w. przed Chr. Achior przedstawia w skrócie dzieje Izraela (ww. 6-21), kładąc akcent na monoteistyczny charakter wiary Izraela oraz rytualną i kultyczną wierność Bogu.

Page 920

Achior ostrzega Holofernesa 1 Naczelny wódz wojsk asyryjskich Holofernesa dowiedział się, że Izraelici przygotowali się do wojny, że zamknęli przełęcze górskie i umocnili wszystkie szczyty wysokich gór, a na równinach zastawili pułapki. 2Wtedy rozgniewał się bardzo, wezwał wszystkich książąt Moabus, wojskowych dowódców Ammonab oraz wszystkich namiestników Wybrzeżac 3 i przemówił do nich: „Kananejczycys, powiedzcie mi, co to za lud mieszka w górach i w jakich miastach, jaka jest liczebność jego wojsk, w czym tkwi jego moc i na czym polega jego siła, kto stoi na jego czele jako król dowodzący ich oddziałami? 4Dlaczego, w przeciwieństwie do pozostałych mieszkańców Zachodu, zlekceważyli mnie i nie wyszli mi na spotkanie?”. 5 Achiord, wódz Amonitóws, odpowiedział: „Niechaj mój pan wysłucha mowy swego sługi, a powiem mu prawdę o narodzie, który mieszka w tych górach niedaleko stąd. Sługa twój nie skłamie. 6Ten lud to potomkowie Chaldejczyków. 7Dawniej mieszkali w Mezopotamii, bo nie chcieli być posłuszni bogom swoich przodków żyjących w kraju Chaldejczyków. 8 Odstąpili od wiary swoich przodków i czcili Boga niebios, Boga, którego poznali. I wtedy zostali wypędzeni sprzed oblicza ich bogów i uszli do Mezopotamii, gdzie mieszkali przez długi czas. 9Ale ich Bóg nakazał im opuścić to miejsce i wyruszyć do Kanaanu. I osiedlili się tam, wzbogacili się w złoto i srebro, i ogromne stada bydła. 10Później udali się do Egiptu, bo w Kanaanie zapanował głód, i mieszkali tam tak długo, jak długo mieli co jeść. Rozmnożyli się tam tak bardzo, że nie można było ich policzyć. 11Wtedy król Egiptu wystąpił przeciwko nim, przebiegle wykorzystując ich przy wyrobie cegieł. Zostali upokorzeni, a w końcu zrobiono z nich niewolników. 12I błagali swego Boga, a On nawiedził całą ziemię egipską plagami, od których nie było ratunku. Dlatego Egipcjanie wypędzili ich od siebie. 13Bóg osuszył przed nimi Morze Czerwone 14i poprowadził ich drogą w kierunku Synajus i do Kadesz-Barnea. A oni przepędzili wszystkich, którzy mieszkali na pustyni, 15i zamieszkali w kraju Amorytóws. Potem dzięki swej potędze zgładzili wszystkich Cheszbonitów, przekroczyli Jordans i objęli w posiadanie

5

Achior ostrzega Holofernesa. Gdy Holofernes dowiedział się o przygotowaniach Izraelitów do obrony, postanowił zdobyć podstawowe informacje na ich temat. Niewiedza naczelnego wodza wojsk asyryjskich wskazuje zarówno na jego pychę, jak i na słabość Izraelitów, którzy nie byli postrzegani jako przeciwnicy zdolni do stawienia oporu tak potężnej armii. Informacji dostarcza Holofernesowi Achior, poganin dobrze znający dzieje Izraela. Judaizm jest religią etniczną, a więc człowiek nie należący do narodu wybranego nie może być pełnoprawnym członkiem religijnej wspólnoty żydowskiej. Dlatego Achior, który uznaje potęgę Boga Izraela, nie nazywa go „swoim Bogiem”, lecz ich Bogiem (ww. 9.21). Jego opowiadanie zawiera nie tyle historię, co teologię dziejów Izraela; wspominane wydarzenia są tylko pretekstem do ukazania obecności Boga wśród Jego ludu. Szczególnie obszernie przedstawiony został okres niewoli egipskiej i Wyjście, które jest symbolem i zapowiedzią Bożej pomocy i opieki w każdej sytuacji ucisku. W swoich wyjaśnieniach Achior opiera się na powszechnie znanej zasadzie odpłaty, zgodnie z którą za dobro (wierność

JUDYTA 5,1-15

920

Jdt 4,5

2Krl 24,2; Ps 83,6-9

Rdz 11,28; Ne 9,7-15; Dz 7,2-47

Rdz 12,1-4.16; 13,2n; 26,13; Joz 24,2n Rdz 42,2; 46,1-7; Wj 1,7

Wj 1,8-14

Wj 2,23; 7 – 12; Joz 24,5; Ne 9,10 Wj 14,21n; Joz 2,10 Wj 19,1; Lb 13,26; 21,21-32; Pwt 1,46

Pwt 7,1; Lb 21,21-32

18_Jdt:18_Jdt

Joz 3,10-17; Pwt 7,1

Wj 23,2-33; Kpł 26,3-12; Pwt 28,1-14 Wj 20,5; Pwt 28,1568; Sdz 2,11-14.19; 3,7-8.12; 4,1-2; Ps 106,40-43

1Krl 9,6n; Jdt 11,10; Ez 38,8

2Mch 3,39; 8,36

9/3/08

2:52 PM

Page 921

wszystkie tereny górzyste. 16Wypędzili Kananejczyków, Peryzzytóws, Jebusytóws i Sychemitów, a także Girgaszytóws i mieszkali tam przez długi czas. 17Dopóki nie grzeszyli przeciw swemu Bogu, dobrze im się wiodło, bo Bóg, który jest z nimi, nienawidzi nieprawości. 18Gdy jednak zeszli ze wskazanej drogi, bardzo wielu z nich zginęło w licznych wojnach albo zostało uprowadzonych jako niewolnicy do obcego kraju. Świątynias ich Boga została zrównana z ziemią, a ich miasta zdobyte przez wrogów. 19Teraz jednak nawrócili się do swego Boga i przyszli z wygnania, gdzie byli rozproszeni, i zajęli Jeruzalems, w którym znajduje się ich świątynia. Zaludnili też górzyste tereny, bo były opustoszałe. 20Tak więc, władco i panie, jeśli ten naród błądzi i grzeszy przeciw swemu Bogu, a my zobaczymy ich winę, możemy wystąpić i walczyć z nimi. 21Jeśli jednak nie ma w tym narodzie nieprawości, wtedy niech mój pan się wycofa, żeby przypadkiem ich Pans i Bóg nie osłaniał ich, a my byśmy nie stali się pośmiewiskiem dla całej ziemi”. 22 Gdy Achior skończył przemawiać, wszyscy stojący wokół namiotu zaczęli szemrać, a dostojnicy Holofernesa, mieszkańcy Wybrzeża oraz Moabu domagali się, aby posiekać go na kawałki: 23„Nie bójmy się synów Izraelas! Przecież to lud, w którym nie ma ani potęgi, ani siły do poważnej walki. 24 Dlatego ruszajmy w góry, o wodzu Holofernesie, a oni niech się staną pastwą twoich wojsk!”.

a) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. b) Achior – zob. Jdt 5,5+. c) Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.

Pycha Holofernesa 1 Gdy ustał zamęt wywołany przez ludzi stojących wokoło rady wojennej, Holofernesa, naczelny dowódca wojsk asyryjskich, rzekł do Achiorab w obecności tłumu cudzoziemców i wszystkich Moabitóws: 2„Kim ty jesteś, Achiorze, i kim są najemnicy Efraima, że prorokujesz pośród nas tak jak dzisiaj i radzisz nie prowadzić wojny z narodem izraelskim, gdyż ich Bóg będzie ich osłaniał? Któż jest bogiem, jeśli nie Nabuchodonozorc? On sam wyśle oddziały i zgładzi Izraelitów z powierzchni ziemi, a ich Bóg z pewnością ich nie uratuje. 3 My, słudzy Nabuchodonozora, pokonamy ich jak jednego człowieka i nie zdołają się oprzeć naszym jeźdźcom. 4Zniszczymy

6

2Krl 18,33-35; Iz 36,18-20; Dn 3,15

przymierzu) człowiek otrzymuje od Boga dobro, natomiast za zło – karę. Dopóki więc Żydzi dochowują wierności Bogu, są przez Niego chronieni. Rada Achiora, który informuje Holofernesa, że to Bóg, nie człowiek decyduje o losie Izraela, nie została przyjęta. Z perspektywy całej Biblii wiadomo, że zasada odpłaty nie wyklucza możliwości cierpienia człowieka sprawiedliwego (np. Hiob), gdyż jej realizacja nie musi nastąpić w życiu ziemskim. Człowiek wierzący spodziewa się za swoje czyny przede wszystkim nagrody wiecznej, czyli zbawienia. Przemówienie Achiora jest zachętą do takiego spojrzenia na historię, zarówno w skali społecznej, jak i swojego własnego życia, aby zauważyć w niej obecność i działanie Boga. Taka lektura dziejów prowadzi do wdzięczności Bogu za dobro, którym człowieka obdarza, i napełnia poczuciem bezpieczeństwa, gdyż to dobry Bóg jest Panem historii. Pycha Holofernesa. Słowa Achiora nazwane zostały przez Holofernesa proroctwem, jednak rady, których mu udzielił, nie zostały przez wodza przyjęte. Poganin Achior podzielił więc los wielu izraelskich proroków, którzy ze względu na głoszone przesłanie zostali odrzuceni. Streszczeniem pełnego pychy, a przez to karykaturalnie nieprawdziwego

921

JUDYTA 5,16 — 6,4

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) Betulia – zob. Jdt 4,6+. b) z plemienia Symeona – zajmowało położone najbardziej na południu tereny Palestyny (Jdt 4,6); nie odegrało ono znaczącej roli w historii Izraela. Judyta również pochodziła z plemienia Symeona (Jdt 8,1).

Page 922

ich ogniem na ich własnej ziemi. Ich góry przesiąkną ich krwią, a równiny napełnią się ich trupami i nie ostoi się przed nami nawet ślad ich stopy, gdyż wyginą zupełnie – mówi król Nabuchodonozor, pan całej ziemi. Tak powiedział, a swych słów nie wypowiada na próżno! 5Natomiast ty, Achiorze, ammonicki najemniku, który dzisiaj wypowiedziałeś te słowa, popełniając przestępstwo, nie ujrzysz mego oblicza aż do chwili, kiedy zemszczę się na narodzie przybyłym z Egiptu. 6 Gdy wrócę, miecze moich żołnierzy i oszczepy moich sług wbiją się w twoje ciałos, a ty padniesz między ich zabitymi. 7 Teraz moi słudzy odprowadzą cię w góry i przekażą jednemu z miast obronnych na przełęczach. 8I nie zginiesz aż do chwili, w której razem z nimi zostaniesz zgładzony. 9A jeśli chowasz w sercu nadzieję, że nie zostaną pokonani, nie musisz się martwić. Tak powiedziałem i żadne z moich słów nie zawiedzie”. 10 Potem Holofernes kazał swoim sługom, którzy znajdowali się w jego namiocie, ująć Achiora, odprowadzić do Betuliia i wydać w ręce Izraelitów. 11Słudzy pojmali więc Achiora i wyprowadzili poza obóz na równinę, a stamtąd ruszyli w stronę gór i dotarli do źródeł położonych poniżej Betulii. 12Gdy zobaczyli ich mieszkańcy miasta leżącego na górskim szczycie, chwycili za broń i wyszli z miasta na sam szczyt góry, a procarze obsadzili przejścia i ciskali w nich kamieniami. 13 Wtedy oni, szukając schronienia u podnóża góry, związali Achiora i tam go zostawili. Sami wrócili do swego pana. 14 Kiedy Izraelici zeszli z miasta na dół, znaleźli Achiora, rozwiązali go i zaprowadzili do Betulii przed naczelników miasta. 15Byli nimi wówczas Ozjasz, syn Miki z plemienia Symeonab, Chabris, syn Gotoniela, oraz Charmis, syn Malkiela. 16 Zwołali oni całą starszyznę miasta, ale na zebranie zbiegła się również młodzież i kobiety. Postawili Achiora pośrodku ludu, a Ozjasz zapytał go, co się stało. 17Odpowiadając, Achior przedstawił im naradę wojenną u Holofernesa i swoje słowa, które wypowiedział w obecności książąt asyryjskich, oraz to, co przeciw Izraelowis mówił wyniośle Holofernes. 18 Wtedy lud padł na ziemię i błagał Boga słowami: 19„Panies, Boże niebios, spójrz na ich pychę i zmiłuj się nad uniżeniem naszego narodu! Wejrzyj dzisiaj łaskawie na tych, którzy Tobie są poświęcenis”. 20Pocieszali też Achiora i bardzo go

sposobu widzenia świata przez Holofernesa, jest jego pytanie: Któż jest bogiem, jeśli nie Nabuchodonozor? (w. 2). Taka zuchwałość jest wypowiedzeniem wojny Bogu i musi prowadzić do konfrontacji. W dziejach ludzkości dokonuje się ona nieustannie od czasu grzechu pierworodnego. Człowiek pragnący prymatu nad całym światem próbuje zająć miejsce należne Bogu. Jednak Bóg, posługując się różnymi okolicznościami, uświadamia człowiekowi prawdę o jego małości, niewystarczalności i zależności od swojego Stwórcy. Achior trafił do Betulii, izraelskiego miasta położonego na górze. Geograficzna lokalizacja tego miejsca sprawia wiele trudności, co przemawia za jego symbolicznym rozumieniem. Betulia może więc oznaczać cały Izrael, pobożną Resztę, a także święte miasto – Jerozolimę. Zaskakujący jest fakt, że autor natchniony nie wspomina o obecności wojowników w szykującej się do obrony Betulii. Jest to zabieg antytezy konsekwentnie stosowany w całej księdze: z jednej strony potęga najeźdźcy – Nabuchodonozora i jego armii,

JUDYTA 6,5-20

922

Iz 34,7; Jr 46,10; Ez 32,5n

Jdt 2,5

1Krl 8,56

2Krn 20,13; Jl 2,16

2Krl 18,37

2Krl 19,4.16; Ps 84,10; Dz 4,29n

18_Jdt:18_Jdt

Ps 134,1; Iz 30,29

1Mch 12,27-30

1Mch 6,40n; 9,6

Jdt 5,5

1Krl 20,23.28; Jdt 4,5.7; 5,1

2:52 PM

Page 923

chwalili. 21Po zebraniu Ozjasz wziął go do swojego domu i wydał ucztę dla starszyzny. A wszyscy przez całą noc błagali Boga Izraela o pomoc. Oblężenie Betulii 1 Nazajutrz Holofernesa rozkazał całemu swemu wojsku oraz ludziom, którzy z nim się sprzymierzyli, aby ruszyli przeciwko Betuliib, zajęli wszystkie przejścia w górach i przystąpili do walki z Izraelems. 2Tego więc dnia wyruszyli wszyscy jego żołnierze, a wojsko liczyło sto siedemdziesiąt tysięcy pieszych i dwanaście tysięcy konnych, prócz taboru i pozostałych ludzi, którzy szli z nimi – wielkie mnóstwo. 3 Rozbili obóz w dolinie niedaleko Betulii, wokół źródła, i zajęli cały obszar rozciągający się od Dotan aż po Belbaim i od Betulii aż po Kyamonc, które leży naprzeciwko Ezdrelonud. 4 Gdy Izraelici zobaczyli tłumy, przestraszyli się bardzo i mówili jeden do drugiego: „Teraz pochłoną całą powierzchnię kraju, gdyż ani góry wysokie, ani wyżyny, ani wąwozy, ani pagórki nie będą mogły powstrzymać ich naporu”. 5Mimo to każdy z nich chwycił oręż wojenny, zapalili ognie na wieżach i przez całą noc trzymali straże. 6 Następnego dnia Holofernes wyprowadził wszystkie oddziały konnych, a zrobił to na oczach Izraelitów, którzy byli w Betulii. 7Potem zbadał podejścia prowadzące do ich miasta, obejrzał źródła wody i obsadził je oddziałami żołnierzy, a sam powrócił do swoich ludzi. 8Wtedy podeszli do niego wszyscy naczelnicy synów Ezawae, wszyscy wodzowie Moabitów oraz dowódcy Wybrzeżaf, i powiedzieli: 9„Nasz władco, posłuchaj rady, by nie spotkała twego wojska klęska. 10Ten izraelski lud nie ufa swoim włóczniom, lecz wysokościom gór, na których mieszka. Nie jest bowiem łatwo wejść na szczyty tych gór. 11Dlatego, o władco, nie walcz z nimi, jak się walczy w szyku bojowym, a wtedy nie zginie ani jeden żołnierz z twego wojska. 12Zostań w obozie i oszczędzaj swoich żołnierzy. Niech tylko twoi słudzy strzegą źródła, które wypływa u podnóża góry, 13gdyż z niego wszyscy mieszkańcy

7

Jdt 2,15; Ez 38,14-16; Iz 13,4n; Ap 20,7-9

9/3/08

a) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. b) Betulia – zob. Jdt 4,6+. c) Kyamon – dzisiaj Tell Qaimun, leżące u stóp Karmelu (Joz 12,22; 19,11; 21,34). d) Ezdrelon – zob. Jdt 3,9+. e) synowie Ezawa – czyli Edomici (zob. Słownik); wraz z Moabitami odwieczni wrogowie Izraela (Lb 20 – 23). f) Wybrzeże – zob. Jdt 1,7+.

a z drugiej – wątłe, w ludzkim rozumieniu, siły broniących się Żydów. Jednak mieszkańcy miasta swoją nadzieję pokładają w Bogu i do Niego zwracają się w modlitwie – pierwszej z siedmiu modlitw zawartych w Księdze Judyty. Przyjęcie Achiora przez naczelnika miasta, Ozjasza, i zaproszenie go na ucztę stanowi symbol powszechności zbawienia, które ma się stać udziałem także pogan. Oblężenie Betulii. Opisane z zamierzoną przesadą siły Holofernesa otoczyły Betulię. Przeciwnik wydał się obrońcom niemożliwy do pokonania. Ich strach był uzasadniony, skoro brali pod uwagę jedynie swoje ludzkie możliwości. Ta sytuacja przywodzi na myśl walkę Dawida z Goliatem (1Sm 17). W obu opowiadaniach można znaleźć wiele elementów wspólnych. Mieszkańcy Betulii okazali małość swojej wiary. Podobnie postępuje człowiek, który doświadczając własnej skłonności do złego, nie wierzy w możliwość zwycięstwa nad grzechem. To zwycięstwo jest jednak możliwe, gdy grzesznik, uznając swoją słabość, szuka ratunku w Bogu. Holofernes skorzystał z rady Edomitów i Moabitów i postanowił nie przeprowadzać frontalnego ataku, lecz odciąć mieszkańcom Betulii dostęp do wody i poczekać, aż sami się poddadzą. Taktyka ta dawała wielkie szanse na zdobycie miasta bez narażania na niebezpieczeństwo utraty życia żołnierzy królewskiej armii. Na poziomie znaczenia symbolicznego odcięcie od źródeł nawiązuje do proroctwa Achiora. Źródło jest tu symbolem czystości Izraela. Zgodnie ze słowami pobożnego poganina, Izrael jest bezpieczny,

923

JUDYTA 6,21 — 7,13

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) Betulia – zob. Jdt 4,6+. b) niech Bóg... nami – zwrot ten jest formułą przysięgi (np. Rdz 16,5; por. Jdt 7,28).

Page 924

Betulii czerpią wodę. Wtedy pokona ich pragnienie i poddadzą swoje miasto. My i nasi ludzie wejdziemy na pobliskie szczyty górskie i rozbijemy tam obóz, pilnując, aby nikt nie opuścił miasta. 14I zginą z głodu oni, ich żony i ich dzieci, i będą leżeli martwi na podwórkach swoich domostw, zanim jeszcze przeszyje ich miecz. 15Srogo odpłacisz im za to, że zbuntowali się i nie wyszli ci na spotkanie, aby prosić o pokój”. 16 Słowa te spodobały się Holofernesowi i wszystkim jego sługom i rozkazał zastosować się do ich rady. 17Oddział Ammonitów wyruszył, a z nim pięć tysięcy żołnierzy asyryjskich. Rozbili obóz w dolinie i obsadzili ujęcia wody i źródła służące Izraelitom. 18A synowie Ezawa i Ammonici rozbili obóz na wyżynie górskiej naprzeciw Dotan, wysłali także oddziały swoich ludzi na południe i na wschód w stronę Egrebel, które leży w pobliżu Chus nad potokiem Mochmur. Reszta oddziałów asyryjskich rozłożyła się obozem na równinie, ogarniając całą powierzchnię kraju. Ich bardzo liczne namioty i tabory utworzyły olbrzymie obozowisko. Rozpacz Izraelitów Wtedy Izraelici wołali do Panas, swego Boga, bo upadli na duchu. Wrogowie bowiem otoczyli ich i nie było możliwości ucieczki z okrążenia. 20Cały obóz asyryjski, oddziały pieszych, rydwany bojowe i oddziały konnych oblegały ich przez trzydzieści cztery dni, aż mieszkańcom Betuliia wyczerpały się zapasy wody zgromadzone w zbiornikach. 21Także cysterny były puste. Nie mieli dość wody nawet na jeden dzień, aby ugasić pragnienie, bo woda była wydzielana. 22Ich dzieci były osłabione, kobiety i młodzieńcy mdleli z pragnienia i padali na ulicach miasta i w bramach, i coraz bardziej tracili siły. 23Wtedy cały lud, także młodzieńcy, kobiety i dzieci, zgromadził się wokół Ozjasza i naczelników miasta. I krzyczeli donośnym głosem do całej starszyzny: 24„Niech Bóg rozsądzi między wami i namib, bo wyrządziliście nam ogromną krzywdę, nie zawierając pokoju z Asyryjczykamis. 25A teraz nie ma już nikogo, kto mógłby nam pomóc. Bóg wydał 19

dopóki nie zerwie swojej oblubieńczej więzi z Bogiem. Odejście od Boga przez różnego rodzaju bałwochwalstwo nazywane jest w ST nierządem (np. Iz 57,3; Jr 5,7; Ez 23,43n; Oz 1,2), a więc zdradą, naruszeniem czystości relacji. A to jest o wiele większym zagrożeniem niż militarny atak wojsk Holofernesa. W sferze duchowej opisywane wydarzenia pokazują największe z możliwych zagrożeń dla człowieka walczącego z grzechem: zerwanie więzi miłości z Bogiem. Życie bez wody jest biologicznym umieraniem, zaś życie bez łaski uświęcającej skutkuje duchową śmiercią człowieka. Rozpacz Izraelitów. Taktyka przyjęta przez Holofernesa wydaje się skuteczna. Mieszkańcy oblężonego miasta buntują się przeciwko starszyźnie, obarczając przywódców odpowiedzialnością za zaistniałą sytuację. To niezadowolenie przypomina szemranie Izraelitów w czasie wędrówki przez pustynię do Ziemi Obiecanej (Wj 15,24; 17,3). Mieszkańcy Betulii domagają się układu z najeźdźcą, nie zdając sobie sprawy, że toczy się wojna totalna, w której kompromis nie jest możliwy. Podobnie nie jest możliwe układanie się z szatanem, gdyż on zawsze chce więcej, oczekuje od człowieka całkowitego zerwania więzi z Bogiem. Przywódca Ozjasz również nie wykazał się wiarą na miarę Mojżesza. Pod wpływem zrozpaczonych obrońców postawił Bogu ultimatum: wyznaczył czas, po którym, w razie braku Bożej interwencji, miała nastąpić kapitulacja. Jest to ponadczasowy przykład złej modlitwy, która zamiast wyrażać miłość

JUDYTA 7,14-25

924

2Krl 6,25; 25,3; Lm 1,11 Jdt 5,4

Sdz 6,5; 7,12

Wj 14,10; Sdz 3,9.15; 6,6n

Ez 4,16n; Lm 2,11

Jr 14,16; Am 8,13; Lm 2,11

Rdz 16,5; 31,53; Wj 5,21; 1Sm 24,13; Sdz 11,27

18_Jdt:18_Jdt

Wj 14,12

Pwt 4,26; 30,19

Lm 5,7

9/3/08

2:52 PM

Page 925

nas w ich ręce, aby na ich oczach pokonało nas pragnienie i zupełne wyczerpanie. 26A więc wezwijcie ich i wydajcie miasto ludziom Holofernesaa i jego wojskom, aby je złupili. 27Lepiej dla nas, abyśmy stali się ich łupem! Będziemy niewolnikami, ale zachowamy życie i nie będziemy patrzeć, jak na naszych oczach umierają niemowlęta, jak giną kobiety i dzieci. 28 Wzywamy niebo i ziemię na świadków przeciwko wam, a także naszego Boga, Pana naszych przodków, który karzes nas za nasze grzechys i za grzechy naszych przodków, aby nie postąpił w dniu dzisiejszym według tego, o czym mówiliśmy”. 29 Wśród zgromadzonych powstał wielki, jednogłośny lament i donośnym głosem wzywali Pana Boga. 30Wtedy Ozjasz rzekł do nich: „Bracia, odwagi! Wytrwajmy jeszcze pięć dni, bo w tych dniach Pan, Bóg nasz, znowu okaże nam swoje miłosierdzies. On bowiem nie opuści nas na zawsze. 31A jeśli upłyną te dni i pomoc nie nadejdzie, zrobię to, czego żądacie”. 32 Potem rozesłał ludzi, każdego na jego stanowisko. Poszli więc na mury i wieże miasta, a kobiety i dzieci odesłano do domów. W mieście zapanowało wielkie przygnębienie.

a) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. b) Judyta – imię symboliczne, które znaczy ‘Żydówka’. Genealogia przedstawia Judytę jako córkę Izraela, czyli patriarchy Jakuba; pochodziła z plemienia Symeona (Jdt 9,2; por. 6,15+). c) pochodził... rodu – małżeństwo zawierane w tym samym rodzie i plemieniu było wyrazem wielkiej pobożności i wierności Prawu (np. Tb 1,9; 4,12n; 6,13). d) Betulia – zob. Jdt 4,6+. e) wór pokutny – zob. Jdt 4,10+.

Judyta i naczelnicy miasta 1 W tych właśnie dniach o wszystkim dowiedziała się Judytab, córka Merariego, syna Usa, syna Józefa, syna Uzjela, syna Chilkiasza, syna Ananiasza, syna Gedeona, syna Refaima, syna Achitoba, syna Eliasza, syna Chilkiasza, syna Eliaba, syna Natanaela, syna Szelumiela, syna Suriszaddaja, syna Izraela. 2Jej mąż Manasses, który pochodził z tego samego plemienia i tego samego roduc co ona, zmarł w czasie zbiorów jęczmienia. 3Stał na polu obok wiążących snopy i poraziło go słońce, tak że z powodu gorączki musiał się położyć. Zmarł w mieście Betuliad i został pochowany obok swoich przodków na polu między Dotan i Balamon. 4Od trzech lat i czterech miesięcy Judyta mieszkała jako wdowa w swoim domu. 5Na jego dachu zbudowała szałas, nałożyła wór pokutnye na biodra i nosiła strój wdowy. 6Pościła przez cały czas swego wdowieństwa, z wyjątkiem dni poprzedzających szabats i dni szabatu, także dni poprzedzających nów księżycas i dni nowiu księżyca oraz oprócz świąt i uroczystości domu

8

Lb 1,6; 2,12

2Krl 4,18-20

1Krl 21,27; 2Krl 6,30

i ufność do Boga, jest próbą skłonienia Go do realizacji scenariusza wymyślonego przez człowieka. Brak wiary Izraelitów szczególnie widoczny jest więc u przywódców oblężonego miasta. Ci, którzy w chwilach zagrożenia powinni być oparciem dla innych, sami okazują się słabi. Bez oparcia w wierze ludzi ogarnęło przygnębienie wywołane poczuciem bezradności. Czas trwania omawianych wydarzeń również ma swoje znaczenie opierające się na symbolice liczb. Oblężenie trwało trzydzieści cztery dni. Po dodaniu pięciu dni, danych przez Ozjasza Bogu na ocalenie obrońców miasta, otrzymujemy liczbę trzydzieści dziewięć, a więc mniej niż czterdzieści, która to liczba kojarzy się z Wyjściem z Egiptu. Judyta i naczelnicy miasta. Na scenie wydarzeń pojawia się tytułowa postać księgi. Jest nią Judyta, symbol całego Izraela, o czym świadczy znaczenie jej imienia (Żydówka). Autor podaje w sposób bardzo rozbudowany jej rodowód (wyjątek wśród kobiecych postaci biblijnych), wskazując na szlachetność pochodzenia; wspomina o jej uczciwości, zamożności i przywiązaniu do Prawa. Judyta jest więc odpowiednią osobą do odegrania istotnej roli w życiu społeczności

925

JUDYTA 7,26 — 8,6

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) należało do niej – w zasadzie żona nie dziedziczyła po zmarłym mężu; najwidoczniej więc Judyta była bezdzietna.

Page 926

Izraela. 7Była kobietą piękną i niezwykle powabną. Jej mąż Manasses zostawił jej złoto i srebro, sługi i służące, stada bydła i pola uprawne, i wszystko to należało do nieja. 8Nikt też nie mógł powiedzieć o niej złego słowa, gdyż była kobietą bardzo pobożną. 9 Tak więc Judyta dowiedziała się o zarzutach ludu wobec naczelnika miasta, gdyż mieszkańcy zwątpili z powodu braku wody. Dowiedziała się też o skierowanej do nich mowie Ozjasza, w której przysiągł poddać miasto Asyryjczykoms po upływie pięciu dni. 10Posłała więc swoją służącą, która zarządzała całym jej majątkiem, aby zaprosiła Chabrisa i Charmisa, należących do starszyzny miasta. 11 Przyszli do niej, a ona im powiedziała: „Posłuchajcie mnie, naczelnicy Betulii. Nie były słuszne wasze słowa, które wypowiedzieliście dzisiaj w obecności ludu. Złożyliście nawet przysięgę wobec Boga, zgodnie z którą wydacie miasto naszym wrogom, jeśli Pans nie przybędzie wam na pomoc. 12 Kimże wy jesteście, że wystawiacie dzisiaj Boga na próbę, a przed ludźmi siebie postawiliście nawet ponad Bogiem? 13 Wystawiacie na próbę Pana Wszechmocnego i dlatego nigdy niczego nie zrozumiecie! 14Nie potraficie zbadać głębi ludzkiego serca ani pojąć ludzkiej myśli, jak więc wybadacie Boga, który wszystko stworzył? Jak poznacie Jego myśl, jak zrozumiecie Jego zamiary? W żaden sposób, bracia! Nie wywołujcie więc gniewus Pana, Boga naszego! 15Jeśli nawet nie będzie chciał przyjść nam z pomocą w ciągu tych pięciu dni, to przecież ma On moc ochronić nas, jeśli zechce, lub pozwolić nam zginąć na oczach naszych wrogów. 16Tak więc, nie wymuszajcie postanowień Pana, Boga naszego, bo Bóg to nie człowiek, któremu można grozić, ani dziecko, którym można rozporządzać. 17Dlatego, wyczekując od Niego ocalenia, prośmy Go o pomoc, On zaś wysłucha naszego wołania, jeśli Mu się spodoba. 18Nie było przecież za naszych czasów i nie ma obecnie wśród nas plemienia czy rodu, ludu czy miasta, gdzie by oddawano pokłon bogom ręką ludzką uczynionym, jak to bywało kiedyś. 19To dlatego nasi przodkowie zostali wydani pod miecz i ograbieni, i spotkała ich wielka klęska na oczach naszych wrogów. 20Ale my nie znamy innego Boga prócz Niego i dlatego mamy nadzieję, że nie wzgardzi nami ani nikim z naszego narodu. 21Jeśli nas pokonają,

żydowskiej. Nie posiada jednak siły fizycznej, która wydaje się niezbędna do pokonania przytłaczającej przewagi nieprzyjaciela. Przeciwnie, Judyta jest wdową, a więc w przekonaniu Żydów kimś słabym i bezbronnym, dlatego pozostającym pod szczególną opieką Boga (np. Pwt 10,18; 24,17-21; Ps 68,6). Zarzucając starszym miasta i całemu ludowi brak wiary, podnosi na duchu swoich rodaków ukazując im perspektywę zbawczej inter wencji Boga, który jest czczony w Izraelu. Mieszka pośród nich w świątyni, która według zamysłów wroga, ma stać się niebawem ruiną (ww. 9-27). Judyta jest gotowa stać się narzędziem w ręku Boga, który wyzwoli swój lud (ww. 28-36). W swoim przesłaniu do przywódców ta słaba kobieta uświadamia im bezsensowność pięciodniowego ultimatum, a przy tej okazji poucza, zarówno starszych miasta, jak i czytelnika, o roli modlitwy oraz o sensie cierpienia, które nie jest karą, ale próbą wiary

JUDYTA 8,7-21

926

Rdz 12,11.14; 24,16; 26,7; 29,17; Est 2,7

Mi 3,9 Jdt 7,28-31

Ps 78,18.56-59; 106,13n

Dn 3,17n

Lb 23,19

2Sm 15,25; 1Mch 3,60; Jk 4,15 Ps 44,18-21 2Krl 17,7-12 Ps 78,58-62

Ba 3,7

18_Jdt:18_Jdt

1Krl 9,7

1Mch 2,50; 5,32

Rdz 22; 25,20; 29 – 31 Pwt 8,5; Ps 17,3; 26,2; Mdr 3,5-6; Prz 3,11n; Rz 5,3-5; Hbr 12,5-11

1Sm 12,19; 2Krl 19,4

Sdz 4,9; Pwt 4,9; Ps 78,4; Mt 26,13

Pwt 9,3; 31,3; 32,43; 1Sm 17,37; Mk 5,34; Łk 7,50

9/3/08

2:52 PM

Page 927

pokonają też całą Judeęs i splądrują naszą świątynięs. Wtedy Bóg za jej zbezczeszczenie zażąda naszej krwis, 22a śmierć naszych braci, ujarzmienie naszej ziemi i zniszczenie naszego dziedzictwa obróci się przeciwko nam, gdziekolwiek wśród pogan będziemy służyć jako niewolnicy. Dla tych, którzy nas kupią, będziemy znakiem upadku i hańby, 23a nasze oddanie się w niewolę nie przyniesie nam korzyści, lecz Pan, nasz Bóg, sprawi, że stanie się dla nas przyczyną niesławy. 24 Teraz więc, bracia, pokażmy naszym braciom, że od nas zależy ich życie, i że jesteśmy oparciem przybytkus, świątyni i ołtarzas. 25Za to wszystko dziękujmy Panu Bogu naszemu, który doświadcza nas, jak kiedyś naszych przodków. 26Przypomnijcie sobie, co uczynił Abrahamowi i jak doświadczył Izaaka, i co w Mezopotamii Syryjskiej przydarzyło się Jakubowi, gdy pasł owce Labana, bratas swej matki. 27Tak jak tamtych doświadczył w ogniu, żeby zbadać ich sercas, tak i nas nie chce ukaraćs, ale dla przestrogi Pan doświadcza tych, którzy zbliżają się do Niego”. 28 A Ozjasz jej odpowiedział: „Wszystko, co mówiłaś, powiedziałaś w szczerości serca i nie ma nikogo, kto mógłby sprzeciwić się twoim słowom. 29Twoja mądrość znana jest nie od dziś. Przez całe twoje życie ludowi wiadoma jest twoja roztropność, a także to, że zamysły twego serca są słuszne. 30Jednak lud udręczony strasznym pragnieniem wymusił na nas, abyśmy postąpili tak, jak mu to obiecaliśmy, a nawet abyśmy złożyli przysięgę, której nie możemy już złamać. 31Teraz więc, ponieważ jesteś kobietą pobożną, módl się za nas, aby Bóg zesłał deszcz i napełnił nasze zbiorniki i abyśmy już nie mdleli z pragnienia”. 32 Na to Judyta odpowiedziała: „Posłuchajcie mnie! Dokonam czynu, o którym z pokolenia na pokolenie będzie się opowiadać synom naszego narodu. 33Tej nocy stańcie przy bramie miasta, a ja wyjdę z moją służącą. W tych dniach, po upływie których obiecaliście wydać miasto wrogom, Pan, posługując się mną, nawiedzi Izraelas. 34Tylko nie próbujcie dochodzić, co to za czyn, gdyż i tak wam nie powiem, dopóki nie zrobię tego, co zamierzam”. 35Wtedy Ozjasz i przywódcy powiedzieli: „Idź w pokoju, a Pan Bóg niech cię prowadzi, aby zemścić się na naszych wrogach”. 36Po czym wyszli z namiotu i udali się na swoje stanowiska. (por. np. Pwt 8,2-5; 2Krn 32,2-31; Sdz 2,22n; Jk 1,2n.12; Ap 2,10). Bóg kocha człowieka także wtedy, gdy dopuszcza w jego życiu trudne doświadczenia (Pwt 13,4; Prz 3,12). Słowa Judyty, które są jednymi z najgłębszych myśli teologicznych ST, zostają przez starszyznę przyjęte z pokorą. Ozjasz uznaje jej przywództwo i autorytet duchowy, wynikający z silnej wiary. Jednak nauki udzielane przez Judytę nie zostają przez starszych miasta zrozumiane właściwie. Podstawowym zarzutem postawionym przywódcom jest instrumentalne traktowanie Boga i wymuszanie na Nim działania oczekiwanego przez człowieka. Niestety, nie wpłynęło to na zmianę ich sposobu myślenia. Po wysłuchaniu przemówienia Judyty zwracają się do niej z prośbą o skłonienie Boga do realizacji ich nowego pomysłu: ocalenia miasta przez zesłanie deszczu.

927

JUDYTA 8,22-36

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) wór pokutny – zob. Jdt 4,10+. b) łoże... przewrotnością – na początku swojej modlitwy (ww. 2-4) Judyta wspomina historię dwóch braci, Symeona i Lewiego, którzy zemścili się na mieszkańcach Sychem za zgwałcenie ich siostry Diny przez Sychema Chiwwitę (Rdz 34,1-36).

Page 928

Modlitwa Judyty 1 Wtedy Judyta upadła na twarz, posypała głowę popiołem i odsłoniła wór pokutnya, który przedtem włożyła. A było to w tym samym czasie, kiedy składano wieczorem ofiaręs kadzielną w świątynis jerozolimskiej. Donośnym głosem Judyta zaczęła wołać do Panas: 2 „Panie, Boże mojego praojca Symeona, włożyłeś mu miecz w rękę, aby pomścił się na cudzoziemcach, którzy obnażyli łono dziewicy – by splugawić, i odsłonili jej biodra – by zawstydzić, wreszcie zgwałcili – by zhańbić. Powiedziałeś: «Nie tak będzie!». A oni tak właśnie postąpili. 3 Dlatego wydałeś na śmierć ich naczelników, i krwiąs napełniłeś łoże, które splamili swą przewrotnościąb. Zgładziłeś służących razem z książętami, a książęta na ich tronach. 4 Ich żony wydałeś na łup, córki w niewolę, a całe ich mienie do podziału między synów przez Ciebie umiłowanych, gdyż odznaczyli się gorliwością wobec Ciebie i czuli odrazę wobec plugawiących ich krew, i Ciebie prosili o pomoc. Boże, o Boże mój, wysłuchaj także i mnie, wdowę. 5 Ty jesteś sprawcą wydarzeń minionych, teraźniejszych i przyszłych, planujesz rzeczy teraźniejsze i przyszłe i już się stało to, co zamierzyłeś. 6 Dokonały się rzeczy, które chciałeś, i powiedziały: «Oto jesteśmy». Bowiem wszystkie Twoje drogi są ustalone, a postanowienia powzięte. 7 Oto Asyryjczycys posiadają ogromną potęgę, są dumni ze swoich koni i jeźdźców, szczycą się oddziałami piechoty i pokładają ufność w tarczy i oszczepie, łuku i procy. Ale nie wiedzą, że Ty jesteś Panem, który kładzie kres wojnom. 8 Pan – oto Twoje imięs! Złam ich potęgę Twoją mocą i rozpędź ich siłę Twoim gniewems. Bo postanowili zbezcześcić Twój święty przybyteks

9

Modlitwa Judyty. Poetycka modlitwa Judyty jest drugą z siedmiu modlitw błagalnych, tzw. suplikacji, których tekst znajdujemy w księdze. Nie przypadkiem Judyta modli się w tym samym czasie, kiedy w świątyni jerozolimskiej składana jest ofiara kadzenia (w. 1). Wraz z dymem kadzidła, symbolu chwalenia majestatu Bożego, wznosi się do nieba błagalna modlitwa wdowy. Ofiarę kadzenia składano przed Namiotem Spotkania już w czasie wędrówki przez pustynię. Do tego właśnie okresu historii narodu Judyta nawiązuje, wspominając o namiocie, w którym mieszka chwalebne imię Boże (w. 8). Po raz kolejny autor sugeruje związek wydarzeń opisanych w księdze z żywym w świadomości Izraelitów Wyjściem z Egiptu. W wezwaniu początkowym Judyta nawiązuje do Księgi Rodzaju, gdzie opisano zemstę patriarchów Symeona i Lewiego za hańbę swojej siostry Diny, zgwałconej przez Sychema (Rdz 34). Sama zemsta nie jest w Piśmie Świętym pochwalana. Odpowiedzialność za nią ponosi jednak złoczyńca, który krzywdząc

JUDYTA 9,1-8

928

Lb 20,6; Dn 9,3

Wj 30,8; Dn 9,21

Rdz 31,5; Wj 15,2 Rdz 34,25

Rdz 34,7

Rdz 12,29; Mdr 18,11; Iz 24,2 Rdz 34,29

Jr 31,20 Lb 25,11; 1Krl 19,10

Ps 33,11

Iz 42,9; 44,7; 46,10; 48,3 Ps 115,3; 135,6; Iz 37,26; Ba 3,35

2Krl 19,23n; 1Mch 3,17 Ps 20,8; 33,17

1Sm 17,45 Ps 46,10; 76,4

Ha 3,12 1Mch 7,35; 2Mch 14,33; Ps 74,3-7; 79,1

18_Jdt:18_Jdt

Am 3,14 Wj 15,7

Jdt 9,13; 11,5; 2Sm 17,14 Sdz 4,9.17-22; 9,54 1Sm 14,6; 1Mch 3,18 Wj 15,2; Iz 25,4; Ps 18,3

Ps 103,19; Mt 11,25 Ne 9,6

Jdt 9,10; Syr 23,12

1Krl 8,60; 18,37; 2Krl 19,19; Syr 36,4; Iz 37,20 1Mch 4,11

1Krl 8,54

Rdz 38,14

Est 2,12

9/3/08

2:52 PM

Page 929

i splugawić namiot, w którym mieszka Twe chwalebne imię, a także rozbić mieczem rogi Twego ołtarzaa. 9 Spójrz na ich pychę i ześlij Twój gniew na ich głowy! A mnie, wdowie, dodaj sił do tego, co zamierzyłam. 10 Uderz chytrością moich warg sługę i jego pana i powal pana razem z jego służącym. Ręką kobiety skrusz ich zarozumiałość! 11 Twoja siła nie tkwi w liczbie, a Twoje panowanie nie opiera się na mocarzach. Lecz jesteś Bogiem pokornych, wspomożycielem małych, opiekunem słabych, obrońcą wzgardzonych, wybawicielem pozbawionych nadziei. 12 O tak, tak! Boże mego ojca i Boże dziedzictwa Izraelas, Władco nieba i ziemi, Stwórco wód, Królu wszelkiego stworzenia! Wysłuchaj mojej modlitwy! 13 Daj, aby moje słowa i przebiegłość zraniły ich i okaleczyły, gdyż powzięli okrutne zamysły przeciwko Twojemu przymierzu i Twojej świątyni, i górze Syjons, i przeciw domowi należącemu do Twoich synów. 14 Spraw, aby cały Twój luds i każde plemię dowiedziało się, że Ty jesteś Bogiem, Bogiem wszelkiej mocy i potęgi, i prócz Ciebie nie ma obrońcy ludu Izraela”.

a) rogi Twego ołtarza – rogi stanowiły najbardziej uświęconą część ołtarza (zob. Słownik), a ich utrącenie było równoznaczne z jego zbezczeszczeniem (Am 3,14).

W obozie Asyryjczyków 1 Gdy Judyta przestała wołać do Boga Izraelas i powiedziała już wszystko, 2podniosła się z ziemi i przywołała służącą, a potem weszła do mieszkania, w którym przebywała jedynie w szabats i dni świąteczne. 3Ściągnęła wór pokutnya, który miała na sobie, zdjęła także wdowi strój. Następnie obmyła ciałos wodą i namaściła pachnącymi olejkami, uczesała włosy i włożyła diadem. Ubrała się w taki strój świąteczny, jaki nosiła za życia swojego męża Manassesa.

10

niewinnego, ściąga na siebie sprawiedliwą karę. ST nie znał jeszcze przykazania miłości nieprzyjaciół (Mt 5,44). W interpretacji Judyty zemsta, której dokonali jej przodkowie była dziełem Boga, Symeon i Lewi byli więc wykonawcami woli Bożej (ww. 2-4). Teraz wdowa modli się o to, aby Bóg posłużył się nią, dokonując pomsty na wrogach Izraela (w. 10) i położył kres wojnie (w. 7). Ponieważ On jest Panem całego świata, może dać swemu ludowi zwycięstwo. Słaba w ludzkiej ocenie kobieta, wdowa, pragnie walczyć z nieprzyjacielem, stając się dobrym narzędziem w ręku Boga. Modli się więc o posłuszeństwo, aby nie ulec pokusie działania na własną rękę, oraz o męstwo, aby podczas realizacji Bożego planu nie dbać jedynie o swój los. Te dwie cechy posiada wielu bohaterów biblijnych, np. prorocy czy Matka Boża, z którą Tradycja Kościoła często wiąże postać Judyty, jako jej zapowiedź. W obozie Asyryjczyków. Judyta została wysłuchana przez Boga i przystąpiła do realizacji planu. Jej troska o wygląd zewnętrzny jest w istocie troską o to, aby być użytecznym narzędziem Boga. Uroda Judyty jest darem Bożym i ma być wykorzystana nie dla osobistej satysfakcji, lecz dla chwały Stwórcy. W sensie symbolicznym Judyta przedstawia-

929

JUDYTA 9,9 — 10,3

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) wór pokutny – zob. Jdt 4,10+. b) chleb bez domieszki – dosł. chleb czysty, w znaczeniu rytualnym, tj. zrobiony z jednego rodzaju ziarna (Kpł 19,19; Pwt 22,9). Judyta pragnie zachować czystość rytualną, dlatego zabiera ze sobą żywność, którą według Prawa wolno jej spożywać jako Żydówce. c) Betulia – zob. Jdt 4,6+. d) Holofernes – zob. Jdt 2,4+.

Page 930

4

Na nogi włożyła sandały, przystroiła się w łańcuchy, bransolety, pierścienie, kolczyki i inne ozdoby. Ubrała się tak wspaniale, aby zachwycić oczy mężczyzn, którzy ją zobaczą. 5Swojej służącej wręczyła skórzany worek z winem i naczynie z oliwą, do torby włożyła mąkę jęczmienną, suszone figi i chleb bez domieszkib, zapakowała wszystko starannie i też jej to dała. 6Potem obydwie poszły w stronę bramy Betuliic, gdzie spotkały stojących przy niej Ozjasza i starszych miasta, Chabrisa i Charmisa. 7Gdy zobaczyli jej zmienione oblicze i strój, który miała na sobie, byli urzeczeni jej pięknością. Tak do niej powiedzieli: 8„Bóg naszych przodków niech obdarzy cię łaską i pozwoli spełnić twoje zamiary na chwałę synów Izraela i dla wywyższenia Jeruzalems!”. 9Ona oddała cześć Bogu i odezwała się do nich: „Rozkażcie otworzyć dla mnie bramę miasta! Wyjdę, aby dokonać tego, o czym mówiliście ze mną”. Na jej prośbę rozkazano wartownikom otworzyć bramę. 10Gdy ją otworzyli, Judyta wyszła na zewnątrz wraz ze swoją służącą. Mężczyźni z miasta patrzyli, jak schodziła z góry i przechodziła przez dolinę, aż stracili ją z oczu. 11 Idąc doliną, Judyta natknęła się na przednie straże wojsk asyryjskich. 12Zatrzymali ją i zaczęli wypytywać: „Z jakiego jesteś ludu, skąd przychodzisz i dokąd zmierzasz?”. Odpowiedziała im: „Jestem córką Hebrajczykóws, ale uciekłam od nich, bo wkrótce zostaną wam wydani na pastwę. 13Ja zaś przychodzę do Holofernesad, wodza waszych wojsk, aby przekazać mu wiarygodne informacje. Wskażę mu drogę, którą może przejść i opanować całą górzystą okolicę, nie tracąc ani jednego spośród swoich ludzi”. 14Żołnierze słyszeli jej słowa i widzieli jej twarz, i urzekło ich jej niezwykłe piękno. Powiedzieli więc do niej: 15„Uratowałaś swoje życie, spiesząc się z przyjściem przed oblicze naszego pana. Teraz pójdziesz do jego namiotu, a niektórzy z nas będą ci towarzyszyć, aby przekazać cię w jego ręce. 16Gdy staniesz przed nim, nie obawiaj się niczego, ale powtórz mu to samo, a on dobrze się z tobą obejdzie”. 17Wybrali spośród siebie stu mężczyzn, którzy towarzyszyli Judycie i jej służącej, i przyprowadzili ją do namiotu Holofernesa. 18W całym obozie nastąpiło poruszenie, wieść o jej przybyciu rozeszła się bowiem po namiotach. Wszyscy zbiegli się i stanęli wokół niej, czekającej

jąca Izrael, przechodzi od sytuacji „śmierci” (wdowieństwo) do życia oblubienicy. Pełnia jej piękna zarówno duchowego, jak i cielesnego, ujawnia się wówczas, gdy wyrusza, aby realizować Boże plany. Podobnie piękno każdego człowieka ujawnia się najpełniej wtedy, gdy żyje on zgodnie z planem Bożym. Ze względu na słabość wiary przedstawiciele władzy Betulii są tylko widzami rozgrywających się wydarzeń. Judyta, okazując niezwykłe męstwo, zeszła do obozu nieprzyjaciół. W sensie symbolicznym jest to zejście z wyżyn kontaktu z Bogiem do działania zgodnego z Jego wolą w codziennym życiu, do wypełnienia zleconej misji. Żołnierze, którzy spotkali Judytę, dostrzegli jedynie jej piękno fizyczne. Usłyszeli z jej ust sprytne wypowiedzi, skonstruowane w sposób bardzo przemyślany. W sytuacji wojny podstęp staje się jednym ze środków walki. Pełny sens dwuznacznych wypowiedzi Judyty oraz przepowiedni nieświadomie wypowiadanych przez nieprzyjaciół (ww. 15.19) będzie czytelny dopiero z perspektywy całego dzieła tej pobożnej kobiety. Warto zauważyć, że używa ona kłamstwa w sytuacji ostatecznej, stosując je wyłącznie wobec

JUDYTA 10,4-18

930

Wj 3,21n

Jdt 8,7; 10,14.19.23; 11,21; 16,6.9

Jdt 11,5

Jdt 11,3; Jr 21,9; 38,2.17

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

Page 931

na zewnątrz namiotu Holofernesa, aż zostanie o niej powiadominy. 19Byli zachwyceni jej urodą i z jej powodu wyrażali podziw także dla Izraelitów, mówiąc między sobą: „Kto może lekceważyć naród, który ma pośród siebie takie kobiety? Nie byłoby dobrze zachować przy życiu kogokolwiek z nich, gdyż mogliby przechytrzyć cały świat”.

a) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. b) zasłoną – rodzaj moskitiery, która w opowiadaniu ma także znaczenie symboliczne: jest znakiem potęgi i bogactwa, a zarazem słabości i klęski Holofernesa (Jdt 13,9.15; 16,19). c) Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.

Judyta przed Holofernesem W końcu przyboczna straż Holofernesaa i wszyscy jego słudzy wyszli na zewnątrz, i wprowadzili Judytę do namiotu. 21 Holofernes odpoczywał na łożu osłoniętym zasłonąb z purpury, która była przetykana złotem, szmaragdami i drogimi kamieniami. 22Kiedy mu oznajmiono o jej obecności, wyszedł do przedsionka namiotu, a przed nim niesiono lampy ze srebra. 23A gdy Judyta stanęła przed nim i przed jego służącymi, wszystkich urzekło piękno jej oblicza. Ona upadła na twarz i oddała mu hołd, lecz jego słudzy ją podnieśli. 1 Holofernes rzekł do niej: „Kobieto, odwagi! Niech się nie trwoży twoje serces, bo nie skrzywdziłem jeszcze człowieka, który postanowił służyć Nabuchodonozorowic, królowi całej ziemi! 2Podobnie teraz, gdyby twój lud mieszkający w górach nie wzgardził mną, nie podniósłbym mojej włóczni przeciwko niemu. Oni sami sprowadzili to wszystko na siebie. 3Powiedz mi, dlaczego zbiegłaś od nich i przystałaś do nas? Robiąc to, ocaliłaś siebie. Odwagi! Zachowasz życie tej nocy i przez następne również, 4nie ma bowiem nikogo, kto by chciał cię skrzywdzić. Przeciwnie, będziesz traktowana życzliwie, zgodnie ze zwyczajem sług mojego pana, króla Nabuchodonozora”. 5 Wtedy Judyta powiedziała do niego: „Wysłuchaj słów twojej niewolnicy. Niech twoja służebnica przemówi w twojej obecności, a nie powiem memu panu żadnego kłamstwa tej nocy. 6Jeśli usłuchasz słów twojej służebnicy, Bóg doprowadzi do końca twe dzieło, a mój pan nie zaniecha swych zamiarów. 7Na życie Nabuchodonozora, króla całej ziemi! Na całą potęgę tego, który cię wysłał, abyś przywołał do porządku wszelką istotę żywą! Dzięki tobie służą mu nie tylko ludzie, ale również dzikie zwierzęta, bydło i ptaki na niebie. Dzięki twojej potędze żyją dla Nabuchodonozora i dla całego 20

Wj 26,1

Jdt 2,5-10

Jdt 3,1-8

Jdt 9,13; 10,13

Jr 27,6; 28,14; Dn 2,37n; Ba 3,16-17

11

wrogów. Autor natchniony nie aprobuje kłamstwa, lecz winę moralną za jego stosowanie zdaje się przenosić na agresorów, a nie na heroiczną przedstawicielkę oblężonych. Przybycie Izraelitki do obozu nieprzyjaciół było aktem ogromnej odwagi, stąd ironicznie brzmią zachęty żołnierzy, aby się nie obawiała. Pierwszym zwycięstwem odniesionym przez słabą kobietę stało się zburzenie dyscypliny w obozie wojskowym. Judyta przed Holofernesem. Wódz wojsk asyryskich przyjął Judytę, demonstrując cały przepych, który miał świadczyć o jego potędze. Kosztowna zasłona, pod którą spoczywał, stanowi odniesienie do zasłony znajdującej się w świątyni jerozolimskiej. Wskazuje to na bezbożność zarozumiałego wodza i uzurpowanie przez niego atrybutów należnych Bogu. Paradoksalnie jednak największą uwagę wszystkich zebranych przykuwa nie ziemski splendor, którym otacza się Holofernes, ale stworzone przez Boga piękno Judyty i jej mądrość (Jdt 11,20-23). W wypowiedzi wodza, podobnie jak wcześniej w słowach żołnierzy, zawar te są przepowiednie, których sam nie jest zapewne świadomy

931

JUDYTA 10,19 — 11,7

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) Betulia – zob. Jdt 4,6+. b) rady starszych – zob. Jdt 4,8+. c) Uwagę zwraca przebiegłość Judyty, zawarta w jej przemówieniu: ona myśli o klęsce Holofernesa, on o swoim zwycięstwie.

Page 932

jego domu. 8Słyszeliśmy bowiem o twojej mądrości i zdolnościach twego ducha, a po całej ziemi opowiada się, że w całym królestwie jedynie ty jesteś dobry i potężny dzięki swej wiedzy i godny podziwu w sztuce prowadzenia wojny. 9A co się tyczy mowy, którą Achior wygłosił u ciebie na naradzie wojennej, to my też usłyszeliśmy jego słowa. Mieszkańcy Betuliia go oszczędzili, a on powtórzył im wszystko, co powiedział w twojej obecności. 10Dlatego, władco i panie, nie lekceważ jego słów, zachowaj je w sercu, bo są prawdziwe! Nasz naród nie poniesie żadnej kary, ani żaden miecz go nie dosięgnie, dopóki nie zgrzeszy przeciw swemu Bogu. 11Teraz zaś, aby mój pan nie doznał zawodu z powodu tego, że niczego nie dokonał, a ich żeby dosięgła śmierć: grzechs już nimi zawładnął i rozgniewają nim swego Boga, gdy tylko postąpią niewłaściwie. 12Oto bowiem z chwilą, gdy wyczerpały się im zapasy żywności i prawie zabrakło wody, postanowili zabić swoje bydło i sięgnąć po to wszystko, czego w swoich przykazaniachs Bóg zabronił im spożywać. 13Postanowili wziąć także pierwociny zboża oraz dziesięcinys z wina i oliwy, które poświęcilis i zachowali dla kapłanów służących przed obliczem naszego Boga w Jeruzalems, a których nikomu z ludu nie wolno nawet dotknąć rękoma. 14Dlatego wysłali posłów do Jeruzalem po zezwolenie od rady starszychb, gdyż tamtejsi mieszkańcy już tak postąpili. 15Gdy otrzymają wiadomość i postąpią podobnie, tego samego dnia zostaną wydani tobie na śmierć. 16Dlatego, kiedy ja, twoja niewolnica, dowiedziałam się o tym wszystkim, zbiegłam od nich. A posłał mnie Bóg, bym dokonała z tobą czynów, które wprawią w osłupienie cały świat, gdy o nich usłyszyc. 17Gdyż twoja niewolnica jest bogobojna i dniem i nocą służy Bogu niebios! Otóż, mój panie, pragnę pozostać z tobą. Ale w nocy twoja niewolnica będzie wychodzić do wąwozu i będę się modlić do Boga, a On powie mi, gdy oni popełnią grzech. 18Wtedy przyjdę i powiadomię cię o tym, a ty wyruszysz z całym wojskiem i nikt spośród nich nie zdoła się tobie przeciwstawić. 19Potem poprowadzę cię przez Judeęs, aż dotrzemy do Jeruzalem, i sprawię, że pośrodku miasta stanie twój rydwan wojenny. Ty zaś popędzisz ich jak owce bez pasterza, i nawet pies nie zawarczy na ciebie. To wszystko zostało mi powiedziane w czasie widzenia. Objawiono mi i wysłano, abym oznajmiła to tobie”.

(Jdt 11,3). Także on zachęca mężną kobietę do wykazania odwagi, choć nie zdaje sobie sprawy, że obróci się to przeciwko niemu. Zarozumiały generał zapewnia Izraelitkę o swojej rzekomej życzliwości, chociaż z wcześniejszych wypowiedzi Nabuchodonozora wynikało, że chce on wygubić całą ziemię. Ta pozorna sprzeczność staje się zrozumiała przy interpretacji tekstu na płaszczyźnie duchowej. Szatan chętnie obiecuje kuszonemu człowiekowi swoją opiekę, wiadomo jednak, że po wykorzystaniu ofiary do swoich celów niszczy grzesznika całkowicie. Nie można więc liczyć na lojalność tego, który jest ojcem kłamstwa. Judyta, odpowiadając Holofernesowi, ponownie ucieka się do podstępu. Swoje dwuznaczne słowa odnosi ona do Boga i Jego zwycięstwa, Holofernes natomiast do Nabuchodonozora. Izraelitka sugeruje, że mieszkańcy Betulii zmuszeni głodem naruszą zasady czystości rytualnej i sięgną po pokarmy

JUDYTA 11,8-19

932

Jdt 5,5-21

Kpł 26,6; Pwt 28,7; 2Mch 8,36

Ps 78,56-62

Kpł 22,10; Pwt 18,8-19 Pwt 17,8-11

1Sm 3,11; 2Krl 21,12; Jr 19,3; Ha 1,5

Łk 5,11 Jr 42,4; Ha 2,1

Lb 27,17; 1Krl 22,17; Jr 50,6; Mt 9,36

18_Jdt:18_Jdt

Jdt 9,13

Jdt 8,7

Jr 27,8 Jdt 8,7 Rt 1,16; Dn 2,47; 3,96 Mt 26,13

9/3/08

2:52 PM

Page 933

20

Jej słowa spodobały się Holofernesowi i wszystkim jego sługom, i podziwiali jej mądrość, mówiąc: 21„Od krańca do krańca ziemi nie ma drugiej takiej kobiety, która byłaby tak piękna i tak roztropnie mówiła”. 22A Holofernes rzekł do niej: „Bóg postąpił słusznie, wysyłając cię przed twym ludem, aby nam dać zwycięstwo, a wygubić tych, którzy wzgardzili moim panem. 23Ty naprawdę jesteś piękna i potrafisz dobrze przemawiać. Jeśli więc uczynisz tak, jak powiedziałaś, twój Bóg będzie moim Bogiem, a ty zamieszkasz w pałacu króla Nabuchodonozora i będziesz sławna na całej ziemi”. 1 Potem rozkazał, aby wprowadzono ją do pomieszczenia, gdzie przechowywano jego srebra, i kazał podawać jej do jedzenia jego wspaniałe potrawy, a jako napój jego wino. 2Jednak Judyta odpowiedziała: „Nie będę tego jeść, aby nie stało się to przyczyną upadkua. Niech mi podają żywność, którą przyniosłam z sobą”. 3Na to Holofernes powiedział: „A kiedy skończą się zapasy, które masz z sobą, skąd weźmiemy takie jedzenie, aby ci je podawać? Nie ma przecież między nami nikogo z twego narodu”. 4Judyta odpowiedziała: „Panie mój, na twoje życie! Twoja niewolnica nie zdąży jeszcze zużyć swoich zapasów, a Pans, posługując się mną, już spełni to, co postanowił”. 5Wówczas słudzy Holofernesa zaprowadzili ją do namiotu. I spała aż do północy. Wstała około straży porannejb 6i posłała do Holofernesa, aby mu powiedzieć: „Niech mój pan rozkaże, aby pozwolono jego niewolnicy wyjść na modlitwę”. 7Holofernes nakazał straży przybocznej, aby jej nie przeszkadzano. Tak spędziła w obozie trzy dni. Nocą szła do wąwozu blisko Betulii, a obmywała sięc w obozie przy źródle wody. 8Gdy wychodziła, modliła się do Pana, Boga Izraelas, aby kierował jej drogą zmierzającą do wyniesienia synów jej ludu. 9Wracała oczyszczona i pozostawała w namiocie aż do wieczora, kiedy to spożywała posiłek.

12

Dn 1,5 Dn 1,8

Jdt 10,5

Ps 119,62.147

Tb 4,19; Ps 5,9; Prz 3,6

Est 1,3

Est 1,11

Dn 13,20.57

a) przyczyną upadku – tzn. powodem grzechu, zgodnie z pierwotnym znaczeniem gr. skandalon – ‘zawada’, ‘przeszkoda’, ‘pułapka’, ‘kamień wystający z ziemi’, o który łatwo się potknąć (np. Mt 16,23; 18,6). b) straży porannej – ostatnia zmiana strażników przed wschodem słońca, która czuwała od godziny drugiej do szóstej rano. c) obmywała się – ta czynność Judyty przypomina rytualne obmywanie się (zob. Słownik) kapłanów z nieczystości (np. Wj 30,17-21; Kpł 16,2.4), spowodowanej przebywaniem wśród pogan. d) Holofernes – zob. Jdt 2,4+.

Zwycięstwo Judyty 10 Czwartego dnia Holofernesd urządził ucztę tylko dla swoich służących, nie zapraszając nikogo spośród urzędników. 11 Eunuchowi Bagoasowi, który zarządzał jego majątkiem, polecił: „Idź i przekonaj kobietę hebrajską, która przebywa z tobą, aby przyszła do nas, jadła i piła z nami. 12Byłoby dla nas hańbą, gdybyśmy pozwolili takiej kobiecie odejść, nie obcując zakazane przez Prawo. Zgodnie z prymitywnie interpretowaną zasadą odpłaty powinna ich za to spotkać kara ze strony Boga: zostaną wydani w ręce nieprzyjaciół. Holofernes, oczarowany pięknem Judyty, daje posłuch jej słowom. Dotychczas stosowany przez wojska asyryjskie sposób prowadzenia oblężenia Betulii z pewnością przyniósłby oczekiwane przez wodza efekty. Pożądanie i pycha odebrały mu jednak zdolność trzeźwego myślenia. Zwycięstwo Judyty. Eunuch Bagoas próbował kusić Judytę perspektywą awansu do królewskiego haremu. Dla czytelnika księgi, który wie o misji Izraelitki, taki „zaszczyt” jest wręcz karykaturalny. Hierarchia wartości przyjmowana przez Judytę zupełnie nie przystaje do tej, którą kierują się słudzy Nabuchodonozora. Podobnie każdy człowiek

933

JUDYTA 11,20 — 12,12

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.

Page 934

z nią, a jeśli jej nie zdobędziemy, będzie z nas drwiła”. 13Bagoas wyszedł więc od Holofernesa, udał się do Judyty i powiedział: „Piękna niewolnico, nie obawiaj się przyjść do mego pana. Dostąpisz zaszczytu przebywania w jego obecności i będziesz pić z nami wino ku rozweseleniu. I staniesz się w tym dniu jak jedna z córek asyryjskich, które mieszkają w pałacu Nabuchodonozoraa”. 14Judyta odpowiedziała na to: „Kimże ja jestem, żebym mogła sprzeciwić się memu panu? Spiesznie zrobię wszystko, co będzie mu miłe, a dla mnie stanie się to powodem radości aż do dnia mojej śmierci”. 15Potem wstała, ubrała się w odświętny strój i nałożyła wszystkie kobiece ozdoby. Jej niewolnica poszła przed nią i rozłożyła dla niej na ziemi, naprzeciwko Holofernesa, dywany, które Judyta otrzymała od Bagoasa do swego codziennego użytku, aby na nich spożywać posiłki. 16Judyta weszła i spoczęła na nich, a serce Holofernesa wezbrało gwałtownym uczuciem do niej, jego duszas zadrżała i bardzo zapragnął ją posiąść. Już od chwili, w której ją zobaczył, szukał sposobności, żeby ją uwieść. 17Powiedział do niej: „Pij i wesel się z nami!”. 18 Judyta odpowiedziała: „Dobrze, panie, z przyjemnością będę piła, bo od dnia mych urodzin nie dostąpiłam takiego zaszczytu jak dzisiaj”. 19Brała więc, jadła i piła w jego obecności to, co przygotowała jej niewolnica. 20Holofernes zachwycał się nią i pił bardzo dużo wina. Nigdy przedtem nie wypił tyle w ciągu jednego dnia. 1 Gdy nastał wieczór, służący pośpieszyli się z odejściem. Wtedy Bagoas zamknął namiot od zewnątrz, oddzielając obecnych od ich pana. Oni więc udali się na spoczynek, gdyż wszyscy byli zmęczeni długotrwałą ucztą. 2Tylko Judyta pozostała w namiocie, a pijany winem Holofernes rzucił się na swoje łoże. 3Wtedy Judyta powiedziała do swojej niewolnicy, aby stanęła na zewnątrz pokoju sypialnego, czekając na jej wyjście. I oznajmiła jej, że pójdzie się modlić jak zawsze. To samo powiedziała Bagoasowi. 4Wszyscy więc odeszli i nikogo więcej nie było w pokoju sypialnym. Judyta, stojąc obok jego łoża, modliła się w sercus: „Panies, Boże wszelkiej mocy! Spójrz w tej godzinie na dzieło rąk moich dla wywyższenia Jeruzalems. 5 Oto teraz nadszedł czas, aby pomóc Twemu dziedzictwu i spełnić mój zamiar zgładzenia wrogów, którzy przeciw nam powstali”.

Jdt 10,4

Koh 9,7

2Krl 13,28; 1Mch 16,16; Iz 28,7; Oz 7,5;

13

żyjący według nakazów prawa Bożego doświadcza nieustannego zderzenia swojego systemu wartości z tym, który proponuje świat. Zaszczytem i powodem do chluby będzie dla Judyty zwycięstwo nad wrogiem (Jdt 12,14.18). Holofernes ukazuje swoją zepsutą naturę człowieka pożądliwego (w. 12), który miotany żądzami w istocie niczego nie może osiągnąć. Plany zdobycia kobiety spełzły na niczym, gdyż wódz odurzył się dużą ilością wina. Jego życie kończy się w sposób upokarzający: ginie z ręki słabej fizycznie kobiety, ugodzony swoim własnym mieczem. Zasłona, która miała symbo-

JUDYTA 12,13 — 13,5

934

Sdz 4,18

Sdz 4,20

Ps 90,17 Jdt 15,9; Ba 5,5 Ps 102,14 Pwt 4,20; 9,29; Ps 94,14 Jdt 10,8

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

Page 935

6

1Sm 17,51; 1Mch 7,47

2Sm 4,7

Potem podeszła do jednej z kolumn łoża, tej przy głowie Holofernesa, i zdjęła wiszący na niej miecz. 7Następnie zbliżyła się do łoża, chwyciła go za włosy i powiedziała: „Panie, Boże Izraelas, dodaj mi dzisiaj sił!”. 8I dwukrotnie z całej siły uderzyła w jego kark, odcinając mu głowę. 9Następnie zepchnęła ciałos z posłania i zdarła ze słupów zasłonę. Po chwili wyszła i dała swej służącej głowę Holofernesa, 10a ona włożyła ją do torby na żywność. Potem, zgodnie ze zwyczajem, wyszły razem na modlitwę. Przeszły przez obóz, ominęły wąwóz, weszły na górę Betuliia i zbliżyły się do bram.

a) Betulia – zob. Jdt 4,6+. b) Holofernes – zob. Jdt 2,4+.

Tryumfalny powrót Judyty Judyta z daleka już wołała do strażników przy bramach: „Otwórzcie, otwórzcie bramę! Z nami jest Bóg! Nasz Bóg, który okazuje moc w Izraelus i potęgę wobec naszych wrogów, jak to uczynił dzisiaj!”. 12Kiedy ludzie z miasta usłyszeli jej głos, zeszli szybko do bramy i przywołali starszyznę miasta. 13Zbiegli się wszyscy bez wyjątku, gdyż wydawało im się rzeczą niewiarygodną, że ona wróciła. Otworzyli bramę i wpuścili obie kobiety. Potem rozpalili ogień, aby było widno, i stanęli wokół nich. 14Wtedy Judyta powiedziała donośnym głosem: „Chwalcie Boga! Chwalcie! Chwalcie Boga, który nie odjął swego miłosierdzias od domu Izraelas, lecz posługując się mną, pobił tej nocy naszych wrogów!”. 15Po czym wyjęła z torby głowę, pokazała ją i powiedziała: „Oto głowa Holofernesab, naczelnego wodza wojsk asyryjskich! A oto zasłona, pod którą leżał pijany! Pans zabił go, posługując się ręką kobiety! 16Na życie Pana, który strzegł mnie na drodze, którą szłam. Uwiodła go moja twarz na jego zgubę, ale nie zgrzeszył ze mną, żeby mnie splugawić i zhańbić”. 17Cały lud zdumiał się ogromnie, upadł na twarz i oddał pokłon Bogu, wołając jednogłośnie: „Bądź uwielbiony, nasz Boże, który pozwoliłeś dzisiaj zadrwić z wrogów twego ludu”. 18A Ozjasz powiedział do niej: „Błogosławionas jesteś, córko, przez Boga Najwyższego bardziej niż wszystkie kobiety na ziemi! I błogosławiony Pan, Bóg, który stworzył niebo i ziemię 11

Ps 46,8.12; 118,19; Rz 8,31 Wj 15,1n; Ps 48,4-11; 68,2-4; Iz 8,10

Ps 66,20 Wj 15,6 2Sm 4,8; 2Mch 15,32

Rdz 24,48; Wj 23,20 1Mch 4,55

Ps 108,14

Sdz 5,24; Łk 1,28.42 Rdz 14,19 Ps 121,2

lizować jego potęgę, zostaje zerwana. Na płaszczyźnie duchowej czyn Judyty jest wzorem skutecznej walki z grzechem. Odcięcie głowy oznacza odrzucenie władzy szatana, który ulegającego mu człowieka czyni w istocie swoim narzędziem. Cechą charakterystyczną postępowania mężnej kobiety jest także jej zdecydowanie i radykalizm, co w odniesieniu do życia duchowego oznacza stanowczość w odrzuceniu pokusy (Mt 5,29n), niepodejmowanie pertraktacji z szatanem. Kompromisy z nim zawsze są klęską człowieka. Siłę do swego bohaterskiego czynu Judyta czerpała z modlitwy. Autor natchniony zamieścił dwie jej modlitwy bezpośrednio poprzedzające dokonanie zamierzonego dzieła. Odniesienie swojego działania do Boga jest podstawowym warunkiem do tego, aby praca wewnętrzna człowieka była owocna. Tryumfalny powrót Judyty. Judyta w drodze powrotnej do Betulii wznosi okrzyki, w których wychwala Boga i dziękuje Mu za niezwykły tryumf nad wrogiem. Scena ta rozgrywa się w nocy, co stanowi nawiązanie do słynnej nocy Wyjścia z Egiptu (Wj 12), jednak ciemności zostają rozproszone światłem. Mieszkańcy oblężonego miasta rozpalają ogień, który symbolizuje zwycięstwo Boga nad siłami ciemności. Słowa błogosławieństwa wypowiedziane przez Ozjasza

935

JUDYTA 13,6-18

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) Błogosławieństwo zawarte w ww. 1820 Kościół stosuje do Dziewicy Maryi w jej liturgiczne święta (Jdt 15,9n). b) na blankach – szczytowa część murów obronnych w kształcie prostokątnych zębów.

Page 936

i który ciebie prowadził, abyś odcięła głowę wodza naszych wrogów. 19 Pamięć o twej ufności nigdy się nie zatrze w sercach ludzi, którzy na wieki będą wspominać moc Bożą. 20 Niech Bóg sprawi, abyś była wywyższona na wiekia, i niech obdarzy cię wszelkimi dobrami, bo nie szczędziłaś swego życia, z powodu upokorzenia naszego narodu, ale prawością swego postępowania wobec naszego Boga zapobiegłaś naszej zgubie”. A cały lud wołał: „Niech tak będzie, niech tak będzie!”. 1 Judyta powiedziała: „Posłuchajcie mnie, bracia! Weźcie tę głowę i zatknijcie ją na blankachb waszych murów. 2Skoro tylko zaświta poranek i słońce wzejdzie nad ziemią, wtedy niech każdy weźmie do ręki broń, a wszyscy mężczyźni zdolni do walki wyjdą na zewnątrz miasta, jak gdyby zamierzali zstąpić na równinę w stronę przednich posterunków asyryjskich, ale niech nie schodzą. Wyznaczcie też wodza nad nimi. 3Tamci wezmą broń i wrócą do swego obozu, aby zbudzić dowódców wojsk asyryjskich. Pobiegną do namiotu Holofernesa, ale go nie znajdą. Wtedy ogarnie ich strach i zaczną przed wami uciekać! 4Wy zaś i wszyscy mieszkańcy ziemi Izraelas będziecie ich ścigać i pobijecie na ich drogach. 5Zanim to zrobicie, przywołajcie Achiora Ammonitęs, aby przyjrzał się i rozpoznał tego, który wzgardził domem Izraela, a jego wysłał do nas na śmierć”. 6 Przywołano Achiora, który był w domu Ozjasza. A kiedy przyszedł i zobaczył głowę Holofernesa w ręku jednego ze zgromadzonych w tłumie, osunął się na ziemię omdlały. 7Gdy go podniesiono, rzucił się do stóp Judyty i oddał jej hołd, mówiąc: „Błogosławiona jesteś we wszystkich namiotach Judy i między wszystkimi narodami. Każdego, kto usłyszy twoje imięs, ogarnie lęk. 8 A teraz opowiedz mi wszystko, czego dokonałaś w tych dniach”. Judyta więc opowiedziała w obecności całego ludu o wszystkim, co się stało od momentu, gdy ich opuściła, aż do tej chwili. 9Gdy skończyła mówić, cały lud w mieście zaczął głośno wołać i wznosić radosne okrzyki. 10Achior, widząc wszystko, co Bóg Izraela uczynił, mocno uwierzył w Niego, dał się obrzezaćs i został przyłączony do domu Izraela aż po dzień dzisiejszy.

14

(Jdt 13,18-20) odnoszone są w Tradycji Kościoła do Matki Bożej, która, tak jak Judyta, odniosła zwycięstwo dzięki swej pokorze i wierze. Na płaszczyźnie duchowej postawa Judyty jest uniwersalnym przykładem wdzięczności. Człowiek, któremu powiedzie się walka z grzechem, powinien bardzo uważać na to, aby nie przypisać tego zwycięstwa sobie, ale przede wszystkim być wdzięcznym Panu Bogu. Zwycięska Judyta objęła przywództwo w Betulii, zastępując w ten sposób dotychczasowych przywódców, którzy okazali się za słabi. Postępowanie Judyty stało się też przyczyną decyzji Achiora o pełnym włączeniu się do społeczności żydowskiej przez przyjęcie obrzezania. Był to znak przymierza z Bogiem, praktykowany przez Żydów od czasów Abrahama (Rdz 17,9-14). Prawo nie dopuszczało wprawdzie

JUDYTA 13,19 — 14,10

936

Jdt 8,32; Mt 26,13; Łk 1,48

Rdz 22,16n; 1Mch 13,5

Ne 5,13; 8,6; Ps 106,48 1Sm 31,10; 2Mch 15,35

Wj 15,16

Jdt 5,5; 6,2.10

Sdz 5,24

1Mch 4,58

Wj 12,48; Joz 6,25; Est 8,17

18_Jdt:18_Jdt

1Mch 7,47; 2Mch 15,35

1Sm 14,11

Sdz 3,25

Sdz 9,54; Jdt 13,15; 16,5-9

9/3/08

2:52 PM

Page 937

Pogrom wojsk asyryjskich 11 Skoro nastał poranek, zawiesili na murze głowę Holofernesaa, a wszyscy mężczyźni chwycili za broń i wyszli oddziałami w stronę wejść na górę. 12Gdy Asyryjczycys ich zobaczyli, natychmiast powiadomili swoich oficerów, a ci udali się do dowódców, tysiączników i wszystkich swych książąt. 13Oni zaś poszli do namiotu Holofernesa i powiedzieli do zarządzającego jego majątkiem: „Zbudź naszego pana, gdyż niewolnicy ośmielili się wystąpić do walki przeciwko nam, na swoją pewną zgubę”. 14Bagoas wszedł do środka i uderzył w zasłonę namiotu, sądząc, że Holofernes śpi z Judytą. 15A gdy nikt nie odpowiedział, odsunął zasłonę, wszedł do sypialni i znalazł go zabitego na progu, bez głowy, bo mu ją odcięto. 16Wtedy głośno krzyknął, zaczął płakać, lamentować, przeraźliwie zawodzić i rozdarł swoje ubranieb. 17Następnie wszedł do namiotu, w którym gościła Judyta, a kiedy jej nie znalazł, wybiegł na zewnątrz do ludzi i zawołał: 18„Niewolnicy dopuścili się zdrady! Jedna kobieta hebrajska zhańbiła dom króla Nabuchodonozorac! Oto Holofernes leży na ziemi bez głowy!”. 19Gdy dowódcy wojsk asyryjskich usłyszeli te słowa, rozdarli szaty i bardzo się przestraszyli, a w obozie podniosły się głośne krzyki i narzekania. 1 Kiedy ci, którzy byli jeszcze w namiotach, usłyszeli o wydarzeniu, popadli w zdumienie. 2Tak wielka trwoga i strach ich opanowały, że żaden z nich nie chciał pozostać w pobliżu drugiego, wszyscy rozpierzchli się, uciekając drogami przez równinę i góry. 3Do ucieczki rzucili się również ci, którzy obozowali na wzgórzach wokół Betuliid. Wtedy wszyscy Izraelici zdolni do walki ruszyli na nich. 4 Ozjasz wysłał posłańców do Baitomestaim, do Bebai, do Choba, do Kola i do całej krainy Izraelas, aby przekazać wieść o tych wydarzeniach i aby wszyscy wyruszyli przeciwko wrogom i ich rozgromili. 5Jak tylko Izraelici usłyszeli o wszystkim, zgodnie ruszyli na nich i ścigali aż do Choba. Przybyli też mieszkańcy Jeruzalems i terenów górzystych, ponieważ ich również powiadomiono o tym, co się wydarzyło w obozie wrogów. Także mieszkańcy Gileadue i Galileis uderzyli na nich z dużą siłą z boku i ścigali ich aż do Damaszkuf i jego okolic. 6Pozostali mieszkańcy Betulii wtargnęli do obozu asyryjskiego i zabrali z niego łupy, bardzo się wzbogacając. 7Izraelici, którzy powrócili z pogromu, zabrali, co

a) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. b) rozdarł swoje ubranie – zwyczajowa reakcja na publiczne zło, a także znak bólu i rozpaczy (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). c) Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+. d) Betulia – zob. Jdt 4,6+. e) Gilead – kraina nad rzeką Jabbok, leżąca pomiędzy pustynią na wschodzie i rzekami Arnon, Jordan i Jarmuk; znana z lasów i pastwisk. W 733 r. przed Chr. Gilead został podbity przez Asyryjczyków. f) Damaszek – zob. Jdt 2,27+.

15

1Sm 11,11; Jdt 14,2

Sdz 7,24; 1Sm 14,21; Est 9,5.16 1Mch 7,46

1Sm 17,53; 2Krl 7,16; 2Krn 20,25

sytuacji, w której obrzezanie mogłoby być przyjęte przez Ammonitę (Pwt 23,3), wydarzenie to należy jednak traktować w kategoriach symbolicznych, jako przesłanie o powszechności zbawienia, nieograniczonego względami etnicznymi. Pogrom wojsk asyryjskich. Światło, które dla obrońców Betulii było znakiem zwycięstwa, dla wojsk Nabuchodonozora stało się znakiem klęski. O świcie Asyryjczycy dostrzegli prawdę o swoim położeniu, dowiedzieli się o śmierci Holofernesa. Ich reakcją był strach, nie mieli oni oparcia w Bogu, tak jak Izraelici. Kiedy zginął ten, któremu służyli, nie pozostało im nic innego, jak tylko rzucić się do chaotycznej ucieczki, która dopełniła ich przegranej. Wielka armia okazała się w istocie słaba i nietrwała. Podobna sytuacja ma miejsce po zwycięstwie człowieka w dziedzinie

937

JUDYTA 14,11 — 15,7

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) rada starszych – zob. Jdt 4,8+. b) Błogosławieństwo zawarte w ww. 9n Kościół stosuje do Dziewicy Maryi w niektóre Jej liturgiczne święta (Jdt 13,18-20). c) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. d) zielone gałązki – zapewne były to tzw. tyrsy, gałązki oplecione liśćmi winorośli lub bluszczu. W starożytnej Grecji tyrs był atrybutem Dionizosa i postaci tworzących jego orszak (2Mch 6,7). Zwyczaj rozdzielania tyrsów stosowany podczas różnych uroczystości greckich znany był także Żydom.

Page 938

jeszcze pozostało. Także mieszkańcy wiosek i zagród położonych w górach i na równinach zagarnęli wiele łupów, bo było ich wielkie mnóstwo. Uroczystość w Betulii 8 Najwyższy kapłans Joakim i rada starszycha Izraelas, mieszkających w Jeruzalems, przybyli obejrzeć dobrodziejstwa, które Pans wyświadczył Izraelowi, oraz zobaczyć Judytę i pozdrowić ją znakiem pokojus. 9A gdy przyszli do niej, wszyscy zgodnie ją błogosławilis i mówili do niej: „Tyś wywyższeniem Jeruzalem, tyś wielką dumą Izraela, ty jesteś wielką chlubą naszego narodu. 10 Sama dokonałaś tego wszystkiego. Wyświadczyłaś wielkie dobrodziejstwo Izraelowi i spodobało się to Bogu. Bądź więc błogosławiona przez Wszechmocnego Pana po wieczne czasy!”b A cały lud zawołał: „Niech się tak stanie!”. 11 Jeszcze przez trzydzieści dni lud plądrował obóz. Judycie ofiarowano namiot Holofernesac, wszystkie srebrne naczynia, łoża, miednice i wszystkie jego sprzęty. Ona przyjęła je i sama włożyła na swego muła, zaprzęgła swoje wozy i wszystko na nie załadowała. 12Zbiegły się także wszystkie kobiety izraelskie, aby ją zobaczyć, błogosławiły ją i otoczyły tanecznym korowodem. A Judyta wzięła zielone gałązkid i rozdała stojącym wokół niej kobietom. 13Potem ona i jej towarzyszki nałożyły na głowy wieńce oliwne. I tańcząc, szła na przedzie całego tłumu, przewodząc w tańcu wszystkim kobietom. Za nimi szli i śpiewali wszyscy izraelscy mężowie, uzbrojeni i z wieńcami na głowach. Dziękczynna pieśń Judyty 14 Judyta zaczęła śpiewać przed całym Izraelems ten oto hymn dziękczynienia, a cały lud głośno śpiewał razem z nią.

życia duchowego. Pogrom, którego dokonali Izraelici, był przede wszystkim efektem ich współpracy z Bogiem, ale wynikał także ze wspólnego działania ludzi. Człowiek, trwając we wspólnocie wierzących, zwiększa swoje szanse na pokonanie duchowego przeciwnika. Niezliczone łupy zdobyte przez zwycięzców są tradycyjną rekompensatą za straty wyrządzone przez wroga. W obszarze symbolu to wzbogacenie wyraża odblokowanie zasobów dobra tkwiących w człowieku, a niewidocznych ze względu na panowanie nad nim złego ducha. Każdy sukces odniesiony na płaszczyźnie duchowej wzbogaca człowieka i czyni go silniejszym w dalszych zmaganiach ze złem. Uroczystość w Betulii. Księga Judyty jest skonstruowana bardzo starannie pod względem literackim. Widać to także w zakończeniu, które stanowi pod pewnymi względami symetryczne odbicie wydarzeń opisanych na początku księgi. Podobnie jak wcześniej podbite ludy witały z wieńcami zwycięskiego Nabuchodonozora, tak prawdziwi zwycięzcy pragną uczcić swoją bohaterkę Judytę. Do Betulii przybywają władze z Jerozolimy, aby uczcić Boga i Jego służebnicę Judytę. Jest ona nazywana przez arcykapłana Joakima wywyższeniem Jeruzalem (w. 9), co wskazuje na uniwersalny, symboliczny wymiar postaci. Także te słowa Kościół odnosi do Maryi. Trzydzieści dni plądrowania przez Izraelitów obozu wroga (w. 11) wraz z czterema dniami pobytu w nim Judyty odpowiada trzydziestu czterem dniom oblężenia Betulii (Jdt 7,20). Dziękczynna pieśń Judyty. Ta poetycka modlitwa Judyty pozwala lepiej zrozumieć całą księgę. Z początku mogły pojawić się wątpliwości, czy Księga Judyty jest opisem jakiegoś wydarzenia historycznego, czy też frapująca fabuła skrywa

JUDYTA 15,8-14

938

Jdt 13,4

Jdt 13,18.20; Ps 72,17

2Krn 20,25; Ez 39,10

Wj 15,20; 1Sm 18,6; Jr 31,4; 2Mch 6,7; 10,7

Ps 147,7

18_Jdt:18_Jdt

Ps 81,1-4; 149,1-3 Ps 150,n Ps 33,1-3 Ps 105,1-3

Pwt 23,15 Ps 31,16 Jr 1,14; 4,6n; Ez 38,6.15; 39,2

Iz 37,24

Wj 15,9 Oz 14,1 Jdt 4,12

Ps 33,10; Jdt 9,10; 13,15; 14,18

Jdt 10,3

Jdt 12,16; Pnp 4,9; Syr 9,8n; 42,12n

Sdz 7,20-21

2Krn 20,15 Ps 33,3; 96,1; 98,1; 144,9; Iz 42,10 Ps 86,10; 147,5 Wj 15,11

9/3/08

Page 939

Judyta śpiewałaa: „Wychwalajcie mego Boga biciem w bębny, zagrajcie Panus na cymbałach. Zanućcie Mu psalm i pieśń uwielbienia, wywyższajcie Go i wzywajcie Jego imienias. 2 Pan bowiem jest Bogiem, który kładzie kres wojnom. Oto mnie sprowadził do swego obozu wśród ludu, wyrwał mnie z rąk moich prześladowców. 3 Assurb przybył z gór od północy, przybył z mnóstwem swoich wojsk. Ich ogrom zatrzymał potoki, a jeźdźcy okryli wzgórza. 4 Rozkazał ogniem spalić mój kraj, młodzieńców powalić mieczem, niemowlęta o ziemię roztrzaskać, dzieci na łup wydać, a dziewice uprowadzić. 5 Lecz Pan Wszechmocny rozgromił ich ręką kobiety! 6 Ich mocarz bowiem nie zginął z ręki młodzieńców, i nie pobili go synowie Tytanów, i nie wystąpili przeciw niemu olbrzymi Gigancic. To Judyta, córka Merariego, obezwładniła go pięknem swojej twarzy. 7 Zdjęła swój strój wdowi, aby wywyższyć uciśnionych w Izraelu. Swoją twarz namaściła pachnącym olejkiem, 8 włosy swe upięła diademem i włożyła lniany strój, aby go przechytrzyć. 9 Jej sandały przykuły jego wzrok, jej piękno zniewoliło jego duszęs, ale miecz sięgnął jego karku. 10 Persowies przerazili się jej śmiałością, Medowie przestraszyli się jej odwagi. 11 Moi pokorni wznieśli okrzyk wojenny, moi słabi przelękli się i przerazili, podnieśli swój głos i tamci zostali powstrzymani. 12 Malcyd przebijali ich na wylot, ranili ich jak zbiegłych niewolników. I ponieśli śmierć w bitwie z moim Panem. 13 Zaśpiewam memu Bogu pieśń nową: Panie, jesteś wielki i przesławny, przedziwny w swej mocy i niezwyciężony.

16

1

2:52 PM

a) Pieśń Judyty (Jdt 16,1-17) jest pięknym poematem liturgicznym z elementami hymnicznymi. Bohaterka opowiada o zaistniałych wydarzeniach i jednocześnie wielbi Boga jako zwycięzcę i wybawcę. b) Assur – bóg Asyryjczyków; tutaj oznacza całą potęgę Asyrii. c) Tytani, Giganci – w mitologii greckiej bóstwa pośrednie, synowie Uranosa (niebo) i Gai (ziemia), którzy stoczyli walkę ze swoim ojcem oraz Zeusem i innymi bogami Olimpu. d) Malcy – dosł. synowie dziewczynek, dziewcząt, poetycka przenośnia, która podkreśla nadzwyczajność zwycięstwa Izraelitów nad Asyrią przy nieproporcjonalnie mniejszych siłach.

symboliczną prawdę o ludzie Bożym. Pieśń dziękczynna rozwiewa te wątpliwości. Jej uroczysty, liturgiczny charakter wskazuje, że przedstawione wydarzenia mają znaczenie uniwersalne. Księga jest wielką przypowieścią, która odnosi się do wszystkich czasów i wszystkich sytuacji zagrożenia i wyzwolenia wiernych z mocy Złego. Słowa Judyty: moi pokorni i moi słabi (Jdt 16,11) wskazują, że tytułowa kobieta jest symbolem całej społeczności. Modlitwa Judyty wypełniona jest rozpamiętywaniem wielkich dzieł Boga, co pobudza wiernych do dziękczynienia. Łupy, które przysługiwały Judycie, ofiarowała ona Bogu jako wyraz wdzięczności. Służącą, która nie wypowiedziała ani jednego słowa

939

JUDYTA 16,1-13

18_Jdt:18_Jdt

9/3/08

2:52 PM

a) boją się Ciebie – bojaźń Boża nie jest strachem przed Bogiem, ale szacunkiem i czcią (zob. Słownik). b) Holofernes – zob. Jdt 2,4+. c) Betulia – zob. Jdt 4,6+. d) Kompozycja tej konkluzji przypomina zakończenie Księgi Sędziów (Sdz 21,25).

Page 940

14

Tobie niech służy całe Twe stworzenie, gdyż powiedziałeś – i stało się, posłałeś Twego duchas – i dokonało się. Nikt nie sprzeciwi się Twojemu głosowi. 15 Góry bowiem wraz z wodami ruszają z podstaw, a skały jak wosk topnieją przed Twoim obliczem. Będziesz jednak łaskawy dla tych, którzy boją się Ciebiea. 16 Bo niewiele znaczy ofiaras złożona na woń przyjemną, i prawie niczym jest tłuszcz na ofiarę całopalnąs dla Ciebie. Ale kto boi się Boga, zawsze będzie wielki. 17 Biada poganom, którzy powstają przeciw memu narodowi, Pan Wszechmocny ukarzes ich w dniu sądus. Ześle na ich ciałas ogień i robactwo, i będą jęczeć z bólu na wieki”. 18 Kiedy przybyli do Jeruzalems, oddali pokłon Bogu i lud dokonał oczyszczenias, złożyli ofiary całopalne, ofiary dobrowolne i inne dary. 19Judyta ofiarowała wszystkie sprzęty Holofernesab, które podarował jej lud. Zasłonę zaś, którą sama zabrała z jego sypialni, złożyła Bogu jako wotum. 20Przez trzy miesiące lud radował się przed świątynią w Jeruzalem, a Judyta była z nimi. 21 Po upływie tego czasu każdy powrócił do swojego dziedzictwa. Judyta wróciła do Betuliic i zamieszkała w swojej posiadłości, i była sławna do końca życia w całym kraju. 22Wielu pragnęło ją poślubić. Jednak nie poznała pożycia z żadnym mężczyzną przez resztę swego życia, od dnia, kiedy jej mąż Manasses zmarł i został przyłączony do swoich przodków. 23 Zestarzała się bardzo i dożyła stu pięciu lat w domu swojego męża. Służącej podarowała wolność. Zmarła w Betulii i pogrzebano ją w grobie jej męża Manassesa, 24a dom Izraela opłakiwał ją przez siedem dni. Przed śmiercią podzieliła swój majątek pomiędzy krewnych swego męża Manassesa i krewnych swojej rodziny. 25I nikt za życia Judyty i długo po jej śmierci nie odważył się niepokoić synów Izraelad.

zapisanego w księdze, obdarzyła wolnością. Wymagała tego sprawiedliwość, gdyż także ta pokorna służąca przez swoje męstwo i posłuszeństwo przyczyniła się do zwycięstwa Izraela. Judyta przed śmiercią rozdzieliła majątek wśród rodziny, zarówno swojej, jak i zmarłego męża. Na płaszczyźnie duchowej historia Judyty wciąż się powtarza, gdyż w każdym pokoleniu znajdują się ludzie pokorni i pobożni, którzy dobro innych stawiają wyżej niż swoje i którymi Bóg posługuje się dla dobra ogółu.

JUDYTA 16,14-25

940

Syr 42,23 Ps 33,9; 148,5 Ps 104,30 Hi 9,19; Mdr 12,12 Ps 18,8; Syr 16,19 Sdz 5,5; Ps 97,5; Mi 1,4 Ps 25,14; 103,13.17; Syr 2,7 Ps 40,7; 50,8-13; 51,18; Oz 6,6 Syr 10,24; 25,10n; 34,13-15 Ps 79,6; Jr 10,25; Ez 38 – 39 2Mch 9,9; Syr 7,17; Iz 66,24; Mk 9,48 Dn 12,2 1Mch 5,54; 2Mch 10,38 Lb 29,39; 31,48-54; Pwt 12,6; Ps 66,13-15

2Krn 20,27; 1Mch 4,58

1Krl 8,66

Wj 21,2; Kpł 25,41; Pwt 15,12 Rdz 50,10; 1Sm 31,13; Syr 22,12; 33,24

Kpł 26,6; Sdz 3,11.30; 5,31; 8,28

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

Page 941

KSIĘGA ESTERY Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Estery zawdzięcza swój tytuł bohaterce opowiadania, pięknej Żydówce Esterze, żyjącej na wygnaniu. Autor odwołuje się do nieznanego, historycznego wspomnienia o prześladowaniu lub pogromie Żydów w diasporze perskiej w V w. przed Chr. Opisane sytuacje odpowiadają realiom epoki imperium perskiego, w szczególności realiom życia na dworze królewskim. Jednak, wbrew podanym informacjom, ani Waszti (Est 1,9nn), ani Estera nie były królowymi perskimi i żonami Kserksesa I (485-465 przed Chr.), który w opowiadaniu nosi imię Artakserkses, a w wersji hebrajskiej Aswerus. Pojawiają się również wątki legendowe i nowelistyczne, jak wybór głównej bohaterki na królową czy niezwykła kariera Mardocheusza na dworze perskim. Księgę Estery należy zatem traktować jako pismo historyczno-dydaktyczne, to znaczy wymyślone opowiadanie mające na celu nie tyle czysto historyczny przekaz, co religijno-moralne pouczenie czytelnika. Autor chciał ukazać wzorce prawego i roztropnego postępowania Żydów z diaspory wobec pogan i nieprzyjaciół ludu. Być może inspiracją dla niego była historia Józefa, najpierw poniżonego, a potem wywyższonego na dworze faraona (Rdz 39 – 41), bądź też dzieje Daniela (Dn 1,1 – 2,49; 6,1-29) albo Nehemiasza i Ezdrasza, którzy byli perskimi urzędnikami. Zachowały się dwa zasadniczo różniące się od siebie hebrajskie teksty Księgi Estery. Krótsza wersja powstała mniej więcej w połowie II wieku przed Chr., natomiast tekst znacznie dłuższy napisano nieco później w Palestynie lub Egipcie, około 114 r. lub 78/77 r. przed Chr. (Est 10,31+). Grecki przekład wprowadził nie tylko liczne zmiany, ale przede wszystkim aż sześć dość obszernych dodatków, zaznaczonych w naszym tłumaczeniu odrębną numeracją literową (Est 1,1a-r; 3,13a-g; 4,17a-y; 5,1a-2b; 8,12a-x; 10,3a-l). Ponadto sam tekst grecki przetrwał w dwóch różnych wariantach. Opinie chrześcijan na temat kanoniczności księgi były podzielone, a spór dotyczył przede wszystkim wspomnianych sześciu dodatków, które ostatecznie zostały uznane przez Sobór Trydencki (1545-1563) za kanoniczne. Obecne tłumaczenie opiera się na greckiej wersji, która jest nie tyle zwykłym przekładem tekstu hebrajskiego, co raczej nową wersją dzieła. Wydaje się, że ta właśnie wersja, używana zresztą przez chrześcijan pierwszych wieków, przyniesie większą korzyść polskiemu czytelnikowi niż przekład z języka hebrajskiego z dołączeniem deuterokanonicznych dodatków greckich. Treść i teologia Księga Estery opowiada o królewskim nakazie zagłady Żydów, który miał być wykonany w dniu wyznaczonym losami, ale który zostaje odwołany właśnie dzięki Esterze. Ucieleśnieniem wrogości do narodu żydowskiego jest perski urzędnik Haman, który jednak ostatecznie przegrywa, co staje się okazją do radosnego święta Purim, czyli święta losów. Ta uroczystość w późniejszym judaizmie nabierze cech przypominających karnawał, ale z zachowaniem religijnego odcienia. 941

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

Page 942

Autor niewątpliwie posiada duży talent literacki, rozwija swą opowieść w sposób przejrzysty. Dramaturgia narasta stopniowo, osiągając punkt kulminacyjny w scenie ujawnienia oszczercy, Hamana (Est 7,1-10). Charakterystyka poszczególnych postaci jest dość wyrazista, choć czasami zawiera elementy przejaskrawienia. Księdze Estery przypisuje się wartość głównie ze względu na wyjaśnienie w niej genezy święta Purim, obecnie jednego z najważniejszych świąt żydowskich. Ocalenie Żydów przed zagładą widziane jest jako dzieło Bożej opatrzności (ale tylko w wersji greckiej, gdyż tekst hebrajski nie ma w ogóle odniesień religijnych). Bóg czuwa nad narodem wybranym i wkracza w jego dzieje (Est 1,11; 4,8.16nn; 5,1e; 6,1.13; 8,12t; 10,3a-i). Jest On Bogiem żyjącym (Est 6,13), który panuje nad wszystkimi władcami. Choć jest Bogiem Izraela, znają Go również poganie (Est 6,13; 8,12q). Księga Estery ukazuje również, że Bóg jest w stanie odwrócić ludzkie losy, wywyższając poniżonego i poniżając tego, który się wywyższa. Uczy także, że w sytuacji zagrożenia właściwą postawą jest post i modlitwa.

942

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

Page 943

KSIĘGA ESTERY

Tajemniczy sen Mardocheusza 1a W drugim roku panowania wielkiego króla Artakserksesaa, w pierwszym dniu miesiąca Nisan, Mardocheuszb, syn Jaira, syna Szimeiego, syna Kisza, z plemienia Beniamina, miał sen. 1bBył on Żydem mieszkającym w mieście Suzac, dostojnikiem służącym na dworze królewskim. 1cNależał do wygnańców, których król babiloński Nabuchodonozord uprowadził z Jerozolimys wraz z królem Jechoniaszem. 1dTaki był jego sen: Krzyki i zgiełk, grzmoty i trzęsienie, trwoga na ziemi. 1eOto nadeszły dwa ogromne smokie gotowe do walki i zaryczały przeraźliwie, 1fa na odgłos ich ryku wszystkie narody szykowały się do wojny, aby walczyć z narodem sprawiedliwych. 1gOto dzień ciemności i mroku, ucisk i prześladowanie, nieszczęście i wielka trwoga na ziemi. 1hA naród sprawiedliwych zatrwożył się, gdyż bał się nadchodzącego nieszczęścia i był przygotowany na zagładę. I wołali do Boga. 1iNa głos ich wołania wytrysnęła z małego źródła jakby ogromna rzeka, mnóstwo wody. 1kŚwiatłość i słońce zajaśniały, a poniżeni zostali wywyższeni i pochłonęli mocnych. 1lJak tylko Mardocheusz przebudził się, mając w pamięci swój sen, aż do wieczora zastanawiał się nad jego znaczeniem i na wszelkie sposoby próbował odgadnąć, co Bóg zamierza uczynić. 1m Gdy Mardocheusz wypoczywał na dziedzińcu w towarzystwie Gabaty i Tarry, dwóch eunuchówf królewskich, którzy strzegli dziedzińca, 1nsłyszał ich rozmowy i poznał ich plany. Zrozumiał, że przygotowują bunt przeciwko królowi Artakserksesowi. Wtedy doniósł o tym królowi. 1oKról przesłuchał obu eunuchów, a gdy przyznali się do winy, kazał ich stracić. 1pKról opisał te wydarzenia, aby je upamiętnić. Również Mardocheusz je opisał. 1qPóźniej król powierzył Mardocheuszowi służbę na dziedzińcu i za wszystko wynagrodził

1

1Sm 9,1

2Krl 24,14-16; 2Krn 36,9n 2Sm 22,8; 1Mch 1,28; Jl 4,16

Mdr 2,10; 17,2; Za 14,2 Jl 2,2; So 1,14n; Rz 2,9

Est 8,16; Ps 97,11; 112,4; Łk 1,78

Est 2,21n; 6,2n

a) Artakserkses – król perski Kserkses I (485-465 przed Chr.), który walczył z Grekami pod Salaminą (480 r. przed Chr.) i Mykale (479 r. przed Chr.). Jego imię Achaszwerosz lub Aswerus, występujące w hebrajskiej wersji księgi, zostało błędnie oddane przez tłumacza w przekładzie greckim. b) Mardocheusz – imię pochodzenia babilońskiego, wywodzące się od imienia boga Marduka. Mardocheusz był prawdopodobnie potomkiem króla Saula. Pełnił rolę opiekuna Estery, z którą łączyły go również więzy pokrewieństwa. c) Suza – dawna stolica Elamu (obecnie południowo-zachodni Iran). W czasach imperium perskiego była zimową rezydencją królów, którzy na okres letni przenosili się do Ekbatany. Dziś pozostały z niej jedynie ruiny. d) Nabuchodonozor – król babiloński (605562 przed Chr.), który dwukrotnie zajął Jerozolimę, a jej mieszkańców uprowadził do niewoli. W Księdze Estery jest mowa o pierwszym przesiedleniu w 598 r. przed Chr. (2Krl 24,8-16). e) dwa… smoki – mają znaczenie symboliczne, wyobrażają przeciwne sobie siły dobra i zła (Est 10,3d). Motyw walk smoków dość często występuje w literaturze starożytnego Bliskiego Wschodu; w Piśmie Świętym pojawia się tylko w tym miejscu. f) eunuchów – w krajach starożytnego Wschodu eunuchowie posługiwali różnym dostojnikom i czuwali nad ich haremami, często stając się zaufanymi ludźmi ważnych osobistości i zajmując wpływowe stanowiska.

Tajemniczy sen Mardocheusza. Ten swoisty prolog, zamieszczony tylko w wersji greckiej (zob. Wprowadzenie), powstał w późniejszym czasie niż reszta Księgi Estery. Dane historyczne dotyczące głównego bohatera, Mardocheusza, nie są jednak wiarygodne. Skoro bowiem został przesiedlony z Jerozolimy w czasach Jechoniasza (598 r. przed Chr.), to nie mógł żyć na dworze perskim za panowania Kserksesa I (485-465 przed Chr.), który tutaj nosi imię Artakserksesa. Autor jednak chce nie tyle przekazać kronikarski zapis wydarzeń, ile raczej tworzy budujące opowiadanie. Sen Mardocheusza, podobnie jak inne sny w Biblii (np. Rdz 37,5-10; 40,5-23; Dn 4; 7; 2Mch 15,11nn), jest formą objawienia woli Bożej. Ukazane w nim apokaliptyczne obrazy kataklizmów oraz walk smoków zapowiadają inter wencję Boga na rzecz uciekającego się do Niego Izraela, który jest obecnie zdany na łaskę obcych narodów. Ostateczne wyjaśnienie snu znajduje się dopiero w epilogu (Est 10,3a-l), jednak już teraz jest jasne, że wróży on zwycięstwo narodu

943

ESTERA 1,1a-1q

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

a) Haman Pyszałek – w języku perskim imię to może oznaczać ‘dar bóstwa Haoma’, ale w tekście hebrajskim ma charakter symboliczny ze względu na związek ze słowem hamon, oznaczającym wrogie ludy zwołane na ostateczną wojnę przeciwko narodowi wybranemu. W tekście greckim występuje słowo Bugajos, będące zniekształconym tytułem powiernika perskiego władcy Bagoasa lub określeniem pyszałka. b) Artakserkses – zob. Est 1,1a+. c) sto dwadzieścia siedem państw – tak rozległy obszar imperium perskie miało tylko za panowania Dariusza I Wielkiego (521486 przed Chr.). Według danych historycznych było ono podzielone na 20 satrapii i wiele okręgów o obszarach pokrywających się z terytoriami dawnych państw (Dn 6,2). Liczba 127 wydaje się jednak wyolbrzymiona. d) Suza – zob. Est 1,1b+. e) Medowie – mieszkańcy Medii, państwa położonego nad Morzem Kaspijskim, na terenie dzisiejszego północno-zachodniego Iranu. f) bisior – cienka i lśniąca tkanina, wytwarzana z jedwabistej nici powstałej z wydzieliny morskich małż. W starożytności była to najdroższa tkanina. g) sofy – rodzaj łoża lub posłania, na którym spoczywali uczestnicy uczty (Est 7,8). h) eunuchów – zob. Est 1,1m+.

Page 944

go darami. 1rA względami króla cieszył się też Haman Pyszałeka, syn Hammedaty. To on usiłował zaszkodzić Mardocheuszowi i jego ludowi z powodu tamtych dwóch eunuchów króla. Nieposłuszeństwo Waszti Zdarzyło się to za czasów Artakserksesab, który od Indii aż do Etiopii miał w swoim władaniu łącznie sto dwadzieścia siedem państwc. 2W czasie, gdy zasiadał na tronie w mieście Suzad, 3 w trzecim roku swego panowania wydał on przyjęcie dla przyjaciół i dla pozostałych dworzan, dla dostojnych Persóws i Medówe, a także dla rządców prowincji. 4Ucztowali przez sto osiemdziesiąt dni, w czasie których król pokazał im przepych swego królestwa oraz blask swojej świetności. 5 Kiedy minęły dni uroczystości, król urządził na dziedzińcu pałacu królewskiego sześciodniową ucztę dla wszystkich ludów przebywających w mieście. 6Nad dziedzińcem rozpięto delikatne tkaniny z bisioruf i lnu, które sznurami z bisioru i szkarłatu przymocowano do srebrnych i złotych pierścieni, a te do kolumn z białego marmuru. Złote i srebrne sofyg ustawiono na posadzce z kamieni w kolorze szmaragdu, masy perłowej i białego marmuru, a przezroczyste, misternie tkane pokrycia ozdobiono wpiętymi dokoła kwiatami róży. 7Kielichy były ze złota i srebra, a sam tylko rubinowy puchar szacowano na trzydzieści tysięcy talentóws. Wina było pod dostatkiem i to takiego, jakie pił sam król. 8W czasie uczty nie przestrzegano zasad biesiadowania, gdyż tak życzył sobie król, który rozkazał obsługującym spełniać wolę obecnych. 9 Również królowa Waszti wydała ucztę dla kobiet w pokojach królewskich, należących do króla Artakserksesa. 10 W siódmym dniu rozradowany król rzekł do Hamana, Bazana, Tarry, Borazego, Zatolty, Abatazy i Taraby, siedmiu eunuchówh, służących króla Artakserksesa, 11by przyprowadzili królową w koronie królewskiej. Chciał wszystkim książętom i ludom pokazać jej urodę, gdyż była naprawdę piękna. 12Ale królowa Waszti nie posłuchała rozkazu i nie przyszła z eunuchami. Wtedy urażony król zapłonął gniewem 13i rzekł do swoich przyjaciół: „Tak oto odpowiedziała Waszti! Osądźcie to i wydajcie wyrok!”. 14Wtedy podeszli do niego Arkesajos, Sarsatajos i Malesear, książęta perscy i medyjscy, bliscy współpra1

wybranego nad pozornie niepokonanymi siłami tego świata. Z kolei epizod ze zdemaskowaniem przez Mardocheusza spisku przeciwko królowi (ww. 1m-r; por. Est 2,19-23) służy przede wszystkim wyjaśnieniu przyczyn sympatii króla do tego żydowskiego urzędnika dworskiego. Nieposłuszeństwo Waszti. Opisane wydarzenie rozgrywa się w Suzie, jednej ze stolic wielkiego imperium, zimowej rezydencji władcy. Prawie półroczny okres trwania uczty wydanej przez króla należy rozumieć jako czas przyjmowania przedstawicieli różnych prowincji, nie zaś jako nieprzerwane ucztowanie. Wyolbrzymienie pewnych elementów opowiadania służyło zapewne podkreśleniu wielkości i przepychu królestwa perskiego. Zresztą autor biblijny niewątpliwie z zachwytem patrzy na egzotykę świata wielkich władców. Kluczową postacią w tym fragmencie jest królowa Waszti, która swoją odmową ściąga na siebie gniew króla. Za radą eunuchów władca pozbawia ją praw królowej, wydając

ESTERA 1,1r-14

944

Dn 5,1-4

Jdt 1,12; 5,2

19_Est:19_Est

Dn 6,8.10.13.16; Est 3,12; 8,5.8

9/3/08

2:56 PM

Page 945

cownicy króla, zasiadający na pierwszych miejscach przy królu, 15i powiedzieli mu, jak według prawa należałoby postąpić z królową Waszti, która nie spełniła królewskiego polecenia przekazanego jej przez eunuchów. 16A Muchajos rzekł do króla i książąt: „Królowa Waszti zawiniła nie tylko wobec króla, ale także wobec wszystkich książąt i dostojników królestwa. 17 Jeżeli bowiem rozejdzie się wieść o takim zachowaniu królowej, a przecież sprzeciwiła się samemu królowi Artakserksesowi, 18to małżonki książąt perskich i medyjskich, jak tylko dowiedzą się, co Waszti odpowiedziała królowi, jeszcze dzisiaj odważą się w podobny sposób wzgardzić swoimi mężami. 19Jeśli więc król uzna to za słuszne, niech wyda dekret królewski, który zostanie wpisany do praw Medów i Persów, i niech w nim postanowi nieodwołalniea, że królowa nie stanie już nigdy przed królem, a jej godność królewska będzie oddana kobiecie od niej szlachetniejszej! 20Jeżeli król ustanowi takie prawo królewskie, to niech zostanie ono ogłoszone w królestwie, gdyż tym sposobem wszystkie kobiety będą okazywać szacunek swoim mężom, tak ubogim, jak i bogatym”. 21 Mowa ta spodobała się królowi i książętom i król postąpił według słów Muchajosa. 22Po całym królestwie został rozesłany dekret, do każdego okręgu w jego własnym języku, by mężowie byli panami w swoich domach.

a) postanowi nieodwołalnie – dekrety królów perskich były nieodwołalne i tylko w drodze wyjątku mogły zostać zmienione. Zwyczaj ten jest poświadczony za czasów ostatniego króla perskiego Dariusza III (Est 8,8). b) Suza – zob. Est 1,1b+. c) eunuch – zob. Est 1,1m+. d) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+. e) Nabuchodonozor – zob. Est 1,1c+.

Estera królową 1 Po tych wydarzeniach ustał gniew króla. Nie wspominał on więcej Waszti, pamiętając, co powiedziała i jak ją ukarał. 2A dworzanie królewscy mówili: „Trzeba wyszukać królowi młode, nietknięte dziewczęta o pięknym wyglądzie. 3 Niech król mianuje urzędników we wszystkich okręgach swego królestwa, żeby w mieście Suzab, w domu kobiet zgromadzili piękne dziewice i przekazali je eunuchowic królewskiemu, pilnującemu kobiet, a on niech im dostarczy olejków i innych kosmetyków. 4Kobieta, która spodoba się królowi, zostanie królową w miejsce Waszti”. Myśl ta spodobała się królowi i tak postąpił. 5 W mieście Suza mieszkał pewien Judejczyk imieniem Mardocheuszd, syn Jaira, syna Szimeiego, syna Kisza, z plemienia Beniamina. 6Został on uprowadzony z Jerozolimys, którą zniewolił babiloński król Nabuchodonozore. 7Był on opiekunem

2

Est 1,1a-c

2Krl 24,15; 2Krn 36,9n; Jr 24,1

zarazem nieodwołalny dekret nakazujący wszystkim kobietom imperium posłuszeństwo mężom. Nadanie królewskiemu rozporządzeniu cechy nieodwołalności wskazuje na przypisanie sobie przez władcę Boskiej władzy. Jednak jego postanowienie okazuje się w istocie tylko parodią Bożego prawa. Estera królową. Fragment ten należy do tekstu zredagowanego po hebrajsku, stąd pojawiają się w nim powtórzenia pewnych stwierdzeń obecnych już w prologu (Est 1,1a-r). Nieposłuszna Waszti zostaje zastąpiona piękną Esterą, która zwycięża w swoistym konkursie piękności. Bóg wykorzystuje jej urodę, aby postawić ją w miejscu ważnym dla dalszego rozwoju wydarzeń i losu żydowskiej społeczności. Dwukrotnie (ww. 10 i 20) jest podkreślone, że Estera zataiła swoje pochodzenie. Z drugiej strony autor wyraźnie wspomina o jej wierności Bogu Izraela i przywiązaniu do Mardocheusza. W ten sposób buduje napięcie, wzbudzając ciekawość czytelnika co do dalszych losów Estery.

945

ESTERA 1,15 — 2,7

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

a) Estera – imię babilońskie, którego źródłosłów łączy się z imieniem babilońskiej bogini Isztar (nowoperskie setareh – gwiazda). b) Artakserkses – zob. Est 1,1a+.

ESTERA 2,8-23

Page 946

dziewczyny imieniem Esteraa, córki jego stryja Aminadaba. Po śmierci jej rodziców Mardocheusz wychowywał ją z zamiarem poślubienia jej. Była to dziewczyna niezwykłej urody. 8Gdy ogłoszono zarządzenie króla, w mieście Suza zebrano pod opieką Gaja wiele dziewcząt. Również Estera udała się do Gaja, pilnującego kobiet. 9Dziewczyna spodobała mu się i zyskała jego względy. Rozkazał więc dostarczyć jej kosmetyków i dać przysługujące jej utrzymanie, a z pałacu królewskiego przydzielić siedem dziewcząt. Ona i jej służące były traktowane dobrze w domu kobiet. 10Estera jednak nie ujawniła swego pochodzenia ani narodowości, gdyż Mardocheusz zakazał jej o tym mówić. 11Każdego dnia Mardocheusz przechadzał się w pobliżu dziedzińca domu kobiet w oczekiwaniu na to, co stanie się z Esterą. 12 Po dwunastu miesiącach nadchodził czas, kiedy dziewczęta szły do króla. Okres przygotowań wyglądał następująco: przez sześć miesięcy dziewczęta były namaszczane olejkiem z mirry, a przez następne sześć miesięcy wonnościami i innymi kosmetykami dla kobiet. 13Dopiero wtedy dziewczyna udawała się do króla, a jeśli wcześniej poprosiła o coś, nie odmawiano jej. Następnie zabierano ją z domu kobiet do pałacu królewskiego. 14Szła tam wieczorem, a rankiem przechodziła do drugiego domu, którego stróżem był również Gaj, eunuch królewski, pilnujący kobiet. I nigdy więcej nie szła do króla, chyba że wezwał ją imiennie. 15 Gdy na Esterę, córkę Aminadaba, stryja Mardocheusza, przyszedł czas, by udać się do króla, zrobiła tylko to, co doradził jej eunuch, strażnik kobiet. Estera znalazła też uznanie w oczach wszystkich, którzy ją wówczas widzieli. 16Estera udała się do króla Artakserksesab w siódmym roku jego panowania, w miesiącu dwunastym, którym był miesiąc Adar. 17 Król pokochał Esterę i doznała ona życzliwości większej niż wszystkie inne dziewice. Król nałożył jej diadem królowej. 18 Potem król wydał siedmiodniową ucztę dla wszystkich swoich przyjaciół i możnowładców, uroczyście świętując ślub z Esterą. Ogłosił także amnestię dla poddanych swego królestwa. 19A Mardocheusz usługiwał na dworze. 20Natomiast Estera nie ujawniła swego pochodzenia. Mardocheusz bowiem nakazał jej oddawać cześć Bogu i postępować według Jego nakazów, jak wtedy, gdy była z nim. Estera niezmiennie tego przestrzegała. 21 Dwaj eunuchowie królewscy, dowódcy straży przybocznej, poczuli się dotknięci, że Mardocheusz miał szczególne względy u króla. Usiłowali oni zabić króla Artakserksesa. 22Dowiedział się o tym Mardocheusz i powiadomił Esterę, a ona ujawniła ten zamiar królowi. 23Król przesłuchał obydwu eunuchów i powieszono ich. Na pamiątkę tego król polecił umieścić w kronikach królewskich pochwałę lojalności Mardocheusza. 946

Jdt 8,7

Est 2,20; 2Mch 6,6

Est 4,11

2Mch 2,2

19_Est:19_Est

Est 3,13d-e; Dn 3,8-12; Mdr 2,14n

Rdz 41,42

2:56 PM

Page 947

Spisek Hamana przeciwko Żydom 1 Po tych wydarzeniach król Artakserksesa wyróżnił szczególnie Hamana Pyszałkab, syna Hammedaty, dając mu pierwsze miejsce w gronie swoich przyjaciół. 2Wszyscy pełniący służbę na dziedzińcu oddawali mu pokłonc, bo król tak nakazał. Tylko Mardocheuszd nie oddawał mu pokłonu. 3Dlatego obecni na dziedzińcu królewskim pytali go: „Mardocheuszu, dlaczego naruszasz nakaz króla?”. 4Rozmawiali z nim każdego dnia, ale ich nie słuchał. Wreszcie donieśli Hamanowi, że Mardocheusz nie zachowuje poleceń króla, a Mardocheusz przyznał się im, że jest Żydem z pochodzenia. 5Gdy Haman dowiedział się, że Mardocheusz nie oddaje mu pokłonu, uniósł się wielkim gniewem 6i postanowił wytracić wszystkich Żydów żyjących w królestwie Artakserksesa. 7 W dwunastym roku panowania Artakserksesa powziął to postanowienie i rzucił losye, by wybrać dzień spośród wszystkich dni i miesiąc spośród miesięcy, kiedy to jednego dnia zostanie zgładzony naród Mardocheusza. A los wskazał na czternasty dzień miesiąca Adarf. 8 Wówczas Haman odbył rozmowę z królem Artakserksesem i tak powiedział: „Jest pewien naród, rozproszony wśród narodów całego twego królestwa. Jego prawa różnią się od praw pozostałych narodów i lekceważą oni prawa królewskie. Dlatego nie służy to królowi, że żyją oni w spokoju. 9Jeśli więc król uzna to za słuszne, niech zdecyduje o ich zagładzie, a ja przekażę dziesięć tysięcy talentóws srebra do skarbca królewskiego”. 10 Król zdjął pierścieńg i przekazał go Hamanowi, aby opieczętował nim dekret przeciwko Żydom. 11Potem rzekł do Hamana: „Pieniądze zatrzymaj, a z tym narodem postąpię zgodnie z twoją wolą”. 12W trzynastym dniu pierwszego miesiąca wezwano pisarzy królewskich, którzy w imieniu króla Artakserksesa napisali, co rozkazał Haman, do dowódców i do namiestników wszystkich okręgów od Indii aż do Etiopii, do stu dwudziestu siedmiu okręgówh i do książąt poszczególnych narodów, do każdego w ich własnym języku. 13Następnie rozesłano kurierów po całym królestwie Artakserksesa, by w dwunastym miesiącu, a był to miesiąc Adar, jednego dnia zgładzić naród żydowski, a jego mienie zagrabić.

3

Est 9,24-26

9/3/08

a) Artakserkses – zob. Est 1,1a+. b) Haman Pyszałek – zob. Est 1,1r+. c) oddawali mu pokłon – zwyczaj powszechny na całym starożytnym Wschodzie. d) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+. e) rzucił losy – według asyryjsko-babilońskiego zwyczaju w ten sposób wskazywano pomyślne dni (Est 9,26+). f) czternasty dzień miesiąca Adar – tak dzień zagłady Żydów datuje tekst grecki. Według hebrajskiej wersji zagłada miała nastąpić w trzynastym dniu miesiąca Adar (luty-marzec; Est 3,12; 8,12; 9,1). g) pierścień – dawał posiadaczowi pełnomocnictwo do działania w imieniu króla ze względu na osadzoną w nim pieczęć królewską (Est 8,2). h) stu dwudziestu siedmiu okręgów – zob. Est 1,1s+.

Spisek Hamana przeciwko Żydom. Coraz bardziej uwidacznia się cel Księgi Estery, którym jest przypomnienie prześladowań, jakich doświadczyli Żydzi żyjący poza Palestyną, czyli w diasporze. Pretekstem podjęcia wrogich działań przeciwko całej ludności żydowskiej imperium perskiego jest tutaj postawa Mardocheusza, który nie oddawał pokłonu wyniosłemu ministrowi króla, Hamanowi. Powód tej odmowy niekoniecznie musiał być religijny, gdyż Prawo nie zakazywało Żydom okazywania szacunku w ten sposób. Postawa Mardocheusza mogła więc wynikać z poczucia dumy narodowej i chęci przeciwstawienia się mentalności dworu perskiego. Jednak w swojej modlitwie Mardocheusz zdecydowanie broni religijnych motywów swojego postępowania (Est 4,17b-h). Powołanie się w modlitwie na troskę o Bożą chwałę ma skłonić Boga do inter wencji w obronie zagrożonego ludu. W w. 7 występuje po raz pierwszy kluczowe słowo pur, które oznacza los. Od niego pochodzi nazwa święta Purim (Est 9), które upamiętnia dzień ocalenia Żydów przed zagładą. Historia opisana w Księdze Estery podaje genezę tego święta, uzasadnienie jego uroczystych obchodów i powszechnego charakteru.

947

ESTERA 3,1-13

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

a) Artakserkses – zob. Est 1,1a+. b) Suza – zob. Est 1,1b+. c) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+. d) posypał się popiołem – był to znak wielkiego bólu i rozpaczy (np. Rdz 37,29; Ne 9,1; Mt 26,65). Stałym elementem publicznej pokuty lub żałoby był także wór pokutny wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej (np. Rdz 37,34; 2Sm 3,31).

Page 948

Dekret pierwszy: O zagładzie 13a Oto odpis dekretu: „Tak pisze wielki król Artakserksesa do namiestników w stu dwudziestu siedmiu okręgach, od Indii aż do Etiopii, i do podległych im książąt: 13bJako władca licznych narodów i jako pan całej ziemi, kierując się nie pychą z powodu własnej potęgi, ale łaskawością i dobrocią, postanowiłem na zawsze zapewnić poddanym spokojne życie, królestwu zapewnić bezpieczeństwo i pomyślność aż po najdalsze granice, a wszystkim ludziom przywrócić upragniony pokój. 13cZapytałem więc moich doradców, jak można osiągnąć ten cel, a wtedy Haman, wyróżniający się u nas roztropnością i stałością, a także wypróbowaną wiernością, zajmujący drugie miejsce w królestwie, 13duświadomił nam, że wśród wszystkich plemion na ziemi żyje pewien lud, zmieszany z innymi, który kierując się swoimi prawami, sprzeciwia się każdemu narodowi, a wydawane przez króla rozporządzenia stale lekceważy. Nie służy to rządom, które my sprawujemy w sposób nienaganny. 13ePrzekonaliśmy się, że naród ten jako jedyny odnosi się wrogo do każdego człowieka, izoluje się z racji swoich praw i nie włącza się w nasze sprawy. Nieprzychylnie do nich nastawiony dopuszcza się najokropniejszych rzeczy i dlatego w królestwie nie może zapanować spokój. 13fRozkazaliśmy więc, aby w czternastym dniu dwunastego miesiąca tego właśnie roku, to jest miesiąca Adar, bezlitośnie i nie kierując się żadnymi względami, doszczętnie wyniszczyć mieczem wszystkich wymienionych w dekrecie wielkorządcy Hamana, który jest naszym drugim ojcem. Zgładzić ich trzeba wraz z ich kobietami i dziećmi, 13gaby ci, którzy niegdyś byli i teraz są wrogo usposobieni, tego samego dnia przemocą zstąpili do krainy umarłychs. Dzięki temu będziemy w przyszłości zarządzać naszymi sprawami bezpiecznie i w spokoju”. 14 Odpisy dekretu zostały obwieszczone w każdym okręgu, a wszystkim narodom nakazano, aby się przygotowały na ten dzień. 15Ogłoszono to również w Suzieb. Król i Haman pili bez umiaru, a miasto było niespokojne. Zabiegi Mardocheusza o ocalenie 1 Kiedy Mardocheuszc dowiedział się o wszystkim, rozdarł swoje szaty, włożył wór pokutnys i posypał się popiołemd,

4

Dekret pierwszy: O zagładzie. Grecki autor umieszcza w tym miejscu dokument królewski, napisany w patetycznym i urzędowym stylu. Zostały w nim zebrane typowe zarzuty świata pogańskiego pod adresem Żydów. Są oni oskarżani przede wszystkim o niestosowanie się do królewskich rozporządzeń oraz o separatyzm religijny, wynikający z ich niezrozumiałych norm i obrzędów. W historii ludu żydowskiego zarzuty te jeszcze niejeden raz powrócą w dramatycznej formie. Systemy totalitarne najbardziej obawiają się bowiem tych grup etnicznych, które mają silne poczucie swojej odrębności religijnej. Ponieważ nie dają się kontrolować przez władzę centralną, uważane są za zagrożenie dla stabilności całego systemu. Zabiegi Mardocheusza o ocalenie. Powaga sytuacji każe Mardocheuszowi rozpocząć pokutę i jednocześnie podjąć konkretne działania na rzecz ocalenia Żydów. Również pozostali członkowie diaspory żydowskiej idą jego śladem (w. 3). Rozmowa Mardocheusza z Esterą za pośrednictwem jej zaufanego sługi pozwala królowej zrozumieć trudne

ESTERA 3,13a — 4,1

948

Jdt 2,5; 2Mch 11,22n; Dn 2,31

Est 3,8

Rdz 45,8; Est 8,12 l

19_Est:19_Est

Rdz 45,7

2Mch 13,10-12

9/3/08

2:56 PM

Page 949

a potem szedł główną ulicą miasta, wołając głośno: „Zabija się naród niewinny!”. 2Doszedł tak do Bramy Królewskieja. Tam się zatrzymał, gdyż okrytemu w wór pokutny i popiół nie było wolno wejść na dziedziniec. 3 Tymczasem we wszystkich okręgach, w których ogłoszono dekret, wybuchnął wśród Żydów krzyk, płacz i wielki lament. Dla wielu z nich wór pokutny i popiół stały się posłaniem. 4 Służące i eunuchowieb królowej przystąpili do niej i opowiedzieli jej o wszystkim. A ona zlękła się, gdy usłyszała, co się stało. Posłała Mardocheuszowi szaty, aby się w nie ubrał, a zdjął wór pokutny. On jednak nie ustąpił. 5Wtedy Estera przywołała eunucha Achratajosa, który jej służył, i posłała go po dokładne wiadomości od Mardocheusza. [6]c 7Mardocheusz opowiedział mu o zdarzeniu i obietnicy, jaką Haman złożył królowi, o sumie dziesięciu tysięcy talentóws za zagładę Żydów. 8Dał mu też ogłoszony w Suzied odpis dekretu, dotyczący zagłady, aby pokazał go Esterze. Przekazał także polecenie dla niej: „Pójdziesz do króla i będziesz go prosić i błagać za ludem, wspominając twe obecne upokorzenie, jako że zostałaś wychowana przeze mnie. Ponieważ Haman, najważniejszy po królu, mówił przeciwko nam i zgotował naszą zgubę, dlatego ty najpierw wezwij Panas, a potem pomów o nas z królem i wybaw nas od śmierci!”. 9Achratajos wrócił i przekazał Esterze wszystkie te słowa. 10Na to rzekła ona do Achratajosa: „Idź do Mardocheusza i powiedz: 11Wszystkie ludy królestwa wiedzą, że nikt, czy to mężczyzna, czy kobieta, kto bez wezwania pójdzie do króla na dziedziniec wewnętrzny, nie będzie ocalony, chyba że król wyciągnie swoje złote berło i tak go ocali. Ale ja od trzydziestu dni nie jestem wzywana, aby iść do królae”. 12Achratajos przekazał Mardocheuszowi wszystkie te słowa. 13A Mardocheusz rzekł do Achratajosa: „Idź i powiedz jej: Estero, nie myśl, że w całym królestwie jedynie ty zostaniesz ocalona spośród wszystkich Żydów. 14Bo jeśli nawet ty będziesz milczała w takiej chwili, to pomoc i ratunek nadejdą dla Żydów skądinąd, ale ty i dom twego ojca zginiecie. Kto wie, czy właśnie ze względu na tę chwilę nie zostałaś królową?”. 15Estera odesłała do Mardocheusza posłańca z takim poleceniem: 16„Idź i zbierz Żydów mieszkających w Suzie. Pośćcie za mnie, nie jedzcie i nie pijcie przez trzy dni, dniem i nocą. Także ja i moje służące powstrzymamy się od pokarmów, a potem wbrew prawu udam się do króla, nawet jeśli będzie to przyczyną mojej zguby”. 17 Mardocheusz odszedł i zrobił, jak mu poleciła Estera.

a) Bramy Królewskiej – tutaj oznacza wejście na dziedziniec pałacowy. b) eunuchowie – zob. Est 1,1m+. c) Werset 6 jest poprawką kopisty wprowadzoną później do pier wotnego tekstu. Dlatego pomija się go w tłumaczeniu (Est 9,5.30). d) Suza – zob. Est 1,1b+. e) Opisany tu zwyczaj miał podkreślać wielkość króla i chronić go przed ewentualnymi zamachami. Historycznie wydaje się mało prawdopodobne, aby nawet królowa nie miała prawa stanąć przed królem bez jego zgody.

położenie Żydów. Zdaje sobie ona sprawę, że jej osobisty los jest teraz ściśle związany z tym, co stanie się z jej narodem. Choć autor unika wyraźnego odniesienia do Boga, to jednak ma świadomość Jego opatrzności, czuwającej nad ludzkimi sprawami. Dlatego w wypowiedzi Mardocheusza wyraża przekonanie, że to sam Bóg posadził Esterę na tronie, aby przez nią ocalić swój lud. Modlitwa i podjęcie postu pomagają królowej dojrzeć do decyzji o interwencji u Artakserksesa. W ten sposób Estera staje się wzorem postępowania nie tylko dla współczesnych sobie rodaków, ale i dla nas dzisiaj (Mt 17,21).

949

ESTERA 4,2-17

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

Page 950

Modlitwa Mardocheusza 17a A wspominając wszystkie dzieła Pańskie, modlił się do Panas: 17b „Panie, Panie! Królu, który panujesz nad wszystkim! W Twojej mocy jest wszystko i nie ma nikogo, kto mógłby sprzeciwić się Tobie, jeśli zechcesz ocalić Izraelas, 17c ponieważ to Ty stworzyłeś niebo i ziemię, i wszystko, co pod niebem godne jest podziwu. Ty jesteś Panem wszystkiego i nie ma nikogo, kto mógłby przeciwstawić się Tobie, Panu! 17d Ty wiesz wszystko! Ty wiesz, Panie, że nie z powodu zuchwalstwa, pychy czy próżności nie złożyłem hołdu dumnemu Hamanowi, gdyż dla ocalenia Izraela gotów byłbym ucałować ślady jego stóp. 17e Uczyniłem tak, by nie przedkładać chwałys ludzkiej nad chwałę Bożą. Nie złożę hołdu nikomu poza Tobą, moim Panem! I nie czynię tego z powodu pychy! 17f A teraz Panie, Boże, Królu, Boże Abrahama, oszczędź Twój luds! Oto zmierzają do naszej zguby i pragną zgładzić dziedzictwo, które od początku było Twoje. 17g Nie gardź Twą cząstką, którą wykupiłeś dla siebie z Egiptu. 17h Wysłuchaj moją prośbę i okaż zmiłowanie Twojemu dziedzictwu! Przemień nasz smutek w wesele, abyśmy żyli i wielbili Twe imięs, Panie! I nie pozwól, aby umilkły usta wielbiących Ciebie!”. 17i Podobnie wszyscy Izraelici wołali z mocą, bo śmierć stała im przed oczyma. Modlitwa Estery Podobnie królowa Estera, będąc w niebezpieczeństwie śmierci, uciekła się pod opiekę Panas. Zdjęła swój dostojny strój i ubrała się w szaty smutku i żałoby. Zamiast wybornymi wonnościami posypała swoją głowę popiołem i śmieciami. Bardzo umartwiła swoje ciałos, a wszystkie miejsca na ozdoby, których noszenie było jej radością, zakryła splotami swych włosów. I prosiła Pana, Boga Izraelas: 17l „Panie mój! Ty jesteś jedynym królem naszym! 17k

Modlitwa Mardocheusza. Ta modlitwa, zamieszczona tylko w wersji greckiej, wyróżnia się osobistym zaangażowaniem i intensywnością uczuć Mardocheusza, który wielbi w niej Boga za stworzenie świata i pomoc okazywaną przez wieki Izraelowi, a jednocześnie usprawiedliwia przed Nim swoje postępowanie. Wyjaśnia, że odmówił pokłonu Hamanowi nie z pychy, lecz w trosce o Bożą chwałę, gdyż tylko Jemu przystoi cześć. Prośbę o wybawienie Izraela motywuje pragnieniem, aby nie zamilkło w świecie uwielbienie Boga. Modlitwa Estery. Podobnie jak Mardocheusz, również Estera kieruje do Boga swoją modlitwę. Przekazał nam ją również tylko tekst grecki. Uznając grzech ludu, Estera wyraża zarazem przekonanie, że Bóg nie dopuści do tego, aby poganie pokonali Izraela i przypisali swoje zwycięstwo bóstwom, które w rzeczywistości przecież nie istnieją. Swoją ufność

ESTERA 4,17a-17 l

950

Wj 19,5; 2Krn 20,6n; Ps 47,3; 95,3; Iz 41,10-16

2Krl 19,15; Ps 115,15; Iz 40,21-26

Dn 3,12

Wj 3,6; Ps 47,10

Wj 19,5; Pwt 9,26; Ps 135,4 1Krl 8,51: Ps 28,9; 94,5

Ps 6,6; 115,17n; Iz 38,18-20

19_Est:19_Est

Pwt 6,20-25 Pwt 7,6

Lm 1,8; 3,42

Iz 41,29

Pwt 10,17; Ps 136,2; 95,3; Dn 2,47

Iz 64,5; Kpł 15,19-30

9/3/08

2:56 PM

Page 951

Przyjdź z pomocą mnie samotnej i niemającej prócz Ciebie żadnego obrońcy! Oto grozi mi niebezpieczeństwo! 17m W rodzinie mego ojca słyszałam od mojej młodości, że Ty, o Panie, wybrałeś Izraela spośród wszystkich narodów i naszych ojców spośród wszystkich ich przodków na wieczne dziedzictwo. I postąpiłeś z nimi, jak zapowiedziałeś. 17n Ale teraz zgrzeszyliśmy przeciwko Tobie i wydałeś nas w ręce naszych wrogów, bo czciliśmy ich bogów. Panie, jesteś sprawiedliwy! 17o Jednak nie zadowolili się goryczą naszej niewoli, ale ręce swoje włożyli w ręce bożkówa swoich, by odmienić postanowienia ust Twoich, wytracić Twoje dziedzictwo, zamknąć usta proszących Ciebie i zgasić chwałęs Twego domus i Twego ołtarzas, 17p a otworzyć usta pogan, by czcili nicość i na wieki podziwiali cielesnego króla. 17q Dlatego, Panie, nie wydawaj swego berła czemuś, co nie istnieje! Niech nie drwią z naszego upadku, ale odwróć ich zamiar przeciwko nim! A los tego, który pierwszy powstał przeciwko nam, niech będzie przykładem! 17r Wspomnij na nas, Panie! Daj się poznać w chwili naszego ucisku! A mnie, Królu bogów i Władco wszystkich panujących, dodaj odwagi! 17s Włóż w moje usta właściwe słowa w obecności lwab i odmień jego serces, by znienawidził walczącego z nami i położył kres jemu i myślącym tak jak on. 17t Wybaw nas Twoją mocą i pomóż mnie samotnej, niemającej nikogo prócz Ciebie, Panie! 17u Posiadasz wszelką wiedzę, więc wiesz, że znienawidziłam chwałę nieprawych, brzydzę się łożem nieobrzezanychs i każdym obcym. 17w Ty wiesz o moim udręczeniu, że brzydzę się znakiem mego wywyższenia, który w dniach mych publicznych wystąpień noszę na głowie. Brzydzę się nim jak szmatą krwawiącej kobiety i nie noszę go w dniach mego odpoczynku.

a) ręce… w ręce bożków – symboliczny gest przymierza między bożkiem i jego wyznawcami. Wierni zobowiązują się go czcić w zamian za spodziewaną pomoc i życzliwość. b) lwa – symboliczne określenie króla, który jest przedmiotem drwin.

opiera na przekazywanej z pokolenia na pokolenie wierze w wybranie Izraela przez Boga. Ocalenie go byłoby znakiem dla pogan, że Bóg Izraela jest jedynym prawdziwym Bogiem. W drugiej części modlitwy Estera prosi za siebie, aby mogła być skutecznym narzędziem dla ukarania Hamana i uratowania Żydów. Przypomina Bogu o swojej niezachwianej wierności, odwołując się przy tym do swej pogardy dla przepychu i prestiżu, jakim cieszy się na dworze królewskim.

951

ESTERA 4,17m-17w

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

a) Gest dotknięcia berłem oznaczał uchylenie zakazu przebywania nieproszonych gości w obecności króla. b) jakby anioła Bożego – w Piśmie Świętym to wyrażenie zawiera pewną dozę pochlebstwa wobec władcy (2Sm 14,17. 20; 19,28), ale nie oznacza przyrównania go do istoty boskiej. Tutaj jest raczej wyrazem zachwytu Estery nad splendorem króla.

Page 952

17x

Twoja służebnica nie jadała ze stołu Hamana i nie cieszyła się z królewskich bankietów, i nie piła wina z płynnych ofiars. 17y Twoja służebnica nie radowała się niczym od dnia swego przeobrażenia aż do chwili obecnej, jedynie Tobą, Panie, Boże Abrahama. 17z Boże! Potężny nade wszystko! Wysłuchaj wołania pozbawionych nadziei i wybaw nas z rąk niegodziwców, a mnie uwolnij od lęku!”. Estera przed królem 1 Trzeciego dnia, gdy Estera skończyła się modlić, zdjęła strój pokutnys i włożyła wspaniałe szaty. 1aPotem, pełna blasku swego majestatu, polecając się opiece Boga i Wybawcy, wzięła z sobą dwie służące. Na jednej wsparła się wzorem wytwornych kobiet, druga zaś szła z tyłu, niosąc jej welon. 1b Szła promienna, niezwykle piękna, z obliczem pogodnym i przyjaznym, choć jej serces drżało ze strachu. 1cPrzeszła przez drzwi pałacu i stanęła przed królem. Siedział on na królewskim tronie, a jego strój cały był pokryty złotem i ozdobiony szlachetnymi kamieniami. Jego majestatyczny wygląd budził lęk. 1dPełen dostojeństwa, spojrzał gniewnie i wówczas królowa zasłabła i osunęła się na idącą obok niej służącą, a twarz królowej bardzo zbladła. 1eWtedy Bóg odmienił usposobienie króla. Zaniepokojony wstał z tronu i przytrzymał ją w swych ramionach, zanim nie przyszła do siebie. Potem pocieszał ją i przemawiał do niej łagodnie, mówiąc: 1f„Estero, co się stało? Jestem twoim bratems, odwagi! Nie umrzesz, gdyż nasze zarządzenie jest bardzo ogólne. Podejdź!”. 2Podniósł złote berło i dotknął nim jej szyia. Następnie ucałował ją i powiedział: „Przemów do mnie!”. 2aA ona powiedziała: „Ujrzałam w tobie jakby aniołas Bożegob i moje serce zatrwożyło się przed twym majestatem, gdyż jesteś wspaniały, panie, jednak twoje oblicze pełne jest dobroci”. 2bJeszcze nie skończyła mówić, gdy znów osunęła się z powodu osłabienia. Wtedy król bardzo się zaniepokoił, a wszyscy jego słudzy pocieszali Esterę. 3Król zapytał: „Estero, czego pragniesz? O co prosisz? Jeśli zechcesz, dam ci nawet połowę mego królestwa!”. 4Wtedy Estera odpowiedziała: „Jeśli król uzna to za słuszne, niech przyjdzie na przyjęcie, które dzisiaj przygotu-

5

Estera przed królem. Autor doskonale buduje napięcie, podkreślając z jednej strony śmiertelne zagrożenie i odwagę Estery, a z drugiej – jej ufne zawierzenie Bogu (w. 1a). Uwypukla też kontrast między olśniewającą urodą i wyglądem królowej a jej przeżyciami i emocjami. Niezwykłą zmianę nastawienia króla wobec niespodziewanej sytuacji autor tekstu greckiego przypisuje Bogu, podczas gdy w wersji hebrajskiej jest ona owocem starań samej Estery. Królowa wykorzystuje wszystkie dostępne środki, aby wzbudzić czułość i wrażliwość Artakserksesa, co pozwoli jej przystąpić do realizacji swego planu. Zaproszenie na ucztę miało na celu zdobycie jeszcze większego zaufania ze strony króla. Ponowienie zaproszenia wzmaga napięcie w oczekiwaniu na dalszy rozwój wypadków. Ze szczyptą ironii autor przedstawia Hamana, który naiwnie i wyniośle cieszy się z zaszczytu udziału w uczcie, ale na widok Mardocheusza, prowo-

ESTERA 4,17x — 5,4

952

Est 8,4

Mk 6,23

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

Page 953

ję. Niech przyjdzie on sam i Haman”. 5Król rozkazał: „Przywołajcie szybko Hamana, byśmy mogli spełnić życzenie Estery i obydwaj udać się na przyjęcie, o którym Estera mówiła”. 6 Kiedy pili już wino, król rzekł do Estery: „Królowo Estero, jakie jest twoje życzenie? Dam ci wszystko, czego pragniesz!”. 7 Ona odpowiedziała: „Oto moja prośba i moje życzenie. 8Jeśli znalazłam łaskę w oczach króla, niech król przybędzie również jutro, a z nim Haman, na przyjęcie, które dla was przygotuję, gdyż jutro postąpię podobnie!”. 9 Haman wyszedł od króla bardzo ucieszony, ale kiedy na dziedzińcu zobaczył Żyda Mardocheuszaa, wpadł w gniew. 10 Gdy przyszedł do domu, przywołał przyjaciół i swoją żonę Zosarę. 11Opowiedział im o bogactwach i czci, jaką otoczył go król, i jak uczynił go pierwszym ministrem, powierzając mu zarządzanie królestwem. 12Następnie Haman dodał: „Królowa i król nie zaprosili na przyjęcie nikogo oprócz mnie i także na jutrzejsze przyjęcie zostałem zaproszony. 13Jednak nie zadowala mnie to wszystko, dopóki na dziedzińcu widzę Żyda Mardocheusza”. 14Na to żona Zosara i jego przyjaciele powiedzieli: „Niech postawią szubienicę wysoką na pięćdziesiąt łokcis, a ty skoro świt porozmawiaj z królem i niech powieszą na niej Mardocheusza. Dopiero wtedy idź z królem na przyjęcie i wesel się!”. Rada ta spodobała się Hamanowi i postawiono szubienicę.

a) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+. b) eunuchów – zob. Est 1,1m+. c) Artakserkses – zob. Est 1,1a+.

Upokorzenie i śmierć Hamana 1 Tamtej nocy Pans sprawił, że król nie mógł zasnąć, dlatego kazał swemu nauczycielowi przynieść kroniki, aby mu je czytano jako lekturę. 2A natrafiono na księgi opowiadające o tym, jak to Mardocheusza doniósł królowi na dwóch eunuchówb królewskich, którzy stali na straży i zamierzali zabić Artakserksesac. 3Król zapytał: „Jakimi zaszczytami lub nagrodami obsypaliśmy Mardocheusza?”. Służba królewska odpowiedziała: „Nie uczyniłeś dla niego nic!”. 4Gdy król rozpytywał jeszcze o lojalność Mardocheusza, na dziedzińcu królewskim pojawił się Haman. Król zapytał: „Kto jest na dziedzińcu?”. A Haman przyszedł na dziedziniec prosić króla, aby kazał powiesić Mardocheusza na szubienicy, którą przygotował. 5Służba królewska odpowiedziała królowi: „Na dziedzińcu stoi Haman”. Rzekł król: „Wezwijcie go!”. 6A potem zapytał

6

Est 2,21-23

kacyjnie okazującego mu brak respektu, wybucha gniewem i żądzą zemsty. Autor wykazuje się tu dużą umiejętnością opisu stanów emocjonalnych i reakcji bohaterów. W tej części księgi zawarte jest pouczenie, że ufne zawierzenie Bogu zawsze przynosi dobre owoce. Upokorzenie i śmierć Hamana. Z prawdziwym kunsztem literackim autor przedstawia nagłe zwroty akcji, zabar wiając swój opis i humorem, i dramatyzmem. Zależy mu jednak na podkreśleniu, że to Pan Bóg uruchomił cały ciąg niezwykłych wypadków (Est 6,1) i dyskretnie czuwa nad ich przebiegiem (Est 6,13). Autor cały czas buduje napięcie, przesuwając moment ostatecznego rozstrzygnięcia i stopniowo dawkując karę, jaka spotyka niegodziwca Hamana: najpierw ośmiesza się on przed całym miastem, następnie zdemaskowana zostaje jego intryga przeciwko ludowi

953

ESTERA 5,5 — 6,6

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

Page 954

Hamana: „Co należałoby uczynić człowiekowi, którego chciałbym uczcić?”. Haman pomyślał: „Kogóż innego chciałby król uczcić, jeśli nie mnie?”. 7Odpowiedział zatem królowi: „Człowiekowi, którego król chce uczcić, 8niech słudzy przyniosą delikatną szatę, w jaką ubiera się sam król, oraz przyprowadzą konia, na którym jeździ król. 9Niech dadzą to jednemu z dostojnych przyjaciół króla, a on niech włoży szatę na człowieka, którego król miłuje i posadzi go na konia, a następnie głosi na placach miasta: Tak postąpi się z każdym człowiekiem, którego król chce uczcić”. 10Wtedy król rzekł do Hamana: „Jak powiedziałeś, tak uczyń Żydowi Mardocheuszowi siedzącemu na dziedzińcu, a nie pomiń niczego z tego, o czym mówiłeś”. 11Zatem Haman wziął strój królewski i konia, przystroił Mardocheusza, posadził go na konia, a potem, idąc główną ulicą miasta, głosił: „Tak postąpi się z każdym człowiekiem, którego król chce uczcić”. 12Potem Mardocheusz wrócił na dziedziniec, a Haman do swego domu, ponury i ze zwieszoną głową. 13 Haman opowiedział o tym, co mu się przydarzyło, swojej żonie Zosarze oraz przyjaciołom. Na to jego przyjaciele i żona powiedzieli: „Jeśli Mardocheusz pochodzi z narodu żydowskiego, to jest to dopiero początek twego upokorzenia. Nie zdołasz się bowiem obronić przed nim, gdyż jest z nim Bóg żyjący”. 14 Gdy oni jeszcze rozmawiali, przyszli eunuchowie z zaproszeniem dla Hamana na ucztę, którą przygotowała Estera. 1 Król i Haman udali się na ucztę do królowej. 2W czasie uczty, drugiego dnia, król znowu zapytał Esterę: „Estero, królowo, czego pragniesz? O co prosisz? Dam ci nawet połowę mego królestwa!”. 3Odpowiedziała mu: „Jeśli znalazłam łaskę u króla, to niech będzie darowane na moją prośbę moje własne życie, a na me życzenie – życie mego ludu. 4Ja i mój lud zostaliśmy bowiem skazani na zagładę, grabież i niewolę. My i nasze dzieci staniemy się niewolnikami i niewolnicami. A przecież słyszałam, że oszczerca nie zasługuje na to, by przebywać na królewskim dziedzińcu”. 5Wtedy król zapytał: „Kim jest ten, który ośmielił się uczynić coś takiego?”. 6Estera odrzekła: „Tym nieprzyjaznym człowiekiem jest Haman. On jest tym niegodziwcem!”. Haman zląkł się króla i królowej. 7Król wstał od stołu i wyszedł do ogrodu, a Haman błagał królową, gdyż zrozumiał, że jego sytuacja jest bardzo zła. 8Gdy król wrócił z ogrodu, zastał Hamana leżącego na posłaniu i usilnie błagającego królową. Król zapytał: „Czyżbyś chciał jeszcze w moim domu zadać gwałt

Rdz 41,42n; 1Krl 1,33; Dn 5,29

7

żydowskiemu, a błagalne gesty wobec królowej zostają odczytane przez króla jako próba gwałtu. W końcu spotyka go śmierć na szubienicy przygotowanej dla Mardocheusza. W ten sposób autor znakomicie ilustruje lekcję mądrości żydowskiej o nikczemniku, który wpada we własną zasadzkę zastawioną na sprawiedliwego (np. Ps 7,16; 9,16; 35,7; Prz 26,27; 28,10; Koh 10,8; Syr 27,26), a także biblijny temat poniżenia pyszałka i wywyższenia ubogiego (Ps 113,7; 1Sm 2; Łk 1,46-55).

ESTERA 6,7 — 7,8

954

Est 5,3.6

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

Page 955

kobiecie?”. Haman zmieszał się na te słowa. 9A Bugatan, jeden z eunuchów, powiedział królowi: „Oto Haman przygotował szubienicę dla Mardocheusza, dla tego, który złożył doniesienie w sprawach królestwa! Oto przed domem Hamana postawiono szubienicę wysoką na pięćdziesiąt łokcis”. Król rzekł: „Niech zostanie na niej powieszony”. 10Haman został powieszony na szubienicy, którą przygotował dla Mardocheusza. Wtedy ustał gniew króla.

Prz 11,8; 26,37; Dn 2,48n; Mt 7,2

Est 1,19; 3,12

a) Artakserkses – zob. Est 1,1a+. b) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+. c) pierścień – zob. Est 3,10+. d) prowincji – zob. Est 1,1s+.

Ocalenie Żydów 1 Tego dnia król Artakserksesa obdarował Esterę wszystkim, co należało do oszczercy Hamana. Również Mardocheuszb został wezwany przez króla, ponieważ Estera wyznała, że jest jej krewnym. 2Król wziął pierścieńc, który odebrał Hamanowi, i dał go Mardocheuszowi, a Estera ustanowiła Mardocheusza zarządcą całego majątku Hamana. 3 Potem znowu przystąpiła do króla, upadła mu do nóg i prosiła, aby zapobiegł złu, jakie Haman postanowił wyrządzić Żydom. 4Król wyciągnął w stronę Estery złote berło, więc Estera podniosła się i stanęła przed królem. 5Powiedziała: „Jeśli uznasz to za słuszne i jeśli jesteś mi życzliwy, niech zostanie odwołany dekret wysłany przez Hamana, w którym napisał o zagładzie Żydów mieszkających w twoim królestwie. 6Jak mogłabym patrzeć na nieszczęście mojego ludu? Jak mogłabym sama zostać ocalona od zagłady, jaka czeka mój naród?”. 7Król rzekł do Estery: „Całe mienie Hamana oddałem tobie i okazałem ci wdzięczność, a jego powiesiłem na szubienicy, ponieważ wystąpił przeciwko Żydom. Czegóż jeszcze żądasz? 8To wy w moim imieniu napiszcie, co uznacie za słuszne i opieczętujcie moim pierścieniem, ponieważ tego, co z rozkazu króla zostało napisane i opieczętowane jego pierścieniem, nie można już odwołać”. 9 Wezwano pisarzy, a było to w tym samym roku, dwudziestego trzeciego dnia pierwszego miesiąca, którym był miesiąc Nisan. I napisano do Żydów o tym, co zostało nakazane urzędnikom oraz książętom poszczególnych prowincjid od Indii aż do Etiopii, stu dwudziestu siedmiu prowincjom stosownie do okręgów, a każdemu okręgowi w jego własnym języku. 10Pisma zostały napisane w imieniu króla, opieczętowane jego pierścieniem i wysłane poprzez kurierów. 11Król zezwalał Żydom w każdym mieście żyć według ich praw, a także przyjść sobie z pomocą i postąpić z nieprzyjaciółmi

8

Ocalenie Żydów. Mardocheusz zajmuje stanowisko pierwszego ministra w miejsce Hamana i staje się zarządcą jego majątku. Do całkowitego zażegnania kryzysu potrzeba jeszcze tylko wycofania dekretu nakazującego zagładę Żydów. To jednak okazuje się niemożliwe w myśl obowiązujących w państwie perskim zwyczajów (Est 1,9), zgodnie z którymi rozporządzenia króla uważa się za nieodwołalne. Jedynym sposobem ominięcia tej przeszkody jest sporządzenie nowego nieodwołalnego dekretu, który pozwoli Żydom zorganizować się, bronić, a nawet w odwecie zniszczyć swoich wrogów.

955

ESTERA 7,9 — 8,11

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

a) Artakserkses – zob. Est 1,1a+. b) prowincji – zob. Est 1,1s+. c) Macedończyk – zaskakujące zdemaskowanie Hamana jako członka wrogiego ludu. Stosunki Persji z Grecją i Macedonią zawsze były bowiem napięte, zwłaszcza w początkach V w. przed Chr. Upadek imperium perskiego w IV w. przed Chr. był skutkiem zwycięstw Aleksandra Wielkiego, zwanego Macedońskim. d) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+.

Page 956

i wrogami tak, jak zechcą, 12w całym królestwie Artakserksesa, ale tylko w tym dniu, to jest w dniu trzynastym dwunastego miesiąca, którym był miesiąc Adar. Dekret drugi: O ocaleniu Oto odpis dekretu, jaki został napisany: 12b„Wielki król Artakserksesa do prowincji, do namiestników stu dwudziestu siedmiu prowincjib, od Indii aż do Etiopii oraz do wszystkich, którzy są nam wierni. Pozdrowienia! 12cWielu z tych, którzy dzięki nadzwyczajnej szlachetności swych dobroczyńców cieszyło się wielkim poważaniem, zapragnęło jeszcze czegoś więcej i nie tylko zamierzają skrzywdzić naszych poddanych, ale nie wiedząc, co począć z nadmiarem okazywanej im dobroci, spiskują przeciw własnym dobroczyńcom. 12dNie tylko chcą wymazać wdzięczność spośród ludzi, ale ponadto, rozzuchwaleni pochwałami tych, co nie znają dobra, myślą, że ominie ich sąds wszystko widzącego Boga, który nie znosi zła. 12eNiejednokrotnie już wielu z tych, którym powierzono władzę, uległo podszeptom przyjaciół kierujących sprawami państwowymi i w ten sposób stali się odpowiedzialni za niewinnie przelaną krews. Za to spadło na nich straszliwe nieszczęście. 12fZłośliwi ludzie oszukańczą radą zwiedli szczerą życzliwość rządzących. 12g Należy to odnieść nie tylko do zdarzeń minionych, nam opowiedzianych, ale także do tego, co dzieje się obecnie, to znaczy do zbrodni popełnianych przez nikczemników mających władzę. 12hBiorąc to pod uwagę, zamierzamy na przyszłość zapewnić wszystkim obywatelom królestwo bezpieczne i spokojne, 12i a wszystkie sprawy wymagające zmian, jeśli o takich usłyszymy, będziemy rozstrzygać po rzetelnym zbadaniu. 12kMacedończykc Haman, syn Hammedaty, tak naprawdę obcy w narodzie perskim i bardzo daleki od naszej dobroci, został naszym gościem. 12lDoświadczył życzliwości, jaką mamy dla każdego narodu, i to tak wielkiej, że publicznie ogłosiliśmy go naszym ojcem, a czczony przez wszystkich, był drugim przy tronie króla. 12m Ale uległ swojej pysze i chciał pozbawić nas władzy i życia. 12n Wyrafinowanymi, dobrze obmyślanymi intrygami dążył do zguby Mardocheuszad, naszego wybawcy i sprawdzonego dobroczyńcy, a także Estery, która w sposób nieposzlakowany piastuje godność królewską, oraz całego ich narodu. 12oW ten 12a

Dekret drugi: O ocaleniu. Podobnie jak dekret napisany przez Hamana (Est 3,13a-g), również to rozporządzenie wyróżnia się pompatycznym i zawiłym stylem. Z wielką mądrością mówi o historycznie potwierdzonym zjawisku nadużycia zaufania przez ważne osobistości w państwie, przygotowując grunt pod bezpośrednie oskarżenie Hamana o podstępne wkupienie się w łaski Artakserksesa i działanie na rzecz obcego mocarstwa – Macedonii. Końcowa i najważniejsza część dokumentu zawiera pochwałę Żydów, którzy starają się przestrzegać sprawiedliwych praw. Autor po raz kolejny podkreśla, że to Bóg w taki sposób pokierował wydarzeniami, aby Izrael był wolny, a dzień zagłady zamienił się w dzień radości. Tym samym udziela swoim czytelnikom jasnej lekcji, że w każdej sytuacji należy ufać Bogu. Potwierdza to również scena wywyższenia Mardocheusza (w. 15), która jest odwróceniem wcześniejszej sceny upokorzenia (Est 4,1-3). Jednak informacja o masowym nawracaniu się Persów wydaje się pobożnym życzeniem autora albo też jest wyrazem jego przekonania, że ostatecznie wszyscy ludzie uznają Boga Izraela.

ESTERA 8,12-12o

956

Prz 18,12

19_Est:19_Est

Wj 4,22; Pwt 5,26

Joz 8,29; 1Sm 31,9n

9/3/08

2:56 PM

Page 957

sposób, skazując nas na osamotnienie, zamierzał Macedończykom przekazać władzę, którą mają Persowies. 12pMy jednak stwierdziliśmy, że Żydzi, skazani przez tego łotra na zagładę, nie czynią nic złego, ale kierują się najbardziej sprawiedliwymi prawami. 12qA są oni synami najwyższego, największego, żyjącego Boga, który prowadzi nas jak niegdyś naszych przodków oraz utrzymuje królestwo w doskonałym ładzie. 12rZatem postąpicie dobrze, jeżeli nie zastosujecie się do pism przesłanych przez Hamana, syna Hammedaty, który za to, co zrobił, został powieszony z całą rodziną u bram Suzya. Wszechwładny Bóg szybko wymierzył mu zasłużoną karęs. 12sWszędzie winniście publicznie ogłosić odpis tego dokumentu, aby Żydzi mogli nadal żyć według swych własnych praw. Należy im pośpieszyć z pomocą, aby w chwili prześladowania mogli odeprzeć napastników, a stanie się to w trzynastym dniu dwunastego miesiąca Adar, właśnie w tym dniu. 12tTen bowiem dzień Bóg potężny ustanowił dniem radości, a nie zagłady narodu wybranego. 12uZatem wy, wśród innych znanych wam świąt, obchodźcie jak najradośniej i ten wyznaczony dzień, aby dla nas i dla życzliwie usposobionych Persów był pamiątką ocalenia, zarówno teraz, jak i później, a dla spiskujących przeciwko nam był wspomnieniem zagłady. 12xKażde miasto czy okręg bez wyjątku, które się do tego nie zastosują, bez litości będą spustoszone włócznią i ogniem i nie tylko staną się niedostępne dla ludzi, ale po wszystkie czasy będą bardzo nieprzyjazne dla zwierząt i ptactwa”. 13 Odpisy zostały wywieszone w miejscach publicznych w całym królestwie, aby wszyscy wiedzieli, że Żydzi są przygotowani w ten dzień do walki ze swymi przeciwnikami. 14Gońcy na koniach wyruszyli śpiesznie, by spełnić polecenia króla. Rozporządzenie zostało ogłoszone również w Suzie. 15Wtedy Mardocheusz wyszedł obleczony w szatę królewską, na głowie miał złotą koronę oraz diadem z bisiorub i purpuryc, a mieszkańcy Suzy widzieli to i się cieszyli. 16Dla Żydów nastały dni światłości i wesela. 17W miastach i w okręgach, gdziekolwiek wywieszono rozporządzenie króla albo jego obwieszczenie, Żydzi cieszyli się i radowali, ucztowali i weselili się, a wielu pogan dało się obrzezaćs i z obawy przed Żydami przyjęło religię żydowską.

a) Suza – zob. Est 1,1b+. b) bisior – zob. Est 1,6+. c) purpura – nazwa szat i materiału, z którego były szyte. Czerwony lub czarny kolor uzyskiwano za pomocą barwnika pochodzącego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Tkaniny purpurowe były bardzo drogie, dlatego używano ich w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9) lub dla podkreślenia bogactwa bądź piastowanej godności (np. 1Mch 11,58).

Ustanowienie święta 1 W dwunastym miesiącu, trzynastego dnia tegoż miesiąca, a był to miesiąc Adar, nadszedł dekret sporządzony przez króla. 2Tego samego dnia zostali zgładzeni wszyscy przeciwnicy Żydów, a nikt nie stawiał oporu, gdyż się ich

9

Ustanowienie święta. Zgodnie z mentalnością starożytnych, prawdziwa odmiana losu Żydów następuje nie przez uchronienie ich od zagłady, ale przez przystąpienie do świętej wojny. Nie oszczędzano w niej dawnych ciemięzców, ale powstrzymywano się od grabieży (w. 16; por. 1Sm 15). Fala przemocy zaczyna się w Suzie i rozlewa się na pozostałe

957

ESTERA 8,12p — 9,2

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

a) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+. b) Werset 5 jest poprawką wprowadzoną przez kopistę, dlatego jest pomijany w tłumaczeniach (Est 4,6; 9,30). c) Suza – zob. Est 1,1b+. d) zagrabili ich mienie – w tekście hebrajskim jest natomiast: nie wyciągnęli ręki po ich majątek. Por. Est 9,15.16). e) piętnaście tysięcy – tekst hebrajski mówi wręcz o 75 tysiącach. Jest to niewątpliwie liczba wyolbrzymiona, aby uwypuklić rozmiar żydowskiego zwycięstwa. f) W wersetach 11-19 autor chce wyjaśnić, dlaczego święto Purim obchodzono na prowincji w dniu czternastym Adar, natomiast w Suzie i innych wielkich miastach piętnastego dnia Adar. g) Artakserkses – zob. Est 1,1a+.

Page 958

obawiano. 3Zarządcy prowincji, naczelnicy oraz królewscy pisarze otaczali Żydów czcią, a czynili to z lęku przed Mardocheuszema, 4bowiem rozporządzenie króla podano do wiadomości w całym królestwie. [5]b 6W mieście Suzac Żydzi zabili pięciuset mężczyzn, 7w tym Farsannestaina, Delfona, Fasgę 8Fardatę, Bareę, Sarbachę, 9Marmasimę, Arufajosa, Arsajosa i Zabutajtana, 10oraz dziesięciu synów Hamana Pyszałka, syna Hammedaty, który był wrogiem Żydów. I zagrabili ich mienied. 11 Jeszcze tego samego dnia doszła króla wieść o liczbie zabitych w Suzie. 12Wtedy rzekł do Estery: „W mieście Suza Żydzi zabili pięciuset mężczyzn. A w całym kraju, jak sądzisz, co uczynili? Jeśli jeszcze czegoś pragniesz, otrzymasz!”. 13Na to Estera rzekła do króla: „Należy zezwolić Żydom na podobny czyn także jutro, żeby mogli powiesić dziesięciu synów Hamana”. 14Król przystał na to, a ciałas synów Hamana zostały wydane Żydom w mieście, aby je powiesili. 15 Tak więc czternastego dnia miesiąca Adar Żydzi, którzy mieszkali w Suzie, zgromadzili się, zabili trzystu mężczyzn, ale niczego nie zrabowali. 16Pozostali Żydzi mieszkający w królestwie połączyli się i wspólnymi siłami zdołali uwolnić się od nieprzyjaciół. Trzynastego dnia Adar zgładzili piętnaście tysięcye ludzi, ale niczego nie zrabowali. 17Dnia czternastego tego miesiąca odpoczęli, spędzając ten dzień odpoczynku radośnie i wesoło. 18Natomiast Żydzi mieszkający w mieście Suza zebrali się czternastego dnia, ale nie odpoczywali. Dopiero dzień piętnasty spędzali radośnie i wesoło. 19Dlatego Żydzi rozproszeni w poszczególnych okręgach królestwa obchodzą radośnie czternasty dzień Adar jako dzień świąteczny i każdy przesyła upominek swojemu bliskiemu. Natomiast ci, którzy mieszkają w wielkich miastach obchodzą dzień piętnasty Adar jako radosny dzień święta i posyłają upominki bliskimf. 20 Mardocheusz opisał te wydarzenia w liście wysłanym do Żydów, którzy żyli w królestwie Artakserksesag, zarówno bliskim, jak dalekim, 21ustanawiając dni czternasty i piętnasty Adar dniami świątecznymi, 22bo w tych dniach Żydzi uwolnili się od swoich wrogów. Natomiast cały miesiąc Adar, w którym smutek zamienił się dla nich w radość, a żałoba w święto,

prowincje, a na prośbę Estery zostaje przedłużona o jeden dzień. Zapewne jest to zabieg autora, który w ten sposób próbuje wyjaśnić późniejsze różnice w datowaniu święta Purim, obchodzonego w miastach o jeden dzień dłużej niż na wsiach. W każdym razie autor celowo wyolbrzymia rozmiary rzezi, niewątpliwie nawiązując do śmierci pier worodnych w Egipcie (Wj 11 – 12). Trzeba jednak pamiętać, że jego zasadniczym zamiarem było zilustrowanie zasady odwrócenia losów, zgodnie z którą biedni i ciemiężeni otrzymują wsparcie od Boga i odnoszą spektakularne zwycięstwo nad swymi prześladowcami. Tryumf Żydów zostaje upamiętniony przez radosne święto Purim (od babilońskiego pur, czyli los), obchodzone w dniu wylosowanym przez Hamana jako dzień zagłady Żydów (Est 3,1-13+). Z czasem uroczystość ta nabierze charakteru wręcz karnawałowej zabawy. Liczne powtórzenia w tym fragmencie świadczą o tym, że autor korzystał z różnych źródeł, które połączył w celu wyjaśnienia znaczenia tego ważnego święta, mającego swe korzenie poza Izraelem.

ESTERA 9,3-22

958

Jdt 15,6n.11

Ne 8,10-12; Ap 11,10

19_Est:19_Est

Oz 2,16-25; Jr 7,34; Ap 19,7-9

Est 3,7

Est 6,5-13

9/3/08

2:56 PM

Page 959

mają obchodzić jako dni wesela, ucztując i radując się, i przesyłając upominki przyjaciołom oraz ubogim. 23Żydzi przyjęli życzliwie to wszystko, co pisał do nich Mardocheusz: 24jak to Haman, syn Hammedaty, Macedończyk walczył z nimi, jak to postanowił rzucić los, aby ich wytracić, 25i jak udał się do króla z prośbą o powieszenie Mardocheusza oraz jak usiłował sprowadzić na Żydów nieszczęście, a także to, że wszystko obróciło się przeciwko niemu i został powieszony on sam i jego dzieci. 26Dlatego właśnie dni te zostały nazwane Purima. Nazwa pochodzi od losów, które w ich języku nazywają się purim, a także od treści tego listu oraz wszystkiego, co przeszli i wycierpieli. 27Mardocheusz postanowił, a Żydzi przyjęli zobowiązanie na siebie i na swe potomstwo, i na wszystkich przyłączających się do nich, że z pokolenia na pokolenie, w każdym mieście, ojczyźnie, państwie, nigdy nie będą obchodzić tych dni inaczej, jak tylko jako wspomnienie tego, co się stało. 28Te dni Purim będą obchodzone po wszystkie czasy, a pamięć o nich nie zaginie u potomnych. 29 Królowa Estera, córka Aminadaba, i Żyd Mardocheusz opisali swoje czyny i w ten sposób potwierdzili list dotyczący Purim. [30]b 31Mardocheusz i królowa Estera ustanowili też post dla siebie i dla swoich następców, a potem zachowywali go zgodnie ze swą wolą, nawet ze szkodą dla zdrowia. 32Odpowiednim rozporządzeniem Estera ustanowiła to święto na wieki, a potem wszystko opisała na pamiątkę.

a) Purim – określenie to należy zapewne łączyć z babilońskim pur, które oznaczało ‘los’, ‘przeznaczenie’ (Est 3,7), jednak dokładne pochodzenie tego terminu jest niepewne. b) Werset 30 jest poprawką kopisty (por. Est 4,6; 9,5). c) Mardocheusz – zob. Est 1,1a+. d) Artakserkses – zob. Est 1,1a+.

Wyjaśnienie snu Mardocheusza 1 Król nałożył podatki na ziemię królestwa i wyspy na morzu. 2 W księdze królów perskich i medyjskich opisał też na pamiątkę swoją potęgę i waleczność, a także bogactwo i świetność swego królestwa. 3Mardocheuszc był drugi po królu Artakserksesied. Był wielki w królestwie, a czczony i miłowany przez Żydów, opowiadał całemu narodowi, co się wydarzyło. 3aMardocheusz mówił: „Wszystko stało się za przyczyną Boga. 3bPrzypomniałem sobie bowiem sen, jaki miałem w związku z tymi wydarzeniami i każde z nich się wypełniło. 3cMałe źródło stało się rzeką, pojawiło się światło i słońce, i mnóstwo wody. Rzeką jest Estera, którą król poślubił i uczynił królową. 3dDwa smoki – to ja i Haman. 3eNarodami są ci, którzy się zeszli, aby wymazać imięs Żydów. 3f Moim narodem jest Izraels, który wołał do Boga i został ocalony. Pans ocalił swój luds i Pan wybawił nas ze wszystkich tych nieszczęść. Bóg uczynił wielkie znaki i cudas, jakie nie zdarzyły się wśród pogan, 3gdlatego wyznaczył dwa losy: jeden

10

2Sm 22,44; Ps 18,44

Ps 135,9

Wyjaśnienie snu Mardocheusza. Informacja o dobrobycie i pomyślności kraju po wywyższeniu Mardocheusza, świadcząca o rzetelnym wypełnianiu przez niego obowiązków, potwierdza zarazem tezę autora, że wierność Bogu i własnemu narodowi można pogodzić z wiernością wobec króla i narodu perskiego. Grecki dodatek, w którym Mardocheusz wyjaśnia swój dziwny sen, opisany już na początku księgi (Est 1,1a-r), podkreśla czynną obecność Boga w dziele

959

ESTERA 9,23 — 10,3g

19_Est:19_Est

9/3/08

2:56 PM

a) Ptolemeusz – trzech Ptolemeuszów miało żony o imieniu Kleopatra: Ptolemeusz VIII (116-107 przed Chr. i 88-81 przed Chr.), Ptolemeusz XII (80-57 przed Chr. i 55-51 przed Chr.), Ptolemeusz XIV (5248 przed Chr.). Trudno stwierdzić jednoznacznie, za panowania którego z nich ostatecznie zredagowano księgę i dokonano jej przekładu na język grecki. Najbardziej prawdopodobne jest, że stało się to w czasach Ptolemeusza VIII lub XII.

Page 960

dla ludu Bożego, a drugi dla wszystkich narodów. 3hTe dwa losy spełniły się o godzinie i czasie, w dniu sądus przed Bogiem i wobec wszystkich narodów pogańskich. 3iWtedy to Bóg wspomniał swój luds i oddał sprawiedliwość swojemu dziedzictwu. 3kTe więc dni miesiąca Adar, czternasty i piętnasty dzień tego miesiąca, będą dla Jego ludu Izraela dniami spotkań, radości i wesela przed Bogiem przez pokolenia na wieki”. 3l Dozyteusz, który mówił, że jest kapłanem i lewitąs, oraz Ptolemeusz, jego syn, przywieźli powyższy list dotyczący Purim w czwartym roku panowania Ptolemeuszaa i Kleopatry. Mówili, że jest wiarygodny i że został przetłumaczony w Jeruzalems przez Lizymacha, syna Ptolemeusza.

wyzwolenia narodu żydowskiego. W obrazowy sposób dowodzi, że Estera była narzędziem Boga, przez które realizuje On swój plan zbawienia w wybranym przez siebie momencie. Podobnie wzmianka o różnych losach przygotowanych dla Żydów i dla narodów pogańskich ma podkreślić, że Boża opatrzność rządzi nawet pozornie przypadkowymi wydarzeniami w dziejach ludzkości.

ESTERA 10,3h-3l

960

Pwt 9,27; Ps 98,3

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 961

PIERWSZA KSIĘGA MACHABEJSKA Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwsza Księga Machabejska to dzieło historyczne, opisujące walki Żydów o niepodległość w latach 175-134 przed Chr. Wspomniano w niej także o podbojach Aleksandra Macedońskiego. Do czasów późniejszych, po 134 r. przed Chr., odnosi się tylko ostatnie zdanie księgi, stwierdzające, że wiadomości o rządach Jana syna Szymona znajdują się w rocznikach jemu poświęconych. Władca ten, znany jako Jan Hirkan I, panował w Judei w latach 134-104 przed Chr. Księga mogła więc powstać za jego czasów lub niedługo po nich. Nie znamy imienia autora, możemy natomiast stwierdzić, że znał on dobrze dzieje tej epoki i zapewne osobiście uczestniczył w wydarzeniach. Mógł to być członek dworu dynastii machabejskiej, który miał wgląd do związanych z nią dokumentów. Tytuł księgi pochodzi od nazwy opisanej w niej dynastii książąt i najwyższych kapłanów żydowskich, zwanej machabejską lub hasmonejską. Dynastia natomiast wzięła swoją nazwę od Judy, któremu nadano przydomek Machabeusz (od aram. słowa ‘młot’ albo od hebr. zwrotu ‘wybrany przez Jahwe’). Był on jednym z pięciu braci, którzy stanęli wraz z ojcem Matatiaszem na czele powstania Żydów przeciwko obcej okupacji. Nazwą „bracia machabejscy” określa się również, choć nieściśle, siedmiu braci, których męczeństwo zostało opisane w 2Mch 7. Przydomek ten pojawia się także w nazwie Druga Księga Machabejska, która wbrew pozorom nie jest dalszym ciągiem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje równolegle tę samą epokę. Istnieją też apokryfy o analogicznej nazwie: Trzecia Księga Machabejska, opowiadanie o prześladowaniach Żydów w Egipcie w III w. przed Chr., oraz Czwarta Księga Machabejska, która skupia się na męczeństwie starca Eleazara i siedmiu braci, opisanym także w Drugiej Księdze Machabejskiej (2Mch 6,18 – 7,42). Bliźniacze tytuły nie pochodzą z okresu powstawania dzieł, ale z czasów dużo późniejszych. Hebrajski oryginał księgi nie przetrwał do naszych czasów. Korzystamy więc z wczesnego tłumaczenia zawartego w greckiej wersji Starego Testamentu – Septuagincie (LXX). Obecność Ksiąg Machabejskich w tym zbiorze oznacza, że w starożytności cieszyły się one uznaniem wśród Żydów mówiących po grecku, a także wśród chrześcijan. Jednak Żydzi czasów pobiblijnych, posługujący się językami aramejskim i hebrajskim, nie uznali je za natchnione. Ostatecznie rabini nie zaliczyli ich do kanonu żydowskich ksiąg świętych. Pod ich wpływem również część chrześcijan wątpiła w natchnienie i kanoniczność greckich ksiąg Starego Testamentu. Od XVI w. takie stanowisko przyjmują protestanci. Katolicyzm wierny tradycji Kościoła starożytnego uznaje jednak Pierwszą i Drugą Księgę Machabejską za natchnione i kanoniczne. W prawosławiu uznaniem cieszą się także Trzecia i Czwarta Księga Machabejska. Współcześni Żydzi traktują te księgi jako cenne świadectwo bohaterskiej walki ich przodków z wrogami. Księgi biblijne, których przynależność do kanonu była lub jest kwestionowana, nazywa się deuterokanonicznymi (wtórnokanonicznymi). Do tej grupy wraz z Księgami Machabejskimi należą Księgi: Tobiasza, Judyty, Barucha, Mądrości, Mądrość Syracha, fragmenty Księgi Daniela (Dn 3,24-90; 13 – 14) oraz greckie fragmenty Księgi Estery. 961

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 962

Treść i teologia Tematyka Pierwszej Księgi Machabejskiej jest przede wszystkim historyczna. Styl księgi jest jednolity, kompozycja spójna i przemyślana. Najpierw autor nakreślił sytuację w Judei pod władzą grecką. Reprezentowali ją królowie pochodzenia macedońskiego, rządzący w Syrii ze stolicą w Antiochii. W 175 r. przed Chr. na tron wstąpił Antioch IV Epifanes, za którego panowania nasiliły się próby asymilacji Żydów. Wielu z nich już wtedy naśladowało zwyczaje greckie. W końcu 167 r. przed Chr. Antioch zniszczył Jerozolimę, a jej świątynię przekształcił w miejsce pogańskiego kultu. Zabronił pielęgnowania żydowskich zwyczajów oraz przymuszał do przyjmowania greckiego stylu życia. Prześladowania spotkały się z reakcją Żydów, którzy pod wodzą kapłana Matatiasza podjęli walkę powstańczą. Po śmierci Matatiasza na czele powstania stawali kolejno jego synowie: Juda, Jonatan, Szymon, a następnie Jan, syn Szymona. W 164 r. przed Chr. powstańcy dowodzeni przez Judę odzyskali świątynię i na nowo ją poświęcili. Za czasów Jonatana (najwyższego kapłana od 152 r. przed Chr.) odzyskali władzę w Judei, co Grecy z Syrii zmuszeni byli tolerować. Opis tych faktów jest zasadniczo dokładny i wiarygodny, chociaż autor księgi nie ukrywa swojego punktu widzenia: utożsamia się z dynastią machabejską i z tej perspektywy interpretuje wydarzenia. Braci Machabeuszów uważa za powołanych przez Boga, a Greków z Syrii oraz kolaborujących z nimi Żydów uznaje za wrogów ojczyzny i religii. Tłem księgi jest więc konflikt świata żydowskiego z greckim. Grecy nie doceniali wyjątkowości monoteistycznej religii żydowskiej. Uważali, że bogów jest tylu, ile potężnych sił w świecie, a różne religie czczą pod różnymi nazwami te same siły, np. grecki Zeus to Jupiter w Rzymie czy Baal w Syrii. Uważali, że Bóg Jahwe to lokalna „odmiana” Zeusa (albo Dionizosa). Sprzeciw Żydów odbierali jako działalność wywrotową. Niektórzy Żydzi przyjęli poglądy Greków i wyrzekali się swoich obyczajów (obrzezanie, przepisy dotyczące pokarmów). Przystali na grecką szkołę, kulturę, organizację życia i domagali się miejsca w państwie na równi z obywatelami pochodzenia greckiego. Kult Boga Jahwe uznali za lokalny przejaw ogólnoludzkiej religijności i postanowili czcić Go na sposób grecki. Zyskali poparcie króla i władzę nad świątynią, a sprzeciw Żydów zachowujących tradycję próbowali złamać siłą. Inna grupa Żydów próbowała pogodzić tradycyjną religijność z posłuszeństwem obcej władzy. Stanowisko takie reprezentował np. najwyższy kapłan Alkimos, zmarły w 159 r. przed Chr. W Księgach Machabejskich jego czyny zostały jednak potępione, a on sam uznany za kolaboranta (1Mch 7,23n; 2Mch 14,3). Żydowscy powstańcy natomiast stanęli w obronie wiary w jedynego Boga, Prawa Bożego i dotychczasowych form kultu, pragnąc również wyzwolić Judeę. Zbrojnie zwalczali garnizony greckie i kolaborantów. Inną formę sprzeciwu podjęli Żydzi, którzy pozostali heroicznie wierni swojej wierze. Wielu spośród nich spotkała za to śmierć męczeńska. Tę postawę sławi Druga Księga Machabejska. Przesłanie Pierwszej Księgi Machabejskiej dotyczy więc stosunku ludzi wierzących do obcej władzy, kultury i religii. Kultura grecka nie została jednak potępiona jako taka. Sam autor naśladuje w swoim dziele wzory historycznego pisarstwa greckiego. Według niego wiedza czy sztuka obcych kultur nie jest czymś złym. Złe jest przejmowanie ideologii, moralności i kultu sprzecznych z religią objawioną. Księdze obca jest też wroga postawa wobec obywateli innych narodowości; krytykuje się jedynie agresorów. Autor dostrzega przychylność niektórych Greków, Rzymian zaś uznaje się za politycznych sojuszników. Aprobata wojny zawarta w księdze może okazać się trudna do przyjęcia przez chrześcijańskiego czytelnika. Autor opisuje ją jednak jako metodę obrony wiary i ojczyzny przed niesprawiedliwą agresją. 962

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 963

PIERWSZA KSIĘGA MACHABEJSKA

Dzieje Matatiasza

1Mch 6,2; 8,5

1Mch 11,38.52

1Mch 6,15; 8,14

Pwt 29,18; 1Mch 2,48.62 1Mch 8,7; 2Mch 1,14-16

2Mch 4,7-20 Pwt 13,14; 1Mch 7,5; 9,23; 11,21

Aleksander Wielki i jego następcy 1 Wydarzyło się to po ataku Aleksandra, syna Filipa Macedońskiego, który wyszedł z kraju Kittima, pobił Dariuszab, króla Persóws i Medówc, i królował zamiast niego najpierw nad Helladąd. 2Następnie prowadził wiele wojen, zdobył mnóstwo twierdz i zabił wielu królów panujących w ich krajach. 3Dotarł aż na krańce ziemie i złupił wiele narodów. Ziemia zamilkła przed nim, a jego serce wbiło się w pychę. 4Zgromadził on bardzo silną armię; rządził krajami i ludami, a ich władców zmusił do płacenia podatku. 5A potem, złożony ciężką chorobą, zrozumiał, że umiera. 6Przywołał więc zaufanych towarzyszy, którzy wychowywali się z nim od dzieciństwa, i jeszcze za życia podzielił między nich swoje królestwo. 7Aleksander zmarł po dwunastu latach królowania. 8 Rządy objęli jego towarzysze, każdy w przydzielonej sobie części. 9Gdy król umarł, wszyscy oni nałożyli sobie diademyf, a po nich także ich synowie – na wiele lat – i uczynili wiele zła na ziemi. 10Spośród nich wyrósł grzeszny korzeń – Antioch Epifanesg, syn króla Antiocha. Był on zakładnikiem w Rzymie, a zaczął królować w sto trzydziestym siódmym roku panowania Grekówh.

1

a) Kittim – nazwa hebr. pochodząca zapewne od miasta Kition na Cyprze; później określano nią Grecję i Rzym. b) Dariusz – znany jako Dariusz III Kodoman, król perski w latach 336-331 przed Chr. c) Medowie – mieszkańcy Medii, państwa położonego nad Morzem Kaspijskim, na terenie dzisiejszego północno-zachodniego Iranu. d) Hellada – chodzi o Grecję. Obszar obecnej Grecji zjednoczył pod swoją władzą Filip, ojciec Aleksandra. Najeżdżając imperium perskie, Aleksander najpierw podbił Azję Mniejszą, licznie zamieszkałą przez Greków. Pierwsza Księga Machabejska opisuje to w skrócie. e) na krańce ziemi – czyli do granic Indii. f) diademy – chodzi o białe opaski na głowę, ówczesne symbole godności królewskiej. g) Antioch Epifanes – syn Antiocha III Wielkiego. Wstąpił na tron po śmierci brata Seleukosa IV Filopatora w 175 r. przed Chr. i panował do 164 r. przed Chr. h) Daty w księdze są liczone od umownego początku panowania dynastii Seleucydów i założenia ich stolicy, Antiochii nad Orontesem, co odpowiada 312 r. przed Chr.

Hellenizacja Judei W tych dniach pojawili się w Izraelus ludzie nieprawi, którzy zwiedli wielu, mówiąc: „Chodźcie, zawrzyjmy przymierzes z narodami mieszkającymi wokół nas, bo od kiedy oddaliliśmy się od nich, spotkały nas liczne nieszczęścia”. 11

Aleksander Wielki i jego następcy. Autor zaczyna od historycznego tła wydarzeń, sięgających blisko dwa wieki wstecz. Aleksander Wielki (336-323 przed Chr.), władca Macedonii i Grecji, podbił imperium perskie od Azji Mniejszej po Środkową, aż do granic Indii. Był to początek panowania kultury greckiej (helleńskiej) na Bliskim Wschodzie. Wzmianka o tym, że Aleksander przed śmiercią podzielił swoje państwo (w. 6), odzwierciedla ówcześnie panujący pogląd. Faktycznie Aleksander zmarł nagle, a wodzowie jego armii zaciekle walczyli o spadek po nim. Kraj Izraela należał kolejno do dwóch królestw powstałych z podziału imperium Aleksandra. Do 198 r. przed Chr. stanowił część państwa egipskiego, gdzie rządziła dynastia Ptolemeuszów (Lagidów), a potem został przyłączony do Syrii, gdzie panowali Seleucydzi. Rządy władców tej epoki, zwanej hellenistyczną, autor biblijny uważa za grzeszne. Hellenizacja Judei. Hellenizacja to przyjmowanie kultury greckiej w różnych jej wymiarach. W tym przypadku nie chodzi o korzystanie z języka czy nauki greckiej, lecz odrzucenie wymogów religii żydowskiej na rzecz zwyczajów greckich oraz upowszechniania pogańskiego kultu. Zwolennikom takich praktyk autor księgi zarzuca odstępstwo od prawa Bożego, oceniając jako grzeszne opowiedzenie się za prawami pogańskiego państwa greckiego oraz zastąpienie

963

1. MACHABEJSKA 1,1-11

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) obcych narodów – chodzi o pogan. b) gimnazjon – miejsce ćwiczeń fizycznych, a jednocześnie centrum kulturalne, służące kształceniu młodzieży w duchu greckim. Składał się z otoczonego portykiem boiska oraz z przylegających doń pomieszczeń. Grecy wykonywali ćwiczenia sportowe nago, co było sprzeczne z żydowskimi obyczajami. c) Wyzbywali się… obrzezania – można to było uczynić przez specjalny zabieg. Prawdopodobnie poddawali się mu Żydzi ćwiczący nago w gimnazjonie, aby ukryć swoje żydowskie pochodzenie. Niewykluczone również, że wyzbycie się znaku obrzezania oznaczało radykalne odstąpienie od zasad wiary żydowskiej. W takim wypadku określenie to jest metaforą, podobnie jak cudzołóstwo (nierząd) w znaczeniu bałwochwalstwa a nie przewinień seksualnych (np. Sdz 8,33; Ez 16). d) Ptolemeusz VI Filometor, wstępując na tron, był małoletni. Panował w Egipcie w latach 180-145 przed Chr. e) w sto czterdziestym trzecim roku – tzn. w 169 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). f) dom Jakuba – potomkowie patriarchy Jakuba (Izraela), czyli naród izraelski.

Page 964

12

Wielu spodobały się te słowa. 13Niektórzy z ludu powzięli decyzję i udali się do króla, który upoważnił ich do wprowadzania praw obcych narodówa. 14W Jerozolimies wybudowali więc gimnazjonb, stosownie do zwyczajów obcych narodów. 15 Wyzbywali się znaku obrzezaniac i odstąpili od świętego przymierza. Związali się z obcymi narodami i zaprzedali się im, aby móc dopuszczać się zła. Wyprawa Antiocha IV na Egipt Kiedy Antioch utwierdził swoje panowanie, postanowił zawładnąć Egiptem, aby rządzić dwoma królestwami. 17Wkroczył więc do Egiptu z wielkim wojskiem, rydwanami i słoniami, z jeźdźcami i wielką flotą, 18i rozpoczął wojnę przeciwko królowi Egiptu Ptolemeuszowid. Ptolemeusz przestraszył się go i uciekł. Padło wielu zabitych. 19Antioch zdobył warowne miasta egipskie i złupił Egipt.

1Krl 21,20.25; 2Krl 17,17

16

Złupienie świątyni jerozolimskiej 20 Po pobiciu Egiptu w sto czterdziestym trzecim rokue Antioch zawrócił, uderzył na Izraelas i z wielkim wojskiem wkroczył do Jerozolimys. 21Wtargnął zuchwale do świątynis i zrabował złoty ołtarzs, świecznik, wszystkie naczynia, 22stół chlebów poświęconychs i kielichy ofiarne, misy i złote kadzielnice, zasłonę i wieńce, a złoty ornament z fasady świętego mieszkanias zabrał w całości. 23Zrabował srebro, złoto i kosztowne naczynia; odnalazł też i zabrał skarby, które były ukryte. 24Wszystko to zrabował, dokonał rzezi, wygłosił zuchwałe mowy i powrócił do swojego kraju. 25 Nastał wielki płacz w Izraelus, we wszystkich jego posiadłościach. 26 Jęczeli przywódcy i starsi; dziewczęta i chłopcy wzdychali. Zmarniało piękno kobiet. 27 Każdy pan młody podniósł lament, a oblubienica smuciła się na ślubnym łożu. 28 Ziemia wzruszyła się nad swoimi mieszkańcami, a cały dom Jakubaf okrył się wstydem.

przymierza z Bogiem przez przymierze z ludami pogańskimi. Nieprawość niektórych Żydów polegała też na tym, że pod pozorem dobrosąsiedzkich stosunków kolaborowali z okupantem. Dotąd, mimo politycznej zależności od Greków, życie codzienne Żydów było regulowane przez Prawo Mojżeszowe. Wyprawa Antiocha IV na Egipt. Antioch IV najechał Egipt w 169 r. przed Chr., zawierając wcześniej w tej sprawie porozumienie z Ptolemeuszem VI Filometorem, jednym z trojga władających nad Nilem (Kleopatra II, Ptolemeusza VI, Ptolemeusza VIII). Władcy nie udało się zdobyć Aleksandrii, w której bronił się Ptolemeusz VIII, brat Ptolemeusza VI. Przymuszony sytuacją w swoim państwie opuścił Egipt. Najechał go ponownie, kiedy przywrócono trójrządy, co uznał za złamanie wcześniejszego porozumienia. Do ostatecznego wycofania się z Egiptu zmusiła Antiocha interwencja Rzymu. Złupienie świątyni jerozolimskiej. Rabunki opisane w tej części księgi wynikały z braku pieniędzy w skarbcu Antiocha IV. Świątynia jerozolimska, jako jedyne miejsce kultu Żydów, była wyjątkową świętością. Jednocześnie była bardzo bogato wyposażona. Ponadto świątynie jako nietykalne służyły w tych czasach za miejsce składania depozytów, czyli w pewnym sensie pełniły funkcję banku. Król ukradł więc oszczędności żydowskich poddanych. Zuchwałe mowy Antiocha (w. 24) to wyraz bluźnierczego przypisywania sobie przez niego boskich atrybutów (Dn 11,36).

1. MACHABEJSKA 1,12-28

1Kor 7,18

964

1Mch 3,34; 6,35; 8,6; 2Mch 5,1; Dn 11,25-28 1Mch 10,51; 2Mch 4,21; 9,29

2Mch 5,15-21

Wj 25,31-37; 30,1-3 Wj 25,23-30 Wj 26,31-33; 1Mch 4,57 1Mch 2,9

Jr 7,34; 16,9

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 965

Złupienie miasta 29 Po dwóch latach król posłał do miast Judys poborcę podatkówa. Przybył on do Jeruzalems z wielkim wojskiem i 30zapewniał o pokoju, lecz były to podstępne słowa. Kiedy mu uwierzyli, niespodziewanie napadł na miasto, zadał mu wielką klęskę i zabił wielu Izraelitówb. 31Ograbił i spalił miasto, zburzył domy i mury obronne. 32Jego ludzie uprowadzili w niewolę kobiety i dzieci; zagarnęli także bydło.

1Mch 3,45; 4,41; 6,18.26; 14,36

Ps 79,1-3

1Mch 3,45 Am 8,10; Tb 2,6

2Mch 6,1-11

Budowa twierdzy 33 Miasto Dawidac otoczyli wielkim i mocnym murem oraz potężnymi basztami i uczynili z niego swoją twierdzę. 34Osiedlili w nim naród grzeszny, ludzi nieprawych, którzy się w nim obwarowalid. 35Zgromadzili tam broń i żywność oraz złożyli łupy zrabowane w Jeruzalems. W ten sposób stali się poważnym zagrożeniem. 36 Sidłem stali się dla świątynis, a dla Izraelas przeciwnikiem złowrogim we wszystkim. 37 Wokół świątyni przelali krews niewinną i splądrowali świątynię. 38 Z ich powodu uciekli mieszkańcy Jerozolimys, która stała się mieszkaniem dla cudzoziemców, a dla swego potomstwa miejscem obcym; jej własne dzieci musiały ją opuścić. 39 Jej świątynia spustoszona doszczętnie. Jej święta w płacz zamienione, jej szabatys – w obelgę, cześć jej – we wzgardę. 40 Jej hańba większa niż dawna chwałas. Sława jej zamieniona w żałobę.

a) poborcę podatków – według 2Mch 5,24 miał on na imię Apoloniusz i był dowódcą Mizyjczyków. Żydowski historyk Józef Flawiusz nazwał go gubernatorem Samarii. W 1Mch 3,10n jest mowa o śmierci Apoloniusza. b) Izraelici – nazwa członków ludu Bożego w sensie religijnym. Określenie „Żydzi” wskazywało raczej na mieszkańców Judei i na pochodzenie narodowe. c) Miasto Dawida – w tych czasach nazwa ta prawdopodobnie oznaczała zachodnie wzgórze Jerozolimy, podczas gdy świątynia leżała na wschodnim. Twierdza grecka mogła leżeć na północ od świątyni, podobnie jak późniejsza forteca rzymska Antonia. d) Chodzi o osadników pogańskich i o Żydów sprzyjających najeźdźcy.

Dekret Antiocha IV Król wydał polecenie dla całego królestwa, aby wszyscy stali się jednym ludem, 42by każdy porzucił swoje prawa. Wszystkie narody przyjęły postanowienie króla. 43Także wielu Izraelitów przyjęło obrzędy nakazane przez króla. Zaczęli oni składać ofiary bożkom i bezcześcić szabats. 44Następnie król skierował do Jerozolimys i miast Judys posłów z pisemnym zarządzeniem, że mają postępować według praw, które są obce dla kraju; 45mają zaprzestać składania w świątynis ofiar 41

1Mch 2,19

Dn 9,27; 11,31

Budowa twierdzy. Król Antioch IV chciał przekształcić Jerozolimę w nowe miasto i zasiedlić je wiernymi mu ludźmi. Budowa twierdzy i osadzenie w niej greckiego garnizonu miały być środkiem ciągłego wywierania presji na ludność Jerozolimy i dawały szansę szybkiego reagowania na wypadek jakiegokolwiek sprzeciwu wobec postanowień króla. Wynikłe stąd dla życia społecznego i religijnego nieszczęścia autor komentuje językiem poetyckiej lamentacji (ww. 36-40). Dekret Antiocha IV. Motywy i naturę zarządzeń Antiocha IV objaśniono szerzej we Wprowadzeniu. Król zamierzał ujednolicić politycznie swoje państwo, biorąc wzór z Rzymu. Jednym z ważnych czynników służących temu celowi miała być wspólna religia, a w niej synkretyczny kult Zeusa Olimpijskiego. Problemem dla Antiocha okazała się

965

1. MACHABEJSKA 1,29-45

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) sto czterdziestego piątego roku – data podana odpowiada 6 grudnia 167 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). b) Księgę Przymierza – chodzi o Pięcioksiąg, czyli Prawo (Torę), którego centralnym punktem jest opis zawarcia przymierza na Synaju. c) dwudziestego piątego dnia – był to dzień urodzin króla, które obchodzono każdego miesiąca. d) Izrael – w tych czasach nazwa Żydów jako ludu Bożego, akcentująca religijny, a nie polityczno-narodowy charakter represji.

Page 966

całopalnychs, pokarmowychs i płynnych; mają bezcześcić szabatys i święta; 46profanować świątynię i rzeczy święte; 47 wznosić pogańskie ołtarzes, świątynie i posągi; zabijać na ofiarę wieprze i inne nieczystes zwierzęta; 48zostawiać swoich synów bez obrzezanias, plamić swoje dusze wszelką nieczystościąs i plugastwem; 49i mają zapomnieć o Prawies oraz zarzucić wszystkie jego nakazy. 50Ktokolwiek by nie postąpił według rozkazu króla, miał być ukarany śmiercią. 51 Podobne decyzje wydał dla całego swojego królestwa, ustanowił nadzorców nad całym ludem i rozkazał, aby miasta Judy – jedno po drugim – składały ofiary. 52Wielu z ludu przyłączyło się do nich. Czynił to każdy, kto odstąpił od Prawa. I wyrządzili wiele zła w kraju. 53Z ich powodu Izraelici musieli się ukrywać we wszystkich miejscach, do których zbiegli. Prześladowanie Piętnastego dnia miesiąca Kislew sto czterdziestego piątego rokua król zbudował na ołtarzu całopalenias bluźnierczą obrzydliwość, a w okolicznych miastach Judys zbudowano ołtarze. 55Przed drzwiami domów i na placach składano ofiary kadzielne. 56Znalezione księgi Prawas rwano na kawałki i wrzucano do ognia. 57Każdy, u kogo znaleziono Księgę Przymierzab lub kto zachowywał Prawo, wyrokiem króla był skazywany na śmierć. 58I tak przez całe miesiące stosowali przemoc w Izraelus wobec wszystkich, których schwytali w miastach. 59 Dwudziestego piątego dniac miesiąca składano ofiary na ołtarzu wzniesionym na miejscu ołtarza całopaleń. 60Zgodnie z dekretem skazano na śmierć kobiety, które kazały obrzezaćs swoje dzieci. 61Za szyje wieszano niemowlęta, ich domowników oraz tych, którzy je obrzezali. 62Jednak wielu Izraelitów mocno sobie postanowiło, że nie będą jeść nieczystychs potraw. 63Woleli raczej umrzeć, niż splamić się nieczystymi pokarmami i zbezcześcić święte przymierzes. Dlatego ginęli. 64I tak wybuchnął wielki gniew na Izraelad. 54

jednak teokratyczna społeczność Żydów, dla której wyznawana wiara była silnym spoiwem narodu i ostoją tożsamości. Tym chętniej więc Antioch przychylił się do życzeń swoich zwolenników w Judei, którzy chcieli przekształcić religię i zwyczaje żydowskie na wzór grecki. Oznaczało to zniesienie autonomii religijnej i prawnej, którą dotąd Judea się cieszyła. Dlatego trzymanie się starego Prawa traktowano jako wyraz buntu przeciwko władzy. Autor Pierwszej Księgi Machabejskiej zwraca uwagę głównie na sprzeczność nowych zarządzeń z dotychczasowymi formami kultu żydowskiego oraz przepisami o czystości rytualnej. Prześladowanie. Najmocniejszym ciosem, jaki król zadał Żydom wiernym Prawu, było wzniesienie na ołtarzu całopalenia bluźnierczej obrzydliwości (w. 54). Był to zapewne ołtarz Zeusa utożsamianego z syryjskim Baalem (Dn 9,27; 11,31). W pojęciu Greków i ich żydowskich zwolenników Bóg Jahwe był tylko lokalną postacią Zeusa. Stary ołtarz ofiar całopalnych, bardzo duży i zbudowany z nieociosanych kamieni (Joz 8,31), został użyty jako postument pogańskiego ołtarza. Dla pobożnych Żydów była to niezwykle dotkliwa profanacja, lecz dla pewnych siebie okupantów i kolaborantów – reforma religijna. Postępująca hellenizacja i wiążące się z nią okrutne prześladowania wywołały słuszny opór Żydów wiernych tradycji i doprowadziły do wybuchu powstania. Autor księgi, pochwalając wierność Prawu, nie zaleca męczeństwa, lecz walkę (1Mch 2,29-41).

1. MACHABEJSKA 1,46-64

966

2Mch 6,21; Iz 66,3

2Mch 5,22

1Mch 2,31; Hbr 11,38

2Mch 6,2-10 1Mch 2,12; 6,7; 2Mch 10,5; Dn 9,27; 11,31; Mt 24,15

1Mch 4,52; 2Mch 10,5

2Mch 6,19; 7,1-42

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 14,29 1Krn 9,10; 24,7 1Mch 9,19; 13,25

1Mch 1,23 2Mch 5,13

Ps 50,2 1Mch 1,39.54.59; 4,38

1Mch 1,42

1Mch 1,42

9/3/08

2:57 PM

Page 967

Matatiasz i jego synowie 1 W owych dniach wystąpił Matatiasz, syn Jana, syna Szymona, kapłan spośród potomków Joariba z Jerozolimys, który osiedlił się w Modina. 2Miał on pięciu synów: Jana, zwanego Gaddi, 3Szymona, zwanego Tassi, 4Judę, zwanego Machabeuszb, 5Eleazara, zwanego Auaran, i Jonatana, zwanego Apfus. 6Widząc świętokradztwo dokonywane w Judzies i w Jerozolimie, 7powiedział: „Biada mi! Czy po to zostałem zrodzony, aby patrzeć na ucisk mojego ludu i na ucisk świętego miasta? Siedzieć bezczynnie, gdy wydane jest w ręce nieprzyjaciół, a świątynias – w ręce obcych? 8 Jego mieszkanies jest jak człowiek czci pozbawiony. 9 Wspaniałe naczynia zostały zrabowane. Na placach wymordowano jego dzieci. Jego młodzieńcy padli od wrogiego miecza. 10 Czy jest naród, który nie zawładnął jego królestwem i nie zagarnął jego łupów? 11 Wszystkie jego ozdoby zostały zagrabione. Zamiast być wolne, stało się niewolnikiem. 12 A oto nasza świątynia, nasza piękność i chwałas, została spustoszona i zbezczeszczona przez obce narody. 13 Po co więc jeszcze żyjemy?”. 14 Matatiasz i jego synowie rozdarli szatyc, nałożyli wory pokutned i bardzo płakali.

2

a) Modin – miejscowość przy drodze z Jerozolimy na wybrzeże Morza Śródziemnego, blisko Liddy. b) Machabeusz – przydomek ten, wyprowadzany najczęściej od słowa ‘młot’, przeniesiono potem na innych braci, na zryw wolnościowy (powstanie machabejskie) i na całą epokę (czasy machabejskie). Przydomki innych nie odegrały żadnej roli, a ich znaczenie nie jest pewne. Użycie przydomków wynikało stąd, że imiona braci były bardzo pospolite. c) rozdarli szaty – zwyczajowa reakcja na publiczne zło, a także znak bólu i rozpaczy (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). d) wory pokutne – przepaski na biodra powstałe przez rozprucie boków worka, stały element publicznej pokuty lub żałoby. e) przyjaciółmi króla – chodzi o honorowy tytuł dworski średniego szczebla.

Wybuch powstania 15 Do miasta Modina przybyli wysłannicy królewscy, aby przymuszać do odstępstwa przez składanie ofiar. 16Zgromadziło się wokół nich wielu Izraelitów. Przyszedł także Matatiasz wraz ze swoimi synami. 17Wtedy wysłannicy królewscy zwrócili się do Matatiasza w słowach: „Jesteś w tym mieście przywódcą wielkim i sławnym. Wspierają cię twoi synowie i bracias. 18Podejdź więc pierwszy i wypełnij zarządzenie króla, jak to uczyniły wszystkie obce narody, mieszkańcy Judys i ci, co pozostali w Jerozolimies. Wtedy ciebie i twoich synów spotka zaszczyt, że będziecie przyjaciółmi królae i wszyscy zostaniecie obsypani srebrem, złotem i wieloma darami”. 19Matatiasz odpowiedział donośnym głosem: „Nawet jeśli wszystkie obce narody, które podlegają królowi i są mu posłuszne, odstępują od wiary swoich przodków i zgadzają się Matatiasz i jego synowie. Punktem wyjścia opisu powstania jest żałoba narodu wyrażona w poetyckiej lamentacji Matatiasza. Stanowi ona ciąg dalszy wypowiedzi z 1Mch 1,36-40. Autor ukazuje w niej cierpienie narodu pod jarzmem okupanta i ból spowodowany ogołoceniem z największych świętości. Zarysował w ten sposób duchowy portret przyszłych powstańców. Wybuch powstania. Opowiadanie o buncie Matatiasza wyraża zasadę, że prawo Boże jest ważniejsze od nakazów króla. Uzasadnienie powstania jest więc religijne: chodzi o dochowanie wierności Bogu i obronę Jego praw. Autor księgi uważa za słuszne zabijanie zdrajców podporządkowujących się rozkazowi króla i przyjmujących religię pogańską.

967

1. MACHABEJSKA 2,1-19

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Pinchas – gr. Finees; wnuk Aarona, kapłan, który zabił parę uprawiającą bałwochwalczy nierząd sakralny (Lb 25,7n). Machabeusze uznawali go za swojego przodka (1Mch 2,54). b) Sytuacja Izraelitów przypominała czasy wędrówki narodu przez pustynię pod wodzą Mojżesza.

Page 968

z jego nakazami, 20to ja, moi synowie i moi bracia będziemy postępować zgodnie z przymierzems naszych ojców. 21Niech nas Bóg ustrzeże od tego, abyśmy porzucili Prawos i przykazanias. 22Nie będziemy słuchać nakazów króla i w niczym nie odstąpimy od naszej wiary”. 23 Kiedy skończył mówić te słowa, właśnie wystąpił pewien Żyd, aby w obecności wszystkich złożyć ofiarę na ołtarzus w Modin, zgodnie z zarządzeniem króla. 24Na ten widok Matatiasz zapłonął gorliwością, a poruszony do głębi i wiedziony słusznym gniewem podbiegł i zabił go przy ołtarzu. 25Zabił też wtedy królewskiego wysłannika, który zmuszał do składania ofiar, a ołtarz zburzył. 26Zapłonął gorliwością o Prawo i uczynił podobnie jak Pinchasa synowi Saloma, Zambriemu. 27Następnie Matatiasz nawoływał po mieście donośnym głosem: „Każdy, kto płonie gorliwością o Prawo i zachowuje przymierze, niech idzie za mną”. 28Uciekł on wraz z synami w góry, pozostawiając w mieście całe swoje mienie. Opór Żydów Wówczas wielu szukających tego, co sprawiedliwe i słuszne, zbiegło na pustynię, aby tam zamieszkać 30razem ze swoimi synami, żonami i swoimi stadami, ponieważ zaciążyły nad nimi nieszczęściab. 31Wysłannikom królewskim i wojsku, przebywającemu w Jerozolimies, mieście Dawida, doniesiono, że ludzie, którzy odrzucili nakazy króla, ukryli się w jaskiniach na pustyni. 32Wówczas wielu rzuciło się za nimi w pogoń. Dopędzili ich, zajęli pozycje naprzeciwko i w dzień szabatus stanęli do walki z nimi. 33Powiedzieli do nich: „Dosyć tego! Wyjdźcie i wypełnijcie nakaz króla, a będziecie żyli!”. 34 Tamci odpowiedzieli: „Nie wyjdziemy! Nie spełnimy nakazu króla i nie zbezcześcimy dnia szabatu”. 35Wtedy zaczęli z nimi walczyć. 36Tamci jednak nie odpowiedzieli im, nie rzucili w nich kamieniem ani nie zabarykadowali jaskiń. 37Mówili tylko: „Wolimy zginąć z czystym sumieniem. Niebo i ziemia są naszymi świadkami, że mordujecie nas niesprawiedliwie”. 38 Prześladowcy jednak podjęli z nimi walkę w szabat i zabili ich, ich żony i dzieci – około tysiąc ludzi, a także stada. 39 Kiedy Matatiasz i jego przyjaciele dowiedzieli się o tym, bardzo zasmucili się z ich powodu. 40Mówili między sobą:

Joz 24,15; Ps 101,2; 119,6; J 6,68

Pwt 5,32; Ps 125,5; Prz 4,27; 2P 2,21

Pwt 13,7-12; Kpł 20,2

Lb 25,6-13; Ps 106,30; Syr 45,23

2Mch 5,27

2Mch 6,11

29

Chociaż wprost nie podaje takiej zasady, przedstawia jednak czyn Matatiasza jako słuszny i godny naśladowania. Biblijnym uzasadnieniem takiej postawy jest postępowanie Pinchasa, który zabił dwoje bałwochwalców (Lb 25,6-8.11-13). Jego czyn został przyjęty przez Boga jako wyraz świętej gorliwości. Opór Żydów. Ucieczka na tereny pustynne i bierny opór okazały się niewystarczającymi środkami, by uniknąć przymuszania do łamania Prawa. Autor księgi przeciwstawia bierne męczeństwo czynnemu oporowi, gdyż apel do sumień prześladowców i oddanie życia bez walki nie dawały szansy na rozstrzygnięcie problemu. W zaistniałych okolicznościach walka zbrojna okazała się właściwszym rozwiązaniem. Z tego względu podjęto decyzję, aby zmienić zasadę bezwzględnego przestrzegania spoczynku szabatowego, której pobożni Żydzi byli dotąd wierni. Odtąd w judaizmie przyjmowano, że zagrożenie życia jest wystarczającym powodem naruszenia szabatu. Z czasem przyjęto także zasadę, że niebezpieczeństwo śmierci pozwala uchylić przepisy rytualne.

1. MACHABEJSKA 2,20-40

968

1Mch 1,34.53

Wj 16,29; 20,8-11; Ne 13,15n; 1Mch 1,45

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 9,43n

1Mch 7,13; 2Mch 14,6

1Mch 1,34

1Mch 1,10

Hbr 6,12; 13,7

1Mch 6,44 Rdz 15,6+; 22,1; Syr 44,20; Rz 4,3; Hbr 11,17 Rdz 37; 39,8-10 Rdz 41,40 Lb 25,6-13; Syr 45,23n Joz 1,1-9 Syr 46,1n

9/3/08

2:57 PM

Page 969

„Jeśli wszyscy tak postąpimy, jak uczynili nasi bracias, i nie będziemy walczyć przeciwko obcym narodom o nasze życie i nasze prawa, wówczas szybko zgładzą nas z ziemi!”. 41Postanowili więc tego dnia: „Jeśli ktokolwiek stanie do walki przeciwko nam w dzień szabatus, będziemy z nim walczyli i nie zginiemy, jak nasi bracia w jaskiniach”. Walki Matatiasza 42 Wówczas dołączyła do nich grupa asydejczykówa – dzielnych Izraelitów, z których każdy bez reszty oddany był Prawus. 43Przyłączyli się do nich także wszyscy uciekający przed prześladowaniami i wzmocnili ich szeregi. 44Tak oto utworzyli wojsko i w swoim oburzeniu uderzyli na grzeszników, w swym gniewie – na ludzi nieprawych. Wszyscy inni ratowali się ucieczką do obcych narodów, aby ocaleć. 45Matatiasz zaś i jego przyjaciele krążyli po kraju i burzyli ołtarzes. 46Nieobrzezanes dzieci, które znaleźli w granicach Izraelas, obrzezywalis siłą. 47Ścigali zuchwalców i przyczynili się do pomyślnego wykonania podjętego dzieła. 48Wyrwali Prawo z rąk pogan i królów i nie pozwolili panować grzesznikowi.

a) asydejczycy – jest to grecka forma hebrajskiego słowa hasidim, czyli ‘pobożni’, i oznacza członków wiernego Prawu stronnictwa religijnego. Część z nich, jak się wydaje, wybrała śmierć, inni jednak postanowili walczyć i sprzymierzyli się z Machabeuszami. W tym sojuszu asydejczycy reprezentowali orientację bardziej religijną, Machabeusze natomiast narodowo-polityczną. b) Pinchas – zob. 1Mch 2,26+.

Śmierć Matatiasza 49 Kiedy zbliżał się dzień śmierci Matatiasza, powiedział do swoich synów: „Oto teraz wzmogła się pycha i kara, czas zagłady i straszliwego gniewu. 50 Teraz więc, synowie, brońcie gorliwie Prawas i oddajcie swoje życie za przymierzes waszych ojców. 51 Wspomnijcie czyny przodków, których dokonali za swojego życia, a zyskacie wielką chwałę i nieśmiertelne imię. 52 Czy Abraham nie okazał się wierny w czasie próby i czy nie dlatego został uznany za sprawiedliwego? 53 Prześladowany Józef zachował przykazanias i został panem Egiptu. 54 Ojciec nasz Pinchasb za niegasnącą gorliwość otrzymał obietnicę wiecznego kapłaństwa. 55 Jozue za wypełnienie nakazu stał się sędzią w Izraelus. Walki Matatiasza. Oddział Matatiasza stał się zalążkiem ogólnonarodowego powstania. Partyzancka metoda walki okazała się skuteczna. Pierwszym jej celem byli zdrajcy i kolaboranci, których udało się zastraszyć i zmusić do ucieczki. Grecy bowiem nie potrafili zapewnić ochrony swoim zwolennikom rozproszonym po kraju. Autor nie ukrywa brutalności działań partyzantów, którzy radykalnymi środkami bronili religii żydowskiej i nie pozwalali na łączenie jej z pogańskimi kultami greckimi. Ewangeliczna zasada miłości nieprzyjaciół (Mt 5,44) nie była jeszcze znana. Śmierć Matatiasza. Opowiadanie o śmierci Matatiasza wzorowane jest na biblijnych relacjach o odejściu wielkich patriarchów, jak Jakub (Rdz 48 – 49) czy Mojżesz (Pwt 31 – 34). Jego mowa pożegnalna to kompozycja literacka, której celem jest zestawienie Machabeuszów ze sławnymi bohaterami ST i ludźmi o heroicznej wierze. Pochwała ich cnót ma zachęcić walczących do postępowania za ich przykładem. Podobne, choć dużo obszerniejsze, zestawienie sławnych postaci ze ST znajdziemy w Syr 44 – 50.

969

1. MACHABEJSKA 2,41-55

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) grzesznika – chodzi o Antiocha IV Epifanesa (1Mch 1,10+). b) Odpłaćcie – w myśl tradycyjnie pojętej zasady „oko za oko” (Kpł 24,19n). c) w sto czterdziestym szóstym roku – czyli w 166 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). d) Modin – zob. 1Mch 2,1+. e) nieprawych – czyli żydowskich odstępców od Prawa. Werset następny dotyczy wrogów zewnętrznych.

Page 970

56

Kaleb za złożenie świadectwa na zgromadzenius otrzymał w dziedzictwo ziemię. 57 Dawid za swoje miłosierdzie na wieki odziedziczył tron królewski. 58 Eliasz za niegasnącą gorliwość o Prawo został uniesiony do nieba. 59 Chananiasz, Azariasz i Miszael, ponieważ wierzyli, zostali ocaleni z płomienia. 60 Daniel za swoją prostotę został wyrwany z paszczy lwów. 61 Zauważcie więc, że z pokolenia na pokolenie ci się nie zawiodą, którzy pokładają w Nim nadzieję. 62 Nie bójcie się gróźb grzesznikaa, bo jego chwała zamieni się w gnój i w robactwo. 63 Dzisiaj się wywyższa, a już jutro go nie będzie, gdyż zamieni się w proch i znikną jego plany. 64 Synowie, bądźcie mężni i trzymajcie się mocno Prawa, ponieważ dzięki niemu doznacie chwały. 65 Oto wasz brat Szymon. Wiem, że jest człowiekiem mądrym. Jego zawsze słuchajcie, on będzie waszym ojcem. 66Juda Machabeusz, od młodości znany ze swojej siły, będzie wodzem waszego wojska w walce z poganami. 67A wy, przyłączcie do siebie wszystkich wypełniających Prawo i pomścijcie wasz lud. 68Odpłaćcieb poganom za zło i przylgnijcie do nakazu Prawa”. 69 Potem pobłogosławiłs ich i został przyłączony do swoich przodków. 70Umarł w sto czterdziestym szóstym rokuc i został pochowany w grobach swoich przodków w Modind. Cały Izrael bardzo go opłakiwał.

Lb 13,30; 14,6-9.24

1Sm 24,6n; 26,9 2Sm 7,16 1Krl 19,10.14 2Krl 2,11n; Syr 48,9 Dn 1,6; 3,16-24.91-96 Dn 6

Syr 2,10

Iz 51,12

Pwt 31,6

Dzieje Judy Juda wodzem 1 Zastąpił go jego syn Juda, zwany Machabeuszem. 2 Wspomagali go wszyscy jego bracias i ci, którzy przyłączyli się do jego ojca. Z zapałem walczyli w obronie Izraelas. 3 On swój lud rozsławił i przywdział zbroję jak olbrzym. Przypasał sobie oręż i stanął do wojny, własnym mieczem chronił wojsko. 4 W swoich czynach był do lwa podobny, do lwiątka ryczącego nad zdobyczą. 5 Ścigał nieprawyche, których wytropił,

3

Juda wodzem. Juda nie był najstarszym z synów Matatiasza (1Mch 2,2-5). Został wyznaczony jako następca ojca z powodu swojej waleczności. Opis czynów Judy Machabeusza zaczyna się od hymnu na jego cześć, który autor księgi powtórzył prawdopodobnie za wcześniejszą tradycją. Czyny Judy przypominają dokonania Jozuego, wielkiego wojownika okresu podboju Kanaanu (zob. Księga Jozuego).

1. MACHABEJSKA 2,56 — 3,5

970

2Mch 8,1-7 1Mch 2,1.4 1Mch 16,2

Rdz 49,9; 2Mch 11,11; Ez 19,5-7

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 971

i spalił tych, którzy nękali lud jego. Nieprawi przerazili się jego gniewem, zadrżeli wszyscy czyniący nieprawość. Za przyczyną jego ręki wybawienie dokonywało się pomyślnie. 7 Rozgniewał wielu królów, lecz swoimi czynami uradował Jakubaa. Pamięć o nim na zawsze będzie błogosławionas. 8 Przeszedł przez miasta Judys, wytępił w nich bezbożnychb i odwrócił gniews od Izraelas. 9 Jego imięs było sławne aż po krańce ziemi, on zgromadził tych, co mieli zginąćc.

a) Jakub – chodzi o cały naród izraelski wywodzący się od patriarchy Jakuba (Izraela).

Walki z Apoloniuszem i Seronem 10 Tymczasem Apoloniuszd zgromadził pogan i wielkie wojsko z Samariis, aby walczyć z Izraelems. 11Juda dowiedział się o tym, wyszedł mu naprzeciw, pobił go i zabił. Padło wielu zabitych, a pozostali uciekli. 12Zabrano ich łupy, a Juda wziął miecz Apoloniusza i odtąd zawsze nim walczył. 13 Seron, dowódcae wojska Syrii, usłyszał, że Juda zebrał ludzi, zgromadził wiernych sobie i wyruszył z nimi na wojnę. 14 Powiedział wtedy: „Rozsławię swoje imięs i okryję się chwałą w królestwie. Pokonam Judę i jego towarzyszy, którzy lekceważą nakaz króla”. 15Wyruszył więc, a razem z nim poszło silne wojsko bezbożnychb, aby mu pomóc zemścić się na Izraelitach. 16Zbliżyli się aż do wzniesienia Bet-Choronf, a Juda wyszedł mu naprzeciw z garstką ludzi. 17Kiedy dostrzegli wojsko idące im naprzeciw, powiedzieli do Judy: „Jakże nas garstka może walczyć przeciwko temu potężnemu tłumowi? W dodatku jesteśmy osłabieni, bo dzisiaj pościliśmy”. 18Juda odpowiedział: „Mały oddział może łatwo pokonać wielu. Niebug nie sprawia różnicy, czy ocala przy pomocy mnóstwa czy małego oddziału, 19bo zwycięstwo w bitwie nie zależy od liczebności wojska, lecz od siły pochodzącej z Nieba. 20Oni przychodzą przeciwko nam pełni pychy i bezprawia, aby wygubić nas, nasze żony i nasze dzieci oraz aby nas złupić. 21My zaś walczymy o nasze życie i nasze prawa. 22Nie bójcie się, bo On sam zetrze ich w naszej obecności”h. 23Skoro tylko skończył przemawiać, uderzył na nich znienacka, pokonał Serona i jego wojsko. 24Ścigali go po zboczu Bet-Choron aż do równiny. Zabili około ośmiuset ludzi, pozostali uciekli do kraju Filistynówi.

g) Niebu – w Pierwszej Księdze Machabejskiej słowo „Bóg” jest zastępowane słowem „Niebo”, co odpowiada żydowskiej tendencji niewymawiania przez szacunek nie tylko imienia Jahwe, lecz także słowa „Bóg”.

1Mch 5,5.44; 2Mch 8,33; 10,36 6

1Mch 14,36; 16,2

Lb 25,11

2Mch 4,4.21; 5,24 2Mch 15,26n

Joz 10,10

1Sm 14,6; 17,47; Jdt 9,11; 1Mch 4,31 Ps 33,16

2Mch 8,21; 13,14 Pwt 1,29n; 3,21n; 9,3 Joz 10,10n

b) bezbożnych – żydowskich odstępców. c) mieli zginąć – wierni Bogu, którzy w zamyśle wrogów mieli być wyniszczeni. d) Apoloniusz – w 1Mch 1,29+ został określony jako poborca podatków. e) dowódca – nie chodzi o wodza naczelnego, lecz wyższego oficera. f) Bet-Choron – dzisiejsze Bet-Ur (Bejt Ur), w rejonie Modin, rodzinnego miasta Machabeuszów. Miejsce wielu walk, gdyż tutaj wchodziła w góry droga wiodąca znad morza do Jerozolimy. Seron podążał do Jerozolimy, zajętej wprawdzie przez Greków z Syrii, ale izolowanej przez partyzantów.

h) Uroczyste mowy wodza przed bitwą (ww. 18-22 występują w całym starożytnym pisarstwie historycznym. Nie mają one charakteru protokołu czy stenogramu. Autor księgi układa je tak, by skomentować przyszłe wydarzenia. i) do kraju Filistynów – to znaczy na wybrzeże Morza Śródziemnego, gdzie kiedyś mieszkali Filistyni (zob. Słownik).

Walki z Apoloniuszem i Seronem. Pierwsze dwie bitwy Judy miały charakter partyzancki: atakując z zasadzki, rozbił pojedyncze oddziały wrogów. Zwycięstwa te opisano przesadnym stylem, odpowiadającym nastrojowi walczących i celowi księgi (zob. Wprowadzenie). Juda nie przypisuje sobie chwały za odniesione zwycięstwa, lecz oddaje ją Bogu (ww. 18-22). To On walczy w obronie Izraela i wyzwala go, jak czynił to już wiele razy w historii narodu wybranego (np. Wj 14,14; Pwt 1,30; Joz 10,14; Sdz 11,9.21).

971

1. MACHABEJSKA 3,6-24

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) wpływy z podatków – Antioch IV dla pozyskania poddanych zawiesił pobór podatków, przywrócenie tego obowiązku okazało się trudne. b) z królewskiego rodu – miano krewnego króla mogło mieć charakter honorowy. c) Chodzi o Antiocha V Eupatora, syna Antiocha Epifanesa. Jako młodzieniec panował w latach 164-162 przed Chr. d) za pomocą losów – ziemia miała być więc skonfiskowana na rzecz króla; zgodnie z ówczesnym zwyczajem, przyszłym dzierżawcom przydzielano ziemię państwową przez losowanie. e) przyjaciół króla – zob. 1Mch 2,18+. f) Ptolemeusz – według 2Mch 8,8n był gubernatorem prowincji Celesyrii. g) Nikanor – podwładny Ptolemeusza i jego reprezentant w Samarii. h) Gorgiasz – podwładny Ptolemeusza i jego reprezentant na Wybrzeżu i w Idumei (hebr. Edom) leżącej na południe od Judei. i) Podane liczby nie mają charakteru historycznego, gdyż skopiowano je z opisu armii wrogów Dawida w 1Krn 19,18. Historycy starożytni przeważnie zawyżali liczebność wrogich armii. Liczba 3 tys. żołnierzy Judy (podana w 1Mch 4,6) oraz blisko 3 tys. zabitych (podana w 1Mch 4,15) wskazuje, że wrogów mogło być łącznie kilka tysięcy. j) Emaus – miasto położone ok. 30 km na zachód od Jerozolimy, na granicy wzgórz i równiny nadmorskiej, przez którą nadeszli najeźdźcy.

Page 972

25

Tak Juda i jego bracia zaczęli budzić grozę. Przerażenie padło na okoliczne narody. 26Jego sława dotarła do króla, a o bitwach Judy opowiadały narody. Wyprawa Antiocha IV 27 Kiedy król Antioch usłyszał te opowieści, zapałał gniewem. Kazał zgromadzić wszystkie wojska swego królestwa – bardzo silną armię. 28Otworzył swój skarbiec i wypłacił wojskom żołd za cały rok. Rozkazał im trwać w gotowości bojowej. 29Spostrzegł jednak, że w skarbcach brakuje pieniędzy i że wpływy z podatkówa z kraju są małe z powodu waśni i nieszczęść, które spowodowało zniesienie praw obowiązujących od zamierzchłych czasów. 30Przeląkł się, że nie ma – jak to się już kilka razy wydarzyło – na wydatki i dary, które poprzednio rozdawał szczodrą ręką. Był bowiem bardziej rozrzutny niż poprzedni królowie. 31Przytłoczony tymi kłopotami postanowił udać się do Persjis, aby zebrać podatki z krajów i zgromadzić wiele pieniędzy. 32 Sprawy królestwa od rzeki Eufrat aż do granic Egiptu powierzył Lizjaszowi, człowiekowi sławnemu, który pochodził z królewskiego rodub. 33Kazał mu też aż do swojego powrotu wychowywać swojego syna Antiochac. 34Przekazał mu połowę swych wojsk i słoni oraz wydał mu polecenia dotyczące wszystkich swoich decyzji, w tym także tych, które odnosiły się do mieszkańców Judeis i Jerozolimys. 35Miał wysłać przeciwko nim wojsko, aby doszczętnie zniszczyło siłę Izraelas i to, co pozostało z Jerozolimy, by wymazać pamięć o nich z tego miejsca. 36Całą ich krainę miał zasiedlić cudzoziemcami, przydzielając im ziemię za pomocą losówd. 37 Król zabrał ze sobą pozostałą część wojsk i w roku sto czterdziestym siódmym wyruszył ze swojego królewskiego miasta Antiochiis. Przekroczył Eufrat i szedł dalej przez górskie prowincje. Walki z Nikanorem i Gorgiaszem 38 Lizjasz wybrał spośród przyjaciół królae dzielnych ludzi: Ptolemeuszaf, syna Dorymenesa, Nikanorag i Gorgiaszah. 39 Posłał z nimi czterdzieści tysięcy piechoty i siedem tysięcy jazdyi, aby udali się do kraju Judys i zniszczyli go zgodnie z rozkazem króla. 40Wyruszyli więc z całym swoim wojskiem i zatrzymali się na równinie w pobliżu Emausj.

Wyprawa Antiocha IV. Król wyruszył na podbój Armenii, ściągając po drodze pieniądze od poddanych. Sprawę mniej ważną, choć drażniącą, którą było stłumienie lokalnego buntu w Judei, powierzył gubernatorowi Lizjaszowi. Tak więc z początku król nie uważał powstania Machabeuszów za poważne zagrożenie, skoro podjął działania zbrojne jeszcze na drugim froncie. Walki z Nikanorem i Gorgiaszem. Fragment sprawia wrażenie sprawozdania wojskowego, z którego wynika, że Juda, choć dysponował słabszą armią, zwyciężył dzięki lepszej taktyce, atakując osobno oddziały wroga. Walki Judy opisano w taki sposób, aby uwyraźnić analogie do czasów wyjścia z Egiptu i zwycięstw Dawida. Juda zabiera miecz Apo-

1. MACHABEJSKA 3,25-40

972

Pwt 2,25

1Mch 1,10

1Mch 6,1

1Mch 6,6.17.55; 7,2

1Mch 1,17

1Mch 12,53

2Mch 8,8-36 1Mch 2,18+ 1Mch 4,1.5.18; 2Mch 4,45; 8,8n; 10,14

1Mch 4,3; 9,50

20_1Mch:20_1Mch

41

1Mch 1,33-39; Lm 1,1 1Mch 4,38

Sdz 20,1-3; 1Sm 7,5n; 10,17; Jr 40,6 2Sm 3,31; 1Mch 2,14; 4,39

Wj 28,4 Kpł 27,30; Ne 10,36-39 Lb 6 1Mch 3,18 1Mch 1,39; 4,38

Lb 10,9; 1Mch 4,13; 5,33; 9,12; 16,8 Wj 18,21 Pwt 20,5-9; Sdz 7,3

1Kor 9,7

Pwt 31,6; 2Sm 10,12

9/3/08

2:57 PM

Page 973

Gdy tamtejsi kupcy usłyszeli o nich, wzięli bardzo wiele srebra i złota, a także kajdany, i przyszli do ich obozu, aby kupić Izraelitóws jako niewolników. Do wojska zaś dołączyły też oddziały syryjskie i filistyńskiea. 42Juda i jego bracia zobaczyli, że grozi im wielkie niebezpieczeństwo, bo wrogie wojska obozują już w ich granicach. Dowiedzieli się także o tym, że król nakazał doszczętnie zniszczyć lud. 43Mówili między sobą: „Nie pozwólmy poniżać naszego ludu. Walczmy w obronie ludu i świętości”. 44Zwołano zgromadzenies, aby przygotować się do wojny, aby się modlić i błagać o miłosierdzies i litość. 45 Jeruzalems wyludniło się jak pustynia. Nie wchodzi ani nie wychodzi z niego żadne z jego dzieci. Podeptano świątynięs, a cudzoziemcy zamieszkali w twierdzy jak obcy ludzie w gospodzie. Zabrano radość Jakubowis. Zamilkły flet i cytra. 46 Zgromadzili się i przyszli do Mispyb, naprzeciwko Jeruzalems, ponieważ wcześniej Mispa była dla Izraela miejscem modlitwy. 47Tego dnia pościli i nałożyli wory pokutne, posypali głowy popiołem i rozdarli swoje szatyc. 48Rozwinęli zwój Prawas, aby zasięgnąć rady, podobnie jak poganie zwracają się po radę do posągów swoich bożkówd. 49Przynieśli szaty kapłańskie oraz pierwociny i dziesięcinys. Sprowadzili też nazirejczyków, którym upłynął czas ślubówe. 50Wołali głośno do Niebaf: „Co mamy z nimi uczynić? Dokąd ich zaprowadzić? 51 Podeptano i zbezczeszczono Twoje świętości. Twoi kapłani są w żałobie i w poniżeniu. 52Bo oto obce narody zgromadziły się przeciwko nam, aby nas zniszczyć. Ty wiesz, co przeciwko nam obmyślają. 53Jakże będziemy mogli stawić im opór, jeśli Ty nas nie wesprzesz?”. 54Wtedy zadęli w trąby i wydali donośny okrzyk. 55 Potem Juda ustanowił dowódców ludu: tysiączników, setników, pięćdziesiątników i dziesiętników. 56Powiedział też, aby zgodnie z Prawem powrócili do domu ci, którzy budowali dom, ożenili się, zasadzili winnicę, a także ci, którym brakło odwagi. 57Następnie wyprowadził wojsko i rozbił obóz na południe od Emaus. 58Juda powiedział: „Przepasajcie się i bądźcie dzielni. Rano stańcie gotowi do walki z tymi obcymi

a) filistyńskie – historyczna nazwa żyjących blisko tysiąc lat wcześniej Filistynów została przeniesiona na greckich pogan zamieszkałych w tym samym miejscu: w Palestynie, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. b) Mispa – miasto na zachód od Jerozolimy, trudne do zlokalizowania; miejsce kultu Boga Jahwe w czasach sędziów (Sdz 20) oraz zwycięstwa nad Filistynami (1Sm 7,2-14). c) Zwyczajowe czynności w sytuacji publicznej pokuty, żałoby, zgorszenia czy usilnej modlitwy (Ne 9,1; Jdt 4,11; 1Mch 2,14; 2Mch 10,25). Tutaj towarzyszą przygotowaniom do bitwy. d) Prawdopodobnie chodzi o wybieranie na chybił trafił wersetu z Prawa. Ta praktyka miała zastąpić wyrocznię prorocką i święte losy urim i tummim (Wj 28,30+), których brakowało w Izraelu od czasów przesiedlenia babilońskiego (Ezd 2,63; Ne 7,65). e) Przyniesienie szat kapłańskich i darów miało zastąpić obrzędy religijne w opanowanej na razie przez pogan świątyni jerozolimskiej. Nazirejczyków sprowadzono ze względu na ofiarę, którą powinni byli złożyć po wypełnieniu ślubów (Lb 6,13-17). f) Niebo – zob. 1Mch 3,18+.

loniusza, jak Dawid oręż Goliata (1Mch 3,12; por. 1Sm 17,51; 21,10), liczba wojowników Lizjasza jest identyczna z liczbą Aramejczyków pokonanych przez Dawida (1Mch 3,39; por. 1Krn 19,18), Juda wspomina przed bitwami przejście przez Morze Czer wone i zwycięstwa Dawida (1Mch 4,9.30). Przygotowania do bitwy, których Juda dokonuje w Mispie, mają charakter liturgii błagalnej (1Mch 3,46-60). Nie można było jej sprawować w Jerozolimie, gdyż świątynia została zbezczeszczona, a w twierdzy stacjonował wrogi garnizon. Modlitwa powstańców ciągle przeplata się z ich walką (1Mch 3,50-53; 4,10n.24.30-33). Religijny rys opisywanych wydarzeń przypomina, że toczy się święta wojna, której podstawowe zasady odnajdujemy w wypowiedzi Judy (1Mch 3,20n). Różnice w relacjach o tych zdarzeniach w porównaniu z Drugą Księgą Machabejską można tłumaczyć tym, że skupia się ona (2Mch) przede wszystkim na wyjaśnieniu genezy święta zwycięstwa nad Nikanorem.

973

1. MACHABEJSKA 3,41-58

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) świętość – świątynię jerozolimską. b) Niebo – zob. 1Mch 3,18+. c) twierdzy – zob. 1Mch 1,33n. d) Emaus – zob. 1Mch 3,40+. e) Gezer – miasto położone na równinie śródziemnomorskiej, ok. 35 km na zachód od Jerozolimy. Ważny strategicznie punkt, ponieważ z tego miasta kontrolowano drogę z Gazy do Jerozolimy. f) Idumea – kraj na południe od Judei, w Biblii hebrajskiej nazywany Edomem, którego plemiona wywodzono od Ezawa. g) Azot – starożytne miasto filistyńskie Aszdod (Joz 11,22; 1Sm 5,1-7). h) Jamnia – miasto w północno-wschodniej części Judy; jego inna nazwa to Jabne (2Krn 26,6). i) do kraju Filistynów – zob. 1Mch 3,24+. j) czerwonej i fioletowej purpury – chodzi o wełnianą tkaninę, barwioną drogim barwnikiem (czerwonym lub czarnym) pozyskiwanym z morskich ślimaków. Purpura była bardzo cenna, dlatego używano jej w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58).

1. MACHABEJSKA 3,59 — 4,25

Page 974

narodami, które zgromadziły się przeciwko nam, aby zniszczyć nas i naszą świętośća. 59Lepiej umrzeć w walce, niż oglądać poniżenie naszego ludu i świętości. 60Jaka będzie wola Niebab, tak niech się dzieje!”. 1 Gorgiasz wziął pięć tysięcy piechoty i tysiąc wyborowych jeźdźców i wyprowadził ich nocą, 2aby z zaskoczenia uderzyć na wojsko Żydów i zadać mu klęskę. Mieszkańcy twierdzyc byli jego przewodnikami. 3Juda dowiedział się o tym i wyruszył ze swoimi ludźmi, aby uderzyć na wojsko króla, obozujące w Emausd, 4dopóki tamte oddziały były jeszcze poza obozem. 5Gorgiasz przybył nocą do obozu Judy i nie zastał nikogo. Szukał więc ich w górach, gdyż pomyślał sobie: „Oni uciekają przed nami”. 6 Gdy tylko nastał dzień, Juda pojawił się na równinie z trzema tysiącami ludzi, którzy nie mieli takich zbroi ani mieczy, jakby tego pragnęli. 7Zobaczyli zaś, że obóz wojsk obcych narodów był potężny i umocniony. Otaczała go jazda, a wszyscy byli wyćwiczeni w walce. 8Juda powiedział do swoich ludzi: „Nie bójcie się ich liczby ani nie lękajcie się ich wyglądu. 9 Wspomnijcie, jak nasi ojcowie zostali ocaleni w Morzu Czerwonym, gdy ścigał ich faraon ze swoim wojskiem. 10A teraz wołajmy do Nieba, może okaże nam przychylność, wspomni na przymierzes ojców i zniszczy dziś to wojsko, które jest przed nami. 11Niech wszystkie narody poznają, że istnieje Ten, który wykupuje i ocala Izraela”. 12 Gdy cudzoziemcy podnieśli swoje oczy, zobaczyli ich nadchodzących z naprzeciwka 13i wyszli z obozu do bitwy. Ludzie Judy zadęli w trąby. 14Rozpoczęła się bitwa. Poganie zostali pobici i uciekli na równinę. 15Wszyscy zaś, którzy nie zdążyli uciec, padli od miecza. Ścigali ich aż do Gezere, do równin Idumeif, Azotug i Jamniih. Zginęło ich trzy tysiące ludzi. 16 Kiedy Juda powrócił ze swoim wojskiem z pościgu, 17powiedział do ludu: „Nie pożądajcie łupów, ponieważ czeka nas jeszcze bitwa. 18Gorgiasz i jego wojsko są niedaleko na górze. Stawcie czoła nieprzyjaciołom i pokonajcie ich. Potem bez przeszkód bierzcie łupy”. 19Juda nie skończył jeszcze mówić, gdy pojawił się jakiś oddział schodzący z góry. 20Zobaczyli oni, że ich wojsko zostało zmuszone do ucieczki, a obóz się palił. Dym, który widzieli, wskazywał na to, co się wydarzyło. 21Na ten widok bardzo się przerazili. Gdy jeszcze ujrzeli na równinie wojsko Judy gotowe do bitwy, 22wszyscy uciekli do kraju Filistynówi. 23 Juda zawrócił, aby złupić obóz. Zabrali wiele srebra i złota, czerwonej i fioletowej purpuryj i wiele innych bogactw. 24 Wracając, śpiewali hymny i wysławiali Niebob, że jest dobre i że na wieki trwa Jego miłosierdzies. 25W tym dniu dokonało się wielkie ocalenie Izraelas.

4

974

1Mch 1,33n

Pwt 20,3; 1Mch 3,18-23 Wj 14

1Mch 3,18; 12,15

1Mch 3,54

1Sm 5,1; 1Mch 5,68; 10,77n; 11,4

1Mch 3,24; 5,66.68

2Krn 20,21; Ps 118,1-4; 136,1

20_1Mch:20_1Mch

2Mch 11,1-12 1Mch 3,32

Joz 15,58; 1Mch 6,31

1Sm 17,23-54 1Sm 14,1-14 1Mch 3,18

1Mch 3,32

2Mch 10,1-8

Ps 74,2-7; 1Mch 1,39; 2,12; 3,45 1Mch 3,47

1Mch 1,33n

9/3/08

2:57 PM

Page 975

Walka z Lizjaszem 26 Cudzoziemcy, którzy ocaleli, przyszli do Lizjasza i opowiedzieli mu o wszystkim, co się wydarzyło. 27Gdy to usłyszał, zasmucił się i zatrwożył, ponieważ wyprawa przeciwko Izraelowis nie przebiegła po jego myśli i nie wypełnił rozkazu króla. 28Aby więc ich pobić, w następnym rokua zgromadził sześćdziesiąt tysięcy doborowej piechoty i pięć tysięcy jazdyb. 29 Przybyli do Idumeic i rozbili obóz w Bet-Surd. Juda wyszedł im naprzeciw z dziesięcioma tysiącami ludzi. 30Gdy zobaczył ten potężny obóz, modlił się, mówiąc: „Błogosławionys jesteś, Zbawicielu Izraela, który odparłeś atak mocarza ręką swego sługi Dawida i oddałeś wojsko cudzoziemców w ręce syna Saula, Jonatana, i giermka noszącego jego broń. 31Podobnie wydaj to wojsko w ręce ludu twego, Izraela. Niech wstydem okryją się z powodu swego wojska i jazdy. 32Napełnij ich strachem i odbierz im odwagę, choć są pewni swej siły. Niech przerazi ich widmo zguby. 33Niech miłujący Ciebie pokonają ich mieczem. Niech hymny Twych wyznawców wychwalają Ciebie”. 34 Uderzyli jedni na drugich. Z wojska Lizjasza padło w walce wręcz około pięć tysięcy ludzi. 35Lizjasz, widząc ucieczkę swojego wojska oraz rosnącą odwagę żołnierzy Judy i ich gotowość do mężnej walki na śmierć i życie, powrócił do Antiochiis. Tam zwerbował liczne wojska najemne i zamierzał ponownie zjawić się w Judeis. Oczyszczenie świątyni 36 Juda i jego bracia powiedzieli: „Oto nasi wrogowie zostali pokonani. Chodźmy oczyścić i na nowo poświęcić świątynięs”. 37Zebrało się całe wojsko i weszli na górę Syjons. 38Zobaczyli spustoszoną świątynię, zbezczeszczonye ołtarzs, spalone bramy, zrujnowane komnaty oraz krzaki rosnące na dziedzińcach jak w lesie albo na górachf. 39Rozdarli swoje szaty, głośno płakali i posypali głowy popiołemg. 40Upadli twarzą na ziemię i na sygnał trąb wołali do Niebah. 41Wówczas Juda rozkazał ludziom, aby walczyli z tymi, którzy przebywali w twierdzyi, dopóki świątynia nie zostanie oczyszczona. 42Wybrali nieskazitelnych i wiernych Prawus kapłanów i 43oczyścili świątynię. Wynieśli zbezczeszczone kamieniej na miejsce nieczystes.

a) w następnym roku – czyli w 164 r. przed Chr., zapewne wiosną. Upływ czasu pozwolił Judzie umocnić swoją władzę nad Judeą i przygotować wojsko. b) Liczbę żołnierzy można uznać za przesadzoną, podobnie jak w 1Mch 3,39+. Przyjmując liczbę 5 tys. poległych podaną w 1Mch 4,34, armię Lizjasza można oceniać na najwyżej kilkanaście tysięcy ludzi. c) Idumea – zob. 1Mch 3,15+. d) Bet-Sur – miejscowość w Judzie, położona ok. 28 km na południe od Jerozolimy. Grecy z Syrii wybrali ten kierunek ataku za względu na stosunkowo równy teren. e) zbezczeszczony – użycie ołtarza do kultu pogańskiego i składanie na nim zakazanych ofiar uznawane było za profanację, nieodwracalne skalanie. f) Od czasu zwycięstw Judy także kult pogański w świątyni jerozolimskiej został zarzucony, dlatego miejsce to zostało zaniedbane. g) Zwyczajowe czynności w sytuacji pokuty, żałoby, zgorszenia czy usilnej modlitwy (1Mch 2,14+). h) Niebo – zob. 1Mch 3,18+. i) Bezpieczeństwo świątyni wymagało stałej blokady twierdzy pogańskiej w Jerozolimie (1Mch 1,33n), której Juda nie był w stanie zdobyć. Zajął ją dopiero Szymon w 141 r. przed Chr. (1Mch 13,51). j) zbezczeszczone kamienie – chodzi o ołtarz pogański i posągi bóstw.

Walka z Lizjaszem. Relację o bitwie przedstawiono tak, aby uwypuklić podobieństwo Judy do Dawida (1Mch 3,38 – 4,25+). Machabeusz wspomina Dawida i Jonatana, którzy podobnie jak on musieli zmierzyć się z przeważającymi siłami wroga (ww. 30-33). Towarzyszy mu wciąż żywe przekonanie, że święta wojna jest sprawą Boga (1Mch 3,18-22). Analizując zaistniałą sytuację od strony polityczno-wojskowej, można stwierdzić, że osłabiona Syria nie była w stanie pokonać zbuntowanej prowincji. W równoległej relacji z 2Mch 11,13n autor dodaje, że Grecy zawarli pokój ze zwycięskimi powstańcami, zezwalając Żydom na powrót do własnego prawodawstwa. Oczyszczenie świątyni. Reakcja powstańców na widok stanu świątyni, zaangażowanie w jej oczyszczenie i poświęcenie wskazują na to, jak wielkie znaczenie miało to miejsce dla prawowiernych Żydów. Jerozolima, a w niej świątynia, były uważane za centrum świata i symbol ładu. Stąd konieczność odzyskania świątyni, przywrócenia jej godnego

975

1. MACHABEJSKA 4,26-43

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) prorok – od czasu przesiedlenia babilońskiego nie było w Izraelu proroka, który mógłby przekazywać wolę Boga. Autor księgi boleśnie odczuwa ten brak (1Mch 9,27; 14,41; por. Ps 74,9; 77,9; Lm 2,9; Ez 7,26). b) Było to w 3 lata i 10 dni po sprofanowaniu świątyni kultem pogańskim (a nie w tym samym dniu, jak informuje w. 54), według obowiązującego wówczas kalendarza księżycowego. Rok składał się z 12 miesięcy liczonych od nowiu do nowiu. Dodawano do nich czasami trzynasty miesiąc, dla uzgodnienia z rokiem słonecznym. Nie wiemy, czy po profanacji świątyni w 167 r. dodano taki miesiąc, więc nie potrafimy obliczyć dokładnej daty jej oczyszczenia. Był to koniec164 r. przed Chr., zwykle podaje się datę 15 grudnia. Nie wiemy też, dlaczego oczyszczenie nastąpiło dopiero kilka miesięcy po zwycięstwie nad Lizjaszem. Przyczyny mogły być różne: walki z załogą twierdzy jerozolimskiej, pertraktacje z Lizjaszem albo też oczekiwanie na realizację proroctw eschatologicznych, takich jak w Dn 7,11 i w apokryficznym Testamencie Mojżesza 10. c) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. d) Idumea – zob. 1Mch 3,15+.

Page 976

44

Potem naradzali się, co powinni zrobić ze sprofanowanym ołtarzem całopaleńs. 45Zrodziła się wśród nich dobra myśl, aby go zburzyć, bo zbezczeszczony przez pogan był dla nich znakiem hańby. Zburzyli więc ołtarz, 46a kamienie złożyli w odpowiednim miejscu na górze Domu Pańskiego, aż przyjdzie proroka, aby o nich zdecydować. 47Następnie zgodnie z Prawem wzięli nieociosane kamienie i wznieśli nowy ołtarz, na wzór poprzedniego. 48Odbudowali świątynię oraz wnętrze domu Pańskiego i poświęcili dziedzińce. 49Sporządzili nowe sprzęty święte, wnieśli do świętego mieszkanias świecznik, ołtarz kadzielny i stół chlebów poświęconychs. 50Złożyli na ołtarzu ofiarę kadzielną i zapalili lampy, które były na świeczniku, rozświetlając mieszkanie. 51Położyli chleby na stole chlebów poświęconych i zawiesili zasłonę. W ten sposób ukończyli podjęte dzieło. 52 Dwudziestego piątego dnia dziewiątego miesiąca, to jest miesiąca Kislew, sto czterdziestego ósmego rokub wstali wcześnie rano. 53Zgodnie z Prawem złożyli ofiarę na nowym ołtarzu całopaleń, który wybudowali. 54Został on ponownie poświęcony pośród śpiewów hymnów, dźwięków cytr, harf i cymbałów dokładnie o tej porze i tego dnia, w którym był sprofanowany przez pogan. 55Cały lud upadł na twarz, złożył pokłon i wychwalał pod niebiosa Tego, który dał im powodzenie. 56Przez osiem dni obchodzili ponowne poświęcenie ołtarza. Z radością złożyli całopalenias, składali ofiary wspólnotowe i uwielbienia. 57Przyozdobili fasadę mieszkania złotymi wieńcami i pierścieniami, odnowili wejścia, komnaty i wstawili drzwi. 58Zapanowała niezwykła radość wśród ludu, bo usunięto hańbę sprowadzoną przez pogan. 59 Juda, jego bracia i całe zgromadzenies Izraela postanowili, aby we właściwym czasie, to jest co roku przez osiem dni, od dwudziestego piątego dnia miesiąca Kislew, obchodzić z radością i weselem uroczystość ponownego poświęcenia ołtarza. Twierdze Judy Wtedy zbudowali też dokoła góry Syjons wysoki mur i potężne wieże, ażeby poganie już więcej nie przyszli jej podeptać, jak to uczynili poprzednio. 61Dla jej obrony umieścili tam wojsko. Umocnili także Bet-Surc, aby lud miał warownię od strony Idumeid. 60

wyglądu oraz wznowienia kultu. Autor księgi akcentuje głęboki, religijny sens całego dzieła oczyszczenia miejsca świętego przez powstańców. Juda wykonał to zadanie, kiedy tylko minęło bezpośrednie zagrożenie. Dopiero potem podjął dalszą ofensywę. Na pamiątkę odnowienia świątyni ustanowiono specjalne święto. Było to pierwsze święto, które do kalendarza żydowskiego wprowadził człowiek. Wszystkie dotychczasowe były nakazane w Piśmie Świętym. Ustanowione przez powstańców święto nosi nazwę Chanuka, czyli ‘poświęcenie’; nazywa się je również Świętem Poświęcenia (Oczyszczenia) Świątyni lub Świętem Świateł, od zwyczaju zapalania w każdy z ośmiu dni święta o jedno światło więcej na specjalnym ośmiopalnikowym świeczniku, tzw. chanukowej lampce. Uroczystości trwają od 25 Kislew (listopad-grudzień).

1. MACHABEJSKA 4,44-61

976

1Krl 8,64; 1Mch 1,59 1Mch 1,54

Ne 7,65; 1Mch 9,27; 14,41 Wj 20,25; Pwt 27,6

Wj 25,23-39; 30,1-10; 1Mch 1,21n Wj 30,7n; 2Mch 1,8

Wj 26,31.36

1Mch 1,54

Wj 29,38-40; 1Mch 1,59 2Krn 5,12; 1Mch 13,51

2Krn 29,31 1Mch 1,22

2Mch 1,18

1Mch 6,7.62

20_1Mch:20_1Mch

2Mch 10,15-24

9/3/08

2:57 PM

Page 977

Walki z Edomitami i Ammonitami 1 Gdy okoliczne narody usłyszały, że został zbudowany ołtarzs i ponownie poświęcono świątynięs, bardzo się rozgniewały. 2Postanowiły zniszczyć potomków Jakubas, którzy mieszkali pośród nich. Zaczęto więc zabijać i niszczyć tych ludzi. 3 Juda walczył w Idumeia przeciwko synom Ezawa oraz w Akrabattanieb, ponieważ Izraels był osaczony. Zadał im wielką klęskę, upokorzył ich i wziął łupy. 4 Potem przypomniał sobie o złości Bajanitówc, którzy przygotowując zasadzki na drogach, byli dla ludu pułapką i przeszkodą. 5Schronili się oni przed nim w wieżach, a on ich oblegał, rzucił na nich klątwęd i spalił ich wieże ze wszystkimi ludźmi, którzy byli wewnątrz. 6 Następnie zwrócił się przeciwko Ammonitoms. Zastał tam silną armię i liczny lud pod wodzą Tymoteusza. 7Stoczył z nimi wiele bitew i zupełnie ich rozbił. 8Zajął Jazer i okoliczne wioski, a potem wrócił do Judeis.

5

Pwt 20,16-18; Joz 6,17 1Mch 3,5; 2Mch 8,6 2Mch 4,26 2Mch 12,2.10 Lb 21,32

Pwt 34,1

2Mch 12,17

Iz 8,23; Jr 47,4; 1Mch 10,39; 12,48; Mt 4,15

a) Idumea – zob. 1Mch 3,15+. b) Akrabattana – kraina na północ od Jerozolimy, na pograniczu Samarii. c) Bajanici – zapewne rozbójniczy klan z Pustyni Judzkiej, nazwa kojarzy się z Beduinami. d) rzucił… klątwę – skazał ich na zagładę (zob. Słownik). e) Gilead – chodzi zapewne o całą wyżynę na wschód od Jordanu (w ST nazwa ta zwykle miała sens węższy). f) Tubi – obszar na południowy wschód od jeziora Genezaret. g) Ptolemaida – dawne Akko, stare portowe miasto fenickie.

Walki w Galilei 9 Poganie z Gileadue zjednoczyli się przeciwko Izraelitoms mieszkającym w ich granicach, aby ich zniszczyć. Ci więc uciekli do warowni Datema 10i wysłali list do Judy i jego braci z prośbą: „Zebrali się przeciwko nam poganie żyjący wokół nas, aby nas zniszczyć. 11Gotowi są przybyć i zdobyć warownię, do której zbiegliśmy. Ich wojskiem dowodzi Tymoteusz. 12 Przybądź więc prędko i wyrwij nas z ich rąk, ponieważ wielu już poległo. 13Wszyscy nasi bracias mieszkający w Tubif zostali zabici. Ich żony i synów uprowadzono do niewoli, a majątek rozgrabiono. Zginęło tam około tysiąc ludzi”. 14Gdy oni czytali ten list, przybyli jeszcze inni posłańcy z Galileis w rozdartych szatach i przekazali taką wiadomość: 15„Zgromadzili się przeciwko nam ludzie z Ptolemaidyg, Tyrus i Sydonus oraz cudzoziemcy z całej Galilei, aby nas wyniszczyć”. 16 Kiedy Juda i lud usłyszeli te słowa, zwołali wielkie zgromadzenies, aby naradzić się, jak pomóc braciom będącym w ucisku, z którymi tamci walczyli. 17Juda powiedział swemu bratu Szymonowi: „Wybierz sobie ludzi. Idź i wyzwól twoich Walki z Edomitami i Ammonitami. Żydzi z Judei w czasie wojny o swoją niepodległość wzbudzili niechęć ludów sąsiednich. Ich wrogość względem Żydów, wzmożona wiadomością o odbudowie świątyni, znalazła swój wyraz w prześladowaniach diaspory, czyli wspólnot żydowskich mieszkających poza Judeą. Juda udzielił tym rodakom zbrojnej pomocy. Z czasem reakcje na prześladowania mniejszości żydowskich ponownie przerodziły się w regularną wojnę o niepodległość. Kampanie wojenne Judy opisano w taki sposób, aby nawiązać do zwycięskich walk sędziów i Dawida z sąsiadami Izraela (1Mch 3,38 – 4,25+; 4,26-35+). W tym celu autor używa sformułowań kojarzących się z tamtymi epokami, np. potomkowie Jakuba (w. 2), Izrael (w. 3), synowie Ezawa (w. 2). Walki w Galilei. W czasach machabejskich Galilea, północna część Izraela, była zamieszkana przez ludność mieszaną. Poganie z galilejskich miast, wsparci przez mieszkańców miast z wybrzeża, wystąpili przeciwko Żydom mieszkającym wśród nich. Juda nie mógł opanować Galilei, postanowił więc zapewnić bezpieczeństwo zagrożonym rodakom,

977

1. MACHABEJSKA 5,1-17

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Nabatejczycy – Arabowie z obszarów na wschód od Morza Martwego (południowa Jordania). Zajmowali się głównie handlem między Bliskim Wschodem a Arabią. b) Gilead – zob. 1Mch 5,9+. c) Bosorra – hebr. Bosra (1Krn 1,44; Iz 34,6), dzisiejsze Busra eski-Szam; miasto leżące na szlaku handlowym wiodącym znad Morza Śródziemnego do Damaszku. d) Chelam – miasto w Galaadzie, ok. 60 km na wschód od jeziora Genezaret. e) do twierdzy – chodzi o wspomnianą przedtem Datemę (1Mch 5,9).

Page 978

braci, którzy mieszkają w Galilei, ja zaś i mój brat Jonatan udamy się do Gileadu”. 18W Judeis na straży pozostawił Józefa, syna Zachariasza, i dowódcę ludu Azariasza z resztą wojska. 19 Rozkazał im: „Czuwajcie nad tym ludem i nie wzniecajcie wojny przeciwko obcym narodom, dopóki my nie wrócimy”. 20 Szymon z trzema tysiącami ludzi udał się do Galilei. Juda zaś z ośmioma tysiącami miał wyruszyć do Gileadu. 21 Kiedy Szymon przybył do Galilei, prowadził liczne walki przeciwko poganom i zostali oni przez niego pokonani. 22Ścigał ich aż do bram Ptolemaidy. Poległo około trzech tysięcy pogan, a Szymon zdobył na nich łupy. 23Wziął tych, którzy mieszkali w Galilei i w Arbattach z żonami, dziećmi i wszystkim, co do nich należało, i z wielką radością udał się do Judeis. Walki w Gileadzie 24 Juda Machabeusz i jego brat Jonatan przekroczyli Jordans i trzy dni szli przez pustynię. 25Spotkali Nabatejczykówa, którzy przyjęli ich pokojowo i opowiedzieli im o wszystkim, co spotkało Żydów w Gileadzieb: 26o tym, że wielu z nich jest zamkniętych w silnych i wielkich miastach. Są to Bosorrac i Bosor, w regionie Chelamd, oraz Kasfo, Maked i Karnain. 27Zamknięci są również w pozostałych miastach Gileadu, a nazajutrz nieprzyjaciele postanowili zaatakować i zdobyć te twierdze, aby wybić ich wszystkich w ciągu jednego dnia. 28Wtedy Juda wraz ze swym wojskiem szybko wrócił pustynną drogą do Bosorry. Zajął miasto i mieczem pozabijał wszystkich mężczyzn. Zdobył na nich liczne łupy, a miasto spalił. 29 W nocy wyruszył stamtąd, aby udać się do twierdzye. 30 O świcie dostrzegli wielkie mnóstwo ludzi, którzy ustawiali drabiny i machiny oblężnicze, aby zdobyć twierdzę, i już przystępowali do walki. 31Juda zobaczył, że bitwa się rozpoczęła, i usłyszał zgiełk podnoszący się z miasta ku niebu, dźwięk trąb i wielki krzyk. 32Powiedział do żołnierzy: „Dzisiaj będziecie walczyć za naszych bracis”. 33I z trzema oddziałami zaszedł ich od tyłu. Zadęli w trąby i głośno się modlili. 34 Wojsko Tymoteusza rozpoznało, że to Machabeusz, i uciekło przed nim. Zadał im wielką klęskę i spośród nich poległo w tym dniu około osiem tysięcy. 35 Potem skierował się do Chelam. Zaatakował ją i zdobył, zabił w niej wszystkich mężczyzn, zabrał łupy i podpalił ją. 36 Gdy stamtąd odszedł, zdobył Kasfo, Maked i Bosor oraz pozostałe miasta Gileadu. 37 Po tych wydarzeniach Tymoteusz zgromadził inne wojsko i rozbił obóz naprzeciwko Rafon, po drugiej stronie potoku.

Iz 9,1

1Mch10,1.39.56; 11,22.24

2Mch 12,10-31 1Mch 2,5 1Mch 9,35

Pwt 20,13-15

1Sm 11,11 Sdz 7,16; 1Mch 3,54

Pwt 20,13-15

ewakuując ich do Judei. Z czasem Żydzi odzyskali Galileę, natomiast Gilead, skąd Juda również sprowadził mniejszości żydowskie (1Mch 5,45.52-54), pozostał w rękach pogan. Przybycie do Judei Żydów mieszkających w diasporach było wymownym znakiem jednoczącej roli świątyni jerozolimskiej, wokół której gromadził się rozproszony naród (Ps 147,2; Jr 32,37; Ez 34,12n; Za 8,7n).

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 979

38

1Sm 14,9n

Lb 20,17; 21,21n; Pwt 2,26-28

Pwt 20,13-15

1Mch 12,40.49

Juda posłał zwiadowców, aby wybadać obóz. Oni donieśli mu: „Zgromadziło się przy nim bardzo liczne wojsko ze wszystkich obcych narodów mieszkających wokół nas. 39Najęli sobie do pomocy Arabów, rozbili obóz po drugiej stronie potoku i są gotowi wyruszyć do bitwy przeciwko tobie”. Wtedy Juda wyszedł im naprzeciw. 40Podczas gdy Juda wraz z wojskiem zbliżał się do potoku, Tymoteusz powiedział dowódcom swojego wojska: „Jeśli on przeprawi się do nas pierwszy, nie zdołamy go powstrzymać, gdyż będzie miał nad nami przewagę. 41Jeśli jednak będzie się bał i rozbije obóz za potokiem, my przejdziemy do niego i go pokonamy”. 42 Kiedy Juda zbliżał się do potoku, postawił nad nim pisarzy wojskowych i rozkazał im: „Nie pozwalajcie nikomu rozbijać obozu, ale niech wszyscy idą do walki”. 43Sam jako pierwszy przekroczył strumień, a za nim cały lud. Tak wszystkie obce narody zostały przez niego pokonane, porzuciły swoją broń i uciekły do świątyni w Karnain. 44A on zajął miasto i spalił świątynię ze wszystkimi, którzy się w niej schronili. Karnain zostało zdobyte i nie zdołało oprzeć się Judzie. 45 Juda zgromadził wszystkich Izraelitów mieszkających w Gileadzie, od najmniejszego do największego: ich żony, dzieci i dobytek, aby z całą tą wielką rzeszą udać się do ziemi Judys. 46 Przybyli do Efron, które leżało na ich drodze. Było to miasto wielkie i dobrze umocnione. Nie można go było obejść z prawej ani z lewej strony, lecz trzeba było przejść przez sam jego środek. 47Jego mieszkańcy jednak zamknęli się i zabarykadowali bramy kamieniami. 48Juda przekazał im wiadomość o swoich pokojowych zamiarach: „Chcemy przejść przez waszą ziemię, aby dotrzeć do naszego kraju. Nikt nie uczyni wam nic złego. Chcemy tylko przejść”. Lecz oni nie chcieli otworzyć. 49Juda nakazał ogłosić wojsku, aby każdy przygotował się do walki na swoim miejscu. 50Żołnierze zajęli pozycje. Przez cały dzień i całą noc atakowali miasto, które w końcu się poddało. 51Wtedy Juda zabił mieczem wszystkich mężczyzn, a miasto zniszczył. Zabrał łupy i przeszedł przez miasto po trupach. 52 Przekroczyli Jordan i ruszyli w stronę wielkiej równiny koło Bet-Szeana. 53Juda zbierał pozostających w tyle i przez całą drogę dodawał ludowi odwagi, aż doszli do ziemi Judy. 54 Z radością i weselem weszli na górę Syjons. Złożyli całopalenias, ponieważ powrócili szczęśliwie i nikt z nich nie poległ.

a) Bet-Szean – miasto pogańskie położone w dolinie Jordanu, na południe od jeziora Genezaret. Później nosiło nazwę Scytopolis (2Mch 12,30; Jdt 3,10). b) Gilead – zob. 1Mch 5,9+. c) Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+.

Walki Józefa i Azariasza W czasie, gdy Juda i Jonatan byli w ziemi Gileadb, a ich brat Szymon w Galileis pod Ptolemaidąc, 56dowódcy wojska: 55

Walki Józefa i Azariasza. Ekspedycja wojskowa prowadzona przez Józefa i Azariasza mogła mieć za cel zniechęcenie pogan dawnego kraju Filistynów do napaści na Żydów albo też zajęcie przynajmniej jednego miasta portowego i odcinka ważnego szlaku handlowego prowadzącego z Syrii do Egiptu. Jednak samowola Józefa i Azariasza pociągnęła

979

1. MACHABEJSKA 5,38-56

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Jamnia – zob. 1Mch 4,15+. b) życząc im pomyślności – forma podporządkowania się i uznania politycznej zależności. c) Hebron – miasto położone w południowej, górzystej części Judy, oddalone około 40 km na południowy zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Al-Chalil. d) do kraju Filistynów – zob. 1Mch 3,24+. e) Azot – zob. 1Mch 4,15+. f) Antioch – zob. 1Mch 1,10+. g) Elimais – ściślej biorąc, jest to nazwa kraju wokół miasta Elam na wschód od Mezopotamii, na krańcu państwa Antiocha (obecny Chuzestan).

Page 980

Józef, syn Zachariasza, i Azariasz usłyszeli o wojnie i o bohaterskich czynach, których tamci dokonali. 57Powiedzieli: „Zdobądźmy i my sobie sławę i idźmy walczyć przeciwko obcym narodom, które mieszkają wokół nas”. 58Ogłosili to swoim żołnierzom i wyruszyli przeciwko Jamniia. 59Wówczas z miasta wyszedł do walki przeciwko nim Gorgiasz ze swymi ludźmi. 60Józef i Azariasz zostali pokonani i ścigano ich aż do granic Judeis. W tym dniu z ludu Izraelas padło około dwóch tysięcy ludzi. 61Ponieważ nie usłuchali Judy i jego braci, sądząc, że wsławią się bohaterskimi czynami, lud przez nich poniósł wielką klęskę. 62Nie należeli oni do grona tych ludzi, za pośrednictwem których Izraelowi zostało dane ocalenie. 63 A mężny Juda i jego bracia okryli się wielką chwałą przed całym Izraelem i wszystkimi narodami, które o nich słyszały. 64Ludzie przychodzili do nich, życząc im pomyślnościb. Walki w Idumei i Filistei 65 Juda wraz ze swymi braćmis wyruszył na południe, aby walczyć z synami Ezawa. Zdobył Hebronc i okoliczne wsie. Zburzył jego twierdze i podpalił otaczające go wieże. 66 Potem postanowił wyruszyć do kraju Filistynówd i przeszedł przez Marisę. 67W tym dniu zginęli w walce kapłani, którzy chcieli wsławić się męstwem i nierozważnie wzięli udział w bitwie. 68Juda skierował się do Azotue, ku ziemi Filistynów. Zniszczył ich ołtarzes i rzeźby, spalił ich bogów, złupił miasta i powrócił do ziemi Judys. Śmierć Antiocha IV Epifanesa 1 Król Antiochf przechodził przez wszystkie górskie prowincje i usłyszał, że w Persjis, w mieście Elimaisg, słynnym z bogactwa, srebra i złota, 2jest bardzo bogata świątynia. Znajdują się tam złote zbroje, pancerze i tarcze, które pozostawił tam Aleksander, syn Filipa, król Macedoński, który najpierw panował nad Grekami. 3Przybył więc tam i sta-

6

za sobą wiele niepotrzebnych ofiar (1Mch 5,67), co mocno kontrastuje ze zwycięskimi walkami Judy i brakiem strat w jego szeregach (1Mch 5,54). Komentując porażkę Józefa i Azariasza, autor krytykuje ich rywalizację z Machabeuszami. Ta negatywna ocena ma motywy religijne: Bóg powołał Machabeuszów na charyzmatycznych wyzwolicieli, natomiast Józef i Azariasz realizowali osobiste, partykularne plany. Walki w Idumei i Filistei. W odległej Galilei ekspedycja żydowska ograniczyła się do odpędzenia wrogów i ewakuacji mieszkańców. Wobec pogan mieszkających na wschód od kraju Izraela armia żydowska okazała się bardziej okrutna, co zapewne miało zniechęcić nieprzyjaciół do prób napaści. Natomiast w krajach bliższych postępowano ostrożniej: u sąsiadów z południa, Idumejczyków, powstańcy ograniczyli się do zburzenia umocnień, a na wybrzeżu morskim zniszczyli miejsca i przedmioty kultu pogańskiego oraz zabrali łupy. Za tą taktyką mógł stać zamiar podbicia tych ziem, czego zresztą później Żydzi dokonali. Śmierć Antiocha IV Epifanesa. Śmierć króla nastąpiła we wrześniu lub październiku 164 r. przed Chr. (148 r. panowania Seleucydów), a więc przed poświęceniem odnowionej świątyni. Taką kolejność podaje 2Mch 9 – 10. Wiadomość o tym zdarzeniu mogła jednak dotrzeć z odległej prowincji do Jerozolimy sporo później, stąd informacja o 149 r. ery Seleucydów. Opowiadanie o okolicznościach śmierci króla ma charakter legendarny. Łączy bowiem elementy

1. MACHABEJSKA 5,57 — 6,3

980

1Mch 4,15 1Mch 3,38

Joz 21,11; 2Mch 12,32n

1Mch 4,15

2Mch 9,1-29 2Mch 1,12-14; 9,1

1Mch 1,1

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 3,31

1Mch 3,32

1Mch 1,54; 4,45

1Mch 1,21-23; 1,57-61; 3,35

2Mch 13,23

Rdz 41,42; Est 3,10; 8,2

2Mch 13,1-26

1Mch 3,32n; 2Mch 10,10 1Mch 1,33-35

9/3/08

2:57 PM

Page 981

rał się zdobyć miasto, aby je złupić, ale nie zdołał, ponieważ mieszkańcy miasta odkryli jego zamiary 4i powstali do walki przeciwko niemu. Musiał więc odejść stamtąd i bardzo zawiedziony powracał do Babiloniis. 5 Jeszcze w Persji przybył do niego jakiś człowiek z wiadomością, że wojska, które wkroczyły do ziemi Judys, zostały zmuszone do ucieczki. 6Zwłaszcza Lizjasz, który udał się tam z silnym wojskiem, uciekł na ich widok, a tamci, zabierając pokonanym przez siebie wojskom broń, sprzęt wojenny i liczne łupy, bardzo się wzmocnili. 7Zburzyli obrzydliwośća, którą król zbudował na ołtarzus w Jerozolimies, a świątynięs i jego miasto Bet-Surb ponownie otoczyli wysokimi murami. 8 Gdy król usłyszał te wieści, osłupiał i był wstrząśnięty. Upadł na łóżko i zachorował z rozpaczy, ponieważ nie stało się tak, jak tego sobie życzył. 9Pozostał tam wiele dni, bo nieustannie przytłaczał go smutek, a nawet wydawało mu się, że umrze. 10Przywołał więc wszystkich swoich przyjaciółc i powiedział im: „Sen oddalił się od moich oczu, a moje serce jest przygnębione. 11Powiedziałem sobie: Oto do jakiego doszedłem utrapienia i w jakim zamęcie się znalazłem, a przecież byłem życzliwy i miłowano mnie za sposób sprawowania władzy. 12Teraz jednak przypomniałem sobie nieszczęścia, które wyrządziłem w Jerozolimie. Zabrałem srebrne i złote naczynia, które tam się znajdowały, i bez powodu kazałem wygubić mieszkańców Judy. 13Wiem, że to właśnie dlatego dotknęły mnie te nieszczęścia. Oto w wielkim smutku ginę na obcej ziemi”. 14 Następnie przywołał Filipa, jednego ze swoich przyjaciół, i ustanowił go rządcą nad całym swoim królestwem. 15Przekazał mu diadem, swoją szatę i pierścień, aby wychował jego syna Antiocha i przygotował go do objęcia władzyd. 16Król Antioch zmarł tam w sto czterdziestym dziewiątym roku.

a) obrzydliwość – zob. 1Mch 1,54-64+. b) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. c) przyjaciół – zob. 1Mch 2,18+. d) Król Antioch ustanowił Filipa regentem i przekazał mu insygnia władzy królewskiej; pominął natomiast Lizjasza (1Mch 3,32n). e) w twierdzy – czyli w tej części Jerozolimy, gdzie stacjonował garnizon wrogów (1Mch 1,33-35; 4,41; 13,51).

Walki z Antiochem V 17 Gdy Lizjasz dowiedział się o śmierci króla, ustanowił królem jego syna Antiocha, którego wychowywał od dzieciństwa. Nadał mu imię Eupator. 18 Ci, którzy przebywali w twierdzye, ze wszystkich stron utrudniali Izraelitom dostęp do świątynis. Starali się im szkodzić, a wspierali pogan. 19Juda postanowił więc ich wytępić. Zwołał cały lud, aby rozpocząć oblężenie. 20W sto pięćdziesiątym opisu śmierci jego ojca, Antiocha III, która nastąpiła podczas próby złupienia skarbów świątynnych w tym samym regionie (Persja), z przekonaniem Żydów, że śmierć Antiocha IV była karą za znieważenie świątyni jerozolimskiej i represje wobec ludności żydowskiej. Autor opisuje kres życia króla w kategoriach śmierci prześladowcy (Mdr 5,1-15; Dz 12,23). Był to motyw występujący często w literaturze starożytnej (Herodot, Józef Flawiusz i Laktancjusz). Walki z Antiochem V. Antioch V Eupator, małoletni król Syrii, panował w latach 164 – 162 przed Chr. Jednak faktyczną władzę sprawował jego opiekun, gubernator Lizjasz. Tym razem poprowadził on przeciwko Żydom główne siły królewskie, którym powstańcy nie mogli się oprzeć. Jerozolimę i Machabeuszów uratowały konflikty wewnętrzne

981

1. MACHABEJSKA 6,4-20

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) w sto pięćdziesiątym roku – tj. w 163 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). b) bezbożni – żydowscy zwolennicy hellenizacji. c) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. d) przyjaciół – zob. 1Mch 2,18+. e) Liczebność wrogich wojsk, poza liczbą słoni, została raczej wyolbrzymiona. f) Idumea – zob. 1Mch 3,15+. g) Słonie były tresowane, nagradzano je ich ulubionymi napojami. h) Hindus – słonie sprowadzano z Indii z ich opiekunami.

Page 982

rokua zebrali się wszyscy, zbudowali wyrzutnie i machiny oblężnicze i rozpoczęli oblężenie. 21 Niektórzy wydostali się z oblężenia, a jacyś bezbożnib Izraelici dołączyli do nich. 22Udali się do króla i powiedzieli: „Jak długo jeszcze będziesz zwlekał z wymierzeniem sprawiedliwości i pomsty za naszych bracis? 23My chętnie służyliśmy twojemu ojcu, postępowaliśmy zgodnie z jego postanowieniami i wypełnialiśmy jego rozkazy, 24dlatego nasi rodacy odłączyli się od nas i przystąpili do oblężenia. Ponadto zabijali każdego z nas, kogo schwytali, a nasz majątek rozgrabili. 25 Podnieśli rękę nie tylko na nas, lecz także na wszystkie okoliczne krainy. 26A dzisiaj oblegają twierdzę w Jerozolimies i chcą wziąć ją w posiadanie. Obwarowali świątynię i Bet-Surc. 27 Jeśli teraz im się nie przeciwstawisz, zrobią jeszcze gorsze rzeczy, a wtedy nie będziesz już mógł ich powstrzymać”. 28 Król rozgniewał się, kiedy to usłyszał. Zebrał wszystkich swoich przyjaciółd, dowódców piechoty i jazdy. 29Z innych królestw i z wysp morskich sprowadził wojska najemne. 30Całe jego wojsko liczyło sto tysięcy pieszych, dwadzieścia tysięcy jeźdźców i trzydzieści dwa słonie wyćwiczone do walkie. 31 Przeszli przez Idumeęf i uderzyli na Bet-Sur. Walki trwały przez wiele dni. Zbudowali machiny oblężnicze, ale obrońcy robili wypady, podpalali je i mężnie walczyli. 32 Tymczasem Juda odstąpił od twierdzy i rozbił obóz przy Bet-Zacharia, naprzeciwko obozu króla. 33Wczesnym rankiem król wyruszył i szybko wyprowadził wojsko w stronę Bet-Zacharia. Wojska zajęły pozycje do bitwy i zadęto w trąby. 34Słoniom pokazano sok z winogron i czarnych jeżyn, aby pobudzić je do walkig. 35Zwierzęta przydzielono do oddziałów i przy każdym słoniu postawiono tysiąc żołnierzy w pancerzach z ogniw łańcuszkowych i w hełmach z brązu na głowach. Ponadto do każdego zwierzęcia przydzielono pięciuset doborowych jeźdźców. 36Poprzedzali oni zwierzę, gdzie tylko się znalazło. Zawsze mu towarzyszyli i nie oddalali się od niego. 37Na każdym zwierzęciu dla ochrony była umocowana drewniana wieża, do której przytwierdzono narzędzia do walki. Znajdowało się na nim także czterech uzbrojonych ludzi gotowych do walki, a ponadto Hindush. 38Resztę jazdy rozmieścił na obu skrzydłach wojska, z jednej i drugiej strony, aby nękali nieprzyjaciół i osłaniali piechotę. 39Kiedy słońce zabłysło na tarczach ze złota i brązu, zajaśniały od nich góry i rozświetliły się jak ogniste pochodnie. 40Część królewskiego wojska zajęła pozycje na zboczach, a inni w dolinach. Posuwali się naprzód pewni siebie i w zwar tym szyku.

w Syrii (starania Filipa o przejęcie władzy). Zmusiły one Lizjasza do zawarcia pokoju z Żydami i wycofania się. Ta sytuacja powtarzała się odtąd wielokrotnie: księstwo machabejskie, sprzymierzając się z kolejnymi pretendentami do tronu, zyskiwało rozmaite ustępstwa. Choć nie oznaczały one wolności politycznej, dawały jednak Żydom wolność religijną.

1. MACHABEJSKA 6,21-40

982

1Mch 1,11

1Mch 1,41-50

1Mch 4,29.60n

1Mch 11,38

1Mch 4,29

20_1Mch:20_1Mch

41

1Mch 2,5

1Mch 2,51

Kpł 25,1-7; 2Krn 36,21 1Mch 4,29

1Mch 3,32; 6,15; 2Mch 9,25,29

1Mch 11,50.62.66

2Mch 11,24

2Mch 11,14

1Mch 4,60; 10,11

9/3/08

2:57 PM

Page 983

Zadrżeli wszyscy, którzy słyszeli odgłos nadciągających tłumów i szczęk oręża. Była to bowiem armia bardzo liczna i silna. 42Ruszył Juda ze swym wojskiem do bitwy i zginęło sześciuset ludzi z królewskiej armii. 43 Eleazar Auaran zauważył, że pancerz jednego ze zwierząt odznacza się królewskim przepychem i że przewyższa ono inne zwierzęta. Sądził więc, że jest na nim król. 44Poświęcił siebie, aby ocalić swój lud i zdobyć wieczną sławę. 45Odważnie przedzierał się ku niemu przez środek oddziału, zadając śmiertelne ciosy na prawo i lewo, tak że nieprzyjaciele rozstępowali się przed nim na dwie strony. 46Potem schylił się, wszedł pod słonia i zabił go. Zginął jednak przywalony padającym na ziemię zwierzęciem. 47 Izraelici wycofali się, widząc potęgę króla i impet jego wojsk. 48Żołnierze królewscy ruszyli przeciwko nim w kierunku Jerozolimy. Król zajął Judeęs i oblegał górę Syjons. 49Zawarł pokój z obrońcami Bet-Sur, którzy opuścili miasto, gdyż brakowało w nim żywności, niezbędnej, aby przetrzymać oblężenie. Był to bowiem rok szabatowya dla ziemi. 50Król zajął więc Bet-Sur i umieścił tam na straży załogę. 51 Następnie przez wiele dni oblegał świątynię. Rozmieścił tam wyrzutnie i machiny wojenne, wyrzutnie ognia i kamieni, urządzenia do miotania strzał i kamiennych pocisków. 52 Ale obrońcy także zbudowali machiny i przy ich pomocy przez wiele dni walczyli, przeciwstawiając się machinom wroga. 53Lecz w magazynach zabrakło żywności, ponieważ był to rok szabatowy, a zgromadzone zapasy zjedli ci, którzy ocaleli spośród obcych narodów i znaleźli schronienie w Judei. 54W świątyni pozostało niewielu mężczyzn, ponieważ z powodu głodu rozeszli się do swoich miejscowości. 55 Wtedy Lizjasz dowiedział się, że Filip, którego król Antioch jeszcze za życia ustanowił wychowawcą swego syna Antiocha, aby przygotowywał go do objęcia władzy, 56powrócił z Persjis i Mediib wraz z wojskiem, które poszło z królem, i że ten Filip zabiega o przejęcie rządów. 57Lizjasz chciał więc szybko odstąpić od oblężenia i dlatego powiedział królowi, dowódcom wojska i żołnierzom: „Każdego dnia ponosimy straty, mamy niewiele jedzenia, miejsce, które oblegamy, jest umocnione, a sprawy królestwa przynaglają nas. 58Teraz więc okażmy tym ludziom litośćc i zawrzyjmy pokój z nimi i z całym ich narodem. 59Pozwólmy im postępować według ich praw, jak to było wcześniej, bo z powodu ich praw, które odrzuciliśmy, rozgniewali się i zrobili to wszystko”. 60Mowa ta spodobała się królowi oraz dowódcom. Zaproponował więc im zawarcie pokoju, a oni wyrazili zgodę. 61Opuścili jednak twierdzę dopiero wtedy, gdy król i dowódcy złożyli im przysięgę. 62Król wszedł na górę Syjon, ale kiedy zobaczył umocnienie tego miejsca, złamał złożoną przysięgę i nakazał zburzyć 983

a) rok szabatowy – prawowierni Żydzi co siódmy rok zostawiali pola odłogiem, korzystając z zapasów żywności (Kpł 25,1-7). b) Media – państwo w północno-zachodnim Iranie, położone nad Morzem Kaspijskim. W 533 r. przed Chr. została włączona przez Cyrusa Wielkiego do państwa perskiego (Dn 6; Ezd 6,2; Est 1,3.19). c) litość – dosł. podajmy tym ludziom prawą rękę (na znak zawartej ugody).

1. MACHABEJSKA 6,41-62

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Demetriusz, syn Seleukosa – chodzi o Demetriusza z przydomkiem Soter (162-150 przed Chr.), syna Seleukosa IV Filopatora (187-175 przed Chr.). Po śmierci ojca Demetriusz został wysłany do Rzymu jako zakładnik. Odzyskał tron po śmierci Antiocha IV Epifanesa. b) miasta – według 2Mch 14,1 był to Trypolis w Libanie. c) bezbożni – żydowscy zwolennicy hellenizacji. d) Alkimos – pełnił legalnie urząd najwyższego kapłana, gdyż pochodził z rodu Aarona i uzyskał nominację królewską. Nie wprowadzał do świątyni porządków greckich, przez co pozyskał część pobożnych Żydów, ale jako polityczny sojusznik królewski był potępiany przez stronnictwo machabejskie, które obciążało go odpowiedzialnością za represje. e) przyjaciół – zob. 1Mch 2,18+. f) Transeufratea – tak nazywano Syrię z okolicą, leżącą na zachód od Eufratu, z punktu widzenia Mezopotamii (Ezd 4,10.16). g) Asydejczycy – zob. 1Mch 2,42+.

Page 984

okalający je mur. 63Potem szybko odszedł i powrócił do Antiochiis. Zastał tam Filipa, który przejął władzę w mieście. Walczył przeciwko niemu i zdobył miasto siłą. Demetriusz I królem 1 W roku sto pięćdziesiątym pierwszym Demetriusz, syn Seleukosaa, wyruszył z Rzymu z niewielką liczbą ludzi. Przybył do nadmorskiego miastab i obwołał się królem. 2Kiedy wszedł do królewskiego pałacu swoich przodków, żołnierze pochwycili Antiocha i Lizjasza i chcieli przyprowadzić ich do niego. 3Gdy o tym usłyszał, powiedział: „Nie chcę ich widzieć”. 4Żołnierze więc zabili ich, a Demetriusz objął władzę królewską.

2Mch 14,1-2

Bakchides i Alkimos 5 Przybyli do niego wszyscy ludzie nieprawi i bezbożnic z Izraelas. Przywiódł ich Alkimosd, który chciał sprawować urząd najwyższego kapłanas. 6Oskarżyli lud wobec króla, mówiąc: „Juda i jego bracia wytracili wszystkich twoich przyjaciół, a nas wypędzili z naszej ziemi. 7Poślij więc teraz zaufanego człowieka, aby poszedł i zobaczył całe zniszczenie, które oni wyrządzili nam i królewskiej krainie. Niech wymierzy karę im i wszystkim, którzy ich wspierali”. 8 Król wybrał Bakchidesa, jednego z królewskich przyjaciółe. Zarządzał on Transeufrateąf, był bardzo wpływowy w królestwie i wierny królowi. 9Król posłał go wraz z bezbożnym Alkimosem, którego ustanowił najwyższym kapłanem, i kazał mu ukarać Izraelitów. 10Wyruszyli więc z licznym wojskiem do ziemi Judys. Wysłali posłów do Judy i jego braci, podstępnie proponując zawarcie pokoju. 11Oni jednak nie uwierzyli ich słowom, bo widzieli, że przyszli z licznym wojskiem. 12 U Alkimosa i Bakchidesa zebrała się grupa nauczycieli Pisma, aby szukać sprawiedliwego rozwiązania. 13Asydejczycyg jako pierwsi spośród Izraelitów zabiegali o zawarcie z nimi pokoju. 14Mówili bowiem: „Razem z wojskami przybył przecież kapłan z rodu Aarona. On nas nie skrzywdzi”. 15A on mówił do nich o pokoju i zapewniał ich: „Nie chcemy wyrządzić zła ani wam, ani waszym przyjaciołom”. 16I uwierzy-

2Mch 14,3-10

7

Demetriusz I królem. Obok Antiocha Eupatora (1Mch 6,17) i jego opiekuna, Lizjasza, oraz Filipa, powołującego się na nominację od Antiocha IV (1Mch 6,14.55), do rywalizacji o tron włączył się Demetriusz I (król w latach 162-150 przed Chr.), bratanek Antiocha IV. Dotąd przebywał on w Rzymie jako zakładnik gwarantujący lojalność państwa syryjskiego. Już bowiem od czasu zwycięstwa nad Antiochem III pod Magnezją (190 r. przed Chr.) Rzymianie ingerowali w sprawy Syrii. Kiedy do Demetriusza dotarła wiadomość o śmierci Antiocha IV, uciekł z Rzymu i postanowił odzyskać tron zagarnięty przez stryja. Zdobył władzę królewską i w 160 r. przed Chr. uzyskał aprobatę Rzymian. Bakchides i Alkimos. Alkimos był kapłanem i potomkiem Aarona (w. 14), ale nie należał do rodu najwyższych kapłanów. Dziedziczenie tego urzędu zostało przerwane już wcześniej, w wyniku działań Antiocha IV na rzecz hellenizacji Judei. Pojawienie się Alkimosa, mianowanego przez króla najwyższym kapłanem (w. 9), i jego zapewnienia o pokoju wprowadziły w błąd niektórych pobożnych Żydów. Dali się oni przekonać, że zasadniczy cel powstania, jakim było przywrócenie właściwego kultu w oparciu o prawowierne kapłaństwo, został osiągnięty. Jednak te nadzieje

1. MACHABEJSKA 6,63 — 7,16

1Mch 3,37

984

1Mch 9,1; 10,2.50

1Mch 3,32

1Mch 1,11 1Mch 9,1.54-57; 2Mch 14,13.26

1Mch 9,1.25.43.57.68; 2Mch 8,30

1Mch 1,30

1Mch 9,1; 2Mch 8,30

20_1Mch:20_1Mch

Ps 79,2n

1Mch 9,1.25.43. 57.68 Jr 41,7.9

2Mch 14,11 – 15,37

1Mch 3,38; 2Mch 8,34-36; 15,3

9/3/08

2:57 PM

Page 985

li mu. Lecz on kazał pojmać sześćdziesięciu z nich i zamordować ich jednego dnia, tak jak zostało napisane: 17 Ciała twoich wiernych porzucili i krews ich rozlali wokół Jeruzalems, i nie miał kto ich pogrzebać. 18 Wówczas strach i przerażenie ogarnęło cały lud. Mówiono: „Nie ma w nich prawdy ani sprawiedliwości, bo złamali umowę i przysięgę, którą złożyli”. 19 Bakchides odszedł z Jeruzalem i rozłożył obóz w Bet-Zait. Kazał pojmać, zabić i wrzucić do wielkiego zbiornika na wodę wielu z tych, którzy wcześniej przyłączyli się do niego, a także niektórych z ludu. 20Bakchides przekazał Alkimosowi władzę nad krajem i zostawił mu do pomocy wojsko. Sam zaś wrócił do króla.

a) Alkimos – zob. 1Mch 7,5+. b) Juda wcześniej także zastraszał kolaborantów działaniami partyzanckimi (1Mch 3,5.8). c) lud – tzn. ogół stronników Judy.

Walka z Nikanorem 21 Alkimosa walczył o urząd najwyższego kapłanas. 22Przy nim zgromadzili się wszyscy, którzy siali zamęt wśród ludu. Opanowali oni ziemię Judys i sprowadzili nieszczęście na Izraelas. 23Kiedy Juda zobaczył, że Alkimos i jego ludzie wyrządzają Izraelitom więcej zła niż obce narody, 24obszedł wszystkie regiony Judeis i dokonał pomsty na odstępcach, uniemożliwiając im poruszanie się po krajub. 25Wtedy Alkimos zrozumiał, że Juda i jego towarzysze są silniejsi od niego, i przekonał się, że nie jest w stanie im się przeciwstawić. Wrócił więc do króla i oskarżał ich o złe rzeczy. 26 Wtedy król wysłał Nikanora, jednego ze swych najsłynniejszych dowódców, który nienawidził Izraela i był jego wrogiem, i nakazał mu wyniszczyć ludc. 27Nikanor przybył do Jeruzalems z licznym wojskiem i wysłał do Judy i jego braci podstępną propozycję zawarcia pokoju: 28„Nie walczmy przeciwko sobie. Przybędę w pokoju z niewielkim oddziałem, aby spotkać się z wami”. 29Przybył więc do Judy i wymienił z nim pokojowe pozdrowienie. Tymczasem wrogowie byli gotowi porwać Judę. 30Juda jednak dowiedział się o podstępie Nikanora, przestraszył się i nie chciał się ponownie z nim spotkać. 31Wtedy Nikanor zrozumiał, że jego zamiar został odkryty i wyruszył do bitwy przeciwko Judzie w pobliżu Chafarsalama. 32Nikanor stracił około pięciuset ludzi, a pozostali uciekli do miasta Dawida. (ww. 16.20), których nie podzielił roztropny Juda, szybko się rozwiały. Bakchides natomiast konsekwentnie wypełniał swoją misję, działając na rzecz króla przeciwko narodowi żydowskiemu (w. 19). W końcu powrócił do króla, pozostawiając swoje wojsko Alkimosowi (w. 20). Misja Balchidesa nie została jednak uwieńczona pełnym sukcesem. Nie udało mu się bowiem schwytać Judy i stłumić powstania, któremu przewodził Machcabeusz. Walka z Nikanorem. Alkimos kontynuował działania zgubne dla rodaków. Za jego sprawą ruszyła w Judei nowa kampania przeciwko Żydom. Nikanor z początku prowadził politykę pokojową, a nawet przez pewien czas przyjaźnił się z Judą (2Mch 14,15-25). Pod wpływem oskarżeń Alkimosa zmienił jednak swoje nastawienie. Klęska, którą zadał mu Juda, została przez autora księgi jednoznacznie ukazana jako kara za bluźnierstwo przeciwko świątyni. Zwycięstwo

985

1. MACHABEJSKA 7,17-32

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Bet-Choron – zob. 1Mch 3,16+. b) Adasa – miejscowość położona 8 km na północ od Jerozolimy. c) Trzynastego dnia miesiąca Adar – w 151 r. ery Seleucydów. Data bitwy to 28 III 160 r. przed Chr. d) Gezer – zob. 1Mch 4,15+. e) świętować – święto to w judaizmie nazywa się Dniem Nikanora.

Page 986

33

Po tych wydarzeniach Nikanor wszedł na górę Syjons. Niektórzy kapłani wyszli ze świątynis i wraz ze starszymis ludu pozdrowili go pokojowo i pokazali mu całopalenies składane za króla. 34On jednak wyszydził ich, wyśmiał, znieważył i obrzucił obelgami. 35Potem przysiągł ze złością: „Jeśli Juda i jego wojsko nie zostaną natychmiast wydani w moje ręce, to gdy wrócę szczęśliwie, spalę tę świątynię”. I odszedł bardzo zagniewany. 36Wtedy kapłani wrócili, stanęli naprzeciwko ołtarzas i świętego mieszkanias i modlili się, płacząc: 37„Ty wybrałeś ten dom, aby wzywano w nim Twego imienia, aby dla Twojego ludu był on domem modlitwy i błagania. 38Dokonaj pomsty na tym człowieku i jego wojsku. Niech zginą od miecza. Pamiętaj o ich bluźnierstwach i nie daj im wytchnienia”. 39 Nikanor opuścił Jeruzalem i rozbił obóz w Bet-Chorona. Tam dołączyło do niego wojsko z Syrii. 40A Juda z trzema tysiącami ludzi rozbił obóz w Adasieb. Potem Juda modlił się słowami: 41„Gdy posłowie królewscy bluźnili, pojawił się Twój aniołs i pobił sto osiemdziesiąt pięć tysięcy spośród nich. 42 Podobnie i dzisiaj zetrzyj to wojsko przed nami! Niech ci, którzy pozostaną, przekonają się, że Nikanor złorzeczył Twojej świątyni. Osądź go stosownie do jego przestępstwa”. 43 Trzynastego dnia miesiąca Adarc wojska stoczyły bitwę. Wojsko Nikanora zostało rozbite. On pierwszy zginął w walce. 44Kiedy jego żołnierze zobaczyli, że Nikanor poległ, porzucili broń i uciekli. 45Ścigano ich na odległość jednego dnia drogi: od Adasy aż do wejścia do Gezerd. Dawano sygnały na trąbach, 46a z wszystkich okolicznych wiosek Judei wychodzili ludzie, aby ich osaczyć. Tamci zwrócili się przeciwko nim, lecz wszyscy padli od miecza, żaden z nich nie pozostał przy życiu. 47Zabrano łupy i to, co tamci zrabowali. Nikanorowi odcięto głowę i prawą rękę, którą zuchwale wyciągał. Zabrano je i wystawiono w pobliżu Jeruzalem. 48Lud bardzo się cieszył i obchodzono ten dzień jako dzień wielkiej radości. 49I postanowiono świętowaće każdego roku trzynasty dzień miesiąca Adar. 50Na krótki czas zapanował w ziemi Judy pokój. Pochwała Rzymian 1 Juda usłyszał o sławie Rzymian, o tym, że są bardzo potężni i okazują przychylność wszystkim, którzy przyłącza-

8

nad Nikanorem znowu okazuje się dziełem Boga, który wysłuchuje modlitw swoich wiernych (ww. 37n.41n). Informacja o radości z odniesionego zwycięstwa i kolejnym przejściowym okresie pokoju kończy drugą część księgi, która ma swoje równoległe omówienie w Drugiej Księdze Machabejskiej. Pochwała Rzymian. Zawarte w tym fragmencie wiadomości historyczne o Rzymie są prawdziwe. Autor wyjaśnia obecność i rosnące wpływy Rzymu na Bliskim Wschodzie. Ton pochwalny tłumaczy się tym, że dynastia machabejska, pozostając w ciągłym konflikcie z Grekami z Syrii, patrzyła z nadzieją na Rzymian, którzy zagrażali Syrii. Skądinąd siła Rzymu i ustrój rzymski budziły duży podziw w krajach sąsiednich. Cały fragment napisano z perspektywy czasu, w którym żył autor księgi, a nie okresu powstania machabejskiego.

1. MACHABEJSKA 7,33 — 8,1

986

Ezd 6,10; Ba 1,11

Jl 2,17 Pwt 12,5; 1Krl 8,28-30; Iz 56,7; Mt 21,13

2Krl 18,17 – 19,37; Iz 36 – 37

1Mch 9,57; 14,4

2Mch 11,34

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 1,1 1Mch 1,17

1Mch 1,9; 6,15 1Mch 12,3

1Mch 15,1 6

2Mch 4,11

9/3/08

2:57 PM

Page 987

ją się do nich; że zawierają przyjaźń z tymi, którzy o nią proszą, i że są bardzo potężni. 2Opowiadano mu o ich wojnach i mężnych czynach, których dokonali wśród Galatów: że ich podbili i zmusili do płacenia daniny. 3A także o ich czynach w krainie Hiszpanii, gdzie opanowali kopalnie srebra i złota. 4 O tym, jak każde to miejsce zdobyli dzięki swej roztropności i wytrwałości, choć znajdowało się ono bardzo daleko od nich. Królów, którzy wyruszyli przeciwko nim z krańca ziemi, pokonali, zadając im wielką klęskę. Pozostali zaś płacą im każdego roku daninę. 5Zmiażdżyli w walce i podporządkowali sobie Filipa i Perseusza, króla Kittyjczyków, oraz innych, którzy przeciwko nim występowali. 6Również Antiocha, wielki król Azji, wyruszył przeciwko nim do walki, a chociaż miał sto dwadzieścia słoni, jeźdźców, rydwany bojowe i bardzo liczne wojsko, został przez nich pokonany. 7Pojmali go żywego i postanowili, że on i jego następcy będą płacić wielką daninę i dostarczać zakładników, a ponadto, że zrzeknie się 8krain Indii, Mediib i Lidiic oraz części swoich najpiękniejszych ziem, przekazując je królowi Eumenesowid. 9Mieszkańcy Helladye postanowili wyruszyć, aby ich wytępić, 10ale kiedy tamci dowiedzieli się o tym, wysłali przeciwko nim tylko jednego dowódcę. Walczył on z nimi i padło spośród nich wielu zabitych. Rzymianie wzięli do niewoli ich żony i dzieci, ograbili ich, zajęli ziemię i zniszczyli ich twierdze. Podporządkowali ich sobie aż do dnia dzisiejszego. 11Pozostałe królestwa i wyspy, jeśli tylko próbowały się im przeciwstawić, niszczyli i ujarzmiali. Ze swoimi przyjaciółmi natomiast i z tymi, którzy im zaufali, zachowywali przyjaźń. 12Opanowali królestwa leżące blisko i daleko. Na dźwięk ich imienia wszystkich przejmowała trwoga. 13Komu chcieli pomóc w zdobyciu władzy królewskiej, ten stawał się królem. Tych zaś, których chcieli usunąć, usuwali. W taki sposób stali się bardzo potężni. 14Pomimo tego wszystkiego żaden z nich nie wywyższał się, nakładając sobie koronę czy ubierając się w purpuręf. 15Ustanowili sobie senat złożony z trzystu dwudziestu senatorów, którzy codziennie obradowali o wszystkim, co dotyczyło ogółu, dla zapewnienia porządku. 16Każdego roku jednemu człowiekowig powierzają z zaufaniem władzę nad sobą i nad całym swym krajem. Temu jednemu wszyscy są posłuszni. Nie ma wśród nich zazdrości ani zawiści.

a) Antioch – chodzi o Antiocha III Wielkiego, Seleucydę, pokonanego przez Rzymian pod Magnezją. b) Indie, Media – w tym miejscu nie powinny być one wymienione. Do odpisów księgi, którymi dysponujemy, wkradł się jakiś błąd. c) Lidia – region w Azji Mniejszej położony nad Morzem Egejskim. d) Eumenes – król Pergamu, sojusznik Rzymu. e) Hellada – zob. 1Mch 1,2+. f) purpurę – zob. 1Mch 4,23+. g) jednemu człowiekowi – mowa o konsulu, najwyższym urzędniku rzymskim. Chociaż konsulów wybierano dwóch, sprawami Wschodu zajmował się tylko jeden z nich.

Sojusz z Rzymianami 17 Juda wybrał Eupolemosa, syna Jana, syna Akkosa, oraz Jazona, syna Eleazara, i posłał ich, aby zawarli przyjaźń i sojusz Sojusz z Rzymianami. Prorocy zawsze potępiali sojusze narodu żydowskiego z państwami pogańskimi (np. Iz 30,1n; Jr 42,15-18; Ez 16,26; Oz 12,1-3). Współpraca z nimi przyczyniła się do rozkwitu królestwa jedynie za rządów Salomona (np. 1Krl 3,1; 9,10-15; 10,1nn). Juda postanawia jednak zawrzeć przymierze z Rzymem, aby zwiększyć szanse powodzenia powstania. Ponieważ Machabeusz zginął ponieważ Juda zginął dwa miesiące po Nikanorze (1Mch 9,3.18),

987

1. MACHABEJSKA 8,2-17

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) królestwo Hellenów – czyli Hellada, zob. 1Mch 1,2+. b) Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+. c) Alkimos – zob. 1Mch 7,5+. d) prawe skrzydło – czyli połowę głównych sił królestwa. Być może w w. 4 chodzi o ich całość. e) Galilea – w tekście występuje Galgala, która jest gr. formą nazwy Gilgal; kontekst wskazuje jednak na Galileę (zob. Słownik). f) Arbela – dolina po zachodniej stronie jeziora Genezaret.

Page 988

z Rzymianami, 18aby oni zdjęli z Izraelas jarzmo, ponieważ wiadomo było, że królestwo Hellenówa usiłuje trzymać go w niewoli. 19Udali się więc w bardzo daleką drogę do Rzymu. Weszli do senatu i zabrali głos, mówiąc: 20„Juda Machabeusz, jego bracia i ogół Żydów przysłali nas, aby zawrzeć z wami sojusz i pokój, abyście zaliczyli nas do waszych sojuszników i przyjaciół”. 21Przemówienie to spodobało się im. 22 A oto odpis listu, który wyryli na tablicach z brązu i posłali do Jerozolimys, aby przypominał im o pokoju i sojuszu: 23 „Niech Rzymianom i narodowi żydowskiemu na wieki powodzi się na morzu i na lądzie! Niech miecz i nieprzyjaciel będą od nich daleko! 24Gdyby najpierw wszczęto wojnę przeciwko Rzymowi albo przeciwko któremuś z jego sojuszników na całym obszarze ich panowania, 25wtedy naród żydowski całym sercem przyłączy się do walki, zgodnie z potrzebą chwili. 26Według woli Rzymu nie będą dostarczać jego przeciwnikom żywności, broni, pieniędzy ani okrętów. Będą przestrzegać swoich zobowiązań, nie żądając niczego w zamian. 27Podobnie też, jeśli najpierw wszczęta zostanie wojna przeciwko narodowi żydowskiemu, Rzymianie ochoczo przyłączą się do walki, zgodnie z potrzebą chwili. 28Według woli Rzymu nie będą dostarczać wrogom żywności, broni, pieniędzy ani okrętów. Będą przestrzegać tych zobowiązań bez podstępu. 29Takie są warunki sojuszu, który Rzymianie zawarli z narodem żydowskim. 30Jeśli zaś obie strony chciałyby dodać lub ująć coś z tej umowy, mogą to zrobić według swojej woli. Cokolwiek dodadzą albo usuną będzie zobowiązujące. 31W sprawie niegodziwości popełnionych przez króla Demetriuszab napisaliśmy do niego: «Dlaczego nałożyłeś tak ciężkie jarzmo na Żydów, naszych przyjaciół i sojuszników? 32Jeśli jeszcze raz poskarżą się na ciebie, będziemy bronili ich praw, walcząc z tobą na morzu i na lądzie»”. Śmierć Judy 1 Kiedy Demetriusz usłyszał o śmierci Nikanora i klęsce jego wojska, ponownie wysłał do ziemi Judys Bakchidesa i Alkimosac, przydzielając im prawe skrzydłod wojsk. 2Wyruszyli drogą do Galileie i rozbili obóz przy Mesalot w Arbelif. Zajęli je i zabili wielu ludzi. 3Pierwszego miesiąca, sto

9

a podróż do Rzymu trwała zapewne kilka miesięcy, posłowie żydowscy musieli wyruszyć jeszcze przed wojną z Nikanorem. Część historyków uważa przymierze Judy z Rzymianami za mało prawdopodobne. Być może relacja o nim jest upiększona, jednak Rzymianie mieli powód do poparcia wrogów Syrii. Prośba Żydów o pomoc dostarczyła im bowiem dodatkowego pretekstu do wtrącania się w wewnętrzne sprawy państwa Seleucydów, konkurującego z Rzymem o wpływy. Różnice między układem z Żydami a innymi traktatami rzymskimi można tłumaczyć nietypową sytuacją, a także niedokładnościami przekładu z łaciny. Warunki sojuszu zostały tak określone, że Rzym miał udzielić pomocy Żydom tylko wówczas, gdy uzna to za stosowne. Taką obietnicę Rzymianie mogli bez obawy złożyć swoim pomniejszym sojusznikom. Śmierć Judy. Juda nie mógł skutecznie stawić czoła głównym siłom wroga, podobnie jak wcześniej wojskom Antiocha V (1Mch 6,17-63+). Seleucydzi walczyli teraz nie tylko z przywódcą powstania żydowskiego, ale i ze sprzymie-

1. MACHABEJSKA 8,18 — 9,3

988

1Mch 12,3 1Mch 2,4

1Mch 14,18.26.48

1Mch 7,1.26

1Mch 15,17

1Mch 7,1.43n 1Mch 7,5.8

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 3,59

1Mch 3,54

1Mch 2,70 1Mch 12,52; 13,26

2Sm 1,19.25.27 1Krl 11,41; 1Mch 16,23n; J 21,25

9/3/08

2:57 PM

Page 989

pięćdziesiątego drugiego rokua rozbili obóz pod Jeruzalems. 4 Potem jednak wycofali się i z dwudziestoma tysiącami piechoty oraz dwoma tysiącami jeźdźców udali się do Bereib. 5 Tymczasem Juda z trzema tysiącami wyborowych żołnierzy obozował w Elasie. 6Gdy ludzie Judy zobaczyli tak liczną armię, bardzo się przestraszyli i wielu uciekło z obozu. Pozostało ich nie więcej niż ośmiuset. 7Gdy Juda zobaczył, że jego wojsko się rozproszyło, a bitwa jest nieuchronna, bardzo się zmartwił, ponieważ nie miał czasu, aby je zgromadzić. 8 Opadł z sił i powiedział do pozostałych: „Stańmy do walki przeciw naszym wrogom, być może zdołamy ich odeprzeć”. 9 Oni jednak odradzali mu: „Nie damy rady. Lepiej ratujmy własne życie! Powrócimy z naszymi braćmis i wtedy będziemy walczyć przeciwko nim. Teraz jest nas niewielu”. 10Juda odpowiedział: „W żadnym wypadku nie mógłbym tak postąpić! Nie będę przed nimi uciekał! Jeśli nadchodzi nasz czas, idźmy odważnie na śmierć za naszych braci, aby nie zostawić skazy na naszym dobrym imieniuc”. 11 Nieprzyjacielskie wojsko wyruszyło z obozu i stanęło w szyku bojowym. Jazdę podzielono na dwie części. Procarze i łucznicy szli na przedzie wojska, a wraz z nimi wszyscy najdzielniejsi. Bakchides był na prawym skrzydle. 12Piechota przy dźwiękach trąb zbliżała się z dwóch stron. Również ludzie Judy zadęli w trąby. 13Ziemia zadrżała od zgiełku wojsk. Rozpoczęła się bitwa, która trwała od rana aż do wieczora. 14 Juda spostrzegł, że Bakchides i główna część wojska byli po jego prawej stronie. Wszyscy odważnego serca dołączyli do niego 15i prawe skrzydło wroga zostało przez nich rozbite. Ścigali ich aż do gór Azotud. 16Gdy żołnierze z lewego skrzydła ujrzeli, że prawe skrzydło zostało rozbite, zawrócili w ślad za Judą i jego ludźmi, zachodząc ich od tyłu. 17Bitwa stała się jeszcze cięższa. Po obu stronach padło wielu zabitych. 18 Zginął także Juda, a pozostali uciekli. 19 Jonatan i Szymon zabrali swego brata Judę i pochowali go w grobie jego przodków w Modine. 20Cały Izraels opłakiwał go i rozpaczał w wielkim żalu. Żałoba trwała wiele dni. Mówili: 21„Jak to możliwe, że zginął bohater, wybawca Izraela?”. 22 Pozostałe dokonania Judy, jego bitwy, bohaterskie czyny i jego wielkość nie zostały opisane, ponieważ było ich zbyt wiele.

a) Data ta odpowiada przełomowi kwietnia i maja 160 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). b) Berea – miasto oddalone 16 km na północ od Jerozolimy. c) Przytoczona wymiana zdań przed bitwą nie jest dokładnym zapisem ich brzmienia, lecz streszczeniem dwóch opinii. d) Azot – zob. 1Mch 4,15+. e) Możliwe, że po śmierci Judy dowódcy greccy ogłosili amnestię. Dzięki niej można było zorganizować oficjalny pogrzeb Judzie i innym poległym.

rzeńcem Rzymu. Pokonanie go było więc dla nich tym ważniejsze. Przebieg działań wojennych opisanych w tym fragmencie nie jest jasny, gdyż wymienione miejsca są trudne do identyfikacji. Armia syryjska prawdopodobnie wkroczyła do Galilei, gdzie zabiła Żydów ukrywających się w grotach Arbeli. Następnie przemaszerowała do Judei, aby po pokazie siły pod Jerozolimą odejść do Berei. Juda nie posłuchał rozsądnej rady swoich żołnierzy, aby uniknąć zbrojnej konfrontacji z przeważającymi siłami wroga. Wolał zginąć na polu walki, niż uciekać, co byłoby ujmą dla jego wojennej chwały (np. 1Mch 2,51.64; 3,3; 5,63). Juda, dysponując małym oddziałem, podjął honorową walkę. W przeciwieństwie do innych bitew, tym razem nie ma wzmianki, aby modlił się o pomoc Nieba (1Mch 4,10.30-33; 7,41n). Choć poległ, ocalił swoje dobre imię (ww. 10.21) i pozostawił po sobie sławę równą dawnym królom i sędziom Izraela (2Krl 10,34n; 12,20-22; 13,8n.12n; Sdz 2,16; 3,31).

989

1. MACHABEJSKA 9,4-22

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Szykany trwały pomimo amnestii. Nie wiemy, o jakie zniewagi chodziło. b) od końca czasów prorockich – tzn. od IV w. przed Chr., przez całe panowanie Greków. c) Sposób tytułowania Jonatana nawiązuje do roli dawnych sędziów Izraela (zob. Księga Sędziów). d) pustynia Tekoa, Asfar – miejsca na Pustyni Judzkiej, między Betlejem a Morzem Martwym. Przewaga wrogów zmuszała do pozostawania w miejscach trudno dostępnych. e) Werset ten jest prawie identyczny z 1Mch 9,43 i jak tamten, dotyczy następnego miejsca pobytu Jonatana. f) Nabatejczycy – zob. 1Mch 5,25+. g) synowie Jambriego – określenie plemienia arabskiego, pokrewnego Nabatejczykom. Droga do ukrytej w górach Petry, stolicy Nabatejczyków za Morzem Martwym, wiodła przez wspomnianą tu Medebę. h) Kanaan – nazwa wzięta z czasów przed osiedleniem się Izraela w Ziemi Obiecanej; autor Pierwszej Księgi Machabejskiej naśladuje tu dawniejsze księgi biblijne.

Page 990

Dzieje Jonatana Jonatan wodzem 23 Po śmierci Judy na obszarze całego Izraelas pojawili się ludzie nieprawi i rozpanoszyli się krzewiciele niesprawiedliwości. 24W tym czasie zapanował bardzo wielki głód i cały kraj przeszedł na ich stronę. 25Bakchides wybrał bezbożnych ludzi i ustanowił ich zarządcami kraju. 26Tropili oni przyjaciół Judy i znalezionych prowadzili do Bakchidesa. A on ich karał i wystawiał na pośmiewiskoa. 27Nastał w Izraelu wielki ucisk, jakiego nie było od końca czasów prorockichb. 28 Wszyscy przyjaciele Judy zebrali się razem i powiedzieli do Jonatana: 29„Odkąd umarł twój brat Juda, nie ma nikogo, kto jak on przeciwstawiłby się wrogom: Bakchidesowi i tym, którzy nienawidzą naszego narodu. 30Dlatego dzisiaj wybraliśmy ciebie, abyś w jego miejsce był naszym wodzem i tym, który przewodzi nam w walcec”. 31Jonatan przejął wtedy dowództwo i zastąpił swego brata Judę. 32 Bakchides dowiedział się o tym i starał się go zabić. 33Gdy Jonatan i jego brat Szymon oraz ich towarzysze usłyszeli o tym, uciekli na pustynię Tekoa i rozbili obóz przy wodnym zbiorniku Asfard. 34Wieść o tym dotarła do Bakchidesa w dzień szabatus. Wyruszył więc z całym swym wojskiem na drugi brzeg Jordanue. Śmierć Jana 35 Jonatan wysłał swego brata Jana, który dowodził wojskiem, aby poprosił swoich przyjaciół, Nabatejczykówf, o przechowanie ich licznych taborów. 36Tymczasem z Medeby wyszli synowie Jambriegog, przechwycili Jana oraz wszystko, co wiózł, i odeszli z łupami. 37Po tych wydarzeniach oznajmiono Jonatanowi i jego bratu, Szymonowi, że synowie Jambriego wyprawiają huczne wesele i z Nadabat prowadzą w wielkim orszaku pannę młodą, córkę jednego ze znaczniejszych dygnitarzy Kanaanuh. 38Wtedy przypomnieli sobie o krwawej śmierci swego brata Jana, wyruszyli i zaczaili się w górskiej kryjówce. 39Wypatrując, ujrzeli wreszcie hałaśliwy i wielki tabor pana młodego. Z bębnami, muzykantami i mnóstwem

Jonatan wodzem. Po śmierci Judy przewagę w Judei uzyskali greccy stronnicy, którzy wszczęli nowe represje wobec pokonanych powstańców. Nie zabijali ich jednak, co wskazuje na ogłoszenie amnestii. Ciężka sytuacja, pogłębiona jeszcze przez panujący głód, zmusiła opierających się Żydów do uległości wobec obcej władzy. Kolaboranci zyskali nowych zwolenników. Ponieważ nadużywali swojej pozycji, a namiestnik Bakchides nie dotrzymywał obietnicy amnestii, pobożni i patriotyczni Żydzi, doprowadzeni do desperacji, ponownie podjęli walkę zbrojną. Wybrali na swojego wodza Jonatana, pomijając starszego od niego Szymona (1Mch 2,2-5). Partyzanci chcieli wskrzesić czasy zwycięstw jego brata, Judy. Śmierć Jana. Jonatan chciał zdeponować u Nabatejczyków część swojego ekwipunku, aby móc swobodniej się przemieszczać. Jedno z plemion nabatejskich skorzystało jednak z okazji łatwego łupu i zagrabiło ładunek. W takich okolicznościach nadzorujący wyprawę Jan został zabity. W odwecie partyzanci machabejscy dokonali brutalnej zemsty na łupieskim plemieniu, stosując zasadę odpowiedzialności zbiorowej. Chcieli w ten sposób odstraszyć kolejnych ewentualnych grabieżców. Metody te należy rozumieć w kontekście epoki i ówcześnie panujących zwyczajów wojennych.

1. MACHABEJSKA 9,23-39

990

1Mch 1,11

1Mch 4,46; 14,41; Ps 74,9; Dn 3,38 1Mch 3,2

1Mch 2,1-5

2Krn 20,20

20_1Mch:20_1Mch

Am 8,10

1Mch 7,8

1Mch 2,39-41

1Mch 3,18

1Mch 10,6

Ez 42,20 Ezd 5,2

9/3/08

2:57 PM

Page 991

sprzętu szedł on w towarzystwie swych przyjaciół i bracis na spotkanie tamtych. 40Wtedy ludzie Jonatana wypadli na nich z kryjówki i pobili. Padło wielu zabitych, a pozostali uciekli w góry. Całe ich mienie stało się łupem. 41Wesele zamieniło się w żałobę, a śpiew ich muzykantów w lamentacje. 42Tak dokonali pomsty za krews ich brata, a potem powrócili na mokradła obok Jordanua.

a) mokradła obok Jordanu – chodzi o obszar, który w starożytności był zabagniony i porośnięty niedostępnym gąszczem.

Starcie z Bakchidesem 43 Kiedy Bakchides usłyszał o tym, przybył z liczną armią w dzień szabatus aż nad brzegi Jordanus. 44Jonatan powiedział do swoich towarzyszy: „Stańmy do walki o nasze życie, bo jeszcze nigdy nie znajdowaliśmy się w takim położeniub. 45Oto osaczył nas nieprzyjaciel. Z dwóch stron – wody Jordanu, tam – grzęzawisko i gęstwina. Nie mamy możliwości ucieczki. 46Teraz więc wołajcie do Niebac o ocalenie z ręki waszych nieprzyjaciół”. 47Rozpoczęła się bitwa. Jonatan podniósł swoją rękę, aby ugodzić Bakchidesa, ale on wycofał się przed nim. 48Wtedy Jonatan i jego ludzie skoczyli do Jordanu i przepłynęli na drugi brzeg. Tamci jednak nie przeprawili się za nimi przez Jordand. 49I padło w tym dniu około tysiąc ludzi Bakchidesa.

e) Emaus – zob. 1Mch 3,40+.

Twierdze Bakchidesa 50 Bakchides powrócił do Jeruzalems. Wybudował w Judeis umocnienia: twierdzę w Jerychu oraz wysokie mury i bramy z ryglami w Emause, Bet-Choronf, Betels i Tamnata, Faraton i Tefon. 51W każdym z nich umieścił nieprzyjazny Izraelowis oddział żołnierzy. 52Obwarował także miasta Bet-Surg i Gezerh oraz twierdzęi i umieścił w nich wojska, a także zapasy żywności. 53Jako zakładników wziął synów przywódców kraju i uwięził ich w twierdzy w Jeruzalem.

b) Na mocy wcześniej podjętego postanowienia powstańcy mogli podjąć walkę w szabat w sytuacji obrony koniecznej (1Mch 2,41). c) Niebo – zob. 1Mch 3,18+. d) Bitwa polegała na tym, że partyzanci śmiałym atakiem wyrwali się z okrążenia. f) Bet-Choron – zob. 1Mch 3,16+. g) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. h) Gezer – zob. 1Mch 4,15+. i) twierdzę – mowa o twierdzy w Jerozolimie. j) Data ta to kwiecień-maj 159 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). k) Alkimos – zob. 1Mch 7,5+. l) mur… świątyni – chodzi o ścianę między dziedzińcem zarezerwowanym dla Żydów, a placem zewnętrznym, dostępnym dla pogan (później zwanym Dziedzińcem Pogan). Brak tego muru pośrednio oznaczał zezwolenie poganom na wchodzenie do świątyni, co było profanacją świętego miejsca. m) proroków – chodzi o Aggeusza i Zachariasza, którzy inspirowali odbudowę świątyni jerozolimskiej po powrocie z przesiedlenia do Babilonii (520-515 przed Chr.).

Śmierć Alkimosa 54 W drugim miesiącu sto pięćdziesiątego trzeciego rokuj Alkimosk rozkazał zburzyć mur wewnętrznego dziedzińca świątynil, niszcząc w ten sposób dzieło prorokówm. Właśnie wtedy, gdy rozpoczęto niszczenie, 55dokładnie w tym samym czasie Alkimos został porażony. Wstrzymano więc prace, które rozpoczął. Zaniemówił on i został sparaliżowany. Nie mógł nic powiedzieć i nie potrafił wydać rozporządzeń dotyczących swego Starcie z Bakchidesem. Namiestnik odpowiedział na czyn Judy, zasadzając się na niego na mokradłach Jordanu. Zapewne spodziewał się, że w szabat powstańcy nie podejmą walki (1Mch 2,29-41). Oni jednak śmiałym atakiem wyrwali się z okrążenia. Twierdze Bakchidesa. Aby uniemożliwić Żydom swobodne działanie, namiestnik Bakchides wzniósł twierdze na obszarach na północ i zachód od Jerozolimy. Tam bowiem Machabeusze mieli największe poparcie. Śmierć Alkimosa. Porażeniem, którego doznał Alkimos, był zapewne wylew krwi do mózgu. Autor księgi przedstawił to zdarzenie jako cudowną inter wencję Boga, który ukarał najwyższego kapłana za zniszczenie muru w świątyni

991

1. MACHABEJSKA 9,40-55

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Bet-Basi – miejscowość między Betlejem a Tekoa, na Pustyni Judzkiej. b) synowie Fazirona – mowa o arabskich plemionach koczowniczych, jak w 1Mch 9,36. c) Mikmas – miejscowość leżąca koło Betel, 12 km na północ od Jerozolimy. Tam właśnie wsławił się inny Jonatan, syn króla Saula (1Sm 14). d) jako sędzia – sędziowie Izraela, do których porównano Jonatana, byli charyzmatycznymi naczelnikami, którzy zyskali autorytet i władzę dzięki zwycięstwom nad najeźdźcami (zob. Księga Sędziów). e) usunął bezbożnych – tzn. wygnał żydowskich zwolenników hellenizacji (1Mch 10,14).

Page 992

majątku. 56Wkrótce Alkimos umarł w wielkich cierpieniach. 57 Gdy Bakchides dowiedział się o tym, że Alkimos umarł, powrócił do króla. Przez dwa lata w ziemi Judys panował pokój. Walka z Bakchidesem 58 Wtedy wszyscy nieprawi naradzali się i mówili: „Jonatan i jego ludzie mieszkają w spokoju i czują się bezpieczni. Sprowadźmy więc Bakchidesa, a on schwyta ich wszystkich w ciągu jednej nocy”. 59Potem poszli i naradzali się z nim. 60Bakchides ruszył w drogę z licznym wojskiem, a do wszystkich swoich sprzymierzeńców w Judeis potajemnie napisał, aby schwytali Jonatana i jego towarzyszy. Nie udało się im to jednak, ponieważ ich zamiar wyszedł na jaw. 61Tymczasem ludzie Jonatana pochwycili w kraju około pięćdziesięciu mężczyzn, od których to zło wzięło początek, i zabili ich. 62 Jonatan wycofał się wraz z Szymonem i swoimi ludźmi do Bet-Basia, które znajduje się na pustyni, odbudował je z ruin i obwarował. 63Gdy Bakchides dowiedział się o tym, zgromadził całe swe wojsko, a swoim ludziom w Judei posłał rozkazy. 64Przybył i rozbił obóz pod Bet-Basi. Atakował je wiele dni i zbudował machiny oblężnicze. 65 Jonatan zostawił w mieście swojego brata Szymona, a sam z niewielką liczbą ludzi wypuścił się w głąb kraju. 66Pokonał Odomera i jego bracis, a także synów Fazironab, mieszkających w namiotach. Zaczął atakować i wzrastał w siłę. 67 Szymon i jego ludzie wyszli z miasta i podpalili machiny oblężnicze. 68Walczyli z Bakchidesem i pokonali go. Został przez nich bardzo upokorzony, bo tak jego plany, jak i wyprawa okazały się daremne. 69Dał upust swej złości, zabijając ludzi nieprawych, którzy radzili mu przybyć do tego kraju. I postanowił odejść do swojej ziemi. 70Jonatan dowiedział się o tym i wysłał do niego posłów, aby zawrzeć z nim porozumienie i uzyskać zwolnienie jeńców. 71A on przyjął tę propozycję i spełnił jego prośbę. Przysiągł również, że do końca swojego życia nie będzie działał na jego szkodę. 72Zwolnił jeńców, których wcześniej uwięził w ziemi Judy, zawrócił i odszedł do swojego kraju. Nigdy już nie próbował wkraczać w ich granice. 73W Izraelus odłożono miecze. Jonatan zamieszkał w Mikmasc i zaczął jako sędziad rządzić ludem. Jonatan usunął bezbożnyche ludzi z Izraela.

oddzielającego Żydów od pogan, zgodnie z tradycją – dzieła proroków Aggeusza i Zachariasza (w. 54). Próba zatarcia różnic pomiędzy Żydami a poganami była zamachem na ustalony porządek i zagrażała czystości wiary. Po śmierci Alkimosa przez siedem lat nie mianowano najwyższego kapłana. Być może jego zgon nastąpił później. Walka z Bakchidesem. Po śmierci Alkimosa walki ustały, być może znowu ogłoszono amnestię. Do kolejnych starć doszło wskutek spisku wrogów Jonatana, którzy sprowadzili Bakchidesa z wojskiem syryjskim. Nieudana próba zamachu spowodowała kontratak sił Jonatana, który ponownie zaczął zastraszać i eliminować stronników hellenizacji. Jonatan był zbyt słaby, by podjąć walkę w polu, ale z drugiej strony Syria nie dysponowała siłami wystarczającymi do stłumienia powstania. Bakchides więc ustąpił i Jonatan objął faktyczną władzę. Autor po raz kolejny przypomina, że przywództwo Machabeuszów jest dziełem Boga. Dlatego przedstawia Jonatana na wzór dawnych sędziów Izraela (w. 73).

1. MACHABEJSKA 9,56-73

992

1Mch 7,5.8 1Mch 7,50; 14,4

1Mch 7,5

1Mch 7,8

1Mch 10,33

Pwt 19,19; 22,22

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 993

Aleksander II królem 1 W sto sześćdziesiątym roku Aleksander Epifanes, syn Antiocha, wyruszył na Ptolemaidęa i zdobył ją. Został tam przyjęty i zaczął królować. 2Kiedy król Demetriuszb dowiedział się o tym, zebrał bardzo liczne wojsko i wyruszył, aby walczyć przeciwko niemu.

10

1Mch 7; 9

1Mch 9,53

1Mch 1,33

1Mch 9,33

1Mch 6,62; 9,54; 12,36; 13,10; 14,37

1Mch 9,50n

a) Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+. b) Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+. c) twierdzy – zob. 1Mch 1,33n. d) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. e) Aleksander – zob. 1Mch 10,1+.

Przywileje od Demetriusza 3 Demetriusz wysłał do Jonatana list o pokojowej treści, jak gdyby chciał okazać mu szacunek. 4Mówił bowiem: „Zawrzyjmy z nim pokój, zanim on sprzymierzy się z Aleksandrem przeciwko nam. 5Na pewno pamięta o wszystkich krzywdach, które wyrządziliśmy jemu, jego braciom i jego narodowi”. 6 Dał mu więc prawo do gromadzenia wojska, wyrobu broni oraz tytułowania się jego sprzymierzeńcem. Rozkazał też, aby wydano mu zakładników przetrzymywanych w twierdzyc. Twierdze Jonatana 7 Jonatan przybył do Jeruzalems i przeczytał ten list publicznie, wobec całego ludu i tych, którzy byli w twierdzy. 8Ogarnął ich wielki strach, gdy usłyszeli, że król dał mu prawo do gromadzenia wojska. 9Mieszkańcy twierdzy wydali Jonatanowi zakładników, a on zwrócił ich rodzinom. 10 Jonatan zamieszkał w Jeruzalem, zaczął je rozbudowywać i odnawiać. 11Rozkazał, aby robotnicy odbudowali mury miejskie i umocnili górę Syjons, otaczając ją wałami z kamiennych bloków. Tak też uczynili. 12Cudzoziemcy, którzy przebywali w twierdzach zbudowanych przez Bakchidesa, uciekli. 13 Zostawili swoje posterunki i odeszli do swoich krain. 14Tylko w Bet-Surd zostali niektórzy z tych, co porzucili Prawos i przykazanias. Tam bowiem znaleźli schronienie. Przywileje od Aleksandra 15 Król Aleksandere usłyszał o obietnicach, które Demetriuszb dał Jonatanowi. Opowiedziano mu o bitwach i bohaterskich czynach, których dokonał on i jego bracia, oraz o poniesionych przez nich trudach. 16Wtedy powiedział: „Drugiego Aleksander II królem. Aleksander Epifanes, znany także jako Balas, wystąpił z roszczeniami do tronu Seleucydów. Chociaż był samozwańcem, podawał się bowiem za syna Antiocha IV Epifanesa, udało mu się zyskać poparcie innych państw, w tym Rzymu. Panował w Syrii w latach 152-145 przed Chr., rządząc przez dwa lata równolegle z Demetriuszem I. Przywileje od Demetriusza. Zagrożenie ze strony uzurpatora Aleksandra skłoniło króla Demetriusza I do próby pozyskania Jonatana. W rezultacie doszło do licytacji, w toku której Jonatan uzyskał od obu jeszcze więcej przywilejów i stał się faktycznym księciem Judei. Twierdze Jonatana. Jonatan od 152 r. przed Chr. uzyskał oficjalnie władzę polityczną w Judei i mógł ufortyfikować świątynię. Nie oddano mu jednak twierdzy jerozolimskiej, którą zdobył dopiero Szymon w 141 r. przed Chr. (1Mch 13,49-52). Stacjonujący w niej garnizon był symbolem zwierzchności syryjskiej nad Judeą. Z kolei warowne Bet-Sur stało się schronieniem dla żydowskich wrogów ruchu machabejskiego. Przywileje od Aleksandra. Aleksander II mógł mianować Jonatana najwyższym kapłanem, gdyż takie prawo przysługiwało królom. Ponadto Jonatan pochodził z rodziny kapłańskiej (1Mch 2,1; 14,29). Przytoczony list Aleksandra jest

993

1. MACHABEJSKA 10,1-16

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) przyjacielem – zob. 1Mch 2,18+. b) purpurową – zob. 1Mch 4,23+. c) Święto przypadło 23-30 października 152 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). d) świętą szatę – chodzi o szaty najwyższego kapłana, różne od purpurowej szaty dworskiej należnej przyjaciołom króla, wymienionej w wersecie poprzednim. e) Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+. f) Aleksander – zob. 1Mch 10,1n+. g) opłaty za sól – daniny z soli pozyskiwanej z Morza Martwego albo ogólny podatek od kupowanej soli. h) Tak wysokie daniny brały się z założenia, że ziemia należy do króla, któremu należy uiszczać opłaty za dzierżawę.

Page 994

takiego człowieka nie znajdziemy. Uczyńmy go więc naszym przyjacielema i sojusznikiem”. 17Napisał więc i wysłał do niego list o następującej treści: 18 „Król Aleksander do brata Jonatana. Pozdrowienia! 19Usłyszeliśmy o tobie, że jesteś człowiekiem bardzo potężnym i zasługujesz na to, aby zostać naszym przyjacielem. 20Dlatego z dniem dzisiejszym ustanawiamy cię najwyższym kapłanems twojego narodu i nadajemy ci tytuł przyjaciela króla. Sprzyjaj naszym sprawom i dochowuj nam przyjaźni”. Król posłał mu też pur purowąb szatę oraz złoty wieniec. 21 W Święto Namiotóws w siódmym miesiącu sto szesnastego rokuc Jonatan nałożył świętą szatęd. Zgromadził też wojsko i wyprodukował wiele broni.

1Mch 2,18; 11,27.58; 14,43; Dn 5,29

Kpł 23,34 Wj 28,2-8

i) twierdzą – zob. 1Mch 1,33n.

Kolejne przywileje od Demetriusza 22 Gdy wieść o tym dotarła do Demetriuszae, zasmucił się i powiedział: 23„Jak mogliśmy dopuścić do tego, że Aleksanderf ubiegł nas w zdobyciu przyjaźni Żydów i przez to się umocnił? 24Także ja skieruję do nich słowa zachęty, obiecam zaszczyty i dary, aby to mnie wspierali”. 25I wysłał do nich list o następującej treści: „Król Demetriusz do narodu żydowskiego. Pozdrowienia! 26 Ucieszyła nas wiadomość o tym, że zachowaliście zawarte z nami układy, wytrwaliście w przyjaźni z nami i nie przyłączyliście się do naszych wrogów. 27Bądźcie nam nadal wierni, a odwzajemnimy wam dobro, które wy czynicie dla nas. 28Udzielimy wam wielu ulg od podatków i przekażemy wam dary. 29 Obecnie umarzam wam zaległości i zwalniam wszystkich Żydów z podatku osobistego, z opłaty za sólg i z podatku koronnego, 30z obowiązku oddawania trzeciej części ziarna siewnego i połowy owocu drzew, które mi się należąh. Zwolnienie to dotyczy ziemi Judys i przyłączonych do niej trzech okręgów Samariis i Galileis i obowiązuje od dnia dzisiejszego na zawsze. 31Jeruzalems będzie święte i wolne, wraz ze swymi okolicami, od dziesięcins i należności. 32Rezygnuję z władzy nad twierdząi, która znajduje się w Jeruzalem. Przekazuję ją najwyższemu kapłanowis, który dla jej obrony umieści w niej wybranych przez siebie ludzi. prawdopodobnie streszczeniem autentycznego dokumentu. Nominacja Jonatana oznaczała jednak pominięcie dynastii Oniadów, która tradycyjnie sprawowała urząd najwyższego kapłana do czasu, gdy przejęli go zwolennicy hellenizmu za Antiocha IV Epifanesa. Przejęcie godności najwyższego kapłana przez dynastię machabejską wzbudziło więc pewien sprzeciw, co autor Pierwszej Księgi Machabejskiej pomija. Spadkobierca Oniadów, Oniasz IV, syn zamordowanego w 170 r. przed Chr. najwyższego kapłana Oniasza III, uciekł do Egiptu, gdzie w Leontopolis założył schizmatycką świątynię żydowską. Część pobożnych Żydów uznała Jonatana za uzurpatora i odłączyła się od zwolenników Machabeuszów. Z tej grupy powstała sekta esseńczyków, której dokumenty znaleziono w Qumran nad Morzem Martwym w latach 1947-56. Było to niezwykle ważne odkrycie, które umożliwiło lepsze poznanie historii narodu wybranego i dziejów Biblii. Kolejne przywileje od Demetriusza. Hojne obietnice Demetriusza I dotyczyły albo miejsc, które już należały do Aleksandra II (Ptolemaida, twierdza jerozolimska), względnie do Judei (trzy okręgi), albo też przywilejów i ulg na dalszą,

1. MACHABEJSKA 10,17-32

994

1Mch 13,34

1Mch 11,28.35; 13,37-39

1Mch 11,34.57 1Mch 11,35; 15,7

20_1Mch:20_1Mch

33

1Mch 9,72

1Mch 13,40

1Mch 11,34

2Mch 3,3

9/3/08

2:57 PM

Page 995

Wszystkich Żydów z całego mojego królestwa, których z ziemi Judy uprowadzono jako niewolników, puszczam wolno i bez wykupu. Zwalniam ich z opłat także za ich bydłoa. 34 Wszystkie święta, szabatys, dni nowiu księżycas i inne dni wyznaczone, a także trzy dni przed świętem i trzy dni po święcie będą dla wszystkich Żydów przebywających w moim królestwie dniami wolnymi od ściągania podatków i długów. 35Nikt nie będzie miał prawa pozwać ani niepokoić kogokolwiek z nich w żadnej sprawie. 36Do królewskiego wojska zostanie zaciągniętych około trzydziestu tysięcy Żydów. Otrzymają oni taki sam żołd, jak wszyscy inni królewscy żołnierze. 37Niektórzy z nich zostaną umieszczeni w wielkich twierdzach królewskich, a innym zostaną powierzone sprawy królestwa wymagające zaufania. Ich przełożeni i dowódcy powinni być wybierani spośród nich. Mogą postępować według własnych praw, które król zatwierdził dla ziemi Judy. 38 Trzy okręgi, które zostały przyłączone do Judei z krainy Samarii, mają być tak włączone do Judei, aby miały jednego zarządcę i nie podlegały żadnej innej władzy, jak tylko władzy najwyższego kapłana. 39Ptolemaidęb i należące do niej okolice daję świątynis w Jeruzalem jako dar na niezbędne wydatki świątynne. 40Ja sam co roku będę przekazywał z dochodów królewskich piętnaście tysięcy syklóws srebrac, z określonych miejscowości. 41Wszystkie nadwyżki z należności za lata ubiegłe, których jeszcze nie przekazano, niech zostaną przeznaczone na dzieła domu Bożego. 42Ponadto rezygnuję z pięciu tysięcy syklów srebra, które każdego roku potrącano z dochodów świątyni. Niech będą one przeznaczone jako należność dla kapłanów sprawujących liturgię. 43Każdy, kto schroni się w świątyni w Jerozolimie albo na jakimś należącym do niej terenie, a jest dłużnikiem wobec skarbu królewskiego lub w czymś zawinił, nie utraci wolności ani mienia, które posiada w moim królestwie. 44Rozbudowa i odnowienie świątyni oraz jej wydatki będą pokrywane ze środków króla. 45Podobnie z dochodów króla zostaną pokryte koszty budowy murów Jeruzalem i jej obwarowań, a także koszty budowy murów w Judei”. 46 Kiedy Jonatan i lud usłyszeli te słowa, nie uwierzyli im ani ich nie przyjęli. Pamiętali bowiem, jak wiele zła Demetriusz wyrządził w Izraelus i jak bardzo ich uciskał. 47Opowiedzieli się za Aleksandrem, ponieważ on jako pierwszy zwrócił się do nich z propozycją pokoju. Stali się więc na zawsze jego sojusznikami.

a) bydło – prawdopodobnie chodzi o zwolnienie od obowiązku dostarczania zwierząt na potrzeby króla lub jego urzędników. b) Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+. c) piętnaście… srebra – suma znaczna, lecz niewygórowana (ok. 100 kg srebra, wartego wtedy połowę tego co złoto).

nieokreśloną przyszłość. Jego list, co do treści autentyczny, ujawnia też dotychczasową grabieżczą politykę podatkową imperium perskiego. Z kolei zapowiedź włączenia Żydów do armii Demetriusza nie miała jednoznacznej wymowy. Dla Żydów korzystniejsze było więc opowiedzenie się za Aleksandrem. Dodatkowy powód stanowił fakt, że nie prześladował on Żydów, jak czynili to inni władcy perscy. Decyzja Jonatana okazała się słuszna. Niedługo po tych wydarzeniach Demetriusz zginął podczas bitwy z Aleksandrem (1Mch 10,48-50).

995

1. MACHABEJSKA 10,33-47

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Aleksander – zob. 1Mch 10,1n+. b) Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+. c) Ptolemeusz – zob. 1Mch 1,18+. d) Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+. e) Kleopatra – Kleopatra Tea poślubiła Aleksandra II jesienią 150 r. przed Chr. Urodziła mu syna Antiocha VI. Po śmierci męża wyszła za jego rywala Demetriusza II (1Mch 11,12), a w końcu za jego brata, Antiocha VII. f) ludzie nieprawi – przeciwnicy Jonatana, zwolennicy hellenizacji. Liczyli oni być może na to, że po zwycięstwie król grecki opowie się za swoimi wiernymi sojusznikami, a nie za dążącym do niezależności stronnictwem machabejskim. g) purpurę – zob. 1Mch 4,23+. h) przyjaciół – zob. 1Mch 2,18+. i) namiestnikiem prowincji – rządy Jonatana zostały więc zalegalizowane w ramach systemu władzy obowiązującego w Syrii.

Page 996

Bitwa Demetriusza z Aleksandrem 48 Król Aleksandera zgromadził wielkie wojska i rozbił obóz naprzeciw Demetriuszab. 49Pomiędzy obydwoma królami rozgorzała walka. Wojsko Demetriusza rzuciło się do ucieczki, a Aleksander ścigał je, zyskując coraz większą przewagę. 50Walczyli zażarcie aż do zachodu słońca. Tego dnia zginął Demetriusz. Sojusz Aleksandra z Ptolemeuszem Aleksander wysłał posłów do króla Egiptu Ptolemeuszac, aby mu powiedzieli: 52„Oto powróciłem do mojego królestwa i zasiadłem na tronie moich ojców. Objąłem władzę, pokonałem Demetriusza i zacząłem panować w naszym kraju. 53 Stoczyłem z nim bitwę. Jego wojsko i on sam zostali przez nas pobici i objęliśmy władzę królewską. 54Teraz więc zawrzyjmy ze sobą przyjaźń. Daj mi swoją córkę za żonę i będę twoim zięciem. Tobie i jej złożę dary godne ciebie”. 55 Król Ptolemeusz odpowiedział: „Szczęśliwy ten dzień, w którym powróciłeś do ziemi swych ojców i objąłeś po nich władzę królewską. 56Przyjmuję twoją propozycję, ale najpierw przybądź do Ptolemaidyd, abyśmy się nawzajem poznali. Zgodnie z twoją prośbą, zostanę twoim teściem”. 57Ptolemeusz wyruszył z Egiptu. On i jego córka Kleopatrae przybyli do Ptolemaidy w sto sześćdziesiątym drugim roku. 58Król Aleksander spotkał się z nim, a on dał mu swoją córkę Kleopatrę. W Ptolemaidzie odbył się prawdziwie królewski, bardzo uroczysty ślub. 51

Przywileje od Aleksandra Król Aleksandera napisał do Jonatana, aby przybył do niego na spotkanie. 60Udał się więc ze wspaniałym orszakiem do Ptolemaidyd i spotkał się z obydwoma królami. Obdarował ich oraz ich przyjaciół srebrem, złotem, licznymi darami i zyskał sobie ich przychylność. 61Przeciwko niemu zgromadzili się z Izraelas wichrzyciele, ludzie nieprawif, aby wnieść na niego skargę, lecz król nie poświęcił im uwagi. 62Nakazał natomiast, aby zdjęto z Jonatana płaszcz i ubrano go w purpuręg. I tak się stało. 63Następnie król posadził go obok siebie i powiedział do swoich dowódców: „Idźcie z nim do miasta i ogłoście, aby nikt nie wnosił skargi na niego w żadnej sprawie i nie niepokoił go z jakiejkolwiek przyczyny”. 64Kiedy oskarżyciele zobaczyli, jak bardzo został przez króla wyróżniony, i ujrzeli go ubranego w purpurę, wszyscy uciekli. 65A król obdarzył go zaszczytami, zaliczył do pierwszych przyjaciółh i ustanowił go wodzem i namiestnikiem prowincjii. 66Jonatan powrócił do Jerozolimys w pokoju i z radością.

1Mch 11,1.9

59

Bitwa Demetriusza z Aleksandrem. Bitwę, która rozstrzygnęła losy tronu, stoczono na początku lata 150 r. przed Chr. Według części rękopisów księgi przebieg batalii był jednak bardziej skomplikowany: wojska Demetriusza zyskały przewagę, ale sam król zginął. Jonatan opowiedział się więc po właściwej stronie.

1. MACHABEJSKA 10,48-66

996

1Mch 1,11; 15,3.21

Rdz 41,43; Est 6,9

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 3,37 2Mch 4,4

1Mch 5,60; 9,17n

Sdz 16,23; 1Sm 5,1n; 1Mch 11,4

9/3/08

2:57 PM

Page 997

Walka z Apoloniuszem 67 W sto sześćdziesiątym piątym roku Demetriusz, syn Demetriuszaa, przybył z Krety do swojej ojczyzny. 68Usłyszał o tym król Aleksanderb, zaniepokoił się bardzo i powrócił do Antiochiis. 69Demetriusz ponownie ustanowił Apoloniusza zarządcą Celesyriic, a ten zgromadził wielkie wojsko i rozbił obóz koło Jamniid. Następnie wysłał posłów do najwyższego kapłanas Jonatana, aby mu powiedzieli: 70„Tylko ty jeden buntujesz się przeciwko nam. Z twego powodu jestem wyśmiewany i poniżany. Dlaczego okazujesz swoją siłę przeciwko nam w górach? 71Jeśli ufasz swojemu wojsku, zejdź do nas na równinę, a zmierzymy się ze sobą. Jest tu bowiem ze mną wojsko z miast. 72Zapytaj, a dowiesz się, kim jestem i kim są ci, którzy nam pomagają. Powiedzą ci, że nie ostoisz się przed nami. Przecież twoi przodkowie dwukrotnie zostali zmuszeni do ucieczki na własnej ziemi. 73Tak samo ty, na równinie, gdzie nie ma kamienia ani skały, ani miejsca do ucieczki, nie zdołasz przeciwstawić się jeździe i takiemu wojsku”. 74 Słowa Apoloniusza bardzo wzburzyły Jonatana. Wybrał on dziesięć tysięcy ludzi i wyruszył z Jeruzalems. Jego brat Szymon dołączył do niego z posiłkami. 75Gdy Jonatan rozbił obóz koło Jafye, mieszkańcy miasta zamknęli je, ponieważ w Jafie stacjonował garnizon Apoloniusza. Wtedy Jonatan zaatakował 76miasto, a przerażeni mieszkańcy otworzyli bramy i poddali Jafę. 77 Apoloniusz dowiedział się o tym. Zebrał trzy tysiące jazdy oraz liczne wojsko i udając, że chce ich obejść, wyruszył w kierunku Azotuf. Nagle skierował się jednak na równinę, ponieważ polegał na swej licznej jeździe. 78Wtedy Jonatan, który szedł za nim w kierunku Azotu, rozpoczął bitwę z jego wojskami. 79Apoloniusz pozostawił za sobą w ukryciu tysiąc jeźdźców, 80którzy znaleźli się na tyłach Jonatana. On jednak dowiedział się o zasadzce. Kiedy nieprzyjaciele otoczyli jego obóz i od rana do wieczora ciskali w nich dzidami, 81lud to przetrzymał, jak nakazał Jonatan, tymczasem konie tamtych się zmęczyły. 82Kiedy jazda była już zmęczona, Szymon wyprowadził swoje wojsko i uderzył na piechotę, którą pobił i zmusił do ucieczki. 83Jazda zaś rozproszyła się na równinie. Nieprzyjaciele uciekli do Azotu i schronili się w świątyni swojego bożka Dagona. 84Jonatan podpalił Azot i okoliczne miasta, złupił je, a świątynię Dagona i tych, którzy się w niej schronili, spaliłg. 85Około osiem tysięcy ludzi zginęło od miecza lub zostało spalonych.

a) Demetriusz, syn Demetriusza – chodzi o Demetriusza II Nikatora, syna Demetriusza I Sotera (1Mch 7,1+). b) Aleksander – zob. 1Mch 10,1+. c) Celesyria – prowincja obejmująca południe Syrii i okolice. Apoloniusz mógł być namiestnikiem tych ziem już za Demetriusza I. d) Jamnia – zob. 1Mch 4,15+. e) Jafa – miasto portowe nad Morzem Śródziemnym, obecnie przedmieścia Tel Awiwu. f) Azot – zob. 1Mch 4,15+. g) spalił – świątynie służyły za miejsca azylu, ale Jonatan nie uznawał świątyń pogańskich.

Walka z Apoloniuszem. W 147 r. przed Chr. Demetriusz II, syn Demetriusza I, rozpoczął walkę o tron, zdobywając część państwa. Nie udało mu się jednak usunąć sojusznika Aleksandra II, Jonatana. Podjął on wyzwanie rzucone przez Apoloniusza, dowódcę wojsk Demetriusza, i pokonał go. Zwycięstwo nad korpusem ekspedycyjnym Jonatan wykorzystał do podbicia miast nadmorskich sąsiadujących z Judeą (145 r. przed Chr.).

997

1. MACHABEJSKA 10,67-85

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Askalon – (hebr. Aszkelon) jedno z pięciu głównych miast filistyńskich, położone nad Morzem Śródziemnym, 19 km na północ od Gazy. b) złotą sprzączkę – zob. 1Mch 11,58+. c) krewni króla – Jonatan uzyskał więc najwyższy tytuł dworski. d) Akkaron – zapewne Ekron, kolejne miasto na wybrzeżu. e) Aleksander – zob. 1Mch 10,1n+.

Page 998

86

Stamtąd wyruszył i skierował się przeciwko Askalonowia. Mieszkańcy miasta uroczyście wyszli mu na spotkanie. 87Jonatan powrócił do Jeruzalem razem ze swymi ludźmi, wioząc liczne łupy. 88Kiedy król Aleksander dowiedział się o tych wydarzeniach, uhonorował Jonatana jeszcze bardziej. 89Posłał mu złotą sprzączkęb, którą według zwyczaju otrzymują tylko krewni królac. Dał mu także na własność Akkarond z całą jego okolicą.

1Mch 11,60

Joz 13,3; 15,11; Za 9,7

f) Azot – zob. 1Mch 4,15+. g) milczał – Ptolemeusz VI nie wystąpił więc przeciwko sojusznikowi Aleksandra. h) Eleuteros – rzeka w Libanie, na północ od Trypolisu. i) Seleucja – port Antiochii położony u ujścia Orontesu. j) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+.

Śmierć Aleksandra 1 Król Egiptu zgromadził wojsko tak liczne jak piasek na brzegu morza oraz wiele okrętów. Chciał podstępem opanować królestwo Aleksandrae i dołączyć je do swojego królestwa. 2Zapewniając o pokoju, udał się do Syrii, a mieszkańcy miast otwierali przed nim bramy i witali go. Obowiązywał bowiem rozkaz króla Aleksandra, aby go przyjmować, gdyż był jego teściem. 3Ptolemeusz jednak w każdym mieście, do którego wchodził, zostawiał garnizon wojska. 4 Kiedy przybyli do Azotuf, mieszkańcy pokazali mu spaloną świątynię Dagona, zniszczone miasto i jego okolice, a także porozrzucane ciała zabitych i spalonych przez Jonatana podczas walki. Ułożyli ich bowiem w stosy na jego drodze. 5Aby obwinić Jonatana, opowiedzieli królowi, co on im zrobił. Król jednak milczałg. 6 Jonatan wyszedł ze wspaniałym orszakiem na spotkanie króla do Jafy. Pozdrowili się wzajemnie i tam przenocowali. 7Jonatan szedł z królem aż do rzeki zwanej Eleuterosh, a stamtąd zawrócił do Jeruzalems. 8 Tymczasem król Ptolemeusz opanował nadbrzeżne miasta aż do nadmorskiej Seleucjii i knuł podstęp przeciwko Aleksandrowi. 9Wysłał posłów do króla Demetriusza, aby mu oznajmili: „Przybądź do mnie, zawrzemy ze sobą porozumienie. Dam ci moją córkę, którą ma Aleksander, i będziesz panował w królestwie twego ojca. 10Żałuję bowiem, że dałem mu moją córkę, gdyż usiłował mnie zabić”. 11Oskarżał go, ponieważ pragnął jego królestwa. 12Odebrał mu swoją córkę i dał ją Demetriuszowij. W ten sposób ujawnił, że zrywa z Aleksandrem i jest jego nieprzyjacielem. 13Ptolemeusz wkroczył do Antiochiis i nałożył sobie diadem Azji. Nałożył więc sobie na głowę dwa diademy: Egiptu i Azji. 14 Tymczasem król Aleksander był w Cylicji z powodu buntu tamtejszych mieszkańców. 15Kiedy Aleksander usłyszał o tym, co się stało, wyruszył do walki przeciwko Ptolemeuszowi. On także wyruszył i uderzył na króla z wielką siłą,

11

Śmierć Aleksandra. Historycy starożytni różnią się w ocenie wyprawy Ptolemeusza VI do Syrii. Zamiarem Ptolemeusza mogło być połączenie sił Egiptu i Syrii przeciwko Rzymowi, który od dawna zagrażał tym obszarom, chociaż w tym akurat momencie wojska rzymskie były zajęte walkami gdzie indziej. Niewykluczone, że Aleksander II spiskował także przeciwko Ptolemeuszowi. W każdym razie zatarg między nimi pozwolił Demetriuszowi II objąć władzę.

1. MACHABEJSKA 10,86 — 11,15

998

Joz 11,4

1Mch 10,54

1Mch 10,84n

1Mch 10,75

1Mch 12,30

1Mch 10,51.54-56 Dz 13,4

1Mch 10,58

20_1Mch:20_1Mch

2Mch 1,7

1Mch 1,33

1Mch 1,11

1Mch 10,60

1Mch 2,18 1Mch 10,20.65; 11,57; 14,38n

1Mch 10,29n. 38

1Mch 10,18.26-45

1Mch 10,38

9/3/08

2:57 PM

Page 999

zmuszając go do ucieczki. 16Aleksander uciekł do Arabii, szukając tam schronienia. Król Ptolemeusz natomiast tryumfował. 17Wtedy Arab Zabdiel odciął Aleksandrowi głowę i posłał ją Ptolemeuszowi. 18Król Ptolemeusz jednak umarł trzeciego dnia, a jego ludzie pozostawieni w twierdzach zostali zabici przez ich mieszkańców. 19W ten sposób w sto sześćdziesiątym siódmym rokua Demetriusz przejął władzę. Przywileje od Demetriusza II 20 W tym czasie Jonatan zgromadził mieszkańców Judeis, aby zdobyć twierdzę znajdującą się w Jeruzalems, i w tym celu zbudował wiele machin oblężniczych. 21Niektórzy z ludzi nieprawych, którzy nienawidzili swego narodu, udali się do króla i donieśli mu, że Jonatan oblega twierdzę. 22Kiedy król to usłyszał, rozgniewał się. Natychmiast wybrał się do Ptolemaidyb, a do Jonatana napisał, by zaprzestał oblężenia i jak najszybciej wyruszył, aby spotkać się z nim i rozmówić w Ptolemaidzie. 23 Kiedy wieść o tym dotarła do Jonatana, kazał mimo to kontynuować oblężeniec. Potem sam wybrał starszychs Izraelas i kapłanów i naraził się na niebezpieczeństwo, 24udając się do króla do Ptolemaidy. Wziął ze sobą srebro, złoto, szaty i wiele innych darów. I zyskał przychylność króla. 25Lecz niektórzy nieprawi spośród narodu wnieśli na niego skargę. 26 Król postąpił jednak z nim tak, jak postępowali jego poprzednicy. Uczcił go w obecności wszystkich swoich przyjaciół. 27Potwierdził jego urząd najwyższego kapłanas i wszelkie inne godności, które wcześniej posiadał. I podniósł go także do rangi pierwszego przyjacielad. 28Wtedy Jonatan poprosił króla, aby uwolnił od podatku Judeę i trzy okręgi Samariis, obiecując mu w zamian trzysta talentóws. 29Król przychylił się do tej prośby i zawarł to wszystko w liście, który napisał Jonatanowi. Oto jego treść: 30 „Król Demetriusze do brata Jonatana i narodu żydowskiego. Pozdrowienia! 31Oto odpis listu, który napisaliśmy o was do naszego krewnego Lastenesaf. Podajemy go także do waszej wiadomości. 32Król Demetriusz do ojca Lastenesa. Pozdrowienia! 33Narodowi naszych przyjaciół Żydów, którzy postępują względem nas uczciwie, postanowiliśmy wyświadczyć dobrodziejstwo, ponieważ są dla nas życzliwi. 34Potwierdzamy im w obecnych granicach Judeęs i trzy okręgi Samariis: Afairemę, Liddę i Ramataim, które wraz z przynależnymi do nich okolicami zostały przyłączone do Judei. Wszyscy, którzy

a) Demetriusz II rozpoczął samodzielne rządy w 145 r. przed Chr. i sprawował je do 140 r. przed Chr.; ponownie władał w latach 129-125 przed Chr. (1Mch 1,10+). b) Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+. c) oblężenie – tym razem nie udane. d) pierwszego przyjaciela – zob. 1Mch 2,18+. e) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+. f) Lastenes – minister Demetriusza realizujący te postanowienia.

Przywileje od Demetriusza II. Spotkanie w Ptolemajdzie, na które Demetriusz II wezwał Jonatana, dla przywódcy powstańców było wielkim ryzykiem. Niespodziewanie doprowadziło ono jednak do sojuszu. Przywileje Jonatana zostały potwierdzone, otrzymał także nowe. Demetriusz II nie zdecydował się na wojnę z Judeą, przynajniej na razie wolał mieć w Jonatanie sprzymierzeńca. Król okazał się jednak bardziej wymagający od swego ojca (1Mch 10,25-45). Rozmaite uciążliwe podatki zastąpił bowiem sporą sumą pieniędzy płaconą regularnie przez Judeę (w. 28).

999

1. MACHABEJSKA 11,16-34

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) stawy solne – zob. 1Mch 10,29+. b) na świętej górze – czyli na Syjonie (1Mch 4,37+). c) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+. d) Tryfon – przydomek wodza, późniejszego króla, który faktycznie nazywał się Diodot. Służył najpierw w armii Demetriusza I, potem był wodzem w armii Aleksandra, a następnie Ptolemeusza. e) Aleksander – zob. 1Mch 10,1n+. f) Antioch – syn Aleksandra II Balasa, późniejszy król Antioch VI Dionizos (1Mch 11,54-56), który został królem jako trzyletni chłopiec (145-142 przed Chr.); zginął z ręki samego Tryfona (1Mch 13,31). g) twierdzy – zob. 1Mch 1,33n. h) około stu tysięcy – liczba znacznie przesadzona; niemniej jednak gwardia żydowska dokonała rzezi zbuntowanych mieszkańców stolicy.

Page 1000

składają ofiarys w Jerozolimies, są w zamian zwolnieni z podatków królewskich, płaconych dawniej każdego roku z plonów ziemi i owoców drzew. 35Od dzisiaj są też zwolnieni z innych należnych nam podatków: z dziesięcinys, cła, opłaty za stawy solnea oraz z podatku koronnego. 36Odtąd żadne z tych postanowień nigdy już nie zostanie unieważnione. 37Postarajcie się o sporządzenie odpisu tych decyzji. Niech zostanie on przekazany Jonatanowi i umieszczony w widocznym miejscu na świętej górzeb”. Walka Żydów w Antiochii Kiedy król Demetriuszc stwierdził, że ziemia zamilkła przed nim i nikt nie stawiał mu oporu, odesłał wszystkich swoich żołnierzy do domów, z wyjątkiem wojsk zaciężnych, które najął na wyspach obcych narodów. Znienawidziły go za to wszystkie te wojska, które służyły jeszcze u jego ojców. 39 Kiedy Tryfond, który poprzednio był jednym z ludzi Aleksandrae, zauważył, że wszyscy żołnierze szemrali przeciwko Demetriuszowi, udał się do Araba Jamlika, który wychowywał Antiochaf, syna Aleksandra. 40Usilnie starał się o przekazanie mu chłopca, aby objął on królestwo swego ojca. Opowiedział też o tym, co zrobił Demetriusz, i o nienawiści, z jaką odnosiły się do niego jego wojska. Pozostał tam przez wiele dni. 41 Jonatan skierował do króla Demetriusza prośbę, aby usunął tych, którzy stacjonowali w twierdzyg w Jeruzalems i w innych twierdzach, ponieważ zwalczali oni Izraelas. 42Demetriusz odpisał Jonatanowi: „Nie tylko to uczynię dla ciebie i twego narodu, lecz gdy tylko nadarzy się ku temu okazja, ciebie i twój naród obsypię zaszczytami. 43Tymczasem ty dobrze byś zrobił, przysyłając mi żołnierzy, aby walczyli razem ze mną, bo wszystkie moje wojska odeszły”. 44 Jonatan wysłał mu do Antiochiis trzy tysiące doborowych żołnierzy. Przybyli oni do króla, a król ucieszył się z ich nadejścia. 45Tymczasem w środku miasta zebrało się około stu dwudziestu tysięcy jego mieszkańców, którzy chcieli zabić króla. 46Król uciekł do pałacu, a mieszkańcy miasta zablokowali ulice i rozpoczęli walkę. 47Wtedy król wezwał na pomoc Żydów. Oni zgromadzili się przy nim, a potem rozeszli się po mieście i w tym dniu zabili około stu tysięcyh ludzi. 48Tego dnia podpalili miasto, wzięli liczne łupy i ocalili króla. 49 Mieszkańcy miasta, widząc, że Żydzi rozpanoszyli się w mieście, upadli na duchu i wołali do króla, błagając: 50„Miej 38

Walka Żydów w Antiochii. Pewny swojego panowania Demetriusz II rozpuścił wojska, pozostawiając do swojej dyspozycji tylko oddziały najemne. Odesłanym żołnierzom nie wypłacił jednak żołdu, czym szybko zraził ich do siebie. Nie mógł więc już liczyć na ich lojalność, co skrzętnie wykorzystał Tryfon, próbując osadzić na tronie Antiocha (VI), syna Aleksandra. Jonatan próbował wykorzystać zaistniałą sytuację na swoją korzyść, jednak Demetriusz nie dotrzymał złożonych mu obietnic.

1. MACHABEJSKA 11,35-50

1000

1Mch 10,30

1Mch 10,29.31 1Mch 13,38

1Mch 1,3

1Mch 6,29

1Mch 9,50-52; 10,12-14

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 6,57n

1Mch 1,3; 11,4

1Mch 11,39n

1Mch 3,37; 12,39

9/3/08

2:57 PM

Page 1001

dla nas litość! Niech Żydzi przestaną atakować nas i miasto”. 51 Następnie złożyli broń i zawarli pokój. Żydzi wsławili się przed królem i wszystkimi mieszkańcami jego królestwa. Następnie powrócili do Jeruzalem, zabierając liczne łupy. 52 Demetriusz objął władzę królewską i zamilkła przed nim ziemia. 53Odwołał wszystko, co przyrzekł. Nie odwdzięczył się Jonatanowi za doznane od niego dobrodziejstwa, lecz stał się jego nieprzyjacielem i bardzo go uciskał.

a) Tryfon – zob. 1Mch 11,39+.

Antioch VI królem 54 Po tych wydarzeniach powrócił Tryfona razem z młodym Antiochemb. Chłopiec został królem i nałożył sobie diadem. 55 Zebrały się przy nim wszystkie wojska, które rozesłał Demetriuszc. Walczyli przeciwko Demetriuszowi, a on uciekł i został pokonany. 56Wtedy Tryfon zdobył słonie i opanował Antiochięs.

g) Schody Tyru – tak nazywano spadziste zbocze góry Ras en-Nakurah, wznoszącej się między Tyrem a Ptolemaidą.

b) Antioch – zob. 1Mch 11,39+. c) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+. d) Antioch – zob. 1Mch 11,39+. e) przyjaciół króla – zob. 1Mch 2,18+. f) Szaty z purpury i złota sprzączka były charakterystycznymi elementami stroju wyższych greckich urzędników dworskich, tzw. przyjaciół i krewnych króla (1Mch 4,23+; 10,89).

h) Transeufratea – zob. 1Mch 7,8+. i) Askalon – zob. 1Mch 10,86+. j) Gaza – miasto kananejskie położone w południowo-zachodniej Palestynie, przy ważnym handlowym i wojskowym szlaku prowadzącym z Egiptu do Syrii. Podbita przez Aleksandra stała się jednym z ważniejszych miast hellenistycznych.

Przywileje od Antiocha VI Małoletni Antiochd napisał list do Jonatana: „Potwierdzam twój urząd najwyższego kapłanas i ustanawiam cię zarządcą nad czterema krajami. Będziesz należał do przyjaciół królae”. 58 Przesłał mu złote naczynia i służbę i nadał przywilej picia ze złotych naczyń, ubierania się w purpurę i noszenia złotej sprzączkif. 59Jego brata Szymona ustanowił dowódcą wojsk od Schodów Tyrug aż do granic Egiptu. 57

1Mch 10,38

1Mch 10,20.89; 14,44

Joz 20,7; Tb 1,2 1Mch 12,24

Walki Jonatana 60 Jonatan wyruszył i przeszedł przez Transeufrateęh i tamtejsze miasta. Całe wojsko Syrii przyłączyło się do niego, aby wspólnie walczyć. Kiedy przybył do Askalonui, mieszkańcy miasta powitali go uroczyście. 61Stamtąd odszedł do Gazyj, ale mieszkańcy Gazy zamknęli przed nim bramy. Oblegał ją zatem, a jej okolice spalił i złupił. 62Wtedy mieszkańcy Gazy prosili Jonatana o pokój. On okazał im litość, wziął jednak synów ich przywódców jako zakładników i posłał ich do Jeruzalems. Potem przeszedł przez kraj aż do Damaszku. 63 Jonatan usłyszał, że w Kedes w Galileis przebywają wodzowie Demetriuszac z licznymi wojskami i chcą pozbawić go urzędu. 64Wyruszył więc przeciwko nim, pozostawiając w kraju swojego brata Szymona. Przywileje od Antiocha VI. Jonatan, rozczarowany Demetriuszem, przyjął zaszczyty przyznane mu przez Antiocha, a faktycznie przez Tryfona. Przywódca powstańców został więc namiestnikiem Celesyrii z tytułem krewnego króla, a jego brat Szymon – namiestnikiem „kraju nad morzem”. Jonatan ponownie opowiedział się za pretendentem do władzy, który oferował więcej, a nawet wydawał się przychylniejszy i potencjalnie mniej groźny dla Żydów. Walki Jonatana. Jonatan wykorzystał walki o władzę w Syrii do poszerzenia zasięgu swojego, niewielkiego na razie, państwa. Dokonał więc podbojów na wybrzeżu i pograniczu Syrii. Jako sprzymierzeniec Antiocha VI i Tryfona musiał jednak zmierzyć się z wojskami Demetriusza. Jonatan został już prawie pokonany. Przełomem w walce okazała się jego modlitwa do Boga. Autor przypomina, że wciąż toczy się święta wojna z poganami, w której Bóg stoi po stronie Żydów.

1001

1. MACHABEJSKA 11,51-64

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. b) Chasor – dosł. ogrodzone, otoczone; ważne, ufortyfikowane miasto w północnej Palestynie, położone 18 km na północ od Jeziora Genezaret. c) Typowe gesty osoby znajdującej się w bardzo trudnym położeniu (1Mch 2,14+) i zwracającej się z usilnym błaganiem do Boga. d) Oniasz – najwyższy kapłan w latach 323-300 przed Chr., na początku ery hellenistycznej.

Page 1002

65

Szymon rozbił obóz naprzeciw twierdzy Bet-Sura, szturmował ją przez wiele dni i trzymał w oblężeniu. 66Mieszkańcy prosili go o litość, a on ją im okazał. Wyrzucił ich jednak stamtąd, zajął miasto i umieścił w nim garnizon. 67 Tymczasem Jonatan i jego wojsko rozbili obóz nad jeziorem Genezaret i wczesnym rankiem wyszli na równinę Chasorb. 68A oto na równinie naprzeciwko niego pojawiło się wojsko cudzoziemców, a w górach urządzono na niego zasadzkę. Jonatan ruszył im na spotkanie. 69Wtedy ci, którzy zaczaili się, wyszli z kryjówki i rozpoczęli walkę. 70A towarzysze Jonatana opuścili go i nikt z nich nie pozostał oprócz dowódców oddziałów wojsk: Matatiasza, syna Absaloma, oraz Judy, syna Chalfiego. 71Wówczas Jonatan rozdarł swoje szaty, posypał głowę ziemią i się modliłc. 72Potem zaczął z nimi walczyć, pokonał ich i zmusił do ucieczki. 73Kiedy zobaczyli to ci, którzy wcześniej go opuścili, wrócili do niego i razem z nim ścigali nieprzyjaciół aż do ich obozu w Kedes. Tam też rozbili swój obóz. 74Tego dnia padło około trzech tysięcy ludzi spośród cudzoziemców. Jonatan zaś powrócił do Jeruzalem. Przymierze z Rzymem i Spartą 1 Widząc, że okoliczności są dla niego sprzyjające, Jonatan wybrał ludzi i wysłał ich do Rzymu, aby potwierdzić i odnowić przyjaźń z Rzymianami. 2Podobne listy wysłał też do Spartan i w inne miejsca. 3 Posłowie udali się do Rzymu, weszli do senatu i powiedzieli: „Najwyższy kapłans Jonatan i naród żydowski 4posłali nas, aby odnowić wzajemną przyjaźń i uprzednio zawarte przymierze”. Wtedy Rzymianie wręczyli im listy polecające do władz poszczególnych krain, aby mogli w pokoju powrócić do ziemi Judys. 5 A oto odpis listu, który napisał Jonatan do Spartan: 6 „Najwyższy kapłan Jonatan i rada starszychs narodu, kapłani i pozostali Żydzi do bracis Spartan. Pozdrowienia! 7Już wcześniej wasz król Arejos wysłał list do najwyższego kapłana Oniaszad o tym, że jesteście naszymi braćmi. Potwierdza to załączony odpis. 8Oniasz wspaniale podjął waszego posła i przyjął list, który jasno mówił o przymierzu i przyjaźni. 9 Wprawdzie ich nie potrzebujemy, gdyż pociechę czerpiemy z ksiąg świętych, które posiadamy, 10postanowiliśmy jednak wysłać do was posłów, aby odnowić braterstwo i przyjaźń.

12

Przymierze z Rzymem i Spartą. Układ z Rzymem zawarł poprzednio Juda Machabeusz (1Mch 8). Jonatan mógł liczyć na poparcie Rzymian, gdyż byli oni niechętni Demetriuszowi i w ich interesie leżało osłabienie Syrii. Kontakty ze Spartą, jak wynika z przytoczonej korespondencji, miały charakter grzecznościowy. Świadczyły jednak o dobrych stosunkach ze światem greckim. W cytowanym liście Jonatan wskazuje na święte księgi (w. 9) i Niebo (w. 15) jako źródło bezpieczeństwa i siły Żydów. Określając więc miejsce swojego narodu w panującym porządku politycznym, Jonatan podkreślił, że jego lud jest niezależny.

1. MACHABEJSKA 11,65 — 12,10

1002

1Mch 14,7

1Mch 2,14; 3,47

Joz 20,7; Tb 1,2

1Mch 8,19-22

1Mch 8,15.19.21-32

2Mch 1,10; 4,44; 11,27

Syr 50,1 1Mch 14,20

Rz 15,4

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 3,18-23; 4,8-14; Ps 118,7-12 1Mch 14,22.24; 15,15

Syr 50,1

1Mch 14,16.23

1Krl 22,4; 2Krl 3,7

1Mch 11,63

1Mch 11,62

9/3/08

2:57 PM

Page 1003

Nie chcemy bowiem stać się dla was obcymi, a przecież wiele już czasu upłynęło, odkąd wy przysłaliście do nas posłów. 11 My tymczasem w każdym czasie, podczas świąt i podczas pozostałych dni wyznaczonych, podczas składania ofiars i w modlitwach, nieustannie was wspominamy. Powinno się przecież pamiętać o braciach i jest to słuszne. 12Cieszy nas wasza sława. 13Nas tymczasem osaczyły liczne utrapienia i wojny. Królowie, którzy mieszkają dokoła nas, toczyli z nami wojny. 14Podczas tych wojen nie chcieliśmy jednak niepokoić was ani pozostałych naszych sprzymierzeńców i przyjaciół. 15 Mamy bowiem pomoc, która z Niebaa nas wspomaga: zostaliśmy wybawieni od naszych nieprzyjaciół, a nasi nieprzyjaciele zostali poniżeni. 16Wybraliśmy więc Numeniusza, syna Antiocha, oraz Antypatra, syna Jazona, i posłaliśmy ich do Rzymian, aby odnowić z nimi przyjaźń i zawarte wcześniej przymierze. 17Posłaliśmy ich również do was, aby was pozdrowili i przekazali wam list dotyczący odnowienia naszego braterstwa. 18Byłoby dobrze, gdybyście odpowiedzieli nam na niego”. 19 A oto odpis listu, który niegdyś otrzymał Oniasz: 20 „Król Spartan Arejos do wielkiego kapłana Oniasza. Pozdrowienia! 21W pewnym zapisie dotyczącym Spartan i Żydów odkryto, że są oni braćmi i pochodzą z rodu Abrahamab. 22Skoro dowiedzieliśmy się o tym, byłoby dobrze, gdybyście napisali do nas, jak się wam powodzi. 23My zaś piszemy wam: Wasze bydło i mienie jest nasze, a nasze jest wasze. Poleciliśmy, aby wam o tym doniesiono”.

a) Niebo – zob. 1Mch 3,18+. b) Ta deklaracja o pochodzeniu Spartan i Żydów od Abrahama stanowi umowne stwierdzenie bliskości i przyjaźni. Bliskość między ludami, tak w Biblii, jak i w świecie starożytnym, chętnie przedstawiano jako pokrewieństwo. c) kraj Chamat – raczej nie chodzi o najbliższe otoczenie miasta nad Orontesem w północnym Kaananie, lecz otwierającą się ku niemu równinę pomiędzy górami Libanu i Antylibanu. Jonatan kontynuował więc wojnę na pograniczu syryjskim. d) Eleuteros – zob. 1Mch 11,7+. e) Zabadejczycy – arabscy nomadowie zamieszkujący okolice Zabadeni.

Walki Jonatana Tymczasem Jonatan dowiedział się, że wodzowie Demetriusza powrócili z wojskami większymi niż poprzednio i chcą prowadzić z nim wojnę. 25Wyruszył więc z Jeruzalems i spotkał ich w kraju Chamatc, uniemożliwiając im wkroczenie do swojego kraju. 26Posłał zwiadowców do ich obozu. Kiedy oni wrócili, donieśli mu, że tamci zamierzają zaatakować ich w nocy. 27O zachodzie słońca Jonatan rozkazał swoim ludziom czuwać z bronią w ręku i przez całą noc zachować gotowość do walki. Rozstawił też wokół obozu straże. 28Kiedy przeciwnicy usłyszeli, że Jonatan ze swoimi ludźmi jest gotów do bitwy, przestraszyli się i zwątpili w swoje siły. Rozpalili ogniska w swoim obozie i uciekli. 29Jonatan zaś i jego ludzie nie zauważyli tego aż do rana, gdyż widzieli płonące ogniska. 30Jonatan podjął za nimi pościg, ale nie dopadł ich, bo przekroczyli już rzekę Eleuterosd. 31 Potem Jonatan skierował się przeciwko Arabom, zwanym Zabadejczykamie, pobił ich i złupił. 32Stamtąd wyruszył do Damaszku, przemierzając cały kraj. 24

1003

1. MACHABEJSKA 12,11-32

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Askalon – zob. 1Mch 10,86+. Szymon kontynuował wojnę na wybrzeżu morskim. b) Jafa – zob. 1Mch 10,75+. c) twierdzą – zob. 1Mch 1,33n. d) Chafenata – nazwa aram. użyta na oznaczenie tzw. Nowego Miasta w Jerozolimie (2Krl 22,14). e) Adida – miasto zwane także Chadid (Ezd 2,33), leżące 6 km od Liddy. f) Szefela – pasmo niskich wzgórz w zachodniej Palestynie. g) Tryfon – zob. 1Mch 11,39+. h) diadem – zob. 1Mch 1,9+. Tryfon chciał przejąć władzę w królestwie. Aby tego dokonać, musiał się pozbyć swojego podopiecznego Antiocha VI, prawowitego następcy tronu (1Mch 13,31). i) Antioch – zob. 1Mch 11,39+. j) Bet-Szean – zob. 1Mch 5,52+. k) z czterdziestoma tysiącami – liczebność armii mocno zawyżona. l) Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+.

Page 1004

33

Tymczasem Szymon wyruszył i dotarł aż do Askalonua i sąsiednich twierdz. Następnie skierował się do Jafyb i zajął ją, 34 ponieważ dowiedział się, że jej mieszkańcy chcą przekazać twierdzę ludziom z otoczenia Demetriusza. Umieścił więc tam załogę, aby jej strzegła. Twierdze Jonatana i Szymona Gdy Jonatan powrócił, zgromadził starszychs ludu i postanowił wraz z nimi zbudować w Judeis warownie, 36podwyższyć mury Jeruzalems oraz wznieść między twierdząc a miastem wielki nasyp, który oddzieliłby ją od miasta. Chciał ją w ten sposób odizolować, aby jej mieszkańcy nie mogli kupować ani sprzedawać. 37Zgromadzili się więc, aby przebudować miasto. Wtedy od strony wschodniej runął fragment muru nad potokiem i odbudowano tam tak zwaną Chafenatęd. 38 Szymon zaś odbudował Adidęe na równinie Szefelif, obwarował ją i wstawił tam bramy z ryglami. 35

Wojna z Tryfonem Tryfong zamierzał rządzić Azją, chciał nałożyć sobie diademh i wystąpić przeciwko królowi Antiochowii. 40Obawiał się jednak, że Jonatan nie pozwoli mu na to i będzie walczył przeciwko niemu. Usiłował więc go schwytać i zabić. W tym celu wyruszył do Bet-Szeanj. 41 Jonatan wyszedł mu na przeciw z czterdziestoma tysiącamik doborowych żołnierzy i udał się do Bet-Szean. 42Gdy Tryfon zobaczył, że Jonatan przybył z licznym wojskiem, bał się wystąpić przeciwko niemu. 43Podjął go wspaniale i przedstawił wszystkim swoim przyjaciołom. Obdarzył go prezentami i nakazał swoim przyjaciołom oraz wojsku, aby byli mu posłuszni tak samo jak jemu. 44Jonatanowi zaś powiedział: „Dlaczego trudziłeś cały ten lud, przecież nie prowadzimy ze sobą wojny? 45Odeślij ich do domów. Wybierz sobie niewielu z nich, aby ci towarzyszyli, i chodź ze mną do Ptolemaidyl. Tobie ją przekażę, a także pozostałe twierdze, wojska i wszystkich urzędników. Potem zawrócę i odejdę. W tym bowiem celu tu przybyłem”. 46Jonatan mu uwierzył i zrobił to, co tamten mu powiedział. Odesłał wojsko, a ono powróciło do ziemi Judys. 47Przy sobie pozostawił trzy tysiące ludzi. Dwa tysiące z nich zwolnił potem w Galileis, a z tysiącem szedł dalej. 48Kiedy Jonatan wszedł do Ptolemaidy, jej 39

Twierdze Jonatana i Szymona. Walkom ofensywnym powstańców towarzyszyły także prace nad systemem obrony w Judei. Jonatan podjął również kolejną próbę pozbycia się uwierającego ciernia, którym była twierdza z garnizonem Demetriusza II w samej Jerozolimie. Wojna z Tryfonem. Pragnienie władzy pchnęło Tryfona do spisku przeciwko Antiochowi VI (1Mch 13,31). Aby zrealizować swoje ambicje, musiał jeszcze osłabić znaczenie rosnących w siłę Żydów. Uknuł więc spisek, którego ofiarą padł Jonatan i jego ludzie. Do tej pory Jonatan zręcznie poruszał się w stale zmieniającej się sytuacji politycznej, zyskując od kolejnych władców coraz większe przywileje. Tym razem jednak dał się podejść Tryfonowi. Schwytanie

1. MACHABEJSKA 12,33-48

1004

1Mch 13,33 1Mch 10,11; 13,21.49

1Mch 9,50

1Mch 13,31

1Mch 13,12

20_1Mch:20_1Mch

Jdt 1,8; 1Mch 5,52 1Mch 13,12.23

1Mch 9,20; 13,26

1Mch 3,35; 13,6

9/3/08

2:57 PM

Page 1005

mieszkańcy zamknęli bramy i pochwycili go, a wszystkich, którzy mu towarzyszyli, zabili mieczem. 49 Wtedy Tryfon posłał piechotę i jazdę do Galilei i na wielką równinęa, aby zabili wszystkich ludzi Jonatana. 50Ci jednak domyślili się, że Jonatan i jego towarzysze zostali schwytani i zabici, i dodając sobie nawzajem odwagi, wyszli w szyku gotowi do bitwy. 51Gdy ścigający spostrzegli, że tamci gotowi są walczyć o swoje życie, zawrócili. 52Wszyscy więc bezpiecznie dotarli do ziemi Judy. Opłakiwali Jonatana oraz tych, którzy z nim zginęli; i ogarnęła ich wielka trwoga. Cały Izraels pogrążył się w głębokim żalu. 53Wtedy wszystkie okoliczne narody starały się ich zgładzić. Mówiono bowiem: „Nie mają wodza ani żadnej pomocy. Zaatakujmy ich teraz i usuńmy pamięć o nich spośród ludzi”.

a) równinę – chodzi o nizinę Ezdrelon między Samarią a Galileą, ciągnącą się od morza do Jordanu. b) Tryfon – zob. 1Mch 11,39+. c) Jafa – zob. 1Mch 10,75+.

Dzieje Szymona Szymon wodzem 1 Szymon dowiedział się, że Tryfonb zgromadził liczne wojsko i zamierza wkroczyć do ziemi Judys, aby ją zniszczyć. 2Widząc, że lud drży ze strachu, udał się do Jeruzalems, zgromadził lud 3i dodawał mu odwagi, mówiąc: „Sami wiecie, co ja, moi bracia i dom mojego ojca uczyniliśmy dla praw i dla świątynis; ile doświadczyliśmy wojen i utrapień. 4W takich okolicznościach wszyscy moi bracia zginęli za Izraelas i pozostałem sam. 5Teraz więc, w czasie tak wielkiego ucisku nie będę oszczędzać mojego życia! Nie jestem bowiem lepszy od moich braci. 6Pomszczę raczej mój naród, świątynię, kobiety i nasze dzieci, ponieważ wszystkie obce narody złączyła nienawiść przeciwko nam i chcą nas wytępić”. 7 Kiedy lud usłyszał te słowa, na nowo rozpalił się jego duch. 8 Odpowiedzieli mu donośnym głosem: „Bądź naszym wodzem w miejsce Judy i twojego brata Jonatana! 9Prowadź nas do walki! Uczynimy wszystko, cokolwiek nam rozkażesz!”. 10 Zgromadził więc wszystkich ludzi zdolnych do walki, przyspieszył prace nad wykończeniem murów Jeruzalem i ze wszystkich stron je umocnił. 11Jonatana, syna Absaloma, posłał ze znacznym wojskiem do Jafyc, a on usunął jej mieszkańców i tam osiadł.

13

1Mch 6,46; 9,18.36; 12,50

1Krl 19,4

1Mch 5,2; 12,53

1Mch 3,1; 9,30n

1Mch 10,11 1Mch 11,70; 2Mch 11,17

Jonatana zostało przez Żydów uznane za równoznaczne z jego zgładzeniem, czego Tryfon faktycznie dokonał dopiero później (1Mch 13,12-23). Pozbycie się przywódcy żydowskich powstańców stało się sygnałem do buntu sąsiednich ludów, zdominowanych wcześniej przez Żydów. Szymon wodzem. Objęcie władzy przez Szymona i śmierć Jonatana przypadają na 143 r. przed Chr. W swojej mowie, opracowanej przez autora księgi, jak to spotykamy w starożytnych dziełach historycznych, Szymon powołuje się na zasługi swojej rodziny w walce o niepodległość narodu. Spośród pięciu synów Matatiasza pozostał już tylko on i gotów jest stanąć na czele powstania. W atmosferze paniki po uwięzieniu Jonatana energiczny Szymon objął władzę. Okazał się roztropnym i bardzo skutecznym wodzem. Jego pierwsze decyzje dotyczyły przygotowań do walki z Tryfonem: odbudowy murów Jerozolimy i usunięcia z Jafy mieszkańców, którzy mogliby wydać miasto wrogowi.

1005

1. MACHABEJSKA 12,49 — 13,11

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Tryfon – zob. 1Mch 11,39+. b) Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+. c) Adida – zob. 1Mch 12,38+. d) twierdzy – zob. 1Mch 1,33n. e) Gilead – być może chodzi o Galileę, gdyż Baskama (w. 23) leży na górze Karmel. f) Modin – zob. 1Mch 2,1+. g) Antioch – zob. 1Mch 11,39+. h) diadem Azji – uzurpator Tryfon (czyli Diodot) objął w ten sposób władzę królewską w zachodniej części państwa syryjskiego; sprawował ją w latach 142-137 przed Chr. Data śmierci małego Antiocha VI nie jest pewna.

Page 1006

Śmierć Jonatana 12 Tryfona wyruszył z licznym wojskiem z Ptolemaidyb do ziemi Judys i pod strażą prowadził ze sobą Jonatana. 13Tymczasem Szymon rozbił obóz koło Adidyc, przed równiną. 14Tryfon dowiedział się, że Szymon zajął miejsce swego brata Jonatana i zamierza stoczyć z nim bitwę. Wysłał więc do niego posłów, aby mu powiedzieli: 15„Przetrzymujemy twojego brata Jonatana, ponieważ jest on winien królewskiemu skarbcowi srebro należne za otrzymane urzędy. 16Uwolnimy go, jeśli przyślesz sto talentóws srebra i jego dwóch synów, którzy będą zakładnikami, aby nie wystąpił przeciwko nam, gdy go wypuścimy”. 17Szymon wiedział, że za tymi słowami kryje się podstęp, ale nakazał sprowadzić srebro i chłopców. Nie chciał bowiem narazić się na nienawiść ludu, 18bo mogliby mówić: „Jonatan zginął, ponieważ nie posłał mu srebra i chłopców”. 19Przekazał Tryfonowi chłopców i sto talentów, ale on okazał się kłamcą i nie uwolnił Jonatana. 20 Po tych wydarzeniach Tryfon wyruszył, aby najechać i spustoszyć kraj. Poszedł okrężną drogą w kierunku Adory, lecz Szymon i jego wojsko nękali go w każdym miejscu, dokądkolwiek się udawał. 21Mieszkańcy twierdzyd wysłali do Tryfona posłów z prośbą, aby pośpiesznie przybył do nich przez pustynię i przysłał im żywność. 22Tryfon przygotował całą swoją jazdę do drogi, ale tej nocy spadło dużo śniegu i z tego powodu nie mógł przybyć. Wyruszył więc w stronę Gileadue. 23W pobliżu Baskamy zabił Jonatana i tam go pochował. 24Potem Tryfon zawrócił i udał się do swojej ziemi. 25 Szymon posłał po szczątki swojego brata Jonatana i pochował go w Modinf, mieście swoich przodków. 26Cały Izraels okrył się wielką żałobą i opłakiwano go przez wiele dni. 27Na grobie swojego ojca i braci Szymon wzniósł wysoki pomnik, widoczny z daleka. Z tyłu i z przodu wyłożył go gładzonymi kamieniami. 28Ponadto ojcu, matce i czterem braciom zbudował siedem piramid, jedną obok drugiej. 29Wokół ustawił ozdobne kolumny, na których umieścił pełne zbroje na wieczną pamiątkę, a obok zbroi wyrzeźbił okręty, tak aby były widoczne dla wszystkich żeglujących po morzu. 30Ten grobowiec, który zbudował w Modin, istnieje aż do dnia dzisiejszego. Tryfon królem Tryfona zaś, postępując zdradliwie względem młodego króla Antiochag, zamordował go. 32Objął po nim władzę, nałożył sobie diadem Azjih i sprowadził na ziemię wielkie nieszczęście. 31

Twierdze Szymona 33 Szymon zbudował w Judeis warownie i otoczył je wielkimi murami, które miały wysokie wieże i bramy z ryglami. W warowniach umieścił zapasy żywności. 1. MACHABEJSKA 13,12-33

1006

1Mch 12,48 1Mch 12,38

1Mch 12,36

1Mch 12,50

1Mch 9,20; 12,52

1Mch 12,39

1Mch 12,35; 14,10.33n

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 15,4

1Mch 10,19-20; 14,17.20.35.38n 2Mch 14,4

1Mch 10,29 1Mch 11,29-37 1Mch 12,38; 13,33; 14,33 1Mch 10,29; 11,34-36

1Mch 10,36

1Mch 14,17.27.35. 38.43

9/3/08

2:57 PM

Page 1007

Przywileje od Demetriusza II 34 Następnie Szymon wybrał ludzi i posłał ich do króla Demetriuszaa z prośbą, aby zwolnił kraj od podatków, ponieważ wszystkie czyny Tryfona były grabieżą. 35Król Demetriusz wyraził zgodę na jego prośbę i w odpowiedzi napisał taki list: 36 „Król Demetriusz do najwyższego kapłanas Szymona, przyjaciela królówb, oraz do starszychs i narodu żydowskiego. Pozdrowienia! 37Otrzymaliśmy złotą koronę oraz gałąź palmową, którą przysłaliściec. Jesteśmy gotowi zawrzeć z wami trwały pokój oraz polecić odpowiednim urzędnikom, aby zwolnili was od podatków. 38Wszystko, co postanowiliśmy w stosunku do was, niech będzie obowiązujące. Warownie, które wybudowaliście, niech należą do was. 39Darujemy wam uchybienia i przewinienia popełnione aż do dnia dzisiejszego oraz koronę, którą byliście dłużni. Jeśli zaś jakiś inny podatek ciąży na Jerozolimies, niech już nie będzie ściągany. 40 Jeśli wśród was są jacyś ludzie zdatni do tego, aby zapisać się do naszej gwardii przybocznej, niech się zapiszą. Niech będzie między nami pokój”. 41 W sto siedemdziesiątym rokud zostało zdjęte jarzmo obcych narodów z Izraelas. 42Lud zaczął pisać w dokumentach i umowach: „W pierwszym roku panowania wielkiego Szymona, najwyższego kapłana, wodza i przywódcy Żydów”.

a) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+. b) przyjaciela królów – zob. 1Mch 2,18+. c) Przesłanie korony i gałęzi palmowej było wyrazem uznania władzy Demetriusza, a zarazem zapłaceniem podatku. Judea stała się więc państwem wasalnym ze zmniejszonymi zobowiązaniami wobec króla. d) W sto siedemdziesiątym roku – czyli w 142 r. przed Chr.; zob. 1Mch 1,10+. e) Gezer – zob. 1Mch 4,15+. f) rozdarli swoje szaty – zob. 1Mch 2,14+.

Zdobycie Gezer i twierdzy W tym czasie Szymon przybył pod Gezere i otoczył je wojskami. Zbudował wieżę oblężniczą i podprowadził ją do miasta. Zaatakował jedną z baszt i zdobył ją. 44Żołnierze przedostali się z wieży oblężniczej do miasta i wywołali w mieście wielki popłoch. 45Mieszkańcy miasta razem z żonami i dziećmi rozdarli swoje szatyf, weszli na mury i głośno krzyczeli, prosząc Szymona, aby okazał im litość. 46Wołali: „Nie odpłacaj nam według naszych złych czynów, ale według twego miłosierdzias”. 47Szymon zlitował się nad nimi i zaprzestał walki. Wypędził ich tylko z miasta i oczyścił domy, w których były posągi bożków. Potem wśród hymnów i błogosławieństws 43

1Mch 6,58; 11,66

1Mch 11,66; 14,36

Przywileje od Demetriusza II. Król Demetriusz zachował przewagę we wschodniej części państwa i wciąż walczył z Tryfonem. Okazanie przychylności Szymonowi było w istocie pozyskaniem sojusznika w tej walce. Dzięki zwolnieniom z ciążących Żydom danin Szymon mógł przeznaczyć te środki na potrzeby toczącej się wojny. Trzy tytuły Szymona: najwyższy kapłan, wódz i przywódca (w. 42) wyrażają trzy wymiary jego władzy: religijną, wojskową i cywilną. Unika się tu tytułu króla, ale liczenie czasu od początku czyjegoś panowania jest typowe dla samodzielnych władców. Tytuły Szymona zostały mu jednak nadane przez obcego króla, formalnie stanowiły więc zaszczytne miana lokalnego namiestnika. Rozpoczynająca się nowa era w historii Izraela nie oznaczała jeszcze jego całkowitej niepodległości. Państwo Szymona pozostawało częścią imperium Seleucydów. Zdobycie Gezer i twierdzy. Koniecznym krokiem ku faktycznej niepodległości było usunięcie garnizonów syryjskich stacjonujących w Gezer i w jerozolimskiej twierdzy. Szymon konsekwentnie usuwał ze swego państwa pogan i żydowskich renegatów, ale unikał przy tym aktów okrucieństwa. Po kilku latach oblężenia i blokady zmusił do kapitulacji załogę twierdzy w Jerozolimie, usuwając tym samym haniebny znak pogańskiej dominacji. Jerozolimska cytadela i miasto Gezer, po oczyszczeniu ich z przedmiotów kultu pogańskiego, zostały zasiedlone przez prawowiernych Żydów.

1007

1. MACHABEJSKA 13,34-47

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) twierdzy – zob. 1Mch 1,33n. b) obrzydliwości – wszelkie przedmioty kultu pogańskiego (w. 47). c) Było to 3 czerwca 141 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). d) Jan – syn Szymona zwany Hirkan I. Po śmierci ojca i dwóch braci odziedziczył urząd najwyższego kapłana oraz władzę w Judei, nosząc tytuł etnarchy. W czasie trzydziestoletniego panowania (134-104 przed Chr.) umacniał jedność i pozycję Judei. e) W sto siedemdziesiątym drugim roku – czyli w 140 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). f) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+. g) Media – zob. 1Mch 6,56+. h) Tryfon – zob. 1Mch 11,39+. i) Arsakes – tytuł każdorazowego króla Partów; był to Mitrydates I. j) Jafa – zob. 1Mch 10,75+. k) Gezer – zob. 1Mch 4,15+. l) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. m) twierdzę – w Jerozolimie; zob. 1Mch 1,33n.

Page 1008

wkroczył do miasta. 48Wyrzucił z niego całą nieczystośćs i osiedlił w nim ludzi, którzy zachowywali Prawos. Obwarował je i wybudował w nim dla siebie mieszkanie. 49 Mieszkańcom twierdzya jerozolimskiej uniemożliwiano wychodzenie z niej i poruszanie się po kraju, kupowanie i sprzedawanie. Dlatego cierpieli głód, a wielu z nich nawet zmarło z głodu. 50Wtedy błagali Szymona o litość, a on im ją okazał. Wyrzucił ich jednak stamtąd i oczyścił twierdzę z obrzydliwościb. 51Dwudziestego trzeciego dnia drugiego miesiąca sto siedemdziesiątego pierwszego rokuc uroczyście weszli do niej, niosąc gałęzie palm, grając na harfach, cymbałach i cytrach, śpiewając hymny i pieśni, ponieważ wielki nieprzyjaciel Izraelas został zmiażdżony. 52Szymon postanowił, że każdego roku ten dzień będzie obchodzony z radością. Potem obwarował górę świątynis w części dochodzącej do twierdzy i zamieszkał w niej ze swymi ludźmi. 53Szymon, widząc, że jego syn Jand jest już mężczyzną, ustanowił go wodzem wszystkich wojsk. Jan zamieszkał w Gezer. Wyprawa Demetriusza II 1 W sto siedemdziesiątym drugim rokue król Demetriuszf zgromadził swoje wojsko i udał się do Mediig, aby zapewnić sobie pomoc do walki przeciwko Tryfonowih. 2 Kiedy Arsakesi, król Persjis i Medii, dowiedział się, że Demetriusz wkroczył w jego granice, wysłał jednego ze swoich dowódców, aby pochwycił go żywego. 3Ten wyruszył i pobił wojsko Demetriusza. Schwytał go, zaprowadził do Arsakesa i wtrącił do więzienia.

1Mch 12,36

1Mch 6,58; 11,50.62.66; 14,7

1Mch 4,54; 2Mch 10,7; J 12,13

1Mch 14,37 1Mch 16,1n. 23n

14

Pochwała Szymona Pokój panował w ziemi Judys za czasów Szymona. Zabiegał on o dobro dla swojego narodu; każdego dnia cieszyli się jego władzą i sławą. 5 Rozsławił się, gdy zajął Jafęj, a jej port otworzył mu dostęp do wysp morza. 6 Poszerzył granice dla swego narodu i objął władzę nad krajem. 7 Wielu ludzi wziął do niewoli. Zdobył Gezerk, Bet-Surl i twierdzęm. 4

1Mch 3,3-9; 7,50; 9,57

1Mch 12,33

Wj 34,24

1Mch 11,66; 13,43

Wyprawa Demetriusza II. Demetriusz musiał walczyć na dwa fronty, na zachodzie z Tryfonem, którego zepchnął do defensywy, a na wschodzie z Partami. Tam w 140 r. przed Chr. dostał się do niewoli, gdzie był zresztą dobrze traktowany, a nawet poślubił córkę króla. Powrócił jednak z niewoli i królował ponownie w latach 129-125 przed Chr., czyli aż do śmierci. Pochwała Szymona. Rzeczywistość przedstawiona w pieśni wydaje się idealna. Nawiązuje ona do nadziei mesjańskich ST na powszechny pokój i dobrobyt, na zwycięstwo sprawiedliwości i wywyższenie poniżonych. Prawdą jest jednak, że czasy panowania Szymona były wolne od kolejnych wojen, a jego państwo mogło rozwijać się pokojowo w granicach poszerzonych o dostęp do morza (w. 5) i obejmujących zdobyte twierdze Gezer i Bet-Sur (w. 6).

1. MACHABEJSKA 13,48 — 14,7

1Mch 6,1.5.56; 15,22

1008

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 13,50

Ps 67,7; Za 8,12

1Mch 13,33 1Mch 15,22n

1Krl 4,20; Mi 4,4; Za 3,10

1Mch 8,29; 12,20n

1Mch 13,36; 14,35

1Mch 8,17-29; 12,1-8 1Mch 12,7.20-23

1Mch 12,16; 15,15

1Mch 12,2

1Mch 12,16; 15,15.18

9/3/08

2:57 PM

Page 1009

Usunął z niej nieczystośćs. I nikt nie mógł mu się przeciwstawić. 8 Uprawiali swą ziemię w pokoju. Ziemia rodziła swe plony, a drzewa na polach – owoce. 9 Starcy siedzieli na placach, rozprawiali wszyscy o wspólnym dobru. Młodzieńcy nosili wspaniałe szaty i uzbrojenie wojenne. 10 Miastom zapewniał żywność i czynił z nich twierdze obronne. Jego sława rozeszła się aż po krańce ziemi. 11 Zaprowadził pokój w kraju, a Izraels cieszył się i radował. 12 Każdy siedział pod swoją winoroślą i swoim drzewem figowym i nikogo się nie obawiał. 13 Wypędził wrogów z kraju; w tych dniach pokonani zostali królowie. 14 Podźwignął wszystkich poniżonych swego ludu. Gorliwie strzegł Prawas, a wszystkich nieprawych i złych usunął. 15 Ozdobił świątynięs i pomnożył świątynne sprzęty.

a) Potem – z kontekstu wynika, że poselstwo wyruszyło na początku rządów Szymona, a więc w 142 r. przed Chr.; również odpowiedź Rzymu pochodzi z tego roku. Opisywany epizod powinien więc się znaleźć pod koniec 1Mch 13.

Przymierze ze Spartą 16 Kiedy wieść o śmierci Jonatana dotarła do Rzymu i Sparty, zapanował tam wielki smutek. 17Gdy zaś dowiedzieli się, że najwyższym kapłanems został po nim jego brat Szymon i że objął władzę nad krajem i miastami, które w nim się znajdują, 18napisali do niego list na tablicach z brązu, aby odnowić przyjaźń i sojusz, który wcześniej zawarli z jego braćmi Judą i Jonatanem. 19Tablice te zostały odczytane wobec zgromadzenias w Jerozolimies. 20A oto odpis listu, który przysłali Spartanie: „Przywódcy Sparty i jej mieszkańcy do wielkiego kapłana Szymona, do starszychs, kapłanów i pozostałych bracis Żydów. Pozdrowienia! 21Posłowie przysłani do naszego ludu opowiedzieli nam, jak wielką cieszycie się sławą i poważaniem. Ucieszyło nas ich przybycie. 22To, co nam oznajmili, tak zapisaliśmy w uchwałach ludu: «Posłowie Żydów, Numeniusz, syn Antiocha, i Antypater, syn Jazona, przybyli do nas, aby odnowić z nami przyjaźń. 23Spodobało się ludowi uroczyście przyjąć tych ludzi i odpis ich mów umieścić w oficjalnej kronice, aby lud Spartan posiadał pamiątkę. Sporządzono także odpis dla najwyższego kapłana Szymona»”. 24 Potema Szymon wysłał do Rzymu Numeniusza z wielką złotą tarczą o wadze tysiąca mins, aby zawrzeć z nimi sojusz. Przymierze ze Spartą. Zgodnie ze zwyczajem panującym w świecie hellenistycznym, nowy władca musiał potwierdzić sojusze zawarte przez jego poprzedników. Szymon po objęciu władzy w Judei odnawia kontakty ze Spartą i Rzymem i potwierdza przymierza zawarte wcześniej przez Judę Machabeusza (1Mch 8,1-32) i Jonatana (1Mch 12,1-23). Podczas gdy stosunki ze Spartą miały tylko znaczenie grzecznościowe, Rzymianie mogli czynnie poprzeć Judeę, gdyż osłabienie państwa syryjskiego leżało w ich interesie. I rzeczywiście odmówili oni uznania władzy królewskiej Tryfona. Ich przychylne stanowisko wobec Żydów zostało wyrażone w 1Mch 15,15-24.

1009

1. MACHABEJSKA 14,8-24

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Działo się to w drugiej połowie sierpnia 140 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). b) dziedziniec ludu Bożego – dosł. Asaramel, dziedziniec przed gmachem świątyni jerozolimskiej. Termin hebr. można także odnieść do Szymona jako księcia ludu Bożego. c) Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+. d) Jafa – zob. 1Mch 10,75+. e) Azot – zob. 1Mch 4,15+. f) Gezer – zob. 1Mch 4,15+. g) Miasto Dawida – zob. 1Mch 1,33+. h) twierdzę – zob. 1Mch 1,33n. i) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+. j) Szymon podlegał nadal zwierzchności syryjskiej, skoro musiał uzyskać od Demetriusza nominację na najwyższego kapłana. k) przyjaciół – zob. 1Mch 2,18+. l) sojusznikami i braćmi – Rzymianie istotnie tak tytułowali swoich protegowanych. Respekt, jaki Rzym budził na Wschodzie, mógł pomagać Szymonowi, tym bardziej że Demetriusz sam potrzebował rzymskiego wsparcia przeciwko Tryfonowi.

Page 1010

Przywileje ludu dla Szymona 25 Kiedy lud usłyszał o tych wydarzeniach, powiedział: „Jaką wdzięczność okażemy Szymonowi i jego synom? 26Przecież on, jego bracia i dom jego ojca okazali się mężni i pokonali nieprzyjaciół Izraelas, zapewniając nam wolność”. Wypisali to na tablicach z brązu i umieścili na słupach na górze Syjons. 27Oto odpis tego pisma: „Osiemnastego dnia miesiąca Elul, sto siedemdziesiątego drugiego rokua, w trzecim roku panowania wielkiego Szymona, najwyższego kapłanas, na dziedzińcu ludu Bożegob, 28podczas wielkiego zgromadzenias kapłanów i ludu, przywódców narodu i starszychs kraju oznajmiono nam: 29«Kiedy kraj nękały liczne wojny, Szymon, syn Matatiasza, kapłan z rodu Joariba, i jego bracia narażali się na niebezpieczeństwo. Przeciwstawili się nieprzyjaciołom swego narodu, aby bronić świątynis i Prawas. Wielką sławą okryli swój naród. 30Jonatan zjednoczył swój naród, został najwyższym kapłanem, a potem dołączył do swoich przodków. 31Wtedy wrogowie chcieli wkroczyć do ich kraju i wystąpić przeciwko ich świątyni, 32lecz Szymon przeciwstawił się im i walczył w obronie swego narodu. Wydał wiele swoich pieniędzy, aby uzbroić żołnierzy wojsk swojego narodu i płacić im żołd. 33Obwarował miasta Judeis, a także leżące na jej granicy Bet-Surc, gdzie wcześniej nieprzyjaciele mieli skład broni. Umieścił tam żydowski garnizon. 34Umocnił nadmorską Jafęd oraz leżące niedaleko Azotue Gezerf, gdzie przedtem mieszkali wrogowie, i osiedlił tam Żydów. Zapewnił im wszystko, co było konieczne do odbudowy tych miast. 35Lud widział wierność Szymona i jego troskę o sławę swego narodu. Ze względu na wszystko, co uczynił, na jego sprawiedliwość i wierność, której dochował swojemu narodowi, oraz ze względu na gorliwość, z jaką zabiegał o wywyższenie swego ludu, ustanowiono go przywódcą i najwyższym kapłanem. 36Za jego dni i dzięki niemu udało się usunąć z kraju obce narody, a zwłaszcza tych, którzy przebywali w Mieście Dawidag, w Jeruzalems, bo wybudowali tam twierdzęh, z której wychodzili i bezcześcili otoczenie świątyni, uwłaczając jej czystościs. 37A on umieścił w niej żołnierzy żydowskich. Dla bezpieczeństwa kraju umocnił twierdzę i inne miasta oraz podwyższył mury Jeruzalem. 38Za to wszystko król Demetriuszi ustanowił go najwyższym kapłanemj, 39uczynił go jednym ze swoich przyjaciółk i obsypał zaszczytami. 40Usłyszał bowiem, że Rzymianie nazwali Żydów przyjaciółmi, sojusznikami i braćmil i wspaniale

Przywileje ludu dla Szymona. Godności i przywileje Szymona miały być dziedziczone przez jego rodzinę aż do czasu pojawienia się proroka, przez którego Bóg potwierdziłby ten porządek lub ustanowił nowy. W tym fragmencie autor, popierający dynastię machabejską, prezentuje swoje stanowisko. Podkreśla on, że władza Szymona nie wynika jedynie z odważnego objęcia dowództwa w chwili kryzysu, nie jest jej źródłem nawet uznanie ze strony króla. Władza Szymona opiera się na dobrowolnej zgodzie ludu izraelskiego i jest wyrazem uznania dla jego osoby oraz dla zasług jego rodziny.

1. MACHABEJSKA 14,25-40

1010

1Mch 13,42

1Mch 2,1

1Mch 11,27 Rdz 25,8; Jdt 16,22 1Mch 13,1 1Mch 13,5n

1Mch 12,38; 13,33

1Mch 3,6; 13,47.50; 16,2

1Mch 13,10.52

1Mch 11,27; 13,36

1Mch 8,22-33

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 13,7-9

1Mch 4,46; Ps 74,9; Dn 3,38

1Mch 13,42

1Mch 13,42

1Mch 8,22; 14,18.26

9/3/08

2:57 PM

Page 1011

przyjęli posłów Szymona». 41Dlatego Żydzi i kapłani postanowili, że Szymon będzie ich przywódcą i najwyższym kapłanem na zawsze, aż do pojawienia się wiarygodnego prorokaa; 42że będzie ich wodzem, będzie troszczył się o świątynię i wyznaczał tych, którzy będą zarządzać robotami, krajem, uzbrojeniem i twierdzami; 43że będzie troszczył się o świątynię; że ma być słuchany przez wszystkich, a jego imieniem będą podpisywane wszystkie dokumenty w kraju; że będzie ubierał się w purpuręb i nosił złote ozdoby. 44Nikomu z ludu i kapłanów nie wolno uchylić żadnego z tych postanowień ani sprzeciwić się jego słowom, ani bez jego zgody zwoływać w kraju zebrań, ani ubierać się w purpurę czy nosić złotej sprzączkic. 45Ktokolwiek uczyni coś przeciwnego albo uchyli któreś z tych postanowień, będzie podlegał karze”. 46 Cały lud wyraził zgodę na to, aby Szymon mógł korzystać z tych uprawnień. 47Szymon przyjął je i zgodził się sprawować urząd najwyższego kapłana, być wodzem i księciemd Żydów i kapłanów oraz przewodzić wszystkim. 48Postanowili wyryć to pismo na tablicach z brązu i umieścić je na murze otaczającym świątynię na widocznym miejscu, 49a odpisy umieścić w skarbcu, aby Szymon i jego synowie mieli je do dyspozycji.

a) aż do… proroka – oczekiwanie na wiarygodnego proroka było wyrazem nadziei Żydów na widoczną interwencję Boga w historię. Chrześcijański czytelnik może odnieść tę zapowiedź do osoby Jezusa Chrystusa. b) purpurę – zob. 1Mch 4,23+. c) purpurę… złotej sprzączki – zob. 1Mch 11,58+. d) księciem – z gr. etnarchą, czyli władcą bez tytułu królewskiego. Godność tę objął Szymon bez zatwierdzenia przez Syrię. e) Antioch, syn Demetriusza – chodzi o Antiocha VII Sidetesa, syna Demetriusza I Sotera (1Mch 7,1+) i brata Demetriusza II Nikatora (1Mch 10,67+). f) księcia Żydów – zob. 1Mch 14,47+. g) wichrzyciele – chodzi o Tryfona (1Mch 13,31) i być może o Partów. h) bić własną monetę – archeolodzy nie znaleźli monet Szymona; przywilej ten został później cofnięty (1Mch 15,27). i) Antioch potwierdza przywilej, o którym była mowa w 1Mch 10,31, rozciągając go na całą Judeę.

Przywileje od Antiocha VII 1 Antioch, syn Demetriuszae, przysłał z wysp morskich list do Szymona, kapłana i księcia Żydówf, i do całego narodu. 2Zawierał on następującą treść: „Król Antioch do Szymona, wielkiego kapłana i księcia, oraz do narodu żydowskiego. Pozdrowienia! 3Ponieważ jacyś wichrzycieleg opanowali królestwo moich przodków, pragnę je odzyskać i przywrócić w nim dawny porządek. Zwerbowałem liczne wojska i przygotowałem okręty wojenne. 4Chcę bowiem przypłynąć do kraju, aby ukarać tych, którzy zniszczyli kraj i spustoszyli wiele miast w moim królestwie. 5 Teraz więc potwierdzam ci wszystkie ulgi podatkowe, udzielone ci przez królów, którzy byli przede mną, oraz zwolnienia ze wszystkich innych opłat, które od nich otrzymałeś. 6 Pozwalam ci bić własną monetęh jako pieniądz dla twojego kraju. 7Jeruzalems zaś i świątynias niech będą wolne. Wszelka broń, którą przygotowałeś, i twierdze, które zbudowałeś i którymi władasz, pozostają twojei. 8Wszystkie długi wobec króla oraz przyszłe należności zostają ci umorzone od teraz na zawsze. 9Gdy tylko opanujemy nasze królestwo, obdarzymy wielkimi zaszczytami ciebie, twój naród i świątynię, aby wasza sława rozeszła się po całej ziemi”.

15

1Mch 13,42; 14,35

1Mch 13,31

1Mch 13,34 1Mch 10,27-45; 13,37-39

1Mch 10,31n; 13,33

Przywileje od Antiocha VII. Antioch VII Sidetes, syn Demetriusza I Sotera, a brat Demetriusza II Nikatora, przebywał na wyspach greckich. Po uwięzieniu brata przez Partów (1Mch 14,3) objął rządy w jego części państwa. Królował w latach 138-129 przed Chr. i musiał prowadzić walkę z Tryfonem, który uzurpował sobie prawo do tronu. Antioch zawarł więc przymierze z Szymonem, nie był to jednak układ trwały.

1011

1. MACHABEJSKA 14,41 — 15,9

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) Przybycie Antiocha VII miało miejsce na przełomie 139/138 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). b) Tryfon – zob. 1Mch 11,39+. c) Dora – dawne Dor, port w Palestynie pod górami Karmel. d) Liczebność wojska została celowo wyolbrzymiona. e) Ptolemeusz – chodzi o Ptolemeusza VII Fiskona, króla Egiptu. f) Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+. g) Attalos – chodzi o Attalosa II (159-138 przed Chr.), króla Pergamonu. h) Ariarates – chodzi o Ariaratesa V (162131 przed Chr.) króla Kapadocji, która była zależna od Pergamonu. i) Arsakes – zob. 1Mch 14,2+. j) Sampsama – miasto nad Morzem Czarnym zależne od królów Pontu, dzisiejsze Samsun w Turcji. k) Lista świadcząca o układzie sił politycznych na Bliskim Wschodzie ok. 150 r. przed Chr. l) Antioch – zob. 1Mch 15,1+.

Page 1012

Wyprawa Antiocha VII 10 W sto siedemdziesiątym czwartym roku Antioch wyruszył do kraju swych przodkówa. Wszystkie wojska przeszły na jego stronę i tylko nieliczni pozostali przy Tryfonieb. 11Antioch ścigał go, a on, uciekając, przybył do Doryc, która znajduje się nad morzem. 12Zrozumiał, że spadło na niego nieszczęście, bo opuściły go wojska. 13Antioch rozbił obóz obok Dory, a miał ze sobą sto dwadzieścia tysięcy piechoty i osiem tysięcy jazdyd. 14Otoczył miasto, a od strony morza zablokowały je okręty. Osaczył więc miasto od strony lądu i od morza i nikt nie mógł z niego wychodzić ani do niego wchodzić. Przymierze z Rzymem 15 Z Rzymu przybył Numeniusz wraz ze swymi ludźmi. Miał on listy do królów i krajów o następującej treści: 16 „Rzymski konsul Lucjusz do króla Ptolemeuszae. Pozdrowienia! 17Przybyli do nas nasi przyjaciele i sojusznicy, posłowie Żydów, wysłani przez najwyższego kapłanas Szymona i lud żydowski, aby odnowić odwieczną przyjaźń i przymierzes. 18Przynieśli złotą tarczę o wadze tysiąca mins. 19Uznaliśmy, że należy napisać do królów i krajów, aby nie planowały żadnego zła przeciwko nim, aby nie wszczynały wojny przeciwko nim, ich miastom i krajowi, ani nie zawierały sojuszów z tymi, którzy toczą z nimi wojnę. 20Postanowiliśmy więc przyjąć od nich tarczę. 21A jeśli jacyś wichrzyciele uciekną z ich kraju do was, wydajcie ich najwyższemu kapłanowi Szymonowi, aby osądził ich według swego prawa”. 22 To samo zostało napisane do królów: Demetriuszaf, Attalosag, Ariaratesah i Arsakesai, 23do wszystkich krajów: do Sampsamyj i Sparty, do Delos, do Mindos, do Sykionu, do Karii, do Samos, do Pamfilii, do Licji, do Halikarnasu, do Rodos, do Faselis, do Kos, do Side, do Aradu, Gortyny, Knidos, Cypru i Cyrenyk. 24Dla najwyższego kapłana Szymona sporządzili odpis tych listów. Wrogość Antiocha VII 25 Król Antiochl rozbił obóz pod Dorą. Nieustannie ją atakował i budował machiny oblężnicze. Osaczył Tryfonab i nie pozwalał wychodzić ani wchodzić do miasta. 26Szymon udzielił mu wsparcia w walce, wysyłając dwa tysiące wyborowych

Przymierze z Rzymem. Poselstwo do Rzymu wyruszyło na początku rządów Szymona, w 142 r. przed Chr., kiedy konsulem był podpisany pod listem Lucjusz (Lucius Caecilius Metellus Calva), a Syrią rządził Demetriusz II. Opowiadanie o poselstwie powinno więc nastąpić po 1Mch 13. Rzymianie niczego konkretnego Szymonowi nie obiecali, ale przyjęli go pod swoją protekcję i powiadomili o tym wszystkie państwa w regionie: zarówno większe (Syria Demetriusza, Egipt Ptolemeuszów, Pergamon Attalosa, Partia Arsakesa), jak i małe, mające częściową niezależność. Wrogość Antiocha VII. Antioch VII, pewien już zwycięstwa nad Tryfonem, zwrócił się przeciwko Szymonowi, którego niezależność wojskowa i po części podatkowa osłabiała państwo syryjskie. Na początek król chciał pozbawić Judeę zdobyczy terytorialnych, żądając za nie wygórowanej sumy. Szymon jednak potwierdził prawo Żydów do Ziemi

1. MACHABEJSKA 15,10-26

1012

1Mch 12,16; 14,22.24 1Mch 8,16+ 1Mch 8,19-32; 14,17n. 35.40

1Mch 14,24

1Mch 10,61

1Mch 14,2

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 13,43

1Mch 11,28.34

1Mch 11,57

1Mch 2,18+ 1Krl 10,4n

Wj 23,31

1Mch 10,75; 13,43; 14,34

9/3/08

2:57 PM

Page 1013

żołnierzy oraz srebro, złoto i odpowiednie uzbrojenie. 27On jednak nie chciał ich przyjąć. Odwołał wszystkie swoje wcześniejsze obietnice i stał się jego wrogiem. 28Posłał do niego Atenobiusza, jednego ze swoich przyjacióła, aby z nim pertraktował. Miał mu powiedzieć: „Wy zajęliście miasta mojego królestwa: Jafęb, Gezerc i twierdzęd, która jest w Jeruzalems. 29Spustoszyliście ich okolice i sprowadziliście na kraj wielkie nieszczęście. Opanowaliście wiele miejsc w moim królestwie. 30Oddajcie więc miasta, które zajęliście, i zapłaćcie podatki z miejsc, które opanowaliście poza granicami Judeis. 31 A jeśli nie, to wpłaćcie za nie pięćset talentóws srebra, a za zniszczenia, które spowodowaliście, i za zaległe podatki od miast – kolejne pięćset talentów. W przeciwnym razie przyjdziemy i rozprawimy się z wami”. 32 Przyjaciel króla Atenobiusz przybył do Jerozolimy. W zdumienie wprawił go przepych Szymona, zastawa ze złota i srebra i wielka wystawność, którą zobaczył. Obwieścił mu słowa króla, 33a Szymon odpowiedział: „Nie przywłaszczyliśmy sobie cudzej ziemi, ani nie zabraliśmy cudzej własności, lecz tylko dziedzictwo naszych ojcówe, które w pewnym czasie zostało niesprawiedliwie zagarnięte przez naszych nieprzyjaciół. 34 Skoro teraz nadarza się okazja, odzyskujemy dziedzictwo naszych ojców. 35A co do Jafy i Gezer, których się domagasz, to wyrządziły one wiele zła naszemu ludowi i krajowi. Możemy dać za nie sto talentów”. 36Atenobiusz nie odpowiedział mu ani słowa. Rozgniewany powrócił do króla i przekazał mu te słowa. Opowiedział mu też o przepychu Szymona i o wszystkim, co widział. Wtedy król bardzo się rozgniewał.

a) przyjaciół – zob. 1Mch 2,18+. b) Jafa – zob. 1Mch 10,75+. c) Gezer – zob. 1Mch 4,15+. d) twierdzę – zob. 1Mch 1,33n. e) dziedzictwo naszych ojców – zdobyte miasta należały kiedyś do państwa Salomona. f) Tryfon – zob. 1Mch 11,39+. g) Ortozja – miasto leżące w północnym Libanie. h) Kedron – osiedle położone ok. 5 km na południowy wschód od Jamnii. i) z ludem – tj. z Żydami. j) Tryfon wkrótce poniósł śmierć w Syrii, oblężony w rodzinnej Apamei nad Orontesem w 137 r. przed Chr. k) Jamnia – zob. 1Mch 4,15+. l) Jan – zob. 1Mch 13,53+. m) Gezer – zob. 1Mch 4,15+.

Walka z Kendebajosem Tymczasem Tryfonf wsiadł na okręt i uciekł do Ortozjig. 38 Król ustanowił Kendebajosa namiestnikiem okręgu nadmorskiego. Powierzył mu piechotę i jazdę, 39nakazując rozbić obóz na granicy Judeis, a także obwarować Kedronh i umocnić jego bramy. Miał walczyć z ludemi, podczas gdy król ścigał Tryfonaj. 40Kendebajos udał się do Jamniik i zaczął nękać lud: najeżdżał Judeę, brał ludzi w niewolę, zabijał. 41Obwarował Kedron i umieścił tam jazdę i piechotę, aby zgodnie z rozkazem króla robili stamtąd wypady na drogi Judei. 1 Kiedy Janl przybył z Gezerm, opowiedział swojemu ojcu, Szymonowi, o działaniach Kendebajosa. 2Wtedy 37

1Mch 16,1.4.8

1Mch 16,9

1Mch 13,53 1Mch 15,38.40

16

Obiecanej i odmówił opłat za twierdzę w Jerozolimie. Odnośnie do Jafy i Gezer, gotów był się targować, co świadczy to o tym, że uznawał pewne prawo Antiocha VII do tych miast. Szymon jednak chciał je pozostawić pod swoją władzą, co usprawiedliwiał wynagrodzeniem strat poniesionych z ich powodu. Walka z Kendebajosem. Ekspedycja Kendebajosa przeciwko Judei skończyła się klęską. Bitwę stoczono na sąsiadującym z Judeą terenie nadmorskim. Broniący swojego kraju żołnierze żydowscy, mimo mniejszej liczby, przewyższali bitnością najemne wojska syryjskie. Autor księgi nie opisuje politycznych skutków bitwy, ale można sądzić, że Antioch VII czasowo ustąpił, jak czynili jego poprzednicy w podobnej sytuacji.

1013

1. MACHABEJSKA 15,27 — 16,2

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

a) stary – Szymon miał wtedy ponad 60 lat. b) Niebo – zob. 1Mch 3,18+. c) Modin – zob. 1Mch 2,1+. d) Kedron – zob. 1Mch 15,39+. e) Azot – zob. 1Mch 4,15+. f) najwyższego kapłana – czyli Szymona. g) Opisane wydarzenia miały miejsce na początku 135 r. przed Chr. (1Mch 1,10+). h) Dok – na górze koło Jerycha, znanej w NT jako góra kuszenia Jezusa (np. Mt 4,1-11).

Page 1014

Szymon wezwał swoich dwóch starszych synów, Judę i Jana, i powiedział im: „Ja, moi bracia i dom mojego ojca walczyliśmy w obronie Izraelas od młodości aż do dnia dzisiejszego. Wiele razy udało się nam uratować Izraela. 3Teraz jednak jestem już starya, a wy, dzięki łasce Niebab, jesteście w sile wieku. Zastąpcie więc mnie i mojego brata i ruszajcie do walki za nasz naród, a pomoc z Nieba niech będzie z wami”. 4Wyruszyło więc przeciwko Kendebajosowi dwadzieścia tysięcy piechoty i jeźdźców zwołanych z kraju. Noc spędzili w Modinc. 5Rano wstali i wyszli na równinę. A oto naprzeciwko nich wielkie wojsko: piechota i jazda. Dzielił ich tylko potok. 6Jan wraz ze swoim wojskiem zajął pozycje naprzeciwko nich. Kiedy spostrzegł, że wojsko boi się przekroczyć potok, zrobił to pierwszy. Jego ludzie, widząc to, przeprawili się za nim. 7Następnie podzielił lud i umieścił jazdę pośrodku piechoty, bo nieprzyjacielska jazda była bardzo liczna. 8Zadęto w trąby. Kendebajos wraz ze swoim wojskiem został zmuszony do ucieczki. Padło wielu zabitych pośród nich, a pozostali uciekli do twierdzy. 9Wtedy raniono Judę, brata Jana. Tymczasem Jan ścigał ich aż do Kedronud, obwarowanego wcześniej przez Kendebajosa, 10i spalił go. Nieprzyjaciele uciekali aż do wież, które znajdowały się na polach Azotue. Zginęło z nich około dwa tysiące ludzi. Potem Jan powrócił do Judei w pokoju. Śmierć Szymona Ptolemeusz, syn Abubosa, został mianowany wodzem nad równiną Jerycha. Miał on wiele srebra i złota, 12ponieważ był zięciem najwyższego kapłanaf. 13Pycha zaślepiła jego serce i pożądał władzy nad krajem. Obmyślił podstęp przeciwko Szymonowi i jego synom, aby ich zabić. 14 Szymon wizytował miasta w kraju, okazując troskę o ich potrzeby. W jedenastym miesiącu, a był to miesiąc Szebat, sto siedemdziesiątego siódmego roku przybył także do Jerycha wraz ze swymi synami Matatiaszem i Judąg. 15Syn Abubosa przyjął ich w wybudowanej przez siebie małej twierdzy, zwanej Dokh. Knując podstęp, urządził tam dla nich wielką ucztę, a miał tam ukrytych ludzi. 16Gdy Szymon i jego synowie byli już pijani, Ptolemeusz i jego ludzie wtargnęli do jadalni i rzucili się z bronią w ręku na Szymona. Zabili jego oraz jego dwóch synów, a także kilku ludzi z jego orszaku. 17 Ptolemeusz popełnił wielką zbrodnię i odpłacił złem za dobro. 18 Potem opisał to w liście, który wysłał królowi, prosząc, aby przysłał mu na pomoc wojsko i przekazał władzę nad krajem

1Mch 13,53 1Mch 3,2.6; 14,26.36

1Mch 13,23

1Mch 15,38.40

1Mch 5,43

1Mch 15,39.41

1Mch 10,84

11

Śmierć Szymona. Szymon został zamordowany w 134 r. przed Chr. Rządy po nim objął jego syn Jan z przydomkiem Hirkan, który rządził do 104 r. przed Chr. Antioch VII poparł zabójcę Szymona, ale gdy nie udało mu się zdobyć Jerozolimy, pozostawił Jana Hirkana I jako władcę zależnego. Jan towarzyszył mu ze swoim wojskiem w wyprawie przeciwko Partom w 129 r. przed Chr. Podczas tej ekspedycji zginął Antioch VII.

1. MACHABEJSKA 16,3-18

1014

2Krl 25,5

2Sm 13,28; Jdt 13,2

20_1Mch:20_1Mch

1Mch 13,53

1Mch 13,52

1Krl 11,41; 1Mch 9,22; J 21,25

9/3/08

2:57 PM

Page 1015

i miastami. 19Część swoich ludzi posłał do Gezera, aby zabili Jana. Do tysiączników wysłał listy, prosząc, aby przybyli do niego, a on ofiaruje im srebro, złoto i inne dary. 20Posłał też ludzi, aby zajęli Jeruzalems i górę świątynis. 21Tymczasem ktoś pospieszył do Gezer, aby donieść Janowi, że zginął jego ojciec i bracia, i oznajmił mu: „Ptolemeusz kazał zabić także ciebie”. 22Gdy on to usłyszał, przeraził się, pojmał ludzi, którzy przyszli go zamordować, i zabił ich. Dowiedział się bowiem, że zamierzali go zgładzić. 23 Inne słowa Jana, jego wojny i bohaterskie czyny, w których wykazał się męstwem, budowa murów, którą prowadził, i inne jego dokonania – 24to wszystko spisano w kronice jego rządów jako najwyższego kapłanas, od chwili, kiedy po swoim ojcu objął urząd najwyższego kapłanab.

1015

a) Gezer – zob. 1Mch 4,15+. b) Ostatnie zdania księgi są stylizowane na wzór podsumowań rządów królów Judy w Księgach Królewskich (np. 2Krl 10,20). Autor podkreślił w nich, że główną godnością dziedziczną Jana był urząd najwyższego kapłana.

1. MACHABEJSKA 16,19-24

20_1Mch:20_1Mch

9/3/08

2:57 PM

Page 1016

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1017

DRUGA KSIĘGA MACHABEJSKA Wprowadzenie Okoliczności powstania Druga Księga Machabejska dotyczy prześladowań Żydów w II w. przed Chr. oraz ich walki z obcą okupacją. Akcja księgi rozgrywa się od około 180 r., a kończy przed 160 r. przed Chr., jednak samo dzieło zostało spisane kilkadziesiąt lat po opisanych w nim zdarzeniach. Część wstępna, list do Żydów w Egipcie, jest w tekście datowana na 124 r. przed Chr. (2Mch 1,9), lecz główne partie księgi pochodzą niewątpliwie z czasów późniejszych. Autor nie relacjonuje wydarzeń bezpośrednio, lecz jak zaznaczył w 2Mch 2,23, opiera się na wcześniejszym, obszerniejszym dziele historycznym pióra Jazona z Cyreny. Opisywane wydarzenia przedstawia jako niedawne i znaczące dzięki swej aktualności. Można więc sądzić, że trzon księgi powstał w końcowych latach II w. przed Chr. lub nieco później. Ponieważ księga została w oryginale napisana po grecku, nie jest wykluczone, że powstała w Egipcie, gdzie Żydzi posługiwali się tym językiem na co dzień, a nie w Judei, która jest miejscem akcji opisywanych wydarzeń. Żydzi oraz protestanci nie włączają Drugiej Księgi Machabejskiej do kanonu biblijnego Starego Testamentu, gdyż jest ona utworem greckim, a nie hebrajskim. Za natchnioną i kanoniczną uważa ją natomiast Kościół katolicki oraz prawosławie. Kwestie te zostały dokładniej wyjaśnione we Wprowadzeniu do Pierwszej Księgi Machabejskiej. Druga Księga Machabejska nie jest dalszym ciągiem Pierwszej Księgi Machabejskiej. Opowiada w sposób niezależny o wydarzeniach z tej samej epoki, czyli z czasów zbrojnego powstania Żydów pod wodzą Machabeuszów przeciwko władzy Greków z Syrii. Stąd także bliźniaczy tytuł księgi. Ponieważ o walkach Machabeuszów z wrogami więcej wiadomo z Pierwszej Księgi Machabejskiej, we Wprowadzeniu do niej wyjaśniono bliżej dzieje tych czasów i tło konfliktu. Treść i teologia Księga opowiada o przeszłości, ale nie jest dziełem historycznym w sensie ścisłym (2Mch 1,28-31). W odróżnieniu od Pierwszej Księgi Machabejskiej nie opowiada o kolejnych wydarzeniach, ale składa się z kilku odrębnych części, a te z kolei – z mniejszych epizodów. Część wstępna (2Mch 1 – 2) zawiera dwa listy. Pierwszy wskazuje na cel utworu i wyjaśnia, dlaczego Żydzi mają obchodzić święto poświęcenia świątyni jerozolimskiej (Chanukę). Drugi list zawiera legendarne opowieści o losach Arki Przymierza i ognia ze świątyni. Dopiero potem następuje właściwy wstęp do księgi, z wyjaśnieniem autora, w jaki sposób została ona napisana. Trzon księgi składa się z trzech części, przy czym każda z nich dotyczy ataków na świątynię jerozolimską. Najpierw przedstawiono próbę rabunku świątyni podjętą przez greckiego wodza Heliodora za czasów króla Seleukosa IV, około 180 r. przed Chr. (2Mch 3). Następnie obszernie opisano prześladowania za czasów króla Antiocha IV Epifanesa (2Mch 4 – 9): zdradę Żydów ulegających wpływom greckim, przymuszanie do porzucenia zwyczajów żydowskich, wprowadzenie kultu pogańskiego do świątyni jerozolimskiej 1017

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1018

(167 r. po Chr.) i przypadki męczeństwa wiernych Żydów. Przeciwko tym represjom wybuchło powstanie pod wodzą Judy Machabeusza, który w 164 r. po Chr. odzyskał i oczyścił świątynię. Potem nastąpiły kolejne ataki na Judeę i świątynię jerozolimską (2Mch 10 – 15). Ostatni z nich miał miejsce podczas wyprawy wodza greckiego Nikanora w 161 r. po Chr., zakończonej jego całkowitą klęską. Niedługo po tych wydarzeniach Juda Machabeusz zginął w bitwie, ale księga już o tym nie wspomina. Sposób przedstawienia tych wydarzeń nie jest ściśle historyczny i różni się znacznie od dość suchej relacji znanej z Pierwszej Księgi Machabejskiej. Druga Księga Machabejska powstała na podstawie źródeł historycznych, ale jest także dziełem literackim, kwiecistym, nacechowanym przesadą i zawierającym oprócz danych historycznych liczne upiększenia oraz motywy legendarne. O wydarzeniach autor mówi obszernie i pięknie, ale nieprecyzyjnie. Chętnie odwołuje się do uczuć bohaterów i odbiorcy. Ten sposób pisania określa się niekiedy mianem „historii patetycznej”. Chociaż księga dotyczy walk z Grekami oraz prześladowań religijnych ze strony greckich władz i odstępców żydowskich, napisana jest na wzór literatury greckiej tej epoki i wielokrotnie odwołuje się do greckich ideałów i pojęć: bohaterstwa, cnoty, szlachetności, wytrwałości w cierpieniu. Wartościowe elementy obcej kultury zostały więc przyjęte z uznaniem. Podczas gdy Pierwsza Księga Machabejska bardziej skupia się na przekazie faktów związanych z walką zbrojną, przesłaniem Drugiej Księgi Machabejskiej jest ukazanie religijnego znaczenia wydarzeń. Prawdziwą pobożność przeciwstawia ona fałszywej religii pogan. Przedstawia Boga, który broni swojej świątyni i wspiera swych wiernych, dokonując cudów. On karze za grzechy, poskramia pychę, ale i okazuje miłosierdzie. Powstańcy uznają swoją zależność od Boga i w Nim pokładają nadzieję, dlatego stając do walki, modlą się gorąco o Jego pomoc. Dla ukazania wzorów postaw autor kreśli portrety wiernych wyznawców Boga. Są nimi np. szlachetny Oniasz, najwyższy kapłan, i dzielny wódz Juda Machabeusz. Są nimi także męczennicy, którzy woleli zginąć, niż zaprzeć się wiary: Eleazar, siedmiu braci i ich matka, a także Razis i liczne bezimienne ofiary prześladowań. Pamięć o żydowskich męczennikach czasów machabejskich była inspiracją dla czci oddawanej męczennikom w chrześcijaństwie. Autor księgi formułuje szczególnie ważny punkt jej teologii: wiarę w zmartwychwstanie umarłych i sąd po śmierci. Bóg odda męczennikom ich życie, a prześladowców dosięgnie zasłużona kara (2Mch 7,1n.9-14). Ta wiara prowadzi do przekonania o potrzebie i skuteczności modlitwy za zmarłych oraz składania za nich ofiar (2Mch 12,44n).

1018

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1019

DRUGA KSIĘGA MACHABEJSKA

List pierwszy 1 „Żydzi z Jerozolimys i z kraju Judys do bracis Żydów z Egiptu. Pozdrowienia i życzenia pokojus! 2Niech Bóg obdarzy was dobrem i niech pamięta o przymierzus ze swoimi wiernymi sługami: Abrahamem, Izaakiem i Jakubem. 3 Niech da wam wszystkim pragnienie czczenia Go i pełnienia Jego postanowień całym sercems i ochotną duszą! 4Niech otworzy wasze serca na swoje Prawos i przykazanias i niech was obdarzy pokojem! 5Niech wysłucha waszych modlitw i pojedna się z wami! Niech was nie opuści w złym czasiea! 6 A my tu i teraz modlimy się za was. 7 Za panowania Demetriuszab, w sto sześćdziesiątym dziewiątym rokuc, my Żydzi napisaliśmy do was: «W ucisku, który osiągnął swój szczyt w czasie, kiedy Jazond i jego ludzie zdradzili ziemię świętą i królestwo, 8podpalili główną bramę i przelali niewinną krew, my modliliśmy się do Panas i zostaliśmy wysłuchani. Złożyliśmy więc ofiaręs krwawą i pokarmowąs, zapaliliśmy lampye i wyłożyliśmy chlebyf». 9Odtąd i wy obchodźcie Święto Namiotów w miesiącu Kislewg. Napisano w sto osiemdziesiątym ósmym rokuh”.

1

Kpł 26,42

1Krn 28,9

1Mch 10,67; 11,19

2Mch 4,7 Mdr 12,3 2Mch 8,33 1Mch 4,50-53

1Mch 4,59; 2Mch 10,5-8

1Mch 6,1-4; 2Mch 9,2

List drugi 10 „Mieszkańcy Jerozolimys i Judeis, rada starszychs oraz Judai do wychowawcy króla Ptolemeusza – Arystobula, z rodu namaszczonychs kapłanów, oraz do Żydów z Egiptu. Pozdrowienia i życzenia zdrowia! 11 Gorąco dziękujemy Bogu za ocalenie z wielkich niebezpieczeństw. Zdołaliśmy stanąć do walki z królemj, 12bo sam Bóg wypędził tych, którzy stanęli do walki przeciwko świętemu miastu. 13Gdy bowiem wódz udał się do Persjis, a wraz z nim armia, która wydawała się niezwyciężona, zostali wycięci w pień w świątyni Nanaik, wskutek podstępu kapłanów Nanai.

a) w złym czasie – okres represji wobec Żydów egipskich za panowania Ptolemeusza VIII (145-116 przed Chr.). b) Demetriusz – król Syrii Demetriusz II Nikator. Mowa jest o pierwszym okresie jego panowania: 145-140 przed Chr. c) w sto sześćdziesiątym dziewiątym roku – liczonym od początku panowania dynastii Seleucydów, ustalonym umownie na 312 r. przed Chr. Data ta odpowiada 142 r. przed Chr., kiedy to w Judei Szymon Machabeusz rozpoczynał swoje rządy. d) Jazon – najwyższy kapłan żydowski kolaborujący z greckimi okupantami (2Mch 4,7-20). e) zapaliliśmy lampy – rytuał ten do dziś stanowi charakterystykę Święta Poświęcenia Świątyni (Chanuka). Każdego kolejnego dnia święta, pośród śpiewów, zapala się o jedno światło więcej na specjalnym ośmiopalnikowym świeczniku, tzw. chanukowej lampce. f) chleby – chodzi o chleby poświęcone (zob. Słownik). g) Święto Namiotów w miesiącu Kislew – właściwe Święto Namiotów obchodzono w miesiącu Tiszri (październik). Wymienione tutaj święto w miesiącu Kislew (grudzień) znane jest później pod nazwą Święto Poświęcenia Świątyni albo też Oczyszczenia (1Mch 4,59+; 2Mch 10,1-8+). h) w sto osiemdziesiątym ósmym roku – data ta odpowiada 124 r. przed Chr. i) Juda – chodzi o Judę Machabeusza, jednego z pięciu synów Matatiasza, który rozpoczął zryw wolnościowy, stając na jego czele (1Mch 2,15-28). Przydomek Judy Machabeusz (2Mch 2,19) wyprowadzany jest najczęściej od słowa „młot”. j) królem – chodzi o Antiocha IV Epifanesa (175-164 przed Chr.). k) Nanaa – babilońska bogini natury i płodności, utożsamiana przez Greków z Artemidą.

List pierwszy. Dokument ten składa się właściwie z dwóch listów: dawniejszej zachęty do obchodzenia Święta Poświęcenia Świątyni na wzór Święta Namiotów (w. 7-9) oraz późniejszego przypomnienia tego apelu. Cytowanie tego dokumentu na początku księgi odsłania przed czytelnikiem jej istotny cel: przypomnienie okoliczności prowadzących do powstania święta oraz zachęcenie Żydów mieszkających w Egipcie, aby je obchodzili. List drugi. W umownej formie listu połączono tu dawniejsze legendarne opowiadania, luźno związane z tematem oczyszczenia świątyni i świętowaniem rocznicy tego wydarzenia. Pierwsze opowiadanie (ww. 11-17) dotyczy pogłosek o okolicznościach śmierci króla Syrii Antiocha IV Epifanesa (175-164 przed Chr.). Czerpią one z przekazów o śmierci jego ojca, Antiocha III, który zginął w tych samych stronach, kiedy wpadł w zasadzkę po obrabowaniu świątyni Bela

1019

2. MACHABEJSKA 1,1-13

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) przyjaciółmi – chodzi o członków dworu królewskiego; tzw. „przyjaciel króla” to honorowy tytuł dworski średniego szczebla. b) Przywódca żydowski Nehemiasz przybył z Persji do Jerozolimy w 445 r. przed Chr. Świątynia zaś została odbudowana w latach 520-515 przed Chr. Chodziłoby więc o jakieś odnowienie kultu. c) do Persji – powinno być: do Babilonii. Zmiana wynikła zapewne stąd, że opowiadanie powstało w czasach, gdy Babilonia należała do Persji (538-331 przed Chr.).

Page 1020

14

Antioch bowiem razem ze swoimi przyjaciółmia przybył do tego miejsca pod pozorem zaślubin z boginią Nanai, aby zagarnąć ogromne bogactwa z tytułu posagu. 15Gdy kapłani Nanai wyłożyli te bogactwa, a Antioch wszedł z kilkoma ludźmi w obręb świątyni, została ona zamknięta. Tuż po jego wejściu 16otwarto ukryty w suficie otwór, przez który ciskając kamienie niby pioruny, zabito wodza. Następnie poćwiartowali ciała, a odcięte głowy wyrzucili tym, którzy zostali na zewnątrz. 17I za to wszystko niech będzie uwielbiony nasz Bóg, który wydał złoczyńców na śmierć! 18 Mając zamiar świętować oczyszczenie świątyni dwudziestego piątego dnia miesiąca Kislew, uznaliśmy za konieczne powiadomić was, abyście wy także obchodzili Święto Namiotów i ognia, który pojawił się, kiedy Nehemiasz po odbudowaniu świątynis i ołtarzas złożył ofiaryb. 19Kiedy bowiem nasi ojcowie zostali uprowadzeni do Persjic, pobożni kapłani wzięli ogień z ołtarza i potajemnie ukryli go w pustej studni. Miejsce to zabezpieczyli tak, aby nikt o nim nie wiedział. 20Po upływie wielu lat spodobało się Bogu, aby król Persji posłał Nehemiasza. Wtedy wysłał on po ogień potomków kapłanów, którzy go ukryli. Oni jednak donieśli nam, że zamiast ognia znaleźli tłustą wodę. Nehemiasz nakazał im zaczerpnąć jej i przynieść. 21Gdy przygotowano, co konieczne do składania ofiars, rozkazał kapłanom polać tą wodą drewna i to, co na nich leżało. 22Uczynili tak. A gdy po pewnym czasie zaświeciło słońce, uprzednio zakryte chmurami, zapłonął tak wielki ogień, że wszyscy byli zdumieni. 23Podczas spalania się ofiary, kapłani modlili się razem ze wszystkimi. Jonatan zaczynał, a pozostali wraz z Nehemiaszem odpowiadali. 24 Modlili się tak: «Panies, Panie Boże, Stwórco wszystkiego, budzący trwogę, mocny, sprawiedliwy i miłosiernys, jedyny Królu i Dobroczyńco! 25Tylko Ty jesteś hojny. Tylko Ty jesteś sprawiedliwy, wszechmocny i wieczny. Ty wybawiłeś Izraelas od wszelkiego zła. Ty wybrałeś naszych ojców i ich uświęciłeś. 26Przyjmij ofiarę za twój cały lud Izraela. Strzeż swojej własności i uświęć ją. 27Zgromadź naszą diasporęs. Uwolnij tych, którzy służą innym narodom. Spójrz na wzgardzonych i wyśmiewanych. Niech poganie przekonają się, że Ty jesteś naszym Bogiem. 28Ześlij karę na tych, którzy nas uciskają, i na tych,

w Elimaidzie. Śmierć Antiocha IV opisano w różny sposób w 1Mch 6,1-16 i w 2Mch 9. Nastąpiła ona krótko przed oczyszczeniem świątyni. Drugie opowiadanie (ww. 18-36) kojarzy oczyszczenie świątyni z cudownym odtworzeniem ognia przy pomocy płynu znalezionego przez kapłanów w miejscu ukrycia ognia ze świątyni jerozolimskiej. W ten sposób autor podkreśla jedność ofiar składanych przed przesiedleniem babilońskim i po powrocie Izraelitów z wygnania. Cudownie pozyskany ogień jest znakiem Bożej obecności w świątyni, pozbawionej już Arki Przymierza (Kpł 9,22-24; 1Krl 18,20-30). Trzecie opowiadanie (2Mch 2,1-12) relacjonuje legendę o tym, że sprzęty i ogień ze świątyni zostały ukryte przez proroka Jeremiasza jeszcze przed jej zniszczeniem. Końcowe zdania (2Mch 2,13nn) informują o istnieniu zbioru ksiąg biblijnych i zachęcają do obchodzenia Święta Oczyszczenia (Poświęcenia) świątyni.

2. MACHABEJSKA 1,14-28

1020

1Mch 1,10

1Mch 4,59; 2Mch 2,16; 10,5.8 Kpł 23,39-43 Ne 8,14-18

Kpł 6,5n; 2Mch 2,1

Ne 2,6

1Krl 18,33-35

2Mch 7,23; 13,14; Syr 24,8 Mt 19,17

Pwt 32,9; 2Mch 14,15; Syr 17,17 Ps 106,47; Syr 36,10; Ez 11,17; J 7,35

21_2Mch:21_2Mch

Pwt 30,3-5; 2Mch 2,18

2Mch 1,19

Ba 6,3-5

Pwt 32,49; 34,1-4

2Mch 15,14

Jr 3,16

Wj 24,16; 40,34n; 1Krl 8,10n 1Krl 8,62n

Kpł 9,23n; 2Krn 7,1 Kpł 10,16n 1Krl 8,65n

1Mch 1,56n

9/3/08

2:58 PM

Page 1021

którzy zuchwale nas znieważają. 29Utwierdź swój lud na twoim świętym miejscu, jak powiedział Mojżesz». 30 W tym czasie kapłani śpiewali hymny. 31Gdy to, co było złożone w ofierze, spaliło się, Nehemiasz nakazał resztą wody polać większe kamienie. 32Kiedy tak uczyniono, zapalił się płomień, który został pochłonięty przez jaśniejsze światło z ołtarza. 33 Wydarzenie to stało się głośne i także królowi Persów doniesiono, że w miejscu, w którym uprowadzeni kapłani ukryli ogień, pojawiła się woda, a ludzie z otoczenia Nehemiasza oczyścili nią ofiary. 34Króla po zbadaniu całej sprawy ogrodził to miejsce i wzniósł tam świątynięb. 35Przynosiła ona królowi znaczne dochody, a on rozdawał je tym, których darzył łaską. 36 Towarzysze Nehemiasza nazwali tę wodę „neftar”, co oznacza „oczyszczenie”, lecz przez wielu zwana jest też „neftaic”. 1 W dokumentach można znaleźć informację, że proroks Jeremiasz nakazał wygnańcom zabrać ogień, co już zostało powiedziane. 2Prorok, dając wygnańcom Prawos, polecił, aby nie zapominali o przykazaniachs Pana i aby nie dali się zwieść widokiem posągów ze złota i srebra oraz znajdujących się wokół nich ozdób. 3W licznych, podobnych słowach zachęcał ich, aby nie wyrzucali Prawa ze swoich sercs. 4To pismo mówi także o tym, że prorok otrzymał od Boga pouczenie, aby namiot i arkas towarzyszyły mu w drodze na górę, na którą niegdyś wszedł Mojżesz, aby podziwiać dziedzictwo Boże. 5Gdy Jeremiasz tam przyszedł, znalazł grotę i umieścił w niej namiot, arkę i ołtarz kadzielny, a wejście zabarykadował. 6Niektórzy z jego towarzyszy przyszli później, aby oznakować drogę, ale nie mogli znaleźć groty. 7Gdy Jeremiasz dowiedział się o tym, skarcił ich, mówiąc: «Miejsce to pozostanie nieznane, dopóki Bóg nie zgromadzi ludu i nie okaże miłosierdzia. 8Wtedy Pan wskaże te rzeczy. Pojawi się chwałas Pana i obłok, jak było za czasów Mojżesza i wtedy, gdy Salomon modlił się, aby świątynias została uroczyście poświęcona». 9Jest tam też mowa o tym, jak Salomon, który miał dar mądrości, złożył ofiarę z okazji poświęcenia i ukończenia budowy świątyni. 10Podobnie jak Mojżesz modlił się do Pana, a zstąpił ogień z nieba i spalił ofiary, tak też modlił się Salomon i ogień zstępujący z góry pochłonął całopalnes ofiary. 11Mojżesz powiedział: «Ofiaręs za grzechy spalono, aby nie została spożyta». 12W ten sam sposób również Salomon świętował osiem dni. 13To samo opisują dokumenty i pamiętniki Nehemiaszad. Mówią one również o tym, jak założył on bibliotekę, zebrał księgi o królach, prorokach i o Dawidzie oraz pisma królów dotyczące darów ofiarnyche. 14 Podobnie też Judaf zgromadził dokumenty rozproszone w wyniku wojny, która u nas była, i mamy je u siebieg. 15Jeśli więc ich potrzebujecie, przyślijcie do nas kogoś, kto wam je dostarczy.

2

1021

a) Król – był nim wówczas Artakserkses I (464-423 przed Chr.). b) świątynię – w religii perskiej ogień był przedmiotem kultu. c) neftai – od tej nazwy pochodzenia perskiego pochodzi gr. słowo nafta. Właściwości opisanego w opowiadaniu płynu, podobnego do wody, ale palnego, odpowiadają cechom ropy. Cała relacja może opierać się na tradycji o wykorzystaniu ropy jako środka zapalającego. Cechy ropy naftowej były w starożytności znane, używano jej jednak rzadko. d) pamiętniki Nehemiasza – w takim gatunku literackim została napisana połowa Księgi Nehemiasza (Ne 1,1 – 2,20; 3,33 – 7,5; 12,27-43; 13,4-31). e) Jest to bardzo cenna informacja o początkach Pisma Świętego jako zbioru ksiąg. Zbiór Nehemiasza obejmował prawdopodobnie księgi typu historycznego i proroctwa, jak też przepisy znane z Księgi Kapłańskiej. Nie był to cały Pięcioksiąg, gdyż jego zebranie i upowszechnienie wiąże się z Ezdraszem. W jego czasach jednak nie znano jeszcze idei kanonu biblijnego jako zbioru ksiąg świętych i natchnionych przez Boga. Druga Księga Machabejska sugeruje powiązanie tego zbioru z życiem religijnym ludu Bożego. Ustalony później kanon biblijny również jest tego wyrazem. f) Juda – zob. 2Mch 1,10+. g) W czasie wojen machabejskich prześladowcy niszczyli znalezione egzemplarze Prawa, tj. Pięcioksięgu (1Mch 1,56). Juda Machabeusz uratował zbiór ksiąg przechowywany w świątyni. Kolekcja ta zapewne była bliska obecnej Biblii Hebrajskiej, z dodaniem nowszej dokumentacji typu historycznego.

2. MACHABEJSKA 1,29 — 2,15

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Juda Machabeusz – zob. 2Mch 1,10+. b) Antioch Epifanes – król syryjski z dynastii Seleucydów, syn Antiocha III Wielkiego, wstąpił na tron po śmierci brata, Seleukosa IV Filopatora (187-175 przed Chr.), w 175 r. przed Chr. i panował do 164 r. Wielbiciel kultury greckiej, którą siłą wprowadzał w swoim państwie. Przemoc wobec Żydów oraz rabunek skarbów świątyni jerozolimskiej (1Mch 1,20-24; 2Mch 5,1-20) doprowadziły do wybuchu powstania Machabeuszów. c) judaizm – termin ten pojawił się w okresie machabejskim na oznaczenie całości wiary i pobożności żydowskiej. d) Jazon Cyrenejczyk – ten nieznany skądinąd autor napisał swoje dzieło pod koniec II w. przed Chr. lub nieco później.

Page 1022

16

Piszemy do was, przygotowując się do świętowania Oczyszczenia. Dobrze uczynicie, świętując te dni. 17Bóg jest tym, który ocalił cały swój lud, zwrócił wszystkim dziedzictwo, królestwo, kapłaństwo i świętość, 18jak obiecał w Prawie. Ufamy więc Bogu, że szybko zlituje się nad nami i zgromadzi nas ze wszystkich stron świata w miejscu świętym. Wybawił nas bowiem z wielkich nieszczęść i oczyścił to miejsce”. Wprowadzenie autora 19 Opowiadanie o Judzie Machabeuszua i jego braciach, o oczyszczeniu świątynis Najwyższego i poświęcenius ołtarzas, a także 20o wojnach przeciwko Antiochowi Epifanesowib i jego synowi Eupatorowi, 21o pochodzących z nieba objawieniach dla tych, którzy tak mężnie walczyli o judaizmc, że chociaż nieliczni, odbili cały kraj i przepędzili barbarzyńskie narody, 22odzyskali słynną na całym świecie świątynię, uwolnili miasto oraz przywrócili prawa, które chciano znieść. Dokonali tego, ponieważ Pans darzył ich łaską z całą łagodnością. 23 Staraliśmy się streścić w jednym dziele to wszystko, co Jazon Cyrenejczykd opisał w pięciu księgach. 24Zauważyliśmy bowiem, że ci, którzy pragną zagłębić się w opowiadania historii, napotykają na trudność z powodu bardzo wielu liczb oraz mnogości szczegółów. 25Dlatego tym, którzy chcą ją czytać, postanowiliśmy dostarczyć przyjemności; tym, którzy pragną ją zapamiętać – pomocy; a wszystkim, którzy się z nią zetkną – pożytku. 26Nam zaś samym, którzy podjęliśmy się dokonania niełatwego zadania streszczenia, sprawa ta przysporzyła trudu i bezsenności, 27podobnie jak niełatwo jest temu, kto przygotowuje ucztę i pragnie zadowolić biesiadników. My jednak chętnie ponieśliśmy ten trud, aby zaskarbić sobie wdzięczność wielu. 28Troskę o szczegóły historyczne pozostawiamy historykowi, my natomiast zajęliśmy się opracowaniem streszczenia. 29Architekt nowego domu musi troszczyć się o całą budowlę, ten zaś, kto chce go upiększyć i ozdobić malowidłami, stara się tylko o materiały do ozdoby. Myślę, że podobnie jest również z nami. 30Pogłębienie i uporządkowanie faktów oraz ich szczegółowa analiza – to zadanie historyka. 31Temu zaś, kto przygotowuje streszczenie, należy pozwolić na skrócenie tekstu i pominięcie szczegółów. 32 W tym miejscu rozpoczynamy opowiadanie, nie dodając już nic do tego, co powiedzieliśmy. Byłoby bowiem nierozsądne rozwodzić się nad wstępem do historii, a skracać samą historię.

Wprowadzenie autora. Pod względem formy wprowadzenie to naśladuje prologi greckich dzieł historycznych. Autor zarysowuje główne treści księgi, podaje wykorzystane źródła i w kwiecistym stylu wyjaśnia swoją intencję. Tematy zawarte w ww. 19-22 zostaną rozwinięte i wyjaśnione w dalszej części księgi. Autor tłumaczy, że streścił dzieło Jazona z Cyreny, nie troszcząc się zbytnio o szczegóły historyczne. Chciał bowiem w swoim dziele zawrzeć przede wszystkim pouczenia moralne i religijne, ujęte w zgrabną formę literacką.

2. MACHABEJSKA 2,16-32

1022

1Mch 4,59+

Wj 19,5n Pwt 30,3-5; 2Mch 10,3; Ez 39,27n

1Mch 2,2-5; 4,43.48 1Mch 1,10; 6,17; 2Mch 10,10 2Mch 3,24-26.33n; 5,2n; 10,29n; 11,8; 12,22

2Mch 10,1 Łk 1,1-4

Syr 32,1n

2Mch 15,39

2Mch 6,17

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1023

Sprawa Heliodora i obrona skarbca świątyni

2Mch 4,4-6; 15,12

Ezd 6,9; 1Mch 10,39

2Mch 4,1.3n

2Mch 5,18

2Mch 8,28.30

Oniasz najwyższym kapłanem 1 Najwyższy kapłans Oniasza był człowiekiem bogobojnym i nienawidził zła. Dzięki temu święte miastob cieszyło się całkowitym pokojems, a prawa były należycie przestrzeganec. 2Bywało, że nawet królowie otaczali szacunkiem to miejsce, a świątynis ofiarowywali najwspanialsze dary. 3 I tak król Azji Seleukosd pokrywał z własnych dochodów wszystkie koszty związane ze składaniem ofiars.

3

Knowania Szymona 4 Tymczasem Szymon z plemienia Beniaminae, ustanowiony nadzorcą świątyni, pokłócił się z najwyższym kapłanem o nadzór nad miejskim rynkiemf. 5Ponieważ nie mógł pokonać Oniasza, udał się do Apoloniusza z Tarsu, który w tym czasie był wodzem Celesyriig i Fenicjis. 6Doniósł mu o tym, że skarbiec w Jerozolimies wypełniony jest niewysłowionymi bogactwami i że nie sposób policzyć pieniędzy, które w nim się znajdują. Jest ich więcej, niż potrzeba na wydatki związane ze składaniem ofiars, i mogłoby to przejść na własność króla. Zamach Heliodora na skarbiec świątynny 7 Gdy Apoloniusz spotkał się z królemh, opowiedział o skarbach, o których mu doniesiono. Wtedy król wybrał wielkorządcę Heliodora i dał mu rozkaz, aby udał się tam i przejął wspomniane bogactwa. 8Heliodor wyruszył natychmiast, sprawiając wrażenie, jakby zamierzał przeprowadzić inspekcję miast Celesyriig i Fenicjis, a w rzeczywistości po to, aby wypełnić wolę króla. 9Gdy przybył do Jerozolimys, został życzliwie przyjęty przez najwyższego kapłanas i miasto. Wówczas wyjawił cel swego przybycia, oznajmił to, o czym mu doniesiono, i dopytywał się, czy rzeczywiście jest to zgodne z prawdą. 10Najwyższy kapłan wyjaśnił mu, że depozyty należą do wdów i sierot, 11a część do Hirkana, syna Tobiaszaii, człowieka

a) Oniasz – Oniasz III, syn i następca najwyższego kapłana Szymona (Syr 50,1-21) z rodu Sadoka, sprawował ten urząd do 174 r. przed Chr.; zamordowano go w 170 r. przed Chr. (2Mch 4,34). b) święte miasto – Jerozolima (zob. Słownik). c) Pozostając częścią państwa syryjskiego, w sprawach wewnętrznych Żydzi mogli rządzić się Prawem Mojżeszowym. d) Seleukos – Seleukos IV Filopator, król Syrii w latach 187-175 przed Chr.; syn i następca Antiocha III a brat Antiocha IV. Król z początku postępował zgodnie z tradycją dynastii, hojnej dla świątyń. e) z plemienia Beniamina – według łacińskiej wersji księgi Szymon pochodził z rodu Bilgi (był to ród kapłański). f) rynkiem – nadzór nad nim przynosił znaczne dochody podatkowe. g) Celesyria – w starożytności nazwa ta obejmowała z początku nizinny obszar w Syrii, położony pomiędzy pasmami gór Libanu i Antylibanu. Z czasem określano nią całą południową Syrię (z Judeą włącznie) od Antiochii po zatokę Akaba w północnej części Morza Czerwonego. h) z królem – Seleukosem (1Mch 3,3+). i) Hirkan, syn Tobiasza – imię ojca wskazuje, że chodzi o członka rodu Tobiadów. W III w. przed Chr. była to najbogatsza i najpotężniejsza rodzina w Izraelu, która największe wpływy miała na Zajordaniu.

Oniasz najwyższym kapłanem. Kraj Izraela został w 198 r. przed Chr. przyłączony do monarchii syryjskiej, która miała stolicę w Antiochii. Poprzednio należał do Egiptu. W krajach tych już od czasu podbojów Aleksandra Wielkiego (zmarł w 323 r. przed Chr.) dominowała kultura grecka. W początkowym okresie hellenizacja nie obejmowała jednak życia religijnego i zwyczajów Żydów, a w kraju panował pokój. Tak było za czasów najwyższego kapłana Oniasza, niezwykle cenionego zarówno przez Żydów, jak i władze syryjskie za jego mądrość, wierność prawu i dobroć (2Mch 4,5n.33-38; 15,12). W końcu hellenizacja dosięgła również kręgów kapłańskich i doprowadziła do upadku autorytetu urzędu najwyższego kapłana (2Mch 4,13; 4,25.32-34). Zamach Heliodora na skarbiec świątynny. Świątynie ze względu na swą nietykalność pełniły w starożytności funkcję banków, a pieniądze w ich skarbcach były w większości prywatnymi depozytami. Król zdecydował się na obrabowanie świątyni, o zasobach której doniósł mu żądny władzy Szymon (2Mch 3,6). Motywem tej decyzji nie była jedynie chciwość, ale przede wszystkim konieczność spłacenia zobowiązań finansowych wobec Rzymian, które Seleukos odziedziczył po swoim ojcu Antiochu III. Dług ten był wynikiem klęski Antiocha III pod Magnezją w 190 r. przed Chr. W skarbcu królewskim nie było takiej sumy, dlatego rabunek świątyni jerozolimskiej wydawał się szansą łatwego

1023

2. MACHABEJSKA 3,1-11

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Wymieniona tu suma pieniędzy wydaje się przesadzona, gdyż odpowiada ponad 10 t srebra i ponad 5 t złota, przy czym metale te miały w praktyce większą wartość niż obecnie. Tyle mogły wynosić kilkuletnie wpływy podatkowe z kraju Izraela. b) Niebo – zastępowanie słowa „Bóg” słowem „Niebo” odpowiada żydowskiej tendencji niewymawiania przez szacunek nie tylko imienia Jahwe, lecz także słowa „Bóg”. W Drugiej Księdze Machabejskiej termin „Bóg” pojawia się jednak często. Można także spotkać wiele określeń zastępczych: Władca duchów i wszelkiej mocy (2Mch 3,24), Najwyższy (2Mch 3,31), Pan (2Mch 4,38), wielki Władca (2Mch 5,20), Król świata (2Mch 7,9), Stwórca świata (2Mch 7,23), Władca świata (2Mch 12,15), Ten, który wszystko widzi (2Mch 12,22), Władca miażdżący siły nieprzyjaciół (2Mch 12,28), Król królów (2Mch 13,4), Władca życia i ducha (2Mch 14,46) itp. c) Młode dziewczęta były zwykle trzymane w zamknięciu. Także i przy tej okazji nie opuszczają one domów, jednak uczestniczą w powszechnym poruszeniu. d) Władca duchów – zob. 2Mch 3,15+.

Page 1024

zajmującego wysokie stanowisko. Doniesienie bezbożnegos Szymona jest fałszywe, a skarbiec zawiera tylko czterysta talentóws srebra oraz dwieście złotaa. 12Byłoby więc wielką niesprawiedliwością wyrządzić szkodę tym, którzy zaufali świętości miejsca oraz godności i nietykalności czczonej na całym świecie świątynis. 13Heliodor jednak, powołując się na królewskie rozkazy, stwierdził, że musi to być przekazane do skarbca królewskiego. 14W wyznaczonym przez siebie dniu wszedł do skarbca, aby dokonać jego przeglądu. Tymczasem w całym mieście panowało niemałe wzburzenie. 15 Kapłani ubrani w święte szaty upadli przed ołtarzems i wołali do Niebab, aby Ten, który ustanowił prawa o depozytach, w całości zachował je dla tych, którzy je złożyli. 16Widok twarzy najwyższego kapłana poruszał do głębi, gdyż wyraz i bladość jego oblicza świadczyły o wewnętrznej udręce. 17Strach ogarnął tego człowieka, a drżenie ciała objawiało cierpienie jego sercas tym, którzy mu się przyglądali. 18Ludzie wybiegali gromadnie z domów, aby wspólnie się modlić, gdyż świętemu miejscu zagrażała zniewaga. 19Kobiety w żałobnych ubraniach zapełniały ulice. Dziewczęta trzymane w zamknięciu gromadziły się przy bramach, inne na murach, jeszcze inne wyglądały przez oknac. 20Wszystkie zaś, wyciągając ręce do nieba, odmawiały modlitwy. 21 Ogarniała litość na widok tego różnorodnego tłumu padającego na kolana oraz na widok najwyższego kapłana oczekującego w wielkim niepokoju. 22Podczas gdy oni błagali wszechmocnego Panas, aby powierzone depozyty zachował nienaruszone, 23Heliodor wykonywał to, co zostało postanowione. Sprawa Heliodora Kiedy już przybył razem ze swoją strażą przyboczną w pobliże skarbca, Władca duchówd i wszelkiej mocy okazał się tak wielki, że wszyscy, którzy ośmielili się wejść, uderzeni mocą Bożą przestraszyli się i omdleli. 25Ukazał się im koń niosący straszliwego jeźdźca, przyozdobiony w piękny rynsztunek. Galopując, gwałtownie natarł przednimi kopytami na Heliodora. Wydawało się, że jeździec ma złotą zbroję. 26Pojawili się jeszcze dwaj inni młodzieńcy o nadzwyczajnej sile, wspaniałej urodzie, pięknie ubrani, którzy stanęli po obu stronach Heliodora i chłostali go bez przerwy, zadając mu

2Mch 4,1

Wj 28,2-5 Wj 22,6-14

2Mch 1,8; 10,25

Wj 9,33; 17,11n; 1Krl 8,22; Ezd 9,5

24

zdobycia potrzebnych finansów. Działanie króla łączy w sobie bezprawną konfiskatę oszczędności poddanych i świętokradztwo. Autor opisuje z pewną przesadą reakcję mieszkańców Jerozolimy na zaistniałą sytuację; ich rozpaczliwe zachowanie przypominało wówczas publiczną żałobę. Sprawa Heliodora. Relacja o wkroczeniu Heliodora do świątyni sprawia wrażenie legendy. Ponieważ księga nie ma charakteru ściśle historycznego, autor biblijny mógł przytoczyć tego rodzaju opowiadanie. Z drugiej jednak strony, Heliodor mógł doznać porażenia, a wydarzenie to jedynie opowiedziano w upiększonej, legendarnej formie. W apokryficznej 4Mch 4 zamiast Heliodora wymieniono Apoloniusza, a w 3Mch 1 – 2 opowiedziano podobną historię

2. MACHABEJSKA 3,12-26

1024

2Mch 3,15+

21_2Mch:21_2Mch

Dz 9,4.8

2Mch 3,312+; Jk 5,15 2Mch 4,1

Ps 2,4; 123,1 2Mch 8,36; 11,13

9/3/08

2:58 PM

Page 1025

liczne razy. 27Nagle upadł on na ziemię i ogarnęła go wielka ciemność. Podniesiono go więc i posadzono w lektyce. 28Ten, który – jak to zostało wspomniane – wszedł do skarbca z licznym orszakiem i całą strażą przyboczną, został z niego wyniesiony, bo sam nie był w stanie udzielić sobie pomocy. Wszyscy uznali moc Bożą, która się ujawniła. 29Podczas gdy on z powodu Bożej mocy stał się niemową, pozbawionym wszelkiej nadziei i ratunku, 30oni wysławiali Panas, który swoje miejsce otoczył chwałąs. Świątynias zaś, która niedawno była pełna strachu i trwogi, dzięki objawieniu się wszechmocnego Pana napełniła się radością i weselem. 31 Niektórzy z otoczenia Heliodora natychmiast prosili Oniaszaa, aby błagał Najwyższegob o darowanie życia temu, który leżał, wydając ostatnie tchnienie. 32Najwyższy kapłans, obawiając się, że król mógłby podejrzewać Żydów o dokonanie jakiejś zbrodni przeciwko Heliodorowi, złożył ofiaręs za jego ocalenie. 33 Podczas gdy najwyższy kapłan składał ofiarę przebłagalną, Heliodorowi ponownie ukazali się ci sami młodzieńcy, przystrojeni w te same szaty. Powiedzieli mu: „Bądź bardzo wdzięczny najwyższemu kapłanowi Oniaszowi, ponieważ dzięki niemu Pan darował ci życie. 34Ty zaś, który otrzymałeś chłostę z nieba, głoś wszystkim wielką moc Boga!”. Powiedzieli to i zniknęli. 35 Heliodor złożył Panu ofiarę i uczynił uroczyste ślubowanie Temu, który darował mu życie. Potem pożegnał Oniasza i powrócił z orszakiem do króla. 36Wszystkim składał świadectwo o dziełach wielkiego Boga, które widział na własne oczy. 37 Kiedy król zapytał Heliodora, kogo jako najbardziej odpowiedniego mógłby ponownie wysłać do Jerozolimys, ten odpowiedział: 38„Jeśli masz jakiegoś wroga albo spiskowca przeciwko państwu, poślij go tam, a wróci do ciebie wychłostany, jeśli ujdzie żywy, ponieważ wokół tego miejsca jest prawdziwie jakaś moc Boża. 39Ten bowiem, który ma swoje mieszkanie w niebie, strzeże tego miejsca i je wspomaga. On bije i unicestwia tych, którzy przybywają tam w złych zamiarach”. 40 Tak wygląda sprawa Heliodora oraz ocalenia skarbca.

a) Oniasz – zob. 2Mch 3,1+. b) Najwyższego – zob. 2Mch 3,15+. c) Szymon – zob. 2Mch 3,4.

Odrzucenie praw Bożych za Antiocha iv

2Mch 3,4-6

Interwencja Oniasza u króla 1 Wspomniany Szymonc, który doniósł o skarbach i zdradził ojczyznę, oczerniał Oniaszaa, że to on spowodował

4

o nieudanym wtargnięciu do świątyni króla Egiptu Ptolemeusza IV. Główną treścią opowiadania jest inter wencja Boga, który wysłuchuje modlitw swojego ludu (w. 22) i sam broni własnej siedziby. Bóg objawił grabieżcom swoją moc i chwałę jerozolimskiej świątyni. Jednak niewierność Żydów i ich przechodzenie na hellenizm sprowadzi karę także na to miejsce, o czym autor napisze w dalszej części księgi (2Mch 5,5n.15-20). Kara, która spadła na Heliodora, a jeszcze bardziej doznane ocalenie, uczyniły z niego świadka Bożej mocy.

1025

2. MACHABEJSKA 3,27 — 4,1

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Celesyria – zob. 2Mch 3,5+. b) królestwo przejął Antioch – Antioch IV Epifanes (175-164 przed Chr.), brat Seleukosa IV Filopatora, zdobył władzę, wysyłając jego syna Demetriusza, spadkobiercę tronu, do Rzymu jako zakładnika. Syn Seleukosa wstąpił na tron dopiero po śmierci Antiocha IV i panował w latach 161-150 przed Chr. (2Mch 14,1n). c) Wymienione tu ogromne sumy nie dotyczą jednorazowej wpłaty, lecz obietnicy większych niż dotąd wpływów podatkowych z kraju Izraela. Jazon nie posiadał takiego majątku, obiecywał, sięgając do cudzych majętności. d) Za zgodę na hellenizację Judei Jazon obiecał bardzo wysoką daninę, co świadczy to o tym, że inicjatywa przyjęcia obyczajów pogańskich wyszła ze strony żydowskich odstępców. e) gimnazjon – miejsce ćwiczeń fizycznych, a jednocześnie centrum kulturalne, służące kształceniu młodzieży w duchu greckim; składał się z otoczonego portykiem boiska oraz z przylegających do niego pomieszczeń. Grecy praktykowali ćwiczenia sportowe nago, co było sprzeczne z obyczajami żydowskimi. f) efebejon – stowarzyszenie kształcące dorastających młodzieńców przez ćwiczenia fizyczne i wojskowe oraz edukację w zakresie greckiej literatury, filozofii i muzyki. g) listę Antiocheńczyków – spis osób posiadających prawa obywateli greckich (w. 19). h) akropol – najwyższa część miasta obejmująca starą twierdzę przy świątyni (Ne 2,8; 7,2). Gimnazjon Jazona musiał więc przylegać do muru świątyni. i) greckiego kapelusza – chodzi o specjalne nakrycie głowy charakterystyczne dla greckiego boga Hermesa, który był czczony jako patron zawodów. Zło postępowania Jazona polegało na zachęcaniu Żydów do przyjmowania zwyczajów związanych z pogańskimi bóstwami i pogańskim stylem życia. j) Następne rozdziały opowiadają o tym, jak bardzo mieszkańcy Jerozolimy ucierpieli podczas najazdu Greków, których starali się naśladować. Autor widzi w tych wydarzeniach karę dla niewiernych Żydów, którą wymierzył im Bóg, posługując się poganami.

Page 1026

pobicie Heliodora i był sprawcą tych nieszczęść. 2Dobroczyńcę miasta i obrońcę rodaków oraz gorliwego stróża praw ośmielił się nazwać zdrajcą spraw publicznych. 3Wrogość Szymona wzmogła się tak bardzo, że ktoś z jego zwolenników dopuścił się morderstw. 4Oniasz widział, że spór jest zaciekły oraz że Apoloniusz, syn Menesteosa, wódz Celesyriia i Fenicjis, wspiera Szymona w złym postępowaniu. 5Udał się więc do króla, lecz nie po to, aby oskarżać obywateli, ale mając na względzie wspólne dobro – całego ludu i własne. 6Zrozumiał bowiem, że bez królewskiej decyzji nie można osiągnąć pokojus w sprawach publicznych ani położyć kresu szaleństwu Szymona. Jazon najwyższym kapłanem Gdy po śmierci Seleukosa królestwo przejął Antiochb, zwany Epifanesem, Jazon, brat Oniasza, w nieprawy sposób przejął urząd najwyższego kapłanas, 8obiecując królowi podczas spotkania trzysta sześćdziesiąt talentóws srebra i osiemdziesiąt talentów z innych dochodówc. 9Ponadto przyrzekł, że przekaże królowi jeszcze sto pięćdziesiątd, jeśli otrzyma pozwolenie na budowę gimnazjonue i efebejonuf oraz na wpisanie mieszkańców Jerozolimys na listę Antiocheńczykówg. 10 Gdy król się na to zgodził, Jazon po zdobyciu władzy natychmiast zaczął wprowadzać wśród swoich rodaków grecki styl życia. 11Zniósł korzystne przywileje królewskie udzielone Żydom za wstawiennictwem Jana, ojca Eupolemosa, który potem został posłem do Rzymian w sprawie przyjaźni i przymierza. Tak więc Jazon zniósł obowiązujące zwyczaje, a wprowadził nowe, sprzeczne z Prawems. 12Z radością wybudował gimnazjon u stóp samego akropoluh i najlepszych młodzieńców nakłonił do noszenia greckiego kapeluszai. 13 Z powodu przekraczającej wszelkie granice przewrotności bezbożnegos Jazona, nie najwyższego kapłana, doszło do takiego rozkwitu hellenizmu i panoszenia się obcych obyczajów, 14 że nawet kapłani przestali być gorliwi w służbie ołtarzas. Pogardzając świątyniąs i zaniedbując ofiarys, spieszyli, aby na wezwanie do rzutu dyskiem wziąć udział w przeciwnych Prawu zawodach na stadionie. 15Nie szanowali ojczystych godności, lecz za najpiękniejsze uważali greckie zaszczyty. 16Z tego powodu przyszedł na nich ciężki kryzys. Właśnie ci, których styl życia pragnęli żarliwie naśladować i do których chcieli się upodobnić, stali się ich wrogami i narzędziami karyj. 17Wykraczanie bowiem przeciwko Bożym prawom nie jest rzeczą błahą. Lecz ukarze to chwila, która nadejdzie. 7

Jazon najwyższym kapłanem. Autor księgi wyraźnie wskazuje na to, że postępująca hellenizacja nie była jedynie dziełem władców z dynastii Seleucydów, ale dokonała się także za sprawą samych Żydów. Jazon w bezprawny sposób uzyskał godność najwyższego kapłana, posłużył się bowiem przekupstwem. W sprawowaniu urzędu okazał się niegodziwcem, gdyż zamiast troszczyć się o prawowierny kult, podjął celowe działania zmierzające do jego wypaczenia i skażenia

2. MACHABEJSKA 4,2-17

1026

2Mch 3,1; 15,12

1Mch 3,10.12; 10,69; 2Mch 3,7; 5,24

1Mch 1,13-15 1Mch 1,10

1Mch 1,11-15

1Mch 8,17

2Mch 6,8n

Lb 32,23; Pwt 28,15; Prz 13,21; Iz 3,11; 59,2

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1027

18

2Mch 4,9

1Mch 3,10 1Mch 1,18

2Mch 5,15.23; 13,3.7 2Mch 3,4+

2Mch 11,3

2Mch 5,7

2Mch 4,12+

Kiedy król przybył do Tyrus na urządzane tam co pięć lat zawody, 19podły Jazon wysłał tam delegację jerozolimskich Antiocheńczykówa, aby zanieśli trzysta drachms srebra na ofiarę dla Herkulesab. Posłańcy jednakże uznali, że nie godzi się przekazać tych pieniędzy na ofiarę, ale lepiej wydać je na inny cel. 20Dlatego to, co przesłano na ofiarę dla Herkulesa, za ich przyczyną przekazano na budowę trójrzędowcówc. 21 Od Apoloniusza, syna Menesteosa, wysłanego do Egiptu na uroczystośćd do króla Filometorae, Antioch dowiedział się, że król ten nie jest mu przychylny. Postanowił więc zatroszczyć się o swoje bezpieczeństwo. Z tego powodu udał się do Jafyf, a potem do Jerozolimy. 22Jazon i mieszkańcy miasta przywitali go uroczyście, paląc pochodnie i wiwatując. Stamtąd wyruszył z wojskiem do Fenicjis. Menelaos najwyższym kapłanem Po trzech latach Jazon posłał Menelaosag, brata wspomnianego już Szymona, aby zawiózł pieniądze królowi i załatwił kilka pilnych spraw publicznych. 24Ten zaś, przedstawiony królowi, oczarował go pozorem swej potęgi i zdobył dla siebie urząd najwyższego kapłanas, dając o trzysta talentóws srebra więcej niż Jazonh. 25Kiedy otrzymał królewskie rozkazy i powrócił, okazał się niegodny urzędu najwyższego kapłana. Był raczej okrutnym tyranem i miał usposobienie dzikiej bestii. 26Tak to Jazon, który oszukał własnego brata, sam został oszukany i musiał uciekać do kraju Ammonitówi. 27Menelaos tymczasem przejął władzę, ale nie wpłacił pieniędzy obiecanych królowi. 28Wtedy Sostratos, dowódca akropolu, zaczął się ich domagać, ponieważ do niego należało ściąganie podatkówj. Obaj więc zostali wezwani do króla. 29Menelaos zostawił zatem Lizymacha, swego brata, jako zastępcę na urzędzie najwyższego kapłana, a Sostratos – Kratesa, dowódcę Cypryjczyków. 23

a) Antiocheńczyków – Żydów wpisanych na listę Antiocheńczyków (w. 9). b) Herkules – chodzi o Melkarta, bożka patronującego Tyrowi, który był w kulturze greckiej utożsamiany z Herkulesem. Za wymienioną kwotę można było złożyć w ofierze wyborowego wołu. c) trójrzędowce – okręty wojenne o trzech rzędach wioseł. Zgodnie ze zwyczajem oficjalni delegaci musieli przywieźć ze sobą jakiś dar na cele publiczne. d) uroczystość – może oznaczać królewskie wesele. Fragment mówi o wyprawie Antiocha IV na Egipt w 169 r. przed Chr. e) Filometor – Ptolemeusz VI Filometor, panował w Egipcie w latach 180-145 przed Chr. Z początku był małoletni, dlatego władzę sprawowała jego matka Kleopatra I, siostra Antiocha Epifanesa. f) Jafa – miasto portowe nad Morzem Śródziemnym, obecnie przedmieścia Tel Awiwu. g) Warto zauważyć, że obaj rywale, Jazon i Menelaos, nosili imiona greckie, a nie żydowskie. Świadczy to o tym, że hellenizacja objęła także rodziny kapłańskie. h) Menelaos obiecał dużo więcej niż Jazon (2Mch 4,8), ale nie miał możliwości zebrania takiej sumy. i) kraj Ammonitów – chodzi o kraje na wschód od Jordanu i Morza Martwego, gdzie mieszkało wielu Żydów. O Ammonitach zob. Słownik. j) Zapewne od wizyty króla opisanej w w. 22 twierdza jerozolimska była miejscem stacjonowania garnizonu syryjskiego. k) Tars – najważniejsze miasto Cylicji, krainy leżącej wzdłuż południowo-wschodniego wybrzeża Azji Mniejszej. l) Mallos – miasto w Cylicji, leżące nad rzeką Pyramos. m) Mieszkańcy Tarsu i Mallos wystąpili przeciwko przekazywaniu ich podatków konkubinie króla.

Śmierć Oniasza 30 W tym samym czasie mieszkańcy Tarsuk i Mallosl zbuntowali się, ponieważ podarowano ich królewskiej konkubinie Antiochism. 31Król wyruszył więc natychmiast, aby uregulować kulturą grecką. W efekcie wszyscy kapłani zaczęli zaniedbywać swoje obowiązki (w. 14). Ich nową „liturgią”, której oddawali się z większym zaangażowaniem, stały się zawody odbywające się na stadionach. Taki stan rzeczy musiał zaowocować nieszczęściami, które autor zapowiada z pozycji narratora znającego przyszłe wydarzenia (ww. 16n). Menelaos najwyższym kapłanem. Król potraktował urząd najwyższego kapłana jak stanowisko poborcy podatków na Judeę. Przekazał je Menelaosowi, który zobowiązał się do uiszczania większych wpływów. Także w jego przypadku urząd najwyższego kapłana stał się narzędziem nieprawości (w. 25). Autor interpretuje te wydarzenia także jako karę dla Jazona. Padł on ofiarą podstępu, którego wcześniej sam się dopuścił. Śmierć Oniasza. Spisek uknuty przez Menelaosa przeciwko Oniaszowi wskazuje na moralny autorytet, którym Oniasz wciąż się cieszył, mimo że nie mógł pełnić urzędu najwyższego kapłana. Upominając Menelaosa (w. 33), stanął w obronie świętości jerozolimskiej świątyni i godności, którą niegodnie sprawował ten brat Szymona (w. 23). Król wprawdzie

1027

2. MACHABEJSKA 4,18-31

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Oniasz – zob. 2Mch 3,1+. b) Dafne – miejscowość leżąca ok. 8 km od Antiochii; posiadała święty gaj przy świątyni Apollina i Artemidy. Jak we wszystkich miejscach świętych w starożytności, także w Dafne każdy mógł uzyskać azyl. c) purpurę – chodzi o szatę z wełnianej tkaniny, barwionej drogim barwnikiem (czerwonym lub czarnym) pozyskiwanym z morskich ślimaków. Purpura była bardzo cenna, dlatego używano jej w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58). Zdjęcie purpury z Andronika oznaczało jego degradację.

Page 1028

sprawy, pozostawiając w zastępstwie Andronika, jednego z wyższych urzędników. 32Menelaos, sądząc, że jest to odpowiedni moment, ukradł niektóre złote przedmioty ze świątynis i podarował je Andronikowi. Inne udało mu się sprzedać w Tyrzes i w okolicznych miastach. 33Kiedy Oniasza upewnił się co do tych faktów, schronił się w pobliżu Antiochiis, w Dafneb, które było miejscem azylu, i stamtąd upomniał Menelaosa. 34Wtedy Menelaos, rozmawiając z Andronikiem na osobności, nakłonił go do zabicia Oniasza. Andronik udał się więc do Oniasza i podstępem chciał zdobyć jego zaufanie. Podał mu nawet prawą rękę i złożył przysięgę. Chociaż Oniasz był ciągle nieufny, Andronik przekonał go do wyjścia z miejsca azylu. Zaraz też zamordował go, nie bacząc na sprawiedliwość. 35 Nie tylko Żydzi, ale wiele innych ludów oburzyło się i zmartwiło z powodu niesprawiedliwości, jaką było zabójstwo tego człowieka. 36Kiedy król powrócił z okolic Cylicji, udali się do niego Żydzi mieszkający w tym mieście oraz Grecy, którzy także nienawidzili zła, jakim było zabicie Oniasza bez powodu. 37Antioch pogrążył się w smutku i pełen współczucia płakał, wspominając jego mądrość i wielką łagodność. 38Rozpalony gniewem, natychmiast kazał zdjąć z Andronika purpuręc, zedrzeć z niego ubranie i tak prowadzić go przez całe miasto aż do miejsca, gdzie popełniono niegodziwość na Oniaszu. Tam kazał zabić mordercę. W ten sposób Pans wymierzył mu zasłużoną karę. Pierwszy rabunek świątyni 39 Wiele świętokradztw popełnił w mieście Lizymach za przyzwoleniem Menelaosa. Gdy stało się to jawne, lud wystąpił przeciwko Lizymachowi, ale liczne złote przedmioty były już roztrwonione. 40Ponieważ tłum był wzburzony i przepełniony gniewem, Lizymach uzbroił około trzy tysiące ludzi i wysłał ich do niegodziwego ataku. Dowodził nimi niejaki Auranos, podeszły w latach i nie mniej podeszły w głupocie. 41 Kiedy ludzie zdali sobie sprawę z ataku Lizymacha, jedni chwycili za kamienie, inni za grube kije, a jeszcze inni chwytali garściami leżący piasek i chaotycznie rzucali się na sługi Lizymacha. 42Wielu z nich zranili, niektórych nawet zabili, a pozostałych zmusili do ucieczki. Świętokradcę zaś zabili w pobliżu skarbca. 43 Z powodu tych wydarzeń wszczęto proces przeciwko Menelaosowi. 44Kiedy król przybył do Tyrus, trzej ludzie wysłani przez radę starszychs wnieśli przeciwko niemu oskarżenie.

usunął Oniasza z urzędu na rzecz Jazona, ale nadal darzył go szacunkiem. Wstrząśnięty wiadomością o zamachu na życie Oniasza, ukarał śmiercią jego sprawcę, który nie tylko okazał się przekupny, ale i pogwałcił święte prawo azylu. Mimo że Antioch IV jest negatywną postacią opisywanych czasów, autor Drugiej Księgi Machabejskiej nie maluje go w jedynie czarnych bar wach, lecz tłumaczy jego postępowanie intrygami zdrajców żydowskich.

2. MACHABEJSKA 4,32-44

1028

1Krl 15,18; 2Krl 16,8

Dn 9,26

2Mch 3,1n

Sdz 9,56

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1029

45

1Mch 3,38; 2Mch 8,8; 10,12

2Mch 5,15.23

1Mch 1,17n

2Mch 2,21; Łk 21,11

2Mch 4,7

2Mch 4,23

2Mch 4,26+

2Mch 4,11

1Mch 12,6n. 21+

Menelaos, mając świadomość swojej przegranej, obiecał Ptolemeuszowi, synowi Dorymenesa, dużo pieniędzy, aby przekonał do niego króla. 46Ptolemeusz więc poszedł z królem na dziedziniec, jakoby dla zaczerpnięcia powietrza, i tak na niego wpłynął, 47że król uwolnił oskarżonego o wszelkie zło Menelaosa. Skazał natomiast na śmierć tych nieszczęśników, którzy nawet gdyby przemawiali do Scytówa, zostaliby uwolnieni jako niewinni. 48Tak więc teraz ci, którzy wstawiali się za miastem, ludem i świętymi naczyniami, ponieśli niesprawiedliwą karę. 49 Oburzyło to nawet mieszkańców Tyru, którzy wyprawili im wspaniały pogrzeb. 50Menelaos zaś pozostał przy władzyb z powodu chciwości panujących. Coraz bardziej pogrążał się w złu i był wielkim prześladowcą obywateli.

a) Scyci – koczownicze ludy pochodzenia irańskiego, które przybyły do Azji Mniejszej w VII w. przed Chr. W świecie greckim Scyci byli symbolem waleczności i okrucieństwa (2Mch 7,4). b) Menelaos utrzymał się przy władzy nie tylko dzięki przekupstwu, ale także dlatego, że dostarczał Antiochowi wielką daninę. c) wizje – opisy takich widzeń jako zapowiedzi wojen można także spotkać w świeckiej literaturze tej epoki. d) Jazon – zob. 2Mch 1,7+. e) akropol – zob. 2Mch 4,12+. f) Lacedemończycy – Spartanie, którzy według legendy wywodzili się od Abrahama (1Mch 12,21).

Zdobycie Jerozolimy przez Jazona 1 W tym czasie Antioch przygotowywał drugą wyprawę przeciwko Egiptowi. 2Wtedy to przez prawie czterdzieści dni w całym mieście miały miejsce wizjec: jeźdźcy galopujący w powietrzu w przetykanych złotem szatach; piechota z włóczniami formująca się w oddziały; dobywanie mieczy; 3 oddziały jazdy ustawiające się w szyku; szturm i szarża z obu stron; ruch tarcz, las włóczni, uderzenia broni, świst strzał, błysk złotych ozdób i wszelkiego rodzaju zbroi. 4Wszyscy błagali, aby te wizje zwiastowały coś dobrego. 5 Gdy rozeszła się fałszywa pogłoska, że Antioch umarł, Jazond wziął ze sobą nie mniej niż tysiąc ludzi i niespodziewanie przypuścił atak na miasto. Kiedy pokonał tych, którzy byli na murach, i niemal całkiem opanował miasto, Menelaos schronił się w akropolue. 6Jazon zaś dopuścił się rzezi własnych obywateli, sądząc, że odnosi zwycięstwo nad nieprzyjaciółmi, a nie nad rodakami. Nie zdawał sobie sprawy, że zwycięstwo nad krewnymi jest największą klęską. 7Nie zdobył jednak władzy, lecz okrył się hańbą zdrady i musiał znów uciekać do Ammonitóws. 8A kres jego był tragiczny. Oskarżony przed Aretasem, władcą Arabów, uciekał z miasta do miasta. Ścigany przez wszystkich, znienawidzony jako odstępca od praw, budzący obrzydzenie jako nieprzyjaciel ojczyzny i narodu, został wygnany do Egiptu. 9Tak więc ten, który wielu ludzi wypędził z ojczyzny, zginął jako wygnaniec u Lacedemończykówf, wśród których się schronił, powołując się na wspólne pochodzenie. 10Ten, który wielu ludzi porzucił bez pogrzebu, sam nie był opłakiwany; nie miał pogrzebu ani nie znalazł miejsca w rodzinnym grobie.

5

Zdobycie Jerozolimy przez Jazona. Wydarzenia te rozegrały się w 168 r. przed Chr. Chociaż wyprawa Antiocha na Egipt była zwycięska, poseł rzymski pogróżkami zmusił go do odwrotu. Kiedy wieści o tym dotarły do Jazona, zrozumiał je jako informacje o śmierci króla. Chcąc odzyskać władzę, doprowadził do bratobójczej walki z mieszkańcami Jerozolimy. Z kolei Antioch odebrał te działania jako bunt społeczności żydowskiej, dlatego zaatakował miasto.

1029

2. MACHABEJSKA 4,45 — 5,10

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Podane liczby są przesadzone. Równoległy opis z 1Mch 1,20-24 mówi krótko o rzezi i podkreśla rabunek skarbów świątyni. b) Władca – mowa o Bogu (2Mch 3,15+). c) tysiąc osiemset talentów – blisko 50 ton srebra, suma przesadzona. Możliwe, że król zabrał srebro tytułem zaległego podatku, obiecanego przez kolaborujących z nim najwyższych kapłanów. d) Garizim – góra nazywana dziś Dżebel el Tur koło Nablus, ok. 870 m n.p.m. W latach 432-128 przed Chr. znajdowała się na niej świątynia Jahwe, konkurencyjna dla świątyni jerozolimskiej. Była ona miejscem kultu dla Samarytan skłóconych z mieszkańcami Judei (2Mch 6,2+).

Page 1030

11

Gdy wiadomości o tych wydarzeniach dotarły do króla, odebrał to jako bunt Judeis. Wycofał się więc z Egiptu i rozwścieczony zdobył miasto szturmem. 12Rozkazał żołnierzom zabijać bez litości wszystkich napotkanych i wyrżnąć tych, którzy chronili się w domach. 13Mordowano młodych i starych, zabijano młodzieńców, kobiety i dzieci, dokonano rzezi dziewcząt i niemowląt. 14W ciągu trzech dni zginęło osiemdziesiąt tysięcy ludzi, z czego czterdzieści tysięcy w walce wręcz. Co najmniej tyle samo sprzedano w niewolęa. Drugi rabunek świątyni 15 Jakby tego było jeszcze mało, odważył się wejść do najświętszej na ziemi świątynis, mając za przewodnika Menelaosa, zdrajcę praw i ojczyzny. 16Nieczystymis rękami wziął święte naczynia, skalanymi rękami splugawił to, co ofiarowali inni królowie dla pomnożenia chwały i czci tego miejsca. 17 Antioch wbił się w pychę, nie biorąc pod uwagę tego, że Władcab rozgniewałs się tylko na krótki czas z powodu grzechóws mieszkańców miasta i dlatego był obojętny dla tego miejsca. 18Gdyby bowiem nie pogrążyli się w licznych grzechach, wówczas tak jak Heliodor posłany przez króla Seleukosa, aby dokonać przeglądu skarbca, tak i on po swoim przybyciu zostałby natychmiast wychłostany i odwiedziony od zuchwalstwa. 19Pans bowiem nie wybrał narodu ze względu na miejsce, lecz miejsce ze względu na naród. 20Z tego powodu to miejsce miało udział w niedoli narodu, a potem w jego pomyślności. W swoim gniewie Wszechmocny je opuścił, ale gdy dał się ze sobą pojednać, wielki Władca ponownie odbudował je z całą chwałą. 21 Następnie Antioch zabrał tysiąc osiemset talentówc ze świątyni i szybko odjechał do Antiochiis, wierząc w swojej pysze, że potrafi sprawić, aby po ziemi można było pływać, a po morzu chodzić. Tak wyniosłe stało się jego serces!

1Mch 1,20-24

Ucisk ludu Pozostawił jednak zwierzchników, aby uciskali naród: w Jerozolimies Filipa, który był z pochodzenia Frygijczykiem, ale z charakteru jeszcze większym barbarzyńcą od swego mocodawcy; 23na Garizimd – Andronika; oprócz nich Menelaosa,

1Mch 1,29-35

22

Drugi rabunek świątyni. Antioch dokonał w Jerozolimie rzezi i obrabował świątynię. Autor nadaje tym wydarzeniom znaczenie teologiczne. Król mógł dopuścić się takich czynów tylko dlatego, że Bóg mu na to pozwolił. Złupienie świątyni jest karą Bożą, a nie dowodem na to, że Bóg odwrócił się od narodu. Gdyby Żydzi dochowali wierności Bogu, Antioch zapewne podzieliłby los Heliodora (2Mch 3,24-40). Autor krytykuje więc błędne przekonanie, że Bóg „jest zmuszony” chronić świątynię i naród wybrany tylko dlatego, że są one Jego własnością. W duchu tradycji biblijnej ukazuje klęski Izraela jako konsekwencję jego grzechów. Ufa jednak miłosierdziu Bożemu, które przyniesie narodowi wyzwolenie. Ucisk ludu. Autor przedstawia Antiocha Epifanesa jako uzurpatora boskich atrybutów, który sądzi, że jest panem praw natury (2Mch 5,21). Opór Żydów wobec wprowadzonych represji stał się zalążkiem powstania machabejskiego. Autor pomija jednak dzieło Matatiasza (1Mch 2,42-48), a przechodzi od razu do opisu działalności jego syna,

2. MACHABEJSKA 5,11-23

1030

2Mch 2,13

2Mch 6,12-16; 7,18.33n; Ps 30,5; Iz 26,20; 54,7n; 60,10 2Mch 3,13-34

1Krn 17,9; Mk 2,27

Iz 60,15 2Mch 3,15+

2Mch 7,34; 9,8

1Mch 1,51; 2Mch 6,11; 8,8; 9,29 2Mch 4,23; 5,15; 13,3

21_2Mch:21_2Mch

2Mch 4,4

1Mch 2,27n

9/3/08

2:58 PM

Page 1031

który bardziej niż inni wynosił się ponad obywateli i był wrogo usposobiony wobec Żydów. 24 Król posłał ponadto dowódcę Mizyjczyków Apoloniusza razem z dwudziestodwutysięcznym wojskiem, nakazując mu zabić wszystkich dorosłych, a kobiety i nieletnich sprzedać. 25 Kiedy przybył on do Jerozolimys, udawał pokojowo usposobionego aż do świętego dnia szabatus. Podczas gdy Żydzi odpoczywali, rozkazał swoim żołnierzom urządzić ćwiczenia. 26Następnie kazał zabić wszystkich, którzy przyszli na oglądaniea, wtargnął z bronią do miasta i pobił wielki tłum. 27 Wtedy Juda Machabeuszb zebrał około dziesięciu ludzi i uciekł na pustynię. Tam na sposób dzikich zwierząt mieszkał w górach razem ze swoimi towarzyszami. Żywili się tylko roślinami, aby się nie skalać.

Uczty ofiarne i wielkie prześladowania 1Mch 1,41-59

2Mch 11,24

1Mch 1,39

Kult pogański w świątyni 1 Po niedługim czasie król posłał pewnego starego Ateńczykac, aby zmusił Żydów do porzucenia ojczystych praw i niekierowania się prawami Bożymi, 2oraz do zbezczeszczenia świątynid w Jerozolimie. Mieli ją przeznaczyć dla Zeusa Olimpijskiego, a świątynię na Garizim – dla Zeusa Kseniosa, zgodnie z życzeniem mieszkańców tego miejscae. 3 Natężenie zła stawało się dla wszystkich uciążliwe i nie do zniesienia. 4Poganie napełnili świątynię rozwiązłością i hulaszczymi pochodami. Na świętych dziedzińcach zabawiali się z kurtyzanami i współżyli z kobietamif oraz wnosili tam rzeczy zakazane. 5Ołtarzs napełnili zabronionymi ofiarami, wykluczonymi przez prawa. 6Nie można było obchodzić szabatóws ani zachowywać ojczystych świąt, ani nawet przyznawać się do bycia Żydem. 7Każdego miesiąca w dzień narodzin króla bezwzględnie zmuszano do spożywania uczty ofiarnej, a gdy nadchodziły święta Dionizjów – do uczestniczenia w procesji na cześć Dionizosa z bluszczowymi wiankami na głowach. 8 Na wniosek mieszkańców Ptolemaidyg także w okolicznych miastach greckich wydane zostało zarządzenie, aby Żydów traktować w ten sam sposób, to znaczy zmuszać ich do

6

a) oglądanie – nie jest jasne, czy oglądanie ćwiczeń, czy też obrzędów w świątyni. b) Juda Machabeusz – zob. 2Mch 2,19+. c) Ateny były stolicą kulturalną i religijną świata greckiego, Ateńczyk był więc dla kolaborantów „ekspertem” od wprowadzania pogaństwa. d) zbezczeszczenia świątyni – według 1Mch 1,54 kult pogański wprowadzono do świątyni 6 grudnia 167 r. przed Chr., stawiając na jej wielkim ołtarzu bluźnierczą obrzydliwość (ołtarz lub posąg pogański). e) W przeszłości Samarytanie skazili kult Boga Izraela równoczesnym oddawaniem czci bóstwom pogańskim (2Krl 17,32n. 41). Przesiedlani zaś na te ziemie poganie mieszali się z ludnością żydowską ocalałą od deportacji (np. Ezd 4,1n+). Skłóceni z Judejczykami Samarytanie byli więc podatniejsi na hellenizację. Zwracając się do króla z prośbą o dedykowanie ich świątyni Zeusowi, zerwali więzi łączące ich jeszcze z Żydami. f) Krużganki wokół świątyń służyły jako miejsce uczt świątecznych, którym towarzyszyło pijaństwo i rozpusta; częścią religii pogańskiej był ponadto kult płci i płodności, czego wyrazem była sakralna prostytucja, praktykowana w świątyniach Syrii. g) Ptolemaida – miasto pogańskie na pograniczu kraju Izraela i Fenicji; wcześniej zwane Akko, później – Akra.

Judy Machabeusza. Według szerszej relacji, zawartej w 1Mch 2,1-28, powstanie wybuchło nieco później, dopiero po zbezczeszczeniu świątyni przez Antiocha. Ponadto autor Pierwszej Księgi Machabejskiej podkreślił religijną, a nawet rytualną motywację Judy (np. 1Mch 3,1-9; 18-22), podczas gdy tutaj akcentuje się jego wystąpienie zbrojne. Kult pogański w świątyni. Prześladowania Żydów nie były celem samym w sobie. Według Pierwszej Księgi Machabejskiej (1Mch 1,41-64) Antioch wprowadzał grecką kulturę w swoim wielonarodowym państwie, aby je zjednoczyć. Represje polegały na zniesieniu autonomii religijnej i prawnej, którą dotąd cieszyła się Judea. Hellenizacja stała się przymusowa, kult w świątyni jerozolimskiej zastąpiono pogańskim. Grecy i ich zwolennicy zapewne uważali, że Jahwe to tylko inne imię Zeusa, a więc dokonywali jedynie „reformy” kultu w oparciu o wzory greckie (zob. Wprowadzenie do Pierwszej Księgi Machabejskiej). Zaczęto karać Żydów za przestrzeganie Prawa Mojżeszowego i zmuszano ich do udziału w obrzędach pogańskich.

1031

2. MACHABEJSKA 5,24 — 6,8

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) dzień siódmy – szabat (zob. Słownik). b) Władca – zob. 2Mch 3,15+. c) Chodzi o żydowskich odstępców, zapewne należących do elity jerozolimskiej podobnie jak Eleazar.

Page 1032

spożywania uczt ofiarnych 9i zabijać tych, którzy nie chcieliby przyjąć greckich obyczajów. Można więc było przewidzieć nadchodzące nieszczęście. Męczeństwo za wierność Prawu 10 Dwie kobiety obrzezałys swoich synów. Oskarżono je i z dziećmi uwieszonymi przy piersi publicznie przeprowadzono dookoła miasta, a potem strącono z murów. 11 Inni zgromadzili się w pobliskich grotach, aby potajemnie obchodzić dzień siódmya. Doniesiono o tym Filipowi i wszyscy zostali spaleni, ponieważ ze względu na szacunek dla tego uroczystego, czcigodnego dnia uważali, że nie wolno im się bronić. 12 Zachęcam czytających tę księgę, aby nie przerazili się z powodu tych nieszczęść, lecz raczej zważali na to, że celem kary nie jest zniszczenie naszego narodu, ale jego wychowanie. 13 Jest bowiem znakiem wielkiego dobrodziejstwa, gdy bezbożnis nie są długo pozostawieni bez kary, lecz są nią natychmiast dotknięci. 14Wobec innych narodów cierpliwy Władcab oczekuje z karą, aż przebiorą miarę w grzechachs. Wobec nas postanowił inaczej, 15aby nie karać nas dopiero wtedy, kiedy osiągniemy szczyt w naszych grzechach. 16Dlatego nigdy nie cofa nam miłosierdzias, ale wychowując przez przeciwności, nie opuszcza swojego ludu. 17Tylko tyle niech będzie powiedziane dla przypomnienia. Po tych kilku słowach trzeba bowiem wracać do opowiadania. Męczeństwo Eleazara Niejaki Eleazar, jeden z najznakomitszych nauczycieli Pisma, człowiek w podeszłym już wieku, o bardzo pięknych rysach twarzy, był zmuszany do jedzenia wieprzowego mięsa. 19 On jednak, wybierając raczej śmierć ze sławą aniżeli życie z hańbą, podszedł dobrowolnie do narzędzia tortur 20i wypluł mięso. Tak powinni postąpić ci, którzy odrzucają pokarmy zabronione, nie jedząc ich nawet dla ocalenia życia. 21 Ci zaś, którzy byli wyznaczenic do przewodniczenia nieprawej uczcie ofiarnej, ponieważ znali tego człowieka od daw-

2Mch 4,13

1Mch 1,60-64; 2,29

2Mch 8,4

1Mch 1,53; 2,32-38

Rdz 15,16; Mdr 12,2-22; Dn 8,23; 9,24; 1Tes 2,16 2Mch 7,23.33; Lm 3,31n 2Mch 2,32

18

Męczeństwo za wierność Prawu. Autor opisuje wybrane przypadki męczeństwa Żydów dochowujących wierności Prawu. Ponieważ opisy te dla czytelnika mogą być szokujące, od razu dokonuje refleksji nad sensem strasznych cierpień narodu. Wyjaśnia więc, że klęski są karą i służą wychowaniu narodu żydowskiego. Dobry Bóg nie zwleka z karceniem swoich wiernych (Syr 7,16) i jest to przejaw Jego miłosierdzia, gdyż nie chce dopuścić, aby naród wybrany zbytnio oddalił się od Niego. W Biblii znany jest jednak jeszcze inny pogląd: Bóg zwleka z karą, dając grzesznikom czas na nawrócenie (Mdr 11,9n; Rz 2,4n; 2P 3,9), gdyż nie chce niczyjej zguby (Ez 18,23). Kara ma skłonić błądzących do nawrócenia, jest więc przejawem rodzicielskiej troski Boga (Prz 3,12; Mdr 11,9n; Hbr 12,6-8; Ap 3,19). Męczeństwo Eleazara. Autor księgi głosi pochwałę niezłomnej wierności Bogu i świadectwa aż do męczeństwa. Pierwsza Księga Machabejska nie zawierała takich fragmentów. Autor rozumie, że samo jedzenie wieprzowiny, do którego przymuszano Żydów przy ucztach obrzędowych, jest czymś zewnętrznym. Wyjaśnia więc, że spożycie jej, a nawet udawanie, że się ją zjada, stanowi hańbiący symbol odstępstwa. W przypadku starca, który sam był nauczycielem Prawa, byłoby to gorszeniem innych, przyczynianiem się do ich grzechu. Zasługuje na uwagę fakt, że charakteryzując

2. MACHABEJSKA 6,9-21

1032

Kpł 11,7n; 2Mch 7,1 1Mch 1,63; 2Mch 7,1n; Hbr 11,35

21_2Mch:21_2Mch

1Mch 2,18

Prz 16,31; 20,29

Mt 10,28; Hbr 10,31

Hbr 11,35n

Hbr 12,1

9/3/08

2:58 PM

Page 1033

nych czasów, wzięli go na bok i zachęcali, aby kazał przynieść sobie mięso, które wolno mu jeść, przyrządzone przez niego samego. Niech tylko udaje, że spożywa mięso z ofiary nakazanej przez króla. 22Jeśli to zrobi, uniknie śmierci i ze względu na ich dawną przyjaźń będzie potraktowany łaskawie. 23 On jednak podjął uczciwą decyzję, godną powagi sędziwego wieku, szlachetnej siwizny, którą osiągnął, oraz doskonałego postępowania od dziecka, a bardziej jeszcze świętego i przez Boga ustanowionego prawodawstwa, i odpowiedział dobitnie, aby natychmiast posłali go do krainy umarłychs: 24 „Udawanie nie jest godne naszego wieku. Wielu młodych mogłoby sądzić, że dziewięćdziesięcioletni Eleazar przyjął obce obyczaje. 25Moje udawanie dla ocalenia krótkich chwil życia wprowadziłoby ich w błąd, ja zaś na starość okryłbym się wstydem i hańbą. 26Jeśli nawet w chwili obecnej uniknąłbym kary od ludzi, to przecież z rąk Wszechmocnego ani żywy, ani umarły nie ucieknę. 27Dlatego teraz mężnie zakończę życie, przez co okażę się godny mojej starości, 28młodym zaś pozostawię szlachetny przykład, jak należy odważnie i z honorem umierać za czcigodne i święte prawa”. Kiedy to powiedział, natychmiast podszedł do narzędzia tortur. 29 Ci, którzy go prowadzili, zamienili okazywaną mu przed chwilą przychylność na niechęć, ponieważ jego wypowiedź uznali za szaleństwo. 30 On zaś, kiedy już umierał pod uderzeniami, powiedział wśród jęków: „Pans, który posiada świętą wiedzę, wie, że mogłem uniknąć śmierci. Chociaż moje ciałos okrutnie cierpi z powodu chłosty, duszas jednak chętnie ją przyjmuje ze względu na bojaźń Pańskąs”. 31 W ten oto sposób zakończył życie. Swoją śmiercią pozostawił przykład szlachetności i pamiątkę cnoty nie tylko dla młodych, ale również dla większości narodu. Męczeństwo siedmiu braci i ich matki 1 Zdarzyło się też, że siedmiu braci zostało schwytanych razem z ich matką. Król chciał ich zmusić do jedzenia zakazanego mięsa wieprzowego, chłoszcząc ich biczami i rze-

7 2Mch 6,18; Hbr 11,35

Eleazara, autor odwołuje się do greckich ideałów moralnych: szlachetności, cnoty, honoru, odwagi. Oznacza to, że moralnie słuszne elementy kultury greckiej były akceptowane i przyjmowane w środowisku Żydów mówiących po grecku. Od strony formy literackiej opis jest upiększony. Autentyczne zdarzenie zostało przedstawione jako męczeństwo wzorcowe. Wzór ten naśladowano później także w licznych chrześcijańskich opisach męczeństwa. Podobne przedstawienie męczeństwa Eleazara zawiera apokryficzna 4Mch 6 – 7. Męczeństwo siedmiu braci i ich matki. Opowiadanie o śmierci siedmiu chłopców i ich matki stanowi, jak poprzednie, wyidealizowaną i rozwiniętą literacko relację, opartą na zdarzeniach rzeczywistych: prześladowaniach na tle religijnym, podczas których nie oszczędzano kobiet ani dzieci. Bohaterską postawę męczenników skontrastowano z okrucieństwem tyrana. Osobisty udział króla sugeruje, że miejscem męczeństwa była stolica, Antiochia. Długie i uroczyste przemowy torturowanych są nieprawdopodobne. Odpowiadają jednak stylowi księgi, która historię przedstawia podniośle. W mowach męczenników autor streścił ważne prawdy wiary: w jedynego Boga, opiekuna Izraela i sędziego ludzkich grzechów. Męczennicy wyrażają także wielką nadzieję na życie wieczne (ww. 10.11.14.29.36). W ST i tradycji

1033

2. MACHABEJSKA 6,22 — 7,1

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Takie opisy tortur mogą być dla czytelnika odrażąjące. Wynikają one zarówno z zamiaru autora, aby poruszyć uczucia czytelników, jak i z ówczesnych reguł pisarskich i oratorskich. b) w ojczystym języku – Żydzi z kraju Izraela rozmawiali między sobą po aramejsku, w języku pokrewnym z hebrajskim, chociaż w kontaktach z obcymi potrafili używać języka greckiego. c) Król świata – zob. 2Mch 3,15+. d) Niebo – zob. 2Mch 3,15+. e) nie będziesz wskrzeszony do życia – w świetle w. 36: na sądzie Bożym zostaniesz sprawiedliwie skazany, zdanie to oznacza, że tyran zostanie wskrzeszony na sąd i karę. Nie ma tu doktryny o unicestwieniu bezbożnych. f) ciebie i twoje potomstwo – oprócz kary, którą król poniesie po śmierci, męczennicy zapowiadają mu także karę za życia. O jego strasznej śmierci mówi 2Mch 9. Syn Antiocha IV Epifanesa, Antioch V, został zamordowany jako dziecko (1Mch 7,2-4; 2Mch 14,2).

Page 1034

mieniami. 2Jeden z nich w imieniu wszystkich tak powiedział: „O co chciałbyś zapytać i czego chciałbyś się od nas dowiedzieć? Gotowi jesteśmy raczej umrzeć, niż przekroczyć ojczyste prawa”. 3Król rozgniewał się i rozkazał rozpalić ogień pod patelniami i kotłami. 4Skoro tylko zostały rozgrzane, temu, który przemawiał w imieniu wszystkich, rozkazał uciąć język, ściągnąć skórę z głowy i obciąć kończyny. Pozostali bracia i matka musieli się temu przyglądać. 5Kiedy on był już całkowicie bezwładny, lecz jeszcze oddychał, król rozkazał przywlec go do ognia i smażyć na patelnia. Podczas gdy z patelni unosił się gęsty dym, pozostali bracia i matka dodawali sobie odwagi, by umrzeć z honorem. Mówili: 6„Pans Bóg to widzi i na pewno zmiłuje się nad nami. Mojżesz wyraźnie zaświadczył o tym w swojej pieśni: I zmiłuje się nad swoimi sługami”. 7 Kiedy w ten sposób pierwszy zakończył życie, przyprowadzili drugiego, aby go publicznie torturować. Gdy mu zdarli skórę z głowy razem z włosami, zapytali: „Będziesz jadł, zanim twoje ciało zostanie umęczone kawałek po kawałku?”. 8 On zaś odpowiedział w ojczystym językub: „Nie!”. Dlatego i on zaraz został umęczony, podobnie jak pierwszy. 9 Gdy wydawał ostatni oddech, powiedział: „Ty, zbrodniarzu, odbierasz nam doczesne życie, ale Król światac wskrzesi nas do życia trwającego wiecznie, ponieważ umieramy za Jego prawa”. 10 Po nim szydzono z trzeciego. Kiedy tego zażądano, natychmiast wysunął język i śmiało wyciągnął ręce, 11mówiąc odważnie: „Niebod mi je dało, ale z powodu Jego praw nimi gardzę i mam nadzieję od Niego otrzymać je ponownie”. 12Nawet sam król i jego otoczenie byli pełni podziwu dla odwagi tego chłopca, który za nic miał cierpienia. 13 Kiedy i ten zakończył życie, podobnym torturom poddano czwartego. 14Będąc już u kresu, powiedział: „Bóg dał nam nadzieję, że będziemy przez Niego ponownie ożywieni. Tego właśnie oczekujemy, wybierając śmierć z ręki człowieka. Ty natomiast nie będziesz wskrzeszony do życiae”. 15 Zaraz po nim przyprowadzono i maltretowano piątego. 16On zaś, patrząc na króla, powiedział: „Mając władzę nad ludźmi, robisz, co zechcesz, chociaż jesteś śmiertelnikiem. Nie myśl jednak, że nasz naród został opuszczony przez Boga. 17Poczekaj tylko, a zobaczysz Jego wielką potęgę, gdy umęczy ciebie i twoje potomstwof”.

żydowskiej Druga Księga Machabejska jest ważnym i wyraźnym świadectwem wiary we wskrzeszenie umarłych (2Mch 12,32-45+). Nadzieja życia wiecznego opiera się na wierze w stwórczą wszechmoc Boga i Jego sprawiedliwość. To ona daje męczennikom pewność, że życie, które oddają ze względu na Boga, zostanie im przez Niego przywrócone. Ponadto w w. 28 pada pierwsze w historii wiary objawionej wyraźne stwierdzenie, że Bóg dokonał dzieła stworzenia z niczego (Hi 26,7; Iz 44,24; J 1,3; Kol 1,15n). Rozwinięcie opowiadania o męczeństwie braci i ich matki znajduje się w apokryficznej 4Mch 8 – 18. W późniejszej tradycji chrześcijańskiej nazwę „braci machabejskich” przeniesiono z przywódców powstania na tych młodych męczenników.

2. MACHABEJSKA 7,2-17

1034

2Mch 4,48; 6,19

Pwt 31,21; 32,36

2Mch 3,15+; 12,38-45; Dn 12,2

Dn 12,2

2Mch 5,17-20; 6,12-17

21_2Mch:21_2Mch

18

2Krn 13,12; 2Mch 9,5n. 9; Dz 5,39

Hi 10,8-12; Ps 139,13-16; Koh 11,5 2Mch 3,15+; 7,28

2Mch 6,16 Mk 8,35; J 12,25

1Mch 2,18

Dz 17,24; Rz 4,17; Hbr 11,3; Ap 4,11

2Mch 15,37

2Mch 5,17-20; 6,12-16

Mt 5,12; Rz 8,18; 2Kor 4,17

9/3/08

2:58 PM

Page 1035

Po nim przyprowadzono szóstego. Kiedy umierał, powiedział: „Łudzisz się na próżno. My bowiem cierpimy z własnej winy, gdyż zgrzeszyliśmy przeciwko naszemu Bogu. Dlatego dzieją się te zdumiewające rzeczy. 19Ty zaś nie sądź, że będziesz bezkarny, skoro usiłujesz walczyć z Bogiem”. 20 Nadzwyczaj godna podziwu i trwałej pamięci była matka. W jednym dniu widziała śmierć swoich siedmiu synów i zniosła to mężnie dzięki nadziei pokładanej w Panu. 21Każdemu z nich nawet dodawała otuchy w ojczystym języku. Pełna wzniosłych myśli, kobiece rozumowanie umacniała męską odwagą. Mówiła do nich: 22„Nie wiem, jak pojawiliście się w moim łonie. Nie ja dałam wam ducha i życie i nie ja ukształtowałam wasze ciała. 23Dlatego Stwórca świataa, który dał początek ludzkości i wszystkiemu, co istnieje, w swoim miłosierdzius odda wam ducha i życie. Wy bowiem teraz gardzicie samymi sobą dla Jego praw”. 24Antioch zaś sądził, że został obrażony, i podejrzewał, że jej wypowiedź była obelżywa. Gdy najmłodszy z braci jeszcze żył, zaczął go zachęcać, a nawet złożył przysięgę, że uczyni go bogatym i szczęśliwym, jeśli tylko porzuci ojczyste obyczaje; uczyni go nawet swoim przyjacielemb oraz powierzy mu urzędyc. 25Ponieważ młodzieniec nie zwracał na to żadnej uwagi, król przywołał matkę i zachęcał ją, aby nakłaniała chłopca do ocalenia życia. 26 Po jego wielu prośbach zgodziła się przekonać syna. 27Pochyliła się nad nim i drwiąc z okrutnego tyrana, powiedziała w języku ojczystym: „Synu, zlituj się nade mną! Nosiłam cię w łonie przez dziewięć miesięcy, karmiłam cię mlekiem przez trzy lata. Żywiłam cię, wychowywałam i utrzymywałam aż do tego czasu. 28Proszę cię, synu, spójrz na niebo i na ziemię, i na wszystko, co jest na nich. Wiedz, że Bóg uczynił je z niczego i że rodzaj ludzki powstał w ten sam sposób. 29Nie bój się tego kata, ale bądź godny swoich braci i przyjmij śmierć, abym w czasie miłosierdzia razem z twoimi braćmi odzyskała ciebie”. 30 Gdy ona jeszcze mówiła, młodzieniec powiedział: „Na co czekacie? Nie jestem posłuszny nakazowi króla, ale słucham nakazu Prawa, które zostało dane naszym ojcom za pośrednictwem Mojżesza. 31Ty jednak, sprawco wszelkiego zła przeciwko Hebrajczykoms, nie uciekniesz z rąk Boga. 32My bowiem cierpimy z powodu własnych grzechóws 33 i nawet jeśli nasz żyjący Pan na krótko się rozgniewałs, aby nas ukarać i wychowaćd, to jednak znów pojedna się ze swoimi sługami. 34 Ty zaś, bezbożnikus najbardziej zepsuty ze wszystkich ludzi, wynosisz się na próżno, żywiąc bezpodstawne nadzieje i podnosząc rękę przeciwko dzieciom Nieba. 35Nie uciekniesz przed sądems wszechmocnego i czuwającego Boga! 36 Teraz bowiem nasi bracia po krótkim cierpieniu osiągnęli życie wieczne w przymierzus z Bogiem. Ty natomiast na 1035

a) Stwórca świata – zob. 2Mch 3,15+. b) przyjacielem – zob. 2Mch 1,14+. c) Obietnice te wskazują na to, że chcąc odwieść Żydów od religii przodków, król stosował wobec nich nie tylko terror, ale i przekupstwo. d) ukarać i wychować – umierający młodzieniec interpretuje cierpienie całego narodu jako karę, która ma także znaczenie wychowawcze.

2. MACHABEJSKA 7,18-36

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Juda Machabeusz – zob. 2Mch 2,19+. b) judaizmie – zob. 2Mch 2,21+. c) miasta i wioski – Juda atakował żydowskich zdrajców i cudzoziemskich osadników. d) Filip – namiestnik Antiocha IV w Jerozolimie (2Mch 5,22). e) Celesyria – zob. 2Mch 3,5+. f) przyjaciół króla – zob. 2Mch 1,14+. g) dwudziestu tysięcy – w starożytnej literaturze liczbę wrogów często wyolbrzymiano.

Page 1036

sądzie Bożym zostaniesz sprawiedliwie skazany za swoją pychę. 37A ja, podobnie jak bracia, oddaję ciało i duszę za ojczyste prawa. Błagam Boga, aby rychło okazał się łaskawy dla naszego narodu, a ciebie nakłonił przy pomocy doświadczeń i plag do wyznania, że On jest Bogiem jedynym. 38Niech gniew, którym Wszechmocny sprawiedliwie dotknął cały nasz naród, zatrzyma się na mnie i na moich braciach”. 39 Słysząc gorzkie szyderstwo, król rozgniewał się i postąpił z nim jeszcze okrutniej niż z tamtymi. 40Tak więc i on czystys zakończył życie, całkowicie ufając Panu. 41Ostatnia po synach umarła matka. 42 O ucztach ofiarnych i strasznych prześladowaniach niech tyle wystarczy.

Dn 12,2n; Mt 25,31-46; Rz 2,6-10

2Mch 9,12-17

Opór, śmierć Antiocha iv i oczyszczenie świątyni Juda wodzem 1 Juda Machabeusza i jego towarzysze udawali się potajemnie do wiosek, aby werbować krewnych i tych, którzy trwali w judaizmieb. Zgromadzili w ten sposób około sześć tysięcy osób. 2Wzywali Panas, aby wejrzał na lud podeptany przez wszystkich; aby okazał litość świątynis zbezczeszczonej przez bezbożnychs ludzi; 3aby zlitował się nad zniszczonym miastem, które było bliskie zrównania z ziemią; aby usłyszał krew wołającą do Niego; 4aby pamiętał o bezprawnej masakrze niewinnych dzieci i o bluźnierstwach wypowiadanych przeciwko Jego imieniu; i aby okazał, że nienawidzi zła. 5 Gdy Machabeusz uformował oddział, stał się dla pogan niepokonany, ponieważ gniews Pana zamienił się w miłosierdzies. 6 Pojawiał się nagle, podpalał miasta i wioskic, zdobywał dogodne pozycje i zmuszał do ucieczki wielu nieprzyjaciół. 7Dokonywał tych najazdów zazwyczaj pod osłoną nocy. Sława jego męstwa rozprzestrzeniała się wszędzie.

1Mch 3,1-9

Wojna Judy z Nikanorem i Tymoteuszem 8 Filipd, widząc więc, że człowiek ten stopniowo wzrasta w siłę i coraz częściej odnosi sukcesy, napisał do Ptolemeusza, wodza Celesyriie i Fenicjis, aby przyszedł z pomocą królowi. 9Ten zaś natychmiast wybrał Nikanora, syna Patrokla, jednego z pierwszych przyjaciół królaf, i posłał go na czele nie mniej niż dwudziestu tysięcyg najemników ze wszystkich narodów,

1Mch 3,38 – 4,27

8

Juda wodzem. Autor powraca do narracji, którą przerwał w 2Mch 5,27. Podkreśla religijną siłę powstańców, pełnych nadziei, że Bóg ujmie się za pokrzywdzonymi Żydami, pałającymi troską o Jego świątynię. Zgodnie z zamysłem dzieła, zwycięstwa Judy zostają ukazane nie tylko jako owoc skutecznej taktyki partyzanckiej, ale przede wszystkim jako skutek działania Boga, którego gniew zamienił się w miłosierdzie (w. 5). Wojna Judy z Nikanorem i Tymoteuszem. Ta obszerna relacja podaje mniej informacji historycznych niż równoległy tekst z Pierwszej Księgi Machabejskiej. Podkreśla jednak wiarę powstańców, polegających na Bożej pomocy. Pokornie

2. MACHABEJSKA 7,37 — 8,9

1036

2Mch 5,27

2Mch 14,38; Ga 1,13n 1Mch 1,54; 2Mch 6,2.5; Ps 79,1-4.9

Rdz 4,10

2Mch 10,36

2Mch 12,6.9; 13,15

1Mch 1,51; 2Mch 5,22; 6,8.11 2Mch 4,45; 10,12

21_2Mch:21_2Mch

2Krn 7,14

2Mch 15,8

1Sm 17,45; 2Krn 32,8; 2Mch 15,21; Ps 20,7n; 2Kor 10,4 2Mch 13,14

2Krl 19,35; Iz 37,35

1Mch 3,21.59; 2Mch 13,14; J 11,50 1Mch 2,2-5

9/3/08

2:58 PM

Page 1037

aby zgładził cały naród Judeis. Przydzielił mu także Gorgiasza, który był wodzem i miał doświadczenie w sprawach wojennych. 10 Nikanor postanowił sprzedać Żydów w niewolę, aby pozyskać dwa tysiące talentóws, które król musiał zapłacić jako daninę Rzymianoma. 11Zaraz więc wysłał do miast leżących na wybrzeżu ofertę sprzedaży niewolników żydowskich, proponując dziewięćdziesięciu niewolników za jeden talentb. Nie spodziewał się, że niebawem dosięgnie go sprawiedliwość Wszechmocnego. 12 Wieść o wyprawie Nikanora dotarła do Judyc. Gdy przekazał swoim towarzyszom wiadomość o nadciągającym wojsku, ci, którzy 13się bali oraz nie wierzyli w Bożą sprawiedliwość, uciekli, porzucając to miejsce. 14Inni sprzedawali wszystko, co im pozostało, a ponieważ bezbożnys Nikanor, zanim jeszcze doszło do bitwy, sprzedał ich w niewolę, wspólnie błagali Panas o ocalenie, 15jeśli już nie ze względu na nich samych, to przynajmniej z uwagi na przymierzas z ich przodkami oraz przez wzgląd na Jego czcigodne i wspaniałe imię, wzywane nad nimi. 16 Gdy Machabeusz zgromadził swoich towarzyszy, których było sześć tysięcy, dodawał im otuchy, aby walczyli bohatersko, nie przerazili się nieprzyjaciół ani nie obawiali się mnóstwa pogan, którzy niesprawiedliwie nadchodzą przeciwko nim. 17Niech mają przed oczami bezprawie i zniewagę, jakie wyrządzili w miejscu świętymd, udrękę wyszydzonego miasta, a także obalenie odziedziczonego po przodkach porządku społecznego. 18Mówił: „Oni pokładają nadzieję w broni i w swojej zuchwałości, my zaś w Bogu Wszechmocnym, który może jednym skinieniem powalić idących przeciwko nam, jak i cały świat”. 19Wyliczył im przykłady, kiedy ich przodkowie otrzymali pomoc, przypominając o tym, jak w walce z Sennacherybem zostało pokonanych sto osiemdziesiąt pięć tysięcye 20oraz o tym, jak w Babiloniis osiem tysięcy Żydów i cztery tysiące Macedończyków stanęło do walki przeciwko Galatomf, a kiedy Macedończycy znaleźli się w krytycznej sytuacji, osiem tysięcy Żydów pokonało sto dwadzieścia tysięcy dzięki pomocy, która nadeszła dla nich z Nieba; i zagarnęli wielkie łupy. 21 W ten sposób dodał im odwagi i sprawił, że byli gotowi umrzeć za prawa i ojczyznę. Potem podzielił wojsko na cztery części. 22Ustanowił swoich braci: Szymona, Józefa i Jonatana dowódcami poszczególnych oddziałów, każdemu dając pod komendę tysiąc pięćset ludzi. 23Później mianował także

a) daninę Rzymianom – jeszcze za czasów Antiocha III, ojca Antiocha IV, Rzymianie po zwycięskiej wojnie (190 r. przed Chr.) nałożyli na Syrię ogromną kontrybucję. Wymienione tu dwa tysiące talentów mogły stanowić zaległość, jakiej domagał się groźny Rzym. Intencja Nikanora jest historycznie możliwa. b) Nikanor zamierzał więc sprzedać 180 tys. ludzi, co może odpowiadać ówczesnej populacji Judei. Zwykle za talent można było kupić 15 niewolników, propozycja 90 ludzi za tę samą cenę miała przyciągnąć kupców z dalszych stron. Ponadto w liczbie 90 osób znalazły się zapewne także dzieci i starcy. c) Juda – Machabeusz (2Mch 2,19+). d) w miejscu świętym – mowa o świątyni jerozolimskiej. e) Asyryjska armia Sennacheryba wyginęła, atakując Jerozolimę. f) Galaci – zapewne najemnicy z plemion galijskich. Chodzi o jedną z wielu bitew stoczonych w czasie niepokojów wewnętrznych w państwach hellenistycznych.

modlą się o nią, przed bitwą czytają świętą księgę (w. 23), przestrzegają szabatu, a zdobyte łupy dzielą najpierw między potrzebujących. Wszystkie te czynności wydają się częściami jakiejś liturgii, a nie wydarzenia batalistycznego. Rozpoczęła się jednak święta wojna, którą prowadzi Bóg, posługujący się mieczem Machabeuszy. Potęgę prawdziwego Boga uznają nawet pokonani wrogowie (w. 36).

1037

2. MACHABEJSKA 8,10-23

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Autor wspomina tutaj o bitwach znacznie późniejszych (1Mch 7,5-20; 2Mch 10,14-38). b) Tymoteusz – dowódca Ammonitów (1Mch 5,6). c) Bakchides – zarządca Syrii za Demetriusza I (1Mch 7,8). d) filarcha – być może tytuł wojskowy dowódcy jazdy. e) święte bramy – chodzi o bramy świątyni jerozolimskiej. Autor nie wspominał wcześniej o podpaleniu ich przez odstępców. f) Obrońcę – chodzi o Boga (1Mch 3,15+). g) Persepolis – miasto w starożytnej Persji, założone przez Dariusza I w 518 r. przed Chr. Było jedną z trzech stolic imperium perskiego, władca przebywał w nim tylko wiosną i jesienią. Aleksander Wielki zdobył je i zniszczył w 330 r. przed Chr.

Page 1038

Eleazara. Po publicznym odczytaniu świętej księgi rzucił hasło: „Z Bożą pomocą!” i stając na czele pierwszego oddziału, rzucił się na Nikanora. 24Ponieważ Wszechmocny był ich sprzymierzeńcem, zabili ponad dziewięć tysięcy nieprzyjaciół. Poranili lub okaleczyli większą część żołnierzy Nikanora, zmuszając ich wszystkich do ucieczki. 25Zdobyli pieniądze tych, którzy przybyli, aby ich kupić. Ścigali ich dość długo, lecz ze względu na późną porę zaprzestali pościgu. 26 Następnego dnia był bowiem szabats i dlatego nie kontynuowali pościgu. 27Kiedy zebrali swoją broń i ogołocili nieprzyjaciół, rozpoczęli szabat. Uwielbiali i wysławiali Pana bardziej niż zwykle, bo wybawił ich w tym dniu i znowu zaczął okazywać im miłosierdzies. 28Po szabacie rozdzielili łupy rannym, wdowom i sierotom, a resztę wzięli dla siebie i swoich dzieci. 29Kiedy to uczynili, urządzili wspólne modlitwy, błagając miłosiernego Pana, aby pojednał się do końca ze swoimi sługami. 30 Potem starli się w bojua z ludźmi Tymoteuszab i Bakchidesac, zabili spośród nich ponad dwadzieścia tysięcy i opanowali wysoko położone twierdze. Podzielili obfite łupy na równe części: dla siebie, dla rannych, dla sierot i wdów, a także dla starców. 31Zdobytą broń starannie złożyli w przeznaczonych na to miejscach, a resztę łupów zanieśli do Jerozolimys. 32 Zabili też filarchęd z otoczenia Tymoteusza, człowieka bardzo bezbożnegos, który wyrządził Żydom wiele zła. 33Gdy w ojczyźnie świętowali zwycięstwo, spalili tych, którzy podkładali ogień pod święte bramye, a także Kalistenesa, który ukrył się w pewnym domu. Otrzymał więc godną zapłatę za swoją podłość. 34 Nikanor zaś, ten największy nikczemnik, który sprowadził tysiąc handlarzy, aby im sprzedać Żydów, 35z pomocą Pana został upokorzony przez tych, którymi gardził. Musiał porzucić swoją wspaniałą szatę i samotnie uciekać przez pola jak zbiegły niewolnik. Miał jednak tyle szczęścia, że chociaż jego wojsko zostało zniszczone, jemu udało się przedrzeć do Antiochiis. 36Ten, który obiecywał, że dzięki środkom ze sprzedaży w niewolę mieszkańców Jerozolimy zapłaci daninę należną Rzymianom, teraz ogłaszał, że Żydzi mają Obrońcęf i z tego powodu są niepokonani, ponieważ kierują się ustanowionymi przez Niego prawami. Śmierć Antiocha IV Epifanesa 1 W tym czasie Antioch okryty hańbą wracał z ziemi perskiej. 2Wszedł bowiem do miasta zwanego Persepolisg i próbował splądrować świątynię oraz zająć miasto. Wtedy

9

Śmierć Antiocha IV Epifanesa. W opowiadaniu tym podane zostały inne okoliczności śmierci Antiocha IV niż w równoległych opisach z 1Mch 6 i 2Mch 1. Oznacza to, że znane były różne wersje opisywanych wydarzeń. Tutaj mamy do czynienia z opisem o charakterze bardziej legendarnym i teologicznym niż z opisem faktów historycznych. Straszna

2. MACHABEJSKA 8,24 — 9,2

1038

1Mch 3,48; 2Mch 13,15; 15,9

2Mch 10,38; 12,38

2Mch 5,20; 13,12

1Mch 1,31; 4,38; 2Mch 4,38

2Mch 3,34.38n

1Mch 6,1-16

2Mch 1,13-16

21_2Mch:21_2Mch

Ezd 6,2; Tb 3,7; Jdt 1,1; 2Mch 8,30

2Mch 7,17

2Mch 5,21; Hi 38,8-11; Ps 65,7n; Iz 40,12

Syr 7,17; Dz 12,23

Iz 14,13; Ab 4

2Mch 7,37; Syr 10,9n

Prz 1,28

2Mch 3,3

9/3/08

2:58 PM

Page 1039

wzburzone tłumy mieszkańców sięgnęły po broń i sprawiły, że Antioch musiał odejść ze wstydem. 3Gdy znalazł się w pobliżu Ekbatanya, dotarła do niego wiadomość o tym, co spotkało Nikanora i ludzi Tymoteusza. 4Wpadł więc w złość i postanowił wylać swój gniew na Żydów także za upokorzenie, jakiego doświadczył, kiedy został zmuszony do ucieczki. Dlatego rozkazał woźnicy pędzić bez ustanku. Gdy on pokonywał drogę, wyrok z nieba już mu towarzyszył. Powiedział bowiem zuchwale: „Gdy dotrę do Jerozolimys, uczynię ją cmentarzem Żydów”. 5Wszechwidzący Pans, Bóg Izraelas, dotknął go więc nieuleczalną i niewidzialną chorobą. Skoro tylko wypowiedział to zdanie, chwycił go straszny ból wnętrzności i ostre boleści brzucha. 6I było to sprawiedliwe, ponieważ dręczył on wnętrzności innych licznymi i wyszukanymi torturami. 7 Wcale jednak nie wyzbył się swojej bezczelności. Co więcej, pełen wyniosłości, dysząc zapalczywym gniewem przeciwko Żydom, nakazał jechać jeszcze szybciej. I wtedy wypadł z rydwanu pędzącego z impetem, a podczas upadku okrutnie się potłukł na całym ciele. 8Ten, który dotąd uważał w swojej nadludzkiej zarozumiałości, że może rozkazywać falom morskim i ważyć na wadze szczyty gór, został powalony na ziemię. Niesiony w lektyce jasno ukazywał wszystkim Bożą potęgę. 9Z ciała tego bezbożnikas wychodziły robaki i wśród cierpień i boleści rozpadało się ono jeszcze za jego życia. Odór gnijącego ciała był nie do zniesienia dla wojska. 10Jeszcze niedawno wydawało mu się, że może dotknąć gwiazd na niebie, a teraz nikt nie mógł go eskortować z powodu nieznośnie przykrego odoru. 11 Wówczas zaczął wyzbywać się ogromu swej pychy, ponieważ dochodził do przekonania, że nasilające się z każdą chwilą boleści są biczem Bożym. 12Kiedy nawet on nie mógł znieść własnego odoru, powiedział: „Skoro jest się śmiertelnym, trzeba podporządkować się Bogu, a nie sądzić, że jest się Mu równym”. 13 Następnie modlił się ten zbrodniarz do Władcyb, który nie miał okazać mu miłosierdzias. Obiecywał, 14że ogłosi wolnym święte miasto, do którego zdążał pośpiesznie, żeby zetrzeć je w proch i uczynić zbiorową mogiłą; 15że zrówna z Ateńczykami wszystkich Żydów, których uważał za niegodnych nawet grobu, ale chciał rzucić ich razem z dziećmi na żer drapieżnym ptakom i dzikim zwierzętom; 16że świątynię, którą uprzednio złupił, przyozdobi najpiękniejszymi darami; że odda z naddatkiem wszystkie święte naczynia, a koszty związane

a) Ekbatana – obecne Hamadan w Iranie; starożytna stolica Medii, którą zdobył Cyrus w 550 r. przed Chr. Dzięki sprzyjającym warunkom klimatycznym stała się ona letnią rezydencją władców perskich, dokąd czasowo przenosili się oni z Suzy. b) Władcy – zob. 1Mch 3,15+.

śmierć Antiocha jawi się jako kara Boża, której nie zmienia nawet spóźnione nawrócenie króla. Motyw nędznej śmierci tyrana był w starożytnym pisarstwie dość częsty (por. Dz 12,23, a także u Herodota, Józefa Flawiusza i Laktancjusza). W obliczu śmierci Antioch IV próbował obietnicami uspokoić poddanych, aby swojemu następcy ułatwić objęcie władzy. Sytuacja w państwie nie była bowiem stabilna, a syn umierającego króla był jeszcze małoletni. Te przyczyny mogły skłonić Antiocha IV do jakichś ustępstw wobec Żydów.

1039

2. MACHABEJSKA 9,3-16

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Żydów – słowo to jest zapewne dopiskiem autora księgi, gdyż prawdopodobnie list Antiocha IV skierowany był do wszystkich poddanych. b) Ton listu umierającego Antiocha kontrastuje z sytuacją opisaną w całym rozdziale, gdyż nie ma w nim mowy ani o gniewie Antiocha, ani też o jego nawróceniu. Niewykluczone, że dokument jest autentyczny. Jego styl odpowiada pismom sporządzanym przez ówczesne kancelarie dworskie. c) Antioch IV zmarł jesienią 164 r. przed Chr. w Tabae, w połowie drogi z Persepolis do Ekbatany. d) Filip – od Antiocha IV otrzymał polecenie, aby wprowadzić na tron jego syna (1Mch 6,14n). Dokonał tego jednak dotychczasowy wychowawca królewskiego potomka, Lizjasz (1Mch 6,17). Filip próbował jeszcze przejąć władzę w Syrii (1Mch 6,55.63), ale ostatecznie musiał zbiec do Egiptu. e) Ptolemeusz Filometor – zob. 2Mch 4,21+. f) na rynku – w publicznych miejscach miast greckich stało mnóstwo posągów i ołtarzy bogów.

Page 1040

z ofiaramis pokryje z własnych dochodów; 17co więcej, że stanie się Żydem i obejdzie wszystkie zamieszkałe miejsca, aby ogłaszać potęgę Boga. 18 Skoro jednak jego cierpienia wcale nie ustawały, ponieważ przyszedł na niego sprawiedliwy sąds Boży, stracił wszelką nadzieję. Napisał wtedy do Żydów list, podpisując się pod prośbą o następującej treści: 19 „Król i wódz Antioch do szlachetnych obywateli Żydówa. Pozdrowienia i życzenia zdrowia i wszelkiej pomyślności! 20 Pokładam nadzieję w Niebie, że wy i wasze dzieci jesteście zdrowi, a wasze sprawy układają się zgodnie z waszymi pragnieniami. 21Przyjaźnie wspominam waszą cześć i życzliwość. Wracając z ziemi perskiej, zapadłem na ciężką chorobę. Uważam więc za konieczne pomyśleć o tym, jak zapewnić wszystkim wspólne bezpieczeństwo. 22Nie tracę ufności co do siebie, lecz mam mocną nadzieję, że wyjdę z tej choroby. 23 Pamiętam jednak, że ilekroć mój ojciec wyruszał w górskie regiony, wyznaczał swego następcę, 24aby mieszkańcy kraju nie niepokoili się, gdyby wydarzyło się coś nieoczekiwanego albo zaistniało jakieś niebezpieczeństwo, lecz wiedzieli, komu zostały pozostawione rządy. 25Ponadto wiem, że okoliczni władcy i sąsiedzi królestwa czyhają na okazję, śledząc bieg wydarzeń. Dlatego ustanowiłem królem mojego syna Antiocha, którego już wcześniej przedstawiałem większości z was i którego zostawiałem, kiedy wyruszałem do górskich prowincji. Jemu również napisałem to, co piszę do was. 26Proszę więc was i zaklinam, abyście zachowali należną życzliwość dla mnie oraz dla mojego syna, pamiętając o dobrodziejstwach, które wyświadczyłem waszej społeczności i każdemu z osobna. 27Jestem bowiem przekonany, że on, wykonując moją wolę, będzie się do was odnosił łagodnie i życzliwie”b. 28 Ten zabójca i bluźnierca zakończył życie w sposób godny pożałowania – w obcej, górskiej krainiec, znosząc najgorsze cierpienia, takie jakie sam zadawał innym. 29Jego zwłoki zabrał Filipd, przyjaciel z dzieciństwa, który bojąc się syna Antiocha, udał się potem do Ptolemeusza Filometorae do Egiptu. Oczyszczenie świątyni 1 Machabeusz zaś i jego towarzysze odzyskali świątynięs i miasto, ponieważ Pans ich prowadził. 2Zniszczyli ołtarzes wzniesione przez cudzoziemców na rynkuf i usunęli miejsca kultu.

10

Oczyszczenie świątyni. Odzyskanie świątyni jerozolimskiej i wznowienie kultu to przełomowy moment powstania machabejskiego. Dlatego umieszczono to wydarzenie w centralnym miejscu księgi. Juda i jego ludzie nie mogli w określonym czasie obchodzić Święta Namiotów z powodu zakazu (2Mch 6,6) oraz prowadzonej walki. Teraz poświęcenie świątyni (1Mch 4,36-59+) postanowili obchodzić na wzór Święta Namiotów (Kpł 23,34-43) oraz na stałe wprowadzić je do kalendarza. Święto to obchodzone jest do dzisiaj pod nazwą Święta Poświęcenia (Oczyszczenia) świątyni, Chanuki albo Święta Świateł, z racji zapalania wielkiej ich liczby (2Mch 1,9+).

2. MACHABEJSKA 9,17 — 10,2

1040

1Mch 6,14n

1Mch 1,18; 2Mch 4,21 1Mch 4,36-61 2Mch 2,22; 11,25 1Mch 1,47; 2Mch 6,2

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1041

3

2Sm 24,14

1Mch 1,54.59

2Mch 5,27 Kpł 23,40; Ne 8,15

1Mch 6,16

Po oczyszczeniu świątyni zrobili inny ołtarz i wykrzesali z kamieni ogieńa, który strawił ofiarys, złożone po raz pierwszy od dwóch latb. Przygotowali też kadzidło, lampyc i chleby poświęcones. 4Gdy to zrobili, padli na twarz i prosili Pana, aby już nigdy nie zsyłał na nich takich nieszczęść, a gdyby nawet zgrzeszyli, niech karci ich łagodnie, a nie wydaje bluźnierczym i barbarzyńskim ludom. 5 W tym samym dniu i miesiącu, w którym świątynia została zbezczeszczona przez cudzoziemców, to jest dwudziestego piątego dnia miesiąca Kislew, dokonano jej oczyszczeniad. 6 Z radością świętowali przez osiem dni na wzór Święta Namiotóws, pamiętając, że jeszcze niedawno podczas Święta Namiotów mieszkali w górach i w jaskiniach na sposób dzikich zwierząt. 7Trzymając więc laski owinięte bluszczem, zielone gałązki oraz palmy, wznosili hymny do Tego, dzięki któremu było możliwe oczyszczenie świątyni. 8Potem przez głosowanie przyjęli wspólne postanowienie zobowiązujące cały naród żydowski do corocznego obchodzeniae tych właśnie dni. 9 Takie były okoliczności śmierci Antiocha, zwanego Epifanesem.

Wojny za panowania Antiocha Eupatora 1Mch 5,1-5 1Mch 6,17; 2Mch 2,20; 13,1

1Mch 3,32

1Mch 3,38; 2Mch 8,9

2Mch 8,23n

Wojna Judy z Idumejczykami 10 Przedstawimy teraz sprawy dotyczące Antiocha Eupatoraf, syna owego bezbożnikas, ograniczając się do nieszczęść związanych z wojnami. 11 Kiedy przejął on królestwo, mianował wielkorządcą niejakiego Lizjasza, głównego wodza Celesyriig i Fenicjis. 12Ptolemeusz zaś, zwany Makronemh, zaczął postępować sprawiedliwie wobec Żydów, chcąc wynagrodzić im doznane krzywdy. Starał się w sposób pokojowy rozstrzygać ich sprawy 13i dlatego przyjaciele oskarżyli go przed Eupatorem. Od wszystkich słyszał też o sobie, że jest zdrajcą, ponieważ kiedyś opuścił Cypr, powierzony mu przez Filometorai, i przeszedł na stronę Antiocha Epifanesa. Nie mogąc dłużej sprawować władzy z honorem, otruł się i tak zakończył życie. 14Gorgiasz zaś, gdy został wodzem tego regionu, utrzymywał najemne wojska i przy każdej okazji wszczynał wojnę przeciwko Żydom. 15W tym samym czasie również Idumejczycyj, którzy mieli korzystnie usytuowane twierdze, nękali Żydów i próbowali wzniecić wojnę, przyjmując zbiegów z Jerozolimyk. 16 Towarzysze Machabeusza odmówili więc modlitwy, poprosili Boga, aby stał się ich sprzymierzeńcem, i rzucili się na

a) wykrzesali... ogień – należało posłużyć się „nowym” ogniem, stąd konieczność użycia krzesiwa (2Mch 1,19nn). b) od dwóch lat – w rzeczywistości kult wznowiono trzy lata po profanacji świątyni (1Mch 1,54; 4,52+). c) lampy – zob. 2Mch 1,9+. d) Było to prawdopodobnie 15 grudnia 164 r. przed Chr., kilka tygodni po śmierci Antiocha IV, choć wiadomość o niej zapewne jeszcze do Judy nie dotarła. e) corocznego obchodzenia – relacja o ustanowieniu Święta Poświęcenia Świątyni, zob. 1Mch 4,59+; 2Mch 1,9+. f) Antioch Eupator – małoletni syn Antiocha IV Epifanesa; panował w latach 164162 przed Chr., przy czym faktyczną władzę sprawował za niego Lizjasz, jego wychowawca. g) Celesyria – zob. 2Mch 3,5+. h) Ptolemeusz Makron – zarządca Cypru w czasach panowania Ptolemeusza VI Filometora, króla Egiptu (180-145 przed Chr.); przeszedł na stronę jego wrogów zapewne w 168 r. przed Chr., podczas ataku Antiocha IV na Egipt. i) Filometor – chodzi o Ptolemeusza VI, króla Egiptu (180-145 przed Chr.). Władze w Egipcie były w tym czasie przychylniejsze Żydom niż syryjskie. j) Idumejczycy – południowi sąsiedzi Izraela, wcześniej w Biblii nazywani Edomitami (np. Lb 20,20; 2Sm 8,14). k) zbiegów z Jerozolimy – czyli Żydów przychylnych Grekom i odrzucających Prawo Mojżeszowe. Udzielanie azylu odstępcom uważano za akt wrogi.

Wojna Judy z Idumejczykami. Źródłem powodzenia Judy w walkach był sam Bóg, sprzymierzeniec Żydów (w. 16). Wiara w Niego zapewniała Judzie zwycięstwo, pomimo pojawiających się przeszkód nawet w postaci sprzeniewierzenia się niektórych z żołnierzy Szymona (w. 20). Autor świadomie uwydatnia te religijne aspekty toczącej się wojny.

1041

2. MACHABEJSKA 10,3-16

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) dwadzieścia tysięcy – zgodnie ze stylem księgi liczba wrogów została zawyżona. b) Szymon – starszy brat Judy (1Mch 2,2). c) siedemdziesiąt tysięcy drachm – suma ta odpowiada ponad 300 kg srebra. Starożytna sztuka wojenna dopuszczała przyjmowanie okupu w takiej sytuacji. Juda uznał jednak, że tę wojnę należy prowadzić aż do wyniszczenia wroga, czerpiąc może inspirację z kampanii Jozuego (Joz 1 – 12). d) Tymoteusz – inny niż wspominany w 2Mch 12 albo wzmianka o jego śmierci (w. 37) jest błędna. e) Posypywanie głów popiołem lub ziemią, rozdzieranie szat i ubieranie się w wory pokutne to były typowe elementy publicznej pokuty, żałoby, usilnej modlitwy lub reakcji na zgorszenie (np. Ne 9,1; Jdt 4,11; 1Mch 3,47).

Page 1042

twierdze Idumejczyków. 17Dzielnie przypuścili szturm i opanowali wszystkie te miejsca. Pokonali walczących na murach i wybili wszystkich, na których się natknęli. Zabili ponad dwadzieścia tysięcya ludzi. 18 Nie mniej niż dziewięć tysięcy uciekło do dwóch nadzwyczaj potężnych wież, przygotowanych do przetrzymania oblężenia. 19Machabeusz zostawił Szymonab i Józefa, a także Zacheusza, dając im odpowiednią liczbę ludzi do oblegania tych miejsc. Sam zaś oddalił się tam, gdzie był bardziej potrzebny. 20Chciwi na pieniądze ludzie Szymona dali się przekupić srebrem. Przyjęli siedemdziesiąt tysięcy drachmc i pozwolili uciec niektórym z tych, którzy byli uwięzieni w wieżach. 21 Gdy doniesiono o tym Machabeuszowi, zgromadził przywódców ludu i oskarżył zdrajców, że uwalniając za srebro nieprzyjaciół, sprzedali swoich braci. 22Kazał więc stracić zdrajców i szybko zdobył obie wieże. 23W dwóch twierdzach zabił ponad dwadzieścia tysięcy ludzi. Wszystkie jego zbrojne działania kończyły się pomyślnie. Wojna Judy z Tymoteuszem Tymoteuszd, który poprzednio został pobity przez Żydów, zgromadził bardzo liczne obce wojska oraz zebrał niemało jazdy pochodzącej z Azjis. Przybył z zamiarem opanowania Judeis przemocą. 25 Kiedy się zbliżał, ludzie Machabeusza posypali sobie głowy ziemią i przepasali biodra worami pokutnymi, aby przebłagać Bogae. 26Upadli u stóp ołtarzas i błagali Boga, aby był dla nich miłosiernys, by stał się nieprzyjacielem ich nieprzyjaciół i przeciwnikiem ich przeciwników, jak zapowiada Prawos. 27Po modlitwie chwycili za broń i wyruszyli z miasta. Przebyli dłuższy odcinek drogi i zatrzymali się, gdy byli już blisko wrogów. 28Starli się z nimi o wschodzie słońca. Dla jednych gwarancją powodzenia i zwycięstwa była, oprócz cnoty, ufność w Panus, drudzy zaś wzięli sobie gniew za przewodnika w walce. 29 Gdy bitwa stała się bardziej zacięta, wrogowie ujrzeli pięciu wspaniałych jeźdźców na koniach o złotych uzdach, którzy zstąpili z nieba i stanęli na czele Żydów. 30Wzięli Machabeusza w środek i chroniąc go swoim orężem, sprawili, że nie można go było zranić. Miotali strzały i błyskawice na wro24

Wojna Judy z Tymoteuszem. Autor nie przestrzega chronologii zdarzeń. Opisane tu walki miały miejsce jeszcze przed śmiercią Antiocha IV, gdy zajęty był kampanią na Wschodzie (2Mch 9,1). W tym czasie Juda zwrócił się przeciwko wrogim sąsiadom (1Mch 5,3-8). W kolejnej relacji o działaniach powstańców autor podkreśla ich religijność. Wymarsz został poprzedzony pokutą i modlitwą, a ufność Bogu stała się siłą żołnierzy. Po raz kolejny Bóg odpowiedział na prośby tych, którzy pokładali w Nim nadzieję, co autor opisuje, wplatając w relację opis Jego cudownej interwencji. Bluźnierstwa obrońców Gazary wywołały w żołnierzach żydowskich słuszny gniew, który zmobilizował ich do udanego szturmu. Odniesione zwycięstwo pobudziło powstańców do modlitewnego dziękczynienia.

2. MACHABEJSKA 10,17-30

1042

1Mch 5,6-8 2Mch 8,30

1Mch 3,47

Wj 23,22

2Mch 2,21; 5,2-4; 11,8

21_2Mch:21_2Mch

1Mch 4,15

1Mch 3,5; 2Mch 8,6

1Mch 13,51; 2Mch 8,27; 11,9

1Mch 4,28-35 1Mch 3,32

1Mch 1,38 2Mch 4,7.23n

1Mch 3,32

Wj 23,20; 2Mch 15,23

2Mch 2,21; 5,2-4; 10,29 2Mch 8,29; 13,12

9/3/08

2:58 PM

Page 1043

gów, aż ci, porażeni ślepotą, rozproszyli się w wielkim popłochu. 31Zabito wówczas dwadzieścia tysięcy pięciuset pieszych i sześciuset jeźdźców. 32 Sam Tymoteusz zbiegł do twierdzy, zwanej Gazaraa, bardzo dobrze obwarowanej. Dowódcą był tam Chajreas. 33Ludzie Machabeusza z zapałem oblegali tę warownię przez cztery dni. 34Ci, którzy byli wewnątrz, ufając umocnieniom tego miejsca, straszliwie bluźnili i wypowiadali niegodziwe słowa. 35 Piątego dnia dwudziestu młodzieńców z oddziału Machabeusza, rozgniewanych bluźnierstwami, rzuciło się mężnie na mur. Pełni dzikiego gniewu zabijali wszystkich, na których się natknęli. 36Inni tak samo przez zaskoczenie wtargnęli do środka, rozniecili ogień i podpalili wieże, i w ten sposób żywcem spalili bluźnierców. Jeszcze inni wyłamali bramy, wprowadzili resztę wojska i zajęli miasto. 37Zabili Tymoteusza, ukrywającego się w jakimś zbiorniku, i jego brata Chajreasa oraz Apollofanesa. 38A kiedy tego dokonali, hymnami i pieśniami dziękczynienia wychwalali Pana, który wyświadczył Izraelowis wielkie dobrodziejstwo i dał mu zwycięstwo.

a) Gazara – według 1Mch 5,8 chodziło o Jazer. Twierdzę Gazarę (Gezer w 1Mch 13,43) zdobył dopiero Szymon. b) Lizjasz – wychowawca Antiocha V Eupatora, syna Antiocha IV Epifanesa (1Mch 3,33; 2Mch 10,11). c) osiemdziesiąt tysięcy – zgodnie ze stylem księgi liczba wrogów została zawyżona. d) Bet-Sur – miejscowość w Judzie, położona ok. 28 km na południe od Jerozolimy. Grecy z Syrii wybrali ten kierunek ataku ze względu na stosunkowo równy teren. e) pięciu mil – dosł. pięciu schojnów; grecka jednostka długości schojn odpowiadała 30 stadiom, czyli ok. 5,5 km. f) dzikie bestie – chodzi o słonie.

Wojna Judy z Lizjaszem 1 Niedługo potem Lizjaszb, opiekun króla, krewny i wielkorządca, bardzo dotknięty tym, co się wydarzyło, 2 zgromadził około osiemdziesiąt tysięcyc piechoty oraz całą jazdę i wyruszył przeciwko Żydom. Chciał z miasta uczynić siedzibę Greków, 3świątynięs obłożyć podatkami, jakie płaciły sanktuaria pogan, a urząd najwyższego kapłanas każdego roku wystawiać na sprzedaż. 4Zupełnie nie zwracał uwagi na moc Bożą, lecz polegał na dziesiątkach tysięcy piechoty, tysiącach jeźdźców i osiemdziesięciu słoniach. 5Wkroczył do Judeis, zbliżył się do ufortyfikowanego miasta Bet-Surd, leżącego około pięciu mile od Jerozolimys, i je okrążył. 6 Gdy ludzie Machabeusza dowiedzieli się, że Lizjasz oblega twierdzę, lamentując i płacząc, razem z tłumem błagali Panas, aby posłał dobrego aniołas dla ocalenia Izraelas. 7Machabeusz jako pierwszy chwycił za broń i nakłonił innych, aby razem z nim zaryzykowali i pomogli bracioms. Odważnie wyruszyli więc razem. 8Nie zdążyli się jeszcze oddalić od Jerozolimy, gdy na ich czele pojawił się jeździec w białej szacie, który wymachiwał złotym orężem. 9Wszyscy więc razem wysławiali miłosiernegos Boga. Pokrzepieni na duszy, gotowi byli zmiażdżyć nie tylko ludzi, ale i dzikie bestief,

11

Wojna Judy z Lizjaszem. Autor Drugiej Księgi Machabejskiej połączył w jedną dwie wyprawy Lizjasza. Były to: wyprawa w 164 r. przed Chr., jeszcze za życia Antiocha IV, zakończona klęską (1Mch 4,28-35), oraz wyprawa głównych sił syryjskich na Jerozolimę z udziałem małoletniego Antiocha V (2Mch 13). Pokój zawarty między Judą a Lizjaszem (w. 14) wieńczył ostatnią wyprawę. Pojawiające się nieścisłości historyczne potwierdzają zamysł autora, który rezygnuje z precyzyjnego przedstawiania faktów. Podniosły i przesadny styl opowiadania stanowi dobry przykład literackich cech księgi. Potęga Lizjasza okazuje się niczym wobec mocy Boga i tych, którzy z niej korzystają.

1043

2. MACHABEJSKA 10,31 — 11,9

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Dioskor – być może dodatkowy, trzynasty miesiąc tego roku, przypadający wiosną 164 r. przed Chr. Kalendarz księżycowy, którym się posługiwano, wymagał co pewien czas dodania jednego miesiąca, podobnie jak to jest w naszym kalendarzu, gdy w roku przestępnym dodajemy do lutego jeden dzień. b) Antioch – Eupator, syn Antiocha IV Epifanesa (2Mch 10,10+). c) do bogów – określenie to może dotyczyć zmarłych przodków, gdyż władcy hellenistyczni przypisywali sobie godność boską.

Page 1044

i żelazne mury. 10Wyruszyli w szyku, mając sprzymierzeńca z nieba, ponieważ Pan zlitował się nad nimi. 11Rzucili się na nieprzyjaciół jak lwy. Wybili spośród nich jedenaście tysięcy pieszych i tysiąc sześciuset jeźdźców. Pozostali byli zmuszeni do ucieczki. 12W większości ocaleli, ale byli ranni i ogołoceni z broni. Lizjasz zaś ratował się haniebną ucieczką. 13 Ponieważ nie był pozbawiony rozumu, rozważając doznaną porażkę, pojął, że Hebrajczycys są niezwyciężeni, gdyż potężny Bóg walczy po ich stronie. 14Wysłał więc do nich posłów z propozycją zawarcia ugody na sprawiedliwych warunkach. Obiecał też wymóc na królu, aby stał się ich przyjacielem. 15 Machabeusz, mając na uwadze tylko wspólne dobro, zgodził się na wszystko, co proponował Lizjasz. Czegokolwiek bowiem Machabeusz zażądał od Lizjasza na piśmie w sprawie Żydów, król na to przystał. Listy do Żydów List, który Lizjasz napisał do Żydów, miał następującą treść: „Lizjasz do ogółu Żydów. Pozdrowienia! 17Wasi posłowie Jan i Absalom przekazali mi podpisany dokument, prosząc o decyzję w oznajmionych w nim zagadnieniach. 18Przedstawiłem więc królowi sprawy wymagające wyjaśnienia, a on zgodził się na to, co było możliwe do zaakceptowania. 19Jeśli więc wy będziecie popierać działania władz, ja postaram się działać na waszą korzyść także w pozostałych sprawach. 20Poleciłem, aby szczegóły omówili z wami wasi posłowie i ci, których ja wysyłam. 21Bądźcie zdrowi! Dwudziestego czwartego dnia miesiąca Dioskoraa sto czterdziestego ósmego roku”. 22 Z kolei list króla posiadał następującą treść: „Król Antiochb do bratas Lizjasza. Pozdrowienia! 23 Gdy nasz ojciec odszedł do bogówc, a my pragnęliśmy, aby mieszkańcy królestwa żyli spokojnie i mogli troszczyć się o własne sprawy, 24usłyszeliśmy, że Żydzi sprzeciwiają się zarządzeniu ojca. Nie chcą bowiem przyjąć greckich obyczajów, lecz wybierają własny sposób życia i proszą, aby zezwolić im na własne prawa. 25Ponieważ pragniemy, aby i ten naród żył bez zamętu, postanawiamy zwrócić im świątynięs i zezwolić, aby kierowali się zwyczajami swoich przodków. 26Dobrze więc uczynisz, jeśli wyślesz do nich posłów i okażesz im przychylność, aby poznali naszą wolę i byli zadowoleni oraz chętnie zajęli się swoimi własnymi sprawami”.

1Mch 3,4

2Mch 3,39 1Mch 6,55-60

1Mch 3,32

1Mch 6,55-63

16

Listy do Żydów. Cztery listy dotyczące pokoju Greków syryjskich z Żydami opierają się na autentycznej dokumentacji. Listy te, z wyjątkiem drugiego, pochodzą z wiosny 164 r. przed Chr. i dotyczą sytuacji po pierwszej wyprawie Lizjasza, za czasów Antiocha IV. Świadczą one o pokojowych negocjacjach i chęci uspokojenia Żydów za pomocą amnestii, przy czym składane w nich obietnice są bardzo ogólnikowe. Nie ma w nich wzmianki o dowódcy sił machabejskich, Judzie, przywołuje się natomiast znienawidzonego przez powstańców najwyższego kapłana Menelaosa, zwolennika władz syryjskich (ww. 29.31). List czwarty stanowi ciekawe świadectwo wtrącania się Rzymian w wewnętrzne sprawy Syrii oraz ich przychylności dla Żydów. List drugi został napisany przez Antiocha V Eupatora. Brak

2. MACHABEJSKA 10,10-26

1044

1Mch 3,32

1Mch 6,59; 2Mch 10,1

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1045

27

2Mch 4,23

1Mch 3,32

1Mch 3,32; 2Mch 11,29-32

List króla do narodu był następujący: „Król Antioch do żydowskiej rady starszychs i do innych Żydów. Pozdrowienia! 28Mamy nadzieję, że jesteście zdrowi, co jest naszym pragnieniem. Także my mamy się dobrze. 29Menelaos oznajmił nam, że chcecie powrócić do swoich domów, aby zająć się własnymi sprawami. 30A zatem ci, którzy powrócą do trzydziestego dnia miesiąca Ksantykaa, otrzymają gwarancję bezpieczeństwa. 31Niech Żydzi korzystają ze swoich zasobów i praw, jak to było wcześniej, i niech nikt z nich w żaden sposób nie będzie niepokojony z powodu błędów popełnionych z niewiedzy. 32Posłałem do was także Menelaosa, abyście odzyskali spokój. 33Bądźcie zdrowi! Piętnastego dnia miesiąca Ksantyka sto czterdziestego ósmego rokub”. 34 Także Rzymianie posłali do nich list o takiej treści: „Quintus Memmius, Titus Manilius, Manius Sergiusc, posłowie rzymscy, do ludu żydowskiego. Pozdrowienia! 35Na wszystko, co przyznał wam krewny królad Lizjasz, my również wyrażamy zgodę. 36W odniesieniu zaś do spraw, które jego zdaniem należy przedstawić królowi, po ich rozważeniu natychmiast przyślijcie do nas kogoś, abyśmy mogli w tej kwestii zająć odpowiednie stanowisko, bo właśnie udajemy się do Antiochiis. 37Dlatego spieszcie się i przyślijcie kogoś, abyśmy również my poznali wasze zamierzenia. 38Pozostańcie w zdrowiu! Piętnastego dnia miesiąca Ksantyka sto czterdziestego ósmego roku”.

a) Ksantyk – pierwszy miesiąc wiosny w kalendarzu macedońskim, odpowiednik żydowskiego miesiąca Nisan. b) List był datowany na 15 kwietnia 164 r. przed Chr. c) Imiona posłów rzymskich są przez rękopisy księgi przekazywane rozmaicie, w przekładzie wykorzystano dane rzymskie o tych postaciach. d) krewny króla – chodzi o honorowy tytuł dworski najwyższego szczebla. e) Jafa – ważne miasto portowe Palestyny, obecnie jedno z przedmieść Tel Awiwu. f) Stosownie do uchwały – prawdopodobnie uchwała ta dotyczyła jakiegoś święta, którego obchody przewidywały także krótki rejs po morzu. Żydzi przyjęli zaproszenie, aby wykazać swoją dobrą wolę wobec społeczności miasta.

Wyprawa Judy przeciwko Jafie i Jamnii 1 Gdy te układy zostały zawarte, Lizjasz wyjechał do króla, Żydzi natomiast ponownie zajęli się pracą na roli. 2Miejscowi wodzowie Tymoteusz i Apoloniusz, syn Gennajosa, oraz Hieronim i Demofon, a oprócz nich Nikanor, dowódca Cypryjczyków, nie pozwalali im jednak zaznać spokoju ani wytchnienia. 3 Mieszkańcy Jafye popełnili wtedy taką niegodziwość. Zaprosili mieszkających u nich Żydów razem z ich żonami i dziećmi do przygotowanych przez siebie łodzi. Nie zdradzali przy tym wobec nich żadnych wrogich zamiarów. 4Stosownie do uchwałyf podjętej przez społeczność miasta, Żydzi przyjęli zaproszenie, ponieważ chcieli zachować pokój. Niczego też

12

w nim daty, wspomina się jednak śmierć ojca króla (Antiocha IV Epifanesa). List ten dotyczy sytuacji, która zapanowała po oczyszczeniu świątyni, po tym, jak Lizjasz i Antioch V wycofali się spod Jerozolimy w czasie ich drugiej wyprawy (2Mch 13). Król wyraża w nim zgodę na oddanie świątyni, a także przywrócenie Prawa żydowskiego, a tym samym – prawnej autonomii Judei. Ponownie pominięto tu osobę Judy. Wyprawa Judy przeciwko Jafie i Jamnii. Relacja autora świadczy o nienawiści do Żydów, która panowała wśród ich sąsiadów. Autor skupia się na wydarzeniach dotyczących Żydów mieszkających w nadmorskich miastach Jafie i Jamnii. Brutalność Judy i jego wojska, stosowana przez nich krwawa zemsta i odpowiedzialność zbiorowa, miały odstraszyć innych pogan od prześladowania narodu żydowskiego. Nie mogąc zdobyć miast, Juda zniszczył porty, które były oddalone od murów miejskich. Opisane tu wydarzenia przypadają na okres po pierwszej wyprawie Lizjasza (164-163 przed Chr.).

1045

2. MACHABEJSKA 10,27 — 12,4

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Jamnia – stare filistyńskie miasto w północno-wschodniej części Judy; jego inna nazwa to Jabne (2Krn 26,6). b) dwieście czterdzieści stadiów – czyli ok. 50 km. c) dziewięć stadiów – niecałe 2 km, zapewne po przejściu Jordanu. d) Władcę świata – zob. 2Mch 3,15+. e) Tubianie – według 1Mch 5,13 to Żydzi mieszkający w Tubi, czyli okolicy na południowy wschód od jeziora Genezaret.

Page 1046

nie podejrzewali. Kiedy wypłynęli na pełne morze, zostali zatopieni. A było ich co najmniej dwieście osób. 5Gdy Juda dowiedział się o okrucieństwie popełnionym na rodakach, wydał rozkaz swoim ludziom 6i wzywając Boga, sprawiedliwego Sędziego, wyruszył przeciwko zabójcom bracis. W nocy podpalił port, spalił łodzie oraz wybił tych, którzy się tam schronili. 7Ponieważ jednak samo miasto było zamknięte, odszedł stamtąd, postanawiając, że jeszcze powróci i wyniszczy wszystkich obywateli Jafy. 8 Gdy dowiedział się, że mieszkańcy Jamniia chcą tak samo postąpić z mieszkającymi u nich Żydami, 9napadł w nocy na Jamnię i podpalił port razem z flotą. Pożar był tak wielki, że łuna była widoczna w Jerozolimies oddalonej o dwieście czterdzieści stadiówb. Walki Judy z Tymoteuszem Stamtąd wyruszyli przeciwko Tymoteuszowi. Kiedy przeszli zaledwie dziewięć stadiówc, uderzyli na nich Arabowie: nie mniej niż pięć tysięcy pieszych oraz pięciuset jeźdźców. 11 Rozgorzała zacięta walka i ludzie Judy dzięki Bożej pomocy odnieśli zwycięstwo. Pokonani koczownicy prosili, aby Juda zawarł z nimi pokójs, i obiecali w zamian bydło i pomoc w innych sprawach. 12Juda uznał, że istotnie mogą być dla niego jeszcze nieraz użyteczni, i dlatego zgodził się zawrzeć z nimi pokój. A kiedy podali sobie prawą rękę, tamci wrócili do swoich namiotów. 13 Juda uderzył też na pewne miasto o nazwie Kaspin, zamieszkane przez ludzi innej narodowości, które otoczone było solidnymi fosami i murami. 14Ci, którzy byli wewnątrz, ufając potędze murów oraz zapasom żywności, lżyli wulgarnie żołnierzy Judy, ubliżali im, a ponadto bluźnili i mówili rzeczy niegodziwe. 15Wówczas żołnierze Judy wezwali wielkiego Władcę światad, który za czasów Jozuego bez taranów i machin do obalania murów zburzył Jerycho, i z furią rzucili się na mury. 16Z woli Boga zdobyli miasto. Urządzili tam tak nieopisaną rzeź, że pobliskie jezioro o szerokości dwóch stadióws wyglądało jakby wypełniła je spływająca krew. 17 Stamtąd oddalili się siedemset pięćdziesiąt stadiów i przybyli do Charaki, do Żydów zwanych Tubianamie. 18Nie znaleźli tam jednak Tymoteusza, który opuścił te okolice. Niczego on nie zdziałał, ale w pewnym dobrze umocnionym miejscu zostawił oddział wojska. 19Dowódcy Machabeusza, Dozyteusz i Sozypater, wyruszyli więc i pobili więcej niż dziesięć tysięcy ludzi pozostawionych przez Tymoteusza w twierdzy.

Ps 50,6; 75,8 2Mch 8,7; 13,15

2Mch 8,7; 13,15

1Mch 5,24-54

10

Walki Judy z Tymoteuszem. Jak to wynika z dokładniejszego, równoległego opisu z Pierwszej Księgi Machabejskiej, wyprawa przeciwko Tymoteuszowi była skierowana na obszary za Jordanem i miała na celu obronę mieszkających tam Żydów. Autor opisuje tę kampanię we właściwym sobie, przesadnym stylu, kolejny raz podkreślając wiarę powstańców i przychylność Boga, który zapewniał powodzenie działaniom powstańców.

2. MACHABEJSKA 12,5-19

1046

2Mch 3,15+ Joz 6,20; Hbr 11,30

1Mch 5,13.43

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1047

20

2Mch 3,15+

1Mch 5,46 1Mch 3,32

2Mch 3,15+; Hi 34,24; Ps 76,4

Jdt 3,10

Kpł 23,34-36 1Mch 4,1-25 Wj 23,16; Kpł 23,15-22; Pwt 16,9-12; Dz 2,1

2Mch 10,14n

Machabeusz zaś podzielił swoje wojsko na oddziały i ustanowił nad nimi dowódców. Potem ruszył na Tymoteusza, który miał ze sobą sto dwadzieścia tysięcy piechoty i dwa tysiące pięciuset jeźdźców. 21Tymoteusz dowiedział się o natarciu Judy, dlatego wysłał kobiety i dzieci oraz tabory do Karnion. Było to bowiem miejsce nie do zdobycia, niedostępne z powodu ciasnych przejść, które do niego prowadziły. 22Kiedy pokazał się pierwszy oddział Judy, na nieprzyjaciół padł strach, gdyż objawił im się Ten, który wszystko widzia. Rzucili się więc do ucieczki i w panice wpadali jeden na drugiego, tak że wielu zostało zranionych i przebitych mieczem przez własnych towarzyszy. 23Juda ścigał ich zawzięcie, zadając złoczyńcom rany i zabijając około trzydziestu tysięcy mężczyzn. 24 Gdy Tymoteusz wpadł w ręce ludzi Dozyteusza i Sozypatra, bardzo przebiegle prosił ich, aby wypuścili go żywego i zdrowego. W przeciwnym razie nie zostanie okazana litość ich rodzicom i bracioms, których miał w niewoli. 25 Kiedy więc wieloma przysięgami zapewnił, że zwróci ich całych i zdrowych, uwolnili go, aby ratować swoich braci. 26 Kiedy Juda zdobył Karnion i Atargationb, zabił tam dwadzieścia pięć tysięcy ludzi. 27Po ich pokonaniu i zniszczeniu, wyprawił się na Efron, obwarowane miasto, w którym mieszkał Lizjasz i wielu ludzi różnej narodowości. Silni młodzieńcy, rozstawieni wzdłuż murów, walczyli tam dzielnie. Wewnątrz zaś było wiele machin i zapas pocisków. 28Kiedy jednak Żydzi wezwali Władcęc z mocą miażdżącego siły nieprzyjaciół, zdobyli miasto i wybili w nim dwadzieścia pięć tysięcy. 29 Stamtąd wyruszyli na miasto Scytówd, które leży sześćset stadiów od Jerozolimys. 30Mieszkający tam Żydzi poświadczyli jednak, że mieszkańcy Scytopolis byli dla nich życzliwi i sprzyjali im w czasach nieszczęścia. 31Podziękowali więc im i prosili, aby również w przyszłości byli przychylni dla ich narodu. Potem wrócili do Jerozolimy, ponieważ zbliżało się Święto Tygodnis.

a) Ten, który… widzi – zob. 2Mch 3,15+. b) Atargation – świątynia Atargatis, syryjskiej bogini płodności utożsamianej z kananejską Asztartą. c) Władcę – zob. 2Mch 3,15+. d) miasto Scytów – czyli Scytopolis (2Mch 4,47+), wcześniej zwane Bet-Szean (np. Joz 17,11; Sdz 1,27); miasto pogańskie położone na zachodnim brzegu Jordanu, na wschód od góry Gilboa, ok. 110 km od Jerozolimy. e) Gorgiasz – podwładny Ptolemeusza, gubernatora Celesyrii (2Mch 8,8n); jego reprezentant na Wybrzeżu i w Idumei (hebr. Edom) leżącej na południe od Judei. f) z oddziału Bakenora – niektóre rękopisy podają: z oddziału Tubianów (2Mch 12,17+).

Wojna Judy z Gorgiaszem Po święcie, zwanym Pięćdziesiątnicąs, wyruszyli przeciw Gorgiaszowie, wodzowi Idumei. 33Wyszedł on z trzema tysiącami pieszych i czterystoma jeźdźcami. 34W walce, która się wywiązała, zginęła także niewielka liczba Żydów. 35 Niejaki Dozyteusz, silny jeździec z oddziału Bakenoraf, pochwycił Gorgiasza i trzymając go za płaszcz, ciągnął mocno, 32

Wojna Judy z Gorgiaszem. Według Pierwszej Księgi Machabejskiej starcie z Gorgiaszem rozegrało się dwa lata wcześniej, jeszcze przed oczyszczeniem świątyni. Autorowi Drugiej Księgi Machabejskiej nie chodzi jednak o dane historyczne czy wojskowe, gdyż prowadzi on narrację dla celów religijnych. Przedstawia więc przede wszystkim pobożność walczących, którzy po zwycięstwie świętują szabat. Dla poległych na tej wojnie śmierć okazuje się karą za grzech bałwochwalstwa. Zabici mieli bowiem przy sobie amulety bożków, będące łupem z dawniejszej bitwy, choć zgodnie z prawem należało je spalić (Pwt 7,25n). Za ten grzech poległych żyjący starają się przebłagać Boga modlitwą i ofiarą w świątyni. Autor

1047

2. MACHABEJSKA 12,20-35

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Adullam – miasto położone ok. 25 km na południowy zachód od Jerozolimy. b) oczyścili się – zetknięcie się z poganami lub z ciałami zabitych powodowało nieczystość rytualną, która wykluczała z udziału w obrzędach religijnych (np. Lb 9,6; 19,11.16). c) Jamnia – zob. 2Mch 12,8+. d) W sto czterdziestym dziewiątym roku – czyli w 163 r. przed Chr. e) Antioch Eupator – zob. 2Mch 10,10+; podczas opisywanych zdarzeń miał ok. dwunastu lat.

Page 1048

chcąc przeklętego wziąć żywcem w niewolę. Jednak jeden z jeźdźców trackich rzucił się na niego i odciął mu ramię. Gorgiasz zaś uciekł do Marisy. 36 Tymczasem ludzie Ezdrasza zmęczyli się już długą walką. Juda wezwał więc Panas, aby okazał się sprzymierzeńcem i wodzem w walce. 37Wydał w języku ojczystym okrzyk wojenny i wśród śpiewu hymnów uderzył niespodziewanie na ludzi Gorgiasza, zmuszając ich do ucieczki. 38Potem Juda zgromadził wojsko i wyruszył do miasta Adullama. Tam zastał ich siódmy dzień, dlatego zgodnie ze zwyczajem oczyścili sięb i świętowali szabats. 39 Następnego dnia ludzie Judy poszli zabrać ciała zabitych, aby złożyć je obok krewnych w rodzinnych grobach, ponieważ nie można już było z tym zwlekać. 40U każdego z poległych znaleźli pod ubraniem amulety poświęcone bóstwom z Jamniic, czego Prawos zabrania Żydom. Dla wszystkich stało się oczywiste, że zginęli oni z tej właśnie przyczyny. 41 Wszyscy zatem wysławiali Pana, który jest sprawiedliwym sędzią i rzeczy ukryte czyni jawnymi. 42Potem oddali się modlitwie, prosząc, aby popełniony grzechs został całkowicie wymazany. Szlachetny Juda zachęcał ludzi, aby starali się unikać grzechu. Zobaczyli bowiem na własne oczy, że na skutek grzechu tamci polegli. 43Następnie przeprowadził składkę wśród wszystkich żołnierzy. Zebrał dwa tysiące drachms w srebrze i posłał je do Jerozolimys na ofiaręs za ten grzech. Postąpił tak pięknie i uczciwie, myśląc o zmartwychwstaniu. 44 Gdyby bowiem nie spodziewał się, że ci polegli zmartwychwstaną, modlitwa za umarłych byłaby bezużyteczna i niedorzeczna. 45On jednak uważał, że na tych, którzy umierają bogobojnie, czeka wspaniała nagroda, co było myślą świętą i pobożną. Dlatego kazał złożyć ofiarę przebłagalnąs za zmarłych, aby zostali uwolnieni od grzechu. Wojna Judy z Eupatorem 1 W sto czterdziestym dziewiątym rokud ludzie Judy dowiedzieli się, że Antioch Eupatore wyruszył z licznym wojskiem na Judeęs. 2Był z nim Lizjasz, opiekun i wielkorządca. Obaj szli na czele greckiego wojska, które liczyło sto

Lb 31,19 2Mch 8,27

Pwt 7,25n

Mk 4,22; Łk 12,2n; 1Kor 4,5

Kpł 4,2-35 2Mch 7,9; Łk 20,37-40; 1Kor 15,12-53

1Mch 6,17-63

13

księgi uzasadnia możliwość i potrzebę modlitwy za zmarłych, odwołując się do wiary w zmartwychwstanie. Wiara ta została już wyrażona w tej księdze w relacjach o męczeństwie siedmiu braci (2Mch 7+). W czasach machabejskich istniała więc ona w judaizmie, choć nie wszyscy Żydzi ją podzielali. W tradycji Kościoła omawiany fragment przytaczano jako uzasadnienie wartości modlitw za zmarłych oraz istnienia czyśćca, czyli stanu, w którym zmarli doznają bolesnego oczyszczenia z wciąż ciążących na nich grzechów. Ponieważ nie zdołali się od nich uwolnić za życia, dzięki miłosierdziu Boga i z pomocą żyjących, w czyśćcu uzyskują stan gotowości do udziału w zbawieniu, czyli w pełni miłości Boga. W liturgii Kościoła fragment ten czyta się podczas Mszy pogrzebowej oraz w Dzień Zaduszny. Wojna Judy z Eupatorem. Zgodnie z relacją z Pierwszej Księgi Machabejskiej, Juda był poważnie zagrożony przez przeważające siły syryjskie oblegające Jerozolimę. Powstańców uratowały jednak walki o władzę w Syrii, które zmusiły Antiocha V Eupatora i Lizjasza do wycofania się i do ustępstw wobec Żydów. Tej sytuacji zapewne dotyczył drugi z przytoczonych wcześniej listów (2Mch 11,22-26; por. 1Mch 6,59). Opis przebiegu zdarzeń jest, jak zwykle w Dru-

2. MACHABEJSKA 12,36 — 13,2

1048

1Mch 3,32; 2Mch 10,11

21_2Mch:21_2Mch

2Mch 4,23-32.43-50

2Mch 3,15+; 1Tm 6,15; Ap 17,14; 19,16 1Mch 3,32

2Mch 4,39; 5,15

2Mch 8,29; 10,4; 11,9; Jl 2,12

2Mch 3,15+

2Mch 8,7.23; 12,6.9

1Mch 6,43n

9/3/08

2:58 PM

Page 1049

dziesięć tysięcy piechoty, pięć tysięcy trzysta jazdy, dwadzieścia dwa słonie, trzydzieści rydwanów uzbrojonych w ostrza. 3 Dołączył do nich Menelaosa, który bardzo obłudnie zachęcał Antiocha do walki. Nie zależało mu na tym, aby ratować ojczyznę, lecz chciał odzyskać władzę. 4Król królówb wzbudził jednak w Antiochu gniew przeciwko występnemu, gdyż Lizjasz dowiódł, że to właśnie on jest przyczyną wszelkiego nieszczęścia. Antioch rozkazał więc zaprowadzić go do Bereic i tam zgładzić według miejscowego zwyczaju. 5A jest tam wypełniona popiołem wieża o wysokości pięćdziesięciu łokcid, wyposażona w obracający się mechanizm, który z każdej strony strąca w popiół. 6Tam pchają na zagładę winnych świętokradztwa lub innych niezwykle ciężkich przestępstw. 7 W ten sposób przypadło umrzeć nieprawemu Menelaosowi. Nawet ziemia nie przyjęła go do grobu. 8I było to sprawiedliwe. Skoro popełnił tak wiele grzechóws przeciwko ołtarzowis, którego ogień jest święty i popiół także, dlatego właśnie znalazł śmierć w popiele. 9 Król pełen barbarzyńskich zamiarów zamierzał pokazać Żydom, że w porównaniu z tym, co czynił jego ojciec, on będzie bardziej okrutny. 10Gdy Juda dowiedział się o tym, nakazał tłumowi dniem i nocą wzywać Panas, aby tak jak poprzednio, również teraz ich wspomógł; aby nie byli pozbawieni Prawa, ojczyzny i świętej świątynis; 11i aby lud, który dopiero co odetchnął, nie wpadł znowu w ręce nikczemnych pogan. 12Uczynili tak wszyscy razem. Przez trzy dni nieprzerwanie modlili się na kolanach do miłosiernegos Pana, płacząc i poszcząc. Potem Juda wezwał ich, aby trwali w pogotowiu. 13On zaś spotkał się ze starszyznąs i postanowił wyjść z miasta i przesądzić sprawę z Bożą pomocą, zanim wojsko króla uderzy na Judeę i opanuje miasto. 14Oddał się w opiekę Stwórcy światae, a swoich ludzi wezwał, aby walczyli dzielnie aż do śmierci za prawa, świątynię, miasto, ojczyznę i porządek polityczny. Następnie zajął pozycje w pobliżu Modinf. 15 Swoim ludziom rzucił hasło: „Bóg zwycięży” i z młodzieńcami wybranymi spośród najlepszych uderzył nocą na królewski namiot. W obozie zabił dwa tysiące ludzi oraz największego ze słoni razem z jego opiekunem. 16W końcu, kiedy już napełnił obóz strachem i zamieszaniem, szczęśliwie się wycofał. 17Nim dzień zaświtał, dokonał swego dzieła, ponieważ Pan przyszedł mu z pomocą. 18 Kiedy król doświadczył odwagi Żydów, próbował zająć te miejsca podstępem. 19Podszedł pod Bet-Surg, potężną twierdzę Żydów, lecz został powstrzymany, doznał porażki i musiał

a) Menelaos – zhellenizowany najwyższy kapłan, który podstępem zdobył tę godność (2Mch 4,23n); okazał się tyranem i złodziejem (2Mch 4,25.32). b) Król królów – zob. 2Mch 3,15+. c) Berea – miasto oddalone 16 km na północ od Jerozolimy, późniejsze Aleppo. d) pięćdziesięciu łokci – wysokość wynosiła więc ponad 20 m. e) Stwórcy świata – zob. 2Mch 3,15+. f) Modin – miejscowość przy drodze z Jerozolimy na wybrzeże Morza Śródziemnego, blisko Liddy; rodzinne miasto Machabeuszów (1Mch 2,1). g) Bet-Sur – zob. 2Mch 11,5+.

giej Księdze Machabejskiej, mniej dokładny, ale dodaje dwa wiarygodne szczegóły: śmierć Menelaosa, najwyższego kapłana, który był zdrajcą (ww. 4-8), oraz zamieszki w Ptolemaidzie (ww. 25n). Interpretacja zdarzeń jest religijna: pobożni powstańcy zostają uratowani, a wrogów i zdrajców spotyka zasłużona kara. Panem historii jest Bóg, który broni swojego ludu. Zwycięstwo powstańców jest możliwe, ponieważ to On przychodzi im z pomocą (w. 17).

1049

2. MACHABEJSKA 13,3-19

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Filip – zob. 2Mch 9,29+. b) wielkorządca – z 1Mch 6,14n wynika, że wysłał go tam umierający Antioch IV. c) Ptolemaida – zob. 2Mch 6,8+. d) Mieszkańcy Ptolemaidy byli szczególnie wrogo nastawieni do Żydów. Na początku prześladowań wymogli, aby prawa dotyczące mieszkańców Judei zostały rozciągnięte także na Żydów mieszkających w miastach poza Judeą (2Mch 6,8n), potem podejmowali działania przeciwko Żydom z Galilei (1Mch 5,15; 12,48). Teraz protestują przeciwko układom, na mocy których niebezpieczny dla sąsiadów Juda Machabeusz otrzymał zwierzchnictwo nad Judeą, a okręg nadmorski został ustanowiony odrębną prowincją. e) Trzy lata później – działo się to właściwie w rok od wydarzeń opisanych powyżej, czyli ok. 162 r. przed Chr. f) Demetriusz, syn Seleukosa – po śmierci ojca, Seleukosa IV Filopatora (187-175 przed Chr.), został wysłany do Rzymu jako zakładnik, aby nie mógł ubiegać się o tron. Kiedy dotarła do niego wiadomość o śmierci Antiocha IV Epifanesa, uciekł z Rzymu, zdobył tron i rządził do 150 r. przed Chr. Nadano mu przydomek Soter.

ustąpić. 20Juda bowiem zaopatrzył obrońców we wszystko, czego potrzebowali. 21A kiedy pewien żydowski żołnierz Rodokos zdradził wrogom tajemnice wojskowe, został odszukany, schwytany i zabity w lochu. 22 Potem król ponownie rozmawiał z obrońcami Bet-Sur, zaproponował im pokój i oddalił się po jego zawarciu. Następnie uderzył na ludzi Judy, lecz znów okazał się słabszy. 23 Gdy dowiedział się, że Filipa, pozostawiony w Antiochiis jako wielkorządcab, zbuntował się, wstrząśnięty tym zwrócił się do Żydów i przysiągł spełnić ich słuszne żądania. Pojednał się z nimi, złożył ofiaręs, uczcił świątynię i okazał się hojny dla tego miejsca. 24Potem pożegnał Machabeusza. Hegemonidesa zaś pozostawił jako wodza nad obszarem od Ptolemaidyc aż do ziemi Gerreńczyków. 25 Następnie poszedł do Ptolemaidy. Jej mieszkańcy byli rozgniewani z powodu zawartych układów. Oburzeni żądali ich unieważnieniad. 26Lizjasz wszedł na trybunę i w miarę swoich możliwości starał się bronić. Potem przekonywał ich i uspokoił. A kiedy nastawił ich życzliwie, wyjechał do Antiochii. Taki był przebieg wyprawy i odwrotu króla.

g) Trypolis – miasto portowe nad Morzem Śródziemnym utworzone z trzech fenickich osad, dzisiejsza stolica Libii. h) Alkimos – pełnił legalnie urząd najwyższego kapłana, gdyż pochodził z rodu Aarona i uzyskał nominację królewską (1Mch 7,5+). i) Nominacja Alkimosa i pierwsza wyprawa Nikanora przypadają na 161 r. przed Chr. j) asydejczycy – grecka forma hebrajskiego słowa hasidim – ‘pobożni’; oznacza członków stronnictwa religijnego wiernego Prawu. Część z nich uznała walkę zbrojną za słuszny środek i sprzymierzyła się z Machabeuszami (1Mch 2,42-44). W tym sojuszu asydejczycy reprezentowali orientację bardziej religijną, Machabeusze natomiast – narodowo-polityczną.

Page 1050

1Mch 3,32

Misja Nikanora za panowania Demetriusza I Demetriusz królem 1 Trzy lata późnieje ludzie Judy dowiedzieli się, że Demetriusz, syn Seleukosaf, wpłynął z silnym wojskiem i flotą do portu w pobliżu Trypolisug. 2Zabił Antiocha oraz jego opiekuna Lizjasza i przejął władzę nad regionem.

1Mch 7,1-4

Knowania Alkimosa Niejaki Alkimosh, były najwyższy kapłans, który sam zhańbił się w czasach rozruchów, zrozumiał, że nie ma dla niego żadnej drogi ratunku i już nigdy nie będzie miał dostępu do świętego ołtarzas. 4Około sto pięćdziesiątego pierwszego rokui udał się więc do króla Demetriusza. Zgodnie ze zwyczajem ofiarował mu oliwne gałązki ze świątynis, a ponadto złotą koronę oraz palmę. W tym dniu ograniczył się do tego. 5Gdy Demetriusz wezwał go na posiedzenie rady i zapytał, jakie nastroje panują wśród Żydów i jakie mają zamiary, wykorzystał okazję i pokazał swoją głupotę. 6Powiedział: „Ci Żydzi, którzy są zwani asydejczykamij, a którym przewodzi Juda Machabeusz, podtrzymują wojnę i wywołują rozruchy, nie

1Mch 7,5-25

14

1Mch 3,32

3

Knowania Alkimosa. Alkimos chciał połączyć lojalność polityczną wobec Syrii z zachowaniem religii żydowskiej. Był więc przeciwnikiem stronnictwa machabejskiego, buntowniczego i dążącego do niezależności politycznej. Nie wprowadzał jednak do świątyni porządków greckich, przez co zyskał przychylność części pobożnych Żydów (1Mch 7,1216). W opinii powstańców – jako polityczny sojusznik królewski – był jednak odpowiedzialny za represje na Żydach (1Mch 7,21-24).

2. MACHABEJSKA 13,20 — 14,6

1050

1Mch 13,37

1Mch 2,42; 7,13

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1051

pozwalając, by w królestwie zapanował spokój. 7Z tego powodu przybyłem tutaj, choć pozbawiono mnie odziedziczonej po przodkach godności. Mówię tu o urzędzie najwyższego kapłana. 8Przede wszystkim bowiem troszczę się szczerze o interesy króla, po drugie zaś dbam o moich własnych obywateli. Cały nasz naród cierpi niemało przez brak rozwagi wspomnianych tu ludzi. 9Ty, królu, rozeznaj każdą z tych spraw stosownie do tej wspaniałej życzliwości, jaką okazujesz wszystkim, i zatroszcz się o kraj oraz nasz udręczony naród. 10 Dopóki Juda żyje, niemożliwe jest osiągnięcie pokoju w sprawach publicznych”. 11Kiedy tylko skończył mówić, pozostali przyjaciele królaa, którzy byli wrogo nastawieni do Judy, natychmiast zaczęli jeszcze bardziej podburzać Demetriusza. 1Mch 7,26

1Mch 7,9

1Mch 7,27-32

a) przyjaciele króla – zob. 2Mch 1,14+. b) posypali... ziemią – zob. 2Mch 10,25+.

Nikanor wodzem 12 Zaraz wybrał on Nikanora, który dowodził słoniami, wyznaczył go na wodza Judeis i wysłał tam. 13Dał mu rozkaz schwytania Judy, rozproszenia jego ludzi i ustanowienia Alkimosa najwyższym kapłanems największej świątynis. 14Poganie, którzy w obawie przed Judą uciekli z Judei, przyłączyli się tłumnie do Nikanora, spodziewając się, że odniosą korzyść z niepowodzeń i klęsk Żydów. Pokój z Nikanorem Kiedy Żydzi usłyszeli o wyprawie Nikanora i najeździe pogan, posypali sobie głowy ziemiąb i wznosili błagania do Tego, który ustanowił swój lud na wieki i przez objawienia nieustannie podtrzymywał swoją własność. 16Gdy ich dowódca wydał rozkaz, natychmiast stamtąd wyruszyli. Starli się z nieprzyjacielem przy wiosce Dessau. 17 Szymon, brat Judy, zaatakował Nikanora, ale z powodu nagłego przybycia nieprzyjaciół musiał się powoli wycofać. 18Nikanor jednak, słysząc o waleczności ludzi Judy i o odwadze, z jaką walczyli za ojczyznę, wolał uniknąć krwawego rozstrzygnięcia. 19Dlatego posłał Posidoniosa, Teodota i Matatiasza, aby zawarli pokój. 20Po dokładnym rozważeniu tej propozycji, dowódca ogłosił ją wojsku, które w głosowaniu wyraziło swoją wolę i zgodziło się na zawarcie układów. 21 Ustalono więc dzień i miejsce, w którym wodzowie mieli spotkać się na osobności. Z każdej strony wyjechał powóz, ustawiono siedzenia. 22Juda w odpowiednich miejscach rozstawił uzbrojonych ludzi, obawiając się jakiegoś podstępnego ataku ze strony nieprzyjaciół. W spokoju jednak zawarli 15

1Mch 3,47 Pwt 7,6 2Mch 1,26

1Mch 7,27

Pokój z Nikanorem. Druga Księga Machabejska przedstawia politykę Nikanora przychylniej, niż czyni to równoległe omówienie w 1Mch 7,21-50. Podaje również więcej szczegółów o znajomości Judy i Nikanora i o łączącej ich przez jakiś czas przyjaźni (ww. 23-25), podczas gdy Pierwsza Księga Machabejska skupia się jedynie na ostatnim jej etapie wzajemnej wrogości. Nikanor chciał wypracować kompromis pomiędzy nominacją Alkimosa na najwyższego kapłana a tolerowaniem wpływów politycznych Judy. Zawarte porozumienie, które rozpoczęło przejściowy okres pokoju, było owocem tych starań.

1051

2. MACHABEJSKA 14,7-22

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Alkimos – zob. 2Mch 14,3+. b) Demetriusz – zob. 2Mch 14,1+.

Page 1052

ugodę. 23Nikanor przebywał potem w Jerozolimies i nie uczynił nic niestosownego. Odprawił też pogan, którzy się do niego przyłączyli. 24Zawsze miał przy sobie Judę, którego darzył szczerą życzliwością. 25Namawiał go nawet, aby się ożenił i miał dzieci. Juda rzeczywiście się ożenił i cieszył się spokojnym życiem. Zmiana usposobienia Nikanora Alkimosa, widząc ich wzajemną życzliwość, wziął kopię zawartych układów i udał się do Demetriuszab. Doniósł mu, że Nikanor ma zamiary niezgodne z interesem państwa, bo w jego miejsce najwyższym kapłanems ustanowił Judę, zdrajcę królestwa. 27 Król rozgniewał się i rozdrażniony oszczerstwami tego arcyłotra napisał do Nikanora, że nie akceptuje zawartych układów. Rozkazał też zakuć Machabeusza w kajdany i natychmiast wysłać do Antiochiis. 28 Gdy doszło to do Nikanora, zmartwił się i zasmucił, że musi unieważnić powzięte ustalenia, chociaż ten człowiek nie uczynił nic złego. 29Ponieważ jednak nie mógł sprzeciwić się królowi, czekał na sposobność, aby zręcznie to wykonać. 30 Machabeusz zauważył, że Nikanor stał się wobec niego oziębły i że w zwykłych kontaktach był szorstki. Zrozumiał, że to, co spowodowało tę oziębłość, nie było niczym dobrym. Zebrał więc znaczną liczbę swoich ludzi i ukrył się przed Nikanorem. 31 Kiedy ten zrozumiał, że został przez Judę sprytnie wyprowadzony w pole, przybył do największej i świętej świątynis, gdy kapłani składali codzienne ofiarys, i nakazał im wydać tego człowieka. 32Oni zaś wyznali pod przysięgą, że nie znają miejsca pobytu poszukiwanego. 33Wtedy Nikanor wyciągnął prawą rękę w kierunku świątyni i tak przysiągł: „Jeśli nie wydacie mi Judy zakutego w kajdany, zrównam z ziemią to miejsce poświęcone Bogu i doszczętnie zburzę ołtarzs, a w tym miejscu postawię wspaniałą świątynię Dionizosowi”. 34 Po tych słowach odszedł. Kapłani zaś wyciągnęli ręce do nieba i tak modlili się do Tego, który zawsze był obrońcą naszego ludu: 35„Ty, Panies, który nie potrzebujesz niczego, zechciałeś mieć wśród nas świątynię jako swoje mieszkanie. 36Teraz, Panie nad wszystko świętszy, uchroń na wieki przed zbezczeszczeniem ten doms, który niedawno został oczyszczony”.

1Mch 7,33-38

26

Zmiana usposobienia Nikanora. Fałszywe oskarżenia Alkimosa i niechęć do ugody z powstańcami ze strony króla Demetriusza ponownie zaogniły sytuację. Pokój okazał się nietrwały i został zniszczony w wyniku intryg żądnego władzy Alkimosa. Wybuchła nowa fala prześladowań Żydów. Nikanor zmuszony do zmiany stanowiska posunął się do bluźnierstwa, za które zostanie surowo ukarany. Jego zuchwałość i groźby wypowiedziane przeciwko świątyni przypominają postawę Antiocha IV Epifanesa, który dopuścił się świętokradztwa i zbezczeszczenia jerozolimskiego sanktuarium (1Mch 1,20-24; 2,41-61; 2Mch 5,11-16.21).

2. MACHABEJSKA 14,23-36

1052

1Mch 7,47; 2Mch 15,32

2Mch 6,7

Wj 9,33; 17,11n; 1Krl 8,22.59; Ezd 9,5; Ps 88,10; 143,6; Iz 51,22; Jl 4,2 2Krn 6,2; Dz 17,24

2Mch 10,3

21_2Mch:21_2Mch

2Mch 8,1; Ga 1,13n

2Mch 3,15+

1Mch 7,39-50

9/3/08

2:58 PM

Page 1053

Samobójstwo Razisa 37 Spomiędzy starszyzny Jerozolimys wskazano Nikanorowi Razisa. Był to człowiek kochający miasto i cieszący się wielkim poważaniem. Ze względu na jego oddanie nazwano go ojcem Żydów. 38W czasach minionych rozruchów był już skazany za judaizma. Z wielką gorliwością narażał dla judaizmu ciałos i duszęs. 39Nikanor, który chciał zamanifestować swoją niechęć do Żydów, posłał ponad pięciuset żołnierzy, aby go aresztowali. 40Spodziewał się bowiem, że zada Żydom cios tym aresztowaniem. 41 Wojsko zajmowało już wieżę i starało się wyłamać bramę prowadzącą na dziedziniec. Wydano więc rozkaz, aby podłożyć ogień i podpalić bramy. Wtedy Razis, zewsząd osaczony, rzucił się na swój miecz. 42Wolał raczej umrzeć z honorem, niż wpaść w ręce zbrodniarzy, którzy znieważyliby go w sposób niegodny jego szlachetnego urodzenia. 43Ze względu na szybkie tempo walki cios nie był dobrze wymierzony, a ponieważ wojsko wdzierało się już przez bramy, odważnie pobiegł na mur i mężnie rzucił się w dół, na żołnierzy. 44Ci natychmiast cofnęli się, zostawiając pusty plac. Spadł więc na środek pustej przestrzeni. 45Żyjąc jeszcze, rozpalony gniewem wstał i choć z jego strasznych ran płynęły strumienie krwi, przebiegł między żołnierzami i stanął na urwistej skale. 46Całkowicie wykrwawiony, wydobył z siebie wnętrzności, wziął je w obie ręce i rzucił na żołnierzy, wzywając Władcę życia i duchab, aby mu je zwrócił. W ten sposób zakończył życie.

a) judaizm – zob. 2Mch 2,21+. b) Władcę życia i ducha – zob. 2Mch 3,15+. c) dzień odpoczynku – słowo „szabat” znaczy po hebr. ‘odpoczynek’. Pobożni Żydzi uważali walkę w szabat za zabronioną, ale powstańcy już wcześniej przyjęli, że można w tym dniu bronić życia (1Mch 1,40n).

Wojna Judy z Nikanorem 1 Nikanor dowiedział się, że ludzie Judy znajdują się blisko Samariis. Postanowił więc zaatakować ich w dzień odpoczynkuc, aby nie ponosić żadnego ryzyka. 2 Żydzi, którzy zostali zmuszeni, aby iść z nim, prosili go: „Nie postępuj w tak dziki i barbarzyński sposób. Okaż cześć dla tego dnia, bo wybrał go i uświęcił Ten, który widzi wszystko”. 3Wtedy Nikanor, największy nikczemnik, zapytał: „Czy

15 Wj 20,11

Samobójstwo Razisa. Autor księgi opisuje samobójstwo Razisa jako czyn bohaterski. Wydaje się, że widzi w nim męczennika podobnego do Eleazara oraz matki i jej siedmiu synów (2Mch 6,18 – 7,42). Biblia wspomina o podobnym przypadku samobójstwa – Saula, który nie chciał dostać się w ręce Filistynów (1Sm 31,4). Samobójstwo w obliczu przewagi wrogów było praktykowane w starożytnym judaizmie. Sposób przedstawienia czynu Razisa kojarzy się także z przypadkami honorowego samobójstwa wśród Greków i Rzymian. W historii chrześcijaństwa wskazywano przykład Razisa jako usprawiedliwienie samobójstwa w wyjątkowych sytuacjach. Dziś Kościół naucza, że samobójstwo jest ciężkim przewinieniem, choć mogą zaistnieć okoliczności zmniejszające odpowiedzialność samobójcy (ciężkie zaburzenia psychiczne, wielki strach przed cierpieniem czy torturami). Kościół nie rozstrzyga o wiecznym zbawieniu samobójców. Zalecając modlitwę za nich, zachęca, aby nie tracić nadziei co do ich zbawienia, lecz złożyć ją w miłosiernym i wszechmogącym Bogu. Wojna Judy z Nikanorem. Zwycięska bitwa Judy z Nikanorem została przedstawiona jako starcie sług Boga z bluźniercą i jego wojskiem. Nikanor gardził Bogiem i religią przeciwników. Juda zaś bronił przede wszystkim własności Boga, świątyni (ww. 17n.33n). Najeźdźcy nie udało się przechylić szali zwycięstwa na swoją korzyść przez atak w dzień szabatu, gdyż powstańcy już wcześniej postanowili walczyć w tym dniu, jeśli zajdzie taka konieczność (1Mch 2,41).

1053

2. MACHABEJSKA 14,37 — 15,3

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

a) Władca – zob. 2Mch 3,15+. b) pomnik z trofeów – stawianie ich było zwyczajem w starożytności; na te pomniki składały się głównie zbroje poległych wrogów. Nikanor nie spełnił swojego zamierzenia, lecz sam stał się trofeum zwycięzcy (ww. 30-35). c) Niebo – zob. 2Mch 3,15+. d) Prawa i Proroków – wzmianka ta świadczy o tym, że w czasach machabejskich istniał już kanon ksiąg biblijnych, obejmujący Prawo Mojżeszowe (Pięcioksiąg) oraz księgi prorockie. Te ostatnie u Żydów obejmują dzieła o historii Izraela (Joz, Sdz, 1–2Sm, 1–2Krl). e) Oniasz – zob. 2Mch 3,1+.

Page 1054

jest w niebie Władcaa, który nakazał czcić dzień szabatus?”. 4 Oni oświadczyli: „Jest Pans żyjący, Ten w niebie, Władca, który nakazał obchodzić siódmy dzień”. 5Na to on: „A ja jestem władcą na ziemi, który rozkazuje chwycić za broń i wykonać królewskie polecenie”. Nie udało mu się jednak wypełnić tego oburzającego zamiaru. 6Nikanor niezwykle zarozumiale przechwalał się, że postanowił wznieść pomnik z trofeówb zdobytych na Judzie. 7 Machabeusz z niewzruszoną nadzieją wierzył w pomoc od Pana. 8Prosił tych, którzy z nim byli, aby nie bali się ataku pogan, lecz pamiętali o pomocy, jakiej w przeszłości udzielało im Nieboc. Także i teraz niech oczekują zwycięstwa od Wszechmocnego. 9Umocnił ich słowami Prawas i Prorokówd oraz dodał im odwagi, przypominając bitwy, które stoczyli. 10 W ten sposób podniósł ich na duchu. Ponadto zarzucił poganom i wykazał to, że popełniają zbrodnie i łamią złożone przysięgi. 11Każdego uzbroił nie tyle w poczucie bezpieczeństwa, jakie dają tarcze i włócznie, ile w pociechę płynącą z dobrych słów. Opowiedział im także wiarygodny sen, z którego wszyscy się ucieszyli. 12Jego widzenie było takie: Oniasze, poprzedni najwyższy kapłans, człowiek piękny i dobry, o skromnym sposobie bycia, łagodny w postępowaniu, doskonały mówca, od dziecka praktykujący wszelkie cnoty, modlił się ze wzniesionymi rękami za całą społeczność Żydów. 13Potem ukazał się człowiek wyróżniający się wiekiem i dostojeństwem, a otaczała go jakaś podziwu godna i wspaniała potęga. 14Oniasz wyjaśnił: „To jest przyjaciel, który wiele modli się za naród i za święte miasto – Boży proroks Jeremiasz”. 15Jeremiasz wyciągnął prawą rękę i podał Judzie złoty miecz, mówiąc przy tym: 16 „Przyjmij ten święty miecz, dar od Boga, dzięki któremu zniszczysz nieprzyjaciół”. 17 Słowa Judy dodały im otuchy. Były one rzeczywiście piękne, pobudzały do dzielności i napełniły męstwem dusze młodzieńców. Postanowili więc nie zajmować pozycji obronnych, ale odważnie uderzyć i rzucając się w wir walki, bohatersko rozstrzygnąć sprawę. Miasto bowiem, religia i świątynias były w niebezpieczeństwie. 18Mniej bali się o żony i dzieci, braci i krewnych niż o poświęconą świątynię. 19Także i ci, którzy pozostali w mieście, byli bardzo zaniepokojeni, gdyż obawiali się o wynik walki na otwartym polu. 20Wszyscy czekali na bliskie już rozstrzygnięcie. Nieprzyjaciel się zbliżał. Wojsko ustawiło się w szyku bojowym. Słonie zostały rozstawione w dogodnych miejscach, a jazda zajęła pozycje na skrzydłach.

Wsparcie Boga zapowiedziane w śnie Judy jest także świadectwem wiary we wstawiennictwo zmarłych świętych (ww. 12.14), przez chrześcijan zwane świętych obcowaniem. Powstańcy uznają bez cienia wątpliwości źródło swojego zwycięstwa: pochodzi ono od Boga, który zrealizował swoją obietnicę. Znakiem tego zwycięstwa Boga i kary dla bluźniercy było odcięcie Nikanorowi głowy (języka) i ręki, bo to z ich pomocą składał bluźnierczą przysięgę (2Mch 14,33).

2. MACHABEJSKA 15,4-20

1054

Ez 28,2.9

1Mch 4,8n; 2Mch 8,16.19 Mt 5,17; 7,12; 22,40; Dz 13,15

2Mch 14,34

2Mch 2,5.7

1Mch 4,36

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1055

21

Ps 136,4; 77,18 2Mch 8,18

2Krl 19,35; Iz 37,36; 2Mch 8,19

Wj 23,20; 2Mch 11,6

Ps 149,6

1Sm 17,44.46

Jdt 14,1

1Mch 7,49

Est 3,7.13; 9,17.21; 13,6

2Mch 7,31

Kiedy Machabeusz zobaczył tak liczne wojsko, różnorodność uzbrojenia oraz rozjuszone słonie, wyciągnął ręce do nieba i wezwał Pana, który czyni cudas. Wiedział bowiem, że zwycięstwo nie zależy od uzbrojenia, ale Pan według swego osądu obdarza nim tych, którzy są tego godni. 22Wzywał Go, modląc się w ten sposób: „Ty, Władco, posłałeś swojego aniołas do Ezechiasza, króla Judeis, i zabił on sto osiemdziesiąt pięć tysięcy ludzi z obozu Sennacheryba. 23Panie Niebios, poślij więc i teraz dobrego anioła przed nami, aby siał strach i przerażenie. 24Swoim potężnym ramieniem uderz tych, którzy nadchodzą z bluźnierstwem przeciwko Twojemu świętemu ludowi”. Tymi słowami zakończył. 25 Ludzie Nikanora szli naprzód, trąbiąc i śpiewając pieśni bojowe. 26Ludzie Judy natomiast rzucili się na nieprzyjaciół, wznosząc prośby i modlitwy. 27Walczyli rękami, a sercamis modlili się do Boga. Wybili nie mniej niż trzydzieści pięć tysięcya ludzi, ciesząc się bardzo z objawienia Boga. 28 Kiedy z radością wracali po bitwie, rozpoznali Nikanora, który leżał martwy w zbroi. 29Powstał krzyk i poruszenie, a potem w ojczystym języku wysławiali Władcę. 30Ten, który całym ciałems i dusząs w pierwszej linii walczył za obywateli i był niezwykle oddany rodakom, odciął głowę i całą rękę Nikanora i rozkazał zanieść je do Jerozolimys. 31Kiedy sam tam przybył, wezwał rodaków i kapłanów. Stanął przed ołtarzems, kazał przywołać mieszkańców twierdzy 32i pokazał im głowę podłego Nikanora oraz rękę nikczemnika, którą śmiał wyciągać przeciwko domowi Wszechmocnego. 33Potem uciął język bezbożnegos Nikanora i kazał po kawałku rzucać go ptakom, a rękę tego głupca – powiesić naprzeciwko świątynib. 34Wszyscy zaczęli wysławiać pod niebiosa Pana, który się objawił. Mówili: „Niech będzie uwielbiony Ten, który uchronił swoje miejsce przed zbezczeszczeniem”. 35Następnie zawiesił głowę Nikanora na twierdzy jako czytelny dla wszystkich i oczywisty znak pomocy Pana. 36 Wszyscy razem postanowili przez głosowanie, że trzynasty dzień dwunastego miesiąca, czyli po syryjsku miesiąca Adar, przypadający w przeddzień dnia Mardocheuszac, będzie świętowany i z żadnego powodu nie może pozostać bez wspomnieniad. 37 Tak wyglądały sprawy dotyczące Nikanora.

a) trzydzieści pięć tysięcy – zgodnie ze stylem księgi liczba przesadzona. b) Sposób obejścia się z ciałem Nikanora obrazuje brutalność Judy w walce z wrogami. c) dnia Mardocheusza – chodzi o żydowskie święto Purim, ustanowione na pamiątkę ocalenia Żydów w imperium perskim przed zagładą zaplanowaną przez królewskiego doradcę Hamana. Rzucając losy (purim), wyznaczył on dzień zagłady, który stał się dniem ocalenia dzięki staraniom Żydówki Estery, żony króla Persji (Mardocheusz był jej krewnym i opiekunem). Wydarzenia te opisuje Księga Estery. Święto Purim jest obchodzone 14-15 dnia miesiąca Adar, czyli na przełomie lutego i marca, w czasie pełni księżyca poprzedzającej Święto Paschy. d) W judaizmie będzie to święto obchodzone jako dzień Nikanora.

Epilog Od tego czasu miasto pozostaje we władaniu Hebrajczyków, dlatego też ja w tym miejscu zakończę moje opowiadanie. Epilog. Juda Machabeusz zginął niedługo po tych wydarzeniach, Alkimos zaś był najwyższym kapłanem do 159 r. przed Chr. Świątynia pozostała już w rękach Żydów, natomiast twierdza jerozolimska na sąsiednim wzgórzu była obsadzona przez garnizon syryjski jeszcze przez dwadzieścia lat. W 141 r. przed Chr. ostatni z braci Machabeuszów,

1055

2. MACHABEJSKA 15,21-37

21_2Mch:21_2Mch

9/3/08

2:58 PM

Page 1056

38

Jeśli zostało ono skomponowane pięknie i zgrabnie, osiągnąłem to, czego pragnąłem. A jeśli jest marne i przeciętne, to widocznie tylko na tyle było mnie stać. 39Podobnie jak szkodliwe jest picie samego wina, tak też i samej wody. Wino natomiast zmieszane z wodą w odpowiednich proporcjach jest smaczne i przyjemnie rozwesela. Tak też umiejętna kompozycja opowiadania sprawia radość słuchaczom. Niech więc tutaj będzie koniec.

Szymon, zdobył ją i obsadził wojskiem żydowskim (1Mch 13,50n; 14,36n). Odtąd całe miasto znalazło się w rękach Żydów. Kończąc dzieło, autor ponownie wyjaśnił swój zamysł pisarski (2Mch 2,19-32+). Pragnął stworzyć piękne dzieło literackie, dlatego odpowiednio dobierał wątki i sposób ich przekazu. Proporcje faktów i literackich upiększeń określił przez odwołanie się do zwyczaju mieszania wina z wodą (1:2). Księga nie jest więc relacją historyczną, w której dba się o wierność faktom, ale utworem z gatunku literatury pięknej, jedynie opartym na motywach historycznych. Przede wszystkim jednak dzieło to ma charakter religijny i jest apelem o dochowanie wierności Bogu, który w historii Izraela dał wiele dowodów troski o swój naród.

2. MACHABEJSKA 15,38-39

1056

2Mch 2,29

1E:1E

9/3/08

3:00 PM

Page 1057

WPROWADZENIE DO KSIĄG MĄDROŚCIOWYCH

Księgi mądrościowe w Starym Testamencie Zbiór biblijnych ksiąg mądrościowych obejmuje księgi: Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Mądrości i Mądrości Syracydesa. W tradycyjnym chrześcijańskim układzie ksiąg biblijnych umieszczone są pomiędzy grupą ksiąg historycznych (Joz – 2Mch) a księgami prorockimi (Iz – Ml). Do tego samego nurtu mądrościowego należą również księgi Tobiasza i Barucha, a ponadto jest on obecny na różny sposób w wielu innych pismach ST. W tradycji żydowskiej grupa ksiąg mądrościowych znajduje się po księgach prorockich w ramach zbioru Pism. Żydzi nie uznają jednak za część Pisma Świętego napisanej po grecku Księgi Mądrości, a także Mądrości Syracydesa, która aż do odkryć archeologicznych dokonanych w XX w. znana była wyłącznie w przekładzie na język grecki. W przeciwieństwie do pozostałych pism ST, które poświęcone są przede wszystkim szczególnemu powołaniu narodu wybranego oraz wydarzeniom tworzącym historię zbawienia, księgi mądrościowe zajmują się refleksją nad światem. Ich przesłanie ma więc z założenia charakter ponadczasowy. Działanie pojedynczego człowieka, a także przemiany i rozwój, który można zaobserwować w ciągu dziejów, nie zmieniają bowiem natury człowieka i sensu otaczającej go rzeczywistości (Koh 1,4-11; 3,22). Wiara Izraela, że świat został stworzony przez Boga i powierzony człowiekowi, aby cieszył się nim i przez swoją pracę strzegł go, aktywnie włączając się w dzieło stwórcze (Rdz 1 – 2), pozwala biblijnym myślicielom dostrzegać w prawach rządzących światem działanie Boga. Poznawanie i zgłębianie tych praw zostaje uznane za najwyższą chwałę człowieka (Prz 25,2). Dlatego wypowiedzi oparte o ludzkie doświadczenie są określane w księgach mądrościowych tymi samymi terminami, którymi w innych pismach ST oznacza się wypowiedzi prorockie (np. Prz 30,1; 31,1) oraz pouczenie przekazane przez Mojżesza (np. Prz 3,1; 4,2; 6,20; 31,26). Uniwersalna wartość mądrości Księgi mądrościowe ukazują trud zgłębiania mądrości i postępowania zgodnie z jej wymaganiami jako drogę prowadzącą do szczęścia i pomyślności. Biblijny mędrzec swoją godnością jest równy królom, bo żyjąc według wymagań mądrości, cieszy się pełną wolnością i staje się dla siebie i innych budowniczym sprawiedliwości. Uosobieniem człowieka, który osiągnął pełnię mądrości, jest w tradycji biblijnej król Salomon i jemu symbolicznie przypisana zostaje część ksiąg mądrościowych (Prz, Koh, Pnp, Mdr). Księga Mądrości podkreśla jednak, że Salomon niczym nie różni się od innych ludzi (Mdr 7,1-6) i dlatego każdy człowiek może, tak jak on, kroczyć drogą mądrości. Przypisanie ksiąg mądrościowych Salomonowi ma także na celu zaznaczenie, że mądrość Izraela zasadniczo nie różni się od mądrości innych ludów. Urząd królewski reprezentuje bowiem te rzeczywistości, które są wspólne dla Izraela i innych narodów (1Sm 8,5). Księgi mądrościowe obficie cytują więc tradycje Egiptu, Mezopotamii, Kanaanu, Syrii. Co więcej, czasami wyraźnie o tym informują, na przykład wtedy, gdy przekazują pouczenia

1057

1E:1E

9/3/08

3:00 PM

Page 1058

pogańskich myślicieli Agura (Prz 30,1-14) czy Lemuela (Prz 31,1-9) albo modlitwy Kananejczyków Hemana i Etana (Ps 88; 89; por. 1Krl 5,11). Jedna z ksiąg mądrościowych poświęcona jest nawet w całości sprawiedliwemu Hiobowi, który nie jest Izraelitą, ale mieszkańcem krainy Uz (Hi 1,1). Biblijni myśliciele czerpią ze wszystkich dostępnych im źródeł poznania, przetwarzając jednak i redagując myśl pogańską zgodnie ze swoją wiarą. Mądrość Izraela jest w efekcie pod wieloma względami podobna do mądrości innych narodów i dzięki temu jest też dla nich dostępna. Opis wizyty królowej Saby u Salomona (1Krl 10,1-13) przekazuje jednak przekonanie myślicieli Izraela, że mądrość wszystkich narodów odnajduje swoją pełnię, kiedy zostaje oczyszczona w spotkaniu z wiarą Izraela. Biblijne rozumienie mądrości Dla biblijnych mędrców świat w swojej złożoności i różnorodności jest harmonijną całością objawiającą mądrość, według której został on stworzony. Mądrość przedstawiona zostaje jako pierwsze dzieło Boga i kryterium rządzące całym stworzeniem (Prz 8,22-31). Człowiek nie tworzy więc mądrości, ale odnajduje ją w otaczającym go świecie. Występujące w księgach mądrościowych zbiory tradycyjnych przysłów podkreślają odwieczność mądrości i jej powszechną obecność wśród ludzi (Mdr 6,14). Znaczące jest również to, że przysłowia biblijne dotyczą wszystkich wymiarów życia człowieka, czasami spraw najbardziej oczywistych. Mądrość, do której zdobycia zachęca Pismo Święte, nie polega bowiem na erudycji ani na znajomości tego, co niezwykłe czy tajemne, ale na umiejętności kierowania swoim własnym życiem. Biblijny mędrzec to człowiek, który umie odróżnić dobro od zła i postępuje sprawiedliwie, ciesząc się swoim zwykłym, codziennym życiem. Dążenie do tak rozumianej mądrości jest według ksiąg mądrościowych pierwszym owocem prawdziwej pobożności. U podstaw mądrości znajduje się bowiem bojaźń Boża polegająca na wierze, szacunku i zaufaniu do Boga, który jest wierny, miłosierny i sprawiedliwy. Tak rozumiana bojaźń Boża wyraża się również w tym, że człowiek jest świadomy własnej nieumiejętności postępowania zgodnego z wolą Boga, wyrażoną również w prawach rządzących stworzonym przez Niego światem. Dlatego człowiek bojący się Pana wciąż na nowo podejmuje wysiłek poszukiwania właściwych dróg i dochowania wierności Bogu. Prawdziwi mędrcy mają świadomość, że ich wiedza jest ograniczona (Prz 30,1-4; Koh 7,23). Mędrzec, który zadawala się zdobytą wiedzą, okazuje się największym głupcem (np. Prz 3,7; 26,12), a człowiek niedoświadczony – mędrcem, już w chwili, gdy z pokorą podejmuje poszukiwanie mądrości (1Krl 3,6-12). Mądre słowa muszą być bowiem adekwatne do każdej sytuacji. Wypowiedziane w niewłaściwym czasie i miejscu będą bezowocne (Prz 26,7), nawet niebezpieczne (Prz 26,9), a ich nadmiar prowadzi do przesytu (Prz 25,16). Zarówno w swojej treści, jak i w podawanych motywacjach, wskazania autorów ksiąg mądrościowych nie wnoszą nic ponad to, co zawiera Prawo Mojżeszowe. Biblijni mędrcy podkreślają jednak te aspekty postępowania, które owocują radością życia i pokojowymi relacjami międzyludzkimi. Proponują ideały umiarkowania, pracowitości, sprawiedliwości i porządku. Pieśń nad Pieśniami celebruje też ludzką miłość, która przedstawiona zostaje jako płomienie Pana i siła, która przezwycięża śmierć (Pnp 8,6n). Heroizm i niezwykłe czyny zarezer wowane są jedynie dla nielicznych, wybitnych postaci (Syr 44 – 49). Dominującą cechą wskazań mędrców biblijnych jest przekonanie, że Bóg zawarł w samej naturze świata i życia społecznego zasadę sprawiedliwej odpłaty. Ten, kto czyni dobro, otrzyma w nagrodę jego owoce, a ten, kto dopuszcza się zła, zostanie za nie ukarany. Zasada sprawiedliwej odpłaty nie oznacza jednak pewności nagrody i kary w doczesnym 1058

1E:1E

9/3/08

3:00 PM

Page 1059

życiu. Jest ona przede wszystkim postulatem moralnym, według którego człowiek powinien ukierunkowywać swoje postępowanie. Krytyce naiwnego traktowania tej zasady poświęcone są szczególnie księgi Koheleta i Hioba. Zwłaszcza wobec rzeczywistości śmierci człowiek powinien dostrzegać złudność nadziei na bogactwo, mądrość, sławę czy potomstwo. Śmierć i niesprawiedliwość obecna w świecie ukazują też niewystarczalność wszelkich rozumowych prób wyjaśnienia rzeczywistości. W Księdze Hioba kolejno przedstawione zostają tradycyjne teologiczne teorie tłumaczące porządek świata i wykazana zostaje ich niedostateczność. Szczytem mądrości okazuje się ta sama postawa bojaźni Bożej, która stanowi początek mądrości, a która polega na uznaniu swojej niezdolności do przeniknięcia zamysłu Boga oraz na wierze, że Bóg stworzył wszystko mądrze i sprawiedliwie (Hi 28,28; 42,1-6). Wielkość Boga wyraża się także w tym, że rzeczywistość świata wciąż zaskakuje i zadziwia człowieka (Prz 25,2). Mądrość jest dostępna każdemu człowiekowi, ale nikomu nie zostaje ona narzucona. Jej osiągnięcie wymaga świadomej decyzji i wysiłku kroczenia jej drogą (Mdr 6,12-21). Mądrość jest zarazem darem, który człowiek otrzymuje i o który powinien prosić (Mdr 8,21). Biblijny mędrzec przeżywa całe swoje życie jako poszukiwanie sensu. Przedstawia on Bogu swoje poczucie zagrożenia, cierpienie i zagubienie, swój strach przed śmiercią. Księga Psalmów zbiera modlitwy wypowiadane przez człowieka, który określa siebie jako nędzarza i sierotę (Ps 10,14), i który oczekuje pomocy od Boga. Ma on przy tym świadomość, że nie tylko różni zewnętrzni nieprzyjaciele, ale przede wszystkim jego własny grzech i zagubienie (np. Ps 39,9; 51,11-14) niszczą mu życie i odbierają radość. Mimo to człowiek, który wkracza na drogę mądrości i medytuje Boże prawo, już teraz może czuć się szczęśliwy. Wołaniu o pomoc towarzyszą w Księdze Psalmów hymny wychwalające Boga, które stopniowo stają się coraz liczniejsze. Układ modlitw zebranych w Księdze Psalmów ukazuje, że rozważanie wielkich dzieł Boga stopniowo rozjaśnia ciemności historii i przeradza się w pieśń nową (Ps 33,1-3; 40,4; 96,1; 98,1; 144,9; 149,1), w oczekiwaniu na pełne odkupienie i proklamację Bożej chwały.

1059

1E:1E

9/3/08

3:00 PM

Page 1060

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1061

KSIĘGA HIOBA Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Hioba należy do pism mądrościowych Izraela i stanowi rodzaj utworu dydaktycznego (tzw. maszal). Można ją również traktować jako swoisty poemat religijno-filozoficzny, „dokument mocowania się z Bogiem”. Jej tytułowy bohater, człowiek sprawiedliwy i pobożny, doświadcza niezasłużonego cierpienia. Wyjaśnienie tego problemu w świetle tradycyjnie przyjmowanej tezy o odpłacie stanowi zasadniczy temat księgi. Zagadnienie to, ubrane w piękną szatę poetycką, zostaje poddane przez mędrców refleksji teologicznej i wszechstronnej dyskusji. Szczegółowa analiza treści księgi i jej układu literackiego wskazuje, że dzieło to powstawało stopniowo, przynajmniej w dwóch fazach, i przy udziale wielu autorów wywodzących się z różnych środowisk. Na ogół przyjmuje się, że ostateczny kształt księga przybrała pod koniec przesiedlenia babilońskiego, jednak nie później niż w epoce hellenistycznej, najprawdopodobniej ok. 400 r. przed Chr. Pierwotne opowiadanie o cierpiącym Hiobie (prolog i epilog aktualnej księgi) mogło się wywodzić z kultury mezopotamskiej, skąd przywędrowało do Izraela, gdzie zostało gruntownie przebudowane w duchu religii monoteistycznej i włączone do mądrościowych dyskusji nad ludzkim losem. Zawarta w nim teza o niezawinionym cierpieniu spotkała się ze sprzeciwem mędrców ze środowisk tradycyjnych, których opinie reprezentują trzej przyjaciele Hioba. Krytyczną ocenę wystawiła jej również młodsza generacja mędrców (Elihu), która jednak przyznała, że cierpienie nie zawsze musi być następstwem grzechu. W ostatecznej wersji Księga Hioba stanowi wezwanie do przemyślenia na nowo tradycyjnej tezy o odpłacie, a zarazem uznanie, że cierpienie bez winy mieści się w Bożym planie, choć jego sensu człowiek nie potrafi dociec własnym rozumem i dlatego powinien je przyjąć jako doświadczenie pobożności, które wyjednuje zbawienie. Trudno ocenić, czy te różne poglądy ścierały się w jednym czasie i jakiś autor zebrał je w udramatyzowanej formie jednego dzieła, czy też były stopniowo dołączane do utworu w ciągu dłuższego czasu. Treść i teologia Możemy zatem mówić o różnych warstwach dzieła, które stają się wyraźnie widoczne przy bardziej szczegółowej analizie treści. Księgę zaczyna i kończy dwuczęściowe opowiadanie pisane prozą o dziejach głównego bohatera (Hi 1 – 2; 42,7-17). Hiob żył na starożytnym Wschodzie, był człowiekiem pobożnym, miał rodzinę i duży majątek. Szatan, za zezwoleniem Boga, odebrał mu wszystko, zniszczył jego majętność i pozbawił dzieci, a na samego Hioba zesłał bolesną i odrażającą chorobę. Nie zdołał jednak odwieść go od pobożności. Cierpienie, w którym najbardziej uciążliwy stał się nie ból fizyczny, lecz odczucie milczenia Boga, ostatecznie pozwoliło Hiobowi ukształtować w sobie najbardziej dojrzałe pojęcie wiary, oparte na bezwarunkowym zaufaniu i przekonaniu, że nieprzeniknione działanie Stwórcy zawsze pozostaje tajemnicą, choć tajemnica nie jest Bogiem. Zamiary Boga należy raczej czcić, niż badać (Hi 11,7). Tylko On może pocieszyć serce człowieka, zdaje się mówić 1061

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1062

główne przesłanie księgi (Iz 51,12). Zdruzgotany Hiob, broniąc godności i wolności człowieka (Hi 27,5-6), staje przed Bogiem z wyrzutem, do końca mając nadzieję, że odczuje Bożą bliskość i obecność. Kiedy wydaje się, że bohaterowi pozostaje jedynie śmierć, Bóg pojawia się nieoczekiwanie, tak jak nieoczekiwanie dał Hiobowi odczuć gwałtowność łaski, która przemieniła jego życie. Bóg zawsze zaprasza do przebywania w swojej obecności, co nie oznacza, że nie poddaje człowieka trudnym próbom. Największą siłą Hioba, nawet w chwilach bliskich rozpaczy, zdaje się wciąż tląca się nadzieja, że Bóg jest zawsze wierny, nawet jeśli człowiek w ogóle nie pojmuje Jego działania. Bóg, który się ukrywa, istnieje, a nadzieja w sercu człowieka pielęgnuje wiarę, że On jest (Hi 31,35.37). Drugą warstwę tworzy obszerny dialog cierpiącego bohatera z jego trzema przyjaciółmi, mędrcami ze Wschodu (Hi 3 – 31). Składa się on z trzech serii wystąpień, poprzedzonych i dopełnionych monologiem Hioba. Tematem jest cierpienie, które w ocenie głównego bohatera jawi się jako zupełnie niezawinione, według mędrców zaś stanowi skutek jego niewątpliwej winy. Stanowisko mędrców wynika z wielowiekowej tradycji, zgodnie z którą powszechnie obowiązuje zasada odpłaty dobrem za dobro i złem za zło (Wj 21,23-25). W swojej argumentacji odwołują się oni zatem do dwóch tez: po pierwsze, wobec Boga nikt i nic nie jest czyste; po drugie, tragiczne następstwa grzechu ludzi niegodziwych są ogólnie znane. Równocześnie wzywają cierpiącego do nawrócenia, które jest koniecznym warunkiem odzyskania zdrowia i dobrobytu. Hiob z kolei mówi o swoim bólu i zwątpieniu w sens życia, niestrudzenie obstając przy swojej niewinności. Buntuje się przeciwko jawnej niesprawiedliwości, która go spotkała, i odwołuje się do trybunału samego Boga, chcąc u Niego szukać wyjaśnienia swoich cierpień. Do dyskusji Hioba z przyjaciółmi dołączono – zapewne w późniejszym czasie – hymn o mądrości (Hi 28) oraz ostatnią mowę tytułowego bohatera (Hi 29 – 31). Wystąpienie młodego Elihu (Hi 32 – 37) stanowi kolejną warstwę dzieła. Mędrzec karci swoich przedmówców, że nie potrafili obronić tezy o odpłacie. Następnie sam wygłasza cztery mowy, zbijając argumenty Hioba i żarliwie broniąc sprawiedliwości Boga. Mądrościową debatę nad przypadkiem cierpiącego Hioba kończą dwie mowy Boga. Pierwsza (Hi 38 – 39) wykazuje, że cierpienie niezawinione mieści się w zbawczym planie Boga, ale jest tajemnicą, której człowiek rozumem zgłębić nie potrafi, druga zaś (Hi 40,6 – 41,26) wzywa do uznania porządku ustanowionego przez Boga. Po tych autorytatywnych wyjaśnieniach Hiob uznaje swój błąd i rozpoczyna pokutę (Hi 40,1-5; 42,1-6). Zakończenie pisane prozą (Hi 42,7-17) opisuje dalsze życie Hioba, pełne szczęścia i dostatku w otoczeniu wielu synów i córek. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że owo szczęśliwe zakończenie dzieła nie jest jego konieczną istotą: Hiob pragnął zobaczyć Boga oczyma duszy i odczuć Jego bliskość, Bóg zaś pragnął, aby Hiob zrozumiał, co to znaczy wierzyć; by pojął, że wiara jest darem i żywym zdarzeniem, nie skamieliną przyjętych założeń. Obydwa pragnienia, Boga i człowieka, spełniają się z chwilą, gdy Hiob uznaje swój błąd i kładzie rękę na ustach, na znak pokornego podporządkowania się Bogu (Hi 40,1-5; 42,1-6). To prawdziwe apogeum przesłania tej księgi. Dlatego tylko Hiob ze wszystkich przemawiających w utworze mówi o Bogu prawdę – mówi bowiem sercem i poprzez nie ma odwagę pragnąć bliskości Stwórcy. Księga Hioba niosła pokrzepienie przede wszystkim Żydom, których dzieje obfitowały w bolesne próby i krwawe prześladowania. Przygotowywała ich na przyjęcie tajemnicy cierpienia niezawinionego, które pełny wymiar osiągnęło w zbawczym dziele Jezusa Chrystusa (1Kor 1,22-24).

1062

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1063

KSIĘGA HIOBA

Dramatyczne dzieje sprawiedliwego Hioba Ogólna charakterystyka Hioba 1 Żył w ziemi Uza człowiek o imienius Hiobb, doskonały i prawy, bogobojny i stroniący od zła. 2Urodziło mu się siedmiu synów i trzy córki. 3Posiadał siedem tysięcy owiec, trzy tysiące wielbłądów, pięćset par wołów zaprzęgowych, pięćset oślic i bardzo liczną służbę. Był bogatszy od wszystkich ludzi Wschodu. 4 Jego synowie zbierali się i urządzali uczty kolejno u każdego z nich, w ustalonym z góry dniu. Zapraszali także swoje trzy siostry, aby jadły i piły wraz z nimi. 5Kiedy dobiegały końca dni ucztowania, Hiob wzywał ich, aby dokonać obrzędu oczyszczeniac. Wstawał wczesnym rankiem i składał ofiarę całopalnąs, za każdego z nich, ponieważ mówił: „Może moi synowie zgrzeszyli i obrazili Boga w swoich sercachs”. Hiob zawsze tak postępował.

1

1Krl 22,19-23 Za 3,1n; Łk 22,31

Pobożność Hioba poddana pierwszej próbie Zdarzyło się któregoś dnia, że synowie Bożyd przybyli, aby się stawić przed PANEMs. Przybył także szatane i stanął pośród nich. 7PAN powiedział do szatana: „Skąd przychodzisz?”. Szatan odpowiedział PANU: „Okrążyłem ziemię i przemierzyłem ją wzdłuż i wszerz”. 8Wtedy PAN rzekł do szatana: „Czy zwróciłeś uwagę na mojego sługę Hioba? Nie ma przecież na ziemi drugiego człowieka tak doskonałego i prawego, bogobojnego i stroniącego od zła”. 9Szatan odpowiedział PANU: „Czy Hiob czci Boga bez powodu? 10Czy to nie Ty sam wzniosłeś ogrodzenie, aby go ochraniać wraz z jego domem i wszystkim, co do niego należy? Błogosławiszs jego przedsięwzięciom, a jego dobytek w kraju ciągle się pomnaża. 11Ale wyciągnij tylko rękę i dotknij wszystkiego, co posiada. Na pewno będzie ci w twarz złorzeczyłf!”. 12Na to 6

a) Uz – kraina leżąca prawdopodobnie w Arabii. Dzisiejsi Arabowie czczą dom Hioba obok miejscowości Nawa w górach Hauran. b) Hiob – etymologia niepewna, prawdopodobnie hebr. Ijjob – ‘prześladowany’, ‘poddany próbie’; w dawnych tłumaczeniach Job. Imię to występuje jeszcze tylko w Ez 14,14.20 i Syr 49,9. Prorok Ezechiel zestawia Hioba z Noem i z Danielem, wspomnianym także w pozabiblijnym tekście z Ugarit. c) obrzędu oczyszczenia – spożywanie pokarmów zakazanych przez Prawo (Kpł 11) czyniło człowieka nieczystym, pozbawiając go możliwości udziału w kulcie, zanim nie dokonał rytualnego oczyszczenia. Zob. Słownik. d) synowie Boży – czyli aniołowie (Hi 38,7; Ps 29,1; 89,7). e) szatan – czyli jeden z aniołów, pełniący funkcję oskarżyciela publicznego w Boskim trybunale (Za 3,1). Nie należy go mylić z szatanem w rozumieniu NT, gdzie jest on głównym wrogiem Boga (np. Łk 10,18; Ap 12,9; 20,2; por. Słownik). f) złorzeczył – w oryginale eufemizm, dosł.: czy w twarz nie będzie ci „błogosławił”?

Ogólna charakterystyka Hioba. Początkowy obraz bohatera nosi znamiona literackiego wyolbrzymienia. Uwypukla jego przymioty moralne oraz niespotykane bogactwo, będące owocem otrzymanego błogosławieństwa. Wspólne ucztowanie synów i córek wskazuje na Bożą harmonię panującą w jego rodzinie. Pobożność Hioba poddana pierwszej próbie. Kolejne sceny rozgrywają się raz w niebie, raz na ziemi. Najpierw na posiedzeniu dworu niebieskiego szatan, występujący jakby w roli oskarżyciela publicznego, wyraża zasadniczą wątpliwość, czy przypadkiem Hiob nie jest prawy i pobożny wyłącznie z czystej kalkulacji. W warunkach, jakie stworzył mu Bóg (w. 10), każdy postąpiłby tak samo, ponieważ to mu się opłaca. Najlepszym sposobem, aby sprawdzić prawdziwość

1063

HIOB 1,1-12

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Sabejczycy – lud wywodzący się z semickiego plemienia Saby (Rdz 10,28), zamieszkujący południowo-zachodnią Arabię. Trudnili się głównie handlem, a karawany z ich wielbłądami wędrowały po całym obszarze Środkowego Wschodu (1Krl 10,1-13). b) Chaldejczycy – chodzi o Babilończyków. Nazwa nawiązuje do aramejskiego szczepu, który współtworzył imperium neobabilońskie. c) nagi tam odejdę – Hiob mówi o śmierci jako o powrocie do wnętrza ziemi, nie do łona matki. d) synowie Boży – zob. Hi 1,6+. e) szatan – zob. Hi 1,6+.

Page 1064

PAN rzekł do szatana: „Oto wszystko, co do niego należy, jest w twojej mocy. Ale nie podnoś ręki na niego samego”. I odszedł szatan od PANA. 13 Zdarzyło się któregoś dnia, że synowie i córki Hioba jedli i pili wino w domu najstarszego brata. 14Wtedy przyszedł do Hioba posłaniec i powiedział: „Woły były przy pługach, a oślice pasły się obok. 15Nagle wpadli Sabejczycya, zabrali je, a służbę pozabijali mieczem. Tylko ja ocalałem, aby ci o tym donieść”. 16Gdy on jeszcze mówił, przyszedł następny i powiedział: „Ogień Boży spadł z nieba, ogarnął owce oraz służbę i pochłonął ich. Tylko ja ocalałem, aby ci o tym donieść”. 17 Gdy on jeszcze mówił, przyszedł następny i powiedział: „Trzy oddziały Chaldejczykówb napadły na wielbłądy i uprowadziły je, zabijając służbę mieczem. Tylko ja ocalałem, aby ci o tym donieść”. 18Gdy on jeszcze mówił, przyszedł następny i powiedział: „Twoi synowie i córki jedli i pili wino w domu najstarszego brata. 19Nagle od strony pustyni nadciągnął gwałtowny wicher, wstrząsnął czterema narożnikami domu, zawalił go na dzieci i wszystkie zginęły. Tylko ja ocalałem, aby ci o tym donieść”. 20 Wtedy Hiob wstał, na znak rozpaczy rozdarł ubranie i ogolił głowę, rzucił się na ziemię i tak pozostał. 21Potem powiedział: „Nagi wyszedłem z łona matki i nagi tam odejdęc. PAN dał i PAN wziął, niech imięs PANA będzie błogosławione”. 22 Wszystkie te wydarzenia nie doprowadziły Hioba do grzechus. Nie poczynił Bogu żadnego zarzutu. Pobożność Hioba poddana drugiej próbie 1 Zdarzyło się któregoś dnia, że synowie Bożyd przybyli, aby się stawić przed PANEMs. Przybył także szatane i stanął pośród nich, aby się stawić przed PANEM. 2PAN zapytał szatana: „Skąd przychodzisz?”. Szatan odpowiedział PANU: „Okrążyłem ziemię i przemierzyłem ją wzdłuż i wszerz”. 3Na co PAN go spytał: „Czy zwróciłeś uwagę na mojego sługę Hioba? Nie ma przecież na ziemi drugiego człowieka tak doskonałego i prawego, bogobojnego i stroniącego od zła. Trwa on w swojej doskonałości, choć nakłoni-

2

miłości Hioba do Boga, jest poddanie go próbie. Scena na ziemi (ww. 13-22) przedstawia wyolbrzymiony obraz nieszczęść, jakie na niego spadają, ale też reakcję potwierdzającą szczerość jego intencji. Wyraźnie podkreśla się brak jakiegokolwiek grzechu w postawie Hioba (w. 22). Takie stwierdzenie niewątpliwie stało w sprzeczności z tradycyjną tezą o odpłacie, domagało się więc głębszej refleksji i mądrościowego wyjaśnienia, co znalazło swój wyraz w treści całej Księgi Hioba. Wielowiekowe rozważania nad naturą niezawinionego cierpienia doprowadziły do przyjęcia tezy zawartej później w Mądrości Syracydesa (II w. przed Chr.), zgodnie z którą pobożność człowieka jest sprawdzana przykrymi doświadczeniami (Syr 2,1-18). Jednak dopiero Jezus w NT w pełni odsłoni tajemnicę cierpienia, biorąc je na siebie i ofiarując za zbawienie świata. Każdy zaś chrześcijanin jest wezwany do współudziału w tym zbawczym cierpieniu (2Kor 1,5-7; 4,17; Flp 3,10). Pobożność Hioba poddana drugiej próbie. Po raz drugi widzimy sceny rozgrywające się w niebie i na ziemi. Bóg cieszy się z nieskazitelnej postawy Hioba, ale szatan nie daje za wygraną. Dotknięcie bolesną chorobą skóry, prawdopodobnie trądem złośliwym, jest kolejną próbą jego pobożności, sprawdzianem, czy Hiob w swojej miłości do Boga nie kieruje

HIOB 1,13 — 2,3

1064

Rdz 2,7; Koh 5,14; 1Tm 6,7n Koh 5,18; Syr 11,14

22_Hi:22_Hi

Tb 2,14; 2Krl 6,33

Iz 52,14

9/3/08

3:00 PM

Page 1065

łeś Mnie, abym go niszczył bez powodu”. 4Szatan odpowiedział PANU: „Coś za cośa; wszystko, co człowiek posiada, odda za swoje życie. 5Wyciągnij tylko rękę i dotknij jego ciałas i kości. Na pewno będzie ci w twarz złorzeczył”. 6Na to PAN rzekł do szatana: „Oto jest w twoich rękach. Ale życia mu nie odbieraj”. 7I odszedł szatan od PANA. Potem szatan poraził Hioba bolesnymi wrzodami na całym ciele. 8Wziął więc Hiob skorupę, aby się nią drapać, i usiadł w popiele. 9I rzekła do niego żona: „Nadal chcesz trwać w swej doskonałości? Złorzecz Bogu i umieraj!”. 10Ale on jej odparł: „Mówisz jak głupia. Jeśli przyjmowaliśmy od Boga dobro, dlaczego nie mielibyśmy przyjąć zła?”. Także wtedy Hiob nie zgrzeszył swoimi wargamib. 11 Trzej przyjaciele Hioba usłyszeli o całym nieszczęściu, które spadło na niego, i przyszli, każdy ze swej krainy: Elifaz z Temanuc, Bildad z Szuach i Sofard z Naamy. Umówili się bowiem, że przyjdą, aby okazać mu współczucie i pocieszyć go. 12 Już z daleka dostrzegli go, ale nie poznali. Podnieśli krzyk i zaczęli płakać, rozdzierając szatye. Potem posypali głowy popiołemf. 13Siedem dni i siedem nocyg siedzieli przy nim na ziemi. Żaden z nich nie wypowiedział do niego nawet jednego słowa, bo widzieli, że jego ból jest bardzo wielki.

a) Coś za coś – dosł. skóra za skórę. Jest to zwrot zaczerpnięty z ludowego przysłowia, odwołujący się do handlu wymiennego. Według szatana Hiob wciąż jest pobożny tylko dlatego, że w zamian cieszy się dobrym zdrowiem. b) wargami – być może aluzja do późniejszej sytuacji: Hiob zgrzeszy wargami, ale nie sercem. c) Elifaz z Temanu – imię to nosił też syn Ezawa (Rdz 36,4.10-12; 1Krn 1,35n). Teman oznacza po prostu ‘kraj południowy’. Imiona i miejsca pochodzenia pozostałych mędrców nie występują poza Księgą Hioba. d) Sofar – do dzisiaj znana jest miejscowość Ain-Cofar, leżąca na drodze pomiędzy Damaszkiem a Bejrutem. e) rozdzierając szaty – na znak bólu i rozpaczy; gest ten był również zwyczajową reakcją na publiczne zło (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). f) posypali głowy popiołem – dosł. rzucali popiół nad głowami w kierunku nieba, błagając, aby z nieba nadeszło potwierdzenie niewinności Hioba albo pomoc w jego cierpieniu. g) Siedem dni i siedem nocy – zwyczajowy okres żałoby trwał siedem dni (np. Syr 22, 12); tutaj symboliczne określenie długiego czasu milczenia.

Krzyk człowieka udręczonego

Jr 20,14-18

Syr 23,14

Lepiej się nie urodzić 1 Później Hiob otworzył usta i przeklinał dzień swoich narodzin. 2 Hiob zaczął krzyczeć: 3 „Niech przepadnie dzień, w którym się narodziłem, i noc, która oznajmiła: «Począł się chłopiec!». 4 Niech ten dzień stanie się ciemnością, niech Bóg z wysokości nie troszczy się o niego i niech nie rozbłyśnie nad nim dzienne światło. 5 Niech go pochłonie mrok i ciemność, niech go okryje gęsta chmura i niech go przerazi zaćmienie słońca.

3

się wyłącznie własną korzyścią: coś za coś (w. 4). Tajemniczą postawę Boga, dopuszczającego ciężkie próby na człowieka, można porównać do sytuacji z Rdz 22, gdzie Abraham otrzymał polecenie złożenia swojego syna w ofierze. I Abraham, i Hiob przechodzą próbę, by mogli poprzez cierpienie do głębi odkryć prawdę o sobie samych, o istocie zawierzenia Bogu i Jego wierności. Ta prawda, odsłonięta przed człowiekiem dzięki łasce, wynika z niezgłębionej mądrości Boga. W pier wotnym opowiadaniu, które autor wykorzystał jako ramy swojego dzieła (zob. Wprowadzenie), odpowiedzią Boga na niewzruszenie nieskazitelną postawę Hioba było szczęśliwe zakończenie (Hi 42,7-17). Tymczasem w w. 11 zostają wprowadzone nowe postacie, które w toczącym się dramacie tworzą dodatkowe napięcie. Obserwując cierpienia Hioba, przyjaciele wyciągną wniosek o jego grzeszności. Najgłębsze cierpienie wewnętrzne zmieniło Hioba tak, iż przyjaciele nie mogli go poznać (w. 12). Lepiej się nie urodzić. Hiob przerywa siedmiodniową ciszę, aby wyrazić swój ból. Od razu rzuca się w oczy silny kontrast pomiędzy łagodnym Hiobem, który jest pogodzony z losem (Hi 1 – 2), a tym, który podobnie jak Jeremiasz (Jr 20,14-18) przeklina dzień swoich narodzin. Werset 4 wydaje się wręcz zaprzeczeniem słów Boga wypowiedzianych w pierwszym dniu stworzenia: Niech się stanie światłość (Rdz 1,3).

1065

HIOB 2,4 — 3,5

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Lewiatan – zwany także smokiem, krokodylem, zwinnym wężem. W wyobrażeniach starożytnych Semitów był to potwór morski, uosobienie wrogiej Bogu siły, która została przez Niego pokonana (Hi 40,25; Ps 74,14; 104,26; Iz 27,1). b) kolana – w starożytności istniał zwyczaj, że po urodzeniu dziecka ojciec brał je na kolana, uznając je tym samym za swoje (Rdz 50,23).

Page 1066

6

Niech tę noc wchłonie ciemność, niech nie znajdzie miejsca pomiędzy dniami roku i niech jej nie będzie w liczbie miesięcy. 7 Niech się ta noc stanie bezpłodna i niech nie rozbrzmiewa okrzykami radości. 8 Niech jej złorzeczą ci, którzy i dzień przeklinają i którzy usiłują poskromić Lewiatanaa. 9 Niech się zaćmi jej wschodząca gwiazda, niech daremnie wyczekuje światła i niech nie ogląda promieni zorzy. 10 Bo nie zamknęła przede mną bramy łona ani nie usunęła udręki sprzed moich oczu. Lepiej umrzeć niż żyć Dlaczego nie umarłem przy narodzeniu, i nie skonałem po wyjściu z łona matki? 12 Czemu przyjęły mnie kolanab i piersi podały pokarm? 13 Teraz leżałbym spokojnie, spałbym i odpoczywał, 14 razem z królami i ich doradcami, z tymi, którzy wznieśli sobie grobowce, 15 albo z książętami, którzy gromadzą złoto i w domach mają pełno srebra. 16 Albo czemu nie stałem się martwym płodem, jak niemowlęta, które nie widziały światła? 17 Tam bezbożnicys są już niegroźni, odpoczywają pozbawieni siły. 18 Tam są bezpieczni także więźniowie, nie muszą słuchać głosu strażnika. 19 Tam wielki i mały są sobie równi i niewolnik jest wolny przy swoim panu. 20 Po co dane jest światło nieszczęśliwym i życie zgorzkniałym na duszys? 21 Z tęsknotą wypatrują oni śmierci, lecz nie nadchodzi, szukają jej gorliwiej niż ukrytych skarbów. 22 Na pewno krzyczeliby z radości i bardzo by się cieszyli, że grób znaleźli. 11

Tajemnica ludzkiego cierpienia Dlaczego drogas człowieka jest przed nim ukryta i Bóg zewsząd go osaczył? 24 Bo łzy się stały moim chlebem, a mój jęk rozlewa się jak woda. 25 Bo opanowało mnie przerażenie

Hi 10,18n; Koh 4,2; 6,3-5

Iz 14,9-11; Ez 32,8-32

Ap 9,6

23

Ps 42,4

Lepiej umrzeć niż żyć. Hiob świadom, że nie może zmienić faktu własnych narodzin, pragnie przynajmniej umrzeć. Pobyt w krainie umarłych wydaje mu się bardziej sprawiedliwy, gdyż tam wszyscy są równi i nie muszą cierpieć. Hiob pragnie śmierci, bo ona może go wybawić od obecnych udręk (ww. 24-26).

HIOB 3,6-25

1066

22_Hi:22_Hi

Prz 10,24

9/3/08

3:00 PM

Page 1067

i spadło na mnie to, czego się bałem. 26 Nie mam chwili spokoju ani wytchnienia, jeszcze nie ochłonąłem, a znów zjawia się udręka”.

a) Zaczerpnięty z Psalmów (np. Ps 7,3; 10,9; 17,12) ironiczny obraz człowieka bezbożnego. Wydaje się mu, że jest najpotężniejszy, lecz w rzeczywistości jego moc nic nie znaczy przed Bogiem.

Czy człowiek może wyznać przed Bogiem, że jest sprawiedliwy? Cierpienie jest karą za grzech 1 Odezwał się Elifaz z Temanu i powiedział: 2 „Słowo pewnie sprawi ci przykrość, ale któż mógłby się od niego powstrzymać? 3 Otóż ty kiedyś pomagałeś wielu, dodawałeś otuchy załamanym. 4 Gdy ktoś się chwiał, podtrzymywały go twoje słowa, wzmacniałeś uginające się kolana. 5 Teraz sam uległeś słabości i gdy cię dotknęła, załamałeś się. 6 Czy twoja pobożność nie jest dla ciebie ostoją, a prawość twojego postępowania nadzieją? 7 Przypomnij tylko sobie: Czy kiedykolwiek zginął ktoś niewinny? Czy gdziekolwiek giną ludzie prawi? 8 Widziałem takich, którzy czynili nieprawość, siali ucisk i go zbierali. 9 Zostali powaleni oddechem Boga, zginęli pod naporem Jego gniewus. 10 Choć ryczy lew i słychać pomruk lwicy, wypadną zęby drapieżcy. 11 Lew ginie z braku łupu i rozproszone jest jego potomstwoa.

4

Ps 37,25; Prz 12,21; Syr 2,10

Ps 7,17; Prz 22,8; Syr 7,3; Oz 8,7

Ps 17,12; 22,14.22; Prz 28,15

Hi 33,14

Ps 119,120

Każdy człowiek jest grzeszny 12 Ukradkiem doszło do mnie słowo, moje ucho uchwyciło szmer. 13 W czasie sennych marzeń, gdy tłoczą się myśli, kiedy twardy sen ogarnia ludzi, 14 strach i lęk mnie opanowały, aż z przerażenia zadrżałem na całym ciele. 15 Lekki powiew przeszedł po mojej twarzy, włosy zjeżyły mi się na głowie. 16 Ktoś stał, ale jego twarzy nie rozpoznałem, Cierpienie jest karą za grzech. W swoim pierwszym wystąpieniu Elifaz jasno odwołuje się do zasady odpłaty (w. 7), zgodnie z którą człowieka prawego i posłusznego woli Bożej nie może spotkać krzywda, natomiast nieszczęście i cierpienie dotyka jedynie niegodziwca jako kara za jego występki (Ps 37; 91; 92; 112). Przywołanie tej tradycyjnej nauki stawia Hioba w sytuacji grzesznika, czemu on sam będzie do końca zaprzeczał. W swojej argumentacji Elifaz odwołuje się do prawdy płynącej z doświadczenia, że każdy człowiek ulega słabościom (ww. 2-11). Każdy człowiek jest grzeszny. Przyjaciel Hioba dość zaskakująco przywołuje argument zaczerpnięty z tajemniczego objawienia prywatnego (Hi 4,12-16), które uświadomiło mu, że skoro wobec doskonałego Boga nawet aniołowie mają swoje „słabości”, to tym bardziej ułomni są zwykli ludzie. Retoryczne pytanie usłyszane w czasie widzenia (Hi 4,17)

1067

HIOB 3,26 — 4,16

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) swoim sługom i swoim posłańcom – chodzi o aniołów, istoty duchowe, które naturą przewyższają ludzi, jednak nie są w pełni doskonałe. b) przerwie się sznur ich namiotu – Elifaz mówi o śmierci (Koh 12,6), która kończy doczesne życie, symbolizowane przez namiot (2P 1,13n). c) świętych – określenie to odnosi się do aniołów (np. Hi 15,15; Dn 4,10.14.20; 8,13; Za 14,5), które niekiedy są pośrednikami pomiędzy Bogiem a ludźmi (Tb 12,12; Hi 33,23n). d) w bramie miejskiej – tam przeprowadzano rozprawy sądowe i zwoływano zebrania sprawujących władzę.

Page 1068

jakaś postać tkwiła przed moimi oczami; wokoło cisza, potem słyszałem głos: 17 «Czy człowiek może być uznany przez Boga za doskonale prawego? Czy Stwórca może uznać człowieka za stworzenie bez skazy?». 18 Przecież On nie dowierza nawet swoim sługom i swoim posłańcoma ukazuje ich braki. 19 Cóż więc mówić o mieszkańcach lepianek z gliny, osadzonych na piasku, które można rozgnieść jak mola? 20 Między rankiem a wieczorem ulegną zagładzie, przepadną na zawsze i nikt ich nie wspomni. 21 Na końcu przerwie się sznur ich namiotub i umrą bez osiągnięcia mądrości. 1 Zawołaj! Któż ci odpowie? Do którego ze świętychc się zwrócisz? 2 Bo głupca zabija troska, a nierozumnego uśmierca zajadłość. 3 Widziałem, jak głupiec zapuszczał korzenie, i zaraz przekląłem jego siedzibę. 4 Jego synowie sami pozbawiają się ratunku, w bramie miejskiejd nikt ich nie popiera i giną. 5 Człowiek głodny zje jego zbiory, wydobędzie je nawet spod cierni, a chciwiec zagrabi majętność. 6 A przecież nieszczęście nie rośnie na polu ani udręka nie wyrasta z ziemi. 7 Bo człowiek rodzi się, by cierpieć, inaczej niż iskry, które lecą w górę.

Hi 15,14; 25,4-6; Ps 143,2; Prz 20,9

Hi 15,15

Iz 38,12; 2Kor 5,1-4

5

Bóg karci i pociesza Ale ja bym się zwrócił do Boga i Bogu powierzył moją sprawę. 9 On czyni rzeczy wielkie i niezgłębione, przedziwne i niepoliczone. 10 On zsyła deszcz na całą ziemię i wodą podlewa pola uprawne. 11 Poniżonych wywyższa, a smutnym niesie wybawienie. 12 Udaremnia zamiary przebiegłych, ich ręce pracują bez skutku.

Ps 109,10; 127,3-5

Rdz 3,17-19

8

Hi 9,10; 37,5; Ps 147,8nn; Syr 43,32

1Sm 2,7n; Ps 75,7n; Łk 1,52

prowadzi Elifaza do stwierdzenia grzeszności wszystkich i w konsekwencji do konieczności uznania tego faktu jako warunku odzyskania zdrowia i pomyślności. Elifaz surowo wytyka Hiobowi brak roztropności oraz odwagi, by przyznać się do własnej słabości. Krytykuje jego bunt przeciwko słusznej karze wymierzonej mu przez Boga. W przekonaniu mędrca, przedstawiciela całej tradycji mądrościowej, każdy ból jest namacalnym dowodem winy. Powinien uznać swoją grzeszność, nawet jeśli jej nie rozumie. Elifaz odradza przyjacielowi kierowanie skarg do nieba, gdyż, dopóki trwa w uporze, nie znajdzie on wsparcia wśród niebian (Hi 5,1). Bóg karci i pociesza. Rada Elifaza sprowadza się do zachęty, aby Hiob dostrzegł w swoim cierpieniu napomnienie ze strony Boga. On kieruje wszystkim z mądrością i dla dobra człowieka przeprowadza go przez ciężkie próby. Podobną interpretację bolesnych doświadczeń można spotkać również w NT (np. Hbr 12,5-7; Ap 3,19).

HIOB 4,17 — 5,12

1068

22_Hi:22_Hi

1Kor 3,19

Ps 94,12; Prz 3,11n; Hbr 12,5n; Ap 3,19 Ps 147,3; Oz 6,1

Ps 33,19; Jr 39,18

Ps 31,21; 91

2Krl 3,19-25; Iz 11,6-8: Oz 2,20

Pwt 28,4.11

9/3/08

3:00 PM

Page 1069

13

Mędrców wikła w ich własną przebiegłość, a radę chytrych udaremnia. 14 W jasny dzień ogarnie ich ciemność, w południe będą błądzić jak w nocy. 15 Od miecza ich słów On wybawia, ubogiego wyrywa z ręki silniejszych. 16 Biedny umacnia się nadzieją, a niegodziwość zamyka usta. 17 Jakże szczęśliwy jest człowiek, którego Bóg upomina, nie gardź więc karceniem Wszechmocnegoa. 18 Bo On zrani, ale i opatrzy, uderzy, lecz także uzdrowi dotknięciem ręki. 19 Sześć razy cię wesprze w nieszczęściu, za siódmym zło cię nie dotknie. 20 W czasie głodu uratuje cię od śmierci, a w bitwie – od ciosu miecza. 21 Zasłoni cię przed biczem języka, nie ulękniesz się nadciągającej zagłady. 22 Będziesz śmiał się z klęski i głodu, nie przestraszysz się dzikiego zwierzęcia. 23 Bo sprzymierzysz się z kamieniami na ziemib, a dzikie zwierzęta będą żyć z tobą w zgodzie. 24 Przekonasz się, że pokójs panuje w twoim namiocie, obejrzysz swą siedzibę i nie dostrzeżesz braków. 25 Zobaczysz, jak liczne będzie twe potomstwo, a twoje latorośle – jak trawa na polu. 26 W sędziwym wieku zejdziesz do grobu, jak snopy zebrane we właściwym czasie. 27 Zbadaliśmy to wszystko, tak jest rzeczywiście. Posłuchaj tego i sam to rozważ”.

a) Wszechmocnego – to starożytne określenie Boga znane było już w czasach izraelskich patriarchów (np. Rdz 17,1). b) Górzyste tereny Palestyny nie sprzyjały uprawie roli, którą trzeba było, często bezskutecznie, oczyszczać z kamieni (Iz 5,2). Zawarcie z nimi przymierza przez człowieka ufającego Bogu oznacza, że nie będą one mu przeszkodą w uzyskaniu obfitych plonów. c) strzały Wszechmocnego – według starożytnych mitologii bogowie w ten właśnie sposób wywoływali choroby i zarazy. Tę pozostałość antycznych przekonań spotykamy również w Księdze Psalmów, gdzie Bóg strzałami poskramia niegodziwców albo wymierza im karę (np. Ps 64,8).

Słowa pełne bólu Lepiej umrzeć niż cierpieć 1 Hiob odpowiedział tymi słowami: 2 „Gdyby moją tragedię można było zważyć i położyć na szali razem z mym nieszczęściem, 3 byłyby na pewno cięższe od piasku morskiego. Dlatego moje słowa nie znają umiaru. 4 Bo utkwiły we mnie strzały Wszechmocnegoc, mój duch pije ich truciznę, przygniata mnie lęk zesłany przez Boga. 5 Czy dziki osioł ryczy na pastwisku, a wół pomrukuje, kiedy ma paszę?

6 Hi 16,13; Ps 38,3

Ps 88,17

Lepiej umrzeć niż cierpieć. Hiob nie zgadza się ze stanowiskiem przyjaciela, choć nie odnosi się wprost do słów przedmówcy. Na początku wypowiedzi raz jeszcze z dużą dozą emocji wspomina o swoim bólu, którego nie da się z niczym porównać. Hiob jest przekonany, że ogrom cierpienia daje mu prawo do skargi. Mając wewnętrzne poczucie dochowania wierności Bogu (w. 10), jedynej drogi wyjścia upatruje w śmierci (w. 9).

1069

HIOB 5,13 — 6,5

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Świętego – tym mianem określano samego Boga (Iz 6,3; Ha 3,3). Od ludzi, którzy zbliżają się do Niego, domaga się On uświęcenia (Kpł 11,44; 19,2; 20,7; 1P 1,16). b) Wszechmocnego – zob. Hi 5,17+. c) Tema – dosł. bezludna okolica. Jest to region w północnej Arabii (Iz 21,14; Jr 25,23). d) Saba – kraj w południowo-zachodniej Arabii, którego mieszkańcy trudnili się handlem złotem, drogimi kamieniami i kadzidłem (Iz 60,6; Jr 6,20; Ez 27,23).

Page 1070

6

Czyż można jeść pokarm bez soli albo czy smakuje samo białko jajka? 7 Brzydzę się nawet tego dotknąć, a stało się to dla mnie pokarmem. 8 Oby została spełniona moja prośba i Bóg dał mi to, czego pragnę! 9 Niech mnie zniszczy, niech podniesie rękę i mnie zgładzi! 10 Tylko ta pozostanie mi pociecha, i ucieszę się w okrutnym bólu, że nie zaparłem się słów Świętegoa.

Ps 107,18

Ból nie do zniesienia 11 Skąd mam brać siłę, żeby przetrwać? Jak długo jeszcze będzie się ciągnąć moje życie? 12 Czyż jestem twardy jak kamień albo czy moje ciałos jest z brązu? 13 Czyż nie ma już dla mnie ratunku i zostałem pozbawiony pomocy? 14 Kto bliźniemus odmawia współczucia, ten wyzbywa się bojaźnis Wszechmocnegob. 15 Bracias moi zwodzą mnie jak potok, jak wody przepływające w korytach rzek; 16 mętne od stłoczonego w nich lodu, zmącone topniejącym w nich śniegiem. 17 Latem zanikają i zostawiają puste koryta. 18 Karawany schodzą do nich ze swych szlaków, idą na pustynię i tam przepadają. 19 Karawany z Temyc wypatrują strumieni, zdążają do nich wędrowcy z Sabyd. 20 Lecz ich nadzieje zawodzą: docierają wreszcie do celu i stają przerażeni. 21 Tak samo wy zachowujecie się wobec mnie. Zobaczyliście spustoszenie i lęk was ogarnął. 22 Czy mówiłem: «Pomóżcie mi, użyczcie mi siły, 23 uwolnijcie z ręki wroga, wyzwólcie mnie od ciemięzcy?». 24 Pouczcie mnie, a zamilknę. Powiedzcie, w czym pobłądziłem! 25 Czy szczere słowa mają być w pogardzie i czy to ma na celu wasze upomnienie? 26 Czyż macie zamiar potępić moją mowę?

Hi 29,12n; 31,16-20

Jr 15,18

Iz 21,14nn 1Krl 10,1nn

Ból nie do zniesienia. Używając poetyckiego obrazu wyschniętego potoku (ww. 15-20), Hiob daje wyraz swojemu rozczarowaniu postawą przyjaciół, którzy w trudnym dla niego momencie nie okazują mu współczucia. Tak jak wyschnięty palestyński potok rozwiewa nadzieje karawany na znalezienie wody, tak przyjaciele nie przynoszą mu ulgi w cierpieniu ani nie ofiarują mu wsparcia.

HIOB 6,6-26

1070

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1071

Czy słowa zrozpaczonego są wiatrem? 27 Wy nawet o sierotę los rzucacie i targujecie się o przyjaciela. 28 Teraz jednak spójrzcie na mnie, na pewno wobec was nie skłamię. 29 Zwróćcie się, proszę, nie stanie się nic złego, zwróćcie się do mnie, słuszność nadal jest po mojej stronie. 30 Czy mam na swym języku nieprawość? Czyż moje podniebienie zła nie wyczuwa?

Syr 40,1

Pwt 28,67

Ps 39,6; Iz 38,12

Ps 78,39; 89,48

Mdr 2,1.4

Hi 3,8; 9,13; 26,12; 40,25nn

a) Hiob odwołuje się do uciążliwych prac służebnych, wykonywanych zwykle przez niewolników i żołnierzy. Najemnik jest w nieco lepszej sytuacji, gdyż za swoją pracę otrzymuje zapłatę (Pwt 24,15; Mt 20,8). b) morskim potworem – w przekonaniu ludzi starożytnego Wschodu morze jest siedzibą potwora, zwanego także Lewiatanem (Hi 3,8+), wężem morskim lub smokiem. Wyobraża on siły wrogie Bogu, który jednak zawsze odnosi nad nim zwycięstwo (np. Ps 65,8; 74,13n; Iz 27,1; 51,9).

Bóg niszczący 1 Czy losem człowieka na ziemi nie jest służba, a jego dni nie są takie same jak dni najemnikaa? 2 Bo jak niewolnik rozgląda się za cieniem, a najemnik oczekuje na zapłatę, 3 tak moim udziałem są miesiące rozczarowań, a przeznaczeniem – noce udręk. 4 Gdy się układam do snu, mówię: Kiedyż wstanę? Wieczór się przedłuża, a niepokój dręczy mnie do świtu. 5 Moje ciałos pokrywa proch i robactwo, moja skóra rozkłada się i ropieje. 6 Dni moje biegną szybciej niż tkackie czółenko, dobiegają końca, żadnej nie niosąc nadziei. 7 Pomyśl, że moje życie jest tylko tchnieniem, nie zaznam więcej szczęścia. 8 Oko, które mnie widziało, więcej mnie nie ujrzy, będą mnie wypatrywać twoje oczy, ale mnie nie będzie. 9 Chmura zanika i odchodzi, podobnie jest z tym, który schodzi do krainy umarłychs i nie wraca. 10 Nie powróci do swojego domu, nie ujrzy więcej swego miejsca. 11 Ja także nie chcę zamknąć ust, w ucisku mego ducha będę mówił, będę się żalił w goryczy mojej duszys. 12 Czyż jestem morzem albo morskim potworemb, że postawiłeś straż przy mnie? 13 Niekiedy mówię: Ukoi mnie łóżko, posłanie pocieszy mnie w smutku. 14 Ty jednak dręczysz mnie snami, przerażasz przywidzeniami. 15 Chciałbym zginąć uduszony, wolałbym śmierć niż tak wielkie cierpienie. 16 Już zostałem odtrącony, nie mogę żyć wiecznie. Oddal się ode mnie, wszak moje dni są tylko tchnieniem.

7

Bóg niszczący. Wobec niezrozumienia ze strony przyjaciół Hiob nie zwraca się już do nich, lecz powraca do swojego monologu. Przygnębiony brakiem pomocy traci on wiarę w sens swojego życia, które wydaje mu się bardziej tragiczne od losu niewolnika czy najemnika, gdyż nawet w nocy nie zaznaje spokoju (ww. 3n.14). Ponadto smuci go świadomość, że wszystko zmierza do bezpowrotnego unicestwienia w krainie umarłych. Uwidacznia się w tym

1071

HIOB 6,27 — 7,16

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+.

Page 1072

17

Kimże jest człowiek, że go tak wywyższasz: zwracasz na niego uwagę, 18 nękasz go od ranka i badasz co chwilę? 19 Czy już nie przestaniesz mnie śledzić? Czy nie dasz mi ulgi, bym choć ślinę przełknął? 20 Choćbym zgrzeszył, cóż tobie zrobię, stróżu człowieka? Dlaczego każesz mi przyjmować swe ciosy i być ciężarem dla samego siebie? 21 Czemu nie przebaczysz mi przewinienia, nie puścisz w niepamięć mojej winy? Położę się więc teraz w grobie, będziesz mnie szukał, lecz mnie już nie będzie”.

Ps 8,5; 144,3

Pobożność nie może zawieść człowieka Bóg postępuje sprawiedliwie 1 Odezwał się Bildad z Szuach i powiedział: 2 „Jak długo jeszcze będziesz tak mówił, a twoje słowa będą jak gwałtowny wicher? 3 Czy Bóg nagina prawo, czy Wszechmocnya gwałci sprawiedliwość? 4 Jeśli twoi synowie wystąpili przeciw Niemu, odda ich w moc ich własnego przewinienia. 5 Jeżeli jednak zwrócisz się do Boga i będziesz błagał Wszechmocnego o łaskę, 6 jeśli jesteś niewinny i prawy, wtedy On na pewno będzie czuwał nad tobą i odnowi twój dom, bo jesteś sprawiedliwy. 7 Choćby twoje poprzednie dobra były niewielkie, późniejsze będą ogromne. 8 Zapytaj pokoleń, które były, poznaj doświadczenia ojców! 9 Gdyż my jesteśmy zaledwie od wczoraj i nic nie wiemy, a nasze dni na ziemi są jak cienie. 10 Natomiast oni na pewno cię pouczą, ich mądrość ci odpowie.

8

miejscu charakterystyczny dla ST brak nadziei na życie z Bogiem po śmierci. Dopiero Jezus w NT odsłoni prawdę o życiu wiecznym, która pozwala zachować ufność nawet wśród dotykających człowieka cierpień. Hiob, nawiązując do Ps 8, sławiącego niezwykłą troskę Boga o człowieka, ironicznie stwierdza, że Boża „czułość” ogranicza się do bezkompromisowego tropienia ludzkich ułomności (ww. 17-20). Na koniec Hiob pragnie niejako skłonić Boga do przemyślenia przyjętej przez Niego postawy, gdyż dalsze nękanie go przyniesie Stwórcy jedynie rozczarowanie. Bóg postępuje sprawiedliwie. Opierając się na zasadzie sprawiedliwości, potwierdzonej przez doświadczenie minionych pokoleń i respektowanej przez samego Boga, drugi z przyjaciół dowodzi, że skoro synowie Hioba ponieśli śmierć, to niewątpliwie ciężko zawinili. Jest zarazem przekonany, że sam Hiob ma szansę na odzyskanie dawnej świetności, jeśli powróci na drogę pobożności i prawości. Trwając bowiem w swojej nieprawości, nie osiągnie trwałej pomyślności, jak wszyscy inni niegodziwcy. Słowa Bildada o niewinności człowieka, która spotyka się z nagrodą od Boga, spełnią się w finale historii Hioba zawartej w Hi 42,7-17.

HIOB 7,17 — 8,10

1072

Hi 34,10-12

Pwt 4,32; 32,7; Hi 15,18; Ps 78,8; Syr 8,9

Hi 14,2; Koh 6,12; Mdr 2,5

22_Hi:22_Hi

Syr 40,16

Ps 37,1n Prz 10,28

Prz 14,11

9/3/08

3:00 PM

Page 1073

Dramat ludzi bezbożnych 11 Czy może papirus rosnąć bez mokradła, a sitowie rozkrzewiać się bez wody? 12 Chociaż wypuszcza świeże pędy i nie jest wyrwany, jednak usycha szybciej niż inna trawa. 13 Tak dzieje się z każdym, kto zapomina o Bogu, przepadnie nadzieja bezbożnegos. 14 Krótko trwa to, czemu zawierzył, jego pewność jest jak nić pająka. 15 Oparł się o własny dom, lecz upadł, i chociaż się go uchwyci, nie wstanie. 16 W świetle słońca bezbożny nabiera tężyzny, jego pędy wychodzą nawet poza ogród. 17 Jego korzenie są splątane wśród kamieni, żyje nawet na skalnym podłożu. 18 Kiedy jednak zostanie wycięty ze swojego miejsca, ono się go wyprze: «Nigdy cię nie widziałem!». 19 Do takiego to szczęśliwego końca wiedzie jego droga, a z tego samego prochu wyrastają następni. 20 Naprawdę, Bóg nie odrzuca niewinnego ani nie wspiera złoczyńców. 21 Jeszcze twe usta napełni śmiechem, a twoim wargom każe wołać radośnie. 22 Natomiast twoi wrogowie okryją się hańbą, rozpadnie się namiot bezbożnych”.

a) fundamenty – zgodnie ze starożytnymi poglądami o budowie świata, ziemia była osadzona na podwalinach lub filarach (np. 1Sm 2,8; Hi 38,6; Ps 104,5).

Żale człowieka pokrzywdzonego Bóg jest wszechmocny 1 Hiob tak odpowiedział: 2 „Oczywiście, wiem, że tak jest. W sporze z Bogiem człowiek nie zdoła wykazać swej sprawiedliwości. 3 Jeśli ktoś chciałby się z Nim spierać, On nie odpowie nawet raz na tysiąc. 4 Jest mądry i potężny w mocy, któż Mu się sprzeciwi i pozostanie cały? 5 On góry przenosi, a one nawet nie wiedzą, że przewraca je w swoim gniewies. 6 Porusza ziemię z jej miejsca i trzęsą się jej fundamentya.

9 Ps 143,1n

Ps 46,3; Iz 13,10.13; Jl 2,10; 4,15n

Dramat ludzi bezbożnych. Na potwierdzenie swojej tezy Bildad przytacza jeszcze trzy poetyckie obrazy: papirusu, pajęczyny i okazałego drzewa, świadczące o krótkotrwałości szczęścia człowieka bezbożnego. Rozumowanie mędrca jest niewątpliwie ograniczone zasadą odpłaty, której uparcie i bezkompromisowo broni, określając ją jako przejaw sprawiedliwości. Bóg jest wszechmocny. Hiob wydaje się początkowo zgadzać z przedmówcą, ale czyni to z odrobiną ironii. Przyznaje, że Bóg jest wszechmocnym, absolutnym Panem, któremu nikt i nic nie może się sprzeciwić, nawet stworzenia przerastające człowieka swym rozmiarem i siłą, jak ciała niebieskie czy mitologiczne potwory morskie (ww. 7-9.13).

1073

HIOB 8,11 — 9,6

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Nazwy te odnoszą się do znanych ówcześnie gwiazdozbiorów, których dzisiaj nie jesteśmy w stanie zidentyfikować (Am 5,8-9). W starożytności często przypisywano tym konstelacjom odpowiedzialność za kataklizmy, jakie dotykały ludzi. b) pomocnicy Rahaba – w mitologii babilońskiej i kananejskiej występowało wiele rozmaitych potworów, między innymi Rahab, który wyobrażał niszczycielskie siły wód pierwotnego chaosu, pokonane przez boską siłę stwórczą. Ludowa i poetycka wyobraźnia Izraela wykorzystała ten mityczny obraz walki, przedstawiając Boga jako zwycięzcę nad dzikimi żywiołami, które na zawsze pozostają Mu posłuszne (Hi 7,12; 26,12; Ps 89,11; Iz 51,9).

Page 1074

7

Wydaje rozkaz słońcu i ono nie wschodzi, gwiazdy zamyka pieczęcią. 8 On sam rozwiesza niebiosa, kroczy po powierzchni morza. 9 On stworzył Niedźwiedzicę, Oriona, Plejady i Komnaty Wiatrów Południaa. 10 On stworzył wszystko co wielkie, niezgłębione i przedziwne, czego zliczyć nie można. 11 Oto przechodzi, a ja Go nie widzę! Mija mnie, a ja Go nie dostrzegam! 12 Oto porywa, kto nakaże, by oddał? Kto mógłby spytać: «Co czynisz?». 13 Bóg nie powstrzymuje swego gniewu, korzą się przed Nim nawet pomocnicy Rahabab. 14 Tym bardziej ja nie mogę Mu odpowiedzieć. Czy zdołam dobrać słowa, aby się z Nim spierać? 15 Choćbym miał słuszność, cóż mógłbym odpowiedzieć? Swego Sędziego musiałbym błagać o łaskę! 16 Jeśli nawet mógłbym Go pozwać, On nie odpowie. Nie wierzę, że będzie słuchał mojego głosu! 17 Raczej by zmiażdżył mnie burzą i pomnożył moje rany bez powodu. 18 Nie dałby mi odetchnąć, raczej by mnie nasycił goryczą. 19 Jeśli chodzi o moc, to On jest potężny, ale gdy chodzi o prawo, nie zdoła wykazać mi winy! 20 Chociaż jestem niewinny, potępią mnie moje usta. Jestem doskonały, a On uzna mnie za przewrotnego. Wyrok zależy tylko od Boga Jestem doskonały? Sam nie wiem... Gardzę swoim życiem. 22 Wiem jedno i oświadczam: On niszczy zarówno doskonałego, jak i grzesznika! 23 Gdy nagle bicz porazi śmiertelnie, On naśmiewa się z rozpaczy uczciwych. 24 Kiedy kraj dostaje się w ręce przewrotnych, On zasłania sędziom oczy. Bo jeśli nie On, to kto właściwie? 25 Moje dni biegną szybciej niż zawodnik,

Ps 19,5-7; Ba 3,34n

Ps 104,2; Iz 40,22; 42,5 Hi 38,31n; Am 5,8

Hi 23,8n

Hi 26,12; Ps 89,11

Hi 9,32; 13,13nn; 23,1-7

Hi 2,3

Hi 1,1; 2,3

21

Koh 9,2n

Bóg jednak ma zawsze rację tylko dlatego, że nie zostawił człowiekowi możliwości udowodnienia Mu swej niewinności ani wniesienia oskarżenia przeciw Niemu. Jego postanowienia są definitywne, nie można ich zmienić żadnymi argumentami. Dlatego Hiob postrzega swoją sytuację jako beznadziejną (w. 20). Wyrok zależy tylko od Boga. Kolejne zarzuty Hioba brzmią w naszych uszach niemal jak bluźnierstwo. Bóg wydaje mu się gorszy nawet od niegodziwych sędziów. Zgodnie ze starotestamentowym sposobem myślenia, Bóg kryje się za wszystkimi wydarzeniami, tak dobrymi, jak i złymi (np. Iz 45,7). Mając poczucie własnej niewinności, Hiob uznaje za bezsensowne wszelkie obrzędy przebłagalne i oczyszczające. Jedyną nadzieję widziałby w rozprawie z Bogiem,

HIOB 9,7-25

1074

22_Hi:22_Hi

Ps 51,9: Iz 1,18; Jr 2,22

Koh 6,10

Hi 13,21

9/3/08

3:00 PM

Page 1075

przemijają, ale szczęścia nie widzą. 26 Mkną jak łodzie z papirusowej trzciny, jak orzeł spadający na zdobycz. 27 Gdybym nawet chciał zapomnieć o swojej udręce, już się nie przejmował i chciał się weselić, 28 przeraża mnie nadmiar moich cierpień, gdyż wiem, że Ty nie uznasz mej niewinności. 29 A więc jestem winny! Po cóż mam się trudzić na próżno? 30 Nawet gdybym umył się mydłem i sodą oczyścił swe dłonie, 31 wtedy zanurzyłbyś mnie w rynsztoku i moje ubranie by się mną brzydziło. 32 Bóg bowiem nie jest człowiekiem jak ja, bym mógł powiedzieć: «Chodźmy razem do sądu!». 33 Nie ma między nami rozjemcy, który by swoją rękę położył na nas obu. 34 Gdyby choć odsunął ode mnie swoją rózgę i nie napełniał mnie strachem i przerażeniem, 35 wtedy mógłbym mówić do Niego bez lęku, bo nie mam sobie nic do zarzucenia.

a) jak patrzy człowiek – człowiek może się mylić w ocenie postawy bliźniego i jest ograniczony czasem. Bóg przenika wszystko, zna człowieka do głębi, nie musi więc uciekać się do próby, aby poznać jego winę lub prawość. Poza tym jest ponad czasem i nie potrzebuje się spieszyć z odwetem. Przeciwnie, wobec słabego człowieka powinien kierować się wielkodusznością.

Bóg jest Stwórcą człowieka 1 Brzydzę się własnym życiem, zostawię więc moją skargę, a dalej będę mówił z goryczą w duszys. 2 Powiem Bogu: «Nie uważaj mnie za złego, wyjaw mi, o co mnie oskarżasz. 3 Czy dobrze Ci z tym, że mnie dręczysz, że odrzucasz dzieło Twoich dłoni, a sprzyjasz planom przewrotnych? 4 Czy masz oczy cielesne, żebyś patrzył, jak patrzy człowieka? 5 Czy Twoje dni są jak dni człowieka, a Twoje lata jak dni mężczyzny? 6 Bo szukasz we mnie winy i chcesz dowieść mi grzechus. 7 Wiesz dobrze, że nie jestem winny i nikt mnie z Twojej ręki nie wyrwie. 8 Ukształtowały mnie Twoje ręce, utworzyłeś mnie z wielu części, a teraz odwracasz się ode mnie i niszczysz!

10

1Sm 16,7; Jr 11,20

Rdz 2,7; Ps 119,73; Mdr 16,15

ale tu z kolei pojawia się problem braku rozjemcy, który stanąłby ponad obiema stronami i rozstrzygnął o winie lub jej braku. Temat ten kilkakrotnie powraca w Księdze Hioba (np. 13,3; 16,21; 19,25; 33,23n). Jednak nadzieja Hioba pozostaje niespełniona i dopiero objawienie chrześcijańskie ukaże jedynego Pośrednika między Bogiem i człowiekiem, Jezusa Chrystusa (np. 1Tm 2,5; Hbr 9,15), poprzez którego Stwórca będzie postrzegany przede wszystkim jako Bóg pragnący miłosierdzia i ludzkiego zawierzenia. Bóg jest Stwórcą człowieka. Domagając się wyjaśnienia przyczyny własnych cierpień, Hiob uderza w jeszcze inne struny. Próbuje wzruszyć Boga przez odwołanie się do więzi, jaką Stwórca powinien odczuwać ze stworzeniem. Nie wy-

1075

HIOB 9,26 — 10,8

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) jak ser stężałem – obrazowy opis powstania ludzkiego płodu w ciele matki, zgodny z przekonaniem starożytnych, że ludzki zarodek powstaje w wyniku krzepnięcia krwi matki pod wpływem męskiego nasienia. b) Sofar – zob. Hi 2,11+.

Page 1076

9

Przypomnij sobie, że formowałeś mnie jak glinę. Chcesz znów mnie w proch zamienić? 10 Czy kiedyś nie przelałeś mnie jak mleko i nie sprawiłeś, że jak ser stężałema? 11 Okryłeś mnie skórą i ciałems, poprzetykałeś mnie kośćmi i ścięgnami. 12 Obdarzyłeś mnie życiem i łaską, Twoja Opatrzność strzegła mego ducha. 13 Ukryłeś to wszystko w swym sercus, lecz już poznałem Twoje zamiary: 14 jeśli grzeszę, tylko na mnie nastajesz i nie chcesz mnie pozostawić bez karys. 15 Biada mi, jeśli źle postępuję. Lecz chociaż żyję sprawiedliwie i tak nie podniosę głowy, nakarmiony pogardą, napojony nieszczęściem. 16 Gdybym się podniósł, jak lwa mnie schwytasz, znowu swoją wszechmoc pokażesz. 17 Postawisz przeciwko mnie nowych świadków, pomnożysz swoje oburzenie, skierujesz przeciwko mnie swe oddziały. 18 Dlaczego wyprowadziłeś mnie z łona matki? Tam bym skonał i nikt by mnie nie ujrzał. 19 Można byłoby przyjąć, że mnie nie było, z łona matki zszedłbym prosto do grobu. 20 Moich dni tak niewiele, a dobiegają już końca, więc odejdź ode mnie, bym się mógł rozweselić, 21 zanim odejdę bezpowrotnie do krainy mroków i ciemności, 22 do krainy nocy, cienia i chaosu, w którym nawet światło jest nocą»”.

Czy nieuzasadniony upór przyniesie pokrzepienie? Bóg jest niepojęty 1 Odezwał się Sofarb z Naamy i powiedział: 2 „Czy wielomówny pozostanie bez odpowiedzi i gadatliwy rzeczywiście dowiedzie swej racji?

11

daje mu się możliwe, by Bóg miał postępować jak nikczemnik. Niemal z melancholią przywołuje trzy znane wówczas obrazy powstawania życia ludzkiego: modelowanie z gliny (ww. 8n), krzepnięcie krwi matki przypominające tężenie sera (w. 10) oraz pokrycie szkieletu ciałem i skórą (w. 11). A jednak wciąż zakrada się w serce Hioba myśl, że Bóg jest kapryśnym władcą, który traktuje człowieka jak zabawkę, czyhając na jego błąd. Dlatego uporczywie powraca do myśli, że lepiej dla niego byłoby umrzeć po urodzeniu (Hi 3,11nn) i prosi o chwilę ulgi przed odejściem do krainy umarłych. Hiob kieruje do Boga słowa zabar wione różnymi uczuciami, wypowiada nawet zarzuty i oskarżenia. Nigdy jednak nie przekracza granicy bluźnierstwa. Świadczy to jego szacunku do Stwórcy i głębokiej wierze, której nie jest obce zmaganie się z sytuacjami trudnymi, niezrozumiałymi dla człowieka, wykraczającymi poza dotychczasowe doświadczenie i wiedzę o Bogu. Hiob nie przestaje wierzyć, nawet kiedy bliski jest rozpaczy. Bóg jest niepojęty. Trzeci spośród przyjaciół powraca w swoim wystąpieniu do teorii o odpłacie, zgodnie z którą Hiob musiał popełnić jakąś winę, skoro teraz spotkała go kara w postaci cierpienia. Usiłuje też przywołać Hioba do rozsądku,

HIOB 10,9 — 11,2

1076

Rdz 2,7; Iz 45,9; 64,8; Jr 18,6 Ps 139,13.15; Mdr 7,2

Ez 37,4-8; Ef 4,16

Hi 3,11-16

Hi 7,7; 14,1

Hi 16,22; Ps 39,14; 49,20

Lb 16,33

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1077

3

Syr 4,18; Rz 11,33n

Ps 139,7

Czy ludzie zamilkną na twe puste słowa i na drwiny, nikt ci nie odpowie? 4 Mówisz: «Moja nauka jest czysta, stoję niewinny przed Twoimi oczami!». 5 Tymczasem gdyby Bóg zechciał przemówić, otworzyć usta przeciwko tobie, 6 gdyby ujawnił ci tajniki mądrości, które dla rozumu są zbyt cudowne, poznałbyś wtedy, że Bóg zapomniał o wielu twoich winach. 7 Czy potrafisz zgłębić niepojętą istotę Boga i dotrzeć do granic Wszechmocnegoa? 8 On wznosi się wyżej niż niebo – cóż poczniesz? Sięga głębiej niż kraina umarłychs – czy możesz to poznać? 9 On przekracza rozmiary ziemi i szerokość morza. 10 Gdy przychodzi, nakłada więzy i na sąd prowadzi. Któż może Go zawrócić? 11 On dobrze zna obłudników, od razu dostrzega winę, nie musi się zastanawiać. 12 Rozumie to nawet prostak, człowiek od urodzenia podobny do dzikiego osła.

a) Wszechmocnego – zob. Hi 5,17+. b) wyciągniesz ku Niemu dłonie – gest ten jest wyrazem wewnętrznego usposobienia człowieka przedkładającego w modlitwie swoje prośby.

Bóg chce nawrócenia grzesznika Jeśli przygotujesz swe serces i wyciągniesz ku Niemu dłonieb, 14 jeżeli usuniesz winę z rąk swoich i nieprawość nie będzie gościć w twym namiocie, 15 wtedy podniesiesz swoją twarz niewinną, będziesz silny, nie będziesz musiał się lękać. 16 Zapomnisz o udręce, porównasz ją do wody, która odpłynęła. 17 Twoje życie stanie się jaśniejsze niż południe, a ciemność zmieni się w poranek. 18 Będziesz spokojny, bo pełen nadziei, sprawdzisz wszystko i bezpieczny zaśniesz. 19 Odpoczniesz spokojnie, nikt cię nie przestraszy, wielu będzie zabiegać o twoją przychylność. 20 A oczy bezbożnikóws przygasną, daremna będzie ich ucieczka, ich nadzieją będzie ostatni oddech w życiu”. 13

odwołując się do niezgłębionej mądrości Boga, ogarniającej wszystkie wymiary kosmosu, czyli w rozumieniu starożytnych: niebo, krainę umarłych (świat podziemny), ziemię i morze (ww. 8n). Bóg chce nawrócenia grzesznika. Przyjaciele pałają szczerym pragnieniem pomocy Hiobowi, lecz uparcie trwają przy swoich racjach. Nie mają wątpliwości, że ich cierpiący przyjaciel sam jest winny swojej sytuacji, ponieważ popełnił jakiś grzech. Według Sofara jedynym sposobem odwrócenia tragicznej sytuacji Hioba może być jego nawrócenie. Zakłada ono uznanie własnej winy i odstąpienie od grzechu oraz pokorne zwrócenie się do Boga. Taka postawa wyjedna przyjacielowi Bożą łaskawość i uczyni jego życie szczęśliwym i bezpiecznym. Swoją dość naiwną zachętę Sofar kończy upomnieniem, stwierdzając, że tylko człowiek niegodziwy pragnie śmierci (w. 20).

1077

HIOB 11,3-20

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1078

Tylko Bóg zna prawdę o życiu człowieka Bóg włada wszystkim mądrze i z mocą 1 Hiob odpowiedział tymi słowami: 2 „Doprawdy, jesteście ważnymi ludźmi i razem z wami umrze mądrość. 3 Ale i ja, podobnie jak wy, mam rozum, wcale nie czuję się od was gorszy. Komuż nie są znane te sprawy? 4 Stałem się jednak pośmiewiskiem dla przyjaciół. Kiedy wzywam Boga, aby mi odpowiedział, oni szydzą z mojej sprawiedliwości i niewinności. 5 «Hańba ginącemu!» – tak twierdzi zuchwały, i wypatruje tych, którym chwieją się nogi. 6 Domy złoczyńców trwają w spokoju, zbyt pewni siebie są ci, co obrażają Boga, i ten, co chce Boga prowadzić własną ręką. 7 Zapytaj jednak zwierząt, one cię pouczą, i ptaków na niebie, też ci opowiedzą. 8 Albo przemów do ziemi, a ona cię pouczy. Opowiedzą o tym również morskie ryby. 9 Które z nich tego nie wie, że ręka PANAs uczyniła wszystko? 10 On ma w swej dłoni tchnienie wszystkiego, co żyje, i ducha każdego człowieka. 11 Czy ucho nie rozróżnia słów, a podniebienie smaku pokarmów? 12 Mądrość przebywa wśród starców, a roztropność przychodzi z wiekiem. 13 Tylko przy Nim jest mądrość i siła, z Nim – rada i roztropność. 14 Gdy On zburzy, nikt nie odbuduje, gdy zamknie człowieka, nikt mu nie otworzy. 15 Gdy zatrzyma wody, nastaje susza, kiedy je wypuści, nawadniają ziemię. 16 On jest silny i przenikliwy, Jemu podlega zwiedziony i zwodziciel. 17 On doradców pozbawia rozsądku, a sędziom odbiera rozum. 18 Królom pas odpina i powrozem wiąże ich biodra.

12

Ps 38,12

Ps 123,4

Mdr 7,16; Dn 5,23

Hi 34,3

Hi 32,7-9

Prz 8,14; Iz 11,2; Dn 2,20 Ps 127,1 Iz 22,22

Bóg włada wszystkim mądrze i z mocą. Po wysłuchaniu mów trzech przyjaciół Hiob odpowiada im tonem pełnym sarkazmu i podważa ich rzekomą mądrość. Jego zdaniem przyjaciele nie wnieśli nic nowego w rozwiązanie jego problemu. Nie dali się przekonać świadectwu o jego niewinności. Powtarzają jedynie powszechnie znane prawdy, których znajomość nie wymaga nadzwyczajnej wiedzy (w. 3). Nie tylko on sam, ale nawet zwierzęta i inne stworzenia są świadome oczywistej mądrości i wielkości Boga. Hiob zdaje się cytować jakiś hymn na cześć mądrości Stwórcy (np. Iz 42,20), jednak już w w. 14 przechodzi do opisu niepojętej siły niszczycielskiej Boga, czego najlepszym przykładem jest wywoływanie suszy lub powodzi. On również jest wszechmocnym i suwerennym władcą historii, który

HIOB 12,1-18

1078

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1079

19

Ps 139,12; Dn 2,22

Ps 107,40

Pozbawia rozsądku kapłanów, a siłaczy powala. 20 Doświadczonym odbiera mowę i starców pozbawia rozumu. 21 Na dostojników wylewa pogardę i pas siłaczy rozluźnia. 22 Ukryte rzeczy wydobywa z ciemności, a tajne wyciąga na światło. 23 Umacnia narody i je wyniszcza, pomnaża i rozprasza. 24 Odbiera rozum przywódcom ludów, sprawia, że błądzą po bezdrożach pustkowia, 25 snują się bez żadnego światła i potykają się jak pijani. Rada człowieka jest zawodna 1 To wszystko widziały moje oczy, moje uszy słyszały i zrozumiały. 2 Co wiecie wy, wiem także ja, nie jestem od was gorszy. 3 Lecz chciałbym przemówić do Najwyższego i przedstawić sprawę samemu Bogu, 4 gdyż wy jesteście sprzymierzeńcami kłamstwa i nieudolnymi lekarzami. 5 Lepiej więc zamilknijcie, to będzie waszą mądrością! 6 Posłuchajcie teraz mojego zażalenia, weźcie pod uwagę moją skargę. 7 Czy chcecie przysłużyć się Bogu fałszem, czy ze względu na Niego chcecie wygłaszać kłamstwa? 8 Czy chcecie stronniczo Go bronić i w sporze opowiedzieć się za Bogiem? 9 Czy dobrze by wam było, gdyby was doświadczał? A może chcecie Go zwieść, jak zwodzi się człowieka? 10 Surowo was skarci, jeśli stronniczo będziecie Go bronić! 11 Czy nie przeraża was Jego majestat i nie ogarnia was lęk przed Nim? 12 Wasze zarzuty pisane są na piasku, a wasze szańce to umocnienia z gliny.

13

Hi 12,3

Hi 9,14nn

Prz 17,28

Iz 6,1-5

wydaje się niemal bawić możnymi tego świata, dając lub odbierając im wszystko. Jednak za takim postępowaniem kryje się mądrość i tajemniczość Boga, której nie potrafi sprostać żaden z mędrców. Jej przejawem jest również niezawinione cierpienie Hioba. Rada człowieka jest zawodna. Hiob nie obawia się osobistej rozmowy z Bogiem, a nawet sporu (w. 3). Gotowość, by stanąć w prawdzie i wyrazić własne odczucia, świadczy o intensywności jego relacji ze Stwórcą. Nie szuka sposobów obłaskawienia Boga, jak czynią to mędrcy. Hiob zarzuca im, że bronią Boga, posługując się kłamstwem i nieudolnymi wyjaśnieniami przejętymi z tradycji. A czynią to nie ze względu na Boga, lecz z egoistycznej chęci zachowania własnego szczęścia, gdyż uważają, że czołobitność względem tak absolutnego Pana uchroni ich przed stratą posiadanego dobrobytu. Hiob bezlitośnie obnaża ich próżność, której może sobie nawet nie uświadamiają.

1079

HIOB 12,19 — 13,12

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1080

Pytania bez odpowiedzi 13 Zamilczcie teraz, a ja przemówię, cokolwiek miałoby mnie spotkać. 14 Zaryzykuję swoim życiem, we własne ręce wezmę swą sprawę. 15 On mnie zabije! Nie mam żadnej nadziei, chcę jednak przed Nim dochodzić mojej sprawy. 16 Już samo to wystarczy, by mnie ocalić, bo niegodziwiec nie pragnie stanąć przed Nim. 17 Posłuchajcie uważnie moich słów, nadstawcie uszu na to, co powiem. 18 Oto jestem gotowy do rozprawy i wiem, że mam słuszność. 19 Czy jest ktoś, kto wystąpi przeciwko mnie? Zamilknę wtedy i skonam. 20 Tylko dwóch rzeczy mi nie odmawiaj, a ja nie będę się krył przed Tobą. 21 Zabierz rękę ode mnie, nie napełniaj mnie strachem i przerażeniem. 22 Przemów, a ja odpowiem, albo też ja będę mówił, a Ty się sprzeciwisz. 23 Jak wielkie są moje winy i grzechys? Daj mi poznać mój grzech i przewinienie. 24 Dlaczego kryjesz się przede mną i uważasz mnie za wroga? 25 Chcesz przestraszyć liść miotany wiatrem czy prześladować wyschniętą słomę? 26 Wypisałeś na mnie gorzki wyrok, obciążyłeś mnie winami mojej młodości. 27 Więzami skrępowałeś moje nogi, śledzisz każdą mą ścieżkę, ślady moich nóg zaznaczasz. 28 A człowiek niszczeje jak spróchniałe drewno, jak odzież zżerana przez mole.

Rdz 3,8

Hi 9,14nn

Ps 4,7; 44,25; 88,15

Ps 25,7

Ps 39,12; 102,27; Iz 50,9; 51,8

Udręki czasu obecnego 1 Oto taki jest los człowieka urodzonego przez kobietę: żyje on krótko, lecz trosk ma w nadmiarze. 2 Kwitnie jak kwiat i więdnie, znika jak cień i nic z niego nie pozostaje.

14

Pytania bez odpowiedzi. Pozycja człowieka dotkniętego niewymownym cierpieniem paradoksalnie daje Hiobowi wolność od skrajnie egotycznej perspektywy i od chęci schlebiania Bogu. W imię ludzkiej godności rzuca Mu śmiałe wyzwanie, nie lękając się konfrontacji. Ten krok traktuje wręcz jako kolejny dowód swojej niewinności, gdyż winny lękałby się stanąć przed boskim majestatem. Z oskarżonego staje się więc oskarżycielem, stawiając Bogu szereg pytań i zarzutów. Bóg, i tylko On, mógłby wyjawić sens niezawinionego cierpienia. Hiob słyszy jednak tylko Jego milczenie. Udręki czasu obecnego. Hiob zostawia na boku swój osobisty dramat i przechodzi do bardziej ogólnych rozważań na temat przemijalności człowieka. Próbuje wzbudzić w Bogu litość, licząc na choćby chwilę wytchnienia (w. 6). Wyraźny jest tutaj brak nadziei na życie wieczne po śmierci, ponieważ na tym etapie refleksji mądrościowej Izraela, która

HIOB 13,13 — 14,2

1080

Ps 39,5; 90,9n; 144,4; Koh 6,12 Mdr 2,1; Syr 40,1-10; Iz 40,6-8; Jk 1,10n; 1P 1,24

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1081

3

Hi 4,17; 9,30; 15,14; Ps 51,7 Ps 39,6; 139,16

Iz 6,13

Koh 3,21

Iz 26,20; Am 9,2

Ps 30,6; Iz 26,20

Pwt 32,4

A jeszcze Ty utkwiłeś w nim oczy i wzywasz, bym się z Tobą sądził. 4 Czy czystys może pochodzić od nieczystegos? Nigdy!a 5 Gdyż dni człowieka są ustalone, liczba jego miesięcy znana jest tylko Tobie, Ty wyznaczyłeś mu granicę, której przekroczyć nie może. 6 Nie patrz tak na niego, niechaj odetchnie i zakończy swój dzień jak najemnik. 7 Bo drzewo ma jeszcze nadzieję: chociaż zostało ścięte, odrasta, a jego pęd nie usycha; 8 choć jego korzeń zestarzał się w ziemi, a jego pień obumiera w prochu, 9 gdy wodę poczuje, odrasta, wypuszcza gałązki jak świeża sadzonka. 10 A człowiek umiera i leży bezwładny, kona i gdzie się podziewa? 11 Wody z morza uchodzą, rzeka opada i wysycha. 12 Tak samo człowiek kładzie się i nie wstaje, dopóki trwa niebo, nikt się nie obudzi, nikt ze snu się nie ocknie.

a) Hiob odnosi się nie tyle do nieczystości rytualnej, co raczej do ogólnej skłonności do grzechu, głęboko wpisanej w każdą istotę ludzką. Jako taki człowiek nie jest w stanie sprostać Bożym wymaganiom. W interpretacji chrześcijańskiej widziano tu niekiedy aluzję do grzechu pierworodnego, przekazywanego przez zrodzenie (Rz 5,12-21+). b) przypomnisz sobie – w odniesieniu do Boga przypominanie sobie jest nie tylko funkcją pamięci, ale przywróceniem dawnej więzi opartej na miłości i życzliwości.

W oczekiwaniu na lepszą przyszłość Obyś mnie przechował w krainie umarłychs, ukrył, aż gniews Twój minie, wyznaczył mi czas, gdy przypomnisz sobieb o mnie. 14 Jeśli człowiek umrze, czy może ożyć? Będę czekał przez wszystkie dni mojej służby, aż nadejdzie mój zmiennik. 15 Przemówisz, a ja odpowiem. Zatęsknisz za dziełem rąk swoich. 16 Bo teraz liczysz moje kroki, a wtedy mojego grzechus nie będziesz już dochodził. 17 W schowku zapieczętujesz moje przewinienie, także moją winę tam złożysz. 18 Góra się kruszy i rozpada, skała się zsuwa ze swojego miejsca, 19 woda rozsadza kamienie, 13

nie otrzymała jeszcze światła Bożego objawienia o zmartwychwstaniu umarłych, śmierć postrzegano jako przejście do mrocznej krainy (kraina umarłych – zob. Słownik), gdzie człowiek jest już tylko cieniem, całkowicie oddzielonym od Boga i świata żyjących (ww. 10-12). W oczekiwaniu na lepszą przyszłość. Nie mając żadnej nadziei, Hiob liczy choćby na schronienie w krainie umarłych, dopóki nie przeminie Boży gniew. Wyraża życzenie nawiązania na nowo dialogu z Bogiem i zmiany Jego postawy. Jednak marzenia Hioba dotyczące przyszłości zostają brutalnie rozwiane przez bolesną rzeczywistość, w której człowiek jest bezdusznie skazany na cierpienie, a w końcu na śmierć. Pomimo pesymistycznego wydźwięku ostatnich strof, to wystąpienie Hioba trzeba zaliczyć do najbardziej przejmujących świadectw pragnienia nieśmiertelności, jakie można spotkać w ST.

1081

HIOB 14,3-19

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Zgodnie z tradycyjną wizją ST, po śmierci człowiek jest osamotniony, traci wszelki kontakt ze światem żyjących, nie nawiązuje żadnej łączności ze zmarłymi, ale jednak zachowuje pewną świadomość siebie i opłakuje ziemską egzystencję. Dusza – zob. Słownik. b) Elifaz z Temanu – zob. Hi 2,11+. c) wiedzą z powietrza – czyli czczą gadaniną, pozbawioną fundamentów, oderwaną od tradycyjnej nauki. d) wichurą – dosł. wschodnim wiatrem, który wszystko wysusza i sieje zniszczenie. Elifaz zarzuca Hiobowi, że zamiast mądrości nosi w sercu niszczącą pychę. e) świętym – czyli aniołom (Hi 5,1+).

Page 1082

ulewa zmywa z ziemi piasek, a Ty niweczysz nadzieję człowieka. 20 Uderzasz w niego skutecznie – odchodzi, odmieniasz jego twarz i go odprawiasz. 21 Jego synowie doznają szacunku, lecz on o tym nie wie, żyją w pogardzie, lecz do niego wiadomość ta nie dociera. 22 Jedynie jego własne ciałos nad nim boleje i użala się nad nim tylko jego duszaa”.

Ostrzeżenie przed wyniosłością Słowa skażone pychą 1 Wtedy odezwał się Elifaz z Temanub: 2 „Czy mędrzec odpowiada wiedzą z powietrzac, a swoje wnętrze napełnia wichurąd? 3 Chce napominać nieprzekonującym słowem i mową bezskuteczną? 4 Przecież ty nawet bogobojność odrzucasz, zakłócasz modlitewną ciszę przed Bogiem! 5 Bo wina odebrała uczciwość twym ustom, przemawiasz językiem przebiegłych. 6 Nie ja cię potępiam, lecz twoje własne usta, twoje wargi świadczą przeciwko tobie. 7 Czy urodziłeś się jako pierwszy z ludzi, pojawiłeś się jeszcze przed pagórkami? 8 Czy słuchałeś, co mówiono w czasie rady Boga i zagarnąłeś całą mądrość dla siebie? 9 Czy wiesz, czego my nie wiemy, rozumiesz, co dla nas jest niedostępne? 10 Także wśród nas są starcy okryci siwizną, którzy przeżyli więcej dni niż twój ojciec. 11 Czyż to za mało, że Bóg udziela ci pocieszenia, a jego słowo do ciebie działa łagodnie? 12 Dlaczego jesteś wyniosły w swoim sercus, dlaczego przewracasz oczami? 13 Złościsz się na Boga i dajesz upust swemu rozgoryczeniu. 14 Kimże jest człowiek, żeby miał być czystys? Czy może być sprawiedliwy ten, którego urodziła kobieta? 15 Bóg nie ufa nawet swoim świętyme, niebiosa nie są dość czyste w Jego oczach. 16 Tym bardziej obrzydliwy i zwyrodniały człowiek, który pije nieprawość jak wodę!

15

Słowa skażone pychą. Drugą serię wystąpień mędrców zaczyna Elifaz, który przybierając nieco ostrzejszy ton niż w pierwszej mowie (Hi 4 – 5), zarzuca Hiobowi pychę i brak autentycznej pobożności, widoczne w jego śmiałych słowach (np. Hi 9,20). Mędrzec czuje się wręcz uprawniony do oskarżenia go o bluźnierstwo przeciw Bogu (w. 13), skoro ten uparcie odmawia przyznania się do winy, chociaż grzeszność wszystkich śmier telników jest oczywista (ww. 14-16).

HIOB 14,20 — 15,16

1082

Iz 40,13; Jr 23,18

Hi 4,17n; 14,4nn; Syr 17,31n

22_Hi:22_Hi

Pwt 32,7n; Hi 8,8-10

Mdr 17,11

Hi 5,6n; Ps 7,15; Prz 22,8; Iz 59,4; Oz 10,13; Ga 6,7n; Jk 1,15

9/3/08

3:00 PM

Page 1083

Słowa przestrogi 17 Chcę cię pouczyć, posłuchaj mnie, chcę ci opowiedzieć o tym, co widziałem, 18 i o przesłaniu mędrców, którzy nie tają niczego, co usłyszeli od ojców. 19 Tylko oni otrzymali ziemię i żaden obcy nie przeszedł między nimi. 20 Otóż przewrotny przez wszystkie dni będzie żył w udręce, a liczba lat ciemięzcy jest ograniczona. 21 Brzmi mu w uszach głos przerażenia, w czasie pokoju rabuś napada na niego. 22 Nie może oczekiwać, że wyrwie się z ciemności, miecz jest jego przeznaczeniem. 23 Błąka się, szukając chleba, wie, że w dniu ciemności jego porażka jest pewna. 24 Nękają go strach i nieszczęście, zagrażają mu jak król gotowy do walki. 25 Podniósł rękę na Boga, wystąpił przeciwko Wszechmocnemua. 26 Biegł przeciw Niemu z napiętym karkiem, pod osłoną swojej mocnej tarczy. 27 Jego twarz nabrzmiała od tłuszczu, a biodra obrosły mu sadłem. 28 Osiadł w opustoszałych miastach, w domach, w których nikt nie mieszka, których przeznaczeniem jest ruina. 29 Nie wzbogaci się jednak, majętności nie zachowa i nawet jego cień nie padnie już na ziemię. 30 Nie ujdzie przed ciemnością, żar ognia wypali jego latorośl, a jego usta przestaną oddychać. 31 Nie należało ufać kłamstwu, ono zawsze zwodzi, kłamstwo będzie jego nagrodą. 32 Za mało ma dni, by mógł się rozwinąć, jego gałąź się nie zazieleni. 33 Zrzuci niedojrzałe grona jak winorośl, opadnie z kwiatów jak oliwka. 34 Bo pokolenie występnych będzie bezpłodne, namioty przekupstwa strawi ogień. 35 Kto poczyna ucisk, urodzi nieprawość; poczyna w swoim łonie oszustwo”.

a) Wszechmocnemu – zob. Hi 5,17+.

Słowa przestrogi. Elifaz powołuje się na powagę tradycji mądrościowej (ww. 17-19), którą przyjął i którą stara się za wszelką cenę obronić. Odwołuje się nie tylko do nauk mędrców, ale również do doświadczenia, które uczy, że los grzesznika zawsze jest naznaczony dramatem i udręką. Najpierw nękają go wyrzuty sumienia, a następnie spadają na niego nieszczęścia, zsyłane przez Boga jako kara za jego wyniosłość. Omawiając los człowieka przewrotnego, Elifaz wplata w opis charakterystykę postawy Hioba (w. 25). To on według mędrca jest złoczyńcą, którego zgodnie z zasadą odpłaty spotyka słuszna kara. Dla zilustrowania tragizmu sytuacji człowieka, który uwierzył w kłamstwo na temat własnej wielkości, Elifaz używa obrazów spustoszonego miasta i bezużytecznej latorośli, przedwcześnie spalonej ogniem lub żarem słońca.

1083

HIOB 15,17-35

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1084

a) potrząsałbym… głową – gest wyrażający współczucie albo sprzeciw. b) strzały – zob. Hi 6,4+. c) wór pokutny – wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej stały element publicznej pokuty lub żałoby. d) czynił pokutę – dosł. mój róg w proch wetknąłem. Róg jest wyrazem siły zwierzęcia, symbolem mocy człowieka, zaś wbicie go w proch oznacza upokorzenie się, czynienie pokuty.

Czy jest jeszcze jakaś nadzieja? Bóg przeciwnikiem Hioba 1 Hiob tak odpowiedział: 2 „Dużo o tym wszystkim słyszałem, dokuczliwe są wasze pociechy. 3 Czy już nastąpił koniec słów na wiatr rzucanych? A może przynagla cię coś do mówienia? 4 Ja również przemawiałbym jak wy, gdybyście zajęli moje miejsce, wygłaszałbym mowy przeciwko wam i potrząsałbym nad wami głowąa. 5 Słowami bym was zasypał, nie przestałbym poruszać wargami. 6 Jeśli będę mówił, bólu to nie powstrzyma, jeśli zamilknę, czy odejdzie ode mnie? 7 Jakże Bóg mnie zmęczył! Wyniszczyłeś całą mą rodzinę, 8 schwytałeś mnie, mój świadek zeznał przeciwko mnie, moja własna nędza jawnie mnie oskarża. 9 Gniews jego się wzmaga, staje się okrutny, mój przeciwnik zgrzyta na mnie zębami, przeszywa mnie wzrokiem. 10 Rozwierają na mnie swoje paszcze, upokarzają mnie, bijąc po twarzy, wspólnie nacierają na mnie. 11 Ale to Bóg wydał mnie niegodziwcom, oddał mnie w ręce złoczyńców. 12 Żyłem spokojnie, a On mną wstrząsnął, chwycił za kark, uderzył i druzgocze, uwziął się na mnie. 13 Wokół świszczą Jego strzałyb. Bezlitośnie przeszywa moje nerkis, żółć moją wylewa na ziemię. 14 Zadaje mi ciosy, ranę po ranie, naciera na mnie jak wojownik.

16

W oczekiwaniu na sprawiedliwy wyrok Boży Włożyłem na siebie wór pokutnyc, będę czynił pokutęd.

15

Bóg przeciwnikiem Hioba. Hiob uznaje argumenty mędrca za jałowe i przechodzi do kolejnego opisu udręk, których doznaje od Boga. Czyni to jednak w formie niemal sądowego oskarżenia, w którym stawia Mu poważne zarzuty. Wielu komentatorów uważa wstawkę o nieprzyjaciołach (w. 10) za dodatek późniejszego redaktora, który chciał w ten sposób nieco złagodzić gorszące wrażenie, że Hiob widzi w Bogu zaciekłego i bezlitosnego wroga. Jednak już następne wersety potwierdzają, że cierpiący postrzega Go właśnie jako rozwścieczonego wojownika. W oczekiwaniu na sprawiedliwy wyrok Boży. Wobec tak niepojętego postępowania Boga Hiob godzi się przyjąć postawę pokutną, choć nadal potwierdza swoją niewinność. Z otchłani swojego bólu kieruje błaganie do ziemi, aby nawet po jego śmierci nie przestawała krzyczeć o jego uczciwości i domagać się sprawiedliwości (w. 18). Nie jest łatwo określić,

HIOB 16,1-15

1084

Hi 1,15-19; Ps 69,13; Lm 3,14

Oz 5,14

Ps 22,13.16n; Iz 50,6; Mt 26,67; J 18,22

Lm 3,4

Hi 6,4; Lm 3,13

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1085

16

Rz 1,9; 9,1; 2Kor 1,23

Ps 142,2; Hbr 5,7

Koh 12,1-7

Hi 30,9

Iz 52,15

Moja twarz jest czerwona od płaczu, moje oczy – przysłonięte mrokiem śmierci. 17 A przecież moich dłoni nie plami krzywda, a moja modlitwa jest szczera. 18 Ziemio, nie wchłaniaj mojej krwi, niech nic nie tłumi mojego krzykua. 19 Jest jeszcze w niebie mój świadek, a mój obrońca na wysokościach. 20 Wprawdzie szydzą ze mnie moi przyjaciele, ale ja oczy pełne łez zwracam do Boga. 21 A On rozsądzi spór człowieka z Bogiem, jak sprawę człowieka z jego bliźnims. 22 Bo coraz mniej czasu mi zostaje, niebawem wejdę na ścieżkę, z której nie ma powrotu.

a) Według przekonań starożytnych krew niewinnie zabitego nadal żyje i woła ku niebu, dopóki nie pomści jej Bóg (Rdz 4,10; Ez 24,7n). Hiob błaga ziemię, by nie chciała uciszyć jego wołania i aby dzięki temu jego krzyk zgorszenia i żądania sprawiedliwości nigdy nie ustał. b) Hiob chce, aby Bóg samemu sobie wpłacił porękę za niego, gdyż Bóg jest dla niego zarówno sędzią, jak i poręczycielem-obrońcą (Hi 16,19). c) Uczyniono mnie przysłowiem – Hiob stał się jakby znakiem lub symbolem przekleństwa przed całym światem (Pwt 28,37; 1Krl 9,7n; Ps 44,15; 69,12). W języku polskim funkcjonuje wyrażenie „wieść hiobowa”, czyli wiadomość zła, straszna, przerażająca.

Nadzieja w krainie umarłych 1 Mój oddech słabnie, moje życie dobiega końca, tylko grób mi pozostaje. 2 Otaczają mnie szydercy, przez ich obelgi gasną moje oczy. 3 Ty więc sobie daj za mnie zastaw, bo któż chciałby poręczyć za mnieb. 4 Przecież to Ty odmówiłeś im rozumu, dlatego ich nie wywyższaj. 5 Do podziału zaprasza się przyjaciół, a oczy dzieci słabną. 6 Uczyniono mnie przysłowiemc wśród ludów, jestem człowiekiem, któremu w twarz się pluje. 7 Moje oko zaćmiło się bólem, stałem się podobny do cienia. 8 Wywołuje to zdumienie u sprawiedliwych, a niewinni oburzają się na niegodziwca. 9 Człowiek prawy trwa jednak na swej drodze, kto ma czystes ręce, nabiera siły. 10 Zawróćcie więc wszyscy i przyjdźcie, choć mędrca wśród was nie znajduję. 11 Życie moje przemija, rozwiewają się moje zamiary i pragnienia mojego serca. 12 Noc ustępuje dniowi, światło ukazuje się po ciemności.

17

kogo konkretnie ma na myśli Hiob, mówiąc o świadku i obrońcy (w. 19) w jego rozprawie z Bogiem. W każdym sporze sędzia powinien być kimś stojącym ponad stronami, lecz skoro nie ma nikogo większego od Boga, Hiob, świadom szybko upływającego czasu i zbliżającej się śmierci, musi zwrócić się właśnie do Niego, prosząc o rozstrzygnięcie sprawy. Nadzieja w krainie umarłych. W obliczu nadchodzącej śmierci Hiob szuka nadziei w poręczeniu za niego przez Boga. Jednak tę porękę Bóg musiałby złożyć sam przed sobą, gdyż On jest również sędzią w sporze z Hiobem (w. 3). Zgodnie z mentalnością ludzi Wschodu, w dysputach między mędrcami często powracają te same wątki, przedstawiane w różnych aspektach. Tak jest i w tym przypadku, gdzie Hiob kontynuuje opis swoich cierpień nie tylko fizycznych, ale i moralnych, gdyż stał się dla całego świata symbolem grzeszności i przedmiotem pogardy (w. 6; por. Pwt 25,9;

1085

HIOB 16,16 — 17,12

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1086

13

A moją nadzieją jest kraina umarłychs, moje mieszkanie, tam ścielę sobie posłanie z ciemności. 14 Mówię do grobu: Ty jesteś moim ojcem! a do robactwa: Moja matko i siostry moje! 15 Gdzież się podziała moja nadzieja? Może ktoś widział moją ufność? 16 Pewnie wspólnie zejdziemy do krainy umarłych i razem w proch się rozpadniemy”.

Syr 10,11

Tragedia grzesznika Duch zatruty gniewem 1 Wtedy tak odezwał się Bildad z Szuach: 2 „Kiedy wreszcie położycie kres przemowom? Pomyślcie, potem będziemy mówić! 3 Dlaczego uważa się nas za bydło, czemu mają nas za nieczystychs? 4 Twoja duszas zadręcza się gniewem. Czy przez ciebie ma opustoszeć ziemia i skała ma się zsunąć ze swojego miejsca? 5 Zgaśnie tylko światło obłudnego i płomień jego ognia nie da blasku. 6 W jego namiocie zgaśnie światło i lampa przestanie świecić. 7 Zachwieją się jego pewne kroki, własne plany przywiodą go do upadku. 8 Bo spętał swoje nogi siecią, i skrępował je więzami. 9 Sidło uchwyciło jego stopę i ścisnął ją powróz. 10 W ziemi ukryty jest potrzask, na ścieżce zastawiona pułapka.

18

Jr 25,10

Prz 4,12

Ps 35,7n; 140,6

Ciało zniszczone cierpieniem Zewsząd naciera na niego groza, podąża jego śladami. 12 Głód wyniszcza jego siły, nieszczęście czyha na niego. 13 Choroba zżera jego skórę, 11

Mdr 17,10-14

Hi 30,10). Jedyną nadzieję i szansę na wyzwolenie Hiob upatruje w odejściu do krainy umarłych, którą zaczyna postrzegać jako swój upragniony dom. Duch zatruty gniewem. Bildad zarzuca Hiobowi kierowanie się gniewem, który obniża wartość jego argumentacji. Tymczasem winien pamiętać, że szczęście niegodziwca nie trwa wiecznie i wcześniej czy później czeka go upadek. Aby zilustrować niebezpieczeństwo czyhające na grzesznika, mędrzec posługuje się obrazami zapożyczonymi z ówczesnej sztuki łowieckiej (ww. 8-10). Ciało zniszczone cierpieniem. Odwołując się nieustannie do tradycyjnej zasady odpłaty, Bildad kreśli obraz cierpień, jakie czekają grzesznika. Stosując tradycyjną retorykę mądrościową, przyjmuje pozę doświadczonego nauczyciela i za pomocą różnych obrazów ludzkich tragedii chce wzbudzić w Hiobie przerażenie, które miałoby doprowadzić go do skruchy i nawrócenia.

HIOB 17,13 — 18,13

1086

22_Hi:22_Hi

Pwt 29,22; Iz 34,9; Ps 11,6 Ps 9,6; 34,17; Prz 10,7

Ps 21,11; 37,28

9/3/08

3:00 PM

Page 1087

śmiertelna zaraza pożera go całego. 14 Wyrwą go z domu, gdzie się czuł bezpiecznie i poprowadzą przed straszliwego królaa. 15 Osadzą go w cudzym namiocie, a jego siedzibę posypią siarkąb. 16 Od spodu uschną jego korzenie, od góry zwiędną jego gałęzie. 17 Pamięć o nim zniknie z kraju, a jego imięs nie będzie wspominane na placu. 18 Strącą go z jasności w ciemność i przepędzą z kręgu ziemi. 19 Wśród swego ludu nie będzie miał potomka ani wnuka, nikogo nie pozostawi w swojej siedzibie. 20 Jego dzieje wywołają zgrozę na Zachodzie, mieszkańcy Wschodu przerażą się nimi. 21 Taka jest siedziba złoczyńcy i tak się stanie z domem człowieka, który nie chce znać Boga”.

a) straszliwego króla – dosł. króla strachów; chodzi o śmierć. b) posypią siarką – znany na starożytnym Wschodzie gest przekleństwa i złorzeczenia, mający ściągnąć klątwę bóstwa na nieprzyjaciela. Siarka wskazuje bowiem na całkowite wyniszczenie (np. Pwt 29,22; Iz 34,9). c) dziesięć razy – zgodnie z biblijną symboliką liczb, dziesięć oznacza pełnię, nasycenie. Kiedy w zakończeniu księgi Bóg uwolni Hioba od cierpień, pobłogosławi mu również narodzinami dziesięciorga dzieci (Hi 42,13).

Bóg zsyła cierpienia także na niewinnego Tylko Bóg zna sens cierpienia 1 Hiob na to odpowiedział: 2 „Jak długo jeszcze będziecie dręczyć moją duszęs i miażdżyć mnie mowami? 3 Już dziesięć razyc mnie znieważyliście, nie wstyd wam znęcać się nade mną? 4 Nawet gdybym naprawdę zbłądził, mój błąd pozostałby moją winą. 5 Jeśli uważacie się za lepszych ode mnie i wytykacie mi moją hańbę, 6 to wiedzcie, że sam Bóg mnie dotknął i swoją siecią mnie oplątał. 7 Kiedy wołam: «Krzywda!», nie ma odpowiedzi, kiedy wzywam pomocy, nie ma dla mnie sądu. 8 On zagrodził mi drogę i przejść nie potrafię, ciemność rozpostarł na mojej ścieżce. 9 Odebrał mi sławę, koronę zdarto z mej głowy. 10 Zniszczył mnie doszczętnie, więc muszę odejść, moją nadzieję wyrwał jak drzewo. 11 Przeciwko mnie rozpalił się Jego ogień, uznał mnie za swojego nieprzyjaciela. 12 Gromadzą się Jego oddziały,

19

Lm 3,7-9; Ha 1,2

Tylko Bóg zna sens cierpienia. Hiob jest u kresu wytrzymałości i dlatego prosi przyjaciół, aby więcej go nie zadręczali. Następnie wypowiada słowa długiej lamentacji, w której wprawdzie nie zwraca się wprost do Boga, ale nie waha się Go oskarżyć o całe nieszczęście, które na niego spadło. W szczególności zaś wini Go za odbieranie resztek nadziei. W swoim dramatycznym położeniu ma niezachwianą pewność, że to właśnie Bóg, z nieznanego mu powodu, traktuje go jak nieprzyjaciela.

1087

HIOB 18,14 — 19,12

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Obrońca – hebr. goel, najbliższy krewny, na którym ciążyły pewne zobowiązania wobec osoby dotkniętej jakimś nieszczęściem. Zgodnie z prawem miał on dokonać zemsty za zabójstwo (Pwt 19,16; Lb 35,8nn), odzyskać skradzione rzeczy (Kpł 25,15) albo dać potomstwo krewnemu, który zmarł bezpotomnie (Pwt 25,5n). Mianem tym określa się także Boga, odwołując się do więzów przymierza (np. Prz 23,11; Ps 119,54; Iz 41,14; Jr 50,34).

Page 1088

naprzeciw mnie ustawiają swe szyki, zewsząd mój dom otaczają. Ludzie gardzą cierpiącym 13 Moich bracis oddalił ode mnie, moi znajomi stali się dla mnie jak obcy. 14 Opuścili mnie moi bliscy, zapomnieli o mnie moi znajomi. 15 Służba i moi goście patrzą na mnie jak na obcego, uchodzę za przybłędę w ich oczach. 16 Wołam służącego, a on nie odpowiada, muszę go prosić uprzejmie. 17 Mój oddech budzi obrzydzenie u żony, jestem odrażający dla własnych braci. 18 Urągają mi nawet wyrostki, gdy powstaję, słyszę obelgi. 19 Budzę odrazę w tych, którym ufałem, a ci, których kochałem, odwracają się ode mnie. 20 Kości mojego ciałas przyschły mi do skóry, zostały mi tylko dziąsła z zębami. 21 Zlitujcie się nade mną, zlitujcie, moi przyjaciele, bo ręka Boga mnie dotknęła! 22 Dlaczego podobnie jak Bóg i wy mnie prześladujecie, czyż widok mego ciała wam nie wystarcza? Bóg obrońcą Hioba Oby moje słowa zostały zapisane, oby na piśmie zostały utrwalone. 24 Oby rylcem z żelaza i ołowiem zostały na zawsze wyryte na skale. 25 Ja wiem, że mój Obrońcaa żyje! Jako ostatni stanie nad moim prochem. 26 Potem okryje mnie skórą i żywy Boga zobaczę. 27 Ja sam go zobaczę, nie ktoś obcy, będę Go widział na własne oczy. Zamierają we mnie wnętrzności. 28 Wtedy powiecie: «Jakże możemy mu dorównać 23

Ludzie gardzą cierpiącym. Czary goryczy Hioba dopełnia osamotnienie oraz pogarda, jakiej doznaje od najbliższych i od tych, od których powinien się spodziewać szacunku. Odtrącony przez wszystkich, błaga o litość, nie mogąc pojąć, dlaczego w tej beznadziejnej sytuacji nikt nie chce sprzymierzyć się z nim i wystąpić solidarnie w walce przeciwko nieporównanie większej potędze Boga. Bóg obrońcą Hioba. Hiob pragnie, aby jego osobiste świadectwo własnej niewinności przetrwało w jakiś sposób na zawsze, niezależnie od tego, co się z nim stanie w przyszłości. W głębi swojego jestestwa zdobywa się jeszcze na wyznanie wiary, że Bóg, jego Obrońca, odsłoni jednak prawdę o jego nieskazitelności i przywróci go do życia w uzdrowionym ciele. Tekst nie daje nam żadnej wskazówki, ani kiedy to nastąpi, ani jak należy to odnowienie rozumieć. Hiob wyraźnie stwierdza jedynie, że zobaczy Boga własnymi oczyma, nie określając jednak, czy stanie się to jeszcze przed śmiercią, czy dopiero po śmierci. Tradycja chrześcijańska, pod silnym wpływem łacińskiego przekładu Wulgaty, widziała tutaj przejaw nadziei na zmartwychwstanie i życie pośmiertne jako możliwości przywrócenia sprawiedliwości,

HIOB 19,13-28

1088

Ps 31,12; 38,12; 69,9; 88,9.19

Ps 41,10; Syr 6,8

Ps 27,2

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1089

i ostatecznie rozwiązać jego sprawę?». 29 Wy zatem miejcie się na baczności przed mieczem, bo gniew pomści winy. Zrozumcie więc: jest jeszcze Sędzia!”.

Przyszłość człowieka przewrotnego

a) Sofar – zob. Hi 2,11+. b) Zgodnie z zasadą zbiorowej odpowiedzialności, na synów spada obowiązek zadośćuczynienia za winy popełnione przez ojca. c) język węża – uważano, że jad węża kryje się w jego języku, nie w zębach.

Pycha ukarana 1 Wtedy odezwał się Sofara z Naamy: 2 „Myśl moja ciągle mnie nurtuje, mój umysł jest bardzo wzburzony. 3 Słucham obraźliwego upomnienia, a duch każe mi umiejętnie odpowiedzieć. 4 Czy wiesz o tym, co znane jest od dawna, odkąd człowiek pojawił się na ziemi, 5 że wesołe okrzyki obłudnika trwają krótko, a radość złoczyńcy – tylko przez mgnienie oka? 6 Choćby jego własna duma wyniosła go aż pod niebo, a jego głowa chmur by dosięgła, 7 i tak przeminie jak zjawa, a ci, którzy go widzieli, zapytają: «Gdzież on jest?». 8 Uleci jak sen i już go nie znajdą, zniknie jak nocne widzenie. 9 Oko, które go widziało, więcej go nie ujrzy ani nie zobaczy go jego posiadłość. 10 Jego synowie muszą wynagrodzić biednym szkodyb, a jego ręce oddadzą całe bogactwo. 11 Młodzieńcza siła, ożywiająca jego kości, razem z nim zejdzie do grobu. 12 Zło w jego ustach było słodkie, trzymał je pod swoim językiem, 13 ochraniał je i nie chciał porzucić, umieścił na podniebieniu. 14 Psuje się pokarm w jego wnętrznościach, w jego ciele zmienia się w truciznę żmii. 15 Połknął bogactwo, musi je zwrócić, Bóg je usunie z jego wnętrza. 16 Ssał truciznę żmii, zabije go język wężac.

20

Ps 37,35

Ps 73,20; Mdr 5,14

Prz 20,17

Pwt 32,3n

której nie da się zaprowadzić w obecnym życiu. Wątpliwe jednak, aby sam Hiob wierzył w zmartwychwstanie w rozumieniu chrześcijańskim, o czym świadczą jego wypowiedzi na temat krainy umarłych i śmiertelności (np. Hi 14,7-22). Należy więc przyjąć, że wypowiedź Hioba dotyczy nadziei na inter wencję Boga jeszcze za życia (Hi 42,5+). Przed takim wystąpieniem najwyższego Sędziego przestrzega także swoich przyjaciół-mędrców, których kłamliwe zarzuty pod jego adresem mogą ściągnąć na nich sądny miecz (w. 29). Pycha ukarana. Sofar, urażony słowami Hioba (w. 3), przechodzi do kolejnego wykładu na temat losu człowieka występnego i pysznego, wskazując przede wszystkim na krótkotrwałość jego powodzenia i nieuchronność śmierci. Wszystko, co niegodziwiec łapczywie chłonął i kochał, zostało zawarte w obrazie słodkiego pokarmu, który jednak okazuje się śmiercionośną trucizną. Kluczem do zrozumienia tej wypowiedzi jest zasada odpłaty, zgodnie z którą Bóg pozbawia człowieka występnego jego nieuczciwie zdobytego bogactwa.

1089

HIOB 19,29 — 20,16

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) ciemności – aluzja do egipskiej plagi ciemności (Wj 10,21). Ciemność okrywa także zmarłych w podziemnej krainie (Hi 7,9+). b) niepodsycany ogień – chodzi o błyskawice i pioruny.

Page 1090

Dziedzictwo bezbożnego 17 Nie zobaczy już strumieni oliwy ani potoków płynących mlekiem i miodem. 18 Nie połknie, lecz zwróci, co z trudem zdobył, nie ucieszy się zgromadzonym majątkiem. 19 Bo nękał bezbronnych biedaków, zagarnął dom, którego nie zbudował. 20 Jednak nie zaznał spokoju w swym wnętrzu i w swoich skarbach nie znalazł ratunku. 21 Nic nie uszło przed jego chciwością, dlatego jego szczęście jest kruche. 22 Mając wiele bogactw, zazna nieszczęścia, spadnie na niego cały ciężar nędzy. 23 A gdy już swój brzuch napełni, Bóg dotknie go żarem swojego gniewus, wyleje na niego całą swą zapalczywość. 24 Gdy rzuci się do ucieczki przed żelaznym orężem, dosięgnie go łuk z brązu. 25 Strzała przeszyje mu plecy, z wątroby wyjdzie błyszczące ostrze, porazi go strach śmiertelny. 26 Jego skarby przepadną w gęstej ciemnościa, strawi je niepodsycany ogieńb, spali resztki jego namiotu. 27 Niebo ujawni jego winę, ziemia powstanie przeciw niemu. 28 Zniknie dobytek jego domu, rozpłynie się w dzień Bożego gniewu. 29 Takie dziedzictwo Bóg da bezbożnemus i taki dział mu wyznaczy”.

Hi 29,6

Ps 109,16

Mdr 5,17-23

Dlaczego Bóg nie karze ludzi przewrotnych? Bezbożni żyją pomyślnie 1 Hiob tak odpowiedział: 2 „Posłuchajcie uważnie, co mówię, już samo to będzie dla mnie pociechą. 3 Starajcie się być cierpliwi, gdy skończę mówić, szydźcie sobie ze mnie.

21

Dziedzictwo bezbożnego. Mędrzec po raz kolejny stwierdza, że nic, co zostało zdobyte w nieprawy sposób, nie może zrodzić dobra. Choć nie kieruje swojej mowy bezpośrednio do Hioba, daje jasno do zrozumienia, że opisuje właśnie jego los. Pośrednio zarzuca mu więc niegodziwość i pychę. Bezbożni żyją pomyślnie. Głównym tematem tego wystąpienia Hioba, rozpoczynającego trzecią serię mów, jest odparcie tez przyjaciół o nędznym losie występnego. Odwołując się do codziennego doświadczenia, Hiob pokazuje, że rzeczywistość wygląda zupełnie inaczej, niż próbowali ją przedstawić w swoich argumentacjach opartych na teorii odpłaty. Wbrew poglądom przyjaciół, życie ludzi nieprawych wcale nie toczy się pod znakiem nieszczęść i nawet śmierć nie jest dla nich dramatem (w. 13). Właściwą zasadą rządzącą tym światem wydaje się całkowite przeciwieństwo teorii odpłaty, gdyż to grzesznikowi, a nie sprawiedliwemu, dobrze się powodzi pod każdym względem. Patrząc na po-

HIOB 20,17 — 21,3

1090

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1091

4

Hi 29,9; 40,4

Ps 73,3-12; Jr 12,1n; Ml 3,15

Iz 5,12; Am 6,5

Ps 73,3

Ps 95,10; 139,20; Jr 2,31; Ml 3,14n

Ps 1,4

Czy mam żal do człowieka? Dlaczego mój duch nie ma się oburzać? 5 Spójrzcie na mnie, a przejmie was zgroza. Ręką przymknijcie sobie usta. 6 Kiedy o tym myślę, ogarnia mnie strach i dreszcz przeszywa moje ciałos. 7 Dlaczego przewrotni żyją, dożywają starości, są mocni i zdrowi? 8 Mają przy sobie potomstwo, patrzą, jak rosną ich latorośle. 9 W ich domach gości niczym niezmącony spokój, rózga Boga nie wisi nad nimi. 10 Ich byk zawsze jest płodny, ich krowa cieli się i nie roni. 11 Swych chłopców wypuszczają jak owce, ich dzieci skaczą radośnie. 12 Śpiewają przy bębnie i cytrze, cieszą się przy dźwiękach fletu. 13 Spędzają swoje życie szczęśliwie, spokojnie schodzą do krainy umarłychs.

a) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+. b) Zasada odpowiedzialności zbiorowej (Wj 20,5; 34,7; Pwt 5,9; por. J 9,2) była podważana przez niektórych proroków (Jr 31,29; Ez 18,1-32). Również Hiob w tym wersecie uważa za niesprawiedliwą karę, która dotyka syna lub wnuka, a nie ich winnego przodka.

Bezbożni nie boją się Boga 14 Mówią do Boga: «Oddal się od nas! Nie chcemy znać Twoich drógs! 15 Kim jest Wszechmocnya, abyśmy Mu służyli, jaką korzyść przynosi modlitwa do Niego?». 16 Czy więc ich szczęście nie jest w ich rękach? Niech jednak rada obłudnych będzie daleko ode mnie! 17 Czy często gaśnie lampa przewrotnych? Czy spada na nich nieszczęście? Czy On oddaje im w gniewies, na co zasługują? 18 Może są jak źdźbła rozrzucone przez wiatr albo jak plewy miotane wichurą? 19 Bóg zachowuje nieszczęście dla jego synów, niechże da jemu samemu odpłatę, niech on jej doświadczyb. 20 Powinien na własne oczy zobaczyć swoją zagładę, sam powinien wypić gniew Wszechmocnego. 21 Bo cóż go będzie dom obchodził, gdy umrze? myślność bezbożnych, można więc wysnuć szokujący wniosek, że zgodnie z teorią odpłaty cieszą się oni błogosławieństwem Boga. Hiob nie formułuje wprost takiej konkluzji, ale jest świadomy, że ku niej musi prowadzić wysuwana przez niego logiczna argumentacja, oparta na obser wacji świata. Sam jest przerażony takim wnioskowaniem, bo nosi ono znamiona bluźnierstwa (ww. 5n). W ten sposób Hiob wykazuje jednak absurdalność postawy mędrców, którzy nie chcą skonfrontować wyznawanych poglądów z rzeczywistością. Bezbożni nie boją się Boga. Według Hioba występni wręcz kpią sobie z Boga, a On wydaje się nieobecny i niezbyt skłonny do tego, aby ich skarcić. Hiob z góry odrzuca też próby obrony Boga przez mędrców, którzy opierając się na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej, mogliby twierdzić, że ma On prawo odłożyć karę na następne pokolenia (ww. 19-21).

1091

HIOB 21,4-21

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Elifaz z Temanu – zob. Hi 2,11+. b) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+.

Page 1092

Szacunek dla bezbożnych po śmierci 22 Czy jednak można pouczać Boga, tego, który sprawuje sądys na wysokościach? 23 Oto w pełni sił umiera jeden, całkiem spokojny i zadowolony. 24 Jego boki obrosły tłuszczem, szpik jego kości był zawsze świeży. 25 Drugi umiera z goryczą w duszys, bo nie zaznał szczęścia. 26 Razem kładą się w prochu, obu pokrywa robactwo. 27 Ja jednak znam wasze myśli i zamiary przeciwko mnie skierowane. 28 Mówicie przecież: «Gdzie jest dom księcia, gdzie jest namiot przewrotnych?». 29 Czy nie pytaliście o to przechodniów, i nie poznaliście ich dowodów na to, 30 że w dniu nieszczęścia zły człowiek zostaje ocalony, i ochrania się go w czasie gniewus? 31 Któż mu rzuci w twarz słowa o jego złej drodzes, kto mu odpłaci za to, co uczynił? 32 Bo oto złożą go w grobie, zaciągną straż przy jego mogile. 33 Grudki ziemi sprawią mu przyjemność! Wielka rzesza ludzi podąży za nim w orszaku, a przed nim – tłum nieprzeliczony. 34 Jakże możecie mnie pocieszyć marnością? Wasze wypowiedzi tchną samym oszustwem!”.

Iz 40,13

Koh 9,2n

Prz 11,4; Am 5,18

Dlaczego Hiob chce się nawrócić? Każdy człowiek jest grzeszny 1 Wtedy odezwał się Elifaz z Temanua: 2 „Czy człowiek może dopomóc Bogu? Rozważny pomaga samemu sobie. 3 Czy Wszechmocnyb ma korzystać z tego, że jesteś sprawiedliwy, co zyska na tym, że twoje postępowanie jest bez zarzutu? 4 Czy chłoszcze cię za to, że jesteś pobożny, i za to oskarża cię w sądzie? 5 Czy twoje zbrodnie nie są wielkie,

22

Szacunek dla bezbożnych po śmierci. Hiob obala teorię głoszoną przez mędrców, zgodnie z którą śmierć miałaby zrównywać wszystkich i stawać się sądem Boga nad grzesznikami. Doświadczenie bowiem uczy, że dla występnego nie jest ona bolesnym ciosem, podczas gdy biedak często nie zaznaje szczęścia ani na ziemi, ani w chwili śmierci (w. 25). Nierzadko bezbożni doznają czci nawet po śmierci i grzebani są z wszelkimi honorami (ww. 32n). Odejście do krainy umarłych wcale więc nie oznacza wyrównania rachunków. Dopiero chrześcijańskie spojrzenie na życie pośmiertne i nagrodę w niebie pozwoli zbliżyć się do zrozumienia tajemnicy Bożej sprawiedliwości (np. Łk 16,19-31). Każdy człowiek jest grzeszny. W swoim trzecim i ostatnim wystąpieniu Elifaz przedstawia dość oryginalną wizję Bożej sprawiedliwości. Jego zdaniem, Bóg nigdy nie daje się zaślepić ludzkimi zabiegami o zachowanie pobożności, dlatego

HIOB 21,22 — 22,5

1092

22_Hi:22_Hi

Wj 22,25n; Pwt 24,12n; Ez 18,7 Iz 58,7.10; Mt 25,35-40

Hi 31,16-20; Wj 22,21

Iz 58,10n

Iz 40,26n

Ps 10,3; 73,11; Iz 29,15; Jr 23,23n

Ps 58,11

9/3/08

3:00 PM

Page 1093

a twoje winy bezkresne? 6 Bez powodu żądałeś od swych bracis zastawu, z nagich zdzierałeś łachmany. 7 Spragnionemu nie podałeś wody, głodnemu odmówiłeś chleba, 8 jakby ziemia należała do ludzi używających przemocy i mógł w niej mieszkać tylko pochlebca. 9 Wdowy odsyłałeś z niczym, sierotom przeciążałeś ramiona. 10 Dlatego zaplątujesz się w sidła, nagły strach cię powala. 11 Ciemność cię ogarnia, niczego nie widzisz, zalewają cię wezbrane wody. 12 Czyż nie ma Boga wysoko w niebie? On spogląda na dalekie, bardzo odległe gwiazdy.

a) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+.

Bóg zna czyny każdego człowieka Ale ty mówisz: «Co Bóg może wiedzieć? Czy może sądzićs spoza chmur? 14 Osłaniają Go obłoki, niczego nie widzi, tylko spaceruje po okręgu nieba». 15 Czy chcesz chodzić utartą ścieżką, którą wydeptali źli ludzie? 16 Zostali oni porwani przedwcześnie, strumień płynie przez miejsce, gdzie żyli. 17 Mówili do Boga: «Oddal się od nas! Co może komuś uczynić Wszechmocnya?». 18 A to On napełnił dobrami ich domy. Trudno mi zrozumieć przewrotnych. 19 Widzą ich sprawiedliwi i się cieszą, a niewinny się z nich naśmiewa. 20 Bo nasi przeciwnicy są zniszczeni, a ogień strawił to, co po nich zostało. 13

Zachęta do pojednania się z Bogiem Pojednaj się z Nim, żyj w pokojus, a wtedy szczęście wróci do ciebie. 22 Przyjmij z Jego ust pouczenie, i weź sobie do sercas Jego słowa. 21

obojętność Boga świadczy o Jego bezinteresowności i sprawiedliwości. Natomiast wymierza On karę za popełnione zło, przywracając w ten sposób naruszony porządek. Elifaz nie cofa się przed wyliczeniem poważnych występków, jakich miałby się dopuścić Hiob, a dotyczących głównie miłości bliźniego. Bóg zna czyny każdego człowieka. Elifaz twierdzi, że do obecnej tragedii doprowadziło Hioba złudzenie, iż Bóg nie wszystko widzi. W ten sposób cierpiący przyjaciel wszedł na drogę występnych, którzy nie wierzą w obecność Boga i Jego działanie w świecie. Elifaz zapewne z Psałterza czerpie popularną tam ideę radości sprawiedliwego z kary, która spotkała niegodziwca (np. Ps 52,8n; 58,11; 107,42). Zachęta do pojednania się z Bogiem. Elifaz sam czyni siebie rzecznikiem Boga i z takiej pozycji przemawia do Hioba (w. 22). Zgodnie z wyznawaną od początku teorią odpłaty, jako jedyne rozwiązanie trudnej sytuacji przyjaciela

1093

HIOB 22,6-22

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Wszechmocnego – zob. Hi 5,17+. b) Ofir – nazwa nieznanej bliżej krainy, z której przywożono do Palestyny między innymi złoto i srebro (1Krl 9,28; 10,11). Przypuszczalnie leżała ona na terenach południowej Arabii, nad Morzem Czerwonym lub we wschodniej Afryce.

Page 1094

23

Jeśli zwrócisz się do Wszechmocnegoa i oddalisz zło od swojego namiotu; 24 jeśli uznasz, że złoty kruszec jest prochem, a złoto Ofirub kamykami z rzeki, 25 gdyż Wszechmocny jest dla ciebie jak złoty kruszec i jak wysoki stos srebra; 26 wtedy Wszechmocny będzie twoją radością, i podniesiesz twarz do Boga. 27 Wezwiesz Go, a On cię wysłucha, i wypełnisz swoje śluby. 28 Spełni się to, co postanowisz, światło rozbłyśnie na twoich drogachs, 29 bo tamci zostaną upokorzeni, a ty będziesz mówił z dumą. Kto jest pokorny, będzie zbawiony. 30 Wszechmocny ocali niewinnego, ocali go przez wzgląd na jego czystes ręce”.

Iz 2,11-17; Łk 1,52n

Wyroki Boże są niezrozumiałe Bóg jest niedostępny 1 Hiob na to odpowiedział: 2 „Również dziś gorzko zabrzmi ma skarga, moja ręka z trudem tłumi jęki. 3 O, gdybym wiedział, gdzie znaleźć Panas, jak dostać się do Jego tronu! 4 Moją sprawę bym Mu przedstawił, dowodami wypełniłbym moje usta. 5 Poznałbym odpowiedź, jaką by mi przekazał, pojąłbym, co mówi do mnie. 6 Czy w sądzie użyłby przeciwko mnie całej mocy? Na pewno nie, lecz zwróciłby na mnie uwagę. 7 Spierałbym się z Nim jako sprawiedliwy, raz na zawsze uzyskałbym rozstrzygnięcie mojej sprawy. 8 Oto idę na wschód, lecz tam Go nie ma, na zachodzie także Go nie dostrzegam. 9 Szukam Go po lewej stronie – nie widzę, zwracam się w prawo – nie mogę Go dostrzec.

23

proponuje mu nawrócenie. Podstawowym warunkiem takiej przemiany ma być uznanie za śmieci – jak wyraziłby się św. Paweł (Flp 3,9) – tego, co dotychczas Hiob uważał za cenne, aby najwyższą wartością stał się dla niego sam Bóg. Chociaż Elifaz wciąż pragnie pomóc przyjacielowi, proponuje mu środek, który zdradza brak szczerego szacunku mędrca względem Boga. Nawrócenie motywowane pragnieniem odzyskania utraconej pomyślności (w. 21) bardziej świadczy o targowaniu się z Bogiem niż o szczerej trosce, aby oddać Bogu należną Mu cześć. Bóg jest niedostępny. Niemal całkowicie ignorując przemowę Elifaza, Hiob żąda procesu mającego ostatecznie oczyścić go z wszelkich zarzutów i wykazać jego nieskazitelność. Nie błaga Boga o litość dla siebie, lecz z podniesionym czołem domaga się sprawiedliwości. Ta idea tkwi głęboko w umyśle Hioba i choć niejeden raz już ją uzewnętrznił (Hi 9,32-36; 13,3.15), to jednak teraz czyni to w sposób niemal formalny, tym bardziej że coraz mocniej podejrzewa Boga o uchylanie się od procesu. Hiob dotkliwie odczuwa oddalenie Boga i niemożność dotarcia do Niego o własnych siłach. Jego doświadczenie jest przeciwne do tego, które wyraził psalmista, pisząc o wszechobecnym Bogu (Ps 139,8-10).

HIOB 22,23 — 23,9

1094

Ps 139,7-10

22_Hi:22_Hi

Ps 17,3; 139,1-6; Jr 11,20

Ps 119,120

9/3/08

3:00 PM

Page 1095

Boże wyroki są niezbadane 10 Przecież On zna drogęs, na której jestem, z prób, jakim mnie poddaje, wyjdę czystys niczym złoto. 11 Moje nogi kroczą drogą, którą On wytyczył, uważam, żeby ani na krok z niej nie zboczyć. 12 Nie odstępuję od tego, co powiedziały Jego usta, i od przyznanego mi prawa; słowa ust Jego przechowuję starannie. 13 Ale tylko On zarządza wszystkim i któż mógłby mieć wpływ na Niego? Co zechce, to uczyni. 14 On też mnie rozliczy z danego mi prawa, choć ma na uwadze wiele spraw podobnych. 15 Dlatego się Go boję, aż drżę, gdy o Nim pomyślę. 16 Bóg przejmuje lękiem me serces, przeraża mnie Wszechmocnya. 17 Żebym choć zginął w gęstej ciemności i w mroku, który wszystko okrywa.

a) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+. b) Werset trudny do zrozumienia. Prawdopodobnie Hiob podejrzewa, że Bóg pozwala historii toczyć się bez żadnego ładu. Tymczasem w jego przekonaniu wierzący powinni mieć możliwość zobaczenia zbawczej i sądnej interwencji Boga, aby w ten sposób odkryli, że wszystko rozwija się według planu miłości i sprawiedliwości. c) przesuwają granice – chodzi o przywłaszczanie sobie cudzej ziemi poprzez zmianę jej granic. W Piśmie Świętym ziemia podarowana Izraelitom jest zawsze wyłączną własnością Boga, a człowiek ma jedynie prawo do jej użytkowania i to tylko w takiej mierze, w jakiej została mu powierzona.

Dlaczego biedni są uciskani? 1 Dlaczego Wszechmocnya nie ustalił czasów i ci, którzy Go znają, nie widzą dni Jegob? 2 Otóż są tacy, którzy przesuwają granicec, porywają trzodę i pasterza. 3 Sierotom zabierają osła, od wdowy biorą w zastaw wołu. 4 Spychają z drogi nędzarzy. Ubodzy tego kraju muszą się ukrywać. 5 Jak dzikie osły na pustyni, tak biedni wychodzą do żmudnej pracy, szukają żywności, lecz na pustkowiu nie ma chleba dla ich dzieci. 6 Nocą zrywają kłosy na polu, przeszukują winnicę złego człowieka. 7 Nocują nago, bez żadnego okrycia, w czasie chłodów nie noszą ubrania. 8 Podczas ulewy mokną w górach, z braku schronienia tulą się do skały. 9 Sierotę odrywa się od piersi, od ubogiego bierze się zastaw. 10 Chodzą nago, bez odzienia, dźwigają snopy wycieńczeni głodem.

24

Pwt 27,17; Prz 23,10

Pwt 24,17 Pwt 15,11

Pwt 24,12n

Boże wyroki są niezbadane. Obstając mocno przy swojej prawości, Hiob ma jednak obawy, że Bóg w swoim postępowaniu jest nieodgadniony i wręcz nieobliczalny, zabawiając się ludźmi (w. 13). Taki tajemniczy Bóg, który nie bierze pod uwagę ludzkiego wysiłku podążania drogami przez Niego wskazanymi, budzi zrozumiały strach. Dlaczego biedni są uciskani? Istotne jest początkowe pytanie (w. 1), w którym Hiob zdaje się sugerować, że brak interwencji Boga, który przywróciłby sprawiedliwość, może prowadzić wiernych do zwątpienia. Tym bardziej, gdy trzeba żyć

1095

HIOB 23,10 — 24,10

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Opis trudnej do ustalenia grupy ludzi. Przypuszczalnie odnosi się do osób, które porzucają zajęcia na roli i w winnicy, a szukają źródeł dochodu z pracy na wodzie (żeglarstwo?), wyzyskują słabszych od siebie, służą ciemięzcom.

Page 1096

11

Wyciskają oliwę w gajach oliwnych, tłoczą winogrona, a muszą cierpieć pragnienie. 12 Z miasta dochodzą jęki konających, gardło ginących woła o pomoc... Ale Bóg nie postępuje przewrotnie! 13 Oni są tymi, którzy buntują się przeciwko światłu, nie poznali dróg jego i nie trwają na jego ścieżkach.

Hi 1,22 J 3,20; Ef 5,8-14; 1Tes 5,4-8

Bezkarność grzeszników Morderca wstaje przed świtem, aby zabić biednego i nędzarza, a nocą kradnie. 15 Cudzołożnik wypatruje zmroku, bo mówi: «Nie dostrzeże mnie wtedy żadne oko!» i zasłania sobie twarz maską. 16 Po zmroku włamują się do domów, za dnia dobrze się zamykają, nie znają światła. 17 Dla nich wszystkich poranek jest mrokiem, bo oni poznali okropności mroku. 18 Ktoś inny jest lekki, jakby pływał w wodzie. Niech będzie przeklęta ziemia, którą dziedziczy! Na winnice niech nawet nie patrzya. 19 Susza i upał wchłaniają wodę ze śniegu, a kraina umarłychs tych, którzy zgrzeszyli. 20 Zapomni o nim łono matki, będzie on przysmakiem dla robactwa, nikt go więcej nie wspomni. Nieprawość zostanie wycięta jak drzewo! 21 Zadręczał niepłodnąs, która nie rodziła, wdowie nie wyświadczał dobra. 22 Gdy ciemięzców wspierał swoją siłą, podnosił się, chociaż nie był pewny życia. 23 Schlebiano mu, więc czuł się bezpiecznie, swe oczy zwracał ku ich drogoms. 24 Wywyższali się, lecz krótko, i już ich nie ma, zostali złamani, zmarnieli całkowicie, ścięto ich, jak ścina się źdźbło z kłosem. 14

w takiej społeczności, jakiej wizję kreśli Hiob w swojej wypowiedzi. Szczególnymi ofiarami panującego wszędzie ucisku padają najsłabsze warstwy społeczne: pasterze, sieroty, wdowy, ubodzy, którzy muszą wręcz zniżać się do poziomu dzikich zwierząt (w. 5). Bezkarność grzeszników. Kreśląc obraz współczesnego sobie społeczeństwa, Hiob przedstawia w ww. 14-16 charakterystyczne sytuacje, znakomicie ilustrujące łamanie trzech przykazań Dekalogu: Nie popełnisz morderstwa. Nie dopuścisz się cudzołóstwa. Nie będziesz kradł. (Wj 20,13-15). Wspólną cechą grzeszników, którzy tak postępują, jest działanie w ciemności i unikanie światła (J 3,20). Treść wersetów 18-25 jest trudna do zrozumienia jako wypowiedź Hioba, gdyż zdaje się potwierdzać teorię odpłaty (sprawiedliwemu zawsze będzie się dobrze wiodło, a niegodziwca spotka nieuchrona kara), której był od początku zaciekłym przeciwnikiem. Albo mamy do czynienia z tonem ironicznym,

HIOB 24,11-24

1096

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1097

25

Czyż tak nie jest? Kto mi dowiedzie kłamstwa i wykaże, że moje słowa są niczym?”.

Wobec Boga nikt nie jest sprawiedliwy

1Krn 29,11n; Jr 10,6n; Mt 28,18

Hi 4,17-19; 15,14-16 Ps 51,5

Znikomość człowieka 1 Wówczas powiedział Bildad z Szuach: 2 „Władza należy do Boga, On budzi grozę, On pokójs zaprowadza na wysokościach. 3 Czy można zliczyć Jego oddziałya? Kto jest pozbawiony Jego światłości? 4 Jak człowiek może uważać się za sprawiedliwego wobec Boga? Jak może być czystys ten, którego urodziła kobieta? 5 Nawet księżyc nie świeci zbyt jasno ani gwiazdy w Jego oczach nie są dość czyste. 6 A cóż dopiero człowiek jako czerw, i syn człowieka – robaczek?”.

25

a) oddziały – albo zastępy, czyli moce nieba, które podlegają władzy Boga: aniołowie, gwiazdy i żywioły kosmosu. b) Władza Boga sięga również najniższej części wszechświata, gdzie według wierzeń semickich mieści się kraina umarłych (Hi 28,22; 31,12; Prz 15,11), położona poniżej wód podziemnych. c) zagłada – synonim krainy umarłych (zob. Słownik), którą Bóg również przenika swoim wzrokiem. d) Władza Boga sięga także górnej warstwy wszechświata, gdzie ponad ziemią znajdują się chmury, przysłaniające księżyc, a nad nimi, poza granicą światła i ciemności – górne wody. Są one podtrzymywane przez szczyty wysokich gór, których podstawy tkwią w wodach dolnych. Kiedy zagniewany Bóg wstrząsa ziemią, chwieją się nawet góry.

Bóg jest potężny i sprawiedliwy Ogrom potęgi Bożej 1 Hiob tak odpowiedział: 2 „Tak to pomogłeś bezsilnemu i w ten sposób wzmocniłeś osłabłe ramię? 3 Czy dobrze doradziłeś nierozumnemu, wykazałeś wiele przezorności? 4 Do kogo skierowałeś swoje słowa, z czyjego natchnienia przemawiasz? 5 Drżą cienie umarłych, wody i to, co się w nich znajdujeb. 6 Kraina umarłychs stoi otworem przed Panems, zagładac nie ma żadnej osłony. 7 On rozpostarł krainę północy nad pustką, ziemię zawiesił nad nicością. 8 Chmurę tworzy z wody, napełniony nią obłok nie pękad. 9 Zaciemnia tarczę księżyca, rozciągając nad nim chmurę.

26

Prz 15,11; Am 9,2

albo też fragment ten był pierwotnie wypowiedziany przez któregoś z przyjaciół i dopiero później został dołączony do mowy Hioba, aby złagodzić jego gorszące stanowisko wobec obojętności Boga na zło dziejące się w świecie. Znikomość człowieka. Krótka mowa Bildada ma charakter hymnu, w którym podkreśla niezrównaną doskonałość i potęgę Boga, a jednocześnie małość człowieka. Niewątpliwie słowa mędrca mają na celu powstrzymanie Hioba przed zuchwałym i wręcz bluźnierczym żądaniem rozprawy procesowej z Bogiem. Przypominają mu bowiem, że wszyscy są niedoskonali i ograniczeni, i również on powinien to uznać. Ogrom potęgi Bożej. Początkowo ironiczna odpowiedź Hioba przechodzi w hymn opisujący władanie Boga nad całą rzeczywistością. Hiob odwołuje się do starożytnych wyobrażeń o budowie wszechświata, podzielonego na świat podziemny, poniżej wzburzonych wód oceanu, oraz niebo z rozciągającym się nad nim górnym oceanem wód. Nie brak również wzmianek o mitologicznych postaciach, które tutaj są jednak tylko personifikacją sił wrogich Stwórcy (ww. 12n). Hiob podkreśla wyraźnie, że znajdują się one pod ścisłą kontrolą Boga.

1097

HIOB 24,25 — 26,9

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Głębiny wód zawsze budziły w ludziach lęk, bo wierzono, że kryją się w nich potężne siły niszczycielskie (Lewiatan, potwór morski, Rahab, płochliwy wąż). Autor biblijny nawiązał do tych mitologicznych wyobrażeń, które posłużyły mu za literackie tworzywo przy komponowaniu hymnu na cześć Boga, Stwórcy i Zbawcy. b) Rahab – zob. Hi 9,13+. c) Wszechmocnego – zob. Hi 5,17+.

Page 1098

10

Tam kres wód wyznaczył, gdzie graniczy światło z ciemnością. 11 Chwieją się filary nieba, przerażone Jego groźbami. 12 Swą mocą ujarzmia morzea, swą roztropnością powala Rahabab. 13 Swoim oddechem rozjaśnia niebo, Jego ręka przebiła płochliwego węża. 14 To tylko cząstka z tego, czego On dokonuje, tak mało o Nim słyszymy. Któż może pojąć ogrom Jego potęgi?”.

Rdz 1,7.14

Hi 7,12; 9,13; Ps 65,8; Iz 51,9n Iz 27,1

Syr 43,32

Jestem niewinny 1 Hiob dodał jeszcze te słowa: 2 „Na Boga żywego, który odmawia mi mojego prawa! Na Wszechmocnegoc, który moją duszęs napełnił goryczą! 3 Dopóki jest we mnie tchnienie życia i duchs Boga w moich nozdrzach, 4 moje wargi nie będą mówić przewrotnie ani mój język nie przekaże kłamstwa. 5 Daleki jestem od tego, aby przyznać wam słuszność, do śmierci nie przestanę twierdzić, że jestem niewinny. 6 Trwam w swojej sprawiedliwości i jej nie porzucę, żadnego z moich dni się nie wstydzę. 7 Niech mojego wroga spotka los bezbożnikas, a mojego przeciwnika – los przewrotnego. 8 Jaka nadzieja dla złego człowieka u jego kresu, gdy Bóg zabierze jego duszę? 9 Gdy dotknie go nieszczęście, czyż Bóg wysłucha jego wołania? 10 Czy znajdzie ukojenie u Wszechmocnego? Czy w każdym czasie może wzywać Boga?

27

Los obłudnika Pouczę was o sile Boga, nie zataję niczego, co wiem o Wszechmocnymc. 12 Sami to wszyscy widzicie, dlaczego dajecie się zwieść marności? 13 Taki jest dział wyznaczony obłudnikowi przez Boga

Rdz 2,7; Hi 33,4

11

Koh 8,13; Iz 3,11; 2P 2,9

Jestem niewinny. Hiob składa tak zwaną przysięgę niewinności, biorąc Boga na świadka i obrońcę swoich praw. W sądzie taką procedurę stosowano tylko w skrajnych przypadkach, gdy nie było innego sposobu rozstrzygnięcia jakiejś kwestii. Przysięga ta blokowała dalszy przewód sądowy, przenosząc niejako sprawę pod jurysdykcję samego Boga. Krzywoprzysięstwo w takim przypadku pociągało za sobą wyrok śmierci (Pwt 19,18n; 29,18n; 1Krl 8,31n). Uciekając się do tego środka, Hiob zadaje decydujący cios swoim przyjaciołom, gdyż jednocześnie dodaje złorzeczenia przeciw każdemu, kto będzie nadal zarzucał mu winę. Los obłudnika. Zdaniem niektórych biblistów, ten fragment należałoby przypisać Sofarowi, trzeciemu spośród przyjaciół, który w aktualnym kształcie tekstu w niewytłumaczalny sposób nie zabiera głosu, podczas gdy pozostali wygłosili po trzy mowy. Zresztą również treść bardziej odpowiada poglądom tradycyjnych mędrców niż Hioba. Jest to bowiem kolejny opis tragicznego losu, jaki czeka człowieka grzesznego.

HIOB 26,10 — 27,13

1098

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1099

i dziedzictwo gnębicieli ustalone przez Wszechmocnego: 14 jeśli ma wielu synów, zginą od miecza, a jego wnuki nie nasycą się chlebem. 15 Śmierć pochłonie pozostałych, wdowy nie będą nad nimi płakać. 16 Gromadził srebro jak piasek, sprowadzał sobie stroje jakby to była glina, 17 ale włoży je sprawiedliwy, a niewinny odziedziczy srebro. 18 Zbudował sobie dom jak pajęczynę, niby szałas sklecony przez stróża. 19 Bogacz się wyleguje, niczego już nie gromadzi, potem otwiera oczy i widzi, że nic nie zostało. 20 Strach unosi go jak woda, targa nim w nocy jak burza. 21 Znika, bo porywa go wiatr wschodni, odrzuca go daleko od jego majątku. 22 Naciera na niego bez miłosierdzia, siła jego podmuchu zmusza go do ucieczki. 23 Klaszcze się nad nim w dłonie i wygwizdujea z jego posiadłości.

a) Klaszcze się… i wygwizduje – sposoby wyrażania niechęci i pogardy oraz sprawiedliwie wymierzonej kary. b) W wykopanym szybie górnicy zawieszeni na linach drążyli ściany wyrobiska.

Drogi mądrości Wydobywanie bogactw z ziemi 1 Są złoża, z których pochodzi srebro, jest miejsce, gdzie się czyści złoto. 2 Żelazo wydobywa się z ziemi, miedź wytapia się ze skały. 3 Ciemność ma swoje granice, można ją zgłębić do końca, do ukrytych w mroku kamieni. 4 Kopią więc szyb daleko od osiedli, zapomnieli, że mają nogi, kołyszą się zawieszeni z dala od ludzib. 5 Ziemia dostarcza chleba, ale jej wnętrze rozsadza ogień. 6 Są w niej skały z szafirem, jest i złoty kruszec. 7 Drapieżny ptak nie zna tych ścieżek, nie wyśledzi ich oko sępa. 8 Nie chodzą po nich dzikie zwierzęta, nawet lew nie kroczy tamtędy.

28

Wydobywanie bogactw z ziemi. Cykl rozmów głównego bohatera z przyjaciółmi zostaje raptownie przerwany przez hymn o mądrości, uważany za utwór niezależny od reszty Księgi Hioba. Personifikacje mądrości przypominają poematy z innych ksiąg mądrościowych (np. Prz 8; Syr 24,1-22). W pierwszej części hymnu (ww. 1-11) autor wyraźnie ulega fascynacji rozwojem ludzkich możliwości wydobywania różnego rodzaju bogactw naturalnych z głębin ziemi (Pwt 8,9; 1Krl 9). Podkreśla, że tę umiejętność posiadł jedynie człowiek, przewyższając wszystkie inne stworzenia.

1099

HIOB 27,14 — 28,8

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Kusz – biblijna nazwa Etiopii.

Page 1100

9

Przykłada się rękę do twardej skały, kruszy się góry do samego spodu. 10 W skałach drąży się przejścia, oczy wypatrują tego, co cenne. 11 W wyżłobieniach kopalni przeszukuje się wodę i co jest ukryte, wydobywa na światło. Nieskończona wartość mądrości 12 Ale gdzie można znaleźć mądrość i gdzie się znajduje umiejętność? 13 Człowiek nie może poznać jej ceny, nie znajdzie się jej w ziemi, na której żyjemy. 14 Otchłań mówi: «Nie ma jej u mnie!». Mówi morze: «We mnie jej nie ma!». 15 Nie można jej nabyć za najczystsze złoto, jej ceny nie odmierza się srebrem. 16 Nie da się jej porównać do kosztownego onyksu i szafiru. 17 Złoto ani szkło jej nie dorównuje, nie można jej wymienić na złote naczynie. 18 O koralach i kryształach nie wypada nawet wspominać, cena mądrości przewyższa perły. 19 Z topazem z Kusza nie da się jej zestawić ani porównać do czystego złota. 20 Skąd więc pochodzi mądrość i gdzie jest siedziba umiejętności? 21 Jest ukryta przed oczami żyjących, zatajona przed ptactwem podniebnym. 22 Zagłada i śmierć mówią: «Tylko pogłoska o niej doszła do naszych uszu». Mądrość znana tylko Bogu Jedynie Bóg zna do niej drogę, On wie, gdzie jest jej siedziba. 24 Gdyż On spogląda aż na krańce ziemi, widzi wszystko, co jest pod niebem. 25 Gdy wiatrowi dostarczał siły, a wodom wyznaczał granice; 26 gdy ustanawiał prawo dla deszczu i drogę wytyczał gromom i błyskawicom, 27 wtedy ją widział, zmierzył, 23

Ba 3,29-31

Mdr 7,9

Prz 2,6; 8,27-30; Ba 3,32

Iz 40,12-14 Hi 36,27-33

Nieskończona wartość mądrości. Zachwyt nad wielkością ludzkiego umysłu i jego wolą drążenia nawet w najtwardszej skale prowadzi autora do pytania o źródło mądrości, której wartość przewyższa najcenniejsze minerały wydobywane z ziemi. Choć wszystko dokoła o niej mówi, nikt i nic nie potrafi jej uchwycić. Człowiek okazuje się bezsilny wobec pragnienia głębszego wyjaśnienia rzeczywistości, gdyż nie może nabyć takiej wiedzy za żadną cenę. Mądrość jest bowiem darem Boga. Mądrość znana tylko Bogu. Jedynie Bóg zna porządek świata i ludzkich dziejów. Droga do poznania Jego zamysłu wiedzie przez wiarę, określoną tutaj w tradycyjnie mądrościowy sposób jako bojaźń Pana (w. 28; por. Prz 1,7; 9,10). Tylko ona może odsłonić tajemnice istnienia, a więc i dać Hiobowi odpowiedź na jego pytania.

HIOB 28,9-27

Koh 7,24; Syr 1,6; Ba 3,15

1100

22_Hi:22_Hi

Prz 1,7; 8,13

9/3/08

3:00 PM

Page 1101

zatwierdził i sprawdził. 28 A człowiekowi powiedział: «Oto bojaźńs Panas, ona jest mądrością, a powstrzymywanie się od występków jest umiejętnością»”.

a) w latach jesieni – symbol trudny do odczytania, przypuszczalnie Hiob ma na myśli okres swej pełnej dojrzałości. b) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+.

Wczoraj i dziś Hioba Błogosławieństwo Boga, szacunek ludzi 1 Hiob tak mówił dalej: 2 „Obym żył jak za dawnych lat, jak za dni, kiedy Bóg czuwał nade mną; 3 kiedy to Jego lampa świeciła nad moją głową, z Jego światłem chodziłem pośród ciemności; 4 kiedy byłem w latach jesienia, a Bóg darzył mój dom przyjaźnią; 5 gdy Wszechmocnyb był jeszcze ze mną i otaczała mnie młodzież; 6 kiedy kąpałem swoje nogi w mleku, a ze skały wypływały dla mnie strugi oliwy; 7 gdy wchodziłem przez bramę do miasta i na placu ustawiałem krzesło. 8 Młodzi, widząc mnie, ustępowali mi miejsca, a starcy wstawali. 9 Książęta przerywali mowy i rękę kładli na ustach. 10 Dostojnicy ściszali głos, język przywierał im do podniebienia. 11 Miałem posłuch i poważanie, życzliwie na mnie patrzono, mówiono o mnie dobrze.

29

Hi 20,17

Kpł 19,32

Ps 72,12n; Iz 11,4n

Ps 132,9; Iz 59,17

Sprawiedliwy mędrzec 12 Bo wspomagałem biednego, gdy wzywał pomocy, także sierotę, kiedy nikt go nie wspierał. 13 Towarzyszyło mi błogosławieństwos ze strony ginących, radością napełniałem serces wdowy. 14 Sprawiedliwość wkładałem na siebie jak odzież, praworządność była moim płaszczem i nakryciem głowy. 15 Dla ślepego byłem oczyma, dla chromego – nogami. 16 Byłem ojcem dla ubogich, w sporze dochodziłem praw nieznajomego. Błogosławieństwo Boga, szacunek ludzi. Hiob rozpoczyna w tym miejscu swoją ostatnią mowę (Hi 29 – 31). Na początku nostalgicznie spogląda wstecz na swoje życie, kiedy zaznawał dobrobytu, znaku Bożego błogosławieństwa, i cieszył się szacunkiem ludzi, nawet najznamienitszych obywateli miasta. Szczególnym wyrazem tego szacunku było uważne słuchanie jego słów wśród niezmąconej ciszy. Hiob zdaje się przeciwstawiać to zbiorowe świadectwo dawnych słuchaczy oskarżeniom wysuniętym wcześniej przez Elifaza (Hi 22,6-9). Sprawiedliwy mędrzec. Autor przedstawia Hioba jako wzór sprawiedliwego mędrca. Podkreśla więc, że właśnie nieskazitelna prawość – zarówno w codziennym postępowaniu, jak i w rozstrzyganiu spraw sądowych – stała się dla niego źródłem pomyślności (Ps 112,4-9; Prz 14,21; 22,9), a wyznawana dawniej przez Hioba teoria odpłaty pozwalała

1101

HIOB 28,28 — 29,16

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Ten obraz, zaczerpnięty z dziedziny łowieckiej, jasno pokazuje, że dla rozwiązania problemów społecznych nie wystarczy doraźne wspieranie ubogich, ale konieczne jest pozbawienie gnębicieli ich narzędzi ucisku, tutaj plastycznie przedstawione jako skruszenie szczęki.

Page 1102

17

Złemu skruszyłem szczękę i łup mu wyrwałem z zębówa. 18 Mówiłem sobie: Umrę w swojej posiadłości, a dni będę miał tyle, co piasku! 19 Mój korzeń trzyma się wody, rosa nocuje w moich gałęziach. 20 Moja sława ciągle będzie młoda, łuk w moim ręku zawsze będzie jak nowy. 21 Przysłuchiwano mi się chętnie, zapadała cisza, kiedy udzielałem rady. 22 Gdy skończyłem mówić, niczego nie dodawano, moje słowa działały na wszystkich jak rosa. 23 Czekali na mnie jak na deszcz, otwierali usta jak przy wiosennej ulewie. 24 Uśmiechałem się do nich, gdy byli zniechęceni, nie zasmucali mojego pogodnego oblicza. 25 Wytyczałem im drogę, byłem ich przywódcą, wśród oddziałów zajmowałem pozycję króla, dla słabych byłem pocieszycielem.

Ps 1,1-3

Pwt 32,2

Wzgarda od ludzi z marginesu 1 A teraz śmieją się ze mnie młodsi ode mnie wiekiem, których ojców bym nie przyjął nawet na miejsce psów przy moim stadzie. 2 Do czego by mi posłużyła siła ich rąk? Moc dawno odeszła od nich. 3 Wyniszczeni nędzą i głodem poszukiwali korzonków na pustyni, od dawna bezludnej i opuszczonej. 4 Zrywali malwę i listki krzewów, korzeń janowca był ich pokarmem. 5 Wypędzono ich ze społeczności, wołano za nimi jak za złodziejami. 6 Musieli mieszkać w grotach budzących grozę, w jaskiniach pełnych prochu i skalnych szczelinach. 7 Spod krzaków słychać było ich krzyki, stłoczeni leżeli pod ostem. 8 Także ich synowie są wyrodnym potomstwem bez imienias, biczem wypędza się ich z kraju.

30

mu ze spokojem marzyć o szczęśliwej przyszłości (ww. 18-20). Postawa pełna mądrości zapewniła mu pierwszoplanową pozycję w jego środowisku, które traktowało go nie tylko jak ojca, ale również jak wodza. Wzgarda od ludzi z marginesu. Obecna sytuacja Hioba stanowi całkowite przeciwieństwo wcześniejszej. Kontrast jest tym większy, że teraz gardzą Hiobem nawet ludzie z marginesu, określeni bardzo obraźliwie jako coś gorszego od psów (w. 1). Psy były bowiem uważane za zwierzęta najbardziej nieczyste i żywiące się padliną, a więc godne najwyższej pogardy. Opis tej grupy osób jest bardzo dosadny i wyraźnie wskazuje, że chodzi o wyrzutków społeczeństwa. Szyderstwo i plucie w twarz ze strony takich ludzi musi wywoływać ogromny ból w sercu Hioba, który przypomina teraz Sługę Pana z Księgi Izajasza (Iz 50,6) i Jezusa podczas Męki (Mt 27,30; Mk 15,19).

HIOB 29,17 — 30,8

1102

22_Hi:22_Hi

Hi 16,7-11; Ps 69,13; Lm 3,14

9/3/08

3:00 PM

Page 1103

9

A teraz ja stałem się tematem ich pieśni, obrali mnie za przedmiot swoich rozmów. 10 Brzydzą się mną, stronią ode mnie, nie wahają się pluć mi w twarz.

a) łuk – symbol sił życiowych, ludzkiej energii (Hi 29,20; Ps 11,2; 21,13).

Prześladowanie Bóg rozluźnił mój łuka i mnie poniżył, więc przeciwko mnie rozpuścili języki. 12 Zgraja stanęła po mojej prawej stronie. Podcinają mi nogi, lecz torują sobie ścieżki własnej zagłady! 13 Rozkopują moją drogę, pchają mnie do zguby, nikt ich nie powstrzymuje. 14 Wdzierają się przez szeroki wyłom, napadają na mnie jak burza. 15 Ogarnęło mnie przerażenie, jakby wicher porwał moją godność, moje szczęście przeminęło jak obłok. 16 A teraz uchodzi ze mnie życie, zawładnęły mną dni nędzy. 17 Nocą ból przeszywa mi kości, nie znam odpoczynku od moich zgryzot. 18 Z całej siły Pans chwycił mnie za ubranie, zgniata mnie jak brzeg tuniki. 19 Przewraca mnie w błoto, stałem się podobny do prochu i popiołu. 11

Hi 16,12

Opuszczenie Wzywam Ciebie, a Ty nie odpowiadasz; stoję, Twój wzrok mnie przenika. 21 Postępujesz ze mną okrutnie, prześladujesz mnie mocną ręką. 22 Unosisz mnie, aby mnie wiatr porwał, straszysz mnie hukiem gromu. 23 Wiem, że chcesz mnie zwrócić ku śmierci, do domu, gdzie się gromadzi wszystko, co żyło. 24 Przecież nie podnosiłem ręki na ginącego, kiedy upadał, wzywał pomocy. 25 Czyż nie płakałem nad tym, którego dni były ciężkie? Moja duszas współczuła ubogiemu. 20

Prześladowanie. Hiob coraz śmielej wskazuje na Boga jako sprawcę wszystkich swoich nieszczęść. Choć początkowo odnosi się wrażenie, że jest nękany przez jakąś nieokreśloną grupę wrogów, to jednak w. 18 nie pozostawia już wątpliwości, że są oni tylko narzędziem w ręku Boga. Staje się On w oczach Hioba okrutnym prześladowcą, niszczącym bezbronnego człowieka. Opuszczenie. Po jednoznacznym wskazaniu winnego Hiob zwraca się do Niego bezpośrednio. Bóg jednak odpowiada milczeniem, co jest kolejnym znakiem Jego obojętności, która rani i boli Hioba. Zdumiewa go dysproporcja środków użytych przez Boga (w. 22), który angażuje całą moc swojego ramienia, aby zniszczyć liche stworzenie. Nie może pojąć, dlaczego nikt nie udziela mu pomocy, choć on sam nigdy jej nie odmawiał potrzebującym. Zawiedzione nadzieje, poczucie odrzucenia oraz trawiące go choroby – wszystko to każe Hiobowi uderzyć w ton lamentu.

1103

HIOB 30,9-25

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) bratem szakali… towarzyszem strusi – tu: prawdopodobnie symbole grzesznika i człowieka odrzuconego. Zob. Hi 39,17+; por. Mi 1,8. b) miele ziarno innemu – była to czynność wykonywana przez niewolników lub niewolnice (Wj 11,5). Według starożytnych rabinów możliwa jest tu jednak również aluzja do małżeńskiej zdrady.

Page 1104

26

Oczekiwałem dobra, tymczasem zło przyszło, wypatrywałem światła, a nadeszła ciemność. 27 Moje wnętrzności nieustannie się burzą, nadeszły dla mnie dni nędzy. 28 Chodzę sczerniały, ale nie od słońca, podnoszę się na zgromadzenius i wołam o pomoc. 29 Stałem się bratem szakali, jestem towarzyszem strusia. 30 Skóra poczerniała na mnie, moje kości są spalone od gorączki. 31 Cytra moja dźwięczy żałobną pieśnią i mój flet zawodzi żałośnie. Wyznanie niewinnego 1 Zawarłem przymierze z oczami, aby nie wpatrywać się w pannę. 2 Bo jaki dział otrzymałbym od Boga z wysoka i jakie dziedzictwo od Wszechmocnego z góry? 3 Czy nieuczciwego nie spotka zagłada, a nieszczęście tych, którzy dopuszczają się nieprawości? 4 Czyż On nie widzi każdego mojego postępku i nie liczy wszystkich moich kroków? 5 Jeśli trwałem w kłamstwie, a moje nogi spieszyły się do oszustwa, 6 niech Bóg położy mnie na sprawiedliwej wadze, a pozna moją niewinność. 7 Jeżeli moje kroki zboczyły z drogis, a moje serces pożądało tego, co zobaczyły oczy, i jeśli do mych dłoni przylgnęła nieczystośćs, 8 niech obcy zje moje zasiewy, a to, co wyrosło, niech będzie wykorzenione. 9 Jeżeli moje serce pragnęło kobiety lub jeśli czaiłem się pod drzwiami bliźniegos, 10 niech moja żona miele ziarno innemub i niech inni zabiegają o nią. 11 Gdyż byłby to czyn haniebny: kimś takim zajmują się sędziowie. 12 Bo to jest ogień, który pożera doszczętnie, który mógł strawić cały mój majątek. 13 Jeśli naruszyłbym prawo mojego sługi i służącej, którzy spierali się ze mną, 14 co bym począł, kiedy Bóg powstanie, i co bym powiedział, kiedy będzie wymierzał karęs?

31

Wyznanie niewinnego. Hiob kończy swoją mowę wyznaniem, które można by nazwać spowiedzią człowieka niewinnego. Jest to jednocześnie kolejna po Hi 29,1-6 przysięga niewinności, w której jednak złorzeczenia bohater kieruje już nie pod adresem swoich przeciwników, lecz samego siebie, gdyby miał okazać się kłamcą. W swoim wyznaniu skreśla kolejno z długiej listy znanych powszechnie występków te, których nie popełnił. Obejmują one wiele dziedzin ludzkiego życia, od rozwiązłości (ww. 1-12) przez krzywdzenie najsłabszych (ww. 13-23) i bałwochwalstwo (ww. 24-28),

HIOB 30,26 — 31,14

1104

Wj 20,14.17; Syr 9,2-9; Mt 5,27-29

Wj 21,2n; Pwt 5,14n; Jr 34,8n

22_Hi:22_Hi

Prz 22,2; Ef,6,9; Kol 4,1 Tb 4,16; Iz 58,7; Mt 25,35n

Ps 49,7; 52,8n; Prz 11,28; Syr 31,5-10

Pwt 4,19; Jr 8,2; Ez 8,16

Prz 24,17n; Mt 5,43-48

9/3/08

15

3:00 PM

Page 1105

Czy Ten, który mnie stworzył w łonie, nie ukształtował wszystkich w ciele matek? 16 Czy odmówiłem prośbie biednego i zasmuciłem oczy wdowy? 17 Może sam spożyłem swój kawałek chleba i nie jadł go ze mną sierota? 18 Przecież Bóg wychował mnie od dzieciństwa jak ojciec, od łona matki sam mną kierował. 19 Jeśli widziałem ginącego z braku odzieży i ubogiego, który nie miał okrycia, 20 jeśli jego biodra nie błogosławiłys mnie, że się ogrzały wełną moich owiec; 21 jeśli podniosłem rękę na sierotę, bo miałem znajomości w sądzie, 22 to niech mi odpadną barki od karku, niech ramię wyłamie się ze stawu! 23 Bo zgrozą przejmuje mnie myśl o zagładzie, jakiej Bóg może dokonać. Przed Jego majestatem nie mógłbym ocaleć! 24 Czy pokładałem ufność w złocie i mówiłem do złotego kruszcu: «Ty jesteś moją nadzieją»? 25 Czy cieszyłem się, że rośnie moje bogactwo i że wiele osiągam własnymi rękami? 26 Czy spoglądałem na słońce, jego promienie i na księżyc wspaniale się przesuwający, 27 którym skrycie uległo moje serce, a uniesiona ręka przesyłała pocałunek? 28 To także byłby występek godny sądu, równy zaparciu się Boga na wysokościach. 29 Czy cieszyłem się z upadku wroga albo z jego nieszczęścia? 30 Nie pozwoliłem grzeszyć moim ustom przez rzucanie przekleństwas na jego duszęs. 31 Czy nie mówili mieszkańcy mojego domu: «Któż kiedykolwiek nie nasycił się u niego mięsem?». 32 Żaden przybysz nie nocował u mnie na dworze, moje drzwi stały otworem dla wszystkich podróżnych. 33 Czy ukrywałem swoje grzechys, jak inni, i swoje winy chowałem w kieszeni, 34 bo bałem się wielkiego tłumu i pogardy swoich współziomków, dlatego milczałem i za drzwi nie wychodziłem? 35 Czy znajdę kogoś, kto mnie wysłucha? Ja już skończyłema, teraz Wszechmocnyb da mi odpowiedź, mój Przeciwnik sporządzi pismo.

a) już skończyłem – dosł. oto mój znak taw (czyt. tau), czyli ostatniej litery alfabetu hebrajskiego, mającej kształt krzyżyka. Jest to, zgodnie z ówczesną praktyką sądową, rodzaj podpisu poświadczającego autentyczność złożonego zeznania. b) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+.

po nienawiść i naruszanie prawa gościnności (ww. 29-32), obłudę i wyzysk (ww. 33n.38-40). Jako pozytywnego skutku tej spowiedzi spodziewa się wystąpienia Boga, który potwierdzi prawdziwość jego zeznań. Hiob gotów jest stanąć przed najwyższym trybunałem jako sprawiedliwy, czekając na swojego Przeciwnika i Sędziego.

1105

HIOB 31,15-35

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Elihu – imię to znaczy ‘On jest moim Bogiem’ i wskazuje, że mędrzec będzie występował w obronie Boga. b) Wszechmocnego – zob. Hi 5,17+.

Page 1106

36

Na pewno wezmę je na ramiona, będę je nosił jak diadem. 37 Zdam Mu sprawę z każdego mojego kroku, wyjdę Mu naprzeciw jak książę. 38 Jeśli mnie oskarża moja nieuprawiana rola i razem z nią płaczą wszystkie jej plony; 39 jeśli jadłem jej zbiory bez zapłaty i sprawiałem przykrość właścicielom, 40 niech wyda oset zamiast pszenicy, zamiast jęczmienia – same chwasty!”. Tu kończą się słowa Hioba.

Mowy młodego mędrca Elihu Nieudolność mędrców 1 Trzej mężczyźni przestali mówić do Hioba, bo uważał się on za sprawiedliwego. 2Wtedy zapłonął gniewem Elihua, syn Barakela, Buzyty, ze szczepu Ram. Rozgniewał się on na Hioba, ponieważ ten uważał, że jest sprawiedliwy wobec Boga. 3Rozpalił się także jego gniew na trzech przyjaciół Hioba, gdyż nie potrafili przekonać go, przez co pozwolili obwinić Boga. 4Elihu powstrzymywał swoje słowa skierowane przeciw Hiobowi, ponieważ tamci byli starsi od niego wiekiem. 5Kiedy jednak zauważył, że trzej mężczyźni nie potrafią powiedzieć już nic więcej, zapłonął gniewem. 6 Odezwał się Elihu, syn Barakela, Buzyty, i powiedział: „Wiekiem jestem jeszcze młody, wy już jesteście starcami, dlatego byłem onieśmielony i bałem się ukazać swoją wiedzę. 7 Mówiłem sobie: «Niech przemówią ci w podeszłym wieku i niech starsi ukażą mądrość». 8 Ale duch jest w człowieku, i tchnienie Wszechmocnegob czyni go pojętnym. 9 Nie tylko wielcy posiadają mądrość i nie sami starcy rozumieją, co jest prawe. 10 Dlatego odważam się mówić, posłuchajcie mnie, ja także dam wam poznać swoją wiedzę. 11 Otóż czekałem na wasze słowa, nadstawiałem uszu na waszą roztropność, gdy przygotowywaliście mowę.

32

Nieudolność mędrców. W tym miejscu spodziewalibyśmy się reakcji Boga, tymczasem na scenę zostaje wprowadzona nowa postać, przedstawiciel młodego pokolenia mędrców – Elihu. Poirytowany roszczeniami Hioba i nieudolnością poprzedników, pragnie uzupełnić ich wypowiedzi. Język przemowy i sposób argumentowania wskazują, że mamy do czynienia z późniejszym dodatkiem, sporządzonym prawdopodobnie przez osoby z kręgów mądrościowych, które nie były w stanie zaakceptować dzieła w formie, w jakiej do nich dotarło. Elihu odwołuje się nie do starszego

HIOB 31,36 — 32,11

1106

Hi 12,12; Syr 25,4-6

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1107

12

Jr 20,9

Obserwowałem was uważnie. Żaden z was nie przekonał Hioba, nikt nie odpowiedział na jego słowa! 13 Nie mówcie: «Osiągnęliśmy mądrość!». Sam Bóg go pokona, nie człowiek. 14 Nie do mnie kierował swoją mowę i nie będę mu odpowiadał waszymi słowami. 15 Załamali się, nic nie odpowiadają, zabrakło im słów… 16 Czekałem, bo nic nie mówią, bo stoją cicho i nic nie odpowiadają. 17 Teraz więc dołożę swoją cząstkę, ja także dam poznać swą wiedzę. 18 Bo jestem przepełniony słowami, i duch przynagla mnie w moim wnętrzu. 19 Oto moje wnętrze jest jak szukające ujścia wino, jak napęczniałe nowe worki skórzane. 20 Muszę więc mówić, aby odczuć ulgę, otworzę usta i odpowiem. 21 Nie będę miał względu na niczyją osobę, nikomu nie będę schlebiał. 22 Bo nie znam się na pochlebstwach, a mój Stwórca wkrótce by mnie odrzucił.

a) Wszechmocnego – zob. Hi 5,17+.

Bóg nie gardzi człowiekiem Bóg większy od człowieka 1 Słuchaj zatem, Hiobie, co mówię, nadstaw uszu na wszystkie moje słowa. 2 Oto otwieram usta, mój język pod podniebieniem jest gotów do mówienia. 3 Moje serces głosi prawość, a moje wargi – wiedzę pewną. 4 Duchs Boga mnie stworzył, ożywiło mnie tchnienie Wszechmocnegoa. 5 Jeśli zdołasz, odpowiedz mi, przygotuj się i stań naprzeciw. 6 Przecież wobec Boga jestem tobie równy, ja także zostałem ukształtowany z gliny.

33

Rdz 2,7; Hi 10,8-12

wieku, jak to czyniła tradycyjna mądrość (Hi 12,12; 15,10; Syr 25,4n), lecz do ducha, którego Bóg tchnął w człowieka (ww. 8 i 18; por. Ps 119,99n). Czuje wręcz obowiązek zajęcia stanowiska, gdyż nie może pozwolić, aby przeciwnik Boga odniósł zwycięstwo. W swoim zapale upodabnia się do proroka Jeremiasza, który również nie był w stanie opanować rozpierającej go siły słowa (ww. 19n; por. Jr 20,9). Bóg większy od człowieka. Od początku wystąpienia Elihu rzuca się w oczy jego wielomówność i wyuczona retoryka. Trzyma się stałego schematu, zgodnie z którym najpierw przytacza jakieś stwierdzenie Hioba, najczęściej wyrwane z kontekstu i odpowiednio spreparowane, po czym obala je, uciekając się zawsze do dwóch argumentów. Odnosi się jednak wrażenie, jakby Elihu wcale nie słuchał wcześniejszych wystąpień Hioba albo ich zupełnie nie zrozumiał. Już w swojej pierwszej odpowiedzi odwołuje się do wyższości Boga (w. 12), której przecież Hiob nigdy nie kwestionował (Hi 5,9-16; 9,1-13; 12,13-25).

1107

HIOB 32,12 — 33,6

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) pośrednik jeden z tysiąca – o wielkiej rzeszy aniołów mówią liczne teksty biblijne (np. 1Krl 22,19; Dn 7,10; Ap 5,11). Funkcję pośredniczącą aniołów zdawał się wykluczać Elifaz w Hi 5,1.

Page 1108

7

Niech nie ogarnia cię strach przede mną, zbytnio cię nie przytłoczę. 8 Otóż mówiłeś i doszło to do moich uszu, wyraźnie słyszałem dźwięk twojej mowy: 9 «Jestem czystys, bez grzechus, jestem szczery, wina nie ciąży na mnie! 10 To Bóg zarzuca mi nieposłuszeństwo, uważa mnie za wroga. 11 Dybami unieruchomił mi nogi, śledzi wszystkie moje ścieżki!». 12 Otóż chcę ci odpowiedzieć, że nie masz racji, bo Bóg jest większy niż człowiek.

Hi 10,7; 16,17; 23,10; 27,5

Hi 13,24; 19,11

Bóg przemawia do człowieka Dlaczego Go oskarżasz, że nie odpowiada na żadne twoje słowo? 14 Przecież Bóg przemawia raz w taki sposób, a drugim razem inaczej, lecz się na to nie zważa. 15 We śnie mówi przez widzenia nocne, kiedy ludźmi zawładnie sen głęboki lub w czasie drzemki na łóżku. 16 Wtedy otwiera On uszy ludzi i niepokoi ich wyrzutami, 17 aby odwieść człowieka od jego czynu i odpędzić od niego pychę; 18 żeby uchronić jego duszęs przed grobem, a życie przed mknącą strzałą. 19 Upomina on także przez cierpienie na łóżku, przez ciągły przeszywający ból kości, 20 kiedy nawet chleb brzydnie człowiekowi, a jego duszy nie cieszą przysmaki. 21 Widać, jak niknie jego ciałos, odsłaniają się kości dotąd niedostrzegane. 22 Jego dusza zbliża się do grobu, a życie – do kraju umarłychs. 13

Hi 4,12-16

Prz 3,12

Ps 107,18

Bóg ratuje człowieka Jeśli stanie przy nim aniołs, pośrednik jeden z tysiącaa, by pouczyć człowieka, co powinien uczynić, 24 i ogarnięty litością powie Panus: «Zachowaj go od zejścia do grobu, 23

Bóg przemawia do człowieka. Odpowiadając Hiobowi na zarzut milczenia Boga, Elihu wskazuje na dwa sposoby, jakimi posługuje się On, aby przemówić do człowieka. Obok snu i widzenia Bóg używa w tym celu również cierpienia. Ta idea wydaje się najbardziej oryginalnym elementem, jaki wnosi Elihu w dotychczasową dysputę. Bóg ratuje człowieka. Po nakreśleniu procesu rozkładu człowieka i jego przejścia do krainy umarłych (Hi 33,21n), Elihu w dość oryginalny sposób pokazuje, że cierpienie miało doprowadzić właśnie do spotkania anioła-pośrednika, który wzywając człowieka do nawrócenia, powstrzyma Boży sąd i zachowa grzesznika od śmierci. W gruncie rzeczy

HIOB 33,7-24

1108

22_Hi:22_Hi

Ps 103,5

Ps 56,14

9/3/08

3:00 PM

Page 1109

znalazłem okup za niego», 25 wtedy jego ciałos odzyska młodzieńczą świeżość, powróci do sił z dni młodości. 26 Będzie wołał do Boga i On się zlituje, pozwoli mu spojrzeć z radością na swoje oblicze i sprawi, że odzyska swą sprawiedliwość. 27 Będzie śpiewał innym i powie: «Zbłądziłem i przekroczyłem prawo, a Pan nie odpłacił mi za to. 28 Uchronił mnie przed zejściem do grobu, moje życie upływa w jasności». 29 To wszystko Bóg czyni, po dwa, trzy razy, dla ratowania człowieka. 30 Zawraca go z drogi do grobu, by oświecić go światłem życia. 31 Zastanów się nad tym, Hiobie, i mnie słuchaj, milcz, dopóki będę mówił. 32 Mów, jeśli masz coś do powiedzenia, ja chętnie przyznam ci rację. 33 Jeśli nie masz o czym mówić, słuchaj mnie i zamilcz, a pouczę cię o mądrości”. Bóg odpłaca uczynki 1 Elihu powiedział jeszcze: 2 „Słuchajcie, mędrcy, słów moich, nadstawcie uszu, znawcy. 3 Bo ucho sprawdza mowę jak podniebienie pokarm. 4 Ustalmy, co w naszej sprawie jest słuszne, wspólnie zbadajmy, co jest dobre. 5 Bo Hiob powiedział: «Jestem sprawiedliwy, a Bóg pozbawił mnie prawa. 6 Niesłusznie zostałem uznany za kłamcę, jestem niewinny, a zostałem dotkliwie zraniony». 7 Czy znalazłby się człowiek taki jak Hiob, który szydzi, jakby pił wodę, 8 iść chciałby z przestępcami i przebywać wśród przewrotnych? 9 Bo mówi: «Człowiek nie ma żadnej korzyści z tego, że żyje w przyjaźni z Bogiem!».

34

Hi 9,15; 27,2; 30,21

Hi 15,16

młody mędrzec prezentuje jednak tradycyjną teorię odpłaty, podkreślając jedynie, że Bóg prowadzi człowieka przez proces (w. 29) ciągłego oczyszczania na drodze cierpienia. Wystarczy tylko uznać swój grzech (w. 27). Jednak o to właśnie rozbijała się wcześniejsza argumentacja przyjaciół, gdyż Hiob absolutnie nie ma poczucia winy. Bóg odpłaca uczynki. Elihu rozpoczyna drugą mowę, w której podejmuje temat sprawiedliwości Boga, odpowiadając na zarzut Hioba, że cierpi niezasłużenie, a jego prawość nie przyniosła mu żadnych korzyści. Wobec takich oskarżeń młody mędrzec przypomina tezę o odpłacie (w. 11), która była uporczywie powielana przez tradycję (Ps 62,13; Prz 24,12; Syr 16,14) i z którą sam również się zgadza. Zgodnie z nią sprawiedliwy Bóg karze i nagradza już w tym życiu, w zależności od złych lub dobrych uczynków człowieka. Elihu nie dopuszcza więc możliwości uznania argumentów Hioba sprzecznych z zasadą odpłaty, nawet jeśli płyną one z jego doświadczenia i obser wacji świata. Mędrzec

1109

HIOB 33,25 — 34,9

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

a) Wszechmocny – zob. Hi 5,17+.

Page 1110

10

Dlatego, posłuchajcie mnie, rozumni: Daleki jest Bóg od zbrodni, Wszechmocnya od nieprawości. 11 Bo odpłaca człowiekowi według jego czynów, każdemu przydziela to, na co zasłużył. 12 Bóg naprawdę nie działa niegodziwie, Wszechmocny nie łamie prawa. 13 Któż powierzył Mu ziemię i urządził cały wszechświat? 14 Gdyby On swoje serces zachował dla siebie, swojego duchas i tchnienie swoje zatrzymał przy sobie, 15 zginęłoby wszystko, co żyje, a człowiek powróciłby do prochu. Bóg nie toleruje zła Jeśli jesteś pojętny, słuchaj tego wszystkiego i nadstaw uszu na dźwięk słów moich. 17 Czy rzeczywiście wróg praworządności mógłby rządzić? Czy chcesz potępić Sprawiedliwego, który jest potężny? 18 Mówi On do króla: «Nikczemniku!», a do dostojników: «Złoczyńcy!». 19 Nie okazuje względów książętom, bogacza nie wynosi ponad ubogiego, bo wszyscy są dziełem rąk Jego. 20 Umierają nagle, w środku nocy, znikają, kiedy ludność się burzy. On ciemięzcę usuwa bez trudu. 21 Bo Jego oczy śledzą drogis ludzi, On obserwuje wszystkie ich kroki. 22 Nie ma takiej ciemności ani mroku, gdzie mogliby się schować przestępcy. 23 Gdyż On nie zapowiada człowiekowi, kiedy ma iść na sąds do Boga. 24 Siłaczy powala bez badania, a innych stawia na ich miejscu. 25 Ponieważ zna ich czyny, dopada ich nocą i niszczy doszczętnie. 26 Chłoszcze ich jako przewrotnych, w sposób widoczny dla wszystkich. 27 Ponieważ odwrócili się od Niego, nie chcieli iść drogą, którą On wytyczył ludziom. 28 Dociera do Niego krzyk ubogich, słyszy wołanie biednych.

Ps 62,13; Prz 24,12; Syr 16,14; Mt 16,27

Ps 104,29n

Rdz 3,19

16

broni prawości Boga, wypowiadając niezaprzeczalne prawdy o Jego wszechmocy i dobroci (ww. 10-15). Bóg, który stworzył uporządkowany świat i nieustannie podtrzymuje go w istnieniu, nie może działać niesprawiedliwie. Bóg nie toleruje zła. Elihu popiera swoje twierdzenia dwoma argumentami. W pierwszej kolejności podkreśla, że nie może być mowy o żadnej niesprawiedliwości i stronniczości Boga, ponieważ On jednakowo obchodzi się ze wszystkimi, tak z ubogimi, jak i z bogatymi. Dla Niego liczy się tylko ich prawość lub nieprawość, a nie status społeczny (w. 19). Oskarżanie więc Boga o łamanie prawa jest absurdem. Po drugie, Bóg jako Stwórca doskonale zna każdego,

HIOB 34,10-28

1110

Iz 40,23n

Wj 12,29

Ps 33,14n; Jr 32,19

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:00 PM

Page 1111

29

Ale On sam jest spokojny, kto postawi Mu zarzut? Gdy się ukryje, któż Go dostrzeże? On patrzy na naród i każdego człowieka. 30 Zły człowiek jest zależny od króla, naród od tych, którzy go zwodzą. 31 Lecz gdyby ktoś powiedział Bogu: «Zwiedziono mnie, nie chcę grzeszyć! 32 Poucz mnie, jeśli czegoś nie dostrzegam. Postępowałem źle, ale już nie będę», 33 to czy według ciebie On powinien mu odpłacić? Ty Go potępiasz, więc ty wybieraj, ja nie będę. Powiedz, co postanowiłeś? 34 Ludzie rozumni powiedzą, tak jak i mądry człowiek, który mnie słucha: 35 «Hiob nie mówi roztropnie, jego słowa nie są rozumne. 36 Niech więc Hiob dalej przechodzi próbę, bo się sprzeciwia, jak ludzie niegodziwi. 37 Do grzechus bunt dołącza, wśród nas się pyszni i mnoży słowa przeciw Bogu»”. Bóg nie jest zależny od człowieka 1 Elihu znowu zabrał głos i powiedział: 2 „Uważasz za właściwe to, co mówisz: «Mam więcej słuszności niż Bóg!». 3 Bo powiedziałeś: «Co mi to daje? Jaką mam korzyść z tego, że nie grzeszę?». 4 Chcę dać odpowiedź tobie i zarazem twoim przyjaciołom. 5 Popatrz na niebo i przyjrzyj się jemu, spójrz na obłoki wysoko nad tobą. 6 Jeśli zgrzeszysz, co przez to możesz uczynić Panus? Kiedy masz wiele grzechóws, w czym Mu zaszkodzisz? 7 Co możesz Mu dać przez swoją sprawiedliwość? Cóż może On wziąć z twojej ręki? 8 Twoja przewrotność dosięga takiego jak ty, na twej sprawiedliwości zyska zwykły człowiek.

35

Hi 7,20

Hi 22,3

przenikając dogłębnie ludzkie sumienia. Choć więc ktoś może być przekonany o swojej niewinności, to jednak Bóg w swojej wszechwiedzy widzi wszystkie występki i odpowiednio je karze. Z rozumowania Elihu wynika, że Hiob nie zna swojego sumienia tak dobrze, jak Bóg, który zesłał na niego cierpienie, aby ukarać go za popełniony grzech. Nie pozostaje mu zatem nic innego, jak uznać winę i nawrócić się, unikając kolejnego występku, jakim mógłby być bunt przeciwko Bożym wyrokom. Elihu nie wykazuje w tym żadnej oryginalności, powielając stanowisko swoich poprzedników. Bóg nie jest zależny od człowieka. W trzecim swoim wystąpieniu Elihu chce przekonać Hioba, że nie ma prawa domagać się od Boga jakiejkolwiek odpłaty za swoje dobre postępowanie. Ani zło człowieka, ani jego sprawiedliwość nie są bowiem w stanie dosięgnąć Boga, gdyż jest On kimś całkowicie innym od niego i w pełni autonomicznym. Boga nie można ani skrzywdzić, ani uczynić Mu czegoś dobrego.

1111

HIOB 34,29 — 35,8

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

Page 1112

Bóg nie słucha kłamcy 9 W wielkim nieszczęściu – wołają, gnębieni przez wielkich – wzywają pomocy. 10 Ale nikt nie pyta: «Gdzie jest Bóg, mój Stwórca, który każe rozbrzmiewać radosnej pieśni nawet w nocy, 11 daje nam więcej wiedzy niż bydłu i udziela więcej mądrości niż podniebnym ptakom?». 12 Mogą wołać, ale nie ma odpowiedzi z powodu pychy złych ludzi. 13 Bóg naprawdę nie słucha kłamstwa, Wszechmocny nie zważa na nie. 14 Chociaż mówisz, że Go nie dostrzegasz, zajmuje się twoją sprawą, więc oddaj się Jemu. 15 Czy dlatego, że w gniewies nie wymierza karys, ma nie uznawać grzechus? 16 Hiob otwiera usta, lecz nie ma nic do powiedzenia, mnoży słowa, lecz nic nie rozumie”. Bóg karci bezbożnych, nagradza sprawiedliwych 1 Elihu mówił dalej: 2 „Zaczekaj jeszcze trochę, a cię pouczę, bo opowiem jeszcze o Bogu. 3 Z daleka przynoszę swą wiedzę, udowodnię, że mój Stwórca jest sprawiedliwy. 4 Bo moje słowa naprawdę nie są kłamstwem, stoi przed tobą człowiek, który posiadł wiedzę. 5 Otóż Bóg jest potężny, a nie gardzi nikim, silny jest i wielkoduszny. 6 On nie pozostawia przewrotnego przy życiu, przyznaje prawa ubogim. 7 Nie odwraca oczu od sprawiedliwego, wprowadza na tron królów, zatwierdza ich i wywyższa. 8 Gdy są związani i oplątani powrozami nędzy, 9 On ukazuje im ich postępki i grzechys, którymi się szczycili. 10 Otwiera ich uszy na upomnienie i stwierdza, że muszą zaprzestać niegodziwości.

36

Bóg nie słucha kłamcy. Stwierdzenie całkowitej inności Boga nie oznacza Jego obojętności. Najlepiej dowodzi tego grzech, który jednak stawia pewną barierę między człowiekiem a Bogiem, tak iż staje się On wręcz głuchy na wołania grzesznika i godzi się, aby uważano Go za obojętnego i niesprawiedliwego. Kryje się za tym pewna pedagogia Boga, który zsyła lub dopuszcza cierpienie, aby w ten sposób uświadomić człowiekowi grzech i nakłonić go do nawrócenia. Hiob nie może więc powiedzieć, że Bóg nie interesuje się jego losem. Bóg karci bezbożnych, nagradza sprawiedliwych. Elihu przyjmuje rolę adwokata Boga. W jego koncepcji świata wszystko wydaje się jasno uporządkowane, to znaczy dobro przynosi błogosławieństwo, a za złe uczynki czeka kara. Dopiero w w. 15 przywołuje swoją ulubioną tezę, że nędza i cierpienie są słowem skierowanym przez Boga do człowieka, skarceniem i zarazem zachętą do odwrócenia się od zła.

HIOB 35,9 — 36,10

1112

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

Page 1113

11

Jeśli posłuchają i będą Mu służyć, napełnią swe dni szczęściem, a lata pomyślnością. 12 A jeśli nie będą posłuszni, powali ich oręż i umrą z braku wiedzy. 13 Ludzie twardego sercas tłumią swoją wściekłość, nie krzyczą, kiedy się ich wiąże. 14 Duszas ich umiera w młodości, życie kończą haniebnie. 15 Lecz On ratuje biednych przez ich ubóstwo, przez nędzę chce im otworzyć uszy.

a) Prawdopodobnie jest to zachęta, aby Hiob nie życzył sobie nocy śmierci, gdyż jego obecne cierpienie ma sens. Dotknęło go nie po to, by go zgładzić, lecz aby go oczyścić i zbawić.

Bóg zsyła nieszczęście i z niego wyzwala Także i ciebie może On wyrwać z wielkiego nieszczęścia, wyprowadzić na przestronny plac, gdzie nie ma wrzawy, a twój stół zastawić tłustym pokarmem. 17 Ściągałeś na siebie karęs należną obłudnikowi, dosięgnie cię kara wymierzona wyrokiem. 18 Bo twoje bogactwo nie załagodzi gniewu, nie oddali go największy okup. 19 Choćbyś wołał ze wszystkich sił, twój krzyk nie uchroni cię przed nieszczęściem. 20 Nie tęsknij za nocą, w której ludy zwalczają się wzajemniea. 21 Uważaj, byś nie zwracał się w stronę grzechus, w przeciwnym razie sam będziesz winien swojego nieszczęścia. 16

Doskonałość dzieł Bożych Naprawdę, Bóg jest wspaniały w swojej mocy! Kto tak jak On mógłby udzielać pouczenia? 23 Któż odważyłby się skrytykować Jego postępowanie? Kto mógłby Mu powiedzieć: «Postąpiłeś niegodziwie»? 24 Pamiętaj, że masz wychwalać Jego dzieła, o których ludzie śpiewają pieśni. 25 Dzieła te są widoczne dla każdego, choć człowiek może je oglądać tylko z daleka. 26 Naprawdę, Bóg jest wielki, lecz my Go nie ogarniemy. Liczba Jego lat jest niezbadana. 27 On w górze gromadzi wodę, tworzy z niej krople deszczu, 22

Iz 40,13

Ps 145,3

Bóg zsyła nieszczęście i z niego wyzwala. Elihu zwraca się teraz bezpośrednio do Hioba, powtarzając kolejny raz swoją tezę o słuszności kary i konieczności nawrócenia. Hiob nie powinien pragnąć śmierci, gdyż zesłane na niego cierpienie ma znaczenie pedagogiczne i służy jego oczyszczeniu i zbawieniu. Doskonałość dzieł Bożych. Rozpoczyna się wspaniały hymn o mądrości, wprowadzony szeregiem pytań retorycznych (ww. 22n), które podkreślają niezaprzeczalną wyższość Boga nad wszystkim, co istnieje. Elihu zachęca Hioba, aby zamiast rozczulać się nad swoim losem, przyłączył się do chóru tych, którzy zanoszą pieśni uwielbienia do Boga przekraczającego przestrzeń i czas (w. 26). Elihu najpierw sławi wielkość Boga, która przejawia się w doskonałym panowaniu nad deszczem i burzą.

1113

HIOB 36,11-27

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

a) ogień – obraz piorunów, które są we władaniu Boga. b) Pieczętuje rękę – czyli sprawia, że na widok obfitych opadów atmosferycznych ludzie przerywają pracę i mogą oddać się rozważaniu i odkrywaniu wielkości Boga Stwórcy. c) Z komór – zgodnie z ówczesnymi wyobrażeniami na temat budowy wszechświata były to pomieszczenia, w których Bóg przechowuje wichry, a także grad i śnieg (Hi 38,22; Ps 135,7; Syr 42,14-20).

Page 1114

28

które lecą z nieba i obficie spadają na ludzi. 29 Kto może poznać pojemność chmur i siłę gromu z Jego niebios. 30 On roztoczył nad nimi swoją światłość, a w dole ukrył dno morskie. 31 W ten sposób rządzi narodami, obficie udziela im pokarmu. 32 W obu swych dłoniach ukrywa ogieńa i daje mu polecenie, dokąd ma dotrzeć. 33 Za Nim posuwa się Jego grzmot, który jest znakiem nadchodzącego gniewus.

Ps 104,13n

Dzieła Boże są na usługach Stwórcy 1 Dlatego drży moje serces i usiłuje wyrwać się ze mnie. 2 Wsłuchajcie się uważnie w huk głosus, który z Jego ust się wydobywa. 3 Roznosi się on po całym niebie, światło błyskawicy mknie aż na krańce ziemi. 4 Po niej huczy piorun – to Bóg grzmi swoim potężnym głosem. Nie powstrzymuje błyskawic, bo ciągle słychać ten huk. 5 Przedziwnie przemawia Bóg swoim grzmotem, czyni także inne cudas. 6 Bo oto mówi do śniegu: «Syp się na ziemię!», a do deszczu: «Padaj obficie!». 7 Pieczętuje rękęb każdego człowieka, aby wszyscy ludzie poznawali Jego dzieło. 8 Dzikie zwierzę wchodzi do swojej kryjówki i kładzie się na legowisku. 9 Z komórc Panas wyrywa się huragan, z północy nadciąga zimno. 10 Bóg tworzy lód swoim oddechem, twardnieje powierzchnia wód. 11 On wilgocią nasyca obłoki, chmura rozbłyska Jego światłem. 12 Według swojej woli rozrzuca wkoło błyskawice, aby na całej powierzchni ziemi wykonały wszystko, co im zleci: 13 będą rózgą karzącą Jego ziemię albo też znakiem Jego zmiłowania.

37

Ps 18,19; 29,3n

Ps 147,17

Dzieła Boże są na usługach Stwórcy. Burza ze swoimi donośnymi grzmotami budzi zrozumiały lęk człowieka, który w tych zjawiskach, pozostających całkowicie poza jego kontrolą, dostrzega działanie Boga (w. 5). Kolejną rzeczywistością wprawiającą w zachwyt autora hymnu jest zima, opisana z wielkim kunsztem poetyckim. Największy podziw budzi jednak bezwzględne posłuszeństwo wszystkich tych dzieł rozkazom Boga, tym bardziej że w swojej mądrości wykorzystuje On je do ojcowskiego wychowywania człowieka, na które składa się zarówno karcenie, jak i miłosierdzie (w. 13).

HIOB 36,28 — 37,13

1114

22_Hi:22_Hi

Prz 8,28

Rdz 1,6

9/3/08

3:01 PM

Page 1115

Któż może poznać tajemne plany Boże? 14 Posłuchaj teraz, Hiobie, wstań i rozmyślaj o cudownych dziełach Boga. 15 Czy wiesz, jakie Bóg zleca im zadania? W jaki sposób zapala światło w obłokach? 16 Czy dowiedziałeś się, jak przesuwają się chmury? Jak powstają cudowne dzieła, gdy wiedza jest doskonała? 17 Przecież nawet twoje ubranie nasyca się gorącem, kiedy ziemia mdleje w południowym wietrze. 18 Czy więc mógłbyś wraz z Panems rozpiąć sklepienie nieba, twarde jak metalowe lustro? 19 Może nas pouczysz, co mamy Mu powiedzieć, bo z takiej ciemności mówić nie potrafimy? 20 Czy trzeba Go powiadomić: Chcę przemówić? Czyż jest ktoś, kto chce się upomnieć o zagładę? 21 Czasem nie widać światła, kiedy musi przebijać się przez chmury. Lecz gdy nadciągnie wiatr i je rozpędzi, 22 jasność wyłania się z północy jakby blask złota, zewsząd oświetla majestat wielkiego Boga. 23 Nie dosięgniemy Wszechmocnegoa. Jego wielkość ujawnia się przez moc i prawo, bo On jest pełen niezmiennej sprawiedliwości. 24 Dlatego ludzie powinni się Go lękać, ale serces obłudne nie pozwala Go dostrzec.

a) Wszechmocnego – zob. Hi 5,17+. b) wśród burzy – jest to typowa okoliczność, w jakiej Bóg się objawia (np. Wj 13,16; 2Krl 2,1-11; Ez 1,4). W Piśmie Świętym burza jest często znakiem sądu, ale też zapowiada zbawienie (Iz 29,6, Za 9,14n). c) plan Boga – czyli Jego zamysł dotyczący całej rzeczywistości stworzonej. W tym planie wszystko ma swoje miejsce i określone zadanie. Człowiek jest zaproszony przez Boga do współpracy w realizacji Jego planu (np. Ps 33,11; Prz 19,21). d) sznur mierniczy – w starożytności posługiwano się nim do pomiaru odległości i powierzchni oraz przy pracach budowlanych (np. 2Krl 21,13; Ps 78,55; Ez 47,3).

Pierwsza mowa Boga: Tajemnica stworzenia

Hi 42,3

Prz 8,22-29; Syr 43,1-33; Iz 40,12

Hiob nie zna konstrukcji świata 1 PANs odezwał się do Hioba wśród burzyb. Powiedział: 2 „Kto ośmiela się zaciemniać plan Bogac słowem nierozumnym? 3 Przepasz biodra jak mężczyzna, będę cię pytał, a ty Mnie pouczysz! 4 Gdzie byłeś, kiedy zakładałem ziemię, powiedz, jeśli potrafisz? 5 Może wiesz, kto wyznaczał jej rozmiary albo kto rozciągnął nad nią sznur mierniczyd?

38

Któż może poznać tajemne plany Boże? Ostatni fragment długiej mowy Elihu (Hi 32 – 37) jest niewątpliwie ogniwem łączącym ją z wystąpieniem Boga (Hi 38 – 41). Młody mędrzec zdaje się raz jeszcze wzywać Hioba do uznania własnej niezdolności przeniknięcia Bożego zamysłu, który przejawia się w dziełach stworzenia. Ze sporą dawką ironii odnosi się też do chęci wytoczenia procesu Bogu, uważając, że człowiek nie może traktować swojego Stwórcy jak zwykłego rozmówcy, gdyż graniczyłoby to narażaniem się na zagładę. Dlatego słowa o porażającym blasku majestatu Boga (ww. 21n) należy rozumieć jako ostatni apel i przestrogę, aby Hiob odstąpił od swojego planu procesowania się z Wszechmocnym. Hiob nie zna konstrukcji świata. Rozpoczyna się wystąpienie Boga, który podejmuje wyzwanie rzucone Mu przez Hioba. Zamiast jednak odpowiedzieć wprost na postawione pytania, Bóg sam przechodzi do swoistego przesłuchania bohatera (w. 3). Zarzuca mu chęć zakwestionowania ustanowionego porządku, nad którym nie ma i nie może mieć władzy (w. 1). Zaprasza go jednak do dialogu, mającego cechy walki (przepasz biodra jak mężczyzna, w. 3),

1115

HIOB 37,14 — 38,5

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

a) kamień węgielny – kamień narożny (węgieł), łączący pionowe ściany budowli i nadający stabilność całej konstrukcji. b) synów Bożych – zob. Hi 1,6+ c) bramy śmierci – świat pozagrobowy wyobrażano sobie jako miasto lub twierdzę umieszczone pod ziemią; do wnętrza wchodziło się właśnie przez bramy (Iz 38,10; por. Mt 16,18).

Page 1116

6

Na czym zostały oparte jej filary albo kto położył jej kamień węgielnya 7 wśród rozradowanych gwiazd porannych i radosnych okrzyków wszystkich synów Bożychb? 8 Kto zamknął podwójną bramą morze, gdy wzburzone wyszło z łona? 9 Ja utworzyłem obłoki jako jego ubranie i ciemne chmury jako jego pieluszki; 10 wytyczyłem mu granice, założyłem zasuwy i podwójną bramę, 11 mówiąc: «Dotąd możesz dojść, nie dalej, tu załamie się wyniosłość fal twoich».

Hi 26,7 Ps 118,22 Ps 148,2n; Ba 3,34

Ps 33,7

Ps 65,8; 104,6-9; Prz 8,29

Hiob nie zna granic ziemi ani reguł rządzących światłem 12 Czy choćby raz w życiu rozkazywałeś porankowi źródeł i wskazałeś miejsce porannej zorzy, 13 aby objęła najdalsze krańce ziemi i wypędziła z niej obłudnych? 14 Zmienia się ona jak glina pod pieczęcią i mieni się jak piękne ubranie. 15 Światło zostanie odebrane przewrotnym, a wzniesione ramię będzie złamane. 16 Czy dotarłeś do źródeł morza, doszedłeś do dna otchłani? 17 Czy ukazano ci bramy śmiercic i oglądałeś drzwi krainy ciemności? 18 Czy zbadałeś rozległe przestrzenie ziemi? Odpowiedz, jeśli poznałeś to wszystko. 19 Gdzie jest droga do siedziby światła i gdzie ciemność ma swoje miejsce? 20 Może je zaprowadzisz do ich krainy i wskażesz ścieżki do ich domu? 21 Ty wiesz to wszystko, bo wtedy się urodziłeś, i liczba dni twego życia jest ogromna! ale w gruncie rzeczy ojcowskiego, choć niepozbawionego szczypty ironii (ty Mnie pouczysz, w. 3). W pierwszej kolejności porusza wobec Hioba temat stwarzania świata, którego poszczególne etapy ukazano jako budowę świątyni. Konstrukcja świata przedstawiona w tym fragmencie odpowiada wyobrażeniom starożytnych mieszkańców Wschodu. Ziemię widziano wówczas jako płaski dysk wsparty na słupach (w. 6), podtrzymujących go nad wodami wielkiej otchłani. Podobnie pojawiają się pewne elementy zaczerpnięte z antycznych mitologii, jak istoty niebieskie (np. aniołowie) określane mianem gwiazdy poranne i synowie Boga (w. 7). Potężne morze, które pozostaje w pełni zależne od Stwórcy, zostało porównane do niemowlęcia (ww. 8-11). Autor nie zamierza przedstawiać historycznie początku świata, nie stara się dochować wierności biblijnemu opisowi stworzenia świata (Rdz 1,3-10). Pragnie natomiast ukazać, że Bóg jest jedynym Panem i Stwórcą wszystkiego, co istnieje. Hiob nie zna granic ziemi ani reguł rządzących światłem. Następną dziedziną, która pozostaje poza władaniem człowieka, jest pojawienie się światła jutrzenki. Zwykle w tradycji biblijnej światło jest znakiem prawdy i sprawiedliwości, dzięki niemu możliwe jest odróżnienie dobra od zła (Iz 5,20; 59,9; J 3,19-21). Środowiskiem działania ludzi nieprawych jest ciemność (Hi 24,13-17), lecz to Bóg kładzie kres ich poczynaniom, budząc nowy poranek. Człowiek nie jest w stanie rządzić następstwem dni i nocy, nie zna ich źródeł. Bóg zaprasza więc Hioba do uznania swojej znikomości wobec niezgłębionych tajemnic świata, pośrednio także tajemnicy cierpienia, która najbardziej zajmowała jego umysł i serce.

HIOB 38,6-21

1116

22_Hi:22_Hi

Wj 9,18-26; Joz 10,11; Iz 28,17

Hi 9,9+; Am 5,8

Ba 3,35

9/3/08

3:01 PM

Page 1117

Hiob nie zna właściwości zjawisk atmosferycznych 22 Czy dotarłeś do spichlerzy śniegu i widziałeś zbiorniki z gradem? 23 Przechowuję je do czasu nieszczęścia, do dnia walki i wojny. 24 Gdzie jest droga, z której rozchodzi się światło, i wschodni wiatr wznosi się z niej nad ziemią? 25 Kto wykopał rów dla ulewy i wytyczył drogę grzmiącej chmurze, 26 aby wylewała wodę na bezludną ziemię, na pustynię, gdzie nie ma człowieka; 27 aby nasyciła wodą ugory i pustkowia i zasiliła wyrastającą roślinność? 28 Czy deszcz ma ojca? Kto urodził krople rosy? 29 Z czyjego wnętrza wyszedł lód? Czyim dzieckiem jest szron, co spada z nieba? 30 W jaki sposób ścina się woda, staje się jak kamień, i twardnieje powierzchnia wód? 31 Czy można zacieśnić więzy Plejad albo rozluźnić spojenia Orionaa? 32 Czy sprawisz, że Gwiazda Poranna pojawi się w odpowiednim czasie i wyprowadzisz Niedźwiedzicę z jej dziećmi? 33 Czy znasz prawa nieba i ich oddziaływanie na ziemię? 34 Czy skierujesz swój głos ku chmurom, a wody posłusznie spłyną na ciebie? 35 Czy poślesz błyskawice, a one pójdą i powiedzą do ciebie: «Oto jesteśmy»? 36 Kto ibisowib przekazał mądrość albo kto dał umiejętność kogutowic? 37 Kto dzięki swojej mądrości zliczył chmury? Kto sprawia, że zbiorniki nieba rozlewają wodę, 38 gdy ziemia jest jak skorupa i gruda do grudy przylega?

a) Plejad... Oriona – tłumaczenie przybliżone, gdyż nazwy podane w tekście hebrajskim są dziś trudne do zidentyfikowania. Zob. Hi 9,9+. b) ibis – ten duży ptak z rzędu brodzących informował swoim zachowaniem o stanie wód w Nilu. c) umiejętność kogutowi – chodzi o oznajmianie nadejścia dnia; w starożytności postrzegano koguta jako żywy barometr.

Hiob nie rozumie zachowań ptactwa i zwierzyny Czy zdobędziesz łup dla lwicy i zaspokoisz głód lwów drapieżnych,

39 Ps 104,20-22

Hiob nie zna właściwości zjawisk atmosferycznych. Tylko Bóg sprawuje kontrolę nad zjawiskami atmosferycznymi, przedstawionymi tutaj zgodnie ze starożytnymi wyobrażeniami. Hiob nie może znać pochodzenia różnego rodzaju opadów ani też nie jest w stanie nad nimi zapanować. Kolejną sferą wymykającą się spod jego kontroli jest ruch gwiazd i ich wzajemne związki, a także ich oddziaływanie na życie człowieka. W gestii ludzi nie jest też kierowanie pogodą. Mogą oni jedynie obser wować zachowanie ptaków (ibisa i koguta) i na tej podstawie prognozować pogodę, lecz nie są w stanie na nią wpływać. Człowiekowi nie pozostaje więc nic innego, jak uznać swoją ograniczoność i małość. Hiob nie rozumie zachowań ptactwa i zwierzyny. Następny krąg pytań Boga dotyczy zachowania dzikich zwierząt i ich rozmnażania. Pytając retorycznie o żywiciela dziko żyjącej zwierzyny i ptaków, autor nie tylko nawiązuje do poetyckich

1117

HIOB 38,22-39

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

a) górskie kozice – na przykład, kiedy kozice nubijskie czują, że zbliża się czas porodu, wówczas ukrywają się wśród skał; opuszczają kryjówkę dopiero po wydaniu na świat potomstwa. b) W greckim przekładzie księgi (Septuagincie) pominięto opis strusia.

Page 1118

40

kiedy ukrywają się w swoich legowiskach i czają się w zaroślach? 41 Kto dostarcza żywności krukowi, gdy jego pisklęta do Boga wołają o pomoc i słaniają się z braku pożywienia? 1 Czy znasz porę, kiedy rodzą górskie kozicea, czy widziałeś poród łani? 2 Czy obliczyłeś miesiące, gdy noszą swoje potomstwo, i znasz czas ich rozwiązania? 3 Przykucną, pochylą się i spokojnie swój płód wydają. 4 Ich młode wzrastają swobodnie, potem odchodzą i już nie powracają.

Ps 147,9

39

Hiob nie zna życia dzikich zwierząt Kto wypuścił na wolność dzikiego osła i kto uwolnił z więzów osła górskiego? 6 Ja step przeznaczyłem na jego dom, a słoną ziemię – na siedzibę. 7 Drwi sobie z miejskiego gwaru, nie słyszy krzyków poganiacza. 8 Pastwiska poszukuje w górach, ugania się tam za każdą zielenią. 9 Czy dziki bawół da ci się ujarzmić i będzie pracował dla ciebie? Czy będzie nocował przy twoim żłobie? 10 Czy potrafisz owinąć mu kark powrozem, aby za ciebie kruszył twardą glebę? 11 Czy zaufasz jego sile i zlecisz mu swoją pracę? 12 Czy będziesz pewny, że zbierze ci plony i zgromadzi je na klepisku? 13 Chociaż radośnie powiewają skrzydła samicy strusiab, nie są one jak pióra bociana, co lśnią przyjemnie. 14 Składa ona jaja na ziemi i ogrzewa je w piasku. 15 Zapomina, że może rozdeptać je sama albo że zgnieść je może dzikie zwierzę. 16 Jest twarda dla piskląt, jakby nie należały do niej. 5

obrazów psalmicznych (Ps 104,14.21.27n; 147,9), ale przygotowuje już ewangeliczne wyznanie o Ojcu niebieskim, który troszczy się o swoje stworzenia (Mt 6,26). Sugestywny i precyzyjny opis rodzenia górskich kozic i łani nastawiony jest na podkreślenie tajemniczości tego zjawiska. Rozległość wiedzy i zainteresowań naukowych wskazuje, że autor tego tekstu musiał wywodzić się ze środowiska mądrościowego. Hiob nie zna życia dzikich zwierząt. Autor wkłada w usta Boga pytania dotyczące zachowań kolejnych zwierząt. Zastanawia go, skąd wzięło się w dzikim ośle tak mocne pragnienie wolności, że za cenę swobody gotów jest nawet zgodzić się na wielki trud szukania pożywienia na stepie i w górach. Nie człowiek, lecz tylko Bóg mógł wszczepić w niego taką skłonność. Kolejny zwierzęciem budzącym podziw i zdumienie autora jest bawół, który w żaden sposób nie daje się okiełznać, okazując się zupełnie nieprzydatnym człowiekowi. Jest dowodem nieskrępowanej wolności Boga w stwarzaniu, podobnie jak samica strusia przedstawiona w następnym obrazie. Jej dziwna niezdarność i nieuwaga idzie w parze z podziwu godną szybkością, budząc zachwyt autora.

HIOB 38,40 — 39,16

1118

Lm 4,3

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

Page 1119

Nie boi się, że trud jej może pójść na marne. 17 Bo Bóg odmówił jej mądrości, nie dał jej rozsądkua. 18 Kiedy jednak biegnie, poruszając skrzydłami, śmieje się z konia i jeźdźca.

Mt 24,28

Hiob nie zna źródła siły i instynktów zwierząt 19 Czy to ty dałeś rumakowi siłę, a jego kark okryłeś grzywą? 20 Czy to ty sprawiłeś, że skacze jak szarańcza, a jego głośne rżenie budzi trwogę? 21 Rozbija kopytami twardą ziemię, cieszy się swą siłą i pędzi do boju. 22 Wyszydza lęk, niczego się nie boi, nie cofa się przed mieczem. 23 Kołczan pobrzękuje na nim, błyszczy włócznia i oszczep. 24 Drży z podniecenia, liże ziemię, gdy trąba daje sygnał, nie da się powstrzymać. 25 Kiedy rozbrzmiewa trąba, rży: «Iha! iha! iha!». Z daleka wyczuwa bitwę, krzyk książąt, wrzawę walczących. 26 Czy dzięki twojej umiejętności sokół wzbija się do lotu i skrzydłami prze ku południub? 27 Czy z twojego rozkazu unosi się orzeł i w górze zakłada swe gniazdo? 28 Osiada na skale i tam nocuje, na szczytach gór i na skalnych grzbietach. 29 Stamtąd wypatruje łupu, jego wzrok sięga daleko. 30 Nawet jego pisklęta piją krew, on sam jest wszędzie, gdzie leżą zabici”.

a) Tradycyjna opinia starożytnych o głupocie strusia opierała się między innymi na przekonaniu, że składanie jaj w piasku naraża je na niebezpieczeństwo. Tymczasem z punktu widzenia nauk przyrodniczych jest to bardzo mądry wybór, gdyż właśnie piasek pozwala strusim jajom stale zachowywać wysoką temperaturę potrzebną do wyklucia się piskląt. b) Stwórca wyposażył ptaki w instynkt, którym się kierują w swoich wędrówkach. c) Wszechmocnym – zob. Hi 5,17+. d) Rękę kładę na ustach – tutaj gest wyrażający uznanie racji Boga lub potwierdzenie niewinności Hioba.

Hiob uznaje swój błąd 1 Potem PANs tak odezwał się do Hioba: 2 „Czy ustąpi ten, który spiera się z Wszechmocnymc? Jeśli ośmiela się oskarżać Boga, niech teraz Mu odpowie!”. 3 Hiob odpowiedział PANU: 4 „Jestem taki mały. Cóż Ci odpowiem? Rękę kładę na ustachd. 5 Raz przemówiłem, więcej nie potrafię, za drugim razem niczego bym nie dodał”.

40

Hiob nie zna źródła siły i instynktów zwierząt. Kolejna seria pytań Boga dotyczy źródła wywołującej podziw siły konia i jego odwagi w walce. Na koniec autor kieruje swoją uwagę na instynkty wpisane w naturę drapieżnych ptaków, sokoła i orła, znów jednoznacznie wskazując, że to nie człowiek nauczył je pewnych zachowań, lecz Bóg w swojej tajemniczej mądrości. Hiob uznaje swój błąd. Zamiast dalej toczyć spór, Hiob przyjmuje postawę słuchania i wiary. Zgodnie z procedurą sądową wybiera milczenie, którym przyznaje rację Bogu (w. 4). Równocześnie Hiob daje do zrozumienia, że on sam rzeczywiście nie byłby w stanie urządzić świata lepiej, niż to uczynił Bóg.

1119

HIOB 39,17 — 40,5

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

a) w czasie burzy – zob. Hi 38,1+. b) hipopotam – dosł. behemot. To hebrajskie słowo jest rzeczownikiem w liczbie mnogiej i zwykle oznacza ogólnie dzikie zwierzęta. Tutaj jednak odnosi się do jedynego w swoim rodzaju „potwora”, który według opisu najbardziej przypomina hipopotama. Być może jest to symbol złych mocy albo Mezopotamii, gdyż właśnie hipopotam widniał w jej godle.

Page 1120

Druga mowa Boga: Nieokiełznana siła hipopotama i krokodyla Hiob nie zastąpi Boga w rządzeniu światem 6 Wtedy PANs powiedział do Hioba w czasie burzya: 7 „Przepasz biodra jak mężczyzna, będę cię pytał, a ty Mnie pouczysz. 8 Czy naprawdę chcesz zniweczyć moje prawo i przypisać Mi winę, a siebie uznać za niewinnego? 9 Czy jesteś jak Bóg mocny i jak On potrafisz grzmieć głosems? 10 Przystrój się w dostojeństwo i wielkość, okryj się majestatem i wspaniałością, 11 wylej żar swego gniewu. Wypatrz każdego, kto się pyszni i poniż go; 12 wyśledź i poniż pyszałka. Zepchnij przewrotnych w jedno miejsce, 13 pogrzeb ich razem w prochu, mrokiem lochów okryj ich twarze. 14 Wtedy Ja także cię uznam, bo własną ręką osiągniesz zwycięstwo. Stwórca hipopotama Oto hipopotamb, którego stworzyłem jak i ciebie, żywi się trawą jak wół. 16 Popatrz, jaką ma siłę w biodrach i jakie mocne mięśnie brzucha! 17 Unosi swój ogon jak cedr, ścięgna jego ud są mocno związane. 18 Jego kości – jak miedziane rury, a szkielet – jak żelazne pręty. 19 Jest wspaniałym dziełem stwarzającego Boga i jego Stwórca potrafi go ujarzmić. 20 Góry dostarczają paszy hipopotamowi, tam igrają też inne dzikie zwierzęta. 21 Ma on legowisko pod pnączami lotosu, w miejscu ukrytym wśród trzcin i bagien. 22 Liście lotosu użyczają mu cienia, osłaniają go także wierzby nad potokiem. 23 Nie płoszy się, kiedy wzbiera rzeka; jest spokojny, choćby Jordans spłynął do jego paszczy. 15

Hiob nie zastąpi Boga w rządzeniu światem. Trochę zaskakujące jest ponowne zabranie głosu przez Boga, skoro Hiob już uznał swój błąd. W przeciwieństwie do pierwszej mowy, tutaj Stwórca zaczyna od skarcenia bohatera za to, że podważał Bożą sprawiedliwość i potępiał Boga, aby usprawiedliwić samego siebie (Hi 27,2-5). Proponuje mu też wykazanie się umiejętnością upokorzenia pyszałków. W rzeczywistości taką zdolność posiada jedynie Bóg i to On decyduje o ich losie. Hiob musi więc i w tym względzie uznać nieskończoną wyższość Pana. Stwórca hipopotama. Opisy hipopotama i krokodyla zajmują centralne miejsce w tej mowie Boga. Można interpretować te zwierzęta albo jako realne stworzenia, które pomimo swojej przeogromnej siły są poddane władzy Boga, albo jako

HIOB 40,6-23

1120

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

Page 1121

24

Czy złapie go ktoś zauważony przez niego i przebije mu nozdrza, by założyć pętlicę?

Iz 27,1; Ez 32,2

Nikt nie ujarzmi krokodyla 25 Czy wyciągniesz wędką krokodylaa, powrozem skrępujesz mu jęzor? 26 Czy założysz mu pętlę na nozdrza, przebijesz hakiem jego szczękę? 27 Czy obsypie cię on prośbami i pokornie do ciebie przemówi? 28 Czy zawrze z tobą układ i przyjmiesz go na służbę? 29 Czy pobawisz się z nim jak z ptaszkiem, zwiążesz go dla uciechy twoich dziewcząt? 30 Może będą się o niego targować wspólnicy, podzielą go między siebie handlarze? 31 Czy przebijesz jego skórę grotem, a harpunem rybackim głowę? 32 Spróbuj położyć na nim rękę, by walczyć! Nie zrobisz tego więcej! 1 Naprawdę, zawiedzie cię nadzieja, porazi cię sam jego widok. 2 Nikt nie ośmieli się go drażnić. Kto mógłby stanąć przed nim? 3 A do Mnie, któż mógłby się zbliżyć, aby osiągnąć coś w zamian? Bo do Mnie należy wszystko, co jest pod niebem. 4 Nie chcę pominąć opisu jego członków, wspomnę słowem o jego sile i wspaniałej budowie. 5 Kto się odważy odsłonić jego wierzchnią szatę, któż zdoła przebić jego podwójny pancerz? 6 Kto się ośmieli otworzyć wrota jego paszczy? Rozstawione wokół zęby budzą przerażenie! 7 Jego grzbiet, jak tarcza, jest pokryty łuskami, mocno spiętymi jakby pieczęcią. 8 Jedna przylega do drugiej tak ściśle, że nie wejdzie między nie nawet powietrze. 9 Każda łączy się z następną, są tak zlepione, że nie można ich rozdzielić. 10 Kichając, zionie ogniem, jego ślepia są jak błyskająca zorza. 11 Z jego paszczy buchają płomienie, tryskają ogniste iskry.

a) krokodyla – dosł. Lewiatana, zob. Hi 3,8+. Opis najbardziej przypomina krokodyla i dlatego najczęściej tak jest tłumaczony. Być może jest to także symbol Egiptu, w którego godle umieszczano właśnie krokodyla.

41

mitologiczne symbole chaosu, nicości i zła obecnego w świecie, nad którymi On również panuje. Niektórzy uczeni interpretują te zwierzęta jako symbole odpowiednio Mezopotamii i Egiptu, co oznaczałoby, że Bóg ma kontrolę również nad państwami, ich polityką i wydarzeniami historycznymi. W każdym razie w dalszym ciągu pod adresem Hioba padają pytania, które mają go doprowadzić do uznania absolutnej Bożej wolności w decydowaniu o losie stworzeń. Nikt nie ujarzmi krokodyla. Krokodyl nie daje się schwytać człowiekowi. Wszelkie sposoby upolowania go, a nawet podjęcia z nim walki, okazują się daremne. Szczegółowy i bardzo poetycki opis jego wyglądu sugeruje, że mamy do

1121

HIOB 40,24 — 41,11

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

a) na… karku – uznawano go za siedlisko siły fizycznej. b) młockarnia – do oddzielania ziarna od plew używano specjalnych sań, którymi kruszono kłosy, wyłuskując z nich ziarna (Iz 28,27; Am 1,3). c) Wiem – w tekście hebrajskim jest to czasownik wyrażający akt wiary.

Page 1122

12

Para wychodzi z jego nozdrzy jak z kotła pełnego wrzątku. 13 Jego oddech rozpala węgle, płomienie wychodzą z jego paszczy. Nic nie dorówna sile krokodyla Siła osiadła na jego karkua, strach przed nim ucieka. 15 Mięśnie jego ciałas przylegają do siebie, są napięte i nie wiotczeją. 16 Jego serce twarde jak skała, twarde jak dolny kamień młyński. 17 Kiedy się podnosi, drżą siłacze, z przerażenia nie panują nad sobą. 18 Kto go napotka, temu miecz nie pomoże ani dzida, oszczep czy strzała. 19 Żelazo jest dla niego jak słoma, a brąz – jak spróchniałe drewno. 20 Łuk go nie spłoszy, kamienie w procy to dla niego plewy, 21 maczuga – kij zwykły; bawi go świst lecącej włóczni. 22 Pod nim umieszczone są jakby ostre skorupy, wyciskają w błocie ślady jak młockarniab. 23 Wstrząsa głębiną jak wodą w garnku, a morze miesza jak płyn w naczyniu. 24 Zostawia za sobą błyszczącą smugę, a głębina pod nim sinieje. 25 Nic na ziemi mu nie dorówna, jest nieustraszony i takim go stworzono. 26 Na wszystkie wyniosłe stworzenia spogląda z góry, jest królem wszystkich pyszniących się zwierząt”. 14

Hiob w pokorze czyni pokutę 1 Hiob powiedział do PANAs: 2 „Wiemc, że Ty wszystko możesz,

42

czynienia raczej z jakimś mitycznym potworem niż rzeczywiście istniejącym zwierzęciem. Płomienie buchające z jego paszczy przywodzą wprawdzie na myśl bajkowe smoki, ale są też obrazem używanym w archaicznych tekstach w odniesieniu do Boga (np. Ps 18,9; por. 2Sm 22,9) oraz w Księdze Apokalipsy (Ap 9,17n). Nic nie dorówna sile krokodyla. Siła bestii została opisana w bardzo plastyczny sposób, z podkreśleniem nieokiełznanej energii, która budzi przerażenie człowieka. Zło i nicość, symbolizowane w tym królu wszystkich pyszniących się zwierząt (w. 26), nie dają się niczym skrępować. Może to uczynić tylko ich Stwórca. Pod wpływem tego opisu Hiob będzie musiał sobie uświadomić, że jedynie Bóg jest w stanie nadać sens również sile zła i cierpienia, jaka nim zawładnęła. Taka zresztą lekcja płynie z ostatnich rozdziałów Księgi Hioba. Niezgłębione tajemnice świata, w tym także tajemnica cierpienia, nie są poza wszelką kontrolą, lecz należą do tajemniczego Bożego planu, który jest nieprzenikniony dla ludzkiego rozumu. Kto to uznaje, nie musi uciekać się ani do usprawiedliwiania Bożego postępowania, jak to czynili przyjaciele-mędrcy, ani do oskarżania Go o brak sprawiedliwości, jak to czynił sam Hiob. Hiob w pokorze czyni pokutę. Końcowe słowa Hioba są przede wszystkim aktem wiary kogoś, kto spotkał Boga takiego, jakim jest, różnego od ludzkich wyobrażeń o Nim. Odkrycie prawdziwego obrazu Boga na drodze cierpienia

HIOB 41,12 — 42,2

1122

22_Hi:22_Hi

Hi 38,2

9/3/08

3:01 PM

Page 1123

i cokolwiek zamierzysz, nie będzie dla Ciebie niemożliwe. 3 Któż, nie mając wiedzy, ośmieli się podważać plan Boży? Dlatego mówiłem, że nie pojmuję. To dla mnie zbyt cudowne! Ja nic nie rozumiem. 4 Wysłuchaj mnie, proszę, a będę mówił. Chciałbym zapytać, a Ty mnie poucz. 5 Znałem Cię dotąd jedynie ze słyszenia, teraz zobaczyłem Cię na własne oczya. 6 Dlatego odwołuję, co rzekłem wcześniej, i pokutujęs w prochu i popiele”.

a) na własne oczy – chodzi oczywiście o widzenie Boga w sensie duchowym. Otrzymane od Boga pouczenie rozjaśniło jego umysł, tak iż uznał ograniczoność ludzkiej natury, zdając się całkowicie na wolę Stwórcy i Zbawcy.

Dzieje uzdrowionego Hioba Hiob orędownikiem przyjaciół 7 Kiedy PANs powiedział Hiobowi wszystkie te słowa, przemówił PAN do Elifaza z Temanu: „Mój gniews rozpalił się na ciebie i twoich dwóch przyjaciół, bo nie mówiliście o Mnie prawdy, jak mój sługa Hiob. 8Teraz więc weźcie siedem cieląt i siedem baranów, idźcie do mojego sługi Hioba i złóżcie ofiarę całopalnąs za siebie. Niech mój sługa Hiob modli się za was. Przyjmę jego prośbę i nie sprowadzę na was hańby za to, że nie mówiliście o Mnie prawdy, jak mój sługa Hiob”. 9Poszli więc wszyscy: Elifaz z Temanu, Bildad z Szuach i Sofar z Naamy i uczynili tak, jak im PAN powiedział. A PAN przyjął prośbę Hioba. Hiob odzyskuje szczęście 10 I PANs odmienił los Hioba, bo modlił się on za swoich przyjaciół. PAN dwukrotnie pomnożył wszystko, co Hiob posiadał. 11 Przyszli do niego wszyscy jego bracias, wszystkie jego siostrys i wszyscy znajomi. Jedli z nim w jego domu chleb, okazywali mu współczucie i pocieszali go z powodu wszystkich nieszczęść, które PAN zesłał na niego. Każdy z nich dał mu po monecie i po jednym złotym pierścieniu. i próby, powierzenia się i bezwarunkowego zaufania, a nie ludzkich dociekań i spekulacji, stanowi istotę Księgi Hioba. Doznanie Boga okazuje się spotkaniem, które wyznacza Bóg, a nie człowiek. Główny bohater szukał dotąd zbyt rozumowego wyjaśnienia swoich udręk i tajemnicy zła. Teraz zaś przekonuje się, że najważniejsze jest usunięcie fałszywego obrazu Boga, konstruowanego według ludzkich wyobrażeń. Hiob był pewien, że skoro nie popełnił żadnego grzechu, Bóg może ukazać mu się tylko w dobru i radości. Tymczasem Bóg może również włączyć w swój tajemniczy i nieprzenikniony plan cierpienie i zło doświadczane przez człowieka. Hiob orędownikiem przyjaciół. W epilogu powraca opowiadanie pisane prozą, którym także rozpoczynała się księga (Hi 1 – 2). Bóg odrzuca ludzkie schematy prezentowane przez przyjaciół Hioba i rozkazuje im prosić o wstawiennictwo tego, którego wcześniej oni sami zachęcali, aby modlił się za siebie (np. Hi 8,5; 11,13; 22,27). Hiob jest nazwany jedynym, który mówił prawdę o Bogu, choć nie brakowało w jego słowach buntu i bolesnej szczerości. Staje się więc on symbolem człowieka prawdziwie poszukującego i wierzącego, który przez mrok wewnętrznego rozdarcia dochodzi do światła autentycznej prawdy o Bogu i o człowieku. Hiob odzyskuje szczęście. Ukoronowaniem całej księgi jest przywrócenie Hiobowi wszystkich majętności, a także narodziny nowych synów i córek. Bóg w dwójnasób oddaje zabrane mu dobra, zgodnie z tym, co mówi przepis w Wj 22,6nn o obowiązku złodzieja względem poszkodowanego. Oznacza to całkowite wyrównanie rachunków między Bogiem i Hiobem.

1123

HIOB 42,3-11

22_Hi:22_Hi

9/3/08

3:01 PM

a) Gołąbka – imię symbolizuje płodność, wierność małżeńską oraz czułość (Pnp 2,14). Fakt, że autor księgi podaje imiona córek Hioba, pomija zaś imiona synów, jest wyjątkowy na tle całego ST. b) Kwiat Cynamonu – imię w oryginale jest aluzją do cynamonowca, z którego uzyskiwano wonności do kosmetyków oraz do sporządzania olejków (Wj 30,24); tutaj symbol kobiecej zalotności i wdzięku. c) Szkatułka Karminu – dosł. skręcony róg, flakonik; aluzja do blasku kobiecych oczu malowanych antymonem (Syr 26,9); symbol powabu i zalotności. d) Według przepisu zawartego w Lb 27,811, córki mogły dziedziczyć po ojcu tylko wtedy, kiedy nie miał on syna. Hiob jednak posiadał tak wielkie bogactwa, że mógł je przekazać zarówno synom, jak i córkom.

Page 1124

12

I później PAN błogosławiłs Hiobowi bardziej niż przedtem. Posiadał on czternaście tysięcy owiec, sześć tysięcy wielbłądów, tysiąc par wołów zaprzęgowych i tysiąc oślic. 13Miał także siedmiu synów i trzy córki. 14Pierwszej dał na imięs Gołąbkaa, drugiej Kwiat Cynamonub, trzeciej Szkatułka Karminuc. 15 W całym kraju nie można było znaleźć kobiet piękniejszych od córek Hioba. Ojciec dał im też prawo dziedziczenia na równi z braćmid. 16 Potem Hiob żył jeszcze sto czterdzieści late. Oglądał swoje dzieci i ich dzieci do czwartego pokolenia. 17Umarł Hiob jako starzec syty swoich dni.

e) sto czterdzieści lat – zgodnie z zasadą przywrócenia wszystkiego w podwojonej ilości (Wj 22,6nn), Hiob otrzymuje od Boga dwukrotną liczbę lat przeciętnego życia człowieka (Ps 90,10).

HIOB 42,12-17

1124

Rdz 25,8; 35,29

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1125

KSIĘGA PSALMÓW Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Psalmów to zbiór stu pięćdziesięciu liturgicznych modlitw-pieśni Izraela. Tradycja nazywa go Psałterzem Dawida, dlatego że imię tego króla widnieje w tytułach blisko połowy psalmów. Dawid odegrał istotną rolę w powstaniu liturgicznej tradycji Izraela, dlatego jego imieniem objęto całą księgę, choć tytuły kilkudziesięciu pieśni wskazują na innych autorów. I tak siedemdziesiąt trzy psalmy zostały przypisane Dawidowi, dwa Salomonowi (Ps 72; 126), dwanaście Asafowi (Ps 50; 73 – 83), jedenaście synom Koracha (Ps 42 – 49; 84; 85; 87; 88) oraz po jednym Mojżeszowi (Ps 90), Hemanowi (Ps 88) i Etanowi (Ps 89). Czas powstania większości utworów można określić jedynie w przybliżeniu. Starożytne pieśni Izraela towarzyszyły ludowi Bożemu w jego długiej historii, we wciąż zmieniających się okolicznościach. Z czasem utraciły bezpośrednie odniesienie do sytuacji, w której powstały, a zyskały znaczenie uniwersalne jako liturgiczna i osobista modlitwa wiernych. Aktualność psalmów polega na tym, że odwołują się one do typowych postaw ludzkich, przez co w pełnych ekspresji słowach psalmisty każdy modlący się bez trudu rozpoznaje własne przeżycia. Odkrycia w Qumran nad Morzem Martwym potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia, że obecna forma Księgi Psalmów istniała już w II wieku przed Chr. W tym okresie intensywnego życia liturgicznego, skupionego wokół świątyni jerozolimskiej, nauczyciele Pisma połączyli wcześniejsze kolekcje psalmów w jeden zbiór, tzw. Pięcioksiąg Dawida. Podział na pięć ksiąg nawiązuje do Pięcioksięgu Mojżesza i został zaznaczony charakterystycznymi doksologiami, czyli formułami głoszącymi chwałę Boga (Ps 41,14; 72,18n; 89,53; 106,48). Treść i teologia Psałterz charakteryzuje się bogactwem gatunków literackich. Przyjmując je za kryterium podziału, można wyróżnić kilka grup utworów: 1) hymny – uroczyste pieśni pochwalne ku czci Boga (np. Ps 8; 19; 29; 100; 111; 148 – 150), które mogą wyrażać podziw nad dziełem stwórczym Boga (np. Ps 104) i nad Jego działaniem w historii (np. Ps 105). 2) lamentacje – liczne skargi i prośby o pomoc udręczonemu psalmiście, mogą być zbiorowe i indywidualne (np. Ps 3; 5; 13; 22; 44). Wśród lamentacji występują psalmy ufności (np. Ps 4; 11; 16; 62; 121), psalmy dziękczynne jednostki (np. Ps 30; 34; 92, 103) i wspólnoty (np. Ps 66; 117; 124) oraz kolekcja siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 51; 102; 130; 143). 3) psalmy królewskie, które sławią królowanie Boga (np. Ps 47; 93 – 99), przejawiające się także w rządach dynastii Dawida (np. Ps 2; 18; 21; 45; 89; 110; 132). 4) pieśni Syjonu – modlitwy, które odgrywały szczególną rolę w liturgii świątynnej (Ps 15; 24; 46; 48; 76; 84; 87; 122; 134). Do nich należą też psalmy pielgrzymkowe (np. Ps 122; 126), sławiące świętą Jerozolimę i wyrażające radość ze spotkania z Bogiem w Jego ziemskiej świątyni. 5) pieśni liturgiczne, śpiewane podczas wieczerzy paschalnej i wielkich świąt Izraela. Szczególnie ważny jest tu zbiór hymnów: Hallelu (Ps 113 – 118) i Wielkiego Hallelu (Ps 136). Na ich prorocki charakter wskazał Chrystus, modląc się nimi w ostatnich 1125

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1126

godzinach ziemskiego życia (np. Mt 26,30). 6) psalmy dydaktyczne, które zawierają pouczenia o wartości prawa Bożego (Ps 25; 34; 111; 119), o sprawiedliwości i dobroci Boga (np. Ps 78; 145), rozważają problem odpłaty za dobre i złe uczynki (np. Ps 37; 49; 73; 112). 7) Psalmy mesjańskie, które wprost wyrażają oczekiwanie na Pomazańca Pańskiego (np. Ps 2; 110). Tęsknota za Chrystusem, tj. Mesjaszem, obecna jest także w psalmach królewskich i pieśniach Syjonu. W każdym niemal psalmie można wyróżnić różne gatunki literackie, które nie pozwalają zaklasyfikować ich wyłącznie do jednej grupy. Psalmy są utworami poetyckimi. Autorzy zastosowali w nich liczne środki stylistyczne. Najbardziej charakterystycznym elementem poetyki hebrajskiej był paralelizm członów, czyli stychów wersetu. Polegał on na tym, że najczęściej daną myśl poeta zawarł w dwóch następujących po sobie stychach, które tworzyły najmniejszą jednostkę literacką utworu. Z innych środków należy wymienić rym i rytm. Niekiedy psalmiści komponowali swoje dzieła w formie akrostychów, czyli utworów alfabetycznych (Ps 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145). Wersety czy strofy psalmu rozpoczynały się wtedy od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego. Pomimo tak wielkiej różnorodności, będącej wyrazem rozwoju duchowego Izraela, Psałterz stanowi jedną zwartą księgę. Myśl przewodnia całego zbioru została zawarta we wprowadzeniu (Ps 1 – 2). Człowiek ma do wyboru dwie drogi życiowe: droga posłuszeństwa Bożemu Prawu, która prowadzi do szczęścia, oraz droga buntu, wiodąca do zagłady. Cała historia świata jest wypadkową tego podstawowego wyboru. Psalmista często posługuje się pojęciem bezbożny (Ps 1,3-4), które może oznaczać wrogie narody albo człowieka, który sprowadza sprawiedliwych z właściwej drogi. Może nim być nawet nieprzyjaciel wewnętrzny – zło ukryte w sercu ludzkim. Obrazy wojenne, tak często pojawiające się w psalmach, można więc tłumaczyć jako ilustracje walki duchowej. Łatwo dostrzec w psalmach rozwój idei szczęścia. Z początku pojmuje się je materialnie jako spokojne życie, posiadanie ziemi, bogactwo, rodzinę, która zapewnia przyszłość. Stopniowo jednak człowiek odkrywa, że prawdziwe szczęście kryje się głębiej. Wypełnianie Prawa prowadzi go do odkrycia wartości nieprzemijalnych. Pociąga to za sobą przemianę relacji z bliźnimi. Pragnienie zemsty na wrogach ustępuje miejsca oczekiwaniu na ich nawrócenie. Podobnie ewoluuje rozumienie nagrody za sprawiedliwe życie i kary za popełnione zło. Początkowo psalmista, który widzi ziemskie powodzenie grzeszników, głośno krzyczy o swej niewinności i domaga się za nią odpłaty. Z czasem jednak uświadamia sobie własną grzeszność i przynależność do grzesznego ludu i pozostawia Bogu wymierzenie wszystkim sprawiedliwości. Grecki przekład Biblii, Septuaginta (LXX), powstały w egipskiej Aleksandrii już w II w. przed Chr., pogłębia historyczną lekturę Psałterza, interpretując go jako proroctwo. W ślad za tą żydowską tradycją, Kościół dostrzega w psalmach zapowiedź tajemnicy Chrystusa i doskonałej wspólnoty czasów ostatecznych. Stąd nasza lektura odwołuje się nie tylko do sensu wyrazowego (dosłownego, historycznego) psalmów, ale szuka także wypełnienia ich treści w Chrystusie i w Kościele.

1126

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1127

KSIĘGA PSALMÓW

Psalm 1 Dwie drogi 1

Pwt 30,15-20; Ps 119,1

Ps 119,1;

Jr 17,8

Jr 4,11; Mt 3,12 Ps 35,5; Hi 21,18; Iz 17,13; So 2,2

Szczęśliwya, kto nie słucha rady bezbożnychb, nie wstępuje na drogęc grzesznikówd i nie zasiada w gronie szydercówe, 2 lecz upodobał sobie w Prawies PANAs, nad Jego Prawem rozmyślaf dniem i nocą. 3 On jest jak drzewo zasadzone nad strumieniami wódg, które przynosi owoc w swoim czasie. Jego liście nie więdną, i wszystko, co robi, jest udane. 4 A bezbożni – przeciwnie: są jak plewah, którą wiatr unosi. 5 Dlatego bezbożni nie ostoją się na sądzies ani grzesznicy wśród sprawiedliwychi. 6 Bo PAN znaj drogę sprawiedliwych, a droga bezbożnych zaginie.

a) Szczęśliwy – w znaczeniu błogosławiony (np. Mt 5,3). b) bezbożnych – dosł. występnych; zgodnie z tradycją starotestamentową chodzi o ludzi, którzy grzeszą umyślnie, w zatwardziałości serca; zob. Słownik. c) drogę – sposób postępowania (zob. Słownik). d) grzeszników – chodzi o ludzi, którzy grzeszą nieumyślnie; człowiek pobożny powinien ich unikać. e) szyderców – chodzi o tych, którzy kpią z Prawa Bożego, jak i o leniwych, którzy marnują swój czas przy każdej sposobności, zaniedbując lekturę Pisma. f) rozmyśla – dosł. wyszeptuje ze czcią (z namaszczeniem). g) zasadzone… wód – w oryg. wyrażenie wskazuje na miejsce, gdzie strumień rozwidla się, lub raczej na miejsce, gdzie dwa osobne strumienie łączą się, żeby utworzyć jedną rzekę. Drzewo zasadzone na cyplu pomiędzy dwiema rzekami jest więc najbezpieczniejsze ze wszystkich, ponieważ jest zasilane wodą, nawet gdy jeden ze strumieni wyschnie. h) plewa – metaforyczny obraz osoby bezbożnej, której brakuje wewnętrznego „ziarna”, duchowej treści, gdyż jego dusza jest pusta, pozbawiona dobra, „wyschnięta”. i) W ST nie ma jeszcze nauki o Sądzie Ostatecznym; psalmista mówi o karze, jakiej dostępują grzesznicy już w życiu obecnym. j) zna – to słowo w jęz. hebr. ma wiele znaczeń; Bóg zna (rozpoznaje, interesuje się) drogę, czyli postępowanie (życie) sprawiedliwego. Użyta w oryginale forma czasownika określa tu przede wszystkim Boga, który kocha. Istotą radości człowieka pobożnego jest świadomość, że jest kochany przez Boga. Bezbożnik natomiast w chwili prawdy ujrzy, że jego życie było iluzją.

PSALM 1. Psalm 1 wraz z Psalmem 2 wprowadzają w tematykę całego Psałterza. Mądrościowy temat dwóch dróg, czyli postępowania sprawiedliwych i grzeszników, dzieli utwór na dwie części (ww. 1-3.4-6). Kto jest zakorzeniony w Bogu, oprze się działaniu Złego. Kto zasiewa Boże słowo w sercu i rozważa je ustawicznie, nie obawia się Sądu Ostatecznego. Życie zgodne z normami moralnymi (Prawo PANA) prowadzi do wiecznego szczęścia, gdyż człowiek czerpiący życie u samych źródeł nie będzie wykorzeniony. Ta rajska wizja prawdziwego szczęścia przeważa nad obrazem negatywnym. W świetle Ewangelii dostrzegamy tu zapowiedź nauki Jezusa o drodze i bramie prowadzącej do życia (np. Mt 7,13n). Jezus pełniący wolę Ojca (np. J 6,38) jest wzorem człowieka sprawiedliwego, czyli postępującego doskonale.

1127

PSALM 1

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1128

Psalm 2 Panowanie Pomazańca a) pomazańcowi – czyli mesjaszowi (hebr. masziach, gr. christos) oznacza człowieka namaszczonego i wybranego przez Boga do szczególnej misji (Mt 2,4+). Oprócz oczekiwanego przez Izraela właściwego Mesjasza (tzw. Syna Dawida), tym samym słowem Biblia określa jeszcze Dawida i każdego potomka na tronie jego dynastii (2Sm 7,12nn). Pomazaniec – zob. Słownik. b) Śmiech Boga to antropomorfizm, czyli przypisywanie Bogu cech ludzkich; tu: jako wyraz ironii wobec bezrozumnej postawy człowieka. c) Gniew Boga (zob. Słownik) to antropopatyzm, czyli przypisywanie Bogu ludzkich uczuć. Zarówno antropomorfizmy, jak i antropopatyzmy użyte w Biblii mają na celu przybliżenie człowiekowi tajemnicy Boga. Człowiek mówi o Bogu, posługując się dostępnymi sobie pojęciami i zrozumiałymi dla siebie ideami. Nigdy nie oddają one w pełni rzeczywistości Boga, gdyż przekracza ona możliwości poznawcze człowieka. d) namaściłem – obrzęd namaszczenia, szeroko znany na Bliskim Wschodzie jako poświęcenie Bogu osób, miejsc i rzeczy oraz nadanie godności królewskiej czy wprowadzenie w urząd kapłański lub prorocki (zob. Słownik). e) Słowa mógł wypowiedzieć król Dawid, jakiś inny król lub prorok. W NT Jezus Chrystus odniesie te słowa do siebie. Treść tzw. tekstów mesjańskich odnosi się do konkretnej osoby i ówczesnego wydarzenia, ale zarazem zapowiada czasy przyszłe (wskazuje na życie i osobę Mesjasza). Dopiero taka interpretacja daje pełne zrozumienie obietnicy w nich zawartej. f) Bojaźń Pana jest cnotą religijną, czyli wyrazem szacunku i pełnej zaufania adoracji człowieka wierzącego względem Boga, nie zaś nieuzasadnionym strachem wobec karzącego bóstwa (zob. Słownik).

1

Dlaczego burzą się narody i ludy daremnie spiskują? 2 Powstali królowie ziemi i sprzymierzyli się książęta przeciw PANUs i Jego pomazańcowia: 3 „Zerwijmy ich pęta i zrzućmy z siebie ich łańcuchy!”. 4 Śmieje sięb z nich Ten, który mieszka w niebie, Pan ich lekceważy. 5 Aż rozgniewany przemówi do nich i zatrwoży ich swoim wzburzeniemc: 6 „To Ja namaściłemd mego króla na Syjonies, mojej świętej górze!”. 7 Ogłoszę postanowienie PANA, On rzekł do mnie: „Ty jesteś moim Synems, Ja Ciebie dziś zrodziłeme! 8 Proś Mnie, a dam Ci w dziedzictwo narody i krańce ziemi w Twoje posiadanie. 9 Będziesz je pasł laską żelazną, skruszysz je jak gliniane naczynia”. 10 Teraz więc, królowie, zrozumcie, przyjmijcie pouczenie, władcy ziemscy: 11 Służcie PANU z bojaźniąf, uwielbiajcie Go z drżeniem! 12 Oddajcie mu szczery hołd, aby się nie rozgniewał, bo zginiecie w drodze, gdyż szybko wybucha gniewemc. Szczęśliwi wszyscy, którzy Mu ufająg!

Dz 4,25n

Dz 13,33; Hbr 1,5

1Krl 3

g) Powtórzenie myśli z Ps 1,1. Słowo szczęśliwy tworzy inkluzję (obramowanie) obu psalmów, co wskazuje na ich powiązanie i wzajemne dopełnienie.

PSALM 2. Psalm królewski (zob. Wprowadzenie) zbudowany z czterech strof: bunt potęg wrogich Bogu (ww. 1-3), reakcja Boga w niebie i Jego postanowienie o wyborze króla (ww. 4-6), wystąpienie króla (Mesjasza), który odczytuje Boski dekret o nadaniu mu władzy królewskiej (ww. 7-9), wezwanie wszystkich królów do wierności Bogu (ww. 10-12). Psalm od czasu przesiedlenia babilońskiego wyrażał nadzieje Żydów na przyjście zwycięskiego Mesjasza. Tradycja chrześcijańska odnosi go do Chrystusa, Syna Dawida (np. Mk 1,11). Królewski wątek psalmu prowadzi nas do wyznania wiary w Jezusa Chrystusa, który od Ojca otrzymał godność Króla i Sędziego. Władza Chrystusa nie jest więc z tego świata (J 18,36). Kto się jej sprzeciwia, niszczy sam siebie. Kościół modli się tym psalmem, trwając w oczekiwaniu na powtórne przyjście Chrystusa-Króla w chwale.

PSALM 2

1128

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1129

KSIĘGA PIERWSZA Psalm 3 Modlitwa prześladowanego 1

Ps 18,3

Prz 4,9

Ps 58,7

Psalm Dawida, gdy uciekł przed swym synem Absalomema. 2 PANIEs, jak liczni są moi przeciwnicy, jak wielu przeciw mnie powstało! 3 Wielu mówi o mnie: b „W Bogu nie ma dla niego zbawienia!”. Sela c 4 Ale Ty, PANIE, jesteś moją tarczą , chwało mojad, dzięki Tobie chodzę z podniesionym czołem! 5 Wołałem głośno do PANA i odpowiedział mi ze swej świętej górye. Sela 6 Kładę się i zasypiam, budzę się, bo PAN mnie wspiera! 7 Nie lękam się tysięcy ludzi, chociaż mnie osaczyli! 8 Zacznij działać, PANIE, ocal mnie, mój Boże! Ty przecież pobiłeś wszystkich moich wrogów, połamałeś zęby bezbożnymf. 9 Jedynie PAN przychodzi z pomocą. Ty darzysz swój lud błogosławieństwems. Sela

a) Informacja historyczna, wskazująca na Dawida jako autora psalmu. b) Sela – słowo o nieustalonym do dziś pochodzeniu i znaczeniu, prawdopodobnie wskazówka dla wykonawców psalmu (zob. Słownik). c) tarczą – psalmista, zgodnie z przekonaniem ówczesnych, często opisuje Boga jako obrońcę swego ludu i opiekuna, posługując się obrazami militarnymi. d) chwało moja – tu w znaczeniu kogoś (Boga) najważniejszego w życiu psalmisty; hebr. chwała oznacza coś ciężkiego, ważnego; była też synonimem władzy. e) świętej góry – chodzi o Syjon, czyli wzniesienie w Jerozolimie, na którym zbudowano świątynię, gdzie znajdowała się Arka Przymierza, widzialny znak Bożej obecności (Ps 20,3). Najważniejsze, a z czasem jedyne miejsce publicznego kultu jedynego Boga. Nazwą tą określano także twierdzę zdobytą przez Dawida oraz najstarszą część Jerozolimy, zwaną Miastem Dawidowym. f) Bóg jako wojownik to częsty obraz w ST. Izraelici wierzyli, że Bóg broni swoich wyznawców przed wrogami i sam walczy za swój naród (np. Wj 14,14; Pwt 1,30; Joz 10,14). W Jego imię prowadzili wojny, uzależniając od przychylności Boga ich wynik. Wojny miały także znaczenie religijne, były obroną wiary w jedynego Boga przed wpływami wierzeń ludów pogańskich, wśród których Izraelici zamieszkiwali. Bezbożny – zob. Słownik.

PSALM 3. Lamentacja jednostki (zob. Wprowadzenie) z powodu zagrożenia przez wrogów. Tytuł psalmu, dodany w nagłówku (2Sm 15 – 17), świadczy o tym, że tradycja żydowska połączyła go z historią Dawida. Podział utworu na trzy części (ww. 2n.4-6.7-9) ukazuje rozwój akcji: zagrożenie i szyderstwo wrogów, wyznanie ufności w pomoc Boga, z pomocą Pana odważne stawienie czoła zagrożeniu. Choć zbawienie zdaje się opóźniać, nie można tracić nadziei. Od wieków bowiem Bóg postanowił zniszczyć zło i z pewnością tego dokona. NT pogłębia jeszcze tę myśl: cierpliwość Boga nie opóźnia spełnienia Jego zbawczych obietnic. Nie chce On zguby grzeszników, lecz ich nawrócenia (2P 3,9).

1129

PSALM 3

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1130

Psalm 4 Modlitwa wieczorna a) Sela – zob. Ps 3,3+. b) Ukazywanie przez Boga swego oblicza było znakiem Jego łaskawości i przychylności. Analogicznie, odwracanie twarzy przez Boga (zakrywanie jej) oznaczało cofnięcie błogosławieństwa i Bożej opieki. c) Zboże, wino i oliwa, jako najbardziej podstawowe produkty spożywcze, były w starożytności obrazem pełnego szczęścia człowieka. Porównanie jasno wskazuje, że radość pochodząca od Boga przewyższa każdą inną.

1

Dyrygentowi: na instrumenty strunowe. Psalm Dawida. Odpowiedz na moje wołanie, Boże, który mnie sądzisz sprawiedliwie! Ty mnie wyzwoliłeś z udręki! Zmiłuj się nade mną i usłysz moją modlitwę! 3 Synowie Adama, dokąd będziecie mnie lekceważyć, czemu kochacie marność i lubujecie się w kłamstwie? Selaa 4 Wiedzcie, że PANs cudownie wywyższył swego świętego. PAN mnie wysłucha, gdy będę Go wzywał! 5 Gniewajcie się, ale nie grzeszcie. Wyżalcie się w sercus na swoim posłaniu, a odzyskacie spokój! Sela 6 Złóżcie należne ofiarys i zaufajcie PANU! 7 Wielu mówi: „Kto nam ukaże to, co dobre?”. PANIE, rozjaśnij nas światłem Twego obliczab! 8 Wlałeś w moje serce radość, większą niż w czasie obfitych zbiorów zboża i winac. 9 Spokojnie kładę się i zasypiam, bo Ty sam, PANIE, sprawiasz, że odpoczywam bezpiecznie! 2

PSALM 4. Lamentacja jednostki, w której wyznanie ufności dominuje nad skargą. Psalmista doświadczył pomocy Boga (w. 2), ogłasza ją czcicielom bożków i zachęca, by jak on zaufali jedynemu Bogu (ww. 3-7), który jest źródłem radości i bezpieczeństwa (ww. 8n). Głębokie zaufanie Bogu pozwala psalmiście zachować równowagę wobec dręczącej go niesprawiedliwości. Prośba o światło rozpromienionego oblicza Boga niesie w sobie wyobrażenie uśmiechającego się Boga, który błogosławi człowiekowi i udziela mu swojej łaski (np. Lb 6,25; Ps 67,2; 80,4.8.20).

PSALM 4

1130

Lb 6,25; Ps 80,4

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1131

Psalm 5 Modlitwa poranna 1

1Krl 8,39

Dyrygentowi: na flety. Psalm Dawida. 2 Usłysz, PANIEs, moje słowa, uznaj wołanie moje! 3 Zwróć uwagę na głos mojej modlitwy, Królua mój i Boże mój, bo do Ciebie się modlę, o PANIE. 4 Rankiem słuchasz mego głosu, rankiem staję przed Tobą i czekam. 5 Przecież Tobie, Boże, nie podoba się nieprawość, bezbożnys nie zamieszka u Ciebie. 6 Nie ostoją się grzesznicy przed Twymi oczyma, nienawidzisz tych, co się dopuszczają nieprawości. 7 Wytracasz wszystkich, którzy mówią kłamstwa. PAN się brzydzi człowiekiem krwawym i podstępnym. 8 A ja dzięki Twej wielkiej łasce wejdę do Twojego domus, pokłonię się przed Twoją świątyniąb. 9 Prowadź mnie, PANIE, w swej sprawiedliwości na przekór moim przeciwnikom. Skieruj mnie na swoją drogęs! 10 Gdyż w ich ustach nie ma prawdy, ich serces jest próżnec. Gardło ich jest grobem otwartym, knują zdradę swoim językiem! 11 Osądź ich, Boże, niech nie spełnią swoich zamiarów. Oddal ich z powodu ich wielkiej bezbożnościs, bo napełnili Cię goryczą! 12 A wszyscy, którzy Tobie ufają, niech się weselą, na wieki niech się radują, a Ty mieszkaj wśród nich! Niech się chlubią Tobą wszyscy miłujący Twe imięd, 13 bo Ty błogosławiszs sprawiedliwego, PANIE, osłaniasz nas łaską jak tarcząe!

a) imię – oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Poznać czyjeś imię było synonimem poznania osoby, powołania jej, przejęcia nad nią władzy. Dlatego dla Izraelitów tak ważna była czynność nadania komuś imienia. Bóg objawił swoje imię, a więc pozwolił człowiekowi zbliżyć się do siebie, dopuścił go do głębokiej zażyłości z sobą (J 17,6.26). W psalmach imię może oznaczać także chwałę Boga (Ps 74,7+). Zob. Słownik. b) Królu – pierwszym i najważniejszym królem dla Izraela był Bóg, stąd długo trwały dyskusje, czy potrzeba narodowi jeszcze ludzkiego przywódcy. W końcu Bóg przychylił się do prośby swego narodu i pozwolił na namaszczenie Saula na pierwszego króla w historii Izraela (1Sm 8). Nawet wtedy przypominano jednak o pierwszeństwie Boga jako Króla. Król Dawid (według tradycji, autor większości psalmów) zwraca się tu do Boga: Królu mój i Boże mój. c) Twoją świątynią – dosł. Twoim świętym pałacem; może chodzić o miejsce święte w świątyni. d) Pisarze starożytni często używali przesadni (hiperboli), czyli zamierzonego spotęgowania cech rzeczy, zjawisk czy okoliczności. e) Łaska jest tarczą, czyli obroną dla sprawiedliwego. Obraz walki został tu wykorzystany do opisania opieki Boga.

PSALM 5. Lamentacja jednostki, której tłem jest poranny kult w świątyni. Psalm 5 jest wołaniem o pomoc wobec zagrożenia ze strony złoczyńców, którzy czyhają na życie psalmisty. Jest on pewny azylu w świątyni Pańskiej i zniszczenia planów nieprzyjaciół. Wierni z pewnością rozradują się pomocą Pana. W świetle NT jest to wspaniała modlitwa człowieka sprawiedliwego, który oczekuje pełni życia, objawionej w zmartwychwstałym Chrystusie (w. 4). Wtedy na zawsze zniknie zło, a zbawieni zamieszkają w otwartym domu Boga (ww. 12n; zob. Ap 21,3). Tak objawi się cel prostej Drogi (w. 9), którą jest Chrystus (J 14,6).

1131

PSALM 5

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1132

Psalm 6 Modlitwa pokutna w śmiertelnym zagrożeniu a) w niskiej tonacji – zwrot różnie tłumaczony i interpretowany; inne propozycje: w oktawie, według ósmej melodii, na ośmiostrunną lirę. Tradycja chrześcijańska proponuje: na dzień ósmy, odnosząc treść psalmu do nadziei nowego świata, który bierze swój początek ze zmartwychwstania Chrystusa w pierwszy dzień tygodnia. Ósmym dniem jest więc dzień wieczności, chwały, do której dostęp otwarło wierzącym zwycięstwo Chrystusa. b) kości – poza dosłownym znaczeniem oznaczały istotę człowieka, jego najgłębsze „ja”. c) W ST nie ma jeszcze systematycznej nauki o życiu pozagrobowym. W kilku psalmach znajdujemy sugestię, że w miejscu przebywania zmarłych więź z Bogiem nie jest tak silna jak za życia. Umarli są tylko cieniami, odbiciami tych istot, którymi niegdyś byli (Koh 9,10), a egzystencję w krainie umarłych cechuje zapomnienie i bierność (Ps 88,12). Ps 139,8 wyraża przekonanie, że Bóg jest obecny w tej krainie, jednak uważano, że człowiek nie ma tam odpowiedniej znajomości Boga, a tym samym nie może Mu oddawać czci.

1

Dyrygentowi: na instrumenty strunowe, w niskiej tonacji a. Psalm Dawida. 2 PANIEs, nie karć mnie w swoim gniewies i nie doświadczaj mnie w swej zapalczywości! 3 Zmiłuj się nade mną, PANIE, bo jestem słaby, ulecz mnie, PANIE, bo drżą moje kościb 4 przenika mnie trwoga. A Ty, PANIE, jak długo jeszcze będziesz zwlekał? 5 Powróć, PANIE, i mnie ocal, wybaw mnie swoją łaską! 6 Bo nikt po swej śmierci nie pamięta o Tobie. Kto Cię sławi w krainie umarłychc? 7 Zmęczyłem się mym wzdychaniem, każdej nocy płaczę na moim łożu, posłanie moje skrapiam łzami. 8 Zaćmiło się od bólu moje oko, osłabłem wśród wszystkich mych wrogów. 9 Odstąpcie ode mnie wszyscy dopuszczający się nieprawości, bo PAN usłyszał mój głośny lament. 10 PAN usłyszał moje błaganie, PAN przyjął modlitwę moją. 11 Wszyscy moi wrogowie niech się zawstydzą i bardzo zatrwożą, niech się nawrócą i szybko zawstydzą!

PSALM 6. Lamentacja jednostki w obliczu Bożego gniewu (w. 2). Zagrożenie życia, jakiego doświadcza psalmista, odczytuje on właśnie jako przejaw gniewu Boga. To typowa starotestamentowa interpretacja, u której źródeł jest przede wszystkim świadomość popełnionych przez ludzi grzechów. Człowiek cierpiący błaga więc o uzdrowienie (ww. 2-8). Pewien jest, że na przekór swym wrogom będzie wysłuchany. Podstawę do tej pewności daje mu przekonanie, że człowiek, który ma obowiązek oddawać chwałę Bogu, może to czynić tylko jako żyjący (Ps 150,6; Syr 17,27n). Psalm kończy się typowym dla lamentacji dziękczynieniem, w którym psalmista wyraża pewność wysłuchania jego modlitwy (ww. 9-11). Chrześcijańska lektura psalmu prowadzi do odkrycia, że w świetle agonii Jezusa każde cierpienie człowieka nabiera głębokiego sensu. Ponadto Kościół modli się Psalmem 6 jako jednym z siedmiu psalmów pokutnych (Ps 32; 38; 51; 102; 130; 143). Prosi w nim o uwolnienie od tego, co zagraża wiecznemu życiu wiernych (np. Mt 10,28.39; 16,25n).

PSALM 6

1132

Pwt 29,22; Ps 38,2

Iz 38,18n

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1133

Psalm 7 Modlitwa prześladowanego 1

Ps 10,9; 17,12

Prz 26,27; Koh 10,8

Skarga Dawida, którą wyśpiewał PANU z powodu Kuszaa Beniaminity. 2 PANIEs, Boże mój, w Tobie złożyłem nadzieję, wybaw mnie od wszystkich prześladowców i mnie ocal, 3 by ktoś jak lew nie rzucił się do mego gardła, gdy nie będzie odkupiciela ani wybawcy. 4 PANIE, Boże mój, jeśli się tego dopuściłem, jeżeli nieprawość jest na moich rękach, 5 jeśli złem odpłaciłem żyjącemu ze mną w pokoju – niech padnę, ograbiony przez mych nieprzyjaciół. 6 Niech wróg mnie ściga i pochwyci, niech wdepcze w ziemię moje życie, b niech moją godność w proch obali! Sela s 7 Powstań, PANIE, w Twym gniewie , poskrom zaciekłość moich nieprzyjaciół. Przebudź sięc i zarządź sąds, Boże! 8 Niech narody zbiorą się wokół Ciebie, a Ty zasiądź nad nimi na wysokości. 9 PAN będzie sądził ludy! Osądź mnie, PANIE, według mej sprawiedliwości i zgodnie z moją niewinnością! 10 Nieprawość bezbożnychs niech dojdzie do kresu, a sprawiedliwego umocnij, sprawiedliwy Boże, który badasz sercas i sumienied! 11 Bóg jest moją tarczą, On zbawia ludzi prawego serca. 12 Bóg jest sędzią sprawiedliwym, Bóg na zło oburza się codziennie. 13 Jeśli się nie nawrócą, wyciągnie miecz ognisty. Już trzyma swój łuk napięty! 14 Wykonał narzędzia śmierci i wypuścił płonące strzałye! 15 Oto grzesznik począł nieprawość, jest brzemienny w podstęp i urodzi zdradęf. 16 Wykopał dół i go pogłębił, lecz sam wpadnie do jamy, którą przygotował. 17 Niech jego podstęp obróci się przeciw niemu, a jego nieprawość spadnie mu na głowę! 18 Będę sławił PANA za Jego sprawiedliwość, i będę śpiewał imienius PANA Najwyższego!

a) Kusza – prawdopodobnie chodzi o Saula, prześladowcę Dawida. b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) Przebudź się – sen Boga to antropomorfizm (Ps 2,5+). Psalmista doświadcza „milczenia” Boga, który nie odpowiada na jego usilne prośby. d) sumienia – dosł. nerki (zob. Słownik). e) Wersety 13-14 zawierają częsty w Biblii obraz kary Bożej (zob. Słownik). Należy jednak pamiętać, że człowiek, który popełnia grzech, sam sprowadza na siebie (w. 17) i innych skutki złego czynu (Ps 5,11). f) Grzech nie jest sprawą przypadku ani chwili, lecz jest dłuższym procesem i konsekwencją konkretnych działań. Dlatego został tu porównany do ciąży kobiety.

PSALM 7. Lamentacja jednostki, niesprawiedliwie oskarżonego człowieka. Wyznaje on swoją niewinność, wzmacniając wyznanie złorzeczeniem samemu sobie, jeśli kłamie (ww. 2-6). Następnie prosi Boga, by dokonał sądu i stwierdził niewinność psalmisty (ww. 7-12) oraz ukarał kłamliwych oskarżycieli (ww. 13-17). Wreszcie składa obietnicę dziękczynienia za wysłuchanie modlitwy (w. 18). Ogólne sformułowania tej lamentacji pozwalają modlić się jej słowami każdemu człowiekowi niesprawiedliwie oskarżonemu i potrzebującemu ocalenia.

1133

PSALM 7

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1134

Psalm 8 Wielkość Boga w godności człowieka a) Gat – miasto filistyńskie, w którym Dawid usiłował ukryć się przed Saulem (1Sm 21,11-15). Możliwe jest też tłumaczenie tej niejasnej wskazówki muzycznej: przy tłoczeniu wina. Komentarze chrześcijańskie widzą tu aluzję do nazwy ogrodu oliwnego, Getsemani, którego nazwa oznacza ‘tłocznia oliwna’. b) Ta aklamacja jest rodzajem refrenu, który powtórzy się w w. 10, tworząc tzw. inkluzję (obramowanie) utworu. c) Jezus wskazuje to zdanie jako mesjańską zapowiedź swojej osoby (Mt 21,16). d) od aniołów – dosł. od bogów (chodzi o dwór niebieski) lub od Boga; podkreślenie godności człowieka stworzonego na obraz Boga (Rdz 1,26-28). Anioł – zob. Słownik. e) Wersety 5-7 zostały zacytowane i odniesione do Chrystusa w Hbr 2,6-9. f) W wersetach 7-9 zawarto myśl, że Bóg dał człowiekowi władzę nad światem, aby go pielęgnował i strzegł. Grzeszny człowiek nierzadko zamienia ten dar w samowolę.

1

Dyrygentowi: na melodię z Gat a. Psalm Dawida. 2 O PANIEs, Panie nasz, jak sławne jest Twoje imięs na całej ziemib! Twoja wspaniałość przewyższa niebiosa. 3 Z ust dzieci i niemowląt odbierasz chwałę na przekór Twoim wrogomc. Sprawiasz, że milknie mściwy nieprzyjaciel. 4 Gdy patrzę na niebo, dzieło Twoich palców, księżyc i gwiazdy, które utwierdziłeś... 5 Czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, i czym śmiertelnik, że troszczysz się o niego? 6 Uczyniłeś go niewiele mniejszym od aniołówd, chwałąs i czcią go ukoronowałeś. 7 Ustanowiłeś go nad dziełami rąk Twoich, wszystko poddałeś pod jego stopye: 8 wszystkie owce i bydło, a także dzikie zwierzęta, 9 ptactwo powietrzne i ryby morskie, wędrujące szlakami mórzf. 10 O PANIE, Panie nasz, jak sławne jest Twoje imię na całej ziemi!

Hi 7,17; Ps 144,3

PSALM 8. Hymn na cześć Boga Stwórcy, objęty klamrą pochwały imienia Bożego, które oznacza samego Boga (ww. 2.10). Podczas przesiedlenia babilońskiego kapłani chcieli podtrzymać nadzieję Izraela, akcentując władzę człowieka nad stworzeniem, a zarazem jedyność Stwórcy i Odkupiciela (Rdz 1 i 9). Hymn ukazuje także wielką godność człowieka, niewiele mniejszego od aniołów (w. 6). Choć człowiek nie przestaje być stworzeniem, został przez Boga obdarzony Boskimi atrybutami: czcią i chwałą (w. 6). Jako pan stworzenia, musi jednak uznać swoją zależność od Stwórcy, gdyż to On go wywyższa. Uznając w Bogu swojego Pana, człowiek odkrywa, że powierzone mu panowanie nad światem jest w swej istocie służbą, pełną szacunku dla stworzenia. Najgłębsza prawda o godności człowieka objawia się wtedy, gdy odnosimy ten psalm do Jezusa Chrystusa, którego wspaniałość przewyższa niebiosa (w. 2). W Nim człowieczeństwo osiągnęło swą doskonałość.

PSALM 8

1134

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1135

Psalm 9 Bóg obala pysznych a zbawia pokornych 1

Alef

b

Bet Ps 47,9

Gimel

He Ps 96,13b; 98,9

Ps 10,18; Jr 20,13

Waw

Zajin

Chet

Tet

Dyrygentowi: na melodię „Mut labben” a. Psalm Dawida. 2 Całym sercems będę Cię sławił, PANIEs, będę opowiadał wszystkie Twoje cudas, 3 będę się cieszył i radował Tobą, będę śpiewał Twemu imienius, Najwyższy! 4

Moi wrogowie się wycofają, osłabną i znikną sprzed Twego oblicza. 5 Bo Ty jesteś obrońcą mojej sprawy, zasiadłeś na tronie, Sędzio sprawiedliwy. 6 Skarciłeś narody, wytępiłeś bezbożnychs. Wymazałeś ich imię na wieczne czasy. 7 Wrogowie pokonani, rozbici na zawsze, ich miasta zburzyłeś, pamięć o nich przepadłac. 8 Oto PAN zasiada na wieki, ustawił swój tron, by sądzićs. 9 On będzie sądził świat sprawiedliwie, słusznie osądzis ludy. 10 PAN jest obrońcą ubogiego, twierdzą w czasach ucisku. 11 Tobie zaufają ci, którzy znają Twe imięd, bo nie opuszczasz, PANIE, tych co się do Ciebie zwracają! 12

Śpiewajcie PANU, który mieszka na Syjonies, głoście wśród ludów Jego dzieła! 13 Bo Mściciel krwie pamiętał o ubogich i nie zapomniał ich wołania. 14 Zmiłuj się nade mną, PANIE, spójrz, jak mnie poniżają wrogowie. Ty wyprowadziłeś mnie z bram śmierci, 15 abym głosił Twą chwałęs w bramach Syjonus i radował się Twoim wybawieniem. 16 Poganie utknęli w jamie, którą wykopali, w sidle, które zastawili, uwięzła ich noga.

a) Mut labben – tytuł pieśni, na melodię której proponuje się wykonać ten psalm, który może być przetłumaczony O śmierci syna. W greckiej i łacińskiej wersji Psałterza zaproponowano tłumaczenie: O tajemnicach syna. Interpretacja chrześcijańska widzi tu aluzję do misterium śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. b) Alef, Bet, Gimel... – litery alfabetu hebrajskiego, od których w oryginale rozpoczynają się kolejne strofy psalmu. Utwory, w których zastosowano taki środek stylistyczny, nazywają się akrostychami, czyli utworami alfabetycznymi. Ps 9 – 10 jest jednym z psalmów alfabetycznych (Ps 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145). Ten środek stylistyczny jest prawie niemożliwy do odtworzenia w przekładach na inne języki. c) Bóg staje w obronie psalmisty i karci jego wrogów, walczy jak wojownik po stronie wierzącego, zgodnie z przekonaniem, że Bóg jest pierwszą przyczyną wszystkiego, co się dzieje. Przypisywano Mu także śmierć nieprzyjaciół (Ps 7,13; 18,4). d) znają Twe imię – wyrażenie oznaczające bliską zażyłość między osobami. Znać czyjeś imię oznaczało znać jego istotę, tożsamość i tajemnicę (Ps 20,2+). e) Mściciel krwi – krzywdzenie niewinnych i przelewanie niewinnej krwi to grzechy wołające o pomstę do Boga (Rdz 4,10). W Izraelu znana była funkcja mściciela krwi, który miał śmiercią ukarać zabójcę (np. Rdz 9,6; Lb 35,12nn; Pwt 19,12). Psalmista nie chce sam dochodzić sprawiedliwości, ale w Bogu upatruje swojego Mściciela.

PSALM 9. Wraz z Psalmem 10 najprawdopodobniej pier wotnie stanowił jeden utwór. Podzielono go na potrzeby liturgii żydowskiej, stąd różnica w dalszej numeracji pomiędzy Biblią hebrajską i jej greckim przekładem, czyli Septuagintą (LXX). Początkowa pieśń pochwalna przechodzi w lamentację z elementami suplikacji (ww. 14.20n; zob. Ps 10,12.15). Osobisty dramat psalmisty można odczytać także w sensie narodowym, a nawet eschatologiczym. Lektura tego psalmu z punktu widzenia chrześcijańskiego pozwala dostrzec w nim podobieństwo do ewangelicznego błogosławieństwa ubogich i zapowiedzi klęski bezbożnych (np. Łk 6,20-26). Ludzie uczciwi, którzy doznają niesprawiedliwych cierpień, sądzą często, że Bóg się opóźnia z pomocą. Tymczasem On, ucieczka dla uciśnionych, nie zapomina o ubogich, lecz powstrzymuje wykonanie wyroku wydanego na grzesznych, aby dać im szansę nawrócenia (ww. 5.7.21; por. 2P 3,9). Takie próby są sprawdzianem wierności człowieka, mają także umacniać ubogich (Ps 10,14.17; 1P 5,10). Z tych powodów ostatni etap historii, rozpoczęty w dniu Zmar twychwstania Chrystusa, trwa już dwa tysiące lat.

1135

PSALM 9

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1136

a) Sela – zob. Ps 3,3+. b) Wersety 18-19 świadczą o tym, że psalmista uważa za sprawiedliwe, aby grzesznicy znaleźli się w zapomnianej przez Boga krainie umarłych. Dla ubogich, czyli sprawiedliwych, przygotowany jest inny los (Ps 6,6+).

17

Jod Kaf

c) Komentarz jak do Psalmu 9. d) W wersetach 3-4 psalmista przedstawia swoje udręki jako bluźnierstwo wrogów, którego dopuszczają się wobec Boga. Walki w imię jakiegoś boga miały swój początek w przekonaniu, że zwycięstwo jest po stronie tych, których bóstwo jest silniejsze. Porażka jakiegoś narodu w bitwie oznaczała także słabość boga pokonanego narodu a moc boga zwycięzców. e) Twoje wyroki – w znaczeniu Bożego postanowienia (rozporządzenia, ustawy). f) W wersetach 5-11 psalmista przedstawił obraz życia i postępowania ludzi występnych, którzy nie liczą się z Bogiem i są przekonani, że nie interesuje się On losem skrzywdzonych.

PAN okazał się moim obrońcą, a bezbożny uwikłał się w dzieła rąk swoich. Sela 18 s s Do krainy umarłych niech odejdą bezbożni , wszystkie narody, które zapominają o Bogu. 19 Bo ubogi nie będzie zapomniany na zawsze, ufność nędzarzy nie zginie na wiekib. 20 Zacznij działać, PANIE, by nie zwyciężył człowiek, pozwij narody przed swój trybunał! 21 PANIE, napełnij ich trwogą, niech poganie wiedzą, że są tylko ludźmi! Sela c

Psalm 10 Lamed

Mem Nun Samech

1

Czemu, o PANIEs, stoisz daleko, ukrywasz się w czasie ucisku? 2 Pycha bezbożnika niszczy ubogiego. Oby bezbożni zaplątali się w zamysły, które uknuli! 3 Bezbożny przechwala się swymi pragnieniami, wyzyskiwacz bluźni i znieważa PANA. 4 Bezbożny mówi w swej pysze: „Jego gniews nie skarci! Nie ma Boga!”d. 5 Głupie są jego myśli, jego drogis są zawsze obrzydliwe. Odrzucił od siebie Twoje wyrokie, gardzi swymi nieprzyjaciółmi. 6

Pe

Ajin

Cade

Qof

Resz

PSALM 9,17 – 10,14

Myśli sobie: „Ja się nie zachwieję! Nie zaznam zła po wszystkie pokolenia!”. 7 Jego usta pełne są zdrady i trucizny, swoim językiem zadaje ból i cierpienie. 8 W zaroślach robi zasadzkę, w ukryciu zabija niewinnego. Jego oczy śledzą nędzarza. 9 Ukryty jak lew czatuje w szałasie, czyha, by schwytać ubogiego. Porywa ubogiego, łowiąc go w swe sieci. 10 Zadręcza sprawiedliwego, sprytnie się ustawia, by znieważyć nędzarza. 11 Myśli sobie: „Bóg zapomniał, odwrócił swoje oblicze, nigdy tego nie zobaczy!”f.

Ps 7,3; 17,12

12

Zacznij działać, PANIE! Podnieś dłoń, o Boże! Nie zapominaj o ubogich! 13 Dlaczego bezbożny gardzi Bogiem i myśli sobie: „Ty nie będziesz karcił”? 14 Przecież Ty widzisz. Dostrzegasz trud i cierpienie, by wziąć je w swe ręce. 1136

23_Ps:23_Ps

9/3/08

Ps 12,4; Ps 17,13n

Szin

3:02 PM

Page 1137

Tobie oddaje się nędzarz, Ty jesteś opiekunem sieroty. 15 Skrusz ramię bezbożnego i złoczyńcy, skarć jego grzechs, by go już nie było! 16

Taw

1137

PAN będzie królował na wieki wieków, z Jego ziemi znikną poganie. 17 Spełniłeś, PANIE, pragnienia ubogich, modlitwy ich sercs usłyszało twe ucho. 18 Bądź obrońcą uciśnionego i sieroty, aby śmiertelnik nie wzbudzał już postrachu!

PSALM 10,14-18

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1138

Psalm 11 Ufność sprawiedliwego a) w… świątyni – dosł. w pałacu świętości; może chodzić o miejsce święte w świątyni. b) Antropomorficzne przedstawienie Boga (Ps 2,4+), oddające wyobrażenia starożytnych o Jego mieszkaniu i działaniu. c) deszcz ognia, siarki, i palący wicher – kara, która spotkała Sodomę (Rdz 19,24; Ps 7,13n+). O karze Bożej zob. Słownik. d) oglądać Jego oblicze – synonim Bożej łaskawości i obraz bliskich więzi Boga z człowiekiem. Ujrzenie Boga wiązało się z śmiercią (np. Wj 33,20; Sdz 13,22), tym bardziej więc zapowiedź widzenia oblicza Boga, które ma być nagrodą dla sprawiedliwego, świadczy o wielkiej łaskawości Boga, który dopuszcza człowieka do bliskości ze sobą.

1

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Schroniłem się u PANAs. Dlaczego mi mówicie: „Jak ptak odleć w góry”? 2 Oto bezbożnis już łuk naciągają, kładą strzały na cięciwę, by w ciemności strzelać do uczciwych. 3 Gdy kruszą się fundamenty, cóż może uczynić sprawiedliwy? 4 PAN w swojej świątynia, PAN w niebie zasiada na tronie. Jego oczy patrzą na ubogiego, swoim wzrokiem bada ród ludzkib. 5 PAN bada sprawiedliwego i bezbożnego, jest wrogiem kochającego przemoc. 6 Spuści na bezbożnych deszcz ognia i siarki, palący wicherc przypadnie im w udziale. 7 PAN bowiem jest sprawiedliwy i miłuje czyny prawe. Uczciwi będą oglądać Jego obliczed.

Ps 55,7

Iz 66,1

Jr 17,10

Ez 38,22

PSALM 11. Psalm składa się z dwóch części, z których pierwsza (ww. 1-4) mówi o radzie, jaką otrzymał psalmista: ma opuścić Syjon, bo wrogowie gotowi są do ataku. On jednak całą ufność złożył w Bogu. Część druga (ww. 5-7) opiera tę ufność na sprawiedliwym sądzie Bożym, czekającym złych i dobrych. Można tu dostrzec wyrocznię kapłana wypowiedzianą w świątyni nad niewinnym człowiekiem, który się schronił w tym miejscu azylu. Psalm zachęca do ufności Bogu wobec przedłużających się udręk i pojawiającego się zwątpienia. Bóg zdaje się nie reagować natychmiast, wie jednak, co dzieje się w ludzkich sercach. Nadejdzie czas na ostateczne zwycięstwo sprawiedliwości, choćby zostało ono odsunięte na Sąd Ostateczny. W NT Jezus wielokrotnie wzywa do zaufania Bogu, zapewniając, że czuwa On nad każdym człowiekiem (Mt 10,28-31) i wysłucha wszystkich próśb, które są kierowane do Niego z wiarą i ufnością (Mt 7,7n).

PSALM 11

1138

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1139

Psalm 12 Wierność Boga 1

Ps 58,6-11; 137,8n

Dyrygentowi: w niskiej tonacji a. Psalm Dawida. 2 Ratuj, PANIEs, bo nie ma już pobożnych, bo zanikła wierność wśród ludzi! 3 Jedni o drugich mówią złe rzeczy, podstępnymi ustami i fałszywym sercems knują zdradęb. 4 Niech PAN wytępi wszystkie podstępne usta i język bluźniący zuchwalec! 5 Tych, którzy mówią: „Naszą siłą jest język, a usta sprzymierzeńcem. Kto będzie nam rozkazywał?”. 6 Ze względu na ucisk biednych i jęk nędzarzy – mówi PAN – teraz zacznę działać. Przyniosę wybawienie wzgardzonemu! 7 Słowa PANA to słowa czyste, srebro oczyszczone w ziemnym tyglu, siedmiokrotnie przetopione. 8 PANIE, Ty ich zachowasz i nas ustrzeżesz na wieki od tego pokolenia, 9 choć wszędzie krążą bezbożnis i wzmaga się nieprawość wśród ludzi.

a) w niskiej tonacji – zwrot różnie tłumaczony i interpretowany; inne propozycje: w oktawie, według ósmej melodii, na ośmiostrunną lirę. Tradycja chrześcijańska proponuje: na dzień ósmy, odnosząc treść psalmu do nadziei nowego świata, który bierze swój początek ze zmartwychwstania Chrystusa w pierwszy dzień tygodnia. Ósmym dniem jest więc dzień wieczności, chwały, do której dostęp otwarło wierzącym zwycięstwo Chrystusa. b) W wersetach 2-3 psalmista zastosował przesadnię (Ps 5,10+), mówiąc o całkowitym zepsuciu ludzkości. Za pomocą tego środka stylistycznego wzmacnia prośbę zanoszoną do Boga. c) Złorzeczenia w modlitwie, czyli prośby o klęskę wrogów, występują w Psałterzu bardzo często. Oddają one sposób myślenia starożytnych. Walka z bezbożnymi polegała bowiem także na modlitwie o ich unicestwienie, a niewinnie krzywdzony człowiek często nie posiadał już innego środka, by dochodzić sprawiedliwości. Psalmista nie mścił się jednak na wrogach, lecz oddawał pomstę Bogu. Przykazanie miłości nieprzyjaciół przyniósł dopiero Jezus Chrystus (np. Mt 5,44). Występujące w psalmach złorzeczenia możemy interpretować na płaszczyźnie duchowej, jako modlitwę o zniszczenie wszelkiego zła i przyspieszenie ostatecznego zwycięstwa Boga.

PSALM 12. W psalmie wyraźnie zarysowane są dwie części: lamentacja i złorzeczenie przeciwko krzywdzicielom (ww. 2-5) oraz wyrocznia z dodaniem sentencji pouczających (ww. 6-9). Złem, którego boleśnie doświadcza psalmista, jest podstępne słowo, grzech języka (Jk 3,2nn), którym zostaje przeciwstawione szczere słowo Boga. Wymowa całego psalmu podkreśla wiarę w to, że Bóg nie pozwoli zwyciężyć występnym. Piętnując obłudę ludzi i próby stawiania siebie w miejsce Boga, pieśń zyskuje niezwykłą aktualność także dzisiaj. Świat bowiem nie przestaje posługiwać się kłamliwą propagandą i wciąż promuje wszelkie formy niewierności. Zbawienie jest darem i zadaniem; aby je osiągnąć, trzeba oczyszczać ludzkie słowa Bożym Słowem (J 1,1-14) i uczyć się prawdziwej pokory (Łk 14,11).

1139

PSALM 12

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1140

Psalm 13 Ufność w ucisku a) Motyw zapomnienia, czyli opuszczenia przez Boga, pojawia się często w ST. Milczenie Boga (czyli brak działania) interpretowano jako Jego zapomnienie o swoim ludzie. Podobne pytania retoryczne są poetyckim zwrotem często stosowanym podczas modlitwy; wyrażają one prośbę o jak najszybszą Bożą interwencję. b) odwracał… swoje oblicze – synonim Bożej „niepamięci”. Gdy Izraelici z różnych powodów (np. własnych grzechów) nie doświadczali Bożej obecności i działania, mówili, że Bóg ukrywa swoją twarz przed nimi. (Ps 4,7+). c) Twoim zbawieniem – Izraelici pojmowali zbawienie głównie w kategoriach ziemskich, jako ocalenie przez Boga w sytuacji zagrożenia, ratunek w trudnej sytuacji, pomoc w nieszczęściu (Ps 52,9+). Idea zbawienia wiecznego rozwijała się powoli i została ostatecznie objawiona w NT. Chrześcijanie w każdym tekście ST, w którym mowa jest o zbawieniu, mogą odnaleźć wiele odniesień do Jezusa Chrystusa.

1

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Jak długo, PANIEs, nie będziesz o mnie pamiętała? Jak długo będziesz odwracał ode mnie swoje obliczeb? 3 Jak długo będę nosił rozterki w mej duszys i każdego dnia ból w moim sercus? Jak długo wróg będzie się nade mnie wynosił? 4 Spójrz i wysłuchaj mnie, PANIE, mój Boże! Oświeć moje oczy, bym na śmierć nie zasnął. 5 Niech nie mówi mój nieprzyjaciel: „Pokonałem go!”. Niech się nie cieszą moi wrogowie z mego nieszczęścia. 6 Ja zaufałem Twojej łasce. Moje serce rozweseli się Twoim zbawieniemc, będę śpiewał PANU, który mnie ocalił. 2

PSALM 13. Psalm rozwija się w trzech etapach: lamentacji cierpiącego (ww. 2n), jego prośbie (ww. 4n) i wyznaniu ufności w bliskie zbawienie (w. 6). Psalmista nie podaje konkretnych przyczyn swojej skargi. Zakreśla jedynie obszary, w których doznaje utrapień: poczucie oddalenia Boga, trudności wewnętrzne i wrogość ze strony ludzi. W świetle przypowieści o sędzim i wdowie (Łk 18,1-8) chrześcijanin odnajduje tu zachętę, aby w każdej trudności ufnie i wytrwale zwracał się do Ojca. Sprawiedliwy Bóg wejrzy łaskawie na wiernego wyznawcę.

PSALM 13

1140

2Sm 14,24; Ps 30,8; 104,29

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1141

Psalm 14

Ps 53

Tragedia bezbożnych 1

Ps 10,4; Iz 32,6

Rz 3,12

Dyrygentowi. Dawida. Nierozumny myśli sobie: „Nie ma Boga!”. Zepsuci są, stali się obrzydliwi w swych czynach. Nie ma nikogo, kto by czynił dobroa. 2 PANs spojrzał z nieba na ludzi, aby zobaczyć, czy jest ktoś rozumny, kto chce poznać wolę Boga. 3 Wszyscy razem zbłądzili, stali się nikczemni, Nie ma nikogo, kto by czynił dobro, nie ma ani jednegob. 4 Czyż nie opamiętają się wszyscy, którzy dopuszczają się nieprawości, którzy lud mój pożerają, jak gdyby chleb jedli, a PANA nie wzywają? 5 Oto przerazili się i zadrżeli, gdyż Bóg stoi po stronie sprawiedliwych. 6 Pokrzyżowaliście zamiary biedaka, ale PAN jest jego schronieniem. 7 Kto ześle z Syjonus zbawienie Izraelowis? Gdy PAN wyzwoli swój lud z niewoli, Jakubs się rozweseli, Izrael rozradujec.

a) Doświadczenie psalmisty mówi mu, że ludzie, który nie wierzą w Boga, postępują źle, gdyż nie obawiają się żadnej kary. b) Paweł Apostoł przytacza m.in. ten werset jako argumentację prawdy o grzeszności wszystkich ludzi (Rz 3,10-12). c) Wyraz żywej nadziei na wyzwolenie, którą mieli Izraelici przebywający na wygnaniu babilońskim. W innych tekstach Jakub jest synonimem Izraela (np. Ps 47,5+), czyli całego narodu wybranego. Tutaj mowa jest o Królestwie Południowym i Północnym (1Krl 12).

PSALM 14. Lamentacja jednostki, powtórzona w nieco innej wersji w Psalmie 53. Spojrzenie Boga Zbawcy oznacza pełne poznanie rzeczywistości. Bóg spoglądający z nieba (w. 2) jest nadzieją narodu wybranego na zakończenie czasu niewoli. To samo spojrzenie Boga staje się powodem trwogi ludzi nierozumnych, czyli zuchwale odrzucających panowanie Boga i czynienie dobra (w. 5). Podłe działanie bezbożnych (ww. 1-3), którzy chcą podporządkować sobie naród wybrany i szydzą z jego nadziei, nazwano zbrodnią przeciwko Izraelowi (ww. 4-6). Jest nią deportacja do Babilonii (w. 7). Bóg jednak zawsze ujmuje się za uciśnionymi i żadna nieprawość nie ostoi się przed Nim. Psalm jest przestrogą przed niebezpieczeństwem ludzkiej pychy i zgubną ułudą ludzkiej siły oraz bezkarności.

1141

PSALM 14

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1142

Psalm 15 Kto stanie przed Bogiem? a) namiocie – mowa o Namiocie Spotkania (pierwsze przenośne sanktuarium – por. Wj 26), w którym przechowywano Arkę Przymierza (Świadectwa), albo o świątyni. W tym drugim przypadku poprzez to starożytne określenie autor podkreśla, że świątynia jest „przedłużeniem” sanktuarium z czasów wędrówki przez pustynię, lub pogłębia jej znaczenie, przedstawiając ją jako miejsce zamieszkania Boga. b) świętej górze – zob. Ps 3,5+. c) sprawiedliwość – w Biblii nie oznacza tylko umiejętności wydawania słusznych wyroków czy decyzji. Jest synonimem pobożności, wierności oraz prawego sposobu myślenia i postępowania. Ludzka sprawiedliwość ma swój niedościgniony wzór i źródło w nieskończonej sprawiedliwości Boga. d) nie pożycza na lichwę – powszechna praktyka w starożytności pożyczania na procent. Prawo Boże wyraźnie zabraniało pobierania odsetek od ubogich. W biblijnym Izraelu bliźnim (bratem) był jednak tylko drugi Izraelita. Obcym można było pożyczać na procent (Pwt 23,20n).

1

Psalm Dawida. PANIEs, kto zagości w Twym namiociea, kto zamieszka na Twej świętej górzeb? 2 Ten, kto postępuje nienagannie, czyni sprawiedliwośćc, kto mówi prawdę w swoim sercus, 3 kto swym językiem nie kłamie, nie czyni zła bliźniemus i nie znieważa sąsiada. 4 Złoczyńcę uważa za nic, a szanuje bojącychs się PANA. Dotrzymuje przysięgi, nawet niekorzystnej dla siebie. 5 Swych pieniędzy nie pożycza na lichwęd i nie da się przekupić, by szkodzić niewinnym. Kto tak postępuje, pozostaje niezłomny.

Ps 61,5

PSALM 15. Typowy przykład tzw. liturgii wejścia (Iz 33,13-16; Ps 24), w której służba świątynna przypominała pielgrzymom o właściwym usposobieniu wewnętrznym, aby móc wejść do świątyni. Następnie wchodzący deklarowali swą niewinność (Ps 5,5-8; 26,3-8). Warunkiem wejścia na świętą górę (w. 1), czyli Syjon, jest nienaganne życie, dotrzymywanie słowa, szacunek dla bliźnich i nienawiść do grzechu. W tym kontekście prawa kultowego nie ma mowy o lekceważeniu kogokolwiek z racji odmienności religii czy przekonań. Psalm ukazuje wielkie ideały sprawiedliwości i miłości bliźniego jako podstawę godnego udziału w liturgii (Mt 5,23n). Czytając go w perspektywie doskonałego kultu czasów ostatecznych, przypominają się słowa Jezusa, że do królestwa Bożego ma wstęp ten, kto pełni wolę Ojca (np. Mt 7,21; 25,31nn), najpełniej wyrażoną w przykazaniach miłości (np. Mt 22,36-40).

PSALM 15

1142

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1143

Psalm 16 Bóg jedynym dobrem 1

Wj 22,20

Joz 14,4

Dz 2,25-28; 13,35-37

Inskrypcja Dawida. Zachowaj mnie, Boże, bo Tobie zaufałem! 2 Rzekłem PANUs: Ty jesteś moim Panem, moje dobro pochodzi od Ciebie. 3 Do świętycha, którzy są na Jego ziemi, całą swą wolę cudownie nakłonił. 4 Mnożą się słabości tych, którzy wybrali obcych bogów. Nie będę uczestniczył w ich krwawych ofiarachs i nie wymówię ich imions moimi ustami. 5 PAN jest bogactwem moim i przeznaczeniem. Ty strzeżesz mojego losu. 6 Przypadły mi dobra wspaniałe, dziedzictwo moje jest najlepszeb. 7 Będę wysławiał PANA, który udzielił mi rady, bo nocami upomina mnie sumieniec. 8 Zawsze mam PANA przed oczami. On jest po mojej prawej stronied, abym się nie zachwiał. 9 Dlatego cieszę się w sercus i bardzo raduję, gdyż moje ciałos będzie spoczywać w nadziei. 10 Nie pozostawisz mnie bowiem w krainie umarłyche i nie dopuścisz, aby Twój święty uległ rozkładowi w grobie. 11 Wskazujesz mi drogif, które prowadzą do życia, a Twoja obecność napełnia mnie radością, dajesz mi wieczną rozkosz po Twej prawej stronieg.

a) świętych – byli nimi wszyscy członkowie narodu wybranego. Izrael jako własność Boga był ludem świętym i zobowiązanym do świętego życia (np. Wj 19,6; Kpł 20,26; Pwt 7,6; Dn 7,27; także Kol 1,2; 1P 2,9). b) W wersetach 5n psalmista czyni aluzję do podziału Kanaanu. Lewici (czyli kapłani; w późniejszym okresie tylko pomocnicy kapłanów) nie otrzymali na własność ziemi (tzw. działu), bo sam Pan był ich dziedzictwem (np. Lb 18,20; Pwt 18,1n). c) sumienie – dosł. nerki, por. Ps 7,10+. d) prawej stronie – była ona zarezerwowana dla obrońcy, zarówno w sądzie, jak i na polu walki. Jest to więc synonim niezawodnej pomocy w różnych przeciwnościach. e) w krainie umarłych – zob. Ps 6,6+. f) drogi – zob. Ps 1,1+. g) Wersety 10n zostały w NT odniesione do Jezusa (Dz 2,24-31; 13,35-37).

PSALM 16. Akcja tego psalmu ufności rozgrywa się w trzech etapach: wierny szuka ucieczki w świątyni, gdzie wzywa Boga, wyznając swą wiarę i wyrzekając się jakichkolwiek związków z bożkami (ww. 1-6). Po nocnej modlitwie umacnia się jego ufność (ww. 7-9), dlatego zwraca się do Boga, przekonany o władzy Boga nad śmiercią i o bliskim zbawieniu (ww. 10n). W świetle NT psalm nabiera głębszego sensu eschatologicznego. Uznając Boga za swe dziedzictwo, chrześcijanin wyraża nadzieję na coś więcej niż długie życie (Mk 8,35; J 12,25). Chrystus bowiem pokonał śmierć i wykazał bezużyteczność wszystkich bożków (ww. 3n). Jedynie wiara w Niego zapewnia życie wieczne (J 11,25). Uczestnictwo w kielichu Pana – Jego Męce (np. Mt 26,39) – otwiera możliwość udziału także w Jego dziedzictwie. Psalm pozostaje wspaniałą modlitwą tych, którzy wybrali Pana jako swe jedyne dziedzictwo. Oni będą doświadczać wiecznej rozkoszy (w. 11), przebywając blisko Boga.

1143

PSALM 16

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1144

Psalm 17 Prośba o wyzwolenie a) nakłoń... ucha – antropomorfizm (Ps 2,4+), który tu oznacza: pospiesz się z ratunkiem, wysłuchaj mnie uważnie. b) Bóg roztacza opiekę nad swoim ludem jak ptak chroniący pisklęta pod skrzydłami (np. Wj 19,4; Pwt 32,11n; Mt 23,37). Kiedy obraz nawiązuje do skrzydeł cherubów (Ps 18,11+) na Arce Przymierza (Wj 25,18-20), wyraża prośbę o znalezienie azylu w świątyni.

1

Modlitwa Dawida. Wysłuchaj, PANIEs, mojej słusznej sprawy, skłoń się ku memu błaganiu. Wysłuchaj modlitwę moich ust nieobłudnych. 2 Wydaj osąd w mojej sprawie, bo Twoje oczy widzą to, co słuszne. 3 Doświadczyłeś moje serces, nawiedziłeś je nocą, wypróbowałeś mnie ogniem, lecz nie znalazłeś we mnie nieprawości. Nie zgrzeszyłem ustami, 4jak czynią to ludzie, byłem posłuszny Twym słowom, wystrzegałem się drógs przestępcy. 5 Stawiam swe stopy na Twoich ścieżkach, by nie chwiały się moje kroki. 6 Wołam do Ciebie, Boże, bo Ty mnie wysłuchasz. Nakłoń ku mnie uchaa, usłysz moje słowa! 7 Okaż swą przedziwną łaskę, Zbawco ufających Tobie, którzy szukają Twojej pomocy. 8 Strzeż mnie jak źrenicy oka, ukryj mnie w cieniu Twych skrzydełb, 9 z dala od bezbożnychs, którzy mnie uciskają. Otoczyli mnie nieprzyjaciele, 10 którzy w dobrobycie utracili swą wrażliwość. Ich usta przemawiają zuchwale. 11 Ci, którzy mnie chwalili, teraz mnie osaczają, śledzą mnie, by powalić na ziemię. 12 Pochwycili mnie jak lew gotowy do łowów, jak młody lew, czający się w kryjówce. 13 Powstań, PANIE, zastąp mu drogę i powal! Ocal mnie swym mieczem od bezbożnego, 14 i swoją ręką, PANIE, od śmiertelników, od tych, którzy mają wszystko w tym życiu. Napełnili swe brzuchy, nasycili swych synów i pozostało jeszcze dla ich wnuków. 15 Ja zaś żyłem uczciwie, więc będę dopuszczony przed Twe oblicze, zostanę nasycony, gdy objawi się Twoja chwałas!

Ps 31,3; 54,4

Ps 36,8b; 57,2; 61,5b; 63,8b

Ps 7,3; 10,9

PSALM 17. Lamentacja jednostki. Psalmista przekonany o swej niewinności błaga Boga, aby go wysłuchał (ww. 1-6). Prosi o ocalenie dla siebie i o pokonanie dręczycieli (ww. 7-14) oraz wyraża wiarę w otrzymanie rychłej nagrody (w. 15). Modlitewne zwrócenie się do Boga z prośbą o uwolnienie od nieprzyjaciół pociąga za sobą rezygnację z chęci zemsty i jest oddaniem Bogu przeprowadzenia sprawiedliwości. Końcowe zdanie wprowadza już w chrześcijańską lekturę psalmu. Jak Ojciec wysłuchał prośby niewinnego Syna w dniach Jego ziemskiej misji i wskrzesił Go do życia wiecznego (Hbr 5,7), tak samo uczyni ludziom – swoim dzieciom. Jezus bowiem przywrócił nam pier wotną niewinność i syci nas duchowym życiem w sakramentach.

PSALM 17

1144

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1145

Psalm 18 Dziękczynienie króla za zwycięstwo 2Sm 22,1-51

Pwt 32,28; Ps 28,1

Ps 80,2; 99,1

1Sm 7,10

1

Dyrygentowi. Dawida, sługi PANAs, który zwrócił się do PANA słowami tej pieśni, kiedy PAN wybawił go z mocy wszystkich jego wrogów i z ręki Saula. 2Zaśpiewał: Miłuję Cię, PANIEs, mocy moja, 3 PANIE, opoko moja, schronienie moje i mój wybawco, Boże mój, moja skałoa i moja nadziejo, tarczo moja, mocy zbawienia i moja twierdzo! 4 Niech PAN będzie uwielbiony! Wezwałem Go na pomoc, On mnie uwolnił od wrogów. 5 Oplotły mnie więzy śmierci, dosięgły mnie strumienie zagłady, 6 skrępowały mnie więzy krainy umarłychs, schwytały mnie sidła śmierci. 7 W moim ucisku wołałem do PANA, mego Boga błagałem o pomoc, a On mnie usłyszał w swojej świątynib, moje błaganie dotarło do Jego uszu. 8 Ziemia zatrzęsła się i zadrżała, podstawy gór się poruszyły, zatrzęsły się, bo Bóg się rozgniewał. 9 Wzniósł się dym Jego gniewus, a ogień pożerający zapłonął na Jego obliczu; węgle żarzące zapalają się od niego. 10 Nachylił niebiosa i zstąpił, a ciemna chmura pod Jego stopami. 11 Dosiadł cherubac i odleciał, uniósł się na skrzydłach wiatru. 12 Uczynił sobie zasłonę z ciemności, skrył się w namiocie czarnych chmur deszczowych. 13 Przed Nim blask się rozchodził, a Jego chmury rozrzuciły grad i żarzące węgle. 14 PAN zagrzmiał z nieba, Najwyższy podniósł swój głoss – grad i żarzące węgle. 15 Wypuścił strzały i ich rozproszył, rozmnożył pioruny i wprawił ich w zamęt.

a) skałą – częste w ST określenie Boga (np. Pwt 32,4; 2Sm 22,47; Ps 92,16). Tytuł ten podkreśla wierność Boga i Jego stałość w przymierzu, którym związał się z człowiekiem. b) świątyni – czyli w miejscu przebywania Boga na ziemi. c) Istoty niebieskie zwane cherubami (zob. Słownik) utożsamiane z aniołami, przedstawiano z ludzką twarzą, tułowiem pół lwa i pół wołu oraz ze skrzydłami orła (Wj 25,18-20).

PSALM 18. Modlitwa dziękczynna króla Dawida lub któregoś z jego następców (w. 51). ST zawiera jeszcze inną jego wersję w 2Sm 22,2-51. Król uniknął śmierci (ww. 2-6.16-20) dzięki Bożej inter wencji (ww. 7-15). Umocniony Jego opieką pokonał wrogów (ww. 16-32) i zmusił ich do kapitulacji (ww. 33-49). W końcu opiewa moc Pana, który wierny obietnicy danej Dawidowi, udzielił mu zwycięstwa (ww. 50n). W świetle NT psalm wyraża dziękczynienie Chrystusa, Nowego Dawida, po zwycięskiej walce z mocami zła i śmierci, w której okazał się niezłomnie wierny Ojcu. Bóg objawił się w sposób szczególny w Jego Zmartwychwstaniu, w obłoku Wniebowstąpienia (Dz 1,9) i w wichrze Zielonych Świąt (Dz 2,2). Zwycięstwo Króla wywyższonego na krzyżu staje się udziałem wszystkich, którzy w swym życiu pragną doskonałości na wzór samego Ojca (Mt 5,48). Zwycięstwo to jest zawsze łaską Boga, której udzielił Jezusowi, a przez Niego i nam.

1145

PSALM 18,1-15

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

a) W wersetach 8-16 objawienie się mocy Boga zostało przedstawione w poetyckim obrazie zjawisk przyrodniczych: trzęsienia ziemi, dymu, ognia, wichury, piorunów i grzmotów. To typowe składniki opisów teofanii, czyli objawień się Bo ga (np. Wj 19,16-18; 1Krl 19,11n; Ps 97,2-5; Mt 24,29-31). b) sprawiedliwość – zob. Ps 15,2+. c) Obraz Boga, który jest nauczycielem sztuki wojennej (Ps 3,8+).

PSALM 18,16-37

Page 1146

16

Od Twojej groźby, PANIE, od podmuchu Twego gniewu odsłoniło się dno morza i obnażyły się fundamenty ziemia. 17 Z nieba wyciągnął rękę, aby mnie pochwycić, wydobył mnie z wód ogromnych. 18 Ocalił mnie od potężnych wrogów, od nieprzyjaciół silniejszych ode mnie. 19 Napadli na mnie w dniu mego nieszczęścia, lecz PAN okazał się moim obrońcą, 20 On mnie wyprowadził na miejsce przestronne, wybawił mnie, gdyż we mnie upodobał sobie. 21 PAN mnie wynagrodził za moją sprawiedliwośćb, za czystośćs moich rąk mi odpłacił. 22 Gdyż szedłem drogamis wytyczonymi przez PANA i nie buntowałem się przeciw mojemu Bogu. 23 Gdyż szanowałem wszystkie Jego nakazy i Jego praw nie odrzucałem. 24 Byłem doskonały wobec Niego i wystrzegałem się grzechus. 25 Więc PAN mi odpłacił za moją sprawiedliwość, za czystość rąk moich przed Jego oczami. 26 Dochowujesz wierności temu, kto jest wierny, z człowiekiem nienagannym postępujesz nienagannie. 27 Z uczciwym postępujesz uczciwie, ale z przewrotnym – przebiegle. 28 Gdyż Ty wybawiasz ludzi pokornych, ale wyniosłych upokarzasz. 29 Ty bowiem, PANIE, zapalasz moją lampę, Boże mój, Ty rozjaśniasz me ciemności. 30 Z Twoją pomocą zdobywam umocnienia, dzięki mojemu Bogu mogę mur przeskoczyć. 31 Droga Boża jest nieskalana, słowo PANA oczyszczone w ogniu. On jest tarczą dla wszystkich, którzy Mu ufają. 32 Bo któż jest Bogiem oprócz PANA, kto skałą prócz naszego Boga? 33 Bóg przepasuje mnie mocą, nieskalaną czyni moją drogę. 34 Moim nogom daje szybkość gazeli i stawia mnie na wyżynach. 35 On ćwiczy moje ręce do walki, moje ramiona do napinania spiżowego łukuc. 36 Ty mnie osłaniasz jak tarcza i Twoja prawa ręka mnie podtrzymuje, wywyższa mnie Twoje uniżenie. 37 Poszerzasz drogę przede mną, moje stopy się nie potykają. 1146

23_Ps:23_Ps

9/3/08

38

3:02 PM

Page 1147

Ścigałem i zabijałem mych wrogów; nie spocząłem, dopóki ich nie zniszczyłem. 39 Powaliłem ich i nie będą mogli powstać, leżą pod moimi stopami. 40 Ty przepasałeś mnie mocą do walki, powaliłeś przede mną przeciwników. 41 Zmusiłeś wrogów do ucieczki przede mną, zdołałem wytracić moich nieprzyjaciół. 42 Szukali pomocy, lecz nie było wybawcy, wołali do PANA, lecz nie odpowiedział. 43 Starłem ich jak proch na wietrze, pozbyłem się jak ulicznego błota. 44 Uchroniłeś mnie przed buntami ludu, ustanowiłeś mnie głową narodów. Służy mi lud, którego nie znałem, 45 uważnie słucha moich poleceń. Cudzoziemcy mi schlebiają. 46 Cudzoziemcy mdleją ze strachu i opuszczają swoje warownie. 47 Niech żyje PAN, niech będzie błogosławionas moja skała! Niech będzie wywyższony Bóg, który mnie zbawia! 48 Bóg, który przeze mnie dokonuje pomsty, który poddaje mi narody; 49 który wybawia mnie od gniewu nieprzyjaciół, stawia mnie przed napastnikami, ocala mnie od zbrodniarzy! 50 Dlatego Cię sławiłę wśród narodów, PANIE, śpiewam psalm Twojemu imienius. 51 Ty dajesz swojemu królowi wielkie zwycięstwa, okazujesz łaskę swemu pomazańcowia, Dawidowi i jego potomstwu na wieki.

1147

a) pomazańcowi – zob. Ps 2,2+.

PSALM 18,38-51

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1148

Psalm 19 Stworzyciel i Prawodawca a) jasne, oświeca – przykazanie Boże porównane do słońca, które rozświetla ziemię; podobnie przykazanie rozjaśnia życie człowieka poznaniem woli Bożej.

1

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Niebo ogłasza chwałęs Boga, firmament obwieszcza dzieło rąk Jego. 3 Dzień dniowi przekazuje słowo, noc nocy oznajmia naukę. 4 Nie są to słowa ani mowy, których nie można usłyszeć. 5 Ich głos się rozchodzi po całej ziemi i aż po krańce świata ich mowy. W niebie postawił On namiot dla słońca, 6 a ono jak oblubieniec wychodzi ze swego mieszkania, cieszy się jak wojownik ruszający w drogę. 7 Ono wychodzi na skraju nieba i przechodzi aż na drugi kraniec, a nic się nie schroni przed jego żarem. 8 Prawos PANAs jest doskonałe, daje ludziom pokrzepienie. Świadectwo PANA jest wiarygodne, ono daje mądrość ludziom prostym. 9 Nakazy PANA są prawe, rozweselają serces. Przykazanies PANA jest jasne, oświecaa oczy. 10 Bojaźńs PANA jest czysta, trwa na wieki. Sądys PANA są słuszne, wszystkie są sprawiedliwe. 11 Godniejsze pożądania niż złoto i mnóstwo drogich kamieni, słodsze od miodu, od słodyczy, która sączy się z plastra. 12 Także Twój sługa jest o nich pouczony, a kto je zachowuje, otrzyma wielką nagrodę. 13 Kto dostrzeże swe błędy? Oczyść mnie z tego, co przede mną ukryte. 14 Chroń mnie także przed pychą, niech nie panuje nade mną. Wtedy będę nienaganny i zostanę oczyszczonys z wielkiego grzechus. 15 Niech będą Ci miłe słowa ust moich i myśli mego serca, PANIE mój, moja skało i odkupicielu! 2

Rz 10,18

Ps 78,35

PSALM 19. Połączenie dwóch hymnów (ww. 2-7.8-15) w jeden utwór daje zwartą syntezę teologiczną: Bóg Stwórca jest zarazem Prawodawcą. Wychodząc od uznania mądrości i chwały Boga, psalmista przechodzi do modlitwy o nieskazitelność i odporność na wpływy grzeszników. Jezus nie zniósł Prawa, ale udoskonalił jego interpretację (Mt 5).

PSALM 19

1148

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1149

Psalm 20 Modlitwa za króla a) Sela – zob. Ps 3,3+.

1

Ps 54,3; Iz 31,1

Dyrygentowi. Psalm Dawida. 2 Niech cię wysłucha PANs w dniu utrapienia, niech cię chroni imięs Boga Jakubas. 3 Niech ześle ci pomoc ze świątynis i niech cię wspiera z Syjonus. 4 Niech pamięta o wszystkich twych ofiarachs i niech miłe Mu będzie twe całopalenies. 5 Niech ci udzieli, czego pragnie twe serces, i niech twój zamysł wypełni! 6 Będziemy się cieszyć twoim zbawieniem i chlubić imieniem naszego Boga. Niech PAN spełni wszystkie twoje prośby. 7 Teraz wiem, że PAN ocala swego pomazańcab; odpowiada mu ze świątyni nieba swymi zbawczymi czynami. 8 Jedni chlubią się rydwanami, inni zaś końmi, a my imieniem PANA, Boga naszegoc. 9 Tamci potknęli się i upadli, a my stoimy i wytrwamy. 10 PANIE, ocal króla i wysłuchaj nas w dniu, gdy będziemy Cię wzywać!

b) pomazańca – zob. Ps 2,2+. c) Dla wierzącego gwarancją pomyślności nie jest poleganie na ludzkiej mocy i umiejętnościach, ale imię Boga, czyli sam Bóg i Jego moc.

a

Sela

PSALM 20. Psalm królewski (zob. Wprowadzenie), w którym lud zwraca się do króla (ww. 2-6), mówi o nim (ww. 7-9) i modli się za niego (w. 10). Lud jest lojalny wobec swojego władcy, gdyż także przez niego doznaje Bożej opieki. Najwyższą instancją pozostaje jednak jedyny Władca, Bóg Jakuba (w. 2), który ocala i jest sprawcą powodzenia ziemskiego władcy i ludu. Lektura chrześcijańska dopełnia treści psalmu: Bóg wejrzał na ofiarę Chrystusa-Króla i wyrwał Go ze śmierci. W obliczu swojej Męki Jezus nie prosił o wojsko anielskie (Mt 26,53), lecz o pomoc Ojca – i Ojciec wskrzesił Go z mar twych. W ujęciu eklezjalnym jest to modlitwa, aby Bóg podtrzymywał swój Kościół, lud królewski (1P 2,9), wraz z jego pasterzami. Rydwany i konie (w. 8), tzn. środki bogate, mogą okazać się zawodne, bo trwałość Kościołowi zapewnia tylko imię Pańskie (ww. 2.6.8), czyli sam Bóg.

1149

PSALM 20

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1150

Psalm 21 Dziękczynienie za zwycięstwo króla a) Sela – zob. Ps 3,3+. b) na wieki wieków – przesadnia (Ps 5,10+); długie życie było widocznym znakiem Bożego błogosławieństwa. c) Obraz Boga jako wojownika (Ps 3,8+).

1

Dyrygentowi. Psalm Dawida. PANIEs, król się cieszy z Twojej potęgi i Twoim zbawieniem bardzo się raduje. 3 Spełniłeś pragnienie jego sercas, a nie odmówiłeś życzeniom warg jego. Sela 4 Bo wyszedłeś mu naprzeciw z błogosławieństwems swej dobroci, drogocenną koronę włożyłeś mu na głowę. 5 Prosił Ciebie o życie, a Ty mu je dałeś, długie dni na wieki wiekówb. 6 Wielka jest jego chwałas dzięki Twemu zbawieniu, Udzieliłeś mu majestatu i piękna. 7 Bo Ty go uczynisz błogosławieństwem na wieki, napełnisz go radością przed swoim obliczem. 8 Gdyż król pokłada nadzieję w PANU, nie zachwieje się dzięki łasce Najwyższego. 9 Niech Twa ręka dosięgnie wszystkich Twoich wrogów, niech Twoja prawa ręka znajdzie tych, co Cię nienawidząc. 10 Kiedy się objawisz, znajdą się jakby w piecu ognistym. PAN ich przerazi swym gniewems i pożre ich ogień. 11 Usuniesz z ziemi ich owoc, a ich potomstwo spośród ludzi. 12 Bo przeciw Tobie zło zamierzyli, uknuli plan, lecz go nie spełnią. 13 Ty ich zmusisz do ucieczki, gdy swój łuk skierujesz w ich stronę. 14 PANIE, powstań w swej potędze, będziemy Ci śpiewać i wysławiać Twe dzieła! 2

PSALM 21. Psalm królewski (zob. Wprowadzenie), który wysławia dzieła Boga dokonane w królu i przez niego (ww. 27). Dalszą opiekę i zwycięstwo zapewni władcy wytrwała ufność złożona w Bogu, który będzie go umacniał swoją łaską (w. 8). Wrogowie króla zostaną wyniszczeni w ogniu Bożego gniewu (ww. 9-14). Lud uczestniczy w radości swego władcy z odniesionego zwycięstwa i pragnie tę radość przedłużyć na wieki. W ten sposób psalm ukazuje początek radości zbawionych, którym jest zwycięstwo Chrystusa. Tylko Jego królestwo przetrwa na zawsze, bo nie należy do tego świata (J 18,36).

PSALM 21

1150

Rdz 12,2

Ps 12,4

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1151

Psalm 22 Cierpienie i ufność Sprawiedliwego 1

1Krl 8,10-13

Dyrygentowi: na melodię „Ajjelet haszszahar” a. Psalm Dawida. 2 Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? Daleko jesteś, mój Wybawco, chociaż jęczę w bólub. 3 Boże mój, wołam w ciągu dnia, a nie odpowiadasz, i nocą, a nie zaznaję spokoju! 4 A przecież Ty mieszkasz w świątynis, Chwało Izraelas! 5 Tobie ufali nasi przodkowie, ufali, a Ty ich wyzwoliłeś. 6 Do Ciebie wołali i zostali wybawieni, Tobie ufali i się nie zawiedli. 7 Ja zaś jestem robakiem a nie człowiekiem, wyszydzonym przez ludzi i przez lud wzgardzonym. 8 Drwią ze mnie wszyscy, którzy na mnie patrzą, wykrzywiają usta i potrząsają głowami: 9 „Zaufał PANUs, niechże go ocali, niech go wybawi, jeśli go kocha!”. 10 To Ty wydobyłeś mnie z łona matki, już przy jej piersi napełniłeś mnie ufnością. 11 Od urodzenia Tobie jestem powierzony, od kolan matki Tyś jest moim Bogiem. 12 Nie oddalaj się ode mnie, bo blisko jest udręka, a nie mam nikogo, kto by mnie wspomagał! 13 Otoczyło mnie mnóstwo cielców, bawoły Baszanu mnie osaczyły. 14 Rozwarli na mnie swe paszcze, rycząc jak lwy drapieżne. 15 Siły uszły ze mnie jak woda, rozluźniły się wszystkie moje kości. Jak wosk stało się me serces, topnieje w moim wnętrzu.

a) Ajjelet haszszahar – większość biblistów tłumaczy jako ‘Łania świtu’, i tak prawdopodobnie brzmiał tytuł melodii, na którą należało śpiewać ten psalm. Grecki przekład Psałterza zawarty w Septuagincie, w nawiązaniu do w. 20 tłumaczy niejasny tytuł hebr.: O pomocy, która przychodzi nad ranem. b) jęczę w bólu – dosł. wyję.

PSALM 22. Pomimo wyraźnego podziału tej lamentacji na dwie zróżnicowane części (ww. 2-22.23-32), jej treść stanowi spójną całość. Człowiek osaczony i poniżony przez wrogów skarży się Bogu, który niegdyś tak bliski, teraz zdaje się milczeć i nie interesować się losem skrzywdzonego (ww. 2-22). Doświadczenie ogołocenia duchowego nie traci dziś na aktualności. Każdy człowiek cierpiący i pełen lęków odnajdzie w słowach psalmu pomoc w wyrażeniu własnego bólu i włączeniu go w dialog z Bogiem, modlitwę. Psalmista zostaje wysłuchany i dlatego lamentacja przechodzi w uroczyste dziękczynienie podczas liturgii (ww. 23-32). Dziękczynienie jednostki podjęte zostaje przez wspólnotę i ostatecznie przechodzi w hymn ku czci Boga (ww. 28-32), ku któremu zwrócą się wszyscy ludzie i którego chwała zostanie ogłoszona zarówno przodkom, jak i przyszłym pokoleniom (w. 31). Psalm jest proroctwem o Męce Jezusa Chrystusa (Mt 27,35nn). Na krzyżu modli się On jego słowami (Mt 27,46; Mk 15,34). Męka Jezusa wyraża także bolesne doświadczenie prześladowanego Izraela. Jezus uczestniczy w losie narodu: zna całą gorycz ludu opuszczonego, osaczonego przez zło, ale w końcu także wysłuchanego przez Boga. Chrześcijanie przeżywają tę tajemnicę nadprzyrodzonego zbawienia w Eucharystii, uczcie ubogich i upokorzonych. Jest ona posiłkiem dziękczynnym, miejscem spotkania całego świata z Bogiem, który w Jezusie Chrystusie jest bliski wszystkim cierpiącym.

1151

PSALM 22,1-15

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

a) Ewangelie (Mt 27,35; J 19,24) odnoszą te słowa do Jezusa, wskazując na mesjańskie znaczenie psalmu. b) Twoje imię – czyli osobę Boga, który działa pełen mocy (Ps 20,2+). c) W Hbr 2,12 werset ten został odniesiony do Chrystusa. d) czciciele – dosł. bojący się PANA. Zob. Ps 2,11+. e) Jakub – imię patriarchy, ojca dwunastu synów – protoplastów dwunastu plemion (rodów) Izraelitów, a także synonim całego narodu izraelskiego. Bóg zmienił Jakubowi imię na Izrael (Rdz 32,29). f) Izrael – tak określano cały naród żydowski (dwanaście plemion) lub tzw. Królestwo północne (okres 924-721 przed Chr.) w odróżnieniu od Królestwa południowego (Juda). g) nie odwrócił… oblicza – zob. Ps 13,2+. h) Jeśli mowa tu o zmarłych, to jest to zaskakująca i zupełnie nowa myśl w ST. Inne psalmy (np. Ps 6,6; 88,11-13) przekazują ideę przeciwną – o braku świadomości Boga w krainie umarłych. Różnice w postrzeganiu życia pozagrobowego tłumaczy się brakiem jednolitych poglądów na ten temat w czasach powstawania Psałterza i nieobecną jeszcze nauką o zmartwychwstaniu ciał. Podstawy nauki o rzeczach ostatecznych (eschatologii) rozwinie i dopełni dopiero NT. Nowość idei zawartych w Psalmie 22 tłumaczy także mesjański charakter tego psalmu. Obraz powszechnego nawrócenia pogan do Boga Jedynego przypomina fragment Drugiej pieśni Sługi Pana (Iz 49,6n).

PSALM 22,16-32

Page 1152

16

Moje gardło wyschło jak skorupa, język mi przywarł do podniebienia. Obalasz mnie w proch śmierci. 17 Bo sfora psów mnie osaczyła, obległa mnie zgraja złoczyńców. Przebili moje ręce i nogi, 18 policzyć mogę wszystkie kości moje. Oni zaś patrzą na mnie pogardliwie. 19 Dzielą między siebie moje ubranie, a o moją szatę rzucają losya. 20 Ty zaś, PANIE, nie stój w oddali! Pomocy moja, spiesz mi na ratunek! 21 Ocal me życie od miecza i od psich pazurów, bo tylko ono mi pozostało. 22 Wybaw mnie z lwiej paszczy i od rogów bawolich! Ty mnie wysłuchałeś! 23 Będę głosił Twoje imięb moim bracioms, będę Cię chwalił pośród zgromadzeniac! 24 Wychwalajcie PANA jego czcicieled, niech Go sławi całe potomstwo Jakubae i drży przed Nim potomstwo Izraelaf! 25 Gdyż nie odwrócił się ze wzgardą od nędzy ubogiego, nie odwrócił od niego swego obliczag, lecz wysłuchał jego wołania. 26 Dzięki Tobie śpiewam pieśń chwałys w wielkim zgromadzenius. Wypełnię me śluby wobec bojących się Boga! 27 Niech ubodzy jedzą aż do nasycenia, niech chwalą PANA ci, którzy szukają Jego woli! Niech wasze serca żyją na wieki! 28 Niech przypomną sobie o PANU i wrócą do Niego wszystkie krańce ziemi! Niech kłaniają się przed Twoim obliczem wszystkie rodziny narodów! 29 Bo królowanie należy do PANA i On panuje nad narodami. 30 Oddadzą cześć i pokłonią się wszyscy możnowładcy. Upadną przed Jego obliczem wszyscy, którzy zstępują do ziemi. A będę żyć dla Niegoh, 31 potomstwo moje będzie Mu służyło, przyszłemu pokoleniu opowie o Panu. 32 Będzie głosić Jego sprawiedliwość, opowie ludowi, który się narodzi, że Pan to uczynił.

1152

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1153

Psalm 23 Dobry Pasterz 1

Ps 28,9; Ps 80,2

Psalm Dawida. PANs moim pasterzem, nie brak mi niczego. 2 Pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach, prowadzi mnie nad wody, bym odpoczął. 3 Ożywia mnie na nowo, prowadzi mnie po właściwych ścieżkach przez wzgląd na swoje imięs. 4 Choćbym kroczył ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną! Twój kij pasterski i laska dodają mi otuchya. 5 Zastawiasz przede mną stół wobec mych przeciwników. Namaszczaszs mi głowę olejkiem, a mój kielich jest napełnionyb. 6 Dobroć i łaska niech idą za mną przez wszystkie dni mego życia, abym zamieszkał w domus PANA po najdłuższe czasy.

a) Częsty w ST obraz Boga jako Dobrego Pasterza (np. Ps 80; Iz 40,11; Ez 34, 511nn). b) Obraz dostatku i błogosławieństwa.

PSALM 23. Psalm ufności (zob. Wprowadzenie). Powiązanie tematów obu części utworu wskazuje, jak autor pogłębił tradycyjny obraz pasterski: Bóg-Pasterz (ww. 1-4) jest także gościnnym Gospodarzem (ww. 5n). Jako Pasterz, czuwa nad swym ludem w drodze, jako Gospodarz, zapewnia mu szczęśliwy pobyt. Jego dom staje się upragnionym pastwiskiem: tutaj owce znajdują wodę, życiodajny pokarm i odpoczynek. Świątynią czasów ostatecznych jest zmartwychwstały Chrystus (J 2,19nn). Dobry Pasterz (J 10,1-16) i Gospodarz obecny jest w sakramentalnych znakach (oliwa, chleb i wino) w Kościele jako sakramencie zbawienia – przez wszystkie dni (Mt 28,20). Wychodząc z doświadczenia dawnego Izraela (Wyjście z Egiptu), kroczymy ku wieczności za Jezusem Dobrym Pasterzem. On także uczy nas, że w tej drodze doznajemy opieki Ojca Niebieskiego, który wie, czego nam potrzeba (np. Mt 6,25-34).

1153

PSALM 23

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1154

Psalm 24 Pan wkracza do świątyni a) Wyobrażenia psalmisty o budowie ziemi: Bóg osadził ją na kolumnach nad będącym w ciągłym ruchu (jak rzeki) podziemnym oceanem (np. Hi 38,4nn; Ps 104,5). b) Doskonałość moralna jest podstawą otrzymania błogosławieństwa. c) Sela – zob. Ps 3,3+. d) Możliwe, że wersety 7-10 zawierają nawiązanie do wydarzenia uroczystego wniesienia Arki Przymierza do zdobytej przez Dawida twierdzy Jebusytów na Syjonie. Bóg w znaku arki obejmuje w posiadanie to miejsce, które odtąd stanie się Jego siedzibą na ziemi oraz stolicą królestwa Dawida i jego potomków. Dialog toczy się pomiędzy kapłanami niosącymi arkę a mieszkańcami twierdzy.

1

Psalm Dawida. Do PANAs należy ziemia i wszystko, co ją napełnia, cały świat i jego mieszkańcy. 2 On sam osadził go nad morzami i ponad rzekami utwierdziła. 3 Kto wstąpi na górę PANA, kto stanie na Jego świętym miejscus? 4 Człowiek rąk nieskalanych i czystegos sercas, który nie kłamie i nie przysięga podstępnieb. 5 On otrzyma błogosławieństwos od PANA i sprawiedliwość od Boga, Zbawcy swego. 6 To spotka ludzi, co się do Niego zwracają, którzy pragną być w obecności Boga Jakubas. 7 Bramy, podnieście swe głowy! Powstańcie, wrota odwieczne! Niech wejdzie Król chwałys! 8 Kto jest tym Królem chwały? PAN mocny i potężny, PAN potężny w boju! 9 Bramy, podnieście swe głowy! Powstańcie, wrota odwieczne! Niech wejdzie Król chwały! 10 Kto jest tym Królem chwały? PAN Zastępóws – On jest Królem chwałyd!

Wj 20,7

Ps 27,8

c

Sela

Sela

PSALM 24. Hymn ku czci Zwycięskiego Stwórcy. Król Chwały (ww. 9n) to Pan objawiający się wszędzie: na ziemi, którą stworzył (ww. 1n), między niebem a ziemią – na świętej górze, gdzie znajduje się Jego mieszkanie pośród ludzi, i w niebie – jako Bóg Najwyższy. Miejscem zetknięcia się tych dwóch światów jest świątynia. Do tej świątyni wstępuje człowiek, aby spotkać się z Bogiem (ww. 3-6). Liturgii wejścia człowieka do świątyni (Ps 15; Iz 33,14-16) odpowiada obraz powrotu Boga po zwycięskiej walce do miejsca Jego zamieszkania (ww. 7-10). Od Zmartwychwstania jednak nie budowla na Syjonie jest prawdziwą świątynią (J 4,20nn), lecz zmartwychwstałe i uwielbione Ciało Chrystusa (J 2,19nn), zespalające oba światy. Chrystus jest bramą (J 10,7.9), która otwiera nam wieczność, i Królem Chwały (ww. 9n), który wchodzi w życie człowieka jako ostateczny Zwycięzca śmierci, piekła i szatana. Warunkiem wejścia do wiecznej świątyni jest jednak konsekwentne poszukiwanie Boga i czystość serca.

PSALM 24

1154

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1155

Psalm 25 Modlitwa o odpuszczenie grzechów i ocalenie 1

Alef Bet

a

Gimel

Dalet He Waw Zajin Chet

Tet Jod Kaf

Lamed

Mem Lb 14,24

Nun

Dawida. Ku Tobie, PANIEs, kieruję me pragnienia, 2 Boże mój, Tobie ufam, niech się nie zawiodę! Niech nie szydzą ze mnie moi wrogowie! 3 Niech się nie zawiodą wszyscy, którzy Cię oczekują, lecz tych, którzy knują nieprawość, niechaj spotka zawód!

a) Alef, Bet, Gimel... – litery alfabetu hebrajskiego, od których w oryginale rozpoczynają się kolejne strofy psalmu (Ps 9,1+). b) drogi... ścieżkami – chodzi o zasady postępowania zgodnego z wolą Bożą (Ps 1,1+). c) łaska i wierność – charakterystyczne przymioty Boga, które zazwyczaj występują razem, np. w Ps 36,6; 61,8; 85,11; 86,15; 89,15. d) Ze względu na Twe imię – czyli ze względu na samego Boga (Ps 5,12+).

4

Ukaż mi drogis Twoje, PANIE, naucz mnie chodzić ścieżkamib, które wskazujesz. 5 Prowadź mnie w Twojej wierności i pouczaj, bo Ty jesteś Bogiem, moim Zbawicielem. Cały dzień wyczekuję Cię z tęsknotą. 6 Wspomnij na swe miłosierdzies, PANIE, na swoją łaskę, która trwa od wieków. 7 Nie pamiętaj grzechóws moich i win mej młodości, lecz wspomnij mnie łaskawie ze względu na swą dobroć, PANIE! 8

PAN jest dobry i prawy, wskazuje drogę błądzącym. 9 Pokornych prowadzi ku sprawiedliwości, pokornym wskazuje drogę. 10 Wszystkie ścieżki wskazane przez PANA to łaska i wiernośćc dla tych, co strzegą nakazów Jego przymierzas. 11 Ze względu na Twe imięd, PANIE, odpuść mi grzech, który jest wielki! 12

Człowieka, który boi się PANA, On nauczy wybierać właściwą drogę. 13 Człowiek ten szczęśliwie odpocznie, a jego potomstwo posiądzie ziemię.

PSALM 25. Psalm alfabetyczny (Ps 9,1+; 34; 37; 111; 112; 119, 145). Tematem tej lamentacji, podanym we wprowadzeniu i w podsumowaniu (ww. 1-3.19-22), jest prośba o ocalenie od prześladowań i zasadzek wrogów. Została ona wzmocniona wyznaniem zaufania psalmisty do Boga. Centralnym przesłaniem, rozwiniętym w trzech etapach, jest ukazanie dróg Pana, na których realizuje się upragnione wyzwolenie. Drogą Pana, który jest miłosiernym Zbawicielem, jest prawda (ww. 4-7). Pan dobry i prawy kroczy drogami łaski i wierności (ww. 8-11), na które wprowadza ludzi pokornych. On wskazuje właściwe drogi tym, którzy się Go boją. Na nich wyzwala ich i ubogaca łaską (ww. 12-18). Utwór jest zwieńczony prośbą o odpuszczenie grzechów. Świadomość własnego grzechu nie powinna paraliżować, lecz pobudzać nadzieję wierzącego. Uznać się za ubogiego (w. 16) to otworzyć oczy i serce przed Panem, który umacnia człowieka w drodze.

1155

PSALM 25,1-14

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1156

a) z sidła – czyli z każdego niebezpieczeństwa.

Samech

b) Indywidualna prośba psalmisty staje się liturgiczną modlitwą wspólnoty całego narodu (Ps 131,3).

Ajin Pe Cade (Qof)

Resz Szin

Taw

PSALM 25,15-22

14

PAN jest podporą tych, którzy się Go bojąs, objawia im swoje przymierze. 15 Moje oczy zawsze zwracam ku PANU, bo On uwolni moje nogi z sidłaa. 16 Zwróć się ku mnie i zmiłuj się nade mną, bo jestem samotny i ubogi! 17 Ulżyj udrękom mego sercas, uwolnij mnie od utrapień! 18 Spójrz na udrękę mej niedoli, odpuść wszystkie grzechy moje! 19

Popatrz, jak wielu jest mych wrogów i jak niesłusznie mnie dręczą! 20 Strzeż i mnie ocal. Niech się nie zawiodę, bo w Tobie złożyłem nadzieję! 21 Niech otacza mnie prawość i niewinność, bo ja oczekuję Ciebie! 22 Boże, wybaw Izraelas ze wszystkich jegob ucisków!

1156

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1157

Psalm 26 Modlitwa niewinnego 1

Dawida. Osądź mnie, PANIEs, bo postępuję nienagannie. Zaufałem PANU i się nie zachwieję! 2 Sprawdź mnie, PANIE, i wypróbuj, zbadaj moje sumienie i sercea! 3 Bo mam przed oczami Twą łaskę i postępuję znając wierność Twoją. 4 Nie zasiadam pośród kłamców, nie zadaję się z grzesznikami, 5 nienawidzę zgromadzenia złoczyńców i nie zasiadam wśród bezbożnychs. 6 Obmywam ręceb na znak niewinności i obchodzę Twój ołtarzs, PANIE, 7 aby składać uwielbienie, śpiewać pieśń dziękczynną i opowiadać o wszystkich Twych cudachs. 8 Miłuję, PANIE, doms, w którym mieszkasz, i miejsce przebywania Twej chwałyc. 9 Nie łącz mego losu z grzesznikami ani mego życia ze zbrodniarzami. 10 W ich ręku są nieprawości, ich prawa ręka pełna jest przekupstwa. 11 A ja postępuję nienagannie, wyzwól mnie i zmiłuj się nade mną! 12 Moja noga stoi na równej drodzed, w zgromadzeniachs będę Cię wysławiał, PANIE!

a) sumienie i serce – zob. Ps 7,10+. b) Obmywam ręce – symboliczna czynność znana wśród starożytnych, oznaczająca odżegnanie się od winy (np. Pwt 21,6; Mt 27,24). c) Mowa o świątyni. d) drodze – zob. Ps 1,1+.

PSALM 26. Lamentacja psalmisty, który wobec Boga broni swojej niewinności. Nienaganność psalmisty – wewnętrzną i zewnętrzną – podkreśla słownictwo: nerki i serce, oczy, ręce i nogi. Mocny swą niewinnością i umiłowaniem domu Bożego ufa, że ocaleje z rąk wrogów. Zarysowany w psalmie obraz człowieka niewinnego można odnieść do osoby Jezusa Chrystusa, który był święty, niewinny, nieskalany, odłączony od grzeszników (Hbr 7,26), czyli w języku Biblii w pełni sprawiedliwy (np. Mt 27,19; Dz 3,14; 7,52). Zapewnienia człowieka o własnej niewinności budzą niesmak, kiedy przypisuje on sobie zasługę jej osiągnięcia. Tymczasem człowiek nie jest autorem swojej niewinności. Jest ona bowiem owocem działania łaski Bożej. Człowiek sam nie da rady kroczyć słuszną drogą, lecz to Bóg go prowadzi i podtrzymuje swoją ręką. Radość płynąca z obdarowania łaską jest wielkim darem dla wiernych skupionych wokół ołtarza. Składane uwielbienie (w. 7) to zapowiedź Eucharystii.

1157

PSALM 26

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1158

Psalm 27 Wspólnota z Bogiem a) W wersetach 4-5 psalmista wyraził pragnienie doświadczania stałej opieki Pana. Świątynia (sanktuarium, namiot) jest tu ukazana jako miejsce pewnego i trwałego azylu. b) Nie ukrywaj… oblicza – zob. Ps 4,7+; 13,2+. c) Miłość Boga do człowieka jest większa niż najszlachetniejsza miłość ludzka.

1

Dawida. PANs moim światłem i zbawieniem moim, kogo więc mam się lękać? PAN jest obrońcą mego życia, przed kim więc mam odczuwać trwogę? 2 Gdy napadli mnie złoczyńcy, by pożreć moje ciałos, to właśnie oni, moi wrogowie i prześladowcy, potknęli się i upadli. 3 Choćby rozbili przeciwko mnie obóz, moje serces się nie ulęknie, choćby wybuchła przeciwko mnie wojna, nawet wtedy będę ufał! 4 O jedno proszę PANA i tylko tego pragnę: abym przebywał w domus PANA przez wszystkie dni mego życia. Bym się wpatrywał we wspaniałość PANA i mógł oglądać Jego świątynięs. 5 Gdyż schroni mnie w swoim szałasie w dniu mojej klęski, ukryje mnie w głębi swego namiotu, postawi mnie na skalea. 6 A teraz podniosę głowę ponad nieprzyjaciół, którzy mnie otaczają. Z radością złożę w Jego namiocie ofiarys, będę śpiewać i wysławiać PANA. 7 Wołam: Usłysz mój głos, PANIE, zmiłuj się nade mną i mnie wysłuchaj! 8 Rozważam Twoje słowo: „Trwajcie przy Mnie”. Pragnę być przy Tobie, PANIE. 9 Nie ukrywaj przede mną swojego obliczab, nie odwracaj się w gniewies od swego sługi! Bądź moją pomocą, nie zostawiaj mnie, nie opuszczaj mnie, Boże, mój Zbawco! 10 Choćby ojciec i matka mnie opuścili, PAN mnie przygarniec.

Ps 40,3

Ps 24,6

PSALM 27. Pieśń składa się z dwóch części: wyznanie ufności (ww. 1-6) i prośba-lamentacja (ww. 7-14). Taka kolejność świadczy o mocnym przekonaniu psalmisty, że zostanie wysłuchany przez Boga (Jk 1,6). Chroni się on u Boga przed wrogami, gdyż zaznał już ocalenia z Jego ręki. Chrześcijanin łatwiej pojmuje, że ufność staje się wiarą, ta zaś przechodzi w kontemplację Boga, który zasiada w świątyni nie ręką uczynionej (Hbr 9,11). Kraina żyjących (w. 13), do której prowadzi prosta ścieżka (w. 11), to wnętrze owej bezkresnej Bożej świątyni. Bóg, który kocha człowieka wierniej niż naturalni rodzice, jest schronieniem w chwilach zagrożenia. Dlatego psalmista zachęca do wytrwałego oczekiwania na interwencję Pana, na doświadczenie Jego zbawczej obecności (w. 14).

PSALM 27,1-10

1158

23_Ps:23_Ps

9/3/08

11

3:02 PM

Page 1159

PANIE, ukarz mi drogęs, którą mam chodzić i na przekór mym prześladowcom prowadź mnie prostą ścieżką. 12 Nie wydawaj mnie na pastwę moich wrogów, gdyż atakują mnie fałszywi świadkowie, którzy dyszą nienawiścią. 13 Wierzę, że będę oglądał dobroć PANA w krainie żyjącycha. 14 Wyczekuj PANA, bądź dzielny! Nabierz odwagi i wyczekuj PANA!

1159

a) Chodzi o nadzieję ocalenia z niebezpieczeństwa śmierci. Psalmista chce doświadczać dobroci Boga jako żywy człowiek. Zbawienie pojmowano bowiem jako dobrobyt i bezpieczeństwo ziemskie. Jego wymiar eschatologiczny był objawiany stopniowo (Ps 6,6+).

PSALM 27,11-14

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1160

Psalm 28 Błaganie i dziękczynienie a) skało – zob. Ps 18,3+. b) miejscu najświętszemu – najbardziej wewnętrzne miejsce w świątyni jerozolimskiej, gdzie znajdowała się Arka Przymierza (zob. Słownik). c) Modlitwa o karę Bożą dla złoczyńcy oparta na klasycznej starotestamentowej zasadzie odpłaty (prawo odwetu): prześladowcę ma spotkać takie zło, jakiego sam się dopuszczał (Ps 140,10-12; zob. Ps 7,14+). d) bądź ich pasterzem – dosł. paś ich i noś; obraz Boga jako Dobrego Pasterza, który troskliwie opiekuje się swym ludem (Ps 23,4+). e) Osobista modlitwa przeradza się w prośbę za naród i króla.

1

Dawida. Do Ciebie wołam, PANIEs, skałoa moja, nie zatykaj uszu przede mną, bym wskutek Twego milczenia nie był podobny zstępującym do grobu. 2 Usłysz głos mego błagania, gdy wołam do Ciebie, gdy wznoszę ręce ku Twemu miejscu najświętszemub. 3 Nie zabieraj mnie wraz z bezbożnymis ani z tymi, co czynią nieprawość. Mówią o pokojus do swoich bliźnichs, lecz zło jest w ich sercachs. 4 Odpłać im według ich uczynków, według zła ich postępków! Odpłać im według ich czynów, oddaj im, jak na to zasługując! 5 Skoro nie pojmują dzieł PANA ani czynów rąk Jego, niech ich zniszczy i nie odbuduje! 6 Uwielbiam PANA, bo usłyszał głos mego błagania. 7 PAN moją mocą i tarczą, Jemu zaufało me serce i doznałem pomocy. Raduje się serce moje i pieśnią Go wysławiam. 8 PAN jest mocą swego ludus, warownią wybawienia dla swego pomazańcas. 9 Ocal swój lud i błogosławs swoje dziedzictwo, bądź ich pasterzemd i nieś ich na wiekie!

Pwt 32,28; Ps 18,3

PSALM 28. Pierwsza strofa psalmu to typowa dla lamentacji prośba (ww. 1-5). Król błaga za samego siebie, gdyż znajduje się w jakiejś sytuacji zagrożenia. Stwarzają ją m.in. ludzie podstępni, którzy choć przemawiają przyjaźnie, mają złe zamiary. Druga część psalmu ukazuje skutek modlitwy (ww. 6-9). Kiedy król zostaje wysłuchany, publicznie dziękuje Bogu. Doznana łaska dosięga także jego lud. Król jest tutaj wzorem pośrednika solidarnego ze swoim ludem. Stąd w końcowej modlitwie wyprasza błogosławieństwo również dla niego.

PSALM 28

1160

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1161

Psalm 29 Potęga Boga 1

Iz 30,30

Psalm Dawida. Oddajcie PANUs, synowie Bożya, oddajcie PANU chwałęs i cześć! 2 Oddajcie PANU chwałę należną Jego imienius, adorujcie PANA w Jego wspaniałej świątynis! 3 Głoss PANAb unosi się nad wodami, zagrzmiał Bóg majestatu, PAN ponad wielkimi wodami! 4 Głos PANA jest potężny, głos PANA jest dostojny! 5 Głos PANA łamie cedry, PAN łamie cedry Libanuc. 6 Sprawia, że Liban tańczy jak cielec, a Siriond jak młody bawół. 7 Głos PANA roznieca ogniste płomienie, 8 głos PANA wstrząsa pustynią, PAN wstrząsa pustynią Kadesz. 9 Głos PANA targa dęby i ogołaca lasy, a w Jego świątyni wszystko woła: „Chwała!”. 10 PAN zasiada nad potopem! PAN zasiada jako król na wieki! 11 PAN udzieli mocy swojemu ludowis! PAN pobłogosławi swój lud pokojems!

a) synowie Boży – zob. Ps 8,6+; Mt 4,3+. Targum (aramejski przekład Biblii, który był też swoistą interpretacją świętego tekstu) mówi tu o aniołach. b) Głos PANA – grzmoty często utożsamiano z mową Boga (np. Ps 29; J 12,28n). c) Liban – pasmo górskie leżące na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych. d) Sirion – synonim Hermonu (jego sydońska nazwa), góra o trzech wierzchołkach na północy Palestyny w paśmie Antylibanu.

PSALM 29. Hymn sławiący moc Boga, objawiającego się w żywiole burzy. Psalmista wykorzystał tu motywy pozabiblijnej pieśni ku czci Baala, kananejskiego bóstwa deszczu, i odniósł je do Boga, Stwórcy i Pana natury. Po wezwaniu do oddania chwały Bogu (ww. 1n) następuje opowiadanie o głosie Pana (ww. 3-9), by w zakończeniu uwaga skupiła się już nie na przymiocie Boga, ale na Nim samym. Siedmioraki głos PANA (ww. 3.4.5.7.8.9) zapowiada już objawienie się Jezusa – Wcielonego Słowa (J 1,1-14), Zwycięzcy nad złem i śmiercią, Pana wszechświata i Dawcy zbawienia. ST w symbolu piorunów wskazywał na potężną mowę Boga (np. Wj 19,19; Hi 37,4n; Jr 25,30). NT pozwala odczytać i zrozumieć ten język, gdyż żywym głosem Boga jest Jezus (Hbr 1,1n).

1161

PSALM 29

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1162

Psalm 30 Podzięka za ocalenie od śmierci a) z krainy umarłych – zob. Ps 6,6+; tu w znaczeniu ocalenia ze śmiertelnego niebezpieczeństwa. b) Boża życzliwość (czyli obecność) jest jedynym gwarantem bezpieczeństwa człowieka. c) wór pokutny – wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej stały element publicznej pokuty lub żałoby; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty.

1

Psalm. Pieśń na poświęcenie świątyni s. Dawida. 2 PANIEs, będę Cię wywyższać, bo mnie wybawiłeś i nie uczyniłeś ze mnie uciechy mym wrogom. 3 PANIE, mój Boże, wołałem do Ciebie, a Ty mnie uzdrowiłeś. 4 PANIE, wyprowadziłeś mnie z krainy umarłycha i przywróciłeś do życia spośród schodzących do grobu. 5 Śpiewajcie PANU, Jego wierni, sławcie Go, wspominając Jego świętość. 6 Bo gniews Jego szybko przemija, a Jego łaskawość trwa przez całe życie. Płacz nadchodzi wieczorem, a rankiem okrzyk radości. 7 Mówiłem w czasie pomyślnym: Nigdy nie upadnę! 8 Twoja życzliwośćb, PANIE, czyni mnie górską twierdzą, lecz gdy odwracasz oblicze, ogarnia mnie trwoga. 9 Do Ciebie, PANIE, wołałem, mego Boga błagałem o litość: 10 Jaki pożytek z mojego płaczu, jeśli zejdę do grobu? Czy proch będzie Cię wysławiał, czy będzie głosił Twą wierność? 11 Usłysz mnie, PANIE, i zlituj się nade mną, PANIE, bądź moją pomocą! 12 Zamieniłeś moją żałobę w taniec, zdjąłeś ze mnie wór pokutny c, a przepasałeś radością. 13 Dlatego nieustannie będę Ci śpiewał pieśń chwałys, PANIE, mój Boże, będę Cię sławił na wieki!

PSALM 30. Psalm dziękczynny. W pierwszej części psalmista zachęca siebie i wspólnotę do wychwalania Boga, który ocalił go od niebezpieczeństwa śmierci z powodu choroby (ww. 1-6). W drugiej części ponownie opowiada o interwencji Boga w sytuacji zagrożenia (ww. 7-12). To doświadczenie Boga, który wysłuchuje modlitw uciśnionego i ocala go, skłania do nieustannego dziękczynienia (w. 13). Psalm ma swoje miejsce w liturgii Wigilii Paschalnej, rozpoczynającej doroczny obchód Zmartwychwstania Chrystusa. Chrześcijańska lektura psalmu otwiera przed człowiekiem perspektywę szczęścia wiecznego zainaugurowanego w poranek Zmartwychwstania Chrystusa. Wierzący wyrwani ze śmiertelnego wiecznego zagrożenia są prowadzeni ku niebieskiej radości zbawionych (w. 6).

PSALM 30

1162

Ps 6,6

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1163

Psalm 31 Modlitwa w doświadczeniu 1

Ps 17,6; 54,4

Ps 37,39; 141,9

Łk 23,43-46; Dz 7,59-60

Dyrygentowi. Psalm Dawida. 2 PANIEs, do Ciebie się uciekam, niech nie doznam zawodu na wieki! Wybaw mnie, bo jesteś sprawiedliwy! 3 Nakłoń ku mnie ucha, pospiesz, aby mnie ratować! Bądź dla mnie skałą obronną, twierdzą warowną, aby mnie wybawić! 4 Bo Ty jesteś moją opoką i twierdzą, strzeż mnie i prowadź przez wzgląd na Twe imięs. 5 Wyprowadź mnie z pułapki zastawionej na mnie, bo Ty jesteś moją obroną. 6 W Twoje ręce oddaję duchaa mego. Ty mnie wykupiłeś, PANIE, wierny Boże. 7 Nienawidzę tych, co czczą marne bożki. Ja pokładam ufność w PANU. 8 Będę się cieszył i radował Twą łaską, bo wejrzałeś na moją nędzę. Wybawiłeś mnie z ucisku. 9 Nie wydałeś mnie w ręce wroga, lecz postawiłeś w bezpiecznym miejscu. 10 Zmiłuj się nade mną, PANIE, bo cierpię udrękę, od zmartwień zaćmiły się oczy moje i całe moje wnętrze. 11 Gdyż w bólu upływa me życie, a lata moje wśród jęków. W nędzy osłabły moje siły i kruszeją moje kości. 12 Jestem pośmiewiskiem dla mych wrogów, jeszcze bardziej dla moich sąsiadów, i postrachem dla mych znajomych. Kto mnie ujrzy na drodze, ucieka przede mną. 13 Zapomniano o mnie jak o zmarłym, stałem się jak stłuczone naczynie. 14 Słyszę zarzuty wielu. Trwoga mnie otacza.

a) ducha – w ST duch jest słowem wieloznacznym; tu oznacza życie.

PSALM 31. Lamentacja jednostki złożona z dwóch części. W pierwszej psalmista prosi o oddalenie niedoli (śmiertelna choroba, wrogie usposobienie najbliższego otoczenia) i wyznaje swoje zaufanie do Boga (ww. 2-19). W drugiej części ponawia swoją prośbę, wspominając o swojej udręce z powodu fałszywych oskarżeń, oraz mówi o Bogu, w którego zbawczą inter wencję głęboko wierzy (ww. 20-25). Psalm prowadzi czytelnika do ukrytej w centrum myśli: kto zdał się w pełni na Boga, zostanie wybawiony. Utwór ten jest szkołą ufności do Boga wiernego i łaskawego. Słowami tego psalmu (w. 6) modlił się umierający Chrystus (Łk 23,46) oraz kamienowany Szczepan (Dz 7,59), dając przykład ufności w chwilach największego zagrożenia, przez które Bóg przeprowadza ku zwycięstwu.

1163

PSALM 31,1-14

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

a) Ty jesteś moim Bogiem – wyrażenie nawiązujące do formuły przymierza Boga z Izraelitami (np. Rdz 17,7n), na którym psalmista opiera swoją nadzieję. b) Rozjaśnij swe oblicze – znak życzliwości i łaskawości Boga (Ps 4,7+; 67,2). c) Twoich czcicieli – dosł. tych, którzy się Ciebie boją; o bojaźni Bożej zob. Ps 2,11+. d) namiocie – zob. Ps 15,1+.

PSALM 31,15-25

Page 1164

Gdy zbierają się przeciwko mnie, naradzają się, by odebrać mi życie. 15 Lecz ja zaufałem Tobie, PANIE, i mówię: Ty jesteś moim Bogiema. 16 Mój los jest w Twoich rękach, wyrwij mnie z rąk wrogów i prześladowców! 17 Rozjaśnij swe obliczeb nad Twym sługą, wybaw mnie w łaskawości swojej! 18 PANIE, niech się nie zawiodę, gdy wołam do Ciebie. To bezbożnis niech się zawiodą i zamilkną w krainie umarłychs. 19 Niech zaniemówią usta kłamliwe, z pychą i pogardą oskarżające prawego. 20 O Panie, jak wielka jest Twoja dobroć! Zachowujesz ją dla Twoich czcicielic, wyświadczasz ją wszystkim, którzy uciekają się do Ciebie. 21 Ukryjesz ich w cieniu Twego oblicza przed spiskiem ludzi. Ustrzeżesz ich w Twoim namiocied przed kłótliwymi językami. 22 Niech PAN będzie błogosławiony s, bo w mieście warownym okazał swą cudowną łaskę! 23 Gdy byłem przerażony, mówiłem: Odrzuciłeś mnie sprzed oblicza swego. Ty jednak wysłuchałeś mej głośnej modlitwy, gdy wołałem do Ciebie. 24 Miłujcie PANA, wszyscy Jego święcis, bo PAN strzeże swych wiernych i odpłaci tym, którzy postępują wyniośle! 25 Bądźcie dzielni i nabierzcie odwagi, wszyscy ufający PANU!

1164

Tt 3,4

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1165

Psalm 32 Radość z przebaczenia 1

a

Pouczenie Dawida. Szczęśliwy, komu odpuszczono nieprawość, komu grzechys zostały zmazane. 2 Szczęśliwy człowiek, któremu PANs nie wylicza grzechów i w którego ustach nie ma zdrady. 3 Dopóki milczałem, wysychały moje kości wśród nieustannych moich jęków. 4 Bo dniem i nocą ciążyła nade mną Twa ręka, c stałem się słaby jak w czasie letnich upałówb. Sela d 5 Wyznałem swój grzech i nie kryłem swej winy. Powiedziałem: Wyznaję moją nieprawość PANU. A Ty odpuściłeś winę grzechu mego. Sela 6 Niech więc każdy wierny modli się do Ciebie w ucisku. Nawet w czasie powodzi woda go nie dosięgnie. 7 Ty jesteś moim schronieniem, kiedy doznaję ucisku. Ty mnie napełniasz radością ocalenia. Sela 8 „Uczynię cię rozważnym i wskażę ci drogęs, którą pójdziesz, będę twoim doradcą i nie spuszczę cię z oczu. 9 Nie bądź jak koń czy muł pozbawiony rozeznania: jeśli nie ujarzmisz ich uzdą i wędzidłem, nie podejdą do ciebie!”. 10 Bezbożnicys cierpią wiele udręk, a ufających PANU otoczy łaska. 11 Weselcie się PANEM i radujcie, sprawiedliwi, wyśpiewujcie wszyscy prawego sercas!

a) Pouczenie – tytuł ten (hebr. maskil) nosi dwanaście psalmów (Ps 32; 42; 44; 45; 52 – 55; 74; 78; 88; 89; 142), w których tradycja widzi szczególne pouczenia o sprawach duchowych. b) Septuaginta (LXX) przełożyła ten werset: Wpadłem w nędzę, gdy cierń mnie przeszywał. Dlatego ojcowie Kościoła, którzy korzystali z LXX, mówią o grzechu, którego symbolem są ciernie. c) Sela – zob. Ps 3,3+. d) Wyznałem swój grzech – praktyka znana w Izraelu (np. Ps 38,19; Prz 28,13; Syr 4,26), czasem wprost nakazana lub polecana przez Prawo (Kpł 5,1-5; 26,4042). O wyznawaniu win w NT zob. np. Mk 1,5; Dz 19,18; Jk 5,16.

PSALM 32. Drugi z siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 38; 51; 102; 130; 143). Pieśń składa się z dwóch części. Psalmista, dręczony fizycznie i psychicznie przez niewyznaną winę (ww. 1-5), postanawia jednak otworzyć serce przed Bogiem i w odpuszczeniu grzechów znajduje ukojenie (ww. 6-11). To doświadczenie Boga miłosiernego uczy go zawierzenia i kształtuje właściwą postawę w życiu. Mądrościowe ramy utworu (ww. 1n.9-11) zawierają pouczenie o wartości Bożego przebaczenia oraz zachętę do radości i wysławiania Boga. Psalm jest treściwą katechezą o sakramencie pojednania: ucieczka przed wyznaniem grzechów niszczy człowieka. Wyzwala go dopiero pokorna spowiedź, która napełnia serce radością z doświadczenia przebaczającej miłości Boga. Słowami tego psalmu (ww. 1n) Paweł Apostoł udowadniał, że usprawiedliwienie z wiary jest dobrowolnym darem Boga (Rz 4,5-8).

1165

PSALM 32

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1166

Psalm 33 Potęga i dobroć Pana a) pieśń nową – pierwotnie mógł to być nowy utwór (hymn), skomponowany ku chwale Boga z racji jakiejś uroczystości. Z czasem zyskał pełniejsze znaczenie – jako pieśń chwały sławiąca po wszystkie czasy królowanie Boga (np. Ps 96,1; Iz 42,10; Ap 5,9; 14,3). b) sprawiedliwość – zob. Ps 15,2+. c) Wersety 6-9 to poetycki opis stworzenia świata (wymienione są niektóre jego elementy), podkreślający stwórczą moc słowa, które Bóg wypowiada (Rdz 1,3nn). Tylko słowo Boga ma moc stwarzania. d) W wersetach 10-12 wyrażono przekonanie, że Bóg jest także panem ludzkich dziejów. e) Wersety 13-15 mówią o doskonałej wiedzy Boga o człowieku.

1

Sprawiedliwi, radujcie się PANEMs, bo słuszne jest, by prawi śpiewali pieśń chwałys! 2 Sławcie PANA na cytrze, grajcie Mu na harfie o dziesięciu strunach. 3 Śpiewajcie dla Niego pieśń nowąa, grajcie Mu pięknie z radością. 4 Bo słowo PANA jest prawe, a każdy Jego czyn niezawodny. 5 On miłuje prawo i sprawiedliwośćb, ziemia jest pełna łaski PANA. 6 PAN stworzył niebo swym słowem, tchnieniem ust swych wszelką jego potęgę. 7 Morskie wody gromadzi jak w skórzanym worku, głębiny umieszcza w zbiornikach. 8 Niech cała ziemia lęka się PANA, niech się Go boją wszyscy mieszkańcy świata! 9 Bo On powiedział i stało się, On rozkazał i wszystko powstałoc. 10 PAN rozprasza zamiary narodów i udaremnia zamysły ludów. 11 Zamiary PANA trwają na wieki, zamysły Jego sercas z pokolenia na pokolenie. 12 Szczęśliwy naród, którego PAN jest Bogiem, lud, który On wybrał na swoje dziedzictwod. 13 PAN przygląda się z nieba, patrzy na wszystkich ludzi. 14 Ze swojej niebiańskiej stolicy patrzy na wszystkich mieszkańców ziemi. 15 On każdemu z nich ukształtował serce i zna wszystkie ich czynye. 16 Liczne wojsko nie ocali króla ani wielka siła nie wybawi wojownika. 17 Koń nie zdoła ocalić, pomimo swej siły nie zapewni ratunku. 18 Oko PANA nad tymi, którzy cześć Mu oddają, którzy ufają Jego łasce. 19 On ocali ich od śmierci i nakarmi ich w czasie głodu.

Jdt 16,13; Ps 40,4; Iz 42,10; Ap 5,9

PSALM 33. Hymn otwiera wezwanie ludzi prawych do radości i uroczystego oddawania chwały Bogu (ww. 1-3). Po nim następuje właściwy akt chwały Boga (ww. 4-19), stwarzającego wszystko swoim słowem, władającego wszystkimi ludźmi i narodami. On jest dawcą przymierza i zbawienia. W zakończeniu hymnu wspólnota wyznaje wiarę w Boga, który jest łaskawy (ww. 20-22). Psalm przypomina o niezbywalnej władzy Boga nad kosmosem i nad losem ludzi oraz o nikłości pomysłów na szczęście, które ludzie chcą osiągnąć bez Boga czy wbrew Niemu. W świetle NT wielbimy w hymnie Chrystusa jako stwórcze Słowo (J 1,3), pośrednika Nowego Przymierza (Hbr 9,15), dawcę zbawienia i życia wiecznego. Tak odczytany psalm umacnia nadzieję chrześcijan w oczekiwaniu na powtórne przyjście Pana.

PSALM 33,1-19

1166

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1167

20

Będziemy trwali przy PANU, gdyż On jest naszą pomocą i tarczą. 21 Tylko Nim rozraduje się nasze serce, ufamy Jego świętemu imienius. 22 Niech Twoja łaska, PANIE, będzie z nami, bo w Tobie pokładamy nadzieję!

1167

PSALM 33,20-22

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1168

Psalm 34 Bóg ochrania pobożnych a) Alef, Bet, Gimel... – litery alfabetu hebrajskiego, od których w oryginale rozpoczynają się kolejne strofy psalmu (Ps 9,1+). b) ubogi – częsty w Biblii synonim człowieka wierzącego; pozbawiony ludzkich zabezpieczeń jest bardziej otwarty na Boga, choć nie każdy ubogi odpowiada na wezwanie, które Bóg do niego kieruje. Inne określenia psalmu precyzują, jakie cechy powinni mieć wierzący: bogobojni (w. 8), święci (w. 10), szukający PANA (w. 11), sprawiedliwi (w. 16), słudzy PANA (w. 23). c) Anioł PANA – obecność Bożego wysłańca oznacza obecność samego Boga, który broni psalmistę przed niebezpieczeństwem (Wj 14,14.19; Joz 5,13n).

1

Alef

a

Bet Gimel

Dalet He Zajin Chet Tet Jod Kaf Lamed Mem

Nun Samech Ajin Pe

Dawida, gdy udawał szalonego przed Abimelekiem i odszedł wypędzony. 2 Będę wysławiał PANAs w każdym czasie, będę Go zawsze chwalił moimi ustami. 3 Chlubię się PANEM, niech słyszą to uciśnieni i niech się weselą. 4 Uwielbiajcie ze mną PANA, wspólnie wywyższajmy Jego imięs. 5

Zwróciłem się do PANA, a On mnie wysłuchał i uwolnił mnie od wszelkiego lęku. 6 Spójrzcie na Niego, a będziecie promienieć, niech wasze oblicze nie płonie wstydem. 7 Oto ubogib zawołał, a PAN go wysłuchał, wybawił go ze wszystkich utrapień. 8 Aniołs PANAc otacza szańcem bogobojnych, aby ich ocalić. 9 Skosztujcie i zobaczcie, że PAN jest dobry, szczęśliwy ten, kto się do Niego ucieka. 10 Bójcie się PANA, wszyscy Jego święcis, gdyż bogobojni nie zaznają biedy. 11 Bogaci popadli w biedę i zaznali głodu, a szukającym woli PANA niczego nie zabraknie. 12 Przyjdźcie i posłuchajcie mnie, dzieci, nauczę was, czym jest bojaźńs PANA! 13 Czy jesteś człowiekiem, który chce cieszyć się życiem? Czy pragniesz doczekać dni szczęśliwych? 14 Powstrzymaj od zła swój język, a wargi od obłudnej mowy! 15 Unikaj się zła, a czyń dobro, pragnij pokojus i dąż do niego! 16 Oczy PANA zwrócone ku sprawiedliwym, a Jego uszy słyszą ich błaganie. 17 Od złoczyńców PAN się odwraca, by nie zostało o nich wspomnienie na ziemi.

PSALM 34. Utwór w formie akrostychu, czyli psalmu alfabetycznego (Ps 9,1+; 25; 37; 111; 112; 119). Łączy on w sobie pieśń dziękczynną (ww. 2-11) oraz pouczenie mądrościowe (ww. 12-23). Psalmista wysławia Boga za doznane ocalenie i zachęca wspólnotę do podjęcia dziękczynienia wraz z nim. Doświadczenie bliskości Boga, który wysłuchuje modlitwy udręczonego człowieka, skłania psalmistę do pouczenia potomnych o dobroci Boga oraz o bojaźni Pańskiej (w. 12). Polega ona na uznaniu przez człowieka całkowitej zależności od Boga oraz na właściwej postawie moralnej człowieka (porzucenie grzechu, przestrzeganie Bożych przykazań). Psalmista burzy więc system złudnych wartości, który każe szukać pełni życia i szczęścia poza Bogiem. Takie szczęście nie może się ostać. Doznaną porażką bezbożnik będzie musiał obciążyć nie Boga, lecz siebie i zło, które wybrał świadomie.

PSALM 34,1-17

1Sm 21,14

1168

Rdz 22,11-18

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1169

18

Cade

PAN słyszy wołających o pomoc i uwolni ich ze wszystkich ucisków.

Qof

19

Resz Szin

Taw

1169

PAN jest blisko cierpiących udrękę, wybawi złamanych na duchu. 20 Liczne są utrapienia sprawiedliwych, lecz PAN ze wszystkich ich wyzwoli. 21 On strzeże wszystkich ich kości i żadna nie będzie złamana. 22

Zło sprowadza śmierć na bezbożnegos, wrogów sprawiedliwego spotka karas. 23 PAN wybawia swoje sługi, nie upadną ci, którzy Mu ufają.

PSALM 34,18-23

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:02 PM

Page 1170

Psalm 35 Modlitwa niesłusznie oskarżonego a) W wersetach 1-3 Bóg został ukazany jako wojownik; zob. Ps 3,8+. b) anioł PANA – zob. Ps 34,8+. c) kości – zob. Ps 6,3+. d) wór pokutny – zob. Ps 30,12+. e) daremna – tzn. nie została wysłuchana przez Boga, ze względu na nieprawość tych, za których psalmista się modlił.

1

Dawida. Osądź, PANIEs, tych, którzy mnie posądzają, zwalcz walczących ze mną! 2 Chwyć tarczę, osłoń mnie, przyjdź mi z pomocą! 3 Dobądź włóczni i zastąp drogę moim prześladowcom. Upewnij mnie: „Jestem twym zbawieniem!”a. 4 Niech się zmieszają i zawstydzą ci, którzy czyhają na me życie, niech się cofną i zawstydzą ci, którzy przeciw mnie zło knują. 5 Niech się staną jak proch na wietrze, niech ich odpędzi aniołs PANAb. 6 Niech ich drogas będzie ciemna i śliska, niech ich ściga anioł PANA. 7 Bo bez powodu zastawili na mnie zgubne sidła, bez powodu szykują na mnie pułapkę. 8 Niech niespodziewanie przyjdzie na nich zagłada, niech wpadną w sidło, które zastawili, niech zaplączą się we własne sieci. 9 A ja rozraduję się PANEM, weselić się będę z Jego zbawienia. 10 Powiedzą wszystkie moje kościc: „PANIE, któż podobny do Ciebie? Ty wyrywasz biedaka z ręki silniejszego, a ubogiego i nędzarza uwalniasz od grabieżcy”. 11 Występują przeciwko mnie fałszywi świadkowie, oskarżają mnie o to, czego nie zrobiłem. 12 Odpłacają mi złem za dobro, czyhają na moje życie. 13 Gdy oni chorowali, ja wkładałem wór pokutnyd, umartwiałem się postem, lecz moja modlitwa była daremnae. 14 Bolałem nad nimi jak nad przyjaciółmi i braćmi, byłem zgnębiony jak w żalu po matce. 15 Lecz gdy ja z sił opadłem, ze śmiechem się zbiegli, zgromadzili się przeciwko mnie,

PSALM 35. Lamentacja jednostki. Życie psalmisty jest zagrożone przez podstępnych nieprzyjaciół, dlatego skarży się on Bogu i prosi Go o wybawienie oraz sprawiedliwą odpłatę dla wrogów. Już teraz deklaruje dziękczynienie za łaskę, której ufnie oczekuje (ww. 1-10). Następnie opowiada o bolesnym doświadczeniu niewdzięczności i wzgardy, których doświadczył za swoją bezinteresowną pomoc (ww. 11-16). W trzeciej części znowu zanosi do Boga prośbę i skargę. Kłamliwym oskarżeniom przeciwstawia Bożą sprawiedliwość, w którą nie wątpi i o której już teraz świadczy (ww. 17-28). Psalm uczy właściwej postawy wobec doznawanej niesprawiedliwości. Odpłata zostaje powierzona sprawiedliwemu Bogu. Skrzywdzony nie chce się mścić ani pogrążać w bezsilnym buncie. W niesprawiedliwie cierpiącym psalmiście chrześcijanie mogą dostrzec rysy Chrystusa, który wycierpiał wielką wrogość ze strony grzeszników (Hbr 12,3).

PSALM 35,1-15

1170

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1171

bili mnie bez powodu, szarpali bez litości. 16 Szyderczo śmiali się ze mnie, zgrzytali na mnie zębami. 17 Panie, jak możesz na to patrzeć? Ocal me życie od zagłady, uchroń jedyne me życie przed lwamia! 18 Będę Cię wysławiał w wielkim zgromadzenius, będę Cię wychwalał wśród licznego ludu. 19 Niech nie wyśmiewają się ze mnie kłamliwi wrogowie, niech nie mrużą szyderczo oczu, nienawidząc mnie bez powodu. 20 Nie pragną oni pokojus, lecz wymyślają oszustwa przeciwko spokojnym mieszkańcom kraju. 21 Naśmiewają się ze mnie i mówią: „Dobrze mu tak, dobrze! Oto oglądamy jego klęskę!”. 22 Widziałeś to, PANIE, więc nie milcz! Panie, nie stój z daleka ode mnie! 23 Przebudź sięb, przyjdź mi z pomocą, Boże mój i Panie, broń mojej sprawy! 24 Osądź mnie według Twej sprawiedliwości, PANIE, Boże mój, niechaj ze mnie nie szydzą! 25 Niech nie myślą sobie: „Ach, to się nam udało!”. Niech nie mówią: „Pożarliśmy go”. 26 Niech się zawiodą i zawstydzą ci, którzy cieszą się z moich nieszczęść! Niech się zmieszają i okryją wstydem ci, którzy mówią o mnie złośliwie! 27 Niech się cieszą i weselą ci, którzy chcą dla mnie sprawiedliwości! Niech zawsze wielbią PANA ci, którzy dla Jego sługi pragną pokoju! 28 A język mój niech głosi Twą sprawiedliwość i przez cały dzień Twoją chwałęs.

1171

a) lwami – czyli nieprzyjaciółmi czyhającymi na życie psalmisty. b) Przebudź się – zob. Ps 7,7+.

PSALM 35,16-28

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1172

Psalm 36 Zło grzechu i dobroć Boga a) drodze – sposób postępowania (Ps 1,1+). b) łaska... wierność – zob. Ps 25,10+. c) oglądamy światło – radośnie uczestniczymy w życiu, którego źródłem jest Bóg – życiodajna Światłość (Iz 60,19n; J 1,4; Ap 21,23-25; 22,5). d) Klęska nieprawych jest nieuchronna, dlatego psalmista mówi o niej jak o fakcie dokonanym.

1

Dyrygentowi. Dawida, sługi PANAs. 2 Bezbożnys postanawia w sercus, że będzie grzeszył, nie kieruje się bojaźniąs Bożą. 3 Bo jest zbyt pyszny, aby zobaczyć swą nieprawość i ją znienawidzić. 4 Ma w ustach tylko fałsz i nieprawość, nie obchodzi go to, co dobre. 5 O nieprawości rozmyśla na swym łóżku, uparcie trwa na złej drodzea i nie chce odrzucić grzechus. 6 PANIE, do nieba sięga Twoja łaska, a wiernośćb Twoja ponad obłoki. 7 Twoja sprawiedliwość jak wysokie góry, a sądys Twoje jak głęboka przepaść. Wybawiasz, PANIE, ludzi i zwierzęta. 8 Jak cenna jest, Boże, Twa łaska! Ludzie chronią się w cieniu Twych skrzydeł. 9 Sycą się obfitością Twego domu, poisz ich z potoku Twoich rozkoszy. 10 Gdyż u Ciebie jest źródło życia, w Twojej światłości oglądamy światłoc. 11 Roztocz swą łaskę nad tymi, którzy Cię znają, a sprawiedliwość nad ludźmi prawego serca. 12 Niech mnie nie zdepcze stopa pyszałka, a ręka bezbożnego nie czyni tułaczem. 13 Oto upadli dopuszczający się nieprawości, zostali powaleni i nie mogą powstaćd.

Ps 17,8; 57,2

PSALM 36. Psalm zawiera opis bezbożnika (ww. 2-5), hymn ku czci łaskawego Boga (ww. 6-10) oraz prośbę o ocalenie (lamentację), zakończoną stwierdzeniem upadku nieprawych (ww. 11-13). Bojaźń Boża jest podstawą prawidłowej relacji człowieka z Bogiem (Ps 34+). Kiedy bezbożnik ją odrzuca, niszczy swoją zdolność czynienia dobra, a wydaje się na służbę grzechowi. Bóg łaskawy, wierny i sprawiedliwy jest źródłem wszelkiego życia. On udziela zbawienia tym, którzy się u Niego chronią i obdarza łaskami w swojej świątyni. Przychodzący do Niego winni jednak wyzbyć się pychy i wierzyć w niezmierzoną miłość Boga. Chrześcijanie najpełniej rozpoznają Bożą łaskawość w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,17), przez którego mamy łatwy dostęp do Ojca (np. Ef 2,18; 3,12).

PSALM 36

1172

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1173

Psalm 37 Zwierciadło Opatrzności 1

Prz 3,31; 24,1

Alef

a

1P 1,24

Bet

Gimel

Dalet

He

Waw

Mt 5,5

Zajin

Chet

Dawida. Nie pałaj zawiścią do złoczyńców ani nie zazdrość tym, co się dopuszczają nieprawościb, 2 bo uschną szybko jak skoszona łąka i zwiędną jak zielona trawa. 3

Miej ufność w PANUs i czyń dobro, byś mógł bezpiecznie mieszkać w swoim kraju. 4 Znajdź rozkosz w PANU, a On spełni pragnienia twego sercas. 5 Skieruj do PANA swe kroki, ufaj Mu, a On będzie działał. 6 Uczyni twą sprawiedliwośćc jak światło, a twoją prawość jak jasność południa. 7 Zatrzymaj się w ciszy przed PANEM i Jemu zaufaj, nie zazdrość temu, komu się powodzi, ani człowiekowi podstępnemu. 8 Przestań się gniewać i porzuć oburzenie, nie pałaj zawiścią, byś źle nie postąpił. 9 Bo złoczyńcy będą wytępieni, a ufający PANU posiądą ziemię.

a) Alef, Bet, Gimel... – litery alfabetu hebrajskiego, od których w oryginale rozpoczynają się kolejne strofy psalmu (Ps 9,1+). b) Ziemska pomyślność złych ludzi i niedola ludzi dobrych budzi sprzeciw. Zazdrość i gniew wobec takiej „niesprawiedliwości” są jednak brakiem zaufania do Boga. c) sprawiedliwość – zob. Ps 15,2+. d) Pełną odpowiedź na problem zarysowany w psalmie dał Jezus, nadając nowe znaczenie temu wersetowi (Mt 5,5). e) Zgodnie z zasadą odpłaty – zło, które wyrządzają, obróci się przeciwko nim (Ps 28,4+).

10

Bo wkrótce znikną bezbożnis, daremnie będziesz ich szukał, bo już ich nie będzie. 11 Łagodni zaś posiądą ziemię i będą się rozkoszować pełnią pokojud. 12 Bezbożny prześladuje sprawiedliwego, zgrzyta na niego zębami, 13 lecz Pan śmieje się z niego, widząc, że jego dzień nadchodzi. 14 Bezbożni dobywają miecza i napinają łuki, aby przeszyć ubogiego i nędzarza, by wymordować ludzi prawych. 15 Lecz ich miecz przebije ich własne serca, a ich łuk będzie złamanye.

PSALM 37. Mądrościowy utwór alfabetyczny (Ps 9,1+; 25; 34; 111; 112; 119; 145), składający się z pięciu części (ww. 1-9. 10-22.23-34.35-38.39n), w których na przemian pojawia się człowiek sprawiedliwy i grzesznik. Miłujący Prawo Boże nie musi się lękać o swoje zbawienie: jego przyszłość ziemska jest tak pewna, jak przesądzony jest beznadziejny los grzesznika (ww. 10-22.35-38). Za pewnością tej nauki stoi doświadczenie mędrca (w. 25). Wyjaśnia on uczniowi, który buntuje się na widok powodzenia i bezkarności grzeszników (ww. 1.7), że wszelkie ich zamysły wywołują u Boga tylko śmiech (w. 13), a to, w czym oni pokładają nadzieję, przeminie jak trawa (ww. 2.20.35n.38). Chociaż sprawiedliwość i ostateczna odpłata ujęte zostały przez psalmistę w kategoriach ziemskich, lektura chrześcijańska wyzwala z tej perspektywy. Ponad starzejącą się pierwszą ziemią wznosi się bowiem nowa ziemia (2P 3,12; Ap 21,1), wieczne królestwo Boże obiecane łagodnym i pokornym (Mt 5,3n). Wraz ze starą ziemią przeminie wszystko, co nie jest zakorzenione w Bogu i Jego miłości (Mt 6,19n; Ap 21,3n+). Nowym stworzeniem staje się ten, kto trwa w Chrystusie (2Kor 5,17).

1173

PSALM 37,1-15

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Psalmista dzieli się swoim doświadczeniem, które jest zgodne z przekonaniem, że Boża sprawiedliwość objawia się w ziemskim życiu ludzi. Nie jest znana jeszcze idea cierpienia niezawinionego (Księga Hioba i Pieśni Sługi Pana w Iz 42,1-9; 49,1-7; 50,4-9; 52,13 – 53,12), którego sens i znaczenie zna tylko Bóg, a dla człowieka pozostaje ono tajemnicą, którą trudno przyjąć. b) Prawo nie jest już wtedy narzuconym z zewnątrz systemem nakazów i zakazów, ale staje się naturalną, wewnętrzną zasadą postępowania (np. Pwt 3,6; Jr 31,33; Ez 11,19).

Page 1174

Tet

Jod

Kaf

Lepszy jest niedostatek sprawiedliwego niż wielkie bogactwa bezbożnych. 17 Bo ramiona bezbożnych będą złamane, a sprawiedliwych PAN podtrzymuje. 18 PAN zna ścieżki nieskalanych, ich dziedzictwo będzie trwało wiecznie. 19 Nie zawiodą się w czasie nieszczęścia, w dniach głodu będą nasyceni. 20 Bezbożni natomiast wyginą, wrogowie PANA przeminą jak uroda łąki i jak dym się rozwieją. 21

Lamed

Bezbożny pożycza, ale nie zwraca, a sprawiedliwy lituje się i daje. 22 Ci, których Pan błogosławis, posiądą ziemię, a których przeklnie, zostaną wyniszczeni.

Mem

23

Nun

Samech

Ajin

Pe

Cade

Qof

PSALM 37,16-34

16

PAN umacnia kroki człowieka, kiedy podoba się Mu drogas jego. 24 Choćby się potknął, nie upadnie, bo PAN trzyma go za rękę. 25 Byłem młodzieńcem i już się zestarzałem, lecz nie widziałem sprawiedliwego, by był opuszczony, ani jego potomstwa, by o chleb żebrałoa. 26 On w każdym czasie lituje się i pożycza, błogosławione będzie jego potomstwo. 27 Wystrzegaj się zła i czyń dobro, a przetrwasz na wieki. 28 Bo PAN miłuje prawość i nie opuści swoich świętych, będzie ich strzegł na wieki. Nieprawi zaś zostaną ukarani, a potomstwo bezbożnych wyginie. 29 Sprawiedliwi posiądą ziemię i wiecznie będą na niej mieszkać. 30 Usta sprawiedliwego wypowiadają mądrość, a jego język głosi sprawiedliwe wyroki. 31 W sercu ma prawo Boże, nie zachwieją się jego nogib. 32 Bezbożny czatuje na sprawiedliwego i usiłuje go zabić, 33 lecz PAN nie zostawi go w ręku tamtego, i nie pozwoli skazać, gdy będzie sądzony. 34 Wyczekuj PANA i idź drogą, którą wytyczył, a wywyższy cię, abyś posiadł ziemię, ujrzysz, jak giną bezbożni.

Syr 2,9n

1174

23_Ps:23_Ps

9/3/08

Resz

Szin

Taw

1175

35

3:03 PM

Page 1175

Widziałem, jak bezbożny się pysznił i rozpierał jak cedr rozłożysty. 36 Przechodziłem obok, a już go nie było, szukałem, lecz nie znalazłem po nim śladu. 37 Strzeż niewinności, przestrzegaj prawości, bo kto zaprowadza pokójs, zostawi potomstwoa. 38 Nieprawi zostaną całkowicie wyniszczeni, wyginie potomstwo bezbożnych. 39 A sprawiedliwych PAN obdarzy zbawieniem, On jest ich obrońcą w czasie utrapienia. 40 Wspomaga ich PAN i wybawia, wybawia od bezbożnych i uwalnia, gdyż do Niego się uciekają.

a) Liczne potomstwo było szczególnym znakiem Bożego błogosławieństwa, wyrazem Jego łaskawości (np. Rdz 1,28; Hi 42,12-17; Ps 127,3; 128,3n).

PSALM 37,35-40

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1176

Psalm 38 Modlitwa w udręce grzechu a) Być może opis trądu, który ze względu na swoje objawy był chorobą szczególnie odrażającą. b) W wersetach 14-16 psalmista mówi o tym, że nie chce zabierać głosu w swojej obronie, gdyż jest świadom własnych grzechów. Ufnie oczekuje inter wencji Boga.

1

Psalm Dawida. Ku przypomnieniu. Nie karć mnie, PANIEs, gdy jesteś wzburzony, nie karzs mnie, kiedy płoniesz gniewems! 3 Bo utkwiły we mnie Twe strzały i przytłoczyła mnie ręka Twoja. 4 Z powodu Twego gniewu nie ma nic zdrowego w moim cieles i nic nietkniętego w mych kościach z powodu grzechóws moich. 5 Moje nieprawości sięgają mi nad głowę, obciążyły mnie jak ciężkie brzemię. 6 Moje rany cuchną i ropieją z powodu mej głupotya. 7 Jestem zgnębiony i całkowicie złamany, cały dzień chodzę smutny. 8 Bo ogień pali wnętrze moje i nie ma nic zdrowego w moim ciele. 9 Jestem osłabiony, skrajnie wyczerpany i wyje z bólu me serces. 10 Panie, Ty znasz wszystkie me pragnienia, a mój jęk nie jest przed Tobą zakryty. 11 Moje serce się trwoży, siły mnie opuściły i gaśnie światło oczu moich. 12 Moi przyjaciele i bliscy opuścili mnie w chorobie, a moi najbliżsi stoją z daleka. 13 Ci, którzy czyhają na me życie, zastawiają pułapkę, ci, którzy źle mi życzą, dążą do mej zguby i cały dzień knują podstęp. 14 Ja zaś, jak głuchy, nie słucham, jak niemowa ust nie otwieram. 15 Jestem jak człowiek, który nie słyszy i nie ma w ustach odpowiedzi. 16 Lecz ja ufam Tobie, PANIE! Ty mnie wysłuchasz, Panie, mój Bożeb! 17 Mówię bowiem: Niech się ze mnie nie śmieją, niech mną nie gardzą, gdy potknie się ma noga. 18 Jestem przecież bliski upadku i ból nigdy mnie nie opuszcza. 2

PSALM 38. Trzeci z siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 51; 102; 130; 143). Lamentacja (ww. 3-21) została ujęta w ramy usilnej prośby (ww. 2.22n). Skarga psalmisty dotyczy ciężkiej choroby, którą postrzega jako skutek swoich grzechów. Chory psalmista cierpi także z powodu odrzucenia przez społeczność i nienawiści ze strony tych, którym świadczył dobro. Pośród tych doświadczeń nie traci jednak ufności, gdyż Bóg zna wszystkie jego cierpienia (ww. 10.16). Pragnie powrócić do Pana i uznaje swoją winę. Choć Ewangelia nie pozwala już widzieć w każdej chorobie kary za osobiste grzechy (J 9,2n), aktualna pozostaje prawda o ich niszczącym wpływie na zdrowie psychiczne, umysłowe i duchowe człowieka. Mimo to Bóg nie opuszcza grzesznika, lecz chce go uzdrawiać przez sakrament pokuty. Nadzieja zbawienia nie może zawieść.

PSALM 38,1-18

1176

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1177

19

Wyznaję więc nieprawość swoją, boleję nad swoim grzechem. 20 Moi wrogowie są silni i zdrowi, liczni są ci, którzy nienawidzą mnie bez powodu. 21 Za dobro mi złem odpłacają i sprzeciwiają się, bo dążę do dobra. 22 Nie opuszczaj mnie, PANIE! Boże mój, nie bądź ode mnie daleko! 23 Pospiesz mi na pomoc! Panie, zbawienie moje!

1177

PSALM 38,19-23

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1178

Psalm 39 Kruchość człowieka a) Jedutun – wraz ze swoimi synami pełnił służbę w świątyni jako muzyk (1Krn 16,41; 25,1). b) Powiedziałem – postanowienie, decyzja... nabierały mocy wiążącej, gdy zostały wypowiedziane. Samo powzięcie jakiejś myśli nie wystarczało. c) dróg – zob. Ps 1,1+. d) W wersetach 2-3 psalmista wyznaje, że nie chce grzeszyć, wypowiadając nierozważne skargi, ani dawać bezbożnikom pretekstu do drwin i bluźnierstw. e) Sela – zob. Ps 3,3+. f) W wersetach 10-12 wyrażono powszechne przekonanie, że Bóg jest pierwszą i bezpośrednią przyczyną wszystkiego, także ludzkich nieszczęść (Pwt 32,39; Iz 45,7; Oz 6,1). O karze Bożej zob. Słownik; por. Ps 7,13.

1

Dyrygentowi. Dla Jedutunaa. Psalm Dawida. 2 Powiedziałemb: Będę strzegł drógc moich, aby nie zgrzeszyć językiem. Nałożę ustom wędzidło, gdy przeciwko mnie stanie bezbożnys. 3 Zamilkłem oniemiały, pozbawiony szczęścia, lecz ból mój stał się nieznośnyd. 4 Rozgorzało we mnie serces, gdy rozważałem, zapłonął w nim ogień, przemówił mój język: 5 „Pozwól mi poznać kres mój, PANIEs, i miarę dni moich, bym wiedział, jak jestem znikomy. 6 Sprawiłeś, że wiek mój jest krótki, nikłe jest moje trwanie przed Tobą”. Doprawdy, marnością jest każdy człowiek! 7 Jak cień przemija każdy człowiek, na próżno czyni tyle zgiełku, gromadzi, a nie wie, kto to weźmie. 8 A teraz, czego mam oczekiwać, o Panie? W Tobie jest moja nadzieja! 9 Wyrwij mnie ze wszystkich moich nieprawości i nie czyń mnie pośmiewiskiem głupców. 10 Zamilkłem i nie otwieram ust moich, bo Ty to sprawiłeś. 11 Oddal ode mnie Twoje ciosy; ginę od uderzeń Twej ręki. 12 Karą chłoszczesz człowieka za winy, niszczysz jak mól to, czego pożądaf. Doprawdy, marnością jest każdy człowiek! 13 PANIE, wysłuchaj modlitwę moją i przyjmij moje błaganie; nie bądź głuchy na mój lament, bo gościem jestem u Ciebie, pielgrzymem – jak moi przodkowie. 14 Pozwól mi spokojnie ochłonąć, zanim odejdę i już mnie tu nie będzie.

e

Sela

Ps 102,12

Iz 53,7; Dz 8,32

Sela

PSALM 39. Lamentacja jednostki. Wobec nieuchronności własnej śmierci, psalmista rozważa mądrościowy temat przemijania człowieka. Każdy jest na ziemi tylko pielgrzymem (w. 13), z którego uchodzi życie także wskutek własnych grzechów. To za nie spotyka go chłosta od Boga (w. 12). Wobec poczucia własnej kruchości, nadzieją pozostaje Bóg, który odpuszcza winy. Dlatego psalmista ufnie modli się o miłosierdzie i łaskę spokojnego dokonania życia. Jedno tylko przeżyło się w jego nauce: przekonanie o unicestwieniu w otchłani. Tajemnica życia wiecznego odsłania się w Piśmie Świętym powoli. Mędrzec z Księgi Mądrości odkrywa już tajemnicę szczęścia po śmierci (Mdr 4,7-19), a pełnię objawienia na ten temat przynosi Jezus Chrystus (np. Mt 25,21.23.34; Łk 12,37n).

PSALM 39

1178

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1179

Psalm 40 Nadzieja w Bogu 1

Ps 27,5

Mt 12,33

1Sm 15,22n

Dyrygentowi. Psalm Dawida. 2 Z tęsknotą czekałem na PANAs, a On zwrócił na mnie uwagę i wysłuchał mojej prośby. 3 Wyprowadził mnie z dołu zagładya i z błotnego trzęsawiska. Postawił me stopy na skale i umocnił moje kroki. 4 Natchnął mnie do śpiewania pieśni nowejb, hymnu dla naszego Boga. Wielu to ujrzy i lęk ich ogarnie, i zaufają PANU. 5 Szczęśliwy człowiek, który ufność złożył w PANU, nie naśladuje pysznych i omotanych kłamstwem. 6 PANIE, mój Boże, uczyniłeś wiele cudóws, w planach względem nas nikt Ci nie dorówna! Gdybym chciał je wyrazić i opowiedzieć, są ponad miarę liczne. 7 Ofiars ani darów nie chciałeś, lecz otworzyłeś mi uszyc; nie żądałeś całopaleńs ani ofiar przebłagalnychs. 8 Wtedy powiedziałem: „Oto przychodzę! W zwoju księgi napisano o mnie: 9 Chcę wypełniać Twoją wolę, mój Boże, a Twoje Prawos jest w mym wnętrzu”. 10 Głoszę Twoją sprawiedliwość w wielkim zgromadzenius. Nie powściągam warg moich, Ty wiesz o tym, PANIE! 11 Twojej sprawiedliwości nie ukryłem w mym sercus, głoszę Twoją zbawczą wierność, nie taiłem Twej wiernej łaskawości wobec wielkiego zgromadzenia. 12 A Ty, PANIE, nie kryj przede mną miłosierdzias Twego. Twoja wierna łaskawość niech zawsze mnie strzeże.

a) dołu zagłady – mogła nim być pusta studnia czy wydrążona w skale cysterna na wodę (np. Rdz 37,24; Jr 38,6; Za 9,11). b) pieśni nowej – zob. Ps 33,3+. c) otworzyłeś mi uszy – na przyjęcie słowa. Autor Listu do Hebrajczyków cytuje ten werset w wersji Septuaginty: przygotowałeś Mi ciało (Hbr 10,5) i interpretuje go jako zapowiedź Wcielenia Jezusa Chrystusa.

PSALM 40. Psalm złożony z dwóch utworów: hymnu i lamentacji. Pierwotna pieśń dziękczynna za ocalenie (ww. 2-11) została uzupełniona lamentacją, prośbą o dalszy ratunek (ww. 12-18). Dodatek ten pozwala zagrożonej wspólnocie łączyć dziękczynienie z nadzieją zbawienia. Oceniając swe życie w świetle słowa Bożego, można pokonać smutek płynący z grzechu i odzyskać równowagę ducha. Spełnienie woli Bożej przynosi wewnętrzną radość, która znajduje swój wyraz w publicznym świadectwie i dziękczynieniu. Druga część psalmu jest dla udręczonych ludzi przykładem modlitwy błagalnej. Chrześcijanie opierają swą nadzieję na przekonaniu, że zwycięstwo nad złem już się dokonało dzięki posłuszeństwu Chrystusa aż do śmierci na krzyżu (Flp 2,8; Hbr 5,8n). Autor Listu do Hebrajczyków odczytuje wersety 7-9 jako proroctwo o posłuszeństwie Chrystusa i ofierze Nowego Przymierza, którą złożył On ze swojego ciała (Hbr 10,5-10).

1179

PSALM 40,1-12

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Przykład zastosowania przesadni (Ps 5,10+; 12,2n+).

PSALM 40,13-18

Page 1180

13

Bo osaczyły mnie nieszczęścia bez miary, ogarnęły mnie moje winy, których przejrzeć nie mogę; liczniejsze są niż włosy na mej głowie, a serce me ustajea. 14 Racz mnie ocalić, o PANIE! PANIE, pospiesz mi na pomoc! 15 Niech się zawstydzą i zarumienią ci, co czychają na me życie, by mi jej odebrać. Niech się cofną zawstydzeni ci, którzy pragną mego nieszczęścia. 16 Niech się okryją hańbą ci, którzy mi mówią: „Dobrze mu tak, dobrze!”. 17 Niech Tobą się radują i weselą wszyscy, którzy Ciebie szukają! Miłośnicy Twego zbawienia niech zawsze mówią: „PAN jest wielki”. 18 Ja zaś jestem poniżony i biedny; Pan będzie troszczył się o mnie. Ty jesteś pomocą mą i ucieczką, Boże mój, nie zwlekaj!

Ps 70

1180

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1181

Psalm 41 Wyznanie chorego w opuszczeniu 1

Ab 1,7

Dyrygentowi. Psalm Dawida 2 Szczęśliwy, kto myśli o biednym, PANs go wybawi w dniu nieszczęścia. 3 PAN go ustrzeże, zachowa przy życiu, uczyni szczęśliwym na ziemi. Nie odda go w ręce nieprzyjaciół. 4 PAN udzieli mu pomocy na łożu boleści, w chorobie poprawi mu posłanie. 5 Wołałem: „PANIE, zmiłuj się nade mną, uzdrów mnie, bo zgrzeszyłem przeciw Tobie!”a. 6 Moi wrogowie mówią o mnie złośliwie: „Kiedy on umrze i zginie jego imięb?”. 7 Ten, kto mnie odwiedza, mówi puste słowa, w swoim sercus złość gromadzi, wychodzi na zewnątrz i rozpowiada! 8 Spiskują przeciw mnie wszyscy wrogowie i zło przeciwko mnie knują: 9 „Niech spadnie na niego złośliwa zaraza, a ten, który śpi, niech już nie wstanie!”. 10 Nawet mój przyjaciel, któremu ufałem, który mój chleb jadał, uknuł przeciwko mnie podstępc. 11 Ty jednak, PANIE, zmiłuj się nade mną, podnieś mnie, abym im odpłacił! 12 Tak się upewnię o Twej łaskawości, gdy nie pokona mnie nieprzyjaciel. 13 Przygarnąłeś mnie, bo jestem niewinny, na zawsze mnie umocniłeś przed Twym obliczemd. 14 Błogosławionys PAN, Bóg Izraelas! Zawsze i na wieki. Amens! Niech tak będziee!

a) Odzwierciedlenie poglądu, że widoczną karą za grzechy ludzi są choroby (np. Ps 38,4-6; Syr 38,15; J 5,14). b) Imię było synonimem osoby i jej działalności (Ps 5,12+). Można je było rozsławić tylko za życia. Złośliwą uwagę wrogów psalmisty należy rozumieć także jako życzenia, aby wyginął cały jego ród. c) Słowa te tradycyjnie odnosi się do przyjaciela Dawida, Arkijczyka Chuszaja, który zdradził króla, przyłączając się do jego zbuntowanego syna Absaloma (2Sm 16,16-19). Jezus używa tych słów w odniesieniu do Judasza (J 13,18; por. Dz 1,16n). d) Synonim łaskawości i opieki Boga (Ps 15,2+). e) Formuła pochwalna (doksologia), która kończy pierwszą część Psałterza (zob. Wprowadzenie). Użycie słowa Amen wskazuje na zastosowanie psalmu w liturgii.

PSALM 41. Boża pomoc nawet chorobę może zmienić w wydarzenie zbawcze. Zapowiedź trwałego szczęścia (ww. 2n.13) to przygotowanie na pełnię objawienia w NT. Nawet beznadziejnie chorzy na ciele mogą znaleźć w eschatologicznej lekturze psalmu umocnienie i nadzieję na prawdziwe szczęście. Bolesne doświadczenie odrzucenia i wyszydzenia cierpiącego psalmisty przez wszystkich, zarówno wrogów, jak i przyjaciół, kieruje uwagę chrześcijanina ku cierpiącemu Chrystusowi. Mówiąc o zdradzie Judasza, Jan Ewangelista przytacza słowa Jezusa, w których cytuje On właśnie werset 10 tego psalmu (J 13,18). Pozwala to cały utwór odczytać w świetle paschalnej tajemnicy Chrystusa.

1181

PSALM 41

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1182

KSIĘGA DRUGA Psalm 42a Tęsknota za Bogiem a) Psalmy 42 i 43 stanowią jedną całość pod względem literackim i treściowym. b) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. c) Synowie Koracha – Korachici byli lewitami; w świątyni pełnili funkcję śpiewaków (2Krn 20,19). Przypisuje się im autorstwo kilku psalmów (Ps 44 – 49; 85). d) źródlanej wody – określano ją mianem woda żywa (ciągle świeża, najlepsza), w odróżnieniu od wody stojącej. e) ujrzę oblicze Boże – pragnienie znalezienia się w świątyni w obecności Boga. f) Uroczysta procesja do świątyni, w której brał udział psalmista. g) Utrapienia życia, których psalmista doświadcza obecnie, ostro kontrastują z przeżyciami modlitewnymi podczas procesji. h) Hermon – masyw górski o trzech szczytach, uważany za północną granicę Izraela, wznoszący się u źródeł Jordanu. i) Misar – nazwa geograficzna góry dobrze znanej psalmiście, której współcześnie nie można zidentyfikować. Septuaginta i Wulgata oddały tę nazwę jako mała góra.

1

Dyrygentowi. Pouczenieb synów Korachac. 2 Jak łania pragnie źródlanej wodyd, tak ja pragnę Ciebie, Boże. 3 Jestem spragniony Boga żywego! Kiedyż dojdę i ujrzę Boże obliczee? 4 We dnie i w nocy karmię się łzami, „Gdzie jest twój Bóg?” – pytają mnie ciągle. 5 Rozmyślam nad tym i usycham z żalu, gdy powoli kroczę w tłumie do domus Bożego, wśród głosów radości i dziękczynienia, wśród świątecznego zgiełkuf. 6 Dlaczego się smucisz, duszos moja, i czemu podnosisz lament? Zaufaj Bogu, bo jeszcze będę Go sławił, mego Boga i Jego zbawcze obliczeg! 7 Smutna jest moja dusza, dlatego wspominam Ciebie z ziemi Jordanus i Hermonuh, z góry Misari. 8 Przepaść wzywa przepaści hukiem wodospadów; wszystkie Twe burze i fale zwaliły się na mnie. 9 We dnie zsyła PANs swoją łaskę, a nocą ja śpiewam dla Niego, modlę się do Boga mego życia. 10 Mówię Bogu: Ty jesteś moją skałą, czemu zapomniałeś o mnie? Dlaczego chodzę smutny, gdy mój wróg mnie gnębi? 11 Kiedy kruszą się moje kości, wrogowie szydzą ze mnie, „Gdzie jest twój Bóg?” – pytają mnie ciągle. 12 Dlaczego się smucisz, duszo moja, i czemu podnosisz lament? Zaufaj Bogu, bo jeszcze będę Go sławił, mego Boga i Jego zbawcze oblicze!

PSALM 42. Wraz z Psalmem 43 stanowi on jeden, wtórnie podzielony utwór. Cierpienie i poczucie opuszczenia przez Boga pozwalają psalmiście rozwinąć głęboką myśl o duchowym pragnieniu bliskości Boga i o zbawczym sensie liturgii. Modlący się wspomina silne doświadczenie obecności Boga, którego kiedyś doznał podczas świętych obrzędów. To wspomnienie pobudza go do ufności, że także teraz, w chwilach cierpienia, Bóg okaże się bliski. Psalm ukazuje znaczenie liturgii, która jest nie tyle systemem pustych znaków, ile miejscem i czasem spotkania z Bogiem, rzeczywistym wydarzeniem, w którym Bóg dopuszcza człowieka do szczególnej bliskości ze sobą. Przeciwstawienie wielkich gór Hermonu i Micar (małej góry) jeszcze bardziej kieruje wzrok pielgrzymów ziemskich od wyżyn tego świata ku Kościołowi czasów ostatecznych – niebieskiego Jeruzalem.

PSALM 42

1182

Jl 2,17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1183

Psalm 43a 1

Osądź mnie, Boże i broń mojej sprawy przeciw ludowi niewiernemu. Wybaw mnie od człowieka podstępnego i niegodziwego, 2 bo Ty, Boże, jesteś moim obrońcą. Czemu mnie odrzuciłeś i czemu chodzę smutny, gdy mój wróg mnie gnębi? 3 Ześlij światłość Twoją i wierność, niech one mnie wiodą, niech mnie przyprowadzą na Twą świętą góręb i do Twojego mieszkania. 4 Wtedy przystąpię do Bożego ołtarzac, do Boga, który rozwesela moją młodość. Będę Cię wysławiał przy wtórze liry, Boże, mój Boże! 5 Dlaczego się smucisz, duszos moja, i czemu podnosisz lament? Zaufaj Bogu, bo jeszcze będę Go sławił, mego Boga i Jego zbawcze obliczed!

1183

a) Psalmy 42 i 43 stanowią jedną całość pod względem literackim i treściowym. Komentarz jak do Psalmu 42. b) na Twą świętą górę – chodzi o Syjon, wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia (zob. Słownik). c) do Bożego ołtarza – jeśli psalmista był kapłanem (i tylko wtedy!) mógłby rzeczywiście podejść do ołtarza, ale raczej chodzi tu o przystąpienie duchowe. Ołtarz – zob. Słownik. d) Powtórzenie Ps 42,6 jako swoistego refrenu podkreśla jedność obu psalmów (Ps 42 i 43).

PSALM 43

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1184

Psalm 44 Lud Boży w udręce a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Synowie Koracha – zob. Ps 42,2+. c) Wiedza o zbawczych interwencjach Boga w historii Izraela była przekazywana z pokolenia na pokolenie przede wszystkim ustnie (Pwt 6,20-23; Ps 78,3n). d) Swą ręką wyrwałeś ludy... – obraz Boga, który jak rolnik lub ogrodnik wyrywa chwasty, a sadzi i pielęgnuje rośliny szlachetne (np. Ps 80,16; Iz 5,1-3; Jr 2,21; Mt 21,33-46+). e) W wersetach 3-9 psalmista opisał w poetycki sposób zwycięski podbój Ziemi Obiecanej (zob. Księga Jozuego), które ma unaocznić prawdę, że to Bóg jest jedynym inicjatorem i sprawcą tych wydarzeń jako „Najwyższy Dowódca” (Ps 3,8+). f) Sela – zob. Ps 3,3+. g) Izraelici często zabierali ze sobą na pole bitwy Arkę Przymierza, jako znak obecności Boga i gwarancję zwycięstwa (Lb 10,35; Joz 6,6-9; 1Sm 4,3n).

1

Dyrygentowi. Pouczeniea synów Korachab. 2 Boże, słyszeliśmy na własne uszy, opowiedzieli nam nasi ojcowie o dziele, jakiego dokonałeś w ich czasach, za dni starodawnychc. 3 Swą ręką wyrwałeś ludyd, a ich zasadziłeś; pobiłeś i wyrzuciłeś narody. 4 Bo nie zdobyli tej ziemi mieczem i nie własne ramię ich wybawiło, lecz Twoja prawa ręka i ramię Twoje i jasność Twego oblicza, boś ich umiłował. 5 Ty sam jesteś Królem moim i Bogiem, daj rozkaz, a Jakubs zwycięży. 6 Z Tobą pobijemy naszych wrogów, w Twoje imięs zdepczemy naszych przeciwników. 7 Bo ja nie ufam mojemu łukowi ani mój miecz mnie nie ocali. 8 To Ty nas ocalisz od gnębicieli, zawstydzisz tych, co nas nienawidzą. 9 Stale chlubić się będziemy Bogiem, wiecznie będziemy sławić Twoje imięe. 10 A teraz odrzuciłeś nas i zawstydziłeś, i nie wychodzisz, Boże, z naszymi wojskamig. 11 Kazałeś nam uciekać przed wrogiem, a ci, co nas nienawidzą, zdobyli łupy. 12 Na rzeź nas wydałeś jak owce, rozproszyłeś nas wśród narodów. 13 Lud swój sprzedałeś za bezcen, i niewiele zyskałeś na tej sprzedaży! 14 Wystawiłeś nas na wzgardę sąsiadów, na śmiech i urąganie otoczenia. 15 Uczyniłeś nas przysłowiem wśród narodów, głowami potrząsają nad nami ludy. 16 Cały dzień stoję pod pręgierzem, wstyd mi twarz okrywa 17 na głos prześmiewcy i oszczercy, wobec wroga i prześladowcy.

2Sm7,10

f

Sela

PSALM 44. Lamentacja wspólnoty. Nawiązanie do historii (ww. 2-5) pobudza nadzieję ludu na zbawczą inter wencję Boga dzisiaj (ww. 6-9), w czasie narodowego dramatu (ww. 10-23). Na tej nadziei, podobnie jak na przekonaniu o własnej prawości, naród opiera swą prośbę o ocalenie (ww. 24-27). Wspomnienie historii biblijnej i dziejów Kościoła, w których wielokrotnie Bóg objawiał swoją potęgę, ożywia nadzieję zbawienia nawet w najbardziej mrocznych czasach. Zbawienie nie zależy od potęgi militarnej, lecz od Pana dziejów. On rozdziela swe dary i trudne doświadczenia tym, którzy są wierni Jego planom. Prześladowanemu narodowi trudno zrozumieć logikę działania Boga, który godzi się na cierpienia swego ludu, choć ten jest Mu wierny. Pozorny sen Boga wśród mrocznych burz (Mt 8,24) ma na celu oczyszczenie duchowe wiernych.

PSALM 44,1-17

1184

23_Ps:23_Ps

9/3/08

18

3:03 PM

Page 1185

To wszystko nas spotkało, choć nie zapomnieliśmy o Tobie, nie zbezcześciliśmy Twego przymierzas. 19 Nasze serces się nie cofnęło, a stopy nie zboczyły z Twej drogis, 20 gdy poniżyłeś nas na polu bitwy i okryłeś nas cieniem śmierci. 21 Gdybyśmy zapomnieli imię naszego Boga i wyciągali ręce ku bogu obcemu, 22 czy Bóg by tego nie zauważył? Ten, który zna tajniki serca? 23 Z powodu Ciebie zabijają nas cały dzień, uważają nas za owce przeznaczone na rzeź. 24 Zbudź się, czemu śpisza, Panies? Powstań i nie odrzucaj nas na zawsze! 25 Dlaczego odwracasz swe obliczeb, zapominasz o biedzie naszej i nędzy? 26 Leżymy w proch powaleni, nasze ciałos do ziemi przylega. 27 Przyjdź nam z pomocą i wyzwól nas swoją łaskąc!

1185

a) Zbudź się, czemu śpisz – antropomorfizm; zob. Ps 7,7+. b) odwracasz swe oblicze – zob. Ps 13,2+. c) W wersetach 10-27 psalmista opowiada o niewinnym cierpieniu swego narodu, którego doznawał z powodu wiary w jednego Boga. Zgodnie z przekonaniem, że Bóg jest sprawcą wszystkiego (Ps 39,12+), zwraca się do Niego o wyjaśnienie niezrozumiałych i niezasłużonych cierpień narodu.

PSALM 44,18-27

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1186

Psalm 45 Na zaślubiny mesjańskie a) Szoszanim – grecka wersja Psałterza tłumaczy ten tytuł hebr.: O tych, którzy mają doznać przemiany. b) Synowie Koracha – zob. Ps 42,2+. c) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. d) Według psalmisty piękno jest owocem Bożego błogosławieństwa. e) Władza królewska należy wyłącznie do Boga (np. Hi 25,2; Ps 22,29; Mdr 6,1-4; Ap 12,10). Ziemscy władcy sprawowali ją z nadania Boga i w Jego zastępstwie (np. 1Sm 2,10; 26,9-11; 2Krn 36,23). Autor Listu do Hebrajczyków (1,8n) interpretuje to miejsce jako proroctwo o bóstwie Chrystusa. f) sprawiedliwość – zob. Ps 15,2+. g) o domu ojca swego – sens: zawarcie małżeństwa wiązało się z opuszczeniem rodziny przez kobiety hebrajskie, by przeprowadzić się do domu męża (np. Rdz 24,4n). h) Wersety 14-16 zawierają opis ceremonii weselnej króla z księżniczką z obcego kraju.

1

Dyrygentowi: na melodię „Szoszanim” a. Synów Korachab. Pouczeniec. Pieśń zakochanych. 2 Moje serces wezbrało pięknym słowem, poświęcam me dzieło królowi. Język mój jak pióro biegłego pisarza. 3 Ty jesteś najpiękniejszy pośród ludzi, wdzięk rozlał się na twych wargach, dlatego Bóg zawsze cię błogosławid. 4 Mocarzu, przypasz swój miecz do biodra w blasku twej piękności! 5 Wstąp na rydwan i walcz zwycięsko w obronie wiary i uciśnionej sprawiedliwości, a twoja prawa ręka niech dokona wspaniałych rzeczy! 6 Twoje strzały wymierzone w serce wrogów króla; przed tobą upadną narody. 7 Tron Twój, Boże, na wieczne czasy, berłem sprawiedliwości berło Twego królowaniae. 8 Miłujesz sprawiedliwośćf, nienawidzisz nieprawości, dlatego Bóg Twój, o Boże, namaściłs Cię olejkiem wesela bardziej niż Twych towarzyszy. 9 Mirra, aloes i kasja pachną na twych szatach, w pałacach z kości słoniowej cieszy cię dźwięk liry. 10 Córki królewskie wychodzą ci na spotkanie. Królowa stanęła po twojej prawej stronie złotem Ofiru zdobna. 11 Posłuchaj, córko, spójrz i nakłoń ucha, zapomnij o swym ludzie, o domu ojca swegog. 12 Król pragnie twej piękności: on jest panem twoim, oddaj Mu pokłon. 13 Córko Tyrus! Najbogatsi z ludu przynoszą dary, by zyskać twe względy. 14 Cała godność we wnętrzu córki królewskiej, okrytej płaszczem przetykanym złotem. 15 Za nią prowadzą do króla dziewice, przedstawiają ci jej towarzyszki. 16 Wiodą je z weselem i radością, wprowadzają do królewskiego pałacuh. 17 Miejsce twoich ojców zajmą synowie, ustanowisz ich książętami po całej ziemi. 18 Wspominać będą twe imięs przez wszystkie pokolenia; narody będą cię sławić zawsze i na wieki.

PSALM 45. Dwuczęściowy utwór (ww. 3-10.11-17) spięty klamrą (ww. 2.18), napisany z okazji zaślubin królewskich. Literacko bliski jest hymnom. Septuaginta (LXX) otwarła Kościołowi możliwość chrystologicznej interpretacji psalmu. Autor Listu do Hebrajczyków cytuje Ps 45,7n, odnosząc go do Chrystusa, namaszczonego przez Boga (Hbr 1,8n). Treść psalmu można odczytać, posługując się kluczem zaślubin Chrystusa z Kościołem (Ef 5,24; Ap 19,7).

PSALM 45

1186

Ps 93,2; Hbr 1,8

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1187

Psalm 46 Bóg naszą twierdzą 1

Dyrygentowi. Synów Korachaa. Na melodię „Alamot” b. Pieśń. 2 Bóg jest dla nas schronieniem i mocą, niezawodnym wsparciem w udrękachc. 3 Dlatego nie będziemy się bać, gdy zadrży ziemia, kiedy pośród morza zachwieją się góry; 4 choćby huczały i kipiały jego wody, d chociażby góry się trzęsły podczas przypływu. Sela e f 5 Nurty rzeki rozweselają miasto Boże , Najwyższy uświęcił swoje mieszkanies. 6 Bóg w jego wnętrzu, by się nie zachwiało, Bóg je wspomoże o świcie. 7 Trwożą się ludy, chwieją się królestwa. On wydał swój głoss, a ziemia zadrżała. 8 PANs Zastępówg jest z nami, Bóg Jakubas – naszą twierdzą. Sela 9 Przyjdźcie, zobaczcie dzieła PANA, cudas, jakich dokonał na ziemi. 10 On położy kres wojnom aż po krańce ziemi, złamie łuki i włócznie, a tarcze spali w ogniu. 11 Złóżcie broń, uznajcie, że Ja jestem Bogiem, Ja panuję nad narodami, Ja rządzę na ziemi. 12 PAN Zastępów jest z nami, Bóg Jakuba – naszą twierdzą. Sela

a) Alamot – grecka wersja Psałterza tłumaczy ten tytuł hebr.: Pieśń o rzeczach ukrytych. b) Synowie Koracha – zob. Ps 42,2+. c) Opieka Boga jest indywidualnym doświadczeniem psalmisty, jak i całego narodu, dlatego wygłasza psalm w imieniu wspólnoty. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) Nurty rzeki – obraz życiodajnego błogosławieństwa, które płynie od Boga (np. Ez 47,1-12; Jl 4,18; Za 14,8; Ap 22,1). Przez Jerozolimę nie przepływa żadna rzeka. f) miasto Boże – Jerozolima wraz ze świątynią. g) PAN Zastępów – częste określenie w ST, wskazujące na Boga jako dowódcę armii ziemskiej (wojska ludu wybranego) i niebiańskiej (aniołowie) (zob. Słownik).

PSALM 46. Pieśń Syjonu (zob. Wprowadzenie; Ps 48; 76; 84; 87; 122). Tylko ufność w Bogu może zapewnić Jerozolimie opiekę. Bóg chroni swych wiernych (ww. 2.8.12) doskonalej niż wszelkie warownie (ww. 9n). Choć cały świat pogrąża się w chaosie i niepokojach politycznych (ww. 3n.7), miasto Boże jest niewzruszone, bo opar te na Bogu. On przemienia wzburzone fale w łagodne, rozweselające rzeki i kładzie kres niepokojom (ww. 5n.10n). Nowy Syjon to Kościół, który w ciągu dziejów także doznaje wielu wstrząsów. Żadna strategia ludzka ani szatańska nie może go jednak zniszczyć (Mt 16,18+), bo broni go sam Bóg, a kamieniem węgielnym Kościoła jest Jezus Chrystus (Dz 4,11; Ef 2,20).

1187

PSALM 46

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1188

Psalm 47 Bóg władcą narodów a) Synowie Koracha – zob. Ps 42,2+. b) Klaskano podczas koronacji królewskiej (2Krl 11,12). Psalmista wzywa wszystkie narody, aby z taką samą radością witały Boga, króla wszystkich ludów. c) Jakub – czyli Izrael (zob. o zmianie imienia Rdz 32,28); tutaj synonim całego narodu. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) Bóg wstępuje – mowa o ceremonii wprowadzenia Arki Przymierza do świątyni (np. po wyprawie wojennej, zob. Ps 44,10+) lub do Namiotu Spotkania, jeśli mowa o czasach sprzed budowy świątyni. f) świętym tronie – tron Boga jest święty, tzn. inny niż ludzki, oddzielony od tego, co nieświęte. Bóg ma tron w niebie (np. 1Krl 22,19; Ps 103,19; Iz 66,1; Mt 5,34), a na ziemi była nim Arka Przymierza wraz z cherubami (np. 1Sm 4,4; Ps 80,2; Iz 37,16) oraz świątynia (Jr 17,12). g) Życzenie i proroctwo wykraczające poza rzeczywistość historyczną; tekst mówi o czasach ostatecznych.

1

Dyrygentowi. Psalm synów Korachaa. 2 Wszystkie narody, klaskajcie w dłonieb, radosnym głosem chwalcie Boga. 3 Gdyż PANs Najwyższy budzi grozę, jest wielkim Królem całej ziemi. 4 On poddaje nam ludy, narody rzuca pod nasze stopy. 5 Wybrał sobie chlubne dziedzictwo: Jakubac, którego umiłował. 6 Bóg wstępujee wśród radosnych okrzyków, PAN – przy dźwiękach trąby. 7 Śpiewajcie Bogu naszemu, śpiewajcie! Śpiewajcie Królowi naszemu, śpiewajcie! 8 Bóg jest Królem całej ziemi, oznajmiajcie to śpiewem. 9 Bóg króluje nad narodami, Bóg zasiada na swym świętym tronief. 10 Niech się zgromadzą książęta ludów wokół ludus Boga Abrahama. Bo władcy ziemi należą do Boga, a On wszystkich przewyższag.

d

Sela

Ps 99,1

PSALM 47. Psalm królewski (zob. Wprowadzenie; Ps 93; 96 – 99). Psalmista zachęca do oddania Bogu chwały i mówi o Jego potężnym panowaniu nad całą ziemią i wszystkimi narodami (ww. 1-5). Z kolei ogłasza uroczyste wstąpienie Boga na tron i hołd wiernych (ww. 6-9) oraz zaprasza na audiencję wszystkie ludy (w. 10). Lektura chrześcijańska oparta na tradycji ewangelicznej wskazuje na potrójne „wstępowanie” Jezusa: na górę Przemienienia (np. Mt 17,1-9); na tron krzyża (J 12,32); do nieba (np. Mk 16,19). Dlatego Kościół śpiewa ten psalm w liturgii Wniebowstąpienia. Jezus zasiada na swym świętym tronie (w. 9), po prawicy Ojca, jako Chrystus, Król całej ziemi, równy Ojcu (Flp 2,9-11).

PSALM 47

1188

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1189

Psalm 48 Miasto wielkiego Króla Pieśń. Psalm synów Korachaa. 2 Wielki jest PANs i godzien uwielbienia w mieście naszego Boga, na swej świętej górzeb. 3 Piękne to wzgórze jest radością całej ziemic; góra Syjons na krańcach północy jest miastem wielkiego Króla. 4 Bóg w pałacach Syjonu okazał się twierdzą. 5 Bo oto zebrali się królowie, zeszli się i razem wyruszyli. 6 Zdumieli się na ten widok i zadrżeli z przerażenia. 7 Strach ich tam ogarnął, ból – jak rodzącą kobietę. 8 Jak wtedy, gdy wiatrem wschodnimd rozbijasz okręty Tarszisze. 9 To, co usłyszeliśmy, teraz widzimy w mieście PANA Zastępóws, w mieście naszego Boga; Bóg je umacnia na wieki. 10 Rozważamy Twą łaskawość, Boże, we wnętrzu Twojej świątynis. 11 Jak imięs Twe, Boże, tak i chwałas Twoja sięga po krańce ziemi, Twoja prawa ręka jest pełna sprawiedliwości. 12 Niech się weseli góra Syjon, niech się radują córki judzkie z powodu Twoich wyroków. 13 Obejdźcie Syjon dokoła, policzcie jego wieże. 14 Podziwiajcie jego warownie, przyjrzyjcie się jego pałacom, byście mogli przekazać przyszłemu pokoleniu, 15 że On jest naszym Bogiem na wieki, On zawsze nas będzie prowadził!

a) synowie Koracha – zob. Ps 42,2+.

1

b) Mowa o Jerozolimie i Syjonie – wzgórzu na którym była zbudowana świątynia (Ps 3,5+). c) radością całej ziemi – Syjon (raczej w znaczeniu symbolicznym niż dosłownym) jako miejsce nawrócenia wszystkich ludów na końcu czasów. Ten temat podejmują także tzw. cztery Pieśni o Słudze PANA (Iz 42; 49; 50; 52). d) wiatrem wschodnim – narzędzie kary Bożej, niszczącej ludzką pychę (np. Wj 10,13; Iz 27,8; Ez 27,25n; Oz 13,15). e) Tarszisz – miasto niewiadomego położenia; symbol bogactwa i przepychu (np. 2Krn 9,21; Ez 27,12), a także ludzkiej pychy (np. Iz 2,16n). f) Sela – zob. Ps 3,3+.

f

Sela

PSALM 48. Hymn Syjonu (Ps 46; 76; 84; 87; 122) opiewa Jerozolimę jako miasto Boga. Zarówno jej piękno (ww. 2-4), jak i fortyfikacje wzbudzają podziw. Nie one są jednak źródłem potęgi miasta. To mieszkający w nim wielki Król (w. 3) sprawia, że ataki na Jerozolimę są bezskuteczne (ww. 4-9). Wiernemu Bogu i niezwyciężonemu Obrońcy należy się więc chwała i uwielbienie oraz pamięć przekazywana kolejnym pokoleniom (ww. 9.14). Kontekst egzystencjalny hymnu to pielgrzymki do Jerozolimy na wielkie święta. Syjon na krańcach Północy (w. 3) to zapowiedź Kościoła niebieskiego, którego świątynią jest sam Bóg i Baranek (Ap 21,22).

1189

PSALM 48

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1190

Psalm 49 Złudne szczęście grzeszników a) synowie Koracha – zob. Ps 42,2+. b) Psalmista chce pouczyć innych, ale także i siebie. c) Sela – zob. Ps 3,3+. d) kraina umarłych – zob. Ps 6,6+. e) Nagrodą dla człowieka sprawiedliwego będzie wyzwolenie przez Boga z krainy umarłych (Ps 73,23-26). Psalmista wierzy, ze zostanie zabrany, by być z Bogiem jak Henoch (Rdz 5,24) i Eliasz (2Krl 2,9-11).

1

Dyrygentowi. Psalm synów Korachaa. 2 Słuchajcie tego wszystkie narody, nakłońcie uszu wszyscy mieszkańcy świata; 3 wy, z ziemi zrodzeni, synowie ludzcy, i bogaty na równi z ubogim. 4 Moje usta głoszą mądrość, a serces rozważa o roztropności. 5 Nakłonię mego ucha do przypowieści, przy dźwięku liry wyjaśnię mą zagadkęb. 6 Czyż mam się bać w dniach nieszczęścia, gdy mnie otaczają podli prześladowcy, 7 ci, co ufają własnej sile i chełpią się swym wielkim bogactwem? 8 Nikt nie wykupi sam siebie, nie wypłaci się wobec Boga. 9 Zbyt cenne jest życie jego i nigdy mu na to nie starczy, 10 aby żyć wiecznie i nie doznać zagłady! 11 Widać, że umierają mędrcy, tak samo jak giną prostacy i głupcy, zostawiając innym swe bogactwo. 12 Ich grobowce miały być wiecznymi domami, ich niezniszczalnym mieszkaniem; nawet ziemiom nadawali swe imiona. 13 Człowiek żyjący w przepychu traci swój rozsądek, staje się podobny do rzeźnych bydląt! 14 Taka jest drogas zadufanych w sobie, i przyszłość folgujących językowi: 15 owczym pędem biegną ku przepaści, śmierć jest ich pasterzem. O świcie prawi zapanują nad nimi. Ich ciała pożre kraina umarłychd w swym mieszkaniu! 16 Lecz Bóg ocali me życie z mocy krainy umarłych, ponieważ mnie zabierzee. 17 Nie lękaj się, gdy ktoś się wzbogaci, gdy rośnie zamożność jego domu.

c

Sela

Sela

PSALM 49. Utwór mądrościowy skomponowany z dwóch części (ww. 2-13.14-21). Mędrzec kreśli przeciwstawne obrazy: bogatego głupca, który i tak musi umrzeć, oraz pobożnego mędrca, który może się nie obawiać o przyszłe życie. Bogactwo nie oznacza pełni szczęścia i bezpieczeństwa, gdyż jest doczesne, przemijające. Może ono towarzyszyć człowiekowi tylko do śmierci. Chrześcijańska lektura psalmu nasuwa skojarzenie z ewangeliczną nauką o konieczności wyboru Boga albo mamony (Mt 6,24) oraz względnej wartości ziemskich bogactw wobec nieuchronności śmierci (Mt 16,26; Łk 12,15-21.25). Prawda o życiu po śmierci musi jednak poczekać jeszcze na pełnię objawienia. Dopiero w Chrystusie nadzieja odkupienia (ww. 8n.16) i szczęśliwego życia wiecznego osiągnie swój szczyt i wypełnienie.

PSALM 49,1-17

1190

23_Ps:23_Ps

Łk 12,10

9/3/08

18

3:03 PM

Page 1191

Bo umierając, nie zabierze niczego, nie weźmie ze sobą swej władzy. 19 Choćby zyskał sławę za życia: „Szanują cię, bo dobrze się urządziłeś!”. 20 i tak pójdzie do grona swych przodkówa, i nigdy nie ujrzy światłab. 21 Człowiek żyjący w przepychu traci swój rozsądek, staje się podobny do rzeźnych bydlątc!

1191

a) do grona swych przodków – inne określenie krainy umarłych. b) nie ujrzy światła – mowa o sytuacji ludzi w krainie umarłych. Psalmista wskazuje, że los zmarłych zależy od Boga, w którym pokładają oni nadzieję. c) Ludzie pokładający ufność jedynie w dobrach ziemskich i niezważający na czekającą ich wieczność sami upodabniają się do zwierząt, których kresem jest śmierć.

PSALM 49,18-21

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1192

Psalm 50 Prawdziwy kult a) Asaf – lewita z czasów Dawida, jeden z kierujących śpiewem podczas liturgii (Ne 12,2-45). Jego imieniem nazwano także Ps 73 – 83. b) nad bogami – semicki sposób wyrażania myśli. Psalmista nie wypowiada się na temat istnienia czy nieistnienia innych bogów. Stwierdza tylko, że PAN (Bóg Jedyny) jest kimś największym, najdostojniejszym, najpotężniejszym. c) Przymierze potwierdzano przez złożenie określonej ofiary. Słowo zawrzeć pochodzi od hebr. ciąć i wzięło się to od czynności przerąbywania na dwie połowy zwierząt przeznaczonych na ofiarę (np. Rdz 15,7-11). d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) Bóg nie zarzuca ludziom uchybień w składaniu ofiar, bo tego rygorystycznie przestrzegają. f) W wersetach 9-13 w sposób ironiczny ukazana jest bezzasadność przekonania, że ryt ofiarny jest Bogu potrzebny. g) Szczerość intencji i ufność złożona w Bogu owocują wysłuchaniem modlitw.

1

a

Psalm Asafa . PANs jest Bogiem nad bogamib; przemawia i wzywa ziemię od wschodu aż po zachód słońca. 2 Bóg jaśnieje z Syjonus blaskiem swej piękności. 3 Nasz Bóg przychodzi i nie milczy. Przed Nim płonie ogień, a wokół Niego szaleje burza. 4 Z góry wzywa niebo i ziemię, aby luds swój osądzić: 5 „Zgromadźcie Mi świętychs moich, co przez ofiaręs zawarli ze mną przymierzec”. 6 Niebiosa głoszą Jego sprawiedliwość, gdyż Bóg sam jest Sędziąs. 7 „Posłuchaj mój ludu, gdyż będę mówił, i świadczyć będę przeciwko Tobie: Ja jestem Bogiem, twoim Bogiem! 8 Nie będę cię ganił za twe ofiary s, twoje całopalenias są zawsze przede Mnąe. 9 Nie przyjmę cielców z twego domu ani kozłów ze stad twoich. 10 Bo moje są wszystkie leśne zwierzęta, stada na górach i woły. 11 Znam wszystkie ptaki powietrzne, a polna zwierzyna jest moja. 12 Gdybym był głodny, nie mówiłbym ci o tym, bo moim jest świat i to, co go wypełnia. 13 Czyż będę jadł mięso wołów albo pił krew kozłówf? 14 Złóż Bogu ofiarę uwielbienia, i wypełnij śluby złożone Najwyższemu. 15 Wzywaj Mnie w dniu utrapienia. Ja cię ocalę, a ty Mnie uwielbiszg. 16 A do bezbożnegos Bóg mówi: „Czemu głosisz moje nakazy i wymawiasz ustami moje przymierzes,

Ps 97,6

d

Sela

PSALM 50. Kult, który nie realizuje się także w życiu zgodnym z przykazaniami, godzi w przymierze, które Bóg zawarł ze swoim ludem (Wj 24,3-7). Dlatego Bóg oskarża swój lud o złamanie przymierza. Nie gani On samych praktyk pobożnościowych, lecz ich niekonsekwencję i zakłamanie. Psalm wyraża więc prorocki sprzeciw wobec obłudnej religijności, oddzielającej kult od moralności (np. Iz 1,11-13.16; Jr 6,20; 7,22; Oz 6,6; Am 5,21n; Mt 15,3-9). Poprawne wypełnianie praktyk religijnych nie ukryje przed Bogiem grzechów osobistych i wykroczeń przeciwko bliźnim (ww. 18-21). W NT ofiara chwały (ww. 14.23) staje się kultem w Duchu i w prawdzie (J 4,23). Ten nowy kult wypływa z wierności konstytucji królestwa Bożego, którą jest miłość oraz sprawiedliwość w czynach i słowach (Jk 1,27). W tym sensie Psalm 50 pomaga w ocenie pobożności wspólnotowej i osobistej. Staje się on jeszcze bardziej aktualny, gdy w miejsce składania ofiar krwawych postawimy nasz udział w Eucharystii.

PSALM 50,1-16

1192

Ps 7,12; 75,8

23_Ps:23_Ps

9/3/08

17

3:03 PM

Page 1193

skoro nienawidzisz karności i lekceważysz moje słowaa. 18 Widząc złodzieja, razem z nim biegniesz i zadajesz się z cudzołożnikami. 19 Pełne złośliwości twe usta, a twój język knuje podstęp. 20 Zasiadasz, by obmawiać brata swego, zastawiasz pułapkę na syna twej matki. 21 Tak postępujesz, a Ja mam milczeć? Sądzisz, że jestem do ciebie podobny? Rzucę ci w twarz oskarżenie! 22 Zrozumcie to wy, co zapominacie o Bogu: kiedy On porwie, to nikt nie ocalib. 23 Kto składa ofiarę uwielbienia, oddaje Mi chwałęs i na tej drodzes okażę mu Boże zbawienie”.

1193

a) W wersetach 16-17 autor podkreśla, że mnożenie ofiar jest bezskuteczne, jeśli postępowanie ofiarodawcy zaprzecza wyznawanej wierze. b) To Bóg jest wybawicielem wierzącego od jego wrogów. Odstąpienie od Niego zapowiada nieuchronną klęskę.

PSALM 50,17-23

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1194

Psalm 51 Błaganie pokutnika a) Łagodne określenie grzechu, którego Dawid dopuścił się z Batszebą (2Sm 11). Tradycja przypisała ten psalm Dawidowi, który wyznał swój grzech przed Panem. b) Paweł Apostoł w Rz 3,4 cytuje ten werset za Septuagintą (LXX): Abyś się okazał sprawiedliwy w Twych słowach i abyś zwyciężył, kiedy Cię sądzą. c) Mowa ogólnie o moralnie słabej kondycji ludzkiej, a nie o jakiejś winie matki psalmisty. Zawarta tu intuicja, która później przybierze formę nauki o grzechu pierworodnym. Człowiek od początku życia jest skłonny do złego. d) Trąd był obrazem grzechu, stąd prośba o zgładzenie grzechu utrzymana w formie rytu oczyszczenia z trądu (np. 2Krl 5,10; zob. Mt 8,1-4+). e) Stwórz – użycie tego samego czasownika, który występuje w opisie stworzenia świata (Rdz 1,1), uwyraźnia intensywność prośby psalmisty o zgładzenie jego grzechu.

1

Dyrygentowi. Psalm Dawida, 2gdy przyszedł do niego proroks Natan po jego wejściu do Batszebya. 3 Zmiłuj się nade mną, Boże, w łaskawości Twojej w ogromie Twojego miłosierdzias zgładź nieprawość moją. 4 Obmyjs mnie zupełnie z mojej winy i oczyść mnie z grzechus mojego. 5 Uznaję bowiem moją nieprawość, a grzech mój jest zawsze przede mną. 6 Przeciwko Tobie samemu zgrzeszyłem i dopuściłem się tego, co za złe uznajesz, ale Ty będziesz sprawiedliwy w swym wyroku i bezstronny w swoim sądzeniub. 7 Bo urodziłem się jako grzesznik i od poczęcia nieprawość ciąży na mniec. 8 Oto miłujesz prawdę ukrytą, naucz mnie tajników mądrości! 9 Pokrop mnie hizopem, abym stał się czystys, obmyj mnie, bym nad śnieg był bielszyd. 10 Daj mi usłyszeć radość i wesele, a ożyją kości poniżone. 11 Odwróć oblicze od grzechów moich i zgładź wszystkie moje nieprawości. 12 Stwórze we mnie czyste serces, Boże, i ducha mocnego odnów w moim wnętrzu. 13 Nie odrzucaj mnie od Twojego oblicza i nie odbieraj mi Twego ducha świętego. 14 Daj mi się cieszyć Twoim zbawieniem i umocnij mnie duchem ochoczym. 15 Pouczę nieprawych o Twoich drogachs i wrócą do Ciebie grzesznicy. 16 Wybaw mnie od krwis, o Boże, Boże mój Zbawco, a język mój wyśpiewa Twoją sprawiedliwość.

PSALM 51. Lamentacja jednostki. Jeden z siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 102; 130; 143), przypisany w nagłówku Dawidowi, który błaga o miłosierdzie po grzechu cudzołóstwa z Batszebą (2Sm 11–12). Dwie części psalmu (ww. 3-9.10-21) wiąże temat Bożej sprawiedliwości (ww. 6.16), która jednak nie przeraża, ale daje nadzieję na łaskę i sąd zbawczy. W psalmie dominuje prośba o oczyszczenie oraz idea wierności przymierzu. Psalmista, uświadamiając sobie skłonność do grzechu już od swojego poczęcia, prosi Boga o miłosierdzie i pomoc w dochowaniu wierności przymierzu. Pierwotnie psalm miał sens wspólnotowy: przez grzech Izraelici złamali przymierze i popadli w niewolę. Bolesne doświadczenie utraty wolności doprowadziło naród do pogłębienia życia religijnego i odnowy przymierza. Skoro kult nie mógł być już sprawowany w świątyni, jedyną ofiarą pozostało szczere nawrócenie: skruszony duch i uniżone serce (ww. 18n). Droga pokuty doprowadziła psalmistę do poznania mądrości i mocy Boga: nawet zrujnowane grzechem życie może zostać odnowione, o ile otwiera się na działanie Ducha Bożego (ww. 12n.19; por. Ez 37,9-14). Po odbudowie murów wewnętrznej twierdzy, zburzonej przez grzech, skruszone serce odżywa mocą Ducha Świętego i staje się miłą Bogu ofiarą, złączoną z ofiarą Chrystusa.

PSALM 50,1-17

1194

Rz 3,4

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1195

17

Panie, otwórz wargi moje, a usta moje będą głosić Twoją chwałęs. 18 Bo nie pragniesz, bym Ci składał ofiary s, ani nie masz upodobania w całopaleniachs. 19 Ofiarą dla Boga jest duch skruszony; udręczonym i uniżonym sercem Bóg nie pogardzi. 20 W Twej dobroci okaż łaskę Syjonowis, aby odbudowano mury Jeruzalems. 21 Wtedy przyjmiesz należne ofiary, dary i całopalenia, wtedy będą składać cielce na Twoim ołtarzus.

1195

PSALM 51,18-21

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1196

Psalm 52 Sąd nad oszczercą a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) W wersetach 7-9 wyrażono powszechne w ST przekonanie, że Bóg wymierza sprawiedliwość niegodziwcom już za ich życia, a sprawiedliwi odbiorą nagrodę także w życiu doczesnym. Z czasem, już w ST, nastąpiła ewolucja tej myśli: Bóg niekoniecznie karze grzeszników już tu na ziemi i istnieje cierpienie niewinnych, którego sens zna tylko On (Ps 7,13).

1

Dyrygentowi. Pouczenie a Dawida. 2Gdy Edomita Doeg przybył donieść Saulowi: „Dawid wszedł do domu Achimeleka”. 3 Czemu, mocarzu, chełpisz się złem codziennie przeciw pobożnym? 4 Wyostrzoną brzytwą swego języka zamierzyłeś nieprawość, zgotowałeś podstęp. 5 Wolisz zło bardziej niż dobro, b kłamstwo bardziej niż słowa prawdy. Sela 6 Umiłowałeś wszelkie szkodliwe słowa, i podstępną mowę! 7 Dlatego zniszczy cię Bóg na zawsze, wyrwie cię i wyrzuci z namiotu, wykorzeni z ziemi żyjących. Sela 8 Sprawiedliwi to zobaczą i lęk ich ogarnie; wyszydzą go i powiedzą: 9 „Oto człowiek, który nie uznał Boga za swojego wspomożyciela, lecz zaufał swemu wielkiemu bogactwu polega na sile swojego podstępuc”. 10 Ja zaś, jak płodna oliwka w domu Boga, zaufałem Bożej łasce na wieki i na zawsze. 11 Będę Cię sławił zawsze za to, czego dokonałeś, będę ufał imieniu s Twojemu, bo jest dobre dla Twych wiernych.

PSALM 52. Pierwsza z dwóch części psalmu (ww. 3-6) charakteryzuje człowieka bezbożnego, którego spotka zasłużona kara ze strony Boga (w. 7). Część druga (ww. 8-11) ukazuje reakcję ludzi prawych i szczęśliwy los psalmisty. Brak ufności w Bogu przynosi człowiekowi zgubę. Kto jednak złożył w Nim nadzieję, odnajduje źródło życia i przekonuje się o Jego wierności. Chrześcijańska lektura psalmu pozwala dostrzec w płodnej oliwce w domu Boga (w. 10) obraz Kościoła (Jr 11,16; Rz 11,16nn). Wierny czciciel Boga ufa Mu wytrwale i nie przestaje Go sławić za doświadczone dobro. Chrześcijanie na równi z Żydami karmią tym psalmem nadzieję na odmianę losu i wieczną nagrodę za doświadczone w życiu udręki.

PSALM 52

1196

1Sm 22,9n

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1197

Psalm 53

Ps 14

Powszechne zepsucie 1

Dyrygentowi: na melodię „Machalat”. Pouczenie a Dawida. 2 Nierozumny myśli sobie: „Nie ma Boga!”. Zepsuci są, stali się obrzydliwi w nieprawościach. Nie ma nikogo, kto by czynił dobro, nie ma ani jednego. 3 Bóg spojrzał z nieba na ludzi, aby zobaczyć, czy jest ktoś rozumny, kto uczy się z Bogiem. 4 Wszyscy razem zbłądzili, stali się nikczemni, nie ma nikogo, kto by czynił dobro, nie ma ani jednego. 5 Czyż nie opamiętają się ci, którzy popełniają nieprawość, którzy luds mój pożerają jak gdyby chleb jedli, a Boga nie wzywają? 6 Tam się trwożyli, gdzie nie było powodu do trwogi, gdyż Bóg rozproszył kości tych, co cię oblegali. Doznali wstydu, bo Bóg nimi wzgardził. 7 Kto ześle z Syjonus zbawienie Izraelowis? Gdy Bóg wyzwoli swój lud z niewoli, Jakubs się rozweseli, Izrael rozradujeb.

a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Zob. Ps 14,7+.

PSALM 53. Lamentacja jednostki, powtórzona w nieco innej wersji w Psalmie 14. Psalmista gani zuchwałość i bezmyślność ludzi, którzy postępują tak, jakby Bóg nie istniał. Odrzucenie Boga przez ludzi sprawia, że schodzą oni na drogi nieprawości i grzechu. Prześladują ponadto tych, którzy wciąż dochowują Bogu wierności. Sami stają się jednak ofiarą swych grzechów, gdyż skazują się na pastwę wielu lęków. Syjon oblegany przez Babilończyków może być interpretowany jako obraz Kościoła, który doświadcza ataków ze strony świata. Modlitwa z Psalmu 53 pomaga wyzbyć się panicznego lęku przed ateizmem. Bóg troszczy się o swój lud i nie pozwoli mu zginąć. On wiernych rozwesela ocaleniem.

1197

PSALM 53

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1198

Psalm 54 Błaganie o pomoc a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Twoim imieniem – imię było tożsame z osobą (Ps 5,12+). Psalmista prosi, by Bóg pomógł mu ze względu na siebie samego. c) Nie liczą się... z Bogiem – wrogowie psalmisty są wrogami Boga (zob. więcej Ps 109+). W przekonaniu starożytnych klęska narodu oznaczała także klęskę jego boga (Ps 10,4+). d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) Psalmista nie mści się na wrogach sam, ale oddaje pomstę Bogu. Zarysowuje się wielka zmiana w postrzeganiu obowiązującej klasycznej zasady odpłaty „oko za oko” (Ps 92+; 140+). O złorzeczeniach w psalmach zob. Ps 12,4+; 109+. f) bo jesteś dobry – wezwanie liturgiczne, sławiące Boga (np. Ps 52,11; 100,4; 106,1).

1

Dyrygentowi: na instrumenty strunowe. Pouczenie a Dawida. Gdy mieszkańcy Zif przyszli donieść Saulowi: „Dawid ukrywa się u nas”. 3 Boże, Twoim imieniemb mnie wybaw, osądź mnie mocą Twoją. 4 Boże, wysłuchaj mojej modlitwy, skłoń ucho ku słowom ust moich. 5 Gdyż obcy przeciw mnie powstali, gwałtownicy nastają na me życie. Nie liczą się wcale z Bogiemc. 6 Lecz Bóg mnie wspomaga, Pan troszczy się o mnie. 7 Przeciwdziałaj złu moich wrogów, zniwecz je Twoją wiernościąe. 8 Chętnie Ci złożę ofiaręs i będę wysławiał Twoje imię, PANIEs, bo jesteś dobryf! 9 Oto wyrwałeś mnie z wszelkiej udręki i mogę z góry patrzeć na mych wrogów.

1Sm 23,19

2

Ps 17,6; 31,3

d

Sela

PSALM 54. Lamentacja jednostki. Psalmista modli się o wybawienie od wrogów nastających na jego życie (ww. 3-5). Wyznaje on głęboką ufność w pomoc Boga i składa ślub, w którym zobowiązuje się do złożenia ofiary dziękczynnej za doznaną łaskę (ww. 6-9). Ta nagła zmiana nastroju jest charakterystyczna dla lamentacji. Treść psalmu można odnieść do wszelkich konfliktów: narodowych, wyznaniowych czy osobistych.

PSALM 54

1198

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1199

Psalm 55 Skarga na fałszywego przyjaciela 1

Rdz 11,7-9

Dyrygentowi: na instrumenty strunowe. Pouczenie a Dawida. 2 Wysłuchaj, Boże, mego błagania, i nie gardź modlitwą moją. 3 Słuchaj mnie uważnie i odpowiedz mi! Smutny jestem w mej próbie i wzburzony 4 głosem wroga i uciskiem ze strony bezbożnegos. Bo ugodzili mnie swoją nieprawością i gniewnie oskarżają. 5 Serces kołacze się we mnie, przytłoczył mnie lęk przed śmiercią. 6 Przenika mnie strach i drżenie i okryła mnie zgroza. 7 Mówię: Kto mi da skrzydła gołębicy, bym mógł odlecieć i spocząć? 8 Wtedy bym uciekł daleko b i zamieszkał na pustyni, Sela 9 by znaleźć schronienie przed wichrem i nawałnicą. 10 Panie, pogrąż ich, pomieszaj ich języki, bo widzę w mieście nieprawość i przemoc. 11 Jego mury dniem i nocą są przez nie otoczone, złość i bezprawie w jego wnętrzu. 12 W jego wnętrzu – zagłada, z jego ulic nie znika ucisk i podstęp. 13 Gdyby lżył mnie nieprzyjaciel, zniósł bym to z pewnością. Gdyby wróg wynosił się nade mnie, ukryłbym się przed nim. 14 Ale to ty, człowiek ze mną zgodny, powiernik mój i przyjaciel! 15 Łączyła nas słodka zażyłość, zgodnie chodziliśmy do Bożego domuc. 16 Niech śmierć spadnie na nich i żywcem niech zejdą do krainy umarłychd, bo nieprawości są pośród nich, w ich mieszkaniache.

a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) do Bożego domu – czyli do świątyni (zob. Słownik). d) krainy umarłych – zob. Ps 6,6+. e) O złorzeczeniach w psalmach zob. Ps 12,4+.

PSALM 55. Lamentacja zbudowana koncentrycznie z dwóch części (ww. 2-15.16-24). Przeważa w nich prośba o pokonanie wrogów. Okazują się nimi także niewierni przyjaciele, co jest największą udręką psalmisty. Podobny ból towarzyszy tragediom niewierności małżeńskiej, nadużyciom władzy, niewdzięczności, a więc sytuacjom, w których siłą wiodącą okazuje się egoizm. Psalm ilustruje wewnętrzny stan zdradzonego człowieka, który szuka ucieczki i z bólu wypowiada słowa złorzeczenia. Nie jest to jednak preferowany sposób rozwiązania trudnej sytuacji, ale jedynie reakcja zranionego człowieka. Rozwiązaniem problemów nigdy nie jest odwet. Zbawienie pochodzi bowiem tylko od Boga, stąd usilne wołanie do Niego (ww. 2n.17n) i złożenie na Pana ciężaru całej sytuacji (w. 23; zob. Mt 11,28; 1P 5,7). Obecne w psalmie złorzeczenia można interpretować także jako wypowiedzi skierowane przeciwko Złemu i jego królestwu. Nadzieję i moc w tej walce daje chrześcijanom zwycięstwo odniesione przez Chrystusa (J 16,33).

1199

PSALM 55,1-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Podczas nieustannej modlitwy wzrasta w psalmiście pewność, że Bóg go wysłucha.

PSALM 55,18-24

Page 1200

17

A ja wołam do Boga, a PANs mnie wybawi. 18 Wieczorem, rano i w południe skarżę się i wzdycham, a On wysłucha mego wołaniaa. 19 Zapewni mi pokójs i mnie wybawi od tych, co na mnie nastają, bo liczni są moi przeciwnicy. 20 Wysłucha mnie Bóg, a ich upokorzy, Ten, który włada nad wiekami. Bo nie chcą się odmienić i nie bojąs się Boga. Sela 21 Podnieśli rękę na swoich przyjaciół i złamali swoje przymierzes. 22 Gładsze od masła są ich usta, lecz wrogość kryją w sercu. Łagodniejsze od oliwy są ich słowa, lecz zadają głębokie rany. 23 Zrzuć swój ciężar na PANA, a On cię podźwignie, nigdy nie pozwoli upaść prawemu. 24 Ty, Boże, wtrącisz ich w dół zagłady. Ludzie krwawi i podstępni nie dożyją połowy dni swoich. Ja zaś zaufałem Tobie!

1200

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1201

Psalm 56 Ufność w słowie Bożym 1

1Sm 21,10-15

Hbr 13,6

Dyrygentowi: na melodię „Jonat a elem rechoqim”. Inskrypcja Dawida, gdy Filistyni b zatrzymali go w Gat c. 2 Zmiłuj się nade mną, Boże, bo depczą mnie ludzie, cały dzień gnębią mnie walką. 3 Cały dzień depczą mnie wrogowie, i wielu mnie zwalcza. 4 Ku Tobie wzbudzam mą ufność, ilekroć ogarnia mnie trwoga. 5 Bogu, którego słowo wielbię, Bogu ufam, nie będę się lękał; cóż może mi uczynić człowiekd? 6 Cały dzień fałszują moje słowa, przeciwko mnie wszelkie zło knują. 7 Pochodzą blisko i kryją się. Czyhają na moją piętęe, a nawet nastają na moje życie. 8 Odpłaćf im tę niegodziwość, Boże, powal w swym gniewies ludy! 9 Ty spisałeś moje tułaczki, zebrałeś moje łzy jak w naczyniu – czyż nie są zapisane jak w księdzeg? 10 Niech się cofną wrogowie, gdy Cię wezwę; po tym poznam, że Bóg jest ze mną! 11 Bogu, którego słowo wielbię, PANUs, którego słowo wielbię, 12 Bogu ufam, nie będę się lękał; cóż może mi uczynić człowiek? 13 Jestem świadom ślubów, które Ci złożyłem, Boże, złożę Ci ofiary s dziękczynne. 14 Bo ocaliłeś mnie od śmierci, a moje nogi ustrzegłeś od upadku, bym pod Twą opieką mieszkał w krainie życia.

a) Jonat elem rechoqim – grecka wersja Psałterza tłumaczy tytuł hebr.: O ludzie oddalonym od świątyni. b) Filistyni – wywodzili się z tzw. ludów morza, które najechały wybrzeże Palestyny. Chcąc rozszerzyć swoje terytoria w głąb lądu, popadali w częste zatargi i wojny z Izraelitami. Dopiero Dawid położył kres ich potędze, chociaż walki trwały jeszcze za czasów Ezechiasza. c) Gat – jedno z pięciu miast filistyńskich położonych na równinie południowej Palestyny. d) człowiek – dosł. ciało; określenie użyte w celu uwydatnienia kontrastu między Bogiem a śmiertelnymi i przemijalnymi ludźmi. e) Czyhają na moją piętę – wrogowie psalmisty czekają na jego potknięcie. f) Odpłać – zob. Ps 54,7+. g) Bóg nie przeoczy ani nie zapomni żadnego trudnego przeżycia psalmisty.

PSALM 56. Obie części psalmu ułożone są równolegle (ww. 2-7.8-14) i wyrażają ten sam dramatyzm utworu: skarga, prośba, nadzieja ocalenia i dziękczynienie Bogu. Lamentacja otwarta jest na lekturę społeczną i polityczną, obejmując wszelkie formy konfliktów i przemocy. Silnie jest w niej położony akcent na ufność Bogu. To ona pozwala odzyskać wewnętrzny spokój, gdyż odkrywamy, że jest z nami Bóg, a zagraża nam jedynie śmiertelny człowiek. Bóg pilnie śledzi nasze losy, nie pomijając żadnego cierpienia, ale pomagając je przetrwać. On daje pewną nadzieję na wyzwolenie z ucisku. Dlatego wyznanie ufności przechodzi w dziękczynienie. Do podobnej ufności zachęca nas Chrystus, wskazując na Bożą opatrzność (np. Mt 10,28-31). Tajemnicę paschalną Chrystusa odkrywamy w ostatnim wersecie psalmu: Bóg wskrzesił Go z martwych. To jest nasze źródło nadziei.

1201

PSALM 56

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1202

Psalm 57 Poranna modlitwa udręczonego a) Al taszchet – hebr. ‘nie niszcz’. b) Twych skrzydeł – zob. Ps 17,8+. c) łaskę... wierność – zob. Ps. 25,10+. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) lwów – chodzi o ludzi, wrogów psalmisty. f) jutrzenkę – nadejście nowego dnia przyniesie ze sobą spełnienie nadziei i rozbudzi wdzięczność psalmisty dla Boga.

1

Dyrygentowi: na melodię „Al taszchet” a. Inskrypcja Dawida, gdy uciekł przed Saulem do jaskini. 2 Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się nade mną, bo do Ciebie się uciekam. Chronię się w cieniu Twych skrzydełb, póki nie minie nieszczęście. 3 Wołam do Boga Najwyższego, do Boga, mego dobroczyńcy. 4 Niech ześle pomoc z nieba, niechaj mnie wybawi; niech wyda na hańbę tych, co mnie deptali, d niech Bóg ześle z nieba łaskę swą i wiernośćc. Sela e 5 Ja bowiem wśród lwów przebywam, co pożerają synów ludzkich. Ich zęby to włócznie i strzały, a język jak miecz ostry. 6 Wznieś się, Boże, ponad niebiosa, nad całą ziemią Twoja chwałas! 7 Zastawili sidła na moje nogi i bardzo mnie udręczyli; dół dla mnie wykopali, lecz sami wpadli do niego. Sela 8 Gotowe jest serces moje, Boże, gotowe jest moje serce. Chcę grać i śpiewać. 9 Obudź się, siło moja, obudź się, liro i cytro, a ja obudzę jutrzenkęf. 10 Sławić Cię będę, Panies, pośród ludów, będę Ci grał wśród narodów. 11 Bo łaska Twoja wielka aż do nieba, a Twoja wierność sięga obłoków. 12 Wznieś się, Boże, ponad niebiosa, nad całą ziemią Twoja chwała!

PSALM 57. Trzyczęściowa lamentacja (ww. 2-4.5-7.8-12), której kolejnymi aktami są: prośba, skarga, która przechodzi w pewność wysłuchania i zapowiedź ocalenia. Psalm odnosi się do wszelkich kryzysów i może być modlitwą każdego udręczonego człowieka. Powtarzane wezwanie do Boga, który jest większy od nieba i ziemi (ww. 6.12), jest wyrazem wiary psalmisty w nadejście ostatecznego zbawienia. Stanie się to wraz z jutrzenką (w. 9). Dla chrześcijan każdy dramat znajduje rozwiązanie w Jezusowym Zmartwychwstaniu o brzasku pierwszego dnia tygodnia (np. Mt 28,1). Trzeba więc budzić w sobie wiarę w zbawienną moc Boga. Tylko w ten sposób uda się pokonać zło, które chce zdusić w człowieku świadomość powołania do życia wiecznego. Wersety 8-12 spotykamy jeszcze raz w Psałterzu, gdyż wraz z Ps 60,7-14 tworzą one Psalm 108.

PSALM 57

1202

1Sm 22

Ps 36,8; 63,8

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1203

Psalm 58 Sędzia ziemskich sędziów 1

Ps 68,24

Dyrygentowi: na melodię „Al taszchet” a. Inskrypcja Dawida. 2 Czy rzeczywiście głosicie sprawiedliwość, czy osądzacie słusznie, synowie ludzcy? 3 Oto w sercus knujecie przemoc, własnymi rękami czynicie nieprawość na ziemi. 4 Od łona matkib bezbożnis zeszli na bezdroża, błądzą od urodzenia, głoszą kłamstwo. 5 Ich jad podobny do jadu węża! Są jak głucha żmija, zatykają uszy, 6 by nie słyszeć głosu zaklinaczy ani zaklęcia biegłego czarownika. 7 Boże, skrusz zęby w ich ustach, PANIEs, połam szczęki lwiątkom! 8 Niech znikną jak wsiąkająca woda; niech będą zdeptani jak przydrożna trawa! 9 Niech się rozpłyną jak rozdeptany ślimak, jak poroniony płód niech nie widzą słońca! 10 Nim młode krzaki staną się chrustem, niech ich strawi ogień Twego gniewus. 11 Ucieszy się sprawiedliwy, gdy zobaczy pomstę, stopy obmyje we krwic bezbożnego. 12 A ludzie powiedzą: „Jest nagroda dla sprawiedliwego, jest więc Bóg, który sądzis na ziemi!”.

a) Al taszchet – hebr. ‘nie niszcz’. b) Od łona matki – zob. Ps 51,7+ c) stopy obmyje we krwi – wyrażenie oznaczające całkowite zwycięstwo nad wrogiem.

PSALM 58. Utwór zbudowany z dwóch części (ww. 2-6.7-12). Wersety 7-10 zawierają wielokrotne złorzeczenie, mówiące o wiecznym losie tych, którzy zdają się rządzić światem. Jest to swoisty egzorcyzm przeciwko siłom zła (obraz węża i lwa – ww. 5.7), które walczą z królestwem sprawiedliwości (Ap 20,10nn). Psalmista chce już na ziemi ujrzeć pomstę Boga na ludziach nieprawych, co w jego przekonaniu będzie wyrazem Bożej sprawiedliwości. W ST bowiem silnie wierzono, że Bóg wynagradza dobro lub karze ludzi za zło już za ich życia (np. Ps 55+; 140+). Przykazanie miłości nieprzyjaciół, nieznane jeszcze w ST, zostało przyniesione przez Jezusa Chrystusa (np. Mt 5,44).

1203

PSALM 58

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1204

Psalm 59 Pan ucieczką przed wrogami a) Al taszchet – hebr. ‘nie niszcz’. b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) szydzisz; drwisz – antropomorfizm, który ma ukazać bezsilność ludzi nieprawych wobec mocy Bożej (Ps 2,4+.5+). d) Nie zabijaj ich – prośba ta jest sprzeczna z kontekstem złorzeczenia (w. 14). Możliwy jest inny przekład: Wytrać ich, o Boże.

1

Dyrygentowi: na melodię „Al taszchet” a. Inskrypcja Dawida, gdy Saul posłał ludzi i pilnował jego domu, aby go zabić. 2 Od nieprzyjaciół moich ocal mnie, mój Boże, uchroń przed tymi, co nastają na mnie! 3 Uwolnij mnie od przestępców, wybaw mnie od zbrodniarzy! 4 Bo oto czyhają na me życie, rzucili się na mnie możni. A we mnie, PANIEs, nie ma winy ani grzechus. 5 Biegną bez powodu i mnie osaczają. Obudź się, wyjdź mi naprzeciw i zobacz! 6 Ty, PANIE, Boże Zastępóws, Boże Izraelas, obudź się, by nawiedzić wszystkie narody! b Nie miej litości nad żadnym złoczyńcą! Sela 7 Każdego wieczoru przychodzą, wyją jak psy i okrążają miasto. 8 Oto złorzeczą ustami swymi, ranią swymi wargami jak mieczem; któż tego może słuchać? 9 Lecz Ty, PANIE, z nich szydzisz; drwiszc sobie ze wszystkich pogan. 10 Mocy moja, Tobie będę śpiewał, gdyż Bóg jest moją twierdzą. 11 Bóg w swej łaskawości wyjdzie mi naprzeciw; Bóg mój ukaże mi klęskę oszczerców. 12 Nie zabijaj ichd, by mój lud o nich nie zapomniał; rozprosz ich Twoją mocą i powal, Panie, tarczo moja! 13 Niech będą wydani własnej pysze za grzechys swych ust, za słowa swych warg, za przekleństwos i fałsz, które głoszą; 14 zgładź je w Twym gniewies, by już ich nie było! Niech oni się dowiedzą, że Bóg Jakubas panuje aż po krańce ziemi. Sela 15 Każdego wieczoru przychodzą, wyją jak psy i okrążają miasto. 16 Włóczą się, by coś pożreć, wyją, dopóki są głodni.

PSALM 59. Dwuczęściowa lamentacja (ww. 2-11.12-18). Człowiek niewinny, prześladowany przez zbrodniarzy, zwraca się do Boga, którego nazywa twierdzą, miejscem schronienia, mocą (ww. 10.17n). Wrogowie, podobni do watahy psów, w dzień i w nocy nastają na życie niewinnego, krzywdząc go także oszczerczym słowem. Obrona, o którą psalmista się modli i której spodziewa się o świcie, ma być przejawem wiernego panowania Boga nad Izraelem (w. 14). Wobec agresji wrogów, tylko Bóg okazuje się wiernym Obrońcą. Ta pewność ożywia i dziś wysiłki wierzących i pozwala im przezwyciężać napór zła, dosięgającego ich w różnych sytuacjach w życiu.

PSALM 59,1-16

1204

1Sm 19,11-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1205

17

Lecz ja będę opiewał Twą potęgę, o świcie rozraduję się Twoją łaską. Bo stałeś się dla mnie twierdzą, miejscem schronienia w dniu nieszczęścia. 18 Mocy moja, Tobie będę śpiewał, gdyż Bóg jest moją twierdzą. Bóg w swej łaskawości...

1205

PSALM 59,17-18

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1206

Psalm 60 Modlitwa po klęsce a) Informacja podana w nagłówku odsyła do wydarzenia opisanego w 2Sm 8,13, jednak znacznie różni się od faktów tam podanych. To Dawid, a nie Joab, zabił 18 000, a nie 12000 Edomitów w Dolinie Soli. b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) Sychem – miasto w Samarii, leżące ok 70 km na północ od Jerozolimy; tutaj oznacza zachodnią część Ziemi Obiecanej. d) Dolina Sukkot – obszar na wschód od Jordanu w dolnym biegu potoku Jabbok. e) Galaad – terytorium leżące na północ od Sukkot. f) Manasses – obszar po obu stronach Jordanu, na północ od Sychem; zamieszkany przez potomków Manassesa. g) Efraim – górzysta kraina w środkowej Palestynie, zamieszkana przez potomków Efraima. h) Juda – obszar na zachód od Morza Martwego, zamieszkany przez potomków Judy. i) Moab – żyzna wyżyna położona na wschód od Morza Martwego (zob. Słownik). j) Edom – górzysta kraina rozciagająca się pomiędzy Morzem Martwym i Morzem Czerwonym, zamieszkana przez Edomitów, czyli potomków Edoma-Ezawa, syna Jakuba (zob. Słownik). k) Filistea – żyzna równina w Palestynie rozciągająca się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego na wysokości Morza Martwego. l) Wersety 7-14 zostały powtórzone w Ps 108,7-14.

1

Dyrygentowi: na melodię „Szuszan edut”. Inskrypcja Dawida, celem pouczenia. 2Gdy walczył przeciw Aramejczykom z Mezopotamii i Aramejczykom z Soby i gdy Joab, wracając, pobił dwanaście tysięcy Edomitów w Dolinie Soli a. 3 Boże, odrzuciłeś nas i zniszczyłeś; rozgniewałeś się, lecz powróć do nas! 4 Wstrząsnąłeś ziemią i rozdarłeś. Ulecz jej pęknięcia, bo się chwieje. 5 Twardo się obszedłeś z Twoim ludems, napoiłeś nas winem odurzającym. 6 Dałeś znak bojącyms się Ciebie, b aby mogli uciec przed łukiem. Sela 7 Aby ocaleli Twoi umiłowani, wysłuchaj mnie i zbaw swą prawą ręką! 8 Bóg przemówił w swej świątynis: „Rozraduję się i rozdzielę Sychemc, a Dolinę Sukkotd wymierzę! 9 Mój jest Galaade i mój Manassesf, Efraimg hełmem moim; Judah moim berłem. 10 Moabi – moją misą do mycia; na Edomj rzucę mój sandał; nad Filisteąk wzniosę okrzyk radosny”. 11 Kto wprowadzi mnie do miasta warownego, kto mnie zawiedzie aż do Edomu? 12 Czyż Ty odrzuciłeś nas, Boże? Czy już nie wyruszysz, Boże, z naszymi wojskami? 13 Udziel nam pomocy w utrapieniu, bo złudne jest ludzkie wsparcie. 14 Mocą Boga odniesiemy zwycięstwo. On podepcze nieprzyjaciół naszychl.

PSALM 60. Trzyczęściowa lamentacja wspólnoty (ww. 3-7.8-10.11-14), zbudowana dośrodkowo: centrum stanowi wyrocznia zbawcza, która jest obramowana prośbą o zbawienie. Bóg opuścił swój lud, ale tylko On może udzielić mu zwycięstwa. Dramatyzm psalmu oraz obraz rozdartej ziemi odzwierciedla sytuację polityczną narodu. Chociaż czas próby się wydłuża, psalmista jest pewny, że zostanie wysłuchany. Tę pewność opiera na obietnicy Boga, który uroczyście przemawia ze świątyni (ww. 9n). On opiekuje się plemionami Izraelitów, odrzuca natomiast wrogie im narody pogańskie. Dziś można ten psalm odnieść do podobnych wydarzeń. Naród i Kościół w zagrożeniu mogą się karmić słowami Psalmu 60, aby utwierdzać się w nadziei. Osoby żyjące w wolności politycznej mogą korzystać z tej modlitwy dla wyrażenia solidarności z uciśnionymi. Na płaszczyźnie moralnej wrogiem człowieka jest szatan, którego łuk miota „zatrute strzały”. W historii świata Bóg na różne sposoby stawiał stopę na karku Złego. Okrzyk radości w poranek Zmartwychwstania Chrystusa świadczy o zbliżającym się ostatecznym tryumfie. Znak (w. 6) dany nam za sztandar i symbol uzdrowienia to krzyż Chrystusa (J 3,14). Werset 7-14 spotykamy jeszcze raz w Psałterzu, gdyż wraz z Ps 57,8-12 tworzą Psalm 108.

PSALM 60

1206

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1207

Psalm 61 Modlitwa wygnańca a) Z krańców ziemi – mowa o przebywaniu na wygnaniu (w Asyrii lub Babilonii).

1

Ps 36,8; 57,2

Dyrygentowi: na instrumenty strunowe. Dawida. 2 Wysłuchaj, Boże, mojego błagania, przychyl się ku modlitwie mojej. 3 Z krańców ziemia wołam do Ciebie w udręce mego sercas. Wprowadź mnie na niedostępną skałęb. 4 Ty jesteś schronieniem moim, wieżą warowną przeciwko wrogowi. 5 Obym mógł mieszkać na wieki w Twoim namiociec, chronić się w cieniu Twych skrzydełd. 6 Bo Ty, Boże, przyjąłeś moje śluby i dasz dziedzictwo tym, co lękają się Twego imienia s. 7 Pomnażaj dni króla, lata jego – na wiele pokoleń. 8 Niech zasiada wiecznief przed obliczem Boga; niech strzegą go łaska i wiernośćg! 9 Wtedy będę stale śpiewał Twemu imieniu, Boże, by każdego dnia spełniać moje śluby.

b) na niedostępną skałę – można to rozumieć dosłownie lub przenośnie, wtedy mowa o górze świątyni w Jerozolimie, która jest przedmiotem tęsknoty psalmisty. c) namiocie – czyli świątyni (Ps 15,1+). Psalmista na wygnaniu szczególnie tęskni za świątynią PANA. d) skrzydeł – chodzi o skrzydła cherubów, znajdujących się na Arce Przymierza (Ps 18,11+). e

Sela

e) Sela – zob. Ps 3,3+. f) wiecznie – w znaczeniu: długo, gdy tekst odnosimy do ziemskiego władcy (jako życzenie: Oby żył nam długo). Tekst ma także sens mesjański, dlatego słowo wiecznie można odnieść do Chrystusa i rozumieć je dosłownie, jako zapowiedź Jego wiecznego królowania. g) łaska i wierność – zob. Ps 25,10+.

PSALM 61. Lamentacja składająca się z dwóch części (ww. 2-5.6-9). Psalmista przeżywa bolesne oddalenie od Boga. Zagraża mu śmierć lub znajduje się na wygnaniu, z daleka od świątyni. W tym doświadczeniu szuka ucieczki w Bogu, za którym tęskni. Druga część psalmu to modlitwa za króla, którym może być sam psalmista. Jego życie i panowanie zostało opisane jako wieczne (w. 8), trwające na wiele pokoleń (w. 7), co otwiera możliwość interpretacji psalmu w kierunku mesjańskim (Ps 72 i 89). Chrześcijaństwo widzi w owym królu Mesjasza-Zbawiciela, któremu towarzyszą przymioty Boże: łaska i wierność (w. 8). Słowami psalmu może modlić się każdy człowiek, który pragnie udziału w wiecznym dziedzictwie, czyli zażyłości z Bogiem w niedostępnej świątyni nieba, gdzie na wieki będzie Go wysławiał.

1207

PSALM 61

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1208

Psalm 62 W Bogu jedyna nadzieja a) Jedutun – wraz ze swoimi synami pełnił służbę w świątyni jako muzyk (1Krn 16,41; 25,1). b) skałą – obraz Boga częsty w ST (Ps 18,3+). c) zbawieniem – w znaczeniu ocalenia z jakiejś trudnej sytuacji, niebezpieczeństwa; szerzej – jako zbawienie wieczne. d) twierdzą – częsty obraz Boga, który jest źródłem bezpieczeństwa dla wiernych. e) Sela – zob. Ps 3,3+. f) Oparcie na człowieku jest zawodne. g) Tzw. przysłowie numeryczne, często spotykane w ST (np. Prz 6,16; 30,15). Nie należy rozumieć go dosłownie, gdyż jest to środek literacki zastosowany tutaj dla podkreślenia treści trzeciego wersu: Bóg jest mocą.

1

Dyrygentowi: na sposób Jedutunaa. Psalm Dawida. 2 Tylko w Bogu znajdę ukojenie, moje zbawienie pochodzi od Niego. 3 On jest moją skałąb i zbawieniemc; On moją twierdząd, więc nigdy nie upadnę! 4 Jak długo będziecie napadać na człowieka, napierać na niego jak na mur pochylony i ścianę, która się rozpada? 5 Lecz oni knują zwodnicze podstępy, mają upodobanie w kłamstwie. Swymi ustami chwalą, a złorzeczą w sercus. 6 Tylko w Bogu znajdę ukojenie, bo moja nadzieja pochodzi od Niego. 7 On jest moją skałą i zbawieniem; On moją twierdzą, nie spotka mnie nic złego! 8 W Bogu moje zbawienie i chwała; twierdza warowna i schronienie w Bogu! 9 Jemu zawsze ufaj, narodzie, otwórzcie przed Nim swe serca: Bóg jest naszym schronieniem! 10 Lecz synowie Adamas są marnością, synowie ludzcy – zawodni; położeni na wadze są lżejsi niż tchnienie, wszyscy razem są marnościąf. 11 Nie pokładajcie ufności w wyzysku i nie łudźcie się grabieżą, do wzrostu bogactwa nie przywiązujcie serca. 12 Raz tylko Bóg przemówił, a ja dwa razy to słyszałem, że Bóg jest mocąg. 13 U Ciebie, Panies, jest łaska, bo Ty oddasz każdemu według jego czynów.

e

Sela

Sela

Syr 35,22; Rz 2,6

PSALM 62. Psalm ufności zbudowany z dwóch nierównych części (ww. 2-5.6-13). Można go interpretować w kluczu chrystologicznym i społecznym. Plan zabójców Jezusa okazał się zawodny, nie zdołali bowiem złamać Jego ducha. Ufność złożona w Bogu, choć nie oddala nieszczęść, staje się źródłem siły do zwycięskiej walki. Odnajdujemy tu zachętę do kontemplacji Boga, czyli jednoczenia się z Nim w każdej okoliczności życia. Nadzieja ucisza lęki i prowadzi do powierzenia się Bogu, aby doświadczyć zbawczej opieki i usłyszeć Jego orędzie. Lektura moralna i społeczna psalmu demaskuje fałszywe wartości w świecie: przemoc i zaufanie do bogactwa. Ludzie kierujący się nimi stają się lżejsi niż tchnienie (w. 10), czyli w ostatecznym rozrachunku nic nie znaczą. Mit „nadczłowieka” rozbija się o skałę Boga mocnego, wiernego i sprawiedliwego (ww. 3.7n.12n). Tylko On zasługuje na to, aby złożyć w Nim całkowitą ufność. Ważnym jej elementem jest pewność, że Bóg sprawiedliwie odpłaci każdemu za jego czyny (np. Ez 14,12; Ps 37,1; Mt 16,27; Ap 2,23).

PSALM 62

1208

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1209

Psalm 63 Tęsknota za Bogiem 1Sm 22 – 24

Ps 17,8; 36,8

1

Psalm Dawida, gdy przebywał na pustyni Judzkiej. 2 Boże, mój Boże, szukam Ciebie od świtu; Ciebie pragnę całym sercems! Do Ciebie tęskni moje ciałoa jak pustynna, sucha i pozbawiona wody ziemia! 3 Jakże pragnę Cię ujrzeć w świątynis, zobaczyć Twą moc i chwałęs. 4 Bo łaska Twa lepsza nad życie; moje wargi wielbić Cię będą. 5 Oto będę Cię wysławiał swym życiem i w Twoje imięs będę wznosił me ręce. 6 Będę się cieszył jak w wesołe święta, radosnym uwielbieniem napełnię me usta. 7 Wspominam Ciebie na moim posłaniu, podczas nocnych czuwań rozmyślam o Tobie; 8 bo stałeś się moją pomocą, rozweselę się w cieniu Twych skrzydełb. 9 Sercem przylgnąłem do Ciebie, Twoja prawa ręka mnie podtrzymuje. 10 Ci, co bez powodu czyhają na me życie, zejdą do głębin ziemic. 11 Będą wydani na pastwę miecza, staną się łupem szakali. 12 Lecz król będzie się radował Bogiem; chlubić się może każdy, kto na Niegod przysięga, bo zamkną się usta krzywoprzysięzcy.

a) dusza... ciało – oba słowa (zob. Słownik) w ST oznaczają całego człowieka (jako jedność, a nie przeciwstawienie duszy ciału). Ciało w innym znaczeniu pojawi się dopiero w NT (np. 1Kor 7,34; 15,44; 1Tes 5,23+). b) skrzydeł – chodzi o skrzydła cherubów, znajdujących się na Arce Przymierza (Ps 18,11+). c) do głębin ziemi – czyli do krainy umarłych (Ps 6,6+). d) na Niego – tekst pozwala na dwojaką interpretację: przysięga na Boga (np. Pwt 6,13; Iz 19,18; Jr 12,16) albo przysięga na króla (np. 1Sm 17,55; 2Sm 11,11; 15,21).

PSALM 63. Obie części psalmu (ww. 2-6.7-12) wyrażają tę samą myśl. Przygnębiony i odczuwający duchową pustkę psalmista modli się w świątyni, gdzie niegdyś doznał wielkiej radości ze zbawczego działania Boga. Umocniony tym wspomnieniem zapowiada swe zwycięstwo nad wrogami (ww. 5n.9-11). Włącza w swą radość cały naród, króla i wszystkich wiernych Bogu. Klimat psalmu współgra z agonią Jezusa w Ogrodzie Oliwnym, gdzie udręczony duchową pustynią w ciemności nocy modlił się On do Ojca. Psalm oddaje sytuację duchowej oschłości, zachęca do uchwycenia się Boga, który jest zaspokojeniem najgłębszych pragnień i tęsknot człowieka. Środkiem do doświadczenia duchowego nasycenia jest modlitwa podczas nocnych czuwań (w. 7). Chrześcijanin dostrzega w niej zachętę do kontemplacji Jezusa obecnego w tabernakulum. Nasycenie duchowe to zapowiedź uczty paschalnej, z której wykluczeni będą bezbożni (ww. 10-12). Psalm można także odczytać w kluczu eschatologicznym: cała ziemska wędrówka człowieka jest pielgrzymką w pustynnej spiekocie, w oczekiwaniu nasycenia z góry i spełnienia się ludzkiej tęsknoty w wiecznym zjednoczeniu z Bogiem.

1209

PSALM 63

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1210

Psalm 64 Skarga na oszczerców a) Na temat kary Bożej zob. Ps 7,14+.

1

b) lęk – w znaczeniu cnoty bojaźni Bożej (Ps 2,11+).

2

c) każdego człowieka – wierzącego w odróżnieniu od nieprzyjaciół Boga. Bojaźń Boża napełnia wierzących radością i skłania ich do świadczenia o Jego wielkości.

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Boże, słuchaj mojej głośnej skargi. Uchroń mnie od lęku przed wrogiem. 3 Ukryj mnie przed gromadą złoczyńców, przed zgrają popełniających nieprawość. 4 Ostrzą swe języki jak miecze, słowa gorzkie wyrzucają jak z łuku, 5 by w skrytości razić niewinnego, by z zimną krwią ugodzić go znienacka. 6 Umacniają się w złym zamiarze, rozważają, jak ukryć pułapki; mówią: „Któż je dostrzeże?”. 7 Obmyślają nieprawość; szykują tajemne plany. Wnętrze i serces człowieka jest niezbadane! 8 Lecz Bóg ugodzi ich swymi strzałami, nagle odniosą ranya, 9 zawiodą ich własne języki. Zatrwożą się wszyscy, którzy to zobaczą, 10 i lękb ogarnie każdego człowiekac. Będą głosić dzieła Boże, zrozumieją Jego czyny. 11 Sprawiedliwy rozraduje się PANEMs, do Niego się ucieknie; chlubić się będą wszyscy prawego serca.

Ps 31,5

PSALM 64. Lamentacja jednostki ukazująca dwa akty historii psalmisty: błaganie o pomoc (ww. 2-7) i przyszłe wybawienie (ww. 8-11). Niewinnie prześladowany oszczerstwami psalmista szuka ucieczki u Boga. Chociaż wyznaje obowiązujące w ST prawo odwetu (Wj 21,23-25; Mt 5,38-42+), jednak jego zastosowanie pozostawia Bogu. Jest przekonany, że Bóg swymi strzałam (w. 8) i odpłaci wrogom za strzały ich słów (ww. 4.8-9a). Doznana obrona wzbudzi w wiernych wdzięczność i pragnienie uwielbienia Boga (ww. 9b-11). Psalm zachęca do moralnej i duchowej czystości, nawet w przeciwnościach. Sprawiedliwość Boża z pewnością zatryumfuje, choć to Bóg sam wybiera moment swojej ingerencji.

PSALM 64

1210

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1211

Psalm 65 Pieśń wdzięczności za Boże dary 1

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Pieśń. 2 Boże, Ciebie godzi się sławić hymnamia na Syjonieb i wypełniać złożone Ci śluby. 3 Wysłuchaj mojej modlitwy; do Ciebie przyjdzie każdy śmiertelnik. 4 Przytłaczają nas grzeszne czyny, lecz Ty je przebaczysz. 5 Szczęśliwy, kogo wybierasz i przyjmujesz, by przebywał w Twoich dziedzińcach. Nasycimy się dobrami Twego domu, Twojej świątynic. 6 Twoja sprawiedliwość jest cudowna! Wysłuchaj nas, Boże, nasz Zbawco, nadziejo wszystkich krańców ziemi i mórz dalekich. 7 Przepasany potęgą swoją siłą umacniasz góry. 8 Uciszasz ryk morskich fal, uspokajasz wrzenie narodów. 9 Na widok Twych znakówd bojaźń ogarnie mieszkańców ziemi odległych; Ty ucieszysz krainy Wschodu i Zachodu. 10 Nawiedziłeś i napoiłeś ziemię, obficie ją wzbogaciłeś. Boża rzekae jest pełna wody; wszystkim przygotowałeś pokarm. Oto jak przygotowujesz ziemię: 11 spulchniasz jej bruzdy, wyrównujesz skiby, użyźniasz ją obfitym deszczem, błogosławiszs zasiewy, by rosły. 12 Rok wieńczysz Twoimi plonami, tam gdzie przejdziesz, wzbudzasz świeżą zieleń. 13 Użyźniasz stepowe pastwiska, a wzgórza przepasujesz weselem. 14 Łąki odziewają się stadami, a doliny okrywają się zbożem. Wybuchają radosnym śpiewem.

a) sławić hymnami – użyta w oryg. fraza idiomatyczna pozwala również na inny przekład (sugerowany m.in. przez św. Hieronima): Dla Ciebie, Boże, milczenie w pokorze jest pochwałą. b) Syjon – zob. Ps 3,5+; 43,3+. c) świątyni – dosł. Twego świętego pałacu (Ps 5,8+). d) znaków – w języku biblijnym znakami są wszelkie przejawy Bożej obecności w świecie (np. „ślady” Boga w przyrodzie); w niektórych tekstach Biblii tak określa się cuda (np. Lb 14,22; J 6,2.26). e) Boża rzeka – zgodnie z ówczesnym poglądem na temat budowy świata były to zbiorniki wód ponad sklepieniem nieba, źródło deszczu na ziemi (Rdz 1,7; 7,11; Hi 38,25n; Ps 104,3). Zob. Ps 24,2+.

PSALM 65. Utwór dzieli się na dwie sceny, z których pierwsza ma miejsce podczas liturgii w świątyni (ww. 2-5). Druga (ww. 6-14) opisuje potężne działanie Boga w świecie, aby potem skupić się na dobrodziejstwach wyświadczonych ziemi Izraela. Jedność psalmu opiera się na przeciwstawieniu: Syjon – kosmos. Świątynia, miejsce liturgii przebłagalnej, stanowi jakby mikrokosmos. Lecz w ten kult Izraela została włączona cała przyroda – dzieło i własność Stwórcy. Psalm zachował swoją aktualność do dziś także jako modlitwa o dary ukryte w ziemi i o zażegnanie klęsk głodu. Ważniejsza jednak od prośby o deszcz użyźniający glebę jest modlitwa o to, aby z łona Syjonu-Kościoła, oczyszczonego Bożą łaską, nieustannie wytryskały zdroje ożywczych sakramentów.

1211

PSALM 65

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1212

Psalm 66 Liturgia dziękczynna a) ziemie – wszystkie ziemie (a więc i narody) są wezwane do wielbienia Boga. Zbawienie ma wymiar uniwersalny. b) Sela – zob. Ps. 3,3+. c) W wersetach 10-12 za pomocą różnych obrazów psalmista przedstawia doświadczenia, przez które Bóg przeprowadził Izraela.

1

Dyrygentowi. Pieśń. Psalm. Radośnie sławcie Boga, wszystkie ziemiea! 2 Wyśpiewujcie chwałęs Jego imienias, cześć Mu wspaniałą oddajcie! 3 Mówcie Bogu: „Jak potężne są dzieła Twoje! Ze względu na ogrom Twej potęgi będą Ci schlebiać wrogowie. 4 Niech cała ziemia Cię wielbi i niech Tobie śpiewa, niech opiewa Twoje imię, Najwyższy”. 5 Przyjdźcie, zobaczcie dzieła Boga, bojaźńs budzi to, co uczynił ludziom. 6 On zamienił morze w suchą ziemię; pieszo przeszli przez rzekę. Dlatego Nim się radujmy! 7 On w swej potędze panuje na wieki. Jego oczy strzegą narodów; buntownicy nie będą się wywyższać. 8 Wysławiajcie, narody, naszego Boga, rozgłaszajcie Jego chwałę. 9 On nas zachował przy życiu i nie pozwolił, by stało się nam coś złego. 10 Tak, wypróbowałeś nas, Boże, poddałeś nas próbie ognia, jak się próbuje srebro. 11 Dopuściłeś, byśmy wpadli w pułapkę, na grzbiet włożyłeś nam utrapienia. 12 Pozwoliłeś ludziom deptać nam po głowach, przeszliśmy przez ogień i wodę, lecz przyprowadziłeś nas na ucztęc. 13 Wejdę do Twego domus z ofiarą całopalnąs, wypełnię, co ślubowałem, 14 co wyraziły me wargi, co usta moje przyrzekły w ucisku.

b

Sela

Wj 14,21n; Joz 3

Sela

PSALM 66. Trzy części psalmu wskazują na kolejne sceny akcji liturgicznej: ogólnoświatową (ww. 1-8: ziemie, narody); wspólnotową (ww. 9-12: „my”) i osobistą (ww. 13-20: „ja”). Najważniejsza jest scena centralna. Zbawcze doświadczenie ludu skłania jednostkę (króla?) do modlitwy. Dziękczynienie, które składa Bogu, wypływa także z osobistego doświadczenia łaski przez psalmistę. I wspólnota, i jednostka stają się więc świadkami dobroci Boga, który wysłuchuje ludzi modlących się do Niego. Do dziękczynienia zostaje wezwany cały świat, który jest areną zbawczego działania Boga. Wspomniana niewola egipska jest obrazem wszystkich bolesnych prób, przez które przechodzą ludzie. Psalmista rozważa ją w kontekście Bożej opatrzności wyprowadzającej lud zwycięsko z każdej opresji (w. 12). Uwolnienie z niewoli (przejście przez Morze Czer wone i przez Jordan – w. 6) jest zapowiedzią każdego ocalenia: osobistego, politycznego czy duchowego. W chrześcijaństwie osobiste zbawienie jest udziałem w zbawieniu powszechnym, przyniesionym światu przez Chrystusa. Tylko On przeprowadzi nas ostatecznie przez ogień i wodę (w. 12). Ofiara dziękczynna (ww. 13-15) to Eucharystia, którą Kościół składa w imieniu wszystkich ludzi i całego stworzenia.

PSALM 66,1-14

1212

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1213

15

Złożę Ci tłuste całopalenia wraz z dymem tłuszczu baranów; ofiaruję Ci woły i kozły. 16 Przyjdźcie i słuchajcie wszyscy bojący się Boga, opowiem, co dla mnie uczynił. 17 Do Niego wołałem ustami moimi, wielbiłem Go moim językiem. 18 Gdybym w mym sercus planował coś złego, Pan by mnie nie wysłuchał. 19 A jednak Bóg mnie wysłuchał, przychylił się do mej głośnej modlitwy. 20 Niech będzie Bóg błogosławionys, bo nie odtrącił mojej modlitwy ani swej łaski mi nie odmówił!

1213

Sela

PSALM 66,15-20

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1214

Psalm 67 Pieśń dożynkowa a) oblicze – zob. Ps 4,7+; 13,2+. b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) Historia zbawienia narodu wybranego służy objawieniu się Boga wśród pogan. d) boją – zob. Ps 2,11+.

1

Dyrygentowi: na instrumenty strunowe. Psalm. Pieśń. Niech Bóg się zmiłuje nad nami i nas błogosławis, niech rozjaśni nad nami swe obliczea, 3 aby poznano na ziemi drogęs wskazaną przez Ciebie, Twoje zbawienie wśród wszystkich narodówc. 4 Niech wysławiają Cię ludy, Boże, niech wysławiają Cię wszystkie ludy! 5 Niech się narody cieszą i radują, bo Ty sądziszs ludy sprawiedliwie i kierujesz narodami na ziemi. 6 Niech wysławiają Cię ludy, Boże, niech wysławiają Cię wszystkie ludy! 7 Ziemia wydała swój owoc. Bóg, nasz Bóg nas błogosławi. 8 Niech nas Bóg błogosławi i niech się Go bojąd wszystkie krańce ziemi. 2

Lb 6,25

b

Sela

Sela

PSALM 67. Dziękczynienie za obfitość zbiorów jest właściwie modlitwą o to, by narody pogańskie, widząc błogosławieństwo, które spoczywa na Izraelu, uwielbiły prawdziwego Boga. Tę ideę psalmu zawiera refren (ww. 4.6), który dzieli utwór na trzy części (ww. 2n.5.7n). Bóg sądzi, czyli rządzi swoim ludem sprawiedliwie i towarzyszy mu swoją łaską (błogosławieństwem), której dowodem jest płodność ziemi. Dziękczynienie otwiera się więc na szerszy wymiar: cykle natury są częścią historii objawiania się Boga ludziom i zbawienia. Maryjna symbolika matki-ziemi prowadzi do Chrystusa: On jest najdojrzalszym „Owocem” ludzkości.

PSALM 67

1214

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1215

Psalm 68 Bóg zwycięskim Władcą a) sierot... wdów – Bóg jest opiekunem i obrońcą ludzi najbardziej skrzywdzonych i bezbronnych (Jdt 9,11; Ps 94,6; 146,7-9).

1

Lb 10,35

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Pieśń. 2 Bóg powstaje, a Jego wrogowie pierzchają, uciekają przed Jego obliczem nieprzyjaciele. 3 Jak dym, który się rozwiewa na wietrze, jak wosk, który się rozpływa w ogniu, tak giną bezbożnis przed Bogiem. 4 A sprawiedliwi cieszą się, weselą przed Bogiem i rozkoszują radością. 5 Śpiewajcie Bogu, grajcie Jego imienius, równajcie drogęs Temu, który przemierza stepy: „PANs” to Jego imię! Weselcie się w Jego obecności! 6 Ojcem dla sierot, dla wdówa opiekunem jest Bóg w swojej świętej siedzibie. 7 Bóg daje mieszkanie samotnym. On uwięzionych prowadzi ku szczęściu, lecz buntownicy zostaną na jałowej ziemi. 8 Boże, gdy wyruszałeś przed swym ludems, gdy przechodziłeś przez pustynię, 9 ziemia drżała i niebiosa ociekały deszczem przed obliczem Boga ze Synajuc, przed obliczem Boga Izraelas. 10 Szczodrze deszczemd obdarzyłeś, Boże, i orzeźwiłeś swoje znękane dziedzictwo. 11 Twoje stworzenia będą tam mieszkać; w swej dobroci zatroszczyłeś się o ubogiego, Bożee! 12 Pan wypowiedział słowo do licznego zastępu głoszących dobrą nowinę. 13 Zbrojni królowie uciekają w popłochu, a pani domuf rozdziela łupy. 14 Czy chcecie zasnąć wśród zagród? Skrzydła gołębie pokryte srebrem, a wszystkie pióra mienią się złotemg. 15 Gdy Wszechmocny rozproszył tam królów, jakby śniegh biały pokrył Góry Mrocznei. 16 Góry Baszanu to góry potężne, góry Baszanu mają wiele szczytów.

b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) ze Synaju – aluzja do objawienia Boga na Synaju (Wj 19,16). Góra Synaj (nazywana też Horebem) była pierwszym miejscem teofanii (objawienia) Boga dla Mojżesza i Izraela, tam też zostały nadane Dekalog i Prawo. d) deszczem – Septuaginta (LXX) interpretuje alegorycznie, jako dar Prawa podarowanego Izraelitom przez Boga na Synaju (Pwt 32,2). e) Wersety 8-11 zawierają aluzję do wyjścia Izraelitów z Egiptu i kroczenia przez pustynię, kiedy to Bóg wędrował w obłoku lub słupie ognia przed swoim ludem (np. Wj 13,21; Lb 14,14). Dobroć Boga objawiała się wtedy przez dary manny, przepiórek, wody ze skały i wreszcie w wejściu do Ziemi Obiecanej.

b

Sela

f) pani domu – wspólnota żydowska, która odniosła zwycięstwo nad wrogami i zdobyła bogate łupy. Aluzja do zwycięstw w okresie podboju ziemi Kanaan przez Izraelitów (Joz, Sdz 1 – 3). g) Gołąb był symbolem Izraela (np. Oz 7,11; 11,11); jego ozdobami były zdobyte w walce bogactwa (Joz 22,8; Sdz 8,24). h) jakby śnieg – aluzja do zburzenia Sychem przez Abimeleka, który posypał jego ruiny solą (Sdz 9,42-49) na znak trwałego zwycięstwa i oczyszczenia z winy za przelaną krew. i) Góry Mroczne – zalesione wzgórza w pobliżu Sychem (Sdz 9,48).

PSALM 68. Psalm odzwierciedla etapy historii zbawienia Izraela, lecz także otwiera się ku perspektywie uniwersalnej. Początek psalmu przedstawia Boga jadącego przez pustynię (w. 5); część środkowa (w. 18) mówi o Jego tajemniczej obecności na Synaju w otoczeniu rydwanów; wreszcie w zakończeniu (ww. 33) Bóg wszechświata przemierza sfery niebieskie. Tym trzem etapom „podróży” Boga przez wszechświat odpowiadają trzy fazy historii zbawienia: przeszłość (Synaj), teraźniejszość (Syjon) i przyszłość (zjednoczenie świata pod władzą Boga). W lekturze chrześcijańskiej łatwo dostrzec tu tajemnicę paschalną Chrystusa. Już w sensie dosłownym psalm ukazuje stopniowe pogłębienie tematu świętej góry: Synaj, miejsce objawienia Boga Izraela, musi ustąpić przed niewielkim Syjonem, gdzie stanie świątynia jerozolimska. Jeszcze pokorniejszą górą jest Golgota, małe wzniesienie poza murami miasta, miejsce egzekucji Chrystusa, które przemieni się w centrum świata.

1215

PSALM 68,1-16

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) górę, gdzie Bóg zechciał zamieszkać – chociaż wzniesienie Syjon w Jerozolimie jest niewielkie, swoją godnością przewyższa wysokie góry, gdyż jest miejscem zamieszkania Boga (np. Ps 9,12; Iz 2,2). b) Aluzja do zwycięstw w czasach królewskich (np. 2Sm 5,6nn; 1Krl 21,23n). W Ef 4,8 Paweł Apostoł odnosi ten fragment do Wniebowstąpienia Jezusa. c) Obraz Boga-Zwycięzcy, który w otoczeniu wojska przybywa do miejsca swojego zamieszkania. Aluzja do wprowadzenia Arki Przymierza do świątyni (2Sm 6,12nn). d) W wersetach 20-24 psalmista czyni aluzję do zwycięstw odniesionych w czasach obu królestw, które ukazują potężne panowanie Boga nad swoim ludem. e) W wersetach 25-28 psalmista opisuje uroczystą procesję, w której Bóg jako Król wstępuje do świątyni. Otoczony jest swoimi czcicielami spośród dwunastu plemion, z których wymieniono tu cztery. Orszak przypomina wspominane już wprowadzenie Arki Przymierza do świątyni (w. 18; por. 2Sm 6,12nn). f) dzikie bestie w zaroślach – chodzi o Egipt z poddanymi sobie narodami. g) Możliwy inny przekład: Niech się płaszczą ci, którzy lubują się w srebrze. Septuaginta, grecki przekład ST widzi tu Izraela doświadczonego przez Boga.

PSALM 68,17-36

Page 1216

17

Czemu zazdrośnie patrzycie, góry o wielu szczytach, na górę, gdzie Bóg zechciał zamieszkaća, gdzie PAN mieszka na wieki? 18 Rydwanów Bożych niezliczone krocie, oto Pan przybywa ze Synaju do świątynis. 19 Wstąpiłeś na wysokości, wziąłeś do niewoli jeńców, przyjąłeś w darze ludzib. Nawet buntownicy mogą tam mieszkać, PANIE Bożec. 20 Każdego dnia niech będzie Pan błogosławionys. Niech nam Bóg udzieli zbawienia! 21 Bóg nasz jest Bogiem, który wyzwala; do Pana BOGA należą bramy śmierci. 22 Bóg roztrzaska głowy swoich wrogów, włochate czaszki tych, co trwają w grzechus. 23 Rzekł Pan: „Spędzę ich z Baszanu, sprowadzę ku morskiej głębinie. 24 Niech twoja stopa we krwis brodzi, a twoje psy rozszarpią twych wrogówd”. 25 Oto widać Twoje wejście, Boże, wejście mego Boga i Króla do świątyni. 26 Z przodu idą śpiewacy, a z tyłu grający, w środku dziewczęta z bębenkami. 27 Na zgromadzeniachs wysławiajcie Boga, PANA – gdzie zbiera się Izrael. 28 Idzie przed nimi Beniamin, najmłodszy; książęta Judys ze swymi hufcami; książęta Zabulona, książęta Neftalegoe. 29 Boże, okaż swą potęgę! Umocnij, Boże, to, czegoś dla nas dokonał! 30 Ze względu na Twą świątynię w Jeruzalems niech królowie złożą Ci dary! 31 Skarć dzikie bestie w zaroślachf, stado byków z cielcami narodów. Rozprosz ludy, które pragną wojen! Z Patros przybędą doświadczeni jak srebrog, 32 z Egiptu przybędą posłowie, Kusz wzniesie swe ręce ku Bogu. 33 Królestwa ziemi, śpiewajcie Bogu, grajcie Panu naszemu, 34 Temu, który przemierza odwieczne niebiosa! Oto wydaje swój głos s, potężne wołanie: 35 „Uznajcie potęgę Boga!”. Jego wspaniałość nad Izraelem, a Jego potęga sięga obłoków. 36 Przedziwny jest Bóg w swej świątyni. Bóg Izraela udziela mocy i siły ludowi. Niech będzie Bóg błogosławiony!

Sela

Ps 58,11

Sela

1216

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1217

Psalm 69 Skarga niewinnego 1

J 15,25

Dyrygentowi: na melodię „Szoszannim” a. Dawida. 2 Ratuj mnie, Boże, bo woda sięga mi aż po szyję. 3 Ugrzęzłem w głębokim błocie i nie mam oparcia. Znalazłem się na głębinie i prąd wody mnie porywa. 4 Zmęczyłem się krzykiem, ochrypło me gardło, oczy mi się zaćmiły od czekania na mojego Boga. 5 Liczniejsi od włosów na mej głowie są ci, co mnie nienawidzą bez powodu. Umocnili się moi wrogowie, którzy niesprawiedliwie mnie dręczą. Czy mam zapłacić za to, czego nie zabrałem? 6 Boże, Ty znasz moją głupotę, a moje winy nie są ukryte przed Tobą. 7 Niech się nie wstydzą z mego powodu ci, którzy ufają Tobie, Panie, BOŻE Zastępóws! Niech nie rumienią się z mego powodu ci, którzy szukają Ciebie, Boże Izraelas! 8 Bo ze względu na Ciebie znoszę szyderstwa, hańba twarz mi okrywa. 9 Stałem się obcy dla braci, nie chcą mnie znać synowie mej matki. 10 Bo gorliwość o Twój doms mnie pochłania i spadły na mnie zniewagi znieważających Ciebie. 11 Płakałem i pościłem, a spotkały mnie za to zniewagi. 12 Założyłem wór pokutnyb jako ubranie i stałem się dla nich pośmiewiskiem. 13 Szydzą ze mnie siedzący w bramie i o mnie śpiewają pijacy. 14 A ja modlę się do Ciebie, PANIEs, w czasie zmiłowania, o Boże! Wysłuchaj mnie w ogromie swego miłosierdzias, w Twej zbawczej wierności! 15 Wyciągnij mnie z błota, bym nie ugrzązł; ocal mnie od tych, co mnie nienawidzą; wydobądź z wód głębokich.

a) Szoszannim – zob. Ps 45,1+. b) wór pokutny – stały element publicznej pokuty; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty.

PSALM 69. Pierwsza część utworu (ww. 2-22) to lamentacja sługi Bożego, który mimo swojej gorliwości i prawości został niesłusznie oskarżony o kradzież. Osobisty dramat psalmisty splata się z dramatem zbawczym jego narodu i całego świata. Druga część (ww. 23-37) jest wyznaniem niewzruszonej ufności Bogu. Oczekiwane zbawienie zaczyna się spełniać, zarówno wobec niewinnie cierpiącego psalmisty, jak i wobec nędzarzy Judy. Przygotowano dla nich dziękczynną ucztę duchową, w której będą uczestniczyć niebiosa i ziemia. W cierpiącym słudze z Psalmu 69, z którym może się utożsamić każdy cierpiący chrześcijanin, odnaleźć można podobieństwo do bohatera Psalmu 22 i pieśni w Iz 53. Lektura chrześcijańska psalmu pozwala odnieść część złorzeczącą (ww. 23-29) do tajemnicy Męki Chrystusa (por. w. 22 i Mk 15,36; J 19,29). Grzeszników, którzy ufają Bogu, wydobywa On z wód głębokich popełnionych nieprawości. To piękny obraz darmowej łaski. Psalm 69 jest często cytowany w NT (np. J 2,17; 15,25; Rz 15,3; 11,9).

1217

PSALM 69,1-15

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) gniewu – zob. Ps 2,5+. b) z księgi żyjących – motyw księgi pojawia się w kilku psalmach. Symbolizuje ona wiedzę Boga na temat życia każdego człowieka, a zapisanie w niej gwarantowało wieczną nagrodę (Ps 139,16+; por. Ap 3,5+). c) W wersetach 23-29 psalmista wypowiada złorzeczenia pod adresem swoich wrogów i wylicza nieszczęścia, które mają ich spotkać. Zob. Ps 12,4+. d) ubodzy – zob. Ps 34,7+.

PSALM 69,16-37

Page 1218

16

Niech mnie nie zatopią wzburzone wody i nie pochłonie mnie głębina; niech odmęt nie zamknie nade mną swej paszczy! 17 Wysłuchaj mnie, PANIE, bo słodka jest Twa łaska. Spójrz na mnie w ogromie Twego miłosierdzia. 18 Nie odwracaj oblicza od sługi swego, prędko mnie wysłuchaj, bo cierpię udrękę. 19 Zbliż się do mnie i wybaw, ocal mnie na przekór mym wrogom. 20 Ty znasz moją hańbę, wstyd i poniżenie; w Twojej mocy są wszyscy, co mnie znieważają. 21 Jestem złamany na duchu i z sił opadłem. Czekałem na współczucie, lecz bezskutecznie, na pociechę, ale jej nie znalazłem. 22 Dodali żółci do mego pokarmu, poili mnie octem, gdy byłem spragniony. 23 Niech stół ich stanie się dla nich zasadzką, a uczta ofiarna pułapką. 24 Niech zaćmią się ich oczy, aby nie widzieli, a grzbiet ich zawsze trzymaj pochylony. 25 Wylej na nich swoje zagniewanie, żar Twego gniewua niechaj ich dosięgnie! 26 Niech ich dom opustoszeje, by nie miał kto mieszkać w ich namiotach. 27 Bo prześladują tego, którego uderzyłeś, i naśmiewają się z tego, którego zraniłeś. 28 Pozwól im mnożyć grzechy s, by nie weszli do Twej sprawiedliwości. 29 Niech będą wymazani z księgi żyjącychb, by nie byli zapisani razem z prawymic. 30 Ja zaś jestem ubogi i zbolały, niech mnie podźwignie, Boże, Twoje zbawienie. 31 Będę chwalił pieśnią imięs Boga, wysławiał Go dziękczynieniem. 32 Gdyż to milsze jest PANU od młodego cielca, co ma już rogi i racice. 33 Niech patrzą ubodzyd i niech się radują! Niech ożyją sercas chcących poznać wolę Boga! 34 Gdyż PAN wysłuchał nędzarzy, nie wzgardził swoimi, co byli w niewoli. 35 Niech Go wielbią niebiosa i ziemia, morze i wszystko, co w nich się porusza. 36 Bo Bóg wybawi Syjons; odbuduje miasta Judys. Osiądą w nich i wezmą je w posiadanie; 37 otrzymają je potomkowie sług Jego; miłujący Jego imię znajdą tam mieszkanie. 1218

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1219

Psalm 70 Prośba o pomoc Bożą 1

Dyrygentowi. Dawida. Ku przypomnieniu. 2 Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu! PANIEs, pospiesz ku ratunkowi memu! 3 Niech się zawstydzą i okryją hańbą ci, co czyhają na moje życie. Niech się odwrócą zawstydzeni ci, co pragną mojej zguby! 4 Niech się cofną i wstydem okryją ci, którzy mi mówią: „Dobrze mu tak, dobrze!”. 5 Niechaj się cieszą i radują Tobą wszyscy, co Ciebie szukają! Niech zawsze mówią: „Bóg jest wielki!” ci, którzy pragną Twojej pomocy. 6 Ja zaś jestem ubogia i nędzny; Boże, pospiesz mi z pomocą! Ty jesteś moim wspomożycielem i wybawcą; PANIE, nie zwlekaj!

a) ubogi – zob. Ps 34,7+.

PSALM 70. Lamentacja psalmisty, który znalazł się w wielkim niebezpieczeństwie i prosi Boga o szybką inter wencję: o zawstydzenie dla wrogów (ww. 3n) i o szczęście dla wiernych Bogu (w. 5). Wyrażona tu prośba o zbawienie z powodu swej ogólności może stać się modlitwą chrześcijanina w każdej potrzebie. Pierwszymi słowami tego psalmu Kościół rozpoczyna poszczególne części modlitwy brewiarzowej, czyli Liturgii Godzin. Treść psalmu, z drobnymi różnicami, pokrywa się z Ps 40,14-18.

1219

PSALM 70

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1220

Psalm 71 Bóg ucieczką w starości a) sprawiedliwości – zob. Ps 15,2+. b) nakłoń ku mnie ucha – w znaczeniu: pospiesz się z ratunkiem, wysłuchaj mnie uważnie. W odniesieniu do Boga jest to antropomorfizm (Ps 2,4+.5+). c) opoką – czyli skałą (Ps 18,3+). d) zadziwiającym znakiem – człowiek wierzący i pokładający ufność w Bogu staje się znakiem sprzeciwu, który zadziwia albo szokuje (Iz 8,18; Łk 2,34; 1Kor 4,9). e) Pamięć w ST jest istotnym elementem wiary. Wierzący pamięta, co Bóg uczynił w jego życiu, i dlatego może przetrwać obecną chwilę, nawet gdy wydaje mu się, że Bóg go porzucił.

1

s

PANIE , do Ciebie się uciekam, niech nigdy nie doznam wstydu. 2 W Twojej sprawiedliwościa wyrwij mnie i ocal, nakłoń ku mnie uchab i wybaw mnie! 3 Bądź dla mnie skałą schronienia, domem ucieczki, abyś mnie wybawił! Bo Ty jesteś moją opokąc i twierdzą. 4 Boże mój, wyrwij mnie z mocy bezbożnegos, z ręki występnego i ciemiężyciela. 5 Gdyż Ty jesteś nadzieją moją, Panie, BOŻE, ucieczko moja od młodości. 6 Od łona matki opieram się na Tobie, już w jej wnętrznościach byłeś mym obrońcą. Ciebie zawsze uwielbiam. 7 Dla wielu stałem się jakby zadziwiającym znakiemd, lecz Ty jesteś moim bezpiecznym schronieniem. 8 Niechaj uwielbienie wypełni me usta, abym codziennie opiewał Twą chwałęs. 9 Nie opuszczaj mnie w czas starości, gdy osłabnie ma siła, Ty mnie nie porzucaj! 10 Bo zmówili się przeciw mnie wrogowie, ci, co czyhają na me życie, wspólnie się naradzali, 11 mówiąc: „Bóg go opuścił, ścigajcie go i schwyćcie, bo nie ma dla niego wybawcy!”. 12 Boże, nie oddalaj się ode mnie, Boże mój, wejrzyj ku wspomożeniu memu! 13 Niech się zawstydzą i znikną ci, co mnie oskarżają. Niech się okryją hańbą i wstydem, którzy pragną mej zguby! 14 Ale ja zawsze będę Ci ufał i nie przestanę Ciebie uwielbiać! 15 Moje usta będą głosić Twą sprawiedliwość, cały dzień Twoje zbawienie, bo nawet nie znam jego miary! 16 Będę powracał do wielkich dzieł Pana BOGA; będę wspominał tylko Twoją sprawiedliwośće.

Ps 17,6; Ps 31,3

PSALM 71. Tę lamentację jednostki, złożoną z dwóch części o równoległych obrazach (ww. 1-13.14-24), często nazywa się „modlitwą starca”. W czasach psalmisty za starca uważano już człowieka pięćdziesięcioletniego! Psalm jest pomocą w refleksji nad przemijaniem i pomaga zaakceptować naturalny proces starzenia się. Dla osób młodych to szkoła solidarności z wcześniejszym pokoleniem: uczy szacunku i postawy dobrego pasterza, który nosi na rękach owce słabe i chore. Zbyt często za pięknym określeniem „złota jesień” ukrywamy lęk przed starością. Trzeba więc przywrócić dojrzałemu wiekowi jego godność i ponownie odkryć jego wartość. Osoby dojrzałe ze swoim doświadczeniem obecności Boga w różnych okolicznościach życia stają się świadkami wierności i niezawodności Boga (ww. 8. 14-18.22-24). Młodzi z wielką korzyścią mogą czerpać z tego bogactwa.

PSALM 71,1-17

1220

23_Ps:23_Ps

9/3/08

17

3:03 PM

Page 1221

Boże, pouczałeś mnie od młodości i dotąd głoszę Twoje cudas. 18 Lecz i w starości, w wieku sędziwym, nie opuszczaj mnie, Boże, bym mógł opowiadać o mocy Twojej, całemu przyszłemu pokoleniu o Twej potędze. 19 Tak wzniosła jest Boże sprawiedliwość Twoja! Ty dokonałeś wielkich rzeczy, Boże, któż podobny do Ciebie? 20 Wiele trudnych utrapień na mnie zesłałeś, lecz zawsze przywracałeś mi życie, więc z głębi ziemia znowu mnie wydobędziesz. 21 Przymnóż mi szacunku i znowu mnie pociesz. 22 A ja wielbić będę na lirze Twoją wierność, Boże, psalm Ci zagram na cytrze, Święty Izraelas! 23 Zaśpiewam dla Ciebie radosnymi wargami, i całym sobą, bo mnie odkupiłeś. 24 Także i język mój codziennie będzie głosił Twoją sprawiedliwość, gdyż się zawstydzą i doznają hańby którzy pragną mej zguby.

1221

a) z głębi ziemi – być może chodzi o krainę umarłych (Ps 49,15+). Psalmista mówi o sobie jak o zmarłym. Jest to przesadnia (Ps 5,10+) opisująca powagę zagrożenia, w jakim się znalazł.

PSALM 71,18-24

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1222

Psalm 72 Królestwo Mesjasza a) sprawiedliwości – zob. Ps 15,2+. b) Tarszisz, Szeba – precyzyjna identyfikacja tych krajów nie jest możliwa. Królestwo Saby znajdowało się w południowo-zachodniej części Arabii (1Krl 10,1-10). c) W wersetach 8-11 psalmista mówi o uniwersalnej władzy króla (Mesjasza). d) W wersetach 12-14 opisano władcę idealnego. Słowa te można rozumieć dosłownie lub w formie życzenia.

1

Dla Salomona. Boże, przekaż Twą władzę królowi, naucz go Twojej sprawiedliwościa, 2 aby sądził luds Twój sprawiedliwie i godziwie Twoich ubogich. 3 Niech góry przyniosą Jego ludowi pokójs, a pagórki sprawiedliwość. 4 On obroni ubogich spośród ludu, ocali synów nędzarzy, a poniży ciemiężyciela. 5 Trwać będzie długo jak słońce, dłużej niż księżyc – z pokolenia na pokolenie. 6 Spadnie jak deszcz na murawę, jak krople deszczu padające na ziemię. 7 Za dni Jego zakwitnie sprawiedliwość i pełnia pokoju, póki nie braknie księżyca. 8 Będzie panował od morza do morza, od rzeki aż po krańce ziemi. 9 Mieszkańcy pustyni przed nim upadną, Jego wrogowie będą proch lizali. 10 Królowie Tarszisz i wysp złożą daninę, królowie Szeby i Saby przyniosą daryb. 11 Będą mu bić pokłony wszyscy królowie, wszystkie narody będą mu służyłyc. 12 Bo on z rąk możnego wybawił biedaka i nędzarza, który nie miał obrońcy. 13 On oszczędzi biednego i ubogiego, ocali życie ubogim. 14 Obroni ich przed krzywdą i przemocą, gdyż cenna jest krews ich dla niegod. 15 Niechaj więc żyje i otrzyma złoto ze Szeby; niech się modlą za niego i nieustannie go błogosławiąs: 16 „Niech zboże obrodzi na ziemi, niech się rozplenia jak trawa na ziemi, niech zaszumią kłosy na wzgórzach jak lasy Libanu.

1Krl 3,9

Ps 89,37n

PSALM 72. Dwuczęściowa modlitwa (ww. 1-11.12-17) o błogosławieństwo dla króla. Krótkie błaganie (w. 1) przechodzi w szereg życzeń, wyrażonych w stylu dworskim. Psalmista kieruje do Boga prośbę o to, by udzielił królowi mocy sprawiedliwego rządzenia poddanymi oraz umiejętności troski o uciśnionych i potrzebujących. Bóg jest dawcą charyzmatu rządzenia (Rz 13,1-5; 1P 2,13.17). Psalm jest zachętą do modlitwy za rządzących. Trudno określić czas i miejsce powstania tej modlitwy, zadedykowanej Salomonowi. Po przesiedleniu babilońskim wspólnota Izraela dostrzegała w niej zapowiedź Mesjasza. Liturgia chrześcijańska nawiązuje do tych oczekiwań, odnosząc wersety 9-11 i 15 do hołdu złożonego małemu Jezusowi przez mędrców (Mt 2,1-12). W świetle NT psalm nabiera sensu pełniejszego. Chrystus Król, który przed Paschą nakarmił głodnych chlebem (J 6,3-15), zacznie „trzeciego dnia” napełniać ziemię obfitością swych darów. W Eucharystii Jezus uczyni sam siebie pokarmem jednoczącym cały świat.

PSALM 72,1-16

1222

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1223

17

Niech jego imięa trwa na wieki, dłużej niż słońce niech trwa jego imię. Jego błogosławieństwa niech życzą sobie wszystkie ludy ziemi i wszystkie narody niech go zwą szczęśliwym”b. 18 Błogosławiony PANs Bóg, Bóg Izraelas, który sam czyni cudas. 19 Błogosławione na wieki Jego chwalebne imię! Niech ziemia cała będzie pełna Jego chwałys! Amens! Niech tak będziec! 20

a) imię – tu taj w zna cze niu: sława (Ps 5,12+). b) Cały werset nawiązuje do błogosławieństwa, które otrzymał Abraham i jego potomstwo (Rdz 12,3; 18,18; 28,14). c) Formuła pochwalna (doksologia), która kończy drugą część Psałterza (zob. Wprowadzenie). Użycie słowa Amen wskazuje na zastosowanie psalmu w liturgii.

Skończyły się hymny Dawida, syna Jessego.

1223

PSALM 72,17-20

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1224

KSIĘGA TRZECIA Psalm 73 a) Asaf – zob. Ps 50,1+.

Złudne szczęście bezbożnych

b) obmywałem ręce – zob. Ps 26,6+. 1

a

Psalm Asafa . Jak dobry jest Bóg dla prawych, dla ludzi czystegos sercas! 2 A moje nogi niemal się potknęły, prawie że zachwiały się moje stopy. 3 Bo zazdrościłem pyszałkom, widząc pomyślność bezbożnychs. 4 Oni niczym się nie przejmują, ich ciałos jest zdrowe i jędrne. 5 Nie uczestniczą w ludzkich znojach, nie cierpią razem z ludźmi. 6 Dlatego okryli się pychą, odziali się przemocą jak szatą. 7 W ich tłuszczu lęgnie się nieprawość, w ich sercach rodzą się złe myśli. 8 Myślą i mówią złośliwie, wyniośle głoszą nieprawość. 9 Otwierają usta przeciw niebu, kalają ziemię językiem. 10 Także luds Boży zwraca się do nich, pijąc obficie ich wodę. 11 Mówią: „Czy Bóg może to zauważyć? Czy Najwyższy ma wiedzę?”. 12 Przecież to bezbożni, a im się powodzi, i na tym świecie zdobyli bogactwo! 13 Czyż na darmo zachowałem czyste serce i obmywałem ręceb na znak niewinności? 14 Bo przecież w dzień cierpię katusze, każdego rana jestem doświadczany. 15 Gdybym zamierzał postąpić podobnie, zdradziłbym lud Twoich synów! 16 Próbowałem to pojąć, lecz było to dla mnie zbyt trudne, 17 póki nie wszedłem do świątynis Bożej i nie zrozumiałem, jaki jest ich koniec.

Pwt 21,6; Mt 27,24

PSALM 73. Kryteria literackie pozwalają podzielić psalm na trzy części (ww. 1-12.13-17.18-28), które wyznaczają kolejne etapy historii. Najpierw autor maluje pomyślność bezbożnych, która była dla niego zgorszeniem. Następnie przybywa on do świątyni, aby tam otrzymać zrozumienie rzeczy ostatecznych (w. 17): oto bezbożni będą wyniszczeni, a sprawiedliwi zostaną przygarnięci przez Boga na wieki. Lektura chrześcijańska poszerza horyzonty utworu o perspektywę eschatologiczną. W świetle NT teologia psalmisty otwiera się na myśl o tym, że Boża odpłata, która czeka bezbożnego i sprawiedliwego, nie musi mieć miejsca za życia człowieka (Łk 16,19-31). Świątynie zaś, w których mieszka Bóg, zawsze ułatwiają spotkanie z Nim. Psalmista, który reprezentuje wszystkich wierzących, właśnie w świątyni otrzymał zrozumienie rzeczy przyszłych. Kryzysy ludzkiej egzystencji są próbą wiary, która oczyszczana wzrasta i umacnia się.

PSALM 73,1-17

1224

23_Ps:23_Ps

9/3/08

18

3:03 PM

Page 1225

Doprawdy na śliskim gruncie ich stawiasz i spychasz ich ku zagładzie. 19 Jakże szybko obrócą się w nicość, przepadną strawieni przerażeniem. 20 Znikają jak sen po przebudzeniu, bo Ty, Panies, gardzisz ich widokiem. 21 Gdy gorycz miałem w sercu i dręczyło mnie sumieniea, 22 byłem głupi i nic nie rozumiałem, byłem jak zwierzę przed Tobą. 23 Lecz ja jestem zawsze przy Tobie; Ty mnie ująłeś za rękę. 24 Prowadzisz mnie zgodnie z Twym zamysłem, a w końcu przyjmiesz mnie do chwałys. 25 Kogo mam w niebie? Gdy jestem z Tobą, nie cieszy mnie ziemia. 26 Chociaż niszczeje ciało i serce, Bóg jest skałą mego serca i moim dziedzictwem na wieki. 27 Bo zginą ci, którzy oddalają się od Ciebie, wytracisz każdego, kto Cię zdradza! 28 Moim dobrem jest być blisko Boga. W Panu BOGU uczyniłem sobie schronienie, by opowiadać wszystkie dzieła Twoje.

1225

a) sumienie – zob. Ps 7,10+.

PSALM 73,18-28

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1226

Psalm 74 Na gruzach świątyni a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Asaf – zob. Ps 50,1+. c) Syjon – zob. Ps 3,5+. d) mieszkanie Twojego imienia – świątynia jest specjalnym miejscem, gdzie zamieszkuje chwała Boża, czyli Jego imię (Ps 5,12+). e) znaków – czyli śladów Bożej obecności (Ps 65,9+). f) imienia – czyli osoby Boga (Ps 20,2+). g) cofasz... rękę – znak odjęcia błogosławieństwa przez Boga. Wyciągnięta ręka była znakiem Jego przychylności i hojności (por. Ps 98,1+). h) smoków – ślad starodawnych wierzeń w mityczne potwory żyjące w morzach. Być może były to istniejące zwierzęta, budzące trwogę ze względu na swój niepospolity wygląd i rozmiary. i) Lewiatan – mityczny potwór morski. j) morskim potworom – grecki przekład ST (LXX) w tym miejscu mówi o ludach Etiopii.

1

a

b

Pouczenie Asafa . Boże, dlaczego odrzuciłeś nas na zawsze? Czy gniewems płoniesz przeciw owcom Twego pastwiska? 2 Wspomnij o Twojej społeczności, którą posiadłeś od początku; o szczepie dziedzicznym, który nabyłeś, o górze Syjonc, na której zamieszkałeś. 3 Podnieś swą rękę przeciw ciągłym zuchwalstwom, jakich się dopuszcza wróg w świątynis Twojej! 4 Zawyli Twoi wrogowie pośrodku Twojej świątyni; zatknęli tu swoje godła. 5 Widać, jak się podnoszą w górę siekiery jak w leśnej gęstwinie. 6 Porąbali bramy świątyni, zniszczyli je zupełnie toporem i łomem. 7 Ogniem spalili Twoje święte miejsces, zuchwale zburzyli mieszkanies Twojego imieniad. 8 Mówili sobie: „Zniszczmy go od razu! Spalmy całe to miejsce święte na ziemi!”. 9 Nie widzimy już znakówe, nie ma już prorokas, który by pouczył. 10 Boże, dokądże wróg będzie urągał, czy przeciwnik nie przestanie znieważać Twego imieniaf? 11 Czemu cofasz swą rękęg? Jak długo będziesz trzymał nas w niepewności? 12 Ty jednak, Boże, jesteś moim Królem od wieków. Okazujesz pomoc pośrodku tej ziemi. 13 Ty w swej potędze władasz morzem, miażdżysz łby smokówh na wodach.

PSALM 74. Lamentacja składa się z trzech obrazów klęski narodu izraelskiego (ww. 4-9.10-17.18-21), spiętych klamrą (ww. 1-4.22n). W części centralnej znajduje się hymn ku czci Boga jako Króla i Zbawcy (ww. 12-17). Tematem całej lamentacji jest skarga nad spaloną świątynią jerozolimską. Była ona uważana za centrum świata, zburzenie jej jest więc powrotem do pier wotnego chaosu. Do tych symboli odwołuje się modlitwa psalmu. Na początku czasu Bóg wywiódł światło z ciemności; podobnie na początku dziejów wyprowadził Izraela z Egiptu, aby zawrzeć z nim przymierze (ww. 2.20). Także i teraz tylko On może wywieść swój lud z pożogi wojennej i stworzyć nowy ład. Ten, który niegdyś pokonał potwory morskie, i teraz nie wyda swoich wyznawców na żer bestiom. Psalm odnosi się do wydarzeń historycznych, którymi mógł być najazd Nabuchodonozora w 586 r. przed Chr. albo Antiocha IV w 167 r. przed Chr. Lamentacja kryje w sobie głęboką treść o tajemnicy Chrystusa i Kościoła. Prawdziwą świątynią jest ciało Chrystusa (J 2,21). Podobnie jak zniszczono pierwszą świątynię z kamienia, tak ciągle czyni się z nową świątynią, przybytkiem imienia Bożego. W obu przypadkach odpowiedzią na wrzawę szyderców jest milczenie Boga (Mt 27,45). Pytanie psalmisty (ww. 10n) jest zapowiedzią zgorszenia krzyża: Dlaczego Bóg bezczynnie patrzy na śmierć swego Syna? Okrzyk Izraela: Powstań, Panie! (w. 22) znajdzie odpowiedź dopiero w poranek paschalny. Chrystus, powstając z martwych, wzniesie wieczny przybytek Boga z ludźmi (Ap 21,3). Treść psalmu można odnieść także do sytuacji Kościoła, który ciągle poddawany jest różnym atakom. W dramatycznych momentach historii Kościół może odwoływać się do nadziei płynącej z rozpamiętywania wielkich dzieł Bożych (ww. 2.18n.22n).

PSALM 74,1-14

1226

23_Ps:23_Ps

9/3/08

14

3:03 PM

Page 1227

Ty starłeś łby Lewiatanai, dałeś je na żer morskim potworomj. 15 Ty otwarłeś drogę źródłom i potokom, wysuszyłeś rzeki nieustannie płynące. 16 Twój jest dzień i noc jest Twoja, Ty utwierdziłeś słońce i księżyc. 17 Ty wyznaczyłeś wszystkie granice krain, lato i wiosnę Ty stworzyłeś. 18 Pamiętaj o tym: nieprzyjaciel znieważa PANAs, lud głupi lży Twoje imięa! 19 Nie wydawaj bestiom wyznawców Twoich, nie zapominaj do końca o życiu Twych ubogich! 20 Zważ na Twoje przymierzes, bo kryjówki ziemi stały się miejscem przemocy! 21 Niech udręczony wraca ze wstydem, niech ubogi i nędzarz chwalą Twoje imię. 22 Powstań, Boże, rozsądź swoją sprawę! Pamiętaj o zniewagach, jakie stale wyrządza Ci głupiec! 23 Nie zapominaj krzyku Twych przeciwników ani zgiełku tych, co wciąż przeciw tobie powstają!

1227

a) Psalmista przypomina Bogu („poucza Go”), że wszelka wrogość przeciwko Jego ludowi jest wrogością przeciwko Niemu samemu (Ps 10,4+).

PSALM 74,15-23

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1228

Psalm 75 Ostateczny sąd Boży a) Al taszchet – hebr. ‘nie niszcz’. b) Asaf – zob. Ps 50,1+. c) Sela – zob. Ps 3,3+. d) Bóg nie ma względu na osoby i sam decyduje o czyjejś nagrodzie lub karze. Decyzje Boga są suwerenne i jedyne w swoim rodzaju. e) kielich – tutaj obraz gniewu Bożego i kary (Ps 2,5+; por. Mt 20,22+). f) siły – dosł. róg, który w Piśmie Świętym jest symbolem siły.

1

Dyrygentowi: na melodię „Al taszchet” a. Psalm Asafab. Pieśń. 2 Sławimy Cię, Boże, sławimy Twe imięs, bo jest bliskie! Opowiemy o Twoich cudachs. 3 „Gdy wyznaczę porę, sam będę sądziłs sprawiedliwie! 4 Choćby zachwiała się ziemia ze swymi mieszkańcami, c to jednak Ja umocnię jej kolumny. Sela 5 Mówię do pyszałków: «Nie bądźcie pyszni!» i do bezbożnychs: «Nie bądźcie pewni siebie! 6 Nie podnoście wyniośle swojego czoła, nie mówcie bezczelnie i zarozumiale!»”. 7 Bo sąd nie przychodzi ze wschodu ani z zachodu, ani z gór, ani z pustyni, 8 lecz Bóg jest Sędziąs: tego poniża, tamtego wywyższad. 9 Gdyż w ręku PANAs jest kieliche pełen mocnego wina; On z niego nalewa – aż do dna go wypiją. Będą pić wszyscy bezbożni na ziemi. 10 Ja natomiast zawsze będę się radował i śpiewał psalmy Bogu Jakubas. 11 „Pozbawię siłyf bezbożnych, a siłę sprawiedliwego pomnożę!”.

PSALM 75. Gatunki literackie występujące w tym psalmie (hymn dziękczynny, wyrocznia, pouczenie mądrościowe) nie pokrywają się z jego dwuczłonową budową (ww. 2-6.7-11). Główną myślą utworu jest wspólnotowe wyznanie Bożej sprawiedliwości. Temu proroczemu wyznaniu podporządkowane zostały problemy ogólniejsze: los bezbożnych i sprawiedliwych. Rozwiązanie tych problemów znajduje autor w słowie Bożym: w uroczystym napomnieniu (ww. 3-6) i wyroku sądowym (w. 11). Sprawiedliwy sąd Boży jest nieuchronny, nastąpi jednak w czasie określonym przez Niego. Łatwo dostrzec w psalmie zapowiedź nauki Chrystusa: Kto się wywyższa, będzie poniżony (Mt 23,12). Psalmista występuje w roli proroka, który przekazuje orędzie (w. 10), oraz nauczyciela mądrości, który rozwija pouczenie w obrazach (ww. 7-9).

PSALM 75

1228

Ps 9,5

Iz 51,17; Ap 14,10

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1229

Psalm 76 Tryumf Boga nad wrogami 1

Dyrygentowi: na instrumenty strunowe. Psalm Asafaa. Pieśń. 2 Bóg objawia się w Judzies, wielka jest Jego sława w Izraelus. 3 W Szalemieb wznosi się Jego namiotc, na Syjonied jest Jego mieszkanie. 4 Tam złamał strzały łuków, e tarcze i miecze, i sprzęt wojenny. Sela 5 Wspanialszy jesteś i potężniejszy od gór odwiecznych. 6 Najdzielniejsi stali się łupem i sen ich ogarnął, siły zawiodły wszystkich wojowników. 7 Od Twojej groźby, Boże Jakubas, sen śmierci spadł na wszystkich jeźdźcówf. 8 Napawasz lękiem i któż ujdzie przed Twoim gniewems? 9 Z nieba ogłaszasz wyrok; drży ziemia i milknie, 10 gdy Bóg na sąds powstaje, by wybawić wszystkich łagodnych na ziemi. Sela 11 Gdyż nawet gniewg na ludzi będzie Cię wychwalać, a ci, którzy go unikną, będą blisko Ciebie. 12 Składajcie i wypełniajcie śluby przed PANEMs, Bogiem naszym. Wszyscy, którzy Go otaczają, niech składają dary. 13 Temu, który poskramia pychę książąt, który lękiem napawa królów ziemi.

a) Asaf – zob. Ps 50,1+. b) Szalem – starożytna nazwa Jerozolimy, miasta pokoju (hebr. szalom – ‘pokój’); por. Rdz 14,18; Hbr 7,1n. c) namiot – zob. Ps 15,1+. d) Syjon – zob. Ps 3,5+. e) Sela – zob. Ps 3,3+. f) W wersetach 4-7 Bóg został opisany jako wojownik (Ps 3,8+). g) gniew – tłumacze Septuaginty (LXX) gniew Boga uważali za zbyt śmiały antropomorfizm (Ps 2,5+), więc zastąpili hebrajskie słowo greckim neologizmem oznaczającym ‘to co leży na sercu’.

PSALM 76. Pieśń Syjonu (zob. Wprowadzenie; Ps 46; 48; 84; 87; 122). Dwie części psalmu (ww. 2-7.8-13) wyrażają wspólnotowe dziękczynienie za zwycięstwo Izraela. Zwycięzca był moralnie zobowiązany, aby przynieść do świątyni łupy wojenne, gdyż te należały do Boga. Klęska dobrze uzbrojonych nieprzyjaciół to dowód, że to Bóg daje zwycięstwo. To On, królujący na Syjonie, niszczy narzędzia wojenne. Nie znamy bliżej sytuacji historycznej, w której powstał ten obraz Boga budzącego grozę wśród wrogów. Być może chodzi o klęskę Sennacheryba pod Jerozolimą (2Krl 19,35). Modląc się tym psalmem, chrześcijanie powinni ożywiać w sobie zaufanie do Boga, który jest źródłem mocy, oraz nabierać pokory, wiedząc, że Bóg pysznym się sprzeciwia, a pokornym udziela łaski (1P 5,5).

1229

PSALM 76

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1230

Psalm 77 Medytacja nad historią a) Jedutun – zob. Ps 39,1+. b) Asaf – zob. Ps 50,1+. c) Sela – zob. Ps 3,3+. d) odmieniła się prawa ręka – w znaczeniu: Bóg cofnął swoje błogosławieństwo (Ps 74,11+). e) Pamięć o błogosławieństwie Bożym, którego psalmista wcześniej doznawał, jeszcze bardziej wzmaga w nim poczucie bezradności i desperacji.

1

Dyrygentowi: na sposób Jedutunaa. Psalm Asafab. 2 Głos mój wznoszę do Boga, głos mój wznoszę do Boga, aby mnie wysłuchał. 3 W dniu mego utrapienia zwracam się do Panas; ręce me nocą wyciągam do Niego niestrudzenie, lecz nie znajduję pociechy. 4 Wspominam Boga i wzdycham. rozmyślam, lecz mój duch słabnie. 5 Ty spędzasz sen z oczu moich, niepokoję się i nie umiem mówić. 6 Rozważam odległe czasy, wspominam minione lata. 7 Nocą rozmyślam w sercus i roztrząsam w duchu. 8 Czyżby Pan odrzucił mnie na wieki i już nie będzie życzliwy? 9 Czy Jego łaska skończyła się na zawsze i zupełnie ustały Jego obietnice? 10 Czy Bóg może zapomnieć o litości i w gniewies tłumi miłosierdzies swoje? 11 Mówię: To dla mnie bolesne, że odmieniła się prawa rękad Najwyższego! 12 Wspominam dzieła PANAs; chcę pamiętać o Twoich dawnych cudachs. 13 Rozważam o wszystkich Twych dziełach, roztrząsam czyny Twojee. 14 Boże, drogas którą wskazujesz jest święta! Który bóg mógłby się równać z naszym Bogiem? 15 Ty jesteś Bogiem, który czyni cuda; dałeś poznać swą potęgę narodom. 16 Wykupiłeś własną ręką luds swój, synów Jakubas i Józefa.

c

Sela

Sela

Ps 86,8

Sela

PSALM 77. Trzy kolejne części tej kompozycji (ww. 2-5.6-11.12-21) to: lamentacja (modlitwa skargi), suplikacja (błaganie w obliczu klęski), wyznanie ufności w bliskie ocalenie. Psalmista nie jest wolny od kryzysów, zwątpień i tęsknoty za przeszłością (ww. 2-5). Medytacja i pamięć o Bogu prowadzą go jednak do stawiania uczciwych pytań egzystencjalnych (ww. 6-11), aby wreszcie z pomocą biblijnej historii wyjścia Izraelitów z Egiptu odnaleźć głęboki sens Bożej obecności w świecie (ww. 12-21). Psalmista widzi w tamtych wydarzeniach obraz własnego życia. Tak otwiera się możliwość współczesnej lektury tej pieśni. Sam Jezus przeżywał jej proroczą treść w tajemnicy swojej Męki (ww. 2-4), w doświadczeniu odrzucenia (ww. 8-11), ale i w blasku Zmartwychwstania (ww. 12-21). To On jest nowym Mojżeszem, wiodącym swój lud do nowej ziemi obiecanej. On także, jak Aaron, jest jedynym pośrednikiem dóbr przyszłych (1Tm 2,5). Kościół, jako lud Nowego Przymierza, doświadcza w swych dziejach niejednego dramatu, przeżywa wstrząsy i zgorszenia. Dopiero rozważanie cudownych dzieł Bożych może ożywić nadzieję. Za przykładem psalmisty Kościół nie tylko rozważa problemy historii i teraźniejszości (ww. 2-11), ale z wiarą odczytuje dzieła PANA (w. 12), które niezmiennie świadczą o Jego zbawczej mocy i obecności pośród swojego ludu.

PSALM 77,1-16

1230

23_Ps:23_Ps

9/3/08

17

3:03 PM

Page 1231

Widziały Cię wody, Boże, zobaczyły Cię wody i zadrżały, poruszyły się głębie. 18 Deszczem spłynęły chmury, niebiosa swój głos wydały: raziły strzałami Twoimi. 19 Huk Twego grzmotu wśród terkotu kóła, błyskawice świat rozświetliły, poruszyła się i zachwiała ziemia. 20 Droga twoja wiodła przez morze, Twoje ścieżki między ogromnymi wodami. Nie można poznać Twych śladów. 21 Przeprowadziłeś swój luds jak owce, ręką Mojżesza i Aarona.

1231

a) wśród terkotu kół – obraz nawiązuje do przejazdu rydwanu wojennego.

PSALM 77,17-21

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1232

Psalm 78 Dzieje narodu szkołą wiary a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Asaf – zob. Ps 50,1+. c) Charakterystyczną cechą tradycji biblijnej było przekazywanie jej z pokolenia na pokolenie w formie ustnych podań, które z czasem zostały spisane. d) w Jakubie... w Izraelu – zob. Ps 22,24+.

1

a

Pouczenie Asafab. Ludu mójs, słuchaj mojej nauki, nakłoń ucha na słowa ust moich. 2 Otworzę moje usta dla przypowieścis, wypowiem rzeczy zakryte od początku. 3 Tego, cośmy słyszeli i poznali, co opowiedzieli nam ojcowie, 4 nie zataimy przed ich dziećmi, lecz opowiemy przyszłemu potomstwu o przesławnych czynach i potędze PANAs oraz o cudachs, których On dokonałc. 5 Ustanowił przykazanias w Jakubies, nadał prawos w Izraelud i rozkazał naszym ojcom, by je oznajmili swym dzieciom. 6 Aby je poznali dalsi potomkowie, synowie, którzy się narodzą. A ci z kolei, by przekazali własnym dzieciom. 7 Niech w Bogu złożą nadzieję, nie zapominają o Bożych dziełach, lecz przestrzegają Jego przykazań. 8 Niechaj nie będą jak ich przodkowie, pokolenie krnąbrne i zbuntowane, pokolenie, które nie było prawe w sercus i w duchu nie zawierzyło Bogu. 9 Synowie Efraima, dzielni łucznicy, musieli się cofnąć w dniu bitwy. 10 Nie dochowali przymierzas z Bogiem, nie chcieli postępować zgodnie z Jego prawem. 11 Zapomnieli o Jego dobrodziejstwach i o cudownych dziełach, których dokonał.

PSALM 78. Utwór dydaktyczny (zob. Wprowadzenie), podzielony na trzy części. Po wprowadzeniu (ww. 1-11) następuje długa refleksja nad historią narodu, ujęta w dwa etapy: od wyjścia z Egiptu do wydarzeń pod Synajem (ww. 12-53) i od osiedlenia Izraela w Ziemi Obiecanej aż do działalności Dawida (ww. 54-72). Autor, mędrzec izraelski, odczytuje tę historię z punktu widzenia monarchii, wpisanej w zbawczy plan Boga. Celem geograficznym wyjścia z Egiptu było zdobycie dziedzictwa w ziemi Kanaan, natomiast celem ostatecznym – wybranie Dawida i Syjonu. Bóg od początku zatroszczył się więc o Judę i Jerozolimę! Mimo to lud ustawicznie odpowiadał buntem, ściągając na siebie kary. Wiecznie aktualne orędzie psalmu można odczytywać w następującym schemacie: wybranie ludu – jego niewierność – karzący gniew Boga – miłosierdzie wiernego Boga. Człowiekowi zawsze grozi uznanie sytuacji tymczasowej za cel ostateczny. Jednakże społeczna i polityczna struktura Izraela okazała się przejściowa; absolutna władza monarchy upadła. A jednak psalmista słusznie wskazywał na absolutny charakter tej władzy. Dawid, wybrany sługa (w. 70), to zapowiedź Chrystusa, ostatecznego Zwycięzcy nad złem i Pana historii. Lektura chrystologiczna psalmu otwiera interpretację sakramentalną. Chrzest to sakrament wyzwolenia przez życiodajną wodę. Taką właśnie refleksję nad wyjściem Izraelitów z Egiptu czyni Paweł (1Kor 10,1-4). Z kolei Jan wskazuje na mannę jako zapowiedź Eucharystii (J 6,26-58). Każde sprawowanie sakramentów gromadzi lud na słuchanie słowa Bożego i kontemplację Jego cudów oraz na uczestnictwie w aktualnie dokonującym się dziele zbawienia.

PSALM 78,1-11

1232

23_Ps:23_Ps

9/3/08

12

3:03 PM

Page 1233

O cudach, które uczynił wobec ich przodków w ziemi egipskiej, na równinie Soana. 13 Rozdzielił morze, by ich przeprowadzić, i wody ustawił jak wały. 14 Prowadził ich za dnia w obłoku, a nocą w blasku ognia. 15 Na pustyni rozłupał skałę i napoił ich jakby z wielkiej otchłani. 16 Wydobył potoki ze skały i wody wyprowadził jak rzeki. 17 Ale oni nadal grzeszyli przeciw Niemu, Najwyższego pobudzili do gniewus na pustyni. 18 Kusili Boga w sercachs swoich, domagając się strawy dla siebie. 19 Uwłaczali Bogu, mówiąc: „Czy może Bóg zastawić stół na pustyni? 20 Choć uderzył skałę, a wypłynęły wody i wezbrały strumienie, czy jednak może dać chleba, i przygotować mięso swemu ludowi?”. 21 Słysząc to, PAN wpadł w oburzenie, rozpalił się ogień przeciwko Jakubowi i gniew spadł na Izraelab. 22 Bo nie zawierzyli Bogu i nie zaufali Jego pomocy. 23 Nakazał chmurom w górze i bramy nieba otworzył. 24 Spuścił na nich jak deszcz mannę do jedzenia, dając im chleb z nieba. 25 Człowiek jadł chleb mocnychc. Pan zesłał mu pokarm w obfitości. 26 Wzbudził na niebie wiatr ze wschodu, i sprowadził swą mocą wiatr południowy. 27 Jak deszcz spuścił na nich mięso, jak piasek morski – ptactwo skrzydlate. 28 Spadło ono pośród obozu, wokół ich namiotów. 29 Jedli i dobrze się nasycili, spełnił ich żądanie. 30 Lecz oni, mając jeszcze pokarm w ustach, nie wyrzekli się swych pragnień. 31 Spadł więc na nich gniew Boży, pozabijał ich przywódców, i powalił wodzów Izraela. 32 Ale nadal grzeszyli i nie wierzyli Jego cudom.

1233

a) Soan – rezydencja władców egipskich; ważny ośrodek handlowy i polityczny; według psalmisty miejsce plag egipskich. b) Jakubowi... Izraela – zob. Ps 22,24+. c) mocnych – być może chodzi o aniołów lub szerzej o istoty niebiańskie.

PSALM 78,12-32

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1234

33

Ich dni przemijały w marności, a lata ich – w pośpiechu. 34 Gdy ich zabijał, zwracali się do Niego, nawracali się i tęsknie wypatrywali. 35 Przypomnieli sobie, że Bóg jest ich skałą, że Bóg Najwyższy jest ich wybawcą. 36 Zwodzili Go ustami swymi, kłamali Mu swym językiem. 37 Ich serca nie trwały przy Nim, nie pozostali wierni Jego przymierzus. 38 Ale On był miłosiernys, przebaczał grzechys i nie wytracał. Wielokrotnie gniew swój powściągał i nie dawał upustu swej zapalczywości. 39 Pamiętał bowiem, że oni są ciałems, tchnieniem, które ulatuje i nie wraca. 40 Ileż razy drażnili Go na pustyni, pobudzali Go do gniewu na pustkowiu. 41 Odwracali się i kusili Boga, zasmucali Świętego Izraela. 42 Nie pamiętali o Jego ręce, o dniu, gdy ich wyzwolił z rąk ciemięzcy. 43 Okazał w Egipcie swe znaki, swoje cuda na równinie Soan. 44 Zamienił w krews ich rzeki i potoki, aby pić nie mogli. 45 Zesłał na nich robactwo, aby ich kąsało, i żaby, by ich trapiły. 46 Owoce ich wydał robactwu, a plony ich szarańczy. 47 Winnice wybił gradem, szronem wyniszczył drzewa figowe. 48 Bydło pobił gradem, wystawił na pastwę ognia. 49 Spuścił na nich swój gniew srogi: oburzenie, zapalczywość i utrapienie – zastęp zwiastunów nieszczęścia. 50 Dał upust swemu gniewowi; nie ocalił ich życia od śmierci i zesłał pomór na bydło. 51 Poraził wszystko pierworodnes w Egipcie, pierwociny ich siły – w namiotach Chama. 52 I zgromadził swój lud jak stado, wiódł ich po pustyni jak owce. 53 Prowadził ich bezpiecznie, tak że się nie bali, a wrogów ich przykryło morze.

PSALM 78,33-53

Pwt 32,28; Ps 18,3

1234

23_Ps:23_Ps

9/3/08

54

3:03 PM

Page 1235

I wprowadził ich do swej świętej krainy, na górę, którą zdobył własną prawą ręką. 55 Wypędził przed nimi narody, sznurem wyznaczył im dziedzictwo, w namiotach tamtych osadził plemiona Izraela. 56 Ale buntownicy kusili Boga Najwyższego, nie zachowywali Jego pouczeń. 57 Odwrócili się i byli niewierni jak ich przodkowie; zawiedli jak łuk zepsuty. 58 Pobudzali Go do gniewua swoim bałwochwalstwem i posągami skłaniali Go do zazdrościb. 59 Bóg to usłyszał i wzgardził nimi, zupełnie odrzucił Izraela. 60 Porzucił mieszkanie w Sziloc, namiotd, w którym mieszkał wśród ludzi. 61 Wydał swoją moc w niewolę, a swój majestat w ręce wroga. 62 Wydał swój naród na pastwę miecza i wzgardził swoim dziedzictwem. 63 Młodzieńców pochłonął ogień, a dziewic nie sławiły pieśni weselne. 64 Jego kapłani wyginęli od miecza, a wdowy ich nie mogły lamentować. 65 Pan zbudził się jakby ze snu, jak wojownik upojony winem. 66 Uderzył na tyły swych wrogów i okrył ich wieczną hańbąe. 67 Odrzucił namiot Józefa i nie wybrał plemienia Efraima, 68 lecz wybrał plemię Judy, górę Syjons, którą umiłował. 69 Zbudował swą świątynięs na wysokościach i jak ziemię utwierdził ją na zawsze. 70 Wybrał Dawida, sługę swego, powołał go z pasterskich zagród. 71 Sprowadził go od karmiących owiec, by pasł Jakuba, lud Jego, i Izraela, Jego dziedzictwo. 72 On pasł ich w czystościs swego serca, prowadził ich rozsądnie swymi rękoma.

1235

a) gniewu – zob. Ps 2,5+. b) zazdrości – częsty w Biblii antropopatyzm (Ps 2,5+) stosowany na określenie bardzo bliskiej relacji Boga ze swoim ludem (np. Wj 20,5; 34,14; Pwt 6,15; Mdr 5,15-17). Zazdrość Boga jest wyrazem troski o naród wybrany, który oddalając się od Niego, popada w śmiertelne zagrożenie. c) mieszkanie w Szilo – do czasu, gdy kult nie został zcentralizowany w Jerozolimie, oddawano cześć Bogu w kilku miastach Palestyny (np. w Szilo, Sychem i in.). d) namiot – zob. Ps 15,1+. e) W wersetach 65-66 psalmista opisuje Boga jako naczelnego wodza wojsk izraelskich, od którego zależy wynik bitwy (Ps 3,4+; 3,8+).

PSALM 78,54-72

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1236

Psalm 79 Płacz nad Jerozolimą a) Asaf – zob. Ps 50,1+. b) Antropopatyzmy (gniew i zapalczywość), którymi opisywano Boga żyjącego i działającego (Ps 2,4+.5+). c) nie wzywają Twego imienia – nie chodziło jedynie o wymawianie Bożego imienia, ale o wiarę w jedynego Boga. d) Jakub – zob. Ps 22,24+. e) otrzymają zapłatę – psalmista odwołuje się do Boga jako mściciela krwi (Ps 9,13+).

1

a

Psalm Asafa . Boże, poganie wtargnęli do Twego dziedzictwa, zbezcześcili Twoją świątynięs, zamienili Jeruzalems w ruiny. 2 Trupy sług Twoich wydali na żer ptactwu powietrznemu, dzikim zwierzętom – ciałas Twych wiernych. 3 Krews ich rozlali jak wodę wokół Jeruzalem i nie miał ich kto pogrzebać. 4 Jesteśmy w pogardzie u naszych sąsiadów, szyderstwem i drwiną w otoczeniu. 5 Jak długo, PANIEs, czy będziesz się gniewałs na wieki? Czy Twoja zapalczywość będzie płonąć jak ogieńb? 6 Wylej Twój gniew na narody, które Cię nie znają, na królestwa, które nie wzywają Twego imieniac. 7 Bo pożarły Jakubad, a jego siedzibę spustoszyły. 8 Nie pamiętaj nam dawnej winy; niech nas prędko spotka Twoje miłosierdzies, bo jesteśmy bardzo utrapieni. 9 Pomóż nam, Boże, nasz Zbawco! Wyzwól nas dla chwałys Twego imienias, Panie! Przebacz nam grzechys przez wzgląd na imię Twoje! 10 Niech nie mówią poganie: „Gdzie się ich Bóg znajduje?”. Niech na naszych oczach poganie otrzymają zapłatęe za przelaną krew sług Twoich! 11 Niech dojdzie do Ciebie jęk gnanych w niewolę; potęgą Twego ramienia ocal na śmierć skazanych. 12 I odpłać naszym sąsiadom siedmiokrotnie wszystkie szyderstwa, którymi Cię znieważali, Panie. 13 My zaś, luds Twój i owce Twego pastwiska zawsze będziemy Cię sławić, z pokolenia na pokolenie będziemy głosić Twą chwałęs!

PSALM 79. Lamentacja wspólnoty nad Jerozolimą z powodu najazdu Nabuchodonozora w 586 r. przed Chr. Strukturalnie utwór dzieli się na dwie części: skargę (ww. 1-5) i prośbę o Bożą pomoc (ww. 6-13). Zniszczenie świątyni jerozolimskiej i klęskę narodu psalmista postrzega jako wyraz wrogości wobec samego Boga, który zamieszkiwał świątynię i jest Królem ludu. Ukaranie najeźdźcy jest więc osobistą sprawą Boga (ww. 9-12). Słuszna odpłata pozostaje jednak w ręku Boga, nie człowieka. Lektura psalmu w duchu NT ukazuje drogę nadziei wszystkim, których życie legło w gruzach. Bolesna lekcja z dziejów Izraela uczy zawierzenia samemu Bogu.

PSALM 79

1236

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1237

Psalm 80 Spustoszona winnica Pańska 1

Ps 18,11; 99,1

Dyrygentowi: na melodię „Szosznnim edut” a. Świadectwo Asafab. Psalm. 2 Pasterzu Izraelas, wysłuchaj! Ty, który prowadzisz róds Józefac jak owce, co zasiadasz nad cherubamid, ukaż się! 3 Wobec Efraima, Beniamina i Manassesae wzbudź swą potęgę i przyjdź nas wybawić! 4 Odnów nas, Boże, i rozjaśnij nad nami swoje obliczef, abyśmy byli zbawienig. 5 PANIEs, Boże Zastępóws, dokądże będziesz gniewnys wobec modlitwy swego sługi? 6 Czy będziesz nas karmił chlebem płaczu i ponad miarę poił łzami? 7 Uczyniłeś nas przyczyną niezgody dla sąsiadów, nasi wrogowie z nas szydzą. 8 Odnów nas, Boże Zastępów, i rozjaśnij nad nami swoje oblicze, abyśmy byli zbawieni. 9 Przeniosłeś winny krzew z Egiptu, wypędziłeś pogan, a jego zasadziłeś. 10 Przygotowałeś mu miejsce, a on zapuścił korzenie i napełnił ziemię. 11 Jego cień okrył góry, a jego gałęzie – Boże cedryh. 12 Rozciągnąłeś jego pędy aż do Morza i aż do Rzeki jego latorośle. 13 Czemu zniszczyłeś jego ogrodzenie, a wszyscy przechodnie zrywają jego grona? 14 Spustoszył go dzik leśny, zniszczyła go polna zwierzynai. 15 Odnów nas, Boże Zastępów, spójrz z nieba i zobacz! Nawiedź tę winnicę! 16 Utwierdź tę, którą zasadziła Twoja prawa ręka, syna, którego umocniłeś dla siebie. 17 Spalili ją ogniem i wykarczowali: niech zginą od groźby Twego oblicza!

a) Szosznnim edut – zob. Ps 45,1+. b) Asaf – zob. Ps 50,1+. c) ród Józefa – czyli plemię Józefa, syna Jakuba; określenie plemion zamieszkujących północną cześć Palestyny lub synonim nazwy Izrael. d) cherubami – zob. Ps 18,11+. e) Efraim, Beniamin i Manasses – plemiona północne Izraela. f) oblicze – zob. Ps 4,7+; 13,2+. g) zbawieni – czyli ocaleni (Ps 13,6+). h) góry... cedry – zastosowana przesadnia (Ps 5,10+) służy podkreśleniu ważności i potęgi Izraela wśród innych narodów. Cedry to najwyższe drzewa w Palestynie, stąd określenie Boże cedry. i) Dzikie zwierzęta są symbolem pogan.

PSALM 80. Obie części tej lamentacji wspólnotowej (ww. 2-8.9-20) można czytać równolegle jako dwa opisy jednego obrazu. Tematem wspólnym jest dramat narodu w niewoli (zapewne chodzi o północne królestwo Izraela). Bóg, który był zawsze Pasterzem Izraela, teraz wydał go na pastwę wroga (ww. 2-3). W równoległej sekcji (ww. 9-14) przeważa obraz wspólnoty Izraela jako winnicy wyrwanej przez Boga, który ją niegdyś zasadził. Natomiast w dalszej części obu opisów (ww. 4-8.15-20) przeważa obraz Boga Zastępów, który ze swej niebieskiej stolicy może odnowić Izraela i obdarzyć go zbawieniem. Prawdziwym krzewem winnym (J 15,1) jest Chrystus w swej Męce. Można więc czytać ten psalm jako modlitwę Kościoła, który wyrasta z Chrystusa. Wspólnoty chrześcijan prześladowanych znajdują w tym obrazie pokrzepienie i nadzieję. Chociaż klęska ich misji wydaje się nieodwracalna (ww. 9-12), bolesna próba prowadzi do oczyszczenia i ocalenia. Szczególnie aktualny jest obraz Bożego pomazańca (w. 18), cierpiącego wraz ze swoim ludem.

1237

PSALM 80,1-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1238

18

Niech się wzniesie Twa ręka nad Twoim wybranym, nad synem człowieczyms, którego umocniłeś dla siebie. 19 A my już nie odstąpimy od Ciebie; pozwól nam żyć, a będziemy Cię chwalić. 20 Odnów nas, Boże Zastępów, i rozjaśnij nad nami swoje oblicze, abyśmy byli zbawieni.

PSALM 80,18-20

1238

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1239

Psalm 81 Odnowienie przymierza Dyrygentowi: na melodię „Haggittit”. Asafa a. 2 Wykrzykujcie radośnie Bogu, naszej mocy, cieszcie się Bogiem Jakubas. 3 Zacznijcie śpiewać i uderzcie w bęben, w lirę słodko dźwięczącą i cytrę. 4 Dmijcie w trąbę w czas nowius i w czas pełni, w nasze świętab. 5 Bo taki jest zwyczaj w Izraelus, nakaz Boga Jakuba. 6 On ustanowił przykazanies dla Józefa, który wychodząc z ziemi egipskiej, usłyszał język nieznany: 7 „Uwolniłem jego grzbiet od ciężarów, jego ręce porzuciły kosze. 8 Wzywałeś mnie w ucisku, a Ja cię ocaliłem, odpowiedziałem ci z grzmiącej chmury, wypróbowałem cię przy Wodach Sprzeciwu. 9 Słuchaj, mój ludus, bo cię chcę napomnieć, Izraelu, obyś Mnie posłuchał! 10 Niech nie będzie u ciebie obcego boga, nie będziesz się kłaniał cudzemu bogu. 11 Ja jestem PANEMs, Bogiem twoim. Ja wyprowadziłem cię z ziemi niewoli! Otwórz swe usta, a Ja je napełnię!”. 12 Ale mój lud nie usłuchał głosus mego, Izrael nie był Mi uległy. 13 Dlatego zostawiłem ich sercas w zaślepieniu: niech idą za swymi pragnieniami! 14 O, gdyby mój lud Mnie posłuchał, gdyby Izrael kroczył drogamis, które wskazałem, 15 wnet poniżyłbym jego nieprzyjaciół, na jego prześladowców położyłbym swą rękę. 16 Schlebialiby PANU ci, którzy Go nienawidzą, a pomyślność mego ludu trwałaby na wieki! 17 Karmiłbym go obfitością zboża i sycił miodem ze skały.

a) Asaf – zob. Ps 50,1+.

1

b) Sygnał trąby w nocy podczas nowiu księżyca rozpoczynał obchód świąteczny, np. nów księżyca siódmego miesiąca otwierał Święto Namiotów (zob. Słownik). c) Sela – zob. Ps 3,3+.

c

Sela

PSALM 81. Hymn składa się z dwóch części. Pierwsza (ww. 2-6) to wezwanie do świętowania, zapewne z okazji dożynkowego Święta Namiotów. W części drugiej (ww. 7-17) słyszymy napomnienie skierowane do ludu przymierza. Liturgia nie jest bowiem beztroską zabawą. Zadaniem kapłanów jest prorokować w imieniu Boga, przypominać Jego dzieła zbawcze i wzywać wspólnotę do odnowy moralnej, która będzie najpiękniejszym owocem świętowania. Pan wyzwolił swój lud (Wyjście z Egiptu) i objawił mu swoje Prawo (przymierze), lecz lud wielokrotnie je porzucał, lekceważąc wolę Boga. Wierny Bóg ocalał go, przebaczał, lecz także pozwalał doświadczyć Izraelitom skutków ich grzechów. Teraz znowu zachęca lud do powrotu. Owoce błogosławieństwa Bożego zależą bowiem od nawrócenia ludu. Również dla wspólnoty Kościoła wielkie doroczne święta są okazją do rachunku sumienia i odnowy relacji z wiernym i miłosiernym Bogiem.

1239

PSALM 81

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1240

Psalm 82 Sąd nad sędziami a) Asaf – zob. Ps 50,1+. b) bogów – najprawdopodobniej chodzi o sędziów czy władców, którzy z racji swoich funkcji mają wydawać wyroki w imieniu Boga jako Jego reprezentanci na ziemi. c) rozsądza – Bóg jako najwyższy sędzia sądzi bogów, których wyroki powinny być sprawiedliwe, gdyż uczestniczą we władzy samego Boga. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) pokornemu – dosł. ubogiemu (Ps 34,7+). f) bogami... synami Najwyższego – synonimy, które podkreślają wielką godność ludzi wybranych do szczególnych zadań. g) ludzie – chodzi o prosty lud, ludzi niepełniących szczególnych funkcji w społeczeństwie. Sędziowie i władcy pozostają ludźmi kruchymi i przemijalnymi oraz całkowicie zależnymi od Boga.

1

a

Psalm Asafa . Bóg staje w Bożym zgromadzeniu i wśród bogówb rozsądzac. 2 Dokądże będziecie orzekać bezprawie i rozstrzygać na korzyść bezbożnychs? 3 Brońcie biedaka i sierotę, pokornemue i nieszczęsnemu przyznajcie rację. 4 Uwolnijcie biedaka i uciśnionego, wyrwijcie go z rąk bezbożników! 5 Lecz oni nic nie wiedzą ani nie rozumieją; błąkają się w ciemnościach. Zostaną poruszone wszystkie fundamenty ziemi. 6 Ja mówię: Jesteście bogami oraz synami Najwyższegof, 7 ale pomrzecie jak ludzieg. Wszyscy razem upadniecie jak książęta! 8 Powstań, Boże, osądź ziemię, bo dziedzictwem Twoim są wszystkie narody.

d

Sela

J 10,34

PSALM 82. Układ tej krótkiej wyroczni wskazuje na jej odniesienie do teraźniejszości (ww. 1-5b) i do przyszłości (ww. 5c-8). Autor podkreśla, że Bóg Izraela zawsze staje w obronie skrzywdzonych. Niezależnie od tego, kim są oskarżeni w psalmie (bóstwa pogańskie? niesprawiedliwi sędziowie? książęta Izraela?), wyraźna jest w nim uprzywilejowana pozycja ubogich, za którymi ujmuje się Bóg. Sąd czeka jednak nie tylko tych, którzy poprzez powierzoną sobie władzę uczestniczą we władzy Boga. Chrześcijanie, dzięki łasce Chrystusa synowie Najwyższego (w. 6), także zostaną osądzeni zgodnie z wymogami sprawiedliwości społecznej (Mt 25,31-46). Koniecznym warunkiem osiągnięcia życia wiecznego jest wrażliwość na ubogich i troska o nich (w. 4).

PSALM 82

1240

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1241

Psalm 83 O pomoc przeciwko wrogom 1

Sdz 4,14-23

Pieśń. Psalm Asafaa. 2 Boże, nie milcz! Nie bądź głuchyb i bezczynny, Boże! 3 Bo oto buntują się Twoi wrogowie, ci, którzy Cię nienawidzą, podnoszą głowę. 4 Przeciw Twemu ludowis knują podstęp i naradzają się przeciw tym, których chronisz. 5 Mówią: „Chodźcie, a wytępimy ich spośród narodów, by nie wspominano już imienias Izraelas”. 6 Tak postanowili jednomyślnie, przeciw Tobie zawarli przymierzec. 7 Namioty Edomus i Izmaelici, Moabs i Hagaryci, 8 Gebal, Ammons i Amaleks, i Filisteas z mieszkańcami Tyrus, 9 nawet Assur podążał wraz z nimi, d przyszli z pomocą synom Lota. Sela 10 Postąp z nimi jak z Madianitami, jak z Siserą i Jabinem przy potoku Kiszon! 11 Zostali oni wytępieni w Endor, stali się jak nawóz dla ziemi. 12 Z ich wodzami postąp jak z Orebem i Zeebem, jak z Zebachem i Salmunną, wszystkimi ich dowódcami. 13 Mówili oni: Zagarnijmy siedzibę Boga! 14 Boże mój, jak pył ich rozpędź, jak źdźbło na wietrze! 15 Jak ogień, który las pożera, jak płomień, co wypala góry, 16 tak w zawierusze Twej ścigać ich będziesz i w Twoim gniewies ich porazisz. 17 Twarze ich okryj upokorzeniem, aby szukali Twego imienia, PANIEs! 18 Niech się zawstydzą i zatrwożą na wieki, niech się okryją hańbą i zginą. 19 Niech poznają, że imię Twoje – PAN, Tyś sam Najwyższy na całej ziemi!

a) Asaf – zob. Ps 50,1+. b) Nie bądź głuchy – zob. Ps 17,6+. c) W wersetach 3-6 wyrażono myśl, że wrogowie Boga są równocześnie nieprzyjaciółmi Izraela (Ps 5,11+). d) Sela – zob. Ps 3,3+.

PSALM 83. W psalmie można wyróżnić trzy jednostki literackie: suplikację „negatywną” (w. 2), czyli wezwanie do Boga, by zaniechał milczenia; lamentację, która obrazuje dramat narodu (ww. 3-9); wreszcie obszerną suplikację „pozytywną” (ww. 10-19), czyli wezwanie Boga do działania w obronie swego ludu. Jest to nie tyle echo konkretnej sytuacji politycznej, ile raczej typowa modlitwa liturgiczna, pełna obrazów historycznych, zwłaszcza z epoki Sędziów. Psalm stwierdza niepodzielną władzę Boga nad światem oraz wyraża wiarę, że Bóg utożsamia się ze swoim ludem. Kto niszczy Izraela, jest wrogiem Boga. W pytaniu, które Zmartwychwstały Jezus skierował do Szawła pod Damaszkiem (Dz 9,4), odnajdujemy świadectwo takiej właśnie głębokiej jedności Chrystusa-Głowy z prześladowaną wspólnotą Kościoła – Ciałem Chrystusowym. Złorzeczenie, które wypowiada psalmista, ma na celu nie tylko zawstydzenie wrogów Izraela, ale także ich nawrócenie (ww. 17b.19).

1241

PSALM 83

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1242

Psalm 84 Radość w świątyni a) synów Koracha – zob. Ps 42,1+. b) mieszkania – najprawdopodobniej chodzi o świątynię. c) PANIE Zastępów – tytuł Boga podkreślający Jego władzę nad gwiazdami lub zastępami aniołów (zob. Słownik). d) ołtarzach – l. mn. może wskazywać na różne miejsca kultu jedynego Boga (sanktuaria). e) Sela – zob. Ps 3,3+. f) pielgrzymkę – pobożność pielgrzymkowa była bardzo rozwinięta w Izraelu. Każdego roku wszyscy dorośli Izraelici (mężczyźni) musieli uczestniczyć przynajmniej w trzech najważniejszych świętach: Paschy, Tygodni i Namiotów (np. Wj 23,14-17). g) pomazańca – zob. Ps 2,2+.

1

Dyrygentowi: na melodię „Haggittit”. Psalm synów Korachaa. 2 Jakże miłe są mieszkaniab Twoje, PANIEs Zastępówc! 3 Wzdycham i omdlewam z tęsknoty do dziedzińców PANA; serces moje i ciałos wołają radośnie do Boga żywego. 4 Nawet wróbel znajduje sobie dom, a jaskółka gniazdo, gdzie złoży swe pisklęta, przy ołtarzachd Twoich, PANIE Zastępów, Królu mój i Boże mój! 5 Szczęśliwi, którzy mieszkają w Twoim domus, e nieustannie Cię wychwalają. Sela 6 Szczęśliwi, którym sił dodajesz, którzy w sercu zamierzyli pielgrzymkęf. 7 Dolina płaczu zamieni się w oazę, gdy pobłogosławi ją Prawodawca. 8 Idąc, wzrastają w siłę, aż ujrzą Boga na Syjonies. 9 PANIE, Boże Zastępów, wysłuchaj mojej modlitwy, nakłoń ucha, Boże Jakubas! Sela 10 Spójrz, o Boże, na naszą tarczę, wejrzyj na oblicze Twego pomazańcag! 11 Lepszy jeden dzień w Twoich dziedzińcach niż innych tysiące! Wolę stać w progu domu Boga mego, niż mieszkać w namiotach bezbożników s! 12 Doprawdy PAN jest słońcem i tarczą, Bóg obdarza łaską i chwałąs. PAN nie odmawia dobrodziejstw tym, co postępują nienagannie. 13 PANIE Zastępów, szczęśliwy człowiek, który ufa Tobie!

PSALM 84. Pieśń Syjonu (zob. Wprowadzenie; Ps 46; 48; 76; 87; 122), śpiewana podczas jesiennej pielgrzymki Izraelitów do Świętego Miasta. Pierwsza część wyraża pragnienie oglądania Jerozolimy ze względu na uszczęśliwiającą bliskość Boga zamieszkującego świątynię (ww. 2-8). Druga to modlitwa o wszelkie dary Boga, który otacza Izraela opieką jak tarczą (ww. 9-13). Można w tym psalmie widzieć pochwałę pielgrzymowania do miejsc świętych, które jest obrazem ciągłego zbliżania się do Boga na drogach ziemskiej pielgrzymki (1Krn 25,19; 2Kor 5,6). Psalm ukazuje chrześcijanom znaczenie zwłaszcza tej ostatniej drogi, którą każdy człowiek przemierzy. Uciążliwe przejście doliną płaczu (w. 7) to obraz śmierci, która jednak prowadzi ku życiu. Jak górskie wąwozy jesienią napełniają się potokami wody, tak dla pielgrzymów ku wiecznej świątyni tryskają strumienie wody żywej (Ez 47,1-12) z przebitego boku Chrystusa (J 19,34). Dzięki Jego ofierze i zwycięstwu śmierć stała się bramą do wiecznego świętowania z Bogiem na górnym Syjonie (w. 8), czyli w niebie.

PSALM 84

1242

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1243

Psalm 85 Prośba o pełnię zbawienia Dyrygentowi. Psalm synów Korachaa. 2 Byłeś łaskawy dla Twej ziemi, PANIEs, wyzwoliłeś Jakubab z niewolic. 3 Odpuściłeś nieprawość Twego ludus, zmazałeś wszystkie jego grzechys. 4 Powściągnąłeś swoje zagniewanie, zaniechałeś Twej zapalczywoście. 5 Odnów nas, Boże, nasz Zbawco, i odwróć od nas Twoje zagniewanie! 6 Czy wiecznie będziesz na nas oburzony i gniews Twój rozciągniesz na pokolenia? 7 Boże, Ty nam przywrócisz życie, a Twój lud Tobą się ucieszy. 8 Okaż nam, PANIE, łaskawość swoją i daj nam swoje zbawienie. 9 Posłucham, co mówi PAN Bóg: Oto ogłasza pokójs swemu ludowi, swoim wiernym i tym, którzy Mu ufają. 10 Doprawdy, Jego zbawienie jest blisko tych, którzy się Go bojąf, by w naszej ziemi mogła zamieszkać chwałas. 11 Spotkają się Łaska i Wierność, ucałują się Sprawiedliwość i Pokójs. 12 Wierność wyrośnie z ziemi, a sprawiedliwość spojrzy z nieba. 13 Bo PAN użyczy łaski, a ziemia nasza wyda owoc. 14 Przed Nim pójdzie Sprawiedliwość, będzie wytyczać drogę Jego krokomg.

a) synowie Koracha – zob. Ps 42,1+.

1

b) Jakub – zob. Ps 22,24+.

d

Sela

c) niewoli – prawdopodobnie chodzi o wygnanie babilońskie lub inne zagrożenie; użyte tutaj słowo można rozumieć szerzej także jako odwrócenie się od grzechu. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) zagniewanie... zapalczywości – zob. Ps 2,5+. f) boją – chodzi o cnotę bojaźni Bożej (Ps 2,11+). g) W wersetach 11-14 psalmista przedstawia idealny obraz życia Izraela, co wskazuje raczej na czasy mesjańskie.

PSALM 85. Utwór składa się z dwóch części (ww. 2-8.9-14). Na początku Izrael, doświadczony wojną, błaga swego Boga o powtórzenie cudów ocalenia, znanych z historii narodu. W odpowiedzi Pan daję wyrocznię pokoju. Na poziomie lektury dosłownej psalm jest zawsze aktualny: ciągłe powracanie do dawnych błędów niszczy pokój (ww. 9b.11b), tłumi wewnętrzną radość (w. 7b), zagraża nawet życiu człowieka i środowiska (w. 7a). Lektura teologiczna odkrywa jeszcze większą głębię: obietnice Boże zawarte w przymierzu są tak mocne, że nawet konieczność ukarania win nie niszczy planu zbawienia ludzi. Każdy, kto zagubił się w grzechu, cały lud czy jednostka, zawsze może liczyć na łaskę miłosiernego Boga. Tego uczy historia Wyjścia z Egiptu (ww. 2-4); trzeba ją ciągle wspominać, gdy słabnie nadzieja. Ilekroć człowiek zwraca się z błaganiem do Boga, On zmazuje ludzkie niewierności i zasypuje przepaść dzielącą Go od ludzi. Tradycja Kościoła zawsze odnosiła ten psalm do tajemnicy Chrystusa, którego imię Jezus oznacza „Bóg zbawia” (ww. 8.10.12), i do Maryi, która jest symbolem ziemi-matki (ww. 2.13).

1243

PSALM 85

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1244

Psalm 86 Modlitwa podczas udręki a) Nakłoń... ucha – zob. Ps 17,6+. b) bogów – psalmista nie stwierdza realnego istnienia innych bogów (Ps 50,1+). c) krainy umarłych – tu w znaczeniu ocalenia ze śmiertelnego niebezpieczeństwa (Ps 6,6+). d) łaski i wierności – zob. Ps 25,10+.

1

Modlitwa Dawida. Nakłoń, PANIEs, Twego uchaa i wysłuchaj mnie, bo jestem ubogi i biedny. 2 Strzeż mnie, bo jestem Ci wierny. Boże mój, wybaw swego sługę, który ufa Tobie. 3 Zmiłuj się nade mną, Panie, gdyż do Ciebie wołam codziennie. 4 Uraduj swego sługę, bo do Ciebie, Panie, kieruję me pragnienia. 5 Gdyż Ty, Panie, jesteś dobry i przebaczający, pełen łaski dla tych, którzy Cię wzywają. 6 PANIE, usłysz modlitwę moją, pospiesz na głos mej prośby! 7 W dniu utrapienia wołam do Ciebie, bo Ty mnie wysłuchasz. 8 Panie, nie ma równego Tobie pośród bogówb ani dzieł takich jak Twoje! 9 Wszystkie narody, które stworzyłeś, przyjdą i oddadzą Ci pokłon, Panie, i sławić będą Twe imięs. 10 Bo Ty jesteś wielki i czynisz cudas, tylko Ty jesteś Bogiem. 11 PANIE, ukaż mi drogęs, którą mam chodzić, bym postępował znając wierność Twoją. Nakłoń me serces do czci Twego imienia. 12 Będę Cię sławił całym sercem, Panie, mój Boże, i wychwalał Twoje imię na wieki. 13 Bo łaska Twoja jest wielka nade mną, wyrwałeś mnie z głębi krainy umarłychc. 14 Boże, występni przeciw mnie powstali, zgraja zuchwalców czyha na me życie, nie liczą się oni z Tobą! 15 Ty jednak, Panie, jesteś Bogiem miłosiernym i litościwym, cierpliwym, pełnym łaski i wiernościd. 16 Spójrz na mnie i zmiłuj się nade mną! Udziel mocy swemu słudze i ocal syna służebnicy Twojej! 17 Daj mi znak Twej życzliwości, aby moi wrogowie ujrzeli ze wstydem, że Ty, PANIE, wspomogłeś mnie i pocieszyłeś.

PSALM 86. Lamentacja połączona z prośbą o ocalenie. Obie jej części (ww. 1-10.11-17) mają po dwa człony wzajemnie sobie odpowiadające. Z treści wyłania się orędzie nadziei: Bóg jest wierny mimo słabości i grzeszności człowieka. Tę nadzieję psalmista motywuje przymiotami Boga: dobry, przebaczający, pełen łaski (w. 5), wielki, czyniący cuda (w. 10), miłosierny, litościwy, cierpliwy, wierny (w. 15).

PSALM 86

1244

Ps 77,14

Ps 22,28

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1245

Psalm 87 Syjon – Matka narodów 1

Ga 4,26

Psalm synów Korachaa. Pieśń. PANs miłuje to, co założył na świętych górach: 2 bramy Syjonub bardziej niż wszystkie namioty Jakubac. 3 Zaszczytne słowa mówią o Tobie, d o Miasto Boże! Sela e s 4 Wymienię Rahab i Babilon wśród tych, co mnie znają, oto Filistynif i Tyrs, i Kuszg: oni tam się urodzili. 5 O Syjonie mówić się będzie: „Wszyscy co do jednego w nim się urodzili, a On, Najwyższy, utwierdzi go”. 6 PAN zapisze w księdze narodów: „Oni się tam urodzili!”. Sela 7 I będą śpiewać wśród tańców: „Wszystkie moje źródła są w tobie!”.

a) synów Koracha – zob. Ps 42,1+. b) bramy Syjonu – bramy do Jeruzalem (położonego na górze Syjon) lub bramy do samej świątyni na Syjonie (Ps 3,5+). c) namioty Jakuba – w znaczeniu: dom, plemię, ród Jakuba patriarchy. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) Rahab – legendarny potwór morski. Ślad dawnych wierzeń o walce Boga z oceanem i zamieszkującymi go potworami (Ps 74,13+). Tutaj Rahab jest synonimem Egiptu. f) Filistyni – zob. Ps 56,1+. g) Kusz – hebrajska nazwa starożytnej Etiopii (Nubii).

PSALM 87. Pieśń Syjonu (zob. Wprowadzenie; Ps 46; 48; 76; 84; 122). Dwie części hymnu (ww. 1-4.5-7) sławią Jerozolimę jako matkę ludzkości. Tradycja Kościoła pozwala na jeszcze głębszą lekturę. Jeśli dawny Syjon skupiał wokół siebie Izraelitów, to tym bardziej Kościół, nowy Syjon czasów ostatecznych, gromadzi wszystkich ludzi dobrej woli (Ga 4,26), których imiona zapisane są w księdze życia (Ap 17,8; 20,12; 21,27). Kościół jest miejscem powszechnego odrodzenia. Z takiej lektury psalmu wypływa także jego sens mariologiczny: z Maryi, nowej Ewy, rodzi się całe nowe stworzenie (J 19,25n).

1245

PSALM 87

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1246

Psalm 88 Skarga w duchowej ciemności a) synów Koracha – zob. Ps 42,1+. b) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. c) Ezrachita – tubylec, autochton; tu należący do tubylczej ludności Kanaanu; według 1Krl 5,11 był to jeden z mędrców kananejskich. W greckim przekładzie Psałterza poprawiono na: Izraelita. d) Szyk za Septuagintą (LXX). Tekst hebrajski przenosi to zdanie do w. 6 w wersji: moje łoże pośród umarłych. e) Na temat życia pozagrobowego zob. Ps 6,6+. f) Sela – zob. Ps 3,3+. g) Prawdopodobnie psalmista jest chory na trąd, który wzbudzał szczególną odrazę, także z powodu zaciągnięcia nieczystości rytualnej. h) łaskę... wierność – zob. Ps 25,10+. i) W wersetach 11-13 mowa o krainie umarłych (Ps 6,6+). j) oblicze – zob. Ps 13,2+.

1

Pieśń. Psalm synów Korachaa. Dyrygentowi: na melodię „Machalat”. Pouczenie b Hemana Ezrachityc. 2 PANIEs, Boże, mój Zbawco, we dnie i w nocy wołam do Ciebie. 3 Niech dojdzie do Ciebie modlitwa moja, skłoń Twe ucho ku mojej prośbie. 4 Bo dotknęły mnie liczne nieszczęścia, moje życie zbliża się do krainy umarłychs. 5 Zaliczono mnie do schodzących do grobu, stałem się jak człowiek bezsilny, leżący wśród umarłychd. 6 Złożono ich w grobie, tak jak pobitych, o których już nie pamiętasz i którzy wypadli z Twej rękie. 7 I mnie złożono w głębokim dole, w ciemności, w cieniu śmierci. 8 Zalały mnie jej fale, gniews Twój nade mną zaciążył. 9 Oddaliłeś ode mnie znajomych; czują do mnie odrazęg. Jestem uwięziony i nie mam wyjścia. 10 Osłabły mi oczy od cierpienia. Wołam do Ciebie, PANIE, nieustannie, wyciągam do Ciebie ręce. 11 Czy dla umarłych czynisz cudas? Czy wstaną cienie, by sławić Ciebie? 12 Czy w grobie głosi się Twą łaskę, a wiernośćh Twoją wśród zagłady? 13 Czy pozna się Twe cuda w ciemnościach, a sprawiedliwość w ziemi zapomnieniai? 14 A ja wołam do Ciebie, PANIE, moja modlitwa uprzedza Cię rankiem! 15 Czemu odrzucasz mnie, PANIE, odwracasz ode mnie swe obliczej?

f

Sela

Sela

PSALM 88. W lamentacji można wyróżnić trzy części (ww. 4-10a.10b-13.14-19). Psalmista, od młodości złożony chorobą (w. 16), czuje zbliżającą się śmierć. Rozwiązania swojego dramatu upatruje w inter wencji Boga, do którego codziennie z wiarą zwraca się o pomoc (ww. 10.14). Nie uzyskuje jednak oczekiwanej odpowiedzi. W odróżnieniu od innych lamentacji, w Psalmie 88 nie ma wyznania ufności w pomoc Boga ani zapowiedzi dziękczynienia. Panuje w nim mroczna atmosfera opuszczenia w cierpieniu. Psalm ten znalazł się jednak w kanonie modlitw natchnionych i stanowi pomoc w modlitwie dla ludzi pogrążonych w największych udrękach duchowych, w osamotnieniu i przedłużającym się cierpieniu. Nadzieję chrześcijanina podtrzymuje przykład Jezusa, który także doświadczył dramatu opuszczenia w Ogrójcu i na Golgocie (Mk 14,33-36; 15,34), oraz orędzie NT o pełni szczęścia w życiu pozagrobowym. Ponadto mistyka chrześcijańska (np. św. Jan od Krzyża) wskazuje na stan tzw. ciemnej nocy duszy, która jest etapem oczyszczenia jej z ziemskich przywiązań i duchowych pociech. Stan nocy w końcu prowadzi człowieka do spotkania z niewidzialnym Bogiem i głębokiego doświadczenia Jego miłości.

PSALM 88,1-15

1246

23_Ps:23_Ps

9/3/08

16

3:03 PM

Page 1247

Jestem udręczony i bliski śmierci od mojej młodości. 17 Spadła na mnie zapalczywość Twoja i niszczą mnie Twoje groźby. 18 Ciągle ogarniają mnie jak woda, zewsząd mnie otaczają. 19 Odsunąłeśa ode mnie przyjaciela i bliskiego, spośród moich znajomych zostały mi ciemności!

1247

a) Odsunąłeś – Bóg jako pierwsza przyczyna wszystkiego (Ps 39,12+) dopuścił (sprawił), że ludzie odsunęli się od psalmisty (być może ze względu na trąd lub uważając go za grzesznika, a jego chorobę za karę).

PSALM 88,16-19

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1248

Psalm 89 Wyniesienie i upadek domu Dawida a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) Etan tubylec – jedna z osobistości kananejskich (Ps 88,1+). c) łaska... wierność – zob. Ps 25,10+. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) Za pomocą obrazu Boga groźnego psalmista podkreśla prawdę o tym, że jest On Jedyny i nikt nie może się z nim równać. f) Boże Zastępów – zob. Ps 46,8+. g) Rahab – zob. Ps 87,4+. h) Tabor i Hermon – nazwy gór w Palestynie (Ps 29,6+). i) Wyrażenia synonimiczne obrazujące moc Boga. j) łaska i wierność – zob. Ps 25,10+.

1

a

Pouczenie Etana tubylcab. 2 O Twoich łaskach, PANIEs, wiecznie będę śpiewać i głosić Twoją wierność przez pokolenia. 3 Bo powiedziałeś: „Na wieki ugruntowana jest łaska!”. W niebiosach utrwaliłeś swą wiernośćc. 4 Zawarłem przymierzes z moim wybrańcem, przysiągłem memu słudze Dawidowi: 5 „Twoje potomstwo będzie trwać na wieki, zbuduję ci tron na wszystkie pokolenia”. 6 Niebiosa sławią Twoje cudas, PANIE, a wierność Twoją zgromadzenies świętychs. 7 Bo któż na obłokach jest równy PANU, kto z synóws Bożych podobny do PANA? 8 Bóg wzbudza bojaźńs w radzie świętych, wielki i groźny dla wszystkich wokołoe. 9 PANIE, Boże Zastępówf, któż podobny do Ciebie? Potężny jesteś, PANIE, i wierność Cię otacza. 10 Panujesz nad pychą morza, poskramiasz jego nadęte fale. 11 Podeptałeś Rahabag jak padlinę, możnym ramieniem rozproszyłeś swych wrogów. 12 Twoje są niebiosa i ziemia jest Twoja. Utwierdziłeś krąg ziemi i to, co go wypełnia. 13 Ty stworzyłeś północ i południe, Tabor i Hermonh cieszą się Twoim imieniems. 14 Twoje ramię jest potężne; Twa ręka mocna, prawa ręka wzniesionai. 15 Sąds i sprawiedliwość postawą Twego tronu, łaska i wiernośćj Cię poprzedzają.

d

Sela

PSALM 89. Psalm dzieli się na pięć części (ww. 2-19.20-28.29-38.39-47.48-52), starannie ze sobą związanych, ujętych w różne gatunki literackie (hymn, wyrocznia, lamentacja). Doksologia końcowa (w. 53) nie należy do oryginału, lecz dodano ją na zakończenie trzeciej księgi Psałterza (zob. Wprowadzenie). Cały utwór przeniknięty jest myślą o przymierzu między Bogiem a królem-pomazańcem z dynastii Dawida. Na początku autor przypomina obietnicę daną przez Boga Dawidowi (ww. 4n; por. 2Sm 7,16). Jest ona niezmienna, jak trwałe jest dzieło stworzenia (ww. 2n.6-13), i opiera się na zbawczej mocy Boga (ww. 14n). To wszystko pobudza wspólnotę do ufności (ww. 16-19). Dalej autor rozwija treść wyroczni (ww. 20-38), dotykając trudnego problemu przymierza z Dawidem i z całym jego rodem. Dopiero od w. 39 ukazana została sytuacja egzystencjalna narodu, w której psalm powstawał: królestwo Judy jest zagrożone, a miasta zburzone. Całość kończy się skargą, ale i pewnością wysłuchania prośby za ród Dawida (ww. 39-52). Od czasów przesiedlenia babilońskiego Izraelici odczytywali ten psalm jako zapowiedź Mesjasza. Przejmując taką interpretację, Kościół starożytny odniósł utwór do Jezusa. Obecnymi w psalmie tytułami określał Jego godność królewską (ww. 4.19.28) i Boską (ww. 10n.19). Dramat królestwa Judy stał się proroczą zapowiedzią poniżenia Chrystusa na krzyżu, a także cierpienia Kościoła (ww. 39-46). Słowa psalmu przestrzegają przed niewiernością przymierzu i przed porzuceniem ewangelicznego radykalizmu (ww. 31-33), a wskazując na niezachwianą wierność Boga (ww. 34n; zob. 2Tm 2,13), mobilizują do nawrócenia. Przedłużeniem tej lektury jest myśl eschatologiczna: nasze czoło się wzniesie (w. 18b), gdy Pan udzieli Kościołowi mocy swego Zmartwychwstania i wyrwie go spod władzy śmierci (w. 49).

PSALM 89,1-15

1248

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1249

a) namaściłem – na znak poświęcenia oraz nadania godności królewskiej (Ps 2,6+).

16

Ps 72,5

Szczęśliwy naród, który umie wielbić PANA, będzie kroczył w świetle Twego oblicza. 17 Twoim imieniem radują się nieustannie, wywyższa ich sprawiedliwość Twoja. 18 Bo Ty jesteś źródłem ich siły, z Twojej woli nasza moc się pomnoży. 19 Gdyż do PANA należy nasz Władca, a nasz król do Świętego Izraelas. 20 Mówiłeś niegdyś w widzeniu do swych wiernych: „Udzieliłem pomocy Mocarzowi, wywyższyłem Wybrańca z mego ludus. 21 Znalazłem sługę mego Dawida, namaściłema go moim świętym olejem, 22 by moja ręka zawsze przy nim była i wspomagało go ramię moje. 23 Nie pokona go nieprzyjaciel, a niegodziwiec nie zdoła mu zaszkodzić. 24 Zgładzę przed nim jego wrogów i przepędzę tych, którzy go nienawidzą. 25 Moja prawda i miłosierdzies są przy nim, mocą mojego imienia podniesie swe czoło. 26 Ponad morzem położę jego rękę i jego prawą rękę nad rzekami. 27 Będzie Mnie wzywał: „Jesteś moim ojcem, moim Bogiem i skałą ocalenia dla mnie”. 28 Ustanowię go pierworodnyms, najwyższym spośród królów ziemi. 29 Na wieki zachowam swą łaskę dla niego i trwałe będzie moje z nim przymierzes. 30 Na wieki umocnię jego potomstwo, a jego tron – jak dni niebios. 31 Jeśli jego synowie porzucą moje prawos i nie będą postępować według mych wyroków, 32 jeśli zlekceważą moje nakazy i nie będą strzegli przykazańs moich – 33 rózgą ich wychłostam za nieprawości a biczami za zbrodnie. 34 Jednak nie odbiorę mojej łaski, nie zawiodę w mej wierności. 35 Nie złamię też mego przymierza, nie cofnę mojej obietnicy! 36 Raz przysiągłem na moją świętość, że nie zawiodę Dawida. 37 Jego potomstwo będzie trwać na wieki, a tron jego jak słońce przede mną, 38 jak księżyc niewzruszony na wieki, wierny świadek na niebie. 1249

Sela

PSALM 89,16-38

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) pomazańca – zob. Ps 2,2+. b) Mowa o królu Jozjaszu, który poległ w bitwie pod Megiddo w 609 r. przed Chr. (2Krn 35,22-24). c) krainy umarłych – zob. Ps 6,6+. d) Formuła pochwalna (doksologia), która kończy trzecią część Psałterza (zob. Wprowadzenie). Użycie słowa Amen wskazuje na zastosowanie psalmu w liturgii.

PSALM 89,39-53

Page 1250

39

Lecz Ty odtrąciłeś ze wzgardą Twego pomazańcaa, rozgniewałeś się na niego! 40 Pogardziłeś przymierzem ze swym sługą, w proch wrzuciłeś koronę jego. 41 Zburzyłeś wszystkie jego mury, jego umocnienia zmieniłeś w gruzy. 42 Ograbili go wszyscy przechodnie, stał się pośmiewiskiem dla swoich sąsiadów. 43 Wywyższyłeś prawą rękę jego nieprzyjaciół, ucieszyłeś wszystkich wrogów jego. 44 Stępiłeś ostrze jego miecza i nie pomogłeś mu w walceb. 45 Odarłeś go z jego blasku, jego tron obaliłeś na ziemię. 46 Skróciłeś czas jego młodości, ściągnąłeś na niego hańbę! 47 Jak długo, PANIE? Czy na zawsze się odwróciłeś? Czy gniews Twój ma płonąć jak ogień? 48 Pamiętaj o tym, jak krótkie jest moje życie; czy na próżno stworzyłeś wszystkich ludzi? 49 Kto będzie żył i nie ujrzy śmierci, i wyrwie swe życie z rąk krainy umarłychc? 50 Gdzie są, o Panie, Twoje dawne łaski, które na wierność Twoją przysiągłeś Dawidowi? 51 Pamiętaj, Panie, o zniewadze sług Twoich, jakiej doznają od licznych narodów. 52 Dopuszczają się jej Twoi wrogowie, PANIE, znieważając Twego pomazańca! 53 Błogosławionys PAN na wieki! Amens! Niech tak będzied!

Sela

Sela

1250

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1251

KSIĘGA CZWARTA Psalm 90 Wiekuisty Bóg ostoją człowieka 1

Wj 32,11

Modlitwa Mojżesza, człowieka Bożegoa. Panie, Ty byłeś nam ucieczką z pokolenia na pokolenie. 2 Zanim zrodziły się góry, nim powstał świat i ziemia, od wieku po wiek Ty jesteś, Bożeb! 3 Zamieniasz w proch człowieka, mówiąc: „Wracajcie, synowie ludzcy”. 4 Bo tysiąc lat w Twoich oczach jest jak dzień wczorajszy, który minął, i jak straż nocna. 5 Kładziesz kres ich życiu i zasypiają. Jak trawa, która wyrasta rankiem, 6 o świcie kwitnie i rośnie, wieczorem więdnie i usycha. 7 Tak i my giniemy od Twojego gniewus jesteśmy strwożeni Twoim oburzeniemc. 8 Położyłeś przed sobą nasze nieprawości, nasze skryte winy w świetle Twego oblicza. 9 Bo wszystkie dni nasze mijają w Twoim gniewie, a nasze lata nikną jak westchnienie. 10 Miarą naszego życia jest lat siedemdziesiąt, a jeśli mamy siły, to lat osiemdziesiąt. Lecz większość z nich to trud i cierpienie, bo prędko odchodzą, a my giniemy. 11 Kto może poznać siłę Twego gniewu i kto znieść zdoła moc Twego oburzenia? 12 Daj nam tak liczyć dni nasze, byśmy nauczyli się żyć mądrze! 13 Powróć, PANIEs! Jak długo jeszcze? Ulituj się nad Twoimi sługami! 14 Niech nas o świcie napełni Twoja łaska, byśmy się mogli cieszyć przez wszystkie dni nasze!

a) Jedyny psalm, który w tytule odwołuje się do Mojżesza jako autora. b) Tajemniczy obraz poczęcia gór w łonie ziemi lub poetycki obraz Boga, który jak matka począł swoje stworzenie (ziemię i świat). c) gniewu, oburzeniem – zob. Ps 2,4+.5+.

PSALM 90. Dwuczęściowy psalm (ww. 1-12.13-17) składa się z lamentacji ludu i prośby o wybawienie. W centrum uwagi autora znajduje się kruchość życia ludzkiego. Temat ten jest ujęty w ramy prawdy o niezmienności Boga (ww. 1n), od której zależy trwałość dzieł człowieka (w. 17). Psalmista rozważa uniwersalną prawdę, że Bóg jest wieczny i doskonały, a czas życia człowieka – znikomy, zaś jego dzieła – nietrwałe. Lektura chrześcijańska poszerza znaczenie psalmu o sens paschalny. Jedynym sposobem uniknięcia lęku przed śmiercią jest niezłomna nadzieja na przyszłe zmartwychwstanie. Cykl biologiczny prowadzi człowieka od „poranka” do „zmierzchu” życia (ww. 4-6), aby go pogrążyć w śnie śmierci. Chrystus odwraca tę kolejność: wiedzie nas bowiem od śmierci do życia, od nocy grzechu do poranka łaski (w. 14). Poza Bożą dobrocią nic nie może nadać dziełom rąk ludzkich ostatecznego znaczenia (w. 17). Droga ludzkiego życia zmierza odtąd ku oglądaniu Bożego dzieła zbawienia (w. 16), którego szczytem jest pascha Chrystusa i jej owoc – odkupienie ludzkości.

1251

PSALM 90,1-14

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1252

15

Byśmy doznali pociechy w zamian za dni udręki, za lata, w których doświadczyliśmy nieszczęścia! 16 Niech się ukaże Twym sługom Twoje dzieło, a Twoja chwałas nad ich synami! 17 Niech słodycz Pana, Boga naszego, będzie nad nami! Umocnij dzieło rąk naszych!

PSALM 90,15-17

1252

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1253

Psalm 91 Opatrzność Boża 1

Mt 4,6; Łk 4,10

Kto mieszka pod opieką Najwyższego, będzie przebywał pod osłoną Wszechmocnego. 2 Niech mówi do PANAs: „Jesteś moim schronieniem i twierdzą! Boże mój, Tobie zaufałem!”. 3 Bo On uwolni cię z sideł łowców i wybawi od zgubnej zarazy. 4 Piórami swymi cię okryje i pod Jego skrzydła się schronisz; Jego wierność jest tarczą i obronnym murema. 5 Nie ulękniesz się strachu nocnego ani strzały za dnia lecącej, 6 ani zarazy nadchodzącej z ciemnością, ani moru niszczącego w południe. 7 Choćby obok Ciebie padło tysiąc ludzi, a dziesięć tysięcy po twej prawej stronie, ciebie to nie spotkab. 8 Gdy tylko otworzysz swe oczy, ujrzysz zapłatę daną bezbożnyms. 9 Gdyż PAN jest twoim schronieniem! Najwyższego uczyń swoim mieszkaniem. 10 Nie dosięgnie cię nieszczęście i plaga nie zbliży się do twego namiotu, 11 bo swoim aniołoms wydał polecenie, żeby cię strzegli na wszystkich twych drogachs. 12 Na rękach będą cię nosić, abyś nie uraził o kamień swej nogi. 13 Zmiażdżysz węże i żmije, a lwa i smoka podepczesz. 14 Skoro Mi zaufał, więc go wybawię, ochronię go, bo poznał moje imięs. 15 Będzie mnie wzywał, a Ja go wysłucham, będę z nim w nieszczęściu. Wyzwolę go i otoczę chwałąs. 16 Nasycę go dniami długimi i ukażę mu moje zbawienie.

a) Trzy obrazy opieki Boga: ptak chroniący pisklęta pod skrzydłami (Ps 17,8+), tarcza obronna (Ps 3,4+), warownia (Ps 62,3+). b) Ob raz wzmoc nio ny prze sad nią (Ps 5,10+), ukazujący moc wiary w opiekę Bożą.

PSALM 91. Dwuczęściowy psalm pouczający. Wyznanie ufności człowieka, który chroni się w świątyni (ww. 1-8), znajduje odpowiedź w wyroczni prorockiej, dotyczącej bliskiego ocalenia (ww. 9-16). Lektura chrześcijańska psalmu pogłębia jego treść o tajemnicę Chrystusa i życia wiecznego. Słowami tego psalmu Jezus był kuszony do zuchwałości względem Ojca (np. Mt 4,6). Szatan skończył jednak cytat przed w. 13, mówiącym o zwycięstwie Boga nad diabelską przemocą (węże, żmije, lew, smok). Ufny Jezus rzeczywiście jest strzeżony przez Ojca, o czym świadczą usługujący Mu aniołowie (Mt 4,11). Ten epizod ewangeliczny oddaje więc myśl psalmu o niewątpliwej opiece Boga nad tymi, którzy Mu ufają. Kuszenie Jezusa jest zapowiedzią doświadczeń naszej wiary. Ci, którzy powierzają się Bogu, cieszą się tym samym bezpieczeństwem, co Jezus. Nie może im zaszkodzić potęga nieprzyjaciela (Łk 10,19). Kościół modli się Psalmem 91 jako modlitwą wieczorną. Nocny spoczynek jest obrazem śmierci człowieka, lecz przemijalność nocy zapowiada nadejście dnia zmartwychwstania i zwycięstwa życia (w. 16).

1253

PSALM 91

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1254

Psalm 92 Sprawiedliwe rządy Boga a) imieniu – zob. Ps 23,3+; 54,3+. b) Najwyższy – jeden z tytułów Boga; w ten sposób zwracano się w ST tylko do Niego. c) łaskę... wierność – zob. Ps 25,10+. d) namaściłeś – zob. Ps 2,6+; tutaj podkreślenie godności człowieka i wyraz błogosławieństwo, którym Bóg go obdarza. e) Wymienione drzewa charakteryzują się dużą wysokością i długowiecznością. O Libanie zob. Ps 29,6+. f) skałą – zob. Ps 18,3+.

1

Psalm. Pieśń na dzień szabatus. 2 Dobrze jest sławić PANAs i śpiewać Twemu imieniua, o Najwyższyb! 3 Rano ogłaszać łaskę Twoją, a Twoją wiernośćc nocami 4 na lirze dziesięciostrunnej i przy dźwięku cytry. 5 Bo rozradowałeś mnie, PANIE, Twoimi czynami, będę się cieszył dziełami rąk Twoich. 6 Jakże wspaniałe są dzieła Twoje, PANIE, jak bardzo głębokie są Twe myśli! 7 Człowiek nierozumny ich nie zna i głupiec ich nie pojmuje! 8 Chociaż bezbożnis plenią się jak trawa i kwitną wszyscy dopuszczający się nieprawości – i tak przepadną na zawsze! 9 A Ty, o PANIE, jesteś wywyższony na wieki! 10 Bo oto Twoi wrogowie, PANIE, bo oto Twoi wrogowie wyginą i rozproszeni będą wszyscy dopuszczający się nieprawości. 11 Dałeś mi siłę jak rogom bawolim i namaściłeśd mnie świeżym olejkiem. 12 Moje oczy dostrzegą mych wrogów, usłyszą me uszy o złośliwych napastnikach. 13 Sprawiedliwy rozkwitnie jak palma, rozrośnie się jak cedr na Libaniee. 14 Zasadzeni w domu PANA zakwitną na dziedzińcach naszego Boga. 15 Zaowocują jeszcze w starości, żywotni i kwitnący, 16 aby świadczyć, że PAN jest prawy: On jest moją skałąf – i nie ma w Nim nieprawości.

PSALM 92. Hymn sławiący Bożą sprawiedliwość, która nigdy nie zawodzi, nie przemija ani się nie zmienia. Jej przymioty to łaska i wierność (w. 3), które stanowią podstawę rządów Boga nad światem. Zgodnie z tradycyjną zasadą odpłaty (Bóg nagradza dobro, a za zło zsyła karę, zob. Ps 28,4+), wierni, którzy postępują zgodnie z wolą Boga, będą cieszyć się długim życiem (ww. 13-15). Grzesznicy natomiast, mimo swojej siły, szybko przeminą (ww. 8.10). Obie te myśli: prawdę o Bogu i o człowieku, streszcza centralny werset 9. To Bóg wywyższony na wieki wywyższa swych wiernych. Tylko bowiem prawość moralna i religijna zapewnia spokojne dni starości. Ta uproszczona zasada odpłaty zyskuje głębszy sens i szerszą perspektywę czasową przy lekturze chrześcijańskiej. Wiara w zmartwychwstanie i życie wieczne, zapowiadana tu w symbolach i obrazach człowieka zasadzonego w domu Pana (ww. 14n), pomaga wierzyć w Bożą sprawiedliwość, nawet gdy jej wypełnienie nastąpi za granicą śmierci (Hbr 11,1). Chrześcijańska nadzieja (Rz 8,24) pozwala już na ziemi nieustannie opiewać Bożą dobroć i wierność (ww. 2-4.16).

PSALM 92

1254

Ps 23,5

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1255

Psalm 93 Pan władcą świata 1

s

PAN jest królem, okrył się majestatem. PAN przyodział się potęgą i przepasał; tak umocnił świat, że się nie zachwiejea. 2 Twój tronb stoi mocno; Ty jesteś Przedwieczny. 3 Rzeki podnoszą, o PANIE, rzeki szum podnoszą, rzeki podnoszą swe fale. 4 Nad szum wód ogromnych, nad gwałtowne przypływy morskie, potężniejszy jest PAN na wysokościach! 5 Twoje świadectwa są godne wiary, Twemu domowic, PANIE, przystoi świętość na wieczne czasy.

a) Bóg był (gdy stwarzał) i jest (gdy rządzi) królem całej ziemi. Ten fakt jest przedmiotem radości. b) tron – w postaci widzialnej stanowią go dwa cheruby na Arce Przymierza (Ps 47,9+). c) domowi – czyli świątyni, która jest miejscem przebywania Boga na ziemi. W niej znajduje się tron Boga.

PSALM 93. Jeden z psalmów królewskich (zob. Wprowadzenie; Ps 47; 96-99). Hymn wielbiący Pana (ww. 1n.5), który ma pełnię władzy nad wodami chaosu (ww. 3n; por. Rdz 1,2). On jest królem świata, jako jego Stwórca, i królem Izraela, z którym związał się przymierzem (w. 5). Jego zwierzchność nad całym wszechświatem realizuje się przez poddanie sobie wrogich mocy. Taka lektura zachowuje wartość w chrześcijaństwie. Kościół widzi w tym psalmie Chrystusa, wcielonego Syna Bożego, Stwórcę i Prawodawcę. Zmartwychwstały jednoczy świat widzialny i niewidzialny przez ostateczne zwycięstwo nad „wodami” zła i śmierci (1Kor 15,24-26; Ef 1,10; 2,13-18).

1255

PSALM 93

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1256

Psalm 94 Bóg obrońcą sprawiedliwości a) Mściciel – zob. Ps 9,13+. b) karę – zob. Ps 7,14+; 28,4+. c) Wymienione osoby, jako bezbronne, były szczególnie chronione przez Boga (Ps 68,6+). d) Bóg Jakuba – w sensie: Bóg narodu izraelskiego (Ps 47,5+). e) krainie milczenia – synonim krainy umarłych; zob. Ps 6,6+.

1

PANIE , Boże, Mścicielua! Boże, Mścicielu, objaw się! 2 Powstań Ty, który sądziszs ziemię, wymierz karęb pyszałkom! 3 Jak długo jeszcze bezbożnis, o PANIE, jak długo bezbożni będą tryumfować, 4 złościć się będą złośnicy, chełpić się wszyscy dopuszczający się nieprawości? 5 Twój luds gnębią, PANIE, dręczą dziedzictwo Twoje. 6 Zabijają wdowy i cudzoziemców, mordują sierotyc. 7 Mówią: „PAN tego nie widzi, Bóg Jakubad nie dostrzega!”. 8 Zrozumcie więc, niemądrzy wśród ludu! Kiedy wy, głupcy, zmądrzejecie? 9 Czy Ten, który stworzył ucho, nie usłyszy? Ten, który ukształtował oko, nie zobaczy? 10 Czy Ten, co karci narody, nie zgromi? Ponieważ to On uczy człowieka wiedzy. 11 PAN wie o zamysłach ludzi, że są próżne. 12 Szczęśliwy człowiek, którego Ty, PANIE, karcisz i wychowujesz swym prawem, 13 aby dać mu ulgę po dniach nieszczęścia, zanim wykopią grób bezbożnemu. 14 Wszak PAN nie odrzuci swego ludu, i dziedzictwa swego nie zostawi, 15 aż przywróci sprawiedliwe sądy i pójdą za nim wszyscy prawego sercas. 16 Kto ujmie się za mną wobec złoczyńców? Kto stanie za mną przeciw dopuszczającym się nieprawości? 17 Gdyby mi PAN nie pomógł, wkrótce bym się znalazł w krainie milczeniae. 18 A kiedy myślę: „Moje nogi się chwieją”, wtedy mnie wspiera Twoja łaska, PANIE! s

PSALM 94. Psalmista wraz z ludem Bożym uczestniczy w dramacie zbawczym. Struktura obu części utworu (ww. 115. 16-23) wskazuje na trzy etapy liturgii: prośba do Boga Mściciela (Ps 9,13; Jr 51,56), lamentacja prześladowanego, wreszcie wyznanie ufności oparte na wierze w Bożą pedagogię. Zaskakujący tytuł Boga, Mściciel, łączy się tu z przekonaniem o nieuchronnej odpłacie dla zuchwałych złoczyńców, chociaż Bóg zwleka z inter wencją. Sędzia ziemi dobrze zna prześladowania swoich wiernych. Psalmista uczy solidarności z pokrzywdzonymi i bezbronnymi (ww. 5n), uczy także modlitwy. W osobistej refleksji stawia sobie pytania, które są prowokowane przez doświadczenie. Następnie zanosi je w modlitwie do Boga. Odpowiedzią, którą otrzymuje, jest pewność czerpana z wiary, że Pan nie zawiedzie swojego ludu. Paweł Apostoł cytuje Psalm 94 (Rz 11,1n; 1Kor 3,20) lub nawiązuje do niego (2Kor 1,5; 1Tes 4,6), wyrażając głęboką ufność w dobroć i sprawiedliwość Boga.

PSALM 94,1-18

1256

Na 1,2

Ps 10,11

23_Ps:23_Ps

9/3/08

19

3:03 PM

Page 1257

Kiedy mnie trapią liczne zgryzoty, Twoja pociecha jest mi ukojeniem. 20 Co ma wspólnego z Tobą nieprawa władza, ci, którzy krzywdzą pod pozorem prawa? 21 Czyhają na życie sprawiedliwego i skazują na śmierć niewinnego. 22 Lecz PAN jest dla mnie twierdzą, Bóg mój – skałąa, na której się chronię! 23 PAN odda im według ich uczynków. Bóg nasz wytraci ich stosownie do ich przewrotnościb.

1257

a) skałą – zob. Ps 18,3+. b) Zapowiedź kary Bożej (Ps 7,13+; zob. także Słownik).

PSALM 94,19-23

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1258

Psalm 95 Wezwanie do uległości Bogu a) skałę – zob. Ps 18,3+. b) oblicze – zob. Ps 11,7+. c) bogami – zob. Ps 50,1+. d) Meriba… Massa – obie nazwy odnoszą się do wydarzeń opisanych np. w Wj 17,1-7, przypomnianych tu dla przestrogi. Septuaginta (LXX) przekłada obie nazwy: jak w rozgoryczeniu, jak w dniu próby na pustyni (Hbr 3,7-11). e) dróg – zob. Ps 1,1+. f) zagniewany – zob. Ps 2,4+.5+. g) odpoczynku – czyli do Ziemi Obiecanej. Zob. Lb 14,22nn.29-35.

1

Chodźcie, śpiewajmy PANUs, wzywajmy radośnie skałęa naszego zbawienia. 2 Zbliżmy się przed Jego obliczeb z dziękczynieniem, radośnie śpiewajmy Mu psalmy. 3 Bo PAN jest wielkim Bogiem, wielkim Królem nad wszystkimi bogamic. 4 W Jego ręku są krańce ziemi i szczyty gór należą do Niego. 5 Jego jest morze; On sam je stworzył, i suchy ląd ukształtowały ręce Jego. 6 Wejdźcie! Oddajmy pokłon, padnijmy przed Nim, klęknijmy przed PANEM, który nas stworzył. 7 Bo On jest naszym Bogiem, my ludem Jego pastwiska i owcami rąk Jego. Dzisiaj, jeśli głoss Jego usłyszycie, 8 nie zatwardzajcie sercs waszych jak w Meriba na pustyni w dniu Massad, 9 gdy Mnie kusili wasi ojcowie, doświadczali Mnie, choć widzieli dzieła moje. 10 Przez czterdzieści lat budziło we Mnie odrazę to pokolenie, więc powiedziałem: To lud, który błądzi w sercu i moich dróge nie zna. 11 Toteż przysiągłem zagniewanyf, że nie wejdą do mego odpoczynkug!

PSALM 95. Utwór składa się z dwóch części: hymnu (ww. 1-7b) i wyroczni (ww. 7c-11). Hymn sławi Boże dzieło stworzenia (ww. 1-5) i wybrania ludu (ww. 6-7b). Wyrocznia wzywa do okazania wiary: widząc dzieła Boże, trzeba usłyszeć głos Boga, czyli wypełnić Jego wolę. Tłem psalmu jest wędrówka Izraelitów przez pustynię do Ziemi Obiecanej, podczas której wielokrotnie okazywali się niewierni Bogu. W NT chrystologiczną lekturę drugiej części psalmu podaje List do Hebrajczyków (Hbr 3,7 – 4,13). O losie człowieka decyduje „dzisiaj”, nieustanne „teraz”, w którym Bóg zaprasza człowieka do nawrócenia i prowadzi go do siebie, do swojego odpoczynku, czyli wiecznego szczęścia. Utwór ten zajmuje szczególne miejsce w liturgicznej modlitwie Kościoła (brewiarzu) jako tzw. psalm wezwania, od którego rozpoczyna się dzień. W Psalmie 95 ukazane zostały trzy modele doświadczeń religijnych. W hymnie psalmista zwraca się najpierw do Boga stwórcy wszechświata (ww. 1-5), następnie do Boga wspólnoty (ww. 6-7b); w wyroczni natomiast ukazuje Boga żywego (ww. 7c-11), który podąża ze swoim ludem w wędrówce życia aż do nieba.

PSALM 95

1258

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1259

Psalm 96 Nowa pieśń chwały 1

1Krn 16,23-33

Ps 9,9; 98,9

Śpiewajcie PANU pieśń nowąa, śpiewaj PANU cała ziemio! 2 Śpiewajcie PANU, wysławiajcie Jego imięs, codziennie głoście Jego zbawienie. 3 Głoście Jego chwałęs wśród pogan, Jego cudas wśród wszystkich narodów. 4 Gdyż jest wielki PAN i godzien wielkiej chwały, On wzbudza lęk większy niż wszyscy bogowieb. 5 Bo wszyscy bogowie pogan są nicością, PAN zaś stworzył niebiosa. 6 Majestat i piękno przed Jego obliczemc, potęga i wspaniałość w Jego świątynis. 7 Oddajcie PANU, rodziny narodów, oddajcie PANU chwałęs i potęgę. 8 Oddajcie PANU chwałę należną Jego imieniu. Weźcie ofiarys i przyjdźcie na Jego dziedzińce. 9 Adorujcie PANA w Jego wspaniałej świątyni! Zadrżyj przed Nim cała ziemio! 10 Mówcie wśród narodów, że PAN jest królem. On utwierdza świat, tak że się nie poruszy, będzie sądziłs narody według słuszności. 11 Niech się cieszą niebiosa i weseli ziemia, niech zadrży morze i to, co je wypełnia. 12 Niech się radują pola i wszystko, co na nich rośnie. Niech wołają z radości wszystkie drzewa w lasach 13 przed PANEM, który już się zbliża, bo przychodzi, by osądzić ziemię. Będzie rządził światem sprawiedliwie, i narodami zgodnie ze swą prawdą. s

a) pieśń nową – zob. Ps 33,3+. b) bogowie – psalmista nie stwierdza realnego istnienia innych bóstw (Ps 50,1+). c) przed... obliczem – czyli przed Bogiem.

PSALM 96. Psalm królewski (zob. Wprowadzenie; Ps 47; 93; 97 – 99). Centralny motyw powszechnego królowania Boga (w. 10a) łączy obie części hymnu (ww. 1-10a.10b-13). Jest on zachętą skierowaną do wszystkich narodów i całego stworzonego świata, aby oddać chwałę jedynemu Bogu i królowi. Wobec wszelkich trudności jednoczącego się świata, ważna okazuje się świadomość uniwersalnej władzy Boga nad narodami, a więc i konieczność uznania zależności od Stwórcy. W tym i następnych hymnach (Ps 96 – 99) wyznanie wiary w królewską władzę Boga (ww. 1-3) połączone jest z gestami rytualnymi (ww. 8n). Wyznawana wiara domaga się bowiem liturgii wspólnotowej, podczas której wiara wzrasta i umacnia się, a stąd prowadzi do świadectwa i praktyki życia, gdzie się realizuje. Pieśnią nową staje się życie i modlitwa nowego człowieka (2Kor 5,17; Ef 4,22-24; Kol 3,9n).

1259

PSALM 96

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1260

Psalm 97 Radość z panowania Boga a) wyspy – w języku biblijnym oznaczały najdalsze zakątki świata. b) Septuaginta (LXX) oddaje ten wers: Niech Mu się kłaniają wszyscy aniołowie Boży. Bogowie – zob. Ps 50,1+. c) Syjon – zob. Ps 3,5+. d) Najwyższy – zob. Ps 92,2+. e) bogami – zob. Ps 50,1+. f) sprawiedliwego – zob. Ps 72,1+.

1

s

PAN króluje, cieszy się ziemia, radują się liczne wyspya. 2 Chmury i ciemność wokół Niego, sprawiedliwość i sąds podstawą Jego tronu. 3 Ogień idzie przed Nim i pożera dokoła Jego nieprzyjaciół. 4 Błyskawice świat oświecają, a ziemia drży na ten widok. 5 Góry topią się jak wosk przed obliczem PANA, przed obliczem Władcy całej ziemi. 6 Niebiosa głoszą Jego sprawiedliwość, a wszystkie ludy widzą chwałęs Jego. 7 Niech się zawstydzą wszyscy, którzy czczą posągi, którzy się chlubią swymi bożkami. Oddajcie Mu hołd wszyscy bogowieb. 8 Usłyszał o tym i cieszy się Syjonc, i weselą się córki judzkie z powodu Twych wyroków, o PANIE! 9 Bo Ty, PANIE, jesteś Najwyższyd na całej ziemi i górujesz nad wszystkimi bogamie. 10 PAN miłuje tych, co zła nienawidzą, On strzeże życia swoich wiernych, wyrywa ich z rąk bezbożnikóws. 11 Światło wschodzi dla sprawiedliwegof, i radość dla tych, których serces jest prawe. 12 Sprawiedliwi, radujcie się PANEM, i miejcie w pamięci świętość Jego!

Ps 50,6

PSALM 97. Psalm królewski (zob. Wprowadzenie; Ps 47; 93; 96; 98; 99). Temat władzy Boga nad wszechświatem został rozwinięty w dwóch częściach hymnu (ww. 1-7.8-12). Psalmista opisuje objawienie się Boga, posługując się charakterystycznymi w ST motywami: chmury, ciemności, ogień, błyskawice (np. Wj 20,21; 33,9; Pwt 4,11; 5,22; Ez 34,12; Jl 2,2). Ten potężny i sprawiedliwy Bóg okazuje się opiekunem wiernych i rzecznikiem skrzywdzonych, dlatego Jego przyjście napełnia ich światłem i radością (w. 11). W świetle NT widzimy tu proroctwo o Chrystusie Królu. W Kościele, nowym Syjonie (w. 8), dokonuje się zjednoczenie kultu niebiańskiego z ziemskim. Kościół przyjmuje Jezusa, żywe Słowo Boga i jako nowa ziemia wyraża swoją radość z nowego stworzenia (ww. 1.8). Zanim się ono objawi w pełni (Rz 8,19-23), misją wierzących jest ukazywać miłość Boga, a więc także nienawidzić zło (w. 10). Złem jest przede wszystkim służba bożkom, fałszywym wartościom, którym hołduje świat.

PSALM 97

1260

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1261

Psalm 98 Nowa pieśń dla Władcy i Sędziego świata 1

Ps 9,9; 96,13

Psalm. Śpiewajcie PANUs pieśń nowąa, gdyż dokonał cudóws. Zbawienieb sprawiła Jego ręka prawa i Jego święte ramięc. 2 PAN ukazał swoje zbawienie, wobec narodów objawił swą sprawiedliwośćd. 3 Przypomniał swoją łaskę i wiernośće dla domu Izraelaf. Ujrzały wszystkie krańce ziemi zbawienie naszego Boga. 4 Wzywaj radośnie PANA, cała ziemio, śpiewajcie, cieszcie się i grajcie. 5 Grajcie PANU na cytrze, na cytrze przy słowach psalmu. 6 Dźwiękami trąbek i rogu chwalcie radośnie Króla, PANA! 7 Niech zagrzmi morze i to, co je wypełnia, krąg ziemi i jego mieszkańcy. 8 Niech rzeki klaszczą w dłonie, niech się cieszą góry 9 przed PANEM, bo przychodzi, by osądzićs ziemię. Będzie rządził światem sprawiedliwie i narodami zgodnie z prawością.

a) pieśń nową – zob. Ps 33,3+. b) Zbawienie – zob. Ps 13,6+. c) ręka... ramię – symbole mocy i potęgi. Bóg sam ocalił swój naród. d) Cuda Boga były manifestacją Jego mocy; przez nie objawiał się poganom. e) łaskę i wierność – zob. Ps 25,10+. f) domu Izraela – czyli dla narodu żydowskiego (Ps 22,24+).

PSALM 98. Hymn o królowaniu Boga (zob. Wprowadzenie; Ps 47; 93; 96; 97; 99), zbudowany z dwóch części (ww. 1-3. 4-9). Symbolika liczb przygotowuje już obrazy Apokalipsy św. Jana. Siedem cech Boga (cuda, świętość, zbawienie, sprawiedliwość, łaska, wierność i prawość) objawia się w czterech elementach kosmosu (morze, ziemia, rzeki i góry). Siedem razy wymienione jest imię Boga, siedem razy ukazane jest Jego działanie (dokonał, sprawiła Jego prawa ręka, ukazał, objawił, przypomniał, przychodzi, będzie sądził) i jest wyliczonych siedem sposobów oddawania Mu chwały (wzywaj radośnie, śpiewajcie, cieszcie się, grajcie, chwalcie, zagrzmi, klaszczą). Słownictwo, podobne jak w Księdze Izajasza (rozdz. 40 – 55) wskazuje na kontekst przesiedlenia babilońskiego. Zbawiciel Izraela jest zarazem Królem całej ziemi. Autor wzywa do powszechnego kultu Boga: ludzki śpiew ma się włączyć w „liturgię” kosmosu. Wydźwięk eschatologiczny Psalmu 98 ułatwia jego lekturę chrześcijańską, zwróconą ku Paruzji – powtórnemu przyjściu Jezusa. Kościół to nowy dom Izraela, osłaniany Bożą łaską i wiernością; nie może on powielać wzorców doczesnych władców (Mt 20,25-28), gdyż przygotowuje przyszłe królestwo (Ap 21 – 22).

1261

PSALM 98

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1262

Psalm 99 Wielki Pan na Syjonie a) siedzi na cherubach – aluzja do cherubów (zob. Słownik) znajdujących się na Arce Przymierza (Ps 47,9+). b) sprawiedliwość – zob. Ps 15,2+. c) Jakub – zob. Ps 22,24+. d) podnóżkiem – por. Ps 99,5+. Chodzi tu o Arkę Przymierza (1Krn 28,2; por. Ps 110,1+).

1

s

PAN króluje, niech drżą narody, siedzi na cherubacha, chwieje się ziemia. 2 Wielki jest PAN na Syjonies, wywyższony ponad wszystkie ludy. 3 Niech sławią Twoje wielkie i groźne imięs! On jest święty! 4 Królu potężny, Ty prawo miłujesz: ustanowiłeś porządek, nadałeś prawo i sprawiedliwośćb Jakubowic. 5 Wywyższajcie PANA, Boga naszego, klęknijcie u podnóżkad Jego stóp, bo jest święty. 6 Mojżesz i Aaron są wśród Jego kapłanów, a Samuel między tymi, co wzywają imienia Jego. Wzywali PANA, a On ich wysłuchał; 7 w słupie obłoku przemówił do nich. Słuchali Jego poleceń i przykazańs, które im nadał. 8 PANIE, nasz Boże, Ty ich wysłuchałeś; byłeś im życzliwy, nawet karzącs występki. 9 Wywyższajcie PANA, naszego Boga, pokłońcie się zwróceni ku Jego świętej górze, bo PAN, nasz Bóg, jest święty!

Ps 18,11; 80,2

PSALM 99. Trójczłonowy hymn (ww. 1-3.4n.6-9) o królowaniu Boga, kończący cykl psalmów tego gatunku (zob. Wprowadzenie; Ps 47; 93; 96 – 98). Mojżesz, Aaron i Samuel reprezentują dawne instytucje Izraela: wodza, kapłana i proroka. Królem zaś jest tylko Pan. Historyczny władca na Syjonie jest jedynie namiestnikiem Boga. Winien więc poddać się prawu Bożemu, biorąc wzór z dawnych charyzmatycznych przywódców ludu. Wodzowie, kapłani i prorocy są tylko pośrednikami Boga, strzegącymi Jego poleceń (w. 7). W psalmie dominuje obraz Boga po trzykroć świętego (ww. 3.5.9), a więc transcendentnego, tj. przekraczającego ludzkie możliwości poznania Go i doświadczenia. On jest ponad wszystkim (w. 2). Jednakże nawiązanie relacji z Bogiem jest możliwe, gdyż On sam jej pragnie: mówi do człowieka, słucha go, jest życzliwy, ale i karci występki (ww. 6.7.8). Więź Boga z człowiekiem najpełniej wyraża się i realizuje w osobie Jego Wcielonego Syna, Jezusa Chrystusa, który stał się obrazem Boga niewidzialnego (Kol 1,15), w którym Bóg przemówił do nas (Hbr 1,2), w którym mamy otwartą drogę i dostęp do Ojca (Ef 3,12). Właściwą postawą człowieka zbliżającego się do najświętszego Boga jest wywyższanie Go, pokora, posłuszeństwo, adoracja (ww. 6.7.8).

PSALM 99

1262

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1263

Psalm 100 Radosny hymn dziękczynny 1

1Krl 18,39

Psalm na dziękczynienie. Wołajcie radośnie na cześć PANAs, wszystkie ziemiea, 2 służcieb PANU z weselem, przyjdźcie i radujcie się przed obliczemc Jego. 3 Wiedzcie, że tylko PAN jest Bogiem; On nas stworzył – do Niego należymy. Jesteśmy Jego ludems i owcami Jego pastwiska. 4 Wchodźcie w Jego bramy z dziękczynieniem, na Jego dziedzińced z hymnami. Chwalcie Go, błogosławciee Jego imięs, 5 bo dobry jest PAN: Jego łaska na wieki, a Jego wiernośćf z pokolenia na pokolenie.

a) wszystkie ziemie – zob. Ps 66,1+. b) służcie – tu w sensie sprawowania kultu; słowa skierowane prawdopodobnie do ludzi, którzy przyszli do świątyni. c) obliczem – czyli wobec Boga mieszkającego w świątyni. d) bramy... dziedzińce – świątyni jerozolimskiej. e) błogosławcie – w znaczeniu: sławcie, wychwalajcie, oddawajcie cześć. f) łaska... wierność – zob. Ps 25,10+.

PSALM 100. Radosny hymn liturgiczny w dwóch częściach (ww. 1-3.4n) sławi bezwarunkowe przymierze, którym Bóg związał się ze swoim ludem. Obejmuje ono całą historię zbawienia, od Stworzenia aż do przyszłej Pełni. Psalm podaje dwa motywy uwielbienia Boga. Jest On godny czci, bo jest Bogiem, a także ponieważ wiernie okazuje dobroć swojemu ludowi. Przymierze łaski ostatecznie wypełni się w Chrystusie, w którego osobie i dziele najpełniej ukazała się ludziom dobroć, łaskawość i wierność Boga (Tt 3,4nn; 1J 4,9).

1263

PSALM 100

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1264

Psalm 101 Wzór dobrego władcy a) drogą – zob. Ps 1,1+. b) Bezwzględne postępowanie władcy należy tłumaczyć mentalnością starożytnych (Ps 12,4+). Jest ono przejawem jego gorliwości religijnej.

1

Psalm Dawida. Chcę wyśpiewać łaskę i prawość, Tobie, o PANIEs, będę śpiewać! 2 Chcę postępować nieskalaną drogąa; kiedyż do mnie przyjdziesz? Będę postępował w mym domu w prawości sercas. 3 Nie zwracam oczu ku niegodziwości, nienawidzę czynów występnych, nie przylgnie to do mnie. 4 Oddalę od siebie przewrotnych sercem, tego, co złe, nawet znać nie chcę. 5 Uciszę tego, kto knuje przeciw bliźniemus. Nie będę jadał z nadętymi pyszałkami. 6 Zwrócę oczy na wiernych tej ziemi, by ze mną zasiadali; będzie mi usługiwał ten, kto postępuje drogąs nieskalaną. 7 Pyszałek nie zamieszka w moim domu, a kłamca nie ostoi się przed mymi oczyma. 8 Każdego ranka będę tępił wszystkich bezbożnychs kraju, aby usunąć z miasta PANA wszystkich, którzy dopuszczają się nieprawościb.

PSALM 101. Dwuczęściowy utwór (ww. 1-5.6-8) mądrościowy. Autor przedstawia wymogi moralne, jakie stawia sobie (ww. 1-3) i otoczeniu (ww. 6n). Podmiotem przemawiającym jest zapewne król izraelski, który podczas intronizacji w świątyni składa przysięgę. Jej słowa rysują obraz władcy idealnego. Historia dowodzi jednak, że takie obietnice często daleko odbiegają od rzeczywistości. Stąd proste przejście do lektury chrystologicznej psalmu: idealnym królem okaże się zmartwychwstały Chrystus na Sądzie Ostatecznym (Mt 25,31-46). Na trwałe oddzieli On wiernych od złoczyńców (ww. 6-8). Aktualizacja psalmu pozwala także odnieść ideał dobrego władcy do każdego człowieka. Każdy winien stawiać sobie wysokie wymagania moralne i urzeczywistniać je w życiu. Podobnych cnót należy wymagać od stojących na czele życia społecznego, gospodarczego i religijnego.

PSALM 101

1264

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1265

Psalm 102 Prośba o wybawienie ludu 1

Ps 39,7 Ps 37,2; Iz 40,6

Modlitwa ubogiego, gdy w udręce wylewa swoją skargę przed PANEM.s 2 PANIE, wysłuchaj modlitwę moją, a wołanie moje niech do Ciebie przyjdzie! 3 Nie odwracaj ode mnie swego obliczaa, nakłoń ku mnie uchab w dniu mojej niedoli, kiedy Cię wzywam, szybko mnie wysłuchaj! 4 Bo moje dni jak dym się rozwiały, a moje kości palą jak ogień. 5 Serces me więdnie i usycha jak trawa, tak że zapominam o jedzeniu chleba. 6 Osłabłem od krzyku mojej głośnej skargi, skóra przylgnęła mi do kości. 7 Jestem jak pelikan na pustyni, jak puszczyk pośród rumowisk. 8 Nie śpię, lecz czuwam jak samotny wróbel na dachu. 9 Codziennie lżą mnie wrogowie, a moi przeciwnicy mi złorzeczą. 10 Popiół jem jak chleb, a mój napój mieszam ze łzami. 11 W swoim gniewies i oburzeniu podniosłeś mnie i rzuciłeś. 12 Dni moje jak cień przemijają, a ja usycham jak trawa. 13 Lecz Ty, PANIE, trwasz na wieki, i Twoja pamięć przez pokolenia. 14 Zaczniesz działać i zlitujesz się nad Syjonems. Nadszedł czas zmiłowania, nadeszła już pora! 15 Bo Twoi słudzy przejęci są jego ruinami i z bólem patrzą na jego popioły. 16 Bojaźńs ogarnie narody przed Twoim imieniems, o PANIE, a wszystkich królów ziemi – bojaźń wobec Twej chwałys,

a) oblicza – por. Ps 4,7+; antropomorfizm (Ps 2,4+.5+). b) nakłoń... ucha – zob. Ps 17,6+.

PSALM 102. Jeden z siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 51; 130; 143). Utwór złożony z dwóch części (ww. 215. 16-29), z których każda ma trzy segmenty: prośba (ww. 2n.16-23), lamentacja (ww. 4-12.24-25b), wyznanie ufności (ww. 13-15.25c-29). Tę lamentację indywidualną łatwo da się odnieść do wspólnoty Izraela. Los jednostki splata się mocno z losem Jerozolimy, zarówno w ucisku, jak i w ocaleniu. Wołanie udręczonego (jednostki, narodu) przechodzi w wyznanie ufności Bogu, który objawia swoje miłosierdzie. Już przez św. Augustyna psalm był interpretowany jako modlitwa cierpiącego Chrystusa. Czytany w duchu NT uświadamia wierzącym związek ich losu z nowym Syjonem, czyli Kościołem powszechnym. Choć doświadcza ucisku, bliski jest zbawienia. Nie przestaje przynosić swym dzieciom niezbędny pokarm (obraz pelikana; por. w. 7). Nawet rozwalone kamienie budowli Kościoła zawsze są drogie Bogu (ww. 14n). Nowy Syjon to przestrzeń święta, gdzie Bóg wyzwala (w. 21). Kościół ma gwarancję wiecznej płodności, jeśli tylko nie zdradzi swej misji (w. 29), podobnie jak Chrystus posłuszny aż do śmierci (Flp 2,8-11).

1265

PSALM 102,1-16

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1266

17

gdy PAN odbuduje Syjon i ukaże się w swej wspaniałości, 18 gdy spojrzy na modlitwę poniżonych i nie pogardzi ich prośbą. 19 Niech to zapiszą dla przyszłych pokoleń, a lud, który będzie stworzony, niech wychwala PANA. 20 Gdyż wejrzał z wysokości swej świątynis, PAN spojrzał z nieba na ziemię, 21 by usłyszeć jęki zakutych w kajdany, i rozwiązać na śmierć skazanych, 22 by na Syjonie głosili imię PANA i Jego wspaniałość w Jeruzalems, 23 gdy się zgromadzą narody i królestwa, żeby służyć PANU. 24 Osłabił me siły w drodze, zmniejszył liczbę dni moich! 25 Mówię: Boże mój, nie zabieraj mnie w połowie dni moich! Twoje lata trwają przez pokolenia! 26 Ty na początku umocniłeś ziemię, a niebo jest dziełem rąk Twoich. 27 Ono przeminie, ale Ty zostaniesz. Zestarzeje się jak szata, jak okrycie je zwiniesz i zniknie. 28 Lecz Ty jesteś ten sam zawsze, a Twoje lata się nie kończą. 29 Synowie Twoi osiądą na stałe, a ich potomstwo będzie trwać przed Tobą.

PSALM 102,17-29

1266

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1267

Psalm 103 Ojcowska dobroć Boga 1

Ps 106,47; 111,9

Ps 147,3

Dawida. Uwielbiaj, duszos moja, PANAs, i całe moje wnętrze – Jego święte imięs. 2 Uwielbiaj, duszo moja, PANA, nie zapominaja o tym, co dobrego ci uczynił. 3 On przebacza wszystkie twoje winy, leczy wszystkie twe słabości. 4 On ocala od zguby twe życie, wieńczy Cię łaską i miłosierdziems. 5 On syci dobrami twe siły, twa młodość odnowi się jak u orłab. 6 PAN dokonuje czynów sprawiedliwych, skrzywdzonych bierze w obronę. 7 Mojżeszowi dał poznać swe drogic, Izraelitom swoje zamiary. 8 Miłosierny jest PAN i litościwy, cierpliwy i pełen łaskawości. 9 Nie będzie się gniewałd bez końca ani nie będzie oburzony na wieki. 10 Nie postępuje z nami według grzechów s naszych, nie odpłaca nam według naszych nieprawości. 11 Bo jak wysoko niebo wznosi się nad ziemią, tak wielka jest Jego łaska dla bogobojnych. 12 Jak daleko jest wschód od zachodu, tak oddalił od nas nasze grzechy. 13 Jak ojciec lituje się nad dziećmi, tak PAN lituje się nad swymi czcicielamie. 14 Wie dobrze, z czego zostaliśmy stworzeni, pamięta, że jesteśmy prochem. 15 Dni człowieka są jak trawa, przekwita jak kwiat na polu. 16 Gdy zamiera w nim oddech – przemija, i wszelki ślad po nim ginie. 17 Lecz łaska PANA przez wszystkie wieki nad Jego czcicielami, a sprawiedliwość Jego nad ich potomstwem.

a) nie zapominaj – pamięć była w czasach biblijnych istotnym elementem wiary (Ps 71,16+). b) orła – ptak bardzo czczony przez starożytnych ze względu na swój wygląd i tajemniczość (gniazda położone w miejscach niedostępnych dla człowieka); był symbolem mocy i żywotności. c) drogi – zob. Ps 1,1+. d) gniewał – zob. Ps 2,5+. e) czcicielami – dosł. tymi, którzy się Go boją; o bojaźni Bożej zob. Ps 2,11+.

PSALM 103. Dwuczęściowy hymn dziękczynny (ww. 3-10.11-19), uznawany za jedną z pereł Psałterza. Ramami utworu jest zachęta do uwielbienia Boga przez samego psalmistę, jak i mieszkańców nieba wraz z całym stworzeniem (ww. 1-2.20-22). Bóg jest święty i jest absolutnym władcą. Do tych wystarczających racji, by uwielbiać Boga, psalmista dodaje jeszcze dzieło stworzenia i zbawienia człowieka. Doświadczenie miłosierdzia Bożego, objawionego psalmiście w łasce przebaczenia grzechów i uzdrowienia, skłania go do spontanicznego dziękczynienia. Człowiek pomimo swej śmiertelnej natury i kruchości (ww. 14-16) jest pociągany drogą przymierza ku wiecznemu zjednoczeniu z Bogiem (ww. 7.17n). Chociaż jest świadom swej grzeszności, stale doświadcza łaski Pana. Wspólnota NT znajduje więc w tym psalmie cenne źródło duchowej odnowy. Jezus objawia Boga jako ojca wszystkich ludzi (w. 13; zob. np. Mt 6,9.18.31n).

1267

PSALM 103,1-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

a) zastępy – Ps 46,8+; 84,2+.

PSALM 103,18-22

3:03 PM

Page 1268

18

Nad tymi, co zachowują Jego przymierzes i przestrzegają Jego przykazańs. 19 PAN ustanowił swój tron w niebie, a Jego królowanie rozciąga się nad wszystkim. 20 Uwielbiajcie PANA, wszyscy Jego aniołowies, mocarze pełniący Jego nakazy, posłuszni Jego słowom. 21 Uwielbiajcie PANA, wszystkie zastępya Jego, słudzy, pełniący Jego wolę. 22 Uwielbiajcie PANA, wszystkie Jego dzieła w każdym miejscu Jego panowania. Uwielbiaj, duszo moja, PANA!

Ps 148,2

1268

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1269

Psalm 104 Hymn ku czci Stwórcy 1

a

s

Uwielbiaj , duszo moja, Pana! PANIEs, mój Boże, jesteś nieskończenie wielki! Odziałeś się w majestat i piękno, 2 okryłeś się światłem jak płaszczem. Rozciągnąłeś niebo jak namiotb. 3 Wznosisz swe komnaty ponad wodami, chmury są Twoim rydwanem, poruszasz się na skrzydłach wiatrów. 4 Wichry czynisz swymi posłańcami, a sługami swymi – płomienie ogniac. 5 Umocniłeś ziemię w posadach i nigdy się nie zachwieje. 6 Otchłanią morską okryłeś ją jak szatą; nad górami wznoszą się wody. 7 Uciekają one przed Twoją groźbą, drżą od głosu Twego gromu. 8 Wznoszą się ponad góry i opadają w doliny, na miejsce, które im wyznaczyłeś. 9 Nie przekroczą granicy, którą im wyznaczyłeś, nie powrócą, aby zalać ziemię. 10 Ty każesz tryskać źródłom w dolinach, a spomiędzy gór płyną wody. 11 Piją wszystkie dzikie zwierzęta, dzikie osły gaszą pragnienie. 12 Nad nimi mieszkają ptaki powietrzne, śpiewają wśród gałęzi. 13 Ty ze swych komnat zraszasz góry; owocem Twoich dzieł syci się ziemia. 14 Ty sprawiasz, że rośnie trawa dla bydła i zioła służące ludziom, żeby mogli czerpać pokarm z ziemi, 15 i wino, co rozwesela ludzkie serces. Żeby oliwa rozjaśniała twarzed, a chleb wmacniał ludzkie siły. 16 Wody pod dostatkiem mają drzewa PANA i cedry Libanu, które On zasadził. 17 Tam ptaki się gnieżdżą, a gniazda bocianie górują nad nimi.

a) Uwielbiaj – dosł. błogosław. b) jak namiot – człowiek żyje w świecie, który jest mieszkaniem (świątynią) Boga. c) W Hbr 1,7 ten werset został przytoczony w wersji Septuaginty (LXX): Aniołów swych czyni wichrami, a sługi swoje – płomieniami ognia. d) Oliwy używano także do celów kosmetycznych (Ps 4,8+).

PSALM 104. Hymn, ujęty wielką klamrą wezwania do uwielbienia Boga (ww. 1a.35c), składa się z siedmiu strof (ww. 1b-4.5-9.10-18.19-23.24n.26-30.31-35b). W poszczególnych strofach autor kontempluje on wspaniałość objawiającego się Boga: Jego dzieło stworzenia ziemi i ujarzmienie wód chaosu, podtrzymywanie życia zwierząt i troskę o płodność gleby, ustalony przez Niego rytm czasu, władzę Boga nad morzami, zależność stworzeń od Niego oraz Jego chwałę jako Stwórcy. Psalm tak mocno afirmujący rzeczywistość ziemską jako dobrą (Rdz 1 – 2), otwiera się również na pełną nadziei przyszłość. Całe piękno natury jest bowiem zaledwie odbiciem nowej ziemi, gdzie wszelkie zło zostanie zniszczone (ww. 26.35; Ap 21,1-5). Orędzie psalmu jest wezwaniem do uznania źródła istnienia w Bogu oraz do współodpowiedzialności za oblicze świata, który jest darem Boga dla człowieka.

1269

PSALM 104,1-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) góralek – (Hyracoidea), najmniejszy z ssaków kopytnych (wielkości królika). Żyje stadnie pośród skał Afryki i zachodniej Azji. b) Lewiatan – mityczny potwór morski. c) Bóg jest źródłem wszelkiej pomyślności. On wszystko podtrzymuje przy życiu. d) odwracasz... oblicze – zob. Ps 4,7+.

PSALM 104,18-35

Page 1270

18

Dla górskich kozłów – urwiska, a skały – schronieniem góralkówa. 19 Ty uczyniłeś księżyc miarą czasu; słońce zna porę swego zachodu. 20 Zsyłasz ciemność i noc nastaje; w niej poruszają się wszelkie zwierzęta leśne. 21 Lwiątka o łup wołają, domagają się pokarmu od Boga. 22 Gdy wzejdzie słońce, schodzą się razem i kładą się w swoich legowiskach. 23 Człowiek wychodzi do swych zajęć, aby pracować aż do wieczora. 24 Jakże liczne są Twe dzieła, PANIE! Wszystko z mądrością uczyniłeś; ziemia jest pełna Twoich stworzeń. 25 Oto morze: wielkie i szerokie, w nim poruszają się niezliczone stworzenia małe i wielkie. 26 Tamtędy pływają statki i Lewiatanb, którego stworzyłeś, by się nim bawić. 27 Wszystko to czeka na Ciebie, byś zesłał pokarm w stosownym czasie. 28 Kiedy im dajesz, przyjmują, gdy otwierasz swą rękę, wszystko napełnia się dobremc. 29 Lecz gdy odwracasz swe obliczed, ogarnia je trwoga; gdy zabierasz im ducha, giną i w proch się obracają. 30 Posyłasz swego ducha, a są stworzone. I odnawiasz oblicze ziemi. 31 Niech na wieki trwa chwałas PANA; Niech PAN się cieszy z dzieł swoich. 32 Gdy patrzy na ziemię, wprawia ją w drżenie, gdy gór dotyka, one dymią. 33 Będę śpiewał PANU, jak długo żyć będę, będę grał memu Bogu, dopóki istnieję. 34 Niech miła Mu będzie pieśń moja, niech PAN będzie moją radością. 35 Niech znikną grzesznicy z ziemi, by już nie było bezbożnychs. Uwielbiaj, duszo moja, PANA! Allelujas!

Ps 136,25; 145,15

Ps 144,5

1270

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1271

Psalm 105 Hymn ku czci Zbawcy 1Krn 16,8-22

Ps 24,6; 27,8

Rdz 12,17

Rdz 41,54-57

1

Sławcie PANA , wzywajcie Jego imieniaa, głoście Jego dzieła wśród narodów. 2 Śpiewajcie i grajcie Mu psalmy, opowiadajcie wszystkie Jego cudas. 3 Szczyćcie się Jego świętym imieniems; niech się raduje serces szukających PANAb. 4 Szukajcie woli PANA i Jego mocy, zawsze pragnijcie być w Jego obecności. 5 Pamiętajcie o cudach, których dokonał, o znakach i wyrokach ust Jego, 6 potomkowie Jego sługi Abrahama, synowie Jakubas, Jego wybrańcy. 7 On, PAN, jest Bogiem naszym, On, który rządzi całym światem. 8 Pamięta na wieki o swoim przymierzus, o obietnicy danej tysiącu pokoleń. 9 Udzielił jej Abrahamowi i potwierdził przysięgą Izaakowi. 10 Uczynił to prawem dla Jakubac, wiecznym przymierzem dla Izraelad, 11 mówiąc: „Tobie dam ziemię Kanaans jako waszą własność dziedziczną”, 12 gdy było was niewielu, gdy byliście nieliczni i obcy w tej ziemi. 13 Wędrowali od narodu do narodu, z jednego królestwa do innego ludu, 14 a On nie pozwolił nikomu ich uciskać, z ich przyczyny karcił królów: 15 „Nie dotykajcie tych, których namaściłeme, a moim prorokoms nie czyńcie krzywdy!”. 16 Potem przywołał głód na ziemię, zniszczył zapasy chleba. 17 Posłał przed nimi człowieka, Józefa, którego sprzedano w niewolę. s

a) imienia – zob. Ps 54,3+. b) szukających PANA – zob. Ps 34,7+. c) Jakub – zob. Ps 22,24+. d) Izrael – zob. Ps 22,24+. e) tych, których namaściłem – dosł. wybranych (pomazańców). Zob. Ps 2,2+.

PSALM 105. Struktura hymnu przypomina Psalm 104: wielka klamra zewnętrzna (ww. 1-4.45c) obejmuje sześć strof (ww. 5-11.12-16.17-25.26-29.30-41.42-45b) refleksji nad dwoma etapami historii: od Abrahama do wyjścia z Egiptu (ww. 5-25), a następnie aż do zdobycia Ziemi Obiecanej (ww. 26-45). Psalm nie wspomina o niewiernościach Izraela. Przedstawia przymierze jako bezwarunkowy dar Boga oparty na obietnicach danych Abrahamowi. Utwór powstał w czasie przesiedlenia babilońskiego. By obudzić nadzieję narodu mieszkającego na obczyźnie i zachęcić do przestrzegania przykazań, psalmista głosi dobrą nowinę o niezmiennej wierności Boga przymierza. Rola Mojżesza sprowadza się tu do posłuszeństwa (ww. 26n), gdyż wybawienie narodu jest dziełem samego Boga. Z dziejów Izraela bije niewyczerpane źródło nadziei dla wszystkich ofiar ucisku i ludzi poddanych próbom. Pamięć o wielkich dziełach Boga mobilizuje do wytrwałości w czasie prześladowań, gdyż Bóg jest wierny i zawsze ujmuje się za uciskanymi (ww. 14n). Dziś także towarzyszy im w ziemskiej pielgrzymce do nieba, jak niegdyś w obłoku i w kolumnie ognia przemierzał pustynię z Izraelitami. Dlatego w Nim trzeba pokładać ufność i zawsze szukać Jego oblicza (w. 4).

1271

PSALM 105,1-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) w krainie Chama – mowa o Egipcie zamieszkanym, według psalmisty, przez potomków Chama, syna Noego (Rdz 5,32).

PSALM 105,18-40

Page 1272

18

Kajdanami skuto mu nogi, a szyję zakuto w żelazo, 19 aż spełniła się jego przepowiednia, uniewinniło go słowo PANA. 20 Król kazał go uwolnić, wypuścił go władca ludów. 21 Ustanowił go panem swego domu i władcą wszelkiej posiadłości swojej, 22 aby był wzorem dla jego książąt, a starszyznęs jego uczył roztropności. 23 Wtedy udał się Izraels do Egiptu, Jakubs zagościł w krainie Chamaa. 24 Bardzo swój luds Bóg rozmnożył i uczynił go mocniejszym od wrogów. 25 Odmienił ich serce, by znienawidzili luds Jego i zdradziecko postąpili z Jego sługami. 26 Posłał Mojżesza, sługę swego, Aarona, którego sobie wybrał. 27 Przez nich dokonał swoich znaków i cudów w krainie Chama. 28 Zesłał mroki i nastała ciemność, lecz buntowali się przeciw Jego słowom. 29 Zamienił w krews ich wody i pozabijał w nich ryby. 30 Zaroiła się od żab ich ziemia, były nawet w komnatach królewskich. 31 Rozkazał i pojawiło się robactwo, komary wszędzie w ich granicach. 32 Grad zesłał im zamiast deszczu, na ich kraj – ogniste błyskawice. 33 Zniszczył ich winnice i sady figowe, połamał wszystkie drzewa w ich ziemi. 34 Rozkazał i pojawiła się szarańcza i larwy, których było bez liku. 35 Pożarły całą trawę w ich kraju i zjadły wszelki owoc ich ziemi. 36 Pobił wszystko pierworodnes w ich kraju, pierwociny wszelkiej ich siły. 37 A swój lud wyprowadził ze złotem i srebrem i nie było chorych wśród ich plemion. 38 Ucieszył się Egipt z ich odejścia, bo ogarnął go strach przed nimi. 39 Bóg rozpostarł obłok dla ich osłony i ogień, by im noc oświecał. 40 Na ich prośbę zesłał przepiórki, nasycił ich chlebem z nieba.

Rdz 42 – 50

Wj 7 – 12

Wj 13,21n; 14,19n Wj 16,12-15

1272

23_Ps:23_Ps

Wj 17,6; Lb 20,8-11

9/3/08

3:03 PM

Page 1273

41

Rozłupał skałę i wytrysnęły wody, strumienie popłynęły po pustyni. 42 Bo pamiętał o świętej obietnicy swojej, którą złożył swemu słudze Abrahamowi. 43 I wyprowadził swój lud wśród wesela, swoich wybranych z okrzykami radości. 44 I oddał im ziemie narodów, zawładnęli dorobkiem ludów, 45 aby słuchali Jego nakazów i zachowywali Jego prawas. Allelujas!

1273

PSALM 105,41-45

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1274

Psalm 106 Niewierność ludu wybranego a) poświęconego PANU – czyli powołanego przez Boga do świętej służby (Wj 28).

1

s

Alleluja ! Sławcie PANAs, bo jest dobry, bo Jego łaska na wieki! 2 Kto wypowie wielkie dzieła PANA, kto rozgłosi całą Jego sławę? 3 Szczęśliwi, którzy przestrzegają prawas i postępują sprawiedliwie w każdym czasie. 4 Wspomnij łaskawie na swój luds, PANIE, nawiedź nas swoją pomocą, 5 byśmy oglądali szczęście Twych wybranych i cieszyli się radością ludu Twego. 6 Zgrzeszyliśmy wraz z naszymi przodkami, zawiniliśmy i źle postępowaliśmy. 7 Przodkowie nasi w Egipcie nie rozumieli Twoich cudóws; nie pamiętając ogromu Twej łaski, zbuntowali się nad Morzem Czerwonym. 8 On jednak ocalił ich przez wzgląd na swe imięs, aby okazać swoją potęgę. 9 Zgromił Morze Czerwone i wyschło, przeprowadził ich przez głębiny jak przez pustynię. 10 Wybawił ich z rąk nieprzyjaciół i ocalił ich od wroga. 11 Woda zalała ich prześladowców, ani jeden z nich nie ocalał. 12 Wtedy uwierzyli Jego słowom i wielbili chwałęs Jego. 13 Lecz szybko zapomnieli o Jego dziełach, nie poszli za Jego radami. 14 Zapłonęli żądzą na pustyni i kusili Boga w miejscu bezwodnym. 15 Wtedy dał im, czego żądali, tak że aż chorowali z przesytu. 16 Pobudzali w obozie Mojżesza do gniewu i Aarona, poświęconegos PANUa.

PSALM 106. Psalm jest medytacją nad dziejami Izraela, ujętą w sześć strof (ww. 6-12.13-22.23-25.26-34.35-39.40-46). Idea przewodnia psalmu zawarta jest we wprowadzeniu i w zakończeniu utworu (ww. 1-5.47). Naród przebywający na wygnaniu uznaje, że jego grzechy są kontynuacją historii niewierności przodków. Ta swoista solidarność ma u swych podstaw nadzieję na miłosierdzie, jakiego grzeszni przodkowie wielokrotnie doznawali od Boga. Podstawą tej nadziei jest wieczna łaskawość Pana. W przeciwieństwie do Psalmu 105 jest to jednak medytacja grzesznych dziejów narodu, rozjaśnionych niezasłużonym światłem miłosierdzia Boga. Refleksja nad historią (ww. 6-46) ma wzbudzić ufność w bliskie zbawienie, wyrażone w końcowej prośbie (w. 47). Psalm podaje ponadczasowe prawdy dla grzesznej historii każdego człowieka i społeczeństwa: aby dostąpić miłosierdzia, trzeba uznać swój grzech i porzucić uparte trwanie w buncie (ww. 6.43b) oraz na nowo odkrywać, że łaska Boga trwa na wieki (w. 1), a do szczęścia kroczy się drogami wierności Bożemu prawu (ww. 1.3). Wiersz 48 to liturgiczne zamknięcie czwartej księgi Psałterza.

PSALM 106,1-16

1274

Lb 11,1-15

23_Ps:23_Ps

9/3/08

17

Wj 32; Pwt 9,8-21

3:03 PM

Page 1275

Ziemia się otwarła, pochłonęła Datana i przykryła zgraję Abirama. 18 Zapłonął ogień przeciw tej zgrai, płomień spalił bezbożnychs. 19 Sporządzili sobie cielca na Horebie i kłaniali się posągowi. 20 Zamienili swoją chwałęa na podobiznę cielca jedzącego trawę. 21 Zapomnielib o Bogu, który ich wybawił i dokonał wielkich rzeczy w Egipcie, 22 cudownych dzieł w krainie Chama, budzących grozę nad Morzem Czerwonym. 23 Nakazał ich wytracić, ale Mojżesz, Jego wybraniec, stanął przed Nim w wyłomie skały, by gniewc Jego odwrócić, by ich nie wygubił. 24 Wzgardzili upragnioną ziemią, nie uwierzyli Jego słowom. 25 Szemrali w swoich namiotach, nie słuchali głosus PANA. 26 Wówczas podniósł przeciw nim rękęd, aby ich pobić na pustyni, 27 rozproszyć ich potomstwo wśród narodów, rozpędzić ich po obcych krajach. 28 Oddali się na służbę Baalas z Peor i jedli ofiarys składane zmarłyme. 29 Rozgniewali Go swymi postępkami, toteż spadła na nich plaga. 30 Lecz powstał Pinchas i przebłagałs Go, a wtedy skończyła się plaga. 31 I uznano mu to za sprawiedliwość po wszystkie pokolenia, na wieki. 32 Rozgniewali Go przy wodach Meriba, a z ich powodu ucierpiał Mojżesz, 33 bo rozgoryczyli jego ducha, toteż przemówił nierozważnie. 34 Nie wyniszczyli narodów, jak im to PAN nakazał. 35 Zmieszali się z narodami, nauczyli się ich postępków. 36 Służyli ich bałwanom i stało się to dla nich pułapką. 37 Swoich synów i córki demonoms składali w ofierze. 38 I przelewali krews niewinną, krew swoich synów i córek.

1275

a) chwałę – zob. Ps 3,4+. b) Zapomnieli – zob. Ps 71,16+. c) gniew – zob. Ps 2,5+. d) rękę – antropomor fizm opisujący działanie Boga. e) ofiary składane zmarłym – może tu chodzić o ofiary składane jako pokarm dla zmarłych przodków (np. Pwt 26,14) albo o drwinę z martwych bóstw, którym Izraelici oddawali cześć w Peor.

PSALM 106,17-38

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Formuła pochwalna (doksologia), która kończy czwartą część Psałterza (zob. Wprowadzenie). Użycie słowa Amen wskazuje na zastosowanie psalmu w liturgii.

PSALM 106,39-48

Page 1276

Składali ich w ofierze bałwanom Kanaanus; ich krwią splamili ziemię. 39 Splugawili ją czynami swoimi, cudzołożyli przez swe występki. 40 Zawrzał gniewem PAN przeciw ludowi, wzgardził swoim dziedzictwem. 41 Wydał ich w ręce narodów, panowali nad nimi ich wrogowie. 42 Nieprzyjaciele ich uciskali, upokarzając ich swymi rękami. 43 Choć wielokrotnie ich uwalniał, oni nadal trwali w swym buncie, aż zostali upokorzeni przez własne grzechys. 44 I widział, jak byli udręczeni. Wysłuchał, gdy wołali do Niego. 45 Bo pamiętał o swoim przymierzus, użalił się nad nimi w ogromie swej łaski. 46 Okazał im miłosierdzies wobec tych, którzy ich uprowadzili. 47 Wybaw nas, PANIE, nasz Boże, zgromadź nas spośród narodów, byśmy sławili Twoje święte imię i szczycili się Twoją chwałą. 48 Błogosławiony s PAN, Bóg Izraelas, od wieków i na wieki. A cały lud niech mówi: Amens! Allelujaa!

1Krn 16,35n

Ps 103,1

1276

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1277

KSIĘGA PIĄTA Psalm 107 Dziękczynienie ocalonych i wyrocznia Boża Ps 100,5; 118,1

Iz 43,5n

Pwt 8,15

Iz 35,8

Iz 49,8n; Łk 1,53

Hi 12,21

Iz 45,2

1

Sławcie PANAs, bo jest dobry, bo Jego łaska na wieki. 2 Niech mówią o tym wykupieni przez PANA, których wybawił z ręki wroga 3 i zgromadził z dalekich krain, ze wschodu i zachodu, z północy i południa. 4 Jedni błądzili po bezwodnej pustyni, nie znajdując drogi do zamieszkałego miasta. 5 Byli głodni i spragnieni; mdleli z osłabienia. 6 W swej udręce wołali do PANA, a On ich wybawił z ucisku. 7 Poprowadził ich prostą drogąs, by doszli do zamieszkałego miasta. 8 Niech sławią PANA za Jego łaskę, za cudas wobec synów ludzkich. 9 Bo nasycił zgłodniałych, a łaknących napełnił dobrami. 10 Inni siedzieli w mroku i w cieniu śmierci, skuci nędzą jak żelazem. 11 Gdyż buntowali się przeciw słowom Boga, a radami Najwyższego gardzili. 12 Cierpieniem skruszył ich sercas; osłabli, a nikt im nie pomógł. 13 W swej udręce wołali do PANA, a On ich wybawił z ucisku. 14 Wyprowadził ich z mroku i cienia śmierci, a pęta ich rozerwał. 15 Niech sławią PANA za Jego łaskę, za cuda wobec synów ludzkich. 16 Bo skruszył spiżowe bramy, i połamał żelazne zawiasy. PSALM 107. Hymn liturgii dziękczynnej, inspirowany drugą częścią Księgi Izajasza (Iz 40 – 55), składający się z dwóch utworów (ww. 4-32.33-41), ujętych wspólnym wprowadzeniem (ww. 1-3) i zakończeniem (ww. 42n). Refren (ww. 69.13-16.19-22.28-32) dzieli pierwszy utwór na cztery strofy (ww. 4-9.10-16.17-22.23-32). W każdej z nich została przedstawiona jakaś sytuacja zagrożenia i zbawcza interwencja Boga: ratunek błądzących na pustyni, uwolnienie więźniów, uzdrowienie chorych, ocalenie z szalejącego sztormu. W opisanych niebezpieczeństwach można łatwo odnaleźć własne zagrożenia. Refren prowadzi do rozwiązania na płaszczyźnie duchowej: w udręce trzeba wołać do Pana, który ma moc wybawić z ucisku. Po doznaniu łaski nie można jednak zapomnieć o dziękczynieniu za cuda, których Bóg dokonuje. Chrześcijanin widzi tu zachętę do wyrażenia wdzięczności Bogu podczas Eucharystii, która jest ofiarą uwielbienia (w. 22), przeżywaną w zgromadzeniu ludu (w. 32). Drugi utwór (ww. 33-41) wprowadza wymiar eschatologiczny. Ziemia urodzajna (w. 34) to zapowiedź nowej rzeczywistości, która przerasta wszelkie ludzkie oczekiwania (Iz 65,17; 66,22; 2P 3,13; Ap 20,11; 21,1). Jedynym godnym zamieszkania miastem (w. 36) jest niebiańska Jerozolima, w której ostatecznie odmieni się los mieszkańców ziemi (ww. 40-42).

1277

PSALM 107,1-16

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1278

17

Mt 8,26

Iz 42,15

PSALM 107,17-39

Jeszcze inni marnieli z powodu buntu, za swe nieprawości zostali upokorzeni. 18 Sprzykrzył się im wszelki pokarm, zbliżyli się do bram śmierci. 19 W swej udręce wołali do PANA, a On ich wybawił z ucisku. 20 Zesłał swoje słowo, aby ich uleczyć, i ocalił ich od zagłady. 21 Niech sławią PANA za Jego łaskę, za cuda wobec synów ludzkich. 22 Niechaj złożą ofiaręs uwielbienia i głoszą Jego dzieła z radością. 23 Inni znowu wypłynęli statkami w morze, żeglując po ogromnych wodach, 24 sami widzieli dzieła PANA i Jego cuda na głębiach. 25 Na jego rozkaz sztorm się zerwał i podniosły się morskie bałwany. 26 To wznosili się ku niebu, to spadali w otchłanie; mdleli w śmiertelnej trwodze. 27 Zataczali się i chwiali jak pijani, a cała ich mądrość zniknęła. 28 W swej udręce wołali do PANA, a On ich wybawił z ucisku. 29 Rozkazał sztormowi, a nastała cisza, uspokoiły się fale morskie. 30 A oni cieszyli się, że umilkły. I doprowadził ich do upragnionego portu. 31 Niech sławią PANA za Jego łaskę, za cuda wobec synów ludzkich. 32 Niech Go wywyższają w zgromadzenius ludu i niech Go chwalą w radzie starszychs. 33 On zamienił rzeki w pustynię, a źródła wód w krainę suszy, 34 ziemię urodzajną w jałowy step, z powodu niegodziwości jej mieszkańców. 35 On zamienił pustynię w jeziora, ziemię bezwodną w zielone oazy 36 i tam osadził zgłodniałych. Założyli miasto i w nim zamieszkali. 37 Obsiali pola, zasadzili winnice, a praca ich wydała owoc. 38 Pobłogosławił ich i bardzo się rozmnożyli, bydła im nie brakowało. 39 Potem znów zmalała ich liczba i źle im się wiodło z powodu nieszczęść i bólu.

1278

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1279

40

On wylewa wzgardę na władców i wodzi ich po bezdrożnym pustkowiu. 41 Lecz wspomaga nędzarza w ubóstwie i pomnaża rodziny jak stada. 42 Widząc to, prawi będą się cieszyć, a wszelka nieprawość zamknie usta. 43 Kto mądry, niech to zrozumie, aby pojął łaski PANA!

1279

PSALM 107,40-43

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1280

Psalm 108 Bóg nadzieją swego ludu a) łaska... wierność – zob. Ps 25,10+. b) Dolina Sukkot – zob. Ps 60,8+. c) Manasses – zob. Ps 60,9+. d) Efraim – zob. Ps 60,9+. e) W wersetach 12-14 ukazany jest obraz Boga jako dowódcy wojsk (Ps 5,11+).

1

Pieśń. Psalm Dawida. Gotowe jest serces moje, Boże. Chcę grać i śpiewać z zapałem. Obudź się, siło moja, 3 obudź się, liro i cytro, a ja obudzę jutrzenkę. 4 Sławić Cię będę, PANIEs, pośród ludów, będę Ci grał wśród narodów. 5 Bo Twoja łaska wielka aż do nieba, a wiernośća Twoja sięga obłoków. 6 Wznieś się, Boże, ponad niebiosa, nad całą ziemią chwałas Twoja! 7 Aby ocaleli Twoi umiłowani, wysłuchaj mnie i zbaw swą prawą ręką! 8 Bóg przemówił w swej świątynis: „Rozraduję się i rozdzielę Sychems, a Dolinę Sukkotb wymierzę! 9 Mój jest Galaad, mój Manassesc, Efraimd moim hełmem, Judas moim berłem, 10 Moabs – moją misą do mycia. Na Edoms rzucę mój sandał, nad Filisteąs wzniosę okrzyk radosny”. 11 Kto wprowadzi mnie do obwarowanego miasta, kto mnie zawiedzie aż do Edomu? 12 Czyż odrzuciłeś nas, Boże? Czy już nie wyruszysz, Boże, z naszymi wojskami? 13 Udziel nam pomocy w utrapieniu, bo złudne jest ludzkie wsparcie. 14 Mocą Boga odniesiemy zwycięstwo. On podepcze naszych nieprzyjaciółe. 2

PSALM 108. Psalm stanowi połączenie dwóch lamentacji: osobistej (Ps 57,8-12) i narodowej (Ps 60,7-14). Głęboka wiara w moc Boga zachęca psalmistę do uwielbienia jeszcze przed otrzymaniem oczekiwanej łaski wyzwolenia. Bóg potwierdza słuszność takiej postawy, uroczyście deklarując swoją władzę nad całą ziemią, szczególnie zaś nad Ziemią Obiecaną. To ona jest przedmiotem tęsknoty człowieka. Chrześcijanin, zdążający do niebieskiej ojczyzny (J 14,1; 2Kor 5,1; Flp 3,20; Hbr 11,14), modli się tym psalmem o wieczne zbawienie, które jest łaską zwycięskiego Boga.

PSALM 108

1280

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1281

Psalm 109 Prośba o ukaranie wrogów 1

Ps 35,12

Dz 1,20

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Boże, którego wielbię, nie milcz, 2 bo rozwarli na mnie usta podstępni bezbożnicys! Oskarżają mnie kłamliwym językiem, 3 osaczają mnie słowami nienawiści i bez przyczyny mnie prześladują. 4 Oczerniają mnie za miłość moją, choć się za nich modliłem. 5 Oddają mi złem za dobro i nienawiścią za miłość mojąa: 6 „Wyznacz przeciw niemu Złego, a Oskarżyciel niech stanie po jego prawej stronie. 7 Z sądu niech wyjdzie jako skazany, a jego prośba niechaj go obciąży. 8 Niech zmniejszy się liczba dni jego, a jego urząd niech obejmie kto inny! 9 Dzieci jego niech będą sierotami, a jego żona – wdową. 10 Niech się tułają jego dzieci, żebrząc o jałmużnę, niech będą wygnane ze swych zrujnowanych domów. 11 Niech lichwiarz zagarnie całe mienie jego, obcy niech rozgrabią owoc jego pracy. 12 Niechaj nie znajdzie obrońcy i niech nikt się nie zlituje nad jego sierotami. 13 Jego potomstwo niech ulegnie zagładzie, w krótkim czasie niech zginie jego imię. 14 Niech PANs pamięta nieprawość jego ojców, a grzechs jego matki niech nie będzie zgładzony. 15 Niech pamięć o nich zniknie z ziemi, a ich grzechy niech zawsze będą przed PANEM. 16 Za to, że nie pamiętał, by pełnić czyny miłosierdzias, że prześladował człowieka potrzebującego i ubogiego, a strapionego w sercus o śmierć przyprawił.

a) W wersetach 2-5 mowa jest o tym, że psalmista został pozwany do sądu z powodu fałszywego oskarżenia.

PSALM 109. Psalm złorzeczący (zob. Ps 58) złożony z trzech części (ww. 1-5.6-15.16-31); zawiera elementy lamentacji, prośby, złorzeczenia i wyznania ufności. Lektura chrześcijańska dostarcza trudności, gdyż prośba o zniszczenie wroga jest grzechem. Odnowiona Liturgia Godzin (brewiarz) z tego względu pomija Psalm 109. Piotr cytuje go w odniesieniu do Judasza, wskazując na konieczność uzupełnienia grona apostołów (Dz 1,20). W ten sposób złorzeczenie zostaje skierowane przeciwko złu. Oskarżyciel, który nas oczernia (ww. 4.6.20.29), to w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej imię zła osobowego, szatana. Możemy więc używać słów tego psalmu, nie kierując ich przeciwko ludziom, lecz przeciwko złu. Moralność Ewangelii zabrania bowiem złorzeczyć nawet wrogom (Mt 5,44; Łk 6,27-29; Rz 12,14.17.20n). Silne emocje wzburzenia i gniewu, jakie zdradzają słowa psalmu, są reakcją psalmisty na doświadczenie rażącej niesprawiedliwości i krzywdy. Może się w nich odnaleźć i wyrazić każdy, kto doznaje takiego bezprawia. Kolejny raz Psałterz okazuje się zwierciadłem ludzkich uczuć, także tych trudnych i gwałtownych. Wyrażone słowami modlitwy przed Panem zyskują one właściwy kierunek, gdyż nie prowadzą do czynów zemsty, ale w Bogu upatrują rzecznika skrzywdzonych i sędziego, który zadba o zwycięstwo sprawiedliwości.

1281

PSALM 109,1-16

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Złorzeczenie w modlitwie (ww. 6-20) było charakterystyczną cechą modlitw starożytnych ludzi Bliskiego Wschodu. Psalmista jednak nie dochodzi sam sprawiedliwości, lecz pozostawia pomstę Bogu (Ps 12,4+; 54,7+). b) przez wzgląd na Twe imię – zob. Ps 25,11+. c) Praktyki pokutne mają wzmocnić modlitwę psalmisty lub są wyrazem jego pobożnego życia. d) Psalmista podczas sądu nie miał swojego obrońcy, dlatego Bóg, który ujął się za nim, zajął miejsce obrońcy po prawej stronie oskarżonego.

PSALM 109,17-31

Page 1282

17

Ukochał przekleństwos i ono spadnie na niego; nie chciał błogosławieństwas, więc się od niego oddali. 18 Okrył się przekleństwem jak szatą, więc przeniknie ono jak woda do wnętrza jego i jak oliwa w jego kości. 19 Niech będzie dla niego jak ubranie, które wkłada, jak pas, którym się opasuje”! 20 Oto, jak PAN odpłaci tym, co mnie oczerniają i którzy źle mówią o mniea. 21 Ale Ty, BOŻE, Panie, bądź ze mną przez wzgląd na Twe imięb, w swej dobroci wyzwól mnie łaskawie, 22 bo jestem ubogi i biedny, a serces trwoży się we mnie. 23 Jestem jak cień, który znika, zostałem przepędzony jak szarańcza. 24 Słabną mi kolana od postu, a ciałos niszczeje bez oliwyc. 25 Stałem się dla nich pośmiewiskiem; patrzą na mnie i potrząsają głowami. 26 Pomóż mi, PANIE, mój Boże, wybaw mnie przez wzgląd na swą łaskawość. 27 Niech wiedzą, że dokonała tego Twoja ręka, że to Ty uczyniłeś, PANIE. 28 Niech oni złorzeczą, ale Ty błogosław. Niech atakują, ale na swą hańbę. A Twój sługa niechaj się ucieszy. 29 Niech się okryją wstydem moi oskarżyciele, niech przyodzieją się hańbą jak szatą. 30 A ja będę głośno sławił PANA i wobec przywódców będę Go wychwalał, 31 bo stanął po prawej stronie nędzarza, aby ocalić go od sądzącychd.

1282

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1283

Psalm 110 Mesjasz królem i kapłanem 1

Joz 10,24

Rdz 14,18-20; Hbr 7,21

Psalm Dawida. PANs rzekła do mojego Panab: „Usiądź po mojej prawej stronie, aż położę twych wrogów jako podnóżekc pod stopy twoje”. 2 Niech PAN rozciągnie z Syjonus moc twego berła! „Panuj nad wrogami twymi! 3 Tobie dana jest władza w dniu twej potęgi we wspaniałej świątynis. Z łona przed jutrzenką zrodziłem cię jak rosę!”. 4 PAN przysiągł i nie będzie żałował: „Ty jesteś kapłanem na wieki na wzór Melchizedekad”. 5 Pan po twojej prawej stronie zetrze królów w dzień swego gniewus. 6 Będzie sądziłs narody, doliny wypełni zwłokami, zetrze wiele głów na ziemie. 7 Ze strumienia będzie pił po drodze, dlatego podniesie głowę.

a) PAN rzekł – dosł. wyrocznia PANA; wyrażenie charakterystyczne dla proroków (np. Iz 3,5; 14,22), kiedy ogłaszali szczególnie ważne postanowienie Boga. b) do mojego Pana – tj. do króla z dynastii Dawida. Tradycja żydowska odnosi ten psalm do przyszłego mesjasza, a chrześcijańska – do Jezusa Chrystusa. Psalm 110 jest najczęściej cytowanym proroctwem w NT (np. Mk 12,35; 14,62; Dz 2,34-36; Hbr 1,13; 5,6; 10,12). c) podnóżek – rodzaj mebla, na którym władca opierał swoje stopy; dekorowano go wizerunkami nieprzyjaciół króla. Nawiązanie do starożytnego zwyczaju stawiania nóg na ciele pokonanych wrogów. d) Melchizedek – starożytny król Szalemu (czyli Jeruzalem), który stał się wzorem i symbolem doskonałego kapłana (Rdz 14,18-20; Hbr 7). e) W wersetach 5-6 dzień sądu przedstawiony jest jako straszliwy dzień gniewu Boga – wojownika.

PSALM 110. Psalm królewski, skomponowany na intronizację króla, złożony z dwóch części (ww. 1-3.4-7). Obie zamieszczają najpierw wyrocznię Pana (ww. 1n.4-5a), a następnie mówią o przyszłym królu: o jego początku (w. 3) i o jego misji (ww. 5b-7). Zagadkowy król-kapłan przypomina tajemniczą postać Melchizedeka (Rdz 14). Królestwo, na czele którego stanie, ma swój początek u Pana, a dopełnienie – w bitwie ostatecznej. Psalm w swej lekturze historycznej ukazuje zapewne etapy intronizacji króla z dynastii Dawida. Ostateczny upadek autonomii Izraela rozbudził jednak w Izraelitach nadzieje na nowego króla – Mesjasza, a psalm stał się proroctwem o doskonałym władcy i wyzwolicielu mającym nadejść w czasach ostatecznych. Zapowiedzi te spełniają się w osobie Jezusa z Nazaretu. Jego intronizacja dokonała się na Golgocie, gdzie wróg zdaje się tryumfować. A jednak wszystko w Psalmie 110 zapowiada nadejście poranka wielkanocnego zwycięstwa: Usiądź po mojej prawej stronie (w. 1) to proroctwo o Wniebowstąpieniu, po którym PAN rozciągnie z Syjonu moc (w. 2) Ewangelii. Zrodzenie przed jutrzenką (w. 3) to początek nowego życia Króla niebios, który zarazem jako najwyższy kapłan wchodzi do Miejsca Najświętszego świątyni w niebie (w. 4), do źródeł życia wiecznego (w. 7). Chrystus jest dla swego ludu źródłem ożywiającej rosy. Podniesienie głowy (w. 7b) to znak ostatecznego zwycięstwa nad złem, grzechem i śmiercią. Taka jest chrześcijańska interpretacja Psalmu 110 (zob. zwłaszcza Hbr 5 – 7), który często jest cytowany w NT (np. Mt 26,64; Mk 12,36; Dz 2,34n; 1Kor 15,25; Ef 1,20-23; Hbr 1,13; 10,12n).

1283

PSALM 110

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1284

Psalm 111 Doskonałe dzieła Boga a) Alef, Bet, Gimel… – oznaczenie kolejnych strof utworu alfabetycznego (Ps 9,1+). b) w radzie prawych i w zgromadzeniu – synonimy oznaczające być może zgromadzenie liturgiczne. c) czcicielom – dosł. tym, którzy się Go boją; o bojaźni Bożej zob. Ps 2,11+.

1

Alef Bet

a

Gimel Dalet He Waw Zajin Chet Tet Jod Kaf Lamed Mem Nun Samech Ajin Pe Cade Qof Resz Szin Taw

s

Alleluja ! Będę Cię sławił, PANIEs, z całego sercas w radzie prawych i w zgromadzeniub. 2

Wielkie są dzieła PANA, upragnione rozważania przez wszystkich, którzy je miłują. 3 Majestat i piękno są Jego dziełem, a Jego sprawiedliwość trwa na wieki. 4 Upamiętnił swoje cudas. PAN jest łaskawy i miłosierny. 5 Daje pokarm swoim czcicielomc, wiecznie pamięta o przymierzus swoim. 6 Obwieścił swemu ludowis potęgę dzieł swoich, oddając mu dziedzictwo narodów. 7

Dzieła rąk Jego są trwałe i sprawiedliwe; a wszystkie Jego nakazy godne zaufania: 8 utwierdzone po wszystkie wieki, oparte na prawdzie i prawości. 9 Zesłał odkupienie swemu ludowi, na wieki ustanowił swoje przymierze; święte i groźne jest Jego imięs! 10 Bojaźńs PANA początkiem mądrości. Wszyscy, którzy w niej trwają, rozumieją dobro. Jego chwałas trwa na wieki.

PSALM 111. Hymn alfabetyczny (Ps 9,1+; 25; 34; 37; 112; 119; 145). Otwiera go wezwanie (w. 1), po którym następują dwie części utworu (ww. 2-6.7-10). Przeplatają się w nich tematy historii i Prawa. Łączy je pragnienie upamiętnienia w liturgii zbawczych cudów Boga (w. 4a), objawionych w historii i w przymierzu (w. 5). Lektura chrześcijańska rozwija główny motyw hymnu. Liturgiczne zgromadzenie wiernych dziękuje Bogu przede wszystkim za odkupienie (w. 9a) dokonane w Jezusie. On jest dopełnieniem wszystkich cudów historycznych, a także wcieleniem nowego Prawa. On jest jedyną drogą do rzeczywistości stałych i wiecznych. W tej interpretacji pokarm Jego czcicieli (w. 5a) jest zapowiedzią Eucharystii, daru nowej manny. Zgromadzenie eucharystyczne upamiętnia ofiarę Jezusa (1Kor 11,24-26), która rzeczywiście uobecnia się na ołtarzu. Dzięki temu wspomnienie staje się równocześnie uczestnictwem w zbawczych dziełach Boga.

PSALM 111

Ps 112,3

1284

Ps 103,1; 106,47 Prz 1,7

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1285

Psalm 112 Szczęście bogobojnych 1 a

Ps 1,2

Ps 111,3

Alef Bet Gimel Dalet He Waw Zajin Chet Tet Jod Kaf Lamed Mem Nun Samech Ajin Pe Cade Qof Resz Szin Taw

s

Alleluja ! Szczęśliwy jest ten, kto się boi PANAb, kto umiłował Jego przykazanias. 2 Jego potomstwo będzie potężne na ziemi, róds prawych będzie błogosławionys. 3 Dostatek i bogactwo w domu jego, a jego sprawiedliwość trwa na wieki. 4 Wschodzi on w ciemności jak światło dla prawych: łaskawy, miłosierny i sprawiedliwy. 5 Szczęśliwy człowiek, który się lituje i użycza, zarządza uczciwie swymi sprawami.

a) Alef, Bet, Gimel… – oznaczenie kolejnych strof utworu alfabetycznego (Ps 9,1+). b) kto się boi PANA – zob. Ps 2,11+. c) Sprawiedliwego – zob. Ps 15,2+. d) czoło – dosł. róg, który w Biblii jest symbolem siły (Ps 75,11).

6

Sprawiedliwegoc nigdy zło nie dotknie i pozostanie w wiecznej pamięci. 7 Nie ulęknie się złej wieści; gotowe jest serces jego, by zaufać PANU. 8 Umocnione jego serce nie ulęknie się, aż spojrzy z góry na swych nieprzyjaciół. 9 Rozdzielił dary, obdarzył ubogich, jego sprawiedliwość trwa na wieki. Z dumą podnosi swe czołod. 10 Widząc to, bezbożny płonie gniewem, zgrzyta zębami i marnieje. Spełznie na niczym pragnienie bezbożnychs.

PSALM 112. Psalm alfabetyczny (Ps 9; 25; 34; 37; 111; 119; 145) bliźniaczo podobny do poprzedniego (Ps 111). Dominuje w nim temat szczęścia sprawiedliwych, ukazany w dwóch etapach: teraźniejszości (ww. 1-5) i przyszłości (ww. 6-10). Psalm zawiera trzy istotne rady: zaufać Bogu (w. 7), umiłować Jego słowo (ww. 1.5), darzyć miłością ubogich (w. 4). Zapłatą za takie postępowanie jest według ST pomyślność i dobra ziemskie, natomiast według NT przede wszystkim nagroda wieczna. Troska o biednych drażni dla grzesznika, ale i dziś nienasycone pragnienie bezbożnych (w. 10) nie ma przyszłości. Jedynie troska o królestwo Boga i o Jego sprawiedliwość (Mt 6,33) prowadzi do życia wiecznego (ww. 3b.9b).

1285

PSALM 112

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1286

Psalm 113a Wielkość i łaskawość Boga a) Ps 113 – 118 tworzą tzw. Hallel, zbiór utworów śpiewanych podczas świąt (np. Mt 26,30). W Septuagincie (LXX) wszystkie rozpoczynają się od wezwania Halelu Jah – ‘chwalcie Pana’ (Alleluja). b) Słudzy – tu w znaczeniu wierzących, czcicieli PANA. c) niepłodnej – bezpłodność była powszechnie uważana za brak błogosławieństwa, a nawet karę Bożą (Pwt 7,14). Kobiety niepłodne były często wyszydzane (Rdz 30,22n; Hi 24,21; Iz 49,21).

1

s

Alleluja ! Słudzyb, chwalcie PANAs, Chwalcie imięs PANA! 2 Niech imię PANA będzie błogosławiones, teraz i na wieki. 3 Od wschodu słońca aż do zachodu, niech będzie pochwalone imię PANA. 4 PAN wywyższony nad wszystkie narody, ponad niebiosa Jego chwałas. 5 Któż równy PANU, naszemu Bogu? On mieszka na wysokościach, 6 a zniża się, by ujrzeć to, co na niebie i na ziemi. 7 Podnosi z prochu nędzarza, z gnoju wydobywa ubogiego, 8 by go posadzić z książętami, z dostojnikami swojego ludus. 9 Pozwala niepłodnejc zamieszkać w domu jako matce cieszącej się dziećmi. Alleluja!

1Sm 2,8

PSALM 113. Hymn liturgiczny i pierwszy psalm Hallelu (zob. Wprowadzenie). Po wstępnej zachęcie do uwielbienia Boga (ww. 1-3) następuje uzasadnienie takiej postawy (ww. 4-9). Bóg, wywyższony ponad wszystko, zna jednak ludzkie potrzeby (ww. 4-6) i ujmuje się za poniżonymi (ww. 7-9). W świetle NT orędzie hymnu zapowiada kult Ojca w Duchu i prawdzie (J 4,24). Boga najlepiej można uczcić, przyjmując tę samą postawę w konkretnym działaniu. Uwielbienie Boga za Jego szczególną troskę o ubogich jest wspólne dla Psalmu 113 i pieśni Magnificat Maryi (Łk 1,46-55). Boże dzieło wywyższenia uniżonych spełniło się także w życiu Jezusa, który uniżył się przez Wcielenie, a po swojej śmierci został przez Ojca wywyższony. Łatwo więc odnaleźć w tym hymnie proroctwo o Wcieleniu i Zmartwychwstaniu (ww. 6-8), a w konsekwencji także o Kościele i Maryi (w. 9).

PSALM 113

1286

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1287

Psalm 114 Wyjście Izraela z Egiptu 1

Ps 66,6

Wj 17,6; Lb 20,11

s

Kiedy Izrael wychodził z Egiptu, dom Jakubaa od obcego ludu, 2 Judas stał się Jego świątynią, Izrael Jego królestwemb. 3 Morze to ujrzało i uciekło, Jordans wstecz się odwrócił. 4 Góry skakały jak barany, a pagórki jakby jagnięta ze stada. 5 Morze, cóż ci się stało, żeś uciekło, i tobie, Jordanie, że się cofnąłeś? 6 Góry, czemu skaczecie jak barany, a pagórki jakby jagnięta ze stada? 7 Drżyj, ziemio, przed obliczem Pana, przed obliczemc Boga Jakubas. 8 On zamienia skałę w jezioro, a najtwardszy kamień w źródło wody.

a) dom Jakuba – tu synonim narodu izraelskiego. b) Juda... Izrael – tu w znaczeniu Królestwa Południowego i Północnego (Ps 22,24+). c) obliczem – zob. Ps 4,7+; 13,2+.

PSALM 114. Hymn Hallelu (zob. Wprowadzenie) złożony z czterech strof (ww. 1-2.3-4.5-6.7-8). Przypomina on historię wyzwolenia z niewoli egipskiej (wyjście z Egiptu, przejście przez Morze Czer wone, przekroczenie Jordanu, objawienie się Boga na Synaju, wyprowadzenie wody ze skały na pustyni). Izrael w liturgii ożywia pamięć o tych wielkich dziełach Boga. W czasach Jezusa śpiewano Psalm 114 tuż przed obrzędem paschalnym, stąd tak bogata jest jego interpretacja chrystologiczna. Wydarzenia z początków historii Izraela zachowują wartość dla Kościoła. Jest on ludem Bożym, który zrodził się ze śmierci Chrystusa w dniach Jego paschy, podobnie jak kiedyś naród wybrany rodził się podczas pierwszej paschy w Egipcie. Ciało zmartwychwstałego Pana jest prawdziwą świątynią (w. 2), a królestwem nie jest już ziemia, lecz wspólnota żyjących. Skała (w. 8) ludzkich serc (Ez 36,26) stała się obfitym źródłem na życie wieczne (J 4,14). Treść tego psalmu można odnieść także do rzeczywistości społeczno-politycznej. Jezus, nowy Mojżesz wyprowadzający z niewoli oraz nowy Jozue wprowadzający swój lud do nowej ziemi obiecanej, liczy na swój Kościół, aby rozbić skałę obojętności, która w skamieniałych strukturach społecznych i układach politycznych zatrzymuje wodę, zamiast napoić nią spragnionych.

1287

PSALM 114

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1288

Psalm 115 Jedyny prawdziwy Bóg a) imieniu daj chwałę – w znaczeniu siebie samego otocz chwałą (Ps 25,11+); tylko Bogu należy się cześć i chwała. b) łaskę i wierność – zob. Ps 25,10+. c) dom Izraela – czyli cały naród izraelski, dwanaście jego plemion. d) tarczą – zob. Ps 3,4+; 5,11+. e) Dom Aarona – czyli kapłani, ród kapłański, pochodzący od Aarona – brata Mojżesza. f) ci, którzy się Go boją – Ps 2,11+; prawdopodobnie chodzi tu o tzw. prozelitów, czyli nawróconych z pogaństwa na judaizm; możliwe także jako określenie wszystkich czcicieli Boga (w. 13). g) synom ludzkim – czyli ludziom. h) krainy milczenia – synonim krainy umarłych; Ps 6,6+. i) błogosławić – w znaczeniu wychwalać.

1

Nie nam, o PANIEs, nie nam, lecz Twemu imienius daj chwałęa za Twoją łaskę i wiernośćb. 2 Aby nie mówiły narody: gdzie się ich Bóg podziewa? 3 Nasz Bóg jest wysoko w niebie, czyni wszystko, co zechce. 4 Ich bożki są srebrne i złote, to tylko dzieło rąk ludzkich. 5 Usta mają, ale nie mówią, mają oczy, ale nie widzą, 6 uszy mają, ale nie słyszą, mają nozdrza, ale nie czują. 7 Mają ręce, ale nie dotykają, nogi mają, ale nie chodzą, a gardłem nie wydają głosu. 8 Niech będą do nich podobni ci, którzy je wykonują, i wszyscy, którzy im zaufali! 9 A dom Izraelac zaufał PANU: On ich pomocą i tarcząd! 10 Dom Aaronae zaufał PANU: On ich pomocą i tarczą! 11 Zaufali PANU ci, którzy się Go bojąf: On ich pomocą i tarczą! 12 PAN o nas pamięta i nas błogosławis: błogosławi dom Izraelas, błogosławi dom Aarona, 13 błogosławi wszystkich czcicieli PANA, i małych, i wielkich. 14 Niech PAN was pomnoży: was i dzieci wasze. 15 Bądźcie błogosławieni przez PANA, który stworzył niebo i ziemię. 16 Do PANA należy niebo najwyższe, a ziemię oddał synom ludzkimg. 17 To nie umarli będą Cię chwalili, PANIE, ani ci, którzy zstępują do krainy milczeniah, 18 lecz my, żyjący, będziemy błogosławići PANA teraz i na wieki! Allelujas!

Ps 135,15

PSALM 115. Jeden z psalmów Hallelu (zob. Wprowadzenie). Utwór zbudowany jest z sześciu strof (ww. 1-2.3.4-8.914.15-16.17-18). Pod względem gatunku niejednolity, zawiera elementy hymnu i pouczenia prorockiego. Bóg Izraela zdaje się milczeć wobec cierpień swego ludu. Aby uchronić dobre imię Boga przed szyderstwami pogan, lud odwołuje się do łaski i wierności (w. 1), czyli zawartych w przymierzu gwarancji zbawczej pomocy Boga. Można w tym psalmie widzieć zapowiedź modlitwy Chrystusa (J 17) zanoszonej do Ojca w obliczu zbawczej Męki. Psalmista demaskuje złudę doznań zmysłowych, uczy natomiast pełnego zaufania Bogu (ww. 9-11).

PSALM 115

1288

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1289

Psalm 116 Wdzięczność za ocalenie życia 1

s

Miłuję PANA , bo usłyszał mój głos błagalny, 2 bo nakłonił ku mnie swego uchaa w dniu mego wołania. 3 Oplotły mnie więzy śmierci, dosięgły mnie pęta krainy umarłychb, doznałem ucisku i bólu. 4 Ale wezwałem imienias PANA: O PANIE, ratuj me życie! 5 Łaskawy jest PAN i sprawiedliwy, Bóg nasz jest miłosierny. 6 PAN strzeże ludzi pełnych prostoty: byłem w udręce, a On mnie wybawił. 7 Uspokój się we mnie moja duszos, bo PAN okazał ci dobroć. 8 Ty wybawiłeś mą duszę od śmierci, oczy moje od łez, a nogi od upadku. 9 Będę chodził przed PANEM w krainie żyjących. 10 Ufałem nawet wtedy, gdy mówiłem: „Jestem w wielkim ucisku”. 11 Będąc przerażony, mówiłem: „Każdy człowiek jest kłamcą!”. 12 Czym się PANU odwdzięczę za wszystko, co mi wyświadczył? 13 Podniosę kielich zbawienia i wezwę imienia PANA. 14 Moje śluby wypełnię przed PANEM wobec całego Jego ludus. 15 Cenna jest dla PANA śmierć Jego wiernych. 16 O PANIE, jestem sługą Twoim, Twym sługą i synem Twej służebnicy; Ty zerwałeś moje więzy.

a) nakłonił... ucha – czyli wysłuchał, pospieszył z ratunkiem (Ps 17,6+). b) krainy umarłych – zob. Ps 6,6+.

PSALM 116. Psalm wchodzący w skład Hallelu (zob. Wprowadzenie). Chociaż starożytne przekłady (LXX) dzieliły ten psalm na dwa utwory, stanowi on strukturalną całość. Jego dwie części (ww. 1-6.7-19) zawierają osobiste dziękczynienie psalmisty za ocalenie oraz są wyznaniem wielkiej ufności w Boga. W Chrystusie psalm nabiera pełnego sensu. W przeddzień śmierci krzyżowej, po Ostatniej Wieczerzy, Jezus śpiewał ze swymi uczniami psalmy Hallelu (zob. Wprowadzenie; Mt 26,30). Wtedy to podniósł kielich zbawienia (w. 13), symbol odmiany ludzkiego losu. W swojej Męce wziął On na siebie wszystkie ludzkie cierpienia łącznie ze śmiercią (ww. 3.8.15; zob. Hbr 5,7-9). Bóg nie ma upodobania w śmierci, a dzięki ofierze Jezusa pokonał jej przekleństwo nadzieją nowego i wiecznego życia (w. 9). Nie ma więc takiej sytuacji w życiu człowieka wierzącego, która musi pogrążać go w rozpaczy. Bóg łaskawy, sprawiedliwy i miłosierny (w. 5) strzeże tych, którzy pokładają w Nim nadzieję i ufnie wzywają Jego pomocy (ww. 1n.4.16). Każda Eucharystia jest spotkaniem z Bogiem, który mocą ofiary Chrystusa wyzwala swoich wiernych. Jest ona także sprawowaniem dziękczynienia za doznaną pomoc i daje możliwość czerpania życia z Męki Jezusa w Kościele i dla Kościoła (ww. 12-14.17-19).

1289

PSALM 116,1-16

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1290

17

Tobie złożę ofiaręs uwielbienia i wezwę imienia PANA! 18 Moje śluby wypełnię przed PANEM wobec całego Jego ludu, 19 w dziedzińcach domu PANA, pośrodku ciebie, Jeruzalems! Allelujas!

PSALM 116,17-19

1290

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1291

Psalm 117 Zachęta do wielbienia Boga 1

s

Sławcie PANA , wszystkie narody, chwalcie Go, wszystkie ludy. 2 Bo potężna nad nami Jego łaska, a wiernośća PANA trwa na wieki! Allelujas!

a) łaska... wierność – zob. Ps 89,15+.

PSALM 117. Najkrótszy psalm w Psałterzu, jeden z utworów Hallelu (zob. Wprowadzenie). Złożony z zachęty do powszechnego uwielbienia Boga (w. 1) oraz uzasadnienia takiej postawy (w. 2). Łaskawość i niezłomna wierność Boga, źródło wszelkiego dobra, przenika historię powszechną i osobistą każdego człowieka. Głębsza lektura psalmu pozwala odkryć w nim zachętę do dialogu między religiami. Kościół ma budzić pośród narodów autentyczne uczucia religijne, prowadząc do udziału w Nowym Przymierzu, opartym na łasce i wierności Boga, który wszystkie ludy powołuje w Chrystusie do zbawienia (Mt 28,18-20).

1291

PSALM 117

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1292

Psalm 118 Liturgiczny hymn dziękczynny a) dom Izraela – zob. Ps 115,9+. b) dom Aarona – zob. Ps 115,10+. c) czciciele – dosł. ci, którzy boją się PANA; o bojaźni Bożej zob. Ps 2,11+. d) wszystkie narody – przesadnia (Ps 5,10+) wyrażająca powagę zagrożenia. e) w imię PANA je starłem – zob. Ps 3,8+.

1

Sławcie PANAs, bo jest dobry, bo Jego łaska na wieki. 2 Niech mówi dom Izraelaa: „Jego łaska na wieki”. 3 Niech mówi dom Aaronab: „Jego łaska na wieki”. 4 Niech mówią czcicielec PANA: „Jego łaska na wieki”. 5 W ucisku wzywałem PANA, a On mnie wysłuchał i wyzwolił. 6 PAN jest ze mną, więc się nie boję. Cóż może uczynić mi człowiek? 7 PAN jest moim wspomożycielem, z góry spojrzę na mych nieprzyjaciół. 8 Lepiej się schronić u PANA, niż ufać człowiekowi. 9 Lepiej się schronić u PANA, niż ufać możnowładcom. 10 Osaczyły mnie wszystkie narodyd, lecz w imięs PANA je starłeme. 11 Zewsząd mnie obległy, lecz w imię PANA je starłem. 12 Obległy mnie jak pszczoły, paliły jak ogień pali ciernie, lecz w imię PANA je starłem. 13 Pchnięto mnie silnie, bym upadł, lecz PAN mnie podtrzymał. 14 PAN jest moją mocą i chlubą, On stał się mym wybawieniem.

Ps 100,5; 107,1

Hbr 13,6

Ps 146,3; Jr 17,5

PSALM 118. Ostatni psalm Hallelu (zob. Wprowadzenie). Liturgiczny hymn, złożony z trzech strof (ww. 5-13.14-20.21-28), zamkniętych w ramy wezwania do uwielbienia i dziękczynienia (ww. 1-4.29). Wyrasta on z dramatu narodowego, który obrócił się już na korzyść Izraela. Psalmista, patrząc z tej perspektywy, zaświadcza o tym, że w sytuacji zagrożenia warto zaufać Panu (ww. 5-9). Nawet zwarty atak wrogów okazuje się bowiem nieskuteczny wobec tego, który walczy w imię Pana (ww. 10-13). Zwycięzcą okazuje się Bóg, a psalmista, który doświadczył Jego mocy, głosi chwałę Pana (w. 17), wzbudzając powszechną radość (ww. 15n). Dziękczynienie przechodzi w uroczystą liturgię sprawowaną w świątyni (ww. 19-28). Świat wciąż jest frontem, na którym trwa walka z wrogami sprawiedliwości, miłości i pokoju. Warto więc posłuchać mądrościowej przestrogi psalmisty: lepiej zaufać Panu niż środkom ludzkim (ww. 8-9). Bóg odpowie w dzień, który sam uczynił (Ps 118,24). Do Niego należy ostateczne zwycięstwo nad złem i śmiercią (ww. 13.18). Nic więc dziwnego, że Psalm 118 szybko stał się radosną pieśnią paschalną Kościoła, który sławi Zmartwychwstanie Chrystusa i zapowiada ostateczne pokonanie śmierci (ww. 17n). Sam Jezus śpiewał go z uczniami na zakończenie wieczerzy paschalnej (Mt 26,30). Do zakończenia tego psalmu (ww. 25-27) nawiązuje ewangeliczny opis uroczystego wjazdu do Jerozolimy (Mt 21,9). W liturgii Mszy św., tuż przed przeistoczeniem, wierni sławią jego słowami przychodzącego Chrystusa (ww. 24n). Temat kamienia węgielnego (w. 22), którym jest sam Jezus, pojawia się w przypowieści o przewrotnych rolnikach (np. Mt 21,42) oraz w przepowiadaniu apostołów (Dz 4,11; Ef 2,20; 1P 2,4.7). Podobnie brama Pana (w. 20) otwiera się w Jezusie, by dać wszystkim ludziom dostęp do życia wiecznego (J 10,7-9). Dzień, który Pan uczynił (w. 24), to dominujący nad całą historią dzień Zmartwychwstania Chrystusa.

PSALM 118,1-14

1292

23_Ps:23_Ps

9/3/08

15

3:03 PM

Page 1293

Głos radości z wybawienia w namiotach sprawiedliwych: „Prawa ręka PANA moc okazała, 16 prawa ręka PANA się wzniosła, prawa ręka PANA moc okazała”. 17 Nie umrę, ale żył będę i opowiadał dzieła PANA. 18 Ciężko mnie PAN doświadczył, ale nie wydał mnie śmierci. 19 Otwórzcie mi bramy sprawiedliwości: wejdę w nie, aby sławić PANA. 20 Oto brama PANA, przez nią wejdą sprawiedliwi. 21 Będę Cię sławił, bo mnie wysłuchałeś i stałeś się dla mnie wybawieniem. 22 Kamień, który odrzucili budujący, stał się kamieniem węgielnym. 23 PAN to sprawił i jest to cudems w oczach naszych. 24 Oto dzień, który PAN uczynił, radujmy się nim i weselmy! 25 O PANIE, wybaw! O PANIE, daj pomyślność! 26 Chwała temu, który przychodzi w imię PANA! Błogosławimys was z domu PANAa. 27 PAN jest Bogiem i nas oświeca! Zarządźcie procesję z gałązkamib aż do rogów ołtarzas. 28 Ty jesteś moim Bogiem, będę Ci dziękował! Ty jesteś moim Bogiem, będę Cię wysławiał! 29 Sławcie PANA, bo jest dobry, bo Jego łaska na wieki!

1293

a) Powitanie zwycięzców, być może przez kapłanów w świątyni. b) procesję z gałązkami – dla uczczenia zwycięstwa lub z racji jakiegoś święta (np. Święta Namiotów).

PSALM 118,15-29

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1294

Psalm 119 Doskonałość Bożego Prawa a) Alef, Bet, Gimel… – oznaczenie kolejnych strof utworu alfabetycznego (Ps 9,1+).

Alef

b) droga – w znaczeniu postępowania (Ps 1,1+). c) Prawem – zob. Ps 1,2+. d) nie zapominam – zob. Ps 71,16+.

Bet

a

1

Szczęśliwi, których drogab nieskalana, którzy postępują zgodnie z Prawemc PANAs. 2 Szczęśliwi, którzy słuchają Jego pouczeń; całym sercems szukają Jego woli. 3 Którzy nie dopuszczają się nieprawości, lecz chodzą drogami, które On wskazał. 4 Ty dałeś swoje przykazanias, aby przestrzegano ich pilnie. 5 Oby moje drogi prowadziły do zachowywania Twoich ustaw! 6 Wtedy nie doznam wstydu, gdy będę się wpatrywał we wszystkie Twe nakazy. 7 Sławić Ci będę, Panie, szczerym sercem, gdy się nauczę Twoich sprawiedliwych wyroków. 8 Będę przestrzegał ustaw Twoich, abyś mnie nigdy nie odrzucił. 9 W jaki sposób młodzieniec prostuje swą drogę? Zachowując Twoje słowa! 10 Całym sercem szukam Twojej woli; nie odtrącaj mnie od nakazów Twoich! 11 W mym sercu zachowuję Twoje słowa, abym nie zgrzeszył przeciw Tobie. 12 Błogosławionys jesteś, PANIE, naucz mnie Twoich ustaw. 13 Mymi wargami ogłaszam wszystkie wyroki ust Twoich. 14 Na drodze Twych pouczeń znajduję radość, większą niż z wielkiego bogactwa. 15 Rozmyślam o Twoich przykazaniach i rozważam drogis Twoje. 16 Roztrząsam Twoje ustawy, nie zapominamd o Twych słowach.

PSALM 119. Psalm alfabetyczny (Ps 9,1+; 25; 34; 37; 111; 112; 145), obejmujący 22 strofy, liczące po 8 wierszy. Jest najdłuższym utworem w Psałterzu. Nie da się go zamknąć w żadnym gatunku utworów mądrościowych, pouczających, gdyż autor zwraca się w nim wprost do Boga. Obok głównego tematu Prawa treść Psalmu 119 skupia się wokół osi: przedstawienie trudnej sytuacji – wołanie o pomoc – ufność w rychłe wybawienie. Prawo określane jest w każdej strofie wieloma synonimami (pouczenia, przykazania, ustawy, nakazy, wyroki, słowa, droga). Każdy ubogi i uciśniony może upatrywać w nim niewyczerpany skarbiec nadziei. Psalmista opiewa słowo Boże i widzi w nim źródło życia i zbawienia (ww. 25.50.107.144.154). Można je osiągnąć przez trwanie w szkole słowa Bożego, a więc utrwalanie go w sobie, nieustanne przypominanie i rozważanie. Tak bliskie spotkanie z objawieniem prowadzi do modlitwy i czynów zgodnych z wolą Boga. Psalm 119 uczy miłości do słowa Bożego i pozwala odkrywać różne aspekty jego działania. Prowadzi także do coraz większej zażyłości z Bogiem, którego Prawo jest wyrazem miłości do człowieka. Przedstawienie w Psalmie 119 słowa Bożego jako życiodajnej łaski, która prowadzi człowieka do zbawienia, znalazło swoje dopełnienie w nauce o Chrystusie, Słowie Boga, które stało się człowiekiem (J 1,1-5.10-14). Jezus Chrystus jest najpełniejszym słowem Ojca i szczytem objawienia, które zostało dane człowiekowi (Hbr 1,1-4). W modlitwie liturgicznej podzielono Psalm 119 na fragmenty, aby ułatwić poznawanie jego bogatej treści.

PSALM 119,1-16

1294

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1295

17

Gimel

Daj zapłatę Twemu słudze, a będę żył i strzegł słów Twoich! 18 Usuń to, co zasłania mi oczy, bym mógł rozważać cuda Twego Prawa. 19 Jestem pielgrzymem na ziemi, nie kryj przede mną Twych nakazów. 20 Omdlewam z nieustannej tęsknoty za Twoimi wyrokami. 21 Skarciłeś pyszałków; przeklęci, którzy uchylają się od Twych nakazów! 22 Oddal ode mnie hańbę i wzgardę, bo szukam Twoich pouczeń. 23 Oto władcy zasiedli, żeby mnie oskarżać, lecz sługa Twój rozmyśla o Twoich ustawach. 24 Gdyż Twoje pouczenia są dla mnie rozkoszą, są one moimi doradcami.

Dalet

25

He

33

1295

Leżę w proch powalony, ożyw mnie zgodnie z Twym słowem. 26 Opisałem moje drogi, a Ty mnie wysłuchałeś; naucz mnie ustaw Twoich! 27 Ukaż mi drogę Twych przykazań, a będę rozważać Twoje cudas. 28 Zalewam się łzami ze smutku, umocnij mnie Twymi słowami! 29 Oddal ode mnie drogę kłamstwa, okaż mi łaskę poprzez Twoje Prawo! 30 Wybrałem drogę prawdy, i nie zapomniałem wyroków Twoich. 31 Przylgnąłem do Twoich pouczeń, PANIE, nie daj mi okryć się wstydem! 32 Biegnę drogą Twoich nakazów, bo rozszerzyłeś me serce. PANIE, ukaż mi drogę Twych ustaw, a zawsze będę jej szukał. 34 Daj mi zrozumienie, bym mógł badać Twe Prawo i przestrzegać go całym sercem. 35 Prowadź mnie ścieżką Twoich nakazów, ponieważ ją ukochałem. 36 Nakłoń me serce do Twoich pouczeń, a nie do chciwości! 37 Odwróć me oczy, by nie oglądały marności, ożyw mnie na Twej drodze. 38 Połóż przed swoim sługą Twoje słowo, aby czuł bojaźńs przed Tobą.

PSALM 119,17-38

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1296

39

Usuń ode mnie hańbę, której się boję, bo wyroki Twoje przynoszą radość. 40 Oto pragnę Twoich przykazań, w Twej sprawiedliwości obdarz mnie życiem. Waw

Zajin

Chet

PSALM 119,39-60

41

Niech zstąpi na mnie Twoja łaska, PANIE, Twoje wybawienie, zgodnie z obietnicą, 42 a dam odpowiedź tym, co mi urągają, bo zaufałem słowom Twoim. 43 Nie odbieraj nigdy moim ustom słowa prawdy, bo zaufałem Twoim wyrokom. 44 Będę zawsze przestrzegał Twego Prawa, teraz i po wszystkie czasy. 45 Mogę kroczyć swobodnie, bo kieruję się Twoimi przykazaniami. 46 Będę głosił Twoje pouczenia wobec królów, i nie będę się wstydził. 47 Rozważam Twoje nakazy, które gorąco ukochałem. 48 Wyciągam ręce ku umiłowanym nakazom Twoim, i rozmyślam o Twoich ustawach. 49 Wspomnij o Twojej obietnicy, danej słudze Twemu, bo z nią wiążę moją nadzieję. 50 Ona pokrzepia mnie w utrapieniu, gdyż słowo Twoje daje mi życie. 51 Pyszni postępują niegodziwie, ja jednak nie odstępuję od Twego Prawa. 52 PANIE, pamiętam o odwiecznych wyrokach Twoich i są one dla mnie pociechą. 53 Obrzydzenie mnie ogarnia na widok bezbożnychs, porzucających Twoje Prawo. 54 Ustawy Twoje stały się dla mnie pieśnią w miejscu mego wygnania. 55 PANIE, nocą wspominam imięs Twoje i przestrzegam Twego Prawa. 56 Będzie to dla mnie pożyteczne, bym zachowywał Twoje przykazania. 57

PANIE, Ty jesteś moim udziałem; przyrzekłem strzec słów Twoich. 58 Błagam Cię z całego serca: zmiłuj się nade mną zgodnie z Twoją obietnicą! 59 Rozważam drogi Twoje i kieruję kroki do Twoich pouczeń. 60 Nie lękam się, jestem gotów zachowywać Twoje nakazy.

1296

Lb 18,20; Lm 3,24

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1297

61

Oplotły mnie więzy bezbożnych, lecz nie zapomniałem Twego Prawa. 62 O północy wstaję, by sławić Ciebie za sprawiedliwe wyroki Twoje. 63 Przyjaźnię się z tymi, co cześć Ci oddają i przestrzegają przykazań Twoich. 64 PANIE, ziemia jest pełna Twej łaski; naucz mnie ustaw Twoich. Tet

65

Jod

73

Twoje ręce uczyniły mnie i ukształtowały; daj mi zrozumienie, bym się nauczył Twoich nakazów. 74 Czciciele Twoia cieszą się na mój widok, ponieważ zaufałem Twoim słowom. 75 Poznałem, PANIE, że wyroki Twe są sprawiedliwe i słusznie mnie upokorzyłeś. 76 Okaż mi swą łaskę, aby mnie pocieszyć, zgodnie z obietnicą daną Twemu słudze. 77 Niech zstąpi na mnie Twe miłosierdzies, a żyć będę, bo Prawo Twoje jest moją rozkoszą. 78 Niech się zawstydzą pyszni, co mnie niesłusznie znieważali, a ja rozważam przykazania Twoje. 79 Niech się zwrócą do mnie Twoi czciciele, którzy uznają Twe pouczenia. 80 Niech moje serce wytrwa bez skazy przy ustawach Twoich, abym nie został zawstydzony.

Kaf

81

1297

a) Czciciele Twoi – dosł. ci, którzy się Ciebie boją; o bojaźni Bożej zob. Ps 2,11+.

Okazałeś dobroć Twemu słudze, zgodnie z Twoją obietnicą, PANIE. 66 Naucz mnie dobroci, karności i wiedzy, bo zawierzyłem nakazom Twoim. 67 Błądziłem, zanim doznałem upokorzenia; dlatego będę strzec Twego słowa. 68 Jesteś dobry i czynisz dobrze, naucz mnie ustaw Twoich. 69 Pyszni zmyślają o mnie kłamstwa, lecz ja całym sercem przestrzegam Twych przykazań. 70 Otępiało w tłuszczu ich serce, a ja rozważam Prawo Twoje. 71 Dobre to dla mnie, żeś mnie upokorzył, bym się nauczył Twoich ustaw. 72 Lepsze jest dla mnie Prawo wydane przez Ciebie niż wielkie ilości złota i srebra.

Omdlewam z tęsknoty za zbawieniem; zaufałem Twojej obietnicy. PSALM 119,61-81

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1298

82

Moje oczy tęsknią do Twojego słowa, pytam, kiedy mnie pocieszysz. 83 Chociaż jestem jak skórzany worek w dymie, ustaw Twoich nie zapominam. 84 Ile dni zostało Twemu słudze? Kiedy osądzisz moich prześladowców? 85 Pyszni wykopali dół pode mną, pogardzając Prawem Twoim! 86 Wszystkie Twe nakazy są prawdą; pomóż mi, bo nękają mnie kłamstwem! 87 Omal nie zgładzili mnie z ziemi, lecz ja nie porzuciłem przykazań Twoich. 88 Udziel mi życia według Twej łaski, a będę słuchał Twoich pouczeń!

PSALM 119,82-103

Lamed

89

Mem

97

Na wieki, o PANIE, Twoje słowo trwa w niebie. 90 Z pokolenia na pokolenie wierność Twoja; umocniłeś ziemię, by trwała. 91 Według wyroków Twoich wszystko trwa do dzisiaj, bo wszechświat jest na Twojej służbie. 92 Gdybym nie rozważał Prawa Twego, zapewne zginąłbym upokorzony. 93 Obym nigdy nie zapomniał Twoich przykazań, ponieważ przez nie obdarzyłeś mnie życiem. 94 Jestem Twój, więc mnie wybaw, bo kieruję się Twymi przykazaniami. 95 Czyhali na mnie bezbożnicy, aby mnie zgubić; zrozumiałem Twoje pouczenia. 96 Widziałem kres wszelkich dokonań, lecz Twój nakaz nie ma kresu! Jakże miłuję Twoje Prawo, cały dzień je rozważam. 98 Czynisz mnie mądrzejszym od mych wrogów, bo nakaz Twój zawsze jest ze mną. 99 Jestem rozumniejszy od wszystkich nauczycieli, gdyż rozważam Twoje pouczenia. 100 Jestem bardziej doświadczony niż starcy, bo przestrzegam przykazań Twoich. 101 Unikałem wszelkich ścieżek grzechus, by dochować wierności słowom Twoim. 102 Nie odstąpiłem od Twoich wyroków, gdyż Ty mnie pouczyłeś. 103 Jak słodkie dla mego podniebienia jest Twoje słowo, słodsze niż miód dla ust moich. 1298

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1299

104

Dzięki Twoim przykazaniom jestem rozumny, toteż nienawidzę wszelkiej drogi kłamstwa. Nun

Samech

Ajin

1299

105

Twoje słowo jest pochodnią dla nóg moich, i światłem na mojej ścieżce. 106 Przysiągłem i postanowiłem przestrzegać Twych sprawiedliwych wyroków. 107 Upokorzono mnie bardzo; PANIE, ożyw mnie zgodnie z Twoją obietnicą. 108 Niech będą Ci miłe, PANIE, ofiary ust moich! naucz mnie Twoich wyroków! 109 Moje życie jest wciąż w niebezpieczeństwie, ale nie zapominam o Twoim Prawie. 110 Bezbożni zastawili na mnie sidła, lecz nie odszedłem od Twoich przykazań. 111 Odziedziczyłem na wieki pouczenia Twoje, gdyż są radością mego serca. 112 Skłoniłem serce moje, by pełniło Twe ustawy, ze względu na wieczną zapłatę. 113 Znienawidziłem niegodziwość, a umiłowałem Prawo Twoje. 114 Ty jesteś moją pomocą i tarczą; więc ufam słowu Twojemu. 115 Odstąpcie ode mnie, złoczyńcy, bym mógł rozważać nakazy mego Boga. 116 Przygarnij mnie zgodnie z Twą obietnicą, a żyć będę, nie zawiedź mojego oczekiwania. 117 Wspomóż mnie, a będę ocalony, bym stale rozważał Twoje ustawy. 118 Odrzucisz tych, co porzucają ustawy Twoje, bo ich zamysły są przewrotne. 119 Odrzucisz wszystkich bezbożników ziemi jak śmieci, a ja wciąż miłuję Twoje pouczenia. 120 Ponieważ lękam się Twoich sądóws drży z bojaźni przed Tobą ciałos moje. 121

Wypełniałem prawo i sprawiedliwość, nie wydaj mnie tym, co mnie krzywdzą. 122 zapewnij dobro Twemu słudze, niech pyszni mnie nie dręczą. 123 Oczy moje tęsknią za Twoim zbawieniem i za Twym sprawiedliwym słowem. 124 Postąp z Twym sługą według łaski Twojej, i naucz mnie Twoich ustaw.

PSALM 119,104-124

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1300

125

Jestem Twoim sługą; daj mi zrozumienie, abym poznał pouczenia Twoje. 126 Czas już, o PANIE, byś przystąpił do dzieła, bo pogwałcili Prawo Twoje. 127 Toteż umiłowałem Twoje nakazy bardziej niż najczystsze złoto. 128 Dlatego trzymam się wszystkich przykazań Twoich, a nienawidzę wszelkiej drogi kłamstwa.

PSALM 119,125-146

Pe

129

Cade

137

Sprawiedliwy jesteś, PANIE, i słuszne są wyroki Twoje. 138 Ty wydałeś postanowienia, które są sprawiedliwe i niezawodne. 139 Gorliwość mnie pożera, bo moi wrogowie zapomnieli o Twych słowach. 140 Słowo Twoje jest pełne ognia, więc miłuje je Twój sługa. 141 Jestem mały i wzgardzony, lecz nie zapomniałem przykazań Twoich. 142 Twoja sprawiedliwość jest wieczna, a Prawo Twoje jest prawdą. 143 Dopadł mnie ucisk i strapienie, lecz rozkoszuję się Twymi nakazami. 144 Pouczenia Twoje to wieczna sprawiedliwość; daj mi je pojąć, a żyć będę.

Qof

145

Godne podziwu są Twe pouczenia, dlatego je rozważam. 130 Wyjaśnienie Twoich słów rozjaśnia umysł i daje rozum ludziom prostym. 131 Otworzyłem me usta i głęboko wzdycham, pragnąc nakazów Twoich. 132 Spójrz na mnie i zmiłuj się nade mną jak zwykłeś postępować z miłującymi Twe imię. 133 Kieruj moimi krokami zgodnie z obietnicą Twoją, by nie opanowała mnie żadna niegodziwość. 134 Wybaw mnie od ludzkich potwarzy, a będę przestrzegał przykazań Twoich. 135 Rozjaśnij oblicze nad swym sługą i naucz mnie ustaw Twoich. 136 Potoki łez płyną z moich oczu, bo nie przestrzegano Prawa Twego.

Wołam z całego serca: Wysłuchaj mnie, PANIE, bo szukam ustaw Twoich! 146 Wzywam Cię, abyś mnie ocalił, chcę zachować Twoje pouczenie! 1300

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1301

147

Wstaję przed świtem i wołam; w słowach Twoich pokładam ufność. 148 Do późnej nocy czuwam, aby rozważać Twoje słowa. 149 Słuchaj łaskawie mego głosu, PANIE, spraw, abym ożył zgodnie z wyrokiem Twoim. 150 Zbliżyli się niegodziwi prześladowcy, są oni daleko od Twojego Prawa. 151 Ty jesteś blisko, PANIE, i wszystkie Twe nakazy są prawdą. 152 O Twych pouczeniach wiedziałem zawsze, że ustaliłeś je na wieki. 153

Resz

Ratuj mnie i spójrz na moje uniżenie, bo nie zapomniałem Twego Prawa. 154 Rozsądź moją sprawę i mnie wykup, ożyw mnie słowem Twoim. 155 Bezbożnis nie osiągną zbawienia, bo nie zważają na Twoje ustawy. 156 Zawsze okazujesz miłosierdzies swoje, PANIE; ożyw mnie zgodnie z Twymi wyrokami. 157 Choć liczni są moi prześladowcy i ciemiężyciele, nie odstępuję od Twoich pouczeń. 158 Widziałem odstępców i bolałem nad tym, że nie zachowują słów Twoich. 159 Spójrz, jak miłuję przykazania Twoje, PANIE, ożyw mnie zgodnie z Twą łaską. 160 Podstawą słów Twoich jest prawda, wieczne są wyroki Twej sprawiedliwości.

Szin

161

1301

Możni prześladują mnie bez przyczyny, lecz moje serce lęka się tylko słów Twoich. 162 Będę się cieszył z Twojej obietnicy, jak ten, co znalazł bogate łupy. 163 Nienawidzę kłamstwa i nim się brzydzę, lecz Prawo Twoje miłuję. 164 W ciągu dnia siedmiokrotnie Cię wielbię za sprawiedliwe wyroki Twoje. 165 Wielki pokójs dla miłujących Twe Prawo, tacy nie mogą się potknąć. 166 Wyczekuję Twego zbawienia, PANIE, i miłuję nakazy Twoje. 167 Zachowuję Twoje pouczenia i bardzo je miłuję. 168 Przestrzegam przykazań i pouczeń Twoich, bo wszystkie me drogi są Ci znane, Panie.

PSALM 119,147-168

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1302

Taw

PSALM 119,169-176

169

Niech modlitwa moja dotrze przed Twe oblicze, PANIE, zgodnie z Twym słowem daj mi zrozumienie. 170 Niech me błaganie dojdzie do Ciebie, ocal mnie zgodnie z Twoją obietnicą! 171 Hymn pojawi się na moich wargach, gdy mnie nauczysz ustaw Twoich. 172 Mój język będzie głosił Twoje słowo, bo wszystkie Twe nakazy są sprawiedliwe. 173 Niech ocali mnie Twa ręka, bo wybrałem przykazania Twoje. 174 Od Ciebie, PANIE, oczekuję zbawienia, a Twoje Prawo jest dla mnie rozkoszą. 175 Pozwól mi żyć, abym mógł Cię chwalić! Niech Twoje wyroki będą dla mnie pomocą. 176 Błądziłem jak zagubiona owca, szukaj Twego sługi, bo nie zapominam nakazów Twoich!

1302

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1303

Psalm 120 Przeciwko ludziom fałszywym 1

Rt 1,17

Pieśń wstępowańa. Do PANAs wołałem w ucisku, a On mnie wysłuchał. 2 PANIE, ocal mnie od głoszących kłamstwo i od podstępnego języka. 3 Co zyskasz i co ci z tego przyjdzie, podstępny języku? 4 Tylko ostre strzały wojownika i rozżarzone węgle z janowcab. 5 Biada mi, że przebywam w Meszekc, że mieszkam pośród namiotów Kedarud. 6 Zbyt długo przebywałem z tymi, którzy nienawidzą pokojus. 7 Ja jestem za pokojem! Lecz gdy do nich przemawiam, oni dążą do wojny!

a) Pieśń wstępowań – dosł. stopni, kroków. Pieśń pielgrzymów zdążających (wstępujących) do położonej na górze Jerozolimy. b) Cierpienia zadane psalmiście obrócą się przeciwko jego oszczercy. c) Meszek – imię szóstego syna Jafeta (Rdz 10,2) oraz nazwa górzystego regionu w centralnej Azji Mniejszej, którego mieszkańcy byli znanymi metalurgami. d) Kedar – imię jednego z dwunastu synów Izmaela (Rdz 25,13) i pochodzącego od niego wojowniczego plemienia nomadów-pasterzy, zamieszkujących północną część Pustyni Arabskiej. Kedaryci zamieszkiwali w łatwo rozpoznawalnych ciemnobrązowych lub czarnych namiotach.

PSALM 120. Psalm otwiera zbiór pieśni pielgrzymkowych (Ps 120 – 134). Utwór przeznaczony „na wejście” do Jerozolimy. Dwie jego strofy (ww. 1-4.5-7) ukazują problem współistnienia Izraela z obcymi narodami. Włączenie tego utworu do kolekcji psalmów pielgrzymkowych wskazuje na jego interpretację zbiorową: przemawia w nim cały lud Boży rozproszony po świecie i doświadczany przez konflikty wojenne. Wygnaniec, który daremnie marzy o pokoju, znajduje go w Jerozolimie, której nazwa oznacza właśnie ‘miasto pokoju’. W takiej interpretacji wymienione nazwy geograficzne (Meszek, Kedar) trzeba rozumieć ogólnie jako kraje rozproszenia. Chociaż fizycznie oddaleni, izraelscy wygnańcy są związani ze stolicą i świątynią więzami wiary i miłości. Psalm wyraża gorące pragnienie pokoju. Tylko żarliwa modlitwa może przemienić zarzewie wrogości w źródło zgody i pojednania. Ze słów psalmisty przebija już tajemnica Wcielenia Jezusa Chrystusa. Zamieszkał On pośród namiotów Kedaru (w. 5; zob. J 1,14), aby pojednać zwaśnione narody (Ef 2,16n). Pokojem ludzkości jest bowiem Jezus (Ef 2,14).

1303

PSALM 120

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1304

Psalm 121 Strażnik Izraela a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) Cechy Boga przedstawione w wersetach 3-4 psalmista w domyśle przeciwstawia bezsilności bożków pogańskich (Ps 115,3-10).

1

a

Pieśń wstępowań . Oczy swe wznoszę ku górom: skąd przyjdzie dla mnie pomoc? 2 Pomoc przychodzi od PANAs, Który stworzył niebo i ziemię! 3 On nie pozwoli potknąć się twej nodze ani się nie zdrzemnie Ten, który cię strzeże! 4 Nie zdrzemnie się nigdy ani nie zaśnie Strażnik Izraelab. 5 PAN jest strażnikiem twoim, PAN twoją osłoną, On jest po twojej prawej stronie. 6 We dnie nie porazi cię słońce ani księżyc w nocy. 7 PAN cię ustrzeże od zła wszelkiego, PAN ochroni twe życie. 8 PAN cię ustrzeże przy wyjściu i powrocie teraz i na wieki.

Iz 45,12

PSALM 121. Psalm pielgrzymkowy, złożony z dwóch części: ze słów pielgrzyma (ww. 1n) i z odpowiedzi kapłana (ww. 3-8). Słowa tej modlitwy krzepią każdego wierzącego, którego siły osłabły w pielgrzymce życia. Pieśń bowiem sławi Boga jako strażnika swego ludu i źródło niezawodnej pomocy. Obrazy niszczącej siły słońca i księżyca (w. 6) można interpretować na różnych poziomach, widząc w nich różne źródła destruktywnego wpływu na ludzką psychikę, moralność czy więzi społeczne. Moc strażnika Izraela (ww. 4n) zawsze jednak przewyższa porażającą siłę przeciwnika. Obrońcą nowego ludu Bożego jest Jezus, Pasterz i Baranek (Ap 7,16n; 1P 2,25). On jest przewodnikiem, który prowadzi do życia (J 8,12), krzepi utrudzonych (Mt 11,28) i poi spragnionych (J 7,37). Pod Jego opieką Kościół szczęśliwie osiągnie ostateczny cel ziemskiej wędrówki.

PSALM 121

1304

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1305

Psalm 122 Powitanie Jeruzalem 1

a

Pieśń wstępowań . Dawida. Uradowałem się, gdy mi powiedziano: „Pójdziemy do domu PANAs!”. 2 Stanęły już nasze nogi na twoich dziedzińcach, Jeruzalems! 3 Jeruzalem, zbudowane jak miasto, gdzie wszyscy się jednoczą. 4 Bo tam wstępująb plemiona, plemiona PANA, by zgodnie z prawems Izraelas sławić imięs PANA. 5 Tam bowiem ustawiono trony sędziowskie, trony domu Dawida. 6 Jeruzalem, proś o to, co służy pokojowis i o pomyślność dla tych, co cię miłują. 7 Niech pokój będzie w murach twoich i pomyślność w twoich pałacach! 8 Za względu na moich bracis i bliźnichs będę głosił: „Pokój tobie!”. 9 Ze względu na doms PANA, naszego Boga, życzę ci szczęścia.

a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) wstępują – tradycyjne słownictwo, gdyż Jerozolima była położona na górze; z niej się zstępuje a nie wychodzi.

PSALM 122. Pieśń pielgrzymkowa złożona z trzech strof (ww. 1-2.3-5.6-9). Celem pielgrzymki jest jerozolimska świątynia, dom PANA (ww. 1.9). Psalm jest świadectwem ogromnego szacunku, jakim w narodzie wybranym cieszyła się Jerozolima jako święte miasto, miejsce „zamieszkania” Boga, które było jedynym, gdzie można było składać Mu ofiary. Stąd roztacza On swoje królowanie i opiekuje się swoim ludem za pośrednictwem królów z dynastii Dawida. Utwór nosi więc także cechy pieśni Syjonu (zob. Wprowadzenie; Ps 46; 48; 76; 84; 87). Lektura chrześcijańska Psalmu 122 prowadzi do kontemplacji tajemnicy nowej Jerozolimy. O ile ziemska stolica Dawida była znakiem jedności dwunastu plemion Izraela, Jerozolima niebieska obejmuje już zwielokrotnioną liczbę wybranych, czyli symboliczne sto czterdzieści cztery tysiące (Ap 7,4). Zwycięski Chrystus, Nowy Dawid, zasiada w niej na tronie sędziowskim (w. 5) jako Pan zjednoczonej ludzkości. On pojednał wszystko ze sobą, wprowadziwszy pokój przez krew swego krzyża (Kol 1,20). Zbawcze dzieło, zapoczątkowane w ziemskiej Jerozolimie, na Golgocie, to początek wspólnego pielgrzymowania ku nowej ziemi.

1305

PSALM 122

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1306

Psalm 123 Ufne spojrzenie ku Bogu a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+.

1

a

Pieśń wstępowań . Do Ciebie wznoszę oczy, który mieszkasz w niebie! 2 Jak oczy sług zwracają się na ręce panów, jak oczy służącej na ręce jej pani, tak oczy nasze – ku PANUs, Bogu naszemu, aby się zmiłował nad nami. 3 Zmiłuj się nad nami, PANIE, zmiłuj się nad nami. Bo do syta nakarmiono nas wzgardą. 4 Ponad miarę napełniły nas szyderstwa wrogów i pogarda pysznych!

PSALM 123. Pieśń pielgrzymów złożona z trzech części: wyznania ufności (ww. 1n), suplikacji (w. 3ab) i lamentacji (ww. 3c-4). Widać więc, że w porównaniu z innymi psalmami o charakterze lamentacji, kolejność wydarzeń dramatu jest odwrócona. Każe to skupić uwagę na zakończeniu utworu. Dokonując społecznej lektury psalmu, odkrywamy, że więzy pomiędzy jednostką (w. 1) a wspólnotą (ww. 2-4) opisują solidarność Kościoła ze wszystkimi wzgardzonymi w społeczności. Zjednoczenie z upokorzonymi ma wymiar religijny i dokonuje się poprzez zwrócenie się ku PANU, Bogu naszemu (w. 2), który podnosi z poniżenia. W Nim odkrywamy, że cierpiący są naszymi siostrami i braćmi, bo On jest Panem i Ojcem nas wszystkich. Werset 2 uzasadnia etykę dobrowolnego duchowego poddaństwa. O ile relacje sługa – pan są grzechem społecznym, gdyż niszczą osobowość ludzką i godzą w godność każdej osoby, to relacje z Bogiem, w którym człowiek uznaje swojego jedynego Pana, przywracają człowiekowi utraconą godność i porządkują stosunek do siebie, innych ludzi i świata.

PSALM 123

1306

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1307

Psalm 124 Dziękczynienie Izraela za ocalenie 1

Ps 129,1

Ps 121,2

Pieśń wstępowańa. Dawida. Gdyby PANs nie był z nami, – niech Izraels powtórzy – 2 gdyby PAN nie był z nami, kiedy przeciw nam powstali ludzie, 3 wtedy żywcem by nas pożarli, w zapale swej wściekłości, 4 wtedy pochłonęłaby nas woda i potok by nas zalał, 5 wtedy by nas porwały kipiące topiele. 6 Błogosławionys PAN, który nas nie wydał na pastwę ich zębów. 7 Jesteśmy jak ptak, który się wyrwał z sidła ptaszników. Sidło się zerwało, a myśmy ocaleli. 8 Wspomożenie nasze w imienius PANA, który stworzył niebo i ziemię.

a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+.

PSALM 124. Dziękczynienie za ocalenie narodu. Pierwsza strofa (ww. 1-5) dla ilustracji zagrożenia posługuje się symbolami kosmicznymi (ogień i woda); druga (ww. 6-8) odwołuje się do obrazów myśliwskich. Świadomość niebezpieczeństw, z których zostaliśmy wyrwani, pozwala na głębszą lekturę psalmu, zarówno osobistą, jak i społeczną. Bóg jest potężniejszy od wszelkich zagrożeń, które nas dosięgają. On ratuje nas od zagłady i podtrzymuje swoją opieką. Jezus wielokrotnie zapewniał o niej swoich uczniów (np. Mt 10,30n; Łk 12,32; J 17,15) i sam przychodził im z pomocą (np. Mt 8,25; 14,30; J 17,12; Dz 12,11). Końcowa inwokacja (w. 8) jest wyznaniem wiary, często powtarzanym w liturgii Kościoła.

1307

PSALM 124

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1308

Psalm 125 Bóg obrońcą swego ludu a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+.

1

a

Pieśń wstępowań . Ci, którzy ufają PANUs, są jak góra Syjons. Ona się nigdy nie chwieje, lecz trwa na wieki. 2 Jak góry otaczają Jeruzalems, tak PAN swój luds otacza teraz i na wieki. 3 Nie zaciąży berło bezbożnychs nad losem sprawiedliwych, aby prawi nie wyciągali rąk ku nieprawości. 4 Czyń dobrze, PANIE, tym, co są dobrzy i mają prawe serces! 5 A tych, co chodzą po krętych drogachs, niech PAN odrzuci z popełniającymi nieprawość. Pokójs Izraelowis!

Ps 128,6

PSALM 125. Psalm pielgrzymkowy złożony z dwóch części (ww. 1n.3-5): wyznania ufności i lamentacji narodu. Wymowa obrazu miasta warownego nie jest już dziś tak silna, gdyż nawet najbardziej solidne mury obronne nie gwarantują bezpieczeństwa. Jednak sens teologiczny psalmu zyskuje przez to większą wyrazistość. Bóg jest jedynym obrońcą ludzi, On zapewnia stałość tym, którzy się u Niego chronią (ww. 1n). Bez Jego pomocy nikt nie wytrwa w dobrym postępowaniu (w. 3). Psalm uczy więc pokory. Znaczący jest także jego wymiar eklezjalny i eschatologiczny. Historyczna Jerozolima była symbolem bezpieczeństwa i pokoju. Paradoksalnie jednak to „miasto pokoju” pogrążone jest do dziś w zawierusze wojen i konfliktów. Ten bolesny fakt kieruje naszą myśl w stronę niebieskiej Jerozolimy (Ap 21,2), do której jesteśmy powołani i która jest źródłem nadziei dla zmierzających do niej pielgrzymów. Ufność złożona w Bogu jest gwarancją ostatecznego zwycięstwa.

PSALM 125

1308

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1309

Psalm 126 Płacz zamieniony w radość 1

Pieśń wstępowańa. Gdy PANs odmienił los Syjonus, byliśmy jak we śnie! 2 Wtedy nasze usta napełniły się radością, a nasz język weselem. Wówczas mówiono między narodami: „PAN uczynił im wielkie rzeczy”. 3 PAN uczynił nam wielkie rzeczy i radość nas przepełnia. 4 Odmień, nasz los, PANIE, jak wyschłe strumienieb w ziemi południowej! 5 Ci, którzy we łzach sieją, będą zbierać z radością. 6 Idą z płaczem, niosąc ziarno, lecz wracają z radością, niosąc snopy!

a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) wyschłe strumienie – tzw. wadi, czyli suche doliny, które kilka razy w roku nagle napełniają się wielką ilością wody pochodzącej z opadów i zamieniają się w rwące potoki lub szerokie rzeki.

PSALM 126. Pieśń narodu o wyzwoleniu, złożona z dwóch części (ww. 1-4.5n). Wspomnienie doznanego kiedyś ocalenia budzi nadzieję narodu na zbawczą interwencję Boga w obecnej trudnej sytuacji (ww. 1.4). Teraźniejszość także jest etapem historii zbawienia, w której Bóg objawia swoją dobroć. Z Jego pomocą może odrodzić się życie psychiczne, moralne czy duchowe tak poszczególnego człowieka, jak i całych społeczeństw. Ziarno wiary i łzy pokuty dają szansę na przemianę duchowej pustyni w obfitującą we wszelki plon nową ziemię (ww. 5n). Łatwo wyjaśnić, dlaczego Psalm 125 znalazł się wśród pieśni pielgrzymów. W doświadczeniu wielu pielgrzymujących ku górze Syjon realizuje się w pewien sposób powrót z niewoli do źródeł życia.

1309

PSALM 126

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1310

Psalm 127 Błogosławieństwo pracy a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) Dzieci były szczególnym znakiem Bożego błogosławieństwa; nadzieją, że w przyszłości zagwarantują bezpieczeństwo i dobrobyt nie tylko swoim rodzicom, ale i całemu narodowi.

1

a

Pieśń wstępowań . Salomona. Jeżeli PANs nie zbuduje domu, daremnie się trudzą budujący. Jeżeli PAN nie strzeże miasta, na próżno czuwają straże. 2 Daremnie wstajecie przed świtem i skracacie swój odpoczynek; jecie chleb zapracowany ciężko, a Pan i we śnie darzy swych umiłowanych. 3 Oto dzieci są darem PANA, a owoc łona zapłatąb. 4 Jak strzały w ręku wojownika, tak dzieci zrodzone za młodu. 5 Szczęśliwy ten, kto nimi napełni swój kołczan! Nie dozna wstydu, gdy u bram miasta dojdzie do rozprawy z wrogiem.

PSALM 127. Psalm pouczający. Podwójny temat (miasta i rodziny) pozwolił włączyć utwór do zbioru psalmów pielgrzymkowych. Pierwsza strofa (ww. 1n) podkreśla dzieło Boga jako budowniczego, stróża i dawcę środków utrzymania; druga (ww. 3-5) wyjaśnia te metafory. Bóg jest źródłem płodności i pokoju; On zapewnia to, co ludziom jest konieczne do życia (np. Ps 104,27n). Myśl ta znajduje swe dopełnienie w Psalmie 128. Żadna ludzka praca nie przynosi dobrego skutku, jeśli człowiek nie współdziała z Bożym planem zbawczym. Tylko zawierzenie Bogu pozwala zachować pokój serca i duszy. Przyszłość ziemi nie zależy więc od rewolucji technicznej, lecz od daru PANA (w. 3). Zgodnie z Bożym zamysłem nic nie buduje społeczności lepiej niż dzieci (w. 4); żadne strzały (w. 4) nie odeprą skuteczniej ataków wroga. Ale ani dom, ani miasto nie spełnią swej funkcji opiekuna i obrońcy, jeśli Bóg sam nie ustrzeże ludzkich zasobów. Planowanie więc „nowego świata” bez odniesienia do Bożego planu przypomina budowę wieży Babel (Rdz 11).

PSALM 127

1310

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1311

Psalm 128 Szczęście rodzinne 1

Ps 134,3

Ps 125,5

a

Pieśń wstępowań . Szczęśliwy, kto oddaje cześć PANUs, kto kroczy drogamib, które On wskazuje! 2 Będziesz spożywał owoce twych trudówc, powiedzie ci się i będziesz szczęśliwy. 3 Twoja małżonka jak płodna winorośl w zaciszu twego domostwa. Twoje dzieci jak oliwne sadzonki dokoła twojego stołu. 4 Tak oto błogosławionys jest człowiek, który oddaje cześć PANU! 5 Niech cię PAN błogosławi z Syjonud, byś oglądał pomyślność Jeruzalems po wszystkie dni twego życia. 6 I abyś oglądał swych wnuków. Pokójs Izraelowis!

a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) kroczy... drogami – czyli postępuje zgodnie z wolą Bożą (Ps 1,1+). c) Będziesz spożywał... – dosł. będziesz korzystał z pracy rąk swoich. d) z Syjonu – zob. Ps 3,5+.

PSALM 128. Psalm pouczający o trzech cechach prawdziwego szczęścia. Przedstawiają je obie części utworu (ww. 1-3. 4-6) w tej samej kolejności. Najpierw od wewnątrz: warunkiem szczęścia jest bojaźń Boża, czyli prawdziwa cześć, polegająca na zachowaniu przykazań (ww. 1.4). Następnie, kontynuując myśl z Psalmu 127, psalmista przedstawia konkretne znaki błogosławieństwa (szczęścia). Dla Izraelity są to: pomyślność materialna i liczne potomstwo. Psalm mógł służyć jako formuła błogosławieństwa dla narzeczonych i nowożeńców, przybywających z pielgrzymką do Jerozolimy (podobną rolę pełni do dziś w liturgii Kościoła). Obiecane w nim dobra są nadal istotne: zgoda w rodzinie i pokój w narodzie. Na głębszy sens wskazuje Jezusowa alegoria winnego krzewu (J 15): jedynym drzewem zawsze płodnym jest Kościół, żywe Ciało Chrystusa; jego latorośle to wierni, zgromadzeni wokół stołu Słowa i Eucharystii. Psalm pier wotnie adresowany do małżonków, w wymiarze duchowym jest zapowiedzią oblubieńczej miłości Chrystusa do Kościoła (Ef 5,22-33).

1311

PSALM 128

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1312

Psalm 129 Bóg nadzieją w ucisku a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) od młodości – metafora okresu niewoli w Egipcie. c) Syjon – zob. Ps 3,5+.

1

a

Pieśń wstępowań . Ileż razy uciskali mnie od młodościb – niech powtórzy Izraels – 2 Ileż razy uciskali mnie od młodości, ale mnie nie przemogli. 3 Mój grzbiet poorali bezbożnis, żłobiąc długie bruzdy. 4 Ale PANs sprawiedliwy pozrywał więzy bezbożnych. 5 Niech się zawstydzą i cofną wszyscy nienawidzący Syjonuc! 6 Niech będą jak trawa na dachach, która usycha, zanim rozkwitnie. 7 Kosiarz nie napełni nią swej ręki, ani żniwiarz swego naręcza. 8 I nie powiedzą przechodnie: „Błogosławieństwos PANA niech będzie z wami, błogosławimy was w imięs PANA!”.

Ps 124,1

PSALM 129. Kompozycja pouczająca, skupiona na centralnej myśli, że Pan jest Zbawicielem (w. 4). Zagrożona przez najeźdźców Jerozolima cudownie ocalała i ogłasza nieubłagany sąd Boży nad swymi wrogami. Wypowiada nad nimi modlitwę złorzeczenia, prosząc o ich zawstydzenie i zupełną porażkę. Kto „orze” na grzbietach ubogich, ten niczego nie zbierze i sam stanie się jak bezużyteczna trawa. Sens chrystologiczny wynika z dosłownego. Jezus, poniżany od młodości (w. 1), sieczony biczami przed śmiercią (ww. 2n), ujrzał Bożą sprawiedliwość (w. 4). Ci, którzy Go wydali na Mękę, nadużywając swej władzy, zostali ośmieszeni w blasku Jego Zmartwychwstania, a ich knowania stały się bezowocne jak sucha trawa na dachach (ww. 5-7). Złoczyńcy nie mogą liczyć na Boże błogosławieństwo (w. 8). Natomiast sprawiedliwych, którzy zaufali Panu, nie przemogą żadne przeciwności.

PSALM 129

1312

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1313

Psalm 130 Ufne wołanie pokutnika 1

Ps 143,2; Rz 3,23

a

Pieśń wstępowań . Z głębokościb wołam do Ciebie, PANIEs: 2 Panie, wysłuchaj głosu mego! Nakłoń swoich uszuc na głos mojego błagania! 3 Jeśli będziesz zważał na me winy, PANIE, Panie, któż się ostoi? 4 Ale Ty przebaczasz grzechys, aby Ci służono w bojaźnid. 5 Oczekuję PANA, czekam na Niego, pokładam nadzieję w Jego słowie. 6 Wyczekuję Pana bardziej niż straże poranka. Bardziej niż straże poranka 7 niech Izraels oczekuje PANA. Bo u PANA jest łaska i obfite u Niego odkupienie. 8 To On odkupi Izraela ze wszystkich jego przewinień.

a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) Z głębokości – dosł. chodzi o głębię morza (oceanu); metafora wszelkich ludzkich nieszczęść. c) nakłoń... uszu – zob. Ps 17,6+. d) w bojaźni – zob. Ps 2,11+.

PSALM 130. Pieśń pokutna, złożona z inwokacji (ww. 1n) i ufnej prośby o wybawienie (ww. 3-8). Autor jest świadom własnych win, ale i pewien Bożego miłosierdzia. Nie są to jedynie przeżycia osobiste psalmisty. Wyraża on także solidarność z całym narodem, który z nadzieją wyczekuje odpuszczenia swoich grzechów (ww. 7n). Postawa pokutna zaczyna się od osobistego wyznania, które prowadzi do liturgii wspólnotowej. Z tego względu Psalm 130 był jedną z modlitw pielgrzymów. Tradycja Kościoła już w starożytności włączyła go do zbioru siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 51; 102; 143). Miłosierdzie, którego Bóg udziela grzesznikowi, uczy go właściwej postawy, tj. bojaźni (w. 4). Przejęty doznaną łaską, będzie unikał grzechów w przyszłości. Tymczasem z tęsknotą oczekuje przebaczenia, które wyzwoli go z przerażającej nocy grzechu. Chrześcijanin w rozważaniu tego psalmu dochodzi do kontemplacji drzewa krzyża, z którego Chrystus rozlewa przebaczenie na wszystkich pokutujących.

1313

PSALM 130

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1314

Psalm 131 Odpoczynek w Bogu a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) serce – zob. Ps 7,10+. c) Indywidualne doświadczenie człowieka przeradza się w modlitwę zbiorową lub zachętę dla całej wspólnoty.

1

a

Pieśń wstępowań . Dawida. PANIEs, moje serceb się nie wynosi, oczy moje nie patrzą z góry, nie ubiegam się o rzeczy wielkie ani o zbyt cudowne. 2 I oto jestem spokojny. Ucichłem jak niemowlę nakarmione przez matkę. Jestem jak nakarmione niemowlę. 3 Niech Izraels zaufa PANU teraz i na wiekic!

Syr 3,21

PSALM 131. Pieśń ufności, jedna z pereł Psałterza. Psalmista kreśli w niej obraz niemowlęcia w objęciach matki. Jest to wzór relacji każdego wierzącego i całej wspólnoty do Boga. Relację tę określają takie pojęcia, jak: bezpieczeństwo, pokój, ufność, całkowita miłosna zależność, a więc także rezygnacja z pychy, upatrywania nadziei we własnych siłach, niezależności od Boga. Pieśń jest istotna dla duchowości dziecięctwa Bożego, którą Jezus zaleca wszystkim swoim uczniom (np. Mt 18,3n; 19,14).

PSALM 131

1314

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1315

Psalm 132 Wybranie Dawida i Syjonu 1

2Krn 6,41

Pieśń wstępowańa. Pamiętaj, PANIEs, o Dawidzie i o wszystkich jego trudach. 2 Złożył On PANU przysięgę, ślubował potężnemu Bogu Jakubab: 3 „Dotąd nie wrócę do namiotu, nie położę się na posłaniu, 4 nie dam zasnąć oczom moim ni odpocząć powiekom, 5 póki nie znajdę miejsca dla PANA, mieszkania dla potężnego Boga Jakuba!”c. 6 Oto słyszeliśmy o arces w Efrata, znaleźliśmy ją na polach Jaaru: 7 „Wejdziemy do Jego siedziby, pokłonimy się przed podnóżkiemd stóp Jego”. 8 Wyrusz, PANIE, na miejsce Twego odpoczynku, wraz z arkąs Twojej potęgi! 9 Niech kapłani Twoi ubiorą się w sprawiedliwość, a Twoi wierni niech wołają radośnie. 10 Ze względu na Twego sługę Dawida, nie odrzucaj swego pomazańcae. 11 A PAN złożył Dawidowi nieodwołalną przysięgę i od niej nie odstąpi: „Potomka rodus twego posadzę na twoim tronie! 12 Jeśli twoi synowie zachowają moje przymierzes i moje nakazy, których ich nauczę, to również ich synowie na wieki będą zasiadać na twym tronie!”. 13 Naprawdę PAN wybrał Syjonf, zapragnął go na mieszkanie dla siebie: 14 „Tu jest mój spoczynek na wieki wieków, tu zamieszkam, zgodnie z mym pragnieniem!

a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) Jakub – zob. Ps 22,24+. c) Wersety 2-5 nawiązują do wydarzeń z 2Sm 7. d) podnóżkiem – zob. Ps 99,5+. e) pomazańca – zob. Ps 2,2+. f) Syjon – wzgórze, na którym stanie świątynia (mieszkanie) Boga (Ps 3,5+).

PSALM 132. Ważny utwór mesjański (zob. Wprowadzenie), oparty na motywie podwójnej obietnicy, wiążącej Dawida z Panem (2Sm 7). Wskazuje na to struktura psalmu: dwie części (ww. 1-10.11-18), w których zostały omówione dwie role króla – religijna i polityczna. Psalm opiewa Dawida jako pierwsze ogniwo dynastii królewskiej, z której miał pochodzić Mesjasz, tj. Chrystus, oraz jako autora projektu świątyni w Jerozolimie. Obie części psalmu podejmują ten podwójny wątek: dom królewski, tj. pałac (ww. 3-4), i ludzki wybór Syjonu na miejsce kultu (ww. 5-8); potem dom królewski, tj. dynastia (ww. 11n), i Boski wybór Syjonu (ww. 13n) jako źródła błogosławieństwa i zbawienia dla ludu (ww. 15-18). W krytycznych momentach historii monarchii Psalm 132 podtrzymywał nadzieje Izraela na pojawienie się Mesjasza. Przymierze, które Bóg zawarł z Dawidem, opierało się na pewnych zobowiązaniach (w. 12). Ponieważ potomkowie Dawida nie dochowali im wierności, nastąpił rozłam państwa na Królestwo Południowe i Północne (1Krl 11,9-13), który nie oznaczał zerwania przymierza ze strony Boga (w. 116; zob. Ps 89,31-38). W końcu bowiem Chrystus, potomek Dawida, zasiądzie na tronie ojców na wieki (ww. 11c-12; zob. Łk 1,32n). Zmartwychwstały i wywyższony Chrystus da się poznać swoim wiernym jako wszechmocny i pełen chwały (światła) Król (w. 17; zob. Mt 24,30). Jego Królestwo przekroczy granice ziemskiej monarchii, gdyż nie jest z tego świata (J 18,36).

1315

PSALM 132,1-14

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1316

15

Pobłogosławię hojnie jego żywność, a jego ubogich nasycę chlebem. 16 Jego kapłanów odzieję zbawieniem, a jego wierni będą wołać radośnie. 17 Tam sprawię, że wyrośnie moc dla Dawida, i przygotuję światło memu pomazańcowi. 18 Jego nieprzyjaciół okryję wstydem, a nad nim zabłyśnie korona!”.

PSALM 132,15-18

Łk 1,69

1316

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1317

Psalm 133 Pochwała braterskiej wspólnoty 1

Wj 29,7

Pieśń wstępowańa. Dawida. Jaka radość i szczęście, gdy bracias mieszkają wspólnie! 2 Jest to jak olejek wylany na głowę, który spływa na brodę, na brodę Aarona, który spływa na skraj jego szaty. 3 Jest to jak rosa Hermonub, która opada na Syjońskies wzgórza. Tam właśnie PANs udziela błogosławieństwas i życia na wieki.

a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) Hermon – zob. Ps 42,7+.

PSALM 133. Psalm pouczający, którego punktem wyjścia jest przysłowie o życiu braterskim, ujęte w formie aklamacji liturgicznej (w. 1). Dobrodziejstwo braterstwa zostało oddane dwoma porównaniami: do oleju, który wylano na głowę Aarona w rycie wprowadzenia w urząd kapłański (w. 2), i do ożywczej rosy, spadającej z gór (w. 3). Są to symbole błogosławieństwa, którego Bóg hojnie udziela braterskiej wspólnocie. Charakteryzują także więź łączącą braci: jest ona uświęcająca i ożywiająca. Temat kapłaństwa i Syjonu osadza psalm w tradycji pieśni pielgrzymkowych. Mógł być on wykonywany podczas uroczystego powitania pielgrzymów przybywających na wspólnotową liturgię. Psalm 133 przypomina o wartości braterstwa i wspólnoty, a więc o rzeczywistości Kościoła pielgrzymującego na ziemi.

1317

PSALM 133

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1318

Psalm 134 Nocna modlitwa w świątyni a) Pieśń wstępowań – zob. Ps 120,1+. b) Wersety 1-2 to słowa pielgrzymów kierowane do lewitów lub kapłanów. c) Być może odpowiedź kapłanów na wezwania pielgrzymów; nawiązanie do błogosławieństwa Aarona (Lb 6,24).

1

Pieśń wstępowańa. Wysławiajcie PANAs wszyscy słudzy Jego, którzy nocą przebywacie w domu PANA. 2 Wyciągajcie ręce ku świątynis i wysławiajcie PANAb. 3 PAN, który stworzył niebo i ziemię, niech cię błogosławis z Syjonuc!

Ps 128,5

PSALM 134. Ostatni w kolekcji psalmów pielgrzymkowych (Ps 120 – 134), składa się z hymnicznego wezwania (ww. 1n) i rytualnej formuły błogosławieństwa (w. 3). Rozstając się ze świątynią, pielgrzymi proszą lewitów o to, by nieustannie zanosili modlitwy do Boga. Ci zaś błogosławią odchodzących pątników. Czasownik wysławiać wyraża tu podwójny cel pielgrzymowania i liturgii: uwielbienie Boga i przyjęcie Jego daru (otrzymać błogosławieństwo). Nocna liturgia Psalmu 134 stanowi natchnienie wszystkich, którzy czuwają przed Bogiem z płonącymi lampami w rękach (Mt 25,7; Łk 12,35). Jezus sam dał przykład takiej modlitwy (np. Łk 6,12; 21,37).

PSALM 134

1318

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1319

Psalm 135 Chwała Boga w stworzeniu i w dziejach 1

Wj 19,5; Pwt 7,6

Ps 86,8

Wj 12,29

Ps 136,17

Ps 115,4

s

Alleluja ! Chwalcie imięs PANAs, chwalcie Jego słudzy, 2 którzy stoicie w domus PANA, w dziedzińcach domu naszego Bogaa. 3 Alleluja! Jak dobry jest PAN; śpiewajcie Jego imieniu, bo jest miłe. 4 Gdyż PAN wybrał Jakubab dla siebie Izraelas na swą wyłączną własność. 5 Wiem już, że PAN jest wielki, że Bóg nasz jest ponad wszystkimi bogamic. 6 Wszystko, cokolwiek PAN zechce, czyni na niebie i na ziemi, w morzu i we wszystkich głębinach. 7 Na jego rozkaz chmury biegną z krańców ziemi, a z błyskawicami deszcz przychodzi; On wyprowadza wiatry ze swych komór. 8 On pobił pierworodnychs Egiptu, od człowieka aż do bydlęcia. 9 Zesłał znaki i cudas Tobie, Egipcie, na faraona i na wszystkie sługi jegod. 10 Pokonał liczne narody i zgładził potężnych królów: 11 Sichona, króla Amorytóws, i Oga, króla Baszanu, i wszystkich królów Kanaanus. 12 Ziemię ich oddał w dziedzictwo, w dziedzictwo swemu słudze Izraelowie. 13 PANIE, Twe imię trwa na wieki, PANIE, Twoja sława na wszystkie pokolenia. 14 PAN sam luds swój osądzi i da się przebłagaćs swoim sługom. 15 Bożki narodów, srebrne i złote, to tylko dzieło rąk ludzkich. 16 Usta mają, ale nie mówią, mają oczy, ale nie widzą, 17 uszy mają, ale nie słyszą, i nie ma oddechu w ich ustach.

a) Wezwanie do lewitów lub kapłanów. b) Jakub – tu synonim całego narodu izraelskiego (Izraela). c) bogami – zob. Ps 50,1+. d) Wersety 8-9 nawiązują do wydarzeń z Wj 12,29-33. e) W wersetach 10-12 Bóg został przedstawiony jako wojownik i dowódca wojsk Izraela (Ps 3,8+).

PSALM 135. Hymn ku czci Boga, który wybrał sobie na własność naród żydowski (w. 4) i który jest jedynym prawdziwym Bogiem (w. 5). Po wezwaniu do uwielbienia (ww. 1-3), które także kończy utwór (ww. 19-21), następuje uzasadnienie pieśni pochwalnej. Bóg, który ma moc stwórczą, objawił swoją wierną miłość względem Izraela przez zbawcze interwencje w jego dziejach (ww. 6-14). Jest więc Bogiem żywym i miłosiernym dla swoich sług, w przeciwieństwie do martwych bóstw pogańskich (ww. 15-18; zob. Ps 115,4-8). Wstępna i końcowa zachęta akcentują szczególnie odpowiedzialność kapłanów za wspólnotę wiary. Motyw ten kieruje uwagę chrześcijan na Jezusa, najwyższego kapłana (Hbr 4,14), przez którego modlitwy Kościoła docierają do Ojca (np. Ef 2,18; 3,12). Hymn pomaga kontemplować jedynego Boga, Pana historii, który wszystko, co zechce, czyni na niebie i na ziemi (w. 6).

1319

PSALM 135,1-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) czciciele PANA – dosł. którzy boicie się PANA; o bojaźni Bożej zob. Ps 2,11+.

PSALM 135,18-21

Page 1320

18

Niech będą do nich podobni ci, którzy je wytwarzają, i wszyscy, którzy im zaufali! 19 Domu Izraela, błogosławcies PANA, domu Aarona, błogosławcie PANA! 20 Domu Lewiego, błogosławcie PANA, wy, czciciele PANAa, błogosławcie PANA! 21 Z Syjonus niech będzie PAN błogosławiony, który mieszka w Jeruzalems! Alleluja!

1320

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1321

Psalm 136 Litania o miłosierdziu Bożym 1

Ps 77,14; 86,8

Wj 12,29; Ps 135,8

Wj 14,21n

Pwt 8,15

Ps 135,10

Sławcie PANAs, bo jest dobry, bo Jego łaska na wieki! 2 Sławcie Boga nad bogamia, bo Jego łaska na wieki! 3 Sławcie Pana nad panami, bo Jego łaska na wieki! 4 On sam dokonał wielkich cudóws, bo Jego łaska na wieki! 5 On swą mądrością stworzył niebiosa, bo Jego łaska na wieki! 6 On utwierdził ziemię nad wodami, bo Jego łaska na wieki! 7 On sam stworzył wielkie światła, bo Jego łaska na wieki! 8 Słońce, by panowało we dnie, bo Jego łaska na wieki! 9 Księżyc i gwiazdy, by rządziły nocą, bo Jego łaska na wieki! 10 On pobił Egipt w jego pierworodnychs, bo Jego łaska na wieki! 11 On wyprowadził stamtąd Izraelas, bo Jego łaska na wieki! 12 Mocną ręką i wzniesionym ramieniemb, bo Jego łaska na wieki! 13 On rozdarł Morze Czerwone na części, bo Jego łaska na wieki! 14 I przeprowadził Izraela przez jego środek, bo Jego łaska na wieki! 15 On rzucił faraona i jego wojsko w Morze Czerwone, bo Jego łaska na wieki! 16 On przeprowadził swój luds przez pustynię, bo Jego łaska na wieki! 17 On pobił wielkich królów, bo Jego łaska na wieki!

a) nad bogami – zob. Ps 50,1+. b) ręką... ramieniem – zob. Ps 74,11+; 98,1+.

PSALM 136. Hymn dziękczynny w formie litanii, zbudowany podobnie jak Psalm 135: ten sam gatunek hymniczny i kolejność motywów (stworzenie, wyjście z Egiptu, odniesione zwycięstwa i wejście do Ziemi Obiecanej), a nawet pokrewne słownictwo. Psalm spięty jest klamrą, która jest wezwaniem do sławienia łaskawego Boga (ww. 1-3.26). Stwórca ziemi jest zarazem Zbawcą, który tę ziemię dał swemu ludowi w dziedzictwo (ww. 21n). Kluczowe słowo łaska wraca jako refren w każdym wersecie psalmu, aby podkreślić darmowy charakter zbawczych aktów Boga i utrwalić je w sercach wiernych. Psalm zwany jest Wielkim Hallelem (zob. Wprowadzenie). Wraz z psalmami Hallelu (Ps 113 – 118) był śpiewany podczas uczty paschalnej (Mt 26,30). Lektura chrześcijańska pozwala w tym hymnie dostrzec potrójną rolę Syna Bożego. On jest mądrością stwarzającą wszechświat (w. 5; zob. np. J 1,3; Kol 1,15-17; Hbr 1,2n) oraz wzniesionym ramieniem zwyciężającym śmierć i zło (w. 12; zob. np. 1Kor 15,24; Ap 5,5; 17,14). Dzięki Niemu nowa ziemia obiecana staje się dostępna dla ludzi (w. 21; Rz 8,17; Kol 1,21n). Odniesienie psalmu do osoby Jezusa Chrystusa prowadzi więc do refleksji o czasach ostatecznych, a nawet do interpretacji sakramentalnej: przejściem przez morze (ww. 13n) jest chrzest, a pokarmem (w. 25) – Eucharystia.

1321

PSALM 136,1-17

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Boga niebios – jeden z tytułów Boga.

PSALM 136,18-26

Page 1322

18

On zgładził królów potężnych, bo Jego łaska na wieki! 19 Sichona, króla Amorytów, bo Jego łaska na wieki! 20 i Oga, króla Baszanu, bo Jego łaska na wieki! 21 A ich ziemię oddał w dziedzictwo, bo Jego łaska na wieki! 22 W dziedzictwo słudze swemu Izraelowi, bo Jego łaska na wieki! 23 Pamiętał o nas w naszym poniżeniu, bo Jego łaska na wieki! 24 I wybawił nas od naszych wrogów, bo Jego łaska na wieki! 25 On daje pokarm wszelkiemu stworzeniu, bo Jego łaska na wieki! 26 Sławcie Boga niebiosa, bo Jego łaska na wieki!

Ps 104,27; 145,15

1322

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1323

Psalm 137 Tęsknota wygnańców 1

Nad rzekami Babilonus siedzieliśmy i płakali, wspominając Syjona. 2 Na wierzbach tamtej krainy zawiesiliśmy nasze liry, 3 bo żądali tam od nas pieśni ci, którzy nas wzięli w niewolę, i hymnów ci, co nas uprowadzili: „Zaśpiewajcie nam którąś z pieśni Syjonus!”. 4 Jakże możemy śpiewać pieśń PANAs w obcej krainie? 5 Jeśli zapomnę o tobie, Jeruzalems, niech mi uschnie prawa ręka! 6 Niech przyschnie mi język do podniebienia, gdybym o tobie nie pamiętał, jeślibym nie uznał Jeruzalem za moją największą radość! 7 Przypomnij, PANIE, synom Edomub dzień, w którym mówili o Jerozolimies: „Burzcie, burzcie ją do fundamentów!”. 8 Córko Babilonus, skazana na zburzenie, szczęśliwy, kto ci odpłaci za to, co uczyniłaś! 9 Szczęśliwy, kto pochwyci i roztrzaska twe dzieci o skałęc!

a) Syjon – zob. Ps 3,5+. Psalmista nawiązuje do wygnania babilońskiego (2Krl 24,10 – 25,21; 1Krn 9,1). b) synom Edomu – zob. Ps 60,10+. c) Wersety 7-9 to przykład złorzeczenia (Ps 12,4+). Sprawiedliwości ma jednak dopełnić Bóg, nie człowiek.

PSALM 137. Lamentacja narodu na wygnaniu w Babilonii (ww. 1.8). Tematem dominującym jest wspominanie Syjonu. Wątek ten przewija się we wszystkich trzech częściach utworu (ww. 1-4.5-6.7-9). Psalm powstał niewątpliwie w czasie przesiedlenia babilońskiego (586-538 przed Chr.). Wygnańcy izraelscy protestują przeciwko śpiewaniu świętych pieśni dla rozrywki Babilończyków (ww. 3n). Sami grożą sobie przekleństwem, jeśli zapomną o Świętym Mieście: uschła ręka nigdy już nie będzie mogła trącać strun liry, a język przyschnięty do podniebienia nie zaśpiewa już żadnej pieśni (ww. 5n). Kończące psalm złorzeczenie, oddające ówczesne zwyczaje wojenne, skierowane jest przeciwko babilońskim najeźdźcom i sprzymierzonym z nimi Edomitom. Lektura historyczna prowadzi do eklezjalnej: całe ludzkie życie toczy się w ziemi wygnania. Psalm wzywa wierzących, aby całą swą tęsknotę i radość (w. 6) skierowali ku Kościołowi, czyli duchowej Jerozolimie, gdyż tylko ona opiera się systematycznym atakom zła, oraz ku nowej Jerozolimie (Ap 21,2) czasów ostatecznych, przeciwstawionej wielkiemu Babilonowi (Ap 16,19). Imperium Złego runie ostatecznie dopiero u kresu dziejów (w. 8a). W tej nieubłaganej walce dobra ze złem chrześcijanie mają ustawicznie wspominać nie tyle rzeczy minione (Iz 43,18), co raczej obietnice, które Bóg dał nam w Chrystusie (np. Dz 2,38n; Ga 3,22; Hbr 8,6; 9,15; 2P 1,3n; 3,13; 1J 2,25).

1323

PSALM 137

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1324

Psalm 138 Wdzięczność za Bożą pomoc a) Septuaginta, grecki przekład ST, uzupełnia werset o trzeci stych i jako w. 1b podaje: bo wysłuchałeś słowa ust moich. b) Twoją świątynią – dosł. Twoim świętym pałacem; może chodzić o miejsce święte w świątyni. c) imię – czyli osobę Boga (Ps 5,12+). d) łaskę i wierność – zob. Ps 25,10+. e) o drogach PANA – czyli o postępowaniu zgodnym z Jego przykazaniami (Ps 1,1+).

1

Dawida. Będę Cię sławił z całego sercaa, będę Ci śpiewał psalm wobec mieszkańców niebios! 2 Pokłonię się przed Twoją świątyniąb i będę sławił Twe imięc za łaskę Twoją i wiernośćd, bo wywyższyłeś Twe słowo i imię ponad wszystko! 3 Kiedy Cię wzywałem, wysłuchałeś mnie, pomnożyłeś moje siły! 4 Niech sławią Ciebie, PANIEs, wszyscy królowie ziemi, kiedy usłyszą słowa ust Twoich. 5 Niech śpiewają o drogachs wskazanych przez PANAe, bo chwałas PANA jest wielka! 6 PAN mieszka na wysokościach, ale dostrzega poniżonych, wyniosłych zaś poznaje z daleka. 7 Gdy borykam się z trudnościami, Ty mi ocalasz życie, pomimo złości mych wrogów. Podnosisz swą rękę i wybawiasz mnie swoją prawą ręką. 8 PAN za mnie tego dokona! PANIE, Twa łaska trwa na wieki, nie porzucaj dzieła rąk Twoich!

PSALM 138. Pieśń dziękczynna za ocalenie. Można w niej wyróżnić dwie strofy: zobowiązanie się psalmisty do dziękczynienia za otrzymaną łaskę (ww. 1-3) oraz hymn z wyznaniem ufności (ww. 4-8). Psalmista włącza do uwielbienia Boga wszystkich królów ziemi (w. 4), przez co nadaje swej pieśni znaczenie uniwersalne. Ryty dziękczynne zyskują znamiona świadectwa, gdyż radosne odkrycie dróg zbawienia i doświadczenie łaski wzbudzają potrzebę głoszenia innym wielkości i dobroci Boga (ww. 4n). Uczą także pokory, wskazując na Boga jako na przyczynę wszelkiego dobra, które spotyka człowieka. On widzi poniżonych, choć zamieszkuje na wysokościach (w. 6). Trzeba więc wytrwale ufać w Jego pomoc, nawet pośród przedłużających się przeciwności (ww. 7n). Lektura chrześcijańska prowadzi do odkrycia, że łaskę i wierność (w. 2) Bóg najpełniej objawił i okazał człowiekowi w Chrystusie.

PSALM 138

1324

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1325

Psalm 139 Boża opatrzność 1

Jr 12,3

Dyrygentowi. Psalm Dawida. Przenikasz i znasz mnie, PANIEs. 2 Wiesz, kiedy kładę się i wstaję, i czytasz z daleka w moich myślach. 3 Czuwasz nad moją pracą i odpoczynkiem i wiesz o wszystkich drogacha moich. 4 Zanim się zjawi słowo na moim języku, Ty, PANIE, znasz je w całości! 5 Ze wszystkich stron mnie ogarniasz i kładziesz na mnie swą rękę. 6 Przedziwna jest Twoja wiedza o mnie; przerasta mnie, nie mogę jej pojąć! 7 Dokąd odejdę od ducha Twojego i gdzie ucieknę przed Twoim obliczem? 8 Jeśli wzniosę się do nieba, tam jesteś; gdy zejdę do krainy umarłychs, i tu jesteś obecny! 9 Choćbym wziął skrzydła jutrzenki i zamieszkał za najdalszym morzem, 10 nawet tam prowadzi mnie Twoja ręka i Twoja prawa ręka mnie podtrzymuje! 11 Gdybym powiedział: Niech ciemność mnie ogarnie, niech światło wokół mnie stanie się nocą, 12 to nawet ciemność nie będzie mrokiem dla Ciebie: noc jak dzień zajaśnieje, a ciemność będzie jak światło! 13 To Ty ukształtowałeś moje sumienie, przygarnąłeś mnie już w łonie matkib! 14 Będę Cię sławić, bo dokonujesz potężnych cudóws: przedziwne są Twe dzieła i dobrze je poznałem.

a) drogach – w sensie dosłownym i przenośnym jako postępowaniu (Ps 1,1+). b) Bóg jest opiekunem człowieka od samego początku jego istnienia.

PSALM 139. Pod względem formy utwór dzieli się na dwie części (ww. 1-18.19-24), w których autor zwraca się wprost do Boga. Jest to więc monolog modlitewny, zawierający elementy hymnu i lamentacji. Jedność utworu podkreśla klamra spinająca obie części (ww. 1-3.23n). W pierwszej części psalmista podkreśla wszechwiedzę i wszechobecność Boga, w drugiej prosi o zniszczenie zła. Bóg, którego obecność przenika cały kosmos (ww. 8-9), jest obecny także w każdym człowieku (ww. 5.7.10.18). Także w mrokach kryzysu (w. 11) można liczyć na Jego bliskość, która przenika wszelkie ciemności (w. 12). Nie jest On szpiegiem, śledzącym człowieka, by go przyłapać na najmniejszym potknięciu, ale jest serdecznym opiekunem w każdej okoliczności życia. Na Nim opiera się wszelka nadzieja zbawienia. Takie doświadczenie duchowe stanowi dla psalmisty punkt wyjścia do modlitwy o zniszczenie zła. Doznana opieka i dobroć Boga wzbudzają w nim naturalny odruch odrzucenia nieprawości i wszystkiego, co sprzeciwia się Panu. Psalmista czuje wstręt do wszelkiej bezbożności (w. 22). Lektura chrześcijańska pieśni prowadzi wiernych do odkrywania nieustannej obecności i bliskości Jezusa (Mt 1,23; 28,20; J 6,27; Hbr 13,5). On rozjaśnia mroki śmierci (J 8,12; 9,5) i przeciera drogę do wiecznego życia (J 14,2n). Zakosztowanie bliskości Zmartwychwstałego Chrystusa daje chrześcijanom poczucie bezpieczeństwa, ale także domaga się od nich zdecydowanego odrzucenia wszelkiej bezbożności.

1325

PSALM 139,1-14

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Świadectwo mitycznych wyobrażeń na temat powstawania człowieka w „łonie” ziemi. b) Bóg wie wszystko o życiu każdego człowieka, ale Jego wiedza w żaden sposób nie determinuje nikogo (Ps 69,29+). c) Wyrażone w wersetach 19-22 uczucie nienawiści do wrogów Boga i złorzeczenie im miało świadczyć o pobożności psalmisty (Ps 12,4+).

PSALM 139,15-24

Page 1326

15

Nie była zakryta żadna kość przed Tobą, kiedy powstawałem w ukryciu, tkany w głębinach ziemia! 16 Oczy twoje widziały, gdy byłem jeszcze w zarodku; w Twej księdze były zapisane wszystkie dni przeznaczone dla mnie, gdy jeszcze żaden z nich nie istniałb! 17 Jakże są wspaniałe Twoje myśli, Boże! Jakże ogromna ich liczba! 18 Gdybym chciał je zliczyć, więcej ich niż piasku; kiedy się obudzę, nadal będę z Tobą! 19 Boże, obyś raczył zgładzić bezbożnikas, a wy, ludzie krwawi, odstąpcie ode mnie! 20 Twoi wrogowie wzywają Cię kłamliwie, oni wzywają Ciebie przewrotnie. 21 Czy nie mam w nienawiści, PANIE, tych, którzy Ciebie nienawidzą? Czuję wstręt do Twych przeciwników! 22 Nienawidzę ich z całego sercas, stali się także wrogami moimic! 23 Przeniknij i poznaj moje serce, Boże, wypróbuj mnie i rozeznaj moje ścieżki! 24 Zobacz, czy idę drogąs nieprawą, poprowadź mnie drogą odwieczną!

1326

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1327

Psalm 140 Bóg obrońcą ubogich a) sercu – zob. Ps 7,10+.

1

Rz 3,13

Ps 31,5; 141,9

Dyrygentowi. Psalm Dawida. 2 Uwolnij mnie, PANIEs, od złego człowieka, ocal mnie od okrutnika! 3 Od tych, w których sercua nurtują złe myśli, którzy cały dzień planują wojny. 4 Wyostrzyli swe języki jak węże, żmijowy jad pod ich wargami. 5 PANIE, zachowaj mnie od rąk bezbożnegos, wyrwij mnie spomiędzy okrutników, którzy starają się podciąć mi nogi. 6 Pyszni zastawili na mnie pułapki; rozciągnęli sieci pod moje stopy, przy drodze przygotowali na mnie zasadzkę. 7 Mówię do PANA: Ty jesteś moim Bogiem! PANIE, usłysz mój głos błagalny! 8 Panie BOŻE, Twoja moc mnie zbawia, w dniu bitwy osłoniłeś mą głowę. 9 Nie spełniaj, PANIE, pragnień bezbożnegos, nie wspomagaj jego zamysłów! 10 Niech na głowy tych, którzy mnie osaczyli, spadnie ich własny podstęp! 11 Niech spadną na nich węgle ogniste; rzuć ich w bezdenną przepaść, by już nie powstali! 12 Oszczerca nie ostoi się na ziemi; okrutnik wpadnie w sidła własnych knowańc. 13 Wiem, że PAN ujmie się za ubogim, a nędzarzom okaże sprawiedliwość. 14 Toteż sprawiedliwi oddadzą cześć imienius Twemu, prawi zamieszkają przed Twoim obliczemd.

b) Sela – zob. Ps 3,3+. c) Wersety 10-12 to przykład złorzeczenia (Ps 12,4+). Zemstę psalmista pozostawia jednak Bogu. d) imieniu... obliczem – czyli przed Bogiem (Ps 11,7+). b

Sela

Sela

Sela

PSALM 140. Pierwsza część tej lamentacji jednostki to prośba psalmisty o wybawienie ze spisku, jaki uknuli jego wrogowie, oraz od przemocy słownej (ww. 2-8). W drugiej części modli się on o klęskę wrogów (ww. 9-12), odwołując się do klasycznej zasady odpłaty, aby prześladowcę spotkało takie zło, jakiego sam się dopuszczał (Ps 109+). Psalm kończy się wyznaniem ufności w sprawiedliwy sąd Boży (ww. 13n). Etyka NT nie pozwala na złorzeczenie bezbożnym (ww. 10n), jej podstawą jest bowiem przykazanie miłości nieprzyjaciół (np. Łk 6,27). Aktualne pozostaje jednak odwołanie się do sądu Boga jako ostatecznej instancji wymierzającej sprawiedliwość. Choć Pan już na tym świecie może chwytać grzesznika w sidła jego knowań, a wspierać ubogiego (ww. 12n), ostateczne losy wszystkich: sprawiedliwych i nieprawych rozstrzygnie w dniu sądu.

1327

PSALM 140

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1328

Psalm 141 Prośba o zachowanie od złego a) Codzienne okadzenie (Wj 30,7n) i ofiara (Wj 29,39.42) były znakiem wierności Izraela i ufności w pomoc pochodzącą od Boga. b) krainy umarłych – zob. Ps 6,6+.

1

Psalm Dawida. PANIEs, pospiesz mi na pomoc, gdy wołam do Ciebie! Usłysz głos mego błagania, kiedy Ciebie wzywam! 2 Niech wznosi się ku Tobie moja modlitwa jak kadzidło, me wyciągnięte ręce jak ofiaras wieczornaa. 3 PANIE, postaw straż przy moich ustach strzeż bramy warg moich. 4 Zachowaj mnie, bym nie skłonił się ku złemu. Obym nie dołączył do ludzi dopuszczających się nieprawości, by popełniać niegodziwe czyny i jadać ich przysmaki. 5 Łaską jest, kiedy mnie pouczy sprawiedliwy, a jego upominanie to jakby wyborny olejek na moją głowę! Nieprawościom bezbożnychs przeciwstawiam swą modlitwę. 6 Gdy ich sędziowies upadną na skałę, zrozumieją, jak łagodne były moje słowa: 7 „Jak się rozorywa bruzdy ziemi, tak nasze kości rzucono w paszcze krainy umarłychb”. 8 Ku Tobie, Panie BOŻE, zwracam moje oczy; w Tobie ucieczka moja, nie odbieraj mi życia! 9 Strzeż mnie od pułapki, którą zastawili na mnie, i od zasadzki dopuszczających się nieprawości. 10 Niech bezbożni wpadną w sieci swoje, podczas gdy ja ujdę cało.

PSALM 141. Lamentacja jednostki z pouczeniem mądrościowym. Psalmista nie określa bliżej zagrożenia, które skłania go do usilnej modlitwy o Bożą pomoc (ww. 1-5). Wyznaje jednak głęboką ufność wobec Niego (ww. 6-10). Cierpienie może nadwerężać odporność na grzech, dlatego autor prosi Boga o pomoc w dochowaniu Mu wierności w słowach i czynach. W obliczu zagrożenia Jezus Chrystus także zachęcał swoich uczniów do takiej modlitwy (Mt 26,41). Modlitwa daje bowiem siłę do zwyciężenia wszelkich pokus. Bóg jest obrońcą uciśnionych, zaś nieprawym sędziom i złoczyńcom wymierza sprawiedliwość. Zgodnie z zasadą odpłaty bezbożnicy, krzywdząc bliźnich, sami przygotowują dla siebie karę (w. 10).

PSALM 141

1328

Ap 5,8; 8,3n

Ps 31,5; 140,6

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1329

Psalm 142 Bóg jedyną ucieczką 1

Pouczenie Dawida, gdy modlił się, będąc w jaskini. 2 Głośno wołam do PANAs, głośno PANA błagam. 3 Wylewam przed Nim prośbę swoją, opowiadam Mu o swoim ucisku. 4 Gdy duch mój omdlewa we mnie, Ty znasz moje ścieżkib. Na drodze, którą szedłem, zastawili na mnie pułapkę. 5 Spojrzałem w prawo i widzę: nikt mnie już nie poznaje, nie ma dla mnie ucieczki, bo nikt się nie troszczy o mnie! 6 Wołam do Ciebie, PANIE, mówię: Ty jesteś moim schronieniem! Moim udziałem w krainie żyjącychc! 7 Wysłuchaj modlitwy mojej, bo jestem bardzo udręczony! Wyzwól mnie od moich prześladowców, bo są silniejsi ode mnie! 8 Wyprowadź z mnie więzienia, abym sławił Twe imięs! Zgromadzą się wokół mnie sprawiedliwi, gdyż wyświadczyłeś mi dobrod!

a) Pouczenie – zob. Ps 32,1+. b) ścieżki – czyli sposób postępowania w życiu (Ps 1,1+). c) w krainie żyjących – chodzi o czas życia ziemskiego (Ps 13,6+). Wyrażenie to stanowi przeciwieństwo krainy umarłych, gdzie człowiek ani nie może w pełni żyć, ani wychwalać Boga (Ps 6,6+). d) Pomoc okazana psalmiście przez Boga stanie się świadectwem dla innych.

PSALM 142. Lamentacja jednostki w dwóch strofach (ww. 2-5.6-8). Niesłusznie oskarżony, psalmista został opuszczony przez wszystkich. Nie ma nawet obrońcy, który w sądzie zajmował miejsce po prawej stronie oskarżonego (w. 5). Osamotniony, może szukać wsparcia jedynie u Boga. Wiara w Bożą pomoc pozwala psalmiście wybiec myślą w przyszłość i dostrzec w niej spełnienie swojej prośby (w. 8b). Treść psalmu może dotyczyć wszelkiej formy ucisku: psychicznego, moralnego, politycznego, może także wyrażać modlitwę więźnia (w. 8a). Tradycja chrześcijańska zawsze kładła ten psalm w usta Chrystusa, którego ufność Ojcu, zwłaszcza podczas Męki, jest wzorem dla wszystkich wiernych.

1329

PSALM 142

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1330

Psalm 143 Błaganie o ratunek a) nakłoń ucha – zob. Ps 17,6+. b) sprawiedliwości – zob. Ps 15,2+. c) Przypominają – zob. Ps 71,16+. d) Sela – zob. Ps 3,3+. e) Nie odwracaj... oblicza – zob. Ps 4,7+. f) ze względu na Twe imię – zob. Ps 25,11+. g) Charakterystyczne złorzeczenia w modlitwie. Zemstę psalmista pozostawia jednak Bogu (Ps 12,4+).

1

Psalm Dawida. PANIEs, słuchaj modlitwy mojej, w swej wierności nakłoń uchaa ku mojej prośbie! Wysłuchaj mnie w swej sprawiedliwościb! 2 Nie wzywaj na sąds swego sługi, bo nikt z żyjących nie jest przed Tobą bez winy! 3 Nieprzyjaciel mnie doścignął, postawił mi stopę na gardle; wtrąca mnie w ciemności jak dawno umarłych. 4 Wydaję ostatnie tchnienie, trwoży się moje serces. 5 Przypominając mi się dawne czasy, rozważam wszystkie Twe dzieła, myślę o czynach rąk Twoich. 6 Wyciągam ręce ku Tobie; jestem przed Tobą jak wyschnięta ziemia! 7 Szybko wysłuchaj mnie, PANIE, bo wydaję ostatnie tchnienie! Nie odwracaj ode mnie swego obliczae, bym nie był jak schodzący do grobu! 8 Daj mi usłyszeć rano o Twej łasce, ku Tobie kieruję me pragnienia! Ukaż mi drogęs, którą mam kroczyć, gdyż do Ciebie wznoszę duszęs moją. 9 PANIE, wyrwij mnie spośród moich wrogów, gdyż uciekam się do Ciebie! 10 Naucz mnie pełnić wolę Twoją, bo Ty jesteś moim Bogiem. Twój dobry duchs niech mnie prowadzi po równej ziemi. 11 Ożywisz mnie, PANIE, ze względu na Twe imięf; swą sprawiedliwością wyrwiesz mnie z ucisku. 12 Z Twej łaskawości zniszczysz moich wrogów i wygubisz wszystkich, którzy mnie dręczą, bo jestem Twoim sługąg!

Ps 130,3; Rz 3,23

d

Sela

PSALM 143. Ostatni z siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 51; 102; 130). Lamentacja jednostki, zbudowana z dwóch części (ww. 3-6.7-10), spiętych klamrą (ww. 1n.11n). Człowiek, jako sługa Boży, może liczyć tylko na Jego sprawiedliwość, nigdy na własną (Rz 3,20.23; Ga 2,16). Prośba o własne ocalenie kierowana jest przez psalmistę w obliczu śmiertelnego zagrożenia (ww. 3-7). Ma on jednak świadomość własnej winy, dlatego nie powołuje się na swoją sprawiedliwość. Pieśń cierpiącego sługi łatwo odczytać chrystologicznie, odnajdując w niej cały dramat Męki Jezusa: od aresztowania (w. 3b) aż do poranka Zmartwychwstania (w. 11). Ważny jest także moralny wymiar suplikacji. Doznane ocalenie budzi potrzebę wspominania i medytacji dzieł Boga w życiu człowieka (w. 5) oraz pragnienie, aby we wszystkim się Jemu podobać (w. 10a). Świadomość swojej niewystarczalności i uznanie, że do dobrego życia konieczna jest pomoc Boga, dopingują człowieka do poszukiwania Jego woli, zgodnego z nią postępowania i do poddania się Jego prowadzeniu (ww. 8b.10).

PSALM 143

1330

Ps 63,2

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1331

Psalm 144 Dziękczynienie króla i prośba za naród 1

Ps 8,5

Ps 104,32

Ps 96,1; Iz 42,10

Dawida. Błogosławionys PANs, moja skałaa! On zaprawia me ręce do walki, pięści moje do bitwy. 2 On moim sprzymierzeńcem i schronieniem, twierdzą moją i wybawieniem, tarczą moją, za którą się chronię! On mi poddaje narodyb. 3 PANIE, kim jest człowiek, że Ty zważasz na niego? Kim syn człowieczys, że Ty o nim myślisz? 4 Człowiek jest podobny do tchnienia, jego dni jak cień przemijają. 5 Nachyl swe niebiosa i zstąp, PANIE, gór dotknij, aby zadymiły! 6 Rozbłyśnij piorunem, by się rozproszyli, wypuść swe strzały, niechaj się zatrwożą! 7 Wyciągnij swą rękę z wysoka, aby mnie ocalić, aby mnie wydobyć z wód ogromnych i z rąk cudzoziemców, 8 którzy głoszą kłamstwo ustami i fałszywie wyciągają rękę. 9 Boże, będę Ci śpiewał pieśń nowąc, zagram Tobie na dziesięciostrunnej lirze! 10 Ty dajesz królom zwycięstwo; Ty ocaliłeś swego sługę Dawida od okrutnego miecza. 11 Ratuj mnie i wybaw z rąk cudzoziemców, którzy głoszą kłamstwo ustami i fałszywie wyciągają rękę. 12 Niech nasi synowie będą jak sadzonki, które się szybko przyjęły; nasze córki jak rzeźbione kolumny na wzór filarów w pałacu. 13 Spichlerze nasze niechaj się napełnią i obfitują we wszystko. Nasze owce płodne, niech mnożą się w zagrodach. 14 Woły nasze niech będą tłuste. Niech nie będzie wyłomu w murach ani ucieczki, ani narzekania na placach. 15 Szczęśliwy lud, któremu tak się wiedzie; szczęśliwy lud, którego PAN jest Bogiemd!

a) moja skała – częste w ST określenie Boga (Ps 18,3+). b) W wersetach 1-2 Bóg jest przedstawiony jako dowódca wojsk i sprzymierzeniec w wojnie (Ps 3,8+; 18,35+). c) pieśń nową – zob. Ps 33,3+. d) W wersetach 12-15 psalmista zawarł obraz szczęścia, które w tradycyjnym ujęciu ST było owocem Bożego błogosławieństwa i realizowało się w ziemskiej pomyślności (np. Rdz 1,28; Pwt 28,2-12; Hi 42,12-17; Ps 128; Ez 34,26-31).

PSALM 144. Psalm tworzą dwie pieśni pier wotnie odrębne (ww. 1-11.12-15). Pierwsza jest prośbą króla o zbawienie. Psalmista zadziwiony zainteresowaniem, które Bóg nieustannie okazuje człowiekowi (ww. 3n; zob. Ps 8), prosi Go o zbawczą inter wencję. Kiedy Jezus mówił o nagrodzie dla wszystkich, którzy porzucają ziemskie dobra, aby pójść za Nim (Mk 10,29n), wskazał na niezwykłą hojność Boga, opiewaną także w Psalmie 144.

1331

PSALM 144

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1332

Psalm 145 Wielkość i dobroć Boga a) Alef, Bet, Gimel... – oznaczenie kolejnych strof utworu alfabetycznego (Ps 25,1+; 9,1+).

1

Alef

a

b) Strofa Nun zachowała się w tekstach odnalezionych w Qumran. c) Otwierasz... rękę – otwarta (wyciągnięta) ręka była znakiem Bożego błogosławieństwa i obfitości.

Bet Gimel

d) drogach – czyli we wszystkim, co czyni (Ps 1,1+).

Dalet He Waw

Zajin Chef Tet Jod Kaf Lamed Mem Nun Samech Ajin

Pieśń pochwalna Dawida. Będę Cię wielbił, Boże mój i Królu! będę wysławiał Twe imięs, po wieczne czasy! 2 Każdego dnia będę Cię wysławiał i wychwalał Twe imię po wieczne czasy! 3 Wielki jest PANs i godny wielkiej chwały, a Jego wielkość nie ma granic. 4 Wszystkie pokolenia będą głosiły dzieła Twoje i opowiadały o Twojej potędze. 5 Będą głosiły wspaniałą chwałęs Twego majestatu a ja opowiem cudas Twoje. 6 Będą opowiadać o potędze Twoich dzieł zdumiewających, a ja będę wielbić wielkość Twoją. 7 Będą przypominać niezmierną Twą dobroć i cieszyć się Twą sprawiedliwością. 8 Miłosierny jest PAN i łaskawy, cierpliwy i pełen litości. 9 Dobry jest PAN dla wszystkich, okazuje miłosierdzies wszystkim swoim dziełom. 10 Niech sławią Ciebie, PANIE, wszystkie dzieła Twoje a Twoi wierni niech Cię wychwalają. 11 Niech głoszą chwałę Twego królestwa i niech mówią o Twojej potędze. 12 Niech obwieszczają Twą potęgę synom ludzkim i wspaniałą chwałę Twojego królestwa. 13 Królestwo Twoje trwa na wieki, a panowanie przez wszystkie pokolenia. Wierny jest Bóg w swoich słowach i święty we wszystkich swoich dziełachb. 14 PAN podtrzymuje tych, którzy upadają, i podnosi wszystkich poniżonych. 15 Oczy wszystkich ku Tobie wznoszą się z nadzieją, a Ty każdemu dajesz pokarm we właściwym czasie.

PSALM 145. Hymn alfabetyczny (Ps 9,1+; 25; 34; 37; 111; 112; 119), w którym zachęta do uwielbienia Boga przeplata się z motywacją takiej postawy. Wstęp (ww. 1-3) i zakończenie (w. 21) wzywają do powszechnego uznania chwały Pana. Korpus hymnu dzieli się na dwie części (ww. 4-13b.13c-20). Tematem głównym obu jest królowanie Pana (Ps 47; 93; 96 – 99) i Jego miłosierdzie, objawione w dziele stworzenia i wyzwolenia. Można ten klasyczny hymn pochwalny odnieść do Chrystusa Króla Wszechświata, a także do Boga, miłosiernego i łaskawego Ojca, który pomaga wszystkim poniżonym (ww. 8.14-16). Hymn sławi więc Boga bliskiego, który zawsze ma ręce otwarte dla potrzebujących (w. 16) i uszy czule nastawione na wołanie ubogich (ww. 18n). Potędze tego Boga poddane są wszystkie mocarstwa ziemi. Jeśli jednak nie będą oparte na Nim, popadną w ruinę (w. 20).

PSALM 145,1-16

1332

Wj 34,6; Syr 2,11

Ps 104,27; 145,15

23_Ps:23_Ps

9/3/08

Pe Cade

Qof Resz Szin Taw

1333

3:03 PM

Page 1333

16

Otwierasz swoją rękęc i sycisz łaskawie wszystko, co żyje. 17 Sprawiedliwy jest PAN na wszystkich swych drogacha i wierny we wszystkich swych dziełach. 18 Bliski jest PAN wszystkim, którzy Go wzywają, wszystkim szczerze wołającym do Niego. 19 Spełnia pragnienia bogobojnych, wysłucha ich modłów i przyjdzie im z pomocą. 20 PAN strzeże wszystkich, którzy Go miłują, lecz wszelką bezbożnośćs wytraci. 21 Niech usta moje głoszą chwałę PANA, niech całe stworzenie wysławia Jego święte imię teraz i na wieki!

PSALM 145,17-21

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1334

Psalm 146 Uwielbienie Stwórcy i Zbawcy a) duszo – zob. Ps 6,4+. b) duch – tchnienie, czyli życiodajny element, dany człowiekowi przez Boga (Rdz 2,7). c) Jakub – zob. Ps 22,24+. d) W wersetach 7-9 Bóg został ukazany jako obrońca i opiekun ludzi najbardziej skrzywdzonych i potrzebujących pomocy (np. Jdt 9,11; Ps 68,6). e) Syjon – zob. Ps 3,5+.

1

s

Alleluja ! Uwielbiaj, duszoa moja, PANAs! 2 Będę wielbił PANA przez całe me życie, będę grał memu Bogu, dopóki istnieję. 3 Nie polegajcie na władcach ani na synach ludzkich, bo nie mogą ocalić. 4 Gdy duchb ich opuści, powrócą do ziemi; tego dnia przepadną wszystkie ich zamiary. 5 Szczęśliwy ten, kogo wspomaga Bóg Jakubac, kto pokłada nadzieję w PANU, Bogu swoim. 6 On stworzył niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich istnieje. On dochowuje wierności na wieki. 7 Bierze w obronę skrzywdzonych, daje pokarm zgłodniałym. PAN uwalnia więźniów. 8 PAN otwiera oczy niewidomym, PAN podnosi poniżonych, PAN miłuje sprawiedliwych. 9 PAN strzeże przybyszów, przygarnia sierotę i wdowę, lecz pokrzyżuje plany bezbożnychd. 10 PAN króluje na wieki, twój Bóg, Syjoniee, z pokolenia na pokolenie. Alleluja!

Ps 118,8; Jr 17,5

PSALM 146. Pierwszy z pięciu hymnów tworzących zakończenie Psałterza. Ich wspólną cechą jest aklamacja Alleluja, rozpoczynająca i kończąca każdy. Psalmista najpierw zachęca siebie do chwalenia Boga (ww. 1n), a następnie w dwóch strofach uzasadnia swoją postawę (ww. 3-5.6-10). Wychwala w nich Boga-Stwórcę oraz Władcę Świata. Wyliczone przymioty Boga nie pozostawiają wątpliwości, w kim warto pokładać nadzieję: w ludziach czy w Bogu Jakuba. On jest wierny przymierzu zawartemu z Izraelem i tylko Jego królewskie panowanie przynosi ludziom zbawienie. Dzieła miłosierdzia pełnione przez wiernego Boga wobec ubogich i cierpiących (ww. 7-9) mogą stanowić streszczenie działalności Jezusa Chrystusa, opisanej w Ewangeliach. Przez Niego, Króla Miłości, Bóg najpełniej ogłosił i nieustannie realizuje swoje panowanie nad światem. Bóg nie przestaje być wierny Nowemu Przymierzu, które zawarł z człowiekiem przez krew swego Syna. Człowiek zbawiony z łaski Boga winien z miłością podejmować podwójne zadanie: współtwórcy i współzbawcy świata, naśladując Jezusa Chrystusa.

PSALM 146

1334

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1335

Psalm 147 Uwielbienie Bożej opatrzności 1

Ps 51,20 Iz 11,11n

Iz 40,26

Łk 1,52

s

Alleluja ! Jak dobrze jest śpiewać naszemu Bogu, jak miło i przyjemnie Go wychwalać! 2 PANs odbudowuje Jeruzalems i gromadzi wygnańców z Izraelas. 3 Uzdrawia złamanych na duchu i opatruje ich rany. 4 On bezmiar gwiazd przelicza, nadaje im wszystkim imionaa. 5 Wielki jest nasz Pan i pełen mocy, a Jego mądrość niepojęta. 6 PAN podtrzymuje pokornych, bezbożnychs zaś poniża do ziemi. 7 Śpiewajcie PANU w podzięce, grajcie na cytrze naszemu Bogu. 8 On niebo okrywa chmurami, ziemi zsyła deszcze. On każe rosnąć trawie na górachb. 9 Bydłu daje pokarm i pisklętom kruków, gdy do Niego wołają. 10 On nie ma upodobania w sile konia ani się nie lubuje w ludzkiej mocy. 11 PAN ma upodobanie w bogobojnych, którzy ufają Jego łasce. 12 Uwielbiaj, Jeruzalem, PANA, sław twego Boga, Syjonies! 13 Bo umocnił zasuwy bram twoich, pobłogosławił twoich synów w tobie. 14 On wprowadza pokójs w twe granice, syci cię obfitością zboża. 15 On posyła swe rozkazy na ziemię i szybko biegnie Jego słowo. 16 On sypie śniegiem jak wełną, a szron jak popiół rozrzuca.

a) Obraz Wszechmocnego Stwórcy. Nadanie imienia oznaczało przejęcie nad kimś władzy (np. Rdz 2,19n; zob. Ps 5,12+). b) Część greckich rękopisów dodaje: i ziołom, aby służyły ludziom (Ps 104,14).

PSALM 147. Psalm, podzielony w tekście greckim (LXX) na dwa odrębne utwory, stanowi jedną kompozycję hymniczną, jak o tym świadczy otwierająca go i kończąca aklamacja Alleluja. Każda z trzech strof (ww. 1-6.7-11.12-20) ma własne wezwanie do uwielbienia i podobne uzasadnienie: Pan rządzi całym kosmosem i otacza troską swój lud. Dominuje tu temat darmowego zbawienia, łaski, którą otrzymują bogobojni. Psalm odzwierciedla sytuację Izraelitów po przesiedleniu babilońskim, gdy lud powrócił do Jerozolimy, odnowionej przez Boga (ww. 2.13n). Chrześcijanie rozpoznają w Panu Chrystusa, a w Syjonie – Kościół. Wspólnota wierzących jest wezwana przez psalmistę do publicznego dziękczynienia, Eucharystii, przy dźwięku instrumentów i radosnych śpiewach. Kościół dziękuje więc Ojcu za Jezusa, który jest założycielem, budowniczym i zarazem bramą (J 10,7.9) nowej Jerozolimy (ww. 2.13). On jest Księciem Pokoju (J 20,19n), pszenicą z nieba (J 6,35.48.51) i uzdrowicielem zranionych serc (ww. 3.14). Pan utrzymuje ład w kosmosie i z miłością rządzi swoim ludem, który sam wybrał i któremu objawia swoją wolę (ww. 19n). Szczególną troską otacza ubogich i pokornych, a odrzuca każdy system rządów oparty na przemocy i egoizmie (ww. 6.10).

1335

PSALM 147,1-16

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

a) Jakubowi... Izraelowi – zob. Ps 22,24+.

PSALM 147,17-20

Page 1336

17

On rzuca grad jak okruchy chleba, a któż się ostoi wobec Jego mrozu? 18 Gdy pośle swoje słowo, lód topnieje, gdy tchnie swym duchems, wtedy płyną wody. 19 On oznajmił słowo swoje Jakubowis, swoje nakazy i wyroki Izraelowia. 20 Nie uczynił tak żadnemu narodowi, nie objawił im wyroków swoich. Alleluja!

Pwt 4,8

1336

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1337

Psalm 148 Niebo i ziemia sławią Pana 1

Ps 103,20

s

Alleluja ! Chwalcie PANAs z niebios, chwalcie Go na wysokościach. 2 Chwalcie Go, wszyscy aniołowies Jego, chwalcie Go, wszystkie Jego moce. 3 Chwalcie Go, słońce i księżycu, chwalcie Go, wszystkie świetliste gwiazdy. 4 Chwalcie Go, najwyższe niebiosa i wody, które są nad niebem. 5 Niech chwalą imięs PANA, On rozkazał, a zostały stworzone. 6 Ustanowił je na wszystkie czasy, nadał prawos, które nie przeminie. 7 Chwalcie PANA z ziemi, potwory morskie i wszystkie głębiny, 8 ogniu i gradzie, śniegu i szronie, wichry, które spełniacie Jego rozkazy, 9 góry i wszelkie pagórki, drzewa owocowe i wszystkie cedry, 10 dzikie zwierzęta i wszelkie bydło, płazy i ptactwo skrzydlate, 11 królowie ziemi i wszystkie ludy, władcy i wszyscy rządzący na ziemi, 12 młodzieńcy i dziewczęta, starcy razem z dziećmi. 13 Niech wychwalają imię PANA, bo tylko Jego imię jest wzniosłe, Jego majestat na ziemi i w niebie. 14 On przymnaża mocy swemu ludowi. Chwała wszystkim jego wiernym, Izraelitom, ludowi, który jest Mu bliski. Alleluja!

PSALM 148. Hymn uwielbienia, składający się z dwóch strof (ww. 1-6.7-14), ujęty w ramy podwójnego Alleluja. Pierwsza strofa mówi o rzeczywistości niebieskiej, druga – o ziemskiej. Wykaz dzieł stworzonych przez Boga zbudowano tu w oparciu o inne teksty biblijne (np. Dn 3,57-90). Kosmiczny wymiar chwały Bożej to najbardziej oryginalna myśl Psalmu 148. Modlitwa nie jest dziełem tylko ludzkim, modlą się bowiem aniołowie, ciała niebieskie, góry, wszelkie zwierzęta i rośliny, a nawet żywioły i zjawiska meteorologiczne. Człowiek, jako król stworzenia, udziela im swego głosu (Ps 8; zob. Rdz 1,26-28; 9,1n) i łączy w jedną symfoniczną pieśń stworzenia. Należy on bowiem do ludu bliskiego Bogu (w. 14), powołanego do składania Mu czci. Cała przyroda uczestniczy więc w kulcie, oczekując swojego odnowienia (Rz 8,19-23), które przywróci jej pier wotną harmonię, zburzoną niegdyś przez grzech. W centrum tego odnowienia lektura chrześcijańska pozwala zobaczyć zmartwychwstałego Chrystusa jako nowego Adama i najwyższego pośrednika. On odnawia całe stworzenie zranione grzechem i wszystkich mieszkańców nieba, ziemi i podziemia (Flp 2,9n) jednoczy we wspólnym wyznaniu wiary. Psalm 148 intonuje więc wieczną i uniwersalną pieśń chwały.

1337

PSALM 148

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1338

Psalm 149 Sąd Ostateczny a) pieśń nową – zob. Ps 33,3+. b) chwałą – czyli wielkością Boga, Nim samym; Ps 3,4+. c) W wersetach 6-9 naród wybrany ukazany został jako narzędzie kary Bożej wobec innych narodów (Ps 5,11+).

1

s

Alleluja ! Śpiewajcie PANUs pieśń nowąa, chwalcie Go w zgromadzenius wiernych. 2 Niech cieszy się Izraels Stwórcą swoim, a synowie Syjonus radują swym Królem. 3 Niech tańcem chwalą Jego imięs, niechaj Mu grają na bębnie i cytrze. 4 Bo PAN swój luds upodobał sobie, pokornym daje zwycięstwo. 5 Niechaj się chlubią wierni chwałąb Jego, niech się radują na swych posłaniach. 6 Uwielbienie Boga niech gości w ich ustach, a ich ręce niech dzierżą miecze obosieczne. 7 Aby się pomścić na narodach i ukarać ludy. 8 Aby zakuć ich królów w kajdany, a dostojników w żelazne łańcuchy. 9 Aby wykonać podpisany na nich wyrok: to jest chluba wszystkich Jego wiernychc. Alleluja!

Ps 33,3; Iz 42,10

PSALM 149. Hymn śpiewany z mieczem w ręku (w. 6). Psalmista zaprasza do oddawania chwały Bogu przez kult publiczny, w zgromadzeniu wiernych (w. 1b), oraz prywatnie, w domowym zaciszu – na swych posłaniach (w. 5b). Centralną myślą psalmu jest zwycięstwo udzielone przez Boga pokornym (w. 4). To mocne i autentyczne uwielbienie Boga jako Zbawcy, bo tylko On pomści i ostatecznie pokona wszelkie zło. Kościół, czyli synowie Syjonu (w. 2) nowego, radośnie zapowiadają już zwycięstwo Syna Człowieczego, przychodzącego na obłokach z mieczem swego słowa w ustach (Ap 1,16; 19,15). Sąd Ostateczny obdarzy pokornych zwycięstwem (w. 4b), a pysznych dotknie wieczną karą (ww. 7-9; zob. Ap 20,1n).

PSALM 149

1338

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1339

Psalm 150 Liturgia niebiańska 1

Ps 29,9

s

Alleluja ! Chwalcie Boga w Jego świątynis, chwalcie Go w Jego niebiańskiej twierdzy. 2 Chwalcie Go za Jego potężne dzieła, chwalcie za niezmierną Jego wielkość. 3 Chwalcie Go dźwiękiem rogu, chwalcie lirą i cytrą. 4 Chwalcie Go bębnem i tańcem, chwalcie na strunach i flecie. 5 Chwalcie Go na dźwięcznych cymbałach, chwalcie na cymbałach brzęczących. 6 Wszystko co żyje, niech chwali PANAs. Alleluja!

PSALM 150. Pieśń uwielbienia, zamykająca piątą część Psałterza (Ps 107 – 150) oraz całą księgę. Symbolika psalmu wprowadza w tajemnicę Boga świętego, czyli zupełnie innego niż ludzie, wszechmocnego i nieskończonego (ww. 1n). Zapowiadana liturgia ma wymiar uniwersalny, kosmiczny. Całe stworzenie, z człowiekiem na czele, wezwane jest do oddawania Bogu chwały. Powodem uwielbienia są potężne dzieła Boga (w. 2), które wysławiane są w całym Psałterzu. Można je ująć w dwa akty: Stworzenie i Odkupienie. W osobie Jezusa Chrystusa chrześcijanie otrzymują najpełniejszy udział w tych aktach: w Nim są stwarzani na nowo i doświadczają łaski zbawienia. W Chrystusie zyskują także możliwość najpełniejszego uwielbienia Boga, wypowiadając swoje Amen ku chwale Boga (2Kor 1,20).

1339

PSALM 150

23_Ps:23_Ps

9/3/08

3:03 PM

Page 1340

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1341

KSIĘGA PRZYSŁÓW Wprowadzenie Okoliczności powstania Tytuł Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla izraelskiego, umieszczony na początku Księgi Przysłów, wskazuje jej konkretnego autora i rodzaj literacki. Choć nie można wykluczyć prawdziwości tego sformułowania (tym bardziej że tekst 1Krl 5,12 informuje o trzech tysiącach przysłów wypowiedzianych przez tego wybitnego króla), to jednak zróżnicowane słownictwo, styl i tematyka, a także wielość gatunków literackich, świadczą o raczej długim procesie powstawania Księgi Przysłów, dokonującym się w bliżej nieznanych ośrodkach mądrościowych. Na jej ostateczny kształt złożyły się tradycje związane z mądrością zarówno Izraela, jak i krajów ościennych. Proces redakcyjny rozpoczął się prawdopodobnie od zestawienia pierwszego zbioru przysłów Salomona (Prz 10,1 – 22,16), do którego wkrótce dołączono nauki anonimowych mędrców (Prz 22,17 – 24,22; 24,23-34). Z czasem powstał drugi zbiór przysłów Salomona (Prz 25 – 29), wzbogacony następnie dodatkami zawierającymi spuściznę literacką mędrców spoza Izraela (Prz 30,1-14; 30,15-33; 31,1-9). Proces redakcji zakończył się po niewoli babilońskiej (V-IV w. przed Chr.), w okresie upowszechnionego kształcenia mądrościowego. Wtedy to dzieło otrzymało obszerne wprowadzenie złożone z nauk szkolnych (Prz 1 – 9) oraz zakończenie w formie poematu o mądrości jako doskonałej towarzyszce życia człowieka (Prz 31,1-31). Treść i teologia Księga Przysłów stanowi zbiór różnorodnych tekstów, jednak można wyróżnić w niej pewne bloki tematyczne: 1. Tytuł i wprowadzenie (Prz 1,1-6). 2. Zbiór nauk szkolnych i utworów mądrościowych w formie pouczeń, przestróg, zachęt itp. Podkreślają one znaczenie mądrości w życiu człowieka, opisują program formacji mądrościowej, zwracają uwagę na związek mądrości z pobożnością i z postępowaniem człowieka (Prz 1,7 – 9,18). W tej części można wyróżnić dwie mowy uosobionej Mądrości Bożej (Prz 1,20-33; 8,1-36) oraz trzy krótkie zbiory sentencji i napomnień (Prz 3,2735; 6,1-19; 9,7-12). 3. Pierwszy obszerny zbiór przysłów Salomona (Prz 10,1 – 22,16), zawierający 375 krótkich, przeważnie dwuczłonowych utworów, zwanych przysłowiami. Każde z nich składa się z dwóch paralelnych zdań, dotyczących najrozmaitszych przejawów ziemskiej rzeczywistości, w której żyje człowiek. Dostarczana przez przysłowia wiedza jest sprawdzona i pewna, ponieważ pochodzi z wnikliwej obserwacji świata i człowieka. Zwięzłość sformułowań ułatwia ich zapamiętanie i stosowanie w życiu. 4. Pierwszy zbiór nauk anonimowych mędrców (Prz 22,17 – 24,22), zawierający pouczenia, przestrogi, nakazy i zakazy adresowane do ludzi, których sytuacja życiowa wymagała for macji mądrościowej. Nauki te dotyczą przede wszystkim kar ności oraz ogólnej

1341

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1342

wiedzy o życiu. Choć niektóre z nich przywodzą na myśl bardzo podobne utwory egipskie i mezopotamskie (Nauki Ptah-Hotepa – ok. 2500 przed Chr., Pouczenia Ankszeszonki – ok. 200 przed Chr., Pouczenia Amenemope – ok. 1200 przed Chr.), to jednak zachowują swą oryginalność, gdyż są przepojone duchem religii monoteistycznej i mają na uwadze życie ludzi normowane prawem jedynego Boga. Pochodzą one prawdopodobnie z okresu wczesnej monarchii i powstały w środowisku dworskim. 5. Krótki drugi zbiór nauk anonimowych mędrców (Prz 24,23-34), ograniczający się zaledwie do kilku napomnień, które dotyczą różnych przejawów ówczesnego życia społecznego. 6. Drugi duży zbiór przysłów Salomona (Prz 25 – 29), zestawiony przez ludzi z dworu króla judzkiego Ezechiasza (ok. 725-697 r. przed Chr.; Prz 25,1), którzy prawdopodobnie zebrali i zabezpieczyli przysłowia z terenów północnych, jeszcze przed upadkiem izraelskiego królestwa północnego, zajętego przez Asyrię (722 r. przed Chr.). Zbiór zawiera 137 przysłów, wśród których jest też sporo napomnień. 7. Zbiór wypowiedzi Agura (Prz 30,1-14), złożony z kilku jednostek literackich, różnych w formie, ale przypisywanych temu mędrcowi spoza Izraela. 8. Przysłowia liczbowe (Prz 30,15-33), oparte na schematycznych formułach, w których zestawia się pewne elementy natury ożywionej z przejawami życia człowieka. 9. Nauka dla Lemuela (Prz 31,1-9), zawierająca niewielki zbiór krótkich napomnień, przekazywanych przez matkę synowi, który jest królem mało znanej krainy Massa. 10. Poemat o mądrości (Prz 31,10-31), sławiący mądrość jako idealną towarzyszkę życia, na wzór najlepszej żony, matki i gospodyni. Wskazania zawarte w Księdze Przysłów uczą przede wszystkim tego, jak zbudować życie, które będzie się podobać Bogu. Powinno ono opierać się na postępowaniu zgodnym z mądrością i dalekim od nieroztropności, sprowadzającej się do niemoralnego życia i braku wierności Bożym przykazaniom. Mądrość natomiast, utożsamiana w niektórych tekstach z samym Bogiem, prowadzi do życia uczciwego, sprawiedliwego, pracowitego, a zwłaszcza bogobojnego. Księga Przysłów nie jest tylko zbiorem starożytnych aforyzmów, ale może przyczynić się także do duchowego rozwoju ludzi wszystkich czasów. Zbawcze znaczenie mądrości Bożej przekazanej w tej księdze zostało potwierdzone przez natchnione Duchem pisma Nowego Testamentu (Mt 25,1-13; 1Kor 1,24; 2Kor 2,1-26).

1342

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1343

KSIĘGA PRZYSŁÓW

1Krl 5,12 Prz 1,7; 23,23

1Krl 10,1; Syr 47,17

Hi 28,28; Ps 111,10; Prz 9,10; 15,33; Syr 1,14.

Tytuł i cel 1 Przysłowiaa Salomonab, syna Dawida, króla Izraela, 2 służące do poznania mądrości i karności, do zrozumienia pouczeń o umiejętności, 3 do zdobycia obyczajów, sprawiedliwości, praworządności i uczciwości. 4 Dzięki nim niedoświadczeni nabierają rozwagi, a młodzieńcy uzyskują wiedzę i zdolność rozeznania. 5 Niech słucha ich mądryc i pomnaża swą wiedzę, a pojętny nabywa biegłości. 6 One pozwalają rozumieć język przysłów i przypowieścid, wypowiedzi mędrców i ich zagadkie. 7 Bojaźńs PANAs jest początkiem wiedzy, ale głupcy gardzą mądrością i nauką.

1

Udział mądrości w życiu człowieka

Prz 6,20nn

Prz 4,9

Pouczenie wprowadzające 8 Słuchaj, mój synu, upomnień ojcowskich i nie lekceważ pouczeń swej matki, 9 bo są one wspaniałym wieńcem na twej głowie i ozdobnym łańcuchem na twojej szyif. 10 Synu mój, kiedy cię kuszą grzesznicy, nie ulegaj im! 11 Kiedy mówią: „Chodź z nami! Urządźmy zasadzkę, aby przelać czyjąś krew! Bez powodu zaczaimy się na niewinnych. 12 Wchłoniemy ich jak kraina umarłychs, żywych i zdrowych zrównamy z tymi, którzy schodzą do grobu.

a) Przysłowia – w literaturze starożytnej były zazwyczaj budowane w formie przeciwstawnych członów paralelnych. b) Salomon – król Izraela (965-926 przed Chr.), który – według 1Krl 5,12 – jest autorem trzech tysięcy przysłów. Być może część z nich, po opracowaniu literackim przez późniejszych mędrców, znalazła się w Księdze Przysłów (zob. Wprowadzenie). c) mądry – określenie to odnosi się zarówno do człowieka mądrego, jak i do „nauczycieli mądrości”, którzy przekazywali mądrościowe skarby starożytnej kultury, udzielali rad w sprawach dyplomatycznych, politycznych oraz dotyczących etyki i wartości społecznych. Niektóre pouczenia zawarte w Księdze Przysłów wykazują liczne analogie i zbieżności z egipskimi oraz mezopotamskimi utworami mądrościowymi (zob. Wprowadzenie). d) przypowieści – w kulturze semickiej były szerszymi utworami opartymi na zasadzie przeciwieństwa i w formie narracyjnej opowiadały historię skłaniającą odbiorcę do znalezienia ukrytego jej znaczenia (np. 2Sm 12,1-10; przypowieści ewangeliczne). e) zagadki – mianem tym określano nie tylko zwykłe łamigłówki słowne, ale także ogólnie trudne problemy życiowe (np. 1Krl 10,1.3); były częstą formą zabawy umysłowej (Sdz 12,12-14). f) Podobnie w literaturze egipskiej, gdzie Maat, bogini porządku, mądrości, praw i sprawiedliwości, dostarczała wieniec zwycięstwa bogom. Wizerunek Maat w postaci łańcucha na szyi nosili różni urzędnicy faraona, zwłaszcza przewodniczący sądom.

Tytuł i cel. We wprowadzeniu redakcyjnym autor podkreśla, że przysłowia uczą zasad roztropnego życia, poprawnego postępowania oraz kształtują szlachetne obyczaje. Kluczowym słowem jest „mądrość”, której różnymi aspektami, według starożytnych mędrców, są: karność, umiejętność, rozwaga, przezorność, nauka, wiedza, roztropność. Część z tych określeń występuje już we wstępie, inne pojawią się dopiero później. Człowiek uczy się mądrości stopniowo. Najpierw musi własnym wysiłkiem posiąść umiejętność panowania nad złymi skłonnościami i namiętnościami, czyli nauczyć się karności. Towarzyszy temu bojaźń Boża, czyli szeroko rozumiana pobożność. Dzięki niej rozumny człowiek poznaje Boga. Poznanie to ma decydujący wpływ na świadomość religijną człowieka i wyraża się w jego właściwym postępowaniu. Pouczenie wprowadzające. Pierwsze wskazówki są umieszczone w kontekście nauczania w gronie rodzinnym, podstawowym miejscu przekazywania wiedzy i tradycji (Pwt 6,20-24). Jest to głównie zachęta do odrzucenia kuszących propozycji przestępców, którzy swoim nikczemnym postępowaniem godzą przede wszystkim we własne życie. Młody człowiek łatwo może ulec złudnym urokom zła, stąd konieczna jest przestroga ze strony rodziców.

1343

PRZYSŁOWIA 1,1-12

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

a) Mądrość – pierwszą mowę wygłasza uosobiona Mądrość Boża, ubrana w szaty proroka izraelskiego. b) bram miejskich – koncentrowało się tam niemal całe życie publiczne. W bramach odbywały się rozprawy sądowe i dokonywano transakcji kupieckich.

Page 1344

13

Zagarniemy dla siebie cały ich dobytek, zgromadzimy w domach mnóstwo łupu. 14 Przyłącz się do nas! Będziemy równo dzielić nasze zyski!”. 15 Synu mój, nie wybieraj się z nimi w drogę, swą stopę trzymaj z dala od ich ścieżki! 16 Bo do zła biegną ich nogi, pędzą, aby rozlać krews. 17 Co z tego, że lecące ptaki widzą rozciągniętą sieć? 18 Tak samo oni urządzają zasadzkę, by przelać własną krew. Czają się na swe własne życie. 19 Taki jest los każdego, kto goni za nieuczciwym zyskiem. Swojemu właścicielowi taki zysk odbierze życie. Mowa Mądrości 20 Mądrośća woła głośno na ulicach, podnosi głos na placach, 21 przemawia w zatłoczonych miejscach, wygłasza mowę u wylotu bram miejskichb: 22 „Jak długo jeszcze, niedoświadczeni, będziecie kochać brak doświadczenia, dokąd, szydercy, będziecie szydzić, a wy, nierozumni, nienawidzić wiedzy? 23 Przyjmijcie moje upomnienia! Oto chcę wam przekazać mego ducha, oznajmić moje słowa. 24 Bo gdy wołałam, odwracaliście się, kiedy wyciągałam ręce, nikt na to nie zważał. 25 Lekceważyliście każdą moją radę i nie przyjmowaliście mojego upomnienia. 26 Dlatego będę się naigrawać z waszego nieszczęścia, będę was wyśmiewać, gdy ogarnie was lęk, 27 gdy strach uderzy w was jak burza, a nieszczęście porwie was jak huragan, gdy przygniecie was ucisk i troska. 28 Wówczas będą mnie wzywać, ale nie odpowiem, będą pilnie szukać, ale mnie nie znajdą, 29 bo znienawidzili wiedzę, nie skłaniali się ku bojaźnis PANAs. 30 Nie postępowali według mojej rady, gardzili każdym moim upomnieniem.

Prz 8,1-3; 9,3; Syr 24,1n

Hi 32,8; Iz 11,2

Iz 65,2.12; 66,4; Jr 7,13; Ps 107,11

Jr 23,19

Jr 11,11; Oz 5,6; J 7,34

Jr 6,19

Mowa Mądrości. Uosobiona Mądrość po raz pierwszy zabiera głos i przemawia do wszystkich, którzy są zdolni słuchać. Jej przesłanie nie jest więc zarezer wowane dla nielicznych. Zwraca się szczególnie do opornych prostaków, agresywnych szyderców i niepoprawnych głupców. Przestrzega ich przed odrzuceniem swoich pouczeń, ostrzegając, że lekceważenie mądrości nieuchronnie prowadzi do dramatycznego sądu Bożego. Przestrogi i groźby Mądrości przypominają słowa proroków, którzy ganili Izraela za niewierność Bogu i Jego prawu. Los niedoświadczonych i nierozumnych nie jest jednak przesądzony. Jeśli zwrócą się ku Mądrości, otrzymają jej zbawczego ducha, unikną czekającej ich zagłady i będą cieszyli się spokojnym życiem.

PRZYSŁOWIA 1,13-30

1344

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1345

31

Prz 8,36; Am 6,1

Będą więc jeść owoce swych uczynków, dosyć będą mieli swych własnych rad! 32 Bo niedoświadczonych zgubi ich upór, a głupców zniszczy beztroski spokój. 33 Ten zaś, kto mnie słucha, będzie mieszkał bezpiecznie, niezagrożony złem”.

a) Synu – w kontekście mądrościowym wyrażenie to zwykle oznacza po prostu ‘ucznia’, podobnie jak ojciec jest synonimem ’nauczyciela’. b) obcą kobietą – jest to zwodnicza postać, różnie rozumiana, najczęściej jako cudzołożnica albo pogańska kapłanka uczestnicząca w obrzędach związanych z kultem płodności.

Nauki mędrca Mądrość chroni przed zagrożeniami 1 Synua mój, jeżeli przyjmiesz moje słowa i przechowasz w sobie moje przykazanias, 2 jeżeli natężysz słuch na głos mądrości i zwrócisz swe serces do roztropności, 3 jeżeli będziesz przyzywał umiejętności i głos swój skierujesz do roztropności, 4 jeżeli będziesz ich poszukiwał jak srebra i starał się o nie jak o ukryty skarb – 5 wówczas zrozumiesz bojaźńs PANAs i osiągniesz wiedzę Boga. 6 Bo PAN daje mądrość, z Jego ust pochodzi wiedza i roztropność. 7 On udziela pomocy ludziom prawym, jest tarczą dla postępujących uczciwie, 8 czuwa nad ścieżkami praworządności, strzeże dróg swoich wiernych. 9 Wówczas zrozumiesz sprawiedliwość, praworządność i uczciwość – każde dobre postępowanie. 10 Bo mądrość napełni twoje serce, a wiedza będzie dla ciebie rozkoszą. 11 Przezorność będzie cię strzegła, roztropność roztoczy nad tobą opiekę, 12 aby cię ustrzec przed złą drogąs, przed człowiekiem mówiącym obłudnie; 13 przed tymi, którzy opuszczają ścieżki prawości, schodząc na drogi ciemności; 14 przed ludźmi, którym sprawia radość czynienie zła i których cieszy obłuda i przewrotność; 15 którzy chodzą po krętych ścieżkach i znieprawiają swe postępowanie; 16 aby cię ustrzec przed obcą kobietąb, przed cudzą żoną, mówiącą czułe słówka. 17 Porzuciła ona przyjaciela młodości, zapomniała o przymierzus swego Boga.

2

Prz 3,14; 8,19; 16,16

1Krl 4,9; Mdr 9,4.10; Syr 1,1; Dn 2,21; Jk 1,5

Prz 1,10-19

Prz 10,23

Prz 5,2-20; 6,24-35; 7,5-27; Syr 9,9; 23,22 Jr 2,2

Mądrość chroni przed zagrożeniami. W tej nauce udzielanej synowi, czyli uczniowi, zostaje podkreślona wielka wartość mądrości, przewyższającej wszelkie ziemskie dobra i prowadzącej do zdobycia bojaźni Pana (zob. Słownik), która jest najcenniejszą umiejętnością (w. 5). Oznacza ona postawę głębokiego szacunku i synowskiego posłuszeństwa

1345

PRZYSŁOWIA 1,31 — 2,17

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

a) zapisz na tablicy swego serca – chodzi o nakaz wewnętrznego przyswojenia sobie Prawa Bożego (Jr 31,33).

Page 1346

18

Dlatego jej dom chyli się ku śmierci, jej drogi prowadzą do krainy cieni. 19 Kto do niej wejdzie, nie wróci i nie osiągnie ścieżek życia. 20 Abyś mógł chodzić drogą dobrych i strzec ścieżek ludzi sprawiedliwych, 21 bo prawi zamieszkają ziemię i uczciwi na niej pozostaną. 22 Przewrotni zaś będą wyrwani z ziemi i wiarołomni będą z niej wypędzeni.

Ps 37,9.29: Mt 5,5 Prz 10,30; Ps 52,7

Korzyści z życia według mądrości 1 Synu mój, nie zapominaj o moim pouczeniu, miej zawsze w pamięci moje przykazanias. 2 Jeśli będziesz im posłuszny, będziesz żył długo i spokojnie. 3 Nie pozwól, byś zagubił miłość i wierność, zawieś je sobie na szyi, zapisz na tablicy swego sercaa. 4 Wtedy znajdziesz życzliwość i uznanie w oczach Boga i ludzi. 5 Zaufaj PANUs całym sercem, a nie polegaj na swej umiejętności. 6 W całym twoim postępowaniu staraj się Go rozpoznać, a On wyrówna twoje ścieżki. 7 Nie bądź taki mądry we własnych oczach, trwaj w bojaźnis PANA i wystrzegaj się zła. 8 To da moc twemu ciałus i twardość twoim kościom. 9 Uczcij PANA swoim majątkiem i pierwocinami ze wszystkich twych plonów. 10 Wtedy twe spichlerze będą napełnione i twoje tłocznie będą ociekać moszczem. 11 Nie gardź, mój synu, karceniem PANA i nie zniechęcaj się Jego upomnieniem, 12 bo kogo PAN kocha, tego karci, jak ojciec syna, którego darzy życzliwością. 13 Szczęśliwy człowiek, który znalazł mądrość, i osiągnął roztropność!

3

człowieka wobec Boga. W księgach mądrościowych bojaźń Boża jest również częstym synonimem wiary (np. Hi 28,28; Prz 1,7; 9,10). Trwanie w bliskiej zażyłości z Bogiem i nabycie tą drogą daru mądrości pozwala człowiekowi uchronić się przed pokusą złego postępowania, które charakteryzuje ludzi niegodziwych (ww. 12-15), i przed zgubnym wpływem obcej kobiety (ww. 16-19). Korzyści z życia według mądrości. W pouczeniu tym pojawia się tradycyjna teoria odpłaty, według której postępowanie zgodne z Bożymi wskazaniami przynosi błogosławieństwo, znajdujące wyraz zarówno w długim życiu, jak i w materialnym dobrobycie. Z kolei życie dalekie od wskazań Bożej mądrości ma być, według tej teorii, krótkie i nieszczęśliwe. Nauczyciel zachęca do trzymania się drogi mądrości również ze względu na spokój i bezpieczeństwo, jakie ona gwarantuje. Księga Koheleta, a jeszcze bardziej Księga Hioba, które powstały później niż Księga Przysłów, zawierają polemikę z tradycyjną zasadą odpłaty.

PRZYSŁOWIA 2,18 — 3,13

1346

Pwt 8,1

Pwt 4,40; 8,3; Prz 4,10; 9,11 Pwt 6,6-9

Ps 37,5

Prz 16,3; Syr 2,6

Prz 26,12; Ps 34,10.14; Rz 12,16

Pwt 26,1; Ml 3,10-12 Pwt 28,8; Ps 4,8

Hi 5,17; Hbr 12,5n

Pwt 8,5; Ap 3,19

24_Prz:24_Prz

Prz 2,4; 8,10; 16,16

Prz 8,11

Ps 8,18

Rdz 2,9; 3,22; Prz 11,30 Ps 136,5; Prz 8,22-31

Prz 1,9 Prz 4,12; 6,22

Ps 3,6; 121,3

Ps 91,5; 1P 3,14

Hi 5,19-27; Ps 121,3

Syr 4,3-8

Prz 13,12

Ps 37,1; Prz 23,17; Syr 11,21 Ps 125,5

Ps 18,27n; Syr 3,18-20; Jk 4,6; 1P 5,5

9/3/08

3:05 PM

Page 1347

14

Bo lepiej ją zdobyć niż pozyskać srebro, jej wartość przewyższa złoto. 15 Jest cenniejsza od rubinów i żaden z twych klejnotów jej nie dorówna. 16 W prawej ręce trzyma długie życie, w lewej bogactwo i sławę. 17 Jej drogis to rozkosz, wszystkie jej ścieżki zapewniają pokójs. 18 Ona jest drzewem życiaa dla tych, którzy ją osiągnęli, szczęśliwy ten, kto przylgnął do niej! 19 PAN w swej mądrości utwierdził ziemię, w swej roztropności umocnił niebiosa. 20 Dzięki Jego wiedzy wytrysnęła woda spod ziemi, a obłoki spuściły rosę. 21 Synu mój, nie trać tych pouczeń sprzed oczu, zawsze staraj się być rozważny i przezorny, 22 a staną się one życiem twej duszys i ozdobą twojej szyi. 23 Wtedy będziesz szedł pewnie swoją drogą, nie potknie się twoja noga. 24 Kiedy się położysz, nic cię nie zatrwoży, zaśniesz, a sen sprawi ci przyjemność. 25 Nie musisz się lękać nagłej trwogi ani burzy, która uderzy w bezbożnychs, 26 bo PAN ciebie wesprze, On twoją nogę uchroni przed sidłem.

a) drzewem życia – choć w Rdz 3,22 wyrażenie to symbolizuje nieśmiertelność, tutaj oznacza pełnię ziemskiej egzystencji, pomyślność.

Zbiór napomnień i przysłów Nie odmawiaj proszącemu cię o wyświadczenie mu dobra, jeśli tylko możesz mu pomóc. 28 Nie mów do bliźniegos: „Odejdź! Przyjdź później, dam ci jutro!” – gdy możesz to spełnić od razu. 29 Nie knuj zła przeciw bliźniemu, gdy spokojnie mieszka obok ciebie. 30 Nie spieraj się z żadnym człowiekiem bez powodu, gdy nie wyrządził ci krzywdy. 31 Nie zazdrość człowiekowi czyniącemu gwałt i nie bierz z niego przykładu, 32 bo wiarołomny wzbudza odrazę w PANUs, który darzy przyjaźnią tylko ludzi prawych. 33 W domu bezbożnegos mieszka przekleństwos PANA, który błogosławis tylko domy sprawiedliwych. 34 On szydzi z szyderców, łaskawością darzy tylko pokornych. 35 Mędrcy osiągną sławę, głupcy pogrążą się w hańbie. 27

1347

PRZYSŁOWIA 3,14-35

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1348

Nauka o drodze mądrości Zdobywaj mądrość 1 Słuchajcie, synowie, karcenia ojcowskiego, dołóżcie starań, by posiąść umiejętność. 2 Podaję wam dobrą naukę, moich rad nie porzucajcie. 3 Również ja żyłem kiedyś przy ojcu jako syn, byłem jedynym ulubieńcem matki. 4 Już wtedy on uczył mnie i mówił: „Zachowaj w swym sercus moje słowa, przestrzegaj moich przykazańs, a żył będziesz! 5 Zdobywaj mądrość i umiejętność, nie zwlekaj, nie odstępuj od moich rad! 6 Nie opuszczaj jej, strzeż siebie, pokochaj ją, czuwaj nad sobą”. 7 Oto początek mądrości: Zdobywaj mądrość! Za wszystko, co posiadasz, pozyskuj rozeznanie! 8 Szanuj ją, a ona cię wywyższy, rozsławi cię, gdy ją posiądziesz. 9 Włoży ci na głowę ozdobny wieniec i obdarzy cię zaszczytną koroną.

4

Prz 7,2; 8,35

Mt 13,44-46

Prz 1,9; Mdr 5,16

Przestroga przed drogą grzeszników Słuchaj, mój synu, przyjmij moje słowa, a dożyjesz sędziwej starości. 11 Pouczę cię o drodze mądrości i poprowadzę ścieżkami prawości. 12 Kiedy będziesz szedł, nie potkniesz się, a gdy pobiegniesz, nie upadniesz. 13 Trwaj w karności, nie odstępuj od niej, postępuj mądrze, bo dzięki temu będziesz żył długo. 14 Nie wchodź na ścieżkę bezbożnychs, na drogęs złych nie wkraczaj! 15 Omijaj ją, nie idź nią, odwróć się od niej i oddal! 16 Bo oni nie zasną, zanim nie popełnią zła, nie potrafią usnąć, dopóki nie sprowadzą nieszczęścia. 17 Ich chlebem – nieprawość, a winem – przemoc. 18 Ścieżka sprawiedliwych jest jak światło poranne, 10

Ps 23,3 Prz 3,23

J 8,12

Zdobywaj mądrość. Kolejne pouczenie zaczyna się od wskazania raz jeszcze mądrości jako podstawy szczęśliwego życia. Związek z mądrością nabiera tu niemal charakteru więzi małżeńskiej, o czym świadczą obrazy wieńca i korony, które zakłada się na głowę podczas uroczystości zaślubin (w. 9; por. Pnp 3,11; Iz 61,10). Przestroga przed drogą grzeszników. Mądrość okazuje się bardzo przydatna przy wyborze właściwego postępowania. Pozornie łatwe drogi, którymi chodzą źli ludzie, mogą bowiem stanowić groźną pokusę dla niedoświadczonego człowieka (Prz 1,10-19; 2,12-15). Stąd nauczyciel tak silnie przestrzega przed wejściem na mroczną ścieżkę nieprawości,

PRZYSŁOWIA 4,1-18

1348

24_Prz:24_Prz

Pwt 5,32; 28,14

9/3/08

3:05 PM

Page 1349

które staje się coraz jaśniejsze, aż dojdzie do dnia pełnego. 19 Droga przewrotnych jest jak ciemność, nie wiedzą, o co się potkną. 20 Synu mój, uważaj na me słowa, nadstaw uszu na moje pouczenia. 21 Niech nie schodzą ci one sprzed oczu, zachowaj je w głębi swego sercas. 22 Bo ci, którzy je odkryli, żyją i wzrastają w siłę. 23 Strzeż pilnie swego sercaa, bo z niego płynie życie. 24 Przewrotność ust odsuń od siebie i oddal złośliwość warg. 25 Niech twoje oczy patrzą prosto, kieruj wzrok przed siebie. 26 Wyrównaj ścieżki, po których kroczysz, a wszystkie twe drogi będą pewne. 27 Nie zbaczaj ani w prawo, ani w lewo, zawróć swe kroki od zła.

a) strzeż… serca – wyrażenie to oznacza troskę o czyste sumienie. b) cudzej żony – zob. Prz 2,16+.

Przestroga przed cudzołożną kobietą 1 Synu mój, słuchaj uważnie tego, co mówię o mądrości, nakłoń ucha na to, co mówię o roztropności, 2 abyś umiał postępować przezornie i aby w twoich ustach znalazły się mądre słowa. 3 Bo usta cudzej żonyb ociekają miodem, jej podniebienie jest gładsze od oliwy. 4 Lecz potem staje się gorzka jak piołun i ostra jak miecz obosieczny. 5 Jej nogi schodzą do śmierci, jej kroki zmierzają do krainy umarłychs. 6 Nie widzi ona ścieżki życia, nie wie, że jej drogis wiodą na manowce. 7 A zatem, słuchajcie mnie, synowie, nie odstępujcie od rad moich! 8 Niech twoja noga omija ją z daleka, nie zbliżaj się do drzwi jej domu, 9 abyś nie musiał oddać innemu swej siły, a swoich lat człowiekowi okrutnemu; 10 żeby twoją pracą nie sycili się inni, a owoc twego trudu nie znalazł się w cudzym domu.

5

Prz 2,16; 7,13-21

Koh 7,26

Lb 16,31nn; Prz 7,27

której przeciwstawia rozświetloną drogę sprawiedliwości. W stylu typowym dla literatury mądrościowej autor wskazuje na różne części ciała (ucho, oczy, wargi itd.), będące symbolami różnych władz w człowieku, jego decyzji i zachowań, aby zachęcić do wyboru życia roztropnego w każdym wymiarze. To właśnie mądrość stanowi o różnicy w postępowaniu ludzi prawych i grzeszników, a więc i o skutkach kroczenia drogami dobra lub zła. Przestroga przed cudzołożną kobietą. W zamyśle autora cudza żona jest nie tylko konkretną osobą, która może niedoświadczonego młodzieńca doprowadzić do grzechu, ale również obrazem głupoty, czyli przeciwieństwa Mądrości, ukazanej wcześniej jako oblubienica człowieka roztropnego (Prz 4,1-9+). Mędrzec zachęca ucznia, aby stronił od

1349

PRZYSŁOWIA 4,19 — 5,10

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1350

11

Bo w końcu będziesz jęczał, gdy zwiotczeje twoje ciałos i mięśnie, 12 i powiesz: „Oto nienawidziłem karności, moje serces wzgardziło upomnieniem. 13 Nie słuchałem głosu moich wychowawców, nie skłaniałem ucha do słów nauczycieli. 14 Niewiele brakowało, abym wpadł w największe nieszczęście pośród zgromadzenias i rady”. 15 Pij wodę z własnego zbiornika, ze strug wypływających z twojej studni. 16 Twoje źródła nie mogą się rozlewać na zewnątrz, a twe strumienie, pełne wody, na otwarte place! 17 Powinny być tylko twoje, nie dziel ich z obcymi. 18 Niech twoje źródło będzie błogosławiones! Ciesz się żoną poślubioną w młodości. 19 Przemiła to łania, rozkoszna kozica, jej piersi upoją cię w każdym czasie, w jej miłości zawsze znajdziesz ukojenie. 20 Po cóż więc, mój synu, szukasz przyjemności u cudzej i obejmujesz inną kobietę? 21 Wiedz, że PANs widzi każdą drogę człowieka i przenika wszystkie ludzkie ścieżki. 22 Bezbożnys wikła się we własne winy, jest skrępowany więzami swych grzechóws. 23 Umrze z braku karności, pogrąży się w bezmiarze swej głupoty. Zbiór różnych rad i przestróg 1 Synu mój, jeżeli poręczyłeś za bliźniegos i wziąłeś na siebie odpowiedzialność za długi innego człowieka; 2 jeżeli związałeś się słowami ust twoich i wypowiedziami swych warg się skrępowałeś, 3 to uczyń wszystko, mój synu, aby się uwolnić, bo wpadłeś w ręce bliźniego. Idź do niego pośpiesznie i nalegaj. 4 Nie daj zasnąć oczom ani odpocząć powiekom. 5 Wyrywaj się z ręki jak gazela, jak ptak z ręki ptasznika!

6

Koh 9,9

Ps 119,168; Prz 15,3

Prz 11,15; 17,18; 20,16; 22,26; 27,13; Syr 29,14-20

6

Idź, leniu, do mrówki, patrz na jej sposób postępowania i ucz się mądrości!

Prz 20,4.13; 22,13; 24,30-34; 30,24n

cudzołożnicy i dochowywał wierności własnej żonie. Piękno i urok tej ostatniej jest wysławione w stylu przypominającym Pieśń nad Pieśniami, porównując żonę do źródła żywej wody, do łani i kozicy. Na poziomie duchowym to przeciwstawienie własnej żony i cudzej kobiety wyraża również kontrast między wiarą autentyczną a kultem fałszywych bożków.

PRZYSŁOWIA 5,11 — 6,6

Prz 31,10n; Pnp 4,12

1350

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1351

7

Prz 24,33n

Ps 36,1-5

Prz 10,10; Syr 27,22

Ps 64,6

Nie ma ona ani zwierzchnika, ani dozorcy, ani władcy. 8 W lecie przygotowuje sobie żywność, w czasie żniw gromadzi pożywienie. 9 Jak długo, leniu, będziesz się wylegiwał? Kiedy wreszcie wstaniesz ze snu? 10 Jeszcze chwilę pospać, jeszcze chwilę się zdrzemnąć, jeszcze chwilę rozluźnić ręce, aby wypoczęły, 11 a oto zjawia się u ciebie ubóstwo jak włóczęga i nędza groźna jak uzbrojony mężczyzna. 12

Człowiek nikczemny i niegodziwy chodzi ze złością na ustach, 13 mruga oczymaa, trąca nogami, daje znaki palcami. 14 W sercus ukrywa podstęp, zło knuje w każdym czasie, podsyca spory. 15 Dlatego niespodziewanie spadnie na niego zagłada, od razu zostanie zdruzgotany ostatecznie!

a) mruga oczyma – prawdopodobnie odniesienie do starożytnego przekonania (znane np. w kulturze akadyjskiej), iż człowiek, który mówi kłamstwa i postępuje fałszywie, przymyka oczy (Prz 16,30; Syr 27,22). b) Jest to pierwszy przykład charakterystycznego dla tej księgi przysłowia liczbowego (Prz 30,15-33), którego zdanie wprowadzające ma zwykle schemat „n + 1” (sześć... siedem; trzy... cztery itd.). Ta technika literacka wykształciła się prawdopodobnie z zagadek i jest znana nie tylko w ST (np. Am 1,3-15; Iz 17,6; Mi 5,4), ale także w całej literaturze starożytnego Wschodu.

Rzeczy budzące w Bogu odrazę PANs nienawidzi sześciu rzeczy, siedem budzi w Nim odrazęb: 17 wyniosłe oczy, kłamliwy język, ręce przelewające krews niewinną, 18 serces kryjące złe zamiary, nogi, które biegną do złego, 19 fałszywy świadek ziejący kłamstwem i ten, kto wznieca spory wśród braci. 16

Prz 1,8; 7,3

Prz 3,3

Prz 3,23n

Ps 119,105; Ba 4,2 Prz 10,17 Prz 5,2-20; Syr 23,22-27

Skutki cudzołóstwa Zachowaj, mój synu, przykazania ojca i nie odrzucaj pouczeń matki. 21 Wypisuj je ciągle w swoim sercus, zawieszaj sobie na szyi. 22 Kiedy będziesz chodził, niech one cię prowadzą, gdy się położysz, niech cię strzegą. Jak tylko się obudzisz, niech mówią do ciebie. 23 Bo przykazanie jest lampą, pouczenie – światłem, a karcące upomnienie – drogą życia. 24 Dzięki nim ustrzeżesz się przed złą kobietą, przed gładkim językiem cudzej żony. 20

Skutki cudzołóstwa. Wcześniejsza przestroga przed cudzołóstwem i jego następstwami (Prz 5,1-23) została uzupełniona dodatkową argumentacją racjonalną. Autor nie odwołuje się już do kwestii moralnych, ale podkreśla, że cudzołóstwo pociąga za sobą niepowetowane szkody materialne, dlatego mężczyzna, który je popełnia, zasługuje na miano nierozumnego. Mędrzec, zgodnie z panującym ówcześnie przekonaniem, rozpatruje cudzołóstwo jako naruszenie praw majątkowych męża. Jednak szkód wyrządzonych przez cudzołożnika nie da się wynagrodzić mężowi żadnym darem materialnym.

1351

PRZYSŁOWIA 6,7-24

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

a) siostrą – w języku biblijnym jest to często określenie małżonki, oblubienicy (np. Tb 7,12; Pnp 4,9; zob. Słownik).

Page 1352

25

Nie pożądaj w sercu jej piękności, nie daj się uwieść jej rzęsom. 26 Bo nierządnica zadowala się kawałkiem chleba, ale kobieta zamężna poluje na cenne życie. 27 Czyż można nosić ogień pod ubraniem i nie wypalić sobie w nim dziury? 28 Gdy ktoś chodzi po rozżarzonych węglach, nóg sobie nie poparzy? 29 Podobnie jest z tym, kto idzie do żony bliźniegos. Kto się do niej zbliży, nie ujdzie kary! 30 Nie potępia się złodzieja, gdy kradnie dla zaspokojenia głodu, 31 ale pochwycony musi zwrócić siedem razy więcej – odda cały dobytek swego domu. 32 Kto więc cudzołoży, jest nierozumny, kto tak czyni, sam niszczy swoje życie. 33 Chłostę i wstyd ściąga na siebie, a jego hańba nie będzie zmazana. 34 Bo zazdrość podsyci gniew męża i nie ulituje się on w dniu zemsty. 35 Nie da się ułagodzić żadnym okupem, nie ugnie się, choćbyś zasypywał go darami.

Syr 26,9

Wj 22,1-8

Hi 31,9-12

Młodzieniec i zła kobieta 1 Synu mój, pamiętaj moje słowa, przechowuj w pamięci me przykazania. 2 Przestrzegaj moich przykazań, a żył będziesz, pilnuj mego pouczenia jak źrenicy oka. 3 Przywiąż je do palców, wypisz na tablicy swego sercas. 4 Mów do mądrości: „Jesteś moją siostrąa!”. Umiejętność nazwij przyjaciółką, 5 aby cię ustrzegła przed obcą kobietą, przed cudzą żoną, której słowa są gładkie. 6 Bo kiedy spoglądałem zza kraty przez okno mojego domu, 7 zobaczyłem ludzi niedoświadczonych i rozpoznałem wśród nich nierozumnego młodzieńca. 8 Przechodził ulicą obok narożnika, kierując się w stronę jej domu, 9 w wieczornym mroku kończącego się dnia, wśród ciemności zapadającej nocy. 10 I oto stanęła przed nim kobieta: strój nierządnicy, w sercu przebiegłość.

7

Prz 4,4; 8,35

Pwt 6,8; Prz 3,3

Prz 6,20n

Rdz 38,14

Młodzieniec i zła kobieta. Do swej przestrogi nauczyciel dołącza jeszcze opowieść, w której zamężna kobieta, przebrana za nierządnicę, próbuje zwabić lekkomyślnego młodzieńca. W zamian za miłosną rozkosz ma ją wesprzeć finansowo i pomóc jej wywiązać się ze złożonego ślubu, choć Prawo wyraźnie zakazywało takich praktyk (Pwt 23,19). Młodzieniec, usidlony powabem jej słów i ciała, zostaje sarkastycznie przyrównany do wołu lub jelenia. Wielu odczy-

PRZYSŁOWIA 6,25 — 7,10

1352

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1353

11

Pnp 3,2n

Koh 7,26

Prz 9,18

Prz 1,20

Jest podniecona i napastliwa, jej nogi nie ustoją w domu. 12 Krąży po ulicach i placach, czyha na każdym rogu. 13 Już pochwyciła go, całuje i mówi z zuchwałą miną: 14 „Złożyłam ofiary wspólnotowea, dziś wypełniłam swój ślub. 15 Dlatego wyszłam ci naprzeciw, aby cię odszukać, i oto znalazłam. 16 Okryłam swe łóżko pościelą, rozłożyłam wzorzyste tkaniny z Egiptu. 17 Skropiłam swoje posłanie mirrą, aloesem i cynamonem. 18 Chodź, upoimy się miłością aż do rana i zatopimy się w rozkoszy. 19 Bo męża nie ma w domu, udał się w daleką drogę. 20 Zabrał ze sobą trzos złota, do domu powróci w czas pełni księżyca”. 21 Zasypała go mnóstwem słów i zręczną mową uwiodła. 22 Poszedł za nią natychmiast, jak wół prowadzony na rzeź, jak jeleń wiedziony na powrozie, 23 do miejsca, gdzie strzała przebije mu wątrobę. Jest jak ptak pędzący do sieci, który nie wie, że tam utraci życie. 24 Dlatego słuchajcie mnie, moi synowie, uważajcie na słowa ust moich. 25 Niech twoje serce nie wyrywa się ku jej drogoms, nie błąka się po jej ścieżkach. 26 Bo wielu poległo od zadanego przez nią ciosu, wielka jest liczba tych, których zgładziła. 27 Jej dom jest drogą do krainy umarłychs, prowadzi do komnat śmierci.

a) ofiary wspólnotowe – typ ofiar, który wiązał się z wykwintną ucztą (Kpł 7,11-21; zob. Słownik). Dla złej kobiety nie jest istotny wymiar duchowy praktyk religijnych, ale związana z nimi okazja do świętowania i zabawy.

Mądrość mówi o sobie 1 Oto przemawia Mądrość, głos podnosi Roztropność. 2 Staje na szczytach pagórków, przy drodze, wśród wydeptanych ścieżyn.

8

tuje tę scenę jako obraz zwodniczego uroku kultu płodności, praktykowanego przez mieszkańców Kanaanu i stanowiącego ciągłe zagrożenie dla Izraelitów, którzy nierzadko stawali przed pokusą wiary w magiczną moc obrzędów seksualnych, sprawowanych przez pogańskie kapłanki. Postać złej kobiety można także interpretować jako uosobioną głupotę, która zagraża niedoświadczonemu młodzieńcowi, kusząc go swoją atrakcyjnością. Mądrość mówi o sobie. To drugie wystąpienie uosobionej Mądrości (pierwsze w Prz 1,20-33) zostaje skierowane głównie do ludzi niedoświadczonych, którzy jednak są na tyle otwarci, że wciąż jeszcze mogą wybrać prawą drogę. Po

1353

PRZYSŁOWIA 7,11 — 8,2

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:05 PM

Page 1354

3

Woła donośnym głosem przy bramach, przy wejściu do miasta, w zatłoczonych przejściach: 4 „Do was, ludzie, przemawiam, głos mój kieruję do synów ludzkich. 5 Niedoświadczeni! Uczcie się rozwagi! Głupcy! Odmieńcie swoje sercas! 6 Słuchajcie, bo przekazuję wzniosłe rzeczy, otwieram usta i uczę prawości. 7 Prawdę podaje mój język, moje usta brzydzą się przewrotnością. 8 Wszystkie moje słowa są słuszne, nie ma w nich podstępu ani fałszu. 9 Są one zrozumiałe dla pojętnych i proste dla tych, którzy pragną wiedzy. 10 Zdobywajcie karność, a nie srebro, i wiedzę zamiast najczystszego złota. 11 Bo Mądrość cenniejsza jest od pereł, nie dorównują jej żadne kosztowności. 12 Ja, Mądrość, mam rozwagę, posiadłam wiedzę wraz z przezornością. 13 Bojaźńs PANAs każe zła nienawidzić, więc nienawidzę pychy i wyniosłości, złego postępowania i ust obłudnych. 14 Do mnie należą rada i wsparcie, jestem umiejętnością i siłą. 15 Ze mną rządzą królowie i władcy wydają sprawiedliwe prawa. 16 Ze mną sprawują władzę książęta i dostojnicy sądzą na całej ziemi. 17 Darzę miłością tych, którzy mnie kochają, kto mnie szuka usilnie, ten znajdzie. 18 Przy mnie jest bogactwo i sława, trwały dobrobyt i sprawiedliwość. 19 Owoc mój lepszy niż najczystsze złoto, a zysk, który przynoszę, lepszy niż wyborne srebro. 20 Chodzę drogąs sprawiedliwości, środkiem ścieżek praworządności, 21 aby tym, którzy mnie kochają, przydzielać bogactwo i napełniać ich skarbce. 22 PAN stworzył mnie u początku swej drogi jako pierwsze ze swych dzieł w pradawnych czasach. 23 Zostałam ustanowiona przed wiekami, od początku, wraz z powstaniem ziemi.

Ps 49,1-5

Ps 94,8

Hi 28,15-19; Prz 3,14n; 16,16

Hi 28,28; Syr 15,8

1Krl 3,4-15; Syr 10,4; Iz 11,2-5; Jr 23,5

Mdr 6,12

Prz 2,4; 16,16; Syr 1,16n

Prz 3,19n; 14,1: Syr 1,1-10; 24,8n J 1,1

ukazaniu swoich licznych zalet, nieskończenie przewyższających wszelkie inne wymierne wartości, Mądrość mówi o swoim udziale w dziele stworzenia (ww. 22-31). Z jednej strony była ona obecna „przed” stworzeniem jako genialny plan w umyśle Stwórcy, a z drugiej strony przyznaje, że sama jest również stworzona, wpisana w rzeczywistość człowieka i świata, obecna także teraz wśród ludzi, którzy mogą mieć w niej udział, jeśli ją właśnie wybiorą za przewodnika swego postępowania. Zgodnie z tradycyjną teorią odpłaty, ona jest też gwarantem życia i szczęścia (ww. 32-36).

PRZYSŁOWIA 8,3-23

1354

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1355

24

Hi15,7; Syr 24,5; Jr 10,12

Hi 28,23-27; Mdr 9,9

Hi 38,8-11; Ps 104,6-9

Syr 14,20-27

Mdr 6,14; Ap 3,20

Prz 3,1-5: Ba 4,1

Prz 1,32; Mdr 1,12-16

Zostałam zrodzona, gdy nie było jeszcze morskich głębin, kiedy jeszcze nie istniały źródła tryskające wodą. 25 Zanim były osadzone góry, przed pagórkami zostałam zrodzona, 26 gdy jeszcze nie uczynił ziemi ani pól, ani zalążków okręgu ziemi. 27 Byłam tam, kiedy ustanawiał niebiosa, gdy umacniał sklepienie nad otchłanią wód, 28 kiedy w górze osadzał chmury i wyznaczał źródła głębinom, 29 gdy wytyczał granice morzu, aby wody nie naruszyły Jego nakazu, kiedy umacniał fundamenty ziemi. 30 Trwałam wiernie u Jego boku, byłam Jego rozkoszą każdego dnia, cały czas tańcząc przed Nim, 31 pląsając na okręgu Jego ziemi. A w mojej rozkoszy mogą mieć udział synowie ludzcy. 32 Teraz więc słuchajcie mnie, synowie! Szczęśliwi, którzy idą drogami wytyczonymi przeze mnie! 33 Słuchajcie karcenia, abyście się stali mądrzy, nie lekceważcie go! 34 Szczęśliwy człowiek, który mnie słucha i dzień w dzień u drzwi moich czuwa, pilnując mej bramy! 35 Bo kto mnie znalazł, ten znalazł życie, a PAN darzy go swą życzliwością. 36 Ale kto mnie obraża, ten niszczy swe życie. Wszyscy, którzy mnie nienawidzą, śmierć kochają”.

a) siedem kolumn – może to być symbol doskonałej budowli (np. świątyni) albo obraz siedmiu zbiorów przysłów, obecnych w dalszej części Księgi Przysłów. b) zastawiła stół – uczta jest w Biblii często obrazem zbawienia (Ps 23,5) lub przymierza (Iz 55,1-3), a słowo Boga bywa porównywane do pokarmu (Pwt 8,3).

Dwie uczty 1 Mądrość zbudowała sobie dom, postawiła w nim siedem kolumna. 2 Przygotowała mięso, zmieszała wino i zastawiła stółb. 3 Rozesłała swoje służące i wołała z najwyższych pagórków miasta: 4 „Kto niedoświadczony, niech przyjdzie!”. A do nierozumnych mówiła: 5 „Przyjdźcie, jedzcie mój pokarm, pijcie wino, które przygotowałam. 6 Porzućcie brak doświadczenia, abyście żyć mogli, wejdźcie na drogęs umiejętności!”. 7 Kto upomina szydercę, zostanie upokorzony, kto gani przewrotnego, naraża się na zniesławienie.

9

Syr 15,3; 24,19-21; Iz 55,1-3; Mt 5,6; J 6,35

Dwie uczty. Cały rozdział 9 opiera się na przeciwstawnym obrazie dwóch uczt. Jedną z nich wyprawia uosobiona Mądrość (ww. 1-6), drugą – Głupota (ww. 13-18). Na tym tle umieszczono szereg pouczeń skierowanych do tych, którzy są zapraszani na ucztę zarówno przez jedną, jak i przez drugą stronę. Pozytywna odpowiedź na wezwanie Mądrości

1355

PRZYSŁOWIA 8,24 — 9,7

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) Świętego – czyli Boga (Prz 9,10; Oz 12,1). b) Słowa Głupoty przywołują tradycyjne przysłowie o tym, że zakazany owoc najlepiej smakuje.

Page 1356

8

Nie dawaj przestróg szydercy, aby cię nie znienawidził, upomnij mądrego, a zyskasz jego miłość. 9 Udziel nauk mądremu, a stanie się mądrzejszy, poucz prawego, a pomnoży swą wiedzę. 10 Początkiem mądrości jest bojaźńs PANAs, poznanie Świętegoa umiejętnością rozeznania. 11 Dzięki mnie będziesz żył długo i doczekasz sędziwej starości. 12 Jeśli jesteś mądry, mądrość masz dla siebie, gdy jesteś szydercą, odczujesz to na sobie. 13 Głupota – to kobieta niespokojna. Jest bezmyślna i pozbawiona wszelkiej wiedzy. 14 Usiadła u drzwi swego domu, na podwyższeniu, wśród pagórków miasta, 15 aby wołać na przechodzących drogą, tych, którzy prosto idą swoimi ścieżkami: 16 „Kto niedoświadczony, niech przyjdzie!”. A do nierozumnego mówiła: 17 „Kradziona woda jest słodka! Chleb zjadany pokątnie jest smaczny!b”. 18 A on nie wie, że u niej mieszkają cienie, że zaproszeni przez nią zeszli w głąb krainy umarłychs.

Ps 141,5; Prz 15,12; 19,25

Pwt 4,6; Prz 1,7

Prz 3,1n

Lb 16,33

Pierwszy zbiór przysłów Salomona Przysłowia różne 1 Przysłowia Salomona. Mądry syn jest radością ojca, ale głupi syn jest zgryzotą matki. 2 Niegodziwie zgromadzone skarby nie przynoszą pożytku, ale sprawiedliwość ratuje od śmierci. 3 PANs nie dopuszcza, by prawy cierpiał głód, ale odrzuca żądzę bezbożnychs. 4 Leniwa dłoń sprowadza ubóstwo, natomiast ręka pracowitych wzbogaca. 5 Kto gromadzi w lecie, jest synem rozumnym, lecz syn, który przesypia żniwa, wstyd przynosi. 6 Nad głową prawego jest błogosławieństwos, a w ustach przewrotnego gwałt się kryje.

10

do biesiadowania oznacza przyjęcie danej nauki, sposobu myślenia i wartościowania. Stąd tak ważne jest, aby mieć stale świadomość, że źródłem właściwego wyboru jest religijność, więź z Bogiem (w. 10). Skutkiem udziału w uczcie Głupoty, czyli przyjęcia niegodziwego postępowania, jest niechybne odejście do krainy umarłych (w. 18). Przysłowia różne. Ten bardzo obszerny zbiór przysłów przypisywanych Salomonowi, najczęściej zupełnie niepowiązanych ze sobą, jest tak zróżnicowany, że trudno wyodrębnić w nim mniejsze fragmenty, które mogłyby stanowić jakąś całość. Poza małymi wyjątkami (np. Prz 10,18-21; 11,3-6; 16,1-9) jest to grupa luźnych i pojedynczych powiedzeń, zestawianych obok siebie bardziej z racji podobieństwa brzmienia w języku hebrajskim niż ze względu na jakiś logiczny związek między nimi. Wiele wskazuje na to, że znaczna część tych porzekadeł pochodzi z bardzo dawnych czasów, być może właśnie z epoki tytułowego króla Salomona, choć niewątpliwie przechodziły one kolejne przeróbki i rozszerzenia w następnych pokoleniach. Niektórzy komentatorzy próbują wyróżnić w tym obszernym zbiorze

PRZYSŁOWIA 9,8 — 10,6

1356

Prz 15,20; 17,25; 19,13

Prz 11,4; 12,28; Syr 5,8 Ps 34,10

Prz 15,19; 19,15

Prz 6,9-11; 20,4

24_Prz:24_Prz

Ps 112,6, Mdr 4,1; Prz 10,27; 12,7; 14,11

Prz 28,18

Prz 6,13; Syr 27,22

Prz 17,9; 1Kor 13,7; Jk 5,20; 1P 4,8

Prz 19,29; 26,3 Prz 18,7; Mt 12,34n

Ps 49,7; Prz 18,11; Syr 8,2 Prz 12,28; Rz 6,21n

Prz 6,23; 15,32

Prz 13,3; 17,27; Koh 5,2; Jk 1,19; 3,2.8

Ps 127,1

Hi 3,25; Ps 37,4

Prz 12,3; Mt 7,24-27

Prz 13,17; 25,13; 26,6 Prz 4,10

Hi 8,13; Ps 112,10

9/3/08

7

3:06 PM

Page 1357

Błogosławiona jest pamięć o prawym, ale ginie imięs bezbożnego. 8 Kto jest mądry, przyjmuje przykazaniea, a wargi głupca prowadzą go do zguby. 9 Kto postępuje nienagannie, żyje bezpiecznie, kto chodzi krętymi drogamis, zostanie ujawniony. 10 Kto mruga oczymab, sprowadza nieszczęście, a wargi głupca prowadzą go do zguby. 11 Usta prawego są źródłem życiac, ale usta przewrotnych gwałt skrywają. 12 Nienawiść wznieca spory, a miłość przebacza grzechys. 13 Na wargach pojętnego jest mądrość, a na grzbiecie nierozumnego – rózga. 14 Mądrzy ukrywają swą wiedzę, natomiast usta głupca szerzą zagładę. 15 Majątek bogacza jest warownym miastem, a ubóstwo biednych prowadzi do upadku. 16 Dorobek sprawiedliwego służy życiu, lecz zysk bezbożnego – grzechowi. 17 Kto przestrzega karności, jest na ścieżce życia, ale kto lekceważy upomnienie, zdąża na manowce. 18 Kto przechowuje w sobie nienawiść – ma w ustach kłamstwo, a kto rozgłasza oszczerstwa, jest głupcem. 19 Gadulstwo sprzyja grzechowi, kto czuwa nad wargami, jest rozumny. 20 Język prawego jest czystym srebrem, a serces przewrotnych jest mało warte. 21 Usta prawego żywią wielu, natomiast głupcy umierają z braku rozumu. 22 Błogosławieństwo od PANA wzbogaca, ludzki trud niczego nie dodaje. 23 Radością głupca jest czyn bezwstydny, a roztropny czerpie zadowolenie z mądrości. 24 Bezbożnego spotyka to, czego się boi, prawym będzie dane to, czego pragną. 25 Huragan uderza i bezbożny przepada, zaś człowiek prawy ma wieczny fundament. 26 Czym ocet dla zębów, a dym dla oczu, tym leniwy dla ludzi, którzy go wysłali. 27 Bojaźńs PANA dni pomnaża, a życie bezbożnych jest skracane. 28 Oczekiwanie prawych znajduje dopełnienie w radości, ale nadzieja bezbożnych przepada.

a) przykazanie – w terminologii mądrościowej zwykle oznacza polecenie przekazane przez ojca (Prz 4,4; 6,20) lub nauczyciela (Prz 2,1; 3,1; 7,1). Zob. Słownik. b) mruga oczyma – zob. Prz 6,13+. c) źródłem życia – wyrażenie to występuje w przysłowiach kilka razy (Prz 13,14; 14,27; 16,22). Nawiązuje do wody płynącej, którą nazywano żywą w odróżnieniu od wody gromadzonej i przechowywanej w cysternach.

dwie zasadnicze części. Pierwsza miałaby obejmować Prz 10 – 15, gdzie w kolejnych przysłowiach przeważa przeciwstawienie dwóch odmiennych typów osób, podczas gdy w drugiej części (Prz 16 – 22) więcej miejsca miałyby zajmować porównania podobnych cech oraz napomnienia. Wskazuje się również na znaczne podobieństwa niektórych przysłów ze spuścizną mądrości egipskiej i asyryjsko-babilońskiej, lecz nie można tu mówić o ścisłej zależności.

1357

PRZYSŁOWIA 10,7-28

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1358

29

Droga PANA jest oparciem dla doskonałego, lecz sprowadza zagładę na tego, kto dopuszcza się nieprawości. 30 Sprawiedliwego zło nigdy nie dotknie, bezbożni zaś nie będą mieszkać na ziemi. 31 Usta prawego głoszą mądrość, a podstępny język zostanie wyrwany. 32 Wargi prawego tryskają życzliwością, a usta bezbożnych – nieprawością. 1

Fałszywa waga budzi odrazę w PANUs, ale uczciwy ciężarek sprowadza Jego życzliwość. 2 Gdy pojawia się pycha, zjawia się i pohańbienie, a mądrość przebywa wśród pokornych. 3 Prawych ochrania ich doskonałość, wiarołomnych gubi przewrotność. 4 W dzień gniewu bogactwo nic nie pomoże, ale sprawiedliwość wybawia od śmierci. 5 Sprawiedliwość doskonałego wygładza jego drogęs, a bezbożnys potyka się o swą własną przewrotność. 6 Prawych osłania ich sprawiedliwość, wiarołomni wpadają w sidła swej pożądliwości. 7 Ze śmiercią bezbożnego ginie i jego nadzieja, znika także ufność oparta na sile. 8 Prawy bywa wydobywany z nieszczęścia, a zamiast niego bezbożny w nie wpada. 9 Niegodziwiec niszczy bliźniegos złym słowem, ale prawi znajdą ocalenie dzięki wiedzy. 10 Kiedy prawi żyją w dostatku, cieszy się miasto, radość panuje także, gdy giną bezbożni. 11 Błogosławieństwos prawych wznosi miasto, lecz usta bezbożnych obracają je w ruinę. 12 Tylko nierozumny drwi z bliźniego, człowiek roztropny potrafi milczeć. 13 Kto lubi plotki, nie dochowa tajemnicy, ale kto jest wierny, umie ją zachować. 14 Bez trafnych zarządzeń upada naród, a zwycięstwo zależy od wielu doradców. 15 Źle postępuje, kto ręczy za obcego, a kto unika poręczenia, żyje bezpiecznie. 16 Miła kobieta zyskuje uznanie, a odważni zdobywają bogactwo. 17 Człowiek miłosierny dobrze się obchodzi z samym sobą, natomiast okrutnik zadręcza własne ciało. 18 Przewrotny osiąga zysk pozorny, a kto sieje sprawiedliwość, plon ma zapewniony. 19 Tylko sprawiedliwość prowadzi do życia, kto zaś goni za złem, zmierza do śmierci. 20 Odrazę budzą u PANA ludzie o przewrotnym sercus,

11

PRZYSŁOWIA 10,29 — 11,20

1358

Prz 2,21n

Koh 10,12

Pwt 25,13-16; Prz 16,11; 20,10.23; Oz 12,8; Am 8,5n; Mi 6,10n Prz 13,10

Tb 12,8; Hi 21,30; Ps 49,7-9; Prz 10,2; Jk 5,1

Ps 112,10; Prz 10,28

Prz 29,5

Prz 28,12; 29,2

Prz 14,1

Prz 14,21

Prz 10,19; 17,27n; Syr 22,22 Prz 15,22; 24,6; Mdr 6,24 Prz 6,1

Prz 5,15; 31,10-31

Syr 14,6

Prz 10,6; 2Kor 9,6; Ga 6,8

Ps 101,3; Prz 12,22; 15,9.11

24_Prz:24_Prz

Prz 16,5; 12,21

Syr 11,11

Prz 28,27; Iz 58,10; Mt 7,2; 10,42

Prz 5,22; 12,2

Hi 31,24; Ps 1,3; 52,9n; Mk 10,23

Ps 1; Prz 3,18; 10,6

Prz 13,18; 15,5.10; Syr 21,6 Prz 11,27

Prz 10,25

Prz 31,10-31; Syr 26,1

Prz 14,3

Mt 7,24-27

Syr 10,27 Prz 27,23

Prz 28,19

9/3/08

3:06 PM

Page 1359

a Jego życzliwością cieszą się ci, którzy idą prostą drogą. 21 Zły na pewno nie uniknie kary, a potomstwo prawych będzie ocalone. 22 Czym złoty kolczyk w ryju świni, tym piękno kobiety nierozsądnej. 23 Zamiary prawych przynoszą dobro, pragnienia bezbożnych wywołują gniew. 24 Kto hojnie rozdaje, temu ciągle przybywa, a kto jest skąpy ponosi straty. 25 Kto chętnie wspomaga, otrzyma pomoc, kto żywi innych, nie będzie głodny. 26 Kto ukrywa zboże, temu ludność złorzeczy, a kto je sprzedaje, sprowadza błogosławieństwo na swą głowę. 27 Kto zabiega o dobro, zazna życzliwości, zło zaś spotka tego, kto za nim goni. 28 Kto ufność pokłada w bogactwie – upadnie, prawi zaś rozwiną się jak liście. 29 Kto zaniedbuje swój dom, wiatra odziedziczy, a głupiec będzie służył człowiekowi mądremu. 30 Z owocu człowieka prawego wyrasta drzewo życia, mądry jest ten, kto kształtuje duszeb. 31 Skoro prawy otrzymuje zapłatę na ziemi, tym bardziej ją otrzyma bezbożny i grzesznikc.

12

a) wiatr – jest to często spotykany w ST obraz nicości, ulotności (np. Hi 15,2; 16,6; Koh 1,14; 5,15; Iz 26,18). b) Sens przysłowia nie jest jasny. Prawdopodobnie chodzi o to, że człowiek prawy osiąga pomyślność życiową dla siebie, podczas gdy człowiek mądry niesie pomoc innym. Drzewo życia jest tu synonimem pomyślności. c) Zapłatą dla bezbożnego i grzesznika będzie jednak kara Boża. Mamy tu typowy przykład tradycyjnej zasady odpłaty. d) Jest to przykład przysłowia opartego na schemacie: „lepiej... niż...”, wzorowanym być może na konstrukcjach aforyzmów egipskich. W ten sposób autorzy biblijni porządkują hierarchię wartości, weryfikując nierzadko błędne powszechne przekonania. W tym wersecie wskazuje się, że o wartości człowieka wcale nie decyduje rozgłos lub sława.

1

Kto kocha karność, kocha także wiedzę, kto nienawidzi upomnienia, jest bezrozumny. 2 Człowiek dobry cieszy się życzliwością PANAs, przebiegłego spotka potępienie. 3 Złudnym oparciem jest przewrotność, ale korzeń sprawiedliwych się nie poruszy. 4 Dzielna kobieta jest koroną męża, a bezwstydna – próchnicą jego kości. 5 Zamierzenia prawych są uczciwe, a zamysły przewrotnych – podstępne. 6 Słowa przewrotnych na krews czyhają, lecz usta prawych stanowią osłonę. 7 Bezbożnis upadają i giną, ale dom sprawiedliwych stoi pewnie. 8 Człowiek jest szanowany za swój rozsądek, nikczemne serces dozna hańby. 9 Lepiej być mało znanym, a mieć służącego, niż wywyższać się i chodzić za chlebemd. 10 Prawy rozumie potrzeby swego bydła, bezbożny zaś jest wobec niego okrutny. 11 Kto uprawia rolę, ma chleba pod dostatkiem, a kto się ugania za marnością, jest nierozumny. 12 Pożądliwość przewrotnego wpędza w sidła, a korzeń prawych wydaje owoc. 1359

PRZYSŁOWIA 11,21 — 12,12

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) W przekonaniu starożytnych słowo ma w sobie moc sprawczą, urzeczywistnia zawartą w nim treść. Stąd właściwe posługiwanie się słowem i unikanie jego fałszowania jest bardzo ważne dla prowadzenia życia zgodnego z mądrością. Ten temat rozwijają ww. 13-23.

Page 1360

13

Grzeszne wargi usidlą złegoa, lecz sprawiedliwy uwalnia się z nieszczęścia. 14 Człowiek karmi się dobrym owocem swych ust, a to, co uczynił, wraca do niego. 15 Drogas głupca wydaje się słuszna jego oczom, mądry jest ten, kto słucha rady. 16 Głupiec od razu ujawnia swój gniew, człowiek rozumny znosi zniewagę. 17 Kto kieruje się prawdą, zeznaje uczciwie, fałszywy świadek nie stroni od obłudy. 18 Bywa, że ktoś rani słowem jak mieczem, lecz język mądrych uzdrawia. 19 Prawdomówne wargi znajdą uznanie zawsze, fałszywy język – tylko przez okamgnienie. 20 Ci, którzy knują zło, mają w sercu podstęp, a którzy mówią o pokojus – radość. 21 Prawemu nie grozi żadne zmartwienie, bezbożni zaś toną w nieszczęściu. 22 Kłamliwe usta budzą odrazę w PANU, służący prawdzie cieszą się Jego życzliwością. 23 Człowiek rozumny ukrywa wiedzę, a serce głupców rozsiewa głupotę. 24 Ręka pracowitych dojdzie do władzy, leniwa – zakosztuje poddaństwa. 25 Troska w sercu człowieka rodzi zniechęcenie, a dobre słowo rozwesela. 26 Prawy jest ostrożny w swoich przyjaźniach, a droga przewrotnych prowadzi na manowce. 27 Opieszałość nie przyrządzi ci pieczeni, bogactwem człowieka jest pracowitość. 28 Na ścieżce sprawiedliwości jest życie, droga przewrotności prowadzi do śmierci.

13

Ps 59,12; Prz 18,7

Ps 94,23; Prz 13,2; 18,20; 22,8 Łk 6,37n

Ps 55,22; Prz 15,4

Hi 4,7; Ps 91,10; Prz 11,21; Syr 33,1 Prz 11,20; 15,9

Prz 10,19; 13,16; 18,2

Prz 15,13

Prz 10,16 Rz 6,21-23

1

Syn jest mądry, gdy ojciec go karci, ale szyderca nie słucha upomnienia. 2 Człowiek żywi się dobrem, którym owocują jego słowa, ale żądza wiarołomnych prowadzi do gwałtu. 3 Kto pilnuje swych warg, chroni życie, a kto nieustannie je otwiera, zdąża do zguby. 4 Leniwy pożąda, ale nie zaspokaja swych pragnień, pracowici osiągają pełnię zadowolenia. 5 Prawy nienawidzi kłamliwego słowa, a bezbożniks zajmuje się tym, co wstrętne i nikczemne. 6 Prawość czuwa nad drogąs uczciwego, przewrotność zaś prowadzi grzesznika do zguby. 7 Bywa, że ktoś udaje bogacza, a nic nie posiada, inny zaś robi z siebie biedaka, choć żyje w dostatku. 8 Bogactwo zapewnia człowiekowi życie, PRZYSŁOWIA 12,13 — 13,8

1360

Prz 12,14; 18,20

Prz 21,23; Syr 28,25n; Jk 3,2-12 Prz 6,6-11; 21,25

Prz 15,16; Koh 5,11

24_Prz:24_Prz

Ps 97,11; 112,4

Prz 11,2

Prz 20,21

Prz 3,28; 13,19

Prz 14,27; Syr 21,13

Prz 12,23; Koh 10,3

Prz 25,13

Prz 13,12; 29,27

Prz 14,7; Syr 6,33n

Hi 27,16n; Prz 28,8; Koh 2,26; Syr 14,4

Prz 3,12; 22,15; 23,13.14; 29,15.17; Syr 30,1-11

Prz 8,22; 9,1; 11,11; 24,3

Prz 12,6

9/3/08

3:06 PM

Page 1361

ale ubogi nie słyszy pogróżeka. 9 Radośnie błyszczy światło prawych, a lampa bezbożnych gaśnie. 10 Zarozumiałość zawsze rodzi spory, mądrzy są ci, co przyjmują rady. 11 Łatwo zdobyte bogactwo przepada, lecz kto je zgromadził własną pracą, ten je jeszcze powiększy. 12 Zbyt długie czekanie sprawia ból sercus, spełnione pragnienie jest drzewem życiab. 13 Kto gardzi słowem, poniesie szkodę, a kto przyjmuje nakaz, otrzyma nagrodę. 14 Nauka mędrca jest źródłem życia, oddala od sideł śmierci. 15 Rozsądek wzbudza życzliwość, ale droga wiarołomnych jest wyboista. 16 Człowiek mądry działa z rozwagą, a głupiec wszędzie szerzy głupotę. 17 Niegodziwy posłaniec sprowadza nieszczęście, wierny wysłannik przynosi uzdrowienie. 18 Kto gardzi karceniem, wybiera nędzę i hańbę, kto słucha upomnienia, zyskuje szacunek. 19 Zaspokojone pragnienie napełnia duszęs słodyczą, ale głupiec nie chce zła zaniechać. 20 Kto przebywa z mądrymi, nabywa mądrości, a kto szuka towarzystwa głupców, staje się gorszy. 21 Zło prześladuje grzeszników, nagrodą dla prawych jest dobro. 22 Dobry przekazuje dziedzictwo wnukom, a majątek grzesznika otrzyma prawy. 23 Nawet ugór uprawiany przez ubogich daje wiele pożywienia, ale zdarza się, że człowiek ginie z braku praworządnościc. 24 Kto oszczędza rózgi, nienawidzi synad, a kto go kocha, wdraża go do karności. 25 Sprawiedliwy je do syta, żołądek przewrotnych ciągle głód cierpi.

14

a) Przypomnienie oczywistej prawdy, że ludzie ubodzy są bezpieczniejsi, gdyż nie muszą się obawiać utraty nagromadzonych dóbr, podczas gdy bogaci łatwo mogą paść ofiarą szantażu. b) drzewem życia – zob. Prz 3,18+. c) Sens przysłowia nie jest pewny. Prawdopodobnie stwierdza ono, że ubodzy mają niewiele, ale żyją, natomiast bogatym brakuje praworządności i dlatego giną. d) nienawidzi syna – w sensie: wyrządza mu krzywdę, nie kocha go wystarczająco. Przejaskrawienie typowe dla semickiego sposobu wyrażania się. e) Sens jest następujący: głupiec sam sobie szkodzi swoimi wypowiedziami.

1

Mądrość dom sobie buduje, głupota zaś własnymi rękami go burzy. 2 Kto postępuje uczciwie, boi się PANAs, a kto chodzi krętymi drogamis, ten Nim gardzi. 3 W ustach głupca jest rózga jego pychye, a mądrych pilnują własne wargi. 4 Gdy nie ma wołów, żłób jest czysty, ale obfitość plonu zależy od ich siły. 5 Prawdomówny świadek nie kłamie, obłudny zaś zionie kłamstwem. 6 Szyderca szuka mądrości, ale bez skutku, natomiast pojętny z łatwością zdobywa wiedzę. 1361

PRZYSŁOWIA 13,9 — 14,6

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1362

7

Odsuń się od głupiego człowieka, nie znajdziesz u niego ust przekazujących wiedzę. 8 Mądrość rozważnego daje mu poznać jego drogę, głupota nierozumnych jest łudzeniem siebie. 9 Głupców zadręcza wina, wśród prawych zaś panuje życzliwość. 10 Tylko serces zna własną gorycz, ale i w jego radości inni nie uczestniczą. 11 Dom bezbożnegos zostanie zburzony, a namiot prawych rozkwitnie. 12 Niekiedy wydaje się człowiekowi, że droga jest prosta, lecz na końcu się okazuje, że wiedzie do śmierci. 13 Nawet podczas śmiechu serce może boleć, a radość może kończyć się smutkiem. 14 Serce odstępcy syci się owocami jego postępowania, a człowiek dobry – swoimi czynami. 15 Niedoświadczony wierzy każdemu słowu, ale rozważny czuwa nad swymi krokami. 16 Mądry kieruje się bojaźniąs i unika złych czynów, głupiec zaś jest wyniosły i pewny siebie. 17 Człowiek zapalczywy kieruje się głupotą, a podstępny budzi nienawiść. 18 Głupota jest udziałem ludzi niedoświadczonych, a rozważni osiągają wiedzę. 19 Źli muszą się korzyć przed dobrymi, a przewrotni stać pod bramą prawego. 20 Biednego nienawidzi nawet jego bliźnis, ale człowiek bogaty ma wielu przyjaciół. 21 Kto gardzi bliźnim, grzeszy, a kto się lituje nad biednym, ten jest szczęśliwy. 22 Czyż ci, którzy obmyślają zło, nie błądzą? Miłość i wierność są z tymi, którzy szukają dobra. 23 Każdy trud przynosi zyski, lecz puste słowo – tylko stratę. 24 Koroną mądrych jest bogactwo, niemądrych zaś przyozdabia głupota. 25 Prawdomówny świadek ratuje życie, a kto zionie kłamstwem, pogarsza sprawę. 26 Niezłomna nadzieja opiera się na bojaźni PANA, w niej znajdują schronienie Jego dzieci. 27 Bojaźń PANA jest źródłem życia, oddala od sideł śmierci. 28 Liczny naród pomnaża znaczenie króla, lecz władca upada, gdy mu zabraknie ludności. 29 Kto panuje nad gniewem, jest bardzo roztropny, człowiek zapalczywy szerzy głupotę. 30 Spokój serca ożywia ciałos, a zawiść jest jak próchnica kości. PRZYSŁOWIA 14,7-30

1362

Prz 13,20

Hi 8,22; Prz 10,7

Prz 16,25

Koh 2,1n; 7,2-6; Łk 6,25

Prz 14,29; 20,3; 29,22; Koh 10,4

Prz 19,4.6.7; Syr 6,8-12 Ps 41,2; Prz 11,12

Prz 14,18

Prz 12,17

Prz 19,23

Prz 13,14

Prz 14,17; 15,18; 19,11; 20,3 Prz 17,22

24_Prz:24_Prz

Prz 17,5

Rdz 41,37-44; Prz 16,13; Syr 8,8; Mt 25,45

1Sm 25,32n; 1Krl 12,12-19 Koh 10,12

Ps 7,10; 139,1n; Prz 5,21; 15,11; 16,2; Za 4,10

Prz 12,1; 13,18

1Sm 15,22; Prz 21,27; 28,9 Prz 11,20; 12,22

Prz 12,1; 15,32

Prz 12,25; Syr 13,25 Prz 18,15

Ps 37,16; Prz 13,8; 16,8; 17,1

Prz 14,29; 28,25; Syr 8,16; 28,8

9/3/08

3:06 PM

Page 1363

31

Kto krzywdzi ubogiego, obraża jego Stwórcę, a cześć oddaje Mu ten, kto biednego wspomaga. 32 Przewrotny zostaje pokonany własną złością, a prawy ma ufność nawet na łożu śmiercia. 33 W sercu pojętnego przebywa mądrość, wnętrze głupców może ją tylko udawać. 34 Sprawiedliwość wywyższa ludy, a grzechs jest hańbą narodów. 35 Rozumny sługa cieszy się życzliwością króla, a jego gniew spada na nikczemnika.

15

a) Przysłowie to nie podaje wyraźnie prawdy o życiu pozagrobowym, jednak już ją zapowiada (Prz 15,24; 23,17n; 24,19n).

1

Łagodna odpowiedź uśmierza zapalczywość, a obraźliwe słowo wzmaga gniew. 2 Język mądrych czyni wiedzę atrakcyjną, ale usta niemądrych tryskają głupotą. 3 Oczy PANAs spoglądają na każde miejsce, śledząc uważnie złych i dobrych. 4 Łagodny język jest źródłem życia, natomiast złośliwy – niszczy ducha. 5 Głupiec lekceważy karcenie swego ojca, lecz ten, kto zważa na upomnienia, nabywa rozwagi. 6 W domu prawego jest wiele bogactw, a w dobytku bezbożnikas panuje nieład. 7 Wargi mądrych szerzą wiedzę, natomiast serces głupich jest niestałe. 8 Ofiaras złożona przez bezbożnych budzi odrazę w PANU, ale modlitwa prawych zyskuje Jego życzliwość. 9 Drogas bezbożnego wzbudza odrazę w PANU, lecz miłuje On tego, kto stara się postępować sprawiedliwie. 10 Kto zbacza ze ścieżki, poniesie surową karę, a kto nienawidzi upomnienia, ten umrze. 11 Kraina umarłychs i zagłada podlegają PANU, tym bardziej ludzkie serca. 12 Szyderca nie lubi, by go upominano, nie szuka towarzystwa ludzi mądrych. 13 Radosne serce rozjaśnia twarz, natomiast gorycz serca jest udręką ducha. 14 Rozumne serce szuka wiedzy, a usta niemądrych pochłaniają głupotę. 15 Dla zmartwionego wszystkie dni są złe, ale szczęśliwe serce wiecznie ucztuje. 16 Lepiej posiadać mało i mieć bojaźńs PANA, niż posiadać wielki skarb i niepokój. 17 Lepsza jest mała porcja jarzyn, a z nią miłość, niż tłusty wół, a wraz z nim nienawiść. 18 Człowiek zapalczywy wszczyna kłótnie, natomiast cierpliwy łagodzi spór. 19 Droga leniwego jest jak kolczasty płot, 1363

PRZYSŁOWIA 14,31 — 15,19

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) Zmianę granic pola uważano za poważne wykroczenie, zwłaszcza w stosunku do najuboższych warstw społeczeństwa (Pwt 19,14; 27,17).

Page 1364

a ścieżka prawych wyrównana. 20 Mądry syn cieszy ojca, natomiast człowiek głupi znieważa swą matkę. 21 Głupota sprawia radość nierozumnemu, człowiek roztropny postępuje uczciwie. 22 Plany zawodzą, gdy nie ma porady, z pomocą doradców będą wykonane. 23 Człowiek znajduje radość w wypowiedziach ust swoich, jakże przyjemne jest słowo wypowiedziane w stosownym czasie. 24 Ścieżka życia człowieka rozumnego prowadzi w górę, aby oddalił się od krainy umarłych, która jest w dole. 25 PAN niszczy dom pyszałków, lecz zabezpiecza granice posiadłości wdowya. 26 Złe zamierzenia budzą odrazę w PANU, ale życzliwe słowa, według Niego, są czystes. 27 Kto goni za zyskiem, burzy swój dom, a kto nienawidzi łapówkarstwa, będzie żył. 28 Serce prawego rozważa odpowiedź, a usta przewrotnych tryskają złością. 29 PAN jest daleko od bezbożnych, ale wysłucha modlitwy prawych. 30 Życzliwe spojrzenie cieszy serce, a dobra nowina wzmacnia kości. 31 Kto chętnie słucha zbawiennych uwag, stale przebywa wśród mędrców. 32 Kto odrzuca karcenie, gardzi samym sobą, a kto słucha upomnienia, kształtuje swe serce. 33 Bojaźń PANA jest szkołą mądrości, a chwałę poprzedza pokora. 1

Człowiek w sercus podejmuje postanowienia, ale to, co powie, zależy od PANAs. 2 Wszystkie drogis człowieka jemu samemu wydają się czystes, ale PAN nawet duchy osądza. 3 Powierz PANU swoją sprawę, a spełnią się twoje zamierzenia. 4 PAN stworzył wszystko zgodnie z zamierzeniem, także człowieka przewrotnego na dzień nieszczęścia. 5 Kto ma pyszniące się serce, wzbudza odrazę w PANU, można zaręczyć, że nie ujdzie karys. 6 Miłość i wierność gładzą winę, a bojaźńs PANA powstrzymuje od zła. 7 Gdy spodobają się PANU drogi człowieka, sprawi On, że nawet jego wrogowie się z nim pogodzą. 8 Lepiej mieć mało i być prawym, niż posiadać dużo, a być nieuczciwym. 9 Serce człowieka obmyśla drogę, lecz PAN kieruje jego krokami.

16

PRZYSŁOWIA 15,20 — 16,9

1364

Prz 10,1; 17,25; 23,22

Prz 11,14

Koh 3,21; Lb 16,33

Pwt 19,14; Oz 5,10; Prz 22,28; 23,10n

Prz 1,19; 17,23

Prz 19,28

Prz 25,12

Prz 10,17; 15,10; 19,20 Prz 18,12

Prz 16,9; 19,21; Koh 9,1 Prz 21,2; 24,12

Ps 37,5; Prz 3,6

Tb 12,9

Tb 12,8; Ps 37,16; Prz 15,16 Prz 16,1; 19,21; 20,24; Syr 37,15

24_Prz:24_Prz

9/3/08

10

Prz 11,1

Prz 14,35; 22,11

Prz 19,12; 20,2

Hi 29,24; Ps 4,7; Prz 19,12 Prz 3,14; 8,19; Syr 51,28

Prz 11,2; 15,33; 18,12

Ps 2,12; 40,5; Prz 13,13; 29,25 Prz 16,23

Prz 16,21; Koh 10,12

Prz 14,12

Jk 3,6

Prz 17,9; Syr 28,13n

Prz 20,29; Mdr 4,9; Syr 25,4-6

Prz 25,28

3:06 PM

Page 1365

Wyrok jest na wargach króla, jego usta się nie mylą, gdy sprawuje sądy. 11 Sprawiedliwa waga i szale podlegają PANU, wszystkie ciężarki w worku są Jego dziełema. 12 Złe postępowanie budzi odrazę w królach, bo tron wspiera się na sprawiedliwości. 13 Sprawiedliwe wargi zyskują życzliwość króla, on kocha tego, którego słowa są słuszne. 14 Gniew króla jest zwiastunem śmierci, ale człowiek mądry potrafi go uśmierzyć. 15 Za pogodną twarzą króla kryje się życie, a jego życzliwość jest jak chmura z wiosennym deszczem. 16 Lepiej nabywać mądrość niż złoto, zdobyta umiejętność jest cenniejsza od srebra. 17 Droga prawych to unikanie złego, kto czuwa nad swoją drogą, strzeże swego życia. 18 Przed upadkiem pojawia się pycha, a przed potknięciem – duch wyniosłości. 19 Lepiej być pokornym wśród ubogich, niż dzielić łupy z pyszałkami. 20 Kto rozumie słowo, znajduje dobro, a kto zaufał PANU, jest szczęśliwy. 21 Kto ma mądre serce, zyskuje imięs pojętnego, a życzliwość w mowie poszerza wiedzę. 22 Kto posiada rozsądek, ma życiodajne źródło, a głupca karci jego głupota. 23 Mądre serce usprawnia język i ustom przysparza wiedzy. 24 Słowa życzliwe są plastrem miodu, słodyczą duszys i zdrowiem kości. 25 Niekiedy wydaje się człowiekowi, że droga jest prosta, lecz na końcu okazuje się, że wiedzie do śmierci. 26 Głód robotnika działa na jego korzyść, zgłodniałe usta skłaniają go do pracy. 27 Człowiek nikczemny knuje zło, na jego wargach jakby ogień płonął. 28 Człowiek obłudny wznieca kłótnie, a plotkarz rozdziela przyjaciół. 29 Człowiek gwałtowny zwodzi bliźniegos i sprowadza go na niewłaściwą drogę. 30 Kto mruga oczamib, obmyśla podstęp, a kto zaciska wargi, zmierza do zła. 31 Siwe włosy są zaszczytną koroną, zdobywa się ją na drodze sprawiedliwości. 32 Więcej wart cierpliwy niż siłacz, ten, kto panuje nad sobą, wart więcej niż zdobywca miasta. 33 Losy wyciąga się z kieszeni, ale rozstrzygnięcie zależy od PANAc. 1365

a) Przysłowie to sugeruje, że w rozumieniu starożytnej mądrości instytucja handlu powstała z Bożego ustanowienia i dlatego powinna opierać się na sprawiedliwości. b) mruga oczami – zob. Prz 6,13+. c) W początkowym okresie historii Izraela wiele spornych kwestii rozwiązywano przez odwołanie się do rzucania losów. Wierzono, że w ten sposób sam Bóg wypowiada się w danej sprawie (1Sm 27,6; Prz 18,18; Syr 14,15; por. Dz 1,26).

PRZYSŁOWIA 16,10-33

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) czarodziejska różdżka – tekst oryginalny mówi o ‘kamieniu łaskawości’ lub ‘kamieniu szczęścia’. b) bezlitosny posłaniec – każde możliwe nieszczęście, również śmierć. c) kto buduje wysokie progi – ubogie domostwa palestyńskie miały niskie drzwi. Szerokie i wysokie spotykano w domach ludzi zamożnych, zajmujących wyższe miejsce w hierarchii społecznej.

PRZYSŁOWIA 17,1-24

Page 1366

17

1

Lepszy jest kęs suchego chleba i beztroski spokój niż uczty z ofiarnych pokarmów połączone z kłótnią. 2 Rozsądny sługa przewyższy wyrodnego syna i razem z jego braćmi obejmie dziedzictwo. 3 Srebro oczyszcza się w tyglu, złoto w piecu, a serces PANs poddaje próbie. 4 Złoczyńca chętnie słucha przewrotnych ust, a wiarołomny daje posłuch obłudnemu językowi. 5 Kto szydzi z ubogiego, obraża jego Stwórcę, a kto się cieszy z czyjegoś nieszczęścia, nie ujdzie kary. 6 Koroną starców są wnukowie, natomiast chlubą synów są ich ojcowie. 7 Jak do głupca nie pasuje wyborna mowa, tak do dostojnika – kłamliwy język. 8 Łapówka jest jak czarodziejska różdżkaa dla tego, kto ją posiada, tak iż każdy, kto ją otrzymuje, staje się wyrozumiały. 9 Jeśli chcesz, żeby cię ludzie kochali, przebaczaj im winy, bo ten, kto jest pamiętliwy, traci przyjaciół. 10 Nagana mocniej uderza człowieka rozumnego, niż głupiego sto batów. 11 Zły szuka okazji do buntu, lecz znajdzie go bezlitosny posłaniecb. 12 Lepiej spotkać niedźwiedzicę, której zabrano młode, niż głupca z jego głupotą. 13 Jeśli ktoś płaci złem za dobro, zło nie opuści jego domu. 14 Zaczynać kłótnie – to jakby dać upust wodzie. Wycofaj się, zanim spór wybuchnie! 15 I ten, co uniewinnia bezbożnegos, i ten, co obwinia prawego, budzą w PANU odrazę. 16 Po co pieniądze w ręce głupiego? Chciałby kupić mądrość, a przecież nie ma rozumu. 17 Przyjaciel kocha w każdym czasie, a rodzony brat wspiera w przeciwnościach. 18 Człowiekiem bezrozumnym jest ten, kto pochopnie ręczy za bliźniegos. 19 Kto kocha grzechs, lubuje się też w waśniach, a kto buduje wysokie progic, doprasza się połamanych kości. 20 Kto ma przewrotne serce, nie zazna dobra, i kto ma zmienny język, w zło wpadnie. 21 Kto urodzi głupca, dozna udręki, ojciec szaleńca nie będzie się cieszył. 22 Radosne serce wzmacnia zdrowie, ale przygnębiony duch wysusza kości. 23 Przewrotny przyjmuje łapówkę w skrytości, by drogis praworządności wykrzywiać. 24 Człowiek rozumny znajdzie mądrość tuż przed swymi oczami, 1366

Prz 15,16.17

Syr 20,25

Prz 27,21; Mdr 3,6; Syr 23,19,10; Jr 11,20

Kpł 19,14; Prz 14,31

Ps 128,3.6; Syr 3,10n

Prz 17,23; 18,16; 21,14

Prz 10,12; 16,28

Ps 109,4n

Mt 5,25-40 Wj 23,7; Pwt 16,18-20; Iz 5,20

1Sm 20; Prz 18,19.24; Syr 6,7-17; 12,8n Prz 6,1

Syr 22,3

Prz 14,30

Wj 23,8; Pwt 16,19; 27,25; 1Sm 8,3; Prz 15,27; Iz 1,23; Am 5,12

24_Prz:24_Prz

Prz 10,1; 15,20; 19,13; 29,15

Prz 10,19; 11,13

Hi 13,5; Syr 20,5

9/3/08

Prz 17,15; 24,23

Prz 10,14; 12,13; 13,3; Ps 59,13 Ps 26,22

Ps 20,2; 61,4; 124,8

Prz 10,15

Prz 15,33; 16,18; Syr 32,10 Syr 11,8

Prz 15,14

Prz 17,8.23; 21,14; Syr 20,29

Prz 16,33

Prz 17,17; Koh 4,9-12

Page 1367

a głupiec szuka jej na krańcach ziemi. 25 Głupi syn jest zmartwieniem ojca i goryczą tej, która go urodziła. 26 Źle, kiedy sprawiedliwego karze się grzywną, ale bezprawiem jest chłosta wymierzona szlachetnemu. 27 Kto panuje nad słowami, zdobywa wiedzę, a kto czuwa nad swym duchem, jest człowiekiem roztropnym. 28 Nawet głupiec może uchodzić za mądrego, gdy milczy, lub za pojętnego, gdy ma zamknięte usta.

18

Prz 20,5: Syr 21,13

3:06 PM

1

Samolub kieruje się własnymi zachciankami i odrzuca każdą radę. 2 Głupiec nie ma upodobania w roztropności, a tylko w pomysłach swojego sercas. 3 Gdy zjawia się przewrotność, zjawia się też pogarda, i razem z niesławą przychodzi hańba. 4 Słowa z ust człowieka są głęboką wodą, a źródło mądrości jest rwącym potokiem. 5 Źle, gdy przewrotny cieszy się względami, a prawego oskarża się w sądzie. 6 Wargi głupca wzniecają spór, a jego usta zasługują na razy. 7 Język głupca niszczy jego samego, a swymi ustami zakłada on sidło na własne życie. 8 Słowa plotkarza są jak przysmaki, docierają aż do głębi wnętrzności. 9 Kto pracuje opieszale, staje się bratem tego, który niszczy. 10 Imięs PANAs jest wieżą obronną, prawy chroni się w niej i jest bezpieczny. 11 Bogacz sądzi, że jego majątek to miasto obronne i mur wysoki. 12 Przed upadkiem serce człowieka staje się wyniosłe, a chwałę poprzedza pokora. 13 Kto odpowiada, zanim wysłucha, ujawnia głupotę i ściąga na siebie hańbę. 14 Duch człowieka podtrzymuje go w chorobie, ale kto podniesie upadłego na duchu? 15 Serce pojętne osiąga roztropność, a ucho mądrych przyciąga wiedzę. 16 Prezenty otwierają człowiekowi drogę i dają mu dostęp do dostojników. 17 Kto pierwszy przedstawia swą sprawę, zdaje się mieć słuszność, ale kiedy głos zabierze przeciwnik, zaczyna się spór. 18 Los rozstrzyga spory i rozdziela siłaczy. 19 Znieważony brats jest bardziej niedostępny niż warowne miasto, 1367

PRZYSŁOWIA 17,25 — 18,19

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) Wersety 20n wyrażają przekonanie mędrca, że słowa człowieka kształtują jego przyszły los. b) goni on… nie ma – prawdopodobnie ten stych należał do innego przysłowia, które nie zachowało się w całości (np. Prz 28,26). c) Składanie fałszywych zeznań było w Izraelu występkiem karanym szczególnie surowo, ponieważ cała procedura sądowa opierała się na świadectwach ustnych (Pwt 19,18n).

Page 1368

a spory są jak rygle w twierdzy. 20 Owocem ust żywi się wnętrze człowieka, syci się on plonem własnych warg. 21 Życie i śmierć zależą od języka, każdy będzie spożywał owoce, jakie lubia. 22 Kto znalazł żonę, znalazł dobro i doznał łaski od PANA. 23 Ubogi prosi pokornie, a bogaty szorstko odpowiada. 24 Bywają przyjaciele, którzy prowadzą człowieka do ruiny, ale zdarza się, że przyjaciel jest bardziej oddany niż brat.

19

1

Więcej wart ubogi, który postępuje uczciwie, niż ten, kto ma obłudne wargi i w dodatku jest głupcem. 2 Nie jest dobra gorliwość bez wiedzy, a kto przyspiesza kroku, pobłądzi. 3 To przez głupotę zrujnowane jest życie człowieka, a on w swoim sercus oburza się na PANAs. 4 Bogactwo sprawia, że przyjaciele się mnożą, ubogiego zaś opuszcza nawet przyjaciel. 5 Fałszywy świadek nie uniknie kary, nie uratuje się, kto rozgłasza kłamstwo. 6 Wielu schlebia dostojnikowi i każdy chce być przyjacielem hojnego. 7 Ubogiego nienawidzą nawet bracia, tym bardziej stronią od niego przyjaciele, goni on za słowami, ale ich nie mab. 8 Kto kształtuje serce, kocha swe życie, a kto strzeże roztropności, znajdzie dobro. 9 Fałszywy świadek nie uniknie kary, kto rozsiewa kłamstwa – zginiec. 10 Czy może głupiec żyć w przepychu? Tym bardziej sługa nie może rządzić książętami. 11 Rozsądek człowieka łagodzi jego gniew, a darowanie uraz jest jego chwałą. 12 Gniew króla jest jak ryk lwa, natomiast jego życzliwość jest jak rosa na trawie. 13 Głupi syn jest zmartwieniem ojca, a kłótliwa żona jest jak dach, który przecieka. 14 Dom i majątek są dziedzictwem po ojcach, ale roztropna żona jest darem PANA. 15 Lenistwo prowadzi do snu, a głód cierpi duszas ospała. 16 Kto zachowuje przykazanias, chroni życie, kto nie troszczy się o swe postępowanie, umrze. 17 Kto się lituje nad biednym, udziela pożyczki PANU, a On mu za dobry uczynek odpłaci. PRZYSŁOWIA 18,20 — 19,17

Prz 21,23; Syr 37,18; Jk 3,2-12 Prz 5,15; 31,10-31; Syr 26,1-4 Syr 13,3

Prz 17,17; 27,10

Prz 28,6

Prz 21,5; Rz 10,2

Syr 15,11-20; Jk 1,13n Prz 14,20; Syr 6,7-13; 12,8; 13,21 Prz 19,9; 21,28

Syr 13,2-11; Koh 5,10 Syr 13,21

Prz 19,5; 21,28

Prz 30,22; Koh 10,6n Prz 14,29

Prz 16,14n; 20,2

Prz 10,1; 17,25; 21,9 Prz 27,15

Prz 18,22; 31,10-31

Prz 10,4

Prz 22,9; 28,27; Tb 4,7; Mt 25,40

1368

24_Prz:24_Prz

Pwt 21,18-21; Prz 23,13; 29,17

Prz 15,32

Prz 16,1.9; 20,24 Ps 33,11

Prz 26,15

Prz 9,8; 21,11

Wj 21,17; Prz 20,20; 23,22; 30,17; Syr 3,12-16

Prz 15,28 Prz 10,13; 26,3

Prz 23,29-35; Syr 31,25-31 Prz 16,14; 19,12

Prz 6,6; 21,25

Prz 18,4

Prz 16,10

Hi 4,17; Ps 51; 1J 1,8-10 Pwt 25,13-16; Prz 11,1

9/3/08

3:06 PM

Page 1369

18

Karć swego syna, bo jeszcze jest nadzieja, ale uważaj, by nie zadać mu śmiercia. 19 Człowiek gwałtowny winien ponieść karę, jeśli mu pobłażasz, to jakbyś go popierał. 20 Słuchaj rady i przyjmij karcenie, abyś w końcu stał się mądry. 21 W sercu człowieka jest wiele zamierzeń, ale spełni się tylko zamysł PANA. 22 Człowiek pragnie okazywać miłosierdzie, ale więcej wart ubogi niż obłudnik. 23 Bojaźńs PANA przynosi życie: człowiek śpi syty i zła się nie lęka. 24 Leniwy wkłada rękę do misy, ale do ust już jej nie podnosi. 25 Uderz szydercę, a niedoświadczony się zreflektuje, gdy upomnisz pojętnego, pogłębi swą wiedzę. 26 Kto znieważa ojca i wypędza matkę, jest synem bezwstydnym i nikczemnym. 27 Jeśli przestaniesz, mój synu, słuchać upomnień, oddalisz się od słów mądrości. 28 Nikczemny świadek szydzi z praworządności, a usta przewrotnych chłoną nieprawość. 29 Dla szyderców przygotowane są kary, a na grzbiet głupców – ciosy.

a) Wychowanie w izraelskiej rodzinie dopuszczało stosowanie surowych kar wobec krnąbrnych synów. Z czasem jednak złagodzono takie podejście (Prz 23,13; 29,17; Syr 30,1-13). b) sycera – mocny napój odurzający, sporządzany ze zboża, z soku owocowego lub miodu (Lb 6,3; Sdz 13,4; 1Sm 1,11; Jr 1,5).

Szydercą jest wino, błaznem – sycerab, nikt, kto je lubi, nie zmądrzeje. 2 Strach przed królem jest jak lęk przed rykiem lwa, kto mu się narazi, utraci życie. 3 Sławę zyskuje człowiek, który przerywa spór, ale każdy głupiec lubi się kłócić. 4 Leniwy nie orze jesienią, we żniwa szuka plonu, lecz nie znajduje. 5 Rada w sercus człowieka jest głęboką wodą, lecz człowiek roztropny potrafi z niej czerpać. 6 Wielu ludzi chwali się swym miłosierdziem, ale któż znalazł człowieka wiernego? 7 Prawy kieruje się uczciwością, szczęśliwi są synowie, których pozostawił! 8 Kiedy król siedzi na tronie jako sędzias, każde zło przenika oczami. 9 Któż mógłby powiedzieć: Mam czystes serce, jestem wolny od grzechus? 10 Podwójne ciężarki i podwójne miary: wszelkie fałszerstwo budzi w PANUs odrazę. 11 Już młodzieńca można poznać po działaniu, gdy się zbada, czy jego czyny są czyste i prawe.

20

1369

1

PRZYSŁOWIA 19,18 — 20,11

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) kłamstwo – dosł. chleb oszustwa. b) Prawo przewidywało karę śmierci za przeklinanie własnych rodziców (Wj 21,17; Kpł 20,9; Pwt 27,16). c) Ślubowanie Panu darów winno być dobrze przemyślane. d) i stosuje… kary – dosł. sprowadza na nich koło. Chodzi o koła młockarskie, którymi oddzielano ziarna od plew (Iz 28,27n); tu obraz symboliczny.

Page 1370

12

Ucho, które słyszy i oko, które widzi – tak jedno, jak i drugie uczynił PAN. 13 Nie rozkoszuj się spaniem, byś nie zubożał, miej oczy otwarte, a nasycisz się chlebem. 14 Gdy ktoś kupuje, mówi: „Marne, marne!”. Lecz kiedy odejdzie, zaczyna się chwalić. 15 Istnieje złoto i liczne perły, ale najcenniejsze są usta słynące z mądrości. 16 Od tego, kto poręczył za obcego, żądaj płaszcza, weź od niego zastaw za nieznajomego. 17 Człowiekowi smakuje kłamstwoa, lecz później jego usta napełniają się piaskiem. 18 Plany układaj w czasie narady, a wojnę prowadź rozumnie. 19 Kto ugania się za plotkami, zdradzi tajemnice, nie wiąż się z człowiekiem gadatliwym. 20 Temu, kto złorzeczy swemu ojcu i matceb, zgaśnie lampa wśród najgłębszych ciemności. 21 Dziedzictwo przejęte z pośpiechem nie doczeka się błogosławieństwas. 22 Nie mów: „Odpłacę za wyrządzone zło!”. Zaufaj PANU, a On cię wspomoże. 23 Fałszywe ciężarki budzą w PANU odrazę, także oszukana waga jest złem. 24 Kroki człowieka zależą od PANA, czy ktoś może wiedzieć, dokąd zmierza? 25 Sidłem dla człowieka jest pochopnie obiecać ofiaręs i zastanowić się dopiero po złożeniu ślubówc. 26 Mądry król rozpędza przewrotnych i stosuje wobec nich karyd. 27 Duch człowieka jest lampą PANA, jej światło dociera do tajemnic wnętrza. 28 Miłosierdzie i wierność strzegą króla, a jego tron wspiera się na miłości. 29 Dumą młodzieńców jest ich siła, a ozdobą starców – siwe włosy. 30 Krwawe pręgi oczyszczają złego człowieka, a zadane razy – zakamarki wnętrza.

Wj 4,11; Ps 94,9

Prz 3,13-15

Prz 6,1nn; 27,13

Hi 20,12-14

Prz 11,13; Syr 22,22

Wj 20,12; 21,17; Prz 19,26 Prz 13,11

Prz 25,22; Rz 12,17; 1Tes 5,15 Prz 11,1

Ps 37,23; Prz 16,9; 19,21; Jr 10,23 Pwt 23,22n; Sdz 11,30-35; Koh 5,3-5: Syr 18,23; Mt 15,5

Mt 6,22; 1Kor 2,11

Ps 61,8; Iz 16,5

Prz 16,31

1

Serce króla jest w ręku PANAs jak strumień wody, On je kieruje tam, dokąd sam zechce. 2 Człowiekowi wydaje się, że każda jego drogas jest prosta, ale PAN bada serces. 3 Postępowanie zgodne ze sprawiedliwością i prawems znaczy dla PANA więcej niż ofiaras. 4 Wyniosłe oczy i dumne serce są podatnym gruntem dla grzechus bezbożnychs. 5 Zamierzenia pracowitego przynoszą zyski,

21

PRZYSŁOWIA 20,12 — 21,5

1370

Prz 16,2; Łk 16,15; 18,9-14 1Sm 15,22; Am 5,22-24

Prz 19,2; Syr 11,11

24_Prz:24_Prz

Prz 19,13; 21,19; 25,24; Syr 25,16

Prz 19,25

Jk 2,13

Prz 17,8.23; Syr 20,29

Prz 23,20n

Prz 21,9; Syr 25,16

Koh 9,13-15

Prz 13,3; 18,21

Prz 13,4; 20,4

Prz 15,8; Syr 7,9

Prz 19,5.9

9/3/08

3:06 PM

Page 1371

a zbytni pośpiech prowadzi do niedostatku. 6 Gromadzenie skarbów za pomocą kłamstwa jest jak zanikający oddech u tego, kto szuka śmierci. 7 Przemoc bezbożnych przeciwko nim się obraca, bo uchylają się od przestrzegania praworządności. 8 Droga człowieka występnego jest kręta, uczciwy zaś dba o prawość swego czynu. 9 Lepiej mieszkać w kącie na poddaszua, niż mieć kłótliwą żonę i dzielić z nią pokoje. 10 Duszas bezbożnego pożąda zła, bliźnis nie znajdzie litości w jego oczach. 11 Gdy się karci szydercę, niedoświadczony mądrzeje, gdy się poucza mądrego, zdobywa on wiedzę. 12 Sprawiedliwyb osądza dom przewrotnego, na złoczyńcę sprowadza nieszczęście. 13 Kto zatyka uszy, słysząc krzyk biednego, ten sam będzie wołał i nikt mu nie odpowie. 14 Dar ofiarowany po kryjomu łagodzi gniew, a podarek wyjęty z kieszeni – gwałtowną zapalczywośćc. 15 Przestrzeganie prawa jest radością dla sprawiedliwego, ale udręką dla tych, którzy dopuszczają się nieprawości. 16 Człowiek, który schodzi z drogi roztropności, odpocznie wśród zgromadzenia cienid. 17 W nędzę popada człowiek lubujący się w hulankach, nie wzbogaci się ten, kto kocha wino i oliwę. 18 Przewrotny jest okupeme za sprawiedliwego, a przestępca – za ludzi prawych. 19 Lepiej mieszkać w ziemi pustynnej, niż mieć żonę kłótliwą i złośliwą. 20 W domu mądrego jest i cenny skarbf, i oliwa, a człowiek głupi wszystko przejada. 21 Kto kieruje się sprawiedliwością i miłosierdziem, znajdzie życie, sprawiedliwość i sławę. 22 Mądry wkracza do miasta siłaczy i burzy umocnienie, któremu ufali. 23 Kto czuwa nad swoimi ustami i językiem, ten strzeże swojego życia przed udrękami. 24 Pyszny, zuchwały, zwany szydercą, działa w zapalczywej zarozumiałości. 25 Lenia uśmiercają własne zachcianki, bo jego ręce stronią od pracy. 26 Każdego dnia folguje on pożądliwości, prawy zaś rozdaje bez ociągania. 27 Ofiaras przewrotnych budzi odrazę, zwłaszcza jeśli jest składana w nieczystejs intencji. 28 Kłamliwy świadek przepadnie, a słowa człowieka, który umie słuchać, odniosą skutek. 29 Na twarzy przewrotnego widać upór, 1371

a) na poddaszu – ciasne pomieszczenie na poddaszu było niewygodne i nieprzyjemne (1Krl 17,19), ale chroniło przed jeszcze bardziej nieprzyjemną obecnością swarliwej żony (Prz 21,19; 25,24). b) Sprawiedliwy – jest to określenie Boga, który dokonuje odpłaty należnej bezbożnemu. Treść przysłowia można także odnieść do człowieka sprawiedliwego, który nie pozwala bezbożnemu działać bezkarnie. c) Wręczenie podarku może być rodzajem wynagrodzenia za wyrządzoną komuś krzywdę. d) wśród zgromadzenia cieni – czyli wśród mieszkańców krainy umarłych (zob. Słownik). e) okupem – podobną myśl zawiera Iz 43,3n, w odniesieniu do narodów pogańskich; w obu tekstach słowo okup jest jednak niejasne (Prz 13,8). f) skarb – chodzi zapewne o mądrość, przekazywaną ustnie lub na piśmie i uważaną za cenniejszą od złota (np. Prz 3,14n; 8,11).

PRZYSŁOWIA 21,6-29

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1372

a prawy umacnia swe drogi. 30 Nie ma innej mądrości ani roztropności, ani rady, jak tylko ta, która należy do PANA. 31 Gdy jest dzień bitwy, należy osiodłać konia, ale zwycięstwo zależy od PANA.

22

Iz 8,10 Ps 20,8; Oz 1,7

1

Dobre imię jest cenniejsze od wielkiego bogactwa, a szacunek – od srebra i złota. 2 Bogaty i biedak są sobie bliscy, PAN stworzył jednego i drugiego. 3 Rozważny dostrzega zło i chowa się przed nim, niedoświadczeni zaś idą przed siebie i ponoszą szkodę. 4 Owocem pokory jest bojaźńs PANAs, bogactwo, chwała i życie. 5 Na drodze bezbożnegos są ciernie i sidła, kto czuwa nad swym życiem, omija je z daleka. 6 Ucz dziecko właściwego postępowania, a nawet w starości nie zejdzie z dobrej drogi. 7 Bogaty rządzi ubogimi, dłużnik zaś jest niewolnikiem wierzyciela. 8 Kto sieje nieprawość, zbiera nieszczęścia, i rózga jego zapalczywości już więcej nie uderzy. 9 Człowiek patrzący życzliwie dozna błogosławieństwas, bo swój chleb dzieli z biednym. 10 Przepędź szydercę, a ustanie kłótnia, skończy się spór i rzucanie obelg. 11 Kto kocha czystośćs sercas, mówi słowa pełne wdzięku i staje się przyjacielem króla. 12 PAN czuwa nad wiedzą, ale też niweczy słowa wiarołomnego. 13 Leniwy mówi: „Lew jest na dworze, mogę być zabity na środku ulicy”. 14 Usta cudzych żon są głębokim dołem, wpadnie do niego ten, nad kim ciąży gniews PANA. 15 W sercu młodzieńca tkwi głupota, ale rózga karności wypędzi ją stamtąd. 16 Kto krzywdzi biednego, ten go wzbogaca, a kto daje bogatemu, czyni go ubogim.

Nauki mędrców Nauka wprowadzająca 17 Nadstaw uszu i słuchaj słów mędrców, a swoje serces skłoń do mojej wiedzy. Nauka wprowadzająca. Pierwsze pięć wersetów nowego zbioru przysłów stanowi wprowadzenie do nauki wykazującej liczne podobieństwa do przesłań egipskiej księgi Mądrości Amenemope (ok. 1200 r. przed Chr.), zachęcającej głównie do wstrzemięźliwości i panowania nad sobą. Choć zależność tego fragmentu od egipskiego tekstu nie ulega wątpliwości, to jednak autor biblijny dostosowuje zawarte w nim idee do własnych przekonań. Świadczy to o wielkiej otwartości

PRZYSŁOWIA 21,30 — 22,17

1372

Koh 7,1

Hi 31,15; Prz 29,13; Mdr 6,7; Mt 5,45 Prz 27,12

Syr 6,18

Hi 4,8; Prz 12,14; Syr 7,3 Ps 112,9; Prz 19,17; 28,27 Prz 26,20

Prz 16,13

Prz 26,13

Prz 5,2; 23,27

Prz 13,24; 29,15.17

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1373

18

Bo dobrze jest, kiedy strzeżesz jej w swym wnętrzu i masz ją na swoich wargach. 19 Chcę cię dziś pouczyć o drodze PANAs, abyś mógł pokładać w Nim nadzieję. 20 Oto dla ciebie spisałem pouczeniaa, zawierające rady i wiedzę, 21 aby ci przekazać wiernie słowa prawdy, żebyś powtórzył je temu, kto cię przysłał.

Wj 23,6

Prz 23,11; Iz 33,1

Syr 8,15

Prz 6,1

Pwt 19,14; Prz 23,10; 15,25

Syr 13,7; 31,12-24

Prz 23,6

a) Tłumaczenie niepewne. W tekście hebrajskim pojawia się tu nieznane słowo, które oznacza prawdopodobnie zestaw trzech nauk o podobnej tematyce, choć inni rozumieją: ‘trzydzieści rozdziałów’ (trzydzieści rozdziałów pouczeń byłoby wówczas nawiązaniem do analogicznego fragmentu z egipskiego Pouczenia Amenemope).

Nie działaj na własną szkodę Nie krzywdź ubogiego dlatego, że jest ubogi, i nie występuj przeciwko niemu w sądzie, 23 bo sam PANs rozsądzi jego sprawę i pozbawi życia tych, którzy go dręczą. 24 Nie przyłączaj się do człowieka gwałtownego i nie chodź z człowiekiem porywczym, 25 abyś się nie przyzwyczaił do jego ścieżek i w ten sposób nie zastawił sideł na własne życie. 26 Nie przebywaj z tymi, którzy podają rękę, poręczając za zaciągnięte długi, 27 bo jeżeli nie masz czym zapłacić, zabiorą łóżko spod ciebie. 28 Nie przesuwaj starej granicy, którą wyznaczyli ojcowie. 29 Widzisz człowieka biegłego w swym zawodzie? Taki dostanie się nawet przed królów, nie będzie przebywał wśród prostaków. 22

Panuj nad sobą 1 Kiedy zasiadasz do uczty z dostojnikiem, roztropnie oceń, co leży przed tobą. 2 Nóż sobie przyłóż do gardła, jeśli jesteś łapczywy! 3 Nie pragnij jego przysmaków, bo to zdradliwy pokarm. 4 Nie ubiegaj się zbytnio o bogactwo, wyrzeknij się takiej zapobiegliwości. 5 Gonisz za nim oczyma, a jego już nie ma, bo przyprawia sobie skrzydła i jak orzeł wzbija się pod niebo.

23

myśli biblijnej, która potrafiła wychwycić cenne wartości również w innych kulturach i dostrzec w nich zalążek Bożej mądrości. Werset 21 wskazuje na społeczną rolę zbioru, który mógł stanowić podręcznik o karności, przydatny zarówno w sądach, jak i w życiu domowym. Nie działaj na własną szkodę. Mądrość przestrzega przed podejmowaniem kroków, które w ostatecznym rozrachunku obracają się przeciwko człowiekowi. Stawia się w roli przewodnika w życiu społecznym, zwalczając wszystko, co wprowadza nieład w stosunkach między ludźmi i biorąc w obronę ubogich. Panuj nad sobą. Tę serię przestróg i porad mądrości łączy temat panowania nad sobą i umiarkowania. Owa umiejętność może uchronić człowieka przed poważnymi konsekwencjami, przedstawionymi w sposób bardzo obrazowy. Brak umiaru w różnych dziedzinach może bowiem doprowadzić do dużego rozczarowania.

1373

PRZYSŁOWIA 22,18 — 23,5

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) na pole sierot – w prawie Izraelitów funkcjonowała zasada zakazująca surowe egzekwowanie dóbr wobec ubogich, wdów i sierot (Wj 22,22; Pwt 27,19).

Page 1374

6

Nie jedz chleba z człowiekiem nieżyczliwym i nie garnij się do jego przysmaków, 7 bo należy do tych, co sobie wszystko obliczają. Mówi do ciebie: „Jedz i pij!”, ale jego serces nie jest ci życzliwe. 8 Oddasz zjedzoną porcję i na nic się nie przydadzą twe uprzejme słowa. 9 Nie mów do uszu głupca, bo wzgardzi roztropnością twoich słów. 10 Nie przesuwaj starej granicy i nie wchodź na pole sierota, 11 bo potężny jest ich Obrońca, sam rozsądzi ich sprawę, stając przeciwko tobie.

Prz 23,3

Mt 7,6

Hi 24,9; Prz 15,23; 22,28 Wj 22,21-23; Prz 22,23

Wielka wartość karności 12 Skłoń swe serces do karności, a uszy nadstaw na słowa pouczenia. 13 Nie skąp chłopcu kary, bo kiedy uderzysz go rózgą, nie umrze. 14 Zadasz mu ból, ale jego życie uchronisz od krainy umarłychs. 15 Synu mój, jeżeli twoje serce jest mądre, także moje serce się cieszy. 16 Radość mnie przenika, gdy twoje usta mówią o tym, co prawe. 17 Niech twoje serce nie zazdrości grzesznikom, ale każdego dnia pielęgnuj bojaźńs przed PANEMs. 18 Przyszłość bowiem istnieje naprawdę i twoja nadzieja nie będzie zawiedziona. 19 Słuchaj, mój synu, bądź mądry, kieruj swoje serce na prostą drogęs. 20 Nie przebywaj z tymi, którzy piją wino i obżerają się mięsem, 21 bo pijak i żarłok zubożeją, a próżniactwo nałoży łachmany. 22 Słuchaj ojca, który dał ci życie, i nie gardź matką nawet w jej starości. 23 Nabywaj prawdę i jej nie sprzedawaj, kupuj mądrość, karność i umiejętność! 24 Ojciec prawego jest bardzo zadowolony: dał życie mądremu, więc się nim cieszy. 25 Niech się raduje twój ojciec i matka, niech się cieszy ta, która cię urodziła.

Prz 13,24; 19,18; Syr 30,1-13

Ps 37,1-4; 73,3; Prz 3,31; 24,14

Prz 28,7

Syr 18,33; 31,25-31

Prz 21,17

Pwt 21,18-21; Tb 4,1; Prz 15,20; 19,16

Prz 10,1

Prz 17,25

Wielka wartość karności. Aby osiągnąć mądrość, trzeba zacząć od zdobywania karności, czyli opanowania złych skłonności i namiętności prowadzących do grzechu. Wychowanie człowieka w tym kierunku rozpoczyna ojciec poprzez karcenie syna, a kontynuuje mędrzec poprzez odpowiednie kształtowanie serca (ww. 12-18). Praca nad karnością polega na unikaniu obżarstwa i pijaństwa (ww. 20n.29-35), poprawnym odnoszeniu się do ojca i matki (ww. 22-25) oraz trzymaniu się z dala od złych kobiet (ww. 23-28). Choć grzeszne postawy kuszą młodzieńca swą atrakcyjnością, mę-

PRZYSŁOWIA 23,6-25

1374

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1375

26

Prz 22,14; Syr 9,3

Prz 7,12

Daj mi, synu, swe serce, niech twoje oczy chętnie patrzą na moją drogę, 27 bo nierządnica jest głębokim dołem, a cudza żona jest wąską studnią. 28 Czai się ona jak zabójca i zwiększa liczbę wiarołomnych wśród ludzi. Portret pijaka U kogo słychać: „Biada!”, u kogo: „Ach!”? Kto kłóci się i krzyczy? U kogo rany bez powodu i posępne oczy? 30 U tych, którzy siedzą przy winie, którzy przychodzą próbować przyprawiony napój. 31 Nie wpatruj się w wino, jak się czerwieni i jak mieni się w kielichu! Gładko się przelewa, 32 ale potem kąsa jak wąż, zatruwa jadem jak żmija. 33 Twoje oczy oglądają dziwne rzeczy, a twoje serces wypowiada brednie. 34 Zdaje ci się, że śpisz na pełnym morzu, zasnąłeś na samym szczycie masztu. 35 „Bili mnie, a nie czułem bólu, zadawali ciosy – a ja nie wiedziałem! Kiedy się wreszcie zbudzę? Znowu chciałbym się napić!”. 29

Ef 5,18n

Prz 23,17

Prz 14,1

1Sm 16,7; Koh 9,16

Prz 11,14; Łk 14,31

Zdobywanie mądrości 1 Nie zazdrość złym ludziom i nie szukaj ich towarzystwa. 2 Ich serces obmyśla gwałt, a usta mówią o przemocy. 3 Dom buduje się dzięki mądrości, a umacnia roztropnością, 4 rozsądek napełnia jego spiżarnie wszystkim, co cenne i piękne. 5 Mądry człowiek cieszy się mocą, a posiadający wiedzę przewyższa siłacza. 6 Bo wojnę możesz prowadzić tylko mądrymi zarządzeniami, a zwycięstwo zależy od licznych doradców.

24

drzec zaleca mu pielęgnowanie bojaźni Bożej (w. 17), która jest początkiem mądrości i podstawą właściwej relacji do Boga, ludzi i dóbr ziemskich. Osiągnięcie karności zapewni młodzieńcowi właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie i będzie radością dla jego rodziców. Zdobywanie mądrości. Dzięki wyuczonej karności człowiek może nabyć mądrość, bez której nie da się roztropnie korzystać z dostatku życiowego, cieszyć się wysoką pozycją społeczną ani prowadzić zwycięskich wojen (ww. 1-6). Mądrości musi towarzyszyć także odwaga, która przejawia się między innymi wystąpieniem w obronie niewinnie skaza-

1375

PRZYSŁOWIA 23,26 — 24,6

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) Chodzi o obowiązek wystąpienia w obronie skazanych niewinnie na podstawie fałszywych świadectw (por. Dn 13). Bóg sam osądzi tego, kto uchyliłby się od tej powinności. b) miód z plastra – ten symboliczny obraz „słodkości miodu” jest szczególny, gdyż zazwyczaj w ST miód oznaczał bogactwo naturalne. Starożytni nie znali cukru, więc słodzili potrawy miodem, który częściej był syropem z daktyli niż miodem pszczelim. Nie ma ostatecznych dowodów na to, że Izraelici hodowali pszczoły, chociaż pszczelarstwo było znane Chetytom. Zob. też 2Krn 31,5. c) taka jest mądrość – autor przysłów podąża za tradycją z Ps 19,11 oraz Ez 3,3, gdzie Prawo Boże utożsamiane jest z mądrością.

Page 1376

7

Dla głupca mądrość jest zbyt wzniosła, nie otworzy on swoich ust w miejskiej bramie. 8 Tego, który myśli tylko o czynieniu zła, nazywają wichrzycielem. 9 Głupota wiedzie do grzechus, szyderca budzi odrazę w ludziach. 10 Jeżeli w dniu nieszczęścia słabniesz, to marna jest twoja siła. 11 Weź w obronę tych, którzy są skazani na śmierć, ratuj wiedzionych na zagładęa. 12 Mówisz: „Ależ, nie wiedzieliśmy o tym!”. Czy Ten, który bada serca, nie wie wszystkiego? On, który czuwa nad twoją dusząs, zna ją i odpłaci człowiekowi za jego czyny.

Jk 4,5

Prz 16,2

Działać roztropnie Jedz miód, mój synu, bo jest dobry, słodki jest dla twego podniebienia miód z plastrab. 14 Wiedz też, że taka jest mądrośćc dla twojej duszys, jeśli ją znalazłeś, masz przed sobą przyszłość, a twoja nadzieja nie będzie zawiedziona. 15 Nie czyhaj, jak bezbożnys, na dom człowieka prawego i nie niszcz jego mieszkania. 16 Prawy bowiem, choć upadnie siedem razy, to wstanie, bezbożni zaś pogrążą się w nieszczęściu. 17 Nie bądź zadowolony z upadku swego wroga, niech twoje serces nie cieszy się z jego klęski, 18 aby PANs tego nie dostrzegł, nie uznał za zło według swego osądu i nie przestał się na niego gniewaćs. 19 Nie oburzaj się z powodu złoczyńców i nie unoś się wobec bezbożnych, 20 bo zły człowiek nie ma przed sobą przyszłości i zgaśnie lampa bezbożnych. 21 Lękaj się, mój synu, PANA i króla, nie łącz się z odstępcami, 22 bo zagłada spadnie na nich niespodziewanie i któż może poznać rozmiary klęski, która nastąpi? 13

nych na śmierć (ww. 10-12). Zasłanianie się nieznajomością sprawy byłoby w takim wypadku przejawem tchórzostwa i nieliczenia się z Bogiem, który jest gwarantem sprawiedliwości. Działać roztropnie. Słodycz miodu, będąca zwykle obrazem Bożego słowa (np. Ps 19,11; 119,103), tutaj staje się wyobrażeniem mądrości. Autor zachęca do jej kosztowania, podkreślając zarazem, że w przeciwieństwie do przyjemności płynącej ze spożywania miodu, rozkosz, jaką daje mądrość, trwać będzie długo (w. 14). Wzywa też do roztropności, której przejawem jest umiejętność zachowania dystansu wobec nieszczęścia nieprzyjaciela (w. 17; por. Wj 23,4; Ab 1,12; Mt 5,44; Łk 6,27n; Rz 12,17-21; 1Tes 5,15). Powodzenie i nagroda, jak również kara za grzechy zależą wyłącznie od Boga. Autor wyraża przekonanie, że ludzie prawi, mimo upadków, zawsze powstaną, natomiast grzesznicy zginą wskutek własnych win (ww. 16.19-22). Autor przypomina, że centrum życia narodu stanowią Bóg i król (w. 24), i zachęca do uszanowania ich władzy i pielęgnowania porządku społecznego, którego są gwarantem.

PRZYSŁOWIA 24,7-22

1376

Prz 23,18

Hi 5,19

Hi 31,29

Ps 37,1

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1377

Mały zbiór nauk mędrców

Prz 18,5; 28,21; 31,5: Jk 2,9

Syr 7,15

Mt 6,12.14n

Prz 26,13-16

Prz 6,10n

Przysłowia mędrców 23 Te nauki także pochodzą od mędrców: Niedobrze jest kierować się w sądzie ludzkimi względami. 24 Tego, kto mówi przewrotnemu: „Jesteś sprawiedliwy!”, przeklinają ludy, złorzeczą mu narody. 25 Tym, którzy wydają sprawiedliwy wyrok, dobrze się powodzi i towarzyszy im obfite błogosławieństwos. 26 W usta całuje, kto daje jasną odpowiedź. 27 Wykonaj swą pracę na zewnątrz, zajmij się uprawą roli, potem buduj sobie dom. 28 Gdy nie znasz sprawy, nie występuj przeciw bliźniemus jako świadek. Po co masz zwodzić swoimi wargami? 29 Nie mów: „Co on mi zrobił, to i ja mu uczynię, każdemu odpłacę za jego czyny!”. 30 Przechodziłem obok pola leniwego człowieka, koło winnicy nierozumnego. 31 Wszystko zarosło chwastami, pole pokryły osty, rozpadł się mur kamienny. 32 Patrzyłem i rozważałem w sercus, oglądałem i wysnułem przestrogę: 33 Jeszcze chwilę pośpisz, jeszcze chwilę się zdrzemniesz, jeszcze chwilę rozluźnisz ręce, aby wypoczęły, 34 i oto zjawia się u ciebie ubóstwo jak włóczęga i nędza groźna jak uzbrojony mężczyzna.

a) Król Ezechiasz panował pod koniec VIII w. przed Chr. i z tej właśnie epoki pochodzą najstarsze przysłowia, zebrane w rozdziałach 10 – 22 i 25 – 29.

Drugi zbiór przysłów Salomona Różne przysłowia i wskazówki 1 To także są przysłowia Salomona, które zebrali ludzie Ezechiasza, króla Judya. 2 Chwałąs Boga jest rzecz ukrywać, a chwałą królów – badać ją. 3 Wysokość nieba, głębokość ziemi i sercas królów są niezgłębione.

25

Pwt 29,28; Rz 11,33

Przysłowia mędrców. Ten krótki zbiór różnych przysłów anonimowych mędrców zaczyna się od wezwania do bezstronności w wydawaniu wyroków sądowych. Kwestię tę regulowały już teksty prawodawcze, ale przede wszystkim podejmowali ją w swoim nauczaniu prorocy. Szczególne miejsce w tym zbiorku przysłów zajmuje napiętnowanie nieróbstwa. Autor posługuje się w tym celu sugestywnym opisem zaniedbanej winnicy próżniaka, będącej obrazem popadnięcia w nędzę tego, kto nie słucha i nie realizuje wezwań mądrości do sumiennego wykonywania pracy. Różne przysłowia i wskazówki. Drugi zbiór przysłów odwołujących się do autorstwa Salomona jest, podobnie jak pierwszy (Prz 10,1 – 22,16), zestawieniem rozmaitych powiedzeń, najczęściej niepowiązanych ze sobą, tak że trudno wyróżnić w nim odrębne całości. Niektóre przysłowia mają jednak bardziej rozbudowaną formę i składają się z czterech lub więcej wersetów.

1377

PRZYSŁOWIA 24,23 — 25,3

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) dolewać octu do sody – połączenie obydwu składników wywołuje gwałtowną reakcję chemiczną.

Page 1378

4

Usuń zanieczyszczenia ze srebra, a złotnik sporządzi udane naczynie. 5 Odsuń bezbożnegos od króla, a jego tron umocni się w sprawiedliwości. 6 Nie wywyższaj się przed królem i nie zajmuj miejsca dostojników. 7 Lepiej, żeby ci powiedziano: „Przesuń się na lepsze miejsce”, niż żeby cię poniżono wobec dygnitarzy. Z tym, co zobaczyłeś, 8 nie idź pochopnie do sądu, bo cóż uczynisz na końcu, kiedy twój bliźnis cię zawstydzi? 9 Prowadź swoją sporną sprawę z bliźnim, ale cudzej tajemnicy nie ujawniaj, 10 aby nie zganił cię ten, kto słucha, i nie wróciła do ciebie niesława. 11 Złote jabłka zdobiące srebrne naczynia – to słowa wypowiedziane w stosownym czasie. 12 Złoty pierścień i naszyjnik ze szczerego złota – to upomnienie mędrca skierowane do uszu słuchającego. 13 Czym śnieżny chłód w czasie żniwa, tym wierny posłaniec dla tego, kto go posłał: dodaje życia swemu panu. 14 Są chmury, jest wiatr, a nie ma deszczu – tak jest z człowiekiem, który się chwali zmyślonym darem. 15 Cierpliwością można przekonać nawet zwierzchnika, a łagodny język miażdży kości. 16 Znalazłeś miód? Jedz z umiarem, abyś się nie przejadł i nie musiał go zwrócić. 17 Nie chodź zbyt często do swego sąsiada, bo się mu sprzykrzysz i cię znienawidzi. 18 Maczuga, miecz i ostra strzała – to człowiek, który świadczy fałszywie o bliźnim. 19 Zepsuty ząb i chwiejna noga – to nadzieja pokładana w dniu nieszczęścia w zdradliwym człowieku. 20 Zdejmować okrycie w mroźny dzień, dolewać octu do sodya – to śpiewać pieśni przy człowieku o zbolałym sercu. 21 Kiedy twój wróg jest głodny, nakarm go, a gdy jest spragniony – daj mu pić.

Zarówno dość wiarygodna informacja w tytule (Prz 25,1), jak i sama treść wskazują, że miejscem ich powstania był dwór królewski, gdzie pielęgnowano nauczanie w duchu mądrości. Tam też kształcono przyszłe kadry administracji państwowej Izraela i dlatego znaczna część przysłów w tej części odnosi się do zasad postępowania wobec króla, w sądzie i w ogóle w życiu społecznym. Kładzie się nacisk na rozwój osobowości ku pełni człowieczeństwa, uwzględniając rozmaite aspekty współżycia między ludźmi. Uwidacznia się też pewien podziw dla życia pasterskiego (np. Prz 27,23-27), niemal tęsknota za koczowniczą przeszłością Izraela, którą cechowała prostota i życie w zgodzie z naturą. Chrześcijański czytelnik z pewnością zauważy liczne związki niektórych przysłów z tekstami NT, np. wezwanie do polubownego rozstrzygania spornych kwestii (Prz 25,7-10 i Łk 5,25; 18,15) albo do pokornego zajmowania ostatnich miejsc (Prz 25,6n i Łk 14,7-10).

PRZYSŁOWIA 25,4-21

1378

Ps 101,7; Prz 16,12; 29,14 Syr 7,4; 13,9n

Ps 141,5; Prz 15,31

Łk 18,1-8

Prz 25,27; 27,7

Wj 23,4-5; Prz 24,17; Mt 5,44n; Rz 12,20n

24_Prz:24_Prz

Rz 12,20

Prz 21,9; Syr 25,16

Prz 25,13

Prz 25,16

Prz 16,32

9/3/08

Prz 10,13; 19,29

Prz 26,9

Prz 26,7

2P 2,22

Prz 29,20

Prz 22,13; 24,30

Prz 19,24

Page 1379

22

Czyniąc tak, zgromadzisz nad jego głową rozżarzone węglea i PANs ci za to zapłaci. 23 Północny wiatr sprowadza ulewęb, a plotkarski język – zaciętość na twarzy. 24 Lepiej mieszkać w kącie na poddaszu, niż mieć kłótliwą żonę i dzielić z nią pokoje. 25 Jak chłodna woda dla spragnionego gardła, tak dobra wiadomość z dalekiej krainy. 26 Jak zanieczyszczone źródło i zmącony strumień, tak sprawiedliwy, nad którym triumfuje przewrotny. 27 Niedobrze jest zjadać za dużo miodu ani zdobywać sławę przez chwalenie innych. 28 Jak zburzone miasto bez murów, tak człowiek, który nie panuje nad swoim duchem.

26

Lb 23,8; Pwt 23,5n

3:06 PM

1

Jak śnieg w lecie, a deszcz we żniwa, tak nie pasuje sława do głupca. 2 Jak lecący wróbel i szybująca jaskółka, tak niesłuszne przekleństwo odleci bez celu. 3 Na konia bicz, na osła powróz, a na grzbiet głupców – rózga. 4 Nie odpowiadaj głupcowi według jego głupoty, abyś się nie upodobnił do niego. 5 Odpowiedz głupcowi według jego głupoty, aby nie wydawało mu się, że jest mądryc. 6 Nogi sobie ucina i dodaje zmartwień, kto przesyła wiadomość przez głupca. 7 Jak bezwładne są nogi kaleki, tak przysłowie na ustach głupców. 8 Oddawać cześć głupcowi to przywiązywać kamień do procyd. 9 Jak cierń wbija się w rękę pijaka, tak przysłowie na ustach głupcówe. 10 Kto prowadzi spór, porusza wszystko, najmuje głupca, angażuje każdego przechodnia. 11 Jak pies powraca do swoich wymiocin, tak głupiec wciąż powtarza swe głupstwa. 12 Widzisz człowieka, który uważa się za mądrego? Więcej nadziei może mieć głupiec niż on. 13 Leń mówi: „Lew jest na drodze, po ulicach krąży drapieżnik!”. 14 Drzwi się obracają na zawiasach, a leniuch w swoim łóżku. 15 Leniwy wkłada rękę do misy, ale do ust już jej nie podnosi. 16 Leniowi wydaje się, że jest mądrzejszy niż siedmiu takich, którzy dają rozsądne odpowiedzi. 1379

a) rozżarzone węgle – symbol oczyszczenia i przemiany (Prz 17,3; 25,4; Kpł 16,12; Iz 1,25; 6,6; Mt 3,12; 1P 1,7). Celem postaw przyjmowanych wobec wroga powinno być pojednanie i nawrócenie (Prz 18,19; 20,22; 24,14; Rdz 42 – 45; 1Sm 24,18-20; Rz 12,20), a dobroć okazana wrogowi może bardziej niż cokolwiek innego stać się żarem oczyszczającym. Warto zauważyć, że zazwyczaj przysłowia starają się ukazać drogę postępowania człowieka, odwołując się do naturalnego porządku świata, którego ład wyraża wolę Stwórcy (Prz 8,22-36). Tymczasem wezwanie do dobroci względem wroga odwołuje się bezpośrednio do woli Boga, obiecując Jego nagrodę. b) W Izraelu północny wiatr nie przynosi deszczu, lecz piękną pogodę. Stąd niektórzy bibliści wskazują na egipskie pochodzenie przysłowia. c) Wyraźna sprzeczność między ww. 4 i 5 pokazuje, że przysłowia nie tyle podają uniwersalne zasady, co raczej podpowiadają określone postawy w konkretnych okolicznościach, odwołując się do właściwego rozeznania człowieka ukształtowanego w duchu mądrości. d) procy – stanowiła ona broń pasterzy (1Sm 17,40), ale czasami posługiwali się nią także żołnierze (Sdz 20,16). e) Mądrość nie polega na powtarzaniu mądrych wypowiedzi, ale na umiejętności zastosowania ich w odpowiedniej sytuacji. Przysłowia na ustach głupców mogą być niebezpieczne dla nich i dla innych.

PRZYSŁOWIA 25,22 — 26,16

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) Upomnienie bliźniego, który błądzi, jest wyrazem prawdziwej miłości, gdyż pozwala mu wzbogacić własne życie duchowe, zapobiec grożącemu mu złu i uwolnić się od wielu nieszczęść. Odnosi się to zwłaszcza do ludzi młodych, którzy pod kierunkiem ojca lub nauczyciela nabywają koniecznej w życiu karności i mądrości (Prz 10,17; 13,1; 15.5.10.31n; 29,15).

Page 1380

17

Przechodzień, który wtrąca się do cudzego sporu, jest jak człowiek, który łapie za uszy biegnącego psa. 18 Jak człowiek szalony, który rozrzuca wkoło płonące drwa i strzałami zadaje śmierć, 19 tak ten, kto zdradza bliźniegos, a potem mówi: „Ja tylko żartowałem!”. 20 Gdy brakuje drewna, gaśnie ogień, gdy nie ma plotkarza, kończy się kłótnia. 21 Czym węgiel dla żaru, a drwa dla ognia, tym człowiek kłótliwy dla wzniecania sporu. 22 Słowa plotkarza są jak przysmaki i docierają aż do głębi wnętrzności. 23 Jak srebrna powłoka na glinianym naczyniu, tak płomienna mowa, gdy złe jest serces. 24 Ten, kto nienawidzi, nie mówi o tym głośno, ale w swoim wnętrzu knuje zdradę. 25 Mówi głosem przyjaznym, lecz ty mu nie wierz, bo ma w swym sercu siedem obrzydliwości. 26 Nienawiść można skryć przez udawanie, ale zło człowieka ujawni zgromadzenies. 27 Kto kopie dół, sam wpadnie do niego, kto toczy kamień, tego on przygniecie. 28 Kłamliwy język nienawidzi tych, których niszczy, a gładkie słowa przygotowują zgubę.

27

Prz 18,8

Syr 12,10n

Ps 28,3

Ps 7,16: Prz 28,10; Syr 27,25-27

1

Nie przechwalaj się tym, co będzie jutro, bo nie wiesz, co się zdarzy dzisiaj. 2 Niech cię inni chwalą, a nie twoje usta, ktoś obcy, a nie własne wargi. 3 Ciężki jest kamień i nie mniej waży piasek, ale cięższy jest od nich gniew głupca. 4 Okrutna jest zapalczywość, straszliwy jest gniew, a kto może ocaleć wobec zazdrości? 5 Lepsze jest jawne upomnienie niż ukrywana miłośća. 6 Rany zadane przez kochającego wynikają z wierności, ale pocałunki nienawidzącego oznaczają zdradę. 7 Syty depcze plaster miodu, ale dla głodnego i gorzki pokarm jest słodyczą. 8 Jak ptak opuszczający swe gniazdo, tak człowiek porzucający swój kraj. 9 Olejek i kadzidło rozweselają serces, a przyjaźń cieszy bardziej niż własne pomysły. 10 Nie porzucaj twojego przyjaciela ani przyjaciela twego ojca, a w dniu nieszczęścia nie będziesz musiał iść do swego bratas. Lepszy jest bliski sąsiad niż daleki brat. 11 Bądź mądry, mój synu, rozwesel moje serce, abym dał odpowiedź temu, kto mi urąga. PRZYSŁOWIA 26,17 — 27,11

1380

Łk 12,19n; Jk 4,13n

2Kor 10,12n

Prz 6,34n

Prz 26,24-26; Mt 26,49 Prz 25,16

Syr 29,21-28

Prz 18,24

24_Prz:24_Prz

Prz 22,3

Prz 6,1; 20,16

Prz 19,13

Prz 30,15n; Koh 1,8; 6,7 Prz 17,3

Prz 12,10; Syr 7,22

Kpł 26,17.36; Ps 118,6 Prz 15,8

J 10,26; 1Kor 2,14

Prz 19,1

Prz 23,19-22

9/3/08

3:06 PM

Page 1381

12

Rozważny dostrzega zło i chowa się przed nim, niedoświadczeni zaś idą przed siebie i ponoszą szkodę. 13 Od tego, kto poręczył za obcego, żądaj płaszcza, weź od niego zastaw za nieznajomego. 14 Kto rano głośno błogosławis bliźniegos, tego słowa zmienią się w złorzeczenie. 15 Dach przeciekający w dzień deszczowy podobny jest do kłótliwej żony: 16 kto chce ją uspokoić, ucisza wiatr, a oliwę zbiera w rękę. 17 Żelazo ostrzy się żelazem, a człowiek doskonali siebie przez kontakt ze swym bliźnim. 18 Kto dogląda drzewa figowego, spożywa jego owoce, kto czuwa przy swoim panu, doznaje szacunku. 19 Jak w lustrze wody twarz jest blisko twarzy, tak serce przybliża osobę do osoby. 20 Jak nienasycone są kraina umarłychs i otchłań, tak niezaspokojone są oczy człowieka. 21 Srebro próbuje się w tyglu, złoto w piecu, a człowieka przez słowa uznania ze strony innych. 22 Choćbyś głupca zmiażdżył w moździerzu jak ziarno, nie przestanie być głupcem. 23 Doglądaj pilnie swych owiec i z sercem podchodź do swojego stada, 24 bo majętność nie trwa wiecznie ani diadem nie przechodzi z pokolenia na pokolenie. 25 Wyrasta trawa, pojawia się zieleń, ściele się gęsto górska roślinność. 26 Owce więc dostarczą ci odzienia, kozłami zapłacisz za pole. 27 Masz pod dostatkiem koziego mleka, aby wyżywić siebie, swój dom i by mogły się nasycić twoje służące.

28

1

Przewrotny ucieka, choć go nikt nie goni, sprawiedliwy zaś czuje się pewnie jak lew. 2 Bunt w kraju sprawia, że jest w nim wielu władców, ale człowiek pojętny potrafi zaprowadzić porządek. 3 Ubogi człowiek, który wyzyskuje biednych, jest jak niszcząca ulewa, po której nie ma chleba. 4 Odstępcy od prawas chwalą bezbożnegos, a potępiają go ci, którzy zachowują prawo. 5 Źli ludzie nie znają praworządności, ale ci, którzy szukają PANAs, pojmują wszystko. 6 Więcej wart ubogi postępujący uczciwie niż bogaty, który chodzi po krętych drogachs. 7 Kto zachowuje prawo, jest pojętnym synem, a kto przebywa z rozpustnikami, przynosi wstyd ojcu. 1381

PRZYSŁOWIA 27,12 — 28,7

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) Zdobywanie bogactwa lichwą i odsetkami jest potępiane przez Prawo (Wj 22,24; Kpł 25,36; Pwt 23,20). b) Wyznawanie grzechów było ważnym elementem modlitw błagalnych (Kpł 5,5; Lb 5,7; Ps 32,5; Oz 14,2-4).

Page 1382

8

Kto powiększa bogactwo lichwą i odsetkamia, gromadzi je dla tego, który lituje się nad biednym. 9 Kto odwraca swe ucho, by nie słuchać prawa, nawet gdy się modli, budzi odrazę. 10 Kto ludzi prawych sprowadza na złą drogę, ten wpadnie we własny dół; uczciwi zaś osiągną dobro. 11 Bogacz sam siebie uważa za mądrego, ale pojętny biedak pozna się na nim. 12 Gdy zwyciężają sprawiedliwi, panuje wielka radość, ale gdy przeważają bezbożni, każdy się chowa. 13 Nie powodzi się temu, kto swe grzechys ukrywa; ten, kto je wyznaje i porzuca, korzysta z miłosierdziab. 14 Błogosławionys człowiek, który zawsze trwa w bojaźnis, ten zaś, który trwa w uporze, popadnie w nieszczęście. 15 Jak ryczący lew i zgłodniały niedźwiedź, tak bezbożny władca ubogiego ludu. 16 Rządca o nikłym rozsądku jest wielkim ciemięzcą. Kto nienawidzi wyzysku, będzie żył długo. 17 Człowiek splamiony ludzką krwiąs będzie uciekał aż do grobu. Nie trzeba go wstrzymywać! 18 Kto postępuje uczciwie, znajdzie ratunek, ale kto chodzi dwoma drogami, na jednej z nich upadnie. 19 Kto uprawia rolę, ma pod dostatkiem chleba, lecz kto żyje złudzeniami, syci się nędzą. 20 Wierny człowiek obfituje w błogosławieństwa, a kto chce się szybko wzbogacić, nie ujdzie kary. 21 Bycie stronniczym jest czymś obrzydliwym, lecz dla zarobku człowiek potrafi zostać przestępcą. 22 Człowiek zachłanny goni za bogactwem i nie zdaje sobie sprawy, że zyska tylko stratę. 23 Kto upomina innych, w końcu dozna więcej wdzięczności niż ten, kto schlebia im swoim językiem. 24 Kto ograbia ojca i matkę, mówiąc: „To nic złego”, jest taki sam jak morderca. 25 Zachłanny człowiek wznieca spory, a kto ufa PANU, będzie nasycony. 26 Kto polega na własnym rozumie, jest głupcem, a kto się kieruje mądrością, znajdzie ocalenie. 27 Kto daje biednemu, nie ubożeje, a kto odwraca od niego swe oczy, słyszy wiele złorzeczeń. 28 Kiedy bezbożni mają przewagę, każdy się ukrywa, ale gdy upadają, przybywa prawych.

29 PRZYSŁOWIA 28,12 — 29,1

1

Człowiek upominany, który trwa w uporze, zostanie zdruzgotany nagle i nieodwołalnie. 1382

Wj 22,24; Prz 13,22

Prz 15,8

Prz 26,27

Prz 11,10; 28,28; 29,2 Ps 32,5; Syr 4,26; Łk 18,9-14; 1J 1,9 Syr 3,26

Prz 10.9

Prz 12,11

Pwt 16,19; Prz 24,23

Prz 27,5n

Prz 15,18

Prz 3,5n; 1Kor 3,18

Prz 11,25; 19,17; 22,9 Prz 28,12; 29,2

24_Prz:24_Prz

Prz 11,10; 28,12.28

Prz 10,1; 5,10; 6,26; Syr 9,6 Prz 14,34; Iz 11,4n

Prz 11,9

Hi 29,16

Prz 12,16

Prz 22,2

Prz 16,12; 20,28; 25,5 Prz 10,1; 22,15; Syr 30,1-13

Prz 13,24; 19,18

Syr 33,25-30

Prz 26,12

Prz 14,17; Syr 1,19

Prz 16,20

9/3/08

2

3:06 PM

Page 1383

Gdy przybywa prawych, ludzie się cieszą, gdy rządzi bezbożnys, lud jęczy. 3 Człowiek, który kocha mądrość, jest radością swego ojca, a ten, który przebywa z nierządnicami, trwoni majątek. 4 Król umacnia państwo praworządnością, a niszczy je ten, kto podwyższa podatkia. 5 Człowiek, który schlebia bliźniemus, zakłada sidła na jego nogi. 6 Przestępstwo jest pułapką dla złego człowieka, a prawy jest pogodny i radosny. 7 Sprawiedliwy zna potrzeby ubogich, natomiast bezbożny nie wie o niczym. 8 Szydercy podburzają miasto, a mądrzy łagodzą gniew. 9 Kiedy człowiek mądry ma do czynienia z głupcem, ten raz się unosi, raz się śmieje – i nie ma zgody. 10 Zabójcy nienawidzą uczciwego, ale prawi troszczą się o jego życie. 11 Głupiec wybucha wielkim gniewem, ale mądry w końcu go uspokaja. 12 Kiedy władca daje posłuch kłamstwu, wszyscy jego słudzy stają się nieprawi. 13 Gdy spotyka się ubogi i jego ciemięzca, PANs oświeca oczy obydwu. 14 Kiedy król bezstronnie sądzi ubogich, jego tron jest umocniony na zawsze. 15 Rózga i upomnienie udzielają mądrości, a zuchwały młodzieniec przynosi wstyd matce. 16 Kiedy przybywa bezbożnych, wzmaga się zło, ale sprawiedliwi ujrzą ich upadek. 17 Karć swego syna, a będziesz się cieszył i twoja duszas odczuje zadowolenie. 18 Bez prorockich wizji ludzie się zaniedbują, ale szczęśliwy ten, kto zachowuje prawob. 19 Słowami nie zmieni się sługi, bo nawet jeśli je zrozumie, nie będzie się nimi przejmował. 20 Widzisz człowieka, który miota słowa? Głupiec może mieć więcej nadziei niż on. 21 Kto pobłaża młodemu słudzec, ten później spotka się z jego sprzeciwem. 22 Człowiek gwałtowny wznieca spory, a gniewny pomnaża przestępstwa. 23 Pycha człowieka upokarza go, ale pokorny cieszy się szacunkiem. 24 Kto pomaga złodziejowi, nienawidzi swego życia, jest wezwany, by świadczyćd, lecz się nie przyznaje. 25 Lęk przed ludźmi jest jak zastawione sidło, ale kto ufa PANU, jest bezpieczny. 1383

a) podwyższa podatki – wzmianka o zwiększeniu obciążeń fiskalnych potwierdza tezę, że przysłowia te pochodzą z okresu panowania Salomona i jego syna Roboama, znanych właśnie z polityki podwyższania podatków (1Krl 12,4nn). b) Zachowywanie prawa (zob. Słownik) jest jedynym sposobem właściwego postępowania, skoro w narodzie zabrakło proroków objawiających Bożą wolę. c) młodemu słudze – w ówczesnym społeczeństwie sługa był traktowany jak syn, to znaczy podlegał wychowaniu jak on. Stąd zachęta do surowego obchodzenia się z nim, aby odpowiednio go ukształtować. d) jest wezwany, by świadczyć – chodzi o niedopełnienie obowiązku zaświadczenia o przestępstwie (Kpł 5,1; Sdz 17,2).

PRZYSŁOWIA 29,2-25

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1384

a) Agur, syn Jake, z Massa – postać, która nie występuje w żadnym innym miejscu w Biblii. Jest on z pewnością cudzoziemcem, gdyż Massa to nazwa szczepu wywodzącego się od Izmaela (Rdz 25,14) i zamieszkującego tereny północnej Arabii. Hebrajski wyraz massa może również oznaczać wypowiedź prorocką (np. Iz 13,1; 15,1; 17,1; Na 1,1).

Wielu szuka względów władcy, ale prawo człowieka pochodzi od PANA. 27 Człowiek nieprawy wzbudza odrazę w sprawiedliwym, a kto postępuje słusznie, budzi wstręt w bezbożnym.

b) Tłumaczenie prawdopodobne, oparte na poprawce niejasnego tekstu hebrajskiego.

Wypowiedzi Agura 1 Słowa Agura, syna Jake, z Massaa. Oto wyrocznias tego człowieka: „Trudziłem się, Boże, trudziłem się, Boże, i zwyciężyłemb. 2 Tak, jestem głupszy od innych ludzi i nie jestem pojętny jak oni. 3 Nie osiągnąłem mądrości, a znam naukę Świętegoc. 4 Któż wstąpił do nieba i stamtąd powrócił? Kto schwytał wiatr w swe dłonie? Kto zgarnął wodę w swój płaszcz? Kto umocnił wszystkie krańce ziemi? Jakie jest jego imięs? I imię jego syna? Czy znasz je? 5 Każde słowo Boga jest pewne. On jest tarczą tych, którzy u Niego szukają opieki. 6 Do Jego słów niczego nie dodawaj, aby cię nie skarcił i nie uznał za kłamcę. 7 O dwie rzeczy Cię proszę, nie odmawiaj mi ich, dopóki nie umrę: 8 Oddal ode mnie fałsz i kłamliwe słowo. Nie dawaj mi ani ubóstwa, ani bogactwa, ale pozwól, abym jadł niezbędny chleb. 9 I spraw, żebym, będąc syty, nie dopuścił się zdrady i nie mówił: «Kim jest PANs?». Abym też nie zaczął kraść, cierpiąc nędzę, i nie znieważał imienia mojego Boga. 10 Nie oczerniaj służącego przed panem, by cię nie przeklął i żebyś nie żałował swego czynu. 11 Istnieją ludzie, którzy złorzeczą ojcu i nie błogosławiąs swej matce. 12 Są tacy, którzy we własnym mniemaniu są czyścis, choć nie zostali obmycis z brudu.

c) Świętego – zob. Prz 9,10+.

26

Cztery dodatki

30

Hi 38–39; Syr 1,2n

2Sm 22,31; Ps 12,6; 18,31

Ps 119,29

Mt 6,11

Kpł 5,21

Flm 8-20

Wj 21,17

Wypowiedzi Agura. Nauka tego mędrca pochodzącego spoza Izraela jest ciekawym przykładem otwartości Biblii również na obce kultury. Zaskakujące wyznanie własnej głupoty (w. 2) jest raczej przejawem pokory w związku z odkryciem niewystarczalności ludzkiego rozumu wobec tajemnic świata i Boga. Mędrzec udziela też wspaniałej lekcji umiaru, sugerując, by nigdy nie prosić Pana o przesadne bogactwo, które łatwo może pobudzić do niewierności Bogu, ani o zbytnią nędzę, która również może odwieść od Niego. Człowiek powinien zadowolić się tym, co konieczne (w. 8). Taki sposób myślenia bardzo przypomina nauczanie Jezusa (Mt 6,11.25-34).

PRZYSŁOWIA 29,26 — 30,12

Prz 13,19

1384

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1385

13

Hi 19,22; Iz 9,11

Bywają również ludzie o butnym spojrzeniu, którzy patrzą wyniośle. 14 I są także tacy, którzy mają zęby jak miecze, a szczęki jak noże, gotowi pożreć ubogich tej ziemi i wygubić nędzarzy spośród żyjących”.

a) góralek – (Hyracoidea), najmniejszy z ssaków kopytnych (wielkości królika). Żyje stadnie pośród skał Afryki i zachodniej Azji.

Przysłowia liczbowe Pijawka ma dwie córki, którym na imię: „Daj! Daj!”. Trzy rzeczy są nienasycone, cztery nigdy nie mówią: „Dosyć!”: 16 kraina umarłychs i niepłodnas kobieta, ziemia niesyta wody i ogień, który nigdy nie powie: „Dosyć!”. 17 Oko, które urąga ojcu i odmawia posłuszeństwa matce, zostanie wydziobane przez nadrzeczne kruki i pożrą je pisklęta orła. 15

Lb 16,33; Prz 27,20

Pwt 21,18-21; Prz 19,26

18

Trzy rzeczy są dla mnie dziwne, a cztery niepojęte: 19 droga orła pod niebem, droga węża na skale, droga statku na pełnym morzu i droga mężczyzny do kobiety. 20 Takie jest postępowanie kobiety cudzołożnej: je, ociera usta i mówi: „Nic złego nie zrobiłam!”. 21

Są trzy osoby, pod którymi drży ziemia, a czterech nie może udźwignąć: 22 służącego, gdy zostanie królem, głupca, gdy ma chleba pod dostatkiem, 23 wzgardzonej kobiety, jeśli zostanie żoną, i służącej, która zajmuje miejsce swej pani. 24

Cztery istoty na ziemi są wprawdzie małe, ale najrozumniejsze z mądrych: 25 mrówki – społeczność słabych istot, lecz w lecie nazbierają żywności dla siebie; 26 góralkia – gromady słabych stworzeń, a zakładają swe legowiska na skale; 27 szarańcza – nie ma króla, a mimo to cała wyrusza w składnym szyku; Przysłowia liczbowe. Zwrot przysłowia liczbowe odnosi się do krótkich utworów, w których zestawia się ze sobą określoną ilość (najczęściej trzy lub cztery) stworzeń lub zjawisk o podobnych właściwościach. Przekazywana w ten sposób wiedza wchodziła w zakres tak zwanej mądrości natury. Również uporządkowana wiedza o zjawiskach zachodzących w przyrodzie i otaczającym świecie jest bowiem potrzebna do prowadzenia prawidłowego życia. Dzięki temu człowiek nie tylko potrafi dostosować się do zewnętrznego świata, ale też czerpie z niego wzorce dla swoich postaw życiowych.

1385

PRZYSŁOWIA 30,13-27

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

a) Lemuel – wódz arabskiego plemienia. Być może jego imię znaczy ‘ku Bogu’. Niektórzy komentatorzy widzą w nim pseudonim króla Salomona.

28

b) Synu moich ślubów – prawdopodobnie kobieta złożyła Bogu jakieś śluby, aby wyprosić syna.

29

c) Alef, Bet, Dalet… – litery alfabetu hebrajskiego, od których w oryginale rozpoczynają się kolejne wersety poematu. Utwory, w których zastosowano taki środek stylistyczny, nazywają się akrostychami, czyli utworami alfabetycznymi (np. Ps 9; 10; Księga Lamentacji). Ten środek stylistyczny jest prawie niemożliwy do odtworzenia w przekładach na inne języki.

Page 1386

jaszczurka – choć możesz ją schwytać rękami, też mieszka w królewskich pałacach.

Trzy stworzenia poruszają się wspaniale i cztery kroczą dostojnie: 30 lew – siłacz wśród zwierząt, przed niczym się nie cofnie; 31 kogut – bo ma mocne mięśnie, podobnie i kozioł; w końcu król – z nim nikt nie może się równać. 32 Jeżeli z głupoty uniosłeś się dumą i jeśli się potem zastanowiłeś – połóż rękę na ustach, 33 bo z ubijania mleka powstaje masło, podrażnienie nosa prowadzi do krwawienia, a podsycanie gniewu wywołuje spór. Nauka dla Lemuela 1 Słowa króla Lemuelaa. Pouczenie, które dała mu jego matka: 2 „Synu mój, który wyszedłeś z mego łona! Synu moich ślubówb! 3 Nie oddawaj swej siły kobietom i nie podążaj drogamis, które gubią królów. 4 Nie przystoi królom, o Lemuelu, nie przystoi królom pić wina ani książętom pragnąć sycery, 5 aby pijąc, nie zapomnieli ustaw i nie zaniedbali prawa żadnego z ubogich. 6 Sycerę podajcie raczej ginącemu, a wino przygnębionym na duchu. 7 Niech piją i zapomną o swej nędzy, niech już nie wspominają swego utrudzenia. 8 Ty otwórz usta w imieniu niemych, w obronie wszystkich ludzi odepchniętych. 9 Otwórz swe usta, rozsądź sprawiedliwie, broń prawa biednych i nieszczęśliwych”.

31

1Krl 11,1-4; Syr 9,2

Mt 27,34

Ps 72,2.4.12-14

Poemat o mądrości c 10 Alef Kto znajdzie dzielną kobietę? Jej wartość przewyższa perły.

Prz 5,15; 11,16; 12,4; 18,22; Syr 26

Nauka dla Lemuela. Do zbioru przysłów został włączony także krótki zestaw pouczeń udzielonych arabskiemu władcy Lemuelowi przez jego matkę. Przestrzega ona młodego króla przed kobietami i winem – dwoma niebezpieczeństwami, które wiecznie zagrażają ludziom zajmującym wysokie stanowiska. Brak umiaru w tych dziedzinach prowadzi do moralnego upadku i w konsekwencji również do rozpadu struktur państwowych, czego negatywnym przykładem był zresztą sam król Salomon pod koniec swego życia (1Krl 11). Choć w Prz 1,8 i 6,20 wspomina się o matczynych radach, to jednak tutaj mamy jedyny w Biblii przykład udzielania nauki synowi właśnie przez matkę, a nie przez ojca, do którego zwykle należało to zadanie. Poemat o mądrości. Księgę Przysłów kończy poemat, który ukazuje mądrość jako doskonałą towarzyszkę życia człowieka. W ten sposób zostaje ukoronowane zawarte w księdze nauczanie o budowaniu życia osobistego, rodzinnego i społecznego w oparciu o mądrość. Autor poematu podkreśla praktyczny charakter prawdziwej mądrości. Jej celem

PRZYSŁOWIA 30,28 — 31,10

1386

24_Prz:24_Prz

9/3/08

Bet Gimel Dalet He Waw

Zajin Chet Tet Jod Kaf Lamed Mem Nun Samech Ajin Pe Cade Qof Resz Szin Taw

11

3:06 PM

Page 1387

Mąż jej ufa i majątku mu nie ubywa. 12 Ona przez wszystkie dni swego życia wyświadcza mu nie zło, lecz dobro. 13 Troszczy się o len i wełnę, chętnie pracuje swoimi rękami. 14 Jest jak statek kupiecki, który z daleka sprowadza żywność. 15 Gdy jeszcze jest noc, ona już wstaje, rozdziela żywność swym domownikom i to, co się należy służącym. 16 Dba o pole i nabywa ziemię, z zarobku własnych rąk zakłada winnicę. 17 Swe biodra opasuje siłą i wzmacnia swoje ramiona. 18 Wie, że jej praca przynosi pożytek, jej lampa nie gaśnie nawet w nocy. 19 Wyciąga ręce po kądziel, dłonią chwyta wrzeciono. 20 Swoją dłoń wyciąga do ubogiego, i biedakowi podaje rękę. 21 Gdy pada śnieg, nie boi się o swych najbliższych, bo wszyscy domownicy mają podwójną odzież. 22 Wyrabia dla siebie dywany, ubiera się w bisiora i purpurę. 23 Jej mąż jest znany w bramach miasta, gdzie zasiada ze starszymi kraju. 24 Ona wytwarza i sprzedaje płótno, dostarcza sprzedawcy pasy. 25 Siła i dostojność są jej okryciem, z uśmiechem spogląda w przyszłość. 26 Otwiera usta, by głosić mądrość, a jej język wypowiada miłe pouczenia. 27 Czuwa nad swym domem, nie jada chleba lenistwa. 28 Chwalą ją jej synowie, i sławi ją również jej mąż: 29 „Wiele jest dzielnych kobiet, ale ty przewyższasz wszystkie!”. 30 Wdzięk jest zawodny, piękność ulotna, chwalić należy kobietę, która boi się PANAs. 31 Wysławiajcie ją za owoce jej rąk, niech jej dzieła sławią ją w miejskiej bramie!

a) bisior – cienka i lśniąca tkanina nazywana także „jedwabiem morskim”. Bisior wytwarzano z jedwabistej nici powstającej z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych morskich małż. Z racji drogiego i skomplikowanego procesu wytwarzania, a także wielkiej delikatności i złocistego połysku w starożytności bisior był najdroższą tkaniną. Używano go m.in. do wystroju zamożnych domów (Est 1,6). Szaty z bisioru były oznaką bogactwa lub sprawowanej funkcji, np. w kulcie (1Krn 15,27).

nie jest gromadzenie teoretycznej wiedzy, ale zapewnienie powodzenia we wszystkich wymiarach życia. Mądrość pozwala korzystać z doświadczenia innych ludzi, nawet będących daleko (w. 14), wyraża się w pracowitości, sprawiedliwości i w trosce o ubogich. Mądrość jest twórcza, potrafi także przetwarzać całą rzeczywistość, a okazuje się cenniejsza od wszystkich innych wartości. Ostatnie słowa poematu (w. 30) powracają do myśli przewodniej księgi o tym, że źródłem i ukoronowaniem mądrości jest bojaźń Pana (Prz 1,7; 2,5; 9,10; 10,27; 14,27; 19,23; 22,4).

1387

PRZYSŁOWIA 31,11-31

24_Prz:24_Prz

9/3/08

3:06 PM

Page 1388

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

Page 1389

KSIĘGA KOHELETA Wprowadzenie Okoliczności powstania W Biblii hebrajskiej księga nosi redakcyjny tytuł: Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jerozolimie (Koh 1,1). Tradycja chrześcijańska natomiast przez całe wieki nazywała ją Księgą Eklezjastesa, odwołując się do greckiego przekładu Septuaginty. Hebrajskie określenie kohelet pochodzi od słowa kahal ‘zebranie ludu’ (zwłaszcza liturgiczne) i oznacza kogoś związanego z tego rodzaju zgromadzeniem: ‘kaznodzieję’, ‘nauczyciela mądrości’ (Koh 12,9). Taki sam sens ma grecki termin Eklezjastes, pochodzący od ekklesia ‘zgromadzenie’. Nie da się jednak rozstrzygnąć, czy omawiany wyraz jest nazwą funkcji, czy imieniem własnym autora. Użyte w tytule określenie syn Dawida, król w Jerozolimie, jak też pewne wzmianki w Koh 1,16 i 2,7-9 mogłyby wskazywać, że autorem księgi jest Salomon. Bez wątpienia jednak mamy tu do czynienia z czysto literackim zabiegiem, którego celem jest zapewnienie dziełu większej popularności porzez odwołanie się do postaci króla cieszącego się wielkim autorytetem. Na podstawie języka i treści dzieła możemy jedynie stwierdzić, że autor żył w Jerozolimie, był człowiekiem zamożnym i wykształconym, a pod względem duchowości przypomina późniejszych saduceuszów. Ostatnie wersety (Koh 12,9-14) są dodatkiem umieszczonym przez starożytnego wydawcę księgi. Dobór środków literackich oraz język Księgi Koheleta, z widocznymi wpływami aramejskimi, perskimi, fenickimi i greckimi, wskazują, że dzieło powstało w okresie późnego judaizmu powygnaniowego, kiedy w Palestynie mówiono już po aramejsku. Za najbardziej prawdopodobną datę napisania księgi uznaje się połowę III w. przed Chr., czyli środkowy okres hellenistyczny. Treść i teologia Również pod względem treści i teologii księga wyraźnie wyróżnia się na tle ST, zwłaszcza pism mądrościowych. Pewne elementy łączą ją z utworami egipskimi i babilońskimi oraz z pracami późnych filozofów greckich, jednak autor księgi nigdy nie cytuje ich wprost ani nie odnosi się bezpośrednio do ich idei. Poruszane przez niego różnorodne problemy życia często pokrywają się z refleksjami tych myślicieli i nauczycieli mądrości. Obecnie raczej nie podważa się jedności kompozycji, choć struktura całości nie jest oczywista. Sposób prowadzenia refleksji jest typowy dla ksiąg mądrościowych, zwłaszcza Księgi Przysłów, Księgi Hioba i Mądrości Syracha, gdzie nie ma ściśle określonego schematu, lecz jedna i ta sama myśl wielokrotnie powraca, poprawiana lub prezentowana z różnych perspektyw. Spotykamy tu konfrontację przeciwieństw, odwoływanie się do przysłów i sentencji, zestawianie tradycyjnych poglądów z surowymi realiami życia. Stąd interpretacja księgi wymagać będzie nie tyle zbadania poszczególnych słów czy zdań, ile raczej ujawnienia ukrytego sensu myśli, co w zamierzeniu autora jest intelektualnym wyzwaniem dla czytelnika. Refleksja autora nad sensem ludzkiego życia dotyka najrozmaitszych sfer nauki i myśli ludzkiej: kosmologii, antropologii, socjologii, religii i etyki. Snując rozważania o ludzkiej mądrości, pracy, władzy czy przyjemności, dochodzi on do przekonania, że człowieczy 1389

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

Page 1390

duch w żadnej z tych dziedzin nie jest w stanie zaspokoić swojego dążenia do wartości ponadczasowych, dlatego wszystko uznaje za hebel ‘marność’. Ponadto nieunikniona śmierć kładzie się cieniem na życiu człowieka. Autor podkreśla jednak, że jej nieuchronność nie zwalnia od obowiązku zabiegania o mądrość i szlachetność. Życie postrzega on jako dar od Boga, dany po to, aby człowiek w trudzie szukał sensu swego istnienia, choć jego znalezienie wydaje się prawie niemożliwe. Autor zauważa więc, że ziemska mądrość, również będąca marnością, musi wznieść się na wyższy, duchowy poziom, i oprzeć na wierze w Stwórcę, który wszystko pięknie uczynił w swoim czasie (Koh 3,10), który ludzi stworzył prawymi i który ostatecznie będzie sądził człowieka za dobro i zło. Stąd najwyższą i prawdziwą mądrością człowieka okazuje się bojaźń Boża i ona też jest kluczem do całego dzieła. W ST człowieka religijnego nie określa się bowiem jako „wierzącego” czy „wyznawcę”, lecz jako „tego, który odczuwa bojaźń wobec Boga”. Bóg Koheleta jest absolutnie suwerennym władcą kosmosu i człowieka, nikt i nic nie może wpłynąć na Jego postanowienia. Dla człowieka pozostaje On tajemniczy i niezgłębiony, ale jednocześnie daleki i niedostępny, tak że osobowy kontakt z Nim schodzi na dalszy plan. Autor stara się raczej sprowokować czytelnika do wytężonej pracy intelektualnej, do zadania sobie zasadniczych pytań o ludzką egzystencję. Nie można zadowolić się utartymi frazesami, trzeba potraktować życie jako dar ofiarowany nam przez Stwórcę. Słowa Koheleta są rzeczywiście jak ościenie (Koh 12,11) – burzą spokój ducha, mącą samozadowolenie nawet mędrca. Księga nie jest łatwa w lekturze, jednak życzliwe i cierpliwe towarzyszenie autorowi w jego refleksjach nad najważniejszymi dla człowieka zagadnieniami z pewnością przyniesie trwałą korzyść każdemu czytelnikowi.

1390

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

Page 1391

KSIĘGA KOHELETA

Koh 1,12; 12,9

Ps 39,6; Ps 144,4; Rz 8,20

Syr 14,18

Koh 8,17

Prz 27,20

Koh 3,15; 6,10

1

1

Słowa Koheletaa, syna Dawida, królab w Jerozolimies.

Wszystko jest marnością, powiewem wiatru 2 Marnośćc nad marnościami, mówi Kohelet, marność nad marnościami! Wszystko marność! 3 Jaki pożytek odniesie człowiek z całego swego trudud, który znosi pod słońceme? 4 Pokolenie odchodzi i pokolenie przychodzi, a ziemia trwa nieporuszenie na wieki. 5 Słońce wschodzi i słońce zachodzi, śpiesząc do miejsca, z którego znów zaświta. 6 Wiatr wieje na południe, to znów zawraca ku północy, powracając zawsze do swego krążenia. 7 Wszystkie rzeki wpływają do morza, ale morze nigdy się nie przepełnia. Bez przerwy rzeki płyną do tego miejsca, gdzie znajdują swoje ujście. 8 Mówienie zawsze jest wysiłkiem i niczego człowiek nie zdoła powiedzieć do końca. Nie nasyci się oko patrzeniem ani ucho nie napełni się słuchaniem. 9 To, co było, będzie znowu, czyn już dokonany znowu trzeba będzie podjąć, nic więc nowego nie ma pod słońcem. 10 Zdarzy się, że ktoś o czymś powie: „Patrz, to jest rzecz nowa!”. Ale i to już się wydarzyło w dawnych czasach, które były przed nami. 11Jak my nie pamiętamy o naszych przodkach, tak i o tych, którzy przyjdą po nas, nie będą pamiętać ci, którzy nastąpią po nich.

a) Kohelet – gr. Eklezjastes, oznacza przewodniczącego zgromadzenia, kaznodzieję, nauczyciela (zob. Wprowadzenie). b) króla – fikcja literacka, która utożsamia autora z Salomonem, największym mędrcem w Izraelu (1Krl 5,9-14). Podobnie w Koh 1,12.16; 2,4-12. c) Marność – hebr. hebel oznacza ‘parę’, ‘dym’, ‘powiew wiatru’, a w sensie przenośnym ‘niestałość’, ‘ulotność’, ‘marność’. Wyrażenie marność nad marnościami odpowiada stopniu najwyższemu, który można oddać również przez ‘zupełna marność’. d) trudu – słowo hebr. oznacza ciężką i wyniszczającą pracę, zwłaszcza niewolniczą (Pwt 26,7). To jeden z kluczowych dla Księgi Koheleta wyrazów (pojawia się w niej 33 razy). e) pod słońcem – czyli na ziemi. Zwrot ten występuje w wielu pozabiblijnych tekstach starożytnego Wschodu, stąd niektórzy widzieli w nim świadectwo wpływu obcych kultur (egipskiej, greckiej lub fenickiej) na myśl Koheleta.

Wszystko jest marnością, powiewem wiatru. Dzieło rozpoczyna się od postawienia zasadniczej tezy o marności wszystkiego, czego człowiek doświadcza podczas ziemskiego bytowania, o ulotności i znikomości ludzkich starań, wysiłków i utrapień. Twierdzenie to zostało wzmocnione aż pięciokrotnym użyciem w pierwszym zdaniu kluczowego słowa marność (w. 2). Powtórzenie tezy na końcu dzieła (Koh 12,8) tworzy klamrę spinającą księgę i wskazuje, że jest to główna myśl autora. Kohelet stwierdza, że świat i historia kręcą się niczym ogromne koło, zawsze wracając do punktu wyjścia (w. 9). Unaoczniają to obrazy słońca, wiatru oraz rzek, które wpływają do morza. Według mędrca cała natura działa więc jak wielki bezduszny mechanizm, a temu działaniu towarzyszy nieustanna monotonia i jałowość. Takie jest doświadczenie pokoleń i do takich wniosków prowadzą Koheleta jego wnikliwe obserwacje świata. Mędrzec, który jest człowiekiem wierzącym, nie pogrąża się jednak w smutku i beznadziei. Z pasją, choć nie bez trudu, podejmuje swoje rozważania, aby zbliżyć się do prawdy o sensie życia, którego autorem jest Bóg. Trzeba pamiętać, że Kohelet nie zna pełni objawienia przyniesionego przez Jezusa Chrystusa, który wskazuje na wartość wszystkiego, co przez Boga stworzone, i wszystkiego, co od Niego człowiekowi dane.

1391

KOHELET 1,1-11

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. b) pogonią za wiatrem – dosł. wypasaniem wiatru. Starożytne przekłady oddawały ten zwrot przez ‘utrapienie ducha’ (hebr. ruah zawiera te dwa zasadnicze znaczenia: ‘wiatr’ i ‘duch’). W obrazowym wyrażeniu Koheleta kryje się idea czynności bezowocnej, bezsensownej, jak próba dogonienia czy zawrócenia wiatru (Koh 1,14.17; 2,11.17.26; 4,4.6.16; 6,9; por. Oz 12,2). c) osiągnąłem – dosł. moje serce osiągnęło. d) przyjemności – zob. Koh 8,15+. e) pod niebem – synonim typowej dla Koheleta formuły pod słońcem (Koh 1,3+).

Page 1392

Doświadczenie mędrca 12 Ja, Kohelet, byłem królem Izraelas w Jerozolimies. 13I postanowiłem sobie w duchu rozważać i zgłębiać z pomocą mądrości to wszystko, co się dokonuje pod słońcema. Jest to uciążliwe zajęcie, które Bóg dał ludziom, by się nim trudzili. 14 Rozważyłem wszelkie dzieła, jakich się dokonuje pod słońcem, i oto wszystko okazuje się marnością i pogonią za wiatremb. 15 To, co zostało skrzywione, nie da się wyprostować, a to, czego nie ma, nie da się policzyć. 16 Powiedziałem sobie w sercu: „Oto nazbierałem i nagromadziłem mądrości więcej niż wszyscy, którzy panowali przede mną w Jerozolimie. Tak osiągnąłemc wielką mądrość i wiedzę”. 17 I włożyłem dużo sercas w poznawanie mądrości i wiedzy, a także szaleństwa i głupoty, ale przekonałem się, że również to wszystko jest pogonią za wiatrem. 18 Bo gdzie wiele mądrości, tam wiele smutku, a gdzie więcej wiedzy, tam więcej cierpienia. Szukanie przyjemności 1 Powiedziałem sobie w sercus: „Dalej, człowieku, zażywaj radości i kosztuj przyjemnościd!”. Ale przekonałem się, że to także jest marnością. 2 O śmiechu powiedziałem: „Głupota!”, a o radości: „Do czego ona służy?”. 3 Postanowiłem w sercu swoim krzepić moje ciałos winem – choć moje serce miało się kierować mądrością – i oddać się szaleństwu, aż zobaczę, co dla ludzi jest naprawdę dobre spośród tego, co czynią oni pod niebeme, jak długo trwa ich życie. 4 Dlatego podjąłem się wielkich dzieł, zbudowałem sobie domy, posadziłem winnice. 5 Założyłem sobie ogrody i parki, posadziłem w nich drzewa owocowe wszelkiego rodzaju. 6 Wydrążyłem sobie cysterny na wodę, by z nich nawadniać las młodych drzew. 7 Nakupiłem sobie niewolników i niewolnic,

2

Doświadczenie mędrca. Wcielając się w postać Salomona, Kohelet próbuje opisać ludzką egzystencję, podejmuje więc dogłębną refleksję. Jednak mądrościowe i filozoficzne dociekania napełniają autora goryczą. Jego teza o tym, że wiedza tylko pomnaża cierpienia, stoi w sprzeczności z wnioskami innych mędrców (np. Syr 51,23-27). Wobec takiego doświadczenia daje jedyną radę, zalecenie, które umieszcza w konkluzji: Boga się bój i przestrzegaj Jego przykazań (Koh 12,13). Zasada ta okazuje się szczytem mądrości i źródłem szczęścia poszukiwanego przez ludzi. Szukanie przyjemności. W całym fragmencie autor wciela się w postać Salomona, najmądrzejszego króla w historii Izraela, którego pałac i dwór słynęły z wielkiego przepychu. Zadaje sobie jednak pytanie o sens zabiegania o luksus i różne przyjemności. Salomon w tych staraniach rzeczywiście przewyższał innych władców, nie odmawiał sobie rozkoszy (1Krl 7,1-12; 10,14-25; 11,1-3). Kiedy jednak przyjrzał się dziełu swoich rąk, doszedł do przekonania, że to wszystko jest ulotne niczym pogoń za wiatrem. Również NT powróci do tematu przemijalności dóbr tego świata. Dla Jezusa jednak jest ona nie tyle dowodem ich marności, ile raczej wskazuje na potrzebę szukania prawdziwie nieprzemijalnych skarbów (Mt 6,20).

KOHELET 1,12 — 2,7

1392

Koh 1,1 Koh 8,9

Koh 2,11

1Krl 3,12; 5,9n

Łk 12,19; Jk 4,13

25_Koh:25_Koh

Koh 3,22; 5,18

Koh 1,11; Mdr 2,4; Ps 49,11

9/3/08

3:08 PM

Page 1393

nadto niewolnicy urodzili się w moim domu. Wyhodowałem też ogromne stada wołów i owiec, przewyższające wszystko, co mieli moi poprzednicy w Jerozolimies. 8 Nagromadziłem sobie srebra i złota, nadto skarby królów i krain. Postarałem się o śpiewaków i śpiewaczki i zaznałem wszelkiej ludzkiej rozkoszya. 9 Tak stałem się większym i możniejszym od wszystkich, którzy żyli przede mną w Jerozolimie. A przede wszystkim nadal mogłem używać swej mądrości. 10 Niczego z rzeczy, których pragnęły moje oczy nie odmawiałem im, ani nie wzbraniałem memu sercu żadnej uciechy, lecz moje serce radowało się z owoców całego mego trudu. I to było zapłatą za cały ten trud. 11 I przyjrzałem się wszystkim dziełom, których dokonały moje ręce, i ogromnemu trudowi, który przy tym poniosłem. I oto zobaczyłem, że wszystko jest marnością i pogonią za wiatrem i że nie ma z tego żadnej korzyści pod słońcemb.

a) wszelkiej ludzkiej rozkoszy – ten zwrot można także rozumieć: rozkoszy, jaką może dać wiele pięknych kobiet. Jest to być może aluzja do haremu Salomona, który według 1Krl 11,1nn miał tysiąc żon. b) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. c) oczy w swej głowie – dosł. ma dwoje oczu w głowie, to znaczy ma oczy szeroko otwarte. Autor cytuje tu przysłowie pochodzące z tradycyjnej mądrości (Koh 6,8; 9,2n).

Refleksja nad mądrością i głupotą 12 Następnie postanowiłem przyjrzeć się mądrości, szaleństwu i głupocie. Bo co będzie czynił człowiek, który nastanie po mnie jako król? Będzie robił to samo, co już robili inni. 13I przekonałem się, że mądrość ma przewagę nad głupotą, jak przewagę ma światło nad ciemnością. 14 Bo mędrzec ma oczy w swej głowiec, a głupiec porusza się w ciemności. Ale ja wiem i to, że jeden i ten sam los dosięgnie ich obu. 15 Wtedy pomyślałem sobie w sercus: „Także mnie dotknie los, który jest udziałem głupiego. Po co więc zdobywałem tak wielką mądrość?”. I powiedziałem sobie w sercu, że i to jest marnością. 16W rzeczywistości bowiem pamięć o mędrcu ginie tak samo jak pamięć o głupcu – na zawsze, bo w niedalekiej przyszłości obaj zostaną jednakowo zapomniani. Więc i mędrzec umiera, tak jak umiera głupiec. 17 Dlatego obrzydło mi życie, gdyż nie podoba mi się nic z tego, co ludzie robią pod słońcemb. Wszystko marność i pogoń za wiatrem. Refleksja nad mądrością i głupotą. Równie rozczarowująca jest dla Koheleta refleksja nad upatrywaniem sensu życia w zdobywaniu mądrości. Doświadczenie bowiem uczy, że śmierć jest nieubłaganą koniecznością tak dla mądrego, jak i dla głupiego. Mądrość nie ma wystarczającej siły, aby przeciwstawić się śmierci. Odnosząc się do typowej dla Izraelitów koncepcji życia pozagrobowego, czyli przetrwania w potomstwie i w pamięci innych ludzi, autor stwierdza ze smutkiem, że śmierć kończy wszystko. Zarówno mądrość, jak i głupota giną w ludzkiej niepamięci. Zabieganie człowieka o mądrość jest więc dla Koheleta marnością. Nieuchronność śmierci nie sprawia jednak, że mądrość zostaje pozbawiona wartości. Mędrzec nie kończy więc swoich rozważań. Jego wnioski nie są zachętą do bierności, do rezygnacji z dalszych poszukiwań, ale pełnym napięcia otwarciem na wciąż nieodkrytą prawdę. Chrześcijanin powinien czytać te słowa ze świadomością, że choć prawdziwej mądrości nie da się ogarnąć ludzkim umysłem (Rz 11,33nn; 1Kor 2,7nn; Kol 2,3), to jednak warto ją zdobywać, gdyż ostatecznie utożsamia się ona z Chrystusem (1Kor 1,24.30).

1393

KOHELET 2,8-17

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. b) Ta z pozoru epikurejska zachęta do nieokiełznanego korzystania z wszelkich uciech jest w rzeczywistości pochwałą drobnych przyjemności i radości, jakie przynosi krótkie życie na tym świecie. c) Kohelet poddaje krytyce stanowisko, które prezentowali tradycyjni mędrcy wobec gorszącego faktu, że niegodziwcy często cieszą się dobrobytem na tej ziemi (np. Hi 27,16n; Prz 13,22).

Page 1394

Refleksja nad owocami pracy 18 Obrzydło mi wszystko, co z takim trudem wypracowałem pod słońcema, gdyż muszę to zostawić człowiekowi, który zajmie moje miejsce. 19A kto wie, czy będzie to człowiek mądry, czy głupi? A jednak do niego będzie należało wszystko, co wysiłkiem i mądrością wypracowałem pod słońcem. Także i to jest marność. 20Na myśl, że tyle i tak bardzo się trudziłem na świecie, rozpacz ogarnęła moje serces. 21Człowiek się wysila i poświęca swą mądrość, naukę i pieniądze, a oto musi pozostawić swą własność komuś, kto się wcale nie napracował. To również jest marność i wielkie zło. 22Co bowiem otrzyma człowiek za każdy wysiłek swego umysłu i za cały trud, w jakim pracuje pod słońcem? 23Tak, jego zajęcia nie przynoszą mu niczego, jak tylko ból i udrękę każdego dnia. Jego serce nie zaznaje spokoju nawet w nocy. Także i to jest marność. 24 Tak więc nie ma dla człowieka nic lepszego niż jeść i pić, i cieszyć się owocami swego trudub. Stwierdziłem, że to wszystko pochodzi z ręki Bożej, 25bo nikt nie może jeść ani doświadczyć przyjemności, jeśli Bóg mu tego nie użyczy. 26Gdyż rzeczywiście On udziela mądrości, wiedzy i radości człowiekowi, który Mu się podoba. Na grzesznika natomiast nakłada trud zbierania i gromadzenia, aby potem oddał to wszystko temu, kto się Bogu podobac. Także to jest marność i pogoń za wiatrem. Wszystko ma swój czas 1 Jest pora na wszystko i czas na każdą sprawę pod niebem. 2 Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania roślin; 3 czas zabijania i czas gojenia ran, czas burzenia i czas budowania. 4 Jest czas na płacz i czas na śmiech, czas na żałobę i czas na tańce. 5 Jest czas rzucania kamieni i czas zbierania kamieni, czas pieszczoty i czas powstrzymania się od pieszczoty.

3

Refleksja nad owocami pracy. Kohelet z goryczą i bólem stwierdza, że wszystko, co człowiek osiągnął swą pracą, po jego śmierci staje się łatwą zdobyczą dla kogoś innego. Autor wprowadza więc po raz pierwszy myśl, która w jego dziele powraca siedmiokrotnie i która wydaje się zachętą do niepohamowanego używania życia (w. 24). W rzeczywistości jest to pochwała przyjemności i radości, które daje nam krótkie życie na tym świecie. Mamy tu przejaw realizmu autora, który zachęca, aby w życiu pełnym marności doceniać nieliczne chwile szczęścia, gdyż są one darem nieba. Nie zaprzeczając temu twierdzeniu, chrześcijanin czytający te słowa musi dopowiedzieć, że pełniejszą radość daje doświadczanie bliskości Boga (J 3,29; 16,22; 1P 1,8) i pełnienie Jego woli (J 15,10n). Dla ucznia Chrystusa źródłem radości może być także udział w Jego krzyżu poprzez znoszenie różnorakich cierpień i ucisku (2Kor 7,4; Hbr 12,2; Jk 1,2; 1P 4,13). Wszystko ma swój czas. W poemacie o czasie (ww. 1-8) autor przedstawia czternaście par przeciwstawnych czynności lub zdarzeń, które mogą stać się udziałem człowieka w jego ziemskim życiu. Ich suma jest wielokrotnością cyfry 7, czyli – zgodnie z biblijną symboliką liczb – autor wyraża myśl, że podane zdarzenia obejmują całość ludzkiego

KOHELET 2,18 — 3,5

1394

Koh 1,3

Koh 3,12n; 5,17; 8,15; 9,7

Hi 27,16n; 32,8; Prz 2,6; 13,22

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

Page 1395

6

Ps 139,17; Koh 3,14; 8,17; 11,5; Iz 55,8n

Koh 2,1; 3,22; 9,7-9

Koh 2,24

Koh 1,9

Ps 49,13.21; Koh 12,7; Syr 10,9; 17,1; 40,11

Jest czas szukania i czas gubienia, czas zachowania i czas wyrzucania; 7 czas rozdzierania i czas zszywania, czas milczenia i czas mówienia. 8 Jest czas miłości i czas nienawiści, czas wojny i czas pokoju. 9 Jaką korzyść odniesie człowiek ze wszystkiego, co czyni z wielkim trudema? 10 Przyjrzałem się zajęciom, jakie Bóg dał ludziom, aby się nimi trudzili. 11On uczynił wszystko pięknie w swoim czasie, dał też naszym sercom pragnienie wiecznościb. Jednak człowiek nie może ogarnąć dzieła Bożego od początku do końca. 12Tak doszedłem do wniosku, że nie ma dla człowieka lepszej rzeczy, jak cieszyć się i korzystać z dobrobytu. 13Bo gdy człowiek je i pije i czerpie radość z owoców swego trudu, to także jest darem Boga. 14Pojąłem, że wszystko, co czyni Bóg, będzie trwać na wieki. Nie ma tu nic do dodania ani też nic do odjęcia i Bóg działa tak, aby się Go banoc. 15 To, co jest teraz, już było; co ma nastąpić, już jest. Ale Bóg odszuka to, co zginęłod.

a) trudem – zob. Koh 1,3+. b) wieczności – słowo hebr. może oznaczać również: ‘świat’, ‘kosmos’, którego ideę Bóg dał człowiekowi, lub ‘tajemnicę’, ‘niewiedzę’, na którą Bóg skazał człowieka. Najbardziej prawdopodobna jest jednak idea ‘wieczności’, wskazująca na pragnienie poznania tego, co było i co będzie. c) aby się Go bano – wezwanie do bojaźni Bożej jako fundamentalnej postawy człowieka powraca najmocniej w epilogu (Koh 12,13; por. także Koh 5,6+). d) zginęło – Bóg przywraca to, co przeminęło, nie pozwala, aby jakakolwiek część stworzenia przestała istnieć. On zachowuje w pamięci ludzkie uczynki, które ludzie tak szybko zapominają. e) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. f) bezbożnego – nie chodzi o ateistę, lecz o tego, kto w swym postępowaniu nie liczy się z Prawem Bożym, żyje tak, jakby Boga nie było (Ps 1,4-5; 73,3-12).

Niesprawiedliwości i anomalie w życiu społecznym 16 Inną jeszcze rzecz widziałem pod słońceme: w siedzibie sądu zagnieździła się nieprawość, w trybunale sprawiedliwości zamieszkała niegodziwość. 17 Wtedy powiedziałem sobie w duchu: „Bóg będzie sądził tak sprawiedliwego, jak i bezbożnegof, bo jest czas na każdą sprawę i na sąd za każdy uczynek”. 18Pomyślałem sobie w duchu, że gdy chodzi o ludzi, to Bóg wystawia ich w ten sposób na próbę, aby się przekonali, że sami z siebie nie są niczym więcej niż zwierzęta. 19Ponieważ rzeczywiście ten sam jest los człowieka, co los zwierzęcia: jedno umiera tak życia. Poemat nie jest jednak filozoficznym traktatem o naturze czasu ani moralnym osądem, który czas jest dobry, a który zły. Autor stwierdza jedynie, że są to nieuniknione elementy ludzkiego życia. Wszystko zdarza się we właściwym i wyznaczonym czasie, a człowiek zasadniczo nie ma na to wpływu. Z jednej strony, nie sprawujemy kontroli nad życiem, nie możemy zmienić biegu czasu, ale z drugiej strony wszystko, co robimy i co się nam przydarza, jest ważne i podarowane przez Boga. Na tle marności i niedorzeczności obecnych w świecie Kohelet postrzega działanie Boga jako absolutnie prawe i mądre, choć dla ludzkiego umysłu nieprzeniknione (Koh 3,14; 8,17; 11,5). Bóg wlał w ludzkie serce pragnienie wieczności (w. 11), chęć przekroczenia granic tego życia. Skoro wszystkie dzieła Boga są mądre i piękne (w. 11) i wszystko, co Bóg czyni, będzie trwać na wieki (w. 14), to czy człowiek nie powinien otrzymać jakiegoś spełnienia po śmierci? Tak oto nabierają sensu zdecydowane stwierdzenia Koheleta, że Bóg wszystko przywoła na swoim sądzie i każdemu sprawiedliwie odpłaci za jego czyny (Koh 3,17). Jezus Chrystus nie pozostawia wątpliwości, że każda chwila jest darem Boga i z każdego słowa i czynu zostaniemy rozliczeni (np. Mt 25,14nn; Łk 13,6-9; J 12,35). Niesprawiedliwości i anomalie w życiu społecznym. W przeciwieństwie do proroków, którzy widząc wokół siebie niesprawiedliwość społeczną, grozili sądem Bożym i wzywali do nawrócenia, Kohelet ogranicza się jedynie do stwierdzenia obecności nadużyć w życiu społecznym i do tragicznego losu pokrzywdzonych. Wiara podpowiada mędrcowi, że

1395

KOHELET 3,6-19

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) Już sama ta wątpliwość pokazuje, jak wielką grozę w starożytności budziła śmierć (Mdr 2,2). W Koh 12,7 ten pesymizm zostaje złagodzony stwierdzeniem, że życie człowieka wraca do Boga, który je dał. b) Autor przypuszczalnie cytuje tradycyjne przysłowie, które piętnuje bezczynność prowadzącą do samowyniszczenia. c) pod słońcem – zob. Koh 1,3+.

Page 1396

samo jak drugie i to samo tchnienie ożywia ludzi i zwierzęta. Człowiek więc nie przewyższa zwierzęcia, lecz wszystko jest marnością. 20 Wszystko zmierza do tego samego miejsca: wszystko powstało z prochu i wszystko do prochu znów wraca. 21 Skąd wiadomo, czy tchnienie istot ludzkich wznosi się do góry, a tchnienie zwierząt schodzi na dół, do ziemia? 22W ten sposób zrozumiałem, że nie ma nic lepszego dla człowieka niż radość ze swoich dzieł. To jego cząstka, którą powinien się zadowolić. Bo któż go zaprowadzi tam, skąd mógłby zobaczyć, co będzie po nim? 1 Potem przyjrzałem się wszelkim niesprawiedliwościom, jakie dzieją się pod słońcem. I oto zobaczyłem płacz skrzywdzonych, których nie miał kto pocieszyć. Ze strony gnębicieli tylko przemoc, a pociechy nie ma od nikogo. 2Wtedy pomyślałem, że ci, co już pomarli, są szczęśliwsi od tych, co jeszcze żyją. 3Ale od jednych i drugich szczęśliwszy ten, co się w ogóle nie urodził, gdyż nie będzie oglądał całej niesprawiedliwości, jaka dzieje się pod słońcem.

Rdz 2,7; 3,19; Hi 34,15; Ps 103,14; Mdr 2,3

4

Praca i lenistwo Odkryłem też, że ludzie się trudzą i wkładają cały wysiłek w swoją pracę jedynie po to, aby wypaść lepiej od innych. Także to jest marnością i pogonią za wiatrem. 5 Głupi splata swe dłonie i zjada swe własne ciałob. 6 Lepsza jest jedna garść spokoju niż dwie garści mozołu i pogoń za wiatrem. 7 Przemyślałem ponadto jeszcze inną marność pod słońcemc. 8 Jest człowiek, który nie ma nikogo bliskiego, ani syna, ani brata, i którego mordęga nie ma końca. Pragnie on nieustannie coraz więcej bogactw, choć nie pyta się, dla kogo tak się trudzi i pozbawia wszelkiego zadowolenia. Także i to jest marność i daremny trud.

Koh 5,7

Hi 3,11nn; 10,18nn; Koh 7,2; Jr 20,17n

4

pewna i zawsze sprawiedliwa jest interwencja Boga. Niestety człowiek nie wie, kiedy ona nastąpi. Ludzkie doświadczenie wydaje się przeczyć tradycyjnemu twierdzeniu, że Boża odpłata zawsze dosięga człowieka za życia, a prawda o życiu pozagrobowym nie została jeszcze objawiona. Choć więc Koheleta pociesza myśl, że Bóg będzie sądził zarówno sprawiedliwego, jak i bezbożnego (Koh 8,6; 12,14), to jednak dochodzi do dramatycznego wniosku, że umarli są szczęśliwsi od żywych, bo przynajmniej nie dźwigają już brzemienia życia naznaczonego niesprawiedliwością. W porównaniu z życiem pełnym ucisku, śmierć, przedstawiana wcześniej jako smutna konieczność ludzkiej egzystencji, teraz jawi mu się niemal jako wybawienie i błogosławieństwo. Jednak niepewność co do ludzkiego losu po śmierci (w. 21) skłania Koheleta do zachęty, aby cieszyć się tym, czego dostarcza życie (Koh 2,18-26+). Autorzy NT, podobnie jak prorocy, będą raczej piętnować niesprawiedliwość społeczną, wzywając zarazem do cierpliwego znoszenia ucisku i wytrwałego podejmowania służby wobec innych, nawet wbrew przeciwnościom (np. Mt 5,10-12; 20,25n; 24,9-13; Rz 12,12). Praca i lenistwo. Kohelet ponownie przypatruje się pracy, którą również uznaje za marność, ponieważ jej motywem najczęściej bywa ambicja. Kto jednak nie pracuje, zasługuje na miano głupca, gdyż nie może zaradzić swoim potrzebom, cierpi głód i skazuje się na śmierć (w. 5). Autor docenia również potrzebę odpoczynku (w. 6). Wobec pracy należy zachować właściwy dystans, gdyż, choć jest ważna, nie jest ona celem ludzkiego życia i nie powinna stawać się dla człowieka zniewoleniem (Mt 6,27-33).

KOHELET 3,20 — 4,8

1396

Prz 6,9.11

25_Koh:25_Koh

Rdz 2,18; Prz 27,17; 1Kor 12,18-21

Prz 19,1; 28,6.15n

1Sm 15,22; Oz 6,6

Prz 20,25

Prz 10,19; 13,3; Syr 7,14; Mt 6,7; Jk 3,1nn

Lb 30,3; Pwt 23,22-24

9/3/08

3:08 PM

Page 1397

Lepiej jest dwojgu 9 Lepiej jest dwojgu niż człowiekowi samotnemu. We dwoje osiąga się lepszy zysk z pracy. 10Gdy bowiem jedno upadnie, drugie pomaga mu wstać. Przeciwnie – gdy samotny człowiek upadnie, nie ma nikogo, kto by go podniósł. 11Nawet gdy dwoje śpi razem, jest im ciepło, podczas gdy śpiący w pojedynkę nie potrafi się rozgrzać. 12A w razie napadu kogoś mocniejszego – we dwoje mogą stawić mu czoła. Bo im więcej sznur ma włókien, tym więcej wytrzymaa!

a) Bo im więcej... wytrzyma – dosł. potrójny powróz niełatwo się zerwie; prawdopodobnie jest to przysłowie. b) więzienia – być może chodzi o ciało matki, z którego również przyszły król wychodzi nagi, nie posiadając niczego. c) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. d) ofiary głupców – nie są miłe Bogu z powodu nieposłuszeństwa względem Jego przykazań.

Historia młodego króla 13 Lepszy ubogi, lecz mądry młodzieniec niż stary, ale głupi król, który już nie umie korzystać ze swego umysłu. 14 Bo i on wyszedł z więzieniab, aby zostać królem, i mimo swej godności królewskiej urodził się biedny. 15 Widziałem, jak wszyscy ludzie żyjący pod słońcemc tłoczyli się wokół młodzieńca, który miał wstąpić na tron poprzednika. 16Niezliczony był tłum, który go otaczał. Jednak potomni nie będą go uwielbiać! To również jest marnością i pogonią za wiatrem. Nie mnóż słów przed Bogiem 17 Kiedy idziesz do domu Bożego, to uważaj, co czynisz! Idź tam z intencją słuchania, gdyż to znaczy więcej niż ofiarys głupcówd, którzy nawet nie zdają sobie sprawy, że czynią źle. 1 Nie otwieraj pochopnie ust i zapanuj nad swym sercems, zanim przemówisz do Boga! Bo Bóg jest w niebie, a ty na ziemi. Dlatego niech twoich słów będzie niewiele! 2 Bo gdzie dużo trosk, tam przychodzą koszmarne sny; gdy się mnoży słowa, mowa staje się głupia. 3 Jeśli złożyłeś ślub Bogu, to nie zwlekaj z jego wykonaniem, gdyż nie lubi On niedbałych. Wypełnij ślub, który złożyłeś! 4 Lepiej jest w ogóle nie ślubować, niż złożyć ślub i nie wywiązać się z niego.

5

Lepiej jest dwojgu. Człowiek nie powinien skazywać się na życie w pojedynkę. Kohelet docenia życie pośród innych ludzi. Samotność bowiem przysparza ludzkiej egzystencji ciężaru, natomiast zgodne współdziałanie i solidarność wśród ludzi przynoszą wymierne korzyści. Wspólnota nie powinna być grupą indywidualistów, lecz społecznością, w której jeden może liczyć na drugiego. W takim duchu utrzymane są także wskazania NT dotyczące życia społecznego (np. 1Kor 10,24; Ga 6,2; Flp 2,4; 1Tes 5,11). Ich motywacja nie ogranicza się jednak do względów praktycznych, ale wyrasta z przykazania miłości (np. J 13,14n.34; 15,12; Ga 5,13; Flp 2,1-3; J 2,8; 1J 2,8-11) i prawdy o zjednoczeniu wszystkich w Chrystusie (np. Rz 12,4n; 1Kor 12,12-27; Ga 3,28; Ef 4,4-6). Historia młodego króla. Ten niejasny fragment prawdopodobnie nawiązuje do jakiegoś wydarzenia z przeszłości, kiedy to lud przeniósł swoje sympatie polityczne na młodego i roztropnego kandydata do tronu. Jednak i on musiał rozczarować lud, który wcześniej obdarzył go zaufaniem. Być może dobrze zapowiadający się król okazał się złym władcą. Historia weryfikuje zarówno sympatie i nadzieje poddanych, jak i osoby kolejnych rządzących, oceniając ich surowo. Kohelet dochodzi więc do smutnej konkluzji, że również polityka jest marnością. Nie mnóż słów przed Bogiem. W przekonaniu Koheleta Bóg jest kimś bardzo dalekim od człowieka (Koh 5,1). Nie można mówić o jakimkolwiek pozyskiwaniu Jego przychylności, np. przez ofiary. Człowiek powinien ważyć swoje słowa przed Bogiem, zwłaszcza gdy są to przyrzeczenia czy śluby. Niewypełnienie ich może go bowiem narazić na

1397

KOHELET 4,9 — 5,4

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) wysłannika – chodzi o anioła lub kapłana. b) Prawdopodobnie w. 6 pierwotnie stanowił całość z Koh 5,2. c) bój się Boga – według mędrców bojaźń Boża (zob. Słownik) jest fundamentalną postawą człowieka mądrego, czyli religijnego (Pwt 10,12; Koh 12,13); ona też jest źródłem ludzkiego szczęścia (Koh 8,12n). d) Tekst hebr. jest trudny do zrozumienia. Możliwy jest też sens: Ale dochód z ziemi jest dla wszystkich. Król również jest zależny od uprawy pola. e) pod słońcem – zob. Koh 1,3+.

Page 1398

5

Unikaj słów, które by sprawiły, że stałbyś się winny i nie mów do Bożego wysłannikaa, że chodziło o obietnicę złożoną pochopnie. W przeciwnym razie Bóg rozgniewa się na twoje gadanie i zniszczy dzieło twoich rąk. 6 Gdzie bowiem snów dużo, tam wiele marności i potoki słówb. Ty jednak bój się Bogac! Nadużycia władzy 7 Kiedy widzisz, że w kraju jest krzywdzony biedak, a prawo i sprawiedliwość są deptane, nie dziw się! Kogoś, kto ma władzę, pilnuje wyższy od niego, a nad nimi jest ktoś jeszcze wyższy. 8Najlepiej dla kraju byłoby mieć króla, który dba o uprawę ziemid. Bogactwa nie przynoszą pożytku 9 Kto się kocha w pieniądzach, nigdy się nie nasyci; a kto się przywiązuje do bogactw, nie będzie miał ich dosyć. Także to jest marność. 10 Kiedy powiększa się majątek, mnożą się też ci, którzy go używają. I jaką korzyść ma z niego właściciel poza tym, że syci oko swoim bogactwem? 11 Robotnik śpi sobie słodko, niezależnie od tego, czy lekko, czy dobrze się najadł. Ale kto ma obfitość dóbr, nie zazna spokojnego snu. 12 Zaobserwowałem dramatyczną sytuację pod słońceme: pewien człowiek odłożył pieniądze, ale na swoje nieszczęście. 13 Bo oto w jakimś nieudanym przedsięwzięciu jego majątek przepadł i jeśli urodzi mu się syn, nie ma już nic do przekazania. 14Odejdzie z tej ziemi tak, jak na nią przyszedł, a więc nagi, jak wyszedł z łona swej matki. Niczego, co zdobył swym trudem, nie zabierze i nie uniesie ze sobą. 15 I to jest nieszczęściem, że jaki kto przyszedł na ten świat, taki też musi z niego odejść. Jaką korzyść odniesie? Natrudził się i nic z tego nie ma. 16Co więcej, wszystkie jego dni zostały przyćmione niezliczonymi zmartwieniami, sprzeczkami i cierpieniami.

gniew Boga. Przestroga Koheleta przed zbytnią gadatliwością podczas modlitwy przywodzi na myśl słowa Jezusa (Mt 6,7). Również zachęta, aby do domu Bożego iść z intencją słuchania słowa Bożego, nasuwa skojarzenie z nauczaniem Chrystusa (np. Mt 7,24-27; 13,19-23; 15,10; Łk 8,18). Nadużycia władzy. Wyjaśnienie tych wersetów zależy od rozumienia niejasnego w. 8. Według proponowanej wersji, właściwa polityka rolna władcy, zmierzająca do równego podziału dóbr ziemi, byłaby kluczem do rozwiązania konfliktów społecznych. Te wersety można jednak rozumieć również jako aluzję do niegodziwości popełnianych pod przykrywką władzy. Pozbawianie ludzi ubogich zysku z ich ziemi ostatecznie godzi także w rządzących. Bogactwa nie przynoszą pożytku. Bogactwa gromadzone przez ludzi nie są w stanie zapewnić im szczęścia, gdyż są nietrwałe, a ich zdobywanie często wiąże się z koniecznością ponoszenia licznych ofiar. Ponadto bogactwo rodzi niegasnące pragnienie posiadania coraz więcej, a z nagromadzonych dóbr chętnie korzystają także obcy ludzie (w. 10). Na dodatek śmierć pozbawia człowieka wszystkiego (w. 14). Odpowiedzią na tę krytykę gromadzenia majątku jest rada, aby z radosnym sercem używać dostatku, którego Bóg nam użycza. Dzięki temu można zapomnieć o krótko-

KOHELET 5,5-16

1398

Koh 3,16; 4,1

Prz 28,22

Prz 13,8

Hi 20,20nn

Hi 1,21; 1Tm 6,7

Ps 49,17n

25_Koh:25_Koh

Koh 2,24

9/3/08

3:08 PM

Page 1399

17

Tak oto zrozumiałem, że dobre jest to, co piękne: jeść, pić i cieszyć się owocami całej swej pracy, którą człowiek się trudzi pod słońcem przez wszystkie dni życia, których mu Bóg użyczył. To jest cząstka, która mu się należy. 18 Trzeba i to powiedzieć, że jeżeli jakiemuś człowiekowi Bóg pozwala być bogatym i cieszyć się dostatkiem, to niech się cieszy swoją cząstką i niech korzysta z owoców swego trudu, gdyż są darem Boga. 19W ten sposób człowiek nie będzie rozpamiętywał, jak krótkie jest jego życie, bo Bóg napełnia jego serces radością. 1 Jest jeszcze inne zło na świecie, które ogromnie ciąży nad ludźmi. 2Bywa, że Bóg dał komuś bogactwa, skarby i poważanie, i nie brakuje mu niczego z rzeczy, których by zapragnęła jego duszas. Jednak Bóg nie pozwolił mu używać tego wszystkiego, lecz jakiś obcy człowiek korzysta z tego majątku. Jest to marność i doskwierające nieszczęście. 3 Jakiś człowiek może mieć nawet stu synów i żyć przez długie lata. I co mu z tego, gdyby w tym bardzo długim życiu nie mógł używać swoich dóbr i nie miał nawet godnego pogrzebua? Moim zdaniem, szczęśliwszy od niego nieżywy płódb. 4 Bo marne było jego przyjście i odszedł w ciemność, w ciemności też ginie jego imięs. 5Nawet nie ujrzał światła dziennego i nie zaznał, co to jest życie. Jest on szczęśliwszy od tego, który żył długo. 6Bo choćby żył dwa razy po tysiąc lat, a szczęścia nie zaznał żadnego, czyż nie zmierza ze wszystkimi do tego samego miejscac? 7 Cała praca człowieka – dla jego ust, a jednak jego apetyt nie zostaje zaspokojony. 8 Jakąż przewagę ma mędrzec nad głupcem i cóż z tego, że biedak nauczył się radzić sobie w życiu? 9 Lepsze zadowolenie z życia niż oddawanie się marzeniomd. To też jest marnością i pogonią za wiatreme.

6

Koh 2,18n; Łk 12,20

Ps 58,8; Hi 3,11.16; Koh 4,3; Mt 26,24

a) pogrzebu – liczna rodzina, długie życie i godny pochówek były dla starożytnych Hebrajczyków największymi dobrami. b) szczęśliwszy… nieżywy płód – w tym prowokacyjnym stwierdzeniu autor występuje przeciwko tradycyjnym poglądom, według których śmierć płodu uważano za przekleństwo i życzono jej najgorszym wrogom (Ps 58,9). Według Koheleta szczęście nieżywego płodu polega na tym, że nie musi on stawić czoła trudom codziennego życia. c) miejsca – czyli grobu. d) Dobro obecne w naszym życiu jest cenniejsze niż to, którego pragniemy i którego być może nigdy nie osiągniemy. e) pogonią za wiatrem – zob. Koh 1,14+. f) potężniejszego od siebie – to znaczy Boga.

Rady mądrości Wszystko, co istnieje, jest znane od dawna i wiadomo, kim jest człowiek. Nie może on dochodzić swych praw wobec kogoś potężniejszego od siebief. 11I można przy tym wypowiedzieć potoki słów, wszystko na marne. Co człowiekowi z tego przyjdzie? 12Kto wie, co dla człowieka jest dobre w jego marnym życiu, którego dni są policzone i umykają jak cień? 10

trwałości i przemijalności życia (ww. 18n). Te refleksje Koheleta nie tracą na aktualności, gdyż i dzisiaj wielu czyni z pieniądza i kariery swoich bożków. Nie można jednak zapominać o zaleceniu Chrystusa, aby szukać najpierw królestwa Bożego i jego sprawiedliwości (Mt 6,33). Z kolei różne przykłady niemożności korzystania z dobrobytu prowadzą Koheleta do smutnego stwierdzenia, że szczęśliwszy jest nieżywy płód (Koh 6,3), który nie musi doświadczać goryczy istnienia (Koh 2,18-26+; Jr 20,14-18). Jednak Ci, którym dane są powody do zadowolenia z życia, powinni się cieszyć. Radość, która jest darem Boga (Koh 5,18), wypływa z poczucia rzeczywistości; nie jest wynikiem fantazjowania czy oddawania się marzeniom (Koh 6,9). Rady mądrości. W tym zbiorze dość luźno ze sobą powiązanych rad Kohelet zachęca do mądrego korzystania z życia, mimo że jest ono kruche i pełne cierpień. Z charakterystycznym dla siebie przekonaniem, że wszystko jest ulotne, chwali

1399

KOHELET 5,17 — 6,12

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. b) Prawdziwe trwanie człowiek może sobie zapewnić jedynie poprzez dobre imię (Syr 11,28). Olejek jest prawdopodobnie nawiązaniem do tego, którym namaszczano dziecko po urodzeniu (Ez 16.4.9). c) pod osłoną – dosł. w cieniu. d) przesadnie sprawiedliwy – według interpretacji św. Hieronima zbytnie poczucie własnej prawości może przerodzić się w surowość, która nie pozwoli człowiekowi wybaczać innym ich grzechów.

Page 1400

I nikt nie może powiedzieć, co się będzie działo pod słońcema po jego śmierci. 1 Dobre imię jest lepsze niż pachnący olejek, a dzień śmierci lepszy niż dzień urodzinb. 2 Lepiej pójść do domu żałoby, niż iść do domu wesela. Gdyż śmierć jest końcem każdego człowieka i dobrze jest, gdy ktoś myśli o niej. 3 Lepszy jest ból niż śmiech, bo zasmuca on twarz, lecz uszlachetnia serces. 4 Serce mędrców jest w domu żałoby, a serce głupców – w domu wesela. 5 Lepiej słuchać upomnień człowieka mądrego, niż wysłuchiwać pochlebstw głupiego. 6 Bo śmiech głupiego jest podobny do trzasku cierni płonących pod kotłem. Także i to jest marnością. 7 Bo przemoc może zepsuć mądrego, a podarunki mogą znieprawić serce. 8 Lepiej jest zakończyć jakąś sprawę, aniżeli ją zaczynać. Lepsze usposobienie pogodne niż duch wyniosły. 9 Nie pozwalaj, by twój duch rozpalał się gniewem, bo tylko głupcy noszą w sobie skłonność do gniewu. 10Nie pytaj się, dlaczego dawne czasy były lepsze od dzisiejszych, bo nie jest mądrą rzeczą stawiać takie pytanie. 11 Dobrze jest posiadać mądrość i jakiś majątek i każdy człowiek może mieć z tego pożytek. 12 Gdyż pod osłonąc mądrości żyje się tak samo, jak pod osłoną pieniądza. Jednakże cenniejsza jest wiedza, gdyż mądrość przedłuża życie tego, kto ją posiada. 13 Staraj się zrozumieć dzieło Boga! Nikt nie może wyprostować tego, co zostało skrzywione. 14 Bądź radosny w dniu szczęśliwym, a w dniu nieszczęścia rozmyślaj! Bóg zsyła szczęście i nieszczęście w taki sposób, że człowiek nigdy nie wie, co go spotka w przyszłości. 15 Wszystko widziałem w moim marnym życiu: Ktoś prawy ginie pomimo swej prawości, a złoczyńca długo żyje ze swą nieprawością. 16 Nie bądź przesadnie sprawiedliwyd i nie bądź mądry ponad miarę!

7

tego, kto, stawiając pytania o życie, podejmuje refleksję nad śmiercią. Człowiek mądry, zamiast szukać rozrywek, odwiedza dom żałoby, pyta o radę mędrca, nie słucha pochlebców i odrzuca podarki, które znieprawiają serce. Nade wszystko jednak pełen jest bojaźni Bożej, to znaczy szanuje i spełnia wolę Boga oraz oddaje Mu należną cześć. Bojaźń Boża pozwala człowiekowi nie przeceniać własnej sprawiedliwości i mądrości, jak i nie lekceważyć swej skłonności do złego (ww. 16-18).

KOHELET 7,1-16

1400

Hi 8,9; Ps 102,12

Prz 22,1; Syr 41,13

Rz 5,3n; 2Kor 4,17; 7,9-11; Jk 1,2-4

Ps 141,5; Prz 15,31n

Wj 23,8; Pwt 16,19; Jz 33,15

Prz 14,17

Hi 28,12-19; Prz 3,13-16; 8,11

Jk 5,13

Hi 21,7-15; Ps 73,3-13; Jr 12,1n

25_Koh:25_Koh

Ps 25,12-14; 145,19n; Koh 8,12; 12,13; Ml 4,2; Łk 1,50

1Krl 8,46; Hi 25,4; Ps 143,2; Prz 20,9; Rz 3,23; 1J 1,8

Koh 1,17

Prz 2,16-19; 5,3n; 6,24nn; 7,1nn; 22,14

9/3/08

3:08 PM

Page 1401

Dlaczego miałbyś się wystawić na zgubę? 17 Ale też nie bądź zbyt nieprawya, i nie bądź głupcem! Dlaczego miałbyś umrzeć przed czasemb? 18 Dobrze, jeżeli będziesz się trzymać jednego i od drugiego swej ręki nie odejmiesz. Bo kto boi się Boga, znajdzie powodzenie tak w jednym, jak i w drugimc. 19 Mądrość znaczy dla człowieka więcej niż dziesięciu rządców dla jakiegoś miasta. 20 Choć, nie ma na ziemi człowieka tak prawego, by zawsze dobrze postępował i nigdy nie popełnił grzechu. 21 Zresztą nie przywiązuj wagi do każdego słowa, jakie ludzie mówią, byś nie posłyszał, jak twój sługa ci złorzeczy, 22bo twoje serce poświadcza, że wiele razy i ty sam mówiłeś źle o swoich bliźnich.

a) zbyt nieprawy – przestroga przed zuchwałą nieprawością nie oznacza bynajmniej aprobaty dla mniejszych niegodziwości. b) umrzeć przed czasem – przedwczesną śmierć tradycyjnie uważano za karę Bożą wymierzaną nieprawym (np. 1Sm 2,31-34; Ps 55,24; Prz 10,27; Jr 17,11). c) Bojaźń Boża jest stawiana wyżej niż sprawiedliwość i mądrość. d) wykrętów – być może chodzi o różne ludzkie kalkulacje i zabiegi, prowadzące do zdobycia szczęścia własnymi siłami.

Mężczyźni i kobiety 23 Poddałem wszystko pod osąd według zasad mądrości. Powiedziałem sobie: „Chcę postępować jak człowiek mądry”. Ale ten cel okazał się dla mnie nieosiągalny. 24Rzeczywistość jest niezmierzona i niezgłębiona. Któż może ją pojąć? 25 Wtedy oddałem się całym sercems zdobywaniu wiedzy. Usiłowałem zgłębić, czym jest mądrość i jaka jest racja bycia różnych rzeczy, chciałem poznać, co to jest bezbożność i głupota, brak rozumu i szaleństwo. 26Doszedłem do stwierdzenia, że kobieta, która jest pułapką, zadaje więcej goryczy niż śmierć. Jej serce jest jak sieć, a jej ręce – jak więzy. Ten, kto jest miły Bogu, ominie jej zasadzki, ale grzesznik wpadnie w jej sidła. 27 Spójrz jednak, co odkryłem, gdy postanowiłem przyjrzeć się rzeczom jednej po drugiej – mówi Kohelet – i doszukać się racji wszystkiego, 28mimo że wszystkiego nie zgłębiłem i wciąż dociekam: Na tysiąc mężczyzn znalazłem jednego prawego, ale kobiety prawej nie znajduję ani jednej w całej ich liczbie. 29 Oto jedyna rzecz, którą zrozumiałem: Bóg uczynił ludzi prawymi, ale oni szukają licznych wykrętówd. 1 Kto jest naprawdę mądry? Kto potrafi wyjaśnić rzeczywistość?

8

Mężczyźni i kobiety. Czytając wersety poświęcone relacjom między mężczyzną i kobietą, nie można zapominać, że w Biblii odnajdujemy odbicie czasów i kultury, w których powstawała. Kohelet powtarza dosadne sformułowania zaczerpnięte ze zdominowanej przez mężczyzn tradycji, obecne również w Księdze Przysłów. Obraz kobiety uwodzicielki, gorszej od śmierci, wpisuje się w pesymistyczną wizję rzeczywistości Koheleta. Niemożność znalezienia choćby jednej prawej kobiety spośród tysiąca (w. 28) świadczy o wysokich wymaganiach stawianych przez mędrca i o jego rozczarowaniu ludźmi w ogóle. Pozornie negatywne nastawienie autora do kobiet należy jednak koniecznie skonfrontować z jego nauką o małżeństwie w Koh 9,9, które widzi jako jedną z pozytywnych stron życia. Jednak dopiero Jezus jednoznacznie postawi kobietę na równi z mężczyzną (np. Łk 8,1-3+; Ga 3,28; por. Rdz 1,27).

1401

KOHELET 7,17 — 8,1

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) życie – hebr. ruah może oznaczać ‘pierwiastek życia’ lub ‘wiatr’. Dlatego też możliwe jest tłumaczenie: Nikt nie ma władzy, by zatrzymać wiatr (Koh 1,14+). b) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. c) bezbożnym – zob. Koh 3,17+. d) rzecz bezsensowna – hebr. hebel, zwykle oddawane przez ‘marność’, tu nabiera odcienia ‘nonsensu’, ‘absurdu’. e) cieszyć się – wezwanie do radości rozbrzmiewa w księdze niemal tak często jak uwagi na temat marności. Człowiek powinien cieszyć się małymi radościami, jakich dostarcza mu to marne życie pod słońcem, i przeżywać je z wdzięcznością jako dar Boży (Koh 2,18-26+).

Page 1402

Mądrość rozjaśnia twarz człowieka, podczas gdy gniew ją zniekształca. Dobrze jest słuchać króla 2 Nakazom króla bądź posłuszny z powodu przysięgi złożonej przed Bogiem. 3Nie odchodź w pośpiechu sprzed jego oblicza i nie upieraj się w sprawie, która mu się nie podoba! Ostatecznie król zrobi tak, jak mu się spodoba. 4Bo słowo króla jest wszechwładne i nikt nie może go pytać: „Co robisz?”. 5 Kto przestrzega prawa, nie narazi się na żadne nieszczęście. Serces mędrca wie, że w określonym czasie nastąpi sąd. 6Tak, każda sprawa w swoim czasie będzie osądzona, ponieważ nieprawość ludzi jest ogromna. 7Człowiek nie zna tego, co nastąpi, i nikt nie może mu oznajmić, co ma nadejść. 8 Żaden człowiek nie ma władzy nad swoim tchnieniem, by mógł przedłużyć swe życiea, ani nie zależy od niego dzień jego śmierci. Gdy rozgorzeje bitwa, nie sposób jej uniknąć. Tym bardziej zło nie zbawi tego, co je popełnia. Refleksje nad kondycją człowieka Przyjrzałem się i uważnie rozważyłem wszystko, co dzieje się pod słońcemb, gdzie człowiek panuje nad człowiekiem, aby go uczynić nieszczęśliwym. 10Ponadto widziałem, jak urządzano pogrzeby bezbożnymc. Ludzie przychodzili i odchodzili z miejsca świętego i zapominano w mieście o tym, jak oni postępowali. I to również jest marność. 11 Ponieważ nie wydaje się natychmiast wyroku za złe czyny, ludzkie serces pozostaje bardzo skłonne do czynienia zła. 12 Co więcej, choć grzesznik popełnia zło stokrotnie, cieszy się długim życiem. Jednakże wiem również i to: ci, którzy Boga się boją, będą szczęśliwi, dlatego że się Go boją. 13Bezbożny natomiast nie będzie szczęśliwy i jego życie przeminie jak cień, właśnie dlatego, że nie boi się Boga. 14 Zdarza się na świecie jeszcze inna rzecz bezsensownad: są ludzie uczciwi, których spotyka to, co się należy przewrotnym, i są przewrotni, którym się powodzi tak, jak na to zasługują uczciwi. Stwierdzam, że i to jest marność. 15 Ze swej strony sławię radość. Gdyż w rzeczywistości nie ma dla człowieka lepszej rzeczy pod słońcem, niż jeść, pić i cieszyć sięe. Oto, co powinno mu towarzyszyć w jego trudzie

Prz 24,21; Rz 13,1-5; Tt 3,1; 1P 2,13-17

Koh 3,22; 10,14

Mdr 2,1

9

Dobrze jest słuchać króla. Z zebranych tu rad wyłania się powszechnie obowiązujący w starożytności obraz absolutnej władzy króla, któremu poddani winni są całkowite posłuszeństwo. W drugiej części fragmentu powraca typowa dla Koheleta refleksja nad przemijalnością człowieka i jego bezsilnością wobec śmierci. Refleksje nad kondycją człowieka. Kohelet dostrzega w świecie odwrócenie tradycyjnej teorii odpłaty, zgodnie z którą Bóg miał błogosławić dobrym, a złoczyńcom wymierzać karę (np. Prz 11,5n). Rzeczywistość okazuje się przeczyć tej zasadzie: jedni uciskają drugich (np. Mt 20,25), dobrym powodzi się źle, a bezbożni doznają czci, i to nawet po śmierci. Rozczarowany również tym absurdalnym aspektem życia, Kohelet po raz kolejny zachęca do korzystania z drobnych radości w duchu wdzięczności Bogu (w. 15).

KOHELET 8,2-15

1402

Koh 1,13

Hi 21,7-15; Ps 73,3-13; Koh 7,15 Ps 112,1; Iz 3,10n; 65,13n.20-24

Ps 73; Jr 12,1n

Koh 2,24; 9,7

25_Koh:25_Koh

Koh 3,10n

Hi 5,9; 11,7-9; Ps 73,16; Prz 30,3n; Rz 11,33

9/3/08

Koh 2,14

Hi 14,7-12; Koh 9,10; Iz 26,14

Koh 2,1.24; 8,15; 11,9

Prz 5,18

Page 1403

przez wszystkie dni jego życia, jakich mu Bóg użyczył pod słońcem. 16 Oddałem się rozmyślaniom o tym, czym jest mądrość, i rozważaniu o pracy, którą się zajmują ludzie na świecie. Z jej to powodu nie znają odpoczynku ani we dnie, ani w nocy. 17 Zastanawiałem się też nad wszelkim dziełem Bożym i doszedłem do wniosku, że człowiek nie zdoła pojąć sensu tego wszystkiego, co się dokonuje pod słońcem. Choćby nie wiem, jak się trudził, poszukując, nie zdoła tego dociec. Nawet gdyby mędrzec mówił, że wszystko wie, nie jest on w stanie tego zgłębić.

a) czystemu i nieczystemu – chodzi o czystość kultyczną, a nie moralną. Nieczystym można było stać się m. in. przez kontakt z niektórymi zwierzętami, określone choroby, kontakt ze zmarłymi (np. Kpł 11 – 16). Taki stan czynił człowieka niezdolnym do uczestnictwa w zgromadzeniu kultycznym.

Jednakowy los wszystkich 1 Kiedy rozważyłem głęboko wszystko, co widziałem, doszedłem do wniosku, że tak sprawiedliwi, jak i mędrcy oraz ich dzieła są we władaniu Boga. Człowiek nie zna ani miłości, ani nienawiści, wszystko jest przed nim. 2 Wszystkim pisany jest ten sam los: prawemu i nieprawemu, dobremu i złemu, czystemu i nieczystemua, składającemu ofiaręs i temu, kto nie uznaje ofiar, dobremu i grzesznikowi, przysięgającemu i temu, kto boi się przysięgać. 3 Jest jakieś zło we wszystkim, co dzieje się pod słońcemb: taki sam los dotyka każdego. Jak długo ludzie żyją, ich sercas pełne są złości i głupoty. A potem – do zmarłych! 4 Jednak ten, kto zostaje wśród żyjących, może mieć nadzieję: bo nawet żywy piesc jest lepszy od martwego lwad. 5 Żyjący przynajmniej wiedzą, że muszą umrzeć, podczas gdy umarli nie wiedzą już zupełnie niczego; oni nie mają już czego się spodziewać, gdyż wspomnienie o nich uległo zatarciu. 6 Nawet ich miłość, ich nienawiść, ich ambicja – wszystko już przeminęło. I nigdy już nie będą mieli udziału w tym wszystkim, co dzieje się pod słońcem. 7 Dalej! Jedz w radości swój chleb i pij wino z ochotą w sercu, bo Bóg już upodobał sobie twoje dzieła! 8 Niech twoja odzież zawsze będzie biała i niech nie zabraknie olejku na twoją głowę! 9 Ciesz się życiem z żoną, którą kochasz, dzień po dniu w ciągu twojego marnego życia, które zostało ci dane pod słońcem.

d) lwa – to silne zwierzę może w tym przysłowiu symbolizować człowieka o licznych zaletach.

9

Mdr 7,16

3:08 PM

b) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. c) pies – w starożytności zwierzę to zwykle żyło dziko i było uważane za godne pogardy. W Biblii psami nazywano uprawiających nierząd sakralny w pogańskich kultach płodności i stąd określenie to stało się największą obelgą (np. 2Sm 3,8; 16,9; Ap 22,15).

Jednakowy los wszystkich. Człowiek nie jest w stanie zrozumieć świata ani samego siebie. Paradoks życia polega na tym, że wszystkich spotyka ten sam los śmierci i zapomnienia (Koh 2,14-16). Kohelet jest tu wyrazicielem niedoskonałej jeszcze wizji życia pozagrobowego, zgodnie z którą po śmierci zmarli nie odbierają żadnej zapłaty, a pamięć o nich szybko ginie. Dopiero chrześcijańskie objawienie przyniesie naukę o zmartwychwstaniu, która pozwoli rozwiązać problemy nurtujące mędrca. Pewne jej zapowiedzi obecne już są w ST (2Mch 7; 12,43n). Tymczasem Kohelet

1403

KOHELET 8,16 — 9,9

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. b) bieg – aluzja do zawodów sportowych, charakterystycznych dla świata hellenistycznego. Jest to jedna ze wskazówek, pozwalających umieścić autora w okresie po III w. przed Chr., kiedy to kultura grecka rozpowszechniła się również w świecie żydowskim. c) czasu – chodzi o moment własnej śmierci lub nagłego nieszczęścia. d) ku prawej stronie – idiom hebr. oznaczający ‘osłonę’, ‘pomoc’, ‘zabezpieczenie’ (np. Ps 16,8; 110,5; 121,5).

Page 1404

10

Wszelką pracę, na jaką natkną się twoje ręce, podejmij według swoich sił! Bo nie będzie już ani pracy, ani myślenia, ani wiedzy, ani mądrości w krainie umarłychs, do której zmierzasz. 11 Odkryłem jeszcze wiele innych rzeczy pod słońcema. Nie zawsze wygrywają biegb najszybsi i w bitwie nie zawsze zwyciężają najdzielniejsi. Nie mędrcy zarabiają najłatwiej na chleb, nie uczonym dostają się bogactwa i nie są w poważaniu wykształceni. Gdyż los wszystkich zależy od przypadku i okazji. 12 A ponadto człowiek nie zna swego czasuc. Jak ryba zostaje złowiona w sieć złowrogą, jak ptak zostaje schwytany w sidło, tak człowiek niespodziewanie wpada w nieszczęście.

Hi 14,7-12; Ps 6,5; 88,10-12; Koh 9,5n

Mądrość więcej znaczy niż siła Doszedłem także do stwierdzenia, które uznałem za ważne w sprawie mądrości pod słońcema. 14Było sobie niewielkie miasto i mieszkało w nim niewielu ludzi. Nadciągnął przeciw niemu potężny król, obległ je i zbudował przeciw niemu wielkie machiny wojenne. 15Ale znalazł się w tym mieście pewien ubogi i mądry człowiek, który uratował miasto dzięki swej mądrości. Nikt jednak nie pamiętał o tym biednym człowieku. 16 Wtedy stwierdziłem: mądrość warta jest więcej niż siła, chociaż w pogardzie jest mądrość ubogiego i nikt nie chce słuchać jego rad. 17 A jednak lepiej jest posłuchać człowieka mądrego, który mówi spokojnie, niż wrzasku kogoś, kto dowodzi motłochem. 18 Mądrością więcej można osiągnąć niż bronią, ale jedna pomyłka może popsuć największą sprawę. 13

Przysłowia Koheleta 1 Zdechła mucha zupełnie zepsuje wyborne perfumy. Odrobina głupoty może przeważyć nad mądrością i chwałą. 2 Mędrzec zwraca serces ku swej prawej stronied, a serce głupca trzyma się strony lewej. 3 Nawet wyszedłszy na drogę, głupiec zachowuje się nierozumnie i myśli, że wszyscy inni są głupi.

10

radzi w pełni dowartościować życie (w. 4) i cieszyć się wszystkim, co niesie dzień: dobrym jedzeniem, wytwornością, miłością małżeńską, pracą. W ww. 11-12 przytacza zaś przykłady świadczące o tym, że w życiu niczego nie można być pewnym, a o wielu sprawach decyduje zwykły przypadek. Przysłowia Koheleta. Ulubionym gatunkiem literackim, w jakim mędrcy formułowali swoje spostrzeżenia, było przysłowie, sentencja. Obecny fragment Księgi Koheleta zawiera większy zbiór takich właśnie form literackich. Kohelet

KOHELET 9,10 — 10,3

1404

2Sm 20,15-22; 2Krl 6,24-33

Prz 21,22; 24,5

25_Koh:25_Koh

9/3/08

4

Prz 30,21n

Ps 7,16; Prz 26,27; Syr 27,26

Prz 10,8.13

Koh 8,7

Wj 22,27

Łk 12,2n

3:08 PM

Page 1405

Jeśli władca zapłonie gniewem na ciebie, nie poruszaj się ze swego miejsca, gdyż nawet wielkie urazy można zaleczyć łagodnością. 5 Jest i inne zło, które widziałem pod słońcema, a mianowicie, gdy rządzący popełnia błędy. 6Wtedy głupiec jest wynoszony do najwyższych godności, podczas gdy ludzie zasłużeni pozostają w tyle. 7Widziałem na świecie niewolników jeżdżących na koniach i książąt, którzy chodzili pieszo jak niewolnicy. 8 Kto kopie dół, ten może wpaść do niego. Kto rozwala mur, ten może zostać ukąszony przez żmiję. 9 Kto ociosuje kamienie, może się przy tym skaleczyć. Kto rąbie drwa, ten może się zranić. 10 Jeśli nie naostrzy się siekiery, która się stępiła, trzeba pracować ze zdwojoną siłą. Tak więc mądrość zapewnia powodzenie. 11 Jaki pożytek ma ze sztuki zaklinania ten, kto pozwolił się ukąsić wężowi, zanim zaczął go zaklinać? 12 Słowa, które wychodzą z ust mądrego, zjednują mu przychylność. Ale to, co wargi głupiego wymówią, prowadzi do jego zguby. 13 Jeśli na początku jego słów jest głupota, to końcem jego mowy jest okropne szaleństwo. 14 Głupiec nie może zapanować nad swoim gadaniem. Człowiek jednak nie wie, co będzie, bo kto może mu powiedzieć, co będzie potem? 15 Wysiłki głupiego tylko go wyczerpują, gdyż nie potrafi nawet znaleźć drogi do miasta. 16 Biada ci, kraju, jeśli twym królem jest młodzieniecb i jeśli twoi książęta już z rana ucztują. 17 Szczęśliwy jesteś, kraju, jeżeli twym królem jest szlachetnie urodzony, a twoi książęta we właściwym czasie zasiadają do stołu, dla nabrania sił, a nie dla pijaństwa. 18 Z powodu leniwych rąk wali się sufit, a bezczynne ręce sprawiają, że przecieka dach. 19 Bogaci wyprawiają uczty dla rozrywki, wino rozwesela im życie, a pieniądz pozwala im wszystko osiągnąć. 20 Nawet w myśli nie złorzecz królowi, i nie przeklinaj dostojnika nawet we wnętrzu swej sypialni, bo ptakic rozniosą twój szept i latające stworzenia rozgłoszą twe słowa.

a) pod słońcem – zob. Koh 1,3+. b) młodzieniec – zbyt młody i niedoświadczony władca był przez starożytnych uważany za nieszczęście dla kraju (Iz 3,4). c) ptaki – symbol ptaka gaduły jest znany w wielu kulturach starożytnego Wschodu.

przytacza najpierw kilka sentencji na temat głupca i zagrożeń związanych z jego postępowaniem, zwłaszcza gdy udaje się mu sięgnąć po wysokie stanowiska w państwie (Koh 10,1-7). Następnie podaje pewne wskazówki dotyczące różnych życiowych sytuacji, doradzając mądrość i rozwagę we wszystkich sprawach (Koh 10,8-11). Przestrzega też przed gadulstwem, które jest charakterystycznym przejawem głupoty (Koh 10,12-15), oraz przed młodocianym

1405

KOHELET 10,4-20

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

a) Przysłowie różnie interpretowane: albo jako zachęta do podjęcia pewnego ryzyka (handel morski?), aby po długim czasie odebrać swój zysk, albo jako zalecenie hojności w dawaniu jałmużny, albo jako wskazówka, by siać ziarno w miejscach dobrze nawodnionych i żyznych. Werset ten ma jednak również głęboki sens duchowy: jest wezwaniem do odpowiedzialności człowieka za każdy swój czyn, którego waga i konsekwencje są bardzo często nieprzewidywalne i dają się zauważyć oraz istotnie zrozumieć dopiero z biegiem czasu. b) Zachęta do jałmużny, ale możliwy jest też sens: zainwestuj swoje mienie w różne sprawy, aby w razie niepowodzenia zawsze coś ci zostało. c) deszczu – pochmurna i dżdżysta zima palestyńska jest naturalnym symbolem ludzkiej starości.

Page 1406

11

1

Rzuć twój chleb na powierzchnię wód, abyś po upływie długiego czasu go odnalazła. 2 Rozdaj majątek między siedmiu czy nawet ośmiu, bo nie wiesz, co złego może się wydarzyć na ziemib. 3 Kiedy chmury napełnią się wodą, zraszają ziemię deszczem. Czy drzewo przewróci się na południe, czy na północ, będzie już leżeć tam, gdzie upadło. 4 Kto zważa na wiatr, ten nie zacznie siać, kto patrzy na chmury, nie przystąpi do żniwa. 5 Nie wiesz, w jaki sposób duch ożywia płód w łonie matki. Tym bardziej nie zrozumiesz Bożego działania, które wszystko sprawia. 6 Siej twoje ziarno od rana, i nie dawaj wytchnienia twoim rękom aż do wieczora, bo nie wiesz, które ziarno wyda plon: może to, może tamto, a może oba okażą się dobre. Radość życia i przemijanie Miłe jest światło, a oczy cieszą się słońcem. 8 Jeśli jakiś człowiek żyje długie lata, niech się cieszy każdym rokiem. Niech jednak pamięta, że wiele będzie chmurnych dni, i że wszystko, co ma nadejść, jest marnością. 9 Ciesz się, chłopcze, swoją młodością, i bądź szczęśliwy w dniach wiosny twego życia! Idź tam, gdzie cię poprowadzi serces i poniosą oczy! Wiedz jednak, że z tego wszystkiego osądzi cię Bóg! 10 A zatem wyrzuć ze swego serca smutek i nie dopuszczaj do siebie kłopotów, bo młodość i rześkość są ulotne jak chwila. 1 Pamiętaj o swym Stwórcy w czasie swej młodości, zanim nadejdą smutne dni i zanim nastaną lata, o których powiesz: „Nie widzę w nich nic przyjemnego”. 2 Wtedy słońce straci swój blask, przygaśnie światło księżyca i gwiazd, a chmury powrócą po deszczuc. 3 Wtedy będą się trząść stróżowie domu i pochylą się ku ziemi silni mężczyźni;

Hi 5,9; 11,7-9; Ps 73,16; Prz 30,3n; Koh 8,17; Rz 11,33

7

12

królem (Koh 10,16n), który w połączeniu z nieumiarkowanym życiem całej klasy panującej może stanowić prawdziwe zagrożenie dla kraju. Tematem łączącym ostatnią grupę przysłów (Koh 11,1-6) jest zachęta do podejmowania roztropnego działania w różnych dziedzinach życia. Zaniechanie aktywności byłoby przejawem lenistwa i głupoty. Radość życia i przemijanie. W przeciwieństwie do Księgi Powtórzonego Prawa (np. Pwt 11,9.21; 22,7) i nauk innych mędrców, Kohelet postrzega długie życie i starość jako czas słabnięcia sił i tęsknoty za młodością. Kilkakrotnie zachęca więc do korzystania z życia. W Koh 12,2-5 autor opisuje koniec ludzkiego życia, posługując się obrazami, które niewątpliwie mówią o ułomnościach człowieka w podeszłym wieku. Nie wszystkie obrazy są jednak alegorią ludz-

KOHELET 11,1 — 12,3

1406

Koh 3,17; 12,14

25_Koh:25_Koh

Hi 34,15; Koh 3,20n Koh 1,2+

9/3/08

3:08 PM

Page 1407

kobiety mielące zakończą swą pracę, dlatego że mało ich zostanie, a wyglądające przez okna – oślepną. 4 Wtedy zostaną zaryglowane drzwi od ulicy, przycichnie terkot żaren, ustanie śpiew ptaków, osłabną wszystkie śpiewaczkia. 5 Człowiek będzie odczuwał lęk przed wzniesieniem i strach przed niebezpieczeństwami na drodze; wtedy zakwitnie drzewo migdałoweb, szarańcza stanie się ociężałac, a pączki kaparad nie przywrócą smaku, bo człowiek pójdzie do swojego wiecznego domu w otoczeniu tych, co będą lamentować po drodze. 6 Wtedy przerwie się srebrny sznur, stłucze się złota czarae, dzban się rozbije u źródła, a kołowrót runie do studni. 7 Wtedy proch wróci do ziemi, skąd został wzięty, a duch powróci do Boga, który go dał. 8 Marność nad marnościami, mówi Kohelet, wszystko marność.

a) Wersety 3 i 4 są obrazem słabnących sił człowieka w starości: stróżowie domu – ramiona, silni mężczyźni – nogi, kobiety mielące – zęby, wyglądające przez okna – oczy, drzwi – wargi, śpiewaczki – głos. b) drzewo migdałowe – biel kwiatów tej rośliny, która jako pierwsza kwitnie na wiosnę, symbolizuje siwiznę starca. c) szarańcza… ociężała – nieruchliwy owad obrazuje niezgrabność ruchów starego człowieka. d) pączki kapara – prawdopodobnie obraz impotencji seksualnej. Nierozwinięte kwiaty tej rośliny starożytni używali jako przyprawy dla pobudzenia apetytu albo jako afrodyzjaku. e) złota czara – lampa oliwna zawieszona na srebrnym sznurze jest symbolem życia. Przerwanie sznura i potłuczenie czary symbolizuje śmierć. f) ościenie... gwoździe – obrazy te pokazują, że powiedzenia mędrca mają pobudzać do myślenia i stanowić mocny punkt oparcia dla dalszej wiedzy.

Epilog Kohelet nie tylko był mędrcem, ale także nauczał ludzi mądrości. Słuchał, rozważał i ułożył wiele przysłów. 10Dokładał on starań, aby dobrać słowa piękne i godnie zapisać słowa prawdy. 11 Słowa mędrców są jak ościenie, a zbiory ich powiedzeń – jak dobrze wbite gwoździef. Jedne i drugie pochodzą od tego samego pasterza. 12Poza tym, co powiedziałem, mój synu, ostrzegam cię, że pisaniu licznych ksiąg nie ma końca, a dociekanie kosztuje człowieka wiele trudu. 13 A oto ostatnie słowo po wszystkim, czego wysłuchałeś: Boga się bój i przestrzegaj Jego przykazańs, bo to jest cały człowiek. 14Ponieważ wszystkie czyny Bóg przywoła na sąd, również i te ukryte: zarówno dobre, jak i złe. 9

Syr 1,13 Koh 11,9

kiego ciała. Niektóre z nich, jak obraz palestyńskiej zimy (Koh 12,2) lub płaczek na drodze (Koh 12,5), mają znaczenie realistyczne. Schyłek ludzkiego życia Kohelet porównuje do srebrnego sznura i złotej czary (Koh 12,6), co świadczy, że docenia on wielką wartość ludzkiej egzystencji. W słowach o prochu i duchu autor wyraźnie nawiązuje do opisu stworzenia (Rdz 2,7). Powrotu ducha do Boga po śmierci (Koh 12,7) nie należy jednak rozumieć jako przedłużenia życia ludzkiej duszy. Mędrzec stwierdza jedynie, że wszystko wraca do swego źródła: proch do ziemi, a duch, czy raczej ożywiające tchnienie – do Boga. Tak więc życie człowieka ma swoje źródło w Bogu i w Nim znajduje swój cel. Dopiero chrześcijańskie objawienie odsłoni nadzieję na życie po śmierci i na zmartwychwstanie ludzkiego ciała (1Kor 15,35-58+). Epilog. W dodatku sporządzonym przez późniejszego redaktora lub starożytnego wydawcę pisma Kohelet zostaje zaprezentowany jako mędrzec, a jego nierzadko kontrowersyjne nauczanie spróbowano umieścić w bardziej tradycyjnym nurcie mądrości. Dlatego podkreślono wartość bojaźni Bożej i przestrzegania przykazań oraz nieuchronność Bożego sądu. Zagadkowe określenie autora mianem pasterza (w. 11) może odnosić się do Koheleta albo stanowić metaforyczną aluzję do Mojżesza lub Salomona. Może oznaczać również samego Boga (Rdz 49,24), dawcę wszelkiej mądrości (Prz 2,6). To On miałby być ostatecznym autorem sentencji Koheleta.

1407

KOHELET 12,4-14

25_Koh:25_Koh

9/3/08

3:08 PM

Page 1408

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

Page 1409

PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI Wprowadzenie Okoliczności powstania W całym Piśmie Świętym tylko Pieśń nad pieśniami (hebr. szir ha-szirim) ma tytuł w formie stopnia najwyższego. Wyrażenie to można również przetłumaczyć jako ‘pieśń najpiękniejsza spośród pieśni’. I rzeczywiście, poetyckie i literackie piękno pieśni jest niekwestionowane. Fakt, że dzieło to jest księgą natchnioną przez Boga i zaliczaną do kanonu ksiąg świętych, pociąga za sobą liczne pytania, a nawet przysparza problemów trudnych do rozwiązania. Pieśń nad pieśniami nie zawiera bowiem imienia Bożego, jeżeli za takie nie uznamy wyrażenia idiomatycznego płomienie PANA (Jahwe) w Pnp 8,6. Brak w niej również wzmianek o wszelkich instytucjach sakralnych Izraela, jak przymierze, świątynia, prawo, kapłaństwo. Nigdzie też nie ma aluzji do zbawczej historii narodu wybranego. Treścią tego poetyckiego utworu jest natomiast miłość dwojga młodych bohaterów, miłość autentyczna, płomienna, połączona z zachwytem nad pięknem ukochanej osoby. Tradycja hebrajska związała powstanie Pieśni nad pieśniami z Salomonem. Tezie tej sprzyja fakt, że oblubieniec został ukazany jako król i utwór zawiera kilka odniesień do Salomona (Pnp 3,7.9.11; 8,11n). Wynika to jednak z praktyki przedstawiania oblubieńców w poezji miłosnej jako pary królewskiej. Opinię o Salomonowym autorstwie da się wyjaśnić przez tzw. pseudonimię, czyli zwyczaj podpisywania różnych dzieł imieniem największego mędrca izraelskiego, jakim był Salomon. Rzeczywisty autor Pieśni nad pieśniami nie jest więc znany. Podobnie też nie można jednoznacznie określić czasu powstania utworu w jego aktualnej formie. Choć liczni egzegeci opowiadają się za epoką po przesiedleniu babilońskim (586-538 przed Chr.), to równie możliwy jest okres monarchii judzkiej (X-VI w. przed Chr.), a nawet czas panowania Salomona (965-926 przed Chr.). Dające się wyróżnić późniejsze retusze językowe nie mogą dziwić, gdyż poematy Pieśni nad pieśniami były nieustannie wykonywane podczas uroczystości zaślubin w starożytnym Izraelu. Temu zapewne zawdzięczają swą popularność i utrwalenie w formie pisemnej. Treść i teologia Obecny kształt literacki Pieśni nad pieśniami jest wynikiem zamierzeń kompozycyjnych. Wszystko przemawia za tym, że jest ona zbudowana z całej serii oryginalnych, niezależnych od siebie poematów, opiewających miłość dwojga ludzi. Mniejsze, samodzielne utwory zostały połączone ze sobą tak, aby tworzyły dialog. Uczestnikami dialogu i bohaterami akcji jest dwoje zakochanych, którzy tęsknią za sobą, poszukują się, znajdują, doznają rozłąki, znowu się odnajdują i oddają się sobie całkowicie. Czasem w dialogu uczestniczą osoby trzecie: pasterze (drużbowie oblubieńca), dziewczęta (druhny oblubienicy), matka oblubienicy i jej bracia. Tekst oryginalny nie zawiera jednak wskazówek o osobach dramatu (znalazły się one dopiero w jednym z greckich rękopisów z IV w. po Chr.) i przyporządkowanie niektórych wypowiedzi poszczególnym uczestnikom dialogu jest tylko hipotetyczne. Zasadą kompozycji Pieśni nad pieśniami nie jest chronologiczny rozwój akcji ani rytuał zawierania małżeństwa. Ważniejsze wydaje się charakterystyczne dla Hebrajczyków 1409

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

Page 1410

zamiłowanie do symetrii i równowagi. Autor konstrukcję utworu zbudował wokół punktu centralnego, którym jest opis wzajemnego oddania się małżonków zawarty w Pnp 5,1. Stąd wzięły się liczne powtórzenia pewnych motywów, formuł, zdań, wersetów, które niezbyt ściśle można nazwać refrenami. Te powtórki służą głównie intensyfikacji nastroju, spotęgowaniu emocji. Biorąc pod uwagę te kryteria, utwór można podzielić na siedem poematów: 1) Prolog: Dialog zakochanych (Pnp 1,2 – 2,7); 2) Wizyta ukochanego (Pnp 2,8-17); 3) Poszukiwanie ukochanego (Pnp 3,1 – 5,1); 4) Nocna wizyta ukochanego (Pnp 5,2 – 6,3); 5) Postać ukochanej (Pnp 6,4 – 7,11); 6) Szczęście bycia kochanym (Pnp 7,12 – 8,5a); 7) Epilog: Potęga miłości (Pnp 8,5b-14). W Pieśni nad pieśniami kobieta i mężczyzna wyrażają swoje uczucia z niebywałą siłą i szczerością. Opisują wdzięki ukochanej osoby z zaskakującą prostotą, wolną od fałszywego wstydu, co niejednokrotnie może zadziwić czytelnika, a nawet wprawić go w zakłopotanie. Z tego też powodu od starożytności próbowano odczytywać ten utwór w sposób przenośny i alegoryczny. W takiej interpretacji Pieśń nad pieśniami opiewa miłość Boga-Oblubieńca do narodu wybranego jako oblubienicy. W teologii chrześcijańskiej oblubieńcem jest Chrystus, a oblubienicą Kościół, Maryja czy dusza ludzka. Łączące ich relacje właśnie słowami Pieśni nad pieśniami opisywali wielcy mistycy (np. św. Teresa z Avili, św. Jan od Krzyża). Autor natchniony, mówiąc w ten sposób o Bogu i Jego ludzie, podejmowałby język proroków (Ozeasza, Jeremiasza, Ezechiela), którzy posługiwali się obrazami opisującymi relacje łączące małżonków, aby przedstawić miłość Boga do Izraela. Ponieważ jednak w historii ten oblubieńczy związek, z winy Izraela-oblubienicy, był raczej historią niewierności i zdrad, trzeba by w księdze widzieć prorocką zapowiedź przyszłego, idealnego, mesjańskiego Izraela, który doskonale odpowie na zaproszenie Bożej miłości. Autor jednak nigdzie nie daje wskazówki, że tekst należy rozumieć jako przenośnię czy alegorię. Analogie z twórczością miłosną starożytnych sąsiadów Izraela każą te pieśni rozumieć raczej w ich podstawowym sensie. Podczas gdy podobieństwa Pieśni nad pieśniami z tekstami prorockimi są nikłe, bardzo wyraźnie rysują się analogie z wypowiedziami mędrców o miłości mężczyzny i kobiety (np. Prz 5). Pieśń mieści się doskonale w teologii Księgi Rodzaju, która uczy o tym, że Bóg stworzył kobietę jako dar dla mężczyzny, źródło jego szczęścia i współpracowniczkę w przekazywaniu życia. Pieśń nad pieśniami, będąc hymnem na cześć miłości oblubieńczej, pośrednio jest hymnem na cześć samego Stwórcy, dawcy i źródła tej miłości. Temat miłości oblubieńczej i zaślubin pojawia się również w Nowym Testamencie. Jan Chrzciciel nazywa przychodzącego Chrystusa nowożeńcem, a siebie określa mianem jego przyjaciela (J 3,29). Również sam Jezus mówi o sobie jak o panu młodym (Mt 9,15). Po raz pierwszy daje On poznać swoją moc i godność podczas wesela w Kanie Galilejskiej (J 2,1-11). Przy studni, która jest tradycyjnym miejscem spotkań zakochanych (np. Rdz 29,9; Wj 15,2-21), Jezus rozmawia z Samarytanką (J 4). Przed męką zostaje namaszczony przez grzeszną kobietę wonnym olejkiem, a jej gesty obmycia stóp, namaszczenia ich i ucałowania, interpretuje w kontekście miłości (Łk 7,36-47; por. Pnp 5,5). Temat uczty weselnej pojawia się również w przypowieściach Jezusa (np. Mt 22,1-14; 25,1-13; Łk 14,16-24). Wreszcie Jego grób znajduje się w ogrodzie, gdzie po Zmartwychwstaniu spotyka się z Marią Magdaleną, której daje się poznać, wypowiadając jej imię (J 20,1.11-18; por. Pnp 3,1-4). Ogród, sad i winnica to częste tło spotkań ukochanych w Pieśni nad pieśniami (np. Pnp 1,16n). Paweł Apostoł również korzysta z obrazów zaślubin, tłumacząc szczególną więź łączącą chrześcijan z Chrystusem (2Kor 11,2) oraz napominając małżonków, aby kochali swoje żony jak Chrystus miłuje Kościół (Ef 5,25). 1410

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

Page 1411

PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI

1

1

Pieśń nad pieśniami Salomonaa.

Prolog: Dialog zakochanych Oblubienica Pocałuj mnie! Niech mnie całują twe usta, bo twoje kochanieb lepsze jest niż wino, lepsze niż zapach twoich perfum. Twoje imięs jest jak wyborny olejek, oto dlaczego miłują cię dziewczętac. 4 Weź mnie za rękę i pobiegnijmy razem! Tyś moim królem, prowadź mnie do twych komnat!

2 Sdz 9,13; Ps 104,15; Prz 7,18; Pnp 4,10; 5,1; 7,13; Syr 31,27; 40,20; Ez 16,8 3 Kpł 9,7n; Ps 23,5; Pnp 4,10 Pnp 6,8

Pnp 1,12; 7,6

a) O Salomonowym autorstwie Pieśni nad pieśniami zob. Wprowadzenie. b) twoje kochanie – grecka Septuaginta (LXX) oddała tu bardzo podobny pod względem pisowni wyraz oznaczający piersi. Słowo hebr. posiada jednak liczbę mnogą i w innych miejscach księgi oznacza ukochanego. Za pomocą tego określenia, z reguły połączonego z zaimkiem dzierżawczym „twoje”, wyrażano samą miłość, ale też jej oznaki, np. pieszczoty. c) dziewczęta – stanowiły prawdopodobnie orszak ślubny pani młodej; można je utożsamić z córkami jerozolimskimi (Pnp 1,5; 2,7; 3,5.10; 5,8.16; 8,4). d) Kedar, Szalma – nazwy plemion beduińskich żyjących na Pustyni Arabskiej.

Chór Cieszmy się i radujmy tobą! Wychwalajmy twoje kochanieb nad wino! Nic dziwnego, że cię miłują. Oblubienica Czarna jestem, lecz piękna, o córki jerozolimskie, jak namioty Kedaru, jak szałasy Szalmad. 6 Nie dziwcie się, że jestem czarna! To słońce mnie tak opaliło. Synowie mej matki pogniewali się na mnie i kazali mi pilnować winnic, a ja mojej własnej winnicy nie upilnowałam. 5 Pnp 2,7; 3,5.11

Pnp 8,8n Iz 5,1 Pnp 2,15; 7,13; 8,11n

PROLOG: DIALOG ZAKOCHANYCH. W prologu są przedstawione osoby zakochanych, temat dzieła i jego główne wątki. Oblubieniec, zgodnie z miłosną poetyką, nazywany jest królem (zob. Wprowadzenie). Kilkakrotnie w księdze przywołano również imię Salomona, władcy znanego z mądrości, dostojeństwa i bogactwa. Te królewskie akcenty mogą być nawiązaniem do Ps 45, w którym mówi się o zaślubinach władcy. Młodzieniec jest pasterzem, więc nieustannie przemieszcza się z miejsca na miejsce (Pnp 1,7). Wzmaga to tęsknotę oblubienicy i zmusza ją do poszukiwań ukochanego. Dziewczyna porównuje go do jabłoni rosnącej wśród drzew leśnych, a następnie rozwija obraz jabłoni przez przywołanie jej kojącego cienia i smacznych owoców (Pnp 2,3-5; por. Pnp 5,16; 7,10). Są to metafory miłości i troskliwej opieki ukochanego. Oblubienica przedstawia siebie, zwracając uwagę na bar wę swojej skóry (Pnp 1,5-8). Porównuje opaleniznę do koloru namiotów Beduinów, które były wyrabiane z ciemnobrunatnej lub czarnej sierści koziej. Jej ciemna skóra to efekt pracy w słońcu w winnicy. Do strzeżenia winnicy zwykle zatrudniano mężczyzn, aby bronili jej przed złodziejami i dzikimi zwierzętami. Bracia zlecili jednak to zadanie siostrze, aby ograniczyć jej kontakty z mężczyznami (Pnp 1,6). Winnica jest również symbolem samej oblubienicy. W poemacie pojawiają się liczne obrazy winnic i ogrodów, stanowiących tło spotkań zakochanych (np. Pnp 1,16n). Często są one metaforą oblubienicy, która

1411

PIEŚŃ 1,1-6

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

a) szukać przygód – dosł. zasłaniać się (np. na znak żałoby lub dla niepoznaki, jak zwykły czynić kobiety lekkich obyczajów). b) Konie egipskie były bardzo cenionymi zwierzętami. Już Salomon sprowadzał je do Izraela (1Krl 10,28). Kosztowną i misternie wykonaną uprząż klaczy oblubieniec zestawia z wyszukaną biżuterią z pereł, złota i srebra, która zdobi oblubienicę. c) król – tzn. oblubieniec, jak w w. 4 (zob. Wprowadzenie). d) do uczty – w tekście oryginalnym wyrażono tu ideę „czegoś zamkniętego”, „okręgu”. Może chodzić o ustawione wokół stołu sofy do ucztowania, ale wyrażenie to może w przenośni oznaczać również samą oblubienicę (jak ogród w Pnp 4,12). e) nard – substancja aromatyczna pochodząca z korzenia rośliny rosnącej w północnych Indiach. f) mirra – popularne pachnidło na starożytnym Bliskim Wschodzie, wyrabiane z żywicy różnych krzewów balsamowych, sprowadzane z Arabii i Indii. Kobiety miały zwyczaj noszenia woreczka z pachnidłami zawieszonego na szyi. g) ukochany – jest to jeden z kluczowych terminów Pieśni nad pieśniami (Pnp 1,2+.4) i zawsze występuje z zaimkiem dzierżawczym mój, co podkreśla wyłączność miłości oblubieńczej. h) henna – roślina o mocno pachnących białych kwiatach w kształcie grona, rosnąca w oazie Engaddi. i) Engaddi – dosł. źródło koziołków; bogata w wodę i roślinność oaza na skalistym zachodnim brzegu Morza Martwego. Już sama nazwa, przez odwołanie się do koziołków, miała dla starożytnych czytelników wydźwięk miłosny. j) oczy są jak gołąbki – to porównanie nie odwołuje się do wyglądu oczu gołębia czy koloru jego upierzenia (por. o oczach oblubieńca Pnp 1,15; 4,1; 5,12). Zestawienie z gołąbkami, ucieleśniającymi prostotę i czystość, podkreśla słodycz i szczerość oczu oblubienicy. Porównanie opiera się na starożytnej ikonografii miłosnej, w której gołąb jest posłańcem wyznań miłosnych między zakochanymi.

Page 1412

7

Powiedz mi, ukochany mego serca, gdzie pasiesz swe stada, gdzie odpoczywasz w południe? Dlaczego mam szukać przygóda między stadami twoich towarzyszy?

Rdz 37,16; Pnp 8,13

Chór 8 Jeśli tego nie wiesz, najpiękniejsza z kobiet, idź śladami owiec i paś twoje koźlęta w pobliżu szałasów pasterzy.

Pnp 5,9

Oblubieniec Do klaczy w powozie faraona jesteś podobna, przyjaciółko mojab! 10 Śliczne są twoje policzki między kolczykami, twa szyja otoczona perłami. 11 Zrobimy ci kolczyki ze złota, srebrem je ozdobimy. 9

Oblubienica 12 Kiedy królc zasiadł do ucztyd, mój narde rozlał swoją woń. 13 Woreczkiem mirryf jest dla mnie mój ukochanyg, kiedy spoczywa między moimi piersiami. 14 Gronem hennyh jest dla mnie mój ukochany pośród winnic Engaddii.

Pnp 1,3 Est 2,12n; Ps 45,9; Prz 7,17

Oblubieniec 15 Jak piękna jesteś, moja przyjaciółko, jak piękna! Twoje oczy są jak gołąbkij!

Pnp 2,10.13; 4,1.7; 7,2.7 Pnp 4,1; 5,12

Oblubienica 16 Jaki piękny jesteś, mój ukochany, jaki uroczy! Nasze posłanie tonie w zieleni, 17 cedrowe są ściany naszego mieszkania, cyprysowa powała nad nami.

1Krl 5,13; 2Krl 14,9 Za 11,1

pragnie wprowadzić do nich oblubieńca i obdarzyć go ich owocami. Podczas spotkania oblubienicy z odnalezionym oblubieńcem oboje wyrażają się o sobie z zachwytem. Wzajemnym komplementom towarzyszą pieszczoty, które zobrazowane są jako piękne zapachy (Pnp 1,3.12-14). Miłosne doświadczenie angażuje całe osoby i wszystkie ich zmysły. Poeta nie chciał jedynie pouczać o miłości, lecz starał się wyrazić tęsknotę zakochanych, ich zachwyt i radość z wzajemnego obdarowania się sobą. Do uczestnictwa w tych przeżyciach zaprosił również czytelników. Prolog kończy się dwoma refrenami o obejmowaniu (pieszczotach) i zaklinaniu. Początkowo nieobecny oblubieniec (Pnp 1,7) teraz czule daje odczuć ukochanej swą bliskość (Pnp 2,6) i zaspakaja jej tęsknotę. Zaklinanie, o którym mowa w Pnp 2,7, zarezerwowane było dla języka sakralnego. Tutaj stanowi jedynie uroczyste zapewnienie. Aby uniknąć użycia imienia Bożego, wymienia się hebrajskie nazwy zwierząt o podobnym brzmieniu. W prologu po raz pierwszy pojawia się wzmianka o matce jednego z zakochanych (Pnp 1,6). O matkach obojga oblubieńców mówi się siedem razy (Pnp 1,6; 3,4.11; 6,9; 8,1.2.5), natomiast wcale nie wspomina się o ich ojcach. Być może został w ten sposób wyrażony sprzeciw wobec rygoru patriarchatu, a podkreślono prymat miłości.

PIEŚŃ 1,7-17

1412

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

Page 1413

Oblubienica 1 Jestem kwiatema na równinie Szaronub, liliąc rozkwitłą w dolinie.

Pnp 6,9n

Pnp 2,5; 7,9; 8,5

Ps 17,8; 36,8; 91,1; Oz 4,13

Lb 1,52; 2,2 Oz 3,1

Pnp 8,3

Pnp 3,5; 5,8; 8,4

a) kwiatem – może chodzić o narcyz lub anemon.

2

b) Szaron – bogata w roślinność dolina wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego.

Oblubieniec 2 Jak lilia między cierniami, tak moja przyjaciółka pośród dziewcząt.

c) lilią – od greckiej Septuaginty przez wieki tłumaczono hebr. szoszan jako ‘lilię’. Dzisiaj jest raczej pewne, że oznacza on ‘kwiat lotosu’. Lilia jest symbolem czystości i nieskazitelności, lotos zaś – witalności i płodności.

Oblubienica 3 Jak jabłońd między leśnymi drzewami, tak mój ukochany między młodzieńcami. Miło mi spocząć w jego cieniu i ucieszyć podniebienie jego słodkim owocem. 4 Wprowadził mnie do domu winae i jak sztandar rozwinął nade mną swą miłość. 5 Posilcie mnie ciastem z rodzynkami, wzmocnijcie mnie jabłkami, bo jestem chora z miłości.

d) jabłoń – hebr. nazwa tego drzewa jest rodzaju męskiego i oznacza dosł. pachnący. Miłość oblubieńca jest tak atrakcyjna jak zapach i smak jabłek. e) do domu wina – metaforyczne określenie miejsca, gdzie zakochani upajają się miłością. f) gazele i łanie – symbole miłości na starożytnymi Bliskim Wschodzie. g) miłości – poetyckie określenie osoby ukochanej. W tak sformułowanym zdaniu kryje się subtelna dwuznaczność: miłość i osoba ukochana. Święty Hieronim czytał ten wyraz jako imiesłów kochająca.

6

Jego lewa ręka pod moją głową, a ręka prawa mnie obejmuje. 7 Zaklinam was, córki jerozolimskie, na gazele i łanief na polach: Nie budźcie miłościg i nie wyrywajcie jej ze snu, dopóki sama nie zapragnie!

Wizyta ukochanego

Pnp 3,5; 5,2

Ps 18,30 2Sm 2,18; 1Krn 12,9; Pnp 2,17; 8,14; Syr 27,20; Iz 35,6

Pnp 2,13; 7,12 Pnp 1,15; 4,1.7; 7,2.7

Oblubienica 8 Jakiś głos! To mój ukochany! Oto przychodzi, skacząc po górach, przeskakując pagórki. 9 Mój ukochany jest jak gazela albo jak młody jelonek. A oto i on! Stoi za naszym murem, zagląda przez okna, wypatruje przez kraty. 10 Mój ukochany odzywa się i mówi do mnie: Oblubieniec „Wstań, moja przyjaciółko, moja śliczna, i przyjdź! WIZYTA UKOCHANEGO. Poemat opisuje wizytę ukochanego, którego oblubienica porównuje do gazeli i jelonka (w. 9), podkreślając jego zwinność i płynność ruchów. Pragnienie znalezienia się w bliskości ukochanej sprawia, że jest on gotów pokonać każdą przeszkodę. Stojąc pod jej oknem, słowami pełnymi uczucia i pożądania zaprasza dziewczynę na spacer po wiosennych polach. Wyprawy do winnic dawały młodym ludziom możliwość spotkania i bliskości. Dlatego oblubieniec sugestywnie zachęca ukochaną do pójścia, a następnie wyraża swe pragnienie podziwiania jej pięknej twarzy i słuchania jej głosu. Porównanie do gołąbki w szczelinach skalnych (w. 14) wskazuje nie tylko na piękno, wdzięk czy de li kat ność ob lu bie ni cy, ale rów nież na jej nie do stęp ność. Uko cha na wy da je się nie osią gal na.

1413

PIEŚŃ 2,1-10

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

a) czas przycinania winnic – inne możliwe tłumaczenie czas śpiewu (na wiosnę). b) lilii – zob. Pnp 2,1+. c) ma… pastwisko – dosł. on pasie albo on się pasie. Ten obraz kontynuuje porównanie oblubieńca do gazeli czy łani, jakie uczyniła oblubienica w Pnp 2,9.17. d) wróć – czasownik celowo użyty dwuznacznie: oznacza pożegnanie z ukochanym (wróć, tzn. teraz odejdź) oraz zaproszenie na kolejne spotkanie (wróć, czyli przyjdź znowu). e) góry Beter – nazwa geograficzna niezidentyfikowanego wzgórza. Określenie można też rozumieć ogólnie jako ‘góry podzielone’, ‘góry podziału’, ‘góry poprzecinane wąwozami’. W kontekście Pnp 4,6; 8,14 należy je interpretować jako metaforę piersi oblubienicy.

Page 1414

11

Bo już minęła zima, deszcze ustały i przeszły. 12 Na ziemi pokazały się kwiaty, nadszedł czas przycinania winnica, w okolicy już słychać gruchanie synogarlicy. 13 Już figowiec wypuścił pąki i swoją woń rozlał kwiat winorośli. Wstań, moja przyjaciółko, moja śliczna, i przyjdź! 14 Gołąbko moja, wtulona w skalną szczelinę, schowana w górskich przepaściach! Pozwól mi zobaczyć twoją twarz, daj mi usłyszeć twój głos! Bo twój głos jest miły, a twoja twarz jest śliczna”.

Pnp 6,11; 7,13n

Pnp 2,10

Pnp 5,2; 6,9

Pnp 8,13

Chór Schwytajcie nam lisy, małe lisy, które niszczą winnice, a nasze winnice właśnie kwitną.

15

Ps 63,11; Ez 13,4 Pnp 1,6; 7,13; 8,11n

Oblubienica Mój ukochany jest mój, a ja jestem jego. Wśród liliib ma swoje pastwiskoc. 17 Nim zaświta dzień i znikną cienie, wróćd, mój ukochany, podobny do gazeli albo młodego jelonka, na góry Betere! 16

Pnp 6,3; 7,11

poszukiwanie ukochanego Oblubienica 1 Nocą na posłaniu szukam tego, którego kocha moje serce. Szukam, ale nie znajduję. 2 Pragnę więc wstać, obejść ulice i zaułki miasta,

3

Ps 27,4; Pnp 5,2-8; Jr 2,33; 5,1

Da lej następuje zagadkowa pieśń o lisach niszczących winnicę (w. 15), która stanowi odniesienie do przebywających w winnicach kobiet i ich licznych zalotnikach. Scena kończy się wyznaniem dziewczyny, która – świadoma więzi łączącej ją z ukochanym – obwieszcza wyłączność tej relacji i wzajemną pełną przynależność oblubienicy i oblubieńca (w. 16). Ta deklaracja zdecydowanie kontrastuje z sensem wcześniejszej pieśni o lisach, czyli zalotnikach, którzy poszukują przelotnych związków. POSZUKIWANIE UKOCHANEGO. Wraz z nadejściem nocy pojawia się okazja do nowego spotkania. Tym razem inicjatywa należy do oblubienicy. O mocy jej pragnienia spotkania się z ukochanym świadczy czterokrotnie powtórzony zwrot którego kocha moje serce (Pnp 3,1.2.3.4). Niebezpieczna nocna wędrówka oblubienicy po ulicach miasta kończy się odnalezieniem ukochanego i wprowadzeniem go do domu jej matki. Wyrażenie „dom matki” występuje tylko trzy razy w Biblii (Pnp 3,4; 8,2; Rt 1,8) i to zawsze w kontekście przygotowań do zaślubin. Dalsza część (Pnp 3,6-11) to

PIEŚŃ 2,11 — 3,2

1414

26_Pnp:26_Pnp

Pnp 5,7

Rdz 24,67; Pnp 8,2

Pnp 2,7; 5,8; 8,4

Pnp 6,10; 8,5

Iz 60,6; Jr 6,20

1Mch 9,37-39; 2Mch 3,27

1Krl 5,20.23; Pnp 1,17

1Krl 1,11-31

9/3/08

3:09 PM

Page 1415

i szukać tego, którego kocha moje serce. Szukam, ale nie znajduję. 3 Natknęłam się na stróżów, którzy obchodzili miasto: „Czy widzieliście tego, którego kocha moje serce?”. 4 Zaledwie odeszłam od nich, znalazłam tego, którego kocha serce moje. Chwyciłam go za rękę i nie wypuszczę, aż zaprowadzę go do domu mej matki, do sypialni tej, która mnie poczęła. 5 Zaklinam was, córki jerozolimskiea, na gazele i łanie na polach: Nie budźcie miłości, nie wyrywajcie jej ze snu, dopóki sama nie zapragnie!

a) córki jerozolimskie – stanowiły prawdopodobnie orszak ślubny pani młodej; można je utożsamić z dziewczętami (Pnp 1,3). b) Wędrowanie, zwłaszcza nocą, po pustynnym szlaku było niebezpieczne z powodu licznych band rabusiów. c) z drewna libańskiego – chodzi o drewno z cedrów porastających góry Libanu. d) purpura – nazwa czerwonego lub czarnego (fioletowego) barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich oraz nazwa tkaniny zabarwionej tym pigmentem. Luksusowej tkaniny purpurowej używano w kulcie (np. Wj 26,14.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58).

Chór Któż to wyłania się z pustyni jakby kolumna dymu? Kto rozsiewa woń mirry i kadzidła i wszelkich wybornych perfum? 7 Oto lektyka Salomona: dokoła niej sześćdziesięciu wojowników spośród wojowników Izraelas. 8 Wszyscy są zaprawieni w walkach, władają mieczami. Każdy ma miecz przy boku na wypadek nocnej zasadzkib. 9 Król Salomon sporządził sobie baldachim z drewna libańskiegoc: 10 kolumny zrobił ze srebra, a oparcie ze złota; siedzenie z purpuryd, a środek jest wyścielony miłością. Córki jerozolimskie, 11wyjdźcie! Popatrzcie, córki Syjonus! Na króla Salomona ozdobionego koroną, którą ukoronowała go jego matka w dniu jego zaręczyn, w dniu radości jego serca! 6

poemat, który pier wotnie został ułożony na okoliczność zaślubin Salomona lub innego króla. Koronacja Salomona dokonana przez jego matkę (Pnp 3,11) jest znakiem „wygaśnięcia” więzi rodzicielskiej i rodzinnej i nawiązaniem nowej relacji, w której syn staje się królem także dla członków swojej rodziny. Trudno orzec, kto w utworze wypowiada te słowa. Jeśli czyni to oblubienica, całą scenę królewskiego pochodu wyłaniającego się z pustyni można rozumieć jako jej sen. Wyobraża sobie ona oblubieńca jako króla Salomona i fantazjuje na temat dnia zaślubin. Kolejny w toku narracji jest poemat opiewający piękno dziewczyny, nazywanej tu przyjaciółką (Pnp 4,1-7). Jest to pierwsza z zawartych w księdze tzw. pieśni opisujących. Autor nie tyle kreśli realistyczny portret jakiejś młodej kobiety, co opisuje piękno wyidealizowanej postaci. Każde z porównań jest wieloznaczne, aby czytelnik samodzielnie odkrywał niuanse opisu, a przede wszystkim dzielił z mówcą jego zachwyt i uczucie, które tak intensywnie przeżywa. Warto zauważyć, że duchowe zalety oblubienicy w ogóle nie są tu brane pod uwagę (w odróżnieniu od pochwały kobiety

1415

PIEŚŃ 3,3-11

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

a) gołąbki – zob. Pnp 1,15+. b) spływają – nietypowym słowem opisano ruch stada zwierząt schodzącego zboczem do doliny. c) Gilead – górzysta kraina na wschód od Jordanu i na południe od jeziora Genezaret. d) purpury – zob. Pnp 3,10+. e) usta są pełne rozkoszy – możliwy również przekład: pełna wdzięku jest twoja mowa. f) baszta Dawida – wspomina się o niej w Piśmie Świętym tyko w tym miejscu. Trudno wskazać, która z jerozolimskich baszt nosiła imię Dawida. g) Tysiąc tarcz – ozdobiona tarczami i zbrojami wieża jest metaforą szyi oblubienicy ozdobionej cennym naszyjnikiem. h) lilii – zob. Pnp 2,1+. i) mirry – zob. Pnp 1,13+. j) Chodzi tutaj o wzgórza porośnięte drzewami balsamowymi, których żywica nazywana była mirrą (np. Pnp 1,13), oraz drzewami bosweliowymi (kadzidłowcami), których żywica podczas spalania wydawała aromatyczną woń. k) Liban – pasmo górskie leżące na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych. l) Amana – jeden ze szczytów Antylibanu, pasma górskiego ciągnącego się równolegle do Libanu, oddzielonego od niego doliną Bekaa. m) Senir – prawdopodobnie nazwa całego łańcucha gór Antylibanu. n) Hermon – najwyższy szczyt w paśmie Antylibanu (2814 m n.p.m.). o) twoje kochanie – zob. Pnp 1,2+.

Page 1416

Oblubieniec 1 Jakże piękna jesteś, moja przyjaciółko, jakże piękna! Twe oczy są jak gołąbkia za twoją zasłoną. Twe włosy są jak stado kóz, które spływająb z gór Gileaduc. 2 Twoje zęby są jak stado strzyżonych owiec, kiedy wychodzą z kąpieli. Każda ma swą bliźniaczkę i żadnej z nich nie brakuje. 3 Twoje wargi jak wstążka purpuryd, a usta są pełne rozkoszye. Jak połówki granatu są twoje policzki wyglądające spod zasłony. 4 Twoja szyja jest jak baszta Dawidaf, zbudowana warstwami. Tysiąc tarczg na niej zawieszono, wszystkie zbroje wojowników. 5 Twe piersi są jak dwoje koźląt, bliźniąt gazeli, które się pasą wśród liliih. 6 Nim zaświta dzień i uciekną cienie, wejdę na górę mirryi i na wzgórze kadzidłaj. 7 Cała jesteś piękna, moja przyjaciółko, i nie ma w tobie żadnej skazy.

4

Pnp 1,15; 2,10.13; 4,7; 7,2.7 Pnp 1,15; 5,12 Pnp 4,3; 6,7 Pnp 6,5

Pnp 6,6

Pnp 4,11

Pnp 6,7

Pnp 7,5

Pnp 7,4

Pnp 2,16; 6,3 Pnp 2,17

Pnp 1,15; 2,10.13; 4,1; 7,2.7

8

Przyjdź z Libanuk, oblubienico! Przyjdź z Libanu, przybywaj! Zejdź ze szczytu Amanyl, ze szczytów Senirum i Hermonun; z legowisk lwów, z gór lampartów! 9 Oczarowałaś mnie, moja siostro, oblubienico, oczarowałaś mnie jednym twym spojrzeniem, jednym klejnotem twego naszyjnika. 10 Jakże piękne jest twoje kochanieo, siostro ma, oblubienico!

Jr 22,23; Ez 31

Pwt 3,9

Sdz 8,26; Prz 1,9 Pnp 1,2.4

w Prz 31). W dalszej części (Pnp 4,8 – 5,1) oblubieniec zaprasza dziewczynę, aby przybyła do niego z dalekich gór Libanu, gdzie się ukrywa. Tylko w tym fragmencie, w każdym jego wersecie, jest ona nazwana wprost oblubienicą. Świadczy to o tym, że utwór był związany z ceremonią zaślubin. Określenie „siostra” (Pnp 4,9.10.12) również odnosi się do przyszłej żony (np. Tb 7,12n). Tęskne i namiętne wołanie oblubieńca: przyjdź! przybywaj! (Pnp 4,8) rodzi się z poczucia, że ukochana jest daleka lub nieosiągalna jak odległe są szczyty Libanu i Hermonu i niedostępna jak kryjówki lwów i lampartów. Przebywanie oblubienicy w bliskości dzikich zwierząt oznacza jej nieokiełznaną, niezłomną dziewiczą siłę. Oczarowany pięknem ukochanej oblubieniec kolejny raz wypowiada swój zachwyt, używając coraz to nowych określeń (Pnp 4,10n). Obraz zamkniętego ogrodu i zapieczętowanego źródła (Pnp 4,12) symbolizuje jej czystość i wierność. W końcu miłość młodzieńca przełamuje dystans i dziewczyna sama zaprasza ukochanego, nazywając

PIEŚŃ 4,1-10

1416

26_Pnp:26_Pnp

Pnp 1,3 Pnp 4,3 Pnp 5,1

Pnp 6,2 Pnp 4,15

Prz 5,15n; Pnp 4,12; Iz 58,11; Jr 31,12

Pnp 5,1; 6,2.11; 8,13

9/3/08

3:09 PM

Page 1417

Twoje kochanie lepsze niż wino! Zapach twoich olejków przewyższa wszelkie wonności! 11 Nektar spływa z twoich warg, oblubienico, miód i mlekoa są pod twym językiem. Twoje suknie pachną wonią Libanu. 12 Jesteś zamkniętym ogrodem, moja siostro, oblubienico, ogrodem zamkniętym, źródłem zapieczętowanym! 13 Twoje pędyb są rajemc granatówd z najwyborniejszymi owocami: hennąe i nardemf, 14 nardem i szafranemg, wonną trzcinąh i cynamonem, i ze wszystkimi pachnącymi drzewami; mirrąi i aloesem, i ze wszystkimi wybornymi zapachami. 15 O źródło, które zrasza ogrody, krynico źródlanych wód tryskających z Libanu! 16 Powiej, wietrze północny, i przybądź, wietrze południa! Wiej przez mój ogród, aby rozeszły się jego wonności! Oblubienica Niech mój ukochany wejdzie do swego ogrodu i niech się nasyci jego wybornymi owocami.

Pnp 4,16; 6,2.11

Pnp 4,11 Pnp 1,2; 4,10

a) miód i mleko – kwintesencja słodyczy, dobrobytu; oznaka szczęścia. b) Twoje pędy – kontynuacja metafory ogrodu. Termin hebr. może oznaczać również części ciała, np. kończyny. c) rajem – w tym miejscu autor wprowadza perskie słowo pardes, od którego pochodzi łacińskie paradisus, tzn. ‘raj’, ‘rozkoszny ogród’. d) granatów – owoc granatu był dla starożytnych symbolem płodności i atrybutem bogini miłości. e) henną – zob. Pnp 1,14+. f) nardem – zob. Pnp 1,12+. g) szafran – bylina z rodziny kosaćcowatych (w Polsce znanym gatunkiem jest krokus), wykorzystywana już w starożytności jako przyprawa, barwnik, a także afrodyzjak. h) wonną trzciną – jej grube kłącza zawierają intensywnie pachnący olejek eteryczny. i) mirrą – zob. Pnp 1,13+. j) balsam – chodzi o rododendron balsamiczny, czyli drzewo, które wydziela aromatyczną żywicę o intensywnym zapachu, posiadającą również właściwości lecznicze.

Oblubieniec 1 Wszedłem do mego ogrodu, moja siostro, oblubienico, zebrałem moją mirręi i mój balsamj, nasyciłem się moim miodem z mego plastra, napiłem się mego wina i mojego mleka.

5

Chór Jedzcie, przyjaciele, pijcie i upajajcie się, o najmilsi!

Nocna wizyta ukochanego

Pnp 2,14; 6,9

Oblubienica 2 Byłam śpiąca, ale moje serce pozostawało czujne. Słyszę głos! To puka mój ukochany. siebie „jego ogrodem” (Pnp 4,16). Wchodzi on tam i rozkoszuje się szczęściem, jakie ofiarowuje mu ukochana (Pnp 5,1). Natężenie tego upojenia wyrażają trzy pary dóbr: mirra i balsam, miód i plaster, wino i mleko. Kiedy kobieta i mężczyzna milkną, głos zabiera chór (poeta-narrator), który wznosi toast i zaprasza gości do ucztowania. Wypowiedź ta, podobnie jak tytuł i epilog (Pnp 1,2; 8,6-14), stanowi mądrościową pochwałę darów stworzonych przez Boga i ofiarowanych ludziom. NOCNA WIZYTA UKOCHANEGO. Komponując utwór symetrycznie wokół punktu centralnego Pnp 5,1 (zob. Wprowadzenie), autor umieszcza w tym miejscu drugą scenę poszukiwania ukochanego przez oblubienicę (Pnp 5,2-8; por. Pnp 3,1-5). W dialogu między ukochaną i ukochanym trzykrotnie pojawia się słowo „otworzyć” (Pnp 5,2.5.6), które kontrastuje

1417

PIEŚŃ 4,11 — 5,2

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

a) moje serce pobiegło – dosł. poruszyły się moje wnętrzności. b) mirrą – zob. Pnp 1,13+. c) Zdanie to można rozumieć tak, że mirra pozostawiona przez oblubieńca na zasuwie spłynęła na dłonie oblubienicy. d) córki jerozolimskie – zob. Pnp 3,5+.

Page 1418

Oblubieniec Otwórz mi, moja siostro, moja przyjaciółko, moja gołąbko, moja nieskalana! Bo głowę mam zmoczoną rosą, moje włosy – kroplami nocy.

Sdz 6,35-40

Oblubienica 3 Zdjęłam już suknię, czyż mam ją znowu wkładać? Umyłam już nogi, czyż mam je znów ubrudzić? 4 Mój ukochany wsunął rękę przez otwór, a moje serce pobiegłoa ku niemu. 5 Wtedy wstałam, aby otworzyć ukochanemu. Moje ręce ociekały mirrąb, mirra spływała mi z palców, kiedy ujęłam zasuwę zamkac. 6 Otworzyłam memu ukochanemu, ale mój ukochany się odwrócił i poszedł sobie! Życie mnie opuściło, bo się oddalił. Zaczęłam go szukać, ale nie znalazłam. Wołałam, ale mi nie odpowiedział. 7 Spotkali mnie stróże, którzy obchodzili miasto, pobili mnie i zranili. Zdarli ze mnie moją zasłonę. Zrobili to strażnicy murów. 8 Zaklinam was, córki jerozolimskied: Jeśli spotkacie mego ukochanego, co mu powiecie? Że jestem chora z miłości!

Rdz 24,32; 1Sm 11,8

Est 2,12n; Ps 45,9; Prz 7,17; Pnp 1,13; 5,13

Pnp 3,1n

Rdz 35,18

Prz 7,11n; Pnp 3,3

Pnp 2,7; 3,5; 8,4

Pnp 2,5

Chór Czym twój ukochany różni się od innych, o najpiękniejsza z kobiet? Czym twój ukochany różni się od innych, że aż tak nas zaklinasz?

9

Pnp 1,8

z trzykrotnym podkreśleniem „zamknięcia” oblubienicy w Pnp 4,12. Prosząc oblubienicę o otwarcie, młodzieniec obdarza ukochaną pieszczotliwymi epitetami. Wszystkie zawierają zaimek „moja”, co podkreśla wyłączne prawo oblubieńca do przekroczenia progu domu oblubienicy. Dziewczyna z przekorą ociąga się, co według niektórych miało być wyrzutem czynionym ukochanemu za to, że kazał na siebie czekać zbyt długo. Zniecierpliwiony młodzieniec odchodzi, co powoduje głęboką udrękę oblubienicy i zmusza ją do podjęcia kolejnych poszukiwań. Podobnie jak w Pnp 3,1-5 kobieta spotyka strażników miasta, którzy tym razem traktują ją jak nierządnicę. Ponieważ nie może sama kontynuować poszukiwań, zwraca się z usilną prośbą do córek jerozolimskich (Pnp 5,8). Dziewczęta stawiają oblubienicy kilka pytań, w których można się doszukać swoistej prowokacji: „Któż to taki, że mamy go szukać?”. Oblubienica odpowiada pięknym poematem opisującym postać ukochanego (Pnp 5,10-16). Jest to jedyny w księdze rozbudowany opis mężczyzny, podczas gdy poematy opiewające piękno kobiety są aż trzy (Pnp 4,1-4; 6,4-7; 7,2-6). Wzorem pozostałych pieśni kobieta zachwyca się najpierw całą postacią ukochanego, a potem zatrzymuje się na szczegółach jego ciała. Czyni to za pomocą wyszukanych metafor i porównań. Większość z nich gdzie indziej została

PIEŚŃ 5,3-9

1418

26_Pnp:26_Pnp

Pnp 1,15; 4,1

9/3/08

3:09 PM

Page 1419

Oblubienica 10 Mój ukochany jest pełen blasku i rumieńców: wyróżnia się wśród dziesięciu tysięcya. 11 Jego głowa to najczystsze złoto, kędziory obfite jak palmowe gałązki i czarne jak kruk. 12 Jego oczy są jak gołąbkib nad strumieniami wody. Jego zębyc wykąpane w mleku, pięknie osadzone w swej oprawie. 13 Policzki są jak grządki balsamud, które rozkwitają pachnącym kwieciem. Jego wargi są niby kwiaty liliie, spływające wyborną mirrą. 14 Jego ręce są jakby utoczone ze złota, wysadzane perłami z Tarsziszf. Jego tors – jak wyrzeźbiony z kości słoniowej, ozdobiony szafiramig. 15 Nogi są jak kolumny z alabastru, postawione na złotych podstawach. Jego postać jest jak Libanh, wspaniała jak cedry. 16 Jego usta to sama słodycz, a on cały jest rozkoszą. Taki jest mój ukochany i taki jest mój przyjaciel, o córki jerozolimskiei!

a) wśród dziesięciu tysięcy – liczba symbolizująca ogromną ilość, niekiedy nawet cały naród. b) oczy są jak gołąbki – zob. Pnp 1,15+. c) Jego zęby – wyrażenie opuszczone w tekście hebr., uzupełnione ze względu na analogię z Pnp 4,2; 6,6 (por. Rdz 49,12). d) balsam – zob. Pnp 5,1+. e) lilii – zob. Pnp 2,1+. f) Tarszisz – bliżej nieokreślone miejsce znane jako port handlowy w najbardziej odległej krainie (1Krl 10,22; Iz 23,1; Jon 1,3); symbol bogactwa i przepychu (np. 2Krn 9,21; Ez 27,12.25). Być może chodzi o jakiś port hiszpański, sardyński lub cypryjski. g) szafir – drogocenny kamień o niebieskim kolorze; być może aluzja do żył widocznych przez skórę. h) Liban – zob. Pnp 4,8+. i) córki jerozolimskie – zob. Pnp 3,5+. j) balsamu – zob. Pnp 5,1+. k) aby się paść – zob. Pnp 2,16+.

Chór

6

1

Dokąd poszedł twój ukochany, o najpiękniejsza z kobiet? Dokąd zwrócił swe kroki twój ukochany, abyśmy szukały go z tobą?

Pnp 4,12 – 5,1; 6,11; 8,13 Pnp 2,16; 4,5

Oblubienica Mój ukochany zszedł do swego ogrodu, na grządki balsamuj, aby się paśćk w ogrodach i zrywać kwiaty liliie. 2

3 Pnp 2,16; 7,11

Ja jestem mojego ukochanego, a mój ukochany jest mój, kiedy się pasie pośród kwiatów lilii.

odniesiona do oblubienicy. Kobieta widzi więc w ukochanym odbicie własnego piękna. W ten sposób zostaje oddana idea jedności zakochanych i intensywnie przeżywanej bliskości. Po takiej prezentacji mężczyzny dziewczęta już nie mają wątpliwości i podejmują poszukiwania. Zostają one ukierunkowane wiadomością o przebywaniu oblubieńca w ogrodzie. Refren kończący tę pieśń wyraża myśl o wzajemnym oddaniu (Pnp 6,3; por. Pnp 2,16).

1419

PIEŚŃ 5,10 — 6,3

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

a) Tirsa – imię to pochodzi od rdzenia hebrajskiego, który oznacza piękno i przyjemność. W Piśmie Świętym jest to imię jednej z córek Selofchada, potomka Józefa (Lb 26,33; 27,1; 36,11; Joz 17,3) oraz nazwa miasta kananejskiego zdobytego przez Jozuego (Joz 12,24), które lokalizowano następnie w Królestwie północnym (1Krl 14,17; 2Krl 15,14.16). b) spływają z Gileadu – zob. Pnp 4,1+. c) liczba nieokreślona – dla podkreślenia wyjątkowych zalet oblubienicy (w. 9) zostaje wspomniany niezliczony harem Salomona (1Krl 11,3). d) Ammi-Nadib – postać literacka, możliwe, że wzorowana na księciu Mehi, bohaterze egipskich pieśni miłosnych.

Page 1420

Postać ukochanej Oblubieniec 4 Piękna jesteś, moja przyjaciółko, jak Tirsaa; miła jak Jeruzalems, groźna jak zastępy w szyku! 5 Odwróć twoje oczy ode mnie, bo wprawiają mnie w niepokój! Twoje włosy są jak stado kóz, które spływają z Gileadub. 6 Zęby twe są jak stado owiec, które wychodzą z kąpieli. Każda ma swoją bliźniaczkę i żadnej z nich nie brakuje. 7 Jak połówki granatu są twe policzki wyglądające spod zasłony.

Pnp 6,10 Pnp 4,1

Pnp 4,1

Pnp 4,2

Pnp 4,3

8

Sześćdziesiąt jest królowych i osiemdziesiąt królewskich nałożnic, a dziewcząt – liczba nieokreślonac. 9 A ona jest jedyna, moja gołąbka, moja nieskalana. Jedyna jest u swej matki, ulubienica tej, co ją urodziła. Zobaczyły ją dziewczęta i nazwały szczęśliwą, nawet królowe i nałożnice ją wychwalały: 10 „Kimże ona jest: wschodzi jak zorza, piękna jak księżyc, jaśniejąca jak słońce, groźna jak zastępy w szyku?”.

Pnp 2,14; 5,2 Pnp 3,4; 8,5

Prz 31,28; Łk 1,48

Pnp 6,4

11

Zstąpiłem do orzechowego sadu, aby popatrzeć na młode pędy w dolinie, aby zobaczyć, czy winorośl wypuściła swe pąki, czy rozkwitły granatowce. 12 Nie wiem, jak znalazłem się wśród rydwanów Ammi-Nadibad.

Pnp 4,16 – 5,1

Pnp 2,12; 7,13

POSTAĆ UKOCHANEJ. Druga pochwała oblubienicy (Pnp 6,4-10) wydaje się powtórzeniem pieśni z Pnp 4,1-7, zawiera jednak oryginalne motywy. Charakterystyczne dla niej są akcenty grozy i podziwu, jakie wzbudza ukochana. Najpierw jej postać została porównana do dwóch stolic Izraela: Jerozolimy i Tirsy. Jerozolima, miasto świątyni i pałacu dynastii Dawida, była przedmiotem zachwytu i dumy dla każdego Izraelity. Tirsa, która przez krótki czas była stolicą Królestwa północnego (1Krl 15,33; 16,23), została wspomniana dla paralelizmu lub też z racji nazwy, która oznacza ‘upragniona’. Oba te porównania ukazują oblubienicę jako warownię, którą trzeba zdobyć. Przypominają one również obraz zamkniętego ogrodu (Pnp 4,12) oraz murów i bramy z zakończenia całego poematu (Pnp 8,9n). Oblubieniec podkreśla niezwykłość ukochanej przez porównanie jej z najpiękniejszymi kobietami tworzącymi niezliczony harem Salomona (1Krl 11,3). Oblubienica jest jednak jedyna, a więc wyjątkowa. Co więcej, wszystkie żony i nałożnice królewskie przyłączają się do oblubieńca i wraz z nim sławią jego ukochaną (Pnp 6,9n). Na zakończenie pieśni mowa jest o wejściu do sadu (Pnp 6,11n), lecz tekst nie precyzuje, kto uczestniczy w owym wejściu. Zgodnie z szerszym kontekstem, czynność tę należy przypisać oblubieńcowi. Analogiczny fragment zawiera Pnp 5,1, gdzie oblubienica

PIEŚŃ 6,4-12

1420

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

Page 1421

Chór

7

Pnp 1,15; 2,10.13; 4,1; 7,7

Pnp 4,5

Pnp 4,4

Pnp 1,15; 2,10.13; 4,1.7; 7,2

1

a

b

Tańcz , tańcz, Szulamitko , tańcz, tańcz, niech się na ciebie napatrzymy!

a) Tańcz – dosł. odwróć się, wróć; wezwanie to może stanowić aluzję do prorockiej wizji powrotu wygnańców z czterech stron świata (Ez 37).

Oblubieniec Cóż takiego chcecie widzieć w Szulamitce?

b) Szulamitka – imię to może być żeńskim odpowiednikiem imienia Salomon lub aluzją do pięknej Szunemitki Abiszag, która opiekowała się starym Dawidem (1Krl 1,3n).

Chór Jak tańczy między dwoma obozamic!

c) Taniec towarzyszył Semitom w różnych radosnych okolicznościach życia (np. Wj 15,20; Sdz 11,34; 1Sm 18,6n).

2

d) pępek – poeta rysuje postać oblubienicy, wzorując się na sztuce egipskiej, która eksponowała tę część ciała kobiety (brzuch, talię) jako decydującą o jej urodzie.

Jak piękne są twe stopy w sandałach! O córko książęcego rodu! Linia bioder jest jak kolia, jak dzieło rąk mistrza! 3 Twój pępekd jak okrągła czasza; niech nie zabraknie w niej korzennego wina! Brzuch twój jest jak kopczyk pszenicy, opasany kwiatami liliie. 4 Dwie piersi jak dwoje koźląt, bliźniąt gazeli. 5 Twa szyja jest jak baszta z kości słoniowej. oczy są jak sadzawki w Cheszbonief, przy bramie Bat-Rabbim. Twój nos jest jak baszta Libanug, która spogląda ku Damaszkowih. 6 Głowa wznosi się nad tobą jak Karmeli, włosy twej głowy są jak purpuraj, królk został związany ich splotami.

e) lilii – zob. Pnp 2,1+. f) Cheszbon – starożytne miasto Moabu, leżące ok. 35 km na wschód od Jerycha, jedno z pierwszych miast zdobytych przez Izraela (Lb 21,25nn). g) Liban – zob. Pnp 4,8+. h) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. i) Karmel – łańcuch zalesionych gór ciągnących się od Samarii do półwyspu Karmel nad Morzem Śródziemnym. Sama góra Karmel znajduje się u wejścia do doliny Ezdrelon. j) purpura – zob. Pnp 3,10+. k) król – częsta w pieśniach weselnych metafora określająca oblubieńca (Pnp 1,4.12). l) miłości najrozkoszniejsza – możliwy również sens: w twych rozkoszach.

Oblubieniec O, jak piękna jesteś i pełna wdzięku, miłości najrozkoszniejszal. 8 Twoja postać jest podobna do palmy, a piersi do jej owoców. 9 Powiedziałem sobie: Wejdę na palmę i obejmę jej koronę. 7

została nazwana ogrodem, do którego wchodzi oblubieniec. Podobnie po trzeciej pieśni sławiącej oblubienicę (Pnp 7,2-8) następuje decyzja oblubieńca o połączeniu się z ukochaną, porównaną do palmy (Pnp 7,8n). Ostatnią z pieśni opisujących oblubienicę poprzedza powtórzona czterokrotnie zachęta do tańca (Pnp 7,1). Podczas uroczystości zaślubin oblubienica zwykle tańczyła przed gośćmi stojącymi po jej dwóch stronach, co w tekście oddano przez przywołanie obrazu dwóch obozów. Taniec „obozowy” był doskonałą okazją do zaprezentowania przez kobietę jej wdzięków. Oblubienica została tu nazwana Szulamitką, co może być żeńską formą imienia Salomon i zgodnie z zasadami poetyki miłosnej może oznaczać „królową” (zob. Wprowadzenie; Pnp 1,1 – 2,7+). Przez związek jej imienia ze słowem „pokój” wskazuje również na oblubienicę jako tę, która przynosi pokój, a więc pełnię szczęścia oblubieńcowi. Tym razem to grupa kobiet (chór) wygłasza pochwałę urody dziewczyny, zaczynając od stóp i kończąc na jej głowie. Wskazanie na pewne detale anatomiczne służy podkreśleniu ich funkcji. Tak więc wzmiankę o pępku można rozumieć jako eufemizm na oznaczenie łona. Porównanie brzucha do stożka pszenicy (Pnp 7,3) również podkreśla aspekt życia i płodności. Znaczenie to zostaje uwydatnione przez wzmiankę o kwiatach lilii (lotosu), symbolu witalności i płodności w sztuce egipskiej, którą poeta się inspirował. Obraz pszenicznego ziarna, pragnienie i radość każdego rolnika, nasuwał się tym bardziej, że zaślubiny były często celebrowane na klepisku. Na zakończenie oblubieniec

1421

PIEŚŃ 7,1-9

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

a) moim kochaniem – zob. Pnp 1,2+. b) świeże i zeszłoroczne – dosł. nowe i stare. c) która mnie wychowała – dosł. i będziesz mnie uczył (domyślne: miłości). Starożytne przekłady uzupełniały niejasny tekst według Pnp 3,4 (do sypialni tej, która mnie poczęła). d) granatu – zob. Pnp 4,13+.

Page 1422

Piersi twe niech będą dla mnie jak winne grona, a zapach oddechu – jak woń jabłek! 10 Twoje usta upajają mnie niby wyborne wino... Oblubienica …które oczywiście płynie dla mego ukochanego, zwilżając mu wargi i zęby. 11

Ja jestem mego ukochanego i do mnie się zwraca jego pożądanie.

Pnp 2,16; 6,3 Rdz 3,16

Szczęście bycia kochanym Oblubienica 12 Chodź, mój ukochany, wyjdźmy w pola, nocujmy po wioskach! 13 Wyjdziemy rankiem do winnic, zobaczymy, czy winorośl wypuściła pąki, czy się rozwinęły kwiaty winnego krzewu, czy zakwitły granatowce. Tam cię obdaruję moim kochaniema. 14 Mandragory wydały swą woń! U naszych drzwi są wszelkie wyborne owoce, świeże i zeszłoroczneb; przechowuję je dla ciebie, mój ukochany.

8

Pnp 2,10

Pnp 1,6; 2,15; 8,11n

Pnp 2,12; 6,11

Rdz 30,14n

1

O, gdybyś tak był moim bratem, który ssał piersi mej matki! Gdybym cię spotkała na zewnątrz, całowałabym, a mimo to nikt by mną nie wzgardził. 2 Pociągnęłabym cię i zaprowadziła do domu mej matki, która mnie wychowałac. Dałabym ci do picia przyprawione wino, sok z owoców granatud.

Pnp 3,4

wyraża pragnienie zjednoczenia się z oblubienicą, która odpowiada swoim przyzwoleniem i całkowitym oddaniem. Szczęście zjednoczenia kochanków zostało porównane do smaku i zapachu najlepszych owoców i wybornego wina (Pnp 7,9-11; por. Pnp 5,1). SZCZĘŚCIE BYCIA KOCHANYM. Fragment składa się z dwóch wypowiedzi oblubienicy (Pnp 7,12-14; 8,1-4), nacechowanych dużą dynamiką. Najpierw dziewczyna używa dwóch czasowników wyrażających ruch na zewnątrz (iść, wychodzić – Pnp 7,12), a na końcu dwóch czasowników wyrażających ruch do wnętrza (pociągnąć, zaprowadzić – Pnp 8,2). Pomiędzy nimi pojawia się cała sekwencja czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej (wyjdziemy, zobaczymy, zanocujemy), które ukazują zakochanych jako doskonale zjednoczonych. Pragną oni wyjść na otwartą przestrzeń, gdzie są winnice, sady i ogrody w wiosennym rozkwicie. Oblubienica obiecuje dać tam ukochanemu swoją miłość, wyrażoną symbolicznie przez najrozmaitsze i wyborne owoce (Pnp 7,14). Są one obrazem samej oblubienicy. Wspomina się również o zapachu mandragory. Korzenia tej byliny, przypominającego kształtem ciało kobiety, używano jako afrodyzjaku i środka leczącego bezpłodność (Rdz 30,14-16). Mandragory zgromadzone przez oblubienicę symbolizują jej dojrzałą i spełnioną miłość. Metafora jest bardzo wymowna, gdyż hebrajska nazwa mandragory dudaj kojarzy się naturalnie z dodaj (‘moje kochanie’) – słowem z upodobaniem używanym w Pieśni nad pieśniami (Pnp 1,2.4; 4,10; 7,13). Oblubienica tak jest spragniona gestów miłości ukochanego, że wyraża pragnienie, aby on był jej bratem

PIEŚŃ 7,10 — 8,2

1422

26_Pnp:26_Pnp

Pnp 2,6

Pnp 2,7; 3,5; 5,8

Pnp 3,6; 6,10

9/3/08

3:09 PM

Page 1423

3

Jego lewa ręka pod moją głową, a prawa ręka mnie obejmuje. 4 Zaklinam was, córki jerozolimskiea, Nie budźcie miłościb, nie wyrywajcie jej ze snu, dopóki sama nie zapragnie! Chór Kim jest ta, która idzie z pustyni, opierając się na swym ukochanym?

5

Epilog: Potęga miłości

Pnp 2,3.7 Pnp 3,4n; 6,9

Rdz 38,18; Wj 28,11.29; Prz 6,21

Ps 76,4 Ps 77,20; 93,4; Iz 17,13

a) córki jerozolimskie – zob. Pnp 3,5+. b) miłości – zob. Pnp 2,7+. c) jabłonią – zob. Pnp 2,3+. d) W starożytności noszono pieczęć jako sygnet na palcu lub w formie cylindrycznego amuletu zawieszonego na szyi, a więc blisko serca. Był to przedmiot bardzo osobisty, z którym się nie rozstawano. e) płomienie PANA – dosł. płonące strzały Pana, czyli pioruny. W tekście hebrajskim pojawiają się tylko dwie pierwsze litery imienia Bożego (JHWH). f) blanki – zwieńczenie murów obronnych w formie zębatych prostokątnych występów.

Oblubienica Zbudziłam cię pod jabłoniąc, gdzie poczęła cię twoja matka, gdzie poczęła cię ta, która cię urodziła. 6 Połóż mnie jak pieczęć na twoim sercu, jak pieczęć na twoim ramieniud. Bo mocna jak śmierć jest miłość, jej zazdrość gwałtowna jak kraina umarłychs. Żar jej jest żarem ognia, jej płomienie to płomienie PANAe. 7 Wody głębokie nie potrafią ugasić miłości, nie zatopią jej rzeki. Gdyby ktoś chciał zdobyć miłość za całe swe bogactwo, wystawi się tylko na wzgardę. Bracia 8 Nasza siostrzyczka jest mała i jeszcze nie ma piersi. Co zrobimy z naszą siostrzyczką, w dniu, gdy zaczną ubiegać się o nią? 9 Jeśli ona jest murem, zbudujemy na niej srebrne blankif. Jeśli ona jest bramą, obłożymy ją cedrowymi deskami. (Pnp 8,1). Słowo to nie ma tutaj konotacji małżeńskich jak siostra w Pnp 4,9n; 5,1n. Oblubienica chce okazywać swemu ukochanemu miłość na oczach innych, jak czynią to dzieci, bez narażania się na krytykę ze strony świadków. Dalsza wypowiedź dziewczyny wyraża narastanie intymności aż do napojenia oblubieńca winem i sokiem z granatów (Pnp 8,2). Owoc granatu kolejny raz symbolizuje samą oblubienicę (Pnp 4,3.13; 6,7). Zamykające fragment refreny o obejmowaniu i zaklinaniu (Pnp 1,2 – 2,7+) wprowadzają nastrój zjednoczenia i nasycenia. EPILOG: POTĘGA MIŁOŚCI. W Epilogu dominuje osoba oblubienicy. Słowa dziewczyny o przebudzeniu miłości pod drzewem jabłoni (w. 5) są dość tajemnicze. Do tej pory córki jerozolimskie były trzykrotnie napominane, aby nie budziły miłości (Pnp 2,7; 3,5; 8,4). Wezwania te mogły odnosić się zarówno do samej miłości, jak i do któregoś z zakochanych. W Pnp 2,3-6 oblubienica mówi o swoim odpoczynku pod drzewem jabłoni, które symbolizuje oblubieńca. W Pnp 8,5 wspomina natomiast, że pod jabłonią został on poczęty. Tak rysuje się subtelny związek między matką oblubieńca, jego ukochaną oraz słowami „począć” i „rodzić”. Jest to aluzja do ciągłości pokoleń, którą może przedłużyć miłość kobiety i mężczyzny. Być może słowa oblubienicy są zapowiedzią nowego etapu życia, który przez miłosne zjednoczenie otwiera się dla obojga ku wspólnocie rodzinnej. W tym kontekście poprzednie ostrzeżenia przed budzeniem miłości można rozumieć jako przestrogę przed lekceważeniem tej siły, którą jest miłość. Wersety 6-7

1423

PIEŚŃ 8,3-9

26_Pnp:26_Pnp

9/3/08

3:09 PM

a) ta, która znalazła pokój – wyraz „pokój” (hebr. szalom) przywołuje imię Salomona i Szulamitki, czyli oblubienicy nazwanej tak w Pnp 7,1. b) Baal-Hamon – miejscowość o nieznanej lokalizacji; nazwa symboliczna, oznaczająca ‘właściciel mnóstwa’, ‘właściciel bogactwa’. Być może jest to aluzja do haremu Salomona (Pnp 6,8+). c) winnica – symbol samej oblubienicy, do której (owoców) wyłączne prawo ma oblubieniec. d) biegnij – dosł. uciekaj. e) góry balsamowe – metafora oblubienicy, podobnie jak góry Beter (Pnp 2,17+).

Page 1424

Oblubienica 10 Tak, ja jestem murem, a moje piersi są jak baszty! Odtąd jestem w jego oczach, jako ta, która znalazła pokója. Oblubieniec Salomon miał winnicę w Baal-Hamonb i powierzył winnicę stróżom. Każdy miał przynieść za jej owoc tysiąc sztuk srebra. 12 Moja własna winnicac tylko do mnie należy – tysiąc sztuk dla ciebie, Salomonie, i dwieście dla stróżów jej owocu. 13 O ty, która mieszkasz w ogrodach, przyjaciele czekają na twój głos: Pozwól mi więc go usłyszeć! 11

Pnp 1,6; 2,15; 7,13

Pnp 4,16 – 5,1; 6,11

Pnp 2,14

Oblubienica Biegnijd szybko, mój ukochany, podobny do gazeli albo młodego jelonka, udaj się na góry balsamowee!

14

Pnp 2,9.17

zawierają istotę refleksji nad naturą miłości i jej potęgą i stanowią najważniejszą wypowiedź w całej księdze. Oblubienica, trwając w objęciach ukochanego, porównuje siebie do pieczęci (w. 6), a więc do znaku, który określa jego tożsamość i uwiarygodnia jego czyny. Mówiąc o potędze miłości, dziewczyna zestawia ją ze śmiercią i krainą umarłych, dwiema rzeczywistościami, które pokonują wszystko i zwyciężają każdego. Miłość jest również jak potężny płomień, którego nic nie jest w stanie ugasić. Ma ona tak wielką moc, gdyż jest płomieniem PANA, czyli darem Boga, płynącym z Jego miłości i ostatecznie prowadzącym do Niego (1J 4,7n). Dlatego miłość może pokonać wszelkie przeciwności (1Kor 13,7n). Bracia dziewczyny twierdzą, że jeszcze nie dorosła ona do małżeństwa, dlatego zamierzają ją chronić (ww. 8n). Wcześniej utrudniali siostrze kontakty z ukochanym (Pnp 1,6). Obowiązkiem braci, zwłaszcza po śmierci ojca, była ochrona siostry przed niebezpieczeństwami i wydanie jej za mąż w odpowiednim czasie. Dziewczyna twierdzi jednak, że przy swoim oblubieńcu znalazła pokój, czyli pełnię szczęścia (w. 10; zob. Pnp 6,4 – 7,11+). To świadectwo kładzie kres wszystkim napięciom i niepewnościom. Wzmianka o pokoju została podjęta przez oblubieńca i rozwinięta w opowiadaniu o Salomonie, królu pokoju, i winnicy, która może oznaczać jego liczny harem (ww. 11n). Sławiona w poemacie oblubienica przewyższa jednak urodą i znaczeniem wszystkie te kobiety, a dla ukochanego jest jedyna i najważniejsza (Pnp 6,4 – 7,11+). Salomon może oznaczać także oblubieńca (zob. Wprowadzenie; Pnp 1,2 – 2,7+), którego prawdziwej wspaniałej winnicy została przeciwstawiona winnica symboliczna, czyli sama oblubienica, nieskończenie przewyższająca tę realną. W zakończeniu pieśni (ww. 13n) oblubieniec przywołuje ukochaną, a ona niespodziewanie nakłania go do pośpiesznego odejścia. Dziewczyna jednak kieruje ukochanego na góry balsamowe (w. 14), które podobnie jak góry Beter (Pnp 2,17+) oznaczają samą oblubienicę. Odejście jest więc jednocześnie etapem powrotu, a nieobecność – inną formą obecności, gdyż miłość dojrzewa w procesie rozstań i powrotów.

PIEŚŃ 8,10-14

1424

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

Page 1425

KSIĘGA MĄDROŚCI Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Mądrości należy do pism deuterokanonicznych, to znaczy brak jej w Biblii hebrajskiej. Żydzi, a za nimi protestanci, nie zaliczyli tej księgi do kanonu ksiąg natchnionych przez Boga. Księga Mądrości została napisana po grecku i występuje jedynie w Septuagincie (LXX). Powstała w środowisku diaspory, w którym żydowski monoteizm spotykał się z greckim politeizmem, a myśl hebrajska z hellenistyczną. Występujące w księdze ślady tych kontaktów wskazują, że jej ojczyzną był Egipt, gdyż tam właśnie działała największa diaspora żydowska. Grecki tytuł Mądrość Salomona mógłby wskazywać, że dzieło zostało napisane przez słynącego z wielkiej mądrości króla Salomona, jednakże już w epoce ojców Kościoła zakwestionowano jego autorstwo. Dziś powszechnie przyjmuje się, że powstała ona w epoce hellenistycznej, mniej więcej w połowie I w. przed Chr., na co wskazuje jej tematyka oraz styl. Analiza treści potwierdza, że autor zna teksty Septuaginty, tłumaczone ok. 150 r. przed Chr. Tę datę uważa się zatem za górną granicę czasu powstania dzieła; za dolną granicę przyjmuje się zajęcie Egiptu przez Rzymian, czyli 30 r. przed Chr. Autor, zhellenizowany Żyd, zgodnie ze starożytną metodą literacką, zwaną pseudoepigrafią, podszywa się pod Salomona (Mdr 7 – 9), króla słynącego z mądrości. Z szacunkiem odnosi się do religii żydowskiej i troszczy się o jej losy, miłuje naród izraelski, żywi cześć dla patriarchów, gardzi kultem bożków i jest przekonany o wyjątkowym posłannictwie Izraela, polegającym na wezwaniu do głoszenia prawa Bożego w całym świecie (Mdr 18,4). Anonimowy autor dobrze orientuje się również we współczesnej mu greckiej problematyce filozoficznej (Mdr 13,1-9), zna i wykorzystuje formy piśmiennictwa pogańskiego oraz dorobek filozofów przyrody. Treść i teologia Księga Mądrości jest dziełem poetyckim, w którym autor wprawnie przenosi pewne hebrajskie schematy literackie do świata poezji greckiej. Używa przy tym charakterystycznych dla hellenizmu gatunków wypowiedzi moralizującej, takich jak zachęta lub synkrisis, czyli kontrastowe zestawienie dwóch typów ludzkich postaw. W przeciwieństwie do współczesnych mu pisarzy (Filon Aleksandryjski, Józef Flawiusz) nie używa języka dyskursywnego, lecz sięga po język poetycki, odbierany wówczas jako bardziej archaiczny i sakralny, aby w ten sposób wyrazić nieprzemijalny i uniwersalny charakter wiary w jedynego Boga. Podobnie jak psalmiści i prorocy, odczytuje na nowo dawną historię Izraela, zwłaszcza Wyjście z niewoli egipskiej i dzieje patriarchów. Z przeszłości czerpie wskazówki dla życia każdego prawego człowieka i wychwalając postępowanie zgodne z mądrością, które sprowadza się do zachowywania przykazań Boga. Autor akcentuje postawy wynikające z wiary i przeciwstawia je szerzącemu się wówczas pogańskiemu modelowi życia, nastawionemu na konsumpcję i wygodnictwo. Odwołuje się przy tym do własnej wizji dziejów, zawartej w dwóch syntezach historii. W pierwszej (Mdr 10,1-14) pokazuje zbawienne skutki przyjęcia mądrości Bożej, czyli kierowania 1425

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

Page 1426

się w życiu wiarą, przywołując losy protoplastów ludzkości oraz Izraela. Ta zbawcza moc wiary silnie kontrastuje z karą, jaka spotkała ludzi, którzy pogardzili Bożym darem. Druga synteza (Mdr 10,15 – 11,14 i 16,1 – 19,22) koncentruje się na Bożej pedagogii, nazwanej tu wyraźnie na sposób grecki opatrznością. Tłem dla tych rozważań jest siedem par przeciwstawnych wydarzeń z historii: plag i dobrodziejstw. Całą Księgę Mądrości możemy podzielić na trzy tematycznie różne, ale literacko powiązane ze sobą części. W pierwszej (Mdr 1,1 – 6,21) autor ukazuje rozmaite paradoksy życia, podkreślając przy tym wielką wartość uczciwości i sprawiedliwości. Druga (Mdr 6,22 – 9,18) jest wspaniałą pochwałą mądrości, trzecia natomiast (Mdr 6,22 – 19,22) opowiada o opatrzności Bożej, która czuwa nad życiem wszystkich ludzi, aby ostatecznie doprowadzić ich do wiary. Do interesujących wniosków prowadzi analiza słownictwa Księgi Mądrości. Autor konsekwentnie nie stosuje żadnych nazw geograficznych (poza Morzem Czerwonym w Mdr 10,18; 19,7 oraz Pentapolem w 10,6) ani imion własnych postaci, które jednak można bez trudu zidentyfikować, znając ST. Aż 335 słów (czyli jedna piąta całego utworu) występuje w Biblii tylko jeden raz. Większość z nich stanowi przejęte z obcych tradycji słownictwo religijne, filozoficzne, psychologiczne, między innymi cztery cnoty kardynalne (Mdr 8,7). Z kolei Boga autor określa aż dwunastoma imionami własnymi bądź wyrażeniami opisowymi, w większości istniejącymi również w języku kultury hellenistycznej. Wyraźna jest więc tendencja do szukania punktów stycznych ze światem pogańskim. Autor natchniony pragnie przede wszystkim uczynić zrozumiałą dla każdego prawdę o Bogu Stwórcy wszechświata, gdyż takie pojęcie było dotąd obce kulturze pogańskiej. W tym celu nawet wynajduje zupełnie nowe terminy (Stwórca początku, Stwórca piękna), które pozwalały mu przemówić do wyobraźni adresatów. Konsekwentnie natomiast unika charakterystycznych dla Biblii hebrajskiej określeń Boga o charakterze antropomorficznym, rażących dla dość wysublimowanego sposobu myślenia filozoficznego, jaki obowiązywał w tamtym czasie. Wprowadza obce mentalności semickiej rozumowanie przyczynowo-skutkowe, kiedy na przykład wskazując na piękno i harmonię istniejące w kosmosie, wnioskuje o ich przyczynie (Mdr 13,1nn). Korzystając z argumentacji zapożyczonej od myślicieli pogańskich, stara się wykazać, że obserwacja świata widzialnego powinna prowadzić do poznania jego Stwórcy. Nie przemilcza jednak faktu, że głoszenie i wyznawanie wiary w jedynego Boga jest życiowym powołaniem Izraelitów, którym dał On niegasnące światło Prawa (Mdr 18,4).

1426

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

Page 1427

KSIĘGA MĄDROŚCI

Sens ludzkiego życia

1Krn 16,11; Mt 6,33

2Krn 15,2; Prz 8,17

Pwt 6,16 Rz 8,2

Rz 8,14

Mdr 7,23; Jr 11,20; Mt 12,31; Tt 3,4n

Ps 139,7-12; Syr 39,19 Dz 2,4 Iz 62,1n

Prolog: Dwa sposoby życia 1 Pokochajcie uczciwośća, wy, którzy rządzicie światem, szlachetne myśli kierujcie do Panas, szukajcie go szczerym sercems, 2 gdyż pozwala się znaleźć tym, którzy nie wystawiają Go na próbę, objawia się tym, którzy w Niego nie wątpią. 3 Zawiłe domysły oddalają od Boga, a kto chce sprawdzić Jego potęgęb, wykaże swoją głupotę. 4 Mądrość nie zagości w duszys, która knuje podstęp, nie zamieszka w cieles przez grzechs zniewolonym.

1

a) uczciwość – dosł. sprawiedliwość. Chodzi o postępowanie zgodne z wolą Bożą, która ma swój wyraz w Prawie oraz nakazach sumienia. b) Jego potęgę – chodzi o moc Boga działającą w świecie, określaną także jako „Duch” lub „Mądrość”. c) Święty duch – wyrażenie równoznaczne z Bożą Mądrością, uosobienie czynnej obecności Boga w świecie (Mdr 9,17). d) przyjazny ludziom – gr. philantropos. Termin ten, obecny w greckiej literaturze świeckiej od V w. przed Chr., w Biblii jest atrybutem Boga, podkreślającym Jego życzliwość i troskę o ludzkość oraz stopniowanie w karaniu winnych (Mdr 1,6; 7,23; 12,19).

Droga prawdy i życia Święty duchc, wychowawca, unika fałszu, ucieka przed kłamliwym zamysłem, lecz gdy bezprawie oskarża, on staje w obronie. 6 Duch mądrości jest przyjazny ludziomd, ale nie daruje temu, kto bluźni ustami, gdyż Bóg przenika jego wnętrze, dokładnie zna jego serces i słyszy każde słowo. 7 Duch Pańskis wypełnia wszechświat, wszystko ogarnia i rozróżnia dźwięki. 8 Nie ukryje się przed nim człowiek, który głosi nieprawość, nie oszczędzi go karząca sprawiedliwość. 5

Prolog: Dwa sposoby życia. Już od pierwszych słów autor, pozorując mowę słynącego z mądrości króla Salomona, pragnie wskazać podstawowe wątki swojego dzieła. Przede wszystkim głosi pochwałę mądrości i sprawiedliwości, czyli uczciwego życia. Wprowadza też charakterystyczne dla całego dzieła przeciwstawienie ludzi prawych bezbożnikom, przypominając dość częste w literaturze ST przekonanie, że Bóg pozwala się znaleźć tym, którzy Go szukają (w. 2; por. 1Krn 28,9; Am 5,4). W w. 4 uwidacznia się także wpływ myśli greckiej, która wyraźnie rozróżnia duszę i ciało, podczas gdy dla świata semickiego oba te elementy stanowiły jedną i niepodzielną całość. Droga prawdy i życia. Zgodnie z tradycją biblijną, autor przedstawia uosobioną mądrość oraz ducha Bożego jako dwie rzeczywistości, przez które Bóg jest obecny w świecie. Postrzega je jako pochodzące od Boga, od Niego zależne, ale jednocześnie mające pewną samoistność. Przejawiają się one jako ożywiająca obecność Boga w świecie stworzonym, a zarazem jako Boży czynnik działający we wnętrzu człowieka. W późniejszej tradycji te dwie rzeczywistości zostaną utożsamione. W toku całej historii zbawienia Księga Mądrości stanowi jeden z etapów stopniowego objawiania się Boga i jest ważnym krokiem do odkrycia osoby Ducha Świętego w NT. W tym fragmencie autor zarysowuje jeden z istotnych tematów swojego dzieła, przeciwstawiając prawdę i kłamstwo pod różnymi postaciami. Podczas gdy ta pierwsza jest drogą do życia, kłamstwo prowadzi do śmierci (w. 11) – rozumianej w znaczeniu

1427

MĄDROŚĆ 1,1-8

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) przypadkiem – aluzja do materialistycznych poglądów niektórych filozofów starożytnych, którzy twierdzili, że o pochodzeniu każdego bytu decyduje przypadkowe połączenie żywiołów bądź atomów, a po śmierci następuje ich całkowite zniszczenie.

Page 1428

9

Zamysły nieprawego wyjdą na jaw, dźwięk jego słów dotrze do Panas jako dowód winy, 10 gdyż Bóg słyszy wszystko zazdrosnym uchem, nie umkną Jego uwadze najskrytsze narzekania. 11 Wystrzegajcie się niepotrzebnego narzekania, powstrzymajcie język od oszczerstwa, gdyż nawet szept nie pada w próżnię, a usta kłamliwe odbierają życie. 12 Nie ściągajcie na siebie śmierci, żyjąc w błędzie, nie szykujcie sobie zguby własnymi rękami, 13 gdyż Bóg nie jest sprawcą śmierci, nie ma upodobania w zagładzie żyjących. 14 Uczynił wszystko, aby istniało, wszystkie stworzenia na ziemi są potrzebne, nie ma w nich zabójczego jadu, a otchłań śmierci nie panuje nad światem. 15 Prawość jest nieśmiertelna!

Pwt 29,19

Wj 22,27 Wj 15,24; Ps 78,19

Prz 8,36

Mdr 2,23n; 11,23 – 12,1

Rdz 1,20-23 Ez 18,32; 33,11 1Kor 15,54n Mdr 3,4

Droga grzechu i śmierci Bezbożnis przywołują śmierć czynem i słowem, tęsknią za nią jak za przyjaciółką i zawierają z nią przymierze. Zasługują na to, by należeć do niej! 1 Oto ich bezsensowne rozumowanie: „Nasze życie jest krótkie i pełne zmartwień, nic nie zdoła zapobiec śmierci człowieka i nie słyszano, aby ktoś powrócił z krainy umarłychs. 2 Przyszliśmy na świat przypadkiema, a po jakimś czasie przeminiemy, jakby nas nigdy nie było, nasz oddech jak dym jest ulotny, a myśl – jak iskra wykrzesana biciem sercas. 3 Gdy ono ustanie, ciałos rozsypie się w popiół, a duch rozpłynie się na wietrze. 4 Nasze imięs z czasem pójdzie w zapomnienie, nikt nie zachowa w pamięci naszych czynów. Nasze życie zniknie jak ślad po chmurze, rozwieje się jak mgiełka, gdy ją promienie dosięgną 16

2

moralnym i teologicznym oraz stanowiącej przypieczętowanie grzesznej egzystencji bezbożnika. Człowiek sprawiedliwy, choć również doświadcza śmierci w wymiarze fizycznym, to jednak unika śmierci duchowej i przechodzi do pełniejszego życia. Na tym etapie objawienia nie można jeszcze mówić o nieśmiertelności w ujęciu chrześcijańskim, ale autor wyraźnie ma już pewne przeczucie istnienia człowieka również po śmierci. Droga grzechu i śmierci. Ten obszerny fragment, poprzedzony i zakończony krótkim komentarzem autora, ustami bezbożnych prezentuje pogańską wizję życia, w której nie ma miejsca na możliwość istnienia po śmierci cielesnej (Mdr 2,1-5). Takie przeświadczenie prowadzi ich do bezgranicznej zachłanności i chęci korzystania z doczesnego życia za wszelką cenę (Mdr 2,6-11) oraz do prześladowania sprawiedliwego, który staje się dla nich wyrzutem sumienia (Mdr 2,12-16). Dla takich ludzi, odrzucających Bożą obecność w świecie i w życiu jednostki, perspektywa śmierci nie jest bodźcem do moralnego postępowania, lecz raczej stanowi zachętę do jak najpełniejszego korzystania z przy-

MĄDROŚĆ 1,9 — 2,4

1428

Prz 8,36; Iz 28,15

Hi 7,9; 14,1n; Ps 39,5-7; Koh 8,8

Ps 102,4

Koh 3,20

Hi 18,17-19; Koh 1,11; 2,16

27_Mdr:27_Mdr

1Krn 29,15; Hi 8,9; Ps 39,7; 144,4

1Kor 15,32

Iz 22,13

Wj 22,21; Kpł 19,32; 25,35-37

Syr 11,12

Rdz 37,1-28; Jr 11,19; 20,10-13; Mt 23; 26,3n; J 5,16-18

Mt 11,27; Łk 22,70

Mt 3,7-10

Est 3,8-13

Mt 5,11; J 5,18

Łk 22,42-44

Ps 22,9; Mt 27,43; Mk 15,31n Iz 53,7; Mt 26,67n; 27,12n

Mt 27,26

9/3/08

3:11 PM

Page 1429

i żar słońca rozproszy. 5 Nasze życie jak cień przemija, nie ma odwrotu, gdy kres nadchodzi: nieodwołalnie przyłożono pieczęć. 6 Naprzód więc! Korzystajmy z doczesnych uciech, ochoczo cieszmy się światem jak młodzi, 7 pławmy się w kosztownym winie i w wonnościach. Niech nas nie ominie czas wiosennych kwiatów, 8 przystrójmy się pąkami róża, zanim zwiędną. 9 Niech nikt nie stroni od naszych zabaw, każde miejsce naznaczmy uciechą, gdyż tylko ona jest naszym bogactwem. 10 Zadepczmy uczciwego biedaka, nie oszczędzajmy nawet wdowy! Co nas obchodzi siwizna starca! 11 Według naszych zasad liczy się silniejszy, a słabi są nam niepotrzebni. 12 Podstępem pozbądźmy się uczciwego, bo nam przeszkadza, utrudnia nam życie, zarzuca niewierność względem Prawas, wypomina nam złe wychowanie. 13 Chwali się znajomością Boga, twierdzi, że jest synem Panas, 14 a przy tym potępia nasze przekonania. Już sam jego widok jest nieznośny, 15 bo zachowuje się nie tak jak inni, dziwne są jego drogis. 16 Uważa nas za ludzi płytkich i unika naszych dróg jak zarazy. Śmierć ludzi uczciwych nazywa szczęśliwą i przechwala się, że Bóg jest jego ojcem. 17 Zobaczmy, czy ma rację, sprawdźmy, jak się zachowa wobec śmierci. 18 Jeśli człowiek uczciwy jest synem Boga – On go uratuje, ocali go od nieprzyjaciół. 19 Wypróbujmy go zniewagamib i poddajmy torturom, by się przekonać o jego męstwie, wybadajmy jego cierpliwość. 20 Skażmy go na śmierć haniebną, bo jak sam zapewnia, będzie ocalony”.

a) przystrójmy się pąkami róż – w kulturze greckiej znany był zwyczaj, że podczas uczt zakładano na głowę wieniec różany jako symbol ziemskich rozkoszy. b) zniewagami – gr. hybris, oznacza także zuchwałość. W literaturze greckiej słowo to kojarzone jest z tyranami, będącymi ucieleśnieniem ludzkiej pychy, która gardzi prawami boskimi i ludzkimi (Mdr 2,19; 4,18).

jemności. Hedonistycznej postawy nie ograniczają do samych siebie, lecz pragną objąć nią także innych. Nie mają żadnych ograniczeń moralnych. W swojej zaborczości i agresji zwracają się przede wszystkim przeciw ludziom poszkodowanym przez los, to znaczy sierotom, wdowom, starcom. Szczególny przypadek opisano w wersetach 17-20, które tradycja chrześcijańska odniesie później do cierpień Chrystusa. Z kolei końcowe wersety 21-24 stanowią komentarz autora, krytykującego sposób myślenia bezbożnych, którzy wskutek własnej podłości sami zamknęli sobie drogę do poznania Bożych tajemnic. Tymczasem prawda jest taka, że Stwórca uczynił człowieka na swój obraz (Rdz 1,26n), odciskając na nim znamię wieczności, i dopiero szatan zniszczył to dzieło swoją zawiścią. Mamy tu interpretację obrazu z Rdz 3, utożsamiającą węża-kusiciela z szatanem, który doprowadza człowieka do grzechu i w konsekwencji do śmierci duchowej (Rz 5,12).

1429

MĄDROŚĆ 2,5-20

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) na swój obraz – zob. Rdz 1,26+.

Page 1430

21

Tak sobie myślą, lecz sami się zwodzą, zaślepiła ich własna podłość. 22 Nie mają pojęcia o tajemnicach Boga, nie spodziewają się nagrody za pobożność, nie obchodzi ich zapłata za nienaganne życie. 23 Przecież Bóg uczynił człowieka nieśmiertelnym, stworzył go dokładnie na swój obraza, 24 a śmierć wdarła się na świat przez zazdrość diabła, doświadczą jej ci, którzy stoją po jego stronie.

Mdr 1,13; 3,4 Rdz 1,26; 2P 1,4 Rdz 3; Rz 5,12

Paradoksy życia Paradoks cierpienia 1 Życie ludzi uczciwych jest w ręku Boga, nie dosięgnie ich udręka. 2 Głupiec sądzi, że umarli, ich śmierć uważa za tragedię, 3 odejście z tego świata – za zupełną klęskę, a oni doświadczają pokojus. 4 Po ludzku sądząc, dosięgła ich kara, lecz ich nadzieja dała im nieśmiertelność. 5 Po chwilowej udręce doznają wiecznego szczęścia. Bóg wystawił ich na próbę i uznał ich za godnych siebie. 6 Wypróbował ich jak złoto w piecu i przyjął jak całopalnąs ofiarę. 7 Gdy przyjdzie czas, aby zdać sprawę, zajaśnieją blaskiem, jak iskry, co igrają pośród wyschłej trzciny. 8 Będą sądzić narody i rządzić państwami, a Pans będzie ich królem na zawsze. 9 Ci, którzy Mu ufają, pojmą prawdę, a kto wytrwa w Jego miłości – będzie blisko Niego, gdyż On obdarza swoich wybranych łaską i miłosierdziems. 10 Bezbożni, przeciwnie, poniosą karęs za swe knowania, bo odtrącili człowieka uczciwego i sprzeciwili się Panu. 11 Godni politowania są ci, którzy gardzą wychowaniem do mądrości, ich nadzieja się nie spełni, wysiłki nie przyniosą owocu, a trudy pójdą na marne.

3

Paradoks cierpienia. Autor rozpoczyna serię rozważań na temat różnych życiowych paradoksów. Dotychczas istniało bowiem przekonanie, że Bóg nagradza prawe życie wolnością od cierpienia, licznym potomstwem i długowiecznością. Tymczasem rzeczywistość zdaje się temu przeczyć, gdyż sprawiedliwi cierpią, umierają bezpotomnie i niejednokrotnie przedwcześnie. W pierwszej kolejności autor koncentruje więc uwagę na problemie cierpienia człowieka uczciwego. Odpowiedzi szuka w idei nieśmiertelności – dość rzadko obecnej na kartach ST. Choć pisze po grecku i jest przesiąknięty kulturą hellenistyczną, to jednak postrzega nieśmiertelność jako przymiot nie tylko duchowej cząstki człowieka, ale – zgodnie z semicką mentalnością – całej istoty żyjącej. Ponadto podkreśla, że ma ona charakter ścisłej więzi z Bogiem, a więc jest łaską, a nie właściwością duszy jako takiej. Zgodnie z tą wizją autor postrzega cierpienia doczesne jako próbę i oczyszczenie, przez które człowiek będzie mógł zjednoczyć się z Bogiem. Tego wszystkiego nie są w stanie pojąć bezbożni, którzy toną w grzechu i zmierzają ku śmierci. Warto zaznaczyć, że ten fragment jest najpełniejszym wyrazem i świadectwem wiary Izraela w życie pozagrobowe w późnej epoce ST.

MĄDROŚĆ 2,21 — 3,11

1430

Pwt 33,3; Ps 89,22; Iz 51,16; J 10,29 Mdr 4,17

Iz 57,2

Ps 17,3; Rz 8,18; 2Kor 4,17 Ps 26,2

Dn 12,3; Mt 13,43

1Kor 6,2; Ap 5,10; 20,4-6 Prz 28,5; 1Kor 13,12 1J 3,2 Mdr 4,15 Syr 41,8

27_Mdr:27_Mdr

Ps 109,9n; Syr 41,5n

Mdr 4,1; Iz 54,1; Hbr 13,4 Łk 1,36 Iz 56,3n

Ps 16,5n Mdr 1,15; 2,23

Syr 16,4; Łk 1,51n Prz 10,7; Syr 16,3; Mt 19,12

Mdr 5,16

Syr 23,25; 40,15

Ps 58,10; Łk 8,5-15

9/3/08

3:11 PM

Page 1431

12

Ich żony – głupie, dzieci – zepsute, a całe potomstwo – przeklęte.

Paradoks płodności i bezdzietności Za to szczęśliwa będzie kobieta niepłodna, lecz uczciwa, która nie dopuściła się grzesznego współżycia: w dniu sądus okaże się jej owoc. 14 Podobnie eunuch, który nie popełnił nic haniebnego i nie żywił grzesznych pragnień, przeciwnych Panus, za swoją wierność otrzyma szczególną nagrodę: zaszczytne miejsce w świątyni Panaa. 15 Trud czynienia dobra przynosi wspaniałe owoce, a roztropność zapuszcza trwałe korzenie. 16 Dzieci nierządub nie osiągną spełnienia, przepadnie potomstwo poczęte w grzechus. 17 Choćby nawet długo żyli, za nic będą uważani, a na starość doczekają się pogardy. 18 A jeśli umrą za młodu – odejdą bez nadziei, nie doznają pociechy w dniu sądu. 19 Tak czy inaczej, marny jest koniec ludzi nieuczciwych. 1 Godna pochwały jest szlachetna bezdzietność, gdyż pamięć o niej jest nieśmiertelna. Znajduje ona uznanie u Boga i u ludzi: 2 gdy się objawi, zyska naśladowców, gdy jej zabraknie, wszyscy za nią tęsknią. Kroczy ona w chwale, uwieńczona tryumfemc, gdyż uczciwie walcząc, odniosła zwycięstwo. 3 Liczne potomstwo bezbożnych nie odniesie sukcesu, sadzonki poczęte w nieprawości nie zapuszczą głębokich korzeni, nie oprą się na solidnym fundamencie. 4 Choćby nawet chwilowo zazieleniły się ich gałązki, słabo osadzone w ziemi zachwieją się na wietrze, a wichura wyrwie je z korzeniami. 5 Pędy, które ledwo zakiełkowały, zostaną zmiecione, wydadzą marny owoc, niezdatny do spożycia, nikomu niepotrzebny. 13

a) Ta zapowiedź znosi normę zawartą w Pwt 23,2, według której eunuch nie miał wstępu na zgromadzenie liturgiczne. b) dzieci nierządu – chodzi tu nie tylko o zakazane prawem związki małżeńskie, ale przede wszystkim o odstępstwo od wiary (Jr 3,2-9; 9,1). c) uwieńczona tryumfem – nawiązanie do greckich zawodów atletycznych, w których zwycięzca otrzymywał wieniec.

4

Paradoks płodności i bezdzietności. Drugim problemem nurtującym autora jest pytanie, dlaczego bezbożni cieszą się licznym potomstwem, podczas gdy sprawiedliwi umierają bezpotomnie. Trudność wydaje się tym większa, że w ST liczne potomstwo uważano za dowód Bożego błogosławieństwa, brak dzieci był natomiast znakiem przekleństwa (Iz 56,2; Oz 9,11). Szukając odpowiedzi, autor przenosi refleksję z poziomu fizycznego na etyczny. Ucieka się przy tym do ciekawego obrazu bezpłodnej kobiety i eunucha, którzy zachowując czystość serca, otrzymują w dniu sądu nagrodę od Boga. Sprawiedliwy, nawet pozbawiony potomstwa, jest szczęśliwy i ostatecznie odnosi tryumf, bo żyje wiarą w błogosławioną wieczność. Dla przeciwwagi autor ukazuje cudzołożnika, którego niechybnie spotka marny koniec, choć za życia cieszył się licznym potomstwem. Bezbożny bowiem jest jak chory korzeń, który wprawdzie może wydać liczne owoce, ale nie będą one zdrowe. Warto zauważyć, że spotykamy się tu z odrzuceniem idei ziemskiej odpłaty, tak typowej dla tradycji biblijnej. Boża nagroda nabiera tutaj charakteru wiecznego, przekracza wymiary doczesne. Również Jezus w NT będzie podkreślał znaczenie płodności duchowej, ukazując jej wzór w Maryi, która nie tylko urodziła Chrystusa, ale w doskonały sposób wypełniając wolę Bożą, osiągnęła prawdziwe szczęście (Łk 11,27n).

1431

MĄDROŚĆ 3,12 — 4,5

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) Tak stało się z Henochem, który według tradycji biblijnej nie umarł, lecz został zabrany przez Boga (Rdz 5,24). b) wieczne pośmiewisko – dla człowieka Wschodu największą hańbą i wstydem był brak pochówku i należnej czci po śmierci (np. Iz 14,19; Ez 29,5).

Page 1432

6

Dzieci poczęte z nierządu będą świadczyć o podłości swoich rodziców.

Paradoks śmierci Uczciwy znajdzie wytchnienie, choćby umarł wcześnie. 8 Starości nie ocenia się wiekiem i liczbą lat się jej nie mierzy. 9 Siwizna, która budzi szacunek – to roztropność. Ten jest naprawdę sędziwy, kto żyje przykładnie. 10 Spodobał się on Bogu, a Bóg go umiłował, uczciwy żył wśród grzeszników, więc Bóg przeniósł go w inne miejsce. 11 Zabrał go, by zło nie wypaczyło mu myśli i by nie zapragnął żyć w zakłamaniu. 12 Urok próżności może zaciemnić to, co dobre, burza namiętności mąci nawet nienaganny umysł. 13 Uczciwy jednak osiągnął doskonałość i w krótkim czasie wiele doświadczył. 14 Jego duszas spodobała się Panus, więc pospiesznie opuścił złe otoczenie. Widzieli to ludzie, lecz nie rozumieli i nie pojęli ukrytego w tym sensu. 15 Bóg swoich wybranych darzy łaską i miłosierdziems, troszczy się o tych, którzy są Mu oddani. 16 Śmierć uczciwego potępia żyjących bezbożnie, a doskonałość młodzieńca – nieprawość starców. 17 Wszyscy zobaczą, że umarł człowiek mądry, ale nie zrozumieją Bożych planów względem niego ani nie pojmą, dlaczego Pan przeniósł go w bezpieczne miejscea. 18 Wszyscy zobaczą to i zlekceważą, ale Pan ich wyśmieje. 19 Przyjdzie czas, że każdy z nich stanie się wstrętnym trupem, po śmierci Bóg wystawi ich na wieczne pośmiewiskob. Bez słowa strąci ich w przepaść, potrząśnie nimi aż od podstaw, wytępi ich co do jednego, pogrąży w udręce, 7

Paradoks śmierci. Wielowiekowa tradycja, udokumentowana we wcześniejszych pismach ST, powielała przekonanie, że długowieczność jest nagrodą za życie zgodne z Bożymi wymaganiami (np. Wj 20,12). Tymczasem autor Księgi Mądrości, obser wując rzeczywistość, dochodzi do wniosku, że często bywa inaczej: sprawiedliwy umiera przedwcześnie, a bezbożny cieszy się długim życiem. Rozwiązanie tego problemu znajduje w wierze w nieśmiertelność. Przekonuje więc, że dojrzałość człowieka mierzy się nie liczbą lat, ale cnotą, czyli sprawiedliwością, uczciwością życia. Bezbożni, pozbawieni światła wiary, nie rozumieją, że przedwczesna śmierć sprawiedliwego stanowi dowód wybrania go przez Boga, który zabierając go z tego przewrotnego świata, pragnie uchronić go przed możliwymi pokusami i ewentualnymi upadkami. Autor przedstawia dla kontrastu także dramatyczny los bezbożnego (w. 19), podkreślając, że jego grzeszne życie prowadzi do potępienia i nie pozwoli mu cieszyć się bliskością Boga. Raz jeszcze uwidacznia się tu nowy nurt teologii ST, w którym życie po śmierci nie wynika z samej ludzkiej natury, ale jest owocem dokonywanych przez człowieka wyborów moralnych. Poglądy te stanowią ważny krok ku chrześcijańskiej wizji przyszłego życia, a zarazem są ogromną zachętą do uczciwości i prawości w postępowaniu.

MĄDROŚĆ 4,6-19

1432

Iz 57,1n Syr 25,4-6

Prz 16,31

Rdz 5,24; Syr 44,16; Hbr 11,5

Rz 1,26 Prz 28,20

Iz 57,1n

Mdr 3,9; Rz 11,32

Mt 19,16-22 Mdr 3,2n

Ps 37,13; 59,9

Dz 1,18

27_Mdr:27_Mdr

Łk 11,32

9/3/08

3:11 PM

Page 1433

a pamięć o nich wymaże. 20 Drżąc, staną przed sądems, gdy się ujawnią ich grzechys, a ich nieprawości będą ich oskarżać.

a) znalazł się wśród synów Bożych – czyli, zgodnie ze starożytnymi wyobrażeniami, wśród niebieskiego dworu, mając udział w chwale samego Boga.

Wobec sądu Boga

Mdr 2,10-20; Mt 13,43

Mdr 2,20

Mt 27,54

Kol 1,12

Ml 3,20

Jr 5,4

Hi 9,25n; Mdr 2,5

Prz 30,19

Oz 9,11n

Wyznanie grzeszników 1 Za to człowiek uczciwy stanie bez lęku wobec tych, którzy go dręczyli i chcieli podważyć sens jego trudu. 2 Gdy go ujrzą, zatrzęsą się z trwogi, oniemieją wobec nieoczekiwanego zbawienia. 3 Wtedy zmienią zdanie i pomyślą z żalem, ze ściśniętym sercems i pośród westchnień: 4 „Przecież to ten, z którego się naśmiewaliśmy. Jakże byliśmy głupi, gdy drwiliśmy z niego. Wydawało się nam, że żył w obłędzie i umarł w pogardzie. 5 Jak to się stało, że znalazł się wśród synów Bożycha i ma udział w dziedzictwie świętychs? 6 Niestety, to my zeszliśmy ze słusznej drogis na manowce, gdzie blask sprawiedliwości nie świecił nad nami, a słońce nie wschodziło o poranku. 7 Przeszliśmy wszystkie zwodnicze ścieżki bezprawia, przewędrowaliśmy pustynne bezdroża, nie chcieliśmy uznać drogi Panas. 8 I co nam przyniosła nasza pycha? Co nam dały bogactwo i chełpliwość? 9 Wszystko jak cień przeminęło, jak błaha wiadomość puszczona mimo uszu. 10 Jak statek, co płynął po wzburzonym morzu, a nie ma po nim żadnego śladu, żadnej bruzdy na falach nie wyorał swym kilem. 11 Jak ptak, który fruwa po niebie, a żaden trop nie znaczy jego lotu. Choć smaga piórami zwiewne powietrze, rozcina je gwałtownym trzepotem, rozdziera uderzeniami skrzydeł, to jednak nie ma po nim ani śladu. 12 Jak strzała, która mknąc do celu, tylko na chwilę przecina powietrze

5

Wyznanie grzeszników. Ukazując scenę sądu Bożego, do którego uczciwi przystępują bez lęku, autor wprowadza swoistą spowiedź skruszonych grzeszników. Uznają oni swoje winy, zwłaszcza wyśmiewanie się z trudów człowieka sprawiedliwego oraz próżne szukanie przyjemności, dochodzą do smutnego wniosku, że w swoim życiu, które tak szybko przeminęło, nie uczynili nic dobrego. Zbyt późno uświadamiają sobie, że popełnili ogromny błąd, odrzucając drogę wskazaną przez Boga, i teraz sami siebie skazują na zagładę. Sugestywne obrazy poetyckie wspaniale unaoczniają marność ich życia, które bezmyślnie spędzili na pozbawionych wartości przyjemnościach. Bezbożni przekonują się, że wartość życia mierzy się nie sumą przeżytych lat, lecz dobrymi czynami. Ich ostateczny los jest nie tyle konsekwencją odrzucenia ich przez Boga, co raczej uszanowaniem przez Niego ich świadomego i wolnego wyboru.

1433

MĄDROŚĆ 4,20 — 5,12

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) z łuku – poetycka przenośnia nawiązująca do tęczy.

Page 1434

i nie wiadomo, którędy leciała – 13 tak i my: ledwie narodziliśmy się, a już nadszedł nasz koniec, nie widać po nas nawet śladu cnoty, zmarnowaliśmy życie, żyjąc przewrotnie”. 14 Nadzieja bezbożnych jest jak plewa niesiona wiatrem, jak szron znikający przy łagodnym powiewie, jak dym rozproszony podmuchem, jak wspomnienie o wędrowcu, który zatrzymał się na jeden nocleg. Święta wojna czasów ostatecznych Uczciwi żyją wiecznie, ich nagroda jest w Panus, Najwyższy troszczy się o nich. 16 Na ich skroniach wspaniała korona, przepiękny diadem przyjmą z rąk Pana. On odeprze ciosy swoją prawą ręką, swym ramieniem osłoni ich jak tarczą. 17 Zazdrosną miłość przywdzieje jak zbroję, całe stworzenie przysposobi do boju, by ukarać wrogów. 18 Prawością okryje się jak pancerzem, hełmem będzie mu sprawiedliwość. 19 Niezwyciężoną świętość uczyni swoją tarczą, 20 nieubłagany gniews jak miecz wyostrzy. U Jego boku cały kosmos wyruszy w bój przeciw głupocie. 21 Polecą celne strzały błyskawic, z chmur jak z łukua pomkną prosto do celu. 22 Jak grad posypią się pociski Jego gniewu, wody morskie wzburzą się przeciwko nieprawym, rzeki zaleją ich nieubłaganie. 23 Rozpęta się przeciwko nim nawałnica i zmiecie ich jak huragan. Nieprawość spustoszy całą powierzchnię ziemi, a zawistne czyny wywrócą trony władców. 15

Ps 102,12

Ps 1,4; Iz 29,5

Ps 37,20; 68,3

Iz 62,11

Prz 4,9; Iz 28,5

Ps 7,11

Mdr 16,24; 19,6

Mdr 16,17

Ps 7,13n; 18,15

Rdz 6,7.17

Iz 30,27n

Mowa do władców Bóg najwyższym władcą i sędzią 1 Słuchajcie więc, królowie, i zastanówcie się, przyjmijcie naukę, wy, których władza sięga krańców ziemi.

6

Ps 2,10; Mdr 1,1; Syr 33,19

Święta wojna czasów ostatecznych. Ten krótki opis kończący scenę sądu wydaje się inspirowany literaturą apokaliptyczną, gdzie Bóg występuje w roli sprawiedliwego sędziego, który symbolicznie wyposażony w bojowy ekwipunek toczy ostateczną walkę ze złem (Ef 6,11-17). W tym boju narzędziem w ręku Boga stają się nieokiełznane przez człowieka siły natury. Choć panuje tu atmosfera militarna, to jednak z fragmentu płynie przesłanie nadziei dla uczciwych, gdyż Bóg odnosi całkowite zwycięstwo nad wszelką nieprawością, dzieląc radość tryumfu ze swoimi wybranymi. Bóg najwyższym władcą i sędzią. Zamykając pierwszą część swojego dzieła, autor podobnie jak na samym początku (Mdr 1,1) zwraca się do sprawujących władzę. Przypominając o czekającym ich sądzie, podkreśla, że będzie on bez-

MĄDROŚĆ 5,13 — 6,1

1434

27_Mdr:27_Mdr

Prz 8,15n

1Krn 29,12; Dn 2,21.37; J 19,11; Rz 13,1

Łk 1,52n

Hi 34,19; Syr 35,12n Hi 31,15; Prz 22,2

9/3/08

3:11 PM

Page 1435

2

Posłuchajcie z uwagą, władcy ludów, którzy chlubicie się panowaniem nad narodami. 3 Władza została wam dana przez Boga, wasze panowanie pochodzi od Najwyższego. On osądzi wasze czyny i wybada wasze zamiary, 4 gdyż jako zarządcy w Jego królestwie nie władaliście uczciwie, nie przestrzegaliście prawa, nie postępowaliście zgodnie z zamiarami Boga. 5 Nagle zażąda On, byście zdali sprawę, bo dostojników sądzić się będzie nieubłaganie. 6 Prostego człowieka traktuje łagodnie, lecz dostojników czeka surowsza kara. 7 Władca wszechświata nie korzy się przed dostojnym obliczem, nie cofa się z lękiem wobec majestatu. On stworzył małych i wielkich, z jednakową troską zabiega o wszystkich, 8 lecz sprawujących władzę surowo osądzi.

a) świętości – czyli świętych praw ustanowionych przez Boga.

Zachęta do otwarcia się na dar mądrości Właśnie do was, królowie, kieruję moje słowa, abyście się nauczyli mądrości i nie zginęli marnie. 10 Ci, którzy święcie strzegą świętościa, zostaną uświęceni, a ci, którzy czerpią od nich naukę, zdołają się obronić. 11 Otwórzcie się więc całym sercems na moje słowa, zatęsknijcie, by was wychowały do mądrości. 12 Mądrość rozsiewa blask i nigdy nie traci świeżości. Tym, którzy ją kochają, objawia swoje piękno, tym, którzy jej szukają, łatwo daje się znaleźć, 13 a do tych, którzy jej pragną, przybywa, nim ją rozpoznają. 14 Nie znuży się, kto dla niej wcześnie wstaje, u swoich drzwi spotka ją siedzącą. 15 Rozmyślanie o niej – to szczyt roztropności, a kto dla niej czuwa do późna, wkrótce pozbędzie się zmartwień. 16 Ona sama krąży, szukając tych, którzy byliby jej godni, na drogach wdzięczy się do nich, wabi swym uśmiechem, wszystkim ich myślom wychodzi naprzeciw. 17 Początkiem mądrości jest szczere pragnienie, by poddać się jej wychowaniu, jednak sens temu wychowaniu nadaje miłość, 18 a miłość polega na przestrzeganiu praw mądrości, wierność jej prawom daje pewność nieśmiertelności, 19 nieśmiertelność w końcu daje dostęp do Boga. 9

Ap 3,20

Syr 6,27; Mt 7,7-11; J 14,21 Prz 8,17

Syr 6,36; 39,5

Prz 1,20n; 8,1-3; 1J 4,10

Prz 4,7; Syr 1,14

Mdr 3,4

litosny dla tych, którym zostało powierzone kierowanie ludźmi. Bóg chętnie okazuje miłosierdzie słabemu człowiekowi, ale jest nieprzejednany wobec rządzących, którzy nadużywają swojej władzy. Zachęta do otwarcia się na dar mądrości. Autor radzi adresatom swojej mowy, aby całym sercem i umysłem szukali mądrości. Podobnie jak w Prz 1 i 8, również w tym fragmencie mamy do czynienia z personifikacją mądrości, przedstawionej jako osoba, którą można spotkać i umiłować. Jest ona synonimem sprawiedliwości bądź uczciwości, jedynej drogi prowadzącej do nieśmiertelności, o czym autor przekonuje w typowym dla klasycznej myśli greckiej rozumowaniu

1435

MĄDROŚĆ 6,2-19

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) nie zataję – aluzja do sekretów strzeżonych w religiach misteryjnych i doktrynach ezoterycznych. Były one przekazywane tylko wtajemniczonym. b) zazdrości – chodzi o zazdrosne ukrywanie owoców własnych poszukiwań. Tutaj mędrzec chce się dzielić nimi z uczniami. c) dziesięć miesięcy – chodzi o miesiące księżycowe. Inni tłumaczą to starożytnym sposobem rachuby czasu, zgodnie z którym, gdy minęło dziewięć pełnych miesięcy i rozpoczął się następny, można było już mówić o dziesięciu miesiącach.

Page 1436

20

Tak więc pragnienie mądrości prowadzi do prawdziwego królowania. 21 Skoro rozsmakowaliście się w tronach i berłach, wy, którzy rządzicie narodami, szanujcie mądrość, a będziecie królować wiecznie.

Mdr 3,7n; 5,16

Pochwała mądrości Prolog 22 Teraz wyjaśnię, czym jest i skąd się wzięła mądrość, niczego przed wami nie zatajęa. Prześledzę ją, sięgając do samych początków stworzenia, i tak wyłożę, byście mieli o niej jasne wyobrażenie. Nawet na krok nie odstąpię od prawdy. 23 Nie ulegnę niszczącej zazdrościb, gdyż nie ma ona nic wspólnego z mądrością. 24 Liczni mędrcy to ratunek dla świata, a roztropny król zapewnia dobrobyt poddanym. 25 Niech moje słowa kształtują w was mądrość, a odniesiecie korzyść. Droga Salomona do mądrości 1 Jestem zwykłym śmiertelnikiem, jak wszyscy ludzie, potomkiem pierwszego człowieka ulepionego z prochu ziemi, uformowanym z materii w łonie mojej matki. 2 Zanurzony we krwis przez dziesięć miesięcyc nabierałem kształtów, poczęty z nasienia mężczyzny i rozkoszy łoża. 3 W chwili porodu zachłysnąłem się powietrzem, jak wszyscy, i na tę samą ziemię upadłem, a moim pierwszym głosem był płacz, jak u wszystkich. 4 Owinięto mnie w pieluszki i pielęgnowano troskliwie. 5 Żaden król przecież nie rozpoczął życia inaczej; 6 w ten sam sposób wszyscy przychodzą na świat i tak samo go opuszczają. 7 Dlatego modliłem się i otrzymałem w darze roztropność, błagałem żarliwie i wstąpił we mnie duch mądrości. 8 Uznałem ją za ważniejszą niż berła i trony, wobec niej wszelkie bogactwo jest niczym.

7

zawartym w ww. 17-20 (por. Mdr 1,15). Utożsamienie sprawiedliwości z mądrością jest niewątpliwie krokiem w stronę świata pogańskiego, w którym mianem mądrości określano gromadzone przez ludzi i przekazywane z pokolenia na pokolenie praktyczne wskazania życiowe. Prolog. Drugą obszerną część dzieła, która ma być pochwałą mądrości, autor – przedstawiający się tutaj jako Salomon – zaczyna od zapowiedzi ujawnienia całej swojej wiedzy na jej temat. W przeciwieństwie do starożytnych szkół ezoterycznych i religii misteryjnych, które pewną część swoich nauk rezer wowały wyłącznie dla wtajemniczonych, mędrzec biblijny nie zamierza niczego ukrywać. Droga Salomona do mądrości. Ten monolog władcy – należy się domyślać, że Salomona, choć nie pada tutaj jego imię – charakteryzuje się wyjątkowym pięknem poetyckim. Podkreśla on przede wszystkim wielkość mądrości, która

MĄDROŚĆ 6,20 — 7,8

1436

Syr 51,23n

Syr 10,1n

Rdz 2,7; Ps 139,13-16

1Krl 3,6-9.12; 5,9-14; Syr 47,12-17

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

Page 1437

9

Iz 60,19n

1Krl 3,13; 10,21n; Syr 47,18 Mdr 7,21; 8,5n

Mdr 6,22

Łk 12,33

Hi 12,10; Ps 31,16

1Krl 5,13

Mdr 8,4.6; 9,9; Prz 8,22-31

Jk 3,17

Nie ośmieliłem się nawet przyrównać jej do drogich kamieni, gdyż przy niej wszelkie złoto to garść piasku, a srebro tyle warte co błoto. 10 Ukochałem ją ponad zdrowie i urodę, oddałbym za nią nawet światło oczu, gdyż blask bijący od niej nigdy nie ustaje. 11 Razem z nią przyszły do mnie wszelkie dobra, w swych dłoniach przyniosła niezliczone bogactwa. 12 Wszystkie one sprawiały mi radość, gdyż przywiodła je mądrość, nie wiedziałem nawet, że ona jest ich matką. 13 Wiedzę zdobyłem uczciwie i dzielę się nią bez zazdrości, nie ukrywam dla siebie jej bogactw. 14 Przecież jest ona dla ludzi niewyczerpanym skarbem, a wszyscy, którzy z niego czerpią, przez dar wychowania w mądrości zyskują przyjaźń Boga. 15 Oby Bóg pozwolił mi wyrazić myśl właściwym słowem i godnie rozważać dary od Niego otrzymane, gdyż On jest przewodnikiem na ścieżkach mądrości i wyznacza drogęs mędrcom. 16 Jesteśmy w Jego ręku – my sami, jak i nasze słowa, a także wszelka roztropność i sprawność w działaniu. 17 On udzielił mi nieomylnej wiedzy o wszystkim, co istnieje, dlatego poznałem strukturę świata, działanie jego żywiołów, 18 pierwszą zasadę, cel ostateczny i to, co między nimi podlega upływowi czasu, rytm przesileń i zmienność pór roku, 19 cykle rocznych przemian i położenie gwiazd, 20 naturę istot żywych oraz instynkt dzikich zwierząt, potęgę duchów i sposób myślenia ludzi, różnorodność roślin i właściwości korzeni. 21 Poznałem rzeczy jawne i tajemne, a mistrzynią była mi ta, która wszystko urządziła – mądrość. Hymn pochwalny o mądrości Jest w niej duch rozumny, święty, niepowtarzalny, wieloraki, subtelny, zwinny, przenikliwy, nieskażony, jasny, niepodległy cierpieniu, kochający dobro, bystry,

22

jest najważniejszym ze wszystkich możliwych darów, jakie mogą przypaść w udziale człowiekowi. Autor zwraca uwagę, że to właśnie ona przesądziła o wielkości Salomona, gdyż pod każdym innym względem był on podobny do pozostałych ludzi. Mądrość nie tylko zapewnia człowiekowi wszystko, czego mu naprawdę potrzeba, ale przede wszystkim prowadzi go do przyjaźni z Bogiem. Choć w ujęciu autora ma ona wymiar głównie moralny, to jednak nie brak jej również aspektu intelektualnego, o czym świadczy interesujący wykaz dyscyplin obowiązujących w ówczesnym szkolnictwie greckim (ww. 17-20). Jest on nieco rozszerzony w porównaniu z 1Krl 5,9-14 i obejmuje następujące dziedziny: filozofię, kosmologię, fizykę, astronomię, zoologię, botanikę, psychologię, logikę i teologię. Hymn pochwalny o mądrości. W centralnym miejscu drugiej części Księgi Mądrości autor umieszcza wspaniały hymn, w którym opisuje naturę i cechy mądrości, używając charakterystycznych dla kultury greckiej środków retorycznych oraz terminologii filozoficzno-religijnej. Określa ją za pomocą starannie dobranych, choć nie zawsze dziś jasnych,

1437

MĄDROŚĆ 7,9-22

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) przyjaciół Boga – takim mianem Biblia określa Abrahama (Iz 41,8; 2Krn 20,7) i Mojżesza (Wj 33,11). b) proroków – czyli wszystkich, którzy przez swoje święte życie z Bogiem stali się interpretatorami Jego woli, zdolnymi oświecać ludzi (zob. Słownik).

Page 1438

23

w pełni wolny, dobroczynny, przyjazny człowiekowi, trwały, niezachwiany, spokojny, wszechpotężny, czuwający nad wszystkim, przenikający wszystkie inne duchy, choćby najrozumniejsze, czyste i subtelne. 24 Nic nie dorówna sprawności, z jaką porusza się mądrość, jest tak czysta, że wszędzie wniknie i z każdego miejsca się wydostanie. 25 Ona jest tchnieniem potęgi samego Boga, przejrzystym strumieniem chwały Wszechmocnego, dlatego nic, co skażone, nie wedrze się do niej. 26 Jest odbiciem blasku wiecznego światła, lśniącym lustrem Bożej mocy, ikoną ukazującą Jego dobroć. 27 Chociaż jest jedna, ma moc nieograniczoną. Niezmienna sama w sobie – wszystko odnawia. Przez pokolenia wnika do duszs świętychs, czyniąc z nich przyjaciół Bogaa i prorokówb. 28 Bóg kocha tylko tych, którzy zamieszkują pod jednym dachem z mądrością. 29 Jest ona piękniejsza od słońca, przewyższa gwiazdozbiory. Nawet światło jej nie dorównuje, 30 gdyż cofa się ono wraz z nastaniem nocy, a mądrości nawet zło nie pokona. 1 Jej moc sięga krańców świata i wszystkim zarządza wspaniale.

Mdr 1,6-10

Wj 24,16; Syr 24,3

J 1,9; Kol 1,15; Hbr 1,3

Ps 102,27n; 104,30

J 1,5; 16,33

8

Mądrość towarzyszką życia Zakochałem się w niej za młodu, zapragnąłem jej ponad wszystko, szukałem sposobu, aby ją poślubić, gdyż zachwyciłem się jej pięknem. 3 Ona się chlubi szlachetnym pochodzeniem i ma udział w życiu Boga, a Władca wszechświata otacza ją miłością. 4 Bóg powierza jej tajemnice swojej wiedzy, a ona rozporządza Jego dziełami. 5 Jeśli bogactwo jest w życiu czymś upragnionym, kto jest bogatszy od mądrości, która wszystko sprawia? 2

21 przymiotników. Wybór takiej liczby określeń nie jest przypadkowy, gdyż zgodnie z symboliką biblijną liczba 21, jako iloczyn 3 i 7, wskazuje na pełnię wszelkiej doskonałości. Większość tych epitetów wywodzi się z filozofii greckiej, zwłaszcza stoickiej, inne zaś są typowe dla tradycji biblijnej. Szczególne miejsce autor przeznacza dla symbolu światła, który bardzo dobrze oddaje charakter mądrości. W tradycji biblijnej bowiem światło było kojarzone ze sferą Boga, a zatem mądrość miałaby być promieniowaniem Boskiej chwały, światłem nieporównywalnym z blaskiem nawet największych ciał niebieskich, zdolnym przenikać umysł, wolę i uczucia. Mądrość towarzyszką życia. W dalszym ciągu podając się za Salomona, autor opisuje kolejne cechy mądrości. Przede wszystkim przedstawia ją pod postacią kobiety, której piękno i wdzięk budzą w nim zachwyt oraz pragnienie, by obrać ją sobie za towarzyszkę życia. Podkreślając, że mądrość jest Bożym darem, sławi jej wartość przewyższającą wszelkie

MĄDROŚĆ 7,23 — 8,5

1438

Mdr 6,12-16; Syr 15,2

Prz 8,27.30

Mt 19,20n Mdr 7,21

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

6

Ga 5,22n

1Krl 3,7-9

1Krl 3,16-28; 5,14.21; 10,4-9

Ps 112,6

Prz 3,17n

3:11 PM

Page 1439

Jeśli roztropność jest przyczyną skutecznego działania, kto lepiej od niej potrafi urządzić wszystko po mistrzowsku? 7 Jeśli ceni się prawość, to przecież owocem trudów mądrości są cnoty: ona uczy umiarkowania i rozwagi, prawości i męstwaa, a dla człowieka nie ma nic pożyteczniejszego od nich. 8 Jeśli ktoś pragnie zdobyć wszechstronne doświadczenie, to przecież ona zna przeszłość i potrafi przewidzieć przyszłość, umie układać przysłowia i rozwiązywać zagadkib, potrafi odczytać znaczenie znaków i cudóws, wie, dokąd zmierza każda chwila i epoka. 9 Postanowiłem więc wziąć ją za towarzyszkę życia w przekonaniu, że doradzi mi, jak osiągnąć szczęście i pocieszy w chwilach zgryzoty i smutku. 10 Dzięki niej stanę się ulubieńcem tłumów i mimo młodego wieku zyskam szacunek u starszych. 11 W sądzie zabłysnę swą przenikliwością, nawet władcy będą spoglądać na mnie z podziwem. 12 Gdy zamilknę, będą czekać w napięciu, gdy zabiorę głos, w słuch się zamienią, jeśli zaś przedłużę swą mowę, położą dłonie na swoich ustachc. 13 Dzięki mądrości zyskam nieśmiertelność i pozostawię wieczną pamięć po sobie wśród potomnych. 14 Będę rządzić ludami, ujarzmię narody, na wieść o mnie przerażą się okrutni tyrani. 15 Będę życzliwy dla poddanych i niezłomny w boju. 16 Przy niej znajdę ukojenie w domowym zaciszu, gdyż jej bliskość łagodzi wszelką gorycz, a przebywanie z nią uśmierza ból, niesie radość i pogodę ducha. 17 Tak sobie rozmyślałem i rozważałem w głębi sercas: zyskać nieśmiertelność to spokrewnić się z mądrością, 18 w przyjaźni z nią jest pełnia rozkoszy, trud jej rąk jest niezgłębionym bogactwem, podjęte z nią wysiłki uczą rozwagi, a wspólny z nią język jest kluczem do sławy. Zabiegałem więc usilnie, by ją zabrać do siebie.

a) umiarkowania... i męstwa – autor wymienia znane już w filozofii greckiej cztery cnoty, które stanowiły podstawowe filary etyki stoickiej. Później przejmie je także tradycja chrześcijańska, określając je mianem cnót kardynalnych. b) przysłowia... i zagadki – sentencje moralne celowo wyrażone w niejasnych sformułowaniach (Sdz 14,12; Prz 1,6; Syr 39,2n). c) położą dłonie na swoich ustach – gest wyrażający podziw dla czegoś niezwykłego albo uznanie racji drugiego (Hi 40,4).

ziemskie bogactwa, gdyż właśnie dzięki niej zdobył poważanie u ludzi, zdolność trafnego sądzenia, a także polityczną umiejętność kierowania narodami i stawiania oporu tyranom. Ponownie nawiązuje też do tematu nieśmiertelności, jednak tym razem mówi o trwaniu w pamięci potomnych dzięki sławie zyskanej za pośrednictwem mądrości. Warto zauważyć, że autor świadomie stara się przekazać swoją wiarę w bliską więź Boga z ludźmi, wyrażając ją w nowej szacie językowej, między innymi przez zastąpienie słowa „przymierze” bardziej uniwersalnym określeniem „przyjaźń” (w. 18; por. Mdr 7,14). W ten sposób próbuje trafić do każdego człowieka, bez konieczności odwoływania się do konkretnej przeszłości ludu Izraela.

1439

MĄDROŚĆ 8,6-18

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) Pozornie werset ten może sugerować, że dusza istniała przed ciałem, zgodnie z poglądami Platona. Myśl ta jest jednak obca autorowi biblijnemu (Mdr 15,11), który chce tylko pokazać, że obydwa te elementy tworzą ścisłą harmonię, tak że w pięknie ciała odbija się szlachetność duszy. Ciało – zob. Słownik. b) przodków – chodzi przede wszystkim o patriarchów (Rdz 32,10; 2Krn 20,6), nie wyłączając Dawida (1Krl 3,6; 1Krn 28,9; 2Krn 1,9). c) zasiada na tronie – obraz pokazujący, że mądrość należy do sfery boskiej i cieszy się boską godnością (Prz 8,30). d) na wzór świętego namiotu – świątynia w Jerozolimie była odbiciem niebiańskiej świątyni Boga (np. Ps 18,7; Hbr 8,2; 9,11; Ap 3,12), ale zarazem kontynuacją Namiotu Spotkania, czyli przenośnej świątyni z czasów wędrówki przez pustynię (Wj 25 – 31). Być może autor ma tu na myśli wskazówki przekazane Salomonowi przez Dawida (1Krn 28,19).

Page 1440

Modlitwa o dar mądrości 19 Byłem dzieckiem dobrze urodzonym, o szlachetnej duszys, 20 a raczej: kimś szlachetnym, kto wstąpił w doskonałe ciałoa. 21 Gdy przekonałem się, że nie zdobędę potęgi, jeśli Bóg mi jej nie udzieli – a dzięki roztropności poznałem, że od Niego pochodzi ten dar łaski – zwróciłem się do Panas w modlitwie i prosiłem Go całym sercems: 1 „Boże przodkówb i Panie miłosierdzias, który wszystko sprawiłeś Twoim słowem, 2 a w mądrości swojej tak ukształtowałeś człowieka, by panował nad stworzeniami, które Ty obdarzyłeś istnieniem, 3 aby rządził światem w sposób święty i sprawiedliwy, a sprawy sporne rozstrzygał bezstronnie 4 – daj mi mądrość, która przy Tobie zasiada na troniec, i nie wykluczaj mnie spośród Twoich dzieci. 5 Jestem przecież Twoim sługą i synem Twej służebnicy, słabym człowiekiem, którego dni są policzone, zbyt małym, by zrozumieć słuszne wyroki i prawa. 6 Jeśli ktoś jest doskonały, lecz nie ma Twojego daru mądrości, za nic będzie uznany. 7 Ty sam wybrałeś mnie na króla Twego ludu, na sędziegos Twoich synów i córek, 8 poleciłeś mi zbudować świątynięs na Twej świętej górze i ołtarzs w mieście Twojego przebywania, na wzór świętego namiotud, który przygotowywałeś od dawna. 9 Z Tobą jest mądrość, która zna każde twe dzieło, była przy Tobie, kiedy świat stwarzałeś, i wie dokładnie, co cieszy Twoje oko, co jest zgodne z Twymi przykazaniamis. 10 Spuść ją ze świętych niebios, i ześlij z Twojego tronu chwałys, by stała się towarzyszką moich trudów i dała mi poznać, w czym masz upodobanie. 11 Ona zna i rozumie wszystko, więc pokieruje roztropnie moimi sprawami. Jej powaga będzie mnie chroniła. 12 Wówczas moje czyny spodobają się Tobie, a ja będę sprawiedliwie zarządzał Twym ludem i stanę się godny tronu mojego ojca”.

9

Modlitwa o dar mądrości. Ta modlitwa nawiązuje do obszernej prośby Salomona wypowiedzianej w Gabaonie (1Krl 3,6-15; 2Krn 1,6-13), ale wprowadza kilka nowych elementów. Przede wszystkim wskazuje, że dopiero mądrość, dar pochodzący od Boga, nadaje prawdziwą wielkość słabemu człowiekowi, często bezradnemu wobec stojących przed nim wyzwań. Bez tej mądrości największą trudnością jest dla człowieka niemożność odczytania i wypełnienia woli Bożej, co wyklucza go z grona Bożych dzieci.

MĄDROŚĆ 8,19 — 9,12

1440

Syr 1,1

1Krl 3,6-9 Syr 42,15 Rdz 1,28

Ps 9,9

Prz 8,27.30; Syr 1,1

Ps 86,16; 116,16

1Sm 16,10-13

2Sm 7,13; 1Krl 5,19; Syr 47,13

Prz 8,22-31; Mdr 7,21; 8,4

Wj 24,16

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

Page 1441

Mądrość w historii zbawienia

Rz 11,34; 1Kor 2,16

Hi 4,19; Iz 38,12; J 3,6; Rz 7,14-25 Pwt 30,11; J 3,12

Mt 11,27, Mk 13,11, J 6,63 Ba 4,4

Prolog: Człowiek istotą słabą i niedoskonałą 13 Kto potrafi rozeznać wolę Boga? Kto zdoła przeniknąć zamiary Panas? 14 Zawodne są ludzkie myśli, nasze dociekania prowadzą na manowce. 15 Śmiertelne ciałos jest ciężarem dla duszys, namiot ziemskiego zamieszkaniaa krępuje lotność myśli. 16 Ledwie odczytujemy sens rzeczy doczesnych, z trudem docieramy do tego, co jest na wyciągnięcie ręki, któż więc zdoła zbadać tajniki nieba? 17 Kto rozezna Twoją wolę, jeśli nie obdarzysz go mądrością? Jeśli nie ześlesz z wysoka Twego świętego ducha? 18 Oto jak prostujesz ścieżki wędrowców przez ziemię, jak ludzie poznają, co jest Tobie miłe, i jak ocala ich mądrość.

a) namiot ziemskiego zamieszkania – czyli ludzkie ciało w aspekcie jego kruchości i przemijalności (Hi 4,21; Iz 38,12). b) niegodziwiec – chodzi o Kaina, który zabił swego brata Abla (Rdz 4,8-13). c) sprawiedliwego – chodzi o Noego. d) w tyglu narodów – chodzi o historię wieży Babel (Rdz 11,1-9). e) sprawiedliwego – tutaj mowa o Abrahamie. f) opanować… ojcowskie uczucia – chodzi o próbę, na jaką Bóg wystawił Abrahama, kiedy polecił mu złożyć w ofierze jego jedynego syna, Izaaka. g) sprawiedliwego – chodzi o Lota. h) pięć miast – grupa największych miast wokół Morza Martwego, do których zaliczano także Sodomę i Gomorę. i) bezludną krainą – według ludowych tradycji obszary wokół Morza Martwego stały się niemożliwe do zamieszkania, ponieważ człowiek porzucił mądrość (wierność Bogu), wybierając grzech.

Od Adama do Mojżesza 1 Mądrość strzegła pierwszego człowieka, ojca wszystkich, gdy był jeszcze samotnym stworzeniem. Podniosła go z upadku, 2 dała mu władzę, by panował nad wszystkim. 3 W gniewie odstąpił od niej niegodziwiecb, w szaleńczej złości zamordował brata i to go zgubiło. 4 Przez niego potop ogarnął ziemię, lecz znów mądrość pospieszyła z wybawieniem, na marnym kawałku drewna stała się sternikiem dla sprawiedliwegoc. 5 Ona w tyglu narodówd, połączonych żądzą grzechus, rozpoznała sprawiedliwegoe, zachowała go nienagannym wobec Boga i pozwoliła mu opanować nawet ojcowskie uczuciaf. 6 Ocaliła sprawiedliwegog podczas zagłady bezbożnychs, uchroniła go, gdy na pięć miasth runął ogień. 7 Do dziś jeszcze, na świadectwo ich nieprawości, dym unosi się nad bezludną krainąi,

10

Rdz 1,26.28; Mdr 9,2 Rdz 4,8-13

Rdz 7 — 8; Mdr 14,6n; 1P 3,20n

Rdz 11,1-9 Rdz 12,1-3

Rdz 22,1-19 Rdz 19; 2P 2,6-8

Rdz 19,17.26; Pwt 32,32

Prolog: Człowiek istotą słabą i niedoskonałą. Wprowadzenie w trzecią część Księgi Mądrości, czyli teologiczną refleksję nad historią zbawienia, zaczyna się od czterech pytań retorycznych, które raz jeszcze podkreślają wielkość Bożego daru mądrości, pozwalającego odkryć Boże zamysły w ludzkich dziejach. Na uwagę zasługuje w. 15, w którym pojawia się z pozoru platońska idea ciała postrzeganego jako ciężar dla duszy. Autor jednak nie ma zamiaru odrzucać cielesności, lecz pozostając w zgodzie z biblijną tradycją, wskazuje na pewne napięcie między duchową i fizyczną sferą człowieka. Godne uwagi jest także utożsamienie mądrości ze świętym duchem, którego Bóg zsyła człowiekowi, aby mógł on rozpoznać Jego wolę (w. 17). Idąc za tą intuicją, tradycja chrześcijańska będzie przypisywać wiele cech Bożej mądrości właśnie trzeciej osobie Trójcy Świętej – Duchowi Świętemu. Od Adama do Mojżesza. Autor przechodzi teraz do duchowych przemyśleń nad wybranymi wydarzeniami z historii zbawienia, aby zachęcić swoich współwyznawców do jeszcze większego zawierzenia Bogu i otwarcia się na dar mądrości. W nauczaniu rabinów taki rodzaj refleksji, w której poszukuje się sensu biblijnych opisów, poddając je komentarzom

1441

MĄDROŚĆ 9,13 — 10,7

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) słup soli – aluzja do żony Lota, która złamała Boży zakaz i odwróciła się, aby spojrzeć na Sodomę i Gomorę. Za karę została zamieniona w słup soli (Rdz 19,17.26). b) sprawiedliwego – chodzi tutaj o Jakuba. c) Chodzi o sen, jaki Jakub miał w mieście Luz, nazwanym potem przez niego Betel (Rdz 28,10nn). d) chciwcy – chodzi o Labana, teścia Jakuba, który podstępnie wykorzystywał swojego zięcia. e) sprawiedliwego – tutaj mowa o Józefie. f) najczystsze nasienie – czyli lud Izraela jako ten, który został powołany do świętości i wybrany, aby ucieleśniać wartości religijne (Wj 19,6; Kpł 19,2). g) narodu ciemięzców – chodzi o Egipcjan, którzy uczynili Izraelitów swoimi niewolnikami. h) człowieka oddanego Panu – chodzi o Mojżesza. Pan – zob. Słownik.

Page 1442

z drzew opadają niedojrzałe owoce, słup solia wznosi się jako pomnik niewiary. 8 Gdy porzucili drogęs mądrości, utracili zdolność poznania dobra, potomnym zostawili pamiątkę swojej głupoty i nie zdołali zataić popełnionych grzechów. 9 Mądrość zaś ocaliła z nieszczęścia tych, którzy byli jej oddani. 10 Ona bezpieczną drogą wiodła sprawiedliwegob, gdy uciekał przed gniewem swojego brata. Pokazała mu królestwo Boga i obdarzyła go wiedzą o rzeczach świętychc. Uwieńczyła powodzeniem jego starania i owocnymi uczyniła jego trudy. 11 Gdy chciwcyd chcieli go wykorzystać, wiernie trwała przy nim i pomnożyła jego bogactwa. 12 Broniła go przed wrogami, pośród zasadzek wiodła bezpiecznie. W ciężkich zmaganiach obdarzyła zwycięstwem na dowód, że nad pobożność nie ma większej potęgi. 13 Nie opuściła sprawiedliwegoe, gdy go sprzedano w niewolę, co więcej, ocaliła go od grzechu. 14 Razem z nim wtrącona do lochu nie odstąpiła, gdy zakuto go w kajdany, aż wręczyła mu królewskie berło i przekazała władzę nad tymi, którzy go gnębili. Dowiodła kłamstwa szydercom, co go znieważali, a jego obdarzyła wieczną chwałą. 15 Ona wybawiła lud święty, najczystsze nasienief, spod władzy narodu ciemięzcówg. 16 Wstąpiła do duszys człowieka oddanego Panuh, a on wśród znaków i cudóws stawił czoło władcom straszliwym. 17 Obdarzyła świętychs nagrodą za ich trudy, poprowadziła ich cudowną drogą, w skwarze dnia była dla nich cienistą osłoną i blaskiem gwiazd pośród nocy. 18 Przeprowadziła ich przez Morze Czerwone, powiodła przez głębokie wody. 19 Ich wrogów pogrążyła w morskich odmętach, a ich wydobyła z samego dna otchłani.

Rdz 27,43; 28,10-22

Rdz 31,23-29;

Rdz 32,25-31 1Tm 4,8 Rdz 37 — 39

Rdz 41,40-44; Ps 105,17-22

Wj 19,6; Mdr 18,1

Wj 7 — 12 Ps 135,9n

Wj 13,21n

Wj 14,21-29

i aktualizacji, nosi nazwę midraszu. Tutaj autor Księgi Mądrości zwraca uwagę przede wszystkim na rolę, jaką odgrywała mądrość w kierowaniu ludzkimi losami. Odwołuje się do siedmiu postaci, poczynając od Adama, a kończąc na Mojżeszu. Przypomina, że ilekroć kierowali się oni mądrością, odnosili sukcesy i dobrze im się wiodło, ale gdy tylko mądrości zabrakło, schodzili na złe drogi i spotykały ich nieszczęścia. Mądrość bowiem może ustrzec przed grzechem (Adam, Noe), uchronić przed niebezpieczeństwem (Noe, Lot, Jakub, Józef), obdarzyć dobrami (Jakub, Józef),

MĄDROŚĆ 10,8-19

1442

27_Mdr:27_Mdr

Wj 15

Ps 8,3; Mt 21,16

Pwt 18,15.18; Oz 12,14

Wj 17,1-7; Lb 20,2-13

9/3/08

3:11 PM

Page 1443

20

Dlatego prawi złupili bezbożnycha i hymnem uwielbili, Panie, Twoje święte imięs, jednym głosem sławili zwycięską moc Twego ramienia. 21 Mądrość bowiem otworzyła usta niemym, a niemowlęta obdarzyła płynną wymowąb. 1 Pomyślnie ich wiodła pod wodzą świętego prorokas. 2 Przebyli bezludną pustynię, rozbijali namioty w dzikiej okolicy, 3 stawili czoło armiom, odparli wrogów. 4 Gdy byli spragnieni, wzywali Twojej pomocy i dałeś im wodę z surowej skały, napój gaszący pragnienie – z twardego głazu.

a) prawi złupili bezbożnych – według tradycji Izraelici mieli ograbić martwych Egipcjan, zabierając im broń. b) Prawdopodobnie aluzja do rozwiązania języka Mojżesza, który miał kłopoty z mówieniem (Wj 4,10; 6,30).

11

Paradoksy i logika historii zbawienia

Wj 7,17-21

Wj 1,15n Wj 17,3-6

Pwt 8,2-5

Pwt 8,5; Mdr 12,22

Wj 2,3

Mdr 12,24n; Rz 1,21n

Izrael a Egipt 5 To, czym wrogowie Izraelitów zostali pokarani, dla nich samych w potrzebie stało się krzepiącym darem. 6 Jednym dałeś źródło niewysychającej rzeki, bryzgające krwią, 7 jako karę za skazanie niewinnych dzieci, drugim zaś – strumień wód, jakiego się nie spodziewali. 8 Przedtem cierpieli z pragnienia, a teraz ukazałeś im ogrom karys zesłanej na ich wrogów. 9 Gdy bowiem wystawiasz na próbę, wychowując miłosiernie, dajesz poznać, jak bardzo cierpią bezbożnis osądzeni surowym gniewems. 10 Tych karcisz jak ojciec poprzez napomnienia, a tamtych jak srogi władca po przesłuchaniu skazujesz, 11 czy zaocznie, czy w ich obecności – karanie tak samo ich dosięga. 12 Ból i udręka ścisnęły ich ze zdwojoną mocą, gdy wspomnieli minione czasy, 13 a gdy poznali, że wskutek ich cierpień tamci doznają pokrzepienia, przyznali rację Bogu. 14 Ten, którego najpierw odtrącili i otwarcie wykpili, gdy wszystko minęło, wprawił ich w zdumienie, bo dręczyło ich inne pragnienie niż prawych. 15 Gdy bezmierna głupota, płynąca z nieprawości, zwiodła ich tak bardzo, że czcili objawić Boże tajemnice (Adam, Jakub). Najwięcej miejsca zajmuje refleksja nad zbiorowym doświadczeniem mądrości przez cały naród wybrany pod wodzą Mojżesza. Szczególne znaczenie ma tu przejście przez Morze Czer wone, które jest nie tylko zwieńczeniem definitywnego tryumfu Boga nad bożkami Egiptu, ale dla późniejszych pokoleń stanowi pier wowzór wszelkiego zwycięstwa – również tego, które czeka Izraela w przyszłości. Izrael a Egipt. W dalszej części refleksji nad historią zbawienia autor przeciwstawia dwa narody: Egipcjan i Izraelitów. Pierwsi są ucieleśnieniem grzeszników, drudzy natomiast symbolizują sprawiedliwych i wiernych wszystkich czasów. Przypominając pewne wydarzenia z ich wspólnej historii, zwłaszcza słynne plagi, którymi nękany był Egipt, podkreśla,

1443

MĄDROŚĆ 10,20 — 11,15

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) z bezkształtnej materii – wyrażenie przejęte z filozofii greckiej, świadczące o chęci nawiązania dialogu ze światem hellenistycznym. Autor jednak czyni aluzję przede wszystkim do pierwotnego chaosu, o którym wspomina Rdz 1,2. b) miarą, liczbą i wagą – zaczerpnięte z filozofii greckiej wyrażenie, wskazujące na harmonijny plan, według którego wszystko zostało stworzone. c) ciężarek na wadze – obraz zawierający ideę zależności od Boga, który może dowolnie zmieniać nachylenie szali, przestawiając ciężarek według własnego uznania. d) Bóg aktem swojej woli nieustannie stwarza wszystko i podtrzymuje w istnieniu, co teologia określa mianem creatio continua – ciągłego stwarzania. e) nieśmiertelny duch – czyli życiodajne tchnienie, którym Bóg obdarza każdą istotę żyjącą (Rdz 2,7; Ps 104,29n).

Page 1444

bezrozumne płazy i pospolite bydło, słusznie im odpłaciłeś, zsyłając na nich mnóstwo bezrozumnych zwierząt, 16 by pojęli, że czym kto grzeszy, tym bywa karany. 17 Równie dobrze Twoja dłoń wszechmogąca, która stworzyła świat z bezkształtnej materiia, mogła zesłać na nich stada niedźwiedzi albo lwy drapieżne, 18 a nawet stworzyć nowe złowrogie bestie, co zioną ogniem, z hukiem buchają kłębami dymu, oczyma miotają błyskawice. 19 Nie musiałyby nawet siać wokół zniszczenia, by ich wygubić, na sam ich widok padliby ze strachu. 20 A i bez tego wszystkiego paść mogli od jednego podmuchu, mogło ich dopaść sprawiedliwe zrządzenie losu. Twoje potężne tchnienie rozwiałoby ich jak plewy. Ty jednak wszystko dokładnie określiłeś miarą, liczbą i wagąb. 21 W swej potędze zawsze możesz okazać całkowitą przewagę. Kto się sprzeciwi mocy Twojego ramienia? 22 Cały świat jest dla Ciebie jak maleńki ciężarek na wadzec, jak kropla rosy, co spada rankiem na ziemię. 23 Nad wszystkimi się litujesz, bo dla Ciebie wszystko jest możliwe, nie skupiasz wzroku na ich grzechachs, by dać im możliwość nawrócenia. 24 Kochasz wszystko, co istnieje, nie brzydzisz się żadnym swoim dziełem, bo gdybyś miał nienawidzić któreś z nich, to byś go nie stworzył. 25 Czy mogłoby coś trwać, gdybyś tego nie chciał? Jakże coś by się ostało, gdybyś wciąż tego nie wzywał do istnienia?d. 26 Troszczysz się o wszystko, gdyż wszystko należy do Ciebie, Władco, Przyjacielu życia! 1 Twój nieśmiertelny duche przenika wszystko. 2 Dlatego łagodnie karzesz tych, co upadają, ostrzegasz wyrzutami sumienia, gdy grzeszą, by porzucili zło i uwierzyli w Ciebie, Panies.

12

że Bóg często używa wprawdzie tego samego środka, ale dla jednych jest on karą za grzeszne postępowanie, a dla innych wybawieniem. Przykładem może być woda zamieniona w krew dla Egipcjan i woda wyprowadzona ze skały dla Izraelitów. Z jednej strony Bóg okazuje się sędzią, z drugiej – ojcem. Jego celem nie jest znęcanie się nad grzesznikiem, lecz doprowadzenie go do nawrócenia. Uwidacznia się to zwłaszcza wobec czcicieli zwierząt, za jakich uchodzili Egipcjanie. Bóg, będąc wszechmocny, mógłby ich surowo ukarać, lecz On woli okazać swą wszechmoc przez miłosierdzie i podtrzymywanie w istnieniu. Chyba żaden inny tekst ST nie mówi tak jasno o miłości Stwórcy do swojego stworzenia. Jest ona przedłużeniem dzieła stwórczego. Bóg kocha każde ze swoich stworzeń. Gdyby tak nie było, nie zadałby sobie trudu stwarzania świata. Dlatego nie odrzuca grzeszników, lecz wszystkim pragnie przebaczyć i proponuje nawrócenie, bo jest Przyjacielem życia (Mdr 11,26). W NT w bardzo sugestywny sposób temat ten podejmie Jezus w przypowieściach o miłosierdziu (Łk 15).

MĄDROŚĆ 11,16 — 12,2

1444

Hi 41,10-13; Ap 9,17

Hi 4,9; Iz 11,4

Hi 28,25; Syr 1,9

Iz 40,15; Oz 6,4 Oz 13,3 Mdr 12,2-10; Syr 18,12; Rz 2,4; 3,25

Rdz 1,31; Ps 145,9; Mdr 1,13n; 2,23n

Ez 18,23; 33,11

Rdz 2,7 Łk 15,7

27_Mdr:27_Mdr

Kpł 18,21; Pwt 12,31; 18,10n

Lb 33,51-56; Pwt 20,16-18 2Krn 6,1n

Wj 23,28; Ps 78,39; 103,14; Mdr 11,23

Mdr 11,17-19

Mdr 12,2

Mdr 3,12.19

Hi 9,12; Rz 9,19-23

Pwt 32,39; Hi 34,13

Rdz 18,25

9/3/08

3:11 PM

Page 1445

Boży wyrok na mieszkańców Kanaanu 3 Dawnych mieszkańców Twojej świętej ziemi 4 znienawidziłeś za ich odrażające zwyczaje, za uprawianie magiis i za obrzędy szargające świętość, 5 za okrutne mordowanie dziecia, za uczty, na których pożerali ludzkie wnętrzności i pili krew, sprawując tajemne ryty. 6 Rodziców, którzy mordowali bezbronne istoty, postanowiłeś zgładzić rękami naszych przodków, 7 aby kraina, którą uznałeś za najwspanialszą, stała się godnym mieszkaniem dzieci Bożych. 8 Potraktowałeś ich jednak łagodnie, gdyż byli ludźmi: na czele Twojej armii posłałeś szerszenie, aby ich niszczyły stopniowo. 9 Mogłeś przecież w otwartej bitwie prawym wydać bezbożnych, mogłeś ich zniszczyć w okamgnieniu przez straszliwe potwory lub nieubłagane słowo. 10 Lecz Ty, powoli spełniając swój wyrok, dałeś im możność nawrócenia, choć dobrze wiedziałeś, że cała ich natura jest skażona, nieprawość przenika ich do szpiku kości, a ich myślenie nigdy nie ulegnie zmianie. 11 Od początku byli przeklętym nasieniem, a Twoja pobłażliwość wcale nie wynikała z lęku.

a) mordowanie dzieci – w kultach kananejskich istniał zwyczaj składania dzieci w ofierze bożkom. Zwyczaj ten był zakazany przez Prawo Izraela (np. Kpł 18,21).

Wnioski płynące z przykładów Egipcjan i Kananejczyków 12 Któż może Ci powiedzieć: „Co takiego zrobiłeś?”. Kto podważy Twój wyrok? Kto Cię obwini za zagładę narodów, które sam stworzyłeś? Kto stanie przeciw Tobie w sądzie jako obrońca nieprawych? 13 Prócz Ciebie nie ma boga troszczącego się o wszystkich. Przed kim miałbyś zdać sprawę ze swoich wyroków? 14 Żaden król ani władca nie zdoła Ci się sprzeciwić, stając w obronie tych, których ukarałeś. 15 Jesteś sprawiedliwy, wszystkim zarządzasz sprawiedliwie, a skazanie niewinnego uważasz za niegodne Twej mocy. 16 Twoja potęga jest podstawą sprawiedliwości, a w swej wszechwładzy wszystkich traktujesz łagodnie. 17 Okazujesz potęgę, gdy ktoś wątpi w nieograniczoną moc Twoją, Boży wyrok na mieszkańców Kanaanu. Podobna surowość i łagodność Boga wobec grzeszników ujawnia się w stosunku do Kananejczyków, rdzennych mieszkańców Palestyny. W oczach Izraelitów uchodzili oni za najbardziej zdemoralizowanych, o czym świadczą wyliczone przez autora grzechy (ww. 4n). A jednak okazuje się, że Bóg odnosi się do nich z szacunkiem jako do ludzi. Nie niszczy ich jednym ciosem, lecz zsyłając doświadczenia, daje im czas na refleksję, aby skłonić ich do nawrócenia (Wj 23,28nn; Pwt 7,20; Joz 24,12). Postawa Boga wzywa wszystkich ludzi do tego, aby nie osądzali pochopnie drugiego człowieka i traktowali bliźnich z wielką wyrozumiałością. Wnioski płynące z przykładów Egipcjan i Kananejczyków. Autorowi wyraźnie zależy na ukazaniu Boga jako wychowawcy, który czasem karci swoje rozumne stworzenia. Podkreśla przy tym, że Bóg wprawdzie miłuje sprawiedliwość,

1445

MĄDROŚĆ 12,3-17

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) plugastwa – czyli fałszywych bożków (Pwt 7,26; 27,15). b) nie poznali Boga – chodzi nie o teoretyczną wiedzę na temat Boga, lecz o skutek nieodpowiedniej postawy moralnej, gdyż zgodnie z przekonaniem ST właśnie grzech, zwłaszcza bałwochwalstwo, zamyka człowiekowi dostęp do poznania Boga (Iz 44,18).

Page 1446

a jeśli ją uznaje, ostrzegasz go przed zuchwałością. 18 Jesteś wszechwładny, a sądzisz łagodnie i kierujesz nami wyrozumiale, bo możesz uczynić wszystko, co zechcesz. 19 W ten sposób nauczyłeś lud swój, że człowiek prawy powinien kochać innych. Dałeś swoim synom zbawienną nadzieję, że gdy zgrzeszą, obdarzysz ich nawróceniem. 20 Skoro nawet skazanym na śmierć wrogom Twych dzieci wymierzyłeś karę łagodnie i z umiarem, dając im czas i sposobność, by żałowali za swoje winy, 21 to z jaką wyrozumiałością sądzisz swoich synów, których przodkom pod przysięgą obiecałeś wszelkie dobro! 22 Wychowałeś nas, chłoszcząc naszych nieprzyjaciół na różne sposoby, abyśmy w naszych sądach mieli przed oczyma Twoją dobroć i oczekiwali miłosierdzias, gdy spadnie na nas wyrok. 23 Tak więc na bezbożnych, którzy żyli bezmyślnie, zesłałeś jako udrękę ich własne plugastwaa. 24 Zeszli oni na manowce, pobłądzili na drogachs fałszu, a przyjmując za bóstwa obrzydliwe i nędzne stworzenia, zostali omamieni jak bezrozumne niemowlęta. 25 Dlatego za karę wystawiłeś ich na pośmiewisko jak dzieci, którym brak rozsądku. 26 Kogo zaś ośmieszenie niczego nie nauczyło, został przez Boga należycie ukarany. 27 Szaleli ze złości, gdy istoty, które brali za bóstwa, stały się przyczyną ich cierpień. Dręczeni przez nie ujrzeli Tego, którego wcześniej znać nie chcieli. Uznali w Nim prawdziwego Boga i pojęli, dlaczego spotkała ich najcięższa kara.

Ps 115,3; 135,6

Mdr 11,23

Mdr 11,10

Mt 5,7 Mdr 11,16

Mdr 11,15

Krytyka kultów pogańskich Kult sił przyrody 1 Ci, którzy nie poznali Bogab, to skończeni głupcy! Patrząc na widzialne dobra, nie rozpoznali Tego, który jest, a przyglądając się dziełom stworzonym, nie uznali ich Stwórcy.

13

ale ważniejsza jest dla Niego łagodność i wyrozumiałość, gdyż w ten sposób może doprowadzić człowieka do nawrócenia. Nie używa On swojej mocy na ślepo, lecz zawsze ma przed oczyma określony cel. Także człowiek sprawiedliwy, który stale doświadcza Bożego miłosierdzia, powinien przyjmować taką postawę w stosunku do innych, i to nie tylko swoich rodaków, ale wszystkich ludzi (ww. 19-22). Ponadto autor wlewa w serca wierzących nadzieję, podkreślając, że skoro Bóg jest tak pobłażliwy wobec nieprzyjaciół Izraela, to tym bardziej łagodnie potraktuje wybrany przez siebie naród. Kult sił przyrody. Jest to pierwszy z serii tekstów (Mdr 13 – 15), które demaskują różne rodzaje bałwochwalstwa, poddając je stopniowo coraz surowszej ocenie. Tutaj autor krytykuje oddawanie czci ciałom astralnym i żywiołom, które nie są bogami, lecz bytami stworzonymi, choć niewątpliwie ich wielkość i wspaniałość może sprawić, że rozum

MĄDROŚĆ 12,18 — 13,1

1446

Wj 3,14; Syr 17,8; Dz 14,17; Rz 1,19n

27_Mdr:27_Mdr

Pwt 4,19; Hi 31,26-28

Mdr 13,1

Dz 17,26n

Pwt 4,28; 2Krl 19,18

Jr 10,3-5; Mdr 15,7-13

9/3/08

3:11 PM

Page 1447

2

Ogień, wiatr lub przejrzyste powietrze, orbity ciał niebieskich lub potęgę wóda albo gwiazdy na niebie wzięli za bogów, którzy rządzą światemb. 3 Jeśli zachwyceni ich pięknem, uznali je za bogów, to niech pomyślą, jak wspaniały jest ich Władca, źródło wszelkiego piękna, Ten, który je stworzył. 4 Jeśli urzeka ich siła i sprawność w działaniu, niech przekonają się, jak potężny jest Ten, który je uczynił. 5 Gdyż na podstawie potęgi i piękna rzeczy stworzonych można przez podobieństwoc dojść do kontemplacji Stwórcy. 6 Nie należy jednak zbytnio ganić tych, którzy tak myślą, gdyż oni – choć oczywiście błądzą – szukają Boga i pragną Go znaleźć. 7 Kręcą się w kółko, roztrząsając Jego dzieła. Wprowadzają ich w błąd pozory piękna. 8 To wszystko ich jednak nie usprawiedliwia: 9 skoro byli zdolni poznać tak wiele, że nawet przeniknęli myślą strukturę świata, to dlaczego nie odnaleźli Władcy wszystkich rzeczy?

a) Aluzja do greckich systemów filozoficznych, które uznawały żywioły przyrody za pierwszą zasadę świata. b) W starożytności pogańskiej powszechnie wierzono w astrologię. c) przez podobieństwo – dosł. przez analogię, to znaczy na drodze ludzkiego rozumowania.

Bożki wykonane przez człowieka a Boża Opatrzność Wiodą nędzne życie, w martwych przedmiotach pokładają nadzieję ci, którzy nazwali bogami rzeczy wykonane przez ludzi: dzieła sztuki ze złota i srebra, figury przedstawiające zwierzęta albo bezużyteczny kamień, czyjąś dłonią dawno temu rzeźbiony. 11 Weźmy na przykład sprawnego stolarza: wyciął odpowiednie drzewo, starannie ociosał je z kory, a następnie – biegły w swoim rzemiośle – sporządził narzędzie przydatne do codziennego użytku. 12 Na wiórach, które pozostały, gdy ukończył pracę, ugotował sobie posiłek i najadł się do syta. 13 Wziął jeden z odpadków nieprzydatny do niczego, kawałek drewna koślawy i sękaty, i z nudów zaczął sobie rzeźbić. 10

pomyli je z ich Stwórcą. Tymczasem człowiek na podstawie obserwacji świata, który jest urządzony racjonalnie i według pewnego porządku, powinien za pomocą własnego rozumu dojść do odkrycia Boga. Taki sposób myślenia był dotąd obcy ST, występował natomiast u filozofów pogańskich i to prawdopodobnie od nich zaczerpnął go autor Księgi Mądrości. Racjonalność świata nie tylko przemawia za istnieniem Boga, ale powinna także prowadzić człowieka do Jego poznania. Skoro zatem poganie tego nie uczynili, nie są wolni od winy (ww. 8n; por. Rz 1,19-32) i dlatego nadal potrzebują światła objawienia, aby w pełni odkryć naturę Boga, który nie jest tylko bezosobowym architektem świata, ale jest osobą związaną z człowiekiem autentyczną więzią miłości. Bożki wykonane przez człowieka a Boża Opatrzność. Autor nie tylko krytykuje, ale wręcz ośmiesza oddawanie czci bożkom wykonanym przez człowieka. Opisując proces powstawania posążków jako efektu pracy rzemieślnika, przedstawia karykaturalny obraz religii pogańskiej, w której o różnego rodzaju dobrodziejstwa prosi się martwe przedmioty,

1447

MĄDROŚĆ 13,2-13

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) czerwony – w przekonaniu starożytnych czerwień miała bogate znaczenie symboliczne. Grecy przypisywali tej barwie moc opiekuńczą, dlatego często owijali swoje amulety w czerwone kawałki płótna lub zawieszali je na nitce tego koloru. b) Opatrzność – określenie to zostało zaczerpnięte prawdopodobnie z filozofii stoickiej, gdzie wskazywało na pewien porządek istniejący w świecie.

Page 1448

Z fantazją i talentem wydobywał kształty, aż uzyskał podobiznę człowieka 14 albo coś na kształt zwierzęcia. Położył czerwonya podkład, z wierzchu pomalował jaskrawo i wszystkie usterki skrzętnie zakrył. 15 Przygotował zaszczytną niszę, postawił posąg w zagłębieniu ściany i przytwierdził żelazną obręczą, 16 by przypadkiem nie spadł. Musiał zadbać o niego, gdyż wiedział, że on sam nie zatroszczy się o siebie. Jest bowiem tylko figurką i potrzebuje opieki. 17 I oto modli się do niego o majątek, o żony, o potomstwo, nie wstydzi się mówić do przedmiotu, nawet o zdrowie prosi tego, który jest całkiem bezsilny. 18 Martwego błaga o życie, do bezradnego woła o pomoc, o pomyślność w podróży prosi tego, który kroku nie postawi, 19 o udane interesy i przedsięwzięcia, o sprawne dłonie prosi tego, który nawet palcem kiwnąć nie potrafi. 1 Inny zaś, gdy wyrusza w rejs i musi stawić czoło rozhukanym falom, prosi o pomoc kawałek drewna bardziej kruchy niż statek, którym ma płynąć. 2 Choć został on pomyślany dla celów handlowych i zbudowali go wprawni rzemieślnicy, 3 to jednak steruje nim Twoja Opatrznośćb, Ojcze, gdyż nawet przez morze wyznaczyłeś drogę i bezpieczne ścieżki między falami. 4 Tak pokazujesz, że możesz wybawić z każdego nieszczęścia i nawet ten, co nie umie pływać, bez obaw może wejść na pokład. 5 Chcesz, aby dzieła Twojej mądrości służyły ludziom, dlatego powierzają swe życie lichemu drewnu i mimo sztormów szczęśliwie docierają do celu na swych łodziach. 6 Przecież dawno temu, gdy zagłada spadła na butnych olbrzymów, nadzieja świata schroniła się w arce i dzięki Twojej dłoni, która ster trzymała, przetrwało na ziemi nasienie życia.

Iz 46,7

Ba 6,25-27

Iz 44,17; Jr 2,27

Ps 115,4-7

14

same wymagające zabezpieczenia, żeby nie upadły na ziemię (Mdr 13,15n; por. Iz 44,9-17; Jr 10,3-5). Podobnie groteskowo prezentuje bóstwa opiekuńcze statków, wykonywane z drewna i umieszczane na dziobach, mające strzec żeglarzy przed niebezpieczeństwami na morzu. Przypominając historię arki Noego (Mdr 14,6), wyraźnie wskazuje, że w rzeczywistości to sam Bóg w swojej Opatrzności gwarantuje ludziom przetrwanie wśród szalejących fal. Autor potępia kult bożków będących nie tyle przejawem ludzkiej głupoty i niskiej świadomości religijnej, ile grzechu przeciw wierze w jedynego i prawdziwego Boga. Zapowiada karę dla twórców i czcicieli bożków, upatrując w bałwochwalstwie przyczyny ludzkich nieszczęść.

MĄDROŚĆ 13,14 — 14,6

1448

Ps 77,20

Ps 107,29n

Rdz 6,1-5; Syr 16,7; Ba 3,26-28

27_Mdr:27_Mdr

Ga 3,13n

Pwt 27,15

Wj 12,12; Iz 2,18.20; Jr 10,11.15; Za 13,2

Wj 34,16; Pwt 31,16

Mdr 14,11

Dn 3,1-7

Rz 1,24-32

9/3/08

3:11 PM

Page 1449

7

Niech więc będzie błogosławione drewno, dzięki któremu sprawiedliwości staje się zadość!a. 8 A wyrzeźbione bóstwo niech będzie przeklęte wraz ze swoim twórcą. On – za to, że je uczynił; ono – za to, że choć zniszczalne, zostało nazwane bogiem. 9 Bóg bowiem tak samo nienawidzi bezbożnegos, jak i jego bezbożnych czynów. 10 Twórca poniesie karę razem ze swym dziełem. 11 Nawet pogańskie bożki zostaną osądzone, gdyż wśród stworzeń Bożych stały się odrażające. Są one przeszkodą, o którą rozbija się życie ludzi, pułapką zastawioną na stopy głupcówb.

a) Swobodnie interpretując ten werset, ojcowie Kościoła będą widzieli w nim zapowiedź krzyża Chrystusa. b) Podobną tezę o kulcie bożków jako przyczynie wszelkiego zepsucia wśród ludzi głosił grecki filozof Euhemer. c) Ten grecki zwyczaj wynoszenia dzieci do rangi opiekuńczych herosów został przypomniany np. przez Cycerona po śmierci jego córki Tulii.

Przyczyny i skutki kultów pogańskich 12 Początkiem niewierności jest zamysł tworzenia bożków, a ich sporządzanie rujnuje życie. 13 Nie było ich na początku ani też nie będą trwały wiecznie. 14 Zaistniały z powodu ludzkiej bezmyślności, dlatego przesądzony jest ich rychły koniec. 15 Pewien ojciec, załamany z powodu niespodziewanej tragedii, sporządził podobiznę przedwcześnie zmarłego dziecka. I oto teraz czci martwego człowieka jak boga, a dla poddanych ustanawia ceremonie i obrzędyc. 16 Z czasem utrwala się bezbożny obyczaj, staje się obowiązującym prawem, 17 a władcy wydają dekrety nakazujące kult posągów. Nawet z myślą o mieszkańcach odległych zakątków kraju, którzy nie mogą uczestniczyć w obrzędach, odtwarzają dokładnie w dalekich stronach wygląd postaci i czynią podobiznę króla, którego należy wielbić, aby nawet nieobecnego czczono tak, jakby był obecny. 18 Bałwochwalstwo rozkrzewiło się wśród prostego ludu podsycane również próżnością artysty, 19 który im bardziej chciał zdobyć uznanie władcy, tym zręczniej upiększał jego podobiznę. 20 A tłum, zachwycony wspaniałością dzieła, uważa, że człowiek dotąd szanowany godzien jest czci boskiej. 21 W tym kryje się pułapka niebezpieczna dla każdego człowieka, że ludzie, zmuszeni okolicznościami lub wolą władcy, nadali kamiennym i drewnianym przedmiotom najwyższe imięs. Przyczyny i skutki kultów pogańskich. Autor podtrzymuje swoje przekonanie na temat silnego związku między wypaczeniami religijnymi a niemoralnym życiem. Przytacza też kolejny przykład bałwochwalstwa, tym razem ukazując nieszczęśliwego ojca, który po śmierci swojego dziecka zaczyna oddawać mu boską cześć. Podobnie autor potępia hellenistyczny i rzymski zwyczaj stawiania zmarłych królów na równi z bogami. O tego rodzaju przypadkach donosiła również świecka literatura grecka, np. Ptolemeusz III (246-222 przed Chr.) miał podobno nakazać poddanym czcić swoją zmarłą córkę Berenikę jako bóstwo. Ostre słowa krytyki padają także pod adresem artystów (ww. 18-20),

1449

MĄDROŚĆ 14,7-21

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) z pozdrowieniem pokoju – życzenie pokoju było odpowiednikiem zwrotu powitalnego (np. Łk 10,5; 24,36; Rz 1,7). Pokój – zob. Słownik. b) mordowali dzieci – zob. Mdr 12,5+. c) Opis ten odnosi się albo do bachanaliów ku czci Dionizosa, albo do pełnych przemocy i niemoralności misteriów frygijskich.

Page 1450

22

Nie dość, że zbłądzili, dążąc do poznania Boga, to, co gorsza, w wielkim zamęcie niewiedzy zwracali się do tych obrzydliwych tworów z pozdrowieniem pokojua. 23 Gdy mordowali dziecib podczas swoich rytów, gdy sprawowali tajemne misteria, gdy wierni zabobonnym obyczajom wyprawiali szalone orgiec, 24 wówczas nie szanowali czystości życia ani związków małżeńskich, jeden drugiego podstępnie zabijał lub zadawał cierpienie, współżyjąc z jego żoną. 25 Jedno wielkie kłębowisko krwi, zbrodni, kradzieży i podstępu, zniszczenia, niewierności, zamętu i zdrady. 26 Wrzawa się podnosi przeciwko dobrym ludziom, wdzięczność idzie w niepamięć, nic tylko lubieżne pożądanie, czyny homoseksualne, niewierność małżeńska, gwałty i bezwstydna swawola! 27 To właśnie kult bezimiennych bożków jest początkiem, przyczyną i skutkiem wszelkiego zła. 28 Ich czciciele szaleją w błazeńskiej uciesze, głoszą urojone wróżby, postępują bezkarnie i bezczelnie składają fałszywe przysięgi. 29 Skoro zaufali martwym bożkom, nie obawiają się kary za wiarołomne przysięgi. 30 Lecz zostaną osądzeni sprawiedliwie: za to, że w myślach wzgardzili Bogiem, a ufali bożkom, i że zlekceważyli świętość, gdy chytrze składali przewrotne przysięgi. 31 Nieprawych bowiem, którzy dopuszczają się przestępstw, nie dosięga moc tych, na których przysięgali, lecz sprawiedliwa karas przeznaczona dla grzeszników. Kult jedynego Boga a kulty pogańskie 1 Ty, Boże nasz, jesteś dobry i prawdziwy, kierujesz wszystkim cierpliwie i łaskawie. 2 Choćbyśmy zgrzeszyli, należymy do Ciebie i uznajemy Twoją potęgę. Wiedząc jednak, że uważasz nas za swoją własność, tym bardziej będziemy wystrzegać się grzechus.

15

Mdr 14,23

Wj 34,6n

którzy swoimi dziełami przyczyniają się do szerzenia niegodnych praktyk. Opis takiego stanu prowadzi autora do refleksji nad opłakanymi skutkami wypaczenia religii. Chodzi nie tyle o błędy teologiczne, ile raczej o dramatyczne konsekwencje na płaszczyźnie społecznej, gdyż wiara w bożki często przeradza się w różnego rodzaju odchylenia moralne, których autor nie waha się wyliczyć w długim wykazie (ww. 23-26; por. Rz 1,18-23). Brak właściwej koncepcji religijnej jest szczególnie widoczny w krzywoprzysięstwie (ww. 28-31), gdyż składający fałszywą przysięgę czują się bezkarni, nie obawiają się konsekwencji ze strony martwych bożków. Niemniej jednak autor wyraźnie przestrzega ich przed sprawiedliwą karą należną grzesznikom. Kult jedynego Boga a kulty pogańskie. Jako pewną przeciwwagę dla wcześniejszych opisów wypaczeń religii autor przedstawia wiarę Izraela, któremu wprawdzie również zdarzają się upadki, ale pokłada on ufność w jedynym, praw-

MĄDROŚĆ 14,22 — 15,2

Kpł 18,21; Mdr 12,5

1450

27_Mdr:27_Mdr

Mdr 2,23; J 17,3

Mdr 13,14

Mdr 13,10

Mdr 13,10-19; Iz 29,16; Rz 9,21

Rdz 2,7

Iz 44,20

Rdz 2,7; Pwt 32,15

Dz 19,24

Ps 115,4-7; Mdr 13,18

9/3/08

3

3:11 PM

Page 1451

Bo dopiero poznanie Ciebie daje doskonałą prawość, a uznanie Twojej potęgi jest źródłem nieśmiertelności. 4 Nie zwiódł nas ludzki pomysł, by sztuki użyć w złym celu, ani bezpłodne starania artystów, jaskrawo barwione figury. 5 Ich widok wprawia głupców w uniesienie: martwy obraz, bezmyślna figura pobudzają namiętność. 6 Skoro pokochali to, co złe, na taką zasługują nadzieję – zarówno ich twórcy, miłośnicy, jak i czciciele. 7 Garncarz z trudem ugniata miękką ziemię i lepi dla naszego użytku jedno naczynie po drugim. Z tej samej gliny wyrabia naczynia służące wzniosłym celom i potrzebom dokładnie odwrotnym – wszystkie w ten sam sposób. Garncarz decyduje o przeznaczeniu jednych i drugich. 8 Jego wysiłek służy też złej sprawie, gdy z tej samej gliny lepi zbędnego bożka. Wprawdzie sam niedawno powstał z ziemi i lada chwila powróci tam, skąd wyszedł, gdy przyjdzie mu oddać życie jak dług do spłaceniaa. 9 Nie martwi go konieczność śmierci ani że życie jest tak krótkie. Rywalizuje ze złotnikami i odlewnikami srebra, naśladuje brązowników, a nawet chlubi się tym, że lepi tandetne imitacje. 10 Serce jego jest jak popiół, jego nadzieja mniej warta niż pył ziemi, a życie bardziej godne pogardy niż glina. 11 Bo nie poznał Tego, który go ulepił, tchnął w niego duszęs, źródło mocy, i napełnił tchnieniem życia. 12 Przeciwnie, traktuje życie jak zabawę, jak jarmark, gdzie kwitnie handel i rozrywka. „Wszystko na sprzedaż! – mówi. – Nawet tandetny towar ma swoją cenę”. 13 Nikt nie jest bardziej świadomy tego, że grzeszy, niż garncarz, który z pyłu ziemi lepi nie tylko naczynia, ale i posągi bożków stworzycieli. 14 Zgraja skończonych głupców i żałosnych, bezmyślnych dzieciakówb! Tacy są wrogowie Twojego ludu i jego prześladowcy, 15 ponieważ uznali za bóstwa wszystkie pogańskie bożkic,

a) Pojawia się tu już dość jasno idea sądu po śmierci, choć nadal widać typowe dla myśli greckiej rozróżnienie między duszą i ciałem. b) bezmyślnych dzieciaków – czciciele pogańskich bożków dają się oszukać tak łatwo jak dzieci. c) wszystkie pogańskie bożki – prawdopodobnie aluzja do synkretyzmu religijnego, czyli łączenia różnych wierzeń religijnych, czemu w czasach hellenistycznych sprzyjały liczne kontakty między różnymi kulturami w obrębie imperium.

dziwym Bogu, spodziewając się udziału w Jego nieśmier telności, inaczej niż ci, którzy ufając mar twym bożkom, stają się do nich podobni (Ps 115,8). Również kolejny przykład garncarza pokazuje absurdalność postawy bałwochwalcy, który powierza swój los przedmiotom wykonanym własnymi rękami. Tymczasem w rzeczywistości on sam niepomiernie je przewyższa, gdyż otrzymał od Boga duszę i tchnienie życia (w. 11), których pozbawione są dzieła przez niego wykonane. Jedyną wytłumaczalną przyczyną szerzenia takich praktyk, pomimo świadomości ich bezsensu,

1451

MĄDROŚĆ 15,3-15

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) błogosławieństwa – na początku stworzenia Bóg pobłogosławił swoje dzieła (Rdz 1,22.28; 2,3). Wyjątkiem był wąż, który został przeklęty (Rdz 3,14n). W przekonaniu autora zwierzęce bóstwa Egiptu zasługują na podobne potępienie.

Page 1452

których oczy nie mogą nic dojrzeć, nos nie potrafi zaczerpnąć powietrza, uszy nie słyszą, palce u rąk nie wyczuwają kształtów, nogi nie są zdolne do podjęcia wędrówki. 16 A wszystko dlatego, że sporządził je człowiek, ukształtował je ktoś, komu tylko na chwilę użyczono ducha. Nikt nie potrafi ulepić bożka, który przynajmniej byłby do niego podobny, 17 gdyż śmiertelnik grzesznymi dłońmi może zrobić tylko martwe przedmioty. On sam jest przecież wspanialszy od bożków, którym cześć oddaje, ponieważ w nim jest życie, którego one nigdy nie zaznają. 18 Na domiar złego czci się najbardziej odrażające zwierzęta, które głupota czyni gorszymi od innych. 19 Nie ma w nich piękna, które czasem dostrzegamy u zwierząt. Zapewne spłoszone uciekły i nie otrzymały od Boga pochwały ani błogosławieństwaa.

Rdz 2,7; Ps 104,29n; Koh 3,20

Mdr 11,15

Boża pedagogia wobec Egiptu i Izraela Plaga dzikich zwierząt – dar przepiórek 1 Dlatego spadła na nich karas w postaci tych stworzeń, mnóstwo potwornych zwierząt stało się ich udręką. 2 Lud Twój, przeciwnie, obdarzyłeś dobrocią zamiast karą, zaspokoiłeś jego głód cudownym pokarmem: przyrządziłeś dla niego ucztę z przepiórek. 3 Podczas gdy jedni skręcali się z głodu, gdyż obrzydliwe stwory na nich zesłane odebrały im wszelki apetyt, drudzy, po chwilowym niedostatku, dzielili między siebie cudowny pokarm. 4 Słusznie więc nieodwołalny wyrok spadł na gnębicieli, Izraelitów zaś spotkała tylko cząstka cierpień, które dotknęły ich wrogów.

16

wydaje się nieodpar ta chęć zysku (w. 12), która oczywiście spotyka się z surowym potępieniem ze strony autora. W końcowej części tego fragmentu (ww. 18n) daje on wyraz swojemu oburzeniu wobec kultu zwierząt (zoolatrii), praktykowanego głównie w Egipcie. Boską cześć oddawano tam na przykład krokodylowi, co prawdopodobnie skojarzyło się autorowi z pier wotnym wężem – jedynym zwierzęciem, któremu Bóg nie pobłogosławił (Rdz 3,14n). Plaga dzikich zwierząt – dar przepiórek. Po rozważaniach na temat absurdalności bałwochwalstwa pod różnymi postaciami (Mdr 13 – 15) powraca wątek paradoksów historii zbawienia, zapoczątkowany w rozdziale 11. Autor Księgi Mądrości swobodnie nawiązuje do historii wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu, odczytując ją jako symbol konfrontacji dobra ze złem. Nie wspomina o niezadowoleniu i szemraniu Izraelitów (Wj 16,2-8), które wywołały Boży gniew przeciw narodowi wybranemu (Lb 11,33; Ps 78,30n). W ten sposób chce ukazać swój lud jako wzór ludzi sprawiedliwych, a Egipcjan jako uosobienie i symbol zła. Przeciwstawia plagę żab, która dotknęła Egipcjan (Wj 7,28n), darowi przepiórek, które były pokarmem dla Izraelitów wędrujących przez pustynię (Wj 16,9-13), chcąc podkreślić, że – podobnie jak w przypadku wód Nilu i wody ze skały (Mdr 11,6-14) – Bóg może użyć tego samego narzędzia (tu: zwierząt), aby jednych ukarać, a drugich nagrodzić.

MĄDROŚĆ 15,16 — 16,4

1452

Mdr 11,16; 12,23.27

Wj 16,9-13; Lb 11,10-32

Mdr 11,8n

27_Mdr:27_Mdr

Lb 21,4-9

Lb 21,9

Iz 45,14; J 3,14-17

Wj 8,16-20; 10,4-15; Mdr 11,15n

Ps 107,20; Iz 55,10n Pwt 32,39; 1Sm 2,6

Wj 9,24n; Ps 78,47-49

9/3/08

3:11 PM

Page 1453

Miedziany wąż – plaga szarańczy i much 5 Gdy jednak złowrogie bestie rzuciły się również na nich i kiedy ginęli od ukąszeń wijących się węży, Twój gniews nie rozpalił się w pełni. 6 Jako przestrogę na przyszłość przeżyli chwilę strachu i aby nie zapomnieli o przykazaniachs Twojego Prawas, otrzymali znak zbawienia. 7 Nie jego widok ratował tego, kto na niego spojrzał, ale Ty, który jesteś Zbawcą wszystkich ludzi. 8 W ten sposób dowiodłeś naszym wrogom, że tylko Ty wybawiasz z wszelkiego nieszczęścia. 9 Tamtych zabijały ukąszenia much i szarańczy, a nie było lekarstwa, które uratowałoby od śmierci, gdyż zasłużyli na karę, jaka ich dosięgła. 10 Twoich synów natomiast nie pokonały zęby jadowitych gadów, gdyż uprzedziło je Twoje miłosierdzies, dając uzdrowienie. 11 Ukąszenia służyły temu, by przypominali sobie Twoje słowa i natychmiast powracali do zdrowia, oraz temu, by nie pogrążyli się w głębokim śnie zapomnienia i nie zamknęli się na dary Twojej dobroci. 12 Nie uleczyły ich żadne zioła ani okłady, lecz Twoje słowo, które uzdrawia każdego. 13 Ty sprawujesz władzę nad życiem i śmiercią, prowadzisz pod wrota krainy umarłychs i pozwalasz zawrócić. 14 Człowiek może wprawdzie bez skrupułów zabić, lecz nie przywróci tchnienia życia, które uszło, ani duszys raz zabranej nie przywoła z powrotem. Plaga gradu i piorunów – manna z nieba 15 Nie da się uciec przed Twoją dłonią. 16 Gdy w swoim sprzeciwie bezbożnis nie chcieli znać Ciebie, spuściłeś na nich chłostę mocą Twojego ramienia, spadły na nich niespotykane deszcze, poraziły ich bez litości grad i nawałnica, w końcu pochłonął ich ogień. Miedziany wąż – plaga szarańczy i much. Kolejne zestawienie dwóch wydarzeń, które uwypuklają kontrast między losem Hebrajczyków, ocalonych nawet po ukąszeniu przez jadowite węże, a tragicznym doświadczeniem Egipcjan, śmiertelnie zarażonych przez pozornie niegroźne muchy i szarańczę. W interpretacji tych wydarzeń z historii biblijnej (Wj 8,16-28; 10,4-15 i Lb 21,4-9) autor stara się utrwalić przekonanie, że Bóg stoi po stronie wierzących, natomiast surowo karze bezbożnych. Znany epizod z wężami odczytuje jako wezwanie do posłuszeństwa Prawu (w. 6) i oznakę Bożego miłosierdzia (w. 10). Próbuje jednocześnie przeciwstawić się magicznemu rozumieniu fenomenu uzdrowienia każdego, kto spojrzał na miedzianą podobiznę węża. Dlatego podkreśla, że ta ostatnia była tylko znakiem zbawienia, które jest wyłącznie dziełem Boga. Później NT będzie postrzegał tę historię jako zapowiedź Męki i Śmierci Jezusa, gdyż to w Nim Bóg ofiaruje zbawienie wszystkim ludziom (J 3,14n). Plaga gradu i piorunów – manna z nieba. Po raz kolejny autor przeciwstawia dwa różne losy, jakie spotykają bezbożnych Egipcjan i sprawiedliwych Izraelitów, symbolizujących kontrast między złymi i dobrymi w każdym czasie. Odwołując się do historii opisanych w Księdze Wyjścia, przypomina, że pierwszych dotknęły uderzenia piorunów, gradobicia i gwałtowne ulewy, drudzy natomiast w czasie wędrówki przez pustynię byli karmieni cudownym pokarmem z nieba. Chce przez to pokazać, że siły natury są poddane Bogu, który posługuje się nimi, aby wymierzać sprawiedliwość.

1453

MĄDROŚĆ 16,5-16

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) pokarm aniołów – określenie manny podkreślające niezwykłość tego pokarmu (Ps 78,25). Autor dokonuje duchowej interpretacji tradycyjnych opisów biblijnych, gdzie manna miała smak placka z miodem (Wj 16,31) lub ciasta na oliwie (Lb 11,8). b) Śnieg i lód – określenie manny nawiązujące prawdopodobnie do Wj 16,14 i Lb 11,7. c) Topienie się manny pod wpływem promieni słońca (Wj 16,21) jest tu interpretowane jako zachęta do zanoszenia modlitw już przed świtem. Praktyka ta była szeroko rozpowszechniona w Izraelu (Ps 5,4; 88,14).

Page 1454

17

Ku wielkiemu zaskoczeniu woda, która zwykle wszystko gasi, podsycała ogień, ponieważ przyroda staje wyłącznie w obronie ludzi prawych. 18 Płomień raz przygasał, aby nie spalić zwierząt posłanych przeciw bezbożnym, bo ich widok przypominał, że dosięga ich karas Boża, 19 to znowu buchał pośród wód, przewyższając zwykłą moc ognia, by unicestwić plony grzesznej krainy. 20 W usta swego ludu włożyłeś natomiast pokarm aniołówa, by nikt nie musiał się natrudzić, zesłałeś im gotowy chleb z nieba, który zawierał wszelką rozkosz i dogadzał każdemu podniebieniu. 21 Dając taką pomoc, doprawdy rozpieszczałeś swoje dzieci, gdyż zależnie od życzenia jedzących pokarm stawał się tym, na co właśnie mieli ochotę. 22 Śnieg i lódb nie topiły się pod wpływem ognia, by nikt nie wątpił, że tylko owoce pracy wrogów pożarł płomień, który bucha wśród gradobicia i miota błyskawice pośród ulewy. 23 Ten sam ogień tracił potem moc niszczycielską, by prawi mogli spożyć posiłek. 24 Całe stworzenie posłuszne Tobie jako swemu Stwórcy wytęża siły, aby ukarać nieprawych, po czym łagodnieje, by dobrze działo się ufającym Tobie. 25 Podobnie wówczas, gdy całkowicie zmieniało swą naturę i służyło temu, by dary Twoje zaspokoiły wszelki głód tych, którzy prosili Ciebie w potrzebie. 26 A to wszystko po to, aby Twoje umiłowane dzieci, Panies, zrozumiały naukę, że nie z obfitości zebranych plonów żyje człowiek, ale Twoje słowo czuwa nad tymi, którzy wierzą Tobie. 27 Czego ogień nie zdołał strawić, nikły promyk słońca roztapiał swym ciepłem, 28 by dać poznać, że już przed wschodem słońca należy Tobie dziękować i modlić się do Ciebie, nim zaświta jutrzenkac. 29 Nadzieja niewdzięcznego człowieka roztopi się jak szron zimowy i spłynie jak woda, która do niczego się nie nadaje. 1 Tak wspaniałe są Twoje wyroki, że nie da się ich wyrazić słowami, dlatego pobłądzili ci, którym brak wychowania w mądrości.

17

W doświadczanych klęskach jedni rozpoznają karę Bożą (w. 18), inni w otrzymywanych darach widzą potwierdzenie swojej wiary w moc słowa Bożego (w. 26). Autor w bardzo swobodny sposób interpretuje minione wydarzenia, czerpiąc z nich pedagogiczne przesłanie dla swoich czytelników. Tak właśnie odczytuje wzmiankę z Wj 16,21 o topieniu się manny po wschodzie słońca, widząc w tym zachętę do porannej modlitwy dziękczynnej (ww. 27n). Tradycja chrześcijańska będzie później widziała w pokarmie aniołów (w. 20) zapowiedź chleba eucharystycznego.

MĄDROŚĆ 16,17 — 17,1

1454

Mdr 5,17.20

Wj 16; Ps 78,25; 105,40

Mdr 16,19

Mdr 5,17; 19,6

Ps 104,27n; 136,25; 145,16

Pwt 8,3

Wj 16,21

Ps 5,4; Syr 39,5

Ps 58,8

Ps 92,6n; Rz 11,33-35

27_Mdr:27_Mdr

Wj 10,21-23; Mdr 14,3

9/3/08

3:11 PM

Page 1455

Plaga ciemności – słup ognia 2 Nieprawi sądzili, że udało im się ujarzmić święty naród, tymczasem więziły ich ciemności i krępowały okowy nocy. Leżeli obezwładnieni w swoich domach krytych trzciną ci, którzy chcieli uciec przed wieczną Opatrznością. 3 Sądzili, że grzechys popełnione w ukryciu przesłoni ciemny welon zapomnienia, teraz jednak struchleli, strach ich ogarnął, upiorne widmaa wprawiły ich w drżenie. 4 Nawet kryjówka nie uchroniła ich od przerażenia. Zewsząd docierały do nich przerażające odgłosy, pojawiały się koszmarne widziadła o trupich twarzach. 5 Żaden płomień nie był na tyle silny, by dawać światło, nawet jasne promienie gwiazd nie zdołały przeniknąć blaskiem tej straszliwej nocy. 6 Przedarł się do nich jedynie pełen grozy ogieńb, który płonie własną mocą. Zdjęci przerażeniem na widok niepojętego zjawiska, tym bardziej bali się tego, na co patrzyli. 7 Zawiodły magicznes sztuczki, pozorna wiedza została zdemaskowana. 8 Tych, którzy usiłowali oczyścić chorą duszęs z lęków i obaw, jak na ironię przejmowała jeszcze większa trwoga. 9 Chociaż żadna groźba nie mogła ich przestraszyć, potworne widziadła i syk węży odebrały im wszelką odwagę, padali martwi z przerażenia i nie chcieli widzieć niczego, co przecież jest niemożliwe. 10 Zło jest tchórzliwe, w ten sposób potępia się samo; ciągle przysparza kłopotów, choć sumieniec trzyma je w karbach. 11 Lęk zaś rodzi się wówczas, gdy sposoby ratunku podpowiadane przez rozum okazują się zdradliwe. 12 Im mniejsza nadzieja pomocy, płynąca z wnętrza człowieka, tym większych doznaje on cierpień, lecz na pytanie o ich przyczynę, nie znajduje odpowiedzi. 13 Podczas tamtej nocy bezsilności, która wypełzła z najciemniejszego kąta wypełnionej bezsilnością krainy umarłychs, gdy niegodziwi we śnie byli pogrążeni, 14 rzuciły się na nich upiorne zjawy, dusze ich zamarły, zastygli w bezruchu, zawładnął nimi strach nagły i niespodziewany.

a) upiorne widma – motyw zaczerpnięty nie z Pisma Świętego, lecz z nieznanej nam bliżej tradycji. b) ogień – być może chodzi o ogień płonący pod ziemią i wydobywający się z wulkanów albo o błyskawice. Motyw przejęty z tradycji pozabiblijnej. c) sumienie – gr. syneidesis, określenie zaczerpnięte z kultury hellenistycznej, w Piśmie Świętym pojawia się tu po raz pierwszy w znaczeniu moralnym sumienia. Oznacza wewnętrzną postawę będącą reakcją na popełnione zło i w tym sensie może być synonimem strachu.

Plaga ciemności – słup ognia. Ten kontrast wydaje się najbardziej przemawiający spośród wszystkich proponowanych przez autora Księgi Mądrości. Ciemności ogarniające Egipcjan (Wj 10,21-23) przeciwstawia on światłu towarzyszącemu Izraelitom (Wj 13,21n; 14,24). Odwołuje się przy tym nie tylko do biblijnych opisów, ale również do tradycji żydowskiej i greckiej. Wyraźnie używa tych dwóch skrajnych sytuacji jako obrazu stanu ludzkiej duszy, wewnętrznych doświadczeń grzesznika. Koncentruje się głównie na psychologicznym wymiarze ciemności jako skutku popełnionego zła. Z prawdziwym

1455

MĄDROŚĆ 17,2-14

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) jedno tylko dziecko – chodzi o Mojżesza (Wj 2,1nn).

Page 1456

15

Gdzie kto stał, tam padał na ziemię, schwytany i bez kajdan wtrącony do więzienia. 16 Czy to rolnik, czy pasterz, czy robotnik, który gdzieś na pustkowiu się trudził, każdy musiał przyjąć to zjawisko jako nieuniknioną konieczność, gdyż spętani byli jednym łańcuchem ciemności. 17 Świst wiatru, melodyjny śpiew ptaków wśród rozłożystych konarów, szum fal, co rytmicznie się łamią, głuchy łoskot spadającej lawiny, 18 tętent galopujących zwierząt nieuchwytnych dla oka, dziki ryk drapieżników, echo grzmiące w górskich jaskiniach, to wszystko sprawiało, że zamierali w bezruchu z przerażenia. 19 Cały świat tonął w jasnym świetle, bez przeszkód oddawał się codziennym sprawom, 20 tylko oni byli przytłoczeni ciężarem tamtej nocy, obrazem mroków, które w przyszłości miały ich ogarnąć. I sami dla siebie byli większym ciężarem niż ta ciemność. 1 Twoich świętychs, przeciwnie, otaczał wspaniały blask. Tamci więc – choć dźwięki do nich nie docierały ani kształtów nie mogli rozróżnić – uznali ich za szczęśliwych, ponieważ nie cierpieli jak oni sami. 2 Dziękowali im za to, że nie mścili się za doznane krzywdy, i prosili, by łaskawie sobie poszli. 3 Zamiast tych wszystkich nieszczęść dałeś im słup ognia, by prowadził ich po nieznanych drogach i opromieniał łagodnie jak słońce w ich sławnym wędrowaniu. 4 Tamci zaś zasłużyli na to, by pozbawiono ich światła i wtrącono do więzienia ciemności, gdyż trzymali w niewoli Twoje dzieci, którymi Ty zechciałeś się posłużyć, by dać światu niegasnące światło Prawas.

18

Śmierć pierworodnych – wyzwolenie Izraela Gdy postanowili wymordować niemowlęta świętychs, – jedno tylko dzieckoa zostało porzucone i ocalało –

5

Wj 10,23

Wj 13,21n; Ps 121,6n; Mdr 10,17

Mdr 11,16

Wj 1,22 – 2,10; 12,29n; Mt 2,13-18

artyzmem opisuje strach, który paraliżuje grzesznika, wywołuje koszmary i rodzi wyrzuty sumienia, tak iż nawet najbardziej niewinny dźwięk budzi lęk. Doświadczenie Egipcjan, symbolu każdego grzesznika, jest tym bardziej dramatyczne, że otaczający świat tonie w świetle. Sprawiedliwi Izraelici są prowadzeni przez światło, ale w oczach autora Księgi Mądrości jest to już nie tyle słup ognia z czasów Wyjścia z Egiptu, ile raczej światło Prawa. Zgodnie z nauczaniem proroków (np. Iz 51,4) jest to światło przeznaczone dla wszystkich narodów, dlatego Egipcjanie, którzy sami je odrzucili, a ponadto trzymali w niewoli Izraelitów obdarzonych misją przekazywania tego światła całemu światu, w pełni zasługują na karę ciemności. W NT i w tradycji chrześcijańskiej prawdziwą światłością jest Chrystus i Jego słowo (J 8,12; 12,46). Śmierć pierworodnych – wyzwolenie Izraela. Szóste z kolei przeciwstawienie Izraelitów i Egipcjan dotyczy dramatycznych wydarzeń związanych z pamiętną nocą pierwszej Paschy, kiedy to anioł Niszczyciel zgładził pier worodnych Egiptu,

MĄDROŚĆ 17,15 — 18,5

Kpł 26,36

1456

27_Mdr:27_Mdr

Wj 14,26-28

Wj 11,6; 12,30

Wj 11,5; 12,29

Lb 33,4

Oz 11,1

Wj 4,22

Ap 19,11-13

Ap 19,15

Hi 4,13-15

9/3/08

3:11 PM

Page 1457

za karę zabrałeś im wszystkich synów, bez różnicy, pogrążyłeś ich razem w wodnych topielach. 6 Z wyprzedzeniem ogłosiłeś naszym przodkoma nadejście tej nocy, by radowali się niewzruszoną pewnością spełnienia obietnic, w które uwierzyli. 7 Twój lud przyjął z wdzięcznością zbawienie prawych i zagładę ich wrogów, 8 w ten sam bowiem sposób, w jaki ukarałeś nieprzyjaciół, nas powołałeś i okryłeś chwałą. 9 Święci synowie błogosławieństwb potajemnie składali ofiaryc i jednomyślnie zawarli przymierze Boskiego Prawas, w myśl którego zarówno w szczęściu, jak i w niebezpieczeństwach święci będą solidarni. Gdy tylko zaintonowali pieśni przodkówd, 10 jak echo odpowiedziały im pomieszane krzyki nieprzyjaciół, wokół podniósł się rozdzierający sercas lament nad śmiercią synów. 11 Ten sam los dotknął niewolnika i jego właściciela, jednakowo cierpiał król i poddany. 12 Wszyscy, bez żadnej różnicy, wpadli w objęcia tej samej śmierci. Trupów nie dało się nawet policzyć, a żywych zabrakło, aby ich grzebać, gdyż w jednej chwili poległ kwiat ich potomstwa. 13 Choć zwodzeni magiąs przestali już w cokolwiek wierzyć, jednak dotknięci śmiercią pierworodnych, uznali, że ten lud jest synem Bogae. 14 Wszędzie zalegała niczym niezmącona cisza, a noc dosięgła połowy swej wędrówki, 15 gdy z niebios, sprzed królewskiego tronu, Twoje wszechpotężne słowo runęło na ziemię jak krwawy wojownik, siejąc zagładę, a w jego dłoni ostry miecz Twoich słusznych wyrokówf. 16 Zatrzymał się. Wszystko wokół napełnił śmiercią. Głową sięgał niebios, pod stopami miał ziemię. 17 Wtedy nagle upiorne majaki przejęły ich trwogą, w okamgnieniu ogarnęło ich przerażenie. 18 Na wpół martwi ze strachu miotali się we wszystkie strony, ogłaszając wszem i wobec przyczynę swojej śmierci.

a) naszym przodkom – chodzi albo o Izraelitów z czasów Wyjścia z Egiptu (Wj 11,47), albo o patriarchów, którym Bóg przyrzekł uwolnienie ich potomstwa z niewoli egipskiej (Rdz 15,13nn; 46,3n) b) Święci synowie błogosławieństw – albo pobożni potomkowie dobrych, wyrażenie oznaczające potomków świętej linii lub dziedziców dóbr obiecanych ojcom. c) potajemnie składali ofiary – chodzi o Paschę obchodzoną w domach (Wj 12,27.46). d) pieśni przodków – psalmy tworzące Hallel paschalny (Ps 113 – 118), wykonywany podczas świętowania Paschy. Autor przenosi zwyczaj praktykowany w jego czasach przez Żydów aleksandryjskich w epokę Wyjścia z Egiptu i pierwszej Paschy. e) uznali... synem Boga – Egipcjanie zdali sobie sprawę ze szczególnej więzi łączącej Boga z Izraelem. f) Według Księgi Wyjścia sprawcą śmierci pierworodnych był sam Bóg (np. Wj 11,4n; 12,12), któremu towarzyszył anioł niszczyciel (Wj 12,23). Według autora Księgi Mądrości jest ona dziełem Bożego słowa. Później liturgia chrześcijańska odniesie ten obraz do Wcielenia Jezusa Chrystusa, pomimo że zstąpienie Bożego słowa na ziemię ma tu zupełnie inny charakter.

a Izraelici odzyskali wolność (Wj 11 – 12). Autor Księgi Mądrości wprowadza jednak w w. 9 pewne nowe elementy w opisie ludu Bożego: przyrzeczenie wzajemnej solidarności oraz śpiew pieśni przodków, czyli prawdopodobnie Hallelu paschalnego (Ps 113 – 118). Przedstawiając z poetyckim przejaskrawieniem stronę egipską, czyni z całego kraju wielkie cmentarzysko, rozdzierane jękami tych, którzy dopiero na widok tragedii zrozumieli, jak bliska jest zażyłość Boga z Izraelem (w. 13). Z niezwykłą dynamiką poeta opisuje też samo dzieło anioła zagłady, który w jego ujęciu jest personifikacją słowa Bożego. Tutaj już nie anioł, jak w Księdze Wyjścia, ale właśnie słowo zstępuje na ziemię, aby dokonać zagłady i uświadomić winę grzesznikom (w. 19). Interesująca jest również proponowana przez autora interpretacja próby śmierci, czyli sytuacji po buncie przeciw Bogu i Mojżeszowi w czasie wędrówki przez pustynię (Lb 16 – 17). Wówczas ratunkiem dla ludu Bożego miała się okazać interwencja kapłana Aarona, który posługując się

1457

MĄDROŚĆ 18,6-18

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

a) Próba śmierci – autor ma na myśli bunt na pustyni przeciwko Bogu i Mojżeszowi, wywołany przez Koracha, Datana i Abirama (Lb 16). b) Obrońca bez skazy – chodzi o kapłana Aarona. c) czterech rzędach… kamieni – były one umieszczone na pektorale, który najwyższy kapłan nosił na piersiach (Wj 28,15nn). d) Sprawiedliwa konieczność losu – autor podkreśla, że kara spotykająca Egipcjan nie jest wyrokiem ślepego losu, ale wynika z konkretnego grzechu faraona, który z uporem odrzucał wolę Bożą (Wj 14,4.8).

Page 1458

19

W tym celu bowiem nawiedziły ich koszmarne sny, aby nie ginęli nieświadomi powodów swej tragedii. 20 Próba śmiercia nie ominęła również prawych. Na pustyni miała miejsce rzeź straszliwa, lecz czas gniewus nie trwał długo. 21 Obrońca bez skazyb rzucił się do boju, chwycił za oręż powierzonej mu liturgii: modlitwy i ofiary kadzielnej. Wystąpił, by powstrzymać gniew i położyć kres nieszczęściu, tym samym udowodnił, że jest godny Twojej służby. 22 Pokonał gniew nie siłą mięśni ani z orężem w ręku, lecz słowem zmusił do odwrotu anioła zagłady, przypomniał mu obietnice i przymierza zawarte z przodkami. 23 Gdy wokół piętrzyły się stosy trupów, stanął pośrodku, odbił cios i zastąpił mu drogę do tych, którzy jeszcze żyli. 24 Na jego szacie sięgającej do stóp zawisł wówczas cały wszechświat, chwała przodków spoczęła na czterech rzędach rzeźbionych kamienic, a Twój majestat na diademie na jego głowie. 25 Na ten widok anioł śmierci cofnął się z lękiem. Wystarczyła ta jedna próba gniewu. Zagłada wojska faraona – przejście przez Morze Czerwone 1 Bezbożnychs, przeciwnie, do końca ścigał gniews niepowstrzymany, gdyż Bóg dobrze wiedział, co się stanie: 2 pozwolą odejść Izraelitom, nawet będą nalegać, by sobie poszli, a potem zmienią zdanie i rzucą się w pogoń za nimi. 3 I rzeczywiście, nim jeszcze minęła żałoba, pośród lamentów nad grobami zabitych powzięli kolejny niedorzeczny zamiar i ścigali jak zbiegów tych, których błagali o odejście. 4 Sprawiedliwa konieczność losud gnała ich ku ostatecznej klęsce i sprawiła, że zapomnieli o tym, co im się przydarzyło, aby dopełnić karys, której początkiem były plagi.

Lb 17,6-15; 1Kor 10,8

Lb 17,11n

Wj 32,11-13

Wj 28,17-21.29

Wj 28,36

19

orężem liturgii, modlitwy i ofiar, a także szatą kapłańską z cennymi kamieniami wyobrażającymi dwanaście plemion Izraela (w. 24; por. Wj 28,9nn), powstrzymał anioła śmierci przed unicestwieniem narodu. Autor raz jeszcze przekonuje nas, że śmierć i życie pochodzą od Boga i spoczywają w Jego rękach. Zagłada wojska faraona – przejście przez Morze Czerwone. Ostatnie przeciwstawienie losu sprawiedliwych i bezbożnych dotyczy wydarzeń związanych z Wyjściem Izraelitów z Egiptu. Autor w pierwszej kolejności stara się usprawiedliwić karę zesłaną przez Boga na Egipcjan, podkreślając ich winę, gdyż świadomie zmienili oni zdanie i zaczęli ścigać Izraelitów, których wcześniej prosili o pozwolenie opuszczenia ich kraju. W obszernej pieśni, przypominającej kantyk Mojżesza (Wj 15), autor przedstawia Wyjście jako nowe stworzenie, celowo nawiązując do pewnych elemen-

MĄDROŚĆ 18,19 — 19,4

1458

Wj 11,1; 14,5-9

27_Mdr:27_Mdr

Mdr 18,3

Mdr 5,17; 16,24

Wj 14,19-22

Iz 63,13n

Wj 15; Ml 3,20

Wj 8,12-15

Wj 8,2

Lb 11,31

Wj 16,13

Rdz 45,17-20; 47,1-12; Wj 1,8-14; 5,4-18

Rdz 19,11

9/3/08

5

3:11 PM

Page 1459

Gdy lud Twój wyruszał w przedziwną wędrówkę, zaskoczyła ich niespodziewana śmierć. 6 Znowu natura zmieniła swe prawa, którym podlega całe stworzenie, posłuszna Twoim rozkazom, aby Twoje dzieci nie doznały szkody. 7 Obłok okrył swym cieniem obozowisko, odwieczne wody cofnęły się, aby odsłonić suchą ziemię, szeroki gościniec przez Morze Czerwone, huczące fale zmieniły się w zielone łąki. 8 Tamtędy przeszli w szyku bojowym pod Twoją opieką, na własne oczy widzieli cudowne zjawiskaa. 9 Jak konie, które pasą się na łące, jak baranki, które radośnie brykają, tak oni wielbili Ciebie, Panies, swojego wybawcę. 10 Nieśli jeszcze w pamięci wspomnienie o kraju, który opuścili, o ziemi, która zamiast rozlicznych żyjątek wydała same komary, o rzece, która zaroiła się od żab zamiast rodzić zwierzęta wodneb. 11 Z czasem mieli poznać nowy sposób wylęgania się ptaków: gdy zapragnęli smakowitych potraw i prosili o nie, 12 z morza wyfrunęły przepiórkic, by zaspokoić ich apetyt. 13 Na grzeszników natomiast spadła kara poprzedzona znakami w postaci grzmiących piorunów. Słusznie cierpieli za zło, którego się dopuścili, i za czyny popełnione z nienawiści do cudzoziemców. 14 Bywa, że ktośd odmówi gościny nieznajomym wędrowcom, oni jednak zmusili do pracy niewolniczej przybyszów, którzy świadczyli im dobro. 15 Co więcej, przypuśćmy, że jakaś kara spotka tych, którzy przyjmują obcych niechętnie, 16 oni jednak świętowali z powodu ich przybycia, a gdy Izraelici uzyskali te same prawa co oni, zmusili ich do nieludzkiej pracy. 17 Poraziła ich ślepota, podobnie jak tamtych, których dotknęła u drzwi człowieka prawego. Ogarnięci całkowitą ciemnością dobijali się do własnych domów, po omacku szukając wejściae.

a) cudowne zjawiska – według tradycji rabinicznej podczas przejścia przez Morze Czerwone dokonało się dziesięć cudów. Na przykład w pewnym midraszu palestyńskim mówi się o obfitości trawy (Mdr 19,7) oraz o drzewach owocowych zdobiących drogę, którą szli Izraelici. b) rodzić zwierzęta wodne – w starożytności uważano, że mniejsze zwierzęta rodzą się z ziemi i wody (samorództwo). c) z morza wyfrunęły przepiórki – autor w sposób dosłowny rozumie tekst Lb 11,31, gdzie jest mowa o tym, że wiatr przyniósł od strony morza przepiórki. d) ktoś – autor ma tu na myśli mieszkańców Sodomy, których uważano za symbol nieprawości. Tymczasem okazało się, że Egipcjanie w jeszcze większym stopniu naruszyli święte prawo gościnności. e) Aluzja do epizodu opisanego w Rdz 19,11, gdzie ślepotą zostali dotknięci Sodomici.

tów opisu z Księgi Rodzaju. Całe stworzenie zmienia bowiem swój ustalony dotąd porządek, aby umożliwić Bogu realizację zbawczych dzieł dla dobra ludu. Na przykład obłok ocieniający obozowisko (w. 7) przypomina w jego oczach pier wotną ciemność (Rdz 1,2), a cofające się wody Morza Czer wonego przywołują na pamięć ustępujące wody oceanu, które odsłoniły suchy ląd w trzecim dniu dzieła stworzenia (Rdz 1,9n). Powracając raz jeszcze do pewnych epizodów z historii pobytu Izraela w Egipcie, autor stara się pokazać, że odnowione przez Boga stworzenie powstanie w oparciu o to, co już było. Używa przy tym wymownego porównania ze strunami harfy, które wprawdzie pozostają te same, ale brzmią inaczej (w. 18), gdy muzyk zmienia tonację. Bóg panujący nad żywiołami świata porządkuje

1459

MĄDROŚĆ 19,5-17

27_Mdr:27_Mdr

9/3/08

3:11 PM

Page 1460

18

Żywioły świata pozmieniały swoje właściwości, jak dźwięki, które podczas gry na harfie układają się w melodię, lecz brzmią inaczej, gdy zmienia się tonacja, mimo że pozostają wciąż tymi samymi dźwiękami. Takie porównanie można wysnuć, gdy przyjrzymy się dokładnie temu, co się wydarzyło. 19 Zwierzęta lądowe zmieniały się w wodne, a te, które pływają, wypełzały na ziemię. 20 Ogień pomnażał swoją siłę w wodzie, a woda zapomniała, że powinna gasić. 21 Małe zwierzątka chodziły wśród płomieni, które – wbrew swojej naturze – ich ciał nie pożerały. 22 Zawsze, Panies, wywyższałeś swój lud i otaczałeś chwałąs, i nie zapomniałeś, towarzysząc mu w każdym czasie i na każdym miejscu.

stworzenie zgodnie ze swoją wolą, tak jak wcześniej karał i nagradzał stosownie do własnych zamysłów. Takie jest też zasadnicze przesłanie autora, adresowane przede wszystkim do współczesnej mu wspólnoty aleksandryjskiej, ale również do wszystkich ludzi: Bóg kieruje historią, a wszelkie trudności są tylko chwilowe, gdyż On nigdy nie opuszcza swojego ludu, jest przy nim w każdym momencie i na każdym miejscu (w. 22).

MĄDROŚĆ 19,18-22

1460

Mdr 16,17-22

Mdr 16,18; 16,22

Iz 45,17.25

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1461

MĄDROŚĆ SYRACYDESA Wprowadzenie Okoliczności powstania Tytuł Mądrość Syracydesa pochodzi z greckiego przekładu księgi, której hebrajska nazwa brzmiała prawdopodobnie Ben Syrach, a w przekładzie łacińskim nazwano ją Ecclesiasticus (Księga Kościelna). Mądrość Syracydesa została napisana w języku hebrajskim ok. 180 r. przed Chr. przez autora, który w zakończeniu dzieła nazwany został Jezusem (hebr. Jeszua), synem Syracha (Syr 50,27). Jak wynika z prologu, szybko przełożono księgę na język grecki. Dokonał tego Syracydes, wnuk autora, w Egipcie, w 38 r. panowania Euergetesa II, czyli w 132 r. przed Chr. (Prolog w. 27). Hebrajska wersja księgi, pomimo dużej popularności, nie została włączona do Biblii Hebrajskiej, dlatego uważano, że jej tekst zaginął. Dopiero pod koniec XIX w. (Kair) oraz w XX w. (Qumran, Masada) odkryto wiele hebrajskich fragmentów, które dziś stanowią prawie dwie trzecie objętości całej księgi. W chrześcijańskim kanonie ksiąg świętych Mądrość Syracydesa znalazła się za pośrednictwem Septuaginty (LXX) i zalicza się ją do grupy ksiąg deuterokanonicznych, czyli początkowo nieuznawanych za natchnione. Mądrość Syracydesa, jak wynika z prologu, zawiera spuściznę literacką końcowego okresu twórczości jednego z wybitnych przedstawicieli izraelskiego nurtu mądrościowego. Syracydes mógł zgłębiać, interpretować i dokonywać syntezy mądrości przekazywanej przez pokolenia, gdyż miał możliwość korzystania ze źródeł pisanych. Sam wspomina w prologu o istniejących już zbiorach Prawa, Proroków i innych Pism (Prolog ww. 24n). W swoim dziele połączył mądrość objawioną przez Boga z ludzkim doświadczeniem. Czerpiąc z historii Izraela, rozwinął swoją naukę w licznych sentencjach. Jako zwierzchnik szkoły (Syr 51,23) aktywnie włączał się w interpretację i wyjaśnianie świętych pism. Korzystał przy tym nie tylko z dziedzictwa mądrości Izraela, ale również innych kręgów kulturowych (hellenistycznych). W zdobyciu tak cennego doświadczenia Syracydesowi pomogły liczne podróże (Syr 51,13), które prawdopodobnie miały charakter dyplomatyczny i wynikały z troski o losy własnego narodu. Dostrzegając szereg zagrożeń, wynikających z szybkiego wnikania w świat żydowski elementów kultury greckiej, Syracydes jasno wskazuje fundamenty judaizmu, a niekiedy zdecydowanie opowiada się przeciwko hellenizmowi. Ostatecznie w swoim dziele połączył on w sposób niezwykle wyważony głębię tradycji Izraela z doświadczeniem kultury greckiej. Niniejsze tłumaczenie księgi dokonano na podstawie krytycznego wydania LXX, opracowanego pod redakcją J. Zieglera (Septuaginta, Vetus Testamentum Graecum auctoritate Academiae Scientiarum Gottingensis editium vol. XII, 2, Sapientia Iesu Filii Sirach, red. J. Ziegler, Göttingen 1980). Zawiera ono bardziej znany, krótszy tekst grecki Mądrości Syracydesa oraz tekst dłuższy, który zawierają niektóre greckie rękopisy. Dlatego też w niniejszym wydaniu są fragmenty tekstu, których brak w innych polskich przekładach, co zostało zaznaczone w przypisach. W niektórych miejscach, w celu porównania, przytoczono również tłumaczenie odnalezionych hebrajskich fragmentów księgi. 1461

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1462

Treść i teologia Mądrość Syracydesa stanowi zbiór mądrościowych sentencji, zróżnicowanych pod względem tematu i gatunku literackiego. Zasadniczo wyróżnia się trzy podstawowe części księgi: 1) Pochwała mądrości w przykazaniach i pouczenia o cnotach (Syr 1 – 23); 2) Pochwała mądrości i prezentacja jej pouczeń etycznych (Syr 24,1 – 42,14); 3) Przykłady cnót i wysławianie dzieł stworzenia (Syr 42,15 – 51,30). Księga zawiera jednostki literackie o bardzo zróżnicowanych formach i różnorodnej treści. Są wśród nich nauki mądrościowe, zbiory przysłów, wskazówki etyczne, refleksje teologiczne, wypowiedzi homiletyczne, modlitwy, hymny itp. Tworzą one obszerne dzieło bez wyraźnego planu kompozycyjnego. Dzieło Syracydesa rozpoczyna opis mądrości Boga, od którego pochodzi każda mądrość (Syr 1,1-10). To oryginalne stwierdzenie stanowi wyjściową tezę całej księgi, w której jest dokładniej wyjaśniana, najpierw w opisach elementów kosmosu (Syr 18,1-7; 30,16-35) i w przymiotach dzieł stworzonego świata (Syr 42,15 – 43,33), a następnie w wypowiedzi samej Mądrości na temat jej udziału w historii narodu wybranego (Syr 24,1-22) i w dziejach sławnych ludzi (Syr 44 – 50). Bóg w Mądrości Syracydesa został ukazany jako Stwórca i Władca świata, narodów i człowieka. W stworzonym kosmosie i na ziemi panuje wzorowy porządek (Syr 16,24-30). Wszystkie dzieła Boże są doskonałe (Syr 18,1-14; 39,12-35) i wszędzie przejawia się Jego mądrość. Bóg zna wszystko, jest łaskawy i miłosierny (np. Syr 15,18-19; 18,13; 23,19-20; 39,19-20). Największym darem, jaki człowiek otrzymuje od Boga, jest mądrość. Syracydes ściśle łączy posiadanie mądrości z bojaźnią Bożą, co z kolei prowadzi człowieka do wypełniania przykazań. Mądrość Syracydesa ukazuje z jednej strony mądrość teoretyczną, która jest owocem osobistego wysiłku intelektualnego, doświadczeń, podróży i spotkań z mędrcami, a z drugiej strony mądrość praktyczną, która przejawia się w dyscyplinie, karności, a przez to w coraz większym doskonaleniu woli. Teoretyczne i praktyczne nabywanie mądrości okazuje się bowiem konieczne dla pełnego życia. Syracydes wskazuje w swoich pouczeniach szereg konkretnych postaw i sytuacji, zarówno z osobistego, jak i społecznego życia ludzi. Rady odnoszą się do rolników i hodowców zwierząt domowych (Syr 7,15.22; 38,25), do sędziów i władców (Syr 9,17 – 10,5), do trudniących się handlem (Syr 26,29 – 27,3) i rzemiosłem (Syr 38,27-31). Do tej grupy rad należy dołączyć przestrogi przed nadużyciami w pożyczaniu i poręczaniu (Syr 29,1-20) oraz krytykę ludzi stroniących od pracy (Syr 10,26n). Niektóre pouczenia zawierają oceny bogactwa i ubóstwa (Syr 5,1-8; 11,10-19; 31,1-11), wskazują, jak należy dbać o zdrowie (Syr 30,14-25; 38,1-15), jak się zachować na uczcie (Syr 31,12 – 33,13; 37,27-31) i podczas żałoby (38,16-23). Inne nawiązują do życia rodzinnego, przypominając dzieciom i rodzicom o ich obowiązkach (Syr 3,1-16; 7,27-28; 22,3-5; 30,1-13; 33,20-24; 42,9-14). Jest w nich też mowa o relacjach, jakie zachodzą pomiędzy panem a niewolnikiem (Syr 7,20-21; 33,2533) oraz pomiędzy ludźmi bogatymi i ubogimi (Syr 3,30 – 4,10; 7,32-35; 13,15-23; 18,1518; 29,8-13). Księga zawiera również pouczenia dotyczące przyjaciół (Syr 6,5-17; 9,10; 22,16-26; 37,1-6) i wrogów (Syr 12,8-18), kobiet dobrych i złych (Syr 9,1-9; 25 – 26; 36,2331). Ważne znaczenie wychowawcze mają wezwania do kształtowania własnej osobowości, zwłaszcza przez zdobywanie karności (np. Syr 1,22-24; 6,2-4; 18,30 – 19,4; 20,18-26; 22,27 – 23,27). Żeby osiągnąć mądrość, należy usuwać wady (Syr 3,26-29; 10,6-18; 22,27 – 23,6.16-27; 27,22 – 28,11) i pielęgnować cnoty (Syr 3,17-24; 4,20-31; 10,26-31). Sprawdzianem intelektualnego i duchowego poziomu każdego człowieka jest jego mowa, o czym wielokrotnie poucza Syracydes (np. Syr 5,9-6,1; 19,4-17; 20,1-8.18-31; 23,7-35; 27,4-7; 28,13-26). 1462

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1463

MĄDROŚĆ SYRACYDESA

Prolog 1 Liczne i wielkie dzieła zostały nam przekazane przez Prawos, Prorokóws 2i tych, którzy po nich przyszli, 3dzięki którym należy chwalić Izraelas za naukę i mądrość. 4Aby były znane nie tylko tym, którzy potrafią je czytać, 5lecz dla wszystkich kochających naukę stały się użyteczne 6w mówieniu i pisaniu, 7 dziadek mój Jezus, oddawszy się całkowicie poznaniu 8Prawa, 9Proroków 10i innych Pisma przodków, 11stał się ich biegłym znawcą. 12On sam został skłoniony do napisania czegoś pożytecznego z nauki i mądrości, 13tak aby kochający naukę dostąpili poznania 14i bardziej pogłębili swe życie zgodne z Prawem. 15 Proszę więc, 16abyście z życzliwością i uwagą 17czytali. 18Bądźcie wyrozumiali 19tam, gdzie jak się wydaje, 20mimo wielkiego wysiłku włożonego w tłumaczenieb, 21niektórych wyrażeń nie można było oddać. 22Nie mają one tej samej siły wyrazu czytane po hebrajsku i przełożone na inny język. 23Nie tylko ta księga, 24ale i samo Prawo, Prorocy, 25jak i pozostałe Pisma 26niemało różnią się od oryginału. 27 Kiedy w trzydziestym ósmym roku panowania króla Euergetesac 28przybyłem do Egiptu, 29znalazłem tam kopię dzieła o wielkim znaczeniu. 30Czułem się zmuszony poświęcić się i dołożyć starań oraz trudu, aby przetłumaczyć tę księgę. 31 Wiele bezsennych nocy i studiów poświęciłem 32w tym czasie, 33aby dzieło doprowadzić do końca 34i wydać je dla tych, którzy pozostają na obczyźnie, 35a którzy chcą zdobywać naukę 36i dostosować swoje zwyczaje do wymogów Prawa.

a) Prawa, Proroków… Pism – te trzy zbiory tworzyły żydowski kanon ksiąg świętych; w Biblii hebrajskiej było ich 24. Prawo (Tora) obejmowało Pięcioksiąg, czyli Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt; do zbioru Proroków zaliczano księgi: od Joz do 2Krl oraz od Iz do Ml, wyłączając księgi: Rt, Dn, Ba i Lm; Pisma to księgi wyłączone z Proroków (z wyjątkiem Ba) oraz: Ps, Prz, Hi, Pnp, Koh, Ezd, Ne, 1-2Krn. b) tłumaczenie – Syracydes napisał swoje dzieło po hebrajsku, a jego wnuk przełożył je na język grecki. (zob. Wprowadzenie). c) Był to rok 132 przed Chr., zob. Wprowadzenie.

Prolog. Grecką wersję Mądrości Syracydesa rozpoczyna Prolog, który przypomina wstępy w dziełach klasycznej literatury greckiej (Łk 1,1-4). Prolog nie należy do właściwej księgi i w związku z tym nie jest pismem natchnionym. Napisał go tłumacz, który był wnukiem autora. W pierwszej części przedmowy wyjaśnia on cel powstania dzieła (ww. 1-14) i nawiązuje do osoby autora, swojego dziadka – Jezusa (w. 7), potomka Syracha i Eleazara (Syr 50,27), który dzięki zdobytej wiedzy i doświadczeniu sporządził dla potomnych syntezę mądrości Izraela, zawartej w świętych księgach. Celem dzieła miała być pomoc w pogłębianiu znajomości Prawa i stosowaniu się do jego wymogów (ww. 13n). Użyty przez tłumacza podział świętych ksiąg Izraela na Prawo, Proroków i Pisma (ww. 8-10.25n) stanowi pierwszą wzmiankę o stosowaniu takiego podziału. Tak więc już w czasie powstawania przekładu Mądrości Syracydesa był on znany i używany. Świadczy to również o tym, że spisane już wtedy księgi święte cieszyły się niezwykłym autorytetem. Wnuk autora wprowadza czytelnika w szczegóły powstawania przekładu z języka hebrajskiego na grecki dokonanego z wielkim wysiłkiem i trudem (ww. 15-26). Działo się to w trzydziestym ósmym roku panowania egipskiego króla Ptolomeusza VII Euergetesa Physkona (170-117 przed Chr.), czyli w 132 r. przed Chr. Miejscem przekładu księgi był Egipt, prawdopodobnie Aleksandria, która stanowiła ośrodek prężnej diaspory izraelskiej od czasów Jozjasza (VII w. przed Chr.) lub też od czasów zburzenia Jerozolimy w 586 r. przed Chr. Tłumaczenie kierowano do wszystkich mieszkańców diaspory, którzy posługiwali się językiem greckim, a którzy pomimo oddalenia od Jerozolimy i mimo mocnych wówczas wpływów kultury hellenistycznej pragnęli żyć według wskazań Boga (ww. 27-36).

1463

SYRACYDES Prolog

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Określenie Pan występuje w księdze często; jest ono przekładem hebrajskiego imienia Boga (zob. Słownik), którego nie należało wymawiać. Ponieważ niniejszego tłumaczenia księgi dokonano zasadniczo z języka greckiego, także wtedy, gdy słowo „Pan” oznacza imię Boże, zostało ono zapisane normalną czcionką, inaczej niż w księgach tłumaczonych z języka hebrajskiego, gdzie oddano je wielkimi literami (PAN). b) otchłań – prawdopodobnie otchłań wód. Według ówczesnych poglądów wszechświat tworzą niebiosa, ziemia i otchłanie wód. c) Werset występuje w niektórych rękopisach. d) Werset występuje w niektórych rękopisach. e) Bojaźń Pana – to prawdziwa pobożność, która prowadzi do mądrości. Razem z mądrością stanowi podstawowy temat w teologii Syracydesa. Zob. Słownik.

Page 1464

Pochwała mądrości w przykazaniach i pouczenia o cnotach Pochodzenie mądrości 1 Wszelka mądrość pochodzi od Panaa i pozostaje z Nim na wieki. 2 Piasek mórz, krople deszczu, i dni wieczności – kto może je policzyć? 3 Wysokość nieba, rozległość ziemi, otchłańb i mądrość – kto może zbadać? 4 Pierwsza ze wszystkiego została stworzona mądrość i zdolność zrozumienia istnieje od wieków. 5 Źródłem mądrości jest słowo Pana na wysokościach, a jej drogamis – odwieczne przykazaniac. 6 Dla kogo został odkryty korzeń mądrości, a jej najskrytsze zamiary – kto zdoła poznać? 7 Komu zostało objawione poznanie mądrości, a różnorodność jej dróg – któż zrozumied? 8 Jeden tylko jest mądry, budzący trwogę, Ten, który siedzi na swoim tronie. 9 Pan sam ją stworzył, ujrzał i policzył, i wylał ją na wszystkie swoje dzieła, 10 na każde stworzenie, według swej hojności, rozdzielił ją obficie tym, którzy Go miłują.

1

Prz 2,6; Mdr 8,21; 9,4

Prz 8,22; Syr 24,8n; Ba 3,20-22

Hi 28,12-23

Mdr 11,20

Hi 28,27; Koh 2,26 Jl 3,1n; Dz 2,17n.33

Bojaźń wobec Pana prawdziwą mądrością Bojaźń Panae jest chwałąs i chlubą, weselem i koroną radości. 12 Bojaźń Panas rozwesela serces, daje zadowolenie, radość i długowieczność. Bojaźń Pana jest Jego darem, wprowadza na ścieżki miłości. 13 Temu, kto boi się Pana, dobrze się powiedzie, w dniu jego śmierci będą go chwalić. 11

Prz 4,10

Pochodzenie mądrości. Pierwsza grupa pouczeń (Syr 1,1 – 4,10) dotyczy głównie związku, jaki zachodzi pomiędzy mądrością a pobożnością. Nauka wstępna, o pochodzeniu mądrości, utrzymana jest w tonie pochwały Boga, który działa w świecie, posługując się swoją odwieczną mądrością. Wyjściową tezą mądrościowej koncepcji Syracydesa jest stwierdzenie, że Bóg jest źródłem wszelkiej mądrości (w. 9) i On obdarzył nią wszystkie stworzenia. Bóg obficie rozdziela swą mądrość ludziom, zachowującym Jego odwieczne przykazania, a zwłaszcza tym, którzy Go miłują (w. 10). Temat ten dokładniej wyjaśnia opis mądrości z centralnej części dzieła (Syr 24,1-22+). Poszczególne elementy nauki wstępnej nie są nowe. Już wcześniejsze teksty biblijne podkreślały, że widoczna w świecie mądrość pochodzi od Boga (np. Ps 104,24; 136,5; Iz 10,13; Jr 10,12), który obejmuje nią wszechświat (Ps 147,5; Iz 40,28), ale także udziela jej człowiekowi (Ps 51,8). Ważny jest również tekst Prz 8,22-31, gdzie uosobiona przedwieczna Mądrość Boża mówi o swoim stosunku do stworzonego świata i do ludzi. Dopiero jednak Syracydes dokonuje zwięzłej syntezy różnych przejawów mądrości i wskazuje na ich pochodzenie od Boga. Także apostoł Jakub w swoim liście wylicza przymioty mądrości pochodzącej od Boga (Jk 3,17). Bojaźń wobec Pana prawdziwą mądrością. Jeśli mądrość człowieka zależy wyłącznie od Boga, to aby człowiek mógł ją otrzymać, powinien pielęgnować w sobie bojaźń Bożą. Leży ona u podstaw starotestamentowej pobożności. Wielki i święty Bóg zasiadający na tronie, władca świata i ludzi, budzi trwogę u słabego i grzesznego człowieka. Uczucie lęku przechodzi zwykle w szacunek, umożliwiający korzystanie z łaskawości Boga. Bojaźń Boża skłania także człowieka

SYRACYDES 1,1-13

1464

28_Syr:28_Syr

Prz 1,7

Prz 8,18n Mdr 7,11

9/3/08

3:13 PM

Page 1465

14

Bać się Pana – to początek mądrości, ona jest dana wiernym już w łonie matki. 15 Założyła odwieczne fundamenty wśród ludzi i będzie powierzona ich potomstwu. 16 Bać się Pana – to pełnia mądrości, ona upaja ich swymi owocamia. 17 Cały ich dom napełnia tym, czego pragną, a spichlerze swoimi plonami. 18 Koroną mądrości jest bojaźń Pana, ona przynosi pokójs i uzdrowienie. Obie są darem pokoju od Boga, okrywają chlubą tych, którzy Go kochają. 19 On rozlał wiedzę i rozumne poznanie, obdarzył chwałą tych, którzy posiadają mądrość. 20 Bać się Pana – to korzeń mądrości, a jej gałęzie – to długie życieb. 21 Bojaźń Pańska oddala grzechys, kto w niej trwa, nie doświadczy gniewu.

a) Owocem mądrości jest również umiejętność pozyskiwania dóbr ziemskich. b) długie życie – długowieczność była przez starożytnych najbardziej cenionym darem. c) nieszczerze – dosł. z podwójnym sercem.

Cierpliwość i szczerość Nie da się usprawiedliwić niesłusznej złości, wybuch gniewu staje się upadkiem. 23 Cierpliwy znosi próbę do czasu, potem doznaje radości. 24 Do czasu powściąga on swój język. Wargi wielu będą rozgłaszać jego roztropność. 25 W skarbcach mądrości – rozumne przysłowia, pobożność wzbudza odrazę w grzeszniku. 26 Jeżeli pragniesz mądrości, zachowuj przykazanias, a Pans ci jej użyczy. 27 Mądrość i wychowanie to bojaźń Panas, On ma upodobanie w wierności i łagodności. 28 Nie lekceważ bojaźni Pana, nie podchodź do Niego nieszczerzec. 29 Niech ludzie nie uważają cię za obłudnika, czuwaj nad swymi wargami. 30 Nie wywyższaj się, abyś nie upadł i nie sprowadził na siebie hańby. Pan odkryje twoje tajemnice 22

Prz 29,22

Prz 15,33

do podporządkowania się prawu Bożemu, a tym samym stawia go w zasięgu zbawczego działania Boga. Syracydes podjął znany temat bojaźni Bożej i ściśle związał go z nauką o mądrości. Nazwał bojaźń początkiem, korzeniem, pełnią i koroną mądrości Bożej. Bojaźń Boża przysposabia człowieka do otrzymania mądrości, towarzyszy jej i zapewnia korzystanie z jej darów, takich jak sława, radość, pomyślność życiowa, spokój, długowieczność itp. Cierpliwość i szczerość. Człowiek nie otrzyma daru mądrości ani też nie potrafi się do jego przyjęcia przygotować bez karności, którą własnym wysiłkiem powinien w sobie wypracować. Karność jest przymiotem człowieka, który panuje nad popędami i skłonnościami, podejmuje i przeprowadza działania zgodne z zasadami słusznego postępowania. Jest to zatem cnota, której zdobycie stanowi jeden z podstawowych celów formacji zmierzającej do osiągnięcia mądrości (Prz 1,7). Syracydes uczy, że karność stanowi ważny element duchowego bogactwa człowieka mądrego i pobożnego. Dzięki niej można zapanować nad budzącymi się odruchami gniewu, odpierać ataki słowne, zwalczać

1465

SYRACYDES 1,14-30

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Synu mój – tak nauczyciel mądrości zwracał się do swojego ucznia (Prz 1,10.15). b) drogi – oznaczają one sposób postępowania. Zob. Słownik. c) chodzącemu… drogach – autor piętnuje człowieka, który jest wierny Bogu w pomyślności, ale oddala się od Niego, gdy doświadcza przeciwności losu. d) Jego drogi – czyli Boże przykazania.

Page 1466

i poniży cię pośród zgromadzenias, gdyż nie przychodzisz z bojaźnią Pana, a twoje serces jest pełne podstępu. Cierpliwość i ufność w doświadczeniu 1 Synu mója, jeżeli podejmujesz się służyć Panus, przygotuj się na doświadczenie, 2 przygotuj swe serces i bądź mężny, zachowaj spokój w czasie przeciwności. 3 Przylgnij do Pana i się nie oddalaj, abyś na końcu twych dni był wywyższony. 4 Przyjmij wszystko, co ci się przydarzy, gdy cię upokarzają, bądź cierpliwy, 5 ponieważ złoto oczyszcza się w ogniu, a ludzi wybranych – w piecu upokorzeń. 6 Zawierz Panu, a On cię podtrzyma, wyprostuj swoje drogib i Jemu ufaj. 7 Wy, którzy boicie się Pana, oczekujcie Jego miłosierdzias, nie cofajcie się, abyście nie upadli. 8 Wy, którzy boicie się Pana, zawierzcie Jemu, a nie przepadnie wasza zapłata. 9 Wy, którzy boicie się Pana, spodziewajcie się pomyślności, radości wiecznej i zmiłowania. 10 Popatrzcie na dawne pokolenia, a przekonacie się: Czy ten, kto ufał Panu, doznał zawodu? Czy ktoś, kto trwał w Jego bojaźni, zaznał opuszczenia? Czy ktoś, kto Go wzywał, zaznał wzgardy? 11 Pan bowiem jest łaskawy i miłosierny, odpuszcza grzechys i ratuje w czasie utrapienia. 12 Biada lękliwym sercom i rękom znużonym, i grzesznikowi chodzącemu po dwóch drogachc. 13 Biada sercu słabemu, ponieważ nie wierzy, i z tego powodu nie znajdzie obrony. 14 Biada wam, którzy straciliście wytrwałość, co uczynicie, gdy was Pan nawiedzi? 15 Ci, którzy boją się Pana, słów Jego nie lekceważą, którzy Go kochają, zachowują Jego drogid. 16 Ci, którzy boją się Pana, starają się Mu podobać, którzy Go kochają, wypełniają Jego Prawos.

2

obłudę i pychę, wnikać w mądrość przysłów, przestrzegać przykazań itp. Karność oraz bojaźń i mądrość Boża tworzą więc podstawowe mądrościowe „uposażenie” człowieka. Cierpliwość i ufność w doświadczeniu. Bojaźń wobec Boga zajmuje w religijnym życiu człowieka naczelne miejsce, ponieważ umożliwia mu i ułatwia nawiązanie osobowego kontaktu z Bogiem. Jest szczególnie potrzebna przy pokonywaniu trudności życiowych, które są sprawdzianem wierności wyznawanej wierze i zasadom moralnym. O przeciwnościach i próbach, jakie przechodzą ludzie pobożni, mowa jest w wielu opowiadaniach biblijnych (np. Rdz 22,1-19). Znaczenie tych doświadczeń podkreślono także w pismach mądrościowych (Księga Hioba; Prz 3,11n; por. Hbr 12,5n; Ap 3,19), dlatego i Syracydes poświęca im osobną naukę. Stwierdza w niej, że przetrwanie trudności wymaga uprzedniego przygotowania serca męstwem, cierpliwością, a zwłaszcza pobożnością. Smutny los tych, których przeciwności załamują, powinien być przestrogą dla małodusznych. Natomiast przykład ludzi, którzy pokonali trudności wiernością

SYRACYDES 2,1-16

1466

Jk 1,2-4; 1P 4,12; Ap 2,10

1P 1,6n; 5,10; 2Kor 4,17; Jk 1,12

Hi 23,10; Prz 17,3; Iz 48,10; Ml 3,2n

Ps 22,5n; 37,25

Hi 4,7; Ps 22,4-6

Wj 34,6n; Ps 145,8

J 14,15.21.23; 1J 5,3

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1467

17

2Sm 24,14

Wj 20,12

Wj 20,12; Pwt 5,16

Rdz 27,27n; 48,15-20; 49,3-29; Pwt 33,1-25

Prz 17,6

1P 4,8

Wj 21,17; Prz 19,26; 30,17

Ci, którzy boją się Pana, przygotowują swoje serce i przed Nim starają się być pokorni. 18 Wpadnijmy w ręce Pana, a nie w ręce ludzi, gdyż jaka jest Jego wielkość, takie też Jego miłosierdzie. Czcij ojca i matkę 1 Synowie, słuchajcie swojego ojca, bo tak postępując, będziecie żyć szczęśliwie. 2 Gdyż Pans wywyższył ojca względem dzieci, i umocnił prawo matki nad synamia. 3 Kto szanuje ojca, zadość czyni za grzechys, 4 kto czci swoją matkę, jakby skarby gromadził. 5 Kto szanuje ojca, będzie się cieszył dziećmi i w dniu modlitwy będzie wysłuchany. 6 Kto czci ojca, będzie żył długo, kto szanuje matkę, otrzyma nagrodę od Panab. 7 Kto boi się Pana, szanuje swego ojca i służy swoim rodzicom jak panom. 8 Synu, czynem i słowem okazuj szacunek ojcu, abyś otrzymał jego błogosławieństwos. 9 Błogosławieństwo ojca umacnia dom synów, a przekleństwos matki rujnuje fundamenty. 10 Nie wywyższaj się, gdy twój ojciec jest w niesławie, bo hańba ojca nie przyniesie ci chwały. 11 Sława człowieka płynie ze czci ojca, hańbą dla synów jest wzgardzona matka. 12 Synu, opiekuj się swym ojcem, gdy się zestarzeje, i nie zasmucaj go przez całe jego życie. 13 Chociażby stracił rozum, miej cierpliwośćc i nie znieważaj go, gdy jesteś w pełni sił. 14 Miłosierdzie względem ojca nie pójdzie w zapomnienie i będzie postawione w miejsce twoich grzechów. 15 W dniu utrapienia ono zostanie ci przypomniane, jak szron w blasku słońca znikną twoje grzechy. 16 Kto porzuca ojca, jest jak bluźnierca, kto znieważa swą matkę, obraża Boga.

3

a) Wolą Boga jest to, aby dzieci szanowały swoich rodziców. Cały poemat Syr 3,1-16 jest komentarzem do czwartego przykazania Dekalogu (Wj 20,12; Pwt 5,16). b) W wersetach 3-6 wyliczono dobrodziejstwa związane z wypełnianiem czwartego przykazania. Werset 6b, zachowany w tłumaczeniu syryjskim, jest podsumowaniem wyliczonych dóbr. c) Choroby i ułomności ojca nie zwalniają syna od obowiązku szacunku wobec niego.

Prawu, miłością Boga, ufnością i pokorą, ma być zachętą do ochotnego i cierpliwego trwania w wyznawanej wierze. Istotną pomocą w doświadczeniach jest zaufanie miłosierdziu Bożemu (ww. 6.11.18), które w nauczaniu Syracydesa zajmuje ważne miejsce (np. Syr 3,18; 16,11n; 50,19). Czcij ojca i matkę. Obowiązkiem dzieci jest szacunek względem rodziców oraz okazywanie im posłuszeństwa (Prz 1,8; 6,20). Wymaga tego czwarte przykazanie Dekalogu (Wj 20,12; Pwt 5,16), które Syracydes szczegółowo komentuje (Syr 7,27n). W pierwszej części (ww. 1-7) wskazuje na wagę nakazu Bożego dotyczącego rodziców. Szacunek dla rodziców czyni modlitwę skuteczną i przysparza dóbr ziemskich oraz długowieczności, a jego war tość jest podobna do war tości zbawiennej pokuty za grzechy. Więcej wskazówek na temat odnoszenia się dziecka do rodziców zawiera druga część pouczenia (ww. 8-16), w której mędrzec usilnie wzywa do okazywania im szacunku czynem i słowem (w. 8), zwłaszcza w starości i podczas choroby. Od właściwego odnoszenia się dziecka do rodziców uzależnione jest jego życiowe powodzenie (w. 9). Konsekwencja ta została jasno wyrażona już w samym przykazaniu: …abyś cieszył się długim życiem i aby ci się dobrze powodziło na ziemi (Pwt 5,16). Ważniejsze są tu jednak skutki duchowe: miłosierdzie okazywane ojcu gładzi grzechy (w. 14), a krzywda wyrządzona rodzicom jest zniewagą wyrządzaną samemu Bogu (w. 16).

1467

SYRACYDES 2,17 — 3,16

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Synu – zob. Syr 2,1+. b) Tekst hebr.: Mój synu, gdy jesteś bogaty, zachowaj pokorę. c) znajdziesz łaskę – wyrażenie to oznacza podobanie się Bogu. d) Werset występuje w niektórych rękopisach. e) Prawdopodobnie jest to aluzja do ludzkich dociekań na temat natury Boga. f) co ci nakazano – czyli Prawo i przykazania objawione w Piśmie Świętym. g) Werset występuje w niektórych rękopisach. h) Twarde serce – chodzi o człowieka krnąbrnego, który naraża się na poważne niebezpieczeństwa. i) na końcu – chodzi o kres życia ziemskiego.

Page 1468

Zachęta do pokory 17 Synua, postępuj łagodnie we wszystkim, co czyniszb, a przez prawych będziesz miłowany. 18 Im więcej znaczysz, tym bardziej się uniżaj, a znajdziesz łaskęc u Pana. 19 Wielu jest bowiem wyniosłych i pysznych, lecz On pokornym odsłania swe tajemniced. 20 Gdyż wielka jest potęga Panas, lecz tylko pokorni oddają mu chwałęs. 21 Nie szukaj spraw ukrytych przed tobą i nie badaj tego, co jest silniejsze od ciebiee. 22 Rozmyślaj nad tym, co ci nakazanof, nie trzeba zajmować się sprawami ukrytymi. 23 Nie trudź się niepotrzebnie tym, co cię przerasta, wyjaśniono ci więcej, niż może pojąć ludzki rozum. 24 Wielu bowiem zgubiła zarozumiałość i na błędnych wyobrażeniach potknęły się ich umysły. 25 Gdzie nie ma źrenicy, tam brakuje światła, gdzie brakuje wiedzy, tam nie ma mądrościg. 26 Twarde serceh będzie miało nieszczęśliwy koniec, zginie ten, kto lubuje się w niebezpieczeństwach. 27 Twarde serce obciążą cierpienia, a grzesznik będzie dodawał grzechs do grzechu. 28 Nieszczęście pyszałka jest pewne i nieuleczalne, gdyż ziele zła zapuściło w nim korzenie. 29 Roztropne serce rozważa przysłowia, a uważne ucho ucieszy się mądrością. 30 Jak woda gasi płonący ogień, tak jałmużna gładzi grzechy. 31 Kto czyni dobro, znajdzie je na końcui, a gdy się potknie, ono będzie mu podporą.

Prz 3,34; So 2,3

Ps 131,1

Prz 28,14; Rz 2,15

Pwt 15,7-11; Tb 12,9; Syr 7,32-36; 29,8-13; 1P 4,8

Pomoc biednym 1 Synua, nie pozbawiaj biednego rzeczy niezbędnych do życia, nie nadużywaj nadziei proszącego. 2 Nie pogardzaj człowiekiem głodnym i nie pobudzaj do gniewu tego, kto cierpi niedostatek.

4

Pwt 15,7-11; Tb 4,7-11; Syr 7,32-36; 29,8-15

Zachęta do pokory. Pokora jest cnotą religijną, potrzebną zwłaszcza ludziom bogatym i wpływowym. Chroni ona człowieka przed pychą, pozwala mu doświadczyć Bożego miłosierdzia, umożliwia poznawanie tajemnic Boga oraz skłania do oddawania Mu należnej czci (ww. 17-20). Pokora pozwala ustrzec się przed błędnymi dociekaniami, które skazane są na niepowodzenie. Człowiek nie potrafi wniknąć w tajniki mądrości Bożej jedynie siłą swojego rozumu, gdyż jego oczom brakuje „źrenic”, czyli nadprzyrodzonej wiedzy (ww. 21-25). Poznanie Boga jest darem Jego łaski. Ludzka wiedza o Bogu ogranicza się do tego, co On zechce objawić (Prz 2,1-5; Jr 24,7; Mi 4,2). Pyszałek trudzi się więc daremnie, próbując o własnych siłach posiąść mądrość. Jest obciążony złem, które stale go dręczy. Mądrość osiąga tylko człowiek dobry i pokorny, który chętnie przyjmuje przekazywaną mu wiedzę (ww. 26-31). Pomoc biednym. Człowiek pobożny świadczy miłosierdzie potrzebującym. Obce jest mu urąganie ludziom oczekującym pomocy, szydzenie z ubogich i rozgoryczonych, pogardzanie głodnymi i wyczerpanymi czy pogłębianie smutku ludzi zrozpaczonych (ww. 1-3). Dzięki wrażliwości na potrzeby bliźnich i okazanej im pomocy człowiek miłosierny unika ich

SYRACYDES 3,17 — 4,2

1468

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1469

3 Prz 3,27n

Tb 4,7

Wj 22,22; Pwt 15,9

Wj 22,21; Ps 41,2-4; Iz 1,17; Jk 1,27 Łk 6,35 Iz 49,15; J 14,21.23

Nie jątrz wnętrzności rozgoryczonemu ani ubogiemu nie odmawiaj pomocy. 4 Nie gardź prośbą nieszczęśliwego i od potrzebującego się nie odwracaj. 5 Na prośbę biednego nie zamykaj oczu, nie dawaj mu powodu, aby cię przeklinał. 6 Jeżeli cię przeklina z głębi swej rozpaczy, Stwórca wysłucha jego błagania. 7 Staraj się być lubianym w zgromadzenius, a przed rządzącymi nisko schylaj głowę. 8 Bądź przychylny dla ubogiego i odpowiadaj mu spokojnie, z łagodnością. 9 Uwolnij krzywdzonego z rąk wyzyskiwacza i nie bądź lękliwy w wydawaniu sądówa. 10 Dla sierot bądź jak ojciec, jak mąż zapewnij opiekę wdowom. Wtedy Bóg nazwie cię swoim synem, będzie cię kochał bardziej niż twoja matka.

a) Zachęta do odważnego stawania w obronie sprawiedliwości. b) Świętemu – czyli samemu Bogu (np. Iz 30,15; 40,25). c) W tekście hebr. drugą część pouczenia (ww. 15-19) wypowiada uosobiona mądrość (Prz 1,23-25; 8,12-21; 9,1-6).

Mądrość mistrzynią życia Mądrość wywyższa swoich synów, troszczy się o wszystkich, którzy jej szukają. 12 Ci, co kochają mądrość, ukochają życie, napełnią się radością, szukając jej od świtu. 13 Kto posiądzie mądrość, odziedziczy chwałę, dokądkolwiek pójdzie, Pans będzie mu błogosławiłs. 14 Ci którzy jej służą, służą Świętemub, Pan miłuje tych, którzy ją kochają. 15 Kto słucha mądrości, będzie sądził sprawiedliwie, a będąc posłuszny, zamieszka w jej domuc. 16 Kto się jej powierzy, ten ją odziedziczy i przekaże ją swemu potomstwu. 17 W początkach poprowadzi go krętymi ścieżkami, wzbudzając w nim lęk i trwogę. Ćwiczyć go będzie, aż jej w pełni zawierzy, i próbować go będzie swymi nakazami. 18 Wówczas zwróci się do niego, aby go ucieszyć, i wyjawi mu swoje tajemnice. 19 Jeśliby jednak zbłądził, wtedy go opuści i pozostawi na jego zgubę. 11

Prz 3,16-18; Mdr 8,17n Prz 3,35

J 14,21

Hi 11,6; Dn 2,21n; J 15,15

złorzeczeń, które docierają do samego Boga, obrońcy biednych i uciśnionych (np. Ps 10,14; 140,13). On bierze ich w opiekę, nielitościwym natomiast odmawia swojego wsparcia (ww. 4-6). Miłosierdziem powinien odznaczać się każdy człowiek, zwłaszcza ten, który pełni funkcje społeczne. Dotyczy to głównie sędziów (rządzących), którzy mają wiele możliwości zapobiegania ludzkiej nędzy. Pomniejszając ją, mogą zapewnić sobie zaszczytny tytuł synów Bożych (Ps 82,6). Mądrość mistrzynią życia. Nauka o zdobywaniu mądrości jest wstępem do większej grupy pouczeń dotyczących roztropności (Syr 4,11 – 6,17). Człowiek uzyskuje mądrość, pobierając nauki od swoich mistrzów. Dzieje się to w dwóch etapach: najpierw przyjmuje wiedzę, a następnie uczy się postępowania zgodnego z poznanymi zasadami. Mądrość osiągają więc ci, którzy jej szukają, miłują ją i zdobywają, służą jej i oddają cześć Bogu (ww. 11-14). Zdobytą mądrość należy pielęgnować przez posłuszeństwo, wierność i wytrwałość w doświadczeniach życiowych (ww. 15-19).

1469

SYRACYDES 4,13-19

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Synu mój – zob. Syr 2,1+. b) Odważne zwalczanie zła wymaga przekroczenia własnej nieśmiałości i bojaźliwości. c) Werset 23b występuje w niektórych rękopisach. d) Werset 25b w tekście hebr. brzmi: bądź pokorny wobec Boga. e) Sens: człowiek nie jest w stanie ukryć swoich grzechów przed Bogiem.

Page 1470

Wstyd 20 Synu mója, zważając na okoliczności, wystrzegaj się zła i nie wstydź się samego siebieb. 21 Gdyż jest wstyd, który sprowadza grzechs, a także wstyd, który jest chwałąs i łaską. 22 Nie wyróżniaj nikogo ze szkodą dla siebie, nie bądź nieśmiały, tak by siebie zgubić. 23 Nie uchylaj się od zabrania głosu i nie ukrywaj swojej mądrościc. 24 Bo mądrość objawia się w mowie, a roztropność we właściwej odpowiedzi. 25 Nie przeciwstawiaj się prawdzie, ale wstydź się braku wychowaniad. 26 Nie wstydź się wyznać swoje grzechy, nie próbuj odwracać biegu rzekie. 27 Nie płaszcz się przed głupim człowiekiem i nie kieruj się racją mocniejszego. 28 Aż do śmierci tocz bój o prawdę, a sam Pans Bóg będzie walczył za ciebie. 29 Nie bądź odważny w słowach, a opieszały i leniwy w czynach. 30 Nie udawaj lwa w twoim domu, podejrzewając domowników z urojonych przyczyn. 31 Nie wyciągaj ręki tylko do brania i nie chowaj jej, gdy trzeba oddać. Bogactwo i pycha 1 Nie ufaj swoim bogactwom i nie mów: „Sam sobie wystarczę”. 2 Nie chodź za zachciankami sercas i oczu, nie kieruj się żądzami. 3 Nie mów: „Któż może mi rozkazywać?”, gdyż Pans z pewnością wymierzy ci sprawiedliwość. 4 Nie mów: „Zgrzeszyłem i co mi się stało?”, ponieważ Pan jest cierpliwy. 5 Nie licz tak bardzo na przebaczenie, gdy będziesz pomnażał swe grzechys. 6 Nie mów: „Jego miłosierdzies jest wielkie, On wybaczy wszystkie moje winy”,

5

Syr 11,24; Łk 12,15-21

Ps 10,6; 2P 3,3-10 Koh 8,11; Rz 2,4

Wstyd. Człowiek mądry dba o własną godność, stroni od zła i od sytuacji, które mogłyby być dla niego powodem do wstydu. Uczucie wstydu może mieć pozytywne i negatywne znaczenie, może człowiekowi pomagać, ale może go również upokarzać. Wstyd może chronić człowieka przed grzechem i przysparzać mu sławy. Można jednak przeżywać taki wstyd, który szkodzi i hańbi, gdyż powstrzymuje przed walką ze złem. Nie wolno wstydzić się mądrości przejawiającej się w zdrowych poglądach i w dążeniu do prawdy. Nie należy się też wstydzić wyznawania swoich grzechów (Jk 5,16). Powinny natomiast zawstydzać pochlebstwa, służalczość, uleganie życiowym przeciwnościom. Bogactwo i pycha. Niewłaściwe korzystanie z bogactw, szukanie w nich oparcia stanowi dla człowieka poważne zagrożenie. Sprzyja bowiem pysze, odwodzi od Boga, ułatwia popełnianie grzechu, opóźnia nawrócenie i przyczynia się do wielu nieszczęść. Jezus Chrystus w swoim nauczaniu także wskazywał na zagrożenia wynikające ze złego używania bogactw (np. Mt 6,19-21; 19,23n; Mk 12,41-44; Łk 12,15-21; 16,19-28; por. 1Tm 6,9n; Jk 5,1-4).

SYRACYDES 4,20 — 5,6

Kpł 5,5; Lb 5,7; Ps 32,5; Prz 28,13

1470

28_Syr:28_Syr

Prz 10,2; Łk 9,25

9/3/08

3:13 PM

Page 1471

gdyż Jego jest miłosierdzie i gniews, a na grzeszników spadnie Jego karas. 7 Nie opóźniaj powrotu do Pana, nie odkładaj go z dnia na dzień, bo nagle może nadejść gniew Pana i zginiesz w dniu pomsty. 8 Nie polegaj na nieuczciwie zdobytych bogactwach, nie przydadzą ci się w dniu nieszczęścia. Roztropność w języku i panowanie nad sobą Nie przewiewaj zboża na każdym wietrzea i nie zapuszczaj się w każdą ścieżkę; tak czyni grzesznik o podwójnym językub. 10 Bądź stanowczy w tym, co zamierzasz, a twoje wypowiedzi niech będą jednoznaczne. 11 Zawsze chętnie słuchaj, lecz z odpowiedzią czekaj cierpliwie. 12 Jeżeli możesz, odpowiedz twemu bliźniemus, jeżeli nie, rękę połóż na twoich ustach. 13 Dzięki mowie zyskuje się sławę lub pogardę, a język może doprowadzić człowieka do upadku. 14 Nie dawaj powodu, by nazwano cię oszczercą, swoją mową nie przygotowuj zasadzek. Wstyd bowiem ciąży złodziejowi, a zła opinia człowiekowi o podwójnym języku. 15 Unikaj błędu w sprawach wielkich i małych i nie stawaj się wrogiem, zamiast być przyjacielem. 1 Zły człowiek hańbę i wstyd odziedziczy, podobnie grzesznik o podwójnym języku. 2 Nie oddawaj się na pastwę swojej żądzy, by nie pozbawiła cię siły jak bawół: 3 pożre twoje liście, zniszczy twe owoce i staniesz się jak uschłe drzewo. 4 Złe pragnienie zgubi tego, kto mu ulega, uczyni go pośmiewiskiem dla wrogów.

a) Przestroga przeciwko gadulstwu. Wymłócone zboże trzeba było oddzielić od plew. Wykorzystywano do tego siłę wiatru. Podrzucano ziarno wymieszane z plewami, a wiatr odwiewał lżejsze plewy. Wiatr musiał jednak być odpowiedni, gdyż zbyt silny razem z plewami porywał też ziarna. b) grzesznik o podwójnym języku – człowiek nieszczery, niemówiący prawdy (Syr 5,14d; 6,1). c) Tekst hebr.: Wielu jest ludzi, którzy ci życzą pokoju (pozdrawiają cię), ale twoim powiernikiem może być jeden z tysiąca.

9

Mt 5,37; Jk 5,12

Prz 30,32

Prz 18,21; Jk 3,6

6

Prz 15,1; Syr 37,1-6

Syr 37,7-15

Roztropność w przyjaźniach Miłe słowa przysparzają przyjaciół, a uprzejmy język znajduje wzajemność. 6 Żyj w zgodzie z wieloma, lecz doradcą niech ci będzie jeden na tysiącc. 5

Roztropność w języku i panowanie nad sobą. Szczególnie groźne są grzechy języka, które upokarzają człowieka i stopniowo go wyniszczają (Jk 3,1-13). Należą do nich: gadulstwo, nierozważne i wątpliwe wypowiedzi, obmowy, oszczerstwa i obłuda. Źródłem wielu nadużyć mowy jest uleganie skłonnościom i emocjom, lekceważenie milczenia, a zwłaszcza nieopanowana pożądliwość, pozbawiająca człowieka rozwagi i przezorności. Roztropność w przyjaźniach. Nie każdy, kto podaje się za przyjaciela, jest nim naprawdę. Dlatego w doborze przyjaciół należy się kierować roztropnością i wypróbować oferowaną przyjaźń. Fałszywy przyjaciel ma zwykle na uwadze własne korzyści, a kiedy ich nie znajduje, odchodzi, niekiedy stając się nawet wrogiem. Przyjaciel prawdziwy ma na

1471

SYRACYDES 5,7 — 6,6

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Synu – zob. Syr 2,1+. b) głupi – chodzi o człowieka bez serca, czyli takiego, któremu brakuje inteligencji. c) Tekst hebr.: Bo karność, zgodnie ze swoją nazwą...; hebr. termin musar oznacza postawę człowieka panującego nad sobą (karność) lub metody, które do tego prowadzą (karcenie). Zob. np. Prz 1,7.8; 4,1; 13,1.21; 15,5.

Page 1472

7

Pozyskałeś przyjaciela, poddaj go próbie, zbyt szybko mu nie ufaj. 8 Jeden jest przyjacielem w czasie dla niego stosownym, lecz zawodzi w dniu utrapienia. 9 Zdarza się przyjaciel, który zamienia się w nieprzyjaciela i na twoją hańbę wyjawia sporne sprawy. 10 Inny jest przyjacielem tylko na czas uczty, lecz zawodzi w dniu utrapienia. 11 W czasie pomyślności będzie drugim tobą, będzie swobodnie rozkazywał twoim sługom. 12 Gdy cię upokorzą, stanie przeciw tobie albo przed tobą się ukryje. 13 Oddal się od twoich nieprzyjaciół i uważaj na twoich przyjaciół. 14 Wierny przyjaciel to trwałe schronienie, kto go znajduje, jakby skarby znalazł. 15 Wierny przyjaciel ponad wszelką cenę, nie ma miary korzyść, jaką przynosi. 16 Wierny przyjaciel lekarstwem w życiu, znajdą go ci, co boją się Panas. 17 Kto się boi Pana, dobrze pokieruje swoją przyjaźnią, gdyż taki jak on stanie się jego bliźnis. Szkoła mądrości 18 Synua, od młodości poddaj się wychowaniu, aż do starości będziesz znajdował mądrość. 19 Podchodź do niej jak oracz i siewca, i czekaj na dobre plony. W pracy nad nią trochę się utrudzisz, lecz szybko będziesz jadł owoce. 20 Jakże trudna jest mądrość dla nieuków, a głupib w niej nie wytrwa. 21 Będzie mu ciężarem ponad siły, odrzuci mądrość niezwłocznie. 22 Ona bowiem ze swej naturyc nie dla wszystkich jest dostrzegalna. 23 Posłuchaj synu, przyjmij mą naukę i nie odrzucaj mojej rady. 24 Włóż swoje stopy w jej dyby, a na swą szyję załóż jej jarzmo. 25 Nagnij swe plecy, aby ją dźwigać,

Prz 25,9n

Jr 9,3

Prz 22,6; Syr 51,13

Prz 8,19; Mdr 7,14 Prz 24,7

Mt 11,29

względzie dobro obu stron i zawsze pozostaje wierny. Oferowana przez niego przyjaźń jest bezcennym skarbem (w. 14), darem, który został porównany do lekarstwa (w. 16). Będzie ono udziałem jedynie tych, którzy w swym życiu kierują się bojaźnią Bożą. Wierność Bogu i respektowanie Jego praw pomaga człowiekowi ułożyć relacje z innymi ludźmi we właściwy sposób i czyni go zdolnym do budowania prawdziwej przyjaźni. Szkoła mądrości. Wezwanie do nabywania karności i mądrości otwiera kolejną większą grupę pouczeń (Syr 6,18 – 14,19). Karność, wspomniana na początku księgi (Syr 1,22-30+), jest teraz opisywana bardziej szczegółowo. Podkreślone zostaje jej znaczenie w procesie zdobywania mądrości. Cnota opanowania i wewnętrznej równowagi,

SYRACYDES 6,7-25

Prz 17,17; Syr 12,8n

1472

28_Syr:28_Syr

Prz 4,9

Prz 13,20

Rdz 4,7

Hi 4,8; Prz 22,8; Ga 6,8

Prz 25,6n Rdz 3,12n

9/3/08

3:13 PM

Page 1473

niech ci nie ciążą jej więzy. 26 Przylgnij do niej całym sobą i wytrwale idź jej drogamis. 27 Badaj i szukaj, a będzie ci dane ją poznać, gdy ją uchwycisz, już jej nie wypuszczaj. 28 Na koniec znajdziesz miejsce jej spoczynku, a ona zamieni się dla ciebie w radość. 29 Jej dyby będą dla ciebie silną obroną, a jarzmo jej – szatą chwalebną. 30 Ozdoba jest na niej ze złota, a jej więzy z purpurowych nici. 31 Okryjesz się nią jak szatą ozdobną, włożysz ją jak koronę radości. 32 Synu, jeżeli chcesz, będziesz pouczony i jeśli się przyłożysz, nabędziesz sprawności. 33 Jeśli lubisz słuchać, zrozumiesz, gdy nakłonisz ucha, staniesz się mądry. 34 Przebywaj tam, gdzie jest wielu starszychs, przylgnij do ich mądrości. 35 Słuchaj chętnie każdej mowy pobożnej, niech ci nie umkną przysłowia mądrości. 36 Gdy widzisz mędrca, idź do niego o wczesnej porze, niech twoje stopy ścierają progi drzwi jego. 37 Rozmyślaj nad przykazaniamis Panas, przede wszystkim zajmuj się Jego nakazami. On umocni twe serces i da ci pragnienie mądrościa.

a) Tekst hebr.: Zastanawiaj się nad bojaźnią Najwyższego i zawsze rozważaj Jego przykazania, a On uczyni twe serce pojętnym i udzieli ci mądrości, której pragniesz.

Rady dotyczące życia moralnego i społecznego 1 Nie czyń zła, aby cię zło nie pochłonęło. 2 Stroń od niesprawiedliwości, a oddali się od ciebie. 3 Nie rozsiewaj w bruzdach nieprawości, abyś nie zbierał jej siedmiokrotnych plonów. 4 Nie proś Panas o władzę ani króla o wysokie stanowisko. 5 Nie usprawiedliwiaj się przed Panem i nie mędrkuj wobec króla. 6 Nie staraj się zostać sędzią, jeżeli nie umiesz wykorzenić nieprawości, byś nie uległ wpływowi mocniejszego i nie zniechęcał się brakiem uczciwości.

7

jak rozumiana jest karność, to owoc wielu zmagań ze sobą oraz wyrzeczeń. Dopiero na tak przygotowanym podłożu może się rozwijać i owocować mądrość. Sama karność również może się rozwijać w człowieku, gdy jest wspomagana wiernością Bożym przykazaniom. Rady dotyczące życia moralnego i społecznego. Kar ność okazuje się konieczna szczególnie wtedy, gdy człowiekowi zagraża zło, którego nie można uniknąć bez zapanowania nad skłonnościami i namiętnościami. Ułatwia ona także wypełnianie obowiązków rodzinnych, społecznych, zawodowych i religijnych. Początkowe wskazówki (ww. 4-7) skierowano szczególnie do ludzi pełniących służbę państwową. Zawierają one przestrogę przed pokusą władzy,

1473

SYRACYDES 6,26 — 7,6

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Tekst hebr.: Mocno uniżaj swą pychę, bo kresem człowieka jest robactwo. Nie przyspieszaj swojej zguby, zwróć się do Boga i ceń sobie Jego przyjaźń. b) Ofir – kraina, z której pochodziło najlepsze złoto (Hi 22,24; Ps 45,10; Iz 13,12). Według Księgi Rodzaju położona jest w południowej Arabii (Rdz 10,29). c) Rozwody były dopuszczalne w Izraelu na podstawie listów rozwodowych, na które zezwolił Mojżesz (Pwt 24,1nn). Powód wystarczający do oddalenia żony brzmiał bardzo ogólnie: coś odrażającego u żony. Rabini interpretowali go w różnorodny sposób. d) Prawo nakazywało uwolnić niewolnika izraelskiego po sześciu latach jego pracy (Wj 21,2; Pwt 15,12). e) zginaj im karki – obowiązkiem ojca było wychowanie syna w karności, co nieraz wymagało podporządkowania go sobie przy użyciu surowych środków (np. Prz 23,13). f) nad ich postępowaniem – dosł. nad ich ciałem.

Page 1474

7

Nie występuj przeciwko zgromadzenius miasta, abyś nie był wydany tłumowi. 8 Nie popełniaj ponownie grzechus, gdyż już jeden czyni cię winnym. 9 Nie mów: „Bóg wejrzy na obfitość moich darów, Najwyższy przyjmie je, kiedy je przedstawię”. 10 Nie bądź małoduszny w modlitwie i nie ociągaj się w spełnianiu dobrych uczynków. 11 Nie naśmiewaj się z człowieka rozgoryczonego, gdyż jest Ktoś, kto upokarza i wywyższa. 12 Nie rozsiewaj pomówień na twego bratas, ani przyjacielowi nie czyń czegoś podobnego. 13 Nie kłam w żadnej sytuacji, takie przyzwyczajenie nie wychodzi na dobre. 14 Nie mów od rzeczy na zebraniu starszychs i nie mnóż słów podczas twej modlitwy. 15 Nie pogardzaj ciężką pracą ani uprawą roli ustanowioną przez Najwyższego. 16 Unikaj zgromadzenia grzeszników, pamiętaj, że gniews Boży się nie spóźnia. 17 Staraj się być pokorny, gdyż ogień i robactwo będą zapłatą dla bezbożnycha. 18 Nie wymieniaj przyjaciela za pieniądze ani rodzonego brata za złoto z Ofirub. 19 Nie oddalaj mądrej i dobrej żonyc, jej dobroć znaczy więcej niż złoto. 20 Nie krzywdź wiernego i pracowitego sługi ani najemnika, który w pełni jest ci oddany. 21 Kochaj roztropnego sługę i nie odmawiaj wypuszczenia go na wolnośćd. 22 Doglądaj bydła, jeśli je posiadasz. Jeżeli masz z tego korzyść, zatrzymaj je sobie. 23 Masz synów? Troszcz się o ich wychowanie, zginaj im karkie od młodości. 24 Masz córki? Czuwaj nad ich postępowaniemf i nie bądź dla nich pobłażliwy. 25 Wydaj córkę za mąż, a dopełnisz dzieła, lecz daj ją roztropnemu człowiekowi. 26 Masz żonę, która ci się podoba? Nie oddalaj jej. Nie zawierzaj jednak tej, której nie kochasz. 27 Z całego serca czcij swojego ojca i nie zapominaj o tej, która w bólach cię zrodziła.

Prz 21,27

Jk 1,6

1Sm 2,7; Ps 75,7; Łk 1,52; Jk 4,10

Koh 5,1n.6; Mt 6,7

Rdz 3,17-19; Prz 24,27

Jdt 16,17; Iz 66,24; Mk 9,48

Pwt 24,14n

Wj 21,2; Pwt 15,12-15 Prz 27,23

Prz 13,24; Syr 20,1-13

1Kor 7,36-38

Wj 20,12; Tb 4,4

podejmowaniem ważnych zadań bez odpowiednich kwalifikacji i przed lekkomyślnym naruszaniem ustalonego porządku. Do ważniejszych błędów w sferze religijnej autor zalicza próby przekupstwa Boga różnymi ofiarami, które nie wyrażają wewnętrznej postawy (np. 1Sm 15,22; Ps 50,8-15; Iz 1,11-17; Oz 6,6; Am 5,21-24; Mt 9,13; 12,7), a także małoduszność w modlitwie oraz nadużycia w relacjach z ludźmi (ww. 8-14). Kolejne miejsce w zbiorze zajmują zachęty do panowania nad skłonnościami, emocjami, odruchami gniewu i pychą, zwłaszcza wobec osób bliskich (przyjaciel, żona) i tych, z których pomocy się korzysta (sługa) (ww. 15-21). Wskazówki dotyczą także zadań gospodarza,

SYRACYDES 7,7-27

1474

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1475

28

Pwt 14,28n; Syr 4,1-10; 29,8-13

Mt 25,35; Rz 12,15

Mt 25,36

Pamiętaj, że przez nich zostałeś zrodzony i cóż możesz dać im w zamian? 29 Z całej duszys oddawaj cześć Panu i miej w poważaniu Jego kapłanów. 30 Z całej siły kochaj swego Stwórcę, nie zapominaj o Jego sługach. 31 Miej lęk przed Panem i szanuj kapłana, oddaj mu należną część ofiars, jak ci to zostało nakazanea: należną część ofiary wynagradzającejs, udziec ofiar wspólnotowychs, część najświętszych ofiar i każdego daru. 32 Wyciągnij swą rękę do biednego, aby dosięgło cię błogosławieństwos. 33 Niech dostąpią darów wszyscy żyjący, nie cofaj swej życzliwości przed zmarłymib. 34 Nie odwracaj się od płaczących, współczuj tym, którzy cierpią. 35 Nie zwlekaj z odwiedzaniem chorych, a będziesz przez nich kochany. 36 We wszystkim, co czynisz, pamiętaj o końcu życia, a nigdy nie zgrzeszysz.

a) Części z ofiar przeznaczone dla kapłanów były szczegółowo określone przez Prawo (Wj 29,27; Kpł 2,1-16; 7,32; Lb 6,19n; 18,9-19; Pwt 18,1-8). b) Zmarłym należało zapewnić godny pochówek (np. 2Sm 21,10-14; Tb 1,17-18; 12,12n; por. Iz 34,3; Jr 22,19). W późniejszych czasach dołączono do niego także modlitwę i ofiary za zmarłych (2Mch 12,38-45).

Czego należy unikać 1 Nie sprzeciwiaj się mocniejszemu od siebie, abyś nie wpadł w jego ręce. 2 Nie wchodź w układy z bogaczem, aby nie przekupił cię pieniędzmi. Wielu bowiem złoto doprowadziło do zguby, uwiodło ono nawet serca królów. 3 Nie sprzeciwiaj się gadatliwemu i nie dorzucaj drewna do jego ogniska. 4 Nie zadawaj się z prostakiem, aby nie znieważono twoich przodków. 5 Nie czyń wyrzutów nawracającemu się z grzechus, pamiętaj, że wszyscy zasługujemy na karę. 6 Nie znieważaj człowieka w podeszłym wieku, gdyż wielu z nas dożyje starości. 7 Nie ciesz się z czyjejś śmierci, pamiętaj, że wszyscy umrzemy. 8 Nie lekceważ słów ludzi mądrych, lecz skłaniaj się do ich przysłów,

8

Mt 7,1-5; Rz 3,9-20; 1J 1,8-10 Kpł 19,32

ojca rodziny i męża, który powinien troszczyć się o zwierzęta domowe, dobre wychowanie synów i bezpieczeństwo córek (Syr 42,9-14+), właściwe relacje z żoną oraz własnymi rodzicami (ww. 22-28). Wykaz ważniejszych obowiązków człowieka religijnego zostaje dopełniony pouczeniami dotyczącymi odnoszenia się do kapłanów, sprawowania kultu religijnego i podejmowania dzieł miłosierdzia (ww. 29-35). Czego należy unikać. Karność nie uchroni od zła tego człowieka, który postępuje wbrew zasadom mądrości. Dlatego autor kieruje do ucznia wiele przestróg. Nie należy działać na własną szkodę, czyli narażać się silniejszym od siebie lub ludziom nieprzewidywalnym (ww. 1-4). Nie wolno kierować się w życiu pogardą i pychą (ww. 5-9). Trzeba unikać nierozważnych relacji z ludźmi (ww. 10-14) oraz własnej lekkomyślności i łatwowierności (ww. 15-19).

1475

SYRACYDES 7,28 — 8,8

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Sens: Nie należy podsycać żądz w człowieku, który nieustannie im ulega. b) Sens: Nie liczy się z ludzkim życiem, czyjaś śmierć nie robi na nim wrażenia. c) Tekst hebr.: …i sam nie odtrącaj od siebie swego szczęścia. d) niewłaściwego postępowania – chodzi o próby oszukiwania męża w celu uniknięcia wybuchów jego przesadnej zazdrości. e) Tekst hebr.: z cudzą żoną (Prz 2,16-19; 5,20; 6,24-35; 7,1-27). f) kary – chodzi o konsekwencje przewidziane przez Prawo za uwiedzenie dziewicy (Pwt 22,19.28).

Page 1476

bo od nich nauczysz się karności i zachowania wobec dostojników. 9 Nie odrzucaj opowiadań starców, bo przejęli je od swoich ojców. Od nich nauczysz się myślenia, by w razie potrzeby udzielić odpowiedzi. 10 Nie rozpalaj węgli grzesznikaa, abyś się nie spalił w płomieniach jego ognia. 11 Nie spuszczaj z oka pyszałka, aby nie zastawił pułapki na twych ustach. 12 Nie pożyczaj człowiekowi możniejszemu od ciebie, a jeśli już pożyczyłeś, uważaj to za stratę. 13 Nie poręczaj ponad twoje możliwości, a jeśli już poręczyłeś, bądź gotowy do spłaty. 14 Nie procesuj się z sędzią, bo osądzi cię, wykorzystując swą przewagę. 15 Z poszukiwaczem przygód nie wybieraj się w drogę, abyś nie ściągnął na siebie jego przewrotności. On pójdzie według swego upodobania, a ty zginiesz przez jego głupotę. 16 Nie wdawaj się w walkę z człowiekiem porywczym i nie chodź z nim na miejsca odludne. Krews dla niego jest niczymb, napadnie na ciebie, gdy będziesz bezbronny. 17 Nie naradzaj się z głupim, bo nie potrafi dotrzymać słowa. 18 Nie powierzaj obcym sekretów, nie wiesz, co może tego wyniknąć. 19 Nie zwierzaj się każdemu człowiekowi, bo nie przyniesie ci to korzyścic.

Prz 13,20 Prz 14,35; 16,13n

Prz 6,1; 22,26n; Syr 29,14-20

Prz 15,18

Ostrożność wobec kobiet 1 Nie bądź zazdrosny o swoją żonę, abyś nie nauczył jej niewłaściwego postępowaniad. 2 Nie oddawaj się całkowicie kobiecie, aby nie uzależniła cię od siebie. 3 Nie spotykaj się z nierządnicąe, abyś nie wpadł w jej sidła. 4 Nie zadawaj się ze śpiewaczką, aby nie zgubiły cię jej zamiary. 5 Nie przypatruj się dziewicy, abyś nie upadł i nie poniósł karyf. 6 Nie oddawaj się nierządnicom, abyś nie roztrwonił swojego dziedzictwa. 7 Nie rozglądaj się po zaułkach miasta,

9

Lb 5,14n

Sdz 16,4-21; 1Krl 11,1-4; Prz 31,3 Prz 23,27; 29,3

Prz 7,6-27

Mt 5,28

Ostrożność wobec kobiet. Pouczenia zawarte w Mądrości Syracydesa kierowane są do młodzieńca, który pragnie stać się mędrcem. Dlatego pośród omawianych tematów znajduje się również zagadnienie relacji z kobietami (Syr 19,2n; 22,5; 25,13 – 26,27+; 36,21-25+). Wypracowanie właściwej postawy wobec kobiet okazuje się niezwykle istotne, zwłaszcza

SYRACYDES 8,9 — 9,7

1476

28_Syr:28_Syr

Syr 41,22n Prz 2,16

Prz 2,16; 5,3-20; 6,23-29; 7,5; 22,14; 23,27

Ps 37; 73

Mdr 6,24

9/3/08

3:13 PM

Page 1477

nie zapuszczaj się w miejsca ustronne. 8 Odwracaj oko od zgrabnej kobiety, nie wpatruj się w obcą piękność. Wielu bowiem zgubiła uroda kobiety, miłość do niej pali jak ogień. 9 Nie siadaj do stołu z kobietą zamężną, nie ucztuj z nią, pijąc wino, aby twe serces nie skłoniło się do niej, byś przez namiętnośća nie ściągnął na siebie zguby. Ostrożność w relacjach z różnymi ludźmi 10 Nie porzucaj starego przyjaciela, bo nowy mu nie dorówna. Nowy przyjaciel jest jak młode wino, gdy się zestarzeje, z radością je wypijesz. 11 Nie zazdrość powodzenia grzesznikowi, bo nie wiesz, jakie spadnie na niego nieszczęście. 12 Nie miej udziału w szczęściu bezbożnychs, pamiętaj, że nie zostaną usprawiedliwieni nawet w krainie umarłychb. 13 Trzymaj się z dala od tego, kto ma władzę zabijania, a nie zawładnie tobą lęk śmierci. Jeżeli zbliżysz się do niego, nie popełnij błędu, aby nie odebrał ci życia. Wiedz, że poruszasz się wśród sideł, stąpasz po krawędzi murów miasta. 14 Na ile możesz, zabiegaj o bliźnichs, u mądrych szukaj porady. 15 Z rozumnymi prowadź rozmowy, rozprawiaj zawsze o Prawies Najwyższegoc. 16 Siadaj do stołu z ludźmi sprawiedliwymi, a bojaźń Panas niech będzie twoją chlubą. 17 W rękach rzemieślnika jest dzieło godne pochwały, a mądrość przywódcy ludu – w jego słowie. 18 Człowieka gadatliwego bać się będą w mieście, a porywczy w mowie zostanie znienawidzony.

a) namiętność – dosł. we krwi, co można odnieść do kary śmierci przewidzianej za cudzołóstwo (Kpł 20,10). b) Wspominając o krainie umarłych (zob. Słownik), Syracydes nie wygłasza nauki na temat życia pozagrobowego, które w ST jest wprawdzie wzmiankowane (np. Ps 88,12; 139,8; Koh 9,10), ale nie posiada systematycznego i jednolitego przedstawienia. Wypowiedź mędrca stanowi natomiast konkretne odniesienie do śmierci i sądu Boga, jaki się dokona. Wówczas na nic się zdadzą nieuczciwie zdobyte bogactwo i zaszczyty. Dlatego Syracydes przestrzega przed przyjaźnią z osobami bezbożnymi, aby nie została zatarta granica pomiędzy dobrem a złem. c) Syracydes utożsamia mądrość z Prawem.

Wystrzeganie się pychy prawdziwą wielkością 1 Mądry sędzias wychowuje swój naród, a roztropne rządy wprowadzają ład.

10

w obliczu zagrożeń czyhających na młodzieńca, który nie potrafi opanować własnej pożądliwości. Może grozić mu nie tylko utrata rozsądku, lecz nawet zguba. Zagrożenie to wzmaga się w kontaktach z nieopanowaną żoną, a zwłaszcza z kobietami, które nie dbają o własną godność. Ostrożność w relacjach z różnymi ludźmi. Karności wymaga także utrzymywanie poprawnych relacji z ludźmi. Ogólna zasada brzmi: unikaj głupich i złych, bo przyniosą ci jedynie szkodę; przestawaj z ludźmi mądrymi i prawymi, bo dzięki nim zyskasz wiele. Wystrzeganie się pychy prawdziwą wielkością. Prawidłowy rozwój państwa zależy od przestrzegania zasad praworządności, której ma strzec prawowity władca. Powinien on kierować się karnością i wymagać jej od urzędników, ci zaś od

1477

SYRACYDES 9,8 — 10,1

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) prawodawcy – takiego słowa użyto w rękopisie hebr.; w tekście gr. jest: pisarzowi. W kontekście bardziej prawdopodobna jest wersja hebr. b) wypluwa swe wnętrzności – komentatorzy widzą tu bezpośrednie nawiązanie do choroby Antiocha IV Epifanesa (2Mch 9,5-10).

Page 1478

2

Jaki przywódca ludu, tacy i jego słudzy, mieszkańcy są podobni do tego, kto nimi rządzi. 3 Król bez zasad rujnuje swój naród, mądrość władców wpływa na rozwój miasta. 4 W ręku Panas zarządzanie światem, w swoim czasie wyznacza do tego odpowiednich ludzi. 5 W ręku Pana pomyślność człowieka, On prawodawcya przysparza chwały. 6 Nie obrażaj się na bliźniegos za każde przewinienie i nie czyń nic, co jest dziełem przemocy. 7 Pycha nie podoba się ani ludziom, ani Bogu, wszyscy oni potępiają niesprawiedliwość. 8 Panowanie przechodzi z jednego narodu na drugi, a dzieje się to za sprawą niesprawiedliwości, pychy i chciwości. 9 Dlaczego pyszni się człowiek, proch ziemi i popiół, i jeszcze za życia wypluwa swe wnętrznościb? 10 Lekka choroba, więc lekarz ją lekceważy, a kto jest dzisiaj królem, jutro już go nie ma. 11 Taki jest los człowieka po śmierci: jego dziedzictwem są płazy, bestie i robactwo. 12 Początkiem pychy człowieka jest odstępstwo od Pana, odwrócenie sercas od swego Stworzyciela. 13 Początkiem pychy jest grzechs, kto się jej podda, brnie w obrzydliwościach. Dlatego Pan wyznaczył odpowiednie kary i zatracił ich do końca. 14 Pan obala trony władców i na ich miejsce osadza pokornych. 15 Pan podcina korzenie narodów, by na ich miejsce posadzić pokornych. 16 Pan pustoszy ziemie narodów, niszczy je aż do fundamentów. 17 On uderza i niszczy niektórych ludzi, pamięć o nich usuwa z powierzchni ziemi. 18 Ludziom nie przystoi pycha ani porywczy gniew zrodzonym z kobiety. Kto jest godzien czci 19 Czyje potomstwo jest godne czci? Potomstwo człowieka. Czyje potomstwo jest godne czci? Bojących się Panas. Czyje potomstwo zasługuje na wzgardę? Potomstwo człowieka.

reszty poddanych. Kiedy władca nie wypełnia należycie swojego zadania, deprawuje urzędników i niszczy lud (ww. 1-5). Nieopanowanym władcą może zawładnąć pycha, której towarzyszy niesprawiedliwość, chciwość i przemoc w sprawowaniu rządów. Zaślepiony własną wielkością naraża się na niebezpieczeństwo, gdyż zapomina o słabości i ograniczoności natury ludzkiej. Dlatego często kończy śmiercią tragiczną (ww. 6-11). Ludzka pycha (władcy i całych narodów) ma także konsekwencje moralne, jest ciężkim grzechem, gdyż prowadzi do lekceważenia Boga (ww. 12-18). Kto jest godzien czci. Pokora zapobiega pysze, zapewniając człowiekowi prawidłowy rozwój i szacunek innych ludzi. Każdy człowiek pobożny, który boi się Boga i zachowuje przykazania, zasługuje na uznanie, niezależnie od swojej

SYRACYDES 10,2-19

1478

Jr 27,5

Rz 13,1 Kpł 19,18; Mt 5,21-24; 18,21n

Rdz 2,7; Syr 17,32

Hi 17,14; Iz 14,11

Pwt 8,14

1Sm 2,4-8; Łk 1,32

Syr 23,25; Iz 5,24

28_Syr:28_Syr

1Kor 1,26-31; 2Kor 10,17; Jk 1,9 Prz 17,2

9/3/08

3:13 PM

Page 1479

Czyje potomstwo zasługuje na wzgardę? Łamiących przykazanias. 20 Wśród braci jest szanowany ich przywódca, a w oczach Pana ci, którzy się Go boją. 21 Podstawą wywyższenia jest bojaźńs Pana, podstawą odrzucenia – zatwardziałość i wyniosłośća. 22 Czy to bogaty, godzien sławy, czy biedny, jego dumą jest bojaźń Pana. 23 Niedobrze jest gardzić biednym, ale mądrym, nie godzi się chwalić człowieka grzesznego. 24 Władca, sędzias i możny zasługują na chwałę, lecz większy od nich jest ten, kto boi się Pana. 25 Mądremu słudze wolni będą usługiwać i rozumny człowiek nie będzie się sprzeciwiał. 26 Nie mędrkuj, gdy masz coś do zrobienia, i nie przechwalaj się w trudnym czasie. 27 Lepiej pracować i mieć wszystko, niż przechwalać się, a nie mieć chleba. 28 Synub, z pokorą dbaj o siebie samego, wymagaj szacunku według twej godności. 29 Kto usprawiedliwi tego, który szkodzi sobie? Kto uczci takiego, który nie szanuje siebie? 30 Biedny będzie szanowany z powodu mądrości, a bogaty zyskuje poważanie dzięki bogactwu. 31 Kogo szanują w biedzie, tym bardziej uczczą go w bogactwie, kim gardzą w bogactwie, tym bardziej poniżą go w biedzie.

a) W tekście hebr. brak w. 21, obecnego w niektórych rękopisach gr. b) Synu – zob. Syr 2,1+. c) Przysłowie o człowieku biednym, niepozornym, lecz mądrym. d) monarchów… poniżono – zostali pozbawieni tronu.

Pozory mylą 1 Mądrość podnosi głowę biedaka i pozwala mu zasiadać wśród dostojników. 2 Nie chwal nikogo z powodu jego piękna ani nie potępiaj go za wygląd. 3 Pszczoła jest maleńka wśród latających stworzeń, lecz owoc jej pracy przewyższa słodyczą wszystkoc. 4 Nie wywyższaj się z powodu twego ubioru, nie przechwalaj się w dniu sukcesu. Nieprzewidziane są poczynania Panas, a Jego dzieła ukryte przed ludźmi. 5 Wielu tyranów upadło na ziemię, a ten, o kim nie myślano, otrzymał koronę. 6 Wielu monarchów bardzo poniżonod, a ich chwała dostała się innym.

11

1Sm 16,7

pozycji społecznej (ww. 19-25). Ten natomiast, kto nie dba o własną godność, nie kieruje się rozsądkiem i nie wyzwala się z wad, sam staje na przeszkodzie, aby inni okazywali mu szacunek (ww. 26-31). Pozory mylą. O wartości człowieka nie decyduje jego wygląd czy pozycja społeczna, ale mądrość i uległość wobec Boga, który w sposób przedziwny i nieprzewidywalny kieruje losami wszystkich ludzi (ww. 1-6). Tylko On zna prawdę o człowieku i może go właściwie ocenić (np. 1Sm 16,7; Łk 16,15). Dlatego człowiek roztropny nie sądzi innych z pozorów ani nie wyrokuje w sprawach, których dobrze nie zna (ww. 7-9; por. Iz 11,3n; J 7,24; 8,15).

1479

SYRACYDES 10,20 — 11,6

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Wersety 7-9 są przestrogą przed pochopnym zabieraniem głosu. Rozwaga i opanowanie mogą ustrzec przed błędami. b) Synu – zob. Syr 2,1+. c) Tekst hebr.: Mój synu, jeśli nie pobiegniesz, nie dojdziesz do celu; jeśli nie będziesz szukał, nie znajdziesz. d) Mowa o tych, którzy zbytnio zabiegają o bogactwa i są przekonani, że ciągle im czegoś brakuje.

Page 1480

7

Nie oskarżaj, zanim zbadasz sprawę, najpierw się zastanów, a potem osądzaj. 8 Nie odpowiadaj, zanim nie wysłuchasz, nie przerywaj, gdy ktoś przemawia. 9 Nie mieszaj się do sprawy, która cię nie dotyczy, nie przyłączaj się do opinii grzesznikówa.

Prz 18,13

Zaufanie Bogu 10 Synub, nie zajmuj się wieloma sprawami, gdy masz ich wiele, nie unikniesz błędu. Nawet biegając, nic nie osiągniesz, nie będziesz mógł się wymigać, gdy zechcesz uciecc. 11 Ktoś taki pracuje, trudzi się i spieszy, lecz tym bardziej pozostaje w tyled. 12 Natomiast słaby, pozostający w potrzebie, opada z sił i pogrąża się w biedzie, lecz Pans dostrzeże go w swej dobroci i podźwignie z upokorzenia. 13 Wtedy podniesie swą głowę i wielu, widząc go, dziwić się będzie. 14 Dobro i zło, życie i śmierć, ubóstwo i bogactwo pochodzą od Pana. 15 Mądrość, wiedza i znajomość prawa pochodzą od Pana, od Niego też są miłość i spełnianie dobrych uczynków. 16 Błąd i ciemność zostały stworzone dla grzeszników, ci, którzy lubują się w nieprawości, takimi też umrą. 17 Pan stale obdarza bogobojnych, wieczną pomyślność przynosi tym, których sobie upodobał. 18 Kto bogaci się na skąpstwie i chciwości, taką będzie miał nagrodę: 19 Powie sobie: „Mogę odpocząć i nasycić się moimi dobrami”, a nie będzie wiedział, że przyszedł czas, by pozostawić to innym i umrzeć. 20 Trzymaj się swego zajęcia i przykładaj się do niego, pracuj aż do starości. 21 Nie podziwiaj dzieł grzesznika, zawierz Panu i trwaj w twoim trudzie. Dla Pana jest rzeczą łatwą szybko i niespodziewanie wzbogacić biednego.

Zaufanie Bogu. Ponieważ człowiek zależy całkowicie od Boga, powinien zdać się na Jego wolę, dostosować do niej swoje działania i nie ulegać ludziom religijnie obojętnym. Autor podziela tradycyjny pogląd, że zarówno pomyślność człowieka, jak i jego nędza pochodzą od Boga (ww. 14-16), który odpłaca każdemu tak, jak na to zasługuje. Dlatego zbytnia zapobiegliwość człowieka majętnego niczego mu nie przysporzy, ubogiego zaś nie zniszczy jego słabość (ww. 15-19). Pomyślność lub nędza zależą w pewnej mierze także od człowieka. Kiedy wypełnia on gorliwie swoje obowiązki, otrzymuje od Boga błogosławieństwo. Natomiast jeśli polega tylko na sobie i żyje według własnych praw, spotykają go nieszczęścia. Motywem skłaniającym do uczciwego życia powinna być pamięć o dniu śmierci, w którym Bóg dokona ostatecznej odpłaty za postępowanie dobre i złe. Syracydes nie przekazuje jeszcze wyraźnie prawdy o życiu pozagrobowym,

SYRACYDES 11,7-21

1480

Mt 6,25-33; Łk 10,41n

Ps 127,1n; Prz 11,24; 21,5

Ps 75,8

Hi 1,21; Koh 7,14; Iz 45,7

Hi 27,16-23; Łk 12,16-21 Ps 49,11.17n; Koh 2,21-23

Ps 37,1; 73,3; Prz 3,31; 23,17

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1481

22

Hi 34,11; Ps 18, 24-26; Iz 59,18; Jr 17,10; Mt 16,27; Ap 20,12n

Prz 1,11

Błogosławieństwos Pana jest nagrodą dla pobożnych, w jednej chwili przysporzy ono sukcesu. 23 Nie mów: „Czego mi jeszcze brakuje, o jakie dobra mam się teraz starać?”. 24 Nie mów: „Mam to, czego mi potrzeba, czy od tej pory może mi się stać coś złego?”. 25 W dniach dobrobytu zapomina się złe chwile, a w dniu nieszczęścia nie pamięta się o dobrym. 26 W dniu śmierci Pan z łatwością może odpłacić każdemu według jego postępowania. 27 W chwilach nieszczęścia zapomina się o radościach i koniec życia człowieka ujawnia jego uczynkia. 28 Nie chwal nikogo przed jego śmiercią, bo dopiero na końcu życia można poznać człowieka. 29 Nie wprowadzaj wszystkich do twego domu, bo niegodziwy knuje liczne podstępy. 30 Kuropatwa schwytana w pułapkę to serces pysznego, jak szpieg wypatruje twego potknięciab. 31 Spieszy, by dobro w zło zamienić i z wszystkich cnót się naśmiewa. 32 Jak ogień pochłania węgle od iskry, tak pyszałek dąży do rozlewu krwi. 33 Strzeż się złego, który knuje nieprawość, bo może zniesławić cię na zawsze. 34 Obcy wprowadzi zamieszanie w twoim domu, poróżni cię z twoimi bliskimi.

a) Według Syracydesa odpłata za postępowanie ludzi dokonuje się w momencie ich śmierci. Złych i przewrotnych czeka więc przykra śmierć. b) Sens: Pyszałek i szpieg bacznie obserwują gospodarza, aby poznać jego słabe strony i wykorzystać je dla własnych celów.

Roztropność w czynieniu dobra 1 Czyniąc dobro, wiedz, komu je czynić, a otrzymasz należną odpłatę. 2 Czyniąc dobro pobożnemu, otrzymasz nagrodę, jeśli nie od niego, to od Najwyższego. 3 Nie ma pomocy dla tego, kto trwa w niegodziwości i nigdy nie udziela jałmużny. 4 Dawaj pobożnemu, nie przejmuj się grzesznikiem, 5 czyń dobro pokornemu, nie pomagaj bezbożnemus, odmów mu chleba i niczego mu nie dawaj, aby cię nie wykorzystał i nie zawładnął tobą. Poniósłbyś wtedy podwójną szkodę, za wszelkie dobro, które mu wyświadczyłeś.

12

stwierdza natomiast, że w momencie śmierci człowieka objawia się prawda o jego życiu, za którą otrzyma słuszną odpłatę (ww. 20-28). Należy więc ufać Bogu, bo nadzieja pokładana w ludziach bywa zawodna (ww. 29-34). Roztropność w czynieniu dobra. Ważnym obowiązkiem religijnym jest niesienie pomocy potrzebującym oraz tym, którzy na nią zasługują (Syr 4,1-10+). Bezbożnych natomiast nie należy wspierać. Starotestamentowe wezwanie, aby udzielać pomocy człowiekowi sprawiedliwemu, a odmawiać jej nieprawemu (w. 5), jest przestrogą przed narażaniem się na niebezpieczeństwo ze strony kogoś, kto nie jest godny zaufania. Taka postawa nie dorównuje zasadzie miłosierdzia chrześcijańskiego (np. Łk 6,27; Rz 12,17-21). Warto jednak zauważyć, że pośród reguł postępowania także w ST pojawiają się nakazy czynienia dobra nieprzyjaciołom (np. Wj 23,4n; Prz 25,21n).

1481

SYRACYDES 11,22 — 12,5

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) z czyszczonym lustrem – lustra były wykonane z polerowanego metalu i szybko pokrywały się rdzą lub śniedzią. Czynność czyszczenia lustra symbolizuje tu usiłowanie człowieka, aby odkryć prawdę o fałszywym przyjacielu. b) Tekst hebr.: Zachowuj się wobec niego jak ktoś, kto ma odsłonić tajemnicę, aby ci nie zaszkodził, i pomyśl o następstwach zazdrości. c) Gesty towarzyszące naśmiewaniu się z kogoś. Pozorna przyjaźń przybiera objawy szyderstwa.

Page 1482

6

Także Najwyższy brzydzi się grzesznikami i zsyła karę na bezbożnych. 7 Strzeż się ich w dniu kary, wspomagaj dobrego, a nie grzesznika. Przeciwko fałszywej przyjaźni Przyjaciela nie rozpoznaje się w dobrobycie, dopiero nieszczęście wyjawi wroga. 9 Z pomyślności człowieka smucą się nieprzyjaciele, nieszczęście oddali także przyjaciół. 10 Nigdy nie zwierzaj się swojemu wrogowi, bo jak brąz pokrywa się śniedzią, tak ujawni się jego niegodziwość. 11 Nawet gdy pokornie chodzi z pochyloną głową, bądź uważny i wystrzegaj się go. Obchodź się z nim jak z czyszczonym lustrema, a poznasz, że nie do końca zaśniedziałob. 12 Nie pozwól mu stawać przy tobie, aby nie zajął twego miejsca. Nie każ mu siadać po twojej prawej stronie, aby nie starał się o twoją pozycję. Na końcu przypomniałbyś sobie moje słowa i miałbyś wyrzuty, że nie usłuchałeś moich napomnień. 13 Kto się lituje nad zaklinaczem ukąszonym przez węża lub nad tymi, co się zbliżają do dzikich zwierząt? 14 Podobnie jest z tym, który idzie do grzesznika i staje się wspólnikiem jego grzechóws. 15 Może wytrwać z tobą godzinę, lecz gdy upadniesz, nie pozostanie. 16 Nieprzyjaciel ma słodkie słowa na swoich ustach, lecz w sercu zamierza wrzucić cię do dołu. Nieprzyjaciel uroni łzy z oczu, lecz gdy nadarzy się okazja, od krwi się nie powstrzyma. 17 Gdy upadniesz, znajdzie się przy tobie, udając pomoc, podstawi ci nogę. 18 Kiwając głową, będzie zacierał ręce, obmówi cię, kiedy się od ciebie odwrócic. 8

Ostrożnie z bogatymi 1 Ubrudzi się ten, kto dotyka smoły, kto trzyma z pyszałkiem, upodabnia się do niego.

13

Przeciwko fałszywej przyjaźni. Przyjaźń jest wartością niezwykle cenną, jednak nie każdy, kto podaje się za przyjaciela, jest nim naprawdę (Syr 6,5-17+). Nie należy ufać przyjacielowi bez uprzedniego sprawdzenia jego wierności w chwilach trudnych. Syracydes ostrzega, że zło wroga może skrywać się pod pozorem serdeczności (Ps 55,13-16.22). Trzeba więc umiejętnie rozpoznawać szczerość intencji zdeklarowanego przyjaciela. Prawdziwe i głębokie więzi międzyludzkie wymagają nieustannej troski i wysiłku. W doborze przyjaciół nie można zatem kierować się powierzchowną oceną ani litością, ale roztropnością i odwagą. Ostrożnie z bogatymi. Wszyscy ludzie są sobie równi co do natury, różnią się jednak od siebie pozycją społeczną, majętnością i stylem życia. Według Syracydesa roztropność nie zezwala człowiekowi niższego stanu szukać kontaktów

SYRACYDES 12,6 — 13,1

1482

Prz 17,17; 19,4

Prz 26,24-26

Prz 26,24-28

Jr 9,7

Ps 140,5n

28_Syr:28_Syr

9/3/08

2

Prz 18,23

Prz 23,1-3

Prz 25,6

3:13 PM

Page 1483

Nie podnoś ciężaru ponad siły, nie zadawaj się z bogatszym od siebie. Jak można połączyć kocioł z garnkiem? Pierwszy uderzy, drugi się rozpada. 3 Bogaty krzywdzi i jeszcze grozi, a skrzywdzony biedak musi prosić o przebaczenie. 4 Jeżeli bogaty cię potrzebuje, wykorzysta ciebie, a gdy ty będziesz w potrzebie, on cię zostawi. 5 Gdy coś posiadasz, pozostanie z tobą, ograbi cię i wcale nie będzie żałował. 6 Gdy cię potrzebuje, będzie cię zwodził, będzie się uśmiechał, obiecując wiele, pytając grzecznie: „Może ci czegoś potrzeba?”. 7 Omami cię swoimi ucztami, aż cię dwa lub trzy razy wyzyskaa, a na końcu cię wyśmieje. Po tym wszystkim będzie cię unikał, kiwając głowąb nad tobą. 8 Zważaj na to, by nie dać się oszukać, abyś nie został upokorzony z powodu swej lekkomyślności. 9 Gdy zaprasza cię jakiś możny, zachowaj dystans, tym bardziej będzie nalegał. 10 Nie bądź zbyt porywczy, aby cię nie odtrącił, nie stój za daleko, aby cię nie zapomniał. 11 Niech ci się nie zdarzy rozmawiać z nim jak z równym, nie ufaj jego wielu słowom. Swoją rozmownością wystawi cię na próbę, a uśmiechając się, wybada. 12 Nie ma litości i nie dotrzymuje słowa, nie oszczędzi ci nieszczęść ani łańcuchów. 13 Strzeż się i bardzo uważaj, gdyż zdążasz do swego upadku. 14 Słuchając tego, zbudź się ze snu i czuwaj, przez całe życie miłuj Panas i wzywaj Go, aby cię zbawił. 15 Każda żywa istota lgnie do podobnej sobie, a każdy człowiek do tego, który jest mu bliski. 16 Każde stworzenie łączy się według swego gatunku, także mężczyzna zostanie przyłączony do podobnego sobiec. 17 Czyż wilk będzie mieszkał z jagnięciem albo grzesznik z człowiekiem pobożnym?

a) Tekst hebr.: Dopóki ma z tego korzyść, schlebia ci, postraszy dwa lub trzy razy. b) kiwając głową – okazując lekceważenie, naśmiewając się z oszukanego. c) do podobnego sobie – czyli do kobiety (Rdz 2,20-23). Syracydes prezentuje rezultat swoich obserwacji, że w zamyśle Stwórcy istnieje szczególna więź wszystkich istot żywych w obrębie ich gatunków, dlatego człowiek w sposób naturalny zwraca się ku płci przeciwnej (Rdz 2,24).

z ludźmi możnymi, zwłaszcza bogaczami. Ubogi nie powinien zabiegać o towarzystwo człowieka majętnego, który powiększa stan swojego posiadania, wyzyskując naiwnych i biednych (ww. 1-8). Nie powinien również przebywać w towarzystwie możnych, którzy pozornie są mu życzliwi, ale w rzeczywistości mają na względzie jedynie własne dobro (ww. 9-14). W kontaktach z ludźmi należy kierować się zasadą, że każdy winien się łączyć z podobnym sobie (w. 15). Kto ją narusza, działa na własną szkodę (ww. 16-20). Autor, wiedziony doświadczeniem, ostrzega, że człowiek bogaty ma przewagę nad ubogim (ww. 21-24). Nie potępia jednak bogactwa ani nie wychwala ubóstwa. Wskazuje raczej na ważną zasadę, że dobrym lub złym czyni człowieka jego serce, a nie zamożność czy ubóstwo (ww. 24n). W każdych więc warunkach należy zachować właściwą równowagę.

1483

SYRACYDES 13,2-17

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Tekst hebr.: i nie ściągnął na siebie udręki swego serca. b) na koniec – w momencie śmierci.

Page 1484

18

Czy może być rozejm między hieną i psem albo pokój między biednym i bogatym? 19 Lwy pustynne polują na dzikie osły, na biednych żerują bogaci. 20 Pokora jest obrzydliwością dla zarozumiałego, biedny napełnia wstrętem bogatego. 21 Gdy zachwieje się bogaty, znajduje wsparcie u przyjaciół, gdy upadnie biedny, przyjaciele go odtrącają. 22 Gdy myli się bogaty, wielu go broni, mówi głupstwa, a jest usprawiedliwiany. Gdy biedny się pomyli, zostaje potępiony, mądrze mówi, a nikt go nie słucha. 23 Bogacz przemówił, a wszyscy zamilkli, jego słowa wynoszą pod obłoki. Biedny przemówił, zapytano: „Kto to jest?”, jeżeli się potknie, całkiem go przewrócą. 24 Dobre jest bogactwo, w którym nie ma grzechus, a ubóstwo jest złem w ustach bezbożnegos. 25 Serces człowieka zmienia jego wygląd, czy to na dobre, czy na złe. 26 Radosna twarz znakiem szczęśliwego serca, samotność i zamyślenie oznaką trudności. Właściwe używanie dóbr ziemskich 1 Szczęśliwy człowiek, który nie grzeszy językiem i nie jest trapiony żalem za grzechya. 2 Szczęśliwy ten, który nie ma sobie nic do zarzucenia, kto nie stracił nadziei. 3 Dla człowieka skąpego bogactwo nie jest dobre, na cóż zazdrosnemu to, co posiada. 4 Kto zbiera przez wyrzeczenia, zbiera dla innych, obcy pożywią się jego zasobami. 5 Dla kogo będzie dobry ten, kto szkodzi sobie? Nie będzie się on cieszył swymi dobrami. 6 Nie ma gorszego niż ten, kto jest skąpy dla samego siebie. Taka będzie nagroda za jego przewrotność: 7 Jeżeli zrobi coś dobrego, to przez nieuwagę, a na koniecb objawi się jego przewrotność. 8 Zły jest człowiek o oku zazdrosnym, odwraca twarz, by nie widzieć potrzebującego. 9 Oko chciwego nie zadowoli się swoją częścią, niegodziwa przewrotność wyniszcza duszęs. 10 Oko skąpca zazdrości innym chleba, dlatego są braki na jego stole.

14

Właściwe używanie dóbr ziemskich. Brak właściwego usposobienia do korzystania z dóbr materialnych niszczy w ludziach szczęście i mąci spokój sumienia (ww. 1n). Chciwość staje się przyczyną wielu udręk i ostatecznie zamiast zysku przynosi tylko szkodę (Syr 5,1-8+). Oszust i skąpiec wciąż trudzą się pomnażaniem bogactw, lecz nigdy nie mają ich dosyć (ww. 3-10). Zamykając się na potrzeby innych, okradają samych siebie z owoców Bożego błogosławieństwa (Pwt 24,19;

SYRACYDES 13,18 — 14,10

1484

Prz 19,4.7

Prz 14,20

Prz 30,8n; Mk 10,23n; Mt 13,22 Prz 15,13

Syr 25,8; Jk 3,2

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1485

11

Lb 16,13; Mdr 1,16; Iz 28,15

Koh 3,12

Ps 39,7

Koh 5,18n

Hi 13,28; Ps 102,27; Iz 50,9; 51,6

Ps 103,16; Mdr 2,5; 1Kor 7,31

Prz 8,32-35

Synua, używaj tego, co posiadasz, i składaj Panus godne ofiarys. 12 Pamiętaj, że śmierć się nie spóźnia, a przymierze krainy umarłychs nie zostało ci ujawnioneb. 13 Zanim umrzesz, czyń dobrze przyjacielowi, wspomagaj go, bądź szczodry według swych możliwości. 14 Nie pozbawiaj siebie dni szczęśliwych, niech ci nie umknie nic z dobrych pragnień. 15 Czy nie zostawisz obcym owocu twych trudów i jako dziedzictwo do podziału – twoich wysiłków? 16 Daj i bierz, i ciesz się życiem, bo w krainie umarłych nie można szukać radości. 17 Każde ciałos jak płaszcz się starzeje, gdyż odwieczne jest prawo: „Musisz umrzeć”. 18 Jak zielone liście na bujnym drzewie jedne spadają, inne wyrastają, tak pokolenia z ciała i krwi: jedno umiera, inne się rodzi. 19 Przemija każde zniszczalne dzieło, a razem z nim zginie ten, kto je uczyniłc.

a) Synu – zob. Syr 2,1+. b) Sens: Człowiekowi nie jest znana godzina jego śmierci. c) Tekst hebr.: Każde dzieło człowieka podlega zepsuciu i czyn jego rąk podąża za nim. d) Sens: Stara się stale przebywać w pobliżu źródła mądrości.

Pochwała mądrości Szczęśliwy człowiek, który poświęca się mądrości, i rozmyśla rozumnie. 21 Rozważa jej drogis w swym sercus i zagłębia się w jej tajniki. 22 Idzie za nią jak łowca, tam, gdzie ona przechodzi, przygotowuje zasadzkę. 23 Śledzi ją przez okna i przy drzwiach się jej przysłuchuje. 24 Mieszka blisko jej domu, wbijając kołek namiotu w jej ścianyd. 25 Ustawia swój namiot obok niej, przebywa w mieszkaniu dobroci. 26 Umieści swe dzieci pod jej dachem, pod jej gałęziami będzie przebywał. 27 Znajdzie w niej ochronę przed upałem i zamieszka w jej chwales. 1 Tak będzie postępował ten, kto się bois Panas, kto się trzyma Prawas, ten otrzyma mądrość. 2 Jak matka wyjdzie mu na spotkanie, przyjmie go jak dziewicza małżonka. 20

15

Mdr 6,16; 8,2

Ps 41,1-3; 2Kor 9,5-12). Inaczej postępuje człowiek rozważny, który wie, że dobra materialne mają wartość względną. Nie przecenia ich, ale umiejętnie z nich korzysta, składając Bogu ofiary i dzieląc się własnym dobrem z innymi. Zachętą do właściwego używania dóbr ziemskich jest świadomość nieuchronności śmierci (ww. 11-19). Warto cieszyć się życiem i czerpać z niego przyjemność, czyniąc to jednak tak, aby być w zgodzie z własnym sumieniem (w. 1). Pochwała mądrości. Fragment ten jest wprowadzeniem do grupy pouczeń poświęconych głównie tematyce religijnej (Syr 14,20 – 19,19). Autor wygłasza pochwałę człowieka, który w swoim życiu poszukuje mądrości, kieruje się nią

1485

SYRACYDES 14,11 — 15,2

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) ją – czyli pochwałę; Pan sprawi, że pochwała i dobre życzenia się spełnią. b) Tekst hebr.: Bóg na początku stworzył człowieka i oddał go w moc jego decyzji. Sens: Stwórca pozostawił człowiekowi wolność wyboru, czym będzie kierował się w życiu. W postępowaniu człowieka szczególnie zaznacza się skłonność do złego, lecz nie przestaje on być odpowiedzialny za swoje czyny. c) Tekst hebr.: Jeśli zechcesz, zachowasz przykazanie i potrafisz wypełniać Jego wolę. Jeśli dochowasz Mu wierności, także ty będziesz żył.

Page 1486

3

Będzie go karmić chlebem zrozumienia, napoi go wodą mądrości. 4 Oprze się o nią i się nie zachwieje, zaufa jej i nie dozna zawodu. 5 Ona go wywyższy wśród najbliższych, przed zgromadzeniems otworzy mu usta. 6 On znajdzie wesołość i koronę radości, odziedziczy nieprzemijające imię. 7 Nie posiądą jej ludzie nierozsądni, grzesznicy jej nie zobaczą. 8 Jest ona daleka od pychy, kłamcy o niej nie wspomną. 9 Nie przystoi hymn pochwalny ustom grzesznika, gdyż nie pochodzi od Pana. 10 Bo tylko mądrość wypowie pochwałę, a Pan jąa uczyni skuteczną.

Pwt 32,2; Prz 9,5; Iz 12,3

Mdr 8,10-15

Prz 8,13

Wolność i odpowiedzialność człowieka Nie mów: „Zgrzeszyłem przez Panas”, bo On nie czyni tego, co Mu się nie podoba. 12 Nie mów: „On mnie zwiódł”, gdyż nie ma On pożytku z grzesznika. 13 Pan znienawidził wszelką obrzydliwość i nie jest ona bliska tym, którzy się Go bojąs. 14 Na początku On tak stworzył człowieka, że może wybierać między swymi skłonnościamib. 15 Jeśli chcesz, będziesz zachowywał przykazanias, a wierność będzie owocem twej dobrej wolic. 16 Postawił przed tobą ogień i wodę, tam, gdzie zechcesz, wyciągniesz swą rękę. 17 Przed człowiekiem: życie albo śmierć, co wybierze, to będzie mu dane. 18 Wielka jest mądrość Pana, On jest potężny w swej mocy i widzi wszystko. 19 Jego oczy są zwrócone na tych, którzy się Go boją, On zna wszystkie czyny człowieka. 20 Nikomu nie nakazał być bezbożnym i nikomu na grzechs nie zezwolił. 11

Prz 19,3; Jk 1,13-15

Pwt 11,26-28

Pwt 30,15-20; Jr 21,8

Ps 34,16; Syr 34,16

i korzysta z jej darów. Wypowiedź o domu mądrości (Prz 9,1-6) może być aluzją do szkoły mądrości, którą prowadził Syracydes (Syr 51,23; por. Wprowadzenie). Mądrość została tu ukazana jako nauczycielka, matka, małżonka i gospodyni, która uczy, wychowuje oraz obdarza wieloma dobrami człowieka pobożnego, pokornego i pojętnego. Grzesznicy zaś nie mają dostępu do mądrości. Wolność i odpowiedzialność człowieka. Przedmiotem tego pouczenia jest prawda o wolności człowieka i jego odpowiedzialności za popełnione czyny. Okazją do jej wygłoszenia były błędne opinie ludzi religijnie obojętnych lub złych, którzy za swoje grzechy winili Boga (ww. 11). Syracydes wygłasza więc mądrościową obronę Boga, który nie jest sprawcą ludzkiego grzechu, gdyż nienawidzi zła i chroni przed nim swoich wiernych, tych, którzy się Go boją (w. 13). Grzech zależy wyłącznie od wolnej decyzji człowieka. Bóg bowiem obdarzył ludzi zdolnością do poznawania wartości ich czynów, wydawania ocen oraz podejmowania rozumnych i wolnych decyzji (w. 14). Człowiek w sposób świadomy i wolny może wybierać dobro lub zło (ww. 15-17). Za każdy swój wybór odpowiada jednak sam przed wszystkowidzącym Bogiem (ww. 18-20).

SYRACYDES 15,3-20

1486

28_Syr:28_Syr

Prz 17,21; 19,13

Mdr 4,1

Pwt 28,15-29; 29,20n Lb 11,1; 16,1-30; Syr 21,9 Rdz 6,1-7

Rdz 19,29

Pwt 9,5; 12,31; 18,9-12

Wj 34,6n

Hi 34,11; Ps 18,24-26; Syr 11,26; Iz 59,18; Jr 17,10; Mt 16,27; Ap 20,12n

Wj 4,21; 7,3

Rdz 1,4 Rdz 3,8-10; Ps 139,7-12; Jr 23,24; Am 9,2n

9/3/08

3:13 PM

Page 1487

Kary dla grzeszników 1 Nie pragnij wielu nieużytecznych synów ani nie ciesz się z bezbożnych dzieci. 2 Choćby było ich wiele, nie będziesz miał radości, gdy nie ma w nich bojaźni Panas. 3 Nie licz na ich życiea ani nie ufaj ich liczbieb. Więcej jest wart jedenc niż tysiąc, lepiej umrzeć bezdzietnym, niż mieć bezbożne dzieci. 4 Jeden, jeśli mądry, wybuduje miasto, a plemię nieprawych wyginie w całości. 5 Moje oko widziało wiele takich sytuacji, a jeszcze więcej słyszało moje ucho. 6 Przeciw zgromadzenius grzeszników zapala się ogień, a gniewd wybucha nad nieposłusznym narodem. 7 On nie przebaczył starożytnym olbrzymome, którzy Mu się przeciwstawili swoją siłą. 8 Nie oszczędził współmieszkańców Lota, których odrzucił z powodu ich pychy. 9 Nie zmiłował się nad narodami zatraceniaf, które wyniszczył z powodu ich grzechóws. 10 Podobnie postąpił z sześciuset tysiącami wędrującychg, których połączyła zatwardziałość sercas. 11 Gdyby tylko jeden był o twardym karku, byłoby dziwne, gdyby nie został ukarany. Gdyż u Panas miłosierdzies i gniews, On jest potężny w przebaczaniu, lecz i gniew wylewa. 12 Jak wielkie jest Jego miłosierdzie, taka też nagana, osądzi człowieka według jego czynów. 13 Grzesznik nie umknie ze swoim łupem ani nie zostanie zawiedziona cierpliwość pobożnego. 14 Pan przygotuje miejsce każdej jałmużnie, każdy znajdzie zapłatę według swoich uczynków. 15 Bóg sprawił, że faraon zawziął się w uporze i Go nie rozpoznał, aby objawić swoje czyny pod niebem. 16 Objawił swe miłosierdzie dla każdego stworzenia, dla Adamah oddzielił światło od ciemności. 17 Nie mów: „Ukryję się przed Panem, kto będzie tam, w górze, o mnie pamiętał? W wielkim tłumie nie zostanę rozpoznany. Cóż znaczę wobec niezmierzonego stworzenia?”. 18 Oto niebo i niebiosa niebiosi, głębiny i ziemia drżą od Jego spojrzenia.

16

a) Sens: Nie spodziewaj się, że ich życie będzie długie, bo przysługuje ono tylko sprawiedliwym. Zgodnie z tradycyjnym rozumieniem zasady Bożej odpłaty, sprawiedliwy cieszy się pomyślnością, złego spotykają nieszczęścia (np. Ps 34,22; Prz 11,31; Ez 18,20). b) Tekst hebr. i niektóre rękopisy gr. dodają: Zasmucisz się bowiem przedwczesną żałobą i wiadomością o ich niespodziewanej zagładzie. c) jeden – syn, który boi się Boga, choćby był jedynakiem, będzie wielkim błogosławieństwem dla rodziców. d) gniew – chodzi o gniew Boży (zob. Słownik). e) olbrzymom – nawiązanie do kary wymierzonej zuchwałym olbrzymom, którzy zgodnie z mitycznym przekazem, zostali zrodzeni ze związków aniołów z kobietami (Rdz 6,1-8+). f) narodami zatracenia – mowa o ludach Kanaanu, które zostały wyniszczone przez Izraelitów zasiedlających ich terytorium (zob. Księga Jozuego). g) wędrujących – czyli Izraelitów, którzy po wyjściu z Egiptu (Wj 12,37) wielokrotnie sprzeniewierzyli się Bogu (np. Lb 14,20-23) i za karę nie weszli do Ziemi Obiecanej. h) dla Adama – czyli dla ludzi w ogóle. Tekst hebr.: dla synów Adama, tzn. dla ludzi. i) niebiosa niebios – zgodnie z ówczesnymi poglądami o budowie wszechświata chodzi o najwyższe sfery nieba.

Kary dla grzeszników. Syracydes zwraca uwagę, że nie liczba zrodzonego potomstwa, lecz jakość ich moralnego życia jest źródłem prawdziwej radości dla każdego ojca rodziny. Bóg bowiem jest miłosierny, lecz nie pozostawia bez kary grzeszników, zwłaszcza zuchwałych, którzy sądzą, że uda się im ukryć przed Nim swoje złe czyny. Takich czeka zagłada. Tezę tę potwierdzają tragiczne dzieje ludzi, rodzin, a nawet całych narodów, które poniosły karę za to, że odwróciły się od Boga i popełniały zło. Nie brak takich przykładów również w historii Izraela (ww. 8-10). Każdy

1487

SYRACYDES 16,1-18

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Dalekie jest przymierze – z kontekstu można wnioskować, że chodzi tu o zarzut wobec Boga, jakoby nie dochowywał przymierza, czego dowodem jest opóźniająca się kara dla grzeszników. b) synu – zob. Syr 2,1+. c) Tekst hebr.: Posłuchajcie mnie i przyjmijcie moją mądrość, a serca swoje nakłońcie ku mym słowom.

Page 1488

19

Także góry i fundamenty ziemi poruszają się z drżeniem, gdy na nie patrzy. 20 Czy nad tymi sprawami nie zastanowi się serces i nie będzie rozważać o Jego drogachs? 21 Jak człowiek nie widzi huraganu, tak liczne są dzieła Pana dokonane w skrytości. 22 „Któż opowie o dziełach sprawiedliwości? Kto ich doczeka? Dalekie jest przymierzea” – 23 tak myśli człowiek małoduszny, głupi, błądząc, obmyśla niedorzeczności.

Ps 18,8; 97,4; 104,32

Opatrzność Stwórcy Posłuchaj mnie, synub, zdobądź doświadczenie, do moich słów przyłóż swoje sercec. 25 Dokładnie wyłożę ci naukę, starannie wyjawię ci wiedzę. 26 Na początku Bóg stwarzał swoje dzieła, a gdy je ukończył, postawił im granice. 27 Dał swoim dziełom polecenia na zawsze, wyznaczył im obowiązki na pokolenia. Nie głodują ani się nie męczą i nie opuszczają wyznaczonych im zadań. 28 Żadne nie przeszkadza sąsiadującemu, nigdy nie zbuntują się przeciw Jego słowu. 29 Potem Pans obejrzał ziemię i wypełnił ją swoimi dobrami. 30 Całą jej powierzchnię pokrył istotami żyjącymi, które do niej powrócą. 1 Bóg stworzył człowieka z ziemi i sprawi, że on do niej powróci. 2 Dał ludziom dni policzone i czas określony, udzielił im władzy nad tym, co się na niej znajduje. 3 Tak jak siebie, przyoblekł ich siłą, uczynił ich na swój obraz. 4 W każdym stworzeniu zaszczepił bojaźń, tak by mogli panować nad zwierzętami i ptactwem. 5 Otrzymali udział w pięciu władzach Panas, jako szóstej udzielił im rozumu, a siódmą jest słowo wyjaśniające Jego działania. 6 Wolną wolę, język i oczy, uszy i serces dał im do myślenia. 24

Prz 1,23

Rdz 1

Ps 136,5-9; Syr 42,20-25

Rdz 1,24n; 3,19; Ps 104,29

17

Rdz 2,7; Ps 8,5; Koh 3,20; 12,7

Rdz 1,28; Mdr 9,2n

Rdz 1,27 Rdz 9,2

ponosi odpowiedzialność za własne czyny zarówno dobre, jak i złe (ww. 11-14). Bóg przenika całą naturę i od Niego zależą losy świata. To jednak nie oznacza, że On nie dostrzega czynów poszczególnych ludzi i nie zna ich myśli i zamiarów (ww. 17-23). Mądry okazuje się więc ten, kto wystrzega się postępowania zasługującego na karę. Opatrzność Stwórcy. Obszerną naukę o miejscu człowieka w stwórczych i zbawczych planach Boga rozpoczyna wezwanie do słuchania (Syr 16,24n), po którym następują: zwięzła charakterystyka stworzonego świata, szczegółowy opis właściwości natury człowieka oraz refleksje na temat relacji łączącej Boga z ludźmi. Opis stwórczych dzieł Boga jest krótkim komentarzem do poematu o stworzeniu świata z Rdz 1,1-31, podkreślającym ich doskonałość i prawi-

SYRACYDES 16,19 — 17,6

1488

28_Syr:28_Syr

9/3/08

7

Mdr 13,1; Rz 1,19n

Pwt 4,5-8

Wj 24,1-9

Pwt 4,11n

Ez 36,26 Pwt 32,8n

Pwt 8,5; Prz 3,11n; Hbr 12,6-8; Ap 3,19

3:13 PM

Page 1489

Napełnił ich poznaniem mądrości, wskazał im dobro i zło. 8 Złożył w ich sercach bojaźń Pańskąa, aby ukazać im wielkość dzieł swoich. I pozwolił na wieki chlubić się swoimi cudamib, 9 aby rozgłaszać wielkość dzieł Jegoc. 10 Będą sławić Jego święte imięs, aby głosić wspaniałość dzieł Jego. 11 Wyposażył ich w zdolność rozumienia oraz dał im w dziedzictwo Prawo życia, aby pojęli, że choć teraz żyją, są śmiertelnid. 12 Zawarł z nimi wieczne przymierzes oraz ukazał im swoje sprawiedliwe sądy. 13 Wielkość Jego chwałys ujrzały ich oczy, ich uszy słyszały potęgę Jego głosus. 14 Rzekł im: „Strzeżcie się wszelkiej nieprawości”. Nakazał każdemu troskę o bliźniegoe. 15 Ich drogis są zawsze przed Nim, nie ukryją się przed Jego oczami. 16 Jednak ich drogi już od młodości do zła ich prowadzą. Nie chcą zmienić swych serc z kamiennych na cielesne. 17 Aby podzielić narody całej ziemif, nad każdym z nich ustanowił władcę. Lecz Izraels jest szczególną własnością Pana. 18 Pierworodnegos swego trzyma w karności i darząc go światłem miłości, wcale go nie oszczędzag. 19 Wszystkie ich dzieła są przed Nim jak słońce, Jego oczy nieustannie nad ich drogami. 20 Nie ukryją się przed Nim ich niesprawiedliwości, wszystkie ich grzechys są dla Niego jawne. 21 A Pan, chcąc ich zbawić, ma względy dla swego stworzenia, więc ani ich zbytnio nie karze, ani nie przestaje ich ochraniaćh. 22 Jałmużna człowieka jest dla Niego jak pieczęć, On strzeże dobroci człowieka jak źrenicy okai, udzielając nawrócenia swoim synom i córkomj. 23 Po wszystkim powstanie, aby im odpłacić, a zapłatę odda każdemu z osobna. 24 Jednak nawracającym się da możliwość powrotu, chwiejącym się udzieli siły wytrwania. 25 Powróć do Pana i odrzuć grzechy! Módl się przed Nim, a usuniesz przeszkody!

a) Rękopis gr. (kodeks B) ma: Złożył w ich sercach swoje oko. b) Werset 8c występuje w niektórych rękopisach. c) Niektóre rękopisy dodają w. 9, który czasami umiejscawia się po w. 10. d) Werset 11c występuje w niektórych rękopisach. e) W ten sposób Syracydes streszcza całe Prawo Mojżeszowe. Por. Mt 22,34-40. f) Wersety 16 oraz 17a występują w niektórych rękopisach. g) Werset 18 występuje w niektórych rękopisach. h) Werset 21 występuje w niektórych rękopisach. i) Syracydes podkreśla wielką wartość dobrych czynów człowieka. j) Werset 22c występuje w niektórych rękopisach.

dłowość działania (Syr 16,26-30). Do znanych tekstów biblijnych (Rdz 1,26-29; 2,7; Wj 19; 24) nawiązują także pouczenia o człowieku. Dotyczą one głównie jego podobieństw do Boga. Stwórca wyposażył ludzi w zdolność podejmowania świadomych decyzji, obdarzył ich zmysłami, pojętnym umysłem oraz mądrością. Autor nawiązuje także do przymierza, które Bóg zawarł ze swoim ludem (Syr 17,1-14). Człowiek, tak bardzo wyróżniony wśród innych stworzeń, powinien korzystać z otrzymanych darów zgodnie z zamysłem swego Stwórcy i Zbawcy. Miłosierny Bóg uwzględnia jednak słabość człowieka i jego skłonność do popełniania zła, dając mu możliwość nawrócenia. Tych, którzy porzucają zło i wracają do Niego, Bóg darzy swoim miłosierdziem i przygarnia do siebie (Syr 17,15-32).

1489

SYRACYDES 17,7-25

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Wersety Syr 17,26b; 18,2b.3.9b występują w niektórych rękopisach.

Page 1490

26

Wróć do Najwyższego, odwróć się od nieprawości, gdyż On cię wyprowadzi z ciemności do światła zdrowiaa! Miej w wielkiej nienawiści obrzydliwość! 27 Czy Najwyższego będzie wychwalał ktoś z krainy umarłychs zamiast żyjących, którzy składają Mu dzięki? 28 Zmarły, którego już nie ma, nie będzie dziękował, żywy i zdrowy będzie Pana wychwalał. 29 Jakże wielkie jest miłosierdzies Pana i przebaczenie dla tych, którzy się nawracają. 30 Człowiek nie może mieć wszystkiego, syn człowieczy nie jest nieśmiertelny. 31 Cóż jaśniejszego nad słońce? A ono także się zaciemnia. Tym bardziej ciałos i krews skłaniają się do złego. 32 On kontroluje potęgi wysokich niebios, a wszyscy ludzie są ziemią i prochem. Hymn o Bogu miłosiernym 1 Żyjący na wieki stworzył wszystko. 2 Tylko Panas można uznać za sprawiedliwego, nikt poza Nim doskonałości nie posiada. 3 On jednym ruchem ręki kieruje światem i wszystko jest posłuszne Jego woli. On przez swą moc jest królem wszystkiego i oddziela to, co święte, od tego, co pospolitea. 4 Nikomu nie pozwolił, by obwieszczał Jego dzieła. Któż bowiem pojmie Jego wielkość? 5 Kto zmierzy moc Jego majestatu i kto zdoła opowiedzieć o jego litości? 6 Niczego nie można umniejszyć ani dodać, nie da się wyjaśnić cudóws Pana. 7 Kiedy człowiek coś kończy, wtedy zaczyna, gdy się zatrzyma, wówczas ma wątpliwości. 8 Kim jest człowiek i jaki z niego pożytek? Co jest dla niego dobre, a co złe? 9 Życie człowieka trwa najwyżej sto lat, a śmierć każdego – poza zrozumieniem wszystkicha. 10 Jak kropla w morzu czy ziarnko piasku, tak znikome są jego lata wobec dnia wieczności. 11 Dlatego Pan jest cierpliwy dla ludzi i wylewa na nich swoje miłosierdzies. 12 Widzi i wie, jak przykry jest ich koniec, dlatego obfituje w przebaczenie. 13 Człowiek jest miłosierny dla swoich bliskich, miłosierdzie Pana – nad każdym stworzeniem.

Ps 6,6; 115,17n; Iz 38,18

Rdz 3,19; 18,27; Ps 103,14

18

Hi 5,9; Ps 40,6; Koh 3,11; Rz 11,33-35

Ps 8,5

Ps 90,10

Mdr 11,22n

Hymn o Bogu miłosiernym. Bóg rządzi swoim stworzeniem z sobie tylko właściwą sprawiedliwością i mocą. Miłosierny Bóg jest tak dobry, że nikt z ludzi nie potrafi Go należycie i wystarczająco uwielbić za otrzymane dobrodziejstwa (ww. 1-14). Człowiek, choć obdarzony wielką godnością, pozostaje kruchy i słaby, w swoim istnieniu całkowicie zależny od Boga. Korzystając jednak z Jego pomocy, może wzrastać ku pełni ludzkiej doskonałości. Powinna się ona

SYRACYDES 17,26 — 18,13

1490

28_Syr:28_Syr

Mt 6,3

Łk 1,28

Mt 7,3-5

Pwt 23,22-24

Sdz 11,30; 1Sm 14,24-45; Prz 20,25; Koh 5,1-6; Mk 6,23

9/3/08

3:13 PM

Page 1491

Karci, koryguje i uczy, jak pasterz zawraca swoje stadoa. 14 Lituje się nad tymi, którzy przyjmują jego pouczenie i podążają za jego sprawiedliwymi sądami. 15 Synub, czyniąc dobro, nie udzielaj nagany, nie czyń wymówek przy żadnym podarunku. 16 Czy upału nie powstrzymuje rosa? Tak też i słowo, które jest lepsze od podarunku. 17 Czyż jedno słowo nie jest więcej warte niż dobry podarunek, jedno i drugie pochodzi od człowieka pełnego łaski. 18 Głupi karci bez delikatności, a dar skąpego razi w oczy. 19 Zanim zaczniesz mówić, przygotuj się, zadbaj o zdrowie, zanim zachorujesz. 20 Przed wydaniem sądu wybadaj siebie samego, a w dniu rozliczenia znajdziesz przebaczenie. 21 Bądź pokorny, zanim wpadniesz w chorobę, a gdy zgrzeszysz, pokaż, że się nawróciłeśc. 22 Nie odwlekaj wypełnienia ślubu w odpowiednim czasie i nie czekaj aż do śmierci, by zostać usprawiedliwionym. 23 Przygotuj się, zanim ślub złożysz, nie bądź jak ten, który wystawia Pana na próbę. 24 Pamiętaj o Jego gniewies, oczekującym w dniu śmierci, i o czasie rozliczenia, kiedy twarz swoją odwróci. 25 W czasie obfitości pamiętaj o dniach głodu, o biedzie i niedostatku – w dniach dobrobytu. 26 Czas upływa od rana aż do wieczora i wszystko jest chwilą dla Pana. 27 Człowiek mądry wszystkiego dopilnuje, gdy inni grzeszą, ustrzeże się od błędu. 28 Kto jest rozumny, pozna mądrość, zyska uznanie, kto ją znajdzie. 29 Rozważni w słowach staną się mądrzy, jak deszcz rozsieją trafne przysłowia. Lepsza ufność złożona w jedynym Panu, niż przylgnięcie martwym sercem do martwegod.

a) Sens: Bóg w sobie wiadomy sposób pomaga człowiekowi w jego nawróceniu. b) Synu – zob. Syr 2,1+. c) Zgodnie z poglądami sobie współczesnych, Syracydes rozumie chorobę jako skutek grzechu i karę zesłaną przez Boga. Dlatego w powrocie do zdrowia nawrócenie odgrywa zasadniczą rolę. d) Przeciwstawienie Boga żywego martwym bóstwom. Wersety 29c-d występują w niektórych rękopisach.

Panowanie nad sobą Nie kieruj się swymi żądzami, powstrzymuj swoje pragnienia. 31 Jeśli się oddasz zaspokajaniu żądz, uczynisz się pośmiewiskiem dla twych nieprzyjaciół. 32 Nie ciesz się z wielkiego przepychu, byś się nie uwikłał w wydatki. 30

przejawiać w miłosierdziu wobec ludzi potrzebujących wsparcia (ww. 15-18), w należytym wykorzystywaniu czasu ziemskiego życia (ww. 19-26) i w postępowaniu zgodnym z zasadami mądrości (ww. 27-29). Panowanie nad sobą. Człowiek doświadcza w swoim życiu wielu trudności wewnętrznych i osobistych słabości. Może się jednak z nich wyzwalać i w każdej sytuacji zachować swoją godność. Powinien zwalczać złe skłonności i nałogi,

1491

SYRACYDES 18,14-32

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Werset 33c jest obecny w niektórych rękopisach. b) Wersety 5b i 6a występują w niektórych rękopisach. c) Sens: Bez konieczności ustrzeżenia się przed jakimś złem, nie należy rozpowiadać zasłyszanych rzeczy. d) Sens: Jak kobieta w ciąży nie może uniknąć bólów porodu, tak nieroztropny nie potrafi zachować sekretu, przez co ściąga na siebie cierpienie. e) Prawo Mojżeszowe nakazywało upominać bliźniego (np. Kpł 19,17-18; por. Mt 18,15-17).

Page 1492

33

Nie wpadaj w biedę przez uczty, nie zadłużaj się, gdy nic nie masz w kieszeni, bo staniesz się kimś, kto knuje przeciw własnemu życiua. 1 Robotnik, który się upija, nigdy się nie wzbogaci, kto lekceważy drobne straty, szybko upadnie. 2 Wino i kobiety doprowadzą mądrych do upadku, a kto przestaje z nierządnicami, staje się rozwiązły. 3 Rozkład i robactwo to jego dziedzictwo, człowiek rozwiązły zostanie unicestwiony. 4 Kto jest łatwowierny, staje się lekkoduszny, kto grzeszy, sobie krzywdę wyrządza. 5 Kto lubuje się w złu, zostanie potępiony, a ten, kto opiera się przyjemnościom, zyska własne życie. 6 Kto panuje nad swoim językiem, będzie żył bez kłótnib, kto nie lubi plotek, temu lekko na sercu. 7 Nigdy nie powtarzaj usłyszanych plotek, a nikt cię nie poniży. 8 Nie powtarzaj ich ani przyjacielowi, ani wrogowi. Gdy nie jest to dla ciebie grzechems, niczego nie wyjawiajc. 9 Usłyszą o tobie, będą się ciebie wystrzegać i znienawidzą cię w swoim czasie. 10 Usłyszałeś słowo? Niechaj umrze w tobie. Odwagi, ono cię nie rozerwie! 11 Głupi cierpi z powodu słowa, tak jak ciężarna w momencie rodzeniad. 12 Jak strzała tkwiąca w mięśniach uda, tak słowo we wnętrznościach głupiego. 13 Upomnij przyjaciela, aby wystrzegał się plotkarstwa, a jeśli to czyni, aby nie kontynuował. 14 Upomnij bliźniegos, aby tak nie mówił, jeśli już powiedział, aby nie powtarzał. 15 Upomnij przyjaciela, lecz ponieważ często rzuca się oszczerstwa, nie dowierzaj każdemu słowu. 16 Czasem zdarza się potknięcie, ale nieświadome, a któż nie grzeszy swoim językiem? 17 Upomnij przyjaciela, zanim będziesz mu groził, w ten sposób zrób miejsce Prawus Najwyższegoe. 18 Bojaźń Pańskas jest początkiem uznania, mądrość zdobywa u Niego miłość. 19 Poznawanie przykazańs Panas jest nauką życia, pełniący Jego wolę skosztują z drzewa nieśmiertelności.

19

panować nad namiętnościami i złymi pragnieniami, unikać wystawnego trybu życia, pijaństwa i rozwiązłości (Syr 18,30 – 19,3). Do tych powinności Syracydes dołącza również wystrzeganie się przewinień w mowie, a zwłaszcza – dementowanie plotek (Syr 19,4-12). Ponadto człowiek mądry dba o swoje dobre imię, umiejętnie upominając tych, którzy go obmawiają (Syr 19,13-19). Swoje pouczenia mędrzec wzmacnia wskazaniem na skutki braku panowania nad złymi skłonnościami. Są nimi: wystawienie się na pośmiewisko (Syr 18,31), upadek moralny (Syr 19,2) i śmierć (Syr 19,3).

SYRACYDES 18,33 — 19,19

Pwt 21,20; Prz 23,20n

1492

Prz 5,5; 7,26n; 9,18

Prz 25,9n

Ps 141,5; Prz 9,8; 27,5n; Mt 18,15-17

Kpł 19,17

28_Syr:28_Syr

Mt 21,28-31

9/3/08

3:13 PM

Page 1493

Prawdziwa i pozorna mądrość 20 Cała mądrość to bojaźń Panas, pełnią mądrości jest wypełnienie Prawas i poznanie Jego wszechmocy. 21 Sługa, który mówi do pana: „Nie spełnię twojej woli”, choćby ją potem spełnił, zagniewa swego żywicielaa. 22 Poznanie zła nie jest mądrością, i nie jest roztropnością rada grzeszników. 23 Istnieje taka rozwaga, która budzi odrazę i zdarza się głupiec poniżający mądrość. 24 Lepiej być mniej zdolnym, ale bogobojnym, niż mieć sprawny umysł, ale wykraczać przeciwko Prawu. 25 Ktoś może być wyjątkowo rozważny, lecz niesprawiedliwy, a inny będzie używał podstępu, aby wprowadzić sprawiedliwość. 26 Ktoś może chodzić ugięty smutkiem, a wewnątrz być pełny fałszu: 27 zakrywa twarz i udaje głuchego, lecz gdy nie jest obserwowany, będzie ci szkodzić. 28 Jeżeli brak siły przeszkodzi mu zgrzeszyć, gdy tylko znajdzie sposobność, będzie zło popełniał. 29 Człowieka rozpoznaje się z wyglądu, z wyrazu twarzy pozna się mądrego. 30 Jego ubiór, szeroki uśmiech i sposób chodzenia mówią o nim wszystko.

a) Wersety 20c i 21 występują w niektórych rękopisach. b) zuchwalec – chodzi o kogoś, kto nadużywa swojej siły i pozycji.

Wartość milczenia 1 Bywa nagana, ale nie w porę, wtedy milczy ten, kto jest mądry. 2 Lepiej upomnieć, niż się gniewać. 3 Kto przyznaje się do winy, uchroni się od szkody. 4 Jak eunuch, który pragnie zgwałcić dziewicę, tak ten, kto siłą wprowadza sprawiedliwość. 5 Ten kto milczy, jest uznawany za mądrego, a kto dużo mówi, jest znienawidzony. 6 Jeden milczy, bo nie zna odpowiedzi, inny milczy, gdyż czeka na stosowną chwilę. 7 Człowiek rozsądny milczy do pewnego czasu, gaduła i głupiec nie liczą się z czasem. 8 Kto mnoży słowa, wzbudzi odrazę, a zuchwalecb zostanie znienawidzony.

20 Prz 17,28

Prz 15,23

Prawdziwa i pozorna mądrość. Pouczenie o mądrości i jej braku (ww. 20-29) rozpoczyna kolejną większą grupę nauk i refleksji (Syr 19,20 – 22,26). Nie każda ludzka rozwaga i naturalna wiedza okazują się prawdziwą mądrością. Wielu ludzi używa własnej inteligencji w zły sposób, dążąc kosztem innych do osiągnięcia własnych celów czy też ukrywając pod płaszczem pozorów swoją nieprawość. Według Syracydesa sposób bycia i zachowania, spójny z wewnętrznym usposobieniem, pozwala rozpoznać człowieka prawdziwie mądrego. Zasadniczymi cechami, które go charakteryzują, są bojaźń Boża i prawe postępowanie. Wartość milczenia. Wartość mowy i milczenia zależy od duchowego poziomu człowieka i od okoliczności, w jakich się wypowiada. Zarówno mowa, jak i milczenie mogą mieć dobre i złe strony, dlatego należy ich używać roztropnie i z umiarem, zawsze uwzględniając okoliczności (ww. 1-8). Mowa i milczenie mają ważne znaczenie w życiu człowieka, które

1493

SYRACYDES 19,20 — 20,8

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Syracydes rozumie hojność jako przejaw mądrości praktycznej, mającej przynieść konkretną korzyść. b) Wersety 17b-c występują w niektórych rękopisach.

Page 1494

9

Bywa, że pomyślność wynika z nieszczęścia człowieka, a rzecz znaleziona przynosi szkodę. 10 Czasem ofiarowujesz dar, lecz nie masz z tego korzyści, ale bywa podarunek, który ci się zwróci dwukrotniea. 11 Czasem z powodu sławy doznaje się poniżenia, a bywa i tak, że po upokorzeniu ktoś podnosi głowę. 12 Ktoś za niewiele kupuje dużo, inny przepłaca siedmiokrotnie. 13 Mądry daje się lubić dzięki niewielkim rzeczom, lecz uprzejmości głupich będą odrzucone. 14 Dar nierozumnego nie przyniesie ci korzyści, u wszystkich będzie wypatrywał odwzajemnienia daru. 15 Dając niewiele, robi mnóstwo wymówek, otwiera swe usta jak herold. Dzisiaj pożycza, a jutro domaga się zwrotu; taki człowiek jest nienawidzony. 16 Głupi mówi: „Nie mam przyjaciela, nie ma wdzięczności za moje podarunki, a ci, którzy jedzą mój chleb, mają złośliwe języki”. 17 Jakże często naśmiewają się z niego, bo nie zatrzymuje tego, co słusznie mieć powinien, a nie jest mu obojętne to, czego mieć nie musib. 18 Lepiej potknąć się o coś leżącego na ziemi niż z powodu języka, dlatego upadek przewrotnych rychło nastąpi. 19 Wypowiedzi przykrego człowieka w niestosownym czasie będą ciągle na ustach ludzi niewychowanych. 20 Przysłowie płynące z ust głupiego jest bez wartości, bo nie mówi go w odpowiednim czasie. 21 Bywa, że ktoś nie grzeszy, bo cierpi niedostatek, i podczas odpoczynku nie ma wyrzutów. 22 Bywa, że z powodu wstydu doprowadza się do zguby, zatraca się na widok nierozumnego. 23 Bywa taki, który ze wstydu obiecuje przyjacielowi i czyni go sobie wrogiem bez powodu. 24 Przykrą skazą w człowieku jest kłamstwo, w ustach niewychowanych jest ono nieustannie. 25 Lepszy złodziej niż ten, który kłamie bez przerwy, dziedzictwem obydwu jest zatracenie. 26 Nawyk kłamstwa hańbi człowieka, a wstyd zawsze z nim pozostanie. Przysłowia Mądremu powodzi się dzięki jego słowom, a roztropny człowiek podoba się władcom. 27

zależy także od wielu nieprzewidzianych zdarzeń. Kto więc nie potrafi mówić mądrze, ten więcej osiąga milczeniem (ww. 9-17). Mowa człowieka nierozważnego i złego zdradza wady jego osobowości i naraża go na zniesławienie (ww. 18-26). Przysłowia. Fragment ten w tekście greckim ma swój tytuł – Przysłowia. Mowa człowieka mądrego może zapewnić mu dostatnie życie. Władcy szanują i cenią mędrców, obdarzając ich różnymi przywilejami. Istnieje jednak niebez-

SYRACYDES 20,9-27

1494

Prz 26,7.9

Prz 12,22; 13,5

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1495

28

Prz 18,16; 21,14

Kto uprawia ziemię, wznosi kopiec z jej plonów, kto się podoba władcom, znajduje usprawiedliwienie. 29 Uczty i dary zaślepiają mędrca, powstrzymują naganę jak kaganiec na ustach. 30 Mądrość ukrywana i skarb schowany – jaka korzyść z obydwu? 31 Więcej wart człowiek ukrywający swoją głupotę, niż ten, który ukrywa mądrość. 32 Lepsza jest wytrwała cierpliwość w szukaniu Prawa, niż bezład i nieporządek w życiua.

a) Werset 32 występuje w niektórych rękopisach. b) Synu – zob. Syr 2,1+. c) dom – w znaczeniu potomstwa, rodziny. d) pakuł – prawdopodobnie chodzi o nici paździerzowe, służące jako podpałka (Sdz 16,9; Iz 1,31).

Unikanie grzechu 1 Synub, jeśli zgrzeszyłeś, nie czyń tego więcej, módl się za twoją przeszłość. 2 Uciekaj od grzechus, jakbyś ujrzał węża, ukąsi cię, gdy się zbliżysz. Zęby grzechu jak zęby lwa niszczą życie ludzi. 3 Nieprawość jest jak miecz obosieczny, a na ranę przez nią zadaną nie ma lekarstwa. 4 Przemoc i pycha niszczą bogactwo, dlatego domc pyszałka obróci się w ruinę. 5 Modlitwa ubogiego dociera do uszu Pana i Jego sprawiedliwość nadchodzi bezzwłocznie. 6 Kto nienawidzi upomnień, idzie śladem grzesznika, bojący się Panas nawraca się w sercus. 7 Kto jest mocny w języku, daje się poznać z daleka, rozważny zna swoje potknięcia. 8 Kto buduje dom za cudze pieniądze, ten jakby na swój grób składał kamienie. 9 Kłębkiem pakułd jest zebranie nieprawych, na koniec spłoną oni w ogniu. 10 Droga grzeszników jest gładka, bez kamieni, lecz na jej końcu znajduje się przepaść krainy umarłychs.

21

Prz 5,4

Ps 10,17; 34,7; 66,16-20; Syr 35,15 Prz 12,1

Mt 7,13n

Mędrzec i głupiec 11 Kto zachowuje Prawos, kontroluje swoje myśli, skutkiem bojaźni Panas jest mądrość. pieczeństwo zaślepienia mędrca podarunkami. Traci on wtedy niezależność i swobodę wypowiedzi, co zmusza go do ukrywania posiadanej mądrości. Mądrość natomiast udzielona jest mędrcowi nie tylko dla niego samego, ale przede wszystkim dla innych. Kto ją posiadł, ma obowiązek udzielać także innym jej skarbów. Unikanie grzechu. Mądrość przejawia się w życiu zgodnym z zasadami moralnymi. Grzech jest złem, którego za wszelką cenę należy unikać i z niego się wyzwalać (Syr 7,1-36; 16,1-23). Nie ma on dostępu do człowieka, który jest wrażliwy na upomnienia, kieruje się bojaźnią Bożą, ciągle się nawraca i postępuje rozważnie. Według Syracydesa grzesznik to głupiec, który szkodzi sam sobie. Mędrzec i głupiec. Bojaźń Boża, karność i wiedza należą do ważnych przymiotów człowieka mądrego i mają zasadniczy wpływ na jego prawidłowy rozwój. Nie potrafi ich zdobyć człowiek określany mianem głupca, który ze względu na swoje wady, brak ogłady towarzyskiej, grubiańskie słowa itp. nie znajduje żadnego uznania (Syr 21,11-28). Na podobną ocenę zasługują: człowiek leniwy, syn źle wychowany i bezwstydna córka (Syr 22,1-6). Tragedia głupca

1495

SYRACYDES 20,28 — 21,11

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) powódź – obraz ten zwykle oznacza karę; tutaj wyraża szybkie rozprzestrzenianie się i powszechność. b) Sens: Słuchanie rozpraw kogoś mądrego sprawia przyjemność. c) Sens: Człowiek bez ogłady wchodzi nawet tam, gdzie go nie proszą.

Page 1496

12

Kto nie jest zdolny, nie osiągnie wykształcenia, ale przebiegłość pomnaża przykrości. 13 Wiedza mędrca rozleje się jak powódźa, a jego rada będzie źródłem życia. 14 Wnętrze głupiego jak pęknięte naczynie, nie utrzyma żadnej wiedzy. 15 Gdy doświadczony usłyszy mądre słowo, pochwali je i coś do niego doda; a gdy słyszy je rozwiązły, nie podoba mu się i wyrzuca je za siebie. 16 Wyjaśnienia głupiego są jak ciężar w drodze, a na ustach mądrego można znaleźć wdziękb. 17 Usta roztropnego będą poszukiwane na zgromadzenius, a jego słowa będą rozważane w sercus. 18 Mądrość głupiego jest jak dom zniszczony, a wiedza nieroztropnego to niezrozumiałe słowa. 19 Według głupca kształcenie to dyby na nogach, i jakby kajdany na prawej ręce. 20 Gdy cieszy się głupiec, głos swój podnosi, człowiek rozumny uśmiecha się spokojnie. 21 Kształcenie jest dla roztropnego jak ozdoba ze złota i jak bransoleta na prawym ramieniu. 22 Głupiec szybko wchodzi do czyjegoś domuc, człowiek z ogładą zachowuje się powściągliwie. 23 Głupi przez drzwi zagląda do domu, człowiek dobrze wychowany pozostaje na zewnątrz. 24 Brakiem wychowania jest podsłuchiwać za drzwiami, rozumnemu ciążyłoby to jako hańba. 25 Wargi głupich rozpowiadają cudze sprawy, słowa mądrych są odważane na wadze. 26 Serce głupców znajduje się na ich ustach, mądrzy mają usta w sercu. 27 Gdy głupi przeklina swego przeciwnika, przeklina samego siebie. 28 Kto szemrze, bezcześci sam siebie, będzie znienawidzony w swoim otoczeniu. 1 Leń podobny jest do zbrukanego kamienia, wszyscy nim wzgardzą, bo jest bez wartości. 2 Do krowiego nawozu porównuje się leniwego, każdy, kto go dotknie, otrząśnie rękę. 3 Niewychowane potomstwo przynosi wstyd ojcu, tym gorzej, gdy jest to córka. 4 Rozsądna córka dziedziczyć będzie po swym mężu, lecz bezwstydna zasmuci swego ojca.

Prz 18,4

22

polega także na tym, że nie rokuje on nadziei na poprawę. Podejmowane w tym kierunku wysiłki wychowawcze ze strony człowieka próbującego mu pomóc nie przynoszą żadnych rezultatów (Syr 22,7-15). Człowiek rozumny również nie jest wolny od zagrożeń, dlatego w kontaktach z ludźmi zawsze powinien kierować się rozwagą i wielkodusznością, co zapewni mu równowagę życiową i wielu przyjaciół (Syr 22,16-26).

SYRACYDES 21,12 — 22,4

1496

Ez 4,12

Prz 17,21

28_Syr:28_Syr

Prz 12,4

Rdz 50,4; 1Sm 31,13

Prz 27,3; Syr 21,16

Prz 11,13; 20,19; 25,9

9/3/08

5

3:13 PM

Page 1497

Zuchwała kobieta przynosi wstyd ojcu i mężowi, obydwaj będą nią pogardzać. 6 Mowa w niewłaściwym czasie jest jak muzyka w żałobie, rózgi i karność zawsze są mądrością. 7 Synowie, którym nie brak niczego i żyją w dostatku, zapominają o niskim pochodzeniu swoich rodziców. 8 Synowie nadęci pychą i bezkarnością plamią szlachetne pochodzenie swoich rodzicówa. 9 Kto uczy głupca, skleja rozbite skorupy lub budzi pogrążonego w głębokim śnie. 10 Mówić do głupca to jak rozmawiać ze śpiącym, który na końcu spyta: „O co chodzi?”. 11 Płacz nad zmarłym, bo stracił światło. Płacz też nad głupcem, gdyż stracił rozum. Lżej płakać nad zmarłym, ponieważ odpoczywa, życie dla głupca jest gorsze od śmierci. 12 Siedem dni trwa żałoba po zmarłym, a po głupim i bezbożnym – przez całe życie. 13 Nie wdawaj się z nierozumnym w długie rozmowy i nie odwiedzaj pozbawionego rozumu. Strzeż się go, byś nie miał przykrości, abyś się nie ubrudził, gdy będzie się otrząsał. Oddal się od niego, a znajdziesz spokój, nie będziesz miał do czynienia z jego głupotą. 14 Czy jest coś cięższego niż ołów? Jakie jest jego imięs, jeżeli nie „głupiec”? 15 Piasek, sól i kawał żelaza są lżejsze od człowieka nierozumnego. 16 Jak drewniana belka wiążąca budowlę, przy drganiach ziemi się nie poluzuje, tak serce umocnione przemyślaną decyzją w żadnym czasieb nie traci pewności. 17 Serces wsparte na mądrym przemyśleniu jest jak ozdoba wyrzeźbiona na gładkim murze. 18 Ogrodzenie ustawione na szczycie góry nie ostoi się przed wiatrem, podobnie serce uległe rozważaniom głupca nie oprze się jakiemukolwiek lękowi. 19 Kto drażni oko, wywołuje łzy, kto uderza w serce, wyjawia uczucie. 20 Kto rzuca kamieniami w ptaki, ten je płoszy, kto obraża przyjaciela, traci przyjaźń. 21 Jeślibyś wyciągnął miecz na przyjaciela, nie rozpaczaj, możliwy jest odwrót. 22 Jeżeli otworzyłeś usta, by mówić przeciwko przyjacielowi, nie bój się, możesz się z nim pojednać. Ale obraza, pycha, wyjawienie sekretu i cios zdradliwy – to wszystko oddali każdego przyjaciela. 1497

a) Wersety 7 i 8 występują w niektórych rękopisach. b) czasie – chodzi o czas określony, może to być czas próby.

SYRACYDES 22,5-22

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Sens: Nie zostawię przyjaciela w potrzebie. b) Ojcze – Syracydes odnosi osobiście do siebie prawdę o Bogu, który jest Ojcem całego narodu izraelskiego (np. Pwt 32,6; Iz 63,16; 64,7; Jr 3,4; Ml 1,6).

Page 1498

23

Zdobądź zaufanie bliźniegos, gdy jest w potrzebie, abyś się wzbogacił w jego dobrych chwilach. Pozostań z nim w czasie nieszczęścia, a będziesz miał udział w jego dziedzictwie. 24 Jak para w piecu i dym zapowiadają pojawienie się ognia, tak obelgi poprzedzają rozlew krwi. 25 Nie będę się wstydził bronić przyjaciela i nie będę się przed nim ukrywała. 26 Jeżeli spotka mnie strata z jego powodu, każdy, kto o tym usłyszy, będzie się go wystrzegał. Modlitwa o czystość w słowach, myślach i czynach Kto może postawić straż przy moich ustach i na moich wargach skuteczną pieczęć, abym nie upadł z ich powodu, by mnie mój język nie zgubił? 1 Panies, Ojczeb i Władco mego życia, nie zdawaj mnie na ich wolę i nie pozwól, abym upadł z ich powodu. 2 Kto użyje rózgi wobec moich myśli i mądrych kar wobec mego sercas, tak by nie pobłażały moim błędom i nie przepuszczały moich występków? 3 W ten sposób moje występki nie będą liczne i moje grzechys nie będą się mnożyć, nie potknę się wobec moich przeciwników i mój nieprzyjaciel nie będzie się cieszył. 4 Panie, Ojcze i Boże mego życia, nie dawaj mi oczu wyniosłych, 5 oddal ode mnie namiętność. 6 Cielesne pragnienia i zmysłowe pożądanie niech nie zapanują nade mną, nie wydawaj mnie na pastwę pożądliwości. 27

Ps 141,3

23

Tb 3,4

Ps 131,1

Karność ust Posłuchajcie synowie o karności ust: kto ją zachowa, nie upadnie. 8 Przez własne usta grzesznik zostanie usidlony, przez nie upadną pyszałek i oszczerca. 7

Jk 3,1-12

Modlitwa o czystość w słowach, myślach i czynach. Mędrzec zdaje sobie sprawę z zagrożeń, jakie niesie nierozważne wypowiadanie słów. Mogą one sprowadzić na człowieka wiele nieszczęść. Swoje zaniepokojenie ujawnia w modlitwie, która ma charakter osobistego wyznania, utrzymanego w stylu psalmu błagalnego, czyli lamentacji (Syr 36,1-17+), z rozbudowaną refleksją i żarliwą prośbą. Przedmiotem refleksji jest bezsilność człowieka wobec zła spowodowanego przez zgubne słowa. Pierwsza część prośby jest wołaniem do Boga o pomoc w ich opanowywaniu, druga zawiera błaganie o ratunek przed namiętnościami i pożądaniem, które trudno opanować. Niebezpieczeństwo jest tak wielkie, że mędrzec nie chce przeciwstawiać mu się sam, lecz wzywa na pomoc Boga, którego nazywa Ojcem swojego życia (Syr 23,1.4). Karność ust. Obszerne pouczenie o grzechach języka (Syr 28,8-26+) w greckim tekście księgi nosi tytuł Karność ust. Syracydes wzywa do szczególnej rozwagi przy wypowiadaniu słów zaciągających zobowiązania i zabrania wypowiedzi

SYRACYDES 22,23 — 23,8

1498

28_Syr:28_Syr

Mt 5,34; 23,20; Jk 5,12

Prz 15,3.11

9/3/08

9

3:13 PM

Page 1499

Niech moje usta nie przyzwyczają się do przysięgania, niech nie przywykną do wzywania świętego imienias. 10 Tak jak niewolnik, zawsze pod kontrolą, nie wyzbędzie się śladów bicia, tak ten, który przysięga i wzywa często Pana, nie będzie wolny od grzechua. 11 Kto często przysięga, pomnaża nieprawość, bicz nie oddali się od jego domu. Gdy przysięga nierozważnie, poniesie skutki grzechus, gdy to lekceważy, grzeszy podwójnie. Gdy przysięga fałszywie, nie będzie usprawiedliwiony, jego dom będzie pełen nieszczęść. 12 Zdarza się mowa podobna do śmierci, nie powinna ona mieć miejsca w dziedzictwie Jakubas. Pobożni winni ją odrzucić, aby nie zostali wciągnięci przez grzech. 13 Do nieokiełznanej wulgarności nie przyzwyczajaj ust swoich, bo to są grzeszne słowa. 14 Pamiętaj o swoim ojcu i o swej matce, gdy zasiadasz pośród możnych. Nie zapominaj się w ich obecności, abyś nie popełnił głupstwa. Wówczas mógłbyś żałować, że się urodziłeś, i przeklinać dzień swoich narodzin. 15 Człowiek przywykły do słów obelżywych, nie poprawi się przez całe swe życie. 16 Są dwa rodzaje tych, którzy grzeszą bardzo, trzeci też wzbudza gniewb: 17 ci, których namiętność pali jak płonący ogień, nie zgaśnie, aż się nie wypali; człowiek kalający ciało nieczystością nie zazna spokoju, póki ogień go nie strawi; człowiek rozwiązły, dla którego każdy chleb przyjemny, nie spocznie, dopóki nie umrze. 18 Człowiek grzeszący na swoim łóżku, mówi do siebie: „Kto mnie widzi? Ciemność wokół mnie, mury mnie osłaniają, nikt mnie nie dostrzeże, czego mam się bać? Najwyższy nie będzie pamiętał moich grzechóws”. 19 Obawia się ludzkich oczu, a nie wie, że oczy Panas są tysiąc razy jaśniejsze niż słońce, obserwują wszystkie ludzkie drogis, śledzą najskrytsze zakamarki.

a) Syracydes piętnuje zaprzysięganie się na święte imię Boga. Bierze pod uwagę aspekt religijny (obraza Boga) i społeczny (krzywda wyrządzana bliźnim). Myśl ta została rozwinięta w NT (np. Mt 5,33-37; 23,20; Jk 5,12). b) Przykład przysłowia liczbowego, którego zdanie wprowadzające ma zwykle schemat „n + 1” (dwa rodzaje… trzeci też). Ta technika literacka wykształciła się prawdopodobnie z zagadek i jest znana nie tylko w ST (np. Prz 30,15-33; Am 1,315), ale także w całej literaturze starożytnego Wschodu.

złośliwych i wulgarnych. Przestrzega również przed pochopnym i częstym składaniem przysięgi (w. 11; por. Mt 5,33-37; Jk 5,12), a także przed mową, którą można przyrównać do śmierci (w. 12). Chodzi o bluźnierstwa, które karano śmiercią (Kpł 24,11-16) i o przekleństwa, dokonujące wielkiego spustoszenia w ludziach. Syracydes poucza, że ten, kto przyzwyczaił się do niewłaściwej mowy, nie zmieni szybko tego nawyku (w. 15). Pouczenie o karności w mowie

1499

SYRACYDES 23,9-19

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Wersety 21-26 nawiązują do kar przewidzianych przez Prawo za cudzołóstwo (np. Kpł 20,10; Pwt 22,22-24). Zamiast ukamienowania później wprowadzono biczowanie. W czasach Syracydesa przepisy te nie były już tak rygorystycznie przestrzegane. b) Werset 28 występuje w niektórych rękopisach. c) jak mgła… ziemię – nawiązanie do Rdz 1,2: duch Boży unosił się nad wodami. Mądrość Boga utożsamiano z Bożym duchem.

Page 1500

20

Wszystko było Mu znane przed stworzeniem, a także po jego ukończeniu. 21 Grzesznik będzie ukarany na placach miasta, tam, gdzie się nie spodziewa, zostanie schwytany. 22 Tak samo kobieta, która zdradza męża i przynosi mu cudzego potomka. 23 Po pierwsze: nie była posłuszna Prawus Najwyższego, po drugie: zgrzeszyła przeciw swemu mężowi, po trzecie: popełniła cudzołóstwo nieczystością, wprowadziła do domu cudze dzieci. 24 Zostanie poprowadzona przed zgromadzenies, odbędzie się rozprawa także nad jej dziećmi. 25 Jej potomstwu nie będzie dane zapuścić korzeni i jej gałęzie nie wydadzą owoców. 26 Pamięć o niej zostanie złączona z przekleństwems, a jej hańba nie będzie zmazanaa. 27 Zobaczą potomni, że nic lepszego od bojaźni Panas i nic słodszego niż zachowywanie przykazańs Pana. 28 Wielką chwałą jest naśladowanie Boga, a długie życie jest uznaniem danym ci przez Niegob.

Ps 139,1-12

Prz 2,16; 6,24-35; 7,5

Mdr 4,3

Pochwała mądrości i prezentacja jej pouczeń etycznych Pochwalna wypowiedź Mądrości 1 Mądrość wychwala samą siebie, chlubi się pośród swego narodu, 2 na zgromadzenius Najwyższego otwiera swe usta, chlubi się wobec Jego potęgi: 3 „Wyszłam z ust Najwyższego, jak mgła okryłam ziemięc. 4 Zamieszkałam na wysokościach, a mój tron jest w kolumnie obłoku. 5 Sama otoczyłam okrąg nieba, przemierzyłam głębiny otchłani. 6 Zawładnęłam falami morza i całą ziemią, każdym narodem i ludem. 7 Wśród nich wszystkich szukałam miejsca spoczynku, w czyim dziedzictwie mogłabym zamieszkać. 8 Wtedy nakazał mi Stwórca wszystkiego, Ten, który mnie stworzył, wyznaczył mi mieszkanie.

24

Prz 1,20-33; 8,1-36; 9,1-6; Hi 28; Ba 3,9 – 4,4

Mdr 7,25

Wj 13,21n Prz 8,27

przechodzi w formę przysłowia liczbowego (Prz 30,15-33), które w surowych słowach potępia rozwiązłość. Po raz kolejny Syracydes przechodzi od grzechów języka do nieczystości w sferze seksualnej (Syr 22,27 – 23,6): niepohamowanej pożądliwości, rozwiązłości i cudzołóstwa. Wskazuje w ten sposób na prawidłowość, że nieumiejętność utrzymania na wodzy języka, przechodzi w brak panowania nad własnym ciałem i jego namiętnościami (Jk 3,2). Cudzołóstwo popełniane przez męża czy żonę w ukryciu Bogu jest wiadome, dlatego oprócz zgubnych skutków grzechu dosięgnie ich kara (ww. 16-26). Pochwalna wypowiedź Mądrości. Poemat zamieszczony w centralnej części księgi stanowi kontynuację i rozwinięcie nauki o mądrości Boga zawartej w Syr 1,1-10. W ten sposób zostaje dopełniona pierwsza część dzieła (Syr 1 – 24)

SYRACYDES 23,20 — 24,8

1500

28_Syr:28_Syr

Ba 3,37n; J 1,14

Prz 8,23

Pwt 32,9

Prz 9,5; Iz 55,1n; Mt 11,18 Ps 19,11

Prz 1,33; 8,34; Ba 4,1; Łk 6,47-49; J 5,24

9/3/08

3:13 PM

Page 1501

I rzekł: «W Jakubies rozbij swój namiot, w Izraelus będzie twoje dziedzictwo». 9 Przed wiekami, na początku mnie stworzył, i już nigdy nie przestanę istnieć. 10 W świętym namiocie usługiwałam w Jego obecności i tak otrzymałam siedzibę na Syjonies. 11 Osadził mnie w swoim umiłowanym mieście, w Jerozolimies umieścił moją władzę. 12 Zapuściłam korzenie w szanowanym narodzie, w posiadłości Panas jest moje dziedzictwo. 13 Wyrosłam jak cedr na Libaniea, jak cyprys w górach Hermonub. 14 Wyrosłam jak palma w Engaddic, jak plantacja róż w Jerychud, jak dorodna oliwka na równinie, wyrosłam jak drzewo platanu. 15 Jak cynamon i balsam pachnącye, jak mirraf wyborna wydałam woń przyjemną; jak galbang, onyksh i staktei, jak zapach kadzidła w świętym mieszkanius. 16 Jak terebintj rozpostarłam swe gałęzie, a są one pełne wdzięku i majestatu. 17 Jak krzew winny wybujałam z wdziękiem, moje kwiaty to chwała i bogactwo. 18 Ja jestem matką pięknej miłości, bojaźni, poznania i świętej nadziei. Daję zaś istnienie wieczne wszystkim moim dzieciom, tym, które zostały nazwane przez Niegok. 19 Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy mnie pragniecie, a zostaniecie nasyceni moimi owocami. 20 Pamięć o mnie jest słodsza od miodu, a moje dziedzictwo – od miodowego plastra. 21 Ci, którzy mnie spożywają, nadal będą mnie łaknąć, ci, którzy mnie piją, dalej będą pragnąć. 22 Ten, kto mnie słucha, nie będzie zawstydzony, ci, którzy współdziałają ze mną, nigdy nie zgrzeszą”.

a) Liban – pasmo górskie leżące na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych. b) Hermon – masyw górski o trzech szczytach, uważany za północną granicę Izraela, wznoszący się u źródeł Jordanu. c) Engaddi – dosł. kozie źródło, oaza znana z orzeźwiającej wody, gorących źródeł oraz winnic, palm i cyprysów, leżąca na południowo-zachodnim brzegu Morza Martwego, około 30 km na południowy wschód od Hebronu. Dzisiejsze Ain Dżidi. d) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. e) Dokładna identyfikacja roślin zapachowych jest trudna. Wymienionych tu pachnideł używano podczas sprawowania kultu (np. Wj 30,22-38). f) mirra – wonna żywica o gorzkim smaku, ale miłym zapachu. Używano jej przy produkcji kadzidła, jako kosmetyku, a także jako wonności do skrapiania ubrań (Ps 45,9) i pościeli (Prz 7,17); była niezbędna przy balsamowaniu zwłok (J 19,39n). Zmieszana z oliwą służyła do świętych namaszczeń (Wj 30,23n). g) galban – lub galbanum; gumowata aromatyczna żywica z łodyg i kłącza perskiej byliny o nazwie Ferula galbaniflua. h) onyks – prawdopodobnie muszelki pewnego gatunku mięczaków morskich (Onyx maritimus). i) stakte – wonny olejek z mirry. j) terebint – długowieczne drzewo rosnące pojedynczo w niższych partiach gór w Palestynie i na pustyni Negeb. Drzewo to było cenione ze względu na wielkie i rozłożyste gałęzie, które dawały schronienie przed słońcem. k) Werset 18 występuje w niektórych rękopisach. Wulgata tłumaczy go następująco: Ja jestem matką pięknej miłości, bojaźni, poznania i świętej nadziei. We mnie jest każda łaska życia i prawdy; we mnie wszelka nadzieja życia i mocy.

i rozpoczyna się druga (Syr 24 – 51), która prawdopodobnie obejmuje nauki i utwory z późnego okresu twórczości Syracydesa, zestawione w kilku grupach. Poemat zawiera mowę uosobionej Mądrości Bożej, która sławi samą siebie, opowiada o swoim pochodzeniu, o swoim miejscu w stworzonym świecie i w życiu narodu wybranego, a także wzywa do korzystania ze swoich owoców. Mądrość rozpoczyna swoje przemówienie słowami: wyszłam z ust Najwyższego (w. 3). Utożsamia się zatem z Bożym słowem, którego stwórcza i zbawcza moc została opisana we wcześniejszych tekstach Pisma Świętego (Ps 147,15.18.19; Iz 45,23; 48,3; 55,11). Idea uosobionej Mądrości Bożej, która jest Słowem Boga, przygotowuje objawienie zawarte w NT. Wcieloną Mądrością i Słowem Boga, które istniało przed wiekami i przyszło na świat, aby zamieszkać wśród ludzi, jest bowiem Jezus Chrystus (J 1,1-18; Kol 1,15-20; por. Hbr 1,1-4). Następne słowa Mądrości: mój tron na kolumnie obłoku (w. 4; por. Wj 13,21; 14,19; 33,9.10; Mdr 9,4), ukazują ją jako władczynię wszechświata, której podlegają niebo, głębiny morza i ziemia z wszystkimi jej mieszkańcami (ww. 3-6). W określonym przez Boga momencie historii (w. 8) i z Jego nakazu Mądrość „zamieszkała” w namiocie świątynnym w Jerozolimie, biorąc we władanie lud Boży (ww. 7-18). Siedzibą Bożej Mądrości w świecie jest jednak nie tyle miejsce (świątynia jerozolimska), ile wspólnota ludzi, którzy zostali wybrani przez Boga i pełnią Jego wolę. Jezus Chrystus, wcielone Słowo Boga, także przyszedł na świat, aby zamieszkać wśród ludzi (J 1,14).

1501

SYRACYDES 24,9-22

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Werset 24 występuje w niektórych rękopisach. b) Piszon – jedna z czterech rzek, które według Rdz 2,11-14 wypływały z raju. W przeciwieństwie do Tygrysu i Eufratu nie ustalono lokalizacji geograficznej Piszonu i Gichonu. c) Jordan – autor wymienia tę rzekę, podobnie jak Nil (w. 27), wraz z czterema rzekami rajskimi, ze względu na ich wielkie znaczenie w historii narodu żydowskiego. d) Ja – Syracydes mówi o sobie i o swojej pracy pisarskiej. e) Autor stawia nauczanie mądrościowe na równi z nauczaniem proroków.

Page 1502

Mądrość i Prawo Mojżeszowe 23 Tym wszystkim jest księga przymierzas Boga Najwyższego, Prawos, które przekazał nam Mojżesz, dziedzictwo świętych zgromadzeńs Jakubas. 24 Nie przestawajcie być mocni w Panus. Przylgnijcie do Niego, aby wam dodał sił. Pan Wszechmocny jest jedynym Bogiem. Oprócz Niego nie ma innego Zbawicielaa. 25 Prawo to opływa w mądrość jak rzeka Piszonb, jak Tygrys podczas dni wiosennych. 26 Napełnia się zrozumieniem jak Eufrat wodą i jak Jordanc w czasie żniwa. 27 Jak wylewy Nilu są jej pouczenia, jak wody Gichonu w dniach winobrania. 28 Pierwszy człowiek nie zdążył poznać mądrości ani ostatni nie zdoła jej wybadać. 29 Jej myśl jest szersza od morza, a rada – głębsza niż przepaść. Komentarz Syracydesa Jad zaś jestem jak kanał doprowadzający wodę z rzeki, jak wodociąg prowadzący ją do ogrodu. 31 Powiedziałem sobie: „Dostarczę wodę do ogrodu, nawodnię moje tarasy”. A oto mój kanał stał się rzeką, a moja rzeka zamieniła się w morze. 32 Jeszcze jak zorza rozjaśnię pouczenie, wyjawię je jak najdalej. 33 Jeszcze nauczanie jak proroctwo wylejęe, przekażę je przyszłym pokoleniom. 34 Zobaczcie, że nie trudziłem się tylko dla siebie, lecz dla wszystkich, którzy szukają mądrości. 30

Przysłowia liczbowe 1 Bardzo lubię trzy rzeczy, a one podobają się Panus i ludziom: zgoda braci, miłość bliźnichs,

25

Mądrość i Prawo Mojżeszowe. Autor poematu nie pozostawia bez wyjaśnienia jego trudnej treści. Stwierdza więc, że opisywana w nim mądrość mieści się w księdze Prawa Mojżeszowego. Oznacza to, że każdy, kto wypełnia przykazania Prawa, korzysta ze zbawczego bogactwa mądrości Bożej. W ten sposób uosobiona poetycko Mądrość została utożsamiona z Prawem, które dzięki niej stało się konkretnym pośrednikiem pomiędzy Bogiem a Jego ludem. Syracydes nawiązał więc do wysuniętej już wcześniej koncepcji o związku Mądrości z Prawem (Ba 4,1), znacznie ją jednak rozwijając. Komentarz Syracydesa. Utrzymana w podniosłym tonie notatka autobiograficzna ukazuje głębię mądrościowej formacji Syracydesa. Ujawnia on stan swego ducha, owładniętego natchnieniem prorockim. Za pomocą metafory nawodnionego ogrodu opisuje życie człowieka czerpiącego z bogactw mądrości. Jego wysiłki przynoszą niezwykle obfite owoce, nie tylko jemu samemu, lecz również innym ludziom. Przysłowia liczbowe. Syracydes przeprowadza klasyfikację różnych grup ludzi, ich wad i przymiotów ujawniających się w różnych dziedzinach życia społecznego, religijnego i moralnego. Pośród szczęśliwych znaczące miejsce zajmują mędrcy, a do pełni szczęścia na ziemi prowadzi bojaźń Boża, przez którą zyskuje się dostęp do miłości Boga (w. 12).

SYRACYDES 24,23 — 25,1

1502

Ez 47,1-12

28_Syr:28_Syr

Hi 32,7 Mdr 4,8n

Prz 1,7; Syr 23,27; 40,26n

Prz 21,9.19; 25,24; 27,15

9/3/08

3:13 PM

Page 1503

żona i mąż złączeni w jedno. 2 Nie znoszę trzech rodzajów ludzi, ich sposób życia razi mnie niezmiernie. Są to: chełpiący się biedak, bogaty oszust, rozwiązły starzec bez rozumu. 3 Jeżeli nie nazbierałeś w młodości, w jaki sposób chciałbyś coś znaleźć na starość? 4 Jak siwowłosym przystoi osąd, tak udzielanie rad – najstarszym. 5 Jak starcom przystoi mądrość, tak rozwaga i rada – szanowanym. 6 Koroną starości jest bogate doświadczenie, jej chlubą – bojaźń Panas. 7 Dziewięciu uważam w sercu za szczęśliwych, dziesiątya nasuwa mi się na język: szczęśliwy człowiek mający radość z dzieci i ten, który za życia ogląda upadek nieprzyjaciół; 8 szczęśliwy mający rozumną żonęb, ten, który nie zgrzeszył językiem, i kto nie służył niższemu od siebie. 9 Szczęśliwy, kto uzyskał roztropność i kto przemawia do tych, którzy chętnie go słuchają. 10 Jakże wielki jest ten, który znalazł mądrość, a jeszcze większy ten, kto się boi Pana. 11 Bojaźń Pana przewyższa wszystko, któż dorówna temu, który ją posiada? 12 Bojaźń Pana jest początkiem Jego miłości, ale początkiem łączności z Nim jest wiarac.

a) Dziewięciu… dziesiąty – przykład tzw. przysłowia liczbowego (Syr 23,16+). b) Tekst hebr. i syryjski dodają w tym miejscu: kto nie musi orać wołem i osłem, co oznacza, że biedni, którzy nie mieli dwóch wołów, musieli zaprzęgać do orki także osła, lecz praca taka była bardzo uciążliwa ze względu na nierówne siły tych zwierząt. c) Werset 12 występuje w niektórych rękopisach.

Zła i dobra kobieta 13 Każda rana, byle nie rana serca, każde zło, byle nie pochodziło od kobiety. 14 Każde nieszczęście, byle nie to z zawiści, każda zemsta, byle nie zemsta nieprzyjaciół. 15 Nie ma silniejszej trucizny od jadu węża ani gorszej złości od złości kobiety. 16 Wolałbym mieszkać z lwem i smokiem, niż żyć ze złą kobietą. 17 Złość kobiety zmienia jej wygląd, czyni jej twarz ciemną jak u niedźwiedzicy. 18 Mąż jej zasiada wśród bliskich, a mimo to bardzo cierpi. 19 Nie ma nic gorszego niż złość kobiety, oby taka dostała się grzesznemu. Zła i dobra kobieta. Syracydes kieruje swoje nauki do młodzieńca zdobywającego mądrość. Obejmuje ona również kształtowanie jego relacji z kobietami. Autor udziela rad zgodnych z uwarunkowaniami kulturowymi, w których rola mężczyzny była dominująca, a rodzina miała charakter patriarchalny. Obszerne opisy przymiotów i wad kobiet z jednej strony wskazują na ich różną postawę moralną, a z drugiej ułatwiają młodzieńcowi dokonanie trafnego wyboru

1503

SYRACYDES 25,2-19

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) Cierpienia, które sprawia zła żona, zostały wyrażone przez mędrca w obrazowy sposób jako osłabienie zdrowia mężczyzny. b) oddal ją od siebie – zob. Syr 7,19+. c) Dzielna kobieta – tym wyrażeniem rozpoczyna się poemat o mądrości w Prz 31,10. d) Trzech rzeczy… czwartą – przykład tzw. przysłowia liczbowego (Syr 23,16+). e) Skromna kobieta spuszczała oczy w obecności obcych mężczyzn, nierządnice natomiast dawały im znaki, mrugając oczami. Do takich Syracydes porównuje nieskromne kobiety. f) córką – może tu być również mowa o żonie (np. Rdz 30,13; Prz 31,29; Ps 45,11), co wydaje się bardziej prawdopodobne, biorąc pod uwagę kontekst. g) z okazji – mowa o cudzołóstwie.

Page 1504

20

Jak dla starca wspinaczka po piaszczystej drodze, tak gadatliwa kobieta dla spokojnego człowieka. 21 Nie zachwycaj się pięknością kobiet i żadnej nie pożądaj. 22 Gniew, hańba i wielki wstyd, jeśli kobieta utrzymuje swego męża. 23 Serces upokorzone, twarz smutna i rana w sercu to perfidna żona. Ręce niewładne i kolana sparaliżowane – taka, która nie uszczęśliwia swojego mężaa. 24 Od kobiety bierze się początek grzechus i wszyscy umieramy z jej powodu. 25 Nie dawaj wodzie ujścia ani przewrotnej kobiecie wolności. 26 Jeżeli nie jest ci całkowicie posłuszna, oddal ją od siebieb. 1 Szczęśliwy mąż dobrej żony, a liczba jego dni będzie podwójna. 2 Dzielna kobietac rozwesela swego męża, dożywa on swych lat w pokojus. 3 Dobra żona to los szczęśliwy, przypadnie tym, którzy się boją Panas. 4 Bogaty czy biedny, jego serce szczęśliwe, w każdym czasie ma twarz pogodną. 5 Trzech rzeczy obawia się moje serce, czwartąd lękam się spotkać: oszczerstwa w mieście, zbiegowiska tłumu, pomówienia; to wszystko gorsze od śmierci. 6 Ból serca i cierpienie to kobieta zazdrosna o kobietę, uderzenia jej języka dosięgną wszystkich. 7 Zła żona jest jak niewygodne jarzmo dla wołów, kto ją weźmie, jakby chwycił skorpiona. 8 Kobieta pijaczka wzbudza wielką pogardę, jej poniżenia nie da się ukryć. 9 Lubieżność kobiety widać w jej podniesionych oczach, daje się rozpoznać po jej powiekache. 10 Wzmocnij straż nad córkąf upartą, aby czując swobodę, nie skorzystała z okazjig. 11 Uważaj bardzo na jej bezwstydne oczy i nie dziw się, gdy cię oszukuje. 12 Jak spragniony podróżnik ona otwiera swe usta

26

żony, matki jego dzieci i gospodyni jego domu. Mędrcy poświęcają wiele miejsca charakterystyce kobiet, opisując ich złe i dobre cechy (np. Prz 2,15-19; 5,1-23; 6,20-35; 7,1-27; 11,16; 11,22 12,4; 18,22; 19,13; 29,1 19,14; 25,24; 31,1031). Podobnie czyni Syracydes, który złej żonie (Syr 25,13-26) przeciwstawia dobrą (Syr 26,1-4), kobiecym wadom, takim jak zazdrość, gadulstwo, pijaństwo, rozpusta (Syr 26,5-12) przeciwstawia cnoty – spokój, skromność, powściągliwość, piękno (Syr 26,13-18). Pouczenie o kobietach zostaje dopełnione radami dotyczącymi wyboru żony (Syr 26,19-27). Autor księgi także w innych miejscach swojego dzieła sławi żonę dobrą i przestrzega przed złą (np. Syr 9,1-9+; 36,20-27+).

SYRACYDES 25,20 — 26,12

1504

Rdz 3,1-6; 1Tm 2,14

Pwt 24,1-4

Prz 12,4; 31,10n

Prz 6,25

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

Page 1505

i pije z każdego źródła, siada naprzeciw każdego pala, dla strzał otwiera kołczana. 13 Wdzięk żony cieszy jej męża, a jej doświadczenie ożywia jego kości. 14 Darem Pana jest spokojna żona, nic nie zastąpi dobrego wychowania. 15 Najwyższym szczęściem jest skromna małżonka, nic nie jest tak cenne jak jej powściągliwość. 16 Jak słońce wschodzące na wysokościach Pana, tak piękno dobrej żony wśród ozdób jej domu. 17 Jak światło jaśniejące na świętym świeczniku, tak piękna twarz przy zgrabnej figurze. 18 Jak złote kolumny na srebrnych podstawach, tak kształtne nogi na mocnych stopach. 19 Synub, przechowaj nieskażony kwiat twojej młodości i nie oddawaj swej siły obcymc. 20 Postaraj się wyszukać żyzne pole na równinie i zasiej na nim swoje ziarno, aby wyrósł z niego róds szlachetny. 21 Wtedy latorośle, które po tobie zostaną, będą rosły wspaniale, szczycąc się swoim rodem. 22 Kobietę sprzedajną można przyrównać do plwociny. Jeśli jest zamężna, będzie jak wieża śmierci dla swego kochanka. 23 Kobieta przewrotna przypadnie przewrotnemu, pobożną otrzyma ten, kto się boi Pana. 24 Kobieta bezwstydna wyżywa się w hańbie, kobieta wstydliwa jest skromna nawet wobec męża. 25 Kobietę zepsutą można przyrównać do psa; wstydliwa boi się Pana. 26 Żona szanująca męża przez wszystkich jest uznana za mądrą, ta zaś, która w swej pysze nim pogardza, przez wszystkich zostaje uznana za przewrotną. Szczęśliwy mąż żony doskonałej, bo liczba jego lat wzrośnie dwukrotnie. 27 Żona krzykliwa i gadatliwa jest jak trąba wojenna, wzywająca do odwrotu, w takich warunkach każdy żyje jak w zgiełku wojennym.

a) Werset 12 zawiera metafory czynów nierządnych. b) Synu – zob. Syr 2,1+. c) Wersety od 19 do 27 to późniejsze moralizujące rozwinięcie tematu o kobiecie, dodane w niektórych rękopisach gr. d) Dwie rzeczy… a trzecia – przykład tzw. przysłowia liczbowego (Syr 23,16+).

Refleksje, przestrogi, rady Dwie rzeczy zasmucają moje serces, a trzeciad wzbudza gniew: wojownik pozbawiony utrzymania, 28

Refleksje, przestrogi, rady. Refleksja o ludziach społecznie pokrzywdzonych i schodzących z drogi prawości otwiera obszerny zbiór różnych pouczeń i rad. Najpierw autor udziela przestrogi dotyczącej handlu (Syr 26,29 — 27,3), w którym dopuszczano się wielu nadużyć. W Palestynie trudnili się nim zwykle potomkowie Kananejczyków (np. Iz 23,8; So 1,11). Prawo Mojżeszowe piętnowało wszelką nieuczciwość w tej dziedzinie (Kpł 19,35n; Pwt 25,13-16), potępiali ją prorocy (Am 8,5; Mi 6,10) oraz mędrcy (Prz 11,1; 16,11). Kolejna grupa przestróg dotyczy wypowiedzi (Syr 27,4-7.11-15;

1505

SYRACYDES 26,13-28

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:13 PM

a) odwraca oczy – człowiek nieuczciwy nie ma odwagi patrzeć prosto w oczy. b) Sens: Kłótnia kończy się przelewem krwi lub jej następstwa są tak przykre jak przelew krwi.

Page 1506

ludzie roztropni doznający pogardy, ten, kto od prawości przechodzi do grzechus, Pans go prowadzi pod miecz. 29 Kupiec z trudnością chroni się od winy, a sprzedawca broni się przed grzechem. 1 Wielu zgrzeszyło przez chęć zysku, kto się stara wzbogacić, odwraca oczya. 2 Jak pomiędzy spojone kamienie wbija się klin, tak między kupno a sprzedaż wciska się grzech. 3 Jeżeli ktoś nie trzyma się bojaźni Panas, nagle i niespodzianie jego dom obróci się w ruinę. 4 Jak w potrząsanym sicie pozostają śmieci, tak ułomność człowieka w jego mowie. 5 Jak naczynia gliniane wypala się w ogniu, tak człowiek się sprawdza poprzez myślenie. 6 Troskę o drzewo poznaje się po jego owocach, a po mądrym rozumowaniu – serce człowieka. 7 Nie chwal człowieka, zanim się wypowie, bo sprawdzianem ludzi jest ich mowa. 8 Jeżeli podążasz za sprawiedliwością, to ją osiągniesz, przyodziejesz się nią jak piękną szatą. 9 Ptaki przebywają wśród podobnych sobie i prawda pozostaje z tymi, którzy dla niej się trudzą. 10 Lew czyha na zwierzynę, a grzech na czyniących nieprawość. 11 Rozmowy pobożnych zawsze dotyczą mądrości, głupiec zmienia się jak księżyc. 12 Nie trać czasu z nierozumnymi, przebywaj wśród mądrych ludzi. 13 Rozmowy głupich są obrzydliwością, znajdują oni radość w swawoli grzechu. 14 Włosy się jeżą na głowie, gdy ktoś często przysięga, a ciągłe kłótnie ranią uszy. 15 Kłótnia pyszałków jest jak przelewanie krwib, ich wzajemne obelgi są przykre dla ucha. 16 Kto wyjawia tajemnicę, traci zaufanie i nie znajdzie sobie przyjaciela. 17 Kochaj przyjaciela i bądź mu wierny, lecz jeśli wyjawiłeś jego tajemnice, już za nim nie biegnij. 18 Gdyż jak człowiek stracił tego, kto mu umarł, tak straciłeś przyjaźń bliźniegos. 19 I jak ptak uwolnił się z rąk twoich,

27

por. Syr 28,8-26) odsłaniających prawdę o ich autorze. Słowa mogą prowadzić do grzechu, zerwania więzi międzyludzkich, szerzenia rozwiązłości i gwałtu. W ogólnych uwagach na temat prawości (Syr 27,8-10) autor stwierdza, że jest ona możliwa do osiągnięcia dla tych, którzy jej pragną. Natomiast grzech gotów jest przylgnąć do ludzi nieprawych (Rdz 4,7; Jk 1,15). Poważnym nadużyciem w mowie jest wyjawienie czyjejś tajemnicy. Jednak okazuje się ono zgubne przede wszystkim dla samego zdrajcy (Syr 27,16-21). Szczególnie groźny jest człowiek obłudny, który udaje życzliwego, lecz w rzeczywistości jest wrogiem. W opinii mędrca człowiek taki zasługuje na wzgardę, także ze strony Boga (Syr 27,22-24). Syracydes kończy tę partię przestróg przypomnieniem o skutkach grzechów, które obracają się

SYRACYDES 26,29 — 27,19

1506

Mt 7,16-20; 12,33-37; Łk 6,43-45

28_Syr:28_Syr

Ps 35,19; Prz 6,13; 10,10 Prz 26,25

Ps 7,16; Prz 26,27; Koh 10,8

9/3/08

3:14 PM

Page 1507

tak porzuciłeś bliźniego i już go nie uchwycisz. 20 Nie idź za nim, ponieważ odszedł daleko i uciekł jak gazela z sideł. 21 Ranę bowiem można opatrzyć, a obelgę darować, ten zaś, kto wyjawił tajemnicę, nie ma już nadziei. 22 Kto daje znaki okiem, knuje zło, kto to zauważy, oddala się od niego. 23 W twojej obecności mówi miłe słowa i wychwala twoje przemówienia, a później zmienia zdanie i próbuje cię chwycić za słowo. 24 Wielu rzeczy nie lubię, ale nie tak bardzo, jak jego, Pan także nim gardzi. 25 Kto rzuca kamień w górę, rzuca go sobie na głowę, tak cios zdradliwy zadaje ranya. 26 Kto kopie dół, sam w niego wpada, i kto zakłada sidło, będzie w nie pochwycony. 27 Kto popełnia zło, sam się w nie zaplącze i nie będzie wiedział, skąd się ono wzięło. 28 Pośmiewisko i hańba dla pyszałka, jak lew dopadnie go pomsta. 29 Wpadną w sidło ci, którzy cieszą się z upadku pobożnego, strawi ich cierpienie, zanim umrą. 30 Zawiść i złość to ohydne uczucia, zawładną one grzesznikiem.

a) zadaje rany – czyli dosięga napastnika. b) jest cielesny – jest słabym, grzesznym człowiekiem.

Zawiść i przebaczenie 1 Kto się mści, dozna zemsty od Panas, On grzechys dostrzega wyraźnie. 2 Przebacz zło twemu bliźniemus, a wtedy, gdy będziesz prosił, Bóg tobie przebaczy. 3 Czy ktoś, kto żywi gniew przeciw bliźniemu, może szukać uzdrowienia u Pana? 4 Jeśli nie ma miłosierdzias dla podobnego sobie, jak może wznosić błaganie za swoje grzechy? 5 Sam jest cielesnyb, a trwa w nienawiści, któż więc zgładzi jego grzechy? 6 Miej na uwadze koniec swego życia: rozkład ciała i śmierć, przestań nienawidzić i zachowuj przykazanias. 7 Pamiętaj o przykazaniach i o przymierzus Najwyższego, nie żyw nienawiści do bliźniego i przebacz urazy.

28

Mt 5,23n; 6,12.14; 18,21-35; Mk 11,25; Łk 6,37; Ef 4,32; Kol 3,13; Jk 2,13

przeciwko swojemu sprawcy (Syr 27,25-30). Wypowiedź mędrca wypływa z tradycyjnie rozumianej zasady odpłaty, według której kara dosięga grzesznika jeszcze za jego życia. Zawiść i przebaczenie. Zakaz zemsty i wezwanie do przebaczania można odczytać jako zapowiedź nauk ewangelicznych (Mt 6,12.14n; 18,21-35; Mk 11,25n; Łk 6,37). Realizacja wskazań mędrca jest trudna, dlatego otrzymują one odpowiednią motywację religijną. Bóg darzy człowieka grzesznego miłosierdziem, ale także wymaga od niego, aby darował winy swoim bliźnim. Człowiek nie powinien pielęgnować w sobie wyniszczającej nienawiści, ale ją usuwać, szukając umocnienia w przestrzeganiu przykazań i wierności przymierzu (np. Wj 23,4n; Kpł 19,17n).

1507

SYRACYDES 27,20 — 28,7

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Wersety 25n w metaforyczny sposób wyrażają myśl, że należy ważyć słowa, zanim zostaną wypowiedziane.

Page 1508

Grzechy języka 8 Trzymaj się z dala od kłótni i unikaj grzechóws, człowiek pobudliwy wznieca kłótnie. 9 Grzesznik powoduje zamieszanie wśród przyjaciół, doprowadza do podziałów wśród ludzi żyjących w pokoju. 10 Jak na drewnie rozprzestrzenia się ogień, tak wzmacnia się zaciekła kłótnia. Według siły człowieka narasta jego złość, w zależności od bogactwa potęguje się jego gniew. 11 Gwałtowna sprzeczka rozpala ogień, a burzliwa kłótnia prowadzi do rozlewu krwis. 12 Dmuchasz na iskrę, to się rozpali, spluniesz, a zgaśnie – z ust twoich wychodzi jedno i drugie. 13 Przeklinajcies oszczercę i kłamcę, zniszczyli oni wielu spokojnych ludzi. 14 Obmowy zaszkodziły wielu ludziom, zmusiły ich do błąkania się wśród narodów, zniszczyły miasta warowne, zrujnowały domy wielkich. 15 Obmowy rozbiły wiele małżeństw, pozbawiły żony owocu ich trudów. 16 Kto słucha obmów, nie znajdzie wytchnienia, nie będzie mógł mieszkać w spokoju. 17 Uderzenie rózgi zadaje rany, a uderzenie języka łamie kości. 18 Wielu poległo od ostrza miecza, lecz nie tylu, ilu zginęło przez język. 19 Szczęśliwy, kto się go ustrzegł, kto nie zaznał jego jadu, kto nie dźwigał jego jarzma i nie został zakuty w jego łańcuchy. 20 Jego jarzmo jest jarzmem żelaznym, a jego łańcuchy – łańcuchami z brązu. 21 Przykra jest śmierć z jego powodu, lepszy od niej pobyt w krainie umarłychs. 22 Nie ma on władzy nad pobożnymi, nie spłoną od jego płomieni. 23 W jego sidła wpadną ci, którzy porzucili Panas, rozpali się wśród nich i nie zgaśnie, napadnie na nich jak lew, jak lampart ich rozszarpie. 24 Każ ogrodzić twoją posiadłość cierniami, zamknij twe złoto i srebro, 25 twoim słowom sporządź odważniki i wagę, swe usta zamknij za drzwiami z zasuwąa.

Grzechy języka. Szczególnie dotkliwe spustoszenia człowiek grzeszny szerzy swoim językiem (Syr 27,4-15). Nie oszczędza nikogo, lecz słowami burzy pokój, rozdziela przyjaciół i małżonków, doprowadza do rozlewu krwi. Ludzie pobożni natomiast potrafią się oprzeć przemocy słownej. Zyskują również moc panowania nad własnym językiem.

SYRACYDES 28,8-25

1508

Prz 15,18

Prz 26,20n

Prz 16,28; Jk 3,1-12

Prz 25,15

Prz 13,3

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1509

26

Uważaj, byś nie potknął się z powodu języka i nie upadł przed tym, który knuje zasadzki.

Ps 37,21.26

Syr 7,32-36; Mt 19,21 Pwt 15,11

Mt 6,19-21; Łk 12,33n; 1Tm 6,17 Tb 4,9-11; 12,8n

Prz 6,1

a) Sens: Jeśli wierzyciel odzyska połowę długu, może to uważać za wielkie szczęście.

Pożyczki i pomoc innym 1 Kto jest miłosierny, pożycza bliźniemus, kto go wspomaga swą ręką, zachowuje przykazanias. 2 Pożyczaj bliźniemu, gdy jest w potrzebie, a ty ze swej strony oddaj mu w ustalonym czasie. 3 Dotrzymuj słowa i bądź mu wierny, a w każdym czasie znajdziesz to, co jest ci potrzebne. 4 Wielu uważa za swoje to, co pożyczyli od kogoś, dodają trudu tym, którzy im pomogli. 5 Zanim otrzyma, całuje po rękach, o dobrach bliźniego mówi pokornym głosem, a gdy trzeba oddać, wydłuża termin, mnoży wymówki, skarży się na czas niedogodny. 6 Jeśli może, z trudem wypłaca połowę i każe uważać to za rzecz znalezionąa. Jeżeli długu nie odda, pozbawia go własności, a nadto czyni go swym nieprzyjacielem; obrzuca go przekleństwamis i obelgami i zamiast podziękowania, odpłaca pogardą. 7 Wielu odmawia pożyczki nie przez złośliwość, lecz z lęku przed utratą własności. 8 Mimo wszystko miej cierpliwość dla biednego, nie zwlekaj z udzieleniem mu pomocy. 9 Zgodnie z przykazaniem wspomagaj ubogiego, stosownie do potrzeby nie oddalaj go z niczym. 10 Dla bratas i przyjaciela wydawaj pieniądze, niech ich nie niszczy rdza pod kamieniem. 11 Ulokuj swój skarb według przykazań Najwyższego, przyniesie ci większą korzyść niż złoto. 12 Zamykaj jałmużnę w twoich magazynach, a ona uwolni cię od zła wszelkiego. 13 Bardziej niż mocna tarcza, niż ciężka włócznia będzie walczyć za ciebie z nieprzyjacielem. 14 Dobry człowiek poręcza za bliźniego, a bezwstydny go opuszcza. 15 Dobroci poręczyciela nie zapominaj, gdyż oddał swoje życie za ciebie. 16 Grzesznik roztrwoni dobra poręczyciela, niewdzięcznik celowo opuszcza tego, kto go wybawił.

29

Pożyczki i pomoc innym. Pożyczka, jałmużna i poręczanie za kogoś należą do uczynków miłosierdzia względem bliźnich. Pomocy tej jednak nie można nadużywać. Dotyczy to zwłaszcza udzielania pożyczki, do której zachęca Prawo. Jednocześnie zabrania ono lichwy, czyli pobierania odsetek od pożyczanej kwoty (Wj 22,24; Kpł 25,37; Pwt 15,7; por. Mt 5,42; Łk 6,34). Wzywając do udzielania takiego wsparcia, Syracydes jednocześnie karci dłużników, którzy nie zwracają zaciągniętych długów lub czynią to połowicznie (ww. 1-7). W uzasadnieniu konieczności obdarzania ludzi ubogich jałmużną mędrzec odwołuje się do nakazu Prawa (Pwt 15,11), który odpowiednio komentuje i poszerza, wskazując na korzyści,

1509

SYRACYDES 28,26 — 29,16

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Syracydes w ironiczny sposób wypowiada się o wykorzystywaniu przybyszów. b) na końcu – czyli pod koniec życia, kiedy to dobrze wychowany syn będzie podporą dla rodziców.

Page 1510

17

Poręczanie zrujnowało wielu żyjących dostatnio, zachwiało nimi jak falami morza; 18 ludzi możnych pozbawiło domu, zostali oni rozproszeni wśród obcych narodów. 19 Grzesznik, który spieszy z poręczeniem, szuka zysku i podpada pod sąd. 20 Wspomagaj biednego według swych możliwości, ale strzeż się, byś się nie zrujnował. 21 Podstawą życia jest woda, chleb i okrycie oraz dom, by chronić prywatność. 22 Lepsze życie ubogiego pod własnym dachem niż wspaniałe uczty u obcych. 23 Mało masz czy dużo, bądź zadowolony, a nie usłyszysz obelg od otoczenia. 24 Przykro się tułać od domu do domu i będąc obcym, ust nie móc otworzyć. 25 Przyjmiesz gości, dasz pić, lecz nie otrzymasz podzięki i do tego usłyszysz jeszcze przykrości. 26 „Proszę, gościu, zastaw stół, jeśli coś masz w ręku, nakarm mnie”a. 27 „Odejdź gościu, jest ktoś ważniejszy, przybył do mnie brats, potrzebny mi dom”. 28 Dla człowieka rozumnego są to ciężkie sprawy: pogardzanie gościnnością i obelgi wierzyciela. O dzieciach 1 Kto kocha swego syna, wytrwale karci go rózgami, po to, by się nim cieszyć na końcub. 2 Kto wychowa swego syna, będzie z niego zadowolony i wśród znajomych będzie się nim chlubił. 3 Kto kształci swego syna, wzbudza zazdrość wroga, przed przyjaciółmi będzie się nim cieszył. 4 Skonał ojciec, a tak jakby nie umarł, bo podobnego po sobie zostawił. 5 Za życia swego oglądał go i nim się cieszył, umierając, nie będzie się smucił. 6 Nieprzyjaciołom zostawił mściciela, a dla przyjaciół – dobroczyńcę.

30

jakie osiąga człowiek miłosierny (ww. 8-13; Syr 7,10; 17,22; por. Tb 4,7-1; Mt 6,19n). Praktyka poręczania za kogoś, kto zaciągnął dług, była znana, jednak często prowadziła do nadużyć, dlatego mędrcy na ogół jej nie popierali (np. Prz 6,1-5). Syracydes zalicza ją do uczynków miłosierdzia, jednak przestrzega przed poręczaniem za możniejszych od siebie (Syr 8,13). Ponadto surowo gani zarówno poręczycieli czerpiących zyski dla siebie, jak i ludzi, którzy nie spłacali zaciągniętych długów, narażając swoich wierzycieli na straty (ww. 14-20). Na koniec tych pouczeń Syracydes odradza opuszczanie własnego domu w celu znalezienia lepszego bytu wśród obcych (ww. 21-28). Podkreśla w ten sposób, że samodzielność i niezależność od uprzejmości innych są niezbędne do życia, nawet za cenę skromniejszych warunków. O dzieciach. Fragment ten w tekście greckim został wyróżniony odrębnym tytułem. Autor poucza, że zasadniczym zadaniem ojca jest dobre wychowanie syna, który przysporzy mu sławy i zapewni pomyślny rozwój jego rodu. Zaniedbania wychowawcze przynoszą poważne szkody zarówno synowi, jak i jego ojcu. Dlatego Syracydes, podobnie jak inni mędrcy (np. Prz 13,24; 15,20; 19,18; 20,17; 23,13n), jest zwolennikiem stosowania surowych metod wycho-

SYRACYDES 29,17 — 30,6

1510

Prz 17,1; 25,7

Prz 27,8

Prz 25,7; Łk 14,8n

Syr 23,13n; 29,15; Prz 23,24; Hbr 12,6-8

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1511

7

Syr 7,23

Kto rozpieszcza syna, będzie opatrywał rany, na każdy jego krzyk będą mu drżeć wnętrzności. 8 Koń nieujeżdżony staje się narowisty, swawolny syn staje się zuchwały. 9 Troszcz się o syna, a wprawi cię w zdumienie, baw się z nim, a ciebie zasmuci. 10 Nie śmiej się z nim, abyś nie musiał z nim płakać i byś na koniec nie zgrzytał zębami. 11 Nie dawaj mu władzy w młodości i nie lekceważ jego błędów. 12 Zginaj kark jego już w młodości, okładaj razami jego boki, gdy jest dzieckiem, aby się nie stał uparty i nieposłuszny tobie, abyś nie musiał cierpieć z jego powodu. 13 Wychowuj swego syna i pracuj nad nim, żebyś nie został zaskoczony jego bezczelnością.

a) Tytuł ten występuje w tekście greckim. b) Syracydes nie sugeruje, aby odbierać sobie życie, lecz podkreśla, jak uciążliwy jest brak zdrowia. c) prześladowany przez Pana – czyli człowiek chory, gdyż choroba była uważana za karę Bożą. d) jak eunuch – w porównaniu tym autor podkreśla niemoc chorego i niemożność przyjmowania przez niego pokarmu.

Zdrowie i spokojne życie Lepszy biedak, zdrowy i w pełni sił, niż bogacz doświadczany na swym ciele. 15 Zdrowie i siła są lepsze od wszelkiego złota, zdrowy duch – niezmierzonym błogosławieństwems. 14

Hi 3,3-26; 10,18; Jr 15,10; 20,14-18

Pwt 4,28; Ps 115,4-7; Iz 40,20

Koh 11,9n

O posiłkacha 16 Nie ma większego bogactwa nad zdrowie ciała i nie ma większej radości nad radość sercas. 17 Lepsza śmierć niż przykre życie, wieczny odpoczynek niż nieuleczalna chorobab. 18 Jak smakołyki położone na zamkniętych ustach, tak stosy jedzenia składane na grobie. 19 Na cóż bożkowi ofiaras z owoców? Nie może jej zjeść ani powąchać. 20 Ten, kto jest prześladowany przez Panac, patrzy i wzdycha jak eunuchd obejmujący dziewicę. 21 Nie poddawaj się smutkowi ani się nie zadręczaj myślami. 22 Radość serca to życie człowieka, a pogodne usposobienie przedłuża życie. wawczych. Wskazań tych nie należy jednak interpretować jako zachęty do stosowania przemocy wobec dzieci czy nadużywania władzy rodzicielskiej. Wychowanie w karności wynika z ojcowskiej miłości i troski o syna. Ziemski ojciec-wychowawca, kochający i wymagający, jest obrazem Boga Ojca, który z miłością napomina i karci swoje dzieci (J 15,2; Hbr 12,6-8.10n; 1P 5,9n; Ap 3,19). Zdrowie i spokojne życie. Wśród wartości życiowych, o które ubiega się człowiek, ważne miejsce zajmuje zdrowie ciała i ducha. Dobra kondycja fizyczna jest warta o wiele więcej niż dobra materialne. Jest to wspólne doświadczenie ludzi bogatych i biednych. O posiłkach. Fragment ten, wyróżniony w tekście greckim odrębnym tytułem, kontynuuje wcześniejszą myśl. Człowiek zdrowy cieszy się życiem, a chory nie może nawet skosztować przysmaków, gdyż nie przedstawiają one dla niego żadnej wartości. Chory nie skorzysta z pokarmów, co mędrzec porównuje do bezsensownych ofiar składanych bożkom. Choroba jawi się tu jako doświadczenie zesłane przez Boga (ww. 16-20). Jedną ze szczególnie groźnych chorób duszy, według

1511

SYRACYDES 30,7-22

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Czuwanie – czyli zbytnia troska o bogactwo, która jest powodem bezsenności. b) Złoto – synonim wszelkiego bogactwa. c) za złotem – w tekście hebr.: za mamoną; to aramejskie słowo oznacza bogactwo (Mt 6,24; Łk 16,9.11.13).

Page 1512

23

Znajdź powód, by pocieszyć swe serces, smutek oddal od siebie. Wielu bowiem zgubił smutek, nie ma z niego żadnej korzyści. 24 Zazdrość i gniew skracają dni życia, a troski sprowadzają przedwczesną starość. 25 Pogodne serce zapewnia apetyt, zatroszczy się o swoje przysmaki.

Prz 15,15

Bogactwo 1 Czuwaniea nad bogactwem wyniszcza ciało, niepokój o nie oddala sen. 2 Niepokój bezsenności zakłóca odpoczynek, odpędza sen jak ciężka choroba. 3 Bogacz się trudzi, aby gromadzić dobra, odpoczywa, by się nasycić przyjemnościami. 4 Biedak się trudzi, żyjąc w niedostatku, odpoczywając, popada w nędzę. 5 Kto kocha złoto, nie będzie usprawiedliwiony, zgubią go pieniądze, za którymi gonił. 6 Złotob doprowadziło wielu do ruiny, stali się oni świadkami własnego bankructwa. 7 Złoto jest zasadzką dla tych, którzy się nim zachwycają, przez nie ginie każdy nierozumny. 8 Szczęśliwy człowiek, który jest bez winy, i który się nie uganiał za złotemc. 9 Kim on jest, byśmy mogli go pochwalić? Dokonał wielkiej rzeczy w swoim narodzie. 10 Kto przeszedł taką próbę i został uznany za doskonałego, ten ma się czym pochwalić. Bo mógł zgrzeszyć, ale nie upadł, mógł popełnić zło, ale tego nie uczynił. 11 Przez to utrwalił swoje dobra, a zgromadzenies będzie wychwalać jego dobre czyny.

31

Pouczenie o jedzeniu i piciu Gdy siadasz przy suto zastawionym stole, nie otwieraj nad nim swojego gardła, nie mów też: „Jak dużo jest na nim!”.

12

1Tm 6,9

Mt 19,23n

Prz 23,1-3.6-8

Syracydesa, jest smutek. Sprawia on, że człowiek szybciej się starzeje, traci siły i apetyt. Dlatego mędrzec zachęca do przezwyciężania pojawiających się negatywnych uczuć i szukania tego, co wzmacnia radość serca (ww. 21-25). Bogactwo. Zamożność, według mędrców, jest jednym z darów mądrości (np. Prz 3,16; 8,17-21) i widziano w niej owoc Bożego błogosławieństwa (np. Rdz 24,35; 1Krn 3,13; Hi 42,12; Prz 10,22; Syr 11,14). Opinia Syracydesa jest bardziej wyważona (Syr 5,1-8+; 13,1-26+; 14,1-19+). Wprawdzie człowiek bogaty korzysta z przyjemności, których brak biedakowi, musi jednak okupić je wielkim utrudzeniem, utratą sił i zdrowia (ww. 1-4). Autor zauważa, że pogoń za bogactwem znaczona jest przeważnie krzywdą ludzką i że obfitość dóbr materialnych może stać się pułapką (ww. 5-7). Dlatego człowiek uczciwy, który panuje nad żądzą posiadania, zasługuje na szczególne uznanie (ww. 8-11). Pouczenie o jedzeniu i piciu. Jednym z ważnych sprawdzianów dobrego wychowania, które wpływa na nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów z innymi, jest zachowanie się przy stole. Przymioty i wady człowieka najłatwiej poznać

SYRACYDES 30,23 — 31,12

Hi 31,24; Prz 28,20

1512

28_Syr:28_Syr

9/3/08

13

Prz 13,25

Prz 20,1; 23,20n.29-35; 31,4-7; Iz 5,22; 28,1-4

Ps 104,15

3:14 PM

Page 1513

Pamiętaj, że złe jest oko zachłanne. Czy zostało stworzone coś gorszego niż oko? Ono bowiem musi płakać nad wszystkima. 14 Nie wyciągaj ręki tam, gdzie ono spojrzy, i opanuj się nad półmiskiem. 15 Staraj się poznać pragnienia bliźniegos i zastanawiaj się nad każdą czynnością. 16 Jedz jak człowiek to, co zostało ci podane, nie bądź żarłoczny, a nie będziesz znienawidzony. 17 Zakończ jeść pierwszy, będzie to znak ogłady, nie bądź łakomy, abyś się nie potknął. 18 Gdy jesteś wśród biesiadników, nie wyciągaj pierwszy ręki. 19 Człowiekowi wychowanemu wystarczy niewiele i przy stole nie wzdycha. 20 Ma zdrowy sen, jeśli się nie przejadł, wstaje wcześnie i jest pełen życia. Kolki, bezsenność i mdłości, bóle wnętrzności są utrapieniem żarłoka. 21 Jeśli jesteś przymuszony do jedzenia, idź zwymiotować, a odczujesz ulgę. 22 Posłuchaj mnie, synub, i mnie nie lekceważ, na końcu docenisz moje słowa: Bądź przezorny w całym swym postępowaniu, a nie spotka cię żadna choroba. 23 Chwali się tego, kto urządza wystawne uczty, a świadectwo jego hojności jest prawdziwe. 24 Miasto szemrze o tym, kto skąpi chleba, i wierne jest świadectwo jego skąpstwa. 25 Nie udawaj bohatera przy piciu wina, bo wino zgubiło wielu. 26 Piec sprawdza metal podczas hartowania, a wino – serca pyszałków podczas kłótni. 27 Wino jest pożyteczne dla ludzi, jeżeli pije się je w sposób umiarkowany. Cóż to za życie, gdy brakuje wina, od początku zostało ono stworzone dla radości. 28 Radość serca i wesołość daje picie wina w czasie odpowiednim. 29 Po nadużyciu wina duch gorzknieje, człowiek staje się agresywny i kłótliwy.

a) Sens: Człowiek zachłanny chciałby wszystko zagarnąć spojrzeniem. b) synu – zob. Syr 2,1+.

w czasie wspólnych posiłków i uczt, kiedy powinien wykazywać opanowanie, umiar i ogładę towarzyską, które wpływają na dobrą lub złą opinię o nim (Syr 31,12-24). Podkreśla to z naciskiem hebrajska wersja Syr 31,23: Kto przy posiłku przestrzega dobrych obyczajów, tego sławią wargi, a świadectwo o jego ogładzie jest trwałe. Szczególną próbą okazuje się picie wina (Syr 31,25-31), gdyż wymaga umiejętności używania go z umiarem (w. 27; por. Syr 40,20). Pijaństwo zasługuje na potępienie (Syr 18,33 – 19,2; zob. także Sdz 9,13; Ps 104,15; Koh 10,19). Wyjątkowej ogłady i taktu towarzyskiego wymaga się od gospodarza uczty, który powinien czuwać nad jej spokojnym przebiegiem i w porę ją zakończyć (Syr 32,1-13).

1513

SYRACYDES 31,13-29

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) gdy przewodzisz uczcie – możliwe również tłumaczenie: gdy posadzono cię na pierwszym miejscu. b) przedstawienia – spektakl muzyczny, wokalny lub instrumentalny ceniony był wyżej niż słowa mędrca. c) uczcie – dosł. piciu wina. d) rano wstają – wczesne wstawanie jest znakiem pilności tych, którzy pragną zdobyć mądrość (Mdr 6,12-14); taka postawa podoba się Bogu.

Page 1514

30

Pijaństwo pomnaża złość głupca aż do upadku, pomniejsza siły i ran mu przysparza. 31 Nie karć bliźniego, gdy z nim pijesz, nie znieważaj go, gdy jest wesoły, nie zwracaj się do niego obelżywym słowem, nie zasmucaj go w obecności innych. 1 Nie pysznij się, gdy przewodzisz uczciea, bądź jako jeden ze współbiesiadników; usłuż innym, a potem zasiądź do stołu. 2 Dopiero gdy wykonasz swoje zadanie, spocznij, by cieszyć się z nimi i otrzymać uznanie za gościnność. 3 Przemawiaj, jeśli jesteś starszys, ale z mądrością, i nie zakłócaj muzyki. 4 Nie wylewaj słów podczas przedstawieniab, nie mędrkuj w czasie nieodpowiednim. 5 Jak pieczęć z rubinu w złotej oprawie, tak muzyka, która towarzyszy uczciec. 6 Szmaragd wprawiony w sygnet ze złota to dźwięki muzyki przy dobrym winie. 7 Przemawiaj młodzieńcze, jeśli to konieczne, jednak nie więcej niż dwa razy i tylko gdy jesteś zapytany. 8 Mów zwięźle, wyrażaj dużo w niewielu słowach, zachowuj się jak ten, kto dużo wie, a milczy. 9 Wśród wielkich nie czyń się ważnym i wobec starszych nie bądź gadatliwy. 10 Błyskawica zawsze spieszy przed grzmotem, tak samo dobroć biegnie przed skromnym człowiekiem. 11 O ustalonej godzinie powstań i się nie opóźniaj, spiesz do domu bez ociągania. 12 Tam się baw i rób to, czego pragniesz, tylko nie grzesz wyniosłym słowem. 13 Nade wszystko chwal Tego, który cię stworzył i upaja cię swoimi dobrami.

32

Bojaźń Boża i szacunek dla Prawa Kto się boi Panas, przyjmie pouczenie, znajdą Jego upodobanie ci, którzy rano wstająd. 15 Kto szuka Prawas, zostanie nim napełniony, dla obłudnika będzie ono przyczyną upadku. 16 Ci, którzy się Pana bojąs, potrafią poznać, co jest sprawiedliwe, przez swe postępowanie zajaśnieją jak światło. 17 Człowiek grzeszny odrzuca upomnienie

Prz 15,33; 18,12

14

Bojaźń Boża i szacunek dla Prawa. Zbiór przysłów i napomnień dotyczących postawy człowieka prawego (Syr 32,14 – 33,6) rozpoczyna nową grupę pouczeń, zawartą w Syr 32,14 – 38,23. Dotyczy ona umiejętności przeżywania różnych sytuacji życiowych i rozwagi w odnoszeniu się do ludzi. Pośród tych różnorodnych doświadczeń niezawodnym przewodnikiem na drodze do zbawienia jest dla człowieka Prawo. Trzeba je cenić, ufać mu i przyjmować pouczenia jego znawców. Ponadto należy w praktyce kierować się bojaźnią Bożą i mądrością oraz wypełniać przykazania.

SYRACYDES 31,30 — 32,17

1514

Iz 58,8; Mt 5,16, Ef 5,8; Flp 2,15n

28_Syr:28_Syr

Ps 91,12

Hi 5,18n; Ps 91; Prz 12,21

1Mch 3,48

9/3/08

3:14 PM

Page 1515

i według swej woli znajdzie wytłumaczenie. 18 Człowiek rozważny nie lekceważy namysłu, bezbożnys i pyszny nie przyjmie pouczenia. 19 Nie czyń niczego bez porady, a podczas działania nie zmieniaj zdania. 20 Nie wchodź na wyboistą drogęs, a nie potkniesz się o kamienie. 21 Nie ufaj niezbadanej ścieżcea. 22 Strzeż się własnych dzieci. 23 We wszystkim, co czynisz, ufaj sobie samemu, to też jest zachowywaniem przykazańb. 24 Kto wierzy Prawu, zachowa przykazanias, a kto jest posłuszny Panu, nie zostanie poniżony. 1 Bojącemu się Pana nie przydarzy się nic złego, a w doświadczeniu tym bardziej dozna wybawienia. 2 Mądry człowiek nie będzie nienawidził Prawa, kto je omija, jest jak okręt w czasie burzy. 3 Człowiek roztropny wierzy Prawu, dla niego Prawo jest wiarygodne jak wyroczniac. 4 Przygotuj mowę, jeśli chcesz być słuchany, zbierz swą wiedzę i odpowiadaj. 5 Wnętrze głupiego jest jak koło u wozu, obracająca się oś – to jego myślenied. 6 Jak narowisty ogier, tak przyjaciel szyderca rży pod każdym, kto go dosiada.

a) Tekst hebr.: Nie dowierzaj drodze przewrotnych i miej się na baczności aż do swego kresu. b) Tekst hebr.: Czuwaj nad sobą na każdej z twoich dróg, bo kto tak postępuje, wypełnia przykazanie. c) jak wyrocznia – Prawo jest niepodważalne i pewne jak orędzie proroka posłanego przez Boga. d) Człowiek, któremu brak mądrości, kieruje się w życiu namiętnościami i nie potrafi wyjść poza krąg własnych sądów.

33

Zasada przeciwieństw Dlaczego jeden dzień jest ważniejszy od drugiego, chociaż każdy z nich jest rozświetlony przez to samo słońce? 8 Z zamysłu Panas zostały zróżnicowane, On wyodrębnił czasy i święta. 9 Niektóre z nich wyniósł i uświęcił, inne umieścił w rzędzie dni zwykłych. 10 Wszyscy ludzie są z prochu, z ziemi został uformowany Adams. 11 Z wielką mądrością Pan sprawił, że są oni różni i wyznaczył im inne drogis. 12 Niektórych pobłogosławiłs i wywyższył, innych uświęcił i zbliżył do siebie, jeszcze innych przeklął i upokorzył i zrzucił ich ze stanowisk. 13 Jak glina w ręku garncarza, którą formuje według swego upodobania, 7

Ps 103,14; Iz 64,8 Rdz 2,7; 3,19

1Sm 2,6-8; Syr 10,14n; Łk 1,51-53

Mdr 15,7; Rz 9,21

Zasada przeciwieństw. Obserwacja świata i ludzi doprowadziła Syracydesa do oryginalnej tezy o dwoistości rzeczy ziemskich, którą ujął w krótkim stwierdzeniu, że wszelkie stworzone przez Boga rzeczy istnieją parami (w. 15). Odnosi się to do dni ujętych w kalendarzu, które dzielą się na powszednie i świąteczne, do ludzi uprzywilejowanych i wzgardzonych, pobożnych i grzeszników, a także do dobra i zła, życia i śmierci. Według Syracydesa dualizm ten nie jest dziełem przypadku, ale wynikiem działania mądrości Bożej (ww. 7-15; por. Iz 45,7). Brak tu jeszcze obecnego w NT przekonania

1515

SYRACYDES 31,18 — 33,13

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Sens: Żebrać od własnych dzieci na utrzymanie. b) Jarzmo – drewniana uprząż służąca do zaprzęgania zwierząt pociągowych; zakładano ją zwierzęciu na kark, czoło lub rogi. c) Postępowanie z niewolnikami regulowały przepisy Prawa Mojżeszowego: Wj 21,1-6; Kpł 25,46; Pwt 15,12-18.

Page 1516

tak ludzie w ręku Tego, który ich stworzył – On im oddaje według swych postanowień. 14 Przeciwieństwem zła jest dobro, przeciwieństwem śmierci – życie, podobnie grzesznik jest przeciwieństwem pobożnych. 15 Tak patrz na wszystkie dzieła Najwyższego, w każdym rodzaju istnieją parami. 16 A ja przybyłem jako ostatni i zbieram resztki po winobraniu. 17 Powiodło mi się dzięki błogosławieństwu Pana, napełniłem tłocznię jak ten, kto zbiera winne grona. 18 Rozważcie, że trudziłem się nie tylko dla siebie, lecz dla wszystkich, którzy szukają wiedzy. 19 Posłuchajcie mnie, wielcy ludu, miejcie to na uwadze kierujący zgromadzeniems. 20 Synowi, żonie, bratu i przyjacielowi, nie dawaj władzy nad sobą, dopóki żyjesz. Twoich dóbr nie oddawaj obcemu, abyś nie musiał o nie prosić, gdy zmienisz zdanie. 21 Dopóki żyjesz i oddychasz, nikomu nie oddawaj władzy nad sobą. 22 Lepiej jest, gdy dzieci ciebie proszą, niż ty miałbyś się wpatrywać w ręce swych synówa. 23 We wszystkich swoich dziełach utrzymaj swą władzę, nie wystawiaj na pośmiewisko twojej godności. 24 Kiedy skończą się dni twojego życia, w chwili śmierci rozdziel dziedzictwo. 25 Pasza, kij i ładunek są dla osła, dla sługi – chleb, karność i praca. 26 Zastosuj karność, a znajdziesz spokój, oszczędzaj jego ręce, a będzie szukał wolności. 27 Jarzmob i rzemienie zginają kark, tortury i cierpienia – występnego sługę. 28 Wyślij go do pracy, a nie będzie leniuchował. Próżniactwo nauczyło wiele złego. 29 Każ mu pracować, tak jak przystało, jeśli nie słucha, załóż mu kajdany. 30 Nie przesadzaj jednak względem nikogo, nie czyń niczego bezprawniec. 31 Masz sługę, traktuj go jak samego siebie, kupiłeś go za cenę swojej krwi. 32 Masz sługę, uczyń go swoim bratems, będziesz go potrzebował jak samego siebie. 33 Jeśli go skrzywdzisz, ucieknie i cię porzuci, na której drodze będziesz go szukał?

Mdr 15,11; Iz 29,16; 45,9; Jr 18,6

Prz 26,3; 29,19

o tym, że Bóg nie jest autorem zła (np. Łk 23,22.41; Dz 10,38; 1J 3,8; 5,18). Swoje spostrzeżenia Syracydes kończy stwierdzeniem, że jako ostatni z mędrców dopełnia jedynie działalności swoich poprzedników (ww. 16-18), a następnie wzywa mężów, ojców i gospodarzy do godnego i odpowiedzialnego wypełniania ich zadań (ww. 19-32).

SYRACYDES 33,14-33

1516

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1517

Sny

34

1

Próżne i zwodnicze nadzieje u nierozumnego człowieka, a sny głupim dodają skrzydeła. 2 Jakby cień chwytał lub pędził za wiatrem jest ten, kto snom wierzy. 3 Senna wizja jest podobna jedna do drugiej, twarz podobna jest do twarzy. 4 Co może być oczyszczones z nieczystościs? A z kłamstwa jak wyjdzie prawda? 5 Wróżbys, czarys i sny są ułudą, jak majaki rodzącej. 6 Nie przywiązuj do nich wagi, chyba że nawiedza cię przez nie Najwyższyb. 7 Wielu bowiem zwiodły urojenia, upadli, pokładając w nich nadzieje. 8 Prawos nie musi korzystać z usług kłamstwa, mądrość z ust wiarygodnych jest niezawodna.

Ps 33,18; 34,16

a) Uciekanie się do snów jako wyroczni zostało w ST potępione (Pwt 13,2-6; 18,914; Jr 29,8). Jednak w niektórych przypadkach sny były środkiem Bożego objawienia (np. Rdz 28,10-17; 37,5-11; Syr 34,6; Mt 1,20). Syracydes przyjmuje wobec snów i ich znaczenia postawę racjonalną, skłaniając się ku Prawu i mądrości. b) Z pewnością mowa o nawiedzeniu przez sny, gdyż wróżby i czary zostały jednoznacznie potępione (np. Kpł 19,26; Pwt 18,10; 2Krl 17,17).

Podróże 9 Człowiek, który podróżował, poznał wiele, a doświadczony przemawia ze zrozumieniem. 10 Kto nie był doświadczony, poznał niewiele, kto podróżował, zwiększył swe umiejętności. 11 Wiele widziałem podczas mych podróży, więcej niż mogą objąć moje słowa. 12 Często popadałem w niebezpieczeństwa śmierci, lecz dzięki doświadczeniu zostałem wybawiony. 13 Duch bojącychs się Panas żyć będzie, a ich nadzieja w Tym, który wybawia. 14 Kto się boi Pana, lękać się nie będzie, nie zatrwoży się, bo On sam jest jego nadzieją. 15 Szczęśliwy, kto się boi Pana: Komu zaufał i kto jest jego podporą? 16 Oczy Pana zwrócone na tych, którzy Go kochają; On jest potężną tarczą i silnym wsparciem, schronieniem przed upałem i cieniem w południe, ochroną przed niebezpieczeństwem i pomocą w upadku. 17 Wywyższa duszę i olśniewa oczy, daje zdrowie, życie i błogosławieństwos. Sny. Pismo Święte zawiera wiele miejsc, w których sen ukazano jako jeden z ważniejszych środków objawienia przyszłych zdarzeń, wyrażenia ukrytych prawd i woli Boga (np. Rdz 28,12; 37,5-17; Lb 12,6; Sdz 7,13; 1Sm 28,6-15; 1Krl 3,5; Mt 1,20). Syracydes przyznaje, że niekiedy przez sny Bóg kontaktuje się z człowiekiem. Jednak bywają one również wykorzystywane we wróżbach i czarach, które zwodzą ludzi, dlatego są potępiane przez Prawo (np. Pwt 13,2-6; 18,914). Żaden sen nie zastąpi przekazanego przez Boga Prawa i daru mądrości (w. 8). Podróże. Podróżowanie daje mędrcowi możliwość utrzymywania kontaktów z innymi ośrodkami mądrościowymi. To także okazja, aby pogłębić wiedzę i wzbogacić doświadczenie (ww. 9n). Mędrzec zaświadcza, że we wszystkich okolicznościach, jakie towarzyszyły jego podróżom, szczególnie zaś w niebezpieczeństwach, doznawał Bożej opieki i ratunku (ww. 11n). Wyprowadza stąd ogólną naukę, że ten, kto się boi Pana, może liczyć na Jego opiekę i wsparcie (ww. 13-17).

1517

SYRACYDES 34,1-17

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Oczyścił się od zmarłego – kontakt ze zmarłym czynił człowieka rytualnie nieczystym (np. Lb 19,11-16). b) wdzięczność – zarówno Bogu za Jego dobrodziejstwa, jak i ludziom za ich dary. c) Ofiary były nakazane przez Prawo (np. Wj 29,38-42; Kpł 1 – 7; Lb 28 – 29).

Page 1518

Składanie ofiar i sprawiedliwość 18 Ofiaras z owoców grzechus to dar niegodziwy, dary nieprawych nie znajdą upodobania. 19 Najwyższy nie ma upodobania w ofiarach ludzi bezbożnychs ani nie przebacza grzechów ze względu na liczne ofiary. 20 Zabija syna w obecności jego ojca, kto składa ofiary z dóbr biednych ludzi. 21 Chleb wyżebrany to życie dla biednych, kto im go zabiera, jest mordercą. 22 Zabija bliźniegos, kto mu odbiera utrzymanie, przelewa krews ten, kto wstrzymuje zapłatę najemnika. 23 Jeden buduje, drugi burzy, jaką mają korzyść, jeśli nie sam trud? 24 Jeden błogosławis, drugi przeklinas, czyjego głosu ma usłuchać władca? 25 Oczyściłs się od zmarłegoa, znów go dotyka, jaki pożytek z jego oczyszczenia? 26 Tak samo jest z człowiekiem, który pości za swoje grzechy i znowu powraca, aby je popełniać. Kto wysłucha jego modlitwy i jaka korzyść z jego upokorzenia? 1 Kto zachowuje Prawos, jakby składał liczne dary, składa ofiarę wspólnotowąs, kto dba o przykazanias. 2 Kto okazuje wdzięcznośćb, składa ofiarę pokarmowąs, a ofiarę uwielbienia ten, kto daje jałmużnę. 3 Cieszy Panas odwrócenie się od zła, a ofiarą przebłagalnąs jest porzucenie nieprawości. 4 Nie zjawiaj się przed Panem bez niczego, wszystko to nakazane jest przykazaniemc. 5 Ofiara sprawiedliwa namaszczas ołtarzs, jej woń unosi się aż przed Najwyższego. 6 Ofiara człowieka sprawiedliwego zostanie przyjęta i pamięć o niej nie zaginie. 7 Uwielbiaj Pana z hojnością i nie skąp ofiar, które Mu składasz. 8 Niech twoja twarz zawsze będzie pogodna, z radością składaj dziesięcinęs. 9 Ofiaruj Najwyższemu według daru, którego On ci udzielił, oddaj Mu hojnie, stosownie do swych możliwości. 10 Pan bowiem jest tym, który wynagradza, zwróci tobie siedmiokrotnie.

Kpł 19,13; Pwt 24,14n; Jr 22,13

35

Składanie ofiar i sprawiedliwość. Ofiary i praktyki pobożne były ważnym elementem izraelskiego życia religijnego. Syracydes przypomina, że ich wartość zależy od intencji człowieka i jego postawy. Ofiara składana przez człowieka bogatego, zwykle pochodząca z wyzysku i krzywdy ludzkiej, zamiast błogosławieństwa ściąga na niego przekleństwo (Syr 34,18-24). Fałszywa religijność przejawia się także w postach bez rzeczywistego nawrócenia (Syr 34,25n). Człowiek prawdziwie pobożny przestrzega przepisów Prawa o ofiarach (Kpł 1 – 7), składa w darze pierwociny (np. Wj 22,28; 23,19; Kpł 23,9-10; Pwt 26,1-19) i dziesięciny (Pwt 26,12), lecz czyni to z właściwym usposobieniem. Prawdziwa religijność polega bowiem przede wszystkim na unikaniu grzechu i na nawróceniu. Takiemu wyznawcy Bóg odpłaca życzliwością (Syr 35,1-10).

SYRACYDES 34,18 — 35,10

1518

Wj 23,15; 34,20; Pwt 16,16

2Kor 9,7

28_Syr:28_Syr

Pwt 10,17; Hi 34,19; Mdr 6,7

2Krn 19,7; Hi 34,19; Dz 10,34; Rz 2,11; Ga 2,6; Ef 6,9; 1P 1,17 Wj 21,22n; Prz 23,10n

2Krn 30,27; Ps 18,6 Jon 2,8

Ps 79

Pwt 32,39; 1Krl 8,43; Iz 45,14

9/3/08

3:14 PM

Page 1519

Sprawiedliwość miłosiernego Boga 11 Nie staraj się Go przekupić, nie przyjmie daru, nie pokładaj nadziei w niesprawiedliwej ofierzes, 12 bo Pans jest jedynym sędzią i nie ma On względu na osobę. 13 Nie odwraca twarzy od ubogiego, ale wysłuchuje wołania uciśnionych. 14 Nie gardzi prośbą sieroty ani błaganiem wdowy. 15 Jeśli łzy wdowy spływają jej po policzku, to jej krzyk zwraca się przeciw temu, kto je wywołuje. 16 Kto służy, zostanie przyjęty z upodobaniem, a jego modlitwa do chmur się wzniesie. 17 Modlitwa pokornego przenika chmury, nim ona nie dotrze, nie dozna on pocieszenia. 18 Nie zaprzestanie, aż wejrzy na niego Najwyższy i wyda wyrok, sądząc sprawiedliwie. 19 Pan nie będzie zwlekał, nie będzie czekał cierpliwie, 20 aż złamie karki niemiłosiernych i wyda pomstę narodom, 21 aż wykorzeni tłum pyszałków i złamie berło niesprawiedliwych, 22 aż osądzi człowieka za jego czyny i dzieła ludzi według ich zamiarów, 23 aż wyda na swój lud sprawiedliwy wyrok i rozweseli go swoim miłosierdziems. 24 Wspaniałe jest miłosierdzie w czasie nieszczęścia, jak deszczowa chmura w czasie suszy.

a) Tekst hebr.: Ratuj nas, Boże wszechrzeczy.

Modlitwa o wybawienie 1 Zmiłuj się nad nami, Panies i Boże wszechrzeczya, i ześlij bojaźńs przed Tobą na wszystkie narody. 2 Wznieś swą rękę nad obce narody, niech ujrzą twoją potęgę. 3 Jak wobec nich ukazałeś nam swoją świętość, tak wobec nas pokaż im swoją potęgę. 4 Niech Cię poznają, tak jak my poznaliśmy, że nie ma Boga prócz Ciebie, Panie. 5 Odnów znaki i ukaż cudas, uczyń sławną Twoją rękę i Twe prawe ramię.

36

Sprawiedliwość miłosiernego Boga. Syracydes przestrzega przed próbami przekupywania Boga niegodziwie zdobytymi darami (Pwt 10,17). Bóg zna serce człowieka i jest sprawiedliwy. Bierze w obronę uciśnionych, do których w ST zalicza się zwykle ubogich, wdowy i sieroty, wysłuchuje ich skarg i modłów (ww. 11-17). Krzywdziciele natomiast ściągają na siebie sprawiedliwą i nieuchronną karę, nawet jeśli próbują obłaskawić Boga swoimi darami. Modlitwa o wybawienie. Tłem historycznym modlitwy Syracydesa jest okupacja Palestyny przez Seleucydów i szerzenie się pogańskiej kultury greckiej. Jest to jedyne nawiązanie do tej trudnej sytuacji Żydów przed powstaniem Machabeuszów (zob. Pierwsza i Druga Księga Machabejska). Całe dzieło Syracydesa utrzymane jest raczej w tonie spokojnym

1519

SYRACYDES 35,11 — 36,5

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) zamieszkania – dosł. odpoczynku, jednak w sensie zamieszkania (Syr 24,7n).

Page 1520

6

Wzbudź trwogę i zapłoń gniewems, zniszcz przeciwnika i poraź nieprzyjaciela. 7 Przyspiesz czas i wspomnij przysięgę, niech rozpowiada się o Twoich wielkich czynach. 8 Niech płomień gniewu pochłonie tego, kogo oszczędzono, zło czyniący Twemu ludowi niech zostaną straceni. 9 Zetrzyj głowy wodzom nieprzyjaciół, którzy mówią: „Prócz nas nie ma nikogo!”. 10 Zgromadź wszystkie plemiona Jakubas, weź je w dziedzictwo, jak było na początku. 11 Oszczędź, Panie, naród nazwany Twoim imieniems, Izraels, którego nazwałeś pierworodnyms. 12 Miej miłosierdzies nad miastem Twojej świętości, nad Jeruzalems, miejscem Twego zamieszkaniaa. 13 Wypełnij Syjons hymnami pochwalnymi i świątynięs Twoją chwałąs. 14 Daj świadectwo o swoich pierwszych dziełach, wzbudź proroctwa głoszone w Twoje imię. 15 Daj nagrodę tym, którzy są Tobie posłuszni, i Twoi prorocys niech będą wiarygodni. 16 Wysłuchaj Panie, modlitwy sług Twoich, przez życzliwość dla Twego narodu. 17 Niech poznają wszyscy na tej ziemi, że Ty jesteś Panem i Bogiem na wieki. Umiejętność właściwego rozeznawania Żołądek przyjmie każde pożywienie, lecz bywa potrawa smaczniejsza od innej. 19 Podniebienie czuje potrawę z dziczyzny, tak też serces rozpozna fałszywe słowa. 20 Przewrotne serce przysparza smutku, doświadczony człowiek potrafi je odmienić. 21 Kobieta wyjdzie za każdego mężczyznę, lecz jedna córka lepsza od drugiej. 22 Piękna kobieta rozwesela oblicze, przewyższa każde pragnienie mężczyzny. 23 Jeżeli w mowie jest uprzejma i łagodna, jej mąż nie ma równych sobie wśród ludzi. 24 Kto pojął żonę, zrobił dobry nabytek: zyskał pomoc podobną do niego i wspierającą kolumnę.

Wj 4,22; Pwt 7,6 Jr 31,9; Oz 11,1; Rz 9,4; 2Kor 6,18 Ps 68,17; Jl 4,17; Za 8,3

Dn 3,45

18

Prz 11,16; 18,22; 31,30n; 1P 3,3n

Rdz 2,18

i optymistycznym. Syracydes zaniepokojony jednak rozszerzającymi się wpływami bezbożnego hellenizmu, zanosi do Boga żarliwą modlitwę. W strukturze tej lamentacji (Syr 22,27 – 23,6) można wyróżnić: wprowadzenie, z wezwaniem o ratunek i pomoc dla narodu uciskanego przez obcych (ww. 1-4), osnowę, z opisem nieprzyjaciół (ww. 5-9) i z prośbą o przywrócenie dawnej świetności ludu Bożego (ww. 10-15), oraz zakończenie przepojone pokorą i wiarą w moc Boga (ww. 16n). Umiejętność właściwego rozeznawania. Pomyślne życie człowieka w dużym stopniu zależy od umiejętności dokonywania właściwych wyborów. Dotyczy to także małżeństwa. Obecność dobrej żony wnosi w życie mężczyzny radość i wsparcie (Syr 9,1-9+; 25,13 – 26,27+), natomiast brak domowego ogniska sprawia, że czuje się on zagubiony i samotny (Rdz 2,18).

SYRACYDES 36,6-24

1520

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1521

25

Tam, gdzie nie ma ogrodzenia, posiadłość jest ograbiana, tam, gdzie nie ma żony, słychać wzdychanie zagubionego. 26 Kto zaufa uzbrojonej bandzie, która włóczy się od miasta do miasta? 27 Tak samo człowiekowi, który nie ma gniazda i nocuje tam, gdzie go noc zastanie. Prz 20,6

a) dla żołądka – chodzi o wszelką chęć zysku. b) chwyci za tarczę – czyli wystąpi przeciw swemu przyjacielowi. c) rywalce – prawdopodobnie jest tu mowa o drugiej żonie. Poligamia nie była w judaizmie zabroniona aż do X w. po Chr. W ST znane są przykłady rywalizacji między żonami (Rdz 30; 1Sm 1).

Wybór przyjaciół i doradców 1 Każdy przyjaciel mówi: „Jestem przyjacielem”, ale zdarza się przyjaciel tylko z nazwy. 2 Czyż nie jest śmiertelnym cierpieniem, gdy towarzysz lub przyjaciel zmienia się w nieprzyjaciela? 3 O, przewrotna żądzo, skąd się wzięłaś, aby przykryć oszustwem powierzchnię ziemi? 4 Bywa towarzysz, który cieszy się z pomyślności przyjaciela, lecz w czasie nieszczęścia staje po przeciwnej stronie. 5 Bywa przyjaciel, który trudzi się wspólnie, ale dla żołądkaa, lecz w chwili walki chwyci za tarczęb. 6 Nie zapominaj o serdecznym przyjacielu, nie zaniedbuj go, żyjąc w dostatku. 7 Każdy doradca chwali swoją radę, lecz bywają ci, którzy doradzają na swoją korzyść. 8 Strzeż się doradcy, dowiedz się wcześniej, czego mu potrzeba. On może dawać rady z myślą o sobie i nie rzuci losów na twoją korzyść. 9 Będzie ci mówił: „Obrałeś dobrą drogęs” i stanie z daleka, aby patrzeć, co ci się przydarzy. 10 Nie radź się u tego, kto cię podejrzewa, i ukryj twój zamiar przed zazdrośnikami. 11 Nie prowadź rozmów z kobietą o jej rywalcec, z tchórzliwym o wojnie, z kupcem o wymianie towaru, z handlarzem o sprzedaży, ze skąpcem o wdzięczności, z samolubnym o dobroczynności, z leniwym o jakiejkolwiek pracy, z pracownikiem sezonowym o przyszłorocznych siewach, z leniwym sługą o ciężkiej pracy, nie szukaj u nich żadnej rady. 12 Trwaj natomiast przy człowieku pobożnym, o którym wiesz, że zachowuje przykazanias, który jest do ciebie podobny i który będzie ci współczuł, jeśli upadniesz.

37

Prz 27,10

Wybór przyjaciół i doradców. Ponieważ człowiek żyje w świecie pełnym przeciwności (Syr 33,7-33), powinien zachować równowagę ducha, nie wszystkim ludziom wyjawiać swoje sprawy i ciągle wybierać pomiędzy dobrem i złem. Szczególnie ważny jest dobór przyjaciół (Syr 6,5-17; 12,8n), doradców i ludzi, których dopuszcza się do najbliższego otoczenia. Fałszywy przyjaciel, który skrzętnie wykorzystuje dobrodziejstwa przyjaźni, a później staje się wrogiem, jest

1521

SYRACYDES 36,25 — 37,12

28_Syr:28_Syr

9/3/08

a) Synu – zob. Syr 2,1+.

3:14 PM

Page 1522

13

Trzymaj się rady swego sercas, gdyż nie masz nikogo bardziej wiernego. 14 Wnętrze człowieka może lepiej go przestrzec, niż siedmiu strażników siedzących na wieży. 15 A ponad wszystko proś Najwyższego, aby utwierdził w prawdzie twoją drogęs. Oznaki prawdziwej mądrości 16 Początkiem każdego czynu jest słowo, a przed wszelkim działaniem jest namysł. 17 W sercus znajdują się ścieżki decyzji; ma ono cztery możliwości: 18 dobro i zło, życie i śmierć, ale nad wszystkimi panuje język. 19 Może być człowiek zdolny, pouczający wielu, a wobec siebie samego bezsilny. 20 Bywa mędrkujący i nienawidzony za swoje słowa, skończy on z braku pożywienia. 21 Nie została mu dana łaska od Panas i zostanie pozbawiony wszelkiej mądrości. 22 Bywa ktoś mądry wobec siebie samego, a owoce mądrości są dobre dla jego ciała. 23 Człowiek mądry będzie nauczał własny naród, a owoce jego mądrości będą wiarygodne. 24 Człowiek mądry przysparza błogosławieństws, będą go błogosławić wszyscy, którzy na niego patrzą. 25 Życie człowieka to liczba dni jego, a dni Izraelas są nieprzeliczone. 26 Mędrzec odziedziczy szacunek w swoim narodzie, a jego imię będzie żywe na wieki. 27 Synua, doświadczaj w życiu samego siebie, nie dopuść do niczego, co mogłoby ci zaszkodzić. 28 Nie wszystko bowiem przystoi każdemu i nie każdy we wszystkim ma upodobanie. 29 Nie pożądaj każdej przyjemności i nie oddawaj się obżarstwu. 30 Nadmiar jedzenia prowadzi do choroby, a żarłoczność prowadzi do wymiotów. 31 Przez obżarstwo umarło wielu, kto się ma na baczności, wydłuża swe życie.

Prz 18,21

Syr 27,6; Mt 7,16.20

źródłem wielkiego cierpienia (ww. 1-11). Syracydes twierdzi, że godny zaufania jest człowiek pobożny, którego można rozpoznać przy pomocy rozumu i intuicji. O dar takiego właśnie człowieka należy modlić się do Boga (ww. 12-15). Oznaki prawdziwej mądrości. Skuteczność ludzkiego działania zależy przede wszystkim od przygotowania, w którym bierze udział najpierw serce (umysł), gdzie rodzi się zamysł i ujęta w słowo decyzja (ww. 16-18). W realizacji dzieła ważne znaczenie może mieć rada udzielana przez kogoś mądrego. Godny zaufania jest jednak prawdziwy mędrzec, którego słowa odnoszą skutek także w jego życiu i którego rada ukierunkowana jest na dobro nie jego samego, lecz tych, którzy o radę proszą. Mędrca można poznać po owocach jego rad (ww. 19-26). Ostatnią część tego fragmentu Syracydes poświęca umiarkowaniu, ważnej cnocie mędrca (ww. 27-31). Przykładem jest spożywanie posiłków, które domaga się umiaru (Syr 31,12 – 32,13+).

SYRACYDES 37,13-31

1522

28_Syr:28_Syr

9/3/08

Hi 28,20.23; Syr 1,1

2Sm 1,24; 1Krl 13,30; Jr 9,16.19; Mk 5,38

Page 1523

Choroba i śmierć 1 Szanuj lekarza za jego usługi, również jego Pans stworzył. 2 Uzdrowieniea pochodzi od Najwyższego i lekarz otrzymuje dary od króla. 3 Doświadczenie lekarza wznosi mu głowę, jest podziwiany wobec dostojników. 4 Pan stworzył lekarstwa pochodzące z ziemi i roztropny człowiek nie będzie ich odrzucał. 5 Czyż to nie od drewna woda stała się słodkab, tak aby poznano moc Pana? 6 On dał ludziom wiedzę, aby mogli Go chwalić w Jego cudachs. 7 Przez nie lekarz uzdrawia i łagodzi ból, a aptekarz przygotowuje miksturę. 8 Nie kończą się na tym Jego dzieła, Jego pokójs nad całą powierzchnią ziemi. 9 Synuc, w twoich słabościach nie lekceważ tego, módl się do Pana, a On cię uzdrowi. 10 Oddal błędy i wyprostuj ręced, oczyść serces z każdego grzechus. 11 Ofiaruj kadzidło i dar z przedniej mąki, złóż hojną ofiaręs według swych możliwości. 12 Zwróć się do lekarza, gdyż to Pan go stworzył, niech cię nie opuszcza, on też jest potrzebny. 13 Jest czas, że poprawa stanu znajduje się w ich rękach, 14 oni także się modlą do Pana, aby dał im rozeznanie w celu leczenia i przywracania do życiae. 15 Kto grzeszy wobec Tego, który go stworzył, niech wpadnie w ręce lekarza. 16 Synu, wylewaj łzy nad zmarłym, z wielkim bólem podnoś lament. Owiń jego ciało, jak to jest w zwyczaju, nie zaniedbuj pochowania. 17 Płacz gorzko i wznoś lament, uczyń żałobę stosowną do jego godności, na jeden dzień lub dwa, unikając oskarżeń, i daj się pocieszyć z powodu smutku. 18 Ból bowiem prowadzi do śmierci, a smutek serca odbiera siły.

38

Wj 15,23-25

3:14 PM

a) Uzdrowienie – chodzi o umiejętność leczenia, jaką posiada lekarz. b) Nawiązanie do wydarzenia z okresu wędrówki Izraelitów przez pustynię, kiedy to Mojżesz uzdatnił do picia gorzką wodę, wrzucając do niej kawałek odpowiedniego drewna (Wj 15,23-25+; por. 2Krl 2,19-22). c) Synu – zob. Syr 2,1+. d) wyprostuj ręce – gest oznaczający prawość uczynków. e) Syracydes łączy działalność lekarza z łaską uzdrowienia pochodzącą od Boga, dlatego modlitwę lekarza za swoich pacjentów uważa za część sztuki lekarskiej.

Choroba i śmierć. W ST chorobę rozumiano jako karę Bożą za popełniony grzech (np. Lb 12,9-13; 2Krn 26,19; Ps 38,2-9; Iz 1,5n). Dlatego uzdrowienie uzależniano od Boga. Człowiek chory najpierw powinien się nawrócić i pojednać z Bogiem, następnie skorzystać z pomocy lekarza. Umiejętność rozpoznawania i leczenia chorób także pochodzi od Boga (np. Pwt 32,39; Tb 11,8; Iz 38,21; Jr 8,22; Oz 6,1). Syracydes nie przecenia roli lekarza, przyznaje jednak, że potrafi on usuwać ból i zwalczać chorobę dzięki wiedzy otrzymanej od Boga (ww. 1-15). Nie należy szkodzić własnemu zdrowiu także przez przedłużanie żałoby po zmarłym. Trwała ona zwykle siedem dni, które wypełniał smutek, płacz i lament (np. Rdz 50,10; 2Krn 35,24n; Jdt 16,24; Koh 12,5; Jr 9,16-19). Syracydes nie chce łamać tradycji; zaleca pilność w wypełnianiu zasad pochówku, proponuje jednak ograniczenie czasu żałoby (ww. 16-23).

1523

SYRACYDES 38,1-18

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Sens: Garncarz troszczy się o to, aby wykonać jak najwięcej przedmiotów.

Page 1524

19

Nieszczęście pozostawia smutek, ubogi przeklina w sercu swe życie. 20 Nie pozwól, aby smutek zapanował nad tobą. Uwolnij się od niego, pamiętając o końcu swego życia. 21 Nie zapominaj, że nie ma powrotu, zmarłemu nie pomożesz, a sobie zaszkodzisz. 22 Wspomnij na jego los, bo taki będzie i twój: „Wczoraj ja, a ty dzisiaj”. 23 Z odpoczynkiem zmarłego niech spocznie jego pamięć, nie zamartwiaj się, skoro już duch go opuścił. Praca umysłowa i fizyczna Mądrość nauczyciela Pisma rodzi się w chwilach refleksji, kto jest wolny od pracy fizycznej, ten posiądzie mądrość. 25 Jak może postąpić w mądrości ten, kto trzyma się pługa i chlubi się ostrym lemieszem, kto pogania woły i zajmuje się ich pracą, a jego rozmowy dotyczą pogłowia krów. 26 Swoje serces oddał pracy na roli, nie śpi, aby nakarmić bydło. 27 Tak każdy rzemieślnik i budowniczy pracuje zarówno we dnie, jak i w nocy. Ten, który rzeźbi wizerunki na pieczęciach, w swojej wytrwałości zmienia kształty, serce swe wkłada w wykonanie obrazu, nie śpi, aby ukończyć dzieło. 28 Podobnie kowal siedzący blisko kowadła, obmyśla wyroby z żelaza. Dym ognia praży jego ciałos, a on się zmaga z żarem paleniska. Głos młota męczy jego uszy, a jego oczy są utkwione we wzorzec. Serce przykłada do prac, by je ukończyć, i nie śpi, aby im nadać doskonałość. 29 Tak samo garncarz siedzący przy swojej pracy, obraca nogami garncarskie koło. Całą troskę przykłada do swych dzieł, bo w ich liczbie wyraża się jego pracaa. 30 Swoją ręką formuje glinę, stopami pokonuje jej opór, 24

Praca umysłowa i fizyczna. Zawarte w tym fragmencie pouczenia są pochwałą mędrca. Jego godność i znaczenie jako nauczyciela Pisma (w. 24) Syracydes ukazuje na tle osób trudniących się innymi zajęciami: rolników, hodowców i rzemieślników różnych specjalności. Docenia ich zaangażowanie i biegłość w zawodzie, nazywając ich pracę modlitwą (ww. 31n.34). Każdy z nich oddaje całe serce i poświęca wszystkie siły swojej profesji (ww. 25-30), zabiegając o doskonalenie własnego warsztatu i przyczyniając się do rozwoju stworzonego świata. Syracydes wyjaśnia więc, że zdobywanie mądrości również wymaga całkowitego poświęcenia się temu zajęciu, dlatego nie da się go połączyć z innym. Mędrcy mają bowiem w społeczności właściwe sobie miejsce i wykonują swoje zadania, do których muszą się odpowiednio przygotować (ww. 33n). Stanowią elitę narodu jako osoby publiczne, intelektualiści i przywódcy. W sprawowanych przez nich funkcjach nie jest w stanie zastąpić ich żaden rzemieślnik.

SYRACYDES 38,19-30

1524

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1525

swe serce wkłada w doskonalenie połysku i nie śpi, aby piec wyczyścić. 31 Wszyscy oni liczą na swe ręce i każdy z nich jest biegły w swojej pracy. 32 Bez nich nie można by zbudować miasta ani zamieszkać lub podróżować. 33 Oni jednak nie są wybierani do rady ludu i nie wyróżniają się na zgromadzenius. Nie zajmują miejsc przeznaczonych dla sędziów, nie potrafią wydać sprawiedliwego sądu, nie można u nich znaleźć słów mądrości. 34 Lecz oni umacniają stworzony świat, a ich modlitwą jest praca zawodowa.

Ps 1,2

Pochwała nauczyciela Pisma 1 Inaczej jest z tym, który się poświęca, aby rozmyślać nad Prawems Najwyższego. Poszukuje on wszelkiej starożytnej mądrości i zajmuje się proroctwami. 2 Zachowuje wypowiedzi sławnych ludzi i wgłębia się w sedno przypowieści. 3 Rozważa ukryty sens przysłów i objaśnia zagadkowe wypowiedzi. 4 Będzie usługiwał pośród wielkich, pokaże się wśród rządzących, odwiedzi inne narody, aby zaznać dobra i zła wśród ludzi. 5 Wczesnym rankiem zwróci swe serces do Panas, który go stworzył. Będzie się modlił w obecności Najwyższego, otworzy swe usta do modlitwy i będzie przepraszał za swoje grzechys. 6 Jeżeli Pan Najwyższy zechce, napełni go duchem roztropności, on zaś wypowie słowa mądrości, w modlitwie dziękując Panu. 7 Sam pokieruje się radą i wiedzą, będzie rozważał ukryte tajemnice. 8 Wyjawi on swoje wykształcenie i wychowanie, będzie się chlubił Prawem przymierzas Pana. 9 Jego mądrość wielu będzie wychwalać, nie zostanie zapomniany na wieki.

39

Pochwała nauczyciela Pisma. Syracydes, kreśląc ideał znawcy Prawa, wymienia jego ważniejsze przymioty i zajęcia. Zasadniczym zadaniem nauczyciela Pisma jest studiowanie przepisów Prawa, zgłębianie treści proroctw i wyjaśnianie wypowiedzi mędrców, co stawia go wśród ludzi z wyższych warstw społecznych (ww. 1-4). Ponadto winien odznaczać się głęboką pobożnością, ponieważ źródłem wszelkiej mądrości jest sam Bóg (ww. 5-8). Nagrodą dla znawcy Prawa jest uznanie i rozgłos za życia oraz trwała pamięć o nim po śmierci (ww. 9-11). Do grona nauczycieli Pisma prawdopodobnie należał także Syracydes.

1525

SYRACYDES 38,31 — 39,9

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Liban – zob. Syr 24,13+. b) Tekst hebr. dodaje: Nikt nie może mówić: „To jest gorsze niż tamto!”, bo wszystko ma zastosowanie w odpowiednim czasie. c) wodę… zamienia – nawiązanie do kary zesłanej na Sodomę i Gomorę (Rdz 19,24-26). d) Tekst hebr.: podobnie jak dla złych dobro lub zło.

Page 1526

Pamięć o nim nie zginie, a jego imię będzie żywe po wszystkie pokolenia. 10 Jego mądrość będą sławiły narody i będą go chwalić na zgromadzenius. 11 Jeśli żyje długo, jest po tysiąckroć szczęśliwy, a gdy umrze, pozostaje po nim jego imię. Hymn na cześć Pana i Jego dzieł 12 Chcę dalej wyłożyć moje rozważania, gdyż jestem nimi wypełniony jak księżyc w pełni. 13 Posłuchajcie mnie święcis synowie, a rozwiniecie się jak róża zasadzona nad strumieniem wody. 14 Jak Libana wydacie woń przyjemną i rozwiniecie się jak kwiat lilii. Podnieście głos i śpiewajcie razem, wychwalajcie Panas we wszystkich dziełach! 15 Głoście wielkość Jego imienias, dziękujcie Mu w godny sposób przy dźwiękach harfy i cytry, i tak wyśpiewujcie dziękczynienie: 16 Wszystkie dzieła Pana są bardzo dobre, i każdy Jego rozkaz spełnia się we właściwym czasie. Nie można powiedzieć: „Co to jest i po co?”. Wszystko ma zastosowanie w swoim czasie. 17 Na Jego słowo spiętrzyły się wody, na rozkaz ust Jego utworzyły się zbiorniki wodne. 18 Na Jego rozkaz spełnia się każde życzenie i nikt nie pomniejszy Jego zbawczej siły. 19 Jemu są wiadome czyny wszystkich stworzeń i nic nie ukryje się przed Jego oczami. 20 Obejmuje wzrokiem początek i koniec czasów, i nie ma dla Niego nic nadzwyczajnego. 21 Nie można powiedzieć: „Co to jest i po co?”. Wszystko zostało stworzone dla Jego pożytkub. 22 Swoje błogosławieństwos wylał jak rzekę, jak potop nawadniający suchą ziemię. 23 Tak też narody odziedziczą gniews Jego, jakby wodę, co się w sól zamieniac. 24 Jego drogis są proste dla świętych, a dla przestępców pełne przeszkód. 25 Od początku dobro dla dobrych zostało stworzone, zło natomiast dla grzesznikówd. 26 Podstawowe potrzeby życiowe człowieka zaspokajają: woda, ogień, żelazo i sól,

Ps 33,9; 104,24; Mdr 11,24-26 Koh 7,10 Mdr 1,14 Wj 15,8; Ps 33,7

Koh 7,10 Rz 11,36; Kol 1,16

Ps 107,33n

Hymn na cześć Pana i Jego dzieł. Wyrazem pobożności i wiedzy Syracydesa jest następujący po pochwale nauczyciela Pisma obszerny poemat o doskonałości stworzonego świata, która objawia moc i mądrość Boga. Świat jest uporządkowany i wszystko w nim ma swoje miejsce i czas, a także cel istnienia i działania. Dotyczy to również zła i tego, co dla człowieka może stanowić zagrożenie. Syracydes twierdzi, że są to narzędzia kary używane przez Boga wobec

SYRACYDES 39,10-26

1526

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1527

mąka zbożowa, mleko i miód, sok z winogron, oliwa i odzienie. 27 To wszystko pobożnym wychodzi na dobre, w zło się obraca dla grzeszników. 28 Są wichry stworzone dla karania, w swojej złości wzmacniają uderzenia, na koniec swą moc wyrzucają i uśmierzają gniew Tego, który je stworzył. 29 Ogień i grad, głód i śmierć – wszystko to zostało stworzone dla zemsty. 30 Zęby bestii, skorpiony i węże – to miecz pomsty dla zniszczenia bezbożnycha. 31 Cieszą się one z Jego rozkazu, w razie potrzeby gotowe są działać na ziemi, w swoim czasie nie zaniedbają polecenia. 32 Byłem o tym przekonany od początku, przemyślałem to i spisałem. 33 Wszystkie dzieła Pana są dobre, zaradzi wszystkim ich potrzebom w odpowiednim czasie. 34 Nie można powiedzieć: „To gorsze od tamtego”, ponieważ z czasem wszystko znajdzie uznanie. 35 Teraz więc całym sercems i ustami wychwalajcie i błogosławcie imię Pana.

Hi 7,1-5; 14,1n; Ps 90,10

Hi 7,4; Koh 2,23; 8,16

a) Tekst hebr.: Wszystko to zostało stworzone w określonym celu i zostało zamknięte w komorze, a w swoim czasie będzie użyte (Syr 43,14). b) do matki wszystkich – czyli do ziemi (Rdz 3,19; Ps 139,15); powrót do niej to poetycki obraz śmierci. c) purpura – nazwa szat i materiału, z którego były one szyte, biorąca się od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Tkaniny purpurowe były bardzo drogie, dlatego używano ich w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58).

Trud życia człowieka 1 Wielkim trudem został obarczony każdy człowiek, ciężkim jarzmem – synowie Adamas, od dnia wyjścia z łona matki, aż do dnia powrotu do matki wszystkichb. 2 Ich myśli i drżenie sercas, cel oczekiwania – to dzień śmierci, 3 od zasiadającego na wywyższonym tronie, aż do upokorzonego w ziemi i popiele, 4 od tego, który wkłada purpuręc i koronę, aż do tego, który okrywa się zwykłym płótnem. Złość i zazdrość, strach i drżenie, bojaźń śmierci i nienawiść oraz kłótnia. 5 W czasie odpoczynku na łóżku nocny sen zakłócają myśli. 6 Odpoczywa niewiele, prawie wcale, męczy się we śnie tak jak za dnia,

40

grzeszników (ww. 25.28-31). Ludziom złym szkodzi nawet to, co jest dobre (ww. 26n). Nikt więc nie powinien podawać w wątpliwość istnienia czegokolwiek na świecie (ww. 16.21.34), gdyż wszystko jest uporządkowane, doskonałe i bardzo dobre (ww. 16.33). Każde stworzenie podlega Bogu i wypełnia tylko Jego wolę (ww. 17-20). Syracydes dzieli się owocami swoich rozważań, wyprowadzając z nich zachętę do uwielbienia Boga Stwórcy i radowania się Jego dziełami (ww. 12-15.35). Trud życia człowieka. W doskonałym świecie, którym Syracydes zachwycał się w poemacie o Bogu Stwórcy (Syr 39,1235), człowiek wiedzie swoje życie, któremu towarzyszy zmaganie się i trud. Najwięcej udręki sprowadza lęk przed śmiercią, która przerywa ziemskie bytowanie człowieka i pozbawia go wszystkiego, co posiada. Chociaż obawa ta dotyczy

1527

SYRACYDES 39,27 — 40,6

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Tekst hebr.: a co jest z góry, powróci do góry. b) Sens: Przyjaciel i towarzysz pomagają sobie, gdy jest taka potrzeba, bardziej jednak ceniona jest współpraca żony i męża. c) jałmużna… wyzwala – dzieła miłosierdzia zaskarbiają sobie pomoc Boga w stosownej chwili.

Page 1528

wystraszony widzeniami swego serca, jak ktoś uciekający przed wojną. 7 Budzi się w swoim czasie, zdziwiony, że próżny był jego strach. 8 Tak jest z każdym stworzeniem, od człowieka do zwierzęcia, a z grzesznikami siedem razy gorzej. 9 Śmierć, krews, kłótnie i miecz, klęski, głód, zniszczenie i plagi. 10 Wszystko to zostało stworzone dla niegodziwców i przez nich nastał potop. 11 Wszystko, co jest na ziemi, do ziemi powraca, a to co jest z wody, wpada do morzaa. 12 Wszelki dar niegodziwy zostanie wymazany, lecz wierność pozostanie na wieki. 13 Dobra nieprawych wyschną jak potok, jak wielki grzmot rozproszą się na deszczu. 14 Cieszą się, gdy On otwiera ręce, lecz grzesznicy na koniec znikną. 15 Potomstwo bezbożnychs nie ma licznych gałęzi, jak korzenie nieczystes na urwistej skale. 16 Trzcina nad każdą wodą i ujściem rzeki rozwija się prędzej niż inne rośliny. 17 Dobroć jest jak rajskie błogosławieństwos, a jałmużna pozostaje na wieki. 18 Życie sytego i pracującego jest słodkie, lecz ponad nimi jest ten, kto skarb znalazł. 19 Synowie i założenie miasta uwieczniają imięs, lecz lepsza od nich jest żona bez zarzutu. 20 Wino i muzyka rozweselają serce, lecz ponad nimi jest umiłowanie mądrości. 21 Flet i harfa czynią śpiew przyjemnym, lecz ponad nimi jest przyjemna mowa. 22 Oko pragnie oglądać wdzięk i piękno, lecz ponad nimi jest zieleń zasiewu. 23 Przyjaciel i towarzysz wychodzą sobie naprzeciw, lecz bardziej niż oni dwaj – żona i mążb. 24 Bracia i pomocnicy są wsparciem w czasie nieszczęścia, lecz bardziej niż oni – jałmużna, która wyzwalac. 25 Złoto i srebro podtrzymują stopy, lecz bardziej od nich ceniona jest rada. 26 Bogactwa i siła unoszą serce, lecz bardziej niż one – bojaźń Panas.

wszystkich ludzi, zwielokrotnia się ona w grzesznikach (ww. 1-8). Człowiek prawy za życia gromadzi bowiem zasługi w postaci wierności Bogu, bojaźni Bożej, dobroci dla innych i okazywanego im miłosierdzia, a więc wartości, które pozostają na wieki (ww. 12.17). Największy walor mędrzec przypisuje bojaźni Pańskiej (w. 26n). Syracydes nie zna jeszcze pełnej prawdy o życiu po śmierci (Mdr 1 – 5), jednak już się ku niej zbliża, uzależniając los człowieka po śmierci od dobrze wykorzystanego czasu pobytu na ziemi. Śmierć jest następstwem grzechu. Sprawia, że człowiek wraca do ziemi, z której powstał (Rdz 3,19), ale nie unicestwia go całego, gdyż jego duch wraca do Stwórcy. Podkreśla to hebrajska

SYRACYDES 40,7-26

1528

Rdz 6,11-13 Rdz 3,19; Koh 12,7; Ps 90,3; 146,4

Hi 8,11n

Prz 17,17 Tb 4,10; 12,9; Syr 3,30

28_Syr:28_Syr

Hi 20,14

9/3/08

3:14 PM

Page 1529

Nie ma w bojaźni Pana niedostatku, nie trzeba szukać żadnej pomocy. 27 Bojaźń Pana jest jak raj przeobfity, ona okrywa bardziej niż wszelka chwałas. 28 Synua, nie prowadź żebraczego życia, lepiej jest umrzeć niż chodzić po prośbie. 29 Dla człowieka spoglądającego na stół obcych, jego istnienie nie może zwać się życiem; splami swą duszęs jedząc u obcych. Człowiek roztropny i wychowany tego się ustrzeże. 30 Ustom bezwstydnego smakuje żebractwo, lecz we wnętrznościach pali go ogień.

a) Synu – zob. Syr 2,1+.

Śmierć, dobre imię, prawdziwy i fałszywy wstyd 1 O, śmierci, jakże gorzka jest myśl o tobie, dla człowieka spokojnego wśród dóbr swoich, dla beztroskiego i opływającego we wszystko, i jeszcze na tyle silnego, by oddawać się przyjemnościom. 2 O, śmierci, jakże dobre jest twoje przyjście dla człowieka biednego i bezsilnego, podeszłego w latach i przejmującego się wszystkim, zbuntowanego i tracącego cierpliwość. 3 Nie bój się śmierci! Pomyśl, że taki jest los tych, którzy byli, i tych, co nadejdą. 4 Pans ustanowił takie prawo dla każdego stworzenia. Dlaczego więc sprzeciwiać się woli Najwyższego? W krainie umarłychs nikt nie żali się na to, czy jego życie trwało dziesięć, sto czy tysiąc lat. 5 Potomstwem podłym stają się dzieci grzeszników, którzy odwiedzają domy bezbożnychs. 6 Rozpadnie się dziedzictwo synów grzesznika, a ich potomstwu będzie towarzyszyć hańba. 7 Bezbożnego ojca oskarżą synowie, bo przez niego zostali pohańbieni. 8 Biada wam, ludzie bezbożni, którzy porzuciliście Prawos Najwyższego. 9 Już przy zrodzeniu staniecie się przekleństwems, a gdy pomrzecie, odziedziczycie przekleństwo. 10 Wszystko, co jest z ziemi, do ziemi powróci; tak też bezbożni: od przekleństwa idą na zatracenie.

41

Hi 3,20n

Rdz 3,19

Ez 16,44

Rdz 3,19; Ps 90,3; 104,29; Koh 3,20

wersja w. 11: Wszystko, co jest z ziemi, powróci do ziemi, a co jest z góry, powróci do góry (por. Hi 34,14n; Ps 104,29n; Koh 3,21; 12,7). Mędrzec wymienia różne dobra, wskazując na to, że jedne są bardziej wartościowe od innych (ww. 18-26). Dla Syracydesa śmierć nie jest jednak największym złem, woli bowiem umrzeć, niż wieść życie żebraka narażonego na szyderstwa ludzi zamożnych. Człowiek rozumny unika sytuacji popadania w zależność od bogaczy (ww. 28-30). Śmierć, dobre imię, prawdziwy i fałszywy wstyd. Zestawione w tym miejscu pouczenia i napomnienia nawiązują do różnych sytuacji ludzkiego życia i są wyrazem dojrzałych refleksji mędrca. Pochodzą one prawdopodobnie z późnego okresu twórczości Syracydesa. Otwiera je rozważanie na temat śmierci człowieka (Syr 41,1-10), która dla ludzi majętnych i zdrowych jest gorzka, natomiast dla nieszczęśliwych i podeszłych w latach jej wyrok jest dobry (ww. 1n). Wszyscy ludzie z woli Boga muszą umrzeć. Człowiek może osiągnąć nieśmiertelność przez pozostawienie po sobie dobrego

1529

SYRACYDES 40,27 — 41,10

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) na stole – dosł. na chlebach; biorąc pod uwagę poprzedni werset, prawdopodobnie nie chodzi jedynie o dobre wychowanie, lecz o jakiś gest towarzyszący składaniu przysięgi. b) wstydliwy – określenie dobrego wychowania.

Page 1530

11

Ludzka żałoba dotyczy tylko ciał, ale złej sławy grzeszników nie da się zmazać. 12 Zatroszcz się o imięs: ono ci posłuży bardziej niż tysiąc wielkich brył złota. 13 Dni szczęśliwego życia są policzone, dobre imię pozostanie na wieki. 14 Dzieci, w pokojus strzeżcie pouczenia: Mądrość ukrywana i skarb schowany – jaka korzyść z obydwu? 15 Lepszy jest człowiek, który ukrywa swą głupotę, niż ten, kto ukrywa swą mądrość. 16 Dlatego zastosujcie się do moich wskazań, bo nie jest dobrze wstydzić się wszystkiego, gdyż nie wszystko wszyscy wiernie oceniają. 17 Wstydźcie się nierządu przed ojcem i matką, kłamstwa wobec rządzącego i możnego, 18 pomyłki wobec sędziegos i władcy, nieprawości wobec zgromadzenias ludu, 19 niesprawiedliwości wobec towarzysza i przyjaciela, kradzieży wobec współmieszkańców. 20 Zawstydź się wobec prawdy Boga i przymierzas, wstydź się opierania łokci na stolea, 21 nieuprzejmości przy dawaniu i braniu, milczenia wobec tych, którzy pozdrawiają, 22 wpatrywania się w nierządnicę, unikania spotkań z krewnym, 23 zagarnięcia części darowanej, obserwowania cudzej żony, 24 zadawania się ze służącą – nie zbliżaj się do jej łoża. 25 Wstydź się przed przyjaciółmi słów obelżywych, a skoro coś dajesz, nie czyń wyrzutów. 26 Nie powtarzaj słowa, które usłyszałeś, nie wyjawiaj słowa powiedzianego w sekrecie. 27 W ten sposób będziesz prawdziwie wstydliwyb, znajdziesz poważanie u wszystkich ludzi. 1 Natomiast tych rzeczy nie trzeba się wstydzić, by nie mieć sposobności do grzechus: 2 Prawas Najwyższego i przymierza ani sądu wymierzającego sprawiedliwość bezbożnemu; 3 rozliczenia z towarzyszem i podróżnym ani też dzielenia się z innymi dziedzictwem; 4 dokładności ciężarków i wag przy zakupach wielkich czy małych;

42

imienia i utrwalenie go w pamięci potomków (ww. 12n). Tak rozumianym życiem wiecznym cieszą się bohaterowie Izraela, o których Syracydes opowiada w dalszej części księgi (Syr 44 – 50). Śmierć jest przekleństwem tylko dla ludzi bezbożnych, którzy złym życiem przywołują ją już od urodzenia. I choć sami odchodzą z tego świata, zła sława o nich pozostaje (ww. 9.11). Pouczenie o wstydzie skierowane jest do uczniów Syracydesa. Rozróżnia on wstyd z po-

SYRACYDES 41,11 — 42,4

1530

Prz 22,1; Koh 7,1

Syr 4,21; 20,22n

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1531

5

Prz 10,13; 19,25.29; 26,3

zarobku, kiedy trudnisz się handlem, lub częstego karcenia dzieci i chłostania boków niegodziwemu słudze; 6 użycia pieczęci, aby złą żonę zatrzymać w domu, i klucza, tam gdzie jest zbyt wiele rąk. 7 Jeżeli coś wydajesz, policz i zważ, zapisz wszystko, przychody i rozchody. 8 Nie wstydź się karcić nierozumnego i głupiego, i starca skazanego za nierząd. W ten sposób okażesz prawdziwe wychowanie i znajdziesz poważanie u wszystkich żyjących.

a) nie pozostała samotna – dosł. aby nie przekwitła jako niezamężna.

Troska ojca o córki Córka to dla ojca skryta bezsenność, a troska o nią sen oddala. Gdy jest młoda, aby nie pozostała samotnaa, gdy jest zamężna, by nie została znienawidzona; 10 gdy jest dziewicą, żeby nie została zhańbiona, stając się brzemienną w domu ojca; gdy ma męża, aby nie odeszła, a gdy zamieszkają razem, by nie była bezpłodna. 11 Nad nieposłuszną córką wzmocnij czuwanie, aby nie uczyniła cię pośmiewiskiem dla nieprzyjaciół, przyczyną plotek w mieście i zbiegowiska ludu, i nie przyniosła ci wstydu wśród wielkiego tłumu. 12 Niech nie pokazuje swej piękności każdemu mężczyźnie, niech nie przestaje zbyt dużo z kobietami. 13 Tak jak z płaszcza wychodzą mole, tak zło przechodzi z kobiety na kobietę. 14 Lepsza jest złość mężczyzny niż dobroć kobiety. Hańbą jest kobieta bezwstydna. 9

Pwt 24,1

Przykłady cnót i wysławianie dzieł stworzenia Mądrość Boga w dziełach natury 15 Chcę przypomnieć dzieła Panas i opowiedzieć to, co widziałem. wodu grzechów i wstyd rozumiany jako skromność lub nieśmiałość. Jego zdaniem należy unikać sytuacji, rzeczy i czynności, które człowieka kulturalnego, prawego i pobożnego narażają na zniesławienie (Syr 41,14-26). Są jednak i takie sprawy, których wstydzić się nie można (Syr 42,1-8). Troska ojca o córki. Ojciec powinien otoczyć córkę troskliwą i czujną opieką, gdyż bardziej niż syn narażona jest ona na niebezpieczeństwa, nawet po zamążpójściu (ww. 9-10; por. Syr 7,24n; 22,3-5). Wielkie znaczenie ma tu wychowywanie w domu rodzinnym, ograniczanie kontaktów z mężczyznami i z bezwstydnymi kobietami (ww. 12n). Zaniedbanie obowiązku troski o córkę staje się dla ojca powodem wstydu (w. 11). Poglądy Syracydesa na temat kobiet (np. w. 14) wzbudzają dziś wiele emocji i bywają określane jako przejaw męskiego szowinizmu. Należy je jednak rozumieć w kontekście epoki i kultury Bliskiego Wschodu (Syr 25,13 – 26,27+). Mądrość Boga w dziełach natury. Dzieło Syracydesa dopełniają dwa poematy sławiące mądrość Boga, która ujawnia się w dziełach natury (Syr 42,15 – 43,33) oraz w życiu wielkich ludzi znanych z historii Izraela (Syr 44,1 – 50,24).

1531

SYRACYDES 42,5-15

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) głębiny i serce – rozumiane jako przepastne otchłanie; uważano je za miejsca niedostępne dla ludzkiego poznania.

Page 1532

Przez słowa Pana powstały Jego dzieła i Jego zamysł spełnił się według Jego woli. 16 Jaśniejące słońce nad wszystkim, co widzi, dzieło Pana jest pełne Jego chwałys. 17 Niemożliwe, by święcis Pana zdołali opowiedzieć wszystkie cudas, które uczynił Pan Wszechmogący, utrwalający wszystko swoją chwałą. 18 On zbadał głębiny i sercea człowieka i przenika wszystkie ich tajemnice. Najwyższy posiada wszelką wiedzę i objawia znaki wieczności. 19 Oznajmia rzeczy minione i przyszłe i wyjawia ślady spraw ukrytych. 20 Żadna myśl Mu nie umknie i nie ukryje się przed Nim ani jedno słowo. 21 Uporządkował wielkie dzieła swojej mądrości, On jeden był przed czasem i będzie na wieki. Niczego nie można Mu dodać ani o nic Go umniejszyć i nikt nie może rad Mu udzielać. 22 Wszystkie Jego dzieła są godne pożądania, choć można oglądać jedynie ich iskrę. 23 Wszystkie żyją i trwają na wieki, wszystkie są konieczne i wszystkie posłuszne. 24 Wszystkie idą parami, jedno odpowiada drugiemu. Nie uczynił niczego, co miałoby braki. 25 Jedno umacnia dobro drugiego i kto się nasyci oglądaniem Jego chwały? 1 Jakże wspaniała jest wysokość czystego sklepienia, jakże cudowne jest niebo, gdy je oglądamy. 2 Gdy się pojawia słońce, oznajmia przy wschodzie rzecz przedziwną, dzieło Najwyższego. 3 Gdy jest w zenicie, wysusza ziemię, i któż wytrwa wśród jego żaru? 4 Rozdmuchuje się piec do wypalania, trzy razy mocniej słońce rozpala góry; wydziela ogniowe opary i świecącymi promieniami oślepia oczy. 5 Wielki jest Pan, który je uczynił i na Jego słowo ono bieg swój przyspiesza. 6 Także księżyc ma czas określony, by wskazywać daty i wyznaczać pory.

43

Pierwszy z poematów ma strukturę hymnu. Rozpoczyna go wprowadzenie, w którym Syracydes oznajmia o zamiarze wysławiania Boga i podaje ogólną treść tego utworu (Syr 42,15-25). Jej część zasadniczą stanowią zwięzłe opisy poszczególnych dzieł Stwórcy (Syr 43,1-27), zakończone wezwaniem do Jego uwielbienia (Syr 43,28-33). Bogactwa przymiotów Stwórcy, ujawnionych w dziełach stworzenia, nie potrafią opisać nawet synowie Boży, czyli aniołowie, a człowiek może jedynie oglądać i podziwiać ich potęgę, ruch i piękno. Ponieważ wspaniałych dzieł Boga nie można do końca wyliczyć ani poznać, pochwałę kończy okrzyk: On jest wszystkim! (w. 27). Syracydes nie utożsamia Boga z przyrodą (panteizm), ale stwierdza stwórczą wszechmoc Boga i Jego panowanie nad wszystkim.

SYRACYDES 42,16 — 43,6

1532

Rdz 1,3; Ps 33,6.9; J 1,1-3; Hbr 11,3; 2P 3,5; Ap 4,11

Iz 6,3; Ha 3,3;

1Krn 16,9.24; Ps 9,2; 105,2; Łk 19,37

2Krn 6,30; Ps 44,22; Prz 15,11; J 2,24n; Hbr 4,13

Ps 139,1-4

Ps 8,4; 19,2 Ps 19,2-6

Rdz 1,14.18; Ps 104,19

28_Syr:28_Syr

9/3/08

7

Ba 3,33-35

Rdz 9,11; Ez 1,28

Hi 37,6; Ps 147,16n

Ps 29,8

Hi 38,22; Ps 147,16-18 Ps 147,16

Hi 38,29

Hi 37,10; 38,29n

Hi 28,25; Ps 104,8n; Prz 8,29; Jr 5,22 Ps 107,23-27

Ps 104,25n; 107,23n

3:14 PM

Page 1533

Przy pomocy księżyca ustala się święta, jego blask się przyciemnia pod koniec obiegu. 8 Miesiąc od niego wziął swą nazwę, rośnie on nadzwyczajnie przy swoich zmianach, jest lampą umieszczoną na wysokościach, świeci na firmamencie nieba. 9 Wspaniałość gwiazd zdobi niebo niczym świetliste klejnoty na wysokościach Najwyższego. 10 Słowo Świętegoa wyznaczyło im miejsce i nie opuszczają swoich posterunków. 11 Spójrz na tęczę i błogosławs Tego, który ją stworzył, jest bardzo piękna w swojej wspaniałości. 12 Opasuje niebo kręgiem chwały, rozciągnęły go ręce Najwyższego. 13 On swoim rozkazem rzuca błyskawice, wysyła pioruny swoim wyrokiem. 14 Przez to otwierają się magazynyb, a chmury wylatują jak ptaki. 15 On swoją potęgą umacnia chmury i kruszy bryły gradowec. 16 Głos Jego grzmotu upomina ziemię, na Jego widok drżą góry. 17 Z woli Pana wieje wiatr południowy, wicher północny i trąba powietrzna. 18 On śnieg rozrzuca, podobny do lądujących ptaków i do szarańczy, która osiada. Piękno jego bieli zadziwia oczy, a kiedy pada, zachwyca się serce. 19 On rozsiewa szron jak sól na ziemi, który, gdy marznie, staje się jak ostrza kolców. 20 Pan sprawia, że wieje mroźny wiatr północny i twardnieje kryształ na wodzie, zamyka się każdy zbiornik wodny i jakby w pancerz przyodziewa się woda. 21 Wiatr ten pożera góry, wysusza pustynię i spala zieleń jak ogniem. 22 Wszystko to uzdrawia nadchodząca mgła, rosa spadająca po upale przynosi radość. 23 Według swej myśli Pan powstrzymał odmęty i zasadził w nich wyspy. 24 Pływający po morzu opisują jego niebezpieczeństwa, a nasze uszy zdumiewają się, słuchając. 25 Są tam przedziwne stworzenia, zwierzęta wszelkiego rodzaju i morskie potwory. 26 Dla Niego posłaniec przemierza drogę i Jego słowo utrzymuje wszystko razem. 27 Moglibyśmy wiele powiedzieć, lecz nie zdołamy. Zwieńczeniem przemowy niech będzie: „On jest wszystkim”. 1533

a) Święty – synonim imienia Bożego (np. Iz 12,6; 40,25; Oz 11,9). b) magazyny – według wierzeń starożytnych miały znajdować się nad sklepieniem nieba i w nich Bóg miał przechowywać obłoki. c) bryły gradowe – wierzono, że grad powstaje w wyniku kruszenia wielkich brył lodu.

SYRACYDES 43,7-27

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1534

28

Gdzież znajdziemy siły, aby Go wychwalać? On jest większy od wszystkich dzieł swoich. 29 Pan budzi grozę i jest bardzo wielki, przedziwna jest Jego potęga. 30 Gdy chwalicie Pana, wywyższajcie Go, ile tylko możecie, i tak wyższy pozostanie. Zbierzcie swe siły, aby Go wywyższać, nie ustawajcie, i tak nie osiągniecie celu. 31 Czy ktoś Go kiedykolwiek ujrzał, aby Go opisać? Kto może Go wychwalać takiego, jakim jest? 32 Jest wiele tajemnic większych niż te, bo widzimy niektóre z dzieł Jego. 33 Wszystko uczynił Pan, a pobożnym udzielił mądrości.

Ps 96,4; 145,3

Pochwała przodków 1 Wychwalajmy sławnych ludzi, i naszych przodków w kolejności ich pokoleń. 2 Pans ukazał w nich wielką chwałęs i swoją wielkość od początku dziejów. 3 Ci, którzy panowali w swoich królestwach, są ludźmi słynącymi z potęgi; inni byli doradcami dzięki swej mądrości, przepowiadali w prorockich wyroczniachs. 4 Prowadzili naród dzięki swym decyzjom, byli nauczycielami ludu ze względu na mądrość, pouczali mądrymi słowami. 5 Układali melodyjne utwory, pisali poetyckie opowiadania. 6 Ludzie bogaci, obdarzeni siłą, spokojnie żyli w swoich domach. 7 Wszyscy oni, wychwalani w swych pokoleniach, okryli sławą swoje czasy. 8 Po wielu z nich pozostało imię, tak aby śpiewano im pochwały. 9 Są i tacy, o których nie ma wspomnienia, zginęli, jakby nie istnieli, stali się jak ci, co nie byli zrodzeni, a razem z nimi ich potomstwo. 10 Inaczej stało się z ludźmi miłosiernymi, których sprawiedliwe dzieła nie zostały zapomniane.

44

Hbr 11

Pochwała przodków. Fragment 44,1 – 50,24 tworzy jednolitą całość, której tematem jest pochwała znakomitych postaci z historii Izraela. Syracydes sławi w tym poemacie mądrość Boga objawioną w życiu i działalności tych osób. Poczynając od Henocha, a kończąc na najwyższym kapłanie Szymonie, opiewa ich wielkie czyny i stawia ich jako wzór dla współczesnych. Charakterystyka każdej postaci i jej dziejów ma charakter zwięzłego komentarza mądrościowego, w którym Syracydes wykazuje ich doskonałość oraz podkreśla ich wkład w rozwój historii zbawienia. Pochwała ojców (ww. 1-15) rozpoczyna się od wprowadzenia, zawierającego ogólne informacje o każdym z nich. Wspomina się w nim o sławie, jakiej Bóg udzielił znamienitym władcom i królom, mocarzom, doradcom, mędrcom, prorokom, artystom i poetom, i o tym, że pozostawili oni po sobie dobre imię.

SYRACYDES 43,28 — 44,10

1534

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1535

11

Z ich potomstwem pozostaje dobre dziedzictwo dla ich wnuków. 12 Ich potomstwo jest wierne przymierzoms i dzięki niemu także ich dzieci. 13 Potomstwo to przetrwa na wieki i jego chwała nie zostanie wymazana. 14 Ciała takich zostały pochowane w pokojus, a ich imiona ciągle są żywe przez pokolenia. 15 Ich mądrość opowiadają narody, zgromadzenies głosi ich chwałę.

Rdz 5,24; Hbr 11,5

Rdz 6,9; Iz 6,13; 1P 3,20; 2P 2,5

Rdz 9,9

Rdz 17,4-6; Rz 4,1-25

Rdz 22,16n; 24,7; Łk 1,73; Hbr 6,16n Rdz 12,3; 18,18; 22,18; Ga 3,8

Wj 23,31

Rdz 17,19; Rdz 26,3-5.24 Rdz 28,13-15

Joz 13 – 19

Patriarchowie 16 Henocha spodobał się Panus i został uniesiony, przykład nawrócenia dla pokoleń. 17 Noe został uznany za doskonałego i sprawiedliwego, w czasie gniewu stał się pojednaniem, dzięki niemu resztas pozostała na ziemi, gdy nastał potop. 18 Wieczne przymierzes zostało z nim ustanowione, aby w potopie nie zginęło żadne stworzenie. 19 Abraham, potężny ojciec wielu narodów, nie splamił nigdy swojej chwałys. 20 On zachował Prawos Najwyższego i wszedł z Nim w przymierze. Zaznaczył je na swoim cieleb i podczas próby okazał się wierny. 21 Dlatego złożył mu Bóg przysięgę, że pobłogosławis narody w jego potomstwie, rozmnoży go jak piasek ziemi, jego potomstwo wyniesie jak gwiazdy, aby dziedzictwo jego sięgało od morza do morzac, od rzekid aż po krańce ziemi. 22 Dla Izaaka postanowił to samo, co dla Abrahama, jego ojca. 23 Błogosławieństwo dla wszystkich ludzi i przymierze złożył na głowę Jakubas. Dał mu poznać swoje błogosławieństwa i przekazał mu je w dziedzictwo, które podzielił na części i rozdał dwunastu plemionom.

a) Henoch – patriarcha z czasów przed potopem (Rdz 5,21-24); był bardzo popularny w późnym judaizmie. Jemu to zostało przypisane autorstwo apokryfu, apokaliptycznej Księgi Henocha. Według Księgi Jubileuszy Henoch jest wynalazcą pisma i astronomii. Hebr. wersja Księgi Syracydesa mówi o nim jako o osobie obdarzonej niezwykłym darem wiedzy o Bogu. b) Znakiem przymierza dla Abrahama i jego potomków było obrzezanie (Rdz 17; zob. Słownik). c) od morza do morza – czyli od Morza Martwego do Śródziemnego. d) od rzeki – prawdopodobnie chodzi o Eufrat.

Patriarchowie. Listę ważniejszych osób z odległej przeszłości otwierają patriarchowie, opisani szerzej w Księdze Rodzaju. Jako pierwszy został wymieniony Henoch, uprzywilejowany niezwykłą przyjaźnią Boga, przykład doskonałej wiedzy religijnej. Zgodnie z tradycją Henoch nie umarł, lecz został zabrany z ziemi (Rdz 5,21-24; por. Hbr 11,5). Syracydes przywoła osobę Henocha jeszcze w podsumowaniu części poświęconej bohaterom Izraela (Syr 49,14). Kolejną osobą jest sprawiedliwy i prawy Noe, z którym Bóg zawarł przymierze. Patriarcha ten zapoczątkował dzieje ludzkości po potopie (Rdz 6 – 9). Z kolei Abraham, ojciec mnóstwa narodów, był we wszystkim oddany Bogu. Otrzymał on Boże błogosławieństwo i obietnicę licznego potomstwa (Rdz 12,1 – 25,6), która została przekazana jego potomkom: Izaakowi (Rdz 21,1-8; 22,1-19; 24,1-66; 25,19-27,40; 35,27-29) i Jakubowi (Rdz 25,1934; 27,1-50).

1535

SYRACYDES 44,11-23

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Niektórzy komentatorzy uważają, że słowa te odnoszą się do Józefa, syna Jakuba. Tradycja rękopiśmienna łączy jednak te wersety z fragmentem o Mojżeszu. Syracydes uważa zatem Mojżesza za jednego ze sławnych potomków Jakuba. b) kapłaństwo wśród ludu – kapłan miał pośredniczyć między Bogiem a ludem i to dla dobra ludu; w sposób szczególny realizował to zadanie przez przebłaganie za grzechy ludu. c) efod – lniana szata stanowiąca najważniejszą część stroju kapłańskiego (Wj 28,6-14). d) Dźwięk dzwonków miał przypominać Bogu o Jego ludzie, jak też ludowi o jego Bogu (Wj 28,35+). e) purpura – zob. Syr 40,4+. f) pektorał sądów – część stroju najwyższego kapłana umocowana na efodzie. Znajdowały się w niej losy (urim i tumim, zob. Wj 28,30+), którymi najwyższy kapłan posługiwał się przy rozeznawaniu woli Bożej i wydawaniu wyroków.

Page 1536

Mojżesz

45

1

Z niego wyprowadził człowieka miłosiernego, który znalazł uznanie wśród wszystkich stworzeńa, umiłowanego przez Boga i ludzi, Mojżesza, o którym pamięć jest błogosławionas. 2 Obdarzył go chwałą dorównującą świętyms i uczynił go wielkim postrachem dla nieprzyjaciół. 3 Sprawił, że przez jego słowo ustało działanie znaków, uczynił go sławnym wobec królów, jemu dał przykazanias dotyczące ludu i ukazał mu swoją chwałę. 4 Uświęcił go w wierności i uległości, wybierając go spośród wszystkich stworzeń. 5 Dał mu usłyszeć swój głoss, wprowadził go do ciemnej chmury i osobiście wręczył mu przykazania, Prawos życia i mądrość, aby Jakubas uczył przymierzas i swoich sprawiedliwych sądów – Izraelas. Aaron Podobnie wywyższył Aarona, jego świętego brata z plemienia Lewiego. 7 Zawarł z nim wieczne przymierzes, powierzając mu kapłaństwo wśród ludub. Uszczęśliwił go pięknym strojem, okrył go szatą chwałys. 8 Ozdobił go wspaniałym majestatem, ukoronował go, dając znaki potęgi, spodnie, tunikę i efodc. 9 Opasał go ozdobą z jabłek granatu i z wieloma złotymi dzwoneczkami wokoło, aby dzwoniły podczas chodzenia, by ich dźwięk rozlegał się w świątynis jako pamiątka dla synów jego narodud. 10 Jego święta szata ze złota, fioletowej purpurye i purpury czerwonej – to dzieło hafciarza, pektorał sądówf, wyrocznia prawdy, utkane szkarłatną nicią to dzieło artysty. 11 Drogocenne kamienie jako pieczęcie w złotej oprawie są dziełem snycerza,

Wj 7 – 10

Wj 24,12; 32,15n Wj 33,18-23 Lb 12,3.7; Hbr 3,2.5 Wj 19,19; 33,11 Wj 20,21; 24,18; Wj 34,27n; Pwt 30,16; 32,47; Kpł 26,46; 27,34

6

Wj 29,9; Lb 25,13 Wj 28,1-39

Wj 28,6-14.42 Wj 28,33-35

Wj 28,2-5.31-35

Wj 28,15-30

Wj 28,17-21

Mojżesz. Opis bogatych dziejów Mojżesza został ograniczony do ogólnego podkreślenia jego godności i przypomnienia zadań zleconych mu przez Boga. Był on człowiekiem umiłowanym przez Boga i ludzi, obdarzonym chwałą świętych. Syracydes wspomina o uprzywilejowanej pozycji Mojżesza, któremu Bóg objawiał się i pozwalał słuchać swojego głosu. Wielkość Mojżesza wyraziła się również w tym, że to jemu Bóg osobiście przekazał Prawo zawarte w przykazaniach. Był to ważny moment w historii narodu, ponieważ na trwałe zostały ze sobą związane przymierze i Prawo. Aaron. W pochwale ojców szczególnie dużo miejsca zajmuje charakterystyka Aarona, który podobnie jak jego brat, Mojżesz, zasłużył na miano świętego. Sprawował funkcję najwyższego kapłana, kierując kultem jedynego Boga. Ubrany w bo-

SYRACYDES 45,1-11

1536

28_Syr:28_Syr

Wj 28,36-38

Wj 29,29

Wj 29,38-42; Lb 28,3-8; Kpł 6,1-6+

Wj 28,41; 29,4-9

Kpł 9,22n; Lb 6,23-27; Pwt 21,5

Pwt 33,10

Lb 16

Lb 18,12n

Lb 18,20; Pwt 18,1n

9/3/08

3:14 PM

Page 1537

wygrawerowane dla upamiętnienia na piśmie, według liczby plemion Izraelas. 12 Zawój na głowie, a na nim złota korona z wyrzeźbioną pieczęcią poświęceniaa, jest oznaką czci i dziełem wspaniałym, ozdobą, którą rozkoszują się oczy. 13 Tak pięknych rzeczy przedtem nie było, nigdy ktoś obcy nie będzie mógł ich ubierać, wyjątkiem są tylko synowie Aarona i jego potomkowie na zawsze. 14 On składa ofiary całopalnes, dwie każdego dnia, bez przerwy. 15 Mojżesz napełnił jego ręce, namaściłs go świętym olejem. Stało się to dla niego wiecznym przymierzem, a także dla jego potomstwa – jak długo będzie istnieć niebob, aby pełnił służbę, aby był kapłanem i by błogosławiłs swój naród w imięs Panas. 16 Wybrał go spośród wszystkich żyjących, aby składał pierwociny dla Pana, kadzidło i miłą woń na znak pamięci, aby wyjednywał odpuszczenie grzechóws dla narodu. 17 Przez swe przykazanias i przymierza powierzył mu władzę i sprawiedliwe sądy, by przekazywał Jakubowis pouczenie i oświecał Izraelas Prawems Najwyższego. 18 Przeciw niemu wystąpili obcy i zazdrościli mu na pustyni, ludzie, którzy byli z Datanem i Abiramem, zgraja Koracha, pełna złości i gniewu. 19 Pan to zobaczył i Mu się nie podobało, zniszczył ich w zapalczywym gniewies, dokonał przeciwko nim cudóws, strawił ich w płomieniach swego ognia. 20 Pomnożył chwałę Aarona, dał mu dziedzictwo, przydzielił pierwociny owoców, przede wszystkim zapewnił mu chleb w obfitości. 21 Dlatego też spożywają ofiary Pana, te, które zostały dane jemu i jego potomstwu. 22 Lecz nie otrzymał dziedzictwa ziemi ani też żadnej jej części pośród ludu. Bóg sam jest jego częścią i dziedzictwem.

a) pieczęcią poświęcenia – na złotym diademie widniały wygrawerowane słowa „Poświęcony Panu” (Wj 28,36). b) jak długo… niebo – dosł. za dni nieba, tzn. na zawsze.

gato zdobione szaty liturgiczne błogosławił lud, składał za niego przepisane ofiary i uczył Prawa. Próby odsunięcia go od władzy zostały udaremnione, a jego godność najwyższego kapłana, potwierdzona przez Boga, przysparzała mu powszechnego szacunku i zapewniała godziwe utrzymanie ze strony pobożnego ludu (Wj 4 – 16; 28,1-43; 32,1-35; Kpł 8 – 10; Lb 12,1 – 16; 20,1-29). Syracydes poświęca Aaronowi szczególną uwagę w opisie patriarchów, aby przygotować czytelnika na najważniejszą w tej części księgi postać, którą dla mędrca jest najwyższy kapłan Szymon (Syr 50,5-21).

1537

SYRACYDES 45,12-22

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1538

Pinchas 23 Pinchas, syn Eleazara, trzeci spośród sławnych, ze względu na swą gorliwość i bojaźń Panas wystąpił pośród sprzeniewierzenia się ludu i dzięki swej dobroci i odwadze ducha dokonał przebłagania za naród. 24 Dlatego zostało mu powierzone przymierzes pokojus, aby prowadził świętychs swojego narodu. A jemu i jego potomstwu dano najwyższe kapłaństwos na wieki. 25 Przymierze Dawida, syna Jessego z plemienia Judy, było dziedzictwem królewskim tylko dla jednego syna, natomiast dziedzictwo Aarona otrzymało całe potomstwo. 26 Niech Pans obdarzy mądrością wasze serces, abyście sprawiedliwie sądzili Jego naród, niech nie zniszczeją dobra przodków oraz ich chwałas przez pokolenia. Jozue i Kaleb 1 Dzielny na wojnie Jozue, syn Nuna, następca Mojżesza na urzędzie prorockim, który stał się, jak głosi jego imię, wielkim ratunkiem dla narodu wybranego, pomścił się na zbuntowanych wrogach i tak pozyskał dziedzictwo dla Izraelas. 2 Jakże był wspaniały, gdy wznosił swoje ręce, wyciągając miecz do boju. 3 Kto przed nim był mu podobny? Przecież to on prowadził wojny Panas. 4 Czy nie jego ręka wstrzymała słońce i jeden dzień stał się podwójnie długi? 5 Wezwał potęgę Najwyższego, gdy otoczony przez wrogów był w niebezpieczeństwie; wysłuchał go Pan potężny, zsyłając kamienie gradowe o wielkiej mocy. 6 W boju rozgromił naród, w dolinie wyniszczył odstępców, aby naród nieprzyjacielski poznał jego oręż i to, że walczy przeciw Panu, Jozue zaś idzie za Tym, który jest potężny.

46

Lb 25,12n; 1Mch 2,54

Ps 89,4n

Pwt 34,9; Joz 1,1-9

Joz 10,12-14

Joz 10,11

Pinchas. Następcą Aarona na urzędzie najwyższego kapłana był jego trzeci syn, Eleazar (Wj 6,23; 28,1; Lb 20,24-29; Pwt 10,6), po którym tę godność przejął jego syn, Pinchas. Jest on sławiony za gorliwość w zwalczaniu grzechu Izraelitów, którzy w miejscowości Baal-Peor brali udział w moabickim kulcie bóstw płodności (Lb 25,1-13). Jozue i Kaleb. Jozue nazywany jest prorokiem podobnym do Mojżesza, który przekazał ludowi Boże przykazania (Joz 1,1n.5-9; 3,7; 6,27). Jozue kontynuował dzieło Mojżesza, to on wprowadził Izraelitów do Ziemi Obiecanej i odbił ją z rąk pogan. Poemat wspomina także o cudzie wstrzymania słońca i zwycięstwie Jozuego w bitwie pod Gibeonem (Joz 10,1-27). Syracydes przypomina również jego udział w zaprowadzeniu porządku wśród ludu, wzburzonego

SYRACYDES 45,23 — 46,6

Lb 25,7-11; 1Mch 2,26

1538

28_Syr:28_Syr

Lb 14,6-10

Lb 14,28-30; 26,65; 32,12

Wj 3,8 Joz 14,6-13

Sdz 2,11-19

1Sm 3 1Sm 8; 1Sm 10,17-27 1Sm 10,1-16; 16,1-13

1Sm 9,6.9 1Sm 7,7-12

9/3/08

3:14 PM

Page 1539

7

W dniach Mojżesza dokonał czynu miłosierdzia, on i Kaleb, syn Jefunnego. Powstali przeciw zgromadzenius i powstrzymali naród od grzechus oraz ukrócili niecne szemranie. 8 Tylko oni dwaj zostali wybawieni spośród sześciuset tysięcy pieszych i mogli wejść do dziedzictwa, do ziemi miodem i mlekiem płynącej. 9 Pan dał Kalebowi siłę, która przetrwała w nim aż do starości. Wzniósł się on na wyżyny ziemi, a jego potomstwo objęło dziedzictwo. 10 W ten sposób wszyscy Izraelici zobaczyli, że dobrze jest kroczyć za Panem.

a) według swego imienia – czyli biorąc pod uwagę zasługi, dokonania i sławę sędziów, których działalność miała doniosłe znaczenie dla Izraela (zob. Księga Sędziów). b) ich kości... powrócą do życia – sędziowie żyją w swoich potomkach, którzy pamiętając o nich, starają się naśladować ich dzieła. Raczej nie należy dopatrywać się tu idei zmartwychwstania umarłych, która bardzo rzadko pojawia się w ST (Hi 19,2527; Iz 26,19; Dn 12,2). c) widzącym – określenie proroków (np. 1Sm 9,9; 2Sm 24,11; Am 7,12) oraz osób, które otrzymały od Boga specjalne orędzie, np. we śnie lub w jakiejś nadprzyrodzonej wizji. Osoby takie pojawiały się w całej historii Izraela. Często związane były z dworem królewskim (np. 1Krn 25,5; 2Krn 16,7).

Sędziowie Także sędziowies – każdy według swego imieniaa, serces ich nie skłoniło się do złego i nie odwrócili się od Panas. Niech pamięć o nich będzie błogosławionas! 12 Niechaj ich kości z miejsca swego spoczynku powrócą do życiab, a ich imionas niech będą otoczone chwałąs w ich synach. 11

Samuel 13 Umiłowany przez Panas Samuel jako proroks Pański ustanowił królestwo i namaściłs wodzów swojego narodu. 14 Zgodnie z Prawems Pana sądził zgromadzenies, a Pan nawiedził Jakubas. 15 Dzięki swej wierności został uznany za proroka, przez swoje słowo okazał się prawdziwym widzącymc. 16 Gdy był w niebezpieczeństwie, okrążony przez nieprzyjaciół, wzywał wszechmocnego Pana, składając ofiaręs z barankas jeszcze ssącego. 17 Wtedy Pan zagrzmiał z nieba, dał słyszeć swój głoss z wielkim echem, 18 zmiażdżył władców z Tyrus i wszystkich przywódców filistyńskichs. informacjami zwiadowców, którzy powrócili z rozpoznania Kanaanu (Lb 13 – 14). Wraz z Jozuem dokonał tego Kaleb. Nagrodą dla nich była obietnica wejścia do Kanaanu, podczas gdy inni Izraelici, którzy opuścili Egipt, mieli umrzeć podczas czterdziestoletniej wędrówki po pustyni (Pwt 1,22-39). Dopiero ich potomkowie weszli do Ziemi Obiecanej i objęli ją w posiadanie. Na własność dla swojego rodu Kaleb otrzymał Chebron (Joz 14,6-15). Sędziowie. Na pochwałę zasłużyli także sędziowie Izraela (zob. Księga Sędziów), omówieni przez Syracydesa bardzo ogólnie. Byli oni powoływani przez Boga w czasach przed monarchią jako charyzmatyczni wybawcy ludu, uciskanego przez pogańskich sąsiadów (Sdz 2,11-19). Przeprowadzali również sądy (np. Sdz 4,4n). Samuel. Samuel był ostatnim i największym sędzią w Izraelu, a także prorokiem. Pełnił również funkcje kapłańskie (w. 16). W zwięzłej charakterystyce Samuela wspomina się ogólnie o jego funkcji duchowego reformatora i sędziego

1539

SYRACYDES 46,7-18

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Święty – zob. Syr 43,10+.

Page 1540

19

Nim Samuel zasnął na wieki, zaświadczał wobec Pana i Jego pomazańcas: „Bogactw ani nawet sandałów nie wziąłem od nikogo z żyjących”. I nie oskarżył go żaden człowiek. 20 Po swoim zaśnięciu nadal prorokował i przepowiedział królowi jego koniec, z ziemi wydobył się głos jego, aby proroctwem zetrzeć nieprawość ludu.

1Sm 12,1-5

1Sm 28,6-25

Natan i Dawid 1 Po nim powstał Natan i prorokował w dniach Dawida. 2 Jak tłuszcz oddziela się od żertwy ofiary wspólnotowejs, tak Dawid od synów Izraelas. 3 Z lwami bawił się jak z koziołkami, z niedźwiedziami jak z jagniętami. 4 Czyż w młodości nie zabił olbrzyma, usuwając hańbę z ludu, kiedy podniósł rękę z kamieniem do procy i obalił pychę Goliata? 5 Wezwał Panas Najwyższego, który dał siłę jego prawej ręce, by mógł zwalczyć silnych w boju, umacniając potęgę swego ludu. 6 Dał mu także sławę pośród tysięcy; wychwalali go, błogosławiącs Pana, i przynieśli mu diadem chwałys. 7 Wokoło wyniszczył nieprzyjaciół, obrócił w nicość wrogich Filistynóws, aż do dziś ich moc jest zniszczona. 8 W każdym swoim dziele sławił Pana, wznosząc chwałę Najwyższego Świętegoa, wychwalał Go całym swym sercems, kochał Tego, który go stworzył. 9 Ustanowił grających przed ołtarzems, aby miłymi dźwiękami towarzyszyli pieśni. 10 Dodał świętom dostojnego blasku i doskonale upiększył czasy święte, aby wychwalano święte imięs Pana, od rana napełniając świątynięs dźwiękiem.

47

(1Sm 7,2-17). Syracydes kładzie nacisk na prorocki charyzmat Samuela, na mocy którego zaprowadził on w Izraelu monarchię. Kiedy władzę nad narodem objął pierwszy król, Saul, Samuel wycofał się z publicznej działalności (1Sm 11,14 – 12,25). Po śmierci Samuela jego duch zapowiedział królowi klęskę w walce z Filistynami (1Sm 28,3-20). Natan i Dawid. Król Dawid, któremu towarzyszył prorok Natan, zapisał się w dziejach Izraela jako dzielny władca i gorliwy organizator kultu Bożego. Już jako chłopiec wykazywał niezwykłą siłę, ale dopiero zwycięską walką z Filistynem Goliatem zapewnił sobie powszechne uznanie i sławę (1Sm 17,1-58). Po wprowadzeniu Arki Przymierza do Jerozolimy zorganizował kult (2Sm 6,1-23), a lewitów zobowiązał do różnych posług liturgicznych i wykonywania

SYRACYDES 46,19 — 47,10

1540

2Sm 7,1-17

1Sm 17,34-37

1Sm 47,38-58

1Sm 18,7; 2Sm 5,1-3

2Sm 8,1-15 2Sm 5,17-28; 21,15-22

2Sm 7,18-28; 22,1-51

1Krn 16,4-7; 23 – 25; 2Krn 23,18; 29,25

28_Syr:28_Syr

2Sm 12,13; Ps 89,29-38 2Sm 7

1Krl 5,19 – 9,9

1Krl 5,4.17-19

1Krl 3,4-28; 5,9-14; Koh 1,16

1Krl 10,1-9

1Krl 10,10.14-25.27

1Krl 11,1-8

1Krl 12

2Sm 7,15n; Ps 89,34-38, Iz 4,3

9/3/08

3:14 PM

Page 1541

11

Pan przebaczył mu grzechys i jego moc wywyższył na wieki. Zawarł z nim królewskie przymierzes i dał mu tron chwały w Izraelu. Salomon 12 Po nim nastał syn pełen mądrości, który dzięki niemu żył bezpiecznie. 13 Salomon rządził w dniach pokoju. Dla niego Pans uciszył wszystkoa wokoło, aby zbudował dom dla Jego imienias i przygotował świątynięs na wieki. 14 Jakże byłeś rozumny w młodości, wypełniony mądrością jak potok! 15 Ziemię okryłeś swoim duchem, wypełniając ją zagadkowymi powiedzeniami. 16 Twoje imię dotarło do wysp najdalszych, kochano cię za twój pokój. 17 Z powodu twych pieśni, przysłów, przypowieści i objaśnień byłeś podziwiany przez inne krainy. 18 W imię Pana Boga, zwanego Bogiem Izraelas, nagromadziłeś złota jak cyny, jak ołowiu nazbierałeś srebra. 19 Lecz oddałeś swoje biodra kobietom, które zawładnęły twym ciałem. 20 Splamiłeś swoją chwałę, zhańbiłeś potomstwo, sprowadziłeś gniew na swoje dzieci, kazałeś im cierpieć z powodu twej głupotyb. 21 Władza została podzielona i z Efraimac powstało nieposłuszne królestwo. 22 Lecz Pan nie cofnął swego miłosierdzias i swoich słów nie odwołał, nie wymazał potomstwa swego wybrańca i nie zniszczył nasienia tego, którego umiłował. Jakubowi pozostawił Resztęs i z niej – Odrośld dla Dawida. 23 Salomon spoczął wśród swoich przodków i pozostawił po sobie potomka,

a) uciszył wszystko – Bóg obdarzył Salomona pokojem ze wszystkimi narodami, nie musiał on więc prowadzić żadnych wojen (np. 1Krl 5,18; 1Krn 22,9). b) Tekst hebr.: i lament na swoją siedzibę. c) Efraim – nazwa największego plemienia w państwie północnym; często stosowana jako synonim całego królestwa Izraela. d) Odrośl – prawdopodobnie jest to określenie Mesjasza (Jr 23,5; 33,15) jako potomka z dynastii Dawida, analogiczne do Gałązki z pnia Jessego (Iz 11,1).

pieśni przy wtórze instrumentów muzycznych, którymi wraz z nimi wysławiał Boga (1Krn 16,4-43). Syracydes bardzo ogólnie wspomina o grzechu Dawida (2Sm 11,2 – 12,23). Większy nacisk kładzie na przebaczenie uzyskane od Boga. Chce bowiem pobudzić naród poddany wpływom hellenizmu do wierności miłosiernemu Bogu. Salomon. W opisie mądrego króla Salomona, który zbudował świątynię w Jerozolimie (1Krl 6,1 – 9,9), występują dwa główne wątki. Pierwszy podkreśla jego niezwykłą mądrość (1Krl 3,4-28; 5,9-14; 10,1-13)) i wynikające z niej bogactwo (1Krl 9,20-28; 10,14-29). W drugim zostaje potępiona jego uległość wobec kobiet z haremu i wynikające stąd bałwochwalstwo (1Krl 11,1-9). Konsekwencją tych czynów Salomona był rozpad państwa na dwa królestwa: południowe (judzkie), rządzone przez jego syna Roboama, i północne (izraelskie), w którym panował Jeroboam (1Krl 12,1-33).

1541

SYRACYDES 47,11-23

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Horeb – inna nazwa góry Synaj. b) dokonali zemsty – czyli ukarali odstępców od prawdziwej wiary. c) Szczęśliwymi mógł Syracydes nazwać tych, którzy widzieli Eliasza za jego życia, lub tych, którzy będą go oglądać podczas jego powrotu. Według tradycji Eliasz miał poprzedzić przyjście Mesjasza (Ml 3,1; 4,5; Mt 11,14; Mk 9,4). W wypowiedzi: z pewnością także i my żyć będziemy nie można doszukiwać się aluzji do życia wiecznego, gdyż kontrastuje to z przekonaniem Syracydesa dotyczącym krainy umarłych (Syr 14,11-19; 17,22n). Prawdopodobnie mowa jest o wierze ludzi pobożnych, których życie doczesne chroni miłość Boża. Może być to również prorocza zapowiedź nadejścia mędrca natchnionego duchem Bożym (Syr 24,31-33).

Page 1542

najgłupszego z ludu i ubogiego w mądrość, Roboama, który swoją decyzją podzielił naród. 24 Wtedy Jeroboam, syn Nebata, zwiódł Izraela, wprowadził Efraima na ścieżkę grzechus. Rozmnożyły się bardzo ich grzechy, tak że zostali wydaleni ze swej ziemi. 25 Popełniali wszelkie zło, aż przyszła na nich zemsta.

1Krl 12,1-25 1Krl 13,33n; 2Krl 17,21-23

Eliasz i Elizeusz 1 I powstał Eliasz, proroks podobny do ognia, a jego słowo paliło jak płomień. 2 On sprowadził na nich klęskę głodu i w swoim zapale zmniejszył ich liczbę. 3 Słowem Panas zamknął niebo i trzy razy sprowadził ogień na ziemię. 4 Jakże sławny jesteś, Eliaszu, ze swych cudóws, któż może się chlubić na równi z tobą? 5 Podniosłeś umarłego z grobu, z krainy umarłychs – słowem Najwyższego. 6 Doprowadziłeś królów do zatracenia, sławnych ludzi strąciłeś z łoża. 7 Wysłuchałeś napomnienia na Synajus, a na Horebiea – skazującego wyroku. 8 Namaściłeś królów, by dokonali zemstyb, i proroków, następców po tobie. 9 Zostałeś wzniesiony w wirującym ogniu, w zaprzęgu koni ognistych. 10 Tak jak jest zapisane, zawsze byłeś gotów złość i gniew powstrzymać, skłonić sercas ojców do synów i umocnić na nowo plemiona Jakubas. 11 Szczęśliwi, którzy cię będą oglądać, będą umierać, mając w sobie miłość; z pewnością także i my żyć będziemyc. 12 Gdy Eliasz został zakryty przez wiry, Elizeusz został napełniony jego duchem. Za swoich dni nie zachwiał się przed rządzącymi, nie podporządkował się nikomu. 13 Żadna sprawa nie była dla niego za trudna, także po śmierci prorokował swoim ciałem.

48

1Krl 17,1; 19,10.14; Jk 5,17

1Krl 18,38; 2Krl 1,10.12

1Krl 17,9-24

1Krl 21,17-24 2Krl 1,16n

1Krl 19,9-18 1Krl 19,15n

2Krl 2,11

2Krl 2,9-15

2Krl 3,13n; 6,12-23

Eliasz i Elizeusz. Prorok Eliasz sprowadził głód na ziemię, wskrzesił syna wdowy z Sarepty (1Krl 17,1-24), na górze Karmel pokonał proroków Baala i sprowadził ogień z nieba, który spalił ofiarę (1Krl 18,30-39). Później jeszcze dwukrotnie zsyłał ogień na żołnierzy króla Ozjasza (2Krl 1,10.12). Królowi Achabowi zapowiedział zagładę dynastii, a jego synowi bliską śmierć (1Krl 21,19-24; 2Krl 1,1-4.16n). Na Synaju objawił mu się Bóg i zlecił namaścić Chazaela na króla Syrii, Jehu na króla Izraela, a Elizeusza na proroka po sobie (1Krl 19,1-21; 2Krl 8,7-15; 9 – 11). Dzięki swym zasługom nie umarł, ale na wozie ognistym został uniesiony w górę (2Krl 2,1-18). Według proroka Malachiasza miał on jeszcze wrócić na ziemię przed dniem ostatecznego sądu (Ml 3,23n). Powrotu Eliasza oczekiwano jeszcze w okresie NT, a Jezus wskazał, że obietnica ta spełnia się w Janie Chrzcicielu (Łk 1,17; J 1,21.25).

SYRACYDES 47,24 — 48,13

1542

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1543

14

Pwt 4,25-28; 2Krl 17,23

2Krn 32,5 2Krl 20,20; 2Krn 32,30; Iz 22,11

2Krl 18,13 2Krl 18,17-37

2Krl 19,1-34

2Krl 19,35-37

2Krl 18,1-7

2Krl 20,1-11; Iz 38,4-8 Iz 24 – 27

Za życia dokonał cudów i po śmierci jego dzieła były niezwykłe. 15 Pomimo tego wszystkiego naród się nie nawrócił i nie odstąpił od swoich grzechóws, aż został uprowadzony ze swojej ziemi i rozproszony po całym świecie. 16 Pozostała tylko mała Resztas i książę z domu Dawida. Niektórzy czynili coś dobrego, inni zaś mnożyli swoje grzechy.

a) Rabsak – asyryjski tytuł wysokiego urzędnika, którego grecki tłumacz Mądrości Syracydesa używa jako imienia własnego. b) Święty – zob. Syr 43,10+. c) Sens: Postępowanie Ezechiasza było podobne do postępowania Dawida.

Ezechiasz i Izajasz 17 Ezechiasz umocnił swoje miasto i doprowadził do niego wodę, drążył skałę ostrym żelazem i wykuł zbiorniki na wodę. 18 Za jego dni panował Sennacheryb, który wysłał Rabsakaa, a ten podniósł swą rękę przeciw Syjonowis i unosił się w swojej pysze. 19 Zadrżały więc sercas i ręce ludu, cierpieli jak rodzące kobiety. 20 Wtedy wzywali Panas miłosiernego, wyciągając do Niego ręce. Świętyb z nieba zaraz ich wysłuchał i wybawił ich ręką Izajasza. 21 Uderzył na obóz Asyryjczykóws i Jego aniołs ich wyniszczył. 22 Ezechiasz czynił to, co podobało się Panu, umocnił się w drogachs Dawida, swego ojcac, tak jak mu nakazał proroks Izajasz, który był wielki i wiarygodny w swoich wizjach. 23 Za dni jego zatrzymało się słońce i przez to przedłużył życie królowi. 24 Dzięki wielkości ducha ujrzał wydarzenia przyszłe i pocieszał płaczących na Syjonie. 25 Ukazał to, co będzie na wieki, oraz sprawy ukryte, zanim się jeszcze wydarzyły. Pochwała Eliasza zostaje zakończona tajemniczym odniesieniem do ludzi szczęśliwych (w. 11+). Prorok Elizeusz (ww. 12-14) pozostaje w cieniu swojego mistrza, Eliasza, dlatego Syracydes nie poświęca mu wiele miejsca. Wspomina ogólnie o odwadze proroka i jego cudach, z których jeden zdarzył się już po jego śmierci (2Krl 2,18-25; 4 – 6; 13,20n). Elizeusz nie zdołał jednak nawrócić Izraelitów. Królestwo północne zostało zniszczone, a jego ludność uprowadzono do Asyrii (2Sm 17,1-23). Ezechiasz i Izajasz. Spośród wielu władców królestwa judzkiego wyróżniał się pobożny król Ezechiasz, który wydrążonym w skale kanałem doprowadził do Jerozolimy wodę (2Krl 20,20). Rządził w okresie nasilonej ekspansji Asyrii, która jednak nie zdołała go pokonać (2Krl 18 – 19). Bóg uzdrowił go ze śmiertelnej choroby i cofając cień wskazówki na zegarze słonecznym, zapowiedział przedłużenie mu życia (2Krl 20,1-11). Ezechiaszowi towarzyszył wielki prorok Izajasz, który w wizji oglądał Boga (Iz 6), a w proroctwach mesjańskich nakreślił postać przyszłego uniwersalnego władcy i opisał jego królestwo (Iz 11).

1543

SYRACYDES 48,14-25

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) powrócą do życia – raczej nie należy dopatrywać się tu idei zmartwychwstania umarłych, która bardzo rzadko pojawia się w ST (Hi 19,25-27; Iz 26,19; Dn 12,2).

Page 1544

Jozjasz, ostatni królowie Judy i Jeremiasz 1 Wspomnienie Jozjasza jak zmieszane kadzidło, przygotowane staraniem zielarza, na każdych ustach jak miód jest słodkie, jak muzyka na uczcie z winem. 2 Szedł on prostą drogąs, nawracając lud, i usunął hańbę bezprawia. 3 Kierował do Panas swoje serces, w dniach bezprawia umacniał pobożność. 4 Z wyjątkiem Dawida, Ezechiasza i Jozjasza wszyscy mnożyli grzechys, porzucili Prawos Najwyższego; wyginęli królowie Judys. 5 Ich siłę Bóg oddał innym, a ich chwałę obcemu narodowi. 6 Podpalili miasto wybrane i święte, uczynili pustymi jego ulice. 7 Wtedy Jeremiasz, którego skrzywdzili, mimo że w łonie matki był już poświęconyms prorokiems, otrzymał moc, by wyrywać, burzyć i niszczyć, a także budować i sadzić.

49

Ezechiel i prorocy mniejsi Ezechiel w widzeniu ujrzał chwałęs, która mu się objawiła na rydwanie cherubóws. 9 Wspomniał nieprzyjaciół podczas burzy, lecz był dobry dla idących drogąs prawą. 10 Potem było dwunastu prorokóws. Niech ich kości z miejsca swego odpoczynku powrócą do życiaa! Pocieszali oni Jakubas, wspierali go wiarygodną nadzieją. 8

Zorobabel, Jozue i Nehemiasz Jakże mamy wychwalać Zorobabela, który jest jak sygnet na prawej ręce? 11

2Krl 25,9; Jr 52,13

Jr 11,19; 20,1n; 37,11-16; 38,4-13 Jr 1,5 Jr 1,10

Ez 1

Ezd 2,2; Za 4,7-9

Jozjasz, ostatni królowie Judy i Jeremiasz. Poza Dawidem i Ezechiaszem na uznanie zasłużył jeszcze tylko król judzki Jozjasz (ww. 1-4), sławiony za swoją pobożność i za przeprowadzenie reformy religijnej (2Krl 22,1 – 23,7). Grzechy innych władców tego królestwa doprowadziły do zniszczenia Jerozolimy i zburzenia świątyni przez Babilończyków, którzy podbitą ludność przesiedlili do swojego kraju (2Krl 25,8-26). Tym nieszczęściom nie potrafił zapobiec wielki prorok Jeremiasz (ww. 5-7; zob. Jr 37 – 39), ale przeżywał je wraz z ludem. Przekazywanymi zaś proroctwami rozbudzał nadzieję na pomyślną przyszłość. Ezechiel i prorocy mniejsi. Wielki prorok Ezechiel działał wśród wygnańców w Babilonii, gdzie oglądał w wizji chwałę Boga przybywającego na przedziwnym rydwanie (Ez 1,4-28). Wzmianka o nieprzyjaciołach podczas burzy (w. 9) nie jest jasna. Może się ona odnosić do opisu walki z wielkim księciem Gogiem (Ez 38 – 39) lub, według hebrajskiej wersji tekstu, do Hioba, wzoru prawości (Ez 14,12-20). Pochwałę Ezechiela kończy zwięzłe błogosławieństwo skierowane do dwunastu proroków mniejszych, którzy w różnych okresach historii zbawienia pokrzepiali nadzieję ludu Bożego (w. 10). Zorobabel, Jozue i Nehemiasz. Zorobabel, potomek Jessego, ojca Dawida, przyrównany został do sygnetu. Symbol ten miał potwierdzać ważność i trwałość wszystkich wcześniejszych zapowiedzi mesjańskich (Ag 2,20-23). Wraz z najwyższym kapłanem Jozuem Zorobabel przyprowadził do kraju wygnańców babilońskich i przyczynił się do odbudowy

SYRACYDES 49,1-11

2Krl 22n; 2Krn 34n

1544

28_Syr:28_Syr

Ezd 3,2 – 5,2; Ag 1n

Ne 2 – 7

9/3/08

3:14 PM

Page 1545

12

Podobnie Jozuego, syna Josadaka, którzy za dni swoich odbudowali święte mieszkanies, wznieśli Panus świątynięs przygotowaną na wieczną chwałęs. 13 Także o Nehemiaszu pamięć jest wielka, on podniósł nasze zniszczone mury, ustawił bramy z ryglami, na nowo odbudował nasze domy.

a) Szymon, syn Oniasza – prawdopodobnie chodzi o Szymona II, syna Oniasza II i ojca Oniasza III. Był on ostatnim najwyższym kapłanem z rodziny Sadoka. Szymon sprawował swój urząd w latach 219-196 przed Chr. b) Mowa o liturgii Dnia Przebłagania (zob. Słownik). Tylko raz w roku, właśnie tego dnia, najwyższy kapłan mógł wejść do miejsca najświętszego w świątyni, które znajdowało się za zasłoną. c) Liban – zob. Syr 24,13+.

Rdz 5,24; Syr 44,16; Hbr 11,5 Rdz 42 – 47; Rdz 50,18-21

Rdz 6,9n; 9,18-27; 10,21n

Wspomnienie patriarchów 14 Nikt spośród stworzonych na ziemi nie był taki jak Henoch i tylko on został zabrany z ziemi. 15 Nie urodził się nikt taki jak Józef, przewodnik braci i podpora narodu, a jego kości otoczono szczególną troską. 16 Sem i Set zostali uczczeni wśród ludzi, lecz ponad wszystkimi istotami żyjącymi jest chwała Adamas. Najwyższy kapłan Szymon 1 Szymon, syn Oniaszaa, najwyższy kapłans, który za życia swego naprawił doms, za dni swoich umocnił świątynięs. 2 On to założył podwójne fundamenty, potężne podwaliny dla ogrodzenia świątyni. 3 Za jego dni wykuto zbiornik na wodę, sadzawkę wielką jak morze. 4 On troszczył się o swój naród, aby nie upadł, umocnił miasto podczas oblężenia. 5 Jakże był wspaniały, kiedy udawał się do świątyni i kiedy wychodził zza zasłonyb. 6 Był jak gwiazda poranna pośród chmur, jak pełnia księżyca w dniach święta, 7 jak słońce rozświetlające świątynię Najwyższego, jak tęcza świecąca na wspaniałych chmurach, 8 jak kwiat róży w dniach pierwocin, jak lilia przy ujściu wodnym, jak roślinność Libanuc podczas lata,

50

zniszczonej świątyni (Ezd 2 – 6). Mury Jerozolimy odbudował trzeci z wielkich zwierzchników tego okresu, Nehemiasz (Ne 2 – 6). Syracydes nie wspomina natomiast o Ezdraszu, kapłanie i pisarzu, który podjął wśród żydowskich repatriantów radykalną reformę życia religijnego (Ezd 7 – 10). Wspomnienie patriarchów. Wykaz wielkich osobistości z historii kończy wspomnienie niektórych patriarchów, wyróżniających się doskonałością. Syracydes raz jeszcze wspomina Henocha (Syr 44,16+; zob. Rdz 5,21-24). Przywołuje także wsławionego zasługami dla narodu izraelskiego Józefa egipskiego, syna Jakuba (Rdz 42 – 50). Mędrzec kończy wspomnienie patriarchów odwołaniem do ojców ludzkości: przez Sema i Seta dochodzi aż do Adama (Rdz 5,1-8; 10,21-31). Najwyższy kapłan Szymon. Do pochwały ojców Syracydes dołączył opis ostatniego najwyższego kapłana, Szymona, jego działalności i sprawowanej przez niego liturgii świątynnej. Mędrzec traktuje go jako postać kluczową i nie skąpi mu słów uznania. Nie jest wykluczone, że znał go osobiście. Pochwała Szymona jest ważnym dokumentem dotyczącym końcowego okresu dziejów zbawienia w ST. Został on spisany przez naocznego świadka, który wymienia zasługi

1545

SYRACYDES 49,12 — 50,8

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) część – która ze składanych ofiar przysługiwała kapłanom. Zob. Syr 7,31+. b) we wspaniałych szatach – dosł. w swojej chwale. c) jako przypomnienie – zob. Syr 45,9+. d) W Dzień Przebłagania najwyższemu kapłanowi wolno było wymówić święte imię Pana (JHWH), co przy innych okazjach było zabronione z powodu szacunku dla imienia Bożego.

Page 1546

9

jak ogień i kadzidło na palenisku, jak szczerozłote naczynie ozdobione drogocennymi kamieniami, 10 jak drzewo oliwne przynoszące owoce, jak cyprys do chmur wyniesiony. 11 Kiedy ubierał się we wspaniałą szatę, okrywał go wdzięk doskonały; kiedy przystępował do świętego ołtarzas, chwałą świętości wypełniał święte mieszkanies. 12 Kiedy otrzymywał częśća z rąk kapłanów, stojąc obok paleniska ołtarza, otoczony wieńcem bracis, jak odrośl cedru z Libanu w swojej chwale, otaczali go jak drzewa palmowe. 13 Wtedy wszyscy synowie Aarona we wspaniałych szatachb trzymali w rękach ofiarys dla Panas wobec całego zgromadzenias Izraelas. 14 Aby wypełnić obrzędy na ołtarzu i uświetnić ofiarę dla Najwyższego Stworzyciela, 15 wyciągał swe ręce nad kielichem, składał ofiarę z soku winogron, oblewał nim fundamenty ołtarza jako woń przyjemną Najwyższemu Królowi wszystkiego. 16 Wtedy głos wznosili synowie Aarona, grając na blaszanych trąbach, wydobywając głos potężny, jako przypomnieniec przed Panem. 17 A cały naród zgodnie i szybko upadał twarzą do ziemi, aby wielbić swego Pana, Stwórcę wszystkiego, Boga Najwyższego. 18 A śpiewacy intonowali hymny, brzmiące wspaniale, umilone muzyką. 19 Naród modlił się do Pana Najwyższego, zanosił błagania przed Miłosiernego, aż dopełnił się kult oddawany Panu i liturgia się zakończyła. 20 Wtedy on, schodząc, unosił swe ręce nad całym zgromadzeniem Izraela, aby swoimi wargami przekazać błogosławieństwos Pana, radując się w Jego imięd. 21 Wtedy po raz drugi naród padał na ziemię, aby otrzymać błogosławieństwo Najwyższego.

najwyższego kapłana: odnowienie i rozbudowę świątyni, umocnienie Jerozolimy jako miasta warownego, wydrążenie w skale zbiornika na wodę (ww. 1-4). Zwracając uwagę na wspaniały wygląd i szaty najwyższego kapłana (ww. 5-11), Syracydes nawiązuje do wcześniejszego opisu Aarona (Syr 45,6-13). Dokument zawiera także wiele cennych uwag dotyczących liturgii Dnia Przebłagania (ww. 5-12; zob. Kpł 16; zob. Słownik), w której zasadnicze obrzędy sprawował najwyższy kapłan przy współudziale kapłanów i służby świątynnej, czyli lewitów.

SYRACYDES 50,9-21

1546

Lb 10,2-10

Lb 6,23-27

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1547

Zachęta do modlitwy uwielbienia 22 Teraz więc wychwalajcie Boga wszechrzeczy, który wszędzie wielkich dzieł dokonuje i uświetnia dni nasze już od łona matki, oraz postępuje z nami według swego miłosierdzias. 23 Niech nam użyczy radości sercaa, aby zapanował pokójs za dni naszych w Izraelus – po dni wieczności. 24 Niech ześle nam swoje miłosierdzie i wybawi nas za dni naszychb. 25 Do dwóch narodów żywię odrazę, a trzecic nie jest nawet narodem: 26 mieszkańcy gór Seirud i Filistynis, i głupi naróde zamieszkujący Sychems.

a) Tekst hebr.: Niech waszym sercom udziela mądrości. b) Tekst hebr.: On Szymonowi udziela wiernie swojej łaskawości i utrzymuje go w przymierzu z Pinchasem, które nie będzie odjęte ani od niego, ani od jego potomstwa, jak długo trwa niebo. c) Do dwóch… a trzeci – przykład tzw. przysłowia liczbowego (Syr 23,16+). d) mieszkańcy gór Seiru – są to Edomici (zob. Słownik). e) głupi naród – chodzi o Samarytan; byli to poganie osiedleni w Palestynie po deportacji Żydów do Babilonii (2Krl 17,2441), z którymi pomieszały się niedobitki Izraelitów. To pogardliwe określenie dobrze oddaje wzajemną wrogość Żydów i Samarytan w czasach Syracydesa.

Zakończenie księgi Nauczanie mądrości i wiedzy zapisał w tej księdze Jezuss, syn Syracha, syna Eleazara z Jerozolimys, który przelał w nią mądrość swego sercas. 28 Szczęśliwy, kto ją wprowadzi w życie, przykładając do niej serce, stanie się mądry. 29 Kto tak będzie czynił, stanie się mocny we wszystkim, jego drogąs będzie bojaźń Pańskas. 27

Wj 15,2; Ps 27,1

Wj 34,6; Ps 103,8

Modlitwa Jezusa, syna Syracha 1 Będę Ci składał dzięki, Panies i Królu, sławić Cię będę, Boże, zbawienie moje, będę dziękował Twojemu imienius! 2 Gdyż stałeś się dla mnie schronieniem i pomocą, i wybawiłeś moje ciałos od zatracenia, od zasadzek oszczerczego języka, od warg mówiących kłamliwie. A wobec nieprzyjaciół byłeś mi pomocą i mnie wybawiłeś 3 przez Twe wielkie miłosierdzies i przez Twoje imię od ukąszeń tych, którzy gotowi mnie pożreć,

51

Zachęta do modlitwy uwielbienia. Pochwałę najwyższego kapłana Szymona dopełniają wezwania, skierowane do jego duchowych synów, kapłanów i lewitów, aby nieustannie sławili Boga za Jego zbawcze czyny i wiernie wypełniali swoje zadania (ww. 22-24). Wzmianka o Edomitach, Filistynach i Samarytanach jest dodatkiem, ujawniającym osobisty stosunek Syracydesa do tych pogańskich narodów (ww. 25n). Zakończenie księgi. Wydawca księgi rekomenduje to dzieło jako cenny zbiór nauk mądrościowych, zawierających potrzebną dla życia wiedzę. Adresatami dzieła są ludzie pobożni, którzy pragną osiągnąć zbawienną mądrość, czyli posiąść umiejętność właściwego postępowania w duchu bojaźni Bożej. Temat bojaźni Bożej, wyraźnie obecny u początków księgi (Syr 1,11-21+) i przeplatający się przez całą jej treść (np. Syr 1,27; 9,16; 10,21; 16,2; 21,11; 23,27; 25,11; 32,14 – 33,16; 40,26nn; 45,23), pobrzmiewa również w zakończeniu. W ten sposób Syracydes podkreślił podstawowe znaczenie bojaźni Bożej w procesie zdobywania mądrości. Modlitwa Jezusa, syna Syracha. Modlitwa syna Syracha jest zbudowana na wzór biblijnych psalmów dziękczynnych. Na początku mędrzec wyraża osobisty zamiar wysławiania Boga, swego Zbawcy, i Jego świętego imienia (ww. 1n).

1547

SYRACYDES 50,22 — 51,3

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

a) Tekst gr.: Ojca Pana mojego, co wydaje się wersją późniejszą, chrześcijańską. Nie znajduje ona jednak potwierdzenia w tekście hebr. b) Tekst hebr. dodaje: aWysławiajcie PANA, bo jest dobry, bo miłosierdzie Jego na wieki. bWysławiajcie Boga godnego uwielbienia, bo miłosierdzie Jego na wieki. cWysławiajcie Stróża Izraela, bo miłosierdzie Jego na wieki. dWysławiajcie Stwórcę wszechrzeczy, bo miłosierdzie Jego na wieki. eWysławiajcie Wybawcę Izraela, bo miłosierdzie Jego na wieki. fWysławiajcie Tego, który gromadzi rozproszonych z Izraela, bo miłosierdzie Jego na wieki. gWysławiajcie Tego, który zbudował swe miasto i Świątynię, bo miłosierdzie Jego na wieki. hWysławiajcie Tego, który doprowadził do umocnienia potęgi domu Dawidowego, bo miłosierdzie Jego na wieki. iWysławiajcie Tego, który powołał synów Sadoka do kapłaństwa, bo miłosierdzie Jego na wieki. jWysławiajcie Tarczę Abrahama, bo miłosierdzie Jego na wieki. k Wysławiajcie Opokę Izraela, bo miłosierdzie Jego na wieki. lWysławiajcie Mocarza Jakuba, bo miłosierdzie Jego na wieki. mWysławiajcie Tego, który upodobał sobie Syjon, bo miłosierdzie Jego na wieki. nWysławiajcie Króla królów, bo miłosierdzie Jego na wieki. oOn wywyższył moc swego ludu dla chwały wszystkich swoich wiernych, dla synów Izraela, ludu tak bardzo Mu bliskiego. Alleluja.

Page 1548

od rąk czatujących na moje życie, od wielu nieszczęść, których doznałem, 4 od uduszenia w ogniu, który mnie ogarnia, spośród płomieni, których nie rozniecałem, 5 z głębokości wnętrza krainy umarłychs, od języka nieczystegos i słów kłamliwych, od strzały języka nieprawego. 6 Byłem bliski śmierci, życie moje chyliło się do krainy umarłych, 7 zewsząd mnie okrążono i nie miałem ratunku. Wypatrywałem pomocy od ludzi, ale na próżno. 8 Wspomniałem wtedy Twoje miłosierdzie, Panie, i Twoje dobrodziejstwa od wieków, ponieważ podnosisz tych, którzy trwają przy Tobie, i wybawiasz ich z rąk nieprzyjaciół. 9 Wzniosłem ponad ziemię moją prośbę i błagałem o wybawienie od śmierci. 10 Wzywałem Pana, ojca mojegoa, by mnie nie opuszczał w dniach nieszczęścia, w czasie, gdy wobec pysznych zostałem bez pomocy. Będę więc sławił Twe imię nieustannie i wychwalał je, składając dziękczynienia, 11 gdyż wysłuchałeś mojej prośby. Wybawiłeś mnie od zatracenia, uratowałeś mnie w trudnym momencie, 12 dlatego będę Ci dziękował i Tobie śpiewał, i błogosławiłs imię Panab.

Iz 63,5

Pasja szukania mądrości 13 Gdy jeszcze byłem młody, zanim udałem się w podróż, otwarcie szukałem mądrości w modlitwie. 14 Przed świątyniąs o nią błagałem i aż do końca będę jej szukał. 15 Rozkwitła jak dojrzałe winogrona i ucieszyło się nią moje serces. Moje nogi weszły na prostą drogęs, postępuję za nią od mojej młodości. 16 Tylko trochę nakłoniłem me ucho, a już otrzymałem, dla siebie samego znalazłem wielką naukę. W głównej części modlitwy wymienia wiele przeżywanych nieszczęść (ww. 3-7), wspomina o zanoszonych prośbach (ww. 8-10) i wyznaje, że został wysłuchany i uratowany (ww. 11n). W przekładzie greckim modlitwa nie ma zakończenia, tekst hebrajski natomiast dołącza do niej dziękczynienie w formie pieśni, wzywającej wszystkich do wysławiania Boga (Syr 51,12+). Pasja szukania mądrości. Dzieło kończy poemat, w którym Syracydes opisuje własną drogę zdobywania mądrości. Rozpoczął ją w młodości, wspierał ją modlitwą, korzystał z pomocy nauczyciela i szczerze ukochał mądrość (ww. 14-22). W dalszej części swej wypowiedzi (ww. 23-30) wzywa ludzi niewykształconych do swojego domu nauki (prowadzonej przez siebie szkoły, w. 23), w którym mogą zdobyć wiedzę, a dzięki niej osiągnąć pomyślność życiową i Boże błogosławieństwo.

SYRACYDES 51,4-16

1548

Syr 6,18; 51,15; Mdr 8,2 1Krl 3,6-9; Mdr 7,7; 8,21 – 9,18

28_Syr:28_Syr

9/3/08

17

Prz 4,5.7; Iz 55,1

Prz 16,16

3:14 PM

Page 1549

Uczyniłem w niej postępy, będę chwalił Tego, kto dał mi mądrość. 18 Postanowiłem ją wypełniać, szukałem dobra i nie zostałem zawstydzony. 19 Z całych sił walczyłem o nią, byłem dokładny w wypełnianiu Prawas. Ręce moje wznosiłem ku wysokościom i płakałem nad moją niewiedzą. 20 Skłoniłem się ku mądrości i w czystościa ją odnalazłem. Od początku zdobyłem przy niej rozsądek i z tego powodu nie zostanę opuszczony. 21 Podczas szukania jej poruszyło się me wnętrze, dlatego zyskałem dobry nabytek. 22 W nagrodę Pans dał mi język, którym będę Go chwalił. 23 Zbliżcie się do mnie, niewykształceni, zamieszkajcie w domu nauki. 24 Dlaczego brak wam jej jeszcze, skoro tak bardzo jej pragniecie? 25 Otworzyłem me usta i przemówiłem: Nabywajcie ją bez pieniędzy! 26 Poddajcie wasz kark pod jarzmo, a otrzymacie naukę! Łatwo można ją znaleźć. 27 Przekonacie się naocznie, że mało się trudziłem, a znalazłem dla siebie dużo wytchnienia. 28 Nie szczędźcie srebra na wykształcenie, ono przyniesie wam wiele złota. 29 Ucieszcie się z miłosierdzias Pana i nie wstydźcie się Go chwalić. 30 Wykonajcie wasze dzieło przed terminem, a Pan da wam nagrodę w odpowiednim czasieb.

1549

a) w czystości – chodzi o czystość rytualną (zob. Słownik), przeciwieństwo stanu nieczystości (Kpł 15,19-33; 18,19; 20,18). b) Tekst hebr. dodaje: Błogosławiony niech będzie PAN na wieki, a Jego imię niech słynie z pokolenia na pokolenie! Tyle jest słów Jezusa zwanego synem Syracha. Mądrość Jezusa, syna Eleazara, syna Syracha. Imię PANA niech będzie błogosławione teraz i na wieki!

SYRACYDES 51,17-30

28_Syr:28_Syr

9/3/08

3:14 PM

Page 1550

1F:1F

9/3/08

3:15 PM

Page 1551

WPROWADZENIE DO KSIĄG PROROCKICH

Księgi prorockie w Starym Testamencie Księgi napisane przez proroków stanowią zbiór umieszczony na samym końcu ST, po księgach mądrościowych. Taki układ ksiąg Pisma Świętego oparty jest na greckim przekładzie ST, czyli na Septuagincie (LXX). Proponowana przez nią kolejność ksiąg, nieco tylko skorygowana przez łacińską Wulgatę, jest do dzisiaj stosowana w większości chrześcijańskich wydań Pisma Świętego. W tradycji żydowskiej grupa ksiąg prorockich znajduje się bezpośrednio po Pięcioksięgu. Do tej grupy Żydzi zaliczają także sześć ksiąg nazywanych przez nas historycznymi (Joz, Sdz, 1-2Sm, 1-2Krl), natomiast ksiąg Daniela i Lamentacji nie uznają za prorockie. Żydowski układ ksiąg odpowiada idei proroctwa obecnej w samym Piśmie Świętym. Według niej prorocy to ludzie, którzy w świetle Bożego objawienia interpretują dokonujące się wokół nich wydarzenia i wskazują ludowi Bożemu drogę postępowania. Układ Septuaginty odpowiada natomiast bardziej rozumieniu misji proroka jako tego, który zapowiada przyszłe wydarzenia. Księgi prorockie kończą ST jako bezpośrednie przygotowanie do NT, który wypełnia zapowiedzi proroków (Dz 3,24; 7,52; Hbr 1,1n). Prorocy w Izraelu Księgi prorockie stanowią tylko pewien wycinek starotestamentowej działalności prorockiej. Tytuł proroka odnoszony jest bowiem w ST przede wszystkim do Mojżesza, któremu Bóg bardziej niż komukolwiek innemu dał poznać siebie i przez którego prowadził swój lud z niewoli ku Ziemi Obiecanej (Pwt 34,10-12). Późniejsi prorocy kontynuują misję Mojżesza, wsłuchując się w słowo Boga i prowadząc lud według Bożych wskazań. Ruch prorocki nie był czymś spotykanym wyłącznie w Izraelu. Najstarsi prorocy Izraela pod wieloma względami przypominają proroków pogańskich, o których wiele informacji znajdujemy także w Piśmie Świętym. Określa się ich zresztą tymi samymi nazwami. Prorocy ci związani byli z sanktuariami lub z dworem władców. Udzielali odpowiedzi na zadawane im pytania, zajmowali się działalnością medyczną, czasami pełnili funkcje kapłańskie albo rolę oficjalnych doradców królewskich. W imieniu króla lub poszczególnych osób zanosili modlitwy do Boga. Oprócz proroków działających indywidualnie Pismo Święte wspomina też grupy czy szkoły prorockie. Bycie prorokiem związane było z konkretnym statusem społecznym, a działalność prorocka była też zazwyczaj dla proroków źródłem ich utrzymania. Księgi prorockie przekazują nam wypowiedzi proroków, których autorytet został powszechnie uznany i potwierdzony przez wspólnotę Izraela. Często następowało to jednak dopiero wiele lat po ich śmierci. Na kartach Pisma Świętego wielokrotnie czytamy o problemie rozpoznania prawdziwości natchnienia prorockiego. Prorokom, których wypowiedzi przekazuje Pismo Święte, zawsze bowiem towarzyszyła działalność innych proroków, którzy zaprzeczali ich przesłaniu (np. 1Krl 22,8n; Jr 23; 28; Ez 13). Prorok Amos przeciwstawia wręcz swoje powołanie temu, co jego współcześni uważali za działalność prorocką, i twierdzi, że nie jest prorokiem (Am 7,14). Autentycznych proroków, których wypowiedzi i pisma przekazane zostały w Piśmie Świętym, charakteryzuje 1551

1F:1F

9/3/08

3:15 PM

Page 1552

świadomość powołania przez Boga do pełnienia tej misji. Opisy powołania, a także osobiste zwierzenia proroków (np. Jr 20,7-9), podkreślają przy tym, że Boże słowo przyjmowane jest przez proroka jako wezwanie do trudnego zadania, wymagającego od niego porzucenia dotychczasowego sposobu życia i myślenia. Prorok zdradza swoją misję, kiedy ulega pokusie posługiwania się swoim powołaniem do osiągnięcia własnych celów. Księga Jonasza plastycznie opisuje trud misji proroka i pokusę ucieczki od tej odpowiedzialności. Okresy powstawania ksiąg prorockich Okres przed wygnaniem babilońskim (VIII w. – 586 r. przed Chr.). Pismo Święte zachowuje z tego okresu wypowiedzi proroków Amosa i Ozeasza, którzy działali w Królestwie północnym (Izrael), oraz proroków Izajasza, Micheasza, Nachuma, Habakuka, Sofoniasza i Jeremiasza, którzy działali w Królestwie południowym (Juda); ponadto słowa Ezechiela, który obserwuje i komentuje ostanie lata niepodległości królestwa Judy z Babilonii, do której został uprowadzony w 597 r. przed Chr. Przesłanie tych proroków opiera się na ich przekonaniu, że Izraelici, którzy od Boga otrzymali ziemię, wolność i przykazania, wezwani są do odpowiedzi na te dary, czyli do pełnego zawierzenia Bogu i przyjęcia Jego woli. Prorocy poddają ostrej krytyce postawy przeczące zasadom solidarności całego ludu: nadmierne rozwarstwienie majątkowe, wyzysk ubogich, niesprawiedliwość i przemoc. Piętnują także postawy religijne oddzielające sferę kultu od moralności i zachowań społecznych. Bóg jest dla tych proroków wyzwolicielem i obrońcą Izraela, ale jednocześnie jest On sędzią, który nie toleruje niesprawiedliwości. Prorocy tego okresu występują przeciwko kultom pogańskim i z mocą podkreślają, że uciekanie się do jakichkolwiek potęg duchowych czy ziemskich zamiast do Boga jest bałwochwalstwem i zdradą przymierza. Zamknięcie na głos Boga samo w sobie jest już karą, a trwanie w nim prowadzi do zupełnej ruiny (Iz 30,8-14). Tradycyjnemu przekonaniu, o tym, że Bóg zawsze zapewni swojemu ludowi zbawienie, prorocy przeciwstawiają zapowiedź utraty wszelkich dóbr posiadanych przez Izrael. Podczas gdy Izraelici oczekiwali nadejścia Dnia Pana, który miał być dniem ostatecznego zbawienia i tryumfu Izraela, prorocy głoszą, że będzie to dzień odpłaty (Iz 34,8), zagłady (Jr 17,16), klęski (Jr 46,12) i kary (Am 5,18-20; Mi 7,4). Wobec tego wzywają naród do nawrócenia. Prorocy doświadczyli w swoim życiu mocy Bożego słowa, która pozwoliła im przezwyciężyć trudności i zwątpienia, i są przekonani, że to doświadczenie jest dostępne dla każdego, kto otworzy się na Bożą wolę (Jr 31,31-34). Jeremiasz i Ezechiel nie mają jednak wątpliwości, że grzech narodu wybranego jest zbyt głęboko zakorzeniony, aby mógł zostać przezwyciężony bez doświadczenia radykalnej klęski (np. Jr 6,28-30; Ez 14,12-21; 22,18-22). Okres wygnania do Babilonii (586-538 przed Chr.). Z tego czasu pochodzą liczne wypowiedzi proroka Ezechiela oraz druga część Księgi Izajasza (Iz 40 – 55), w której nieznany prorok, zwany umownie Deuteroizajaszem albo Drugim Izajaszem, rozwinął i uaktualnił przesłanie proroka z VIII w. przed Chr. Wśród tych, którzy pozostali w Judzie, działał prorok Abdiasz. Prawdopodobnie niedługo po upadku Jerozolimy powstała Księga Lamentacji, która zasadniczo nie należy do ksiąg prorockich, ale która w chrześcijańskich wydaniach Pisma Świętego umieszczana jest zazwyczaj po Księdze Jeremiasza, ze względu na starożytną tradycję przypisującą jej autorstwo temu prorokowi. Po utracie przez Judę niezależnego bytu państwowego oraz w sytuacji rozproszenia izraelskich elit na terytorium pogańskim, prorocy podkreślają, że kara nie jest ostatnim słowem Boga. On wciąż pragnie obdarzać swój lud zbawieniem, dlatego nieszczęście, będące skutkiem grzechu, uczyni początkiem nowego życia. Nadziei na przyszłość Izraelici nie powinni jednak upatrywać w jakichkolwiek działaniach politycznych. Dla narodu wy1552

1F:1F

9/3/08

3:15 PM

Page 1553

branego zakończył się czas działalności militarnej (Iz 40,2), a rozpoczął się okres nowej misji, w którym mają nieść wszystkim narodom światło Bożej sprawiedliwości (Iz 42,6; 51,4). Na wygnaniu prorocy rozwijają swoje nauczanie na temat wszechmocy i jedyności Boga, osobistej odpowiedzialności człowieka za swoje czyny oraz zbawienia, które nie musi wcale polegać na ziemskim powodzeniu sprawiedliwych. Czas powrotu i odbudowy (538 – ok. 450 przed Chr.). W tym czasie działalność podejmują prorocy: Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz i Joel. Z tego okresu pochodzi również Księga Jonasza oraz trzecia część Księgi Izajasza (Iz 56 – 66). Po powrocie z wygnania prorocy byli orędownikami materialnej odbudowy kraju oraz postulowali duchowe odrodzenie narodu. Wiele troski poświęcili szczególnie odnowie kultu w świątyni jerozolimskiej, podkreślając jednocześnie potrzebę kształtowania wszystkich wymiarów życia narodu wybranego według wskazań prawa Bożego. Okres panowania greckiego (II-I w. przed Chr.). Z tego czasu pochodzą dwie księgi zaliczane w greckiej Seputagincie do ksiąg prorockich: Księga Daniela i Księga Barucha. Księga Daniela nie jest uznawana przez Żydów za księgę prorocką, ale za część zbioru Pism. Nawiązując do znanej z tradycji postaci mędrca i proroka Daniela, przedstawia ona w sposób narracyjny nauczanie moralne i zachętę do wierności Bożemu prawu pomimo różnorodnych pokus i zagrożeń. Jej przesłanie nawiązuje do sytuacji Żydów w okresie panowania Seleucydów, starających się narzucić swoim poddanym zwyczaje i kulturę grecką. Tekst hebrajski uzupełniony został o pieśń Azariasza (Dn 3,24-90), opowiadanie o Zuzannie (Dn 13) i satyry przeciwko bałwochwalstwu (Dn 14), zgodnie z greckim tekstem Septuaginty. Do chrześcijańskiego zbioru pism świętych należy również Księga Barucha, która została napisana w języku greckim. Księga ta pochodzi z I w. przed Chr. i posiada charakter mądrościowy. Do zbioru ksiąg prorockich zaliczana jest ze względu na proroka Jeremiasza i jego sekretarza Barucha. Zostali oni wymienieni w księdze jako jej autorzy, zgodnie z typowym dla tamtego czasu zwyczajem przypisywania pism o charakterze edukacyjnym wielkim mistrzom z przeszłości. Orędzie prorockie Słowo Boże kierowane jest do proroka na różne sposoby. Czasami dociera ono w sposób niezwykły: przez wizję, sen, wewnętrzne objawienie. Częściej jednak Bóg przemawia do proroków przez codzienne wydarzenia. Odkrywają oni słowo Boże w słowach człowieka i w dokonujących się wydarzeniach, które oceniają według miary otrzymanego od Boga objawienia. Tak było np. z rękami garncarza, który rozbija nieużyteczny dzban, z gałązką migdałowca, z koszem dojrzałych owoców, z okrzykami asyryjskich żołnierzy, z widokiem przemocy i oszustwa czy faktem licytowania dziecka za długi jego rodziców. Przesłanie proroków dotyczy przede wszystkim ich teraźniejszości i skierowane jest do konkretnych osób. Dlatego proroctwa bardzo często zostają poprzedzone informacją o czasie i miejscu ich wygłoszenia oraz o ich adresatach. Prorocy przemawiają do swoich współczesnych, oceniając bieżące wydarzenia i wskazując kroki, jakie należy podjąć, aby życie danej osoby lub całej społeczności kształtować zgodnie z wolą Bożą. Słowa proroków są w tej kwestii bardzo jasne i nie pozwalają na ich dowolną interpretację. Mówiąc o teraźniejszości, prorocy przewidują jednak reakcje słuchaczy i często zapowiadają przyszłe wydarzenia, które mają potwierdzić prawdziwość wygłoszonych mów. Wypowiedzi proroków komunikują ponadto ich wiarę i objawiają ponadczasowe plany Boga. Autorzy NT wskazują, że wiele z tych wypowiedzi realizuje się w osobie i życiu Jezusa Chrystusa i założonego przez Niego Kościoła. Inne proroctwa pozostają wciąż otwarte na swoje dopełnienie w dniu ostatecznego sądu Boga nad światem. 1553

1F:1F

9/3/08

3:15 PM

Page 1554

Prorocy wygłaszali swoje przesłanie najczęściej poetyckim językiem. Nie gardzili również innymi formami, jeśli mogły okazać się skutecznym nośnikiem treści proroctwa: zadawali pytania, opowiadali przypowieści, śpiewali pieśni żałobne, opowiadali bajki, parodiowali śpiewy liturgiczne itd. Ponadto prorocy przekazywali swoje przesłanie poprzez różnorodne czynności symboliczne (np. Jr 13,1-14; 19,1-13; 27,1-11; 32,1nn). Swoimi słowami i czynami często starali się zadziwić tych, do których kierowali orędzie, zaszokować ich, pobudzić do myślenia i zmusić do zajęcia stanowiska. Klęską proroka było nie tylko otwarte odrzucenie jego słowa, ale jeszcze bardziej słuchanie jego przesłania jako pewnej ciekawostki, której nie traktuje się poważnie (Ez 30,30-33). Najstarszym prorokiem, którego słowa i czyny zostały utrwalone na piśmie i zachowane dla przyszłych pokoleń, jest prorok Amos działający w VIII w. przed Chr. Zapis jego wypowiedzi stanowił swoistą odpowiedź na zakaz kontynuowania działalności w granicach Izraela (Am 7,12-13). Podobny motyw spisania mów proroka podany został w Księdze Jeremiasza (Jr 36), która opowiada o utrwaleniu na piśmie i publicznym odczytaniu słów proroka, kiedy on sam z powodu wrogości króla nie mógł udać się do świątyni jerozolimskiej. Słowa proroka zostają także zapisane, aby przekazać je do odległych miejsc (Jr 29) oraz ze względu na ich znaczenie dla potomnych (Jr 30). Księgi prorockie zbierają wypowiedzi wygłoszone przy różnych okazjach, uzupełnione często przez uczniów proroków o adnotacje biograficzne, a także aktualizowane w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby i okoliczności, które stawiały przed Izraelem nowe wyzwania. Proroctwa były bowiem przez wiele wieków od ich wypowiedzenia traktowane jako słowo żywe, które domaga się twórczego uzupełniania, tak aby słowo proroka dawało konkretne wskazania wspólnocie, która je czyta. Chociaż pisma prorockie są zazwyczaj datowane, łatwo zauważyć, że ich porządek w kanonie Pisma Świętego nie odpowiada chronologii ich powstania. Układ kanoniczny oparty jest na starożytnej tradycji żydowskiej, która wyróżniała cztery wielkie księgi prorockie: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i Dwunastu Proroków (Oz – Ml). Starożytni redaktorzy Pisma Świętego zestawili całość literatury prorockiej w sposób, który łączy w każdej księdze słowa zapowiadające karę i potępienie ze słowami głoszącymi przebaczenie i wezwanie do nowego życia. Te dwa aspekty nie mogą więc być rozdzielane przez przypisywanie ich prorokom należącym do różnych okresów historycznych. Prorocy łączą karę i obietnicę, niewolę i wyzwolenie, wygnanie i powrót do świętego miasta. Wzywają w ten sposób każdego wierzącego do wejścia na drogę powrotu do Boga, na której On obdarza zbawieniem. Prorocy są bowiem przekonani, że Bóg jest jedynym źródłem życia (Iz 42,8), ale wierzą też, że Jego zbawcze działanie towarzyszy wysiłkowi podjętemu przez człowieka. Wierzący wezwany jest do podjęcia wysiłku szukania Boga (Iz 55,6; Jr 3,21-25) i do aktywnej troski o sprawiedliwość (Iz 58,5-7). Doświadczenie grzechu i jego skutków staje się m.in. drogą, na której człowiek odkrywa potrzebę Boga i uczy się pełnić Jego wolę.

1554

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1555

KSIĘGA IZAJASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [PAN]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37). Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.). Treść i teologia księgi Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość. Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie. Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i zaakceptowania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce 1555

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1556

nadmier ne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie. W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzon zbioru stanowią trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie. Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 54,8-10). W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. W pierwszej pieśni Bóg przedstawia swego wybranego, mówi o jego powołaniu i misji polegającej na ugruntowaniu prawdziwej religii na ziemi. W drugiej zabiera głos sam sługa, aby opowiedzieć o swoim powołaniu oraz misji, która zmierza do zbawienia Izraela i nawrócenia pogan. W trzeciej sługa potwierdza swoją gorliwość w pełnieniu misji pomimo ogromnych trudności. Czwarta pieśń opisuje niezasłużone cierpienia i zastępczą śmierć sługi, poniesioną dla zbawienia wszystkich ludzi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa. Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1). Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”. 1556

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1557

KSIĘGA IZAJASZA

CZĘŚĆ PIERWSZA: KSIĘGA SĄDU NAD JUDĄ I IZRAELEM Tytuł Iz 2,1; Mi 1,1

Widzeniea Izajasza, syna Amosa, które miał za dni królów judzkich: Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza, o Judzies i Jerozolimies.

1

1

Mowa wstępna – Sąd nad niewiernym narodem

Pwt 4,26; 30,19; 32,1; Mi 1,2

Iz 46,3n; 63,9n

Jr 8,7; Prz 6,6

Jr 7,26; 16,11n

Jr 2,13

Jr 5,3; Am 4,6-12

Bóg skarży się na swój lud 2 Posłuchaj, niebo! Nakłoń uszu, ziemiob, bo PANs przemawia! „Wychowałem synów i wyniosłem wysoko, a oni Mnie zdradzili! 3 Wół znac swego gospodarza i osioł – żłób swego pana, a Izraels Mnie nie poznaje, mój lud niczego nie rozumie”. 4 Biadad narodowi grzesznemu, ludowi obciążonemu winą, potomstwu złoczyńców i synom wyrodnym! Opuścili PANA, wzgardzili Świętyme Izraela, odwrócili się od Niego. 5 Gdzie was jeszcze chłostać? Mnożycie przestępstwa! Cała głowa już chora, całe serce osłabłe!

a) Widzenie – termin odnoszący się nie tylko do wizji i innych wrażeń wzrokowych, ale do całego nauczania proroka, które wyraża jego postrzeganie otaczającej go rzeczywistości (Ab 1,1; Na 1,1). b) niebo, ziemia – oznaczają tu nie tylko cały stworzony wszechświat (Rdz 1,1), lecz występują także w roli świadków przymierza pomiędzy Bogiem a Izraelem. c) zna – to słowo należy rozumieć jako „rozpoznaje”, a nawet „rozumie”. Ze względu na ten tekst tradycja chrześcijańska umieszcza wołu i osła przy żłóbku Jezusa w Betlejem. d) Biada – zawołanie będące wyrazem żałobnego lamentu z powodu czyjejś śmierci. Prorocy posługują się nim, aby ukazać tragiczne konsekwencje niewierności przymierzu, co nieuchronnie prowadzi do śmierci. e) Święty – dosł. oddzielony, wyróżniony, szczególny; charakterystyczne dla Izajasza określenie Boga podkreślające odmienność Boga od rzeczywistości świata stworzonego, a szczególnie od grzesznego człowieka (Oz 11,9). Bóg jako święty sprawia jednak, że ci, którzy zbliżają się do Niego, doświadczają Jego świętości, uświęcają się i objawiają Bożą świętość innym (Kpł 10,3; 11,45; Pwt 7,6). Uświęcenie człowieka jest celem i skutkiem Bożego odkupienia (Iz 4,3). Bóg jako Święty strzeże porządku świata i troszczy się o sprawiedliwość: nie toleruje zła, lecz bierze w obronę pokrzywdzonych, a karze grzeszników.

Tytuł. Pierwsze zdanie jest niejako tytułem księgi. Podobne tytuły spotykamy także u innych proroków. W tym wypadku określa on przede wszystkim czas działalności proroka (druga połowa VIII w. przed Chr.). Bóg skarży się na swój lud. Prorok ukazuje niewierność Izraelitów wobec Boga, który ich wybrał i obdarzył godnością swoich synów. Bóg odwołuje się do nieba i ziemi jako do świadków swojego przymierza z narodem wybranym (Pwt 4,26; 30,19; 32,1) oraz do całej historii, ukazując nierozumność postępowania Izraelitów. On, ojciec Izraela, doświadcza od swoich dzieci braku posłuszeństwa i wdzięczności, podczas gdy nawet zwierzęta okazują je swoim właścicielom za ich troskę. Bóg płacze nad losem swoich dzieci (w. 4), gdyż takim postępowaniem sami skazują się na karę, nieszczęście i ciągłe klęski. W obrazie pobitego narodu (w. 6) tradycja chrześcijańska dopatrywała się zapowiedzi

1557

IZAJASZ 1,1-5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) niezwilżone oliwą – oliwa miała różnorodne zastosowanie, była między innymi używana w medycynie do opatrywania ran jako środek uśmierzający ból (Łk 10,34). b) córka Syjonu – określenie Jerozolimy, które podkreśla jej słabość wobec wroga. Syjon – zob. Słownik. c) szałas, altanka – w czasie dojrzewania plonów i żniw rolnicy nie wracali na noc do swoich domów, lecz mieszkali w prowizorycznych szałasach, aby wydłużyć dzień pracy i pilnować zbiorów. d) oblężone miasto – według danych historycznych Asyryjczycy w 701 r. zdobyli aż 46 miast judzkich. Tylko Jerozolima, jako jedyne miasto Judy, nie wpadła w ręce wrogów. e) naukę naszego Boga – chodzi o Bożą wolę w odniesieniu do całego życia człowieka, w przeciwieństwie do postawy redukującej relację z Bogiem tylko do zewnętrznych praktyk religijnych. f) wydeptywali moje dziedzińce – świątynią nazywano na ogół przestrzeń w obrębie murów zewnętrznych. Miejscem modlitwy ludu były przede wszystkim dziedzińce świątynne i otaczające je krużganki. g) zwoływania zgromadzeń – chodzi o udział w trzech najważniejszych świętach, na które do Jerozolimy przybywali liczni pielgrzymi (Wj 23,14; 34,23).

Page 1558

6

Od stóp do głowy nie ma zdrowego miejsca. Same blizny i sińce, a świeże rany – nieprzewiązane, nieopatrzone i niezwilżone oliwąa. 7 Wasza ziemia jest pustynią, wasze miasta – spalone w ogniu! Plony pól waszych zjadają obcy na waszych oczach. Spustoszenie jak po zniszczeniu Sodomy. 8 Opuszczona więc córka Syjonub jak szałas w winnicy, jak altankac w ogrodzie warzywnym, jak oblężone miastod! 9 Gdyby PAN Zastępóws nie pozostawił nam resztys, stalibyśmy się jak Sodoma, bylibyśmy podobni do Gomory.

Ps 38,3-5; Jr 30,12-15

Rdz 19,1nn

Rz 9,29 Iz 6,13 Rdz 18,16nn; 19,1nn

Bóg wzywa do szczerego nawrócenia Słuchajcie słów PANAs, przywódcy Sodomy! Otwórz się na naukę naszego Bogae, o, ludu Gomory! 11 Po cóż Mi wasze niezliczone ofiarys? – mówi PAN. Dość mam całopaleńs z baranóws i tłuszczu tuczonych cielców! Nie mam już upodobania we krwi wołów, jagniąt i kozłów. 12 Gdy przychodzicie przed moje oblicze, czy ktoś od was wymaga, żebyście wydeptywali moje dziedzińcef? 13 Nie przynoście Mi więcej ofiar nieszczerych. Wstręt budzi we Mnie wasze kadzidło, nie znoszę świąt nowius, szabatus, zwoływania zgromadzeńg, uroczystych obrzędów naznaczonych grzechems. 14 Dni nowiu i świąt waszych na wskroś już nie cierpię, 10

męki Jezusa. Przyrównanie narodu wybranego do ludu Sodomy i Gomory wskazuje na konsekwencję grzechu, którą jest całkowite zniszczenie. Inny los spotka jednak pozostawioną resztę (w. 9), przyrównaną do szałasu w winnicy lub ogrodzie, bądź też do oblężonego miasta (w. 8). To ostatnie porównanie wskazuje na historyczne tło, którym było prawdopodobnie oblężenie Jerozolimy przez Sennacheryba w 701 r. przed Chr. (2Krl 18,13n; Iz 36,1n). Bóg wzywa do szczerego nawrócenia. W nawiązaniu do poprzedniej wypowiedzi, prorok zwraca się do przywódców Jerozolimy i jej mieszkańców, przyrównując ich do rządzących w Sodomie oraz do ludu Gomory. Podobnie jak te miasta, również Jerozolima stoi w obliczu zagłady i tylko nawrócenie daje jej szansę ocalenia. Przemiana, jakiej domaga się Bóg, nie może jednak ograniczać się do odprawiania religijnych rytuałów. Podobnie jak w nauczaniu innych proroków (np. Jr 7,1-15; Am 5,21-24), podjętym później przez Jezusa (np. Mt 7,21; 9,13; Łk 11,41-42; J 4,21n), także Izajasz podkreśla, że uczestnictwo w liturgii i formalne zachowywanie przykazań nie oznacza jeszcze nawrócenia

IZAJASZ 1,6-14

1558

Rdz 13,13; Pwt 32,32

1Sm 15,22; Prz 15,8

Am 5,21

29_Iz:29_Iz

Jr 14,12; Za 7,13 Iz 59,2n; Jr 2,34

Ps 34,14; 37,27; Am 5,14n

Wj 22,21n

Iz 41,21; 43,26

Ps 51,9; Ap 7,14

Kpł 26,3nn; Pwt 28,1-14

Jr 2,20; Ez 16

Jr 6,29; Lm 4,1n

Pwt 16,19; Ez 22,12

9/3/08

3:17 PM

Page 1559

stały Mi się ciężarem, już nie mogę ich znieść. 15 Gdy wyciągniecie do Mnie swe ręce, zasłonię przed wami moje oczy, choćbyście mnożyli modły, Ja ich nie wysłucham. Ręce wasze są pełne krwis! 16 Obmyjcies się! Oczyśćcies! Usuńcie sprzed mojego oblicza zło waszych niecnych czynów. Przestańcie czynić źle! 17 Uczcie się czynić dobrze! Szukajcie tego, co prawe! Poskramiajcie ciemięzcę, brońcie prawa sieroty, stawajcie w obronie wdowya! 18 Chodźcie, rozsądźmy – mówi PAN. Choćby wasze grzechy były jak szkarłat – nad śnieg wybieleją. Choćby były czer wone jak purpurab – staną się białe jak wełna. 19 Jeżeli naprawdę posłuchacie, będziecie zażywali dóbr ziemi. 20 Lecz jeśli będziecie trwać w uporze – miecz was wytępi. Tak orzekły usta PANA!

a) sieroty, wdowy – w społeczności Izraela były to osoby najsłabsze i najuboższe, najbardziej narażone na niesprawiedliwość i przemoc. b) purpura – tkanina lub ubranie z niej wykonane; barwione drogim barwnikiem (czerwonym lub czarnym) pozyskiwanym z morskich ślimaków. Intensywny kolor purpury i szkarłatu oznacza tu splamienie grzechem. c) żużel – bezwartościowy odpad powstający podczas wytopu srebra. d) Werset mówi o zupełnej utracie przez Jerozolimę wartości i znaczenia.

Lament nad niewierną Jerozolimą Ach, jakąż nierządnicą stał się Gród Wierności! Syjons był pełen prawości, siedzibą sprawiedliwości, a teraz są w nim mordercy. 22 Twoje srebro zamieniło się w żużelc, twoje wino zmieszane z wodąd. 23 Przywódcy twoi to buntownicy i wspólnicy złodziei! Każdemu miłe przekupstwo i pogoń za podarkami. 21

i nie ratuje od śmierci. Bóg domaga się właściwej postawy moralnej, a zwłaszcza sprawiedliwości wobec najsłabszych (w. 17). Odrzucenie zła i uczenie się dobrego postępowania (ww. 16n) spotka się z odpowiedzią miłosiernego Boga, który przezwycięży zgubne skutki grzechów (w. 18). Przed człowiekiem stoi alternatywa dwóch dróg, które symbolizują postępowanie prawe lub grzeszne (Pwt 30,15; Ps 1). Wezwaniu do nawrócenia towarzyszy zapewnienie, że Bóg może i pragnie oczyścić swoje dzieci nawet z najcięższych przestępstw, aby mogły cieszyć się pomyślnością (w. 19). Natomiast trwanie w grzechu musi doprowadzić do śmierci (w. 20). Lament nad niewierną Jerozolimą. Pieśń o Jerozolimie jako Grodzie Wierności (ww. 21 i 26) ma formę lamentacji. Jej pierwsza część (ww. 21-23) opisuje upadek duchowy miasta, posługując się typowym u proroków porównaniem relacji Boga ze swoim narodem do związku małżeńskiego (np. Jr 3,6-13; Ez 16 i 23; Oz 1 – 3). Jerozolima, która nie

1559

IZAJASZ 1,15-23

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) sieroty, wdowy – zob. Iz 1,17+. b) sędziów, doradców – chodzi o osoby odpowiedzialne za praworządność w społeczeństwie. c) dzięki prawości, przez sprawiedliwość – wyrażenia oznaczające zbawcze działanie Boga. d) terebint – rodzaj dębu cechującego się długowiecznością i zdolnością do wegetacji nawet w okresach suszy. Pod tymi drzewami Kananejczycy sprawowali obrzędy związane z kultem płodności, które przejęli również niewierni Izraelici. e) gajów – chodzi o miejsca pogańskich kultów w Kanaanie. f) paździerz – zdrewniałe części suchych łodyg lnu lub konopii.

Page 1560

Nie bronią prawa sieroty, głusi są na skargi wdowya. 24 Dlatego tak mówi Pans, BÓG Zastępóws, Mocarz Izraelas: „Biada moim wrogom! Dokonam na nich pomsty, odpłacę moim nieprzyjaciołom. 25 I zwrócę moją rękę przeciwko tobie, wytopię w tyglu twój żużel i usunę wszelki ołów! 26 Przywrócę twoich sędzióws jak dawniej, i twoich doradcówb – jak na początku. Znowu cię nazwą Miastem Sprawiedliwości, Grodem Wierności”. 27 Syjon będzie odkupiony dzięki prawości, a ci, którzy się w nim nawrócą – przez sprawiedliwośćc! 28 Odstępcy zostaną zgładzeni wraz z grzesznymi, zginą ci, którzy opuszczają PANA. Żałosne skutki bałwochwalstwa Będziecie się wstydzili terebintówd, którymi się rozkoszujecie. Zarumienicie się z powodu gajówe, które sobie upodobaliście. 30 Bo sami staniecie się jak terebint, którego liście więdną, i jak gaj bez wody. 31 Siłacz stanie się jak paździerzf, a jego dzieło jak iskra. Spłoną razem i nikt nie zdoła ich zagasić. 29

Jr 9,7

Za 8,3

Iz 57,5; Ez 6,13

Przyszła chwała Jerozolimy i sąd nad grzechami narodu Tytuł

2

1

Widzenie Izajasza, syna Amosa, o Judzies i Jeruzalems.

troszczy się o sprawiedliwość, toleruje przemoc i wyzysk oraz narusza prawa ubogich, zostaje nazwana nierządnicą (w. 21). W drugiej części (ww. 24-26) prorok przekazuje słowa Boga, które choć zaczynają się od kolejnego biada (Iz 1,4), nie są jednak lamentem, ale raczej zapowiedzią oczyszczenia i odzyskania utraconych przymiotów (w. 26). Pieśń kończy się krótką refleksją nad sprawiedliwością i wiernością, które znowu będą panować w Jerozolimie (ww. 27n). Według Izajasza sprawiedliwość to cecha królowania Boga i jego świętości (np. Iz 5,16). Może ona również charakteryzować ludzką społeczność, jeśli ludzie będą wierni Bożemu prawu. Żałosne skutki bałwochwalstwa. Bałwochwalczy kult gajów i drzew był w przekonaniu jego uczestników sposobem na zapewnienie sobie płodności i obfitości pożywienia. Izajasz w poetyckiej przenośni przyrównuje go do przygotowania podpałki. Ci, którzy szukają powodzenia w działaniu sprzecznym z wolą Boga Izraela, zamiast oczekiwanej pomyślności przygotowują sobie zgubę, wyrażoną w obrazie pożaru. Tytuł. Po raz drugi wprowadzony zostaje tytuł księgi (zob. Iz 1,1). Prawdopodobnie odnosi się on do rozdziałów 2 – 5. Świadczy on również o złożonym procesie redakcji Księgi Izajasza, zanim osiągnęła ona obecną postać.

IZAJASZ 1,24 — 2,1

1560

Iz 1,1

29_Iz:29_Iz

Mi 4,1-3

Iz 56,6-8; 60,11-14; Za 8,20n; 14,16 Jr 31,6

Łk 24,47

Iz 9,6

Iz 11,6-9; Oz 2,20; Jl 4,9-11; Za 9,9n

9/3/08

3:17 PM

Page 1561

Pielgrzymka narodów do świątyni Pana 2 Tak będzie przy końcu czasów: Góra świątynis PANAa będzie utwierdzona jako pierwsza między górami i wyniesiona ponad wzgórza. Popłyną do niej wszystkie narodyb, 3 wiele ludówc przyjdzie i powie: „Chodźcie, wejdźmy na górę PANAs, do świątyni Boga Jakubas! On nas nauczy drógs swoich, abyśmy chodzili Jego ścieżkami!”. Bo z Syjonus wyjdzie nauka i słowo PANA z Jeruzalems. 4 On będzie sędzią narodów i rozjemcą wielu ludów. Wtedy przekują swoje miecze na lemieszed, a swoje włócznie na sierpy. Naród przeciw narodowi nie podniesie miecza i nie będą się już uczyć sztuki wojennej. 5 Domu Jakuba! Chodźcie! Postępujmy w światłości PANA!

a) Góra świątyni PANA – tzn. wzgórze Syjon (zob. Słownik) w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia. Pośrednio chodzi o całą Jerozolimę. b) narody – hebr. określenie odnosi się do narodów w znaczeniu politycznym. c) ludów – chodzi o społeczności, których członków łączą więzy krwi. d) lemiesz – dolna część pługa, wykonana z metalu, odcinająca skibę od gleby.

Bóg poniży pychę narodów Lecz odrzuciłeś swój lud, dom Jakubas, gdyż pełno jest w nim wróżbitóws i wieszczków – jak u Filistynóws, i wchodzi w układy z obcymi. 7 Jego kraj jest pełen srebra i złota, nieprzebrane są jego skarby, szczyci się liczną konnicą i niezliczoną ilością rydwanów. 8 W kraju tym pełno bożków, 6

Pwt 18,14

Ps 20,8; Iz 31,1

Pielgrzymka narodów do świątyni Pana. Proroctwo o powszechnym nawróceniu narodów na wiarę w jedynego Boga i nastaniu uniwersalnego królestwa pokoju i sprawiedliwości należy do bardziej znanych fragmentów Księgi Izajasza. Zapowiedź ta z drobnymi zmianami znajduje się również w Księdze Micheasza (Mi 4,1-5). Nasuwa się więc pytanie o jej autorstwo. Prawdopodobnie pochodzi ona z pism znanych w czasach Izajasza teologów jerozolimskich. Przejawem tej twórczości są również liczne pieśni Syjonu (Ps 46; 48; 76; 84; 122). Prorok działający w Jerozolimie mógł więc zaczerpnąć z tego bogactwa i włączyć zapowiedź do swojego przepowiadania. Podczas najazdów Asyrii jej armia zalewała ziemie Izraela jak potężna rzeka (Iz 8,7). Na tym tle prorok kreśli obraz pielgrzymki narodów zdążających w kierunku Syjonu i świątyni Boga, aby nauczyć się właściwego sposobu postępowania (drogi i ścieżki Pana, w. 3). Na Syjonie przy końcu czasów (w. 2) będzie znajdował się ośrodek prawdziwej wiedzy i mądrości. Bóg, który tutaj króluje (Iz 6,1), wystąpi jako sędzia i rozjemca dla wszystkich narodów, w sprawiedliwy sposób rozsądzając ich spory. W ten sposób nastanie powszechny pokój. Oręż wojenny nie będzie już potrzebny, dlatego zostanie przekuty na narzędzia rolnicze (w. 4). Zapowiadany przemieniony Syjon stanie się przeciwieństwem wieży Babel, która była wyrazem ludzkiej pychy i odrzucenia Boga, co doprowadziło także do podziałów między ludźmi (Rdz 11,1-9). W końcu jednak wszystkie ludy zrozumieją słowo Boże i przyjmą je z uległością. Wizja prorocka zaczęła się spełniać w dzień Pięćdziesiątnicy, gdy przedstawiciele różnych narodów przybyli do Jerozolimy i dzięki działaniu Ducha Świętego wszyscy rozumieli apostołów głoszących Ewangelię (Dz 2). Bóg poniży pychę narodów. Kontynuując myśl o wywyższeniu Syjonu, Izajasz wskazuje na Dzień Pana (w. 12) jako na czas realizacji Bożych planów. Objawi On swoją potęgę i chwałę (Jl 1,15n; 2,14; 3,3n; 4,1-16a; Am 5,18-20; Ab 15; Mi 5,8-14; So 1,14-18; Za 14,1-6), a pychę i hardość ludzi poniży (ww. 11.17). Symbolami ich wybujałej dumy i pewności

1561

IZAJASZ 2,2-8

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Wejdź między skały – bezskuteczna próba ukrycia się przed gniewem Bożym w dniu sądu nad światem (Ap 6,15). b) Liban – pasmo górskie leżące na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych (np. Iz 10,34+). c) Baszan – obszar dzisiejszych Wzgórz Golan; rosnące tam dęby wraz z cedrami Libanu uchodziły za symbol potęgi. d) Tarszisz – miasto, którego lokalizacja jest trudna do ustalenia. Być może chodzi o miasto położone na wybrzeżu dzisiejszej Hiszpanii. Jest ono synonimem najodleglejszych krain, a jego okręty – symbolem potęgi i dobrobytu. e) Wejdą do jaskiń skalnych – zob. Iz 2,10+.

Page 1562

kłaniają się dziełom rąk własnych, temu, co wykonały ich palce. 9 Człowiek tak się poniżył, śmiertelnik upadł tak nisko, że im nie wybaczysz. 10 Wejdź między skałya, ukrywaj się w prochu z lęku przed PANEMs i przed blaskiem Jego majestatu, gdy powstanie, aby przerazić ziemię. 11 On upokorzy oczy pyszałków, poniży pychę człowieka. W tym dniu tylko PAN się wywyższy! 12 Bo jest to Dzień PANAs Zastępóws przeciw wszystkiemu, co pyszne, wyniosłe, przeciwko wszystkiemu, co harde – aby zostało ugięte; 13 i przeciw wszystkim cedrom Libanub wybujałym i wyniosłym, przeciwko wszystkim dębom Baszanuc; 14 i przeciw wszystkim górom wysokim i wszystkim wzgórzom wyniosłym; 15 przeciwko każdej wysokiej wieży i wszystkim murom warownym; 16 i przeciw wszystkim okrętom z Tarsziszd i wszelkim statkom pełnym przepychu! 17 Pycha człowieka zostanie złamana, a duma ludzka – poniżona. W tym dniu tylko PAN się wywyższy. 18 Bożki zaś znikną zupełnie. 19 Wejdą do jaskiń skalnyche i do jam podziemnych z lęku przed PANEM i przed blaskiem Jego majestatu, gdy powstanie, aby przerazić ziemię. 20 W tym dniu człowiek wyrzuci dla kretów i nietoperzy swoje bożki ze srebra i złota, które uczynił, aby im się kłaniać. 21 Wtedy wejdzie w szczeliny skalne z lęku przed PANEM

Ps 115,4-8; Oz 13,2

Oz 10,8; Ap 6,16

1Sm 13,6; Ap 6,15

Iz 30,22; 31,7

siebie są cedry Libanu (1Krl 5,6n; Ps 37,35; Iz 14,8; 37,24; Ez 27,5; Za 11,1), dęby Baszanu (Ps 67,16; Ez 27,6; Za 11,2) oraz inne ówczesne symbole potęgi i piękna. Wywyższenie Boga ukaże prawdę o bałwochwalczych praktykach i dziełach, w których Izraelici poszukiwali bezpieczeństwa i możliwości panowania nad rzeczywistością. Chętnie bowiem ulegali wpływom pogan (w. 6), przedmiotem swojej dumy czynili bogactwo (w. 7), powierzali swój los wróżbitom (w. 6; por. Iz 8,19) i różnym bożkom (w. 8). Takie praktyki nie prowadzą do wywyższenia człowieka, ale do jego poniżenia (w. 9). W Dniu Pana ludzie będą się chować przed Bożym majestatem (ww. 10.19.21; por. Ap 6,1517), bo uświadomią sobie własne błędy i bezużyteczność rzeczy, którym wcześniej zawierzali swoje życie (ww. 19-21). Wobec prawdy o swojej kruchości, człowiekowi pozostaje tylko złożenie ufności w jedynym Bogu (w. 22).

IZAJASZ 2,9-21

1562

29_Iz:29_Iz

Ps 146,3; Jr 17,5

9/3/08

3:17 PM

Page 1563

i blaskiem Jego majestatu, gdy powstanie, aby przerazić ziemię. 22 „Przestańcie polegać na ludziach! Nie mają nic oprócz tchnienia w nozdrzach – jakże więc można na nich liczyć?”.

a) płaszcz – rodzaj płaszcza oznaczał przynależność do danej grupy społecznej, m.in. był jednym z atrybutów władzy.

Sąd nad Judą i Jerozolimą 1 Oto Pans, BÓG Zastępóws, pozbawi Jeruzalems i Judęs wszelkiego wsparcia, wszelkich zasobów pokarmu i wody, 2 silnego mężczyzny i wojownika, sędziegos i prorokas, wróżbiarzas i starszegos, 3 dowódcę oddziałów i dostojnika, doradcę, wprawnego w rzemiośle i tego, co zna się na czarach. 4 „Władcami nad nimi ustanowię młokosów, małoletni będą panować nad nimi”. 5 Będą się gnębić wzajemnie, młokos powstanie przeciwko starcowi, prostak przeciw dostojnikowi. 6 Człowiek uchwyci się krewnego w domu rodzinnym i powie: „Masz płaszcza, więc panuj nad nami, weź w swoje ręce całą tę ruinę!”. 7 Ale on wtedy zawoła: „Nie jestem lekarzem! W domu moim nie ma chleba ani płaszcza, nie czyńcie mnie władcą ludu!”. 8 Bo Jeruzalem drży w posadach i Juda upada, ich mowa i postępowanie są przeciwko PANU, aby Jego chwales urągać. 9 Wyraz ich twarzy przeciwko nim świadczy, jak Sodomici chełpią się swoimi grzechamis, nie kryją się z nimi. Biada im, bo szykują sobie nieszczęście! 10 Szczęśliwy sprawiedliwy, bo pozyska dobro, będzie żył z owoców swoich czynów. 11 Biada złoczyńcy, bo zło odbierze, według jego czynów będzie mu oddane. 12 Młokos sprawuje władzę nad moim ludem i rządzą nim bankierzy.

3

Kpł 26,26; Ez 4,16n; 14,13

Koh 10,16

Rdz 18,20n; 19,4-11

Ps 18,25; 128,1n

Ps 1,4; Iz 48,22; 57,21

Sąd nad Judą i Jerozolimą. Lekceważenie Bożego prawa powoduje zamęt w życiu społecznym. Prorok zapowiada, że urąganie Panu i Jego chwale (w. 8) doprowadzi do utraty przez Jerozolimę i Judę podstawowych środków do życia (w. 1) i do wyginięcia elit, które mogłyby zaradzić trudnej sytuacji (ww. 2-7). Taka sytuacja miała miejsce w pierwszych latach panowania króla Achaza (2Krl 16). Bóg, pozbawiając swój lud jakiegokolwiek wsparcia (w. 1), chce mu uświadomić złudność grzesznych dążeń i nadziei pokładanych w ludzkich siłach. Nieprawość i niesprawiedliwość,

1563

IZAJASZ 2,22 — 3,12

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Prawo Mojżeszowe zakazywało gromadzenia wielkich posiadłości (Kpł 25,23nn; Lb 36,7; Ez 46,18) i nakazywało szanować podstawowe prawa ubogich (Pwt 24,10-15). b) chodzą… szyją – aby pokazać noszone ozdoby; wyraz pychy i próżności. c) ogoli głowy, obnaży ich nagość – w ten sposób obchodzono się z niewolnikami i jeńcami (Iz 20,4). Ogolenie głowy było także znakiem żałoby (Hi 1,20; Jr 7,29; Mi 1,16). d) wór na biodra – wór wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej był stałym elementem publicznej pokuty lub żałoby; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty (np. Rdz 37,34; 2Sm 3,31). e) piętno – znak wypalany na ciele niewolnika. Kontrastujące ze sobą określenia, dobrane w tekście hebr. na zasadzie gry słów, stanowią aluzję do upadku Jerozolimy i niewoli jej mieszkańców. f) Bramy – w nich skupiało się życie mieszkańców miasta. W bramach prowadzono handel, wymierzano sprawiedliwość i rozstrzygano spory (np. Rt 4,11; 2Sm 15,2; Hi 31,21). g) usiądzie na ziemi – personifikacja Jerozolimy w żałobie.

Page 1564

„Zwodzą cię twoi władcy, mój ludu, prowadzą cię na bezdroża”. 13 PAN powstaje na rozprawę, stoi, aby sądzić ludy. 14 PAN przybywa, aby sąd przeprowadzić nad starszymi i wodzami swojego ludu: „To wy zrujnowaliście winnicę, przywłaszczyliście sobie mienie biedakówa. 15 Dlaczego mój lud gnębicie i uciskacie ubogich?” – wyrocznia Panas, BOGA Zastępów.

Oz 4,1-5; Mi 6,1-5

Iz 5,1-7

Am 2,7

Upokorzenie wyniosłych 16 Tak mówi PANs: „Ponieważ wynoszą się córki Syjonus i chodzą z dumnie wyciągniętą szyjąb, rzucają uwodzicielskie spojrzenia i chodząc tanecznym krokiem, sprzączkami u nóg podzwaniają, 17 dlatego Pan ogoli głowy córek Syjonu i PAN obnaży ich nagośćc”. 18 W tym dniu Pan usunie ozdobne klamry sandałów, przepaski na czoła, gwiazdki i księżyce, 19 kolczyki, bransolety, welony, 20 diademy, łańcuszki i wstążki, flakoniki perfum i amulety, 21 sygnety i kółka do nosa, 22 szaty zbytkowne, powiewne tuniki, szale i torebki, 23 świecidełka, koszulki, turbany i narzutki. 24 I wtedy tak będzie: zamiast wonności – zaduch zgnilizny, zamiast ozdobnych pasów – powrozy, zamiast upiętych włosów – ogolona głowa, zamiast szat wytwornych – ciasny wór na biodrad, zamiast piękna – piętnoe! 25 Twoi mężczyźni poginą od miecza, a twoja dzielna młodzież – na wojnie! 26 Bramyf jękną, okryją się żałobą, a spustoszona – usiądzie na ziemig.

Iz 32,9-14; Am 4,1-3

Am 8,10 Iz 47,3; Ez 16,36n

które panoszą się wśród mieszkańców Jerozolimy i Judy, nieuchronnie prowadzą do upadku miasta i zguby narodu. Dlatego Bóg wzywa do nawrócenia i zapowiada sprawiedliwy sąd (ww. 13-15). Upokorzenie wyniosłych. Kontynuując temat zapowiedzianego sądu Bożego (Iz 3,1-15), prorok opisuje zepsucie mieszkańców Jerozolimy i ich przyszły los. Bogate i próżne kobiety, córki Syjonu (ww. 16n), które swoim strojem i zachowaniem pragną przyciągać uwagę i uwodzić, zostaną pozbawione majętności i doświadczą hańby. Jerozolima, która zdradza swojego Boga (Iz 1,21-28+), utraci wszystko, co stanowi jej chlubę. Jej udziałem stanie się żałoba, pokuta, niewola (Iz 3,24) oraz hańba bezdzietnej wdowy (Iz 4,1). Niektóre z hebrajskich terminów określających kobiece stroje i ozdoby, oznaczają również amulety o znaczeniu magicznym. Stąd wniosek, że nie tylko pycha i zapatrzenie w samych siebie, ale też praktyki bałwochwalcze są główną przyczyną upokorzenia, które czeka Jerozolimę (Iz 1,29-31; 2,6-22).

IZAJASZ 3,13-26

1564

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1565

W tym dniua siedem kobiet uczepi się jednego mężczyznyb, mówiąc: „Będziemy jadły własny chleb i ubierały się we własne szaty, tylko niech zwiemy się twoim nazwiskiem. Połóż kres naszej hańbiec!”.

4

Iz 11,1; 60,21; Jr 23,5n; Za 3,8; 6,12

Ap 3,5

Wj 13,21n; 14,19nn

Ps 27,5; 91,1; Iz 25,4

Ps 80,9-19; Iz 27,2-5; Jr 2,21; Oz 10,1; Mt 21,33-44

1

Chwała odnowionej Jerozolimy W tym dniua odrośl PANAd będzie ozdobą i chwałą, a owoce ziemi – blaskiem i koroną dla ocalałych spośród Izraelas. 3 Wtedy ci, którzy przetrwają na Syjonies i pozostaną w Jeruzalems, zostaną nazwani świętymif. Wszyscy oni zostaną zapisani w Jeruzalem, aby żyćg. 4 Kiedy Pans duchem sądu i duchem ogniah obmyje obrzydliwy brud córek Syjonu i z wnętrza Jerozolimy wypłucze przelaną krews, 5 PAN stworzy nad całym mieszkaniem góry Syjon i nad miejscem jej zgromadzeńs obłok za dnia, a nocą dym i olśniewający płomień ognia. Nad całą chwałąs rozciągnie się baldachim 6 jak namiot, by osłaniać przed skwarem, dawać schronienie i ucieczkę podczas burz i ulewy. 2

Pieśń o winnicy 1 Chciałbym mojemu umiłowanemui zaśpiewać pieśń mego ukochanego o jego winnicy. Mój umiłowany miał winnicę na żyznym zboczu pagórka. 2 Okopał ją, oczyścił z kamieni, zasadził winorośl szlachetną. Pośrodku zbudował strażniczą wieżę i nawet w niej tłocznię sporządził j. I oczekiwał, że wyda mu dobre winogrona, lecz ona zrodziła cierpkie jagody.

5

a) W tym dniu – tzn. w dzień sądu Bożego (Iz 3,13-15). b) siedem kobiet… jednego mężczyzny – w Izraelu praktykowana była poligamia. Cyfra siedem ma znaczenie symboliczne i oznacza „wiele”. c) hańbie – niezamężne i bezdzietne kobiety uważały swój los za poniżający i hańbiący (Rdz 30,23; Pwt 7,14; Iz 54,4; por. Łk 1,25). d) odrośl PANA – tytuł przyszłego króla (Mesjasza), przez którego Bóg dokona sądu nad światem i ustanowi swoje królestwo sprawiedliwości (Jr 23,5; 33,15; Za 3,8; 6,12; por. Iz 11,1). e) owoc – słowo jest użyte paralelnie z odroślą. W obietnicach udzielonych Dawidowi (Ps 132,11) wyrażenie owoc łona określało królewskiego potomka; podobnie jest tutaj. f) nazwani świętymi – świętość jest przymiotem Boga (Iz 1,4+), ale stanie się również udziałem ocalałej Reszty Izraela. g) zapisani… aby żyć – tj. wpisani do księgi życia, czyli obdarzeni jego pełnią (Łk 10,20; Flp 4,3; Ap 3,5; 13,8; 17,8; 20,12; 21,27). Przeciwieństwem jest zwrot wymazać z księgi (Wj 32,32n), który oznacza pozbawienie kogoś życia. h) duchem sądu i duchem ognia – sąd Boży przynosi oczyszczenie z grzechów; jest to dzieło ducha Bożego (zob. Słownik), który czyni świętymi. i) mojemu umiłowanemu – określenie Boga, które nawiązuje do typowego dla proroków porównania związku Boga i narodu wybranego do małżeństwa (np. Jr 2,2; 3,613; Ez 16 i 23; Oz 1 – 3). Pieśń o winnicy jest jakby pieśnią weselną, którą prorok śpiewa Bogu w imieniu Jego oblubienicy. j) Praca nad urządzeniem winnicy i zaopatrzeniem jej we wszystko, co potrzebne do produkcji wina, symbolizuje Bożą troskę o naród wybrany.

Chwała odnowionej Jerozolimy. Treść fragmentu wyraźnie koncentruje się na Syjonie. Jest to odpowiednik Iz 2,2-5 i tworzy z nim ramy wypełnione zapowiedziami bezlitosnego sądu nad Judą i Jerozolimą. W tym dniu (w. 2), to znaczy w dniu Bożego sądu (Iz 3,13-15), niesprawiedliwość i wszelkie zło panujące na ziemi zostaną przez Boga przezwyciężone (Iz 1,16-20). W wypowiedzi proroka znajdują się bardzo wyraźne nawiązania do historii zbawienia. Obłok w ciągu dnia i ogień w nocy (ww. 5n) to nawiązanie do wędrówki Izraela przez pustynię, kiedy był strzeżony i prowadzony przez Boga (np. Wj 13,21), a także do objawienia się Boga na Synaju (np. Wj 19,9.18). Myśl teologiczna proroctwa jest następująca: w Jerozolimie, czyli na Syjonie, zgromadzi się ocalona część ludu, która zostanie oczyszczona z grzechów przez ducha Bożego (w. 4). Uświęcona i wpisana do księgi życia w Jerozolimie, na wieki będzie się cieszyć pełnią życia. Cały Syjon zamieni się w święte mieszkanie, nad którym Pan rozłoży namiot i ślubny baldachim. Jest to zapowiedź zaślubin świętej Reszty Izraela z Bogiem i jej niezmąconego szczęścia. Ozdobą i chwałą nowego ludu będzie odrośl Pana – najpiękniejszy owoc ziemi (w. 2), czyli Mesjasz z rodu Dawida. Pieśń o winnicy. Poemat jest zaliczany do literackich arcydzieł ST. Trudność sprawia jednak określenie gatunku literackiego tego utworu. Wiele wskazuje na to, że jest to tzw. parabola prawna. Mówca podprowadza słuchaczy do oceny postępowania bohatera opowieści. Kiedy sąd zostaje wydany, okazuje się, że oceniali samych siebie. Izajasz opowiada o trosce,

1565

IZAJASZ 4,1 — 5,2

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) ogrodzenie – kamienie, z których oczyszczano ziemię w winnicy, wykorzystywano na ogół do tworzenia tarasów, które nie pozwalały na wypłukiwanie gleby, oraz na mur, który miał chronić winnicę przed dzikimi zwierzętami. b) Biada – zob. Iz 1,4+. c) baryłka – miara objętości służąca do odmierzania płynów (ok. 40-45 l), odpowiednik efy (zob. Słownik). d) a dziesięć… jedną – plony będą stanowić dziesiątą część wysianego ziarna, co oznacza klęskę nieurodzaju. Jest to rażący kontrast do nadzwyczajnych urodzajów epoki mesjańskiej (Iz 4,2). Ideałem zbiorów jest plon stokrotny (Rdz 26,12; Mt 13,8.23).

Page 1566

3

„Teraz więc, mieszkańcy Jeruzalems i wszyscy Judejczycys, rozsądźcie między Mną – a moją winnicą! 4 Co jeszcze mógłbym uczynić dla mojej winnicy, czego nie uczyniłem? Dlaczego, gdy czekałem, by wydała dobre winogrona, ona zrodziła cierpkie jagody? 5 Oto wam teraz oznajmię, co zamierzam uczynić mojej winnicy: usunę jej ogrodzeniea, aby stała się pastwą ognia; mur jej rozwalę, aby ją stratowano. 6 Uczynię z niej pustkowie! Nie będzie przycinana ani okopywana, zarosną ją ciernie i osty. Chmurom nakażę, aby nie zraszały jej deszczem!”. 7 Otóż winnicą PANA Zastępóws jest dom Izraelas, a mieszkańcy Judys – szczepem, o który troszczy się z miłością. Oczekiwał On od nich prawości, a oto bezprawie, sprawiedliwości, a oto krzyk grozy.

Mi 6,1-5; Jr 2,4-7; Mt 21,40n

2Sm 1,21; Am 4,7; Za 14,16n

Lament nad losem grzeszników 8 Biadab tym, którzy zagarniają dom za domem i przyłączają sobie pole do pola, aż nie będzie już wolnego miejsca i sami będziecie mieszkać w kraju. 9 W moich uszach brzmi wyrok PANA Zastępóws: „O tak, wiele domów legnie w ruinach. Są wielkie i wygodne, a będą bez mieszkańców! 10 Bo dziesięć morgów winnicy da baryłkęc wina, a dziesięć miar ziarna wyda tylko jednąd”.

Jr 22,13-19; Am 6,1-7; Ha 2,9-12; Mi 2,1-5

jaką Bóg otacza swój lud, którego obrazem jest winnica (np. Pwt 32,32; Ps 80,9-17; Jr 2,21; 5,10; 6,9; 12,10; Ez 15,1-8; 17,3-10; 19,10-14; Oz 10,1). Za wielką miłość i opiekę nad narodem Bóg ma prawo oczekiwać dorodnych owoców wierności: szacunku i miłości do innych ludzi oraz braku krzywd (w. 7). Staje się jednak inaczej, dlatego Bóg opuszcza winnicę i skazuje ją na zagładę (ww. 5n). Pieśń o winnicy opowiada więc o niewdzięczności narodu wybranego, odrzucającego miłość Boga i Jego prawa. Izajasz powróci do tego tematu w pieśni nowej (Iz 27,2-6; 42,10; por. Ap 5,9; 14,3), aby zapowiedzieć zwycięstwo Bożej miłości. Podczas gdy prorok zwraca uwagę na niewdzięczność całego narodu wybranego, Jezus, w zainspirowanej jego pieśnią przypowieści o złych dzierżawcach winnicy (Mt 21,33-46; Mk 12,1-12; Łk 20,9-19), podkreśli szczególną odpowiedzialność przywódców narodu: nauczycieli Pisma i kapłanów. Obraz winnego krzewu posłuży też Jezusowi do ukazania własnej roli pośrednika życia Bożego i dawcy miłości (J 15,1-17). Lament nad losem grzeszników. Seria sześciu wypowiedzi rozpoczynających się od słowa „biada” to zapowiedź zgubnych skutków lekceważenia sprawiedliwości w życiu społecznym (Mt 23,13-32; Łk 6,24-26; 11,37-54). Prawdopodobnie powstały one w różnych okolicznościach, lecz połączono je, aby utworzyć jednolity zbiór. Siódma wypowiedź tego typu znajduje się w Iz 10,1-4. Pierwsze biada (w. 8) skierowane jest przeciwko tym, którzy bogacą się kosztem innych. Gromadzenie przez bogaczy ziemi, która była wówczas podstawowym środkiem utrzymania, ukazano jako szczególnie

IZAJASZ 5,3-10

1566

29_Iz:29_Iz

9/3/08

11

Mdr 2,7-9; Prz 23,29n; Koh 10,16; Am 4,1; Mi 2,1 Iz 22,13

Ps 28,5

Iz 2,9.11.17

Iz 7,25; 17,2

Iz 66,5; 2P 3,4

Prz 17,15; Mt 23,13

3:17 PM

Page 1567

Biada tym, którzy od wczesnego rana biegają za trunkami i przesiadują do nocy upojeni winema. 12 Lira, harfa, bębny, flet i wino – oto ich zabawy, a sprawy PANAs nic ich nie obchodzą, ani dzieł Jego rąk nie widzą. 13 Dlatego mój lud pójdzie w niewolę z powodu własnej głupoty. A ci, co byli jego chlubą, wyginą z głodu i ludność pomrze z pragnienia. 14 Oto kraina umarłychs rozszerzy swą gardziel, otworzy szeroko swą paszczęb i wpadnie w nią mnóstwo ludu, jego przepych, jego zgiełk i wesele. 15 Ugną się ludzie, ukorzy się człowiek, wyniośli doznają poniżenia. 16 PAN Zastępów przez swój sąds się wywyższy, Świętyc Bóg w sprawiedliwości objawi swoją świętość. 17 Owce będą się pasły jak na swoich pastwiskach, a na opuszczonych polach bogaczy pożywią się obcy przechodnied. 18 Biada tym, co trudzą się, ciągnąc winę sznurami fałszu, a grzech – jakby powrozami zaprzęgue; 19 tym, którzy mówią: „Niech Bóg się pospieszy i prędko dzieła dokona, abyśmy mogli je zobaczyć. Niech Święty Izraela szybko wypełni swój zamysł, abyśmy mogli poznać Jego dziełaf!”. 20 Biada tym, którzy zło nazywają dobrem, a dobro – złem; którzy ciemność mają za światłość, a światłość – za ciemność; którzy gorycz uważają za słodycz, a słodycz – za gorycz.

a) W starożytnym Izraelu pito przede wszystkim wino z winogron lub sycerę, czyli mocniejszy od wina napój alkoholowy z daktyli lub innych owoców, zbóż albo miodu. b) kraina umarłych… paszczę – obraz śmierci jako nienasyconego potwora. c) Święty – zob. Iz 1,4+. d) Na skutek wojen i przesiedleń kraj będzie spustoszony i wyludniony, a nieuprawiane pola zamienią się w pastwiska (Iz 32,14). e) Grzeszne postępowanie jest porównane do wielkiego ciężaru. f) Jego dzieła – chodzi o Boży sąd, o którym mowa w Iz 2,6-22.

ciężkie wykroczenie przeciwko ustanowionemu przez Boga porządkowi społecznemu (np. 1Krl 21; Hi 31,38-40). Chciwość zostanie ukarana ruiną nabytych domów i nieurodzajem zagarniętych pól (ww. 9n; por. Prz 1,9). Druga wypowiedź (ww. 11-17) dotyczy ludzi, którzy oddają się doczesnym przyjemnościom, żyją beztrosko i zapominają o Bogu. Taki styl życia nazwany jest głupotą, a jego konsekwencjami będą niewola i głód (w. 13). Podobna myśl została wyrażona przez proroka na początku księgi (Iz 1,3) i już wtedy opatrzona następującym po niej biada (Iz 1,4). Trzecia wypowiedź (ww. 18n) skierowana jest przeciwko tym, którzy nie wierzą w Boży sąd i wobec prorockiego upomnienia drwiąco domagają się Bożej inter wencji. Ich zuchwałość zostanie ukarana. Czwarta wypowiedź (w. 20) dotyczy obłudy i odnosi się do ludzi, którzy złe postępowanie ukrywają pod pozorem dobra. Prorok nie zapowiada wprost negatywnych skutków ich działań, bo zatarcie granic dobra i zła samo w sobie jest już nieszczęściem i źródłem tragedii indywidualnych oraz społecznych. Piąta wypowiedź (w. 21) to potępienie pychy tych, którzy uważają się za mądrych. Wydaje się, że Izajasz zwraca się tu przede wszystkim do zadufanych w sobie przywódców królestwa, którzy w imię rzekomego dobra narodu podejmują działania sprzeczne z wolą Bożą i w efekcie doprowadzają kraj do ruiny.

1567

IZAJASZ 5,11-20

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Pozbawienie pochówku było uważane za największe upokorzenie i nieszczęście (np. Jr 9,21; 16,4; Am 8,3). b) znak – sygnał dawany dymem lub rodzaj sztandaru zatkniętego wysoko nad miastem. W sytuacji zagrożenia za pomocą takich znaków wzywano do mobilizacji i wskazywano miejsce zbiórki i schronienia. c) dla dalekiego narodu – chodzi o Asyryjczyków; aluzja do najazdu na Izraela (Iz 7,20; 20,1; 30,31; 31,8; 36 – 37). d) nie odepnie… bioder – synonim stałej gotowości; pas odpinano przed nocnym spoczynkiem. e) jak krzemień – w starożytności nie znano jeszcze podków, co ograniczało możliwości poruszania się wojsk w górzystym terenie. Obraz kopyt z krzemienia oznacza, że góry Judei nie powstrzymają najeźdźcy. f) dorosłe lwy – lwy są częstym motywem rzeźby asyryjskiej i symbolem potęgi Asyrii. g) W tym dniu – zob. Iz 4,1+.

Page 1568

21

Biada tym, którzy we własnych oczach uchodzą za mądrych i uważają siebie za rozsądnych. 22 Biada tym, którzy mocni są w piciu wina i dzielni w sporządzaniu trunków, 23 którzy przekupstwem uniewinnią złoczyńcę, a słusznych praw odmawiają sprawiedliwemu! 24 Dlatego, jak języki ognia pochłaniają słomę i jak w płomieniu ginie sucha trawa, tak ich korzenie staną się próchnem, a ich kwiat niby pył uleci, bo odrzucili naukę PANA Zastępów, wzgardzili słowem Świętego Izraela! 25 Dlatego rozpalił się gniews PANA nad Jego ludem; wzniósł swoją rękę i cios mu wymierzył, aż góry zadrżały, a trupy ich jak padlina zaścieliły ulicea. Mimo to Jego gniew nie ustaje i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

Prz 3,7; J 9,41; Rz 1,22

Iz 1,23

Jr 8,2; 9,22; 16,4

Iz 9,11.16.20; 10,4

Sąd Boży 26 On uczyni znakb dla dalekiego naroduc, przywoła go z krańców ziemi, a ten spiesznie przybędzie. 27 Nie będzie w nim słabego ani zmęczonego, nikt się nie zdrzemnie ani nie zaśnie, nie odepnie pasa od swoich bioderd, nie zerwie się rzemień u jego sandałów. 28 Strzały jego wyostrzone i wszystkie łuki napięte. Kopyta jego koni – jak krzemieńe, koła jego rydwanów – jak huragan. 29 Ryk jego jakby ryk lwicy, ryczy jak dorosłe lwyf, a wśród pomruków porywa zdobycz, umyka, a nikt mu jej nie wyrwie. 30 W tym dniug wrzawa przeciwko niemu się wzniesie niby szum morza.

Iz 11,12; 18,3; Jr 5,15-17

Ps 45,5

Prawdziwa mądrość pochodzi od Boga i polega na pełnieniu Jego woli (np. Mdr 8,21; Iz 11,2). Szóstą wypowiedź (ww. 22-25) prorok kieruje przeciwko tym, którzy poszukują jedynie własnej przyjemności i lekceważą sprawiedliwość. Zakończenie tej wypowiedzi stanowi podsumowanie wszystkich wcześniejszych słów proroka. Według Izajasza istotą wszelkiego grzechu i źródłem upadku narodu jest odrzucenie prawa Bożego i pogarda dla Jego słów (w. 24). Odrzucenie Boga nieuchronnie prowadzi do doświadczenia Jego gniewu (w. 25). Sąd Boży. Wojna z Asyrią, która w 735 r. przed Chr. przerwała okres rozkwitu i dobrobytu w królestwie Judy, jest przedstawiona jako następstwo grzechu narodu wybranego. Izajasz podkreśla nieograniczoną władzę i moc Boga, który panuje nad całym światem i wszystkimi narodami. Posługuje się On nawet poganami, aby wypełnić swoje

IZAJASZ 5,21-30

1568

29_Iz:29_Iz

Iz 8,20-22; 13,10

9/3/08

3:17 PM

Page 1569

Gdy spojrzeć na ziemię, oto straszna ciemność, światłość w ciemne chmury spowita.

Księga Emmanuela Powołanie Izajasza na proroka 1 W roku śmierci króla Ozjaszaa ujrzałem mojego Panas siedzącego na wysokim i wyniosłym tronie. Kraj Jego szaty wypełniał świątynięb. 2 Nad Nim unosiły się serafinyc. Każdy miał po sześć skrzydeł: dwoma zasłaniał sobie twarz, dwoma zasłaniał swoje nogi, a dwoma unosił się w górze. 3 I wołał jeden do drugiego: „Świętyd, święty, święty PAN, Bóg Zastępóws! Cała ziemia jest pełna Jego chwałys!”. 4 Fundamenty zadrżały od wołającego głosu, a świątynia napełniła się dymeme. 5 Wtedy rzekłem: Biada mi! Jestem zgubionyf, bo jestem człowiekiem o nieczystychs wargachg i mieszkam wśród ludu o nieczystych wargach, a Króla, PANA Zastępóws, widziały moje oczy. 6 Wówczas przyleciał do mnie jeden z serafinów, trzymał on w ręku rozżarzony węgielh, który wziął szczypcami z ołtarzas 7 i dotknął moich ust, mówiąc: „Oto dotknęło to warg twoich i zmazana jest twoja wina, twój grzechs odpuszczony”. 8 I usłyszałem głos mojego Pana: „Kogo mam posłać i kto Nami pójdzie?”. Odpowiedziałem: Oto jestem! Poślij mnie!

6

Ez 1,11; 10,21

Ap 4,8

Lb 14,21; Ps 72,19

Wj 19,16; 40,34n; 1Krl 8,10-12

Wj 33,20

Jr 1,9; Dn 10,16

Iz 43,25

Wj 4,10-13; Jr 1,6

a) W roku śmierci króla Ozjasza – między 742 a 738 r. przed Chr. b) Bóg porównany jest do króla, który zasiada na tronie w niebiosach. Można Go poznać tylko przez różne znaki Jego obecności. Nawet najświętsze z miejsc (jerozolimska świątynia) napełnione jest tylko skrajem Jego szaty. c) serafiny – dosł. istoty płonące; doskonałe byty niebiańskie. Ich opis służy prorokowi do podkreślenia wielkości Boga, przed którym nawet one, byty najczystsze, zbudowane z samego ognia, zasłaniają w pokorze twarze i nogi i unoszą się w górze w ciągłej gotowości pełnienia Jego woli. W wizji Ezechiela podobną rolę odgrywają cheruby (Ez 1,5n; 9,3; 10,2-22). d) Święty – zob. Iz 1,4+. Trzykrotne powtórzenie tego określenia oznacza absolutną świętość i doskonałość Boga. e) dymem – znak, który podkreśla realność, a zarazem nieuchwytność Bożej obecności (Wj 19,18; Pwt 4,11). f) Jestem zgubiony – Izraelici byli przekonani, że grzeszny człowiek, który widział najświętszego Boga, musiał umrzeć (Rdz 32,31; Wj 3,6; 33,18-22). Jednocześnie pielęgnowali w swojej tradycji zapowiedź objawienia, które oczyści ludzi z grzechów oraz słabości i pozwoli im uczestniczyć w świętości Boga (Pwt 5,24; Jr 30,21; por. J 1,18; 5,37). g) wargach – jako narząd mowy oznaczają całą aktywność człowieka (np. Mt 15,1820; Hbr 13,15). h) rozżarzony węgiel – chodzi o oczyszczający żar (Lb 31,22n); nawiązanie do Dnia Przebłagania, kiedy to najwyższy kapłan brał z ołtarza rozpalone węgle i wchodził z nimi za zasłonę w świątyni, aby złożyć ofiarę kadzielną (Kpł 16,12n). i) Nam – liczbę mnogą stosowano w zdaniach wyrażających zastanawianie się i świadome podejmowanie decyzji (Rdz 1,26; 11,7).

postanowienia względem Izraela. Doświadczenie wojny ukazane zostaje jako przestroga i zapowiedź sądu, który w tym dniu (w. 30) nie będzie jedynie owocem działań ludzi, ale również samego Boga i to we wszystkich wymiarach świata (morze, ziemia, światłość, ciemność; w. 30; por. Jr 4,23-29). Powołanie Izajasza na proroka. Opis powołania Izajasza na proroka rozpoczyna zbiór mów, który obejmuje rozdziały 6 – 12 i został nazywany Księgą Emmanuela. Prorok opisuje swoją działalność jako misję otrzymaną od Boga. Pouczenia, z jakimi występuje przed ludem, nie są więc jego wymysłem i nie płyną z jego własnej inicjatywy, ale są owocem spotkania z Bogiem, który powierzył mu swoje słowa i misję, ponieważ pragnie zbawić swój lud i wszystkich ludzi. Opowiadanie składa się z dwóch części: wizji (ww. 1-7) i audiencji (ww. 8-13). Wizja jest zdominowana przez majestatyczny obraz Boga, króla świata zasiadającego na wspaniałym tronie. Nie można jednak zobaczyć Boga i pozostać przy życiu (Wj 32,20; Sdz 13,22), dlatego Izajasz dostrzega tylko skraj Jego szaty. Nawet serafini, najczystsze ogniste duchy, nie są w stanie patrzeć na Boga, lecz zasłaniają swoje twarze, nieustannie adorując Go i wyznając Jego najwyższą świętość. Pierwszym owocem spotkania Izajasza z Bogiem jest świadomość własnej grzeszności i niegodności proroka (w. 3), jak i całego jego narodu (w. 5). Bóg pozwala jednak Izajaszowi doświadczyć swojej obecności i oczyszcza jego usta (ww. 6n). W ten sposób przygotowuje go do przyjęcia słowa Bożego i podjęcia misji głoszenia

1569

IZAJASZ 6,1-8

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Nieszczęścia związane z najazdem nieprzyjaciół, zniszczeniem miast i deportacją znacznej części ludności stały się faktem w 722 r. przed Chr. w odniesieniu do Królestwa północnego (Izraela) i w 701 r. w odniesieniu do Królestwa południowego (Judy). b) pień – obraz świętej Reszty Izraela (zob. Słownik), która przetrwa zniszczenie i osiągnie pełnię życia (Iz 1,9; 4,2n; 10,21). c) Achaz – król Judy w latach 735-715 (lub 725) przed Chr.; propagator kultów pogańskich. W obliczu zagrażającej Judzie koalicji syro-efraimskiej poprosił o wsparcie króla Asyrii Tiglat-Pilesera III, którego stał się poddanym. d) domowi Dawida – chodzi o króla Achaza, pochodzącego z rodu Dawida, a także o rodzinę Achaza i cały jego dwór (Jr 21,12; Za 12,7n.10.12). e) Efraim – największe z północnych plemion Izraela. Nazwa Efraim często używana jest na określenie Królestwa północnego, alternatywnie do nazwy Izrael. f) Szear-Jaszub – imię symboliczne, które oznacza ‘reszta powróci’. Imię syna Izajasza wyraża główną myśl głoszonego przez niego przesłania o świętej Reszcie Izraela (zob. Słownik), która nawróci się do Boga i zostanie przez Niego ocalona (Iz 6,13; 10,21; 55,7; Rz 9,27). g) Górna Sadzawka – ważny punkt strategiczny, gdyż zapasy wody odgrywały istotną rolę podczas oblężenia miasta.

Page 1570

9

I rzekł: „Idź i mów do tego ludu: Słuchajcie uważnie, ale nie rozumiejcie! Patrzcie bacznie, ale nie poznawajcie! 10 Uczyń zatwardziałym serces tego ludu, spraw, by jego uszy były głuche, a oczy ślepe, aby swymi oczami nie widział, uszami nie słyszał, i aby jego serce nie pojęło, żeby się nie nawrócił i nie doznał uzdrowienia”. 11 Zapytałem: „Jak długo, o Panie?”. I odrzekł: „Aż zostaną spustoszone miasta i pozbawione mieszkańców, aż domy staną się bezludne, a opuszczone pola – pustkowiem”a. 12 PAN wygna mieszkańców daleko, a w kraju będzie wielkie spustoszenie. 13 Tylko dziesiąta część w nim zostanie, a nawet i ona stanie się pastwą ognia. Stanie się jak dąb czy terebint, których pieńb się ostaje, gdy są ścinane. Ten pień będzie świętym nasieniem.

Mt 13,14n; Dz 28,26n J 12,40 Jr 5,21; Ez 12,2

Ps 74,10; 90,13; 94,3

Izajasz wzywa Achaza do zawierzenia Bogu 1 Działo się to w czasach króla Judys Achazac, syna Jotama, a wnuka Ozjasza, gdy król Aramus Resin wraz z królem Izraelas Pekachem, synem Remaliasza, wyruszyli przeciw Jerozolimies, żeby ją podbić, ale nie zdołali jej zdobyć. 2 Otóż, gdy doniesiono wtedy domowi Dawidad, że Aramejczycys sprzymierzyli się z Efraimeme, zadrżało jego serce i serce jego ludu, jak drżą od wichru drzewa w lesie. 3A PANs powiedział do Izajasza: „Idź razem ze swoim synem Szear-Jaszubemf do wylotu kanału przy Górnej Sadzawceg, aby

7

go ludowi. Wzywanie do nawrócenia i świętości życia napotka jednak opór ze strony słuchaczy. Tak należy rozumieć w. 10, który jest stwierdzeniem tego przykrego faktu. Tak interpretuje te słowa Chrystus (Mt 13,14n, Mk 4,12; Łk 8,10), a także Paweł Apostoł (Dz 28,25-27). Bóg nie nakazuje więc prorokowi zwodzić ludzi czy celowo uniemożliwiać im zrozumienie treści przekazu. Obojętność ludu i odrzucenie orędzia proroka są wyrazem braku woli nawrócenia i przemiany życia, do których prowadzi przyjęcie słowa Bożego (np. Ps 78,40; Jr 5,21; Ez 12,2; 33,32). Z podobną niechęcią spotykali się wszyscy prorocy, a także Jezus Chrystus (Mt 13,13-15; J 8,43-45) i apostołowie (Dz 28,25-27; Jk 1,2225). Izajasz od samego początku musi być świadomy, że nawet różnorodne nieszczęścia, które będą spowodowane upartym trwaniem Izraelitów w złym postępowaniu (ww. 11n), nie okażą się wystarczające, aby doprowadzić ich do przemiany. Bóg wystąpi więc z surowym sądem, z którego ocaleją tylko nieliczni, nazwani świętym nasieniem (w. 13; zob. Iz 65,8n; Rz 9,5; 11,5). Ocalenie tzw. reszty daje nadzieję na ostateczny tryumf sprawiedliwości. Izajasz wzywa Achaza do zawierzenia Bogu. Król Achaz zaraz po objęciu tronu stanął w obliczu groźby wojny. Resin, król Aramu (Syrii), wraz z Pekachem, królem Efraima (Izraela), zawiązali koalicję przeciwko Asyrii, do której pragnęli skłonić także Achaza. Ponieważ ten odmówił, postanowili najpierw najechać na Judę, usunąć Achaza, a w jego miejsce osadzić na tronie syna Tabeela (w. 6), który miał przyłączyć się do koalicji przeciwko Asyrii. Przerażony Achaz prosi o pomoc Asyrię, wysyłając poselstwo z dużą ilością złota i obietnicą poddaństwa (2Krl 16,5n). Wybucha tzw. wojna syro-efraimska. W tych okolicznościach prorok Izajasz wzywa króla, aby nie działał na własną rękę, ale zaufał Bogu, który jest Panem Jerozolimy

IZAJASZ 6,9 — 7,3

1570

2Krl 16,5-9

2Krl 20,20

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1571

spotkać się z Achazem na drodze przy Polu Folusznika. 4Powiesz mu: Bądź czujny i zachowaj spokój! Nie trwóż się! Niech się nie lęka twoje serces z powodu tych dwóch niedopałków dymiących głowni, z powodu płomienia gniewu Resina, Aramejczyków i syna Remaliasza. 5Aramejczycy wraz z Efraimem, synem Remaliasza, spiskują przeciw tobie. 6Mówią: «Wyruszmy przeciw Judzie, najedźmy ją i podbijmy. Potem powierzymy nad nią władzę królewską synowi Tabeelaa». 7 Z tego właśnie powodu tak mówi Pan BÓG: Nie stanie się to i tak nie będzie! 8 Bo stolicą Aramu jest Damaszekb, a głową Damaszku – Resin, ale jeszcze sześćdziesiąt pięć latc i zniszczony Efraim zniknie jako naród. 9 Stolicą Efraima jest Samarias, a głową Samarii syn Remaliaszad. Jeśli nie będziecie wierzyć, nie zdołacie się ostać!”. Znak Emmanuela I dalej tak mówił PANs do Achaza: 11„Proś PANA, twego Boga, o znak dla siebie, czy to z głębin krainy umarłychs, czy z wyżyn przestworzy”. 12Achaz jednak odpowiedział: „Nie będę prosił, nie będę wystawiał PANA na próbę”. 13Wtedy Izajasz rzekł: „Słuchajcie więc, domu Dawidae! Nie wystarcza wam uważać ludzi za bezsilnychf, że tak samo traktujecie mojego Boga? 14Dlatego Pan sam da wam znak: Oto panna pocznie i porodzi syna, i nada mu imię Emmanuel! 15Będzie on karmił się twarogiem i miodem, aż nauczy się odrzucać zło, a wybierać dobro. 16Bo zanim chłopiec nauczy się odrzucać zło i wybierać dobro, spustoszona będzie kraina, której dwóch królów ty się lękasz. 17Za sprawą króla Asyriis PAN 10

Pwt 6,16; 1Kor 10,9

Mi 5,3; Mt 1,23

Iz 7,22+ Pwt 1,39; Iz 8,4; 9,11

a) syn Tabeela – cudzoziemiec, który miał położyć kres dynastii Dawida w Judzie i jako jej władca wejść do koalicji z Aramem i Efraimem przeciwko Asyrii. b) Damaszek – stolica Syrii położona u stóp Hermonu, na skraju pustyni syryjskiej, ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego; zdobyta przez Asyryjczyków w 732 r. przed Chr. (np. 2Krl 16,9; Iz 7,8); miejsce przesiedlenia Izraelitów (Am 5,27). c) sześćdziesiąt pięć lat – ta liczba lat nie jest do końca jasna. Być może odnosi się ona do przesiedleń ludności przeprowadzonych przez asyryjskiego króla Asarhaddona (Ezd 4,2.10). Efraim, czyli Królestwo północne, ulegnie zniszczeniu ok. 14 lat później. d) Izajasz celowo nie dopowiada wszystkiego. Dla Achaza jednak powinno być jasne, że po wskazaniu na stolice i przywódców Aramu i Damaszku, podobnie należy uczynić w odniesieniu do Judy: stolicą Judy jest Jerozolima, a głową Jerozolimy jest Pan, Bóg Zastępów. Tylko Bóg jako prawdziwy władca Judy daje najwyższą gwarancję bezpieczeństwa (Iz 26,1-4; 41,14; por. 2Sm 7,16). e) domu Dawida – zob. Iz 7,2+. f) uważać ludzi za bezsilnych – w tekście hebr. zwrot ten jest dwuznaczny. Tworzy grę słów z drugą częścią zdania, która mówi o braku wiary w potęgę Boga, ale nawiązuje też do wyczerpujących, przymusowych świadczeń i dodatkowych podatków, którymi Achaz obciążył lud w związku z przygotowaniami do wojny i zabiegami o zbrojną interwencję Asyrii (2Krl 16,8; 2Krn 28,21). Jeśli przyjąć to drugie znaczenie, wypowiedź proroka mogłaby być przetłumaczona: Nie wystarcza wam zadręczać ludzi, że uprzykrzacie się nawet mojemu Bogu?

i gwarantem ciągłości dynastii Dawida (ww. 8n; por. Ps 89,29-38). Przewidując brak wiary Achaza i bolesne konsekwencje jego postanowień (2Krn 28,20; Oz 5,13), Izajasz udaje się na spotkanie w towarzystwie swojego syna. Jego symboliczne imię Szear-Jaszub (‘reszta powróci’) niesie nadzieję, że pomimo niewierności króla i kary, jaka spadnie na naród, Bóg ocali resztę swojego ludu. Także w innych wypowiedziach (np. Iz 1,4n.21-24; 5,2; 59,12-15) Izajasz podejmuje temat wiary i zaufania Bogu, które powinny być podstawowymi kryteriami postępowania ludzi w życiu osobistym, społecznym i politycznym. Znak Emmanuela. Na rozkaz Boga Izajasz udaje się po raz drugi na spotkanie z królem. Aby uwiarygodnić swoje słowa i zachęcić króla do ufności w potęgę Boga, prawdziwego obrońcy Jerozolimy, prorok proponuje mu cudowny znak od Boga, podobny do jednego z nadzwyczajnych wydarzeń, które miały miejsce podczas uwolnienia Izraela z niewoli egipskiej. Król Achaz postanowił jednak szukać pomocy przeciwko swoim wrogom w sojuszu z Asyrią (2Krl 16,7-18), dlatego odrzuca propozycję proroka. Nie wierzy w moc Boga, a zarazem boi się, że wobec oczywistego znaku będzie musiał zmienić własne plany. Obłudnie tłumaczy się więc szacunkiem do Boga i nie prosi o znak (w. 12). Niezależnie jednak od postawy króla i odrzucenia przez niego woli Bożej, znak zostaje zapowiedziany. Będą nim narodziny dziecka, nazwanego symbolicznym imieniem Emmanuel (‘Bóg jest z nami’), którego matką będzie panna (w. 14). Izajasz mówi o niej z naciskiem, nie wspominając natomiast o ojcu dziecka. Matkę określa słowem alma, które oznacza ‘dziewczynę niezamężną’, lecz już zdolną do zamążpójścia lub mężatkę nie będącą jeszcze matką. Tłumacze aleksandryjscy (II w. przed Chr.) oddali ten wyraz greckim słowem parthenos, czyli ‘dziewica’. Podobnie jak w czasach patriarchów Bóg cudownie sprawiał macierzyństwo niepłodnych kobiet (np. Rdz 21,1n; 25,21; 30,22n), tak i teraz wystąpi jako dawca życia. Historia Bożego działania może być według proroka zachętą i źródłem odwagi dla żyjących obecnie. Znak zapowiadany przez Izajasza dotyczy przyszłości, ale kiedy się spełni, rzuci światło na obecne wydarzenia i potwierdzi prawdziwość

1571

IZAJASZ 7,4-17

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Efraim – zob. Iz 7,2+. b) W tym dniu – zob. Iz 4,1+. c) brzytwą – symbol wojska asyryjskiego, które sprowadzone przez króla Achaza dla obrony przed Resinem i Pekachem (Iz 7,1-9), przyniosło Judzie ucisk i zniewolenie (2Krl 16,8; 28,20n; Jr 2,37; Oz 5,13). d) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji, według tradycji biblijnej jedna z rzek płynących z Edenu (Rdz 2,14). Przepływa przez Turcję, Syrię i Irak i wraz z Tygrysem wpada do Zatoki Perskiej. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. e) brody obetnie – akt wielkiego upokorzenia, ponieważ broda była symbolem honoru i dumy mężczyzny (Kpł 19,27). f) twaróg i miód – chociaż w wielu miejscach Pisma Świętego obraz kraju opływającego mlekiem i miodem jest symbolem obfitości (np. Wj 3,8; 13,5; Kpł 20,24; Lb 13,27; Pwt 6,3; 26,9; Jr 32,22; Ez 20,6), tutaj (oraz w Iz 7,15) jest to znak ubóstwa. Wskutek wojny zostały zniszczone zasiewy i niemożliwe było uprawianie pól (w. 22). Ci, którzy ocaleją, będą żyć na sposób pasterzy i korzystać z ich prostego pokarmu. g) tysiąc syklów – przesadnie wysoka cena szczepów winorośli ma podkreślić skalę spustoszenia. Sykl – zob. Słownik. h) tabliczkę – chodzi o tabliczki, na których zapisywano wówczas dokumenty; mogła to być tabliczka gliniana lub drewniana, a nawet kawałek odpowiednio wyprawionej skóry.

Page 1572

sprowadzi na ciebie, na lud twój i na dom twego ojca dni, jakich nie było od dnia odpadnięcia Efraimaa od Judys. Doświadczenie klęski wezwaniem do nawrócenia W tym dniub PANs zagwiżdże na muchy nad rzekami Egiptu i na pszczoły w kraju Asyriis. 19 Nadlecą one i wszystkie obsiądą urwiste parowy i rozpadliny skalne, wszelkie krzaki i wszystkie pastwiska. 20 W tym dniu brzytwąc pożyczoną znad brzegów Eufratud u króla Asyrii zgoli Pan owłosienie głów i nóg, a nawet brody obetniee. 21 W tym dniu każdy będzie hodował jedną krowę i dwie owce. 22Będą one dawać bardzo dużo mleka, tak że będzie można żywić się twarogiem. Bo wszyscy, którzy pozostaną w kraju, będą jedli twaróg i miódf. 23 W tym dniu zarośnie cierniem i ostem każde miejsce, gdzie mogłoby rosnąć tysiąc szczepów winorośli wartych tysiąc syklówg. 24Będzie się tam chodzić ze strzałami i z łukiem, bo cały kraj porosną ciernie i osty. 25A na pola górskie, które uprawiano motyką, nikt się nie zapuści z obawy przed cierniem i ostem. Będzie to pole na wypas dla wołów i ugór deptany przez bydło”. 18

Znak syna proroka 1 PANs powiedział do mnie: „Weź sobie dużą tabliczkęh i wypisz na niej zwyczajnym rylcem: «Maher-szalal-

8

Bożych obietnic. Jednocześnie Izajasz podkreśla, że przyszłość Bożego działania okaże się jeszcze wspanialsza od przeszłych doświadczeń (Iz 65,17-25). Proroctwo o narodzinach Emmanuela wypełniło się wraz z przyjściem na świat Jezusa Chrystusa, który będąc odwiecznym Słowem Boga, począł się w łonie Maryi Dziewicy za sprawą Ducha Świętego i w ten sposób Bóg stał się obecny pośród ludzi (J 1,14). Ewangelista Mateusz, który zacytował proroctwo Izajasza w greckim tłumaczeniu, stwierdził wyraźnie, że spełniło się ono w Chrystusie i jego dziewiczej Matce (Mt 1,21; por. Łk 1,26-38). Doświadczenie klęski wezwaniem do nawrócenia. Nieszczęścia, które zgodnie z zapowiedzią proroka miały wkrótce spotkać Judę, ukazano jako Boże pouczenie. Ma ono prowadzić króla do zrozumienia swoich błędów i do nawrócenia. Achaz nie przyjmuje jednak wezwania Izajasza do zawierzenia Bogu i podejmuje starania o wsparcie ze strony Asyrii. Pomoc, którą uzyska, przyniesie jednak całemu krajowi spustoszenie i zniewolenie (2Krn 28,20n; Iz 7,17). Militarna rywalizacja największych potęg ówczesnego świata (Asyria i Egipt) stanie się narzędziem Bożego sądu nad niewiernością narodu wybranego, który odrzuca Jego panowanie, ufa innym obrońcom i szuka powodzenia na własną rękę. Również ubóstwo, w jakie popadła Juda, powinno być dla jej mieszkańców okazją do uświadomienia sobie swojego grzechu. Prorok opisuje spustoszenie kraju jako powrót do pasterskiego stylu życia, prowadzonego w epoce patriarchów. Zachęca jednak, aby wydarzenia te interpretować w kluczu Bożej opieki nad swoim ludem. Zgubne konsekwencje nieposłuszeństwa Bogu, dzięki Jego litości i nawróceniu ludu, stają się według Izajasza nową okazją do przeżycia doświadczenia patriarchów, szczególnie zaś Wyjścia z niewoli Egiptu. Mleko i miód, które były symbolem obfitości Ziemi Obiecanej (Wj 3,17; Kpł 20,24; Lb 13,27; Pwt 26,9), staną się teraz nową manną dla ludu żyjącego w ubóstwie, ale w sposób cudowny wspieranego przez Boga (w. 22; zob. Pwt 8,3). Podobnie jak zostało to powiedziane o Emmanuelu (Iz 7,15), również cały naród powinien nauczyć się wybierać dobro i odrzucać zło. Pomocą w zdobyciu tej umiejętności ma być poznanie zgubnych konsekwencji własnych grzechów. Znak syna proroka. Całe życie proroka jest podporządkowane jego misji. Także żona Izajasza oraz jego synowie, którzy otrzymują symboliczne imiona (w. 3; por. Iz 7,3), włączeni zostają w prorockie posłannictwo (Oz 1,1-9). Narodziny drugiego syna Izajasza mają charakter znaku i zapowiadają rychłą klęskę wrogów Jerozolimy.

IZAJASZ 7,18 — 8,1

1572

Iz 5,17; 17,2

29_Iz:29_Iz

Pwt 17,6; 19,15; Jr 19,1

Iz 7,16

Jr 2,13.18; J 9,7

Pwt 28,49-52; Iz 17,12; Ap 12,15

Iz 7,14

9/3/08

3:17 PM

Page 1573

-chasz-baz»a. 2Potem przywołaj Mi wiarygodnych świadkówb: kapłana Uriasza i Zachariasza, syna Jeberekiasza”. 3Potem współżyłem z prorokiniąc, a ona poczęła i porodziła syna. PAN powiedział do mnie: „Nadaj mu imię Maher-Szalal-Chasz-Baz. 4Bo zanim chłopiec nauczy się mówić: «tata» i «mama», wywiozą bogactwa z Damaszkud i łupy z Samariis dla króla Asyrii”. Wody Siloe i wody Eufratu 5 PANs ponownie przemówił do mnie: 6 „Ponieważ lud ten wzgardził wodami Siloee, które płyną łagodnie, a drży przed Resinem i synem Remaliaszaf, 7 dlatego Pan sprowadzi na nich wody Eufratug, gwałtowne i rwące – króla Asyriis i całą jego potęgę. Zaleje on wszystkie wąwozy i wystąpi z wszelkich brzegów. 8 Wtargnie do Judys niczym nagła powódź, zatopi, dosięgnie do szyi. Swoimi rozpiętymi skrzydłami okryje cały twój krajh, Emmanuelu!”. Ratunek w Emmanuelu Wiedzcie, narody, że dosięgnie was klęska! Słuchajcie, wszystkie krańce ziemi! Przypaszcie broń, a dosięgnie was klęska. Przypaszcie broń, a dosięgnie was klęska. 10 Obmyślajcie plan, a będzie udaremniony. Podejmijcie decyzję, a nie dojdzie do skutku. Ponieważ Bóg jest z namii! 11 Bo PANs tak do mnie przemówił, gdy za dłoń mocno mnie ujął i przestrzegł, bym nie chodził drogąs tego ludu: 12 „Nie nazywajcie spiskiem wszystkiego, co ten lud nazywa spiskiem, 9

a) Maher-szalal-chasz-baz – tzn. ‘bliski łup, rychła grabież’. b) wiarygodnych świadków – Uriasz (2Krl 16,10-16) i Zachariasz (2Krl 18,2) są świadkami znaku, przez który prorok zapowiada przyszłe wydarzenia (Pwt 17,6; 19,15; Jr 19,1). c) z prorokinią – chodzi o żonę Izajasza; możliwe, że również ona pełniła funkcję prorocką, jak inne kobiety wspomniane w Piśmie Świętym (np. Wj 15,20; Sdz 4,4; 2Krl 22,14; Łk 2,36). d) Damaszek – zob. Iz 7,8+. e) Siloe – kanał odprowadzający wodę z jerozolimskiego źródła Gichon. f) Resinem i synem Remaliasza – królowie Aramu (Syrii) i Izraela (Efraima) sprzymierzeni przeciwko Judzie (Iz 7,1). g) Eufrat – zob. Iz 7,20+. h) rozpiętymi skrzydłami… kraj – obraz rozpiętych skrzydeł używany jest często jako znak Bożej obecności i opieki (np. Pwt 32,11; Ps 17,8; 36,8; 57,2). Izajasz odwołuje się do niego, opisując inwazję asyryjską, bo nastąpiła ona na prośbę judzkiego króla Achaza, który wyrzekł się opieki Boga na rzecz Asyrii i jej się podporządkował. Ze względu na wieloznaczność tekstu oryginalnego, możliwe jest również inne tłumaczenie ostatnich dwóch wierszy w. 8: Lecz z nami jest Bóg, którego rozpięte skrzydła okrywają cały twój kraj. Wtedy wypowiedź proroka kończyłaby się wezwaniem do ufności wypływającej z wiary w opiekę Boga. i) Bóg jest z nami – w tekście hebr. pojawia się tu to samo wyrażenie, które w Iz 7,14 i 8,8 zostało oddane jako symboliczne imię „Emmanuel”.

Wody Siloe i wody Eufratu. Porównanie spokojnych wód jerozolimskiego kanału Siloe i niszczącej potęgi wód Eufratu służy prorokowi do ukazania następstw braku wiary w moc Bożą. Starając się o pomoc Asyrii, Judejczycy rezygnują z opieki Boga i zostają wydani na pastwę sił, nad którymi nie będą w stanie zapanować. Ta nowa sytuacja zniewolenia rozjaśniona zostaje jednak obietnicą, zawartą w imieniu „Emmanuel”. Przyjęte tłumaczenie interpretuje je jako symboliczne imię władcy Judei (Iz 7,14) lub jako określenie całego narodu wybranego. Lud pogrążony w odmętach wód Eufratu zostaje wezwany do ponownego zawierzenia Bogu, aby doświadczyć Jego zbawczej obecności. Ratunek w Emmanuelu. Bojaźni ludu, który obawia się o swoją przyszłość i wszędzie doszukuje się spisku (w. 12), prorok przeciwstawia głęboką ufność w Boga i Jego moc. Pan Bóg jest dla swojego ludu niewzruszoną opoką (Iz 12,2; 26,4; 45,22-25; por. Rz 1,16; Ap 7,10) i jest potężniejszy od wszystkich złączonych sojuszami przeciwników Jego panowania (ww. 9n). Izajasz wzywa więc do ufnego spokoju, ale zarazem przestrzega, że na zbawienie pochodzące od Boga mogą liczyć tylko ci, którzy uznają Jego świętość i oddają się Mu na służbę (w. 13). Nie wystarczy powoływać się na moc Boga i Jego wolę zbawienia (Jr 7,4; Am 5,18; Mt 3,9n). Jeżeli lud odrzuci Boga i będzie szukał pomyślności na własną rękę, skała, która miała ocalić, stanie się dla niego powodem upadku (ww. 14n; por. Iz 17,10n; Łk 2,34; Rz 9,30-33; 1P 2,5-8).

1573

IZAJASZ 8,2-12

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) świętego – zob. Iz 1,4+. b) jesteśmy znakami i przepowiedniami – chodzi o całą rodzinę Izajasza, która jest żywym świadectwem wierności i ufności Bogu. Nie bez znaczenia są również symboliczne imiona Izajasza (‘Pan zbawia’) i jego synów Szear-Jaszuba (‘reszta powróci’; Iz 7,3+) i Maher-Szalal-Chasz-Baza (‘bliski łup, rychła grabież’; Iz 8,1+.3). c) Praktyki przyzywania zmarłych i wywoływania duchów, mające ustrzec przed niebezpieczeństwem i zapewnić powodzenie, były w Izraelu zakazane, ponieważ stanowiły zaprzeczenie zaufania Bogu (np. Kpł 19,31; Pwt 18,14n; 20,6; 1Sm 28,9). Prorok ironicznie opisuje skutki takich działań (Iz 28,7-20).

Page 1574

i nie bójcie się tego, czego on się boi, ani nie dajcie się zastraszyć! 13 PANA Zastępóws czcijcie jako świętegoa! On waszą bojaźniąs, On waszym lękiem. 14 On będzie dla was świętością, lecz i kamieniem, o który się potkną, i skałą, przez którą upadną obydwa domy Izraelas, pułapką i siecią dla mieszkańców Jeruzalems. 15 Wielu z nich się potknie, upadnie i rozbije, będą pojmani i wzięci w niewolę”.

Iz 7,4; Łk 12,4n; 1P 3,14

Iz 28,16; Rz 9,33; 1P 2,8

Oczekiwanie na godzinę Pana Zabezpieczam przesłanie, zapieczętuję naukę pośród moich uczniów. 17 Wytrwale oczekuję PANAs, który zakrywa swoje oblicze przed domem Jakubas. Będę pokładał w Nim ufność! 18 Oto ja i dzieci, które dał mi PAN, jesteśmy znakami i przepowiedniamib w Izraelus od PANA Zastępóws, który mieszka na górze Syjons. 19 A jeśli będą wam mówić: „Radźcie się zmarłych i duchów, którzy kwilą i wydają westchnieniac. Czyż lud nie powinien radzić się swoich bogów, pytać umarłych o los żyjących, 20 dopytywać się o naukę i przesłanie?”. Kto będzie mówił w ten sposób, na pewno nie ujrzy światła jutrzenki! 16

Iz 25,9; 33,2

Iz 7,3; 8,3n; Hbr 2,13n

Kpł 20,6; Pwt 18,11

Mroki udręki Tułać się będzie po ziemi, uciśniony i głodny. Cierpiąc głód, będzie się złościć, i złorzecząc swemu królowi i swojemu Bogu,

21

Oczekiwanie na godzinę Pana. Izajasz, odrzucony przez króla Achaza i zlekceważony przez lud, czyni osobiste wyznanie (Ps 27,1n; 56,2n; Jr 20,7n). Zamiast dostosować się do żądań rodaków, pozostaje niewzruszony i ufny w wypełnienie się Bożego słowa (w. 17). Z całą stanowczością krytykuje próby poszukiwania innej nauki i pozyskiwania nowego przesłania przez radzenie się zmarłych i duchów (ww. 19n; por. Jr 15,19). Wobec odrzucenia przez lud, Izajasz wycofuje się z życia publicznego i poświęca się kształtowaniu wąskiego grona swoich uczniów (w. 16). Jednocześnie wie, że jego życie oraz życie jego synów pozostaje dla wszystkich czytelnym znakiem i przepowiednią (Ez 2,5). Mroki udręki. Prorok opisuje trudną sytuację człowieka, który pada ofiarą wojny i zostaje zmuszony do opuszczenia ojczyzny. Fragment ten odnosi się prawdopodobnie do sytuacji panującej na północy państwa Izraela, o czym świadczy pojawiająca się nieco dalej wzmianka o ziemiach Zabulona i Neftalego (w. 23). Skutkiem inwazji asyryjskiej było nie tylko zniszczenie, ale także dotkliwy głód (Am 4,6). Zamiast jednak zmienić swoją postawę, zatwardziały lud nadal trwał w uporze (Iz 6,9-13).

IZAJASZ 8,13-21

1574

29_Iz:29_Iz

Iz 5,30

Mt 4,15

Iz 50,10; Mt 4,16 J 8,12

Iz 10,25n; 14,25

Iz 7,14; Mi 5,1-3; Za 9,9; Łk 2,11

9/3/08

3:17 PM

Page 1575

zwróci twarz ku górze. 22 A gdy spojrzy na ziemię, wszędzie tylko udręka i ciemność, utrapienia i mrok nieprzenikniony. 23 Lecz mrok zaniknie tam, gdzie panowała trwoga. Książę pokoju na tronie Dawida Jak kiedyś Bóg upokorzył ziemię Zabulona i ziemię Neftalegoa, tak w przyszłości okryje chwałą drogę nadmorskąb, kraj za Jordanems, Galileęs pogan. 1 Lud chodzący w ciemności ujrzał wielkie światło, a tym, którzy przebywali w mrocznej krainie śmierci, zajaśniało światło. 2 Powiększyłeś radość, pomnożyłeś wesele! Rozradowali się przed Tobą jak radośni są we żniwa, jak się radują przy podziale łupów. 3 Bo złamałeś jego ciężkie jarzmo, rózgę, co jego plecy smagała, kij jego ciemięzcy, jak w dzień Madianuc. 4 Bo każdy but żołnierza z hałasem tratujący ziemię i wszelki płaszcz krwią zbroczony pójdą na spalenie, staną się pastwą ognia. 5 Bo dziecko się nam narodziło, syn został nam dany! Na jego barkach spoczęła władza!

a) ziemię Zabulona i… Neftalego – północne tereny Izraela (dzisiejsza Galilea), które najbardziej ucierpiały wskutek najazdu wojsk asyryjskich oraz deportacji ludności. b) drogę nadmorską – tzw. Via maris, droga łącząca Egipt z Mezopotamią; wymieniono ją tutaj, ponieważ przecinała ziemie plemion Zabulona i Neftalego. Drogą tą przemieszczały się prawie wszystkie starożytne armie. c) dzień Madianu – aluzja do zwycięstwa Gedeona nad Madianitami (Sdz 7 – 8).

9

Książę pokoju na tronie Dawida. Mroczny obraz nędzy i ucisku, które były spowodowane najazdem Asyryjczyków (Iz 8,22), mocno kontrastuje z radosną zapowiedzią nowej epoki pod panowaniem mesjańskiego króla. Aby mówić o ratunku i zbawieniu, w tym i innych miejscach Izajasz posługuje się symbolem światła (np. Iz 49,6; 53,11; 58,10; 60,1-3.19n). Światłość charakteryzuje także osobę Mesjasza-Zbawcy (np. Iz 42,6; 49,6; Łk 2,32; J 1,4n; 8,12; 12,46). Z orędziem nadziei prorok zwraca się w sposób szczególny do plemion północnych, które najbardziej ucierpiały wskutek najazdu nieprzyjaciół (Iz 8,23). Spełnienie się tego proroctwa ewangelista Mateusz widzi w działalności Jezusa w Galilei i Jego osiedleniu się w Kafarnaum (Mt 4,12-16). W kilku obrazach Izajasz kreśli stan szczęścia, które stanie się udziałem ludu Izraela (Iz 9,2). Będzie ono owocem zbawczego działania Boga (Ps 5,12; 9,3; 16,9; 45,16; 137,6), który wyzwala uciskanych (Iz 9,3) i niszczy ciemięzców (Iz 9,4). Bóg także ofiarowuje także niezwykłe dziecko (Iz 9,5), które dokona tej przemiany. Zasiądzie ono na wieki na tronie Dawida i ustanowi królestwo pokoju. Będzie rządzić dobrze i sprawiedliwie, kładąc kres panowaniu królów wyzyskujących swoich poddanych. Dziecko to w proroctwie Izajasza zostaje nazwane czterema podwójnymi imionami (Iz 9,5). Wyrażają one jego intelektualne i moralne przymioty, uzdalniające je do doskonałego sprawowania władzy królewskiej. Najśmielszym określeniem jest Bóg Mocny i nawiązuje ono do imienia Emmanuel – ‘Bóg z nami’. Zapowiedź narodzin dziecka uzupełnia więc prorockie wypowiedzi dotyczące Emmanuela (Iz 7,14n; 8,8; 11,1-9). Na koniec prorok kładzie jakby pieczęć na całej zapowiedzi, stwierdzając, że wszystko to będzie dziełem zazdrosnej miłości Boga (Iz 9,6). W ten sposób Bóg spełni swoje pragnienie, aby ludzi stworzonych na swój obraz zgromadzić na wieki w jednym królestwie pokoju i szczęścia. Tradycja i liturgia Kościoła odnosi

1575

IZAJASZ 8,22 — 9,5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) w pokoju – hebr. szalom użyte w oryginale oznacza ‘pomyślność’, ‘dobrobyt‘, ‘błogosławieństwo’, ‘szczęście’, czyli pełnię dóbr materialnych i duchowych. b) Zazdrość… sprawi – wyrażenie będące jakby pieczęcią i podpisem Boga, który uroczyście potwierdza wypowiedź proroka. Jak Bóg jest zazdrosny, czyli pała żarliwą troską o swoją cześć, tak również dba o wypełnienie swojego zbawczego planu w stosunku do ludzkości. c) Efraim – zob. Iz 7,2+. d) głowę… trzcinę – metafora nawiązująca do Pwt 28,13.44. Zarówno ci, którzy wydają się ważni (głowa), jak i ci, którzy w opinii ludu nie zasługują na szacunek (ogon), a także prosty lud (gałązki i trzcina) są w ręku Boga, który wymierza im karę.

Page 1576

I nazwano go imieniem: Przedziwny Radca, Bóg Mocny, Ojciec na wieki, Książę Pokojus. 6 Wielka będzie jego władza, w pokojua bez granic, na tronie Dawida i w jego królestwie. On je utwierdzi i umocni przez prawo i sprawiedliwość, odtąd i na wieki. Zazdrość PANA Zastępóws to sprawib.

Łk 2,14

Iz 11,3-5

Wyrok Boga na Izraela 7 Pans wydał wyrok na Jakubas, i spadł on na Izraelas. 8 Pozna go cały naród, Efraimc i mieszkańcy Samariis, którzy mówią w pysze i wyniosłości serca: 9 „Rozsypały się cegły, więc zbudujemy z kamienia! Zostały wycięte sykomory, więc posadzimy cedry!”. 10 PAN wzbudził przeciw niemu wrogów i uzbroił jego nieprzyjaciół. 11 Arams od wschodu, a Filistynis z zachodu pożerali chciwie Izraela. Mimo to Jego gniews nie ustaje i nadal wzniesiona jest Jego ręka. 12 Lud nie nawrócił się do Tego, który go chłostał, nie szukał PANA Zastępóws. 13 Więc odciął PAN Izraelowi głowę i ogon, palmową gałązkę i trzcinęd tego samego dnia. 14 Starszy i dostojnik – to głowa, a fałszywy prorok – to ogon. 15 Zwodzicielami stali się przywódcy tego ludu, ci, których prowadzą, idą ku zgubie. 16 Dlatego Pan nie oszczędzi jego młodzieży, nie okaże litości jego sierotom i wdowom, bo wszyscy okazali się niecni, przewrotni, i usta wszystkich mówią niegodziwie. Mimo to Jego gniew nie ustaje i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

Iz 3,12

Iz 13,18

Iz 10,6; Jr 5,1 Iz 32,6n

proroctwo Izajasza bezpośrednio do Jezusa Chrystusa, bo tylko ten potomek Dawida nazwany może być Bogiem Mocnym (Pwt 10,17; Ne 9,32; Ps 24,8; Iz 1,24; Jr 32,18) i Ojcem na wieki (Iz 57,15). Jego królestwo przynosi wieczne panowanie sprawiedliwości i prawa (Łk 1,32n; 1Kor 15,24-28; Hbr 1,8; Ap 19,11-13). Wyrok Boga na Izraela. Nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, są przedstawione przez proroka jako wezwanie do przemiany i nawrócenia (Iz 6,9n). Wzniesiona ręka Boga jest zwykle symbolem Jego zbawczego działania wobec swojego ludu (np. Wj 7,5; Pwt 4,34), ale teraz staje się ona znakiem kary za grzechy (ww. 11.16.20; por. Iz 10,4). Rozprzestrzenianie się nieprawości na podobieństwo pożaru pobudza Boga do gniewu i prowadzi do różnorodnych nieszczęść

IZAJASZ 9,6-16

1576

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1577

17

Jr 19,9

Nieprawość bowiem płonie jak ogień, co trawi ciernie i osty, wypala leśne gęstwiny, tak że słup dymu się kłębi. 18 Od gniewu PANA Zastępów rozżarzy się ziemia i lud stanie się pastwą ognia, nikt nie oszczędzi swojego brata. Jedni drugich pożerają, 19 odgryzają z prawa, lecz nadal są głodni, odgryzają z lewa, lecz wciąż nie są syci. Każdy pożera swoje własne ramię. 20 Manasses – Efraima, Efraim – Manassesa, a obaj staną przeciw Judzie. Mimo to Jego gniew nie ustaje i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

a) Biada – zob. Iz 1,4+. b) laska mej zapalczywości – Asyria zostaje przedstawiona jako narzędzie Bożego gniewu (Iz 10,26), za pomocą którego chce On przywrócić prawo i sprawiedliwość.

Biada niegodziwym przywódcom 1 Biadaa tym, którzy wydają niegodziwe ustawy i podpisują krzywdzące przepisy, 2 aby nie bronić uciśnionych i pozbawiać praw ubogich mojego ludu, aby bogacić się kosztem wdów i zagarniać mienie sierotom! 3 Cóż wy zrobicie w dzień nawiedzenia, kiedy z daleka przyjdzie na was zagłada? Kogo będziecie prosić o pomoc i gdzie zostawicie wasze bogactwa? 4 Pośród jeńców kark przyjdzie wam ugiąć i zginąć wśród pokonanych! Mimo to Jego gniews nie ustaje i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

10

Iz 1,17.23; 3,14; Am 2,7; 5,11n

Jr 5,31

Iz 14,24-27

Ukaranie pychy Asyrii 5 Biadaa Asyriis, która jest rózgą mego gniewu! W jej rękach znajduje się laska mej zapalczywościb. (ww. 17n). Kontrastujące ze sobą zapowiedzi zbawienia (Iz 8,23 – 9,6) i opisy tragedii (Iz 9,7-20) są dla proroka Izajasza typowym środkiem wyrazu (np. Iz 8,21n). Z jego pomocą prorok chce uświadomić słuchaczom, że próby budowania dobrobytu połączone z odrzuceniem Boga i Jego woli nie mają sensu. Klęski, które spadają na Izraela, nie są przypadkowe i nie można ich lekceważyć. Jedynym sposobem ich przezwyciężenia jest radykalna zmiana dotychczasowego sposobu postępowania (w. 9), przyjęcie zbawienia, które pochodzi od Boga, i posłuszeństwo Jego woli. Biada niegodziwym przywódcom. Prawodawstwo, które nie troszczy się o najuboższych i narusza ich prawa, jest według proroka niechybną przyczyną upadku państwa i uprowadzenia jego mieszkańców do niewoli (w. 4). Piętnując niesprawiedliwość społeczną, Izajasz kontynuuje poprzednie proroctwo (Iz 9,7-20), a kończy je powtarzaną już wcześniej zapowiedzią dalszych nieszczęść (Iz 9,11.16.20). Będą one karą zesłaną przez Boga stojącego na straży sprawiedliwości (w. 4). Forma wypowiedzi proroka nawiązuje do wcześniejszej serii sześciu lamentacji nad losem grzeszników (Iz 5,8-25). Łączy je formuła pieśni żałobnej, która tradycyjnie rozpoczynała się w Izraelu wezwaniem „biada” (w. 1), oraz końcowe zdanie o trwaniu Bożego gniewu (w. 4; por. Iz 5,25). Krzywda najsłabszych i brak solidarności w życiu społecznym to temat, który często pojawia się także u innych proroków (np. Jr 22,13-17; Ez 22,29; Am 2,6-8; Mi 2,2). Ukaranie pychy Asyrii. Kara, która dosięgnie Asyrię, wpisuje się w kontekst kary Bożej, zapowiedzianej wcześniej Izraelowi (Iz 9,7-20). Imperium asyryjskie zostało przedstawione przez proroka jako narzędzie Bożego gniewu

1577

IZAJASZ 9,17 — 10,5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Kalno – w kronikach asyryjskich Kullania, prawdopodobnie miasto w północnej Syrii, na wschód od Antiochii, podbite przez Asyrię w 738 r. przed Chr. b) Karkemisz – dawna stolica Chetytów, na prawym brzegu górnego Eufratu, ujarzmiona przez Tiglat-Pilesera, a zniszczona przez Sargona II w 717 r. przed Chr. c) Chamat – ważny port handlowy nad Orontesem, zdobyty przez Asyryjczyków w 720 r. przed Chr.; dzisiejsze Hama. d) Arpad – miasto na północ od Aleppo, zdobyte przez Tiglat-Pilesera po trzyletnim oblężeniu w 740 r. albo w 735 r. przed Chr. Zachowało do dzisiaj swoją starożytną nazwę. e) Damaszek – zob. Iz 7,8+. f) Przesunąłem granice narodów – w wyniku podbojów i przymusowych przesiedleń ludności. g) siekiera, piła – podkreślenie roli Asyrii jako narzędzia sprawiedliwości w rękach Boga. Sposób, w jaki Asyria traktowała podbijane narody, był jednak daleki od wyznaczonej jej roli. h) gorączka – nawiązanie do epidemii, która zdziesiątkowała wojska asyryjskie oblegające Jerozolimę (Iz 37,36; 2Krl 19,35). i) Święty – zob. Iz 1,4+.

Page 1578

6

Posyłam ją przeciw bezbożnemus plemieniu, kieruję na lud, który gniew mój wzbudza, aby zebrała łupy i grabiła, aby rzuciła go na zdeptanie, jak uliczne błoto. 7 Lecz ona tak nie myśli, nie takie zamiary żywi w swoim sercus. Pragnieniem jej serca jest niszczyć, w pień wyciąć wiele narodów. 8 Bo mówi sobie: „Czyż moi wodzowie nie są równi królom? 9 Czyż Kalnoa nie jest jak Karkemiszb, Chamatc podobne do Arpadud, a Samarias do Damaszkue? 10 Jak moja ręka dosięgła bałwochwalczych królestw, choć miały więcej bożków niż Jeruzalems i Samaria, 11 i jak postąpiłam z Samarią i jej bóstwami, tak uczynię z Jerozolimą i jej posągami”. 12 Lecz gdy Pans dopełni swego dzieła nad górą Syjons i Jerozolimą, osądzi króla Asyrii za jego niezmierną pychę i zuchwałą wyniosłość. 13 Mówił bowiem: „Dokonałem tego mocą mojej ręki i swoją mądrością, gdyż jestem rozumny! Przesunąłem granice narodówf i zagarnąłem ich skarby, a mieszkańców powaliłem jak mocarz. 14 Wyciągnąłem rękę po bogactwa narodów, jak gdybym dłonią sięgał do gniazda. I jak się zbiera zostawione jajka, tak ja całą ziemię wziąłem w posiadanie i nikt nawet nie zatrzepotał skrzydłem, nikt nie otworzył dzioba, aby zakwilić”. 15 Czyż chełpi się siekiera wobec drwala? Czyż się wynosi piłag nad tracza? Jak gdyby kij chciał bić tego, który go podnosi, a drewniana rózga wywyższać się nad człowieka. 16 Dlatego Pan, PAN Zastępóws, cherlakami uczyni grabieżców, a pod ich pulchnym ciałem jak żar ognia zapłonie gorączkah. 17 Światłość Izraela stanie się ogniem, a jego Świętyi – płomieniem, który jednego dnia spali i strawi jego osty i ciernie!

(ww. 5n). Jednak poczynania Asyryjczyków również podlegają osądowi Bożemu. Zostaną ukarani (w. 12), ponieważ odniesione zwycięstwa wbiły ich w pychę (ww. 8-11) i doprowadziły do pogardy bogów czczonych przez podbite narody (ww. 10n). Tymczasem człowiek doświadczający pomyślności nie może występować przeciwko Bogu, tak jak narzędzie nie może kierować tym, który się nim posługuje (w. 15). Opis pychy Asyrii i kary zamierzonej przez Boga

IZAJASZ 10,6-17

1578

Iz 36,18-20

Pwt 8,17; Am 6,13

Iz 4,59; Ez 28,9; Rz 9,20n

Iz 37,36

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1579

18

Bujność jego lasów i gajów zniweczy doszczętnie. I będzie jak chory, ciężką niemocą złożony. 19 Pozostałych drzew lasu będzie tak niewiele, że chłopiec będzie mógł je zliczyć.

Iz 17,7n

Iz 9,6

1Krl 4,10; Oz 1,10; Rz 9,27

Rz 5,20n

Nawrócenie Reszty Izraela 20 W tym dniu Reszta Izraelas i ocaleni z domu Jakubas nie będą już więcej polegać na tym, który ich chłoszczea, lecz oprą się wiernie na PANUs, Świętymb Izraela. 21 Reszta powrócic, Reszta Jakuba nawróci się do Boga mocnegod! 22 Choćby twój lud, Izraelu, był tak liczny jak piasek morski, jedynie reszta z niego powróci. Zagłada jest postanowiona, sprawiedliwość nadchodzi jak powódź. 23 Tak! Postanowionej zagłady Pan, BÓG Zastępóws, dokona w całym kraju.

a) na tym, który ich chłoszcze – tzn. na Asyrii, którą król Achaz prosił o pomoc (2Krl 16,7), a która przyniosła ucisk i zniewolenie (2Krn 28,20n; Jr 2,37; Oz 5,13). b) Świętym – zob. Iz 1,4+. c) Reszta powróci – w tekście hebr. to wyrażenie jest imieniem pierwszego syna Izajasza (Iz 7,3+; por. Iz 8,18+). d) Bóg mocny – wcześniej tytuł mesjański (Iz 9,5); tutaj oznacza samego Boga.

Wezwanie do ufności Dlatego tak mówi Pans, BÓG Zastępóws: „Ludus mój, który mieszkasz na Syjonies, nie bój się Asyriis, która rózgą cię chłoszcze i bicz swój na ciebie podnosi w swoim marszu do Egiptu. 25 Bo już niedługo mój gniew się uśmierzy i moja zapalczywość zgubę im zgotuje. 24

Iz 35,4

Iz 12,1n;

przypomina wydarzenia z 701 r. przed Chr., kiedy to Asyryjczycy prowadzili kampanię przeciwko Judzie. Pogardliwa wypowiedź o Bogu Izraela nawiązuje do mowy przełożonego dworu króla Asyrii (Iz 36,18-20), a kara ognia dziesiątkującego bujny las – do zarazy, która zmusiła Asyryjczyków do wycofania się spod Jerozolimy (2Krl 19,35; Iz 37,36). Nawrócenie Reszty Izraela. Zapowiedź ocalenia Reszty Izraela stanowi jeden z głównych tematów przesłania Izajasza (Iz 1,9; 4,2-6; 7,3; 9,7-20; 10,21). W ten sposób wpisuje się on w tradycję nauczania proroków, którzy podkreślają szczególną opiekę Boga nad swoim ludem, ale jednocześnie przeciwstawiają się przekonaniu, że sama przynależność do narodu wybranego może zapewnić dobrobyt, powodzenie i zbawienie (np. Jr 7,1-15; 9,24; Oz 8,13; Am 3,1n). Izajasz wzywa do wiary w moc Boga i przekonuje, że ci, którzy polegają na potęgach tego świata, sami stawiają się pod pręgierzem i dopraszają się o chłostę (w. 20; por. Iz 7,9). Nawiązując do obietnicy potomstwa licznego jak piasek morski (w. 22), którą Bóg dał Abrahamowi, Izajasz wskazuje, kto będzie dziedzicem błogosławieństwa Abrahama. To ci, którzy tak jak on całkowicie zawierzają Bogu i słuchają Jego głosu (Rdz 22,16-18; por. Mt 3,9; J 8,33-35; Rz 4,11-16). Idea ocalenia Reszty Izraela nie przekreśla więc dawnych obietnic. Wezwanie do ufności. W czasie militarnego zagrożenia ze strony Asyrii Izajasz kieruje do ludu słowa otuchy. Podobnie jak wcześniej do ufności wzywał króla Achaza (Iz 7,4), tak teraz zwraca się do wszystkich mieszkańców Jerozolimy i wskazuje na Syjon, czyli na obecność Boga w świątyni jerozolimskiej, jako na gwarancję bezpieczeństwa (w. 24). Przewija się tu kilka wątków, obecnych w innych miejscach księgi: Asyria jako narzędzie gniewu Bożego (w. 24;

1579

IZAJASZ 10,18-25

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Madianici – plemiona koczownicze zamieszkujące Półwysep Synajski na zachód od zatoki Akaba (1Krl 11,18; Ha 3,6n); potomkowie Madiana, syna Abrahama i Ketury (Rdz 25,2-4). b) Oreb – wódz Madianu pokonany przez Gedeona (Sdz 7,25; 8,3; Ps 83,12). c) Ajjat – starożytne Aj (Joz 8), położone niedaleko Betel. d) Migron – miasto leżące na południe od Ajjat; dokładna lokalizacja nieustalona. e) Mikmas – miejscowość o znaczeniu strategicznym dla obrony Jerozolimy (1Sm 13,1.5.11); w czasach asyryjskiej ekspansji miasto graniczne Judy. Dzisiejsze Muchmas leżące 12 km na północ od Jerozolimy. f) Geba – miejscowość oddalona 10 km na północ od Jerozolimy. g) Rama – miasto leżące 8 km na północ od Jerozolimy; dzisiejsze er-Ram. h) Gibea – rodzinne miasto króla Saula (1Sm 10,26; 11,4), oddalone 5 km od Jerozolimy. i) Bat-Gallim, Laiszo – miejscowości trudne do zidentyfikowania. j) Anatot – rodzinna miejscowość Jeremiasza (Jr 1,1); dziś arabska wioska o nazwie Anata. k) Madmena, Gebim – miejscowości położone blisko Jerozolimy od strony północnej; dziś trudne do identyfikacji. l) Nob – niedaleko od Jerozolimy, miejsce schronienia Dawida przed Saulem (1Sm 21,1-10). m) córki Syjonu – zob. Iz 1,8+. n) Liban w całej… krasie – wysokie cedry Libanu były symbolem pychy (Iz 2,13+). o) Jesse – ojciec króla Dawida (Rt 4,22; 1Sm 16). p) gałązka, pęd – aluzja do ubóstwa i słabości, w jakich miał się pojawić przyszły król (Iz 6,13; 11,10). Obrazy gałązki, pędu, odrośli czy korzenia przeciwstawione zostają przez proroka symbolom potęgi, jakimi były w starożytnym Izraelu wielkie drzewa (np. Iz 2,13; 10,33n).

Page 1580

26

Wówczas PAN Zastępów wzniesie bicz nad nimi jak wtedy, gdy poraził Madianitówa przy skale Orebab. I swoją laskę podniesie przeciwko morzu, jak niegdyś nad Egiptem. 27 W tym dniu jego brzemię będzie zdjęte z twoich ramion i jarzmo zrzucone z twojego karku.

Wj 14,16; Sdz 7,25; Iz 9,3

Iz 14,25

Najazd wroga i Boża interwencja Wróg nadciąga od strony Samariis, 28 dociera do Ajjatc, przechodzi przez Migrond, w Mikmase zostawia swój tabor. 29 Przekracza wąwóz, rozbija obóz w Gebaf. Drży Ramag, pierzcha Gibeah Saula. 30 Wołaj na cały głos, Bat-Gallim! Nadsłuchuj Laiszoi! Odpowiedz jej ty, Anatotj! 31 Umyka w zamęcie Madmena, uciekają mieszkańcy Gebimk! 32 Jeszcze dziś jej noga w Nobl stanie! Ręką swoją grozi górze córki Syjonum, wzgórzu Jeruzalems. 33 Lecz oto Pans, BÓG Zastępóws, odcina gwałtownie korony drzew! Wysokie wierzchołki już ścięte, wyniosłe – już powalone! 34 Gęstwiny lasów trzebi toporem, pada Libans w całej swojej krasien. Mesjański król i jego królestwo 1 Wyrośnie gałązka z pnia Jessegoo, wypuści się pędp z jego korzenia.

11

Iz 4,2; Jr 23,5; 33,15; Za 6,12; Rz 15,12; Ap 22,16

por. Iz 9,3.12; 10,5.20); wybawienie przywołujące zwycięstwo nad Madianitami (w. 26n; por. Iz 9,3) oraz wyzwolenie z niewoli egipskiej (w. 26; por. Iz 11,15n). Najazd wroga i Boża interwencja. Trudno jednoznacznie określić, o którym wrogu mówi Izajasz i kiedy miał miejsce opisywany przez niego najazd (ww. 27b-32). Nie ma natomiast wątpliwości, że niebezpieczeństwo nadchodzi z północy, ponieważ tekst wymienia miejscowości pomiędzy Samarią (w. 27) a Jerozolimą (w. 32). Uwzględniając kontekst wypowiedzi proroka (Iz 10,5-19.24-27a), prawdopodobnie chodzi o najazd armii asyryjskiej na Jerozolimę pod wodzą Sennacheryba w 701 r. przed Chr. Powstrzymanie pochodu wrogiej armii (ww. 33n) ukazane zostaje jako reakcja Boga na pychę człowieka. Przygotowuje ono odbiorcę do przyjęcia następnego proroctwa, przedstawiającego przyszłą chwałę królestwa Mesjasza (Iz 11,1-9). Mesjański król i jego królestwo. Trzecia zapowiedź przyszłego idealnego króla stanowi dopełnienie dwóch poprzednich: zapowiedzi Emmanuela i Księcia Pokoju (Iz 7,14-16; 9,1-6). Teraz Izajasz nazywa tego władcę gałązką i pędem, które wyrosną z pnia i korzenia Jessego (w. 1; por. Iz 6,13; 11,10), ojca Dawida. Wskazując wyraźnie na pochodzenie przyszłego władcy z królewskiego rodu Dawida, prorok odwołuje się do początków tej dynastii (Jesse),

IZAJASZ 10,26 — 11,1

1580

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1581

2

1Sm 16,7; J 7,24; 8,15n Ps 72,2; Iz 32,1; Ap 19,11 Ap 19,15

Iz 65,25; Ez 34,25; Oz 2,18

Iz 59,19; 60,1; Ha 2,14

Iz 11,1; Rz 15,12; Ap 22,16

Spocznie na nim duchs PANAa, duch mądrości i rozumu, duch rady i męstwa, duch znajomości i bojaźni PANAb. 3 Upodoba sobie bojaźń PANAc. Nie będzie sądził z pozorów ani wyrokował według pogłosek, 4 lecz sprawiedliwie będzie bronił biednych i według słuszności rozstrzygnie sprawy ubogich. Rózgą swoich ust porazi ziemię, a tchnieniem warg swoich uśmierci złoczyńców. 5 Sprawiedliwość będzie pasem na jego biodrach, a wierność pasem na jego lędźwiach! 6 Wtedy wilk będzie przebywał z owieczką, pantera ułoży się obok koźlęcia, cielę z lwem razem paść się będą, a mały chłopiec będzie je prowadził. 7 Krowa z niedźwiedzicą żyć będą w przyjaźni, ich młode razem będą leżały, a lew, jak wół, jadać będzie słomę. 8 Niemowlę bawić się będzie na norze kobry, dzieckod włoży swą rękę do kryjówki żmiie. 9 Nie będą wyrządzać zła ani krzywdy na całej mojej świętej górze. Bo znajomość PANAf napełni ziemię jak wody wypełniają morze. Zjednoczenie zwaśnionych i powrót z wygnania W tym dniu korzeń Jessegog stać będzie jako znakh dla ludów! 10

a) Spocznie na nim duch PANA – przyszły król będzie napełniony duchem Bożym (J 1,32n; 14,17; 1Kor 12,4-11), podobnie jak Dawid (1Sm 16,13) i inni starożytni przywódcy Izraela (np. Lb 11,17; Pwt 34,9; Sdz 3,10; 6,34; 11,29; 1Sm 10,6), b) duch znajomości i bojaźni PANA – poznanie Boga nie polega na wiedzy teoretycznej, ale na przyjęciu Jego woli i na kształtowaniu według niej swoich dążeń i postaw (Jr 22,16; Oz 6,6; J 8,19; 16,3; Tt 1,16; 1J 2,3n). Takie poznanie może dokonać się tylko w duchu bojaźni, czyli w postawie pełnego zaufania Bogu (Hi 28,28; Ps 111,10; Prz 1,7; 9,10; Syr 1,16). c) bojaźń PANA – starożytny przekład grecki (Septuaginta), a za nim także tłumacze łacińscy przetłumaczyli bojaźń Bożą w ww. 2 i 3 dwoma różnymi terminami. Na podstawie tych tłumaczeń powstała tradycyjna lista siedmiu darów Ducha Świętego: mądrość, rozum, rada, męstwo, umiejętność, pobożność i bojaźń Boża. d) Niemowlę, dziecko – symbole bezbronności. e) Wersety 6-8 zawierają serię wyidealizowanych obrazów braku przemocy w świecie zwierząt. Z pomocą tych symboli zostaje opisany doskonały pokój, jaki będzie panować między ludźmi w królestwie mesjańskiego władcy. f) znajomość PANA – zob. Iz 11,2+. Poznanie Boga będzie ukoronowaniem dzieła mesjańskiego króla (J 1,18; 8,55; 17,25; 1Kor 13,12; 1J 3,2; Ap 5,2-9). g) korzeń Jessego – mowa o pędzie wyrastającym z korzenia Jessego (Iz 11,1), czyli o mesjańskim królu, pod panowanie którego poddadzą się wszystkie ludy i narody. h) znak – zob. Iz 5,26+.

gdyż prawdopodobnie chce odciąć się od jej niegodnych przedstawicieli, jak choćby król Achaz (Iz 7,1+). Być może chce również powiedzieć, że ten przyszły król nie będzie tylko kolejnym potomkiem na tronie Dawidowym, lecz nowym, idealnym Dawidem, panującym według serca Bożego (2Sm 7; por. Jr 30,9; Ez 34,23n; 37,24n; Oz 3,5). W obrazie gałązki i pędu kryje się zapowiedź, że dynastia Dawida zostanie wcześniej zniszczona i pozbawiona powodów do chluby, ale właśnie wtedy, gdy stanie się podobna do ściętego drzewa (w. 1), Bóg sprawi, że wyrośnie z niej nowe życie (Iz 6,13; 7,18-25+). Przyszły król nie będzie opierał swojej władzy na mocy ziemskiej, ale zostanie mu ona dana przez Boga. Jej znakiem jest pełnia darów Bożego ducha. Izajasz wymienia trzy pary tych darów, wśród których przez dwukrotne użycie podkreśla dar znajomości Boga (ww. 2.9) i dar bojaźni Bożej (ww. 2.3). Napełnienie przyszłego władcy duchem Pana jest w pewnym sensie nawiązaniem do epoki, kiedy Izrael nie był jeszcze monarchią. Wtedy to jego wybrani członkowie byli obdarowywani duchem Bożym, aby kierować narodem i wybawiać go z różnych zagrożeń (np. Lb 11,17; Sdz 3,10; 6,34; 11,29; 15,14). Również u początków monarchii wybrani przez Boga królowie byli napełnieni duchem Bożym (np. 1Sm 10,10; 11,6; 16,13; 2Sm 23,2). W królestwie mesjańskiego władcy będzie panowała sprawiedliwość, troska i miłość do biednych i uciśnionych. Dla zilustrowania powszechnego ładu, harmonii i pokojowego współistnienia wszystkich ludzi prorok sięga do mitologicznego obrazu „złotego wieku” (ww. 6-9; por. Iz 32,17), w którym dzikie i niebezpieczne zwierzęta nie stanowią zagrożenia nawet dla bezbronnego dziecka. Obraz ten zapowiada moralną przemianę wszystkich ludzi (w. 9), którzy na zawsze odwrócą się od zła i przewrotności, aby pełnić wolę Boga. Chrześcijanie wierzą, że czasy opisywane przez Izajasza rozpoczęły się wraz z narodzinami Jezusa Chrystusa. Duch Święty towarzyszył bowiem Jego narodzinom (Mt 1,18.20) i całej działalności (Łk 3,21n; 23,46), a po Jego odejściu został posłany Jego uczniom (J 16,7-15), aby prowadzić ich do pełnego poznania Boga i rozkwitu w nich życia Bożego (J 20,21; Ef 1,17n; 1J 2,27). Zjednoczenie zwaśnionych i powrót z wygnania. Proroctwo nawiązuje do przyszłego mesjańskiego władcy, o którym była mowa wcześniej (ww. 1-9). Nowością jest to, że zostanie przy nim zgromadzony naród wybrany rozproszony

1581

IZAJASZ 11,2-10

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) miejsce jego odpoczynku – odpoczynek stanowi ukoronowanie Bożego dzieła w świecie (Rdz 2,3; por. Iz 66,1), a wejście do Bożego odpoczynku ukazane jest jako cel drogi ludu wyzwolonego z niewoli Egiptu (Pwt 12,9; Ps 95,11) i jako cel życia każdego człowieka (Hbr 3,7 – 4,13+). b) Patros – prawdopodobnie nazwa oznaczająca południowy Egipt. c) Kusz – nazwa starożytnej Etiopii, kraju położonego w górnym biegu Nilu, na południe od Egiptu, obejmującego także spory obszar dzisiejszego Sudanu. d) Elam – terytorium położone na wschód od Babilonu, na terenie dzisiejszego południowo-zachodniego Iranu; był to obszar deportacji Izraelitów przez Asyryjczyków. e) Szinear – oznacza nie tylko Babilonię, lecz ogólnie całą Mezopotamię. f) Chamat – zob. 10,9+. g) wyspy morskie – wybrzeża i wyspy Morza Śródziemnego. h) wrogość Efraima – wzajemną wrogość pomiędzy Efraimem (Iz 7,2+), czyli plemionami północnymi, a Judą zauważa się już u samego zarania państwowości, czyli w czasach króla Saula i Dawida. i) synowie Wschodu – w ten sposób nazywano koczownicze ludy zamieszkujące Arabię. j) zatoka Morza Egipskiego – prawdopodobnie Zatoka Sueska na Morzu Czerwonym. k) Eufrat – zob. Iz 7,20+.

Page 1582

Do niego narody się zwrócą o radę, a miejsce jego odpoczynkua będzie pełne chwałys. 11 W tym dniu ponownie Pans podniesie rękę, aby wykupić resztęs swojego ludus ocalałą z Asyriis, z Egiptu, z Patrosb, z Kuszc i Elamud, z Szineare, z Chamatf i z wysp morskichg. 12 Postawi znak dla narodów, zgromadzi wygnańców z Izraelas i rozproszonych z Judys zbierze razem z czterech stron świata. 13 Ustanie wrogość Efraimah, ciemięzcy Judy zostaną zgładzeni. Efraim nie będzie więcej zazdrościł Judzie, a Juda nie będzie już nękać Efraima. 14 Napadną na tyły Filistynóws, ku morzu, wspólnie ograbią synów Wschodui. Edoms i Moabs dostaną się w ich ręce, Ammonicis będą im poddani. 15 PAN sprawi, że wyschnie zatoka Morza Egipskiegoj. Aż nad Eufratk wyciągnie swą rękę, siłą swojego tchnienia rozdzieli go na siedem potoków i będzie można go przejść w sandałach. 16 Tak powstanie droga dla reszty Jego ludu, która ocalała w Asyrii, jak powstała dla Izraela w dniu jego wyjścia z Egiptu.

Iz 49,22

Jr 49,2 Wj 7,19-21; Iz 19,5-10

Iz 35,8; 40,3; 43,19; 49,11; 57,14; 62,10

Pieśń zbawionych 1 W tym dniu tak mówić będziesz: „Będę Cię sławił, PANIEs, bo choć rozgniewałeś się na mnie, to gniew Twój się uśmierzył i znów mnie pocieszyłeś. 2 Oto Bóg jest moim wybawieniem! Jemu ufam i nie będę się lękał,

12

Ps 27,1; Jr 3,23; Mt 1,21

w wielu miejscach (w. 11). Dokona tego Bóg, który niegdyś wykupił Izraela z niewoli Egipskiej (Wj 15,16; Ps 74,2), a teraz swoją potęgą powtórzy to dzieło (ww. 15n) względem ocalałej reszty (ww. 10n). Ukoronowaniem zjednoczenia rozproszonego ludu będzie przezwyciężenie wrogości, zazdrości i wzajemnych żalów. Naród zgromadzony wokół mesjańskiego króla pokona tradycyjne podziały i wspólnie będzie walczyć przeciwko swoim odwiecznym wrogom (ww. 13n). Jan Ewangelista widzi spełnienie się tych zapowiedzi w Jezusie Chrystusie, który gromadzi w jedno rozproszone dzieci Boże (J 11,52; zob. Ef 2,14-22; Kol 1,20-23). Pieśń zbawionych. Pieśń uwielbienia stanowi podsumowanie pierwszego zbioru wypowiedzi prorockich (Iz 1 – 11), a w szczególności tzw. Księgi Emmanuela (Iz 6 – 12). Powracająca z wygnania Reszta Izraela (Iz 11,15n) wznosi do Boga pieśń chwały, podobnie jak niegdyś uczynili Izraelici po przejściu Morza Czerwonego (Wj 15,1-21). Dziękczynne uwielbienie jest odpowiedzią na zbawcze dzieło Boga, co zostaje wyraźnie podkreślone przez trzykrotne wyznanie,

IZAJASZ 11,11 — 12,2

1582

29_Iz:29_Iz

Wj 15,2

Iz 55,1; J 4,10-14

Wj 15,1.21; Ps 98,1; 105,1

Iz 40,9; So 3,14

9/3/08

3:17 PM

Page 1583

bo PAN jest moją mocą i chlubą, On stał się moim wybawieniem. 3 Będziecie więc z radością czerpać wodę ze zdrojów wybawienia!a”. 4 W tym dniu tak będziecie mówili: „Sławcie PANA, wzywajcie Jego imienias, głoście Jego dzieła wśród narodów. Rozgłaszajcie, że Jego imię jest wzniosłe! 5 Śpiewajcie PANU, gdyż wielkich rzeczy dokonał, niech będzie to wiadome po całej ziemi!”. 6 Wołaj radośnie i wesel się, mieszkanko Syjonub, gdyż wielki jest pośród ciebie Święty Izraelac!

Mowy o narodach

a) W pustynnym Izraelu woda jest podstawowym warunkiem dobrobytu i dlatego jej obfitość była symbolem wszelkiego błogosławieństwa. Podczas drogi z niewoli egipskiej Izrael czerpał wodę ze skały (Wj 17,1-7; Lb 20,2-11), teraz natomiast otrzymuje obietnicę wody ze zdrojów Bożego wybawienia (J 7,37; 1Kor 10,4; Ap 22,17). b) mieszkanko Syjonu – chodzi o wszystkich związanych przez wiarę z duchowym centrum Izraela. Syjon – zob. Słownik. c) Święty Izraela – określenie Boga często stosowane przez Izajasza (Iz 1,4+). Zamyka ono pierwszy zbiór wypowiedzi proroka o Bogu, który zapewnia tryumf sprawiedliwości. d) Wypowiedź prorocka – przesłanie, które prorok wypowiada w imieniu Boga (np. Na 1,1; Ha 1,1; Za 9,1; 12,1; Ml 1,1). W tekście oryginalnym użyto specyficznego terminu, który podkreśla powagę głoszonego orędzia (Jr 23,33-40+). e) znak – zob. Iz 5,26+.

Iz 21,1-10; 47,1-15; Jr 50 – 51

Mowa przeciwko Babilonowi 1 Wypowiedź prorockad o Babilonies, która została przekazana w widzeniu Izajaszowi, synowi Amosa. 2 Na nagim wzgórzu postawcie znake, wznieście okrzyki! Machajcie rękami, aby weszli w bramy książątf. 3 Ja wydałem rozkaz moim poświęconym hufcom, pobudzony do gniewu wzywam też moich bohaterów, aby cieszyli się z mojego tryumfug. 4 Odgłosy wrzawy na górach jakby licznego ludu, odgłosy zgiełku, jaki wzniecają królestwa, związane sojuszem narodów. PAN Zastępóws dokonuje przeglądu zastępów wojennych. 5 Przybywają z dalekiej ziemi, z krańców horyzontu:

13

f) bramy książąt – prawdopodobnie nawiązanie do akadyjskiej nazwy Babilonu babeln – ‘brama bogów’ (Rdz 11,9). g) Wojska występujące przeciwko Babilonowi ukazano jako sługi Boga, dokonujące w Jego imieniu sądu (Iz 45,1-4).

że Bóg jest źródłem wybawienia (ww. 2n). Pieśń jest zachętą dla modlącego się ludu, aby uznał potęgę dzieł już dokonanych przez Boga i odnowił ufność w nadejście tego dnia (ww. 1.4), gdy w całej pełni doświadczy Bożego zbawienia. Mowa przeciwko Babilonowi. Przepowiednie o obcych narodach (Iz 13 – 23) powstawały w ciągu dłuższego okresu i w różnych okolicznościach. Znalazły w nich echo zwłaszcza wyprawy Sargona II, który w 722 r. przed Chr. zajął Samarię, a w 711 r. podbił Tyr i Sydon, Filisteę, Edom i Moab oraz zmusił do uległości szczepy arabskie. Pierwsza z mów skierowana jest przeciwko Babilonowi (Iz 13) i – podobnie jak dwie inne (Iz 14,22-27 i 21,1-10) – wzbudza wiele wątpliwości, czy mógł ją wygłosić Izajasz. Wielu komentatorów uważa, że mowy te powstały dopiero w okresie niewoli babilońskiej. Za autorstwem Izajasza przemawia jednak możliwość wygłoszenia ich w związku z poselstwem babilońskiego księcia Merodak-Baladana u Ezechiasza (Iz 39), a także kilkakrotne powoływanie się na wcześniejsze przepowiednie proroka o upadku Babilonii w drugiej części Księgi Izajasza (Iz 41,22; 42,9; 45,21). Wypowiedź proroka rozpoczyna się tytułem (w. 1), podobnym do tych, którymi otwierał poszczególne części księgi (Iz 1,1; 2,1; 6,1). Przygotowania do walki przeciwko Babilonowi (ww. 2-5) zostały ukazane jako zwołanie na świętą wojnę (w. 3). Prowadzi ją sam Bóg (ww. 4n), który posługuje się wojskami różnych narodów jako narzędziami swojego oburzenia (w. 5). W kolejnej części wypowiedzi

1583

IZAJASZ 12,3 — 13,5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Dzień PANA – czas sądu, kiedy Bóg wyzwoli uciśnionych, ukarze grzeszników i zaprowadzi sprawiedliwość (np. Am 5,18). Dla Babilonu, grzeszącego pychą i pogardą Bożego prawa, czas sądu oznacza klęskę. Zob. Słownik. b) Wszechmocny – tytuł Boga, który podkreśla Jego władzę nad światem. Bóg jako wszechmocny jest najwyższym władcą świata i źródłem życia (Hi 36,23; 33,4). On czuwa nad sprawiedliwością (Hi 8,3; 34,10-12), obdarzając człowieka błogosławieństwem i płodnością (Hi 29,4-6; Rdz 17,1-8), ale także upominając, karząc i wzywając do przemiany i nawrócenia (Hi 5,17; 21,20). W tekście oryginalnym występuje gra słów między tytułem „Wszechmocny” a słowem „klęska”. Autor podkreśla, że Babilon z powodu swojego grzechu pozna wszechmoc Bożą, doświadczając klęski. c) twarze z płomieni – czyli rozpalone wstydem i strachem. d) Ofir – trudna do zlokalizowania kraina, znajdująca się być może na wschodnich wybrzeżach Afryki lub w Indiach; wspomina się o niej w Biblii jako o krainie złota (np. 1Krl 9,28; Hi 22,24; Ps 45,10; Syr 7,18). e) każdy ucieknie… kraju – ze względu na swoje bogactwo i znaczenie polityczne starożytny Babilon przyciągał kupców i obcokrajowców poszukujących pracy i zysków. Ze względu na upadek Babilonii będą oni musieli uciekać do swoich krajów. f) Medowie – lud zamieszkujący dzisiejszy północno-zachodni Iran. W ST z pewnym uproszczeniem używa się zamiennie nazw Medowie i Persowie.

Page 1584

PANs i narzędzia Jego oburzenia, aby spustoszyć całą ziemię. 6 Rozpaczajcie, bo bliski jest Dzień PANAa, który nadchodzi jako klęska z rąk Wszechmocnegob. 7 Dlatego opadają wszystkie ręce, a każde ludzkie serces truchleje. 8 Wszystkich ogarnia przerażenie. Nachodzą ich spazmy i boleści, wiją się z bólu jak rodząca, ze zgrozą patrzy jeden na drugiego; ich twarze – to twarze z płomienic! 9 Oto nadchodzi Dzień PANA. A będzie to dzień straszliwy, pełen zapalczywości, płonący żarem gniewus, aby ziemię zamienić w pustkowie i zmieść z jej powierzchni grzeszników. 10 Gwiazdy nieba i ich konstelacje nie będą już jaśnieć swym światłem. Słońce się zaćmi, gdy tylko wzejdzie, a księżyc straci blask. 11 Obarczę świat jego nikczemnością, złoczyńców ich przewinieniami. Położę kres pysze zuchwalców i upokorzę wyniosłość tyranów. 12 Człowieka rzadziej się spotka niż złoto, ludzi mniej będzie niż złota Ofirud. 13 Oto sprawię, że zatrzęsie się niebo i ziemia zadrży w posadach z powodu gniewu PANA Zastępów, w dniu, gdy gniew Jego zapłonie. 14 Wtedy, jak zgubiona gazela, jak trzoda, o którą nikt nie dba, każdy się zwróci do swego ludu i każdy ucieknie do swojego krajue. 15 Zabiją każdego, kogo tam znajdą; każdy schwytany polegnie od miecza. 16 Na ich oczach roztrzaskają ich niemowlęta, splądrują ich domy i zgwałcą ich żony. 17 Ja pobudzę przeciwko nim Medówf, którzy nie myślą o srebrze

Ez 30,2n; Jl 1,15; Am 5,18

Ps 48,6; Iz 26,17

Ps 104,35 Am 8,9

Jl 4,16; Ag 2,6

Ps 137,8n; Na 3,10

proroka (ww. 6-16) zniszczenie Babilonu zostaje przedstawione jako Dzień Pana (ww. 6.9). Przerażające wydarzenia związane ze zniszczeniem Babilonu, takie jak masakra niemowląt czy gwałty na kobietach (w. 16), były brutalną rzeczywistością wojen tamtych czasów. U Izajasza stają się natomiast zapowiedzią sądu Bożego, w którym będzie uczestniczył cały kosmos: konstelacje gwiazd, słońce i księżyc (w. 10). Przewodnia myśl proroka jest bardzo podobna do wyrażonej już wcześniej (Iz 2,6-22), że Bóg stoi na straży sprawiedliwości i w dniu swojego sądu unicestwi pychę ludzi (w. 11). Zakończenie (ww. 17-22) nawiązuje do kontekstu historycznego i wspomina Medów jako zdobywców Babilonu (w. 17). Warto jednak zauważyć, że w 539 r. przed Chr. Babilon został zdobyty przez Medów bez walki i jeszcze przez długi czas cieszył się dobrobytem. Dlatego po raz kolejny obraz ruin tego miasta (ww. 19-22) należy rozumieć jako

IZAJASZ 13,6-17

1584

29_Iz:29_Iz

Rdz 19,24; Pwt 29,22; Jr 49,18 Jr 50,13

9/3/08

3:17 PM

Page 1585

ani nie dbają o złoto. 18 Swoimi łukami przeszyją młodzieńców i nie ulitują się nad noworodkami, i nie zmiłują się nad dziećmi! 19 Babilon – perła wszystkich królestw, duma i chluba Chaldejczykówa, stanie się jak Sodoma i Gomora, gdy Bóg dokona jego zagłady. 20 Na wieki będzie bezludny i niezamieszkany przez pokolenia. Arab nie rozbije tam namiotu, pasterze nie powiodą tam trzód swoich. 21 Dzikie zwierzęta będą tam miały swe legowiska, a jego domy napełnią się sowami. Zamieszkają tam strusie i upiory będą wyprawiały swoje harce. 22 W pałacach jego będą wyły hieny, we wspaniałych zamkach – szakale. Czas jego jest bliski, jego dni nie będą przedłużone.

a) duma i chluba Chaldejczyków – Babilon był miastem wielonarodowościowym, ale najliczniejszą grupę jego mieszkańców stanowili Chaldejczycy, mieszkańcy Chaldei, czyli południowo-wschodniego regionu Babilonii. Z niego pochodziła dynastia rządząca państwem w okresie przesiedlenia Izraelitów do Babilonii. Terminem „Chaldejczycy” określano wówczas wszystkich mieszkańców Babilonii.

Powrót z wygnania 1 Tak, PANs zmiłuje się nad Jakubems i ponownie obierze sobie Izraelas, osadzi ich we własnej ziemi. Także obcy się do nich przyłączą, zjednoczą się z domem Jakuba. 2Narody ich zgromadzą i zaprowadzą do ich ojczyzny, a dom Izraela przyjmie cudzoziemców jako swoje dziedzictwo na ziemi PANA, jako sługi i służebnice. W poddaństwie będą mieli tych, którzy narzucili im niewolę, będą panowali nad tymi, którzy ich ciemiężyli.

14

Iz 56,6n; 61,5; 60,3-5

Iz 60,14; Jr 30,16

Jr 50,23n; Ap 18,9-19 Ps 125,3; Iz 9,3

Satyra na władcę-tyrana 3 W dniu, gdy PANs da ci odpocząć po twojej udręce, po znoju i srogiej niewoli, w jaką popadłeś, 4wygłosisz tę satyrę na władcę Babilonus: „Oto nadszedł koniec ciemięzcy! Nastał kres zuchwalstwa. 5 PAN złamał rózgę złoczyńców, zmiażdżył berło tyranów. symboliczną zapowiedź Bożego sądu nad światem. Świadczy o tym także używanie wyrażeń typowych dla proroków ogłaszających sąd Boży w czasach ostatecznych, szczególnie zaś zwrot: czas jego jest bliski (w. 22; por. Jl 1,15; 4,14; So 1,7.14). Powrót z wygnania. Rozproszenie Izraela jest nie tylko karą, która ma doprowadzić lud Boży do nawrócenia. Dzięki rozproszeniu Izraelitów wśród innych narodów, także one zyskują możliwość poznania Boga (np. Iz 56,3; 60,10; por. Dz 11,19). Zapowiedź proroka częściowo zrealizowała się po upadku Babilonu w 539 r. przed Chr. Pozostała również aktualna po powrocie Izraelitów z wygnania jako oczekiwanie na czasy mesjańskie, kiedy wszystkie ludy uznają chwałę jedynego Boga (np. Za 2,15n; 8,21n). Realizację tej zapowiedzi apostoł Paweł wiąże z wiarą w Jezusa Chrystusa i darem Jego Ducha (Rz 10,12; 1Kor 12,13; Ga 3,28; Ef 3,6; Kol 3,11; por. J 10,16; 11,52; Dz 10,34n; Ap 11,15). Satyra na władcę-tyrana. Trudno ustalić, o którego władcę chodzi w tej satyrze. Chociaż Izajasz nazywa go władcą Babilonu (w. 4), to nie wymienia jego imienia. Można więc sądzić, że prorok mówi ogólnie o tyranie-wrogu, który

1585

IZAJASZ 13,18 — 14,5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Liban – zob. Iz 2,13+. b) uśpione duchy – zmarli przedstawieni jako uśpione cienie osób, którymi byli za życia (Ps 6,6+). c) jaśniejąca gwiazdo, synu jutrzenki – tytuły wyrażające pychę i pragnienie wielkości władcy Babilonu, który wynosi się nawet ponad samego Boga (Iz 47,7n). Łacińskie tłumaczenie tytułu ‘jaśniejąca gwiazda’ jako lucifer odnoszone jest do szatana, uosobienia pychy (Rdz 3,5; Mt 11,23; 2Tes 2,4). d) na górze zgromadzeń, na… krańcach północy – mitologiczne obrazy symbolicznie określające siedzibę bogów (Ps 48,3).

Page 1586

6

Smagał ludy z wściekłością nieustannymi ciosami, tratował w gniewie narody, deptał je bezlitośnie. 7 Odetchnęła, odpoczęła wreszcie cała ziemia, krzyknęła z radości. 8 Z twego losu cieszą się nawet cyprysy i cedry Libanua: «Odkąd upadłeś, nikt tu nie wstępuje, aby nas wycinać». 9 W krainie umarłychs zapanowało poruszenie na wieść o twoim przybyciu. Ze względu na ciebie budzą się uśpione duchyb wszystkich możnowładców ziemi. Wszyscy władcy narodów wstają ze swoich tronów. 10 Wszyscy oni się odezwą i przemówią do ciebie: «Więc i ty także – jak my – padłeś bezsilny, stałeś się do nas podobny? 11 Do krainy umarłych strącono twój przepych i muzykę harf twoich. Twym posłaniem – robactwo, a larwy – twoim przykryciem. 12 Jakże runąłeś aż z nieba, jaśniejąca gwiazdo, synu jutrzenkic? Na ziemię cię powalono, zdobywco tylu narodów! 13 Przecież mówiłeś w swym sercus: ‘Do nieba się wzbiję, ponad gwiazdy Boga wzniosę swój tron! Zasiądę na górze zgromadzeń, na samych krańcach północyd! 14 Wstąpię na szczyty obłoków, podobny do Najwyższego!’. 15 Lecz strącony zostałeś do krainy umarłych, na samo dno otchłani!». 16 Ci, którzy cię ujrzą, wzrok utkwią w tobie i zastanowią się nad tobą: «Czyż to nie ten, który trząsł ziemią i burzył królestwa? 17 Który świat zamieniał w pustynię i niszczył jego miasta,

Prz 11,10

Iz 55,12n

Lb 16,33; Ez 32,21-32

Ps 82,6n; Koh 2,16

Ez 28,13-17; Łk 10,18; J 12,31; Ap 8,10

Łk 10,15

Dn 10,13; 11,3-6; Ez 11,16-18; 2Tes 2,4 Ez 28,8n

uosabia wszystkich nieprzyjaciół Izraela. Prorok z ironią opisuje upadek tyrana. Początkowe zdumienie z powodu jego śmierci (w. 4) przeradza się w uczucie ulgi (w. 6), także dla całej natury (w. 8). Mieszkańcy zaświatów (ww. 9-15) wyrażają swoje zdumienie wobec marnego końca władcy, który za życia miał wielkie aspiracje. Zbezczeszczenie jego

IZAJASZ 14,6-17

1586

29_Iz:29_Iz

Jr 8,1n; 16,6; 22,19

Iz 13,21n; 34,11-15; Jr 50,39n

9/3/08

3:17 PM

Page 1587

a jeńcom nie pozwalał wrócić do domów?». 18 Wszyscy królowie narodów, wszyscy oni spoczęli chwalebnie, każdy w swoim grobowcu. 19 A ciebie wyrzucono z twojego grobua jak zeschłą latorośl. Przywalono cię pobitymi, przeszytymi mieczem, spadającymi w skalne czeluście jak obrzydliwa padlina. 20 Nie będziesz miał – jak oni – pogrzebu, bo kraj swój przywiodłeś do zguby, wymordowałeś swój naród. Niech na wieki nie będzie wspomniane potomstwo złoczyńców! 21 Zgotujcie rzeź jego synomb z powodu winy ich ojca, by nie powstali, nie podbili ziemi i nie zapełnili świata miastami”.

a) wyrzucono z… grobu – pozbawienie godnego pochówku było dla starożytnych najsurowszą karą, gdyż wierzono, że zmarły nie dostąpi spokoju po śmierci (2Krl 9,33-37; Tb 1,17n; Jr 7,33; 8,2; 22,19; 36,30). b) rzeź jego synom – zabicie potomstwa zmarłego władcy miało zapobiec kontynuowaniu dzieł ojca przez dzieci, a także miało przyczynić się do całkowitego wymazania pamięci o nim.

Zagłada Babilonu 22 Powstanę przeciwko nim – wyrocznias PANA Zastępóws – i wyniszczę imię Babilonus i resztę, ród i potomstwo! – wyrocznia PANAs. 23 Zamienię go w siedlisko jeży i w wodne trzęsawisko. Wymiotę go miotłą zagłady – wyrocznia PANA Zastępów. Upadek Asyrii PAN Zastępóws poprzysiągł: „Jak pomyślałem, tak się też dzieje, i jak postanowiłem, tak się też stanie. 25 Zniszczę Asyrięs na mojej ziemi i zmiażdżę ją na moich górach! 24

zwłok i zagłada potomstwa dopełniają całkowitej klęski okrutnego króla (ww. 16-21). Bóg jako jedyny władca świata zapowiada upadek i upokorzenie każdego człowieka, który pyszni się swoją potęgą i lekceważy prawa i godność innych. Babilon występujący przeciwko Bogu i Jego ludowi jest symbolem wszelkich sił, które wynoszą się ponad Boga. Zagłada Babilonu. Po satyrze skierowanej przeciwko władcy Babilonu (Iz 14,3-21) następuje kolejna mowa przeciwko miastu (Iz 13,1-22), w którym on panował. Ma ona formę wyroku Bożego (w. 23). Bóg przemawia w pierwszej osobie, zapowiadając całkowite zniszczenie Babilonu. O ile wymierzając karę Izraelowi, Bóg zawsze zapewniał o pozostawieniu reszty (np. Iz 6,13), o tyle Babilonowi nie pozostawia żadnej nadziei na przyszłość (w. 22). Upadek Asyrii. Mowa proroka przeciwko Asyrii ukazuje Boga jako najwyższego Pana dziejów, któremu nie może się oprzeć żadna ludzka potęga (w. 27; por. Iz 8,10; 9,11). Zniszczenie Asyrii dokonuje się ze względu na Boży lud, który doświadcza z jej strony zniewolenia (w. 25).

1587

IZAJASZ 14,18-25

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) wzniesiona jest ręka – motyw wzniesionej ręki był już wcześniej używany przez proroka dla ukazania nieuchronnego sądu Boga (Iz 9,7-20+). b) Achaz – zob. Iz 7,1+. c) wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. d) Zarówno wąż, żmija, jak i smok skrzydlaty symbolizują kolejnych władców Asyrii. To stopniowanie oznacza, że każdy następny król będzie bardziej okrutny. e) dym… z północy – aluzja do nadejścia armii asyryjskiej, która puści z dymem zdobyte miasta. f) uciśnieni z Jego ludu – termin „uciśnieni”, podobnie jak „ubodzy” i „biedacy” (w. 30), określa tych mieszkańców Judy, którzy swoją ufność pokładają w Bogu, a nie w potędze militarnej i ekonomicznej (Iz 66,2; Mt 5,3; 6,24). g) Ar-Moab – jedno z głównych miast i twierdz Moabu, ok. 20 km na południe od rzeki Arnon wpadającej do Morza Martwego. h) Kir-Moab – utożsamiane z Kir-Cheres (Iz 16,11) lub Kir-Chareset (Iz 16,7). Jedno z głównych miast Moabu, leżące na szlaku handlowym, oddalone ok. 40 km na południe od Dibonu. i) Dibon – miasto moabickie leżące ok. 5 km na północ od rzeki Arnon.

Page 1588

Spadnie z nich jej jarzmo i zsunie się z ramion jej brzemię”. 26 Taki plan został powzięty co do całej ziemi, i już wzniesiona jest rękaa nad wszystkie narody. 27 Skoro PAN Zastępów tak postanowił, któż to udaremni? Jeżeli Jego ręka jest wzniesiona, to któż ją cofnie?

Iz 9,3

Iz 43,13

Sąd nad Filistynami 28 W roku śmierci króla Achazab została wygłoszona taka wypowiedź prorockac: 29 „Nie ciesz się, cała Filisteos, że złamana jest rózga, która cię smagała. Bo z zarodka węża wypełznie żmija, a jej owocem będzie smok skrzydlatyd. 30 Na moich łąkach paść się będą ubodzy, bezpiecznie odpoczną biedacy. Lecz głodem wytępię twój korzeń, Twą resztę wybiję doszczętnie”. 31 Zawyj z bólu, bramo! Krzycz, miasto! Drżyj, cała Filisteo! Bo dym nadciąga z północye. Nikt się nie odłącza od jego oddziałów. 32 I cóż odpowiedzieć posłom obcego narodu? To, że PANs ugruntował Syjons i w nim chronią się uciśnieni z Jego luduf! Klęska Moabu 1 Wypowiedź prorockac o Moabies. Tak! W ciągu nocy padł Ar-Moabg i został zniszczony. Tak! W ciągu nocy padł Kir-Moabh i został zniszczony! 2 Ludność Dibonui weszła do świątyni i na wyżyny, aby płakać.

15

Iz 20,1; Jr 1,13n

Prz 18,10

Jr 48,1nn; Ez 25,8-11; Am 2,1-3

Sąd nad Filistynami. Mowa Izajasza, podobnie jak i wcześniejsza (Iz 14,24-27), dotyczy konkretnych wydarzeń historycznych. Chociaż datowana jest na rok śmierci króla Achaza (w. 28), jej treść odnosi się do zamieszania związanego ze zmianą na tronie Asyrii (w. 29). Filistyni pragną wykorzystać chwilowe osłabienie wrogiego imperium i starają się utworzyć antyasyryjską koalicję, do której chcą wciągnąć także Judę (w. 32). Izajasz sprzeciwia się wchodzeniu w takie międzynarodowe przymierze i podkreśla, że lud Boży powinien przede wszystkim zaufać Panu (w. 32). Koalicje z siłami, które są obce narodowi wybranemu, nie dają żadnych gwarancji bezpieczeństwa. Filistyni wydają się skutecznym sojusznikiem, ale już wkrótce okażą się zupełnie bezsilni i sami ulegną zagładzie (w. 31). Natomiast ci, którzy wierzą w Boga i uciekają się do Niego, zyskują skuteczną i wystarczającą obronę. Nawet jeśli wydają się bezsilnymi biedakami, zwyciężą dzięki swojej wierze (ww. 30.32; por. Iz 7,9; Mt 5,3). Klęska Moabu. Nieszczęście, jakie spotyka Moab, Izajasz ukazuje jako przestrogę dla tych wszystkich, którzy trwają w pysze i nie chcą zaufać Bogu. Prorok opisuje upadek licznych miast Moabu (Iz 15,2-4) i ucieczkę ich mieszkańców na południe w stronę Edomu (Iz 15,5-7). Izajasz kieruje jednak do uchodźców propozycję, aby szukali pomocy

IZAJASZ 14,26 — 15,2

Prz 24,17; Ab 1,12

1588

29_Iz:29_Iz

Jr 48,37n

Jr 48,34

Jr 48,36

2Krl 3,4

9/3/08

3:17 PM

Page 1589

Nad Neboa i nad Medebąb rozlega się lament Moabu. Wszystkie głowy są ogolone, a każda broda obciętac. 3 Na jego ulicach przepasują się woremd, na jego dachach i placach wszyscy lamentują, i zalewają się łzami. 4 Cheszbone i Elealef napełnione krzykiem, aż w Jahasg słychać ich głosy. Dlatego dygoczą wnętrzności Moabu, ze strachu drży całe jego ciało. 5 Moje serces jęczy nad Moabem. Jego uchodźcy docierają do Soaruh, do Eglat-Szeliszijai. Przybywają do Luchitj, zanosząc się od płaczu. Na drodze do Choronaimk krzyk przeraźliwy podnoszą, 6 bo wody Nimriml stają się pustynią; bo usycha trawa, więdnie świeża zieleń, zniknęła murawa. 7 Dlatego swój dorobek i wszystko, co zgromadzili, przenoszą nad Potok Wierzbowym. 8 Tak! Krzyk obiega granice Moabu. Po Eglaim słychać jego lament, aż po Beer-Elimn jego zawodzenie. 9 Wody Dimonu są pełne krwi, gdyż dalsze klęski sprowadzam na Dimon, lwa na uchodźców z Moabu i na ocalałych w kraju. 1 Poślijcie baranki jako dar dla władcy krainyo! Poślijcie je z Selap na skraju pustyni na górę córki Syjonur.

16

a) Nebo – nie chodzi tu o górę Nebo, czyli miejsce śmierci Mojżesza (Pwt 34,1), lecz o miasto u jej stóp, w pobliżu Dibonu (Lb 32,3.38). b) Medeba – miasto położone ok. 7 km na południowy wschód od Nebo; dzisiejsza Madaba leżąca 32 km na południe od Ammanu. c) broda obcięta – zob. Iz 7,20+. d) przepasują się worem – zob. Iz 3,24+. e) Cheszbon – miasto, które w czasach Mojżesza było stolicą Amorytów (Lb 21,26), położone ok. 10 km na północ od Medeby. f) Eleale – miasto położone ok. 3 km na północ od Cheszbonu. g) Jahas – miejscowość położona prawdopodobnie na południe od Medeby. Nazw: Eleale i Jahas użyto tutaj na określenie północnego i południowego krańca Moabu. h) Soar – miejscowość identyfikowana z Segor leżącym na południowym brzegu Morza Martwego; miejsce ucieczki Lota po zniszczeniu Sodomy (Rdz 19,22). i) Eglat-Szeliszija – dosł. Trzecie Eglat; nazwa nieznanej miejscowości, którą wspomina też prorok Jeremiasz (Jr 48,34). j) Luchit – trudna do zlokalizowania miejscowość na południu Moabu. k) Choronaim – znajdowało się prawdopodobnie ok. 20 km na północny wschód od Soaru. l) Nimrim – potok na południu Moabu, prawdopodobnie Wadi en-Numeira. m) Potok Wierzbowy – prawdopodobnie potok Zared (Lb 21,12; Pwt 2,13), dziś Wadi el-Hasa; wyznaczał południową granicę Moabu. n) Eglaim, Beer-Elim – miejscowości w Moabie, o nieznanej lokalizacji. o) dar dla władcy krainy – gest uznania zwierzchności Judy i jej Boga nad Moabem (2Krl 3,4). p) Sela – hebr. skała, gr. petra. Nazwa Petra jest dzisiaj powszechnie używana w odniesieniu do dawnej stolicy Edomu, znajdującej się na południe od Moabu, ok. 80 km od Morza Martwego. r) córki Syjonu – zob. Iz 1,8+.

raczej w Judzie leżącej na zachodzie. Według niego, Jerozolima z jej świątynią i obecnym w niej Bogiem są gwarancją bezpieczeństwa dla narodu wybranego (Iz 10,24), a także dla ludów całej ziemi (Iz 2,2-5; 66,20). Prorok wzywa więc Moabitów do uznania Boga Izraela za swojego władcę, a także do złożenia Mu ofiar (Iz 16,1). Naród Izraela zachęca natomiast do przyjęcia uchodźców (Iz 16,3n). Obietnice dane Dawidowi domagają się bowiem od jego potomków miłosierdzia, wierności oraz dbałości o prawo i sprawiedliwość (Iz 16,5; por. 2Sm 7,13; Iz 9,1-6; 11,3-5; 32,1-4). Moab unosi się jednak pychą (Iz 16,6) i odrzuca propozycję proroka, pozostając przy swoim bezużytecznym bałwochwalstwie (Iz 16,12). Postawa Moabitów i nieszczęścia, które są jej konsekwencją, skłaniają Izajasza do wyrażenia głębokiego smutku oraz współczucia (Iz 16,11). Zakończenie mowy (Iz 16,13n) to zapowiedź kolejnych klęsk, które doprowadzą Moab do ruiny. Tak jak w przypadku Izraela (Iz 10,20-23), od zagłady ocaleje tylko nikła i pozbawiona znaczenia reszta Moabitów (Iz 16,14).

1589

IZAJASZ 15,3 — 16,1

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Arnon – rzeka wpadająca do Morza Martwego od strony wschodniej. Przez pewien czas stanowiła północną granicę Moabu. b) Kir-Chareset – zob. Iz 15,1+. c) Sibma – miejscowość znana z uprawy winnej latorośli, położona niedaleko Cheszbonu (Iz 15,4+). d) Jazer – miasto położone ok. 20 km na północ od Cheszbonu.

IZAJASZ 16,2-10

Page 1590

2

Jak wędrowne ptaki, wypłoszone z gniazda, znajdą się córki Moabu u brodów Arnonua. 3 „Udziel im rady, ofiaruj pomoc! W słoneczne upalne południe ogarnij ich cieniem jak nocą! Ukryj uchodźców, nie zdradzaj zbiegów! 4 Pozwól zostać u siebie wygnańcom Moabu! Bądź dla nich schronieniem przed grabieżcą!”. Bo już koniec udręki! Ustało pustoszenie, zniknęli ciemięzcy. 5 Dzięki miłosierdziu ustanowiony będzie tron w namiocie Dawida i dzięki wierności zasiądzie na nim władca strzegący prawas i dbający o sprawiedliwość. 6 „Słyszeliśmy o pysze Moabu, o wielkiej zarozumiałości, o jego dumie, hardości, o bezgranicznym zuchwalstwie”. 7 Dlatego lament trwać będzie w Moabie, wszyscy będą nad nim zawodzili. Żałując ciast rodzynkowych z Kir-Charesetb, będą wzdychać strapieni. 8 Marnieją bowiem niwy Cheszbonu, winne szczepy w Sibmac. Władcy narodów stratowali ich winorośle. Sięgały aż po Jazerd, gubiły się w pustyni, daleko puszczały swe pędy, dochodząc aż do morza. 9 Dlatego zapłaczę nad winnicami Sibmy jak płakałem nad Jazer. Zroszę cię swoimi łzami, Cheszbonie i Eleale, bo najeźdźca wznosi tryumfalne okrzyki nad twoim plonem i twym winobraniem. 10 Znikły radość i wesele z pól urodzajnych, w winnicach nie ma radości ani wesela. Nie wytłacza się wina w kadziach,

Prz 27,8

Pwt 23,15n

Jr 48,29

Jr 48,33; Ha 3,17n

1590

29_Iz:29_Iz

Iz 15,5; Jr 48,36

Jr 49,23-27; Am 1,3-6

Ez 25,5; So 2,6

Jr 9,22; Jl 3,13; Mt 13,39nn; Ap 14,15-20

9/3/08

3:17 PM

Page 1591

umilkły okrzyki przy winobraniach. 11 Dlatego moje wnętrzności drżą jak cytra nad Moabem i moje wnętrze – nad Kir-Cheres. 12 Może się Moab pokazywać, trudzić się może na wyżynach ofiars, do swojej świątyni chodzić na modlitwę – niczego nie osiągnie. 13 Takie jest słowo, które PAN wypowiedział niegdyś o Moabie. 14 Teraz zaś tak PAN mówi: „W ciągu trzech lat, liczonych jak lata najemnikaa, runie chwała Moabu z jego licznym ludem i pozostanie tylko nikła reszta, pozbawiona znaczenia”.

a) lata najemnika – chodzi o lata pełne. Najemnik otrzymywał roczne wynagrodzenie dopiero po upływie dwunastu miesięcy.

Upadek Damaszku i Samarii 1 Wypowiedź prorockab o Damaszkuc. Oto Damaszek przestanie być miastem, i stanie się rumowiskiem. 2 Opuszczone miasta Aroerud staną się pastwiskiem dla trzód; tam się pokładą i nikt ich nie spłoszy. 3 Przestanie istnieć twierdza Efraimae i królowanie w Damaszku. A z resztą Aramus będzie jak z chwałą Izraelitów – wyrocznias PANA Zastępóws. 4 W tym dniu zmaleje chwała Jakubas, zniknie otyłość jego ciała. 5 I będzie tak, jak w czasie zgarniania łodyg przez żniwiarza, gdy jego ramię odcina kłosy, w dolinie Refaimf. 6 Pozostaną tylko nieliczni, tak jak po otrząśnięciu drzewa oliwnego zostają tylko dwa lub trzy owoce na samym wierzchołku, cztery lub pięć wśród gałązek drzewa – wyrocznia PANAs, Boga Izraelas. 7 W tym dniu człowiek spojrzy ku swojemu Stwórcy i zwróci oczy ku Świętemug Izraela.

g) Świętemu – zob. Iz 1,4+.

b) Wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. c) Damaszek – zob. Iz 7,8+. d) Opuszczone miasta Aroeru – nie jest znane miasto o takiej nazwie w okolicach Damaszku, dlatego w Septuagincie (LXX) jest: miasta opuszczone na zawsze. e) twierdza Efraima – określenie Samarii, która była miastem dobrze ufortyfikowanym (2Krl 17,5). f) dolina Refaim – urodzajna dolina pomiędzy Jerozolimą a Betlejem (Joz 15,8; 2Sm 5,18).

17

Upadek Damaszku i Samarii. Syria, której stolicą był Damaszek, i Królestwo północne (Izrael) ze stolicą w Samarii przez wieki rywalizowały ze sobą, prowadząc nieustanne wojny. W obliczu zagrożenia asyryjskiego oba te kraje zawiązały jednak koalicję, do której próbowały wciągnąć także Judę (Iz 7,1-9+). Wspólne działanie dwóch potężnych sąsiadów Judy okazało się jednak nieskuteczne. Izajasz, mówiąc o klęsce tych państw, zachęca, aby dostrzec w niej znak zawodności działania opartego tylko na ludzkich kalkulacjach. Damaszek i Efraim, zniszczone i zredukowane do niepozornej reszty (ww. 3-6), nie będą już budować twierdz i troszczyć się o umocnienie swojej pozycji (w. 3), ale odrzucą dzieła swoich rąk, tzn. bożki (w. 8), i nawrócą się do Boga Izraela (w. 7). Prorok zapowiadał całkowite zniszczenie Damaszku (ww. 1n), jednak po zdobyciu go i splądrowaniu przez asyryjskie wojska Tiglat Pilesera III (732 r. przed Chr.) miasto zachowało znaczącą rolę w regionie. Samaria została zniszczona przez Sargona II w 722 r. przed Chr.

1591

IZAJASZ 16,11 — 17,7

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) drzewka rozkoszne – prawdopodobnie chodzi o rośliny sadzone u wejścia do budynków, poświęcone pogańskim bóstwom płodności. b) Biada – zob. Iz 1,4+.

Page 1592

8

Nie spojrzy więcej na ołtarzes bożków – dzieła rąk swoich, nie popatrzy na wytwór swoich palców, na aszerys i bałwochwalcze ołtarze!

Iz 1,29; 30,22; Za 13,2

c) Kusz – zob. Iz 11,11+.

Upomnienie Jerozolimy W tym dniu warowne miasta Izraelitów staną się jak te, które ze względu na nich opuścili Chiwwicis i Amorycis; będą one pustkowiem! 10 Bo zapomniałaś o Bogu twojego zbawienia, nie pamiętałaś o opoce twej mocy! Dlatego – choć sadzisz drzewka rozkosznea i zasiewasz wyszukane rośliny, 11 w dniu zasiewu je ogradzasz, pielęgnujesz od rana, by mogły rozkwitnąć – zginie ich plon w dniu zagłady i nieuleczalnego bólu. 9

Pwt 6,12; Iz 51,13; Oz 8,14 Pwt 32,4; Iz 26,4

Upadek wrogiej potęgi 12 Biadab! Zgiełk wielu ludów! Burzą się jak rozhukane żywioły morza. Szum narodów jak gdyby szalał szum wód wezbranych! 13 To szumią narody jak wielkie wody. Lecz gdy Pans je poskromi, pierzchną daleko, miotane przez wicher jak plewy na wzgórzach, jak tuman kurzu przez huragan. 14 Wieczór przynosi przerażenie, lecz nim nadejdzie poranek, wszystko mija. Taki los tych, którzy nas pustoszyli, taki los tych, którzy nas ograbiali.

Jr 6,23; Ez 43,2

Przepowiednia o kraju Kusz 1 Biadab krainie łodzi żaglowych, co nad rzekami Kuszc się rozciąga!

18

Upomnienie Jerozolimy. Nieszczęścia, które spotykają Damaszek i Samarię, stają się dla ocalałej reszty ich mieszkańców okazją do nawrócenia (Iz 17,7n). Tymczasem Jerozolima zapomina o Bogu (w. 10) i stara się sama zatroszczyć o własne powodzenie (ww. 10n). Dlatego prorok wskazuje na ruiny twierdz wybudowanych przez ludy zamieszkujące Kanaan przed przybyciem Izraelitów i przypomina, że wybór Boga domaga się odpowiedzi wiary ze strony człowieka. Jednocześnie ostrzega Izraelitów, że mogą utracić otrzymane dary, podobnie jak mieszkańcy Kanaanu, którzy zostali wyparci ze swojego kraju (Pwt 9,4n; 1Kor 10,1-12). Upadek wrogiej potęgi. Prorok nie precyzuje, o jakiej wrogiej potędze mówi, co pozwala odnieść tekst do wszystkich nieprzyjaciół, którzy pustoszyli Jerozolimę. Izajasz szydzi z tych mieszkańców, którzy zapominając o Bogu, drżą ze strachu przed każdym, kto zbliża się do miasta. Ich przerażeniu Izajasz przeciwstawia spokój, który płynie z ufności w Bożą moc. Nieprzyjaciele muszą bowiem ustąpić przed Bogiem tak jak ciemność przed światłem wschodzącego słońca (w. 14). Przepowiednia o kraju Kusz. W czasach proroka Izajasza na tronie Egiptu zasiadał faraon Szabaka (716-701 przed Chr.), pochodzący z Kusz (Etiopia), założyciel 25 dynastii egipskiej. To tłumaczy starania kuszyckich posłów

IZAJASZ 17,8 — 18,1

1592

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1593

2

Jl 2,1

J 15,2

Iz 56,4-7; So 3,10; Dz 8,27n

Jr 46; Ez 29 – 32

Wysyła ona posłów przez morze w trzcinowych czółnach po wód powierzchni: „Udajcie się szybko, wysłańcy, do ludu rosłego, o skórze brązowej, do szczepu, co budzi grozę daleko, szeroko, do ludu o wielkiej i miażdżącej sile, którego ziemię przecinają rzeki!”. 3 Wszyscy mieszkańcy świata, wy, co zaludniacie ziemię, zobaczcie znakia na górach, kiedy je uczynią, a kiedy zadmą w trąby, usłyszcie! 4 Bo tak PANs do mnie powiedział: „Patrzę niewzruszony z miejsca, gdzie przebywam, jak żar promienny słonecznego światła, jak obłok rosy w upalne żniwa”. 5 Bo przed żniwami, kiedy kwiat opadnie, gdy grona zaczynają dojrzewać, On nożycami przycina pędy, usuwa płonne odrośleb. 6 Porzuci je wszystkie w górach dla sępów i dla dzikich zwierząt. Przez całe lato jeść je będą sępy, a wszystkie dzikie zwierzęta żerować na nich będą przez zimę. 7 W owym czasie składać będzie dary PANU Zastępóws lud rosły, o skórze brązowej, szczep, który budzi grozę daleko, szeroko, lud o wielkiej i miażdżącej sile, którego ziemię przecinają rzeki – w miejscu imienias PANA Zastępów, na górze Syjons.

a) znaki – zob. Iz 5,26+. b) usuwa płonne odrośle – chodzi o drugie przycinanie winnej latorośli, które następuje latem, po pojawieniu się zawiązków gron; jego celem jest usunięcie pędów, które nie mają owoców, a pobierają soki. c) Wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. d) dosiada lekkiego obłoku – obraz ukazujący Boga jako władcę świata, który przybywa, aby wyzwolić uciśnionych, ukarać grzeszników i zaprowadzić sprawiedliwość (np. Pwt 33,26; Ps 18,10-13; 68,5.34; 104,3; Mt 26,64; Ap 1,7).

Zamęt w kraju egipskim 1 Wypowiedź prorockac o Egipcie. Oto PANs dosiada lekkiego obłokud i przybywa do Egiptu. Drżą przed Nim bożki Egiptu, a sercas Egipcjan truchleją w ich wnętrzu.

19

(w. 2), aby wciągnąć Judę w koalicję antyasyryjską. Przesłanie proroka jest jednak takie samo, jak w przypadku podobnych propozycji składanych królowi Judy przez przedstawicieli koalicji syro-efraimskiej (Iz 7,1-9) czy Babilonię (Iz 39,1-8). Izajasz, z Bożego polecenia (w. 4), każe Judzie zachować neutralność, a posłów odprawić (w. 2). Oznajmia też, że chociaż Bóg pozostaje na razie niewzruszony wobec ludzkich działań (w. 4), odpowie w odpowiednim czasie i to w sposób kategoryczny (obraz przycinania pędów, które nie owocują – w. 5). Przepowiednia kończy się zapowiedzią nawrócenia Kuszytów (w. 7), która znajdzie swoją realizację m.in. w nawróceniu przez diakona Filipa urzędnika królowej etiopskiej Kandaki (Dz 8,26-40). Zamęt w kraju egipskim. Izajasz wypowiada się na temat Egiptu, odnosząc się do wydarzeń sobie współczesnych. Był to czas zamętu i wzajemnego zwalczania się poszczególnych księstw egipskich (w. 2). Niezgoda lokalnych notabli sprawiła, że do władzy doszedł Szabaka pochodzący z Kusz (Iz 18,1-7+). Coraz większym zagrożeniem dla Egiptu było również szybko rosnące w potęgę imperium asyryjskie. Panujący w Egipcie chaos został spotęgowany przez

1593

IZAJASZ 18,2 — 19,1

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) srogi władca – chodzi prawdopodobnie o Szabakę, faraona pochodzącego z Kusz (Iz 18,1-6+). b) Soan – miasto we wschodniej części delty Nilu, które przez pewien czas pełniło funkcję rezydencji faraonów. Grecka nazwa tej miejscowości to Tanis. c) dziedzicem starożytnych królów – mędrcy, z których słynął Egipt (Ps 105,22; 1Krl 5,10), uważani byli za dziedziców mądrości starożytnych władców, którym przypisywano wszelką mądrość, podobnie jak w Izraelu królowi Salomonowi (1Krl 10,23n). d) Nof – jedno z głównych miast Dolnego Egiptu, położone na zachodnim brzegu Nilu. Grecka nazwa tej miejscowości to Memfis.

Page 1594

2

Dopuszczę, że Egipcjanie zwalczać się będą wzajemnie i walczyć będzie brat z bratem, każdy ze swoim bliźnims, miasto przeciw miastu, księstwo przeciw księstwu. 3 Osłabnie duch Egipcjan w samym ich wnętrzu. Udaremnię ich plan, choć szukać będą rady u bożków i u czarownikóws, u wywołujących duchy i u astrologów. 4 Potem wydam Egipt w moc surowych panów i srogi władcaa będzie nimi rządził – to wyrok Pana, BOGA Zastępóws. 5 Znikną wody z morza, rzeka opadnie i wyschnie. 6 Cuchnąć będą kanały, odnogi Nilu opadną i wyschną, trzcina i sitowie powiędną. 7 Pustkowie będzie wzdłuż Nilu i przy jego ujściu. Uschnie cały zasiew nadrzeczny, zniknie zawiany piaskiem. 8 Rybacy będą się skarżyć i narzekać, wszyscy, którzy w rzece zarzucają wędki lub zapuszczają w wodzie sieci, będą zrozpaczeni. 9 Zawiedzeni będą ci, którzy uprawiają len, gręplarki i tkacze delikatnych płócien. 10 Ci, którzy przędą, będą przygnębieni, wszyscy najemnicy pogrążą się w smutku. 11 Jak nierozumni jesteście, książęta Soanub! Najmądrzejsi z doradców faraona, dajecie mu głupie rady. Jakże możecie mówić do faraona: „Jestem synem mędrców, dziedzicem starożytnych królówc”. 12 Gdzież są twoi mędrcy? Niech więc powiedzą ci i objawią, co PAN Zastępów postanowił w sprawie Egiptu. 13 Zgłupieli książęta Soanu, łudzą się władcy Nof d; zwodzą Egipt zwierzchnicy jego plemion.

klęski naturalne. Niedostatek wody w Nilu (ww. 5-7), od którego regularnych wylewów kraj ten był całkowicie zależny, doprowadził do ubóstwa i głodu (ww. 8-10). Prorok dopatruje się w bałwochwalstwie przyczyn zamętu i chaosu, w którym jest pogrążony Egipt (w. 3). Egipcjanom brakuje mocy (ww. 2n) i mądrości (w. 11), nie potrafią więc niczego zdziałać (w. 15), gdyż moc i mądrość pochodzą od jedynego Boga. Dopiero uroczyste przybycie Pana (w. 1), którego Egipcjanie uznają za swojego Boga, może odmienić ich trudną sytuację (Iz 2,6-22+).

IZAJASZ 19,2-13

1594

Jr 46,26

Ez 30,12

29_Iz:29_Iz

1Krl 22,19-23; Iz 29,10; 2Tes 2,11

Ps 48,6; Jr 51,30; Na 3,13

Iz 55,13

Ml 1,11

9/3/08

3:17 PM

Page 1595

14

PAN wlał w ich wnętrze ducha zamieszania. Na manowce prowadzą Egipcjan we wszystkich ich poczynaniach. Podobnie jak wymiotujący pijak schodzi ze swej drogi, 15 tak i Egipt niczego nie zdziała, ani jego głowa, ani ogon, ani palmowa gałązka, ani trzcinaa. Egipt i Asyria w przymierzu z ludem Bożym 16 Tego dnia Egipcjanie staną się zniewieściali, będą lękać się i drżeć wobec grożącej ręki PANA Zastępóws, którą przeciwko nim podniesie. 17A kraj Judys będzie postrachem dla Egiptu. Ilekroć mu się ją przypomni, przerazi go zamysł PANA Zastępów, jaki powziął względem niegob. 18 Tego dnia będzie w Egipcie pięć miast, które mówią językiem Kanaanuc i przysięgają na PANA Zastępów. Jedno będzie zwane Miastem Słońcad. 19 Tego dnia pośród krainy Egiptu stanie ołtarzs dla PANAs i stelas ku czci PANA opodal jej granicy. 20Będzie to znak i świadectwo o PANU Zastępów w krainie Egiptu. Kiedy wśród klęsk wołać będą do PANA, pośle im wybawcę; będzie ich bronił i ratowałe. 21PAN znany będzie w Egipcie. Egipcjanie tego dnia poznają PANA i będą Go czcić, będą zanosili ofiarys krwawe i pokarmowes, będą składali PANU śluby i je wypełnialif. 22PAN dotknie Egipt plagą, ale i uleczy. I nawrócą się do PANA. Da się im ubłagać i ich uzdrowi. 23 Tego dnia z Egiptu do Asyriis będzie prowadzić szeroka droga; Asyryjczycy przybywać będą do Egiptu, a Egipcjanie do Asyrii. Egipt z Asyrią służyć będą PANU. 24 Tego dnia Izraels jako trzeci, wraz z Egiptem i Asyrią, będzie błogosławieństwems pośrodku ziemi. 25PAN Zastępów pobłogosławi im, mówiąc: „Błogosławiony mój lud Egiptu i Asyria, dzieło rąk moich, oraz Izrael, moje dziedzictwo!”.

a) głowa… trzcina – zob. Iz 9,13+. b) Poznanie Bożego planu wobec świata jako swój pierwszy owoc rodzi strach i przerażenie (Wj 15,16). Według proroka uczucie bojaźni stanowi początek drogi nawrócenia, która przez poznanie i cześć dla Boga prowadzi do doświadczenia Bożego uzdrowienia (w. 22) i do pełnego uczestnictwa w darze Jego błogosławieństwa (ww. 24n; por. Prz 1,7; 1J 4,18). c) językiem Kanaanu – chodzi o język hebrajski. d) Miasto Słońca – prorok przeciwstawia cześć oddawaną prawdziwemu Bogu egipskim kultom ciał niebieskich. Bóg Izraela jest prawdziwym źródłem światła. Symboliczna nazwa miasta nawiązuje prawdopodobnie do Heliopolis, starożytnego miasta znajdującego się w delcie Nilu, które w innych miejscach Biblii nosi nazwę On (np. Rdz 41,45.50; 46,20). e) Egipcjanie i wszyscy uciśnieni, którzy uciekają się do Boga, mogą liczyć na jego pomoc, tak samo jak Izraelici (np. Pwt 26,7; Joz 24,7). f) Składanie ofiar i ślubów oraz przysięganie na Boga były przejawami wiary i kultu religijnego (np. Pwt 23,21).

Egipt i Asyria w przymierzu z ludem Bożym. Druga część wypowiedzi proroka na temat Egiptu została spisana prozą. Nie brak w niej jednak poetyckiej rytmiki. Składa się z pięciu mniejszych fragmentów, wyznaczonych formułą tego dnia (ww. 16.18.19.23.24), która odnosi się do dnia uroczystego przybycia Boga (Iz 19,1). Będzie to czas realizacji Bożych planów (w. 17; por. Iz 19,12), które doprowadzą do nawrócenia Egiptu (ww. 18-22). Dzieło to rozpocznie się od pięciu miast, których mieszkańcy mówią po hebrajsku (w. 18). Trudno ustalić, czy chodzi tu o konkretne miasta, o czym może świadczyć nazwanie jednego z nich (w. 18), czy też jest to jedynie nawiązanie do podboju ziemi Kanaan (Joz 10,1-27). Na pewno w Egipcie istniały miasta, w których mieszkały duże diaspory żydowskie, czyli wspólnoty Żydów mieszkających poza Palestyną (np. Iz 11,11; Jr 44,1.15). Na wyspie Elefantynie archeolodzy odkryli nawet resztki żydowskiej świątyni, poświęconej Bogu Izraela. Egipt i Asyria to dwaj zaciekli wrogowie ludu Bożego, a zarazem dwie największe potęgi ówczesnego świata, toczące walkę o dominację nad innymi ludami. Ich nawrócenie i oddanie się na służbę Bogu (ww. 19.21.24) stanie się źródłem uniwersalnego pokoju i błogosławieństwa dla całej ziemi (ww. 24n). Pod wieloma względami wypowiedź ta przypomina wcześniejsze proroctwo Izajasza o powszechnej wierze w jedynego Boga i o świątyni jerozolimskiej jako religijnym centrum świata (Iz 2,2-5; por. Iz 60,1-3+; Za 8,20-23).

1595

IZAJASZ 19,14-25

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Sargon – chodzi o Sagrona II, władcę Asyrii (722-705 przed Chr.), który w 722 r. przed Chr. zdobył i zniszczył Samarię, a w 711 r. przed Chr. podbił Tyr i Sydon, Filisteę, Edom i Moab oraz zmusił do uległości szczepy arabskie. b) Aszdod – miasto filistyńskie, położone w południowej części równiny nadmorskiej, na szlaku z Syrii do Egiptu (Joz 11,22; 1Sm 5,1). Kiedy w 716 r. przed Chr. Egipt został zjednoczony pod władzą nowej dynastii, Aszdod, licząc na jego pomoc, wypowiedział posłuszeństwo Asyrii i stał się centrum antyasyryjskiej koalicji. W 711 r. przed Chr. Aszdod został jednak zdobyty przez Sargona II, a faraon, starając się uniknąć starcia z Asyryjczykami, wydał im jego władcę, który szukał w Egipcie schronienia i pomocy. c) wór – zob. Iz 3,24+. d) Kusz – zob. Iz 11,11+. e) Wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. f) o nadmorskiej pustyni – chodzi tu o Babilonię, która obejmowała południową część Mezopotamii aż do Zatoki Perskiej. g) Negeb – dosł. sucha, południowa kraina; południowa część Judy. Mimo surowego klimatu znajdowało się tam wiele osad, gdyż tamtędy przebiegały ważne szlaki handlowe. h) nadciąga on – mowa o nieprzyjacielu albo o posłańcu niosącym wieści o wojnie. i) Elam – kraj na wschód od Babilonii, obejmujący obszar dzisiejszego północnozachodniego Iranu. Stolicą Elamu była Suza, a jego ludność pochodziła od Sema (Rdz 10,22; 1Krn 1,17). j) Media – królestwo położone nad Morzem Kaspijskim ze stolicą w Ekbatanie, dzisiejszy Iran.

Page 1596

Los Aszdodu, Egipcjan i Kuszytów 1 Zdarzyło się to w roku, w którym naczelny dowódca wojsk asyryjskich przybył na polecenie króla Asyriis Sargonaa do Aszdodub. Obległ on wtedy to miasto i zdobył je. 2W tym czasie PANs powiedział przez Izajasza, syna Amosa: „Idź, zdejmij wórc ze swoich bioder i obuwie z twoich nóg”. I uczynił tak, chodząc nago i boso. 3Potem PAN powiedział: „To jest znak i zapowiedź dla Egiptu i kraju Kuszd. Jak mój sługa, Izajasz, chodził nago i boso przez trzy lata, 4 tak król Asyrii uprowadzi jeńców Egiptu i wygnańców Kusz, młodych i starych, nago i boso, z gołymi pośladkami, na pohańbienie Egiptu. 5Ci, którzy pokładali nadzieję w kraju Kusz i chlubili się Egiptem, będą się trwożyć i wstydzić. 6Mieszkańcy nadmorskiego kraju będą mówić w tym dniu: «Oto taki los spotkał tych, w których pokładaliśmy nadzieję i do których uciekaliśmy się o pomoc, aby nas ratowali przed królem Asyrii! Jak więc my sami ujdziemy cało?»”.

20

Upadek Babilonii 1 Wypowiedź prorockae o nadmorskiej pustynif. Jak wichura szalejąca w Negebieg, nadciąga onh od pustyni, z krainy pełnej grozy. 2 Złowieszcze widzenie jest mi objawione: Zdrajca zdradza, grabieżca ograbia. „Przybywaj, Elamiei! Oblegaj, Medioj! Jej wszelkim jękom położę kres”. 3 Dreszcz więc przeniknął moje lędźwie, ścisnęły mnie skurcze jak bóle rodzącej. Wstrząśnięty jestem tym, co słyszę, przerażony tym, co oglądam. 4 Struchlało moje serce, ogarnął mnie przestrach! Zmierzch, którego pragnąłem,

21

2Sm 10,4; Iz 3,17 Iz 30,3-7; Jr 17,5

Iz 13,1nn; 47,1-15; Jr 50 – 51

Ps 48,6; Iz 13,8; Jr 50,43

Los Aszdodu, Egipcjan i Kuszytów. Przesłanie tego rozdziału, podobnie jak dwóch poprzednich, dotyczy przede wszystkim Egipcjan i Kuszytów. Smutny los Aszdodu (w. 1), miasta zburzonego w 711 r. przed Chr. przez wojska króla asyryjskiego Sargona II, stanowi historyczne tło dla symbolicznego gestu proroka (ww. 2-5). Uprowadzenie w niewolę mieszkańców Aszdodu jest zapowiedzią podobnego losu Egipcjan, a dla Judejczyków – przestrogą, aby nie występowali przeciwko rosnącej w siłę Asyrii i nie pokładali nadziei w Egipcie. Słowa i gesty proroka były ostrzeżeniem przede wszystkim dla młodego króla Judy, Ezechiasza, i jego doradców, którzy chcieli przystąpić do antyasyryjskiej koalicji (Iz 36 – 39). Izajasz konsekwentnie sprzeciwia się szukaniu pomocy u różnych ludzkich sprzymierzeńców i wzywa do zaufania Bogu, a także do pokornego przyjęcia Jego woli (Iz 30,2-5; 31,3; 36,6). Upadek Babilonii. Wydarzenia, o których mówi prorok, dotyczą najprawdopodobniej upadku Babilonii podczas kampanii asyryjskiej w 710 lub 703 r. przed Chr. Był to czas kontaktów dyplomatycznych pomiędzy królem judzkim

IZAJASZ 20,1 — 21,4

2Krl 18,17

1596

29_Iz:29_Iz

Jr 51,12n

Ap 14,8; 18,2

Jr 51,10

9/3/08

3:17 PM

Page 1597

zamienił się w grozę. 5 Nakrywa się stoły, rozciąga dywany, ucztuje się i pijea. „Powstańcie, wodzowie! Namaśćcie tarczeb!”. 6 Bo Pans mój tak do mnie powiedział: „Idź, postaw strażnika! Niech mówi, co widzi. 7 Gdy zobaczy oddział jazdyc, pary jeźdźców na koniach, karawanę jucznych zwierząt, kroczące wielbłądy, niech pilnie się przysłuchuje, z wielką uwagą!”. 8 I krzyknął widzącyd: „Na straży, Panie, ja stoję w ciągu dnia nieustannie i trwam na warcie każdej nocye, 9 a oto jazda nadciąga, jeźdźcy zbliżający się parami! I mówi ktoś, i woła: «Runęła, runęła Babilonias! Wszystkie posągi jej bóstw fałszywych strzaskane leżą na ziemi!»”. 10 O, mój uciśniony ludu, miażdżony na klepisku! Co usłyszałem od PANA Zastępóws, Boga Izraelas, to ci oznajmiłem.

a) Prorok ukazuje beztroskie życie Babilończyków i ich całkowitą obojętność na nadciągające niebezpieczeństwo. Możliwe też, że jest to nawiązanie do rytualnej uczty poprzedzającej bitwę. b) Namaśćcie tarcze – namaszczenie skóry rozpiętej na tarczy miało na celu uczynienie jej bardziej elastyczną, a tym samym odporniejszą na uderzenia przeciwnika. c) oddział jazdy – najprawdopodobniej chodzi o rydwany wojenne, stanowiące główną siłę uderzeniową wielu starożytnych armii. d) widzący – jedno z określeń proroków (1Sm 9,9). Pierwotnie termin „widzący” mógł oznaczać osobę posiadającą szczególne zdolności dostrzegania rzeczy niewidzialnych dla innych, natomiast „prorok” mógł okreslać osobę, która interpretowała wydarzenia i udzielała rad na podstawie Bożego słowa. e) Na straży... nocy – zadaniem proroka było trwanie w oczekiwaniu na przesłanie pochodzące od Boga, aby przekazywać ludowi Jego wolę odnośnie do dziejących się wydarzeń (np. Jr 6,17; Ez 3,17-21; Dz 20,27-30). f) Wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. g) o Edomie – inną możliwością interpretacji wyroczni jest wskazanie Arabii jako jej adresatki. Edom – zob. Słownik. h) Seir – część górzystego terytorium Edomitów, położona na południe od Morza Martwego.

Oczekiwanie Edomu 11 Wypowiedź prorockaf o Edomieg. Z Seiruh ktoś do mnie woła: „Stróżu, jak długo noc potrwa? Stróżu, która to godzina nocy?”. i babilońskim (Iz 39,1-8), co tłumaczy brak w tym tekście słów radości z upadku Babilonii. Początkowo skuteczny opór państwa babilońskiego wobec Asyrii był dla króla Ezechiasza zachętą do podobnego postępowania. Teraz jednak klęska Babilonii stanie się zapowiedzią losu Judy i innych państw Syrii i Palestyny, buntujących się przeciwko dominacji asyryjskiej. Nawiązanie do posągów bóstw, które rozbite leżą na ziemi (w. 9), jest kolejną zachętą proroka do wyrzeczenia się bezużytecznego bałwochwalstwa i do zaufania Bogu (Iz 2,6-22+). Zapowiedź upadku Babilonii nabrała nowego znaczenia wiek później, w okresie hegemonii imperium neobabilońskiego. Babilonia, która w 586 r. przed Chr. zniszczyła Jerozolimę, stała się symbolem wszelkich sił przeciwnych Bogu, a jej upadek w 539 r. – symbolem i zapowiedzią Jego zwycięstwa (Iz 52,7-10). Okrzyk głoszący upadek Babilonii (w. 9) zostanie więc powtórzony w Księdze Apokalipsy (Ap 18,2) jako zapowiedź ostatecznego tryumfu Boga nad wszelkimi siłami zła. Oczekiwanie Edomu. Zgodnie z przekazem biblijnym Edomici byli pobratymcami Izraelitów, gdyż pochodzili od Ezawa, bliźniaczego brata Jakuba (Rdz 36,1-43). Ich terytorium rozciągało się na południe od Morza Martwego aż po Morze Czerwone. W 711 r. przed Chr. Edom został podbity przez króla Asyrii Sargona II. Treść tej krótkiej wyroczni nawiązuje do oczekiwania na otwarcie bram miejskich o świcie (w. 11), które staje się pytaniem o czas trwania asyryjskiego ucisku. Stróż, którym jest sam prorok Izajasz (Iz 21,8), zapowiada nadejście upragnionego poranka (wyzwolenia) i zachęca do

1597

IZAJASZ 21,5-11

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. b) Arabia – Półwysep Arabski, był praojczyzną Semitów. Arabia w języku hebrajskim znaczy ‘step’, ‘pustynia’, co w odniesieniu do ludzi oznacza koczowników. c) Dedanici – arabskie plemiona zamieszkujące północną Arabię; uchodzili za potomków Abrahama z drugorzędnej żony Ketury (1Krn 1,32). d) Tema – oaza w północno-zachodniej Arabii, dzisiejsza Teima. Mieszkańcy Temy byli uważani za potomków Izmaela (1Krn 1,30). e) lata najemnika – zob. Iz 16,14+. f) Kedar – imię jednego z dwunastu synów Izmaela (Rdz 25,13) i pochodzącego od niego wojowniczego plemienia nomadów-pasterzy, zamieszkujących północną część Pustyni Arabskiej. Zbudowali oni swoją potęgę dzięki handlowi prowadzonemu na szeroką skalę (Ez 27,21). g) Dolina Widzenia – symboliczne określenie Jerozolimy lub otaczającej ją od południa doliny Hinnom, podkreślające fakt, że jest ona miejscem prorockich objawień.

Page 1598

12

Stróż mówi: „Nadszedł poranek, ale także i noc. Jeśli chcecie pytać, pytajcie. Nawróćcie się! Przyjdźcie!”.

Sąd nad Arabią Wypowiedź prorockaa o Arabiib. Nocujcie w oazie Arabii, karawany Dedanitówc! 14 Naprzeciw spragnionym wychodźcie z wodą, mieszkańcy krainy Temad! Zanoście chleb uchodźcom! 15 Bo uciekli przed rzezią, przed dobytym mieczem, przed łukiem napiętym i przed wirem walki. 16 Bo tak Pans powiedział do mnie: „Za rok, liczony jak lata najemnikae, przepadnie cała potęga Kedaruf. 17 Reszta zaś z pocztu łuczników, dzielnych synów Kedaru, będzie nieliczna. Tak orzekł PAN, Bóg Izraelas”. 13

Przestroga dla Jerozolimy 1 Wypowiedź prorockaa o Dolinie Widzeniag. Co ci się zdarzyło, że cały twój tłum wyległ na tarasy dachów? 2 Miasto pełne zgiełku, grodzie hałaśliwy, miasto rozbawione! Twoi zabici nie padli od miecza i nie zginęli na wojnie. 3 Wszyscy twoi dowódcy razem uciekli,

22

Iz 23,7

oczekiwania pomimo nawrotu nocy (czas ucisku; w. 12). Ci, którzy chcą słuchać proroka, wezwani są do nawrócenia i otrzymują zapewnienie, że ich powrót do ojczyzny jest możliwy. Sąd nad Arabią. Podobnie jak w poprzedniej wypowiedzi proroka (Iz 21,11n), również w tej trudno ustalić jej adresata. Starożytny przekład grecki opuszcza odniesienie do Arabii, tekst hebrajski zaś można rozumieć jako wypowiedź prorocką wygłoszoną na pustyni (w. 13). Prorok rozpoczyna swoją mowę (ww. 13-15), wspominając Dedanitów. Uciekli oni przed grożącym im niebezpieczeństwem (w. 15), którym była prawdopodobnie asyryjska ekspedycja karna. Izajasz zachęca mieszkańców Arabii do udzielenia uciekinierom niezbędnej pomocy (ww. 13n). Los Dedanitów ukazany zostaje jako znak dla Kedaru, pewnego swej potęgi, i jako zapowiedź jego upadku (ww. 16n). Rzeczywiście nastąpił on za babilońskiego króla Nabuchodonozora (Jr 49,28n). Przestroga dla Jerozolimy. Tłem historycznym tej wypowiedzi Izajasza są prawdopodobnie wydarzenia związane z oblężeniem Jerozolimy przez Sennacheryba w 701 r. przed Chr. (Iz 36). Proroctwo zostało wypowiedziane po odstąpieniu wojsk asyryjskich od murów Jerozolimy, co stało się powodem ogólnej radości oblężonych (w. 2). Zgodnie

IZAJASZ 21,12 — 22,3

1598

29_Iz:29_Iz

2Krl 19,3

1Krl 7,2.5

2Krl 20,20

Iz 5,12; 56,12; Am 6,3-7

1Kor 15,32

9/3/08

3:17 PM

Page 1599

wzięci do niewoli bez użycia łuku. Wszyscy twoi wojownicy razem zostali schwytani, choć uciekli daleko. 4 Dlatego powiadam: „Odwróćcie wzrok ode mnie, a gorzko zapłaczę. Nie próbujcie mnie pocieszać po spustoszeniu córki mego ludua”. 5 Bo to dzień popłochu, zamętu i zagłady, zrządzony przez Panas, BOGA Zastępóws. Mur rozwala się w Dolinie Widzenia i wołanie o pomoc wzbija się ku górze. 6 Elamb chwyta za kołczan, Arams dosiada koni, a Kirc odsłania tarczę. 7 Twoje urocze doliny pełne są rydwanów i jeźdźców. Zajmują pozycje przy bramie, 8 zdejmują z Judys jej osłonęd. W tym dniu spoglądaliście ku zbrojowni Domu Lasue 9 i widzieliście, że liczne są wyłomy w Mieście Dawidaf. Gromadziliście więc wody Dolnej Sadzawkig, 10 liczyliście domy Jerozolimys, burzyliście budynki, aby wzmocnić mury. 11 Między dwoma murami zrobiliście zbiornik na wodę Starej Sadzawkih, ale nie spoglądaliście ku jej Twórcy i nie widzieliście Tego, który kształtował ją przez wieki. 12 W tym dniu Pan, BÓG Zastępów wzywał do płaczu i do żałoby, do ogolenia głowy i przepasania się woremi. 13 A zamiast tego – wesele i radość, zabijanie wołów, zarzynanie owiec, objadanie się mięsem i picie wina: „Jedzmy i pijmy, bo jutro pomrzemy!”j.

a) córki mego ludu – chodzi o Jerozolimę; określenie to świadczy o uczuciowym zaangażowaniu proroka, a zarazem o bezbronności miasta. b) Elam – zob. Iz 21,2+. c) Kir – miejscowość lub kraina trudne do zlokalizowania. Przypuszcza się, że Kir, podobnie jak Elam, leżał na wschód od rzeki Tygrys i był synonimem odległych krajów. d) zdejmują… osłonę – mowa o zdobyciu twierdz stanowiących system obronny Judei, a tym samym jej stolicy, czyli Jerozolimy. e) Dom Lasu – budowla w kompleksie pałacowym króla Salomona. Jej nazwa pochodzi od słupów cedrowych, podtrzymujących dach, które tworzyły trzy rzędy, po piętnaście słupów w każdym rzędzie (1Krl 7,2-6). f) Miasto Dawida – najstarsza część Jerozolimy, dawna twierdza Jebusytów, zdobyta przez Dawida (2Sm 5,6n). g) Dolna Sadzawka – symboliczne określenie Jerozolimy, prawdopodobnie tożsame ze Starą Sadzawką z w. 11. h) Stara Sadzawka – symboliczne określenie Jerozolimy, być może tożsame z Dolną Sadzawką z w. 9. Stolica została ukazana jako stworzona i przez wieki kształtowana przez Boga. W ramach przygotowań do oblężenia przez Asyryjczyków w Jerozolimie przeprowadzono poważne prace budowlane, mające na celu umocnienie miasta; wykuto również podziemne kanały i nowe zbiorniki na wodę (2Krl 20,20). Prorok wyrzuca mieszkańcom Jerozolimy, że dostrzegając słabości miasta i podejmując prace nad jego umocnieniem, nie pamiętają o Bogu, który przez wieki był źródłem jego powodzenia. i) worem – zob. Iz 3,24+. j) Jedzmy… pomrzemy – powiedzenie o charakterze przysłowiowym (Koh 5,17; Mdr 2,6-8; 1Kor 15,32).

z zapowiedzią Izajasza miasto nie uległo najeźdźcy (Iz 37,6n), ale zostało cudownie ocalone (Iz 37,36n). Ku radości mieszkańców Jerozolimy, Asyryjczycy, którym nie była w stanie oprzeć się żadna militarna potęga owego czasu, tym razem musieli odstąpić od oblężenia. Prorok nie ulega jednak powszechnej euforii. W przeciwieństwie do autorów ksiąg historycznych (2Krl 18,7; 22,2; 23,25; 2Krn 29,2; 31,20-24; 34,2) Izajasz nie utożsamia politycznego i gospodarczego sukcesu króla Ezechiasza z błogosławieństwem Bożym, które miałoby być owocem wierności i bogobojności króla. Prorok przypomina przygotowania miasta do obrony, podczas których wyburzono niektóre domy, umocniono i rozbudowano system murów obronnych (w. 10; por. 2Krn 32,5) oraz zbudowano nowy system zaopatrzenia miasta w wodę (w. 11; por. 2Krl 20,20). Wyrzuca jednak mieszkańcom Jerozolimy, że ich umiejętność oceny sytuacji i gotowość do poświęceń dla zapewnienia sobie bezpiecznej przyszłości nie idzie w parze z otwartością na wolę Bożą zawartą z Jego słowie (ww. 8-13). Choć więc teraz miasto opanowała powszechna radość, prorok płacze nad nim, ponieważ przewiduje jego spustoszenie za brak wierności Bogu, (w. 4) i zapowiada karę (w. 14). Spełnieniem tych obaw Izajasza było zburzenie Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr.

1599

IZAJASZ 22,4-13

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) zarządcy pałacu – najwyższy urząd państwowy w czasach króla Ezechiasza. b) Szebna, wzorem egipskich władców i wysokich urzędników, nakazał wykuć w skałach obok Jerozolimy grobowiec dla siebie, który miał upamiętnić jego imię. Izajasz widzi w tym geście przejaw pychy. c) Przez rytuał położenia komuś na ramieniu klucza domu królewskiego przekazywany był urząd zarządcy pałacu. Obraz klucza Dawida pojawia się w Apokalipsie św. Jana jako symbol królewskiej władzy Chrystusa (Ap 3,7; por. Mt 16,19; Ap 1,18). d) młode pędy i odrośle – odniesienie do rodziny i krewnych. e) drobne naczynia – mało istotne sprawy; w kontekście poprzedniego określenia także sprawy rodzinne.

Page 1600

14

Lecz PAN Zastępów przekazał mi w objawieniu: „Ta wina nie będzie wam darowana, aż do śmierci” – mówi Pan, BÓG Zastępów.

Szebna i Eliakim Tak mówi Pans, BÓG Zastępóws: „Idź, udaj się do owego urzędnika, Szebny, zarządcy pałacua. 16 «Co ty tu posiadasz i kogo masz tutaj, że wykuwasz sobie grobowiecb? Jesteś tym, który kuje sobie grobowiec wysoko i w skale drąży mieszkanie dla siebie, 17 a oto PAN odrzuci cię potężnym ciosem. Pochwyci cię, skręci, 18 zwinie cię w kłębek, rzucając jak piłką po przestronnej ziemi! Tam umrzesz i tam też pójdą twoje wspaniałe rydwany, bo przynosisz hańbę swojemu panu! 19 Z twojego stanowiska cię strącę i zrzucę cię z twojego urzędu. 20 W tym dniu powołam sługę mego, Eliakima, syna Chilkiasza. 21 Ubiorę go w twój strój urzędowy i twoją szarfą go przepaszę. W jego ręce oddam twoją władzę. On stanie się ojcem dla mieszkańców Jeruzalems i dla domu Judys. 22 Klucz domu Dawida położę na jego ramieniuc. Gdy on otworzy – nikt nie zamknie, gdy on zamknie – nikt nie otworzy! 23 Wbiję go jak gwóźdź w miejscu pewnym i stanie się on tronem chwały dla domu swego ojca. 24 Lecz jeśli na nim zawieszą całą chlubę domu jego ojca – młode pędy i odrośled, wszystkie drobne naczyniae 15

Ps 75,8; Łk 1,52

Mt 16,19; Ap 3,7

Hi 12,14; Mt 18,18n

Szebna i Eliakim. Szebna (ww. 15-19), nazwany namiestnikiem i zarządcą pałacu (w. 15), nie był Izraelitą. Wskazuje na to jego imię oraz brak imienia ojca. Szebna był prawdopodobnie rzecznikiem krytykowanej przez Izajasza polityki uniezależnienia się od Asyrii, co doprowadziło do najazdu Asyryjczyków na Judę w 701 r. przed Chr. Prorok przepowiada mu utratę stanowiska (w. 19). Drugą osobą, do której prorok kieruje przepowiednię (ww. 20-25), jest Eliakim, syn Chilkiasza. Zgodnie z zapowiedzią Izajasza, obejmie on urząd piastowany dotąd przez Szebnę (w. 21). Wyniesienie Eliakima zostaje opisane w sposób, który przywołuje na myśl mesjańskie nadzieje rodu Dawida (2Sm 7). Eliakim zostaje nazwany przez Boga Jego sługą (w. 20) i ojcem mieszkańców Jerozolimy (w. 21). Otrzymuje również

IZAJASZ 22,14-24

1600

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1601

od kubków po wszelakie dzbany, 25 w tym dniu – wyrocznia PANA Zastępów – gwóźdź, choć wbity w miejscu pewnym, złamie się i wypadnie, a ciężar, który na nim wisiał, ulegnie zniszczeniu” – tak powiedział PAN.

Ez 26 – 28; Am 1,9n; Za 9,2-4 Ps 48,8; Iz 60,9; Ez 27,25

Iz 22,2

Wyrok na Tyr i Sydon 1 Wypowiedź prorockaa o Tyrzes. Podnieście lament, okręty Tarsziszb, bo zniszczona wasza warownia! Kiedy płynęły z krainy Kittimc, przybyła do nich wiadomość. 2 Pogrążcie się w ciszy, mieszkańcy wybrzeża, kupcy Sydonus, którzy przepływaliście morza! Jego kupcy 3 przemierzali bezmierne wody, sprowadzali zasiewy Szichorud. Zbiory znad Nilu przynosiły mu dochód. Był rynkiem narodów! 4 „Wstydź się, Sydonie!” – tak woła morze, woła twierdza nadmorska. „Nie wiłam się z bólu ani nie rodziłam, nie karmiłam młodzieńców i dziewcząt nie wychowałam”. 5 Gdy Egipt o tym usłyszy, zadrży, jak na wieść o Tyrze. 6 Przeprawcie się do Tarszisze, biadajcie, mieszkańcy wybrzeża! 7 Czy to jest wasze miasto wesołe, którego początki sięgają prawieków? Czyż nogi nie niosły go daleko, żeby zakładać osady wśród obcych? 8 Któż tak postanowił o Tyrze, który rozdawał koronyf,

a) Wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. b) Tarszisz – zob. Iz 2,16+. c) Kittim – wyspa Cypr, która stanowiła ostatni etap podróży na drodze z Tarszisz do Tyru i Sydonu. d) Szichor – jedna z odnóg Nilu. e) Przeprawcie się do Tarszisz – wezwanie do ucieczki jak najdalej od Fenicji. f) który rozdawał korony – Tyr miał duży wpływ na politykę w całym regionie, a szczególnie w fenickich koloniach, np. na Cyprze.

23

gwarancję trwałości dla swojego rodu (ww. 22n). Zapowiedź wywyższenia Eliakima kończy się jednak przestrogą przed faworyzowaniem swoich krewnych i przedkładaniem własnych interesów nad obowiązki służby na rzecz narodu (w. 24). Takie postępowanie Eliakima może doprowadzić go do utraty wszystkich przywilejów (w. 25). Oba imiona pojawiają się jeszcze w opisie spotkania wysłanników asyryjskiego króla Sennacheryba z ministrami króla Judy Ezechiasza. Wówczas Szebna nosi już tylko tytuł pisarza, podczas gdy Eliakim określony zostaje jako zarządca pałacu (Iz 36,3). Wyrok na Tyr i Sydon. Słowa proroka skierowane są do Tyru (w. 1), do konkurującego z nim Sydonu (ww. 4.12) oraz do innych miast Fenicji, które prorok nazywa warowniami Kanaanu (w. 11). Miasta Fenicji opierały swoją potęgę na handlu i kontroli żeglugi na południowo-wschodnim obszarze Morza Śródziemnego. Na przełomie VIII i VII w. przed Chr. padły jednak kilkakrotnie ofiarą ataków asyryjskich, które doprowadziły te miasta do utraty niezależności oraz

1601

IZAJASZ 22,25 — 23,8

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Uprawiaj swą ziemię – zachęta skierowana do fenickich kolonii, aby zerwały kontakty z metropolią zniszczoną przez najeźdźców. b) córko Sydonu – personifikacja miasta Sydon (Iz 1,8+). c) kraj Chaldejczyków – południowo-wschodnia Babilonia (Iz 13,19+). Nawiązanie do losu Babilonii, która podobnie jak Filistea występowała przeciwko dominacji Asyrii i doświadczyła jej gniewu. d) siedemdziesiąt lat – liczba symboliczna, która w tym wypadku oznacza wypełnienie się kary na Tyrze (w. 17).

Page 1602

którego kupcy byli książętami, handlarze byli poważani w świecie? 9 PAN Zastępóws to postanowił, by upokorzyć pychę i zohydzić przepych wszystkich najmożniejszych świata. 10 Uprawiaj swą ziemięa jak nad Nilem, córko Tarszisz! Portu już nie ma! 11 Wzniósł rękę nad morze, wstrząsnął królestwami. PANs rozkazał zburzyć warownie Kanaanus. 12 Powiedział: „Już nie będziesz się weselić, córko Sydonub, dziewico zhańbiona! Wstań! Przepraw się za morza, lecz i tam nie znajdziesz spokoju!”. 13 Oto kraj Chaldejczykówc – tego ludu już nie ma – Asyrias przeznaczyła go dla dzikiej zwierzyny. Ustawili wieże oblężnicze, zrównali z ziemią jego pałace, obrócili go w ruinę. 14 Podnieście lament, okręty Tarszisz, bo wasza warownia zniszczona! 15 W tym dniu Tyr pójdzie w zapomnienie na siedemdziesiąt latd, jak na okres panowania jednego króla. Po upływie siedemdziesięciu lat Tyr będzie jak nierządnica ze znanej pieśni: 16 „Weź lirę, obejdź miasto, zapomniana kurtyzano! Graj ładnie, mnóż pieśni, niech sobie ciebie przypomną”. 17 Bo po upływie siedemdziesięciu lat PAN dokona sądu nad Tyrem i będzie on mógł powrócić do swoich sposobów bogacenia się, i znów będzie uprawiał nierząd ze wszystkimi królestwami świata. 18Lecz jego dochody i zyski będą poświęcone PANU. Nie będzie się ich gromadzić ani przechowywać, lecz jego zysk przeznaczony zostanie dla tych, którzy przebywają przed obliczem PANA, aby mieli pod dostatkiem jedzenia i należyte odzienie.

ograniczyły ich znaczenie gospodarcze i polityczne w regionie. Upadek miast słynących ze swego bogactwa i potęgi służy prorokowi do podkreślenia prawdy o Bożym panowaniu nad całym światem i wszystkimi narodami. Pan Zastępów postanowił upokorzyć pychę Tyru (ww. 8n). On również nałożył na niego siedemdziesięcioletnią karę zapomnienia (ww. 15.17), po której miasto powróci do dawnej świetności, ale tym razem w służbie ludowi Bożemu (ww. 17n). W ten sposób prorok zachęca swoich słuchaczy, aby uświadomili sobie znikomość każdej ludzkiej potęgi i zaufali jedynie Bogu i Jego mocy.

IZAJASZ 23,9-18

1602

Iz 14,24 Iz 2,17; 5,15;

Ez 26,13; Ap 18,22

Jr 25,11n;

Jr 29,10

Ps 72,10; Iz 60,6n

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1603

Sąd nad światem. Wielka apokalipsa Izajasza

Ez 5,14; 35,14; Na 2,10

Jr 4,28; Oz 4,3

Lb 35,33n

Pwt 28,15nn; Ml 2,2

Jl 1,10-12

Jr 7,34; 16,9; 25,10; Ez 26,13; Oz 2,11; Ap 18,22

Am 8,10

Powszechne spustoszenie 1 Oto PANs spustoszy ziemię, zniszczy ją, odmieni jej oblicze, rozproszy jej mieszkańców. 2 Ten sam los spotka lud i kapłana, sługę i jego pana, służącą i jej panią, nabywcę i sprzedawcę, pożyczającego i biorącego pożyczkę, dłużnika i wierzycielaa. 3 Ziemia będzie doszczętnie spustoszona i splądrowana, bo PAN wyrzekł to słowo. 4 Ziemia, obumierając, okrywa się żałobą, świat traci żywotność, marnieje, niebo wraz z ziemią tracą moc. 5 Ziemia jest zbezczeszczona przez swoich mieszkańców, bo przekraczali pouczenia, deptali prawo, złamali wieczyste przymierzeb! 6 Dlatego przekleństwos zżera ziemię i jej mieszkańcy muszą pokutować. Dlatego wyludnia się ziemia i pozostanie niewielka liczba ludzic.

24

a) dłużnika i wierzyciela – to zestawienie dotyczy pożyczania pieniędzy na procent przez osoby trudniące się zawodowo działalnością finansową i tym różni się od poprzedniej pary słów. b) wieczyste przymierze – tak samo nazwano przymierze Boga z Noem (Rdz 9,16), które było przymierzem z całą ludzkością. c) niewielka liczba ludzi – aluzja do opowiadania o potopie (Rdz 7,21-23). d) Nie będą już pić wina – nawiązanie do historii Noego, który przedstawiony jest jako pierwszy wytwórca wina (Rdz 9,20).

Smutek potępionych i radość ocalonych 7 Moszcz wysycha, szczep winorośli więdnie, wszyscy, którzy lubią świętować, wzdychają. 8 Radosny dźwięk bębnów milknie, wrzawa weselących się ustaje, ucichły radosne harfy. 9 Nie będą już pić winad wśród śpiewów, zbrzydnie trunek pijącym. Powszechne spustoszenie. Cztery rozdziały Księgi Izajasza, znane jako Wielka Apokalipsa Izajasza (Iz 24 – 27), stanowią jednolity zbiór wypowiedzi poświęconych powszechnemu sądowi nad światem. Prorok zapowiada zniszczenie sił wrogich Bogu i ustanowienie królestwa pokoju, które obejmie ludzi ze wszystkich narodów. Apokalipsę rozpoczyna opis kary, którą Bóg wymierzy swoim przeciwnikom. Słowa proroka nie dotyczą tym razem konkretnych wydarzeń. Izajasz nie mówi już o historycznym Babilonie (Iz 13,1), ale sięga po powszechnie znane analogie, z których pierwsza dotyczy rozproszenia budowniczych wieży Babel (w. 1; por. Rdz 11,9). Bóg dokonuje sądu mocą wypowiedzianego słowa (w. 3), bez pomocy ziemskich potęg (Iz 13,5). W swoim działaniu nie kieruje się względem na osoby (w. 2) i nie ogranicza się jedynie do narodu Izraela, ale obejmuje całą ludzkość. Izajasz wzywa ludzi do szanowania Bożego prawa (w. 5) i zapowiada zgubne skutki jego lekceważenia (w. 6). Smutek potępionych i radość ocalonych. Reakcją na Boży sąd nad światem jest płacz potępionych i radość zbawionych. Obraz braku wina (ww. 7-11) symbolizuje utratę wszelkich powodów do radości przez ludzi, którzy sprzeciwiają się Bogu. Przywołując historię wieży Babel (w. 10; Rdz 11,1-9; por. Iz 25,2; 26,5; 27,10), prorok zapowiada, że budowla ulegnie

1603

IZAJASZ 24,1-9

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) miasto bezładu – nawiązanie do opowiadania o budowie wieży Babel (Rdz 11,1-9). Miastu bezładu, które jest dziełem ludzkiej pychy, prorok przeciwstawia Jerozolimę, symbolizującą ufne posłuszeństwo Bogu (Iz 26,1-6). b) zawory nieba, fundamenty ziemi – obrazy oparte na jednej ze starożytnych teorii opisujących budowę świata. Zgodnie z nią ziemia opierała się na fundamentach wpuszczonych w podziemną otchłań, natomiast ponad ziemią unosił się górny ocean, ograniczony od dołu sklepieniem niebieskim (Rdz 1,7).

Page 1604

10

W gruzach legło miasto bezładua. Zamknięte są wejścia do każdego domu. 11 Na ulicach żałośnie wołają o wino. Znikła wszelka radość, wygnano wesele z tej ziemi. 12 W mieście zostały ruiny, brama rozpadła się w gruzy. 13 To, co dokona się wśród narodów w środku na ziemi, będzie przypominać otrząsanie oliwek i zbieranie ostatnich gron przy końcu winobrania. 14 A tamci podniosą głosy radości, weseląc się majestatem PANAs. Na zachodzie wznieście okrzyki 15 i na wschodzie uwielbiajcie PANA! Na wyspach morskich głoście imię PANA, Boga Izraelas! 16 Z krańców ziemi słyszymy śpiew: „Chwałas Sprawiedliwemu!”. Królowanie Pana Zastępów Ale ja zawołałem: Dosyć! Już dosyć! Biada mi! Przewrotni działają zdradliwie. Wiarołomni oszukują obłudnie! 17 Groza, zasadzka i sidła nad tobą, mieszkańcu tej ziemi! 18 Kto umknie przed widmem grozy, ten wpadnie w zasadzkę, a kto się z niej wydostanie, da się złowić w sidła. Bo otworzą się zawory nieba, i zadrżą fundamenty ziemib. 19 Pęka i rozstępuje się ziemia, kruszy się i rozpada, trzęsie się i chwieje, 20 słania się jak pijany

Jr 48,43n

Hi 20,24; Am 5,19

Rdz 7,11; Iz 2,10; Am 8,9 Jr 4,24; Na 1,5; Ha 3,6

zniszczeniu (w. 12). Tak stanie się z wszelkimi dziełami grzeszników, którymi się chlubili i w których pokładali ufność. Sąd nad światem przyniesie natomiast radość ocalałej reszcie sprawiedliwych (w. 14). Szczęście zbawionych nie będzie się jednak opierało na obfitości dóbr ziemskich. Przyczyną ich radości będzie majestat Boga (w. 14), a Jego imię – powodem do chluby (w. 15). Pieśń ocalonych jest podobna do innych pieśni Izajasza (Iz 12,1-6; 42,10-12). Królowanie Pana Zastępów. Reakcja proroka (w. 16b), który przerywa radosne uwielbienie Boga (Iz 24,14-16a), a także jego dalsze słowa świadczą o tym, że czas ostatecznej radości jeszcze nie nadszedł. Lud Boży, który już teraz chce radować się zbawieniem, źle odczytuje znaki czasu (w. 17). Prorok zapowiada wcześniejsze dopełnienie się dzieła zniszczenia, na wzór trzęsienia ziemi (w. 19) lub potopu (w. 18; por. Rdz 7,11). Zwycięstwo Boga dokona się, gdy wszelkie potęgi rządzące tym światem zostaną pozbawione władzy (w. 21), a Pan Zastępów będzie jedynym królem panującym z wysokości Syjonu nad całą ziemią (w. 23; por. 1Kor 15,24-28). Świadkami Jego chwały będą starsi Izraela, podobnie jak w czasie objawienia się Boga na Synaju (w. 23; por. Wj 24,9-18; Ap 4,4.10).

IZAJASZ 24,10-20

Iz 17,5n

1604

29_Iz:29_Iz

Jl 3,4; Ap 6,12

Ps 47,1

Ps 31,15

Ps 40,5

Pwt 13,17; Iz 25,12; Jr 51,26

Iz 4,5n; 32,2; Ap 7,15n

Iz 2,2n; Mi 4,1n; Hbr 12,22

9/3/08

3:17 PM

Page 1605

i chwieje się niby lepianka. Przygniatają ją jej przestępstwa. Upadnie i już nigdy się nie podniesie. 21 W tym dniu PANs osądzi zarówno zastępy niebieskie w niebiea, jak i władców ziemskich na ziemi. 22 Stłoczeni będą w gromadę, pojmani w lochu, zamknięci w więzieniu i po dłuższym czasie będą osądzenib. 23 Zarumieni się księżyc i wstydem okryje się słońce. Bo PAN Zastępóws okaże się królem na górze Syjons i w Jerozolimies, i wobec swych starszychs objawi swoją chwałęs!

a) zastępy niebieskie w niebie – ciała niebieskie, którym bałwochwalcy oddawali cześć, uznając je za władców ludzkich losów (np. Pwt 4,19; Jr 8,2). b) Idea czasowego uwięzienia przeciwników Boga w krainie umarłych (Ap 20,1-3). c) Obróciłeś miasto w rumowisko – zob. Iz 24,10+. d) Na tej górze – chodzi o wzgórze Syjon (zob. Słownik) w Jerozolimie, skąd roztacza się królowanie Boga nad całym światem (Iz 24,23; 27,13).

Dziękczynny hymn zwycięstwa 1 PANIEs, Ty jesteś moim Bogiem! Uwielbiam Cię i wysławiam Twoje imięs! Ponieważ wypełniłeś Twoje przedziwne plany, zamierzone od dawna, wiarygodne i wierne. 2 Obróciłeś miasto w rumowiskoc, a warowny gród w ruinę! Twierdza bezbożnychs przestała być miastem i nigdy nie będzie już odbudowana. 3 Dlatego lud mężny Cię sławi, grody możnych narodów lękają się Ciebie. 4 Bo byłeś ucieczką dla biednego, ucieczką dla ubogiego w jego biedzie. Ty jesteś schronieniem przed nawałnicą i cieniem w czasie upału. A furia tyranów jest jak zimna nawałnica 5 i jak upał na wysuszonej ziemi. Ty tłumisz wrzawę bezbożnych i jak cień chmury, który łagodzi upał, uciszasz śpiew tyranów.

25

Uczta wszystkich narodów Na tej górzed PAN Zastępóws przygotuje wszystkim narodom 6

Dziękczynny hymn zwycięstwa. Izajasz śpiewa dziękczynną pieśń ku czci Boga, który jest panem historii, urzeczywistniającym swoje zamiary (w. 1). Bóg czyni to, niszcząc wrogie miasto (w. 2), o którym była mowa wcześniej (Iz 24,10), czyli upokarzając dzieła ludzkiej pychy. On sam okaże się twierdzą i schronieniem dla wiernego ludu (w. 4). Prorok chce przez to powiedzieć, że prawdziwe zwycięstwo odniosą nie ci, którzy budują sobie obronne mury i twierdze, lecz ci, którzy zawierzają swoje życie Bogu i uznają Go za swojego Pana (w. 1; por. Rz 10,9). Uczta wszystkich narodów. Bóg jednoczy na Syjonie wszystkie narody (w. 6) i podejmuje je ucztą, która ma wyrażać szczęście królestwa Bożego. Podkreślają to wyśmienite potrawy i napoje (w. 6). Na szczególną uwagę zasługuje jednak

1605

IZAJASZ 24,21 — 25,6

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) uczta – metafora wspólnoty Boga z ludźmi, nawiązująca do świątecznych ceremonii, które kończyły się uroczystymi ucztami z mięsa ofiar wspólnotowych (np. Kpł 3,1-17+). Posiłek spożyty w obecności Boga przypieczętował zawarcie przymierza na Synaju (Wj 24,9-11), a paschalna wieczerza Jezusa z Jego uczniami stanowiła ukoronowanie Jego publicznej działalności (J 13 – 17). Ucztowanie z Bogiem jest obrazem udziału w Jego życiu (Ap 3,20n) dla ludzi obdarzonych godnością synów Bożych (Łk 15,22-24; 22,30). b) całun – metafora smutku, cierpienia i żałoby, a także duchowej ślepoty i grzechów (2Kor 3,13-18). c) Moab – tutaj kraina ta symbolizuje wszelkich wrogów Boga (zob. Słownik).

Page 1606

ucztęa obfitującą w mięso i wyśmienite wina, ucztę z najprzedniejszych mięs i z najwyborniejszych win. 7 I zerwie na tej górze zasłonę rozpostartą nad wszystkimi ludami i całunb, który spowijał wszystkie narody. 8 Pochłonie On śmierć na wieki! Pans BÓG otrze łzę z każdego oblicza. Zdejmie też hańbę ze swego ludus na całej ziemi – tak PAN powiedział. 9 W tym dniu będą mówić: „Oto nasz Bóg. Jemu zaufaliśmy i On nas wybawi. To jest PAN! W Nim pokładamy nadzieję. Radujmy się i weselmy z Jego zbawienia. 10 Bo ręka PANA spocznie na tej górze”. Moabc zaś będzie zdeptany w swojej siedzibie, jak depcze się słomę na gnojowisku. 11 Wyciągnie przed siebie ręce, jak czyni to pływak, aby pływać, lecz PAN poniży jego pychę. Na nic wysiłki rąk jego. 12 Zburzy wyniosłe wały jego murów i ciśnie o ziemię, w proch je zetrze!

Iz 55,1; Jr 31,12; Ap 19,9

Oz 13,14; 1Kor 15,26 Iz 35,10; Ap 7,17; 21,4

Ps 27,14; Iz 8,17; Mi 7,7

Iz 15,1; So 2,9

Jr 48,42

Pieśń o mieście Bożym 1 W tym dniu taką pieśń będą śpiewać w ziemi judzkiej: „Mamy miasto potężne! Ono zapewni ocalenie dzięki swoim murom i przedmurzom. 2 Otwórzcie bramy! Niech wejdzie lud sprawiedliwy, który dochowuje wierności, 3 który ma stateczne usposobienie! Ty zapewniasz mu pokójs,

26

Iz 60,18; Za 2,5

Ps 118,19n; Iz 60,11

usunięcie śmierci (w. 8), która jako skutek grzechu była uważana za największą przeszkodę na drodze do Boga i do ludzkiego szczęścia (Rdz 3,17-19; 1Kor 15,54; Ap 7,17; 21,4). Wspomnienie upadku Moabu (ww. 10-12), który symbolizuje siły przeciwne Bogu, przypomina o złudnym poczuciu samowystarczalności. Klęska czeka tych ludzi, którzy lekceważą moc Boga, a ufność pokładają w wysiłkach własnych rąk (w. 11) i w ziemskiej potędze (Iz 2,6-9; 28,3; Mt 5,1-22; Łk 1,46-55). Pieśń o mieście Bożym. Izajasz kontynuuje dziękczynny hymn zwycięstwa (Iz 25,1-5). Miasto potężne (w. 1) przeciwstawione zostaje miastu bezładu (Iz 24,10+), zniszczonemu w wyniku sprawiedliwego sądu Boga. Prorok nawiązuje tu do idei świętej Jerozolimy i grzesznego Babel (Iz 24,7-16+). Podstawą przynależności do społeczności miasta Bożego

IZAJASZ 25,7 — 26,3

1606

29_Iz:29_Iz

Ps 55,22; 62,8; Iz 12,2 Pwt 32,4; Ps 18,2 Iz 13,11

9/3/08

3:17 PM

Page 1607

pokój, bo Tobie zaufał. 4 Zaufajcie PANUs na wieki, bo PAN jest wieczną skałąa! 5 Ponieważ tych upokorzył, którzy byli wysoko. Powalił miasto wyniosłe, do samej ziemi poniżył, w proch je obrócił. 6 I będą deptać je nogi, nogi ubogich, stopy biedaków”.

a) skałą – Bóg ukazany zostaje jako miejsce pewnego oparcia wobec wszelkich niebezpieczeństw (Iz 44,8; Ps 18,3.47; 19,15; Pwt 32,4). b) ręka jest uniesiona – tutaj oznacza gotowość Boga do działania (Iz 5,25; 9,11.16.20; 10,4). c) panowie inni niż Ty – odniesienie do najeźdźców, którzy uciskali Izrael w ciągu wieków, ale także do śmierci (Iz 25,8) i wszelkich innych potęg materialnych i duchowych, którym ludzie oddają się w niewolę, zamiast służyć jedynemu Bogu (w. 14; 1Kor 15,24.26).

Sprawiedliwe rządy Boga Ścieżka sprawiedliwego jest prosta. Ty wyrównujesz drogęs sprawiedliwego. 8 Ze ścieżką Twoich prawych sądów wiążemy nasze nadzieje, o PANIEs! Imięs Twoje i pamięć o Tobie są naszym pragnieniem. 9 Całym sobą wyglądam Ciebie w nocy, całym duchem, który mnie wypełnia, szukam Ciebie. Bo skoro nadałeś ziemi swoje prawa, niech mieszkańcy świata uczą się praworządności. 10 Jeśli łaski doświadczy bezbożnys, nie nauczy się sprawiedliwości. W krainie prawości będzie dopuszczał się bezprawia i nie będzie odczuwał bojaźnis przed majestatem PANA. 11 PANIE, Twoja ręka jest uniesionab wysoko, lecz oni tego nie widzą. Niech więc zobaczą Twoją gorliwość o naród i doznają wstydu. Niech ogień pochłonie Twoich wrogów! 12 PANIE, zapewnij nam pokójs, bo także to, czego dokonaliśmy, jest Twoim dziełem. 13 PANIE, nasz Boże, rządzili nami panowie inni niż Tyc, lecz my tylko Ciebie będziemy wzywać, tylko Twoje imię. 14 Oni są martwi i nie ożyją, to tylko cienie, które nie powstaną. 7

Ps 63,6n; 130,6; Pnp 3,1-4; 5,2-8

Ps 10,12; Mi 5,9

Ps 21,8; Ml 4,1; 2Tes 1,8 Ps 29,11; J 14,27

jest wierność (w. 2) i zaufanie Panu (w. 4; por. Iz 25,9). Ci, którzy wynoszą się nad innych, będą musieli ustąpić miejsca ubogim (ww. 5n; por. 1Kor 1,26n; Jk 2,5). Sprawiedliwe rządy Boga. Postępowanie człowieka prawego Pismo Święte bardzo często przyrównuje do chodzenia ścieżkami wskazanymi przez Boga (np. Ps 1; Prz 3,5n). Bóg wyrównuje drogę sprawiedliwego (w. 7), pomagając mu dochować wierności (np. Ps 125,3; 2Kor 12,9n; 1P 1,5). Człowiek jest jednak wezwany do ustawicznego poszukiwania Boga i do wysiłku uczenia się praworządności (ww. 8n). Bezbożny nie dostrzega działania Boga (ww. 10n), sprawiedliwi natomiast wiedzą, że Jemu zawdzięczają pokój i że wartościowych czynów mogą dokonać tylko z Jego pomocą i siłą pochodzącą od Niego (w. 12; por. J 15,1-17; Flp 4,13). Izrael nie może więc oddawać się pod panowanie różnych ziemskich władców ani naśladować krnąbrnych przywódców ludu, bo bezpowrotnie przeminie jak oni (ww. 13n). Również wszelkie wysiłki ludu Bożego, aby o własnych siłach wybawić ziemię, okażą się daremne (w. 18). Prorok

1607

IZAJASZ 26,4-14

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) w ucisku doświadczali sądu – dopuszczone przez Boga cierpienie ma na celu nawrócenie grzesznika (Pwt 4,29n; 1Kor 11,32; Hbr 12,5-11; Ap 3,19). b) Twoja rosa… rosą światłości – w suchym klimacie Judei rosa ożywia zeschniętą roślinność. Rosa (Rdz 27,28; Ps 133,3) i światłość (Hi 33,30; Ps 56,14) są symbolami życia. W innych miejscach sam Bóg jest porównany do rosy (Iz 18,4; Oz 14,6). c) Lewiatan – wąż morski, który w starożytnych mitologiach semickich uosabiał pierwotny chaos i niszczącą siłę wód morskich. W innych tekstach ST obraz węża morskiego i potęgi odmętów morza używany jest dla wyrażenia Bożej mocy stwórczej i Jego władzy nad światem (np. Ps 74,13n; 77,16-20; 89,9n; Iz 51,9n).

Page 1608

Bo Ty ich osądziłeś i zgładziłeś, zatarłeś wszelką pamięć o nich. 15 Rozmnożyłeś naród, o PANIE, rozmnożyłeś naród, okryłeś się chwałąs. Poszerzyłeś wszystkie granice kraju. 16 PANIE, gdy w ucisku doświadczali sądua, szukali Ciebie, wołali w niedoli, kiedy ich chłostałeś. 17 Jak brzemienna, kiedy zbliża się poród, odczuwa bóle i krzyczy w boleściach – takimi byliśmy przed Tobą, PANIE. 18 Brzemienni wiliśmy się z bólu, lecz zrodziliśmy tylko wiatr. Nie wybawiliśmy ziemi i nie przybyło światu mieszkańców. 19 Twoi umarli ożyją! Ich martwe ciałas powstaną! Niech się przebudzą i rozradują ci, którzy w prochu spoczęli, bo Twoja rosa jest rosą światłościb i ziemia wyda umarłych.

Ps 50,15; 77,3

Iz 13,8; Oz 13,13

2Krl 19,3; Iz 37,3

Ez 37,1-14; Oz 13,14; Ef 5,14

Oz 14,6

Boży sąd nad złem 20 Idź, mój ludus, wejdź do swoich domów i zamknij drzwi za sobą. Skryj się na bardzo krótką chwilę, aż gniews przeminie. 21 Bo oto PANs wyjdzie ze swojej siedziby, aby osądzić winy mieszkańców ziemi. Ziemia ujawni rozlewaną na niej krews i nie będzie dłużej kryć pomordowanych. 1 W tym dniu PAN osądzi swoim mieczem srogim, wielkim i potężnym Lewiatanac – węża zwinnego, Lewiatana – węża, który się wije. Zabije morskiego potwora.

Mt 6,6

Hi 16,18; Mi 1,3; Ap 3,10; 6,10

27

Pwt 32,41; Iz 66,16 Hi 26,13; Ps 74,14;

wzywa lud, aby przypomniał sobie dobrodziejstwa, których w przeszłości doświadczył od Boga (w. 15), i zachęca go do ufności. Nawet jeśli teraz naród doświadcza poniżenia i klęski, Bóg na nowo obdarzy go życiem (w. 19; por. Iz 25,7n). Werset 19, mówiący o ożywieniu narodu, jest ważną wypowiedzią na temat kształtującej się w ST idei zmartwychwstania (Ez 37,1-14; Dn 12,2n). Boży sąd nad złem. Lud Boży znajduje się w czasie wyczekiwania na lepszą przyszłość. Zmartwychwstanie (Iz 26,19) jeszcze nie nadeszło, podobnie jak uczta, którą w dniu zwycięstwa Bóg wyda na Syjonie (Iz 25,6-8). Ci, którzy pragną zbawienia, wezwani są do schronienia się przed niebezpieczeństwem i do oczekiwania na Boży sąd nad złem (w. 20; por. Rdz 7; Wj 12,21-23). Bóg bowiem na pewno pomści krew pomordowanych (w. 21). Prorok zapowiada definitywnie i ostateczne zniszczenie zła, opisując je jako zabicie mitologicznego potwora, Lewiatana, który był w jego czasach powszechnie znanym symbolem wszystkiego, co niszczy i zabija człowieka (Hi 3,8; 7,12; Ps 74,13n; 104,26; 148,7; Jr 51,34; Am 9,3). Poprzedzone sprawiedliwym sądem Boże zwycięstwo nad wrogimi siłami przyniesie światu ostateczne zbawienie (Ap 12,7-12).

IZAJASZ 26,15 — 27,1

1608

29_Iz:29_Iz

Iz 5,1nn

Ps 85,4; Iz 12,1

Ez 34,25n

Ps 92,14-16; Iz 6,13; 49,20-23

2Krn 34,4; Iz 17,8; Mi 5,12n; Za 13,2

Iz 6,11n; 17,9; 25,2

9/3/08

3:17 PM

Page 1609

Nowa pieśń o winnicy 2 W tym dniu powiedzą: „Rozkoszna winnica. Śpiewajcie więc o niej! 3 Ja, PANs, jestem jej stróżem. Co chwilę ją zraszam, dniem i nocą jej strzegę, aby nie spotkało ją coś złego. 4 Nie ma już we Mnie gniewus, lecz jeśli pojawią się tam ciernie i osty, wyruszę przeciwko nim na wojnę i spalę je doszczętnie, 5 chyba że szukać będą mojej opieki i będą chcieli zawrzeć ze Mną pokójs. Niech zawrą ze Mną pokój! 6 W przyszłości Jakubs się rozrośnie, Izraels rozkrzewi się, rozkwitnie, i cały świat napełni plonema”.

a) cały świat napełni plonem – Izrael jest dobrodziejstwem dla całej ludzkości. Idea ta powtarza się wielokrotnie w Księdze Izajasza (np. Iz 4,2; 19,24). b) wschodniego wichru – chodzi o silny i gorący wiatr wiejący od strony pustyni, który unosi tumany pyłu. c) Miasto warowne – zob. Iz 24,10+.

Pokuta ludu Bożego 7 Czyż Bóg chłostał go tak, jak smagał jego oprawców? Czy go zabił, jak zabił jego zabójców? 8 Ukarał go wygnaniem, przegnał go swym gwałtownym tchnieniem, jak słomę w dniu wschodniego wichrub. 9 W ten sposób Jakubs odpokutuje swoją winę i zostaną usunięte owoce jego grzechus: wszystkie kamienne ołtarzes bożków rozbiją jak głazy ścierane na wapno, i nie będą już wznosić aszers ani stels poświęconych słońcu. 10 Miasto warownec opustoszeje, stanie się miejscem bezludnym, opuszczonym jak pustynia. Tam będzie pasło się bydło, tam będzie odpoczywało i obgryzało gałązki. Nowa pieśń o winnicy. Głosząc zbawienie, którym Bóg obdarzy swój lud w przyszłości, prorok powraca do obrazu narodu wybranego jako winnicy Pana (Iz 5,1-7). Tym razem nie ma już jednak mowy o wydaniu winnicy na zniszczenie, ale zostaje podkreślona troska, jaką Bóg ją otacza (w. 3). Jest to pieśń o miłości, która przezwycięża niewierność umiłowanej, czyli narodu wybranego (Oz 2; Ez 16). W nowej rzeczywistości zbawienia nie ma już miejsca dla cierni i ostów, które wcześniej symbolizowały opustoszenie ziemi Izraela (Iz 5,6; 7,23-25; 9,17; 10,17). Wszyscy zostają wezwani do zawarcia pokoju z Bogiem i do oddania się pod Jego opiekę (w. 5). Obraz rozrastającej się winnicy (w. 6) nawiązuje do faktu wygnania Izraela ze swojego kraju i rozproszenia wśród innych narodów. Prorok każe spojrzeć na te wydarzenia jako na źródło błogosławieństwa dla całej ziemi i jako zapowiedź powszechności Bożego zbawienia (Rdz 12,3; Dz 11,19-21; 13,46-49; Ga 3,28n). Pokuta ludu Bożego. Od wizji wspaniałej przyszłości (Iz 27,2-6) prorok powraca do rzeczywistości, doświadczanej obecnie przez lud Boży (w. 8). Cierpienia, które przeżywa Izrael, to czas pokuty za popełnione grzechy. Lud Boży musi zrozumieć, że pokładanie ufności w wytworach ludzkich rąk jest pozbawione sensu. Słuszną drogą jest całkowite

1609

IZAJASZ 27,2-10

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Eufrat – zob. Iz 7,20+. b) od Eufratu po rzekę Egiptu – mowa o ziemiach, które Bóg przyrzekł potomstwu Abrahama (Rdz 15,18). Rzeka Egiptu to Wadi-el-Arisz, stanowiąca granicę kraju nad Nilem. c) Biada – zob. Iz 1,4+. d) Efraim – zob. Iz 7,2+. e) na szczycie wśród żyznej doliny – nawiązanie do położenia Samarii, stolicy Królestwa północnego (Izraela). f) Porównania dotyczą Asyrii i jej inwazji na Królestwo północne (Iz 8,7).

Page 1610

11

Gdy uschną jego konary, będą się odłamywać, przyjdą kobiety i zużyją je na opał. Jest to bowiem lud nierozumny. Dlatego jego Stwórca nie zlituje się nad nim i jego Stworzyciel nie okaże mu łaski. Powrót rozproszonego ludu 12 W tym dniu PANs wymłóci kłosy od Eufratua po rzekę Egiptub i was, Izraelitów, zbierać się będzie po jednym, każdego z osobna. 13 W tym dniu zabrzmi potężna trąba i przyjdą zagubieni w krainie Asyriis i rozproszeni po ziemi egipskiej. Złożą hołd PANU na górze świętej w Jerozolimies.

Pwt 30,3n; Ne 1,9; Am 9,9

Jl 2,1

Iz 2,3; 66,18; Ml 1,11

Bóg jedynym Zbawicielem Upadek Samarii 1 Biadac pysznej koronie pijaków Efraimad, której wspaniałe piękno to tylko więdnące kwiaty na szczycie wśród żyznej dolinye! Biada odurzonym winem! 2 Oto ktoś silny i potężny przybywa z dopuszczenia Panas jak burza gradowa, jak niszczący huragan, jak kaskada wód rwących, gwałtownych i rzuci ich z mocą na ziemięf.

28

Iz 5,11-13; 28,7;

wyrzeczenie się bałwochwalstwa (w. 9; por. Iz 17,8). Retoryczne pytanie, postawione na początku tego fragmentu (w. 7), wskazuje na różnicę w traktowaniu przez Boga ludu wybranego i jego wrogów. Prorok powraca do tej myśli w zakończeniu wypowiedzi i zapowiada nieuchronne i całkowite zniszczenie wrogiego miasta (ww. 10n). Stanowi to kontynuację wątku przeciwstawiającego sobie losy miasta nieładu, budowanego na ludzkiej pysze (Iz 24,10), i miasta Bożego, budowanego na wierności i zaufaniu Bogu (Iz 26,1-6+). Powrót rozproszonego ludu. Zakończenie tzw. Wielkiej Apokalipsy Izajasza (Iz 24 – 27) stanowi zapowiedź zgromadzenia Izraela na świętej górze w Jerozolimie (w. 13). Jest to jeden z wiodących tematów tych czterech rozdziałów Księgi Izajasza (Iz 24,21-23; 25,6-8; 26,1-6; 27,2-6). Bóg z troskliwością żniwiarza, zbierającego nawet pojedyncze ziarenka, gromadzi Izraelitów (w. 12), przywołując ich głosem trąby, aby na Syjonie oddali Mu należny hołd (w. 13). Obraz trąby zwołującej sprawiedliwych użyty został także przez Jezusa Chrystusa, w zapowiedzi Jego powtórnego przyjścia (Mt 24,31; por. 1Kor 15,52; 1Tes 4,16). Upadek Samarii. Posługując się metaforą, prorok zapowiada Samarii, stolicy Królestwa północnego (Izraela), najazd asyryjski oraz jej upadek, który rzeczywiście nastąpił w 722 r. przed Chr. Nazwanie Samarii koroną (ww. 1.3) wskazuje

IZAJASZ 27,11 — 28,2

1610

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1611

3

Iz 60,19; 62,3

Kpł 10,9n; Ez 44,21; Łk 21,34

Pwt 28,49; Jr 5,15; 1Kor 14,21 Iz 30,15; Jr 6,16; Mt 11,28n

Nogami będzie zdeptana pyszna korona pijaków Efraima. 4 A z więdnącymi kwiatami jej wspaniałego piękna na szczycie wśród żyznej doliny stanie się tak, jak z wczesną figąa przed zbiorem: kto ją zobaczy, zrywa i ledwie weźmie w swe dłonie, połyka. 5 W tym dniu PAN Zastępóws będzie wspaniałą koroną i ozdobnym diademem dla resztys swojego ludus; 6 natchnieniem sądów sprawiedliwych dla zasiadającego na trybunale i mocą dla odpierających natarcie na bramę. Przeciwko przywódcom Judy Nawet kapłan i proroks słaniają się od wina i zataczają się pod wpływem syceryb. Chwieją się oni od sycery, chodzą upojeni winem, zataczają się od sycery, słaniają się w czasie prorokowania, potykają się, gdy podejmują decyzje. 8 Bo wszystkie stoły są pełne plugawych wymiotów i nie ma już czystego miejsca. 9 Mówią: „Komu on chce przekazywać wiedzę? Komu mógłby wyjaśnić przesłanie? Chyba tylko dzieciom, które przestały ssać mleko, które dopiero co odstawiono od piersi! 10 Bo nakaz za nakazem, przepis za przepisem, trochę tu, trochę tamc”. 11 Oto wargami bełkoczących i obcym językiem będzie przemawiał do tego ludud. 12 Bo mówił do nich: „Tu znajdziecie odpoczynek, dajcie więc odetchnąć strudzonemu. 7

a) jak z wczesną figą – na Bliskim Wschodzie figi należały do głównych artykułów spożywczych, a drzewa figowe były często dostępne dla przechodniów. Pierwsze figi uważano za najsmaczniejsze, dlatego od razu je zrywano. b) sycera – zob. Iz 5,22+. c) Bo nakaz... trochę tam – te słowa w jęz. hebr. są ciągiem następujących po sobie wyrazów jedno- i dwusylabowych, które były prawdopodobnie przykładem pozbawionego sensu ćwiczenia językowego z pierwszych etapów nauczania. Oddający się zabawie przywódcy Judy wyśmiewają proroka, wzywającego do odnowienia wiary i obyczajów. d) Prorok nawiązuje do niezrozumiałego języka Asyryjczyków, który brzmiał dla Izraelitów jak bełkot. Bóg, który niegdyś przemawiał do ludu, wskazując mu drogę do swojego odpoczynku (Iz 11,10+), teraz przemówi najazdem cudzoziemców (Iz 7,18-25+), ponieważ nie został wysłuchany.

przede wszystkim na jej położenie i piękno (w. 1), które zostaje dodatkowo uwydatnione w obrazie kwiatów (ww. 1.4). Samaria zostaje jednak przez proroka porównana do koron z kwiatów na głowach ucztujących. Przelotnemu pięknu szybko więdnących kwiatów prorok przeciwstawia koronę, którą dla świętej Reszty Izraela, czyli ocalonych, stanie się sam Bóg (w. 5). Pod wieloma względami to porównanie przypomina wcześniejszą wypowiedź Izajasza dotyczącą Dnia Pana (Iz 4,2-6). Prorok pragnie zachęcić lud do sprawiedliwego postępowania, które według niego stanowi jedyną gwarancję Bożej opieki (w. 6). Przeciwko przywódcom Judy. Izajasz nawiązuje do wcześniejszej wypowiedzi (Iz 28,1-6) i poddaje krytyce przywódców Judy, przede wszystkim kapłanów i proroków. Zarzuca im niefrasobliwość i lekceważenie Bożego prawa, które wcześniej były powodem upadku Samarii (722 r. przed Chr.). Przez swoje błędne nauki i niewłaściwe decyzje nauczyciele

1611

IZAJASZ 28,3-12

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Nakaz... trochę tam – prześmiewcze słowa przywódców Jerozolimy kierowane do proroka (w. 10), zostaną podjęte przez Boga i wypowiedziane przez asyryjskich najeźdźców do ludu wybranego. b) przymierze, układ – może chodzić o bałwochwalczy kult albo o przymierze z Egiptem, znanym z kultu zmarłych; prorok charakteryzuje je jako daremną próbę uniknięcia zagłady (Iz 30,1-7). c) kamień węgielny – kamień narożny w fundamencie, łączący pionowe ściany budowli. Wiąże on konstrukcję w zwartą i mocną całość. d) miarą, pionem – podstawowe przyrządy miernicze przy pracach budowlanych. Tutaj wskazują na prawo i sprawiedliwość jako podstawowe wartości, według których Bóg będzie oceniał ludzi. e) wyjaśni wam przesłanie – nawiązanie do prześmiewczego pytania przywódców Judy o możliwość zrozumienia przesłania proroka (w. 9). f) Wypowiedź ma formę przysłowia ludowego.

Page 1612

Tu jest miejsce wytchnienia”, ale nie chcieli słuchać. 13 PANs więc do nich przemówi: „Nakaz za nakazem, przepis za przepisem; trochę tu, trochę tama”, aby szli i upadli na wznak, potłukli się, wpadli w matnię i zostali pojmani. 14 Dlatego słuchajcie słów PANA, szydercy, rządzący ludem, który jest w Jerozolimies! 15 Ponieważ mówiliście: „Zawarliśmy przymierzes ze śmiercią, weszliśmy w układ z krainą umarłychb. Gdy bicz smagający nadciągnie – nas nie dosięgnie. Bo kłamstwo uczyniliśmy naszym schronem, ukryliśmy się w fałszu”. 16 Dlatego Pan BÓG tak mówi: „Oto kładę na Syjonies kamień, kamień wypróbowany, kamień węgielnyc drogocenny, mocno ugruntowany. Kto wierzy, ten się nie zawiedzie. 17 Prawos uczynię miarą, a sprawiedliwość – pionemd”. Grad zniszczy schron budowany na fałszu, wody zaleją kryjówkę. 18 Wasze przymierze ze śmiercią będzie zerwane. Wasz układ z krainą umarłychs nie ostoi się. Oto zbliża się bicz smagający i srodze was wychłoszcze. 19 Ilekroć nadciągnie, dopadnie was. A będzie przechodził co rano, podczas dnia i w nocy. I już tylko trwoga wyjaśni wam przesłaniee. 20 Bo zbyt krótkie będzie łoże, aby się na nim wyciągnąć, zbyt wąskie przykrycie, aby się nim przykryćf.

Mdr 1,16; Syr 14,12

Ps 118,22n; Mt 21,42; 16,18; Ef 2,20; 1P 2,6

narodu oddalają od Boga tych, których mieli ku Niemu prowadzić (w. 7; por. Iz 9,16; Jr 14,14; 23,16; Ez 13,7). Nauka Boża, która jest jasna i prosta (w. 12), z ich powodu zostaje ośmieszona i zamieniona w niezrozumiały bełkot (ww. 9n). Przywódcy Judy nie chcą zaufać Bogu i nie starają się wprowadzać w życie Jego przykazań, lecz liczą na pomoc Egiptu (ww. 15.18). Takie postępowanie musi spotkać się z reakcją Asyryjczyków. Nastąpiła ona w 701 r. przed Chr., kiedy do Judy została wysłana karna ekspedycja. Prorok przekonuje pewnych siebie przywódców, że asyryjska

IZAJASZ 28,13-20

1612

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1613

21

PAN bowiem powstanie, jak przy górze Perasima, pojawi się, jak w dolinie Gabaonub, aby dokonać swego dzieła – dzieła niezwykłego, aby wykonać swoją pracę – pracę niezwykłą. 22 Teraz więc nie drwijcie, aby wasze pęta nie zacisnęły się mocniej, gdyż od Pana, BOGA Zastępóws słyszałem, że postanowiona jest zagłada całego kraju.

Iz 1,2

Hi 5,9; Ps 40,6; 92,6

Przypowieść o rolniku 23 Nadstawcie uszu i posłuchajcie mojego głosu. Uważajcie pilnie i słuchajcie mojej mowy. 24 Czy oracz stale orze pod zasiew, bez ustanku spulchnia i bronuje swą ziemię? 25 Przecież gdy zrówna jej powierzchnię, zasiewa czarnuszkę, wysiewa kminek, obsiewa pszenicą, prosem i jęczmieniem, a po brzegach orkiszemc. 26 Bóg poucza go, jak działać właściwie, udziela mu wskazówek. 27 Bo nie młóci się czarnuszki walcami, nie przetacza kół wozu po kminku, ale czarnuszkę młóci się cepem, a kminek odpowiednim kijemd. 28 Ziarna na chleb nie młóci się bez końca, by nie zostało zmiażdżone. Młocarz toczy po nim koła wozu, lecz go nie rozgniata. 29 Także ta nauka pochodzi od PANA Zastępóws. On jest przedziwny w swej radzie i niezmierzony w mądrości.

a) Perasim – góra wznosząca się ponad doliną Refaim, pomiędzy Betlejem a Jerozolimą. b) dolina Gabaonu – nazywana czasami Gabaon; miejscowość znajdująca się ok. 7 km na północ od Jerozolimy; dzisiejsze el-Dżib. Góra Perasim i dolina Gabaonu to świadkowie dawnych zwycięstw, odniesionych z Bożą pomocą przez Izraelitów (Joz 10,10; 2Sm 5,20; 1Krn 14,16). Teraz mają się one stać świadkami porażek. c) W w. 25 wymieniono różne rodzaje roślin, którymi obsiewano pola w Palestynie. Czarnuszka i kminek używane były jako przyprawy. Orkisz to najmniej wartościowy, ale najbardziej wytrzymały rodzaj zboża, zasiewany szczególnie na terenie kamienistym. d) Werset nawiązuje do różnych metod młócenia zbóż w starożytności. e) Biada – zob. Iz 1,4+. f) Ariel – nietypowe określenie Jerozolimy, odwołujące się być może do nazwy „Uruel”, którą Jerozolima nosiła zanim została zdobyta przez Dawida. Hebrajskie słowo ariel oznacza palenisko ołtarza, na którym nieustannie płonął ogień i spalane były poświęcone Bogu części ofiar (Ez 43,15n). Słowo to można też tłumaczyć ‘Boży lew’, nawiązując w ten sposób do obietnicy danej przez Boga plemieniu Judy oraz Dawidowi i jego potomkom (Rdz 49,9n; Ap 5,5). Nazwa Ariel podkreśla więc szczególny charakter Jerozolimy jako miasta wybranego przez Boga.

Biada Jerozolimie 1 Biadae, Arieluf, Arielu, miasto, przeciw któremu Dawid stał obozem.

29

inwazja jest nieunikniona. Nie pomogą żadne zabezpieczenia (w. 17) ani zawarte sojusze (w. 18). Nadchodzi bowiem zapłata za odrzucenie Bożych pouczeń (w. 19). Naród zostanie ukarany uzależnieniem od obcych, których języka nie będzie rozumieć (ww. 11.13). Izajasz przypomina jednak, że Pan Bóg jest ostoją oraz gwarancją ocalenia. W uroczysty sposób zapewnia, że to On wybrał Syjon jako miejsce zbawienia (ww. 16n; por. Iz 14,32). Do tych obietnic nawiązał Jezus Chrystus, mówiąc o sobie jako o kamieniu węgielnym (Mt 21,42; Łk 20,17). Przypowieść o rolniku. Prorok ukazuje różnorodność prac podejmowanych przy uprawie roli i zachęca, aby dojrzeć w nich przykład różnorodności działania Boga w świecie. Rolnik najpierw na różne sposoby przygotowuje ziemię (w. 24), potem zasiewa nasiona (w. 25) i każdą z upraw pielęgnuje we właściwy dla niej sposób (ww. 27n). Działanie Boga w stosunku do człowieka również nie zawsze jest jednakowe. W obliczu najazdu Asyrii Izajasz wzywa, aby na to trudne doświadczenie spojrzeć jako na pewien etap historii narodu wybranego. Obecne działanie Boga ma doprowadzić lud do oczyszczenia i pełnego przyjęcia Jego woli. Biada Jerozolimie. Wypowiedź proroka pochodzi prawdopodobnie z okresu bezpośrednio poprzedzającego interwencję asyryjskiego króla Sennacheryba, który w 701 r. przed Chr. najechał buntujące się przeciwko niemu miasta południowo-

1613

IZAJASZ 28,21 — 29,1

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) będzie… jak Ariel – zob. Iz 29,1+. Dopiero doświadczenie klęski i cierpienia doprowadzi Jerozolimę do pełnego przyjęcia Bożej woli (Iz 7,18-25+). b) szańcami cię otoczę – oblężenie Jerozolimy przez Asyryjczyków zostało przedstawione jako dzieło samego Boga (Iz 10,5+), który musi ponownie, jak Dawid (w. 1; por. 2Sm 5,6-9), zdobyć dla siebie to miasto. c) Oblężoną i upokorzoną Jerozolimę przyrównano tu do poległego, który nie może już działać, a jego głos ledwie dochodzi zza grobu.

Page 1614

Dodawajcie rok do roku, niech święta biegną swym cyklem. 2 A ja ześlę ucisk na Ariela, nastanie smutek i narzekanie. I będzie dla mnie jak Ariela. 3 Rozbiję obóz przeciwko tobie, zamknę cię wokoło wałem, szańcami cię otoczęb. 4 I powalony z ziemi przemówisz, z prochu będą dochodziły twoje stłumione słowa, a twój głos, jakby upiora, dobędzie się z ziemi i twoja mowa z prochu jak kwileniec. 5 Jak drobny pył będzie mnóstwo twych wrogów, zgraja tyranów jak rozwiane plewy. Stanie się to nagle, w mgnieniu oka. 6 To PAN Zastępóws cię nawiedzi wśród gromów, wstrząsu i wielkiego huku, w zawierusze, burzy, w trawiących płomieniach ognia. 7 Horda wszystkich narodów wiodących zastępy na Ariela, zgraja walczących z nim i oblegających oraz jego ciemiężycieli, stanie się jakby snem, nocnym widzeniem. 8 Będzie więc tak, jakby głodny śnił, że się posila, ale się budzi z pustym żołądkiem i jakby spragniony śnił, że pije, ale się budzi zmęczony, z wyschniętym gardłem. Tak będzie z hordą wszystkich narodów walczących przeciwko górze Syjons.

Łk 19,43n

Iz 37,36

Iz 30,30; Ap 11,19

Zaślepienie narodu Stoicie osłupiali i pełni zdumienia. Jesteście zaślepieni i tacy pozostaniecie. Upajacie się, ale nie winem, słaniacie się, ale nie od trunku. 10 Bo PANs wylał na was odurzającego ducha i zamknął wasze oczy, prorocys, 9

Ha 1,5

1Sm 16,14; Iz 19,14; Rz 11,8

-wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego oraz Judę. Na razie życie w mieście oraz sprawowanie kultu nie zostały jeszcze zakłócone (w. 1). Prorok zapowiada jednak zbliżające się nieszczęście (ww. 3n), a także obiecuje niezwykłe wybawienie (ww. 7n). Według proroka, zarówno najazd, jak i ocalenie powinny być przeżywane przez mieszkańców Jerozolimy jako Boża interwencja. Bóg pragnie ponownie zdobyć swoje miasto (w. 3) i dokonuje tego przez nieprzyjacielski atak (w. 2), a także przez niezwykłe znaki objawiające jego wolę zbawienia (w. 6; por. Wj 19,16-19). Lud Boży każde wydarzenie może i powinien przyjmować jako wezwanie do uznania panowania Boga (Iz 1,25n; 1P 1,6n). Zaślepienie narodu. Izajasz piętnuje hipokryzję, dwulicowość i powierzchowność wiary swoich rodaków (w. 13; por. Iz 1,10-15). To właśnie taka postawa prowadzi do zaślepienia narodu (ww. 9-12), a jego duchowych przywódców pozbawia mądrości (w. 14). Dlatego nie potrafią oni zrozumieć znaków czasu i nie potrafią przyjąć Bożego pouczenia. Ze szczególną krytyką Izajasza spotyka się postawa osób, które sądzą, że zdołają ukryć swoje zamiary przed Bogiem

IZAJASZ 29,2-10

1614

29_Iz:29_Iz

Dn 12,4.9; Mt 11,25; Ap 5,1-9

Iz 1,10-20; Am 5,21; Mt 15,8n

Mk 7,2-13; Kol 2,22

1Kor 1,19

Ps 64,6n

Ps 73,11; 94,7-9; Iz 47,10 Mdr 12,12; Syr 33,13; Iz 45,9n; Jr 18,1nn; Rz 9,21

9/3/08

3:17 PM

Page 1615

zasłonił wasze głowy, widzącya. 11 Całe to widzenie jest dla was jak słowa zapieczętowanej księgib. Jeśli da się ją temu, który umie czytać, i powie mu się, aby czytał, odpowie: „Nie mogę, bo jest zapieczętowana”. 12 Jeśli zaś da się księgę temu, który nie umie czytać, i powie mu się, aby czytał, odpowie: „Nie znam pisma”. 13 A PAN mówi: „Ponieważ ten lud zbliża się do Mnie tylko ustami i czci Mnie tylko wargami, lecz jego serces jest daleko ode Mnie i jego cześć dla Mnie to tylko ludzkie nakazy i pouczenia, 14 dlatego nadal w przedziwny sposób będę postępował z tym ludem. Będę mnożył rzeczy przedziwne tak, że na nic nie przyda się mądrość jego mędrców, a roztropność jego roztropnych okaże się daremna”. 15 Biadac tym, którzy kryją się przed PANEM i tają przed nim swoje zamysły. Planują w ciemności swoje czyny i mówią: „Któż nas widzi? Kto się o nas dowie?”. 16 O, jak jesteście przewrotni! Czyż glina może się równać z garncarzem? Czy może jakaś rzecz powiedzieć temu, kto ją wykonał: „On mnie nie uczynił”? Czy garnek może powiedzieć garncarzowi: „Jesteś pozbawiony rozsądku”?

a) widzący – zob. Iz 21,8+. b) zapieczętowanej księgi – zwoje ksiąg obwiązywano sznurkiem i opatrywano pieczęcią wyciśniętą w wosku lub glinie, aby uniemożliwić ich otwarcie przez nieupoważnione osoby. c) Biada – zob. Iz 1,4+. d) Liban – zob. Iz 2,13+.

Tryumf ubogich, poniżenie pysznych Bo oto już wkrótce, niebawem, Liband zmieni się w ogród, a ogród za las będzie uznany. 18 W tym dniu głusi będą słyszeć słowa księgi, a oczy niewidomych przejrzą, wolne od mroku i ciemności! 17

Mt 11,5

(w. 15). Prawdopodobnie chodzi tu o działania dworskich dyplomatów, którzy w tajemnicy przed Izajaszem namawiali króla do zawarcia sojuszu z Egiptem (Iz 30,1-7; 31,1-3). Prorok wykazuje nierozumność ich postawy (w. 16; por. Iz 45,9; 64,7) i przekonuje, że wszyscy, którzy tworzą plany, nie licząc się z Bożą wolą (w. 15), zaprzeczają oczywistemu faktowi, że żadne stworzenie nie jest w stanie niczego ukryć przed swoim Stwórcą (w. 16). Tryumf ubogich, poniżenie pysznych. Przemiana, którą zapowiada Izajasz, będzie dotyczyła całego narodu wybranego (Izraela i Judy), o czym świadczy odwołanie do Abrahama i Jakuba, od którego wywodzi się dwanaście plemion izraelskich (w. 22). Takie rozumienie proroctwa jest tym bardziej uzasadnione, że stanowi ono zakończenie mów, których adresatem była również Samaria (Iz 28). Przemiana, która się dokona, pyszałkom przyniesie poniżenie (w. 17), a ubogim – tryumf (w. 19), co zostało przedstawione w obrazie degradacji wspaniałych lasów Libanu do rangi ogrodu,

1615

IZAJASZ 29,11-18

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Ubodzy – czyli ludzie, którzy pokładają swoją ufność w Bogu (Iz 14,32+). b) Świętym – zob. Iz 1,4+. c) dochodzą… praw w bramie – w starożytności bramy miejskie były miejscem publicznych zgromadzeń, sądów i działalności handlowej. d) Biada – zob. Iz 1,4+. e) Soan – zob. Iz 19,11+. f) Chanes – miejscowość położona w środkowym Egipcie, której późniejsza grecka nazwa brzmiała Anusis.

Page 1616

19

Ubodzya znów rozradują się w PANUs, a ludzie biedni weselić się będą Świętymb Izraela. 20 Bo koniec z ciemięzcą! Zniknie szyderca! Zagłada spotka złoczyńców, 21 tych, którzy słowem przywodzą ludzi do grzechu, knują przeciwko tym, którzy dochodzą swoich praw w bramiec, i z niczym odprawiają sprawiedliwego. 22 Dlatego tak mówi domowi Jakubas PAN, który wybawił Abrahama: „Odtąd Jakub nie zazna już wstydu, nie będzie już więcej się rumienić. 23 Bo gdy jego dzieci ujrzą pośród siebie dzieło rąk moich, uczczą świętość mojego imienias, będą czcić Świętego Boga Jakuba, w bojaźnis szanować Boga Izraelas. 24 Błądzący duchem nabiorą rozsądku, oporni przyjmą pouczenie”. Mowy przeciwko poselstwu do Egiptu 1 Wyrocznia PANAs: Biadad upartym synom, którzy wykonują zamysł przeciwny mojemu! Zawierają sojusz, który nie jest w moim duchu, i dodają błąd do błędu. 2 Udają się w drogę do Egiptu, nie pytając Mnie o radę, aby schronić się pod opiekę faraona i skryć się w cieniu Egiptu. 3 Lecz opieka faraona narazi was na wstyd, a ucieczka w cień Egiptu – na poniżenie. 4 Choć jego książęta byli w Soaniee, a wysłannicy dotarli do Chanesf, 5 wszyscy się zawiodą na ludzie bezużytecznym,

1Sm 2,5n; Iz 61,10; Ha 3,18

30

Iz 28,15; Jr 2,18

Iz 31,1-3, 36,6; Jr 43,7

Iz 20,5

przy jednoczesnej przemianie ogrodu w las (w. 17). Tylko ubodzy i pokorni potrafią przyjąć naukę Boga (w. 18; por. Iz 29,11n) i okazują się prawdziwie rozsądni (w. 24; por. Iz 29,9-16+; 1Kor 1,18 – 2,5). Mowy przeciwko poselstwu do Egiptu. W dwóch mowach Izajasz (ww. 1-5 i 6n) sprzeciwia się bezcelowemu i zgubnemu zawieraniu sojuszu z Egiptem (Iz 20,1-6; 28,14n; 29,15n). Prorok wypowiedział je prawdopodobnie w 702 r. przed Chr., kiedy król Ezechiasz wysyłał do Egiptu swoje poselstwo. Zgodnie z przewidywaniami proroka, faraon Szabaka wstrzymał się od czynnej pomocy Judzie. Wysłał on wprawdzie przeciwko królowi Asyrii Sennacherybowi część swoich wojsk pod wodzą Tirhaki (Iz 37,9), ale asyryjski władca łatwo je pokonał i ostatecznie stanął pod murami Jerozolimy w 701 r. przed Chr. (Iz 36 – 39). Egipska pomoc okazała się całkowicie nieskuteczna.

IZAJASZ 29,11 — 30,5

1616

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1617

który nie wesprze ani nie pomoże, lecz wstyd przyniesie i hańbę. 6 Wypowiedź prorockaa o zwierzętach Negebub. Przez krainę ucisku i strapienia, lwicy i lwa ryczącego, żmii i skrzydlatego smokac, wiozą bogactwa na grzbietach osłów, na garbach wielbłądów – swoje skarby do ludu bezużytecznegod. 7 Lecz pomoc Egiptu jest zwodnicza i daremna; dlatego nazwałem go: „Gnuśny Rahabe”.

Pwt 31,27; 2Krn 36,15n; Ne 9,29n; Jr 7,13

Jr 11,21; Am 2,12; 7,13

Jr 13,25

Ps 2,9; Jr 19,10n; Ap 2,27

Przeciwko buntowniczemu ludowi 8 Teraz idź, napisz to przy nich na tablicyf i utrwal to w księdze, aby służyło na przyszłość jako świadectwo na wiekig: 9 Jesteście ludem przewrotnym, synami wiarołomnymi, synami, którzy nie chcą słuchać nauki PANAs. 10 Mówicie do widzącychh: „Nie miejcie widzeń!”, a do prorokóws: „Nie prorokujcie nam prawdy! Mówcie nam rzeczy miłe, prorokujcie ułudy! 11 Zejdźcie z drogis, zboczcie ze ścieżki! Przestańcie nam przypominać Świętegoi Izraelas!”. 12 Dlatego tak mówi Święty Izraela: „Ponieważ gardzicie tą przestrogą, a pokładacie ufność w przemocy i oszustwie i na nich polegacie, 13 dlatego wina ta stanie się dla was jak pęknięcie, które prowadzi do ruiny. Pojawia się ono na wysokim murze, który potem nagle, w okamgnieniu się rozsypuje. 14 Jego upadek będzie podobny do rozbicia glinianego dzbana, stłuczonego tak bezlitośnie,

a) Wypowiedź prorocka – zob. Iz 13,1+. b) Negeb – zob. Iz 21,1+. c) żmii i skrzydlatego smoka – wcześniej Izajasz opisał w ten sposób asyryjskich władców (Iz 14,29), tym razem jednak ma na myśli Egipt jako krainę zła. d) Korzystanie z drogi do Egiptu wiodącej przez Negeb, omijającej tradycyjny szlak nadmorski, może świadczyć o tym, że tereny nadmorskie były już zajęte przez wojska asyryjskie. e) Rahab – legendarny potwór morski (Hi 26,12; Iz 51,9), który uosabiał śmiałość i potęgę sił chaosu (Iz 27,1+). Porównanie Egiptu do Rahaba podkreślało jego siłę (Ps 87,4), ale Izajasz ironicznie nazywa Egipt gnuśnym Rahabem, zapowiadając jego bezczynność i bezradność. f) na tablicy – chodzi o tabliczki kamienne lub drewniane, na których zapisywano szczególnie ważne przesłania (Iz 8,1+). g) świadectwo na wieki – przesłanie odnosi się przede wszystkim do wydarzeń współczesnych prorokowi, ale jego znaczenie przekracza historyczny czas proklamacji i niesie przesłanie dla przyszłych pokoleń. h) widzących – zob. Iz 21,8+. i) Świętego – zob. Iz 1,4+.

Przeciwko buntowniczemu ludowi. Prorok zapisuje swoje przesłanie jako świadectwo przeciwko ludowi, aby w przyszłości wykazać mu jego winę i przekonać o potrzebie nawrócenia (Iz 8,16-20+; Ez 33,33). Lud bowiem nie chce przyjąć wymagającego przesłania Izajasza. Zamiast słów wzywających do zmiany postępowania, Izraelici wolą słuchać proroków, którzy nie wytykają im błędów, ale mówią rzeczy miłe, choć fałszywe (w. 10; por. Jr 6,13-15). Izajasz przestrzega, że budowanie na fałszu musi prowadzić do ruiny (ww. 12-14). Lud nie chce zaufać Bogu (w. 15), ale ufa ludzkiej sile i szybkości rumaków (w. 16), czyli mocy wojsk egipskich (Iz 31,1). Prorok przewiduje więc klęskę

1617

IZAJASZ 30,6-14

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Umkniemy na koniach – konie świadczące o militar nej potędze ar mii są dla Izajasza symbolem braku wiary w Boga i pokładania ufności w ludzkiej mocy (Iz 2,7; 31,1; 36,9). b) znak – zob. Iz 5,26+. c) Nauczyciel – Bóg kieruje ludźmi, pouczając ich przez swoje prawo zawarte w naturze (Iz 28,26; Mdr 13,1-9), przez wydarzenia, które dokonują się wokół nich, oraz przez objawienie przekazane przez proroków (Iz 2,3; Hbr 1,1n). Tytuł „nauczyciel” bardzo często odnoszony jest przez ewangelistów do Jezusa Chrystusa, który objawia pełnię prawdy o Bogu i człowieku.

Page 1618

że nie znajdzie się wśród jego odłamków skorupki, aby nabrać ognia z ogniska lub zaczerpnąć wody z sadzawki”. 15 Tak bowiem mówi Pan BÓG, Święty Izraela: „W nawróceniu i zachowaniu spokoju jest wasze zbawienie! W wyciszeniu i ufności będzie wasza moc! Ale wy tego nie chcecie. 16 Mówicie: «Nie! Umkniemy na koniacha». Dlatego będziecie uciekać! «Na szybkich rumakach popędzimy cwałem». Szybciej popędzą więc ci, którzy będą was ścigali! 17 Tysiące was zadrży przed groźbą jednego, przed groźbą pięciu pierzchniecie, aż zostanie z was resztka, jak żerdź na wierzchołku góry, jak znakb na wzgórzu!”. 18 PAN jednak czeka, aby okazać wam łaskę. On jednak wstaje, aby się nad wami zmiłować. Bo PAN jest Bogiem sprawiedliwym. Szczęśliwi wszyscy, którzy Mu ufają.

Jr 3,22n

Ps 33,17; 147,10; Iz 31,1; Am 2,14-16; 9,1

Pwt 32,20

Wj 34,6; Oz 5,15; Rz 9,22

Ps 2,12

Bóg gotów przebaczyć 19 Tak, ludus na Syjonies, który mieszkasz w Jeruzalems. Nie będziesz już gorzko płakać, bo okaże ci obfitą łaskę na głos twego wołania. Gdy tylko cię usłyszy, odpowie. 20 Mój Pans was nakarmił chlebem niedoli i napoił wodą ucisku, lecz twój Nauczycielc nie będzie się więcej ukrywał. Twoje oczy ujrzą twego Nauczyciela, 21 a jeśli odejdziecie w prawo lub w lewo, twoje uszy usłyszą głos wołającego za tobą: „To jest właściwa drogas, nią idźcie!”.

Iz 25,8; 35,10; 60,20

Ps 80,6; 102,10;

Ps 32,8; Prz 4,27; Jr 6,16

ludu (w. 17). Izajasz zarazem zapewnia, że Bóg wciąż czeka w gotowości, aby powracających do Niego obdarzyć łaską i zmiłować się nad nimi (w. 18). Zbawienie będzie dziełem Bożej sprawiedliwości (Iz 1,26; Rz 3,21-31). Bóg gotów przebaczyć. Prorok kontynuuje myśl o zbawieniu, jakim Pan obdarza swój lud (Iz 30,18), i opisuje je jako życie w pełnej jedności z Bogiem (w. 20). Naród, który słucha głosu Bożego i tylko od Niego przyjmuje pouczenia (ww. 21n), otrzymuje obietnicę dobrobytu (ww. 23-25). Obrazy obfitości wszelkich dóbr często używane są przez proroków dla wyrażenia błogosławieństwa czasów, w których Bóg w pełni objawi swoją zbawczą moc (np. Oz 2,23-25; Jl 2,21-26; Za 8,11n). Jezus odwołuje się do nich, mówiąc o błogosławieństwie, które otrzymają Jego uczniowie na

IZAJASZ 30,15-21

1618

29_Iz:29_Iz

Iz 2,20; 17,8; 31,7

Ps 65,9-13; 104,13n; Iz 44,2-4; 58,11

Ap 21,23; 22,5

9/3/08

3:17 PM

Page 1619

22

Uznasz za nieczystes rzeźbione bożki pokryte srebrem i twoje złote posągi. Wyrzucisz je jako nieczyste i powiesz do nich: „Idźcie precz!”. 23 On ześle deszcz na twój zasiew, którym obsiejesz swą ziemię, a pokarm z plonów roli będzie pożywny i zdrowy. W tym dniu twoja trzoda będzie się pasła na rozległych łąkach. 24 Bydło i osły uprawiające rolę będą się karmić mieszanką zbożową, przewianą widłami i szufląa. 25 Na każdej wielkiej górze i na każdym wysokim pagórku pojawią się strumienie i potoki wody w dniu wielkiej rzezi, gdy runą warowne wieżeb. 26 Blask księżyca będzie jak światło słońca, a światło słońca – siedmiokroć silniejsze, równe światłu siedmiu dni, w dniu, gdy PAN opatrzy stłuczenia swojego ludu i uleczy zadane mu rany.

a) przewianą widłami i szuflą – ziarna od plew oddzielano poprzez podrzucanie ich w górę, na wietrze. Plewy, jako lżejsze, były unoszone przez wiatr, a ziarno opadało na ziemię. b) w dniu… wieże – aluzja do sądu Bożego (Jr 12,3), który nastąpi w Dniu Pana (Iz 2,15). c) przychodzi z daleka – działanie Boga nie jest związane bezwzględnie z jakimś konkretnym miejscem. Dokonuje On swoich dzieł w czasie i miejscu, które sam wy bie ra (np. Pwt 33,2; Sdz 5,4; Iz 26,21; Jr 25,30; Am 1,2; Mi 1,3; Ha 3,3).

Objawienie się Boga i kres Jego wrogów Oto imięs PANAs przychodzi z dalekac. Gniews Jego płonie, Jego brzemię przytłacza, Jego wargi są pełne wzburzenia, a Jego język jest jak trawiący ogień. 28 Jego tchnienie porywa jak wezbrany potok, który sięga po szyję. Przesieje narody sitem zagłady, na szczęki ludów nałoży wędzidło. 29 Wtedy zabrzmi wasza pieśń 27

Pwt 32,22; Ps 18,8-10; 79,5; Na 1,5n

Mdr 5,23

Iz 12,1; Jr 33,11

tym świecie (Mt 19,29), oraz o uczcie królestwa Bożego (Mt 22,1-14). Przyjście Jezusa na świat przedstawione jest również jako pojawienie się światła (Mt 4,14-16; Łk 2,29-32; J 9,5), a wieczne zbawienie jako udział w wiecznej światłości (Ap 21,23; 22,5). Objawienie się Boga i kres Jego wrogów. Wypowiedź proroka pochodzi prawdopodobnie z najbardziej krytycznego momentu asyryjskiego najazdu, kiedy w 701 r. przed Chr. wojska króla Sennacheryba spustoszyły całą Judę i oblegały Jerozolimę. Przestraszonym mieszkańcom Jerozolimy prorok zapowiada, że objawienie się Boga (w. 27) położy kres wszystkim ich wrogom (w. 28), a dla ludu Bożego będzie źródłem radości (w. 29). Izajasz opiera swoją ufność na wierze w moc Boga i na pamięci o Jego dawnych dziełach względem swojego narodu. W jego wypowiedzi pojawia się więc wspomnienie nocy wyzwolenia z niewoli Egiptu (w. 29) oraz opis objawienia się Boga na górze Synaj (w. 27). Prorok nie ogranicza się jednak do zapowiedzi zniszczenia ziemskich wrogów Izraela. Wspomnienie pogrzebowego stosu, czyli miejsca pogańskiego kultu w jerozolimskiej dolinie

1619

IZAJASZ 30,22-29

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) do skały Izraela – czyli do Boga, którego nazywano skałą (np. Iz 17,10; 44,8). b) ramienia – symbol siły, szczególnie potęgi militarnej (Iz 40,10n; 51,9-16). c) stos pogrzebowy – w Izraelu i w Asyrii kremacja zwłok należała do rzadkości i była traktowana raczej jako rodzaj kary (np. Joz 7,25; 1Sm 31,12; Am 6,10). Hebrajskie słowo oznaczające stos pogrzebowy (tofet) było też nazwą miejsca w dolinie Ben-Hinnom, gdzie ku czci boga Molocha palono w ofierze dzieci (np. Kpł 18,21; Jr 7,31-34; 19,3-9). d) dla króla – chodzi o króla Asyrii, ale także o kananejskiego bożka Molocha, który był określany tym tytułem. Prorok zapowiada więc kres nie tylko ludzkich wrogów Izraela, ale także koniec pogańskiego kultu. e) Biada – zob. Iz 1,4+. f) ratunek w koniach – zob. Iz 30,16+. g) Świętemu – zob. Iz 1,4+. h) Nawet największa ludzka potęga, jaką wydawał się Egipt, okazuje się bezsilna względem potęgi Boga. Przeciwstawienie ciała duchowi zostanie rozwinięte szczególnie przez apostoła Pawła (np. Rz 8,8-17; Ga 5,16-26).

Page 1620

jak w noc świętowania, a sercas ogarnie radość jak pielgrzyma, co wśród dźwięków fletu podąża na górę PANA, do skały Izraelaa. 30 PAN zagrzmi swym potężnym głosems, da odczuć cios swojego ramieniab, wśród żaru gniewu, trawiących płomieni ognia, zawieruchy, burzy i gradu kamieni. 31 Bo na głos PANA zadrży Asyrias, kiedy wychłoszcze ją rózgą. 32 Każde uderzenie będzie dla niej karą wymierzoną przez PANA przy wtórze cytr i bębnów. W srogich bitwach walczyć z nią będzie. 33 Od dawna gotowy jest stos pogrzebowyc, przeznaczony również dla królad, pogłębiony i poszerzony. Jest stos, ogień, wielka ilość drewna. Zapali go tchnienie PANA jak strumień siarki.

Pwt 32,4; Ps 18,32; Iz 2,3

Iz 14,9-20

Rdz 19,24; Iz 30,27

Próżna nadzieja w Egipcie 1 Biadae szukającym pomocy w Egipcie! Widzą oni swój ratunek w koniachf, pokładają ufność w mnóstwie rydwanów i w wielkiej sile jeźdźców. Nie zawierzają Świętemug Izraela i nie szukają PANAs, 2 a przecież On jest mądry. Sprowadził nieszczęście i nie cofa słów swoich. Wystąpi więc przeciwko domowi nikczemnych, przeciwko pomocy złoczyńców. 3 Egipcjanie są ludźmi, nie Bogiem, ich konie są ciałem, nie duchemh. Gdy PAN wzniesie swą rękę, runie ten, który miał pomóc, upadnie ten, który liczył na pomoc, i wszyscy razem zginą! 4 Oto, co PAN powiedział do mnie: „Podobnie jak lew, potężny drapieżnik,

31

Iz 30,1-7; 36,6; Ez 17,15 Ps 20,8; 33,16n; Iz 30,16; Oz 1,7

Joz 23,15; Iz 45,7; Am 3,6

Ps 9,20; 146,3-5; Ez 28,9;

Oz 11,10; Am 3,8; Ap 5,5

Ben-Hinnom (w. 33), przypomina mieszkańcom Jerozolimy, że wrogami Boga są nie tylko Asyryjczycy i inne obce ludy, ale przede wszystkim bałwochwalcy, którzy nie ufają mocy Boga i nie chcą żyć według Jego prawa. Próżna nadzieja w Egipcie. Te słowa Izajasz wypowiedział prawdopodobnie już po zawarciu przymierza z Egiptem. Prorok ponownie piętnuje brak wiary w Bożą moc, którym wykazali się król Ezechiasz i mieszkańcy Jerozolimy (Iz 30,1-5). Krytyka Izajasza oparta jest na przekonaniu, że nieszczęście, które spotyka Judę, jest karą Bożą za jej niewierność (w. 2; por. Iz 10,5+). Dlatego daremne jest szukanie ludzkich sojuszników, bo żadna potęga nie zdoła się oprzeć Bogu,

IZAJASZ 30,30 — 31,4

1620

29_Iz:29_Iz

Pwt 32,11; Ps 91,4

Iz 55,7; Jr 3,14.22; Oz 14,2n Pwt 7,25; Iz 2,20; 30,22

2Krl 19,34-37; Iz 14,25

Iz 11,3n; Jr 23,5n

Iz 25,4

9/3/08

3:17 PM

Page 1621

ryczy nad swoim łupem i nie trwoży się krzykiem ani nie przeraża się wrzawą licznych pasterzy, którzy zwołują się przeciwko niemu, tak zstąpi PAN Zastępóws, by stoczyć bój na górze Syjons, na swoim wzgórzu”. 5 Jak latające ptaki, tak PAN osłoni Jeruzalems, osłoni i ocali, ominiea i uratuje. 6 Izraelicis, powróćcie do Tego, od którego dzieli was wielkie odstępstwo. 7 Bo w tym dniu wszyscy porzucicie swoje bożki ze srebra i złota, które sporządziły wasze grzeszne ręce. 8 Asyrias upadnie, ale nie od ludzkiego miecza. Nie zgubi jej miecz człowiekab. Będzie uciekać przed mieczem, a jej młodzież pójdzie w niewolę. 9 Jej opoki skruszeją od trwogi, jej wodzowie przerażą się znakówc. Wyrocznia PANA, którego światło lśni na Syjonie, Jego piec płonied w Jerozolimie.

a) ominie – aluzja do nocy wyjścia Izraelitów z Egiptu, kiedy Bóg, odbywając sąd nad Egipcjanami, ominął domy Izraelitów (Wj 12,13.23.27). Prorok zapowiada nowe wyzwolenie i zapewnia, że Bóg nie pozwoli, aby nieszczęście dotknęło tych, którzy do Niego powrócą. b) Nie zgubi jej miecz człowieka – najbardziej prawdopodobną przyczyną odstąpienia wojsk asyryjskich od oblężenia Jerozolimy była epidemia (Iz 10,16+; 37,36). c) znaków – zob. Iz 5,26+. d) Jego piec płonie – chodzi prawdopodobnie o ogień, który płonął na palenisku ołtarza w świątyni jerozolimskiej (Iz 29,1+). Płonący piec symbolizuje również gniew Boży, który pochłania Jego przeciwników (np. Ps 21,10; Ml 3,19).

Państwo doskonałe 1 Oto król będzie rządził sprawiedliwie, a książęta będą się kierować prawem. 2 Wtedy każdy z nich będzie jak osłona przed wichrem i schronienie przed burzą, jak potoki wód na suchym stepie, jak cień masywnej skały na ziemi spalonej żarem.

32

który przez Asyrię dokonuje sądu. Według Izajasza jedyną postawą, która może uratować Judę, jest zrozumienie swojego błędu i nawrócenie (w. 6). Bóg teraz czyni bezsilnymi potężnych sojuszników Judy (w. 3), a w dniu sądu wykaże bezużyteczność wytworzonych przez ludzi bożków, w których pokładają nadzieję (w. 7; por. Iz 2,20). W przeciwieństwie do nich Bóg rzeczywiście okazuje się potężnym wybawcą (ww. 4n). Zapowiadając upadek Asyrii (ww. 8n), Izajasz wskazuje na ogień ołtarza w świątyni jerozolimskiej (w. 9), przypominający o cudownej obecności Boga pośród swojego ludu. On jest światłem i mocą dla swoich sług, a ciemnością i płomieniem gniewu dla wrogów (Wj 13,21; 14,20.24). Państwo doskonałe. Prorok Izajasz, który wcześniej krytykował nieład i prywatę we współczesnym mu królestwie Judy (np. Iz 10,1-4; 22,15-25; 28,7-13), przedstawia teraz wizję idealnego państwa. Jest to kraj, którego przywódcy kierują się sprawiedliwością i prawem (w. 1), a wszyscy jego mieszkańcy chętnie uczestniczą w życiu społecznym (przyglądają się, przysłuchują, rozeznają i publicznie się wypowiadają; ww. 3n). Według proroka tylko przywódcy kierujący się sprawiedliwością i prawem mogą być podporą dla narodu (w. 2), podobnie jak tylko szczere poszukiwanie mądrości przez wszystkich obywateli może każdemu zapewnić należny szacunek (w. 5). W sposób typowy dla literatury mądrościowej (np. Ps 14,1; Prz 12,16) prorok podaje podstawowe kryteria rozróżnienia między głupotą, nikczemnością i szlachetnością (ww. 6-8). Tragedie, które spotykają Judę, zostały spowodowane brakiem poszanowania dla sprawiedliwości i prawa (Iz 5,7.23) oraz zatwardziałością narodu (Iz 6,9n), przejawiającą się w szacunku dla zła i w pogardzie dla dobra. Prorok jest pewien, że Bóg odmieni ten stan (Iz 32,15-20), ale wie, że może się to dokonać tylko przez bolesne doświadczenie utraty dóbr, które przeciwstawiane są Bogu (Iz 32,9-14). Proroctwo o doskonałym królestwie sprawiedliwości interpretuje się jako

1621

IZAJASZ 31,5 — 32,2

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) głupiec – termin typowy dla ksiąg mądrościowych, gdzie oznacza człowieka, który nie liczy się z Bogiem i odrzuca zasady życia społecznego (np. Ps 14,1; 74,18; Prz 17,7.21; 30,22). Umiejętność właściwego nazwania tego, co głupie lub szlachetne, nikczemne lub zacne ukazano jako niezbędną cechę mieszkańców doskonałego państwa, opartego na sprawiedliwości i prawie. b) przepaszcie sobie biodra – w okresie pokuty lub żałoby zdejmowano zwyczajne ubranie, aby założyć strój żałobny (Iz 20,2).

Page 1622

3

Oczy tych, którzy patrzą, będą widzieć, uszy tych, którzy słuchają, będą słyszeć, 4 sercas nierozważnych będą rozumieć, języki tych, którzy się jąkają, będą mówić płynnie. 5 Wtedy głupcaa nie nazwie się już szlachetnym ani o nikczemniku nie powie się, że zacny. 6 Bo głupiec mówi głupstwa, a jego serce knuje niegodziwość. Dopuszcza się zła, mówi przewrotnie o PANUs. Głodnego pozbawia pokarmu, a spragnionemu odmawia napoju. 7 Nikczemnik postępuje podle, knuje intrygi, aby kłamliwą mową rujnować ubogich, chociażby biedak dowiódł swego prawa. 8 Szlachetny zaś ma uczciwe zamiary i niewzruszenie trwa przy tym, co szlachetne.

Iz 35,5

Iz 5,20; Ml 3,18

Ps 14,1; Koh 10,13 Mi 2,4

Ps 10,7-11

Do beztroskich kobiet Beztroskie kobiety, powstańcie, słuchajcie mojego głosu! Córki, które czujecie się bezpieczne, usłyszcie moje słowa! 10 Za rok i kilka dni stracicie poczucie bezpieczeństwa. Bo winobranie zniszczone, nie będzie już zbioru owoców. 11 Zatrwóżcie się, beztroskie, nie czujcie się bezpiecznie! Rozbierzcie się i obnażcie, przepaszcie sobie biodrab. 12 Podnieście żałobny lament nad losem rozkosznych łanów, nad urodzajną winnicą, 13 nad ziemią ludus mojego, którą porastają ciernie i osty, nad wszystkimi domami wesela rozbawionego miasta. 14 Bo pałac opustoszeje, wrzawa grodu ucichnie, 9

Iz 3,16-24; Am 4,1-3

Iz 16,10; Jr 8,13; Oz 2,14; Jl 1,7.12

Iz 47,3; Oz 2,3

2Krl 25,9; Iz 24,12; 25,2; 27,10

zapowiedź rządów Mesjasza, idealnego króla czasów ostatecznych, opisywanego przez Izajasza w rozdziałach 9 i 11. Chrześcijanie widzą w tym proroctwie zapowiedź królowania Jezusa Chrystusa (Mt 27,11; Mk 15,2.18; Łk 1,32n; 19,38-40; 23,2n; J 1,49; 18,36; 19,19-21). Do beztroskich kobiet. Ponieważ królestwo Judy dalekie jest do ideału państwa opartego na sprawiedliwości i prawie (Iz 31,1-8), już wkrótce zawiedzie się ono na swoich nadziejach i doświadczy najazdu wroga (Iz 31,1-3). Prorok zwraca się do kobiet, które teraz czują się beztroskie i bezpieczne, zapowiadając im, że już niebawem ich spokój zamieni się w żałobny lament. Tam, gdzie brakuje sprawiedliwości, pokój okazuje się tylko iluzją.

IZAJASZ 32,3-14

1622

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1623

wzgórze zamkowea i baszty na zawsze staną się odludziem, siedliskiem dzikich osłów, pastwiskiem dla stad. Przyszłe królestwo sprawiedliwości Tak będzie do czasu, gdy zostanie wylany na nas duch z wysokab. Wtedy pustynia zmieni się w ogród, a ogród za las będzie uznanyc. 16 Prawos zamieszka na pustyni, a sprawiedliwość osiądzie w ogrodzie. 17 Dziełem sprawiedliwości będzie pokójs, a owocem sprawiedliwości – spokój i bezpieczeństwo na wieki. 18 Mój lud zamieszka w oazie pokoju, w bezpiecznych siedzibach, w zacisznych, beztroskich miejscach. 19 Las padnie od gradu, a miasto dozna poniżeniad. 20 Szczęśliwi, którzy sieją przy wodach, bydło i osły puszczają swobodnie. 15

Ps 104,30; Iz 11,2n; Ez 39,29; Jl 3,1

Iz 11,6-9; 48,18

Iz 30,23

Iz 10,12; Mt 7,2

Ps 25,3; 143,8

Ps 46,2

Lb 10,35; Ps 68,2

a) wzgórze zamkowe – użyte tu hebr. słowo ofel można rozumieć jako nazwę własną jerozolimskiego wzgórza, na którym znajdował się kompleks zabudowań świątynno-pałacowych. b) duch z wysoka – Boży duch, który ożywia i obdarza pełnią pomyślności i pokoju (Iz 11,1-9; 31,3; 44,3n). c) ogród… uznany – zob. Iz 29,17+. d) Werset zawiera obrazy używane już wcześniej do opisania Bożego sądu. Las symbolizuje pychę (Iz 10,18.34; 29,17+), grad jest symbolem kary wymierzanej z nieba (Iz 28,2.17; 30,30), a miasto wyobraża wszelkie ludzkie działania wymierzone przeciwko Bożej woli (Iz 24,10; 26,5). e) Biada – zob. Iz 1,4+.

Modlitwa w ucisku 1 Biadae tobie, grabieżco, choć ciebie jeszcze nie ograbiono, i tobie, zdrajco, choć jeszcze nie jesteś zdradzony! Gdy dokończysz grabieży, sam będziesz ograbiony. Gdy dopełnisz swej zdrady, sam zostaniesz zdradzony. 2 Zmiłuj się, PANIEs, nad nami! Tobie ufamy. Bądź naszą mocą każdego dnia, i naszym zbawieniem w czasie ucisku. 3 Na odgłos gromu lęk przejmuje narody, gdy się podnosisz, uciekają ludy.

33

Przyszłe królestwo sprawiedliwości. W przeciwieństwie do złudnej beztroski Jerozolimy liczącej na swoją mądrość i potężnych sojuszników (Iz 32,9-14), prorok zapowiada pokój i bezpieczeństwo jako dzieło sprawiedliwości (ww. 17n). Dopiero przyjęcie daru Bożego ducha i kształtowanie według niego całego życia ludu pozwoli na zbudowanie doskonałego państwa sprawiedliwości i prawa (Iz 32,1-8). Duch Boży jest bowiem sprawcą powszechnej odnowy. Opis życia pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej po Zesłaniu Ducha Świętego (Dz 2,42-47) ukazuje ziemską realizację zapowiedzi proroka. Obietnica pozostaje jednak wciąż aktualna jako wezwanie wierzących do przemiany życia według daru Ducha (2Kor 3,4-8; Ga 5,16-26) oraz oczekiwanie na nowe Jeruzalem czasów ostatecznych (Iz 65,17-19; 66,22; Ap 21). Modlitwa w ucisku. W czasie ucisku prorok zanosi ufną modlitwę do Boga (w. 2). W grabieżcy i zdrajcy (w. 1) Izajasz widzi prawdopodobnie Asyrię lub jej króla, Sennacheryba (Iz 10,12; 14,24-27). Możliwe również, że upadek imperium asyryjskiego w dalszej perspektywie jest zapowiedzią klęski Babilonii. Ufna postawa modlącego się Izajasza wypływa z wiary w Bożą sprawiedliwość. Chociaż dokoła panuje zamieszanie i przemoc, prorok wie, że prawdziwe skarby, których Bóg udzielił Syjonowi (ww. 5n), nie mogą zostać zagrabione i nie ulegną zniszczeniu (w. 4). Prorok

1623

IZAJASZ 32,15 — 33,3

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) wysłannicy... posłańcy pokoju – tekst hebr. daje możliwość przekładu słowa „wysłannicy” jako mieszkańcy Ariela, czyli mieszkańcy Jerozolimy (Iz 29,1+). Także zwrot posłańcy pokoju może być rozumiany jako aluzja do starożytnej nazwy Jerozolimy, określanej jako „miasto pokoju” (Rdz 14,18; Ps 76,3+). b) Liban – zob. Iz 2,13+. c) Szaron – urodzajna równina nadmorska Palestyny pomiędzy Karmelem a Jaffą. d) Baszan – zob. Iz 2,13+. e) Karmel – łańcuch zalesionych gór ciągnących się od Samarii do półwyspu Karmel nad Morzem Śródziemnym. Sama góra Karmel znajduje się u wejścia do doliny Ezdrelon. f) Wymienione krainy, synonimy piękna i bogactwa przyrody, zostały spustoszone przez Asyryjczyków maszerujących na Jerozolimę. g) słomę, ciernie – obraz bezwartościowych, złych uczynków (Iz 5,24). h) Zbawcze dzieła Boga, a w szczególności ocalenie Jerozolimy podczas najazdu Sennacheryba w 701 r. przed Chr., są znakiem skuteczności Bożej interwencji, który powinien być zrozumiany zarówno przez narody pogańskie, jak i przez członków ludu Bożego. i) przy wiecznym palenisku – aluzja do świątyni jerozolimskiej, w której nieustannie płonął ogień i spalane były poświęcone Bogu części ofiar (Iz 31,9+). Podobne pytanie o możliwość mieszkania w obecności Boga i podobna odpowiedź opisująca człowieka, który od Boga otrzymuje błogosławieństwo, pojawia się w Ps 15.

Page 1624

4

Zdobywają na was łupy jak robactwo pustoszące plony, rzucają się na nie jak chmara szarańczy. 5 A PAN jest ponad wszystkim i mieszka na wysokości. On napełnia Syjons prawem i sprawiedliwością, 6 wierność będzie jego ozdobą. Pełnia zbawienia, mądrości, poznania i bojaźnis PANA to jego skarby. Bóg obrońcą sprawiedliwości 7 Oto wysłannicy wołają zza murów, posłańcy pokojua gorzko płaczą. 8 Opustoszały drogi, nikt już nie podróżuje. Układ złamano. Sponiewierano świadków. Nie liczono się z nikim. 9 Kraj w żałobie, traci siły. Libanb wstydem okryty – usycha. Szaronc – niby step suchy, Baszand i Karmele – ogołoconef. 10 PANs mówi: „Teraz powstanę! Teraz pokażę swoją wielkość, teraz się podniosę! 11 Byliście brzemienni w słomę i rodziliście ciernieg. Moje tchnienie będzie ogniem, który was strawi. 12 Narody będą doszczętnie spalone, płonąć będą w ogniu jak wycięte ciernie. 13 Słuchajcie, dalecy, czego dokonałem. Poznajcie, bliscy, moją siłęh!”. 14 Grzesznicy drżą na Syjonies, bezbożnis przejęci są trwogą: „Kto może mieszkać przy trawiącym ogniu? Kto zamieszka przy wiecznym paleniskui?”. 15 Ten, kto postępuje sprawiedliwie, i mówi to, co prawe; kto gardzi dochodem z wyzysku, odrzuca przekupstwo i nie przyjmuje podarków; kto zatyka uszy, by nie zgadzać się na zbrodnię, zasłania oczy, by zła nie pochwalać,

Am 1,2

Ps 7,6

Na 1,6

Ps 15,1n; 24,4n

jest także przekonany, że ze względu na Bożą sprawiedliwość grabież i zdrada zostaną ukarane (w. 1). Wierzący, którzy ufają Bogu, w każdym czasie bezpiecznie zachowają swoje skarby, którymi jest pełnia Bożego zbawienia, mądrości, poznania i bojaźni (w. 6; por. Mt 10,23-31; Rz 8,31-39). Bóg obrońcą sprawiedliwości. Prorok nawiązuje do pertraktacji, które król Ezechiasz prowadził w 701 r. przed Chr. z królem Asyrii Sennacherybem. Asyryjczycy zażądali najpierw wysokiego okupu, ale pomimo uiszczenia go, zajęli potem tereny Judy i oblegli Jerozolimę (Iz 36 – 37; 2Krl 18,13-37). Wobec wiarołomstwa Asyrii (w. 8) Izajasz w imieniu Boga zapewnia, że nieprzyjacielskie zamiary zostaną udaremnione (w. 10). Prorok zaznacza jednak, że Boża kara dosięgnie nie tylko wrogów narodu izraelskiego. Klęska Asyrii powinna stać się nauką dla wszystkich ludów, aby

IZAJASZ 33,4-15

Prz 14,27; Iz 11,2-5

1624

29_Iz:29_Iz

Iz 32,18

1Kor 1,20

Iz 28,11; Jr 5,15

Iz 54,2

Pwt 7,15; Jr 33,6-8; 50,20

9/3/08

3:17 PM

Page 1625

16

on właśnie będzie mieszkał na wysokościach, twierdze na skałach będą jego ucieczką; będzie miał chleba pod dostatkiem i wody w obfitościa.

Przyszłość pełna chwały 17 Twoje oczy ujrzą króla w jego pięknie, zobaczą rozległą krainę. 18 Twoje serces wspomni czas przerażenia: „Gdzie jest ten, który liczył? Gdzie ten, który ważył? Gdzie ten, który liczył wieże?b”. 19 Już nie zobaczysz ludu zuchwałego, ludu o zawiłej mowie, bełkoczącego niezrozumiałym językiemc. 20 Patrz na Syjons, miasto naszych świątecznych zgromadzeńs! Oczy twe ujrzą Jeruzalems, oazę spokoju, namiot, którego się nie przenosid, którego kołki nigdy nie będą wyrwane, żaden z jego sznurów nie będzie zerwany. 21 Naprawdę! Tam chwalebny PANs jest dla nas jak region rzek i rozległych strumienie, do którego nie dotrą wojenne okręty ani nie wpłyną tam olbrzymie statki. 22 Bo PAN naszym sędzią! PAN naszym prawodawcą! PAN naszym królem! On nas wybawi! 23 Liny okrętu obwisnąf, nie utrzymają prosto jego masztu, a jego żagiel nie będzie rozwinięty. Wtedy będzie rozdzielony łup obfity. Nawet kulawi zagarną zdobycz. 24 I nikt z mieszkańców nie powie: „Jestem chory”g. Ludowi, który tam mieszka, odpuszczone zostaną grzechy.

a) chleba, wody – podstawowe pożywienie, które tutaj oznacza gwarancję spokojnego życia i dobrobytu człowieka sprawiedliwego. b) Pytania dotyczą asyryjskich urzędników, którzy określali wysokość okupu, jaki miał być ściągnięty z Judy (2Krl 18,14-17). c) niezrozumiałym językiem – chodzi o język Asyryjczyków (Iz 28,11). d) namiot, którego się nie przenosi – chodzi o świątynię jerozolimską, miejsce Bożej obecności; kamienna budowla zastąpiła narodowi wybranemu namiot sporządzony przez Mojżesza podczas wędrówki przez pustynię. e) region rzek… strumieni – w pustynnym Izraelu obfitość wody była szczególnie wymownym symbolem Bożego błogosławieństwa (Ps 46,5; Ez 47; Za 14,8). f) Liny okrętu obwisną – obraz niemożności żeglowania (w. 21), którą sprawia Bóg, ukazuje niemoc wrogów zamierzających uderzyć na Jerozolimę. g) Brak chorób symbolizuje pełnię Bożego błogosławieństwa (Wj 15,26; Pwt 7,15; Iz 58,8; Ap 21,4).

każdy z nich uznał potęgę Boga (w. 13). Grzesznicy, którzy zamieszkują Syjon, powinni wiedzieć, że gniew Boży spadnie na nich tak samo jak na Asyryjczyków (w. 14). Bóg nie toleruje nieprawości i okazuje się trawiącym ogniem dla wszystkich, którzy dopuszczają się zła (w. 14; por. Iz 10,17; 26,11; 29,6). Ludzie sprawiedliwi mogą natomiast liczyć na Bożą pomoc i pełnię Jego błogosławieństwa (ww. 15n). Przyszłość pełna chwały. Chwalebna przyszłość ukazana jest w pięknie króla (w. 17), którym prawdopodobnie jest sam Bóg (w. 22). Możliwe również, że prorok ma na uwadze ziemskiego władcę, reprezentującego Boga. Jest on przeciwieństwem obcych królów, okupujących święte miasto i pobierających od niego haracz (w. 18). Stałą obecność Boga pośród swego ludu symbolizuje jerozolimska świątynia (w. 20). Bóg okazuje się w niej potężnym wybawicielem (ww. 21n), który zapewnia swojemu ludowi zwycięstwo nad wszystkimi wrogami (w. 23). On odpuszcza grzechy swoim wybranym i obdarza ich błogosławieństwem (w. 24). Cudowne zwycięstwo nad asyryjskim najeźdźcą (2Krl 19,35; Iz 37,36) tylko częściowo spełniło zapowiedź Izajasza. Dla wszystkich następnych pokoleń ludzi, którzy w Bogu uznają swojego sędziego, prawodawcę i króla (w. 22), nadal niesie ona obietnicę i nadzieję pełnego tryumfu.

1625

IZAJASZ 33,16-24

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) potęgami nieba – zob. Iz 24,21+. b) Bosra – starożytna stolica Edomu; dzisiejsza Buseira, 45 km na południe od Petry.

Page 1626

Sąd nad narodami. Mała apokalipsa Izajasza Zagłada wrogów Boga 1 Zbliżcie się, narody, aby słuchać, ludy, słuchajcie uważnie! Niech słucha ziemia i to, co ją napełnia, świat i wszystko, co on wydał! 2 Gdyż PANs rozgniewał się na wszystkie narody i oburzył się na wszystkie ich wojska. Obłożył je klątwąs i na rzeź je wydał. 3 Ich zabici będą leżeć porzuceni, cuchnąć będą ich trupy, góry nasiąkną ich krwiąs. 4 Stopnieją wszystkie zastępy nieba. Niebo zostanie zwinięte jak zwój i wszystkie gwiazdy spadną, jak opadają liście krzewu winnego, jak spadają zwiędłe owoce figowca. 5 Prawdziwie miecz PANA nasyci się potęgami niebaa i spadnie na Edoms, na lud klątwą dotknięty, aby dokonać sądu. 6 Miecz PANA krwią spływa, pokryty jest tłuszczem, krwią wołów i kozłów, tłuszczem nerek baranów. Bo krwawa ofiaras dla PANA trwa w Bosrab i wielka rzeź w krainie Edomu. 7 Plemiona padają jak bawoły, lud mocarzy – jak woły ofiarne. Krwią nasiąka ich ziemia, tłuszczem nasyca się gleba. 8 Bo to jest dzień odpłaty PANA, rok zapłaty obrońcy Syjonus.

34

Pwt 32,1; Iz 1,2

Jr 8,2; Ez 39,4

Jr 46,10; Ez 21

Iz 35,4; 59,17n; 61,2

Zagłada wrogów Boga. Dwa rozdziały księgi, nazywane Małą Apokalipsą Izajasza (Iz 34 – 35), zamykają pierwszą część proroctw opisem Bożego sądu i zbawienia. Ich przesłanie nawiązuje do motywów rozwiniętych w poprzednich rozdziałach księgi, ale jednocześnie nabiera ono wyraźnie charakteru eschatologicznego. Odnosi się bowiem już nie tylko do konkretnych wydarzeń historycznych, ale staje się medytacją nad Bożym działaniem w świecie i wyznaniem wiary w tryumf Bożej sprawiedliwości w czasach ostatecznych. Swoją formą i treścią Mała Apokalipsa Izajasza zapowiada więc proroctwa następnych dwóch części księgi (Iz 40 – 55 i 56 – 66) i możliwe, że pochodzi już nie od samego proroka Izajasza, ale od późniejszych redaktorów z okresu po powrocie z wygnania babilońskiego (zob. Wprowadzenie). Małą Apokalipsę Izajasza rozpoczyna obraz powszechnego sądu, w którym wszystkie narody (w. 2), a nawet cały materialny świat (w. 4), zostają wydane na zagładę. W czasie sądu Bożego kara dotyka świat i narody (w. 5) i każdy otrzymuje należną zapłatę (w. 8). Kara, której doświadcza Edom (w. 5), jest zapowiedzią i przykładem losu wszystkich przeciwników Boga (Iz 14,3-21+; 21,1-10+; 25,10-12). Izajasz nie rozwija tematu winy Edomu. Był nią prawdopodobnie jego udział w zniszczeniu i plądrowaniu Jerozolimy w 586 r. przed Chr. (Ps 137,7; Lm 4,21; Ez 35,5). To wydarzenie przypieczętowało bowiem dawne antagonizmy pomiędzy Izraelem a Edomem (1Sm 14,47; 2Sm 8,13; 1Krl 11,14) oraz miało ogromny wpływ na negatywną ocenę, jaką Edomowi wystawiło wielu proroków (np. Ez 25,12-14; 35; 36,5; Am 1,11; Ab 1-21; Ml 1,2-5).

IZAJASZ 34,1-8

1626

29_Iz:29_Iz

Ps 11,6; Jud 1,7

Iz 14,23; Ap 18,2

2Krl 21,13; Lm 2,8

Iz 32,13n

9/3/08

3:17 PM

Page 1627

Spustoszenie kraju wrogiego Bogu 9 Rzeki tego kraju zamienią się w smołę, a proch ziemi w siarkę. I stanie się on smołą płonącą, 10 która ani w nocy, ani w dzień nie zagaśnie, jej dym nieustannie będzie się unosił. Przez wszystkie pokolenia będzie jak pustynia, przez całe wieki nikt tamtędy nie będzie przechodził. 11 Pelikany i jeże wezmą go w posiadanie, sowy i kruki w nim się zadomowią. Stwórca rozciągnie nad nim sznur pustki i poziomicę pustkowiaa. 12 Upioryb szaleć tam będą, zabraknie dostojników, nie obwołają tam królestwa, nastąpi kres wszystkich jego książąt. 13 W jego pałacach wyrosną ciernie, pokrzywy i osty w jego warowniach. Będzie to nora szakali i siedziba dla strusiów. 14 Stepowe psy spotkają się tam z hienami, nawoływać się będą kosmate upiory. Tylko widmo nocne założy tam siedzibę i znajdzie dla siebie odpoczynek. 15 Wąż się tam zagnieździ, by znosić jaja, wylęgać młode i chronić je w swoim cieniu. Sępy będą się tam zlatywać, jeden tuż za drugim.

a) sznur pustki i poziomicę pustkowia – nawiązanie do opisu stworzenia (Rdz 1); całkowita pustka oczekuje na zapełnienie Bożymi dziełami. b) Upiory – trudno ustalić, czy chodzi tu o jakiejś konkretne zwierzęta, czy raczej o mityczne istoty, znane z ludowych przekazów (podobnie w. 14). c) zgromadził je – chodzi o stwory wymienione w ww. 14n. Wydanie ziemi wrogów Boga na zniszczenie i spustoszenie ukazano jako dzieło samego Boga, zgodnie z Jego wcześniejszą zapowiedzią.

Odwołanie się do proroctwa Szukajcie w księdze PANAs! Czytajcie! Nie brak tam niczego, co usta PANA wyrzekły. Jego duch zgromadził jec 17 i On sam rzucił losy dla nich, a Jego ręka wydzieliła im część. 16

Spustoszenie kraju wrogiego Bogu. Zniszczenie kraju wrogiego Bogu opisane zostaje w słowach, które Księga Rodzaju używa dla opisania zniszczenia Sodomy i Gomory (Rdz 19,23-29). Edom (Iz 34,5n), podobnie jak wcześniej Babilon (Iz 13,19), jest symbolem wszystkich ludzi i narodów lekceważących pochodzące od Boga prawo i sprawiedliwość (Pwt 29,22; Ez 38,22). Wyrok jest nieodwracalny, a jego skutki trwać będą na zawsze (w. 10). Prorok mówi o tym, używając obrazów, którymi wcześniej zapowiadał spustoszenie Babilonu: jego ruiny staną się miejscem odludnym oraz kryjówką dzikich zwierząt (ww. 11-15; por. Iz 13,20-22). Podczas gdy Boże słowo wydobywa świat z pustki i nicości (Rdz 1,2), los tych, którzy odrzucają Boże prawo, na zawsze staje się przeciwieństwem porządku zamierzonego przez Boga (w. 11; por. Jr 4,19-31). Odwołanie się do proroctwa. Nakaz, aby szukać potwierdzenia dla słów proroctwa, może odnosić się zarówno do wypowiedzi samego Izajasza (np. Iz 13,20-22), jak i do innych pism świętych. Zapowiadały one zniszczenie jako karę za czyny sprzeczne z wolą Stwórcy, przekazaną całemu światu, szczególnie zaś ludowi Bożemu (np. Pwt 28,15; Am 5,11; Mi 6,10-15). Proroctwa Izajasza stały się w następnych wiekach nieustannym punktem odniesienia dla osób

1627

IZAJASZ 34,9-17

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) chwała Libanu – w odniesieniu do Libanu (Iz 2,13+) oznacza bogactwo roślinności, szczególnie cedrów, z których słynęła ta kraina. Taki los przypadnie w udziale pustyni pobłogosławionej przez Boga. b) Karmel i Szaron – zob. Iz 33,9+. c) Proroctwo to rozumiano jako zapowiedź czasów mesjańskich, w których wypełni się ono dosłownie (Mt 11,3-5; Łk 7,20-23).

Page 1628

Posiadać ją będą na wieki, będą w niej mieszkać przez wszystkie pokolenia. Chwała kraju czcicieli Boga 1 Niech się raduje pustynia i ziemia wyschnięta! Niech step się weseli i rozkwita jak krokus! 2 Niech bujnym okryje się kwieciem! Niech się cieszy, raduje i weseli! Dana jej będzie chwała Libanua, wspaniałość Karmelu i Szaronub. Zobaczą chwałęs PANAs, wspaniałość Boga naszego. 3 Pokrzepcie omdlałe ręce! Wzmocnijcie osłabione kolana! 4 Mówcie małodusznym: „Bądźcie mężni! Nie bójcie się! Oto wasz Bóg! Nadchodzi odpłata, Boża nagroda. On sam przybędzie i was wybawi”. 5 Wtedy przejrzą oczy niewidomych, otworzą się uszy głuchychc. 6 Wtedy kulawy wyskoczy jak jeleń, a język niemych przemówi radośnie. Wody wytrysną na pustyni i strumienie na suchym stepie. 7 Wyschnięta ziemia stanie się jeziorem, kraina spragniona – zdrojem wód. Legowiska szakali porosną trzciną i papirusem.

35

Iz 29,17; 51,3

Iz 33,9; 60,13

Hi 4,3n; Iz 40,29-31

Iz 40,10

Iz 29,18; 42,7.16; Mt 11,5 Dz 3,8

Iz 41,18; 43,20; 48,21 Iz 29,17; J 4,14; 7,38

Powrót na Syjon Będzie tam usypana droga i nazwą ją „Drogą świętą”. Nie będzie nią chodził nieczystys.

8

Iz 11,16; 40,3; 62,10

szukających zrozumienia wydarzeń, jakie dokonują się wokół nich. Świadczy o tym chociażby kilkakrotne powoływanie się na wcześniejsze przepowiednie (Iz 41,22; 42,9; 45,21) autorów tych fragmentów Księgi Izajasza, które zostały napisane w późniejszym okresie (zob. Wprowadzenie). Chwała kraju czcicieli Boga. Boży sąd przyniesie spustoszenie krajowi wrogów Boga (Iz 34,9-15), ale zarazem pełnię błogosławieństwa dla kraju Jego czcicieli. Obraz odnowy ziemi Izraela stanowi pomost do drugiej części księgi (Iz 40 – 55), w której rozwinięto wezwanie do radości z powodu przemiany pustyni w krainę pełną życia (ww. 1n; por. Iz 42,11; 43,19; 49,13). Ten temat jest obecny także w trzeciej części księgi (np. Iz 61,10; 64,4; 66,10). W przeciwieństwie jednak do późniejszej perspektywy historycznej powrotu z wygnania babilońskiego, fragment ten posiada znamiona ogólnej refleksji nad Bożą sprawiedliwością. Zapowiada on Boży sąd u kresu czasów i nastanie królestwa Bożej sprawiedliwości (w. 5; por. Mt 11,3-5; J 9,39). Powrót na Syjon. Podobnie jak w poprzednim obrazie (Iz 35,1-7), także tutaj zostaje zapowiedziany temat rozbudowany w dalszej części księgi (Iz 40,3; 43,19; 49,11; 52,1). Chodzi o zagadnienie powrotu na Syjon, który w tej wypowiedzi prorockiej nie jest rozumiany w sensie historycznym jako koniec wygnania babilońskiego, ale oznacza przede wszystkim duchową odnowę i postępowanie zgodne z wolą Bożą (w. 8).

IZAJASZ 35,1-8

1628

29_Iz:29_Iz

Kpł 26,6; Iz 11,6-9; Ez 34,25

Iz 51,11

9/3/08

3:17 PM

Page 1629

Będzie ona dla tych, którzy kroczą drogąa. Nierozumni nie będą tam krążyć. 9 Lwa tam już nie będzie, żaden drapieżnik nie znajdzie się na tej drodze, lecz pójdą nią wyzwoleni. 10 Odkupieni przez PANAs powrócą i przyjdą na Syjons z weselem. Wieczna radość zagości na ich twarzach. Ogarnie ich szczęście i radość, a udręka i smutek ulecą daleko.

Dodatek historyczny 2Krl 18,13-37 Iz 37,10nn

2Krn 32,9

Iz 30,1-7; Ez 29,6

Najazd Sennacheryba na Judę 1 W czternastym roku panowania króla Ezechiaszab król asyryjski Sennacherybc najechał na wszystkie miasta warowne Judys i zdobył je. 2Wtedy król Asyriis wysłał z Lakiszd przełożonego dworu królewskiegoe wraz z potężnym wojskiem do Jerozolimys, do króla Ezechiasza. Zajął on pozycję przy kanale Górnej Sadzawki, na drodze wiodącej na Pole Folusznika. 3Wtedy wyszedł do nich zarządca pałacu Eliakim, syn Chilkiasza, z Szebnąf, pisarzem, i kanclerzem Joachem, synem Asafa. 4Przełożony dworu króla Asyrii oświadczył im: „Powiedzcie Ezechiaszowig: Tak mówi wielki król, władca Asyrii: Na czym opierasz swoją ufność? 5Czy myślisz, że same słowa zastąpią plany i uzbrojenie potrzebne do walki? Komu to zaufałeś, że zbuntowałeś się przeciw mnie? 6Zaufałeś Egiptowi – tej nadłamanej trzcinieh, która każdemu, kto się na niej oprze, wbija się w dłoń i przebija ją. Takim jest faraon, władca Egiptu, dla wszystkich, którzy na nim polegają. 7 A jeśli mi powiecie: «Polegamy na PANUs, naszym Bogu», to czyż On nie jest tym, którego ołtarzes na wzniesieniach kultowychs usunął Ezechiaszi, nakazując mieszkańcom Judy i Jerozolimy: «Tylko przed tym ołtarzemj macie oddawać Mu cześć»? 8A teraz zrób zakład z moim panem, królem Asyrii! Dam ci dwa tysiące koni, jeśli znajdziesz dla nich jeźdźców. 9 Czy zmusisz do odwrotu choćby jednego dowódcę spośród najmniejszych sług mego pana? Lecz ty zaufałeś Egiptowi, licząc na jego rydwany oraz jeźdźców! 10A poza tym – czy

36

a) którzy kroczą drogą – chodzi o ludzi wiernych Bożemu prawu, którzy kroczą dro gą Jego przy ka zań (np. Iz 30,21; Jr 31,21; J 14,6; Hbr 10,20). Są oni przeciwstawieni nierozumnym, czyli ludziom, którzy lekceważą Bożą naukę i dlatego nie umieją należycie pokierować swoim życiem (np. Iz 19,1-15; Jr 4,22). b) W czternastym… Ezechiasza – opisywane wydarzenia działy się w 26 lub 27 roku panowania Ezechiasza. Wyjaśnienie tej rozbieżności łączy się z błędnie interpretowanym cudem uzdrowienia króla (Iz 38). c) Sennacheryb – król Asyrii w latach 705681 przed Chr. Władzę objął w okresie buntów, jakie wybuchły w Asyrii po śmierci jego ojca, Sargona II. Chcąc uspokoić nastroje, podjął wiele wypraw, których celem była eliminacja zagrożeń ze strony ościennych narodów i utwierdzenie własnej potęgi. Atak na Judę miał miejsce prawdopodobnie w 701 r. przed Chr. d) Lakisz – starożytne miasto leżące na południu Judy, zdobyte i zniszczone przez Sennacheryba. e) przełożonego dworu królewskiego – dosł. rabsaka; asyryjskie określenie urzędnika królewskiego, które autor Mądrości Syracydesa stosuje jako imię własne (Syr 48,18). f) Eliakim, Szebna – zob. Iz 22,15-25+. g) Powiedzcie Ezechiaszowi – asyryjski dowódca nie używa tytułu „król” w odniesieniu do władcy Judy, natomiast Sennacheryba określa jako wielkiego króla (w. 13), zgodnie z tym, co znajdujemy w oficjalnych kronikach asyryjskich. h) nadłamanej trzcinie – w czasie kampanii w 701 r. przed Chr. w bitwie pod Elteke Sennacheryb pokonał armię egipską, która przybyła z pomocą miastom filistyńskim. i) ołtarze… usunął Ezechiasz – nawiązanie do reform króla Ezechiasza, zmierzających do oczyszczenia praktyk religijnych z pogańskich naleciałości (2Krl 18,4). Asyryjski dowódca przedstawia te działania Ezechiasza jako obrazę Boga Izraela. j) Tylko przed tym ołtarzem – chodzi o ołtarz znajdujący się w świątyni jerozolimskiej.

Najazd Sennacheryba na Judę. Dodatek, obejmujący Iz 36 – 39, ukazuje historyczne tło działalności proroka oraz stanowi pomost pomiędzy pierwszą (Iz 1 – 39) i drugą częścią Księgi Izajasza (Iz 40 – 55). Znaczna część tego tekstu znajduje swoje odpowiedniki w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18,13 – 20,19). Z punktu widzenia historycznego wydarzenia opisane w Iz 38 – 39 są wcześniejsze niż zawarte w Iz 36 – 37. Opisane tu fakty znajdują także potwierdzenie w tekstach pozabiblijnych, zachowanych w dokumentach asyryjskich sporządzonych pismem klinowym. Dodatek historyczny rozpoczyna opis poselstwa wysłanego przez Asyryjczyków do Jerozolimy w czasie, gdy Asyryjczycy podporządkowali już sobie wszystkich sąsiadów Judy, zbuntowanych przeciwko ich dominacji. Pokonali również przybyłe im z odsieczą wojsko Egiptu (Iz 30,1-5+) oraz zajęli większą część Judy. Rozpoczynając oblężenie Jerozolimy, Asyryjczycy próbują przede wszystkim złamać ducha jej obrońców. Dlatego też przełożony dworu króla

1629

IZAJASZ 35,9 — 36,10

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) PAN mi rozkazał – asyryjski dowódca stara się podważyć ufność obrońców Jerozolimy w pomoc Boga, przedstawiając najazd asyryjski jako wolę Bożą. Nawiązuje w ten sposób do nauczania proroka Izajasza, który zapowiadał zbrojną interwencję Asyrii, przedstawiając ją jako karę wymierzoną przez samego Boga (Iz 10,5+). Prorok zaznaczał jednak, że Bóg nie pośle wojska Asyrii, aby niszczyć, lecz aby karać niesprawiedliwych (Iz 10,6n). Według Izajasza, Asyryjczycy unieśli się pychą i przekroczyli zakres wyznaczonej im misji (Iz 10,5-7). b) w języku aramejskim – w VIII w. przed Chr. język aramejski był na Bliskim Wschodzie językiem dyplomacji, nauki i handlu międzynarodowego. Po powrocie z wygnania babilońskiego upowszechnił się wśród Żydów i z czasem wyparł nawet język hebrajski. c) PAN z pewnością nas wybawi – przekonanie mieszkańców Jerozolimy wynikało z wiary, że Bóg nie pozwoli zbezcześcić swojej świątyni. d) Wobec podbitych przez siebie narodów Asyryjczycy stosowali politykę przesiedleń. Asyryjski dowódca obiecuje mieszkańcom Jerozolimy, że w przypadku kapitulacji ocalą swoje życie i zostaną przesiedleni do innego kraju. e) Chamat, Arpad – zob. Iz 10,9+. f) Sefarwaim – prawdopodobnie syryjskie Sibraim, dzisiejsze Sabarim, między Damaszkiem a Chamat. Według 2Krl 17,24.30n mieszkańcy Chamat i Sefarwaim zostali przesiedleni w rejon Samarii po jej zniszczeniu przez Asyryjczyków w 722 r. przed Chr. g) z rozdartymi szatami – znak wielkiego bólu i rozpaczy. h) rozdarł… pokutny – znak wielkiego bólu i rozpaczy. Z powodu żałoby lub w obliczu klęski Izraelici rozdzierali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem (Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). Pokutnym ubiorem był prawdopodobnie wór (Iz 15,3+).

Page 1630

wbrew woli PANA wyruszyłem przeciwko tej krainie, aby ją zniszczyć? To właśnie PAN mi rozkazała: «Wyrusz przeciwko tej krainie i zniszcz ją!»”. 11 Eliakim, Szebna i Joach prosili przełożonego dworu króla Asyrii: „Mów do nas, twoich sług, raczej w języku aramejskimb, gdyż go rozumiemy, a nie mów do nas po hebrajsku w obecności tego ludu, który słucha na murach”. 12Lecz przełożony dworu króla Asyrii odparł: „Czy mój pan posłał mnie tylko do twojego pana i do ciebie, abym powiedział te słowa? Czy raczej do ludzi przebywających na murach, skazanych na to, aby razem z wami jeść swój kał i pić swój mocz?”. 13 Stanął więc przełożony dworu króla Asyrii i głośno zawołał po hebrajsku: „Słuchajcie słów wielkiego króla, władcy Asyrii! 14Tak mówi król: Niech was nie zwodzi Ezechiasz, gdyż nie zdoła was ocalić! 15Nie dajcie się przekonać Ezechiaszowi, kiedy wzywa was do zaufania PANU, zapewniając: «PAN z pewnością nas wybawic, nie wyda tego miasta w ręce króla Asyrii». 16Nie słuchajcie Ezechiasza! Tak bowiem mówi król Asyrii: Zawrzyjcie ze mną układ i poddajcie się, a każdy z was będzie jadł owoce ze swojej winnicy i ze swoich drzew figowych i każdy będzie pił wodę z własnej studni 17aż do czasu, gdy przyjdę i zabiorę was do kraju takiego jak wasz, do ziemi zboża i moszczu, do ziemi chleba i winnicd! 18Niech was nie zwodzi Ezechiasz, mówiąc: «PAN nas wybawi». Czy jakiś bóg któregoś z tych narodów wybawił swój kraj z mocy króla Asyrii? 19Gdzie są bogowie Chamatu i Arpadue, gdzie bogowie Sefarwaimf? Gdzie są bogowie Samariis? Czy wybawili Samarię z mojej mocy? 20Który z bogów wszystkich tych krajów uratował swój kraj z mojej ręki? Czy zatem PAN ocali Jerozolimę?”. 21Lecz oni milczeli i nie odpowiedzieli mu ani jednym słowem. Taki był bowiem rozkaz króla: „Nie odpowiadajcie mu!”. 22Zarządca pałacu Eliakim, syn Chilkiasza, wraz z Szebną, pisarzem, i kanclerzem Joachem, synem Asafa, wrócili do Ezechiasza z rozdartymi szatamig, przekazując mu to, co powiedział przełożony dworu króla Asyrii. Wysłannicy Ezechiasza u Izajasza 1 Gdy król Ezechiasz to usłyszał, rozdarł swoje szaty, nałożył ubiór pokutnyh i poszedł do domus PANAs.

37

Asyrii przemawia po hebrajsku (w. 11) i wymienia liczne asyryjskie podboje (ww. 18-20). Od mieszkańców Jerozolimy domaga się bezwarunkowej kapitulacji (ww. 13-17). Mowa asyryjskiego dowódcy świadczy o pysze Asyryjczyków i ich przekonaniu o swojej wyższości nie tylko nad innymi ludami, ale także nad porządkiem pochodzącym od Boga i samym Bogiem (ww. 18-20). To właśnie, zgodnie z zapowiedzią proroka (Iz 10,5-19), miało stać się przyczyną Bożego sądu nad Asyrią i niepowodzenia jej przedsięwzięć. Wysłannicy Ezechiasza u Izajasza. W krytycznej sytuacji (Iz 36,1-22) król Ezechiasz zwraca się do proroka Izajasza, prosząc go o modlitwę i radę. Król uznaje nieskuteczność swojej polityki sojuszów przeciwko Asyrii (w. 3). Jednak prorokowi, który o Asyrii mówił jako o narzędziu kary w rękach Boga (Iz 5,26-30; 7,18-20; 8,7; 10,5; 13,5), król przeciwstawia twierdzenie, że Asyryjczyk otwarcie wystąpił przeciwko Bogu (w. 4; por. Iz 36,20). W odpowiedzi prorok

IZAJASZ 36,11 — 37,1

1630

2Krl 19,10-13

Wj 3,8; Pwt 8,7-9

2Krl 19,1-7

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1631

2

Oz 13,13

Iz 7,4; 10,24n

2Krl 19,9-13

Iz 36,15

2Krl 19,14-19

Natomiast Eliakima, zarządcę pałacu, pisarza Szebnęa i zasłużonych kapłanów wysłał, ubranych w szaty pokutne, do proroka Izajasza, syna Amosa. 3 Powiedzieli mu: „Tak mówi Ezechiasz: Ten dzień jest dniem nieszczęścia, kary i hańby. Oto nadszedł czas porodu dzieci, a nie ma siły, aby je urodzićb. 4Może PAN, twój Bóg, usłyszy słowa przełożonego dworuc króla Asyriis, z którymi jego pan przysłał go, aby znieważać Boga żyjącego, i ześle karę za słowa, które słyszał PAN, twój Bóg. Módl się więc za tę resztęd, która jeszcze pozostała!”. 5 Gdy przyszli do Izajasza słudzy króla Ezechiasza, 6Izajasz oświadczył: „Powiedzcie swojemu panu: «Tak mówi PAN: Nie lękaj się słów, które słyszałeś, gdy pachołkowie króla Asyrii znieważali Mnie! 7Oto Ja natchnę go takim duchem, że gdy usłyszy pewną wiadomość, wróci do swojego kraju. Sprawię też, że tam, w swoim kraju, zginie od miecza»”. Ponowne poselstwo Sennacheryba do Ezechiasza 8 Przełożony dworuc zarządził odwrót i dołączył do króla Asyriis, atakującego Libnęe. Otrzymał bowiem wiadomość, że król wycofał się spod Lakiszf, 9gdyż dotarła do niego wieść o królu Kuszg, Tirhaceh, o którym mu powiedziano: „Wyruszył, aby walczyć z tobą”. Kiedy się o tym dowiedział, wysłał posłów do Ezechiasza z poleceniem: 10„Tak oznajmicie królowi Judys, Ezechiaszowi: Niech twój Bóg, na którym polegasz, nie zwodzi cię zapewnieniem: «Jerozolimas nie zostanie wydana w ręce króla Asyrii!». 11Przecież na pewno słyszałeś, jak postąpili królowie Asyrii z wszystkimi krajami, dokonując ich całkowitej zagłady, a ty miałbyś ocaleć? 12Czy bogowie uratowali narody zniszczone przez moich przodków: Gozani i Charanj, Resef k i Edenitówl zamieszkujących Telassarm? 13Gdzież są królowie Chamatu i Arpadu, Lair i Sefarwaim, Heny i Iwwyn?”. Modlitwa Ezechiasza Ezechiasz odebrał list od posłów i przeczytał go. Potem poszedł do świątynis PANAs i rozwinął go przed PANEMo. 15 Ezechiasz tak się wtedy modlił do PANA: 16„PANIE Zastępóws, 14

a) Eliakima, Szebnę – zob. Iz 22,15-25+. b) Oto nadszedł… urodzić – porównanie ukazujące nieskuteczność podejmowanych wysiłków (Iz 26,18; Oz 13,13). Król Ezechiasz uznaje błąd swojej polityki zawierania przymierza z obcymi potęgami, którą krytykował Izajasz. c) przełożonego dworu – zob. Iz 36,2+. d) resztę – Asyryjczycy zajęli już niemal całą Judę. Według asyryjskich dokumentów, Sennacheryb w czasie tej kampanii zdobył w Judzie czterdzieści sześć obwarowanych miast, oparła mu się tylko Jerozolima. e) Libna – miejscowość położona na zachodnim skraju Wyżyny Judzkiej, 25 km na południowy zachód od Hebronu. f) Lakisz – zob. Iz 36,2+. g) Kusz – zob. Iz 11,11+. h) Tirhaka – etiopski wódz armii egipskiej, późniejszy następca faraona Szabaki. i) Gozan – obszar w górnej Mezopotamii nad rzeką Chabor (2Krl 17,6), jednym z dopływów Eufratu, nazywanym w tekstach asyryjskich Guzana. j) Charan – miasto w północno-zachodniej Mezopotamii, na tzw. szlaku żyznego Półksiężyca, znane już w epoce patriarchów (Rdz 11,31). k) Resef – najprawdopodobniej chodzi o dzisiejsze Resafa, położone ok. 130 km na północny wschód od Palmiry, na szlaku do Charanu. l) Edenici – lud wywodzący się z miasta Eden i otaczającej go krainy nad środkowym Eufratem. m) Telassar – miasto położone nad górnym Eufratem, w pobliżu Karkemisz. n) Lair, Hena, Iwwa – miasta podbite przez poprzednich królów Asyrii, trudne do zlokalizowania. Chamat, Arpad, Sefarwaim – zob. Iz 36,19+. o) rozwinął go przed PANEM – ważne pisma często były odczytywane i przechowywane w świątyni. Żydzi do dziś praktykują wkładanie kartek z modlitwami w szczeliny muru zachowanego po zburzeniu świątyni w Jerozolimie.

wzywa do zaufania Panu i zapowiada surową karę za bluźnierstwo asyryjskiego dowódcy (ww. 6n). Postawa Ezechiasza, który podejmuje dzieła pokutne (ww. 1n), jest zupełnie inna od tej, która jeszcze niedawno charakteryzowała przywódców narodu, negujących ostrzeżenia proroka (Iz 28,14n). Ponowne poselstwo Sennacheryba do Ezechiasza. Ponowne poselstwo asyryjskie związane jest z doniesieniami o oddziałach egipskich, które wyruszyły przeciwko Asyryjczykom. Ponieważ przywódcy Jerozolimy ciągle liczyli na odsiecz Egiptu (Iz 30,1-7; 31,1-3), Sennacheryb ponowił próbę skłonienia króla Ezechiasza do kapitulacji. Drugie poselstwo ma charakter bardzo oficjalny. Ezechiasz nazwany zostaje teraz królem (w. 10; por. Iz 36,4+) oraz otrzymuje od Sennacheryba oficjalne pisma (Iz 37,14). Treść listu pozostaje identyczna z przesłaniem wygłoszonym uprzednio przez przełożonego dworu króla Asyrii (Iz 36,4-10.12-20). Modlitwa Ezechiasza. Drugie poselstwo (Iz 37,8-13) przybyło do Ezechiasza z listem od króla Asyrii. Zgodnie ze zwyczajem Ezechiasz przedłożył list Bogu w świątyni (w. 14). W następującej modlitwie Ezechiasz wyznaje wiarę

1631

IZAJASZ 37,2-16

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Sennacheryb – zob. Iz 36,1+. b) dziewica, córka Syjonu – chodzi o Jerozolimę (Iz 1,8+). Syjon – zob. Słownik. c) Świętemu – zob. Iz 1,4+. d) Liban – zob. Iz 2,13+.

Page 1632

Boże Izraelas, który zasiadasz na cherubachs! Tylko Ty jeden jesteś Bogiem wszystkich królestw ziemi! Ty uczyniłeś niebo i ziemię! 17Nadstaw ucha, PANIE, i słuchaj! Otwórz oczy, PANIE, i spójrz! Słuchaj wszystkich słów Sennacheryba, które przesłał, aby znieważać Boga żyjącego! 18To prawda, PANIE, że królowie Asyriis wyniszczyli te wszystkie narody oraz ich ziemie, 19a ich bogów powrzucali do ognia, gdyż nie byli to bogowie, lecz wytwór ludzkich rąk, zwykłe drewno i kamień – dlatego ich zniszczyli. 20Teraz więc, PANIE, nasz Boże, wybaw nas z jego mocy! Niech wszystkie królestwa ziemi przekonają się, że tylko Ty jesteś PANEM!”. Odpowiedź Izajasza – satyra na Sennacheryba Wtedy Izajasz, syn Amosa, przesłał Ezechiaszowi wiadomość: „Tak mówi PANs, Bóg Izraelas: Ponieważ modliłeś się do Mnie w sprawie Sennacherybaa, króla Asyriis, 22takie słowo PAN o nim wypowiada: Gardzi tobą, drwi z ciebie dziewica, córka Syjonub. Potrząsa głową nad tobą córka Jeruzalems. 23 Komu urągałeś i bluźniłeś? Przeciw komu głos podnosiłeś, spoglądając wyniośle? Przeciwko Świętemuc Izraela! 24 Urągałeś Panu przez swoje sługi. Mówiłeś: «Z mnóstwem moich rydwanów wdarłem się na wierzchołki gór, na wyniosłe szczyty Libanud. Wyciąłem jego najwyższe cedry, najpiękniejsze z jego cyprysów. Dotarłem na jego najdalsze szczyty, do lasów wspaniałych i gęstych. 25 To ja wykopałem studnie i piłem wodę. Stopami moich nóg osuszyłem wszystkie kanały Egiptu».

Ps 80,1; 99,1

2Krl 19,20-28

21

w jedynego Boga, który stworzył cały świat i panuje nad wszystkimi królestwami (w. 16). Podczas gdy Sennacheryb szczyci się swoją siłą i zapowiada klęskę ludu, który liczy na pomoc Pana (Iz 36,18-20; 37,10-13) oraz porównuje Boga Izraela z bóstwami narodów podbitych przez Asyryjczyków, Ezechiasz przeciwstawia mu wiarę świadomą, która jest wyznawaniem prawdziwego Boga, zupełnie odmiennego od bożków wytworzonych przez ludzi (w. 19). Wojna Asyrii i Judy przestaje być politycznym konfliktem między dwoma państwami, a staje się sporem o to, kto panuje nad światem: Bóg czy ludzki monarcha. Ocalenie Jerozolimy stanie się znakiem dla wszystkich narodów, że Bóg jest silniejszy od największej ludzkiej potęgi (w. 20). Nawet jeśli działa On, wybierając poszczególne osoby i narody, to Jego działanie obejmuje cały świat i niesie pouczenie wszystkim ludom. Odpowiedź Izajasza – satyra na Sennacheryba. Bóg za pośrednictwem proroka udzielił odpowiedzi królowi Ezechiaszowi na jego błagalną modlitwę (Iz 37,14-20). Wypowiedź ta przypomina wcześniejszą satyrę Izajasza, wygłoszoną przeciwko władcy-tyranowi (Iz 14,3-21). Prorok opisuje Sennacheryba (w. 21) i wysławia jego czyny, używając wyrażeń, które można również znaleźć w ocalałych asyryjskich dokumentach. Ironia polega na ukazaniu zadufanego w sobie króla, który jest przekonany o tym, że sam dokonał przypisywanych mu zwycięstw (ww. 24n). Prorok podkreśla jednak, że

IZAJASZ 37,17-25

1632

Iz 14,13n

Iz 10,13n; Dn 4,17-20

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

Page 1633

26

Iz 46,10n

Iz 19,16

Ps 139,2

2Krl 19,29-31

Ps 80,9; Iz 27,6

2Krl 19,32-34

A przecież dobrze wiedziałeś, że od dawna to zamierzyłem, od dni najdawniejszych to przygotowałem, a teraz wypełniam, gdy obwarowane miasta zamieniasz w stosy gruzów. 27 Ich mieszkańców pobawionych mocy ogarnął lęk i bezradność. Stali się podobni do trawy na polu, do młodych pędów ziół, do zielska w szczelinach dachu, spalonego upalnym wiatrem. 28 Znam miejsce twego pobytu, twoje wyjścia i powroty i twoją wrogość do Mnie. 29 A ponieważ tak bardzo się na Mnie zawziąłeś i twoje zuchwalstwo doszło do mych uszu, włożę ci do nosa metalowe kółkoa, a w twoje usta wędzidło i zmuszę cię do odwrotu tą drogą, którą przybyłeś!

a) metalowe kółko – zakładano je zwierzęciu, aby je ujarzmić; tutaj zapowiedź wymuszenia posłuszeństwa na Sennacherybie. b) ziarno… po zbiorach – przemarsz wojsk asyryjskich wiązał się z całkowitym zniszczeniem upraw. c) Zazdrość – zob. Iz 9,6+.

Znak dla króla Ezechiasza 30 A to będzie znakiem dla ciebie: W tym roku będziecie jeść ziarno, które zostało po zbiorachb, w następnym – co samo urośnie, lecz w trzecim będziecie siać i zbierać, zakładać winnice i spożywać ich owoce. 31 Ocalała resztas z domu Judys na nowo zapuści głęboko korzenie, wyrośnie i wyda owoce. 32 Bo z Jeruzalems wyjdzie reszta i z góry Syjons – ocaleni. Zazdrośćc PANAs Zastępóws to sprawi. Zapowiedź upadku najeźdźcy Dlatego tak mówi PANs o królu Asyriis: Nie wejdzie on do tego miasta

33

wszystko odbywa się zgodnie z zamysłem i za przyzwoleniem Boga (ww. 26-28). Sennacheryb powinien o tym wiedzieć (w. 26), ale ponieważ nie uznaje mocy Boga i nie liczy się z Jego wolą, zostanie za swoją pychę upokorzony (w. 29). Znak dla króla Ezechiasza. Zapowiedziany okres trzech lat, w których nastąpi powrót do normalnego życia i przestaną być odczuwane skutki najazdu Asyryjczyków (w. 30), dotyczy ocalałej reszty mieszkańców Judy (w. 31). Jest to zapowiedź, która ma wiele wspólnego z wcześniejszymi proroctwami Izajasza. Nawiązuje bowiem do symbolicznego imienia syna Izajasza, Szear-Jaszuba (Iz 7,3+), posiada też wiele podobieństw do znaku Emmanuela (Iz 7,10-16) oraz kończy się tak samo jak mesjańskie proroctwo dotyczące narodzin wybawcy, który będzie zasiadać na tronie Dawida (Iz 9,6). Także Syjon (w. 32) jest elementem łączącym wszystkie te wypowiedzi i pośrednio wskazuje na Boga, który gwarantuje ich wypełnienie. Zapowiedź upadku najeźdźcy. Kontynuując wątek wybawienia narodu z rąk Asyryjczyków, prorok zapowiada Sennacherybowi niepowodzenie jego kampanii przeciwko Jerozolimie. Oblężenie miasta okaże się nieskuteczne. Znajduje

1633

IZAJASZ 37,26-33

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:17 PM

a) Wojsko asyryjskie zostało zdziesiątkowane przez epidemię (Iz 10,16+). b) Sennacheryb – zob. Iz 36,1+. c) Niniwa – miasto nad Tygrysem; od VIII w. przed Chr. stolica Asyrii; zburzona w 612 r. przed Chr. przez Babilończyków i Medów (Ne 1 – 3; So 2,13-15). d) Nisrok – prawdopodobnie bóstwo asyryjsko-babilońskie, utożsamiane z Nusku lub Ninurtu; niekiedy z Mardukiem. e) jego synowie… mieczem – król Sennacheryb został zamordowany w 681 r. przed Chr., czyli ok. 20 lat po swoim powrocie z oblężenia Jerozolimy. Autor biblijny nie informuje jednak o dacie śmierci króla, gdyż interesuje go tylko sam fakt morderstwa, który jest według niego spełnieniem Bożej zapowiedzi (Iz 37,7). f) Ararat – dawna nazwa Armenii. g) Asarhaddon – panował w latach 681669 przed Chr. h) Bóg twojego ojca Dawida – zwrot, który podkreśla pochodzenia Ezechiasza z rodu Dawida i nawiązuje do obietnic, które Dawid otrzymał od Boga. i) Wersety 21n zostały umieszczone w tym miejscu zgodnie z porządkiem narracji w 2Krl 20,7n oraz ze względu na logikę tekstu.

Page 1634

ani żadnej strzały tam nie wypuści, nie wyruszy przeciwko niemu uzbrojony w tarcze ani nie zrobi nasypu, aby je oblegać. 34 Powróci tą drogą, którą przybył, lecz do tego miasta nie wejdzie! – wyrocznias PANA. 35 Stanę w obronie tego miasta, aby je ocalić ze względu na Mnie i mojego sługę Dawida”.

2Krl 20,6; Iz 38,6

Odwrót i tragiczny koniec Sennacheryba Wtedy wyszedł aniołs PANAs i pobił w obozie Asyryjczykóws sto osiemdziesiąt pięć tysięcya. Następnego dnia rano wszędzie leżały ciała zmarłych. 37Król Asyrii Sennacherybb wycofał się więc i wrócił do Niniwyc. 38A gdy w świątyni oddawał pokłon swojemu bogu Nisrokowid, jego synowie Adramelek i Sereser zabili go mieczeme, sami zaś uciekli do kraju Araratf. Władzę po nim objął jego syn Asarhaddong.

2Krl 19,35-37

Choroba i uzdrowienie króla Ezechiasza 1 W tym czasie Ezechiasz śmiertelnie zachorował. Wtedy przyszedł do niego proroks Izajasz, syn Amosa, i powiedział mu: „Tak mówi PANs: Wydaj ostatnie polecenia dla swojego domu. Jesteś bowiem umierający i już nie wyzdrowiejesz”. 2Ezechiasz odwrócił się twarzą do ściany i zaczął modlić się do PANA: 3„O PANIE, proszę Cię, wspomnij, że byłem wierny i szczery wobec Ciebie i czyniłem to, co się Tobie podobało”. I wybuchnął Ezechiasz rzewnym płaczem. 4 Wtedy PAN przemówił do Izajasza: 5„Idź i powiedz Ezechiaszowi: Tak mówi PAN, Bóg twojego ojca Dawidah: Słyszałem twoją modlitwę, widziałem twoje łzy. Oto dodam ci piętnaście lat życia. 6Wybawię ciebie i to miasto z ręki króla asyryjskiego i otoczę opieką to miasto. 21 Izajasz polecił: „Weźcie placek z fig i połóżcie mu na wrzód, a wyzdrowieje”. 22Ezechiasz zaś zapytał: „Jaki znak potwierdzi, że pójdę jeszcze do domus PANA?”i.

2Krl 20,1-11

36

38

to swoje potwierdzenie nie tylko w tekście biblijnym, lecz także u greckiego historyka, Herodota (V w. przed Chr.), i w dokumentach asyryjskich. Bóg obroni Jerozolimę ze względu na siebie samego (Iz 37,14-20+) i ze względu na obietnice dane Dawidowi (2Sm 7,10-16). Odwrót i tragiczny koniec Sennacheryba. Nie znamy szczegółów wydarzeń, które spowodowały, że Sennacheryb odstąpił od oblężenia Jerozolimy (w. 37). Asyryjskie dokumenty potwierdzają jedynie sam fakt, że Jerozolima nie została zajęta przez oblegające ją wojska. O zniszczeniu asyryjskiej armii w wyniku nadprzyrodzonej interwencji, która powinna „uczyć szacunku dla bogów”, pisze także grecki historyk Herodot oraz historyk żydowski, Józef Flawiusz. O zamordowaniu Sennacheryba przez jego synów wzmiankują liczne starożytne dokumenty. Autor biblijny opisuje klęskę Asyryjczyków słowami, które przypominają zniszczenie Egipcjan ścigających Izraelitów przez Morze Czerwone (Wj 14,24-30). Działanie Boga na rzecz swego ludu przekonało Egipcjan, że On jest jedynym Panem (Wj 14,4.18). Przegrana Asyryjczyków również zawiera takie przesłanie, skierowane do wszystkich królestw ziemi (Iz 37,20). Choroba i uzdrowienie króla Ezechiasza. Śmiertelna choroba króla Ezechiasza i jego cudowne uzdrowienie zostają powiązane z asyryjską inwazją z 701 r. przed Chr. (w. 1). Autor biblijny ukazuje wręcz uwolnienie Jerozolimy z oblężenia asyryjskiego jako owoc ufnej modlitwy króla (w. 6). Sama choroba Ezechiasza miała mieć miejsce 15 lat przed jego śmiercią, czyli na kilka lat przed asyryjską agresją. Niezwykły znak polegający na cofnięciu się słonecznego cienia

IZAJASZ 37,34 — 38,22

1634

Iz 31,8

2Krn 32,24

Ne 13

Hi 14,5 Iz 37,35

2Krl 20,7 2Krl 20,8

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1635

Izajasz powiedział: „Taki znak otrzymasz od PANA, że PAN wypełni to, co obiecał: 8Oto Ja cofnę cień na zegarze słonecznym Achazaa”. I cofnął się cień słońca o dziesięć stopni od miejsca, do którego już doszedł.

a) na zegarze słonecznym Achaza – zegar słoneczny zbudowany przez króla Achaza miał prawdopodobnie formę schodów.

Pieśń Ezechiasza Poemat Ezechiasza, króla Judys, kiedy chorował i został uzdrowiony: 10 „Mówiłem: W połowie dni moich mam przekroczyć bramy krainy umarłychs, pozbawiony reszty moich lat. 11 Myślałem: Nie ujrzę już PANAs na ziemi żyjącychb. Już nie zobaczę nikogo spośród mieszkańców świata. 12 Mój obóz został złożony, zwinięty jak namiot pasterski. Ty jak tkacz zwijasz moje życie, odcinasz mnie od przędzy, z każdym dniem do kresu życia mnie zbliżasz. 13 Cierpię męki do rana, jak gdyby lew miażdżył wszystkie moje kości. Z każdym dniem do kresu życia mnie zbliżasz. 14 Kwilę jak jerzyk lub jaskółka, wydaję westchnienia jak gołąb. Słabną moje oczy zwrócone ku górze. Panie! Jestem w udręce! Przyjdź mi z pomocąc! 15 Cóż mam powiedzieć? On przemówił do mnie i On sam to sprawił. Minęła gorycz mojej duszy, wielbić Cię więc będę przez wszystkie me lata. 16 Ci, nad którymi Pan czuwa, będą żyli, wśród nich i mój duch żył będzie. Ty mnie uzdrowiłeś i przywróciłeś życiu. 17 Moja gorycz zmieniła się w szczęście.

c) Przyjdź mi z pomocą! – dosł. Bądź moim żyrantem! Ezechiasz, opisując swoją sytuację, porównuje się do kredytobiorcy, który nie jest w stanie zwrócić zaciągniętego długu i prosi Boga, aby uwolnił go z jego zobowiązań (Mt 18,28-30).

7

9

Ps 102,25

Ps 27,13

2Kor 5,1-4; 2P 1,13n Hi 7,6; Ps 31,23

Hi 16,12-14

Ps 69,4; 119,82.123

Ps 71,20

b) Nie ujrzę… żyjących – to wyrażenie oznacza utratę nadziei na modlitwę w świątyni Pańskiej (Ps 42,3; 63,3).

podkreśla Bożą wszechmoc. Znaczące jest, że Bóg w odpowiedzi danej królowi przez proroka nie odnosi się do jego wierności i prawości, na które Ezechiasz się powołuje (w. 3), ale bierze pod uwagę jedynie jego pokorę i ufność, wyrażone w modlitwie i łzach (w. 5). Pieśń Ezechiasza. Pieśń Ezechiasza wykazuje wiele podobieństw do psalmów (np. Ps 18; 30; 32; 34) i jest osobistą modlitwą króla w chorobie. Rozpoczyna się lamentacją z powodu zbliżającej się przedwczesnej śmierci (ww. 10-13). W wymownych obrazach zostaje podkreślona jej nieodwracalność i nagłe przyjście. Wobec zbliżającej się śmierci wszelka mowa człowieka traci jakiekolwiek znaczenie i staje się tylko pozbawionym treści kwileniem i wzdychaniem (w. 14). Jedynym ratunkiem pozostaje Bóg, do którego Ezechiasz zwraca się z błagalną modlitwą. W drugiej części modlitwy lamentacja ustępuje miejsca wychwalaniu Boga (ww. 15-19). Końcowym akcentem jest dziękczynienie całej

1635

IZAJASZ 38,7-17

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) Śmierć zostaje przedstawiona jako rezultat grzechu, a uzdrowienie jako odpuszczenie winy (Rz 6,23; 1Kor 15,53-57). b) Merodak-Baladan – książę babiloński, o którym wspominają także dokumenty pozabiblijne.

Page 1636

Ty zachowałeś moje życie, uchroniłeś mnie od zniszczenia w grobie, gdyż rzuciłeś za siebie wszystkie moje grzechya. 18 Bo to nie kraina umarłych oddaje Ci chwałęs i nie śmierć Ciebie wysławia. Nie czekają na Twoją wierność ci, którzy schodzą do grobu! 19 Tylko żyjący oddaje Ci chwałę, tak jak ja dzisiaj. O Twojej wierności ojciec opowiada synom. 20 PAN zechciał mnie uratować. Będziemy więc śpiewać i grać przez wszystkie dni naszego życia w świątynis PANA”.

Ps 86,13; 88,57; Jon 2,7

Ps 6,6; Syr 17,22; Ba 2,17

Ps 145,2; 146,2

Poselstwo króla babilońskiego 1 W tym czasie król Babiloniis, Merodak-Baladanb, syn Baladana, przesłał Ezechiaszowi listy i dar. Słyszał bowiem, że chorował, a potem wyzdrowiał. 2Ezechiasz ucieszył się tym i pokazał posłom swój skarbiec, srebro i złoto, wonności i wyborne olejki, całą zbrojownię, a także wszystko, co znajdowało się w jego składach. Nie było takiej rzeczy w pałacu Ezechiasza i w całym państwie, której by im nie pokazał. 3 Wtedy proroks Izajasz przyszedł do króla Ezechiasza i zapytał go: „Co mówili ci ludzie i skąd przybyli do ciebie?”. Ezechiasz odpowiedział: „Przybyli do mnie z dalekiego kraju, z Babilonii”. 4„A co widzieli w twoim pałacu?” – dopyty-

2Krl 20,12-19

39

wspólnoty, zgromadzonej w jerozolimskiej świątyni (w. 20). Wydaje się, że pieśń Ezechiasza, której nie ma w tekście paralelnym (2Krl 20,1-11), posiada w księdze proroka Izajasza bardzo ważne miejsce. Choroba i uzdrowienie króla pomaga bowiem dojrzeć los całego ludu Bożego. Podczas gdy grzech prowadzi do śmierci, pokorna modlitwa staje się źródłem ocalenia i nowego życia. Otwiera również możliwość wychwalania Boga w Jego świątyni. Dla Izraelitów przebywających na wygnaniu w Babilonii modlitwa ta była przesłaniem nadziei na powrót do ojczyzny. Dla chrześcijan jest programem drogi duchowej w zjednoczeniu z Chrystusem, który przez swoje doświadczenie uniżenia i śmierci otwiera drogę prowadzącą do pełni życia (Rz 6,4; Flp 2,6-9; Ap 7,9-17). Poselstwo króla babilońskiego. W okresie panowania króla Ezechiasza i działalności proroka Izajasza w Babilonii doszedł do władzy książę Merodak-Baladan, który zdołał uniezależnić się od Asyrii (najpierw w latach 722-710 przed Chr., po raz drugi w latach 704-703 przed Chr.). Budując szeroką antyasyryjską koalicję, Merodak-Baladan wysłał do Jerozolimy poselstwo (ok. 714 r. przed Chr.), które zostało serdecznie przyjęte przez króla Ezechiasza. Pokazanie wysłannikom z dalekiego kraju królewskich skarbców i zbrojowni (w. 2) było dowodem przychylności króla i jego gotowości do przystąpienia do antyasyryjskiego przymierza. Prorok Izajasz, który konsekwentnie sprzeciwia się planom buntu przeciwko Asyrii (Iz 7 – 8; 20), krytykuje postawę Ezechiasza i zapowiada mu, że wszystkie jego bogactwa zostaną w przyszłości zagrabione przez Babilończyków (ww. 5-7). W ten sposób proroctwo Izajasza, kończące pierwszą część księgi (Iz 1 – 39), zapowiada przesiedlenie narodu do Babilonii, któremu poświęcona jest druga część księgi (Iz 40 – 55). Prawdopodobnie był to również powód naruszenia chronologii wydarzeń w dodatku historycznym i przestawienia opisu wojny z Asyrią (Iz 36 – 37) przed wizytą babilońskich posłów (Iz 39). Ostatnie słowa pierwszej części Księgi Izajasza to krytyka polityki Ezechiasza, który decyduje się na walkę o wolność i polityczną niezależność. Król słynął ze swojej gorliwości i religijnego zaangażowania, a czas jego panowania oceniany był przez potomnych jako okres tryumfu i pomyślności (np. 2Krl 18,3-8). Autor zarzuca mu jednak krótkowzroczność. Ezechiasz odrzucił bowiem wezwania proroka Izajasza do przyjęcia w pokorze asyryjskiej dominacji jako kary i wezwania do nawrócenia (Iz 6,9-13; 9,7-20; 10,20-23; 32,15-20), co świadczy o tym, że w rzeczywistości nie liczył się z Bogiem.

IZAJASZ 38,18 — 39,4

1636

2Krn 32,27

29_Iz:29_Iz

Jr 20,5; 27,21n

9/3/08

3:18 PM

Page 1637

wał się. „Widzieli wszystko, co znajduje się w moim pałacu” – odparł Ezechiasz. – „Nie było takiej rzeczy w moich składach, której bym im nie pokazał”. 5Wtedy Izajasz rzekł do Ezechiasza: „Słuchaj słowa PANAs Zastępóws! 6Nadchodzi czas – mówi PAN – kiedy wszystko, co znajduje się w twoim pałacu i co zgromadzili twoi przodkowie aż do dnia dzisiejszego, zostanie zabrane do Babilonii. Nic nie pozostanie. 7 Również twoi synowie, którzy będą od ciebie pochodzić i którym dasz życie, zostaną zabrani i będą eunuchami na dworze króla Babilonii”. 8Ezechiasz powiedział do Izajasza: „Słuszne jest słowo PANA, jakie wypowiedziałeś”. Pomyślał bowiem: „Przynajmniej za mojego życia będzie pokój i bezpieczeństwoa”.

CZĘŚĆ DRUGA: KSIĘGA POCIESZENIA Bóg realizuje w dziejach plan zbawczy

Iz 49,13; 52,9

Jr 16,18

Ml 3,1; Mt 3,3; Mk 1,3

Iz 58,8; 60,1n

a) pokój i bezpieczeństwo – w tekście oryginalnym występują tu te same słowa, które wcześniej, w modlitwie Ezechiasza (Iz 38,3), przetłumaczono jako wierność i szczerość. Autor biblijny ironicznie ocenia, że wierność i szczerość Ezechiasza, który wbrew upomnieniom proroka działa na rzecz niezależności i wolności powierzonego mu ludu, w rzeczywistości okazały się troską tylko o swój własny pokój i bezpieczeństwo. b) służba – odniesienie do sytuacji Izraelitów w czasie wygnania babilońskiego. Możliwe jest też przetłumaczenie tego terminu jako ‘wojowanie’, które może oznaczać całą aktywność narodu izraelskiego opisaną w pierwszej części księgi (Iz 1 – 39). c) podwójną zapłatę – nawiązanie do kwoty, jaką złodziej musiał zapłacić pokrzywdzonemu (Wj 22), a także do części spadku, którą od swojego ojca miał otrzymać pierworodny syn (Pwt 21,17).

Bliskość wyzwolenia 1 Pocieszajcie mój luds, pocieszajcie! – mówi wasz Bóg. 2 Przemawiajcie serdecznie do Jerozolimys, bo jej służbab dobiegła końca, bo jej wina została odpokutowana, bo z ręki PANAs odebrała podwójną zapłatęc za wszystkie swoje grzechys.

40

Droga na pustyni Głos, który woła: Na pustyni przygotujcie drogęs PANAs! Budujcie na stepie prosty trakt dla naszego Boga! 4 Każda dolina niech się podniesie, a wszystkie góry i pagórki obniżą! To, co kręte, niech się wyprostuje, a co wyboiste, niech stanie się równiną! 5 Wtedy objawi się chwałas PANA 3

Tymczasem należało zadbać nie o ziemską niezależność i potęgę ludu Bożego, ale o posłuszeństwo woli Bożej (Mt 6,33; Łk 10,40-42; J 6,27). Bliskość wyzwolenia. Drugą część Księgi Izajasza (Iz 40 – 55; zob. Wprowadzenie) rozpoczynają słowa pocieszenia skierowane do Jerozolimy. Prorok ogłasza w nich nowy etap historii narodu wybranego. Wraz z utratą niepodległości i zesłaniem jerozolimskich elit do Babilonii (583 r. przed Chr.) spełniły się słowa Izajasza o nieskuteczności politycznych i militarnych prób budowania wielkości narodu wybranego (np. Iz 9,7-20; 22,1-14; 29,9-16). Izrael rzeczywiście znalazł się na pustyni i został pozbawiony podstaw do dumy (Iz 7,18-25; 17,9-11). Jednak prorok zachęca, aby na tę trudną sytuację spojrzeć jednak w perspektywie wiary. Czasy imperium asyryjskiego przeminęły i zbliża się koniec przymusowego pobytu w Babilonii. Jak w przeszłości Bóg wyprowadził Izraela z Egiptu, tak i teraz naród pozbawiony wszystkiego może doświadczyć nowego wyzwolenia z niewoli (Iz 55,12n). Musi tylko odnowić swoją ufność Bogu (Iz 10,20-23; 11,1-9). Pocieszenie jest tematem przewodnim tej części księgi (Iz 49,13; 52,9). Droga na pustyni. Do Izraela, który został upokorzony i przeżywa trudy życia w obcym kraju, prorok kieruje wezwanie, aby powrócił do źródeł swojej wiary i odnowił swoje postępowanie. Izrael powinien znaleźć pocieszenie w świadomości, że cierpienia, których doświadcza, są jakby powrotem do początku jego historii, gdy po opuszczeniu Egiptu

1637

IZAJASZ 39,5 — 40,5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

a) ramię – zob. Iz 30,30+.

3:18 PM

Page 1638

i ujrzy ją każde stworzenie. Tak orzekły usta PANA!

Łk 3,6

Słowo Boże źródłem nadziei 6 Głos, który mówi: „Wołaj!”. Odrzekłem: „Cóż mam wołać?”. „Każde stworzenie jest jak trawa i cały jego wdzięk jak kwiat polny. 7 Trawa usycha, kwiat opada, gdy dotknie go tchnienie PANAs. Prawdziwie trawą jest ten lud. 8 Trawa usycha, kwiat opada, lecz słowo naszego Boga trwa wiecznie”.

Ps 90,5n; 102,12; Iz 40,24; 51,12 Jk 1,10n; 1 P 1,24n

Ps 119,89; Mt 24,35; 1P 1,25

Bóg pasterzem swojego ludu Wyjdź na górę wysoką, zwiastunko dobrej nowiny, Syjonies! Niech zabrzmi donośnie twój głos, zwiastunko dobrej nowiny, Jerozolimos! Niech zabrzmi, nie bój się! Mów miastom Judys: „Oto wasz Bóg!” 10 Oto Pans BÓG nadchodzi z mocą, a Jego ramięa ustanawia swą władzę. Oto z Nim idzie Jego nagroda, a przed Nim Jego zapłata. 11 Jak pasterz pasie On swą trzodę, swoim ramieniem gromadzi jagnięta, nosi je na swej piersi, owce karmiące prowadzi ostrożnie. 9

Iz 41,27; 52,7; 60,6; 61,1

Iz 51,5.9; 52,10; 53,1 Ap 22,12

Ez 34,11-31; Łk 15,4-7; J 10

Nieogarniona wielkość Boga 12 Kto zmierzył wody mórz swą garścią i swoją dłonią utwierdził niebo?

Hi 11,8; 28,25; 38,4n; Prz 30,4

wędrował po pustyni. Był to czas niebezpieczeństw i prób, ale także czas szczególnej bliskości z Bogiem (Jr 2,2). Wspomnienie drogi z Egiptu do Ziemi Obiecanej (np. Iz 43,16-21; 48,21; 51,10; 52,12) jest źródłem ufności w zbawczą potęgę Boga. Izrael doświadczy jej, gdy podejmie wysiłek przemiany swojego życia, aby przygotować drogę Pana. Utworzenie drogi w górzystym terenie (w. 4) to poetycki obraz duchowego procesu odbudowy relacji pomiędzy narodem wybranym a Bogiem. Słowo Boże źródłem nadziei. Kiedy wrogie potęgi tryumfują, a naród wybrany wydaje się ginąć na wygnaniu, prorok przypomina o przemijalności wszystkich ziemskich rzeczywistości. Nadzieja Izraela opiera się na wierze w Boże słowo, które jest wieczne (w. 8). Ci, którzy pełnią wolę Bożą, mogą być pewni, że chociaż ludzie nieprawi zdają się odnosić sukces, to jest on tylko pozorny i czasowy. Nadzieja ubogich i upokorzonych nie będzie zawiedziona (Jk 1,9-12). Bóg pasterzem swojego ludu. Król Dawid i jego potomkowie panujący w Jerozolimie określani byli jako pasterze ludu Bożego (2Sm 7,7n; Ps 78,70-72). Z końcem niezależnego bytu państwowego Izraelici pozbawieni zostali ich opieki, ale prorok zapewnia wygnańców, że ich pasterzem jest teraz sam Bóg (Ps 23,1; 80,2). Metafora dobrego pasterza, który zastąpi pasterzy gubiących i rozpraszających owce Bożego pastwiska, pojawia się również u proroków Jeremiasza (Jr 23,1-6) i Ezechiela (Ez 34). Jezus Chrystus samego siebie określi tym mianem (J 10,11-18; por. Mt 18,12-14). Nieogarniona wielkość Boga. Motywem ufności dla narodu wybranego może być refleksja nad dziełem stworzenia. Prorok przyrównuje siły sprzeciwiające się Bogu do nicości i pustki, która poprzedzała stworzenie świata (Rdz 1,2). Szczególny

IZAJASZ 40,6-12

1638

29_Iz:29_Iz

Hi 15,8; Rz 11,34; 1Kor 2,16

Hi 21,22; 36,23-26; Jr 23,18

Mdr 11,22

Ps 62,10

Iz 46,5; Jr 10,6; Dz 17,29 Ps 115,4-8; Iz 41,6n; 44,9-20; 46,6n; Jr 2,27n; 10,3-5; Ha 2,18

Ps 104,2; Iz 44,24

Hi 34,18-20; Ps 2,2-5

9/3/08

3:18 PM

Page 1639

Kto miarą przesypał proch ziemi, góry odważył na wadze, a wzgórza na szalach? 13 Kto zgłębił ducha PANAs albo kto stał się Jego doradcą, który mógłby Go pouczać? 14 Kogo się radził, aby nabyć mądrości lub nauczyć się ścieżki sprawiedliwości? Kto Go nauczał umiejętności lub dał Mu poznać drogęs rozsądku? 15 Narody są jak kropla wody w wiadrze i znaczą tyle, co pyłek na wadze. Wyspya ważą tyle, co ziarenko prochu. 16 Nie wystarczy Libanub na ogień ofiarny ani jego zwierzyny na całopalenies. 17 Przed Nim wszystkie narody są niczym, są dla Niego jak nicość i pustka.

a) Wyspy – dalekie, zamorskie kraje. W Księdze Izajasza termin ten używany jest zamiennie z terminem „narody” dla oznaczenia ludów pogańskich. b) Liban – chodzi o lasy cedrowe porastające to pasmo górskie (Iz 2,13+).

Bóg ponad wszystkim 18 Do kogo możecie porównać Boga i czy znajdziecie Mu jakąś podobiznę? 19 Rzemieślnik odlewa posąg bożka, a złotnik powleka go złotem i wykuwa srebrne łańcuszki. 20 Ten, kto chce ofiarować taki dar, wybiera drewno, które nie próchnieje; wyszukuje sobie zręcznego rzemieślnika, aby zrobił mu posąg bożka, który się nie chwieje. 21 Czy nie wiecie, nie słyszeliście? Nie mówiono wam tego od początku? I nie pojmujecie, jak powstała ziemia? 22 On zasiada nad okręgiem ziemi i jej mieszkańcy są przed Nim jak szarańcza, rozpostarł niebo jak tkaną zasłonę i rozpiął je jak namiot mieszkalny. 23 On rządzących obraca w nicość, unicestwia panujących na ziemi. 24 Ledwie ich wszczepiono, podziw proroka budzi ukryta w tym dziele Boża mądrość, której nikt nie zgłębił (ww. 13n). Jak Bóg swoim słowem stworzył i podtrzymuje istnienie całego świata, tak może On również odmienić los wygnańców, dokonując dzieł przekraczających ludzkie możliwości (Iz 40,27-31). Bóg ponad wszystkim. Człowiek nie jest w stanie zgłębić Bożego ducha (Iz 40,13), nie można również przyrównywać Boga do żadnej ziemskiej rzeczywistości. Niemniej mówiąc o Bogu, posługujemy się obrazami wziętymi z ludzkiego doświadczenia. Sam prorok opisuje Go jako potężnego władcę (Iz 40,10), dobrego pasterza (Iz 40,11) i stwórcę, który obdarza siłą (Iz 40,28n). Ale Bóg zawsze pozostaje ponad każdą próbą określenia i zrozumienia Go. Izajasz ukazuje tę prawdę, mówiąc o próbach stworzenia przez rzemieślników różnych podobizn Boga, które nigdy nie oddadzą Jego istoty (ww. 18-20). Naród Izraela, który utracił swój byt państwowy, nie może interpretować swojej klęski jako przegranej Boga. Bóg wciąż jest potężniejszy od wszelkich ziemskich przywódców (w. 23), droga zbawienia zaś nie jest równoznaczna z politycznym, gospodarczym czy militarnym sukcesem ludzi, których nią prowadzi.

1639

IZAJASZ 40,13-24

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) Święty – zob. Iz 1,4+. b) moja skarga – Izraelici przebywający na wygnaniu zwracali się do Boga jako do sędziego i zarzucali Mu brak troski o sprawiedliwość (Ez 37,11). c) jak orłom… pióra – nawiązanie do procesu linienia orłów, polegającego na zmianie upierzenia, a także na odnowieniu szponów i dzioba (Ps 103,5). d) wyspy – zob. Iz 40,15+.

Page 1640

ledwie ich posiano, ledwie ich szczep zapuścił w ziemi korzenie, On tchnął na nich i pousychali, a wicher porwał ich jak słomę.

Iz 17,11-14

Bóg źródłem siły i ufności 25 „Do kogo Mnie porównacie, do kogo mogę być przyrównany?” – pyta Świętya. 26 Podnieście w górę swoje oczy i patrzcie! Kto to stworzył? Ten, co zastępy gwiazd w szykach prowadzi i wszystkie nazywa po imieniu. Przed taką potęgą i wszechmocną siłą nikt się nie uchyli! 27 Dlaczego mówisz, Jakubies, i twierdzisz, Izraelus: „Zakryta jest moja drogas przed PANEMs, moja skargab nie dociera do mojego Boga”. 28 Czy nie wiesz i nie słyszałeś? PAN jest Bogiem Wiecznym, Stwórcą całego świata. Nie męczy się i nie nuży, niezgłębiona jest Jego mądrość. 29 On daje moc strudzonemu i przymnaża sił bezsilnemu. 30 Młodzieńcy męczą się i ustają, młodzi słaniają się i upadają, 31 lecz ci, którzy ufają PANU, odzyskają siłę, tak jak orłom odrastają utracone piórac. Biegną, lecz się nie męczą, idą, ale nie słabną.

Iz 46,5; Jr 10,6; Dz 17,29

Rdz 2,1n; Ps 147,4n; Ba 3,34n

Iz 49,4.14

Hi 11,7; Ps 147,5; Rz 11,33

Ps 103,5

Kres ludzkich potęg 1 Słuchajcie Mnie, wyspyd, w milczeniu, stańcie w oczekiwaniu, narody! Niech się zbliżą i przedstawią swe racje, razem zacznijmy dysputę! 2 Kto wzbudził na wschodzie

41

Iz 49,1

Iz 1,18; Mi 6,1n Iz 46,11

Bóg źródłem siły i ufności. Słowa pocieszenia skierowane do wygnańców przypominają im o Bożej potędze. Bóg stworzył cały świat, dlatego nic nie może się przed Nim ukryć, ani też nic nie może sprzeciwić się Jego woli. Wobec lamentu Izraela, który nie rozumie decyzji ani praw Bożych (w. 27), prorok pragnie w narodzie wzbudzić nadzieję, że wszechmocny Bóg potrafi przywrócić mu utraconą wolność (ww. 29-31). Warunkiem jest jednak zaufanie Panu (w. 31). Tylko ci, którzy ufają Bogu, otrzymają moc potrzebną do przezwyciężania trudności i do powrotu z Babilonii. Wygnańcy mogą być pewni, że Bóg dostrzega ich cierpienie i nie jest na nie obojętny. Kres ludzkich potęg. Wypowiedź proroka przybiera formę rozprawy sądowej (Iz 42,21-29; 43,8-13). Izraelici przebywający na wygnaniu w Babilonii mieli możliwość doświadczyć, jak bardzo kruche są ludzkie mocarstwa. Kilkadziesiąt lat po upadku królestwa Judy, Babilonia, która wydawała się niezwyciężona, nagle została zagrożona przez Cyrusa, do niedawna przywódcę jednego z małych, uzależnionych od Medów plemion perskich. Prorok, obserwując walki narodów o władzę, porównuje

IZAJASZ 40,25 — 41,2

1640

29_Iz:29_Iz

Iz 44,6; 48,12; Ap 22,13

Iz 40,19n

Iz 44,1.21; Jr 30,10; Łk 1,54

Iz 43,5; 44,2

9/3/08

3:18 PM

Page 1641

tego, którego kroki znaczą wyzwolenie, i wezwał go do swej służbya? Kto oddał mu narody i królów poddał jego mocy? Jego miecz w proch ich ściera, jego łuk rozprasza ich jak plewy. 3 Ściga, sam wychodząc cało, jakby stopami nie dotykał drogi. 4 Kto to sprawił, kto tego dokonał? Ten, który od początku wzywa ludy. Ja, PANs, jestem pierwszy, Ja będę też z ostatnimi! 5 Ujrzały to wyspy i bardzo się przeraziły, zadrżał świat cały. Wszyscy zbliżyli się i nadeszli. 6 Jeden pomaga drugiemu i mówią do siebie nawzajem: „Odwagi!”. 7 Rzeźbiarz zachęca złotnika, a ten, co młotem wygładza – tego, który kuje. O spojeniu mówi: „Jest dobre!” – i przytwierdza gwoźdźmi, aby się nie chwiało.

a) Nawiązanie do króla Persji, Cyrusa (Iz 44,28+), który w latach 559-539 przed Chr. stworzył imperium, obejmujące cały obszar Bliskiego Wschodu od dzisiejszych granic Grecji po Indie. Położył kres imperium babilońskiemu i w 539 r. przed Chr. zezwolił Izraelitom na powrót z wygnania i odbudowę świątyni jerozolimskiej. b) sługa – termin używany jako określenie osób, które mają bezpośredni dostęp do swojego pana. Na dworze królewskim tytuł „sługi króla” nosili najwyżsi urzędnicy, którzy cieszyli się szczególnym zaufaniem monarchy i w jego imieniu zarządzali dworem i państwem. Tytułem „sługi Pana” określane są w ST najwybitniejsze postacie Izraela, takie jak Abraham, Mojżesz, Jozue, Dawid, prorocy, a czasami także cały lud Izraela (np. Kpł 25,55; Iz 65,9). Tytuł ten podkreślał bliskość danej osoby z Bogiem oraz fakt, że otrzymała ona specyficzną godność i misję (np. Wj 14,37; Lb 12,7; Pwt 9,27; Ps 78,70; Jr 7,25; 26,5). Tytuł ten odnosi do siebie Maryja, kiedy przyjmuje misję matki Syna Bożego, Jezusa (Łk 1,38).

Izrael sługą Pana Lecz ty, Izraelus, jesteś moim sługąb. Jakubies, którego wybrałem, potomku Abrahama, którego obdarzyłem miłością, 9 ciebie wziąłem z krańców ziemi, z jej zakątków cię wezwałem i powiedziałem ci: Jesteś moim sługą! Wybrałem cię i nie odrzuciłem. 10 Nie bój się, bo Ja jestem z tobą! Nie lękaj się, bo Ja jestem twoim Bogiem! Umocnię cię i będę pomagał tobie. Tak! Będę cię wspierał mą prawą ręką niosącą wyzwolenie! 8

je do wysiłku, jaki wkładają rzemieślnicy w tworzenie posągów bóstw pogańskich (ww. 6n). Ludzie sami dodają sobie otuchy, tworząc bożki, które potem mają stać się dla nich źródłem odwagi i rękojmią bezpieczeństwa. Prorok zachęca tymczasem do wiary w Boga, który panuje nad wszystkimi wydarzeniami, od początku czasu aż do jego końca (w. 4). Żadne ludzkie potęgi nie uchronią człowieka przed lękiem o jego bezpieczeństwo i przyszłość, gdyż pomimo wysiłku włożonego w ich budowanie, zawsze będą kruche i niestałe (w. 7; por. Iz 40,20+). Bóg, który jest Panem historii, powołuje Cyrusa do swojej służby (w. 2; por. Iz 45,1-8), tak jak przez wieki wzywał inne ludy (w. 4), a w szczególności Izraela (Iz 41,8n). Podczas gdy potęgi świata przemijają, a ludzie wobec zagrożeń szukają wciąż nowych źródeł nadziei, naród wybrany może być pewien, że w zmieniającym się świecie niezmienny Bóg wciąż realizuje swój zamysł zbawienia. Izrael sługą Pana. Bóg od początku kierował swoje wezwanie do wszystkich narodów, aby Mu służyły (Iz 41,4). On wezwał również pogańskiego władcę Cyrusa, aby niósł narodom wyzwolenie (Iz 41,2; por. Iz 44,28; 45,1). Teraz Izraelici, którzy byli adresatami tych wypowiedzi, zostają zapewnieni, że wezwanie pogan do służby Bogu nie oznacza odrzucenia przez Niego narodu wybranego. Pomimo niewierności i grzechu Izraelitów Bóg pozostaje wierny swoim wyborom i obietnicom. I chociaż prowadzi On świat do zbawienia nie tylko przez historię Izraela, lud Boży został wybrany i wezwany do szczególnej misji. Przez niego ma objawiać się zbawcza sprawiedliwość Boga (w. 10; por. Iz 49,13-21+). Dlatego prorok wzywa wygnańców do porzucenia lęku i odnowienia pamięci o obietnicy Bożego błogosławieństwa.

1641

IZAJASZ 41,3-10

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) robaku... nieboraku – określenia, które zwracają uwagę na słabość Izraela niezdolnego do przetrwania o własnych siłach (Iz 40,7). Lud Boży nie musi jednak się lękać, bo jego mocą jest Bóg (Iz 35,3n; 40,29-31; 2Kor 12,9; Flp 4,13). b) odkupicielem – terminem tym określano bliskiego krewnego, na którym ciążyła odpowiedzialność pomszczenia zamordowanego członka rodziny (Lb 35,19), wykupienia krewnego, który został sprzedany w niewolę (Kpł 25,47-49), wykupienia sprzedanej posiadłości zubożałego krewnego (Kpł 25,22), a także obowiązek zatroszczenia się o wdowę po zmarłym (Rt 2,20). Odkupicielem Izraela jest Bóg jako Święty, czyli jako obrońca sprawiedliwości (Iz 5,16+). c) Święty – zob. Iz 1,4+. d) sanie młockarskie – narzędzie rolnicze służące do młócenia zboża i wytrząsania ziaren z kłosów (Iz 28,27n). e) Aluzje nawiązujące do wędrówki Izraela przez pustynię w czasach Mojżesza (np. Wj 17,1-7; Lb 20,2-13; Ps 78,15n; 105,41). Prorok posługuje się nimi, by ukazać pobyt Izraelitów na wygnaniu jako nowy czas próby i objawienia się mocy Boga.

Page 1642

Radość ludu Bożego 11 Oto zawstydzeni będą i pohańbieni wszyscy, którzy przeciwko tobie się srożą. Będą zgładzeni i zginą ci, którzy cię zwalczają. 12 Szukać będziesz tych, którzy walczą z tobą, lecz już ich nie znajdziesz. Ulegną zagładzie i unicestwieniu ci, którzy z tobą walczą. 13 Ponieważ Ja, PANs, jestem twoim Bogiem, tym, który mocno ujął cię za prawą rękę, który ci mówi: Nie bój się! Ja pomagam tobie! 14 Nie bój się, robaku, Jakubies, nieborakua, Izraelus! Ja jestem twoją pomocą! – wyrocznia PANAs. Jestem twoim odkupicielemb – Świętyc Izraela! 15 Oto zamieniłem cię w sanie młockarskied, nowe, uzbrojone w zęby. Będziesz młócił i kruszył góry, a wzgórza zetrzesz jak plewy. 16 Przewiejesz je, a wiatr je uniesie, i rozmiecie je gwałtowny wicher. A ty rozradujesz się w PANU, będziesz się chlubił Świętym Izraela.

Iz 45,24

Ps 37,10.36

Iz 43,1; 44,2; 54,4

Hi 25,6; Ps 22,7

Iz 43,14; 44,6.24; 47,4; 48,17; 59,20; Jr 50,34 Mi 4,13

Jr 15,7

Przemiana pustyni 17 Ubodzy i biedni poszukują wody, ale jej nie ma; ich język wysechł z pragnienia. Ja, PANs, im odpowiem. Ja, Bóg Izraelas, ich nie opuszczę. 18 Na bezdrzewnych wzgórzach każę wytrysnąć strumieniom, a pośród dolin krynicom. Pustynię zamienię w jeziora, a bezwodną ziemię w zielone oazye. 19 Na pustyni posadzę cedry, akacje, mirty i drzewa oliwne. Zadrzewię step cyprysami, Radość ludu Bożego. Izraelici przebywający na wygnaniu w Babilonii czują się pohańbieni i są zawstydzeni swoim losem. Naród wybrany okazał się słaby i uległ przemocy. Prorok w imieniu Boga zapewnia jednak wygnańców, że to ich przeciwnicy skazani są na zagładę i unicestwienie. Słabość Izraelitów przemieniła się dla nich w błogosławieństwo, bo dzięki niej uznali konieczność Bożej pomocy i siły (Iz 7,18-25+; 27,7-11+). Izraelici właśnie jako pobici i poniżeni wezwani są do radości (w. 16), ponieważ na wygnaniu słyszą wezwanie do przygotowania drogi Pana (Iz 40,2-5) i mogą prawdziwie stać się królestwem kapłanów i narodem świętym (Wj 19,6). Choć zostali skazani na wygnanie, staną się saniami młockarskimi, które młócą, kruszą i ścierają potęgi świata przeciwstawiające się Bogu (w. 15). Przemiana pustyni. Izraelici są ubodzy i bezsilni, ale Bóg nie zostawia ich samych. Kiedy wygnańcy skarżą się, że ich wołanie nie dociera do Niego (Iz 40,27), prorok zachęca ich do ufności, że Bóg odpowiada na ich wołanie i nie opuszcza

IZAJASZ 41,11-19

1642

Ps 107,35; Iz 35,6n; 43,20; 48,21; 49,10; Ap 7,17

Iz 35,1; 55,13

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1643

wiązami i bukszpanami, 20 żeby zobaczyli i poznali, wzięli sobie do sercas i zrozumieli wszyscy, że ręka PANA tego dokonała i stworzył to Świętya Izraela.

Iz 43,9-13; 44,7-11

Iz 42,9; 43,9-12; 44,7n; 48,3

Jr 10,5; Ba 6,14-28

Iz 41,29; 44,9

Jr 50,3

Iz 41,22; 48,14

Iz 40,9; 52,7; Na 2,1

Bóg władcą przyszłości Przedstawcie swoją sprawę – mówi PANs. Podajcie swoje dowody – mówi Król Jakubas. 22 Niech się zbliżą i nam oznajmią to, co nastąpi. Powiedzcie, jaka była przeszłość, a weźmiemy to sobie do sercas. Przepowiedzcie to, co ma nadejść, abyśmy sprawdzili, czy będzie tak potem. 23 Ogłoście, co stanie się później, a przekonamy się, czy jesteście bogami. Zróbcie cokolwiek dobrego lub złego, byśmy patrzyli na to przejęci lękiem. 24 Otóż jesteście nicością i wasze dzieła są niczym; wybierać was jest rzeczą ohydną! 25 Wzbudziłem go na północy i przybył. Na wschodzie wezwie moje imięs. Rozdeptał władców jak błoto, jak garncarz, który rozgniata glinęb. 26 Kto zapowiedział to od początku, abyśmy o tym wiedzieli? Kto z wyprzedzeniem to ogłosił, abyśmy mogli stwierdzić, że miał rację? Nikt nie ogłosił! Nikt nie obwieścił! Nikt nie słyszał, że o tym mówiliście! 27 O tych wydarzeniach usłyszał wcześniej Syjons. Zobaczcie, to właśnie się dokonuje! Jerozolimies daję zwiastuna dobrej nowiny! 28 Rozglądam się, lecz nie ma nikogo, 21

a) Święty – zob. Iz 1,4+. b) Prawdopodobnie aluzja do Cyrusa (Iz 41,2+; 44,28+), króla Persji, i jego dyplomatycznych oraz militarnych działań, które doprowadziły do upadku Babilonii. Wcześniej Bóg posługiwał się cudzoziemskimi królami, aby przez karcenie wzywać Izraela do nawrócenia (np. Iz 7,18-25; 10,5n), teraz przez poganina dokona On dzieła wyzwolenia narodu wybranego. Cyrus w 539 r. przed Chr. wydał dekret zezwalający Izraelitom na powrót do ojczyzny.

swojego ludu (w. 17). Prorok przypomina cuda zdziałane przez Boga na pustyni w czasach Mojżesza. Tam również Izraelici czuli się opuszczeni przez Boga (Wj 17,7). Wędrówka przez pustynię była jednak niezbędna, aby wszyscy mogli poznać moc Boga (Wj 14,18.31; 16,12). Izraelici powinni więc uwierzyć, że także upadek państwowości Izraela i wygnanie do Babilonii zostały przez Boga przewidziane (Iz 7 – 10) i służą objawieniu Jego zbawczej potęgi (w. 20). Prorok obrazuje ją, mówiąc o rozkwicie życia na pustkowiu (ww. 18n). Myśl ta została podjęta przez autorów NT. Apostoł Paweł pisał o mocy, która doskonali się w słabości (2Kor 12,9), a Piotr Apostoł o radości, do której wierzący jest wezwany, nawet jeśli jeszcze nie dostrzega obiecanego zbawienia (1P 1,6-9). Bóg władcą przyszłości. Wypowiedź ponownie przybiera formę rozprawy sądowej (Iz 41,1-5), w której Bóg wykazuje, że bóstwa pogańskie są tylko ułudą. Dla wielu Izraelitów zwycięstwo Babilonii było dowodem wyższości babilońskiej kultury i sposobu życia. W ich odczuciu wiara Izraela okazała się nieskuteczna, bo nie zapewniła im życiowego

1643

IZAJASZ 41,20-28

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) sługa – zob. Iz 41,8+. b) wyspy – zob. Iz 40,15+.

Page 1644

żaden z nich nie potrafi doradzić, jeśli chcę zadać pytanie, nikt nie odpowiada. 29 Otóż oni wszyscy są nicością i niczym są także ich dzieła; wiatrem i pustką – posągi ich bożków.

Iz 50,2; 59,16; 63,5; 66,4 Ps 96,5

Pierwsza pieśń o słudze Pana 1 „Oto mój sługaa, którego wspieram, mój wybrany, którego sobie upodobałem. Zesłałem na niego mojego duchas, a on zaniesie narodom sprawiedliwość. 2 Nie będzie krzyczał ani podnosił głosu, i nikt go nie usłyszy na placach. 3 Trzciny nadłamanej nie złamie i tlącego się knota nie dogasi. On wiernie wprowadzi sprawiedliwość. 4 Nie zawaha się i nie załamie, aż utrwali na ziemi sprawiedliwość. W jego nauce wyspyb będą pokładać nadzieję”. 5 Tak mówi PANs Bóg, który stworzył niebo i je rozpostarł, utwierdził ziemię wraz z jej zasobami, ludziom dał na niej tchnienie i ducha tym, którzy po niej chodzą. 6 „Ja, PAN, wezwałem cię, abyś wyzwalał, i ująłem cię za rękę. Ukształtowałem cię i ustanowiłem przymierzems dla ludus, światłością narodów, 7 abyś otworzył oczy niewidomym, abyś więźniów wyprowadził z zamknięcia i uwolnił z lochu pogrążonych w ciemności.

42

Iz 49,3; 52,13; Mt 3,16n; 12,18-21; J 1,32-34

2Krl 18,21; Ez 29,6

Iz 44,24; 45,12.18; Za 12,1 Dz 17,25

Iz 49,6.8; 51,4; Łk 2,32; J 8,12 Iz 61,1; Ps 107,10; Łk 1,79; J 9

sukcesu i nie ustrzegła ich przed cierpieniem i przegraną. Przebywając na wygnaniu, starali się więc zintegrować z mieszkańcami zwycięskiego kraju i przejąć ich pogańskie obyczaje. Chcieli jak Babilończycy cieszyć się życiowym powodzeniem i dobrobytem. Prorok przypomina im jednak, że upokorzenie, którego doświadczyli, zostało wielokrotnie zapowiedziane (w. 27). Klęska Izraelitów nie świadczy o przewadze babilońskich bożków, ale przeciwnie, ujawnia panowanie Boga nad całą rzeczywistością. To On jest jedynym władcą przyszłości i decyduje o jej kształcie. Zapowiadając ją, wspomina o nadejściu Cyrusa, nie wymieniając go jednak z imienia (w. 25). Bóg nadal posyła również swojego głosiciela do Jerozolimy (w. 27). Zastąpienie więc wiary w Bożą moc praktykami pogan okazuje się nie tylko ohydne (w. 24), ale również zupełnie nieskuteczne (w. 29). Bożki, które przez pogan są przeciwstawiane jedynemu prawdziwemu Bogu, pozostają całkowicie bezsilne, natomiast nadzieja wierzących w Niego nie zostanie zawiedziona. Pierwsza pieśń o słudze Pana. Pierwsza z czterech pieśni o słudze Pana (Iz 49,1-4.5n; 50,4-9.10n; 52,13 – 53,12) rozwija myśl o władzy Boga nad historią (Iz 41,21-29). Bóg nie jest obojętny na wołanie cierpiących (Iz 40,27), ale odpowiada im, posyłając swojego sługę, który ich wyzwoli (w. 7). Prorok zaznacza przy tym, że sługa Pana przychodzi nie tylko ze względu na Boży lud, ale także dlatego, aby oświecić wszystkie narody (w. 6). Księga Izajasza nie precyzuje, kim jest sługa, o którym prorok mówi w tej pieśni, bo zapowiedź stworzenia nowej rzeczywistości i pełnego wyzwolenia uciśnionych wykracza poza jakiś konkretny okres w historii i pozostaje ciągle aktualna. Dla wygnańców w Babilonii obietnica proroka spełniła się w pewnym stopniu w osobie Cyrusa, który okazał się Bożym pomazańcem (Iz 45,1), gdy położył kres przemocy Babilonii nad innymi narodami. On również umożliwił Izraelitom powrót do ojczyzny i odbudowę świątyni jerozolimskiej (Ezd 1,1-4). Jednakże na wygnaniu w Babilonii także lud Izraela był wezwany, aby być sługą Pana (Iz 41,8n; 42,19; 44,1n.21). Grzech, którego konsekwencją było wygnanie i upokorzenie,

IZAJASZ 41,29 — 42,7

1644

29_Iz:29_Iz

Wj 3,14n Iz 48,11

Iz 41,22n; 43,19; J 13,19

Ps 33,3; 96,1; Ap 5,9; 14,3

Ps 78,65; Iz 59,16-19

Iz 62,1.6; 64,11

Ps 107,33n; Iz 44,27; 50,2

Iz 33,5.8

9/3/08

3:18 PM

Page 1645

8

Ja jestem PANEM – to jest moje imięa. Chwałys mojej nie oddam innemu ani czci mojej bożkom! 9 Oto już dokonało się, co wcześniej powiedziałem, a teraz Ja ogłaszam rzeczy nowe! Zanim nastąpią, pozwalam wam o nich słyszeć”. Nowa pieśń zwycięstwa Śpiewajcie PANUs pieśń nową, na całej ziemi głoście Jego chwałęs! Niech wielbi Go morze i to, co je wypełnia, wyspyb i ich mieszkańcy! 11 Niech się weseli pustynia z miastami, zamieszkałe osiedla Kedaruc! Niech się radują mieszkańcy Selad, niech ze szczytów gór brzmią śpiewy radości! 12 Niech oddają chwałę PANU i Jego wspaniałość głoszą na wyspach!

a) moje imię – chodzi o imię Boga objawione Mojżeszowi (Wj 3,14), które mówi o Jego aktywnej obecności pośród swojego ludu. Imię – zob. Słownik. b) wyspy – zob. Iz 40,15+. c) Kedar – zob. Iz 21,16+. d) Sela – zob. Iz 16,1+. Wymienienie nazw dalekich krajów ma na celu podkreślenie powszechności zbawienia, które zapowiada prorok.

10

Wygnanie skutkiem ślepoty Izraela PANs wyrusza jak wojownik, jak żołnierz rozbudza swój zapał. Wznosi okrzyk, woła, z mocą uderza na swych wrogów. 14 Długo milczałem, pełen spokoju i opanowania, lecz teraz podniosę krzyk jak rodząca, rozpalę się srogim gniewems. 15 Spustoszę góry i wzgórza, sprawię, że uschnie cała ich zieleń. Rzeki zamienię w suchą ziemię, a stawy osuszę. 16 Niewidomych powiodę drogą, której nie znali, poprowadzę ich nieznanymi ścieżkami. 13

stał się dla narodu okazją do nowej misji. Żyjąc wśród pogan, Izraelici mieli świadczyć o zbawczej mocy Boga (Iz 43,10; 44,8; 48,20), aby Boża nauka i prawość zajaśniały także innym ludom (Iz 51,4). Oczekiwanie na człowieka, przez którego Bóg dokona sprawiedliwego sądu i wybawi wszystkich utrudzonych i obciążonych, łączona była w późniejszym okresie z postacią króla czasów ostatecznych, czyli Mesjasza (Iz 9,5n; 11,1-9). Ewangelista Mateusz odnosi tę zapowiedź do Jezusa Chrystusa (Mt 12,17-21), który zawarł z ludźmi Nowe Przymierze we krwi swojej (w. 6; por. Łk 22,20; 1Kor 11,25). On stał się światłością narodów (ww. 6n; por. J 8,12), co oznacza, że najpełniej objawił prawdę o Bogu. Ponadto łagodność i pokora Jezusa Chrystusa jest dla chrześcijan źródłem mądrości (ww. 2n; por. Mt 11,29), która pozwala z nadzieją oczekiwać pełnego zbawienia w nowej, niebiańskiej Jerozolimie (Ap 21 – 22). Nowa pieśń zwycięstwa. Podczas gdy w czasach Mojżesza pieśń tryumfu śpiewał tylko wyzwolony z niewoli Izrael (Wj 15,1-21), nowe wyjście z niewoli, którego Pan dokona przez swojego sługę (Iz 42,1-9), stanie się motywem radości dla całej ziemi (Ps 96; 98; 149). Prorok zachęca więc do podjęcia modlitwy dziękczynnej i do uwielbienia Boga. W Apokalipsie św. Jana obraz ten odniesiony zostaje do ostatecznego zwycięstwa Jezusa Chrystusa, który przez swoją śmierć nabył Bogu ludzi z każdego plemienia, języka, ludu i narodu (Ap 5,9; por. Ap 14,3). Wygnanie skutkiem ślepoty Izraela. Milczenie Boga i brak Jego zbawczego działania na rzecz Izraela (w. 14) dla wielu deportowanych do Babilonii było niezrozumiałe. Izraelici stykali się na co dzień z kultem pogańskich bóstw babilońskich, które czczono jako dawców zwycięstwa. Dowodem ich mocy i wielkości miał być tryumf Babilonii nad jej

1645

IZAJASZ 42,8-16

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) ufność pokładają w bożkach – nie chodzi tu tylko o pogańskie praktyki pobożności, ale o pogański sposób oceny rzeczywistości. Wierzący nie mogą czynić swoimi bogami tego, co jest ich własnym dziełem, ale powinni swoją ufność pokładać w Bogu i Jego słowie. b) mój sługa – tutaj jest to tytuł ludu Izraela, którego Bóg wybrał i posłał z misją na rzecz wszystkich narodów (por. Iz 41,8+; 42,1-9+).

Page 1646

Ciemność przed nimi zamienię w światłość, a tereny wyboiste w równinę. To są rzeczy, które czyniłem i których nie zaniecham. 17 Precz ustąpią i wstydem się okryją ci, którzy ufność pokładają w bożkacha, którzy mowią do swoich posągów: „Wy jesteście naszymi bogami!”. 18 Głusi, słuchajcie! Niewidomi, przejrzyjcie, aby widzieć! 19 Kto jest niewidomy, jeśli nie mój sługab, albo głuchy, jeśli nie mój wysłannik, którego posyłam? Kto jest niewidomy, jeśli nie mój wybrany, albo głuchy, jeśli nie sługa PANA? 20 Widząc liczne rzeczy, nie zwracał uwagi. Miał otwarte uszy, ale nie chciał słuchać. 21 PAN pragnie, ze względu na swą sprawiedliwość, objawiać wielkość i wspaniałość swojej nauki. 22 A jednak ten luds został złupiony i obrabowany. Spętano ich w lochach i zamknięto w więzieniach. Plądrują ich, a nie ma nikogo, kto by ich ratował. Ograbiają ich, a nikt nie mówi: „Oddaj!”. 23 Gdybyście tylko chcieli słuchać! Gdybyście uważali i usłyszeli, jaka ma być przyszłość! 24 Kto wydał Jakubas na grabież, a Izraelas łupieżcom? Czy to nie PAN, przeciwko któremu grzeszyliśmy? Nie chcieli chodzić Jego drogamis ani słuchać Jego nauki. 25 Dlatego wylał na Jakuba żar gniewu i grozę wojny. Rozszalała się wokół niego pożoga, lecz się nie opamiętał; strawiła go ogniem, lecz nie wziął sobie tego do sercas. Wybawienie dziełem Boga 1 A teraz tak mówi PANs, który cię stworzył, Jakubies, i ukształtował cię, Izraelus: „Nie bój się, gdyż cię odkupiłem! Wezwałem cię po imienius, jesteś mój! 2 Choćbyś przechodził przez wodę, Ja będę z tobą, nie zatopią cię rzeki.

Iz 6,9n; 29,18; 43,8

Lb 14,22; Pwt 4,9 Mt 13,13; Mk 4,12

Pwt 4,5-8

Pwt 32,22; Iz 9,17n Ml 2,2

43

wrogami. Z kolei klęska Izraela była dla Babilończyków oczywistym znakiem bezsilności jego Boga (np. Iz 36,18-20; Ps 115,2) i tak też rozumieli ją liczni wygnańcy. Prorok wzywa ich jednak do uważnego słuchania słowa Bożego, bo często działanie Boga okazuje się inne niż oczekiwania człowieka (Iz 55,8). O mocy Boga nie świadczy bowiem ziemskie powodzenie wierzących, ale tryumf sprawiedliwości i wspaniałość Jego nauki (w. 21). Wierzący nie mogą sami ustalać sobie celów, a potem ich absolutyzować i czynić jakby bogami (w. 17). Prorok przypomina też, że nieszczęścia, które spadają na naród wybrany, zostały mu od dawna zapowiedziane jako kara za grzechy (np. Iz 41,17-20+). Prorok, wypowiadając to pouczenie, utożsamia sługę Pana z ludem Bożym (w. 19+; por. Iz 42,1-4). Jest to jednak sługa, który wciąż nie rozumie postępowania Boga (w. 25) i sprzeniewierza się swojej misji. Wybawienie dziełem Boga. Na wygnaniu w Babilonii Izraelici jako naród wydawali się skazani na zagładę, nie potrafili zaakceptować swojego cierpienia. Prorok kieruje do nich w imieniu Boga wezwanie do ufności. Przypomina o tym,

IZAJASZ 42,17 — 43,2

1646

Iz 41,14 Iz 42,6; 45,4 Pwt 32,9 Ps 66,12; 91

29_Iz:29_Iz

1Kor 3,15

Iz 41,14; 45,15.21; 49,26; 60,16

Iz 41,10;

Ps 107,3; Jr 31,8n; J 10,16; 11,52

J 17,6

Pwt 29,1-3; Iz 42,18; 44,18 Iz 41,22.26

Iz 43,12; 44,8; J 15,27; Dz 1,8

Pwt 6,4; 32,39; Oz 13,4

9/3/08

3:18 PM

Page 1647

Choćbyś szedł przez ogień, nie spłoniesz i płomień cię nie spali. 3 Bo Ja jestem PANEM, twoim Bogiem, Świętyma Izraela, twoim Zbawcą! Oddam Egipt na okup za ciebie, Kuszb i Sebęc zamienię na ciebie. 4 Jesteś dla mnie cenny, otoczyłem cię chwałąs i obdarzyłem miłością, dlatego ziemie zamienię na ciebie i ludy oddam za twoje życie. 5 Nie bój się, bo Ja jestem z tobą! Ze wschodu sprowadzę twoje potomstwo i z zachodu cię zgromadzę. 6 Powiem północy: Oddaj! i południud: Nie zatrzymuj! Sprowadź mych synów z daleka i moje córki z krańców ziemi; 7 wszystkich nazwanych moim imieniem, których stworzyłem na moją chwałę, ukształtowałem i uczyniłem!

a) Świętym – zob. Iz 1,4+. b) Kusz – zob. Iz 11,11+. c) Seba – region starożytnej Nubii, której ludność wywodziła się od Kusza z rodu Chama (Rdz 10,7; 1Krn 1,9); symbolizuje krańce świata. d) wschodu, zachodu, północy, południu – cztery strony świata podkreślają uniwersalizm działania Boga, który panuje nad całym światem.

Izrael świadczy o Bogu Wyprowadź lud niewidomy, chociaż ma oczy, i głuchy, chociaż ma uszy. 9 Niech wszystkie narody zbiorą się razem i niech się ludy zgromadzą! Który z nich potrafił to oznajmić i zapowiedział nam przeszłe wydarzenia? Niech postawią świadków i niech wykażą swą sprawiedliwość, aby wszyscy słyszeli i przyznali im rację. 10 Wy jesteście moimi świadkami – wyrocznia PANAs – i moimi sługami, których Ja wybrałem, abyście Mnie znali i Mi wierzyli, i zrozumieli, że to Ja jestem! Przede Mną żaden bóg nie istniał i później innego nie będzie! 11 Ja, właśnie Ja jestem PANEMs, poza Mną nie ma zbawcy! 8

że Bóg wybrał naród Izraela, powierzył mu szczególną misję i wielokrotnie objawiał się w historii jako jego wybawca (ww. 2n). Ta rzeczywistość trwa nadal, bo Bóg jest wierny, dlatego Izraelici nie powinni bać się przyszłości (ww. 1.5). Bóg posiada wszelką moc nad światem, bo jest on Jego dziełem. Dzieło stworzenia osiągnie swój kres, kiedy ci, których Bóg powołał do istnienia na swoją chwałę, dostąpią pełnego wybawienia (w. 7). Myśl ta została rozwinięta w NT, gdzie ukazano, że szczytem Bożego dzieła w świecie jest osoba Jezusa Chrystusa, który pragnie wszystkich ludzi doprowadzić do zbawienia (J 15,8; Ef 2,4-7; 1J 4,9-14). Izrael świadczy o Bogu. W swojej wypowiedzi prorok powraca do formy mowy sądowej (Iz 41,1-7.21-29). Izrael okazał się niewidomy i głuchy (Iz 6,9n), dlatego nie może się ostać (Iz 7,1-9), doświadcza klęski i uprowadzenia w niewolę.

1647

IZAJASZ 43,3-11

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) odkupiciel – zob. Iz 41,14+. b) Święty – zob. Iz 1,4+. c) zwycięzcę do Babilonu – chodzi o Cyrusa (Iz 41,25+; 44,28+). d) Chaldejczycy – zob. Iz 13,19+.

Page 1648

12

Ja ogłaszałem, wybawiałem i przemawiałem. I nie było wśród was żadnego innego boga! Wy jesteście moimi świadkami – wyrocznia PANA – Ja jestem Bogiem. 13 Od wieczności Nim jestem, i nikt się nie wyrwie z mojej ręki. Co Ja zdziałam – któż to zmieni?

Mdr 16,15 Hi 11,10; 23,13

Nowe wyjście z ziemi niewoli Tak mówi PANs, wasz odkupiciela, Świętyb Izraela: Ze względu na was wysyłam zwycięzcę do Babilonuc i zrywam wszystkie rygle więzienne, a Chaldejczycyd będą lamentować. 15 Ja jestem PANEM, waszym Świętym, Stwórcą Izraelas, waszym królem! 16 Tak mówi PAN, który wytycza drogę przez morze i szlak przez wzburzone wody, 17 który wyprowadza do boju rydwany i konie, i wszystkie potężne armie. Padli i już nie powstaną. Zostali zdmuchnięci jak gasi się knot. 18 Nie wspominajcie rzeczy minionych nie rozważajcie tego, co dawno minęło! 19 Oto Ja dokonuję nowej rzeczy, teraz się zaczyna. Czy tego nie pojmujecie? Tak! Toruję drogę na pustyni, ścieżki na pustkowiu. 20 Chwałęs Mi oddadzą zwierzęta polne, szakale i strusie, bo dostarczyłem wody na pustyni, kazałem płynąć rzekom na pustkowiu, żeby napoić mój luds wybrany. 21 Lud, który dla siebie ukształtowałem, będzie głosił moją chwałę! 14

Wj 14,21n; Iz 11,15n; 51,10

Wj 14,4-9.23-30; 15,4; Ps 76,6n Iz 46,9; 65,17

Iz 42,9; 2Kor 5,17; Ap 21,5

Wj 17,1-7; Iz 41,17-20; 48,21

1P 2,9

Paradoksalnie upadek Izraela będący konsekwencją jego grzechów staje się okazją do nowej misji. Naród wybrany, rozproszony wśród pogan, nadal pozostaje sługą Pana i ma świadczyć o Nim wobec wszystkich ludów. Czyni to, dając poznać Boga, który zapowiada i wyjaśnia dokonujące się wydarzenia (w. 9; por. Iz 41,22). Świadectwo Izraelitów jest jeszcze bardziej wiarygodne, kiedy oni sami głębiej poznają Boga, mocniej w Niego wierzą (w. 10) i dzielą się z innymi swoim doświadczeniem, że tylko On jest Zbawcą (ww. 11n). Te same słowa o misji wypowiada do swoich uczniów zmartwychwstały Jezus, posyłając ich do wszystkich narodów (Dz 1,8). Także chrześcijanie są wezwani, aby dzielić się swoją wiarą i doświadczeniem zbawienia, którym Bóg obdarza ludzi słabych i grzesznych. Nowe wyjście z ziemi niewoli. Prorok opisuje kres wygnania Izraelitów do Babilonii jako nowe wyjście z ziemi niewoli. Wygnanie jest słuszną karą za grzechy (ww. 27n; por. Iz 42,18-25) i jeśli Izraelici chcieliby się spierać, Bóg mógłby wykazać całą historię ich winy, począwszy od najdalszych pokoleń (ww. 26-28). Wygnanie nie jest jednak ostatnim

IZAJASZ 43,12-21

1648

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1649

22

Ml 1,13n; 3,14

Iz 44,22; Jr 31,34; Hbr 8,12

Iz 3,13n

Rdz 27,36; Oz 12,4

Iz 41,8

Iz 43,1 Iz 44,24; 46,3; 49,1.5; Jr 1,5; Ga 1,15

Iz 42,1; Ez 39,29; Jl 3,1; Za 12,10 Jr 17,8; Ps 1,3

Ale ty, Jakubies, Mnie nie wzywałeś, męczyłeś się Mną, Izraelu. 23 Nie przynosiłeś mi owiec na ofiarę całopalnąs, nie czciłeś Mnie ofiaramis. Nie obciążałem cię ofiarami pokarmowymis i nie męczyłem ofiarą kadzielną. 24 Nie kupowałeś Mi za srebro wonnych korzeni i nie syciłeś Mnie tłuszczem swoich ofiar. Raczej obciążałeś Mnie swoimi grzechamis, męczyłeś Mnie występkami. 25 Lecz Ja, właśnie Ja, ze względu na siebie przekreślam twoje przestępstwa i nie chcę pamiętać twych grzechów. 26 Przypomnij mi, rozsądźmy wspólnie, ty mów, wykaż swą sprawiedliwość. 27 Zgrzeszył już twój praojciec i zdradzili Mnie twoi pośrednicya. 28 Dlatego zhańbiłem zarządców świętościb, wydałem Jakuba na zagładę, a Izraela wystawiłem na zniewagi.

a) praojciec... pośrednicy – postacie z historii Izraela, która zostaje ogólnie oceniona jako historia niewierności. Praojciec to prawdopodobnie Jakub (Oz 12,2-4), a pośrednicy to prorocy, którzy zamiast głosić naukę Bożą, dostosowywali się do zachcianek ludu i poszukiwali swojej własnej korzyści (np. 1Krl 13,11-32; 19,2-4; Jr 5,31; Ez 13,6; Mi 3,11). b) zarządców świętości – chodzi o królów, którym powierzona była troska o lud Boży, albo o kapłanów zarządzających świątynią. c) Jeszurun – bardzo rzadkie określenie Izraela (Pwt 32,15). Nazwa prawdopodobnie pochodzi od czasownika oznaczającego ‘być sprawiedliwym’ i być może powstała jako przeciwieństwo imienia Jakub, które pochodzi od czasownika oznaczającego ‘oszukiwać’, ‘zwodzić’ (Oz 12,3-5.13).

Zesłanie ducha Bożego 1 Teraz więc słuchaj, Jakubies, mój sługo, Izraelus, którego wybrałem! 2 Tak mówi PANs, twój Stwórca, który cię ukształtował i od łona matki cię wspiera: Nie bój się, Jakubie, mój sługo, Jeszuruniec, którego wybrałem! 3 Bo wyleję wody na spieczoną ziemię i strumienie na ląd wyschnięty. Duchas mojego wyleję na twe potomstwo i moje błogosławieństwos na twoje dzieci. 4 Wtedy się rozkrzewią jak drzewa nad wodą, jak wierzby nad potokami.

44

słowem Boga. Dzięki przebaczeniu wyzwoli On swój lud, niezależnie od jego grzechu (w. 25). Nowe wyzwolenie okaże się o wiele wspanialsze od wydarzeń związanych z uwolnieniem Izraelitów z niewoli egipskiej (w. 18). Obietnica proroka spełniła się częściowo w 538 r. przed Chr., kiedy Cyrus zezwolił Izraelitom na powrót z Babilonii i odbudowę świątyni w Jerozolimie (2Krn 36,22n; Iz 44,28). Jako zapowiedź pełnego wyzwolenia i odpuszczenia wszelkich win obietnica pozostała aktualna przez następne pokolenia. Chrześcijanie łączą jej wypełnienie z osobą Jezusa Chrystusa, w którym Bóg pojednał świat ze sobą, przekazując ludziom posługę jednania (2Kor 5,17-21; por. J 11,51n; Rz 3,24; 1P 2,24; 1J 2,1n). Zesłanie ducha Bożego. Opis nowego wyjścia z niewoli (Iz 43,14-28) kontynuowany jest jako obietnica nowego dzieła stworzenia. Bóg, zsyłając swojego ducha, odnowi lud Izraela i obdarzy go nowym życiem, a jednocześnie sprawi, że wiarę Izraela będą mogli wyznawać także inni ludzie, jeśli uznają w Bogu swojego Pana (ww. 4n). W Dziejach Apostolskich obraz

1649

IZAJASZ 43,22 — 44,4

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) na swej ręce wypisze – nawiązanie do babilońskiego zwyczaju tatuowania na ręce niewolników imienia ich właściciela. W czasach powszechnego zbawienia także poganie uznają Boga i wejdą do wspólnoty wiary reprezentowanej przez Izraela (Iz 55 – 56; Dz 10,45). b) odkupiciel – zob. Iz 41,14+. c) skały – zob. Iz 26,4+.

Page 1650

5

Jeden powie: «Należę do PANA», drugi się nazwie imieniem Jakuba, inny na swej ręce wypiszea: «Własność PANA», i określi się imieniem Izraela”.

Ps 116,16

Pan – Bogiem wiecznym i jedynym Tak mówi PANs, król Izraelas i jego odkupicielb, PAN Zastępóws: „Ja jestem pierwszy i Ja ostatni, a poza Mną nie ma bogów! 7 Jeśli ktoś jest jak Ja, niech stanie i powie, niech udowodni i tego dowiedzie! Czy ktoś od prawieków przepowiedział przyszłość? Niech więc opowie o tym, co nastąpi! 8 Nie dajcie się przerazić i nie bójcie się! Przecież od dawna wam to przepowiedziałem. Wy jesteście moimi świadkami! Czy jest bóg oprócz Mnie jednego? Nie, nie ma innej skałyc! Nie znam żadnej innej”. 6

Iz 41,4; 48,12; Ap 1,8.17; 22.13

Iz 40,18; 41,22.26; 43,12

Iz 48,3.5.7 Iz 43,10.12 Iz 45,21 Pwt 32,4; Ps 18,32

Niedorzeczność bałwochwalstwa Wszyscy wytwórcy bożków są niczym. Wytwory, którymi się rozkoszują, są bezużyteczne: niczego nie widzą ani nie wiedzą. Oni sami mogą sobie o tym zaświadczyć, dlatego powinni się wstydzić. 10Kim jest ten, kto utworzył bożka i odlał posąg, z którego nie ma pożytku? 11Naprawdę, wszyscy, którzy go czczą, powinni się wstydzić, bo jego wytwórcy są tylko ludźmi. Niech zbiorą się wszyscy i staną razem. Niech się przerażą i wstydzą! 12 Rzemieślnik kuje żelazo, obrabia je w żarze paleniska, młotami kształt mu nadaje, obrabia je siłą swych mięśni. Lecz gdy nie je, traci siły, gdy nie pije wody, omdlewa. 13Rzemieślnik rozciąga miarę na drewnie, kreśli rylcem zarys, wycina go dłutami, robi znaki cyrklem. Nadaje mu kształt człowieka, odtwarza ludzkie piękno, aby potem ustawić w świątyni. 14Ścina w tym celu drzewa cedrowe, używa cyprysu lub dębu, przebiera pośród leśnych drzew albo sadzi jesion, a deszcz pozwala mu wzrastać. 9

ten został odniesiony do zesłania Ducha Świętego, który dla wierzących wszystkich czasów czyni aktualnym dzieło zbawienia dokonane przez Jezusa Chrystusa (Dz 2,1-47). Pan – Bogiem wiecznym i jedynym. Wypowiedź stanowi uroczyste wprowadzenie do refleksji nad niedorzecznością bałwochwalstwa (Iz 44,9-17). Wierzący, którzy z ufnością słuchają Boga, nie muszą się bać o swoją przyszłość i nie potrzebują szukać sposobów, aby poznać wydarzenia, które mają nastąpić. Przez swoją wiarę świadczą, że Bóg jest jedynym Zbawcą (Iz 43,1-7+). Niedorzeczność bałwochwalstwa. Prorok w sposób ironiczny odnosi się do kultu bożków. Głupotą i wstydem (ww. 9.11) jest oddawanie boskiej czci temu, co samemu się wytworzyło. Bożki posiadają taką samą wartość, jak pozostałości materiału, z którego je wykonano (ww. 15n). Ich czciciele tak mocno wpadają w sidła bałwochwalstwa, że nie są zdolni do samodzielnej refleksji nad własnym postępowaniem (ww. 18n). Chociaż słowa proroka odnoszą się wprost do pogańskich praktyk z czasów jemu współczesnych, jest to również aktualne ostrzeżenie przed oddawaniem czci

IZAJASZ 44,5-14

1650

Iz 40,19; Jr 10,1-16

Ps 115,4-8; Iz 42,17

Iz 40,18-20

29_Iz:29_Iz

Mdr 13,11-19

Iz 45,20 Iz 41,24; 46,8; Rz 1,21-23

Pwt 27,15

Iz 41,8; 46,8

Iz 43,25; Jr 31,18; Lm 5,21

Ps 96,11n; 148,1-9; Iz 49,13; 55,12

9/3/08

3:18 PM

Page 1651

15

Te rzeczy służą człowiekowi na opał. Bierze je, aby się ogrzać, i roznieca ogień, aby upiec chleb. Z nich też robi sobie bożka i składa mu hołdy, tworzy sobie posąg i cześć mu oddaje. 16Części używa do rozpalenia ognia, na części piecze mięso. Najada się pieczenią do syta, ogrzewa się i mówi: „Ach, jak mi ciepło, ogień daje mi światło”. 17A z reszty robi bożka, tworzy sobie posąg, oddaje mu cześć i składa mu hołdy. Modli się do niego i mówi: „Ratuj mnie, gdyż jesteś moim bogiem”. 18 Nie rozumieją i nie pojmują, bo zaślepione są ich oczy i nie widzą, ich sercom brakuje rozsądku. 19Nie zastanowią się w swoim sercu, brak im poznania i zrozumienia, by stwierdzić: „Części użyłem do rozpalenia ognia. Na jego żarze wypiekłem chleb i upiekłem mięso, a potem się najadłem. Czy powinienem z reszty robić ohydnego bożka? Czy mam oddawać cześć klocowi drewna?”. 20 Karmi się popiołema, zwiodło go zbłąkane serce. Nie potrafi ocalić swojego życia i nie umie przyznać: „Fałszem jest to, co trzymam w prawej ręce”.

a) Karmi się popiołem – czyli iluzją, która nie może podtrzymać życia. b) Pamiętaj o tym – to znaczy o głupocie bałwochwalstwa (Iz 44,9-20).

Odkupienie Izraela 21 „Pamiętaj o tymb, Jakubies, bo jesteś moim sługą, Izraelus. Ja cię ukształtowałem. Jesteś moim sługą! Izraelu, nie jesteś przeze Mnie zapomniany. 22 Usunąłem jak obłok twoje występki i jak chmurę twoje grzechys. Nawróć się do Mnie, bo cię odkupiłem. 23 Raduj się, niebo, bo PANs działa. Weselcie się, głębiny ziemi. Góry, wykrzykujcie z radości, lasy ze wszystkimi swoimi drzewami!”. Bo PAN odkupił Jakuba, objawił swą chwałęs w Izraelu.

dziełom własnych rąk i pokładaniem w nich nadziei. Bożkami przeciwstawianymi jedynemu prawdziwemu Bogu mogą być nawet rzeczy święte, kiedy zostają one zabsolutyzowane i stają się same w sobie najwyższym celem i źródłem nadziei. Apostoł Paweł pisze, że na świecie wiele jest takich panów i bogów, ale dla chrześcijan istnieje tylko jeden Bóg, Ojciec, od którego wszystko pochodzi, i jeden Pan, Jezus Chrystus (1Kor 8,5n). Chrześcijanin wezwany jest do nieustannego oczyszczania i pogłębiania swojej wiary, aby nie oddawać swojego życia różnym wytworom własnej wyobraźni i własnych rąk (Wj 20,2n; Pwt 5,6n). Odkupienie Izraela. Cała ziemia wezwana jest do radości z powodu odkupienia, którego Bóg dokonuje na rzecz swojego ludu. Bóg pragnie dobra i szczęścia dla swojego stworzenia i dlatego chce przywrócić człowiekowi to wszystko, co stracił on z powodu nieposłuszeństwa i grzechu. Dlatego okazuje mu swoje miłosierdzie, wyrażające się w zapomnieniu grzechów. Występki Izraela znikną z Bożej pamięci jak w promieniach wschodzącego słońca znika poranna mgła (w. 22). Dlatego Izrael może być pewien, że Pan o nim nie zapomniał, że jest gotowy przebaczyć mu grzechy i że pragnie obdarzyć go swoimi łaskami. Jednocześnie Bóg kieruje do niego wezwanie do nawrócenia, aby odkupienie mogło stać się treścią jego życia. Działanie Boga na rzecz człowieka zawsze uprzedza ludzką odpowiedź i jest wezwaniem do przemiany i nawrócenia. Po raz kolejny, kończąc jakąś dłuższą myśl, prorok czyni to za pomocą liturgicznego hymnu, przypominającego w swej formie psalm (w. 23; por. Iz 42,10-12). Ten sposób wypowiedzi prowadzi do większego emocjonalnego zaangażowania czytelnika.

1651

IZAJASZ 44,15-23

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) odkupiciel – zob. Iz 41,14+. b) Babilonia szczyciła się wobec wszystkich narodów swoimi znawcami starożytnej wiedzy, do których grona zaliczano także wróżbitów i czarodziejów. c) Cyrus – zob. Iz 41,2+. Ten pogański władca określony zostaje przez Boga jako Jego pasterz, podobnie jak król Dawid (Ps 78,71n), ponieważ pełni wolę Boga, realizując Jego zamysł zbawczy wobec Izraela. Cyrus wsławił się w starożytności niezwykłym humanitaryzmem. Szybkie i często niemal bezkrwawe podboje, których dokonywał, były możliwe, ponieważ poszczególne ludy (w tym Izraelici i Babilończycy) chętnie przyjmowały jego władzę, traktując ją jako wyzwolenie spod panowania dotychczasowych despotycznych monarchów.

Page 1652

Bóg w dziejach realizuje swój zamysł zbawienia 24 Tak mówi PANs, twój odkupiciela, Ten, który ukształtował cię w łonie matki: „Ja, PAN, stworzyłem wszystko. Ja sam rozpiąłem niebiosa i własną mocą utwierdziłem ziemię. 25 Unieważniam znaki wróżbitóws i wykazuję głupotę czarodziejów. Odprawiam mędrców z niczym i ujawniam zawodność ich wiedzyb. 26 Potwierdzam słowo sług moich i urzeczywistniam plan moich posłańców. Mówię o Jerozolimies: Będzie zamieszkana i o miastach Judys: Będą odbudowane, podźwignę je z ruin. 27 Ja, który rozkazuję głębinie: Wysychaj! Osuszam twoje odmęty, 28 o Cyrusiec mówię: On jest moim pasterzem. On wypełni wszystkie me zamiary. Powie o Jerozolimies: Ma być odbudowana i o świątynis: Zostanie wzniesiona”. Posłannictwo Cyrusa 1 Tak mówi PANs do swojego pomazańcas, Cyrusac, którego prawą rękę mocno ujął, aby przed nim ukorzyć narody i broń odebrać królom, aby drzwi przed nim otworzyć, aby bramy przed nim nie były zamknięte: 2 „Ja pójdę przed tobą, wyrównam wyboiste drogi. Połamię spiżowe wrota, pokruszę żelazne zasuwy. 3 Wydam tobie tajemne skarby i kosztowności ukryte,

Iz 40,21; 41,14; 42,5; 44,2; 45,12; 48,12n; 51,13

Iz 47,12-14; Jr 27,9n 1Kor 1,20

Iz 42,15; Jr 50,38; 51,36 Iz 45,1

45

Ps 73,23; Iz 41,13; 44,28

Iz 40,4; Łk 3,5 Ps 107,16

Jr 50,37; Ez 29,19

Bóg w dziejach realizuje swój zamysł zbawienia. Boże działanie często zaskakuje ludzi i wykazuje niewystarczalność ich mądrości (w. 25; por. 1Kor 1,18-25). Izrael musi pamiętać, że Bóg jest nie tylko jego odkupicielem, ale jako Stwórca całej ziemi (w. 24) swoim działaniem obejmuje wszystkich ludzi i każdą społeczność. Jego wolę pełni nawet pogański władca, choć sam nie musi tego rozumieć (Łk 9,49n). Cyrus, który w tym miejscu po raz pierwszy zostaje wymieniony z imienia (Iz 41,2.25; 43,14; 45,1), troszczy się o sprawiedliwość i niesie wyzwolenie od przemocy. Wypełni on dzieło zamierzone przez Boga, którym jest odbudowa Jerozolimy wraz z jej świątynią. Posłannictwo Cyrusa. Władcy Babilonu każdego roku celebrowali święto swojej intronizacji i ujmując rękę posągu boga Bela, symbolicznie przyjmowali od niego władzę nad krajem. Bóg oznajmia tymczasem przez swojego proroka, że to On podaje swoją rękę poganinowi Cyrusowi i przekazuje mu władzę (w. 1). Pogański monarcha otrzymuje tytuły zarezer wowane dla królów Izraela, ponieważ przez niego Bóg realizuje swoje plany wobec wszystkich ludzi (w. 6). Przesłanie proroka musiało szokować Izraelitów, oczekujących wybawiciela spośród członków narodu wybranego. Muszą oni jednak zaakceptować fakt, że Bóg nie jest tylko władcą narodu wybranego (Iz 44,24-28+). Wybór Izraela jako sługi Boga dokonany został w perspektywie zbawienia wszystkich narodów (Rdz 12,3; Dz 3,25n) i taką misję pełnił ten naród także w czasie swojego wygnania (Iz 43,8-13; 44,8; 48,20; 51,4). Powołanie do bliskości z Bogiem

IZAJASZ 44,24 — 45,3

1652

29_Iz:29_Iz

Iz 41,8; 42,1

Iz 44,6.8

Rdz 1,3-5; Ps 104,20 Lm 3,38; Am 3,6; 4,13 Pwt 32,2; Ps 72,6; 85,11n Iz 51.5; 56,1; 61,11

9/3/08

3:18 PM

Page 1653

abyś poznał, że Ja jestem PANEM, że wzywam cię po imienius, że jestem Bogiem Izraelas. 4 Ze względu na mojego sługę Jakubas i mego wybrańca Izraela, wzywam cię po imieniu, nadaję ci zaszczytny tytuł, chociaż Mnie nie znasz. 5 Ja jestem PANEM i nie ma innego, oprócz Mnie nie ma boga! Przepasuję cię do walki, chociaż Mnie nie znasz, 6 aby poznano od wschodu aż po zachód, że oprócz Mnie nie ma nikogo! Ja jestem PANEM i nie ma innego. 7 Ja stwarzam światłość i tworzę ciemnośća, obdarzam szczęściem i zsyłam niedolę. Ja, PAN, sprawiam to wszystko. 8 Niebiosa, wysączcie z góry rosę! Obłoki, wylejcie z deszczem sprawiedliwość! Niech się otworzy ziemia i wytryśnie zbawienie! I niech zakwitnie sprawiedliwość! – Ja, PAN, to stworzyłem”.

a) światłość... ciemność – użycie przeciwstawnych terminów ma na celu podkreślenie, że Bóg jest stwórcą całego świata we wszystkich jego wymiarach. Prorok polemizuje tu z dualistyczną religią perską, wyznawaną przez Cyrusa, która uznawała światłość i ciemność za dwie niezależne siły rządzące ludzkimi losami. b) Święty – zob. Iz 1,4+.

Suwerenna władza Boga nad światem Biada temu, kto się spiera ze swoim twórcą, skorupie glinianej pośród skorup ziemi! Czy glina mówi do garncarza: „Co robisz?”, lub dzieło do rzemieślnika: „Brakuje ci kunsztu”? 10 Biada temu, kto mówi do ojca: „Co ty spłodziłeś?”, a do kobiety: „Co ty urodziłaś?”. 11 Tak mówi PANs, Świętyb Izraela i jego Stwórca: „Czy możecie stawiać Mi żądania co do moich dzieci i rozkazywać Mi odnośnie do mojego dzieła? 12 Ja uczyniłem ziemię i stworzyłem na niej człowieka. Moje ręce rozpięły niebiosa i wszystkim ich zastępom wydaję rozkazy. 13 Ja wzbudziłem go, aby wyzwalał, i prostuję wszystkie jego drogi. 9

Iz 64,7; Jr 18,6; Rz 9,20n

Iz 42,5; Jr 27,5

Iz 40,3n; 45,2; 52,3; 55,1

wiąże się zawsze z misją dzielenia się wiarą i nadzieją ze wszystkimi ludźmi. Przedstawienie Pana jako jedynego Boga i Stwórcy wszystkiego (ww. 5-7) jest jedną z najbardziej klasycznych formuł monoteistyczych w pismach prorockich. Wypowiedź proroka z w. 8, przypominająca wcześniejsze hymny (Iz 42,10-12; 44,23), posiada zabar wienie wyraźnie mesjańskie (Iz 4,2; 6,13; 11,1nn). Towarzyszy ona chrześcijanom w adwentowym przygotowaniu do uroczystości Narodzenia Pańskiego. Suwerenna władza Boga nad światem. Zapowiedź proroka, że Bóg wybrał na swojego sługę (Iz 44,28) i wyzwoliciela narodu wybranego (Iz 45,1-8) poganina, który nie zna Boga (Iz 45,4n), budziła sprzeciw i oburzenie wielu wygnańców. Prorok odpowiada na te wątpliwości, przypominając, że Bóg nieskończenie przewyższa ludzką rzeczywistość. Człowiek nie jest w stanie pojąć działania Boga, a więc nie wolno mu go oceniać. Ludzkie poznanie Boga jest ograniczone, gdyż za punkt wyjścia może brać tylko rzeczywistość stworzoną. Mając świadomość własnej małości wobec Boga, ludzie powinni się więc kierować bojaźnią Bożą, która oznacza postawę głębokiego szacunku i synowskiego posłuszeństwa. Bóg, który jest bliski człowiekowi, pozostaje niepojęty i wszechmocny. Wierzący musi nieustannie

1653

IZAJASZ 45,4-13

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) Kusz – zob. Iz 11,11+. b) Sebejczycy – mieszkańcy Seby (Iz 43,3+). c) modlić… do ciebie – narody pogańskie, uznając szczególną obecność Boga wśród Izraelitów, otoczą ich niemal boską czcią i zwrócą się do nich jako do pośredników swoich modlitw (Rdz 20,7; 23,6; Lb 11,2; 21,7; 2Mch 15,14). d) W przeciwieństwie do bożków tworzonych przez człowieka (Iz 44,9-20+) prawdziwego Boga nie można zobaczyć. Jednak to właśnie On zbawia i Jego wyznawcy nie doznają wstydu ani hańby. e) na pustkowiu – nawiązanie do opisu stworzenia, które ukazane jest jako przezwyciężenie przez Boga pustki i bezładu (Rdz 1,2).

Page 1654

On odbuduje moje miasto i uwolni moich wygnańców za darmo i bez okupu – mówi PAN Zastępóws. Nawrócenie pogan 14 Tak mówi PANs: Robotnicy Egiptu i kupcy Kusza oraz postawni Sebejczycyb przejdą do ciebie i będą twoi. Pójdą za tobą w kajdanach. Tobie będą składać hołdy i modlić się będą do ciebiec: «Tylko u ciebie jest Bóg i nigdzie indziej! Nie ma żadnego innego boga». 15 Naprawdę, Ty jesteś Bogiem, który się ukrywa, Boże Izraela, który zbawiaszd. 16 Będą się wstydzić i doznają hańby, razem odejdą w niesławie wszyscy wytwórcy bożków. 17 Izraels będzie zbawiony przez PANA zbawieniem wiecznym. Nie będziecie się wstydzić ani nie doznacie hańby po wszystkie wieki.

Iz 8,7; 57,17; Rz 11,33n Ps 97,7; Iz 42,17; 44,9.11; Jr 10,14

Orędzie Boga do narodów Bo tak mówi PANs, Stwórca nieba, który jest jedynym Bogiem; który ziemię ukształtował, uczynił i umocnił; nie stworzył jej po to, aby była pustkowiem, lecz przygotował ją do zamieszkania: Ja jestem PANEM i nie ma innego! 19 Nie przemawiałem w ukryciu, w jakimś ciemnym zakątku ziemi. Nie mówiłem potomstwu Jakubas: Szukajcie Mnie na pustkowiue! Ja jestem PANEM, który mówi to, co sprawiedliwe, i ogłasza to, co słuszne. 20 Gromadźcie się i przychodźcie, zbliżcie się razem, ocaleni spośród narodów! Nierozumni są ci, którzy noszą swoje drewniane bożki i modlą się do boga, który nie może zbawić. 18

Iz 44,6.24

Iz 48,16; J 18,20; Dz 26,26

Iz 44,17; 46,7; 47,15

przyjmować postawę otwartości na tajemnicę i być gotowym do oczyszczania serca i umysłu z fałszywych wyobrażeń i przywiązań (np. Hi 42,1-6; Iz 55,8; Oz 14,10; Rz 11,33). Nawrócenie pogan. Zbawienie, którego dokona Bóg (w. 15), doprowadzi wszystkich ludzi do wiary w Niego jako jedynego Boga. Zwrócenie się najdalszych narodów do Izraela i oddanie się jemu w niewolę (w. 14) wiąże się z uznaniem, że tylko ten lud posiada objawienie Boga, dawcy łaski niosącej zbawienie. Chrześcijanie wierzą, że ta zapowiedź prorocka spełniła się w osobie Jezusa Chrystusa, który doprowadził do pełni objawienie przekazane Izraelowi przez Mojżesza i wszystkim ludziom uznającym Jego panowanie przekazał łaskę i prawdę (J 1,16-18; Flp 2,6-11). Orędzie Boga do narodów. W przeszłości sprawiedliwość Boga ujawniła się w Jego sądzie nad niewiernym Izraelem oraz w najeździe Asyryjczyków i Babilończyków (Iz 1 – 39), teraz ukaże się ona w przebaczeniu (Iz 43,25; 44,22) i w przywróceniu kultu w Jerozolimie (Iz 44,28; 45,13). Izrael ze względu na swój grzech doznał wstydu i został zhańbiony.

IZAJASZ 45,14-20

1654

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1655

21

Iz 41,22; 43,9-12; 44,8; 48,5

Ps 18,32

Iz 49,6; 52,10; Ps 98,3

Lb 23,19; Iz 55,11 Rz 14,11; Flp 2,10n

Jr 50,2; 51,44; Ba 6,40; Dn 14,22

Jr 43,12; 48,7

Wj 19,4; Pwt 1,31; 32,11; Ps 22,11; Iz 63,9

Ps 71,18

Ogłoście i przedstawcie dowody, nawet naradźcie się wspólnie: Kto dawno wszystko to przepowiedział i już wcześniej ogłosił? Czyż nie Ja, PAN? Poza Mną nie ma żadnego boga! Bóg sprawiedliwy i Zbawca oprócz Mnie nie istnieje! 22 Zwróćcie się do Mnie, aby się zbawić, wszystkie krańce ziemi, bo Ja jestem Bogiem i nie ma innego! 23 Przysięgam na siebie, moje usta wypowiadają sprawiedliwość i jest to nieodwołalne słowo. Przede Mną zegnie się wszelkie kolano i na Mnie przysięgać będzie wszelki język! 24 «Jedynie w PANU – mówić będą o Mnie – jest bezmiar sprawiedliwości i mocy. Do Niego przyjdą wstydem okryci wszyscy, którzy na Niego się złoszczą. 25 W PANU wszyscy potomkowie Izraelaa zostaną wyzwoleni i będą się chlubić».

a) potomkowie Izraela – w kontekście wezwania skierowanego do narodów określenie to zdaje się obejmować wszystkich, którzy przyjmują wiarę Izraela i zwracają się do jedynego Boga. b) Bel, Nebo – najważniejsze bóstwa Babilończyków.

Przeciwko bogom Babilonii 1 Bel został położony, Nebob został opakowany. Ich posągi stały się brzemieniem dla zwierząt, ciężarem dla bydła jucznego. Noszone przez was w procesjach, teraz stanowią brzemię dla zmęczonych zwierząt. 2 Zostały opakowane i razem położone. Nie potrafiły ocalić od brzemienia i same też poszły w niewolę. 3 „Słuchajcie Mnie, domu Jakubas i cała resztos domu Izraelas! Byliście dźwigani od waszych narodzin i noszeni od czasu, gdy byliście w łonie, 4 lecz aż do waszej starości Ja jestem taki sam i będę was dźwigał aż do lat sędziwych.

46

Odnowienie narodu także nie może być dla niego powodem do chluby, bo dokonuje się za sprawą cudzoziemca, którego Bóg czyni swoim pomazańcem (Iz 45,1). Chlubą Izraelitów może być tylko sprawiedliwość i moc Boga (w. 24), który im przebacza, obdarza ich wolnością (w. 25) i wzywa do nawrócenia wszystkie ludy (ww. 22n). Sprawiedliwość ta jest darem Boga dla tych, którzy Mu ufają i zawierzają siebie. Prorok przeciwstawia ją wysiłkom ludzi, którzy szukają zbawienia w wytworach własnych rąk (w. 20; por. Iz 44,9-20+). Samowystarczalność zamyka ludzi na Boga, Stwórcę wszystkiego, od którego zależy ich los. Dlatego konieczne jest nawrócenie (w. 22), bo ono warunkuje spełnienie Bożych obietnic i odzyskanie przez Izraela własnej tożsamości (w. 25). Przeciwko bogom Babilonii. W starożytności klęskę jakiegoś narodu rozumiano również jako klęskę jego bóstw, które miały go chronić (Iz 42,13-25+). Dlatego proroctwo dotyczące upadku Babilonu opisuje również „porażkę” bóstw babilońskich, z których dwa zostają tu wymienione z imienia (w. 1). Są one wywożone na jucznych zwierzętach jako łup wojenny, co oznaczało, że zostały wzięte do niewoli (w. 2). Żaden bożek nie może się więc równać z jedynym i wszechmocnym Bogiem, który ocala (Iz 45,5-7; 46,3n). Ta sytuacja stanowi dla proroka punkt wyjścia do refleksji nad mocą Boga, który nosi swój lud jak matka dziecko. Opieka Boga rozciąga się od poczęcia aż do starości

1655

IZAJASZ 45,21 — 46,4

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) drapieżnego ptaka – mowa o Cyrusie; to określenie jest być może aluzją do jego błyskawicznych ataków, zakończonych zwycięstwem (Iz 44,28+).

Page 1656

Ja stworzyłem i Ja noszę, Ja dźwigam i Ja ocalam! 5 Do kogo Mnie porównacie, do kogo możecie Mnie przyrównać? Z kim możecie Mnie zestawić, abyśmy mogli być porównywani? 6 Wysypują złoto z sakwy i odważają srebro na szali, najmują złotnika, aby z tego zrobił bożka, by potem mu się kłaniać i oddawać hołdy. 7 Biorą go na ramiona i dźwigają, stawiają na jego podstawie. I stoi, nie rusza się ze swego miejsca. Choćby krzyczeli do niego, nie odpowie. Nikogo nie wybawi z jego udręki.

Iz 40,18; 44,7

Iz 40,19; 44,15

1Krl 18,26-29; Ps 115,5-7; Iz 41,7; 45,20; Jr 10,5

Bóg urzeczywistnia swoje plany Pamiętajcie o tym i nabierzcie odwagi, weźcie to sobie do sercas, buntownicy! 9 Wspomnijcie odległą przeszłość! To Ja jestem Bogiem i oprócz Mnie nie ma innego! Nie ma nikogo podobnego do Mnie. 10 Ja od początku zapowiadałem przyszłość i z dawien dawna to, czego jeszcze nie było. Mówię, a plan mój się urzeczywistnia i całkowicie moją wolę wypełniam. 11 Przywołuję ze wschodu drapieżnego ptakaa, z daleka wzywam tego, który plan mój spełnia. Jeśli coś powiedziałem, tak się stanie. Jeśli coś postanowiłem, tak będzie uczynione. 12 Słuchajcie Mnie, ludzie zatwardziałego serca, dalecy od sprawiedliwości! 13 Ja sprowadzam moją sprawiedliwość, jest już niedaleko i nie opóźni się moje zbawienie. Syjonowis udzielę zbawienia, Izraelowis mojej chwałys!”. 8

Iz 44,21

Iz 42,9

Ps 33,11; Iz 14,26n; Ef 1,11 Iz 41,2.5; 45,13

Iz 45,8; 51,5

(ww. 3n), to znaczy, że obejmuje całą historię narodu. Bóg dźwiga ciężar słabości i grzechu Izraelitów, aby opiekując się nimi, doprowadzić ich do zbawienia. Tego nie potrafi żaden bożek, który jest tylko dziełem rzemieślnika. Bóg urzeczywistnia swoje plany. Izraelici wciąż okazują się buntownikami (w. 8), którzy z uporem lekceważą Bożą sprawiedliwość (w. 12). Prorok wzywa ich do pamięci o Bożych dobrodziejstwach, których wielokrotnie doświadczali w swojej historii (ww. 8n). Ufność wierzących odnawia się, kiedy wspominają swoje własne doświadczenie spotkania z Bogiem, który jest bliski i ocala z niebezpieczeństw (Iz 46,3n). Działanie Boga często jest zaskakujące. Wbrew wszelkim oczekiwaniom teraz Boża sprawiedliwość realizuje się za pośrednictwem poganina, króla Cyrusa (w. 11). Upór Izraelitów, którzy nie zamierzają dostosować swojego myślenia do woli Boga i nie chcą dostrzec Jego działania w dokonujących się wokół nich wydarzeniach, oddala ich od sprawiedliwości (w. 12; por. Iz 6,9n; 42,19n). Mimo to Bóg kontynuuje swoje zbawcze działanie (w. 13).

IZAJASZ 46,5-13

1656

29_Iz:29_Iz

Iz 13,1-22; 48,14.20

Jr 13,22; Oz 2,5 Iz 41,14; 44,6

Iz 10,6; Jr 27,8.11

Iz 47,5

9/3/08

3:18 PM

Page 1657

Władczyni świata – niewolnicą 1 Zejdź w dół i usiądź w prochu, dziewico, córko Babilonu! Usiądź na ziemi, bez tronu, córko chaldejskaa! Bo już cię nie będą nazywali delikatną i wykwintną. 2 Weź żarna i miel zboże, zrzuć swą zasłonę! Unieś suknię, obnaż uda, brnij przez strumienie! 3 Twa nagość będzie odkryta i twoja hańba widoczna. Wezmę odwet i nie oszczędzę nikogo. 4 – Naszym odkupicielemb jest Świętyc Izraela, na imię Mu PAN Zastępóws. – 5 Usiądź w milczeniu i odejdź w ciemność, córko chaldejska! Bo już cię nie będą nazywać władczynią królestw! 6 Uniosłem się gniewem na mój luds, zhańbiłem moje dziedzictwo i wydałem je w twoje ręce. Nie miałaś dla nich miłosierdzia i nawet starców obciążyłaś niezwykle ciężkim jarzmemd. 7 Mówiłaś: „Będę trwać wiecznie, będę na zawsze władczynią”. Nie brałaś sobie tych spraw do sercas, nie myślałaś o tym, jaki będzie koniec. 8 Więc teraz słuchaj, wykwintna, co siedzisz tak pewnie i myślisz sobie: „Nikt mi nie dorówna! Nie zostanę wdową, nie doświadczę utraty swych dzieci”.

47

a) córko Babilonu, córko chaldejska – personifikacje miasta Babilon (Iz 1,8+; 13,19+). b) odkupicielem – zob. Iz 41,14+. c) Święty – zob. Iz 1,4+. d) Brak szacunku dla osób starszych był w starożytności powszechnie uważany za wyjątkowo ciężką nieprawość (np. Jr 39,6n; Lm 4,16; 5,12).

Władczyni świata – niewolnicą. W sugestywnych obrazach kobiety i wdowy, które są personifikacją Babilonu, prorok przedstawia los stolicy Babilonii. Z władczyni świata, zasiadającej na tronie, stanie się ona niewolnicą siedzącą na ziemi (ww. 1n.5) i nieszczęśliwą kobietą całkowicie pozbawioną opieki (ww. 8n). Jest to wyrocznia prorocka, która zapowiada upadek największej wówczas potęgi świata. Opisując jej klęskę, prorok zwraca uwagę na grzech Babilonii, która żyje ułudą własnej mądrości, niezależności i wieczności. Nie potrafi przyjąć swoich zwycięstw jako zadań i darów otrzymanych od Boga, który w ten sposób wymierza ludom sprawiedliwość; nie liczy się z prawami pokonanych (w. 6). Raczej sama przypisuje sobie cechy boskie (ww. 7.8.10). Babilonia stała się symbolem ludzkiej pychy (Rdz 11,1-9). Apokalipsa św. Jana nawiązuje do tego obrazu w opisie sił, które zwodzą człowieka pozorem potęgi i mądrości, aby oddalić go od Boga (Ap 17 – 18). Klęskę Babilonii należy rozumieć jako naukę o tym, że tylko Bóg daje wieczne zbawienie. Obraz poniżenia Babilonu stanowi przygotowanie do opisu wywyższenia Jerozolimy (Iz 54).

1657

IZAJASZ 47,1-8

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) W starożytności kobieta była całkowicie zależna od opieki, którą zapewniał jej mąż lub synowie. Obraz wdowy, która straciła dzieci, zostaje odniesiony do Babilonu i oznacza upadek miasta oraz utratę nadziei na jakiekolwiek wsparcie.

Page 1658

9

Lecz spadnie na ciebie i jedno, i drugie, w jednym dniu, niespodziewanie. Stracisz swe dzieci i owdowiejesza. Doświadczysz tych nieszczęść w całej ich pełni, pomimo mnogości twych czaróws i chociaż potężne są twoje liczne zaklęcia.

So 2,15; Ap 18,7n

Bezradność mędrców Babilonii 10 Czułaś się bezpieczna w swej niegodziwości; mówiłaś sobie: „Nikt mnie nie widzi”. Zwiodły cię twoja mądrość i wiedza; myślałaś: „Nikt mi nie dorówna!”. 11 Dlatego przyjdzie na ciebie nieszczęście, którego nie zdołasz uniknąć. Spadnie na ciebie klęska, której nie zdołasz zapobiec. Przyjdzie na ciebie nagła zagłada, której nie przeczuwasz. 12 Obstawaj sobie przy swoich zaklęciach i przy mnogości twych czaróws, którymi trudziłaś się od młodości. Może będzie to dla ciebie pożyteczne. Może zdołasz wzbudzić przerażenie! 13 Jesteś bezsilna, choć licznych masz doradców. Niechaj się stawią! Niech cię uratują badacze nieba i znawcy gwiazd, którzy z faz księżyca ogłaszają, jakich wydarzeń powinnaś się spodziewać. 14 Lecz oni stali się jak plewy i pali ich ogień! Nie potrafią uratować swojego życia z mocy płomieni. Nie jest to żar, który by rozgrzewał, ani światło, przy którym można usiąść. 15 Tym stali się dla ciebie ci handlarze, z którymi od młodości robiłaś interesy. Każdy poszedł w swoją stronę. Nie ma nikogo, kto by cię wybawił.

Ps 10,11; Ez 8,12

Iz 44,25

Iz 5,24; 40,24

Bezradność mędrców Babilonii. W całym starożytnym świecie Babilonia słynęła z mądrości swoich mieszkańców, a szczególnie z praktyk magicznych, astrologicznych i z umiejętności przewidywania przyszłości. Babilończycy wierzyli bowiem, że ruchy gwiazd mają determinujący wpływ na to, co dzieje się na ziemi. Kiedy do Babilonii zbliżały się wojska Cyrusa, prorok skierował do niej ironiczne wezwanie, aby szukała zbawienia w swojej mądrości i wiedzy. Sposoby panowania nad własnym losem, którymi dysponowała Babilonia, okazały się jednak zupełnie nieskuteczne (ww. 14n). Żadna tajemna wiedza nie może bowiem zmienić biegu historii, której Panem jest Bóg (Iz 46,813+). Także dzisiaj ludziom proponuje się różne metody zapewnienia sobie sukcesu lub uniknięcia nieszczęścia. Chrześcijanie posłuszni wezwaniu, aby czynić sobie ziemię poddaną (Rdz 1,28), powinni korzystać z owoców ludzkiej wiedzy, szanując przy tym Boże przykazania. Jednocześnie mają odrzucać wszelkie praktyki magiczne, które są przejawem chęci panowania nad czasem, historią i nad innymi ludźmi. Praktyki takie są bałwochwalstwem, łamią pierwsze przykazanie Dekalogu (Wj 20,3; Pwt 5,7; zob. Pwt 18,10-12; Iz 8,19n; Ga 5,19-21).

IZAJASZ 47,9-15

1658

29_Iz:29_Iz

9/3/08

Jr 4,2; 5,2

Iz 42,9; 44,8; 45,21; 46,10; 55,11

Wj 32,9; Pwt 9,6.13; 2Krl 17,14; Jr 7,26

Iz 42,9; Jr 33,3

Ps 25,11; 79,9

Ps 66,10; Iz 1,25; Jr 6,29; 1P 1,7

Iz 42,8; Ez 20,9.39; 36,22

Page 1659

Izrael niewierny i buntowniczy 1 Słuchajcie tego, domu Jakubas, którzy zostaliście nazywani imieniems Izraelas i wypływacie z wody Judya, którzy przysięgacie na imię PANAs i wzywacie Boga Izraela, ale wbrew prawdzie i sprawiedliwości. 2 Powołujecie się na Miasto Święte i liczycie na wsparcie Boga Izraela, na imię Mu PAN Zastępóws. 3 Dużo wcześniej zapowiedziałem to, co już się stało. Wyszło to z moich ust i pozwoliłem, by o tym usłyszano. Zadziałałem nagle i nastąpiło. 4 Wiedziałem, że jesteś uparty i że twój kark jest sztabą żelaza, a twoje czoło ze spiżu, 5 dlatego dużo wcześniej ci zapowiedziałem i pozwoliłem ci o tym usłyszeć, zanim to nastąpiło, abyś nie powiedział: „Mój bożek to sprawił, moje rzeźbione i odlewane posągi to zrządziły”. 6 Słyszałeś, więc spójrz na to wszystko! Czy możesz temu zaprzeczyć? Odtąd jednak pozwalam ci słyszeć rzeczy nowe, tajemne, o których wcześniej nie wiedziałeś. 7 One teraz się stają, a nie kiedyś, i wcześniej o nich nie słyszałeś, byś nie mógł mówić: „Wiedziałem, że tak będzie”. 8 Ani nie słyszałeś, ani nie wiedziałeś i wcześniej nie dotarło to do twoich uszu. Bo wiem, jak bardzo jesteś niewierny i że buntownikiem zwą cię od zarania. 9 Przez wzgląd na moje imię gniews swój powściągam i przez wzgląd na moją chwałęs wstrzymam się, aby cię nie wytępić. 10 Oto cię oczyszczam, choć nie jako srebro, próbuję cię w tyglu niedoli. 11 Ze względu na Mnie, ze względu na Mnie samego tak czynię, aby moje imię nie było znieważane. Chwały mojej nie oddam innemu!

48

Kpł 19,12; Pwt 6,13; Iz 65,16

3:18 PM

a) z wody Judy – metafora porównująca patriarchę Judę do źródła, z którego wypływa lud.

Izrael niewierny i buntowniczy. Izrael nie chce przyjąć orędzia proroka o zbawieniu, które Bóg dokonuje przez pogańskiego władcę Cyrusa (Iz 46,8-13; 48,12-16). Izrael poprzez kult oddaje cześć Bogu i powołuje się na Niego (ww. 1n), ale pozostaje głuchy na słowa Boga i nie dostosowuje swojego myślenia i działania do Jego woli (w. 8). Zbawienia oczekuje raczej od bożka, który jest dziełem człowieka (w. 5). Dlatego naród zostaje wezwany do wspomnienia swojej przeszłości, w której Bóg wielokrotnie przychodził mu z pomocą (w. 3). Powodem, dla którego Bóg ratuje Izraelitów, nie są ich zasługi, gdyż powinni raczej otrzymać karę Bożą (w. 8). Bóg dokonuje tego ze względu na swoje imię i własną chwałę (ww. 9.11), czyli ze względu na siebie samego – Boga świętego, wiernego i sprawiedliwego. Poddaje więc swój lud oczyszczeniu, którym jest wygnanie do Babilonii (w. 10), i następnie wyzwala go z niewoli. Boża chwała ukazuje się bowiem najpełniej w zbawieniu grzesznego człowieka (w. 11; por. Mk 2,17; J 15,8).

1659

IZAJASZ 48,1-11

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) PAN obdarzył go miłością – pogański władca Cyrus (Iz 44,28+) zostaje przez Boga obdarzony miłością podobnie jak Abraham (Iz 41,8) i cały lud Izraela (Iz 43,4). b) Chaldea – zob. Iz 13,19+. c) posłał mnie i swojego ducha – symboliczna odpowiedź na wezwanie proroka. Może ona być rozumiana jako odpowiedź Cyrusa, potwierdzającego przyjęcie misji zleconej mu przez Boga i otwierającego się na dar Bożego ducha (Iz 42,1-9+; 44,1-5+), aby prowadził go w jego działaniu, lub jako odpowiedź, do której wezwany jest każdy słuchacz proroka. d) odkupiciel – zob. Iz 41,14+. e) Święty – zob. Iz 1,4+.

Page 1660

Misja Cyrusa 12 Słuchaj Mnie, Jakubies, Izraelus, którego wezwałem! To Ja jestem! Ja jestem pierwszy, Ja również jestem ostatni! 13 To moja ręka kładła podwaliny ziemi i moja prawica rozpięła niebiosa! Gdy Ja je wzywam, stawiają się od razu. 14 Zgromadźcie się wszyscy i słuchajcie! Któż spośród was to przewidywał? PANs obdarzył go miłościąa i on spełni Jego wolę co do Babilonu i plemion Chaldeib. 15 To Ja, właśnie Ja zapowiedziałem i go wezwałem. Prowadzę go i on odniesie sukces. 16 Zbliżcie się do Mnie i słuchajcie o tym! Od samego początku nie mówiłem w skrytości. Odkąd się to dzieje, Ja tam jestem! „A teraz Pan BÓG posłał mnie i swojego duchac”.

Iz 41,4; 44,6

Iz 42,5; 44,24

Iz 41,22

Iz 45,19; J 18,20

Bóg chce prowadzić swój lud 17 Tak mówi PANs, twój odkupicield, Świętye Izraela: Ja, PAN, jestem twoim Bogiem! Uczę cię tego, co jest dla ciebie pożyteczne, prowadzę drogąs, którą powinieneś kroczyć. 18 Gdybyś z uwagą słuchał moich przykazańs, twój pokójs byłby jak rzeka, a twoja sprawiedliwość jak fale morza. 19 Twój róds byłby liczny jak piasek,

Iz 41,14; 44,24

Ps 81,5n.14 Iz 66,12

Rdz 15,5; 22,17; Iz 10,22

Misja Cyrusa. Izrael jest świadomy swojej wyjątkowości. Tylko on spośród wszystkich ludów ziemi został przez Boga wezwany i ustanowiony ludem świętym (Wj 19,5n; Pwt 7,6). Prorok przekonuje jednak, że wiarę w jedynego Boga, Stwórcę świata, lud Boży powinien rozumieć jako szczególne wezwanie do słuchania głosu Boga i do przyjęcia misji, którą On mu zleca (w. 16). Wierzący powinni pamiętać, że miłość Boga nie ogranicza się tylko do nich (Iz 44,24-28+; 45,1-8+). Bóg obdarza miłością także pogańskiego władcę (w. 14), również jemu wyznacza misję i troszczy się o jego powodzenie (w. 15). Cyrus, wypełniając wolę Bożą, pokona Babilończyków i ocali naród wybrany. Prorok zachęca Izraelitów, aby dostrzegli tę prawdę w przesłaniu, które od początku otrzymywali od Boga za pośrednictwem proroków (w. 16). Wspólnota wierzących nie może ignorować działania Boga poza nią, a zarazem powinna traktować swoją wiarę jako dar dla całego świata. Izraelici świadczą przecież wśród pogan o zbawczej mocy Boga (Iz 44,8; 48,20), aby Jego nauka i sprawiedliwość stały się światłem dla wszystkich ludów (Iz 51,4). Bóg chce prowadzić swój lud. Celem Bożych pouczeń jest pomyślność człowieka (w. 17). Jednak Izrael wciąż odwraca się od Boga i dąży do sukcesu, posługując się fałszem i oszustwem (Iz 30,8-18+). Prorok wielokrotnie powtarza, że człowiek, który zapomina o Bogu i zwraca się do dzieł własnych rąk, nie będzie miał z tego pożytku (Iz 44,9n; 47,12; 57,12). W momencie próby wszystkie ludzkie zabezpieczenia okażą się zawodne (por. Iz 47,15). Gdyby naród wybrany stosował się do Bożych przykazań w przeszłości, teraz cieszyłby się z owoców swojej wierności (ww. 18n). Droga przykazań, którą Bóg prowadzi człowieka, często jest wymagająca, ale tylko ona prowadzi do trwałego szczęścia. W słowach proroka kolejny raz brzmi wezwanie do nawrócenia (Iz 45,18-25; 48,1-11).

IZAJASZ 48,12-19

1660

29_Iz:29_Iz

Iz 52,11; Jr 50,8; 51,6.45; Ap 18,4

Wj 17,6; Lb 20,11; Ps 78,15n Iz 57,21

9/3/08

3:18 PM

Page 1661

a twoje potomstwo jak jego ziarnkaa. Jego imięs nie byłoby wytępione ani zgładzone przed Mną”.

a) piasek… ziarnka – nawiązanie do obietnic Boga danych Abrahamowi (Rdz 13,16; 15,5; 17,6n). Liczne potomstwo było na starożytnym Bliskim Wschodzie znakiem i gwarancją życiowego powodzenia.

Wezwanie do powrotu Wychodźcie z Babilonus! Uchodźcie z Chaldeib! Głosem radości to oznajmiajcie i ogłaszajcie! Roznoście tę wieść aż po krańce ziemi! Mówcie: „PANs wykupił swojego sługę Jakubas!”. 21 Nie cierpieli pragnienia, choć prowadził ich przez miejsca pustynne. Sprawił, że wytrysnęły dla nich wody ze skały; rozszczepił skałę i wypłynęła woda. 22 „Nie ma pokojus dla bezbożnychs” – mówi PAN.

b) Chaldea – zob. Iz 13,19+.

20

c) wyspy – zob. Iz 40,15+. d) Obrazy, które ukazują sługę jako narzędzie w ręku Boga, będące zawsze w pogotowiu i skuteczne. e) sługą – zob. Iz 41,8+. f) Izraelu – odwołanie wprost do narodu jest prawdopodobnie późniejszym dodatkiem.

Duchowe wyzwolenie Izraela Druga pieśń o słudze Pana 1 Słuchajcie mnie, wyspyc! Uważajcie pilnie, dalekie ludy! PANs wezwał mnie w łonie matki i w jej wnętrznościach nadał mi imięs. 2 Moje usta uczynił jakby ostrym mieczem, w cieniu swojej ręki mnie chował. Uczynił mnie strzałą zaostrzoną, ukrył mnie w swoim kołczanied. 3 Rzekł do mnie: „Ty jesteś moim sługąe, Izraeluf, przez ciebie objawię moją chwałęs!”. 4 A ja myślałem: Trud mój jest daremny, na próżno, bez pożytku zużyłem me siły. Ale moje prawo jest u PANA, u mojego Boga jest moja zapłata.

49

Iz 41,9; 44,2.24; 46,1; Jr 1,5 Mdr 18,15; Hbr 4,12; Ap 1,16; 19,15 Ps 45,2-5

Iz 42,1; 44,23

Iz 53,10-12

Wezwanie do powrotu. Prorok wzywa do opuszczenia kraju wygnania i do dzielenia się z całym światem radością, że Bóg wykupił z niewoli swojego sługę. Wspominając cuda zdziałane podczas wędrówki Izraela z niewoli egipskiej (w. 21; por. Wj 17), prorok zapewnia wygnańców, że i tym razem Bóg nie zostawi swojego ludu bez opieki, kiedy podejmie on wysiłek powrotu do ojczyzny utraconej przez grzech. Wyzwolenie jest pewne. Izrael otrzymał je w darze od swojego Boga. Prorok powraca jednak do myśli, od której rozpoczął swoją mowę zawartą w tym rozdziale (w. 22; por. Iz 48,1n). Radość z powrotu nie będzie trwała, jeśli Izrael nie odmieni postawy w stosunku do Boga i nie przyjmie Go jako swojego Pana (Łk 11,24-26). Forma tej wypowiedzi proroka przypomina wcześniejsze hymny (Iz 42,10-12; 44,23; 45,8). Druga pieśń o słudze Pana. Drugą pieśnią o słudze Pana (Iz 42,1-9; 50,4-9.10n; 52,13 – 53,12) rozpoczyna się seria wypowiedzi proroka, które poświęcone są nowej misji ludu zgromadzonego wokół Syjonu-Jerozolimy (Iz 49 – 55). Prorok nie mówi już więcej o Cyrusie i Babilonii ani o czci oddawanej fałszywym bogom. Zachęca raczej do uznania potęgi jedynego prawdziwego Boga i do przyjęcia wezwania, które On kieruje do swoich sług. Druga pieśń o słudze Pana ukazuje lud, który czuje się rozgoryczony i zawiedziony, widząc nieskuteczność swojego wysiłku (w. 4). Wygnanie, a potem daleki od chwały powrót możliwy dzięki cudzoziemskiemu królowi (Iz 45,1-8) i wieloletni trud odbudowy świątyni wydają się odległe od tego wszystkiego, co powinno być udziałem Bożego wybrańca i co zapowiadał prorok (Iz 41,8-10; 43,1-7; 44,1-5). Wracając do Jerozolimy, wygnańcy – zamiast nowego tryumfalnego podboju na wzór Mojżesza, Jozuego czy Dawida – doświadczają ubóstwa i marginalizacji (Ezd; Ne).

1661

IZAJASZ 48,20 — 49,4

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) odkupiciel, Święty – zob. Iz 41,14+.

Page 1662

Sługa światłością narodów 5 Teraz zaś mówi PANs, który uczynił mnie swoim sługą w łonie matki, by z powrotem sprowadzić do Niego Jakubas i zgromadzić wokół Niego Izraelas. Zostałem otoczony chwałąs w oczach PANA, bo mój Bóg jest moją siłą. 6 Powiedział: „To zbyt mało, że jesteś moim sługą, aby podźwignąć plemiona Jakuba, i z powrotem sprowadzić ocalonych spośród Izraela. Ustanawiam cię światłością narodów, aby moje zbawienie dotarło aż po krańce ziemi. 7 Tak mówi PAN, odkupiciel Izraela i jego Świętya do zelżonego, wzgardzonego przez ludzi, do sługi władców: Królowie zobaczą i powstaną, książęta składać będą hołdy przez wzgląd na PANA, który jest wierny, na Świętego Izraela, który cię wybrał. 8 Tak mówi PAN: W czasie zmiłowania odpowiadam tobie, w dniu zbawienia przychodzę ci z pomocą. Ukształtowałem cię i uczyniłem przymierzems dla ludus, abyś odbudował zburzony kraj i rozdzielił opuszczone dziedzictwo, 9 abyś powiedział uwięzionym: «Wychodźcie!», a pogrążonym w ciemnościach: «Wyjdźcie na światło!»”. Będą się paśli nawet przy drogach, na wszystkich pagórkach będą ich pastwiska. 10 Nie zaznają głodu ani pragnienia, nie dokuczy im palący wiatr ani słońce. Poprowadzi ich bowiem ten, który ich miłuje, zaprowadzi ich do źródeł wody.

Na te wszystkie wątpliwości prorok odpowiada, potwierdzając prawdę o Bożym wyborze. Nadzieja wierzących nie może ograniczyć się do oczekiwania na bogactwo czy dobrobyt, na ludzką sławę czy władzę. Izrael jako sługa Pana wezwany jest do wiary i zawierzenia. Obiecane szczęście nie tkwi w żadnym stworzeniu, ale znajduje się w samym Bogu, który wynagradza sprawiedliwie. Sługa światłością narodów. Izrael został wezwany, aby być sługą Pana i objawiać Jego chwałę (Iz 49,3; por. Iz 41,8; 42,19; 44,1-2.21). Przez świadectwo życia zgodnego z Bożą nauką naród wybrany miał ukazywać światu mądrość Bożego Prawa (Pwt 4,6-8). Izrael nie okazał się jednak wystarczająco wierny. Bóg powołuje więc i posyła innego sługę, który otrzymuje misję pojednania z Nim zagubionego ludu oraz zaniesienia zbawienia całemu światu (ww. 5n). Ten sługa odnowi dzieło Mojżesza, przez którego Bóg wyprowadził swój lud z niewoli Egiptu i na Synaju zawarł z nim przymierze. Odnowi również dzieło Jozuego, który wprowadził Izraela do Ziemi Obiecanej i rozdzielił między plemiona ziemie pogan (ww. 8n). Zapowiedź proroka spełniła się w pewnym stopniu w osobie Cyrusa (Iz 45,1-8), a także Dariusza, który w 520 r. przed Chr. potwierdził przywileje udzielone Izraelitom i odnowił zgodę na odbudowę świątyni jerozolimskiej (Ezd 5,1). Zapowiedź ta pozostała jednak aktualna przez wszystkie następne wieki, wskazując

IZAJASZ 49,5-10

1662

Iz 43,4; J 17,5; Flp 2,8-11

Iz 42,6; 60,3; Łk 2,32; Dz 13,47

Iz 49,23; 52,15

Iz 42,1

Ps 69,14; 2Kor 6,2 Iz 42,6

Iz 42,7; 61,1

Ap 7,16n Iz 4,5n; 25,4n

29_Iz:29_Iz

Iz 40,3n; 43,19

Ps 22,7; 72,10n; Ps 107,3; Iz 43,5n

Iz 42,10n; 44,23; 52,9

Ps 22,2n; 89,39-47; Iz 40,27; Oz 11,8n 1Krl 3,26n; Ps 103,11 Pwt 28,56n; Lm 4,10 Pnp 8,6; Iz 44,5

Iz 60,4

Iz 54,1-3

9/3/08

3:18 PM

Page 1663

11

Przez wszystkie góry utoruję drogi i wysoko zbuduję moje trakty. 12 Oto ci przybędą z daleka! Jedni z północy i od strony morza, a inni z krainy Sinitówa. Hymn o Bożej miłości 13 Raduj się, niebo, i wesel się, ziemio! Góry, wykrzykujcie z radości! Bo PANs pocieszył swój luds i z miłością ujął się za jego biednymi. 14 A Syjons mówił: „PAN mnie opuścił i Bóg zapomniał o mnie”. 15 Czy może kobieta zapomnieć o swym niemowlęciu? Czy może nie miłować dziecka swego łona? Lecz gdyby nawet ona zapomniała, Ja nie zapomnę o tobieb! 16 Oto wyryłem cię na moich dłoniachc, twoje mury są stale przede Mną! 17 Spiesznie przybędą ci, którzy cię odbudują, odstąpią od ciebie ci, co cię niszczyli i burzyli. 18 Podnieś swoje oczy i spójrz wokoło: wszyscy oni się gromadzą, przychodzą do ciebie. Na moje życie! – wyrocznia PANAs – Są to klejnoty, którymi się przyozdobisz i opaszesz się nimi jak panna młoda. 19 Bo twoje ruiny, gruzy i kraj zniszczony okażą się teraz zbyt ciasne dla twych mieszkańców, gdy oddalą się ci, którzy cię pożerali. 20 Jeszcze będą do ciebie mówiły dzieci, które utraciłaś: „Ta przestrzeń jest dla mnie zbyt ciasna, zrób mi miejsce, gdzie mógłbym się osiedlić!”. 21 Wtedy pomyślisz: „Kto dla mnie je urodził? Przecież straciłam dzieci i byłam bezpłodna, wygnana i odepchnięta.

a) kraina Sinitów – chodzi prawdopodobnie o region w południowym Egipcie, gdzie w V w. przed Chr. mieszkało wielu izraelskich osadników. Prorok zapowiada powrót nie tylko wygnańców z Babilonii, ale także wszystkich innych Izraelitów rozproszonych po całym świecie. b) Jeden z obrazów, które mówią o relacji Boga do swojego ludu, porównując ją do miłości macierzyńskiej. Inne obrazy porównują Boga do ojca, który kocha swoje dzieci (Iz 1,2; 49,14-16; por. Jr 31,20; Oz 2,25; 11,1n), czy też do mężczyzny kochającego swoją żonę (Iz 62,4n; por. Jr 2,2; 31,21n; Ez 16,8.60; Oz 2,16n.21n). Prorok mówi też o wiecznej łaskawości Boga, która wyraża się w Jego miłości (Iz 54,8.10). c) wyryłem… dłoniach – obraz nieustannej pamięci Boga o Jerozolimie. Bóg odwzajemnia wierność ludu pamiętającego o Jego nauce (Wj 13,9; Pwt 6,8). Chociaż Syjon jest zrujnowany i pozbawiony murów, Bóg nosi na swoich rękach jego idealny obraz i działa na rzecz jego odbudowy.

przyszłe odnowienie ludu Bożego i zjednoczenie wszystkich rozproszonych dzieci Bożych. W NT opis odnowienia zniszczonego kraju i powszechnego wezwania do powrotu zostaje odniesiony do dzieła Jezusa Chrystusa, który przyszedł jako sługa (Mt 20,28) i umarł zelżony i wzgardzony przez ludzi (Mt 27,38-44), aby zgromadzić w jedno rozproszone dzieci Boże (J 11,52), i w ten sposób rozpocząć czas łaskawości i dzień zbawienia (2Kor 6,2). Hymn o Bożej miłości. Trudy wygnania i pozbawiony chwały powrót do Jerozolimy rodził wśród Izraelitów wątpliwości co do własnej roli w Bożym dziele zbawienia. Skoro Bóg dla objawienia swojej chwały posługuje się poganinem (Iz 45,1-8; por. Iz 49,5-12+), jaki jest sens trudu wierności podejmowanego przez Izraelitów? Hymn o miłości Boga do swojego ludu jest zachętą do odnalezienia utraconych motywów szczerej radości i odnowienia nadziei. Prorok przypomina, że obietnice Boga pozostają aktualne. Zburzenie Jerozolimy wraz z jej świątynią oraz uprowadzenie mieszkańców stolicy do Babilonii w powszechnym przekonaniu były skutkiem opuszczenia narodu przez Boga (Iz 50,1-3). Teraz więc prorok w obrazie macierzyństwa Boga (w. 15) przypomina o tym, że Bóg pozostaje wierny i ciągle pamięta o swoim ludzie i Jerozolimie (w. 16). Z Jego woli miasto zostanie odbudowane, a powrót wygnańców

1663

IZAJASZ 49,11-21

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) znak – zob. Iz 5,26+. b) Metafora oznaczająca zupełną utratę sił. c) odkupicielem – zob. Iz 41,14+.

Page 1664

Kto mi je odchował? Przecież pozostałam sama. Skąd więc one się wzięły?”. Przyszły tryumf ludu Bożego 22 Tak mówi Pans BÓG: „Oto Ja podniosę rękę w stronę narodów, ustawię znaka dla ludów, i przyniosą w swoich objęciach twoich synów, i na ramionach nieść będą twoje córki. 23 Królowie będą twoimi piastunami, a ich księżniczki twoimi niańkami. Z twarzą ku ziemi będą ci hołd składać i pył twoich stóp będą zlizywać. Wtedy poznasz, że Ja jestem PANEM, i nie zawiodą się ci, którzy Mi ufają! 24 Czy można odebrać zdobycz mocarzowi i czy jeniec może wymknąć się zwycięzcy? 25 Lecz tak mówi PAN: Mocarzowi zostanie odebrany jeniec i zdobycz wymknie się tyranowi, bo z twoimi przeciwnikami Ja się rozprawię i Ja wybawię twoje dzieci! 26 Sprawię, że twoi ciemięzcy jeść będą własne ciało, i swoją krwią się upiją jak winemb. Wtedy pozna każde stworzenie, że Ja, PAN, jestem twoim wybawcą, twym odkupicielemc, wszechmocnym Bogiem Jakubas!

Iz 60,4; Ba 5,6

Iz 60,10.14.16

Iz 45,6; Ez 6,7 Ps 25,3; Iz 30,18; 51,5

Iz 9,19; Ap 16,6

Iz 41,14; 60,16

Bóg wybawcą swojego ludu 1 Tak mówi PANs: Gdzie jest dokument rozwodus waszej matki, którym ją oddaliłem?

50

Pwt 24,1-4; Jr 3,1; Ba 4,6; Oz 2,4

jest również częścią Jego miłosnego planu (ww. 17n). Obraz macierzyństwa Boga przechodzi w obraz matki-Syjonu, która cieszy się z nieoczekiwanie wielkiej liczby dzieci, czyli powracających z wygnania Izraelitów (ww. 18-21). Bóg w swoim działaniu nie ogranicza się jednak tylko do swojego ludu, ale czyni go widzialnym znakiem swojej miłości i zbawienia, które pragnie ofiarować całemu światu (Iz 43,10; 44,8; 48,20; 51,4). Przyszły tryumf ludu Bożego. Opis przyszłego tryumfu i wywyższenia ludu Bożego niesie nadzieję, że problemy, które przeżywa on w chwili obecnej, nie kończą jego historii. Należy spodziewać się interwencji Boga, na chwałę którego został stworzony Izrael (Iz 43,7.21). Lud Boży teraz wydaje się całkowicie zdany na łaskę potężnych zwycięzców (w. 24), ale zostaje wezwany do ufności i wiary, że Pan jest mocniejszy od wszelkich ludzkich potęg (ww. 23.25). Na Jego znak także poganie zostaną włączeni do zgromadzenia narodu wybranego (w. 22) i przyniosą ze sobą izraelskie dzieci urodzone na obczyźnie. Prorok nawiązuje tutaj do poprzedniego obrazu matki-Syjonu (Iz 49,14-21). Chrześcijanie, przyjmując z wiarą swoje powołanie do bycia dziećmi Bożymi (Rz 8,14-16), z nadzieją oczekują na przyszłą chwałę (Rz 8,18-30+), która w całej pełni objawi się w nowej Jerozolimie (Ap 21 – 22). Bóg wybawcą swojego ludu. Prorok jeszcze raz odpowiada w imieniu Boga na zarzut, że Pan opuścił Syjon i zapomniał o nim (Iz 49,14). Syjon został rzeczywiście opuszczony, a jego lud sprzedany w niewolę, ale Bóg ani nie chce opuszczać swojego niewiernego ludu, ani też nie odnosi żadnej korzyści z jego niewoli (w. 1). Izrael powinien mieć świadomość, że wygnanie jest konsekwencją jego grzechów i to raczej Bóg został zdradzony i opuszczony (Iz 29,16; 30,12-18; 63,5; 65,1-5). Doświadczenie bezsilności i osamotnienia, które przeżywa Izrael, nie jest znakiem słabości

IZAJASZ 49,22 — 50,1

1664

29_Iz:29_Iz

Iz 52,3

Iz 65,12; 66,4 Iz 59,1; Lb 11,23

Ps 106,9; 107,33; Iz 42,15; 44,27; Na 1,4

Wj 10,21-23

9/3/08

3:18 PM

Page 1665

Albo któremu z moich wierzycieli was sprzedałema? To za wasze winy zostaliście sprzedani, za wasze zdrady oddalona została wasza matka. 2 Dlaczego, gdy przybyłem, nie było nikogo, a gdy wołałem, nikt nie odpowiadał? Czy za krótka była moja ręka, aby wybawić? Czy nie ma we Mnie mocy, aby ocalić? Oto moją groźbą osuszam morze, zamieniam rzeki w pustynię. Ich ryby cuchną z braku wody, leżą martwe z pragnienia. 3 Czernią oblekam niebo, jego piękną szatę zamieniam w wór pokutnyb”.

a) was sprzedałem – nawiązanie do istniejącej w starożytności praktyki zastawiania i sprzedawania dzieci tytułem rekompensaty na rzecz wierzycieli (Wj 21,7; Ne 5,5). Oba pytania mają charakter retoryczny. Bóg nie wręczył Jerozolimie dokumentu rozwodu ani też nie sprzedał swoich dzieci, nawet jeśli Izraelici z powodu własnego grzechu doświadczają opuszczenia i są wydani w obce ręce. b) wór pokutny – zob. Iz 3,24+.

Trzecia pieśń o słudze Pana Pans BÓG dał mi język ucznia, abym umiał słowem pokrzepiać strudzonych. Rozbudza mnie każdego ranka, od rana czyni mnie gotowym, bym słuchał jak uczeń. 5 Pan BÓG otworzył mi uszy, a ja się nie wzbraniałem ani nie cofnąłem. 6 Dałem chłoszczącym swoje plecy i moje policzki rwącym mi brodę. Nie zakrywałem swej twarzy przed zniewagami i opluciem. 7 Ale Pan BÓG mnie wspiera, więc nie złamie mnie zniewaga. Dlatego uczyniłem swoją twarz jak krzemień i wiem, że nie muszę się wstydzić. 8 Blisko jest ten, który mnie uniewinni. 4

Mt 11,28

Lm 3,30; Mt 26,67; 27,30

Ez 3,8n Ps 25,3 Rz 8,31-34

czy obojętności Boga, ale owocem uporu narodu, który chce kroczyć własną drogą (Iz 30,11; 42,24; 53,6; 56,11; 57,17; 59,8). Zarzut, który Bóg stawia swojemu ludowi, nie dotyczy jednak jego przeszłych grzechów, lecz teraźniejszego braku wiary w zbawczą moc Boga (w. 2). Prorok raz jeszcze przypomina wątpiącym, że Bóg ma moc obdarzyć swój lud zbawieniem. Potrzebna jest jednak pozytywna odpowiedź narodu na sygnał do wyjścia (Iz 49,9). Trzecia pieśń o słudze Pana. Trzecia pieśń o słudze Pana (Iz 42,1-9; 49,1-4.5n; 52,13 – 53,12) przedstawia sługę jako osobę, która została wezwana, aby słowem pokrzepiać strudzonych. Jest to misja skierowana do Izraela, który jest rozżalony i zniechęcony (Iz 49,4) i który nie dowierza, że Bóg daje moc strudzonemu i przymnaża sił bezsilnemu (Iz 40,27-29). Sługa Pana jest zdolny do podjęcia tej misji, ponieważ w przeciwieństwie do Izraela, który pozostaje głuchy na Boże słowo (Iz 6,9n; 29,10n; 42,19n; 48,8), on codziennie z gotowością przyjmuje postawę ucznia i pozwala otworzyć sobie uszy (ww. 4n). W przeciwnościach może liczyć na Boga, który go wspiera, dlatego nie załamuje się, lecz cierpliwie znosi zadawane mu cierpienia (w. 7). Wobec zła nie używa siły, wzywa jedynie swoich przeciwników do konfrontacji (w. 8). Sługa ma pewność, że Bóg – sprawiedliwy sędzia wykaże jego niewinność i zniszczy przeciwników (w. 9). Kontekst rozprawy sądowej ma przypomnieć o zadaniu sługi, jakim jest zaniesienie narodom prawa (Iz 42,1). Prorok nie identyfikuje sługi, o którym mówi, z żadną konkretną postacią historyczną (Iz 42,1-9+). Misja sługi jest bowiem zadaniem każdego wierzącego, który wezwany jest do przyjmowania Bożego słowa i do odważnego świadczenia o swojej wierze. Chrześcijanie w słowach tej pieśni dostrzegają przede wszystkim osobę Jezusa Chrystusa i Jego przykład wierności aż do śmierci (Mt 26,39; J 15,10). Jego zwycięstwo potwierdza naukę proroka,

1665

IZAJASZ 50,2-8

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) boi się – chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik). b) głaz, gardziel studni – nawiązanie do Abrahama i Sary, od których pochodzi naród Izraela (Rdz 12,1-3; 17,15-17; por. Ez 33,24).

Page 1666

Kto chce się ze mną spierać? Stańmy razem do rozprawy! Kto chce dokonać nade mną sądu? Niech zbliży się do mnie! 9 Oto Pan BÓG mnie wspiera! Kto mi dowiedzie winy? Wszyscy oni ulegną zniszczeniu jak odzież zżerana przez mole.

Hi 13,18n

Hi 13,28; Iz 51,8

Wezwanie do ufności i posłuszeństwa Kto z was boi sięa PANAs i słucha Jego sługi? Chociaż chodzi w ciemnościach, gdzie brakuje światła, niech złoży ufność w imienius PANA, niech szuka oparcia w swym Bogu! 11 Ale wy wszyscy wzniecacie ogień i szykujecie ogniste strzały. Idźcie więc w światło waszego ognia, między rozpalone przez was strzały! Odbierzecie to z mojej ręki! Będziecie wić się w męczarniach. 10

Iz 42,16

Pamięć o Bożym błogosławieństwie 1 Słuchajcie Mnie wy, którzy dążycie do sprawiedliwości, wy, którzy szukacie PANAs! Spójrzcie na głaz, z którego was wyciosano, i na gardziel studnib, z której was wydobyto. 2 Spójrzcie na Abrahama, waszego praojca, i na Sarę, która was zrodziła. Był tylko jeden, kiedy go wezwałem, ale pobłogosławiłems go i rozmnożyłem. 3 Gdyż PAN pocieszy Syjons, pociechą napełni wszystkie jego zgliszcza, jego pustynię uczyni jak Eden, a jego step jak ogród PANA. Zapanują w nim radość i wesele, dziękczynienie i dźwięk pieśni.

51

że Pan Bóg wspiera swoje sługi i że ich cierpienie spowodowane wiernością Bożemu słowu nie będzie zapomniane (Hbr 12,2n; Jk 5,10n). Wezwanie do ufności i posłuszeństwa. Podsumowując trzecią pieśń o słudze Pana (Iz 50,4-9), prorok zachęca do naśladowania jego postawy. Droga wskazana przez sługę wydaje się trudna i pozbawiona światła, ale wierzący mogą być pewni, że otrzymają na niej wsparcie od samego Boga (J 8,12; 1Kor 10,13). Izraelici jednak zamiast zaufać, starają się sami rozjaśniać własne ciemności. Prorok więc jeszcze raz powtarza w imieniu Boga smutne zapewnienie, że ci, którzy usiłują zbawić się o własnych siłach, skazani są na klęskę i doświadczą cierpienia (Iz 28,15-20; 30,15n; 44,9n.20; 47,12-15). Pamięć o Bożym błogosławieństwie. Nauczanie proroka, w którym wyjaśnia on swoim słuchaczom znaczenie dokonujących się wokół nich wydarzeń, może być przyjęte i zrozumiane tylko dzięki pamięci o tym, co stanowi fundament i źródło ich wiary. Wspomnienie szczególnych momentów objawienia się Boga w historii pozwala rozumieć

IZAJASZ 50,9 — 51,3

1666

Iz 45,19; 55,6; Am 5,6

Rdz 12,1-3; Ez 33,24

Iz 40,1

Iz 41,18; Ez 36,35

29_Iz:29_Iz

Iz 45,8; 46,13

Ps 102,26n; Mt 5,18; 24,35; 2P 3,7-12; Ap 20,11

Pwt 30,14; Jr 31,33

Hi 13,28; Iz 50,9

Ps 7,7; 44,24

Hi 26,12; Ps 89,10n

9/3/08

3:18 PM

Page 1667

Tryumf sprawiedliwości 4 Uważaj pilnie, mój ludus! Słuchaj Mnie, mój narodzie! Bo ode Mnie wyjdzie nauka i moja sprawiedliwość będzie światłością ludów! 5 Bliskie jest moje wyzwolenie, nastaje moje zbawienie. Moje ramięa będzie sądzić ludy, będą Mnie wyczekiwać wyspyb i w moim ramieniu będą pokładać nadzieję. 6 Wznieście swe oczy ku niebu i spójrzcie w dół, na ziemię! Bo niebiosa jak dym się rozwieją, ziemia jak odzież ulegnie zniszczeniu, a jej mieszkańcy wyginą jak komary. Lecz moje zbawienie będzie trwać na wieki, a moje wyzwolenie nigdy nie przeminie. 7 Słuchajcie Mnie wy, którzy znacie sprawiedliwość, ludu, w którego sercu jest moja nauka! Nie bójcie się obelg ludzi, nie obawiajcie się ich zniewag! 8 Bo mole zjedzą ich jak odzież i jak wełnę pożre ich robactwo. Lecz moja sprawiedliwość będzie trwać na wieki, a moje zbawienie przez pokolenia.

a) ramię – zob. Iz 30,30+. b) wyspy – zob. Iz 40,15+. c) ramię PANA – symbol potęgi Boga, używany często w opisach wyprowadzenia Izraela z niewoli Egiptu (np. Pwt 4,34; 5,15; 7,19), który tutaj zostaje obrazowo spersonifikowany. d) Rahab – zob. Iz 30,7+. Tutaj określenie wojska egipskiego, które próbowało nie dopuścić do ucieczki Izraelitów z Egiptu (Ps 87,4; Iz 27,1; 30,7).

Wołanie o pomoc i odpowiedź Boga Zbudź się, zbudź, ramię PANAc, przyodziej się potęgą! Zbudź się, jak za dni pradawnych, jak za pokoleń sprzed wieków! Czyś to nie ty posiekało Rahabad i przebiło potwora? 9

Jego działanie w teraźniejszości i ożywia nadzieję na przyszłość pełną radości i wesela. Prorok zaznacza jednak, że do kreatywnej i dynamicznej pamięci będą zdolni tylko ci słuchacze, którzy dążą do sprawiedliwości i szukają Pana (w. 1). W przeciwnym razie przesłanie wiary okaże się martwą literą (Mt 6,33; 2Kor 3,6; Flp 3,13-20). Izraelici znajdują swoje umocnienie we wspomnieniu Abrahama i Sary oraz błogosławieństwa Boga, mocą którego spełniły się ich nadzieje (Rdz 15,1-6; 18,1-15; 21,1-7). Naród wybrany, cierpiący na wygnaniu, musi więc ufnie oczekiwać odbudowy Syjonu i odnowy ludu, których Bóg w końcu dokona (w. 3). Chrześcijanie wezwani są przede wszystkim do pamięci o dziele Jezusa Chrystusa. Świętowanie dnia Pańskiego i wspominanie Męki i Zmartwychwstania Chrystusa pozwalają im odnawiać swoją wiarę i tożsamość (1Kor 11,23-26). Tryumf sprawiedliwości. Prorok powraca do myśli, którą przedstawił w trzeciej pieśni o słudze Pana (Iz 50,4-9), i wzywa cały lud Boży do słuchania głosu Pana i wytrwałości. Boże zbawienie jest pewne i ci, którzy dążą do sprawiedliwości (Iz 51,1), będą mogli cieszyć się jej trwałym tryumfem. Obietnica ta dotyczy również pogan, do których dotrze światło Bożego prawa i zbawienie (ww. 4n). Kroczenie drogą sługi Pana nie jest jednak łatwe i wierzący muszą być gotowi na obelgi i zniewagi (ww. 7n; por. Jr 1,7; Łk 9,23; Dz 5,41). Wołanie o pomoc i odpowiedź Boga. Po trzykrotnym wezwaniu do uważnego słuchania (Iz 51,1.4.7) następuje trzykrotne wezwanie do przebudzenia (w. 9; Iz 51,17; 52,1; por. Ps 44,24). Droga sługi Pana, który znosi obelgi i zniewagi (Iz 50,6; 51,7), nie jest łatwa do przyjęcia. Izraelici chcieliby raczej doświadczyć cudów z przeszłości, kiedy Bóg wzniesionym ramieniem wyprowadzał swój lud z Egiptu. Prorok przedstawia to pragnienie Bogu (ww. 9-11), a następ-

1667

IZAJASZ 51,4-9

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1668

10

Czyś to nie ty osuszyło morze, wody wielkiej otchłani, uczyniło drogę poprzez morskie głębiny, aby przeszli wyzwoleni? 11 Odkupieni przez PANAs powrócą i przyjdą na Syjons z weselem. Niekończąca się radość będzie ich koroną. Ogarnie ich szczęście i radość, a udręka i smutek przeminą. 12 Ja, właśnie Ja was pocieszam! Kim jesteś ty, że boisz się człowieka, który musi umrzeć, zwykłego śmiertelnika, który ginie jak trawa, 13 a zapominasz o PANU, swoim Stwórcy, który rozpiął niebo i utwierdził ziemię? Dlaczego całymi dniami drżysz nieustannie przed gniewem ciemięzcy, który pragnie niszczyć? Lecz gdzie jest gniew ciemięzcy? 14 Wkrótce jeniec odzyska wolność, nie umrze w lochu, nie zabraknie mu chleba. 15 Ja jestem PANEM, twoim Bogiem, który porusza morze i sprawia, że burzą się fale. PAN Zastępóws – to Jego imięs. 16 Chcę włożyć moje słowa w twe usta i ukryć cię w cieniu mojej ręki, aby rozpiąć niebo i utwierdzić ziemię, i powiedzieć do Syjonu: „Jesteś moim ludems!”. Kielich Bożego gniewu Rozbudź się, rozbudź, powstań, Jerozolimos, która piłaś z ręki PANAs puchar Jego gniewus, wypiłaś odurzający kielich, do dna go wychyliłaś. 18 Nie ma nikogo, kto mógłby ją prowadzić, chociaż wielu synów urodziła. 17

Iz 35,10

Iz 40,1; 66,13

Iz 40,22; 42,5; 44,24

Hi 26,12; Jr 31,35

Iz 49,2; 50,4; 59,21; Jr 1,5

Iz 52,1; 60,1n

Jr 25,15

Iz 49,21n; 60,4

nie udziela ludowi Jego odpowiedzi (ww. 12-16). W sposób znaczący słowa modlitwy o ponowienie dawnych cudów zwrócone są nie do samego Boga, ale do Jego ramienia, które symbolizuje moc Bożą (w. 9). Prorok zaznacza w ten sposób, że ci, którzy żądają spektakularnych znaków z nieba, nie przyjmują całego objawienia, jakie zostało przekazane Izraelowi, ale ograniczają się tylko do jednego z jego aspektów. Bóg dopytuje się o tożsamość tego, kto boi się zwykłego śmiertelnika (w. 12), bo nie rozpoznaje w nim prawdziwego Izraelity. Pan, który przynosi pocieszenie, towarzyszy swojemu ludowi (Wj 3,14-17) i jest Stwórcą całego świata. Wierzący, który rzeczywiście Go poznaje i przyjmuje, nie ulęknie się gniewu ciemięzcy (w. 13). Oczami wiary dostrzega bowiem sprawiedliwość Boga i w Nim znajduje schronienie (Łk 12,4n; Rz 8,35-39). Kielich Bożego gniewu. Prorok kontynuuje swoje pouczenie o potrzebie odnowy wiary ludu Bożego (Iz 51,9-16), stwierdzając, że to nie Bóg (Iz 51,9), ale Jerozolima potrzebuje rozbudzenia (w. 17). Była bowiem odurzona gniewem Boga, czyli doświadczała kary za swoje grzechy (ww. 18-20; por. Iz 42,24n). Wizja odmiany sytuacji Jerozolimy służy

IZAJASZ 51,10-18

Wj 14,2.21n; Hi 38,8; Iz 43,16

1668

29_Iz:29_Iz

Iz 47,9 Jr 15,5; Lm 1,9; Na 3,7

Joz 10,24

Iz 51,9.17

Ez 44,9; Ap 21,27

Iz 47,1; 49,25

9/3/08

3:18 PM

Page 1669

Nie ma nikogo, kto mógłby trzymać ją za rękę, chociaż wielu synów wychowała. 19 Spotkał cię podwójny cios, kto ci okaże współczucie? Spustoszenie i ruina, głód i miecz, kto może cię pocieszyć? 20 Twoi synowie padli bezwładnie na rogach wszystkich ulic, jak antylopa w matni, oszołomieni gniewem PANA, wzburzeniem twojego Boga. 21 Posłuchaj więc tego, nieszczęsna i odurzona, lecz nie winem! 22 Tak mówi twój władca, PAN i twój Bóg, który broni swojego ludus: Oto zabieram z twojej ręki odurzający kielich, puchar mojego gniewu. Już dłużej nie będziesz z niego piła. 23 Włożę go w rękę twoich ciemięzców, którzy ci rozkazywali: „Zniż się, abyśmy mogli przejść po tobie!”. Ze swoich pleców uczyniłaś dla nich jakby ziemię, jakby ulicę dla przechodzących.

a) córko Syjonu – zob. Iz 1,8+.

Pan Bóg mocą i zbawieniem Jerozolimy 1 Zbudź się, zbudź, Syjonies! Przyodziej swoją potęgę! Załóż swe najwspanialsze szaty, Jeruzalems, Miasto Święte! Bo już nigdy nie wtargnie do ciebie nieobrzezany ani nieczystys. 2 Otrząśnij się z prochu i powstań, usiądź, Jerozolimo! Zerwij z szyi swoje pęta, pojmana córko Syjonua!

52

prorokowi jako zachęta do wiary w ostateczne zwycięstwo sprawiedliwości. Puchar Bożego gniewu będzie musiała wypić Babilonia, gnębicielka Izraela (w. 23; por. Iz 47). Natomiast lud Boży będzie mógł z odwagą świadczyć o swojej wierze, nie obawiając się związanego z tym cierpienia (Iz 51,7). Siłę do mężnego świadectwa ma czerpać z wiary w wieczne trwanie Bożego zbawienia i sprawiedliwości, o czym prorok mówił na początku tego rozdziału (Iz 51,8). Pan Bóg mocą i zbawieniem Jerozolimy. Jest to już drugie wezwanie do przebudzenia, skierowane do Syjonu (w. 1; por. Iz 51,17). Izraelici cierpią i dlatego wołają do Boga, aby okazał swoją potęgę (Iz 51,9). Prorok przekonuje ich, że moc Boża wcale nie jest od nich daleko. Jerozolima doświadczy jej, gdy zamiast ulegać we wszystkim swoim ciemięzcom (Iz 51,23), przeciwstawi im swoją wiarę, która jest jej potęgą i najpiękniejszym klejnotem (ww. 1n). Izraelici zastanawiają się nad sensem swojego cierpienia i przeżywają pokusę rezygnacji z własnej tożsamości i wierności Bogu. Dlatego prorok przypomina im wydarzenia z przeszłości, gdy ich przodkowie cierpieli niewolę w Egipcie i gdy byli upokorzeni przez Asyrię. Bóg również w przeszłości dopuszczał na swój lud cierpienia, ale dawał mu też moc potrzebną do przetrwania i ujawniał swoją władzę poprzez wyzwalanie go z ucisków. Izrael zostaje więc wezwany do wiary w to, że niezmienny Bóg także teraz prowadzi swój lud do zbawienia. Syjon stanie się znowu Miastem Świętym (w. 1). I chociaż w narodzie ciągle znieważane jest imię Boże (w. 5), w dniu sądu pozna on moc Boga obecnego pośród niego (w. 6).

1669

IZAJASZ 51,19 — 52,2

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) zostaliście sprzedani – zob. Iz 50,1+. b) w tym dniu – czyli w dniu Bożego sądu; Iz 2,6-22. c) Twoi strażnicy – strażnikami Jerozolimy są prorocy i ludzie, którzy przyjmują ich przesłanie (Iz 21,9; por. Iz 56,10; Jr 6,17; Ez 3,17). d) ramię – zob. Iz 30,30+.

Page 1670

3

Bo tak mówi PANs: Za darmo zostaliście sprzedania, bez pieniędzy więc zostaniecie wykupieni. 4 Bo tak mówi Pan BÓG: Kiedyś mój luds poszedł do Egiptu, aby tam przebywać jako cudzoziemiec. Potem Asyrias srodze go gnębiła. 5 A teraz, jak mam postąpić – wyrocznia PANAs – skoro mój lud za darmo był uprowadzony? Jego władcy naśmiewają się – wyrocznia PANA – i wciąż, co dzień znieważane jest moje imięs. 6 Dlatego mój lud pozna moje imię. Dlatego w tym dniub przekona się, że Ja nieustannie mówię: „Oto jestem”.

Iz 45,13; 1P 1,18

Rdz 46,6; Iz 10,24;

Ez 36,20-22; Rz 2,24 Ez 20,44; 39,7.28

Iz 40,9n; 41,4; 58,9

Nadejście królestwa Bożego 7 Jak bardzo oczekiwane są na górach stopy zwiastuna dobrej nowiny, który głosi pokójs, zwiastuje dobro, obwieszcza zbawienie, mówi do Syjonus: „Twój Bóg króluje!”. 8 Słuchaj! Twoi strażnicyc podnoszą głos, razem radośnie wykrzykują, bo na własne oczy widzieli powrót PANAs na Syjon. 9 Zabrzmijcie wspólnie radością, ruiny Jeruzalems! Bo PAN pociesza swój luds, wyzwala Jerozolimę! 10 PAN obnażył swoje święte ramięd na oczach wszystkich narodów i wszystkie krańce ziemi ujrzą zbawienie naszego Boga.

Iz 40,9; Na 2,1; Rz 10,15

Iz 62,6; Jr 6,17; 31,6n

Iz 44,23; 48,20; 49,13

Iz 40,10

Ps 98,3

Wyjście z Babilonii 11 Wyruszcie! Wyruszcie! Wyjdźcie stamtąd! Nie dotykajcie tego, co nieczystes!

Iz 48,20; Jr 51,45; 2Kor 6,17; Ap 18,4

Nadejście królestwa Bożego. Izraelici, którzy słuchają przesłania proroka, zostali porównani do strażników Jerozolimy przypatrujących się powrotowi Boga na Syjon (w. 8; por. Iz 21,6-9). Dzięki nim Jerozolima otrzymuje od Boga pocieszenie (w. 9; por. Iz 40,1; 49,13) i już teraz może przeżywać radość z obecności Pana (Iz 40,9-11), która w pełni objawi się w przyszłym czasie zmiłowania (Iz 49,8). Nawiązując do upadku Babilonii w 539 r. przed Chr. (Iz 21,1-10+), prorok zapowiada nadejście nowej ery Bożego królowania, które przyniesie pokój, dobro i zbawienie (w. 7). Poetycka forma tego orędzia nawiązuje do hymnów typowych dla tej części księgi (Iz 42,10-12; 44,23; 45,8; 48,20-22; 49,13; 51,3). Apostoł Paweł widzi zwiastunów dobrej nowiny (w. 7) o królestwie Bożym w chrześcijanach, którzy wszystkim ludziom głoszą Ewangelię o zbawieniu dzięki wierze w Jezusa Chrystusa (Rz 10,15). Wyjście z Babilonii. Prorok wzywa do opuszczenia Babilonii, która symbolizuje wszelkie siły występujące przeciwko Bogu (Iz 21,1-10+; por. Iz 14,3-21+; 25,6-12+). Wyjściu z miejsca zesłania ma towarzyszyć oczyszczenie się ludu. Na Syjonie,

IZAJASZ 52,3-11

1670

29_Iz:29_Iz

Wj 12,11.33n

Iz 45,2; 58,8

Iz 42,1; J 12,32; Flp 2,9

Ps 22,7.18; Iz 50,6; Mt 26,67

Iz 49,7.23; Rz 15,21

J 12,38; Rz 10,16

Iz 11,1.10; Jr 23,5

Ps 22,7; Iz 49,7; 50,6; Mk 9,12

Mt 8,17; Hbr 9,28

Rz 4,25; 2Kor 5,21; Ga 3,13; 1P 2,24

9/3/08

3:18 PM

Page 1671

Wyjdźcie z niej! Oczyśćcies się, wy, którzy niesiecie przedmioty PANAa! 12 Nie musicie wychodzić pospiesznie ani uciekać w panice, gdyż PANs idzie przed wami i Bóg Izraelas broni waszych tyłówb. Czwarta pieśń o słudze Pana Oto powiedzie się mojemu słudzec, będzie wywyższony i wyniesiony, wzniesie się bardzo wysoko! 14 Podobnie jak wielu patrzyło na niego ze zgrozą – tak zniekształcony, niepodobny do człowieka był jego wygląd i jego postać niepodobna do ludzi – 15 tak też wprawi w zdumienie wiele narodów. Królowie zamkną przed nim swoje ustad, bo ujrzą coś, o czym im nie mówiono, i zrozumieją coś, o czym nigdy nie słyszeli. 1 Kto uwierzy w to, co usłyszeliśmy, i komu objawiło się ramię PANAe? 2 Wyrósł przed Nim jak młoda latorośl i jak korzeń z wyschniętej ziemif. Nie było w nim blasku ani wspaniałości, które by przyciągały nasz wzrok, ani wyglądu, który by się nam podobał. 3 Wzgardzony i odtrącony przez ludzi, doświadczony chorobą i cierpieniem, jak ktoś, przed kim zasłania się twarz, Został wzgardzony, a my nie zwracaliśmy na niego uwagi. 4 Oto on dźwigał nasze choroby i wziął na siebie nasze cierpienia, a my uznaliśmy go za ukaranego, pobitego i pognębionego przez Boga. 5 Lecz on był zraniony za nasze grzechys, zmiażdżony za nasze winy. 13

53

a) przedmioty PANA – nawiązanie do przedmiotów zrabowanych przez Babilończyków ze świątyni jerozolimskiej (2Krl 24,13; Jr 28,3), które zostały zwrócone wygnańcom przez Cyrusa (Ezd 1,7-11; Dn 1,2). b) Nawiązanie do wyjścia z Egiptu, kiedy Bóg prowadził Izraelitów i ochraniał tyły kolumny uchodźców (Wj 13,21; 14,19). Ci, którzy wychodzą z Babilonii, cieszą się jeszcze większą opieką Boga i nie muszą czynić tego w pośpiechu jak zbiegowie (Wj 12,11; 14,5). c) słudze – zob. Iz 41,8+. d) zamkną… usta – czyli uznają jego chwałę i przyznają się, że nie rozumieli jego dzieła (Hi 29,9; 40,4; Ps 107,42; Mi 7,16; Rz 3,19). e) ramię PANA – zob. Iz 51,9+. W życiu sługi Boża moc objawia się zupełnie inaczej, niż oczekują tego ludzie (Iz 51,916+; 1Kor 1,23; 2Kor 12,9). f) korzeń z wyschniętej ziemi – zwrot ten może być rozumiany jako nawiązanie do pochodzenia sługi z rodu Dawida (Iz 11,1.10).

w świętym miejscu Bożej obecności, mogą bowiem przebywać jedynie obrzezani i czyści (Iz 52,1). Podobnie jak w czasie powrotu z Egiptu, Izraelitom wracającym do ojczyzny będzie przewodził Bóg. Tym razem jednak wyruszą w drogę nie jako uciekinierzy, ale jako zwycięzcy. Apostoł Paweł cytuje to proroctwo, wzywając chrześcijan do zerwania z tym, co sprzeciwia się wierze w Jezusa Chrystusa (2Kor 6,17). Czwarta pieśń o słudze Pana. Czwarta pieśń o słudze Pana (Iz 42,1-9; 49,1-4.5n; 50,4-9.10n) napisana jest w formie dialogu między Bogiem, który przedstawia sługę (Iz 52,13-15) i zapewnia o jego zwycięstwie (Iz 53,11n), a królami i narodami, którzy opisują jego mękę i wyznają, że nie byli w stanie pojąć jej sensu (Iz 53,1-10). Pieśń kontynuuje temat cierpienia sługi Pana obecny w poprzednich poematach (Iz 49,4.7; 50,6n), ale uzupełnia go o bardzo ważną z teologicznego punktu widzenia zapowiedź zadośćuczynienia zastępczego. W całkowitym posłuszeństwie Bogu sługa czyni ze swojego życia ofiarę wynagradzającą za grzechy wielu innych ludzi (Iz 53,4.6.8.10-12). Ta ekspiacja staje się celem cierpień sługi i nadaje im właściwy sens. Jest to najważniejsze miejsce całego ST, ukierunkowanego na ofiarę Jezusa Chrystusa. Dzieło sługi zostaje jednak zlekceważone przez ludzi (Iz 53,3). Udręczenie, które sługa znosi z wielką cierpliwością (Iz 53,7), budzi zdumienie i wzgardę (Iz 52,14n; 53,2n.7-9). Działanie Boga całkowicie różni się jednak od działania ludzi (Iz 55,8n). Bóg bowiem przez cierpienie sługi realizuje dzieło zbawienia (Iz 53,10-12).

1671

IZAJASZ 52,12 — 53,5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) przestępców – chodzi o ludzi lekceważących Boga, sprawiedliwość i prawo.

Page 1672

Dla naszego zbawienia znosił karcenie, przez jego rany zostaliśmy uzdrowieni. 6 Wszyscy błądziliśmy jak owce, każdy szedł swoją własną drogąs, a PANs sprawił, że jego ugodziły winy nas wszystkich. 7 Męczono go, lecz znosił to pokornie i nie otworzył swoich ust. Jak baraneks prowadzony na zabicie i jak owca, która milczy, gdy ją strzygą, tak on nie otworzył swoich ust. 8 Po upokorzeniu i sądzie został zabrany, ale czy ktoś się przejmuje jego losem? Gdyż został wyrwany z krainy żyjących ze względu na grzechy mojego ludus, który zasłużył na karęs. 9 Pochowano go wśród złoczyńców i złożono go w grobie bogacza, a przecież nie dopuścił się przemocy ani na jego ustach nie było fałszu. 10 Lecz PAN pragnął zmiażdżyć go cierpieniem. Jeśli swoje życie odda jako ofiarę wynagradzającąs, ujrzy potomstwo i cieszyć się będzie długim życiem, a pragnienie PANA spełni się przez niego. 11 Po swojej udręce zobaczy światłość i nasyci się tym, co pozna. Mój sprawiedliwy sługa wielu uczyni sprawiedliwymi, bo on weźmie na siebie ich winy. 12 Dlatego w dziedzictwie przydzielę mu wielu i wielkie rzesze posiądzie jak zdobycz. Za to, że wydał na śmierć samego siebie i został zaliczony do przestępcówa, ponieważ sam dźwigał grzechy wielu i wstawiał się za przestępcami.

Dopiero po śmierci sługi ludzie uświadamiają sobie swoją winę i wielkość jego ofiary (Iz 53,3-6; por. Iz 49,7). Trudno ustalić, czy prorok, pisząc tę pieśń, myślał o jakiejś konkretnej postaci historycznej, czy może ukazywał ideał Izraelity posłusznego woli Bożej pomimo trudów i cierpienia. Już wcześniej prorok głosił przesłanie o potrzebie gotowości do pokornego świadczenia o swojej wierze niezależnie od przeciwności, obelg i zniewag (Iz 50,10n+; 51,4-23; 52,1-6+). Czwarta pieśń o słudze Pana może być rozumiana jako dopełnienie nauczania proroka na ten temat. Jezus Chrystus wskazuje na słowa tej pieśni jako na zapowiedź swojego dzieła (Mk 10,45; Łk 22,37), a pierwsi chrześcijanie widzieli w niej wprowadzenie do Ewangelii (Dz 8,32-35). Dlatego Ewangeliści często do niej nawiązują, korzystając ze sformułowań i wyrażeń pieśni szczególnie w opisach Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa. Prorok porównuje sługę Pana do baranka ofiarnego (Iz 53,7). Biorąc za podstawę to proroctwo, Jan Chrzciciel nazwał Jezusa wprost Barankiem Bożym, który gładzi grzech świata (J 1,29). W Apokalipsie św. Jana w wielu miejscach pojawia się obraz Chrystusa-Baranka (np. Ap 5,6.8.12.13). Milczenie i łagodność baranka wskazują na dobrowolność ofiary sługi (Iz 53,7), co z kolei zapowiada świadome i dobrowolne przyjęcie przez Jezusa męki i śmierci krzyżowej (Łk 22,22; J 10,17n). Wśród szczegółów męki znajduje się nawet zapowiedź śmierci pomiędzy łotrami (w. 9 i w. 12; por. Mk 15,27n). Nagroda, którą otrzymuje sługa, wyrażona przez proroka tradycyjnie jako radość z potomstwa i długiego życia (Iz 53,10), zrealizowała się w dziele Jezusa Chrystusa przez Jego Zmartwychwstanie i pełnię życia u Ojca. Swoim posłuszeństwem i cierpieniem Jezus definitywnie zwyciężył śmierć (1Kor 15,54-57; Hbr 5,7) i stał się źródłem zbawienia dla wielu (Rz 4,25; 2Kor 5,21; 1P 2,24). Pieśń o słudze Pana jest jednak nie tylko zapowiedzią wydarzeń dotyczących Jezusa, ale pozostaje wciąż aktualna jako program dla wszystkich wierzących, którzy zostali wezwani do kroczenia śladami swojego Pana (Mt 10,38; 16,24; J 13,15; 1P 2,19-21).

IZAJASZ 53,6-12

1672

Ps 119,176; Ez 34,5n; 1P 2,25

Mt 26,63; 27,12; Dz 8,32n; 1P 2,23

Mt 27,38.60

2Kor 5,21; 1P 2,22

Rz 3,25; Hbr 2,17; 1J 2,2

Rz 3,26; 5,18; 1P 3,18 Ps 2,8

Mk 15,28; Łk 22,37; 1P 2,24 J 1,29; Hbr 7,25; 9,28

29_Iz:29_Iz

1Sm 2,5; Ps 113,9; Jr 10,20; Ga 4,27

Iz 33,20; 49,20

Iz 44,26; 49,19 Iz 45,17

Iz 47,8; Jr 51,5 Oz 2,18.21n; 2Kor 11,2n

Iz 49,14; Jr 3,1; Ml 2,14-16

Ps 30,6; Iz 57,16n; Za 1,15

Rdz 7,6-12; 8,21n; 9,11-16; Jr 31,35-37

9/3/08

3:18 PM

Page 1673

Wieczna łaskawość Boga 1 Ciesz się, niepłodna, która nie rodziłaś, wykrzykuj z radości i wołaj, która nie zaznałaś bólów rodzenia! Bo liczniejsze są dzieci opuszczonej niż dzieci tej, która ma męża – mówi PANs. 2 Poszerz przestrzeń swojego namiotu, powiększ swoje mieszkania! Nie oszczędzaj! Przedłuż sznury i wzmocnij paliki namiotu! 3 Bo rozprzestrzenisz się na prawo i lewo, a twoje potomstwo zdobędzie narody i zaludni spustoszone miasta. 4 Nie bój się, bo nie będziesz się wstydzić, nie czuj się pohańbiona, bo nie doznasz upokorzenia. Zapomnisz o wstydzie swojego panieństwa i nie będziesz pamiętać niesławy swego wdowieństwaa. 5 Ponieważ twoim mężem jest twój Stwórca, który ma na imię PAN Zastępóws. Twoim odkupicielemb jest Świętyc Izraela, który nazywany jest Bogiem całej ziemi. 6 PAN cię wezwał jak kobietę opuszczoną i przygnębioną, bo czy można porzucić żonę poślubioną w młodości? – mówi twój Bóg. 7 Opuściłem cię na krótką chwilę, lecz znów przygarniam cię z wielką miłością. 8 W przystępie gniewus zakryłem na chwilę moje oblicze przed tobą, lecz w wiecznej łaskawości obdarzyłem cię miłością – mówi PAN, twój odkupiciel. 9 Ponawiają się dla Mnie jakby dni Noego: jak przysiągłem, że wody Noego już nigdy więcej nie zaleją ziemi, tak też przysięgam nie gniewać się na ciebie i nie karcić ciebie.

54

a) panieństwa, wdowieństwa – porównania nawiązujące do historii Izraela: panieństwo to czas niewoli w Egipcie poprzedzający zajęcie Ziemi Obiecanej, a wdowieństwo to okres wygnania po upadku państwowości Izraela i Judy. b) odkupicielem – zob. Iz 41,14+. c) Święty – zob. Iz 1,4+.

Wieczna łaskawość Boga. Prorok ponownie nawiązuje do skargi Izraelitów, że Bóg ich opuścił (Iz 49,14), i raz jeszcze wzywa naród do radości, powtarzając zapewnienie, że Bóg obdarzy ich pełnią powodzenia (Iz 49,13-21+). Związek Boga z Izraelem porównany zostaje do miłości małżeńskiej (Iz 62,1-12+), a zbawienie prorok opisuje obrazem licznego potomstwa (w. 1), które na starożytnym Bliskim Wschodzie było znakiem życiowego sukcesu. Niepłodność i opuszczenie Jerozolimy symbolizują trudną sytuację Izraelitów. Prorok zapewnia ich, że za sprawą Boga ich cierpienie przemieni się w radość powrotu na Syjon (Iz 49,21). Będzie to radość podobna do szczęścia kobiety, która doczekała się dziecka (ww. 1-3). Gwarancją przyszłości powinny być dla Izraelitów wierność, wszechmoc i sprawiedliwość Boga, którego tradycyjne tytuły wymienia prorok (w. 5). Działania Boga porównuje do postawy męża, który kocha żonę poślubioną w młodości (w. 6) i w Jego imieniu składa obietnicę wiecznej łaskawości i wier ności

1673

IZAJASZ 54,1-9

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) kamienie węgielne – zob. Iz 28,16+.

Page 1674

10

Bo góry mogą przeminąć i wzgórza mogą się zachwiać, lecz moja łaskawość nie przeminie i moje przymierzes pokojus się nie zachwieje! – mówi PAN, który obdarza cię miłością.

Ha 3,6; Ps 46,3n

Ez 34,25; 37,26; Rz 11,29

Nowa Jerozolima 11 O biedna, smagana wichrami, niepocieszona! Oto Ja osadzę twoje kamienie węgielnea na diamentach i twoje fundamenty na szafirach. 12 Blanki twoich baszt wykonam z rubinów, a twoje bramy z kryształów i wszystkie twoje mury graniczne z drogich kamieni. 13 Wszystkie twoje dzieci będą uczniami PANAs, wielka będzie pomyślność twych dzieci, 14 będziesz utwierdzona w sprawiedliwości. Trzymaj się z dala od przemocy, bo nie musisz się bać, i od trwogi, bo nie zbliży się do ciebie! 15 Jeśli ktoś będzie cię atakował, nie będzie to pochodzić ode Mnie. Kto cię zaatakuje, padnie ze względu na ciebie. 16 Oto Ja stworzyłem kowala, który rozdmuchuje żar w węglu i wydobywa narzędzia, aby nimi pracować. Lecz Ja stworzyłem także niszczyciela, aby mógł wytracać. 17 Żadna broń sporządzona przeciwko tobie nie będzie skuteczna, i każdemu, kto będzie chciał się z tobą sądzić, dowiedziesz jego winy. Takie jest dziedzictwo sług PANA, a ich sprawiedliwość pochodzi ode Mnie – wyrocznia PANAs. przymierzu (ww. 8-10). Apostoł Paweł cytuje to proroctwo, mówiąc, że Chrystus wyzwolił ludzi do wolności, której pełnia znajduje się w niebiańskim Jeruzalem (Ga 4,26n). Obietnica zbawienia rozświetla teraźniejszość wierzących i pomaga im wytrwale podążać drogą wierności Bogu i Jego nauce (Flp 3,12-21). Nowa Jerozolima. Jerozolima, ciężko doświadczana w ciągu dziejów, zostanie odbudowana. Prorok mówi o przywróceniu jej dawnej świetności, a nawet przewyższeniu jej piękna znanego z minionych wieków. Zapowiedź użycia do odbudowy szlachetnych materiałów nadaje proroctwu charakter symboliczny (Iz 60; 62; 65,16-25; Ap 21,2.10-27).W nowej Jerozolimie nigdy nie dojdzie do żadnych buntów i zamieszek, ponieważ wszyscy jej mieszkańcy będą ulegli Bożym poleceniom, co zapewni miastu wielki dostatek i wieczny pokój. Jerozolima będzie miastem bezpiecznym, bo będzie chroniona mocą Boga, który nie dopuści, aby Jego siedziba została zaatakowana przez wrogów Jego ludu. Wszyscy mieszkańcy Jerozolimy przedstawieni są jako uczniowie Pana (w. 13) i Jego słudzy (w. 17). Gotowość słuchania głosu Boga i wprowadzania w życie Jego nauczania jest cechą sługi Pana (Iz 50,4-9+). Ona otwiera już teraz wierzącym dostęp do niebiańskiego Jeruzalem (Hbr 12,22) i daje im nadzieję na pełne uczestnictwo w łasce sprawiedliwości pochodzącej od Boga (w. 17; Pwt 6,3; Mt 7,24n; Hbr 12,22-29). W nakazie misyjnym Jezus Chrystus polecił apostołom, aby głoszeniem Ewangelii wszystkim narodom powiększali grono uczniów królestwa (Mt 28,19n).

IZAJASZ 54,10-17

1674

Iz 60,17n; Ap 21,18-21

Jr 31,33n; J 6,45

Iz 1,26; 28,16n

Iz 8,12

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1675

Powołanie wszystkich narodów do zbawienia

Iz 41,17; J 4,14 Ap 21,6; 22,17

Prz 9,5n; Syr 24,18-21; Iz 25,6n; J 6,35

Iz 61,8; Jr 32,40; Ez 16,60; 37,26 2Sm 7,1-16; Dz 13,34

Iz 50,8; Oz 5,6; Am 5,4 Pwt 4,7; Ps 145,18 Jr 18,11

a) Świętego Izraela – zob. Iz 1,4+. b) obdarzył go miłością – zob. Iz 49,15+.

Pokarm życia i wieczne przymierze 1 Och, przyjdźcie do wody, wszyscy spragnieni, chociaż nie macie pieniędzy! Przyjdźcie, kupujcie i jedzcie! Przyjdźcie i kupujcie wino i mleko, chociaż nie macie pieniędzy i nie możecie zapłacić. 2 Po co wydajecie pieniądze na to, co nie jest chlebem? Dlaczego się trudzicie, by osiągnąć to, co nie może nasycić? Słuchajcie Mnie uważnie, a będziecie jeść najlepsze potrawy i będziecie się rozkoszować pożywnym pokarmem. 3 Nakłońcie uszu i przyjdźcie do Mnie, słuchajcie, a ocalicie swoje życie! Zawrę z wami wieczne przymierzes, wypełniając wobec was obietnice łaskawości dane Dawidowi, które są wiarygodne. 4 Jak ustanowiłem go świadkiem dla ludów, przywódcą dla ludów i rozkazodawcą, 5 tak ty przywołasz nieznany sobie naród, a narody, które ciebie nie znały, przybiegną do ciebie przez wzgląd na PANAs, twojego Boga, Świętego Izraelaa, który ciebie wsławił.

55

Wołanie o nawrócenie 6 Szukajcie PANAs, kiedy daje się znaleźć, wzywajcie Go, kiedy jest blisko! 7 Niech niegodziwy porzuci swą drogęs, a człowiek występny swoje zamysły! Niech wróci do PANA, aby obdarzył go miłościąb, Pokarm życia i wieczne przymierze. Obraz uczty przygotowanej dla wszystkich głodnych i spragnionych (Iz 25,6-12; por. Mt 22,2-14) podsumowuje nauczanie proroka o misji Izraela wobec każdego ludu. Naród otrzymał ją wraz z wygnaniem do Babilonii. Obietnice dane Dawidowi nie zostały przez Boga złamane, jak wielu sądziło (Iz 40,27; 49,14). Izrael jest nadal sługą Pana (Iz 41,8n; 42,19; 44,1n.21), ale po utracie niezależnego państwa, rządzonego przez potomków Dawida, stał się świadkiem Boga wśród ludów całej ziemi (ww. 4n; por. Iz 43,9n; 44,8; 48,20). Przymierze z Dawidem stało się teraz udziałem wszystkich Izraelitów (Iz 59,21; 61,8) i każdy z nich wezwany jest do ukazywania światu światła Bożej nauki (Iz 51,4). Izraelici muszą więc porzucić swoje marzenia o odbudowie jedynie ziemskiej potęgi. Zamiast trudzić się wokół tego, co nie może ich nasycić, powinni przyjąć słowo Pana i starać się zrozumieć oraz wypełnić swoją nową misję. Przyjęcie woli Bożej będzie dla nich źródłem prawdziwej radości (Iz 55,12n). Wołanie o nawrócenie. Grzech braku posłuszeństwa względem Boga stał się dla Izraelitów powodem klęski, którą interpretowali i przeżywali jako opuszczenie przez Niego (Iz 1,15; 59,2; por. Jr 11,11; Lm 3,44; Ez 8,18). Jednakże prorok zapewnia, że Bóg jest hojny w przebaczaniu i chce ich obdarzać swoją miłością. Dlatego wzywa naród do powrotu

1675

IZAJASZ 55,1-7

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1676

do naszego Boga, gdyż On jest hojny w przebaczaniu! 8 Bo moje myśli nie są waszymi myślami, a wasze drogi nie są moimi drogami – wyrocznia PANAs. 9 Bo jak niebo góruje nad ziemią, tak drogi moje górują nad waszymi, a moje myśli nad waszymi myślami! 10 Bo deszcz i śnieg spadają z nieba nie po to, by tam wrócić, lecz aby nawodnić ziemię, użyźnić ją i zapewnić urodzaj, aby mogła dać nasienie siewcy i dostarczyć chleb spożywającemu. 11 Tak samo jest z moim słowem. Wychodzi ono z ust moich, nie po to, by wrócić do Mnie bezowocnie, lecz aby wypełnić moją wolę i spełnić to, z czym je posłałem.

Ez 33,11; Łk 15,20 Łk 11,33

Ps 92,6; 103,11

Ps 65,10n; 104,13-15

2Kor 9,10

Pwt 32,2; Ps 147,18; Mdr 18,15; Za 1,5n

Radość wyzwolenia z niewoli 12 Tak! Wyjdziecie z weselem i przyprowadzą was w pokojus. Góry i wzgórza będą przed wami wykrzykiwać z radości, a wszystkie drzewa polne będą was oklaskiwać. 13 Zamiast cierni wyrosną cyprysy, zamiast pokrzyw będą rosnąć mirty. To właśnie będzie świadczyć o PANUs jako znak wieczny i niezniszczalny.

Iz 35,10; 48,20; 51,11

Iz 41,19; 44,3n

CZĘŚĆ TRZECIA: KSIĘGA TRYUMFU Nowa wspólnota zbawienia 1 Tak mówi PANs: „Przestrzegajcie prawas i czyńcie sprawiedliwość,

56

(w. 7) i ogłasza czas bliskości Boga i zmiłowania (Iz 40,1-9; 49,8). Szukanie Pana polega na czynieniu dobra i na unikaniu zła (Am 5,4-15). Zakłada ono wysiłek dostosowania swojego życia do woli Boga. Prorok podkreśla jednak, że zamysły i plany Boga często wykraczają poza możliwości zrozumienia ich przez człowieka (ww. 8n; por. Iz 45,9-13+). Wierzący powinni więc nieustannie rozważać słowo Boże i według niego kształtować swój sposób myślenia i wartościowania, aby rozeznać, co jest prawdziwym dobrem (Rz 12,2). Słowo Boga posiada moc przemiany świata (w. 11), ale człowiek może go nie przyjąć (Iz 6,9n; Ez 33,32; Łk 8,4-15). Jak deszcz, który nawadnia ziemię, ale niewykorzystany przez rolnika może okazać się bezużyteczny (w. 10), tak i słowo Pana może zostać zlekceważone, a wtedy nie przyniesie owocu (Iz 42,18-25). Jednak wierzący, który wsłuchuje się w słowo Boże i według niego kształtuje swoje życie, może być pewien obfitego plonu, nawet jeśli teraz nie zrozumie dokonujących się wydarzeń (Mk 4,26-29). Temat skuteczności słowa Bożego stanowi klamrę spinającą drugą część Księgi Izajasza (Iz 40,6-8). Radość wyzwolenia z niewoli. Opis radości, która ogarnia nie tylko ludzi, ale także całą naturę kończy drugą część Księgi Izajasza (Iz 40 – 55). Pieśń-proroctwo wprost mówi o opuszczeniu Babilonii i o drodze powrotnej z wygnania do ojczyzny. Boże dzieło stworzenia zostanie dopełnione, kiedy ludzie opuszczą krainę zniewolenia i dotrą w pokoju do nowej Jerozolimy (Iz 54,11-17; Ap 21 – 22). Znakiem obecności Pana jest rozkwit wszystkiego, bo Pan jest Bogiem żyjących. Nowa wspólnota zbawienia. Powrót wygnańców izraelskich z Babilonii, któremu początek dał dekret Cyrusa, króla perskiego z 539 r. przed Chr., był potwierdzeniem spełniania się obietnic wypowiedzianych przez proroka, a obecnie

IZAJASZ 55,8 — 56,1

1676

Iz 46,12n; 51,5n

29_Iz:29_Iz

Wj 20,8-11; Pwt 5,12-15; Iz 58,13

Wj 12,48; Pwt 23,2.4

Mdr 3,14n; Mt 19,10-12

Iz 18,7; 66,20n

Iz 2,2n Mt 21,13

Iz 11,12; Ez 11,17; 36,24

9/3/08

3:18 PM

Page 1677

bo wkrótce nadejdzie moje zbawienie i objawi się moja sprawiedliwość! 2 Szczęśliwy człowiek, który to czyni i syn człowieczy, który mocno przy tym trwa, przestrzega szabatua, by go nie znieważać, wystrzega się, aby ręki do zła nie przykładać. 3 I niech nie mówi cudzoziemiec, który związał się z PANEM: «Rzeczywiście PAN oddzielił mnie od swojego ludu». I niech eunuchb nie mówi: «Jestem uschłym drzewem». 4 Bo tak mówi PAN: Eunuchom, którzy przestrzegają moich szabatów, wybierają to, co jest zgodne z moją wolą i mocno trwają przy moim przymierzus – 5 dam w moim domu i w moich murach pomnik i imięs lepsze niż to, które mogą zapewnić synowie i córki, imię wieczne, które nie ulegnie zniszczeniu. 6 A cudzoziemcówc, którzy związali się z PANEM, aby hołd Mu oddawać, kochać imię PANA i być Jego sługami, wszystkich, którzy przestrzegają szabatu, aby go nie znieważać, i mocno trwają przy moim przymierzu – 7 wprowadzę na moją górę świętąd i napełnię radością w moim domu modlitwy. Ich całopalenias i ofiarys będą Mi miłe na moim ołtarzus. Bo doms mój będzie nazwany domem modlitwy dla wszystkich narodów!”. 8 Wyrocznia Panas BOGA, który gromadzi wygnańców z Izraelas: „Będę nadal pomnażał liczbę już zgromadzonych”.

a) szabat – zachowywanie szabatu (zob. Słownik), znaku przymierza Izraela z Bogiem, stanowiło jeden z zasadniczych elementów żydowskiej tożsamości po powrocie z wygnania babilońskiego. b) eunuch – osoba niezdolna do przekazywania życia (w wyniku niepłodności lub kastracji) była wyłączona ze społeczności ludu Bożego (Pwt 23,1). c) cudzoziemców – kontekst wskazuje na odcień religijny, a nie etniczny tego terminu. Chodzi o prozelitów – pogan, którzy stali się wyznawcami religii Izraela. d) górę świętą – chodzi o jerozolimskie wzgórze Syjon (zob. Słownik), na którym wzniesiona była świątynia.

zawartych w drugiej części Księgi Izajasza (Iz 40 – 55). Rzeczywistość, jaką repatrianci zastali po powrocie, okazała się jednak daleka od ich oczekiwań, szczególnie w sferze materialnej. Bóg nie cofa jednak swojego słowa, lecz przez proroka uświadamia ludowi, że pełna realizacja Jego obietnic wymaga zbudowania nowej wspólnoty opartej na Bożym prawie (ww. 1n; Ne 8,1-12+). Znajdą w niej miejsce osoby dotąd wykluczane ze społeczności izraelskiej: poganie i eunuchowie (w. 3). Dotychczasowe kryterium przynależności etnicznej ustąpi miejsca osobowemu odniesieniu człowieka do Boga, które odwołuje się do znanego z Księgi Powtórzonego Prawa przykazania miłości Boga (w. 6; por. Pwt 6,5). W praktyce polega ono na zachowywaniu szabatu, wybieraniu tego, co miłe Bogu, oraz na wierności przymierzu (w. 4), a swój ostateczny wyraz znajduje w kulcie (w. 6). W ten sposób poganie i eunuchowie zostają włączeni do wspólnoty przymierza, otrzymując udział w Bożych obietnicach wcześniej adresowanych wyłącznie do Izraelitów. Jeśli potomstwo było dla Żyda gwarantem trwania pamięci o nim, to dla eunucha, uschłego drzewa (w. 3), źródłem niezniszczalnego życia będzie jego relacja z Bogiem (w. 5). Świątynia jerozolimska, w której kult mogli sprawować wyłącznie Izraelici, w nowej rzeczywistości zbawienia stanie się domem modlitwy dla wszystkich narodów (w. 7; por. Iz 11,10; 24,13-16; 42,10-12; 49,6; 52,10; Za 2,15; 8,20-23; Rz 9,23n; 15,9-13). W ten sposób proroctwo nabiera znaczenia ponadczasowego, potwierdzonego w zakończeniu wyroczni przez zapowiedź zgromadzenia nowego Izraela (w. 8). Spełni się ona w osobie Jezusa Chrystusa i wspólnocie Kościoła, do którego powołuje wszystkich ludzi (J 10,16; 11,52; Dz 1,8; 2,38; 15,14; Ef 2,15-18).

1677

IZAJASZ 56,2-8

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) dzikie zwierzęta – metafora nieprzyjaciół Izraela, którzy w swoim okrucieństwie przypominają dzikie zwierzęta. b) strażnicy – częste w tekstach prorockich określenie przywódców ludu, których zadaniem było czuwać nad bezpieczeństwem ludzi im powierzonych (np. Iz 52,8+; Jr 6,17; Ez 3,16-21; 33,1-9). Podobny odcień metaforyczny przyjmuje termin „pasterz” (np. Jr 23,1-4; Ez 34,1-10). c) psy – zwierzęta pogardzane na starożytnym Wschodzie. Użycie tego słowa w stosunku do osób było wyzwiskiem kryjącym w sobie pogardę i dezaprobatę (np. 1Sm 17,43; 2Sm 3,8). d) Prorok cytuje przyśpiewki pijackie (Iz 22,13; 1Kor 15,32).

Page 1678

Krytyka niegodziwych przywódców 9 Wszystkie dzikie zwierzętaa, chodźcie! Przybywajcie na żer, wszystkie dzikie zwierzęta! 10 Wszyscy jego strażnicyb są ślepi, niczego nie pojmują! Wszyscy oni to nieme psyc, niezdolne do szczekania. Dyszą, wylegują się, kochają drzemać. 11 Co więcej, to psy żarłoczne, które nie wiedzą, co to sytość! I oni są pasterzami, którzy nie wiedzą, co to zrozumienie! Wszyscy oni chodzą własnymi drogamis, i każdy, bez wyjątku, goni za własną korzyścią. 12 „Chodźcie! Przyniosę wina, upijmy się mocnym trunkiem! Jutro zrobimy to samo, a może jeszcze coś więcej”d. 1 Ginie sprawiedliwy, a nikt nie zwraca na to uwagi. Odchodzą pobożni ludzie, a nikt nie pojmuje, że to z powodu zła są zabierani sprawiedliwi. 2 Znajdą oni pokójs. Na swoich łożach odpoczną ci, którzy postępują uczciwie.

Jr 12,9; Ez 34,5

Iz 9,15

Jr 23,1n; 10,21; Ez 34,1-10

Iz 5,11; 28,7-13; Mdr 2,7

57

Mdr 3,1-3; Mi 7,2

Mdr 4,7-13.15

Przeciwko bałwochwalcom Lecz zbliżcie się tutaj wy, synowie czarownicy, potomstwo cudzołożnicy i nierządnicy! 4 Kim tak się rozkoszujecie? Do kogo otwieracie usta i komu pokazujecie język? Wy naprawdę jesteście dziećmi buntu i potomstwem kłamstwa! 3

Oz 1,2; 2,6n

Krytyka niegodziwych przywódców. Nadużycia przywódców ludu były wielokrotnie piętnowane w tekstach prorockich wygłoszonych przed przesiedleniem babilońskim (np. Iz 3,13n; Jr 2,8.26n; 23,1n; Ez 34,1-10; Mi 3,1-12). Podobna krytyka okazała się jednak potrzebna po powrocie z wygnania (Ezd 9 – 10; Ne 5 – 9; 13). Obraz nieprawego stróża i złego pasterza służy ukazaniu braku odpowiedzialności przywódców, ich zaślepienia, głupoty, chciwości (Iz 56,10n) i pijaństwa (Iz 56,12). Społeczność żydowska wymaga duchowego i moralnego odrodzenia, aby stać się wspólnotą wierzących. Tymczasem bolesne konsekwencje niegodziwego postępowania osób odpowiedzialnych za naród godzą w ludzi powierzonych ich opiece i kierownictwu. Niewinnie cierpią i giną ludzie sprawiedliwi (Iz 57,1n). Śmierć przynosi im jednak ostateczne wyzwolenie od zła i stanowi początek pełnego pokoju przebywania z Bogiem. Podobna myśl o pośmiertnym losie sprawiedliwych pojawia się w Mdr 3 – 4. Przeciwko bałwochwalcom. W ostatnich latach istnienia królestwa judzkiego, przed przesiedleniem babilońskim, Izraelici popełniali grzech bałwochwalstwa, którego wiele form odżyło także po powrocie z Babilonii (Iz 66,3n.17). Prorok

IZAJASZ 56,9 — 57,4

1678

29_Iz:29_Iz

9/3/08

5

Pwt 12,2; Jr 2,20 Kpł 18,21; Jr 7,31; Ez 16,20

Ez 16,31-34; 23,40-42

Iz 51,12n; Jr 2,32; 3,21

3:18 PM

Page 1679

Rozpalacie się żądzą między dębami, pod każdym zielonym drzewema. Zabijacie dziecib w dolinach, pośród skalnych rozpadlin. 6 Wśród gładkich kamienic potoku twój udział i one są twoim losem. To właśnie dla nich wylewałaś ofiarys płynne, składałaś ofiary pokarmowes. Czyżby to miało oddalić mój gniews? 7 Na górze wielkiej i wysokiejd przygotowałaś sobie posłaniee, tam również wchodziłaś, aby składać ofiary. 8 Za drzwi i za odrzwia kierowałaś swe myśli. Oddalałaś się ode Mnie i wychodziłaś na swe posłanie. Uczyniłaś je bardzo szerokim i umawiałaś się z nimi. Kochałaś sypiać z nimi i oglądać ich nagość. 9 Swemu królowi przynosiłaś oliwę i mnożyłaś wonne olejki. Rozsyłałaś swoich posłów w dalekie strony, kazałaś im zejść aż do krainy umarłychs. 10 Choć męczyła cię długa wędrówka, nie powiedziałaś: „Już dosyć!”. Znalazłaś siłę w zmysłowej rozkoszy; dlatego nie ustawałaś. 11 Kim się przejmujesz i kogo się lękasz, że kłamiesz? Przecież o Mnie nie pamiętałaś i nie zwracałaś na Mnie uwagi. To dlatego się Mnie nie lękasz, że od dawna milczę cierpliwie. 12 Ujawnię, czym jest twa sprawiedliwość i twoje dzieła. Nie będziesz z nich miała pożytku. 13 Gdy będziesz wołać o ratunek,

a) Aluzje do orgii, które towarzyszyły kananejskim kultom płodności. b) Zabijacie dzieci – wśród kultów bałwochwalczych prorocy najbardziej piętnowali zwyczaj składania dzieci w ofierze na cześć Molocha, bóstwa Ammonitów (np. Jr 7,31; 19,5; Ez 16,20; 23,37). Miejscem tej pogańskiej praktyki było Tofet położone w dolinie Hinnom w Jerozolimie. c) Wśród gładkich kamieni – znaczenie tego wyrażenia nie jest jasne. Najprawdopodobniej chodzi o kamienne posążki poświęcone pogańskim bóstwom lub o elementy ołtarza, na którym składano bałwochwalcze ofiary. Prorok krytykuje naród za porzucenie jedynego Boga i zwrócenie się do bóstw pogańskich. d) Na górze wielkiej i wysokiej – pomimo braku terminu technicznego „wzniesienie kultowe” (zob. Słownik), prorok czyni aluzję do bałwochwalczych miejsc kultu. e) posłanie – aluzja do kananejskich kultów płodności.

przedstawia symbolicznie naród izraelski jako kobietę oddającą się nierządowi (w. 3). Metafora ta ma sens religijny: społeczność Izraela jako oblubienica Boga porzuciła swego Oblubieńca na rzecz bóstw pogańskich (w. 11; por. Jr 3; Ez 16,15nn; Oz 3). Lud Boży praktykował pogańskie kulty, przede wszystkim kananejskie, połączone z prostytucją sakralną (ww. 5.7n), składał bożkom ofiary (w. 6), w tym również z dzieci (ww. 5.9). Cierpliwość Boga, który powstrzymuje się od ukarania Izraelitów za niewierność, zamiast skłonić ich do nawrócenia, jest przez nich interpretowana jako zachęta do jeszcze większej bezkarności (w. 11). Jednak Bóg ukarze ich bałwochwalstwo, objawiając bezsilność bóstw pogańskich, którym zawierzyli (ww. 12n). Tylko ci, którzy pokładali ufność w Panu, posiądą ziemię i odziedziczą świętą górę (w. 13). Pierwsza obietnica ma charakter materialny, zrozumiały w kontekście zasiedlania ziemi po powrocie z wygnania. Druga natomiast – duchowy. Święta góra jako miejsce przebywania Boga w świątyni jerozolimskiej jest synonimem Bożej obecności, Jego błogosławieństwa i zbawczej opieki.

1679

IZAJASZ 57,5-13

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) świętą górę – zob. Iz 56,7+. b) Bóg istnieje bez początku i końca oraz w przestrzeni pozostającej poza wymiarami ziemskimi. Absolutna inność Boga zawiera się w określeniu „święty” (Iz 1,5+). c) Obietnica doskonałej pomyślności, określonej terminem „pokój” (zob. Słownik), adresowana jest zarówmo do Żydów, którzy już powrócili z wygnania (bliscy), jak i do tych, którzy pozostają jeszcze w Babilonii (dalecy). d) dźwięk rogu – oznajmiał początek święta i postu. Prorok podnosi swój głos jak róg w dzień liturgicznego postu.

Page 1680

niech ocali cię to, co sobie zgromadziłaś! Ale wiatr rozniesie to wszystko i wichura zabierze. Lecz kto Mi zaufa – posiądzie ziemię, odziedziczy moją świętą góręa.

Ps 37,3.9; Iz 56,7; 60,21; 65,25

Obietnica pokoju dla pokornych Będzie się mówić: „Budujcie drogę, budujcie! Przygotujcie ją! Usuńcie przeszkody z drogi mego ludu!”. 15 Bo tak mówi Wysoki i Wyniosły, Zamieszkujący wieczność, Jego imięs jest święteb: „Mieszkam w miejscu wyniosłym i świętym, lecz jestem ze skruszonym i uniżonym w duchu, by ożywić ducha uniżonych i ożywić serces skruszonych. 16 Bo nie będę wiódł sporu przez wieki i nie będę zagniewany na zawsze. Bo przede Mną słabnie wszelki duch, a Ja tworzę oddech życia. 17 Jego grzeszna pogoń za własną korzyścią sprawiła, że zapłonąłem gniewems i cios mu zadałem, ukryłem się i gniewałem, lecz on zbuntowany szedł własną drogąs. 18 Widziałem jego drogi i chcę go uleczyć, chcę go prowadzić i odpłacić mu pocieszeniem, a tym, którzy go opłakują, 19 dam powód do radości. Pokójs, pokój temu, kto daleki, i temu, kto bliskic! Ja go uleczę! – mówi PANs. 20 Lecz bezbożnis są jak wzburzone morze, którego nie sposób uciszyć, a jego fale wyrzucają muł i błoto. 21 Nie ma pokoju dla bezbożnych – mówi mój Bóg. 14

Iz 40,3-5; 62,10

Iz 6,1.3

Ps 34,19; 51,19; Iz 61,2; 66,2

Ps 103,9

Iz 54,8

Wj 15,26

Ef 2,13.17

Iz 48,22; 59,8

Prawdziwy post 1 Wołaj donośnie, nie ustawaj! Podnoś głos jak dźwięk rogud

58

Obietnica pokoju dla pokornych. Proroctwo o nowym wyjściu Izraelitów z kraju niewoli (Wj 13,3) zrealizowało się w powrocie Żydów z Babilonii. Jednak do pełnej realizacji obietnicy zbawienia potrzeba usunięcia przeszkód z drogi (w. 14). Droga jest tu metaforą postępowania ludzi. Sprzeciwianie się woli Boga sprowadziło na nich słuszną karę (w. 17). Ta pozostaje jednak ograniczona czasowo dzięki Bożemu miłosierdziu, które bierze górę nad gniewem (w. 18; por. Oz 11,9; 14,5). Bóg sam pragnie leczyć, pocieszyć swój lud i nim kierować (w. 18), wymaga jednak od swoich wiernych właściwej postawy. Odsłania się w ten sposób tajemnica Bożej wielkości: wprawdzie odwieczny i święty Bóg pozostaje dla człowieka niedostępny, lecz On sam pokonuje ten dystans i staje się bliski pokornym i skruszonym w sercu (w. 15). To im właśnie ofiar uje nowe życie (w. 15b) i daje udział w Bożym pokoju (w. 19) Prawdziwy post. Post był wymagany przez prawo tylko w Święto Przebłagania (Kpł 23,26-32). Nierzadko jednak zwiększano liczbę dni postnych w celu uproszenia Bożego miłosierdzia (np. 1Krl 21,9.12; Jr 36,6.9; Jon 3,5) bądź też dla

IZAJASZ 57,14 — 58,1

1680

29_Iz:29_Iz

Iz 9,12; 55,6n; Am 5,4-6

Ml 3,14; Mt 6,18

Jr 34,8-11; Mt 25,34-40

Ps 37,6; 97,11; 112,4; Iz 60,1n

Ps 145,18; Iz 52,6

9/3/08

3:18 PM

Page 1681

i oznajmij mojemu ludowis jego występki, domowi Jakubas jego grzechys. 2 To Mnie szukają każdego dnia i gorliwie zdobywają wiedzę o mych drogachs, jak naród, który czyni sprawiedliwość i nie porzuca praw swojego Boga. Proszą mnie o sprawiedliwe sądy, gorliwie starają się być blisko Boga. 3 «Dlaczego pościliśmy, a Ty nie wejrzałeś, umartwialiśmy się, a nie zwracałeś uwagi?». Oto w dniu waszego postu załatwiacie swoje sprawy i wykorzystujecie swych pracowników. 4 Oto pościcie wśród waśni i sporów, bijecie niegodziwą pięścią. Nie pośćcie tak jak dzisiaj, jeśli chcecie, aby wasz głos był słyszany w górze! 5 Czyż post, jakiego pragnę, to dzień, w którym człowiek się umartwia? Czyż jest nim zwieszenie głowy jak trzcina albo leżenie w worzea i popiele? Czyż coś takiego możesz nazwać postem i dniem miłym PANUs? 6 Lecz taki jest post, którego pragnę: zdjąć kajdany bezprawia, rozwiązać więzy jarzmab, wyzwolić uciemiężonych, połamać wszelkie jarzmo; 7 z głodnym dzielić się chlebem, przyjąć do domu biednych i bezdomnych, przyodziać nagiego, którego zobaczysz, i nie odwracać się od swoich bliskich! 8 Wtedy jak jutrzenka zabłyśnie twoje światło i szybko zabliźnią się twe rany; twoja sprawiedliwość pójdzie przed tobą, a chwałas PANA będzie bronić twych tyłówc. 9 Wtedy, gdy zawołasz, PAN odpowie, gdy wezwiesz pomocy, powie: «Oto jestem!». Jeśli u siebie położysz kres uciskowi,

a) w worze – zob. Iz 3,24+. b) jarzmo – drewniana uprząż służąca do zaprzęgania zwierząt pociągowych; zakładano ją zwierzęciu na kark, szyję, czoło lub rogi; tutaj symbol wszelkiego ucisku. c) a chwała… tyłów – zob. Iz 52,12+.

wspomnienia zdobycia i zburzenia Jerozolimy w 586 r. przed Chr. (Za 7,1-5; 8,18n). Po powrocie z wygnania babilońskiego post odgrywa coraz większą rolę w pobożności Żydów, rozumiejących tę praktykę jako potwierdzenie ich przywiązania do Boga (w. 2). Kiedy jednak Bóg nie odpowiada na ich umartwienia, oskarżają Go o obojętność, nie dostrzegając przy tym własnej przewrotności (w. 3). Tymczasem Bóg nie ma upodobania w poście, który jest praktyką czysto formalną i zewnętrzną (w. 5; por. Mt 6,16-18), oderwaną od postępowania człowieka w życiu społecznym. Prawdziwy post należy połączyć z uczynkami miłosierdzia, które prowadzą do eliminowania niesprawiedliwości społecznej i są praktyczną realizacją przykazania miłości (ww. 6n.9n). Za tak przeżywaną religijność spotyka człowieka Boże błogosławieństwo (ww. 8.10). Repatriantom potrzeba więc jeszcze wyzwolenia z niewoli grzechów i egoizmu, aby stali się w pełni ludźmi wolnymi. Religijna i moralna odnowa narodu, świadcząca o jego życiu (w. 11), nadaje sens odbudowie zniszczonego kraju (w. 12).

1681

IZAJASZ 58,2-9

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) wytykać palcem – gest pogardy albo techniczny zwrot określający akt oskarżenia. b) pradawne ruiny – zniszczone przez Babilończyków miasta judzkie, szczególnie Jerozolima ze swoją świątynią. c) wyżyny kraju – wyrażenie wskazuje albo na wzgórza najtrudniejsze do zagospodarowania, albo na tereny niezwykle urodzajne. d) dziedzictwem Jakuba – chodzi o naturalne dobra Palestyny. e) ręka PANA – symbol wybawiającej mocy Boga.

Page 1682

przestaniesz wytykać palcema i mówić przewrotnie, 10 z sercas zatroszczysz się o głodnego i nasycisz człowieka zgnębionego, wówczas twoja światłość wzejdzie wśród ciemności, a twój mrok rozbłyśnie jak południe! 11 PAN zawsze będzie cię prowadzić i nawet na pustyni nakarmi cię do syta. Odnowi twoje siły i uczyni cię jak nawodniony ogród i źródło, które nie wysycha. 12 Odbudujecie pradawne ruinyb, dźwigniecie fundamenty leżące w gruzach od pokoleń. Nazwą cię Odnowicielem zrujnowanych murów, który czyni ulice ponownie zamieszkałymi.

Iz 1,30; 32,2; Jr 31,12 Iz 61,4

Znaczenie szabatu 13 Jeśli w szabats powstrzymasz swoje kroki, aby w mój święty dzień nie załatwiać swoich spraw; jeśli nazwiesz szabat rozkoszą i święty dzień PANAs – chwalebnym; jeśli uczcisz go, rezygnując z podróży, załatwiania swoich spraw i ubijania interesów, 14 wtedy znajdziesz swoją rozkosz w PANU! Wówczas zaprowadzę cię na wyżyny krajuc i karmić cię będę dziedzictwem Jakubad, twego ojca”. Tak orzekły usta PANA!

Iz 56,2

Hi 22,26 Pwt 32,9.13

Psalm pokutny Grzech przeszkodą na drodze zbawienia 1 Bo oto ręka PANAe nie jest za krótka, aby nie mógł wybawić, ani Jego ucho nie jest głuche, aby nie mógł usłyszeć. 2 Ale to wasze winy są tym, co oddziela was od waszego Boga, i wasze grzechys sprawiają, że ukrywa się przed wami, by nie słuchać.

59

Lb 11,23; Iz 50,2

Pwt 31,18

Znaczenie szabatu. Prorok zachęca do właściwego przeżywania szabatu. Dzień ten zyskał na znaczeniu szczególnie po powrocie Izraelitów z wygnania, stając się kryterium przynależności do wspólnoty przymierza (Iz 56,2.6). Zachowywanie szabatu nie ma polegać wyłącznie na niepodejmowaniu pracy i fizycznym odpoczynku (w. 13), lecz ma być religijnym aktem ofiarowania Bogu czasu. Należy w tym dniu skupić uwagę na Bogu, który uczynił szabat świętym, i nie dopuszczać do tego, aby korzyść materialna konkurowała z Bogiem. W świętowaniu szabatu człowiek odnawia swoją wieź z Bogiem, odnajdując w Nim radość i źródło swojego życia. Zewnętrznym wyrazem tej prawdy i potwierdzeniem wagi relacji z Bogiem jest Ziemia Obiecana, którą Izraelici kiedyś otrzymali od Boga, a teraz powrócili do niej z wygnania (w. 14). Grzech przeszkodą na drodze zbawienia. Treść rozdziału 59, który ma charakter psalmu pokutnego, nawiązuje do sytuacji narodu po powrocie z przesiedlenia babilońskiego. Repatrianci skarżą się na opóźniającą się realizację zbawczych

IZAJASZ 58,10 — 59,2

1682

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1683

Iz 1,15 3

Hi 15,35; Ps 7,15 Ps 58,5; Prz 23,32; Iz 14,29; Mt 3,7

Prz 1,16; Rz 3,15-17

Jr 8,15; Am 5,18

Pwt 28,29; So 1,17

Iz 38,14

Bo wasze dłonie są splamione krwiąs i winą wasze palce! Wasze wargi mówiły kłamstwa, wasz język szepcze nieprawość. 4 Nikt nie troszczy się o sprawiedliwość i nikt nie dochodzi swych praw uczciwie. Polegają na fałszu i rozpowiadają kłamstwa, są brzemienni w ucisk i rodzą niegodziwość! 5 Składają jaja żmijowe, snują pajęczą przędzęa. Kto spożywa te jaja – umiera, a ze stłuczonych wykluwają się żmije. 6 Ich przędza nie nadaje się do wyrobu ubrań i nie można się okryć tym, co wytwarzają. Ich dzieła – dzieła niegodziwe. Wytworem ich dłoni jest przemoc! 7 Nogi ich biegną za tym, co nikczemne, i spieszą się, by przelewać krew niewinną. Ich myśli – myśli niegodziwe. Spustoszeniem i zniszczeniem znaczą swoje szlaki. 8 Nie znają drogi pokojus, w ich postępowaniu nie ma prawości. Wytyczają sobie kręte ścieżki. kto nimi chodzi, nie zazna pokoju!

a) Metafory ilustrujące działanie grzechu. Zagraża on życiu człowieka na podobieństwo jaja żmii, które spożyte, zatruwa organizm, albo też z którego rodzi się jadowity gad. Pajęczyna natomiast przywołuje rzeczywistość śmiertelnej pułapki, jak również przędzy, z której nie sposób sporządzić jakąkolwiek trwałą tkaninę (w. 6).

Wyznanie grzechu 9 Dlatego daleka jest od nas prawość i nie dociera do nas sprawiedliwość. Wyglądamy światła, a oto ciemności, jasnych promieni, a chodzimy w mroku. 10 Jak niewidomi po omacku dotykamy ściany, idziemy niepewnie jakby bez oczu, w południe potykamy się, jakby było ciemno. Zdrowi – a jakby umarli. 11 Pomrukujemy wszyscy jak niedźwiedzie i nieustannie wzdychamy niby gołębie. obietnic Boga (w. 1). Jednak to nie Bóg zapomniał o swoim ludzie. Przeszkodą okazują się grzechy Izraelitów (w. 2): niesprawiedliwość, kłamstwo i przemoc, do których dochodzi we wspólnocie (ww. 3n). Grzech nie jest rzeczywistością zewnętrzną wobec człowieka, lecz pochodzi z jego wnętrza (ww. 4.7; por. Mt 15,18-20). Nieprawość pozbawia go pokoju wewnętrznego i pokoju potrzebnego w relacjach z innymi ludźmi, a także uniemożliwia właściwe rozeznawanie woli Bożej (w. 8). Wspólnota, w której panoszy się grzech, wchodzi na drogę samozagłady, ukazaną w obrazie jaja żmijowego i pajęczyny (ww. 5n). Wyznanie grzechu. Izraelici uznają słuszność oskarżenia przeciwko sobie. Czynią to najpierw w formie lamentacji (ww. 9-11), a następnie poprzez wyznanie swoich grzechów (ww. 12-15a). Lamentacja ukazuje aktualne położenie wspólnoty, która odrzucając Boże prawo, skazała się na śmierć (w. 10), gdyż pozbawiła się życiodajnego światła Bożej pomocy (w. 9). W wyznaniu grzechów (ww. 12n; por. Iz 59,3n) zostaje wyrażona jasna świadomość, że panosząca się we wspólnocie nieprawość jest buntem przeciwko Bogu, Jego obrazą i wyrazem odrzucenia Jego osoby (w. 13). Rozpoznanie winy łączy się z uświadomieniem sobie skutków popełnionych grzechów. Prawo, sprawiedliwość, prawda i prawość, które winny rządzić życiem społecznym, zostały porzucone przez wspólnotę (w. 14), wskutek czego stała się ona łupem zła (w. 15a).

1683

IZAJASZ 59,3-11

29_Iz:29_Iz

9/3/08

a) ramię – zob. Iz 30,30+. b) wyspom – zob. Iz 40,15+. c) odkupiciel – zob. Iz 41,14+.

3:18 PM

Page 1684

Wyglądamy prawości, ale jej nie ma, zbawienia, lecz jest od nas daleko. 12 Bo przed Tobą są nasze liczne występki i przeciw nam świadczą nasze grzechys. Jesteśmy świadomi naszych przestępstw, i znamy nasze winy: 13 bunt i niewierność wobec PANAs, odstępstwo od naszego Boga, zamierzony wyzysk i oszustwo, knucie i mówienie kłamstwa. 14 I tak prawość została usunięta, a sprawiedliwość odstawiona daleko, bo prawda jest podważana publicznie, a szczerość nie może dojść do głosu. 15 Prawda została wygnana, a kto nie chce popełniać zła, pada ofiarą grabieży.

Ps 51,5; Jr 14,7

Zbawcza interwencja Boga A PANs widział, że nie ma prawości, i to Mu się nie podobało. 16 Widział, że nikt nie staje w jej obronie, i bardzo się nad tym zdumiał. Wtedy sam podniósł zbawcze ramięa i wsparł się na swej sprawiedliwości. 17 Jak pancerz założył sprawiedliwość i hełm zbawienia na głowę. Strój odpłaty włożył jak szatę, żarliwością okrył się jak płaszczem. 18 Odpłaci stosownie do czynów: swoim wrogom – gniewems, swoim przeciwnikom – odwetem; również wyspomb odpłaci odwetem. 19 Wtedy lękać się będą na zachodzie imienias PANA, a na wschodzie Jego chwałys bo przybędzie jak spiętrzona rzeka gnana tchnieniem PANA. 20 Na Syjons jednak przyjdzie jako odkupicielc do potomków Jakubas, którzy porzucili dawne grzechys – wyrocznia PANAs. Zbawcza interwencja Boga. Prorok w apokaliptyczny sposób opisuje objawienie Boga, który przychodzi jako wojownik, aby pokonać nieprzyjaciół Izraela i wybawić z nieszczęścia swój lud. Wersety 15-17 przedstawiają to wydarzenie jako już zaistniałe, natomiast wersety 18-20 zapowiadają dopiero jego nadejście. Bóg jest świadkiem nie tylko grzechu ludu, ale również jego niezdolności do wyzwolenia się z sytuacji śmierci. Izraelici mogą wyznać swój grzech, jednak sami siebie nie ocalą (ww. 16). Przywrócenie sprawiedliwości wymaga inter wencji Boga. Prorok przedstawia Go jako wojownika (Pwt 32,40-42), który walczy ze złem orężem sprawiedliwości, zbawienia, odpłaty i żarliwości (w. 17). Gniew Boży został przyrównany do gwałtownego potoku i wichru o niszczącej sile (w. 19). Działanie Boga polega na wymierzaniu kary (w.18), lecz również przynosi ono zbawienie tym, którzy ze skruchą wyznają swoje grzechy (w. 20). W taki sposób objawia się chwała Pana, która zostanie rozpoznana przez wszystkie narody (w. 19).

IZAJASZ 59,12-20

1684

Iz 63,5

Hi 29,14; Mdr 5,17-23; Ef 6,14-17; 1Tes 5,8

Iz 65,7; Jr 50,15

Rz 11,26

29_Iz:29_Iz

Iz 54,10; 55,3; Rz 11,27 1Sm 23,2; Iz 51,16; Jr 1,9

9/3/08

3:18 PM

Page 1685

Zapowiedź przymierza 21 Takie oto jest moje przymierzes z nimi – mówi PANs: Duch mója, który trwa w tobie, i moje słowa, które włożyłem w twe usta, nie znikną z twoich ust ani z ust twojego potomstwa, ani z ust potomków twoich synów – mówi PAN – odtąd i na wieki!

Przyszła chwała Jerozolimy Blask nowej Jerozolimy 1 „Powstań, zajaśniej, bo nadeszła twoja światłość i wzeszła nad tobą chwała PANAb! 2 Bo oto ciemność okrywa ziemię i mrok spowija narody, ale nad tobą wschodzi blask PANAs i jawi się nad tobą Jego chwała! 3 Narody pójdą do twojej światłości i królowie do blasku twojej jutrzenki.

a) Duch mój – zob. Iz 11,2+; 32,15+. b) chwała PANA – termin techniczny dla określenia objawienia się Boga. Chwała (zob. Słownik) jest tożsama z obecnością Boga (symbol światła), który przynosi zbawienie. W tym kontekście ciemności oznaczają przeciwieństwo pomyślności, będącej konsekwencją zbawczego działania Boga. c) Madian i Efa – plemiona zamieszkujące południowo-zachodnie wybrzeże Półwyspu Arabskiego; potomkowie Abrahama (Rdz 25,1-4; Iz 10,26+). d) Seba – zob. Iz 43,3+.

60 Iz 9,1

Wj 24,16 Iz 2,2n; Mi 4,1n; Ap 21,24

Iz 48,18-22; Ba 5,5n

Ps 45,13; 72,10; Ag 2,7

Mt 2,11

Ostateczny powrót do Jerozolimy Podnieś oczy i spójrz dokoła! Wszyscy się gromadzą, przychodzą do ciebie. Twoi synowie przybywają z daleka, a twoje córki – jak dzieci są niesione na rękach. 5 Na ten widok rozpromienisz się radością, a twoje serces przepełni wzruszenie, gdyż przez morze napłyną do ciebie bogactwa, tobie przypadnie majętność narodów. 6 Zapełnisz się mnóstwem wielbłądów, dromaderami z Madianu i Efyc. Wszystkie one przybędą do ciebie z Sebyd. Przyniosą złoto i kadzidło i będą z radością głosić chwałęs PANAs. 4

Zapowiedź przymierza. Psalm pokutny zamyka się wypowiedzią Boga, który uroczyście obwieszcza trwałość swojego przymierza. Jego gwarantem jest duch, którym Bóg ożywia swój lud, oraz słowo, przez które komunikuje On – teraz i zawsze – swoją wolę zbawienia. Blask nowej Jerozolimy. Motywem łączącym rozdziały 60 – 62 jest opis przyszłej chwały Jerozolimy (Ap 21,9-27). Wizja wstępna zawiera obraz nowej Jerozolimy, opromienionej Bożym światłem i chwałą (ww. 1n). Prorok przedstawia ją jako religijne centrum świata (Iz 2,25; 19,16-25+) i miejsce spotkania wszystkich narodów (w. 3). Wzywając do porzucenia postawy zniechęcenia (Iz 51,17; 52,2), przemawia on do wspólnoty, która – pomimo powrotu z wygnania – wątpi w możliwość realizacji zbawczych obietnic Boga. Idealizuje on Jerozolimę czasów po powrocie z przesiedlenia i biegnie myślą ku przyszłości mesjańskiej, kiedy miasto zostanie przemienione obecnością Boga. Skutkiem tego będzie spełnienie, a nawet przewyższenie wszystkich wcześniejszych zapowiedzi pomyślności dla Jerozolimy. Podobna personifikacja Jerozolimy (Syjonu) jako kobiety pogrążonej w nieszczęściu, z którego wyprowadza ją Bóg, była motywem często występującym w drugiej części Księgi Izajasza (Iz 49,22-26; 51,17-23; 52,1n.7-10; 54,1-17). Ostateczny powrót do Jerozolimy. Prorok kieruje do Jerozolimy zachętę (w. 4), aby przyglądała się nadciągającym do niej pielgrzymom: karawanom ze wschodu (ww. 6n) i statkom z zachodu (ww. 8n). Przybywający do Jerozolimy poganie niosą ze sobą dary, które posłużą w kulcie (złoto, kadzidło, zwierzęta). Prorok zapowiada w ten sposób nawrócenie pogan do wiary w jedynego Boga (w. 6; por. Iz 45,14-17+; 49,22n; 56,1-8+). Jerozolima, ponownie przedstawiona

1685

IZAJASZ 59,21 — 60,6

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) Kedar – zob. Iz 21,16+. b) Nebajot – Nabatejczycy, plemię nomadów zamieszkujące Pustynię Syryjsko-Arabską, pochodzące od Abrahama (Rdz 25,13). c) wyspy – zob. Iz 40,15+. d) Tarszisz – zob. Iz 2,16+. e) Świętego – zob. Iz 1,4+. f) Chwała Libanu – zob. Iz 35,2+. g) miejsce, gdzie stoją moje nogi – wyrażenie odnoszące się do Arki Przymierza (1Krn 28,2; Ps 132,7), a w okresie po powrocie z Babilonii oznaczało świątynię jerozolimską (Ez 43,6n).

Page 1686

7

Wszystkie trzody Kedarua zbiorą się u ciebie, będziesz miała do dyspozycji baranki z Nebajotb. Na moim ołtarzus będą składane jako miła ofiaras, i tak wsławię moją wspaniałą świątynięs. 8 Kim są ci, którzy nadciągają jak obłoki, fruną jak gołębie do swych gołębników? 9 Bo Mnie wyglądają wyspyc, a statki z Tarsziszd płyną na czele ich floty, aby z daleka sprowadzić twych synów, a wraz z nimi srebro i złoto, dla imienias PANA, twojego Boga, dla Świętegoe Izraelas, który ciebie wsławił.

Iz 55,5

Odbudowa Jerozolimy Cudzoziemcy odbudują twoje mury, ich władcy będą ci służyli. Bo uderzyłem cię w swoim gniewies, lecz w swej łaskawości zmiłowałem się nad tobą. 11 Twoje bramy będą wciąż otwarte, nie będą zamknięte w dzień ani w nocy, aby można było wnosić do ciebie bogactwo narodów. Ich władcy idą na czele. 12 Bo naród i królestwo, które nie będą ci służyły, upadną. Takie narody zaginą całkowicie. 13 Chwała Libanuf przyjdzie do ciebie, cyprysy, wiązy i bukszpany, aby wsławić moje święte miejsce. Otoczę czcią miejsce, gdzie stoją moje nogig. 14 Przyjdą do ciebie pokornie synowie twoich ciemięzców. Padną na twarz u twoich stóp wszyscy, którzy tobą gardzili. I nazywać cię będą miastem PANAs, Syjonems Świętegoe Izraela. 15 Byłaś opuszczona i znienawidzona 10

Iz 49,17

Iz 54,8

Ap 21,25n

Iz 35,2

Iz 49,23; Ap 3,9

Iz 62,4.12

jako matka (Iz 49,14-21+), najszybciej zauważa jednak swoje dzieci, czyli członków narodu żydowskiego, powracających do niej z krajów pogańskich (w. 4; por. Iz 49,22). Widok ten staje się dla niej źródłem szczęścia i radości (w. 5). Proroctwo jest zapowiedzią ostatecznego zebrania rozproszonych Żydów. Po Wyjściu z Egiptu i po powrocie z Babilonii będzie to najpełniejsze zgromadzenie narodu. Odbudowa Jerozolimy. Odwrócenie losu Jerozolimy zostaje przypieczętowane odbudową miasta (Iz 54,11-17+). Dokona się ona z inicjatywy Boga, który porzuci swój gniew na rzecz łaskawości, aby w ten sposób wynagrodzić miastu dotychczasowe nieszczęścia (ww. 10.15). Wcześniejsi prześladowcy Izraela zrekonstruują mury miasta, a ich królowie staną się jego sługami (ww. 10.16; por. Iz 49,23). Ich potomkowie oddadzą pokłon Jerozolimie, miastu prawdziwego Boga, uznając jej godność i świętość (w. 14). Różnicę pomiędzy starą a nową Jerozolimą potwierdzają również materiały, z jakich zostanie ona odbudowana (w. 17). Nowe mury, nazwane „Zbawieniem”, zagwarantują bezpieczeństwo miastu, a bramy, które otrzymają imię „Chwała” (w. 18), pozostaną otwarte dla nadciągających pogan, którzy będą nieustannie przybywać, aby oddać cześć Bogu (ww. 11.18; por. Iz 60,5-9). Odbudowa dotyczy także ładu społecznego, gdyż Bóg zapewni Jerozolimie pokój i sprawiedliwość (w. 17).

IZAJASZ 60,7-15

1686

29_Iz:29_Iz

Iz 49,23; 66,11

Iz 49,26

Ap 21,23; 22,5

Iz 4,3; 54,13

Rdz 12,2; Iz 49,21

Iz 11,2; 42,1; Łk 4,18n

9/3/08

3:18 PM

Page 1687

i omijał cię przechodzień, a teraz uczynię cię chlubą na wieki, radością przez pokolenia! 16 Ssać będziesz mleko narodów, królewskie piersi ssać będziesza. Wtedy uznasz, że Ja jestem PANEM, twoim zbawcą, twoim odkupicielemb, potężnym Bogiem Jakubas! 17 Zamiast miedzi sprowadzę ci złoto, zamiast żelaza – srebro, zamiast drewna sprowadzę ci miedź, a zamiast kamieni – żelazo. Ustanowię pokójs twoim stróżem, a sprawiedliwość twoim zwierzchnikiem. 18 Nie usłyszy się już o przemocy w twoim kraju ani o spustoszeniu i ruinie w twoich granicach. Nazwiesz swe mury „Zbawieniem”, a swoje bramy „Chwałąs”.

a) Wyrażenie ma sens metaforyczny: bogactwo narodów pogańskich i ich królów zasili skarbce Jerozolimy. b) odkupicielem – zob. Iz 41,14+. c) Duch Pana – dar ducha Bożego jest charakterystyczny dla powołania prorockiego. Dar ten nie sprawia, że prorok jest zdolny do osiągnięcia stanu ekstazy, lecz uzdalnia go do przekazywania Bożego słowa (np. Ez 2,2; Mi 3,8) d) namaścił – ryt związany z wprowadzeniem w urząd kapłana (np. Wj 28,41; 29,7) lub króla (np. Sdz 9,8; 1Sm 9,16), nigdy jednak nie był odnoszony do osoby proroka, poza poleceniem namaszczenia Elizeusza przez Eliasza (1Krl 19,16). Wzmianka o namaszczeniu podkreśla trwałość misji, do której prorok zostaje wewnętrznie uzdolniony. Nadaje jej również walor mesjański, wychodzący poza ramy czasowe, w których żyje wspólnota po powrocie z wygnania babilońskiego. Namaszczenie – zob. Słownik.

Bóg wiecznym światłem dla Jerozolimy Nie będzie ci już potrzebne słońce, by oświecać dzień, ani nie przyda ci się blask księżyca, bo PANs będzie twoją wieczną światłością, twój Bóg będzie twą wspaniałością! 20 Twoje słońce już nigdy nie zajdzie i nie zniknie twój księżyc, bo PAN będzie twoją wieczną światłością i skończą się dni twojej żałoby! 21 W twoim ludzie wszyscy będą sprawiedliwi i na zawsze posiądą ziemię. Będą latoroślą przeze Mnie zasadzoną, dziełem moich rąk, przez które siebie wsławię. 22 Najmniejszy rozmnoży się tysiąckrotnie, a słaby stanie się potężnym narodem! Ja, PAN, w swoim czasie szybko tego dokonam. 19

Misja proroka odradzająca Jerozolimę 1 Duch Panac BOGA nade mną, bo PANs mnie namaściłd,

61

Bóg wiecznym światłem dla Jerozolimy. Opis Jerozolimy czasów przyszłych, jej odbudowa i wypełniająca ją chwała Boża (Iz 54,11-17+), to obrazy nagrody, która czeka udręczony naród. Miasto zdaje się należeć do sfery niebieskiej, gdzie obecność Boga jest jej niegasnącym światłem (ww. 19n). Nie będzie już więcej nocy, symbolizującej smutek, gdyż miasto cieszyć się będzie wiecznym szczęściem (w. 20). Piękno tego miejsca nie polega jedynie na doskonałej architekturze; o jej wartości nie świadczą szlachetne materiały, z których została odbudowana (Iz 45,11n). Źródłem piękna niebieskiej Jerozolimy jest sam Bóg (w. 19). Zamieszka ją lud sprawiedliwy, któremu Bóg potwierdza obietnice ziemi i płodności dane wcześniej Abrahamowi (ww. 21n; por. np. Rdz 13,15-17; 15,5; 22,17; 26,3n). Zawarty w Księdze Izajasza obraz Jerozolimy odbudowanej i napełnionej Bożą chwałą został podjęty również w Apokalipsie św. Jana (Ap 21 – 22). Misja proroka odradzająca Jerozolimę. Trudno ustalić tożsamość proroka, który mówi o swoim powołaniu (ww. 1-3). Pomimo wielu nawiązań do postaci sługi Pana z drugiej części Księgi Izajasza (Iz 42,1-9; 49,1-4; 50,4-9.10-11; 52,13 – 53,12), autor tych słów nie odnosi do siebie tytułu „sługi”, a swoją misję odczytuje w kontekście zapowiedzi

1687

IZAJASZ 60,16 — 61,1

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) rok łaski – nawiązanie do roku jubileuszowego, w którym uwalniano jeńców (Kpł 25,10-12). b) dzień odpłaty – aluzja do Dnia Pana zapowiadanego przez proroków (np. Iz 2,12; 13,6). c) sługami naszego Boga – określenie tożsame z wcześniejszym terminem „kapłani”. Może być tu mowa o idei kapłaństwa powszechnego albo o kapłaństwie Izraela wobec narodów pogańskich, przez co byłyby one zobowiązane do świadczeń na rzecz Izraelitów.

Page 1688

abym ubogim głosił dobrą nowinę. Posłał mnie, abym opatrzył rany złamanych na duchu, abym ogłosił więźniom wyzwolenie, a zniewolonych uczynił wolnymi, 2 abym ogłosił rok łaskia od PANA i dzień odpłatyb naszego Boga, abym pocieszał wszystkich pogrążonych w żałobie, 3 niósł radość opłakującym Syjons, dał im diadem zamiast popiołu, olejek radości zamiast żałoby, płaszcz chwałys zamiast przygnębienia! Będą ich nazywać dębami sprawiedliwości, które PAN zasadził, aby wsławić siebie. 4 I odbudują pradawne ruiny, ze zgliszcz dźwigną prastare budowle, odnowią zniszczone miasta, rumowiska leżące od pokoleń. 5 Obcy się stawią, aby paść wasze trzody, i cudzoziemcy przyjdą uprawiać wasze pola i winnice. 6 A o was będą mówić „kapłani PANA”, i będą was nazywać sługami naszego Bogac. Będziecie korzystać z majętności narodów i chlubić się ich chwałą. 7 Doznaliście wstydu podwójnie i z radością krzyczano: „Hańba jest waszym udziałem!”, dlatego posiądziecie podwójny dział w swoim kraju i będziecie się cieszyć wieczną radością. 8 Bo Ja, PAN, kocham prawość, a nienawidzę bezprawia i krzywdy! Dam im uczciwą zapłatę i zawrę z nimi wieczne przymierzes! 9 Ich ród będzie znany wśród narodów, a ich potomstwo pośród ludów. Wszyscy, którzy ich ujrzą, poznają, że są błogosławionyms potomstwem PANA. 10 Dzięki PANU niezmiernie się weselę, raduję się moim Bogiem,

przyszłej chwały Jerozolimy (Iz 54,11-17; 60,1-3.10-22). Dosłowna interpretacja dobrej nowiny (w. 1), którą ma głosić mieszkańcom stolicy, zakłada rzeczywiste wyzwolenie z wszelkich form ucisku fizycznego i ekonomicznego. Ale nie można również wykluczyć duchowego sensu misji proroka. Jej celem byłoby uwolnienie Judejczyków z niewoli grzechu, niewiary i apatii, która zrodziła się z powodu trudności napotkanych po powrocie z przesiedlenia babilońskiego. Słowa pocieszenia wypowiadane przez proroka przemienią mieszkańców Jerozolimy. Porzucą oni smutek i odrodzą się wewnętrznie jako sprawiedliwy lud umiłowany przez Boga. Wyrazem tego będą ich nowe imiona (w. 3). Wewnętrznie odrodzeni, będą mogli podjąć dzieło odbudowy zniszczonego kraju (w. 4). Cudzoziemcy zostaną oddani im na służbę (w. 5; por. Iz 60,10-18), gdyż rozpoznają ich duchowe przywództwo jako kapłanów Boga (w. 6). Opisywana przez proroka pomyślność Jerozolimy i narodu jest pragnieniem samego Boga, który związał się wiecznym przymierzem z Izraelitami (w. 8). Ono ma być źródłem błogosławieństwa dla tych wszystkich, którzy uznają ich szczególną więź z Bogiem (w. 9). Odpowiedzią na zbawczą inicjatywę Boga jest słowo uwielbienia, w którym prorok opisuje działanie Boga, posługując się metaforą Izraela-oblubienicy przystrojonej przez Oblubieńca-Boga (Iz 62,4n), a także metaforą Izraela – ogrodu Pana (ww. 10n).

IZAJASZ 61,2-10

1688

Iz 52,7n

Iz 34,8; 63,4

Iz 58,12

Iz 14,2; 60,10

Wj 19,6; 1P 2,5.9; Ap 1,6; 20,6

Iz 55,3

Rdz 12,3 1Sm 2,1; Łk 1,46

29_Iz:29_Iz

Ps 45,11-16; Iz 62,5; Ba 5,2; Ap 19,7n

Iz 45,8

9/3/08

Iz 60,15; Oz 2,25

Iz 54,5; 61,10

Iz 65,19; So 3,17

Iz 52,8

Page 1689

bo ubrał mnie w szaty zbawienia, okrył mnie płaszczem sprawiedliwości, jak pana młodego ozdobionego diademem, jak pannę młodą strojną w swe klejnoty. 11 Bo jak ziemia wydaje plony i jak w ogrodzie kiełkują nasiona, tak Pan BÓG sprawi, że wzejdzie sprawiedliwość i pieśń chwały zabrzmi wobec wszystkich narodów!

a) nowym imieniem – tym razem imię (zob. Słownik) nie zostaje określone wprost, ale odpowiada odmienionej sytuacji Jerozolimy (Iz 60,14.17; 61,3.6).

Jerozolima poślubiona Panu 1 Przez wzgląd na Syjons nie będę milczał, przez wzgląd na Jerozolimęs nie spocznę, aż zabłyśnie jej sprawiedliwość, a jej zbawienie zapłonie jak pochodnia! 2 Narody ujrzą twoją sprawiedliwość, a wszyscy władcy twoją chwałęs. I będą cię nazywać nowym imieniema, które PANs sam ci nada. 3 Będziesz wspaniałą koroną w ręku PANA i królewskim diadememb w dłoni twego Boga. 4 Już cię nie będą nazywali „Opuszczona”, i o ziemi twojej nie powiedzą „Spustoszona”. Lecz nazwą cię „Moje w niej upodobanie”, a twoją krainę – „Poślubiona”c. Gdyż PAN ma w tobie upodobanie, a twoja kraina będzie poślubiona. 5 Bo jak młodzieniec poślubia dziewicę, tak twój Budowniczy poślubi ciebie. I jak pan młody cieszy się panną młodą, tak twój Bóg będzie radował się tobą! 6 Na twoich murach, Jerozolimo, rozstawiłem strażników, przez cały dzień i całą noc, nigdy milczeć nie będąd. Wy, którzy pamiętacie o PANU, nie szukajcie dla siebie wytchnienia 7 i Jemu wytchnienia nie dajcie, dopóki nie umocni Jerozolimy

c) Symboliczne imiona nadane Jerozolimie i ziemi zaczerpnięto z terminologii małżeńskiej. Poprzez użycie określeń przeciwstawnych oddano różnicę pomiędzy czasem kary i czasem łaskawości, które stają się udziałem Izraela, oblubienicy Boga.

62

Iz 56,5; Ap 2,17

3:18 PM

b) koroną, diademem – przez koronę należy rozumieć nie tyle insygnium władzy królewskiej, co raczej klejnot, odpowiadający występującemu dalej diademowi. Oba precjoza są w ręku Boga – jest to obraz podkreślający drogocenną wartość Jerozolimy dla Boga, który ochrania ją z miłością (Iz 49,16).

d) Zadaniem strażników nie jest tym razem ostrzeganie mieszkańców miasta przed grożącym im niebezpieczeństwem, lecz ciągłe przypominanie Bogu o obietnicach złożonych Jerozolimie.

Jerozolima poślubiona Panu. Prorok opisuje w poemacie przyszłą chwałę odrodzonej Jerozolimy, posługując się bogatą symboliką światła (ww. 1n), drogocennych klejnotów (ww. 3.7) i urodzajnej ziemi (ww. 8n). Motywem dominującym jest jednak metafora małżeńska (ww. 4n; zob. Iz 54,4-10; 61,10; Oz 2; por. J 3,14; 2Kor 11,2; Ef 5,25-27; Ap 21,2.9n). Zaślubiny Boga z Izraelem nie są tylko odnowieniem miłości, która została wcześniej odrzucona przez niewierną oblubienicę. Miłość Boga do swojego ludu zostaje przedstawiona jako akt zupełnie nowych zaślubin. Prorok mobilizuje siebie i naród do wytrwałej modlitwy, przypominającej Bogu o złożonych obietnicach (ww. 6n). Bóg odpowiada przysięgą, w której zapewnia, że już nigdy nie ukarze swojego ludu (ww. 8n). W ten sposób oddala niebezpieczeństwo przekleństw, które powinny dotknąć Izraela łamiącego przymierze (Pwt 28,30-33). Odczytując w kluczu metafory małżeńskiej ostatnie wersety rozdziału (ww. 10-12), można w nich widzieć przygotowanie do ceremonii zaślubin, kiedy to Jerozolima-oblubienica przygotowuje drogę dla swojego Oblubieńca. W jej radości będą uczestniczyć wszystkie ludy ziemi, które rozpoznają przychodzącego do niej Boga. To On ją zbawi, uczyni świętą i na zawsze otoczy troskliwą miłością.

1689

IZAJASZ 61,11 — 62,7

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) ramię – zob. Iz 30,30+. b) znak – zob. Iz 5,26+. c) do córki Syjonu – zob. Iz 1,8+. d) Bosra – zob. Iz 34,6+.

Page 1690

i dopóki nie uczyni jej chwałą na ziemi. 8 PAN przysiągł na swą prawą rękę i na swoje potężne ramięa: „Nie wydam już twojego zboża na pastwę twoich nieprzyjaciół. Obcy nie będą już pili twego wina, przy którym się trudziłaś. 9 Lecz ci, którzy zbierali zboże będą się nim żywić, wysławiając PANA, a zbierający winogrona sami będą pić wino na dziedzińcach mojej świątynis”. 10 Wchodźcie, przechodźcie przez bramy! Przygotujcie drogę ludowis! Budujcie trakt, budujcie! Oczyśćcie go z kamieni! Postawcie znakb, by wskazać drogę ludom! 11 Oto PAN ogłasza aż po krańce ziemi: „Mówcie do córki Syjonuc: «Oto przybywa twój Zbawca! Oto z Nim idzie Jego nagroda, a przed Nim Jego zapłata»”. 12 Nazywać ich będą „Ludem świętym”, „Odkupionymi przez PANA”, a ciebie nazwą „Poszukiwana”, „Miasto nieopuszczone”.

Iz 65,21n

Iz 11,16; 57,14

Iz 11,11n; 49,22

Iz 40,10; Mt 21,5

Iz 1,26; 60,14

Zwycięstwo Boga nad nieprzyjaciółmi 1 Kim jest ten, który przybywa z Edomus w szkarłatnych szatach z Bosryd, wspaniały w swoim stroju, kroczący z wielką mocą? „To Ja, który głoszę sprawiedliwość, i mam moc, aby zbawić!”. 2 Dlaczego twoje odzienie jest czerwone, twoje szaty – jak u tego, który wytłacza wino? 3 „Ja sam wytłaczałem je w kadzi i nie było ze Mną nikogo spośród narodów. Deptałem je w swoim gniewies

63

Iz 34,1-17

Ap 19,13

Lm 1,15; Jl 4,13; Ap 14,19n; 19,15

Zwycięstwo Boga nad nieprzyjaciółmi. Poemat przedstawia ostateczne zwycięstwo Boga nad wszystkimi wrogami Izraela, przedstawionymi symbolicznie jako Edom (Iz 14,3-21+; 21,1-10+; 25,6-12+). Zwycięskiego wojownika powracającego z Bosry, stolicy Edomu, strażnicy pytają o przyczynę krwawych plam na jego szatach (ww. 1n). Wojownikiem i królem okazuje się Bóg (Iz 59,16-20+; por. Pwt 32,40-42), który swój sąd nad narodami przedstawia za pomocą obrazu wytłaczania winogron. Jak sok z winnych gron zabar wia odzienie depczących winogrona, tak szaty Boga zostały splamione krwią ukaranych wrogów. Dla nich inter wencja Boga okazuje się dniem pomsty, dla Izraela zaś – dniem

IZAJASZ 62,8 — 63,3

1690

29_Iz:29_Iz

Iz 61,2

Iz 59,16

9/3/08

3:18 PM

Page 1691

i wyciskałem w swym oburzeniu, a ich sok tryskał na moją szatę i poplamiłem sobie całe odzienie. 4 Bo w sercu obmyśliłem dzień odpłatya, nadszedł rok mojego odkupienia. 5 Patrzyłem, lecz nikt nie przychodził z pomocą, i zdumiałem się, że nikt nie ofiarował wsparcia. Wtedy sam podniosłem swoje zbawcze ramięb i wsparłem się na swym oburzeniu. 6 Zdeptałem więc ludy w swoim gniewie, upoiłem ich moim oburzeniem, a ich sok spłynął na ziemię”.

a) dzień odpłaty – zob. Iz 61,2+. b) ramię – zob. Iz 30,30+. c) moim ludem – element formuły wzajemnej przynależności, opisujący relację przymierza Boga z Izraelem (np. Kpł 26,12; Pwt 29,13; Jr 7,23). d) Jego świętego ducha – czyli samego Boga; święty duch jest synonimem Boga (Iz 32,15+).

Bóg Ojcem Izraela

Ps 89,2

Wj 19,4; Pwt 1,31; Iz 46,3n Pwt 32,5.19n Dz 7,51; Ef 4,10

Miłość Boga w historii Izraela 7 Będę wysławiał łaski PANAs, dzieła PANA chwalebne, wszystko to, co PAN dla nas uczynił i wielką dobroć dla domu Izraelas, którą okazał nam w swym miłosierdzius i w ogromie łask swoich. 8 Powiedział: „Oni są prawdziwie moim ludemc, synami, którzy nie postępują kłamliwie”. I stał się ich Zbawcą 9 w każdej niedoli. To nie posłaniec ani aniołs, lecz On sam ich wybawił! W swojej miłości i w swej litości On ich odkupił. Podtrzymywał ich i dźwigał od niepamiętnych czasów! 10 Lecz oni buntowali się i zasmucali Jego świętego duchad, więc przemienił się w ich wroga i zaczął z nimi walczyć. 11 Wtedy wspomnieli o pradawnych dniach, odkupienia (w. 4). Doświadczenie powrotu z Babilonii jest dla ocalałych Izraelitów widocznym znakiem mocy Boga, z jaką zaprowadza On sprawiedliwość. Bóg sam jeden musiał podjąć walkę z nieprawością, gdyż nikt z Jego ludu nie chciał wziąć udziału w tym trudzie (ww. 3.5). Chrześcijanie dostrzegają w tym tekście proroctwo o męce Chrystusa, który samotnie stoczył krwawą walkę o zbawienie ludzi, przeprowadzając w ten sposób sąd nad światem (J 3,19; 9,39; 12,31n). Miłość Boga w historii Izraela. Wysławianie dobrodziejstw Boga, przez które objawiał On w historii ojcowską miłość do swojego syna – Izraela (w. 8), przypomina zbiorową lamentację. Wspólnota repatriantów odczytuje losy swojego narodu jako ciąg wydarzeń, w których Bóg nieustannie towarzyszył swojemu ludowi. Refleksja nawiązuje przede wszystkim do zdarzeń związanych z wyzwoleniem z niewoli egipskiej: powołaniem Mojżesza (w. 11), który prowadził lud przez pustynię i przez Morze Czerwone (ww.12n), aż wprowadził go do Ziemi Obiecanej (w. 14). Autorem tych zbawczych dzieł był sam Bóg, który osobiście angażował się w dzieje swojego ludu. Mimo doznanych łask Izraelici okazywali się dziećmi niewiernymi i buntowniczymi, co było przyczyną Bożej kary (w. 10). Bolesne doświadczenie pomo-

1691

IZAJASZ 63,4-11

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) Aluzja do uratowania Mojżesza z wód Nilu (Wj 2,10). b) ramię – zob. Iz 30,30+. c) Bóg, który wprowadza swój lud do Ziemi Obiecanej, zostaje przyrównany do pasterza sprowadzającego swoją trzodę na pastwiska w dolinie. d) mieszkania na wysokości – aluzja do świątyni Boga w niebie, której obrazem była świątynia w Jerozolimie. e) zazdrość – zob. Iz 9,6+. f) odkupicielem – zob. Iz 41,14+. g) Pytanie brzmi jak swoisty szantaż wobec Boga, ale jest jednocześnie wyrazem przekonania Izraela, że podobnie jak w przypadku zatwardziałości faraona (Wj 7,3), przyczyną ich odejścia jest sam Bóg. W ST Bóg jest postrzegany jako sprawca wszystkiego; w Nim również bierze początek każde ludzkie działanie. h) wrogowie zdeptali… świątynię – przypomnienie zniszczenia świątyni w Jerozolimie przez Babilończyków w 586 r. przed Chr.

Page 1692

o Mojżeszu i o jego ludzie: „Gdzie jest Ten, który z wody wyciągnął pasterza swej trzody?a. Gdzie jest Ten, który tchnął w jego wnętrze swojego świętego duchas; 12 Ten, który sprawił, że Jego chwalebne ramięb towarzyszyło prawej ręce Mojżesza; Ten, który rozdzielił przed nimi wodę, zyskując sobie wiekuiste imięs; 13 Ten, który prowadził ich przez morskie odmęty jak rumaka po stepie, tak że się nie potknęli?”. 14 Duch PANA kierował ich na spoczynek jak trzodę, która schodzi w dolinęc. Tak wiodłeś swój luds, aby wsławić swoje imię! Wołanie do Boga Ojca Spójrz z nieba i wejrzyj z twojego świętego i wspaniałego mieszkania na wysokościd! Gdzie Twoja zazdrośće, Twoja moc, wzruszenie Twego serca? Nie powstrzymuj swojego miłosierdzias! 16 Ty jesteś przecież naszym ojcem! Bo Abraham nas nie poznaje, a Izraels nie przyznaje się do nas, lecz Ty, PANIEs, jesteś naszym ojcem, naszym odkupicielemf, to jest twoje imięs od wieków! 17 Dlaczego, PANIE, pozwalasz nam gubić Twoje drogis i zamykać nasze sercas na bojaźńs przed Tobąg? Zwróć się ku nam znowu przez wzgląd na twoje sługi, na plemiona, które są Twoją własnością. 18 Dlaczego nasi wrogowie zdeptali Twoją świątynięh, którą Twój święty luds posiadał tylko przez chwilę? 19 Staliśmy się tacy, jak gdybyś nie panował nad nami od wieków, jak gdyby nie wzywano wśród nas twojego imienia.

Lb 11,17

Wj 14,5-31; Iz 51,10

Ps 77,20

15

gło im jednak w odkryciu swojej zależności od Boga i potrzeby Jego interwencji, a pamięć o Jego zbawczych dziełach wzbudzała nadzieję. Wołanie do Boga Ojca. Trudne warunki życia w Jerozolimie i Judei po powrocie repatriantów z Babilonii, a przede wszystkim widok leżącej w gruzach świątyni, skłaniają ich do żarliwej modlitwy. Izraelici rozumieli, że przyczyną nieszczęść było odwrócenie się Boga od swojego ludu wskutek jego grzechów (Iz 1,15; 59,2; por. Jr 11,11; Lm 3,44; Ez 8,18). Po wspomnieniu zbawczej obecności Boga w historii narodu wybranego (Iz 63,7-13) wspólnota kieruje więc do Boga wiele śmiałych wezwań i zapytań. Uznając swój grzech i własną niezdolność do przemiany, odwołują się do uczuć ojcowskich Boga, aby skłonić Go do powrotu do swojego ludu (ww. 17.19). Wyznają, że ich rzeczywistym ojcem nie jest Abraham, protoplasta Izraela, lecz sam Bóg i Odkupiciel (w. 16). Ojciec nie może pozostawać obojętny na nieszczęścia swoich dzieci, z których największym jest dla nich zniszczenie świątyni jerozolimskiej przez Babilończyków (w. 18). Dlatego proszą, aby Bóg poruszony uczuciami miłości i miłosierdzia (w. 15) ponownie okazał im swoją łaskę (w. 17).

IZAJASZ 63,12-19

Wj 2,1-10

1692

Oz 11,8

Wj 4,22n; Pwt 1,31

Iz 41,14

Iz 6,9n

Pwt 32,9 Ps 74,3; Lm 1,10

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1693

Prośba o przyjście Boga Obyś rozdarł niebo i zstąpił, a góry zatrzęsą się przed Tobą! 1 Jak ogień rozpala krzewy, a wodę ogień doprowadza do wrzenia, tak dasz poznać swoje imięs Twym wrogom, a narody zadrżą przed Tobąa! 2 Dokonujesz rzeczy przedziwnychb, których nie ośmielamy się oczekiwać. Zstępujesz, a przed Tobą trzęsą się góry. 3 O czymś takim nigdy nie słyszano i czegoś takiego nie znano! Żadne oko nie widziało Boga, jak tylko Ciebie, gdy wspierasz tych, którzy Tobie ufają. 4 Ujmujesz się za tymi, którzy z radością czynią sprawiedliwość, którzy postępują zgodnie z Twoją wolą.

64

Pwt 10,21

2Kor 2,9

Hi 30,22; Iz 17,13

Rdz 2,7; Iz 29,16; 45,8; Jr 18

a) Objawienie się Boga zostaje oddane dwoma obrazami: spalanego chrustu i wrzącej wody. W obu przypadkach ogień symbolizuje niepokonalną moc Bożą. b) rzeczy przedziwnych – aluzja do znaków i cudów, które Bóg zdziałał podczas Wyjścia Izraelitów z Egiptu (Wj 7 – 17). c) splamione ubranie – aluzja do ubrania kobiety zabrudzonego krwią menstruacyjną (np. Kpł 15,19-24).

Wyznanie grzechów i ponowna prośba Oto ty zawrzałeś gniewems, bo zgrzeszyliśmy. Od dawna tak postępowaliśmy, czy możemy być zbawieni? 5 Wszyscy staliśmy się jak rzeczy nieczystes, cała nasza sprawiedliwość jak splamione ubraniec. Wszyscy zwiędliśmy jak liście, a nasze winy uniosły nas jak wiatr 6 i nikt nie wzywał twojego imienias, nie powstał, aby uchwycić się Ciebie. Dlatego odwróciłeś od nas swoje oblicze i wydałeś nas w moc naszej winy. 7 A przecież, PANIEs, Ty jesteś naszym ojcem! My jesteśmy gliną, a Ty naszym Stwórcą. Wszyscy jesteśmy dziełem rąk twoich! 8 Nie gniewaj się tak bardzo, PANIE, i nie pamiętaj naszych win na zawsze! Spójrz, że my wszyscy jesteśmy Twoim ludems! 9 Twoje święte miasta stały się pustynią, Syjons stał się pustynią, Prośba o przyjście Boga. Lamentacja przekształca się w gorące błaganie o przyjście Boga. To wyczekiwane nadejście zbawiającego Boga przewyższy objawienie, które miało miejsce na Synaju. Prorok nawiązuje do tamtego wydarzenia, wymieniając towarzyszące mu zjawiska: ogień, chmury, trzęsienie ziemi (Iz 63,19 – 64,2; por. Wj 19,16-19; Pwt 4,34). By dostąpić Bożej łaskawości, trzeba uznać, że Pan jest jedynym Bogiem i Jemu zawierzyć (w. 3). Praktycznym wyrazem takiej wiary ma być postępowanie zgodne ze zbawczą wolą Boga (w. 4). Słowami proroka (Iz 63,19b) chrześcijanie modlą się w czasie adwentu o rychłe powtórne przyjście Chrystusa. Wyznanie grzechów i ponowna prośba. Izraelici uznają swoją winę (w. 4). Skutki grzechów porównują do nieczystości, z powodu której nie wolno było brać udziału w kulcie, oraz do zwiędłych liści niesionych wiatrem, co metaforycznie

1693

IZAJASZ 64,1-9

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) Aluzje do różnych pogańskich obrzędów podejmowanych przez odstępców. Wzmianka o ogrodach wskazuje na kananejskie kulty płodności (Iz 1,29; 17,10). b) Przesiadują… miejscach – mowa o zakazanych praktykach konsultowania się ze zmarłymi (nekromancja; np. Iz 8,19; 29,4; zob. 1Sm 28). Spędzanie nocy w miejscach tajemnych miało na celu uzyskanie objawienia w czasie snu. c) jedzą mięso wieprzowe – świnię zaliczano do tzw. zwierząt nieczystych, dlatego jedzenie wieprzowiny było surowo zakazane przez Prawo (Kpł 11,7n; Pwt 14,8). d) świętszy – praktykujący bałwochwalstwo uważali się za uświęconych, a więc także uprzywilejowanych wobec innych.

Page 1694

Jerozolimas – pustkowiem. 10 Nasz święty doms, nasza chluba, w której wychwalali Cię nasi przodkowie, stała się pastwą ognia, i wszystko, co dla nas najdroższe, stało się rumowiskiem. 11 Czy pozostaniesz na to obojętny, PANIE, czy będziesz milczał i tak bardzo nas doświadczał?

Ps 79,1

Iz 63,18; Jr 51,51

Iz 42,14; 62,1; 63,15

Przeciwko odstępującym od Boga 1 Pozwoliłem się szukać tym, którzy nie pytali o Mnie, i znaleźć tym, którzy Mnie nie szukali. Mówiłem: „Oto jestem tutaj! Oto jestem!” do narodu, który nie wzywał mojego imienias. 2 Przez cały dzień wyciągałem ręce do ludu nieposłusznego i buntowniczego, który kroczy złą drogąs, kierując się własnymi zamysłami; 3 do ludu, który stale pobudza Mnie do gniewus, składając w ogrodach ofiarys, paląc kadzidła na cegłacha. 4 Przesiadują na grobach, spędzają noce w tajemnych miejscachb, jedzą mięso wieprzowec i zepsuty sos przechowują w naczyniach. 5 Mówią: „Odsuń się! Nie zbliżaj się do mnie, bo jestem od ciebie świętszyd”. Te rzeczy rozpalają Mój gniew i są ogniem, który cały dzień płonie. 6 Oto co mam zapisane przed sobą: Nie będę milczał, ale im odpłacę. A zapłacę im odpowiednio, 7 stosownie do ich win, a także do win ich przodków – mówi PANs – za to, że palili na wzgórzach kadzidło i znieważali Mnie na pagórkach. Wymierzę im stosowną zapłatę, każdemu odpowiednią.

65

oznaczało ich śmierć duchową (w. 5). Zerwali więc osobistą więź z Bogiem (w. 6). Pomimo grzechu głęboko wierzą, że są własnością Boga, dlatego ponownie zwracają się do Niego jako do swojego Ojca (Iz 63,16) i uznają swoją całkowitą zależność (w. 7). Przypomnienie, że są ludem Pana (w. 8), jest wyrazem nadziei na przebaczenie grzechów i odnowienie przymierza, którym Bóg związał się z Izraelitami (np. Wj 6,7; 19,5n; Kpł 26,12). Odnowienie relacji z Bogiem ma stać się fundamentem odbudowy narodu, także w jego materialnym wymiarze (Iz 61,1-11+). Zamykające lamentację pytanie o milczenie Boga wyraża przekonanie narodu, że Bóg nie pozostanie obojętny na ich szczere wyznanie grzechów i żal, który temu wyznaniu towarzyszy (w. 11). Przeciwko odstępującym od Boga. Bóg odpowiada na wcześniejszy zarzut Izraelitów o Jego milczeniu (Iz 64,11). Wyjaśnia, że pozwalał, aby odnaleźli go nawet Ci, którzy Go nie szukali (w. 1), tym bardziej więc pozwoliłby na to swojemu ludowi, wobec którego wielokrotnie objawiał się jako Bóg bliski (w. 2; por. Pwt 4,7; Ps 148,14; Ef 2,13). Jednak

IZAJASZ 64,10 — 65,7

1694

Rz 10,20

Rz 10,21

Pwt 32,21

Wj 20,5

29_Iz:29_Iz

Iz 60,21

Iz 57,13

Iz 33,9 Oz 2,17

Iz 50,2; 66,4; Jr 7,13

Pwt 27n; Joz 8,30-35; Łk 6,20-26

9/3/08

3:18 PM

Page 1695

Odmienny los dobrych i złych 8 Tak mówi PANs: Podobnie jak znajdując sok w winnym groniea mówi się: „Nie niszcz go, gdyż jest w nim błogosławieństwos”, tak też postąpię przez wzgląd na Moje sługi, aby nie zniszczyć wszystkiego. 9 Sprawię, że z Jakubas wyjdzie potomstwo, a z Judys ci, którzy odziedziczą moje góry. Posiądą je moi wybrani, zamieszkają tam moi słudzy. 10 Szaronb stanie się łąką dla owiec, dolina Akorc – stajnią dla bydła, dla mojego ludus, który Mnie szuka. 11 Lecz was, którzy opuszczacie PANA, zapominacie o mojej świętej górze, zastawiacie stół dla Fortuny i napełniacie czarę dla Przeznaczenia, 12 przeznaczam pod miecz, i wszyscy padniecie podczas rzezi! Ponieważ wołałem, a nie odpowiadaliście, mówiłem, a nie słuchaliście, czyniliście to, co Mi się nie podoba, i wybieraliście to, co nie jest zgodne z moją wolą. 13 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto moi słudzy będą jedli, a wy będziecie głodować. Moi słudzy będą pili, a wam będzie dokuczało pragnienie. Moi słudzy będą się radowali, a wy będziecie się wstydzić. 14 Moi słudzy będą śpiewać radośnie z sercems pełnym szczęścia, wy zaś będziecie zawodzili z bólem serca i lamentowali, złamani na duchu. 15 Wasze imięs stanie się przekleństwems, moi wybrani będą mówić: „Niech tak jak ich Pan BÓG dotknie cię śmiercią!”.

a) sok w winnym gronie – obraz nawiązuje do winobrania: jeśli nawet w kiści winogron jest tylko kilka dobrych jagód, zostaje ona zachowana. Podobnym błogosławieństwem dla Izraela będą ci, którzy pozostali wierni Bogu (święta Reszta Izraela). b) Szaron – zob. Iz 33,9+. c) dolina Akor – nieuprawne, wyschnięte tereny na wschód od Jerycha.

ta zbawcza inicjatywa Boga była odrzucana przez Izraelitów. Lekceważyli oni objawiającego się Boga, a zwracali się do bóstw pogańskich, pobudzając tym samym Boga do gniewu (ww. 3-5). Wobec tych niewierności Bóg przerywa milczenie i zapowiada ukaranie grzeszników (w. 7). Odmienny los dobrych i złych. Bóg nie zamierza zesłać kary na cały naród, lecz tylko na tych, którzy odeszli od Niego (w. 8; por. np. Iz 3,11; Jr 31,30; Ez 18,20). Wierni (Reszta Izraela) staną się zalążkiem nowego ludu, wobec którego Bóg zrealizuje dane Abrahamowi obietnice licznego potomstwa i urodzajnej ziemi (ww. 9n). Tych natomiast, którzy porzucili Boga, spotka zasłużona kara (ww. 11n). Kontrast między losem dobrych i złych zostaje podkreślony poprzez formuły błogosławieństwa i przekleństwa (ww. 13n), towarzyszące zwykle zawieraniu przymierza (np. Pwt 11,26-29; 30,15-20; Joz 8,34). O ile imię występnych stanie się symbolem przekleństwa, to formuła błogosławieństwa będzie zawierać imię Boga wiernego (w. 16). Życie wierzących będzie potwierdzeniem wierności Boga, który nie chce pamiętać ludziom ich win (Iz 43,25; Jr 50,20; Mi 7,19; Hbr 8,12; 10,16n).

1695

IZAJASZ 65,8-15

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

a) W myśl zasady odpłaty, długie życie było uważane za wyraz Bożej łaskawości, natomiast przedwczesna śmierć za przejaw Bożej kary. W nowej rzeczywistości zbawienia długowieczność będzie powszechna (w. 22).

Page 1696

A moi słudzy będą nazwani innym imieniem. 16 Kto życzy sobie błogosławieństwa na ziemi, niech życzy sobie błogosławieństwa od Boga wiernego, a kto przysięga na ziemi, na Boga wiernego niech składa swą przysięgę. Bo pójdą w niepamięć poprzednie udręki i będą zakryte przed moimi oczyma”. Nowe stworzenie 17 Bo oto Ja stwarzam nowe niebo i nową ziemię i poprzednich rzeczy nie będą już wspominać, nikomu na myśl już nie przyjdą. 18 Cieszcie się więc i radujcie na zawsze tym, co teraz tworzę, bo stwarzam Jerozolimęs jako wesele i jej lud jako przyczynę radości. 19 Będę się cieszył z Jerozolimy i radował z mojego ludu. Nie będzie już w niej słychać płaczu ani głosów narzekania. 20 Nie będzie tam już niemowlęcia, żyjącego tylko kilka dni, ani też starca, który nie dożyłby sędziwego wieku. Będzie uchodził za młodzieńca, kto umrze jako stuletni, a kto by nie dożył stu lat, będzie uchodził za dotkniętego klątwąa. 21 Zbudują domy i w nich zamieszkają, założą winnice i będą spożywać ich plony. 22 Nie będą budować, żeby ktoś inny zamieszkał, nie będą sadzić, by ktoś inny się żywił. Bo długowieczność mojego ludus będzie jak długowieczność drzewa i moi wybrani długo korzystać będą z tego, czego dokonają ich ręce. 23 Nie będą się trudzić na próżno ani rodzić dzieci, by żyły w strachu, bo są potomstwem błogosławionyms przez PANAs, a wraz z nimi ich dzieci. 24 Zanim więc zawołają, Ja odpowiem, gdy jeszcze będą mówili, Ja już wysłucham.

Iz 66,22; 2P 3,13; Ap 21,1 Iz 43,18

Iz 51,3; 60,15

Iz 62,5; So 3,17

Ap 21,4

Iz 62,8; Jr 31,5; Am 9,14

Nowe stworzenie. Przyszłe zbawienie zostaje przedstawione jako nowy akt stwórczy, który przemieni cały wszechświat. Jego owocem będzie nowe niebo i nowa ziemia (w. 17), a centrum nowego porządku będzie odbudowana Jerozolima (ww. 18n.25). Zamieszkiwać ją będzie odnowiony lud, cieszący się wiecznym szczęściem (w. 18), wolny od cierpienia (w. 19); będzie to społeczność ludzi długowiecznych (w. 20). Nowemu Izraelowi nie zagrożą najazdy nieprzyjaciół, lecz będzie mieszkał bezpiecznie, w pokoju korzystając z owoców własnej pracy (ww. 21-23). Gwarancją tej pomyślności będzie błogosławieństwo Boga (w. 23), który pozostaje blisko swojego ludu i uprzedza jego prośby

IZAJASZ 65,16-24

Iz 1,26; 56,5; 62,2; Ap 2,17

1696

29_Iz:29_Iz

Iz 11,7.9; Rdz 3,14

1Krl 8,24; Ps 11,4; Mt 5,34n; Dz 7,49n

Ps 24,1n

Iz 50,2; 65,12

9/3/08

3:18 PM

Page 1697

25

Wilk i jagnię będą paść się razem, lew jak wół będzie jadał słomę, a proch będzie pokarmem węża. Nie będą wyrządzać zła ani krzywdy na całej mojej świętej górzea – mówi PANb.

a) świętej górze – zob. Iz 56,7+. b) Cytat z Iz 11,7.9 służy ukazaniu rajskiej harmonii nowego stworzenia. Wzmianka o wężu stanowi aluzję do Rdz 3,14.

Prawdziwa cześć Boga 1 Tak mówi PANs: Niebo jest moim tronem, a ziemia podnóżkiem stóp moich. Jaki dom możecie Mi zbudować i gdzie jest miejsce, w którym miałbym odpocząć? 2 Przecież to wszystko uczyniła moja ręka i wszystko to jest moje! – wyrocznia PANAs. Lecz Ja patrzę na ubogiego i skruszonego, który z czcią przyjmuje moje słowa. 3 Co zaś do tych, którzy składają w ofierzes wołu i zabijają człowieka, poświęcają owcę i psa ofiarują, przynoszą krew wieprza jako ofiarę pokarmowąs, palą kadzidło i oddają cześć fałszywym bogom, tak jak oni wybrali własne drogis i znajdują upodobanie w swoich obrzydliwościach, 4 tak samo Ja wybiorę dla nich udręki i sprowadzę na nich przerażenie. Bo gdy wołałem, nikt nie odpowiadał, mówiłem, ale nie słuchali, lecz czynili to, co Mi się nie podoba, i wybierali to, co nie jest zgodne z moją wolą.

66

Odrodzenie Jerozolimy Słuchajcie słowa PANAs wy, którzy z czcią przyjmujecie Jego słowo: Wasi bracia was nienawidzą, 5

(w. 24; por. Ps 38,9; 139,4; Mt 6,8.32; Łk 12,30). Nowe stworzenie będzie więc ostatecznie powrotem do czasów harmonii i pokoju (w. 25). Prawdziwa cześć Boga. Po proroctwie o nowym stworzeniu Bóg przemawia ze świątyni, która nie jest dziełem człowieka. Przez proroka krytykuje dwa negatywne zjawiska w kulcie izraelskim. Pierwszym jest błędne rozumienie roli świątyni jerozolimskiej (ww. 1n). Nierzadko ograniczano bowiem zbawczą obecność Boga jedynie do murów świątyni, którą traktowano jako swoisty talizman, zapewniający bezpieczeństwo i pomyślność Izraelowi (Jr 7,1-15+; Mi 3,11). Tymczasem Boże błogosławieństwo jest zależne od postawy człowieka – jego pokory, skruchy i posłuszeństwa Bożemu słowu (Łk 7,47-50; 18,10-14). Wspólnota ludzi wiernych Bogu staje się więc miejscem Jego szczególnej obecności i działania (Iz 56,1-8+; por. Ne 8,1-12+). Myśl ta wpisuje się w dyskusję repatriantów o odbudowie Jerozolimy i jej świątyni. Druga krytyka wymierzona jest przeciwko synkretyzmowi religijnemu (ww. 3n), którego przejawem było łączenie kultu oddawanego Bogu z pogańskimi praktykami ofiarniczymi (Iz 65,1-7+). Bałwochwalcy zostaną ukarani, gdyż budowanie nowej rzeczywistości domaga się oczyszczenia ludu z błędnych postaw. Odrodzenie Jerozolimy. Wśród wygnańców, którzy powrócili do Judei, znajdowała się liczna grupa osób nastawionych sceptycznie do zbawczych zapowiedzi proroków (w. 5). Do nich właśnie skierowany jest poemat, gatunkowo bliski apokaliptyce. Prorok najpierw zapowiada przybycie Boga na sąd i ukaranie grzeszników (w. 6; por. np. Iz 5,26-30+;

1697

IZAJASZ 65,25 — 66,5

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1698

pogardzają wami z powodu mojego imienias i powiadają: „Niech PAN okaże swoją chwałęs, abyśmy widzieli waszą radość!”, lecz oni będą zawstydzeni. 6 Odgłos zgiełku z miasta! Głos ze świątynis! To głoss PANA, który oddaje swoim wrogom należną im zapłatę. 7 Zanim brzemienna poczuła bóle, już porodziła. Zanim bóle na nią przyszły, wydała na świat potomka. 8 Kto słyszał o czymś takim? Kto widział coś takiego? Czy kraj może być zrodzony w ciągu jednego dnia? Czy naród może się urodzić w jednej chwili? A jednak Syjons, zaledwie poczuł bóle, porodził swoich synów. 9 „Czy Ja, otwierając łono, nie pozwolę urodzić?” – mówi PAN. „Czy Ja, który pozwalam rodzić, zamknę łono?” – mówi twój Bóg. 10 Radujcie się razem z Jerozolimąs! Cieszcie się z nią wszyscy, którzy ją kochacie! Wraz z nią weselcie się niezmiernie wszyscy, którzy smuciliście się nad nią, 11 abyście ssali do syta z jej piersi pociechy, abyście napili się i pokrzepili z piersi jej chwały. 12 Ponieważ tak mówi PAN: Oto skieruję do niej pokójs jak rzekę i wspaniałości narodów jak wezbrany potok. Będziesz karmiona jak niemowlę, będziesz noszona na rękach i pieszczona na kolanach. 13 Jak matka pociesza syna, tak Ja będę was pocieszał! W Jerozolimie będziecie pocieszeni! 14 Na ten widok rozraduje się wasze serces, a wasze ciało odmłodnieje jak świeża trawa. Tak ręka PANA objawi się Jego sługom, a Jego gniews – Jego wrogom.

Iz 5,19

Am 1,2; Ap 16,17

Iz 49,20-23; 54,1-3; Ap 12,5

Iz 61,10; 65,18n; J 16,20.22

Iz 60,16

Iz 49,15

Iz 58,11

26,20 – 27,1+). Następnie przedstawia Jerozolimę jako rodzącą kobietę (Iz 49,18-21; 60,4-9+). Jest to obraz cudownego i niespodziewanego zaludnienia kraju (ww. 7-9). Radość matki ma stać się udziałem dzieci, które dostąpią pocieszenia, pokoju i obfitości wszelkich dóbr (ww. 10-12). Sprawcą cudownego odrodzenia narodu będzie Bóg, który zatroszczy się o swój lud jak matka o syna (w. 13) i nieustannie będzie powoływał go do życia (w. 14).

IZAJASZ 66,6-14

1698

29_Iz:29_Iz

Iz 40,10; 62,11; 63,1

Iz 30,27n; 63,1-6

Iz 65,3-5

Mt 24.31; 25,32

Iz 65,17; 2P 3,13; Ap 21,1

9/3/08

3:18 PM

Page 1699

Sąd Boży 15 Bo oto PANs przybędzie w ogniu, a Jego rydwany pędzą jak huragan, aby wylać żar swego gniewus i swoją grozę wśród płomieni ognia. 16 Bo PAN ogniem i mieczem dokona sądu nad całą ziemią i nad każdym stworzeniem. I będzie wielu pobitych przez PANA. 17 Ci, którzy dokonują obrzędów oczyszczeńs i poświęceńs, aby wejść do gajów, za tym, który jest już wewnątrza; ci, którzy spożywają mięso wieprzowe, płazy i myszy, razem zostaną zgładzeni – wyrocznia PANAs. Odrodzenie świata 18 Ale Ja znam ich czyny i myśli! Przybędę, aby zgromadzić wszystkie narody i języki, a one przyjdą i ujrzą moją chwałęs! 19 Dam im znakb i poślę ocalałych spośród nich do narodów: do Tarsziszc, Put, Ludd, Meszek, do Rosz, Tubale i Jawanf, do wysp dalekich, gdzie jeszcze nie słyszano o Mnie i nie widziano mojej chwały. Oni będą głosili moją chwałę wśród narodów 20 i przyprowadzą wszystkich waszych bracis spośród wszystkich narodów jako dar ofiarny dla PANAs, na koniach i wozach, w lektykach, na mułach i wielbłądach na moją świętą górę, do Jeruzalems – mówi PAN – tak jak Izraelicis przynoszą do świątynis PANA dar ofiarny w czystychs naczyniach! 21 Także spośród nich wezmę sobie niektórych na kapłanów i lewitóws – mówi PANg. 22 Bo podobnie jak nowe niebo i nowa ziemia, które Ja stworzę, będą trwały przede Mną – wyrocznia PANAs – tak też będzie trwało wasze potomstwo i wasze imięs!

a) za tym, który jest już wewnątrz – chodzi o kapłana (kapłankę) przewodniczącego nieznanemu bliżej bałwochwalczemu rytuałowi albo o posąg bóstwa czczonego podczas tej ceremonii. b) znak – zob. Iz 5,26+; może chodzić o całość wydarzeń zbawczych zapowiadanych przez Boga. c) Tarszisz – zob. Iz 2,16+. d) Put, Lud – szczepy afrykańskie zamieszkujące zachodni brzeg Morza Czerwonego. e) Meszek, Rosz, Tubal – ludy zajmujące południowo-wschodnie obszary wokół Morza Czarnego. f) Jawan – określenie Grecji. g) Tożsamość tych osób nie jest do końca jasna. Jeśli ma to być grupa ocalałych pogan, którzy uwierzyli w Boga i zostali posłani, aby zgromadzić rozproszonych Izraelitów, wówczas tekst jest zapowiedzią powszechnego kapłaństwa, wykraczającego poza żydowskie plemię Lewiego. Jeśli jednak należy ich łączyć z powracającymi do Jerozolimy Żydami, wtedy jest to zapowiedź przywrócenia do posługi kapłańskiej obecnych pośród nich Lewitów.

Sąd Boży. Odnowienie wszystkiego (Iz 65,17-25; 66,5-14.18-24) zakłada usunięcie ze świata zła i grzeszników. Będzie to tryumf Bożej sprawiedliwości (np. Iz 1,26; 9,6; 32,15-20+). Apokaliptyczny obraz sądu Bożego odwołuje się do klasycznych opisów Bożych objawień zawartych w ST (np. Pwt 11,26-29; 30,15-20; Joz 8,34). Również i tutaj karzące działanie Boga zostało oddane w metaforach ognia, miecza, huraganu. Odrodzenie świata. Zbawcze działanie Boga będzie miało powszechny zasięg, obejmie bowiem nie tylko Izraela, lecz również wszystkie narody i języki (w. 18). Co więcej, nawróceni poganie otrzymają od Boga misję zgromadzenia Żydów

1699

IZAJASZ 66,15-22

29_Iz:29_Iz

9/3/08

3:18 PM

Page 1700

23

Co miesiąc w święto nowius i co tydzień w szabats wszyscy ludzie będą przybywali, aby oddać Mi pokłon – mówi PAN. 24 A gdy będą wychodzić, będą oglądać zwłoki ludzi, którzy buntowali się przeciwko Mnie. Bo ich robak nie umrze, a ogień nie zgaśnie. I będą odrazą dla wszelkiego stworzenia.

Za 14,16

Jdt 16,17; Syr 7,17; Mk 9,48

mieszkających poza Ziemią Obiecaną, pośród innych narodów, w tzw. diasporze (Iz 43,6; 49,22; por. Iz 2,2n; 11,10n; 60,3-14). Poganie będą więc świadkami zbawczej potęgi Boga (ww. 19n). To nowe miejsce pogan we wspólnocie zbawienia oznacza również ich udział w kulcie sprawowanym ku czci jedynego Boga (Ps 86,9; Ml 1,11). Nie chodzi jedynie o przedstawienie ponownie zgromadzonych Izraelitów jako daru ofiarnego dla Boga (w. 20), ale również o uczestnictwo pogan w kapłaństwie Izraela (w. 21). Tak dopełni się dzieło nowego stworzenia (Iz 56,17-25), które będzie trwało na wieki (w. 22). Miejscem jednoczącym w wierze wszystkie ludy ma być Jerozolima (w. 23; por. Iz 2,2-5; 19,16-25+; 60,1-3+; Za 8,20-23). Definitywny charakter będzie miała również kara dla tych, którzy odrzucili Boga. Obraz ich ciał, trawionych przez robactwo i ogień, często był używany w żydowskiej literaturze apokaliptycznej z ostatnich wieków przed Chr. oraz z początków chrześcijaństwa, jak i w NT, jako symbol wiecznej kary w piekle (np. Mt 3,12; Mk 9,44-49; Ap 14,10n). Ten negatywny wydźwięk zakończenia Księgi Izajasza łagodzono podczas czytania jej w synagogach powtórzeniem zapowiedzi uwielbienia Boga przez wszystkich ludzi (w. 23).

IZAJASZ 66,23-24

1700

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

Page 1701

KSIĘGA JEREMIASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Prorok Jeremiasz, współczesny Sofoniaszowi, Nahumowi i Habakukowi, pochodził z lewickiej miejscowości Anatot na terytorium Beniamina. Był kapłanem, choć na podstawie napisanej przez niego księgi, będącej jedynym źródłem informacji o jego życiu, można wnioskować, że faktycznie nigdy nie sprawował funkcji kapłańskich. Z oporami przyjął posługę proroka, do której został powołany w 626 r. przed Chr. (Jr 1,2), ale pełnił ją z całkowitym oddaniem i ofiarnością do 585 r. przed Chr. Wtedy to, po upadku Jerozolimy (586 r. przed Chr), został uprowadzony przez swych rodaków do Egiptu (Jr 43,4-7), gdzie wygłosił ostatnią wyrocznię (Jr 44). Za życia uznawany za bluźniercę i zdrajcę narodu (Jr 26,7-9), po śmierci przeszedł do historii jako wielki orędownik u Boga (2Mch 15,14-16). Księga Jeremiasza wyróżnia się obrazowością i żywością opisów, bogatym słownictwem, niepowtarzalnym stylem, dużą różnorodnością form literackich i bardzo emocjonalnym podejściem autora. Obecnie znane są dwie wersje tekstu Księgi Jeremiasza: hebrajska, powszechnie uważana za autentyczną, oraz grecka (LXX), krótsza i uchodząca za starszą, bardzo pomocną w ustalaniu sensu tych fragmentów tekstu hebrajskiego, które w ciągu wieków uległy pewnemu zniekształceniu. Niemałą trudność sprawia prześledzenie historii kształtowania się tekstu, którego pierwsza wersja już za życia proroka została zniszczona (Jr 36). Odnosi się wrażenie, że ostatniego redaktora lub redaktorów nie interesowała chronologia przekazanych wyroczni ani ich logiczne następstwo. Stąd w Księdze Jeremiasza można odnaleźć dość swobodnie przemieszane wyrocznie prorockie przeciw Judzie i Jerozolimie oraz przeciwko innym narodom, fragmenty autobiograficzne pochodzące od samego Jeremiasza i par tie biograficzne, napisane prawdopodobnie przez Barucha, jego sekretarza. Przypuszcza się, że początkowo słowa Jeremiasza krążyły w formie małych zbiorów. Pierwszy taki zbiór obejmował wyrocznie z lat 636-605 przed Chr., zawar te obecnie w Jr 1 – 25, a spisane przez Barucha pod dyktando proroka (Jr 36,2-32). Później włączono do niego także proroctwa z lat 604-587 (Jr 26 – 36). Drugi zbiór tworzyły wyrocznie przeciw obcym narodom, pochodzące z różnych okresów działalności Jeremiasza (Jr 25,14-38 i 46,1 – 51,58). Trzecią część stanowiły mowy zawar te w tak zwanej Księdze Pociech (Jr 30 – 33), a czwar tą – szczegóły biograficzne (Jr 19,2 – 20,6; 26; 36,28n; 34,8-22; 37 – 44; 45,1-5; 51,59-64), czyli wspomnienia Barucha, które ten zakończył spisywać w Egipcie (Jr 43,6). Ostateczny etap formowania się Księgi Jeremiasza przypada na okres niewoli babilońskiej, gdzie prawdopodobnie dołączono wyrocznie przeciw Babilonowi (Jr 50,1 – 51,58) oraz tekst biograficzny Barucha (Jr 51,59-64). Wszystko to świadczy o wielkim szacunku, jakim darzono te proroctwa, których prawdziwość potwierdziły późniejsze wydarzenia historyczne. Przechowywane z pietyzmem, były upomnieniem i zachętą nie tylko dla współczesnych prorokowi Judejczyków, ale i dla przyszłych pokoleń, zarówno na wygnaniu, jak i po powrocie do ojczyzny. 1701

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

Page 1702

Treść i teologia Pod względem treści Księgę Jeremiasza można najogólniej podzielić na sześć zasadniczych części: wyrocznie przeciw Judzie i Jerozolimie (Jr 1,1 – 25,13); wprowadzenie do wyroczni o narodach obcych (Jr 25,14-38); wyrocznie zapowiadające pomyślność (Jr 26,1 – 35,19); cierpienia Jeremiasza (Jr 36,1 – 45,5); wyrocznie o narodach obcych (Jr 46,1 – 51,64) oraz opowiadanie o upadku Jerozolimy i przesiedleniu Judejczyków (Jr 52,1-34). Księga Jeremiasza ma dużą wartość teologiczną. Przede wszystkim wyjaśnia pojęcie grzechu jako buntu przeciw Bogu. Przyczyn niewierności przymierzu, formalizmu religijnego, bałwochwalstwa, braku miłosierdzia względem bliźnich, jak również zawierania przymierzy politycznych osłabiających życie religijne narodu, prorok upatrywał w braku chęci poznania Boga (np. Jr 4,22; 5,23n; 9,23). Możliwą drogą wyjścia z tej choroby dotykającej cały naród było – według Jeremiasza – uniezależnienie się od politycznych powiązań z instytucjami, które sprawiały, że nie był on w stanie sprostać wymaganiom Bożego Prawa. Dzięki głębokiemu życiu duchowemu, nieustannemu kontaktowi z Bogiem i doświadczeniom mistycznym (np. Jr 15,10-19; 20,7-9.11-13) prorok widział gruntowne odrodzenie narodu w nowej formie religii, jaką miało przynieść Nowe Przymierze (31,31-34). Ta religia serca (Jr 27,7) miała być darem Boga, którego On darmo i łaskawie udzieli człowiekowi. Mówiąc o odrodzeniu wewnętrznym, prorok miał na uwadze cały naród wybrany, nie tylko Judę, ale także Izraela, który w jego czasach był już od stu lat pozbawiony niepodległości i żył w diasporze. Jeremiasz zapowiada również udział obcych narodów w tym odradzającym działaniu Boga (np. Jr 3,17; 12,15-17; 16,19-21). Zbawienie ofiarowane w czasach mesjańskich nie ma tu jednak cech cudownej przemiany, jak np. w Ez 47, ale trzyma się tradycyjnej wizji, odwołującej się do powrotu z niewoli (np. Jr 3,12.14), odbudowy kraju (Jr 24,6; 30,10; 31,4.24), liczebnego wzrostu narodu (Jr 33,10-13), rządów potomka Dawida (Jr 23,5). To odrodzenie dokona się przede wszystkim w Ziemi Obiecanej, gdzie centralne miejsce zajmuje Jerozolima-Syjon (Jr 31,23n.38-40). Nastąpi to jednak dopiero po pełnym zadośćuczynieniu, które już zostało zapoczątkowane przez obecne cierpienia narodu wybranego związane z utratą ziemi, upadkiem Jerozolimy, przesiedleniem i niewolą (Jr 24,5; 29,10-14; 32,40-42). Teologia Księgi Jeremiasza nie tworzy jakiegoś zwartego systemu, ale jest zaczynem, który wpłynął na późniejsze pokolenia. Prorok świadomie ukierunkowywał swoich współczesnych w stronę nowego rozumienia Bożego planu, faktycznie zapoczątkowanego przez Nowy Testament. W ten sposób – również z powodu swoich cierpień – stał się figurą Chrystusa, cierpiącego Mesjasza, twórcy Nowego Przymierza.

1702

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

Page 1703

KSIĘGA JEREMIASZA

Wprowadzenie 1 Słowa Jeremiaszaa, syna Chilkiasza, z kapłańskiego rodus z Anatotb Beniamina. 2PANs przemówił do niego za dni Jozjasza, syna Amona, króla Judys, w trzynastym roku jego panowaniac. 3Przemawiał do niego również za dni Jojakima, syna Jozjasza, króla Judy, aż do końca jedenastego roku Sedecjasza, syna Jozjasza, króla Judy, kiedy to w piątym miesiącu przesiedlono mieszkańców Jerozolimyd.

1

Wyrocznie z czasów Jozjasza przeciwko Judzie i Jerozolimie

Iz 49,1.5; Łk 1,15

Wj 3,11; 4,10; Iz 6,8

Jr 15,20; 20,11n; Rz 8,31-39 Iz 6,7n; Ez 3,1nn 2Sm 23,2; Iz 59,21

Jr 18,7-10; 31,28; 45,4

Powołanie 4 PANs przemówił do mnie następującymi słowami: 5„Zanim ukształtowałem cię w łonie matki, znałem cię. Zanim przyszedłeś na świat, uświęciłem cięe i ustanowiłem prorokiems dla narodów”. 6A ja powiedziałem: Ach, PANIE mój, BOŻE, nie umiem przemawiać, gdyż jestem młodyf. 7Powiedział do mnie PAN: „Nie mów: «Jestem młody», bo pójdziesz, dokądkolwiek cię poślę, i będziesz mówił, cokolwiek ci polecę. 8Nie bój się nikogo, gdyż Ja jestem z tobą, żeby cię bronić – wyrocznias PANA”. 9PAN wyciągnął rękę, dotknął moich ust i powiedział mi: „Oto kładę moje słowa w twoje usta. 10Patrz! Ustanawiam cię dzisiaj nad narodami i nad królestwami, żebyś wyrywał i powalał, żebyś niszczył i burzył, żebyś budował i sadził”g.

a) Słowa Jeremiasza – hebr. wyrażenie odnosi się nie tylko wiadomości przekazywanych ustnie, ale również do gestów i czynów, wydarzeń historycznych, w których uczestniczył Jeremiasz. Samo imię proroka oznacza: ‘Niech PAN wyniesie’. b) Anatot – miasto lewickie należące do plemienia Beniamina, położone 5 km na północny wschód od Jerozolimy. c) w trzynastym roku jego panowania – czyli w 627-626 r. przed Chr. d) Prorok działał również w czasie panowania następców Jozjasza (640-609 przed Chr.): Joachaza (609 r. przed Chr.), Jojakima (609-597 przed Chr.), Jojakina (597 r. przed Chr.) i Sedecjasza (597-586 przed Chr.). Podane informacje nie uwzględniają działalności Jeremiasza w latach 586585 przed Chr., o których jest mowa w tekście Jr 40 – 44. e) uświęciłem cię – w sensie przeznaczenia do posługi prorockiej, nie w sensie potocznym, moralnym. f) jestem młody – być może Jeremiasz nie osiągnął jeszcze odpowiedniego wieku 30 lat, by zgodnie z ówczesnym zwyczajem móc występować publicznie (Lb 4,30.35; 8,24). g) Myśl zawarta w tym wersecie ma swą kontynuację w Jr 1,17.

Wprowadzenie. Podane na wstępie informacje o proroku zostały dołączone w późniejszym czasie. Jeremiasz pochodził z leżącego ok. 5 km na północny wschód od Jerozolimy lewickiego miasteczka Anatot (Joz 21,18). Swoją działalność prorocką prowadził w latach 627-586 przed Chr., czyli w okresie panowania ostatnich pięciu władców Judy: Jozjasza, Joachaza, Jojakima, Jojakina i Sedecjasza. W tym czasie Królestwo południowe znajdowało się w samym centrum sporów i walk między wielkimi mocarstwami: Asyrią, Egiptem i Babilonią. Na wstępie autor informuje, że Jeremiasz przekazuje słowa, które otrzymał od Boga. Jest to zwrot typowy dla przepowiadania prorockiego, który potwierdza pewność i znaczenie słów, będących przesłaniem samego Boga. Objawiając swoje słowo człowiekowi, Bóg zobowiązuje się wypełnić to wszystko, co z Jego polecenia będzie obwieszczone Izraelowi. Powołanie. Powołanie Jeremiasza odkrywa nam prawdę o odwiecznym planie Boga wobec nas. Każdy człowiek stanowi w Jego oczach wielką wartość i ma do wypełnienia na ziemi powołanie, które polega na włączeniu się w realizację Bożych zamysłów dotyczących całej ludzkości. Trzeba tylko porzucić wahania i strach, przyjmując jednocześnie prawdę o Jego nieustannej obecności. Podobnie jak w przypadku Izajasza (Iz 6,7), Bóg ustanawia Jeremiasza prorokiem przez dotknięcie jego ust i uroczyste ogłoszenie jego misji, która będzie skierowana nie tylko do Izraela, ale do wszystkich narodów i królestw. Przyszła działalność proroka wpisuje się w dzieło Boga, który dokonuje sądu nad ludzkością (wyrywa, powala, niszczy, burzy), a zarazem przynosi nadzieję (buduje, sadzi).

1703

JEREMIASZ 1,1-10

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

a) W tekście hebr. występuje tu gra słów: szaqed – ‘drzewo migdałowe’ i szoqed – ‘czuwający’. b) rody królestw północnych – chodzi o dynastie władców Asyrii i Babilonii. c) Prorok nawiązuje do okresu czterdziestoletniej wędrówki po pustyni. W jego ocenie był to czas pierwszej miłości oblubieńczej między Bogiem a narodem wybranym (Oz 2,16n).

Page 1704

Wizje 11 PANs przemówił do mnie następującymi słowami: „Co widzisz, Jeremiaszu?”. Odpowiedziałem: Widzę gałązkę drzewa migdałowego. 12Powiedział do mnie PAN: „Dobrze widzisz, gdyż Ja czuwam, aby moje słowo się spełniło”a. 13 Ponownie PAN przemówił do mnie: „Co widzisz?”. Odpowiedziałem: Na północy widzę przechylony kipiący kocioł. 14 Powiedział mi PAN: „Z północy nadejdzie nieszczęście na wszystkich mieszkańców kraju. 15Ja sam wezwę wszystkie rodys królestw północnychb – wyrocznias PANA. Przyjdą i ustawią swoje trony u wejścia do bram Jerozolimys, wokół otaczających ją murów i wokół wszystkich miast Judys. 16 Wydam na nie wyrok za wszelkie ich zło: że Mnie opuścili, palili kadzidło obcym bogom i oddawali pokłon dziełom rąk swoich. 17 Ty natomiast przepasz się, wstań i powiedz im wszystko, co ci nakażę. Nie lękaj się, abym cię nie napełnił trwogą przed nimi. 18 Czynię cię dziś umocnionym miastem, żelazną kolumną, murem ze spiżu przeciw całemu krajowi, królom Judy, jego książętom, kapłanom i ludowi ziemi. 19 Będą walczyć z tobą, ale cię nie pokonają, gdyż Ja jestem z Tobą – wyrocznia PANA – żeby cię bronić”. Odstępstwo i kara 1 PANs przemówił do mnie tymi słowami: 2 „Idź i ogłoś to Jerozolimies: Tak mówi PAN: Pamiętam o tobie, o twej młodzieńczej czułości, o narzeczeństwie pełnym miłości, gdy szłaś za Mną przez pustynię, ziemię, której nikt nie obsiewac.

Iz 55,10n; Ez 12,28

Jr 4,6; 6,1.22

Jr 15,20

2

Oz 2,16n

Wizje. W tym miejscu autor wprowadza dwa widzenia prorockie. Pierwsze przedstawia gałązkę drzewa migdałowego, które w Palestynie na wiosnę zakwita jako jedna z pierwszych roślin. Jest to zapowiedź początku najazdu babilońskiego, a jednocześnie zapewnienie Jeremiasza o opiece ze strony Boga. Z kolei kipiący kocioł, który przechyla się z północy na południe, symbolizuje potęgę babilońską, zagrażającą Jerozolimie i Judzie. Z perspektywy Boga ten bliski już najazd obcego wojska będzie miał na celu wykorzenienie bałwochwalstwa spośród ludu Judy. Bóg obiecuje prorokowi nieustanną pomoc i wsparcie w konfrontacji z wrogimi poganami oraz z królem Judy, który porzuca Boga. Odstępstwo i kara. Używając obrazów życia narzeczeńskiego i małżeńskiego, Jeremiasz przedstawia historię wzajemnej więzi między Bogiem a narodem wybranym. Odpowiedzią Izraela na Bożą miłość było bałwochwalstwo i niewierność.

JEREMIASZ 1,11 — 2,2

1704

30_Jr:30_Jr

Wj 19,6

2Krl 17,15; Ps 115,8; Oz 9,10 Pwt 8,14-16; 32,10

Wj 3,8; Pwt 8,7-10

Iz 37,19 Ps 106,20; Rz 1,23

9/3/08

3

3:20 PM

Page 1705

Izraels był poświęconys PANUa jako pierwociny Jego zbiorów. Kto próbował je spożyć, stawał się winny, spotykało go nieszczęście – wyrocznias PANA. 4 Słuchajcie słowa PANA, domu Jakubas, wszystkie rodys domu Izraelab: 5 Tak mówi PAN: Co niewłaściwego znaleźli we Mnie wasi przodkowie, że Mnie opuścili? Poszli za marnościąc i sami zmarnieli. 6 Nie pytali wcale: «Gdzie jest PAN, który wyprowadził nas z Egiptu? Ten, który prowadził nas przez pustynię, przez kraj stepów i rozpadlin, kraj suchy i mroczny, którędy nikt nie chodzi i gdzie nikt nie mieszka?». 7 Wprowadziłem was do kraju urodzajnego, byście spożywali jego owoce i korzystali z jego bogactw. Lecz wy skalaliście mój kraj, wchodząc do niego, i uczyniliście obrzydliwym moje dziedzictwo. 8 Kapłani nie pytali: «Gdzie jest PAN?». Znawcy Prawas Mnie nie poznali, pasterze buntowali się przeciwko Mnie, prorocys prorokowali w imię Baalas i służyli bezsilnym bożkomd. 9 Dlatego będę nadal prowadził spór z wamie – wyrocznia PANA – i będę się spierał z waszymi potomkami. 10 Przejdźcie do granic Kittimf i zobaczcie. Poślijcie do Kedarg i przyjrzyjcie się uważnie. Zapytajcie: «Czy stało się coś podobnego? 11 Czy jakiś naród zmienił kiedyś swych bogów, choć oni nie są bogami?». Tymczasem mój lud zmienił swą chwałęs na coś, co jest bezsilne. 12 Zdumiejcie się nad tym, niebiosa! Zadrżyjcie z przerażenia – wyrocznia PANA.

a) poświęcony PANU – to znaczy całkowicie Mu oddany, należący do Niego. b) domu Jakuba... domu Izraela – Jeremiasz zawsze ma na uwadze cały naród wybrany, to znaczy dwanaście plemion, mimo że dziesięć z nich, tworzących niegdyś Królestwo północne, już dawno (721 r. przed Chr.) utraciło swoją niezawisłość polityczną i żyło w rozproszeniu. Jakub i Izrael to dwa imiona tego samego patriarchy (Rdz 32,29; zob. Słownik). c) marnością – chodzi tutaj o bożka (Jr 10,15; 16,19; 51,18). d) bezsilnym bożkom – czyli bóstwom pogańskim. e) spór z wami – zwrot używany w przewodach sądowych. Bóg niczym małżonek oskarża naród-małżonkę o niewierność. f) Kittim – czyli Cypr. Nazwa ta jednak często obejmuje także wyspy basenu Morza Śródziemnego (Rdz 10,4; Ez 27,6). g) Kedar – jedno z wojowniczych plemion pochodzenia arabskiego (Rdz 25,13; Iz 21,16).

Ustami proroka Bóg surowo potępia taką postawę, wytaczając swej małżonce, czyli ludowi, proces sądowy, w którym przedstawia dowody występku oraz niedorzeczność uciekania się do bezsilnych bożków. Zaszczyty, dobra materialne, zabezpieczenia zewnętrzne na nic się zdają, jeśli człowiek nie opiera swego życia na głębokiej więzi z jedynym Bogiem. Podkreśla się, że prawdziwym powodem hańby Izraela jest to, że świadomie wybrał bałwochwalstwo, porzucając prawdziwe źródło życia. Jednocześnie wyraźnie widać, że Bóg wytrwale stara się o nawrócenie swego ludu, nie cofając się nawet przed możliwością oddania go w ręce obcych potęg. Doświadczenie klęski ma pomóc Izraelowi powrócić do Boga, którego porzucił z własnej woli.

1705

JEREMIASZ 2,3-12

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

a) Lwy – symbol wrogów i ich agresywności. b) Nof – dawna stolica dolnego Egiptu (Iz 19,13). c) Tachpanches – Dafne (dzisiejsze Tell-Defene), ufortyfikowana miejscowość we wschodniej części delty Nilu (Ez 43,7). d) dolinie – chodzi o dolinę Ben-Hinnom (Jr 7,32+), zwaną później Gehenną (zob. Słownik). Znajdował się tam ołtarz bożka Molocha, gdzie ku jego czci palono dzieci.

JEREMIASZ 2,13-23

Page 1706

13

Bo podwójne zło popełnił mój lud: porzucili Mnie, źródło żywej wody, żeby sporządzić sobie zbiorniki, zbiorniki popękane, nie utrzymujące wody. 14 Czy Izrael jest sługą? Czy urodził się niewolnikiem? Dlaczego więc stał się łupem? 15 Lwya nad nim ryczą przeraźliwie. Jego kraj zamienił się w pustynię. Jego miasta spłonęły i opustoszały. 16 Mieszkańcy Nofb i Tachpanchesc również cię ogołocili. 17 Sam jesteś sobie winien, bo opuściłeś PANA, twego Boga, kiedy cię prowadził drogą. 18 A teraz po co ci iść do Egiptu? Żeby pić wodę Nilu? Po co ci iść do Asyriis? Żeby pić wodę Eufratu? 19 Zgani cię twój grzechs i skarci twoja niewierność. Zrozum i przekonaj się, że odchodząc od PANA, twojego Boga, sprowadzisz na siebie nieszczęście i gorycz. Nie odczuwałeś bojaźnis przede Mną – wyrocznia Pana, BOGA Zastępóws. 20 Dawno już, córko izraelska, złamałaś swe jarzmo, zerwałaś więzy i powiedziałaś: «Nie będę służyć!». Na każdym wzniesieniu i pod każdym drzewem zielonym dopuszczałaś się nierządu. 21 Ja cię zasadziłem jako szlachetną winnicę, prawdziwie wybrane nasienie. Jak to się stało, że jesteś teraz zwyrodniałą dziką winoroślą? 22 Choćbyś do obmycias użyła wiele ługu i sody, nie ukryjesz przede mną brudu swojej winy – wyrocznia Pana BOGA. 23 Jak możesz mówić: «Nie jestem splamiona! Nie chodziłam za baalami!». Spójrz na twoje drogi w dolinied. Przyjrzyj się temu, co uczyniłaś, młoda, płocha wielbłądzico, brykająca na wszystkie strony.

Jr 17,13; J 4,14

Jr 4,7

Jr 4,18; 6,19

Iz 30,1-3

Pwt 12,2; 1Krl 14,23; Ez 16,16

Wj 15,17; Iz 5,1-7; Jr 5,10

1706

30_Jr:30_Jr

9/3/08

24

Oz 2,7; Am 2,4

Pwt 32,37n Iz 45,20

Jr 11,13

Am 4,6

Mt 23,37; Dz 7,52

Iz 45,19

Iz 1,15

3:20 PM

Page 1707

Dzika oślico, oswojona z pustynią, w niepohamowanej żądzy ledwie chwytałaś powietrze. Kto powstrzyma jej namiętność? Każdy, kto jej szuka w miesiącu jej ruia, znajdzie ją bez trudu. 25 Uważaj, aby twoje nogi nie zostały bose i twoje gardło nie wyschło z pragnienia. Lecz ty mówisz: «To nieważne! Kocham obcych i pójdę za nimi». 26 Jak wstydzi się złodziej, gdy zostanie przyłapany, tak zmieszał się dom Izraela: poczynając od króla, książąt, kapłanów i proroków. 27 Mówią do drewna: «Jesteś moim ojcem!», a do skały: «Ty mnie urodziłaś!». Odwracają się do Mnie plecami, a nie twarzą, ale gdy ich spotka nieszczęście, wołają: «Zrób coś! Wybaw nas!». 28 Judos, gdzie są bogowie, których sobie zrobiłeś? Niech się ruszą, by cię wybawić w czasie twojego nieszczęścia! Przecież twoi bogowie są liczni jak twe miasta! 29 Dlaczego prowadzicie spór ze Mną? Wszyscy zbuntowaliście się przeciwko Mnie – wyrocznia PANA. 30 Na próżno karciłem waszych synów. Nie przyjęli tego pouczenia. Od waszego miecza ginęli wasi prorocy, jakby ich lew pożerał. 31 Wy, obecne pokolenie! Słuchajcie tego, co mówi PAN: Czy Ja byłem dla Izraela pustynią i krainą ciemności? Dlaczego więc mój lud mówi: «Uwolniliśmy się i już nie przyjdziemy do Ciebie!». 32 Czy zapomina dziewczyna o swoich ozdobach i narzeczona o swoich wstążkach? A mój lud nie pamięta o Mnie od zamierzchłych czasów! 33 Gdy szukasz kochanków, jakże sprawnie znajdujesz drogę! Dlatego nawet najgorsi mogą się uczyć twych dróg od ciebie. 34 Nawet na twoich szatach znajduje się krews ubogich, niewinnych, choć nie przyłapałaś ich na włamaniu. Mimo to 35mówisz: 1707

a) w miesiącu jej rui – obraz Izraela oddającego się kultom bałwochwalczym, często obejmującym także rytuały seksualne.

JEREMIASZ 2,24-35

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

a) zakrywając swą twarz – na znak wstydu. b) Mowa o szukaniu wsparcia w Egipcie. Proszący o pomoc odejdą stamtąd zawiedzeni i zawstydzeni (2Sm 13,19). c) nie było wiosennego deszczu – susza, podobnie jak inne klęski naturalne, była uważana przez proroków za karę i zarazem za wezwanie do nawrócenia (Am 4,6-13).

Page 1708

«Jestem niewinna! Ach, On na pewno swój gniew powstrzyma». Lecz Ja będę cię sądziłs właśnie za to, że powiedziałaś: «Nie zgrzeszyłam!». 36 Jak bardzo poniżyłaś samą siebie, schodząc na inne drogi. Upokorzy cię Egipt, tak jak kiedyś upokorzyła cię Asyria. 37 I wyjdziesz stamtąd, zakrywając swą twarza rękami, bo PAN odrzucił to, w czym pokładasz ufność, i nie zapewni ci to pomyślnościb. Nawrócenie 1 Pytają: «Jeśli mąż oddali swą żonę, ona zaś odejdzie od niego i stanie się żoną innego, to czy może on jeszcze do niej wrócić?». Kraino zhańbiona! Ty, która cudzołożyłaś z licznymi kochankami, chcesz wrócić do Mnie? – wyrocznias PANAs. 2 Podnieś swój wzrok na wzgórza i popatrz: Czy jest miejsce, gdzie się nie hańbiłaś? Przy drogach czekałaś na kochanków jak Arab wyglądający karawan na pustyni. Kalałaś kraj swą bezecną rozpustą. 3 Chociaż ulewy zostały wstrzymane i nie było wiosennego deszczuc, ty wciąż nie chciałaś wstydzić się swego postępowania, jak kobieta przyzwyczajona do nierządu. 4 A teraz wołasz do Mnie: «Mój Ojcze! Jesteś przyjacielem mej młodości». 5 Myślisz sobie: «Czy ktoś może gniewać się na wieki? Czy można zachowywać urazę na zawsze?». Dopuszczałaś się nieprawości i uchodziło ci to bezkarnie”. 6 Za panowania króla Jozjasza PAN powiedział do mnie: „Czy widziałeś, co zrobiła wiarołomna kraina Izraelas? Chodziła na każde wyższe wzniesienie, pod każde zielone drzewo, żeby cudzołożyć. 7Myślałem, że potem wróci do mnie, ale nie wróciła. Widziała to jej niewierna siostra Judas. 8Widziała, że oddaliłem wiarołomną krainę Izraela, wręczając jej

3

Nawrócenie. Według przepisów Prawa (Pwt 24,1-4) żona, która otrzymała list rozwodowy i poślubiła innego mężczyznę, nie miała już prawa wrócić do swego pierwszego męża. Jednak Bóg w swojej wielkiej łaskawości jest gotów przyjąć na nowo swój niewierny lud (Oz 3,1-5+). We fragmencie napisanym prozą, prawdopodobnie późniejszym dodatku z czasów Jozjasza (po 621 r. przed Chr.), Jeremiasz przypomina bolesne konsekwencje bałwochwalstwa, jakie spotkały wiarołomną krainę Izraela (w. 8). Miało to być przestrogą dla Judy, ten jednak – przedstawiony pod postacią niewiernej siostry – okazał jeszcze większą przewrotność, udając jedynie, że nawraca się do Boga.

JEREMIASZ 2,36 — 3,8

1708

Pwt 24,1-4

Pwt 12,2; Jr 2,30

Kpł 26,19; Jr 5,24; 14,4

Ps 103,9

Ez 23,11

30_Jr:30_Jr

Pwt 24,1

Pwt 30,1nn

Jr 2,25

Jr 23,4; Ez 34,1nn

Iz 65,17

Iz 1,26

Iz 11,13; Jr 31,8

9/3/08

3:20 PM

Page 1709

dokument rozwodus z powodu cudzołóstwa. Jednak jej niewierna siostra Juda nie przejęła się tym i również ona zaczęła cudzołożyć. 9Bez oporów oddała się cudzołóstwu i splamiła kraj. Cudzołożyła z kamieniem i drewnema. 10I nawet po tym wszystkim niewierna siostra Juda nawróciła się do Mnie nie całym swym sercems, lecz tylko pozornie – wyrocznia PANA”.

a) z kamieniem i drewnem – aluzja do kamiennych stel (zob. Słownik) i drewnianych aszer (zob. Słownik), przedmiotów pogańskiego kultu.

Wierny Bóg nawróci Izraela 11 PANs powiedział do mnie: „Wiarołomny Izraels okazał się bardziej sprawiedliwy niż niewierny Judas. 12 Idź i głoś te słowa w kierunku północnymb. Powiesz: Wróć, wiarołomny Izraelu – wyrocznias PANA! Nie będę już na was gniewnie spoglądał, bo jestem łaskawy – wyrocznia PANA – nie będę się gniewał na wieki. 13 Ale uznaj swoją winę, bo zbuntowałeś się przeciw PANU, twojemu Bogu. I biegałeś po wszystkich drogach ku obcym, pod każde zielone drzewoc. Mego głosus nie słuchaliście – wyrocznia PANA. 14 Wróćcie synowie wiarołomni – wyrocznia PANA, bo Ja jestem waszym Panem. Wybiorę was, po jednym z miasta, po dwóch z każdego rodus i wprowadzę was na Syjon. 15Dam wam pasterzy, którzy będą was prowadzić według mego sercas. Będą was paść mądrze i roztropnie. 16I tak w owych dniach będziecie płodni i rozmnożycie się w kraju – wyrocznia PANA. Nie będą już więcej mówić: «Arka Przymierzas PANA!». Nie będą o niej myśleć, nie będą jej wspominać, nie będą odczuwać jej braku ani tworzyć nowej. 17W tym czasie Jerozolimas zostanie nazwana tronem PANAd. Ze względu na imięs PANA nadane Jerozolimie zgromadzą się w niej wszystkie narody. Nie będą już postępować według zatwardziałości swego serca. 18W owych dniach dom Judy złączy się z domem Izraela. Przyjdą razem z kraju północye do kraju, który dałem w dziedzictwo waszym przodkom.

d) tronem PANA – niegdyś tronem PANA była Arka Przymierza (Wj 25,10; 2Sm 6,7).

b) w kierunku północnym – są to słowa adresowane do Izraela, który leży na północy. c) zielone drzewo – bujne drzewa były symbolem życia, dobrobytu i płodności, dlatego stanowiły doskonałe miejsca do uprawiania kultów bałwochwalczych.

e) z kraju północy – chodzi o Babilonię.

Wierny Bóg nawróci Izraela. Wzywając Izraela i Judę do nawrócenia, prorok głosi łaskawość Boga, który ocali sprawiedliwą cząstkę narodu (w. 14) przez wprowadzenie jej na Syjon i obdarzenie roztropnymi przywódcami, wypełniającymi wolę Bożą. W ww. 14-18 zawarto wyrocznię wygłoszoną prawdopodobnie po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr., gdyż zawiera ona zachętę do powrotu z wygnania oraz wizję odnowionego królestwa, w którym nie będzie potrzeby widzialnego znaku Arki Przymierza, ponieważ dla wszystkich oczywista będzie obecność Boga na Syjonie. Jest to pierwszy w księdze tekst mający tło mesjańskie, chociaż o Mesjaszu nie mówi jeszcze w sposób bezpośredni. Przywodzi on również na myśl apokaliptyczną wizję Nowego Jeruzalem, któremu nie potrzeba słońca ani księżyca, bo oświetla je chwała Boża, a Baranek jest jego lampą (Ap 21,23). Jerozolima stanie się miejscem zgromadzenia wszystkich narodów wielbiących Boga. Będzie to czas zjednoczenia i szczęścia.

1709

JEREMIASZ 3,9-18

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

a) Hańba – chodzi o Baala, bóstwo kananejskie. b) Na życie PANA – formuła przysięgi stosowanej w sporach sądowych. Wezwanie bóstwa na świadka prawdziwości własnych słów uznawano za niepodważalny dowód. c) Nawrócenie Izraela będzie przykładem i zachętą dla wszystkich narodów.

Page 1710

Powrót syna marnotrawnego 19 Powiedziałem sobie wtedy: Jakże chciałbym cię zaliczyć do synów, dać ci kraj rozkoszy, najwspanialsze dziedzictwo wśród narodów. I myślałem sobie: Będziecie wołać do Mnie: «Mój Ojcze!» i nie odwrócicie się ode Mnie. 20 Lecz jak żona niewierna swemu mężowi, tak wy Mnie zdradziliście, domu Izraelas – wyrocznias PANAs. 21 Głos się rozlega na wzniesieniach, błagalny płacz Izraelitów, bo postępowali przewrotnie, zapomnieli o PANU, swoim Bogu. 22 Nawróćcie się, wiarołomni! Ja uleczę wasze odstępstwa. «Oto jesteśmy, przyszliśmy do Ciebie, bo Ty jesteś PANEM, naszym Bogiem. 23 To prawda, że zawiodło nas bałwochwalstwo zgiełkliwie sprawowane na górach. To prawda, że u PANA, Boga naszego, jest wybawienie Izraela. 24 Ale od naszej młodości Hańbaa pożerała dorobek naszych przodków: ich trzody, ich bydło, ich synów oraz ich córki. 25 Hańba jest naszym posłaniem. Okryliśmy się wstydem. Tak! Grzeszyliśmy przeciw PANU, naszemu Bogu, podobnie jak nasi przodkowie, od swojej młodości aż do tej pory. Nie słuchaliśmy głosus PANA, naszego Boga». 1 Jeśli chcesz wrócić, Izraelu – wyrocznia PANA – to powróć do Mnie! Jeśli usuniesz twe bożki, nie będziesz już musiał się tułać. 2 Jeśli będziesz przysięgał: «Na życie PANAb» zgodnie z prawdą, uczciwie, sprawiedliwie, to narody będą sobie wzajemnie życzyć takiego błogosławieństwa jak twojes i będą się nim chlubićc.

Ps 89,27

Oz 6,1

Ps 75,7; Iz 2,12-18

Ezd 9,6

4

Pwt 10,20; Iz 65,16

Rdz 12,3

Powrót syna marnotrawnego. Bóg wciąż nawołuje do nawrócenia, przedstawiając się jako ojciec szukający zagubionego syna i jako zdradzony małżonek, który nie przestaje wierzyć, że naród w końcu zrozumie zwodniczość grzechu i jego obietnic. I rzeczywiście, lud porzuca swój dawny wybór bałwochwalstwa, Hańbą (w. 24) nazywając samego Baala, bożka, do którego się wcześniej zwracał. W ten sposób otwiera się przed nim możliwość nowego przymierza z Bogiem, ale tym razem musi ono dotknąć głębi serca, wnętrza człowieka, tego miejsca, w którym dokonuje on

JEREMIASZ 3,19 — 4,2

1710

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

Page 1711

Tak bowiem mówi PAN mieszkańcom Judys i Jerozolimys: Przygotujcie pod zasiew nowe grunty i nie siejcie pomiędzy cierniamia. 4 Poddajcie obrzezanius wasze sercas i porzućcie swój upór wobec PANA, mieszkańcy Judy i Jeruzalem. W przeciwnym razie mój gniews wybuchnie jak ogień, z powodu waszych złych czynów rozpali się tak, że nikt nie zdoła go zagasić.

a) Zachęta ma znaczenie przenośne. Należy wyplenić zło moralne, żeby mogło nastąpić duchowe odrodzenie (Oz 10,12).

Nieprzyjaciel z północy 5 Ogłoście to w Judzies i sprawcie, aby usłyszano o tym w Jeruzalems! Rozpowiadajcie, dmijcie w rógs w całym kraju! Wołajcie, ogłoście mobilizację! Mówcie: «Zgromadźcie się! Wejdźmy do miast warownych!». 6 Zatknijcie znakib wskazujący na Syjons! Chrońcie się! Nie stójcie! Bo Ja sprowadzę z północy nieszczęście i wielką zagładę. 7 Jak lew spomiędzy zarośli wyrusza niszczyciel narodów. Wyszedł ze swego miejsca, aby twój kraj zamienić w pustynię. Twoje miasta zostaną zburzone i opustoszeją. 8 Przywdziejcie wory pokutnec! Płaczcie i lamentujcie! Tak, PANs nie odwrócił od was swego palącego gniewus. 9 W owym dniu – wyrocznias PANA – zabraknie odwagi królowi i książętom, osłupieją kapłani, struchleją prorocys”. 10 I powiedziałem: Ach! Panie mój, BOŻE, czyżbyś oszukał ten lud i Jerozolimęs? Obiecywałeś nam pokój – a oto mamy nóż na gardle. 11 „W owym czasie powiedzą temu ludowi i Jerozolimie: Gorący wiatr wieje z nagich wierzchołków pustyni na córkę mojego ludud, ale nie dla przesiewania albo czyszczeniae.

e) przesiewania albo czyszczenia – czynność oddzielania ziarna od plew.

3

Oz 10,12; Mk 4,18

Pwt 10,16

Iz 1,7

Jr 14,13

Jr 15,7; 51,2; Mt 3,12

b) znaki – sygnały dawane dymem lub rodzaj sztandarów zatkniętych wysoko nad miastem. W sytuacji zagrożenia za pomocą takich znaków wzywano do mobilizacji i wskazywano miejsce zbiórki i schronienia. c) wory pokutne – zwykle wykonywane z sierści wielbłądziej, były znakiem publicznej pokuty lub żałoby. d) córkę mojego ludu – personifikacja królestwa judzkiego (Iz 22,4).

swoich fundamentalnych wyborów (Pwt 10,16; 30,6). O takim obrzezaniu serca (Jr 4,4) będzie mówił również Nowy Testament (np. Dz 7,51; Rz 2,25-29; 1Kor 7,19). Nieprzyjaciel z północy. Trudno precyzyjnie określić, do jakich wydarzeń historycznych odnoszą się opisy zawarte w tym fragmencie. Prawdopodobnie chodzi o najazd wojska babilońskiego w 605 r. przed Chr., w każdym razie uwidacznia się osobiste zaangażowanie proroka, który cierpi wraz ze swoim narodem (ww. 10.19). Nikt jednak nie będzie w stanie powstrzymać nieprzyjacielskiej armii, ponieważ to sam Bóg się nią posługuje, aby obnażyć winę swego ludu i ukarać go za niewierność. Obraz świata pogrążonego w ciemnościach i chaosie (ww. 23-26) wydaje się inspirowany opisem stworzenia (Rdz 1,2 i 2,5) i literaturą apokaliptyczną (Mt 24,29). Przebija jednak również nuta

1711

JEREMIASZ 4,3-11

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

a) Silny wiatr – przenośnia zapowiadająca najazd nieprzyjaciół jako wyraz kary Bożej. b) zupełne pustkowie – zwrot zapożyczony z Rdz 1,2. Najazd nieprzyjaciela pogrąży kraj w chaosie i przyczyni się do jego wyludnienia.

Page 1712

12

Silny wiatra przyjdzie na mój rozkaz, teraz Ja sam wydam na was wyrok. 13 Oto nieprzyjaciel nadciąga jak obłoki, a jego rydwany jak huragan. Szybsze niż orły są jego konie”. Biada nam! Będziemy zniszczeni! 14 „Jerozolimo! Obmyj swe serces z nieprawości, byś mogła doznać wybawienia. Jak długo będziesz przechowywać w swoim wnętrzu niegodziwe zamysły? 15 Bo z Dans głos nadchodzi i z gór Efraima obwieszczają klęskę. 16 Ogłaszajcie, że wrogowie są blisko! Dajcie znać Jerozolimie: «Nieprzyjaciele idą z dalekiego kraju. Wznoszą okrzyki przeciw miastom Judys». 17 Osaczają ją jak myśliwi, gdyż zbuntowała się przeciw Mnie – wyrocznia PANA. 18 Twoje postępowanie i twoje czyny sprowadziły na ciebie to nieszczęście. Twoja nieprawość jest taka gorzka, to ona cię zraniła w samo serce”. 19 O, moje wnętrze, wnętrze moje! Wiję się z bólu. Drży we mnie serce, nie mogę milczeć, bo słyszę już dźwięk rogu i okrzyki do boju. 20 Jedna klęska przychodzi po drugiej, cały kraj jest spustoszony. Nagle mój obóz został zniszczony, w jednej chwili moje namioty. 21 Jak długo muszę patrzeć na wojenne znaki i słuchać dźwięku rogu? 22 Jakże głupi jest mój lud! Nie zna Mnie! Są jak dzieci, które nie rozumieją. Brakuje im rozeznania. Mądrzy są w popełnianiu zła, ale dobra czynić nie potrafią. 23 Spojrzałem na ziemię – oto zupełne pustkowieb. Spojrzałem na niebo – nie ma na nim światła. 24 Spojrzałem na góry, a one się trzęsą i wszystkie pagórki się chwieją. 25 Spojrzałem i widzę, że nie ma już ludzi i z nieba znikły ptaki.

Jk 4,8

Ps 107,17

Jr 10,19

Jr 10,20

Pwt 32,6.28

Rdz 1,2

So 1,3

nadziei, gdyż Bóg zapewnia, że zniszczenie nie będzie całkowite (w. 27) i ocaleje wierna Mu reszta ludu. W końcowych wersetach tego fragmentu autor dość ironicznie przedstawia naiwną wiarę w pomoc ze strony obcych narodów, które w pogardzie odwracają się od żałośnie umizgującego się do nich ludu Izraela (w. 30).

JEREMIASZ 4,12-25

1712

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

Page 1713

26

Oz 4,3

Lb 23,19

Iz 3,16-24; Ez 23,40

Ez 16,37-40; 23,22-29

Ps 48,7; Iz 13,8; Jr 6,24; 13,21; 22,23; 50,43

Spojrzałem, a oto urodzajny kraj staje się pustynią, a wszystkie jego miasta obracają się w ruinę, przed PANEM, pod żarem Jego gniewu. 27 Tak bowiem PAN mówi: „Cały kraj zostanie opuszczony, ale przecież całkowicie go nie zniszczę. 28 Ziemia pogrążyła się w żałobie, a niebo się zaćmiło, bo powiedziałem, postanowiłem i nie zmieniłem zdania. I nie cofnę się przed tym! 29 Przed wrzawą jeźdźców i łuczników ucieka całe miasto. Kryją się w zaroślach i wchodzą na skały. Wszystkie miasta wyludnione i nikt w nich nie mieszka. 30 A ty, co robisz? Ubierasz się w szkarłat? Stroisz się w złote ozdoby? Powiększasz kredką oczy? Na próżno się stroisz! Wzgardzili tobą kochankowie, oni czyhają na twoje życie! 31 Słyszę głos cierpiącej kobiety, jęk jak tej, która rodzi pierwszy raz. To głos Syjonu! Jęczy, wyciąga dłonie: «Biada mi! Bo moje życie jest w rękach morderców»”.

a) Na życie PANA – zob. Jr 4,2+.

Powszechne zepsucie 1 „Przebiegnijcie ulice Jeruzalems i rozejrzyjcie się, sprawdźcie, szukajcie na placach! Czy znajdziecie choćby jednego, kto postępuje sprawiedliwie, kto szuka prawdy? – Bo wtedy przebaczę miastu. 2 A jeśli mówią: «Na życie PANAa!», to przysięgają fałszywie”. 3 PANIE! Czy Twoje oczy nie są zwrócone ku prawdzie? Uderzyłeś ich, ale się nie zlękli. Twarze ich są bardziej niewzruszone niż skała. Nie chcieli się nawrócić. 4 Powiedziałem sobie: Przecież są słabi. Błądzą, bo nie znają drogis PANA, prawas swego Boga.

5

Rdz 18,32; Ps 14,1nn; Mi 7,2

Am 4,6

Powszechne zepsucie. Również w tym długim fragmencie prorok prezentuje obraz zniszczeń wywołanych przez nieprzyjaciela z północy, ale nadaje mu bardziej religijną interpretację. Podkreśla, że Bóg pragnie ocalenia Jerozolimy, ale warunkiem jest znalezienie w niej choćby jednego sprawiedliwego (Jr 5,1). Pośrednio wskazuje w ten sposób, że jej stan duchowy przypomina obecnie sytuację mieszkańców Sodomy (Rdz 18,32). Największy ból sprawia Bogu świadomość, że nawet prorocy, nauczyciele i przewodnicy ludu odrzucili Go, żyjąc w zakłamaniu i grzechu. Dlatego

1713

JEREMIASZ 4,26 — 5,4

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

a) dostojników – chodzi o religijnych przywódców narodu. b) jarzmo – tutaj jest symbolem obowiązków przymierza, które Bóg nałożył na swój lud. W tradycji żydowskiej, a również w Ewangeliach, określenie to bywa równoznaczne z Prawem (np. Mt 11,29n). c) dokonam pomsty – w odniesieniu do Boga czasownik pomścić opisuje Jego interwencję, mającą na celu przywrócenie porządku w świecie przez usunięcie zła i niesprawiedliwości (Jr 5,29; 9,8). d) nie zniszczcie ich do szczętu – Bóg nie chce całkowitego zatracenia swego ludu, ale pragnie doprowadzić go do opamiętania i nawrócenia (Jr 4,27 i 5,18). e) Naród, który oddaje się bałwochwalstwu, przestał być winnicą PANA (Iz 5).

Page 1714

5

Pójdę do dostojnikówa i przemówię do nich, gdyż oni znają drogę PANA, prawo swego Boga. Lecz oni również złamali jarzmob, zerwali więzy. 6 Dlatego wypadną na nich lwy z zarośli, pustynne wilki ich wygubią. Lamparty będą na nich czyhać, a ktokolwiek wyjdzie z miasta, zostanie rozszarpany. Liczne są bowiem ich występki i wzmogły się ich odstępstwa. 7 „Jak w takim razie mam ci przebaczyć? Twoje dzieci Mnie porzuciły i przysięgały na tych, co nie są bogami. Karmiłem ich, a oni cudzołożyli i tłumnie odwiedzali dom rozpusty. 8 Jak wyuzdane, rozpasane konie, każdy rży do żony swego bliźniegos. 9 Wyrocznias PANA: Czyż za to ich nie ukarzę? Czy nie dokonam pomstyc na takim narodzie? 10 Wyjdźcie na jej tarasy i zrujnujcie je, ale nie zniszczcie ich do szczętud. Usuńcie jej odrośle, bo one nie są dla PANAe. 11 Tak! Zdradzili mnie przewrotnie, zarówno dom Izraelas, jak i dom Judys – wyrocznia PANA. 12 Zaparli się PANA, mówiąc: «Nie ma Go! Nie przyjdzie na nas nieszczęście! Miecz ani głód nas nie dosięgnie». 13 Prorocys są jak powiew wiatru, ich słowa nic nie znaczą. 14 Dlatego tak mówi PAN, Bóg Zastępóws: Za to, że tak mówili, moje słowa uczynię w twoich ustach ogniem, który strawi ten lud jak drewno. 15 Sprowadzę też na was, domu Izraela, naród z daleka – wyrocznia PANA – naród niezwyciężony, naród starożytny, naród, którego języka nie znasz

postanawia oczyścić swój naród, zsyłając na niego karę w postaci najazdu okrutnego wojska babilońskiego, które spustoszy ziemię i zniewoli lud. Kilkakrotnie jednak zastrzega, że Jego zamiarem nie jest całkowite wyniszczenie całego narodu (Jr 5,10.18), lecz sąd nad jego bezrozumnym bałwochwalstwem i uporczywym trwaniem we wszelkiego rodzaju nieprawości (Jr 5,26n). Rozdział 6 za pomocą różnych obrazów przedstawia oblężenie Jerozolimy – miasta kłamstw, gwałtu i przemocy – przez obce wojsko, będące narzędziem w ręku samego Boga, który wypowiedział świętą wojnę swemu niewiernemu ludowi (Jr 6,4). Jeremiasz raz jeszcze wskazuje na winę ludu, której istotą jest brak posłuszeństwa Panu (nieobrzezane uszy – Jr 6,10). Podkreśla zarazem grzech kapłanów i proroków, polegający na chciwości oraz utwierdzaniu ludu w fałszywym przekonaniu o pokoju. Nieuchronnej karze nie zapobiegną liczne ofiary zewnętrzne, nawet składane z tego, co najcenniejsze.

JEREMIASZ 5,5-15

1714

Mi 3,1

Jr 2,20

Oz 13,7

Joz 23,7; Ga 4,8

Pwt 32,15

Ez 22,11

Jr 5,29; 9,8

Ps 14,1; So 1,12 Iz 28,15; Am 9,10

Jr 23,29

Pwt 28,49nn

30_Jr:30_Jr

Kpł 26,16; Pwt 28,31n

Pwt 29,23n; Jr 16,10; 22,8 1Krl 9,9

Iz 6,10; Ez 12,2; Mt 13,15

Hi 38,8-11; Ps 104,9

Rdz 8,22; Pwt 11,14; 16,9n

Iz 1,23; Za 7,10

9/3/08

3:20 PM

Page 1715

i którego mowy nie rozumiesz. 16 Jego strzały sieją śmierć. Każdy z nich jest waleczny. 17 Pochłoną twoje zbiory i twoją żywność. Pochłoną twoich synów i córki, twoje owce i bydło, twoje winnice i drzewa figowe. Zburzą twoje twierdze, gdzie miałeś nadzieję schronić się przed mieczem. 18 Ale nawet w owych dniach – wyrocznia PANA – nie zniszczę was do szczętu. 19 A gdy cię zapytają: «Z jakiego powodu PAN, nasz Bóg, uczynił nam to wszystko?», powiesz im: Jak wy Mnie porzuciliście i służyliście obcym bogom w waszym kraju, tak będziecie im służyć w obcym kraju. 20 Głoście to w domu Jakuba i rozgłaszajcie to w Judzie: 21 Słuchajże tego uważnie, ludu głupi i bezrozumny, wy, którzy macie oczy, a nie widzicie, macie uszy, a nie słyszycie! 22 Czemu się Mnie nie lękacie? – wyrocznia PANA. Czemu nie drżycie przede Mną? To Ja usypałem z piasku granicę morzu. To Ja postanowiłem, że nigdy jej nie przekroczy. Chociaż się burzy, jest bezsilne. Jego fale huczą, ale nie przemogą. 23 Lecz serces tego ludu jest krnąbrne i zbuntowane. Odwrócili się i odeszli. 24 I nie postanowili sobie: «Bójmy się PANA, naszego Boga. Tego, który daje deszcz we właściwym czasie: deszcz jesienny i wiosenny, i który wyznacza tygodnie na żniwa». 25 To wasze winy zakłóciły ten porządek i wasze grzechys pozbawiły was tych dóbr. 26 Bo wśród mojego ludu znaleźli się bezbożnis, którzy rozpinają sieci jak ptasznicy, zastawiają sidła, aby łapać ludzi. 27 Jak klatka pełna jest ptaków, tak ich domy są pełne oszustwa. Dlatego stali się wpływowi i bogaci, 28 otyli i tłuści. Czynią nieprawość ponad wszelką miarę, lekceważą prawo, nie troszczą się o dobro sierot i nie bronią praw biednych. 1715

JEREMIASZ 5,16-28

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:20 PM

a) pomsty – zob. Jr 5,9+. b) Tekoa – miejscowość położona na południowy wschód od Betlejem, ok. 16 km od Jerozolimy. c) znaki – zob. Jr 4,6+. d) Bet-Kerem – hebr. ‘dom winnicy’; miejscowość nieznana. Nazwa bliska dzisiejszemu Ain Karim odległemu 7 km na zachód od Jerozolimy. e) świętą wojnę – z woli Bożej będzie ona karą za grzechy narodu.

JEREMIASZ 5,29 — 6,10

Page 1716

29

Wyrocznia PANA: Czyż za to ich nie ukarzę? Czy nie dokonam pomstya na takim narodzie? 30 Straszne i potworne rzeczy dzieją się w tym kraju. 31 Prorocy głoszą kłamstwa, kapłani dają się przekupić, a mojemu ludowi to się podoba. Lecz co zrobicie, gdy nadejdzie koniec? 1 Synowie Beniamina, uciekajcie z Jerozolimys! Zagrajcie na rogu w Tekoab, wznieście znakic w Bet-Keremd, gdyż z północy nadchodzi nieszczęście i wielka zagłada! 2 Piękna, ale przewrotna, zamilkniesz, córko Syjonus! 3 Do niej zdążają pasterze ze swymi trzodami, wokół niej rozbijają swoje namioty, każdy chwyta część dla siebie. 4 «Ogłoście przeciw niej świętą wojnęe! Powstańcie! Wyruszymy tam w południe». «Biada nam! Gdyż dzień się kończy i widać już wieczorne cienie». 5 «Powstańcie! Uderzmy w nocy i zburzmy jego pałace!». 6 Oto, co mówi PAN Zastępów: Pościnajcie drzewa i usypcie wał wokół Jerozolimy. Bo jest to miasto kłamstw, sama w nim przemoc. 7 Jak w zbiorniku gromadzi się woda, tak w niej nagromadziła się nieprawość. Słyszy się w niej tylko o przemocy i gwałcie. Nieustannie mam przed oczami cierpienie i bicie. 8 Jerozolimo, przyjmij naukę, żebym nie zerwał więzi z tobą i żebym nie uczynił ciebie pustkowiem i bezludną ziemią. 9 Tak mówi PAN Zastępów: Wyzbierajcie dokładnie Resztęs Izraela, jak się zbiera pozostałe winogrona! Ponownie sięgnijcie rękami ku jej gałęziom, jak czynią to ogrodnicy! 10 Do kogo mam przemówić, kogo upomnieć, aby usłuchał? Ich uszy są nieobrzezanes, więc nie potrafią słuchać. Uważają słowo PANA za zniewagę

Jr 5,9

Jr 14,14; Mi 2,11

6

Jr 1,13nn; 4,6

Dz 7,51

1716

30_Jr:30_Jr

Pwt 28,30; Jr 8,10nn

Iz 56,11; Jr 23,11

Jr 18,15

Mt 11,29

Ez 3,17

Prz 1,29-31

Iz 1,11; Am 5,22; Mi 6,7n

9/3/08

3:21 PM

Page 1717

i nie chcą go słuchać. 11 Pełno we Mnie oburzenia PANA. Nie mogę już tego znieść! Wyleję gniew na chłopców na ulicy i na gromadę młodych mężczyzn. Zostaną wzięci do niewoli zarówno mąż, jak i żona, człowiek dojrzały i starzec. 12 Ich domy przypadną innym, podobnie pola i żony. Wyciągnę rękę przeciwko mieszkańcom tego kraju – wyrocznia PANA. 13 Bo wszyscy gonią za zyskiem, tak mały, jak i wielki. Również prorok i kapłan popełniają oszustwa. 14 Próbują zaleczyć klęskę mojego ludu, nieodpowiedzialnie mówiąc o pokoju. Ale pokoju nie będzie! 15 Powinni się zawstydzić z powodu haniebnych czynów, lecz oni wcale się nie wstydzą, nie znają zawstydzenia. Dlatego padną jak padli już inni, w czasie, gdy ich będę karał – mówi PAN. 16 Tak mówi PAN: Stańcie na drogach i patrzcie. Pytajcie się o ścieżki odwieczne, o drogę, która jest najlepsza. Tę drogę wybierzcie, a znajdziecie spoczynek dla duszs waszych. Lecz oni powiedzieli: «Nie pójdziemy!». 17 I ustanowiłem dla was strażnikówa, więc uważajcie na głos rogu. Lecz oni powiedzieli: «Nie będziemy uważać!». 18 Dlatego słuchajcie, narody, wiedzcie, co im zamierzam uczynić. 19 Słuchaj, ziemio: Oto Ja sprowadzę na ten lud nieszczęście jako owoc ich knowań, bo nie zważali na moje słowa i moim prawem wzgardzili. 20 Na cóż Mi kadzidło, które sprowadzasz z Szebyb, i najlepsza trzcinac z dalekiej krainy? Nie mam upodobania w waszych całopaleniachs i nie są mi miłe wasze krwawe ofiarys. 21 Dlatego tak mówi PAN: Oto Ja postawię przed tym ludem przeszkody, 1717

a) strażników – chodzi o proroków (np. Ez 3,17). b) Szeba – królestwo położone w południowo-zachodniej części Arabii, zwane także Sabą (1Krl 10,1-10). c) najlepsza trzcina – specjalny gatunek wonnej trzciny, zwanej tatarskim zielem (Wj 30,23).

JEREMIASZ 6,11-21

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) wór pokutny – zob. Jr 4,8+. b) domu PANA – czyli świątyni.

Page 1718

potkną się o nie ojcowie wraz z synami, zginą sąsiedzi i przyjaciele. 22 Tak mówi PAN: Nadchodzi lud z północy, wielki naród powstaje z krańców ziemi. 23 Mocno trzymają łuk i oszczep, są okrutni i bezlitośni. Ich głos huczy jak morze, pędzą na koniach, każdy gotowy do walki przeciw tobie, córko Syjonu”. 24 Gdy usłyszeliśmy wieść o tym, padł na nas strach, ogarnął nas lęk jak bóle rodzącą kobietę. 25 Nie wychodźcie w pole, nie idźcie na drogę, bo tam czyha miecz wroga i trwoga dokoła! 26 Córko, ludu mój, załóż wór pokutnya i tarzaj się w popiele, okryj się żałobą jak po jedynaku i gorzko rozpaczaj. Znienacka bowiem przyjdzie na nas niszczyciel. 27 „Nakazałem ci, abyś mój lud wypróbował. Masz poznać i sprawdzić jego czyny”. 28 Wszyscy oni buntują się uparcie, nieustanni oszczercy, twardzi jak miedź i żelazo. Wszyscy żyją niegodziwie. 29 Gdy miech mocno dmie, ołów znika w ogniu. Na próżno mozoli się hutnik, gdyż złych nie da się oddzielić. 30 Nazywają ich odrzuconym srebrem, gdyż PAN ich odrzucił.

Jr 50,41nn

Jr 4,31

Am 8,10; Za 12,10

Ez 22,18

Wyrocznie z czasów Jojakima przeciwko Judzie i Jerozolimie Przeciw naiwnej wierze w moc świątyni 1 Słowo, które PANs skierował do Jeremiasza: 2„Stań w bramie domus PANAb i tam głoś to słowo. Powiesz: Słuchajcie słowa PANA wszyscy Judejczycy, którzy wchodzicie przez te bramy, aby oddać pokłon PANU. 3Tak mówi

7

Przeciw naiwnej wierze w moc świątyni. Jeremiasz formułuje tu jedno ze swoich podstawowych twierdzeń, zgodnie z którym zewnętrzna pobożność nic nie znaczy wobec braku autentycznego związku między kultem i życiem. Złudna jest wiara w niemal magiczną moc samej świątyni, jeśli człowiek jednocześnie nie pełni uczynków sprawiedliwości, pozostaje obojętny na los przybyszów, sierot i wdów i szuka pomocy w obcych kultach. Tragiczny los świątyni w Szilo, zniszczonej przez Filistynów, mimo iż znajdowała się w niej Arka Przymierza, powinien być przestrogą dla

JEREMIASZ 6,22 — 7,3

1718

Jr 26,1-6

30_Jr:30_Jr

Iz 1,16n

Jr 22,3

Wj 20,2n

Mt 21,13

Iz 50,2; 65,12; 66,4

Ps 78,67

Wj 32,10; Jr 11,14; 14,11

Jr 44,17nn

9/3/08

3:21 PM

Page 1719

PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Poprawcie swoje postępowanie i swoje czyny, a sprawię, że będziecie mieszkać w tym miejscu. 4Nie wierzcie tym słowom kłamliwym: «Świątynias PANAa! Świątynia PANA! Świątynia PANA!». 5Jeśli rzeczywiście poprawicie swoją postawę i swoje uczynki, jeśli naprawdę będziecie dla siebie nawzajem sprawiedliwi, 6jeśli nie będziecie uciskać przybysza, sieroty i wdowy, i nie będziecie przelewać niewinnej krwis w tym miejscu ani nie pójdziecie za obcymi bogami na własną zgubę, 7pozwolę wam mieszkać w tym miejscu, w kraju, który od dawna przeznaczyłem waszym przodkom na zawsze. 8Jednak wy ufacie zwodniczym słowom! 9Potraficie kraść, mordować, cudzołożyć, przysięgać fałszywie, palić kadzidło Baalowis, chodzić za obcymi bogami, których nie znacie, 10a potem przychodzicie i stajecie przede Mną w tym domu, który nosi moje imięs, i mówicie: «Jesteśmy ocaleni!». I nadal popełniacie te wszystkie obrzydliwości. 11Czy może uważacie, że ten dom, który nosi moje imię, jest kryjówką bandytów? Ja to widzę – wyrocznias PANA. 12Idźcie więc do mojego miejsca w Szilob, gdzie kiedyś obrałem mieszkanie mojemu imieniu, i zobaczcie, co zrobiłem z tym miejscem z powodu nieprawości mojego ludu, Izraela. 13Wyrocznia PANA: Oto dopuściliście się wszystkich tych czynów. Nie usłuchaliście, chociaż mówiłem do was niestrudzenie, wzywałem was, a nie odpowiedzieliście. 14Dlatego z domem, który nosi moje imię, a w którym wy ufność pokładacie, oraz z miejscem, które dałem wam i waszym przodkom, postąpię tak, jak postąpiłem z Szilo. 15Odrzucę was, jak odrzuciłem wszystkich waszych bracis oraz całe plemię Efraima.

a) Świątynia PANA – tu określenie to oznacza część świątyni między przedsionkiem a Miejscem Najświętszym, gdzie znajdowały się ołtarz kadzenia, siedmioramienny świecznik i stół chlebów poświęconych. b) Szilo – miejscowość położona ok. 40 km na północ od Jerozolimy; dawne sanktuarium, zburzone przez Filistynów (1Sm 1,9.18; Ps 78,56-64). c) królowej niebios – chodzi o kananejską Asztarte (zob. Słownik) lub odpowiadającą jej asyryjsko-babilońską boginię płodności, identyfikowaną również z Wenus (Iz 44,17nn).

Przeciw kultowi obcych bóstw Ty zaś nie wstawiaj się za tym ludem. Nie zanoś za nim błagania ani modlitwy i nie proś Mnie, bo cię nie wysłucham. 17 Czy nie widzisz, co oni robią w miastach Judys i na ulicach Jerozolimys? 18Synowie zbierają drewno, ojcowie rozpalają ogień, żony ugniatają ciasto, żeby upiec placek dla królowej niebiosc. Dla obcych bogów wylewają ofiarys płynne, aby Mnie obrażać. 19Czy to Mnie obrażają? – wyrocznias PANAs. Czy nie raczej samych siebie, ku własnemu zawstydzeniu? 20 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Gniews mój i oburzenie 16

naiwnie wierzących, że Jerozolimie nic nie może się stać, ponieważ stoi w niej świątynia Boga. Ta przestroga nie straciła nic ze swej aktualności w odniesieniu do wierzących, którzy pokładają nadzieję w przedmiotach czy miejscach związanych z kultem, a nie wprowadzają w czyn Bożych przykazań. Przeciw kultowi obcych bóstw. Tym razem ostrze krytyki pod adresem ludu wymierzone jest w jego bałwochwalcze praktyki kultyczne. W Jerozolimie dochodziło bowiem nawet do składania ofiar z dzieci (2Krl 23,10) ku czci fenickiego boga Molocha. Z tego powodu Bóg, jedyny prawdziwy i żyjący, rozgniewał się i zesłał na niewierny lud tragiczne wojny, które pociągnęły za sobą liczne ofiary, grzebane nawet w tak niegodnych i nieczystych miejscach jak dolina Ben-Hinnom, miejskie wysypisko śmieci. Dopuścił On także profanację grobów (Jr 8,1n). Dla Jeremiasza najbardziej bolesne jest to, że lud nie wraca do Boga pomimo wielokrotnie powtarzanych wezwań, okazując się głupszym nawet od bezrozumnych zwierząt (Jr 8,7).

1719

JEREMIASZ 7,4-20

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Przymierze dotyczyło przede wszystkim zasad postępowania, a nie kultu (np. Oz 6,6; Mi 6,8). b) włosy nazireatu – na mocy złożonego ślubu nazireatu osoba była poświęcona Bogu przez jakiś czas lub przez całe życie. Znakiem tego było między innymi nieścinanie włosów (Lb 6). Polecenie ich obcięcia wskazuje, że Bóg przestał już traktować Izraela jako lud święty. c) W dolinie Ben-Hinnom… Tofet – miejsce w Jerozolimie, pełniące funkcję wielkiego wysypiska śmieci, gdzie nieustannie spalano miejskie odpady (hebr. tofet znaczy ‘ognisko’). Zbudowano tam również ołtarz ku czci fenickiego boga Molocha (Jr 2,23+). W NT dolina nosi nazwę Gehenny (zob. Słownik). d) Dolina Mordu – miejsce, gdzie bożkowi Molochowi składano ofiary z dzieci. W czasie najazdu Babilończyków stanie się miejscem śmierci wielu Izraelitów. e) Profanację grobu uważano za największą zniewagę zmarłego (np. Pwt 28,26; 2Krl 23,16).

Page 1720

wyleję właśnie na to miejsce, na ludzi i bydło, na drzewa polne i plony ziemi. Rozpali się ten gniew i nie zgaśnie. 21Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Łączcie sobie wasze całopalenias z krwawymi ofiarami i jedzcie to mięso! 22Gdyż w dniu, w którym wyprowadziłem ich z Egiptu, nie powiedziałem waszym przodkom i nic nie nakazałem w sprawie całopalenia i krwawej ofiarya. 23Tylko to im nakazałem: «Słuchajcie mojego głosus, a Ja będę waszym Bogiem, wy zaś będziecie moim ludem. Idźcie dokładnie tą drogą, którą wam nakazałem, aby się wam powodziło». 24Ale nie usłuchali i nie nakłonili swego ucha, lecz postępowali według myśli i zatwardziałości swojego złego sercas. Odwrócili się do Mnie plecami, a nie twarzą. 25Od dnia, gdy wasi przodkowie wyszli z Egiptu, aż do dzisiaj posyłałem do was ciągle na nowo moje sługi – prorokóws. 26Nie usłuchali Mnie jednak i nie nakłonili swego ucha. Uczynili twardym swój kark i postępowali gorzej niż ich przodkowie. 27Będziesz mówił im te słowa, ale cię nie usłuchają. Będziesz im głosił, lecz ci nie odpowiedzą. 28Powiesz im: To naród, który nie usłuchał głosu PANA, swego Boga, i nie przyjął pouczenia. Porzucili wierność i nawet już o niej nie mówią. 29 Obetnij sobie włosy nazireatub, podnieś lament na wyżynach, gdyż PAN odepchnął i porzucił pokolenie, które wzbudza Jego gniew. 30 Synowie Judy bowiem czynili zło, które Ja odrzucam – wyrocznia PANA. Ustawili swe bożki w domus, który nosi moje imięs, i splamili go. 31W dolinie Ben-Hinnom zbudowali wzniesienie kultowe Tofetc i tam składali całopalenia ze swych synów i córek, czego im nigdy nie nakazałem i co nie przyszło Mi nawet na myśl. 32Dlatego nadchodzą dni – wyrocznia PANA – kiedy nie będzie się więcej mówić: «Tofet» i «wąwóz Ben-Hinnom», lecz «Dolina Mordud». Z powodu braku miejsca będą grzebać zmarłych w Tofet. 33Trupy tego ludu będą żerem ptactwa powietrznego i dzikich zwierząt, których nie będzie miał kto odpędzić. 34Sprawię, że w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy ustanie głos radości i głos wesela, głos pana młodego i panny młodej, gdyż kraj stanie się pustkowiem. 1 W tym czasie – wyrocznia PANA – wyrzucę z ich grobów kości królów Judy, kości jego książąt, kapłanów, proroków i mieszkańców Jerozolimye. 2I będą leżały przed słońcem, księżycem i wszystkimi gwiazdami, które kochali, którym służyli, za którymi chodzili, których się radzili i którym bili pokłony. Nie będą zebrane ani pogrzebane, staną się nawozem dla ziemi. 3Cała reszta ocalałych z tego przewrotnego plemienia wybierze sobie raczej śmierć niż życie we wszystkich miejscach, w których ich rozproszyłem – wyrocznia PANA Zastępów.

8

JEREMIASZ 7,21 — 8,3

1720

Jr 6,20; Am 5,21n; Oz 8,13 1Sm 15,22 Kpł 26,12

Jr 25,4; 26,5; 29,19; 44,4

Ez 2,7; 3,4-7

Jr 32,34; Ez 7,20nn

Kpł 18,21; 2Krl 23,10

Jr 19,6

Jr 16,4; 34,20

Jr 16,9; 25,10; Ba 2,23; Ap 18,23

Ez 6,4n

Jr 16,4; 25,33

Hi 3,22; Ap 9,6

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1721

4

Jr 2,8

Jr 6,12-15

Iz 56,11

Jr 3,3

Powiesz im: Tak mówi PAN: Czy nie powstaje ten, co upadnie; nie wraca ten, który odszedł? 5 Dlaczego więc ten lud odwrócił się, a Jerozolima jest zawsze zbuntowana? Trwają w przewrotności, odmawiają powrotu. 6 Nasłuchiwałem i słyszałem: mówią od rzeczy! Nikt nie boleje nad swą przewrotnością, mówiąc: «Jak mogłem to uczynić?». Nikt nie zawraca ze swej drogis, jak koń pędzący do walki. 7 Nawet bocian w przestworzach zna czas swojego odlotu. Synogarlica, jaskółka i jerzyk przestrzegają pory swego przylotu. Ale mój lud nie zna prawas PANA! 8 Jakże możecie mówić: «To my jesteśmy mądrzy! Mamy prawo PANA». Naprawdę? Lecz w kłamstwo je zamieniło kłamliwe pióro pisarzya. 9 Zawstydzili się mądrzy, przerazili się i wpadli w pułapkę. Skoro wzgardzili słowem PANA, na cóż im mądrość? 10 Dlatego wydam ich żony obcym, a ich pola zdobywcom. Wszyscy gonią za zyskiem, tak mały, jak i wielki. Również każdy prorok i kapłan popełniają oszustwa. 11 Próbują zaleczyć klęskę mojego ludu, nieodpowiedzialnie mówiąc o pokojus. Ale pokoju nie będzie! 12 Powinni się zawstydzić z powodu haniebnych czynów, lecz oni wcale się nie wstydzą, nie znają zawstydzenia. Dlatego padną jak padli już inni w czasie, gdy ich karą nawiedzę – mówi PAN”.

a) Przez kłamliwą interpretację Objawienia Bożego naród skazywał się na wielkie szkody duchowe (np. Jr 2,8; 17,1). Na starożytnym Bliskim Wschodzie pisarzem określano osobę, która umiała pisać, znała języki używane w oficjalnych kontaktach międzynarodowych oraz posiadała wiedzę z zakresu prawa i literatury. Pisarze byli odpowiedzialni za prowadzenie dokumentacji i oficjalnej korespondencji. Często też pełnili inne ważne funkcje państwowe.

Groźby „Wyniszczę ich zupełnie – wyrocznias PANAs. Nie będzie winogron na winorośli

13 Iz 5,1nn; Jl 1,7; Mt 21,19

Groźby. W tej części przeplatają się różne głosy. Lud pogrążony w pewnego rodzaju marazmie zdaje się dawać wyraz swej rezygnacji i pogodzeniu z losem, ale nadal pozostaje nieskory do nawrócenia. Izraelici zdają sobie sprawę, że nie idą właściwą drogą, ale nie chcą nic zrobić, co pozwoliłoby im przywrócić zażyłą relację z Bogiem. Dziwią się jednak temu, że nie przychodzi ocalenie. Z kolei Bóg wyjaśnia, że najazd nieprzyjaciela jest konsekwencją zwrócenia

1721

JEREMIASZ 8,4-13

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) jadowite węże – tutaj chodzi o groźnych i trudnych do pokonania nieprzyjaciół. b) zaklęcia – praktykę zaklinania węży znano w starożytnym Izraelu (Koh 10,11). c) córki mego ludu – zob. Jr 4,11+. d) balsamu w Gileadzie – po wschodniej stronie Jordanu, na północ od rzeki Jabbok, rosły liczne drzewa dające żywicę, używaną między innymi do leczenia ran (np. Rdz 37,25; Jr 46,11).

Page 1722

ani fig na drzewie figowym, a liście zwiędną. Wydam ich przechodniom”. 14 Dlaczego siedzimy bezczynnie? Zbierzcie się! Chodźmy do miast warownych, aby tam zginąć! PAN, nasz Bóg, wydał nas na zgubę i każe nam pić wodę zatrutą, bo zgrzeszyliśmy przeciw PANU. 15 Czekamy na pokój – a tu nic dobrego, na czas uzdrowienia – a dręczy nas trwoga. 16 Z Dans dobiega parskanie koni, od odgłosu rżenia wierzchowców drży cała ziemia. Wchodzą, niszczą kraj i jego zasoby, miasto i jego mieszkańców. 17 „Oto zsyłam na was jadowite wężea, przeciw którym nie ma zaklęciab. Będą was kąsać – wyrocznia PANA”. 18 Mój smutek jest nieukojony, a serces zbolałe. 19 Słychać krzyk córki mego luduc z dalekiego kraju: „Czy nie ma PANA na Syjonies? Czy nie ma w nim jego Króla?”. Dlaczego Mnie drażnili swymi posągami, cudzymi bożkami? 20 Żniwa minęły, lato się skończyło, a dla nas ciągle nie ma pomocy. 21 Jestem załamany klęską córki mego ludu, ogarnia mnie smutek i przerażenie. 22 Czy nie ma balsamu w Gileadzied? Czy nie ma tam lekarza? Dlaczego więc się nie zabliźnia rana córki mego ludu? 23 Kto zamieni moją głowę w źródło i moje oczy w strumienie łez, abym dniem i nocą opłakiwał poległych córki mojego ludu?

Jr 4,5

Jr 9,14

Iz 59,9; Jr 14,19

Pwt 32,24; Lb 21,6

Iz 22,4

Zepsucie moralne 1 Obym znalazł schronienie na pustyni. Opuszczę mój lud i tam zamieszkam, bo wszyscy są cudzołożnikami, zgrają niewiernych.

9

się ludu do innych bożków. Wreszcie sam prorok, cierpiący ze swym narodem, zadaje retoryczne pytania o przyczyny tak dramatycznej sytuacji. Zepsucie moralne. Prorok pragnie opuścić lud, który popełnia niemal wszystkie możliwe występki. Szczególnie przykre konsekwencje przynoszą oszczerstwa i kłamstwa burzące więzi międzyludzkie. Dlatego znów pada retoryczne pytanie Boga o potrzebę Jego interwencji (Jr 5,9.29) oraz zapowiedź oczyszczenia narodu przez poddanie go próbie.

JEREMIASZ 8,14 — 9,1

1722

30_Jr:30_Jr

Ps 12,1-5; 116,11

Jr 12,6 Rdz 26,36; Oz 12,4 Mi 7,5

Jr 5,27

Iz 1,25; Jr 6,29

9/3/08

3:21 PM

Page 1723

2

„Napinają swój język jak łuk. Nie prawda, lecz kłamstwo rządzi w kraju, popełniają występek za występkiem, ale Mnie nie znają – wyrocznias PANAs. 3 Każdy stroni od swego przyjaciela i nikt nie ufa bratus, bo każdy brat jest podstępny, a każdy przyjaciel dopuszcza się oszczerstwa. 4 Jeden wyśmiewa drugiego i prawdy nie mówią. Przyzwyczaili się do mówienia kłamstwa. Postępują tak przewrotnie, że trudno im zawrócić. 5 Oszustwo na oszustwie, obłuda na obłudzie. Nie chcą Mnie znać – wyrocznia PANA. 6 Dlatego tak mówi PAN Zastępóws: Oto Ja oczyszczęs ich i wypróbuję. Jak mam postąpić z córką mojego ludua? 7 Ich język jest śmiercionośną strzałą, ich usta mówią przewrotnie. Życzą pokoju bliźniemus lecz w sercus knują zasadzkę. 8 Czy nie mam ich za to ukarać? – wyrocznia PANA. Czy nie mam dokonać pomstyb na takim narodzie?”.

a) z córką mojego ludu – zob. Jr 4,11+. b) pomsty – zob. Jr 5,9+.

Lamentacja nad Syjonem Wybuchnijcie płaczem i skargą żałobną w górach, lamentujcie na stepowych pastwiskach, gdyż tak zostały wypalone, że nikt tamtędy nie przechodzi. Nie słychać odgłosów zwierząt, ptaków powietrznych ani bydląt. Odeszły i już ich nie ma. 10 „Jerozolimęs zamienię w gruzy, w legowisko szakali, a miasta Judys obrócę w pustkowie, gdzie nikt nie zamieszka”. 11 Jeśli jest ktoś mądry, niech zrozumie i ogłosi słowo, które usta PANAs do niego wyrzekły. Dlaczego kraj leży w ruinie, spalony jak pustynia, po której nikt nie przechodzi? 9

Jr 4,25; Oz 4,3

Iz 34,13; Jr 34,22

Lamentacja nad Syjonem. Widok zburzonej Jerozolimy rodzi pytanie o przyczynę tak dotkliwych zniszczeń. Odpowiedź Boga może być tylko jedna: grzech odejścia od Jedynego Boga i służenia obcym bożkom (ww. 12n). Z ust ocalałych wznosi się tylko lament z powodu wszechobecnej śmierci, wdzierającej się niczym złodziej do domów (w. 20).

1723

JEREMIASZ 9,2-11

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) piołun – w Piśmie Świętym jest synonimem cierpienia, ale również czegoś odpychającego, nieprzyjemnego. Tutaj oznacza karę Bożą, której skutkiem jest ból i zniszczenie.

Page 1724

12

PAN powiedział: „Porzucili moje prawos, które im dałem, nie usłuchali mojego głosu i nie poszli za nim. 13Postępowali według zatwardziałości swego sercas i poszli za Baalamis, jak ich nauczyli przodkowie. 14Dlatego tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Oto dam temu ludowi piołuna do jedzenia i zatrutą wodę do picia. 15Rozproszę ich między narodami, których nie znali oni sami ani ich przodkowie, i poślę za nimi miecz, żeby ich wytracić”. 16 Tak mówi PAN Zastępów: „Uważajcie! Wezwijcie płaczki, niech przyjdą! Poślijcie po mędrców, niech przyjdą! 17 Niech się pośpieszą i niech zaczną nad nami pieśń żałobną! Niech popłyną łzy z naszych oczu, a spod naszych powiek strumienie. 18 Już słychać z Syjonus głos pieśni żałobnej: «Jakże zostaliśmy spustoszeni! Wielką hańbą okryci! Musieliśmy opuścić kraj, zburzono nasze mieszkania»”. 19 Kobiety! Słuchajcie więc słowa PANA, nadstawcie uszu na słowo z Jego ust! Nauczcie wasze córki pieśni żałobnej i uczcie się nawzajem lamentacji. 20 Bo śmierć wdarła się przez nasze okna, weszła do naszych pięknych domów, aby zgładzić dzieci na ulicach, a młodych mężczyzn na placach. 21 „Mów: «Oto wyrocznias PANA: Trupy ludzkie leżą jak nawóz na polu, jak zostawiony po żniwiarzu snopek, którego nikt nie zbiera». Prawdziwa mądrość 22 Tak mówi PANs: Niech się nie chlubi mądry swą mądrością. Niech się nie chełpi mocny swoją siłą. Niech się nie chwali bogaty swym bogactwem. 23 Kto chce się chlubić, niech tym się chlubi, że może Mnie poznać.

Jr 8,14; 23,15 Pwt 4,27

Koh 12,5

Jr 8,2

1Kor 1,31; 2Kor 10,17; Jk 1,9

Dramatyzm sytuacji podkreślony został przez opis rozkładających się ciał (w. 21). Obraz ten był niezwykle sugestywny i wstrząsający, gdyż dla człowieka Wschodu brak pochówku w ziemi był największą hańbą. Prawdziwa mądrość. Ustami proroka Bóg wskazuje na właściwą hierarchię wartości, przypisując najwyższe znaczenie poznaniu PANA (Oz 4,2; 6,6; Flp 3,8), które przewyższa wszystko, co mogłoby się wydawać szczytem ludzkich pragnień (w. 21). W zakończeniu powraca natomiast motyw konieczności obrzezania serca, nie tylko ciała. Od nieuchronnej kary zostaną zachowani jedynie ci, którzy przylgną do Boga całym swoim jestestwem. Podobną myśl wyrazi w NT apostoł Paweł, mówiąc o chrzcie w Chrystusie jako duchowym obrzezaniu (Kol 2,11).

JEREMIASZ 9,12-23

Jr 7,24

1724

30_Jr:30_Jr

Rz 2,25

9/3/08

Iz 40,19

Iz 41,7

Iz 46,7; 1Kor 12,2

Iz 42,8; Ps 86,8

Ap 15,4

Ps 115,4

Page 1725

Bo Ja, PAN, czynię miłosierdzies, prawos i sprawiedliwość w kraju i w tym mam upodobanie – wyrocznias PANA. 24 Nadchodzą już dni – wyrocznia PANA – gdy dotknę karą każdego, kto jest obrzezanys tylko na swym ciele: 25Egipt i Judęs, Edomitóws i Ammonitóws, Moabitóws i tych, którzy obcinają włosy na skronia. Wszystkie narody są bowiem nieobrzezane, ale i cały dom Izraelas ma nieobrzezane serces”. Bóstwa a prawdziwy Bóg 1 Słuchajcie słowa, które wypowiedział PANs przeciwko wam, domu Izraelas: 2 „Tak mówi PAN: Nie idźcie za przykładem innych narodów i nie bójcie się znaków na niebieb, choć inne narody się ich lękają. 3 Zwyczaje mają zwodnicze, ich bożki są tylko drzewem wyciętym w lesie, które rzemieślnik ociosał siekierą; 4 ozdobiono je srebrną i złotą blachą, przytwierdzono je gwoźdźmi i młotkiem, żeby się nie chwiały. 5 Są jak straszydła w ogrodzie warzywnym. Nie potrafią mówić, trzeba je nawet nosić, bo nie umieją chodzić. Nie bójcie się ich, gdyż nie mogą szkodzić, ale nie mogą również czynić dobra”. 6 Nikt nie jest taki jak Ty, PANIE! Ty jesteś wielki i wielka jest potęga Twego imienia! 7 Któż nie odczuwa bojaźnis przed Tobą, Królu narodów? Tobie się ona słusznie należy! Bo wśród wszystkich mędrców w narodach, i we wszystkich królestwach nie ma nikogo jak Ty. 8 Wszystkie bóstwa bez wyjątku są nierozumne i głupie. Ich pouczenie nic nie znaczy, bo pochodzi od drewna. 9 Cienko rozklepane srebro przywieziono z Tarsziszc, a złoto z Ofirud. Wszystko to dzieło rzemieślnika i rąk złotnika. Szaty z purpury fioletowej i czerwonej

10

Kpł 20,23

3:21 PM

a) obcinają włosy na skroni – niektóre szczepy arabskie obcinały sobie włosy dokoła głowy, goląc przy twym skronie, stąd zakaz w Kpł 19,27 (por. Jr 25,23; 49,32). b) znaków na niebie – niezwykłe zjawiska kosmiczne (np. meteoryty), na podstawie których wróżono przyszłość. Taka praktyka była rozpowszechniona zwłaszcza w Babilonii. c) Tarszisz – bliżej nieokreślone miejsce znane jako wielki port handlowy (1Krl 10,22; Iz 23,1; Jon 1,3); symbol bogactwa i przepychu (np. 2Krn 9,21; Ez 27,12), a także ludzkiej pychy (np. Iz 2,16n). d) Ofir – odległy kraj, z którego pochodziło najlepsze złoto (np. Iz 13,12; Ps 45,10; Hi 22,24). Księga Rodzaju umiejscawia go w południowej Arabii (Rdz 10,29).

Bóstwa a prawdziwy Bóg. W tym miejscu dość niespodziewanie pojawia się refleksja nad bezsensownością bałwochwalstwa. Prorok z dużą dawką ironii opisuje bezsilność ludzkich wytworów, czczonych tak, jakby miały zdolność przynoszenia szczęścia. Dla kontrastu ukazuje wszechmoc jedynego prawdziwego Boga, który nie tylko stworzył wszystko, ale również wszystko podtrzymuje w istnieniu. Mądrość człowieka polega właśnie na tym, by Jemu oddawać cześć i w Nim pokładać ufność.

1725

JEREMIASZ 9,24 — 10,9

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1726

są dziełem wprawnych farbiarzy. 10 Lecz tylko PAN jest prawdziwym Bogiem. On jest Bogiem życia i Królem na wieki. Od Jego gniewus drży ziemia, a gróźb Jego nie mogą znieść narody. 11 Tak macie mówić o nich: „Bogowie, którzy nie stworzyli nieba i ziemi, znikną z ziemi i spod nieba”. 12 Ten, który stworzył ziemię swą mocą, utwierdził krąg ziemi swoją mądrością i swym rozumem rozpostarł niebiosa. 13 Gdy On głos wydaje, huczą wody w niebiosach. On sprawia, że z krańców ziemi podnoszą się chmury, wypuszcza błyskawice wśród deszczu. On wyprowadza wiatr ze swych komnat. 14 Nierozumny, kto tego nie poznaje. Złotnik okrywa się wstydem z powodu bożków. Jego posągi są bowiem oszustwem, nie ma w nich życia. 15 Są one marnością, dziełami śmiesznymi. W czasie nawiedzenia zostaną zniszczone. 16 Nie taki jest Bóg – dziedzictwo Jakubas. On jest twórcą wszystkiego i do Niego należą plemiona Izraela. PAN Zastępóws – to Jego imięs.

Rdz 1,1.8 Iz 2,18 Ps 104; Prz 8,27-30; Jr 51,15-19

Ps 135,7

Zapowiedź wygnania 17 Weź z ziemi swój tobołek, ty, która jesteś oblężona. 18 Albowiem tak mówi PANs: „Tym razem wyrzucę daleko mieszkańców kraju, udręczę ich, żeby Mnie odnaleźli”. 19 Biada mi z powodu mojej klęski! Bolesna jest moja rana. Powiedziałem sobie: Właśnie to jest moje cierpienie i muszę je znosić. 20 Mój namiot jest zniszczony; wszystkie jego sznury zerwane. Synowie odeszli ode mnie i przepadli, nie ma kto postawić mi namiotu ani zbudować obozu.

Ez 12,3-12

Jr 4,31

Jr 4,20

Zapowiedź wygnania. Wśród ogólnego spustoszenia i rozproszenia, spowodowanego nierozumnym postępowaniem przywódców narodu, pada zapowiedź wygnania. Zanosząc modlitwę do Boga, prorok zdaje się godzić na tę ciężką próbę, ale jednocześnie prosi Go o sprawiedliwy wymiar kary dla własnego ludu, aby stała się ona jedynie wychowawczą lekcją i nie doprowadziła do zagłady. Na większą bowiem karę zasługują narody, które nie wyznają Boga i gnębią Izraela (w. 25).

JEREMIASZ 10,10-20

1726

30_Jr:30_Jr

Ez 34,1nn

Prz 20,24

Ps 6,2; 38,2

Ps 79,6n

Jr 30,16

9/3/08

3:21 PM

Page 1727

21

Bo głupio postępowali pasterze, nie radzili się PANA. Dlatego im się nie powiodło i cała ich trzoda się rozpierzchła. 22 Słychać głosy: „Oto nadchodzi! Z krainy północnej podnosi się wielka wrzawa, aby spustoszyć miasta Judys i zamienić je w legowisko szakali”. 23 Wiem, PANIE, że człowiek nie wybiera drogi ani wędrowiec ścieżki, którą ma iść. 24 Karć nas, PANIE, lecz według słusznej miary, a nie według Twego gniewus, abyś nas zbytnio nie upokorzył. 25 Wylej Twoje oburzenie na narody, które Cię nie znają, i na plemiona, które nie wzywają Twojego imienia. Pożerają bowiem Jakuba doszczętnie, a jego siedziby pustoszą.

a) w piecu do topienia żelaza – żelazo wytapia się w wyższej temperaturze niż inne znane wówczas metale; prawdopodobnie w ten sposób autor chce opisać skrajne cierpienie (Pwt 4,20; 1Krl 8,51).

Złamanie przymierza 1 Słowo, które PANs skierował do Jeremiasza: 2„Słuchajcie słów tego przymierzas. Przemówisz do nich, do ludzi Judys i do mieszkańców Jerozolimys. 3Powiesz im: Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Przeklętys człowiek, co nie słucha słów tego przymierza, 4które zawarłem z waszymi przodkami w dniu, gdy wyprowadziłem ich z Egiptu, gdzie byli jak w piecu do topienia żelazaa. Mówiłem wtedy: Słuchajcie mojego głosus i czyńcie wszystko, co wam przykazałem, a staniecie się dla Mnie ludem, Ja zaś będę dla was Bogiem. 5Tak dotrzymam przysięgi, którą złożyłem waszym przodkom, że dam im kraj opływający w mleko i miód, jak to jest dzisiaj”. Wtedy odpowiedziałem: Niech tak będzie, PANIE. 6PAN rzekł do mnie: „Głoś wszystkie te słowa w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy: Słuchajcie słów tego przymierza i wypełnijcie je, 7bo od dnia, w którym wyprowadziłem ich z Egiptu aż do dzisiaj niestrudzenie upominałem waszych przodków, mówiąc: Słuchajcie mojego głosu! 8Ale nie usłuchali i nie nakłonili swego ucha, lecz wszyscy postępowali źle, jak im dyktowało ich zatwardziałe serces. Obróciły się więc przeciwko nim wszystkie słowa tego przymierza, które kazałem im wypełniać, lecz oni ich nie wypełnili”. 9Powiedział do mnie PAN: „Wśród ludzi z Judy i wśród mieszkańców Jerozolimy istnieje zmowa. 10Powrócili do grzechóws swoich przodków, którzy nie chcieli słuchać moich słów. Poszli oni za cudzymi bogami, żeby im służyć. Dom Izraela i dom Judy

11

Pwt 27,26

Pwt 4,20; Jr 7,23 Pwt 7,12n Wj 3,8.17

Pwt 15,5; Jk 1,22

Sdz 2,12n; Oz 9,10

Złamanie przymierza. W tym fragmencie dominuje temat przymierza, które – zdaniem Boga – zostało złamane przez Izraela. Wzmianka o Egipcie wskazywałaby, że chodzi o przymierze zawarte na Synaju, ale być może mamy tu odniesienie do jego odnowienia w czasach Jozjasza w ramach reformy religijnej (622 r. przed Chr.). W każdym razie Bóg nazywa przeklętym tego, kto nie dochowuje wierności danemu przyrzeczeniu (w. 3). Na dodatek lud zawarł jakby

1727

JEREMIASZ 10,21 — 11,10

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Hańbie – zob. Jr 3,24+. b) o ludziach z Anatot – chodzi o krewnych proroka z jego rodzinnej miejscowości (Jr 1,1).

Page 1728

złamał moje przymierze, które zawarłem z ich przodkami. 11 Dlatego tak mówi PAN: Ja sprowadzę na nich nieszczęście, z którego nie będą mogli się wydostać. Będą wołać do Mnie, lecz ich nie wysłucham. 12Potem miasta Judy i mieszkańcy Jerozolimy będą wzywać bóstw, którym palili kadzidło, ale one z pewnością ich nie ocalą w czasie nieszczęścia. 13Twoi bogowie bowiem stali się tak liczni jak twoje miasta, a twoje ołtarzes, które wznieśliście Hańbiea – ołtarze dla palenia kadzideł Baalowis – są tak liczne jak twoje ulice, Jerozolimo! 14 A ty nie wstawiaj się za tym ludem i nie zanoś za nimi błagania ani modlitwy. Ja bowiem ich nie wysłucham, gdy będą wołać do Mnie w czasie nieszczęścia. 15 Czego więc szuka moja oblubienica w moim domus, skoro wciąż dopuszcza się tylko przewrotności? Czy liczne ofiarys i poświęcones mięso mogą uchronić cię od twojego nieszczęścia? Czy mogłabyś ich uniknąć? 16 PAN nazwał cię kiedyś zielonym drzewem oliwnym, wydającym dorodne owoce. Lecz wśród huku wielkiej burzy ogień spali jego liście i połamie jego gałęzie. 17 PAN Zastępóws, który cię zasadził, zesłał na ciebie to nieszczęście z powodu grzechu popełnionego przez dom Izraela i dom Judy. Obrazili Mnie bowiem, paląc kadzidło Baalowi”. Intryga przeciw Jeremiaszowi Kiedy PANs mi to oznajmił, pozwolił mi przejrzeć ich intrygi. 19 Byłem jak spokojny baraneks, prowadzony na zabicie, nie wiedziałem, że przeciw mnie spiskowali: „Usuńmy z ziemi żyjących drzewo wraz z jego owocem, żeby już nie wspominano jego imienia”. 20 PANIE Zastępóws, który sądziszs sprawiedliwie, który badasz sumienie i serces, niech zobaczę Twoją odpłatę, bo Tobie powierzyłem moją sprawę. 21 „Dlatego tak mówi PAN o ludziach z Anatotb, którzy nastają na twoje życie i mówią: «Nie prorokuj w imięs PANA,

Prz 1,28; Iz 59,2; Ez 8,18; Mi 3,4

Jr 2,28

Wj 32,10; Jr 7,16

Iz 5,2

18

nowe przymierze z innymi bożkami, określone tu jako zmowa (w. 9). Musi więc nieuchronnie ponieść karę. Bóg wręcz odwodzi Jeremiasza od modlitwy wstawienniczej za lud, podobnie jak odrzuca wszelkie spóźnione akty czci, gdyż Jego niszczącego płomienia nie zdołają już ugasić żadne zewnętrzne praktyki. Intryga przeciw Jeremiaszowi. Fragment ten rozpoczyna serię lamentacji, określanych niekiedy jako Wyznania Jeremiasza, przez analogię do słynnego dzieła św. Augustyna. Tutaj prorok skarży się przed Bogiem na swoich bliskich z rodzinnego Anatot, którzy chcą mu uniemożliwić dalsze prorokowanie w imię Pana, a nawet gotowi są go zabić. Jeremiasz nie poddaje się ich naciskom, lecz z całą ufnością powierza swą sprawę Bogu. W ten sposób staje się wzorem dla każdego wierzącego, który nigdy nie powinien lękać się tych, co zabijają ciało, gdyż duszy zabić nie mogą (Mt 10,28).

JEREMIASZ 11,11-21

1728

Iz 53,7

Ps 83,4

1Krl 8,39; Ps 7,10; Jr 17,10; 20,12

Iz 30,10; Am 2,12

30_Jr:30_Jr

Jr 18,21

9/3/08

3:21 PM

Page 1729

abyś nie zginął z naszej ręki». 22Dlatego tak mówi PAN Zastępów: Oto Ja wymierzę im karę. Młodzi mężczyźni zginą od miecza. Ich synowie i córki pomrą z głodu. 23Nikt z nich nie przeżyje, gdyż sprowadzę nieszczęście na ludzi z Anatot w czasie, w którym będę ich karał”.

a) gęstwinie nad Jordanem – uważano ją za szczególnie niebezpieczne miejsce z uwagi na żyjące tam drapieżne zwierzęta.

Powodzenie występnych 1 Ty, PANIEs, jesteś sprawiedliwy. Ja jednak będę się spierał się z Tobą, nawet przedstawię Ci pewną sprawę. Dlaczego bezbożnym wiedzie się dobrze? Dlaczego przewrotni żyją spokojnie? 2 Zasadziłeś ich, a oni zapuścili korzenie, wzrastają i wydają owoce. Mówią o Tobie, lecz nie mają Cię w sercus. 3 Ty, PANIE, znasz mnie. Ty doświadczasz moje serce i widzisz, że jest ono przy Tobie. Oddziel bezbożnych jak owce na ubój i przeznacz ich na dzień rzezi. 4 Jak długo kraj będzie się smucił, a trawa schnąć na każdym polu z powodu grzechóws tych, którzy tam mieszkają? Wyginęło bydło i ptactwo, mówili bowiem: „Nie widzi naszego postępowania!”. 5 „Jeśli idąc z pieszymi, zmęczyłeś się, jak możesz w biegu dorównać koniom? Jeśli w spokojnym kraju nie czujesz się bezpieczny, co zrobisz w gęstwinie nad Jordanema? 6 Bo również twoi bracias i krewni cię zdradzają. Głośno cię wołają, lecz nie wierz im, nawet gdyby dobrze mówili o tobie.

12

Ps 139,1-4

Ps 5,11

Oz 4,3; Jl 1,10-12

Prz 26,24n

Skarga Boga Opuściłem mój dom, porzuciłem moje dziedzictwo. Miłość mojej duszys wydałem w ręce nieprzyjaciół. 8 Moje dziedzictwo stało się dla Mnie jak lew w lesie. Przeciwko Mnie swój głos podnosi, dlatego stałem się ich wrogiem. 7

Oz 9,15

Powodzenie występnych. Prorok daje wyraz swemu zniecierpliwieniu z powodu opóźniania się Bożego sądu nad niegodziwcami i zadaje trudne pytania (w. 1), nieobce również Hiobowi (Hi 21) i psalmistom (Ps 49 i 73). Podważa w nich tradycyjną naukę o odpłacie, zgodnie z którą człowiekowi sprawiedliwemu wiedzie się dobrze, a nikczemnika spotyka zasłużona kara. Rzeczywistość zdaje się przeczyć temu przekonaniu, ale Boża pedagogia różni się od ludzkiego sposobu myślenia. Choć Bóg wydaje się milczący i obojętny na modlitwy, to jednak doskonale zna ludzkie myśli i czyny, cierpliwie wzywając do nawrócenia i dając szansę nawet największym grzesznikom. A przed samym prorokiem zarysowuje On jeszcze trudniejszą drogę, na której nawet ze strony najbliższych spotka go zdrada. Skarga Boga. Bóg ubolewa nad losem Judy, miłości swojej duszy (w. 7). Padł on łupem wrogich państw, przedstawionych pod postaciami różnych dzikich zwierząt. Winą za to nieszczęście zostają obarczeni pasterze, czyli przywódcy polityczni i religijni (w. 10). Owoc ich działalności przedstawiono w obrazie bezużytecznych cierni (w. 13).

1729

JEREMIASZ 11,22 — 12,8

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Pstrym ptakiem – czyli przynętą dla drapieżników. Juda ściąga na siebie uwagę nieprzyjaciół, którzy niczym dzikie zwierzęta rzucają się na niego. b) nad Eufrat – chodzi tu raczej o potok Fara (Parah), płynący w pobliżu Anatot, na północny wschód od Jerozolimy (Joz 18,23), a nie o rzekę Eufrat (Perat), odległą prawie 1000 km od miasta świętego.

Page 1730

9

Pstrym ptakiema jest dla Mnie moje dziedzictwo, krążą nad nim drapieżne ptaki. Chodźcie, zgromadźcie się, dzikie zwierzęta! Przybywajcie na żer! 10 Tłum pasterzy spustoszył moją winnicę. Zdeptali moją własność, moją cenną własność obrócili w dzikie pustkowie. 11 Obrócono ją w pustynię, w smutne opustoszałe bezludzie. Cały kraj został spustoszony i nikt się tym nie przejmuje. 12 Na wszystkie pustynne wzniesienia przybyli niszczyciele. Są oni mieczem w ręku PANAs, wzdłuż i wszerz pustoszą tę ziemię. Nic, co żyje, nie zazna spokoju. 13 Posiali pszenicę, a zebrali ciernie, natrudzili się, lecz nie odnieśli korzyści. Powstydzą się swoich zbiorów z powodu płomienia gniewus PANA”.

Iz 56,9

Kpł 26,20; Pwt 28,38

Sąsiednie narody 14 Tak mówi PANs: „Ja wyrwę z ziemi wszystkich moich złych sąsiadów, którzy naruszają dziedzictwo, jakie dałem na własność mojemu ludowi, Izraelowis. Także dom Judys ocalę spośród nich. 15A gdy już wyrwę, znów ulituję się nad nimi i sprawię, że każdy wróci do swego dziedzictwa i każdy do swojego kraju. 16Nawet i oni mogą być włączeni do mego narodu, jeżeli naprawdę nauczą się postępować jak mój lud, to znaczy będą przysięgać na moje imięs, mówiąc: «Niech żyje PAN», tak jak niegdyś sami uczyli mój lud przysięgać na Baalas. 17 Lecz jeśli nie posłuchają, wtedy doszczętnie wyplenię i wytracę ten naród – wyrocznias PANA”. Czyny symboliczne 1 PANs powiedział do mnie: „Idź i kup sobie lniany pas i przepasz się nim, ale nie kładź go do wody”. 2 Kupiłem więc pas zgodnie z poleceniem PANA i przepasałem się nim. 3PAN przemówił do mnie ponownie: 4„Weź pas, który kupiłeś i którym się przepasałeś, wstań, idź nad Eufratb

13

Sąsiednie narody. Narody, które uciskały Izraela zostaną przez Boga ukarane, ale nie znaczy to, że nie mają możliwości zbawienia. Staną się one częścią dziedzictwa Boga pod warunkiem, że nauczą się przysięgać na Jego imię (w. 16), czyli przyjmą wiarę w jedynego Boga. Jej potwierdzeniem jest formuła przysięgi: Niech żyje Pan (w. 16). W praktyce przyjęcie wiary w Boga Izraelitów wymaga porzucenia wszelkich kultów bałwochwalczych i zwrócenia się ku prawdziwemu Bogu, panującemu nad całym stworzeniem. Tekst ten przygotowuje już drogę dla nowotestamentowego orędzia o zbawieniu wszystkich ludzi, które dokona się w Chrystusie. Czyny symboliczne. Symboliczne czyny proroka są innym sposobem przekazywania Bożego orędzia, wykorzystującym nie tylko słowa, ale i gesty. W podanej przez Boga interpretacji zakupu lnianego pasa wybrzmiewa zgorzknienie i zawód wynikający z postępowania ludu, który Bóg chciał mieć blisko siebie jak pas przylegający do bioder. Stojąc

JEREMIASZ 12,9 — 13,4

1730

Am 9,14n

Jr 4,2

30_Jr:30_Jr

Kpł 26,19

Wj 19,5n

Iz 51,17

9/3/08

3:21 PM

Page 1731

i schowaj go tam w szczelinie skały”. 5Poszedłem i schowałem go nad Eufratem, jak mi PAN polecił. 6A po upływie wielu dni powiedział do mnie PAN: „Wstań, idź nad Eufrat, weź stamtąd pas, który kazałem ci schować”. 7Poszedłem nad Eufrat, wykopałem i wziąłem pas z miejsca, w którym go ukryłem. Ale pas okazał się zbutwiały i bezużyteczny. 8Wtedy PAN powiedział: 9„To mówi PAN: Tak poniżę pychę Judys i bezmierną pychę Jerozolimys. 10Ten zły lud, który nie chce słuchać moich słów i postępuje według zatwardziałości swego sercas, poszedł za obcymi bogami, żeby im służyć i im oddawać pokłon. Stał się jak ten pas, który jest bezużyteczny. 11 Bo jak pas przylega do bioder mężczyzny, tak chciałem, by przylgnął do mnie cały dom Izraelas i cały dom Judy – wyrocznias PANA. Pragnąłem, aby był moim ludem, moją sławą, chwałąs i ozdobą. Lecz oni nie posłuchali. 12 Powiedz im: Tak mówi PAN, Bóg Izraela: Każdy dzban napełnia się winem. A gdy ci powiedzą: «Czyż nie wiemy, że każdy dzban napełnia się winem?», 13wtedy im odpowiesz: Tak mówi PAN: Oto Ja sprawię, że będą zamroczeni wszyscy mieszkańcy tego kraju, królowie zasiadający na tronie Dawida, kapłani, prorocys i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy. 14 Roztrzaskam ich jednych o drugich: braci, ojców i dzieci – wyrocznia PANA. Przed wytraceniem ich nie powstrzyma Mnie ani litość, ani miłosierdzie, ani współczucie!”. Zapowiedź niewoli Słuchajcie i nadstawcie uszu, nie unoście się, gdyż PANs przemawia. 16 Oddajcie chwałęs PANU, waszemu Bogu, zanim zapadnie ciemność, zanim potkną się wasze nogi w górach spowitych mrokiem. Będziecie wyglądać światła, lecz On zamieni je w ciemność i w mrok obróci. 17 Jeżeli tego nie usłuchacie, będę niepocieszony w bólu z powodu waszej pychy. Naprawdę będę płakał, nieustannie będę wylewał łzy, gdyż trzoda PANA idzie w niewolę. 15

J 12,35n

na czele Izraela, Bóg chciał objawiać swoją chwałę pośród narodów. Przez swoją pychę Izrael oddalił się jednak od Niego i stał się bezużyteczny. O wciąż grożącym gniewie Boga przypomina z kolei obraz rozbijających się o siebie dzbanów wina. Symbol ten odnosi się przede wszystkim do Judy. Dzban symbolizuje lud, a wino, które upija człowieka, to obraz gniewu Bożego (Jr 25,15n), który obejmie cały lud, a jako pierwsi doświadczą go przywódcy. Zapowiedź niewoli. Pomimo błagań proroka o zerwanie ze złem, lud uparcie trwa przy swojej nieprawości, dlatego czeka go nieubłagana kara wygnania. Niezwykle sugestywny jest obraz zakorzenienia zła w mieszkańcach Judy, porównanego do koloru skóry Etiopczyka i pręg na grzbiecie lamparta (w. 23). Tak mocno utrwalona skłonność do buntu i nawyk grzesznego postępowania okazują się przyczyną karzącej inter wencji Pana. Kara ma polegać na ujaw-

1731

JEREMIASZ 13,5-17

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) królowi – chodzi o króla Jojakina, uprowadzonego do Babilonu w 597 r. przed Chr. (2Krl 24,8-12). b) Miasta południa – lub miasta Negebu położone w pustynnym obszarze Palestyny. Być może jednak chodzi o miasta-spichlerze, z których dostarczano zaopatrzenie dla Jerozolimy.

Page 1732

18

„Powiedz królowia i królowej matce: Usiądźcie na ziemi, bo spadła z głów waszych chwalebna korona. 19 Miasta południab zostały zamknięte i nie ma nikogo, kto by je otworzył. Uprowadzeni wszyscy mieszkańcy Judys, uprowadzeni co do jednego! 20 Podnieście głowy i zobaczcie przychodzących z północy. Gdzie jest powierzona ci trzoda, owce twojej chwały? 21 Co powiesz, gdy powstaną przeciw tobie ci, których tak przywiązałaś do siebie? Twoi ulubieńcy staną na czele przeciwko tobie. Czy nie chwycą cię wielkie boleści jak rodzącą kobietę? 22 A gdy pomyślisz w swoim sercus: «Dlaczego mnie to spotyka?», to wiedz, że z powodu twoich licznych grzechóws zostałaś obnażona i gwałt ci zadano. 23 Czy Etiopczyk może wybielić swoją skórę, a lampart zmienić sobie pręgi? A wy, czy możecie czynić dobrze, skoro przywykliście czynić źle? 24 Rozproszę was jak plewy unoszone przez wiatr pustynny. 25 Taki będzie twój los, część, którą ci wyznaczyłem – wyrocznias PANA – za to, że zapomniałaś o Mnie i zaufałaś kłamstwu. 26 Ja również podwinę twą suknię do góry, tak że widoczna będzie twoja nagość, 27 twoje cudzołóstwa i haniebna twoja rozwiązłość. Na wzgórzach, na twych polach widziałem twą ohydę. Biada ci, Jerozolimos, że nie chcesz się oczyścić! Jak długo jeszcze?”.

Jr 22,24

Jr 4,31

Jr 5,19; 16,10

Iz 47,2n; Oz 2,5

Hi 20,29

Lm 1,8

nieniu wobec wszystkich zawstydzającej winy narodu wybranego. Prorok mówi o tym, używając obrazu pohańbienia kobiety i odsłonięcia jej nagości (ww. 26n). Ma to być jednak kara lecząca, poprzez którą Bóg wzywa swój umiłowany lud do nawrócenia. Wezwanie do przyjęcia postawy pokory (ww. 15n) brzmi bardzo ironicznie, ponieważ upokorzenie zostało im narzucone siłą przez agresora. Słowa proroka są więc kierowanym do Izraelitów zaproszeniem, aby w końcu uznali obecność Boga w historii i w słowie Jego proroków. Wypowiedź proroka, objawia jego troskę i ból z powodu niewierności narodu (w. 17). Cierpiący prorok jest jednocześnie znakiem cierpiącego Boga, który jest zmuszony do zastosowania surowych środków wobec umiłowanego, lecz niewiernego ludu.

JEREMIASZ 13,18-27

1732

30_Jr:30_Jr

9/3/08

Jr 3,3

Iz 59,12

Jr 17,13

Pwt 28,10; Jr 15,16

Oz 8,13

Wj 32,10; Jr 7,16

Page 1733

Klęska suszy 1 Słowo, które PANs skierował do Jeremiasza z powodu suszy: 2 „Smutek ogarnął dom Judys, walą się jego bramy i chylą żałośnie ku ziemi. Podniósł się krzyk Jerozolimys. 3 Ich możni ślą swoje sługi po wodę. Przychodzą do studni, ale nie znajdują wody. Wracają zawiedzeni z pustymi naczyniami i ze wstydu zakrywają głowy. 4 Ziemia przestała rodzić, bo nie było deszczu w tym kraju. Rolnicy ze wstydu zakrywają swe głowy. 5 Nawet łania rodząca w polu porzuca młode, bo nie ma dla nich trawy. 6 Dzikie osły, stojąc na gołych wzniesieniach, wciągają wiatr jak szakale, słabną ich oczy, lecz nie znajdują trawy”. 7 Chociaż przeciwko nam świadczą nasze grzechys, Ty, PANIE, działaj przez wzgląd na Twoje imięs. Nawet jeśli liczne są nasze występki, nawet jeśli przeciwko Tobie zgrzeszyliśmy! 8 Nadziejo Izraelas! Jego Wybawco w czasie utrapienia! Dlaczego jesteś jak obcy przybysz w kraju i jak podróżny, co zatrzymał się tylko na nocleg? 9 Dlaczego jesteś jak człowiek strwożony, jak wojownik, co nie może ocalić? Ale Ty, PANIE, jesteś pośród nas. Twoje imię zostało wezwane nad nami, więc nas nie opuszczaj! 10 Tak mówi PAN o tym ludzie: „Jakże oni lubią błądzić, swoich nóg nie szczędząc! PAN nie okaże im łaski, wypomni im winy i będzie karałs za grzechy”. 11 Powiedział do mnie PAN: „Nie proś o pomyślność dla tego ludu. 12Kiedy będą pościć, nie wysłucham ich wołania. Gdy złożą całopalenies i ofiarę pokarmowąs, nie okażę im łaski, lecz wygubię ich mieczem, głodem i zaraząa”. 13Powiedziałem: Ach, Panie mój, BOŻE, oto prorocys mówią im: „Nie zobaczycie miecza i nie doznacie głodu, lecz dam wam

14

Iz 3,26

3:21 PM

a) mieczem, głodem i zarazą – te trzy klęski stanowią częsty motyw gróźb prorockich (2Sm 24,13).

Klęska suszy. Susza dość często jest dramatem dla ludzi Bliskiego Wschodu. Kiedy się pojawia, zwyczajną reakcją jest szukanie pomocy u Boga. Jednak tym razem Pan traktuje ten kataklizm jako karę za grzechy ludu, dlatego nie wysłuchuje modlitw i nie przyjmuje ofiar tych, którzy sercem są daleko od Niego i nie zamierzają się nawrócić. Zatwardziałemu ludowi nie jest w stanie pomóc nawet wstawiennictwo wielkich postaci ST, Mojżesza i Samuela. Bezskuteczna okazuje się też interwencja samego Jeremiasza, który wstawia się za ludem, oskarżając fałszywych proroków

1733

JEREMIASZ 14,1-13

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) nikt ich nie pogrzebie – brak pochówku był dla ludzi Wschodu pohańbieniem najgorszym z możliwych. b) córka mojego ludu – zob. Jr 4,11+. c) Mojżesz i Samuel – byli uważani za szczególnych orędowników narodu (np. Ps 99,6).

Page 1734

na tym miejscu prawdziwy pokój”. 14Powiedział do mnie PAN: „Prorocy fałszywie prorokują w moim imieniu. Nie posłałem ich ani nie dawałem im żadnych poleceń. Głoszą wam fałszywe widzenia, zwodnicze wróżbys i swoje własne urojenia. 15Dlatego tak mówi PAN o prorokach wieszczących w moje imię: Ja ich nie posłałem. Mówią oni: «Miecza i głodu nie będzie w tym kraju». Prorocy ci poginą od miecza i głodu. 16A ludzie, którym oni prorokują, polegną na ulicach Jerozolimy także od głodu i miecza. I nikt ich nie pogrzebiea, ani ich żon, ani synów, ani córek. Ich zło obróci się przeciwko nim samym. 17 Powiesz im tak: Moje oczy wylewają łzy bezustannie we dnie i w nocy. Bo dziewicza córka mojego ludub została dotknięta wielką klęską i śmiertelnie zdruzgotana. 18 Gdy wychodzę na pole – oto pobici mieczem. Gdy wchodzę do miasta – oto ginący z głodu. A prorocy i kapłani błądzą po kraju, nic nie rozumiejąc. 19 Czy rzeczywiście odrzuciłeś Judę? Czy brzydzisz się Syjonems? Dlaczego tak nas uderzyłeś, że już nie ma dla nas uzdrowienia? Czekamy na pokój, a tu nic dobrego, spodziewamy się czasu uzdrowienia, a dręczy nas trwoga. 20 PANIE! Znamy naszą niegodziwość i winę naszych przodków. Zgrzeszyliśmy przeciw Tobie! 21 Nie gardź nami ze względu na Twoje imię! Nie dopuść do zniewagi tronu Twojej chwałys! Wspomnij na Twoje przymierzes z nami i nie pozwól, by zostało zerwane. 22 Czy wśród bożków różnych narodów są takie, które dają deszcz? Czy niebiosa spuszczają ulewę? Czy to nie Ty, PANIE, nasz Boże? W Tobie pokładamy nadzieję, bo Ty czynisz to wszystko”. 1 Powiedział mi PAN: „Nawet gdyby Mojżesz i Samuelc stanęli przede Mną, nie zwróciłbym się ku temu

15

zwodzących Izraela zapewnieniami o dobrobycie. Bóg zapowiada więc karę również dla oszukańczych demagogów, którzy upatrują przede wszystkim własnych korzyści. Prorok rozpoczyna wówczas (Jr 14,17) lament nad upadkiem swojego narodu, dotykającym także władz politycznych i religijnych. Typowe dla lamentacji pytanie Dlaczego? przekształca się stopniowo w przyznanie się do win i wyznanie wiary (Jr 14,22). I choć powraca zapowiedź nieuchronnej kary, to jednak w tonie wypowiedzi Boga daje się odczuć, że nie znajduje On upodobania w zsyłaniu nieszczęść, lecz raczej cierpi razem ze swoimi dziećmi, których spotyka ciężki los.

JEREMIASZ 14,14 — 15,1

1734

Jr 5,31; 27,10; 29,9

Ez 7,15

Jr 8,15; 13,16; Am 5,18

Wj 32,11; Ps 99,6

30_Jr:30_Jr

Jr 43,11; Ap 13,10

Pwt 28,25 2Krl 21,1-18

Iz 51,19

1Sm 2,5

Hi 3,1

Łk 2,24

9/3/08

3:21 PM

Page 1735

ludowi. Odpędź ich ode Mnie. Niech odejdą! 2A gdy cię zapytają: «Dokąd pójdziemy?» – powiesz im: Tak mówi PAN: Kto ma pójść na śmierć – na śmierć, kto pod miecz – pod miecz, kto na głód – na głód, kto do niewoli – do niewoli. 3 Ukarzę ich czterema rodzajami kar – wyrocznias PANA – mieczem, żeby zabijał, psami, żeby rozszarpywały, ptakami i dzikimi zwierzętami, żeby pożerały i niszczyły. 4I staną się postrachem dla wszystkich królestw ziemi z powodu Manassesaa, syna Ezechiasza, króla Judy, za to, co zrobił Jerozolimie. 5 Ach, któż ulituje się nad tobą, Jerozolimo? Kto będzie ci współczuł? Kto się zatrzyma, aby zapytać o twoją pomyślność? 6 Wyrocznia PANA: Ponieważ Mnie opuściłaś i odwróciłaś się ode Mnie, dlatego podniosłem na ciebie rękę i cię zniszczyłem. Mam już dość litowania się nad tobą! 7 Przesiałem ich w bramach ich kraju, pozbawiłem potomstwa, wygubiłem mój lud, ale oni nie zawrócili z drógs swoich. 8 Sprawiłem, że ich wdów jest więcej niż ziaren piasku na plaży. W samo południeb zesłałem niszczyciela na matki i ich dzieci. Znienacka ich dopadł strach i trwoga. 9 Matka wielu dzieci więdnie i gaśnie w niej życie. Jeszcze za dnia zaszło jej słońce, spotkał ją wstyd i hańba. Pozostałych wydam na pastwę miecza podczas napaści nieprzyjaciół – wyrocznia PANA”.

a) Manasses – król Judy w początkach VII w. przed Chr., niewierny Bogu i uprawiający bałwochwalstwo (2Krl 21,11-13; 23,26n; 24,3n). b) W samo południe – to znaczy niespodziewanie, gdyż w gorącym klimacie zwykle przerywano wtedy pracę, a nawet działania wojenne.

Odnowienie powołania proroka Biada mi, matko moja, że mnie urodziłaś! Stałem się dla całego kraju znakiem niezgody i sprzeciwu. Od nikogo nie pożyczałem i sam nie dawałem pożyczki, a mimo to wszyscy mi złorzeczą.

10

Odnowienie powołania proroka. Autor, przedstawiając dialog Jeremiasza z Bogiem, ukazuje cierpienie proroka, który z wielkim trudem niesie brzemię powierzonej mu misji. Jeremiasz żali się przed Bogiem z powodu doznanych przykrości i samotności. Jego słowa są świadectwem głębokiego kryzysu wewnętrznego, gdyż przemawiając w imieniu Boga, ściągnął na siebie nienawiść ludu, który woli słuchać przymilnych głosów fałszywych proroków. Jeremiasz

1735

JEREMIASZ 15,2-10

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) brąz i żelazo z północy – prawdopodobnie chodzi o Babilończyków, których potęgi nikt nie był w stanie pokonać, być może właśnie dlatego, że do wyrobu broni używali wysokogatunkowej odmiany żelaza. b) zwodniczy strumień… wody – aluzja do wysychających potoków, przynoszących rozczarowanie tym, którzy przychodzą do nich z nadzieją na znalezienie wody. Jeremiasz czuje się podobnie zwiedziony przez Boga.

Page 1736

11

Powiedział PANs: „Zapewniam cię, że wszystko to wyjdzie ci na dobre. Zapewniam, że w chwili nieszczęścia i ucisku obronię cię przed nieprzyjacielem. 12 Czy można zwykłym żelazem skruszyć brąz i żelazo z północya? 13 Twoje bogactwo i skarby wydam na łup. Taka będzie zapłata za wszystkie twoje grzechys, popełnione na tej ziemi. 14 Sprawię, że będziesz służyć twoim nieprzyjaciołom w kraju, którego nie znasz. Bo mój gniews się rozpalił i płonie przeciw wam jak ogień!”. 15 Ty to wiesz, PANIE! Wspomnij i wejrzyj na mnie! Odpłać za mnie moim prześladowcom. Nie dopuść, abym zginął z tego powodu, że Ty pobłażasz moim prześladowcom. Wiedz, że to z Twojego powodu jestem poniżany. 16 Gdy znajdowałem Twoje słowa, pochłaniałem je. Twoje słowa były moją radością i pociechą dla mojego sercas. Twoje imięs zostało wezwane nade mną, PANIE, Boże Zastępóws. 17 Nie siadałem w wesołym gronie, aby się bawić. Byłem samotny, przytłoczony ciężarem Twego gniewu. 18 Dlaczego mój ból trwa bez końca, a moja rana jest nieuleczalna? Stałeś się dla mnie jak zwodniczy strumień, jak zdradliwe wodyb. 19 „Dlatego tak mówi PAN: Jeśli się nawrócisz, Ja zwrócę się do ciebie i będziesz moim sługą. Jeśli dasz z siebie to, co cenne, a nie to, co bezwartościowe, będziesz jakby moimi ustami. To ty ich przekonasz, a nie oni ciebie. 20 Uczynię cię dla tego ludu warownym murem z brązu.

sprawia wrażenie, jakby całe jego życie się zawaliło w momencie powołania go do misji głoszenia słowa Bożego. Choć pozostał wierny swemu posłannictwu, to jednak obecnie dokucza mu ogromny ból z tego powodu. Dlatego Bóg zachęca go do pokonania kryzysu i powrotu do działalności prorockiej, zapewniając o swoim wsparciu. Jeremiasz jest tutaj wzorem, jak nie ulegać presji większości i nie próbować przypodobać się ludziom, lecz zdecydowanie głosić Bożą prawdę słowem i życiem.

JEREMIASZ 15,11-20

1736

Jr 17,3n

Ps 69,7-9

Ez 3,3

Ps 1,1; 26,4n; Jr 16,8

Jr 1,18n

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1737

Będą walczyć z tobą, ale cię nie zwyciężą, gdyż Ja jestem z tobą, żeby cię wybawić i ocalić – wyrocznias PANA. 21 Wyratuję cię z rąk niegodziwców i uwolnię cię spod pięści prześladowców”.

a) Zwyczaj ranienia się i golenia brody na znak żałoby był praktykowany przez Izraelitów (np. Jr 7,29; 41,5).

Życie proroka znakiem 1 PANs powiedział do mnie: 2„Nie weźmiesz sobie żony i nie będziesz miał synów i córek na tym miejscu. 3 Gdyż tak mówi PAN o synach i córkach, które urodzą się na tym miejscu, oraz o matkach, które je urodzą i ojcach, którzy je spłodzą w tym kraju: 4Pomrą od straszliwych śmiertelnych chorób i nie będą opłakiwani, nie zostaną pogrzebani. Staną się nawozem dla ziemi. Zginą od miecza i głodu, a ich trupy będą żerem dla ptaków i dzikich zwierząt. 5Bo tak mówi PAN: Nie wchodź do domu żałoby. Nie idź tam, żeby opłakiwać. Nie okazuj im współczucia, gdyż odebrałem temu ludowi mój pokój, łaskawość i miłosierdzies – wyrocznias PANA. 6Pomrą wielcy i mali w tym kraju. Nie będą grzebani ani opłakiwani. Na znak żałoby nikt nie będzie sobie dla nich nacinał skóry ani golił głowya. 7Nie będą łamać chleba z tym, który jest w żałobie, aby go pocieszyć po zmarłym. Nie będą pić z kielicha pocieszenia po śmierci ojca czy matki. 8Nie wchodź do domu, w którym się ucztuje, i nie siadaj z nimi do jedzenia i picia. 9Tak bowiem mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Oto Ja sprawię, że na waszych oczach i za waszych dni umilknie na tym miejscu głos radości i głos wesela, głos pana młodego i głos panny młodej. 10 Gdy więc przekażesz temu ludowi wszystkie te słowa, zapytają: «Dlaczego PAN zapowiedział nam tak wielkie nieszczęście? Jakie są nasze winy i jakimi grzechamis obraziliśmy PANA, naszego Boga?». 11Odpowiesz im: Bo opuścili Mnie wasi przodkowie – wyrocznia PANA – i poszli za obcymi bogami. Służyli im, oddawali im pokłony, a Mnie opuścili i nie przestrzegali mojego Prawas. 12Wy zaś postępujecie jeszcze gorzej niż wasi przodkowie. Oto bowiem każdy z was postępuje według zatwardziałości swojego złego sercas, a Mnie nie słucha. 13Dlatego wypędzę was z tej ziemi do kraju, którego nie znacie wy ani nie znali wasi przodkowie. Będziecie tam dniem i nocą służyć cudzym bogom, gdyż nie okażę wam miłosierdzia.

16

Jr 8,2

Jr 7,34; 25,10

Jr 5,19

Pwt 29,24

Pwt 28,36

Życie proroka znakiem. Misja proroka nie ogranicza się do wypowiadania słów Bożych, ale obejmuje wszystkie aspekty życia. Jeremiasz otrzymuje dość osobliwe w ówczesnej kulturze polecenie, aby nie brać sobie żony. Dla Żydów posiadanie licznej rodziny było znakiem Bożego błogosławieństwa (Ps 113,9). Brak potomstwa natomiast rozumiano jako nieszczęście i przekleństwo. Dlatego spłodzenie potomstwa należało do najważniejszych obowiązków Izraelity. Bezżeństwo Jeremiasza ma więc być znakiem dla ludu, że po najeździe Babilończyków naród będzie zdziesiątkowany i osamotniony jak wdowa pozbawiona męża i dzieci. Dramatyzmu tej zapowiedzi dodają słowa o braku pochówku i żałobnych obrzędów po poległych, a także o ustaniu wszelkiej radości, symbolizowanej przez głosy nowożeńców. Przyczyną tego wszystkiego jest bałwochwalstwo uprawiane nie tylko przez współczesnych, ale i przez minione pokolenia.

1737

JEREMIASZ 15,21 — 16,13

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) kłamstwo, nicość – tutaj są to synonimy fałszywych bożków. b) rogach… ołtarzy – chodzi o przedłużenia czterech narożników ołtarza, uważane za szczególnie święte (np. Wj 27,2; 38,2).

Page 1738

Znaki nadziei 14 Dlatego nadchodzą dni – wyrocznias PANAs – kiedy nie będzie się już mówić: «Na życie PANA, który wyprowadził Izraelitóws z kraju egipskiego», 15lecz: «Na życie PANA, który wyprowadził Izraelitów z kraju północnego i ze wszystkich krajów, dokąd ich wypędził». Sprawię, że wrócą oni do ziemi, którą dałem ich przodkom. 16Oto Ja poślę wielu rybaków – wyrocznia PANA – i ci będą ich łowić. A potem poślę wielu myśliwych i ci będą na nich polować po wszystkich górach i pagórkach, a także w skalnych szczelinach. 17Gdyż moje oczy widzą ich postępowanie. Nie schowają się przede Mną i nie ukryją swych win przed moimi oczami. 18Najpierw odpłacę im podwójnie za ich winę i grzechs, za to, że znieważyli mój kraj martwymi bożkami, a swymi obrzydliwościami napełnili moje dziedzictwo”. 19 PANIE, mocy moja i obrono, moja ucieczko w dniu utrapienia! Do Ciebie przyjdą narody, przybędą z krańców ziemi i powiedzą: „Przodkowie nasi odziedziczyli tylko kłamstwo, nicośća, z której nie ma pożytku”. 20 Czy może człowiek zrobić sobie bogów? Przecież to nie są bogowie. 21 „Dlatego też pokażę im, tym razem dam im poznać moc mojej ręki. Przekonają się, że moje imięs jest PAN. Wykroczenia Judy 1 Grzechs Judys jest zapisany żelaznym rylcem, diamentowym dłutem wyryty na tablicy ich sercas i na rogach ich ołtarzyb, 2 żeby ich synowie pamiętali o ich ołtarzachs i aszerachs pod drzewami wiecznie zielonymi i na wysokich pagórkach. 3 Góro moja w szczerym polu! Twoje bogactwa i skarby wydam na łup.

17

Ap 18,6

Iz 45,14

Jr 2,11

Hi 19,24; 2Kor 3,3

Prz 3,3; 7,3; Jr 31,33

Pwt 12,2

Jr 15,13n

Znaki nadziei. Wśród tak dramatycznych obrazów pojawia się iskra nadziei, gdyż Bóg ustami proroka zapowiada powtórzenie cudu Wyjścia, tym razem nie z Egiptu, lecz z przesiedlenia do Babilonii (w. 15, por. Jr 23,7n). Jednak wiąże się to z wytępieniem wszelkich form bałwochwalstwa, do czego Bóg użyje wysłanników swojego sądu, ukazanych w obrazie rybaków i myśliwych. Pojawia się także akcent uniwersalistyczny w zapowiedzi zwrócenia się wszystkich narodów do PANA i uznania bożków za nicość. Wykroczenia Judy. Nawiązując do obrazu zapisania Prawa na kamiennych tablicach (Wj 32,16), prorok mówi o grzechu zakorzenionym głęboko w ludzkiej naturze (w. 1). Wyraża się on przede wszystkim w oddawaniu czci bożkom i zapominaniu o Bogu prawdziwym. Powraca więc zapowiedź surowej kary.

JEREMIASZ 16,14 — 17,3

Jr 23,7n

1738

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1739

Taka będzie zapłata za wszystkie twoje grzechy popełnione na wzgórzach całej tej ziemi. 4 Sama pozbawisz się swojego dziedzictwa, które ci przekazałem. Każę ci, abyś służyła swym wrogom w kraju, którego nie znasz, bo rozpaliliście ogień mego gniewus i nigdy on już nie zgaśnie.

Ps 146,3n

Ps 40,5; Prz 16,20

Ps 1,3; Ez 47,12

Mk 7,21

Jr 11,20 Ps 62,13; Jr 32,19; Mt 16,27

Jr 14,8

J 8,6.8 Jr 2,13

a) zapisani na ziemi – wyrażenie trudne do zrozumienia. Prawdopodobnie autor chce podkreślić nietrwałość takiego zapisu, gdyż może on być łatwo zniszczony podmuchem wiatru. Możliwe jednak, że chodzi o zapisanie w ziemi, czyli zaliczenie do grona umarłych.

Szczęście ufających Panu 5 Tak mówi PANs: Przeklętys człowiek, który nadzieję pokłada w człowieku i który w ciele upatruje swą siłę, a od PANA odwraca swe serce. 6 Jest on jak jałowiec na stepie, nie zauważa, gdy przychodzi szczęście. Wybiera miejsca spalone na pustyni, ziemię słoną i bezludną. 7 Szczęśliwy człowiek, który zaufał PANU i PAN jest jego nadzieją. 8 Podobny jest on do drzewa zasadzonego nad wodą, co swe korzenie kieruje ku strumieniowi, nie boi się nadchodzącego upału, jego liście będą zawsze zielone. W roku suszy nie będzie się niepokoić i nie przestanie wydawać owocu. 9 W sercu człowieka rodzi się podstęp. Któż może poznać jego myśli? 10 Ja, PAN, przenikam serces i badam sumienie. Oddam każdemu według jego postępowania, według owocu jego czynów. 11 Jak kuropatwa, co wysiaduje jajka, których nie zniosła, taki jest człowiek niegodziwie zdobywający bogactwa. Straci je w połowie dni swoich i w końcu wyjdzie na głupca. 12 Tronem chwałys Najwyższego jest miejsce naszej świątynis. 13 PAN jest nadzieją Izraelas! Zawstydzą się wszyscy, którzy Cię opuszczają. Ci, którzy Mnie odstępują będą zapisani na ziemia, bo porzucili PANA – źródło żywej wody”. Szczęście ufających Panu. Za pomocą obrazu dwóch różnych drzew (por. Ps 1) autor przedstawia odmienne sytuacje: człowieka, który całą swą ufność złożył w Bogu, i człowieka, który liczy jedynie na swoje siły i ludzkie wsparcie. Pierwszy doświadcza szczęścia, drugi – pustki i rozczarowania. Istotne jest zatem, gdzie człowiek lokuje swoje serce (Mt 6,21), tym bardziej że dobra materialne okazują się nietrwałe i nie mogą stanowić pewnego zabezpieczenia. Dobrze oddaje to obraz kuropatwy wysiadującej wprawdzie liczne, lecz często nie swoje jajka, które łatwo padają

1739

JEREMIASZ 17,4-13

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) głównej bramie – dosł. bramie synów narodu. Takie określenie pojawia się tylko w tym miejscu w Piśmie Świętym. Brak bliższych informacji o tej bramie, która zapewne była jedną z kilku prowadzących na teren świątyni.

Page 1740

14

Uzdrów mnie, PANIE, a będę zdrowy. Zbaw mnie, a będę zbawiony, bo Ty jesteś moją chlubą. 15 Oto oni mówią do mnie: „Gdzie jest słowo PANA? Niechże się spełni!”. 16 Lecz ja nie domagałem się od Ciebie nieszczęścia ani nie pragnąłem dnia zagłady. Ty znasz wszystko, co wychodzi z ust moich, jawne jest przed Tobą. 17 Nie bądź dla mnie postrachem. Ty jesteś moją ucieczką w dniu nieszczęścia. 18 Nie ja, lecz moi prześladowcy niech się zawstydzą. Nie mnie, lecz ich właśnie niechaj ogarnie przerażenie. Ześlij na nich dzień nieszczęścia i dotknij ich ostateczną klęską.

Ps 6,3n

Iz 5,19

Zachowanie szabatu 19 Tak powiedział do mnie PANs: „Idź i stań w głównej bramiea, przez którą wchodzą i wychodzą królowie Judys, a potem we wszystkich bramach Jerozolimys. 20Powiedz im: Słuchajcie słowa PANA, królowie Judy, wszyscy Judejczycy i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy, którzy wchodzicie przez te bramy! 21 Tak mówi PAN: Strzeżcie się, aby nie dźwigać ciężarów w dzień szabatus, nie wnosić ich przez bramy Jerozolimy 22i nie wynosić niczego ciężkiego z waszych domów w dzień szabatu. Nie wykonujcie żadnej pracy, lecz uświęćcie dzień szabatu tak, jak nakazałem waszym przodkom. 23Oni jednak nie słuchali i nie nakłonili ucha. Uczynili twardym swój kark, żeby nie słyszeć i nie przyjąć pouczenia. 24Jeżeli jednak naprawdę posłuchacie Mnie – wyrocznias PANA – i nie będziecie wnosić towarów przez bramy tego miasta w dzień szabatu, ale będziecie święcić dzień szabatu, nie wykonując wtedy żadnej pracy, 25to przez bramy tego miasta będą wchodzić królowie i książęta zasiadający na tronie Dawida. Będą wjeżdżać na wozach i koniach oni sami, ich książęta, Judejczycy i mieszkańcy łupem drapieżników (w. 11). W końcowej części tego fragmentu Jeremiasz żali się przed Bogiem na brak zrozumienia u słuchaczy, którzy oskarżają go o sprowadzenie nieszczęść na mieszkańców, co jest oczywistą nieprawdą, gdyż on jedynie przekazuje słowa Pana. Dlatego prorok prosi Boga o inter wencję (w. 15). Zachowanie szabatu. Zdaniem wielu komentatorów ten fragment nie współbrzmi z duchem proroctw Jeremiasza, gdyż kładzie zbyt duży nacisk na prawny wymiar dnia świątecznego. Uważa się więc, że tekst pochodzi od innego autora i został włączony do Księgi Jeremiasza w późniejszym czasie, być może po powrocie z niewoli babilońskiej, w okresie reformy Nehemiasza, która również mocno podkreślała ten aspekt (Ne 13,15-22). W każdym razie Bóg domaga się przestrzegania ustanowionych przez siebie norm dotyczących szabatu, stawiając je jako warunek pomyślności Jerozolimy. Takie postępowanie jest bowiem wyznaniem wiary i jednym z przejawów wierności Bogu. Zachowywanie dni świątecznych staje się także świadectwem, które może pobudzić innych do wielbienia Boga (w. 26).

JEREMIASZ 17,14-25

1740

Ne 13,15-21

Wj 20,8 Jr 7,26; 19,15

Jr 22,4

Za 9,9

30_Jr:30_Jr

Jl 4,20; Ez 37,25

2Krl 25,9

9/3/08

3:21 PM

Page 1741

Je rozolimy. Miasto to będzie zamieszkane na wieki. 26Będą przychodzić z miast Judy, z okolic Jerozolimy, z ziemi Beniamina, z nizina i górb oraz z południac, przynosząc całopalenias, ofiarys krwawe i pokarmowes, kadzidło i ofiary dziękczynne do domu PANA. 27A jeśli Mnie nie posłuchacie i nie będziecie święcić dnia szabatu, lecz będziecie dźwigać ciężary i wnosić je przez bramy Jerozolimy w dzień szabatu, rozpalę w jej bramach ogień nieugaszony, który strawi pałace Jerozolimy”.

a) z nizin – dosł. z Szefeli, urodzajnej niziny pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego. b) z gór – dosł. z Efraima, czyli górzystej krainy w środkowej Palestynie. c) z południa – dosł. z Negebu, czyli pustynnej krainy na południu kraju. d) Liban – pasmo górskie na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych.

Jeremiasz u garncarza 1 Słowo, które PANs skierował do Jeremiasza: 2„Idź natychmiast do domu garncarza, tam usłyszysz moje słowo”. 3Poszedłem więc do domu garncarza, a on pracował przy kole garncarskim. 4Gdy naczynie, które wyrabiał, było nieudane, jak to się zdarza z wyrobami z gliny, wtedy zaczynał od nowa formować takie naczynie, jakie chciał. 5 Wówczas PAN skierował do mnie następujące słowo: 6„Domu Izraelas, czy nie mogę postąpić z wami jak ten garncarz? – wyrocznias PANA. Bo jak glina w ręku garncarza, tak wy jesteście w moim ręku, domu Izraela. 7Raz postanawiam wykorzenić jakiś naród i królestwo, zburzyć je i zniszczyć. 8Lecz jeśli naród, na który wydałem taki wyrok, poniecha nieprawości, to i Ja odstąpię od mojego zamiaru. 9Innym razem postanawiam budować i ugruntować jakiś naród i królestwo. 10 Lecz jeśli ten naród będzie źle postępować i nie posłucha mojego głosus, wtedy odstąpię od czynienia dobra, jakie zamierzyłem względem niego. 11Teraz więc mów do Judejczyków i mieszkańców Jerozolimys: Tak mówi PAN: Oto Ja przygotuję dla was nieszczęście według mojego zamysłu. Niech każdy zawróci ze swej złej drogis. Poprawcie wasze postępowanie i uczynki. 12Oni jednak powiedzą: «Puste słowa! Będziemy się trzymać naszych zamiarów. Każdy z nas będzie postępował według zatwardziałości swojego złego sercas». 13 Dlatego tak mówi PAN: Zapytajcie wśród narodów: Kto słyszał o takich rzeczach? Dziewica Izraela dopuściła się rzeczy ohydnej. 14 Czy znika śnieg ze skalistych zboczy Libanud? Czy wysychają obfite wody źródlane?

18

Iz 29,16; 45,9; Rz 9,20n

Jr 1,10 Ez 18,21n

Jr 1,10 Ez 33,18

Jr 2,25

Jr 2,10-12

Jeremiasz u garncarza. Wizyta u garncarza staje się dla Jeremiasza okazją do refleksji nad wolnością człowieka i łaską Boga. Ostateczny kształt naczynia zależy od woli garncarza i od materiału, który ma do dyspozycji. Im bardziej materiał jest podatny na wolę garncarza, tym piękniejszy staje się kształt naczynia. Jeśli jednak naczynie nie osiągnie pożądanego kształtu, będzie bezużyteczne. Choć Bóg zdaje się posiadać absolutną władzę nad człowiekiem i może go kształtować według własnego upodobania, to jednak nikt nie zostaje pozbawiony odpowiedzialności. Dlatego też Bóg ku przestrodze podaje negatywny przykład tych, którzy postanowili trzymać się własnych zamiarów, nie zważając na Jego wskazania (ww. 11n). Tak właśnie postąpili Izraelici, schodząc z drogi wyznaczonej przez Boga, by błąkać się po bezdrożach bałwochwalstwa. Oczywistą konsekwencją takiej postawy jest zapowiedź rozproszenia i unicestwienia narodu.

1741

JEREMIASZ 17,26 — 18,14

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) napadną ich rabusie – być może aluzja do wydarzeń opisanych w 2Krl 24,2-4.

Page 1742

15

A jednak mój lud o Mnie zapomniał! Palą kadzidło w ofierze dla tych, co są nicością. Potykają się na swych drogach, schodzą ze ścieżek Odwiecznego. Wolą iść po manowcach drogami krętymi. 16 Ich kraj zamieni się w pustkowie, stanie się przedmiotem wiecznego pośmiewiska. Każdy, kto będzie przez niego przechodził, wpadnie w zdumienie i potrząśnie głową. 17 Niczym wschodni wiatr rozproszę ich przed nieprzyjaciółmi i odwrócę się od nich w dniu klęski”.

Jr 2,12

1Krl 9,8; Jr 19,8; Lm 2,15n

Spisek na życie Jeremiasza Powiedzieli: „Chodźcie! Uknujmy spisek przeciwko Jeremiaszowi. Znajdzie się bowiem pouczenie u kapłana, rada u mędrca i słowo u prorokas. Zniszczmy go zniesławieniem, a żadnej z jego mów już nie słuchajmy”. 19 Zwróć na mnie uwagę, PANIEs, i posłuchaj, co mówią moi wrogowie. 20 Czy można odpłacać złem za dobro? Czemuż więc wykopali dół na mnie? Wspomnij, że stawałem przed Tobą, wstawiając się za nimi, abyś się przestał na nich gniewaćs. 21 Dlatego ześlij głód na ich synów, wydaj ich na pastwę miecza. Ich żony niech się staną bezdzietnymi wdowami, ich mężów niech wyniszczy zaraza, a młodzi mężczyźni niech zginą od miecza na wojnie. 22 Niech się rozchodzą krzyki z ich domów, gdy niespodzianie napadną ich rabusiea. Bo wykopali dół, aby mnie złapać, i zastawili sidła na moje nogi. 23 Ale Ty, PANIE, znasz ich spiski na moje życie. 18

Ps 35,12

Ps 5,11; 109,9

Spisek na życie Jeremiasza. Jeremiasz skarży się przed Bogiem na przedstawicieli władzy: kapłanów, mędrców i proroków (w. 18), którzy planują zniszczyć go oszczerstwem. Trochę zaskakująca jest drastyczność pewnych obrazów w modlitwie Jeremiasza, ale należy wziąć pod uwagę, że słowa te wypowiada on w przypływie ogromnego bólu i z właściwą sobie spontanicznością. Trzeba też zauważyć, że samo wymierzenie kary prorok zostawia wyłącznie Bogu, pragnąc już na ziemi ujrzeć Jego odpłatę, która zgodnie z ówczesnymi przekonaniami byłaby wyrazem Bożej sprawiedliwości. Na tym etapie objawienia biblijnego nie znano jeszcze Jezusowego przykazania miłości nieprzyjaciół (Mt 5,44).

JEREMIASZ 18,15-23

1742

30_Jr:30_Jr

Ne 3,37

9/3/08

3:21 PM

Page 1743

Nie przebaczaj im winy i nie zapominaj ich grzechus. Niech się przewrócą na Twoich oczach, niechaj zaznają Twego gniewu!

a) do doliny Ben-Hinnom – zob. Jr 7,31+. b) Doliną Mordu – zob. Jr 7,32+.

Rozbity dzban 1 Tak powiedział PANs: „Idź i kup dzban gliniany. Weź ze sobą starszychs spośród ludu i kapłanów. 2 Idź do doliny Ben-Hinnoma, która się znajduje u wylotu Bramy Garncarskiej. Tam 3powiesz: Królowie Judys i mieszkańcy Jerozolimys, słuchajcie słowa PANA. Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Oto Ja sprowadzam nieszczęście na to miejsce. Każdemu, kto to usłyszy, zadzwoni w uszach. 4 Bo porzucili Mnie i znieważyli to miejsce, palili tu kadzidło obcym bóstwom, których nie znali oni, ich przodkowie i królowie Judy. Napełnili to miejsce krwiąs niewinnych. 5 Zbudowali wzniesienias Baalowis, żeby składać swych synów w całopalnejs ofierzes dla Baala, czego im nigdy nie nakazałem i co nie przyszło Mi nawet na myśl. 6Dlatego nadejdą dni – wyrocznias PANA – kiedy to miejsce przestanie nosić nazwę «Tofet» i «dolina Ben-Hinnom», ale będzie «Doliną Mordu»b. 7W tym miejscu unicestwię politykę Judy i Jerozolimy. Sprawię, że padną od miecza wobec swych wrogów, tych, co czyhają na ich życie. Ich trupy dam na pożarcie ptakom powietrznym i dzikim zwierzętom. 8To miasto uczynię przedmiotem zdumienia i pośmiewiska. Ktokolwiek będzie tędy przechodził, wpadnie w osłupienie i zagwiżdże na widok jego klęski. 9Sprawię, że będą się żywić ciałamis swoich synów i córek. Jeden będzie jeść ciało drugiego z powodu biedy i ucisku, którymi ich pognębią wrogowie czyhający na ich życie. 10 Potem rozbijesz dzban wobec zebranych 11i powiesz: Tak mówi PAN Zastępów: Jak garncarz rozbija naczynie, którego nie można już naprawić, tak Ja rozbiję ten naród i to miasto. Będą grzebać zmarłych w Tofet z powodu braku miejsca na grzebanie. 12Tak postąpię z tym miejscem i jego mieszkańcami – wyrocznia PANA – a to miasto uczynię jak Tofet. 13Domy Jerozolimy i domy królów Judy staną się nieczystes jak miejsce Tofet – wszystkie domy, na których dachach palili kadzidło gwiazdom i składali płynne ofiary obcym bogom”.

19

1Sm 3,11; 2Krl 21,12

Kpł 18,21; Jr 7,31-33

Jr 18,16

Pwt 28,49-57; Lm 4,10; Ez 5,10

Ps 2,9; Iz 30,14

Rozbity dzban. Prorok dokonuje kolejnego czynu symbolicznego, tym razem na jerozolimskim śmietnisku, gdzie znajdowały się również bałwochwalcze ołtarze, na których składano ofiary nawet z dzieci (Jr 7,30-32). Rozbija gliniany dzban, wygłaszając mowę potępiającą kult nieistniejących bożków i obwieszczającą tragiczne losy miasta świętego i całego narodu. Najbardziej dramatycznie brzmi zapowiedź aktów kanibalizmu (w. 9) i grzebania zmarłych w miejscu z definicji nieczystym, jakim był Tofet – dawne siedlisko bałwochwalczych kultów. Jerozolima zostanie zburzona, a jej mieszkańcy wytraceni. Święte miasto, które kiedyś Bóg wybrał sobie na mieszkanie, stanie się, podobnie jak Tofet (w. 13), nic nieznaczącym i wzgardzonym przez wszystkich śmietniskiem. Te zapowiedzi spełniły się w 586 r. przed Chr. podczas najazdu Babilończyków oraz w 70 r. po Chr. podczas wojny żydowsko-rzymskiej.

1743

JEREMIASZ 19,1-13

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Paszchur – ‘syn boga Chorusa’, imię pochodzenia egipskiego, dość popularne w Izraelu (Jr 21,1), potwierdzone także przez znaleziska archeologiczne na terenie Palestyny. b) górnej bramie Beniamina – chodzi o bramę wejściową do świątyni, być może nazywaną „górną” dla odróżnienia od noszącej tę samą nazwę bramy w murach miasta, w północnej części Jerozolimy (Jr 37,13). c) Trwoga Dokoła – hebr. Magor Missabib. Takim samym imieniem będzie nazwany również sam Jeremiasz (Jr 20,10). d) Zwiodłeś – choć hebr. czasownik może oznaczać również uwodzenie w relacjach między mężczyzną i kobietą, to jednak tutaj Jeremiasz z bólem stwierdza, że dał się Bogu wprowadzić w błąd (1Krl 22,20-22).

Page 1744

Uwięzienie Jeremiasza 14 Następnie Jeremiasz powrócił z Tofet, dokąd posłał go PANs, aby prorokował. Stanął na dziedzińcu domus PANA i rzekł do całego ludu: 15„Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Oto Ja sprowadzę na to miasto i na jego okolice całe to nieszczęście, które zapowiedziałem, bo uczynili swój kark twardym i nie słuchali słów moich”. 1 Kapłan Paszchura, syn Immera, który był przywódcą straży w domu PANA, słuchał Jeremiasza głoszącego te słowa. 2Paszchur kazał ubiczować prorokas Jeremiasza i zakuć w dyby, które były przy górnej bramie Beniaminab, w domu PANA. 3Gdy nazajutrz Paszchur uwolnił Jeremiasza, ten rzekł do niego: „Odtąd PAN nie będzie cię nazywał Paszchur, lecz «Trwoga Dokołac». 4Tak bowiem mówi PAN: Będziesz trwogą dla siebie i wszystkich twoich przyjaciół. Padną oni od miecza swoich wrogów, a twoje oczy będą na to patrzeć. Cały kraj Judys wydam w ręce króla babilońskiego. Uprowadzi ich do Babilonus i zabije ich mieczem. 5Całe bogactwo tego miasta, cały dorobek, wszystkie jego cenne rzeczy i wszystkie skarbce królów judzkich wydam w ręce ich wrogów. Splądrują je, zabiorą i wywiozą do Babilonii. 6A ty, Paszchurze, i wszyscy mieszkający w twoim domu pójdziecie do niewoli. Przyjdziesz do Babilonu, tam umrzesz i tam będziesz pogrzebany wraz ze wszystkimi, którym kłamliwie prorokowałeś”.

20

Wewnętrzna walka proroka 7 Zwiodłeśd mnie, PANIEs, a ja dałem się zwieść. Udało Ci się mnie pokonać. Każdego dnia byłem pośmiewiskiem, wszyscy drwią ze mnie. 8 Ilekroć bowiem przemawiam, muszę krzyczeć i wołać: „Przemoc i gwałt!”. Słowo PANA każdego dnia sprowadza na mnie poniżenie i szyderstwo. 9 Powiedziałem więc: Nie będę Go już wspominał! Nie będę więcej mówił w Jego imieniu! Wtedy powstał w moim sercus jakby płonący ogień, który przenika moje kości.

2Krl 20,17

Dz 4,20

Jr 23,29

Uwięzienie Jeremiasza. To jeden z epizodów potwierdzających dramatyczne losy proroka, którego przepowiadanie spotyka się z odrzuceniem ze strony ludu i stróżów porządku w świątyni. Jeremiasz cierpi nie tylko wewnętrzne rozterki, ale również ból fizyczny. Często w historii prawdziwi głosiciele słowa Bożego musieli stawić czoło różnego rodzaju prześladowaniom, również ze strony rzekomych obrońców prawowierności. Wewnętrzna walka proroka. Fragment ten należy do najpiękniejszych i najbardziej tragicznych wyznań Jeremiasza, który przeżywa wewnętrzny dramat. Tekst można podzielić na trzy części. W pierwszej (ww. 7-10) prorok oskarża Boga, że wykorzystał jego niedoświadczenie i młody wiek, aby go zwieść i wprowadzić na drogę fizycznych i duchowych cierpień. Niektórzy, wskazując na dwuznaczność hebrajskiego czasownika, widzą tu symbolikę oblubieńczego zauroczenia, ale wydaje się ona w tym miejscu mało prawdopodobna, choć niewątpliwie piękna. W każdym razie

JEREMIASZ 19,14 — 20,9

Pwt 9,13; Jr 7,26

1744

30_Jr:30_Jr

Hi 32,19n; Ps 39,4

Ps 31,14

Łk 11,53n

Jr 11,20; 17,10

Hi 3,3-16; Jr 15,10

Rdz 19,25

Hi 10,18n

9/3/08

3:21 PM

Page 1745

Próbowałem go opanować, ale nie mogłem. 10 Słyszałem złośliwości wielu: „Trwoga dokoła! Donieście! Oskarżmy go!”. Wszyscy przyjaciele czyhają na moje potknięcie. „Może da się oszukać? Będziemy nad nim górą i zemścimy się na nim”. 11 Ale PAN jest ze mną jak potężny mocarz. Dlatego moi prześladowcy upadną, nie pokonają mnie, bardzo się zawstydzą, że im się nie powiodło. Doświadczą wiecznego poniżenia, którego się nie zapomina. 12 PANIE Zastępóws! Ty badasz sprawiedliwego! Przenikasz sumienie i serces. Spraw, bym ujrzał Twoją pomstęa nad nimi, gdyż Tobie zawierzyłem moją sprawę. 13 Śpiewajcie PANU, chwalcie PANA, bo wybawił ubogiego z rąk złoczyńców. 14 Przeklętys dzień moich narodzin. Dzień, w którym urodziła mnie matka, niech nie będzie błogosławionys. 15 Przeklęty człowiek, który oznajmił mojemu ojcu: „Urodziło ci się dziecko, chłopiec” – i tym go ucieszył. 16 Niech ten człowiek będzie podobny do miasta, które PAN zniszczył bez litości. Niech słyszy wołanie rano i okrzyk wojenny w południe. 17 Dlaczego nie zabił mnie w łonie? Moja matka byłaby mi grobem, a jej łono – wiecznie brzemienne. 18 Czy po to wyszedłem z łona, aby doznawać trudu i udręki, a swoje dni kończyć hańbą?

a) pomstę – zob. Jr 5,9+. b) Paszchura – zob. Jr 20,1+. Postać wymieniona jest także w Jr 38,1 wśród członków dworu królewskiego.

Wyrocznie wygłoszone po klęsce Jojakima Zapowiedź upadku Sedecjasza i Jerozolimy 1 Tak przemówił PANs do Jeremiasza, gdy król Sedecjasz posłał do niego Paszchurab, syna Malkiasza,

21

prorok podejmuje nieudaną próbę uwolnienia się od swej uciążliwej misji. W drugiej części (ww. 11-13), pochodzącej być może z późniejszej epoki, pojawia się wyznanie wiary w Boga, który zna do głębi ludzkie sumienia. Natomiast trzecia część (ww. 14-18), przypominająca gorzkie wyznania Hioba (Hi 3), jest wyrazem rozpaczy i pragnienia nieistnienia. W tym pełnym dramaturgii sporze Jeremiasza z Bogiem kryje się świadectwo głębokiej więzi, która – choć trudna – nosi znamiona autentyczności i spontaniczności. Zapowiedź upadku Sedecjasza i Jerozolimy. Opis dotyczy sytuacji bezpośrednio poprzedzającej upadek Jerozolimy w 587 r. przed Chr. Gdy najazd Babilończyków na stolicę wydawał się nieunikniony, ostatni król judzki Sedecjasz zwrócił się do Jeremiasza, aby ten poprosił Boga o cudowne ocalenie. Tymczasem Bóg rozwiewa nadzieje króla, obiecując,

1745

JEREMIASZ 20,10 — 21,1

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 przed Chr.), króla Babilonii. Okres jego panowania to apogeum potęgi i bogactwa państwa mezopotamskiego. W 605 r. przed Chr. pokonał Egipcjan pod Karkemisz (Jr 46,2), umocnił swoją władzę w Syrii. W 597 r. przed Chr. zdobył Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a w jego miejsce ustanowił królem Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko niemu, w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie, zburzył miasto, złupił świątynię i deportował do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn). b) wypowiedział nam wojnę – chodzi o wydarzenia z 586 r. przed Chr. (2Krl 25,1n). c) po zarazie… głodzie – zob. Jr 14,12+. d) Mieszkanko Doliny – określenie Jerozolimy, położonej na wzgórzu otoczonym dolinami. e) Skało na Równinie – ironiczna nazwa Jerozolimy, która czuje się bezpieczna tylko dlatego, że w jej obrębie znajduje się wzgórze Syjonu (zob. Słownik).

Page 1746

i kapłana Sofoniasza, syna Maasejasza: 2„Poradź się PANA w naszej sprawie, bo Nabuchodonozora, król babiloński, wypowiedział nam wojnęb. Może PAN postąpi z nami jak dawniej, dokonując cudóws, i wróg odstąpi od nas”. 3Jeremiasz rzekł do nich: „Powiedzcie Sedecjaszowi: 4Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Oto Ja wycofam za mury narzędzia wojenne, którymi się posługujecie w walce przeciw królowi babilońskiemu i oblegającym was Chaldejczykom, i zgromadzę je w środku tego miasta. 5Ja sam będę walczył przeciwko wam wyciągniętą ręką i mocnym ramieniem, z gniewem i zapalczywością. 6Pobiję śmiertelną zarazą mieszkańców tego miasta, tak ludzi, jak i bydło. 7Potem – wyrocznias PANA – króla Judys Sedecjasza, jego sługi, lud i tych, którzy ostali się w tym mieście po zarazie, mieczu i głodziec, oddam w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego, oraz w ręce wrogów czyhających na ich życie. On pobije ich ostrzem miecza, nie zlituje się nad nimi, nie przebaczy i nie okaże miłosierdzia. 8 A temu ludowi powiesz: Tak mówi PAN: Oto Ja kładę przed wami drogę życia i drogę śmierci. 9Kto pozostanie w tym mieście, umrze od miecza, głodu i zarazy. Kto zaś wyjdzie i podda się oblegającym Chaldejczykom, będzie żył. Ocali swoje życie. 10Gdyż zwróciłem się ku temu miastu, by zesłać nieszczęście, a nie pomyślność – wyrocznia PANA. Będzie ono wydane w ręce króla babilońskiego, a on je spali. Przeciw dynastii królewskiej 11 Domowi króla Judys powiesz: Słuchajcie słowa PANAs, 12domu Dawida: Tak mówi PAN: Od samego rana rozsądzajcie sprawiedliwie, wyzwólcie uciśnionego z ręki ciemięzcy. Bo w przeciwnym razie wybuchnie mój gniews jak ogień, będzie płonąć i nikt go nie zgasi – z powodu waszych złych czynów. 13 Oto Ja przemawiam do ciebie, Mieszkanko Dolinyd, Skało na Równiniee – wyrocznias PANA. Wy mówicie: «Kto przeciw nam wyruszy? Kto wejdzie do naszych mieszkań?». 14 Uderzę was, jak na to zasługujecie

że wesprze nieprzyjaciół Izraela. Jedyną szansą ocalenia życia będzie poddanie się Babilończykom, gdyż los samej Jerozolimy jest już przesądzony (w. 10). Zostaje tu potępiona religijność czysto zewnętrzna, praktykowana wyłącznie dla doraźnych celów, aby niejako skłonić Boga do cudownych inter wencji. Przeciw dynastii królewskiej. Prorok wygłasza teraz różne wyrocznie adresowane do przedstawicieli dynastii Dawidowej, wzywając ich do przestrzegania zasad sprawiedliwości, zwłaszcza w życiu społecznym (Jr 22,3). Gwarancją bezpieczeństwa nie może być nieuzasadnione przekonanie o niezniszczalności Jerozolimy, Skały na Równinie (Jr 21,13). Tylko wierne zachowywanie przymierza i odstąpienie od kultu obcych bożków mogą sprawić, że Bóg zaniecha zniszczenia świątyni, okazałego pałacu królewskiego i całego miasta.

JEREMIASZ 21,2-14

1746

2Krn 36,17; Jr 52,9

Joz 24,14n; Pwt 11,26; 30,15.19 Jr 38,2

Jr 39,18; 45,5

Jr 4,4

Jr 49,4

30_Jr:30_Jr

2Krn 36,19; Jr 50,32

9/3/08

3:21 PM

Page 1747

– wyrocznia PANA. Rozpalę ogień w jej lesiea, by spalił wszystko dokoła”. 1 Tak powiedział PAN: „Pójdź do domu króla Judys i powiedz: 2Królu Judy, który siedzisz na tronie Dawida, słuchaj słowa PANA, ty, twoi słudzy i twój lud wchodzący w te bramy. 3Tak mówi PAN: Wypełniajcie prawos i sprawiedliwość. Wyzwólcie uciśnionego z ręki ciemięzcy, nie uciskajcie przybysza, nie krzywdźcie sieroty i wdowy, nie rozlewajcie niewinnej krwis na tym miejscu. 4Jeśli bowiem naprawdę spełnicie to polecenie, to w bramy tego domu będą mogli wchodzić królowie, którzy zasiadają na tronie Dawida, jeżdżą na wozach i koniach, a także słudzy królewscy i lud. 5 Lecz jeśli nie usłuchacie tych słów, to przysięgam na siebie samego – wyrocznia PANA – że ten dom stanie się ruiną. 6 Tak bowiem mówi PAN przeciwko domowi króla Judy: Byłeś dla Mnie jak Gilead lub szczyt Libanub, a jednak zamienię cię w pustynię, w miasto niezamieszkane. 7 Wyślę przeciwko tobie uzbrojonych niszczycieli. Zetną twoje najlepsze cedry i wrzucą je do ognia. 8 Przejdą przez to miasto liczne narody i będą mówić do siebie nawzajem: «Dlaczego PAN tak postąpił z tym wielkim miastem?». 9 A tamci odpowiedzą: «Dlatego, że porzucili przymierzes PANA, swego Boga, kłaniali się nisko obcym bogom i im służyli».

22

Jr 7,6; 21,12

Jr 17,25

Jr 17,27

Iz 10,34

1Krl 9,8n; Jr 5,19; 16,10

a) w jej lesie – aluzja do tak zwanego Domu Lasu Libanu w pałacu królewskim (1Krl 7,1nn; Jr 22,6.14n). b) Gilead... szczyt Libanu – aluzja do budowli z drewna sprowadzonego z lasów Gileadu (Jr 8,22) i Libanu (1Krl 7,2; Jr 18,14+). c) zmarłym – aluzja do śmierci króla Jozjasza pod Megiddo (2Krl 23,29n). d) Szallum – czyli król Joachaz, wywieziony do Egiptu przez faraona Neko (2Krl 23,31-34). e) darmowej pracy – za rządów króla Jojakima (609-597 przed Chr.) zmuszano poddanych do darmowej pracy przy budowie luksusowych pałaców i nakładano wielkie podatki.

Proroctwa o królach Judy Nie płaczcie nad zmarłymc i nie użalajcie się nad nim. Płaczcie gorzko nad wygnańcem, bo już nie powróci i nie ujrzy swego rodzinnego kraju. 11 Tak bowiem mówi PANs do Szallumad, syna Jozjasza, króla Judys, panującego po swym ojcu Jozjaszu, który wyszedł z tego miejsca i już tam nie wróci: 12«Umrze tam, dokąd go uprowadzono, i nie zobaczy więcej tego kraju». 13 Biada temu, kto fundamentem swego domu czyni nieprawość, a górne sale buduje na bezprawiu, kto zmusza bliźniegos do darmowej pracye, nie dając mu należnej zapłaty; 10

2Krl 23,34

Iz 5,8n Am 6,8; Mi 3,10; Ha 2,9

Pwt 24,15; Jk 5,4

Proroctwa o królach Judy. W tej wyroczni Jeremiasz występuje ze stanowczym potępieniem Joachaza (określonego tu za pomocą kryptonimu Szallum), króla Judy, który w 609 r. przed Chr. został deportowany do Egiptu (2Krl 23,30-34), a następnie jego sukcesora, innego syna Jozjasza, Jojakima. Ten ostatni, narzucony ludowi przez faraona Neko, okazał się nie tylko niewierny wobec Boga, ale i rozrzutny w wydawaniu pieniędzy na luksusowe apartamenty dla siebie. Prorok przeciwstawia mu ojca, Jozjasza, który wprawdzie również otaczał się bogactwem, ale jednocześnie szanował

1747

JEREMIASZ 22,1-13

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) poznać – chodzi nie tyle o nabycie wiedzy o Bogu, ile przede wszystkim o zawiązanie z Nim głębokiej więzi, opartej na miłości i wierności oraz postępowaniu zgodnym z Jego wolą wyrażoną w Prawie. b) Liban – zob. Jr 18,14+. c) Baszan – urodzajna równina na wschód od jeziora Genezaret, między górą Hermon a rzeką Jarmuk, słynąca z porośniętych lasem gór. d) Abarim – wyżyna na wschód od Jordanu; jej najwyższym wzniesieniem jest góra Nebo. e) kochankowie – być może chodzi o sprzymierzeńców Jerozolimy.

Page 1748

14

temu, który mówi: «Wybuduję sobie dom wspaniały, z przestronnymi salami na górze»; temu, który wstawia sobie cedrowe okna, malując je na czerwono. 15 Czy przez te cedrowe ozdoby zapewnisz sobie panowanie? Twój ojciec też jadł i pił, lecz był prawy i sprawiedliwy, i dlatego dobrze mu się wiodło. 16 Rozsądzał sprawy biednego i potrzebującego, i dlatego dobrze mu się wiodło! Czyż nie o to chodzi, aby Mnie poznaća? – wyrocznias PANA. 17 Czy twoje oczy i serces nie szukają tylko własnych korzyści? Czy nie rozlewasz krwis niewinnej, uciekając się do przemocy i gwałtu? 18 Dlatego tak mówi PAN o Jojakimie, synu Jozjasza, króla Judy: Nie będą nad nim płakać: «Jakie nieszczęście, bracies! Jakie nieszczęście, siostros!». Nie będą nad nim płakać: «Jakie nieszczęście, panie! Jakie nieszczęście, dostojny!». 19 Pochowają go jak osła, będą go wlekli i wyrzucą poza bramy Jerozolimys. 20 Wejdź na Libanb i wołaj! W Baszaniec podnieś głos! Krzycz w Abarimd, gdyż pokonani są wszyscy twoi kochankowiee! 21 Mówiłem do ciebie w chwilach twej beztroski, lecz odparłaś: «Nie będę słuchać!». Takie jest twoje postępowanie od samej młodości, bo nie słuchałaś mojego głosu. 22 Wiatr będzie pasł wszystkich twoich pasterzy, a twoi kochankowie pójdą do niewoli. Wtedy będziesz się rumienić i wstydzić całej swej przewrotności. 23 O, mieszkanko Libanu, mająca gniazdo na cedrach! Jakże ty będziesz jęczeć,

prawa ubogich (w. 16). Szczególny gniew Boga budzi niegodziwe szukanie zysku przez Jojakima, przejawiające się w przymuszaniu robotników do darmowej pracy. Dlatego czeka go surowa kara: pochówek godny zwierzęcia, nie człowieka. Prorok nie szczędzi ostrych słów również pod adresem Jechoniasza (Jojakina), syna i następcy Jojakima, przepowiadając mu deportację do Babilonii (598 r. przed Chr.). Dramatycznie brzmi także trzykrotne wołanie Jeremiasza do ziemi świętej, która staje się świadkiem zapowiedzi wygaśnięcia dynastii Dawidowej (ww. 29n).

JEREMIASZ 22,14-23

1748

Iz 3,10

1Krl 13,30; Jr 34,5

Iz 14,18n; Jr 36,30

Jr 2,25.31

Jr 3,25; 7,23; 11,7n

30_Jr:30_Jr

Jr 4,31; 6,24; 13,21

Jr 13,18; Ag 2,23

2Krl 24,8; 2Krn 36,10

Jr 48,38

Jr 10,21; Ez 34,1nn

Jr 31,10

Jr 3,15

Iz 4,2; Za 6,12

9/3/08

3:21 PM

Page 1749

gdy przyjdą na ciebie boleści i lęk jak na rodzącą! 24 Na moje życie – wyrocznia PANA! Jechoniaszua, synu Jojakima, króla Judy, choćbyś był pierścieniem na mojej prawej ręce, zerwę cię stamtąd. 25 Wydam cię w ręce czyhających na twe życie i w ręce tych, których się lękasz: w ręce Nabuchodonozorab, króla Babilonus, i w ręce Chaldejczyków. 26 Ciebie i matkę, która cię zrodziła, wyrzucę do obcego kraju, w którym się nie urodziliście, i tam umrzecie. 27 Nie wrócą do kraju, za którym tęsknią całą dusząs. 28 Czy więc Jechoniasz jest rozbitym naczyniem, zasługującym na pogardę? Czy jest naczyniem, którego nikt nie pragnie? Dlaczego wyrzucono go wraz z jego potomstwem i wypędzono do nieznanego kraju? 29 Ziemio, ziemio, ziemio – słuchaj słowa PANA! 30 Tak mówi PAN: Piszcie o tym człowieku: «Bezdzietny, ten, co nie miał w życiu szczęścia» – gdyż nikomu z jego potomstwa nie uda się zasiąść na tronie Dawida i panować jeszcze nad Judą.

a) Jechoniasz – (zwany Jojakinem) został uprowadzony do Babilonu w 597 r. przed Chr. (2Krl 24,8-12). b) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. c) odrośl sprawiedliwą – określenie króla-Mesjasza, prawowitego potomka z linii Dawidowej (Iz 11,1; Jr 33,15; Za 3,8).

Wyrocznie mesjańskie 1 Biada pasterzom, którzy gubią i rozpraszają owce mojego pastwiska – wyrocznias PANAs. 2Dlatego tak mówi PAN, Bóg Izraelas, o pasterzach, którzy pasą mój lud: To wy rozproszyliście moje owce, wypędziliście je i nie troszczyliście się o nie. Dlatego dotknę was karą za wasze złe czyny – wyrocznia PANA. 3Ja sam zgromadzę resztęs moich owiec ze wszystkich krajów, dokąd je wypędziłem, i przyprowadzę je na pastwisko. Będą płodne i rozmnożą się. 4Ustanowię nad nimi pasterzy, aby je paśli. Już nie będą się bały i nie będą gubić się ze strachu – wyrocznia PANA. 5 Wyrocznia PANA: Oto nadchodzą dni, gdy wzbudzę Dawidowi odrośl sprawiedliwąc.

23

Wyrocznie mesjańskie. Jeremiasz zapowiada karę dla złych przywódców politycznych i religijnych, którzy nie wykazują żadnej troski o powierzony sobie lud. Dlatego Bóg sam przystąpi do działania i powoła nowych pasterzy-przywódców. Najpełniejszą realizacją tej obietnicy będzie nadejście potomka z rodu Dawida, który będzie panował jako prawowity król, wprowadzając sprawiedliwe rządy i przynosząc wolność ludowi. W zapowiedzi tej tajemniczej odrośli sprawiedliwej (w. 5) zarówno tradycja żydowska, jak i chrześcijańska widziały obietnicę Mesjasza.

1749

JEREMIASZ 22,24 — 23,5

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) PAN naszą sprawiedliwością – aluzja do imienia króla Sedecjasza (‘moją sprawiedliwością jest Pan’), którego rządy były zaprzeczeniem imienia, jakie nosił. b) w moim domu – chodzi o świątynię.

Page 1750

Będzie panował jako król, działając roztropnie. Będzie stał na straży prawas i sprawiedliwości w kraju. 6 Za dni jego panowania Judas będzie zbawiony, Izrael zaś będzie mieszkał bezpiecznie. Takie jest imięs, którym będą go nazywać: «PAN naszą sprawiedliwością»a. 7 Wyrocznia PANA: Oto nadchodzą dni, gdy nie będą mówić więcej: «Na życie PANA, który wyprowadził Izraelitów z kraju egipskiego», 8 lecz powiedzą: «Na życie PANA, który wyprowadził potomstwo domu Izraela z kraju północnego i ze wszystkich krajów wygnania, i który wprowadził ich do swojej ziemi, aby w niej zamieszkali»”.

Jr 33,16 Jr 16,14n

Przeciw fałszywym prorokom Do prorokóws. Serces się we mnie kraje, drżą wszystkie moje kości. Stałem się jak pijany, jak człowiek, którego zmogło wino – z powodu PANAs i Jego świętych słów. 10 Bo kraj pełen jest cudzołóstwa, wskutek przekleństwas dotyka go nędza, wyschły pustynne pastwiska. Ludzie postępują niegodziwie, a ich siłą jest nieprawość. 11 Zarówno bowiem prorok, jak i kapłan stali się nieczyści. „Także w moim domub znalazłem nieprawość – wyrocznias PANA. 12 Dlatego ich drogi staną się niepewne, potkną się oni w ciemności i upadną. Bo sprowadzę na nich nieszczęście w czasie, gdy ich nawiedzę – wyrocznia PANA. 13 Wśród proroków Samariis widziałem przewrotność: prorokowali w imię Baalas i zwodzili mój lud izraelski. 14 Wśród proroków Jerozolimys widzę okropności: cudzołożą, żyją w kłamstwie, 9

Jr 6,13; So 3,4

Jr 2,8; 5,31

Jr 29,23

Przeciw fałszywym prorokom. Jeremiasz wypowiada się na temat współczesnych sobie proroków, najczęściej wygłaszających fałszywe nauki, które ostatecznie prowadzą lud do grzechu i nieprawości. Te rzekome proroctwa są wytworem złych myśli ich głosicieli, a nie Bożym słowem. Surowy osąd dotyka również proroków Królestwa północnego, zwodzących bałwochwalstwem. Dlatego Jeremiasz zapowiada ukaranie ich przez Boga. Szczególnym zagrożeniem

JEREMIASZ 23,6-14

1750

30_Jr:30_Jr

Jr 9,14

Jr 5,12; Mi 3,11

Jr 25,32; 30,23n

Jr 14,14

Ps 139,7-12; Syr 16,17; Am 9,2n

Jr 14,14

9/3/08

3:21 PM

Page 1751

wspierają złoczyńców, tak iż żaden z nich nie odwraca się od swojej nieprawości. Wszyscy stali się dla Mnie jak mieszkańcy Sodomy i Gomorya. 15 Dlatego tak mówi PAN Zastępóws przeciwko prorokom: Oto Ja dam im piołun do jedzenia i zatrutą wodę do picia. 16 Tak mówi PAN Zastępów: Nie słuchajcie słów tych proroków, gdy wam prorokują. Oni was zwodzą, opowiadają wam urojenia swoich serc, a nie to, co pochodzi z ust PANA. 17 Ośmielają się mówić do tych, co gardzą słowem PANA: «Będziecie mieć pokój»; a do tych, który postępują według zatwardziałości serca: «Nie przyjdzie na was nieszczęście». 18 Kto bowiem uczestniczył w radzie PANA, kto widział Go i słyszał Jego słowa? Kto, słuchając, przyjął Jego słowo? 19 Oto nawałnica od PANA! Burza się rozszalała i runęła na głowy bezbożnychs. 20 PAN nie powstrzyma swojego gniewus, dopóki nie wypełni do końca zamysłów swojego serca. Przy końcu czasu dokładnie to zrozumiecie. 21 Choć nie posłałem tych proroków, oni jednak wyruszali w drogę. Nie przemawiałem do nich, a oni prorokowali. 22 Gdyby słuchali mojej rady i głosili ludowi moje słowa, odwiedliby go od złych dróg i od przewrotnych czynów. 23 Czy Ja jestem Bogiem tylko z bliska – wyrocznia PANA – a już z daleka Bogiem nie jestem? 24 Czy zdoła się człowiek schować w kryjówce, abym go nie zobaczył? – wyrocznia PANA. Czy Ja nie wypełniam nieba i ziemi? – wyrocznia PANA. 25 Słyszałem, co mówili prorocy wieszczący kłamstwo w moje imię: «Miałem sen! Miałem sen!».

a) Sodomy i Gomory – czyli dwóch miast, które w Biblii są synonimami moralnego zepsucia i kary zesłanej przez Boga (Rdz 18,20n).

jest fałszywe zapewnianie ludzi o możliwości uniknięcia najazdu Babilończyków (w. 17), podczas gdy w rzeczywistości ta zbrojna interwencja wroga jest elementem Bożej kary wymierzonej w wiarołomny naród. Fałszywi prorocy przedstawiają własne sny jako słowa Boga oraz wykradają sobie nawzajem rzekome wyrocznie. Jeremiasz wskazuje kryterium rozpoznania prawdziwego słowa Bożego: ma ono w sobie życie i moc sprawczą jak ziarno (w. 29).

1751

JEREMIASZ 23,15-25

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) wypowiedzią prorocką... ciężarem – w tekście oryginalnym występuje tu gra słów, ponieważ hebrajski termin posiada dwa różne znaczenia: ‘ciężar’ i ‘wypowiedź prorocka’. Wyrażenie „wypowiedź prorocka pochodząca od PANA” zostało sformułowane przez proroka Jeremiasza w ten sposób, że może być ono zrozumiane i przetłumaczone jako ciężar obciążający PANA, a także jako ciężar pochodzący od PANA. Prorok posługuje się tą wieloznacznością, aby przekazać przesłanie wzywające słuchaczy do uświadomienia sobie powagi własnego grzechu i jego zgubnych konsekwencji, a w rezultacie, aby zachęcić ich do nawrócenia.

Page 1752

26

Jak długo to będzie trwać? Czy Ja jestem w sercu proroków, którzy wieszczą kłamstwo? 27 Czy oni dzielą się wzajemnie snami, aby wymazać moje imięs z pamięci ludu, tak jak ich przodkowie zapomnieli mojego imienia na rzecz Baala? 28 Prorok, który ma sen, opowiada sen, a ten, co ma moje słowo, mówi moje słowo prawdy. Czym jest słoma wobec ziarna? – wyrocznia PANA. 29 Czy moje słowo nie jest jak ogień – wyrocznia PANA – i jak młot kruszący skałę? 30 Dlatego Ja jestem przeciwko prorokom, którzy jeden przez drugiego przywłaszczają sobie moje słowo – wyrocznia PANA. 31 Oto Ja jestem przeciwko prorokom – wyrocznia PANA – którzy głoszą własną naukę, a mówią, że to wyrocznia. 32Oto Ja jestem przeciwko głoszącym kłamliwe sny – wyrocznia PANA. Opowiadają je i przez swoje kłamstwa i swą pychę wprowadzają w błąd mój lud. Ja ich nie posłałem i nie zleciłem im tego! Naprawdę są oni nieużyteczni dla swojego ludu – wyrocznia PANA. Izrael nieznośnym ciężarem 33 Jeśli ten lud albo proroks czy kapłan będzie się dopytywać o wypowiedź prorocką pochodzącą od PANAs, powiesz im: «Wy jesteście wypowiedzią prorocką pochodzącą od PANA, czyli jesteście ciężarema, którego się pozbędę – wyrocznias PANA». 34Proroka, kapłana i lud, który powie: «Oto wypowiedź prorocka pochodząca od PANA», dotknę karą, wraz z jego domem. 35Wy wszyscy powinniście dopytywać się jeden drugiego o to, jaka jest odpowiedź PANA i co PAN powiedział. 36Nie próbujcie już jednak mówić: «Oto wypowiedź prorocka pochodząca od PANA», bo skoro przeinaczacie słowa Boga żyjącego, PANA Zastępóws, naszego Boga, to dla każdego jego własne słowo okaże się ciężarem. 37Pytaj więc proroka: «Jaka jest odpowiedź PANA?», albo: «Co PAN powiedział?», 38ale jeśli będziecie mówić: «Oto wypowiedź prorocka pochodząca od PANA», to tak mówi PAN: Ponieważ

Izrael nieznośnym ciężarem. Zapowiedź odrzucenia Izraela kończy serię mów skierowanych przeciwko fałszywym prorokom, którzy przywłaszczają sobie słowa Boga i przekłamują je, aby przypodobać się słuchaczom (Jr 23,9-32). Na tle nauczania fałszywych proroków wezwania Jeremiasza jawią się jako uprzykrzony ciężar i zostają odrzucone (Jr 6,10; 20,8). Lud, który szuka słowa Pana (w. 35), zamiast wezwania do przemiany swojego życia przyjmuje słowo dostosowane do jego pożądań, które nie może być mu w żaden sposób pomocne (Jr 23,32). Głoszenie takiego słowa jako wypowiedzi prorockiej pochodzącej od Pana jest według proroka przyczyną ostatecznej klęski ludu Bożego

JEREMIASZ 23,26-38

1752

Jr 5,14; 20,9

Pwt 18,20

30_Jr:30_Jr

Jr 20,11

9/3/08

3:21 PM

Page 1753

wypowiedzieliście to słowo: «Oto wypowiedź prorocka pochodząca od PANA», choć zakazałem wam głosić wypowiedzi prorockie pochodzące od PANA, 39dlatego Ja podniosę was wysoko i wyrzucę sprzed mego oblicza, was i to miasto, które dałem wam i waszym przodkom. 40Okryję was wieczną hańbą i niezapomnianym na wieki poniżeniem”.

a) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. b) Jechoniasza – zob. Jr 22,24+. c) miecz, głód i zarazę – zob. Jr 14,12+.

Symbolika fig 1 PANs ukazał mi dwa kosze fig postawione przed świątyniąs PANA. Było to w czasie, gdy król babiloński Nabuchodonozora zabrał już z Jerozolimys Jechoniaszab, syna Jojakima, króla Judys, oraz książąt judzkich, rzemieślników i kowali, i uprowadził ich do Babilonus. 2 W jednym koszu były bardzo dobre, świeże figi, a w drugim koszu figi bardzo złe, tak złe, że nie nadawały się do jedzenia. 3Zapytał mnie PAN: „Co widzisz, Jeremiaszu?”. Odpowiedziałem: Figi dobre, bardzo dobre, i złe, tak złe, że nie nadają się do jedzenia. 4PAN skierował do mnie następujące słowo: 5„Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Tak jak się patrzy na te dobre figi, tak Ja spojrzę łaskawie na uprowadzonych z Judy, których dla ich dobra zesłałem z tego miejsca do kraju Chaldejczyków. 6Spojrzę na nich życzliwie i sprowadzę ich z powrotem do własnego kraju. Odbuduję ich i więcej nie zniszczę. Zasadzę ich i więcej już nie wykorzenię. 7Dam im serces, żeby poznali, że Ja jestem PANEM, i będą Mi ludem, a Ja będę ich Bogiem, gdyż nawrócą się do Mnie z całego swego serca. 8Natomiast o złych figach, które nie nadają się do jedzenia, to mówi PAN: Tak postąpię z Sedecjaszem, królem Judy, z jego książętami i resztą mieszkańców Jerozolimy, pozostałą w kraju, oraz z tymi, którzy przebywają w ziemi egipskiej. 9Sprawię, że będą budzić postrach i zapowiadać nieszczęście dla wszystkich królestw ziemi. Będą uosobieniem hańby, pośmiewiskiem i przekleństwems we wszystkich miejscach, dokąd ich wypędzę. 10Ześlę na nich miecz, głód i zarazęc, aż wyginą z ziemi, którą dałem ich przodkom”.

24

2Krl 24,12-16

Jr 1,11

Jr 31,31nn; 32,40; Hbr 8,10 Jr 29,17

1Krl 9,7; Jr 15,4; 26,6; 29,18; 42,18; 44,12

(w. 40; por. Pwt 12,32; J 5,44). Bóg obarczył samego siebie ciężarem Izraela, aby prowadzić go przez pustynię do swojego królestwa (Pwt 1,31; Jr 2,2.6). Kiedy jednak Izraelici zniekształcają słowo Boga, stają się ciężarem, który zostanie przez Niego odrzucony (ww. 33.39). Symbolika fig. Prorok odnosi się do wydarzeń z 597 r. przed Chr., kiedy to Jechoniasz został deportowany do Babilonu, a jego miejsce na tronie królewskim zajął Sedecjasz. Ówczesną sytuację prorok przedstawił za pomocą symboliki fig. Dobre i świeże owoce obrazują wygnańców, którym Bóg zapowiada nawrócenie i powrót z Babilonii do ojczystej ziemi. Zaznacza się tu charakterystyczny dla całej Księgi Jeremiasza temat odnowionego przymierza, które repatrianci zawrą z Bogiem. Wskazuje na to formuła: oni będą Mi ludem, a ja będę ich Bogiem (w. 7). Z kolei złe, zepsute figi wyobrażają tych, którzy nie usłuchali wezwań proroka i pozostali w kraju albo uciekli z niego, szukając azylu w Egipcie. Brak posłuszeństwa Bożemu słowu, adresowanemu do nich za pośrednictwem Jeremiasza, okupią oni dramatycznym losem (ww. 9n). Symboliczna wizja umieszczonych przed świątynią jerozolimską dobrych i złych owoców figowca stanie się inspiracją zasadniczej treści listu Jeremiasza. Kieruje go do Izraelitów przebywających na wygnaniu w Babilonii (Jr 29), którzy mają się stać fundamentem odnowy Izraela. Odnowiona relacja Boga z Izraelitami zostanie ustanowiona dopiero po oczyszczeniu, jakim jest cierpienie związane z pobytem na wygnaniu.

1753

JEREMIASZ 23,39 — 24,10

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) pierwszy rok Nabuchodonozora – czyli 605 r. przed Chr. Zob. Jr 21,2+. b) siedemdziesiąt lat – liczba symboliczna, wskazująca na długi, ale skończony czas. W późniejszych księgach biblijnych będzie różnie interpretowana (2Krn 36,20; Ezd 1,1; Dn 9,2.24).

Page 1754

Babilon narzędziem kary Bożej 1 Słowo skierowane do Jeremiasza przeciw całemu ludowi judzkiemu, w czwartym roku Jojakima, syna Jozjasza, króla Judys. Był to pierwszy rok Nabuchodonozoraa, króla babilońskiego. 2Tak mówił proroks Jeremiasz o całym ludzie judzkim i o wszystkich mieszkańcach Jerozolimys: 3 „Od trzynastego roku Jozjasza, syna Amona, króla Judy, aż do dzisiaj, to jest przez dwadzieścia trzy lata, PANs zwracał się do mnie, a ja niestrudzenie do was przemawiałem. Mówiłem, ale nie słuchaliście. 4PAN posyłał do was nieustannie wszystkich proroków – swoje sługi, ale nie chcieliście ich słuchać, 5gdy mówili: «Niech każdy porzuci złą drogęs, którą idzie, i niech odstąpi od przewrotnych czynów, a będziecie mieszkać w ziemi, którą PAN już dawno dał na zawsze wam i waszym przodkom. 6Nie chodźcie za cudzymi bogami, aby im służyć i oddawać cześć. Nie obrażajcie Mnie dziełami swoich rąk, a Ja nie będę zsyłał na was nieszczęść». 7 Ale nie słuchaliście Mnie – wyrocznias PANA. Obrażaliście Mnie dziełami waszych rąk na własną zgubę. 8Dlatego tak mówi PAN Zastępóws: Skoro nie słuchaliście Moich słów, 9to poleciłem zebrać wszystkie plemiona północne – wyrocznia PANA – i sprowadziłem Nabuchodonozora, króla babilońskiego, mojego sługę, na ten kraj i na jego mieszkańców, na wszystkie okoliczne narody, i skazałem na zagładę. Uczyniłem ich na zawsze przedmiotem zgrozy, hańby i pośmiewiska. 10Sprawię, że zaniknie u nich głos radości i wesela, głos pana młodego i panny młodej, terkot żaren i blask świecznika. 11Cały ten kraj stanie się ruiną i przedmiotem zgrozy. Narody te będą służyć królowi babilońskiemu przez siedemdziesiąt latb. 12A po upływie siedemdziesięciu lat dotknę karą króla babilońskiego i jego naród – wyrocznia PANA – za ich grzechys. Kraj Chaldejczyków zamienię w wieczne pustkowie. 13Wypełnię nad tym krajem wszystkie moje słowa, które wypowiedziałem przeciw niemu, wszystko, co zapisano w tej księdze i co prorokował Jeremiasz przeciw wszystkim narodom. 14Bo również oni będą służyć licznym narodom i wielkim królom. Odpłacę im według ich postępków, według dzieła ich rąk”.

25

Babilon narzędziem kary Bożej. Prorocy przypominali Izraelowi Bożą obietnicę wiecznego posiadania otrzymanej od Niego ziemi. Jedynym warunkiem, jaki musi wypełnić Izrael, jest wierność jedynemu Bogu. Każdy przejaw bałwochwalstwa budzi Boży gniew, powoduje zerwanie przymierza i ściąga na lud karę. W wyroczni, powstałej w 605 r. przed Chr. i streszczającej 23 lata wcześniejszej działalności prorockiej Jeremiasza, przewijają się pewne charakterystyczne tematy: nieprzyjęcie Bożego orędzia przez lud Judy, grzech bałwochwalstwa, nieuchronność kary. W wymierzeniu kary niewiernemu ludowi Bóg posłuży się pogańskim narodem, którego przywódcę, króla Nabuchodonozora, nazywa swoim sługą (w. 9). Zasadniczym elementem kary ma być wygnanie do obcej ziemi, trwające siedemdziesiąt lat (w. 11). Tego okresu nie należy interpretować dosłownie, gdyż prorok ma na myśli po prostu długi, ale ograniczony czas. Po jego upływie losy się odwrócą i to Babilończycy, dotychczasowi prześladowcy, zostaną ukarani przez Boga (Jr 50,1 – 51,64+). Wyrocznia spełni się w 539 r. przed Chr., gdy wojska perskie pod wodzą Cyrusa zdobędą Babilon (Dn 5).

JEREMIASZ 25,1-14

1754

Jr 7,25; 26,5; 29,19; 44,4

Jr 27,6

Jr 7,34; 16,9; Ez 26,13; Ap 18,22n

Iz 23,15; Jr 29,10

30_Jr:30_Jr

Ps 75,9; Iz 51,17

Ha 2,16

Iz 42,13 Iz 16,10; 63,3-6

9/3/08

3:21 PM

Page 1755

Zapowiedź kary na obce narody 15 Tak powiedział do mnie PANs, Bóg Izraelas: „Weź z mojej ręki kielicha tego odurzającego wina i daj z niego pić wszystkim narodom, do których cię posłałem. 16Kiedy wypiją, będą się zataczać i szaleć przed mieczem, który na nich ześlę”. 17 Wziąłem kielich z ręki PANA i dałem pić wszystkim narodom, do których PAN mnie posłał: 18Jerozolimies, miastom Judys, jej królom i książętom, aby uczynić je pustkowiem, by były przedmiotem zgrozy, hańby i przekleństwas, jak to jest dzisiaj; 19faraonowi, królowi Egiptu i jego sługom, jego książętom i całemu jego narodowi; 20całemu Zachodowi i wszystkim królom ziemi Usb; wszystkim królom kraju Filistynówc: Aszkelonowi, Gazie, Ekronowi i reszcie Aszdodu; 21Edomowis, Moabowis i Ammonitoms; 22wszystkim królom Tyrus, wszystkim królom Sydonus, królom wysp zamorskich; 23Dedanowid, Temiee, Buzowif; wszystkim, którzy obcinają włosy na skronig, 24wszystkim królom Arabii, wszystkim królom Zachodu i mieszkańcom pustyni; 25wszystkim królom Zimrih, wszystkim królom Elamui i wszystkim królom Medówj; 26 wszystkim królom Północy, bliskim i dalekim, jednemu po drugim, i wszystkim królestwom krajów, które są na ziemi. Król Szeszakk będzie pił po nich. 27 Powiesz im: Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraela: Pijcie, upijcie się, wymiotujcie, padajcie, aby już nie powstać przed mieczem, który Ja na was zsyłam. 28A gdy nie zechcą wypić kielicha z twojej ręki, powiesz im: Tak mówi PAN Zastępów: Musicie go wypić. 29Skoro rozpocząłem karanies od miasta noszącego moje imięs, to dlaczego wy mielibyście ujść bezkarnie? Ja bowiem wezwałem miecz przeciw wszystkim mieszkańcom ziemi – wyrocznias PANA Zastępów. 30A ty będziesz prorokował im wszystkie te słowa i powiesz: PAN grzmi z wysokości, odzywa się ze swej świętej siedziby. Grzmi potężnie nad swoją posiadłością, wznosi okrzyki jak tłoczący winogrona, przeciwko mieszkańcom całej ziemi. 31 Nastała wrzawa aż po krańce ziemi, gdyż PAN rozprawia się z narodami, procesuje się z wszelkim stworzeniem. Bezbożnychs wyda na pastwę miecza – wyrocznia PANA.

a) kielich – obraz kielicha wypełnionego winem jest w Biblii symbolem sądu i gniewu Boga (Jr 13,13; 48,26). b) ziemia Us – kraina położona na wschodzie między Edomem a Arabią (Hi 1,1). c) kraj Filistynów – zob. Joz 13,3 (zob. Słownik). d) Dedan – szczep zamieszkujący południowe krańce królestwa Edomu (Iz 21,13). e) Tema – szczep zamieszkujący północno-zachodnią Arabię (Rdz 25,15; Iz 21,14). f) Buz – szczep arabski zamieszkujący północno-wschodnią Arabię (Rdz 22,21; Hi 32,2). g) obcinają włosy na skroni – zob. Jr 9,25+. h) Zimri – kraj trudny do zidentyfikowania, różnie interpretowany. Być może chodzi o ziemie Elamitów albo Kimerów. i) Elam – kraina w dzisiejszym północno-zachodnim Iranie, zamieszkiwana przez lud pochodzący od Sema (Rdz 10,22; 1Krn 1,17); jej stolicą była Suza. j) Medowie – mieszkańcy Medii, państwa położonego nad Morzem Kaspijskim, na terenie dzisiejszego północno-zachodniego Iranu. k) Szeszak – kryptonim Babilonu.

Zapowiedź kary na obce narody. Wprowadzając symbole miecza i kielicha wypełnionego winem, prorok zapowiada Bożą karę, która dotknie nie tylko Judę, ale wszystkie narody ziemi. Za pomocą drastycznych obrazów drapieżnego lwa, zbieracza winogron i sędziego rozpoczynającego rozprawę autor ukazuje Boga, który jako władca historii wymierza sprawiedliwość kolejno wszystkim ludom. Dramatyzmu opisowi dodaje wzmianka o ciałach gnijących na polach – symbol najbardziej dotkliwej kary, gdyż według ówczesnych przekonań brak pochówku uniemożliwiał połączenie się z przodkami w krainie umarłych. Lamentowi przywódców (pasterze, strażnicy owiec) z powodu tragedii własnego ludu towarzyszy wyjaśnienie Boga, że to oni ponoszą odpowiedzialność za zaistniałą sytuację.

1755

JEREMIASZ 25,15-31

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Wyrocznia pochodzi z 609-608 r. przed Chr. (Jr 7,1-15). b) Szilo – zob. Jr 7,12+.

Page 1756

32

Tak mówi PAN Zastępów: Oto zło przechodzi z narodu na naród. Wielka burza nadciąga z krańców ziemi. 33 W tym dniu zabici przez PANA będą leżeli od krańca po kraniec ziemi. Nikt nie będzie ich opłakiwał, nikt nie zbierze ich trupów ani nie pogrzebie, staną się nawozem dla ziemi. 34 Lamentujcie, pasterze, krzyczcie, tarzajcie się w popiele, strażnicy owiec, bo nadszedł czas waszej rzezi! Będziecie rozproszeni i rozbici jak kosztowne naczynie. 35 Nie będzie ucieczki dla pasterzy ani ocalenia dla strażników owiec. 36 Krzyczą głośno pasterze, zawodzą strażnicy owiec, bo PAN spustoszył ich pastwiska. 37 Opustoszały bezpieczne zagrody z powodu żaru gniewus PANA. 38 Jak drapieżny opuścił swą kryjówkę, a kraj zamienił się w pustynię z powodu gwałtownego gniewu, z powodu żaru Jego gniewu”.

Iz 34,2; Jr 23,19

Ps 79,3; Jr 8,3

Jr 6,26

Jr 4,7

Zapowiedzi pomyślności Mowa Jeremiasza w świątyni 1 Na początku panowania Jojakima, syna Jozjasza, króla Judys, PANs przemówił do Jeremiasza następującymi słowamia: 2„Tak mówi PAN: Stań na dziedzińcu domu PANA i oznajmij mieszkańcom wszystkich miast Judy, którzy przychodzą oddać pokłon w domus PANA, wszystkie słowa, jakie ci kazałem powiedzieć. Nie opuść żadnego. 3Może posłuchają i zawrócą ze złej drogis, którą idą, a Ja ulituję się i powstrzymam nieszczęście, jakie zamierzam zesłać na nich za ich złe czyny. 4Powiesz im: Tak mówi PAN: Jeśli Mnie nie posłuchacie i nie będziecie postępować według Prawa, które wam dałem, 5ani nie będziecie słuchać moich sług – prorokóws, których do was posłałem i nieustannie posyłam, a których wy nie słuchacie, 6to postąpię z tym domem jak z Szilob, zaś miasto to będzie przykładem przekleństwas wśród wszystkich narodów ziemi”.

26

Mowa Jeremiasza w świątyni. Postać Jeremiasza pojawia się tu w trzeciej osobie, gdyż poczynając od tego fragmentu (aż do rozdziału 29) o losach proroka opowiada prawdopodobnie jego sekretarz Baruch. Obecny fragment nawiązuje do Jr 7 i opisuje sytuację z początkowego okresu panowania Jojakima (609-608 przed Chr.). Bóg poleca Jeremiaszowi, aby wiernie przekazał wszystkie Jego słowa, bez pomijania czegokolwiek (Pwt 4,2; 12,32; Ap 22,18n). Zapowiada więc zniszczenie świątyni, przypominając o tragicznym losie sanktuarium w Szilo, które choć miało w swoim

JEREMIASZ 25,32 — 26,6

1756

Pwt 4,2

Kpł 26,14; Pwt 28,15; Jr 44,10.23 Jr 7,25n; 11,7n; 25,4

Jr 7,12

30_Jr:30_Jr

9/3/08

7

Jr 11,21; Mt 26,65n

Mt 27,24n

Dz 23,29

Mi 3,12

2Krn 32,24nn

3:21 PM

Page 1757

Kapłani, prorocy i cały lud słuchali Jeremiasza, mówiącego te słowa w domu PANA. 8A gdy Jeremiasz skończył mówić wszystko, co PAN polecił mu oznajmić całemu ludowi, kapłani, prorocy i cały lud pojmali go, wołając: „Sam skazałeś się na śmierć! 9Dlaczego prorokowałeś w imięs PANA, że z tym domem stanie się jak z Szilo, miasto zaś będzie zburzone i pozbawione mieszkańców?”. I cały lud zgromadził się w domu PANA przeciwko Jeremiaszowi. 10Gdy książęta Judy usłyszeli te słowa, przeszli z królewskiego pałacu do domu PANA i zasiedli w wejściu do Nowej Bramya PANA. 11Kapłani i prorocy zwrócili się do książąt i całego ludu: „Ten człowiek ściągnął na siebie wyrok śmierci, gdyż prorokował przeciwko temu miastu, jak słyszeliście na własne uszy”. 12 Wtedy Jeremiasz powiedział do wszystkich książąt i do całego ludu: „PAN posłał mnie, abym o tym domu i o tym mieście prorokował to wszystko, co słyszeliście. 13Teraz więc poprawcie wasze postępowanie. Słuchajcie głosus PANA, waszego Boga, a ulituje się PAN i nie ześle nieszczęścia, które zapowiedział. 14Co do mnie, to jestem w waszych rękach. Zróbcie ze mną, co wam się wydaje słuszne. 15Bądźcie jednak pewni, że jeśli skażecie mnie na śmierć, odpowiedzialność za przelanie niewinnej krwis spadnie na was, na to miasto i na jego mieszkańców. PAN bowiem naprawdę posłał mnie do was, abym powiedział wam wszystkie te słowa”. 16 Wtedy książęta i cały lud zwrócili się do kapłanów i proroków: „Ten człowiek nie zasługuje na śmierć, gdyż przemawiał do nas w imię PANA, naszego Boga”. 17Niektórzy spośród starszychs kraju wystąpili i powiedzieli do całego zgromadzonego ludu: 18„Micheasz z Moreszetb prorokował w dniach Ezechiasza, króla Judy, i mówił do całego ludu Judy: «Tak mówi PAN Zastępóws: Syjons będzie zaorany jak pole, Jerozolimas stanie się ruiną, a góra świątynis – zalesionym wzgórzem». 19 Czy Ezechiasz, król Judy, i cały lud skazali go na śmierć? Przecież ulękli się PANA i przebłagalis PANA, a PAN z litości nie zesłał na nich nieszczęścia, które zapowiedział. Czyż my mielibyśmy obciążyć się tak wielkim występkiem? 20 Był także człowiek prorokujący w imię PANA, Uriaszc, syn Szemajasza z Kiriat-Jearim. Prorokował on przeciwko temu miastu i przeciwko krajowi podobnie jak Jeremiasz. 21Gdy król Jojakim, wszyscy jego dostojnicy i wszyscy książęta

a) Nowej Bramy – chodzi o jedną z bram prowadzących do świątyni, jednak trudno dokładnie ją zlokalizować. Być może jest to Brama Górna, zbudowana przez króla Jotama (2Krl 15,35). W starożytności bramy miejskie były miejscem zebrań starszyzny, zawierania kontraktów handlowych i sprawowania sądów (np. Pwt 25,7; Rt 4,1-10). b) Micheasz z Moreszet – prorok współczesny Izajaszowi, jego wyrocznie są zebrane w Księdze Micheasza, a cytowany tutaj werset pochodzi z Mi 3,12. c) Uriasz – prorok wspominany w Piśmie Świętym tylko w tym miejscu.

wnętrzu Namiot Spotkania (Joz 18,1), zostało ok. 1050 r. przed Chr. zniszczone przez Filistynów. Przywódcy i lud widzą w tej zapowiedzi atak na swoją największą świętość, toteż wytaczają Jeremiaszowi proces, w którym między innymi dzięki swej wspaniałej mowie obrończej prorok zostaje uniewinniony, przekonując do siebie oskarżycieli. Starsi przywołują ponadto na pamięć dwa przykłady z przeszłości. Jeden dotyczy surowych gróźb Micheasza i wzorowej postawy króla Ezechiasza, drugi zaś nieznanego nam bliżej proroka Uriasza, który został zamordowany przez Jojakima, gdyż podobnie jak Jeremiasz zapowiadał zagładę kraju i Jerozolimy.

1757

JEREMIASZ 26,7-21

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Wydanie zbiega przez Egipt było możliwe dzięki bliskim stosunkom króla Jojakima z faraonem Neko (2Krl 23,34n). b) Achikam – członek rady królewskiej jeszcze w czasach Jozjasza, należał do bardzo wpływowej rodziny. c) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. d) mieczem, głodem i zarazą – zob. Jr 14,12+.

Page 1758

wysłuchali jego słów, król starał się go zabić. Na wiadomość o tym Uriasz przeląkł się i uciekł do Egiptu. 22Król Jojakim wyprawił Elnatana, syna Akbora, wraz z innymi ludźmi do Egiptu. 23Wyprowadzili oni Uriasza z Egiptu i postawili przed królem Jojakimema. Ten ściął go mieczem i rzucił jego zwłoki do zbiorowego grobu”. 24 Jeremiasz natomiast cieszył się opieką Achikamab, syna Szafana, który go chronił, żeby nie dostał się w ręce ludu, gdyż ten chciał go zabić. Symboliczne jarzmo 1 Na początku panowania Sedecjasza, syna Jozjasza, króla Judys, takie słowo skierował PANs do Jeremiasza: 2„Tak powiedział do mnie PAN: Sporządź sobie więzy i jarzmo, i nałóż je sobie na szyję. 3Poślij je do króla Edomus, do króla Moabus, do króla Ammonitóws, do króla Tyrus, do króla Sydonus, przez posłańców, którzy przybyli do Jerozolimys do Sedecjasza, króla Judy. 4Dasz im takie zlecenie dla ich władców: Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Tak powiecie waszym władcom: 5Ja swoją wielką siłą i wyciągniętym ramieniem stworzyłem ziemię, człowieka i zwierzęta, które są na powierzchni ziemi. Daję to wszystko temu, komu zechcę. 6Teraz oddałem wszystkie te kraje w ręce Nabuchodonozorac, króla babilońskiego, mojego sługi. Nawet dzikie zwierzęta oddałem mu na służbę. 7Wszystkie narody będą służyć jemu i jego potomstwu, aż nadejdzie czas na jego kraj i wtedy to jego ujarzmią liczne narody i wielcy królowie. 8 A jeśli jakiś naród i królestwo nie będzie służyć królowi Babilonus i nie podda się pod jarzmo Nabuchodonozora, to ukarzę ten naród mieczem, głodem i zaraząd – wyrocznias PANA – aż ich wydam w jego ręce. 9Wy zatem nie słuchajcie waszych prorokóws, wróżbitóws, wykładaczy snów, guślarzy ani magów, którzy mówią: «Nie będziecie sługami króla babilońskiego». 10Oni bowiem głoszą wam kłamstwo, aby w ten sposób usunąć was z waszej ziemi. Tak, Ja was wypędzę i zginiecie. 11Ten naród zaś, który podda się pod jarzmo króla babilońskiego i będzie mu służył, pozostawię na jego ziemi – wyrocznia PANA. Będzie ją uprawiał i będzie w niej mieszkał”. 12 Zgodnie z tym wszystkim powiedziałem do króla Judy Sedecjasza: Poddajcie się pod jarzmo króla babilońskiego.

Mt 10,23

27

Symboliczne jarzmo. Opisywane wydarzenia rozgrywają się w początkach panowania ostatniego króla Judy, Sedecjasza. Poprzez symboliczny gest nałożenia sobie jarzma na szyję Jeremiasz z woli Boga zapowiada rychłą niewolę całego narodu. Jednocześnie w słowach przesłania adresowanego do przedstawicieli krajów, które zawarły koalicję przeciwko Babilonii i chciały w nią włączyć również Judę, podkreśla, że sam Bóg, najwyższy pan ludzkich dziejów, oddaje wszystkie te narody w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego. W opinii Jeremiasza z góry więc skazane są na niepowodzenie wszelkie próby buntu, a głoszone przez fałszywych proroków i wróżbitów sukcesy, włącznie z zapowiedzią odzyskania naczyń świątynnych zrabowanych przy pierwszej deportacji (2Krl 24,13), pozostają tylko czczymi

JEREMIASZ 26,22 — 27,12

1758

Ps 115,16; Łk 4,5n; Ap 13,2nn

Jdt 11,7; Ba 3,16n

Jr 14,14; 28,8n

30_Jr:30_Jr

1Krl 7,15n.23n.27n

2Krl 24,8-17

Ezd 7,19

9/3/08

3:21 PM

Page 1759

Służcie jemu i jego domowi, a pozostaniecie przy życiu. 13 Dlaczego wraz z twoim ludem masz zginąć od miecza, głodu i zarazy, jak zapowiedział PAN narodowi, który nie chce służyć królowi babilońskiemu? 14Nie słuchajcie słów proroków, którzy mówią: „Nie będziecie sługami króla babilońskiego”, gdyż oni głoszą wam kłamstwo. 15Ja ich nie posłałem – wyrocznia PANA. Oni głoszą kłamstwo w moje imię, abym was odrzucił i abyście zginęli wraz z tymi prorokami. 16 Powiedziałem do kapłanów i całego tego ludu: Tak mówi PAN: Nie słuchajcie słów waszych proroków, którzy mówią: „Naczynia domu PANAa już wkrótce powrócą z Babilonu”. Oni was oszukują. 17Nie słuchajcie ich. Służcie królowi babilońskiemu, a pozostaniecie przy życiu. Dlaczego to miasto miałoby się stać ruiną? 18Jeśli oni są prorokami i jeśli słowo PANA jest z nimi, to niech się wstawią u PANA Zastępów, żeby naczynia, które pozostały w domu PANA, w domu króla Judy i w Jerozolimie, nie zostały zabrane do Babilonu. 19 Tak bowiem mówi PAN Zastępów o kolumnach, o «morzu», o postumentach oraz o reszcie naczyń pozostałych w tym mieście: 20Nie zabrał ich król babiloński Nabuchodonozor, gdy uprowadził Jechoniasza, syna Jojakima, króla Judy, z Jerozolimy do Babilonii wraz ze wszystkimi dostojnikami Judy i Jerozolimy. 21Tak oto mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela, o naczyniach pozostałych w domu PANA, w pałacu królewskim i w Jerozolimie: 22Zostaną zabrane do Babilonu i tam będą aż do dnia, gdy upomnę się o nie – wyrocznia PANA. Wtedy zostaną odebrane i przywrócone na to miejsce.

a) Naczynia domu PANA – święte przedmioty używane do sprawowania kultu w świątyni jerozolimskiej, wywiezione do Babilonu w 598 r. przed Chr., w czasie pierwszego przesiedlenia (2Krl 24,13). Zostaną one zwrócone dopiero na polecenie władcy perskiego Cyrusa (Ezd 6,5). b) Gabaon – dzisiejsze el-Dżib, miejscowość położona ok. 10 km na północny zachód od Jerozolimy, w niewielkiej odległości od Anatot, rodzinnej wioski Jeremiasza. c) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.

Spór z Chananiaszem 1 W tym samym roku, na początku panowania króla Judys Sedecjasza, w piątym miesiącu czwartego roku, Chananiasz, syn Azzura, proroks z Gabaonub, powiedział do mnie w domu PANAs w obecności kapłanów i całego ludu: 2„Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Złamałem jarzmo króla babilońskiego. 3Za dwa lata sprowadzę na to miejsce wszystkie przedmioty z domu PANA, które król babiloński Nabuchodonozorc zabrał z tego miejsca do Babilonus. 4Jechoniasza zaś, syna Jojakima, króla Judy, oraz wszystkich uprowadzonych z Judy, którzy przybyli do Babilonu, sprowadzę z powrotem na to miejsce – wyrocznias PANA – gdyż złamię jarzmo króla babilońskiego”. 5Prorok Jeremiasz

28

2Krl 24,13

obietnicami. Przed tym samym przestrzegał także króla Sedecjasza, ukazując mu Boży plan, w którym wojsko babilońskie jest narzędziem nieuchronnej kary Bożej, dlatego stawianie mu oporu jest zupełnie bezużyteczne. Jeremiasz ukazuje zatem głębszą wizję historii, w której główną rolę odgrywa Bóg i Jego zamysły, a człowiek powinien nauczyć się odczytywać Jego znaki. Spór z Chananiaszem. Chananiasz należy do grona zwolenników koalicji przeciwko Babilonii i próbuje zachęcić lud do ufności w pewne zwycięstwo nad wrogiem. Według jego optymistycznej wizji Bóg sprowadzi do Jerozolimy nie tylko zrabowane przez Nabuchodonozora naczynia, ale również wywiezionego wraz z nimi króla Jechoniasza (Jojakina).

1759

JEREMIASZ 27,13 — 28,5

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1760

zwrócił się do proroka Chananiasza w obecności kapłanów i całego ludu zgromadzonego w domu PANA. 6Prorok Jeremiasz powiedział: „Oby tak było! Niech PAN tak uczyni! Niech spełni PAN twoje proroctwo, że wrócą na to miejsce naczynia zabrane z domu PANA i wszyscy uprowadzeni do Babilonu! 7Jednak posłuchaj tych słów, które ja kieruję do ciebie i do całego ludu. 8Prorocy, którzy żyli przed nami, od najdawniejszych czasów przepowiadali wielu krajom i wielkim królestwom wojnę, nieszczęście i zarazę. 9Otóż prorok, który zapowiada pokój, okaże się prorokiem posłanym przez PANA dopiero wtedy, gdy spełni się jego słowo”. 10Wówczas prorok Chananiasz zdjął jarzmo z szyi proroka Jeremiasza i złamał je. 11Następnie Chananiasz w obecności całego ludu powiedział: „To mówi PAN: Tak za dwa lata złamię jarzmo króla babilońskiego Nabuchodonozora i zrzucę je z karku wszystkich narodów”. I odszedł prorok Jeremiasz swoją drogą. 12 Po pewnym czasie od złamania przez proroka Chananiasza jarzma na szyi Jeremiasza PAN skierował następujące słowo do Jeremiasza: 13„Idź i powiedz Chananiaszowi: Tak mówi PAN: Złamałeś jarzmo drewniane, a zamiast niego sporządziłeś jarzmo żelazne. 14Bowiem tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Włożyłem żelazne jarzmo na szyję wszystkich tych narodów, aby służyli królowi babilońskiemu Nabuchodonozorowi. Oddałem mu na służbę nawet dzikie zwierzęta”. 15Prorok Jeremiasz powiedział do proroka Chananiasza: „Posłuchaj, Chananiaszu: Nie posłał cię PAN, a ty zwodzisz ten lud fałszywą nadzieją. 16Dlatego tak mówi PAN: Oto jeszcze w tym roku zgładzę cię z ziemi. Umrzesz, gdyż głosiłeś bunt przeciwko PANU”. 17I umarł prorok Chananiasz w siódmym miesiącu tego roku. List do wygnańców 1 Oto słowa listu, który proroks Jeremiasz wysłał z Jerozolimys do starszychs pozostających na wygnaniu, do kapłanów, proroków i całego ludu, który Nabuchodonozor uprowadził z Jerozolimy do Babiloniis. 2Było to po wyjściu z Jerozolimy króla Jechoniasza, królowej matki, dworzan, książąt Judys i Jerozolimy, rzemieślników i kowali. 3 Posłał ten list do Babilonu przez Eleazara, syna Szafana, i Gemariasza, syna Chilkiasza, których wyprawił król Judy,

Pwt 18,21n; Ez 33,33

Pwt 28,48

Ez 13,6nn

Pwt 13,6; Jr 29,32

29

Choć słowa Chananiasza budzą entuzjazm słuchaczy, Jeremiasz z wyraźnym bólem serca przyznaje, że dopiero spełnienie się proroctwa jest jedynym kryterium jego prawdziwości (Pwt 18,21n). Pięknie brzmiące słowa, zawierające upragnione przez wszystkich treści, wcale nie muszą być Bożym orędziem. Pomimo silnie przemawiającego gestu złamania jarzma przez Chananiasza, Jeremiasz powtarza Bożą zapowiedź jeszcze cięższego jarzma żelaznego, którego już nie będzie można skruszyć. Dodatkowo śmierć fałszywego proroka potwierdza, że nie był on przekazicielem Bożych słów. List do wygnańców. Wykorzystując poselstwo Sedecjasza do króla babilońskiego, Jeremiasz przekazuje list do wygnańców, zawierający wyrocznię prorocką. Wbrew ich oczekiwaniom, podsycanym przez fałszywych proroków, pobyt na obczyźnie przedłuży się. Dlatego powinni oni prowadzić tam normalne życie i zabiegać o dobrobyt Babilonii, z którego

JEREMIASZ 28,6 — 29,3

1760

2Krl 24,12-16

30_Jr:30_Jr

1Tm 2,1n

Jr 25,11; 2Krn 36,21; Dn 9,2

Pwt 4,29; Mdr 6,12n; Iz 55,6-9; Am 5,4

Jr 24,1-10

Jr 15,4

Jr 25,4

9/3/08

3:21 PM

Page 1761

Sedecjasz, do króla babilońskiego Nabuchodonozoraa. A oto treść listu: 4„Tak mówi PANs Zastępóws, Bóg Izraelas, do wszystkich uprowadzonych, których zesłałem z Jerozolimy do Babilonii. 5Budujcie domy, aby w nich mieszkać! Zakładajcie ogrody, aby spożywać ich owoce! 6Żeńcie się, abyście mieli synów i córki. Bierzcie żony dla waszych synów, wydawajcie za mąż wasze córki, aby rodziły dzieci! Rozmnażajcie się tam, by was nie ubywało! 7Starajcie się o pomyślność dla tego miasta, do którego was zesłałem. Módlcie się za nie do PANA, gdyż od jego pomyślności zależy wasza pomyślność. 8Tak bowiem mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Nie dajcie się zwodzić obecnym wśród was prorokom ani wróżbitoms, nie słuchajcie tych, którzy wyjaśniają wam sny! 9Oni bowiem wieszczą kłamstwo w moje imię. Ja ich nie posłałem – wyrocznias PANA. 10Tak oto mówi PAN: Gdy upłynie dla Babilonu siedemdziesiąt latb, nawiedzę was i wypełnię daną wam obietnicę, że wrócicie na to miejsce. 11Tylko Ja znam plany, które mam względem was – wyrocznia PANA – plany pomyślności, a nie nieszczęścia, aby spełnić wasze nadzieje na przyszłość. 12Jeśli wezwiecie Mnie, przyjdziecie, będziecie się modlić do Mnie, wtedy was wysłucham. 13Jeśli będziecie Mnie szukać, znajdziecie Mnie. Jeśli całym sercems będziecie szukać mojej woli, 14dam się wam znaleźć – wyrocznia PANA. Odmienię wasz los, zgromadzę was ze wszystkich narodów i ze wszystkich miejsc, do których was wypędziłem – wyrocznia PANA. Sprowadzę was z powrotem na to miejsce, z którego was uprowadziłem. 15Bo powiedzieliście: «PAN wzbudził nam proroków w Babilonie». 16 Tak bowiem mówi PAN do króla, który zasiada na tronie Dawida, do całego ludu mieszkającego w tym mieście, do waszych bracis, którzy nie poszli z wami na wygnanie: 17Tak mówi PAN Zastępów: Oto Ja ześlę na nich miecz, głód i zarazęc. Postąpię z nimi jak z zepsutymi figami, które są tak złe, że nie nadają się do zjedzenia. 18Będę prześladował ich mieczem, głodem i zarazą. Sprawię, że będą budzić postrach we wszystkich królestwach ziemi. Staną się uosobieniem przekleństwas, przedmiotem zgrozy, wyszydzenia i hańby u wszystkich narodów, dokąd ich wypędziłem. 19Bo nie usłuchali Moich słów – wyrocznia PANA – które posyłałem do nich i wciąż posyłam przez moje sługi – proroków. Oni jednak nie usłuchali – wyrocznia PANA. 20Słuchajcie słowa PANA, wy wszy scy uprowa dze ni z Je ro zo li my do Ba bi lo nu.

a) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. b) siedemdziesiąt lat – zob. Jr 25,11+. c) miecz, głód i zarazę – zob. Jr 14,12+.

przez wiele lat będą korzystać. Wygnanie jest częścią planu Boga, dlatego trzeba cierpliwie czekać na Jego inter wencję, starając się widzieć w tym doświadczeniu okazję do zadośćuczynienia za grzechy i do nawrócenia (ww. 13n). Natomiast słowa potępienia prorok kieruje do króla Sedecjasza, pozostałych w mieście mieszkańców Jerozolimy oraz do wymienionych z imienia fałszywych proroków, zapowiadając im tragiczny koniec, mający być przestrogą dla całego ludu. Na koniec (ww. 24-32) dołączono polemikę między Jeremiaszem a fałszywym prorokiem Szemajaszem, który podżega przeciw niemu lud i kapłanów w Jerozolimie. Również w tym przypadku Boża kara będzie nieubłagana.

1761

JEREMIASZ 29,4-20

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Sedecjasz, syn Maasejasza – fałszywy prorok wśród wygnańców w Babilonii. b) usmażył w ogniu – w babilońskim Kodeksie Hammurabiego wymierzano taką karę za różne przewinienia. O podobnym zwyczaju mówi Kpł 20,14; 21,9, choć w Izraelu palono ciała prawdopodobnie dopiero po wcześniejszym ukamienowaniu.

Page 1762

21

Tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela, do Achaba, syna Kolajasza, i do Sedecjasza, syna Maasejaszaa, którzy wieszczą kłamstwo w moim imieniu: Oto Ja wydam ich w ręce króla babilońskiego Nabuchodonozora, który zabije ich w waszej obecności. 22Od nich weźmie początek przekleństwo dla wszystkich Judejczyków uprowadzonych do Babilonii: «Niech PAN postąpi z tobą jak z Sedecjaszem i Achabem», których król babiloński usmażył w ogniub. 23Za to, że dopuszczali się nikczemności w Izraelu, cudzołożyli z żonami swoich bliźnichs i głosili kłamstwo w moim imieniu, mówiąc to, czego im nie poleciłem. Ja o tym wiem i jestem tego świadkiem – wyrocznia PANA. 24 Do Szemajasza Nechelamity powiesz: 25Tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Ty wysłałeś we własnym imieniu do całego ludu, który jest w Jerozolimie i do kapłana Sofoniasza, syna Maasejasza, oraz do wszystkich kapłanów listy tej treści: 26«PAN ustanowił cię kapłanem w miejsce kapłana Jojady, abyś był strażnikiem domus PANA i abyś zakuwał w dyby i kajdany każdego, kto popełnia przestępstwo lub prorokuje. 27Dlaczego więc nie skarciłeś Jeremiasza z Anatot, który wam prorokuje? 28Bo oto przekazał nam do Babilonii wiadomość: ‘To potrwa długo. Budujcie domy, aby w nich mieszkać! Zakładajcie ogrody, aby spożywać ich owoce!’». 29 Kapłan Sofoniasz przeczytał ten list prorokowi Jeremiaszowi. 30Wtedy PAN skierował słowo do Jeremiasza: 31Powiadom wszystkich uprowadzonych: Tak mówi PAN do Szemajasza Nechelamity: Ponieważ Szemajasz prorokował wam, choć Ja go nie posłałem, i kazał wam wierzyć w kłamstwo, 32dlatego tak mówi PAN: Oto Ja ukarzę Szemajasza Nechelamitę i jego potomstwo. Nie będzie miał nikogo, kto by mieszkał pośród tego ludu, i nie zazna szczęścia, którym obdarzę mój lud – wyrocznia PANA – gdyż głosił bunt przeciwko PANU”. Obietnica odnowy Izraela 1 Słowo, które PANs skierował do Jeremiasza: 2„Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Zapisz w księdze wszystkie słowa, który wypowiedziałem do ciebie. 3Oto bowiem nadchodzą dni – wyrocznias PANA – gdy wyzwolę mój lud Izraela i Judęs z niewoli – powiedział PAN. Sprowadzę ich do ziemi, którą dałem ich przodkom. I wezmą ją w posiadanie”. 4A oto słowa, które PAN powiedział do Izraela i Judy:

30

Obietnica odnowy Izraela. W tym obszernym zbiorze wyroczni, powstałych zapewne w różnym czasie, dominuje ton nadziei, podobny do tego, jaki panuje w tak zwanej Księdze Pocieszenia w Iz 40 – 55. Choć adresaci proroctwa wciąż odczuwają lęk, to jednak prorok wyraźnie wzywa ich, aby na rzeczywistość spojrzeli w świetle wiary, gdyż Bóg nie opuszcza swego ludu. Autor z jednej strony zachowuje zdrowy realizm, a z drugiej stara się wlać ufność, ukazując wręcz perspektywę mesjańską, to znaczy zapowiadając panowanie „nowego Dawida”, którego Bóg ustanowi królem (Jr 30,9). Jeremiasz nie kwestionuje kary, słusznie wymierzonej za popełnione przez lud występki, ale wskazuje zarazem na szansę odnowienia głębokiej więzi z Bogiem. On bowiem jest w stanie uzdrowić to, co po ludzku nieuleczalne (Jr 30,17). Aby opisać tę zmianę położenia, jaka stanie się udziałem Izraela, prorok używa różnych obrazów.

JEREMIASZ 29,21 — 30,4

1762

Pwt 13,6; Jr 28,16

30_Jr:30_Jr

9/3/08

5

Jr 4,31

Iz 9,3

Ez 34,23n; 37,24; Oz 3,5 Iz 41;8; 44,2; Jr 46,27n

Jr 4,30; Lm 1,2

3:21 PM

Page 1763

„Tak bowiem mówi PAN: Słyszeliśmy okrzyki strachu, trwogi i niepokoju. 6 Spytajcie i zobaczcie: Czy mężczyzna może rodzić? Dlaczego więc widzę każdego mężczyznę z rękami na biodracha jak u rodzącej, a wszystkie twarze są pobladłe? 7 Biada! Jak wielki to dzień i nie ma mu podobnego! Dla Jakubas to czas trwogi, ale będzie z niej wybawiony. 8 Oto w tym dniu – wyrocznia PANA Zastępóws – złamię jarzmo na twojej szyi i rozerwę twoje więzy. Obcy już cię więcej nie ujarzmią. 9 Będą służyć PANU, swemu Bogu, i Dawidowi, królowi, którego im wzbudzę. 10 Lecz ty się nie bój, mój sługo Jakubie – wyrocznia PANA – nie załamuj się, Izraelu! Oto Ja wybawię cię z dalekiego kraju, a potomstwo twoje z ziemi niewoli. Jakub powróci, będzie żył spokojnie i bezpiecznie, i nikt nie będzie go niepokoił. 11 Ja jestem z tobą – wyrocznia PANA – aby cię wybawić. Dokonam zagłady wszystkich narodów, wśród których cię rozproszyłem. Jednak na ciebie nie ześlę zagłady, choć cię skarcę sprawiedliwie i na pewno nie unikniesz karys. 12 Tak bowiem mówi PAN: Nieuleczalna jest twoja rana, bolesne twe skaleczenia. 13 Nie ma nikogo, kto by bronił twej sprawy, nie ma lekarstwa na twoje rany. 14 Wszyscy twoi kochankowieb zapomnieli o tobie,

a) z rękami na biodrach – gest wyrażający ogromny ból. b) twoi kochankowie – chodzi o narody, z którymi Izrael się sprzymierzył (Ez 16 i 23).

Wspomina także o zawarciu nowego przymierza (Jr 31,1), o powrocie do ojczystej ziemi w tanecznym rytmie bębenków, o odbudowie kraju i zjednoczeniu podzielonego wcześniej królestwa. Prorok podkreśla, że będzie to możliwe tylko dzięki odwiecznej miłości (Jr 31,3) Boga, który okazuje ludowi swoje ojcowskie uczucia i wypełnia wynikającą stąd powinność, to znaczy wyzwala swego syna z niewoli. Nie zapomina przy tym o bolesnej rzeczywistości, przywołując postać Racheli opłakującej swoje dzieci (Jr 31,15), ale zarazem obiecuje jej pociechę od Boga i powrót synów do ojczystej ziemi. Będzie to możliwe po okazaniu skruchy przez zbuntowany dotąd lud. Jeremiasz pragnie wzbudzić w adresatach poczucie głębokiej więzi z miłującym Bogiem, dla którego każdy człowiek jest zawsze umiłowanym synem i najdroższym dzieckiem (Jr 31,20).

1763

JEREMIASZ 30,5-14

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1764

nie troszczą się o ciebie, bo uderzyłem cię jak wróg, do krwi cię pobiłem z powodu mnóstwa twoich grzechóws i licznych twoich przewinień. 15 Czemu uskarżasz się na swoją ranę, na nieuśmierzony ból? Z powodu mnóstwa twoich grzechów i licznych twych przewinień taki ból ci zadałem. 16 Ale już wkrótce ci zostaną pożarci, którzy ciebie chcieli pożreć. Wszyscy, którzy cię uciskali, pójdą do niewoli. Ci, którzy ciebie łupili, sami zostaną złupieni, a wszyscy twoi grabieżcy zastaną ograbieni. 17 Tobie zaś przywrócę zdrowie, z twoich ran cię uleczę – wyrocznia PANA. Bo nazwali cię wypędzoną, córko Syjonus, nikt się nie troszczy o ciebie. 18 Tak mówi PAN: Chcę znów postawić namioty Jakuba i zlitować się nad jego siedzibami. Odbudują miasto na jego wzgórzu, a pałac stanie na swym dawnym miejscu. 19 Rozlegnie się stamtąd pieśń dziękczynienia. Rozmnożę ich, aby ich nie ubyło, okryję ich chwałą, tak iż nie będą w pogardzie. 20 Ich synowie będą jak dawniej, ich zgromadzenius zapewnię trwanie, a wszystkich ich gnębicieli dotknę karą. 21 Ich władca będzie jednym z nich i ich panujący spośród nich wyjdzie. Kiedy go wezwę, zbliży się do Mnie, bo któż jest tak odważny w swym sercus, by zbliżyć się do Mnie? – wyrocznia PANA. 22 Będziecie dla Mnie ludem, Ja zaś będę dla was Bogiem. 23 Zrywa się gwałtowna burza PANA, nawałnica budząca trwogę, i spada bezbożnyms na głowę. 24 PAN nie powstrzyma swego wielkiego gniewus, aż nie wypełni do końca zamysłów swojego serca. Przy końcu czasu to zrozumiecie. JEREMIASZ 30,15-24

Iz 33,1; Jr 2,3

Iz 62,4

Iz 54,1-3

Wj 19,12; 33,20

Jr 31,31; Ez 11,20

Jr 23,19n

1764

30_Jr:30_Jr

Iz 11,13; Jr 3,18

Oz 2,16n

Oz 11,4; Iz 54,8

Iz 65,21n; Am 9,14

Mi 4,2

Iz 42,16

Ps 126,5n

Iz 40,3; 49,11 Pwt 1,31; 2Kor 6,18

Iz 40,11; Jr 23,3; J 10,16 Iz 49,25; Łk 11,21n

9/3/08

31

3:21 PM

Page 1765

1

Wtedy – wyrocznia PANA – będę Bogiem dla wszystkich rodów Izraela, oni zaś będą dla Mnie ludem. 2 Tak mówi PAN: Na pustyni znajdzie łaskę lud ocalony od miecza. Idzie on, aby odnowić Izraela. 3 PAN objawia mi się z daleka: Umiłowałem cię odwieczną miłością, dlatego przyjaźnie przyciągnąłem cię do siebie. 4 Znowu cię odbuduję i będziesz odbudowana, dziewico, Izraelu. Znowu z radością weźmiesz swe bębenki i pójdziesz w weselnym orszaku. 5 Znowu będziesz sadzić winnice na wzgórzach Samariis. Ci, którzy je zasadzą, będą z nich korzystać. 6 Nadejdzie dzień, gdy strażnicy zawołają na górze Efraima: «Wstańcie! Wejdźmy na Syjon do PANA, naszego Boga». 7 Tak bowiem mówi PAN: Wznieście radosne okrzyki na cześć Jakuba! Wysławiajcie wodza narodów! Rozgłaszajcie, chwalcie go i mówcie: «PAN zbawia swój lud, Resztęs Izraela». 8 Oto sprowadzę ich z kraju północnego i zgromadzę ich z krańców ziemi. Są wśród nich niewidomi i kulawi, kobiety brzemienne i rodzące. Powróci wielkie zgromadzenie. 9 Przyjdą z płaczem i modlitwami. Przyprowadzę ich nad strumienie wód prostą drogą, na której się nie potkną. Ja stałem się dla Izraela jak ojciec, Efraim jest moim pierworodnyms. 10 Narody, słuchajcie słowa PANA, opowiedzcie dalekim wyspom. Mówcie: «Ten, który rozproszył Izraela, zgromadzi go i będzie go strzegł, jak pasterz strzeże swoich owiec». 11 Bo PAN wykupił Jakuba, wyzwolił go z ręki silniejszego od niego. 12 Przyjdą i będą radośnie wykrzykiwać na wzgórzu Syjonu. Będą korzystać z dobrodziejstw PANA: zboża, moszczu, świeżej oliwy, z jagniąt i bydła. Staną się jak nawodniony ogród 1765

JEREMIASZ 31,1-12

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Rama – dzisiejsze er-Ram, miejscowość położona ok. 9 km na północ od Jerozolimy (Joz 18,25; Mt 2,17n). Według 1Sm 10,2 tam znajdował się grób Racheli. b) Rachela opłakuje synów – Rachela była żoną Jakuba i matką Józefa, od którego wywodzą się plemiona należące do Królestwa północnego. Jej płacz odnosi się do niewoli asyryjskiej w 721 r. przed Chr., jednak w czasach Jeremiasza mógł być odczytywany również jako płacz z powodu deportacji plemion południowych do Babilonii, gdyż Rachela była także matką Beniamina, którego ziemie należały do Królestwa południowego. c) Werset trudny do zinterpretowania. Wydaje się, że prorok zapowiada pełne miłości zwrócenie się Izraela do Boga, ale w tradycji chrześcijańskiej, poczynając od św. Hieronima, wyrocznia ta miała znaczenie mesjańskie i była zapowiedzią wcielenia Syna Bożego.

JEREMIASZ 31,13-22

Page 1766

i nie będą już więcej odczuwać pragnienia. 13 Wtedy dziewczęta będą radośnie tańczyć, chłopcy i starcy będą się cieszyć. Zamienię ich smutek w radość, pocieszę ich i rozweselę po smutku. 14 Tłustym mięsem obdarzę kapłanów, a mój lud nasycę moimi dobrami – wyrocznia PANA. 15 Tak mówi PAN: W Ramaa słychać głos skargi – gorzki płacz. To Rachela opłakuje synówb, nie daje się pocieszyć po stracie swych dzieci. 16 Tak mówi PAN: Powstrzymaj swój głos od szlochu i od łez twoje oczy, bo twój trud będzie nagrodzony – wyrocznia PANA. Twe dzieci powrócą z kraju wroga. 17 Jest nadzieja dla twego potomstwa – wyrocznia PANA – wrócą synowie do swej krainy. 18 Dobrze słyszałem skargę Efraima: «Ukarałeś mnie surowo jak niesforne cielę. Spraw, abym wrócił, a powrócę, bo Ty, PANIE, jesteś moim Bogiem. 19 Odkąd się nawróciłem, jestem pełen skruchy. Gdy się opamiętałem, zacząłem bić się w piersi. Rumienię się ze wstydu, gdyż dźwigam hańbę mej młodości». 20 Czy Efraim nie jest dla Mnie umiłowanym synem, najdroższym moim dzieckiem? Bo im więcej go napominam, tym bardziej noszę go w sercu i wzruszam się do głębi. Na pewno ulituję się nad nim – wyrocznia PANA. 21 Postaw sobie znaki, ustaw drogowskazy. Na trakt zwróć uwagę, na drogę, którą kroczyłaś. Wróć, dziewico Izraelu, powróć do twoich miast. 22 Jak długo będziesz się błąkać, córko niewierna, bo PAN stworzył na ziemi coś nowego: kobieta zatroszczy się o mężac.

Ps 30,12; 90,15; Iz 51,11

Mt 2,17n

Oz 4,16

Prz 3,12; Ap 3,19

Oz 11,8n

Iz 40,3

1766

30_Jr:30_Jr

Iz 11,9

Iz 49,19n; Za 2,8

Jr 1,10

Ez 18,2

Hbr 8,8-12

Hbr 10,16

Jr 24,7; 32,39n; 2Kor 3,3

9/3/08

3:21 PM

Page 1767

Obietnica odnowy Judy i Nowe Przymierze 23 Tak mówi PANs Zastępóws, Bóg Izraelas: Gdy sprowadzę ich wygnańców, znów będą mówić w kraju Judys i w jego miastach: «Niech cię PAN błogosławis, oazo sprawiedliwości, góro święta». 24 Zamieszkają na niej Juda wraz ze wszystkimi miastami, a także rolnicy i pasterze. 25 Napoję bowiem wyczerpanych i wszystkich omdlałych nasycę”. 26 Wtedy się przebudziłem i zrozumiałem. Podobał mi się mój sena. 27 „Oto nadchodzą dni – wyrocznias PANA – gdy w domu Izraela i w domu Judy rozmnożę ludzi i bydło. 28 I będę czuwał nad nimi, żeby budować i sadzić, jak dawniej czuwałem nad nimi, żeby wyrywać i burzyć, by rozwalać i niszczyć – wyrocznia PANA. 29 W owych dniach nie będą więcej mówić: «Ojcowie jedli niedojrzałe winogrona, a synom ścierpły zębyb», 30 lecz każdy umrze za swoje winy. Tylko temu, kto będzie jadł niedojrzałe winogrona, ścierpną zęby. 31 Oto nadchodzą dni – wyrocznia PANA – gdy zawrę z domem Izraela i z domem Judy Nowe Przymierzec. 32 Będzie się ono różnić od przymierza, które zawarłem z ich przodkami w dniu, gdy ująłem ich za rękę i wyprowadziłem z ziemi egipskiej. Tamci złamali moje przymierze, choć byli moją własnością – wyrocznia PANA. 33 Lecz takie będzie przymierze, które zawrę z domem Izraela po tych dniach – wyrocznia PANA: Moje Prawos umieszczę w ich wnętrzu i wypiszę je w ich sercachs.

a) sen – prawdopodobnie chodzi o senne widzenie proroka; według innej interpretacji to lud budzi się po wygnaniu ze świadomością otrzymania daru wyzwolenia. b) Przysłowie to podkreśla zbiorową odpowiedzialność, zgodną z ówczesnym przekonaniem o karaniu synów za winy ojców. Prorocy przeczą takiemu podejściu, zwracając uwagę na odpowiedzialność indywidualną (Ez 18,2). c) Nowe Przymierze – nawiązując do przymierza (zob. Słownik) zawartego na Synaju, Jeremiasz zapowiada całkowite odnowienie więzi Boga z ludem, zerwanej wskutek grzechu i niewierności Izraela. Kościół od początku widział realizację tego przymierza w Jezusie Chrystusie.

Obietnica odnowy Judy i Nowe Przymierze. Podobnie jak wcześniej Izrael, tak teraz Juda słyszy słowa otuchy i nadziei na odrodzenie. Szczególnie ważna jest tutaj zapowiedź Nowego Przymierza między Bogiem i ludźmi, ponieważ to dawne, zawarte na Synaju, utraciło swą moc wskutek grzechu przodków. Odtąd wzajemna więź będzie oparta na wewnętrznym przylgnięciu do osoby Boga, a nie na czysto zewnętrznym zachowywaniu określonych norm i przykazań. Prorok ilustruje tę różnicę za pomocą symboli serca z ciała i kamiennych tablic (w. 32; por. Ez 11,19n; 36,26n).

1767

JEREMIASZ 31,23-33

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) wieża Chananeela – znajdowała się w północno-wschodniej części Jerozolimy (Ne 3,1; Za 14,10). b) Brama Narożna – brama w północnej części murów Jerozolimy (Za 14,10). c) sznur mierniczy – w starożytności posługiwano się nim do pomiaru odległości i powierzchni oraz przy pracach budowlanych (np. 2Krl 21,13; Ps 78,55; Ez 47,3). d) Gareb... Goa – miejsca, o których w Piśmie Świętym nie mówi się w żadnym innym miejscu. Być może nazwy małych pagórków w południowo-zachodniej części Jerozolimy. e) potok Cedron – przez większą część roku jest pozbawiony wody, ale opady deszczu sprawiają, że okresowo niesie znaczne jej ilości. Płynie po wschodniej stronie Jerozolimy. f) Brama Końska – brama obok południowo-wschodniego narożnika świątyni (Ne 3,28). g) Opisane zdarzenie rozegrało się zatem w 587 r. przed Chr. (Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+). h) na dziedzińcu wartowni – pomieszczenie to traktowano nie tyle jako więzienie, co raczej jako rodzaj azylu, w którym prorok mógł się schronić przed licznymi przeciwnikami.

Page 1768

Będę dla nich Bogiem, a oni będą dla Mnie ludem. 34 I nikt już nie będzie pouczał swego rodaka ani swego bratas: «Poznajcie PANA!», bo wszyscy będą Mnie znali, od najmniejszego do największego – wyrocznia PANA. Wtedy odpuszczę ich winy, a ich grzechóws nie będę już pamiętał. 35 Tak mówi PAN, który nakazał słońcu, aby świeciło w dzień, który zlecił księżycowi i gwiazdom, aby noc rozświetlały; który porusza morze i sprawia, że burzą się fale; a PAN Zastępów – to Jego imięs: 36 Gdyby zabrakło tych moich nakazów – wyrocznia PANA – również plemię Izraela na zawsze przestałoby być dla Mnie narodem. 37 Tak mówi PAN: Jak nie można zmierzyć nieba w górze i zbadać fundamentów ziemi na dole, tak i Ja nie odrzucę całego plemienia Izraela pomimo wszystkiego, co uczynili – wyrocznia PANA. 38 Oto nadchodzą dni – wyrocznia PANA – gdy miasto dla PANA będzie odbudowane od wieży Chananeelaa do Bramy Narożnejb. 39Rozciągną sznur mierniczyc w kierunku wzgórza Gareb, a potem ku Goad. 40Cała dolina trupów i popiołu, wszystkie pola, aż do potoku Cedrone i narożnika Bramy Końskiejf na wschodzie, będą poświęcones dla PANA. Nie będzie już spustoszenia ani ruiny na wieki”. Symbolika kupna pola 1 PANs przemówił do Jeremiasza w dziesiątym roku króla Judys, Sedecjasza. Był to osiemnasty rok Nabuchodonozorag. 2Wojska króla babilońskiego oblegały wtedy Jerozolimęs, a proroks Jeremiasz był więziony na dziedzińcu wartownih, która znajdowała się w pałacu króla Judy. 3 Sedecjasz, król Judy, uwięził go bowiem, stawiając mu na-

32

Do tej zapowiedzi nawiąże Nowy Testament, ukazując jej spełnienie w Jezusowym przymierzu zawartym w Jego ciele i krwi (Łk 22,19n; 1Kor 11,23-25; 2Kor 3,3-6; Hbr 8,8-12). Szczególną cechą tej nowej więzi człowieka z Bogiem jest jej wieczny i nieodwołalny charakter, wspaniale zobrazowany przez symbole czasu (słońce, księżyc, gwiazdy) i przestrzeni (niebo i fundamenty ziemi). Symbolika kupna pola. Nabycie pola przez proroka jest kolejnym symbolicznym czynem, który ma uświadomić jego rodakom, że obecna tragiczna sytuacja nie jest ostateczna i że czeka ich jeszcze jasna przyszłość. Właśnie teraz, gdy cała ziemia ma wkrótce znaleźć się w rękach najeźdźców, a więc gdy zupełnie traci na wartości, Jeremiasz, kupując

JEREMIASZ 31,34 — 32,3

1768

Oz 2,22; 1J 2,27

Hbr 10,17

Rdz 1,14nn; Ps 136,7-9

Iz 51,15

Ps 89,34-38

Jr 33,20-22

Ne 3,1 Ez 41,13; Za 2,5

Jl 3,17; Za 14,11; Ap 22,3

30_Jr:30_Jr

Jr 38,18.23; 39,5-7

Kpł 25,24n; Rt 4,3n

Jr 36,4

Wj 20,6; 34,6n

Ps 33,13nn

Wj 6,6; Pwt 4,34; Dn 9,15

9/3/08

3:21 PM

Page 1769

stępujący zarzut: „Dlaczego prorokowałeś: «Tak mówi PAN: Oto Ja oddaję to miasto w rękę króla babilońskiego, a on je zdobędzie. 4Sedecjasz, król Judy, nie ucieknie Chaldejczykom, na pewno zostanie wydany w ręce króla babilońskiego. Będzie rozmawiał z nim osobiście. 5Ten poleci uprowadzić Sedecjasza do Babilonus i pozostawi go tam aż do czasu wyzwolenia – wyrocznias PANA. Jeśli będziecie walczyć z Chaldejczykami, przegracie»?”. 6Jeremiasz odparł: „PAN skierował do mnie takie słowo: 7Oto Chanameel, syn twojego stryja Szalluma, idzie do ciebie z propozycją: «Kup ode mnie pole, które jest w Anatot, bo ty masz prawo wykupua». 8 Kiedy zgodnie ze słowem PANA przybył do mnie na dziedziniec wartowni mój kuzyn Chanameel i powiedział: «Kup ode mnie pole, które jest w Anatot w krainie Beniamina, bo ty masz prawo wykupu», wtedy poznałem, że było to słowo PANA. 9Kupiłem więc od mojego kuzyna Chanameela pole, które było w Anatot, i zapłaciłem mu siedemnaście syklóws srebra. 10Spisałem akt, zapieczętowałem przy świadkach i odważyłem srebro. 11Wziąłem jeden egzemplarz aktu kupna, zapieczętowany zgodnie z przepisami prawas, i drugi – otwartyb. 12Dałem akt kupna Baruchowi, synowi Neriasza, synowi Machsejasza, w obecności mojego kuzyna Chanameela, w obecności świadków, którzy podpisali akt kupna, oraz w obecności wszystkich Judejczyków przebywających na dziedzińcu wartowni. 13W ich obecności dałem Baruchowi takie polecenie: 14«Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Weź te dokumenty – jeden opieczętowany i jeden otwarty akt kupna – włóż je do glinianego naczynia, żeby zachowały się na długi czas. 15Tak bowiem mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Będzie się jeszcze kupować w tym kraju domy, pola i winnice». 16 Po przekazaniu dokumentów kupna Baruchowi, synowi Neriasza, tak się modliłem: 17Ty sam, Panie mój, BOŻE, stworzyłeś niebo i ziemię Twoją wielką mocą i wyciągniętym ramieniem. Dla Ciebie nie ma rzeczy niemożliwej. 18Ty okazujesz łaskawość na tysiąc pokoleń, a karę za winy ojców zsyłasz tylko na ich synów i wnuków. Boże wielki i potężny, PAN Zastępów – to Twoje imięs! 19Ty jesteś wielki w radzie i potężny w działaniu. Twoje oczy widzą wszystkie ludzkie drogis; każdemu oddajesz zgodnie z Jego postępowaniem. 20Ty dokonałeś znaków i cudóws w Egipcie i aż do tego dnia w Izraelu i w świecie sławne jest Twoje imię. 21Wyprowadziłeś swój naród izraelski z Egiptu, dokonując cudów i znaków ręką

a) ty masz prawo wykupu – chodzi o człowieka (tzw. goel), na którym, według Prawa, spoczywał obowiązek wykupienia krewnego z niewoli albo wykupienia jego pola, aby nie znalazło się w obcych rękach (np. Kpł 25,23-25.48). ‘Goel’ oznacza także tzw. mściciela krwi, który zobowiązany był ukarać śmiercią zabójcę członka swojej rodziny (np. Rdz 9,6; Lb 35,12nn; Pwt 19,12). b) Opisany w ww. 10-11 sposób zawierania kontraktów znajduje potwierdzenie także w archeologii. Na jednej karcie zapisywano dwukrotnie tę samą umowę, po czym górną część zwijano w rulon i opieczętowywano, nie oddzielając od pozostałej części. Kontrakt opatrzony pieczęcią był zabezpieczeniem przed możliwymi fałszerstwami.

pole, daje dowód swojej wiary w odmianę losu (w. 15). Drugą część rozdziału stanowi uroczysta modlitwa, w której prorok odwołuje się do wielkich dzieł Boga w przeszłości, a zarazem wyznaje grzechy swojego narodu, przede wszystkim kult obcych bożków i odwrócenie się do Boga plecami (w. 33). Choć taka odpowiedź ludu musiała się spotkać z karą, to jednak w ww. 36-44 powraca ton nadziei i pociechy, gdyż ustami Jeremiasza Bóg zapowiada powrót z wygnania i zawarcie nowego przymierza (Jr 31,31-34+), które będzie trwało wiecznie.

1769

JEREMIASZ 32,4-21

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) miecz, głód i zarazę – zob. Jr 14,12+. b) wąwóz Ben-Hinnom – zob. Jr 7,31+. c) Moloch – bóstwo nieba i słońca, czczone przez dawnych mieszkańców Kanaanu.

JEREMIASZ 32,22-41

Page 1770

mocną i wyciągniętym ramieniem wśród wielkiej trwogi. 22Dałeś im ten kraj mlekiem i miodem płynący, jak to przysiągłeś ich przodkom. 23Weszli i osiedlili się tam, ale nie słuchali Twego głosus, nie przestrzegali Twoich praw i nie wypełniali tego, co im nakazałeś. Dlatego zesłałeś na nich całe to nieszczęście. 24Oto usypano wały oblężnicze, aby zająć miasto i wydać je w ręce Chaldejczyków przez miecz, głód i zarazęa. Stało się, jak powiedziałeś. I Ty to widzisz. 25Panie, mój BOŻE, Ty powiedziałeś do mnie: «Chociaż miasto jest w rękach Chaldejczyków, kup sobie pole za srebro wobec świadków»”. 26 PAN skierował takie słowo do Jeremiasza: 27„To Ja, PAN, jestem Bogiem wszelkiego stworzenia – czy jest dla Mnie coś niemożliwego? 28Dlatego tak mówi PAN: Właśnie Ja oddaję to miasto w ręce Chaldejczyków, w ręce króla babilońskiego Nabuchodonozora, który je zajmie. 29Przyjdą Chaldejczycy walczący przeciwko temu miastu i spalą je. Podpalą domy, na których dachach palono kadzidło dla Baalas i wylewano ofiarys płynne obcym bogom, ku mojej obrazie. 30Izraelici i Judejczycy od swej młodości dopuszczali się tylko tego, co Ja uważam za złe. Istotnie, Izraelici obrażali Mnie dziełami swoich rąk – wyrocznia PANA. 31Dlatego to miasto stało się dla Mnie przyczyną gniewu i oburzenia od dnia, w którym je zbudowali, aż do dziś. Usunę je więc sprzed moich oczu 32 z powodu zła, jakiego dopuszczali się Izraelici i Judejczycy, doprowadzając Mnie do gniewu: ich królowie, książęta, kapłani, prorocy i każdy Judejczyk mieszkający w Jerozolimie. 33Odwrócili się do Mnie plecami, a nie twarzą. Pouczałem ich nieustannie, ale nie chcieli Mnie słuchać ani przyjąć pouczenia. 34W domus, który nosi moje imię, umieścili swoich bożków, żeby go splamić. 35W wąwozie Ben-Hinnomb zbudowali Baalowi ołtarze na wzniesieniachs, żeby Molochowic składać w całopalnejs ofierze swoich synów i córki, chociaż im tego nie nakazałem ani nawet nie przyszło Mi to na myśl. Jak mogli dopuścić się takiej obrzydliwości i doprowadzić Judę do grzechus? 36A jednak teraz tak mówi PAN, Bóg Izraela, o tym mieście, o którym wy mówicie, że zostało wydane w ręce króla babilońskiego przez miecz, głód i zarazę: 37Oto Ja zgromadzę ich teraz ze wszystkich krajów, do których ich wypędziłem w wielkim gniewie i oburzeniu. Sprowadzę ich znów na to miejsce i będą mieszkać bezpiecznie. 38 Będą dla Mnie ludem, a Ja będę dla nich Bogiem. 39Zjednoczę ich w myśleniu i działaniu, aby zawsze odnosili się do Mnie z bojaźniąs, dla dobra swego oraz ich synów. 40Zawrę z nimi wieczne przymierzes: nie odwrócę się od nich, lecz będę ich darzył dobrocią. Wypełnię ich sercas bojaźnią do Mnie, aby ode Mnie nie odstąpili. 41Będę się nimi cieszył i wyświadczał im dobro. Osadzę ich na stałe w tym kraju – uczynię to z całego serca i z całej duszys. 1770

Wj 3,8 Jr 11,8

Jr 32,17; Za 8,6; Łk 1,37

Jr 9,13

Jr 2,27

Jr 7,30n

Kpł 18,21; Jr 19,5

Jr 24,7; 2Kor 6,16

Jr 31,31

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1771

42

Tak bowiem mówi PAN: Jak sprowadziłem na ten lud całe to wielkie nieszczęście, tak przywiodę na nich wszelkie dobro, które im zapowiedziałem. 43Będzie się znów kupować pole w tym kraju, o którym wy mówicie: «Jest pustkowiem, pozbawionym ludzi i bydła, bo został wydany w ręce Chaldejczyków». 44A jednak będą kupować pola za srebro, spisywać akta kupna, pieczętować i uwierzytelniać je w krainie Beniamina, w okolicach Jerozolimy, w miastach Judy, w górach, na nizinach i na południua, kiedy odmienię ich los – wyrocznia PANA”.

a) na nizinach i na południu – zob. Jr 17,26+. b) na dziedzińcu wartowni – zob. Jr 32,2+.

Inne obietnice odnowy 1 PAN ponownie przemówił do Jeremiasza, gdy był on jeszcze więziony na dziedzińcu wartownib: 2„Tak mówi PANs, który tworzy te rzeczy, który je kształtuje, aby zaistniały – nosi On imięs PAN: 3Wzywaj Mnie, a Ja ci odpowiem. Oznajmię ci wielkie i ukryte rzeczy, których nie znasz. 4Tak bowiem mówi PAN, Bóg Izraelas, o domach tego miasta, o pałacach królów Judys, zburzonych podczas oblężenia i walki: 5Podczas walki z Chaldejczykami napełniły się te domy trupami ludzi, których zabiłem w wielkim gniewie, ponieważ odwróciłem się od tego miasta z powodu wszystkich nieprawości jego mieszkańców. 6Teraz przywrócę je do stanu pierwotnego i oczyszczęs. Uleczę ich i obdarzę bogactwem pokoju i bezpieczeństwa. 7Odmienię los Judy i Izraela. Odbuduję ich i będą jak dawniej. 8Wybaczę im wszelkie grzechys, które popełnili przeciwko Mnie. Odpuszczę im wszystkie przewinienia, których się dopuścili wobec Mnie, gdy byli Mi niewierni. 9Dla Mnie to miasto będzie przyczyną radości, chwałąs i ozdobą wśród wszystkich narodów ziemi, które usłyszą o wszelkich dobrodziejstwach, jakie im uczyniłem. Zadrżą i wzruszą się z powodu wszelkiego dobra i pomyślności, które Ja im wyświadczyłem. 10 Tak mówi PAN: Na tym miejscu, o którym wy mówicie: «Jest zniszczone, nie ma w nim ludzi ani zwierząt», w miastach Judy, na spustoszonych i bezludnych ulicach Jerozolimys, znów będzie słychać 11głos radości i wesela, głos pana młodego i panny młodej, głos tych, którzy będą wchodzić z ofiarąs dziękczynną do domu PANA, wołając: «Sławcie PANA Zastępóws, bo PAN jest dobry, bo Jego łaska na wieki». Ja bowiem odnowię ten kraj i będzie on taki jak dawniej – mówi PAN.

33

Jr 29,12

Jr 31,31; Ez 36,25

Jr 32,43

2Krn 5,13; Jr 25,10

1Krn 16,34; Ezd 3,11; Ps 106,1

Inne obietnice odnowy. Cały rozdział jest zbiorem różnych wypowiedzi proroka, być może zebranych w późniejszym czasie. Smutny obraz rzeczywistości przeplata się tutaj z obietnicami odrodzenia i odmiany losu. Powrót z wygnania zarysowuje się jako coś pewnego, pomimo dramatycznego widoku spustoszonej Jerozolimy. Używając obrazów występujących także w innych częściach Księgi Jeremiasza, autor rozbudza nadzieję na powrót do normalnego życia w wolności i dobrobycie. Ważna jest tutaj zapowiedź odrodzenia obu królestw, Izraela i Judy, a także odnowienia dynastii Dawidowej, z której wyrośnie odrośl sprawiedliwa (w. 15). Podczas gdy w Jr 23,5n wyrażenie to dotyczyło króla,

1771

JEREMIASZ 32,42 — 33,11

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) na nizinach i na południu – zob. Jr 17,26+. b) odrośl sprawiedliwa – zob. Jr 23,5+. c) przymierze z dniem i nocą – chodzi o prawo rządzące następstwem dnia i nocy, nazwane tutaj przymierzem w nawiązaniu do Bożego zobowiązania po potopie (Rdz 8,22). d) oba rody – czyli Izraela i Judę. e) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.

Page 1772

12

Tak mówi PAN Zastępów: Na tym spustoszonym miejscu, gdzie nie ma ludzi ani zwierząt, we wszystkich jego okolicach, znów pojawią się pastwiska i pasterze znów będą tam mogli prowadzić swoje trzody. 13W miastach położonych w górach, na nizinach i na południua, w krainie Beniamina i w okolicach Jerozolimy, znów będą liczone owce – mówi PAN. 14 Oto nadchodzą dni – wyrocznias PANA – gdy spełnię obietnicę, którą dałem domowi Izraela i domowi Judy. 15W tym czasie sprawię, że wyrośnie Dawidowi odrośl sprawiedliwab. On będzie się troszczył o prawos i sprawiedliwość w kraju. 16 Za dni jego panowania Juda dostąpi zbawienia, a Jerozolima będzie bezpieczna. Będą go nazywać: «PAN naszą sprawiedliwością». 17Tak bowiem mówi PAN: Nie zabraknie w dynastii Dawida potomka zasiadającego na tronie Izraela. 18 Wśród kapłanów i lewitóws nie zabraknie ludzi, którzy będą Mi przynosili całopalenias, ofiary z pokarmów i ustawiczne ofiary krwawe”. 19 Ponownie PAN skierował słowo do Jeremiasza: 20„Tak mówi PAN: Jeśli zdołacie zerwać moje przymierzes z dniem i nocąc, tak aby nie było dnia ani nocy w swoim czasie, 21to również zostanie zerwane moje przymierze z mym sługą Dawidem: Nie będzie miał następcy tronu ani lewitów i kapłanów, którzy by Mi służyli. 22Jak niezliczone są gwiazdy na niebie i ziarnka piasku nad morzem, tak rozmnożę potomków mojego sługi Dawida oraz lewitów, którzy Mi służą”. 23 PAN znów skierował słowo do Jeremiasza: 24„Czy nie zauważyłeś, co ten naród rozpowiada, twierdząc: «PAN odrzucił oba rodyd, które wybrał»? Wzgardzili oni moim ludem, który według nich przestał być narodem. 25Tak mówi PAN: Czyż nie ustanowiłem mojego przymierza z dniem i nocą, praw nieba i ziemi? 26Czyżbym miał odrzucić potomstwo Jakuba i mojego sługi Dawida i nie ustanowić spośród niego panujących nad potomstwem Abrahama, Izaaka i Jakuba? Nie! Odmienię ich los i ulituję się nad nimi”. Los Sedecjasza 1 Gdy król babiloński Nabuchodonozore, całe jego wojsko i wszystkie rządzone przez niego królestwa na ziemi oraz wszystkie narody walczyły przeciwko Jerozolimies i wszystkim jej miastom, PANs tak powiedział do Jeremiasza: 2 „Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Idź! Powiedz królowi Judys

34

tutaj odnosi się do całej stolicy, która otrzymuje nową nazwę: PAN naszą sprawiedliwością (w. 16). Ponadto Bóg zapewnia, że odnowa narodu za pośrednictwem dynastii Dawidowej będzie miała wieczny charakter, tak jak prawa rządzące następstwem dnia i nocy. Dla chrześcijan ta obietnica ma niewątpliwie wymiar mesjański, zapowiadając Chrystusa, w którym zostaje zawarte wieczne przymierze z Bogiem. Los Sedecjasza. Wyrocznia ta pochodzi prawdopodobnie z roku 588 lub 587 przed Chr., kiedy oblężenie Jerozolimy było już bardzo bliskie, a wojska babilońskie zdobywały położone niedaleko od stolicy twierdze Lakisz i Azeka. Jeremiasz uświadamia Sedecjaszowi, że jedynym sposobem ocalenia życia jest poddanie się najeźdźcy.

JEREMIASZ 33,12 — 34,2

1772

Iz 65,10

Iz 4,2; Jr 23,5n

2Sm 7,13

Ps 89,34-38; Jr 31m35n

Rdz 15,5

Ps 74,16n

Jr 21,1-7; 32,1-5

30_Jr:30_Jr

2Krn 16,14

Wj 21,2

Pwt 15,12n

Kpł 19,12

Jr 29,18

9/3/08

3:21 PM

Page 1773

Sedecjaszowi: Tak mówi PAN: To Ja wydałem to miasto w ręce króla babilońskiego, aby je spalił. 3Ty nie ujdziesz jego ręki. Na pewno zostaniesz schwytany i oddany w jego ręce. Osobiście spotkasz się z nim i pójdziesz do Babilonus. 4Jednakże słuchaj słowa PANA, królu Judy, Sedecjaszu: Tak mówi PAN do ciebie: Nie zginiesz od miecza. 5Umrzesz spokojnie. Okadzą cię jak twoich przodków, którzy królowali przed tobą, i będą cię opłakiwać: «Jakie nieszczęście, dostojny!». Taką składam ci obietnicę – wyrocznias PANA”. 6 Proroks Jeremiasz powtórzył Sedecjaszowi, królowi Judy, wszystkie te słowa w Jerozolimie. 7W tym czasie wojska króla babilońskiego walczyły przeciwko Jerozolimie i przeciwko pozostałym miastom Judy: Lakisza i Azekab, bo spośród miast Judy tylko te twierdze się ostały.

a) Lakisz – dzisiejsze Tell el-Duweir na drodze z Jerozolimy do Gazy (Joz 10,3). b) Azeka – dzisiejsze Tell Zakarieh na drodze z Jerozolimy do Aszdodu (Joz 10,10). c) W narodzie wybranym panował zwyczaj, aby co siedem lat wyzwalać niewolników żydowskich, którzy znaleźli się w niewoli z powodu biedy (np. Wj 21,2-4). d) miecz, głód i zarazę – zob. Jr 14,12+.

Pozorna reforma społeczna 8 PANs przemówił do Jeremiasza po tym, jak król Sedecjasz zawarł z całym ludem Jerozolimys umowę dotyczącą przywrócenia wolności. 9Każdy miał obdarzyć wolnością tych spośród swoich niewolników i niewolnic, którzy byli Hebrajczykamis, tak aby żaden Judejczyk nie czynił niewolnikiem swojego bratac. 10Wszyscy książęta i cały lud, którzy zawarli umowę, zgodzili się uwolnić swoich niewolników i niewolnice. Przyjęli te słowa i uwolnili swych niewolników. 11Potem jednak rozmyślili się i na powrót zmusili do niewolniczej służby tych, których wcześniej uwolnili. 12 Wtedy PAN powiedział do Jeremiasza: 13„Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Ja zawarłem przymierzes z waszymi przodkami w dniu, gdy ich wyprowadziłem z Egiptu, z domu niewoli, nakazując: 14«Każdego siódmego roku uwolnisz swego brata Hebrajczyka, który został ci sprzedany i służył ci sześć lat. Obdarzysz go wolnością». Lecz wasi przodkowie nie usłuchali Mnie i nie okazali Mi posłuszeństwa. 15Wy natomiast nawróciliście się dzisiaj i postąpiliście szlachetnie, ogłaszając wyzwolenie swoich bliźnichs. Zawarliście umowę ze Mną w domus, który nosi moje imięs. 16Teraz jednak zmieniliście postanowienie, znieważając moje imię. Niewolników i niewolnice, których uprzednio obdarzyliście wolnością, sprowadziliście z powrotem do stanu niewoli. 17Dlatego tak mówi PAN: Wy nie usłuchaliście Mnie, nie chcąc przywrócić wolności swoim bracioms i bliźnim. Dlatego i Ja odsyłam was wolnymi – wyrocznias PANA – na miecz, zarazę i głódd. Staniecie się przestrogą dla wszystkich królestw ziemi. 18Z tymi, Pozorna reforma społeczna. Choć zwyczaj wyzwalania niewolników pochodzenia żydowskiego był znany tradycji biblijnej (Wj 21,2-4; Kpł 25,39-43; Pwt 15,12n), to jednak stosowanie go w praktyce należało do rzadkości. Autor opisuje Sedecjasza, który przestraszony bliskością inwazji babilońskiej postanowił uroczyście wprowadzić w życie ten zaniechany zwyczaj, mając nadzieję, że w ten sposób przypodoba się Bogu i uchroni kraj od nieszczęścia. Początkowy entuzjazm ludu szybko okazuje się jednak słomianym zapałem, co spotyka się z surowym potępieniem przez Boga.

1773

JEREMIASZ 34,3-18

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Opis odnosi się do obrzędu przymierza przedstawionego w Rdz 15,9-18. Ryt ten znany był także wśród innych ludów starożytnego Wschodu. b) Rekabici – grupa etniczna wywodząca się z koczowniczego plemienia Kenitów (2Krl 10,15-23; 1Krn 2,55). c) strażnika progu – jedna z najważniejszych funkcji w świątyni, polegająca na kontrolowaniu głównych wejść i dozorowaniu gromadzących się tam ludzi (2Krl 25,18; Jr 52,24). d) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.

Page 1774

którzy złamali przymierze ze Mną, nie dochowując umowy, postąpię jak z cielcem, którego oni w mojej obecności przerąbali na dwie części i przeszli między nimia. 19Tych, którzy przeszli między częściami cielca – książąt Judys, książąt Izraela, dworzan, kapłanów i cały lud kraju – 20wydam w ręce wrogów czyhających na ich życie. Ich trupy staną się żerem dla ptaków powietrznych i dzikich zwierząt. 21Natomiast króla Judy, Sedecjasza, i jego ministrów wydam w ręce wrogów czyhających na ich życie, w ręce wojsk króla babilońskiego, które dopiero co wycofały się od was. 22Ja nakazałem – wyrocznia PANA – i Ja to sprawię, że powrócą one do tego miasta. Będą walczyły przeciwko niemu, zdobędą je i spalą. Również z innych miast Judy uczynię bezludne pustkowie”. Przykład Rekabitów 1 Oto co PANs powiedział do Jeremiasza za dni Jojakima, syna Jozjasza, króla Judys: 2„Idź do Rekabitówb, porozmawiaj z nimi i sprowadź ich do jednej z sal domus PANA. Tam podasz im wino do picia”. 3Wziąłem więc Jaazaniasza, syna Jeremiasza, syna Chabassiniasza, oraz jego braci, wszystkich jego synów i cały dom Rekabitów. 4Wprowadziłem ich do domu PANA, do sali synów Chanana, syna Igdaliasza, człowieka Bożego. Pomieszczenie to było z boku sali książąt, nad salą Maasejasza, syna Szalluma, strażnika proguc. 5Postawiłem przed Rekabitami napełnione winem dzbany i kubki i powiedziałem do nich: „Pijcie wino”. 6Odpowiedzieli: „Nie będziemy pić wina, gdyż Jonadab, syn Rekaba, nasz ojciec, dał nam taki nakaz: «Nigdy nie będziecie pić wina, ani wy, ani wasi synowie. 7Nie będziecie też budować domów ani siać zboża, nie będziecie mieć winnic ani ich uprawiać, lecz całe życie będziecie mieszkać w namiotach, abyście długo żyli na ziemi, na której będziecie przychodniami». 8Usłuchaliśmy więc głosu Jonadaba, syna Rekaba, naszego ojca, we wszystkim, co nam nakazał. Ani my, ani nasze żony, ani nasi synowie i córki nigdy nie pijemy wina. 9Nie budujemy też domów mieszkalnych, nie mamy winnic ani pól uprawnych. 10Mieszkamy w namiotach i wiernie spełniamy wszystko, co nam nakazał nasz ojciec Jonadab. 11Kiedy zaś przybył do kraju król babiloński Nabuchodonozord, powiedzieliśmy: «Chodźcie, schrońmy się do Jerozolimys przed

Jr 7,33

Jr 9,10

35

Zostaje przypomniany ryt przejścia między częściami podzielonego na pół cielca. Obrzęd ten wyrażał ideę, że stronę, która nie dochowa wierności zawartej umowie, spotka właśnie los cielca (Rdz 15,9-17). Pomimo tej sankcji lud złamał dane słowo, dlatego musi ponieść konsekwencje, opisane w końcowych wersetach. Bóg potwierdza wartość ludzkich słów oraz zobowiązań składanych Jemu i innym ludziom (Jdt 1,14n; Mt 12,36n). Przykład Rekabitów. Rekabici byli bliżej nieznaną, koczowniczą grupą etniczną, rygorystycznie przestrzegającą Bożych praw i wiary ojców. Swymi surowymi zwyczajami przypominali nazirejczyków (Lb 6), gdyż podobnie jak oni powstrzymywali się od używania alkoholu, ale dodatkowo świadomie rezygnowali z wygód życia osiadłego. Z Bożego nakazu prorok wystawia ich na próbę, z której wychodzą zwycięsko, stając się dla wszystkich wzorem nieskalanej wierności Bogu i własnej tradycji. Epizod ten jest dla Jeremiasza okazją do bardzo stanowczego wystąpienia, w którym

JEREMIASZ 34,19 — 35,11

1774

2Krl 10,15

30_Jr:30_Jr

Jr 32,33

Jr 7,13; 25,4-7

9/3/08

3:21 PM

Page 1775

wojskiem Chaldejczyków i Aramejczykóws». Tak oto zamieszkaliśmy w Jerozolimie”. 12 Wtedy PAN skierował słowo do Jeremiasza: 13„Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Idź! Powiedz wszystkim Judejczykom i mieszkańcom Jerozolimy: Kiedy wreszcie przyjmiecie moje pouczenia i zaczniecie słuchać moich słów? – wyrocznias PANA. 14Nakaz, który Jonadab, syn Rekaba, dał swoim synom, żeby nie pić wina, został przez nich wypełniony. Nie piją aż do dzisiaj, gdyż usłuchali nakazu swojego ojca. A Ja mówiłem do was i ciągle mówię, ale nie chcecie Mnie słuchać. 15Posłałem do was moje sługi – prorokóws – i nadal posyłam, nawołując: Zawróćcie ze złej drogis i poprawcie wasze postępowanie. Nie chodźcie za cudzymi bogami, żeby im służyć, a będziecie mieszkać w ziemi, którą dałem wam i waszym przodkom. Wy jednak nie nakłoniliście ucha i nie posłuchaliście Mnie. 16Podczas gdy synowie Jonadaba, syna Rekaba, zachowali nakaz swojego ojca, ten lud Mnie nie usłuchał. 17Dlatego tak mówi PAN, Bóg Zastępów, Bóg Izraela: Oto Ja sprowadzę na Judę i na wszystkich mieszkańców Jerozolimy nieszczęście, które im zapowiedziałem. Bo mówiłem do nich, a nie usłuchali, wzywałem ich, lecz nie odpowiedzieli”. 18 Rekabitom zaś Jeremiasz powiedział: „Tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Ponieważ usłuchaliście nakazu waszego ojca Jonadaba, byliście posłuszni wszystkim jego poleceniom i postępowaliście zgodnie z tym, co wam nakazał, 19 dlatego tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Jonadabowi, synowi Rekaba, nie zabraknie potomków, którzy będą Mi służyć po wszystkie dni”.

a) W czwartym roku Jojakima – czyli w 605-604 r. przed Chr. b) w dniach Jozjasza aż do dziś – czyli od 627-626 do 605-604 r. przed Chr.

Cierpienia Jeremiasza Historia pierwszego i drugiego zwoju 1 W czwartym roku Jojakimaa, syna Jozjasza, króla Judys, PANs tak przemówił do Jeremiasza: 2„Weź sobie zwój do pisania i zapisz na nim wszystkie słowa, które wypowiedziałem do ciebie przeciwko Izraelowis, Judzies i wszystkim narodom, od kiedy zacząłem mówić do ciebie w dniach Jozjasza aż do dziśb. 3Może mieszkańcy Judy, słysząc o wszystkich nieszczęściach, które zamierzam na nich

36

Jr 25,3; 30,2

wzorcowej postawie Rekabitów przeciwstawia niewierność Izraelitów, lekceważących Boże pouczenia przekazywane przez proroków i oddających się kultowi obcych bożków. Konsekwencją będzie nieszczęście, jakie Bóg sprowadzi na swój lud, podczas gdy Rekabici otrzymują zapowiedź pomyślności. Historia pierwszego i drugiego zwoju. Ten bardzo ciekawy tekst dostarcza cennych informacji na temat powstania Księgi Jeremiasza. Okazuje się, że spisaniem wyroczni tego proroka zajmował się sekretarz (pisarz), wierny Jeremiaszowi Baruch, zaś pierwsza jej redakcja (obejmująca prawdopodobnie pierwsze dwadzieścia pięć rozdziałów według aktualnej numeracji) uległa zniszczeniu za sprawą króla Jojakima, który nie mógł pogodzić się z treścią zawartych w niej proroctw. Bóg jednak polecił Jeremiaszowi, aby powtór nie spisał przekazane mu słowa. Tak więc ludzkie

1775

JEREMIASZ 35,12 — 36,3

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) w dniu postu – być może chodzi o post ogłoszony dla uproszenia deszczu albo innej interwencji Boga w związku z jakąś klęską żywiołową lub niebezpieczeństwem grożącym krajowi (np. najazdem babilońskim). b) pisarza – zob. Jr 8,8+. c) Nowej Bramy – zob. Jr 26,10+. d) miesiąc dziewiąty – czyli miesiąc Kislew (listopad/grudzień według kalendarza wiosennego).

Page 1776

sprowadzić, porzucą swoje złe postępowanie, abym mógł przebaczyć im winy i grzechys”. 4 Jeremiasz wezwał Barucha, syna Neriasza, a Baruch pod dyktando Jeremiasza spisał na zwoju wszystkie słowa, które PAN do niego skierował. 5Potem Jeremiasz dał Baruchowi takie polecenie: „Ja jestem uwięziony, nie mogę pójść do domus PANA. 6Idź więc ty w dniu postua do domu PANA i odczytaj ludowi z tego zwoju słowa PANA, które zapisałeś pod moje dyktando. Odczytaj je również mieszkańcom Judy, którzy przychodzą z różnych miast. 7Oby ich błaganie dotarło do PANA i oby porzucili swe złe postępowanie, gdyż PAN pała wielkim gniewems i oburzeniem na ten lud”. 8Baruch, syn Neriasza, wykonał wszystko, co mu polecił proroks Jeremiasz, i w domu Pańskim odczytał z księgi słowa PANA. 9 W piątym roku Jojakima, syna Jozjasza, króla Judy, w dziewiątym miesiącu, ogłoszono przed PANEM post całemu ludowi w Jerozolimie i całemu ludowi, który przyszedł z miast Judy do Jerozolimy. 10Im wszystkim, w domu PANA, w sali Gemariasza, syna pisarzab Szafana, na górnym dziedzińcu u wejścia do Nowej Bramyc Baruch odczytał z księgi słowa Jeremiasza. 11Gdy Micheasz, syn Gemariasza, syna Szafana, usłyszał wszystkie słowa PANA zawarte w księdze, 12zszedł do komnaty pisarza w pałacu króla. Siedzieli tam wszyscy ministrowie: pisarz Eliszama, Delajasz, syn Szemajasza, Elnatan, syn Akbora, Gemariasz, syn Szafana, i Sedecjasz, syn Chananiasza, oraz wszyscy dostojnicy. 13Micheasz zrelacjonował im wszystko, co usłyszał, gdy pisarz Baruch czytał ludowi księgę. 14 Wszyscy dostojnicy posłali do Barucha Judiego, syna Netaniasza, syna Szelemiasza, syna Kusziego z poleceniem: „Weź ze sobą zwój, z którego czytałeś ludowi, i przyjdź!”. Baruch, syn Neriasza, zabrał zwój i poszedł do nich. 15Oni zaś powiedzieli mu: „Usiądź i odczytaj nam ten zwój”. Baruch odczytał go w ich obecności. 16A gdy oni usłyszeli wszystkie te słowa, przelękli się i po naradzie oznajmili Baruchowi: „Musimy koniecznie powiadomić o tym króla”. 17I wypytywali Barucha: „Powiedz nam, czy to on dyktował ci to wszystko?”. 18Baruch im odpowiedział: „On osobiście dyktował mi te wszystkie słowa, a ja zapisałem je atramentem w księdze”. 19 Wtedy dostojnicy rzekli do Barucha: „Idź do Jeremiasza i ukryjcie się obaj. Niech nikt nie wie, gdzie jesteście”. 20 Przyszli do króla na dziedziniec, złożyli zwój w sali pisarza Eliszamy i powiadomili króla o całej sprawie. 21Król posłał Judiego, żeby zabrał zwój i przyniósł go z sali pisarza Eliszamy. Judi odczytał go wobec króla i wobec wszystkich dostojników stojących wokół króla. 22Król przebywał wtedy w sali zimo-

wysiłki mogą niekiedy spowolnić szerzenie Bożego słowa, ale nigdy nie będą w stanie go zniszczyć ani zatrzymać. Ponadto nowe wydanie okaże się uzupełnione o jeszcze inne wyrocznie (w. 32), natomiast sprawcy całego zamieszania zostaną ukarani (ww. 30n).

JEREMIASZ 36,4-22

1776

Jr 26,3; Dz 3,19

Jr 20,1n

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1777

wej, bo był to miesiąc dziewiątyd, a przed nim stał piecyk z płonącymi węglami. 23Za każdym razem, gdy tylko Judi przeczytał trzy lub cztery kolumny zwoju, król odcinał je nożem pisarskim i wrzucał do ognia płonącego w piecu, aż cały zwój spłonął w rozpalonym piecu. 24Ani król, ani jego słudzy nie przerazili się i nie rozerwali swoich szat z powodu słów, które usłyszeli. 25Elnatan, Delajasz i Gemariasz prosili króla, żeby nie palił zwoju. Król jednak ich nie usłuchał 26i nakazał Jerachmeelowi, synowi królewskiemu, Serajaszowi, synowi Azriela, i Szelemiaszowi, synowi Abdeela, schwytać pisarza Barucha i proroka Jeremiasza. Lecz PAN ich ukrył. 27 Kiedy król spalił zwój ze słowami, które spisał Baruch pod dyktando Jeremiasza, PAN tak przemówił do Jeremiasza: 28 „Weź jeszcze inny zwój i napisz na nim wszystkie słowa, które były w poprzednim zwoju, zwoju spalonym przez Jojakima, króla Judy. 29Ale o Jojakimie, królu Judy, powiesz: Tak mówi PAN: Ty spaliłeś ten zwój, mówiąc: «Dlaczego napisałeś na nim: Oto przybędzie król babiloński, zniszczy ten kraj i wytępi w nim ludzi i zwierzęta?». 30Dlatego tak mówi PAN o Jojakimie, królu Judy: Nie będzie miał potomka zasiadającego na tronie Dawida. Jego trup zostanie wystawiony na działanie skwaru w ciągu dnia i zimna w nocy. 31 Ukarzę jego samego, jego potomstwo i sługi za ich winy. Sprowadzę na nich, na mieszkańców Jerozolimy i na wszystkich Judejczyków nieszczęście, które im zapowiadałem, lecz Mnie nie słuchali”. 32 Jeremiasz wziął więc inny zwój, dał go pisarzowi Baruchowi, synowi Neriasza, a ten spisał na nim pod dyktando Jeremiasza wszystkie słowa zawarte w księdze, którą spalił w ogniu Jojakim, król Judy. Dodał do nich jeszcze wiele innych słów podobnej treści.

2Krl 24,17nn

a) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.

Uwięzienie Jeremiasza 1 Po Jechoniaszu, synu Jojakima, panował król Sedecjasz, syn Jozjasza, którego Nabuchodonozora, król babiloński, ustanowił królem w kraju Judys. 2Lecz ani on, ani jego słudzy, ani lud ziemi nie słuchali słów, które PANs wypowiedział przez prorokas Jeremiasza. 3Król Sedecjasz posłał Jukala, syna Szelemiasza, i kapłana Sofoniasza, syna Maasejasza, do proroka Jeremiasza z prośbą: „Wstaw się za nami do PANA, naszego Boga”. 4W tym czasie Jeremiasz mógł się

37

Uwięzienie Jeremiasza. Opisywane wydarzenia odnoszą się prawdopodobnie do roku 587 przed Chr., czyli okresu oblężenia Jerozolimy przez Babilończyków. Wyróżnia się tu postać króla Sedecjasza, który prezentuje dość chwiejną postawę względem Jeremiasza, wskutek czego jego zachowanie będzie później przez starożytnych komentatorów porównywane do postawy Piłata wobec Jezusa. Z jednej strony czuje pewną fascynację osobowością proroka, a nawet chciałby słuchać jego słów i wypełniać objawioną w nich Bożą wolę, ale z drugiej wydaje się niezdolny do przeciwstawienia się

1777

JEREMIASZ 36,23 — 37,4

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) faraona – chodzi o Chofrę (589-569 przed Chr.), który wyruszył na pomoc Sedecjaszowi (Jr 44,30). b) pisarza – zob. Jr 8,8+.

Page 1778

swobodnie poruszać wśród ludu, gdyż jeszcze nie wtrącono go do więzienia. 5 Wtedy wojsko faraonaa wyruszyło z Egiptu. Na wieść o tym Chaldejczycy oblegający Jerozolimęs odstąpili od miasta. 6 PAN zaś skierował takie słowo do proroka Jeremiasza: 7 „Tak mówi PAN, Bóg Izraelas: Powiedzcie królowi Judy, który posłał was do mnie, żeby się Mnie poradzić: Oto wojsko faraona, które wyruszyło wam na pomoc, wróci do swojego kraju, Egiptu. 8 A wtedy Chaldejczycy powrócą i będą walczyć przeciw temu miastu. Zdobędą je i spalą ogniem. 9 Tak mówi PAN: Nie łudźcie samych siebie, mówiąc: «Na pewno odstąpią od nas walczący z nami Chaldejczycy». Nie odstąpią! 10 Choćbyście nawet pobili całe wojsko Chaldejczyków walczące z wami i pozostaliby wśród nich tylko ranni, to powstaną ze swoich namiotów, by podłożyć ogień pod to miasto”. 11 Gdy wojsko chaldejskie przerwało oblężenie Jerozolimy wobec zagrożenia ze strony wojska faraona, 12Jeremiasz chciał opuścić Jerozolimę i udać się do krainy Beniamina w sprawach rodzinnego majątku. 13I znalazł się w bramie Beniamina. Stał tam dowódca straży – Jeriasz, syn Szelemiasza, syna Chananiasza. Ten zatrzymał proroka Jeremiasza, mówiąc: „Przechodzisz na stronę Chaldejczyków!”. 14Jeremiasz odpowiedział: „Nieprawda! Nie przechodzę do Chaldejczyków”. Lecz Jeriasz nie chciał go słuchać, pochwycił Jeremiasza i zaprowadził przed dostojników. 15A dostojników ogarnęła złość na Jeremiasza, pobili go i wtrącili do więzienia w domu pisarzab Jonatana, zamienionym na więzienie. 16Jeremiasza wrzucono do ciemnego lochu i siedział tam wiele dni. 17 Dopiero król Sedecjasz kazał go przyprowadzić do swojego pałacu i wypytał go potajemnie: „Czy jest słowo od PANA?”. Jeremiasz powiedział: „Jest”. I dodał: „Będziesz wydany w ręce

swoim ministrom, którzy nalegają na uciszenie niewygodnego głosu Bożego posłańca. Dlatego ciągle ważą się losy Jeremiasza, raz wtrącanego do więzienia, a raz z niego uwalnianego. Kością niezgody jest jego wizja aktualnej sytuacji politycznej, w której widzi on wykonanie Bożej kary na Izraelu i dlatego wzywa do nawrócenia i poddania się Babilończykom, podczas gdy na dworze królewskim i wśród ludu przeważa przekonanie o konieczności stawienia czynnego oporu potędze wroga i sprzymierzenia się z Egiptem. Trudno rozstrzygnąć, czy oba opowiadania o uwięzieniu Jeremiasza dotyczą tego samego wydarzenia, czy dwóch różnych epizodów. Należy jednak pamiętać, że także w innych miejscach Biblii pojawiają się obok siebie dwie wersje opisu jednego wydarzenia.

JEREMIASZ 37,5-17

1778

Jr 21,10; 38,18

30_Jr:30_Jr

Jr 32,2; 38,6.9

9/3/08

Jr 37,21

Page 1779

króla babilońskiego”. 18Następnie zapytał króla Sedecjasza: „Czym zawiniłem przeciwko tobie, twoim sługom i temu ludowi, że wtrąciliście mnie do więzienia? 19Gdzie są wasi prorocy, którzy wam prorokowali, że król babiloński nie wyruszy przeciwko wam i przeciw temu krajowi? 20A teraz posłuchaj, panie, mój królu. Wysłuchaj mojej prośby: Nie każ mi wracać do domu pisarza Jonatana, abym tam nie umarł”. 21 Król Sedecjasz polecił umieścić Jeremiasza na dziedzińcu wartownia, gdzie dawano mu codziennie bochenekb chleba z ulicy Piekarskiej, dopóki nie zabrakło chleba w mieście. Jeremiasz przebywał więc na dziedzińcu wartowni. 1 Szefatiasz, syn Matana, Godoliasz, syn Paszchura, Jukal, syn Szelemiasza, i Paszchur, syn Malkiasza, słyszeli słowa, które Jeremiasz wypowiedział do całego ludu: 2 „Tak mówi PAN: Kto pozostanie w tym mieście – umrze od miecza, głodu i zarazyc. Kto wyjdzie do Chaldejczyków – przeżyje, ocali swoje życie i będzie żył. 3 Tak mówi PAN: Na pewno miasto to będzie wydane w ręce króla babilońskiego i zostanie zajęte przez jego wojsko”. 4 Wtedy dostojnicy powiedzieli do króla: „Ten człowiek musi umrzeć, bo przez swoje słowa osłabia ducha ostatnich obrońców tego miasta i całego ludu. Temu człowiekowi nie chodzi o pomyślność ludu, ale o jego zgubę”. 5Król Sedecjasz odrzekł: „Jest przecież w waszych rękach”. Król bowiem był wobec nich bezsilny. 6Wtedy wzięli Jeremiasza i wrzucili go do zbiornikad Malkiasza, syna królewskiego, na dziedzińcu wartowni. Spuścili tam Jeremiasza na sznurach. W zbiorniku nie było wody, lecz błoto, tak że Jeremiasz ugrzązł w nim. 7 Etiopczyk Ebed-Meleke, dworzanin, który był w pałacu króla, usłyszał, że wrzucono Jeremiasza do zbiornika na wodę. Król zaś zasiadał w Bramie Beniamina. 8Wyszedł więc Ebed-Melek z królewskiego pałacu i powiedział królowi: 9„Panie mój, królu, ci ludzie źle postąpili z prorokiem Jeremiaszem, wrzucając go do zbiornika na wodę. Umrze tam z głodu, bo nie ma już chleba w mieście”. 10Król polecił Etiopczykowi Ebed-Melekowi: „Weź stąd ze sobą trzech ludzi i wydobądź proroka Jeremiasza ze zbiornika na wodę, zanim umrze”. 11Ebed-Melek wziął ze sobą tych ludzi, wszedł do magazynuf pałacu królewskiego, zabrał stamtąd stare ubrania i na sznurach spuścił je Jeremiaszowi do zbiornika. 12Etiopczyk Ebed-Melek rzekł do Jeremiasza: „Owiń tymi starymi ubraniami sznury i podłóż je sobie pod pachy”. Jeremiasz tak zrobił. 13Wyciągnęli Jeremiasza na sznurach i wydobyli go ze zbiornika na wodę. Odtąd Jeremiasz pozostawał na dziedzińcu wartowni.

38

Jr 21,9; 39,18

3:21 PM

1779

a) na dziedzińcu wartowni – zob. Jr 32,2+. b) bochenek – przypuszczalnie chodzi o minimalną rację chleba, jaką starano się zapewnić ludności zamkniętej w oblężonym mieście. c) miecza, głodu i zarazy – zob. Jr 14,12+. d) do zbiornika – chodzi tu o zbiornik w ziemi, służący do przechowywania wody. Bardzo często do tego celu wykorzystywano naturalne pieczary lub doły wydrążone w skale, które napełniano wodą zazwyczaj pochodzącą z naturalnych opadów. e) Ebed-Melek – dosł. sługa króla, określenie oznaczające bardziej funkcję niż imię własne. Prawdopodobnie był przeznaczony do osobistego usługiwania królowi. f) do magazynu – chodzi o pomieszczenie, gdzie przechowywano stare tkaniny, stroje, dywany (Mt 6,19).

JEREMIASZ 37,18 — 38,13

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) do trzeciego wejścia – ze względu na poufny charakter planowanego spotkania można domniemywać, że chodzi o bramę wejściową do świątyni zarezerwowaną dla królów, być może bezpośrednio połączoną z pałacem.

JEREMIASZ 38,14-28

Page 1780

14

Król Sedecjasz kazał przyprowadzić proroka Jeremiasza do trzeciego wejściaa, które prowadziło do domus PANA. Król rzekł do Jeremiasza: „Zapytam cię o coś. Nie kryj przede mną niczego”. 15Jeremiasz powiedział Sedecjaszowi: „Jeśli ci powiem, na pewno każesz mnie zabić. A jeśli ci doradzę, i tak mnie nie posłuchasz”. 16Wtedy król Sedecjasz przysiągł Jeremiaszowi w tajemnicy: „Na życie PANA, który dał nam to życie, nie każę cię zabić i nie wydam cię w ręce ludzi, którzy czyhają na twoje życie”. 17Jeremiasz rzekł do Sedecjasza: „Tak mówi PAN, Bóg Zastępóws, Bóg Izraela: Jeśli dobrowolnie wyjdziesz do dowódców króla babilońskiego, ocalisz swoje życie i miasto nie zostanie spalone. Ocalisz życie ty i twoja rodzina. 18 Ale jeśli nie wyjdziesz do dowódców króla babilońskiego, miasto zostanie wydane w ręce Chaldejczyków. Oni je spalą, a ty nie ujdziesz ich ręki”. 19 Król Sedecjasz powiedział do Jeremiasza: „Boję się, że Chaldejczycy wydadzą mnie w ręce Judejczyków, którzy już wcześniej się im poddali, a ci mnie wyszydzą”. 20Jeremiasz odparł: „Nie wydadzą cię! Posłuchaj słowa PANA, które ci przekazałem, a wszystko pójdzie dobrze i ocalisz swoje życie. 21Lecz jeśli się nie poddasz, posłuchaj, co PAN mi pokazał: 22 Oto wszystkie kobiety, które zostały w królewskim pałacu Judy, są prowadzone do dowódców babilońskich. I mówią: «Twoi przyjaciele podeszli cię i zwiedli. A gdy twoje nogi ugrzęzły w błocie, oni się wycofali». 23 Wszystkie wasze kobiety i dzieci będą uprowadzone do Chaldejczyków, a i ty nie wymkniesz się z ich ręki. Zostaniesz schwytany przez króla babilońskiego, a miasto spłonie w ogniu”. 24Sedecjasz przykazał Jeremiaszowi: „Niech nikt się nie dowie, o czym mówiłeś, abyś nie zginął. 25Gdy dowódcy dowiedzą się, że rozmawiałem z tobą, przyjdą do ciebie i będą cię wypytywać: «Powiedz nam, o czym rozmawiałeś z królem? Nic nie kryj przed nami, a nie zabijemy cię. Co ci powiedział król?». 26Wtedy im powiesz: «Przedłożyłem królowi moją prośbę, by mnie nie odsyłał na niechybną śmierć do domu Jonatana»”. 27Gdy więc przyszli wszyscy dowódcy do Jeremiasza i zaczęli go wypytywać, on odpowiedział im dokładnie tak, jak król mu polecił. I zostawili go w spokoju, bo sprawa nie wyszła na jaw. 28Jeremiasz pozostał więc na dziedzińcu wartowni aż do dnia zdobycia Jerozolimy. Wkrótce Jerozolima została zdobyta.

1780

Jr 11,4

Jr 6,12

30_Jr:30_Jr

2Krl 25,1nn

Jr 52,7-11

Ez 12,13

Jr 38,7

9/3/08

3:21 PM

Page 1781

Upadek Jerozolimy – los Jeremiasza 1 W dziewiątym roku Sedecjasza, króla Judys, w dziesiątym miesiącu przybył król babiloński Nabuchodonozora i całe jego wojsko pod Jerozolimęs. Zaczęło się oblężenie. 2W jedenastym roku Sedecjasza, w dziewiątym dniu czwartego miesiąca dokonano wyłomu w murach miastab. 3 Weszli do miasta wszyscy dowódcy króla babilońskiego i zatrzymali się w Bramie Środkowej. Byli to Nergal-sar-eserc z Sin-Magir, przełożony dworzan Nebuszazband, naczelny wódz Nergal-sar-eser i cała reszta dowódców króla babilońskiego. 4Gdy zobaczył ich król Judy Sedecjasz oraz wszyscy jego żołnierze, postanowili uciec z miasta. Wyszli pod osłoną nocy drogą przez ogród królewski, a następnie przez bramę między murami. Potem ruszyli w kierunku Araby. 5Ale wojsko Chaldejczyków puściło się w pościg za nimi i dopadło Sedecjasza na równinach Jerycha. Żołnierze pojmali go i zaprowadzili do Riblie w kraju Chamat do króla babilońskiego Nabuchodonozora, a ten wydał na niego wyrok. 6Król babiloński polecił w Ribli zabić na oczach Sedecjasza jego synów. Król babiloński kazał też wymordować wszystkich dostojników judzkich. 7Sedecjaszowi wyłupił oczy, zakuł go w mosiężne kajdany i polecił zaprowadzić go do Babilonus. 8 Następnie Chaldejczycy spalili pałac królewski i domy mieszkańców oraz zburzyli mury Jerozolimy. 9Resztę ludu: tych, którzy pozostali w mieście, i tych, którzy wcześniej uciekli i poddali się – czyli całą resztę ludu, dowódca gwardii Nebuzaradanf uprowadził do Babilonii. 10Natomiast pewną liczbę biedaków, którzy nic nie posiadali, dowódca gwardii Nebuzaradan pozostawił w kraju Judy, oddając im jednocześnie winnice i pola. 11W sprawie zaś Jeremiasza król babiloński Nabuchodonozor dał dowódcy gwardii Nebuzaradanowi takie zarządzenie: 12„Weź go i pilnuj. Nie czyń mu nic złego, lecz spełnij jego życzenia”. 13Dowódca gwardii Nebuzaradan, przełożony dworzan Nebuszazban, naczelny wódz Nergal-sar-eser i wszyscy dowódcy króla babilońskiego 14kazali zabrać Jeremiasza z dziedzińca wartowni i przekazali go Godoliaszowi, synowi Achikama, syna Szafana, aby go zwolnił do domu. Zamieszkał więc pośród ludu. 15 Gdy Jeremiasz był jeszcze więziony na dziedzińcu wartowni, PAN przemówił do niego: 16 „Idź i powiedz Etiopczykowi Ebed-Melekowi: Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Oto Ja spełnię moje słowa w sprawie tego miasta,

39

a) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. b) Jako datę rozbicia murów przyjmuje się czerwiec/lipiec (czwarty miesiąc, Tammuz) 586 r. przed Chr., natomiast samo oblężenie rozpoczęło się półtora roku wcześniej. c) Nergal-sar-eser – nie jest jasne, czy imię dwukrotnie powtórzone w tym wersecie odnosi się do jednej i tej samej postaci, czy do dwóch różnych osób. W każdym razie Nergal-sar-eser będzie królem Babilonii w latach 560-556 przed Chr. d) Nebuszazban – imię to znaczy ‘niech bóg Nebo mnie ocali’. e) Ribla – dzisiejsze Rableh, miejscowość położona nad Orontesem, ok. 30 km na południe od syryjskiego miasta Homs. f) Nebuzaradan – dosł. ‘bóg Nebo dał potomstwo’; jedyny spośród babilońskich dowódców, którego wspominają także inne teksty biblijne (np. 2Krl 25,8.11.20). Ze względu na przychylność wobec Jeremiasza późniejsza tradycja uważała go za prozelitę, czyli poganina nawróconego na wiarę żydowską.

Upadek Jerozolimy – los Jeremiasza. Opisane wydarzenia historyczne, związane z oblężeniem i upadkiem Jerozolimy oraz tragicznym końcem Sedecjasza, przedstawiono także w 2Krl 25. Tutaj jednak szczególną uwagę poświęca się Jeremiaszowi. W Jr 39,11-14 i 40,1-6 mamy do czynienia z dwiema różnymi tradycjami dotyczącymi losów proroka i jego relacji z Babilończykami. Według pierwszej, Jeremiasz został na polecenie Nebuzaradana przekazany Godoliaszowi prosto z więzienia. Druga natomiast mówi o uwolnieniu go, gdy stał skuty łańcuchami wśród wszystkich

1781

JEREMIASZ 39,1-16

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Mispa – dzisiejsze Tell en-Nasbeh, miejscowość położona ok. 13 km na północ od Jerozolimy (1Sm 7,5-14).

Page 1782

sprowadzając na nie zgubę, a nie pomyślność. Stanie się to pewnego dnia na twoich oczach. 17 Ale w tym dniu Ja ciebie ocalę – wyrocznias PANA. Nie będziesz wydany w ręce ludzi, których się boisz, 18 gdyż na pewno cię uratuję. Nie zginiesz od miecza, ocalisz swoje życie, bo Mi zaufałeś – wyrocznia PANA”. 1 Do Jeremiasza nadeszło słowo PANA po tym, jak dowódca gwardii Nebuzaradan uwolnił go w Ramie. Wcześniej tam go znalazł jako więźnia zakutego w kajdany pośród wszystkich uprowadzonych z Jerozolimy i z Judy, którzy mieli być przesiedleni do Babilonii. 2Dowódca gwardii wziął Jeremiasza pod swoją opiekę i powiedział mu: „PAN, twój Bóg, przepowiedział temu miejscu zgubę. 3PAN przyszedł i uczynił tak, jak zapowiedział, bo zgrzeszyliście przeciw PANU i nie słuchaliście Jego głosus. Dlatego spotkało was to nieszczęście. 4Dziś uwalniam twoje ręce z kajdan. Jeśli uważasz za słuszne, aby iść ze mną do Babilonu, to chodź, a zatroszczę się o ciebie. Ale jeśli nie uważasz za słuszne, by iść ze mną do Babilonu, to zostań. Oto cały kraj przed tobą. Udaj się, dokądkolwiek zechcesz. 5Jeśli nie chcesz zostać ze mną, idź do Godoliasza, syna Achikama, syna Szafana, którego król babiloński ustanowił zarządcą miast judzkich. Pozostań z nim wśród ludu albo idź tam, dokąd uznasz za słuszne”. I dowódca gwardii dał mu żywność i pieniądze, po czym go odesłał. 6Jeremiasz przyszedł do Godoliasza, syna Achikama, do Mispya i zamieszkał u niego pośród ludu, który pozostał w kraju.

Jr 21,9; 38,2

40

Zamach na Godoliasza Dowódcy wojsk Judy rozproszonych w kraju usłyszeli, że król babiloński ustanowił zarządcą kraju Godoliasza, syna Achikama, oraz że powierzył mu mężczyzn, kobiety i dzieci spośród ubogich kraju, których nie uprowadzono do Babilonus. 8Do Godoliasza rezydującego w Mispie przyszli więc wraz ze swymi ludźmi: Izmael, syn Netaniasza, Jochanan i Jonatan, synowie Kareacha, Serajasz, syn Tanchumeta, sy7

uprowadzonych. Dano mu prawo wyboru: mógł albo zamieszkać w Babilonii i być pod ochroną władz, albo pozostać w ojczyźnie pod pieczą Godoliasza i dzielić z ocalałymi mieszkańcami trudy życia na spustoszonej ziemi. Prorok wybrał tę drugą możliwość, opowiadając się po stronie najuboższych i tych, którzy potrzebowali jego wsparcia i rady w niełatwym czasie. Zamach na Godoliasza. Przed Godoliaszem, ustanowionym przez Babilończyków zarządcą ziem Judy, stoją dwa poważne problemy: kryzys ekonomiczny wywołany zniszczeniami wojennymi oraz działania skrajnych ugrupowań, które żyją iluzją narodowego powstania przeciwko najeźdźcy. Pierwszą trudność próbuje rozwiązać przez polecenie gromadzenia żywności w miastach zajmowanych przez Żydów (Jr 40,7). Z drugim problemem nie potrafi sobie poradzić,

JEREMIASZ 39,17 — 40,8

1782

2Krl 25,22-26

30_Jr:30_Jr

Jr 27,11

9/3/08

3:21 PM

Page 1783

nowie Efaja z Netofy i Jezaniasz, syn Maakatyty. 9Godoliasz, syn Achikama, syna Szafana, oświadczył uroczyście im oraz ich ludziom: „Nie bójcie się służyć Chaldejczykom. Wróćcie do kraju i służcie królowi babilońskiemu, a będzie się wam dobrze wiodło. 10Natomiast ja pozostanę w Mispie i będę was reprezentował wobec Chaldejczyków, którzy przyjdą do nas. Wy zaś zbierajcie wino, owoce i oliwę, róbcie zapasy i pozostańcie w miastach, które zamieszkujecie”. 11 Również wszyscy Judejczycy, którzy są w Moabies, wśród Ammonitóws, w Edomies i we wszystkich krajach, usłyszeli, że król babiloński pozostawił resztę Judejczyków, a ich przełożonym ustanowił Godoliasza, syna Achikama, syna Szafana. 12 Wrócili więc wszyscy Judejczycy ze wszystkich miejsc, gdzie byli rozproszeni, i przybyli do kraju Judys, do Godoliasza rezydującego w Mispie. Zebrali też bardzo dużo wina i owoców. 13 Pewnego dnia do Godoliasza do Mispy przyszli Jochanan, syn Kareacha, oraz wszyscy dowódcy wojsk, którzy byli rozproszeni w kraju, 14i powiedzieli: „Czy nie wiesz, że król Ammonitóws Baalis posłał Izmaela, syna Netaniasza, żeby cię zabić?”. Godoliasz, syn Achikama, nie uwierzył im jednak. 15 Jochanan, syn Kareacha, powiedział w tajemnicy Godoliaszowi w Mispie: „Pozwól mi pójść i zabić Izmaela, syna Netaniasza, tak aby nikt nie wiedział. Dlaczego on ma cię pozbawić życia? Wtedy wszyscy Judejczycy, którzy zgromadzili się wokół ciebie, rozproszą się i zginie reszta Judy”. 16Godoliasz, syn Achikama, odpowiedział Jochananowi, synowi Kareacha: „Nie czyń tego! To, co mówisz o Izmaelu, jest kłamstwem”. 1 W siódmym miesiącu do Mispy, do Godoliasza, syna Achikama, przyszedł Izmael, syn Netaniasza, syna Eliszamy z rodus królewskiego, jeden z urzędników królewskich w towarzystwie dziesięciu ludzi. I gdy ucztowali w Mispie, 2Izmael, syn Netaniasza, wraz ze swoimi dziesięcioma ludźmi rzucili się na Godoliasza, syna Achikama, syna Szafana, i zabili go mieczem. Zadali śmierć temu, którego król babiloński ustanowił zarządcą kraju. 3Izmael wymordował również wszystkich Judejczyków, którzy byli z Godoliaszem w Mispie, oraz żołnierzy chaldejskich, którzy się tam znajdowali. 4 W drugim dniu po śmierci Godoliasza, gdy jeszcze nikt o tym nie wiedział, 5z Sychems, Szilo i Samariis przybyło osiemdziesięciu mężczyzn. Mieli oni ogolone brody, porozdzierane

41

tym bardziej że rywalizację między rodami żydowskimi pozostałymi w Palestynie zręcznie wykorzystuje król Ammonitów, Baalis. Godoliasz zlekceważył ostrzeżenia o planowanym zamachu i został zamordowany przez Izmaela. Jest to początek krwawych rzezi, w których nie oszczędzono nawet pielgrzymów niosących ofiary do świątyni (gdzie pomimo zniszczeń nadal w jakiejś formie sprawowano kult). Ocalałych mieszkańców Mispy Izmael postanawia wywieźć w charakterze zakładników do kraju swego mocodawcy, zostaje jednak pokonany przez ugrupowanie dowodzone przez Jochanana, zaufanego człowieka Godoliasza. Jeńcy zostają uwolnieni, ale zwycięzcy boją się odwetu Babilończyków, dlatego możliwość azylu widzą w przyjaznym Egipcie.

1783

JEREMIASZ 40,9 — 41,5

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) ogolone brody… nacięcia na ciele – były to powszechne znaki żałoby, jednak Prawo zabraniało takich praktyk (Kpł 19,27n). b) Pośrednio mamy tutaj potwierdzenie, że pomimo zniszczenia miasta i świątyni, kult w jakiejś formie był nadal sprawowany, choć nie posiadamy na ten temat bliższych informacji. c) Gabaon – zob. Jr 28,1+.

Page 1784

szaty i nacięcia na cielea. Nieśli ze sobą ofiarys z pokarmów i kadzidła, przeznaczone do domus PANAb. 6Izmael, syn Netaniasza, wyszedł im naprzeciw z Mispy. Oni zaś szli i płakali. Gdy spotkał się z nimi, powiedział: „Wstąpcie do Godoliasza, syna Achikama”. 7Gdy oni weszli do miasta, Izmael, syn Netaniasza, z pomocą swych ludzi wymordował ich przy zbiorniku na wodę. 8Ocalało spośród nich tylko dziesięciu. Rzekli oni do Izmaela: „Nie zabijaj nas! Mamy ukryte w polu zapasy pszenicy, jęczmienia, oliwy i miodu”. Wstrzymał się więc i nie zabił ich jak ich bracis. 9 Zbiornik na wodę, do którego Izmael wrzucił wszystkie trupy pomordowanych mężczyzn, był bardzo wielki. Wykonał go jeszcze król Asa zagrożony przez króla Baszę z Izraelas. Ten właśnie zbiornik Izmael, syn Netaniasza, wypełnił pomordowanymi. 10 Izmael wziął w niewolę całą resztę ludu, który był w Mispie: córki królewskie i cały lud, który pozostał w Mispie, a który dowódca gwardii Nebuzaradan oddał pod władzę Godoliaszowi, synowi Achikama. Izmael, syn Netaniasza, wziął ich w niewolę i wyruszył razem z nimi do Ammonitów. 11 Gdy Jochanan, syn Kareacha, i wszyscy dowódcy wojska, którzy z nim byli, usłyszeli o zbrodniach Izmaela, syna Netaniasza, 12zebrali wszystkich mężczyzn i wyruszyli do walki z Izmaelem, synem Netaniasza. Zastali go przy wielkim stawie, który jest w Gabaoniec. 13Gdy ludzie prowadzeni przez Izmaela ujrzeli Jochanana, syna Kareacha, i jego dowódców, ucieszyli się. 14Wszyscy ludzie z Mispy, których uprowadził Izmael, zawrócili do Jochanana, syna Kareacha. 15Natomiast Izmael, syn Netaniasza, uciekł z ośmioma ludźmi przed Jochananem i udał się do Ammonitów. 16 Jochanan, syn Kareacha, i wszyscy jego dowódcy zabrali całą resztę ludu, którą Izmael, syn Netaniasza, uprowadził z Mispy po zabójstwie Godoliasza, syna Achikama: żołnierzy, kobiety i dzieci oraz dworzan, których uprowadził z Gabaonu. 17Zawrócili oni i znaleźli schronienie w Kimham koło Betlejems. Chcieli bowiem uciec do Egiptu 18z obawy przed Chaldejczykami, ponieważ Izmael, syn Netaniasza, zabił Godoliasza, syna Achikama, którego król babiloński ustanowił zwierzchnikiem kraju. Ucieczka do Egiptu 1 Wszyscy dowódcy wojska: Jochanan, syn Kareacha, Jezaniasz, syn Hoszajasza, i cały lud od najmniejszego do największego, przyszli 2do prorokas Jeremiasza i po-

42

Ucieczka do Egiptu. Szukanie rady u Pana okazało się tylko formalnością, bez szczerej woli podporządkowania się Jego decyzji. Jochanan i jego towarzysze oczekiwali potwierdzenia własnych zamierzeń, dlatego odrzucają proroctwo, które zachęca ich do pozostania w kraju. Emigracja do Egiptu była złym rozwiązaniem przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, istniało niebezpieczeństwo, że w ten sposób kraj jeszcze bardziej opustoszeje i jego odbudowa nie

JEREMIASZ 41,6 — 42,2

1784

1Krl 15,16-22

Jr 40,14

1Krl 25,26

30_Jr:30_Jr

Jr 24,6

Ps 106,44-46

9/3/08

3:21 PM

Page 1785

wiedzieli: „Wysłuchaj naszej prośby. Módl się do PANAs, twojego Boga, za nas i za całą tę resztęs, gdyż z wielkiej liczby niewielu nas pozostało, jak to widzisz na własne oczy. 3 Niech PAN, twój Bóg, wskaże nam, którą drogąs mamy pójść i co robić”. 4Proroks Jeremiasz odpowiedział im: „Rozumiem, że mam prosić PANA, waszego Boga, zgodnie z waszymi słowami. Każde słowo, które przekaże wam PAN, ja wam oznajmię. Nie zataję przed wami niczego”. 5Oni rzekli Jeremiaszowi: „Niech PAN będzie nam świadkiem prawdziwym i wiernym, że postąpimy zgodnie ze wszystkim, co przekaże nam PAN, twój Bóg. 6Czy będzie to słowo pomyślne, czy złowieszcze, usłuchamy głosus PANA, naszego Boga, do którego ciebie posyłamy, żeby nam było dobrze. Usłuchamy głosu PANA, naszego Boga”. 7 Po dziesięciu dniacha PAN przemówił do Jeremiasza. 8Wezwał więc on Jochanana, syna Kareacha, wszystkich jego dowódców i cały lud od najmniejszego do największego 9i rzekł do nich: „Tak mówi PAN, Bóg Izraelas, do którego posłaliście mnie, żebym zaniósł waszą prośbę: 10 Jeśli pozostaniecie w tym kraju, to odbuduję was i więcej nie zniszczę. Zasadzę was i już nie wykorzenię, bo żal mi was z powodu nieszczęścia, które na was zesłałem. 11 Nie bójcie się króla babilońskiego, który przejmuje was trwogą. Nie bójcie się go – wyrocznias PANA – gdyż Ja jestem z wami, żeby was zbawić i wyrwać z jego ręki. 12 Ja okażę wam miłosierdzies, a on ulituje się nad wami i pozwoli wam mieszkać w waszej ziemi. 13 Jeśli jednak powiecie: «Nie chcemy mieszkać w tym kraju», jeśli nie usłuchacie głosu PANA, waszego Boga, 14i powiecie: «Nie! My pójdziemy do kraju egipskiego. Tam już nie będziemy oglądać wojny ani słuchać głosu rogu, tam nie zbraknie nam chleba i tam chcemy mieszkać», 15 to posłuchajcie słowa PANA, Reszto Judys:

a) Po dziesięciu dniach – ten stosunkowo długi okres wskazuje, że prawdziwe słowo Boga nie przychodzi na zawołanie, jak w przypadku fałszywych proroków, którzy zawsze mają natychmiastową odpowiedź. Bóg objawia swoją wolę w czasie, o którym nie decyduje człowiek.

będzie możliwa. Po drugie, ucieczka do Egiptu byłaby przejawem bałwochwalstwa, gdyż świadczyłaby o braku zaufania do jedynego Boga. Tymczasem On pragnie, aby Mu wierzono, że ma moc uratować swój lud. Dlatego do emigrujących zostaje skierowana zapowiedź kar typowych dla bałwochwalców: miecza, zarazy i głodu (Jr 42,16-18). Mimo surowych przestróg lud – a chodzi tu o prawie wszystkich mieszkańców Judy – nazywa Jeremiasza kłamcą i decyduje się na emigrację.

1785

JEREMIASZ 42,3-15

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) miecza, głodu i zarazy – zob. Jr 14,12+.

Page 1786

Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraela: Jeśli naprawdę zdecydujecie udać się do Egiptu i pójdziecie, aby tam zamieszkać, 16 to spotka was miecz, którego się boicie, i dosięgnie was w kraju egipskim głód, którego się lękacie. Będziecie prześladowani w Egipcie i tam pomrzecie. 17 A wszyscy ludzie, którzy postanowili iść do Egiptu, żeby tam zamieszkać, zginą od miecza, głodu i zarazya. Nikt z nich się nie ostoi i nikt nie ucieknie przed nieszczęściem, które Ja ześlę na nich. 18 Tak bowiem mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Podobnie jak wylał się mój gniews i moje oburzenie na mieszkańców Jerozolimys, tak wyleje się moje oburzenie na was, jeśli pójdziecie do Egiptu. Staniecie się przedmiotem przekleństwas, zgrozy, złorzeczenia i hańby. Nie zobaczycie więcej tego miejsca”. 19 „PAN powiedział do was, reszto Judy: «Nie idźcie do Egiptu!». Wiedzcie dobrze, że ja dzisiaj świadczę przeciwko wam. 20 Wy bowiem samych siebie oszukujecie. Przecież wysłaliście mnie do PANA, waszego Boga, mówiąc: «Proś za nami PANA, naszego Boga, wypełnimy wszystko, co powie PAN, nasz Bóg, uczynimy wszystko, co nam każe». 21 Dzisiaj wam to oznajmiam, lecz wy nie słuchacie głosu PANA, waszego Boga, i tego, co mi dla was przekazał. 22 A teraz zapewniam was, że zginiecie od miecza, głodu i zarazy w tym miejscu, do którego pragniecie iść, aby tam zamieszkać”. 1 Gdy Jeremiasz skończył oznajmiać całemu ludowi słowa PANA, ich Boga, wszystkie te słowa, które przekazał mu dla nich PAN, ich Bóg, 2odezwał się do Jeremiasza Azariasz, syn Hoszajasza, Jochanan, syn Kareacha i inni zuchwalcy: „Kłamiesz! Nie posłał cię PAN, nasz Bóg, z poleceniem: «Nie idźcie do Egiptu, by tam zamieszkać». 3 To Baruch, syn Neriasza, podburzył cię przeciwko nam, aby nas oddać w ręce Chaldejczyków, którzy chcą nas wydać na

43

JEREMIASZ 42,16 — 43,3

1786

Jr 24,9

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1787

śmierć, prowadząc do Babilonus”. 4Jochanan, syn Kareacha, wszyscy jego dowódcy i cały lud nie usłuchali więc głosu PANA, aby pozostać w kraju Judy. 5Jochanan, syn Kareacha, i wszyscy jego dowódcy wzięli całą resztę mieszkańców Judy, którzy wrócili z wygnania wśród wszystkich narodów, by zamieszkać w kraju Judy: 6mężczyzn, kobiety, dzieci, córki królewskie – wszystkich ludzi, których dowódca gwardii Nebuzaradan powierzył Godoliaszowi, synowi Achikama, syna Szafana – a także proroka Jeremiasza i Barucha, syna Neriasza. 7Nie chcąc słuchać głosu PANA, poszli do Egiptu i dotarli do Tachpanchesa.

Jr 25,9; 27,6

Jr 15,2

Jr 46,25

Działalność Jeremiasza w Egipcie 8 W Tachpanches PANs tak przemówił do Jeremiasza: 9„Weź do rąk wielkie kamienie i w obecności Judejczyków ukryj je w zaprawie muru z cegły, który jest u wejścia do pałacu faraona w Tachpanches. 10Potem im powiedz: Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: Oto Ja kazałem sprowadzić króla babilońskiego Nabuchodonozorab, mojego sługę. On postawi swój tron na tych kamieniach, które ukryłem, i rozciągnie swój baldachim nad nimi. 11 Przyjdzie i pokona kraj egipski. Kto ma pójść na śmierć – pójdzie na śmierć, kto do niewoli – do niewoli, kto pod miecz – pod miecz. 12 Podłoży on ogień pod świątynies bogów egipskich, spali ich lub weźmie w niewolęc. Wyniszczy kraj egipski jak pasterz niszczy robactwo w swoim kożuchu i spokojnie stamtąd wyjdzied. 13 Zniszczy kolumny świątyni Słońcae, która jest w Egipcie, i świątynie bogów egipskich spali w ogniu”. 1 Słowo PANA skierowane do Jeremiasza, adresowane do wszystkich Judejczyków mieszkających w Egipcie: w Migdolf, w Tachpanches, w Nof, w kraju Patrosg: 2 „Tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Widzieliście nieszczęście, które sprowadziłem na Jerozolimęs i na wszystkie miasta Judys.

a) Tachpanches – dzisiejsze Tell ed-Defenneh, leżało we wschodniej części delty Nilu, blisko Synaju. Rezydował tam garnizon wojska, który kontrolował granice. b) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. c) weźmie w niewolę – zwycięzca niszczył lub zabierał do swojego kraju wyobrażenia bóstw pokonanych ludów. „Niewola” bóstw świadczyła o ich słabości wobec bogów najeźdźcy oraz oznaczała jego całkowitą dominację nad narodem podbitym. d) Zwycięska kampania Nabuchodonozora w Egipcie miała miejsce za panowania faraona Amazisa, następcy Chofry, w 568-567 r. przed Chr. e) kolumny świątyni Słońca – chodzi o obelisk ku czci boga Ra, znajdujący się w świątyni w Heliopolis. f) Migdol – dzisiejsze er-Her, dawna twierdza w północnym (dolnym) Egipcie. g) Patros – południowy (górny) Egipt ze stolicą w Tebach.

44

Działalność Jeremiasza w Egipcie. Podczas przymusowego pobytu w Egipcie prorok Jeremiasz nie przestaje przekazywać przebywającym razem z nim rodakom Bożej interpretacji ich dziejów i uczyć właściwej postawy moralnej. Podkreśla, że tak jak wcześniej Juda, tak wkrótce również Egipt zostanie pokonany przez Nabuchodonozora (zapowiedź ta spełni się w 568 r. przed Chr.), gdyż sam Bóg pragnie jego zwycięstwa. Jeremiasz wytyka rodakom przede wszystkim grzech bałwochwalstwa, którego dopuszczali się jeszcze w ojczyźnie, ale który w dalszym ciągu popełniają na ziemi egipskiej. Zapowiada też surową karę tym wszystkim, którzy postanowili szukać ocalenia w potędze Egiptu i jego bożkach, a zapomnieli o Bogu prawdziwym. Te słowa wywołują gwałtowną reakcję Judejczyków, głównie kobiet

1787

JEREMIASZ 43,4 — 44,2

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1788

Są one dzisiaj ruiną i nikt w nich nie mieszka 3 z powodu nieprawości, jakiej się dopuścili: obrażali Mnie, chodzili składać ofiaręs z kadzidła i służyć obcym bogom, których nie znali ani oni, ani wy czy wasi przodkowie. 4 Posyłałem do was wszystkie moje sługi, prorokóws, i ciągle posyłam, mówiąc: Nie popełniajcie tych obrzydliwości, bo ich nienawidzę. 5 Ale nie chcieli słuchać i nie nakłonili swych uszu, nie porzucili nieprawości, lecz dalej palili kadzidło cudzym bogom. 6 Wybuchł więc mój gwałtowny gniews, rozpalił się w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy. Stały się one ruiną i pustkowiem, jak to jest dzisiaj. 7 A teraz tak mówi PAN, Bóg Zastępów, Bóg Izraela: Dlaczego działacie na własną szkodę, wyniszczając u siebie mężczyzn i kobiety, dzieci i niemowlęta spośród Judy, tak aby nie pozostała z was nawet reszta? 8 Dlaczego obrażacie Mnie dziełami waszych rąk, paląc kadzidło cudzym bogom w Egipcie, do którego weszliście, aby tam zamieszkać? W ten sposób sami ściągacie na siebie zgubę, stając się przedmiotem złorzeczenia i hańby u wszystkich narodów ziemi. 9 Czy zapomnieliście o nieprawościach waszych przodków, o nieprawościach królów Judy, o nieprawościach jego dostojników, o nieprawościach kobiet, jakich dopuszczali się w kraju Judy i na ulicach Jerozolimy? 10 Po dziś dzień nie okazali skruchy. Nie mieli bojaźnis Bożej, nie postępowali zgodnie z moim Prawems i moimi przykazaniamis, które dałem wam i waszym przodkom. 11 Dlatego tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Oto postanowię waszą zgubę, aby wytępić całego Judę. uprawiających kult królowej niebios (Jr 44,17-19), czyli bogini płodności Asztarte. Trwają oni niewzruszenie przy swoim przekonaniu, że dawny dobrobyt w ojczyźnie zawdzięczali właśnie obcym bogom. Bóg zatem raz jeszcze ustami proroka zapowiada karę, której spełnienie upewni emigrantów, że to Jego słowa były prawdziwe (Jr 44,28).

JEREMIASZ 44,3-11

1788

Jr 7,25; 25,4; 26,5; 29,19

Jr 42,18

Am 9,4

30_Jr:30_Jr

9/3/08

12

Jr 29,18

Jr 25,18

Jr 26,4; Dn 9,11n

3:21 PM

Page 1789

Wezmę resztę Judy, która postanowiła pójść do kraju egipskiego, aby tam zamieszkać. Wyginą wszyscy w Egipcie, padną od miecza i głodu. Wyginą od najmniejszego do największego, pomrą od miecza i głodu. Staną się przedmiotem przekleństwas i zgrozy, złorzeczenia i hańby. 13 Mieszkających w Egipcie dotknę karą, tak jak Jerozolimę ukarałems mieczem, głodem i zaraząa. 14 Nikt z reszty Judy przybyłej do Egiptu, aby tam zamieszkać, nie ucieknie i nie ocaleje. Będą chcieli wrócić do kraju Judy, za którym tęsknią, żeby tam zamieszkać, lecz nikt nie wróci prócz nielicznych zbiegów”. 15 Całe wielkie zgromadzenies: wszyscy mężczyźni, którzy wiedzieli, że ich żony palą kadzidła cudzym bogom, wszystkie kobiety i cały lud mieszkający w Patros w Egipcie odpowiedzieli Jeremiaszowi: 16„Nie będziemy słuchać tego, co powiedziałeś do nas w imięs PANA. 17Będziemy nadal czynić wszystko, co postanowiliśmy: palić kadzidło królowej niebiosb i składać dla niej ofiary płynne, jak to czyniliśmy my i nasi przodkowie, nasi królowie oraz nasi dostojnicy w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy. Mieliśmy wtedy chleba do syta, dobrze się nam wiodło i nie spotykały nas nieszczęścia. 18Odkąd zaprzestaliśmy palić kadzidło dla królowej niebios i składać dla niej ofiary płynne, brakuje nam wszystkiego. Giniemy od miecza i głodu”. 19Kobiety dodały: „A jeśli chodzi o palenie kadzidła dla królowej niebios i składanie dla niej ofiar płynnych, to my wypiekamy dla niej placki z jej podobizną i składamy dla niej ofiary płynne za wiedzą naszych mężów”. 20 Wówczas Jeremiasz przemówił do całego ludu: do mężczyzn, do kobiet i do całego ludu, który tak mu odpowiedział: 21„Czyż PAN nie pamięta ofiar kadzielnych, które w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy ofiarowaliście wy i wasi przodkowie, wasi królowie, wasi dostojnicy i lud kraju? Czyż nie zachowuje tego w swym sercus? 22Nie mógł już PAN znieść złych czynów ani obrzydliwości, jakich się dopuszczaliście. Wasz kraj stał się więc ruiną, przedmiotem zgrozy i złorzeczenia. Do dziś pozostał bez mieszkańców. 23Spotkało was to nieszczęście dlatego, że składaliście ofiary z kadzidła, grzeszyliście przeciwko PANU i nie słuchaliście głosus PANA, Jego Prawa ani Jego przykazań, i nie postępowaliście według Jego nakazów”. 24 Jeremiasz rzekł do całego ludu i do wszystkich kobiet: „Słuchajcie słowa PANA, wszyscy Judejczycy, którzy jesteście 1789

a) mieczem, głodem i zarazą – zob. Jr 14,12+. b) królowej niebios – zob. Jr 7,18+.

JEREMIASZ 44,12-24

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Faraon Chofra został obalony w 570 r. przed Chr. przez Amazisa, który dowodził powstaniem przeciw niemu. Faraon zginął podczas próby odzyskania władzy w 568 r. przed Chr. (Jr 37,5+). b) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.

Page 1790

teraz w Egipcie: 25Tak mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Wy oraz wasze kobiety tak czyniliście i mówiliście: «Wiernie wypełnimy złożone śluby, zgodnie z którymi mamy składać ofiarę z kadzidła dla królowej niebios i wylewać dla niej ofiary płynne». Dotrzymujcie gorliwie waszych ślubów i wiernie je wypełniajcie! 26Wszyscy Judejczycy mieszkający w Egipcie, słuchajcie jednak słowa PANA: Oto Ja przysiągłem na moje wielkie imięs, mówi PAN: Żaden z Judejczyków mieszkających w Egipcie nie będzie już wzywał mojego imienia, mówiąc: «Na życie mojego Pana, BOGA». 27Dopilnuję tego, by spotkało was nieszczęście zamiast pomyślności. Wszyscy Judejczycy w Egipcie zginą od miecza i głodu i zostaną całkowicie wyniszczeni. 28Tylko bardzo nieliczni, którzy unikną miecza, wrócą z Egiptu do krainy Judy, i wtedy cała reszta Judy, która przybyła do Egiptu, żeby tam zamieszkać, przekona się, czy spełniło się ich słowo, czy też moje. 29A to będzie dla was znakiem – wyrocznias PANA: dotknę was karą na tym miejscu, żebyście wiedzieli, że na pewno spełnią się moje słowa na waszą zgubę. 30Tak mówi PAN: Oto Ja wydam faraona Chofrę, króla egipskiego, w ręce jego nieprzyjaciela, w ręce czyhających na jego życiea, tak jak wydałem króla Judy Sedecjasza w ręce jego nieprzyjaciela, króla babilońskiego Nabuchodonozorab, czyhającego na jego życie”. Wyrocznia dla Barucha 1 Oto przesłanie, jakie prorok Jeremiasz skierował do Barucha, syna Neriasza, kiedy ten spisywał w księdze owe proroctwa pod dyktando Jeremiasza w czwartym roku Jojakima, syna Jozjasza, króla Judy: 2„Tak mówi PANs, Bóg Izraelas, do ciebie Baruchu: 3Powiedziałeś: «Biada mi, bo PAN dodał utrapienie do mojego bólu. Jestem zmęczony ciągłym wzdychaniem i nie znajduję wytchnienia». 4Tak mu powiesz: Tak mówi PAN: W całym kraju burzę, co zbudowałem, i wyrywam, co posadziłem. 5A ty szukasz dla siebie wielkich rzeczy? Nie szukaj, bo oto właśnie sprowadzę nieszczęście na wszystkich śmiertelnych – wyrocznias PANA. Ale ty, gdziekolwiek będziesz, zachowasz jak łup swoje życie”.

45

Wyrocznie o obcych narodach

46

1

PANs tak przemówił do prorokas Jeremiasza o narodach.

Wyrocznia dla Barucha. Ten krótki rozdział prawdopodobnie kiedyś kończył całą Księgę Jeremiasza, która w aktualnej wersji ma jeszcze kilka wyroczni przeciwko różnym narodom. Przypuszczalnie pełnił on funkcję tak zwanego kolofonu, czyli umieszczonej na końcu dzieła notki o jego redaktorze. Baruch, adresat wyroczni, był wiernym sekretarzem proroka i to od niego pochodzi większość informacji biograficznych dotyczących Jeremiasza, zawar tych w Jr 26 – 44.

JEREMIASZ 44,25 — 46,1

1790

Jr 46,26; Ez 30,21

Jr 36

Iz 5,5n; Jr 1,10

30_Jr:30_Jr

2Krl 23,29; 2Krn 35,20

Am 2,14-16

Jr 6,25; 20,3.10; 49,29

Iz 8,7n; Jr 47,2

Jl 1,15; So 1,7

Jr 8,22

9/3/08

3:21 PM

Page 1791

Egipt 2 O Egipcie. Przeciw wojsku faraona Neko, króla egipskiego, które stało nad rzeką Eufrat w Karkemisza, a które pokonał król babiloński Nabuchodonozorb w czwartym roku Jojakima, syna Jozjasza, króla Judys. 3 „Przygotujcie puklerz i tarczę, przystąpcie do walki. 4 Zaprzęgnijcie konie, wsiądźcie na rumaki, stańcie w szyku w hełmach, przygotujcie włócznie, przywdziejcie pancerze. 5 Cóż widzę? Są załamani, wycofują się. Ich bohaterowie zostali pokonani, uciekają w popłochu, nie oglądając się za siebie. Trwoga dokoła – wyrocznias PANA. 6 Nawet najszybszy nie umknie, bohater się nie uratuje. Na północy, nad Eufratem, zachwiali się i upadli. 7 Kim jest ten, co jak Nil się podnosi? Jego wody wzbierają jak rzeki. 8 To Egipt jak Nil się podnosi, jego wody wzbierają jak rzeki. Powiedział: «Podniosę się, zaleję krainę, zniszczę miasto i jego mieszkańców». 9 Dosiądźcie koni! Pędźcie w rydwanach! Ruszajcie, bohaterowie! Chwyćcie za tarcze, wojownicy z Etiopii i Libii! Mieszkańcy pustyni, napinajcie łuki! 10 Dla Pana, BOGA Zastępóws, ten dzieńs jest dniem pomsty, aby ukaraćs swoich wrogów. Miecz będzie pożerał, aż się nasyci, aż się krwią upije, gdyż jest to krwawa ofiaras dla Pana, BOGA Zastępów, w kraju północnym, nad Eufratem. 11 Wstąp do Gileadu i szukaj balsamu,

a) Karkemisz – dzisiejsze Dżerablus w północnej Syrii, w górnym biegu Eufratu. Słynna bitwa faraona Neko z Babilończykami, w której ten pierwszy poniósł klęskę, rozegrała się w 609 r. przed Chr. Być może jednak tutaj autor odnosi się do bitwy w 605 r. przed Chr., która według źródeł babilońskich miała miejsce przy granicy egipskiej. b) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.

Egipt. Od tego miejsca zaczyna się swego rodzaju dodatek do Księgi Jeremiasza, zawierający wyrocznie przeciwko różnym narodom. Bardziej logiczne byłoby umieszczenie tych tekstów – jak to czyni starożytne greckie tłumaczenie Biblii, Septuaginta – po rozdziale 25. Autor najpierw w bardzo żywy sposób opisuje przygotowania wojska egipskiego pod wodzą Necho do wyprawy przeciwko rosnącej w siłę Babilonii, po czym opisuje jego klęskę pod Karkemisz (609 r. przed Chr.). Następnie przenosi się o kilkadziesiąt lat później i mówi o zwycięskiej wyprawie Nabuchodonozora na

1791

JEREMIASZ 46,2-11

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) podbój Egiptu – być może chodzi o wyprawę w 568-567 r. przed Chr. (Jr 43,12). b) Tachpanches – zob. Jr 43,7+. c) Apis – według mitologii egipskiej święty byk, kolejne wcielenie boga Ptaha; czczono go jako boga Nilu, płodności i urodzaju. Ośrodkiem kultu Apisa było Memfis. d) Dużo hałasu poniewczasie – to dziwne imię opiera się na bliskości brzmienia hebrajskiego terminu z imieniem faraona Chofry. Być może jest to aluzja do chełpliwości króla albo do huku morza przywołującego klęskę wojsk egipskich w czasach Wyjścia. e) Tabor – góra w Galilei (588 m n.p.m.), zamykająca od wschodu dolinę Jezreel. f) Karmel – góra u wejścia do doliny Jezreel, stanowiąca część zalesionego, długiego na 25 km pasma górskiego noszącego tę samą nazwę, które ciągnie się od wzgórz Samarii w stronę Morza Śródziemnego. Góra Karmel wznosi się ponad 200 m nad współczesnym portem Hajfa.

Page 1792

Dziewico, córko Egiptu. Daremnie zażywasz lekarstwa, nie ma dla ciebie uzdrowienia. 12 Usłyszały narody o twojej niesławie, twój krzyk napełnił ziemię, gdyż potknął się bohater o bohatera, obaj razem upadli”. 13 Tak PAN przemówił do prorokas Jeremiasza, gdy król babiloński Nabuchodonozor wyruszył na podbój Egiptua: 14 „Ogłoście w Egipcie, zawiadomcie w Migdol, dajcie znać w Nof i w Tachpanchesb! Mówcie: «Stań w szyku! Przygotuj się, bo miecz pożarł wszystko dokoła». 15 Dlaczego Apisc został powalony? Nie mógł stać, gdyż PAN go powalił. 16 Zachwiał się tak, że upadł. Mówili między sobą: «Powstań! Uciekajmy do naszego ludu, do rodzinnego kraju, przed mieczem, który rani». 17 Nazwijcie faraona, króla egipskiego, imieniem: «Dużo hałasu poniewczasied». 18 Na moje życie – wyrocznia Króla, PAN Zastępów to Jego imięs: Jak góra Tabore wśród gór, jak góra Karmelf nad morzem, tak on przyjdzie. 19 Przygotujcie sobie toboły na wygnanie, mieszkańcy Egiptu, bo Nof stanie się przedmiotem zgrozy, będzie zburzone i opustoszałe. 20 Egipt był jak piękna jałówka. Opadły ją gzy z północy. 21 Jej najemnicy jak tuczone cielęta, odwrócili się i uciekli, żaden tego nie wytrzymał. Przyszedł bowiem na nich dzień klęski, czas wymierzenia im kary. 22 Jej głos jak syk wijącego się węża, bo naszło ją liczne wojsko. Wtargnęli do niej z toporami jak drwale do lasu. 23 Wytnijcie jej drzewa – wyrocznia PANA – bo jest nie do przebycia!

Egipt (568-567 przed Chr.). Według interpretacji proroka, babilońskiemu władcy sprzyja sam Bóg, który za jego pośrednictwem realizuje swoje plany (Jr 25,9; 27,6; 43,10). Ważna jest tutaj zapowiedź odbudowy potęgi Egiptu (w. 26) oraz wezwanie skierowane do Izraela, aby nie przestawał pokładać ufności w Bogu, który kieruje losami wszystkich narodów i nie zapomni o swoim ludzie, którego skarci, lecz nie unicestwi.

JEREMIASZ 46,12-23

1792

Iz 46,1n

30_Jr:30_Jr

Jr 43,12; Ez 30,13n

Ez 29,14nn

Jr 30,10n; Iz 43,5

Jr 4,27

9/3/08

3:21 PM

Page 1793

A oni są liczniejsi od szarańczy i nikt nie zdoła ich zliczyć. 24 Córka Egiptu doznała wstydu, wydana w ręce ludu z północy”. 25 PAN Zastępów, Bóg Izraelas, powiedział: „Oto Ja ukarzę Amona z Teba, Egipt z jego bogami, faraona i wszystkich, którzy w nim pokładają ufność. 26Wydam ich w ręce króla babilońskiego Nabuchodonozora i jego sług, czyhających na ich życie. Potem jednak Egipt znów się zaludni jak za dawnych dni – wyrocznia PANA. 27 Lecz ty się nie bój, mój sługo, Jakubies! Nie załamuj się, Izraelus! Oto Ja wybawię cię z dalekiego kraju, a potomstwo twoje z ziemi niewoli. Jakub powróci, będzie żył spokojnie i bezpiecznie, i nikt nie będzie go niepokoił. 28 Nie bój się, sługo mój, Jakubie – wyrocznia PANA – gdyż Ja jestem z tobą! Dokonam zagłady wszystkich narodów, do których cię wypędziłem. Jednak na ciebie nie ześlę zagłady, choć cię ukarzę sprawiedliwie i na pewno nie unikniesz kary”.

a) Amon z Teb – bóg słońca, któremu oddawano cześć głównie w Tebach. b) zdobył Gazę – chodzi albo o inwazję faraona Chofry w ramach kampanii przeciw Tyrowi (570 r. przed Chr.), albo o wyprawę faraona Neko, który zajął ziemie filistyńskie, gdy szedł na odsiecz Asyrii toczącej bój z Babilonią (609 r. przed Chr.).

Filistyni Ez 25,15-17; Am 1,6-8; So 2,4; Za 9,5-7

Iz 14,31

1

Tak PANs przemówił do prorokas Jeremiasza o Filistynachs, zanim faraon zdobył Gazęb: 2 „Tak mówi PAN: Oto wody napływają z północy i stają się rzeką, która zatapia. Zalewają kraj i wszystko, co się w nim znajduje: miasta i ich mieszkańców. Ludzie wołają o pomoc, lamentują wszyscy mieszkańcy ziemi, 3 słysząc tętent końskich kopyt, dudnienie rydwanów, turkot ich kół. Ojcowie nie będą zważać na swych synów, bo padł na nich strach 4 z powodu nadchodzącego dnia zagłady wszystkich Filistynów, zniszczenia w Tyrzes i Sydonies ostatnich ich sojuszników.

47

Filistyni. Również Filistynów, odwiecznych nieprzyjaciół Izraela, czeka tragiczny los, gdyż zgodnie z zapowiedzią Jeremiasza poniosą sromotną klęskę z ręki Egiptu, który jednak działa na zlecenie samego Boga. Mamy tu charakterystyczne spojrzenie proroków na historię stosunków międzynarodowych, gdzie nic nie dzieje się przypadkowo, lecz wszystko pozostaje pod kontrolą Boga.

1793

JEREMIASZ 46,24 — 47,4

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1794

e) Nebo – góra położona w krainie Moabu. Jest to pierwsze z długiej listy wymienionych miejsc charakterystycznych dla tego regionu.

PAN bowiem zniszczy Filistynów, resztę wyspy Kaftora. 5 Gaza jest ostrzyżona, zburzony jest Aszkelonb. Reszto Anakitówc, jak długo będziesz się kaleczyćd? 6 Biada! Jak długo jeszcze nie zaznasz spokoju, mieczu PANA? Wróć do swojej pochwy! Odpocznij, zamilknij! 7 Jakże jednak odpocznie, skoro PAN mu dał rozkaz i skierował go przeciw Aszkelonowi i przeciwko wybrzeżu morskiemu?

f) Kiriataim – miasto w Moabie, leżące na wschód od Morza Martwego.

Moab

a) Kaftor – prawdopodobnie chodzi o Kretę (Pwt 2,23; Am 9,7). b) Gaza, Aszkelon – dwa z wielkich miast tzw. federacji pięciu miast filistyńskich, które współtworzyły jeszcze Aszdod, Ekron i Gat. c) Reszto Anakitów – Anakici należeli do najdawniejszych mieszkańców Kanaanu i słynęli z wysokiego wzrostu. W czasie podboju Ziemi Obiecanej zostali wyniszczeni, a ocalała reszta schroniła się w miastach filistyńskich (Joz 11,21n; 2Sm 21,16-22). d) kaleczyć się – aluzja do nacięć rytualnych, które miały skłonić bóstwa filistyńskie do działania na rzecz swoich wyznawców (Jr 41,5+).

g) Moab – żyzny płaskowyż położony na południowy wschód od Morza Martwego; jego granice wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa. h) Cheszbon – miasto położone w północnej części Moabu. Zanim zdobyli je Izraelici, było stolicą króla Amorytów Sichona (Lb 21,26-30). i) Madmen – miejscowość w Moabie, zapewne tożsama z Dimon (Iz 15,9); dzisiejsze Dimne, 12 km na północ od Keraku. j) Choronaim – miasto w Moabie; być może dzisiejsze el-Iraq, ok. 15 km na wschód od Morza Martwego. k) Soar – miasto w Moabie, leżące w pobliżu w pobliżu Sodomy i Gomory (Rdz 13,10). l) Luchit – trudne do pokonania wzniesienie we wschodniej części Moabu. m) Kemosz – główne bóstwo moabickie. n) do niewoli – zob. Jr 43,12+.

Jr 12,12

1

O Moabies. Tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraelas: „Biada tobie, Neboe, gdyż jesteś spustoszone. Kiriataimf zostało zdobyte i okryło się hańbą. Warownia została upokorzona i ogarnęła ją trwoga – 2 skończyła się sława Moabug! W Cheszbonieh obmyślono na niego zgubę. Chodźcie! Wytępimy go spośród narodów. Ty, Madmeni, również zginiesz, miecz dosięgnie i ciebie. 3 Głośny krzyk z Choronaimj, zniszczenie i wielka zagłada. 4 Moab został rozbity, głośno krzyczą aż do Soaruk, 5 gdyż na wzniesienie Luchitl będzie się wchodzić z płaczem. Przy schodzeniu z Choronaim nieprzyjaciele słyszeli krzyk klęski. 6 Uciekajcie! Ratujcie swoje życie! Stańcie się jak dziki osioł na pustyni. 7 Tak! Bo pokładałeś ufność w swych dziełach i w swoich skarbach. Dlatego i ty będziesz zdobyty! Kemoszm pójdzie do niewolin wraz ze swymi kapłanami i książętami.

48

Am 2,1-3; Ez 25,8-11

Iz 16,14

Iz 15,5

Lb 21,29

Moab. Kolejnym ludem, przeciwko któremu Jeremiasz kieruje swą wyrocznię, są Moabici. Sąsiadowali oni z Izraelem od wschodu, zamieszkując tereny za Jordanem, nieco na marginesie wielkiej polityki, dzięki czemu mogli zaznawać spokoju. Jednak i ten lud nie może się uchronić przed Bożym gniewem, ponieważ zgrzeszył przede wszystkim pychą, stawiając się ponad Panem. Podczas karcenia Moabu Bóg posłuży się pogromcą (ww. 15.18) – Nabuchodonozorem, który kilkakrotnie splądruje ten obszar (605, 597 i 587-586 r. przed Chr.), skazując miejscową ludność – i jej bożków (w. 7) – na wygnanie. Za pomocą wyrazistych i przemawiających obrazów prorok zapowiada upadek

JEREMIASZ 47,5 — 48,7

1794

30_Jr:30_Jr

9/3/08

8

1Krl 12,28-30; Am 5,5

Iz 47,1

3:21 PM

Page 1795

Niszczyciel wtargnie do każdego miasta i żadne z nich nie ocaleje. Dolina ulegnie zagładzie, równina będzie spustoszona. 9 Oto co powiedział PAN: Dajcie skrzydła Moabowi, aby zaraz odleciał. Jego miasta staną się przedmiotem zgrozy, będą pozbawione mieszkańców. 10 Przeklętys, kto wykonuje dzieło PANA niedbale! Przeklęty, kto swój miecz od krwis powstrzymuje! 11 Moab żył w spokoju od swojej młodości. Leżał spokojnie jak wino na drożdżach, nikt go nie przelewał z naczynia do naczyniaa. Nie poszedł na wygnanie, dlatego jego smak się zachował i jego zapach się nie zmienił. 12 Oto nadchodzą dni – wyrocznias PANA – gdy poślę na niego przelewających. Oni go przeleją, opróżnią jego naczynia, a dzbany rozbiją. 13Moab zawiedzie się na Kemoszu, tak jak Izraelici zawiedli się na Betels, w którym pokładali ufność. 14 Jakże możecie mówić: «Jesteśmy bohaterami, żołnierzami gotowymi do walki!». 15 Do Moabu i jego miast wdarł się pogromca. Najlepsi jego młodzieńcy idą na zabicie – wyrocznia Króla, PAN Zastępów to Jego imięs. 16 Bliska już klęska Moabu, szybko się zbliża jego zagłada. 17 Współczujcie mu wszyscy jego sąsiedzi i wszyscy znajomi. Mówcie: «Jakże zostało złamane potężne berło i wspaniała laska!». 18 Zejdź z tronu swej chwałys, a usiądź na ziemi, mieszkanko, córko Dibonub, bo pogromca Moabu ruszył przeciwko tobie i zniszczył twoje twierdze. 19 Stań na drodze i wypatruj, mieszkanko Aroeru! Spytaj zbiegów i uchodźców: «Powiedz, co się stało?». 20 «Hańbą okrył się Moab, gdyż go rozgromiono».

a) Obrazowy opis bezpiecznego i spokojnego życia (So 1,12). Zwykle bowiem po fermentacji wino przelewano do nowych pojemników, odcedzając męty osiadłe na dnie. b) Dibon – miasto w Moabie, dzisiejsze Tell Diban, 20 km na wchód od Morza Martwego i 5 km na północ od Arnonu.

poszczególnych miast Moabu. Zadziwiające jest jednak, że Jeremiasz wyraża współczucie temu ludowi – wprawdzie spokrewnionemu z Izraelitami, ale zawsze wrogiemu – uderzając w tony lamentu, przypominające te, które gdzie indziej odnoszą się właśnie do Izraela (Ps 80; Ez 17,5-10; 19,10-14). W ostatniej części za pomocą obrazów łowieckich (ww. 43n) odmalowuje tragiczną sytuację Moabitów, ale zarazem daje nadzieję na zmianę ich położenia w nieokreślonej przyszłości.

1795

JEREMIASZ 48,8-20

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Arnon – potok po wschodniej stronie Morza Martwego, wymieniany jako granica Moabu i zajordańskich plemion Izraela (Lb 21,13n.24nn). b) Kir-Cheres – stolica Moabu; dzisiejsze El-Kerak leżące 88 km na południe od Ammanu. c) Jazer – miasto położone na terenie obecnej Jordanii; w różnych okresach należało do Amorytów, Izraelitów, Ammonitów, a także do Moabitów. d) Sibma – miejscowość zajęta przez Moabitów, słynna ze swoich winnic. e) Eleale – miasto w Moabie, zawsze łączone z Cheszbonem (Jr 48,2+), dzisiejsze El-‘Al, 4 km na południe od Cheszbonu. f) Jahas – miasto w Moabie; częściej wymieniane pod nazwą Jahsa (Lb 21,23; Pwt 2,32; Sdz 11,20). g) Nimrim – oaza w Moabie nad Morzem Martwym; dzisiejsze Wadi en Numeira bądź Wadi Nimrin.

JEREMIASZ 48,21-37

Page 1796

Lamentujcie! Krzyczcie! Rozgłaszajcie w Arnona: «Moab jest spustoszony». 21 Sąd przyszedł na kraj równinny, na Cholon, Jahsę i Mefaat, 22 na Dibon, Nebo i Bet-Diblataim, 23 na Kiriataim, Bet-Gamul i Bet-Meon, 24 na Keriot, Bosrę i na wszystkie miasta kraju Moabu, dalekie i bliskie. 25 Moab stracił całą swoją siłę, jego ramię zostało złamane – wyrocznia PANA. 26 Upijcie go, bo wynosił się nad PANA. Niech Moab upadnie w to, co zwymiotował, i niech się stanie pośmiewiskiem. 27 Przecież dla ciebie pośmiewiskiem był Izrael. Zaliczałeś go do złodziei, bo zawsze sobie z niego drwiłeś! 28 Opuśćcie miasta, zamieszkajcie wśród skał, mieszkańcy Moabu. Będziecie jak gołębica, która się gnieździ na zboczach przepaści. 29 Słyszeliśmy o pysze Moabu, o wielkiej zarozumiałości, o jego hardej pysze i dumie, o wyniosłości jego sercas. 30 Ja poznałem – wyrocznia PANA – jego zarozumiałość. Kłamliwe są jego słowa, a jego czyny podstępne. 31Dlatego będę zawodził nad Moabem, będę lamentował nad całym Moabem i będę wzdychał nad mieszkańcami Kir-Cheresb. 32 Bardziej niż płakano nad Jazerc, Ja będę płakał nad tobą, winnico Sibmyd. Twoje odrośle sięgają do morza, dochodzą do Jazer. Twoje zbiory pszenicy i winogron zrabował niszczyciel. 33 Znikły radość i wesele z pól urodzajnych w krainie Moabu. Zabrakło winogron w tłoczni. Nie mają pracy tłoczący, a ich pieśni nie są już pieśniami radości. 34 Krzyk Cheszbonu i Elealee. Do Jahasf dochodzi ich wołanie, od Soaru aż po Choronaim i Eglat-Szeliszija. Nawet wody Nimrimug stają się pustynią. 35Sprawię, że w Moabie – wyrocznia PANA – nikt nie będzie wchodził na pagórki, by palić kadzidła swym bogom. 36Dlatego moje serce jak flet zawodzi nad Moabem. Moje serce jak flet zawodzi nad ludźmi z Kir-Cheres, ponieważ utracili swój dorobek. 37Wszystkie głowy 1796

Joz 13,17-19; Lb 33,46

Iz 51,17; Jr 25,16.27

Ez 25,8nn

Iz 16,6

Iz 15,5nn; 16,7

Iz 16,10; Jl 1,12

Iz 15,4n

Iz 15,7

30_Jr:30_Jr

Kpł 21,5; Iz 15,2; Jr 47,5 Jr 22,28

Jr 49,22

Iz 24,17n

Lb 21,28n

Lb 24,17

Jr 46,26; 49,6

Pwt 2,19; Ez 25,1-7

9/3/08

3:21 PM

Page 1797

są ogolone, a każda broda obcięta, na rękach mają nacięciaa, a na biodrach wory. 38Na wszystkich dachach Moabu i na jego placach panuje żałoba, bo rozbiłem Moab jak niepotrzebne naczynie – wyrocznia PANA. 39Jakże jest rozbity! Lamentujcie! To Moab uciekł tak haniebnie? Moab stał się przedmiotem pośmiewiska i zgrozy dla wszystkich sąsiadów. 40 Bo tak mówi PAN: Jak orzeł unosi się w górze, jak rozpościera swe skrzydła nad Moabem, 41 tak zajęte będą miasta, a twierdze zdobyte. Serce bohaterów Moabu będzie w tym dniu jak serce rodzącej kobiety. 42 Moab przestanie być ludem, gdyż się wynosił nad PANA. 43 Strach, dół, pułapka – to czeka ciebie, który mieszkasz w Moabie – wyrocznia PANA. 44 Ten, co ucieknie przed strachem, wpadnie do dołu. A kto wyjdzie z dołu zostanie schwytany w pułapkę. Bo sprowadzę to wszystko na Moab w roku ich ukarania – wyrocznia PANA. 45 W cieniu Cheszbonu przystaną wyczerpani uchodźcy. Lecz ogień wyjdzie z Cheszbonu i płomień z pałacu Sichonab. Zniszczy on skronie Moabu i czaszki siejących zamęt. 46 Biada ci, Moabie! Jesteś zgubiony, ludu Kemosza! Bo twoi synowie pójdą do niewoli, a twoje córki na wygnanie. 47 Lecz odmienię los Moabu w przyszłości – wyrocznia PANA”. Tu kończy się „Sąd nad Moabem”.

a) broda obcięta… nacięcia – zob. Jr 41,5+. b) Sichon – król Amorytów, który za czasów Mojżesza pokonał Moabitów (Lb 21,27n).

Ammonici 1 O Ammonitachs. Tak mówi PANs: „Czy Izraelowis brak synów? Czy nie ma on spadkobierców?

49

Ammonici. Ammonici to kolejny sąsiad Izraelitów, z którymi byli spokrewnieni przez swojego przodka Lota, bratanka Abrahama (Rdz 11,27; 19,30-38), ale z którymi też często prowadzili wojny. Również w tej wyroczni powraca echo roszczeń terytorialnych, gdyż Ammonici zajęli terytorium przydzielone izraelskiemu plemieniu Gadytów (w. 1). Przede wszystkim jednak pada oskarżenie o bałwochwalstwo i pychę. Zgodnie ze schematem obecnym w większości wyroczni przeciwko narodom, zostaje też zapowiedziana surowa kara (wygnanie i rozproszenie) oraz odmiana losu w nieokreślonej przyszłości.

1797

JEREMIASZ 48,38 — 49,1

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Gadyci – plemię izraelskie, wywodzące się od Gada, syna Jakuba i służącej Zilpy (Rdz 30,10n). b) Milkom – bóstwo Ammonitów (1Krl 11,5.33; 2Krl 23,13), znane także pod imieniem Moloch (Kpł 18,21; 2Krl 23,10). c) Rabba Ammonitów – dzisiejszy Amman, stolica Jordanii. d) Cheszbon – faktycznie miasto to należało do Moabitów (Jr 48,2+). e) Teman – określenie tej części Edomu, w której znajdowała się stolica, Bosra. Czasami używane zamiennie z nazwą Edomu. Region ten słynął z mędrców, stamtąd pochodził np. Elifaz, jeden z bohaterów Księgi Hioba. f) Dedan – północna część Arabii, granicząca z Edomem, zamieszkana przez Dedanitów, potomków Chama (Rdz 10,7) lub Abrahama (Rdz 25,3). g) Ezaw – zwany także Edomem (np. Rdz 25,30; 31,1), syn Izaaka, bliźniaczy brat Jakuba (Rdz 25,25n). Tutaj jego imię oznacza całe plemię wywodzących się od niego Edomitów.

Page 1798

Dlaczego ziemię Gadytówa odziedziczył Milkomb, a jego lud zamieszkał w ich miastach? 2 Oto przyjdą dni – wyrocznias PANA, gdy sprawię, że w Rabbie Ammonitówc rozlegnie się wrzawa wojenna. Miasto to stanie się rumowiskiem, a wszystkie jego osiedla będą doszczętnie spalone. Izrael przejmie dziedzictwo tych, co go wydziedziczyli – mówi PAN. 3 Lamentuj, Cheszbonied, bo nadchodzi niszczyciel. Krzyczcie, córki Rabby, załóżcie na siebie wory pokutne i płaczcie! Błąkajcie się wśród murów, bo Milkom pójdzie do niewoli, a wraz z nim jego kapłani i książęta. 4 Dlaczego przechwalasz się dolinami – a urodzajne są twoje doliny – niewierna córko? Ta, która zaufała swym bogactwom, mówi: «Kto wystąpi przeciwko mnie?». 5 Oto wyrocznia Pana, BOGA Zastępóws: Ja ześlę na ciebie trwogę ze wszystkich stron dokoła. Będziecie wygnani na wszystkie strony świata i nikt nie zdoła zgromadzić rozproszonych. 6 Potem jednak odmienię los Ammonitów – wyrocznia PANA”.

Jr 48,7

Jr 46,26; 48,47

Edom O Edomies. Tak mówi PAN Zastępóws: „Czy nie ma już mądrości w Temaniee? Zginęła rada u roztropnych, zniknęła ich mądrość? 8 Zawracajcie i uciekajcie! Ukryjcie się głęboko, mieszkańcy Dedanuf, gdyż klęskę sprowadzę na Ezawag, kiedy wymierzę mu karę. 9 Jeżeli zrywający winogrona wkroczą do ciebie, czy pozostawią choć jedno grono? Jeśli wtargną do ciebie złodzieje w nocy, zrabują, ile tylko zdołają. 10 To Ja dokładnie ograbię Ezawa i przetrząsnę jego tajemne skarbce. 7

Ps 137,7; Ez 25,12-14 Ba 3,22

Ab 5n

Edom. W starożytności Edomici słynęli ze swej mądrości i prawdopodobnie to właśnie stało się powodem pychy, która nie znajduje uznania w oczach Boga. Dlatego prorok zapowiada, że będą musieli wypić kielich gniewu (w. 12), a ich całkowita klęska będzie przypominać upadek Sodomy i Gomory (w. 18). Narzędziem kary Bożej będzie wojsko wroga, a historycznie tego spustoszenia kraju dokona król babiloński Nabuchodonozor w 605 r. przed Chr.

JEREMIASZ 49,2-10

1798

30_Jr:30_Jr

Iz 51,17; Jr 25,28n

Abd 1-4

Jr 51,53; Hi 39,27

Rdz 19,24; Jr 50,40

Jr 50,44-46

Hi 9,19; Mdr 12,12

Jr 50,45

Jr 50,46

9/3/08

3:21 PM

Page 1799

Nie będzie się miał gdzie schować. Zniszczone będzie jego potomstwo, jego krewni i bliscy. I nie będzie nikogo, kto by powiedział: 11 «Nie martw się o swoje sieroty, ja zadbam o ich życie, a twoje wdowy niech mi zaufają». 12 Tak mówi PAN: Oto ci, którzy nie musieli pić z tego kielichaa, są skazani na jego wypicie, a ty chciałbyś tego uniknąć? Nie, nie unikniesz! Musisz go wypić! 13Przysięgam na siebie samego – wyrocznias PANA – że Bosrab stanie się przedmiotem zgrozy i hańby, pustkowiem i przekleństwems. Wszystkie zaś jego miasta zamienią się w wieczną ruinę”. 14 Usłyszałem wieść od PANA, że wysłany został poseł do narodów: „Zgromadźcie się! Wyjdźcie mu naprzeciw! Powstańcie do walki!”. 15 „Oto uczynię cię małym wśród narodów, wzgardzonym u ludzi. 16 Zwiodła cię twoja zuchwałość, pycha twego sercas. Uczyniłeś sobie mieszkanie w załomach skalnych, założyłeś swoją siedzibę na wysokości. Choćbyś jak orzeł wysoko założył swe gniazdo, strącę cię stamtąd – wyrocznia PANA. 17 Edom stanie się przedmiotem zgrozy. Każdy, kto będzie tamtędy przechodził, wpadnie w osłupienie i jęknie na widok jego klęski. 18Jak po zniszczeniu Sodomy i Gomory oraz sąsiednich miast – mówi PAN – tak i tam nikt nie zamieszka i nie osiedli się tam żaden człowiek. 19 Oto jak lew wynurza się z doliny Jordanus na zielone pastwisko, tak Ja w okamgnieniu wypłoszę ich stamtąd i ustanowię nad nim mojego wybrańcac. Bo któż jest Mi równy? Kto może Mnie wezwać na sąd? Jaki pasterz ostoi się przede Mną? 20 Dlatego posłuchajcie, co PAN postanowił przeciw Edomowi i co zamierzył przeciwko mieszkańcom Temanu: Zostanie wywleczone całe stado, do ostatniej owcy, i spustoszone będą ich siedziby. 21 Na wieść o ich upadku zadrży ziemia. Ich krzyki dotrą aż do Morza Czer wonego. 22 Oto nieprzyjaciel jak orzeł unosi się w górę i krąży, i rozpościera swe skrzydła nad Bosrą, a serce bohaterów Edomu będzie w tym dniu jak serce rodzącej kobiety”. 1799

a) kielicha – zob. Jr 25,15+. b) Bosra – stolica Edomu. c) mojego wybrańca – chodzi o Nabuchodonozora, którego Bóg wybrał jako narzędzie do wykonania kary na Edomie.

JEREMIASZ 49,11-22

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Chamat – dzisiejsze Hama nad Orontesem w Syrii. b) Arpad – dzisiejsze tell Erfad, na północ od Aleppo. c) Ben-Hadad – imię wielu władców Aramu, czyli Syrii (1Krl 15,16-22 i 2Krl 13). Tutaj odnosi się ogólnie do królów panujących w Damaszku (Am 1,4). d) Kedar – zob. Jr 2,10+. e) królestwa Chasoru – tu: nazwa bliżej nieokreślonego terytorium na skraju pustyni na wschód od Palestyny. f) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.

Page 1800

Damaszek 23 O Damaszku. „Zawstydziły się Chamata i Arpadb, bo złą wieść usłyszały. Drżą jak niespokojne morze, nie mogą się uciszyć. 24 Osłabiony jest Damaszek, rzucił się do ucieczki, lęk go ogarnął, chwyciło go drżenie i boleści jak u rodzącej. 25 Ach, jakże jest opuszczone sławne miasto, gród pełen radości! 26 Padną jego młodzieńcy na placach, w tym dniu polegną wszyscy walczący – wyrocznias PANAs Zastępóws. 27 Wzniecę ogień na murach Damaszku, aby spalił pałace Ben-Hadadac”.

Iz 10,9; 17,1-3

Jr 4,31

Plemiona arabskie O Kedarzed i królestwach Chasorue, które podbił król babiloński Nabuchodonozorf. Tak mówi PANs: „Powstańcie i wystąpcie przeciw Kedarowi, zniszczcie synów Wschodu. 29 Zostaną zabrane ich namioty i trzody, okrycia i wszystkie ich sprzęty. Zostaną zabrane ich wielbłądy i będzie się wołać nad nimi: «Trwoga dokoła!». 30 Uciekajcie! Uchodźcie szybko! Ukryjcie się głęboko, mieszkańcy Chasoru – wyrocznias PANA – gdyż Nabuchodonozor przeciw wam zwołał radę i przeciwko wam powziął decyzję. 31 Powstańcie! Wystąpcie przeciw spokojnemu narodowi mieszkającemu bezpiecznie – wyrocznia PANA. Nie mają oni bram ani rygli – mieszkają samotnie. 32 Ich wielbłądy staną się łupem, a liczne ich stada – zdobyczą. 28

Damaszek. Damaszek jako stolica królestwa Aramu (Syrii) został zdobyty przez wojska babilońskie w 605 r. przed Chr. W prorockiej zapowiedzi niewiele mówi się o zniszczeniach, przeważa raczej tonacja przerażenia i paniki w związku z perspektywą bliskiej śmierci. Plemiona arabskie. Kedar i Chasor były półkoczowniczymi szczepami arabskimi zamieszkującymi terytoria na południe od królestwa Aramu. Przejście wojska Nabuchodonozora (605 r. przed Chr.) będzie dla nich oznaczało grabież ich najcenniejszych dóbr, jakimi są trzody. W wyniku najazdu Babilończyków szczepy te niemal przestały istnieć.

JEREMIASZ 49,23-32

1800

Iz 21,13-17

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1801

Rozproszę na wszystkie strony tych, którzy obcinają włosy na skronia. Ze wszystkich stron sprowadzę na nich klęskę – wyrocznia PANA. 33 Chasor stanie się legowiskiem szakali, pustkowiem na zawsze. Nikt tam nie zamieszka i nie osiedli się tam żaden człowiek”.

a) obcinają włosy na skroni – zob. Jr 9,25+. b) Elam – kraj położony na wschód od Babilonii, dziś południowa część Iranu. Jego głównym miastem była Suza.

Elam PANs tak przemówił do prorokas Jeremiasza o Elamieb na początku panowania króla judzkiego Sedecjasza: 35 „Tak mówi PAN Zastępóws: Oto Ja złamię łuk Elamu, podstawę ich potęgi. 36 Sprowadzę na Elam cztery wiatry, z czterech stron świata, i rozpędzę ich na wszystkie strony. Nie będzie narodu, do którego by nie przyszli wygnańcy Elamu. 37 Sprawię, że Elamici będą się bali swych wrogów i tych, którzy czyhają na ich życie. Sprowadzę na nich nieszczęście: mój zapalczywy gniews – wyrocznias PANA. I poślę za nimi miecz żeby ich wytracić. 38 Ustawię mój tron w Elamie, usunę jego króla i książąt – wyrocznia PANA. 39 Lecz w przyszłości odmienię los Elamu – wyrocznia PANA”. 34

Jr 46,26; 48,47

Babilon 1

Słowo PANAs o Babilonies, o kraju Chaldejskim, przekazane przez prorokas Jeremiasza: 2 „Ogłoście narodom, niech słyszą!

50

Elam. Choć w 539 r. przed Chr. Elamici w koalicji z Medami i Persami pobili Babilonię, to jednak wcześniej, w 597 r. przed Chr., sami zostali pokonani przez Babilończyków. I tę właśnie klęskę zdaje się zapowiadać tekst prorocki, który podkreśla jednak potęgę tego ludu. W interpretacji Jeremiasza rozproszenie Elamitów będzie wyrazem Bożego gniewu, ale i tu powraca zapowiedź lepszej przyszłości. Elam odrodził się w 539 r. przed Chr. Babilon. Obszerna wyrocznia dotycząca Babilonii kończy serię wystąpień przeciw narodom. W rzeczywistości to mocarstwo upadnie w 539 r. przed Chr. podbite przez Persję. Prorok odczytuje przyszłe wydarzenia w świetle Bożych planów i choć wcześniej wzywał swoich rodaków do poddania się Babilonii, aby w ten sposób uratowali własne życie i przetrwali jako naród, teraz w upadku czekającym to potężne imperium widzi słuszną karę za wszelkie niegodziwości, jakich się dopuszczało. Zapomniało ono bowiem, że jest tylko wykonawcą woli Boga, który kieruje historią i wymierza sprawiedliwość wszystkim narodom, w tym także Izraelowi. Tymczasem Babilon, chcąc samodzielnie decydować o ludzkich losach, postawił siebie na miejscu Boga i w ten sposób dopuścił się bałwochwalstwa, które

1801

JEREMIASZ 49,33 — 50,2

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) znaki – zob. Jr 4,6+. b) Bel, Marduk – dwa różne imiona głównego bóstwa Babilonii. c) wiecznym przymierzem – u Jeremiasza jest to zapowiedź Nowego Przymierza (zob. Słownik) z Bogiem, które w przeciwieństwie do pierwszego nie będzie miało końca (Jr 31,31+; 32,40).

Page 1802

Uczyńcie znakia, niech się dowiedzą! Mówcie, nie kryjąc niczego: «Babilon wzięty! Bel upokorzony! Mardukb rozbity! Zbezczeszczone jego podobizny i rozbite jego posągi!». 3 Wyruszył bowiem przeciw niemu naród z północy, który uczyni jego kraj przedmiotem zgrozy. Nie będzie w nim żadnego mieszkańca, bo zarówno człowiek, jak i bydło uciekną w popłochu. 4 W tych dniach i w tym czasie – wyrocznias PANA – przyjdą Izraelici, a wraz z nimi Judejczycy. Będą płakać w drodze. Będą szukać PANA, swego Boga. 5 Będą pytać o Syjons. Ku niemu zwrócą swe twarze. Pójdą, aby złączyć się z PANEM wiecznym przymierzemc, o którym już nie zapomną. 6 Mój lud był zabłąkaną trzodą. Zwiedli go jego pasterze, błąkał się więc po górach, chodził pośród pagórków, aż zapomniał o swojej owczarni. 7 Wszyscy, którzy znajdowali zagubione owce, pożerali je, a ich wrogowie mówili: «Nie jesteśmy winni, bo to oni zgrzeszyli przeciw PANU». Siedzibą sprawiedliwości, nadzieją ich przodków jest PAN. 8 Uciekajcie z Babilonu! Wyjdźcie z kraju Chaldejczyków! Bądźcie przywódcami trzody! 9 Bo oto Ja wzbudzę i sprowadzę przeciw Babilonowi wielką rzeszę narodów z kraju północnego. Przeciw niemu ustawią się w szyku bojowym.

Iz 46,1

Oz 3,5

Ez 34,1nn; Mt 9,36

Iz 48,20; 52,11; Jr 51,6.45; Ap 18,4

musiało spotkać się z Bożą reakcją, nazwaną tutaj pomstą (Jr 50,15.28; 51,6.11). Stąd zapowiedź sądnego miecza Pańskiego (Jr 50,35-38), który ma zrównać status Babilonu z losem Sodomy i Gomory. Historycznie tę rolę odegrają Persowie, którzy jednak okażą się mniej okrutni, niż to wynika z przedstawianych tu scen grozy. Jednocześnie pobrzmiewa w tym fragmencie nuta nadziei dla wygnańców, którzy wreszcie będą mogli wrócić do ojczystej ziemi i zawrzeć z Bogiem zapowiadane już wcześniej wieczne przymierze (Jr 50,5; zob. Jr 31,31-34). A wszystko to będzie możliwe dzięki temu, że PAN wybaczył winy Judzie i Izraelowi. Cały ten długi fragment jest zbudowany w sposób charakterystyczny dla starożytnej poezji semickiej, gdzie często powracają te same tematy i myśli. Dlatego spotykamy się tu z licznymi powtórzeniami znanych już obrazów, które podkreślają nieuchronność i całkowitość zagłady Babilonu.

JEREMIASZ 50,3-9

1802

30_Jr:30_Jr

Jr 51,6

Jr 2,15

Jr 51,34

9/3/08

3:21 PM

Page 1803

Od tamtej strony zostanie zdobyty. Ich strzały są jak zwycięski wojownik, który nie biegnie na próżno. 10 Chaldea zostanie zdobyta. Wszyscy, którzy ją złupią, nasycą się – wyrocznia PANA. 11 Cieszcie się i radujcie, ograbiający moje dziedzictwo! Skaczcie jak cielęta na trawie i ryczcie jak bydlętaa! 12 Zhańbiona będzie wasza matkab, wstydem okryta wasza rodzicielka, bo stanie się ostatnią wśród narodów, będzie pustynią, wyschłą ziemią i stepem. 13 Z powodu gniewus PANA nikt w niej nie zamieszka i stanie się ona pustkowiem. Ktokolwiek będzie przechodził przez Babilon, wpadnie w osłupienie i jęknie na widok jego klęski. 14 Otoczcie zewsząd Babilon, wszyscy łucznicy! Strzelajcie w niego, nie szczędząc strzał, bo zgrzeszył przeciwko PANU! 15 Wznieście zewsząd okrzyk wojenny, aby się poddał, by zachwiały się jego fundamenty, a jego mury zostały zburzone. Jest to bowiem pomsta PANAc. Pomścijcie się na nim! Tak z nim postąpcie, jak on postąpił z wami. 16 Wyniszczcie w Babilonie siewcę i żniwiarza. Niech każdy wraca do swego narodu i ucieka do swojego kraju przed bezlitosnym mieczem. 17 Izrael był owcą zabłąkaną, lwy go rozszarpały. Najpierw pożerał go król asyryjskid, a w końcu król babiloński Nabuchodonozore ogryzł jego kości. 18 Dlatego tak mówi PAN Zastępóws, Bóg Izraela: Oto dotknę karąs króla babilońskiego i jego kraj, tak jak ukarałem króla asyryjskiego. 19 Sprawię, że Izrael wróci na swoje pastwisko, Będzie się pasł na górze Karmelf i w Baszanieg, nasyci się na górze Efraima i w Gileadzie. 20 W tych dniach i w tym czasie – wyrocznia PANA – będą szukać winy Izraela, 1803

a) Skaczcie... jak bydlęta – prawdopodobnie jest to metaforyczny opis szaleńczego tańca żałobnego Babilończyków, gdyż ich miasto już nigdy nie podniesie się z ruin. b) wasza matka – czyli Babilon. c) pomsta PANA – zob. Jr 5,9+. d) król asyryjski – Salmanassar, który w 722 r. przed Chr. zdobył Samarię, a Izraelitów przesiedlił do Asyrii, z której już nie powrócili (2Krl 17,1-6). W wyniku tych działań izraelskie Królestwo północne przestało istnieć. e) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. f) Karmel – zob. Jr 46,18+. g) Baszan – zob. Jr 22,20+.

JEREMIASZ 50,10-20

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) Merataim – moczary nad Zatoką Perską, u ujścia rzek Eufratu i Tygrysu. b) Pekod – plemię zamieszkujące tereny na południowy wschód od Babilonu.

JEREMIASZ 50,21-30

Page 1804

lecz już jej nie będzie, grzechóws Judy – lecz już ich nie znajdą, bo przebaczę tym, których pozostawię. 21 Wypraw się przeciwko krajowi Merataima, przeciwko mieszkańcom Pekodb. Zniszcz i wytęp ich resztę – wyrocznia PANA. Zrób dokładnie tak, jak ci nakazałem. 22 W kraju okrzyki wojenne i wielka ruina. 23 Jakże złamany i zniszczony młot całej ziemi! Babilon stał się przedmiotem zgrozy pośród narodów. 24 Zastawiłeś na siebie pułapkę i zostałeś schwytany, Babilonie! Choć tego nie przewidziałeś, dopadnięto cię i schwytano, bo walczyłeś przeciwko PANU. 25 PAN otworzył swoją zbrojownię i wydobył z niej strzały swego gniewu. Tak! Jest to dzieło Pana, BOGA Zastępów, w kraju Chaldejczyków. 26 Przyjdźcie do niego z krańców ziemi, otwórzcie jego spichlerze. Ułóżcie go jak stóg i zniszczcie. Niech nie zostanie po nim nawet reszta! 27 Zarżnijcie całe jego bydło, niech idzie na rzeź! Biada im, bo nadszedł ich dzień, czas kary na nich. 28 Lecz oto słychać zbiegów i ocalałych z kraju babilońskiego, którzy oznajmiają na Syjonie karę PANA, naszego Boga, pomstę za Jego świątynięs. 29 Zwołajcie przeciwko Babilonowi łuczników, wszystkich napinających łuki. Oblegajcie go dokoła, aby nikt nie mógł uciec. Odpłaćcie im według ich czynów. Postąpcie z nim tak, jak on postępował, gdyż był zuchwały wobec PANA, Świętego Izraela. 30 Padną jego młodzieńcy na placach.

Iz 1,9

Jr 51,54

Iz 14,4-6; Jr 51,8.20

Iz 13,5

Wj 21,24n; Ps 28,4; Iz 14,13n; Ap 18,6

1804

30_Jr:30_Jr

Jr 49,27

Iz 41,14

Jr 51,36

Jr 51,36

Iz 13,19-22; Ap 18,2

Rdz 19,24; Jr 49,18

Jr 6,22n

9/3/08

3:21 PM

Page 1805

W tym dniu polegną wszyscy walczący – wyrocznia PANA. 31 Oto Ja jestem przeciw tobie, pyszałku – wyrocznia Pana, BOGA Zastępów – gdyż nadszedł twój dzień, czas kary na ciebie. 32 Potknie się pyszałek i upadnie, i nikt go nie podniesie. Wzniecę ogień w jego miastach, aby spalił wszystko dokoła. 33 Tak mówi PAN Zastępów: Izraelici wraz z Judejczykami cierpią ucisk. Wszyscy, którzy wzięli ich do niewoli, trzymają ich i nie chcą wypuścić. 34 Lecz mocny jest ich wybawca – Jego imię to PAN Zastępów. Na pewno będzie bronił ich sprawy, aby dać pokój krajowi, a niepokój mieszkańcom Babilonu. 35 Miecz przeciwko Chaldejczykom – wyrocznia PANA – i przeciwko mieszkańcom Babilonu, przeciwko książętom i mędrcom. 36 Miecz przeciwko wróżbitoms – niech ujawni się ich głupota! Miecz Jego przeciw bohaterom – niech uciekają w popłochu! 37 Miecz przeciw jego koniom, przeciwko jego rydwanom, przeciwko całemu tłumowi – niech się staną jak kobiety! Miecz przeciw jego skarbcom – niech będą zrabowane! 38 Miecz przeciwko jego wodom – niech wyschną! Bo jest to kraj bożków rozkoszujący się straszydłami! 39 Dlatego błąkać się tam będą dzikie zwierzęta pustyni, będą w nim przebywać strusie. Nikt nigdy tam nie zamieszka i nie osiedli się po wieczne czasy. 40 Jak po straszliwym zniszczeniu Sodomy i Gomory oraz sąsiednich miast – wyrocznia PANA – tak i tam nikt nie zamieszka i nie osiedli się tam żaden człowiek. 41 Oto nadchodzi lud z północy, naród wielki, i liczni królowie powstają z krańców ziemi. 1805

JEREMIASZ 50,31-41

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) mojego wybrańca – chodzi o króla perskiego Cyrusa, który w 539 r. przed Chr. podbił Babilonię i włączył ją do swojego imperium. b) kielich – zob. Jr 25,15+.

Page 1806

42

Mocno trzymają łuki i włócznie. Są okrutni i bezlitośni. Ich wrzawa jak huczące morze. Galopują na koniach, ustawiają się w szyk bojowy przeciwko tobie, córko Babilonu. 43 Król Babilonu usłyszał wieść o nich, opadł go strach, lęk go ogarnął jak bóle rodzącą kobietę. 44 Jak lew wynurza się z doliny Jordanus na zielone pastwisko, tak Ja w okamgnieniu wypłoszę ich stamtąd i ustanowię nad nim mojego wybrańcaa. Bo któż jest Mi równy? Kto może na sąd Mnie wezwać? Jaki pasterz ostoi się przede Mną? 45 Dlatego posłuchajcie, co PAN postanowił przeciw Babilonowi i co zamierzył przeciwko Chaldejczykom: całe stado, aż do ostatniej owcy, zostanie wywleczone i spustoszone będą ich siedziby. 46 Na wieść o upadku Babilonu zadrży ziemia i rozlegnie się krzyk wśród narodów. 1 Tak mówi PAN: Oto Ja wywołam niszczącą wichurę przeciwko Babilonowi i mieszkańcom Chaldei. 2 Poślę do Babilonu obcych, którzy go przesieją i zniszczą jego kraj, gdy runą na niego ze wszystkich stron w dniu jego klęski. 3 Niech łucznik nie napina łuku i niech się nie pyszni zbroją. Nie litujcie się nad jego młodzieńcami, wyniszczcie wszystkie jego zastępy. 4 Padną zabici w kraju Chaldejczyków i ciężko ranni na jego ulicach, 5 gdyż ich kraj jest pełen grzechu wobec Świętego Izraela. Bo ani Izrael, ani Juda nie są wdowami po swoim Bogu, PANU Zastępów. 6 Uciekajcie z Babilonu! Niech każdy ratuje swe życie! Nie gińcie z powodu jego grzechu, bo jest to czas pomsty PANA – oddaje mu to, na co zasłużył. 7 Babilon to złoty kielichb w ręku PANA,

Iz 5,30

Jr 49,19-21

51

JEREMIASZ 50,42 — 51,7

Jr 4,11

Jr 50,8; Ap 18,4

Jr 50,15

Jr 25,15n; Ap 14,8n; 18,3

1806

30_Jr:30_Jr

Iz 21,9; Jr 50,23; Ap 14,8; 18,2

Iz 13,14; Jr 50,16

Iz 13,17

Jr 50,37n

Na 3,15

Rdz 1,1; Jr 10,12-16

Ps 135,7

Jr 50,23

9/3/08

3:21 PM

Page 1807

upajający całą ziemię. Z jego wina piły narody, dlatego w szał popadły. 8 «Pada nagle Babilon, staje się ruiną. Płaczcie nad nim, przyłóżcie balsam do jego rany, a może będzie uleczony». 9 «Leczyliśmy Babilon, ale bez skutku». «Opuśćcie go! Niech każdy idzie do swego kraju. Jego upadek jest tak wielki, że sięga do nieba i wznosi się aż pod obłoki. 10 PAN wykazał naszą rację. Chodźcie! Opowiemy na Syjonie, co uczynił PAN, nasz Bóg». 11 Wybierzcie strzały, napełnijcie kołczany. PAN pobudził ducha królów medyjskich, postanowił zburzyć Babilon. Jest to bowiem kara PANA, pomsta za Jego świątynię. 12 Uczyńcie znakia i wzmocnijcie oddziały, aby ruszyć szturmem na mury Babilonu! Rozstawcie warty i przygotujcie zasadzki, bo PAN spełnia to, co postanowił przeciwko mieszkańcom Babilonu. 13 Ty, co siedzisz nad obfitymi wodami, opływając w skarby – przyszedł twój koniec, dopełniła się twoja miara. 14 Przysiągł PAN Zastępów na swe życie: «Napełnię cię ludźmi licznymi jak szarańcza, którzy przeciw tobie będą wznosić okrzyki». 15 On stworzył ziemię swą mocą, utwierdził krąg ziemi swoją mądrością i własnym rozumem rozpostarł niebiosa. 16 Gdy On głoss wydaje, huczą wody w niebiosach. On sprawia, że z krańców ziemi podnoszą się chmury, wywołuje błyskawice wśród deszczu. On wyprowadza wiatr ze swych komnat. 17 Nierozumny, kto tego nie poznaje. Złotnik okrywa się wstydem z powodu bożków, gdyż jego posągi okazują się oszustwem, bo nie ma w nich życia. 18 Są one marnością, śmiechu wartymi dziełami. W dniu kary spotka je zagłada. 19 Nie taki jest Bóg – dziedzictwo Jakuba, to On jest twórcą wszystkiego i do Niego należą plemiona Izraela, PAN Zastępów – to Jego imię. 20 Ty byłeś Mi młotem, narzędziem walki. 1807

a) znaki – zob. Jr 4,6+.

JEREMIASZ 51,8-20

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) znaki – zob. Jr 4,6+. b) Ararat – królestwo leżące na północ od Mezopotamii, w dzisiejszej Turcji. c) Minni – lud zamieszkujący tereny na południe od jeziora Wan, dziś w północnym Iranie. d) Aszkenaz – nazwa oznaczająca Scytów, lud wywodzący się ze stepów za Morzem Czarnym. e) Media – królestwo położone nad Morzem Kaspijskim (dzisiejszy północno-zachodni Iran). W 533 r. przed Chr. została włączona przez Cyrusa Wielkiego do państwa perskiego (Dn 6; Ezd 6,2; Est 1,3.19).

JEREMIASZ 51,21-32

Page 1808

Tobą miażdżyłem narody, tobą burzyłem królestwa. 21 Tobą miażdżyłem konia i jeźdźca, tobą miażdżyłem rydwan i woźnicę. 22 Tobą miażdżyłem mężczyznę i kobietę, tobą miażdżyłem starca i młodego, tobą miażdżyłem chłopca i dziewczynę. 23 Tobą miażdżyłem pasterza i trzodę, tobą miażdżyłem rolnika i zaprzęg. Tobą miażdżyłem namiestników i rządców. 24 Babilonowi i wszystkim mieszkańcom Chaldei odpłacę na waszych oczach za wszystkie krzywdy, jakie wyrządzili Syjonowi – wyrocznia PANA. 25 Oto Ja jestem przeciwko tobie, góro niszcząca – wyrocznia PANA – która niszczyłaś całą ziemię. Wyciągnę rękę przeciwko tobie, zrzucę cię ze skały i zamienię cię w górę wypaloną. 26 Nie wezmą z ciebie kamienia węgielnego ani kamienia na fundamenty, gdyż staniesz się wieczną ruiną – wyrocznia PANA. 27 Uczyńcie znakia w kraju i dmijcie w róg wśród narodów, aby wezwać narody do świętej wojny! Zwołajcie przeciwko niemu królestwa Araratb, Minnic i Aszkenazd! Wybierzcie wodza, który będzie kierował walką z nim! Wyprowadźcie konie jak groźną szarańczę! 28 Wezwijcie przeciwko niemu narody: królów Mediie, jej namiestników, wszystkich jej rządców i wszystkie podległe jej kraje! 29 Poruszyła się ziemia i zadrżała, bo spełniły się przeciw Babilonowi zamysły PANA, aby uczynić kraj babiloński przedmiotem zgrozy, bezludną pustynią. 30 Bohaterowie Babilonu zaprzestali walki, siedzą w swoich warowniach. Uszło z nich męstwo, stali się jak kobiety. Podpalono jego siedziby, wyłamano jego rygle. 31 Goniec biegnie za gońcem, posłaniec za posłańcem, aby oznajmić królowi babilońskiemu, że jego miasto zostało ostatecznie zdobyte. 32 Przejścia zajęto, 1808

Za 4,7

Iz 13,2

Iz 19,16; Na 3,13

30_Jr:30_Jr

Jr 50,17

Jr 50,34

Jr 50,39; Ap 18,2

Ps 76,6; Jr 51,57

Iz 8,7

Iz 46,1

Jr 50,8; 51,16

9/3/08

3:21 PM

Page 1809

umocnienia spalono, panika ogarnęła żołnierzy. 33 Tak oto mówi PAN Zastępów, Bóg Izraela: Córka Babilonu stała się podobna do ubitego klepiska. Jeszcze chwila, a przyjdzie na nią czas żniwa. 34 «Pożarł mnie i zniszczył król babiloński Nabuchodonozora, i uczynił ze mnie puste naczynie. Połknął mnie jak smok, napełnił swój brzuch. Wypędził mnie z mojego raju». 35 Mieszkanka Syjonu powie: «Moja krzywda i zniewaga niech spadną na Babilon!”. Jerozolimas powie: «Moja krews – na mieszkańców Chaldei!». 36 Dlatego tak mówi PAN: Oto Ja bronię twojej sprawy i pomszczę ciebie. Wysuszę jego morzeb i sprawię, że wyschnie jego źródło. 37 Babilon będzie stosem gruzów, legowiskiem szakali, przedmiotem grozy i szyderstwa, bezludną pustynią. 38 Wszyscy ryczą jak lwy, warczą jak lwie szczenięta. 39 Gdy będą rozgrzani, dam im pić i upoję ich śmiertelnie. Zasną snem wiecznym i nie obudzą się – wyrocznia PANA. 40 Sprawię, że pójdą na zabicie jak baranki, jak barany z kozłami. 41 Jakże Szeszakc został zdobyty i podbita chwałas całej ziemi? Jakże Babilon stał się przedmiotem zgrozy wśród narodów? 42 Przeciwko Babilonowi wystąpiło morze, przykryły go spiętrzone faled. 43 Jego miasta stały się przedmiotem grozy, ziemią wyschniętą i stepem, krainą, w której nikt nie zamieszka, przez którą żaden człowiek nie będzie przechodził. 44 Ześlę karę na Belae w Babilonie. Wyrwę mu z paszczy to, co pożarł, i nie będą już narody napływać do niego. Również mur Babilonu upadnie. 45 Opuść go, mój ludu! Niech każdy ocali swe życie przed zapalczywym gniewem PANA. 1809

a) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. b) jego morze – to znaczy wody Eufratu. c) Szeszak – zob. Jr 25,26+. d) Obrazowy opis najazdu wrogów na Babilon. e) Bel – zob. Jr 50,2+.

JEREMIASZ 51,33-45

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) mur Babilonu – miał 18 km długości i około 30 m szerokości. Został zburzony przez króla perskiego Dariusza I w 522486 przed Chr.

Page 1810

46

Nie wpadajcie w przerażenie! Nie bójcie się wieści rozgłaszanej w kraju. Jednego roku wieść taka, a następnego inna. Przemoc panuje w kraju i jednego tyrana zastępuje inny. 47 Oto nadchodzą dni, gdy ukarzę bożki Babilonu. Cały jego kraj się zawstydzi i wszyscy w tym kraju padną pobici. 48Niebo i ziemia, i wszystko, co w nich się znajduje, będzie się cieszyć z powodu Babilonu, bo z północy napadną go niszczyciele – wyrocznia PANA. 49Pobici całej ziemi umierali za Babilon, teraz więc Babilon musi zginąć za pobitych Izraela. 50 Wy, ocaleni od miecza, uciekajcie, nie zatrzymujcie się! Choć jesteście daleko, wspomnijcie na PANA, i niech przyjdzie wam na myśl Jerozolima! 51 Wstydziliśmy się, słysząc zniewagi. Hańba okrywała nam twarze, bo obcy weszli na dziedzińce domu PANA. 52Dlatego nadejdą dni – wyrocznia PANA – gdy ukarzę jego bożki. W całym jego kraju będą jęczeć pobici. 53Choćby Babilon wstąpił do nieba, choćby swoją twierdzę zbudował na wysokości, ześlę na niego moich niszczycieli – wyrocznia PANA. 54 Słychać krzyki z Babilonu: wielka klęska w kraju Chaldejczyków. 55To PAN pustoszy Babilon, tłumi jego głośne wołania. Choć burzył się jak fale wielkiej wody, został zmuszony do milczenia. 56Oto nadchodzi niszczyciel przeciwko niemu, przeciw Babilonowi. Zostaną schwytani jego wojownicy, złamane będą ich łuki. Bo PAN jest Bogiem odpłaty, na pewno im odpłaci. 57 Upoję jego dostojników i mędrców, jego namiestników, rządców i bohaterów. Zasną snem wiecznym i nie obudzą się – wyrocznia Króla. PAN Zastępów to Jego imię. 58 Tak mówi PAN Zastępów: Szeroki mur Babilonua zostanie doszczętnie zburzony. Jego wysokie bramy będą spalone. Daremnie więc trudzą się ludy, wysiłki narodów stają w ogniu”. Proroctwo Jeremiasza w Babilonie Oto polecenie, które prorok Jeremiasz dał Serajaszowi, synowi Neriasza, syna Machsejasza, gdy szedł on do Babilonu z królem Judy Sedecjaszem w czwartym roku jego panowania. Serajasz był głównym kwatermistrzem. 60Jeremiasz w jednej księdze spisał wszystkie klęski, jakie miały przyjść na Babilon. Są to wszystkie te słowa, które zapisywał przeciwko Babilonowi. 61Jeremiasz powiedział do Serajasza: „Gdy

Mt 24,6n

Ps 137,5

Ps 44,13-16

Iz 14,13n; Jr 49,16

Jr 51,39

59

Proroctwo Jeremiasza w Babilonie. Opisana sytuacja miała miejsce w 594 r. przed Chr., kiedy to król Judy Sedecjasz wyruszał z wizytą do Nabuchodonozora, a Jeremiasz wykorzystał tę okazję do przekazania Babilonowi zapowiedzi dramatycznej klęski imperium. Ten krótki fragment miał pokazać skuteczność proroctw Jeremiasza i podkreślić, że jedynym panem historii jest Bóg, który decyduje o losach całych narodów. Informacja o końcu mów Jeremiasza pierwotnie zamykała całą księgę. Następujący po nim rozdział 52 jest późniejszym dodatkiem.

JEREMIASZ 51,46-61

1810

Jr 30,2

30_Jr:30_Jr

Jr 50,13

Ap 18,21

2Krl 24,18 – 25,30

9/3/08

3:21 PM

Page 1811

przybędziesz do Babilonu, przeczytasz wszystkie te słowa 62 i powiesz: «PANIE, Ty zapowiedziałeś o tym miejscu, że zostanie zburzone i nie będą w nim mieszkać ludzie ani zwierzęta, lecz stanie się pustkowiem na zawsze». 63A gdy skończysz czytać tę księgę, przywiąż do niej kamień i wrzuć ją w środek Eufratu. 64Powiesz: «Tak upadnie Babilon i nie podniesie się z powodu nieszczęścia, jakie Ja sprowadzę na niego»”. Tu kończą się słowa Jeremiasza. Upadek Jerozolimy 1 Sedecjasz miał dwadzieścia jeden lat, kiedy wstąpił na tron. W Jerozolimies panował jedenaście lat. Jego matka miała na imię Chamutal i była córką Jeremiasza z Libny. 2Czynił on to, co nie podobało się PANUs, tak samo jak Jojakim. 3W końcu PAN odrzucił ich, pałając gniewems na Jerozolimę i Judęs. Sedecjasz zaś zbuntował się przeciw królowi babilońskiemu. 4W dziewiątym roku jego panowania, w dziesiątym dniu dziesiątego miesiąca, król babiloński Nabuchodonozora wraz z całym wojskiem wyruszył na Jerozolimę i rozpoczął jej oblężenie, budując wokół niej wały ziemne. 5Oblężenie miasta trwało aż do jedenastego roku panowania króla Sedecjasza. 6W dziewiątym dniu czwartego miesiąca w mieście nastał tak straszny głód, że ludzie nie mieli już co jeść. 7Kiedy w murach miasta zrobiono wyłom, wszyscy żołnierze, mimo trwającego oblężenia, nocą opuścili miasto przez bramę między podwójnym murem, w pobliżu ogrodów króla, uciekając drogą w kierunku Arabyb. 8 Wojsko chaldejskie wyruszyło w pościg za królem. Dogoniło Sedecjasza na równinie pod Jerychemc, podczas gdy całe jego wojsko opuściło go, idąc w rozsypkę. 9Schwytano więc króla i przyprowadzono go do króla babilońskiego w Riblid, w krainie Chamat, gdzie wydano na niego wyrok. 10W obecności Sedecjasza król babiloński wymordował jego synów. Również wszystkich dostojników Judy zamordował w Ribli. 11 Król babiloński wyłupił Sedecjaszowi oczy, zakuł go w kajdany z brązu, odesłał do Babilonus i przetrzymywał w więzieniu do końca życia. 12 W dziesiątym dniu piątego miesiąca, w dziewiętnastym roku panowania króla babilońskiego Nabuchodonozora, wkroczył do Jerozolimy Nebuzaradan, dowódca jego straży przybocznej. 13Spalił dom PANA i pałac królewski oraz wszystkie domy w Jerozolimie. Każdy ważniejszy budynek w mieście puścił z dymem. 14Wojsko chaldejskie na czele z dowódcą

a) Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+. b) Araba – pokryta stepem depresja ciągnąca się od jeziora Genezaret do zatoki Akaba (Morze Czerwone). c) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W jego okolicy Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). d) Ribla – zob. Jr 39,5+.

52

Jr 39,1-10

Jr 39,4

Jr 32,4

Upadek Jerozolimy. Ostatni rozdział jest dodatkiem opisującym szczegółowo zdobycie Jerozolimy i ograbienie świątyni przez wojska babilońskie, a także tragiczne losy króla Sedecjasza i jego rodziny, zapowiedziane przez proroka Jeremiasza. Większość tych wydarzeń została opisana w 2Krl 24,18 – 25,21, choć występują także drobne rozbieżności, zwłaszcza w odniesieniu do dat deportacji, co prawdopodobnie wynika z różnych systemów rachuby lat w Izraelu i w Babilonii. Autor stara się bardzo szczegółowo przedstawić te bolesne momenty historii, podkreślając zwłaszcza

1811

JEREMIASZ 51,62 — 52,14

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

a) wołów z brązu – oryginalne figury zostały zagrabione ok. 150 lat wcześniej przez Achaza, Babilończycy więc przypuszczalnie musieli zabrać jedynie ich repliki. b) strażników progu – zob. Jr 35,4+.

Page 1812

straży przybocznej zburzyło następnie mury obronne Jerozolimy. 15Potem dowódca gwardii Nebuzaradan uprowadził na wygnanie resztę tych, którzy pozostali w mieście, i tych, którzy wcześniej uciekli i poddali się królowi babilońskiemu oraz resztę ludu. 16Nebuzaradan pozostawił tylko najbiedniejszą ludność do pracy w polu i w winnicach. 17Babilończycy pokruszyli kolumny z brązu, które stały przed domem PANA, wózki z brązu, a także „morze” wykonane z brązu i cały brąz wywieźli do Babilonu. 18Zabrali również miednice, łopatki, szczypce do lamp, kropielnice, kadzielnice oraz wszelkie naczynia z brązu, których używano podczas sprawowania kultu w świątynis. 19Dowódca gwardii zabrał też czary, czerpaki, kropielnice, kotły, świeczniki, kadzielnice, kielichy, które były wykonane ze złota albo ze srebra, 20dwie kolumny, jedno „morze”, dwanaście wołów z brązua, które były jego podstawami, a które wykonał król Salomon dla domu PANA. Brązu uzyskanego ze wszystkich tych przedmiotów nie dało się nawet zważyć. 21Gdy chodzi o kolumny, to każda miała osiemnaście łokcis wysokości i dwanaście łokci obwodu. Jej grubość wynosiła cztery palce, a w środku była pusta. 22Kolumnę wieńczyła głowica z brązu, która miała pięć łokci. Cały ornament z wzorem sieci i owoców granatu dokoła głowicy również był wykonany z brązu. Podobny ornament z owocami granatu miała też druga kolumna. 23Miała ona po bokach dziewięćdziesiąt sześć owoców granatu. Wszystkich owoców granatu na siatce wokoło było sto. 24 Dowódca gwardii pochwycił także Serajasza, najwyższego kapłana Sefaniasza, drugiego kapłana oraz trzech strażników progub. 25W mieście schwytał jednego dworzanina, który był dowódcą wojskowym, siedmiu osobistych doradców króla, którzy znajdowali się jeszcze w mieście, oraz sekretarza dowódcy armii, dokonującego spisu poborowych wraz z sześćdziesięcioma jego ludźmi, którzy pozostali wewnątrz miasta. 26 Dowóda gwardii Nebuzaradan uwięził ich wszystkich i zaprowadził do króla babilońskiego w Ribli. 27Król babiloński rozkazał ich stracić. Zamordowano ich zatem w Ribli, w kraju Chamat. Tak Juda został wygnany ze swojej własnej ziemi. 28 Taka jest liczba uprowadzonych przez Nabuchodonozora: w siódmym roku uprowadził z Judei trzy tysiące dwadzieścia trzy osoby; 29w osiemnastym roku jego panowania uprowadzono z Jerozolimy osiemset trzydzieści dwie osoby; 30w dwudziestym trzecim roku Nabuchodonozora dowódca gwardii Nebuzaradan uprowadził siedemset czterdziestu pięciu Judejczyków. Razem: cztery tysiące sześćset osób.

nieocenioną wartość świątyni i jej sprzętów. Choć liczba deportowanych (4 600 osób) może wydawać się zbyt niska w porównaniu z innymi szacunkami, to jednak trzeba pamiętać, że dane te dotyczą tylko dorosłych mężczyzn. Na koniec pobrzmiewa dla Izraela nuta nadziei, gdyż wspomina się o ułaskawieniu króla Jechoniasza (Jojakina), co mogło być dobrym prognostykiem na przyszłość dla dynastii Dawida i całego ludu izraelskiego.

JEREMIASZ 52,15-30

1812

1Krl 7,15-37; Jr 27,19-22

1Krl 7,50

30_Jr:30_Jr

9/3/08

31

3:21 PM

Page 1813

W trzydziestym siódmym roku od uprowadzenia do niewoli króla Judy Jechoniasza, w dwudziestym piątym dniu dwunastego miesiąca, król babiloński Ewil-Merodaka, w roku swego wstąpienia na tron, ułaskawił króla Judy Jechoniasza i uwolnił go z więzienia, 32Rozmawiał z nim życzliwie i kazał postawić jego tron wyżej niż trony innych królów, przebywających z nim w Babilonie. 33Zdjął więc Jechoniasz swój więzienny ubiór i przez resztę życia jadał posiłki przy stole królewskim. 34 Tak więc król babiloński zapewnił mu stałe utrzymanie przez wszystkie dni jego życia aż do śmierci.

1813

a) Ewil-Merodak – biblijne imię Amila-Marduka (561-559 przed Chr.), następcy Nabuchodonozora.

JEREMIASZ 52,31-34

30_Jr:30_Jr

9/3/08

3:21 PM

Page 1814

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1815

KSIĘGA LAMENTACJI Wprowadzenie Okoliczności powstania Po upadku państwa neoasyryjskiego (Niniwa została zburzona w 612 r. przed Chr.) kontrolę nad Bliskim Wschodem przejęła Babilonia, rządzona od 605 r. przed Chr. przez Nabuchodonozora. Król babiloński systematycznie rozszerzał swoje panowanie na Zachodzie, podbijając kolejne narody. Nierozważna polityka królów judzkich doprowadziła do ekspedycji Babilończyków (w 597 r. i w 587 r. przed Chr.), którzy pozbawili państwo judzkie resztek samodzielności. Latem 586 r. przed Chr., po zdobyciu Jerozolimy – stolicy Judy, Nabuchodonozor kazał ją zburzyć, a króla, jego rodzinę i większość znamienitych mieszkańców stolicy i Judy przesiedlić na tereny dorzecza Eufratu i Tygrysu. Deportacje nastąpiły w dwóch zasadniczych etapach: w 597 r. i w 586 r. przed Chr. Przebieg wydarzeń związanych z upadkiem państwa judzkiego poznajemy z Ksiąg Królewskich (2Krl 24,10-17; 25,8-21) i Księgi Jeremiasza (Jr 52). Wydarzenia te, a szczególnie zburzenie Jerozolimy, stały się głównym powodem powstania Księgi Lamentacji. Choć starożytna tradycja, zarówno żydowska, jak i chrześcijańska, wiązały Lamentacje z prorokiem Jeremiaszem (2Krn 35,25), to dziś raczej nie ma wątpliwości, że księga jest anonimowym dziełem. Nie rozstrzygnięto, czy w całości wyszła spod jednego pióra, czy jest to zbiór niezależnych utworów. Często wskazuje się, że najstarsze części księgi zawarte są w rozdziałach 2 i 4 i pochodzą od bezpośredniego świadka opisywanych wydarzeń, natomiast rozdziały 1, 3 i 5 powstały niezależnie i o wiele później. Przyjmuje się jednak, że wszystkie lamentacje były napisane w VI w. przed Chr. Treść i teologia Księga Lamentacji nie jest jednolitym poematem, zbudowanym według wyraźnego schematu. Nie jest także antologią całkowicie niezależnych utworów. Mimo ciągle zmieniającego się podmiotu lirycznego oraz perspektywy, z której „ogląda się” poszczególne obrazy, można w Lamentacjach dopatrzyć się wewnętrznego porządku. Pierwszy z utworów (Lm 1) jest opisem cierpień Syjonu. Stanowi on jakby uwerturę do księgi. Tutaj pojawiają się główni bohaterowie, tutaj po raz pierwszy zadane jest podstawowe pytanie: Jak to możliwe, żeby Bóg odwrócił się od własnego ludu i wzgardził własną świątynią? Jest to równocześnie zaproszenie do refleksji nad doświadczeniem cierpienia i jego przyczynami. Te myśli rozwinięto w drugiej lamentacji (Lm 2). Autor dochodzi do smutnej konkluzji: to nikt inny, ale sam Bóg poniżył i doświadczył Izraela. Opisy spustoszeń i nieszczęść przeplatane są dramatycznymi pytaniami, nawoływaniem do żałoby, modlitwy i pokuty. Trzecia lamentacja (Lm 3) jest modlitwą cierpiącego proroka. Rozpoczyna się ona od ukazania grozy sytuacji, aby za chwilę przerodzić się w modlitwę ufności, a nawet w swoisty hymn na cześć sprawiedliwości i łaskawości Boga. W tej części pada też odpowiedź na postawione na początku księgi pytanie: wszystkie cierpienia, których doświadcza Izrael, są karą za jego wiarołomność i niegodziwości. Czwarta lamentacja (Lm 4), podobnie jak druga, koncentruje się na opisie tragedii, która dotknęła naród Izraela, oraz wskazuje na kolejne 1815

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1816

jej przyczyny – ze szczególnym uwzględnieniem grzechów książąt, kapłanów i proroków. Ostatnia z pieśni (Lm 5) jest liturgicznym zakończeniem całości (por. Ps 44; 60; 74; 79; 80; 83; 89). W Księdze Lamentacji możemy się więc dopatrzyć struktury koncentrycznej. Oznaczałoby to, że punktem kulminacyjnym jest rozdział 3, a pozostałe rozdziały ułożone naprzeciwlegle (1-5, 2-4) odpowiadają sobie pod względem treści i kompozycji. Niewykluczone, że taką strukturę nadał księdze dopiero jej ostateczny redaktor. Księgę Lamentacji łączy wspólny gatunek literacki. Każda z lamentacji jest tzw. akrostychem, tzn. poszczególne wersety rozpoczynają się od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego: Alef, Bet, Gimel itd. Także piąta elegia nawiązuje do akrostychu przez to, że ma 22 stychy, czyli tyle, ile jest liter w hebrajskim alfabecie. Być może był to szkic, który autor zamierzał ostatecznie przetworzyć w akrostych. Układ alfabetyczny był jednym z wysoko cenionych środków stylistycznych poezji hebrajskiej (Ps 9 – 10; 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145; Prz 31,10-31). Podkreślał on kompletność wypowiedzi, jej doskonałość i pełnię. Akrostychiczna budowa poematu była także znaczną pomocą mnemotechniczną dla recytatorów. W niniejszym przekładzie podjęto próbę oddania tego środka stylistycznego przez dostosowanie początku każdej strofy do kolejności liter w alfabecie hebrajskim. Księga Lamentacji zawiera wszystkie cenione w hebrajskiej poezji elementy: bogactwo różnorodnych paralelizmów, charakterystyczne metrum oraz ujmujący i obrazowy język. Pod względem gatunku literackiego Lamentacje nawiązują do hebrajskich pieśni żałobnych, które prorocy śpiewali nad narodem izraelskim (np. Am 5,1n). Lamentacje mają również dużo wspólnego z tzw. psalmami lamentacyjnymi. Istnieją także analogie między Księgą Lamentacji a sumeryjskimi lamentacjami nad zburzeniem jakiegoś miasta lub świątyni. Pod względem teologicznym Księga Lamentacji jest bardzo oryginalna i niepowtarzalna. Wypełniają ją refleksje i komentarze do tragicznych wydarzeń z historii ludu Bożego, boleśnie doświadczonego sądem Bożym. Autor Lamentacji zauważa, że w tych wydarzeniach objawiła się sprawiedliwość Boga, który zesłał karę za grzechy narodu i jego przywódców. Autor zwraca się także ku przeszłości i uwypukla wspaniałość tego, co było dawniej i co naród utracił. W ten sposób wzmaga poczucie klęski i nieszczęścia obecnej sytuacji. Następnie uświadamia czytelnikom powody tego doświadczenia. Poprzez ogrom niewierności i nieprawości Judejczycy doprowadzili do sytuacji, w której cierpią teraz niedolę. Wreszcie wskazana zostaje droga wyjścia, polegająca na szczerym nawróceniu oraz pokornej modlitwie o wybaczenie i ratunek. Jeśli Izraelici wyznają swoją winę i powrócą do Jedynego Boga, On z pewnością nie będzie zwlekał, ale znów ujmie się za swoim ludem. Autor nie wątpi w miłosierdzie Boże i wzywa naród do nawrócenia. Tylko osobiste nawrócenie, a więc odejście od grzesznego sposobu życia i powrót do wiernej służby Bogu, gwarantuje zbawienie, które autor rozumie jako przywrócenie dawnej świetności. Nie można wykluczyć, że Lamentacje skomponowano na potrzeby liturgii. Możliwe, że używano ich podczas nabożeństw odprawianych na zgliszczach spalonej świątyni. Obecnie Żydzi czytają Lamentacje w dzień postu w rocznicę zburzenia świątyni. Kościół katolicki za pomocą Lamentacji rozpamiętuje Mękę i Śmierć Zbawiciela oraz wzywa wiernych do opłakiwania swoich grzechów i do nawrócenia.

1816

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1817

KSIĘGA LAMENTACJI

Lamentacja i Tragedia narodu a 1 Alef Ach, jakże jest samotne miastob niegdyś tak ludne! Stało się jakby wdowąc. Kiedyś wielkied wśród narodów, miasto – władczyni krain – poniżone jak niewolnica.

1

Bet Jr 4,30; 30,14; 37,5-8; Ez 16,37-40

Gimel 2Krl 24,14

Pwt 28,65

Dalet Iz 3,26; Jr 14,2

He

2

Bardzo gorzko płacze po nocach, łzami spływają jej lica. I żaden z jej kochankówe już jej nie pociesza. Zdradzili ją wszyscy jej przyjacielef, stając się jej wrogami.

3

Gnany w niewolę udręczony Juda na ciężką służbę poddańczą. Zamieszkał wśród obcych ludów, nie znalazł odpoczynku. Dosięgli go wszyscy prześladowcy i go uciskają.

4

Drogi na Syjong okryte żałobą, bo nikt nie zdąża na święto. Wszystkie jego bramy są pusteh, kapłani jego wzdychają, dziewice pogrążone są w smutku, i pełen jest goryczy.

5

Harcują nad nim wrogowie, tryumfują jego nieprzyjaciele, bo PANs dotknął go karąi za mnóstwo jego występków.

a) Alef, Bet, Dalet… – litery alfabetu hebrajskiego, od których w oryginale rozpoczynają się kolejne wersety poematu (zob. Wprowadzenie). b) miasto – Jerozolima. c) wdową – w Piśmie Świętym więź pomiędzy Bogiem a Izraelem ukazana jest m.in. jako związek małżeński (np. Iz 54,5n; Ez 16,6-14). Dlatego odstępstwa od wiary w Boga były określane przez proroków jako zdrady małżeńskie, a Izrael otrzymywał miano nierządnicy (np. Ez 16,15-43; Oz 2,4-10). Nazwanie Jerozolimy wdową wskazuje na stan wielkiej niepewności, miasto pozostało bowiem bez jakiejkolwiek ochrony (np. Ba 4,12). d) wielkie – ukazanie Jerozolimy jako wielkiego miasta jest hiperbolą i służy do podkreślenia ogromu klęski. e) kochanków – może tu być mowa o okolicznych narodach pogańskich albo o ich bóstwach, którym Izraelici oddawali cześć, mimo wyraźnego zakazu (Wj 20,3-6). f) przyjaciele – może chodzić o Egipt, z którym władcy Judy zawierali przymierze wbrew nawoływaniu proroków (Iz 36,6; Jr 37,5-8). g) Syjon – w Księdze Lamentacji Syjon to nie tylko wzgórze świątynne, ale cała Jerozolima (zob. Słownik). h) Pomieszczenia w bramach i pobliski plac służyły jako miejsca spotkań, narad starszyzny, zawierania umów wobec świadków, sprawowania sądów (np. Pwt 21,19; Am 5,15). i) PAN dotknął go karą – słowa te są próbą wyjaśnienia, skąd wzięło się nieszczęście narodu. Autor stwierdza, że jest ono karą Boga za grzechy ludu. Babilończycy są więc jedynie narzędziem w ręku Boga (Jr 27,6; Ez 24,21).

Tragedia narodu. Po pierwszym najeździe Babilończyków w 597 r. przed Chr. próbowano stworzyć z małych państw zachodnich koalicję antybabilońską, która poniosła klęskę (Jr 27) i sprowokowała drugi najazd na Judę w 587 r. przed Chr. Wcześniej, w 588 r. przed Chr., Nabuchodonozor rozgromił armię egipską. Podczas pierwszego najazdu w 597 r. przed Chr. Babilończycy jedynie ograbili świątynię i uprowadzili część ludności do Babilonii (w. 1; 2Krl 24,10-16). W 586 r. przed Chr. nastąpiła dalsza deportacja ludności, a świątynia została zburzona, co oznaczało kres sprawowanego w niej kultu (w. 4; 2Krl 25,8n). Mieszkańcy Judy z niedowierzaniem patrzyli na zgliszcza swojej stolicy.

1817

LAMENTACJE 1,1-5

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1818

a) dzieci poszły w niewolę – aluzja do deportacji ludności dokonanej przez Babilończyków (zob. Wprowadzenie). b) bez siły uchodzą – być może jest to aluzja do próby ucieczki króla Sedecjasza z oblężonej Jerozolimy (2Krl 25,4-7; zob. 2Krl 24,11n.15).

Jego dzieci poszły w niewolęa, pędzone przed wrogiem. Waw

6

Zajin

7

c) wzdycha i twarz swą odwraca – możliwa interpretacja tego gestu zob. Iz 42,17. d) nieczystość… sukni – symbol grzechów Izraelitów, które są powszechnie znane. e) zabroniłeś im wchodzić – poganie nie mieli prawa uczestniczyć w kulcie sprawowanym w świątyni. Kompleks świątynny zawierał natomiast tzw. dziedziniec pogan otoczony portykiem. Był to najbardziej zewnętrzny dziedziniec wokół świątyni i tylko tam mogli przebywać poganie (Pwt 23,4; Ez 44,9).

Chet

Wyzuto Syjons z całego jego dostojeństwa. Książęta jego są jak jelenie, co nie znalazły pastwiska, i bez siły uchodząb przed tym, który je ściga.

Za dni swej udręki i smutku, gdy jej lud wpadł w ręce wroga i znikąd nie miała ratunku – Jerozolimas wspomina swoją dawną świetność. Widząc ją, wrogowie szydzili z powodu jej klęski.

8

Chętnie Jerozolima grzeszyła, dlatego stała się odrazą. Wzgardzili nią wszyscy, którzy ją poważali, bo oglądali jej nagość. A ona wzdycha i twarz swą odwracac.

Tet

9

Jod

10

Kaf

Ez 25,3.6.8; 35,15

Iz 47,3; Jr 13,22; Ez 16,37

Tkwi nieczystość w fałdach jej suknid; nie zważała na swoją przyszłość. Tak nisko upadła! I nikt jej nie pocieszy. Spójrz, PANIE, na jej udrękę, bo sroży się nieprzyjaciel.

Jej wszystkie bogactwa wpadły w ręce wroga. I widziała, jak poganie wdarli się do jej świątynis, choć zabroniłeś im wchodziće do Twojego zgromadzenia.

2Krl 24,13; 25,13-17

Ps 74,4

11

Każdy z jej ludu wzdycha, szukając chleba. Oddaje swe skarby za żywność, by życie ratować. Spójrz, PANIE, i zobacz, jak jestem wzgardzona!

Byli pewni, że skoro są narodem wybranym, któremu powierzono świątynię i Prawo, to nic im nie zagraża. Pozorna religijność przynosi jednak opłakane skutki. Izraelici nie byli wierni Bogu, dlatego doznali upokorzenia. Dostali się do niewoli, a ich przyszłość stała się niepewna. Poszczególne wizje klęski narodu powtarzają się i nawarstwiają, ukazując rozmiary tragedii, która się wydarzyła. Autor mówi o tym, co sam czuje po klęsce, ale stara się też ukazać odczucia całego narodu. Szuka również odpowiedzi na pytanie: Co doprowadziło do tak wielkiego nieszczęścia (Lm 1,5+; por. Jr 9,10-11)?

LAMENTACJE 1,6-11

1818

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1819

Skarga Syjonu 12 Lamed Ludzie! Wy wszyscy przechodzący drogąa, przyjrzyjcie się i zobaczcie! Czy jest ból równy memu bólowi, który mnie przytłacza, a którym PANs mnie dotknął w dniu swego srogiego gniewus? Mem

13

Num

14

Samech

15

Ajin

16

Pe

17

Cade

18

Ez 12,13; Oz 7,12

Iz 63,3

Moje kości poraził ogniem zesłanym z wysoka. Zastawił sidła na moje nogi i zmusił mnie do odwrotu. Uczynił mnie pustkowiem, cierpię całymi dniami.

a) Wy wszyscy przechodzący drogą – w oryginale tekst niejasny. Niektórzy tłumaczą: Niech to się nie wydarzy nikomu z was! b) Zwołał – użyte w tym miejscu słowo hebrajskie oznacza zgromadzenie o charakterze kultycznym (np. Kpł 23,4). Być może jest to aluzja ukazująca klęskę Izraela jako swoistą ofiarę (np. So 1,7n; por. Iz 34,6; Jr 46,10; Ez 39,17-20). c) Jakub – imię patriarchy, ojca dwunastu synów – protoplastów dwunastu plemion izraelskich, a także synonim całego narodu izraelskiego. Bóg zmienił Jakubowi imię na Izrael (Rdz 32,29).

Nałożył mi jarzmo za grzechys i mocno je ścisnął. Ciąży mi ono na szyi, trawi moje siły. Pan wydał mnie w ich ręce, nie mogę wyrwać się z ich mocy. Spośród ludu mego Pan wytracił wszystkich mocarzy. Zwołałb przeciwko mnie zgraję, by zmiażdżyć moją młodzież; Pan, jak w tłoczni, podeptał dziewiczą Judeęs. Ach, dlatego płaczę, a moje oczy zalane są łzami, bo daleko ode mnie jest pocieszyciel, który mógłby uratować mi życie. Moi synowie przejęci trwogą, bo wróg jest bardzo mocny.

Pocieszyciela nie ma już Syjons, chociaż wyciąga swe ręce. PAN nasłał na Jakubac jego wrogich sąsiadów. Jeruzalems stało się pośród nich odrazą. Czyż PAN nie jest sprawiedliwy? A ja sprzeciwiałam się Jego mowie.

Skarga Syjonu. Babilończycy w czasie najazdu w 586 r. przed Chr. dokonali w Judzie ogromnego spustoszenia i brutalnie obeszli się z jej ludnością. Widok ogromu klęski wywołuje w pokonanych burzę odmiennych uczuć. Rozpacz i resztki nadziei mieszają się ze sobą. Nadzieja każe jednak wierzyć, że jeszcze nie wszystko stracone. W zgodzie z prawdą trzeba uznać i zrozumieć, co doprowadziło do klęski i w czym tkwi rzeczywiste źródło nieszczęść (Lm 1,8.20), a następnie z wiarą przylgnąć do Boga. Akceptacja tego, że tylko On może uratować poniżony naród, prowadzi do błagalnej modlitwy pełnej pokory.

1819

LAMENTACJE 1,12-18

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1820

Słuchajcie, wszystkie narody! Przyjrzyjcie się mojej boleści: moje dziewice i młodzieńcy poszli na wygnanie.

a) Kochanków – zob. Lm 1,2+. b) Niech przyjdzie dzień – możliwe inne tłumaczenie: Nastał dzień. Wizję dnia gniewu Boga ukazują liczni prorocy, zob. np. Iz 2,12-17; 11 – 12; 13,2nn; Ez 7,2-27; 30; Oz 2; Jl 2,21-27; Am 5,1820; 9,11-15; Ab 15; So 1,7 – 2,3; Za 12 – 14; Ml 3,1-2.19. W 2Krl 18,25; Iz 36,10; Jr 50,11 jest mowa o wyroku, który Bóg wydał na swój lud.

Qof

19

Resz

20

c) Alef, Bet, Dalet… – zob. Lm 1,1+. d) podnóżka stóp swoich – tak określano świątynię jerozolimską wraz z Arką Przymierza przechowywaną w jej wnętrzu (np. 1Krn 28,2; Ps 132,7; Iz 60,13; Ez 43,7). e) Jakub – zob. Lm 1,17+.

Pwt 28,41; Ezd 9,7; Dn 9,7

Kochankówa moich wzywałam, lecz oni mnie zdradzili. Kapłani moi i starsis wyginęli w mieście, szukając pokarmu dla siebie, by życie ratować.

Racz wejrzeć, PANIE, bo jestem w udręce! Burzą się moje wnętrzności. Serces we mnie się kraje, bo uparcie się buntowałam. Na zewnątrz miecz zabija, a w domu – zaraza.

Szin

21

Taw

22

Jr 4,19

Pwt 32,25

Słychać moje jęki, a nikt mnie nie pociesza. Wszyscy moi nieprzyjaciele, słysząc o mej klęsce, cieszą się, żeś mi to uczynił. Niech przyjdzie dzieńb, któryś zapowiedział! Niech spotka ich to, co mnie spotkało!

Ty znasz całą ich przewrotność. Odpłać im, jak mnie odpłaciłeś za wszystkie moje grzechy. Tak! Wzmagają się moje jęki, a moje serce omdlewa.

Lamentacja ii Gniew Boga wobec Syjonu c 1 Alef Ach, jakże chmurą swego gniewus zaciemnia Pans Syjons! Strącił z nieba na ziemię chwałę Izraelas. W dniu swego gniewu już nie wspomina podnóżka stóp swoichd.

2

Bet

Iz 66,1

2

Bezlitośnie zniszczył Pan wszystkie pastwiska Jakubae. Zburzył w swym oburzeniu warownie Judeis.

Gniew Boga wobec Syjonu. W tej pieśni pojawiają się motywy z pierwszej lamentacji (Lm 1,1-22). Tu jednak nastrój poematu jest jeszcze bardziej ponury, miejscami wręcz pozbawiony nadziei. Analiza wydarzeń skłania autora do stwierdzenia bolesnej prawdy: Tym, który dokonał zniszczenia, jest sam Bóg (ww. 1-9.17.20). Wobec tego faktu bezradność ogarnęła nie tylko przywódców politycznych (ww. 2.9), ale także przywódców religijnych, spośród których wielką winą obciąża się proroków. Nie upominali bowiem ludzi i nie ostrzegali ich przed skutkami złego postępowania (w. 14).

LAMENTACJE 1,19 — 2,2

1820

31_Lm:31_Lm

9/3/08

Page 1821

Cisnął o ziemię i sponiewierał królestwo i jego przywódców.

2Krl 25,6n; Jr 52,8-11

Gimel

Dalet Jr 21,5n

Iz 63,10

3:22 PM

3

Gniewem zapłonął i złamał całą moc Izraela. Cofnął swoją prawą rękę, gdy zbliżał się nieprzyjaciel. Rozpalił w Jakubies pożogę jak ogień, który trawi wszystko dokoła.

4

Do wroga podobny, gdy łuk swój naciągnął, uzbroił swoją prawą rękę. Jak wróg pozabijał wszystko, co było rozkoszą dla oczu. Wylał swój gniew jak ogień na namiot Syjonu.

He

5

Waw

6

Zajin

7

Chet

8

Tet

9

Am 5,21-23

2Krl 25,10; Jr 5,10

Pwt 28,36; 2Krl 25,7 Ps 74,9

1821

a) Własną siedzibę przeorał jak ogród – chodzi o zburzenie świątyni. Zanim król Salomon zbudował świątynię, jej funkcję pełnił Namiot Spotkania (np. 1Krn 6,17; Ps 15,1). b) krzyk podniesiono – są to okrzyki zdobywców niszczących świątynię. c) sznur mierniczy – przyrząd używany do pomiaru odległości i powierzchni oraz przy pracach budowlanych (np. 2Krl 21,13; Ps 78,55; Ez 47,3). d) Przedmurze i mur… chylą się do upadku – Babilończycy nie zburzyli całkowicie murów, ale je poważnie uszkodzili (Ne 2,11nn). e) bramy – zob. Lm 1,4+. f) prawo – może tu chodzić o pouczenia kapłanów (np. Ez 7,26).

Hufcem wrogim Pan stał się dla nas, zniszczył On Izraela, zburzył wszystkie jego pałace, spustoszył jego twierdze. Kazał Judei cierpieć nieznośne boleści.

Własną siedzibę przeorał jak ogróda, spustoszył swe miejsce świętes. Na zapomnienie skazał PAN na Syjonie uroczyste święta i szabats. W zapalczywości swego gniewu odrzucił króla i kapłana.

Zelżyć pozwolił Pan swój ołtarzs, obrzydził sobie własną świątynięs. Wydał w moc wroga mury swoich zamków. W domus PANA krzyk podniesionob jak w dzień świąteczny. Chciał PAN zburzyć mur Syjonu. Rozciągnął sznur mierniczyc i nie odstąpił od zagłady. Przedmurze i mur pogrążył w żałobie, razem chylą się do upadkud.

Trzasnęły o ziemię jej bramye! Zniszczył i połamał jej rygle. Jej król i książęta – u pogan, a prawof ustało. Nawet prorocys nie mają objawienia od PANA. LAMENTACJE 2,3-9

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

a) Posypali prochem swe głowy, włożyli wory pokutne – gesty te były związane z publiczną pokutą lub żałobą. Wór pokutny był wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej.

Page 1822

Jod

b) wnętrzności – dosł. wątroba. Żydzi uważali ją za siedlisko uczuć. c) Z powodu głodu, który zapanował w Jerozolimie (Lm 2,19), zmarło wielu jej mieszkańców.

11

Lamed

12

Mem

13

Nun

14

e) klaszczą – słowo użyte w oryginale wskazuje, że chodzi o gest szyderstwa, różny od gestu aplauzu i uznania.

Samech

Pe

f

Ajin

LAMENTACJE 2,10-17

Już na ziemi usiedli w milczeniu starsis Syjonu. Posypali prochem swe głowy, włożyli wory pokutnea. Jerozolimskie dziewice skłoniły swe głowy ku ziemi.

Kaf

d) zboże i wino – semickie wyrażenie oznaczające żywność w ogóle.

f) Cała strofa Pe według alfabetu hebrajskiego powinna być po strofie Ajin (Lm 1,16n). Układ treści wskazuje jednak, że jest to świadoma zamiana autora.

10

Iz 3,26; Jr 6,26; Ez 27,30

Krwią nabiegły moje oczy od płaczu, burzą się moje wnętrznościb. Na ziemię ma żółć się wylewa z powodu klęski mego ludu, gdy dzieci i niemowlęta giną na ulicach miastac. Lamentują dzieci przy swych matkach: „Gdzie jest zboże i winod?”. I – jak ciężko ranni – mdleją na ulicach miasta i oddają ducha na łonie swych matek. Mam do ciebie mówić, ale jak? Do kogo cię przyrównać, Jerozolimos? Z kim cię zestawić dla pocieszenia, dziewiczy Syjonie? Bo twoje nieszczęście jest ogromne jak morze. Któż cię uleczy? Nieprawdziwe i próżne były wizje twoich proroków. Nie wypominali ci twojej winy, aby uchronić cię od niewoli. Jako prorocze głosili wizje kłamliwe i zwodnicze.

Jr 5,31; 14,13n; 23,9-40; 29,8; Ez 13,8-10

Mt 7,15

15

Słychać, jak nad tobą klaszcząe wszyscy, co przechodzą drogą; szydzą i potrząsają głowami nad Jerozolimą: „Czyż to jest miasto, które nazywano piękną koroną, rozkoszą całej ziemi?”.

Hi 27,23

Jr 18,16

16

Ponad tobą otwierają swe usta wszyscy twoi nieprzyjaciele. Szydzą i zgrzytają zębami, mówiąc: „Już ją pochłonęliśmy! To dzień przez nas oczekiwany. Widać, że dopięliśmy swego!”.

Ps 35,21.25

17

A PAN postąpił tak, jak zamierzył, wypełnił swoją groźbę

Pwt 28,15nn

1822

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1823

zapowiadaną od dawna. Zniszczył cię bez litości, pozwolił drwić z ciebie wrogom, nieprzyjaciołom górować nad tobą.

Jr 40,3

Wezwanie do modlitwy. Lament udręczonego miasta 18 Cade Całym sercems wołaj do Panas, lamentuj, Syjonies! Niech płyną twe łzy jak rzeka za dnia i w nocy! Nie dawaj sobie wytchnienia, nie daj spoczynku twym oczom! Qof

19

Resz

20

Szin

21

Taw

22

Pwt 28,53-57; 2Krl 6,28n; Jr 19,9; Lm 4,10

2Krl 25,18-21

Krzycz z rozpaczy po nocach, lamentuj przy zmianach nocnych straży! Wylewaj jak wodę swe serce przed Panem! Wznoś swoje dłonie do Niego z prośbą o życie twoich niemowląt, ginących z głodu na rogach wszystkich ulic!

Racz wejrzeć, PANIE, zauważ: Z kim tak postąpiłeś? Czy kobiety mają zjadać owoc swego łona – wypieszczone swe niemowlęta? Czy kapłan i proroks mają ginąć w świątynis Pana? Starcy i młodzieńcy legli w prochu ulicy, moje dziewice i młodzież polegli od miecza! Pobiłeś ich w dniu swego gniewus, zgładziłeś ich bez litości.

Tych, co mi grożą, zwołałeś zewsząd jak na święto. Nikt nie uszedł w dniu gniewu PANA i nikt nie ocalał. Tych, których piastowałam i wychowałam, wróg mój wytracił!

Wezwanie do modlitwy. Lament udręczonego miasta. Jerozolima, jak wiele starożytnych miast, otoczona była murami, które chroniły jej mieszkańców przed najeźdźcami. Gdy spodziewano się ataku wroga, zbierała się w mieście okoliczna ludność, co zwiększało liczebność mieszkańców, gromadzono także zapasy żywności oraz wody, ponieważ starożytne armie bardzo często w celu zdobycia miasta stosowały długotrwałe oblężenie. Taktykę taką zastosowali także Babilończycy, odcinając mieszkańcom Jerozolimy możliwość uzupełniania zapasów. W wyniku ich działań nastał w mieście taki głód, że nawet dochodziło wśród mieszkańców do kanibalizmu (w. 20; Lm 4,10). Mimo tak dramatycznego opisu sytuacji oblężonej Jerozolimy, autor poematu otrząsa się z rozpaczy. Wzywa ludzi do zaufania Bogu, pokornego przyznania się do win, błagania o przebaczenie i autentycznego nawrócenia (ww. 18n). Odpowiedzią na wezwanie autora jest lament udręczonego miasta (ww. 20n). Słowa te nie zawierają złorzeczenia wobec wrogów, gdyż okazało się, że są oni tylko narzędziem w ręku karzącego Boga (np. Lm 1,5+). Mieszkańcy Jerozolimy błagają więc Boga, aby nie zważał dłużej na ich winy, ale skierował ku nim swoją łaskę (w. 20). Tylko w ten sposób zdołają ocaleć.

1823

LAMENTACJE 2,18-22

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1824

a) Alef, Bet, Dalet… – zob. Lm 1,1+. b) w ciemnościach… w światłości – nie chodzi o zjawiska przyrodnicze. Ciemność oznacza tu zło i nieszczęście w przeciwieństwie do światła, które symbolizuje dobro i szczęście (np. Iz 5,20). c) Osaczył mnie… udręką – być może jest to aluzja do oblężonej Jerozolimy. d) dla wszystkich narodów – możliwe inne tłumaczenie: dla całego mojego narodu. e) piołun – jest to bylina o bardzo gorzkim smaku. Stosuje się ją jako środek leczniczy, a także jako przyprawę. W Biblii jest m.in. symbolem kary za zło (np. Jr 9,14), a także skutków, które pozostają po grzechu (np. Prz 5,4).

Lamentacja iii Skarga cierpiącego proroka a 1 Alef Ach, jestem człowiekiem, co zaznał niedoli pod rózgą Jego gniewus. 2 On mnie prowadził, dopuścił, bym kroczył w ciemnościach, a nie w światłościb. 3 Każdego dnia przeciwko mnie się zwracał.

3

Bet

Gimel

4

Boleśnie wyniszczył me ciałos i skórę, zmiażdżył moje kości. 5 Osaczył mnie i otoczył goryczą i udrękąc. 6 Pogrążył mnie w mrokach jak zmarłych od dawna.

7

Gdyż murem zagrodził mi wyjście. Obciążył moje spiżowe kajdany. 8 Nawet gdy wołam i krzyczę, odrzuca moją modlitwę. 9 Głazami zagrodził mi drogi, pokrzyżował me ścieżki.

Dalet

10

He

13

Waw

Ps 143,3; Iz 59,10

Ps 22,3

Dla mnie stał się jak niedźwiedź na czatach, jak lew w zasadzce. 11 Drogę mi zamknął i mnie rozszarpał, pozostawił w rozpaczy. 12 Łuk swój naciągnął i strzałę na mnie skierował.

Oz 13,8

Hardą strzałą ze swego kołczanu przebił moje wnętrzności. 14 Stałem się pośmiewiskiem dla wszystkich narodówd, przedmiotem ich drwin codziennych. 15 Nasycił mnie gorzkimi ziołami, upoił piołuneme.

16

Wykruszył żwirem me zęby, pogrążył mnie w popiele. 17 Wygnałeś pokójs z mej duszys. Zapomniałem, co znaczy pomyślność. 18 Więc rzekłem: Zanikła moja siła i moja ufność wobec PANAs.

Hi 30,9; Ps 69,12; Jr 20,7; Lm 3,63 Rt 1,20; Hi 9,18

Prz 20,17; Mt 7,9

Skarga cierpiącego proroka. Cała pieśń (ww. 1-66) stanowi swoiste centrum księgi i nawiązuje do dwóch poprzednich poematów (Lm 1,1 – 2,22). Lament i modlitwa jednostki przeplatają się w niej z lamentem zbiorowości – narodu (ww. 40-47). Autor skarży się na wroga, który go niszczy, i porównuje go do prześladowcy, kata, drapieżnika i rozbójnika. Okazuje się jednak, że negatywne działanie pochodzi od samego Boga (Lm 2,4n). Fakt ten staje się źródłem rozpaczy proroka, bo jeśli dotychczasowy Obrońca zwrócił się przeciwko Izraelowi, to znikąd nie ma już dla niego ratunku (w. 18).

LAMENTACJE 3,1-18

Hi 6,4; 16,13; Ps 38,3

1824

31_Lm:31_Lm

Ps 42,6

9/3/08

3:22 PM

Page 1825

Między smutkiem a nadzieją 19 Zajin Zachowaj w pamięci mą nędzę, tułaczkę, piołuna mój i gorycz! 20 Zawsze wspomina to moja duszas i przygnębiona jest we mnie. 21 Zamknę to jednak w swym sercus i znowu nabiorę otuchy. Chet

22

Tet

25

Jod

28

Kaf

31

Lamed

34

Ps 16,5; 73,26

Ps 62,2

Syr 51,26; Jr 2,20; Hbr 12,7-11

Iz 50,6

Ps 94,14 Iz 54,7

Wj 23,6 Pwt 10,17

a) piołun – zob. Lm 3,15+. b) Wersety 34-36 dotyczą prawdopodobnie sytuacji ucisku, jakiego doznawali Izraelici pod jarzmem Babilończyków. Bóg dopuścił na Izraelitów słuszną karę, wydając ich w ręce Babilończyków, ale każde ich przestępstwo wobec Izraelitów także zostanie ukarane. Bóg widzi wszystko i jest sprawiedliwy.

Choć bliscy śmierci – z łaski PANAs żyjemy, gdyż nieskończone Jego miłosierdzies 23 każdego ranka objawia się na nowo. Wielka jest Twoja wierność! 24 PAN jest moim działem – mówi dusza moja – dlatego w Nim pokładam nadzieję! Temu PAN dobro wyświadcza, kto Mu ufa i człowiekowi, który szuka Jego woli. 26 Dobrze jest oczekiwać w milczeniu, aż od PANA przyjdzie wybawienie. 27 Dobrze, gdy człowiek znosi mężnie brzemię od swojej młodości. Jako samotny i milczący niech siedzi, gdy PAN je wkłada na niego. 29 Niech ucałuje proch ziemi – może jest jeszcze nadzieja? 30 Niech nadstawi policzek do bicia i syci się zniewagą. Karci Bóg wprawdzie, lecz nie odtrąca na wieki. 32 Chociaż poniży – znów litość okaże w ogromie swej łaskawości. 33 Bo On nie poniża chętnie ani nie dręczy ludzi.

Lecz gdy się depcze wszystkich ujarzmionych w kraju, 35 gdy łamie się ludzkie prawa wobec Najwyższego, 36 gdy krzywdzi się w sądzie – czyż Pan tego nie widzib?

Między smutkiem a nadzieją. Mimo bólu, cierpienia i bezsilności autor doświadcza w sobie nadziei, która przeradza się w ufność wobec Boga i prośbę o wybawienie. Jest coraz bardziej pewny, że choćby wszystko legło w gruzach, nieprzyjaciel się panoszy i znikąd nie ma ratunku, Bóg w swojej dobroci i miłosierdziu zawieść nie może. Autor zdaje sobie sprawę, że przyczyną nieszczęść, które spadły na naród, są konkretne grzechy (w. 39). Były nimi szczególnie nieliczenie się z Bożymi przykazaniami, niesprawiedliwość i ucisk wobec najsłabszych. Autor wierzy, że uznanie przez ludzi swoich win i pokorna prośba do Boga o ich przebaczenie sprawi, że On okaże swoją łaskę i miłosierdzie. Kara Boża, za jaką uznali Izraelici najazd Babilończyków, nie jest zemstą, ale służy temu, aby nawrócili się i przestali czynić zło. Dla autora jest oczywiste, że nic nie dzieje się bez wiedzy i woli Boga. Trzeba więc przyjąć to, co Bóg daje (także klęskę) i wierzyć, że Boże wyroki i działania służą zbawieniu człowieka.

1825

LAMENTACJE 3,19-36

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

a) Zob. Lm 2,16+.

Page 1826

Mem

Nun

Samech

Pe

a

37

Może ktoś coś powiedzieć i to się stanie bez rozkazu Pana? 38 Czy nie z wyroku Najwyższego pochodzi szczęście i nieszczęście? 39 Dlaczego więc żali się człowiek żyjący, mężczyzna obciążony grzechamis?

Iz 45,7; Am 3,6

40

Nad swym postępowaniem się zastanówmy i powróćmy do PANA! 41 Wznieśmy raczej swoje serca niż dłonie do Boga w niebie! 42 Zgrzeszyliśmy zbuntowani, dlatego nas nie oszczędziłeś.

Mt 7,21; Mk 12,33; 1P 2,5

43

Spowiłeś się w gniews, ścigałeś nas i zabijałeś bez litości. 44 Spowiłeś się w chmurę, tak że modlitwa nie dociera do Ciebie. 45 Uczyniłeś nas odrażającym śmieciem między narodami.

46

Przeciwko nam otworzyli swe usta wszyscy nasi wrogowie. 47 Przypadły nam w udziale przerażenie i pułapka, spustoszenie i klęska. 48 Potoki wody płyną z moich oczu nad klęską mego ludus.

Ajin

49

Cade

52

Jr 14,17; Lm 1,16; 2,11

A łzy nieustannie zalewają me oczy, nie zaznają one ukojenia, 50 aż PAN z nieba spojrzy i zobaczy. 51 To, co widzę, napełnia bólem mą duszę z powodu wszystkich córek mego miasta. Chwytają mnie w sidła jak ptaka, nienawidzą mnie bez powodu. 53 Wrzucili mnie do dołu, by odebrać mi życie i przywalili mnie kamieniem. 54 Wezbrały wody ponad moją głowę, rzekłem: Jestem zgubiony!

Ps 69,2n; Jon 2,6

Ponowna prośba o ocalenie 55 Qof Kiedy wzywałem, PANIEs, Twojego imienias z głębokiego dołu, Ponowna prośba o ocalenie. Wersety 55-66 zawierają modlitwę skargi uciskanego proroka. W tym fragmencie pojawia się motyw niezasłużonego cierpienia. Nieszczęście nie musi być jedynie karą za grzechy. Zawsze pozostaje ono swoistą tajemnicą. Bóg może dopuścić cierpienie również w życiu człowieka sprawiedliwego. Autor nie poszukuje jednak teoretycznego rozwiązania tego problemu (tak jak np. autor Księgi Hioba), ale w swojej udręce zwraca się o pomoc do Boga, szukając u Niego opieki i sprawiedliwej odpłaty gnębicielom.

LAMENTACJE 3,37-55

Iz 24,17; Jr 48,43

1826

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1827

usłyszałeś mój głos: „Nie zamykaj Twego ucha na moje błagalne wzdychanie!”. 57 Zbliżyłeś się w dniu mego wołania, rzekłeś: „Nie bój się niczego!”.

a) Widzisz całą ich zawziętość – w tym i następnych wersetach Bóg nie jest już ukazywany jako ten, który sądzi i karze Izraela (Lm 3,1-18+), ale jako obrońca, w którym lud pokłada nadzieję.

58

c) święte kamienie – być może chodzi o kamienie, z których zbudowana była świątynia w Jerozolimie. Babilończycy zburzyli świątynię po zdobyciu miasta w 586 r. przed Chr.

56

Resz

Ps 9,5

Ps 56,6

Szin

61

Taw

64

Ps 38,13

Ps 28,4

Rozsądziłeś, PANIE, sprawę mojej duszys, ocaliłeś mi życie. 59 Widzisz, PANIE, moją udrękę, przyznaj mi słuszność! 60 Widzisz całą ich zawziętośća i wszystko, co przeciw mnie knują. Słyszysz, PANIE, ich obelgi i wszystko, co przeciw mnie knują. 62 Zamysły i słowa moich przeciwników codziennie we mnie godzą. 63 Spójrz: śpiewają o mnie pieśni szydercze, kiedy siedzą i kiedy wstają.

b) Alef, Bet, Dalet… – zob. Lm 1,1+.

d) okrutny, jak struś – według starożytnych struś był ptakiem, który nie troszczy się o swoje potomstwo (Hi 39,16). Pogląd taki mógł być wynikiem obserwacji zachowania młodych, które jako tzw. zagniazdowniki wykluwają się bardzo zaawansowane w rozwoju, dobrze się poruszają i są w stanie same zdobywać pokarm.

Ty im odpłacisz, PANIE, według tego, co uczynili. 65 Dotkniesz ich sercas ślepotą. Twoje przekleństwos na nich zaciąży! 66 Ścigaj ich gniewems i wytrać spod Twego nieba, o PANIE!

Lamentacja iv Nędza i głód w oblężonej Jerozolimie b 1 Alef Ach, jakże ściemniało złoto, odmienił się kruszec szlachetny! Porozrzucane święte kamieniec po rogach wszystkich ulic!

4

Mt 24,2

Bet

2

Gimel

3

Dalet

4

Bardzo szlachetni synowie Syjonus, cenni jak złoto najczystsze, oto uznani za naczynia gliniane, dzieło rąk garncarza. Gdy nawet szakale podsuwają sutki i karmią swe młode, to mój luds stał się okrutny, jak struśd na pustyni. Do podniebienia przyschły spragnione języki niemowląt.

Nędza i głód w oblężonej Jerozolimie. Treść tej lamentacji nawiązuje do drugiej części księgi (Lm 2,1-22). Ukazany jest w niej kontrast pomiędzy wcześniejszym splendorem Jerozolimy a jej obecnym poniżeniem. Izrael, niegdyś zadufany i pewny własnego bezpieczeństwa, nie może uwierzyć, że Bóg nie stanął w obronie swojej świątyni (w. 12). Oblężenie i klęska sprawiają, że dochodzi wśród ludu do nieludzkich zachowań, takich jak np. kanibalizm (w. 10).

1827

LAMENTACJE 3,56 — 4,4

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

a) purpura – rodzaj materiału lub ubioru z niego wykonanego. Nazwa pochodzi od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Noszenie ubiorów z purpury było oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58; Dn 5,29; J 19,2+). Tkaniny tej używano również w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Lb 4,6nn; Jr 10,9). b) grzechu Sodomy – był to podwójny grzech: naruszenie zasad gościnności i czyny homoseksualne (Rdz 19,1nn; zob. Kpł 18,22).

Page 1828

Dzieci o chleb błagały, lecz nikt im go nie łamał. He

5

Waw

6

c) W czasie oblężenia dochodziło do przypadków kanibalizmu (Lm 2,20). d) Wzniecił ogień na Syjonie – może to być aluzja do rzeczywistych wydarzeń (2Krn 36,19), ale także metafora gniewu Boga (Jr 7,20; por. Pwt 32,22). e) Przeciwko zuchwałej wierze w niemożność zdobycia Jerozolimy protestował prorok Jeremiasz (np. Jr 27,14).

Haniebnie na ulicach ginęli ci, co jadali wykwintne potrawy. Ci, którzy przywykli do purpurya, tarzali się w śmieciach.

Większa była nieprawość mojego ludu od grzechu Sodomyb, zniszczonej niemal w jednej chwili, choć nie dotknęły jej ręce.

Zajin

7

Chet

8

Tet

9

Jod

10

Kaf

11

Lamed

12

f) grzechy jej proroków – zob. Lm 2,14.

Lm 2,12

Mt 10,15

Rdz 19,24n; Iz 1,7-10

Zaiste, jaśniejsi od śniegu byli jej książęta, bielsi niż mleko. Ich ciała rumieńsze były niż korale, ich postać – jak szafir. Ciemniejsza od mroku stała się ich postać, nie sposób rozpoznać ich na ulicach. Do kości przylgnęła im skóra, stała się sucha jak drewno. Trafieni mieczem – szczęśliwsi niż ci, co z głodu ginęli, umierali wycieńczeni z braku plonów na polach. Jako strawę – czułe kobiety własnymi rękami gotowały dzieci, by były dla nich pokarmem w czas klęski mego luduc.

Kielich swej zapalczywości PANs wyczerpał, wylał swój gniews straszliwy. Wzniecił ogień na Syjonied, który strawił jego fundamenty. Ledwo uwierzyć mogli królowie tej ziemi i wszyscy mieszkańcy świata, że nieprzyjaciele wtargnęli w bramy Jerozolimye.

Wina i kara przywódców narodu 13 Mem Musiało się tak stać za grzechys jej prorokówf i za występki kapłanów, Wina i kara przywódców narodu. Autor wspomina o gniewnym działaniu Boga (ww. 11.16; por. Lm 3,1-18+), ale wydaje się, że główną winą za nieszczęścia obarcza niegodziwych proroków i kapłanów (w. 13), a także przywódców. Zarzuca im to, że nie uczyli ludzi wierności wobec Boga i nie przestrzegali sprawiedliwości, ale żyli w przekonaniu, że bezpieczeństwo zapewnią im przymierza z innymi narodami (w. 17). Gorzko się jednak zawiedli, sami bowiem stracili wszystko (ww. 16.20) i skazali lud na zagładę.

LAMENTACJE 4,5-13

1828

31_Lm:31_Lm

9/3/08

Nun

3:22 PM

Page 1829

którzy przelewali w jej obrębie krews sprawiedliwycha.

a) przelewali… krew sprawiedliwych – prześladowany był m.in. prorok Jeremiasz (Jr 26,7-16).

14

b) Może tu być mowa o kapłanach, prorokach lub w ogóle o mieszkańcach Jerozolimy.

Niby niewidomi błąkali się po ulicach, tak krwią splamieni, że nawet ich szat nie można było dotykaćb.

c) Do takiego zawołania zobowiązani byli ludzie chorzy na trąd (Kpł 13,45). d) Zob. Lm 2,16+.

Samech

d

Ps 137,7; Iz 34,1-17; 63,1-6; Jr 25,15-29; 49,7-22; Ez 35,1-15; Ab 1,1-21 Rdz 9,21nn; Iz 20,4; Jr 13,22; Ez 16,37 Iz 51,17nn

15

„Schodźcie z drogi! Nieczysty!” – wołano przed nimic. „Omijajcie, odstąpcie! Nie dotykajcie!”. Choć uszli klęski, tułają się wśród pogan, którzy mówią: „Nie mogą tu dłużej przebywać”.

Pe

16

Ajin

17

Cade

18

Qof

19

Resz

20

PANs sam ich rozproszy, już na nich nie spojrzy. Nie ma szacunku dla kapłanów ani litości dla starszychs.

Aż do tej chwili wytężaliśmy wzrok, daremnie czekając na pomoc. Na basztach wypatrywaliśmy obcego narodue, lecz on nas nie zdołał ocalić.

Chodzą ciągle za nami, nie dając nam wyjść na ulice. Nasz kres się przybliżył i dni dopełniły. Tak nadszedł nasz koniec. Krzywdziciele nasi jak orły w przestworzach byli od nas szybsi. Ścigali nas po górach, czaili się na pustyni.

Również nasze Tchnienie, Pomazaniec PANAf, Ten, o którym mówiliśmy: „Będziemy żyć bezpiecznie wśród narodów, bo on nas obroni” – schwytany został w ich zasadzkach.

e) obcego narodu – mowa o Egipcie, z którym Izrael się sprzymierzył (Lm 1,2+). Zob. Iz 30,1-7; 36,6; Jr 37,5-10; Ez 29,6. f) Tchnienie, Pomazaniec PANA – Targumy (tłumaczenia Biblii hebrajskiej na język aramejski) i wielu komentatorów na podstawie 2Krn 35,25 identyfikują tę postać z królem Jozjaszem. Ibn Ezra, wskazując na 2Krl 25,4-7, sugeruje, że chodzi tu o pojmanego przez Babilończyków króla Sedecjasza, zob. także Jr 39,4-7; 52,7-11. Wulgata (łaciński przekład Biblii) wydaje się odnosić ten tekst do Chrystusa. g) Syćcie się radością… mieszkańcy Edomu – ironia wobec Edomitów (sąsiadów Judy). Niewykluczone, że włączyli się oni do kampanii Babilończyków przeciwko Judzie. Mogli także biernie przyglądać się klęsce Judejczyków. Prawdopodobne jest również to, że Nabuchodonozor pokonał zarówno Edomitów, jak i mieszkańców Judy (np. Jr 27,2n.6). W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński, Nabonid, najechał i podporządkował sobie Edom, który już nigdy się nie odrodził. h) Us – trudno jednoznacznie zlokalizować tę krainę. Wydaje się, że w tym wypadku (podobnie jak w Rdz 36,28 i 1Krn 1,42) jest ona utożsamiana z Edomem (zob. Słownik). i) Wam też kielich przypadnie – zapowiedź zagłady Edomu (np. Iz 34,5nn). j) PAN nie przedłuży twojego wygnania – możliwe jest też tłumaczenie: PAN nigdy cię już nie wygna.

Promień nadziei 21 Szin Syćcie się radością i weselcie, mieszkańcy Edomug, mieszkańcy krainy Ush! Wam też kielich przypadniei, upijecie się i obnażycie. Taw

Iz 40,2 Ez 25,12-14

1829

22

To kres twojej winy, Syjonies! PANs nie przedłuży twojego wygnaniaj. A tobie Edomies wymierzy karęs za twe winy, ujawni twoje grzechys!

LAMENTACJE 4,14-22

31_Lm:31_Lm

9/3/08

3:22 PM

Page 1830

a) bez ojca – mężczyźni zginęli w walce lub zostali uprowadzeni do Babilonii. b) Egipt… Asyria– państwa te są tutaj symbolem całego świata. c) Wydaje się, że w tym fragmencie autor podkreśla zbiorową odpowiedzialność. Modlący się sami jednak zaznaczają, że też nie są bez winy (w. 16). Na temat osobistej odpowiedzialności zob. np. Pwt 24,16; Jr 31,27-34; Ez 14,12nn; 18,1-32. d) Słudzy – tak określani byli urzędnicy babilońscy. e) przestępcy – może tu chodzić o zagrożenie ze strony plemion koczowniczych. f) powieszeni – na starożytnym Bliskim Wschodzie zwycięskie armie miały zwyczaj nabijać na pal ciała pokonanych wrogów. g) bramy – zob. Lm 1,4+. h) Korona spadła z naszej głowy – wyrażenie symboliczne, oznaczające utratę suwerenności i godności (Jr 13,18). i) Bóg panuje niezależnie od tego, w jakim stanie jest Jego ziemska świątynia, zbudowana ludzkimi rękami (np. Ps 9,8; 102,13; 145,13; 146,10). j) Wersety 19-22, które kończą Księgę Lamentacji, zawierają wyznanie bezgranicznej ufności i wiary w sprawiedliwość oraz miłosierdzie Boga. Wyznanie to ujęto w formę retorycznego pytania. Autor podkreśla, że to Bóg jest Panem historii (w. 19) i On decyduje, jak długo ma trwać klęska i kiedy nastąpi ocalenie.

Lamentacja v Skarga 1 Wspomnij, o PANIEs, na to, co nas spotkało! Spójrz i zobacz nasze pohańbienie! 2 Nasze dziedzictwo przypadło obcym, a nasze domy – cudzoziemcom. 3 Staliśmy się jak sieroty, bez ojcaa, a nasze matki są jak wdowy. 4 Musimy płacić, by napić się własnej wody, i kupujemy własne drewno. 5 Z jarzmem na karku jesteśmy pędzeni, słabniemy, lecz nie ma dla nas wytchnienia. 6 Zawieraliśmy układy z Egiptem, od Asyriib oczekiwaliśmy chleba. 7 Nasi ojcowie zgrzeszyli i już ich nie ma, lecz my musimy dźwigać ich winyc. 8 Słudzyd zostali naszymi panami, i nie ma nikogo, kto mógłby wyrwać nas z ich ręki. 9 Zabiegamy o chleb z narażeniem życia, bo na pustkowiach czają się przestępcye. 10 Jak piec nasza skóra jest rozpalona od głodowej gorączki. 11 Kobiety były gwałcone na Syjonies, dziewice – w miastach Judys. 12 Książęta zostali powieszenif, starcom nie okazano szacunku. 13 Młodzieńcy muszą obracać żarna, chłopcy chwieją się pod ciężarem drewna. 14 Starcy stronią od bramyg, młodzi – od śpiewu przy harfach. 15 Z naszych sercs znikła radość, taniec zmienił się w żałobę. 16 Korona spadła z naszej głowyh. Biada nam, bośmy zgrzeszyli! 17 Dlatego omdlewa nam serce i słabną nasze oczy. 18 Po spustoszonej górze Syjonu krążą szakale.

5

J 14,18

Lm 1,2+; 4,17+; Oz 7,11

Hi 30,31

Jr 8,18

Iz 34,13; Jr 10,22

Modlitwa o ocalenie 19 Lecz Ty, PANIEs, trwasz na wieki! Twój tron z pokolenia na pokoleniei! 20 Czemu miałbyś zapomnieć o nas na zawsze, opuścić nas na wieki? 21 Zwróć nas ku sobie, PANIE, a powrócimy! Odnów nasze życie jak za dawnych czasów! 22 Czy odrzuciłeś nas zupełnie? Tak bardzo się na nas gniewaszj? LAMENTACJE 5,1-22

Ps 13,2

Jr 31,7-18; Am 9,11

1830

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

Page 1831

KSIĘGA BARUCHA Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Barucha należy do tak zwanych pism deuterokanonicznych ST, to znaczy ani przez Żydów, ani przez większość Kościołów niekatolickich nie została przyjęta do kanonu ksiąg natchnionych. W Septuagincie (LXX), starożytnym greckim przekładzie ST, umieszczono ją bezpośrednio po Księdze Jeremiasza, przy czym wyodrębniono jako osobne dzieło tak zwany List Jeremiasza (Ba 6), wstawiając go po Księdze Lamentacji. Z kolei w Wulgacie, łacińskim przekładzie św. Hieronima, Księga Barucha tworzy jedną całość z Listem Jeremiasza i występuje po Księdze Lamentacji. Według informacji zawartych we Wstępie historycznym (Ba 1,1-14) autorem pisma miałby być Baruch, sekretarz proroka Jeremiasza. Księga miała powstać ok. 582 r. przed Chr., czyli niedługo po przesiedleniu mieszkańców Judy do Babilonii. Następnie miała zostać wysłana do Jerozolimy i tam odczytana podczas liturgicznego zgromadzenia. Pewne nieścisłości historyczne budzą jednak spore wątpliwości co do prawdziwości tych danych. Przede wszystkim nic nie potwierdza opisanego w Księdze Barucha zwrotu naczyń zrabowanych przez Babilończyków ze świątyni jerozolimskiej jeszcze za czasów panowania Nabuchodonozora. Ponadto autor błędnie nazywa Baltazara synem tego ostatniego, gdyż w rzeczywistości był on tylko jego dalszym potomkiem ze strony matki i synem Nabonida. Te wzmianki wskazują, że Księga Barucha nie mogła powstać przed 538 r. przed Chr., to znaczy przed edyktem perskiego władcy Cyrusa, zezwalającym na powrót wygnańców do Palestyny. Również liczne podobieństwa z Księgą Daniela (np. Ba 1,15-20; 2,1-3.7-14.16-19 i Dn 9,7 – 11,18) wskazują na późniejszy czas powstania. Z literackiego punktu widzenia Księga Barucha jest pismem niejednolitym, o czym świadczy choćby fakt, że jest napisana częściowo prozą, a częściowo wierszem. Bez wątpienia jej oryginalnym językiem musiał być hebrajski, o czym świadczą między innymi liczne semityzmy w greckim tłumaczeniu, zdradzające pochodzenie i język ojczysty tłumacza. Istnieją hipotezy, że przekładu i ostatecznej redakcji Księgi Barucha dokonano dopiero w I w. przed Chr. Treść i teologia Po historycznym wstępie (Ba 1,1-14) autor przechodzi do wspólnotowych modlitw wygnańców (Ba 1,1 – 3,8), w których jest miejsce na wyznanie grzechów, błaganie o przebaczenie oraz nadzieję na odzyskanie utraconej wolności dzięki szczerej skrusze i nawróceniu. Następne części tworzą: napisany wierszem hymn o mądrości (Ba 3,9 – 4,4), lament Jerozolimy połączony z aktem ufności (4,5 – 5,9) oraz, na koniec, tak zwany List Jeremiasza, czyli mały traktat przeciwko pogańskim bożkom i ich czcicielom (Ba 6,1-72). Ta ostatnia część nawiązuje do tekstu Jr 29, w którym prorok Jeremiasz zapowiadał wygnańcom, że choć ich pobyt w Babilonie nie będzie krótki, to jednak mogą liczyć na Boże zmiłowanie i wyzwolenie z ucisku, o ile będą się wystrzegać pogańskich kultów. Końcowy rozdział Księgi Barucha nie jest faktycznie listem, nie można też przypisać 1831

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

Page 1832

jego autorstwa Jeremiaszowi. Twórca tego małego traktatu, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, odwołuje się do wielkiego proroka, aby nadać swemu dziełu większą rangę i podkreślić duchowe pokrewieństwo z nim. Ostrzega rodaków pozostałych w Babilonie przed uleganiem wpływom obcych kultów, gdyż taka postawa przekreśli szansę na odbudowanie pomyślności i szczęścia Izraelitów. Księga Barucha pozwala nam lepiej poznać myśl teologiczną Izraelitów żyjących na obczyźnie u schyłku epoki ST. Jak wynika z lektury tego dzieła, wielkie znaczenie przywiązywali oni do Prawa oraz związków z Jerozolimą i świątynią. Ważną rolę odgrywała także modlitwa wspólnotowa i ciągle żywe nadzieje mesjańskie. Księga Barucha jest obok Lamentacji istotnym świadectwem silnego oddziaływania proroctw Jeremiasza na świadomość ludu Izraela w okresie powygnaniowym.

1832

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

Page 1833

KSIĘGA BARUCHA

Wstęp historyczny

Jr 32,12; 36,4

2Krl 25,8; Jr 39,8n

2Krl 24,8-17; Jr 22,24-30

2Krl 24,10-17

Ezd 3,2n; Jr 41,5

Jr 29,7; 1Tm 2,1n

Baruch i wspólnota Żydów w Babilonie 1 Oto słowa księgi, którą w Babilonies napisał Barucha, syn Neriasza, syna Machsejasza, syna Sedecjasza, syna Asadiasza, syna Chilkiasza. 2Było to w piątym roku, siódmego dnia miesiącab od czasu, kiedy Chaldejczycy zdobyli i spalili Jeruzalems. 3 Słowa tej księgi odczytał Baruch w obecności króla judzkiego Jechoniaszac, syna Jojakima, oraz wobec całego ludu, który zgromadził się wokół księgi. 4Tak więc słuchali go możni, dworzanie, starszyzna i cały lud, od najmniejszego do największego, wszyscy mieszkający w Babilonie nad rzeką Sudd. 5 A potem płakali, pościli i modlili się do Panas. 6Następnie zebrano srebro, ile tylko każdy mógł dać, 7i posłano je do Jeruzalems, do kapłana Jojakimaf, syna Chilkiasza, syna Szaloma oraz do innych kapłanów i do całego ludu będącego z Jojakimem w Jeruzalem. 8Dziesiątego dnia miesiąca Siwanf Baruch odebrał naczynia domu Pańskiego, zrabowane niegdyś ze świątyni. Miał je zwrócić do kraju Judys. Były to te srebrne naczynia, które kazał zrobić Sedecjasz, syn Jozjasza, król Judyg. 9Zabrał je Nabuchodonozorh, król babiloński, gdy przesiedlił z Jeruzalem do Babilonu króla Jechoniasza z książętami, a wraz z nimi wziął w niewolę możnych i lud tej ziemi. 10 Zebrane srebro przekazano do Jeruzalem z takimi oto słowami: „Posyłamy wam srebro. Kupcie za nie wszystko, czego potrzeba na ofiarę całopalnąs, przebłagalnąs i kadzielną, abyście mogli złożyć ofiary na ołtarzu Pana, Boga naszego. 11 Módlcie się też o pomyślność króla babilońskiego Nabuchodonozora oraz jego syna Baltazara, aby ich życie trwało tak długo, jak trwa niebo nad ziemiąi. 12Wówczas Pan udzieli nam pomyślności i właściwego rozeznania, byśmy mogli żyć

1

a) Baruch – imię to po hebrajsku znaczy ‘błogosławiony’. b) w piątym roku, siódmego dnia miesiąca – czyli mniej więcej na przełomie lipca i sierpnia 582 r. przed Chr. c) Jechoniasza – czyli Jojakina, którego Nabuchodonozor przesiedlił do Babilonu w roku 597 przed Chr., po pierwszym oblężeniu Judy. d) rzeką Sud – prawdopodobnie jeden z licznych kanałów w Babilonii, łączących Eufrat z Tygrysem. e) kapłana Jojakima – nie był on najwyższym kapłanem, lecz prawdopodobnie kapłanem drugiego stopnia, który pozostał w zniszczonej świątyni jerozolimskiej, gdzie stale był sprawowany jakiś rodzaj kultu (Jr 41,5). f) Siwan – trzeci miesiąc roku, odpowiednik maja-czerwca. g) Informacja zawarta w tym wersecie wydaje się nieścisła, ponieważ księgi historyczne wspominają jedynie o zwrocie naczyń dokonanym dopiero przez króla perskiego Cyrusa (Ezd 1,7-11). h) Nabuchodonozor – król Babilonii (605562 przed Chr.). W czasie jego panowania państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. W 597 r. przed Chr. zmusił Jerozolimę, aby się poddała, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a królem ustanowił Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko niemu, Nabuchodonozor w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie, zburzył miasto, złupił świątynię i deportował do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn). i) Prośba o modlitwę za Nabuchodonozora i jego syna ma być najprawdopodobniej wyrazem wdzięczności za zwrócone naczynia święte.

Baruch i wspólnota Żydów w Babilonie. Wydaje się, że opis okoliczności powstania i pierwszego odczytania Księgi Barucha został przez autora wymyślony w celu umieszczenia swego prorockiego pisma w ramach historycznych. Przenosi się on niejako w czasie do okresu niewoli babilońskiej, kiedy to w obecności deportowanego króla Jojakina (Jechoniasza) i całego ludu Baruch miał po raz pierwszy odczytać swoją księgę. Po tej lekturze nastąpił obrzęd pokutny, w czasie którego przeprowadzono zbiórkę na rzecz Żydów pozostałych w ojczyźnie, aby mimo zniszczenia świątyni w Jerozolimie zachowali ciągłość sprawowanego na jej miejscu kultu. Łącznikiem między wygnańcami a pozostałymi w kraju miał być Baruch, którego zadaniem było przekazanie zebranych środków oraz świętych naczyń, zrabowanych niegdyś przez Babilończyków i teraz rzekomo zwróconych przez Nabuchodonozora. Ta ostatnia informacja

1833

BARUCH 1,1-12

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

a) jego syna Baltazara – informacja nieścisła historycznie, gdyż według dokumentów babilońskich, Nabuchodonozor nie miał syna o takim imieniu. Baltazar natomiast był synem Nabonida (556-538 przed Chr.), ostatniego władcy Babilonu. Jednak również w Dn 5 – 7 Baltazar jest przedstawiany jako syn Nabuchodonozora. b) świątecznych zgromadzeń – chodzi o zebrania w pierwszym i ósmym dniu obchodów Święta Namiotów, kiedy to wspominano okres wędrówki przez pustynię pod wodzą Mojżesza. c) będą jedli ciała swych synów i córek – aluzja do tragicznego położenia tych, którzy zostali oblężeni przez Nabuchodonozora w Jerozolimie.

Page 1834

pod opieką króla babilońskiego Nabuchodonozora i jego syna Baltazaraa i byśmy im służyli przez długie lata, ciesząc się ich życzliwością. 13Módlcie się też do Pana, Boga naszego, za nas, bo zgrzeszyliśmy przeciwko Niemu i aż dotąd Jego gniews nie przestaje płonąć nad nami. 14Zapoznajcie się dobrze z księgą, którą wam przesyłamy. Niech będzie czytana publicznie w domu Pańskim w dniach waszych świątecznych zgromadzeńb.

Modlitwa wygnańców Wyznanie grzechów 15 I powiecie: Panus, Bogu naszemu, należy się sprawiedliwość, nam zaś wstyd, jak to jest obecnie! Wstyd ludziom Judys i mieszkańcom Jeruzalems, 16wszystkim naszym królom i książętom, naszym kapłanom i prorokoms oraz naszym przodkom! 17Bo zgrzeszyliśmy przeciw Panu. 18Nie byliśmy Mu ulegli i nie słuchaliśmy głosu Pana, Boga naszego, i nie postępowaliśmy według przykazańs, które nam przekazał. 19Nie słuchaliśmy głosu Pana, Boga naszego, nie byliśmy Mu posłuszni od dnia, kiedy Pan wyprowadził naszych przodków z Egiptu. I tacy pozostaliśmy do dnia dzisiejszego. 20Dlatego przylgnęły do nas nieszczęścia i przekleństwos, którymi zagroził nam Pan przez sługę swego Mojżesza, kiedy wyprowadził naszych przodków z ziemi egipskiej, aby dać nam ziemię, opływającą w mleko i miód, jak to jest do dnia dzisiejszego. 21Nie słuchaliśmy nie tylko głosu Pana, Boga naszego, ale i żadnego z proroków, których On posyłał do nas. 22Każdy postępował według złych zamysłów swego sercas, tak iż służyliśmy obcym bogom i robiliśmy to, co nie podobało się Panu, naszemu Bogu. 1 Wypełnił więc Pan swoje słowo, które wypowiedział przeciw nam i przeciw naszym sędziom, którzy rządzili Izraelems, przeciw naszym królom i książętom, przeciw każdemu człowiekowi z Izraela i Judy. 2Nigdzie pod niebem nie spełniło się ono tak, jak w Jeruzalem, zgodnie z zapisem Prawas Mojżeszowego, 3że ludzie będą jedli ciała swych synów i córekc. 4Dlatego oddał ich Pan wszystkim sąsiednim królestwom w niewolę, na pośmiewisko i urąganie sąsiadów, wśród których nas rozproszył. 5I choć niegdyś byli panującymi, stali się poddanymi. A wszystko dlatego, że zgrzeszyliśmy przeciwko Panu, Bogu naszemu, nie słuchając Jego głosus.

2

wydaje się nieścisła historycznie, zwłaszcza w świetle Ezd 1,7-11, gdzie jest mowa o zwrocie naczyń dopiero przez Cyrusa, czyli już po upadku imperium babilońskiego. Dość zaskakująca zachęta do modlitwy za Nabuchodonozora i Baltazara zdaje się wskazywać, że autor pisze w okresie, gdy Izraelici przystosowali się już do życia na wygnaniu i zależało im na utrzymywaniu jak najlepszych stosunków z panującymi. Wyznanie grzechów. Treść tego publicznego wyznania popełnionych win przywodzi na myśl podobne przejawy skruchy jak w Ezd 9,6-15; Ne 1,5-11; 9,5-37; a zwłaszcza w Dn 9,4-19. Autor wyraźnie podkreśla odpowiedzialność wszystkich członków ludu wybranego za dawne i obecne winy, które doprowadziły do stanu niewoli. Kilkakrotnie zwraca

BARUCH 1,13 — 2,5

Dn 5,2.13

1834

Jr 7,19; Ba 2,6; Dn 9,4-19

Tb 3,3n; Dn 9,5n; Ba 2,10

Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68; Dn 9,11 Wj 3,8;

Jr 7,24; 25,4-6

Dn 9,12n

Kpł 26,29; Pwt 28,53-57; Jr 19,9; Lm 2,20; 4,10 Pwt 28,13.37.43; Tb 3,4; Jr 29,18; Ba 3,8

32_Ba:32_Ba

Ba 1,15; Dn 9,7n

Jr 1,12; 31,28; 44,27; Dn 9,14 Ba 1,18

Pwt 6,21n; Jr 32,20n; Dn 9,15n

Ps 106,6

Am 3,12n

Ps 25,11

Jr 14,9; Dn 9,19 Pwt 26,15

Ps 6,6; Iz 38,18

Pwt 28,65-67; Ba 3,1

Ez 36,22; Dn 9,18

Jr 27,12

Jr 7,34

9/3/08

3:24 PM

Page 1835

6

Panu, Bogu naszemu, należy się sprawiedliwość, nam zaś wspólnie z przodkami wstyd, jak to się dzieje dzisiaj. 7Spadło na nas to wszystko, co zapowiedział Pan, cała ta niedola, 8bo nie błagaliśmy Pana, aby nas powstrzymał od złych zamysłów serc. 9Czuwał więc Pan, gotów sprowadzić na nas niedolęa, bo jest sprawiedliwy we wszystkim, co nam nakazał. 10Lecz my nie słuchaliśmy Jego głosu i nie postępowaliśmy według przykazań Pana, które nam dał.

a) Czuwanie Boga oznacza tutaj pełne miłości kierowanie przez Niego wydarzeniami, tak aby również przez negatywne doświadczenia skłonić Izraela do refleksji i nawrócenia (Jr 31,28; Lm 1,14). b) Jest to wyraz przekonania o szczególnej roli ubogich i pokornych.

Prośba o wybaczenie 11 O Panies, Boże Izraelas, który wyprowadziłeś swój lud z ziemi egipskiej wśród znaków i cudów potężną ręką, wielką mocą i podniesionym ramieniem i zdobyłeś sobie sławę aż po dziś dzień! 12Panie, nasz Boże, zgrzeszyliśmy, postępując bezbożnie i przekraczając wszystkie Twoje przykazanias. 13Niech się odwróci od nas Twój gniews, gdyż niewielu nas ocalało wśród narodów pogańskich, dokąd nas rozproszyłeś. 14Wysłuchaj, Panie, naszych modlitw i błagań, wybaw nas ze względu na siebie samego. Udziel nam łaski na oczach tych, którzy nas uprowadzili, 15aby cała ziemia poznała, że Ty jesteś Panem, naszym Bogiem, a Twoje imię nosi Izrael i jego potomstwo. 16Panie, spojrzyj ze swojego świętego mieszkania i wspomnij na nas! Panie, nakłoń swego ucha i wysłuchaj! 17 Panie, otwórz oczy i zobacz, że to nie umarli przebywający w grobie i pozbawieni oddechu głoszą Twoją chwałęs i sprawiedliwość, 18lecz ludzie bardzo udręczeni, przybici i słabi, ledwie widzący i przymierający głodemb będą głosić Twoją chwałę i sprawiedliwość, o Panie! 19 Panie, nasz Boże! Naszej prośby o miłosierdzies nie opieramy na zasługach naszych przodków i królów. 20Srogo się bowiem na nas zagniewałeś, zgodnie z zapowiedzią Twoich sług, prorokóws: 21«Tak mówi Pan: Pochylcie wasze karki i służcie królowi babilońskiemu, a zamieszkacie w ziemi, którą dałem waszym przodkom. 22Jeżeli jednak nie usłuchacie głosus Pana i nie będziecie służyć królowi babilońskiemu, 23 sprawię, że ucichnie w miastach Judys i w Jeruzalems głos uwagę na brak pokory, uległości i posłuszeństwa wobec słów Bożych. Taka postawa jest przyczyną wszystkich nieszczęść, już wcześniej zapowiadanych przez Pana. W wyznaniu win jest jednak również miejsce na wyrażenie silnej wiary w miłosierdzie Boga, który sprawiedliwie zsyła karę, ale też gotów jest odmienić los narodu, jeśli ten do Niego powróci. Warto pamiętać, że nasze każdorazowe wyznanie popełnionych grzechów jest nie tylko przejawem skruchy, ale także wyrazem ufności i uwielbieniem Boga bogatego w miłosierdzie (Ef 2,4). Prośba o wybaczenie. Wyznanie win przechodzi w prośbę o ich wybaczenie. Z autentyczną skruchą lud staje przed Bogiem, błagając Go o wybawienie z trudnej sytuacji zniewolenia i rozproszenia, będącej sprawiedliwą karą za niewierność. Podkreśla się, że przebaczenie win ludowi przysporzy chwały Bogu w oczach innych narodów, które podziwiając Jego wielkoduszność, również zwrócą się ku Niemu. W ww. 21-23 autor odwołuje się do dawnych wypowiedzi proroka Jeremiasza, który sugerował zawarcie przymierza z Babilonią przeciwko Egiptowi (Jr 7,34; 25,10; 27,11n; 33,11). W ten sposób raz jeszcze chce wyrazić przekonanie o słuszności bolesnej kary wymierzonej ludowi, który nie poszedł za radą Bożego posłańca. Na szczęście, dotkliwe konsekwencje nieposłuszeństwa stały się dla narodu okazją do oczyszczenia i nawrócenia. Rozpoznanie Bożego działania nawet w przykrych doświadczeniach życia okazuje się możliwe i pożyteczne.

1835

BARUCH 2,6-23

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

a) domowi – chodzi o świątynię jerozolimską. b) Izraela bliskiego śmierci – metafora wyrażająca stan ducha Izraelitów pozbawionych wolności, ojczyzny i świątyni.

Page 1836

radości i wesela, głos pana młodego i panny młodej, a cały kraj obróci się w pustkowie pozbawione mieszkańców». 24Ale my nie usłuchaliśmy Twego głosu i nie służyliśmy królowi babilońskiemu. Wypełniłeś więc swoje słowa, wypowiedziane przez Twoje sługi, proroków, że kości naszych królów i kości naszych przodków zostaną wyrzucone z grobów. 25I oto rzeczywiście rzucono je na pastwę skwaru dnia i nocnego chłodu. Zginęli oni w okropnych mękach od głodu, miecza i zarazy. 26Z powodu grzechu ludu Izraela i Judy uczyniłeś domowia, w którym wzywano Twego imienias, to, co trwa aż po dziś dzień. Obietnica odmiany losu „Panies, nasz Boże! Mimo to postąpiłeś względem nas z całą łagodnością, według Twego wielkiego miłosierdzias, 28tak jak zapowiedziałeś przez sługę Twego Mojżesza, gdy nakazałeś mu spisać Twoje Prawos w obecności synów Izraelas: 29 «Jeżeli nie usłuchacie mojego głosus, to naprawdę ten sławny i liczny lud stanie się mały wśród narodów, dokąd go rozproszę. 30Wiem jednak, że nie posłuchają Mnie, gdyż są ludem o twardym karku. Jednakże w kraju swego wygnania szczerze się nawrócą 31i uznają, że Ja jestem ich Panem i Bogiem. Dam im serces i uszy otwarte. 32I będą Mnie wysławiać w kraju swego wygnania oraz przypomną sobie moje imię. 33 Odwrócą się od swej zatwardziałości i od swoich złych czynów, gdyż przypomną sobie los swych przodków, którzy grzeszyli przeciw Panu. 34Sprowadzę ich ponownie do ziemi, którą przysiągłem ich przodkom: Abrahamowi, Izaakowi oraz Jakubowi, i będą panować nad nią. Rozmnożę ich i nie będą już małym narodem. 35Zawrę też z nimi wieczne przymierzes. Ja będę ich Bogiem, a oni będą moim ludem. I nie wypędzę więcej mego ludu, Izraela, z ziemi, którą im dałem».

Jr 8,1n; 36,30

Jr 14,12

27

Modlitwa o uwolnienie 1 Panies wszechwładny, Boże Izraelas! Do Ciebie woła dusza uciśniona i duch zgnębiony. 2Wysłuchaj, Panie, zmiłuj się, bo zgrzeszyliśmy przeciw Tobie! 3 Ty trwasz na wieki, a nam grozi wieczna zagłada. 4Panie wszechwładny, Boże Izraela! Wysłuchaj modlitwy Izraela bliskiego śmiercib, synów tych, którzy grzeszylis przeciw Tobie. Nie słuchali oni głosus Pana, swego Boga, i dlatego spadły

3

Obietnica odmiany losu. Po raz kolejny zostaje podkreślona miłość, jaką zawsze kierował się Bóg wobec Izraela. Jej wyrazem ma być nowe przymierze, które tutaj nosi nazwę wiecznego (w. 34). Będzie ono polegać na gruntownej odnowie więzi między Bogiem i ludem. W tym celu sam Bóg dokona całkowitej przemiany ludzkiego serca. Autor niewątpliwie nawiązuje do zapowiedzi nowego przymierza w Jr 31,31-34. Modlitwa o uwolnienie. Końcowa część długiej modlitwy wygnańców, obejmującej Ba 1,15 – 3,8, jest przede wszystkim powtórzeniem prośby o przebaczenie. Wypowiada ją jednak nowe pokolenie przesiedleńców, a więc ci, którzy urodzili się już na obczyźnie. Prośba jest wołaniem o to, aby Bóg zapomniał winy przodków i rozpoczął nowy etap

BARUCH 2,24 — 3,4

1836

Kpł 26,14-44

Kpł 26,39-45; Pwt 9,13n; 30,1-30; Za 10,9 Jr 4,4; Ez 36,26

Pwt 30,1.9n

Jr 31,31-37

Ba 2,18

Ps 29,10; Lm 5,19 Ps 44,23

32_Ba:32_Ba

Jr 31,33

Tb 3,4; Ba 2,4

9/3/08

3:24 PM

Page 1837

na nas te nieszczęścia. 5Nie pamiętaj nieprawości naszych przodków, lecz wspomnij teraz na rękę i na imię Twoje! 6Przecież Ty jesteś Panem, naszym Bogiem i Ciebie chcemy wielbić, Panie! 7Po to właśnie wlałeś Twą bojaźńs w nasze sercas, abyśmy wzywali Twego imienia. Także na wygnaniu chcemy Cię chwalić, dlatego wyrzucamy z naszych serc wszelką nieprawość przodków, którzy grzeszyli przeciw Tobie. 8Oto dzisiaj jesteśmy tu, na wygnaniu, gdzie nas rozproszyłeś na pośmiewisko, przekleństwos i karęs za wszystkie nieprawości naszych przodków, którzy odstąpili od Pana, Boga naszego”.

Boża mądrość przywilejem Izraela

Prz 4,20-22

Lb 19,11-19

Syr 1,5; Jr 2,13

Iz 48,18

Hi 28,12.20

Jdt 11,7; Jr 27,6

Ez 28,4n

Zachęta 9 Słuchaj, Izraelus, przykazańs niosących życie, nakłoń ucha, aby poznać mądrość. 10 Cóż się to stało, Izraelu, że znalazłeś się w kraju nieprzyjaciół, zestarzałeś się w obcej ziemi, 11 stałeś się nieczystys na równi z umarłymi, zaliczony zostałeś do tych, co schodzą do krainy umarłychs? 12 Opuściłeś źródło mądrości! 13 Gdybyś chodził Bożą drogąs, mieszkałbyś w pokojus na wieki. 14 Dowiedz się wreszcie, gdzie jest mądrość, gdzie siła i gdzie zrozumienie. Poznaj zarazem, gdzie długowieczność i szczęśliwe życie, gdzie światłość dla oczu i pokójs. Hymn o mądrości 15 Któż jednak znalazł jej miejsce i kto wszedł do jej skarbców? 16 Gdzie są władcy ludów i pogromcy dzikich zwierząt, 17 ci, co się bawią ptactwem powietrznym, ci, co gromadzą srebro i złoto, w których ludzie pokładają ufność i które bez końca nabywają? historii z tymi, którzy odwracają się od występków swoich ojców i gotowi są Mu wiernie służyć. Świadomość własnej grzeszności i ufność w Bogu – to dwa filary duchowości nie tylko Izraelitów po wygnaniu, ale każdego wierzącego człowieka. Zachęta. Kolejna część Księgi Barucha zaczyna się od zachęty do wejścia na drogę poszukiwania mądrości. Autor zdaje się nawiązywać do swoich wcześniejszych wniosków, powracając raz jeszcze do stwierdzenia, że przyczyną dramatu wygnania było oddalenie się od Boga, źródła mądrości. Jedynym sposobem odzyskania pokoju i pomyślności jest więc chodzenie Bożą drogą (w. 13) Hymn o mądrości. Cały ten hymn przypomina pod wieloma względami Hi 28,1-28. Wobec pytania o możliwość znalezienia mądrości najpierw padają negatywne odpowiedzi, poparte różnymi przykładami daremności ludzkich zabiegów, między innymi z wykorzystaniem władzy politycznej, ekonomicznej, jak też zdobyczy technologicznych (w. 18).

1837

BARUCH 3,5-17

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

a) ci, co srebro kują – prawdopodobnie autor ma na myśli ludzi gromadzących bogactwa za wszelką cenę. b) w Temanie – chodzi o miejscowość w południowej Idumei i zarazem nazwę ludu. c) synowie Hagar – czyli Izmaelici, plemiona północnej Arabii (Rdz 16,10; 21,18-21), znane z licznych przysłów mądrościowych (Prz 30,1). d) Merranu – ta nazwa geograficzna nie występuje nigdzie więcej w Biblii. Być może jest to skutek błędnego odczytania hebrajskiej pisowni przez greckiego tłumacza lub kopistę. Z kontekstu wynika, że mogło chodzić o Madian. e) dom Boga – nie chodzi tutaj o świątynię, lecz jest to metafora oznaczająca cały świat. f) olbrzymi – nawiązanie do częściowo mitycznego fragmentu Rdz 6,1-4 o gigantach, o których myślano, że są półbogami.

Page 1838

18

Gdzie są ci, co srebro kująa, ci, którzy tak się trudzą, że nie znajdują wytchnienia? 19 Zniknęli i zstąpili do krainy umarłychs, a ich miejsce zajęli inni. 20 Ich następcy ujrzeli światło i zasiedlili ziemię. Nie poznali jednak drogis mądrości, 21 nie pojęli jej ścieżek ani się jej nie trzymali. Zaś ich synowie zboczyli z drogi ojców. 22 W Kanaanies nikt o niej nie słyszał, ani w Temanieb nikt jej nie widział. 23 Podobnie synowie Hagarc, szukający mądrości na ziemi, kupcy Merranud i Temanu, ci, co opowiadają baśnie i szukają wiedzy – oni wszyscy drogi mądrości nie znają ani nie pamiętają jej ścieżek. 24 O Izraelus, jakże wielki jest dom Bogae i jak rozległa Jego posiadłość! 25 Wielka i bezkresna, wysoka i niezmierzona. 26 Tam zostali zrodzeni olbrzymif, sławni od początku, ogromni i sprawni w walce. 27 Nie tych jednak Bóg sobie wybrał i nie im powierzył drogę mądrości. 28 Zginęli właśnie dlatego, że nie mieli mądrości, zginęli z braku rozsądku. 29 Któż wstąpił do nieba, aby ją zdobyć, kto ją sprowadził z obłoków? 30 Któż się przeprawił przez morze i ją znalazł, kto ją sprowadził, płacąc szczerym złotem? 31 Nikt nie zna jej drogi, nikt nie odkrył jej ścieżki. 32 Zna ją jedynie Wszechwiedzący i odkrył ją swoim rozumem. On umocnił ziemię po wieczne czasy i napełnił czworonożnymi stworzeniami. 33 On wysyła światło, a ono mknie, wzywa je, a ono z drżeniem Go słucha. 34 Gwiazdy zaś radośnie świecą na swoich strażnicach. 35 Wezwał je, a one odpowiedziały: „Jesteśmy”. I zaświeciły swemu Stwórcy z radością.

Jest ona niedostępna również dla młodych pokoleń, a nawet dla mitycznych olbrzymów, wyróżniających się niezwykłą sprawnością. Podobnie jak we wspomnianym hymnie z Księgi Hioba mądrość okazuje się zasadniczo przymiotem Boga, który przy jej użyciu stworzył wszechświat i nim kieruje. Mądrości nie da się więc zdobyć samemu, lecz można ją jedynie przyjąć jako dar. W taki właśnie sposób umiłowany przez Boga Izrael otrzymał ją od jej jedynego Pana i teraz przebywa ona na ziemi. Ostatni werset tego fragmentu (w. 38) chrześcijanie odczytują w świetle Wcielenia Jezusa Chrystusa, uosobionej Bożej Mądrości, która zamieszkała między ludźmi (J 1,14; 1Kor 1,30).

BARUCH 3,18-35

1838

Hi 2,11; Jr 49,7 Rdz 16,15; 25,12

Rdz 6,4; Pwt 1,28; 2,10; Mdr 14,6 1Sm 16,7

Pwt 30,11n; Mdr 9,4; Syr 24,4

Hi 28,13n

Hi 28,23

Rdz 1,14; Hi 38,35

Hi 38,7

Jdt 9,6; Hi 38,15; Ps 147,4; Iz 40,26

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

Page 1839

36

Ps 147,19; Syr 24,8.10n Prz 8,31; Mdr 9,10; J 1,14

On właśnie jest naszym Bogiem. Nikt inny nie może się z Nim równać. 37 On zbadał wszystkie drogi mądrości. Dał ją Jakubowi, swemu słudze, Izraelowi, swemu umiłowanemu. 38 Potem ukazała się sama na ziemi i zamieszkała wśród ludzia. Mądrość źródłem szczęścia 1 To ona jest księgą przykazańs Boga i Prawems trwającym na wieki. Wszyscy, którzy się jej trzymają, będą żyć, a ci, którzy ją porzucają – wyginą. 2 Nawróć się, Jakubie, i pojmij ją, postępuj w blasku jej światła! 3 Nie oddawaj swej chwałys obcemu ani twego przywileju innemu ludowi! 4 O Izraelus, jakże jesteśmy szczęśliwi, gdyż dano nam poznać, co się Bogu podoba!

4

Prz 1,32n; 8,35n; Syr 24,22n

Prz 6,23

Pwt 4,8.32-37; Mdr 9,18

a) zamieszkała wśród ludzi – według przekonań mędrców wcieleniem mądrości było Prawo. b) pamiątko Izraela – tutaj określenie to odnosi się do ocalałych spośród ludu, czyli tak zwanej Reszty Izraela (zob. Słownik). c) demonom – chodzi o fałszywe bóstwa; składanie im ofiar jest równoznaczne z bałwochwalstwem (zob. Słownik). d) Przedwieczny – określenie zastępujące imię Boga w całej tej części Księgi Barucha. W judaizmie istnieje zakaz wymawiania Bożego imienia, dlatego zastępuje się je innymi określeniami.

Skarga i nadzieja jeruzalem

Iz 50,1; 52,3

Pwt 32,17; Ps 106,37 Pwt 32,5.10.15; Iz 1,2

Skarga Jeruzalem 5 Odwagi, narodzie mój, pamiątko Izraelab! 6 Zostaliście sprzedani poganom, ale nie na zgubę. Zostaliście wydani nieprzyjaciołom, gdyż wywołaliście gniews Boga. 7 Rozgniewaliście bowiem swego Stworzyciela, składając ofiarys demonomc, a nie Bogu. 8 Zapomnieliście waszego żywiciela, Boga wiecznego, i zasmuciliście waszą nauczycielkę, Jeruzalems. 9 Dostrzegła bowiem przychodzący na was gniew Boży i rzekła: „Słuchajcie, sąsiadki Syjonus! Bóg napełnił mnie wielkim smutkiem, 10 gdyż ujrzałam niewolę mych synów i córek, jaką na nich sprowadził Przedwiecznyd. Mądrość źródłem szczęścia. Autor precyzuje swą wcześniejszą myśl (Ba 3,37n), utożsamiając mądrość z Prawem przekazanym Izraelowi na Synaju (Syr 24,23). Pamiętając, że tylko postępowanie zgodne z Bożymi przykazaniami prowadzi do życia, widzi w darze Prawa szczególny przywilej Izraela, który z tego powodu winien czuć się naprawdę szczęśliwy. Poznanie tego, co się Bogu podoba (w. 4) i wypełnianie Jego woli jest źródłem prawdziwego szczęścia każdego człowieka wierzącego (np. Łk 12,43; Rz 12,2; Hbr 13,21). Skarga Jeruzalem. Nieznany autor, prawdopodobnie różny od twórcy poprzednich rozdziałów, wkłada w usta uosobionej Jerozolimy rozbudowany lament, którego głównym tematem jest powrót wygnańców do miasta świętego, uwarunkowany jednak ich wcześniejszym nawróceniem. Z naciskiem podkreśla, że jedyną przyczyną dramatycznego losu, jaki spotkał Izraela, był grzech, odwrócenie się od prawdziwego Boga i wybór bałwochwalstwa. Jerozolima, przedstawiona jako wdowa i samotna matka, wyjaśnia sąsiadkom Syjonu (w. 9), czyli pobliskim królestwom, że tragedia Izraela nie jest świadectwem niemocy Pana i Jego niższości wobec bogów innych narodów (w starożytności

1839

BARUCH 3,36 — 4,10

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

a) W ten sposób spełniają się przekleństwa z Pwt 28,49n, zapowiadające kary dla tych, którzy nie będą słuchać głosu Boga. b) wór pokutny – wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej stały element publicznej pokuty lub żałoby; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty. c) Przedwiecznemu – zob. Ba 4,10+.

Page 1840

11

Karmiłam ich bowiem z radością, a odsyłałam z płaczem i smutkiem. 12 Niech nikt się nie śmieje z tego, że jestem wdową, opuszczoną przez wszystkich! Zostałam sama z powodu grzechóws mych dzieci, ponieważ odwróciły się od Prawas Bożego. 13 Nie uznały Jego prawych rozporządzeń, nie postępowały drogamis Bożych przykazańs ani nie weszły na ścieżki Jego sprawiedliwych pouczeń. 14 Przyjdźcie, sąsiadki Syjonu! Przypomnijcie sobie niewolę moich synów i córek, jaką na nich sprowadził Przedwieczny. 15 Bo wysłał przeciw nim naród daleki, naród bezwstydny i mówiący nieznanym językiem, który starca nie uszanował ani dziecku nie okazał litościa. 16 Oni to uprowadzili ulubieńców Wdowy i Opuszczoną pozbawili córek. 17 Ja zaś w jaki sposób mogę wam pomóc? 18 Tylko Ten, który sprowadził na was to nieszczęście, może was wybawić z rąk nieprzyjaciół. 19 Idźcie, dzieci, idźcie, a ja sama i opuszczona zostanę! 20 Zdjęłam szatę wesela, włożyłam wór pokutnyb; wołać będę do Przedwiecznego przez całe życie. Nadzieja Jeruzalem 21 Odwagi, dzieci, wołajcie do Boga, a On wyrwie was z rąk nieprzyjaciół! 22 Przedwiecznemuc powierzyłam wasze wybawienie i już spłynęła na mnie radość od Świętego, bo wkrótce doznacie miłosierdzias od Przedwiecznego, waszego Wybawcy. 23 Wysłałam was wśród smutku i płaczu, Bóg mi was zwróci na zawsze z radością i weselem. 24 Jak bowiem teraz sąsiadki Syjonus widzą wasze wygnanie, tak wkrótce ujrzą wasze zbawienie, dokonane przez Boga. Przyjdzie ono w wielkiej chwales i blasku Przedwiecznego. 25 Dzieci, cierpliwie znoście gniews Boży!

panowało przekonanie, że klęska jakiegoś ludu oznacza klęskę jego bóstwa), lecz jest skutkiem grzeszności i niewierności ludu. Bezsilna wobec cierpień swoich dzieci, Jerozolima wzywa je do ufności w Panu i wytrwałego czekania na zbawienie, gdyż Bóg nigdy nie przestał ich kochać. Takiej ufności potrzeba również dzisiejszemu człowiekowi, który nierzadko odwraca się od Boga w obliczu trudności i niepowodzeń życiowych. Nadzieja Jeruzalem. Kluczowym słowem dalszej części wystąpienia uosobionej Jerozolimy jest ufność. Trzeba wierzyć, że czas zasłużonej kary jest przejściowy i że w końcu Pan wystąpi także przeciwko wrogom Izraela, którzy dziś uciskają Jego lud. Aby jednak nastąpiło to zapowiadane wyzwolenie, konieczne jest nawrócenie, podjęcie życia zgodnego z Bożymi przykazaniami. Odzyskanie radości przez lud Izraela wiąże się zarazem z groźbą (trzykrotne biada w Ba 4,31-32) spustoszenia i całkowitej klęski dzisiejszych ciemięzców. To odwrócenie losów i zgromadzenie wszyst-

BARUCH 4,11-25

1840

Lm 1,1n

Pwt 28,49n; Jr 5,15.17; 6,22n

Ps 126,5; Jr 31,12n

Iz 60,1-3

32_Ba:32_Ba

Iz 51,23 Lm 2,22; 4,5

Iz 40,1

Iz 60,14

Iz 13,19-22

Jr 50,12n

Iz 34,9n. 14. Kpł 16,8; 17,7 Iz 60,4n

Iz 52,1 Iz 61,10

9/3/08

3:24 PM

Page 1841

Prześladował cię twój nieprzyjaciel, lecz wkrótce ujrzysz jego zagładę i postawisz stopę na jego karku. 26 Moje dzieci, tak wypieszczone, musiały iść po kamienistych drogach, jak stado bezlitośnie uprowadzone przez wrogów. 27 Dzieci, miejcie odwagę i wołajcie do Boga! Wspomni o was Ten, który pozwolił was uprowadzić. 28 Jak bowiem byliście bliscy odejścia od Boga, tak nawróciwszy się, szukajcie Go z dziesięciokrotniea większą żarliwością. 29 Ten, który zesłał na was te nieszczęścia, wraz ze zbawieniem da wam wieczną radość”. 30 Jeruzalem, nie trać odwagi! Pocieszy cię Ten, który dał ci imięb! 31 Biada tym, którzy cię skrzywdzili i którzy się cieszą z twojego upadku. 32 Biada miastom, którym służyły twe dzieci. Biada miastu, które zabrało twych synów. 33 Jak bowiem cieszyło się twoim upadkiem i radowało się twoim zniszczeniem, tak się zasmuci własnym spustoszeniem. 34 Pozbawię go licznych jego mieszkańców, a jego radość przemienię w smutek. 35 Przez wiele dni Przedwieczny będzie zsyłał na nie ogień, przez długi czas będą je zamieszkiwać demonys. 36 Spójrz ku wschodowi, Jeruzalem, i zobacz radość przychodzącą od Boga! 37 Oto nadchodzą twoi synowie, których niegdyś odprawiłaś, przybywają ze wschodu i zachodu, gromadzą się na słowo Świętego, ciesząc się chwałą Boga. 1 Jeruzalem! Zrzuć szatę smutku i upokorzenia, a włóż uroczystą szatę chwały, którą Bóg dał ci na wieki. 2 Okryj się płaszczem sprawiedliwości podarowanej ci przez Boga, włóż na głowę koronę chwały Przedwiecznego! 3 Gdyż Bóg chce ukazać całą twą wspaniałość wszystkiemu, co jest pod niebem. 4 Bóg cię nazwie na wieki imieniem:

a) dziesięciokrotnie – liczba symboliczna, tutaj wskazuje na konieczność bezgranicznego zawierzenia Bogu. b) dał ci imię – na starożytnym Wschodzie nadanie komuś imienia oznaczało wejście w stan jego posiadania, przejęcie nad nim władzy.

5

kich rozproszonych Izraelitów dokona się za sprawą Pana, który swoim słowem (Ba 4,37; 5,5; por. Rdz 1,3nn) stwarza nową rzeczywistość. Nowe szaty i korona, na zawsze ofiarowane ludowi przez Boga, są potwierdzeniem Jego wiecznej miłości. W takim blasku odzyskanej wolności i godności Jerozolima wydaje się królewską oblubienicą w dniu zaślubin (Iz 52,1; 61,3.10). Wyniesiona do chwały, oczekuje powrotu swoich rozproszonych synów, którzy w tryumfalnym pochodzie wracają po wyrównanych przez Boga ścieżkach (Ba 5,7; por. Iz 40,3-5). Dzięki wierności i posłuszeństwu Bogu, Jerozolima stanie się miastem pokoju, w którym objawi się pełnia chwały Boga. Ta imponująca wizja przyszłej chwały, potwierdzająca sprawiedliwość i miłość Pana, budzi nadzieję nie tylko wśród wygnańców, ale również w nas, którzy z kraju ziemskiego wygnania wracamy do nowej ojczyzny, niebieskiej Jerozolimy (Ga 4,36; Flp 3,20; Hbr 13,14).

1841

BARUCH 4,26 — 5,4

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

a) Nowe imiona Jerozolimy wskazują na przemianę, jakiej Bóg w niej dokonał (np. Iz 1,26; Jr 33,16; Ez 48,35). b) niesionym – w podobny sposób o powro cie wygnańców z Ba bi lo nu mówi Iz 49,22n; 66,20. c) Nabuchodonozor – zob. Ba 1,9+. d) aż do siedmiu pokoleń – symboliczne określenie bardzo długiego czasu. W Biblii zwykle jako okres jednego pokolenia przyjmuje się 40 lat, a więc w dosłownym rozumieniu zapowiadany pobyt na wygnaniu miałby trwać 280 lat, co jest w sprzeczności z Jr 25,11; 29,10 oraz z danymi historycznymi. e) obnoszą na swych ramionach – aluzja do babilońskich procesji liturgicznych, organizowanych zwłaszcza wokół świątyń boga Marduka.

Page 1842

„Pokójs dla sprawiedliwych, chwała dla bogobojnych”a. 5 Wstań, Jeruzalem! Stań na miejscu wysokim i popatrz na wschód, zobacz twe dzieci zgromadzone od wschodu do zachodu. Radują się słowem Świętego, że Bóg o nich pamięta. 6 Wyszły od ciebie pieszo, popędzane przez wrogów, a teraz Bóg pozwala im wrócić tryumfalnie, niesionymb jak tron królewski. 7 Bóg postanowił zniżyć każdą wysoką górę i odwieczne pagórki, zasypać doliny do równego poziomu, aby Izraels mógł iść bezpiecznie w chwale Boga. 8 Nawet lasy i drzewa pachnące na rozkaz Boga ocieniły Izraela, 9 gdyż sam Bóg z radością poprowadzi Izraela do swego chwalebnego światła, ze sprawiedliwością i miłosierdziem, które pochodzą od Niego.

Iz 40,3; 49,22; 60,4; 66,20 Iz 40,3n

Iz 40,5; 42,16 Iz 41,19

List jeremiasza Prolog Listu Jeremiasza Odpis listu do tych, których król babiloński miał uprowadzić do Babilonus jako jeńców wojennych. List ten wysłał Jeremiasz, aby im oznajmić, co mu zostało polecone przez Boga. List o nicości bożków 1 „Z powodu grzechóws, jakie popełniliście przeciw Bogu, będziecie uprowadzeni jako jeńcy wojenni do Babilonus przez Nabuchodonozorac, króla babilońskiego. 2Gdy już wejdziecie do Babilonu, pozostaniecie tam przez wiele lat, na długi czas, aż do siedmiu pokoleńd. Potem wyprowadzę was stamtąd w pokojus. 3Gdy zobaczycie w Babilonie bogów ze srebra, złota i drewna, których poganie ze czcią obnoszą na swych ramionache, 4uważajcie, byście się nie upodobnili do tych cudzoziemców i nie czcili ich bogów. 5 Kiedy zobaczycie tłum, otaczający ze czcią swe bóstwa, wyznajcie wiarę w sercach: «Jedynie Tobie, Panies, należy się cześć!». 6Mój aniołs jest przecież z wami i on sam troszczy się o was.

Jr 29,1

6

Prolog Listu Jeremiasza. Krótkie wprowadzenie, które w Piśmie Świętym nie posiada swojej numeracji, jest uwagą redaktora dodaną już po redakcji listu przypisywanego Jeremiaszowi. Informuje ono czytelnika o okolicznościach powstania tego listu, który w rzeczywistości ma formę traktatu bądź homilii z elementami satyry. Jest to niewątpliwie odrębne dzieło, dołączone do Księgi Barucha jako jej szósty rozdział dopiero przez Wulgatę (zob. Wprowadzenie). Powstało prawdopodobnie w IV w. jako pismo apologetyczne, które miało dostarczyć Żydom argumentów przeciwko pogańskim wierzeniom. Autor świadomie nawiązuje do pouczeń proroka Jeremiasza o bałwochwalstwie (np. Jr 10,11) oraz do wzmianki o jego korespondencji z wygnańcami (Jr 29,1nn). List o nicości bożków. Ten długi rozdział tworzy spójną całość, przedzieloną przez autora pytaniami retorycznymi bądź negacją istnienia i jakiejkolwiek wartości bożków babilońskich. Satyryczne przedstawienie różnych aspektów kultu praktykowanego przez lud ciemięzców ma na celu przede wszystkim dodanie odwagi jeńcom, ale również wska-

BARUCH 5,5 — 6,6

1842

Iz 40,19-21; Jr 10,1-16

Wj 23,20n

32_Ba:32_Ba

Ps 115,4n; Iz 41,7; 46,6n

Ba 6,42n Jr 10,9

Iz 46,7 Jr 10,14 Mdr 13,16

9/3/08

7

3:24 PM

Page 1843

Język tamtych bogów został wygładzony przez rzemieślnika. Choć pozłacani i posrebrzani, są tylko złudą i nie mogą mówić. 8Wieńcami ze złota stroją oni swych bogów jak dziewczynę, która lubi zbytek. 9Zdarza się, że kapłani kradną złoto i srebro swym bogom i przeznaczają je na własne potrzeby. Czasem też opłacane są z tego nierządnice sakralnea. 10Bogów ze srebra, złota i drewna stroi się w szaty jak ludzi, choć oni sami nie mogą się obronić przed rdzą i robakami. 11Ubierają ich w szkarłatne szaty i ścierają z ich twarzy kurz świątynny, który osiada na nich w wielkiej ilości. 12 Chociaż bożek trzyma berło jak rządca kraju, to jednak nie może zabić tego, kto by mu się sprzeciwił. 13W rękach trzyma miecz i topór wojenny, ale nie potrafi obronić się w czasie wojny ani przed złodziejami. 14Po tym możecie poznać, że oni nie są bogami! Więc nie bójcie się ich! 15 Jak ze stłuczonym naczyniem, które staje się dla człowieka bezużyteczne, tak się dzieje z ich bogami umieszczanymi w świątyniach. 16Oczy ich są pełne kurzu unoszącego się spod nóg wchodzących. 17Jak przed człowiekiem, który obraził króla, zamyka się bramy dziedzińca, ponieważ został skazany na śmierć, tak też kapłani zabezpieczają świątynie bramami, zamkami i zasuwami, żeby ich bóstw nie mogli ograbić złodzieje. 18Zapalają im więcej świateł niż dla siebie, a mimo to bóstwa żadnego z nich nie mogą zobaczyć. 19Są zupełnie podobne do belki w świątyni. Ich wnętrze, można powiedzieć, jest toczone przez wychodzące z ziemi robactwo, które pożera je wraz z ubiorem, a one nawet tego nie czują. 20Ich twarze są czarne od świątynnego dymu. 21Na głowy ich posągów zlatują się nietoperze, jaskółki i inne ptaki, a nawet koty po nich łażą. 22Po tym możecie poznać, że oni nie są bogami! Więc nie bójcie się ich! 23 Złoto, którym są dla ozdoby pokryte, w ogóle nie błyszczy, jeśli wcześniej nie zetrze się z niego śniedzi. Nawet wtedy, gdy je odlewano, niczego nie czuły. 24I choć nabyto je za wysoką cenę, to brak w nich ducha. 25Nie mają nóg, więc na ludzkich ramionach muszą być noszone, ukazując tym samym swą nicość. Ich czciciele muszą się czuć zawstydzeni tym, że gdyby któreś z nich upadło na ziemię, to oni sami muszą je podnieść. 26Jeżeli postawi się takiego bożka prosto, sam się nie poruszy, a gdyby go pochylić, w żaden sposób się nie wyprostuje. Dary, które stawia się przed nimi, są jak

a) nierządnice sakralne – tak zwane hierodule, czyli kobiety przeznaczone na służbę bogini płodności Isztar, oddające się między innymi sakralnej prostytucji.

zanie im właściwej postawy wiary w jedynego Boga, który ich nigdy nie opuszcza (w. 5). Bezradność i bezsilność bożków, jak też nieczystość i nieuczciwość ich czcicieli i szafarzy są przeciwstawiane mocy prawdziwego Boga oraz sprawiedliwości Jego wiernych. Autor z sarkazmem wytyka wszelkie absurdy kultu pogańskiego oraz niemoralność jego szafarzy i wyznawców. Choć mogłoby się wydawać, że tekst tego traktatu odnosi się wyłącznie do sytuacji z zamierzchłej przeszłości, to jednak powinien on pobudzić współczesnego czytelnika do refleksji nad dzisiejszą kulturą i religijnością, w których wciąż poczesne miejsce zajmują zabobonne praktyki, a nawet wiara w magiczną moc różnych przedmiotów lub wizerunków religijnych.

1843

BARUCH 6,7-26

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

a) w okresie miesiączki i po połogu – według Prawa żydowskiego, w tym czasie kobieta jest nieczysta, a więc dotykając daru ofiarnego, czyniłaby go skażonym (Kpł 12,2-5; 15,9-28). b) kobiety składają ofiary – według Prawa obowiązującego w Izraelu posługa kobiet w świątyni była zabroniona. W Babilonii natomiast kapłanki brały udział w obrzędach, zwłaszcza w kulcie bogini płodności Isztar. c) W prawodawstwie żydowskim nie dopuszczano przybierania żałobnej postawy przez kapłanów (np. Kpł 20,5.10). d) Aluzja do babilońskiego kultu bożków cyklicznie umierających jesienią i wracających do życia wiosną. e) Bel – czyli ‘pan’, boski tytuł nadawany przez Babilończyków ich najwyższemu bogu Mardukowi. f) O podobnych zwyczajach prostytutek sakralnych wspomina też grecki historyk Herodot. Dym z otrąb miał służyć jako afrodyzjak, zaś sznur był prawdopodobnie ich znakiem rozpoznawczym. g) sznur nie został przerwany – przerwanie sznura było jednym z elementów obrzędu i oznaczało wybór konkretnej kobiety do aktu seksualnego, który miał zapewnić przejęcie siły i płodności czczonego w ten sposób boga.

BARUCH 6,27-51

Page 1844

dla umarłych. 27Ofiary im składane kapłani sprzedają dla własnego zysku. Podobnie żony kapłanów konserwują mięso ofiarne, ale nic nie dadzą z tego ani biednemu, ani choremu. Kobiety te dotykają ofiar, będąc w okresie miesiączki i po połogua. 28Po tym możecie poznać, że nie są bogami! Więc nie bójcie się ich! 29 Jakże można ich nazwać bogami? Przecież nawet kobiety składają ofiaryb bogom srebrnym, złotym i drewnianym. 30A kapłani siedzą w świątyniach, mając rozdarte płaszcze, ogolone brody i głowy bez przykryciac. 31Głośno zawodzą przed swymi bogami, jak niektórzy na stypie pogrzebowejd. 32Zdzierają nawet stroje ze swych bogów i ubierają w nie swoje żony i dzieci. 33Bóstwa nie są też w stanie odpłacić za doznane zło lub dobro. Nie mogą ustanowić króla ani strącić go z tronu. 34Podobnie nie mogą dać ani bogactw, ani drobnych monet. Jeśli ktoś złoży im ślub, a nie dotrzyma go, nie będą go z tego rozliczać. 35Nie mogą uchronić człowieka od śmierci, nie wyratują słabego z ręki mocniejszego. 36Nie mogą też przywrócić wzroku niewidomemu ani nie przyjdą z pomocą uciśnionemu. 37Nie mogą zlitować się nad wdową, nie wyświadczą dobra sierocie. 38Drewnianych, pozłacanych i posrebrzanych bogów można przyrównać do kamieni zebranych na górach. Hańbią się ci, którzy im cześć oddają. 39Jak więc można myśleć, że są bogami, albo ich tak nazywać? 40 Nawet sami Chaldejczycy ich znieważają. Widząc kalekę, który nie może mówić, przynoszą Belae i proszą, aby go obdarzył mową – jak gdyby mógł ich usłyszeć. 41A chociaż zdają sobie z tego sprawę, tak dalece są bezrozumni, że nie potrafią ich porzucić. 42Kobiety opasane sznurami siedzą przy drogach i palą otrębyf. 43Gdy któraś zostanie wybrana przez przechodnia, aby mu się oddać, to potem natrząsa się z sąsiadki, że ta nie została tak zaszczycona i że jej sznur nie został przerwanyg. 44 Wszystko, co się dzieje wokół bożków, jest oszustwem. Jak więc można wierzyć i mówić, że to są prawdziwi bogowie? 45 Wykonali je rzemieślnicy i złotnicy, nie są więc niczym innym, jak tylko tym, czym ludzie chcieli je uczynić. 46Sami ich twórcy nie stali się długowieczni, w jakiż więc sposób ich dzieła mogą być uznane za bogów? 47Pozostawili swym potomkom oszustwo i hańbę. 48Kiedy zaś nadchodzi czas wojny i nieszczęść, wówczas kapłani naradzają się między sobą, gdzie mogliby się ukryć wraz z nimi. 49Jakże można nie zauważyć, że nie są bogami ci, którzy nie mogą uchronić siebie samych ani od wojny, ani od nieszczęść? 50Tak więc niech będzie wiadomo, że rzeczy drewniane, pozłacane i posrebrzane są oszustwem. Niech będzie to wiadome wszystkim narodom i królom, że to nie są bogowie, ale jedynie dzieło rąk ludzkich i żadnej boskiej mocy w nich nie ma! 51Któż więc tego nie pojmie, że nie są bogami? 1844

Kpł 12,4; 15,19n; 20,18

Ps 68,6; 146,7n

Ps 68,6n

Oz 4,13n

32_Ba:32_Ba

9/3/08

52

Jr 14,22

Rdz 1,15-17

Jr 10,5

3:24 PM

Page 1845

Nie potrafią ustanowić żadnego królaa nad krajem ani ludziom nie ześlą deszczu. 53Są zupełnie bezsilni, dlatego nie osądzą ludzkich spraw ani nie ochronią skrzywdzonego. Są jak wrony między niebem a ziemią. 54Kiedy zaś w świątyni takich bogów drewnianych, pozłacanych i posrebrzanych wybuchnie pożar, ich kapłani uciekają, ocalając siebie, a bożki płoną w środku jak belki. 55W żaden sposób nie mogą się sprzeciwić królowi ani wrogom. 56Jak więc można przypuszczać albo pomyśleć, że są bogami? 57 Ci bogowie drewniani, posrebrzani i pozłacani nie potrafią w żaden sposób obronić się ani przed złodziejami, ani przed rozbójnikami, którzy jako silniejsi od nich, zabierają przynależne im złoto, srebro i szaty i odchodzą, a oni siebie samych żadną miarą nie mogą obronić. 58Dlatego o wiele lepiej być królem, który może okazać swe męstwo, albo użytecznym w domu naczyniem, którym posłuży się ten, kto je nabył, niż być fałszywymi bogami. Lepiej być bramą domu, która ochrania wszystko, co się w nim znajduje, niż być fałszywymi bogami. Lepiej być drewnianą kolumną w pałacu królewskim, niż być fałszywymi bogami. 59Bo słońce, księżyc i gwiazdy świecące, których przeznaczeniem jest służyć, są posłuszne. 60 Podobnie błyskawica, kiedy zabłyśnie, jest łatwo widoczna. Równie posłuszny jest wiatr, który wieje w każdym miejscu. 61 Także chmury, kiedy otrzymują polecenie od Boga, by przelatywać nad całą ziemią, wykonują ten rozkaz. Podobnie ogień zesłany z wysoka, by niszczyć góry i lasy, jest posłuszny poleceniu. 62Nie da się tych bóstw przyrównać do owych żywiołów ani pod względem formy, ani co do siły. 63Dlatego nawet nie godzi się wierzyć ani mówić, że one są bogami. Nie mogą karać ani dobrze czynić ludziom. 64Skoro wiecie, że nie są bogami, nie bójcie się ich! 65 W żaden sposób nie mogą królom złorzeczyć ani błogosławić. 66Nie ukażą znaków na niebie poganom, nie błyszczą też jak słońce ani nie świecą jak księżyc. 67Już zwierzęta są lepsze od nich, bo schroniwszy się do kryjówki, same sobie mogą pomóc. 68W żaden sposób nie można dowieść, że są bogami. Dlatego nie bójcie się ich! 69 Jak strach na wróble niczego nie ustrzeże na polu ogórków, tak też i bogowie drewniani, pozłacani i posrebrzani. 70Podobnie można porównać ich bogów drewnianych, pozłacanych i posrebrzanych do krzaka cierniowego w ogrodzie, na którym może usiąść każdy ptak, albo do trupa porzuconego w ciemnościach. 71Purpurab i bisiorc butwieją na nich i po tym poznacie, że nie są bogami. W końcu one same zostaną zżarte i staną się przedmiotem hańby w kraju. 72Dlatego lepszy jest człowiek sprawiedliwy, który nie ma bożków, bo hańba go nie dosięgnie”. 1845

a) ustanowić… króla – wśród ludów Mezopotamii panowało przekonanie, że król otrzymuje władzę bezpośrednio od najwyższego boga na mocy jego wyroku. b) Purpura – nazwa szat i materiału, z którego były one szyte, biorąca się od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Tkaniny purpurowe były bardzo drogie, dlatego używano ich w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58). c) bisior – cienka i lśniąca tkanina nazywana także „jedwabiem morskim”. Bisior wytwarzano z jedwabistej nici powstającej z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych morskich małż. Z racji drogiego i skomplikowanego procesu wytwarzania, a także wielkiej delikatności i złocistego połysku w starożytności bisior był najdroższą tkaniną. Używano go m. in. do wystroju zamożnych domów (Est 1,6). Szaty z bisioru były oznaką bogactwa lub sprawowanej funkcji, np. w kulcie (1Krn 15,27).

BARUCH 6,52-72

32_Ba:32_Ba

9/3/08

3:24 PM

Page 1846

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1847

KSIĘGA EZECHIELA Wprowadzenie Okoliczności powstania Tłem wizji i wyroczni spisanych w Księdze Ezechiela są wydarzenia z początku VI w. przed Chr. W 597 r. przed Chr. władca Babilonii Nabuchodonozor (605-562 r. przed Chr.) dokonał powtórnego najazdu na podbitą już wcześniej Judę. Po zajęciu Jerozolimy aresztował i odesłał do Babilonu najznamienitszych obywateli na czele z królem Jojakinem i jego rodziną. Wśród deportowanych był także młody Ezechiel. Nowym królem Jerozolimy został całkowicie uległy Nabuchodonozorowi Mattaniasz, któremu na znak poddaństwa zwycięzca zmienił imię na Sedecjasz. Czasy jego panowania charakteryzowały się poniżającą uległością wobec Babilonu i pasmem klęsk. Po kolejnym buncie w Judei Nabuchodonozor zburzył Jerozolimę (586 r. przed Chr.) i uprowadził jeszcze liczniejszą grupę mieszkańców niż poprzednim razem. Dopiero król perski, Cyrus, po zdobyciu Babilonu w 539 r. przed Chr. wydał specjalny dekret zezwalający wygnańcom judzkim na powrót do ojczyzny. O proroku Ezechielu, którego imię znaczy ‘Bóg jest mocny’ lub ‘Bóg czyni mocnym’, wiemy niewiele, a wszystkie informacje czerpiemy z księgi noszącej jego imię. Urodził się ok. 622 r. przed Chr. Pochodził z rodu kapłańskiego, jednak nie zdążył przed uprowadzeniem rozpocząć pełnienia funkcji kapłańskich. W 597 r. przed Chr. razem z pierwszą falą jeńców został deportowany do Mezopotamii. Pięć lat później rozpoczął działalność prorocką wśród uprowadzonych rodaków. Był żonaty, ale jego żona zmarła w niewyjaśnionych okolicznościach, prawdopodobnie w 586 r. przed Chr. (Ez 24,15-27). Poza tym nie znamy bliższych szczegółów na temat jego życia, daty śmierci i miejsca pochówku. Z literackiego punktu widzenia Księga Ezechiela jest dziełem bardzo różnorodnym. Proza przeplata się w niej z liryką, występują tu hymny, różnego rodzaju pieśni, elegie, opisy i relacje, przypowieści alegoryzujące, wyrocznie karcące, groźby i inne. Poemat o Gogu, a zwłaszcza wizje odrodzenia teokracji w nowej rzeczywistości wskazują na początki rodzącej się powoli nowej formy literackiej, zwanej apokaliptyką. Różnice dotyczą także używanych w tekście konstrukcji gramatycznych, stylu oraz sposobu podejścia do poruszanych problemów. Nawet na podstawie wnikliwych badań trudno definitywnie stwierdzić, które fragmenty zostały napisane przez proroka, a które zostały dołączone w późniejszym czasie. Z pewnością jest to księga, która ostateczny kształt uzyskała po długim i skomplikowanym procesie redakcyjnym. Możemy jednak bez wątpienia stwierdzić, że autor był wybitnym pisarzem i nieprzeciętnym teologiem. Fragmenty przypisywane samemu prorokowi urzekają nie tylko głębią przesłania, ale także bogactwem formy literackiej (mimo że znacznie odbiega ona od norm współczesnej estetyki). Dodatkową trudność, ale i pewien walor Księgi Ezechiela, stanowi egzotyka używanych porównań, nawiązań, aluzji czy symboli. Treść i teologia Układ treści Księgi Ezechiela jest dość przejrzysty. Początkowa nota biograficzna (Ez 1,1-3) wprowadza w cztery zasadnicze części: powołanie proroka i związane z nim widzenia 1847

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1848

(Ez 1,4 – 3,15), surowe wyrocznie o własnym narodzie do czasu zdobycia Jerozolimy w roku 586 przed Chr. (Ez 3,16 – 24,27), wyrocznie o narodach obcych i zapowiedzi kary (Ez 25,1 – 32,32) oraz obietnice odrodzenia Izraela (Ez 33,1 – 37,28). Całość zamykają apokaliptyczne wizje czasów ostatecznych (Ez 38,1 – 39,29) i nowej rzeczywistości (Ez 40,1 – 48,35), których jednak absolutnie nie wolno mylić z opisem przyszłości. Są to bowiem wizje symboliczne, kryjące w sobie głębokie treści teologiczne, a nie zapowiedzi konkretnych wydarzeń. Momentem przełomowym pod względem formy i treści przepowiadania Ezechiela jest klęska roku 586 przed Chr. Dotychczasowy surowy i karcący ton wypowiedzi (Ez 1 – 32) ulega radykalnej zmianie. Od tej pory kolejne wyrocznie są kierowane przeciw wrogom Izraela, a temu ostatniemu prorok zapowiada wybaczenie win, wybawienie, odbudowę i przyjaźń z Panem (Ez 33 – 48). Ezechiel stara się rozwiązać jeden z najtrudniejszych dylematów, przed jakimi stał Izrael w VI w. przed Chr. Po kolejnych klęskach militarnych w sercach Izraelitów musiała rodzić się wątpliwość, czy Bóg Jahwe jest na tyle silny, aby skutecznie stawać w ich obronie. Z każdym rokiem dziedzictwo Boga traciło na znaczeniu, a w potęgę rósł Babilon, szukający protekcji u boga Marduka. Zniszczenie Jerozolimy i świątyni stanowiło nie tylko klęskę polityczną, ale dla wielu było niezbitym dowodem wyższości Marduka nad Bogiem Izraela. Ezechiel nie mógł więc ograniczyć się do lakonicznego wyjaśnienia zaistniałej sytuacji, gdyż Izrael potrzebował przede wszystkim podniesienia na duchu i rozbudzenia na nowo wiary w moc Boga. Księga Ezechiela jest więc przejmującym manifestem potęgi i chwały Boga. W bardzo sugestywny sposób prorok tłumaczy swoim rodakom, że przyczyną klęski nie była słabość Boga, ale ich nieprawości, pycha i bałwochwalstwo. Najpierw więc wzywa rodaków do nawrócenia, upomina ich i zapowiada nowe kary. Kiedy to wszystko okazuje się bezskuteczne, wprowadza scenę, w której Bóg, widząc niepoprawność Izraela, opuszcza świątynię i zostawia Izraelitów własnemu losowi. Pozbawiony Bożej opieki, skłócony, liczący wyłącznie na własne siły i niemądrze rządzony Izrael nie miał szans na przetrwanie. Upadek przyszedł zaskakująco szybko, a wraz z nim rozczarowanie i stagnacja. Spełniły się zapowiedzi Ezechiela. Nie doczekał się jednak u rodaków powszechnego uznania własnych win i nawrócenia. Starał się więc przynajmniej zapobiec ich całkowitemu odejściu od Boga. Dlatego zapowiadał kolejne odsłony ukazywania się Jego potęgi. Prorok wielokrotnie podkreślał, że Bóg powróci w chwale nie ze względu na zasługi Izraelitów, ale po to, by na oczach wszystkich ludów okazać swoją moc i chwałę. Ostatecznie Bóg nie stawiał Izraelowi właściwie żadnych wymagań. Nawet nawrócenie nie było warunkiem powrotu Pana. W widzeniach doliny wyschłych kości, walki z Gogiem, rzeki życia czy nowej świątyni – sprawcą wszystkich wydarzeń jest sam Bóg. Wiara uprowadzonych do Babilonu była bowiem już tak wątła, że wymagała nie wzmocnienia, lecz wskrzeszenia z martwych. Księga Ezechiela jest lekturą dla ludzi, którzy nie uciekają przed wysiłkiem intelektualnym w poszukiwaniu prawdy. Czytelnik nie znajdzie w niej gotowych i prostych rozwiązań – przeciwnie, natrafi na sporo mało zrozumiałych tekstów z zupełnie innej epoki. Jeśli się jednak nie zniechęci, wówczas ten pozorny labirynt doprowadzi go do wyjątkowego spotkania ze słowem Bożym.

1848

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1849

KSIĘGA EZECHIELA

Nota biograficzna proroka Prolog 1 Stało się to trzydziestego roku, w piątym dniu, czwartego miesiąca, gdy byłem wśród uprowadzonycha nad rzeką Kebarb. Otworzyło się niebo i miałem widzenia od Boga. 2W piątym dniu miesiącaf – był to piąty rok od uprowadzenia króla Jechoniaszac – 3PANs przemówił do kapłana Ezechiela, syna Buziego, w ziemi Chaldejczykówd nad rzeką Kebar. Tam ręka PANA spoczęła na nime.

1

Mt 3,16; Dz 7,56; Ap 19,11

2Krl 3,15; Ez 37,1

Ap 4 Iz 4,5

Ez 10,8.21

Teofania W gwałtownym wichrze nadchodzącym z północyf ujrzałem wtedy wielką chmurę i błyskający ogień. Wokół tej chmury była światłość, a w jej środku jakby blask pozłacanego srebra w ogniu. 5W środku znajdowała się podobizna czterech żywych istot. Z wyglądu przypominały one człowieka. 6Każda miała cztery twarze i cztery skrzydła. 7Ich nogi były proste, a stopy podobne do kopyt cielca. Lśniły jak dobrze wypolerowany brąz. 8Na ich czterech bokach pod skrzydłami były ręce. Wszystkie cztery istoty miały twarze i skrzydła. 9 A skrzydła przylegały jedno do drugiego. Idąc, istoty nie odwracały się. Każda szła prosto przed siebie. 10U wszystkich czterech twarze miały z przodu wygląd człowieka, z prawej strony lwa, z lewej wołu, a z tyłu orła. 11Takie były ich twarze. Ich skrzydła były rozpostarte ku górze. U każdej dwa przylegały jedno do drugiego, a dwa okrywały ciałos. 12Każda szła prosto przed siebie. Szły tam, dokąd je duchg prowadził. 4

a) wśród uprowadzonych – Ezechiel znalazł się w gronie najznakomitszych obywateli miasta, których w 597 r. przed Chr. Nabuchodonozor wywiózł do Babilonii (2Krl 24,12). b) nad rzeką Kebar – chodzi o szeroki kanał (36 m) nawadniający obszary położone po lewej stronie Eufratu, między miastami Babilon i Nippur (Ez 3,23; 43,3; zob. Dn 10,4nn). c) Jechoniasz – zwany też Jojakinem, król namaszczony w 597 r. przed Chr. w czasie oblężenia Jerozolimy. Po trzech miesiącach panowania oddał miasto w ręce Nabuchodonozora i został uprowadzony do Babilonu (2Krl 24,15). Prawdopodobnie Ezechiel rozpoczął swoją działalność w 592 r. przed Chr. d) w ziemi Chaldejczyków – czyli w południowej części Babilonii. e) ręka PANA spoczęła na nim – wyrażenie wskazuje na pozostawanie pod szczególnym wpływem Boga (Ez 3,14.22; 8,1; 33,22; 37,1; 40,1). f) z północy – w mitologii kananejskiej północ była siedzibą bóstw (np. Iz 14,13n). Z północy brała też początek większość nieszczęść, jakie spotykały Izraela (np. Jr 1,14n; 4,6; Ez 38,6.15). g) duch – hebr. termin ruah oznacza również ‘tchnienie’, ‘wiatr’. W Biblii najczęściej występuje w wyrażeniach duch PANA (Ez 11,5 i 37,1) lub duch Boga (Ez 11,24) na określenie ducha, który inspiruje do prorokowania albo do innych czynności (np. Sdz 3,10, 6,34).

Prolog. Do danych chronologicznych zawartych we wstępie należy podchodzić z dużą ostrożnością, gdyż pojawia się w nich zbyt wiele niejasności. Bardzo wątpliwa jest integralność samego tekstu, o czym świadczy choćby zmiana podmiotu w w. 2. Pierwsze słowa informują nas o Boskim pochodzeniu misji Ezechiela. Zwrot: ręka PANA spoczęła na nim (w. 3) potwierdza pewność i znaczenie słów, będących przesłaniem samego Boga. Objawiając się w prorockiej wizji, Bóg zobowiązuje się wypełnić to wszystko, co z Jego polecenia przekaże narodowi Ezechiel. Jest on młodym kapłanem deportowanym przez Nabuchodonozora w 597 r. przed Chr. do Babilonii. Właśnie tam rozgrywają się wydarzenia opisane w Księdze Ezechiela. Teofania. Tekst tego niezwykle spektakularnego opisu teofanii, czyli widzenia ukazującego się Boga, nosi wyraźne ślady kolejnych redakcji i uzupełnień. Pojawiają się w nim liczne powtórzenia, błędy gramatyczne i stylistyczne, zmiany podmiotu. Prorok włącza tu wiele elementów używanych w tego rodzaju opisach, a także w sztuce i mitologii starożytnego Bliskiego Wschodu: różne symbole władzy, potęgi, mądrości, wyobrażenia bóstw, serafinów i innych mitologicznych stworów. W każdym razie ten wyjątkowy, a dla współczesnego czytelnika zupełnie niezrozumiały obraz przedstawia majestat i wielkość Boga, Jego uniwersalną władzę, wszechwiedzę, wyższość nad pogańskimi bóstwami, siłami

1849

EZECHIEL 1,1-12

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) koło – niekiedy tron Boga przedstawiano w postaci wozu (np. 1Krl 22,19). Być może jest to nawiązanie do wozów transportujących posągi bóstw w czasie procesji w Babilonii lub Egipcie, gdzie figurki wozów i koni składano jako wota bóstwom słońca. W literaturze apokaliptycznej koła tronu Boga przedstawiano jako żywe istoty. b) chryzolit – złotawy kamień szlachetny pochodzący z Tarszisz. c) pełne oczu dokoła – prawdopodobnie symbol wszechwiedzy lub wszechobecności Boga (Ez 10,12; Za 4,10; Ap 5,6). Podobne obrazy występują w sztuce egipskiej i mezopotamskiej. d) wielkich wód – prawdopodobnie nawiązanie do mitologicznej idei wielkiej otchłani – chaosu (Iz 17,12n; Ps 29,3; 93,4). e) przypominające człowieka – prorok stara się uniknąć antropomorfizmu, nie opisuje wprost postaci objawiającego się Boga, ale poetycko przedstawia Jego potęgę i wspaniałość. f) upadłem na twarz – wyraz najwyższej czci.

Page 1850

Idąc, nie odwracały się. 13Między istotami żywymi było coś przypominającego żarzące się węgle, podobne do płonących pochodni. Krążyło to między istotami żywymi. Ogień dawał blask, a z ognia wychodziły błyskawice. 14Żywe istoty biegały tam i z powrotem jak błyskawice. 15 Spojrzałem na żywe istoty. A oto na ziemi obok każdej z czterech żywych istot było kołoa. 16Wygląd kół oraz ich wykonanie odznaczały się blaskiem chryzolitub. Wszystkie cztery były do siebie podobne. Miały ten sam wygląd i wydawało się, jakby zostały wykonane tak, że jedno koło było wewnątrz drugiego koła. 17Gdy się poruszały, szły w czterech kierunkach. Nie odwracały się, gdy szły. 18Ich obręcze były wysokie i przerażające, pełne oczu dokołac. 19Gdy istoty żywe szły naprzód, koła posuwały się. Gdy zaś istoty żywe wznosiły się nad ziemię, wznosiły się również koła. 20Kierował nimi duch i one szły tam, dokąd je duch kierował; koła wznosiły się wraz z nimi, gdyż duch istot żywych był w kołach. 21Gdy istoty żywe poruszały się, szły także koła, a gdy stawały, to również koła się zatrzymywały. Gdy wznosiły się nad ziemię, wtedy wraz z nimi wznosiły się i koła, gdyż duch istot żywych był w kołach. 22 Nad głowami istot żywych było coś w kształcie sklepienia, błyszczącego jak olśniewający kryształ. Było to rozpostarte w górze nad ich głowami. 23Pod sklepieniem były natomiast rozpostar te ich skrzydła zwrócone ku sobie. Każda istota żywa miała dwa, które okrywały jej ciało. 24Usłyszałem szum skrzydeł. Był on jak szum wielkich wódd, jak głos Wszechmogącego. Gdy się poruszały, ów dźwięk przypominał wrzawę tłumu lub zgiełk obozowiska. Gdy się zatrzymywały, opuszczały swe skrzydła. 25I rozległ się głoss znad sklepienia, które było nad ich głowami. 26A ponad sklepieniem, które było nad ich głowami, ukazało się coś, co miało wygląd kamienia szafiru i było podobne do tronu. Nad nim zaś, w górze, było coś z wyglądu przypominające człowiekae. 27I widziałem jakby blask pozłacanego srebra, jakby ogień wokół niego. W górę od tego, co było podobne do bioder, i w dół od tego, co przypominało biodra, widziałem coś, co wyglądało jak ogień. A wokół niego światłość. 28Jak tęcza pojawiająca się na obłokach w dzień deszczowy, taka była światłość dokoła. Było to widzenie chwałys PANAs. Gdy ją ujrzałem, upadłem na twarzf. I usłyszałem głos, który mówił.

natury i wszelkimi stworzeniami. Jednocześnie wzbudza on w czytelniku bojaźń i poczucie czci dla potęgi i wspaniałości Króla całego kosmosu. Należy jednak pamiętać, że nie każdy element wizji musi mieć swój wymiar symboliczny. Przedstawione tutaj obrazy wpłynęły na apokaliptyczną i mistyczną literaturę oraz sztukę Żydów (np. Syr 49,8) i chrześcijan. Ich niezwykłość pobudzała także wyobraźnię wielu ludzi niezwiązanych bezpośrednio z religią. Szukano w nich inspiracji do niezwykłych konstrukcji latających, a nawet statków kosmicznych. Współczesne badania porównawcze pozwalają nam poznać historyczne tło i mezopotamskie korzenie użytych przez autora symboli.

EZECHIEL 1,13-28

1850

Rdz 15,17; Wj 19,18; Ps 18,12-14; 97,3n

Ez 10,9-13

Ez 10,16

Ez 10,1

Ez 10,5; Ap 14,2; 19,6

Wj 24,10; Ap 4,2n

Ez 8,2

Kpł 9,24; Lb 16,22; Rt 2,10; Jdt 10,23; Dn 8,17; Ap 1,17

33_Ez:33_Ez

Iz 6,8-13; Jr 1,7-19; Dn 10,11

Ps 106; Iz 1,2-5; Jr 25,3-7; 32,30-35

Ez 33,33

Ap 5,1; 10,2.9

Ap 10,8-10

Ps 119,103; Jr 15,16

Jr 7,25-27

9/3/08

3:31 PM

Page 1851

Powołanie 1 Rzekł do mnie: „Synu człowieczys, wstań. Będę do ciebie mówił”. 2Gdy to powiedział, wstąpił we mnie ducha, postawił mnie na nogi i słyszałem Tego, który mówił do mnie. 3Powiedział mi: „Synu człowieczy, posyłamb cię do Izraelitów, do ludu buntownikówc, którzy wystąpili przeciwko Mnie. Oni i ich ojcowie sprzeniewierzali się Mi aż po dzień dzisiejszy. 4Są oni synami o zuchwałym obliczu i zatwardziałym sercus. Posyłam cię do nich, abyś im powiedział: Tak mówi Pans BÓG. 5Oni zaś, czy usłuchają, czy nie – są bowiem narodem buntowniczym – będą wiedzieli, że jest wśród nich proroks. 6Ty zaś, synu człowieczy, nie bój się ich i nie lękaj się ich słów, chociażby cię otaczali szydercy i pyszałkowie i chociażbyś siedział na skorpionach. Nie bój się ich i niech cię nie zrażają ich słowa, bo są oni narodem buntowniczym. 7Będziesz im mówił moje słowa, czy usłuchają, czy nie, są bowiem zbuntowni. 8Ty zaś, synu człowieczy, słuchaj tego, co Ja mówię do ciebie, i nie bądź buntownikiem jak ten naród buntowników. Otwórz swoje usta i zjedz, co ci podam”. 9Spojrzałem i zobaczyłem wyciągniętą ku mnie rękę, a w niej zwój księgid. 10A gdy go rozwinął przede mną, widziałem, że był on zapisany z obu stron. Były na nim wypisane skargi, wzdychania i biadania. 1 I powiedział do mnie: „Synu człowieczy, zjedz to, co widzisz przed sobą. Zjedz ten zwój i idź przemawiać do ludu izraelskiegoe”. 2Otworzyłem usta, a On dał mi zwój do zjedzenia. 3Powiedział też do mnie: „Synu człowieczy, nakarm swoje ciałos i napełnij swoje wnętrzności tym zwojem, który ci daję”. Zjadłem go, a w moich ustach był słodki jak miód.

2

a) duch – zob. Ez 1,12+. b) posyłam – słowo typowe dla formuły powołania, powtórzone dwukrotnie (Ez 2,4), podkreśla Boskie pochodzenie i znaczenie misji proroka (Iz 6,8; Jr 1,7). c) do ludu buntowników – częste u Ezechiela (np. Ez 12,2) określenie narodu izraelskiego, nieposłusznego Bożemu prawu. d) zwój księgi – teksty w Palestynie najczęściej zapisywano na długich pasach sporządzonych z łodyg papirusu lub na pergaminie (odpowiednio wyprawionej skórze zwierzęcej), a następnie zwijano. e) ludu izraelskiego – chodzi tu prawdopodobnie o samych wygnańców (Ez 3,10nn). f) Sarkastyczne zestawienie Izraelitów z pogardzanymi przez nich narodami pogańskimi.

3

Posłanie do uprowadzonych 4 Potem rzekł do mnie: „Synu człowieczys, idź do ludu izraelskiego. Mów do nich moimi słowami, 5bo jesteś posłany nie do ludu o niezrozumiałej mowie lub trudnym języku, lecz do ludu izraelskiego; 6nie do wielu narodów o niezrozumiałej mowie i trudnym języku, którego słów byś nie rozumiał – chociaż gdybym cię do nich posłał, usłuchaliby ciebief. 7Lud Izraelas jednak nie będzie chciał cię słuchać, bo i Mnie nie Powołanie. W literaturze prorockiej opis powołania odgrywał ważną rolę, gdyż miał pokazać, że za przepowiadaniem danego proroka stoi autorytet samego Boga, a nie inne racje, jak u fałszywych głosicieli. W tym opisie rzuca się w oczy brak oporu ze strony Ezechiela, który – inaczej niż np. Mojżesz, Izajasz lub Jeremiasz – w milczeniu przyjmuje swoje posłannictwo, a nawet, przynajmniej w początkowej fazie, zdaje się odczuwać pewną satysfakcję z tego powodu. Znakiem otrzymanej misji jest symboliczne spożycie zwoju zapisanego dwustronnie, co może wskazywać na niezwykłe bogactwo treści, jaką prorok będzie miał do przekazania. Zwykle bowiem pisano na jednej stronie zwoju (Jr 36,4.32; 45,1). Czyn ten prawdopodobnie miał również oznaczać, że prorok powinien żyć i działać mocą otrzymanego słowa Bożego, tak jak człowiek żyje i działa mocą ziemskiego pokarmu (Za 5,1-4; Ap 5,1-3; 10,2nn). Posłanie do uprowadzonych. Boży głos jednoznacznie wskazuje, że adresatami misji Ezechiela mają być nie Babilończycy lub inny naród, lecz Izraelici przebywający na wygnaniu. Choć są oni znani ze swojego uporu, to jednak Bóg obiecuje obdarzyć proroka stanowczością i nieugiętością, a zarazem przyrzeka mu swoje wsparcie. Wizja kończy się

1851

EZECHIEL 2,1 — 3,7

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) bezczelny i uparty – dosł. ma twarde czoła i zatwardziałe serca. b) duch – zob. Ez 1,12+. c) uniósł mnie – być może jest to nawiązanie do proroka Eliasza (1Krl 18,12; 2Krl 2,3.16). d) huk – hebr. słowo oznacza również łoskot rydwanów bojowych (Jr 47,3; Na 3,2). e) Tell-Abib – w języku Babilończyków (akadyjskim) nazwa ta oznacza ‘bardzo stare wzgórze”, a w formie hebr. ‘wzgórze młodych kłosów”. f) Kebar – zob. Ez 1,1+. g) siedem dni – aluzja do siedmiodniowego okresu żałoby (Rdz 50,10; Hi 2,13) albo – zgodnie z symboliką liczb – określenie pełni czasu. h) stróżem – rola proroka polega między innymi na ostrzeganiu ludu przed groźnymi konsekwencjami grzechu, tak jak strażnicy alarmują przed zbliżającym się niebezpieczeństwem (2Sm 18,24-27; 2Krl 9,17-20; Iz 21,6).

Page 1852

chce słuchać. Cały lud izraelski jest bezczelny i upartya. 8Dlatego Ja czynię ciebie równie nieustępliwym i twardym jak oni. 9Będziesz twardy jak diament, bardziej nieugięty niż krzemień. Nie bój się ich i nie drżyj przed nimi, chociaż są narodem buntowniczym”. 10Powiedział jeszcze do mnie: „Synu człowieczy, weź sobie do sercas wszystkie moje słowa, które kieruję do ciebie, i zapamiętaj je. 11Idź do uprowadzonych, do twoich rodaków, przemów do nich i powiedz im: Tak mówi Pans BÓG – czy będą słuchać, czy też nie”. 12 Wtedy duchb uniósł mniec i usłyszałem za sobą potężny hukd: „Błogosławionas niech będzie chwałas PANA na swoim miejscu”. 13A był to szum skrzydeł istot żywych, gdy uderzały jedno o drugie, a wraz z nimi odgłos kół i potężny łoskot. 14Duch uniósł mnie i porwał ze sobą. Szedłem posępny z duchem rozpalonym, a PAN mnie umacniał. 15Przyszedłem do uprowadzonych mieszkających w Tell-Abibe nad rzeką Kebarf. Tam osłupiały przebywałem wśród nich przez siedem dnig.

Iz 50,7; Jr 1,18n

Ez 2,7; 3,27

Łk 2,13n

Wyrocznie o własnym narodzie Stróż Izraela 16 Po upływie siedmiu dni PANs powiedział do mnie: 17„Synu człowieczys, ustanawiam cię stróżemh ludu izraelskiego. Ilekroć usłyszysz słowo z moich ust, ostrzeż ich w moim imieniu. 18Gdy powiem bezbożnemus: Na pewno umrzesz, a ty mu tego nie przekażesz, aby go odwieść od bezbożnego postępowania i aby dzięki temu mógł ocalić życie, to on umrze z własnej winy, ale ty odpowiesz za jego krews. 19Gdy jednak upomnisz bezbożnego, a on nie porzuci swoich bezbożnych uczynków i bezbożnego postępowania, umrze z własnej winy, ty natomiast zachowasz swoje życie. 20 Jeśli człowiek prawy przestanie postępować w sposób prawy i dopuści się bezprawia, gdy zostanie przeze Mnie poddany próbie, wówczas umrze. Jeślibyś go nie upomniał, gdy trwał w swoim grzechus, umrze i nie będzie się pamiętać o jego prawych uczynkach, ale to ty odpowiesz za jego krew. 21 Jeśli jednak upomnisz człowieka prawego, żeby nie grzeszył i on nie zgrzeszy, to na pewno będzie żył, ponieważ był upomniany, ty natomiast zachowasz swoje życie”. zniknięciem orszaku Boga oraz dziwnym stanem uniesienia prorockiego. Ezechiel nie może otrząsnąć się z wrażenia, jakie wywarło na nim objawienie się Boga. Z ciężkim sercem wyrusza, aby wypełnić powierzone mu posłannictwo napominania i zapowiadania nadchodzących nieszczęść. Stróż Izraela. Fragment ten uważa się za późniejszy dodatek. Autor wyjaśnia charakter misji proroka za pomocą obrazu stróża, którego zadaniem jest informowanie z wyprzedzeniem o ewentualnym niebezpieczeństwie zagrażającym miastu. Podobną rolę ma pełnić Ezechiel, ostrzegając lud przed zgubnymi skutkami grzechu i bezbożnego postępowania. O wielkiej wadze tej misji świadczy przestroga, że gdy zaniedba ten obowiązek, będzie odpowiadał przed Bogiem jak za zabójstwo (w. 20, por. Ez 18,24; 33,8). Podobnie każdy chrześcijanin także powinien uświadomić sobie wielką odpowiedzialność za otrzymaną misję oraz potrzebę troski o zbawienie swojego bliźniego.

EZECHIEL 3,8-21

1852

Jr 6,17; Ez 33,1-9

Ez 18,20

Ez 18,24.26; 33,12n; 2P 2,21

33_Ez:33_Ez

Ez 1,28

9/3/08

3:31 PM

Page 1853

Więzy i milczenie 22 Potem spoczęła tam na mnie rękaa PANAs i powiedział do mnie: „Wstań, idź na równinę, tam będę mówił do ciebie”. 23 Wstałem więc i wyszedłem na równinę. A oto była tam chwałas PANA – taka, jaką widziałem nad rzeką Kebarb. Upadłem na twarz. 24Wtedy wstąpił we mnie duchc, postawił mnie na nogi i przemówił w ten sposób: „Idź, zamknij się w swoim domu. 25Synu człowieczys, oto nałożą tobie pętad, zwiążą cię nimi tak, że nie będziesz mógł wyjść do ludu. 26Sprawię, że język przylgnie ci do podniebienia. Staniesz się niemye i nie będziesz mógł ich upominać – są bowiem narodem buntowniczym. 27Gdy przemówię do ciebie, otworzę twoje usta i wtedy im powiesz: Tak mówi Pan BÓG. Kto chce słuchać, niech słucha, a kto nie chce, niech nie słucha – są bowiem narodem buntowniczym”. Zapowiedź oblężenia Jerozolimy i czasu niewoli 1 „Synu człowieczys, weź glinianą tabliczkęf, połóż ją przed sobą i wyrysuj na niej miasto Jeruzalems. 2Przedstaw jego oblężenie: zbuduj dokoła niego szaniec, usyp wał i rozstaw obozy. Postaw wokół niego tarany. 3Potem weź żelazną płytęg, połóż ją jak żelazny mur między tobą a miastem i patrz na nie. Będzie ono jakby oblężone, tak jakbyś to ty je oblegał. To jest znak dla ludu izraelskiegoh. 4 Potem połóż się na lewym boku i złóż na nim winę ludu izraelskiego. Ile dni będziesz tak leżał, tyle będziesz ponosił karę, na którą oni zasłużyli. 5Ja decyduję, jak długo będziesz ponosił karę za ich winy. Będziesz ponosił karę za winy ludu izraelskiego przez trzysta dziewięćdziesiąt dnii. 6Gdy skończy się ten czas, położysz się z powrotem na prawym boku i będziesz ponosił karę za winy ludu judzkiego przez czterdzieści dni. Wyznaczam ci po jednym dniu za każdy rokj. 7 Swoją twarz i odsłonięte ramię zwrócisz na oblężoną Jerozolimęs i będziesz prorokował przeciw niej. 8A oto Ja nakładam na ciebie pęta i nie obrócisz się z boku na bok, aż skończą się dni twojego uciskuk”.

4

a) spoczęła… ręka – zob. Ez 1,3+. b) Kebar – zob. Ez 1,1+. c) duch – zob. Ez 1,12+. d) nałożą tobie pęta – być może chodzi o paraliż, jaki dotknął proroka. Mógłby to być znak nieuchronności niewoli (Ez 4,8; por. Jr 29,26n). e) niemy – to chwilowe milczenie proroka symbolizuje milczenie Boga (Ez 24,25-27; 33,21n; por. Ps 22,2n; 35,22). f) glinianą tabliczkę – był to powszechny w Mezopotamii sposób zapisywania tekstów i wykonywania szkiców. Z braku innych materiałów wykorzystywano do tego celu glinę, którą następnie wypalano na słońcu lub w piecach. Archeologia dostarcza nam wiele takich starożytnych rysunków i płaskorzeźb przedstawiających oblężenia miast, w tym także izraelskich (np. Lakisz). g) żelazną płytę – chodzi prawdopodobnie o płytę do wypiekania chleba, przypominającą okrągłą, nieco wypukłą tarczę. h) Ten symboliczny czyn proroka ma pokazać Izraelitom, że Bóg odwrócił się od obleganej Jerozolimy (Lm 3,44; Ez 7,22), a nawet stanął wśród wrogów oblegających miasto (Jr 21,5), na co może wskazywać podobieństwo żelaznej płyty do tarczy. i) trzysta dziewięćdziesiąt dni – grecki przekład ST (Septuaginta) mówi o 190 dniach. j) Próby dosłownego odczytania podanych lat niewoli obu królestw nie znajdują przekonującego rozwiązania. Prawdopodobnie Bóg chce przez ten symboliczny czyn proroka pokazać, że choć czas bycia pod obcym jarzmem okaże się bardzo długi, to jednak nie będzie nieskończony i nastąpi Boża interwencja. k) Według obecnego porządku Księgi Ezechiela prorok zabierze znowu głos po 14 miesiącach od dnia określonego w Ez 1,1n (por. Ez 8,1).

Więzy i milczenie. To dziwne polecenie zdaje się przeczyć wcześniejszemu nakazowi bycia stróżem i przewodnikiem ludu. Skrępowanie ciała i pozbawienie głosu proroka jest symbolicznym gestem, poprzez który Bóg chce pokazać, że nie tylko słowem, ale i milczeniem, oznaczającym milczenie Boga, prorok może przemówić do sumienia opornego narodu. Zapowiedź oblężenia Jerozolimy i czasu niewoli. Fragment ten inicjuje serię symbolicznych gestów (Ez 4 – 5), za pomocą których Ezechiel, podobnie jak inni prorocy biblijni, chce zwrócić uwagę adresatów na przekazywane orędzie (np. 1Krl 11,29-39; 22,11; Iz 8,1-4; Jr 13,1-11). Próbuje on skłonić rodaków do zmiany błędnego przekonania, że bez względu na postępowanie człowieka Bóg jest zobowiązany do obrony Izraela jako swojego ludu i Jerozolimy jako swojej siedziby. Opieka Boga nad ludem wybranym nie jest bowiem zapewniona w sposób magiczny, lecz wymaga współpracy ze strony Izraela. Stąd możliwe jest także odwrócenie się Boga od Jerozolimy (ww. 1-3) i nałożenie kary na cały naród (ww. 4-8). Podane przez proroka liczby lat niewoli są trudne do zinterpretowania, gdyż niezupełnie odpowiadają znanym nam faktom historycznym. Jeśli za koniec wygnania babilońskiego przyjmiemy rok 538 przed Chr., kiedy to Cyrus zezwolił wygnańcom na powrót do ojczyzny, to okres 390 lat niewoli, przewidziany dla Królestwa północnego (Izraela), musiałby się zaczynać wraz z rozpadem państwa po śmierci Salomona (922 r. przed Chr.),

1853

EZECHIEL 3,22 — 4,8

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) chleb – chleb upieczony z pomieszanych gatunków zbóż był według prawa nieczysty (Kpł 19,19). Spożywanie go było znakiem skrajnej nędzy. b) na ludzkich odchodach – taki sposób wypieku chleba jest sprzeczny z przepisami prawa (Pwt 23,13-15), a ponadto uświadamia rozmiar klęski, gdyż oznacza, że wszystkie zwierzęta zostały już wybite i zjedzone (2Krl 18,27; Iz 36,12). c) Prorok ma na myśli swoją wierność przepisom zawartym m.in. w Wj 22,30n; Kpł 7,18-24; 11,35.39n; 17,11-16; 22,8; Pwt 12,16; 14,3-21. d) nawóz bydlęcy – wypiek chleba na takim nawozie jest zgodny z prawem biblijnym i do dzisiaj praktykowany przez Beduinów, którzy używają go zmieszanego z pustynną trawą. e) zmniejszam zapas chleba – dosł. łamię laskę (kij, drążek) chleba – wyrażenie niejasne, niektórzy dopatrują się aluzji do sposobu przechowywania zapasów chleba w formie precli zawieszonych na drążku. f) nieprawości – skutkiem długotrwałego oblężenia było zwyrodnienie ludzkich zachowań (Lm 2,20). g) ogol…głowę i brodę – znak żałoby i smutku (np. Iz 3,24; 7,20; Jr 7,29), ale także część rytuału oczyszczenia (Kpł 14,8n). Prawo zakazywało jednak golenia głowy (Kpł 21,5; Pwt 14,1) ze względu na możliwe związki tego zwyczaju z rytami pogańskimi. h) Prawdopodobnie zapowiedź nowej próby, jakiej zostanie poddana Reszta Izraela. i) Werset trudny do zinterpretowania. Ogień symbolizuje różne nieszczęścia, które dotkną wszystkich Izraelitów skazanych na wygnanie. Oni odpowiedzą zbiorowo za łamanie przymierza (Kpł 26,39; Pwt 28,62-68). W Księdze Ezechiela przeważa jednak idea odpowiedzialności indywidualnej (np. Ez 33,10-20). j) pośrodku krain – echo przekonania, że Jerozolima stanowi centrum świata (Sdz 9,37; Ez 38,12).

Page 1854

Zwiastun klęski głodu i zagłady Jerozolimy 9 „Weź sobie pszenicy, jęczmienia, bobu, soczewicy, prosa i orkiszu, następnie włóż to wszystko do jednego naczynia i zrób z tego chleba. Przez wszystkie trzysta dziewięćdziesiąt dni, gdy będziesz leżał na boku, masz się żywić tym chlebem. 10 Twój dzienny posiłek będzie ważył dwadzieścia syklóws i będziesz go jadł dzień po dniu. 11Również wodę będziesz pił w określonej ilości: dzień po dniu będziesz pił szóstą część hinus. 12Będziesz jadł podpłomyk jęczmienny, który w ich obecności upieczesz na ludzkich odchodachb”. 13I powiedział PANs: „Tak Izraelici będą jedli swój chleb nieczystys wśród narodów, do których ich ześlę”. 14Odpowiedziałem: Ach, Panie mój, BOŻE, przecież moje usta nigdy się nie skalały niczym nieczystym. Od młodości aż do tej pory nie jadłem ani padliny, ani rozszarpanego zwierzęcia, nie miałem też w ustach nieczystego mięsac. 15Powiedział do mnie: „Patrz, daję ci nawóz bydlęcyd zamiast odchodów ludzkich. Na nim upieczesz swój chleb”. 16I dodał: „Synu człowieczys, oto Ja zmniejszam zapas chlebae w Jerozolimies. Będą z lękiem jedli odważone porcje i w przygnębieniu pili odmierzoną wodę. 17Będą łaknąć chleba i wody, będą drżeć jeden przed drugim i marnieć z powodu swojej nieprawościf”. 1 „Synu człowieczy, weź sobie ostry miecz, użyj go jako brzytwy i ogol nim sobie głowę i brodęg. Potem weź wagę i podziel włosy. 2Jedną trzecią spalisz w ogniu w środku miasta, gdy skończą się dni oblężenia. Jedną trzecią potniesz mieczem wokół niego, a jedną trzecią rzucisz na wiatr. Ja zaś dobędę na nich miecza. 3Weźmiesz też niewielką ilość włosów i zawiniesz je w róg swojego płaszczah. 4Z nich znowu weźmiesz część, rzucisz je do ognia i spalisz. Z niego wyjdzie ogień, który obejmie cały lud izraelskii. 5 Tak mówi Pan BÓG: To jest Jerozolima! Umieściłem ją wśród narodów, pośrodku krainj. 6Ale ona zbuntowała się przeciwko moim prawom bardziej niż inne narody i przeciwko moim nakazom bardziej niż otaczające ją kraje. Odrzucili moje prawa i nie postępowali według moich nakazów. 7Dlatego tak mówi Pan BÓG: Buntowaliście się bardziej niż otaczające was narody, nie postępowaliście według moich

5

a to wydaje się mało prawdopodobne. Znacznie mniej problemów sprawia liczba 40 lat niewoli Królestwa południowego (Judy), stanowiąca zaokrąglenie faktycznych 48 lat wygnania babilońskiego (586-538 r. przed Chr.). Czterdzieści lat to umowny czas życia jednego pokolenia, co dobrze koresponduje z nauczaniem Ezechiela o niedziedziczeniu kary za grzechy (Ez 18,19n) oraz nawiązuje do okresu wędrówki Izraela przez pustynię (Lb 14,34n; Am 2,10; 5,25). Dla porównania, Jeremiasz zapowiadał 70 lat niewoli (Jr 25,11n; 29,10; por. Za 7,5). Zwiastun klęski głodu i zagłady Jerozolimy. Kolejne symboliczne gesty proroka mają uświadomić mieszkańcom Jerozolimy, że czeka ich dramatyczny los. Głodowe racje żywności i wody (20 syklów (Ez 4,10) odpowiada ok. 200 gramom, a szósta część hinu (Ez 4,11) to nieco ponad pół litra płynu) zapowiadają zbliżający się głód. Chleb pieczony na ludzkim, a nie zwierzęcym nawozie, jest pokarmem skażonym, a jego spożycie stanowi znak wygnania do kraju nieczystych pogan. Obcięcie i podzielenie włosów na trzy części obrazuje trzy różne, ale zawsze tragiczne losy czekające mieszkańców stolicy. Część włosów zawinięta w róg płaszcza (Ez 5,3) wskazuje prawdopodobnie na

EZECHIEL 4,9 — 5,7

1854

Oz 9,3n

Wj 22,30; Kpł 17,15; Dz 10,14

Kpł 26,26; Ps 105,16; Iz 3,1; Ez 5,16; 12,18n; 14,13

2Sm 10,4n

Ez 3,5-7; 22,3-12.24-30

33_Ez:33_Ez

Pwt 28,53; 2Krl 6,28n; Iz 9,17-20; Jr 8,3; 19,3-9; Lm 2,20; 4,10

Iz 9,16 2Krl 25,3-7

Jr 18,16

9/3/08

3:31 PM

Page 1855

nakazów i nie wypełnialiście moich praw, kierując się prawami narodów, które są wokół was. 8Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto Ja także występuję przeciwko tobie! Osądzę cię w obecności innych narodów. 9Z powodu wszystkich twoich obrzydliwościa uczynię z tobą to, czego do tej pory nie czyniłem i czego już później czynić nie będę. 10Ojcowie będą jedli dzieci, a dzieci będą jadły swoich ojcówb. Dokonam sądu nad tobą, rozproszę na wszystkie strony całą twoją Resztęs. 11Dlatego oświadczam na moje życie – wyrocznias Pana BOGA: skoro splamiłaś moją świątynięs ohydami i wszystkimi obrzydliwościami, to i Ja będę się brzydził tobą. Nie spojrzę ze współczuciem i nie przebaczę. 12Trzecia część twoich ludzi umrze od zarazy i zginie z głodu w twoich granicach. Trzecia część padnie od miecza wokół ciebie, a trzecią część rozproszę na wszystkie strony i dobędę na nich miecza. 13Lecz ustanie mój gniews, powstrzymam moje oburzenie na nich i uspokoję się. Wtedy przekonają się, że Ja, PAN, powiedziałem to w mojej zapalczywości, gdy pałałem na nich gniewemc. 14Zamienię cię w ruinę i w hańbę wobec sąsiednich narodów i wobec każdego przechodniad. 15Staniesz się hańbą i pośmiewiskiem, przestrogą i zgrozą dla okolicznych narodów, gdy wykonam na tobie wyroki w gniewie i oburzeniu, poddając cię surowej karze – Ja, PAN, to powiedziałem. 16Wypuszczę na was srogie strzały głodu niosącego zagładę. Wyślę je ku waszej zgubie. Wzmogę głód wśród was i zniszczę wasze zapasy chleba. 17Ześlę na was głód i drapieżne zwierzęta. Osierocę cię. Dosięgnie cię zaraza i krews. Sprowadzę na ciebie miecz – Ja, PAN, to powiedziałem”.

a) obrzydliwości – chodzi o przestępstwa dotyczące bałwochwalczego kultu zakazanego przez prawo (Pwt 17,2-5; 20,18). b) jadły swoich ojców – być może aluzja do kanibalizmu, który zdarzał się, gdy oblężone twierdze próbowano zdobywać głodem (np. Lm 2,20). c) Zapowiedź końca kary. W wersecie tym gniew i zapalczywość Boga są wyraźnym antropomorfizmem, którym posługuje się prorok (np. Ez 16,38.42; 23,25; 35,11; 36,5n; 38,19; 39,25). d) Odwrotność zapowiedzi z Ez 36,34. Dotkliwość kary polegać będzie nie tylko na jej surowości, ale także na wstydzie, jaki odczuwać będzie Izrael, doznając kary na oczach wszystkich. e) gór Izraela – wyrażenie charakterystyczne dla Ezechiela. Kryje się w nim nie tylko tęsknota, ale i wyraźny kontrast z bardziej równinnymi terenami Babilonii.

Proroctwa przeciwko ziemi judzkiej 1 PANs znowu przemówił do mnie w następujących słowach: 2„Synu człowieczys, zwróć się w stronę gór Izrae ela , prorokuj przeciwko nim i 3powiedz: Góry Izraela, słuchajcie słowa Pana BOGA. Tak mówi Pan BÓG do gór i pagórków, do potoków i dolin. Oto Ja sprowadzę na was miecz i zniszczę wasze wzniesienia kultowes. 4Wasze ołtarzes będą zburzone, wasze steles połamane, a waszych pomordowanych powalę przed waszymi bożkami. 5Trupy Izraelitów

6

Kpł 26,30n

Jr 8,1n

możliwość ocalenia, lecz nie wszyscy nawet z tak nielicznej grupy przetrwają kolejne próby. W Ez 5,5-17 sam prorok w uroczystej wyroczni wyjaśnia znaczenie wcześniejszych obrazów, wskazując również na powody surowej kary zesłanej przez Boga. Główną winą ludu wybranego jest nie tyle niezachowanie właściwych rytuałów, co raczej odejście od Boga, brak ufności i nieprzestrzeganie praw, jakie powinny rządzić życiem narodu i każdego człowieka. Autor jednak stara się przekonać, że przyszłe nieszczęścia nie będą skutkiem ślepego gniewu, lecz zazdrosnej miłości Boga, który nie może pozwolić, aby Jego lud oddawał hołd bożkom pogańskim, bo to jest oczywistym złamaniem przymierza. Proroctwa przeciwko ziemi judzkiej. Zapowiadane zniszczenie kraju przez obce wojska jest w oczach proroka znakiem Bożej mocy, a nie słabości względem Marduka, boga czczonego przez Babilończyków. Powtarzający się motyw dewastacji ołtarzy bóstw kananejskich oraz profanacji zwłok ich wyznawców wyraźnie wskazuje, że celem Boga jest

1855

EZECHIEL 5,8 — 6,5

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Brak pochówku był znakiem najwyższego pohańbienia. Podobny los spotkał czcicieli bóstw pogańskich w czasie reformy religijnej przeprowadzonej przez Jozjasza (622-619 r. przed Chr.), co przynajmniej niektórzy wygnańcy mogli jeszcze mieć w pamięci (2Krl 23,13-20). b) bożki – w tekście oryginalnym pogardliwe określenie bóstw pogańskich, przywodzące na myśl ‘kamień’, ‘ruiny’, ‘gruzowisko’, ‘bezkształtną masę’, ‘gnój’. W Księdze Ezechiela występuje ono 39 razy, w pozostałych księgach jedynie 8. Prorok podkreśla kruchość bożków i ich niemoc. Są wyłącznie dziełem rąk człowieka, które można bezkarnie zniszczyć (Pwt 4,13; 2Krl 19,18). c) Ja jestem PANEM – sformułowanie charakterystyczne dla Ezechiela. Czyny Boga zobowiązują każdego człowieka do uznania Jego wszechmocy. d) cudzołożnego – w ST cudzołóstwo często jest obrazem niewierności ludu, który jest oblubienicą Boga (Iz 57,3). e) Klaśnj… tupnij nogą – tutaj są to gesty wyrażające prawdopodobnie gniew (por. Ez 25,6, gdzie tupanie jest wyrazem złośliwej radości). f) drzewem zielonym – prawdopodobnie mowa o drzewach poświęconych bóstwom płodności i życia. g) kojące wonności – ofiara miła dla tego, komu jest składana (np. Rdz 8,21). U Ezechiela wyrażenie odnosi się wyłącznie do ofiar składanych bóstwom pogańskim (Ez 16,19; 20,28). h) pustyni – chodzi o pustynię Negeb na południu Palestyny. i) Ribla – miasto nad Orontesem w Syrii (2Krl 23,33; 25,6-20). Tutaj oznacza wysunięte najbardziej na północ miasto Palestyny. Sięgały tam granice królestwa Dawida, Salomona, a także Jeroboama II (1Krl 8,65; 2Krl 14,25). Tam wymordowano rodzinę królewską i oślepiono króla Sedecjasza (2Krl 26,6). j) dzień klęski – chodzi o Dzień Pana (zob. Słownik).

Page 1856

położę przed ich bożkami i rozrzucę wasze kości wokół waszych ołtarzya. 6Gdziekolwiek mieszkacie, miasta zostaną zburzone, wzniesienia kultowe spustoszone. Wasze ołtarze będą zburzone i zniszczone, wasze bożkib połamane i usunięte, wasze stele wycięte, a dzieła rąk waszych starte. 7Pomordowani padną pośród was i przekonacie się, że Ja jestem PANEMc. 8Ale pozostawię wam ocalałych od miecza wśród narodów, gdy będziecie rozproszeni po obcych krajach. 9Ci, którzy ocaleją pośród narodów, dokąd zostali uprowadzeni, przypomną sobie o Mnie, o mojej udręce z powodu ich cudzołożnegod sercas, które odstąpiło ode Mnie, oraz z powodu ich cudzołożnych oczu, które oglądały się za bożkami. Będą się brzydzić sobą z powodu zła, które popełnili, i z powodu wszystkich swoich obrzydliwości. 10I przekonają się, że Ja, PAN, nie na darmo mówiłem, że sprowadzę na nich nieszczęście. 11 Tak mówi Pan BÓG: Klaśnij w dłonie, tupnij nogąe i mów: Biada wszystkim obrzydliwościom ludu izraelskiego, który padnie od miecza, głodu i zarazy. 12Kto będzie daleko, umrze od zarazy. Kto będzie blisko, padnie od miecza, a kto pozostanie i będzie zamknięty, umrze z głodu. Tak wyładuję na nich mój gniews. 13I przekonacie się, że Ja jestem PANEM, gdy ich pomordowani będą między swoimi bożkami, wokół swoich ołtarzy, na każdym wyniosłym wzgórzu, na wszystkich szczytach górskich, pod każdym drzewem zielonymf, pod każdym rozłożystym dębem, w miejscu, gdzie składali kojące wonnościg na cześć swoich bożków. 14Podniosę na nich rękę, ich kraj uczynię ruiną i pustkowiem – od pustynih aż po Riblęi – gdziekolwiek mieszkają. I przekonają się, że Ja jestem PANEM”. 1 PAN przemówił do mnie następującymi słowami: 2„Ty więc, synu człowieczy, głoś: Tak mówi Pan BÓG do ziemi izraelskiej. Nadszedł koniec. Koniec dla całego kraju. 3Teraz już koniec z tobą. Dosięgnie cię mój gniew. Będę cię sądził według twojego postępowania i ukażę ci wszystkie twoje obrzydliwości. 4Nie spojrzę ze współczuciem i nie przebaczę ci, lecz ukarzę cię sprawiedliwie za twoje postępowanie i za twoje obrzydliwości. I poznacie, że Ja jestem PANEM. 5 Tak mówi Pan BÓG: Oto nadeszło zło. Jedno po drugim. 6 Przyszedł koniec, nastąpił kres. Przebudził się przeciwko tobie. Oto nadszedł. 7Zły los przyszedł na tych, którzy mieszkają w tym kraju. Nadszedł czas. Blisko jest dzień klęskij, a nie radosnych okrzyków na górach. 8Wkrótce wyleję na ciebie

Iz 4,3

Kpł 26,40n; Pwt 30,1n

Pwt 12,2

7

usunięcie bałwochwalstwa spośród Izraela (Kpł 26) i ukazanie tragicznych skutków zawierzenia własnego życia fałszywym bożkom. Kolejne wyrocznie są adresowane do Izraelitów przebywających na wygnaniu i stanowią nie tyle zapowiedź coraz większych kar, co raczej prorockie wyjaśnienie nieszczęść, jakie już dotknęły lud Boży. Przede wszystkim uświadamiają one słuchaczom, że zbawcze wkroczenie Boga w historię, wyczekiwane przez Izraelitów jako radosny Dzień Pana, nie dokona się automatycznie. Bóg pokona wrogów i rozwiąże problemy ludu tylko wówczas,

EZECHIEL 6,6 — 7,8

Jr 10,14n; Mi 1,7

1856

Rdz 6,13

Ap 8,13; 9,12; 11,14

33_Ez:33_Ez

Ne 5,3

Mi 6,15

Mt 24,16-18

Iz 59,11

Ez 21,12

Iz 15,2n; 22,12; Jr 16,5-7; Am 8,10

So 1,18

Pwt 7,25n; Ez 16,17

9/3/08

3:31 PM

Page 1857

moje oburzenie i wyładuje się mój gniew na tobie. Osądzę cię według twojego postępowania i ukażę ci wszystkie twoje obrzydliwości. 9Nie spojrzę ze współczuciem i nie przebaczę ci, lecz ukarzę cię sprawiedliwie za twoje postępowanie i za twoje obrzydliwości. Wtedy przekonacie się, że Ja jestem PANEM, który karze. 10Oto ten dzień. Oto nadszedł. Zapanował zły los. Zakwitła kara. Wyrosła pycha. 11Ukazała się przemoc jak rózga nieprawości. Nikt się z nich nie ostoi. Na nic ich bogactwa. Niczym są ich okrzyki. Nie ma w nich piękna. 12Oto przyszedł ten czas. Nadszedł ten dzień. Kupujący niech się nie cieszy. Sprzedający niech się nie smuci, bo gniew dotyczy wszystkich. 13I gdyby sprzedający przeżył, nie odzyska rzeczy sprzedanej. Widzenie przeciwko nim wszystkim nie zmieni się i nikt z powodu swej nieprawości nie przeżyje. 14 Zadęto w rógs. Wszystko gotowe, a nikt nie ruszył na wojnę, gdyż mój gniew płonie przeciwko nim wszystkim. 15Miecz na zewnątrz, a zaraza i głód wewnątrz. Kto będzie na polu – zginie od miecza, a kto w mieście – zniszczy go głód i zaraza. 16Niewielu ich ocaleje i będą mieszkać wśród gór jak nizinne gołębie. Wszyscy będą wzdychać, każdy z powodu swojej nieprawości. 17 Na wszystkich padnie blady strach, wszyscy będą mieć nogi jak z waty. 18 Obleką się w worya. Ogarnie ich przerażenie. Wstyd na każdej twarzy, wszystkie głowy ogoloneb na znak żałoby. 19 Swoje srebro porzucą na ulicach, ich złoto stanie się odraząc. Srebro i złoto nie zdoła ich ocalić w dniu gniewu PANA. Nie kupią za nie nawet jedzenia i swych brzuchów nie napełnią, bo były okazją do ich nieprawości. 20 Wspaniałą ozdobęd zamienili na przedmiot pychy, na swe obrzydliwe posągi. Zrobili z niej swoje ohydy, dlatego sprawię, że będzie ona w nich budzić odrazę. 21 Wydam ją na pastwę cudzoziemców i bezbożnyms tego kraju na łup. A oni ją zhańbią. 22 Odwrócę się od nich.

a) wory – chodzi o wory pokutne, typowy element stroju żałobnego, który wkładano na biodra dla podkreślenia żalu i pokuty (Rdz 37,34; 2Sm 3,31). b) głowy ogolone – zob. Ez 5,1+. c) Pieniądze i kosztowności są bezwartościowe, bo podczas oblężenia nic nie można za nie kupić (2Krl 6,25). Złoto i srebro w czasie gniewu Boga są tak bezużyteczne, jak robione z nich posążki bożków. d) ozdobę – chodzi prawdopodobnie o świątynię jerozolimską zbezczeszczoną kultem pogańskim.

gdy ten zmieni swoje postępowanie. Choć taka zapowiedź była wymierzona w głęboko zakorzenione nadzieje, co musiało być dla słuchaczy wyjątkowo bolesne, to jednak dawała ona nadzieję na powstrzymanie ich pędu ku zagładzie. Warto zwrócić uwagę, że w wizji Ezechiela brakuje charakterystycznego dla innych proroków stopniowego rozszerzenia gniewu Boga na inne ludy albo nawet na całą ziemię (np. Iz 2,6-21; So 1,2-18). Wyrocznie przeciw obcym ludom pojawią się w Księdze Ezechiela znacznie później (Ez 25,1 – 32,32).

1857

EZECHIEL 7,7-22

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Dla Izraelitów niepojęte było to, że Bóg pozwolił zhańbić swoją świątynię. Werset ten silnie kontrastuje z powszechnym przekonaniem o absolutnym bezpieczeństwie Jerozolimy (Jr 7,7). b) najgorsze narody – w Księdze Ezechiela określenie to odnosi się zwykle do Babilończyków (np. Ez 28,7; 30,11; por. Jr 5,1517), co zresztą odpowiada faktom historycznym. Liczba mnoga może sugerować, że wyjątkowo nie chodzi tu o żaden konkretny naród. c) świątynie – liczba mnoga wskazuje, że nie chodzi już o samą Jerozolimę, ale o cały kraj z jego bałwochwalczymi miejscami kultu (Ez 6,6-13). d) Milczenie proroków, kapłanów i starszych jest znakiem milczenia samego Boga. e) W szóstym roku… szóstego miesiąca – czyli prawdopodobnie 17 września 592 roku przed Chr., czternaście miesięcy po powołaniu proroka (Ez 1,3; 14,1; 20,1). f) starsi Judy – Ezechiel wielokrotnie prowadził rozmowy ze starszymi, czyli z przywódcami, którzy szukali u niego rady (Ez 14,1-3; 20,1; 33,31). Starsi i Juda – zob. Słownik. g) ręka – zob. Ez 1,3+. h) Duch – zob. Ez 1,12+. i) bramy wewnętrznej – brama prowadząca na dziedziniec wewnętrzny placu świątynnego. j) bożka zazdrości – być może chodzi o miejsce kultu bogini płodności Aszery (zob. Słownik). Jej posąg ustawił na terenie świątyni król Manasses (2Krl 21,7). Możliwy jest również związek z Ez 8,14, ale wówczas byłoby to miejsce przeznaczone dla posągu Tammuza. Wzmianka o samym tronie figury sugeruje, że właściwego posągu tam nie było. Być może chodzi o jeden z elementów rytuału opłakiwania śmierci Tammuza. k) widziałem na równinie – nad rzeką Kebar (Ez 1,1nn). l) bramy – chodzi o bramę, przez którą czciciele bogini Aszery udawali się do jej ołtarza.

Page 1858

Mój skarbiec będzie zhańbiony. Złodzieje wejdą do niego i go zhańbiąa. 23 Splądrowany będzie całkowicie, bo kraj pełen jest krwawych sądów, a miasto pełne przemocy. 24 Sprowadzę najgorsze narodyb i zawładną ich domami. Sprawię, że ustanie pycha gwałtowników. Ich świątyniec będą znieważone. 25 Nadejdzie strach. Będą szukać pokoju, ale nadaremnie. 26 Przyjdzie nieszczęście po nieszczęściu i trwoga za trwogą. Będą szukać widzenia u prorokas. Kapłani przestaną nauczać, a starsis udzielać radyd. 27 Król będzie w żałobie. Książęta, ogarnięci trwogą, będą drżeć ze strachu. Postąpię z nimi stosownie do ich czynów i osądzę według ich sądów. I przekonają się, że Ja jestem PANEM”.

Iz 29,14; Lm 2,9; Mi 3,6

Grzechy w świątyni jerozolimskiej 1 W szóstym roku, w piątym dniu szóstego miesiącae, siedziałem w moim domu, a starsi Judyf siedzieli przede mną. Nagle dotknęła mnie rękag Panas BOGA. 2I wtedy zobaczyłem coś podobnego do ognia. Poniżej tego, co wyglądało jak biodra, był ogień, to zaś, co było powyżej bioder, przypominało jasność, jakby blask pozłacanego srebra. 3Wyciągnął coś podobnego do ręki i uchwycił mnie za włosy na głowie. Duchh podniósł mnie między ziemię i niebo i wprowadził w widzeniach Bożych do Jerozolimys, do wejścia do bramy wewnętrzneji, zwróconej ku północy, gdzie znajdował się tron figury bożka zazdrościj, wywołującego oburzenie. 4 A była tam chwałas Boga Izraelas, podobna do tej, którą widziałem na równiniek. 5Rzekł On do mnie: „Synu człowieczys, zwróć, proszę, oczy w kierunku północnym”. Zwróciłem więc oczy w kierunku północnym. I zobaczyłem, że na północ od bramyl był ołtarzs, u wejścia zaś stała figura bożka zazdrości. 6Wtedy Bóg mi powiedział: „Synu człowieczy, czy

8

Grzechy w świątyni jerozolimskiej. Fragment ten rozpoczyna drugą serię wyroczni proroka przeciwko własnemu narodowi. Podejmuje on próbę odpowiedzi na dylematy wygnańców, którzy pytali, kto jest winien ich nieszczęść i jaki los czeka ich rodaków pozostałych w ojczyźnie. Podobnie jak w pierwszej serii wizję tę otwiera teofania (Ez 1,4-28), w czasie której prorok zostaje przeniesiony do Jerozolimy, gdzie Bóg krok po kroku odkrywa przed nim kolejne dowody bałwochwalstwa, jakiego dopuszczają się Izraelici w ojczyźnie. To nie słabość Boga, ale właśnie niewierność ludu jest przyczyną klęski, która spotkała cały naród.

EZECHIEL 7,23 — 8,6

1858

Ez 1,26-28

Dn 14,36

Ez 1,28; 3,22n

33_Ez:33_Ez

Kpł 11,12-19.27-30

Iz 29,15; Ez 9,9

Jr 11,11; Ez 5,11

9/3/08

3:31 PM

Page 1859

widzisz co oni robią? Te wielkie obrzydliwości, których lud izraelski tutaj się dopuszcza, żeby Mnie oddalić od mojej świątynis. Ale zobaczysz jeszcze większe obrzydliwościa”. 7 I wprowadził mnie do wejścia na dziedziniec, gdzie zobaczyłem otwór w ścianie. 8Bóg rzekł do mnie: „Synu człowieczy, przebij, proszę, tę ścianę”. Przebiłem ścianę, a oto było tam jakieś wejścieb. 9Potem mi powiedział: „Wejdź i zobacz najgorsze obrzydliwości, jakich oni się tu dopuszczają”. 10 Gdy wszedłem, zobaczyłem wyryte na ścianach dookoła wszelkie wyobrażeniac płazów, wstrętnych bydląt i wszystkich bożków ludu izraelskiego. 11A siedemdziesięciud mężczyzn spośród starszych Izraela – był pośród nich syn Szafanae, Jaazaniaszf – stało przed nimi. Każdy trzymał w ręku kadzielnicę, z której unosiła się woń dymu kadzielnego. 12I rzekł do mnie: „Czy widzisz, synu człowieczy, co czynią w ciemności starsi ludu izraelskiego, każdy w swoim pomieszczeniu przed pogańskimi wizerunkami? Mówią bowiem: PAN nas nie widzi. PAN opuścił kraj”. 13I dodał: „Zobaczysz jeszcze większe obrzydliwości, jakich się dopuszczają”. 14 Następnie wprowadził mnie do wejścia do bramy domus PANA, która była po stronie północnej. Siedziały tam kobiety opłakujące Tammuzag. 15I rzekł do mnie: „Czy widzisz, synu człowieczy? Zobaczysz jednak jeszcze większe obrzydliwości”. 16 Potem wprowadził mnie na wewnętrzny dziedziniec domu PANA. Przy wejściu do świątyni PANA, między przedsionkiem a ołtarzem, stało około dwudziestu pięciu mężczyzn, każdy tyłem do świątyni PANA. Twarzami swymi zwróceni ku wschodowi, kłaniali się głęboko w kierunku wschodu słońcah. 17Bóg zapytał mnie: „Czy widzisz, synu człowieczy? Czyż mało domowi Judys, że czyni obrzydliwości, które się tu dzieją? Napełnili bowiem kraj przemocą i żeby Mnie znowu obrażać, przykładają gałązkę do nosai. 18Ja także będę działał w oburzeniu. Nie spojrzę ze współczuciem i nie przebaczę. Będą głośno wołać do mnie, ale nie będę ich słuchał”. Zagłada Jerozolimy 1 Zawołał do mnie donośnym głosem: „Zbliżają się ci, którzy będą karać miasto. Każdy ma w swoim ręku niszczycielską brońj”. 2I przyszło sześciu ludzi od strony bramy górnej, która jest zwrócona ku północyk. Każdy trzymał w ręce broń zagłady. Między nimi był pewien człowiekl ubrany

9

a) Zbezczeszczona świątynia jerozolimska przestała być dla Boga Jego sanktuarium (Ez 5,11). b) Wersety 7b-8 wydają się sprzeczne. Dlaczego prorok wybija w ścianie otwór, który już tam jest? Gdzie znajdowało się wejście? Jest to być może skutek pracy redakcyjnej. Niektóre tłumaczenia pomijają te wersety. c) wyobrażenia – prawo zakazywało sporządzania jakichkolwiek wizerunków zwierząt, a tym bardziej bożków pogańskich (Wj 20,4n). d) siedemdziesięciu – liczba symboliczna oznaczająca pełnię, całość, ogół. e) Szafan – prawdopodobnie chodzi o pobożnego sekretarza króla Jozjasza (2Krl 22,3-14; Jr 26,24; 29,3; 36,10-12). Byłby to zatem przykład niesłychanego zepsucia obyczajów. f) Jaazaniasz – popularne imię w czasach Ezechiela, które znaczy: ‘Oby Pan wysłuchał’ (Ez 11,1). g) Tammuz – sumeryjski, a potem również babiloński bożek pasterzy, oblubieniec Isztar, bogini płodności i miłości. Mitologiczne opowiadania o jego życiu i śmierci wiązano z cyklem wegetacyjnym. Według eposu o Gilgameszu kult Tammuza wyrażał się w zarządzonym przez Isztar corocznym opłakiwaniu jego śmierci. h) Opis odnosi się do kultu Szamasza, asyro-babilońskiego bóstwa słońca (2Krl 23,11). Szczególnie odrażające jest w oczach Boga to, że mężczyźni praktykują go na dziedzińcu kapłanów, zwróceni tyłem do świątyni, w której w miejscu najświętszym znajdował się tron Boga (Iz 6,1). i) przykładają gałązkę do nosa – gest różnie interpretowany. Być może chodzi o zwyczaj, który miał chronić przed profanacją aury wschodzącego słońca, jednak jest to przede wszystkim znak drażnienia Boga przez szerzenie przemocy i zła. j) Zapowiedź nadejścia aniołów-niszczycieli (Wj 12,23; 2Sm 24,16n; 2Krl 19,35). Podobne postacie pojawiają się także w literaturze mezopotamskiej. k) ku północy – zgodnie z tradycją biblijną północ jest tą stroną świata, z której przychodzą wszystkie nieszczęścia (Ez 1,4+). l) Między nimi… człowiek – wyrażenie niejednoznaczne, prawdopodobnie oznacza siódmego anioła zagłady, choć może również dotyczyć jednego z sześciu wcześniej wspomnianych.

Zagłada Jerozolimy. W kolejnej odsłonie wizji Bóg ukazuje Ezechielowi sąd nad Jerozolimą. Wysyła On teraz swoich aniołów z zadaniem wykonania wyroku na tych, którzy dopuścili się zniewagi Pana. W przeciwieństwie do zapowiedzi z Ez 21,8n, gdzie giną bez różnicy sprawiedliwi i bezbożni, tutaj jest jeszcze szansa na ratunek dla tych, którzy otrzymają szczególne znamię potwierdzające ich niewinność. Zapewne autor nawiązuje do opisu Wyjścia z Egiptu, kiedy to oznaczenie odrzwi domu krwią baranka zapewniało uratowanie jego mieszkańców przed zagładą (Wj 12,7.13.22n). W końcowych wersetach Bóg tłumaczy prorokowi, że wyrok musi być surowy, ponieważ lud wciąż nie

1859

EZECHIEL 8,7 — 9,2

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) lnianą szatę – w Piśmie Świętym noszą go przede wszystkim kapłani (Kpł 6,10; 16,4.23; Ez 44,17n) i aniołowie (Dn 10,5; 12,6n Ap 15,6). b) literę Taw (czyt. tau) – ostatnia litera alfabetu hebrajskiego, w pisowni syro-fenickiej miała kształt krzyża równoramiennego. Tutaj nawiązuje do wydarzeń nocy paschalnej, kiedy to anioł krwią zaznaczał domy Hebrajczyków, którzy mieli być ocaleni od zagłady (Wj 12). Chrześcijanie od początku interpretowali ten tekst jako zapowiedź zbawczej mocy krzyża Chrystusa (Ap 7,3; 9,4). c) Polecenie zagłady, dotykające również świątyni, musiało być szokujące, gdyż do tej pory zawsze służyła ona jako miejsce azylu i bezpiecznego schronienia (np. 1Krl 1,50-53; 2,28-34). d) na Jerozolimę – uprowadzeni po 597 r. przed Chr. pochodzili głównie z Jerozolimy i nierzadko pozostawili tam swoich najbliższych, dlatego wyrok na to miasto musiał być dla nich szczególnie bolesny. e) rzuć na miasto – być może aluzja do zniszczenia Sodomy (Rdz 19). f) obłok – ten typowy dla tradycji kapłańskiej motyw obecności Boga pojawia się w Księdze Ezechiela tylko jeden raz.

Page 1860

w lnianą szatęa, a przy boku miał przybory pisarskie. Ludzie ci weszli i stanęli obok ołtarzas z brązu. 3Tymczasem chwałas Boga Izraelas przeniosła się znad cherubóws, nad którymi była, do progu świątynis. Wtedy PANs zawołał do człowieka ubranego w lnianą szatę, mającego przybory pisarskie przy boku, 4 i rzekł do niego: „Przejdź przez miasto, przez środek Jerozolimys, i napisz literę Tawb na czołach ludzi wzdychających i bolejących z powodu wszystkich obrzydliwości, które się w niej dokonują”. 5I usłyszałem, jak powiedział do pozostałych: „Idźcie za nim przez miasto i zabijajcie. Nie spoglądajcie z litością i nie przebaczajcie. 6Mordujcie starców, młodzieńców, dziewczęta, dzieci i kobiety. Ale zostawcie każdego, kto ma literę Taw. Rozpocznijcie od mojej świątynic”. Zaczęli więc od starszychs, którzy byli przed świątynią. 7Potem im polecił: „Zbezcześćcie świątynię i zapełnijcie dziedzińce pomordowanymi. Idźcie!”. Wyszli więc i zabijali w mieście. 8Gdy oni mordowali, ja zostałem sam. Upadłem na twarz i błagałem: „Ach! Panie, BOŻE! Czy chcesz zgładzić całą Resztęs Izraela, że wylewasz Twoje oburzenie na Jerozolimęd?”. 9Odpowiedział mi: „Grzechs ludu Izraela i Judys jest bardzo, bardzo wielki. W kraju przelewa się krews, a w mieście zapanowała przewrotność. Mówią bowiem: PAN opuścił kraj. PAN nie widzi. 10Więc Ja rzeczywiście nie spojrzę ze współczuciem i nie przebaczę. Odpowiedzą za swoje postępowanie”. 11A człowiek ubrany w lniane szaty i mający u swego boku przybory pisarskie tak oznajmił: „Uczyniłem, jak mi poleciłeś”. Odejście chwały Pana ze świątyni 1 Spojrzałem, a nad sklepieniem, które było nad głowami cherubóws, ukazał się jakby kamień szafiru, z wyglądu przypominający tron. 2Bóg rzekł do człowieka ubranego w lniane szatya: „Wejdź między koła pod cherubami, napełnij dłonie żarzącym węglem spod cherubów i rzuć na miastoe”. I widziałem, jak wszedł. 3Gdy człowiek ten wchodził, cheruby stały po prawej stronie świątynis, a obłokf napełnił wewnętrzny dziedziniec. 4Chwałas PANAs uniosła się znad cherubów i spoczęła nad progiem świątyni. Wtedy obłok wypełnił świątynię, a dziedziniec napełniła światłość chwały PANA. 5Szum skrzydeł cherubów było słychać aż na zewnętrznym dziedzińcu. Przypominał on głos Wszechmogącego, gdy przemawia. 6A gdy polecił człowiekowi ubranemu

Ez 1,28

Wj 12,7.13; Ap 7,2n

Wj 32,27

1P 4,17; Ap 9,3n

Ez 8,12

Ez 22,31

10

przestaje obarczać Boga winą za ciężkie doświadczenia, które w rzeczywistości sam na siebie ściągnął przez swój grzech. Dla chrześcijanina tekst ten powinien być wyraźną przestrogą przed lekceważeniem Bożych przykazań, a zarazem wezwaniem do jeszcze większej ufności w moc Chrystusowego przebaczenia, które chroni przed upadkiem pod ciężarem własnych słabości. Odejście chwały Pana ze świątyni. Ten skomplikowany z punktu widzenia literackiego opis, zawierający liczne powtórzenia i niespójności, jest uzupełnieniem redakcyjnym zasadniczego przesłania zawartego w ww. 2.7.18-20. Dodatkowe opisy wyglądu i zachowania Bożego orszaku niewątpliwie odwołują się do sceny powołania opisanej w Ez 1. Choć

EZECHIEL 9,3 — 10,6

1860

Ps 11,6; Ap 8,5

Wj 40,34; 1Krl 8,10; 2Krn 5,13; Iz 6,4; Ap 15,8 Ez 1,24

33_Ez:33_Ez

Ez 1,8

Ez 8,16

9/3/08

3:31 PM

Page 1861

w lniane szaty: „Weź ogień spomiędzy kół, spośród cherubów” – on wszedł i stanął obok koła. 7Wtedy jeden z cherubów włożył rękę w ogień między cherubami, nabrał go i dał w dłonie człowiekowi ubranemu w lniane szaty. On zaś wziął i wyszedł. 8Potem ukazało się pod skrzydłami cherubów coś podobnego do ludzkiej ręki. 9I dostrzegłem cztery koła obok cherubów, przy każdym cherubie jedno. Koła zaś z wyglądu przypominały lśniący kamień chryzolitua. 10A oto ich wygląd: Wszystkie cztery były podobne, jakby jedno koło znajdowało się wewnątrz drugiego. 11Gdy się poruszały, podążały w swoich czterech kierunkach. Idąc, nie odwracały się, podążały bowiem w kierunku, w którym zwracała się głowa. 12 Całe ich ciałos: plecy, ręce, skrzydła i koła pełne były oczub. 13 Co do kół, słyszałem, jak nazwano je galgal c. 14Każdy cherub miał cztery twarze. Pierwsza – to twarz cherubad, druga – człowieka, trzecia – lwa, a czwarta – orła. 15Cheruby się podniosły. Były to istoty żywe, które widziałem nad rzeką Kebare. 16Gdy cheruby szły, koła posuwały się obok nich. Gdy cheruby podniosły swoje skrzydła, aby wznieść się ponad ziemię, koła się nie odwracały, lecz unosiły się obok nich. 17Gdy cheruby się zatrzymywały, podobnie czyniły koła. Gdy cheruby się wznosiły, koła podążały za nimi, bo był w nich duch istot żywych. 18 Potem chwała PANA odeszła znad progu świątyni i stanęła nad cherubami. 19One zaś podniosły swoje skrzydła i uniosły się na moich oczach nad ziemią. Gdy zaczęły się oddalać, koła podążały za nimi. Cheruby stanęły u wejścia wschodniej bramy domus PANA, a chwała Boga Izraelas była w górze nad nimi. 20Były to istoty żywe, które widziałem u stóp Boga Izraela nad rzeką Kebar, i poznałem, że są to cheruby. 21Każdy miał cztery twarze, cztery skrzydła, a pod skrzydłami coś podobnego do ludzkich rąk. 22Twarze ich były podobne do tych, które widziałem nad rzeką Kebar. Taki był ich wygląd i każdy szedł prosto przed siebie.

a) chryzolit – zob. Ez 1,16+. b) pełne były oczu – symbol pełnej i niepodzielnej władzy Boga (Ap 8,8). c) galgal – hebr. ‘coś kolistego’, ‘wir’, ‘trąba powietrzna’. Słowo to w rozdziale 10 występuje jeszcze w ww. 2 i 6, gdzie oznacza po prostu ‘koło’. Natomiast w ww. 9a i 13a na oznaczenie kół tekst hebr. używa słowa ‘ofanim’, które może oznaczać także istoty nadprzyrodzone, podobne do aniołów lub cherubów. d) cheruba – tekst hebr. uszkodzony. Na podstawie Ez 1,10 można przypuszczać, że chodzi jednak o wołu, choć oba te opisy nie są identyczne (Ap 4,7). e) Kebar – zob. Ez 1,1+. f) duch – zob. Ez 1,12+. g) dwudziestu pięciu – liczba ta musi mieć dla proroka jakieś szczególne znaczenie (Ez 8,16). Być może nawiązuje do osoby najwyższego kapłana i 24 oddziałów kapłańskich wyznaczonych do służby w świątyni (1Krn 24,10; Łk 1,5+). h) Jaazaniasz – nie chodzi tutaj o człowieka noszącego to samo imię, o którym jest mowa w Ez 8,11+.

Grzechy przywódców narodu 1 Potem duchf uniósł mnie i wprowadził do wschodniej bramy domus PANAs, zwróconej ku wschodowi. Przy jej wejściu stało dwudziestu pięciug mężczyzn. Wśród nich ujrzałem przywódców ludu: Jaazaniaszah, syna Azzura, i Peletiasza, syna Benajasza. 2I rzekł do mnie: „Synu człowieczys,

11

prorok może zbliżyć się do sfery Boga, symbolizowanej przez święty ogień, to jednak nie zostaje dopuszczony do pełnego w niej udziału. Nie może więc osobiście wziąć ognia Bożego sądu, lecz przekazuje mu go jeden z cherubów. Niemniej przebywanie w takiej bliskości pozwala prorokowi symbolicznie opisać Boski rydwan, miejsce Jego obecności. Szczególną uwagę autor zwraca na to, że Bóg na skrzydłach cherubów opuścił świątynię. Grzechy przywódców narodu. Lista zarzutów wobec mieszkańców Jerozolimy zostaje tu uzupełniona o grzechy przeciwko bliźnim. Bóg odchodzi od swojego ludu nie tylko z powodu jego niewierności w sprawowanym kulcie, ale także jego poważnych wykroczeń moralnych. Prorok występuje głównie przeciwko ówczesnym przywódcom, którzy

1861

EZECHIEL 10,7 — 11,2

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) knują niegodziwość – być może aluzja do planowanego buntu przeciw Nabuchodonozorowi i koalicji z Egiptem (Mi 2,1). b) Możliwe są różne interpretacje tego wersetu. Obraz mięsa w kotle dotyczy albo poczucia bezpieczeństwa, jakie towarzyszyło przywódcom narodu, albo polemiki między wygnańcami po pierwszej deportacji (597 r. przed Chr.) a Żydami pozostałymi w Jerozolimie. Ci ostatni mieliby w ten sposób podkreślać, że są lepszą cząstką narodu niż ci, których spotkała zasłużona kara wygnania i wykluczenia z ludu Bożego (Ez 11,15). c) Prawdopodobnie ironiczne stwierdzenie, że bezpieczni w Jerozolimie mogą się czuć tylko ci, którzy już zostali zamordowani. d) Zginiecie od miecza – symbolika miecza wskazuje, że wykonawcami kary będą Babilończycy (Ez 31,17; 33,26n; por. Lb 19,16; Iz 22,2; Jr 14,18). e) Choć śmierć Peletiasza mogła być zupełnie przypadkowa, to jednak w oczach proroka stała się znakiem zbliżającej się zagłady miasta. f) świątynią – sam Bóg staje się świątynią dla wygnańców, którzy nie mogą udać się do Jerozolimy. Jest to znak Jego wszechogarniającej władzy i serdecznej troski o lud. g) jedno serce – to znaczy serce niepodzielone w służbie Panu (Jr 33,29). Część rękopisów ma nowe serce, jak w Ez 18,31 i 36,26. Serce – zob. Słownik.

Page 1862

to są ci, którzy w tym mieście knują niegodziwośća i dają złe rady, 3którzy mówią: «Wkrótce nie będziemy budować domów. To miasto jest kotłem, a my jesteśmy mięsemb». 4Dlatego prorokuj przeciwko nim, prorokuj, synu człowieczy”. 5 Wtedy owładnął mną duch PANAs i nakazał mi: „Głoś! Tak mówi PAN: Ludu izraelski, mówicie w ten sposób, lecz Ja wiem, co was nurtuje. 6Zabiliście w tym mieście wielu i napełniliście jego ulice pomordowanymi. 7Dlatego tak mówi Pan BÓG: Wasi pomordowani, których pozostawiliście w nim – oni są mięsem, ono zaś jest kotłem, ale wyprowadzę was z niegoc. 8Boicie się miecza, więc miecz was dosięgnie – wyrocznias Pana BOGA. 9Wypędzę was z miasta i oddam w ręce cudzoziemców. Przeprowadzę sąds nad wami. 10 Zginiecie od mieczad. Osądzę was na obszarze Izraelas i przekonacie się, że Ja jestem PANEM. 11Miasto nie będzie dla was kotłem, wy zaś nie będziecie w nim mięsem. Na obszarze Izraela was osądzę. 12Wtedy przekonacie się, że Ja jestem PANEM. Wy jednak nie postępowaliście zgodnie z moimi nakazami, nie wypełnialiście moich praw, ale kierowaliście się prawami narodów, które was otaczają”. 13 Gdy jeszcze prorokowałem, umarł Peletiasz, syn Benajasza. Upadłem więc na twarz i głośno zawołałem: Ach, Panie BOŻE! Ty dokonujesz zagłady Resztys Izraelae. Zapowiedź przyszłego odrodzenia 14 Potem PANs tak do mnie przemówił: 15„Synu człowieczys, mieszkańcy Jerozolimys mówią do twoich bracis, uprowadzonych wraz z tobą, oraz do całego ludu izraelskiego: «Oni są daleko od PANA. Nam dany jest ten kraj w posiadanie». 16 Dlatego powiedz: Tak mówi Pan BÓG: Chociaż wygnałem ich między narody i rozproszyłem po różnych krajach, to jednak tylko na krótko jestem dla nich świątyniąf w miejscach, dokąd przybyli. 17Dlatego powiedz: Tak mówi Pan BÓG: Zgromadzę was spośród narodów i zbiorę was z krajów, do których zostaliście rozproszeni, i dam wam ziemię Izraelas. 18 Oni zaś przyjdą do niej i usuną z niej wszystkie jej bóstwa i wszystkie obrzydliwości. 19Dam im jedno serceg i nowego

zachęcając do uległości Babilończykom, czują się bezpieczni jak mięso w żelaznym kotle. Jednak Ezechiel przekonuje, że w żaden sposób nie unikną kary, a nawet gdyby udało im się uciec, to i tak dosięgnie ich miecz nieprzyjaciół. Wtedy zrozumieją, że prawdziwym powodem klęski narodu był grzech bałwochwalstwa ze wszystkimi jego skutkami. Fragment mówiący o mieczu jest być może aluzją do stracenia kapłana Sefaniasza w przygranicznej Ribli nad Orontesem (2Krl 25,18-21). Zapowiedź przyszłego odrodzenia. Prawdopodobnie jest to dodatek redakcyjny, powstały już po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. Jego treść miała złagodzić surowy wydźwięk wyroków przeciwko Izraelowi, a zarazem dać nadzieję na szczęśliwą odmianę losu (Jr 29,11; Ez 20,34-39). Redaktor umieścił ten fragment właśnie w tym miejscu, aby przedstawić Bożą odpowiedź na rozpaczliwe wołanie proroka z Ez 11,13. W w. 15 słychać echo sporów między wygnanymi a tymi, którzy uniknęli tego losu (Ezd 4,1-3; Jr 24,1-8; Ez 33,24-29). Ci ostatni postępowali tak, jakby posiedli Ziemię Obiecaną na własność i mieli prawo wydziedziczyć wygnańców, do których zaliczali się najznakomitsi członkowie narodu wybranego. Tymczasem Bóg potwierdził, że nie przestał traktować uprowadzonych jako swojego

EZECHIEL 11,3-19

1862

Ez 24,1-14

Ez 36,19

Ez 28,25; 34,13; 36,24

Ps 51,12-14; Ez 36,26

33_Ez:33_Ez

Kpł 26,12; Jr 31,31-33

9/3/08

Jr 46,19

Page 1863

ducha włożę w ich wnętrze. Usunę z ich ciałas serce kamiennea i dam im serce cielesneb, 20aby postępowali według moich nakazów, przestrzegali moich praw i je wypełniali. Tak staną się moim ludems, a Ja będę ich Bogiem. 21Tych zaś, których serce skłania się ku ich bóstwom i obrzydliwościom, ukarzę za ich postępowanie – wyrocznias Pana BOGA”.

a) serce kamienne – wyrażenie to oznacza postawę uporu i nieposłuszeństwa.

Odejście chwały Pana z Jerozolimy 22 Potem cherubys podniosły skrzydła, a wraz z nimi poruszyły się koła. Chwałas Boga Izraelas była w górze nad nimi, 23po czym odeszła z miasta i zatrzymała się na górze, która jest na wschód od niegoc. 24Wtedy też duchd uniósł mnie i mocą ducha Bożegos przyprowadził w widzeniu do Chaldeie, do wygnańców. Widzenie, które miałem, skończyło się, 25ja zaś przekazałem wygnańcom to wszystko, co PANs mi ukazał.

e) Chaldea – region położony nad Zatoką Perską. Tutaj oznacza Babilonię.

Symboliczne gesty zapowiadające niewolę 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, mieszkasz pośród ludu buntowniczego. Mają bowiem oczy, żeby widzieć, a nie widzą. Mają uszy, żeby słyszeć, a nie słyszą, gdyż są ludem buntowniczym. 3Ty więc, synu człowieczy, przygotuj sobie toboły wygnańca i wyprowadź się za dnia, tak żeby cię widzieli. Opuścisz swoje miejsce i pójdziesz na inne w taki sposób, żeby cię widzieli. Może zrozumiejąf, choć są ludem buntowniczym. 4Za dnia wyniesiesz swoje rzeczy jak toboły wygnańca w taki sposób, żeby cię widzieli. Wyruszysz natomiast wieczorem w ich obecności, tak jak wychodzą uprowadzeni. 5Gdy będą patrzeć, przebijesz ścianęg i wyjdziesz przez nią. 6Na ich oczach zarzucisz sobie toboły na ramiona, wyjdziesz o zmroku, zasłonisz twarzh, aby nie widzieć kraju, gdyż uczyniłem cię znakiem dla ludu izraelskiego”. 7 Uczyniłem, jak mi nakazano. Moje rzeczy wyniosłem za dnia jak toboły wygnańca. Wieczorem przebiłem ścianę i o zmierzchu wyszedłem, wkładając sobie na ramiona toboły. A oni patrzyli. 8Rano PAN przemówił do mnie w tych słowach: 9„Synu człowieczy, czy lud Izraelas, lud buntowniczy,

12

Iz 6,9n; Jr 5,21

3:31 PM

b) serce cielesne – w teologii NT wyrażenie to ma znaczenie pejoratywne, tutaj natomiast zdecydownie pozytywne. c) na górze… na wschód od niego – mowa o Górze Oliwnej (Za 14,4). d) duch – zob. Ez 1,12+.

f) Może zrozumieją – nadzieja na uświadomienie sobie powagi sytuacji i nawrócenie, które pozwoliłoby uniknąć kary (Jr 26,3; 36,3; Am 5,15; So 2,3). g) ścianę – choć hebr. wyrażenie może oznaczać ‘mur’, to jednak jest mało prawdopodobne, aby komuś pozwolono zrobić wyłom w pasie miejskich umocnień. Nie wiadomo natomiast, ani kto miałby być świadkiem działań proroka, ani jaki jest sens tej czynności. Być może chodzi o zapowiedź zniszczenia fortyfikacji Jerozolimy podczas oblężenia albo jest to obraz ucieczki z osaczonego miasta przez tajne przejścia, jeszcze podczas walk. h) zasłonisz twarz – znak wstydu lub żałoby. Może to być również aluzja do losu króla Sedecjasza, który uciekając z Jerozolimy, zasłonił sobie twarz, aby nie zostać rozpoznanym przez Babilończyków. Schwytano go jednak i na polecenie Nabuchodonozora oślepiono (2Krl 25,4-7; Jr 52,7-11).

ludu i nadal wyciąga do nich rękę, oczekując nawrócenia. Zapowiadał odnowienie przymierza poprzez całkowitą przemianę postaw ludzi, czego skutkiem będzie szczery kult i życie zgodne z prawem Bożym. Odejście chwały Pana z Jerozolimy. Jest to dalszy ciąg opowiadania przerwanego w Ez 10,19. Chwała Pana odchodzi z Jerozolimy, ale zatrzymuje się w pobliżu, na Górze Oliwnej (Oz 5,15). Podobne motywy występują w starożytnych tekstach pozabiblijnych, gdzie bóstwa opuszczają swoje świątynie i udają się do swoich odległych siedzib. Tutaj jednak Bóg zatrzymuje się jakby w pół drogi i czeka na dalszy rozwój wypadków. Nie tylko pozostaje w pobliżu, ale przebywa w miejscu, z którego doskonale może obser wować wszystko, co dzieje się w Jego świątyni i mieście. Dalekie echo tego fragmentu możemy dostrzec w Łk 13,35 i nawiązującym do niego opisie wjazdu Jezusa do Jerozolimy od strony Góry Oliwnej (Łk 19,29nn). Symboliczne gesty zapowiadające niewolę. Pierwszy symboliczny gest proroka (ww. 3-7) zapowiada wydarzenia, które urzeczywistniły się za króla Sedecjasza pod koniec oblężenia Jerozolimy w 586 r. przed Chr. (2Krl 25,4-7). Szczególnie podkreśla się publiczny charakter tej zapowiedzi: prorok ma wykonywać wszystko w taki sposób, żeby mógł

1863

EZECHIEL 11,20 — 12,9

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) władcy w Jerozolimie – prawdopodobnie chodzi o Sedecjasza. Możliwe też, że władca jest w tej wyroczni reprezentantem całego narodu i jeśli on musi uciekać jak tchórz, to o ileż gorszy los czeka pozostałych. Jerozolima – zob. Słownik. b) ziemi Chaldejczyków – zob. Ez 11,22+.

Page 1864

pytał cię, co robisz? 10Powiedz im: Tak mówi Pan BÓG: Ta przepowiednia dotyczy władcy w Jerozolimiea i całego ludu Izraela, który w niej przebywa. 11Mów: Ja jestem dla was znakiem. To co ja uczyniłem, będzie uczynione z nimi. Pójdą na wygnanie, w niewolę. 12Władca, który jest pośród nich, wyjdzie o zmierzchu przez mur, który przebiją, i będzie niósł toboły na ramionach. Zakryje on swoją twarz i nie będzie widział kraju. 13Zastawię na niego moją sieć i zostanie schwytany w moje sidła. Poprowadzę go do Babilonus, ziemi Chaldejczykówb, ale jej nie zobaczy. Tam też umrze. 14 Wszystkich zaś, którzy byli w jego otoczeniu, straż i jego oddziały rozpędzę na wszystkie strony i mieczem będę ich ścigał. 15Gdy ich rozproszę wśród narodów i rozrzucę po krajach, wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM. 16Sprawię jednak, że garstka ludzi spośród nich uchroni się od miecza, głodu i zarazy, żeby narodom, do których przybędą, opowiadać o wszystkich swoich obrzydliwościach. Tak dowiedzą się, że Ja jestem PANEM”. 17 Następnie PAN przemówił do mnie w tych słowach: 18„Synu człowieczy, z drżeniem będziesz jadł swój chleb. W trwodze i strachu będziesz pił swoją wodę. 19I powiesz ludowi: Tak mówi Pan BÓG mieszkańcom Jerozolimy w ziemi Izraela: W trwodze będą jedli swój chleb i w przygnębieniu będą pili swoją wodę, ponieważ ich ziemia zostanie pozbawiona swojego bogactwa z powodu bezprawia wszystkich jej mieszkańców. 20 Zaludnione miasta zamienią się w ruinę, a kraj stanie się pustkowiem. Wtedy przekonacie się, że Ja jestem PANEM”. Odpowiedź na zarzuty rodaków PANs skierował do mnie następujące słowa: 22„Synu człowieczys, co ma znaczyć to wasze powiedzenie o ziemi Izraelas: «Dni płyną, a żadne widzenie się nie spełnia»? 23Powiedz im: Tak mówi Pan BÓG: Skończę z tym powiedzeniem i nie będą go więcej powtarzać w Izraelu. Tak im powiedz: Nadchodzą dni, w których spełni się każde widzenie. 24Nie będzie więcej żadnego fałszywego widzenia ani złudnej przepowiedni pośród ludu Izraela, 25gdyż Ja, PAN, mówię, a słowo, które wypowiadam, spełnia się bezzwłocznie. Za waszych

Ez 24,19

Oz 7,12

Ez 5,2.10.12

Iz 4,3

Ez 4,16

21

oglądać go cały lud. Izrael bowiem uparcie nie chce zrozumieć woli Bożej (w. 2). Dołączone wyjaśnienie (ww. 1016) ma uświadomić tragizm sytuacji i nadchodzące nieszczęścia. Ważny jest jednak wątek nadziei, w którym zapowiada się ocalenie tzw. Reszty narodu, która będzie mogła wytłumaczyć wszystkim ludom prawdziwy powód dotkliwej kary, jaka spotkała Izraela. Ponadto prorok ma spożywać swoje posiłki w taki sposób, jakby przeżywał żałobę (w. 18). Staje się to dla mieszkańców Jerozolimy znakiem, że również wśród nich niebawem zagości smutek z powodu najazdu nieprzyjaciół. To doświadczenie będzie dla nich okazją do uświadomienia sobie, że to Bóg kieruje wszystkimi wydarzeniami, jakie się dokonują. Odpowiedź na zarzuty rodaków. Styl tego fragmentu różni się nieco od reszty Księgi Ezechiela. Być może jest to późniejszy dodatek adresowany do tych, którzy szydzą z proroka, twierdząc, że jego słowa się nie spełniają (Pwt 18,22). Wielość fałszywych proroków, których nauczanie nie było spójne, sprawiła, że prorocy, tak prawdziwi, jak i fałszywi, przestali być wiarygodni. Bóg zapewnia o bliskim urzeczywistnieniu wszystkiego, co zapowiedział. Także ci, którzy

EZECHIEL 12,10-25

1864

2P 3,3n

Ez 13,6-9.23; 21,34; 22,28

33_Ez:33_Ez

Ap 10,6

Jr 14,13-16; 23,9-40; 27,9-10.16-18

Iz 4,3; Dn 12,1; Ml 3,16; Łk 10,20; Flp 4,3; Ap 3,5; 13,8

Jr 6,14; 8,11

Ez 22,28; Mt 7,24-27

9/3/08

3:31 PM

Page 1865

dni, ludu buntowniczy, wypowiem słowo i spełnię je – wyrocznias Pana BOGA”. 26 I znowu PAN przemówił do mnie w tych słowach: 27„Synu człowieczy, lud Izraela mówi: «Widzenie, jakie on ma, dotyczy odległych dni; on prorokuje o dalekiej przyszłości». 28Dlatego powiedz im: Tak mówi Pan BÓG: Nic z tego, co ja zapowiadam przez ciebie, nie odwlecze się w czasie. Słowo, które wypowiem, spełni się – wyrocznia Pana BOGA”. Przeciw fałszywym prorokom 1 Potem PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2 „Synu człowieczys, prorokuj przeciwko prorokoms s Izraela i powiedz samozwańczym prorokom: Słuchajcie słowa PANA. 3Tak mówi Pan BÓG. Biada głupim prorokom, którzy kierują się własnym urojeniem, choć nic nie widzieli. 4 Izraelu, twoi prorocy są jak lisy w ruinacha. 5Nie weszliście w wyłomy, nie zbudowaliście muru dla ludu izraelskiego, żeby mu służył podczas walki w Dniu PANAs. 6Mają urojone widzenia i fałszywe przepowiednie. Mówią: «Wyrocznias PANA», chociaż PAN ich nie posłał. Oczekują, że spełni się ich słowo. 7Złudne jednak były wasze widzenia i fałszywe wasze przepowiednie. Mówicie: «Wyrocznia PANA», chociaż Ja nie przemawiałem. 8Dlatego: Tak mówi Pan BÓG. Skoro głosiliście rzeczy próżne i opowiadaliście kłamstwa, to Ja jestem przeciwko wam – wyrocznia Pana BOGA. 9Podniosę rękę na proroków mających urojone widzenia i głoszących fałszywe przepowiednie. Nie będą uczestniczyć w zgromadzenius mojego ludus, nie zostaną wpisani do społeczności ludu Izraela i nie wejdą do ziemi Izraelab. Tak przekonacie się, że Ja jestem Panem BOGIEM. 10Spotka ich to dlatego, że zwodzą mój lud, mówiąc: «Pokójs», chociaż nie ma pokoju. Gdy lud buduje ścianę, oni pokrywają ją tynkiemc. 11Powiedz więc tynkarzom: Tynk odpadnie. Sprawię, że przyjdzie ulewny deszcz, spadnie grad, zerwie się gwałtowny wiatr 12 i ściana runied. Czy wtedy nie spytają was: Gdzie jest zaprawa, którą tynkowaliście? 13Dlatego tak mówi Pan BÓG: Z powodu mojego oburzenia wywołam gwałtowny wiatr, z powodu mojego gniewus sprowadzę ulewny deszcz i w mojej zapalczywości – grad niosący zniszczenie. 14Zburzę ścianę,

13

a) lisy w ruinach – być może jest to obraz ludzi żerujących na cudzym nieszczęściu albo nawiązanie do kopania nor w ruinach, co przyspieszało upadek murów (Ne 3,35). b) Cały ten werset jest dodatkiem z okresu po wygnaniu, czyli po 539 r. przed Chr. Autor nawiązuje prawdopodobnie do listy powracających z deportacji babilońskiej (Ezd 2,1; Ne 7,1-73; 11,1 – 12,26). c) pokrywają ją tynkiem – postępowanie Izraela przypomina budowanie czegoś, co musi się zawalić. Pokrycie tynkiem źle wybudowanej ściany lub wału z kamieni nie powstrzyma katastrofy. Może jedynie robić dobre wrażenie (Ez 22,28). d) ściana runie – na terenie Mezopotamii ściany budowano najczęściej z wypalanych na słońcu cegieł, łączonych mieszaniną substancji kleistych, słomy, ekskrementów, gliny. Wszystko to bardzo łatwo ulegało erozji pod wpływem warunków atmosferycznych.

lekceważyli proroctwa Ezechiela, uważając, że odnoszą się one nie do nich, ale do dalekiej przyszłości, muszą się liczyć z szybkim i niechybnym ich spełnieniem. Tekst ten przypomina, że wszyscy – tu i teraz – jesteśmy adresatami Bożego słowa, które zawsze jest skuteczne. Przeciw fałszywym prorokom. Podobnie jak inni prorocy posłani przez Boga (np. 1Krl 18; Jr 28; Mi 2,11; 3,5.11), również Ezechiel występuje przeciwko fałszywym prorokom, którzy powołując się na autorytet Boga, głosili swoje własne przekonania albo próbowali zyskać popularność wśród ludu przez zapowiedzi dobrobytu i szczęścia. W starożytnych społeczeństwach tego regionu prorocy tworzyli gremia doradzające władcom, dowódcom wojskowym, a także zwykłym ludziom szukającym pomocy w rozwiązywaniu życiowych dylematów. Mieli oni zatem znaczący wpływ na bieg wydarzeń politycznych, społecznych, religijnych oraz na codzienne decyzje prostych ludzi. Ezechiel stawia fałszywym prorokom dwa zarzuty: po pierwsze nie ustrzegli Izraela przed nieszczęściem (w. 5), a po drugie swoimi

1865

EZECHIEL 12,26 — 13,14

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) córki… które prorokują – ST wymienia trzy kobiety obdarzone charyzmatem prorockim: Miriam, siostrę Aarona i Mojżesza (Wj 15,20n), Deborę (Sdz 4,4 – 5,31) i Huldę (2Krl 22,14-20). Prorokinią nazwana jest również żona Izajasza (Iz 8,3), a w NT Anna (Łk 2,36) oraz córki Filipa (Dz 21,9). W starożytnym świecie pogańskim kobiety bardzo często pełniły funkcje prorokiń. b) Na temat wymienianych przez proroka praktyk nie wiadomo nic konkretnego. Niektórzy widzą tu aluzję do jakiegoś babilońskiego rytuału magicznego, który miał gwarantować niezwykłą siłę.

Page 1866

którą pokryliście tynkiem. Zrównam ją z ziemią. Zostaną odsłonięte jej fundamenty i runie, a wy pod nią zginiecie. Wtedy przekonacie się, że Ja jestem PANEM. 15Wyładuję cały mój gniew na ścianie i na tych, którzy pokrywają ją tynkiem. I powiedzą wam: Nie ma ściany ani tych, którzy ją tynkowali. 16 Nie ma proroków Izraela, którzy prorokowali dla Jerozolimys i roztaczali przed nią wizję pokoju, podczas gdy pokoju nie było – wyrocznia Pana BOGA”. Przeciw fałszywym prorokiniom Synu człowieczys, spójrz także na córki twojego ludu, które prorokująa we własnym imieniu. Prorokuj przeciw nim 18i powiedz: Tak mówi Pans BÓG. Biada tym, które szyją opaski na każdy przegub ręki, robią różne zasłony na głowy, żeby sobie podporządkować ludzib. Zastawiacie sidła na mój lud, myśląc, że same zachowacie życie? 19Znieważacie Mnie przed moim ludem dla garści jęczmienia, dla kawałka chleba, zabijając tych, którzy powinni żyć, a oszczędzając tych, którzy żyć nie powinni, gdy okłamujecie mój lud słuchający kłamstwa. 20Dlatego tak mówi Pan BÓG: Ja jestem przeciwko waszym opaskom, którymi usidlacie ludzi jak ptaki. Zerwę je z waszych ramion i uwolnię schwytanych przez was ludzi. 21Zerwę wasze zasłony i wyzwolę mój lud z waszych rąk. Nie będą dłużej łupem w waszych rękach i przekonacie się, że Ja jestem PANEM. 22 Przez wasze kłamstwa napełniacie bólem serces sprawiedliwego – chociaż Ja nie chciałem sprawić mu bólu – i zachęcacie bezbożnegos, żeby nie zawrócił ze złej drogis i dzięki temu żył, 23 dlatego nie będziecie już mieć urojonych widzeń i nie będziecie więcej wygłaszać przepowiedni. Wyzwolę bowiem mój lud z waszych rąk i przekonacie się, że Ja jestem PANEM”. 17

Przeciw bałwochwalstwu 1 Potem przyszli do mnie niektórzy ze starszyznys Izraelas i usiedli przede mną. 2Wtedy PANs przemówił do mnie w tych słowach: 3„Synu człowieczys, ludzie ci oddali swoje sercas bożkom i szukają okazji do grzechus. Czy

14

pochlebstwami stwarzali złudne poczucie bezpieczeństwa (w. 10). Dla zilustrowania ich szkodliwej działalności Ezechiel posługuje się obrazem nietrwałych murów pokrytych tynkiem. Dają one złudne poczucie bezpieczeństwa, lecz w rzeczywistości nie chronią przed niczym. Sam Bóg postanawia więc zniszczyć te mury kłamstwa oraz ich twórców, używając do tego zjawisk przyrodniczych jako swoich narzędzi. W każdym okresie dziejów nie brak fałszywych proroków, którzy zamiast piętnować grzech i wzywać do nawrócenia, szukają poklasku u swoich słuchaczy. Przeciw fałszywym prorokiniom. Ezechiel zwraca się przeciwko prorokiniom, które wykorzystując magiczne rytuały związane ze wstążkami i zasłonami, wygłaszają fałszywe wyrocznie. Uprawiają one ten proceder dla marnego zysku (w. 19), choć rzeczywiście w oblężonym mieście nawet drobne datki miały ogromną wartość. Dla Boga jednak wierność prawdzie nie ma ceny i niedopuszczalne jest usprawiedliwianie fałszu, dlatego działalność tych kobiet, z pozoru niezbyt szkodliwa, spotyka się z surowym potępieniem ze strony proroka. Jego słowa nie tracą na aktualności również dzisiaj, wobec nawrotu różnych praktyk magicznych i wróżbiarskich, których ofiarą padają czasami nawet wyznawcy Chrystusa. Przeciw bałwochwalstwu. Okoliczności tej sceny są podobne jak w Ez 8,1n (por. Ez 20,1), z tym że w pierwszym fragmencie mowa dotyczy starszyzny Judy, tutaj natomiast o starszyzny Izraela (jednak Izrael nie oznacza w tym przypadku

EZECHIEL 13,15 — 14,3

1866

Ez 3,16-21

Ez 20,1-4

Ez 6,4n

33_Ez:33_Ez

Kpł 17,8.13; 20,2-6; 24,22; Lb 15,15n

1Krl 22,23

Rdz 18,22-33; Ez 18,4.10-13; 33,12

9/3/08

3:31 PM

Page 1867

mam pozwolić, aby u Mnie zasięgali rady? 4Dlatego przemów do nich i powiedz im: Tak mówi Pan BÓG. Każdemu Izraelicie, który odda swoje serce bożkom i będzie szukał okazji do grzechu, a potem przyjdzie do prorokas, Ja, PAN, dam odpowiedź stosownie do liczby jego bożków, 5aby trwoga opanowała serce ludu izraelskiego, gdyż wszyscy odwrócili się ode Mnie z powodu swoich bożków. 6Dlatego powiedz ludowis Izraela: Tak mówi Pan BÓG. Zawróćcie! Odwróćcie się od waszych bożków. Odwróćcie się od wszystkich waszych obrzydliwości. 7Bo każdemu Izraelicie i każdemu cudzoziemcowia przebywającemu w Izraelu, który odstąpi ode Mnie i odda swoje serce bożkom oraz będzie szukał okazji do grzechu, a potem przyjdzie do proroka, żeby u Mnie zasięgnąć rady, Ja, PAN, sam odpowiem. 8Odwrócę się od tego człowieka i uczynię go znakiem oraz przysłowiem. Zgładzę go spośród mojego ludu i przekonacie się, że Ja jestem PANEMb. 9 A jeśli prorok da się zwieść i wygłosi słowo – oznacza to, że Ja, PAN, zwiodłem tego proroka – wówczas podniosę rękę na niego i usunę go spośród mojego ludu izraelskiegoc. 10 Poniosą odpowiedzialność za swoją winę. Grzech proroka będzie taki sam jak grzech zasięgającego rady, 11aby lud Izraela nie odchodził już więcej ode Mnie i nie plamił się żadnymi swoimi występkami, ale był moim ludem, a Ja ich Bogiem – wyrocznias Pana BOGA”.

a) cudzoziemcowi – prawdopodobnie chodzi o prozelitów, czyli nawróconych pogan, podlegających takim samym prawom, jak Izraelici. b) W stylu przypominającym tzw. Prawo świętości (Kpł 17,8-10; 20,3.5n) Bóg zapowiada tragiczne skutki odrzucenia wezwania do nawrócenia. c) Dopuszcza się tu możliwość, że sam Bóg będzie dla proroka źródłem złudnego natchnienia (1Krl 22,19-23). Według Ez 13 fałszywym prorokiem jest ten, który głosi niezgodnie z Bożym natchnieniem (Ez 13,3.7.9). d) Noe, Daniel i Hiob – trzej sprawiedliwi, którzy nie pochodzili z ludu Izraela. Wspomniany Daniel nie jest prorokiem i bohaterem księgi biblijnej noszącej jego imię, ale jest to legendarny, sprawiedliwy mędrzec, znany z kananejskich tekstów z Ugarit, gdzie występuje on w obronie najsłabszych. Legendę o nim przekazywali sobie zarówno Fenicjanie (Ez 28,3), jak i Izraelici (Ez 14,14.20).

Każdy będzie odpowiedzialny za swoje czyny 12 Potem PANs tak do mnie przemówił: 13„Synu człowieczys, jeśli kraj zgrzeszy przeciwko Mnie, dopuszczając się niewierności, podniosę na niego rękę. Zniszczę zapasy chleba, ześlę na niego głód, wytracę jego ludzi i bydło. 14I gdyby byli w nim ci trzej mężczyźni: Noe, Daniel i Hiobd, tylko oni dzięki swojej sprawiedliwości ocaliliby swoje życie – wyrocznias Pana BOGA. 15A gdybym sprawił, że dzikie zwierzęta przejdą przez ten kraj i wyludnią go, tak że stanie się pustkowiem, i nikt nie będzie podróżował po nim z powodu tych zwierząt, 16 to choćby byli w nim ci trzej mężczyźni – na moje życie, samego Królestwa północnego, lecz wszystkich Izraelitów). Bóg zapowiada, że kończy się Jego cierpliwość wobec obłudy niektórych Jego wyznawców i w przyszłości sam udzieli odpowiedzi wiarołomcom, którzy przyjdą po radę do proroka. Zdarzało się bowiem tak, że niektórzy Izraelici postępowali dwulicowo, czcząc obce bóstwa, ale na wszelki wypadek starając się również zapewnić sobie przychylność Boga. Ostrzeżenie jest adresowane także do samych proroków (ww. 9-11), aby nie dali się zwieść obłudzie i strzegli czystości wiary. Jeśli sprzeniewierzą się tej misji, poniosą taką samą karę jak odstępcy. Boga nie wolno traktować jako ubezpieczenia na wszelki wypadek, lecz stale należy budować z Nim bliską więź miłości opartą na zaufaniu i szczerości. Każdy będzie odpowiedzialny za swoje czyny. W dalszej części swojego wystąpienia Bóg zarzuca Izraelitom obłudną postawę, gdyż nie dbając o zachowywanie zasad przymierza, liczą oni na Jego życzliwość i pomoc. Tymczasem Bóg przypomina, że aby dostąpić zbawienia, nie wystarczy powoływać się na przodków, choćby tak szlachetnych i sprawiedliwych, jak wymienieni Noe, Daniel i Hiob (ww. 14.20). Te trzy postacie, związane z całą ludzkością, nie tylko z Izraelem, nie są w stanie ocalić ludu swoimi zasługami, gdyż każdy jest odpowiedzialny za swoje własne czyny.

1867

EZECHIEL 14,4-16

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) dzikie zwierzęta – obecność dzikich zwierząt wśród klęsk, jakie mają spotkać Jerozolimę, jest tematem typowym dla Ezechiela. W Kpł 26,6 właśnie nieobecność dzikich zwierząt stanowi część obietnicy dobrobytu, której spełnienie jest uwarunkowane wiernością Bożym przykazaniom. b) Obraz mającego nadejść dnia sądu albo tragedii wygnania.

Page 1868

wyrocznia Pana BOGA – nie uratowaliby ani synów, ani córek. Tylko oni sami by ocaleli, a kraj stałby się pustkowiem. 17 A jeśli sprowadziłbym miecz na ten kraj i powiedział: Niech miecz przejdzie przez kraj, i wytraciłbym jego ludzi i bydło, 18 to choćby byli w nim owi trzej mężczyźni – na moje życie, wyrocznia Pana BOGA – nie uratowaliby ani synów, ani córek. Tylko oni sami by ocaleli. 19Jeśli zesłałbym zarazę na ten kraj i w krwawy sposób wylał na niego moje oburzenie, zabijając jego ludzi i bydło, 20to choćby byli w nim Noe, Daniel i Hiob – na moje życie, wyrocznia Pana BOGA – nie uratowaliby oni ani synów, ani córek. Tylko oni dzięki swojej sprawiedliwości ocaliliby życie. 21Tak bowiem mówi Pan BÓG: Gdy ześlę na Jerozolimęs cztery moje srogie kary: miecz, głód, dzikie zwierzętaa i zarazę, aby wytracić jej ludzi i bydło, 22ocaleje w niej garstka spośród tych, którzy uszli. Gdy oni znajdą się wśród was, zobaczycie ich postępowanie oraz ich czyny, i będziecie się cieszyć z karys, którą zesłałem na Jerozolimę i z wszystkiego, co na nią sprowadziłem. 23Oni pocieszą was, bo zobaczycie ich postępowanie oraz ich czyny i przekonacie się, że tego, co jej uczyniłem, nie dokonałem na próżno – wyrocznia Pana BOGA”. Przypowieść o chruście z winnicy 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2 „Synu człowieczys, czym winny krzew góruje nad innymi krzewami rosnącymi wśród leśnych drzew? 3 Czy bierze się z niego drewno, aby zrobić jakieś narzędzie? Czy robi się z niego kołek, aby coś na nim zawiesić? 4 Raczej wrzuca się go do ognia. Ogień pochłonął oba jego końce, jego środek jest spalonyb. Czy przyda się jeszcze do czegoś? 5 Gdy był nietknięty, nie nadawał się na narzędzie. A teraz, gdy ogień go pochłonął i spalił, czy można jeszcze z niego coś zrobić?

15

Iz 5,1-7; Oz 10,1

J 15,6

W ten sposób zostaje zasygnalizowany temat odpowiedzialności indywidualnej, który w Księdze Ezechiela zajmuje ważne miejsce (Ez 18). Bóg osądza sprawiedliwie każdego człowieka z osobna, karząc go lub wynagradzając stosownie do jego postępowania (Rdz 18,23-33). W wersetach 21-23 prorok zapewnia, że zniszczenie Jerozolimy będzie słuszną karą za grzechy jej mieszkańców. Możliwa jest także inna interpretacja ostatnich wersetów: kara, jaka spotkała Jerozolimę, tak odmieniła życie tych, którzy ocaleli, że ich dobre czyny będą dla wygnańców świadectwem mądrości postępowania Boga. Przypowieść o chruście z winnicy. Rozdział 15 jest poetycką przypowieścią, w której mieszkańcy Jerozolimy, będący wyobrażeniem wszystkich Izraelitów, zostali porównani do drewna winnego krzewu. Kryje się w tym gorzka ironia, gdyż w pismach prorockich Izrael był zwykle widziany jako krzew lub winnica otoczone miłością i szacunkiem

EZECHIEL 14,17 — 15,5

1868

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1869

6

Dlatego tak mówi Pan BÓG: Jak spośród krzewów leśnych wydałem na pastwę ognia krzew winorośli, tak wydam mieszkańców Jeruzalems. 7 Wystąpię przeciwko nim. Choć wyratowali się z ognia, w ogniu spłonąa. I przekonacie się, że Ja jestem PANEM, gdy wystąpię przeciwko nim. 8 Kraj zamienię w pustkowie, ponieważ dopuścili się niewierności – wyrocznias Pana BOGA”.

Ez 23

Pwt 23,1

Symboliczna historia niewiernej Jerozolimy 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, uświadom Jerozolimies jej obrzydliwości. 3 Powiedz: Tak mówi Pan BÓG do Jerozolimy. Twój róds wywodzi się z ziemi Kananejczykóws. Twoim ojcem był Amorytas, a matką Chetytkas. 4Oto jak wyglądały twoje narodziny: w dniu twojego przyjścia na świat nie odcięto ci pępowiny ani nie obmyto w wodzie dla oczyszczenia. Nie natarto cię soląb i nie owinięto w pieluszki. 5Nikt nie spojrzał na ciebie, aby kierując się współczuciem, uczynić ci jedną z tych rzeczy. Lecz w dniu twoich narodzin porzucono cię na otwartym polu, gdyż wzgardzono twoim życiem. 6Przechodząc obok ciebie, zobaczyłem cię trzęsącą się we krwis. Powiedziałem wtedy do ciebie, leżącej we krwi: Żyj! 7Rośnij! Sprawię, że będziesz jak polna latorośl. Rosłaś więc, stałaś się wielka i weszłaś w okres dojrzałości. Twoje piersi nabrały kształtów, twoje włosy urosły, ale byłaś naga i bez ubrania. 8I gdy znowu przechodziłem obok ciebie, zobaczyłem cię, a twój wiek był wiekiem miłości. Rozpostarłem nad tobą brzeg mojej szaty i okryłem twoją nagośćc. Przysiągłem ci i zawarłem z tobą przymierzes – wyrocznias Pana BOGA – i stałaś się moją. 9Obmyłem cię wodą, zmyłem z ciebie krew i namaściłem cię oliwą. 10Ubrałem cię w ozdobną szatę, nałożyłem ci sandały z najlepszej skóry, opasałem cię bisioremd i okryłem jedwabiem. 11Przyozdobiłem cię klejnotami, nałożyłem ci bransolety na ręce i naszyjnik na szyję. 12Włożyłem obrączkę w twój nos, kolczyki w uszy i ozdobny diademe na głowę. 13 Zostałaś przystrojona złotem i srebrem. Twoje szaty były

16

a) Kara dosięgnie nawet tych, którym początkowo udało się uniknąć zagłady w płonącej Jerozolimie. Werset ten może też odnosić się do tych, którzy uratowali się podczas pierwszej deportacji, w 597 r. przed Chr. Drugą karą byłoby wtedy zniszczenie Jerozolimy w 586 r. przed Chr. b) Nie natarto cię solą – czynność ta miała wzmocnić i uodpornić ciało niemowlęcia. Zwyczaj ten jest praktykowany do dziś wśród niektórych Beduinów na Bliskim Wschodzie. Później ciało dziecka obmywano wodą i namaszczano oliwą. Zabiegi te były także formą akceptacji noworodka. c) okryłem twoją nagość – gest ten oznaczał, że mężczyzna bierze ją sobie za żonę (Pwt 22,30; Rt 3,9). Tu symbolizuje zawarcie przez Boga przymierza z młodym narodem izraelskim. d) bisiorem – czyli cienką i lśniącą tkaniną, wytwarzaną z jedwabistej nici powstającej z szybko krzepnącej wydzieliny małż morskich. Był to najdroższy materiał dostępny w ówczesnym handlu. e) diadem – korona królowej (Ez 16,13) lub element stroju weselnego.

(Pwt 32,32; Ps 80; Iz 5,1-7; Jr 2,21; 6,9; 8,13; Oz 9,10; 10,1), tymczasem tutaj stanowi jedynie stertę chrustu. Ezechiel odwołuje się do tego symbolu, aby wskazać na zupełną bezużyteczność ludu, który sam zaprzepaścił łaskę wybrania przez Boga i stał się podobny do narodów pogańskich, dlatego jego losem będzie zagłada i spustoszenie. W NT Jezus zupełnie zmieni perspektywę tego porównania (J 15,1-10), ukazując siebie jako winny krzew dający życie latoroślom, a trwanie w Nim jako warunek konieczny do przynoszenia owocu. Symboliczna historia niewiernej Jerozolimy. Historia przymierza między Bogiem a Izraelem zostaje przedstawiona za pomocą symbolu więzi małżeńskiej, silnie przemawiającego do wyobraźni adresatów. Prorok pragnie uświadomić Izraelitom ogrom łask otrzymanych od Boga, a zarazem rozmiar niewdzięczności i podłości z ich strony. W barwnym opowiadaniu o przygarnięciu porzuconej dziewczynki i wychowaniu jej na opływającą we wszelkie dobra królową

1869

EZECHIEL 15,6 — 16,13

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) oliwę… i kadzidło – Izajasz wiąże oliwę i wonności z kultem Molocha, bóstwa nieba i słońca, czczonego przez Kananejczyków (Iz 57,9). b) przyjemną woń – określenie ofiary miłej dla tego, komu jest składana (np. Rdz 8,21; Wj 29,18.25.41). Ezechiel stosuje to wyrażenie wyłącznie w odniesieniu do ofiar składanych bóstwom pogańskim (Ez 6,13; 20,28). c) spalając ich w ofierze – jednym z rytuałów kultu Molocha było palenie dzieci składanych w ofierze (np. 2Krl 23,10; Jr 7,31n). d) oddawałaś się – dosł. rozkładałaś nogi, jedno z bardzo jaskrawych określeń grzesznego postępowania Jerozolimy. e) Cudzołożyłaś z Egipcjanami – prawdopodobnie aluzja do przymierza króla Ezechiasza z Egiptem przeciwko Asyrii (Iz 30,1-7; 31,1-3). f) córek filistyńskich – w tym kontekście chodzi o miasta Pentapolu, czyli związku pięciu miast: Aszdodu, Aszkelonu, Gazy, Ekronu i Gat (Joz 13,3), które skorzystały na ekspedycji karnej asyryjskiego króla Sennacheryba w 701 r. przed Chr. g) Chaldea – południowa część Babilonii. Prawdopodobnie aluzja do wypraw babilońskiego króla Nabuchodonozora przeciw Judei, począwszy od 603 r. przed Chr.

Page 1870

z bisioru i jedwabiu oraz z ozdobnej tkaniny. Jadłaś najprzedniejszą mąkę, miód i oliwę. Stałaś się niezwykle piękna i doszłaś do godności królewskiej. 14Twoje imię stało się sławne wśród narodów z powodu twojej piękności, bo była ona doskonała dzięki ozdobom, którymi cię obdarowałem – wyrocznia Pana BOGA. 15 Ale zaufałaś swojej piękności i cudzołożyłaś, wykorzystując swoją sławę. Uprawiałaś nierząd z każdym przechodniem. Jemu się oddawałaś. 16Brałaś swoje szaty i robiłaś sobie z nich różnobarwne namioty na wzniesieniach kultowychs i tam cudzołożyłaś. Oby tego nigdy nie było! 17Brałaś złote i srebrne klejnoty, które ci dałem, robiłaś sobie z nich podobizny bożków i cudzołożyłaś z nimi. 18Okrywałaś je swymi wzorzystymi szatami. Moją oliwę i moje kadzidłoa kładłaś przed nimi. 19 Chleb, który ci dałem, najprzedniejszą mąkę, oliwę i miód, którymi cię karmiłem, kładłaś przed nimi jako przyjemną wońb – wyrocznia Pana BOGA. 20Brałaś swoich synów i córki, których Mi urodziłaś, i ofiarowałaś im na pożywienie. Czy mało było twego nierządu? 21Ofiarowałaś bożkom moich synów, spalając ich w ofierzec. 22We wszystkich twoich obrzydliwościach i twoim nierządzie nie pamiętałaś o dniach twojej młodości, gdy byłaś naga i bez ubrania i gdy wiłaś się we własnej krwi. 23 A po tych wszystkich niegodziwościach – biada, biada ci, wyrocznia Pana BOGA – 24na każdym placu usypywałaś wzniesienia kultowe i na nich budowałaś sanktuaria, 25na każdym skrzyżowaniu dróg uczyniłaś sobie wzniesienia kultowe. Hańbiłaś swoją piękność, oddawałaś sięd każdemu przechodniowi i pomnażałaś swój nierząd. 26Cudzołożyłaś z Egipcjanamie, twoimi sąsiadami o dużych członkach, i mnożyłaś swój nierząd, żeby Mnie doprowadzać do gniewus. 27Dlatego podniosłem na ciebie rękę i ograniczyłem twoje prawa. Wydałem cię na łup żądzy nienawidzących cię córek filistyńskichf, które się wstydzą twojego niegodziwego postępowania. 28Cudzołożyłaś z Asyryjczykamis, bo byłaś nienasycona. Uprawiałaś z nimi nierząd, lecz i tym się nie nasyciłaś. 29Pomnożyłaś swój nierząd w ziemi kupców, w Chaldeig, ale i tego było ci mało. 30 O jak namiętne było twoje serces – wyrocznia Pana BOGA – w czynieniu tego wszystkiego, w czynach bezwstydnej, rozpustnej kobiety, 31w budowaniu miejsc ofiarnych na każdym skrzyżowaniu dróg, w usypywaniu wzniesień kultowych na

Ezechiel przypomina ludowi jego niskie pochodzenie (w. 3) i nadanie mu wielkiej godności ludu Bożego, czego znakiem są symboliczne zaślubiny z Bogiem (w. 8). Ale tak jak ta małżonka zaczęła cudzołożyć z innymi, tak Izrael złamał swoje przymierze i oddał się bałwochwalstwu. W ten obrazowy sposób prorok gani Izraela nie tylko za uprawianie kultów pogańskich (ww. 22-25), ale również za szukanie przymierzy politycznych z sąsiednimi, pogańskimi mocarstwami (ww. 26-34), co często łączyło się z oddawaniem czci ich bóstwom (2Krl 16,11.18; 2Krn 28,22n). Logiczną konsekwencją jest zatem Boży wyrok, który nie ma jednak charakteru zemsty, lecz polega na oddaniu niewiernej małżonki w ręce tych, na których patrzyła ze ślepym podziwem (ww. 35-43). Uzupełnieniem tych wcześniejszych

EZECHIEL 16,14-31

1870

Wj 32,2-4

Kpł 18,21

2Krn 33,1-10

33_Ez:33_Ez

Oz 2,12; Ap 17,16

Kpł 20,10; Pwt 22,22

Ez 16,3

9/3/08

3:31 PM

Page 1871

każdym placu. Gardząc zapłatą, byłaś podobna nie do nierządnicy, 32lecz do kobiety cudzołożnej, która zamiast swojego męża przyjmuje obcych. 33Bo każdej nierządnicy daje się zapłatę, ty zaś sama dawałaś podarki każdemu swojemu kochankowi i zjednywałaś ich sobie, żeby zewsząd przychodzili do ciebie i uprawiali z tobą nierząd. 34Z tobą i twoim nierządem było inaczej niż z innymi kobietami, bo nikt nie chciał z tobą cudzołożyć. Nikt cię nie wynagradzał, lecz to ty dawałaś zapłatęa. Tak, z tobą było inaczej. 35 Dlatego, nierządnico, słuchaj słowa PANA. 36Tak mówi Pan BÓG: Za to, że odsłaniałaś swoje łono, odkrywałaś swoją nagość, uprawiając nierząd z twoimi kochankami i ze wszystkimi obrzydliwymi bożkami, za krew twoich synów, których im ofiarowałaś, 37Ja zbiorę wszystkich twoich kochanków, którzy ci się podobali, wszystkich, których kochałaś, i wszystkich, których nienawidziłaś. Zgromadzę ich zewsząd dokoła ciebie i wobec nich odkryję twoją nagośćb, i zobaczą cię zupełnie nagą. 38Będę cię sądził według praw o cudzołożnicachc i morderczyniach i oddam ci w zamian krew, gniew i zapalczywość. 39 Wydam cię w ich ręce, a oni zburzą twoje miejsca ofiarne, zniszczą twoje wzniesienia kultowe, ograbią cię z twoich szat, zabiorą twoje klejnoty i zostawią cię nagą i bez ubrania. 40 Zwołają przeciw tobie zgromadzenies, ukamienują cię i poćwiartują mieczami. 41Potem spalą twoje domy. Na oczach wielu kobietd będą przeprowadzać sądy nad tobą. I sprawię, że zaprzestaniesz cudzołóstwa i nie będziesz już więcej dawać zapłaty za nierząd. 42Uśmierzę mój gniew przeciwko tobie i odstąpi od ciebie moja zapalczywość. Uspokoję się i już nie będę się gniewał. 43Obarczę cię odpowiedzialnością za twoje postępowanie – wyrocznia Pana BOGA, ponieważ nie pamiętałaś o dniach swojej młodości, ale pobudzałaś Mnie tym wszystkim do gniewu. Nie dodasz więc już żadnej podłości do wszystkich twoich obrzydliwych czynów. 44A każdy zastosuje do ciebie przysłowie: «Jaka matka, taka córka». 45Jesteś córką swojej matki, która porzuciła swojego męża i dzieci. Jesteś siostrą swoich sióstrs, które porzuciły swoich mężów i dzieci. Waszą matką była Chetytka, a waszym ojcem Amoryta. 46Twoją starszą siostrąe jest Samarias, która wraz z córkami mieszka na północ od ciebie. A młodszą twoją siostrą jest Sodoma, która wraz z córkami mieszka na południe od ciebie. 47Początkowo nie poszłaś ich drogamis i nie czyniłaś

a) ty dawałaś zapłatę – być może aluzja do daniny płaconej Asyrii (2Krl 16,8) i Egiptowi (2Krl 23,33) albo do grabieży sprzętów świątynnych, dokonanej przez Babilończyków w 597 r. przed Chr. (2Krl 24,13). b) odkryję twoją nagość – przeciwieństwo czynności opisanej w Ez 16,10 (por. Jr 13,26; Oz 2,12; Na 3,5). c) według praw o cudzołożnicach – karą przewidzianą za cudzołóstwo była śmierć przez ukamienowanie (Kpł 20,10; Pwt 22,22). d) wielu kobiet – prawdopodobnie symbol miast i królestw, które będą świadkami poniżenia Izraela. e) starszą siostrą – to znaczy ważniejszą pod względem znaczenia politycznego albo też po prostu większą.

obrazów jest zestawienie Jerozolimy z jej dwiema siostrami, Sodomą i Samarią. Choć mogło się wydawać, że te dwie ostatnie osiągnęły szczyt nikczemnego postępowania, to jednak mieszkańcy Jerozolimy nie tylko nie wyciągnęli wniosków z ich tragicznego losu, ale wręcz prześcignęli je w czynieniu zła (ww. 44-52). Pojawia się jednak nuta nadziei, gdyż Bóg zapowiada okazanie miłosierdzia i przywrócenie wolności Sodomie i Samarii. Również Jerozolima będzie musiała zejść na samo dno poniżenia, aby odnaleźć drogę do odnowionej miłości swojego Boga, który wspomni (w. 60), czyli niejako wskrzesi do życia dawne przymierze, czyniąc je tym razem wiecznym. Podobnie jak Ez 20 i 23, ten rozdział bardzo jasno pokazuje prorocki sposób widzenia historii Izraela.

1871

EZECHIEL 16,32-47

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Sodoma jest tutaj wyłącznie symbolem zepsutego miasta. Wymienione przewinienia odnoszą się do samej Jerozolimy, której winą był skrajny egocentryzm i obojętność na potrzeby innych. b) wspomnę – wspomnienie przez Boga nie jest zwykłym przypomnieniem sobie jakichś wydarzeń z przeszłości, ale jest skutecznym aktem wskrzeszającym dawną miłość. c) dam ci je za córki – Sodoma i Samaria zostaną odnowione i podporządkowane Jerozolimie na mocy nowego przymierza z Bogiem. d) nie na mocy twojego przymierza – zarówno samo przymierze, jak i przyszłe dobra udzielone Izraelitom przez Boga są Jego darem, a nie nagrodą za dobre postępowanie. Także nawrócenie Izraela będzie owocem działania Bożej łaski. Dobroć Boga doprowadzi naród do refleksji, a w konsekwencji do zawstydzenia, które jednak nie będzie upokarzające, gdyż smutek szybko ustąpi miejsca radości. e) zagadkę… przypowieść – chodzi o krótki alegoryczny tekst wymagający od słuchacza odnalezienia jego ukrytego znaczenia.

Page 1872

ich obrzydliwości. Potem jednak stałaś się gorsza od nich w całym swoim postępowaniu. 48Na moje życie, wyrocznia Pana BOGA – twoja siostra Sodoma i jej córki nie czyniły tak, jak ty i twoje córki. 49Winą Sodomy, twojej siostry, była pycha oraz obfitość chleba i beztroski spokój, jaki miały ona i jej córki. Nie wspomogły ubogiego ani potrzebującegoa. 50Były wyniosłe i czyniły to, co Ja uważam za obrzydliwe. I odrzuciłem je, jak widziałaś. 51Samaria nie popełniła nawet połowy twoich grzechóws. Ty pomnożyłaś swoje obrzydliwości bardziej niż ona. Wobec wszystkich obrzydliwości, które popełniłaś, twoje siostry okazały się sprawiedliwe. 52Noś więc teraz swoją hańbę – ty, która popełniając ohydniejsze grzechy niż one, usprawiedliwiłaś swoje siostry. One są sprawiedliwsze od ciebie. Wstydź się więc i znoś swoją hańbę z powodu usprawiedliwienia twoich sióstr. 53 Odmienię jednak ich los – los Sodomy i jej córek oraz los Samarii i jej córek. Odmienię także twój los pośród nich, 54 abyś nosiła swoją hańbę i była upokorzona za wszystko, co czyniłaś, przynosząc im pociechę. 55Twoje siostry, Sodoma i jej córki oraz Samaria i jej córki, wrócą do swojego pierwotnego stanu. Ty i twoje córki także wrócicie do pierwotnego stanu. 56Czyż w dniach twojej pychy twoja siostra, Sodoma, nie była dla twoich ust przedmiotem obmowy, 57 dopóki nie odsłonięto twojej nieprawości? Teraz ty jesteś pośmiewiskiem dla córek Edomus, wszystkich jego sąsiadów i córek filistyńskich, które wszędzie tobą pogardzają. 58Ponosisz karę za twoją podłość i obrzydliwości – wyrocznia PANA. 59Tak bowiem mówi Pan BÓG: Postąpię z tobą tak, jak ty postąpiłaś, gdy wzgardziłaś przysięgą i złamałaś przymierze. 60Lecz Ja wspomnęb o moim przymierzu z tobą, zawartym w dniach twojej młodości i zawrę z tobą wieczne przymierze. 61Wtedy przypomnisz sobie swoje postępowanie i zawstydzisz się, gdy wezmę od ciebie twoje siostry, starsze i młodsze, i dam ci je za córkic, ale nie na mocy twojego przymierzad. 62Ja zawrę moje przymierze z tobą i przekonasz się, że Ja jestem PANEM. 63Abyś pamiętała i zawstydziła się i już nigdy nie otworzyła ust ze wstydu, gdy ci wybaczę wszystko, co uczyniłaś – wyrocznia Pana BOGA”. Przypowieść o dwóch orłach i wierzchołku cedru 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, ułóż zagadkę i opowiedz ludowi izraelskiemu przypowieśće – 3powiesz im: Tak mówi Pan BÓG:

17

Przypowieść o dwóch orłach i wierzchołku cedru. Prorok przedstawia najpierw przypowieść o dwóch orłach, symbolizujących króla babilońskiego Nabuchodonozora i faraona Chofrę (ww. 1-10), a następnie podaje jej historyczno-teologiczne wyjaśnienie (ww. 11-21) i alegoryczne uzupełnienie (ww. 22-24). Używając symboli, Ezechiel odnosi się do konkretnej sytuacji historycznej. Kiedy w 597 r. przed Chr. Nabuchodonozor uprowadził do Babilonu króla Jo-

EZECHIEL 16,48 — 17,3

1872

Jr 3,6-18

Kpł 26,14-39; Iz 33,8-14 Iz 54,5-8; Jr 31,31-34; Oz 2,16-25

33_Ez:33_Ez

Ez 19,12; 27,26; Oz 13,15

9/3/08

3:31 PM

Page 1873

Wielki orzeła o wielkich skrzydłach i długich piórach, pokryty różnobarwnym pierzem przyleciał nad Libanb i zerwał wierzchołek cedruc. 4 Ułamał czubek jego pędu, zaniósł go do ziemi handlarzy i złożył go w mieście kupcówd. 5 Wziął nasienie tego krajue i posiał na urodzajnym polu. Wziął je nad obfite wody i posadził jak wierzbę. 6 Puściło pędy i stało się winoroślą – bujną, niskopienną, z gałązkami zwróconymi ku niemu, a swoje korzenie miało pod sobą. I stało się winnym krzewem, pełnym gałęzi i pędów. 7 Był jednak inny, wielki orzełf o ogromnych skrzydłach i licznych piórach. A oto winny krzew ku niemu zwrócił swe korzenie i do niego skierował swoje gałęzie, żeby nawadniał go obficiej niż pole, na którym go zasadzono. 8 A przecież zasadzony był na dobrym polu, nad obfitymi wodami, aby mógł wypuszczać pędy, wydawać owoce i być wspaniałym krzewem winnymg. 9 Ogłosisz więc: Tak mówi Pan BÓG: Czy będzie się rozwijał? Czy orzełh nie wyrwie jego korzeni, nie oberwie jego owoców, tak że uschną wszystkie jego młode pędy? Uschnie! I nie będzie trzeba mocnego ramienia ani licznego narodu, aby wyrwać go z korzeniami. 10 Jest zasadzony. Czy się rozwinie? Czy całkiem nie uschnie, gdy go uderzy wschodni wiatri?

a) orzeł – hebr. słowo może oznaczać również ‘sępa’. W ST symbolizuje władzę królewską, tutaj jest obrazem króla babilońskiego Nabuchodonozora. b) Liban – pasmo górskie leżące na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych. c) cedr – tutaj jest symbolem dynastii królewskiej w Jerozolimie, a jego wierzchołek – to młodociany król Jojakin, deportowany w 597 r. przed Chr. (2Krl 24,10-16). d) mieście kupców – chodzi o Babilon. e) nasienie tego kraju – chodzi o Sedecjasza, mianowanego królem Judy przez Nabuchodonozora w miejsce uprowadzonego Jojakina, jego bratanka. f) wielki orzeł – tu symbol faraona egipskiego. g) Sedecjasz osadzony na tronie przez Nabuchodonozora zbuntował się przeciw niemu i wystąpił do Egiptu z prośbą o wsparcie w tej rebelii (Jr 37,4-11). Ezechiel jest przekonany, że korzystniej dla Judy byłoby pozostawać pod protekcją Babilonii. h) orzeł – mowa tu prawdopodobnie o pierwszym orle, symbolizującym króla Babilonu, ale nie można też wykluczyć identyfikacji tego orła z faraonem. i) wschodni wiatr – suchy i gorący wiatr wiejący od pustyni jest metaforą Bożego gniewu, który wyraża się tutaj w niszczycielskiej potędze Babilonu.

jakina (w opowiadaniu: wierzchołek cedru), na tronie w Jerozolimie osadził Sedecjasza (nasienie). Ten chwiejny król ostatecznie zdecydował się złamać układ z Nabuchodonozorem i w sojuszu z Egiptem wystąpić przeciwko Babilonii. Bunt skończył całkowitą klęską Judei w 586 r. przed Chr., czego skutkiem było zburzenie Jerozolimy i masowa deportacja ludności do Babilonu. Ezechiel formułuje swoją przestrogę prawdopodobnie na krótko przed tymi tragicznymi wydarzeniami. Oskarża Sedecjasza o złamanie zobowiązań zaciągniętych wobec Babilonu pod przysięgą złożoną w imieniu Pana, co zgodnie z ówczesnymi przekonaniami naraziło Boga na zniesławienie w oczach świata. Dlatego musi zostać ukarany, aby ukazała się moc imienia Pana. Ezechiel kończy swoją wypowiedź przypomnieniem obietnicy Boga, dotyczącej wiecznego panowania dynastii Dawida (2Sm 7). Pomimo dramatycznej sytuacji, spowodowanej rządami Nabuchodonozora nad Izraelem, prorok nie mógł odciąć się od nadziei wynikającej z głębokiego

1873

EZECHIEL 17,4-10

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Wyjaśnienie przypowieści zapowiada wydarzenia, które rozegrały się w 586 r. przed Chr. (2Krl 24,18 – 25,7; 2Krn 36,11-21). b) dał swoją rękę – gest wyrażający zapewnienie o udzieleniu pomocy (2Krl 10,15; Ezd 10,19; Prz 6,1). c) W starożytności przywódcy zawierali przymierza polityczne w imię swoich bóstw, które stawały się gwarantem spisywanych umów (2Krn 36,13). Bóg zapowiada, że Sedecjasz musi ponieść karę, ponieważ zrywając przymierze z królem babilońskim, naraził Jego imię na zniewagę i ośmieszenie. d) górze Izraela – prawdopodobnie chodzi o górę Syjon (zob. Słownik), symbol wiernej i odnowionej Jerozolimy (Iz 2,2; Ez 20,40; 34,14; 40,2; Mi 4,1). e) Bóg z każdej sytuacji potrafi wyprowadzić dobro (1Sm 2,4-9; 1Sm 2,7n; Łk 1,52n).

Page 1874

Uschnie na polu, gdzie został zasadzony!”. 11 Następnie PAN zwrócił się do mnie w słowach: 12„Powiedz – proszę – ludowi przekornemu: Nie wiecie, co znaczą te rzeczy? Powiedz: Oto król babiloński przybył do Jerozolimys i uprowadził jej króla i książąt, zabierając ich ze sobą do Babilonua. 13Wziął jednego z rodus królewskiego, zawarł z nim przymierzes i zobowiązał przysięgą. Możnych zaś uprowadził z kraju, 14aby osłabić królestwo i nie dać mu możliwości wzmocnienia się. On zaś miał zachować jego przymierze, żeby trwało. 15Ale zbuntował się przeciw niemu, wysyłając swoich posłów do Egiptu, żeby mu dano konie i ludzi. Czy mu się to uda? Czy uniknie kary ten, który to uczynił? Zerwał przymierze i miałby uniknąć kary? 16Na moje życie, wyrocznias Pana BOGA: Skoro zlekceważył przysięgę i zerwał przymierze z królem, który uczynił go władcą, umrze w Babilonies, w jego siedzibie. 17Podczas wojny, gdy usypią wał i zbudują szaniec, aby zgładzić wielu ludzi, faraon nie przyśle mu wielkiej armii i licznych zastępów. 18Zlekceważył przysięgę, zrywając przymierze. Choć dał swoją rękęb, to jednak uczynił to wszystko, dlatego się nie uratuje. 19Tak mówi Pan BÓG: Na moje życie! Odpowie za moją przysięgę, którą zlekceważył, i za moje przymierze, które zerwałc. 20 Zastawię na niego moją sieć i zostanie schwytany w moje sidła. Zaprowadzę go do Babilonu i tam go osądzę za niewierność, której się dopuścił względem Mnie. 21Wszyscy jego najlepsi żołnierze zginą od miecza, a pozostali będą rozproszeni na wszystkie strony. I przekonacie się, że Ja, PAN, to powiedziałem. 22Pan BÓG mówi: Wezmę wierzchołek z wysokiego cedru i zasadzę. Z czubka jego młodego pędu odłamię gałązkę i umieszczę ją na wyniosłej i masywnej górze. 23 Posadzę ją na wysokiej górze Izraelad. Wypuści pędy i wyda owoce. Stanie się cedrem wspaniałym. Wszelkiego rodzaju ptactwo będzie pod nim mieszkać i w cieniu jego gałęzi zakładać gniazda. 24 I przekonają się wszystkie drzewa polne, że Ja, PAN, poniżam drzewo wysokie, a wywyższam drzewo niskie. Sprawiam, że usycha drzewo zielone, a zakwita drzewo suchee. Ja, PAN, to powiedziałem i wykonam”.

przekonania, że Bóg dotrzymuje swojego słowa. To On, dzięki małej odrośli (Iz 11,1; Jr 23,5-7), sprawi, że w Jerozolimie na nowo panować będą potomkowie Dawida, Izrael stanie się potęgą, a jego mieszkańcy będą żyć w dostatku i pokoju.

EZECHIEL 17,11-24

1874

2Krl 24,10-17

Iz 53,2-12 Mt 13,31n

Ps 113,7-9; Dn 4,10-12; Łk 1,51-53

33_Ez:33_Ez

Ez 33,10-20

Jr 31,29n

Pwt 24,16 Ps 15,2-5; 24,3-6

Mt 25,35n

Kpł 25,35-37

9/3/08

3:31 PM

Page 1875

Odpowiedzialność osobista 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Dlaczego powtarzacie między sobą to przysłowie o ziemi Izraelas: «Ojcowie jedli niedojrzałe grono, a dzieciom cierpną zębya»? 3 Na moje życie, wyrocznias Pana BOGA – nie będziecie więcej powtarzać tego przysłowia w Izraelu. 4Bo każde życie ludzkie zależy ode Mnie. Moje jest życie ojca i życie syna. Każdy jednak, kto grzeszy, umrze. 5Człowiek sprawiedliwy to ten, który zachowuje prawos i sprawiedliwość: 6Nie ucztujeb na wzniesieniach kultowychs, nie zwraca oczu ku bożkom ludu izraelskiego, nie hańbi żony swojego bliźniegos, nie współżyje z żoną w czasie jej nieczystościc, 7nikogo nie uciska, zwraca dłużnikowi jego zastaw, nie kradnie, dzieli się chlebem z głodnym, nagiego przyodziewa, 8nie pożycza na lichwę, nie pobiera procentud, nie przykłada swej ręki do nieprawości, daje sprawiedliwy wyrok w sporach między ludźmi, 9postępuje według moich nakazów, przestrzega moich praw, aby dochować wierności. Taki człowiek jest sprawiedliwy i na pewno będzie żył – wyrocznias Pana BOGA. 10 Lecz jeśli jego syn będzie przestępcą, który przelewa krews i dopuszcza się jednego z tych wykroczeń, 11choć ojciec nie uczynił żadnej z tych rzeczy – to znaczy ucztuje na wzniesieniach kultowych, hańbi żonę swojego bliźniego, 12uciska ubogiego i potrzebującego, kradnie, nie oddaje rzeczy wziętej w zastaw, ku bożkom zwraca swoje oczy, popełnia obrzydliwe czyny, 13pożycza na lichwę i pobiera procent – na pewno nie będzie żył. Jeśli popełnia te obrzydliwe czyny, na pewno umrze i swoją krwią odpowie za wszystkoe. 14 Gdyby jednak miał syna, który widział wszystkie grzechys popełnione przez swojego ojca i chociaż je zobaczył, nic podobnego nie uczynił – to znaczy 15nie ucztował na wzniesieniach kultowych, nie zwracał oczu ku bożkom domu Izraela, nie hańbił żony swojego bliźniego, 16nikogo nie uciskał, nie brał zastawu, nie kradł, dzielił się chlebem z głodnym, przyodziewał nagiego, 17nie przykładał swojej ręki do nieprawości, nie pożyczał na lichwę, nie pobierał procentu, wypełniał moje prawo i postępował według moich nakazów – taki człowiek nie umrze z powodu winy swojego ojca. Na pewno będzie żył. 18Jego ojciec natomiast, ponieważ stosował przemoc, kradł i czynił to, co pośród jego ludu nie było dobre, umrze z powodu własnej winy.

18

a) Przysłowie to jest ilustracją tradycyjnego przekonania, że odpowiedzialność za złe czyny jednostki ponosi cała społeczność, zwłaszcza najbliższa rodzina (Wj 20,5; Pwt 5,9; Lm 5,7). b) ucztuje – chodzi o spożywanie posiłków związanych ze składaniem ofiar bożkom pogańskim. c) w czasie jej nieczystości – czyli w czasie menstruacji (Kpł 15,19-30; 18,19; 20,18). d) nie pobiera procentu – zob. Kpł 25,36n; Pwt 23,19n; Ne 5,7.10. e) Dopuszczający się wymienionych czynów sam będzie odpowiedzialny za własną śmierć (Ez 3,18.20).

Odpowiedzialność osobista. W VII w. przed Chr. prawda o nagrodzie po śmierci nie była jeszcze znana Izraelitom. W życiu codziennym kierowali się zasadą sprawiedliwości, która za każde wyrządzone zło domagała się kary. Gdy winowajca umierał bezkarnie, uznawano, że za nieodpokutowane nieprawości odpowiadają jego najbliżsi krewni. To na pozór słuszne rozwiązanie wywołało sprzeciw Ezechiela, który odrzuca rozpowszechnione przekonanie o zbiorowej odpowiedzialności za czyny przodków (w. 1). W wyroczni podkreśla on, że Pan nie jest Bogiem mściwym i żądnym krwi, który bezdusznie podlicza ludzkie winy i zasługi. Dla Niego ważny jest każdy człowiek i każdego traktuje

1875

EZECHIEL 18,1-18

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) książętami Izraela – u Ezechiela wyrażenie to odnosi się najczęściej do królów Judy, tutaj konkretnie do Joachaza, Jojakina i Sedecjasza. b) lwica – niewykluczone, że chodzi tutaj konkretnie o Chamutal, matkę królów Joachaza i Sedecjasza (2Krl 23,31; 24,18), albo ogólnie jest to symbol całej Judy i jej królów (Rdz 49,9).

Page 1876

19

Zapytacie: Dlaczego syn nie odpowiada za winy ojca? Bo jeśli syn przestrzegał prawa i postępował sprawiedliwie, zachowywał wszystkie moje nakazy i wypełniał je, to na pewno będzie żył. 20Umrze tylko ten człowiek, który grzeszy. Syn nie odpowiada za winy ojca i ojciec nie odpowiada za winy syna. Prawego spotka nagroda za jego sprawiedliwość, a bezbożnegos dosięgnie karas za jego niegodziwość. 21Lecz jeśli bezbożny porzuci wszystkie grzechy, które popełniał, i będzie wypełniał wszystkie moje nakazy, przestrzegał prawa i postępował sprawiedliwie, na pewno będzie żył, nie umrze. 22Zapomniane będą wszystkie przestępstwa, które popełnił i będzie żył dzięki sprawiedliwości, którą czynił. 23 Czy rzeczywiście pragnę śmierci bezbożnego – wyrocznia Pana BOGA? Czy raczej nie tego, by porzucił swoje grzeszne postępowanie i żył? 24A gdy sprawiedliwy przestanie postępować uczciwie, gdy popełni nieprawość i będzie czynił wszystkie te obrzydliwości, których dopuścił się bezbożny, to czyż pozostanie przy życiu? Nie będę pamiętał o całej jego sprawiedliwości! Umrze on z powodu niewierności, której się dopuścił, i z powodu grzechu, który popełnił! 25Wy jednak twierdzicie: Postępowanie Pana nie jest słuszne. Słuchajcie więc, ludu izraelski: Czy moje postępowanie jest niesłuszne, czy raczej wasze? 26Gdy bowiem sprawiedliwy przestanie postępować uczciwie, gdy będzie czynił bezprawie i umrze, to umrze z powodu bezprawia, które czynił. 27Gdy natomiast bezbożny porzuci swoje grzeszne postępowanie i będzie przestrzegał prawa i sprawiedliwości, zachowa swoje życie. 28Jeśli się opamięta i porzuci wszystkie swoje przestępstwa, których się dopuszczał, na pewno będzie żył, nie umrze. 29Lecz lud izraelski mówi: Postępowanie Pana nie jest słuszne. Czy moje postępowanie jest niesłuszne, ludu izraelski, czy raczej wasze? 30Dlatego każdego z was, ludu izraelski, osądzę według jego postępowania – wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się i odstąpcie od wszystkich waszych przestępstw. Niech nie będą one dla was powodem do grzechu. 31Odrzućcie od siebie wszystkie przestępstwa, które popełniliście, i uczyńcie sobie nowe serces i nowego ducha! Dlaczego mielibyście umrzeć, ludu izraelski? 32Przecież nie pragnę śmierci śmiertelnika – wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się więc, abyście pozostali przy życiu! Pieśń żałobna nad królami Judy 1 Podnieś lament nad książętami Izraelaa 2i powiedz: Matka twoja była jak lwicab,

19

indywidualnie. Ponadto prorok wskazuje na możliwość odpokutowania złych czynów, tym bardziej że Bóg przebacza każdemu, kto stara się naprawić popełnione niegodziwości. Pieśń żałobna nad królami Judy. Ta pieśń żałobna (w. 14) jest lamentacją nad tragicznym losem dynastii Dawida i fatalnie rządzonego narodu wybranego. Choć nawiązuje ona do dramatycznych wydarzeń z 586 r. przed Chr., to jednak

EZECHIEL 18,19 — 19,2

1876

Pwt 24,16

Ez 33,11; Mdr 1,13.26; Łk 15,7.10.32

Ez 3,20; 33,12n

Ez 11,19 Ez 33,11; Mdr 1,13

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1877

leżała wśród lwiąt i karmiła swoje młodea. 3 Odchowała jedno ze swych lwiątekb, aż stało się młodym lwem. Nauczył się on chwytać zdobycz i pożerać ludzi. 4 Gdy posłyszały o nim narody, schwytano go w pułapkę. Zaprowadzono go w kajdanach do ziemi egipskiejc. 5 Kiedy lwica zobaczyła, że daremnie czeka, że próżna jej nadzieja, wzięła inne ze swoich młodych i uczyniła je młodym lwemd. 6 Wszedł on między lwy i stał się młodym lwem. Nauczył się rozszarpywać zdobycz i pożerać ludzi. 7 Burzył ich pałace i pustoszył miasta. Przerazili się mieszkańcy kraju, słysząc jego ryk. 8 Zebrały się przeciwko niemu narody z sąsiednich krain. Zastawiono na niego sieci i schwytano w pułapkę. 9 Związanego wsadzono do klatki i zaprowadzono do króla Babilonus. Osadzono go w więzieniue, aby jego głos już się nie rozlegał na górach izraelskich. 10 Matka twoja była jak winoroślf zasadzona nad wodami. Stała się płodna i rozrosła się dzięki obfitości wód. 11 Miała mocne gałęzie, które stały się berłami władców. Wyrosła ponad inne krzewy, stała się widoczna dzięki swojej wysokości i licznym odroślom. 12 Wyrwanog ją ze złością i rzucono na ziemię. Wschodni wiatrh sprawił, że uschły jej owoce. Jej mocna gałąź uschła i strawił ją ogień.

a) młode – poszczególni potomkowie dynastii królewskiej. b) jedno ze swych lwiątek – z kontekstu wynika, że chodzi o króla Joachaza. c) Joachaz, syn Jozjasza, rządził zaledwie 3 miesiące i został uprowadzony do Egiptu przez faraona Necho II (2Krl 23,31-34). d) młodym lwem – jeśli przyjąć, że lwicą jest Chamutal, to drugim lwiątkiem musiałby być jej drugi syn na tronie, czyli Sedecjasz. Może tu też chodzić o bezpośredniego poprzednika Sedecjasza, to znaczy przebywającego w babilońskiej niewoli Jojakina. Obydwaj zostali osadzeni na tronie przez wrogów Izraela. e) w więzieniu – taki los spotkał Jojakina, który został uprowadzony do Babilonu przez Nabuchodonozora (2Krl 24,8-16). f) winorośl – zwykle jest to symbol Izraela (np. Iz 5,1-7a; Ez 15), ale tutaj chodzi prawdopodobnie o dynastię królewską. W Ez 17,5-10 winoroślą nazwany jest Sedecjasz, podczas gdy dynastię królewską porównuje się do cedru. g) Wyrwano – forma bezosobowa zakłada działanie samego Boga. Być może aluzja do tragicznego losu Sedecjasza i Judei pod jego rządami. h) Wschodni wiatr – zob. Ez 17,10+.

jej przesłanie ma charakter uniwersalny. Prorok dokonuje raczej analizy pewnych typów zachowań i wynikających z nich skutków. Jest to poemat żalu za bezmyślnie utraconą wspaniałością królestwa Dawida. Równocześnie prorok próbuje znaleźć odpowiedzi na pytania, jakie rodziły się w związku z poniżeniem dynastii, która miała cieszyć się nieustanną opieką i łaskawością Boga (wyraźne odniesienia do błogosławieństwa Jakuba w Rdz 49,8-11). Z redakcyjnego punktu widzenia fragment ten jest kontynuacją pieśni z Ez 17. Styl i struktura pieśni przypominają lamentacje pogrzebowe, gdzie tragizm śmierci ukochanej osoby zostaje uwypuklony przez przywołanie jej wcześniejszej

1877

EZECHIEL 19,3-12

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) berła władcy – nawiązanie do błogosławieństwa Jakuba z Rdz 49,10. b) Siódmego roku… piątego miesiąca – w zależności od przyjętych założeń będzie to 1 września 590 r. przed Chr. lub 13/14 sierpnia 591 r. przed Chr. Siódmy rok odnosi się prawdopodobnie do czasu przebywania w niewoli króla Jojakina, uprowadzonego w 597 r. przed Chr. c) wybrałem – w czasach wygnania dawna idea wybrania narodu przez Boga znowu staje się popularna. Ezechiel w całej swojej księdze mówi jednak o wybraniu tylko jeden raz. d) Ja jestem PANEM – być może nawiązanie do Wj 3,11-17; 6,2-8, gdzie pojawia się także motyw obietnicy wprowadzenia do kraju opływającego w mleko i miód. e) ziemi opływającej mlekiem i miodem – przysłowiowe określenie dóbr Ziemi Obiecanej (np. Wj 3,8; Kpł 20,24). f) Tylko w Joz 24,14 wspomina się o oddawaniu czci pogańskim bóstwom przez Izraelitów podczas ich pobytu w Egipcie (Ps 106,7). Zapewne prorok ma na myśli współczesny sobie kult bożków egipskich, który przenosi w dawne czasy. g) Wygnańcy zostaną wybawieni nie dzięki swoim zasługom, których nie mają, ale ze względu na pokazanie narodom pogańskim, jak wierny i potężny jest Bóg (Iz 42, 6-8; 45,6; 55,5).

Page 1878

13

A teraz jest zasadzona na pustyni, w ziemi suchej i spieczonej. 14 Buchnął ogień z jej gałęzi i strawił jej latorośle wraz z owocami. Nie ma już na niej mocnej gałęzi – berła władcya”. Jest to pieśń żałobna i taką ma pozostać. Historia niewierności Izraela – miłosierdzie Boże 1 Siódmego roku, dziesiątego dnia piątego miesiącab, przyszli niektórzy ze starszyznys Izraelas, by zasięgnąć rady PANAs, i usiedli przede mną. 2Wtedy PAN przemówił do mnie tymi słowami: 3„Synu człowieczys, przemów do starszyzny Izraela i powiedz im: Tak mówi Pan BÓG: Czy przyszliście, aby się Mnie radzić? Na moje życie! Nie pozwolę, abyście się Mnie radzili – wyrocznias Pana BOGA. 4Czy będziesz ich sądził? Czy będziesz sądził, synu człowieczy? Daj im poznać obrzydliwe czyny ich przodków. 5Powiedz im: Tak mówi Pan BÓG: W dniu, kiedy wybrałemc Izraela, przysiągłem potomkom ludu Jakubas i dałem się im poznać w ziemi egipskiej. Przysiągłem im: Ja jestem PANEMd, waszym Bogiem. 6W tym dniu przysiągłem im, że ich wyprowadzę z ziemi egipskiej do kraju, który przeznaczyłem dla nich, do ziemi opływającej mlekiem i miodeme. Jest ona najwspanialsza ze wszystkich ziem. 7I powiedziałem im: Niech każdy odrzuci ohydne bożki sprzed swoich oczu, niech się nie plami egipskimi bóstwami. Ja jestem PANEM, waszym Bogiem. 8 Lecz oni zbuntowali się przeciwko Mnie i nie chcieli Mnie słuchać. Nikt nie odrzucił ohydnych bożków sprzed swoich oczu i nie porzucił egipskich bóstwf. Postanowiłem więc wylać na nich moje oburzenie, w ziemi egipskiej dać upust mojemu gniewowis. 9Działałem w trosce o moje imięs, aby nie doznało zniewagi w oczach narodów, wśród których przebywalig. Dałem się im poznać wobec narodów, gdy ich wyprowadziłem z ziemi egipskiej. 10Wyprowadziłem ich z ziemi egipskiej i przywiodłem ich na pustynię. 11Dałem im moje nakazy i nauczyłem ich moich praw. Człowiek, który je wypełnia, otrzyma przez nie życie. 12Dałem im też moje szabatys na znak więzi między Mną a nimi, aby poznano, że Ja jestem PANEM, który ich uświęca. 13Ale lud izraelski zbuntował się przeciwko Mnie na pustyni. Nie postępował według moich

20

chwały. Opłakiwani są nie nikczemni królowie, ale utracona szczęśliwość obiecana Dawidowi, a poprzez niego również jego poddanym i ich potomkom. Historia niewierności Izraela – miłosierdzie Boże. Ezechiel wygłasza wyrocznię kierowaną do przywódców Izraela na wygnaniu, którzy przyszli do proroka po radę. Z samego tekstu nie wynika, co było przedmiotem ich troski, ale niewątpliwie spodziewali się uspokajającej odpowiedzi. Ich przyjście stało się dla proroka okazją do wygłoszenia bardzo surowego osądu nagannego postępowania Izraelitów, a zarazem przypomnienia zbawczych lub wychowawczych interwencji Boga (ww. 1-32). Mimo tak licznych w przeszłości dowodów wierności i opieki ze strony Pana, Jego lud

EZECHIEL 19,13 — 20,13

1878

Pwt 7,6n; 10,15; 14,2

Wj 3,17; Lb 13,27; Pwt 6,3; 11,9; 26,15

Kpł 18,5

Wj 31,13

33_Ez:33_Ez

Wj 32,1-35; Lb 11,1-3; 12,1-16; 14,1-45; 21,4-9; 25,1-15; Ps 106,6-39; Ez 22,8.26; 23,38

Lb 14,28-30

9/3/08

3:31 PM

Page 1879

nakazów, wzgardził moimi prawami. A przecież człowiek, który je wypełnia, przez nie otrzymuje życie. Oni jednak stale znieważali moje szabaty. Postanowiłem więc wylać na nich moje oburzenie na pustyni, aby ich zgładzić. 14Czyniłem to w trosce o moje imię, aby nie doznało zniewagi wobec narodów, które widziały, jak ich wyprowadziłem. 15Dlatego właśnie przysiągłem im na pustyni, że ich nie wprowadzę do kraju, który im dałem, do ziemi opływającej mlekiem i miodem, najwspanialszej ze wszystkich ziem. 16Wzgardzili bowiem moimi prawami, nie postępowali według moich nakazów, znieważali moje szabaty, a ich sercas skłoniły się ku bożkom. 17 Jednak spojrzałem na nich z życzliwością, nie chciałem ich zniszczyć i nie wytępiłem ich na pustyni. 18Powiedziałem ich potomkom na pustyni: Nie postępujcie według nakazów waszych przodków, nie zachowujcie ich zwyczajów i nie plamcie się ich bożkami. 19Ja jestem PANEM, waszym Bogiem. Postępujcie według moich nakazów, przestrzegajcie moich praw i zachowujcie je. 20Świętujcie moje szabaty; niech będą one znakiem więzi między Mną a wami, aby poznano, że Ja jestem PANEM, waszym Bogiem. 21Lecz także ich potomkowie zbuntowali się przeciwko Mnie. Nie postępowali według moich nakazów, nie przestrzegali moich praw – a przecież człowiek, który je wypełnia, przez nie otrzymuje życie – znieważali moje szabaty. Postanowiłem więc wylać na nich moje oburzenie i dać upust mojemu gniewowi na pustyni. 22Cofnąłem jednak moją rękę. Uczyniłem to w trosce o moje imię, aby nie doznało zniewagi wobec narodów, które widziały, jak ich wyprowadziłem. 23Dlatego przysiągłem im na pustyni, że ich rozproszę między narodami i rozrzucę po różnych krajach. 24Nie przestrzegali bowiem moich praw, wzgardzili moimi nakazami, znieważali moje szabaty i wznosili oczy ku bożkom swoich przodków. 25Dlatego Ja także dałem im nakazy, które nie były dobre, i prawa, które nie mogły dać im życiaa. 26Dopuściłem, że splamili się, składając w ofierzes każdego pierworodnegob. Chciałem napełnić ich grozą, aby przekonali się, że Ja jestem PANEM. 27Dlatego, synu człowieczy, mów do ludu Izraela: Tak mówi Pan BÓG: Jeszcze i tym znieważyli Mnie wasi przodkowie, że byli wobec Mnie niewierni. 28Wprowadziłem ich do ziemi, którą im obiecałem, a oni, gdy tylko zobaczyli jakiś wysoki pagórek lub jakieś rozłożyste drzewo, składali tam krwawe ofiary, obra-

a) Werset ten zawiera sugestię, że Bóg ma wszystko pod swoją kontrolą, nawet zło, z którego może wyprowadzić dobro (1Krl 22,19-23). b) Niektóre teksty ST mogły być interpretowane jako nakazy składania ofiar z ludzi, np. Wj 13,2; 22,28; 34,19. Bóg jednak jednoznaczne potępia takie praktyki (Jr 7,31; 19,5; Ez 16,20-22).

stale łamał zawarte z Nim przymierze. Dlatego pierwszą reakcją proroka jest retoryczne pytanie: na jakiej podstawie Izraelici opierają swoje nadzieje na zbawienie od Boga? Druga część wyroczni (ww. 33-44) to zapowiedź nadchodzącego zbawienia, poprzedzonego jednak sądem i powszechnym oczyszczeniem. Wyrocznię zamyka wizja nawróconego Izraela, zebranego spośród obcych narodów. W odzyskanej ojczyźnie lud pojednany z Panem będzie się stosował do nakazów prawa i składał ofiary miłe Bogu. Prorok z naciskiem podkreśla, że wybawienie nie będzie dla Izraela nagrodą za jego czyny, lecz kolejnym przejawem miłości Boga. W obu częściach wystąpienia Ezechiela punktem odniesienia dla aktualnych i przyszłych wydarzeń jest niewola egipska, wędrówka przez pustynię, przymierze oraz perspektywa szczęścia w Ziemi Obiecanej. Przywoływane przez proroka wydarzenia z historii Izraela charakteryzują się

1879

EZECHIEL 20,14-28

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) cudzołożąc – aluzja do praktyk seksualnych stosowanych w pogańskich obrzędach religijnych. b) spalacie waszych synów – zob. Ez 16,21+. c) pustynię narodów – prawdopodobnie nie jest to nazwa geograficzna konkretnego miejsca, ale określenie symboliczne (Iz 11,15n; Oz 2,14-16). d) przeliczę was – tak jak pasterz liczy swoje owce (Jr 33,13). e) świętej górze – chodzi o Syjon (zob. Słownik), miejsce prawowitego kultu Boga, symbol jedności i wierności Izraela, a zarazem opieki i mocy Boga. U Ezechiela motyw ten jest bardzo rzadki (Ez 28,14).

Page 1880

żające Mnie dary, ofiary kadzielne i płynne. 29Pytałem ich: Co to za pagórek, na który chodzicie? Aż do dzisiaj nazywają go pagórkiem ofiarniczym. 30Dlatego powiedz ludowi izraelskiemu: Tak mówi Pan BÓG: Przecież wy się plamicie, naśladując waszych przodków i cudzołożąca z ich ohydnymi bożkami! 31Składacie wasze dary, spalacie waszych synówb, aż do dziś plamicie się wszystkimi waszymi bożkami i chcecie się Mnie radzić, ludu izraelski? Na moje życie – wyrocznia Pana BOGA – nie udzielę wam mojej rady! 32Na pewno nie spełnią się wasze zamysły. Wy mówicie: «Chcemy być jak inne narody i jak plemiona innych krajów oddawać cześć drewnu i kamieniowi». 33Na moje życie – wyrocznia Pana BOGA – będę panował nad wami mocną ręką i wzniesionym ramieniem, dając upust gniewowi. 34Wyprowadzę was spośród narodów, zgromadzę was z krajów waszego rozproszenia mocną ręką i wzniesionym ramieniem, dając upust gniewowi. 35Zaprowadzę was na pustynię narodówc i tam będę was sądził twarzą w twarz. 36Jak sądziłem waszych przodków na pustyni ziemi egipskiej, tak będę sądził i was – wyrocznia Pana BOGA. 37Rozkażę wam przejść pod laską pasterską i przeliczę wasd. 38Odłączę od was buntowników i tych, którzy występują przeciwko Mnie. Wyprowadzę ich z kraju, w którym przebywali, ale do ziemi Izraela nie wejdą. I przekonacie się, że Ja jestem PANEM. 39Do was, ludu izraelski, tak mówi Pan BÓG: Chodźcie! Niech każdy odrzuci swoje bożki! Czy nie usłuchacie Mnie? Już więcej nie będziecie hańbić mojego świętego imienia waszymi darami i bożkami, 40 bo na mojej świętej górzee, na wysokiej górze Izraela – wyrocznia Pana BOGA – będzie Mi służył cały lud izraelski, wszyscy, którzy są w kraju. Tam okażę wam łaskawość. Tam przyjmę wasze ofiary, wasze pier wociny i wszystkie wasze święte dary. 41Z radością przyjmę was jako miłą woń, gdy wyprowadzę was spośród narodów i zgromadzę was z krajów waszego rozproszenia. Przez was pokażę swoją świętość innym narodom. 42Przekonacie się, że Ja jestem PANEM, gdy wprowadzę was do kraju Izraela, do ziemi, którą obiecałem waszym przodkom. 43Tam przypomnicie sobie wasze postępowanie i wszystkie wasze haniebne czyny. Będziecie się brzydzić wszystkimi waszymi złymi czynami. 44I przekonacie się, że Ja jestem PANEM! Dokonam tego z wami ze względu na moje imię, a nie z powodu waszego przewrotnego postępowania i niegodziwych czynów, ludu izraelski – wyrocznia Pana BOGA.

powtarzalnym cyklem takich samych zachowań Boga i człowieka. Najpierw Izrael doświadczał szczególnej łaski Boga, na którą nie potrafił odpowiedzieć. Skutkiem tego była kara Boża, rozumiana nie jako zemsta, ale środek wychowawczy, mający prowadzić do moralnej odnowy. Dlatego z karą zawsze łączyły się kolejne dary i łaski, będące okazją dla narodu do odpowiedzi na Boże miłosierdzie. Podobny schemat ma miejsce w życiu każdego człowieka. Bóg jednak nigdy z niego nie rezygnuje, nawet gdy nie zawsze jest Mu wierny.

EZECHIEL 20,29-44

1880

Pwt 5,15; 7,19; 26,8; Jr 21,5; 27,5; 32,21 Iz 3,13n; Oz 4,1; 12,3; Mi 6,2

Ez 43,8 Pwt 12,6.11.17; Iz 11,9; 56,7; 65,25; Jl 2,1; Ab 16

Ez 6,9; 11,17-19; 16,61.63; 36,31; 39,26n

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1881

Wyrocznia przeciwko południu 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, zwróć się w stronę południa i przepowiadaj w tym kierunku. Prorokuj przeciwko lasom krainy Negebua. 3Powiedz lasom Negebu: Słuchajcie słowa PANA, tak mówi Pan BÓG: Oto Ja zapalę ogieńb, który strawi wśród was wszelkie drzewo zielone i wszelkie drzewo suche. Nie zgaśnie palący płomień. Spłonie w nim wszystko, co żyje, od Negebu aż po północ. 4Każdy śmiertelnik zobaczy, że Ja, PAN, wznieciłem ten pożar nie do ugaszenia”.

21

Iz 10,17-19; Jr 21,14

Pieśń o karzącym mieczu Bożym 5 Wtedy zawołałem: Ach! Panies BOŻE, mówią o mnie: „On opowiada tylko przypowieścic”. 6PAN przemówił więc do mnie w tych słowach: 7„Synu człowieczys, zwróć się w stronę Jerozolimys. Przepowiadaj przeciwko jej świątyniomd, prorokuj przeciw ziemi Izraelae. 8Powiedz ziemi Izraelas: Tak mówi PAN: Oto Ja jestem przeciwko tobie. Wyciągnę mój mieczf z pochwy i zgładzę u ciebie sprawiedliwego i bezbożnegog. 9 Ponieważ chcę zgładzić u ciebie sprawiedliwego i bezbożnego, wyciągnę z pochwy mój miecz na wszystkich ludzi od Negebuh aż po północ. 10Każdy śmiertelnik przekona się, że Ja, PAN, nieodwołalnie wydobyłem z pochwy mój miecz. 11 A ty, synu człowieczy, jęcz, jakbyś miał połamane kości, w bólu jęcz wobec nich. 12A gdy cię zapytają: Dlaczego jęczysz? Odpowiedz im: Z powodu nadchodzącej wieści zadrżą wszystkie sercas, wszystkich ogarnie strach, wszelki duch osłabnie i ugnie się każde kolano. Oto nadchodzi, jest już tutaj – wyrocznias Pana BOGA”. 13 PAN przemówił do mnie w następujących słowach: 14„Synu człowieczy, prorokuj i głoś: Tak mówi Pan: Oto miecz – miecz wyostrzony i dobrze wypolerowany. 15 Wyostrzony – by dokonać rzezi. Wypolerowany – by ciskać błyskawice. 16 Został przygotowany, by pasował do dłoni. Oto miecz wyostrzony i wypolerowany, by dać go w rękę kata. 17 Krzycz i jęcz, synu człowieczy, gdyż ten miecz spadnie na mój lud, na wszystkich książąt Izraela.

a) lasom krainy Negebu – symboliczne określenie Judei, graniczącej od południa z pustynią Negeb. b) ogień – jako symbol kary jest częstym motywem w księgach prorockich (np. Iz 10,16-19; Jr 21,14; Ez 15,4-7; 19,12.14). c) przypowieści – hebr. określenie oznacza także ‘bajkę’ lub ‘przysłowie’. Prorok skarży się na niezrozumienie albo lekceważenie jego słów przez słuchaczy (Ez 12,27; 33,32). d) świątyniom – chodzi o istniejące w Jerozolimie miejsca kultów pogańskich. e) ziemi Izraela – prawdopodobnie tę wyrocznię należy rozumieć jako skierowaną do wszystkich Izraelitów, również tych przebywających na wygnaniu w Babilonie. f) miecz – tutaj symbol Nabuchodonozora, który stał się narzędziem kary wymierzonej Izraelowi (Jr 47,6n; 50,35-38). g) Na pozór jest tu sprzeczność z zasadą indywidualnej odpowiedzialności (Ez 18), jednak w tym miejscu autor ma na myśli nieodwołalność Bożego zamiaru, którego nie odwróci nawet postawa sprawiedliwych (Rdz 18,22-33). h) Negeb – mimo surowego klimatu, z racji przebiegających tamtędy licznych szlaków handlowych położonych tam było wiele osad.

Wyrocznia przeciwko południu. Biorąc pod uwagę bardzo luźny związek tych wersetów z otaczającym kontekstem, traktuje się je najczęściej jako uzupełnienie redakcyjne. Bóg zapowiada, że sam podłoży ogień, aby doszczętnie zniszczyć Judę, przedstawioną tutaj jako las krainy Negebu, pustynnej krainy na południu Palestyny. Obraz ten przywodzi na myśl zapowiedzi Amosa, który ukazywał Pana niszczącego ogniem miasta największego zepsucia (Am 1 – 2). Pieśń o karzącym mieczu Bożym. W tym poetyckim wystąpieniu prorok sławi potęgę Boga, który sprawiedliwie panuje nad wszystkimi narodami, a jednocześnie zapowiada Izraelowi surową karę. Ezechiel jednak dobitnie podkreśla, że budzący grozę Babilon i jego sprzymierzeńcy są jedynie narzędziem w ręku Boga. Kiedy nadejdzie odpowiednia

1881

EZECHIEL 21,1-17

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) dwie drogi – być może chodzi o dwa szlaki handlowe przechodzące przez terytorium Palestyny: Drogę Królewską wzdłuż doliny Jordanu i Drogę Morską wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego. b) miecz króla Babilonu – autor ma na myśli karną wyprawę wojsk Nabuchodonozora w 589 r. przed Chr. (2Krl 25,1-10). Babilon – zob. Słownik. c) Rabba Ammonitów – czyli Rabbat w Gileadzie, stolica państwa ammonickiego. Ammon należał do koalicji antybabilońskiej za czasów panowania króla Sedecjasza w Jerozolimie (Jr 27,3), czyli prawdopodobnie także w 589 r. przed Chr. Wcześniej Ammon był sprzymierzeńcem Babilonu (2Krl 24,2). Ammonici – zob. Słownik. d) W wersecie tym zawarte są aluzje do różnych metod wróżbiarskich, jakie stosowano w Mezopotamii. Pomimo surowych zakazów (Pwt 17,5) również niektórzy Izraelici uciekali się do podobnych praktyk (Rdz 31,18; Sdz 17,5; 1Sm 15,23; Oz 3,4). e) Mieszkańcy Jerozolimy czuli się bezpieczni, ponieważ Syjon był mieszkaniem Boga, który zobowiązał się bronić swojego ludu (np. Ez 16,8; 20,5). Niektórzy łudzili się też, że król babiloński, usatysfakcjonowany poddańczym hołdem Sedecjasza (2Krl 24,17), pobłażliwie potraktuje Jerozolimę. Prorok zapowiada jednak, że wiarołomstwo Izraela zostanie surowo ukarane.

Page 1882

Wydani pod miecz są moim ludem, dlatego zapłacz z bólu. 18 Oto nadeszła próba. Musi to nastąpić, bo wzgardziłeś rózgą – wyrocznia Pana BOGA. 19 Ty więc, synu człowieczy, prorokuj i zaklaskaj w dłonie. Miecz uderzy po raz drugi i trzeci. To miecz rzezi, miecz wielkiej zagłady, której nikt nie umknie. 20 We wszystkich ich bramach postawiłem siekących mieczem, aby serca struchlały, aby wielu padło. Ach, jakże ten miecz błyszczy, jak jest wyostrzony, by zabijać! 21 Uderzaj w prawo i w lewo – tam, gdzie skieruje się twoje ostrze. 22 A Ja zaklaszczę w dłonie i tak mój gniews uśmierzę. Ja, PAN, to powiedziałem”. Miecz króla Babilonu 23 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 24„Synu człowieczys, wyznacz dwie drogia, którymi przyjdzie miecz króla Babilonub. Niech obydwie prowadzą z jednego kraju. Na początku każdej drogi postawisz znak wskazujący kierunek ku miastu. 25Pokaż drogę, którą pójdzie miecz przeciwko Rabbie Ammonitówc i przeciw Judzies i jej twierdzy jerozolimskiej. 26Król Babilonu stanął bowiem na rozstaju, na początku obydwu dróg, aby zapytać wyrocznis: potrząsa strzałami, radzi się posążków bóstw, wróży z wątroby zwierzątd. 27 W jego prawej ręce znalazła się odpowiedź wyroczni: «Jerozolimas». Słychać rozkazy i okrzyki wojenne: «Ustawić tarany pod bramami, usypać wały, zbudować szańce!». 28Ale mieszkańcom Jerozolimy ta przepowiednia wydaje się fałszywa, bo otrzymali obietnicę. On jednak przypomni im winy i zostaną schwytanie. 29Dlatego tak mówi Pan BÓG: Skoro przypomnieliście mi swoją winę, ujawniając wasze wykroczenia i ukazując wasze grzeszne czyny, skoro sami przypomnieliście się – będziecie schwytani siłą. 30A co do ciebie, królu

pora, także oni zostaną sprawiedliwie ukarani za swoje winy i zbrodnie popełnione na innych narodach. Podobną myśl możemy spotkać w Iz 10, gdzie jednak karzącą rózgą dla Izraelitów jest Asyria. Miecz króla Babilonu. Wcześniejszy obraz miecza nabiera w tej wyroczni coraz bardziej konkretnych odniesień. Jej powstanie datuje się zwykle na koniec 589 r. przed Chr., kiedy to wojska babilońskie pod wodzą Nabuchodonozora wyruszyły, aby ukarać nieposłuszeństwo królestwa Judy. Wyprawa ta skończyła się zniszczeniem Jerozolimy, choć jej mieszkańcom wydawało się, że do tego nie dojdzie, ponieważ byli oni przekonani, że obecność Boga w świątyni

EZECHIEL 21,18-30

1882

33_Ez:33_Ez

Iz 40,4; Mt 23,12

9/3/08

3:31 PM

Page 1883

Izraelaa, bezbożnys i pozbawiony czci – to nadchodzi twój koniec, ponieważ przebrała się miara twoich nieprawości. 31 Tak mówi Pan BÓG: Zdejmij turban, złóż koronę. Wszystko się zmieni! To, co niskie, będzie wywyższone, a to, co wysokie, będzie poniżoneb. 32Gruzy, gruzy, obrócę ją w gruzy! Ale stanie się to dopiero wtedy, gdy przyjdzie ten, do którego należy sądc. Jemu go przekażę. Sąd nad Ammonitami Synu człowieczys, prorokuj i głoś: Tak mówi Pans BÓG przeciwko Ammonitoms i przeciwko ich obelgom. Tak będziesz mówił: Mieczu, mieczu dobyty dla zabijania, wypolerowany, by dokonać rzezi, by pożerać i by ciskać błyskawice, 34 by ucinać głowy bezbożnyms, którzy mają fałszywe widzenia i wróżąs kłamliwie. Nadszedł ich koniec, ponieważ przebrała się miara ich nieprawości. 35 Mieczu, wróć do pochwy! Osądzę cię w miejscu, gdzie zostałeś stworzony, w kraju, z którego pochodziszd. 36 Gniews mój wyleję na ciebie, tchnę przeciw tobie ogień mego gniewu, wydam cię w ręce dzikich ludzi – rzemieślników zagładye. 37 Zostaniesz wydany na pastwę ognia, twoja krews będzie rozlana w twoim własnym kraju. Pamięć o tobie zaginie, bo Ja, PAN, tak powiedziałem”. 33

Ez 25,10

a) królu Izraela – prawdopodobnie mowa o Sedecjaszu. b) Z kontekstu wynika, że nie jest to zapowiedź wprowadzenia nowego ładu moralnego, ale raczej obraz całkowitego chaosu, jaki zapanuje wskutek nadchodzących wydarzeń. c) ten, do którego należy sąd – określenie to odnosi się do króla Nabuchodonozora, wykonawcy Bożego wyroku na Jerozolimie, ale można tu widzieć także zapowiedź mesjasza, z którym powszechnie wiązano nadzieję na wyzwolenie i odbudowę znękanej stolicy (J 5,22.27). d) Prorok zapowiada, że na koniec także narzędzie kary zostanie osądzone i ukarane za własne nieprawości (Iz 10,5-19; 37,2338; Mi 5,4n). e) rzemieślników zagłady – według Ez 25,4.10 pogromcami Ammonitów byli Kedemici, dosł. synowie Wschodu. f) krwawe miasto – aluzja do ucisku, zabójstw i przestępstw popełnianych w Jerozolimie albo do wylewania krwi przy składaniu ofiar bożkom pogańskim. Prorok Nahum nazywa tak Niniwę, która dla Izraelitów była symbolem nieprawości i okrucieństwa (Na 3,1).

Grzechy Jerozolimy 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, oto dokonasz sądu, będziesz sądził krwawe miastof i oznajmisz mu wszystkie jego obrzydliwości. 3 Tak będziesz mówił: To mówi Pan BÓG: Jerozolimos, miasto,

22

jest gwarancją bezpieczeństwa (w. 28). Prorok podał religijną interpretację tych wydarzeń, wskazując na samego Boga jako kierującego wykonaniem wyroku. Najbardziej surowo oceniony został król judzki Sedecjasz, który doprowadził do upadku dynastii Dawida. Nastąpiło to po przybyciu Nabuchodonozora – narzędzia Bożej sprawiedliwości (w. 32). Sąd nad Ammonitami. W tej części wyroczni obraz miecza nie jest do końca jasny. Symbol ten może odnosić się do Nabuchodonozora, tak jak we wcześniejszych wersetach, ale może też oznaczać wojsko Ammonitów. Nie można też wykluczyć, że mamy tu do czynienia z nadaniem nowego znaczenia tekstowi, który pier wotnie odnosił się do Judy. W obecnym brzmieniu proroctwo to zapowiada niechybną karę za nieprawości popełnione przez Ammonitów, zwłaszcza fałszywych proroków zwodzących ludzi. Decyzja Nabuchodonozora, aby najpierw zaatakować Jerozolimę, jedynie odsunie w czasie wymierzenie sprawiedliwości Ammonitom. Grzechy Jerozolimy. Pierwsza część tej wyroczni (ww. 1-16) przedstawia Jerozolimę jako miasto zdemoralizowane, naznaczone krzywdą, splamione krwią i bałwochwalcze. Wyliczając nieprawości jego mieszkańców (ww. 6-12), Ezechiel wskazuje przede wszystkim na łamanie norm składających się na tak zwane Prawo świętości zawarte w Kpł 17 – 26

1883

EZECHIEL 21,31 — 22,3

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) książęta Izraela – zob. Ez 19,1+. b) cudzołożą z żonami swoich ojców – werset ten odnosi się do normy zawartej w Kpł 20,11, zakazującej stosunków seksualnych z żoną ojca, uważanych za kazirodcze (Kpł 18,8). c) uderzę w dłonie – znak gniewu i oburzenia (Ez 6,11; 21,14.17). d) stopię – w przeciwieństwie do wizji Iz 1,25n; Za 13,9 i Ml 3,3 nie jest to symbol oczyszczenia, lecz kary.

Page 1884

które przelewasz krews u siebie! Oto nadszedł czas na ciebie, Jerozolimo, która czynisz sobie bożki, aby się plamić! 4Zgrzeszyłaś, rozlewając swoją własną krew. Splamiłaś się bożkami, które sobie uczyniłaś. Dlatego przybliżyłaś swój koniec, doszłaś do kresu swoich lat! Wydam cię na wzgardę narodów i pośmiewisko wszystkich krajów. 5Wyśmieją cię wszyscy, którzy są blisko i którzy są daleko od ciebie, bo splamiłaś swoje imię i wielka jest twoja przewrotność. 6U ciebie książęta Izraelaa przelewają krew, każdy według siły swojego ramienia. 7 U ciebie gardzi się ojcem i matką, krzywdzi się cudzoziemca, a sierotę i wdowę uciska. 8Lekceważysz moje świętości i znieważasz moje szabatys. 9U ciebie są oszczercy, gotowi przelewać krew. U ciebie ucztuje się na wzniesieniach kultowychs. U ciebie popełnia się podłości. 10U ciebie mężczyźni cudzołożą z żonami swoich ojcówb. U ciebie współżyje się z kobietą, gdy ma miesiączkę. 11U ciebie jeden cudzołoży z żoną swojego bliźniegos, drugi hańbi się z własną synową, a inny gwałci siostrę – córkę własnego ojca. 12U ciebie przyjmuje się łapówki, aby przelewać krew. Ty uprawiasz lichwę i pobierasz odsetki. Wyzyskujesz swojego bliźniego, stosując przemoc, a o Mnie nie pamiętasz – wyrocznias Pana BOGA. 13Oto Ja uderzę w dłoniec z powodu twoich zbrodni i z powodu krwi przelewanej pośród ciebie. 14Czy twoje serces to wytrzyma? Czy nie ogarnie cię przerażenie, kiedy Ja wystąpię przeciwko tobie? Ja, PAN, to powiedziałem i wykonam. 15Rozproszę cię między narody i rozrzucę cię po krajach. Usunę spośród ciebie twoją nieczystośćs. 16Zhańbiłaś się bowiem wobec narodów, lecz przekonasz się, że Ja jestem PANEM”. 17 PAN przemówił do mnie w następujących słowach: 18„Synu człowieczy, żużlem stał się dla mnie lud izraelski. Wszyscy oni – to tylko miedź i cyna, żelazo i ołów w piecu. Stali się żużlem srebra. 19Dlatego tak mówi Pan BÓG: Skoro wy wszyscy staliście się żużlem, to Ja zgromadzę was w Jerozolimie. 20 Jak wrzuca się razem do pieca srebro, miedź, żelazo, ołów i cynę i rozpala się ogień, aby je stopić, tak Ja w moim gniewies was zgromadzę i w oburzeniu wrzucę was razem i stopięd. 21 Zgromadzę was, wzniecę przeciwko wam ogień mojego gniewu i zostaniecie stopieni. 22Jak topi się srebro w piecu, tak wy zostaniecie stopieni w Jerozolimie i przekonacie się, że Ja, PAN, wylałem na was moje oburzenie”.

(por. Jr 22,13-18). Dlatego prorok zapowiada zniszczenie i poniżenie miasta na oczach wszystkich narodów. Druga część (ww. 17-22) zawiera metaforę upadku Izraela, który stał się jak bezwartościowy żużel. Choć Ezechiel używa znanego także u innych proroków obrazu stopienia kruszcu w rozpalonym piecu, to jednak tym razem dostrzega w nim zapowiedź kary, a nie oczyszczenia. W trzeciej części (ww. 23-31) prorok gromi występki władców, kapłanów, proroków i zwykłych mieszkańców Jerozolimy. Pojawia się również nawiązanie do modlitwy wstawienniczej Abrahama za mieszkańcami Sodomy i Gomory (Rdz 18,22-33). Bóg oczekiwał bowiem, że w mieście znajdzie się choćby jeden człowiek, który swoimi błaganiami i osobistą prawością odwróci wyrok na miasto (w. 30). Sytuacja ta pokazuje, jak bezcenną wartość ma szlachetność i uczciwość nawet jednego człowieka.

EZECHIEL 22,4-22

1884

Wj 22,21n; Kpł 19,3

Iz 1,22; Jr 6,28-30

Ml 3,2n

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1885

23

Kpł 20,25; 22,15; 26,34.43

Ez 9,10; 11,21; 16,43

Jr 3,6-13

PAN przemówił do mnie w następujących słowach: 24„Synu człowieczy, powiedz Jerozolimie: Ty jesteś ziemią, która nie została oczyszczona ani zroszona deszczema w dniu gniewu. 25Jej książęta byli jak ryczące lwy chwytające zdobycz. Pożerali ludzi, grabili majątki i kosztowności, pomnażali liczbę jej wdów. 26Jej kapłani łamali moje prawo, znieważali moje świętości, nie odróżniali tego, co święte, od tego, co świeckie. Nie pouczali o tym, co nieczyste, a co czystes. Przymykali oczy na to, że nie świętuje się należycie szabatu. Byłem znieważany wśród nich. 27Jej książęta byli jak wilki, które chwytają zdobycz: przelewali krew, pozbawiali życia dla zdobycia bogactw. 28Jej prorocy maskowali to wszystko przez fałszywe widzenia i kłamliwe wróżbys. Głosili: «Tak mówi Pan BÓG», chociaż PAN nie mówiłb. 29Lud ziemic wyrządzał krzywdy, dopuszczał się grabieży, gnębił ubogiego i potrzebującego, krzywdził cudzoziemca, łamiąc prawo. 30Szukałem wśród nich człowieka, który by wzniósł mur i stanął przede Mną w jego wyłomie dla obrony kraju, abym go nie zniszczył. Lecz nikogo takiego nie znalazłemd. 31Wylałem więc na nich mój gniew. W ogniu mojego gniewu ich zniszczyłem. Zażądałem zdania sprawy z ich postępowania – wyrocznia Pana BOGAe”. Niewierność Samarii i Jerozolimy 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, były dwie kobiety, córki jednej matkif. 3 Cudzołożyły już w Egipcieg, od swojej młodości uprawiały nierząd. Tam dotykano ich łona, tam ściskano ich niedojrzałe piersi. 4Starszah miała na imię Ohola, a jej siostras Oholibai. Później stały się moje i zrodziły mi synów i córki. Co do ich imion, to Ohola oznacza Samarięs, a Oholiba – Jerozolimęs. 5Ale chociaż Ohola należała do Mnie, cudzołożyła. Pożądała swoich kochanków: żołnierzy asyryjskich, 6 dostojników ubranych w purpurę, namiestników, wszystkich przystojnych młodzieńców i jeźdźców dosiadających koni. 7Cudzołożyła z nimi, z oficerami asyryjskimi i z wszystkimi, których pożądała. Plamiła się wszystkimi ich bożkami. 8Nie porzuciła nierządu z czasów swojej młodości, kiedy współżyła z Egipcjanami, którzy ściskali jej niedojrzałe piersi i zarażali ją swoją rozpustą. 9Dlatego wydałem ją w ręce

23

a) ani zroszona deszczem – brak deszczu często interpretowano jako wymiar kary Bożej (np. Kpł 26,4.19; Pwt 11,14.17; Jr 3,3; Am 4,7n). b) W księgach prorockich nie brak oskarżeń skierowanych przeciwko zawodowym prorokom, którzy dla zysku i poklasku głosili to, co ludzie chcieli od nich usłyszeć. Zapewniali jednocześnie, że ich słowa są słowami Boga, jakie zostały im przekazane (np. Mi 3,1-8). c) Lud ziemi – zwykle określenie biednych wieśniaków, ale w tym kontekście odnosi się do mieszkańców miasta. d) Bóg na próżno spodziewał się, że ktoś wstawi się za mieszkańcami miasta, aby mógł jeszcze raz okazać swoje miłosierdzie. Byłby gotów wybaczyć Jerozolimie, gdyby znalazł się w niej choć jeden sprawiedliwy (Rdz 18,22-33; Jr 5,1-6). e) Ten werset zmienia perspektywę czasową, przedstawiając zniszczenie Jerozolimy jako już dokonane. Nie jest to więc zapowiedź, ale wytłumaczenie tego, co się wydarzyło. f) córki jednej matki – mowa o dwóch królestwach: Izraelu (Królestwo północne) i Judzie (Królestwo południowe). g) w Egipcie – inne tradycje biblijne nie wspominają o bałwochwalstwie Hebrajczyków w czasie niewoli w tym kraju. Być może jest to aluzja do przedwygnaniowych pertraktacji z Egiptem, od którego oczekiwano obrony przed Babilonem. Niewykluczone też, że zgodnie ze swoją wizją dziejów Ezechiel ukazuje Izraela jako grzesznika od początku, a jego zbawienie jako dar Boga, ofiarowany bez żadnej zasługi ze strony ludu. h) Starsza – chodzi o miasto Samarię lub o Królestwo północne zwane po podboju dokonanym przez Asyryjczyków Samarią, od nazwy stolicy prowincji (Ez 16,46+). i) imię Ohola… Oholiba – możliwe są różne znaczenia: Ohola – ‘kobieta z namiotu’ albo ‘jej namiot’; Oholiba – ‘namiot jest jej’ lub ‘mój namiot jest w niej’. Być może jest to aluzja do Namiotu Spotkania i wędrówki przez pustynię podczas ucieczki z Egiptu. Inni widzą tu nawiązanie do świątyń w Jerozolimie i Samarii albo do namiotów służących jako bałwochwalcze sanktuaria.

Niewierność Samarii i Jerozolimy. To symboliczne opowiadanie przedstawia losy zdradzonej miłości Boga do Judy i Izraela, wyrażonych pod postaciami dwóch cudzołożnych sióstr. Za grzech niewierności, znajdujący wyraz w szukaniu przymierzy z ziemskimi potęgami i w konsekwencji w przyjmowaniu pogańskich kultów, spotkała je kara, wymierzona jednak nie przez Boga, ale przez tych, z którymi dopuszczały się nieprawości. Samaria, stolica Królestwa północnego, została wydana w ręce Asyryjczyków (722 r. przed Chr.), Jerozolima natomiast, która nie wyciągnęła żadnej lekcji z błędów swojej starszej siostry, została oddana w ręce Babilończyków. Oskarżenia i zapowiedzi kary przeplatają się tutaj z pouczeniem dla słuchaczy i przyszłych pokoleń. Opowiadanie dzieli się dość wyraźnie na dwie części. Pierwsza (ww. 1-35) była pierwotnie utworem poetyckim i dopiero w wyniku późniejszych przeróbek utraciła

1885

EZECHIEL 22,23 — 23,9

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Królestwo północne (Izrael) zostało uzależnione od Asyrii już za czasów panowania Salmanassara III (858-824 przed Chr.). Od tego czasu aż do upadku asyryjskiej potęgi (612 r. przed Chr.) musiało płacić wysokie daniny (2Krl 15,19n; 16,7n; 17,3). b) osądzona – chodzi o zdobycie i zniszczenie Samarii w 722 r. przed Chr. c) większy nierząd – dodatkowym grzechem Judy (Królestwa południowego) było wejście w układy z Babilonem. d) Chaldejczycy – zob. Ez 1,3+. e) Chaldea – zob. Ez 11,24+. f) posłańców – być może aluzja do tajnych negocjacji z Babilonem za czasów Ezechiasza (2Krl 20,12-15) lub Jojakima (2Krl 23,34 – 24,1). Jeremiasz wspomina także o poselstwie wysłanym do Babilonu przez Sedecjasza (Jr 29,3). g) odwróciła się od nich – Królestwo południowe (Juda) często dokonywało zwrotów w swojej polityce wobec Babilonu. h) Pekod, Szoa i Koa – plemiona aramejskie mieszkające na wschód od Tygrysu, znane z tekstów asyro-babilońskich (Puqudu, Sutu i Qutu). Być może jednak jest to gra słów z hebrajskimi odpowiednikami czasowników: ‘karać’, ‘wołać o pomoc’, ‘wrzeszczeć’. i) Asyryjczycy – prawdopodobnie chodzi o asyryjskich najemników w armii babilońskiej. Asyryjczycy – zob. Słownik.

Page 1886

jej kochanków, w ręce Asyryjczyków, których pożądałaa. 10 A oni odsłonili jej nagość, zabrali jej synów i córki, a ją zabili mieczem. Stała się więc przestrogą dla kobiet, bo została osądzonab. 11Oholiba, jej siostra, chociaż to widziała, zapłonęła jeszcze większą pożądliwością i uprawiała jeszcze większy nierządc niż jej siostra. 12Pożądała Asyryjczyków: dostojników, namiestników, wytwor nie ubranych żołnierzy, jeźdźców dosiadających koni i wszystkich przystojnych młodzieńców. 13Widziałem, jak ona też się plamiła. Obie postępowały tak samo. 14Ona jednak posunęła się jeszcze dalej w swoim nierządzie. Oglądała na ścianie płaskorzeźby mężczyzn, malowane czer wienią podobizny Chaldejczykówd. 15 Mieli oni pasy na biodrach, turbany na głowach i wyglądali dostojnie jak babilońscy wojownicy pochodzący z Chaldeie. 16Patrząc na nich, zapłonęła pożądaniem i wysłała posłańcówf do nich, do Chaldei. 17Wtedy przybyli do niej Babilończycys, aby dzielić z nią łoże miłości, i splamili ją swoim nierządem. Hańbiła się z nimi, aż odwróciła się od nichg. 18Jawnie uprawiała nierząd i odsłaniała swoją nagość. Wtedy nabrałem do niej obrzydzenia, tak jak do jej siostry. 19 Lecz ona jeszcze mnożyła nierządne czyny, aby przypomnieć sobie dni swojej młodości, gdy cudzołożyła w kraju Egipcjan. 20Pożądała ich rozpustników, których członki są jak u osłów, a wytrysk jak u koni. 21Powróciłaś do bezwstydu swojej młodości, gdy Egipcjanie ściskali twoje piersi i dotykali twojego młodego łona. 22Dlatego, Oholibo, tak mówi Pan BÓG: Oto Ja sprawię, że powstaną przeciwko tobie twoi kochankowie, od których się odwróciłaś. Sprowadzę ich przeciw tobie ze wszystkich stron: 23Babilończyków i wszystkich Chaldejczyków, z Pekod, Szoa i Koah, a nadto wszystkich Asyryjczykówi, przystojnych młodzieńców, dostojników, namiestników, oficerów i doborowych jeźdźców dosiadających koni. 24Wyruszą przeciwko tobie rydwany i tabory towarzyszące wojsku. I staną przeciwko tobie z puklerzami, tarczami i szyszakami. Przekażę im twoją sprawę, a oni cię osądzą według swoich praw. 25Przeciwko tobie zwrócę mój gniews, a oni postąpią z tobą z całą surowością. Odetną ci nos i uszy, a pozostali twoi mieszkańcy zginą od miecza. Uprowadzą twoich synów i córki, a to, co pozostanie, spłonie w ogniu. 26Zedrą z ciebie szaty i zabiorą twoje klejnoty.

swój liryczny charakter. Część druga (ww. 36-49) jest prawdopodobnie aktualizującym dodatkiem. Zawiera wyjaśnienia i konkretyzacje użytych wcześniej metafor, surowe pouczenia oraz groźby na wypadek niewierności wobec Boga. To symboliczne opowiadanie ukazuje historię nieodwzajemnionej miłości Boga do Jerozolimy opisanej w Ez 16. Przywodzi także na myśl obrazy miłości bliskie każdemu człowiekowi, mocno przemawiające do wyobraźni i uczuć. Wszystkie one, mimo surowego tonu, stanowią dramatyczny apel o opamiętanie. Są nie tyle namiętnym rozpamiętywaniem zamierzchłych czasów, co raczej twardą oceną obecnego postępowania. Prorok, choć przepojony rozgoryczeniem i pełen bezsilnego gniewu, próbuje skłonić swoich rodaków do refleksji nad tym, co było i jest, aby uniknąć najgorszego w przyszłości.

EZECHIEL 23,10-26

1886

33_Ez:33_Ez

9/3/08

27

Ps 11,6; 75,9; Iz 51,17-23; Jr 25,15-29; Lm 4,21; Ha 2,16; Za 12,2

Kpł 18,21

Kpł 20,10; Pwt 22,21n

3:31 PM

Page 1887

Położę kres twojej niegodziwości i nierządowi zapoczątkowanemu w Egipcie. Nie zwrócisz już ku nim oczu i nie będziesz wspominać Egiptu. 28Bo tak mówi Pan BÓG: Oto Ja wydam cię w ręce tych, których nienawidzisz, w ręce tych, od których się odwróciłaś. 29Potraktują cię z nienawiścią. Zabiorą ci cały majątek i pozostawią cię zupełnie nagą. I tak obnażony zostanie cały twój nierząd, twoja niegodziwość i twoje cudzołóstwa. 30Postąpią tak z tobą za to, że na wzór narodów uprawiałaś nierząd i splamiłaś się ich bożkami. 31 Poszłaś drogą twojej siostry. Dlatego wkładam jej kielicha w twoją rękę. 32Tak mówi Pan BÓG: Pić będziesz z kielicha twojej siostry – jest on głęboki, szeroki i pojemny. Staniesz się przedmiotem pośmiewiska i hańby. 33 Będziesz pełna goryczy i smutku. Kielich zgrozy i opuszczenia, kielich twojej siostry Samarii 34 będziesz pić i do dna go wychylisz. Zgryziesz jego skorupy i poranisz nimi swoje piersi, bo Ja tak powiedziałem – wyrocznias Pana BOGA. 35 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Skoro zapomniałaś o Mnie i odwróciłaś się ode Mnie, poniesiesz skutki swojej niegodziwości i nierządu”. 36 PAN powiedział do mnie: „Synu człowieczy, oto dokonasz sądu nad Oholą i Oholibą, uświadomisz im ich obrzydliwości. 37Cudzołożyły bowiem i krews jest na ich rękach. Cudzołożyły ze swoimi bożkami. Nawet swoich synów, których Mi zrodziły, składały im w ofierzes. 38I jeszcze to Mi uczyniły, że plamiły wówczas moją świątynięs i znieważały moje szabatys. 39Zabijały własnych synów na ofiarę dla bożków i tego samego dnia wchodziły do mojej świątyni, aby ją hańbić. Tak właśnie robiły w moim domus. 40Nadto wysłały poselstwo po mężczyzn mieszkających daleko, aby przybyli. To dla nich się kąpałaś, malowałaś oczy i zakładałaś ozdoby. 41Układałaś się na wytwornym łożu przy zastawionym stole, na którym kładłaś moje kadzidło i moją oliwę. 42Potem rozlegała się wrzawa beztroskiego tłumu. Wśród tego mnóstwa ludzi byli pijacy sprowadzani z pustyni. Wkładali oni sobie bransolety na ręce i ozdobne diademy na głowy. 43Wtedy powiedziałem o tej, która była już zniszczona nierządem: Teraz i ona będzie się oddawać cudzołóstwu. 44Przychodzili do niej jak do nierządnicy. Tak współżyli z Oholą i Oholibą, rozpustnymi kobietami. 45 Osądzą je ludzie sprawiedliwi według prawa o cudzołożnicachb i według prawa o przelewających krew, gdyż są one cudzołożnicami i krew jest na ich rękach. 46Tak bowiem mówi Pan BÓG: Niech zbierze się przeciwko nim zgromadzenies, aby zostały wydane na straszliwą karę. 47Zgromadzenie 1887

a) kielich – symbol tragicznego losu, który wypełnia się z powodu grzechów narodu. b) według prawa o cudzołożnicach – zob. Ez 16,38+.

EZECHIEL 23,27-47

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) wszystkich kobiet – personifikacja innych narodów. b) W dziewiątym roku… dziesiątego miesiąca – chodzi o 15 stycznia 588 r. przed Chr. Rozpoczęło się wtedy oblężenie Jerozolimy przez Nabuchodonozora (2Krl 25,1; Jr 39,1; 52,4). Do dzisiaj Żydzi poszczą dziesiątego dnia miesiąca Tebet, wspominając to wydarzenie. c) Zapisana data, zweryfikowana przez później przybyłych naocznych świadków wydarzeń, miała prawdopodobnie służyć jako dowód natchnienia proroka (Iz 8,1-4; 30,8; Ha 2,2n). Jerozolima – zob. Słownik. d) kocioł – symbol Jerozolimy (Jr 1,13-19; Ez 11,3.11). e) krwawemu miastu – zob. Ez 22,2+. f) rdza – symbol krwi przelanej w Jerozolimie. g) Motyw krwi, która jest świadectwem zbrodni, występuje też w historii Kaina i Abla (Rdz 4,10nn). h) z przyprawą – być może aluzja do obrzędów przygotowywania ciała do pochówku. i) Zepsucie mieszkańców Jerozolimy było tak wielkie, że samo wygnanie wydaje się karą zbyt łaskawą. Bóg wypala nawet mury przenikniętego złem miasta. Bóg nie chce doprowadzić do zupełnego i nieodwracalnego zniszczenia miasta, ale chce je oczyścić.

Page 1888

ukamienuje je i rozsieka mieczami. Wymordują ich synów i córki, a ich domy spalą. 48Usunę z kraju niegodziwość. Będzie to przestroga dla wszystkich kobieta, aby nie naśladowały waszej niegodziwości. 49Spadną na was skutki waszych niegodziwości i odpowiecie za swoje grzechys bałwochwalstwa. Wtedy przekonacie się, że Ja jestem Panem BOGIEM”. Przypowieść o kotle 1 W dziewiątym roku, w dziesiątym dniu dziesiątego miesiącab, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2 „Synu człowieczys, zapisz sobie dzisiejszą datę, ten właśnie dzień. W tym dniu król babiloński przystąpił do oblężenia Jerozolimyc. 3Opowiedz temu buntowniczemu ludowi przypowieść: Tak mówi Pan BÓG: Przygotuj kociołd, przygotuj wodę i wlej ją do niego. 4 Włóż do niego kawałki mięsa, same smaczne kąski: udziec i łopatkę. Napełnij go najlepszymi kośćmi. 5 Weź do tego najlepszą sztukę ze stada. Podłóż chrust, niech się to wszystko ugotuje razem z kośćmi. 6 Otóż tak mówi Pan BÓG: Biada krwawemu miastue, zardzewiałemu kotłowi, z którego nie schodzi rdzaf. Wyjmuj z niego kawałek po kawałku. Jego los jest przesądzony, 7bo wewnątrz niego jest krews. Krew rozlana na litej skale nie może wsiąknąć w ziemię i proch jej nie przykryjeg. 8Aby rozpalić się gniewems i dokonać pomsty, pozostawiłem tę krew na litej skale, gdzie nie będzie przykryta. 9 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Biada krwawemu miastu! Ja również ułożę wielki stos. 10Nazbieraj drewna, rozpal ogień, gotuj mięso zmieszane z przyprawąh, aż kości się spalą. 11Zostaw na palenisku pusty kocioł, aby się rozgrzał. Niech jego miedź się rozżarzy, aby stopiła się w nim jego nieczystość i znikła rdzai. 12Jakże trudno tego dokonać! Nawet w ogniu nie zniknie mnóstwo jego rdzy. 13Twoją nieczystościąs jest rozpusta. Chciałem cię oczyścićs, ale ty nie pozwoliłaś się obmyć z twojej nieczystości. Dlatego nie będziesz czystas, dopóki nie uśmierzę mojego gniewu. 14Ja, PAN, tak powiedzia-

24

Przypowieść o kotle. Po inwazji Babliończyków, na krótko przed oblężeniem i upadkiem Jerozolimy, Ezechiel otrzymuje polecenie wygłoszenia kolejnej przypowieści. W niezwykle obrazowy sposób przedstawia on tragiczny los czekający mieszkańców Jerozolimy i samo miasto, które będzie spalone przez armię Nabuchodonozora. Wyrocznia jest zapowiedzią zagłady – bez wezwania do nawrócenia, bez litości, bez możliwości odwołania. Mające się wkrótce rozpocząć oblężenie jest początkiem straszliwego końca, na jaki Jerozolima zasłużyła własną nieprawością. Jej mieszkańcy dopuszczali się bowiem zabójstw z taką zuchwałością, że zostawiali na kamieniach krew swoich ofiar, nie obawiając się, że może ona wołać o pomstę do nieba (Rdz 4,10). Zapowiedź upadku Jerozolimy kończy pierwszą część

EZECHIEL 23,48 — 24,14

1888

1Sm 2,13-17; Ez 11,3-12

Ez 22,18-22

Hi 16,18; Iz 26,21

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1889

łem, i to nastąpi. Dokonam tego i nie zaniecham, nie przebaczę, nie będę żałował. Osądzę cię stosownie do twojego postępowania i stosownie do twoich czynów – wyrocznias Pana BOGA”. Śmierć żony Ezechiela PANs przemówił do mnie w tych słowach: 16„Synu człowieczys, dziś odbieram ci nagle radość twoich oczu. Lecz ty nie okażesz żałoby, nie będziesz szlochał ani wylewał łez. 17Wzdychaj w milczeniu. Nie urządzaj żałoby po zmarłych. Zawiąż sobie turban, włóż sandały na nogi, nie zakrywaj sobie brody i nie jedz żałobnego chlebaa”. 18 Rano przemawiałem do ludu, a wieczorem zmarła moja żona. Następnego dnia rano uczyniłem to, co mi polecono. 19 Wtedy zapytali mnie ludzie: „Powiedz nam, co dla nas oznacza twoje postępowanie?”. 20Odpowiedziałem im: PAN przemówił do mnie w tych słowach: 21„Powiedz ludowi izraelskiemu: Tak mówi Pan BÓG. Oto Ja pozwolę zhańbić moją świątynięs, waszą wspaniałą ostoję, rozkosz waszych oczu, tęsknotę waszej duszys. Wasi synowie i wasze córki, pozostawieni w Jerozolimies, zginą od mieczab. 22Wtedy uczynicie to, co ja uczyniłem. Nie zakryjecie sobie brody i nie będziecie jeść żałobnego chleba. 23Turbany będą na waszych głowach i sandały na waszych stopach. Nie będziecie okazywać żałoby, nie będziecie płakać, ale będziecie schnąć z powodu waszych win i będziecie jęczeć jeden przed drugim. 24Ezechiel będzie dla was znakiem. Gdy to nastąpi, uczynicie tak, jak on uczynił, i przekonacie się, że Ja jestem Panem BOGIEM. 25 A co do ciebie, synu człowieczy: Nadejdzie dzień, w którym odbiorę im to, co jest ich mocą i radością, ozdobą i rozkoszą ich oczu, tęsknotą ich sercs – ich synów i córki. 26 W tym dniu przyjdzie do ciebie zbieg, oznajmiając ci tę wiadomośćc. 27 W tym dniu otworzą się twoje ustad. Będziesz dla nich znakiem. Wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM”. 15

a) Obrzędy żałobne służą do wyrażenia bólu, żalu, rozpaczy, a w rezultacie do pogodzenia się z losem i życia dalej. Nadchodzące wydarzenia nie są kolejnym, niezbadanym zrządzeniem losu, ale karą za popełnione zło. Nie można przejść nad nimi obojętnie, a tym bardziej wrócić do dawnego postępowania. b) Prorok zwraca się bezpośrednio do wygnańców z 597 r. przed Chr. c) Według Ez 33,21n zbieg pojawia się u Ezechiela w Babilonii w pół roku po upadku Jerozolimy. d) Zapowiedź wydarzeń opisanych w Ez 33,21n, gdzie niemy Ezechiel odzyskuje mowę.

Księgi Ezechiela, gdzie tak często podkreśla się, że kara spadająca na miasto została wymierzona przez samego Boga, a Nabuchodonozor i jego wojska są tylko wykonawcami Jego woli. Bóg nakazał więc zniszczenie cieszącego oczy i serce miasta, a nawet swojej świątyni, chluby Izraela. Nie stracił On przez to kontroli nad biegiem historii. Do tej pory powstrzymywał swój gniew, ale teraz w końcu nadszedł czas sądu i kary. Śmierć żony Ezechiela. Pojawia się tu jeszcze jedna zapowiedź dramatu Jerozolimy, tym razem jednak dotykająca boleśnie samego proroka, który traci nagle ukochaną żonę, radość swoich oczu (w. 16). Bóg jednak poleca mu, podobnie jak Jeremiaszowi (Jr 16,5-7), aby nie okazywał żałoby przez publiczne znaki, takie jak lamentacje, zasłanianie brody i spożywanie specjalnych posiłków, mimo że było to nakazane przez prawo i obyczaj (np. 2Sm 15,30; Mi 1,8). Ma on przeżywać swoją tragedię całkowicie prywatnie i w milczeniu. Dla Żydów posiadanie licznej rodziny było znakiem Bożego błogosławieństwa (Ps 113,9). Jej brak natomiast rozumiano jako nieszczęście i przekleństwo. Wdowieństwo Ezechiela będzie więc znakiem jego zupełnego poddania się woli Bożej, która nie zawsze jest zgodna z pragnieniami człowieka. Cierpienie proroka ma także głęboki wymiar symboliczny i odnosi się do całego Izraela. Jest to znak zbezczeszczenia świątyni jerozolimskiej, która dla wszystkich Izraelitów jest radością oczu (w. 21), a więc źródłem ich siły i nadziei. Jej upadek nastąpi tak szybko, że nie będzie czasu na rytualną żałobę.

1889

EZECHIEL 24,15-27

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1890

a) synowie Wschodu – czyli nomadowie z Pustyni Arabskiej (Sdz 6,3; 7,12; 8,10; Iz 11,14). b) Rabba – zob. Ez 21,25+. c) Ammon, który początkowo brał udział w koalicji antybabilońskiej, po zdobyciu Jerozolimy przez Nabuchodonozora przyłączył się do grabieży (Ez 21,33n). Izrael – zob. Słownik. d) Seir – płaskowyż położony na południe od Morza Martwego. Tutaj nazwa ta oznacza Edomitów, którzy zamieszkiwali te tereny. e) Bet-Hajeszimot, Baal-Meon i Kiriataim – miasta wchodzące w skład systemu twierdz obronnych, stojących na straży granic Moabu od strony zachodniej.

Wyrocznie o obcych narodach Przeciwko Ammonitom 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, zwróć się do Ammonitóws i prorokuj przeciwko nim. 3Powiedz Ammonitom: Słuchajcie słowa Pana BOGA: Tak mówi Pan BÓG: Zlekceważyłeś moją świątynięs, gdyż została znieważona, ziemię izraelską, gdyż została spustoszona, oraz dom Judys, gdyż poszedł na wygnanie. 4 Dlatego Ja sprawię, że zawładną tobą synowie Wschodua. Rozbiją u ciebie swoje obozy i założą u ciebie swoje siedziby. Będą jeść twoje owoce, będą pić twoje mleko. 5Zamienię Rabbęb w pastwisko dla wielbłądów, a osiedla Ammonitów w legowisko dla owiec. Wtedy przekonacie się, że Ja jestem PANEM. 6Tak bowiem mówi Pan BÓG: Klaskałeś w dłonie, tupałeś nogą i z pogardą w duszys cieszyłeś się losem ziemi Izraelac. 7Dlatego Ja wyciągnę moją rękę przeciwko tobie i wydam cię na łup narodom. Wytępię cię spośród narodów i usunę cię spośród krajów. Gdy cię wyniszczę, przekonasz się, że Ja jestem PANEM.

25

Przeciwko Moabitom Tak mówi Pans BÓG: Moabs i Seird twierdziły, że dom Judys jest jak wszystkie narody. 9Dlatego Ja odsłonię zbocza Moabu i zburzę miasta w obrębie jego granic – ozdobę kraju: Bet-Hajeszimot, Baal-Meon i Kiriataime. 10Ja sprawię, że synowie Wschodua zawładną nimi podobnie jak Ammonitamis i zaginie o nich pamięć pośród narodów. 11Dokonam sądus nad Moabem i przekonają się, że Ja jestem PANEM. 8

Przeciwko Ammonitom. Wyrocznie przeciw obcym narodom tworzą drugą część Księgi Ezechiela (rozdziały 25 – 32). Ten szczególny rodzaj przepowiadania prorockiego (np. Iz 13,1-22; Jr 46,1 – 49,39) przeważnie stanowił wstęp do orędzia zbawczego. Nieszczęścia zwiastowane nieprzyjaciołom Izraela mogły bowiem budzić u słuchaczy proroka satysfakcję i nadzieję. Nagromadzenie drastycznych obrazów, krwawych scen i przerażających wizji, z jednej strony zapowiadało koniec nieszczęść spadających na Izraela, a z drugiej ukazywało sprawiedliwość i potęgę Boga. Bezpośrednią przyczyną wygłoszenia tego cyklu proroctw skierowanych przeciwko siedmiu narodom był ich współudział w napaści na Judę, którą zapoczątkował zwycięski pochód wojsk Nabuchodonozora. Kończąca każdą wyrocznię zapowiedź poznania Boga przez ukarane narody zwiastuje nie tyle nawrócenie pogan, co uznanie przez nich potęgi Boga Izraela. W pierwszej kolejności Ezechiel zwraca się przeciwko Ammonitom, zamieszkującym na wschód od Jordanu. Historia konfliktów z tym narodem sięga okresu sędziów (Sdz 10,6 – 11,40). Z wydarzeń bliższych prorokowi należy wspomnieć wykorzystanie przez Ammonitów osłabienia Izraela w czasie inwazji asyryjskiej w VIII w. przed Chr. (Jr 49,1). Krótko po zdobyciu Jerozolimy, bo już w 582 r. przed Chr., Nabuchodonozor wyruszył przeciwko Ammonitom, pobił ich i spustoszył kraj, a znaczną część ludności uprowadził do Babilonu. Aż do III wieku przed Chr. ziemie Ammonitów pozostawały bardzo słabo zaludnione. Przeciwko Moabitom. Moabici, mieszkający na wschód od Jordanu i na południe od ziemi Ammonitów, dzielili wspólne korzenie z Izraelitami (Rdz 19,37), ale byli ich zaciekłymi wrogami. Już barwna historia króla Balaka i wezwanego na pomoc pogańskiego proroka Balaama (Lb 22 – 24) zarysowuje ten konflikt. Choć bywały okresy pokojowego współistnienia, to jednak najczęściej między tymi dwoma narodami trwały różne zatargi i wojny (np. 2Krl 3). Chcąc uzasadnić słowa potępiające obce narody, Ezechiel odwołuje się do historii. Oskarżenia kierowane przeciwko Ammonitom (Ez 21,1-7) i Moabitom nie odnoszą się jednak do kwestii politycznych: najazdów, rabunków czy wojen. Ich wina jest znacznie poważniejsza. Podejmując próby podporządkowania sobie Izraela, wzgardzili całą tradycją i praktykami religijnymi świętego ludu wybranego przez Boga.

EZECHIEL 25,1-11

1890

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1891

Przeciwko Edomowi 12 Tak mówi Pans BÓG: Edoms postąpił bardzo mściwie wobec ludu judzkiego i ciężko zawinił, mszcząc się na nim. 13 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Wyciągnę moją rękę przeciwko Edomowi, wytępię z niego ludzi i zwierzęta, obrócę go w ruinę od Temanu po Dedana. Polegną od miecza. 14Dokonam pomsty na Edomie ręką mojego ludu izraelskiego. Postąpią oni z Edomem stosownie do mojego gniewus i mojego oburzenia. Tak objawi się moja pomsta – wyrocznias Pana BOGA. Przeciwko Filistynom Tak mówi Pans BÓG: Filistynis kierowali się zemstą i pełni odwiecznej nienawiści pałali żądzą zagładyb. 16Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto Ja wyciągnę rękę przeciwko Filistynom. Wytępię Keretytówc i wygubię resztę na wybrzeżu morskim. 17 Dokonam na nich srogiej pomsty w karzącym oburzeniu. Wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy dokonam na nich pomsty”. 15

a) od Temanu po Dedan – prawdopodobnie określenie całego terytorium zamieszkałego przez Edomitów. Lokalizacja tych miast lub krain jest jednak niepewna. b) pałali żądzą zagłady – według Jl 4,4-8 Filistyni brali udział w rabunku podbitej Judei (So 2,4-7). c) Keretyci – jedno z plemion filistyńskich (2Sm 8,18; 15,18; 20,7), tu jednak jest to określenie wszystkich Filistynów. Nazwa być może ma jakiś związek z Kretą, tym bardziej że według Am 9,7 i Jr 47,4 Kreta była miejscem, skąd pochodzili Filistyni. d) W jedenastym roku – data różnie interpretowana, prawdopodobnie chodzi o rok 585 przed Chr. e) Nawiązanie do handlowej rywalizacji między obydwoma miastami. Choć Jerozolima stanowiła ważny węzeł komunikacyjny, to trudno przypuszczać, by była poważnym zagrożeniem dla handlowych interesów nadmorskiego Tyru. Zarzut dotyczy radości, jaką mieszkańcy Tyru okazali na wieść o zburzeniu Jerozolimy.

Przeciwko Tyrowi 1 W jedenastym rokud, pierwszego dnia miesiąca, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, Tyrs tak mówił o Jerozolimies: «Oto zburzona jest brama ludów, ja zajmę jej miejsce. Wzbogacę się, bo została zamieniona w ruinęe». 3 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Wystąpię przeciwko tobie, Tyrze. Skieruję przeciw tobie liczne narody jak morze, które podnosi swoje fale. 4Zburzą mury Tyru, rozwalą jego wieże. Wymiotę z niego proch ziemi, uczynię go nagą skałą. 5Stanie

26

Przeciwko Edomowi. Również Edomici, wywodzący się od Ezawa, brata patriarchy Jakuba (Rdz 25,19 – 33,20), byli nieprzejednanymi wrogami Izraelitów. Do konfliktów między nimi dochodziło niemal przy każdej nadarzającej się sposobności. Do pierwszych zatargów doszło już w czasie wydarzeń związanych z wędrówką do Ziemi Obiecanej (Lb 20,14-21). Wzajemne relacje tych spokrewnionych narodów były częstym tematem przepowiadania proroków (np. Iz 63,1-4; Ez 35,1-15; 36,5; Ml 1,2-5). Przeciwko Filistynom. Filistyni pojawili się w Kanaanie znacznie później niż wspomniane wcześniej ludy, mniej więcej w tym samym czasie, co Hebrajczycy. Ostatecznie zajęli tereny nad Morzem Śródziemnym, czyli byli zachodnim sąsiadem Izraela. Z powodu rywalizacji od samego początku dochodziło między nimi do konfliktów (np. Sdz 3,31; 14,1-16,31; 1Sm 4,1 – 6,21). Przeciwko Tyrowi. Tyr był ważnym fenickim miastem portowym, założonym już w III tysiącleciu przed Chr. Izrael utrzymywał z Tyrem ożywione kontakty polityczne i handlowe (1Krl 5,1-18; 9,10-14.26n). W VII w. przed Chr. Tyr przyłączył się do koalicji antybabilońskiej, a nawet do buntu zorganizowanego przez Sedecjasza w 594 r. przed Chr., za co drogo zapłacił, zrujnowany przez wojska Nabuchodonozora krótko po upadku Jerozolimy. Według żydowskiego historyka Józefa Flawiusza Babilończycy oblegali miasto przez 13 lat (586-573 r. przed Chr.) i choć poważnie je osłabili, to jednak zdobył je dopiero Aleksander Wielki w 332 r. przed Chr. Ezechiel z niezwykłą ekspresją zapowiada te dramatyczne wydarzenia, choć jego opis w ww. 7-11 zdaje się nie uwzględniać tego, że Tyr leżał na wyspie. W każdym razie trudno jest wyjaśnić powód tak surowego tonu jego wyroczni. Być może była to emocjonalna reakcja na wieść o upadku jego ojczyzny, której nikt nie pomógł, a sąsiedzi, w tym także ci z Tyru, z satysfakcją patrzyli

1891

EZECHIEL 25,12 — 26,5

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) pośrodku morza – Tyr leżał na wyspie, która dopiero w IV w. przed Chr. połączyła się ze stałym lądem. b) na lądzie – chodzi o dzielnice nadbrzeżne i okoliczne wioski zależne od Tyru. c) Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II, króla Babilonii, który panował w latach 604-562 przed Chr. W czasie jego panowania państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. Pokonał on w 605 r. przed Chr. Egipcjan pod Karkemisz (Jr 46,2), umocnił swoją władzę w Syrii. W 597 r. przed Chr. przyjął kapitulację Jerozolimy, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a w jego miejsce ustanowił królem Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko niemu, Nabuchodonozor w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie, zburzył miasto, złupił świątynię i deportował do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn). Nabuchodonozor wsławił się także wspaniałymi budowlami, które powstały z jego inicjatywy (np. świątynia boga Marduka, brama bogini Isztar). Choć w Księdze Ezechiela częste są aluzje do tego króla, to jednak jego imię pojawia się tu po raz pierwszy (poza tym Ez 29,18n; 30,10). d) kolumny – filary stawiane przy świątyniach, stanowiące obeliski ku czci bóstw. e) wielkie wody – symbol zniszczenia i chaosu.

Page 1892

się miejscem suszenia sieci pośrodku morzaa, bo Ja tak powiedziałem – wyrocznias Pana BOGA. Stanie się łupem narodów. 6Jego córki, które zostały na lądzieb, polegną od miecza. I przekonają się, że Ja jestem PANEM. 7Tak bowiem mówi Pan BÓG: Oto Ja z północy sprowadzę na Tyr króla Babilonus Nabuchodonozorac, króla królów. Przyjdzie on z końmi, rydwanami, jazdą i licznymi oddziałami wojska. 8 Twoje córki, które zostały na lądzie, wymorduje mieczem, zbuduje przeciwko tobie szaniec, usypie przeciw tobie wał i podniesie przeciwko tobie tarczę. 9Swoje tarany skieruje na twoje mury, a twoje wieże zburzyli toporami. 10Pokryje cię kurz spod kopyt licznych jego koni. Od krzyku jeźdźców, turkotu wozów i rydwanów zatrzęsą się twoje mury. Wedrze się w twoje bramy, jak wdziera się do zdobytego miasta. 11Kopytami swoich koni stratuje wszystkie twoje ulice. Twój lud wymorduje mieczem i obali na ziemię twoje potężne kolumnyd. 12 Splądrują twoje bogactwo, zrabują twoje towary, rozwalą twoje mury, zburzą twoje wspaniałe budowle, a twoje gruzy – kamienie i drewno – wrzucą do morza. 13Sprawię, że ucichnie echo twoich pieśni i nie usłyszy się więcej dźwięku twoich cytr. 14Uczynię cię nagą skałą i staniesz się miejscem suszenia sieci. Już nigdy nie będziesz odbudowany, bo Ja, PAN, tak powiedziałem – wyrocznia Pana BOGA. 15 Tak mówi Pan BÓG do Tyru: Oto wyspy zadrżą na wieść o twoim upadku, o jęku przebitych, o rzezi pośród ciebie. 16 Wszyscy książęta nadmorskiej krainy zstąpią ze swoich tronów, zdejmą swoje płaszcze i barwne ubrania. Ogarnie ich strach, usiądą na ziemi, będą przerażeni i będą bezustannie drżeć z twojego powodu. 17 Lament podniosą nad tobą i będą mówić: «O, jakżeś upadło, miasto osiadłe na morzu, niegdyś tak sławne, któreś władało morzem! Twoi mieszkańcy budzili grozę wśród wszystkich sąsiadów. 18 Teraz, w dniu twojego upadku, drżą wybrzeża, przerażone są morskie wyspy z powodu twojego końca». 19 Tak bowiem mówi Pan BÓG: Gdy uczynię ciebie miastem spustoszonym jak inne wyludnione miasta, gdy sprawię, że zapanują nad tobą głębiny i przykryją cię wielkie wodye, 20 wtedy strącę cię do ludu, który na wieki zszedł do dołu,

na jej klęskę albo sami przyłączyli się do grabieży. Mniej prawdopodobna wydaje się hipoteza, że prorok surowo ocenił udział tego miasta w koalicji antybabilońskiej. Przeciwstawienie się Nabuchodonozorowi miałoby być przez niego widziane jako sprzeciw wobec woli Boga. Tyr stanął na drodze wymierzającego sprawiedliwość Jahwe i został za to ukarany. W każdym razie autor wyraźnie podkreśla, że za działaniem Babilonu stoi wola i moc Boga. To On dokonuje pomsty za krzywdy wyrządzone Jego ludowi. Żałoba nad tym niegdyś potężnym miastem przybiera ogromne rozmiary, nawet przywódcy innych morskich miast opłakują jego zagładę.

EZECHIEL 26,6-20

1892

Jr 1,13-19; 4,5 – 6,26

Ap 18,22

Ap 18,9-19

Hi 17,16; 33,18.24.28.30; Ps 28,1; 30,4; 88,5.7

33_Ez:33_Ez

Ap 18,21

9/3/08

3:31 PM

Page 1893

i sprawię, że zamieszkasz w krainie podziemia, w wieczystych ruinach, wśród tych, którzy zeszli do dołu. I nie powrócisz, by zamieszkać w krainie żyjących. 21Uczynię cię postrachem. Przestaniesz istnieć. Będą cię szukać, lecz już nigdy cię nie znajdą – wyrocznia Pana BOGA”. Pieśń żałobna nad ruinami Tyru 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, podnieś lament nad Tyrems. 3Powiedz Tyrowi, który usadowił się u wrót morza i prowadzi handel z narodami na wielu wyspach: Tak mówi Pan BÓG: O Tyrze, który mówiłeś: «Ja jestem pełnią piękna». 4 W sercu mórz są twoje granice. Twoi budowniczowie uczynili cię pięknym. 5 Twoje burty wykonano z cyprysów Senirua, cedr libański stał się twoim masztem, 6 z dębów Baszanub zrobiono twoje wiosła, a kajuty ozdobiono kością słoniową i bukszpanem z wysp Kittimc. 7 Najlepsze, różnobarwne płótno z Egiptu posłużyło ci jako żagle i bandera. Fioletowa i czerwona purpurad z wysp Eliszae była twoim nakryciem. 8 Mieszkańcy Sydonus i Arwaduf byli twoimi wioślarzami. Na pokład przyjąłeś, Tyrze, doświadczonych żeglarzy. 9 Starszyznas Gebalug i jego mistrzowie naprawiali twoje uszkodzenia. Wszystkie statki morskie przybijały do ciebie, a ich załogi wymieniały z tobą towary. 10 Persjas, Ludh i Puti dostarczały do twojej armii wojowników. Wieszali na tobie tarcze i szyszaki, które przydawały ci blasku. 11 Synowie Arwadu razem z twoją armią stali dokoła na twoich murach, a Gammadejczycyj czuwali na wieżach. Wokół twoich murów zawiesili swoje tarcze, a one dopełniały twojego piękna. 12Tarsziszk prowadził z tobą handel ze względu na obfitość twoich bogactw. Za twoje towary płacił srebrem, żelazem, cyną i ołowiem. 13Jawanl, Tubal i Meszekm handlowały z tobą. Za twoje wyroby płacili niewolnikami i przedmiotami z brązu. 14Bet-Togarman za twoje towary płacił końmi pociągowymi, wierzchowcami i mułami. 15Mieszkańcy

27

a) Senir – inna nazwa góry Hermon (Pwt 3,9) lub jednego z jej wierzchołków (Pnp 4,8). b) Baszan – wyżyna w Zajordaniu, położona na wschód od Jeziora Galilejskiego. c) Kittim – oznacza tu prawdopodobnie Grecję albo Cypr (Dn 11,30; 1Mch 1,1; 8,5). d) purpura – bardzo droga tkanina, oznaka przepychu i splendoru władzy (Est 8,15; Pnp 3,10; Dn 5,7). Fenicja znana była z produkcji purpurowego barwnika. e) Elisza – Cypr albo wyspy greckie (Rdz 10,4). f) Arwad – wyspa leżąca ok. 3 km od lądu, dzisiejsze Erwad należące do Libanu. g) Gebal – inaczej Byblos, dzisiejsze Dżubail w Libanie. Jego mieszkańcy sprowadzali z Egiptu papirus, z którego wytwarzali papier, sprzedawany później w całym obszarze śródziemnomorskim. Od jego nazwy pochodzi greckie ‘biblos’ – księga oraz ‘biblia’ – księgi. h) Lud – chodzi o Lidię, starożytne państwo w zachodniej Azji Mniejszej, albo Ludim (Rdz 10,13), czyli lud zamieszkujący północno-wschodnią Afrykę. i) Put – chodzi o Cyrenę, miasto położone w północnej Libii, albo jakiś inny region afrykański. j) Gammadejczycy – mieszkańcy Gammady lub syryjskiego Kumidi. k) Tarszisz – bliżej nieokreślone miejsce znane jako wielki port handlowy (1Krl 10,22; 2Krn 9,21; Iz 23,1; Jon 1,3). Biblijne wzmianki sugerują jego lokalizację na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Być może chodzi o jakiś port hiszpański, sardyński lub cypryjski. Nazwa ta służyła jako określenie zachodniego krańca świata. l) Jawan – określenie całej Hellady (Rdz 10,2.4). m) Tubal i Meszek – według jednych są to miasta w Asyrii, według innych – ludy zamieszkujące góry Antytaurusu (obecnie w Turcji). n) Bet-Togarma – prawdopodobnie Armenia. Inni identyfikują z Til-garimmu nad rzeką Halys w obecnej Turcji.

Pieśń żałobna nad ruinami Tyru. Po surowej wyroczni przeciwko Tyrowi następuje teraz lamentacja, spotęgowana przywołaniem wspaniałości i wielkości tego portowego i handlowego miasta. Najpierw prorok wychwala jego blaski w poetyckiej metaforze wspaniałego okrętu, wykonanego z najlepszych materiałów sprowadzonych z niemal całego znanego wówczas świata. W ww. 12-25 pojawia się katalog miast utrzymujących stosunki handlowe z Tyrem. Są one uporządkowane według klucza geograficznego: od zachodu przez Grecję i Anatolię (dziś w Turcji), a następnie z południa na północ (Edom, Palestyna, Damaszek) i przez Arabię do Mezopotamii. Ta wizja kosmopolitycznego i zamożnego miasta-okrętu silnie kontrastuje z nagłą zapowiedzią jego zatonięcia pod wpływem podmuchu wiatru wschodniego – symbolu niszczycielskiej potęgi Boga, której narzędziem są tutaj Babilończycy. Niewyobrażalny wcześniej

1893

EZECHIEL 26,21 — 27,15

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Rodos – wyspa na Morzu Śródziemnym w południowo-zachodnim krańcu Azji Mniejszej. W czasach biblijnych była ważnym ośrodkiem kulturalnym. b) bisior – zob. Ez 16,10+. c) Minnit – miasto w Ammonie (Sdz 11,33). d) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Według badań archeologicznych jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. e) Chelbon – miasto znane z produkcji wina, dzisiejsze Halbun w Syrii, ok. 20 km od Damaszku. f) Uzzal – prawdopodobnie Sana w dzisiejszym Jemenie (Rdz 10,27). g) Dedan – miasto El-Ula, na południe od Temanu (Rdz 10,7). h) Kedar – kraina w północno-zachodniej Arabii (Rdz 25,13). i) Szeba i Rama – krainy w południowo-zachodniej Arabii. j) Wszystkie wymienione miasta i krainy znajdują się w Mezopotamii. Lokalizacja większości z nich jest nieznana, a umieszczenie wśród nich Szeby wydaje się nielogiczne.

Page 1894

Rodosa prowadzili z tobą handel. Liczne wyspy kupowały u ciebie, płacąc za towar kością słoniową i drzewem hebanu. 16 Arams nabywał u ciebie liczne wyroby, a za twoje towary płacił malachitem, purpurą, wzorzystą tkaniną, bisioremb, koralami i rubinami. 17Także Judas i kraj Izraelas handlowali z tobą. Za twoje wyroby płacili pszenicą z Minnitc, słodkim pieczywem, miodem, oliwą i żywicą. 18Damaszekd prowadził z tobą handel ze względu na wielość twoich wyrobów i obfitość wszelkiego bogactwa. Za twoje towary płacił winem z Chelbonue i wełną z Sacharu. 19Dans i Jawan z Uzzalf za twoje wyroby dostarczały ci kute żelazo, cynamon i wonną trzcinę. 20Dedang prowadził z tobą handel, dostarczając okryć pod siodła do jazdy konnej. 21Arabia i wszyscy książęta Kedaruh handlowali z tobą, dostarczali ci owce, barany i kozły. 22Kupcy z Szeby i Ramyi prowadzili z tobą handel. Za twoje towary płacili wonnościami najwyższej jakości, różnymi drogimi kamieniami i złotem. 23Charan, Kanne, Edon, kupcy z Szeby, Aszszur i Kilmad prowadzili z tobą handelj. 24Handlowali oni z tobą na twoim rynku kosztownymi ubraniami, płaszczami z fioletowej purpury, kolorowymi tkaninami, barwnymi dywanami i mocnymi, skręcanymi sznurami. 25 Okrętami z Tarszisz wożono twoje towary. Wzbogaciłeś się i bardzo wsławiłeś w samym sercu mórz. 26 Twoi wioślarze wprowadzili cię na wielkie wody, lecz rozbił cię wiatr wschodni w samym sercu mórz. 27 Twoje bogactwo, ładunki i towary, twoi marynarze i żeglarze, ci, którzy naprawiali uszkodzenia, sprzedawcy twoich towarów, wszyscy wojownicy, którzy byli u ciebie, wszyscy twoi mieszkańcy – zginą w samym sercu mórz, w dniu twojego upadku. 28 Od krzyku twoich żeglarzy zadrżą nabrzeża. 29 Zejdą ze swoich statków wszyscy trudzący się przy wiosłach, zejdą na ląd marynarze, wszyscy morscy żeglarze. 30 Głośno będą nad tobą lamentować i gorzko zawodzić. Posypią głowy prochem i będą się tarzać w popiele.

upadek miasta staje się rzeczywistością, budząc grozę i skłaniając do żałobnych lamentów wszystkich świadków tego przerastającego ich wyobraźnię wydarzenia. Podobnie jak w poprzednich wyroczniach, prorok chce tu ukazać Boga jako suwerennego władcę, który w wybranym przez siebie czasie odbywa sąd i wymierza karę. Prorok uczy ponadto, że żadne bogactwa i wpływy nie są w stanie zapewnić człowiekowi bezpieczeństwa ani tym bardziej trwałej pomyślności i szczęścia. Niektóre elementy tej wizji upadku Tyru zapożyczył autor Apokalipsy św. Jana, opisując sąd nad wielkim Babilonem, czyli Rzymem (Ap 18).

EZECHIEL 27,16-30

1894

Ps 48,8; Jr 18,17; Ez 17,10; 19,12; Oz 13,15; Jon 4,8

Ap 18,18n

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1895

31

Z twego powodu ogolą sobie głowy, ubiorą się w wory i będą płakać nad tobą z goryczą w duszys, w gorzkim smutkua. 32 Z żalu podniosą nad tobą lament i będą cię opłakiwać: «Któż jak Tyr zamilkł pośród morza?». 33 Gdy twoje towary wysyłano za morze, syciłeś wiele narodów. Obfitością bogactw i towarów wzbogacałeś królów ziemi. 34 Nadchodzi czas, gdy rozbije cię morze, głębie wód pochłoną twoje towary i wszystkich zgromadzonych u ciebie. 35 Z twojego powodu wszyscy mieszkańcy wysp struchleją, a ich królowie wpadną w przerażenie, na ich twarzach pojawi się trwoga. 36 Kupcy z różnych narodów zagwiżdżą nad tobąb, staniesz się przedmiotem zgrozy, przepadniesz na zawsze”. Przeciwko władcy Tyru 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, powiedz księciu Tyruc: Tak mówi Pan BÓG: Twoje serces było wyniosłe i mówiłeś: «Ja jestem bogiemd! Siedzibę bogów zamieszkuję w samym sercu mórz». A przecież jesteś tylko człowiekiem, a nie Bogiem, choć uważasz się za równego Bogu. 3Rzeczywiście, jesteś mądrzejszy od Danielae i nic tajemnego nie ukryje się przed tobą. 4Dzięki swojej mądrości i rozumowi zdobyłeś bogactwa. Zgromadziłeś złoto i srebro w swoich skarbcach. 5 Dzięki handlowi i wielkiej mądrości pomnożyłeś swój majątek. Z powodu tego bogactwa twoje serce stało się wyniosłe. 6 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Skoro uważasz się za równego Bogu, 7Ja sprowadzę na ciebie cudzoziemcówf, najokrutniejszych wśród narodów. Oni dobędą swoich mieczy przeciwko twojej wspaniałej mądrości i znieważą twój majestat. 8Wtrącą cię do doług i umrzesz nagłą śmiercią w samym sercu mórz. 9 Czy wtedy też powiesz do tych, którzy będą cię mordowali: «Ja jestem bogiem»? Przecież będąc w mocy tych, którzy cię przebiją, okażesz się tylko człowiekiem, nie Bogiem. 10Umrzesz śmiercią nieobrzezanychh z ręki cudzoziemców. Bo Ja tak powiedziałem – wyrocznias Pana BOGA”.

a) Gesty, o których mowa w ww. 30n, to typowe znaki towarzyszące żydowskiej pokucie i żałobie. b) zagwiżdżą nad Tobą – w starożytności gwizd był znakiem pogardy. c) księciu Tyru – chodzi o Ittobaala (Etbaala) II, który staje się symbolem całego Tyru (zob. Słownik). d) Ja jestem bogiem – w starożytności zdarzało się, że władcy ogłaszali się bogami i przymuszali poddanych, aby oddawali im boską cześć. W postawie króla Tyru wyraźny jest grzech pychy. e) Daniel – chodzi o legendarnego mędrca, władcę i sprawiedliwego sędziego znanego nam z pism ugaryckich (Ez 14,14). f) cudzoziemców – autor ma na myśli Babilończyków (Ez 26,7; 30,10n; 32,11n). g) do dołu – czyli do krainy umarłych (zob. Słownik). h) nieobrzezanych – dla Izraelitów nieobrzezanie (zob. Słownik) było znakiem oddalenia od Boga, pozostawania poza Jego opieką. W tym wypadku wyrażenie to podkreśla tragizm okoliczności śmierci (Ez 31,17n).

28

Przeciwko władcy Tyru. Prorok kieruje ostrze swojej krytyki przeciwko władcy Tyru, wypominając mu przede wszystkim fundamentalny grzech pychy, przez który uważał się za równego Bogu. Zauważamy tu pewne aluzje do grzechu Adama (Rdz 3), a także do oskarżenia, jakie Izajasz kieruje pod adresem władcy babilońskiego (Iz 14). Choć władca Tyru dzięki swojej mądrości zbudował prawdziwe imperium handlowe, to jednak wbił się w pychę, rzucając wyzwanie Bogu. Dlatego prorok zapowiada mu poniżającą śmierć z rąk okrutnych Babilończyków, tak aby musiał uznać, że jest tylko człowiekiem. Echo tej zapowiedzi znajdujemy także w NT, kiedy Łukasz opisuje śmierć Heroda Agryppy I (Dz 12,20-23).

1895

EZECHIEL 27,31 — 28,10

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) ogrodzie bogów – poemet ten zbudowany jest z mitycznych obrazów, które znajdują się również w biblijnym opisie stworzenia człowieka (Rdz 2 – 3). b) Wymienione kamienie szlachetne w większości są ozdobami pektorału najwyższego kapłana (Wj 28,17-20; 39,10-13). Król Tyru był najwyższym kapłanem lokalnego kultu. c) świętej góry bogów – starożytni semici wierzyli, że bogowie mieszkają na świętej górze Safon (dla Greków był to Olimp). Ps 48 określenie Safon stosuje w odniesieniu do Syjonu. d) ognistych kamieni – prawdopodobnie symbol istot z boskiego dworu (Sdz 5,20; Ps 148,3; por. Mdr 13,2).

Page 1896

Pieśń żałobna nad władcą Tyru 11 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 12„Synu człowieczys, podnieś lament nad królem Tyrus i powiedz mu: Tak mówi Pan BÓG: Ty byłeś odbiciem doskonałości, wzorem mądrości i piękna. 13W Edenie, ogrodzie bogówa, byłeś otoczony murem z kosztownych kamieni: rubinu, topazu, brylantu, chryzolitu, onyksu, jaspisu, szafiru, malachitu i szmaragdub. W dniu twojego stworzenia zrobiono dla ciebie dzwoneczki i wisiorki ze złota. 14Postawiłem obok ciebie cherubas stróża. Mieszkałeś na świętej górze bogówc. Przechadzałeś się pośród ognistych kamienid. 15Byłeś nienaganny w swoim postępowaniu od dnia twego stworzenia aż do chwili, gdy ujawniła się twoja nieprawość. 16Rozwijając swój handel, napełniłeś swoje wnętrze przemocą i zgrzeszyłeś. Strąciłem cię więc ze świętej góry bogów. Cherub stróż wyrzucił cię spośród ognistych kamieni! 17Twoje serces stało się wyniosłe z powodu twojego piękna. Przepychem zniweczyłeś swoją mądrość. Strąciłem cię na ziemię i wydałem cię królom na pośmiewisko. 18Licznymi grzechamis i niegodziwością twego handlu zhańbiłeś własną świątynię. Roznieciłem ogień w twoim wnętrzu, aby cię pożarł. Obróciłem cię w popiół na ziemi w obecności wszystkich, którzy cię widzieli. 19Wszystkie narody, które cię znały, przeraziły się z twojego powodu, stałeś się przedmiotem zgrozy, przepadłeś na zawsze”. Przeciwko Sydonowi 20 PANs przemówił do mnie tymi słowami: 21„Synu człowieczys, zwróć się w stronę Sydonus i prorokuj przeciwko niemu. 22Powiedz: Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja jestem przeciwko tobie, Sydonie. Okażę moją chwałęs pośród ciebie. Wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy dokonam na nim sądus i objawię swoją świętość. 23Ześlę na niego zarazę i krew na jego ulice. W środku miasta padać będą od miecza. Wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM. Obietnica dla ludu Izraela 24 Odtąd już ludu izraelskiego nie będzie kaleczył żaden kłujący cierń ani raniący kolec. Wszyscy jego sąsiedzi, którzy

Pieśń żałobna nad władcą Tyru. W tekście tym zachowały się ślady mitu o krainie Edenu, który był cudownym ogrodem Boga. W nim Stwórca umieścił pierwszego, doskonałego człowieka, który mógł rozkoszować się wszelką pomyślnością. Kiedy jednak ujawniła się jego nieprawość (w. 15), został wyrzucony z krainy szczęśliwości, podobnie jak bohaterowie opowiadania z Rdz 2 – 3. Tę elegię można odczytywać jako przypowieść o nieszczęściu, jakie niechybnie niesie ze sobą grzech – w tym przypadku pycha. Przeciwko Sydonowi. Prorok, zapowiadając klęskę Sydonu, podkreśla, że będzie ona objawieniem się chwały Bożej, to znaczy ukazaniem Jego panowania nad historią. W tle daje się zauważyć pewną obawę Ezechiela, że pozorna bierność Boga może być odbierana jako Jego niemoc, bezsilność wobec bogów potężnych mocarstw. Obietnica dla ludu Izraela. Jest to pierwsza z serii wyroczni niosących pocieszenie. Po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. radykalnie zmieniło się położenie Izraelitów. Do tego wydarzenia istniała jeszcze szansa na uniknięcie kary, ale odtąd już żadne groźby nie miały sensu. Dlatego zadaniem proroka staje się w tym momencie nakłonienie

EZECHIEL 28,11-24

1896

Rdz 3,24

Ez 20,41; 36,23; 38,16

Lb 33,55; Joz 23,13

33_Ez:33_Ez

Kpł 25,19; Jr 23,6; Ez 32,37; 33,16; 37,25; Za 14,11

Iz 19

Hi 40,25 – 41,26; Ez 32

2Krl 18,21

9/3/08

3:31 PM

Page 1897

nim gardzili, przekonają się, że Ja jestem Panems BOGIEM. 25 Tak mówi Pan BÓG: Zgromadzę lud izraelski spośród narodów, wśród których został rozproszony. Wtedy objawię w nim swoją świętość wobec narodów. Zamieszkają oni w swojej ziemi, którą dałem mojemu słudze Jakubowis. 26Będą w niej mieszkali bezpiecznie, zbudują domy, zasadzą winnice. Będą mieszkać bezpiecznie, gdy Ja osądzę wszystkich ich sąsiadów, którzy nimi gardzili. Wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM, ich Bogiem”. Przeciwko Egiptowi – przeciwko faraonowi 1 W dziesiątym roku, w dwunastym dniu dziesiątego miesiącaa, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2 „Synu człowieczys, zwróć się do faraona, króla Egiptub. Prorokuj przeciwko niemu i przeciwko całemu Egiptowi. 3Przemów w słowach: Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja wystąpię przeciwko tobie faraonie, królu Egiptu. Wielki krokodyluc, leżący pomiędzy odnogami Nilu, mówiłeś: «Mój jest Nil! Ja sam uczyniłem siebie!». 4 Oto Ja włożę haki w twoje szczęki i sprawię, że do twoich łusek przylgną ryby Nilu. Wtedy wyciągnę z Nilu ciebie i wszystkie rybyd, które przylgnęły do twoich łusek. 5 Wyrzucę na pustynię ciebie i wszystkie ryby z twojego Nilu. Padniesz na puste pole, nikt cię nie podniesie i nikt cię nie pochowa. Wydam cię na pożarcie dzikim zwierzętom i ptakom drapieżnyme. 6 I wszyscy mieszkańcy Egiptu przekonają się, że Ja jestem PANEM. Dla ludu izraelskiegof byłeś laską trzcinową. 7 Ale kiedy wzięli cię do ręki, złamałeś się i zraniłeś im całe ramię.

29

a) W dziesiątym roku… dziesiątego miesiąca – według jednej z możliwych datacji jest to 7 stycznia 587 r. przed Chr., a więc krótko po klęsce wojsk egipskich przybywających z odsieczą Jerozolimie i mniej więcej pół roku przed upadkiem miasta. b) króla Egiptu – w tym czasie był to faraon Apries (588-568 przed Chr.), który nie szczędził wysiłków, aby stworzyć koalicję antybabilońską, co udało mu się przy pomocy Sedecjasza (Ez 17,15). c) krokodylu – słowo użyte w tekście hebr. może oznaczać także potężnego smoka (Ez 32,2) albo mityczne bóstwo chaosu. W Rdz 1,21 czytamy, że potwory morskie zostały stworzone przez Boga. W kultach egipskich krokodyl był czczony jako zwierzę święte. d) ryby – symbol koalicjantów Egiptu, współpracowników faraona albo wszystkich jego poddanych. e) Jeremiasz przepowiadał podobny los Jojakimowi (Jr 22,18n; 36,30). Według starożytnych brak pochówku był największą hańbą. f) Egipt zawsze był zgubnym sojusznikiem Izraela (2Krl 18,21; Jr 37,1-10). Głównym celem proroka jest skłonienie słuchaczy do refleksji nad ich zaufaniem do Boga, a nie komentowanie wydarzeń politycznych.

swoich rodaków do wyciągnięcia wniosków z tego, co się wydarzyło, i do przemiany życia. Najpierw jednak musi on podnieść na duchu zrozpaczonych wygnańców. Czyni to przez wyrocznie skierowane przeciwko wrogom Izraela, a także przez zapowiedzi szczęśliwej przyszłości, obiecanej przez Boga. W tym krótkim wystąpieniu podkreśla, że przywrócenie dawnej jedności i wspaniałości Izraela będzie dla innych narodów znakiem, iż Bóg nie przestał się opiekować swoim ludem i ma moc zrealizować swoje odwieczne zamysły. Przeciwko Egiptowi – przeciwko faraonowi. Podobnie jak w poprzedniej wyroczni przeciwko władcy Tyru (Ez 28,110), również tutaj przyczyną surowej zapowiedzi proroka jest pycha faraona. Chlubi się on swoją potęgą i władzą, czyniąc się równym Stwórcy (ww. 3 i 9). Dlatego Bóg odpowiada na to zuchwałe i bluźniercze wyzwanie, sprowadzając na Egipt wojska babilońskie, które go pustoszą. Prorok zwraca się głównie do Izraelitów popierających przymierze z Egiptem, pokazując, że szukali oni ratunku w kruchej i zwodniczej trzcinie (w. 6), która nie może zapewnić bezpieczeństwa. Izraelici powinni uznać, że tylko Bóg jest ich prawdziwym zbawcą. Egipt natomiast czeka kara, trwająca symbolicznie 40 lat i mająca charakter pokuty oraz oczyszczenia. Po tym okresie Bóg znów zatroszczy się o ten kraj i pozwoli mu stać się królestwem, jednak na tyle małym, by nie stanowiło już złudnej nadziei dla Izraelitów (w. 16).

1897

EZECHIEL 28,25 — 29,7

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Migdol – miasto na północy Egiptu (Jr 44,1; 46,14; Ez 30,6), utożsamiane z Migdol wymienionym w Wj 14,2 i Lb 33,7. b) Sjene – dzisiejszy Asuan, miasto na południu Egiptu, przy pierwszej katarakcie, blisko granicy z Etiopią. c) Kusz – hebr. nazwa starożytnej Etiopii. d) czterdzieści lat – liczba symboliczna, odpowiadająca życiu jednego pokolenia. Tutaj oznacza więc pełny wymiar kary (Ez 32,13.15; por. Ez 4,6). e) Patros – region w górnym Egipcie. f) W dwudziestym… pierwszego miesiąca – przypuszczalnie 26 kwietnia 571 r. przed Chr., czyli niedługo po upadku Tyru w 573 r. przed Chr. Słowa wyroczni zaczną się spełniać 7 lat później, gdy armia Nabuchodonozora pokona wojska faraona Amozisa II, następcy Apriesa. Mimo to Egipt zachował niezależność od Babilonu. g) Nabuchodonozor – zob. Ez 26,7+. h) Oblężenie Tyru trwało 13 lat (586-573 przed Chr.) i musiało pociągnąć za sobą ogromne straty, których nie zrekompensowały łupy wojenne.

Page 1898

Gdy oparli się na tobie, rozsypałeś się, sprawiając, że zachwiały się ich kroki. 8 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto Ja sprowadzę miecz na ciebie i wytracę u ciebie ludzi i bydło. 9Ziemia egipska stanie się pustkowiem i ruiną. I przekonają się, że Ja jestem PANEM. Ty powiedziałeś: «Mój jest Nil, ja go uczyniłem». 10 Dlatego właśnie Ja wystąpię przeciwko tobie i przeciw twojemu Nilowi. Zamienię ziemię egipską w bezludną ruinę i pustkowie, od Migdola i Sjeneb aż do granic Kuszc. 11Nie przejdzie przez nią ludzka noga. Noga zwierzęcia też przez nią nie przejdzie. Przez czterdzieści latd nie będzie zamieszkana. 12Ziemię egipską zamienię w pustkowie jak inne spustoszone kraje. Jej miasta przez czterdzieści lat będą zupełnie puste. Rozproszę Egipcjan między narody i rozrzucę ich po różnych krajach. 13Tak bowiem mówi Pan BÓG: Po upływie czterdziestu lat zgromadzę Egipcjan spośród narodów, wśród których byli rozproszeni. 14Odmienię los Egipcjan. Sprawię, że powrócą do kraju Patrose, do kraju, z którego pochodzą, lecz będą tam nieznacznym królestwem. 15Będzie to najmniej znaczące królestwo i nie będzie się już wynosiło ponad narody. Poniżę ich, żeby nie władali narodami. 16Izraels nie będzie już więcej liczył na ich wsparcie. Przypomni sobie dawną winę, gdy się do nich zwracał. I przekonają się, że Ja jestem Panem BOGIEM. Egipt nagrodą dla Nabuchodonozora W dwudziestym siódmym roku, w pierwszym dniu pierwszego miesiącaf, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 18 „Synu człowieczys, król Babilonus Nabuchodonozorg zlecił swojemu wojsku zbyt trudne zadanie przeciwko Tyrowis. Choć jego żołnierze musieli dźwigać takie ciężary, że otarli sobie skórę na ramionach i zdarli włosy z głowy, to jednak ani on, ani jego wojsko nie otrzymali zapłaty z Tyru za trud podjęty przeciwko niemuh. 19Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto Ja oddaję królowi Babilonu Nabuchodonozorowi ziemię egipską. Zagarnie on jej bogactwa, złupi ją i ograbi. To będzie zapłatą dla jego wojska. 20Jako zapłatę za jego trud dałem mu ziemię egipską, bo dla Mnie pracował – wyrocznias Pan BOGA. 21W tym dniu sprawię, że wzrośnie moc ludu izraelskiego. Tobie zaś otworzę usta i będziesz mówił wśród nich. I przekonają się, że Ja jestem PANEM”. 17

Egipt nagrodą dla Nabuchodonozora. Jest to najpóźniej datowana wyrocznia Ezechiela, powstała po zdobyciu Tyru przez Nabuchodonozora w 575 lub 574 r. przed Chr. Prorok raz jeszcze podkreśla, że król babiloński był narzędziem w ręku Boga i dlatego zostanie nagrodzony zdobyciem Egiptu, co nastąpiło w 568 r. przed Chr. Egipt i Tyr najdłużej stawiały opór Nabuchodonozorowi, dlatego wyrocznie skierowane przeciw tym narodom, będące odpowiedzią na sceptycyzm, z jakim spotykało się nauczanie Ezechiela, zostały umieszczone na końcu jego mów skierowanych przeciwko obcym narodom. Zajęcie Egiptu w 568 r. przed Chr. sprawiło, że już nikt na Bliskim Wschodzie nie mógł oprzeć się potędze Babilonu, który zawdzięczał swoją dominację temu, iż Bóg posłużył się nim w realizacji swoich zamysłów.

EZECHIEL 29,8-21

1898

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1899

Dzień Pana nad Egiptem 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, prorokuj i głoś: Tak mówi Pan BÓG: Płaczcie nad tym dniem, 3 bo bliski jest dzień, bliski jest Dzień PANAs. Będzie to dzień chmurny – czas pogan. 4 Spadnie miecz na Egipcjan. Przerażenie ogarnie Kuszytówa, gdy padną pobici w Egipcie, gdy złupione będą jego bogactwa i zburzone jego fundamenty. 5 Kusz, Put i Ludb, cała Arabia, Libia i kraje sprzymierzonec padną wraz z nim od miecza. 6 Tak mówi PAN: Zginą podpory Egiptu i runie jego dumna potęga. Od Migdol po Sjened padną w nim od miecza – wyrocznias Pana BOGA. 7 Będą zaliczeni do spustoszonych krajów, a ich miasta do miast zburzonych. 8I przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy ześlę ogień na Egipt. I zostaną rozbici wszyscy jego sprzymierzeńcy. 9W tym dniu wypłyną ode Mnie na okrętach posłańcy, aby przestraszyć beztroskich Kuszytów. Ogarnie ich przerażenie w dniu Egiptu: «Oto już nadchodzi!». 10 Tak mówi Pan BÓG: Położę kres bogactwu Egiptu ręką Nabuchodonozorae, króla Babilonus. 11Zostanie on sprowadzony oraz jego ludzie, najokrutniejsi spośród narodów, aby zniszczyć kraj. Dobędą mieczy przeciwko Egiptowi i pokryją kraj trupami. 12Ja wysuszę odnogi Nilu i sprzedam kraj nieprawym. Ręką obcych spustoszę kraj i jego zasoby. Ja, PAN, to powiedziałem. 13 Tak mówi Pan BÓG: Zniszczę bożki, położę kres bóstwom z Noff. Nie będzie więcej książąt w ziemi egipskiej. Ześlę trwogę na kraj Egiptu. 14Spustoszę Patrosg, podłożę ogień pod Soanh. Nad miastem Noi dokonam sądu. 15Wyleję moje oburzenie na Sinj, ostoję Egiptu, i wytracę mieszkańców No. 16 Ześlę ogień na Egipt. Sin bardzo się zatrwoży. No popadnie

30

a) Kuszyci – zob. Ez 29,10+. b) Put i Lud – zob. Ez 27,10+. c) kraje sprzymierzone – tekst hebr. może sugerować samych Izraelitów. Starożytne dokumenty potwierdzają, że w armii egipskiej służyli także żydowscy najemnicy. d) Od Migdol po Sjene – zob. Ez 29,10+. e) Nabuchodonozor – zob. Ez 26,7+. f) Nof – Memfis, dawna stolica Egiptu, ok. 20 km od dzisiejszego Kairu. W Memfis czczono przede wszystkim bóstwa: Ptaha oraz Apisa. g) Patros – zob. Ez 29,14+. h) Soan – Tanis, miasto we wschodniej części delty Nilu. i) No – Teby, stolica starożytnego Egiptu, położona w górnym Egipcie, ok. 550 km na południe od dzisiejszego Kairu. Miasto to miało monumentalną świątynię boga Amona i kompleksy pałacowe położone wzdłuż obu brzegów Nilu. Do dzisiaj przetrwały ruiny tych budowli w Luksorze, Karnaku, Kurnah i Medinet Habu. Po fazie wielkiego rozwoju przypadającej na lata 1580-1085 przed Chr. miasto pozostało ośrodkiem życia kulturalnego i religijnego, aż do momentu, kiedy zostało podbite przez Asyryjczyków ok. 663 r. przed Chr. j) Sin – prawdopodobnie Peluzjum, dawna twierdza egipska w północno-wschodniej części delty Nilu.

Dzień Pana nad Egiptem. Tematem wyroczni jest los Egiptu po nastaniu Dnia Pana, czyli czasu Jego sądu. Pierwsze słowa proroka (ww. 2n) mogą być mylące, gdyż zapowiada on słuchającym go Izraelitom grozę Dnia Pana jako czasu pogan, a zaraz potem wylicza nieszczęścia, jakie w tym dniu mają spaść właśnie na pogan, wrogów Izraela. Otóż w okresach wierności Bogu dzień ten był przedstawiany jako czas radości z powodu rozgromienia wrogów i wyzwolenia z ucisku, czas powrotu sprawiedliwości, bezpieczeństwa i pomyślności. Kiedy jednak prorocy zwracali się do Izraela w czasach jego odstępstwa, ukazywali go jako dzień gniewu i kary dla niewiernego ludu (Ez 7; Jl 1,15; 2,1n Am 5,18-20; 8,9n; So 1,14-18). Ezechiel zapowiada tutaj całkowite spustoszenie nie tylko samego Egiptu, ale i jego sprzymierzeńców, podkreślając raz jeszcze, że wykonujący ten wyrok Babilończycy są narzędziem w ręku Boga.

1899

EZECHIEL 30,1-16

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) On – Heliopolis, czczono tam boga słońca Re-Harakti. W Jr 43,13 nazwane jest dosł. domem słońca. b) Pi-Beset – dawna twierdza we wschodniej części delty Nilu. Jej patronem była bogini Bastet, przedstawiana z głową kota. c) Tachpanches – Tafnis, miasto w północno-wschodniej delcie Nilu. d) W jedenastym… pierwszego miesiąca – kwiecień 587 r. przed Chr., czyli krótko przed upadkiem Jerozolimy (2Krl 25,3n). e) Zapowiedź definitywnego pokonania potęgi Egiptu i pozbawienie złudzeń tych Izraelitów, którzy liczyli na wsparcie Egipcjan w konfrontacji z Babilończykami. f) W jedenastym roku… trzeciego miesiąca – 21 czerwca 587 r. przed Chr., a więc w trakcie oblężenia Jerozolimy. g) cedru – drzewo szczególnie cenione ze względu na wielkość, długowieczność i wartościowe drewno. Największe lasy cedrowe znajdowały się w paśmie górskim Libanu. h) Liban – zob. Ez 17,3+. i) Wody – prawdopodobnie chodzi o wody Nilu wraz z kanałami irygacyjnymi. To im Egipt zawdzięczał swoje bogactwo.

Page 1900

w ruinę, a wrogowie Nof zdobędą je za dnia. 17Młodzieńcy z Ona i Pi-Besetb padną od miecza, a kobiety pójdą w niewolę. 18W Tachpanchesc dzień stanie się ciemnością, gdy złamię tam berło Egiptu i skończy się jego dumna potęga. Zakryje go chmura, a jego córki pójdą w niewolę. 19Dokonam sądów nad Egiptem i przekonają się, że Ja jestem PANEM”. Złamanie potęgi faraona 20 W jedenastym roku, w siódmym dniu pierwszego miesiącad, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 21„Synu człowieczys, złamałem ramię faraona, króla Egiptu. Nie będzie obwiązane, nie będzie leczone, nie założą opatrunku, aby je wzmocnić. Nie chwyci już za miecze. 22Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto Ja wystąpię przeciwko faraonowi, królowi Egiptu. Złamię mu oba ramiona, to zdrowe i to już złamane. Wytrącę miecz z jego ręki. 23Rozproszę Egipcjan między narody i rozrzucę ich po różnych krajach. 24Wzmocnię ramiona króla Babilonus i włożę mój miecz w jego rękę. A ramiona faraona złamię i będzie przed nim jęczał, jak jęczą przebici. 25 Wzmocnię ramiona króla Babilonu, a ramiona faraona opadną. I wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy mój miecz włożę w rękę króla Babilonu, a on skieruje go przeciwko ziemi egipskiej. 26Rozproszę Egipcjan między narody i rozrzucę ich po różnych krajach. I przekonają się, że Ja jestem PANEM”. Upadek faraona 1 W jedenastym roku, pierwszego dnia trzeciego miesiącaf, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, powiedz faraonowi, królowi Egiptu, i jego ludowi: Do czego jesteś podobny w twojej wielkości? 3 Do drzewa, do cedrug na Libanieh. Ma on piękne gałęzie i rzucające cień konary. Wyrósł wysoko i swoim wierzchołkiem sięga chmur. 4 Wodyi uczyniły go wielkim,

31

Złamanie potęgi faraona. Historycznym tłem tego wystąpienia proroka jest klęska wojsk egipskich pod wodzą Apriesa w 588 r. przed Chr. (Jr 37,1-10). Prorok otrzymuje objawienie, w którym widzi klęskę Egiptu i tryumf Babilonu. Po upokorzeniu Egipcjan, chcących pomóc oblężonej Jerozolimie, Babilończycy będą dążyć do szybkiego zakończenia wojny. Przekazując objawione mu słowo Boga, Ezechiel pozbawia złudzeń wielu spośród swoich rodaków, którzy właśnie w Egipcie upatrywali jedynej nadziei na przeciwstawienie się babilońskiemu najeźdźcy. Prorok zapowiada, że kraj ten zostanie ukarany przez Boga, a Nabuchodonozor będzie wykonawcą Jego woli. Dementuje zarazem wszelkie pogłoski o rzekomej wyprawie faraona, który miałby spieszyć na odsiecz świętemu miastu – Jerozolimie. Upadek faraona. Symboliczne opowiadanie o upadku faraona rozpoczyna się od przedstawienia króla Egiptu jako potężnego cedru, którego korzenie miały zapewnioną obfitość wody, a konary sięgały nieba. Swoją wielkością

EZECHIEL 30,17 — 31,4

1900

Ps 37,17

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1901

otchłań go wywyższyła, kierując swoje strumienie do miejsca, gdzie był posadzony. A swoje strumyki puściła ku wszystkim drzewom polnym. 5 Przewyższył on wzrostem wszystkie drzewa polne. Pomnożyły się jego pędy i wydłużyły gałęzie, bo poiły go obfite wody. 6 W jego gałęziach gnieździło się wszelkie ptactwo powietrzne. Pod jego konarami mnożyły się wszelkie dzikie zwierzęta. W jego cieniu mieszkały liczne narody. 7 Był piękny i wielki, miał długie gałęzie, gdyż jego korzenie sięgały obfitych wód. 8 Nie przewyższyły go cedry ogrodu Bożego. Cyprysy nie mogły się z nim równać. Platany nie miały takich gałęzi jak on. Żadne drzewo ogrodu Bożego nie dorównywało mu swoją pięknością. 9 Ja uczyniłema go pięknym, dając mu wspaniałe konary. Zazdrościły mu wszystkie drzewa Edenu, które były w ogrodzie Bożym. 10 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Skoro tak wysoko wyrósł, a swoim wierzchołkiem sięgał chmur i wbił się w pychę z powodu własnej wielkości, 11wydałem go w ręce wodza narodówb, aby z nim postąpił stosownie do jego niegodziwości. Odrzuciłem go. 12Wycięli go obcy, najokrutniejsi spośród narodów. Porzucili go na górach. Jego gałęzie opadły na wszystkie doliny, jego połamane konary zasypały wszystkie źródła w kraju. Z jego cienia wyszły wszystkie narody ziemi i porzuciły go. 13 Na jego powalonym pniu usiadły ptaki powietrzne. Wśród jego konarów zamieszkały dzikie zwierzęta.

a) Ja uczyniłem – tylko Bóg jest dawcą piękna i mocy, które są obecne w Jego stworzeniach. b) wodza narodów – czyli Nabuchodonozora (Ez 26,7+).

i pięknem przewyższał on nawet wspaniałą roślinność ziemskiego raju. Dostrzegamy tu mityczny pier wowzór symbolu drzewa, którym mogło być znane również z Biblii drzewo życia (Rdz 2,9) albo drzewo kosmiczne, metafora porządku świata. Obydwa te motywy bardzo często pojawiają się w mitach, sztuce i literaturze starożytnego Bliskiego Wschodu (Iz 11,1; Jr 23,5; Ez 17; 19,10-14). Jednak wielkość i potęga wbiła faraona w pychę, dlatego Bóg nie mógł pozostać obojętny. Następuje więc opis upadku drzewa, ściętego przez Babilończyków, poniżonego i ostatecznie strąconego do krainy umarłych. Ezechiel wygłosił tę wyrocznię w czasie, kiedy Nabuchodonozor oblegał Jerozolimę. Prorok raz jeszcze próbował uświadomić swoim rodakom, że mimo cudownych wyobrażeń, jakie mają na temat Egiptu, nie tylko nie przyjdzie on z odsieczą Jerozolimie, ale sam zostanie pokonany przez Babilończyków.

1901

EZECHIEL 31,5-13

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Obraz ten odzwierciedla wyobrażenia starożytnych na temat budowy świata, pod którym miał się znajdować nieogarniony praocean. b) Być może jest to nawiązanie do znanej legendy o zstąpieniu do krainy umarłych wszystkich drzew ogrodu Eden po upadku i wypędzeniu człowieka z raju. Radość mieszkańców krainy umarłych wynikała zapewne z kary, jaka została wymierzona grzesznemu i pysznemu Egiptowi. c) Upadek Egiptu oznaczał klęskę wszystkich jego sojuszników. d) nieobrzezanymi – zob. Ez 28,10+. e) W dwunastym roku… dwunastego miesiąca – 3 marca 585 r. przed Chr. f) lwa – symbol władzy, potęgi i królewskiego majestatu (Ez 19,3.5n). g) Podobnie jak mitologiczny potwór niepodzielnie rządził w wodach pierwotnego chaosu (Hi 40,25nn), tak faraon wzbudzał grozę u innych narodów, które sobie podporządkował. h) pułapkę – w mitologii babilońskiej bogini Tiamat została złapana w sieci przez boga Marduka.

Page 1902

14

Stało się tak, aby żadne drzewo rosnące nad wodą nie unosiło się pychą, aby nie sięgało swoim wierzchołkiem chmur i aby żadne drzewo nadrzeczne nie liczyło w swojej pysze na siebie. Wszystkie bowiem zostały wydane na śmierć, na łup krainy podziemia, wraz z ludźmi, którzy już zstąpili do grobu. 15 Tak mówi Pan BÓG: W dniu, gdy ten cedr zstąpił do krainy umarłychs, kazałem obchodzić po nim żałobę. Zamknąłem nad nim głębiny, wstrzymałem jej rzeki i wchłonęły go wielkie wodya. Z jego powodu Liban okrył się żałobą i uschły wszystkie drzewa na polach. 16Hukiem jego upadku przeraziłem narody, gdy strąciłem go do krainy umarłych pośród tych, co zstąpili już do grobu. W podziemnej krainie doznały pociechy wszystkie najlepsze drzewa Edenu i wspaniałe drzewa Libanu, wszystkie, które obficie czerpią wodęb. 17Także one zstąpiły wraz z nim do krainy umarłych, do zabitych mieczem, do jego pomocników, którzy mieszkali w jego cieniu pośród narodówc. 18 Do kogo byłeś podobny w chwale i wielkości pośród drzew Edenu? Z drzewami Edenu zostałeś strącony do podziemnej krainy. Będziesz leżał między nieobrzezanymid, między pobitymi mieczem. Tak stanie się z faraonem i całą jego świtą – wyrocznias Pana BOGA”. Pieśń żałobna nad faraonem 1 W dwunastym roku, pierwszego dnia dwunastego miesiącae, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2 „Synu człowieczys, zaśpiewaj pieśń żałobną nad faraonem, królem Egiptu, i powiedz mu: Wśród narodów podobny byłeś do młodego lwaf. Byłeś jak morski potwór. Prychałeś wśród swoich rzek, mąciłeś wody łapami i burzyłeś ich nurtyg. 3 Tak mówi Pan BÓG: Rozciągnę nad tobą sieci, na zgromadzeniu licznych narodów złapię cię w moją pułapkęh. 4Wyrzucę cię na ląd i rozciągnę na stepie. Sprawię, że będą siadać na tobie wszystkie ptaki powietrzne i nakarmię tobą zwierzęta całej ziemi. 5Twoje ciałos rozrzucę po górach, a doliny wypełnię twoimi szczątkami. 6Nasycę ziemię krwiąs, która z ciebie popłynie na górach. Zapełnią się tobą wąwozy. 7 Gdy zgaśnie twoje światło, zasłonię niebo i zaciemnię gwiazdy. Słońce zakryję chmurami, a księżyc utraci swój blask.

Ez 32,18-31

32

Pieśń żałobna nad faraonem. Ta wyrocznia, w przeciwieństwie do poprzednich, pochodzi już z czasu po klęsce Jerozolimy i uprowadzeniu jej mieszkańców do Babilonu. Ukazując tragiczny los wyniosłego i niepokonanego dotąd władcy, prorok chce nie tyle uświadomić rodakom bezzasadność liczenia na pomoc Egiptu, co raczej przedstawić szerszą wizję Boga, który pokonuje wszelką pychę, tu ucieleśnioną w osobie faraona. Choć ten ostatni przybiera postać mitycznego, budzącego postrach potwora morskiego, zostaje jednak schwytany przez Boga i wydany na pastwę dzikich zwierząt. Ten wstrząsający obraz, połączony z zapowiedzią całkowitych ciemności i ogólnego spustoszenia kraju,

EZECHIEL 31,14 — 32,7

1902

Hi 40,25 – 41,26; Ez 29,3-5

Mt 24,29

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1903

8

Kpł 26,33; Sdz 8,20; Ps 7,12n; Iz 34,6; 66,16; Jr 47,6

Iz 14,9-11.15

Wszystkie światła błyszczące na niebie zaciemnię z twojego powodu. Sprowadzę ciemność na twoją ziemię – wyrocznias Pana BOGA. 9 Trwoga ogarnie sercas licznych ludów, gdy o twoim upadku usłyszą narody i kraje, których nie znałeś. 10Przerażę liczne ludy, a ich królowie będą drżeć ze strachu z twojego powodu, gdy wzniosę mój miecza przed nimi. W dniu twojego upadku każdy nadal będzie drżeć o swoje życie. 11Tak mówi Pan BÓG: Spadnie na ciebie miecz króla Babilonus. 12 Wielu twoich poddanych wytracę mieczem wojowników, najokrutniejszych spośród narodów. Zniszczą oni pychę Egiptu, a cały jego lud będzie wyniszczony. 13 Wytępię całe jego bydło nad wielką wodą. I nie będzie jej mąciła ludzka noga ani nie zmąci jej kopyto bydlęcia. 14 Potem uspokoję ich wody i sprawię, że ich rzeki popłyną jak oliwa – wyrocznia Pana BOGA. 15 Gdy kraj Egiptu obrócę w pustkowie, ziemia zostanie pozbawiona tego, co ją napełnia. Gdy wytracę wszystkich jego mieszkańców, poznają, że Ja jestem PANEM. 16Oto pieśń żałobna, którą będą śpiewać. Niech ją zaśpiewają córki narodów. Niech śpiewają tę pieśń żałobną nad Egiptem i nad całym jego ludem – wyrocznia Pana BOGA”.

a) mój miecz – symbol karzącej misji króla Babilonu, narzędzia w ręku Boga (Ez 21). b) W dwunastym roku… miesiąca – brak nazwy miesiąca. Przypuszczalnie chodzi o ten sam, co w Ez 32,1, czyli byłby to dzień 17 marca 585 r. przed Chr. c) nieobrzezanych – zob. Ez 28,10+. W rzeczywistości w Egipcie obrzezani musieli być tylko kapłani i osoby pełniące wyższe urzędy.

Zejście faraona do krainy umarłych W dwunastym roku, w piętnastym dniu miesiącab, PANs przemówił do mnie w tych słowach: 18„Synu człowieczys, zaśpiewaj pieśń żałobną nad ludem Egiptu. Niech zejdzie razem z córkami narodów do krainy podziemia, do tych, którzy zstąpili do grobu. 19 Czy jesteś piękniejszy od innych? Zstąp i spocznij wśród nieobrzezanychc, 20 pomiędzy pobitymi mieczem! Teraz, gdy miecz uderzył, pociągnij za sobą cały lud Egiptu. 21 Wtedy zawołają do niego z krainy umarłychs najznakomitsi bohaterowie spośród jego sprzymierzeńców: 17

ukazuje Boga jako sędziego i jedynego Pana historii. Bóg posługuje się w tym celu swoim mieczem (w. 10), którym tutaj wydaje się Nabuchodonozor, choć w rzeczywistości temu królowi Babilonu udało się jedynie upokorzyć Egipt i znacznie go osłabić, ale nie zdołał go sobie w pełni podporządkować. Być może prorok zapowiada jakąś przyszłą klęskę Egiptu, bliżej nieokreśloną w czasie. Zejście faraona do krainy umarłych. W ostatniej wyroczni poświęconej Egiptowi znajdujemy najobszerniejszy opis tajemniczej krainy podziemia, dokąd – zgodnie z wyobrażeniami starożytnych – trafiali wszyscy zmarli. Panowało wówczas przekonanie, że istnieje ścisły związek między rodzajem pochówku a pozycją zajmowaną w tym tzw. świecie

1903

EZECHIEL 32,8-21

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Asyria wraz ze swoimi sojusznikami była odwiecznym rywalem Egiptu. Jej potęga opierała się niemal wyłącznie na terrorze i podbojach. Także dla Izraela okres jej hegemonii był koszmarnym wspomnieniem. b) Elam – kraina w południowej Mezopotamii, na wschód od Babilonu. W historii starożytnego Bliskiego Wschodu Elamici odgrywali nieraz bardzo znaczącą rolę. Ostatecznie zostali pokonani przez Asyrię. c) Meszek, Tubal – zob. Ez 27,13+. d) Nie – niektóre starożytne wersje pomijają to słowo. Tekst hebr. pozwala przypuszczać, że pierwotnie była to konkluzja poematu – przeciwstawienie pohańbionym mocarstwom bohaterów, którzy zajmują w krainie umarłych honorowe miejsca, gdyż walczyli w dobrej sprawie i zostali pochowani zgodnie z pogrzebowym rytuałem. e) Egipt nawet w krainie umarłych nie zasługuje na szacunek. Zajmie upokarzające miejsce, podobnie jak wymienione wcześniej królestwa, które zostały pobite i okryły się hańbą. f) książęta północy – chodzi o królestwa leżące na północ od Izraela. g) Sydończycy – zob. Ez 28,20-23. Tutaj jest to zapewne uogólnienie i Sydończycy reprezentują wszystkich mieszkańców południowej Fenicji. Sydon – zob. Słownik.

Page 1904

Zstąpcie, spocznijcie wśród nieobrzezanych, pomiędzy pobitymi mieczem! 22 Tam spoczywa Asyrias i ci, których zgromadziła. Oto wokoło ich groby. Wszyscy oni zabici, padli od mieczaa. 23 Groby Asyrii są w najgłębszym dole, a ci, których zgromadziła, leżą dokoła jej grobu. Wszyscy oni zabici, padli od miecza, bo szerzyli postrach na ziemi żyjących. 24 Tam spoczywa Elamb i cały jego lud. Oto wokoło ich groby. Wszyscy oni zabici, padli od miecza. Nieobrzezani, którzy zeszli do krainy podziemia, bo szerzyli postrach na ziemi żyjących. Teraz znoszą hańbę z tymi, którzy zstąpili do grobu. 25 Spoczywa on z całym swoim ludem między pobitymi. Dokoła jego grobu wszyscy nieobrzezani, pobici mieczem, bo szerzyli postrach na ziemi żyjących. Znoszą hańbę z tymi, którzy zstąpili do grobu. Wśród pobitych zostali złożeni. 26 Tam spoczywa Meszek, Tubalc i cały jego lud. Oto wokoło ich groby. Wszyscy nieobrzezani, którzy zostali pobici mieczem, bo szerzyli postrach na ziemi żyjących. 27 Nied spoczywają z bohaterami, którzy niegdyś padli, którzy zstąpili do krainy umarłych w wojennym rynsztunku. Miecze położono im pod głowy, a tarcze na ich kościach, gdyż jako bohaterzy szerzyli postrach na ziemi żyjących. 28 Ty zaś będziesz pogrzebany między nieobrzezanymi i będziesz leżał wśród pobitych mieczeme. 29 Tam spoczywa Edoms, jego królowie i wszyscy jego dowódcy. Mimo swojego męstwa zostali złożeni wśród pobitych mieczem. Leżą z nieobrzezanymi i z tymi, którzy zstąpili do grobu. 30Tam spoczywają wszyscy książęta północyf i wszyscy Sydończycyg. Zstąpili oni do krainy umarłych, chociaż

cieni. Kto nie został godnie pogrzebany, nie mógł zaznać spokoju również po śmierci. Prorok, przedstawiając dramatyczny los faraona i wszystkich Egipcjan, wyobraża sobie scenę w zaświatach, gdzie zostaje im wyznaczone niesławne i budzące grozę miejsce między ostatnimi, to znaczy nieobrzezanymi. Opisuje procesję dawnych potęg, również tych szczególnie uprzykrzających życie Izraelowi i Judzie, połączonych teraz haniebnym losem w krainie umarłych. Ci, którzy wcześniej budzili postrach, teraz budzą jedynie litość. Ich przeciwieństwem są bohaterowie, pochowani z wszelkimi honorami w bojowym rynsztunku (w. 27). Przedstawiając tę wizję, prorok chce raz jeszcze przekonać swoich słuchaczy, że nie warto szukać wsparcia w zawodnych ludzkich potęgach, gdyż jedyną gwarancją zbawienia jest posłuszeństwo i wierność Bogu.

EZECHIEL 32,22-30

1904

Jr 49,34-39

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1905

szerzyli postrach. Leżą nieobrzezani razem z pobitymi mieczem. Znoszą swoją hańbę z tymi, którzy zstąpili do grobu. 31 Zobaczy ich faraon i ucieszy się całym tym tłumem. Faraon i całe jego wojsko zostaną pobici mieczem – wyrocznias Pana BOGA. 32 Ponieważ faraon i cały jego lud szerzył postrach na ziemi żyjących, zostanie położony wśród nieobrzezanych i pobitych mieczem – wyrocznia Pana BOGA”.

a) miecz – symbol kary Bożej (Ez 21,5nn; 32,30-32). b) stróżem – posłannictwo proroka zostaje porównane do roli strażnika, który odpowiada za bezpieczeństwo ludzi oddanych pod jego opiekę (Ez 3,16-21).

Obietnice odrodzenia Izraela

Ez 3,17-21 Jr 6,17

Jl 2,1

Jr 6,17

Ez 18,21-30

Stróż Izraela 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, przemów do swoich rodaków i powiedz im: Gdy sprowadzę na kraj miecza, ludzie tego kraju wybiorą spośród siebie jednego człowieka i ustanowią go swoim stróżem. 3 Gdy zobaczy on miecz spadający na kraj, zagra na rogu i ostrzeże lud. 4Gdy ktoś usłyszy głos rogu, ale nie posłucha ostrzeżenia, zostanie zabity mieczem. Sam poniesie odpowiedzialność za swoją śmierć. 5Słyszał wprawdzie dźwięk rogu, ale nie przyjął ostrzeżenia, dlatego poniesie odpowiedzialność za swoją śmierć. A ten, który ostrzegał, ocali swoje życie. 6 Jeśli stróż zobaczyłby zbliżający się miecz, a nie zagrałby na rogu, wówczas lud nie zostałby ostrzeżony. Gdy nadejdzie miecz i ktoś zostanie zabity, to zginie z powodu swojego grzechus, ale odpowiedzialnością za jego krews obciążę stróża. 7 Otóż ciebie, synu człowieczy, ustanowiłem stróżemb ludu Izraelas. Gdy usłyszysz słowo z moich ust, ostrzeżesz ich w moim imieniu. 8Gdy powiem bezbożnemus: Bezbożniku, na pewno umrzesz, a ty nic nie powiesz, aby odwieść bezbożnego od jego postępowania, ten bezbożny umrze z powodu swojego grzechu, ale odpowiedzialnością za jego śmierć obarczę ciebie. 9 Lecz jeśli ostrzegałeś bezbożnego, aby zmienił swoje postępowanie, a on nie zmienił swojego postępowania, to umrze z powodu swojego grzechu, ty jednak ocalisz własne życie.

33

Zachowanie prawa Bożego Synu człowieczys, powiedz ludowi Izraelas: Wy mówicie: «Nasze wykroczenia i nasze grzechys ciążą na nas i z ich powodu

10

Stróż Izraela. Ten fragment rozpoczyna kolejną część Księgi Ezechiela, złożoną głównie z obietnic odnowy Izraela. Skoro Jerozolima już padła i nie da się odwrócić jej tragicznego losu, prorok podejmuje się teraz nowego zadania, polegającego na wlewaniu nadziei w serca wygnańców. W tej wyroczni powraca motyw obecny już w Ez 3,7-21, gdzie Ezechiel jest przedstawiony w roli stróża, który ma sygnalizować zbliżające się niebezpieczeństwo i za wypełnianie tego zadania ponosi pełną odpowiedzialność. Nie wolno mu milczeć, gdyż w ten sposób na niego spadnie kara za grzechy innych. Jest to zadanie wciąż aktualne w odniesieniu do współczesnych proroków, którym Bóg powierzył troskę o swoich czcicieli. Zachowanie prawa Bożego. Stając wobec zrozpaczonych wygnańców, prorok przedstawia im pełną nadziei wizję odbudowy więzi z Bogiem. Choć grzechy doprowadziły do klęski i upadku Jerozolimy, to jednak nawrócenie może przynieść

1905

EZECHIEL 32,31 — 33,10

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Twierdzenie ogólne, którego sens jest rozwinięty w ww. 13-20. b) prawami dającymi życie – czyli takimi, których przestrzeganie pozwala żyć pełnią życia. c) W dwunastym roku – podana tu data wskazuje na 8 stycznia 585 r. przed Chr., czyli aż półtora roku po upadku Jerozolimy. Z całą pewnością wiadomość o zwycięstwie Nabuchodonozora dotarła do wygnańców znacznie wcześniej, dlatego w wielu rękopisach podany jest rok jedenasty, a nie dwunasty. d) Ręka PANA – zob. Ez 1,3+. e) Zdanie nawiązuje do zapowiedzi z Ez 24,27.

Page 1906

giniemy. Czy możemy ocaleć?». 11Powiedz im: Na moje życie – wyrocznias Panas BOGA – nie mam upodobania w śmierci bezbożnegos, ale chcę, aby bezbożny porzucił swoje niegodziwe postępowanie i ocalił życie. Nawróćcie się, zawróćcie z waszych złych drógs. Dlaczego mielibyście umrzeć, ludu izraelski? 12 Synu człowieczy, powiedz swoim rodakom: Jeśli człowiek prawy zgrzeszy, to nie uratuje go od kary to, że wcześniej nie grzeszył. Podobnie jeśli bezbożnik porzuci swoje niecne czyny, nie spotka go za nie karas. Jeśli sprawiedliwy popełni grzech, nie może ocaleća. 13Gdy powiem człowiekowi prawemu: Na pewno będziesz żył, a on, polegając na swojej prawości, dopuści się bezprawia, to cała jego prawość będzie mu zapomniana. Umrze on z powodu nieprawości, której się dopuścił. 14Jeśli powiem bezbożnemu: Na pewno umrzesz, a on porzuci swój grzech i będzie przestrzegał prawa i sprawiedliwości, 15odda zastaw, zwróci to, co zagrabił, będzie postępował zgodnie z prawami dającymi życieb, nie dopuszczając się bezprawia, to na pewno ocali życie. Nie umrze. 16Grzechy, które popełnił, będą mu zapomniane. Przestrzegał prawas i sprawiedliwości, więc na pewno ocali życie. 17 Twoi rodacy uważają, że postępowanie Pana nie jest słuszne. Jednak to ich postępowanie nie jest słuszne. 18Jeśli człowiek prawy przestanie postępować uczciwie i dopuści się bezprawia, to umrze z tego powodu. 19Jeśli zaś bezbożny porzuci swoje niegodziwe postępowanie i będzie przestrzegał prawa i sprawiedliwości, dzięki temu ocali swoje życie. 20Wy mówicie, że postępowanie Pana nie jest słuszne, lecz Ja osądzę każdego z was według jego postępowania, ludu Izraela! Wieść o upadku Jerozolimy – koniec milczenia W dwunastym rokuc, piątego dnia dziesiątego miesiąca od naszego uprowadzenia, przybył do mnie zbieg z Jerozolimy i oznajmił: „Miasto zostało zdobyte”. 22Ręka PANAd, która była nade mną jeszcze poprzedniego wieczora, zanim przybył zbieg, rano otwarła moje usta, kiedy ten przybył do mnie. Moje usta zostały otwarte i nie byłem już niemye.

Łk 15,7

21

Występki pozostałych w kraju PANs przemówił do mnie w tych słowach: 24„Synu człowieczys, mieszkańcy tych ruin w ziemi izraelskiej tak mówią: «Abraham był jeden i posiadł ten kraj, a my jesteśmy liczni. 23

zwycięstwo. Nie można trwać w niegodnym postępowaniu, gdyż Bóg zapomni całe zło popełnione przez Izraelitów, jeśli ci znów zaczną zachowywać Jego prawo i będą Mu wierni. Występki pozostałych w kraju. Prorok zwraca się teraz do tych, którzy pozostali w Palestynie po klęsce Jerozolimy w 586 r. przed Chr. Odwołując się bowiem do obietnic danych Abrahamowi, domagają się oni od Boga, aby przywrócił dawny stan rzeczy i pozwolił im znów posiąść na własność Ziemię Obiecaną. Tymczasem Ezechiel w ostrych słowach

EZECHIEL 33,11-24

1906

Ez 24,26n

Ez 3,26n

Ez 11,15; 1Kor 6,9n; Ga 5,19-21; Ef 5,5

33_Ez:33_Ez

Kpł 17,10-14

Kpł 18,20

Kpł 26,22.25

Mt 7,26; Łk 6,49; 8,21

9/3/08

3:31 PM

Page 1907

Nam jest dany ten kraj w posiadanie». 25Dlatego powiedz im: Tak mówi Pan BÓG: Jadacie z krwiąs, podnosicie oczy ku waszym bożkom, popełniacie zbrodnie, a mielibyście ten kraj wziąć w posiadanie? 26Żyjecie z miecza, popełniacie obrzydliwość, hańbicie żony swoich bliźnichs, a mielibyście ten kraj wziąć w posiadanie? 27Powiedz im: Tak mówi Pan BÓG: Na moje życie! – ci, którzy pozostaną wśród ruin, padną od miecza; tych, którzy będą na polu, wydam zwierzętom na pożarcie; a tych, którzy schronią się w kryjówkach lub w jaskiniach, dopadnie zaraza. 28Kraj ten obrócę w pustkowie i zgliszcza. Skończy się jego dumna potęga. Góry Izraelas będą spustoszone. Nikt nie będzie tamtędy przechodził. 29 Przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy kraj ten obrócę w pustkowie i w zgliszcza za wszystkie obrzydliwości, które popełniali. 30 Synu człowieczy, twoi rodacy mówią między sobą o tobie. Przy murach i w bramach domów jedni do drugich tak mówią: «Idźcie, słuchajcie, jakie to słowo wychodzi od PANA!»a. 31 Potem przychodzą do ciebie, tak jak lud przychodzi na zgromadzenies. Mój lud siada przed tobą, słucha twoich słów, ale według nich nie postępuje, bo mają na ustach słowa pełne miłości, ale myślą tylko o zysku. 32Jesteś dla nich jak ten, kto ma ładny głos i pięknie śpiewa o miłości przy akompaniamencie cytry. Słuchają twoich słów, ale według nich nie postępują.33Gdy jednak spełni się to, co zapowiadasz, przekonają się, że mieli między sobą prorokas”.

a) Księga Ezechiela wspomina o starszych, którzy przychodzili do proroka z prośbą o radę (Ez 8,1; 14,1; 20,1.3). b) pasterzom Izraela – tytuł pasterza ludu stosowano do władców na całym starożytnym Bliskim Wschodzie. W odniesieniu do przywódców Izraela np. Jr 10,21; 23,1-4; Mi 5,4n; Za 10,2n. Izrael – zob. Słownik. c) Słabe, chore, poranione i zabłąkane owce to alegoria zagubionych Izraelitów.

Dobry pasterz 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, prorokuj przeciwko pasterzom Izraelab. Prorokuj i powiedz pasterzom: Tak mówi Pan BÓG: Biada pasterzom Izraela, którzy pasą samych siebie. Czy pasterze nie powinni paść owiec? 3Spożywacie mleko, okrywacie się wełną, zabijacie tłuste sztuki, ale owiec nie chcecie paść. 4Słabej nie przywracacie sił, chorej nie leczycie, skaleczonej nie opatrujecie, zabłąkanej nie zawracacie, zaginionej nie szukaciec. Traktujecie je surowo i okrutnie. 5Dlatego rozproszyły się z braku pasterza i stały się łupem wszystkich dzikich zwierząt. Rozpierzchły się. 6Błąkają się moje owce po wszystkich górach, po wszystkich wysokich pagórkach. Po całym kraju

34

Lb 27,16n; 1Krl 22,17; Mt 9,36; Mk 6,34

wyrzuca im niewierność i uprawianie bałwochwalstwa, wskazując właśnie na ich grzech jako przyczynę upadku kraju. Niewątpliwie można tu usłyszeć dalekie echo konfliktu między wygnańcami a ich rodakami pozostałymi w kraju. Ci ostatni bowiem uważali siebie za grupę uprzywilejowaną i jedynych prawowitych dziedziców Bożych obietnic. Dobry pasterz. Wypowiedź ta miała prawdopodobnie wpływ na późniejsze nauczanie Jezusa, który przedstawiając siebie jako dobrego pasterza (J 10), mógł czerpać z obrazów tu zawartych. Pewne motywy mógł też wykorzystać w przypowieści o zagubionej owcy (Łk 15,4-7) albo w opisie Sądu Ostatecznego (Mt 25,31-46). Dość trudno jest natomiast ustalić okoliczności powstania tej wyroczni, czerpiącej inspirację z tekstu Jr 23,1nn, gdzie prorok kierował zarzuty pod adresem ostatnich królów Judy: Jojakima i Sedecjasza. U Ezechiela jest to próba interpretacji historii

1907

EZECHIEL 33,25 — 34,6

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) dzikich zwierząt – tutaj symbol wrogów Izraela, przede wszystkim Babilonu i jego sprzymierzeńców. b) dzień mglisty i pochmurny – chodzi o wydarzenia związane ze zniszczeniem Jerozolimy i świątyni w 586 r. przed Chr. c) Być może prorok chce podkreślić, że chodzi o spory nie z obcymi, ale wewnątrz stada, czyli w samym Izraelu (Za 13,7-9).

Page 1908

rozproszyły się moje owce. Nikt się nie troszczy o nie, nikt ich nie szuka. 7Dlatego wy, pasterze, słuchajcie słowa PANA: 8 Na moje życie – wyrocznias Pana BOGA – moje owce stały się łupem, moje owce stały się żerem dla dzikich zwierząta i nie mają pasterza, bo pasterze nie troszczą się o moje owce, lecz pasą samych siebie, a moich owiec nie pasą. 9Dlatego słuchajcie, pasterze, słowa PANA: 10Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja jestem przeciwko pasterzom. Upomnę się u nich o moje owce. Sprawię, że nie będą już paść moich owiec. Nie pozwolę, by pasterze paśli samych siebie. Wyrwę moje owce z ich ust. Nie będą ich łupem. 11 Tak mówi Pan BÓG: Ja sam będę się troszczył o moje owce i sam będę ich doglądał. 12Jak pasterz dogląda swojej trzody, gdy jest wśród swoich rozproszonych owiec, tak Ja będę doglądał moich owiec. Uwolnię je z wszystkich miejsc, gdzie zostały rozproszone w dzień mglisty i pochmurnyb. 13Wyprowadzę je spomiędzy narodów, zbiorę je z obcych krajów i wprowadzę je do ich kraju. Będę je pasł na górach Izraela, przy potokach i we wszystkich wioskach kraju. 14Będę je pasł na dobrym pastwisku. Na halach wyżyny izraelskiej będzie ich pastwisko. Będą tam na dobrym pastwisku, na tłustych wypasach. Na górach izraelskich będą się paść. 15Ja sam będę pasł moje owce. Ja też będę je prowadził na legowisko – wyrocznia Pana BOGA. 16Będę szukał zaginionej, zabłąkaną zawrócę, skaleczoną opatrzę, chorej przywrócę siły, tłustej i mocnej będę strzegł. Będę je pasł zgodnie z prawems. 17 Do was zaś, moje owce, tak mówi Pan BÓG: Ja sam będę rozsądzał między jedną owcą a drugą, między baranami a kozłamic. 18Czy nie dość wam tego, że się pasiecie na dobrym pastwisku? Musicie jeszcze deptać resztę waszego pastwiska? Czy nie wystarczy wam, że pijecie czystą wodę? Musicie jeszcze mącić resztę nogami? 19I moje owce mają jeść to, co zostało przez was zdeptane? Mają pić to, co zostało zmącone waszymi nogami? 20Dlatego tak mówi do nich Pan BÓG: Oto Ja sam rozsądzę między owcą tłustą a owcą chudą. 21Odpychaliście wszystkie słabe bokiem i grzbietem, i bodliście je rogami, aż wypchnęliście je na zewnątrz. 22Dlatego przyjdę z pomocą moim owcom. Nie będą już waszym łupem. Rozsądzę między jedną owcą a drugą. 23Ustanowię nad nimi jed-

albo opis sytuacji w Izraelu już po powrocie z wygnania babilońskiego. W każdym razie początek wyroczni jest utrzymany w surowym tonie i dotyka wszystkich sprawujących władzę, to znaczy książąt, kapłanów, starszych, oficjalnych proroków (Ez 22,23-31). Prorok zarzuca im szukanie osobistych korzyści, brak odpowiedzialności i przyzwolenie na uprawianie kultów bałwochwalczych przez lud (w. 6). Dlatego Bóg ma wystąpić przeciwko nim, pozbawić ich urzędów i przejąć ich rolę. On będzie ją sprawował we wzorowy sposób, chroniąc owce przed zewnętrznymi zagrożeniami i wewnętrznymi sporami. Konkretnie funkcję tę będzie wypełniać ustanowiony przez Niego nowy Dawid (w. 23), którego panowanie nastąpi w czasach mesjańskich. Oprze się on na nowym przymierzu, które zapewni pokój i szczęście. Chrześcijaninowi tekst ten niewątpliwie przywodzi na myśl osobę Jezusa, dobrego pasterza, ale jest też zachętą do refleksji nad własnym miejscem w społeczności Kościoła. Dla pasterzy, którym powierzono owczarnię – czyli lud Boży – tekst ten stanowi punkt wyjścia do osobistego rachunku sumienia.

EZECHIEL 34,7-23

1908

Ps 23; 80,1n; 95,7; Iz 40,11; Jr 31,10

Iz 40,11; Łk 15,4-7

Mt 25,32-34

33_Ez:33_Ez

2Sm 7,13-16; Iz 11,6-9; 32,1-5.15-18; Jr 23,5n; 31,31-34; Oz 2,20-25

Kpł 26,4; Pwt 11,14; 28,12; Jr 5,24; Oz 6,3

Pwt 2,1-12

Lb 35,12-27; Pwt 19,6-12; Ap 16,6

Ez 39,4n

9/3/08

3:31 PM

Page 1909

nego pasterza, aby je pasł. Będzie je pasł mój sługa, Dawida. On będzie ich pasterzem. 24Ja, PAN, będę ich Bogiem, a mój sługa, Dawid, będzie pośród nich księciemb. Ja, PAN, to powiedziałem. 25 Zawrę z nimi przymierzes pokojus. Wytępię drapieżne zwierzęta w kraju. Owce zaś będą bezpiecznie przebywać na pustyni i będą bezpiecznie spać w lasach. 26Obdarzę ich błogosławieństwems wokół mojej góryc. Ześlę im deszcze we właściwym czasie. Będą to deszcze błogosławieństwa. 27Drzewa polne zrodzą owoce, a ziemia wyda plon. Będą bezpieczni w swoim kraju. Poznają, że Ja jestem PANEM, gdy połamię drążki ich jarzma i uwolnię ich z ręki ciemiężycieli. 28Nie będą dłużej łupem narodów, a zwierzęta tego kraju nie będą ich pożerały. Będą mieszkać bezpiecznie i nikt nie będzie ich niepokoił. 29Przygotuję dla nich wspaniały ogród. Nikt już nie będzie cierpiał głodu w kraju. Nie będą już znosić zniewag narodów. 30Wtedy przekonają się, że Ja, PAN, ich Bóg, jestem z nimi. Oni zaś są moim ludem, domem Izraela – wyrocznia Pana BOGA. 31Wy jesteście moimi owcami, owcami mojego pastwiska, a Ja jestem waszym Bogiem – wyrocznia Pana BOGA”.

a) mój sługa, Dawid – motyw pasterza mesjańskiego powraca w Ez 37,24 (por. Iz 44,28; Jr 23,4). Chodzi o odnowienie dynastii Dawida. b) księciem – nie królem, gdyż tylko Pan może być królem narodu wybranego (1Krl 11,34.37). c) mojej góry – chodzi o Syjon (zob. Słownik), gdzie znajdowała się świątynia, symbol wierności Izraela. d) góra Seir – zob. Ez 25,8+. e) wydałaś – aluzja do poparcia udzielonego wojskom Nabuchodonozora przez Edomitów (Ha 10 – 14). f) krew będzie cię prześladować – możliwa aluzja do instytucji mściciela krwi, czyli najbliższego krewnego zamordowanej osoby, który był zobowiązany do pomszczenia jego śmierci (np. Lb 35,12).

Przeciwko górze Seir 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, zwróć się ku górze Seird i prorokuj przeciwko niej. 3Powiedz jej: Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja jestem przeciwko tobie, góro Seir. Wyciągnę moją rękę przeciwko tobie. Zamienię cię w pustkowie i zgliszcza. 4 Twoje miasta obrócę w ruinę, ty zaś staniesz się pustkowiem. I przekonasz się, że Ja jestem PANEM. 5 Ty żywiłaś zadawnioną wrogość i wydałaśe Izraelitów pod miecz w czasie ich niedoli, gdy ich kara doszła do kresu. 6 Dlatego – na moje życie, wyrocznias Pana BOGA – sprawię, że będziesz krwawić i krews będzie cię prześladowaćf. Tak! Ponieważ nieustannie przelewałaś krew, krew będzie cię prześladować. 7Górę Seir zamienię w bezludną pustynię. Wytracę na niej każdego wędrowca. 8Jej wzgórza pokryję trupami pobitych. Na twoich pagórkach, w twoich dolinach i we wszystkich twoich wąwozach padną pobici mieczem. 9 Zamienię cię w wieczne odludzie. Twoje miasta nie będą zamieszkane. I przekonacie się, że Ja jestem PANEM.

35

Przeciwko górze Seir. Ezechiel kontynuuje temat nadziei. Po wypędzeniu złych pasterzy spośród Izraela (Ez 34) teraz przychodzi kolej na pozbycie się wrogów zewnętrznych, których uosobieniem są Edomici – lud wprawdzie spokrewniony z Izraelem, ale szczególnie znienawidzony, czego świadectwo możemy znaleźć w niemal każdej księdze prorockiej (np. Iz 34; 63,1-6; Jr 49,7-12; Lm 4,21; Am 1,11n; Ml 1,2-5). Dlatego zapowiedź ich klęski musiała wywoływać

1909

EZECHIEL 34,24 — 35,9

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Obydwa narody – czyli Juda i Izrael (zob. Słownik). b) Choć sam naród został wygnany z kraju, to jednak w przekonaniu Izraelitów Bóg pozostał w Ziemi Obiecanej, aby jej pilnować. Edomici nie tylko czynnie wspierali Nabuchodonozora w jego podbojach (Ps 137,7), ale także wtargnęli na tereny Judy po deportacji jej ludności przez Babilończyków. c) góry Izraela – tutaj są one symbolem całego kraju. Określenie to występuje 16 razy w Księdze Ezechiela, brak go natomiast w innych księgach ST.

Page 1910

10

Mówiłaś: «Obydwa narodya i obydwa kraje będą moimi, wezmę je w posiadanie, nawet gdyby PAN tam przebywał»b, 11 dlatego – na moje życie, wyrocznia Pana BOGA – postąpię z tobą według twojego gniewu i według zapalczywości, z jaką ty postępowałaś z nienawiści do nich. Dam ci się poznać, gdy będę cię sądził. 12Przekonasz się, że Ja, PAN, słyszałem wszystkie obelgi, które wypowiadałaś przeciwko górom Izraelas, mówiąc: «Obyście były spustoszone i dane nam na pożarcie!». 13Wywyższałaś się nade Mnie w swojej mowie i urągałaś Mi swoimi słowami – Ja to słyszałem. 14Tak mówi Pan BÓG: Ku radości całej ziemi uczynię z ciebie pustkowie. 15Jak ty cieszyłaś się, że dziedzictwo ludu Izraela stało się pustkowiem, tak Ja uczynię tobie. Góra Seir i cały Edoms staną się pustkowiem. Wtedy przekonacie się, że Ja jestem PANEM”. Błogosławieństwa dla gór Izraela 1 „Synu człowieczys, mów do gór Izraelac i powiedz: Góry Izraelas, słuchajcie słowa PANAs. 2Tak mówi Pan BÓG: Wróg szydził z was: «Oto prastare wzgórza stały się naszą własnością!». 3Prorokuj więc i mów: Tak mówi Pan BÓG: Pustoszono was i zewsząd na was napadano, abyście się stały własnością reszty narodów. Ludzie obmawiali was i zniesławiali. 4Dlatego, góry Izraela, słuchajcie słowa Pana BOGA: Tak mówi Pan BÓG górom, pagórkom, potokom i dolinom, spustoszonym ruinom, opuszczonym miastom, które stały się łupem i pośmiewiskiem dla reszty sąsiednich narodów, 5tak mówi Pan BÓG: Przysięgam wam żarliwie, mówię przeciwko reszcie narodów i przeciwko całemu Edomowis, który wziął mój kraj w posiadanie z radosnym sercems i z pogardą w duchu, aby uczynić jego pastwiska swoim łupem. 6Dlatego prorokuj o ziemi Izraela i powiedz górom, pagórkom, potokom i dolinom: Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja mówię w ogniu swojego oburzenia, gdy wy musicie znosić te zniewagi narodów, 7dlatego tak mówi Pan BÓG: Przysięgam, że narody, które są dokoła was, same będą znieważane. 8Wy zaś, góry Izraela, zazielenicie się, przyniesiecie owoce mojemu ludowi, Izraelowi, bo wkrótce on tu wróci. 9Oto jestem i zwracam się do was: będziecie uprawiane i obsiewane. 10 Sprawię, że mnóstwo ludzi tam zamieszka, cały lud Izra-

36

u każdego Izraelity wielką radość. Ta wyrocznia ma jednak również wymiar religijny, gdyż mówi się o spustoszeniu gór, a tradycyjnie właśnie tam znajdowały się pogańskie sanktuaria. Zapowiedź ta pośrednio obwieszcza więc także zwycięstwo Boga nad grzechem bałwochwalstwa. Błogosławieństwa dla gór Izraela. Po wyroczni skierowanej przeciwko górom Seiru (Ez 35,1-15) następuje błogosławieństwo dla gór Izraela. Kontrastuje ono z wizją klęski największych wrogów Izraela, których reprezentował Edom. Cier pienia, jakie spotkały naród wybrany, teraz dotkną jego ciemiężycieli, a on sam będzie się cieszyć dostatkiem wszelkich dóbr. Zauważyć tu można pewien związek z wyrocznią przeciwko Izraelowi z Ez 6. Wydany tam wyrok traci swoją moc i niemal tymi samymi słowami, którymi prorok niegdyś zapowiadał przekleństwo, te-

EZECHIEL 35,10 — 36,10

1910

33_Ez:33_Ez

Kpł 26,9

Kpł 15,19-27

Ps 115,1; Iz 48,11

Ez 11,19

9/3/08

3:31 PM

Page 1911

ela. Miasta będą zamieszkane, ruiny zostaną odbudowane. 11 Sprawię, że będzie tam mnóstwo ludzi i zwierząt. Będą płodni i będą się mnożyć. Sprawię, że będziecie zamieszkane jak dawnieja. Będę wam sprzyjał bardziej niż poprzednio i przekonacie się, że Ja jestem PANEM. 12Sprawię, że ludzie będą chodzili po tobie, ziemio izraelska. Mój lud weźmie cię w posiadanie. Staniesz się ich dziedzictwem i już ich więcej nie osierocisz. 13Tak mówi Pan BÓG: Mówili o tobie, że pożerasz ludzi, że osierocaszb swój lud. 14Oto nie będziesz więcej pożerać ludzi i nie będziesz więcej osierocać swojego ludu – wyrocznias Pana BOGA. 15Sprawię, że narody nie będą cię już więcej znieważać. Nie będziesz już znosić obelgi narodów, a ludu twojego nie będziesz więcej osierocać – wyrocznia Pana BOGA.

a) jak dawniej – Ezechiel nawiązuje do wyobrażeń stanu idealnego, w którym Bóg błogosławi swojemu ludowi na jego ziemi. b) osierocasz – to znaczy ziemia nie może wyżywić swoich mieszkańców albo ze względu na ciągłe najazdy i wynikającą z nich biedę, albo ze względu na wewnętrzne spory, walki i rozlew krwi (Ez 11,6; 33,26). c) krwawienia miesięczne – o nieczystości związanej z krwawieniem miesięcznym kobiety jest mowa w Kpł 15,19-30; Pwt 21,23; Ez 18,6. d) oczyścić – rytualne oczyszczenie (zob. Słownik) jest tutaj znakiem odpuszczenia grzechów (Lb 19,9-19; Ps 51,7.9).

Oczyszczenie Izraela 16 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 17„Synu człowieczys, gdy lud Izraelas mieszkał w swojej ziemi, splamił ją swoim postępowaniem i swoimi czynami. Ich postępki były w moich oczach równie nieczystes, jak kobieta mająca krwawienia miesięcznec. 18Wylałem więc na nich moje oburzenie za krews, którą przelali w tej ziemi, i za ich bożki, którymi ją splamili. 19Rozproszyłem ich między narodami i rozrzuciłem po krajach. Osądziłem ich według ich postępowania i według ich uczynków. 20Przychodząc do narodów, hańbili tam moje święte imięs. Mówiono bowiem o nich: «Oni są ludems PANA, lecz opuścili Jego kraj». 21Ale zrobiło mi się przykro, że moje święte imię Izraelici zhańbili wśród narodów, do których przybyli. 22Dlatego powiedz domowi Izraela: Tak mówi Pan BÓG: Ja czynię to nie z waszego powodu, Izraelici, ale ze względu na moje święte imię, zbezczeszczone wśród narodów, do których przybyliście. 23 Uświęcę moje wielkie imię znieważone i zbezczeszczone przez was wśród narodów. Wtedy narody przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy wobec nich objawię wśród was swoją świętość – wyrocznias Pana BOGA. 24Zabiorę was spomiędzy narodów, zgromadzę was ze wszystkich krajów i wprowadzę do waszej ziemi. 25Pokropię was czystą wodą, aby was oczyścićd. Oczyszczęs was ze wszystkich waszych nieczystościs i ze wszystkich waszych bożków. 26Dam wam nowe serces raz wygłasza błogosławieństwo. Po całej serii surowych wyroczni proroka wyrażenia mówiące o odnowie losu musiały działać na zdruzgotanych Izraelitów jak kojący balsam. Pod for mułą odpowiedzi Pana na szyderstwa i zniewagi Edomu kryje się przesłanie nadziei dla wygnańców znajdujących się w dramatycznej sytuacji. Pozytywna wizja przyszłości ma ich zachęcić do przemiany życia i wyciągnięcia właściwych wniosków z nieszczęść, których doznali. Oczyszczenie Izraela. W wizji dziejów prezentowanej przez Ezechiela proces odnowy Izraela składa się z dwóch etapów. Pierwszy, czyli kara i oczyszczenie, już się dokonał (Ez 6,1-14). Jednak to upokorzenie narodu wybranego zostało odczytane przez jego wrogów jako znak słabości Boga i dało sposobność do znieważania Jego imienia (Pwt 9,28). Dlatego teraz On sam wywyższy swój lud, aby narody pogańskie poznały Jego prawdziwą wielkość i siłę (Iz 5,16).

1911

EZECHIEL 36,11-26

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) ducha – zob. Ez 1,12+. b) kamienne serce – zob. Ez 11,19+. c) mojego Ducha – nie ma tu mowy o Duchu Świętym, ale o mocy Boga, która działa w człowieku i przemienia go (np. Lb 11,29; Za 4,6; 6,8). W NT podobne stwierdzenia będą się odnosić do trzeciej osoby Trójcy Świętej (np. Mt 12,18; Dz 2,17-21; Ga 5,22n). d) ogród Edenu – czyli raj (Rdz 2,8.15; Iz 51,3; Jl 2,3). e) Ręka PANA – zob. Ez 1,3+. f) równiny pełnej kości – obraz przywodzący na myśl klęskę wielkiej armii w jakiejś bitwie z dawnej epoki. W ten obrazowy sposób prorok ukazuje stan ducha Izraelitów na wygnaniu.

Page 1912

i nowego duchaa ześlę do waszego wnętrza. Wyjmę z waszej piersi serceb kamienne, a dam wam serces z ciała. 27Poślę do waszego wnętrza mojego Duchac i sprawię, że będziecie postępowali według moich nakazów i zachowywali moje prawos. Będziecie go przestrzegali. 28Zamieszkacie w kraju, który dałem waszym przodkom. Będziecie moim ludem, a Ja będę waszym Bogiem. 29Uwolnię was od wszystkich waszych nieczystości. Sprawię, że wzejdzie zboże, pomnożę je i sprawię, że nie będziecie głodni. 30Rozmnożę owoce drzew i plony ziemi, żebyście nie cierpieli więcej hańby głodu wśród narodów. 31 Przypomnicie sobie wasze złe postępowanie i wasze czyny, które nie były dobre. Będziecie się brzydzić samych siebie z powodu waszych grzechóws i waszych obrzydliwości. 32Musicie jednak wiedzieć, że nie ze względu na was tak uczynię – wyrocznia Pana BOGA. Wstydźcie się i rumieńcie z powodu waszego postępowania, ludu izraelski! 33 Tak mówi Pan BÓG: W dniu, w którym was oczyszczę ze wszystkich waszych grzechów, sprawię, że miasta będą zamieszkane, ruiny zostaną odbudowane, 34spustoszona ziemia będzie uprawiana i nie będzie już pustkowiem w oczach każdego przechodnia. 35Będą mówić: Ten kraj, niegdyś spustoszony, stał się jak ogród Edenud. Miasta zrujnowane, spustoszone i zburzone są teraz umocnione i zamieszkane. 36I przekonają się narody, które pozostały wokół was, że Ja jestem PANEM. Odbuduję to, co było zburzone. Obsieję to, co było spustoszone. Ja, PAN, powiedziałem to i wykonam. 37Tak mówi Pan BÓG: Wysłucham prośby Izraela i tak im uczynię: pomnożę u nich ludzi jak owce. 38Jak liczne są stada prowadzone do świątynis, jak liczne są owce w Jerozolimies podczas świąt, tak zrujnowane miasta będą pełne ludzi. I przekonają się, że Ja jestem PANEM”. Wizja odrodzenia narodu 1 Ręka PANAe spoczęła na mnie. PANs wyprowadził mnie w duchua i postawił pośrodku równiny pełnej f 2 kości . Kazał mi przejść między nimi i obejść je dokoła. A na całej powierzchni równiny było ich bardzo dużo. Były zupeł-

37

Dla Izraelitów będzie to oznaczać kres ich cierpień, a na dodatek ci, którzy cieszyli się z ich nieszczęścia, poniosą zasłużoną karę. Ezechiel w swoich wyroczniach nie akcentuje jednak aspektu zemsty, lecz podkreśla, że prawdziwa rehabilitacja narodu dokona się poprzez jego duchową przemianę. To nie zniszczenie wrogów przywróci Izraelowi godność i pomyślność, ale odrzucenie grzechów, odnowa duchowa i sumienne przestrzeganie Bożych przykazań. Dopiero taka postawa zaowocuje pomyślnością i dostatkiem, a równocześnie będzie najlepszym świadectwem majestatu i wspaniałomyślności Boga. Po raz kolejny prorok zwraca uwagę, że Bóg dokona tego wszystkiego nie ze względu na zasługi Izraelitów, ale dla chwały swojego imienia. Wizja odrodzenia narodu. Jest to jeden z najbardziej znanych fragmentów Księgi Ezechiela. W sugestywny sposób prorok najpierw przedstawia sytuację Izraela na wygnaniu. Pokonany, rozproszony, pozbawiony nadziei, nie jest on w stanie o własnych siłach podnieść się do nowego życia. Dopiero powiew Bożego ducha obraca klęskę w zwycięstwo. Obraz kości oblekających się w ciało i oczekujących ożywczego tchnienia przywodzi na myśl scenę stworzenia pierwszego człowieka (Rdz 2,7). Sam Ezechiel wyjaśnia sens tej wizji, która jest jego odpowiedzią na postawę

EZECHIEL 36,27 — 37,2

1912

Jr 31,31; Ga 5,22-25; 1J 3,23n

Iz 51,3; Jr 1,10; 18,9; 24,6

33_Ez:33_Ez

Hi 10,11n; Ps 139,13-16

Ap 11,11

9/3/08

3:31 PM

Page 1913

nie wyschniętea. 3Wtedy zapytał mnie: „Synu człowieczys, czy te kości mogą ożyć?”. Odpowiedziałem: Panie BOŻE, Ty wiesz najlepiej. 4Rzekł do mnie: „Wygłoś do tych kości proroctwo i powiedz im: Wyschnięte kości, słuchajcie słowa PANA. 5Tak mówi Pan BÓG do tych kości: Oto Ja ześlę na was ducha i ożyjecie. 6Dam wam ścięgna, okryję was ciałem, oblokę was skórą i udzielę wam ducha. Ożyjecie i przekonacie się, że Ja jestem PANEM”. 7Wygłosiłem więc proroctwo zgodnie z nakazem. A gdy prorokowałem, powstał szum i szelest. Kości zaczęły się zbliżać jedna do drugiej. 8Patrzyłem, a oto pojawiły się na nich ścięgna, oblekły się ciałem i z wierzchu pokryła je skóra. Ale jeszcze nie było w nich życia. 9Wtedy rzekł do mnie: „Prorokuj do ducha. Wygłoś proroctwo, synu człowieczy, i powiedz duchowi: Tak mówi Pan BÓG: Przybądź duchu z czterech stronb i tchnij na tych zabitych, aby ożyli”. 10Prorokowałem zgodnie z nakazem. I wstąpił w nich duch. A oni ożyli i stanęli na nogach – bardzo liczne wojsko. 11Powiedział mi: „Synu człowieczy, te kości to cały lud Izraelas. Oto mówią oni: «Wyschły nasze kości, przepadła nasza nadzieja, jesteśmy zgubieni». 12Dlatego wypowiedz do nich proroctwo: Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja otworzę wasze grobyc, wyprowadzę was z grobów, ludu mój, i wprowadzę do ziemi Izraela. 13Przekonacie się, że Ja jestem PANEM, gdy otworzę wasze groby i wyprowadzę was z grobów, ludu mój. 14Udzielę wam mojego ducha i ożyjecie. Osadzę was w waszej ziemi i przekonacie się, że skoro Ja, PAN, tak powiedziałem, to również to wykonam – wyrocznias PANA”.

a) wyschnięte – podkreślenie stanu beznadziei i niemocy. b) z czterech stron – dosł. z czterech wiatrów. Być może jest to nawiązanie do ducha Bożego unoszącego się nad pier wotnym stworzeniem (Rdz 1,2; por. Hi 34,14n; Ps 104,29n) albo do czterech rzek Edenu (Rdz 2,10nn). Podobny motyw znajduje się w Jr 49,36; Za 2,10; 6,5. c) groby – do tej pory była mowa o ożywieniu kości rozrzuconych na równinie. Groby są tutaj elementem nowym i wskazują na późniejsze uzupełnienie tekstu wyroczni. d) jednym w twojej ręce – jest to zapowiedź zjednoczonego królestwa (Ez 4,4-8; 16,53).

Nowe przymierze z odnowionym ludem 15 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 16„Synu człowieczys, weź sobie kawałek drewna i napisz na nim: «Judas i sprzymierzeni z nim Izraelici». Potem weź inny kawałek drewna i napisz na nim: «Józef, drewno Efraima i sprzymierzonego z nim całego ludu Izraelas». 17Złóż razem obydwa kawałki drewna, aby stały się jednym w twojej ręced. 18A gdy twoi rodacy zapytają cię: «Co to znaczy?», 19odpowiesz im: zniechęcenia i przygnębienia wygnańców w Babilonii. Prorok przekonuje, że nie wszystko jest stracone i wciąż możliwy jest powrót do nowego życia, ale może tego dokonać tylko Bóg. Mamy tu zatem wyraz nadziei na przyszłe narodowe odrodzenie, widziane jako dzieło Boga. Wbrew późniejszym interpretacjom nie jest to natomiast zapowiedź powszechnego zmartwychwstania ciał (Iz 26,19; Dn 12,1-3). Pewne ślady takiego odczytania wizji znajdziemy nawet w NT (np. Mt 27,51-54; Rz 11,15; Ap 11,7nn). Tradycja chrześcijańska odczytywała tę wizję także jako zapowiedź działania Ducha Świętego w Kościele. Jest ona niewątpliwie inspiracją do refleksji nad obecnością w codziennym życiu Bożego Ducha, który podnosi ludzi z upadków i obdarza nowym życiem. Nowe przymierze z odnowionym ludem. Symboliczne połączenie w rękach proroka dwóch kawałków drewna zapowiada zjednoczenie narodu izraelskiego, podzielonego na dwa królestwa. Znaczenie tego symbolu jest jednak znacznie szersze niż tylko polityczne porozumienie zwaśnionych, bratnich królestw Judy i Izraela. Bóg bowiem wyzwoli swój lud, pozbiera Izraelitów rozproszonych po świecie i na nowo sprowadzi ich do ziemi, którą dał ich przodkom. Tam Bóg zawrze nowe przymierze z odnowionym ludem. Przymierze zawarte na Synaju było pełnym miłości Boga-Oblubieńca

1913

EZECHIEL 37,3-19

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) plemion Izraela – chodzi o pozostałe dziewięć plemion północnych. b) góry Izraela – zob. Ez 36,1+. c) królem – chodzi nie tylko o kolejnego króla z dynastii Dawida, ale o kogoś, kto tak jak on będzie się cieszył błogosławieństwem Boga i spełniał Jego wolę, będąc gwarantem jedności i wierności Izraela (2Sm 5,1-4; 1Krl 3,6.14). d) księciem – zob. Ez 34,24+. e) Gog – tajemniczy władca reprezentujący mroczne siły zła, wrogie ludowi izraelskiemu. Trudno doszukać się jego historycznego pierwowzoru, choć niektórzy widzą w nim Gygesa, króla Lidii, albo któregoś z królów starożytnego świata. f) Magog – kraina, która pojawia się w Biblii w spisie narodów (Rdz 10,2; por. 1Krn 1,5). g) Meszek i Tubal – zob. Ez 27,13+. h) włożę haki w twoje szczęki – tak postępowano z jeńcami wojennymi i pokonanym wojskiem. Gest ten był znakiem zdobycia władzy nad kimś.

Page 1914

Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja wezmę drewno Józefa, które jest w ręku Efraima i sprzymierzonych z nim plemion Izraelaa, i złączę je z drewnem Judy, i uczynię je jednym drewnem. W moim ręku będą stanowić jedno. 20Będą widzieć w twoim ręku oba kawałki drewna, na których umieściłeś napis. 21Powiesz im: Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja zbiorę Izraelitów spośród narodów, do których poszli. Zgromadzę ich zewsząd i wprowadzę do ich ziemi. 22Uczynię z nich jeden naród w kraju na górach Izraelab. Jeden król będzie panował nad nimi wszystkimi. Nie będą więcej dwoma narodami, nie będą już podzieleni na dwa królestwa. 23Nie będą się więcej plamili ohydnymi bożkami ani żadnymi odstępstwami. Uwolnię ich od wszelkich odstępstw, którymi zgrzeszyli. Oczyszczę ich i będą moim ludems, a Ja będę ich Bogiem. 24Sługas mój, Dawid, będzie ich królemc. Wszyscy będą mieli jednego pasterza. Będą postępowali według mojego prawas. Będą przestrzegali moich nakazów i wypełniali je. 25Zamieszkają w kraju, który dałem mojemu słudze, Jakubowis, i w którym przebywali ich przodkowie. Będą w nim mieszkali oni, ich dzieci oraz ich wnuki po wszystkie czasy. Mój sługa, Dawid, będzie ich księciemd na zawsze. 26Zawrę z nimi przymierzes pokojus. Będzie to wieczne przymierze. Osadzę ich i rozmnożę. Umieszczę pośród nich moją świątynięs na wieki. 27Pośród nich będzie moje mieszkanies. Będę ich Bogiem, a oni będą moim ludem. 28 Gdy moja świątynia będzie wśród nich na wieki, narody poznają, że Ja jestem PANEM, który uświęca Izraela”.

Ez 34,23; J 10,16

Ez 28,25n

Ez 34,25

2Kor 6,16

Wizja czasów ostatecznych Najazd Goga z kraju Magog 1 PANs przemówił do mnie w tych słowach: 2„Synu człowieczys, zwróć się w stronę Gogae w krainie Maf gog , w stronę tego wielkiego księcia Meszek i Tubalg. Prorokuj przeciwko niemu. 3Powiedz: Tak mówi Pan BÓG: Oto Ja wystąpię przeciwko tobie Gogu, wielki książę Meszek i Tubal. 4Zawrócę cię i włożę haki w twoje szczękih. Wyprowadzę ciebie i całe twoje wojsko, konie i jeźdźców, wszystkich wspa-

38

przygarnięciem Izraela-Oblubienicy (16,8; 20,5), ale Izrael zerwał je poprzez długie pasmo swoich niewierności (16,15nn). Bóg wystąpi jednak z nową i doskonalszą inicjatywą: oczyści z grzechów uwolniony lud i postawi nad nim jednego króla, który podobnie jak Dawid będzie rządził swoimi poddanymi w sposób sprawiedliwy i miłosierny (Ps 72). Będzie to trwające wiecznie przymierze pokoju. Pośród odnowionego ludu Bóg ustanowi swoją świątynię i na trwałe zamieszka z ludźmi. Ostatecznie zapanuje doskonała harmonia i przyjaźń ludzi z Bogiem i z bliźnimi. W ten sposób powróci stan, w jakim znajdował się człowiek, zanim zgrzeszył i został wypędzony z raju. To nowe przymierze zostało zawarte dzięki ofierze Jezusa, którą złożył ze swojego życia na drzewie krzyża. Celebrując Eucharystię, wspominamy i ponawiamy tę ofiarę. W Jezusie, Synu Bożym, Bóg na nowo i na zawsze zamieszkał ze swoim ludem, aby obdarowywać go pokojem i prowadzić do zbawienia. Najazd Goga z kraju Magog. Wizje zawarte w rozdziałach 38 – 39 Księgi Ezechiela tworzą jedną całość, opisując ostateczną walkę dobra ze złem. Tajemniczy Gog, władca kraju Magog, uosabia wszystkie potęgi zła, przeciwników ludu Bożego. Choć jego siła jest ogromna, tym bardziej że wspierają go najemnicy z różnych krajów (ww. 5n), to jednak

EZECHIEL 37,20 — 38,4

1914

Ap 20,7-10

33_Ez:33_Ez

Ez 34,13

Ez 36,35; Za 2,8

9/3/08

3:31 PM

Page 1915

niale odzianych, liczną rzeszę z tarczami i puklerzami, wszystkich władających mieczem. 5Wraz z nimi jest: Persjas, Kusza i Putb, wszyscy w puklerzach i szyszakach; 6Gomerc i wszystkie jego oddziały; Bet-Togarmad z dalekiej północy i wszystkie jego oddziały. Staną przy tobie liczne narody. 7 Przygotuj się dobrze, ty i wszyscy, którzy zgromadzili się przy tobie. Będziesz do mojej dyspozycji. 8Po wielu dniach zostaniesz posłany. Na końcu czasówe wejdziesz do kraju, którego ludność ocalała po przejściu mieczaf, do tych, którzy zostali zgromadzeni spośród licznych narodów. Wyruszysz przeciwko górom Izraelag, które długo były spustoszone. Wrócili oni spośród narodów i wszyscy mieszkają bezpiecznie. 9Wtargniesz jak burza, nadciągniesz jak chmura, aby przykryć kraj. Przybędziesz ze swoimi oddziałami i licznymi narodami. 10 Tak mówi Pan BÓG: W tym dniu zrodzą się w tobie liczne zamysły i zawładną twoim sercems. Poweźmiesz zbrodniczy plan. 11Powiesz: Wyruszę przeciwko bezbronnemu krajowi. Napadnę na ludzi spokojnych, mieszkających bezpiecznie. Mieszkają oni w miastach bez murów i zaryglowanych bramh. 12 Zabiorę zdobycz, zagarnę łupy, zwrócę swoją rękę przeciwko zamieszkałym ruinom, przeciwko ludowi zgromadzonemu spośród narodów. Ten lud mieszkający w pępku światai zajmuje się swoim bydłem i majętnością. 13Szebaj i Dedank, kupcy Tarsziszl i wszyscy jego dostojnicy zapytają ciebie: «Czy przybyłeś zagarnąć łupy? Czy po to zgromadziłeś swoje wojsko, aby zagrabić srebro i złoto, by zabrać bydło i majętności, aby zagarnąć wielkie łupy?». 14Dlatego prorokuj, synu człowieczy, i powiedz Gogowi: Tak mówi Pan BÓG: Oto, co stanie się w tym czasie, gdy mój lud izraelski będzie mieszkał bezpiecznie: 15Przybędziesz ze swojego kraju, z dalekiej północy, wraz z wieloma narodami. Będziesz miał liczną jazdę i niezliczoną piechotę. 16Nadciągniesz przeciwko mojemu ludowi izraelskiemu jak chmura, aby przykryć kraj. Na końcu czasów sprowadzę cię przeciwko mojemu krajowi, aby poznały Mnie narody, gdy wobec nich na tobie, Gogu, objawię swoją świętość. 17Tak mówi Pan BÓG: Ty jesteś tym, o którym niegdyś mówiłem przez moje sługi, prorokóws Izraelas,

a) Kusz – zob. Ez 29,10+. b) Put – zob. Ez 27,10+. c) Gomer – lud, który w dokumentach greckich nosi nazwę Cimmeri, a w asyryjskich – Gimirri. Wywodził się ze stepów dzisiejszej Ukrainy, lecz w późniejszym czasie zajął Frygię i Lidię. W VII w. przed Chr. został pokonany przez Asyryjczyków. d) Bet-Togarma – zob. Ez 27,14+. e) Na końcu czasów – chodzi o określony przez Boga moment historii, który wprawdzie kończy pewien etap, ale nie oznacza końca historii w ogóle. f) miecza – chodzi o kary i nieszczęścia, jakie dotknęły Izraela (Ez 21). g) góry Izraela – zob. Ez 36,1+. h) Być może jest tu mowa o pozbawionej fortyfikacji Jerozolimie, która została otoczona murami dopiero wiele lat po powrocie wygnańców z Babilonu. i) w pępku świata – Jerozolima była uważana za środek ziemi (Sdz 9,37; Ez 5,5+). j) Szeba – zob. Ez 27,12+. k) Dedan – zob. Ez 27,20+. l) Tarszisz – zob. Ez 27,22+.

wyraźnie pozostaje pod kontrolą Boga (w. 4). Niezliczone wojsko Goga otrzymuje od samego Boga rozkaz ataku na lud, który ocalał od miecza i żyje w górach Izraela. Dla autora biblijnego jest to jeden ze sposobów ukazania, że Bóg sprawuje pełną kontrolę również nad złem, które nie działa własną siłą (np. 1Sm 3,2-5; 2Sm 24,1-25). Jednocześnie Ezechiel przedstawia Boga stającego w obronie zaatakowanego Izraela, aby wszystkim objawić swoją wielkość i świętość. Temu ogromnemu wojsku przeciwstawia On swoją armię złożoną z potężnych sił natury, które zdruzgoczą wroga. Ta wizja jest dopełnieniem wcześniejszych zapowiedzi nadejścia potężnego wroga z północy (np. Jr 4,5 – 6,26; Jl 2,20; So 1,14-18; Za 6,8), a równocześnie przesłaniem nadziei dla Izraela, który pomimo swojej słabości politycznej i militarnej, pod opieką Boga nie powinien obawiać się żadnego zagrożenia. Mamy więc tutaj przykład typowej alegorii apokaliptycznej, opowiadającej o narastającym zagrożeniu złem i cudownej interwencji Boga, który raz na zawsze pokona wszelkich wrogów Izraela. Echa tej eschatologicznej wizji walki Boga z Gogiem znajdujemy np. w Dn 11,40-45; Ap 20,7-10 oraz w licznych późniejszych pismach rabinackich, gnostyckich i chrześcijańskich.

1915

EZECHIEL 38,5-17

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Podkreślenie, że nadchodzące wydarzenia będą potwierdzeniem prawdziwości proroctw, a równocześnie świadectwem panowania Boga nad biegiem historii (Ez 39,8). b) trzęsienie ziemi – znak przyjścia Boga, typowy element teofanii, czyli Jego objawiania się człowiekowi (Iz 24,18-20; 29,6; Ag 2,6n.21; Za 14,5). c) Gog – zob. Ez 38,2+. d) Meszek i Tubal – zob. Ez 27,13+. e) ogień – element sądu i kary Bożej (Ez 21,3; Oz 8,14; Am 1,12). f) Magog – zob. Ez 38,2+. g) Nadchodzące wydarzenia będą potwierdzeniem prawdziwości proroctw, a równocześnie świadectwem, że Bóg ma pełną kontrolę nad biegiem historii (Ez 38,17). h) siedem lat – zwykle symbol pełni czasu, jakiegoś wyznaczonego i zamkniętego okresu. Ilość broni przeznaczonej na palenie przez siedem lat musiała być ogromna, co podkreśla potęgę armii Goga, a pośrednio moc Boga, który go pokonał.

Page 1916

którzy przez lata zapowiadali te dni, gdy przyprowadzę ciebie przeciwko niemua. 18W tym dniu, w dniu, kiedy Gog wejdzie do ziemi Izraela, ukaże się gniews na moim obliczu – wyrocznias Pana BOGA. 19W mojej zapalczywości, w ogniu mojego gniewu powiedziałem: Przysięgam, że w tym dniu sprowadzę na Izraela wielkie trzęsienie ziemib. 20Zadrżą przede Mną ryby morskie i ptaki latające w powietrzu, dzikie zwierzęta, płazy pełzające po ziemi i każdy człowiek żyjący na ziemi. Rozpadną się góry, osuną się zbocza i runą wszystkie mury. 21Wezwę do walki przeciwko Gogowi całą moją górzystą krainę – wyrocznia Pana BOGA. Jeden zwróci swój miecz przeciwko drugiemu. 22Dokonam sądus nad nim przez zarazę i krews. Ześlę ulewny deszcz i wielki grad. Ogień i siarkę spuszczę na niego, na jego oddziały i na liczne narody, które z nim będą. 23Objawię swoją wielkość i świętość. Dam się poznać wobec licznych narodów i przekonają się, że Ja jestem PANEM. Klęska Goga i jego sprzymierzeńców 1 Synu człowieczy, prorokuj przeciwko Gogowic w słowach: Tak mówi Pans BÓG: Oto Ja wystąpię przeciwko tobie Gogu, wielki książę Meszek i Tubald. 2Zawrócę cię, poprowadzę, każę ci przyjść z dalekiej północy i wprowadzę cię na góry izraelskie. 3Wytrącę łuk z twojej lewej ręki i sprawię, że strzały wypadną ci z prawej ręki. 4Na górach izraelskich polegniesz ty i wszystkie twoje oddziały oraz sprzymierzone z tobą narody. Wydam cię na żer ptakom drapieżnym, wszelkiemu ptactwu i dzikim zwierzętom. 5Padniesz na otwartym polu, bo Ja tak powiedziałem – wyrocznias Pana BOGA. 6Ześlę ogieńe na Magogf i żyjących bezpiecznie mieszkańców wysp. Wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM. 7Poznają moje święte imięs wśród mojego ludu izraelskiego i sprawię, że nie będą więcej hańbić mojego świętego imienia. Narody przekonają się, że Ja jestem PANEM, świętym Izraelas. 8 Oto nadchodzi i spełnia się – wyrocznia Pana BOGA. To jest dzień, o którym mówiłemg. 9Wyjdą mieszkańcy miast izraelskich, rozpalą ogień i będą palić zbroje, tarcze, puklerze, łuki, strzały, oszczepy i dzidy. Będą tym palić przez siedem lath. 10Nie będą musieli przynosić drewna z pola. Nie będą wycinać lasów, gdyż ogień będą podsycać orężem. Zabiorą

39

Klęska Goga i jego sprzymierzeńców. Jest to kontynuacja apokaliptycznej wizji walki Boga z Gogiem, ucieleśnieniem zła obecnego w historii. Klęska tego ostatniego oznacza zarazem objawienie chwały i potęgi Boga nie tylko ludom pogańskim, ale i samym Izraelitom, którzy od tej pory znów będą Mu wiernie służyć. Ten na pozór przerażający opis Dnia Pana brzmiał w uszach narodu wybranego jak dobra nowina, gdyż był zapowiedzią, że znienawidzeni oprawcy zostaną raz na zawsze zgładzeni z ziemi (Iz 63,1-6; Ap 19,17-21). Dzień Pana był przedstawiany przez proroków w bardzo różny sposób, ale jednym z najczęstszych obrazów tego typu była wielka bitwa Boga z siłami zła (Iz 34,6n; Jr 46,10; So 1,1-9). Cały ten fragment jest w istocie radosną nowiną zapowiadającą szczęśliwy powrót do ziemi przodków,

EZECHIEL 38,18 — 39,10

1916

33_Ez:33_Ez

Lb 19,16; Pwt 21,23

Ap 19,17n

Tb 14,7; Iz 54,4

9/3/08

3:31 PM

Page 1917

ich zdobycz, zagarną ich łupy – wyrocznia Pana BOGA. 11 W owym dniu wyznaczę dla Goga sławne miejsce na grób w Izraelu: dolinę Abarima na wschód od morza, tę, która zamyka drogę przechodniom. Tam pogrzebią Goga z całym towarzyszącym mu tłumem. Nazwą ją Doliną Tłumów Goga. 12 Lud izraelski będzie ich grzebał przez siedem miesięcyb, aby oczyścić kraj. 13Pogrzebie ich cały lud kraju i będzie to ich chlubą. Będzie to dzień, w którym się wsławię – wyrocznia Pana BOGA. 14Wyznaczą ludzi, którzy będą stale obchodzić kraj, aby go oczyścić, i będą grzebać przechodniów i porzuconych. Do końca siódmego miesiąca będą przeszukiwać kraj. 15Obchodzący będą przechodzić przez kraj i gdy ktoś zobaczy kość ludzką, pozostawi obok niej znak, aby grabarze pogrzebali ją w Dolinie Tłumów Goga. 16Stąd nawet miasto zostanie nazwane Hamon, to znaczy tłum. Tak dokona się oczyszczenie kraju. 17 Tak mówi Pan BÓG: Synu człowieczy, powiedz ptakom, wszystkiemu co ma skrzydła, wszystkim dzikim zwierzętom: Zgromadźcie się i przyjdźcie! Zbierzcie się zewsząd na moją wielką ucztę ofiarną, którą wam przygotowałem na górach Izraela. Jedzcie mięso i pijcie krews. 18Będziecie jeść mięso bohaterów i pić krew książąt kraju: barany, baranki, kozły, cielęta, wszelkie tuczne bydło Baszanuc. 19Nasycicie się tłuszczem, upoicie się krwią mojej uczty ofiarnej, którą dla was przygotowałem. 20Nasycicie się przy moim stole mięsem koni, wierzchowców, bohaterów i wszystkich wojowników – wyrocznia Pana BOGA.

a) dolina Abarim – dolina w łańcuchu górskim na terytorium Moabu, na wschód od Morza Martwego. Niektórzy tłumaczą: Dolina Podróżników lub Wędrowców. Groby zostaną umieszczone poza Palestyną, aby nie uczynić kraju nieczystym. b) siedem miesięcy – zob. Ez 39,9+. c) Baszan – zob. Ez 27,6+. d) Prorok uświadamia Izraelowi, że do tej pory zamiast oddawać chwałę Bogu i świadczyć o Jego wspaniałości, ośmieszał Go swoim postępowaniem. e) z powodu swoich grzechów – a nie z powodu słabości Pana, jak mogłoby się wydawać poganom (Ez 36,20).

Chwała imienia Bożego wśród narodów 21 Tak objawię moją chwałęs wśród narodów. Wszystkie narody zobaczą mój sąds, którego dokonałem, kładąc na nich swoją rękęd. 22Tego dnia przekona się lud Izraelas, że Ja jestem PANEMs, ich Bogiem na zawsze. 23Narody zrozumieją, że lud Izraela poszedł do niewoli z powodu swoich grzechówe. Ze względu na ich niewierność odwróciłem się od nich i wydałem ich w ręce wrogów, tak że wszyscy padli od miecza. 24 Postąpiłem z nimi według ich nieczystościs i występków. Odwróciłem się od nich. 25Dlatego tak mówi Pan BÓG: Teraz odmienię los Jakubas, ulituję się nad całym ludem Izraela i będę zazdrosny o moje święte imięs. 26Zapomną o swojej pokonanie wrogów i obfite błogosławieństwo. Wbrew dość powszechnemu przekonaniu teksty apokaliptyczne w ogromnej większości nie zapowiadają końca świata, ale jego oczyszczenie i odnowienie. Po interwencji Boga nie powstanie nowy świat, ale ten, który jest, zostanie gruntownie odnowiony. Chwała imienia Bożego wśród narodów. Prorok raz jeszcze przekonuje, że wygnanie Izraela nie wynikało ze słabości Boga, lecz zostało przez Niego postanowione, aby ukarać niewierności i grzechy ludu. Po odbyciu kary lud zostanie sprowadzony na nowo do swojej ziemi, a Bóg zapewni mu pokój i pomyślność, gdyż to On jest jedynym Panem historii. Ludziom zostanie też udzielony duch Boży, który doprowadzi do przemiany ich serc, aby prowadzili życie zgodne z Bożym zamysłem.

1917

EZECHIEL 39,11-26

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) mojego Ducha wylałem – jest to odwrotność odejścia Boga od swojego ludu, początek odnowienia bliskiej więzi (Ez 36,26; 37,14). Duch – zob. Ez 1,12+. b) W dwudziestym piątym… pierwszego miesiąca – czyli 17 kwietnia 572 lub 28 kwietnia 573 przed Chr. Według tradycji kapłańskiej dziesiąty dzień pierwszego miesiąca to dzień wejścia Izraelitów do Ziemi Obiecanej (Joz 4,19, por. Wj 12,3). Inni podają np. 22 października, co odpowiada ogłoszeniu roku jubileuszowego (Kpł 25,10; Ez 46,17). c) ręka PANA – zob. Ez 1,3+.

Page 1918

hańbie oraz o wszystkich niewiernościach, którymi Mnie obrazili. Zamieszkają w swojej ziemi bezpiecznie i nikt ich nie będzie już niepokoił. 27Gdy sprowadzę ich spośród narodów i zgromadzę z wrogich krajów, objawię w nich swoją świętość wobec licznych narodów. 28Wtedy przekonają się, że Ja jestem PANEM, ich Bogiem: Ja zesłałem ich na wygnanie pomiędzy narody, lecz teraz ich zgromadzę w ich kraju i już ich nie opuszczę. 29Nie odwrócę się już więcej od nich, ponieważ mojego ducha wylałema na lud Izraela – wyrocznias Pana BOGA”.

d) wysokiej górze – czyli górze Syjon (zob. Słownik). Wysokość odzwierciedla jej znaczenie. e) miasto – wizja Jerozolimy odbudowywanej przez powracających z wygnania lub porównanie kompleksu świątynnego do odbudowywanego miasta. f) ktoś… z brązu – zagadkowa postać, która od tej pory towarzyszy prorokowi i objaśnia mu sens wizji (Za 2,1n). Brąz wskazuje na przynależność tej postaci do sfery nieba (Ez 1,4.7.27; Dn 10,6). g) łokieć… szerokość dłoni – łokieć liczył ok. 44,5 cm, a szerokość dłoni to ok. 7,6 cm. Przedłużony łokieć, jednostka miary rozpowszechniona dopiero w czasach po wygnaniu, wynosił więc ok. 52 cm, a cały pręt mierniczy nieco ponad 3 m. h) bramę – brama świątyni w swojej konstrukcji przypomina bramę miejską, która obok funkcji komunikacyjnych i obronnych, służyła jako miejsce spotkań, sądów, zasięgania porad, zawierania umów. Nie był to więc jedynie otwór w murze, ale cały kompleks wnęk i pomieszczeń. i) stopniach – przejście do dwóch innych bram dziedzińca zewnętrznego prowadziło po siedmiu stopniach (Ez 40,22.26), co wskazuje na tarasowatą konstrukcję placu świątynnego. j) pręt – zob. Ez 40,5+.

Iz 44,3; Ez 11,19; 37,14; Jl 3,1; Za 12,10

Wizja nowej ziemi Nowa świątynia 1 W dwudziestym piątym roku naszego wygnania, w dziesiątym dniu pierwszego miesiącab, czternaście lat po zburzeniu miasta, w tym właśnie dniu spoczęła na mnie ręka PANAc. I wprowadził mnie tam. 2W widzeniach Bożych przyprowadził mnie do kraju Izraelas i postawił mnie na bardzo wysokiej górzed. Na niej, naprzeciwko mnie, było jakby budujące się miastoe. 3Wprowadził mnie tam. A oto w bramie stał ktoś, kto wyglądał, jakby był z brązuf. Miał on w ręku lniany sznur i pręt mierniczy. 4Człowiek ten powiedział do mnie: Synu człowieczys, patrz dokładnie, słuchaj uważnie i weź sobie do sercas wszystko, co ci pokazuję, ponieważ po to zostałeś tu wprowadzony, żebym ci to pokazał. Opowiedz ludowi izraelskiemu o wszystkim, co zobaczysz.

40

Mur zewnętrzny A oto mur zewnętrzny okalał świątynięs. Człowiek ten miał w ręku sześciołokciowy pręt mierniczy – każdy łokiećs przedłużony o jedną szerokość dłonig. Dokonał pomiaru: grubość konstrukcji – jeden pręt, wysokość – jeden pręt.

Ps 48,2; Iz 2,2; Mi 4,1; Za 14,10; Ap 21,10

5

Brama wschodnia 6 Potem wszedł w bramęh, której fasada była zwrócona na wschód. Wszedł po jej stopniachi i zmierzył próg bramy: jeden prętj głębokości. Każdy próg – jeden pręt głębokości. 7 Wnęka miała wymiary: jeden pręt na jeden. Między wnękami było pięć łokcis. Próg bramy od strony przedsionka miał weNowa świątynia. Fragment ten wprowadza w ostatnią część Księgi Ezechiela, stanowiącą opis widzenia nowej świątyni (Ez 40 – 42), sprawowanego w niej nowego kultu (Ez 43 – 46) oraz nowej ziemi w jej różnych wymiarach (Ez 47 – 48). Wbrew pierwszemu wrażeniu nie jest to architektoniczny plan odbudowy, ale wizja symboliczna, silnie naznaczona wspomnieniami i emocjami. Trzeba pamiętać, że Ezechiel opisuje ją na wygnaniu w Babilonie, 25 lat po swojej deportacji, 14 lat po zburzeniu Jerozolimy. Ezechiel otrzymał to widzenie w roku jubileuszowym (zob. Słownik), wiosną 573 r. przed Chr. Izraelici oczekiwali, że na końcu obchodów roku jubileuszowego otrzymają wolność i będą mogli wrócić do ojczyzny. W tym pełnym nadziei oczekiwanie umacnia ich Ezechiel, który przedstawiając wizję nowej świątyni, wlewa w serca Izraelitów pewność, że Bóg o nich nie zapomniał i Jego obietnice ciągle są aktualne.

EZECHIEL 39,27 — 40,7

Ez 34,30n; 36,28; 37,23

1918

2Krn 3,3

33_Ez:33_Ez

1Krl 6,4

9/3/08

3:31 PM

Page 1919

wnątrz jeden pręt głębokości. 8Następnie zmierzył przedsionek bramy: osiem łokci. 9Jego filary: dwa łokcie. Przedsionek bramy był wewnątrz. 10Brama wschodnia miała trzy wnęki z jednej i z drugiej strony. Każda z nich miała ten sam wymiar. Taki sam był też wymiar filarów po jednej i po drugiej stronie. 11Potem zmierzył szerokość wejścia do bramy: dziesięć łokci. Całkowita szerokość bramy wynosiła trzynaście łokci. 12Przed wnękami była przegroda na jeden łokieć. Jeden łokieć miała też przegroda z przeciwnej strony. Wnęka miała po sześć łokci z każdej strony. 13Zmierzył też bramę od tylnej ściany jednej wnęki do tylnej ściany drugiej wnęki. Szerokość jej wynosiła dwadzieścia pięć łokci. Wejście było naprzeciw wyjścia. 14Zmierzył filary: sześćdziesiąt łokci. Za filarem bramy rozciągał się dziedziniec. 15Od fasady bramy wejściowej do fasady przedsionka wewnątrz bramy: pięćdziesiąt łokci. 16W bramie we wnękach i przy filarach po obu stronach znajdowały się okratowane okna. Także przedsionki miały dookoła okna od wewnątrz. Filary były ozdobione rzeźbionymi palmamia.

a) ozdobione… palmami – symbol drzewa życia albo piękna, motyw znany we wszystkich kulturach starożytnego Bliskiego Wschodu (1Krl 6,29; Pnp 7,8n). b) sal – służyły one prawdopodobnie lewitom i przybywającym do świątyni pielgrzymom. c) bramy – podane tu wymiary bram północnej i południowej odpowiadają wymiarom bramy wschodniej.

Dziedziniec zewnętrzny 17 Potem wprowadził mnie na dziedziniec zewnętrzny. Tu znajdowały się sale. Dziedziniec wyłożony był dookoła kamienną posadzką, a na niej znajdowało się trzydzieści salb. 18 Kamienna posadzka była ułożona wzdłuż bram. To była posadzka dolna. 19Następnie zmierzył odległość od fasady bramy dolnej do dziedzińca wewnętrznego. Od strony zewnętrznej wynosiła ona sto łokcis. To było od strony wschodniej. Brama północna Co do północy, 20zmierzył długość i szerokość bramyc zwróconej na północ, od strony dziedzińca zewnętrznego. 21Miała ona po trzy wnęki z jednej i drugiej strony. Jej filary i przedsionki miały takie same wymiary jak w pierwszej bramie: długość pięćdziesiąt łokcis, a szerokość dwadzieścia pięć łokci. 22Jej okna, przedsionek i palmya miały takie same wymiary jak w bramie wschodniej. Wchodziło się do niej po siedmiu stopniach. Naprzeciwko nich znajdował się przedsionek. 23Brama dziedzińca wewnętrznego była naprzeciw Wizja ta ma więc charakter modlitwy odmawianej w idealnej świątyni, budowanej w marzeniach i tęsknocie za utraconą bliskością Boga. Wizja ta wyraźnie nawiązuje do Ez 8 – 11, gdzie prorok opisywał zniszczenie świątyni jako karę za wiarołomstwo i odprawianie w niej obrzędów pogańskich. W opisie zaskakuje brak budowniczych, gwaru i zgiełku charakterystycznego dla placu budowy. Wszystko stoi już niemal gotowe i tylko czeka, aby zacząć pełnić przeznaczone poszczególnym budowlom funkcje. Budowniczym nowej świątyni nie jest więc Izrael – nawet ten z przyszłości, już oczyszczony karą wygnania – ale sam Bóg. Zadaniem proroka jest opowiedzieć swoim rodakom, że Pan zatroszczył się już o swoją świątynię, a teraz zaprasza do niej Izraela. Przewodnikiem proroka po nowej budowli jest tajemnicza postać niebiańska z dwoma narzędziami mierniczymi – jednym do miar dużych (sznur) i drugim do małych (pręt).

1919

EZECHIEL 40,8-23

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) palmy – zob. Ez 40,16+. b) Werset 30, który brzmi: Przedsionki wokoło miały dwadzieścia pięć łokci długości i pięć łokci szerokości, został opuszczony, ponieważ jest zmodyfikowanym powtórzeniem informacji podanej w w. 29.

Page 1920

bramy północnej i wschodniej. Zmierzył odległość od bramy do bramy. Wynosiła ona sto łokci. Brama południowa 24 Potem poprowadził mnie na południe. Także po stronie południowej znajdowała się brama. Zmierzył jej filary i przedsionek. Miały takie same wymiary. 25Brama i jej przedsionek miały wokoło okna podobne do tamtych. Jej długość wynosiła pięćdziesiąt łokcis, a szerokość dwadzieścia pięć. 26Prowadziło do niej siedem stopni. Naprzeciw nich był przedsionek. Na jej filarach z jednej i z drugiej strony znajdowały się rzeźbione palmya. 27 Dziedziniec wewnętrzny miał bramę po stronie południowej. Zmierzył odległość od bramy do bramy po stronie południowej. Wynosiła ona sto łokci. Dziedziniec wewnętrzny. Brama południowa 28 Następnie wprowadził mnie przez bramę południową na dziedziniec wewnętrzny. Zmierzył bramę południową. Miała takie same wymiary jak poprzednia. 29Jej wnęki, filary i przedsionek miały takie same wymiary. Brama i jej przedsionek miały wokoło okna. Jej długość wynosiła pięćdziesiąt łokcis, a szerokość dwadzieścia pięć. [30]b 31Jej przedsionek znajdował się po stronie dziedzińca zewnętrznego. Na jej filarach znajdowały się rzeźbione palmya. Do jej wejścia prowadziło osiem stopni. Brama wschodnia Potem wprowadził mnie na dziedziniec wewnętrzny po stronie wschodniej i zmierzył bramę. Miała takie same wymiary jak poprzednia. 33Jej wnęki, filary i przedsionek miały takie same wymiary. Brama i jej przedsionek miały wokoło okna. Jej długość wynosiła pięćdziesiąt łokcis, a szerokość dwadzieścia pięć. 34Jej przedsionek znajdował się po stronie dziedzińca zewnętrznego. Na jej filarach z jednej i z drugiej strony znajdowały się rzeźbione palmya. Do jej wejścia prowadziło osiem stopni. 32

Brama północna 35 Następnie poprowadził mnie ku bramie północnej i zmierzył ją. Miała takie same wymiary jak poprzednia. 36Zmierzył też jej wnęki, filary i przedsionek. Miała ona wokoło okna. Jej długość wynosiła pięćdziesiąt łokcis, a szerokość dwadzieścia pięć. 37Jej przedsionek znajdował się po stronie dziedzińca zewnętrznego. Na jej filarach z jednej i z drugiej strony znajdowały się rzeźbione palmya. Do jej wejścia prowadziło osiem stopni.

EZECHIEL 40,24-37

1920

33_Ez:33_Ez

2Krn 4,6

Lb 3,27-32

1Krl 6,3; 7,21; 2Krn 3,4.15-17

9/3/08

3:31 PM

Page 1921

Przedsionki bram i sale dziedzińca wewnętrznego 38 Przy filarach każdej bramy znajdowała się sala z własnym wejściem. Obmywano tam mięso ofiar całopalnycha. 39 W przedsionku bramy stały dwa stoły z jednej i dwa stoły z drugiej strony. Na nich zabijano zwierzęta na ofiary całopalnes oraz na ofiary przebłagalnes i wynagradzająces. 40Z boku od zewnętrznej strony bramy północnej były przygotowane dla wchodzących dwa stoły. Również po przeciwnej stronie przedsionka bramy stały dwa stoły. 41Po jednej i po drugiej stronie bramy stały więc z boku cztery stoły. Razem było zatem osiem stołów do zabijania zwiarząt ofiarnych. 42 Dla przygotowania ofiar całopalnych były cztery stoły z kamienia ciosanego długości półtora łokcias, szerokości półtora łokcia i wysokości jednego łokcia. Na nich kładziono narzędzia, którymi zabijano zwierzęta na ofiary całopalne i ofiary krwawe. 43Do brzegów stołów wokoło były przymocowane listwy szerokości jednej dłoni. Na stołach składano mięso na ofiary. 44 Za bramą wewnętrzną na dziedzińcu wewnętrznym znajdowały się dwie sale: jedna przy bramie północnej z fasadą zwróconą ku południowi i druga przy bramie południowej z fasadą zwróconą ku północy. 45Wtedy powiedział mi: „Ta sala, której fasada jest zwrócona ku południowi, przeznaczona jest dla kapłanów pełniących służbę w świątynis. 46 Sala zaś, której fasada jest zwrócona ku północy, przeznaczona jest dla kapłanów pełniących służbę przy ołtarzus. Są oni synami Sadokab, potomkami synów Lewiego w służbie PANAs”.

a) Zgodnie z Kpł 1,9.13 zwierzęta, które miały być złożone na ofiarę, myto już po uboju. b) synami Sadoka – chodzi o potomków Sadoka, kapłana z czasów Dawida i Salomona. Normy zawarte w Pięcioksięgu, późniejsze w stosunku do tekstu Ezechiela, dają natomiast prawo składania ofiar wszystkim kapłanom, potomkom Aarona, co być może było próbą złagodzenia zbyt rygorystycznego programu proroka. c) ołtarz – jego opis znajduje się w Ez 43,13-17. Ołtarz – zob. Słownik. d) dziesięć stopni – kolejne stopnie przypominają o coraz wyższych poziomach w świątyni. Cały kompleks świątynny wznosił się na wysokiej górze: na dziedziniec zewnętrzny prowadziło 7 stopni, na wewnętrzny kolejne 8, do świętego mieszkania 10 – razem 25 stopni. e) kolumny – utożsamia się je z dwoma wolno stojącymi kolumnami ze świątyni Salomona – Jachin i Boaz (1Krl 7,15-22). Przykłady tego typu kolumn znajdujemy także w innych świątyniach tego obszaru.

Dziedziniec wewnętrzny. Przedsionek świątyni 47 Potem zmierzył kwadratowy dziedziniec: sto łokcis długi i sto łokci szeroki. Przed świątyniąs znajdował się ołtarzc. 48 Następnie wprowadził mnie do przedsionka świątyni i zmierzył jego filary: miały po pięć łokci z jednej i drugiej strony. Szerokość wejścia wynosiła czternaście łokci. Boczne ściany wejścia miały po trzy łokcie z obu stron. 49Przedsionek miał dwadzieścia łokci długości i dwanaście szerokości. Prowadziło do niego dziesięć stopnid. Przy filarach stały dwie kolumnye: jedna z jednej i druga z drugiej strony. Dziedziniec wewnętrzny. Przedsionek świątyni. Fragment ten wprowadza nas w opis zasadniczej części świątyni, czyli mieszkania Boga, które znajdowało się na dziedzińcu wewnętrznym, czyli części usytuowanej w najwyższym i najbardziej centralnym miejscu budynku świątynnego. Ta część stanowiła w świątyniach starożytnych miejsce, które obecnie można by porównać z tabernakulum. Dostęp do niej miała tylko bardzo ograniczona liczba uprawnionych. W wizji proroka to mieszkanie dzieli się na trzy części: przedsionek, miejsce święte i miejsce najświętsze (zob. Słownik). Taki podział był właściwy dla świątyń syryjskich i fenickich, ale podobne konstrukcje spotykamy również w świątyniach kananejskich sprzed przybycia Izraelitów na te tereny. Cała świątynia była rozumiana jako pałac dla królującego bóstwa. Główne pomieszczenie w świątyni było traktowane jako sala tronowa. Dokładnie według tego samego planu zbudowano świątynię Salomona (1Krl 6).

1921

EZECHIEL 40,38-49

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) wszedł do wnętrza – prorok nie został wprowadzony do środka, gdyż prawo takie przysługiwało jedynie najwyższemu kapłanowi, i to tylko w Dniu Przebłagania (Kpł 16). b) Sale boczne – o takich salach w świątyni Salomona wspomina 1Krl 6,5-10, choć nie ma tam wskazówek co do przeznaczenia tych pomieszczeń. Prawdopodobnie służyły one do przechowywania rzeczy potrzebnych przy sprawowaniu kultu i darów dla świątyni (1Krl 14,26; 15,15; 2Krl 14,14). c) pręt – zob. Ez 40,5+. d) Budowla – jej przeznaczenie jest niejasne. Mógł to być kolejny dziedziniec (na co wskazywałyby znaczne rozmiary: 36 x 47 m), stajnie (2Krl 23,11; 1Krn 26,18), magazyny na drewno lub obory dla bydła ofiarnego. Przestrzeń ta była niedostępna dla pielgrzymów. e) sto łokci – wszystkie wymiary liczą 100 łokci, co w symbolice liczb podkreśla idealny charakter całej konstrukcji. Łokieć – zob. Słownik.

Page 1922

Miejsce święte 1 Potem wprowadził mnie do świątynis i zmierzył filary. Miały po sześć łokcis szerokości z jednej i drugiej strony. Taka była szerokość filaru. 2Szerokość wejścia wynosiła dziesięć łokci. Boczne ściany wejścia: po pięć łokci z jednej i drugiej strony. Zmierzył jego długość: czterdzieści łokci, i szerokość: dwadzieścia łokci.

41

Miejsce najświętsze Potem wszedł do wnętrzaa. Zmierzył filary przy wejściu: dwa łokcies. Szerokość wejścia wynosiła sześć łokci. Boczne ściany wejścia: po siedem łokci. 4Zmierzył jego długość: dwadzieścia łokci i szerokość: dwadzieścia łokci. I rzekł do mnie: „To jest miejsce najświętszes”.

3

Sale boczne Następnie zmierzył mur świątynis: sześć łokcis. Głębokość sal wokół świątyni: cztery łokcie. 6Sale boczneb znajdowały się na trzech poziomach, na każdym poziomie po trzydzieści. Dookoła przy murze świątyni znajdowały się przejścia do sal bocznych, ale konstrukcja pięter nie naruszała muru świątyni. 7Im wyższe piętro, tym sale były obszerniejsze. Znajdowały się one naokoło świątyni w murze okalającym budowlę. Wewnętrzna przestrzeń poszerzała się ku górze. Z poziomu dolnego przez środkowy wchodziło się na górny. 8 Widziałem podwyższenie dookoła świątyni. Fundamenty sal bocznych mierzyły cały prętc, czyli sześć łokci głębokości. 9 Szerokość zewnętrznych ścian sal bocznych miała pięć łokci. Wolna przestrzeń między salami przy świątyni 10a salami bocznymi wynosiła dwadzieścia łokci wokół całej świątyni. 11 Drzwi sal bocznych wychodziły na tę wolną przestrzeń: jedne od północy, a drugie od południa. Szerokość muru przy wolnej przestrzeni wynosiła dookoła pięć łokci. 5

Budowla od strony zachodniej Budowlad od strony zachodniej, znajdująca się poza przestrzenią zamkniętą, miała siedemdziesiąt łokcis szerokości. Ściana budowli miała dookoła pięć łokci szerokości, a jej długość wynosiła dziewięćdziesiąt łokci. 12

Cały obiekt sakralny Potem zmierzył świątynięs. Jej długość: sto łokcie. Przestrzeń zamknięta i budowla oraz jej ściany miały sto łokci długości. 14Szerokość fasady świątyni oraz przestrzeni zamkniętej od strony wschodniej: sto łokci. 15Zmierzył długość budowli znajdującej się poza przestrzenią zamkniętą, która była za świątynią. Wraz z krużgankami po obu stronach mierzyła ona sto łokci.

13

EZECHIEL 41,1-15

1922

1Krl 6,3; 2Krn 3,5-7

1Krl 6,20

1Krl 6,5n

33_Ez:33_Ez

1Krl 6,15-18

1Krl 6,29n

1Krl 6,20n

1Krl 6,31-35

9/3/08

3:31 PM

Page 1923

Ozdoby wnętrza Miejsce świętes wewnątrz i jego przedsionek z zewnątrz 16były wyłożone drewnem. Okna były okratowane. Przed progiem znajdowały się z trzech stron krużganki. Od ziemi aż do okien wykonane były z drewna hebanowego. Okna były zasłonięte. 17Nad wejściem, we wnętrzu świątynis oraz na zewnątrz, na wszystkich ścianach wewnątrz i zewnątrz znajdowały się ozdoby: 18rzeźbione cherubys i palmya. Palmy były między cherubami. Każdy cherub miał dwa obliczab: 19oblicze ludzkie zwrócone ku jednej palmie i oblicze lwa zwrócone ku drugiej. Znajdowały się one wokół całej świątyni. 20Cheruby i palmy były wyrzeźbione na ścianie miejsca świętego od podłogi aż ponad wejście. 21Odrzwia miejsca świętego były prostokątne.

a) palmy – zob. Ez 40,16+. b) dwa oblicza – cheruby, o których mowa na początku Księgi Ezechiela, miały po cztery oblicza (Ez 1,10; 10,14). c) narożniki – być może nawiązanie do rogów ołtarza (Ez 43,15+). d) stół – prawdopodobnie stół chlebów poświęconych (zob. Słownik). Znajdował się on przy wejściu do miejsca najświętszego (1Krl 6,20; por. Wj 25,23-30; 26,35). Tego typu stoły znajdowały się także w świątyniach kananejskich. Niektórzy twierdzą, że jest tu mowa o ołtarzu kadzenia (1Krl 6,20.22).

Ołtarz To, co było widać przed miejscem świętym s, wyglądało jak 22 drewniany ołtarzs. Był on wysoki na trzy łokcies, a długi na dwa łokcie. Miał drewniane narożnikic, podstawę i ścianki. Człowiek ten powiedział do mnie: „To jest stółd, który stoi przed PANEMs”. Drzwi świątyni Świątynias miała podwójne drzwi. Święte mieszkanies 24też miało podwójne drzwi. Drzwi te miały ruchome skrzydła: jedne drzwi – dwa skrzydła i drugie dwa skrzydła. 25Na drzwiach miejsca świętegos były wyrzeźbione cherubys i palmya podobne do tych na ścianach. Na zewnątrz nad przedsionkiem znajdował się drewniany daszek. 26Okna były okratowane, a po obu stronach przedsionka znajdowały się palmy, również na bocznych salach świątyni i na zadaszeniu. 23

Sale na dziedzińcu zewnętrznym 1 Potem wyprowadził mnie na dziedziniec zewnętrzny w kierunku północnym i wprowadził do sali, która była poza przestrzenią zamkniętą, naprzeciwko budowli po stronie północnej. 2Jej długość wynosiła sto łokcis po stronie północnej, a szerokość pięćdziesiąt łokci. 3Naprzeciwko bram wewnętrznego dziedzińca i naprzeciwko posadzki dziedzińca zewnętrznego na wszystkich trzech poziomach znajdowały się balkony. 4Przed salami było przejście do wewnątrz szerokie na dziesięć łokci i długie na sto łokci. Wejścia do

42

Sale na dziedzińcu zewnętrznym. Opis ten jest uzupełnieniem fragmentu Ez 41,5-15a. Widoczne są w nim wyraźne ingerencje późniejszych redaktorów, którzy próbowali dostosować wizję proroka do rzeczywistego stanu rzeczy w ich czasach. Ezechiel został przeniesiony do części północnej dziedzińca zewnętrznego. Znajdowały się tam sale, które pełniły głównie rolę spichlerzy, gdzie kapłani magazynowali przysługujące im zgodnie z przepisami prawa części ofiar. Pomieszczenia te przeznaczano również do przechowywania szat liturgicznych, przebierania się w strój codzienny oraz do spożywania posiłków przez pełniących służbę w świątyni.

1923

EZECHIEL 41,16 — 42,4

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) rzeczy najświętsze – to znaczy części ofiar przynależne kapłanom (np. Kpł 2,110; 5,14-26; 6,17-22; por. Ez 44,28-31). b) Na koniec opisu świętej budowli zostają podane jej całkowite wymiary, które wydają się bardziej symboliczne niż rzeczywiste. Trzeba zauważyć, że wszystkie długości opierają się na liczbach: pięć, dziesięć i ich wielokrotnościach, a więc liczbach wyrażających kompletność i doskonałość. Prorok chce przede wszystkim podkreślić święty charakter zabudowań świątynnych, a także potrzebę wyraźnego oddzielenia sfery sakralnej od wszystkiego, co świeckie. c) prętem mierniczym – zob. Ez 40,5+. d) pięćset prętów – czyli ok. 1560 metrów. Być może jest to późniejsza poprawka, mająca nadać świątyni bardziej monumentalne rozmiary. W greckim przekładzie ST (Septuaginta) poprawia na 500 łokci, czyli ok. 260 m, co odpowiada danym z Ez 40,6 – 41,15a. Wydaje się, że ważniejsze od konkretnych wymiarów jest tu kolejne podkreślenie ideału symetrii konstrukcji. e) W wizji proroka mur świątyni oddzielał obszar sacrum od sfery profanum (Ez 40,5; 45,2-4; 48,10-12; Ap 21,16). f) bramy wschodniej – z logicznego punktu widzenia jest tu pewna niekonsekwencja, gdyż według Ez 42,15 prorok już znajdował się przy bramie wschodniej. g) od wschodu – według początkowych wizji Ezechiela (Ez 10,18; 11,22) chwała Pana odeszła właśnie na wschód.

Page 1924

sal znajdowały się od północy. 5Sale górne były węższe od dolnych i środkowych, ponieważ pomniejszały je balkony. 6 Były one bowiem trzypiętrowe, a ponieważ nie miały kolumn, takich jak kolumny dziedzińca, były węższe od dolnych i środkowych. 7Mur, który biegł wzdłuż sal na zewnątrz w kierunku dziedzińca zewnętrznego naprzeciw sal, miał pięćdziesiąt łokci długości, 8gdyż długość sal, które były na dziedzińcu zewnętrznym, wynosiła pięćdziesiąt łokci. Te zaś naprzeciw holu świątynnego miały sto łokci. 9Poniżej tych sal było wejście od wschodu, przez które wchodziło się do nich z dziedzińca zewnętrznego. 10Na przedłużeniu wschodniego muru dziedzińca, poza przestrzenią zamkniętą i naprzeciwko budowli, znajdowały się sale. 11Przed nimi biegła droga. Wyglądały one tak samo jak sale, które były po stronie północnej. Miały taką samą długość i taką samą szerokość. Takie same były ich wyjścia i wejścia i taki sam układ. 12Podobnie jak w salach południowych, na początku muru przed zamkniętą przestrzenią znajdowało się wejście dla tych, którzy przychodzili od wschodu. 13Człowiek ten powiedział mi: „Sale północne i sale południowe, które znajdują się poza przestrzenią zamkniętą, to sale święte, gdyż tam kapłani, którzy zbliżają się do PANAs, spożywają rzeczy najświętszea. Tam kładą rzeczy najświętsze: ofiarę pokarmowąs, ofiarę przebłagalnąs i ofiarę wynagradzającąs, bo jest to miejsce świętes. 14Po wejściu nie wolno kapłanom wychodzić z miejsca świętego na dziedziniec zewnętrzny, ale tam mają złożyć szaty, w których sprawowali służbę, bo są one święte. Następnie założą inne szaty i wtedy mogą udać się do miejsc przeznaczonych dla ludu”. Wymiary całej świątyni 15 Gdy skończył mierzenie świątynis wewnętrznej, wyprowadził mnie w stronę bramy wschodniej i zmierzył świątynię dookołab. 16Od strony wschodniej wymierzył prętem mierniczymc pięćset prętówd. Potem obrócił się 17i zmierzył stronę północną: pięćset prętów mierniczych. Następnie obrócił się 18w stronę południową i znowu wymierzył pięćset prętów. 19Obrócił się na zachód i odmierzył pięćset prętów. 20Tak więc wymierzył ją z czterech stron. Otaczał ją mur długi i szeroki na pięćset prętów, aby oddzielić święte od świeckiegoe. Powrót chwały Pana do świątyni 1 Następnie zaprowadził mnie do bramy wschodniejf. 2 A oto chwałas Boga Izraelas przybyła od wschodug.

43

Powrót chwały Pana do świątyni. W rozdziałach 8 – 11 Księgi Ezechiela prorok opisał odejście chwały Pana z Jerozolimy i udanie się jej na wschód (Ez 10,18n; 11,22n). Teraz natomiast, w scenerii przypominającej pierwszą wizję w dniu powołania proroka (Ez 1,1-28), zostaje mu ukazany jej powrót do nowej świątyni. Tajemniczy głos wyjaśnia Ezechielowi znaczenie wydarzenia, które rozgrywa się przed jego oczami. Tłumaczy mu, że od tej pory sam Bóg staje się na

EZECHIEL 42,5 — 43,2

1924

Kpł 7,6; 24,9

Ez 44,19

Ez 45,2

33_Ez:33_Ez

2Krn 4,1

9/3/08

3:31 PM

Page 1925

Jej szum był jak szum wielkich wód. Ziemia jaśniała od Jego chwałya. 3A to widzenie było równe temu, które miałem nad rzeką Kebarb. Upadłem na twarz. 4Chwała PANAs weszła do świątynis przez bramę zwróconą ku wschodowi. 5Podniósł mnie duchc i wprowadził na dziedziniec wewnętrzny. Wtedy to chwała PANA napełniła świątynię. 6I usłyszałem kogoś mówiącego do mnie ze świątyni, podczas gdy człowiekd stał obok mnie. 7Powiedział on: „Synu człowieczys, to jest miejsce mojego tronu i mój podnóżek. Tu będę mieszkał pośród Izraelitów na wiekie. Ani lud Izraelas, ani jego królowie nie będą już więcej plamili mojego świętego imienias swoim nierządem i grobowcami, które kryją trupy królówf. 8Kładli oni swój próg obok mojego progu, stawiali swoje drzwi obok moich drzwi i sąsiadowali ze Mną tylko przez ścianęg. Znieważali moje święte imię swoimi obrzydliwościami. Dlatego wyniszczyłem ich w moim gniewies. 9Teraz jednak zaprzestaną nierządu i usuną grobowce swoich królów ode Mnie, a Ja zamieszkam wśród nich na wieki. 10 Synu człowieczy, pokaż ludowi izraelskiemu świątynię. Niech się wstydzą swoich grzechóws i niech wytyczą jej układ. 11Gdy ogarnie ich wstyd z powodu ich czynów, opisz im wygląd świątyni, jej układ, jej wyjścia i wejścia, i cały jej kształt. Wypiszesz dla nich wszystkie jej urządzenia, wszystkie plany i cały jej regulamin. Niech przestrzegają wszystkich jej zasad i nakazów. Niech je zachowują! 12Takie jest prawo świątyni. Cały jej obszar na szczycie góry jest bardzo święty. Takie jest prawo świątyni”.

a) Choć opis powrotu chwały Pana jest mniej rozbudowany niż we wcześniejszych opisach momentów objawiania się Boga, to jednak wyraźnie podkreśla się tu, że Bóg powraca do swojej świątyni w takim samym majestacie, jaki otaczał Go wtedy, gdy z niej odchodził.

Ołtarz całopalenia 13 Takie są wymiary ołtarzas w łokciachs – a każdy łokieć przedłużony o jedną szerokość dłonih. Rów głęboki i szeroki na łokieć, a jego obramowanie szerokie na piędźi. A oto wymiary ołtarza: 14od rowu w ziemi do dolnego obramowania – dwa łokcie, a szerokość – jeden łokieć. Od małego obramowania do wielkiego obramowania – cztery łokcie, szerokość – jeden łokieć. 15Palenisko – cztery łokcie. Nad paleniskiem wznoszą się cztery rogij. 16Palenisko kwadratowe o boku dwunastu łokci. 17Obramowanie również kwadratowe o boku czternastu łokci. Ołtarz otacza gzyms szeroki na pół łokcia. Dokoła rów głęboki na jeden łokieć. Stopnie ołtarza są zwrócone na wschód.

j) cztery rogi – chodzi o przedłużenia czterech narożników ołtarza, które dzięki krwi wylewanej na ołtarz uważano za szczególnie święte. Chwytanie się rogów ołtarza było starożytnym zwyczajem szukania azylu, ponieważ ktokolwiek uchwycił się ołtarza, cieszył się Bożą ochroną i nie mógł być ukarany (wyjątkiem było tylko umyślne morderstwo). Zwyczaj ten sankcjonowało także prawo izraelskie, choć najczęstszym sposobem szukania schronienia były tzw. miasta azylu (Wj 21,13n; Pwt 4,41nn; Lb 35,9-34).

b) Kebar – zob. Ez 1,1+. c) duch – zob. Ez 1,12+. d) człowiek – chodzi o anielskiego przewodnika (Ez 40,3+), przemawiającego do Ezechiela w imieniu Boga. e) Świątynia jest tu przedstawiona jako królewska rezydencja Boga (1Krl 8,13; Ps 99,5; Iz 6,1; 60,13; 66,1; Jr 3,17). Podnóżkiem Pana nie jest już zgodnie z tradycją Arka Przymierza, ale cała świątynia. Obraz ten należy interpretować symbolicznie (1Krl 8,27). f) W okresie monarchii król pełnił rolę najwyższego kapłana, a świątynię traktował jako swoją własność i część kompleksu pałacowego (Am 7,13). Groby pierwszych królów znajdowały się w Jerozolimie (np. 1Krl 2,10), w przypadku Manassesa i Amona – w ogrodzie pałacu (2Krl 21,18.26). Ze względów higienicznych i rytualnych najczęściej umieszczano je poza murami miasta (1Sm 25,1; 1Krl 2,34). g) Niektórzy uważają, że chodzi tu o grobowce królewskie w kształcie domów (Hi 17,13; Iz 14,18). h) szerokość dłoni – zob. Ez 40,5+. i) piędź – miara długości równa odległości pomiędzy rozstawionymi palcami dłoni, ok. połowa łokcia (zob. Słownik), czyli ok. 25 cm.

nowo gospodarzem swojego sanktuarium i nadaje prawa, jakie mają w nim obowiązywać. Podkreśla przy tym, że odtąd już Izrael nie da się zwieść bałwochwalstwu i innym występkom, które doprowadziły do zburzenia Jerozolimy wraz z dawną świątynią. Kiedy nadchodzi czas całkowitej odnowy, prorok otrzymuje zadanie spisania norm, jakie będą obowiązywać w nowej świątyni. Ołtarz całopalenia. Opisany tutaj ołtarz całopalenia przypomina mezopotamskie zigguraty (sztuczne wzgórza świątynne), gdyż składa się z piramidalnie ułożonych tarasów. Użyte tu słownictwo nawiązuje do pojęć kosmologii babilońskiej, a ołtarz wydaje się ikoną świata.

1925

EZECHIEL 43,3-17

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) rodu Sadoka – zob. Ez 40,46+. b) cztery rogi ołtarza – zob. 40,16+. c) Oczyszczenie odnosi się przede wszystkim do bałwochwalczych praktyk Izraelitów sprzed wygnania. d) sól – symbol przymierza (Lb 18,19; 2Krn 13,5); była obowiązkowa przy przygotowywaniu ofiar pokarmowych (Kpł 2,13). e) zamknięta – prawdopodobnie jest to także znak, że Bóg już nigdy nie opuści swojej świątyni (Ez 43,7). W obecnych murach Jerozolimy kontynuacją tej tradycji jest zamurowana brama, zwana Złotą lub Piękną. Ten obraz bramy, przez którą może przejść tylko Bóg, tradycja chrześcijańska będzie wiązać z dziewictwem Maryi. f) posiłek – rytualny posiłek z mięsa ofiar.

Page 1926

Poświęcenie ołtarza 18 Powiedział do mnie: „Synu człowieczys, tak mówi Pans BÓG: Oto nakazy dotyczące ołtarzas: Po ukończeniu jego budowy należy złożyć na nim całopalenies i skropić go krwiąs. 19 Kapłanom lewickims, pochodzącym z rodu Sadokaa, którzy zbliżają się do Mnie, aby Mi służyć, dasz młodego cielca na ofiarę przebłagalnąs – wyrocznias Pana BOGA. 20Weźmiesz jego krew, namaścisz nią cztery rogi ołtarzab, cztery narożniki obramowania i gzyms wokoło. Tak oczyścisz go i dokonasz zadośćuczynieniac. 21Potem weźmiesz cielca przeznaczonego na ofiarę przebłagalną i spalisz go w świątynis, w miejscu wyznaczonym poza miejscem świętyms. 22Następnego dnia złożysz kozła bez skazy na ofiarę przebłagalną. Tak dokona się oczyszczenies ołtarza, jak to było z ofiarą z cielca. 23Kiedy dokonasz oczyszczenia, ofiarujesz młodego cielca bez skazy i baranas bez skazy. 24Przedstawisz je PANU. Kapłani rzucą na nie sóld i złożą je na całopalenie dla PANA. 25Przez siedem dni codziennie będziesz składał kozła na ofiarę przebłagalną. I będą składać młodego cielca i barana bez skazy. 26Przez siedem dni będą dokonywać zadośćuczynienia za ołtarz, będą go oczyszczać i poświęcać. 27Gdy upłyną te dni, w ósmym dniu kapłani będą nadal składać na ołtarzu wasze całopalenia i ofiary wspólnotowes. Wówczas okażę wam swoją łaskawość – wyrocznia Pana BOGA”.

Wj 29,12-14.36n; Kpł 8,10-17.33-35; Ez 44,5-31

Przedsionek zewnętrznej bramy wschodniej 1 Potem zawrócił mnie ku zewnętrznej bramie świątynis, skierowanej na wschód. Była ona zamknięta. 2 Rzekł do mnie PANs: „Brama ta pozostanie zamknięta i nie będzie się jej otwierać. Nikt nie będzie przez nią wchodził, ponieważ wszedł przez nią PAN, Bóg Izraelas. Pozostanie więc zamkniętae. 3Tylko władca, ze względu na swoją godność, będzie w niej zasiadał, aby spożywać posiłekf przed PANEM. Wejdzie przez przedsionek bramy i tą samą drogą wyjdzie”.

44

Wejście na teren świątyni Następnie bramą północną wprowadził mnie przed doms PANAs. Patrzyłem, a oto chwałas PANAs wypełniła dom PANA. Upadłem na twarz. 5PAN powiedział do mnie: „Synu człowieczys, weź sobie do sercas, patrz dokładnie i słuchaj uważnie tego, co Ja ci powiem o wszystkich nakazach świątynis PANA i o jej przepisach. Zwróć uwagę na wchodzących do świątyni i na wszystkich, którzy ją opuszczają. 6Powiedz bun4

Poświęcenie ołtarza. Po ukończeniu budowy ołtarza należało go oczyścić i poświęcić, czyli przeznaczyć wyłącznie do użytku kultycznego. Przedstawione tu wskazówki dotyczące tego obrzędu nawiązują do podobnych tekstów Wj 29,36n; 40,1-38 oraz Kpł 8,11-15. Prorok pełni jakby rolę drugiego Mojżesza, zapoczątkowującego nowy kult. Przy uważnej lekturze można jednak zauważyć pewne różnice w porównaniu do tamtych norm. Świadczą one o tym, że przepisy kultyczne nie zostały ustanowione raz na zawsze, lecz z czasem ulegały pewnym zmianom.

EZECHIEL 43,18 — 44,6

1926

Ez 43,6-11

33_Ez:33_Ez

Rdz 17,10; Jr 4,4

9/3/08

3:31 PM

Page 1927

towniczemu domowi Izraelas: Tak mówi Pan BÓG: Dosyć już, domu Izraela, wszystkich waszych obrzydliwościa! 7 Wprowadzacie do mojej świątyni nieobrzezanych cudzoziemców, którzy nie chcą być Mi posłusznib, a oni hańbią moją świątynię, składając w ofierzes mój chleb, tłuszcz i krewc. Łamiecie moje przymierzes przez wszystkie wasze obrzydliwości. 8Zamiast pełnić moją świętą służbę, sami ustanowiliście obcych stróżami w moim świętym mieszkanius. Funkcje lewitów 9 Tak mówi Pans BÓG: Żaden nieobrzezany cudzoziemiecb, który nie chce być Mi posłuszny, żaden obcy, który jest wśród Izraelitów, nie wejdzie do mojego świętego mieszkanias. 10Lewicis, którzy oddalili się ode Mnie, gdy Izraels błądził, którzy odeszli ode Mnie za swoimi bożkami, poniosą karęs za swoją winę. 11Będą służyć w mojej świątynis jako stróże bram świątyni i będą sługami świątyni. Oni będą zabijać zwierzęta na całopalenias i ofiarys krwawe dla ludu. Oni będą służyć ludowi. 12Ponieważ usługiwali im przy ich bożkach i byli dla ludu izraelskiego przyczyną grzechus, dlatego podnoszę rękę przeciwko nim – wyrocznias Pana BOGA – poniosą karę za swoją winę. 13Nie będą Mi służyć jako kapłani, nie będą się zbliżać do moich rzeczy świętych i najświętszychd. Będą pohańbieni za obrzydliwości, które popełnili. 14Ustanowię ich stróżami służby w świątyni, całej jej obsługi i całego jej rytuału.

Lb 18,1-19

Wj 28,40-42; 39,27n

a) obrzydliwości – nawiązanie do bałwochwalczych praktyk, które prorok zarzucał Izraelitom (Ez 6; 8). b) nieobrzezanych cudzoziemców… posłuszni – dosł. o nieobrzezanym ciele i nieobrzezanym sercu. Wyrażenie zawiera aluzję do nieczystości kultycznej, niezachowywania tradycji, przymierza (Kpł 26,41; Pwt 10,16; Jr 4,4; 9,26). Tutaj prawdopodobnie jest mowa o Gibeonitach i innych obcokrajowcach, którzy służyli w świątyni jako niewolnicy (np. Joz 9,23; 2Krl 11,4-8; Ezd 2,43-58). c) Cudzoziemców obowiązywał zakaz wykonywania czynności kultycznych, a nawet wstępu na teren świątyni. d) rzecz…. najświętszych – zob. Ez 42,13+. e) Sadokici – lewici należący do rodu Sadoka, potomka Aarona, jednego z dwóch kapłanów Dawida. Za rządów Salomona Sadok został najwyższym kapłanem i od tego czasu aż do II w. przed Chr. potomkowie Sadoka przewodzili kapłanom w świątyni jerozolimskiej i pełnili funkcje najwyższego kapłana. f) mojego stołu – chodzi o ołtarz albo stół chlebów poświęconych. g) lniane szaty – szaty kapłańskie wykonywano z lnu (np. Wj 28,6.39-43; 39,27-29). Prawo zakazywało mieszania tkanin (Kpł 19,19; Pwt 22,11). h) wełną – wełna mogła być rytualnie nieczysta.

Obowiązki kapłanów Kapłani lewiccy, Sadokicie, którzy pełnili służbę w mojej świątynis, gdy Izraelici oddalili się ode Mnie, przystąpią do Mnie i będą Mi służyć. Będą stali przede Mną, żeby Mi ofiarować tłuszcz i krews – wyrocznias Pana BOGA. 16Będą wchodzili do mojego świętego mieszkanias, będą przystępowali do mojego stołuf, żeby Mi służyć i dbać o mój kult. 17Gdy wejdą w bramy dziedzińca wewnętrznego, włożą na siebie lniane szatyg. Nie będą się okrywać wełnąh w czasie służby za bramami dziedzińca wewnętrznego i świątyni. 18Na głowach będą mieć lniane zawoje, a na biodrach lniane spodnie zamiast przepasek, aby się nie pocić. 19Gdy będą wracać do ludu na dziedziniec zewnętrzny, zdejmą szaty, w których sprawowali służbę, złożą je w salach świętych i założą inne ubranie, 15

Funkcje lewitów. Fragment ten pozwala nam częściowo zrekonstruować ewolucję kapłaństwa w Izraelu. Zdaniem wielu badaczy tego zagadnienia w najdawniejszym okresie wszystkim lewitom przysługiwała godność kapłańska. Kiedy w ramach reformy Jozjasza jedynym prawowitym miejscem kultu stała się świątynia w Jerozolimie, lewici pełniący służbę w różnych dotychczasowych sanktuariach izraelskich zostali zebrani właśnie w tym miejscu (być może nawiązuje do tego Pwt 18). Jednak rodziny kapłańskie wywodzące się z linii Sadoka (Ez 44,15n) i sprawujące służbę kultyczną w Jerozolimie nie pozwoliły, aby lewici zrównali się z nimi w prawach. Zachowały dla siebie część przywilejów, a tekst Ezechiela mógłby być odzwierciedleniem tej właśnie sytuacji. Tę niższą pozycję lewitów tłumaczy on uprawianiem przez nich kultów bałwochwalczych w sanktuariach położonych z dala od świętego miasta (w. 10).

1927

EZECHIEL 44,7-19

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) strzyc swoje głowy – golenie głowy było znakiem żałoby, co kłóciłoby się z kultem sprawowanym w świątyni. b) Nieco odmienną regulację prawną podaje Kpł 21,7.12-14. c) sądzić – wcześniej sędziami byli raczej starsi (zob. Słownik), ale w niektórych sprawach, zwłaszcza związanych z religią, rozstrzygali także kapłani (Pwt 21,1-5). d) zmarłych – każdy zmarły był nieczysty i nawet pośredni z nim kontakt powodował nieczystość rytualną. e) przeznaczone dla Boga – zob. Kpł 27,28; Lb 18,14; Ezd 10,7n. f) Ten sam przepis dotyczył wszystkich Izraelitów (Kpł 7,24). g) obszar zastrzeżony – ten wydzielony teren jest nazwany terminem oznaczającym daninę lub ofiarę. Tutaj stanowi on część terytorium, której lud świadomie się pozbawia, aby ofiarować ją wyłącznie swojemu Bogu. h) dwadzieścia tysięcy – tekst popr. na podstawie Septuaginty (LXX) i zgodnie z późniejszymi wyliczeniami. W tekście hebr. jest dziesięć.

Page 1928

aby przez swoje szaty nie przenosić świętości na lud. 20Nie będą golili swoich głów. Nie będą zapuszczali włosów. Będą dokładnie strzyc swoje głowya. 21Żaden kapłan nie będzie pił wina, gdy wejdzie na dziedziniec wewnętrzny. 22Nie wezmą sobie za żonę wdowy lub kobiety porzuconej, lecz wezmą sobie dziewicę pochodzącą z Izraelas lub wdowę po kapłanieb. 23 Będą uczyli mój luds rozróżniać między tym, co święte, a tym, co świeckie, i będą go pouczali o tym, co nieczystes, a co czystes. 24W sprawach spornych oni będą sędziamis. Będą sądzićc według mojego prawas, będą przestrzegać moich praw i nakazów, będą obchodzić moje święta i będą zachowywać moje szabatys. 25Nie będą się zbliżać do zmarłychd, aby się nie splamić. Wolno im utracić rytualną czystość tylko przy zmarłym ojcu, matce, synu, córce, bracie lub niezamężnej siostrze. 26Po oczyszczeniu doliczy się kapłanowi siedem dni. 27W dniu, w którym wejdzie do miejsca świętegos, na dziedziniec wewnętrzny dla posługi w tym miejscu świętym, złoży ofiarę za swoje grzechys – wyrocznia Pana BOGA. 28 Kapłani nie będą mieć dziedzictwa. Ja sam jestem ich dziedzictwem. Nie dacie im posiadłości w Izraelu. Ja sam jestem ich posiadłością. 29Żywić się będą ofiarą pokarmowąs, ofiarą przebłagalnąs i ofiarą wynagradzającą. Do nich będzie należało wszystko, co w Izraelu jest przeznaczone dla Bogae. 30 Do kapłanów ma należeć to, co najlepsze ze wszystkich pierwocin, wszystkie dary i wszystkie daniny. Najlepszą mąkę należy oddać kapłanowi, a błogosławieństwos spocznie na twoim domu. 31Kapłani nie będą spożywać żadnej padliny ani mięsa z rozszarpanego ptaka lub bydlęciaf. Obszar zastrzeżony 1 Kiedy przystąpicie do dzielenia kraju na części dziedziczne, wydzielicie obszar zastrzeżonyg dla PANAs. Będzie on miał dwadzieścia pięć tysięcy łokcis długości i dwadzieścia tysięcyh łokci szerokości. Cała ta ziemia będzie święta. 2Wydzielicie z niej kwadrat o boku pięćset łokci na świątynięs. W środku będzie kwadrat wolnej przestrzeni o boku pięćdziesięciu łokci. 3Z tego obszaru świętego wydzielicie pas o długości dwudziestu pięciu tysięcy i szerokości dziesięciu tysięcy łokci. Na nim będzie stało święte mieszkanies – miejsce najświętszes. 4Ta święta część kraju będzie należała do kapłanów pełniących służbę w świętym mieszkaniu, do tych,

45

Obszar zastrzeżony. Kolejnym etapem wizji nowej ziemi jest podział kraju. Szczególne miejsce zajmuje w nim święty teren, wydzielony wyłącznie dla Boga. Jego dokładne wymiary nie są najważniejsze (starożytne wersje różnie je ujmują), lecz podaje się je, aby podkreślić realność wyroczni i idealny charakter nowej rzeczywistości. Wyodrębniony obszar ma zostać podzielony na dwie równe części, z których jedna przypadnie lewitom, a druga kapłanom z rodu Sadoka. W strefie tych ostatnich mają się znaleźć Jerozolima, świątynia oraz pas bezpośrednio ją okalający, co dodatkowo powiększy wydzielony teren do idealnego kwadratu o boku 25 000 łokci. Wyznaczenie specjalnego terytorium dla kapłanów i lewitów przypomina listy miast lewickich z Joz 21,1-42 i 1Krn 6,39-66. Kontynuacja tej części poświęconej podziałowi znajduje się w końcowym fragmencie Ez 47,13 – 48,35.

EZECHIEL 44,20 — 45,4

1928

Kpł 21,5

Kpł 10,9 Kpł 21,7.14

Kpł 21,1-3

Lb 18,20-24; Pwt 18,1n

Lb 18,12n.25-32; Pwt 18,4; 26,1-11

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1929

którzy zbliżają się do PANA, aby Mu służyć. To będzie miejsce na ich domy i miejsce świętes, na święte mieszkanie. 5Drugi pas o długości dwudziestu pięciu tysięcy i szerokości dziesięciu tysięcy łokci będzie należał do lewitóws, sług świątyni. To będzie ich posiadłość i miejsce na ich domy.

a) obszaru zastrzeżonego – zob. Ez 45,1+. b) ger – jedna gera była odpowiednikiem ok. 0,6 grama. c) W Izraelu mina odpowiadała 50 syklom, ale tutaj, zapewne pod wpływem babilońskiego systemu sześćdziesiętnego, równa jest 60 (25+20+15) syklom.

Obszar dla miasta 6 Na posiadłość dla miasta przeznaczycie obszar o wymiarach pięć tysięcy łokcis na dwadzieścia pięć tysięcy wzdłuż obszaru zastrzeżonegoa. Będzie to własność całego ludu izraelskiego. Posiadłość księcia Z obu stron obszaru zastrzeżonegoa i posiadłości miasta, poza obszarem świętym i własnością miasta w kierunku zachodnim i wschodnim, wyznaczycie posiadłość księcia. Będzie miała tę samą długość, co inne części: od brzegu morza aż po granicę wschodnią 8kraju. To będzie jego posiadłość w Izraelus. Moi książęta nie będą więcej uciskali mojego ludus. Oddadzą kraj ludowi Izraela i jego plemionom. 9Tak mówi Pans BÓG: Dość tego, książęta Izraela! Zaprzestańcie przemocy i ucisku! Przestrzegajcie prawas i sprawiedliwości! Przestańcie ograbiać mój lud – wyrocznias Pana BOGA. 7

Kpł 19,35n

Mt 23,23

Miary i wagi 10 Niech wasza waga będzie sprawiedliwa: sprawiedliwa efas i sprawiedliwy bats. 11Efa i bat będą miały jedną miarę: bat dziesiątą część chomeras i efa dziesiątą część chomera. Chomer niech będzie podstawą miary. 12Sykls będzie miał dwadzieścia gerb. Jedna minas będzie wynosiła dwadzieścia pięć syklów plus dwadzieścia syklów plus piętnaście syklówc. Daniny Takie są daniny, które macie pobierać: szóstą część efys z chomeras pszenicy i szóstą część efy z chomera jęczmienia. 13

Posiadłość księcia. W wizji nowej Jerozolimy Ezechiel powraca do idei, że człowiek panujący nad Izraelem będzie pochodził z rodu Dawida. Określa go terminem: książę. Tytuł ten wywodzi się z epoki przedmonarchicznej i jest skromniejszy niż tytuł królewski oraz zakłada mniejszy zakres władzy. Prorok nie chciał nazywać nowego przywódcy królem, pownieważ tytuł ten został skompromitowany przez poprzednich władców Izraela. Mówiąc o księciu, Ezechiel podkreśla sakralną i zbawczą rolę przywódcy Izraela, zgodnie z tym, co już wcześniej mówił o pasterzu Izraela. Prorok wyjaśnia również kompetencje nowego księcia. Nie będzie on właścicielem ziemi należącej do narodu wybranego, ponieważ zostnie ona przekazana na własność ludowi Izraela. Dzięki temu zwykli ludzie nie będą więcej przedmiotem ucisku ze strony rządzących. Najważniejszym jego zadaniem będzie dotarczanie rzeczy i zwierząt, potrzebnych do składania codziennych ofiar w świątyni, i nieustanne oddawanie czci Bogu. Miary i wagi. Autor chce wprowadzić pewien ład w nieco chaotyczny lub arbitralny system miar i wag, jaki obowiązywał w czasach wygnania i później. Na uwagę zasługuje rozgraniczenie w nazewnictwie jednostek miary objętości materiałów sypkich i płynnych, choć sama objętość pozostawała niezmieniona. Ustalenie miar i wag miało też zapewne konkretny cel, to znaczy dotyczyło wysokości podatku przeznaczonego dla władcy, który był zobowiązany do zapewnienia odpowiedniej jakości ofiar składanych w świątyni.

1929

EZECHIEL 45,5-13

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) weźmiesz – wypowiedź proroka kierowana jest bezpośrednio do władcy. b) pierwszego miesiąca – w starożytnym kalendarzu nosił nazwę Abib, a w kalendarzu zapożyczonym od Babilończyków – Nisan. Przypadał na przełom marca i kwietnia. c) chleby bez zakwasu – chleby wypiekane tylko z mąki i wody. d) Prawodawstwo sprzed wygnania nie przewidywało składania ofiary przebłagalnej w święto Paschy.

Page 1930

14

Przepis dotyczący oliwy: miarą oliwy będzie bats; daniną będzie dziesiąta część bata z koras. Dziesięć batów to chomer, tak jak dziesięć batów stanowi jeden kor. 15 Na ofiarę pokarmowąs, całopalnąs i ofiarę wspólnotowąs oddacie jedno jagnię z dwustu owiec z najlepszych pastwisk Izraelas na przebłaganies za nich – wyrocznias Pana BOGA. 16 Cały lud kraju będzie oddawał taką daninę księciu Izraela. 17 Książę natomiast zatroszczy się o ofiary całopalne, ofiary pokarmowe i płynne składane w święta pielgrzymkowe, w święta nowius, w szabatys i wszystkie święta ludu izraelskiego. On ma dbać o ofiarę przebłagalną, ofiarę pokarmową, całopalną i wspólnotową na przebłaganie za lud izraelski. Obrzęd oczyszczenia świątyni Tak mówi Pans BÓG: Pierwszego dnia pierwszego miesiąca weźmiesza młodego cielca bez skazy i dokonasz oczyszczenias świątynis. 19Kapłan weźmie nieco z krwis ofiary przebłagalnejs i namaści nią odrzwia świątyni, cztery narożniki obramowania ołtarzas i odrzwia bramy dziedzińca wewnętrznego. 20Podobnie uczynisz siódmego dnia miesiąca za każdego, kto zgrzeszył przez nieuwagę lub nieświadomie. Tak złożysz ofiarę przebłagalną za świątynię. 18

Święto Paschy Czternastego dnia pierwszego miesiącab będzie dla was święto Paschys. Siedem dni będziecie jeść chleby bez zakwasuc. 22 W tym dniu książę złoży młodego byczka na ofiarę przebłagalnąs za siebie i za cały lud kraju. 23Święto będzie trwało siedem dni. Każdego dnia złoży na całopalenies dla PANAs siedem byczków i siedem baranóws bez skazy. Przez siedem dni będzie codziennie składał kozła jako ofiarę przebłagalnąd. 24 Złoży także ofiarę pokarmowąs: po jednej efies mąki na byczka i po jednej efie na barana. Do każdej efy doda hins oliwy. 25 Piętnastego dnia siódmego miesiąca w Święto Namiotóws będzie czynił to samo przez siedem dni: złoży ofiarę przebłagalną, ofiarę całopalną i ofiarę pokarmową wraz z oliwą. 21

Szabat 1

Tak mówi Pans BÓG: Wschodnia brama dziedzińca wewnętrznego będzie zamknięta przez sześć dni roboczych. Będzie otwieranaa w dniu szabatus i w dniu nowius. 2Książę wejdzie z zewnątrz do przedsionka bramy i stanie w odrzwiach bramy. Kapłani złożą jego ofiarę cało-

46

Obrzęd oczyszczenia świątyni. Sugerowany tutaj rytuał oczyszczenia, który należało odprawić wiosną, nie stał się nigdy normą w Izraelu. Prawdopodobnie taki przepis pojawił się pod wpływem kultury babilońskiej. W Palestynie przyjął się natomiast dawny obyczaj Dnia Przebłagania (hebr. Jom Kippur), obchodzonego na jesieni (Kpł 16). W obecnym kalendarzu żydowskim święto to przypada dziesiątego dnia miesiąca Tiszri, czyli na przełomie września i października.

EZECHIEL 45,14 — 46,2

1930

Kpł 3,1

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

Page 1931

palnąs i jego ofiarę wspólnotowąs. On pokłoni się twarzą do ziemi na progu bramy i wyjdzieb. Brama pozostanie otwarta aż do wieczora. 3W szabaty i święta nowiu lud kraju będzie się kłaniał twarzą do ziemi przed PANEMs u wejścia do tej bramyc. 4Całopalenie, które ofiaruje książę dla PANA w dniu szabatu, będzie się składać z sześciu jagniąt bez skazy i z baranas bez skazy 5oraz z ofiary pokarmowejs: jednej efys mąki na każdego barana. Do każdego jagnięcia doda ofiarę pokarmową według swojej woli oraz hins oliwy na jedną efę mąki. 6W dniu nowiu złoży młodego cielca bez skazy, sześć jagniąt i barana bez skazy 7oraz po efie mąki na cielca i barana jako ofiarę pokarmową. Do jagniąt doda ofiarę pokarmową według swojej woli i hin oliwy na efę mąkid. Różne przepisy 8 Gdy książę będzie wchodził, wejdzie w przedsionek bramy i tą samą drogą wyjdzie. 9Lud natomiast będzie wchodził w święta przed PANAs przez bramę północną, pokłoni się twarzą do ziemi i wyjdzie przez bramę południową. Ci zaś, którzy wejdą przez bramę południową, wyjdą przez bramę północną. Nie będą wracać przez tę samą bramę, przez którą weszli, lecz wyjdą przez przeciwległą bramęe. 10Książę będzie wchodził razem z nimi i z nimi będzie wychodził. 11 W święta pielgrzymkowe i w uroczystości będą składane ofiary pokarmowes: efas mąki na byczka, efa na baranas, a na jagnięta według możliwości; ponadto hins oliwy na efę mąki. 12Gdy książe złoży dla PANA dobrowolnef ofiary całopalnes lub dobrowolną ofiarę wspólnotowąs, otworzy mu się bramę wschodnią. Złoży on swoje całopalenie i swoją ofiarę wspólnotową, tak jak składa je w dzień szabatus, i wyjdzie. Po jego wyjściu brama zostanie zamknięta. 13 Codziennie złożysz PANU w ofierze roczne jagnię bez skazy na całopalenie. Ofiarujesz je każdego ranka. 14Jako ofiarę pokarmową każdego ranka dołączysz do niego szóstą część efy mąki i trzecią część hinu oliwy, aby zwilżyć najprzedniejszą mąkę ofiary pokarmowej dla PANA. To są przepisy o codziennym całopaleniug. 15Baranka, ofiarę pokarmową i oliwę złożą każdego ranka jako codzienne całopalenie. 16 Tak mówi Pan BÓG: Jeśli książę przekaże dar jednemu ze swoich synów, będzie to dziedzictwo jego i jego dzieci, ich dziedziczna posiadłość. 17Jeśli zaś przekaże dar ze swojego dziedzictwa jednemu ze swoich sług, będzie to należało do niego tylko do roku wyzwolenia, a potem wróci do księcia, bo dziedzictwo księcia może należeć wyłącznie do jego potomków. 18Książę nie weźmie niczego z dziedzictwa ludu. Nie może pozbawiać go jego własności. Swoim synom na dziedzictwo może przekazać jedynie swoją własność, tak aby nikt z mojego ludus nie był pozbawiony własności”h. 1931

a) otwierana – Nehemiasz wydał zarządzenie, aby bramy miasta w dniu szabatu pozostawały zamknięte (Ne 13,19-22). b) wyjdzie – książę nie ma prawa wejść na dziedziniec wewnętrzny, ale może przez otwartą bramę obserwować, jak kapłani składają w jego imieniu ofiarę (Ez 40,31.34; 45,19b; por. 2Krl 11,14). c) W żadnym innymi miejscu ST nie ma nakazu przyjścia do świątyni w dniu szabatu. d) Również tutaj występują różnice w porównaniu z prawodawstwem sprzed wygnania (Lb 28,11-15). e) Regulacje te mają usprawnić ruch pielgrzymów przybywających na święta do Jerozolimy, gdyż świątynia była przewidziana jako miejsce, w którym panował idealny ład. f) dobrowolne – czyli dodatkowe, niewymagane przez prawo (np. Kpł 7,16; 22,18-25). g) codziennym całopaleniu – na temat ofiar ciągłych zob. np. Ezd 3,5; Ne 10,33; Dn 8,11-13. h) Wersety 16-18 są uzupełnieniem do Ez 45,1-9. Tekst ten jednoznacznie broni własności rodowej. Z jednej strony uniemożliwia podział ziem należących do władcy (tym samym chroni dziedzictwo jego synów), z drugiej gwarantuje nietykalność własności poddanych (1Krl 21,18n). Gdyby książę ofiarował komuś jakieś ziemie, muszą one wrócić do niego lub jego spadkobiercy w roku jubileuszowym (Kpł 25,8-17).

EZECHIEL 46,3-18

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) gotować mięso – miejscem przygotowania ofiar miały być także dziedzińce opisane w Ez 46,21-24. Kuchnie znajdowały się przy wielu sanktuariach starożytnego Bliskiego Wschodu, również w świątyni jerozolimskiej (2Krn 35,11-13). b) uświęcenie ludu – zwrot ten należy rozumieć w kategoriach kultycznych. Użyty tu czasownik hebr. znaczy ‘być oddzielonym’, ‘wyłączonym’. Przedmioty poświęcone do kultu były chronione przed kontaktem z osobami niekonsekrowanymi (Ez 42,14; 44,19). c) bramy wschodniej – prorok musi wyjść przez bramę północną, gdyż wschodnia była zamknięta. Następnie wraca do bramy wschodniej, skąd wypływał potok. Jest to pośrednie przypomnienie, że właśnie tą drogą Bóg wrócił do swojej świątyni (Ez 43,1-5). d) Człowiek – anielska postać towarzysząca prorokowi (Ez 40,3+). e) Mały potok przeobraża się w wielką rzekę na długości zaledwie ok. 2 km. Mamy tu do czynienia z cudem podobnym do zdarzenia opisanego w 1Krl 17,12-16 (por. Dn 2,35; 4,8; Mk 4,31n).

Page 1932

Miejsce na gotowanie mięsa ofiarnego 19 Następnie przez wejście, które było z boku bramy, poprowadził mnie do poświęconych sal, znajdujących się po stronie północnej i przeznaczonych dla kapłanów. Tam właśnie było miejsce wysunięte najdalej na zachód. 20Rzekł do mnie: „W tym miejscu kapłani będą gotować mięsoa z ofiary wynagradzającejs i ofiary przebłagalnejs. Tu będą piec ofiarę pokarmowąs, żeby nie musieli wychodzić na dziedziniec zewnętrzny, przez co powodowaliby uświęcenie ludub”. 21 Potem wyprowadził mnie na dziedziniec zewnętrzny i oprowadził mnie po czterech rogach dziedzińca. W każdym rogu dziedzińca było podwórko. 22W czterech rogach dziedzińca były więc cztery małe podwórka o długości czterdziestu łokci i szerokości trzydziestu łokci. Wszystkie cztery były jednakowej wielkości. 23Każde z nich było odgrodzone ścianą. Na każdym podwórku znajdowało się palenisko.24Powiedział do mnie: „To są miejsca palenisk, w których służba świątynis ma gotować mięso z ofiary krwawej złożonej przez lud”. Życiodajne źródło 1 Potem zawrócił mnie ku wejściu do świątynis. A oto woda wypływała spod progu świątyni w kierunku wschodnim, gdyż fasada świątyni była skierowana na wschód. Woda wypływała spod prawego boku świątyni, z południowej strony ołtarzas. 2Następnie wyprowadził mnie na zewnątrz przez bramę północną i poprowadził mnie do zewnętrznej bramy wschodniejc. A oto woda wypływała z prawego boku. 3Człowiekd ten wyszedł ze sznurem mierniczym w kierunku wschodnim, odmierzył tysiąc łokcis i przeprowadził mnie przez wodę. Woda sięgała mi po kostki. 4Odmierzył następne tysiąc łokci i przeprowadził mnie przez wodę. Woda sięgała mi po kolana. Znów odmierzył tysiąc łokci i przeprowadził mnie przez wodę. Woda sięgała mi do bioder. 5 Odmierzył jeszcze tysiąc: był to już potok, którego nie mogłem przejść, gdyż poziom wody był tak wysoki, że trzeba by płynąć. Była to rzeka, której nie dało się przejśće. 6Zapytał mnie: „Czy widziałeś to, synu człowieczys?”. I poprowadził mnie z powrotem na brzeg rzeki. 7Gdy wróciłem, na obu brzegach rzeki było bardzo dużo drzew. 8Wyjaśnił mi: „Wody te płyną w kierunku wschodnim, spływają na równinę Ara-

47

Życiodajne źródło. Prorok opisuje źródło bijące spod ołtarza i dające początek rzece, ożywiającej tereny pustynne oraz wody Morza Martwego. Kto choć raz pielgrzymował do Jerozolimy, nie miał problemu ze zrozumieniem tego tekstu. Przed wejściem do świętego miasta pielgrzymi stawali na Górze Oliwnej, na wschód od wzgórza świątynnego, skąd mogli obserwować, jak ze specjalnych kanałów wypływała do doliny Cedronu krew ofiar, a od czasu do czasu oczyszczający strumień wody. Krew zmieszana z wodą wpadała do potoku Cedron. Jeśli pora była deszczowa, niewielka rzeczka szybko wzbierała i płynęła przez Pustynię Judzką aż do Morza Martwego. Wody Cedronu przywodzą na myśl rzeki Edenu (Rdz 2,10-14). Jego wody leczą, dają życie, gwarantują obfitość i pomyślność. Nawet nieprzyjazne ludziom i zwierzętom okolice Morza Martwego pod ich wpływem zaczynają kwitnąć i tętnić życiem. Podobną myśl zawarł prorok w wizji ożywienia wyschniętych kości (Ez 37), gdzie ożywcze tchnienie ducha przywraca do ży-

EZECHIEL 46,19 — 47,8

1932

Ez 44,19

Ps 46,5; Za 13,1; 14,8; Ap 22,1n

Iz 41,19

33_Ez:33_Ez

Ps 1,3; Jr 17,8

Lb 34,1-12

Lb 34,3-5

9/3/08

3:31 PM

Page 1933

bya i wpadają do morzab. A kiedy wpłyną do morza, uzdrawiają jego gorzkie wody. 9I będzie tak, że gdziekolwiek wpłynie ta rzeka, będą mogły żyć wszelkie istoty pływające. Będzie tam bardzo dużo ryb, bo będą tam wpływać te uzdrawiające wody. Gdziekolwiek wpłynie ta rzeka, wszystko będzie żyłoc. 10Rybacy będą stać nad wodą od Engaddid po En-Eglaim, rozciągając sieci. Ryby różnych gatunków będą tak liczne jak w Morzu Wielkime. 11Lecz bagna i zalewy nie będą uzdrowione, aby służyły do wydobywania soli. 12Na obu brzegach rzeki będą rosły różne drzewa owocowe. Ich liście nie będą więdnąć, a ich owoce się nie wyczerpią. Co miesiąc będą owocować, bo wody rzeki wypływają ze świątyni. Ich owoce będą służyć do jedzenia, a ich liście będą lekarstwem”. Nowy podział ziemi 13 Tak mówi Pans BÓG: „Oto granice, według których wyznaczycie dziedzictwo dwunastu plemionom Izraelas – Józef otrzyma dwa działyf. 14I każdy otrzyma taki sam dział dziedziczny, gdyż przysiągłem, że ziemię tę dam waszym ojcom. Kraj ten przypadnie wam w dziedzictwie. 15Oto granice kraju. Granica północna biegnie od Morza Wielkiegoe drogą w kierunku Chetlong aż do Lebo-Chamath, 16a dalej przez Sedad, Berotaj, Sibraim, między ziemiami Damaszku i Chamat oraz Chaser-Tikon, leżące w Chauraniei. 17Granica będzie więc biegła od morza do Chasor-Enon. Od północy graniczyć będzie z ziemiami Damaszkuj i Chamat. To jest granica północna. 18 Granicę wschodnią wyznaczycie pomiędzy Chauranem a Damaszkiem, pomiędzy Gileademk a krajem Izraela. Jordans posłuży za granicę aż do Morza Wschodniegol, do Tamarm. To jest granica wschodnia. 19 Granica południowa od strony Negebun pobiegnie od Tamar do wód Meriba koło Kadeszo, wzdłuż potokup do Morza Wielkiego. To jest granica południowa od strony Negebu. 20 Granicę zachodnią stanowi Morze Wielkie, aż do miejsca naprzeciwko Lebo-Chamat. To jest granica zachodnia. 21 Kraj ten podzielicie między siebie według plemion Izraela. 22 Przypadnie on w dziedzictwie wam i cudzoziemcom przebywającym wśród was, którym urodzą się wśród was dzieci. Będziecie ich traktować jak swoich wśród Izraelitów. Otrzymają

a) równina Araby – rów tektoniczny, przez który płynie Jordan i na którego dnie rozlewa się bezodpływowe Morze Martwe. Nazwa ta obejmuje obecnie także tereny położone na południe od Morza Martwego, aż po Morze Czerwone. b) morza – chodzi o Morze Martwe. c) W Morzu Martwym żyją tylko nieliczne gatunki bakterii, dlatego jest ono symbolem śmierci i bezpłodności. Cudowne przeobrażenie morza w rajską krainę życia i obfitości stanowi proroczy obraz odrodzenia się Izraela, którego sytuacja wydawała się beznadziejna. d) Engaddi – dosł. źródło kózki, oaza znana z orzeźwiającej wody i gorących źródeł, leżąca na zachodnim brzegu Morza Martwego, około 30 km na południowy wschód od Hebronu. e) Morze Wielkie – chodzi o Morze Śródziemne. f) Józef… dwa działy – dla uzupełnienia liczby dwunastu plemion (Lewi nie otrzymał osobnego działu ziemi) potomkowie Józefa dzieleni byli na dwa plemiona: Efraima i Manassesa. g) Chetlon – w Lb 34,7 jest to góra Hor. h) Lebo-Chamat – miejscowość utożsamiana z dzisiejszym Lebwa, położonym ok. 55 km na wschód od Dżejbaj. i) Chauran – wzgórza Golan, ziemie położone na wschód od Jeziora Galilejskiego. j) Damaszek – zob. Ez 27,18+. k) Gilead – region położony w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, który rozciąga się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. l) Morza Wschodniego – chodzi o Morze Martwe. m) Tamar – miejscowość na południowo-zachodnim krańcu wybrzeża Morza Martwego. n) Negeb – zob. Ez 21,9+. o) Kadesz – starożytne miasto palestyńskie, zwane także Kadesz-Barnea. p) potoku – prawdopodobnie chodzi o Wadi al-Arisz, który stanowił granicę z Egiptem (Joz 15,4.47; 1Krl 8,65).

cia naród Izraela. O życiodajnych wodach wypływających z Jerozolimy będzie pisał po powrocie z wygnania babilońskiego także prorok Zachariasz (Za 13,1; 14,8; por. Ap 22,1). Również ewangelista Jan, opisując wodę i krew wypływające z boku ukrzyżowanego Chrystusa, mógł nawiązywać do tej wizji Ezechiela (J 19,34). Nowy podział ziemi. Podobnie jak za czasów Jozuego kraj zostaje podzielony pomiędzy dwanaście plemion, które na nowo otrzymują go od Boga. Granice ziemi świętej obejmują tylko Palestynę zachodnią, nie zaliczono do niej terenów na wschód od Jordanu, zamieszkałych wcześniej przez plemiona Rubena, Gada i Manassesa. W tradycji kapłańskiej ziemie te były uważane za nieczyste (Joz 22,19.25.27). Wymienione plemiona otrzymują więc nowe działy po zachodniej stronie Jordanu. W tym nowym podziale terytorialnym lokalizacja poszczególnych plemion zależy od godności, jaką nadaje im autor. Decyduje o tym pochodzenie od matek, które zrodziły ich protoplastów – synów Jakuba.

1933

EZECHIEL 47,9-22

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:31 PM

a) Nakaz traktowania cudzoziemców jak swoich skutkował uznaniem ich praw do posiadania i dziedziczenia ziemi. Grecki przekład ST (LXX) mówi tu o prozelitach, czyli poganach nawróconych na judaizm. b) do morza – chodzi o Morze Wielkie (Ez 47,10), czyli Śródziemne; oznacza ono także ogólnie kierunek zachodni. c) obszar zastrzeżony – zob. Ez 45,1+. d) rodu Sadoka – zob. Ez 40,46+. e) nieświęty – czyli nieprzeznaczony do celów kultycznych. W tym wypadku leżący poza obszarem zastrzeżonym (Ez 22,26; 42,20; 44,23).

Page 1934

oni dziedzictwo razem z wami wśród plemion Izraelaa. 23Cudzoziemcowi dacie w posiadanie ziemię na obszarze zajmowanym przez to plemię, wśród którego on mieszka – wyrocznias Pana BOGA. 1 Oto nazwy plemion: ziemia od krańca północnego wzdłuż drogi do Chetlon, od Lebo-Chamat do Chasor-Enon, które leży przy granicy z Damaszkiem na północy w okolicach Chamat od wschodu aż do morzab: dla Dana jeden dział. 2 Obok ziemi Dana od strony wschodniej aż do morza: dla Asera jeden dział. 3 Obok ziemi Asera od strony wschodniej aż do morza: dla Neftalego jeden dział. 4 Obok ziemi Neftalego od strony wschodniej aż do morza: dla Manassesa jeden dział. 5 Obok ziemi Manassesa od strony wschodniej aż do morza: dla Efraima jeden dział. 6 Obok ziemi Efraima od strony wschodniej aż do morza: dla Rubena jeden dział. 7 Obok ziemi Rubena od strony wschodniej aż do morza: dla Judy jeden dział. 8 Obok ziemi Judy od strony wschodniej aż do morza znajdować się będzie obszar zastrzeżonyc, o długości dwudziestu pięciu tysięcy łokcis. Jego wymiary będą takie same jak każdego z działów, od strony wschodniej aż do morza. W środku tego działu będzie świątynias. 9Obszar zastrzeżony, który ofiarujecie PANU, będzie długi na dwadzieścia pięć tysięcy i szeroki na dwadzieścia tysięcy łokci. 10W nim będzie się zawierała święta część dla kapłanów: z północy na południe dwadzieścia pięć tysięcy łokci długości i z zachodu na wschód dwadzieścia pięć tysięcy łokci szerokości. W jej środku będzie świątynia PANA. 11Poświęceni kapłani z rodu Sadokad pełnili moją służbę i nie odstąpili ode Mnie, gdy Izraelici błądzili razem z lewitamis. 12Dlatego do nich będzie należał dział z najświętszej części kraju, obok działu lewitów. 13 Obok działu kapłanów będą mieli swój dział lewici: oba o długości dwudziestu pięciu tysięcy łokci i szerokości dziesięciu tysięcy łokci. 14Nie mogą sprzedawać, zamieniać ani odstępować tej najlepszej części kraju, bo jest ona poświęcona dla PANA. 15 Pas o szerokości pięciu tysięcy łokci, który pozostał z szerokości dwudziestu pięciu tysięcy, jest nieświętye i przezna-

48

Ziemie najbliżej świątyni otrzymują plemiona wywodzące się od synów Racheli i Lei. Dalej od świątyni zostają usytuowane plemiona wywodzące się od drugorzędnych żon Jakuba: Bilhy i Zilpy. W samym centrum znajduje się Juda. Identyfikacja wymienionych w tekście miejscowości jest w wielu wypadkach niepewna. Należy jednak pamiętać, że jest to nie tyle opis kartograficzny (tylko lokalizacja plemion Dana i Symeona mniej więcej odpowiada rzeczywistości historycznej), co raczej tekst symboliczny. Mówi on przede wszystkim o tym, że Bóg spełni obietnicę złożoną niegdyś Abrahamowi, to znaczy da Izraelowi ziemię, czyli bezpieczeństwo i dobrobyt. W nowych granicach Izraela będzie panować sprawiedliwość, a plemiona niegdyś rozdzielone znowu będą stanowić nierozerwalną jedność.

EZECHIEL 47,23 — 48,15

Kpł 19,34

1934

Ez 45,1-9

33_Ez:33_Ez

Ap 21,16

9/3/08

3:32 PM

Page 1935

czony dla miasta na budynki mieszkalne oraz na obszar niezabudowany. Miasto będzie w jego środku. 16Takie mają być jego wymiary: będzie to kwadrat o boku czterech tysięcy pięciuset łokci od północy, południa, wschodu i zachodua. 17Miasto będzie mieć obszar niezabudowany o wymiarach dwieście pięćdziesiąt łokci z każdej strony. 18Obszar, który pozostał, rozciąga się wzdłuż świętej części na dziesięć tysięcy łokci na wschód i tak samo na zachód. Plony tej ziemi mają być przeznaczone na utrzymanie tych, którzy pracują w mieście. 19Będzie uprawiana przez robotników miejskich pochodzących ze wszystkich plemion Izraela. 20Cały ten obszar o powierzchni dwadzieścia pięć tysięcy łokci na dwadzieścia pięć tysięcy łokci ofiarujecie jako obszar święty i posiadłość miasta. 21 Do księcia będzie należeć pozostała część z jednej i z drugiej strony obszaru świętego i posiadłości miasta na wschód i na zachód poza tym obszarem o szerokości dwudziestu pięciu tysięcy łokci. Dział księcia będzie taki sam jak innych. W jego środku będzie obszar zastrzeżony i świątynia. 22 W środku tego, co należy do księcia, będą się znajdować posiadłości lewitów i posiadłości miasta. Własność księcia będzie leżeć między ziemią Judy a ziemią Beniamina. 23 Pozostałe plemiona. Od strony wschodniej aż do morza: dla Beniamina jeden dział. 24 Obok ziemi Beniamina od strony wschodniej aż do morza: dla Symeona jeden dział. 25 Obok ziemi Symeona od strony wschodniej aż do morza: dla Issachara jeden dział. 26 Obok ziemi Issachara od strony wschodniej aż do morza: dla Zabulona jeden dział. 27 Obok ziemi Zabulona od strony wschodniej aż do morza: dla Gada jeden dział. 28 Obok ziemi Gada po stronie południowej aż do Negebu będzie przebiegała granica: od Tamar przez wody Meriba koło Kadesz i dalej potokiem do Morza Wielkiego. 29To jest kraj, który przypadnie w dziedzictwo plemionom Izraela i to są ich działy – wyrocznia Pana BOGA.

a) Rozmiary miasta i należących do niego ziem są dziesięć razy większe niż wymiary kompleksu świątynnego. b) W rzeczywistości miasto od północy miało jedną bramę nazywaną Bramą Beniamina, której obecnie odpowiada Brama Damasceńska (Jr 37,13; 38,7; Za 14,10; por. Ap 21,12-14).

Bramy miasta A takie są granice miasta: wymiar od strony północnej – cztery tysiące pięćset łokcis. 31Bramy miasta będą nazwane zgodnie z nazwami plemion Izraelas. Od północy trzy bramy: jedna brama Rubena, jedna brama Judy, jedna brama Lewiegob. 32Wymiar od strony wschodniej: cztery tysiące pięćset łokci. Trzy bramy: jedna brama Józefa, jedna brama

30 Ap 21,12n

Bramy miasta. Ostatnia informacja dotyczy bram nowego Syjonu, tworzącego idealny kwadrat o boku liczącym ok. 2,5 kilometra. Rozkład tych bram jest symetryczny i na każdy bok przypadają trzy bramy, noszące nazwy poszczególnych plemion. Czynią one z Jerozolimy doskonały symbol zjednoczonego Izraela. Pewne motywy tego widzenia

1935

EZECHIEL 48,16-32

33_Ez:33_Ez

9/3/08

3:32 PM

a) PAN tam jest – nowa nazwa jest streszczeniem wizji proroka zawartej w Ez 40 – 48 (por. Iz 60,14; Jr 3,17; Ap 21-22). Zmiana nazwy miasta oznacza zmianę jego statusu, nowy charakter i przeznaczenie.

Page 1936

Beniamina, jedna brama Dana. 33Wymiar od strony południowej: cztery tysiące pięćset łokci. Trzy bramy: jedna brama Symeona, jedna brama Issachara, jedna brama Zabulona. 34Wymiar od strony zachodniej: cztery tysiące pięćset łokci. Trzy bramy: jedna brama Gada, jedna brama Asera, jedna brama Neftalego. 35Obwód miasta wynosi osiemnaście tysięcy łokci. A nazwa miasta będzie odtąd brzmieć: PANs tam jesta”.

pojawią się w Apokalipsie św. Jana, gdzie zostało przedstawione nowe Jeruzalem o kształcie czworoboku z wypisanymi na murach imionami dwunastu apostołów Baranka (Ap 21,14nn). Ezechiel kończy swoją wizję symboliczną nazwą świętego miasta, czyniąc je miastem Emmanuela (Mt 1,23), gdyż Bóg będzie tam na zawsze obecny ze swoim ludem – oczyszczonym i uświęconym, złączonym z Nim nierozerwalnymi więzami miłości. Dążenie do tego idealnego, ale zarazem realnego miasta ma także dodawać nadziei chrześcijaninowi.

EZECHIEL 48,33-35

1936

Iz 1,26; 60,14; 62,2; Jr 3,17; Za 8,3

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:33 PM

Page 1937

KSIĘGA DANIELA Wprowadzenie Okoliczności powstania Tytuł Księgi Daniela pochodzi od imienia jej głównego bohatera, które znaczy ‘Bóg jest moim sędzią’ i które zostało wspomniane także w Ez 14,14.20; 28,3 oraz w 1Mch 2,60. W Ezd 8,2 wymienia się natomiast niejakiego Daniela, syna Itamara, wśród osób, które wraz z Ezdraszem powróciły z Babilonii do Palestyny. Imię to było bardzo popularne w Izraelu między innymi dlatego, że nawiązywało do postaci bliżej nieznanego, legendarnego Daniela (lub Danela), który był uosobieniem sprawiedliwości, mądrości i wierności Bogu. Orientacyjną datą zredagowania Księgi Daniela jest rok 164 przed Chr., czyli rok śmierci Antiocha IV Epifanesa. Powstawała ona w niezwykle trudnym okresie machabejskim, kiedy to naród żydowski pod panowaniem Seleucydów doznał wielu prześladowań (1-2Mch). Przesłanie zawarte w tym dziele pomogło Izraelitom ocalić własną tożsamość i wiarę w Boga. Nie jest znany autor ani redaktor dzieła. Praca redakcyjna polegała na połączeniu starszych materiałów narracyjnych o Danielu (z czasów przesiedlenia babilońskiego) z materiałami własnymi autora, wizjami dotyczącymi obecnej sytuacji Izraela i eschatologicznego królestwa Bożego. Posiadamy dwie wersje księgi: semicką, krótszą (tylko 12 rozdziałów), napisaną po hebrajsku (Dn 1; 8 – 12) i aramejsku (Dn 2,4 – 7,28), oraz wersję grecką, obejmującą dodatkowo kilka fragmentów (Dn 3,24-90; 13 – 14). Wielość języków Księgi Daniela jest zagadką, która dotąd nie znalazła przekonującego wyjaśnienia. W obecnym wydaniu przyjęto formę zaproponowaną przez św. Hieronima, który jako pierwszy dokonał przekładu dzieła z języków semickich, uzupełniając go fragmentami pochodzącymi z wersji greckiej. Narrację pierwszej części księgi można scharakteryzować jako budujące opowieści dworskie, których tematem jest wierność Daniela, wystawiona na ciężką próbę na dworze władców babilońskich, ale nieskazitelna dzięki nadzwyczajnej pomocy Boga. Druga część przybiera formę apokaliptyki żydowskiej, która stanowi odrębny gatunek literacki. Powstała ona wśród chasydejczyków, a jej największy rozkwit przypada na okres od II w. przed Chr. do II w. po Chr. Cechowała ją swoista tematyka, charakterystyczne obrazowanie i pełny zagadkowych wizji, alegorii i symboli język. Posługiwała się tymi środkami dla przybliżenia tajemnic wypełnienia się historii ludzkości i świata. Treść i teologia Księga Daniela dzieli się na trzy części. Pierwsza, napisana w większości po aramejsku (Dn 1 – 7), opowiada o losach Daniela i jego towarzyszy na dworze królów Nabuchodonozora, Baltazara i Dariusza, a wieńczy ją obraz tronu Boga panującego nad wszystkimi królestwami świata (Dn 7). Druga, napisana po hebrajsku (Dn 8 – 12), jest duchową interpretacją prześladowań narodu wybranego w czasach machabejskich. Tę część wieńczy zapowiedź ostatecznego zmartwychwstania i sądu (Dn 12). Część trzecia, napisana po 1937

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:33 PM

Page 1938

grecku (Dn 13 – 14), obejmuje trzy opowiadania: o Zuzannie (Dn 13) oraz o fałszywym kulcie Bela i smoka (Dn 14). O ile strona historycznoliteracka Księgi Daniela obfituje w zagadki, o tyle jej przesłanie teologiczne i moralne jest jasne. Opowieści o Danielu zawierają pouczenie o tym, że człowiek wierzący w Boga Żyjącego nie powinien się lękać żadnych przeciwności czy prześladowań. Co więcej, powinien być gotów nawet oddać własne życie, aby tylko uniknąć apostazji, czyli porzucenia wiary. Bóg Najwyższy jest zdolny wybawić swoich czcicieli z rąk największych władców tego świata, a nawet z paszczy lwów czy z rozpalonego pieca. Gdyby postanowił On jednak doświadczyć wiernego cierpieniem i zaprosił go do złożenia ofiary z życia, to lepiej jest przyjąć zaszczytną śmierć aniżeli upokarzające życie odstępcy od wiary i tradycji ojców. Fundamentem takiej postawy jest całkowite zdanie się na Boga i przekonanie o Jego doskonałym panowaniu nad biegiem wydarzeń tak całego świata, jak i pojedynczego człowieka. Księga Daniela mówi o Bogu jako najwyższym i jedynym królu wszystkich narodów i panujących. W całym biegu historii, w powstawaniu i upadaniu królestw tego świata, realizuje się Jego odwieczny plan. U kresu tego rozwoju historii nastanie wieczne królestwo Boga, którego pełnia nastąpi ostatecznie po osądzeniu i zniszczeniu wszystkiego, co się Bogu nie podporządkowało. Na tle tego potężnego działania mającego na celu definitywne rozprawienie się ze światem zła jawi się nadziemska postać Syna Człowieczego (Dn 7,13n), która skupi w swoim wiecznym królestwie wszystkie narody, ludy i języki. W tym ustalonym przez Boga czasie wynagrodzi On wszystkich odpowiednio do ich uczynków. Nagrody doczekają się zwłaszcza męczennicy za wiarę, których śmierć mogła w oczach tego świata uchodzić za klęskę. Bóg bowiem wskrzesi sprawiedliwych do nowego, chwalebnego, wiecznego życia, a bezbożnych i odstępców skaże na wieczne pohańbienie. Tak oto Księga Daniela przyniosła rozwiązanie arcytrudnego problemu odpłaty, przenosząc ją ostatecznie poza ramy doczesnego świata i życia. Księga Daniela przypomina bramę między Starym a Nowym Testamentem. Z jednej strony bowiem czerpie obrazy i myśli z biblijnej przeszłości narodu wybranego, a z drugiej – jest bliska nauczaniu Jezusa Chrystusa, przypominając o królowaniu Boga nad światem i głosząc prawdę o zmartwychwstaniu.

1938

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:33 PM

Page 1939

KSIĘGA DANIELA

Bóg obdarza mądrością

2Krl 23,34; 24,1-6; 2Krn 36;5-10

Ezd 1,7-11; 5,14; Jr 27,19-22 Rdz 10,10; 11,2

2Krl 24,17

Jdt 12,2; 2Mch 6,18 – 7,42; Ez 4,13

Młodzi Żydzi na dworze Nabuchodonozora 1 W trzecim roku panowania Jojakimaa, króla Judys, Nabuchodonozorb, król Babilonus, najechał na Jerozolimęs i oblegał ją. 2Pan wydał w jego ręce Jojakima, króla Judy, oraz część naczyń domus Bożego. Nabuchodonozor zabrał je do ziemi Szinearc, do domu swojego boga, i umieścił je w skarbcu swojego boga. 3 Król rozkazał Aszfenazowi, przełożonemu dworzan, sprowadzić spośród Izraelitów – z rodu królewskiego oraz z możnowładców – 4młodzieńców bez skazy, przystojnych, uzdolnionych, obdarzonych wiedzą, roztropnych, pojętnych, zdolnych do pełnienia służby w pałacu królewskim oraz do poznania pisma i języka chaldejskiegod. 5Król wyznaczył im codzienną porcję jedzenia i wina ze stołu królewskiego i polecił ich kształcić. Po trzech latach mieli oni stanąć przed królem. 6 Spośród mieszkańców Judy był tam: Daniel, Chananiasz, Miszael i Azariasze. 7Przełożony dworzan zmienił im imiona. Danielowi dał imię Belteszassar, Chananiaszowi – Szadrak, Miszaelowi – Meszak, Azariaszowi – Abednegof.

1

Daniel i towarzysze wierni zwyczajom religijnym 8 Daniel powziął mocne postanowienie, aby nie kalać się pokarmem, który jadał król, ani winem, które on pił. Poprosił więc przełożonego dworzan, aby nie musiał tego spożywać. 9 Bóg zjednał Danielowi łaskę i miłość przełożonego dworzan. 10 Przełożony dworzan powiedział do Daniela: „Boję się, że mój pan, król, który postanowił, co macie jeść i pić, zapyta, dlaczego wyglądacie mizerniej niż wasi rówieśnicy. W ten

a) Jojakim – król Judy w latach 609-598 przed Chr. b) Nabuchodonozor – król państwa neobabilońskiego, czyli chaldejskiego (605-562 przed Chr.). W czasie jego panowania państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. W 605 r. przed Chr. pokonał Egipcjan pod Karkemisz (Jr 46,2), umocnił swoją władzę w Syrii. W 597 r. przed Chr. zdobył Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a w jego miejsce ustanowił królem Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko Nabuchodonozorowi, w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył on Jerozolimę, stłumił powstanie, zburzył miasto, złupił świątynię i deportował do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn). c) Szinear – pogardliwe określenie ziemi babilońskiej. d) języka chaldejskiego – znajomość tego języka oznaczała przynależność do grona uczonych babilońskich. e) Hebrajskie imiona młodzieńców mają znaczenie symboliczne: Daniel – ‘Bóg jest moim sędzią’, Chananiasz – ‘Bóg działa łaskawie’, Miszael – ‘któż jak Bóg’, Azariasz – ‘Bóg pomaga’. f) Chaldejskie imiona wskazują na całkowitą zależność młodych mężczyzn od babilońskiego króla oraz określają ich nowy status: Belteszassar – ‘strzeż mego życia’, Szadrak – ‘jestem bardzo przerażony’, Meszak – ‘jestem poniżony’, Abednego – ‘sługa (boga) Nabu’.

Młodzi Żydzi na dworze Nabuchodonozora. Autor świadomie umieszcza akcję opowiadania w czasie przesiedleń żydowskich po zdobyciu Jerozolimy przez króla babilońskiego Nabuchodonozora w 586 r. przed Chr. Jednak zgodnie z wiedzą historyczną zdarzenia te nie mogły mieć miejsca za króla Jojakima, który zakończył swoje panowanie w 598 r. przed Chr., a więc przed pierwszą deportacją w 597 r. przed Chr. Daniel i jego towarzysze stają więc wobec takiego samego pytania, jakie zadawali sobie Żydzi żyjący w czasach autora i doznający prześladowań ze strony Antiocha IV Epifanesa: Jak zachować własną tożsamość w otoczeniu pogańskim? Daniel i jego towarzysze stali się przykładem odważnego stawiania czoła zagrożeniom czyhającym na ich wiarę. Daniel i towarzysze wierni zwyczajom religijnym. Choć opisana sytuacja rozgrywa się w epoce Nabuchodonozora (VI w. przed Chr.), to jednak odzwierciedla czasy prześladowań za panowania Antiocha Epifanesa (II w. przed Chr.), kiedy Żydzi byli zmuszani do spożywania mięsa zakazanego przez Prawo (2Mch 6). Powstrzymanie się od pokarmów

1939

DANIEL 1,1-10

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:33 PM

a) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. b) Cyrus – chodzi o Cyrusa II, króla perskiego (559-530 przed Chr.), który w 538 r. przed Chr. podbił królestwo Babilonii i włączył je do swojego imperium, rozciągając swoją władzę od Indii aż do Morza Śródziemnego. Cyrus prowadził w swoim państwie politykę tolerancyjną, szanującą wierzenia i kulturę ludów wasalnych. Zezwolił na powrót zesłańców do krajów ich pochodzenia, między innymi Żydom przesiedlonym przez Nabuchodonozora. Mogli oni zabrać ze sobą „więzione” w Babilonii bóstwa i święte przedmioty. W zamian Cyrus oczekiwał lojalności. Tak kształtowane relacje społeczne miały umocnić jedność potężnego wielonarodowego imperium. c) chaldejczyków – określenie to nie oznacza tutaj narodu, z którego się wywodzą, lecz jest synonimem astrologów. d) Jest to uwaga (glosa) zanotowana na marginesie przez redaktora czy pisarza, która z czasem została włączona do tekstu. Od tego miejsca aż do końca rozdz. 7 Księga Daniela jest napisana w języku aramejskim, a nie jak dotąd w hebrajskim.

Page 1940

sposób ściągniecie karę na moją głowę”. 11Daniel odpowiedział strażnikowi, którego przełożony dworzan wyznaczył dla Daniela, Chananiasza, Miszaela i Azariasza: 12„Poddaj swoje sługi dziesięciodniowej próbie. Niech dają nam do jedzenia tylko jarzyny, a do picia – wodę. 13Potem przyjrzysz się nam i młodzieńcom, którzy jedli potrawy królewskie, i postąpisz ze swymi sługami według tego, co zobaczysz”. 14I tak się stało. Strażnik poddał ich dziesięciodniowej próbie. 15Po upływie dziesięciu dni okazało się, że wyglądają oni lepiej niż młodzieńcy, którzy jedli potrawy królewskie. 16Strażnik zabierał im więc potrawy i wino królewskie, a przynosił jarzyny. 17 A Bóg obdarzył tych czterech młodzieńców wiedzą, rozumieniem wszelkiego pisma i mądrością. Daniel umiał też wyjaśniać widzenia i sny. Daniel i towarzysze wyróżnieni wśród mędrców Kiedy upłynął czas wyznaczony przez króla, przełożony dworzan zaprowadził młodzieńców przed Nabuchodonozoraa. 19 Król rozmawiał z nimi, a nie znalazł się wśród nich nikt taki, jak Daniel, Chananiasz, Miszael i Azariasz. Dlatego oni właśnie rozpoczęli służbę przy królu. 20Król zasięgał ich rady we wszystkich sprawach wymagających rozwagi i mądrości. Widział, że mądrością dziesięciokrotnie przewyższają oni wszystkich wróżbitów i magów w całym jego królestwie. 21Daniel był tam do pierwszego roku panowania króla Cyrusab.

Rdz 41,12

18

Bóg daje poznać rzeczy tajemne Zagadkowy sen Nabuchodonozora 1 W drugim roku swego panowania Nabuchodonozora miał dziwny sen. Ogarnął go wewnętrzny niepokój i nie mógł spać. 2Rozkazał wezwać wszystkich wróżbitóws, magów, czarowników i chaldejczykówc, żeby objaśnili znaczenie jego snu. Kiedy oni przybyli i stanęli przed królem, 3powiedział do nich: „Miałem sen i ogarnął mnie wewnętrzny niepokój, bo nie wiem, co ten sen oznacza”. 4Chaldejczycy odpowiedzieli królowi po aramejskud: „Królu, obyś żył wiecznie! Opowiedz sen swoim sługom, a my objaśnimy jego znaczenie”. 5Król powiedział do chaldejczyków: „Oto moje postanowienie: jeżeli wy nie opowiecie tego snu i nie objaśnicie jego znaczenia, zostaniecie rozerwani na kawałki, a wasze domy legną w gruzach.

2

królewskich ma charakter symboliczny. Stanowi wyraz odrzucenia wszelkich związków z pogaństwem oraz zdecydowanego opowiedzenia się przez Daniela i jego towarzyszy po stronie przymierza z Bogiem. Ten bezkompromisowy wybór staje się dla nich źródłem prawdziwej mądrości, która jest bardziej darem Boga niż owocem ludzkiej mądrości. Daniel i towarzysze wyróżnieni wśród mędrców. Zdumiewająca mądrość młodych Judejczyków budzi podziw nawet samego króla, który jednak nie zna jej źródła. Niewątpliwie autor chce przekazać ważne przesłanie, że ludzie zjednoczeni z Bogiem stają się przez swoją wierność zaczynem mądrości w świecie. To spostrzeżenie zostanie potem dopełnione przez naukę Chrystusa o soli i świetle świata (Mt 5,13n).

DANIEL 1,11 — 2,5

Ap 2,10

1940

1Krl 10,3n

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:33 PM

Page 1941

6

Rdz 41,16

A jeżeli opowiecie sen i objaśnicie jego znaczenie, otrzymacie zapłatę, dary i wspaniałe zaszczyty. Opowiedzcie więca mój sen i objaśnijcie jego znaczenie”. 7Oni powtórzyli: „Królu, opowiedz sen swoim sługom, a my objaśnimy jego znaczenie”. 8Król powiedział: „Dobrze wiem, że chcecie zyskać na czasie, bo znacie moje postanowienie. 9Jeżeli nie opowiecie snu, jeden i tylko jeden los was czeka, bo postanowiliście okłamywać mnie i zwodzić, licząc na to, że zmienicie tym swoje położenie. Dlatego opowiedzcie mój sen i niech poznam jego znaczenie”. 10Chaldejczycy odpowiedzieli królowi: „Nie ma takiego człowieka na ziemi, który by potrafił powiedzieć to, czego chce król. Żaden wielki i możny król nie wymaga takich rzeczy nawet od największego z wróżbitów, magów czy chaldejczyków. 11Król żąda trudnej rzeczy. Nie ma nikogo, kto mógłby temu sprostać, z wyjątkiem bogów, którzy przecież nie mieszkają między ludźmi”. 12Z powodu tego wszystkiego król bardzo się rozzłościł, wpadł w wielki gniew i kazał zgładzić wszystkich mędrców Babilonu. 13Wydano więc rozkaz wymordowania mędrców. Także Daniel i jego towarzysze mieli zostać zgładzeni.

a) Opowiedzcie więc – być może Nabuchodonozor nie chciał się przyznać do tego, że zapomniał swój sen, co oznaczałoby wedle starożytnych wierzeń zły omen, wskazujący, iż jego bogowie są zagniewani. b) Boga nieba – określenie Boga używane przez Izraelitów przede wszystkim w tekstach napisanych po wygnaniu. Po epoce machabejskiej unikano go ze względu na podobieństwo do pogańskich określeń Zeusa, nazywanego również panem nieba.

Daniel prosi Boga o pomoc Wtedy Daniel w swej mądrości i roztropności zwrócił się do Arioka, naczelnika przybocznej straży królewskiej, który wyruszył, aby wymordować mędrców Babilonus. 15Powiedział do oficera królewskiego Arioka: „Dlaczego rozkaz wydany przez króla jest tak surowy?”. Wówczas Ariok zapoznał Daniela z całą sprawą, 16a Daniel poszedł do króla i wyjednał u niego czas potrzebny na wyjaśnienie snu. 17Potem Daniel pobiegł do swojego domu i przedstawił sprawę swoim towarzyszom: Chananiaszowi, Miszaelowi i Azariaszowi, 18prosząc ich, aby błagali Boga niebab o łaskę w sprawie tej tajemnicy, żeby on i jego towarzysze nie zostali zabici razem z resztą mędrców Babilonu. 19I Danielowi została odkryta owa tajemnica w nocnym widzeniu. Błogosławił więc Daniel swojego Boga nieba 20i mówił: „Niech imię Boga będzie błogosławione przez wszystkie wieki, bo On jest mądry i potężny. 21 On ustanawia kolejność pór i czasów, obdarza królów władzą i ją im odbiera, daje mądrość mędrcom, uczonych napełnia wiedzą. 14

Jr 33,3

Ne 9,5; Ps 41,14; 113,2; Hi 12,13; Ap 5,12

Prz 2,6

Daniel prosi Boga o pomoc. Niebezpieczny kaprys króla staje się dla Daniela okazją do zaczerpnięcia z prawdziwego źródła poznania i wiedzy oraz do obwieszczenia celu historii – królowania Boga na ziemi. Uciekając się do modlitwy, uzyskuje więcej, niż byli w stanie osiągnąć wszyscy jasnowidze i magowie Babilonu, szukający rozwiązania we własnej wiedzy i praktykach magicznych. Bóg wysłuchuje modlitwy Daniela i odsłania mu tajemnicę (ww. 18n), którym to terminem określa się tu Boży plan względem ludzkiej historii.

1941

DANIEL 2,6-21

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:33 PM

a) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. b) posąg – określenie to symbolicznie nawiązuje do starotestamentalnych bożków ulanych z metalu (Wj 34,17; Iz 42,17) oraz do posągów-kolosów symbolizujących potęgę ekonomiczną państwa (Babilonia, Egipt, Grecja).

Page 1942

22

On objawia to, co tajemne i niepojęte, On wie, co ukryte w ciemności, w Nim mieszka światło. 23 Ciebie, Boże moich ojców, wychwalam i błogosławię, bo obdarowałeś mnie mądrością i mocą, a teraz dałeś mi poznać to, o co Cię błagaliśmy: dałeś nam poznać sprawę króla”.

Hi 12,22; Ps 139,11n

Daniel wyjaśnia sen Nabuchodonozora Potem Daniel poszedł do Arioka, któremu król polecił zgładzić mędrców Babilonus, i powiedział: „Nie dokonuj zagłady mędrców babilońskich. Wprowadź mnie do króla, a objaśnię królowi znaczenie snu”. 25Ariok natychmiast zaprowadził Daniela do króla i tak powiedział: „Znalazłem człowieka spośród uprowadzonych z Judeis, który wyjaśni królowi znaczenie snu”. 26Król odezwał się do Daniela, którego imię brzmiało Belteszassar: „Czy opowiesz mój sen i objaśnisz jego znaczenie?”. 27Daniel powiedział królowi: „Żaden z mądrych magów, wróżbitóws czy astrologów nie zdoła wyjaśnić tajemnicy, o którą król pyta. 28Jednak jest w niebie Bóg, który objawia tajemnice, i teraz daje poznać królowi Nabuchodonozorowia, co ma się stać. Gdy leżałeś na swoim łożu, miałeś taki oto sen i wewnętrzne widzenie: 29Na twoim łożu, królu, naszły cię myśli o tym, co będzie potem. I została ci objawiona tajemnica, poznałeś, co nastąpi. 30Tajemnica ta została odsłonięta także przede mną, jednak nie po to, abym zdobył wiedzę większą niż wszyscy inni ludzie, ale po to, byś ty, królu, poznał znaczenie snu i myśli swojego serca. 31Ty, królu, patrzyłeś i ujrzałeś jakiś posągb. Był on bardzo wielki i bił od niego nadzwyczajny blask. Stał on przed tobą, a jego widok budził grozę. 32Głowa tego posągu była ze szczerego złota, jego pierś i ramiona – ze srebra, jego brzuch i biodra – z miedzi, 33jego golenie – z żelaza, a jego stopy – po części z żelaza, po części z gliny. 34Patrzyłeś, a wtem spadł kamień, choć nie dotknęła go ręka człowieka. Uderzył w ten posąg, w jego stopy, które były z żelaza i gliny, i skruszył je. 35Wtedy żelazo, glina, miedź, srebro i złoto rozsypały się na kawałki i stały się jak plewy w lecie na klepisku. Porywa je wiatr i nic po nich nie zostaje. Kamień, który uderzył w posąg, stał się 24

Daniel wyjaśnia sen Nabuchodonozora. Opowiadanie to ma umocnić Izraelitów będących pod jarzmem surowego panowania hellenistycznego, budząc w nich nadzieję na rychłe zakończenie prześladowań. W obrazie posągu wykonanego z różnych materiałów autor ukazuje kruchość kolejnych imperiów rządzących światem, choć do dziś nie ma zgody wśród uczonych co do dokładnej identyfikacji poszczególnych królestw. Autor chciał jednak przede wszystkim wzbudzić w swoich czytelnikach przekonanie, że jedynym Panem świata jest Bóg, który kieruje dziejami nie tylko Izraela, ale także wszystkich innych narodów. W tym miejscu kończy się bieg historii ziemskich królestw, symbolizowanych przez wielki posąg (ww. 31-43). Dzieje się tak nie dlatego, że kończy się życie ludzkie na ziemi, ale z powodu ustanowienia przez Boga nowego królestwa, powstałego w miejsce poprzednich mocarstw. Będzie ono wiecz-

DANIEL 2,22-35

1942

Ps 118,22n

Ps 1,4 Iz 2,2n; Mi 4,1

34_Dn:34_Dn

Jdt 11,7; Jr 27,6

Dn 7,7; 8,5.21; 11,3

2Sm 7,16; Łk 1,33; J 18,36; 1Kor 15,24; Ap 11,5 Mt 2,44

Kpł 2,1n; Kpł 6,8 Pwt 10,17; Dn 3,90; 11,36

9/3/08

3:33 PM

Page 1943

wysoką górą i wypełnił całą ziemię. 36Taki był sen, a teraz objaśnię królowi jego znaczenie. 37 Ciebie, o królu, królu nad królami, Bóg nieba obdarzył panowaniem i potęgą, mocą i sławą. 38W twoje ręce oddał wszystko, co żyje na tym świecie: ludzi, dzikie zwierzęta i ptaki, abyś panował nam nimi. Ty jesteś głową ze złota. 39Po tobie nastanie inne królestwo, słabsze niż twoje. Potem królestwo trzecie, które będzie z miedzi. Ono również będzie panowało nad całą ziemią. 40Królestwo czwarte będzie mocne jak żelazo, jak to żelazo, które kruszy i niszczy wszystko, które miażdży wszystko, co skruszyło i zniszczyłoa. 41 To, że widziałeś stopy częściowo z garncarskiej gliny, a częściowo z żelaza, oznacza, że królestwo zostanie podzielone, lecz będzie miało w sobie coś z twardości żelaza. Dlatego widziałeś żelazo zmieszane z ziemistą gliną. 42Stopy po części z żelaza, po części z gliny – to znaczy królestwo będzie po części mocne, po części kruche. 43To, że widziałeś żelazo zmieszane z ziemistą gliną, oznacza, że zmieszają się oni przez ludzkie nasienieb. Nie będą zespoleni, jak nie da się złączyć żelaza i gliny. 44Za dni tych królów Bóg niebac ustanowi królestwo, które na wieki nie zostanie zniszczone i żaden inny naród nie odbierze mu władzy. Ono zetrze i skruszy wszystkie te królestwa, lecz samo będzie trwać na wieki. 45Widziałeś, że kamień, który odpadł od góry, chociaż nie poruszyła go ręka człowieka, starł żelazo, miedź, glinę, srebro i złoto. Wielki Bóg dał poznać królowi, co ma się stać. Prawdziwy jest sen, a jego znaczenie pewne”.

a) Temat czterech królestw zostanie rozwinięty w Dn 7 w obrazie czterech bestii. b) przez ludzkie nasienie – aluzja do łączenia się królestw przez zawieranie małżeństw między ich władcami. c) Bóg nieba – zob. Dn 2,18+. d) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. e) Nabuchodonozor nie składa ofiar Danielowi, lecz wyraża najwyższą cześć dla jego Boga.

Król Nabuchodonozor wyróżnia Daniela 46 Wtedy król Nabuchodonozord upadł na twarz, oddał cześć Danielowi i kazał przed nim złożyć ofiaręs z pokarmów i ofiarę z kadzidłae. 47Powiedział król do Daniela: „Naprawdę wasz Bóg jest Bogiem ponad bogami i Panem królów! On naprawdę odsłania rzeczy ukryte, gdyż ty potrafiłeś objaśnić mi tę tajemnicę!”. 48Następnie król obdarował Daniela wspaniałymi podarkami i ustanowił go rządcą nad całą prowincją Babilonus oraz przełożonym wszystkich mędrców babilońskich. 49 Daniel wyprosił u króla, aby zarząd prowincji Babilonu powierzył Szadrakowi, Meszakowi i Abednegowi, a jego zostawił na dworze królewskim. ne i nigdy nie zostanie zastąpione żadnym innym imperium rządzonym przez człowieka. Boskie pochodzenie tego królestwa, jego wieczność i jego absolutna dominacja nad innymi królestwami symbolizuje tu spadający z góry kamień, który niszczy posąg widziany we śnie przez Nabuchodonozora. Z późniejszego nauczania prorockiego (np. Iz 2; Mi 4; Za 14) wynika, że chodzi tutaj o królestwo mesjańskie. Chrześcijanie widzą w nim ustanowione przez Jezusa królestwo Boże. Zajmie ono miejsce dotychczasowych imperiów i da początek nowym czasom, w których nie będzie już więcej przemocy, ucisku i niewolnictwa, tak bardzo typowych dla królestw ustanawianych i rządzonych przez człowieka. W NT dopełnieniem tego obrazu będzie cała działalność Jezusa, który głosi królestwo Boże i przekazuje swoim uczniom polecenie szerzenia Ewangelii aż po krańce ziemi.

1943

DANIEL 2,36-49

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:33 PM

a) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. b) Dura – równina w centralnym rejonie państwa babilońskiego, miejsce kultu ogólnopaństwowego. Wymiary postawionego tam posągu są imponujące, ale realne: ok. 30 m wysokości i ok. 3 m szerokości. c) satrapowie – byli to przełożeni satrapii, jednostek administracyjnych państwa perskiego. d) posągu – mało prawdopodobne, aby ów posąg miał wyobrażać jakieś bóstwo, wtedy bowiem podano by jego imię; być może chodzi o stelę lub pomnik upamiętniający samego Nabuchodonozora. e) ludy, narody i języki – wyrażenie oznaczające wszystkich mieszkańców państwa babilońskiego; wskazuje na ogólnopaństwowy charakter zarządzenia. f) rozpalonego pieca – kara spalenia żywcem była znana w Egipcie, w Babilonii za Nabuchodonozora, ale także w Palestynie w czasach machabejskich (2Mch 7).

Page 1944

Bóg ratuje swoje sługi z płomieni ognia Złoty posąg 1 Król Nabuchodonozora kazał ulać posąg ze złota. Miał on sześćdziesiąt łokcis wysokości i sześć łokci szerokości. Postawił go na równinie Durab w prowincji Babilonus. 2 Król Nabuchodonozor rozesłał posłów, aby zwołali satrapówc, przełożonych, gubernatorów, doradców, skarbników, sędziów, stróżów porządku i wszystkich wyższych urzędników tej prowincji. Mieli oni przybyć na poświęcenie postawionego przez niego posągu. 3 Zeszli się więc satrapowie, przełożeni, gubernatorzy, doradcy, skarbnicy, sędziowie, stróże porządku i wszyscy wyżsi urzędnicy tej prowincji na poświęcenie posągud, który postawił król Nabuchodonozor. Kiedy stanęli przed posągiem, który postawił Nabuchodonozor, 4herold zawołał donośnym głosem: „Posłuchajcie ludy, narody i językie! 5Gdy tylko usłyszycie głos rogu, fletu, cytry, harfy, lutni, dud i wszelkiego rodzaju instrumentów muzycznych, upadnijcie na twarz i oddajcie pokłon temu złotemu posągowi, który postawił król Nabuchodonozor. 6Kto nie upadnie na twarz i nie odda pokłonu, zostanie w tej samej godzinie wrzucony w sam środek rozpalonego piecaf”. 7Członkowie wszystkich ludów, narodów i języków, w chwili, gdy usłyszeli instrumenty muzyczne, upadli na twarz i oddali pokłon złotemu posągowi, który postawił król Nabuchodonozor.

3

Szadrak, Meszak i Abednego skazani na śmierć 8 W tym samym czasie przyszli jacyś Chaldejczycy, aby oskarżyć Żydów. 9Powiedzieli do króla Nabuchodonozoraa: „Królu, obyś żył wiecznie! 10Ty, królu, wydałeś rozkaz, aby każdy człowiek, który usłyszy głos rogu, fletu, cytry, harfy, lutni, dud i wszelkiego rodzaju instrumentów muzycznych, upadł na twarz i oddał pokłon złotemu posągowi. 11A kto nie upadnie na twarz i nie odda pokłonu, zostanie wrzucony w sam środek rozpalonego pieca. 12Są tu Judejczycy: Szadrak, Meszak i Abednego, którym powierzyłeś zarządzanie prowincją Babilonus. Oni, królu, nie słuchają twoich poleceń. Nie padają na twarz przed złotym posągiem, który postawiłeś, i nie oddają mu pokłonu”. 13 Wtedy Nabuchodonozor w gniewie i złości kazał przyprowadzić Szadraka, Meszaka i Abednega. Gdy oni stanęli przed królem, 14Nabuchodonozor powiedział: „Czy to prawda, Szadraku, Meszaku i Abednego, że nie chcecie służyć Złoty posąg. Choć autor umieszcza swe opowiadanie w Babilonie za panowania Nabuchodonozora, to jednak ma na myśli ustawienie posągu Zeusa Olimpijskiego przez Antiocha Epifanesa w świątyni jerozolimskiej. Ponieważ część Izraelitów rzeczywiście uległa groźbom i zaczęła oddawać cześć złotemu posągowi, autor chce wlać w serca wiernych odwagę, aby wytrwale sprzeciwiali się bałwochwalczemu kultowi i byli gotowi nawet na męczeństwo.

DANIEL 3,1-14

1944

Ap 5,9; 7,9; 13,7; 14,6; 17,15 Ap 13,14n

Pwt 5,8n

34_Dn:34_Dn

Ps 37,39n; 66,12

Wj 20,3-5

1Krn 29,10.20; Dn 4,34

Ne 9,33; Tb 3,2-6; Ap 16,7; 19,2

Iz 59,12n

9/3/08

3:34 PM

Page 1945

moim bogom i oddawać pokłonu złotemu posągowi, który postawiłem? 15Czy teraz, gdy usłyszycie głos rogu, fletu, lutni, cytry, harfy, psalterium, dud i wszelkiego rodzaju instrumentów strunowych, jesteście gotowi upaść na twarz i oddać pokłon posągowi, który postawiłem? Jeżeli nie, zostaniecie wrzuceni w sam środek rozpalonego pieca. A który bóg zdoła wyrwać was z mojej ręki?”. 16Szadrak, Meszak i Abednego powiedzieli do króla Nabuchodonozora: „Nie musimy na to odpowiadać. 17Jeżeli nasz Bóg, któremu służymy, istnieje i może nas wyratować z rozpalonego pieca, wyratuje nas także z twojej ręki, królu. 18A nawet jeśli tego nie uczyni, to wiedz królu, że nie będziemy służyć twoim bogom i nie oddamy pokłonu złotemu posągowi, który postawiłeś”. 19 Wtedy Nabuchodonozor bardzo się rozgniewał na Szadraka, Meszaka i Abednega i zmienił się wyraz jego twarzy. Kazał rozpalić piec siedem razy mocniej niż zwykle, 20a najsilniejszym ze swoich wojowników polecił związać Szadraka, Meszaka i Abednega i wrzucić w sam środek rozpalonego pieca. 21 Wtedy związano ich i w pełnym stroju wrzucono w sam środek rozpalonego pieca. 22A że rozkaz króla był surowy i piec rozpalono ponad zwykłą miarę, ogień strawił ludzi, którzy wrzucali Szadraka, Meszaka i Abednega. 23A trzej młodzieńcy: Szadrak, Meszak i Abednego wpadli związani w sam środek rozpalonego pieca.

a) Od tego wersetu w tekście oryginalnym rozpoczyna się fragment napisany w języku greckim.

Szadrak, Meszak i Abednego ocaleni przez Boga 24 Przechadzali się oni wśród płomieni, śpiewali hymny Bogu i błogosławilis Panaa. 25Azariasz wstał, otworzył swoje usta i tak się modlił ze środka płomieni: 26 „Błogosławiony i godzien uwielbienia jesteś, Panie, Boże ojców naszych, Twoje imięs jest godne chwałys na wieki. 27 Bo jesteś sprawiedliwy we wszystkim, co nam uczyniłeś, wszystkie dzieła rąk Twoich są prawdziwe, Twoje drogis – proste, a wszystkie Twoje sądys – słuszne. 28 Osądziłeś nas sprawiedliwie we wszystkim, co sprowadziłeś na nas i na Jerozolimęs, święte miasto naszych ojców. Słusznie i sprawiedliwie bowiem zesłałeś to wszystko na nas z powodu naszych grzechóws. 29 Zgrzeszyliśmy bowiem i postąpiliśmy źle, odchodząc od Ciebie, zawiniliśmy we wszystkim i nie słuchaliśmy Twoich poleceń. Szadrak, Meszak i Abednego ocaleni przez Boga. Pierwsza pieśń (ww. 24-50), dodana w późniejszym czasie i włożona w usta Azariasza, jest błaganiem pokutnym, w którym pochwała Bożej sprawiedliwości przeplata się z uznaniem własnych win. Pod względem stylu i treści hymn ten przypomina charakterystyczne modlitwy zanoszone w okresie po wygnaniu (Ezd 9; Ne 1; 9; Ba 1 – 3). Modlitwa ta nie odnosi się bezpośrednio do sytuacji trzech młodzieńców, ale dobrze oddaje nastroje panujące wśród Izraelitów wygnanych z Jerozolimy i prześladowanych przez Antiocha IV.

1945

DANIEL 3,15-29

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1946

30

Nie strzegliśmy i nie wypełnialiśmy tego, co nam nakazałeś, aby się nam dobrze powodziło. 31 Wszystko, co na nas sprowadziłeś, i wszystko, co nam wyrządziłeś, uczyniłeś sprawiedliwie. 32 Wydałeś nas w ręce znienawidzonych wrogów, najgorszych odstępców, i w ręce niesprawiedliwego króla, najgorszego ze wszystkich na ziemi. 33 Teraz lękamy się otworzyć usta, wstyd i hańba spadły na Twoje sługi i na tych, którzy się Ciebie bojąs. 34 Przez wzgląd na Twoje imię nie opuszczaj nas na zawsze i nie zrywaj swojego przymierzas. 35 Nie odwracaj od nas swojego miłosierdzias przez wzgląd na Abrahama, Twojego przyjaciela, na Izaaka, Twojego sługę, i na Twojego świętego Izraelas. 36 Im to przyrzekłeś, że rozmnożysz ich potomstwo jak gwiazdy na niebie i jak ziarenka piasku na morskim brzegu. 37 O, Władco, jesteśmy najmniejsi pośród wszystkich narodów i upokorzeni dzisiaj na całej ziemi z powodu naszych grzechów. 38 Nie mamy teraz władcy, prorokas ani wodza, całopaleńs ani ofiars, ofiar pokarmowychs i ofiar z kadzidła. Nie mamy gdzie ofiarować pierwocin i błagać o Twoje miłosierdzie. 39 Niech jednak serces skruszone i duch uniżony zyskają Twoją życzliwość, jak całopalenia z baranów i cieląt, i z tysięcy dorodnych owiec! 40 Taka niech będzie dzisiaj nasza ofiaras przed Tobą, niech przez Ciebie będzie dopełniona, bo nie zawstydzą się ci, którzy Tobie ufają. 41 Teraz całym sercem idziemy za Tobą. Odczuwamy lęk przed Tobą i szukamy Cię. Nie zawstydzaj nas, 42 ale uczyń z nami według Twej łaskawości i według wielkiego Twego miłosierdzias. Azariasz podkreśla, że Bóg Izraela nie jest Bogiem okrutnym, który wydał swój lud w ręce bezlitosnego króla, ale sprawiedliwie ukarał go za ciężkie przewinienia. Łączy się z tym również wyznanie win i szczere nawrócenie, które znaczy więcej niż wszystkie inne ofiary (w. 39; por. Ps 51,18). Na koniec zostaje wyrażona pewność, że Bóg wystąpi, aby potwierdzić udzielone przebaczenie i pokazać innym narodom, zwłaszcza gnębicielom, że jest Bogiem mocnym i sprawiedliwym, jedynym władcą historii i świata. Drugi poemat (ww. 51-90) to wezwanie całego stworzenia do dziękczynienia i uwielbienia Boga, nawet w sytuacji straszliwego prześladowania. Toteż od najdawniejszych czasów chrześcijanie śpiewają ten Kantyk trzech młodzieńców w niedzielny i wielkanocny poranek (podczas modlitwy Jutrzni) na pamiątkę zwycięstwa Bożej wszechmocy nad śmiercią.

DANIEL 3,30-42

1946

Ne 1,7; Ba 1,17n

Kpł 26,14.38; Pwt 28,15.63n

2Krn 20,7 Iz 41,8

Rdz 15,5; 22,17

Pwt 28,62; Jr 42,2

Ps 74,9; Ez 7,26; Lm 2,9; Oz 3,4

Ps 34,19; 51,19; 147,3; Iz 61,1; Oz 6,6

Ps 25,3

Ps 6,1; 38,1; 51,3

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1947

43

Ps 35,26; 40,15

Ps 150,1; Iz 6,1

Wj 25,18; 2Sm 6,2

Ps 103,22; 145,10

Ps 103,20; 148,2

Ps 148,4

Wybaw nas przez swoje cudas, Panie, i przywróć chwałę swojemu imieniu. 44 Niech doznają hańby wszyscy, którzy wyrządzają zło Twoim sługom! Niech okryją się wstydem za swe zamysły i panowanie, niech ich potęga zostanie skruszona! 45 Niech się dowiedzą, że Ty jesteś Panem, Bogiem Jedynym, godnym chwały na całym świecie”. 46 Słudzy królewscy, którzy ich wrzucili do pieca, nie przestawali rozpalać go naftą, smołą, pakułami i chrustem. 47Płomień wznosił się czterdzieści dziewięć łokcis ponad piec. 48 Rozprzestrzeniając się, spalił Chaldejczyków, którzy podchodzili do pieca. 49Tymczasem aniołs Pański zstąpił do pieca, w którym był Azariasz i jego przyjaciele, i odrzucił z pieca płomienie ognia. 50Sprowadził do środka pieca orzeźwiający wiatr, tak że ogień w ogóle ich nie dotykał i nie sprawiał im bólu ani nie wyrządzał krzywdy. 51 Wtedy ci trzej, jakby jednym głosem, śpiewali hymny, wysławiali i błogosławili Boga: 52 „Błogosławiony jesteś, Panie, Boże naszych ojców, uwielbiony i wywyższony na wieki. Błogosławione jest imię Twoje, pełne chwały i świętości, uwielbione i wywyższone na wieki. 53 Błogosławiony jesteś w świątyni Twojej chwały, sławiony i pełen chwały na wieki. 54 Błogosławiony jesteś, Ty, który spoglądasz w otchłanie i zasiadasz na cherubachs, sławiony i wywyższony na wieki. 55 Błogosławiony jesteś na tronie Twojego królestwa, uwielbiony i wywyższony na wieki. 56 Błogosławiony jesteś na sklepieniu nieba, godzien sławy i chwały na wieki. 57 Błogosławcie Pana, wszystkie Jego dzieła, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 58 Błogosławcie Pana, Jego aniołowie, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 59 Błogosławcie Pana, przestworza niebios, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 60 Błogosławcie Pana, wody w niebiosach, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 61 Błogosławcie Pana, wszystkie żywioły, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 62 Błogosławcie Pana, słońce i księżycu, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 63 Błogosławcie Pana, gwiazdy nieba, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 64 Błogosławcie Pana, deszczu i roso, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 1947

DANIEL 3,43-64

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1948

65

Błogosławcie Pana, wszystkie wiatry, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 66 Błogosławcie Pana, ogniu i skwarze, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 67 Błogosławcie Pana, chłodzie i upale, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 68 Błogosławcie Pana, rosy i szrony, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 69 Błogosławcie Pana, mrozie i chłodzie, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 70 Błogosławcie Pana, lody i śniegi, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 71 Błogosławcie Pana, dnie i noce, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 72 Błogosławcie Pana, światło i ciemności, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 73 Błogosławcie Pana, błyskawice i chmury, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 74 Błogosław Pana, ziemio, chwal Go i wywyższaj na wieki. 75 Błogosławcie Pana, góry i pagórki, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 76 Błogosławcie Pana, wszystkie rośliny na ziemi, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 77 Błogosławcie Pana, źródła, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 78 Błogosławcie Pana, morza i rzeki, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 79 Błogosławcie Pana, stworzenia wodne, wielkie i małe, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 80 Błogosławcie Pana, wszystkie ptaki, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 81 Błogosławcie Pana, wszystkie zwierzęta i trzody, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 82 Błogosławcie Pana, ludzie, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 83 Błogosławcie Pana, Izraelici, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 84 Błogosławcie Pana, kapłani Pańscy, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 85 Błogosławcie Pana, słudzy Pańscy, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 86 Błogosławcie Pana, duchy i duszes sprawiedliwych, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 87 Błogosławcie Pana, bogobojni i pokornego sercas, sławcie Go i wywyższajcie na wieki. 88 Błogosławcie Pana, Chananiaszu, Azariaszu i Miszaelu, sławcie Go i wywyższajcie na wieki, DANIEL 3,65-88

1948

Ps 148,9

Ps 148,10

Ps 135,19

Ps 134,1

34_Dn:34_Dn

Ps 106,1; 136,1n

9/3/08

3:34 PM

Page 1949

bo wyzwolił nas z krainy umarłychs i wybawił z mocy śmierci, uwolnił nas z płonącego żarem pieca i ze środka ognia wyprowadził. 89 Składajcie Panu dzięki, bo jest dobry, bo Jego łaskawość jest wieczna. 90 Błogosławcie Boga nad bogami, wszyscy bojącys się Pana, sławcie Go i składajcie dzięki, bo na wieki Jego zmiłowanie”a. 91 Wtedy król Nabuchodonozorb przestraszył się, wstał szybko i zapytał swych doradców: „Czy tych trzech ludzi nie wrzucono związanych w sam środek ognia?”. Oni odpowiedzieli królowi: „Tak było, królu”. 92Król powiedział: „Widzę czterech ludzi, rozwiązanych, przechadzających się wśród płomieni. Nie ponieśli żadnej szkody! Czwarty wyglądem przypomina anioła”. 93 Nabuchodonozor podszedł do otworu rozpalonego pieca i powiedział: „Szadraku, Meszaku i Abednego, słudzy Boga Najwyższego, wyjdźcie i zbliżcie się tutaj”. Szadrak, Meszak i Abednego wyszli więc z samego środka płomieni.

a) W tym miejscu kończy się w oryginale tekst grecki i powraca tekst aramejski, przerwany w Dn 3,23. b) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. c) satrapowie – zob. Dn 3,2+. d) ludy, narody i języki – zob. Dn 3,4+.

Nabuchodonozor oddaje cześć Bogu Zebrani satrapowiec, przełożeni, gubernatorzy i doradcy króla zobaczyli, że ogień nic nie uczynił ciałom tych trzech młodzieńców i że nawet jeden włos na ich głowach nie spłonął. Ich płaszcze nie zostały naruszone i nie unosił się od nich zapach spalenizny. 95Nabuchodonozorb powiedział: „Błogosławionys Bóg Szadraka, Meszaka i Abednega! On posłał swojego aniołas i uratował swoje sługi, którzy Mu ufali! Złamali rozkaz królewski, bo woleli wydać swoje ciałas, niż upaść na twarz i oddawać cześć innemu bogu poza swoim. 96Dlatego wydaję taki rozkaz: Wszystkie ludy, narody i językid, które zbluźnią przeciwko Bogu Szadraka, Meszaka i Abednega, zostaną rozerwane na kawałki, a ich splądrowane domy legną w gruzach, ponieważ poza Nim nie ma żadnego innego boga, który potrafi ocalić”. 97Następnie król ustanowił Szadraka, Meszaka i Abednega przełożonymi w prowincji Babilonus. 98 „Król Nabuchodonozor, do każdego ludu, narodu i języka, które są na całej ziemi: Pokójs wasz niech będzie wielki! 99 Chcę wam oznajmić znaki i cudas, które uczynił dla mnie Bóg Najwyższy. 100 Jakże wielkie jego znaki i jakże potężne Jego cudas! Jego królestwo – królestwem wiecznym, a Jego panowanie na wszystkie pokolenia. 94

Nabuchodonozor oddaje cześć Bogu. Opowiadanie to miało ukazać przykładną postawę nieugiętej wierności młodych ludzi, którzy nie zdradzili swojej wiary nawet pod groźbą śmierci. Ich wzór miał umocnić tych, którzy w czasach prześladowań kierowanych przez Antiocha Epifanesa stawali przed pokusą wyparcia się wiary. Autor chce podkreślić, że Bóg niezawodnie wystąpi w obronie swoich wiernych, a prześladowcy zostaną pokonani i wręcz zwrócą się ku Niemu, widząc wspaniałą postawę Jego czcicieli. Odkryją, że Bóg jest prawdziwym i jedynym Zbawicielem.

1949

DANIEL 3,89-100

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. b) ducha świętych bogów – w przekonaniu starożytnych zdolność wyjaśniania snów i tajemniczych zjawisk była związana z obecnością boskiego ducha w człowieku (Rdz 41,38). c) przełożony mędrców – honorowy tytuł Daniela nadany mu przez Nabuchodonozora (Dn 2,48). d) drzewo – w starożytnej literaturze wschodniej symbol państwa i jednocześnie wielkiej mocy; w tym przypadku także symbol władcy. e) strażnik, święty – pośrednik między człowiekiem a Bogiem, anioł wyznaczony przez Boga, aby czuwał nad poszczególnymi narodami. Określenie to często występuje w późniejszej literaturze apokryficznej.

Page 1950

Losy Nabuchodonozora są w ręku Boga Drugi sen Nabuchodonozora i jego wyjaśnienie 1 Ja, Nabuchodonozora, żyłem spokojnie w swoim domu i byłem szczęśliwy we własnym pałacu. 2Lecz miałem sen, który mnie przestraszył. Przeraziły mnie senne mary i widzenia. 3Dlatego rozkazałem, żeby stawili się przede mną wszyscy mędrcy Babilonus i wyjaśnili, co ten sen oznacza. 4 Kiedy przyszli wszyscy wróżbicis, magowie, chaldejczycy i astrologowie, opowiedziałem im sen, ale oni nie potrafili powiedzieć, co oznacza. 5 Potem stawił się przede mną Daniel, którego imię brzmi Belteszassar, zgodnie z imieniem mojego boga. Ma on ducha świętych bogówb, więc opowiedziałem mu swój sen: 6«Belteszassarze, przełożony mędrcówc, wiem, że masz ducha świętych bogów i że żadna tajemnica nie jest dla ciebie zbyt trudna do odkrycia. Miałem sen, a ty powiedz, jakie jest jego znaczenie. 7 Oto takie widzenie miałem na moim łożu: Pośrodku ziemi było bardzo wysokie drzewod. 8Rosło i stawało się coraz mocniejsze, wierzchołkiem sięgało nieba i było widoczne aż po krańce ziemi. 9Liście jego były piękne, a owoce wspaniałe. Było na nim pożywienie dla każdego. Pod nim miały swoje legowiska wszystkie dzikie zwierzęta, w jego gałęziach gnieździły się dzikie ptaki, a ono dawało pożywienie wszystkim. 10 W widzeniu, które miałem na moim łożu, zobaczyłem, jak strażnik, świętye, schodził z nieba. 11Wołał głośno i tak mówił: ‘Zwalcie drzewo i odłamcie jego gałęzie, usuńcie liście i zniszczcie jego owoce, niech zwierzęta uciekają spod niego i ptaki z jego gałęzi. 12Jednak sam jego korzeń pozostawcie w ziemi, w okowach z żelaza i brązu. Niech zarośnie polną trawą, niech zwilża go rosa z nieba, niech je trawę, jak dzikie zwierzęta. 13Jego ludzkie serce będzie mu zabrane, a otrzyma serce zwierzęce. Niech przeminie nad nim siedem lat’. 14 Stało się to z wyroku strażników, sprawa ta – z rozkazu świętych, aby żyjący wiedzieli o tym, że Najwyższy panuje nad królestwem ludzkim, że może je dać, komu zechce, i że najmniejszego z ludzi może postawić nad nim. 15 Taki sen miałem ja, król Nabuchodonozor, a ty, Belteszassarze, w obecności wszystkich mędrców mojego królestwa powiedz, co on oznaczał. Bo oni nie potrafili powiedzieć, jakie

4

Drugi sen Nabuchodonozora i jego wyjaśnienie. Poruszające opowiadanie o drugim śnie Nabuchodonozora jest kontynuacją poprzednich historii o Danielu i trzech młodzieńcach. Bóg daje się poznać pogańskiemu władcy nie tylko przez zdarzenia zewnętrzne i postawę ludzi oddanych Bogu, ale także przez osobiste przeżycia. Potężne drzewo, obraz samego króla i jego królestwa, zostaje zniszczone przez Boga. Sam władca będzie musiał spędzić siedem lat na wygnaniu, błąkając się wśród dzikich zwierząt. Autor jasno daje do zrozumienia, że Bóg jest panem nie tylko powszechnej historii, ale także dziejów poszczególnych władców. Sugeruje więc swoim czytelnikom, że nie powinni się lękać ani okrutnego Antiocha Epifanesa, przedstawianego tu symbolicznie, ani jakiegokolwiek innego ziemskiego władcy.

DANIEL 4,1-15

1950

Dn 5,11.14; 13,45

Ez 31,3-14

Ez 17,23

Hi 36,7; Jr 27,5; Dn 2,28

34_Dn:34_Dn

Tb 12,9; Syr 3,29

9/3/08

3:34 PM

Page 1951

jest jego znaczenie. Ty jednak potrafisz, bo masz w sobie ducha świętych bogów»”. 16 Wtedy Daniel, którego imię brzmi Belteszassar, zmieszał się i zląkł własnych myśli. Król powiedział: „Belteszassarze, niech cię nie przeraża mój sen i to, co on oznacza!”. Belteszassar powiedział: „Panie mój, oby ten sen dotyczył twoich wrogów, a jego znaczenie odnosiło się do twoich przeciwników! 17Drzewem, które widziałeś, które rosło i stawało się coraz mocniejsze, które swym wierzchołkiem sięgało nieba i było widoczne aż po krańce całej ziemi, 18którego liście były piękne, a owoce wspaniałe, na którym było pożywienie dla każdego i pod którym miały swoje legowiska wszystkie dzikie zwierzęta, i w którego gałęziach gnieździły się dzikie ptaki – 19jesteś ty, królu. Stałeś się wielki i mocny, twoja wielkość dosięgła nieba, a twoje panowanie – po krańce ziemi. 20 Potem widział król strażnika, świętego, który schodził z nieba i mówił: «Zwalcie i porąbcie drzewo, jednak sam jego korzeń pozostawcie w ziemi w okowach z żelaza i z brązu. Niech zarośnie polną trawą, niech zwilża go rosa z nieba, niech je trawę, jak dzikie zwierzęta, aż przeminie nad nim siedem lat». 21 Znaczenie tego jest następujące: Wyrok Najwyższego dotyczy mojego pana, króla. 22Zostaniesz wypędzony spośród ludzi i z dziką zwierzyną będziesz przebywał. Będziesz się żywił trawą jak bydło i rosa z nieba będzie ci ochłodą. I przejdzie nad tobą siedem lat, aż poznasz, że królestwami ludzkimi rządzi Najwyższy i On je przekazuje, komu chce. 23 Rozkazano zostawić sam korzeń drzewa – twoje królestwo zostanie przy tobie, gdy uznasz, że Niebo sprawuje władzę. 24 Dlatego, królu, przyjmij moją radę: okup swoje grzechya sprawiedliwością, a swoje występki – miłosierdziem dla ubogich. Może w ten sposób unikniesz nieszczęścia”.

a) okup swoje grzechy – rada Daniela potwierdza istnienie przekonania, że dobre czyny wyjednują przebaczenie grzechów (np. Tb 12,9). b) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+.

Dramatyczne losy Nabuchodonozora i jego nawrócenie 25 Wszystko to przyszło na króla Nabuchodonozorab. 26Po upływie dwunastu miesięcy przechadzał się on na dachu pałacu królewskiego w Babilonies. 27Król powiedział: „Oto wielki Babilon, który zbudowałem jako królewską siedzibę, dzięki mocy mojej potęgi i dla chwały mojego majestatu”. 28Kiedy król jeszcze mówił, doszedł do niego głos z nieba: „To słowo jest o tobie, królu Nabuchodonozorze: Królestwo zostało ci odebrane. 29Zostaniesz wypędzony spośród ludzi i będziesz Dramatyczne losy Nabuchodonozora i jego nawrócenie. Spełnienie się snu oznaczało dla Nabuchodonozora upokorzenie i cierpienie. Kiedy jednak dumny władca przeszedł przez te doświadczenia, poznaje Boga i uznaje Jego panowanie nad wszystkimi stworzeniami. Nie posiadamy żadnych historycznych dowodów na obłąkanie Nabuchodonozora, jednak zamysłem autora było przede wszystkim pokazanie w szerszej perspektywie prawdy o tym, że często dopiero dzięki cierpieniu człowiek może odnaleźć właściwą więź z Bogiem i poznać, że to On jest prawdziwym królem. Taka też będzie nauka Jezusa, który ogłosi konieczność dźwigania własnego krzyża (Łk 9,23), a płaczących i cierpiących nazwie szczęśliwymi (Mt 5,4; Łk 6,21).

1951

DANIEL 4,16-29

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) Baltazar – regent za panowania swego ojca, Nabonida. Rządził państwem babilońskim w jego schyłkowym okresie (549539 przed Chr.), ale nie był ani królem Babilonu, ani synem Nabuchodonozora. b) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. c) chwalili bogów – uczta Baltazara miała wyraźnie charakter bałwochwalczy, obrażający jedynego Boga.

Page 1952

przebywał z dziką zwierzyną. Będziesz się żywił trawą jak bydło i przeminie nad tobą siedem lat, aż poznasz, że królestwami ludzkimi rządzi Najwyższy i On je przekazuje, komu chce”. 30 Natychmiast spełniły się te słowa na Nabuchodonozorze. Został wypędzony spośród ludzi, żywił się trawą jak bydło, a rosa z nieba była mu ochłodą. Jego włosy rosły i stały się gęste jak pióra orła, a jego pazury wielkie jak szpony ptaka. 31 „Kiedy minęły te dni, ja, Nabuchodonozor, podniosłem oczy ku niebu i wtedy zrozumiałem wszystko. Błogosławiłems Najwyższego, żyjącego wiecznie, chwaliłem Go i wysławiałem, bo Jego panowanie jest panowaniem wiecznym i Jego królestwos trwa z pokolenia na pokolenie. 32 Wszystkie plemiona ziemi nic nie znaczą wobec Niego, On według swego upodobania włada mocami nieba i plemionami ziemi. Nikt nie może powstrzymać Jego ręki i powiedzieć Mu: «Co czynisz?». 33 W tej chwili wróciła mi jasność umysłu i ku chwale mojego królestwa powrócił do mnie majestat i blask. Moi doradcy i książęta szukali mnie. Przywrócono mnie do godności królewskiej i otrzymałem jeszcze większą władzę. 34Teraz ja, Nabuchodonozor, chwalę, wywyższam i wysławiam Króla nieba, gdyż wszystkie Jego dzieła są prawdą, a Jego drogi – sprawiedliwością. On może poniżyć tych, którzy się pysznią”.

Dn 2,44; 2,28

Iz 40,22nn

Hi 9,12; Iz 45,9; Koh 8,4

Bóg poniża wyniosłych władców Uczta Baltazara i zagadkowy napis 1 Król Baltazara wydał wielką ucztę dla tysiąca swoich dostojników i w ich obecności pił wino. 2Gdy Baltazar napił się wina, kazał przynieść złote i srebrne naczynia, które jego ojciec, Nabuchodonozorb, wziął ze świątynis w Jerozolimies, żeby mógł z nich pić król, jego dostojnicy, jego żony i nałożnice. 3Przyniesiono więc złote naczynia zabrane ze świątyni, która jest domems Boga w Jerozolimie. I pił z nich król, jego dostojnicy, jego żony i nałożnice. 4Pili wino i chwalili bogówc ze złota, srebra, z miedzi, z drewna i kamienia. 5 W tej samej chwili ukazały się palce ludzkiej ręki i pisały na wapiennej ścianie pałacu królewskiego naprzeciw świecznika. Gdy król zobaczył piszącą rękę, 6zmienił się wyraz jego twarzy. Zląkł się bardzo, zaczął drżeć na całym ciele i poczuł się słabo.

5

Uczta Baltazara i zagadkowy napis. Żadne dokumenty babilońskie nie wspominają króla o imieniu Baltazar, ale syn ostatniego władcy Babilonii, Nabonida, nosił to imię i przez pewien czas był regentem, kiedy ojciec z powodów zdrowotnych przebywał poza stolicą. Opowiadanie nie jest więc ściśle historyczne, lecz stara się pokazać, że zasłużona kara spotka każdego, kto dopuszcza się świętokradztwa jak Baltazar, który profanuje święte naczynia zabrane ze świątyni jerozolimskiej. Niewątpliwie autor chce odnieść się do zbezczeszczenia świątyni dokonanego przez Antiocha Epifanesa.

DANIEL 4,30 — 5,6

1952

2Krl 24,13; 2Krn 36,10; Dn 1,2

Ps 115,4-7

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1953

7

Est 8,15; Dn 5,16-29

Jr 27,5-7

Król kazał więc strażnikowi przyprowadzić magów, chaldejczykówa i astrologów. Następnie powiedział do mędrców babilońskich: „Każdy, kto odczyta ten napis i powie, jakie jest jego znaczenie, zostanie odziany w purpurę, otrzyma złoty łańcuch na szyję i będzie w moim królestwie panował jako trzecib”. 8Przybyli więc wszyscy mędrcy króla, ale nie potrafili odczytać tego napisu ani powiedzieć królowi, jakie jest jego znaczenie. 9 Wtedy król Baltazar bardzo się przestraszył i zmienił się wyraz jego twarzy. Także dostojnicy bardzo się zmieszali. 10 Wołanie króla i jego dostojników dotarło do uszu królowej. Przyszła do sali biesiadnej i powiedziała: „O, królu, obyś żył wiecznie! Niech cię nie trwożą twoje myśli i niech twoja twarz nie blednie. 11Jest w twoim królestwie człowiek, w którym mieszka duch świętych bogówc. Już za dni twojego ojca znajdowano u niego światło, rozsądek i mądrość – także mądrość bogów. Król Nabuchodonozor, twój ojciec, ustanowił go przełożonym mędrców, chaldejczyków i astrologów. 12Skoro więc Daniel, któremu król nadał imię Belteszassar, ma w sobie nadzwyczajnego ducha, rozum i rozsądek, zdolność wyjaśniania snów i tajemnic oraz rozwiązywania zawiłych spraw, wezwij go i teraz, aby powiedział, co to oznacza”.

a) chaldejczyków – zob. Dn 2,2+. b) będzie… panował jako trzeci – może to oznaczać, że będzie włączony do triumwiratu zarządzającego państwem lub zostanie mianowany wyższym urzędnikiem królewskim. c) duch świętych bogów – zob. Dn 4,5+. d) Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+. e) ludy, narody i języki – zob. Dn 3,4+.

Daniel wyjaśnia znaczenie napisu 13 Gdy wprowadzono Daniela do króla, król powiedział do niego: „Ty jesteś Daniel, jeden z wygnańców judzkich, których król, mój ojciec, przyprowadził z Judys. 14Słyszałem o tobie, że masz ducha bogów i że masz światło, rozsądek i nadzwyczajną mądrość. 15Sprowadzono przed moje oblicze mędrców i magów, aby odczytali ten napis i powiedzieli mi, co on oznacza, ale nie potrafili tego zrobić. 16Słyszałem zaś o tobie, że umiesz wyjaśniać rzeczy trudne i rozwiązywać zawiłe sprawy. Jeśli więc potrafisz, odczytaj napis i powiedz, co on oznacza, a zostaniesz odziany w purpurę, otrzymasz złoty łańcuch i będziesz w moim królestwie panował jako trzeci”. 17 Daniel odpowiedział królowi: „Dary swoje zatrzymaj, a prezenty rozdaj innym. Lecz odczytam królowi ten napis i powiem, co on oznacza. 18O królu! Najwyższy Bóg dał to królestwo, wielkość, przepych i majestat twojemu ojcu, Nabuchodonozorowid. 19Bóg dał mu także wielkość, która wszystkie ludy, narody i językie napełniła lękiem i bojaźnią, gdyż zabijał, kogo chciał, i pozostawiał przy życiu, kogo chciał. Kogo chciał, wywyższał, i kogo chciał, poniżał. 20Gdy jego Daniel wyjaśnia znaczenie napisu. W interpretacji Daniela tajemnicze słowa, które ukazały się na ścianie, wiążą się odpowiednio z aramejskimi czasownikami: mierzyć, ważyć i dzielić. Po osądzeniu wszystkich występków króla, Bóg położy kres jego panowaniu, oddając jego królestwo w ręce Medów i Persów. Szalę przeważyło świętokradztwo, którego dopuścił się Baltazar, profanując święte naczynia ze świątyni jerozolimskiej. Wykazał się on brakiem elementarnej wrażliwości na świętość i Bożą obecność w świecie. Niewątpliwie opowiadanie to ma głębszą wymowę, przywodząc na myśl również słowa Jezusa o potrzebie uważnego odczytywania znaków czasu (Mt 16,3). Tak jak Baltazar

1953

DANIEL 5,7-20

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) mene tekel uparsin – nazwy wschodnich monet lub odważników powszechnie używanych w handlu, którym jednak Daniel nadaje nowe znaczenie, na podstawie ich podobieństwa do czasowników aramejskich. b) Medowie – mieszkańcy Medii, państwa położonego nad Morzem Kaspijskim, w północno-zachodniej części obecnego Iranu. Szczyt jej potęgi przypada na VII w. przed Chr. W sojuszu z Babilonią zdobyła Niniwę (612 przed Chr.) i Charan (610 przed Chr.), przyczyniając się ostatecznie do zniszczenia potęgi Asyrii. W 533 r. przed Chr. została włączona przez Cyrusa Wielkiego do państwa perskiego (Dn 6; Ezd 6,2; Est 1,3.19). c) Dariusz Med – być może Dariusz I, następca Cyrusa na tronie perskim (522-486 przed Chr.). d) satrapów – zob. Dn 3,2+. Według historyka greckiego Herodota (V w. przed Chr.) imperium perskie miało 20 satrapii. Tutaj liczba 120 może wskazywać, że chodzi o mniejsze okręgi.

Page 1954

serces stało się wyniosłe, a jego duch zuchwały, został strącony z królewskiego tronu i odebrano mu jego przepych. 21 Wypędzono go spomiędzy ludzi, rozumem przypominał zwierzę i mieszkał z dzikimi osłami. Żywił się trawą jak bydło, a rosa z nieba była mu ochłodą, aż poznał, że królestwami ludzkimi rządzi Najwyższy i On je przekazuje, komu chce. 22 Ty, Baltazarze, nie ukorzyłeś swojego serca, chociaż jako jego syn wiedziałeś o tym wszystkim. 23Wywyższyłeś się ponad Pana nieba i kazałeś przynieść przed swoje oblicze naczynia z Jego domus. Piłeś z nich wino ty sam, twoi dostojnicy, twoje żony i nałożnice. Chwaliłeś bogów ze srebra, złota, z miedzi, żelaza, z drewna i kamienia, którzy są ślepi, nie słyszą i nie wiedzą. A Boga, w którego ręku jest twoje tchnienie i każdy twój krok, nie wysławiałeś. 24Dlatego On posłał tę rękę, która wykonała ten napis. 25Oto jego treść: Mene mene tekel uparsina. 26A słowa te znaczą: mene – Bóg określił twoje królowanie i jego koniec; 27tekel – zważono cię na wadze i okazałeś się bez wartości; 28peres – twoje królestwo zostało podzielone i oddane Medomb i Persoms”. 29 Wtedy Baltazar kazał ubrać Daniela w purpurę, włożyć mu złoty łańcuch na szyję i ogłosić, że w tym królestwie będzie panował jako trzeci. 30Jeszcze tej nocy król chaldejski, Baltazar, został zabity.

Prawo Boga ponad prawem ludzkim Podstęp satrapów 1 Królestwo objął Dariusz Medc, który miał wtedy sześćdziesiąt dwa lata. 2Postanowił on ustanowić nad swoim królestwem stu dwudziestu satrapówd i umieścić ich w całym królestwie. 3Nad nimi ustanowił trzech zwierzchników, a jednym z nich był Daniel. Im to satrapowie mieli zdawać sprawę. Król więc nie musiał już słuchać sprawozdań satrapów. 4 Daniel zaś wyróżniał się wśród tych zwierzchników i satrapów, gdyż miał w sobie nadzwyczajnego ducha. Dlatego król zamierzał postawić go nad całym królestwem. 5Wyżsi urzędnicy i satrapowie szukali więc pretekstu, aby oskarżyć Daniela o jakieś zaniedbanie w sprawach królestwa. Jednakże nic przeciwko niemu nie mogli znaleźć, bo był sprawiedliwy. Nie znaleźli żadnego zaniedbania ani marnotrawstwa, których by się dopuścił. 6Wtedy mówili między sobą: „Nie znajdziemy

6

rozminął się z Bogiem, sięgając bezprawnie po naczynia świątynne, tak każdy inny człowiek może rozminąć się z Bogiem, trak tując w nie god ny spo sób bliź nie go, któ ry rów nież jest zna kiem Bo żej obec no ści i świę tym na czy niem (Rz 9,23; 2Tm 2,21). Podstęp satrapów. Zazdrość wysokich urzędników perskiego imperium prowadzi ich do uknucia intrygi przeciwko Danielowi. W opowiadaniu wykorzystano podobny schemat jak w historii trzech młodzieńców (Dn 3,8nn). Prawo nakazujące oddawanie czci królowi, ustanowione za namową satrapów, zdecydowanie kłóciło się z wiarą wyznawaną przez Daniela. On jednak pozostał wierny swojej miłości do jedynego Boga, nawet za cenę narażenia się na śmierć.

DANIEL 5,21 — 6,6

1954

Ps 135,15nn; Iz 40,20; Hi 12,10

34_Dn:34_Dn

Est 1,19

1Krl 8,44.48; Ps 28,2; 138,2

9/3/08

3:34 PM

Page 1955

przeciw Danielowi niczego! Poszukajmy więc w tym, co wiąże się z kultem jego Boga”. 7 Następnie owi zwierzchnicy i satrapowie udali się śpiesznie do króla i powiedzieli: „O, Dariuszu, królu, obyś żył wiecznie! 8My wszyscy, zwierzchnicy królestwa, prefekci i satrapowie, doradcy i gubernatorzy, jesteśmy zdania, że powinieneś wydać zarządzenie i ogłosić dekret, iż każdy, kto w przeciągu trzydziestu dni będzie się modlił do jakiegokolwiek innego boga albo człowieka poza tobą, królu, zostanie wrzucony do jaskini lwówa. 9Teraz więc, królu, ustanów takie prawo, którego nikt nie może naruszyć, podobnie jak żadnego innego prawa Medówb i Persóws, i każ je zapisać w dokumencie”. 10 Król Dariusz kazał więc sporządzić dokument i go ogłosić. 11 Kiedy Daniel dowiedział się, że został sporządzony taki dokument, poszedł do swojego domu, którego okna wychodziły w kierunku Jerozolimyc. Tam trzy razy dziennie na kolanach modlił się i wielbił swojego Boga, jak to czynił dotąd. 12Kiedy ci ludzie niespodziewanie tam weszli, zastali modlącego się Daniela, który wzywał swojego Boga. 13Udali się więc do króla w sprawie królewskiego nakazu: „Królu! Czy nie ogłosiłeś dekretu, że każdy, kto w przeciągu trzydziestu dni będzie się modlił do jakiegokolwiek innego boga albo człowieka poza tobą, królu, zostanie wrzucony do jaskini lwów?”. Król powiedział: „Rzecz jest oczywista, zgodnie z niezmiennym prawem Medów i Persów!”. 14Wtedy oni odpowiedzieli królowi: „Daniel, jeden z wygnanych z Judys, nie liczy się z tobą, królu, ani z twoim dekretem, który wydałeś, i trzy razy dziennie odprawia swoje modlitwy”. 15Gdy król usłyszał te słowa, bardzo się zasmucił i myślał o tym, jak uratować Daniela. Aż do zachodu słońca szukał sposobu, by go uratować. 16Jednak ci ludzie przyszli do króla i powiedzieli: „Wiedz, królu, że zgodnie z prawem Medów i Persów żaden zakaz ani wyrok wydany przez króla nie może być naruszony”. 17Wtedy król kazał przyprowadzić Daniela i wrzucić go do jaskini lwów.

a) do jaskini lwów – w pomieszczeniach pod ziemią lub w grotach trzymano lwy wykorzystywane później podczas królewskich polowań. b) Medowie – zob. Dn 5,29+. c) w kierunku Jerozolimy – zwyczaj zwracania się w czasie modlitwy w stronę Jerozolimy powstał w okresie wygnania i był praktykowany w żydowskiej diasporze, a więc wśród Żydów mieszkających poza Palestyną. Taka postawa Daniela ewidentnie świadczyła o przekroczeniu zakazu królewskiego.

Bóg ratuje życie Daniela Król powiedział do Daniela: „Niech cię wyratuje twój Bóg, któremu już tak długo służysz!”. 18Przytoczono kamień i zastawiono nim otwór jaskini. Król zapieczętował go swym własnym sygnetem i sygnetem swoich dostojników, tak iż w sprawie Daniela niczego nie można było już zmienić. Niewątpliwie autor odnosi się tu do kontekstu historycznego, a mianowicie roszczeń Antiocha Epifanesa do boskiej czci. Wzywa jednak swoich rodaków do wierności własnej wierze bez względu na konsekwencje. W szerszym rozumieniu mamy tutaj zachętę do stawiania zawsze Boga i Jego nakazów na pierwszym miejscu, wbrew pokusom, a nawet przymusom ze strony rządzących. Bóg ratuje życie Daniela. Zgodnie ze schematem zastosowanym już wcześniej w Dn 3, Bóg posyła swojego anioła, aby uratował Daniela z opresji. Zdumiewające ocalenie z niebezpieczeństwa śmierci staje się okazją do podkreślenia powszechnego panowania Boga, najwyższego Prawodawcy, który zawiesza niegodziwe prawa ustanowione przez ludzi, aby wybawić wiernych sobie.

1955

DANIEL 6,7-18

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) do jaskini lwów – zob. Dn 6,8+. b) ludy, narody i języki – zob. Dn 3,4+. c) Dariusz – zob. Dn 6,1+. d) Cyrus – zob. Dn 1,21+. e) Baltazar – zob. Dn 5,1+. Widzenia Daniela miały miejsce przed wydarzeniami opisanymi w Dn 5 – 6.

Page 1956

19

Odszedł król do swojego pałacu i pościł przez całą noc. Bardzo się smucił i nie mógł spać. 20O świcie wstał i natychmiast poszedł do jaskini lwówa. 21Gdy zbliżył się do jaskini, z niepokojem w głosie zawołał do Daniela: „Danielu, sługo Boga Żyjącego, czy twój Bóg, któremu już tak długo służysz, zdołał cię uratować przed lwami?”. 22Wtedy Daniel odpowiedział królowi: „O, królu, obyś żył wiecznie! 23Mój Bóg posłał swojego aniołas i zamknął paszcze lwom, aby nie wyrządziły mi krzywdy. Skoro przed Nim okazałem się sprawiedliwy, również wobec ciebie, królu, nie jestem winny. 24Wtedy król bardzo się ucieszył i kazał wyciągnąć Daniela z jaskini. Kiedy wyciągnięto Daniela z jaskini, nie było na jego ciele żadnej rany, gdyż zaufał swojemu Bogu. 25 Król kazał przyprowadzić tych ludzi, którzy swymi oskarżeniami chcieli zaszkodzić Danielowi. Zostali oni wrzuceni do jaskini lwów wraz ze swoimi synami i żonami. Zanim jeszcze wpadli na dno jaskini, lwy rzuciły się na nich i zmiażdżyły im kości. 26 Potem król Dariusz napisał do wszystkich ludów, narodów i językówb zamieszkujących całą ziemię: „Pokójs wasz niech będzie niezmącony. 27Oto zarządzenie, które wydaję: niech w całym moim królestwie, w którym panuję, wszyscy odczuwają lęk i drżenie przed Bogiem Daniela. Bo On jest Bogiem żywym i wiecznym. Jego królestwos jest niezniszczalne, a jego panowanie – nieskończone. 28 On ratuje i ocala, czyni znaki i cudas na niebie i na ziemi. On uratował Daniela z paszczy lwów”. 29 Danielowi dobrze się powodziło w królestwie Dariuszac i w królestwie Cyrusad, Persa.

Wieczne królowanie Boga Sen Daniela – cztery bestie 1 W pierwszym roku Baltazarae, króla Babilonus, Daniel miał sen. To, co widział na swoim łożu, opisał własnymi słowami. Daniel powiedział: 2„Miałem takie widzenie w nocy.

7

Sen Daniela – cztery bestie. W tym miejscu zmienia się charakter Księgi Daniela. Dotąd Daniel wyjaśniał sny i znaki, teraz sam Bóg ukazuje mu w widzeniach przyszłe losy jego narodu. Od tej pory opowiadania nie mają już jasnych odniesień historycznych, lecz nabierają odcienia apokaliptycznego. Dzięki wieloznaczności symboli przekazują głębszy sens wydarzeń, przemawiając nie tylko do intelektu, ale i do woli. Celem tych wizji jest wlanie nadziei w serca Izraelitów i przekonanie ich, że Bóg nadal działa i jest z tymi, którzy pozostają Mu wierni. Pierwsze widzenie odnosi się do czterech wielkich imperiów, które kolejno upadają, aby zrobić miejsce następnemu (Dn 2). Mały róg, wyrastający między dziesięcioma innymi rogami ostatniej bestii, mający ludzką twarz i bluźniercze wargi, jest obrazem współczesnego autorowi Antiocha IV Epifanesa. Cała ta scena przygotowuje czytelnika do przekroczenia wymiaru historycznego i ukazania Bożego królowania na końcu czasów.

DANIEL 6,19 — 7,2

1956

Tb 5,4; Dn 3,49

Dn 4,31

34_Dn:34_Dn

Ap 13,5

Ap 20,4

Ap 1,14

Ps 50,3; 97,3

Ap 5,11

Ap 20,12

Ap 19,20

Ez 1,26; Mt 24,30; 26,64; Ap 1,7; 14,14

9/3/08

3:34 PM

Page 1957

Oto wiatry z czterech stron świata wzburzyły ogromne morze. 3I cztery bestiea ogromne wychodziły z morza, a każda była inna. 4Pierwszab – podobna była do lwa i miała skrzydła orła. Widziałem, jak wyrwane zostały jej skrzydła, a ona podniosła się z ziemi i stanęła na dwóch nogach jak człowiek. I dano jej ludzki rozum. 5Potem zjawiła się bestia inna, drugac – podobna do niedźwiedzia. Była podparta z jednej strony, a w paszczy, między zębami, miała trzy żebra. I powiedziano jej: «Wstań! Pożeraj wiele mięsa!». 6Potem zobaczyłem inną bestięd – podobną do pantery. Na jej grzbiecie były cztery ptasie skrzydła i miała cztery głowy. I dano jej władzę. 7Potem w widzeniu nocnym zobaczyłem: Oto bestia czwartae – straszna, przerażająca, nadzwyczaj silna. Miała potężne zęby z żelaza, pożerała i miażdżyła, a to, co jeszcze pozostało, deptała nogami. Była ona inna od wszystkich poprzednich bestii. Miała dziesięć rogów. 8Kiedy przypatrywałem się tym rogom, zaczął wyrastać spomiędzy nich inny róg, małyf, a trzy spośród wcześniejszych rogów zostały przed nim wyrwane. Na tym rogu były ludzkie oczy i usta, które wypowiadały straszne rzeczy.

a) cztery bestie – podobnie jak metale w śnie Nabuchodonozora o posągu (Dn 2), są ucieleśnieniem następujących po sobie epok historycznych i królestw. W starożytnej mitologii o początkach świata bestie wyobrażały siły natury, które sprzeciwiały się stwarzającemu Bogu, lecz zostały przez Niego ujarzmione.

Syn Człowieczy królem na wieki 9 Patrzyłem, jak postawiono trony i usiadł Przedwiecznyg. Jego szaty były białe jak śnieg, włosy na Jego głowie jak czysta wełna. Jego tron był z ognistych płomieni, a koła u tronu – to ogień płonący. 10 Ognista rzeka wypływała i wydobywała się sprzed Niego. Tysiąc tysięcy służyło Mu i nieprzeliczone rzesze stały przed Nim. Zasiadł sąds i otwarto księgih. 11 Patrzyłem, jak z powodu strasznych słów, które wypowiadał róg, zabito bestię, a jej ciało powalono i wrzucono do ognia, aby spłonęło. 12Pozostałym bestiom odebrano władzę, ale zachowały życie aż do wyznaczonego czasu. 13 Patrzyłem i widziałem w widzeniu nocnym: Oto z obłokami nieba przybywa jakby Syn Człowieczyi,

h) księgi – zostały w nich spisane czyny bestii, na podstawie których jest sądzona.

b) Pierwsza – symbol imperium babilońskiego. c) bestia inna, druga – symbol imperium Medów. d) inną bestię – symbol Persji. e) bestia czwarta – symbol imperium Aleksandra Wielkiego i jego następców, diadochów, czyli dziewięciu dowódców jego armii, którzy po śmierci króla przejęli władzę w imperium, a następnie wszczynali między sobą wojny (321-286 przed Chr.) o ziemie podbite przez Aleksandra (Dn 8,22+). f) inny róg, mały – symbol Antiocha IV Epifanesa (175-163 przed Chr.). Zob. Dn 7,24-27; 8,23-26; 11,21+. g) Przedwieczny – czyli Bóg. To osobliwe określenie uwydatnia odwieczne istnienie Boga i Jego panowanie nad czasem.

i) jakby Syn Człowieczy – tutaj wyrażenie to może oznaczać albo jakąś istotę obdarzoną Boską mocą, albo uosobienie przyszłego ludu mesjańskiego (zob. Słownik).

Syn Człowieczy królem na wieki. W kolejnej wizji Daniel jest świadkiem wydarzeń rozgrywających się na dworze w niebie. Przed oblicze Przedwiecznego, czyli boskiego Króla, przybywa jakby Syn Człowieczy (w. 13). Następnie dokonuje się uroczysta inwestytura, a więc nadanie Mu godności królewskiej. Władza Syna Człowieczego ma dwa przymioty wypowiedziane z niezwykłą dobitnością: powszechność i wieczność. Kim jest owa tajemnicza postać, która otrzymuje to niezwykłe królestwo? Ponieważ w dalszej części Dn 7 powiedziano, że królestwo zostało dane świętym Najwyższego (w. 18), niektórzy egzegeci utrzymują, że postać Syna Człowieczego jest symbolem czy uosobieniem owego ludu świętych Najwyższego (Dn 7,27) albo symbolem ludzkości. Jednak przyjęcie od Boga godności królewskiej dowodzi, że jest on postacią indywidualną, a nie jakimś symbolem czy zbiorowością. Wieczne i uniwersalne królestwo prorocy zawsze wiązali z osobowym Mesjaszem (Iz 7 – 11; Mi 5; Ps 2; 72; 110). Nowością wizji Daniela jest

1957

DANIEL 7,3-13

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) ludy, narody i języki – zob. Dn 3,4+. b) święci Najwyższego – wspólnota Izraela, którą tradycja biblijna często przedstawia jako naród święty (np. Wj 19,6). c) czwarta bestia – zob. Dn 7,7+. d) inny róg – zob. Dn 7,8+. e) Przedwieczny – zob. Dn 7,9+.

Page 1958

przychodzi do Przedwiecznego i prowadzą Go przed Niego. 14 I dano Mu panowanie, chwałęs i królowanie: będą Mu służyły wszystkie ludy, narody i językia. Jego panowanie będzie wiecznym panowaniem, które nie przeminie, a jego królowanie – królowaniem, które nie ulegnie zagładzie. 15 Dlatego ja, Daniel, wystraszyłem się i przeraziło mnie to, co widziałem. 16Zwróciłem się do jednego ze stojących i zapytałem o to wszystko. On wyjaśnił mi te sprawy i ujawnił ich znaczenie: 17«Te cztery wielkie bestie oznaczają czterech królów, którzy powstaną na ziemi. 18Lecz to królestwo otrzymają święcis Najwyższegob. Będą je posiadać na zawsze i po wszystkie wieki». Królestwo świętych Najwyższego Wtedy chciałem poznać prawdę o czwartej bestiic, która była inna od wszystkich zwierząt przed nią, nadzwyczaj straszna, miała zęby z żelaza i pazury z miedzi, pożerała, miażdżyła, a to, co jeszcze zostało, deptała nogami. 20I o dziesięciu rogachs na jej głowie, i o innym rogud, który wyszedł spośród nich, a przed nim upadły trzy z jej rogów. Róg ten miał oczy i usta mówiące straszne rzeczy i wyglądał na większy od innych. 21Patrzyłem i zobaczyłem, że róg wypowiedział wojnę świętyms i pokonał ich. 22Wtedy przybył Przedwiecznye i odbył się sąd ze względu na świętych Najwyższego. Nadszedł wyznaczony czas i to królestwo otrzymali święci. 23 I mówił dalej: «Bestia czwarta – królestwo czwarte nastanie na ziemi, inne od wszystkich królestw – pożre całą ziemię, podepcze ją i zmiażdży. 24 Dziesięć rogów – z tego królestwa powstanie dziesięciu królów,

Dn 2,44

19

to, że eschatologiczny panujący przychodzi z obłokami nieba (w. 13), a więc ze sfery boskiej, i jest kimś więcej niż człowiekiem. Interpretacja żydowska zawsze odnosiła ten tytuł do indywidualnego Mesjasza. W NT określenie „Syn Człowieczy” (zob. Słownik) pojawia się zawsze – z wyjątkiem Dz 7,56 i J 12,34 – w ustach Jezusa w odniesieniu do Niego samego. Nie ulega też najmniejszej wątpliwości, że tytuł ten Jezus Chrystus zaczerpnął właśnie z Księgi Daniela i osobiście odniósł go do siebie. Kiedy podczas procesu przed Kajfaszem Jezus powołuje się na ten tekst Daniela, zostaje oskarżony o bluźnierstwo (Mt 26,63-65). Królestwo świętych Najwyższego. Anioł wyjaśnia Danielowi sens wizji. Tutaj eschatologiczne królestwo staje się udziałem ludu świętych Najwyższego (w. 27). Ludem tym jest cierpiący i prześladowany przez Antiocha IV Epifanesa naród żydowski. Jak wytłumaczyć to pewne napięcie między wizją (królestwo Syna Człowieczego) i wyjaśnieniem (królestwo świętych)? Możliwe, że wyjaśnienie wizji (ww. 17-27) należy do drugiej, późniejszej warstwy interpretacyjnej tekstu podstawowego, pochodzącej z czasów machabejskich i mającej na celu pocieszenie prześladowanych. Można

DANIEL 7,14-24

1958

1Mch 1,2nn

Ap 17,12

1Mch 1,6-10

34_Dn:34_Dn

Dn 11,36

Dn 8,14; 12,7; Ap 12,14

Wj 19,6; Pwt 7,6; 28,9; 1P 2,9; Ap 20,4 Ps 145,13; Iz 9,7; Dn 2,44; 4,34; Łk 1,33

Łk 2,19.51

9/3/08

3:34 PM

Page 1959

a po nich nastanie inny, różny od poprzednich, i poniży trzech królów. 25 Będzie bluźniłs przeciw Najwyższemu i będzie prześladował świętych Najwyższego. Będzie usiłował zmienić dni świąt i Prawos. Zostaną wydani w jego ręce do czasu, czasów i połowy czasua. 26 Zasiądzie sąd i odbierze mu władzę. Zostanie on zniszczony i zatracony zupełnie. 27 Jego królowanie i władzę oraz wszystkie królestwa pod całym niebem otrzyma lud świętych Najwyższego. Królowanie Najwyższego jest wieczne. Wszystkie potęgi będą Go czciły i będą Mu posłuszne. 28 Tu kończy się opowiadanie. Ja, Daniel, zląkłem się swoich myśli, zmienił się wyraz mojej twarzy, lecz zachowałem sprawę w moim sercub”.

Zapowiedź zwycięstwa

a) do czasu, czasów i połowy czasu – prawdopodobnie oznacza trzy i pół roku, co odpowiada okresowi prześladowania Izraela przez Antiocha Epifanesa (od 168 do 165 r. przed Chr.). Zgodnie z symboliką cyfr to połowa siedmiu lat, czyli czas ograniczony, przejściowy (Dn 12,7.11n; Ap 12,14). W Apokalipsie św. Jana ten sam odcinek czasu został określony jako tysiąc dwieście sześćdziesiąt dni (Ap 11,3; 12,6) oraz czterdzieści dwa miesiące (Ap 11,2+). b) W tym miejscu kończy się tekst aramejski, a powraca tekst hebrajski. c) W trzecim roku… Baltazara – zob. Dn 5,1+; 7,1+. Poprzez tę wzmiankę autor chce pokazać, że opisane symbolicznie walki między różnymi królestwami zostały wcześniej przewidziane przez Boga. d) Suza – stolica Elamu i zimowa rezydencja królów perskich, którzy na okres letni przenosili się do Ekbatany. Do naszych czasów po mieście pozostały jedynie ruiny położone ok. 24 km na południowy zachód od miasta Dezful w Iranie. e) Elam – kraj, który stał się częścią państwa babilońskiego za panowania Nabuchodonozora. f) kanał Ulaj – dosł. potok Ulaj, chodzi jednak o sztuczne koryto przebiegające przez Suzę.

Druga wizja Daniela – baran i kozioł 1 W trzecim roku panowania króla Baltazarac ja, Daniel, miałem następne widzenie po tym, co ujrzałem poprzednio. 2Zobaczyłem w widzeniu, że jestem w Suzied, w twierdzy położonej w prowincji Elame. Zobaczyłem, że jestem nad kanałem Ulajf. 3Podniosłem oczy i zobaczyłem, jak nad potokiem stanął baran. Miał dwa rogi – oba długie, jeden dłuższy od drugiego, a ten dłuższy wyrósł później. 4Zobaczyłem, jak baran bodzie na zachód, na północ i na południe. Żadne ze zwierząt nie mogłoby się z nim zmierzyć i nikomu nie udałoby się uwolnić z jego mocy. Robił, co chciał, i był coraz silniejszy. 5 Patrzyłem uważnie, a oto kozioł przeszedł od zachodu całą ziemię, nie dotykając jej. Miał wielki róg między oczami. 6 Podszedł do barana z rogami, którego widziałem stojącego

8

również przyjąć, że wizja i jej interpretacja pochodzą od tego samego autora. W danym momencie wypowiada się on albo o całej społeczności, albo o jej reprezentantach, lecz sens wypowiedzi zawsze dotyczy ogółu. Królestwo nie może istnieć bez króla, a król bez poddanych. Po tak mocnym zarysowaniu postaci króla (ww. 13) autor zwraca się do jego poddanych, którzy będą uczestnikami tego królestwa. Święci Najwyższego, tworzący nowy lud Boży, będą posiadać królestwo nie inaczej jak przez uczestnictwo w panowaniu ich wiecznego Króla. W ten sposób sens kolektywny, również mesjański, nie przekreśla sensu indywidualnego, lecz go niejako przedłuża, albowiem uwypukla tę prawdę, że Syn Człowieczy jest zarazem wodzem, reprezentantem i modelem ludu świętych. Druga wizja Daniela – baran i kozioł. Ta symboliczna scena przedstawia – zgodnie z wyjaśnieniem anioła Gabriela – walkę imperium perskiego (baran) z państwem Aleksandra Wielkiego (kozioł), po którym władzę przejmą diadochowie (rogi), a w końcu Antioch Epifanes (mały róg), nękający naród żydowski i jego kapłanów (wojsko nieba). Anioł interpretujący widzenie tłumaczy, że dotyczy ono kresu lat (w. 17), czyli końca czasu prześladowań i profanacji świątyni jerozolimskiej przez pogan. Zapowiada pokonanie tego wyniosłego i pozbawionego skrupułów władcy przez Najwyższego

1959

DANIEL 7,25 — 8,6

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) mały róg – zob. Dn 7,8+. b) ku wspaniałemu miejscu – prawdopodobnie w kierunku Jerozolimy. Róg był więc zwrócony ku (przeciwko) ziemi Izraela. c) codzienną ofiarę – składano ją w świątyni rano i wieczorem (Wj 29,38-42). Ofiara – zob. Słownik. d) dwóch tysięcy trzystu wieczorów i poranków – czyli 1150 dni, to znaczy około trzy i pół roku. Czas długi, ale ściśle określony i ograniczony (Dn 7,25+). e) Gabriel – imię anioła oznacza ‘moc Boga’ (Dn 9,21; Łk 1,11-20.26-38). Gabriel pełni rolę interpretatora wizji. To pierwsze miejsce w Piśmie Świętym, gdzie występuje imię anioła. Drugim aniołem znanym z imienia i wspominanym w Księdze Daniela jest Michał (Dn 10,13; por. Tb 12,15; Łk 1,19.26; Jud 1,9; Ap 12,7). f) Medowie – zob. Dn 5,29+. g) Jawan – inna nazwa Hellady (Grecji), państwa Aleksandra Wielkiego, którego symbolizuje róg wielki. h) Cztery rogi – prawdopodobnie chodzi o diadochów, czyli przywódców armii Aleksandra Wielkiego: Ptolemeusza, Kassandra, Seleukosa i Lizymacha, którzy w 305 r. przed Chr. ogłosili się jego następcami. Podział imperium Aleksandra na cztery państwa był efektem wieloletnich wojen pomiędzy diadochami (Dn 7,7+).

Page 1960

nad potokiem, i uderzył na niego z całej siły. 7Widziałem, jak zbliżył się do barana, rozjuszył się i uderzył w barana, połamał oba jego rogi, a baran nie miał siły, aby mu się przeciwstawić. Kozioł rzucił go na ziemię, zdeptał i nie było nikogo, kto by wyrwał barana z mocy kozła. 8 Kozioł bardzo wyrósł, a gdy stał się potężny, jego wielki róg się złamał. Na jego miejscu wyrosły cztery okazałe rogi, wymierzone przeciw czterem duchom nieba. 9Z jednego z nich wyrósł inny, mały róga, który bardzo wzrastał ku południu, ku wschodowi i ku wspaniałemu miejscub. 10Wielkością swoją sięgał wojska nieba, strącił na ziemię część tego wojska i część gwiazd i zdeptał je. 11Dosięgnął też Wodza wojska nieba, odebrał Mu codzienną ofiaręc i zniszczył Jego świątynię. 12Na miejsce ofiary wprowadził swój występek. Prawda została przez niego zdeptana, a on robił, co mu się podobało. 13 Usłyszałem, jak jeden świętys mówił, a inny święty zapytał mówiącego: „Jak długo będą trwać sprawy dotyczące tej wizji: zniesienie codziennej ofiary, przerażająca bezbożność oraz deptanie świątyni i jej służby?”. 14Odpowiedział mu: „Aż do dwóch tysięcy trzystu wieczorów i porankówd. Potem świątynia zostanie oczyszczona”. 15 Gdy ja, Daniel, miałem to widzenie i rozważałem, co ono oznacza, stanął przede mną ktoś podobny do człowieka. 16 I usłyszałem głos człowieka, który wołał nad kanałem Ulaj: „Gabrielue, objaśnij mu widzenie!”. 17Przyszedł na miejsce, gdzie stałem. A gdy nadszedł, zląkłem się i upadłem na twarz. Powiedział do mnie: „Zważ, synu człowieczys, że to widzenie dotyczy kresu lat”. 18Gdy on mówił do mnie, ja omdlały leżałem na ziemi. Dotknął mnie i postawił na nogi. 19Powiedział: „Chcę, żebyś wiedział, co stanie się po upływie lat gniewus, bo bliski jest kres czasów. 20Dwurogi Baran, którego widziałeś – to królowie Medówf i Persóws. 21Kozioł – to król Jawanug; róg wielki między jego oczami – to król pierwszy. 22 Został on złamany. Cztery rogih, które wyrosły na jego miejscu – to cztery królestwa, które powstaną z jego narodu, ale nie będą miały takiej mocy jak on. 23 Pod koniec ich panowania występni dopełnią miary swych grzechów i powstanie król zuchwały, przebiegły i podstępny. 24 Potężna będzie jego moc, ale nie dzięki jego sile. Dokona on ogromnego zniszczenia. Uda mu się to i tak uczyni. Będzie niszczył możnych i lud świętych.

z książąt (w. 25), czyli samego Boga. Scena ta jest utrzymana w stylu typowym dla literatury apokaliptycznej, z jej symbolami i pesymistycznym podejściem do władzy politycznej, ale też z oczekiwaniem nowej rzeczywistości, przygotowanej przez Boga dla sprawiedliwych.

DANIEL 8,7-24

1960

1Mch 1,47; Dn 11,31

Ez 1,26

Am 5,18

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1961

25

1Mch 6,8-16; 2Mch 9,5-28; Dn 2,34.45 Ap 19,9; 21,5; 22,6

Z powodu jego przebiegłości jego oszustwa odniosą skutki. Będzie wyniosły w swoim sercus i niespodziewanie zniszczy wielu. Powstanie przeciw Najwyższemu z książąt, ale bez udziału ręki człowieka zostanie złamany. 26 Widzenie wieczora i poranka, które miałeś, jest prawdziwe. Lecz zachowaj je w tajemnicy, bo jeszcze wiele czasu upłynie”. 27 Ja, Daniel, zasłabłem i chorowałem przez długi czas. Potem wstałem i pełniłem służbę u króla, jak przedtem. Byłem jednak poruszony tym widzeniem i nie rozumiałem go.

a) Medowie – zob. Dn 5,29+. b) Ramy historyczne opowiadania są fikcyjne, gdyż Dariusz był nie synem, lecz ojcem Aswerusa (Kserksesa), a ponadto obydwaj byli Persami, a nie Medami. c) w pokutnym worze i prochu – praktyki stosowane podczas pokuty lub żałoby. Wór wykonany był z sierści wielbłądziej lub koziej; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty.

Grzech ludu Pana Modlitwa Daniela za swój lud 1 Było to w pierwszym roku Dariusza, syna Aswerusa, z plemienia Medówa, panującego nad królestwem chaldejskimb. 2W pierwszym roku jego panowania ja, Daniel, dociekałem w księgach liczby lat, które objawił PANs prorokowis Jeremiaszowi, a które miały upłynąć od spustoszenia Jerozolimys. Miało to być siedemdziesiąt lat. 3 Zwróciłem się ku mojemu Panu Bogu, aby Go błagać. Modliłem się i płakałem przed Nim, poszcząc w pokutnym worze i prochuc. 4Modliłem się do PANA, mojego Boga, wyznając: O, Panie, Boże wielki i budzący grozę, przestrzegający przymierzas i wierny wobec tych, którzy Ciebie kochają i wypełniają Twoje nakazy. 5Zgrzeszyliśmy, postępowaliśmy bezbożnies, zawiniliśmy, zbuntowaliśmy się i odstąpiliśmy od Twoich nakazów i Twoich przykazańs. 6Nie słuchaliśmy Twoich sług, proroków, którzy w Twoim imienius mówili do naszych królów, wodzów, do naszych ojców i całego ludu ziemi. 7Tobie, Panie, przynależy sprawiedliwość, nam zaś – mieszkańcom Jerozolimy i całemu Izraelowis, bliskim i dalekim, we wszystkich krajach, dokąd ich wygnałeś z powodu ich niewierności wobec Ciebie – wstyd, jak to jest dzisiaj. 8PANIE! Hańba naszym królom, naszym wodzom i naszym ojcom, bo zgrzeszyliśmy przeciw Tobie. 9Pan nasz, Bóg, jest miłosierny i przebacza, mimo że zbuntowaliśmy się przeciwko Niemu. 10 Nie słuchaliśmy głosus PANA, naszego Boga, aby postępować według Jego Prawas, które nam dał przez swoje sługi, proroków.

9

Jr 25,11-14; 29,10

Wj 34,6; Pwt 7,9; Ne 1,5 1Krl 8,47; Ps 106,6; Ba 1,17 Ne 9,34; Jr 7,25n; 44,21

Ba 1,15n

Pwt 28,64

Ne 9,17

Pwt 28,15; Jr 26,4

Modlitwa Daniela za swój lud. Punktem wyjścia jest problem interpretacji proroctwa Jeremiasza dotyczącego siedemdziesięcioletniego okresu niewoli w Babilonie (Jr 25,11n; 29,10). Fakty bowiem zdają się przeczyć tej zapowiedzi, gdyż prześladowanie trwa aż do czasów autora. Pierwszą próbą wyjaśnienia tej zagadkowej przepowiedni jest modlitwa pokutna Daniela, w której dominuje silne poczucie grzechu całego narodu i słuszności kary, jaką Bóg na niego zesłał. Temu wyznaniu win towarzyszy jednak nadzieja, że Bóg przebaczy swojemu ludowi i wyzwoli go, tak jak niegdyś wybawił go z niewoli egipskiej.

1961

DANIEL 8,25 — 9,10

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) świętą górę – chodzi o Syjon (zob. Słownik). b) świętą górę Boga – zob. Dn 9,16+. c) Gabriel – zob. Dn 8,16+.

Page 1962

11

Cały Izrael przekroczył Twoje Prawo, odwrócił się i nie słuchał Twojego głosu. Zgrzeszyliśmy przeciw Tobie, dlatego zesłałeś na nas przekleństwo i skierowałeś przeciw nam przysięgę, która jest zapisana w Prawie Mojżesza, sługi Boga. 12 Spełnił swoje słowo, które wypowiedział przeciw nam i przeciw sędziom, którzy nas sądzili, że ześle na nas wielkie nieszczęście, jakiego jeszcze nie było pod niebem, a jakie spadło na Jerozolimę. 13Zgodnie z tym, co jest napisane w Prawie Mojżesza, wszelkie nieszczęście spadło na nas, my jednak nie szukaliśmy ratunku u PANA, naszego Boga, nie poniechaliśmy naszych grzechów i nie chcieliśmy zrozumieć Jego prawdy. 14PAN sam pilnował tych nieszczęść. Pozwolił, aby przyszły na nas, bo sprawiedliwy jest PAN, nasz Bóg, we wszystkim, co czyni. A my nie słuchaliśmy Jego głosu. 15 Ty Panie, Boże nasz, mocną ręką wyprowadziłeś swój naród z kraju Egiptu i tak wsławiłeś swoje imię, jak to jest dzisiaj. My zaś zgrzeszyliśmy i postąpiliśmy źle. 16Panie, w swej sprawiedliwości powstrzymaj gniews i wzburzenie na twoje miasto Jerozolimę, na Twoją świętą góręa. Z powodu naszych grzechóws i grzechów naszych ojców Jerozolima i Twój naród znoszą obelgi tych, którzy nas otaczają. 17 Ty, nasz Boże, wysłuchaj modlitwy swojego sługi i jego błagania. Przez wzgląd na siebie rozjaśnij swoje oblicze nad Twoją spustoszoną świątyniąs. 18Nakłoń, Panie, swojego ucha i usłysz! Otwórz swoje oczy i spójrz na nasze zniszczenie, na to miasto, nad którym wzywano Twojego imienia! Bo modląc się i zanosząc błagania do Ciebie, pokładamy nadzieję nie we własnej sprawiedliwości, ale w Twoim wielkim miłosierdzius. 19Panie, usłysz! Panie, przebacz! Panie, wspomnij i przybądź co prędzej, przez wzgląd na siebie samego, Panie, bo Twoje imię było wzywane nad tym miastem i nad tym narodem. Wyjaśnienie proroctwa o siedemdziesięciu tygodniach Tak właśnie mówiłem, modliłem się, wyznawałem moje grzechys i grzechy mojego narodu, Izraelas, i zanosiłem błagania do PANAs, mojego Boga, za świętą górę Bogab. 21Gdy jeszcze się modliłem, w porze wieczornej ofiary pokarmowejs szybkim lotem przybył do mnie ten sam Gabrielc, którego widziałem w moim widzeniu. 22Wszedł i powiedział do mnie: „Danielu, przybyłem, aby dać ci jasne zrozumienie. 23Gdy zacząłeś się modlić i błagać, Bóg wypowiedział słowo, a ja 20

Wyjaśnienie proroctwa o siedemdziesięciu tygodniach. Szczera skrucha nigdy nie pozostaje przed Bogiem bez odpowiedzi. Dlatego Danielowi powtórnie ukazuje się Gabriel, aby wyjaśnić dręczący go problem interpretacji słów objawionych prorokowi Jeremiaszowi (Dn 9,2). Potrzeba było bowiem innej rachuby lat, aby właściwie odczytać zapowiedź proroka. Siedemdziesiąt tygodni należy rozumieć jako okres 70 x 7 lat, czyli 490 lat, to jest od wypowiedzenia proroctwa przez Jeremiasza (w. 25) aż do czasów Antiocha IV Epifanesa (w. 26). Gabriel precyzyjnie opisuje wydarzenia, jakie miały miejsce w tym czasie.

DANIEL 9,11-23

1962

Kpł 26,14-45; Pwt 27,15-26; 28,15-58 Jr 35,17; 36,31

Ne 9,33

Pwt 6,21; Jr 32,20n; Ba 2,11-13

Ba 2,14

Ne 9,19; Ba 2,19

Ps 40,18

Jr 14,9

34_Dn:34_Dn

1Mch 1,45

1Mch 1,54; Dn 11,31; 12,11; Mt 24,15; Mk 13,14

9/3/08

3:34 PM

Page 1963

przyszedłem, aby ci je objawić. Jesteś obdarzony łaską, zważ więc na to, co ci powiem, żebyś zrozumiał widzenie. 24 Nad twoim ludem i nad miastem świętyma ustalono siedemdziesiąt tygodnib, by nieprawość doszła do swojego kresu, by grzech opieczętowaćc, by odpokutować występek i zaprowadzić wieczną sprawiedliwość, by opieczętować widzenie i prorokad, by namaścić świętego nad świętymie. 25 Uznaj to i zrozum: od chwili, kiedy wypowiedziano słowo, że nastąpi powrót i zostanie odbudowana Jerozolimas, do nadejścia Przywódcy-Pomazańcaf – siedem tygodni. Sześćdziesiąt dwa tygodnie – i zostanie odbudowany dziedziniec i fosa, choć będą to jeszcze lata ucisku. 26 A po sześćdziesięciu dwóch tygodniachg Pomazaniecs zostanie zabityh – nie za swoje winy. Ludzie księcia, który nadejdziei, zniszczą miasto i świątynięs. U jego kresu – wielki zamęt. Aż do końca będzie wojna i jak postanowione – wielkie spustoszenie. 27 Przez niego przymierze stanie się dla wielu nie do udźwignięcia, przez jeden tydzieńj. W połowie tygodnia zostanie zniesiona ofiarak krwawa i pokarmowas. Na skrzydle świątyni znajdzie się odrażająca obrzydliwośćl, aż niszczyciela dosięgnie zadekretowany koniec”.

a) nad miastem świętym – nad Jerozolimą.

Widzenie anioła 1 W trzecim roku Cyrusam, króla Persjis, zostało objawione słowo Danielowi, którego imię brzmi Belteszassar. Słowo to jest prawdziwe i zapowiada wielki ucisk. Starał się je zrozumieć i w widzeniu zostało mu objawione jego znaczenie. 2 „W tych dniach ja, Daniel, byłem w żałobie przez trzy tygodnie. 3Nie jadłem smacznych potraw ani mięsa i nie brałem do ust wina, nie namaszczałem się, aż upłynęły te trzy tygodnie. 4W dwudziestym czwar tym dniu pierwszego miesiąca byłem nad brzegiem wielkiej rzeki, to jest Tygrysun.

l) odrażająca obrzydliwość – Antioch IV Epifanes kazał ustawić na terenie świątyni jerozolimskiej posąg Zeusa Olimpijskiego (2Mch 6,2).

10

b) siedemdziesiąt tygodni – liczba zagadkowa, najprawdopodobniej chodzi o 490 lat (tydzień symbolizuje tu siedem lat, stąd 70 x 7 to 490 lat). Taki mniej więcej czas upłynął od proroctwa Jeremiasza do czasów autora. c) grzech opieczętować – wyrażenie symboliczne, które oznacza całkowite zamknięcie grzechu jakby w więzieniu, aby nikomu już nie mógł wyrządzić krzywdy (Hi 14,17). d) opieczętować widzenie i proroka – czyli doprowadzić do całkowitego spełnienia się proroczej zapowiedzi. e) Świętego nad świętymi – postać mesjańska, być może król Cyrus, który w 538 r. przed Chr., czyli mniej więcej pół wieku po zniszczeniu Jerozolimy (586 r. przed Chr.) zezwolił wygnańcom na powrót do ojczyzny (Iz 44,28; 45,1). f) Przywódcy-Pomazańca – chodzi o postać wspomnianą w Dn 9,24. g) po sześćdziesięciu dwóch tygodniach – czyli po 434 latach (tydzień symbolizuje tu siedem lat, stąd 62 x 7 to 434 lata). Chodzi o okres od powrotu z niewoli do roku ok. 170 przed Chr. h) Pomazaniec zostanie zabity – prawdopodobnie aluzja do zabójstwa ostatniego prawowitego najwyższego kapłana, Oniasza III, w 171 r. przed Chr. (2Mch 4,30-38). i) księcia, który nadejdzie – czyli króla Antiocha IV Epifanesa (Dn 7,8+; 11,21+). j) jeden tydzień – czyli siedem lat, w czasie których Antioch IV prowadził politykę przymusowej hellenizacji kraju. k) zniesiona ofiara – aluzja do prześladowań religijnych w czasach machabejskich za panowania Antiocha IV Epifanesa (Dn 11,21+).

m) Cyrus – zob. Dn 1,21+. n) Tygrys – jedna z dwóch największych rzek Mezopotamii. Wypływa z gór Taurusu Wschodniego (Turcja). Przepływając przez Irak, łączy się z Eufratem, tworząc rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Tygrysu wynosi 1950 km, a powierzchnia dorzecza 375 tys. km2.

Widzenie anioła. Ten fragment jest początkiem większej całości, która ciągnie się aż do samego końca tekstu hebrajskiego (rozdział 12). Po długim poście i żałobie prorok Daniel otrzymuje od Boga ostatnie orędzie, zapowiadające wielki ucisk, ale go nie rozumie. Zanim otrzyma właściwe objaśnienie swojej wizji, spotyka się z tajemniczą postacią anielską, która podtrzymuje go na siłach po niezwykłym widzeniu, nazywając go obdarzonym łaską, czyli wybranym przez Boga i przeznaczonym do wielkiej misji (w. 11). Anioł tłumaczy opóźnienie widzenia walką w niebie z aniołem

1963

DANIEL 9,24 — 10,4

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) Opis tej postaci wyraźnie wskazuje na jej przynależność do świata Boskiego. Chodzi więc o anioła (Ez 1,15-24; 9,2.3.11; 10,2.6.7). b) Anioł królestwa Persji – w literaturze apokaliptycznej często pojawia się motyw anioła opiekuna, nazywanego niekiedy księciem. Każdy naród posiadał swojego anioła. Persja – zob. Słownik. c) Michał – hebr. ‘któż jak Bóg’. W starożytności wierzono, że aniołowie stoją na czele wojsk niebieskich i walczą w imieniu powierzonego sobie narodu (Dn 8,16+). d) Jawan – zob. Dn 8,21+. e) w księdze prawdy – prawdopodobnie metafora woli Bożej (Ez 2,9n; Ap 5,1; 22,18n).

Page 1964

5

Podniosłem oczy i zobaczyłem kogoś ubranego w lnianą szatę, a jego biodra były przepasane najwspanialszym pasem ze złota. 6Jego ciało było jak drogocenny kamień, jego twarz – jak blask błyskawicy, jego oczy – jak pochodnie płonące, jego ramiona i nogi – jakby z błyszczącej miedzi, a dźwięk jego głosu – jak krzyk tłumówa. 7Tylko ja, Daniel, to widziałem. Ludzie, którzy byli ze mną, nic nie widzieli. Ogarnęło ich tak wielkie przerażenie, że wszyscy uciekli. 8Zostałem sam. I patrzyłem na to zjawisko, ale opuściły mnie siły, bardzo pobladłem i osłabłem, tak że nie mogłem ustać na nogach. 9Słyszałem, jak ten ktoś mówił. Na dźwięk jego głosu, nieprzytomny upadłem na twarz. 10 Lecz oto dotknęła mnie czyjaś ręka. Zaczęły mi drżeć kolana i dłonie. 11Powiedział do mnie: «Danielu, obdarzony łaską, słuchaj uważnie, co ci powiem. Wstań, bo zostałem posłany do ciebie». Gdy jeszcze to mówił, wstałem, drżąc cały. 12 Powiedział do mnie: «Nie bój się, Danielu, bo już pierwszego dnia, gdy starałeś się usilnie to zrozumieć i z powodu tych słów uniżałeś się przed Bogiem, twoje modlitwy zostały wysłuchane. Ja przyszedłem ze względu na twoje słowa. 13Aniołs królestwa Persjib walczył przeciw mnie przez dwadzieścia jeden dni i wtedy Michałc, pierwszy z aniołów, przyszedł mi z pomocą. Dlatego też zostawiłem go tam przy królach Persji 14i przyszedłem, aby ci objawić, co ma przyjść na twój naród w dniach ostatecznych, bo także obecne widzenie dotyczy tych odległych dni». 15 Gdy on mówił do mnie te słowa, upadłem twarzą do ziemi i zaniemówiłem. 16Wtedy ktoś podobny do człowieka dotknął moich warg, a ja otworzyłem usta i przemówiłem. Powiedziałem do stojącego przede mną: Panie, z powodu tego, co zobaczyłem, ogarnęły mnie boleści i opadłem z sił. 17Jakże ja, sługa mojego pana, mogę mówić z moim panem, skoro brak mi sił i nie mogę oddychać? 18Znowu mnie dotknął ten, który wyglądał jak człowiek, i wzmocnił mnie. 19Powiedział: «Nie lękaj się, człowieku obdarzony łaską. Pokójs z tobą, nabierz mocy!». A gdy do mnie mówił, wróciły mi siły i powiedziałem: Mów, panie, bo mnie wzmocniłeś. 20On powiedział: «Czy już wiesz, dlaczego przyszedłem do ciebie? Teraz muszę wrócić, aby walczyć z aniołem Persji. A gdy skończę, nadejdzie anioł Jawanud. 21Ale najpierw oznajmię ci, co zostało zapisane w księdze prawdye. Nikt inny nie może umocnić mnie przeciw nim, jak tylko wasz anioł Michał.

królestwa Persji (w. 13). Zgodnie bowiem z typową dla literatury apokaliptycznej koncepcją, poszczególnymi narodami w tajemniczy i opatrznościowy sposób kierują aniołowie posłani przez Boga. Dopiero dzięki wsparciu, jakiego anioł opiekujący się Izraelem otrzymał od Michała, pierwszego z aniołów (w. 13), stało się możliwe przekazanie Danielowi właściwego widzenia dotyczącego przyszłości. Zapowiada ono wielkie konflikty historyczne, w których będzie uczestniczył Izrael, ale zarazem potwierdza, że całe ludzkie dzieje są w rękach aniołów, będących z kolei narzędziem Bożego działania i podlegających wyższym bytom anielskim.

DANIEL 10,5-21

1964

Ap 1,13-15

Ez 1,24

Dn 20,21; 12,1; Jud 1,9; Ap 12,7

Iz 6,7; Jr 1,9; Dn 7,13

Dn 10,13; 12,1; Jud 1,9; Ap 12,7

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1965

Zapowiedź tego, co ma nadejść 1 W pierwszym roku Dariusza Medaa powstałem, aby mu dodać siły i ochraniać go. 2Teraz oznajmię ci prawdę. Oto jeszcze trzej królowie powstaną w Persjis, lecz czwarty zdobędzie większe bogactwa niż pozostalib. A gdy stanie się potężny dzięki swoim bogactwom, pociągnie za sobą wszystkich przeciw królestwu Jawanuc. 3Powstanie król walecznyd, który posiądzie wielką władzę i będzie postępował według swojej woli. 4Gdy tylko on powstanie, rozpadnie się jego królestwo i zostanie rozdzielone między cztery wiatry, a nie pomiędzy jego potomków. Nie będzie już tak mocne jak wtedy, gdy on panował. Jego królestwo zostanie rozbite i przypadnie innym, nie jego potomkom. 5Wzmocni się król południae, ale jeden z jego książątf stanie się potężniejszy i zdobędzie jeszcze większą władzę. 6Potem się sprzymierzą. Córka króla południag przybędzie do króla północy, aby umocnić zgodę. Jednak jej władza nie przetrwa długo, a dziecko umrze. Potem zostanie wydana ona sama, a także ci, którzy z nią przyszli, jej dziecko i ten, co się nim opiekuje. 7Na jego miejsce powstanie odrośl z jej korzeniah. Wyruszy przeciw wojsku, wkroczy do twierdzy króla północy i postąpi z nim tak, jak postępuje zwycięzca. 8Zabierze ich bogów i posążki, ich wspaniałe naczynia, srebro i złoto – przyniesie to wszystko jako łup do Egiptu. Wtedy na kilka lat odstąpi od króla północy. 9Ten zaś wkroczy do kraju króla południai, lecz z niczym wróci do swojej ziemi. 10Jego synowiej uzbroją się i zgromadzą potężne wojska. Jeden z nich wyruszy przeciw królowi południa, zaleje wszystko jak powódź. Potem znów uzbroi się i w ponownej wyprawie dotrze aż do jego twierdzy. 11Uniesie się gniewem król południa, wyruszy, żeby walczyć z królem północy. Król północy wystawi liczne wojsko, ale ono dostanie się w ręce króla południak. 12Skoro rozbije wojsko przeciwnika, jego serces stanie się wyniosłe. A choć pokona wiele tysięcy, nie stanie się mocny. 13Król północy wróci i wystawi wojsko jeszcze liczniejsze niż wcześniej. Przy końcu czasów i lat wyruszy przeciw niemu na czele wielkiej armii i z potężnym taboreml. 14 Wtedy też wielu powstanie przeciw królowi południa. Także najbardziej gwałtowni z twojego ludu powstaną, aby się spełniło to, co było w widzeniu. Jednak im się nie powiedzie. 15 Przyjdzie król północy, usypie wał oblężniczy i zdobędzie miasto obronnem. Wojska południa nie ostoją się i nawet jego

11

a) Dariusz Med – zob. Dn 6,1+. b) Identyfikacja tych czterech królów jest trudna. Najprawdopodobniej ostatni z nich to Dariusz III Kodoman, władca Persji od 336 r. przed Chr., zdetronizowany przez Aleksandra Wielkiego w 331 r. przed Chr. c) Jawan – zob. Dn 8,21+. d) król waleczny – Aleksander Wielki (336-323 przed Chr.). e) król południa – prawdopodobnie Ptolemeusz I Soter (323-285 przed Chr.), następca Aleksandra Wielkiego na tronie egipskim (Dn 7,7+; 8,22+). f) jeden z jego książąt – prawdopodobnie Seleukos I Nikator (312-281 przed Chr.), najpierw namiestnik Babilonii, a następnie poplecznik władcy Egiptu, Ptolemeusza I (323-282 przed Chr.), w walce z Antygonem próbującym odbudować imperium Aleksandra (Dn 7,7+; 8,22+). g) Córka króla południa – Berenike, córka Ptolemeusza II Filadelfa (285-246 przed Chr.), która została wydana za Antiocha II Theosa (261-246 przed Chr.), króla północy, aby zakończyć wojnę o Syrię, toczącą się pomiędzy Ptolemeuszami a Seleucydami. h) odrośl z jej korzenia – Ptolemeusz III Euergetes (246-221 przed Chr.), brat Berenike, wezwany przez nią po zamordowaniu Antiocha. Wkroczył do Seleucji w 245 r. przed Chr., lecz nie zdążył zapobiec śmierci siostry i jej syna. i) wkroczy do kraju króla południa – aluzja do wyprawy Seleukosa II Kallinikosa (246-226 przed Chr.), syna Antiocha II Theosa (z pierwszego małżeństwa z Laodice), politycznego przeciwnika Ptolemeusza III Euergetesa. Syn Laodice chciał objąć swoimi wpływami południową Syrię i Palestynę, lecz poniósł klęskę. j) Jego synowie – synami Seleukosa II Kallinikosa byli: Seleukos III Soter (227-223 przed Chr.) oraz Antioch III Wielki (223187 przed Chr.). k) dostanie się w ręce króla południa – aluzja do bitwy pod Rafią (217 r. przed Chr.) między Ptolemeuszem IV Filopatorem (221-205 przed Chr.), królem południa, a Antiochem III Wielkim, królem północy. l) Antioch III Wielki w latach 212-205 przed Chr. okupował wschodnie tereny państwa Ptolemeusza IV. m) miasto obronne – aluzja do oblężenia Sydonu (198 r. przed Chr.) albo Gazy.

Zapowiedź tego, co ma nadejść. To pozornie skomplikowane objaśnienie anioła jest w rzeczywistości dość łatwe do rozszyfrowania, ponieważ na ogół dotyczy znanych skądinąd wydarzeń historycznych. Cały opis utrzymano w czasie przyszłym, gdyż autor ukazuje go z perspektywy Daniela, który żył w VI w. przed Chr. Zaskakujące jest, że autor bardzo szczegółowo przedstawia historię Grecji, niemal zupełnie pomijając zbawcze inter wencje Boga w historii Izraela. Opisywane wydarzenia dotyczą sytuacji powstałej po panowaniu Aleksandra Wielkiego, który pogrążył imperium perskie, jednak po jego śmierci zdobyte ziemie zostały podzielone między jego generałów. Dominującą rolę

1965

DANIEL 11,1-15

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) w ziemi wspaniałej – chodzi o ziemię zamieszkałą przez Izraelitów (Dn 11,41.45). b) córkę – chodzi o Kleopatrę, córkę Antiocha III Wielkiego, przeznaczoną na żonę dla Ptolemeusza V Epifanesa (203-180 przed Chr.). c) ku wyspom – Antioch III wyruszył do Grecji, aby przeszkodzić Rzymowi w umacnianiu się jego wpływów na tym terenie. d) pewien dowódca – chodzi o dowódcę rzymskiego Lucjusza Korneliusza Scypiona Azjatyckiego, który pokonał Antiocha III Wielkiego pod Magnezją (190 r. przed Chr.). e) nie będzie… odpłacić – aluzja do poniżającego dla Antiocha pokoju z Rzymem w Apamei w 188 r. przed Chr. f) zniknie na zawsze – Antioch III został zamordowany w Elimaidzie (187 r. przed Chr.), podczas próby obrabowania świątyni Bela. Środki z rabunku miały pomóc w spłacie ogromnej kontrybucji nałożonej na Antiocha III przez Rzym. g) Werset odnosi się do rządów Seleukosa IV Filopatora (187-175 przed Chr.). Odziedziczone po ojcu (Antiochu III) zobowiązania finansowe wobec Rzymu, których Seleukos nie potrafił udźwignąć, skłoniły go do próby obrabowania świątyni jerozolimskiej (2Mch 3,1 – 4,6). W tym celu wysłał tam Heliodora, z którego rąk później sam zginął. h) człowiek znienawidzony przez wszystkich – Antioch IV Epifanes (175-164 przed Chr.), syn Antiocha III Wielkiego. i) przywódca zmowy – aluzja do zamordowania kapłana Oniasza III (2Mch 4,30-38). j) królowi południa – chodzi o władcę Egiptu, Ptolemeusza VI Filometora (180145 przed Chr.), zdradzonego przez własnych dowódców i ostatecznie pokonanego przez Antiocha IV Epifanesa pod Pelizjum (169 r. przed Chr.). k) przeciw świętemu przymierzu – Antioch IV Epifanes wsławił się niechlubnie swoją wrogością do religii żydowskiej (Dn 11,21+). l) Kittim – zwykle jest to określenie Cypru, ale tutaj zapewne oznacza Rzymian, którzy udaremnili drugą wyprawę Antiocha IV na Egipt (168 r. przed Chr.). Wracając z tej wyprawy najechał na Jerozolimę i zbezcześcił świątynię. m) obrzydliwość – zob. Dn 9,27+.

Page 1966

doborowe oddziały nie będą mogły stawić oporu. 16Ten, co wyprawił się przeciw niemu, zrobi, co będzie chciał, i nikt mu się nie oprze. Stanie w ziemi wspaniałeja i dokona zniszczenia. 17Będzie chciał siłą zawładnąć całym jego królestwem i zawrze z nim układ. Da mu swoją córkęb za żonę, aby go podstępnie zniszczyć, ale nie stanie się tak, bo to mu się nie uda. 18Potem zwróci się ku wyspomc i zdobędzie ich wiele, ale pewien dowódcad położy kres jego zniewagom, a on nie będzie już mógł mu odpłaciće. 19Potem zwróci się przeciw twierdzom swojej ziemi, ale potknie się i upadnie, i zniknie na zawszef. 20Powstanie na jego miejsce taki, który wyśle poborców, aby ograbili królestwo z jego bogactw. Po kilku dniach zostanie on obalony, lecz nie wskutek buntu czy wojnyg. 21 Po nim wstąpi na tron człowiek znienawidzony przez wszystkichh. Nie otrzyma królewskich insygniów, ale przyjdzie niespodziewanie i podstępnie zdobędzie władzę. 22Całe wojsko zostanie rozbite i rozpierzchnie się, podobnie sam przywódca zmowyi. 23Z każdym ze sprzymierzonych będzie postępował zdradliwie. Wyruszy z garstką wojska, lecz okaże się silny. 24Wkroczy niespodziewanie do najżyźniejszych części kraju i zrobi coś, czego nie czynili jego ojcowie ani praojcowie. Łup, zdobycz i zapasy rozdzieli między nich. Przeciw twierdzom będzie knuł swoje plany, ale tylko do czasu. 25Pomnoży swoją siłę i wywyższy serces. Wyruszy przeciw królowi południaj z wielkim wojskiem. Król południa uzbroi się, zbierając wielkie i potężne wojsko, ale nie zdoła się oprzeć. Wszystkie plany wojenne zostaną skierowane przeciwko niemu. 26Towarzysze jego stołu doprowadzą go do upadku, jego wojsko rozproszy się i wielu polegnie. 27Obaj królowie, kierując się złymi myślami, przy jednym stole będą się wzajemnie okłamywać. Nic jednak nie osiągną, bo jeszcze nie nastąpi koniec tego, co przepowiedziane. 28 Potem wróci z wielkim łupem do swojej ziemi, ale jego serce będzie przeciwne świętemu przymierzuk. Tak postąpi i wróci do swojej ziemi. 29W czasie wyznaczonym wyruszy znów na południe. Lecz tym razem nie będzie tak jak poprzednio. 30Wyruszą przeciw niemu okręty z Kittiml. Przelęknie się, zawróci i pełen gniewu skieruje się przeciw świętemu przymierzus. I tak postąpi. Powróci i wynagrodzi tych, co porzucili święte przymierze. 31Wkroczą jego oddziały i zbezczeszczą świątynięs w twierdzy, zniosą codzienną ofiaręs i postawią tam ohydny posąg – bluźnierczą obrzydliwośćm.

odegrały następnie dwie spośród założonych przez nich dynastii: Ptolemeusze w Egipcie (królowie południa) i Seleucydzi w Syrii (królowie północy). W przedstawionym opisie najwięcej miejsca poświęca się jednak Antiochowi IV Epifanesowi, seleudzkiemu władcy, który żywił niezwykłą wrogość wobec Żydów i ich religii, sobie samemu przypisując boskość i oddając cześć jedynie bogu twierdz (w. 38), czyli prawdopodobnie Zeusowi. Zagadkowe jest natomiast zakończenie, które mówi o śmierci Antiocha między Morzem Śródziemnym a górą Syjon, podczas gdy naprawdę umarł on w Persji w 164 r. przed Chr.

DANIEL 11,16-31

1966

2Mch 5,11

1Mch 1,45; Dn 8,11 1Mch 1,54; Dn 9,27; 12,11; Mt 24,15; Mk 13,14

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1967

32

Dn 8,19; 2Tes 2,4; Ap 13,5

1Mch 1,33n; 3,36

Dn 10,13; Jud 1,9; Ap 12,7 Mt 24,21

Wj 32,32n; Ps 69,28; Iz 4,3; Łk 10,12; Flp 4,3; Ap 3,5; 20,12

Grzeszących przeciwko przymierzu zwiedzie pochlebstwami i skłoni do odstępstwa, ale naród znający swojego Boga wytrwa i będzie działać. 33Najmądrzejsi z ludu będą pouczać wielu, ale przez jakiś czas będą ginąć od miecza, w płomieniach ognia, w niewoli i od grabieży. 34A kiedy będą ginąć, niewielu pośpieszy im z pomocą, natomiast wielu przyłączy się do nich, ale podstępnie. 35Spośród mędrców niektórzy upadną. Tak zostaną oni poddani próbie, oczyszczeniu, obmyciu, zanim nadejdzie koniec czasów, bo trwa jeszcze to, co zostało przewidzianea. 36 Król zaś będzie robił, co mu się podoba. Stanie się dumny, wywyższając się ponad wszystkich bogówb. Przeciw Bogu bogów będzie mówił rzeczy obelżywe. Będzie mu się powodziło, aż dopełni się miara bluźnierstwa, bo stanie się to, co zapowiedziano. 37Nie będzie szanował bogów swoich ojców, nie będzie się troszczył o ulubieńca kobietc, ani o żadnych innych bogów, bo wywyższy się ponad wszystkich. 38Zamiast tego będzie czcił boga twierdz, którego nie znali jego ojcowie – będzie go czcił złotem i srebrem, szlachetnymi kamieniami i kosztownościami. 39Będzie zdobywał twierdze, szukając wsparcia u obcego boga. Tych, którzy go uznają, obsypie zaszczytami i da im władzę nad wieloma. A jako zapłatę rozdzieli ziemię. 40 W dniach ostatecznych będzie z nim walczył król południa i uderzy na niego król północy swymi rydwanami, konnicą i licznymi okrętami. Wkroczy do jego kraju, zaleje go jak powódź i przejdzie. 41Wtargnie do ziemi wspaniałej i wielu wytraci. Z jego ręki ujdą: Edoms, Moabs i najlepsza część Ammonitóws. 42Wyciągnie swoją rękę po inne kraje. Także Egipt nie zdoła ujść przed nim. 43Zawładnie ukrytymi skarbcami ze złotem i srebrem, i innymi kosztownościami Egiptu. Libijczycy i Kuszycid pójdą za nim. 44Lecz zaniepokoją go wieści ze wschodu i północye, wyruszy więc w wielkim gniewie, aby wyniszczyć i wymordować wielu. 45Rozbije swoje wspaniałe namioty między morzem a piękną świętą górą. Wtedy dojdzie do swojego kresu i nikt mu nie pomoże.

a) Wersety 32-35 nawiązują do okresu wojen opisanych w Księgach Machabejskich. b) wywyższając się ponad wszystkich bogów – Antioch przypisywał sobie przymioty boskie, czego wyrazem było przyjęcie przydomka Epifanes, czyli „objawiający się” (Bóg). Posąg Zeusa Olimpijskiego, który Antioch kazał postawić w świątyni jerozolimskiej, prawdopodobnie nosił jego własne rysy. c) ulubieńca kobiet – prawdopodobnie chodzi o greckiego boga Adonisa, czczonego głównie przez kobiety, ponieważ był uosobieniem sił płodności. Jego mezopotamskim odpowiednikiem był Tammuz (Ez 8,14), a w Kanaanie – Baal. d) Kuszyci – mieszkańcy starożytnej Etiopii (Nubii), zwanej po hebrajsku Kusz. e) wieści ze wschodu i północy – dotyczące najazdu Partów i Aramejczyków. f) zapisany w księdze – mowa o księdze ocalonych z prześladowań, nie jest to więc księga życia wiecznego jak np. w Ap 20,12.

Wskrzeszenie umarłych do życia wiecznego 1 W tym czasie powstanie Michał, wielki aniołs, opiekun synów twojego ludu. I nastanie okres ucisku, jakiego dotąd żaden naród nie doznał. W tym czasie twój lud zostanie ocalony – każdy, kto jest zapisany w księdzef.

12

Wskrzeszenie umarłych do życia wiecznego. Biblia po raz pierwszy mówi tak wyraźnie o rzeczach ostatecznych, a dokładnie o tym, co czeka człowieka po śmierci. Umarli, śpiący w prochu ziemi (w. 2), powstaną do nowego życia. Potem nastąpi rozróżnienie między świętymi i bezbożnymi. Pierwsi zostaną przeznaczeni do wiecznej chwały, a drudzy

1967

DANIEL 11,32 — 12,1

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

a) Wielu – najprawdopodobniej jest to określenie ogółu ludzkości (Mt 26,28; Mk 14,24). b) czasu, czasów i połowy czasu – zob. Dn 7,25+. c) codziennej ofiary – zob. Dn 8,11+. d) obrzydliwości – zob. Dn 9,27+. e) Różnice w rachubie dni między ww. 11 i 12 są albo zamierzone, albo wynikają z późniejszych prób dostosowania obliczeń do rzeczywistych wydarzeń. W każdym razie należy je rozumieć jako informacje symboliczne, a nie realne. f) W tym miejscu kończy się tekst hebrajski i powraca tekst grecki.

Page 1968

2

Wielua spośród tych, którzy śpią w prochu ziemi, powstanie – jedni do życia wiecznego, a inni ku hańbie i wiecznej wzgardzie. 3 Mądrzy będą jaśnieć jak blask nieba, a ci, którzy wielu prowadzili ku sprawiedliwości – jak gwiazdy po wieczne czasy 4 Ty zaś, Danielu, zachowaj w tajemnicy te słowa i zapieczętuj księgę aż do czasów ostatecznych. Wielu będzie tego dociekać i wzrośnie wiedza». 5 Ja, Daniel, widziałem, jak dwóch innych ludzi stało – jeden po tej stronie rzeki, drugi po tamtej stronie rzeki. 6Powiedziałem do mężczyzny ubranego w lnianą szatę i znajdującego się nad wodami rzeki: Jak długo jeszcze, kiedy nastąpi koniec tych przedziwnych rzeczy? 7Usłyszałem mężczyznę ubranego w lnianą szatę i znajdującego się nad wodami rzeki. Podniósł on prawą i lewą rękę ku niebu i złożył przysięgę na Wiekuistego, że do czasu, czasów i połowy czasub, kiedy skończy się ucisk ludu świętego, wszystko się dopełni. 8Ja słuchałem i nic nie rozumiałem, więc zapytałem: Mój panie, jaki będzie tego koniec? 9Powiedział: «Idź, Danielu, bo słowa są okryte tajemnicą i zapieczętowane aż do czasów ostatecznych. 10Wielu będzie obmytych, oczyszczonych i poddanych próbie, a przewrotni nadal będą popełniać zło. Przewrotni nie zrozumieją niczego, zrozumieją tylko mądrzy. 11Do czasu zniesienia codziennej ofiaryc i ustawienia odrażającej obrzydliwościd – tysiąc dwieście dziewięćdziesiąt dni. 12Błogosławionys ten, kto wytrwa i doczeka tysiąc trzystu trzydziestu pięciu dnie. 13Ty idź swoją drogąs, aż przyjdzie koniec i spoczniesz. A u kresu dni powstaniesz, by otrzymać to, co ci losem przeznaczonef»”. Wierność Zuzanny nagrodzona 1 W Babilonies mieszkał człowiek, który miał na imię Joakim. 2Poślubił on bardzo piękną i pobożną kobietę o imieniu Zuzanna, córkę Chilkiasza. 3Rodzice jej byli ludźmi sprawiedliwymi i wychowali swoją córkę zgodnie z Prawem Mojżesza. 4Joakim był bardzo bogaty i miał wspaniały

13

skazani na wieczne pohańbienie. To oczywiście zakłada wcześniejszy sąd Boży nad wskrzeszonymi. Szczególna nagroda czeka tych, którzy innych nauczali życia sprawiedliwego, czyli bogobojnego (w. 3). Jedyna wątpliwość, jaka się rodzi wokół tej zapowiedzi, dotyczy tego, czy prorok mówi o wskrzeszeniu tylko Żydów poległych w czasie prześladowań, czy też o zmartwychwstaniu wszystkich ludzi. Ponieważ jednak wskrzeszenie i sąd dotyczą dobrych i złych, muszą odnosić się do wszystkich ludzi. Od czasów proroctwa Daniela nauka o zmartwychwstaniu staje się dobrem wspólnym judaizmu (z wyjątkiem stronnictwa saduceuszów, zob. Dz 23,8). Jeżeli zapowiedź ta mogła pozostawiać jakieś wątpliwości co do powszechności zmartwychwstania, to Chrystus rozwiał je definitywnie, oświadczając, że wszyscy, którzy spoczywają w grobach, usłyszą Jego wołanie (J 5,28). Wierność Zuzanny nagrodzona. To bardzo jasne w swej wymowie opowiadanie nie ma bezpośredniego związku z wcześniejszą fabułą Księgi Daniela. Nie występuje ono w tekście hebrajskim, a jedynie zostało dołączone do greckiej wersji księgi, podobnie jak cały rozdział 14. Poucza ono, że Bóg nie opuszcza niewinnie oczernionego oraz że Bóg objawia swoją mądrość także ludziom młodym. Szczególnie pochwala się wierność i siłę ducha Zuzanny, która woli umrzeć

DANIEL 12,2 — 13,4

1968

2Mch 7,9; Iz 26,19; Ez 37,10; J 5,28n

Mdr 3,1-12; Mt 13,43; 1Kor 15,41n

Dn 8,26; Ap 10,4

Dn 7,25; 8,14

1Mch 1,54; Dn 9,27; 11,31; Mt 24,15; Mk 13,14

34_Dn:34_Dn

Jr 29,8n

Pwt 22,22; Kpł 20,10; J 8,4n

9/3/08

3:34 PM

Page 1969

ogród tuż przy domu. Wielu Żydów przychodziło do Joakima, ponieważ cieszył się on wśród nich uznaniem. 5 W tym roku wybrano na sędzióws dwóch starszychs z ludu. Należeli oni do tych, o których Pan powiedział: „Wyszła nieprawość z Babilonu, spośród starszych, którzy chcą zwodzić lud”a. 6Bywali oni często w domu Joakima, a wszyscy, którzy mieli sprawę do rozsądzenia, przychodzili do nich. 7 Pewnego dnia w południe, gdy ludzie już się rozeszli do domów, Zuzanna poszła do ogrodu swojego męża i spacerowała. 8 Obaj starcy widzieli ją codziennie, jak spacerowała. I zapłonęli do niej namiętnością. 9Zatracili swój rozsądek, potracili głowy. Przestali zwracać swoje oczy ku niebu i zaniedbali się w swoich obowiązkach. 10Obu opanowała pożądliwość, ale nie wyjawili sobie nawzajem tej udręki. 11Wstydzili się przyznać do swojej namiętności – że pragnęli posiąść Zuzannę. 12 Codziennie wyczekiwali, aby na nią popatrzeć. 13 Kiedyś powiedzieli do siebie: „Chodźmy do domu, bo już czas na posiłek”. I rozeszli się – każdy w swoją stronę. 14Obaj jednak zawrócili i spotkali się w tym samym miejscu. Pytając jeden drugiego o przyczynę powrotu, przyznali się do swej żądzy. Postanowili wspólnie szukać sposobu, aby spotkać się z Zuzanną. 15 Pewnego razu, gdy czekali o stałej porze, Zuzanna przyszła jak zwykle o godzinie trzeciej w towarzystwie tylko dwóch dziewcząt. Chciała się wykąpać w ogrodzie, bo było bardzo gorąco. 16W ogrodzie nie było nikogo oprócz tych dwóch starców, obserwujących ją z ukrycia. 17Zuzanna powiedziała do swoich dziewcząt: „Przynieście mi olejek i mydło. Zamknijcie też wejście do ogrodu, bo chcę się wykąpać”. 18One zrobiły, jak im powiedziała. Zamknęły wejście do ogrodu i wyszły przez boczną furtkę, żeby przynieść to, co im poleciła. Nic nie wiedziały o starcach, którzy byli w ukryciu. 19Gdy dziewczęta wyszły, obaj starcy wstali i podbiegli do niej. 20Powiedzieli: „Wejścia do ogrodu są zamknięte i nikt nas nie widzi. Pożądamy ciebie, więc oddaj się nam i współżyj z nami. 21Jeśli się nie zgodzisz, oświadczymy, że był tu z tobą młody mężczyzna i dlatego odesłałaś dziewczęta”. 22 Zuzanna westchnęła głośno i powiedziała do siebie: „Zostałam osaczona ze wszystkich stron! Jeśli to zrobię, ściągnę na siebie śmierćb, a jeśli nie, i tak nie zdołam wyrwać się z ich rąk. 23Lepiej będzie dla mnie nie zgodzić się i wpaść w ich ręce, niż zgrzeszyć przed Bogiem”. 24Zuzanna zaczęła głośno lamentować, a obaj starcy także zaczęli krzyczeć. 25Jeden z nich pobiegł otworzyć wejście do ogrodu. 26Gdy niektórzy

a) Cytat ten nie występuje w innym miejscu Pisma Świętego. Być może jest tu swobodne odniesienie do Jr 29,21-23. b) ściągnę na siebie śmierć – według Prawa Mojżeszowego cudzołóstwo było karane śmiercią (Pwt 22,22; Kpł 20,10).

niż sprzeniewierzyć się zasadom moralnym wynikającym z przymierza z Bogiem. Tradycja chrześcijańska będzie w nim widziała zapowiedź oskarżenia niewinnego Jezusa przez fałszywych świadków (Mk 14,56nn). Jest to również bardzo czytelna lekcja dla wierzących o odwadze dochowania wierności Bogu i zachowania czystego sumienia nawet za cenę najwyższego poświęcenia.

1969

DANIEL 13,5-26

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1970

z domowników usłyszeli krzyk w ogrodzie, wbiegli przez boczną furtkę, żeby dowiedzieć się, co się stało Zuzannie. 27Słysząc opowieść starców, słudzy bardzo się zmieszali, bo nigdy nie mówiono czegoś podobnego o Zuzannie. 28 Nazajutrz, gdy lud zebrał się u jej męża, Joakima, przyszli tam także obaj starcy, myśląc tylko o tym, jak skazać Zuzannę na śmierć. 29Powiedzieli do zebranych: „Niech poślą po Zuzannę, córkę Chilkiasza, która jest żoną Joakima”. I posłano. 30 Przyszła ona oraz jej rodzice, dzieci i wszyscy krewni. 31Zuzanna była bardzo piękna i miło było na nią patrzeć. 32Bezbożnicys, chcąc nasycić się jej pięknością, zażądali, aby zdjęła zasłonę, którą nosiła. 33Wszyscy krewni Zuzanny i ci, którzy na nią patrzyli, płakali. 34 Dwaj starcy wstali i położyli ręce na jej głowie. 35Ona zaś, płacząc, patrzyła w niebo, bo całym sercems pokładała ufność w Bogu. 36Starcy powiedzieli: „Gdy przechadzaliśmy się sami po ogrodzie, ona przyszła z dwoma dziewczętami, zamknęła wejścia do ogrodu i odesłała dziewczęta. 37Wtedy przyszedł do niej młody mężczyzna, który wcześniej się ukrył, i położył się z nią. 38My zaś staliśmy w końcu ogrodu, a widząc bezprawie, podbiegliśmy do nich. 39Widzieliśmy ich oboje razem, ale jego nie mogliśmy schwytać, bo był od nas silniejszy. Otworzył sobie bramę do ogrodu i uciekł. 40Natomiast ją schwytaliśmy, pytając o to, kim był ten młody mężczyzna, 41lecz nie chciała nam tego powiedzieć. Takie jest nasze świadectwo”. Zgromadzeni uwierzyli im jako starszym ludu i sędziom. Zuzannę skazano więc na śmierć. 42 Zuzanna zawołała donośnym głosem: „Boże wiekuisty, Ty, który znasz rzeczy ukryte i wiesz o wszystkim, zanim jeszcze się stanie! 43Ty wiesz, że oni zeznali przeciwko mnie fałszywie. Oto umieram, choć nie zrobiłam nic z tego, o co mnie oskarżają!”. 44 Pan wysłuchał jej głosu. 45I gdy prowadzono ją na śmierć, Bóg wzbudził świętego ducha w młodym mężczyźnie o imieniu Daniel. 46Zawołał on donośnym głosem: „Ja nie jestem winny jej krwis!”. 47Wszyscy zwrócili się w jego stronę, mówiąc: „Co znaczą słowa, które wypowiedziałeś?”. 48On stanął przed nimi i powiedział: „Czy aż tak niemądrzy jesteście, Izraelici! Skazaliście tę córkę Izraela bez dochodzenia i nie mając pewności? 49Wracajcie do sądu, bo oni fałszywie zeznali w jej sprawie”. 50 Cały lud wrócił z pośpiechem. A starsi powiedzieli do niego: „Usiądź i radź z nami, bo tobie oddał Bóg starszeństwo”. 51 Daniel powiedział: „Rozdzielcie ich i odsuńcie daleko od siebie, a ja ich wybadam”. 52Gdy już zostali rozdzieleni, zawołano jednego z nich. Daniel powiedział do niego: „Zestarzałeś się w swojej niegodziwości. Dziś wyjdą na jaw grzechys, które popełniłeś. 53Sądziłeś niesprawiedliwie, skazując nieDANIEL 13,27-53

1970

Kpł 24,14

Prz 15,11; Ps 33,13-15; Hbr 4,13

Wj 23,6n; Kpł 19,15

34_Dn:34_Dn

Pwt 19,16-21

9/3/08

3:34 PM

Page 1971

winnych i uwalniając winnych. A Pan przecież powiedział: «Nie przyczynisz się do śmieci niewinnego lub prawego». 54 Teraz więc, jeśli ją rzeczywiście widziałeś, powiedz, pod jakim drzewem widziałeś ich obcujących z sobą?”. On odpowiedział: „Pod lentyszkiem”. 55Daniel rzekł: „Dobrze! Skłamałeś na swoją własną zgubę. Już aniołs Boży otrzymał od Boga wyrok, aby cię rozciąć na dwoje”. 56Odesłał go i kazał przyjść drugiemu. Powiedział do niego: „Potomku Kanaanus, a nie Izraela, piękność cię zwiodła, a namiętność uczyniła twoje serce przewrotnym. 57Tak postępowaliście wobec córek Izraela, a one, bojąc się, obcowały z wami. Lecz córka Judys nie zgodziła się na waszą nieprawość. 58Teraz więc powiedz mi, pod jakim drzewem zobaczyłeś ich obcujących ze sobą?”. On odpowiedział: „Pod dębem”. 59Daniel na to: „Dobrze! I ty skłamałeś na swoją zgubę. Już anioł Boży czeka, trzymając wielki miecz, aby cię nim rozciąć na dwoje, by was zgładzić”. 60 Wszyscy zgromadzeni zaczęli głośno wołać i dziękować Bogu, że wybawia tych, którzy Mu ufają. 61Potem zwrócili się przeciw dwom starcom, ponieważ Daniel dowiódł im na podstawie ich własnych słów, że zeznali fałszywie. Postąpiono z nimi tak, jak oni czynili bliźnim, których krzywdzili. 62Zgodnie z Prawem Mojżesza zabito ich. W tym dniu ocalono krew niewinną. 63 Chilkiasz zaś wraz z żoną wychwalali Boga za swoją córkę Zuzannę, podobnie Joakim, jej mąż i wszyscy krewni, bo nie znaleziono w niej nic hańbiącego.64Od tego dnia Daniel stał się znany wśród ludu.

a) Astiages – był to ostatni król Medów (Dn 5,28+); panował w latach 585-550 przed Chr. b) Cyrus – zob. Dn 1,21+. c) Bel – jedno z imion Marduka, głównego bóstwa Babilonu (por. Jr 50,2, gdzie obydwa imiona są synonimami).

Fałszywy kult Bela 1 Kiedy umarł król Astiagesa, królestwo po nim objął Cyrusb, Perss. 2Daniel był zaufanym króla, który szanował go bardziej niż innych przyjaciół. 3Babilończycys czcili boga imieniem Belc. Ofiarowali mu każdego dnia dwanaście miar najlepszej mąki pszennej, czterdzieści owiec i sześć miar wina. 4Czcił go również król i każdego dnia szedł mu się pokłonić. Daniel zaś czcił swojego Boga. 5 Powiedział do niego król: „Dlaczego nie kłaniasz się Belowi?”. On odpowiedział: „Bo nie czczę bożków zrobionych ludzkimi rękami, lecz czczę Boga żywego, który stworzył niebo i ziemię, i który ma władzę nad każdym stworzeniem”. 6 Król powiedział do niego: „Czyżbyś uważał, że Bel nie jest bogiem żyjącym? Czy nie widziałeś, ile on zjada i wypija każdego dnia?”. 7Daniel uśmiechnął się i odparł: „Nie oszukuj się królu! Naprawdę jest on wewnątrz z gliny, a na zewnątrz miedziany i nigdy nie jadł ani nie pił”.

14

Fałszywy kult Bela. To ironiczne opowiadanie stanowi polemikę z bałwochwalczym kultem Bela, czyli Madruka, najważniejszego bóstwa Babilończyków. Oszustwo kapłanów pogańskich zostaje wykazane nie za pomocą jakiegoś nadprzyrodzonego znaku lub cudu, lecz na podstawie racjonalnego i bezspornego dowodu.

1971

DANIEL 13,54 — 14,7

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1972

8

Król rozgniewał się, wezwał swoich kapłanów i rzekł do nich: „Jeśli mi nie powiecie, kto zjada te ofiarys, zginiecie. Jeśli zaś udowodnicie, że Bel je zjada, zginie Daniel, za to że bluźnił przeciw Belowi”. 9Daniel rzekł do króla: „Niech się stanie, jak powiedziałeś”. Kapłanów Bela było siedemdziesięciu, nie licząc ich żon i dzieci. 10Król przyszedł z Danielem do domu Bela. 11Kapłani Bela powiedzieli: „Oto my wychodzimy stąd, ty zaś, królu, przyrządź pokarmy, zmieszaj wino i postaw je, potem zamknij bramę i opieczętuj swym sygnetem. Gdy przyjdziesz rano, zobaczysz, czy Bel zjadł wszystko. I wtedy zginiemy albo my, albo Daniel, który mówił przeciw nam fałszywie”. 12Niczego się nie obawiali, ponieważ mieli pod stołem ukryte wejście, którym zawsze wchodzili i zjadali ofiary. 13Gdy oni już wyszli i król przygotował pokarm dla Bela, 14Daniel polecił sługom, aby przynieśli popiół i rozsypali po całej świątyni w obecności samego króla. Wychodząc, zamknęli bramę, opieczętowali ją sygnetem króla i odeszli. 15 Nocą przyszli kapłani ze swoimi dziećmi i żonami, wszystko zjedli i wypili. 16Król wstał o świcie i Daniel wraz z nim. 17 Król zapytał: „Danielu, czy pieczęcie są całe?”. On odpowiedział: „Całe, królu”. 18Zalewie otwarto bramy, król spojrzał na stół i zawołał głośno: „Jesteś wielki, Belu, i nie ma w tobie żadnego podstępu!”. 19Daniel uśmiechnął się, powstrzymał króla, by nie wszedł do środka i powiedział: „Spójrz na podłogę i zobacz, czyje to ślady”. 20Król odrzekł: „Widzę ślady mężczyzn, kobiet i dzieci”. 21 Wtedy król rozgniewał się i zwołał kapłanów, ich żony i dzieci. Oni pokazali mu ukryte drzwi, przez które wchodzili i zjadali to, co było na stole. 22Król kazał ich wszystkich wytracić, a Bela oddał Danielowi. Daniel zaś zniszczył Bela i zburzył jego świątynię. Fałszywy kult smoka Był wielki smok, którego czcili Babilończycys. 24Król powiedział do Daniela: „Nie możesz powiedzieć, że nie jest on bogiem żyjącym. Oddaj mu zatem pokłon”. 25Daniel odparł: „Panus, mojemu Bogu, będę oddawał pokłon, bo On jest Bogiem żywym. Ty zaś, królu, pozwól mi, abym zgładził smoka bez użycia miecza i pałki”. 26Król powiedział: „Pozwalam!”. 27 Daniel wziął smołę, tłuszcz i włosie, ugotował to razem, zrobił placki i nakarmił nimi smoka. A on pękł po zjedzeniu placków. Daniel powiedział: „Zobaczcie, co czciliście”. 23

Fałszywy kult smoka. Kolejna satyra na kult pogański skierowana jest tym razem przeciwko kultowi żywego węża lub smoka, którego Babilończycy czcili jako bóstwo. Daniel w bardzo czytelny sposób wykazuje znikomość owego kultu, za co jednak spotyka go kara ze strony ludu. Powraca temat wrzucenia do jaskini lwów i cudownego ocalenia przez Boga (Dn 6) za pośrednictwem anioła i proroka Habakuka, którym niekoniecznie jest autor księgi biblijnej noszącej jego imię. Skutkiem tego jest wyznanie wiary perskiego monarchy – zapowiedź nawrócenia pogan na wiarę Izraela.

DANIEL 14,8-27

1972

34_Dn:34_Dn

9/3/08

28

Ps 97,10

3:34 PM

Page 1973

Gdy usłyszeli o tym Babilończycy, bardzo się oburzyli. Zebrali się przeciw królowi i mówili: „Król stał się Żydem! Bela pozwolił rozbić, smoka zabić, a kapłanów wytracić”. 29Stanęli więc przed królem i zażądali: „Wydaj nam Daniela, w przeciwnym razie zgładzimy ciebie i twój dom”. 30Król widział, że bardzo nastają na niego. Przymuszony wydał więc im Daniela. 31Oni zaś wrzucili go do jaskini lwówa, gdzie trzymali go przez sześć dni. 32W tej jaskini było siedem lwów, którym dawano dwa ciała ludzkie i dwie owce dziennie. Teraz jednak nie dano im nic, żeby pożarły Daniela. 33 W Judeis zaś był proroks Habakuk. Ugotował on zupę, nadrobił do miski chleba i poszedł w pole zanieść to żniwiarzom. 34 Aniołs Pański rzekł do Habakuka: „Zanieś ten posiłek Danielowi do Babilonus, do jaskini lwów”. 35Habakuk odpowiedział: „Panie, nigdy nie widziałem Babilonu i nic nie wiem o jaskini lwów”. 36Chwycił go więc anioł Pański za włosy i tak niósł w szumie swojego wichru aż do Babilonu, do jaskini lwów. 37 Habakuk zawołał: „Danielu, Danielu, przyjmij posiłek, który posyła ci Bóg!”. 38Daniel powiedział: „Pamiętałeś o mnie, Boże, i nie opuściłeś tych, którzy Cię kochają”. 39Gdy Daniel zaczął jeść, anioł Pański natychmiast zabrał Habakuka z powrotem. 40 Siódmego dnia przyszedł król, żeby płakać nad Danielem. Przyszedł, zajrzał do jaskini i zobaczył siedzącego Daniela. 41 Zawołał głośno: „Panie, Boże Daniela, jesteś wielki i poza Tobą nie ma innego”. 42Kazał wyciągnąć Daniela, a tych, którzy chcieli go zgładzić, wrzucił do jaskini. I natychmiast zostali pożarci.

1973

a) do jaskini lwów – zob. Dn 6,13+.

DANIEL 14,28-42

34_Dn:34_Dn

9/3/08

3:34 PM

Page 1974

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1975

KSIĘGA OZEASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Nazwa księgi pochodzi od imienia proroka Ozeasza, które znaczy: ‘PAN ocala/zbawia’. Z tytułu (Oz 1,1) dowiadujemy się, że Ozeasz był synem Beeriego i tuż po 750 r. przed Chr. działał w Królestwie północnym (Izrael). W jego nauczaniu, silnie osadzonym w realiach narodu, przewija się mnóstwo nawiązań do życia rolniczego i pasterskiego, a także do jego tradycji i kultury. Doskonale znał pełną dramatycznych wydarzeń sytuację polityczną oraz najważniejsze epizody wcześniejszych dziejów Izraela. Zasadniczym tematem księgi są żarliwe nawoływania do wierności przymierzu Izraela z Bogiem. Termin „przymierze” (hebr. berith) wyraża szczególną więź między Bogiem a wybranym przez Niego ludem, a także więź między małżonkami. Dlatego symbolika małżeńska idealnie pasuje do przedstawiania zobowiązań przymierza zawartego na Synaju. Rozmaite kulty pogańskie oraz sojusze polityczne z ziemskimi potęgami, prorok nazywa cudzołóstwem i nierządem. Lektura Księgi Ozeasza nie jest łatwa, przede wszystkim dlatego, że zawiera ona wiele odniesień do ówczesnej skomplikowanej sytuacji politycznej i społecznej. Dominują ponure nastroje wynikające z narastającej presji Asyrii. Nasilenie konfliktu przypadło na lata 30 i 20 VIII w. przed Chr., gdy Asyryjczycy wyprawiali się przeciwko Izraelowi, niszcząc miasta, ograbiając ludność i deportując ją do Mezopotamii. Królowie Izraela często się zmieniali. Liczne zamachy stanu i zbrodnie królobójstwa powodowały ogólny zamęt i brak szacunku dla władzy. Również kapłani sprzeniewierzali się swojemu posłannictwu i ulegali obcym wpływom, wskutek czego w kraju panoszyły się kulty pogańskie, zwłaszcza Baala i Asztarty, a wraz z nimi bałwochwalstwo i nadużycia seksualne. Nieudolna polityka oraz pogłębiający się kryzys wewnętrzny sprawiły, że w 722 r. przed Chr. Królestwo północne ze stolicą w Samarii zostało zdobyte i splądrowane przez Asyryjczyków, a tysiące mieszkańców, którzy nie zbiegli do Królestwa południowego bądź do Egiptu, skazano na wygnanie. Ozeasz traktuje uprowadzenie do Asyrii jako zasłużoną karę za wiarołomstwo. Podobnie jak w małżeństwie izraelskim mąż ma prawo oddalić wiarołomną żonę, tak Bóg zrywa więź z narodem, który mu się sprzeniewierzał, wskutek czego władzę nad nim zdobywają wrogowie. Mimo to prorok naucza, że wygnanie nie jest sytuacją ostateczną, ponieważ Bóg pozostaje wierny obietnicom, które dał, oraz przymierzu, którym się związał. Ozeasz był prorokiem słowa i nie wydaje się, by sam zapisywał głoszone orędzie. Jest bardzo prawdopodobne, że w okresie niszczycielskich najazdów asyryjskich udał się na południe i znalazł schronienie w Judzie, gdzie przygotował – zapewne też ustne – streszczenie swoich najważniejszych mów. Niedługo potem całość nauczania proroka zebrał, połączył i w pewnych miejscach zaktualizował (np. Oz 1,1.7; 5,5; 6,11; 12,3) anonimowy redaktor, który pochodził z kręgów bardzo mu bliskich, być może nawet z tzw. szkoły Ozeasza. Księga jest dosyć trudna również dlatego, że wiele zawartych w niej wypowiedzi ma formę bardzo krótkich, poetyckich obrazów, słabo związanych z kontekstem. W pewnych miejscach tekst hebrajski nastręcza niemałe kłopoty, wskutek czego bywał różnie tłumaczony. 1975

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1976

Z pewnością nie bez znaczenia jest dosadny charakter wypowiedzi prorockich, które próbowano złagodzić lub wygładzić. Treść i teologia Księga Ozeasza składa się z trzech części. Głównym tematem pierwszej części (Oz 1 – 3) są osobiste przeżycia proroka, związane z dramatycznymi losami jego małżeństwa z nierządnicą Gomer. Małżeństwo to miało znaczenie symboliczne, tak samo jak imiona trojga dzieci, które się narodziły z tego związku. Były to przejmujące symbole upadku życia religijnego Izraelitów oraz ich losu w niedalekiej przyszłości. Część druga (Oz 4,1 – 9,9) zawiera surowe potępienie niewierności oraz występków religijnych i politycznych Izraela. Prorok piętnuje złych kapłanów i lud, a także skorumpowanych przywódców cywilnych. Ogólne zepsucie było rezultatem rosnącego w potęgę kultu obcych bożków i zawierania zgubnych sojuszy politycznych. Ich efektem były zmiany kulturowe (pod wpływem obcych idei), duchowe i obyczajowe (rozwiązłość). W części trzeciej (Oz 9,10 – 14,10) Ozeasz piętnuje dawne i obecne wiarołomstwa Izraela. Czyni to, odwołując się do historii narodu: wyprowadzenia z Egiptu, a nawet czasów patriarchy Jakuba. Bezkompromisowo potępia liczne grzechy narodu wybranego przez Boga, podkreślając rozdźwięk między wierną miłością i łaskawością Boga a niewiernością ludzi, z którymi związał się On przymierzem. Poważne odstępstwa, niewdzięczność, pycha i brak zaufania wymagają surowej kary, która właśnie się dokonuje. Narzędziami kary Bożej są wrogowie Izraela, przede wszystkim Asyria. Pod koniec Księgi Ozeasza pojawiają się żarliwe nawoływania do szczerego nawrócenia, dzięki któremu sprawiedliwość Boga ustąpi miejsca Jego miłości i miłosierdziu. Ozeasz chętnie posługuje się metaforami i porównaniami. Przykładowo, Bóg został przez niego ukazany jako oblubieniec (Oz 2,4), ojciec (Oz 11,1), lekarz (Oz 14,5), lew (Oz 13,7). Znajdujemy też wiele metafor z życia pasterskiego i rolniczego (Oz 10,1; 14,8). Prorok nierzadko stosuje formę rozprawy prawnej, przedstawiając Boga jako oskarżyciela wytaczającego proces krnąbrnemu ludowi (Oz 2,4nn; 4,1.4; 12,3). Ozeasz wypowiada również zatrważające groźby (Oz 13,7nn), zanosi modlitwy pokutne (Oz 6,1nn; 14,3n) i pełne patosu elegie (Oz 9,1-6) oraz ogłasza pomyślne obietnice Boże (Oz 11,8n; 14,5-9). Perspektywa sądu i kary stale przeplata się z zapowiedziami ocalenia i uzdrowienia Izraela. Dzieje się tak, ponieważ w postępowaniu Boga wobec ludzi miłość ciągle przeważa nad sprawiedliwością oraz miłosierdzie nad surowością. Izraelici byli wielokrotnie niewierni Bogu, ale Bóg jest zawsze wierny sobie. Ta prawda będzie dominowała w Liście do Rzymian (rozdziały 9 – 11), w którym pojawia się nowotestamentowa ocena niewierności Izraela wobec Boga. Ozeasz był pierwszym prorokiem, który opisując relację między Bogiem i narodem przez Niego wybranym, posłużył się symboliką małżeńską. Później pojawiała się ona w nauczaniu Jeremiasza i Ezechiela oraz w drugiej części Księgi Izajasza, a także w Pieśni nad Pieśniami, natomiast w NT – w pismach apostołów Pawła i Jana. Ozeasz w orędziu przypomina, że Bóg nakłada na swój niewierny lud surowe kary, jednocześnie podkreślając, że jest On pełen łaskawości i miłosierdzia. Wbrew ustawicznej niewierności właśnie miłość skłania Boga do niewyczerpanej cierpliwości oraz do nieustającego przebaczania. Dlatego trwale odnowi On swoje przymierze: Poślubię cię sobie na wieki (Oz 2,21). Zapowiedź Nowego Przymierza stanie się odtąd jednym z wiodących tematów ST. Bóg darzy Izraela głęboką miłością, wierną i nieodwołalną. Ma On więc prawo oczekiwać wzajemności, czyli całkowitego zaufania, wierności i posłuszeństwa. Prorok często nazywa Boga PANEM, nawiązując w ten sposób do tradycji Mojżeszowej: Ja Jestem PANEM, twoim Bogiem, począwszy od wyjścia z ziemi egipskiej (Oz 12,10; 13,4). Bóg jest ponad wszelkimi ludzkimi ocenami i kategoriami: Bo jestem Bogiem, nie człowiekiem! Pośrodku ciebie jestem Ja – Święty (Oz 11,9). 1976

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1977

KSIĘGA OZEASZA

Tytuł 1

Słowo PANAs do Ozeasza, syna Beeriego, w czasach Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza, królów Judys, oraz w czasach Jeroboama, syna Joasza, króla Izraelaa.

1

Małżeństwo Ozeasza jako znak

Ez 16,44

Jr 2,20; 3,6-8

2Krl 9,15 – 10,14

Małżeństwo i dzieci Ozeasza 2 Kiedy PANs zaczął przemawiać do Ozeasza, powiedział do niego: „Idź i weź sobie za żonę kobietę nierządną i miej z nią dzieci nierządu, ponieważ kraj przez nierząd odwrócił się od PANA”. 3 Poszedł więc i wziął za żonę Gomer, córkę Diblaima, a ona poczęła i urodziła mu syna. 4 Wtedy PAN powiedział do niego: „Nadaj mu imięs Jezreelb, bo już wkrótce ukarzę dom Jehu za krwawą zbrodnięc w Jezreeld i położę kres królestwu domu Izraelas. 5 W owym dniu złamię łuk Izraelae na równinie Jezreel”. 6 Gomer poczęła znowu i urodziła córkę, a On powiedział do niego: „Nadaj jej imię Nie-Doznająca-Miłosierdziaf, bo nie okażę już miłosierdzias domowi Izraela ani im nie przebaczę.

a) Po śmierci króla Salomona (926 r. przed Chr.) jego państwo zostało podzielone na Królestwo południowe (Juda) i Królestwo północne (Izrael). Przy dynastii Dawida pozostały dwa plemiona, Judy i Beniamina, natomiast królestwo Izraela obejmowało pozostałe dziesięć plemion. Królestwo północne założyło własne sanktuaria w Betel i Dan. Istniało także wiele innych miejsc kultu o lokalnym charakterze i zasięgu. Prorok Ozeasz działał w królestwie Izraela prawdopodobnie aż do upadku Samarii w 720 r. przed Chr. b) Jezreel – nazwa ta oznacza ‘Bóg rozprasza’ lub ‘Bóg sieje’ (Oz 2,24+). c) krwawą zbrodnię – aluzja do wymordowania przez Jehu rodziny królewskiej (2Krl 9,21-35). Była to kara za bezprawne zabicie Nabota po to, by król Achab mógł posiąść jego winnicę, oraz za bałwochwalcze praktyki rodziny królewskiej (1Krl 21,1-24). Ozeasz interpretuje jednak czyn Jehu jako zbrodnię. d) Jezreel – miejscowość, w której znajdowała się letnia rezydencja króla Achaba. Położona była we wschodniej części równiny o tej samej nazwie (w. 5), pomiędzy Karmelem, górą Tabor i górami Gilboa. e) łuk Izraela – czyli moc, siłę Izraelitów. f) Nie-Doznająca-Miłosierdzia – hebr. Lo-Ruchama.

Tytuł. Pierwszy werset księgi jest jej tytułem, w którym redaktor podaje imię proroka i tłumaczy, że jego nauczanie jest w rzeczywistości słowem samego Boga. Podane informacje pozwalają na dokładne datowanie życia i działalności proroka Ozeasza. Najpierw zostali wymienieni czterej królowie Judy: Ozjasz (783-742 przed Chr.), Jotam (742-735 przed Chr.), Achaz (735-715 przed Chr.) i Ezechiasz (715-686 przed Chr.), a następnie król Izraela Jeroboam II (786-746 przed Chr.). Sugeruje to, że prorok działał w Królestwie północnym za rządów Jeroboama II, czyli w okresie przed zagładą dokonaną w 720 r. przed Chr. przez Asyryjczyków. Zapewne przeniósł się potem do królestwa Judy, gdzie jego orędzie doczekało się utrwalenia na piśmie. Małżeństwo i dzieci Ozeasza. Na wiele sposobów tłumaczono niezwykłe polecenie Boga, nakazujące prorokowi poślubienie kobiety nierządnej. Jedni upatrywali w nim nakaz, któremu prorok posłusznie się podporządkował, aby przykładem swojego życia zobrazować i potwierdzić wiarołomność Izraela względem Boga. Inni komentatorzy twierdzili, że Bóg nie mógłby postawić tak szokującego wymagania, chodziłoby więc o wizję, której doświadczył prorok. Najbardziej prawdopodobne jest to, że Ozeasz przeżył dramat wiarołomstwa swojej żony i w jego świetle głębiej i pełniej zrozumiał oraz przedstawił dramatyczne losy przymierza Boga z Izraelem jako narodem Jego wybrania. Każde z trojga dzieci otrzymuje imię symboliczne. Imię pierwszego syna (hebr. Jezreel) zapowiada rychły koniec królestwa Izraela, rozproszenie Izraelitów (w. 4); imię córki Nie-Doznająca-Miłosierdzia (hebr. Lo-Ruchama) świadczy, że Boże

1977

OZEASZ 1,1-6

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) Nie-Mój-Lud – hebr. Lo-Ammi. b) Nagłe przejście od zapowiedzi kary do zapowiedzi pociechy spotykamy także w innych miejscach Księgi Ozeasza (np. 8,9n; 11,7n). c) Jezreel – zob. Oz 1,4+. d) Zwyczaje stosowane na Wschodzie wobec kobiet cudzołożnych. Całkowite obnażenie było narażeniem na wstyd i pohańbienie; wygnanie na pustynię oznaczało niechybną śmierć. W Izraelu cudzołóstwo było karane śmiercią (np. Rdz 38,24; Kpł 20,10; Pwt 22,22-24; J 8,3n).

Page 1978

7

Natomiast zmiłuję się nad domem Judys i wybawię ich jako PAN, ich Bóg, lecz nie ocalę ich za pomocą łuku, miecza, wojny, koni czy jeźdźców”. 8 Kiedy przestała karmić Nie-Doznającą-Miłosierdzia, poczęła i urodziła syna. 9 Wtedy Pan powiedział: „Nadaj mu imię Nie-Mój-Luda, bo wy nie jesteście już moim ludems, a Ja nie jestem waszym Bogiem. Zapowiedź zjednoczenia podzielonego narodu 1 Synowie Izraelas będą tak liczni jak piasek morski, którego nie można zmierzyć ani policzyć. A zamiast mówić im: «Jesteście Nie-Moim-Ludem», będzie się do nich mówić: «Synowie-Boga-Żywego»b. 2 Połączą się wtedy synowie Judys z synami Izraela, aby ustanowić sobie jednego władcę. I podniosą się z ziemi, bo wielki będzie dzień Jezreelc. 3 Mówcie do swoich braci: «Mój-Luds», a do swoich sióstr: «Doznająca-Miłosierdzia».

2

Wiarołomna żona jako znak niewiernego narodu Oskarżajcie swoją matkę, oskarżajcie, bo nie jest już ona moją żoną, a Ja nie jestem jej mężem. Niech usunie oznaki nierządu ze swojej twarzy i oznaki cudzołóstwa spośród swoich piersi. 5 W przeciwnym razie obnażę ją i pokażę taką, jaka była w dniu swych narodzin. Uczynię ją podobną do pustyni oraz sprawię, że stanie się podobna do wyschniętej ziemi i umrze z pragnieniad. 6 Nie ulituję się nad jej dziećmi, gdyż są one dziećmi z nierządu.

Ps 20,8; Prz 21,31; Iz 31,1; Oz 14,4

Rdz 22,17; 32,13

J 1,17 Jr 3,18 Jr 23,5n

Oz 2,24n

4

miłosierdzie ustępuje miejsca surowej sprawiedliwości (w. 6), co nie dotyczy jednak królestwa Judy; imię trzeciego dziecka, a drugiego syna – Nie-Mój-Lud (hebr. Lo-Ammi), wskazuje na zerwanie więzi przymierza Boga z Izraelem (w. 9). Znamienne, że w tekście oryginalnym w ostatnim zdaniu omawianego fragmentu (bo wy nie jesteście już Moim ludem, a Ja nie jestem waszym…), które wyraźnie nawiązuje do imienia Jestem tym, kim jestem (Wj 3,14), brak często dodawanego w przekładach dopowiedzenia (…Bogiem), co nasuwa myśl, że zerwanie więzi przymierza nie jest mimo wszystko nieodwracalne. Zapowiedź zjednoczenia podzielonego narodu. Od śmierci Salomona Izrael istniał jako królestwo podzielone. Kara, która spadła na Królestwo północne, pogłębia ten dramat. Jednak sąd i sprawiedliwa kara nie są ostatnim słowem Boga. Podbicie Izraela przez Asyrię nie oznacza jego całkowitego odrzucenia. Ten sąd i kara za niewierność są też wezwaniem do nawrócenia, a więc i przygotowaniem do ponownego zjednoczenia obu części podzielonego narodu. Bóg pragnie bowiem okazać miłosierdzie swojemu ludowi. Wiarołomna żona jako znak niewiernego narodu. Hebrajski termin oznaczający przymierze określa zarówno szczególne więzi między Bogiem a Izraelem, jak i małżeńską więź między mężem a żoną. W wypowiedziach proroka te dwa poziomy stale się przeplatają. Ciężkie oskarżenia pod adresem własnej matki (narodu) mają padać z ust jej dzieci (w. 4). Oznacza to, że każdy Izraelita powinien dokonać obrachunku z samym sobą i uznać prawdę o złym stanie

OZEASZ 1,7 — 2,6

1978

Ez 16,37

Jr 6,8; 9,11

Oz 1,2

35_Oz:35_Oz

Oz 2,4

Jr 2,25; 3,13

Jr 3,22; Oz 6,1-3; Łk 15,17n Pwt 7,13; 8,11-18

Ez 16,37 J 10,29 Jr 7,34 Iz 1,13n; Am 5,21-23 Ps 80,13n; Iz 5,5n

Jr 2,32

Iz 65,10

9/3/08

3:35 PM

Page 1979

7

Ich matka bowiem uprawiała nierząd, okryła się hańbą ta, która je poczęła. Mówiła przecież: «Pobiegnę za swymi kochankami, którzy mi dają chleb i wodę, wełnę, len, oliwę i napój». 8 Dlatego teraz zagrodzę jej drogę cierniami i otoczę murem, tak że nie znajdzie swoich ścieżek. 9 Pobiegnie za swymi kochankami, ale ich nie dogoni, będzie ich szukała, ale nie znajdzie. Wtedy powie: «Pójdę i wrócę do mojego pierwszego męża, ponieważ wówczas lepiej mi było niż teraz». 10 Nie pamiętała, że to Ja dałem jej zboże, moszcz i oliwę oraz wiele srebra i złota, z którego oni uczynili sobie posążki Baalaa. 11 Dlatego odbiorę swoje zboże, gdy jego czas nadejdzie, i moszcz o właściwej porze. Odbiorę swoją wełnę i len, które okrywają jej nagość. 12 Wreszcie obnażę ją na oczach jej kochanków i nikt jej nie wyrwie z mojej ręki. 13 Usunę wszystko, co stanowi jej radość: święta, nowie księżycas, szabatys i wszystkie jej uroczystości. 14 Zniszczę jej winnice i drzewa figowe, o których mówiła: «Oto zapłata, którą mi dali moi kochankowie». I zamienię je w zarośla, i zjedzą je dzikie zwierzęta. 15 Wtedy wymierzę jej karę za święta, w które paliła Baalom kadzidło, przyozdabiała się w swoje pierścienie i klejnoty i biegała za swoimi kochankami, a o Mnie zapomniała – wyrocznia PANAs.

a) Baal – bóstwo pogańskie pochodzenia semickiego, którego kult rozpowszechniony w Kanaanie stanowił największe zagrożenie dla czci, jaką Izraelici oddawali jedynemu Bogu Jahwe (zob. Słownik). Ze złota wykonywano posągi bóstw i różne przedmioty przeznaczone do pogańskiego kultu. b) dolina Akor – czyli ‘dolina niedoli’; w niej Jozue kazał ukamienować Akana i jego rodzinę za złamanie nakazu klątwy podczas zdobywania Jerycha (Joz 7,19-25). Wzmiankę o dolinie Akor czyni Ozeasz po to, aby wykazać, że skoro takie przeklęte miejsce może zostać odmienione przez Boga, to podobnie może stać się ze związkiem Izraela ze Stwórcą.

Zapowiedź nowego przymierza 16 Dlatego oto Ja zwabię ją i wyprowadzę na pustynię, by przemówić do jej sercas. 17 Oddam jej znowu jej winnice i dolinę Akorb zamienię w bramę nadziei. duchowo-moralnym całego narodu. Dosadny obraz wiarołomnej żony nawiązuje do realiów zachowania nierządnic na starożytnym Bliskim Wschodzie. Jednocześnie zawiera on wyraźne aluzje do niewierności Izraelitów, która polegała na karygodnej czci obcych bóstw. Wszystkie dary, którymi do tej pory Izraelici karmili się tak obficie, pochodzą od Boga, On sam więc upomni się o prawa do narodu, z którym związał się przymierzem. Rezultatem zwycięstwa Boga będzie sprawiedliwa kara za niewierność Izraelitów oraz porzucenie czci bożków, której się dopuszczali. Zapowiedź nowego przymierza. Pedagogia Boga wobec krnąbrnego Izraela stanowi swoiste powtórzenie serdecznych więzi z czasów wyprowadzenia go z Egiptu. Nawrócenie oznacza tu powrót do pier wotnej czystości, czyli zerwanie z kultami pogańskich bożków, jakie rozpowszechniły się po przybyciu Izraelitów do Kanaanu. Zapowiadane przymierze, jako składnik powszechnej odnowy mesjańskiej, obejmie całą ziemię wraz z jej życiodajnymi dobrami

1979

OZEASZ 2,7-17

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) Mój-Baal – czyli mój pan (Oz 2,10+); tak zazwyczaj żona zwracała się do swojego męża. W czasach odstępstwa narodu i silnych wpływów pogańskich tytuł ten odnoszono zarówno do bóstwa czy nawet bóstw kananejskich, jak i do jedynego Boga. Prorok zakazuje takiej praktyki. b) poznasz PANA – wyrażenie charakterystyczne dla Księgi Ozeasza; oznacza nie tylko nabycie wiedzy o Bogu, ale przede wszystkim głęboką więź z Nim, opartą na miłości i wierności, oraz postępowanie zgodne z Jego wolą wyrażoną w Prawie. c) Jezreel – nawiązanie do znaczenia nazwy hebr. ‘Bóg sieje’. W zapowiedzi kary wykorzystano drugie jej znaczenie – ‘Bóg rozprasza’ (Oz 1,4). d) placki z rodzynkami – składano je m.in. w ofierze dla bogini Asztarty (Jr 7,18; 44,19). e) nabyłem ją – mężczyzna musiał uiścić opłatę (w pieniądzach i naturze) ojcu kobiety, z którą chciał się ożenić (Wj 22,15n). Był to jeden z elementów kontraktu małżeńskiego, który nie miał nic wspólnego z kupnem kobiety. Kobieta z kolei wnosiła do związku posag. Ozeasz zapłacił w sumie 30 syklów, co stanowiło równowartość ceny niewolnicy. f) letek – połowa chomera (zob. Słownik).

Page 1980

A ona odpowie mi jak za dni swej młodości i jak w czasie wyprowadzenia jej z ziemi egipskiej. 18 I stanie się w owym dniu – wyrocznia PANAs – że nazwie Mnie: «Mój-Mąż» i już nie będzie Mnie nazywać: «Mój-Baala». 19 Sprawię, że z jej ust znikną imiona Baalis i już nie będą więcej ich imion wspominać. 20 W owym dniu Ja ustanowię dla nich przymierzes z dzikimi zwierzętami, ptactwem powietrznym i płazami ziemnymi. Połamię łuki i miecze, wygaszę wojny w kraju i pozwolę im mieszkać bezpiecznie. 21 Poślubię cię sobie na wieki, poślubię cię sobie w sprawiedliwości i prawie, w dobroci i miłosierdzius. 22 Poślubię cię sobie w wierności i poznasz PANAb. 23 I stanie się w owym dniu – wyrocznia PANA – że odpowiem na wezwanie niebios, a one odpowiedzą na wezwanie ziemi. 24 Ziemia zaś odpowie zbożem, moszczem i oliwą, a one spełnią pragnienie Jezreelc. 25 Zasieję sobie lud w kraju i okażę miłosierdzie Nie-Doznającej-Miłosierdzia. Powiem także do Nie-Mojego-Ludu: Jesteście moim ludems, a on odpowie: «Mój Bóg»”. Powtórne przyjęcie wiarołomnej żony 1 PANs powiedział do mnie: „Idź jeszcze raz pokochać kobietę kochaną przez innego i cudzołożną, podobnie jak PAN kocha Izraelitów, chociaż oni zwracają się do obcych bogów i lubią placki z rodzynkamid”. 2 Wtedy nabyłem jąe za piętnaście srebrnych syklóws, za chomers i letekf jęczmienia. 3 I powiedziałem do niej:

3

(w. 24), przywracając wszędzie bezpieczeństwo i pokój. Stanie się tak, ponieważ Bóg jest zawsze wierny swoim obietnicom. Motyw powszechnej odnowy mesjańskiej jest jednym z centralnych wątków ST, a szczególnie często przewija się w pismach prorockich. Owocem nawrócenia będzie poznanie PANA (w. 22), czyli odnowiona głęboka więź Izraelitów z Bogiem, oparta na miłości i wierności Jego prawu. Z dwóch głównych przymiotów Boga, sprawiedliwości i miłosierdzia, pierwszeństwo należy do miłosierdzia. Powtórne przyjęcie wiarołomnej żony. Zdrada i prostytucja, których dopuściła się Gomer, były dla Ozeasza niezmiernie bolesnym doświadczeniem, które pozwoliło mu jednak dostrzec i zrozumieć symboliczne znaczenie jego małżeństwa (Oz 1,1). Dlatego pod Bożym natchnieniem udaje się na poszukiwanie żony, której nigdy nie przestał kochać. Losy proroka odzwierciedlają „losy” Boga w relacjach z narodem przez Niego wybranym. Ozeasz, wbrew ludzkiej logice, przyjmuje wiarołomną żonę, co jest znakiem przyjęcia Izraelitów przez Boga, choć wcale na to nie zasłużyli. Wiarołomna kobieta potrzebuje oczyszczenia, a jej czasowa separacja (w. 3) stanowi wymowny obraz losów Izraela pozbawionego władzy królewskiej i możliwości składania ofiar Bogu. Warunkiem poprawy sytuacji jest powrót do właściwej czci Boga oraz uznanie Jego władzy i dobroci.

OZEASZ 2,18 — 3,3

1980

Jr 2,2 Wj 13,17nn

Rdz 9,8-11; Iz 11,6-9; Ez 34,25; Hi 5,23

Iz 2,4

35_Oz:35_Oz

Oz 2,9; 6,1-3

9/3/08

3:35 PM

Page 1981

Pozostaniesz ze mną przez wiele dni. Nie będziesz cudzołożyła i współżyła z innym mężczyzną ani ja cię nie tknę. 4 Wiele dni bowiem będą Izraelici bez króla i bez zwierzchnika, bez ofiarys i bez stelis, bez efodua i bez terafimb. 5 Potem Izraelici nawrócą się i będą szukali woli PANA, swojego Boga, oraz Dawida, swojego króla. A w czasach ostatecznych będą czcić PANA i Jego dobroć.

a) efod – lniana szata stanowiąca najważniejszą część stroju kapłańskiego (Wj 28,6-14) albo jakieś wyobrażenie bóstwa (Sdz 8,27). b) terafim – posążek symbolizujący bóstwo domowe lub, ogólniej, przedmiot magiczny służący do zasięgania rady bogów. c) słuchajcie słowa PANA – zwrot podkreślający uroczystą formę mowy proroka. Bóg jako oskarżyciel i sędzia wypomina Izraelitom ich liczne grzechy. d) poznania Boga – zob. Oz 2,22+. e) Zasada odpłaty indywidualnej zostanie sformułowana w Izraelu wiek później (np. Rdz 18,24nn; Ez 14,12-14). f) poznania – zob. Oz 2,22+.

Potępienie niewierności Izraelitów

Iz 3,13-15; Oz 2,4; Mi 6,1-5

Jr 7,9

Jr 4,28 So 1,3

Ogólne zepsucie 1 Izraelici, słuchajcie słowa PANAc! Oto PANs wnosi skargę przeciw mieszkańcom kraju, ponieważ nie ma wierności ani miłości, ani poznania Bogad na ziemi. 2 Jest krzywoprzysięstwo, kłamstwo, zabójstwo, kradzież, cudzołóstwo, zbrodnia idzie za zbrodnią. 3 Dlatego kraj okryje się żałobą i wyginie wszystko, co go zamieszkuje, zarówno dzikie zwierzęta, jak i ptactwo powietrzne, wyginą nawet ryby morskie.

4

Oskarżenia pod adresem kapłanów Jednakże niech nikt nie oskarża i nie gani ludu. Przeciw tobie, kapłanie, kieruję moje oskarżenie. 5 Potykasz się za dnia, nocą potyka się także proroks. Oto ja zniszczę twoją matkęe. 6 Mój luds marnieje, bo brak mu poznaniaf. Ponieważ ty odrzuciłeś poznanie, Ja cię odsunę od mego kapłaństwa. Ponieważ zapomniałeś prawos twego Boga, Ja zapomnę o twoich synach. 4

Jr 5,4

Ml 2,1-9

Ogólne zepsucie. Drugą część Księgi Ozeasza (4,1 – 9,9) otwiera wezwanie do wysłuchania ciężkich oskarżeń Boga pod adresem Izraela – narodu Jego wybrania. Izraelici sprzeniewierzyli się swemu posłannictwu. Dlatego Bóg ich osądzi. Przedmiotem tego procesu będą grzechy przeciwko przykazaniom zawartym w drugiej części Dekalogu. Skutkiem powszechnego zepsucia stała się utrata miłości i wierności, a tym samym prawidłowego poznania Boga. Dlatego, jako kluczowy temat tej części księgi, powraca wezwanie do poznania Boga (Oz 2,22+). Oskarżenia pod adresem kapłanów. Jako pierwsi zostali oskarżeni i surowo napomniani religijni przywódcy Izraela, bo to przede wszystkim na nich spoczywała odpowiedzialność za stan duchowo-moralny całego ludu. Zamiast służyć przykładem życia oddanego Bogu, stali się dla wielu powodem do zgorszenia i zguby. Występki i zaniedbania kapłanów były do tego stopnia rażące i widoczne, że sam lud skierował oskarżenia pod ich adresem, natomiast Bóg i prorok potwierdzają je swoim autorytetem.

1981

OZEASZ 3,4 — 4,6

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) Chwałę na hańbę – czyli prawdziwego Boga na bożki pogańskie (Baale). b) Aluzja do tzw. rabdomancji, czyli wróżenia za pomocą rzutów kijem. Jeden z przykładów cudzołóstwa, czyli niewierności Izraelitów wobec Boga. c) terebint – długowieczne drzewo rosnące pojedynczo w niższych partiach gór w Palestynie i na pustyni Negeb. Drzewo to było cenione ze względu na wielkie i rozłożyste gałęzie, które dawały schronienie przed słońcem. Jego nazwę często tłumaczy się jako ‘dąb’. d) Na wzniesieniach i pod drzewami często sprawowano obrzędy religijne, m.in. rozpustne ceremonie ku czci kananejskich bóstw płodności, zwłaszcza Aszery (2Krl 17,10). e) Gilgal – miejsce kultu w pobliżu Jerycha (Joz 4,19), gdzie Izraelici składali zakazane ofiary i dopuszczali się nadużyć religijnych (Oz 12,12; Am 4,4). f) Bet-Awen – czyli ‘dom nieprawości’; tak Ozeasz pogardliwie nazywa Betel (‘dom Boga’), za odbywający się w nim kult złotego cielca. g) Efraim – nazwa największego plemienia w państwie północnym; często stosowana jako synonim całego królestwa Izraela.

Page 1982

7

Im liczniejsi się stawali, tym bardziej Mnie obrażali, zamieniając swoją Chwałęs na hańbęa. 8 Karmią się grzechems mojego ludu i pożądają jego nieprawości. 9 Dlatego stanie się z ludem tak jak z kapłanem: ukarzę ich za złe postępowanie i odpłacę im za ich uczynki. 10 Będą jedli, ale się nie nasycą, będą uprawiać nierząd, ale się nie rozmnożą, ponieważ przestali szanować PANAs.

Jr 2,11

Mi 6,14

Bałwochwalstwo i rozwiązłość Rozpusta, wino i moszcz odbierają rozum. 12 Mój luds radzi się u swojego drewna, a jego laska udziela mu odpowiedzib, ponieważ zwiódł ich duch nierządu, a przez cudzołóstwo oddalili się od swojego Boga. 13 Na wierzchołkach gór składają ofiary, palą kadzidło na wzgórzach, pod dębem, topolą i terebintemc, gdyż dobrze im w ich cieniud. Dlatego wasze córki uprawiają nierząd, a wasze synowe cudzołożą. 14 Nie ześlę karys na wasze córki za to, że uprawiają nierząd, ani na wasze synowe za to, że cudzołożą, gdyż wy sami obcujecie z nierządnicami i składacie ofiary z nierządnicami świątynnymi, a nierozumny lud zostanie wygubiony. 15 Jeśli ty, Izraelus, uprawiasz nierząd, oby Judas pozostał bez winy. Nie chodźcie do Gilgale i nie wstępujcie do Bet-Awenf, i nie przysięgajcie: «Na życie PANAs». 16 Bo Izrael stał się krnąbrny jak narowista krowa, czyż PAN może go paść jak jagnię na rozległej łące? 17 Efraim sprzymierzył się z bożkami – niech tak zostanie! 18 Przebywa w gronie pijaków, którzy zatracają się w cudzołóstwie i zamieniają swoją Chwałęs na hańbęa. 19 Porwie go wicher na swoich skrzydłach i doznają wstydu z powodu swoich ołtarzys. 11

Bałwochwalstwo i rozwiązłość. Zepsucie kapłanów przyczyniło się do znacznego wypaczenia kultu religijnego. W sanktuariach izraelskich sprawowano kulty pogańskie, uprawiano nierząd sakralny, a obrzędom towarzyszyły pijaństwo i rozwiązłość. Tak powszechne zepsucie moralne zostało potępione i wymagało zdecydowanego ukarania. Odpowiedzialnością za to nie zostaną jednak obarczone cudzołożne kobiety, lecz przywódcy Izraela, których grzechy doprowadziły do takiego stanu. Prorok piętnuje sytuację w królestwie Izraela, natomiast tekst księgi sugeruje, że w królestwie Judy nie działo się wówczas aż tak źle.

OZEASZ 4,7-19

1982

Jr 2,27

Oz 1,2; 2,6

Pwt 12,2; 2Krl 17,10

Pwt 23,19

Jr 31,18

Oz 14,9

Am 2,8

Jr 4,11-13; Am 1,14

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1983

Zatwardziałość Izraelitów 1 Słuchajcie tego, kapłani, słuchaj uważnie, domu Izraelas, nadstaw uszu, domu królewski, bo to nad wami odbywa się sąds. Staliście się sidłem dla Mispya i rozciągniętą sieciąb nad Taboremc, 2 i dołem głębokim w Szittimd, lecz Ja ukarzę ich wszystkich. 3 Ja znam Efraimae, a Izrael nie ukryje się przede Mną, bo ty, Efraimie, uprawiałeś nierząd, a Izrael się splamił. 4 Ich czyny nie pozwalają, by nawrócili się do swego Boga, bo ogarnął ich duch nierządu i nie znają PANAs. 5 Pycha Izraela świadczy przeciw niemu, Izrael i Efraim upadną z powodu swej winy, a wraz z nimi upadnie też Judas. 6 Przyjdą ze swoją trzodą i bydłem szukać PANA, ale Go nie znajdą, bo od nich odstąpił. 7 Stali się niewierni PANU, zrodzili nieprawych synów. Teraz księżyc w nowiu ich pochłonie, razem z ich dziedzictwem.

5

Jr 13,23 Oz 1,2 Am 6,8

Iz 55,6; Am 5,4 Prz 1,28; J 7,34; 8,21 Oz 2,6

Jl 2,1 Oz 4,15

Iz 50,9

Zgubne sojusze polityczne Zadmijcie w róg w Gibeaf i w trąbę w Ramag! Uderzcie na alarm w Bet-Awenh! Miej się na baczności, Beniaminie! 9 Efraim zostanie spustoszony w dzień karys. Plemionom Izraelas obwieszczam to, co pewne! 10 Książęta Judys podobni są do tych, którzy przesuwają granicei. Wyleję na nich swój gniews jak wodę. 11 Efraime jest ciemięzcą, łamie prawo, bo z upodobaniem podąża za nicością. 12 Dlatego Ja będę jak mól dla Efraima i jak próchno dla domu Judy. 8

a) Mispa – miasto i miejsce kultu na południu królestwa Izraela. b) sidłem… i siecią – źródłem tej metafory jest prawdopodobnie obraz ptasznika chwytającego ptaki w sieci i sidła (np. Joz 23,13; Iz 8,14). c) Tabor – góra w Galilei (588 m n.p.m.), zamykająca od wschodu dolinę Jizreel; o kulcie sprawowanym na górze Tabor Biblia nie wspomina. d) Szittim – miejscowość położona na Równinie Moabskiej naprzeciwko Jerycha, ok. 11 km na wschód od Jordanu. e) Efraim – zob. Oz 4,17+. f) Gibea – miasto położone ok. 6 km na północ od Jerozolimy, na wzgórzu Tell el-Ful. Ozeasz czyni aluzję do okrutnego gwałtu dokonanego przez mieszkańców Gibea (Beniaminitów) na żonie pewnego lewity (Sdz 19,22-25). Za ten występek inne plemiona izraelskie wypowiedziały im wojnę. g) Rama – miejscowość położona na terytorium Beniamina, dzisiejsze Ar-Ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy. Ponieważ leżała blisko Jerozolimy i przebiegała przez nią droga łącząca dwa królestwa (Izraela i Judy), Rama miała duże znaczenie strategiczne. h) Gibea, Rama, Bet-Awen (Betel) leżały na granicy Izraela i Judy. Alarm ogłoszony w tych miejscowościach jest reakcją na zbliżające się niebezpieczeństwo. Ozeasz nawiązuje do tzw. wojny syro-efraimskiej, którą prowadził król Damaszku, Resin, wraz z królem Izraela, Pekachem, przeciwko królowi judzkiemu Achazowi (2Krl 16,5-9; Iz 7,1-17). i) przesuwają granice – przywłaszczanie ziemi w wyniku przesuwania znaków granicznych (kamieni, miedz) było przestępstwem nie tylko przeciw właścicielowi ziemi, ale przede wszystkim przeciwko Bogu, który nadał ziemię swojemu ludowi i ustanowił zasady jej podziału (Pwt 19,14; 27,17).

Zatwardziałość Izraelitów. Sąd nad narodem wybranym to przede wszystkim sąd nad jego przywódcami religijnymi i politycznymi, bo na nich spoczywała szczególna odpowiedzialność za dochowanie wierności przymierzu z Bogiem. Tymczasem przez swoje występki doprowadzali oni prostych ludzi do nadużyć i zguby. Jak zwierzę wpada w zastawione sidła lub sieć (w. 1) albo w wykopany dół (w. 2), tak Izraelici z powodu win swoich przywódców popadli w ciężkie grzechy. Zatwardziałość i ustawiczne złe postępowanie uniemożliwiały prawdziwe nawrócenie i stanowiły dowód karygodnej pychy. Ten brak woli szukania Boga (Oz 2,22+) sprowadzi zagładę, której widmo zawisło również nad królestwem Judy. Zgubne sojusze polityczne. Inny przejaw sprzeniewierzenia się Bogu i Jego woli stanowiły doraźne sojusze zawierane z władcami sąsiednich państw, świadczące o braku zaufania do Boga. Królowie Izraela i Judy układali się z władcami Asyrii i Egiptu, ale zawsze przysparzało to im oraz całemu narodowi jeszcze większych kłopotów. Tymczasem jedynie właściwym wyjściem pozostawało zaufanie Bogu i uznanie Jego opieki, wielokrotnie już objawionej w dziejach narodu.

1983

OZEASZ 5,1-12

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) Jednym ze skutków wojny syro-efraimskiej było przymuszenie króla Izraela, Menachema (742-737 przed Chr.), do zapłacenia daniny władcy Asyrii (2Krl 15,19n). Podobnie musiał uczynić król Judy, Achaz (742-726 przed Chr.), który zwrócił się o pomoc do asyryjskiego króla Tiglat-Pilesera III (2Krl 16,7nn). b) poznać PANA – zob. Oz 2,22+. c) Efraim – zob. Oz 4,17+. d) w Adam zerwali przymierze – wspomnienie niewierności Izraelitów, której dopuścili się zanim weszli do Ziemi Obiecanej. Adam było miastem położonym nad Jordanem, blisko ujścia potoku Jabbok, w pobliżu miejsca, gdzie wody Jordanu zatrzymały się przed Izraelitami (Joz 3,16).

Page 1984

13

Efraim zobaczył swoją chorobę, a Juda swoją ranę. Efraim udał się do Asyriis, a Juda posłał do wielkiego królaa. On jednak nie potrafi was uzdrowić ani uleczyć waszych ran. 14 Bo Ja jestem jak lew dla Efraima i jak młody lew dla domu Judy. Ja sam rozszarpię i odejdę, uniosę zdobycz i nikt Mi jej nie wyrwie. 15 Pójdę i wrócę do swojej siedziby, aż uznają swą winę i zaczną pragnąć mojej obecności. W utrapieniu przypomną sobie o mnie”.

Oz 7,11; 8,9; 12,2

Oz 13,7

Iz 5,29; Oz 2,12

Pwt 4,29-31; Jr 29,13; Am 5,4

Potrzeba szczerego nawrócenia 1 „Chodźcie, nawróćmy się do PANAs! Bo On nas zranił i On nas uleczy, On uderzył i On opatrzy nam rany. 2 Po dwóch dniach przywróci nas do życia, a trzeciego dnia nas podźwignie i będziemy żyli przed Jego obliczem. 3 Starajmy się poznać PANAb. Jego przyjście jest pewne jak nadejście poranka. Przyjdzie do nas jak deszcz, jak deszcz wiosenny, co nawadnia ziemię”. 4 „Cóż mam począć z tobą, Efraimiec? Co mam uczynić z tobą, Judos? Wasza miłość jest jak poranny obłok, jak rosa, która wcześnie znika. 5 Dlatego ciosałem ich przez prorokóws i raniłem słowami ust moich. Przeprowadzałem mój sąd o świcie. 6 Gdyż pragnę miłości, a nie ofiarys, poznania Boga bardziej niż całopaleńs”.

6

Ez 37

Ps 63,2; 72,6; 143,6 Pwt 11,14

Oz 13,3 Jr 1,10; 5,14; Oz 12,11

Oz 2,21n; Am 5,21; Mt 9,13; 12,7

Napiętnowanie niewierności 7 „Oni już w Adam zerwali przymierzed i tam byli mi niewierni.

Oz 8,1

Potrzeba szczerego nawrócenia. Prorockim potępieniom niewierności i rozmaitych wykroczeń towarzyszy nawoływanie do nawrócenia. Zostało ono ułożone w formie wspólnej liturgii pokutnej, do której skłoniła perspektywa nadchodzącej kary. Bóg na pewno nie odmówi pomocy swojemu ludowi, który wykazuje dobrą wolę i ufnie zwraca się do Niego, ale nawrócenie musi być szczere i całkowite. Wtedy jego owocem będzie poznanie PANA (Oz 2,22+). Fundamentem prawa Bożego jest miłość, ważniejsza niż składanie ofiar, które nie wypływa z właściwie usposobionego serca. O losie Izraela zadecyduje dzień sądu (Oz 5,2), w którym Izraelici uznają swoje grzechy i zapragną wrócić do Boga. Jest to odniesienie do czasów mesjańskich, ale także do czasów Ozeasza, kiedy to w Izraelu dokonało się duchowe odnowienie. Tutaj prorok określa jak ma ono wyglądać. Napiętnowanie niewierności. Prorok przedstawia tragiczną sytuację Izraelitów, którzy z powodu własnego zepsucia nie są w stanie dostrzec własnych grzechów. Ozeasz przypomina jednak, że Bóg widzi, pamięta i osądzi każdy grzech.

OZEASZ 5,13 — 6,7

1984

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1985

8

Gileada jest miastem złoczyńców, splamionym krwiąb. Wspólnota kapłanów podobna do bandy zbójeckiej. Mordują na drodze do Sychems i postępują haniebnie. 10 W domu Izraelas widziałem rzeczy straszliwe: tam Efraimc uprawia nierząd, a Izrael się plami. 11 I ciebie, Judos, czeka żniwo! Gdy odmienię los mojego ludus, 1 gdy uzdrowię Izraela, wtedy jawną się stanie wina Efraima i zło Samariis. Bo ich postępowanie jest fałszywe: złodziej włamuje się do wnętrza, a rozbójnicy rabują na zewnątrz. 2 Nie rozważają w swoich sercach, że pamiętam o wszystkich ich występkach. Teraz osaczają ich własne przestępstwa, są obecne przed moim obliczem. 9

7

Ml 3,16

Ps 90,8

a) Gilead – region w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, rozciągający się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. b) Wersety 9n mogą być aluzją do buntu Pekacha, który dopuszczając się mordu na królu Pekachiaszu, został władcą Królestwa północnego (2Krl 15,25). Wzniecone wtedy walki rozprzestrzeniły się aż do Sychem, a zwolennicy Pekacha mogli otrzymać wsparcie od kapłanów z Betel. c) Efraim – zob. Oz 4,17+. d) Aluzja do uczt z udziałem króla, podczas których mordowano oszołomionego alkoholem władcę (1Krl 16,9). W czasach Ozeasza kilkakrotnie dokonano zamachu stanu (np. 2Krl 15,10.25).

Spiski przeciw królom W swojej przewrotności radują się królem i książętami w swojej obłudzied. 4 Wszyscy oni cudzołożą, są jak piec rozżarzony ogniem, którego piekarz nie podsyca, póki ciasto nie wyrośnie i nie zakwasi się. 5 Nastają na życie swojego króla i książąt osłabiają winem. A on wyciąga swą rękę do tych niegodziwców. 6 Bo mają serces rozpalone jak piec: przez całą noc ich gniew jest uśpiony, ale rankiem wybucha jak płomień ognia. 7 Wszyscy są rozpaleni jak piec i pożerają swoich sędzióws. Wszyscy ich królowie giną, ale żaden z nich nie woła do Mnie. 3

Oz 7,10.14; Iz 9,13; 43,22; 64,7; Dn 9,13

Niewierność nie jest wyłącznie cechą pokolenia współczesnego Ozeaszowi. Jej początki sięgają czasów jeszcze sprzed wejścia Izraelitów do Kanaanu (w. 7). Za pomocą licznych aluzji do przeszłych wydarzeń prorok ukazuje obecny, moralnie naganny stan narodu. Dosadnymi słowami znowu piętnuje kapłanów, którzy dopuszczali się nawet rozbojów (w. 9). Dogłębne zepsucie, przedstawiane przez proroka jako nierząd i brud, rozprzestrzeniło się jednak na wszystkich Izraelitów oraz Judejczyków. Wraz z nadchodzącą inter wencją Boga ujrzą oni swoją nieprawość w pełnym świetle i zrozumieją własne błędy. Spiski przeciw królom. Dwa ostatnie dziesięciolecia istnienia królestwa Izraela, które nastąpiły po śmierci Jeroboama II (746 r. przed Chr), były naznaczone krwawymi zamachami stanu. W dramatycznych okolicznościach kolejni uzurpatorzy zdobywali tron, mordując swoich poprzedników. Pogłębiało to chaos wewnętrzny i wystawiało Królestwo północne na zagrożenie ze strony sąsiadów, zwłaszcza Asyrii. Wypowiedź proroka odzwierciedla ówczesne nastroje oraz gorącą atmosferę krwawych spisków. Izraelici zostali przez niego porównani do pieca pełnego żaru (w. 4). Choć z wierzchu często przykrywa go popiół, zawsze może wybuchnąć gwałtownym płomieniem, kiedy żar zostanie podsycony. Podobnie w Izraelitach drzemie ciągła gotowość do zbrodni.

1985

OZEASZ 6,8 — 7,7

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) Efraim – zob. Oz 4,17+. b) Metafora pieczenia chleba odnosi się do chaotycznej i pełnej gwałtownych napięć polityki Izraela (Efraima) w czasach współczesnych Ozeaszowi. Izrael był „na wpół upieczony”, niczym chleb, którego w piecu nie odwrócono: z jednej strony spalił się, zaś z drugiej pozostał surowy. c) naiwny i głupi – przekonanie autora wynikające z obserwacji gołębi, które nie potrafią uniknąć schwytania w sieć zastawioną na nie przez ptasznika. d) Królowie Izraela prowadzili błędną politykę zagraniczną: Menachem sprzymierzył się z Asyrią (2Krl 15,19n), Pekach z Egiptem (2Krl 15,29), a król Ozeasz – najpierw z Asyrią, a potem z Egiptem (2Krl 17,4). Owocem takich działań były dwie ofensywy sił asyryjskich, które zakończyły się deportacją Izraelitów do Asyrii: Tiglat-Pilesera III w Galilei za czasów Pekacha oraz Salmanassara V i jego następcy Sargona II w Samarii za czasów Ozeasza. e) Kaleczą się – pogański zwyczaj rytualnego zadawania sobie ran, aby przebłagać bogów i uprosić obfite zbiory. f) Sygnał trąb i rogów baranich obwieszczał zbliżające się niebezpieczeństwo (Oz 5,8+). g) znamy Ciebie – zob. Oz 2,22+.

Page 1986

Potępienie zgubnych sojuszy politycznych 8 Efraima zmieszał się z narodami. Efraim jest podobny do podpłomyka, którego nie odwróconob. 9 Obcy niszczą jego potęgę, a on tego nie wie. Siwizna przyprószyła mu włosy, a on tego nie wie. 10 Pycha Izraelas świadczy przeciwko niemu, lecz nie nawracają się do PANAs, Boga swego, ani Go mimo wszystko nie szukają. 11 Efraim jest jak gołąb – naiwny i głupic: wzywają Egipt, idą do Asyriid. 12 Dokądkolwiek pójdą, zarzucę na nich swoją sieć, schwytam ich jak ptaki latające. Wymierzę im karęs za ich występki. 13 Biada im, bo uciekli ode Mnie. Niech zginą, gdyż Mi się sprzeniewierzyli. Jakże mogę ich ocalić, skoro kłamią o Mnie? 14 Nie wołają do Mnie z głębi swych sercs, lecz podnoszą krzyk na swoich łożach. Kaleczą sięe z powodu zboża i moszczu, a oddalają się ode Mnie. 15 Przecież to Ja wzmacniałem ich ramiona, oni zaś obmyślają zło przeciwko Mnie. 16 Zwracają się ku temu, co jest niczym, podobni do łuku, który zawodzi. Ich książęta zginą od miecza, z powodu swojego złośliwego języka. Staną się pośmiewiskiem w ziemi egipskiej. Wygnanie jako kara za ciężkie winy 1 Przyłóż róg do swoich ust jak stróż w domu PANAf. Złamali bowiem moje przymierzes i sprzeniewierzyli się mojemu Prawus. 2 Wołają do Mnie: «Boże, my – Izraels, znamy Ciebieg». 3 Lecz Izrael odrzucił to, co dobre, dlatego prześladuje go nieprzyjaciel.

8

Ap 3,17

Am 4,6-11

Oz 5,13

Jr 16,16; Ez 12,13; Koh 9,12

Iz 31,1

Oz 7,1; 11,12; Ml 3,13-15 Hi 35,9n; Iz 29,13; Jr 3,10

Ps 106,43

Ps 78,57

Jl 2,1

Oz 6,7

Jr 14,8n; Oz 6,1-3 Ps 36,3; 81,10n

Potępienie zgubnych sojuszy politycznych. Plemię Efraima jako najliczniejsze w Królestwie północnym staje się jego symbolem. Kolejni królowie Izraela wiązali się doraźnymi sojuszami z władcami państw ościennych, wskutek czego wzrastała rola i umacniały się wpływy religii i kultur pogańskich. Prorok ostrzega, że żadne karkołomne zabiegi nie uchronią Izraelitów przed sprawiedliwym sądem Bożym. Miejsce wyrachowanych decyzji politycznych i pogańskich praktyk kultowych powinno zająć ufne poleganie na Bogu, który wielokrotnie dowiódł swojej łaskawości i mocy. Wygnanie jako kara za ciężkie winy. Przez swoje liczne występki Izraelici złamali przymierze z Bogiem. Zawarcie przymierza było połączone z przyrzeczeniem wierności, natomiast odmowa jej dochowania groziła niechybnymi karami. Jedną z najbardziej dotkliwych stanowiło wygnanie z ziemi Izraela i rozproszenie wśród obcych ludów.

OZEASZ 7,8 — 8,3

Ezd 9,12; Ne 13,23-25; Ps 106,35

1986

35_Oz:35_Oz

1Krl 12,19n; 2Krl 15,10-30 1Krl 12,28; Jr 44,7n; Oz 2,8; 13,2 Oz 10,5 Pwt 32,22; 2Krl 17,16-18 Jr 13,27 Ps 115,4-8; Jr 10,3-9.14; Dz 17,29 Jr 43,12n; 5,2; Oz 10,2 Prz 22,8; Hi 4,8; Oz 10,13; Ga 6,7 Pwt 28,33

Oz 5,13

Ez 16,32-34

Oz 10,1n. 8

Ne 9,13n; Ez 20,11

Oz 6,6; Am 5,22 Oz 9,9

Pwt 28,68; Ps 106,21; Oz 9,3; 11,5 Pwt 32,15.18; Iz 17,10; Oz 13,6 Am 2,5

9/3/08

4

3:35 PM

Page 1987

Ustanawiają królów, ale beze Mnie, wyznaczają książąt bez mojej wiedzy. Ze swojego srebra i złota sporządzili sobie bożki – na własną zgubę. 5 Samarioa, twój cielec jest odrzucony! Mój gniews przeciwko nim zapłonął. Jak długo jeszcze pozostaną nieczyści? 6 Izraelici! Przecież wykonał go rzemieślnik, więc nie jest on Bogiem! Dlatego w kawałki rozpadnie się cielec Samariib! 7 Ponieważ sieją wiatr, zbiorą burzę. Zboże bez kłosów nie dostarczy mąki, a jeśliby nawet dostarczyło, obcy ją zjedzą. 8 Izrael przepadł. Oto stali się wśród narodów podobni do bezużytecznego naczynia. 9 Bo udali się do Asyriis, są jak samotny dziki osioł. Efraimc wynajął sobie kochanków. 10 Lecz nawet gdy będą rozproszeni wśród narodów, Ja ich zgromadzę i odpoczną nieco od ciężarów, które nakładają na nich król i jego urzędnicyd. 11 Efraim zbudował wiele ołtarzys, ale służą mu jedynie do grzechus. 12 Spisałem dla niego liczne prawas, lecz potraktowali je jako obce. 13 Lubią składanie ofiar i chętnie je składają, bo ofiarują mięso, a potem je spożywają, lecz PAN nie ma w tym upodobania. Dlatego będzie pamiętał o ich winie i ukarze ich grzechy. Niech wrócą do Egiptu. 14 Zapomniał Izrael o swoim Stwórcy i pobudował pałace, a Judas wzniósł wiele twierdz warownych. Ale Ja ześlę ogień na ich miasta, aby pochłonął ich pałace. 1 Nie ciesz się, Izraelu, nie raduj się jak inne narody! Ponieważ cudzołożyłeś wobec swojego Boga.

a) Nazwa stolicy oznacza tutaj całe Królestwo północne. Po rozpadzie królestwa Salomona król Jeroboam stworzył alternatywne dla świątyni jerozolimskiej miejsca kultu w Betel i Dan. Kazał sporządzić dla nich złote cielce, symbolizujące Boga (1Krl 12,28-30). W podobny sposób przedstawiano Baala, dlatego Ozeasz potępia ten kult jako fałszywy i skażony wpływami pogańskimi. b) cielec Samarii – z dwóch cielców sporządzonych przez Jeroboama (Oz 8,5+) w czasach proroka Ozeasza prawdopodobnie istniał już tylko jeden – w Betel (Bet-Awen), gdyż sanktuarium w Dan zostało zburzone podczas najazdu Tiglat-Pilesera III w 733 r. przed Chr. c) Efraim – zob. Oz 4,17+. d) Nagłe przejście od zapowiedzi kary do zapowiedzi pociechy spotykamy także w innych miejscach Księgi Ozeasza (np. 1,9n; 11,7n). e) Składanie ofiar nie było wyrazem szczerej wiary, lecz jedynie okazją do wystawnego ucztowania.

9

Właśnie taki los spotyka mieszkańców królestwa Izraela, dziesiątkowanych przez kolejne fale asyryjskich deportacji (2Krl 17,6; 18,11n). W 722 r. przed Chr. Samaria została oblężona i pokonana, królestwo Izraela przestało istnieć, a kolejną wielką liczbę mieszkańców deportowano do Asyrii. Los przymusowo przesiedlonych był opłakany (Oz 8,9). Wygnanie jako kara, jakkolwiek dotkliwa, nie oznacza jednak całkowitego odrzucenia, ponieważ Bóg znowu zgromadzi naród swojego wybrania (Oz 8,10). Pełna ekspresji i głębi wypowiedź proroka stanowi religijną interpretację sytuacji wygnania: Izraelici powinni uznać, że jest ona skutkiem licznych odstępstw od wiary, złamanie przymierza i odwrócenia się od Boga. On sam, godząc się na deportacje, przerwał więc stan karygodnego „cudzołóstwa” i chełpliwego polegania na sobie. Prócz deportacji do Asyrii, część wygnańców udała się do Egiptu, co nasuwało wspomnienia dawnej niewoli (Oz 9,3.6).

1987

OZEASZ 8,4 — 9,1

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) Chodzi o święto dziękczynienia za udane zbiory. Miejscem świątecznego zgromadzenia, podczas którego ucztowano i tańczono, często było klepisko (Krl 22,10). Łaskę urodzaju Izraelici przypisywali jednak nie Bogu, lecz pogańskiemu Baalowi, co Ozeasz opisuje w kategoriach niewierności małżeńskiej. W miejscach, gdzie odbywały się święta związane ze zbiorami, często przebywały nierządnice kultowe. Stąd Izrael zostaje ukazany jako nierządnica wśród zboża, oddająca się bóstwom, którym przypisywała pomyślne żniwa. b) chleb żałoby – symbol przyszłego losu Izraelitów na wygnaniu: smutek i stan nieczystości. Kontakt z ciałem zmarłego sprowadzał nieczystość rytualną na ludzi, dom i wszystko, co się w nim znajdowało, także na żywność (Lb 19,11; Ag 2,13). Skażonych pokarmów nie wolno było składać Bogu w ofierze. c) Memfis – niegdyś stolica Dolnego Egiptu, położona ok. 21 km na południe od dzisiejszego Kairu. Wspomnienie dawnej niewoli w Egipcie jest obrazem zbliżającego się wygnania Izraelitów do Asyrii. d) Głupcem... natchniony – opinia wrogów proroka, którzy usiłują go zdyskredytować (Am 7,10). Człowieka natchnionego przez Ducha Bożego często utożsamiano z człowiekiem obłąkanym (np. 2Krl 9,4.11). e) Efraim – zob. Oz 4,17+. f) w domu jego Boga – wyrażenie użyte w sensie szerszym, na oznaczenie całego królestwa Izraela. g) Gibea – zob. Oz 5,8+. h) Metafora winogron znalezionych na pustyni symbolizuje fakt nieoczekiwanej przyjemności i radości. Na suchych terenach Negebu uprawiano karłowate krzewy winorośli, które rodziły bardzo słodkie owoce. Chętnie spożywano także wcześnie dojrzewające słodkie figi. Bóg przypomina, jak wielką miłością darzył Izraela i z jakim upodobaniem ku niemu się zwracał podczas jego wędrówki przez pustynię.

Page 1988

Ukochałeś zapłatę na wszystkich klepiskach zbożowycha. 2 Klepisko i tłocznia nie będą ich żywiły, a młodego wina zabraknie. 3 Nie pozostaną w domu PANA. Efraim powróci do Egiptu, a w Asyrii jeść będą pokarmy nieczystes. 4 Nie będą Mu składali ofiar nie będą Mu składali ofiar całopalnych. Ich chleb będzie chlebem żałobyb: każdy, kto go spożyje, stanie się nieczysty. Ich chleb będzie tylko dla nich, nie znajdzie się w domu PANA. 5 Cóż uczynicie w dzień świąteczny i w uroczysty dzień PANA? 6 Bo oto muszą iść do Asyrii. Egipt ich zbierze, a Memfisc pogrzebie. Ich srebrne kosztowności pokryje oset, a ich namioty porosną cierniami”. Prześladowanie proroka Nadchodzą dni nawiedzenia, nadchodzą dni zapłaty. Niech Izraels je pozna! „Głupcem jest proroks, szaleńcem człowiek natchnionyd”. Tak jest z powodu twojej wielkiej winy i wielkiej przewrotności. 8 Efraime czyha przy namiocie proroka. Zastawiono sidła na wszystkich jego drogach i pułapkę w domu jego Bogaf. 9 Pogrążyli się w nieprawości jak niegdyś w Gibeag. On pamięta ich winy i ukarze ich grzechys. 7

Oz 8,13

Pwt 26,14

Ez 7,27; Am 8,2; Łk 21,22

Mk 3,21; J 10,20; Dz 26,24n

Am 7,10-17 Jr 20,1-6

Oz 10,9 Oz 8,13

Dawne i obecne wiarołomstwa Izraela Dotkliwość kary Bożej 10 „Znalazłem Izraelas jak winne grona na pustyni. Patrzyłem na waszych ojców jak na wczesną figę na wierzchołku drzewah.

Pwt 32,10; Oz 2,16

Prześladowanie proroka. Napomnienia Ozeasza oraz wygłaszane przez niego zapowiedzi bliskiego w czasie sądu i nieuchronnej kary natrafiały na silny sprzeciw rodaków. Wyrażał się on w lekceważeniu i ośmieszaniu proroka, a w pewnych okolicznościach także w dotkliwym prześladowaniu. Im cięższe były występki napiętnowanych, tym boleśniejszy stawał się los proroka. Nawet w miejscu świętym czyhały na niego rozmaite zasadzki, które miały mu uniemożliwić dalszą działalność. Dotkliwość kary Bożej. Występki i niegodziwości Izraelitów silnie kontrastują z wieloma przejawami Bożej dobroci, których naród wybrania doświadczył, poczynając od wyprowadzenia z Egiptu i wędrówki przez pustynię. Początek wiarołomstwa miał miejsce w Baal-Peor (Lb 25,1n), jeszcze przed wejściem do Kanaanu, a następnie, po wejściu do

OZEASZ 9,2-10

Oz 2,11

1988

35_Oz:35_Oz

Jr 2,5

Pwt 28,18

Pwt 28,41n; 32,25; Jr 16,3n; Oz 9,16

Łk 23,29

Oz 12,11 Ez 23,18

1Krl 9,7-9; Oz 9,17 Jr 3,8; Oz 1,6

Mt 21,19

Oz 9,12 2Krl 17,14-20; Ps 81,11-13; Oz 7,13 Pwt 28,64n

Ps 80,15n; Iz 5,1-7; Mt 21,33-43; J 15,1-6 Pwt 32,13-17

Wj 23,24

9/3/08

3:35 PM

Page 1989

A oni przyszli do Baal-Peora i okryli się hańbą, stali się wstrętni jak to, co ukochali. 11 Jak ptak uleci chwałas Efraimab. Nie będzie urodzin, ciąży ani poczęcia. 12 Nawet jeśli wychowają swoich synów, zostaną ich pozbawieni, zanim ci dorosną. Biada także im samym, kiedy się od nich odwrócę. 13 Efraim – jak widzę – czyni swoich synów zwierzyną łowną. Efraim wyda swoich synów na rzeźc. 14 «Daj im PANIEs, co masz dać; daj im bezpłodne łono i wyschnięte piersi». 15 Wszelkie ich zło okazało się w Gilgald, tam ich znienawidziłem. Z powodu ich złych uczynków wypędzę ich z mojego domu. Nie będę ich już kochał! Wszyscy ich książęta są buntownikami. 16 Efraim jest powalony, wyschły jego korzenie. Nie wydadzą więcej owocu, a nawet gdyby wydali, sprawię, że umrze wyczekiwany owoc ich łona”. 17 Mój Bóg ich odrzuci, ponieważ Go nie słuchali. Będą się błąkać wśród narodów.

a) Baal-Peor – bóstwo moabickie oraz miejscowość w Moabie, gdzie Izraelici, jeszcze przed wejściem do Kanaanu, dopuścili się bałwochwalstwa: uprawiali nierząd z pogankami i oddawali cześć ich bożkom (Lb 25,1-5). b) Efraim – zob. Oz 4,17+. c) synów na rzeź – prawdopodobnie chodzi o kult Baala, w czasie którego bożkom składano dzieci w ofierze (Pwt 12,31; 2Krl 17,17). Zapowiadana kara, którą Izraelici odbiorą z ręki najeźdźcy (Asyrii), będzie polegała także na rzezi ludności. d) Gilgal – zob. Oz 4,15+.

Kres kultu bożków i królestwa Izraela 1 Izraels – bujny krzew winorośli, przynosił wiele owoców. Lecz im obfitszy był jego owoc, tym liczniejsze budował ołtarzes; im lepiej działo się w kraju, tym bardziej mnożyły się steles. 2 Ich serces było nieszczere, teraz za to odpokutująs. On rozwali ich ołtarze i zniszczy ich stele. 3 W końcu powiedzą: „Nie mamy króla, ponieważ nie baliśmy się PANAs. Zresztą, cóż nam król pomoże?”.

10

Ziemi Obiecanej, w Gilgal. Te niewierności zaciążyły nad całą historią, gdyż odtąd zepsucie stawało się coraz większe. Jego skutkiem jest dotkliwa kara Boża, jej apogeum zaś stanowi wygnanie z ziemi ojców. Brak posłuszeństwa Bogu i Jego woli to najważniejsza przyczyna rozproszenia Izraelitów wśród narodów. Kres kultu bożków i królestwa Izraela. Pomyślność Izraelitów, zamiast pobudzać do wdzięczności i jeszcze gorliwszej wierności Bogu, stawała się przyczyną kolejnych odstępstw i żywiołowego nasilania się rozmaitych kultów pogańskich. Czasami usiłowali oni oszukać Boga, udając, że Go czczą, podczas gdy naprawdę oddawali cześć Baalom. Boża odpowiedź na te niegodziwości jest surowa: miejsca kultów pogańskich zostaną zniszczone, a posągi bożków podzielą losy ich czcicieli deportowanych do Asyrii. Zniszczenia dokonane przez wrogów obejmą całe Królestwo północne wraz z Samarią, jego stolicą.

1989

OZEASZ 9,11 — 10,3

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) trujące ziele – chodzi albo o lulka czarnego, który rośnie w pobliżu stepów i pustyń, albo też o gwiazdnika syryjskiego, znanego z trujących nasion. b) cielec z Bet-Awen – zob. Oz 8,6+. c) Zgodnie z panującym zwyczajem, zwycięzca jako trofeum zabierał posągi bogów pokonanego ludu. Był to także znak „słabości” tych bóstw, gdyż nie zdołały one obronić swoich wyznawców (np. 1Sm 5,1; 2Sm 5,21; 12,30; Dn 11,8). d) Efraim – zob. Oz 4,17+. e) Gibea – zob. Oz 9,9+. f) podwójną nieprawość – w kontekście poprzedniego wiersza wyrażenie to może być aluzją do zbiorowego gwałtu na żonie lewity i pozbawienia jej życia przez mieszkańców Gibea (Sdz 19,22-25). g) jarzmo – drewniana uprząż służąca do zaprzęgania zwierząt pociągowych; zakładano ją zwierzęciu na kark, szyję, czoło lub rogi.

Page 1990

4

Wypowiadają wiele słów, przysięgają fałszywie, zawierają przymierza, a prawo rozrasta się jak trujące zielea w polnych bruzdach. 5 Mieszkańcy Samariis drżą o cielca z Bet-Awenb, bo opłakuje go jego lud i kapłan. Boją się o jego chwałęs, lękają się, że będzie im zabrany. 6 On sam zostanie zaniesiony do Asyriis jako dar dla królac. Efraimd okryje się hańbą, a Izrael zawstydzi się z powodu swego zamysłu. 7 Samaria zostanie zburzona, jej król będzie podobny do drewna na powierzchni wody. 8 Zniszczone zostaną wzniesienias Bet-Awen – grzechs Izraela. Na ich ołtarzach wyrosną ciernie i oset. Wtedy powiedzą górom: „Przykryjcie nas!”, a pagórkom: „Padnijcie na nas!”.

Am 5,7; 6,12; Hbr 12,15 Oz 4,15; 8,5n; 1Krl 12,28-32

Jr 3,24 Iz 1,29; Jr 2,26n

2Krl 23,15n; Oz 4,13 Iz 2,10; Łk 23,30; Ap 6,16

h) Efraim – zob. Oz 4,17+.

Rychła klęska jako kara za przewrotność „Od dni Gibeae grzeszysz, Izraelus! Tam się zbuntowali. Czy nie dojdzie do wojny w Gibea z powodu nikczemników? 10 Przyjdę wymierzyć im karęs. Narody gromadzą się przeciwko nim, aby ich ukarać za podwójną nieprawośćf. 11 Efraim był jak przyuczona jałówka chętna do młócenia zboża. Ja włożyłem jarzmog na jego piękny kark i zaprzągłem Efraimah; Judas będzie orał, a Jakub za nim bronował. 12 Zasiejcie sprawiedliwość, abyście zebrali miłość. Przygotujcie pod zasiew nowe grunty. Nadszedł czas, by zwrócić się do PANAs, aby przyszedł nauczyć was sprawiedliwości. 13 Wy jednak uprawialiście bezbożnośćs, zbieraliście przewrotność i spożywaliście owoce kłamstwa. Bo zaufałeś swoim rydwanom i wielkiej liczbie swych wojowników. 9

Oz 4,16

Jr 2,20; 5,5; Mt 11,29n

Oz 2,21; Mi 6,8

Jr 4,3

Hi 4,8; Prz 22,8; Oz 8,7; Ga 6,7n Prz 18,20n Iz 31,1

Rychła klęska jako kara za przewrotność. Efraim, czyli królestwo Izraela, w planach Bożych miał do spełnienia szczególną misję. Został do niej właściwie przygotowany i odpowiednio wyposażony, o czym mówi prorok, stosując metafory zaczerpnięte z życia rolniczego (ww. 11n). Niestety, rzeczywistość okazała się bardzo smutna, gdyż miejsce wierności zajęło wiarołomstwo i przewrotność. Ich przejawy to kult obcych bóstw i związana z nim rozwiązłość, zgubne sojusze polityczne i pełne pychy poleganie na sobie. Izraelici mieli być narzędziami sprawiedliwości i miłości Boga, sprzeniewierzyli się jednak Jego planom. Czeka ich za to słuszna kara.

OZEASZ 10,4-13

1990

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1991

14

Oz 14,1

Rz 7,13 Oz 10,7

Jr 2,1-9 Wj 4,22; Pwt 14,1; Iz 1,2; Jr 31,9.20; Mt 2,15; Rz 9,4; 2Kor 6,18

Pwt 1,31; Iz 46,3n; 63,9 Pwt 32,10-12 Pwt 8,16; Pnp 1,4; Iz 63,9; J 6,44; 12,32; 2Kor 5,14

Ps 78,23-25; 105,40; Oz 2,8; J 6,32-58 Oz 8,13 2Krl 17,13n; Za 1,4-6

Pwt 32,36; 2Krl 13,23; Ps 106,45;

Am 7,3.6 Jr 31,20 Ps 78,38; Iz 27,4-8; Oz 14,4 Lb 23,19; Iz 55,8n; Mi 7,18-20

Powstanie wrzawa wojenna pośród twego ludu i wszystkie twoje twierdze zostaną zburzone, jak w dniu bitwy Szalman zburzył Bet-Arbela, kiedy to matka została zamordowana z synami. 15 Tak uczynię tobie, domu Izraela, z powodu twojego złego postępowania. W blasku rannej zorzy zginie król Izraela. Wielka miłość Boga 1 Umiłowałem Izraelas, gdy był jeszcze dzieckiem, i z Egiptu wezwałem mojego syna. 2 Im więcej ich wzywałem, tym dalej odchodzili ode Mnie. Składali ofiary Baaloms i bożkom palili kadzidła. 3 A przecież to Ja uczyłem chodzić Efraimab i brałem ich na swoje ramiona. Oni zaś nie poznali, że troszczyłem się o nich. 4 Pociągałem ich ludzkimi więzami, a były to więzy miłości. Byłem dla nich jak ten, który podnosi do swego policzka niemowlę. Schylałem się ku niemu, aby go nakarmićc. 5 Nie powróci do ziemi egipskiej, lecz Asyrias będzie jego królem, bo nie chcieli nawrócić się do Mnie. 6 Miecz spustoszy jego miasta, zniszczy jego rygle i wytraci ich za ich zamysły. 7 Mój lud został zniszczony, bo odwrócił się ode Mnie. Wzywają Baala, lecz on im nie pomoże. 8 Jak mogę cię porzucić, Efraimie, i jak opuścić ciebie, Izraelu? Jak mogę zrównać cię z Admą i postąpić z tobą jak z Seboimd? Moje serces wzbrania się przed tym, jestem poruszony do głębie. 9 Nie dam się unieść porywowi mego gniewus i nie zniszczę Efraima, bo jestem Bogiem, nie człowiekiem!

11

a) Wydarzenie przywołane przez Ozasza jako przykład całkowitego zniszczenia. W czasach proroka klęska Bet-Arbel musiała być dobrze znana, lecz dla współczesnych historyków pozostaje tajemnicą. b) Efraim – zob. Oz 4,17+. c) nakarmić – zapewne aluzja do daru manny podczas pobytu Izraelitów na pustyni (Wj 16,1-36). d) Adma i Seboim – miasta, które zostały zniszczone wraz z Sodomą i Gomorą (Pwt 29,22). Leżały w dolinie Araby, na południe od Morza Martwego, lecz ich dokładne położenie nie jest znane. e) Nagłe przejście od zapowiedzi kary do zapowiedzi pociechy spotykamy także w innych miejscach księgi (np. Oz 1,9n; 8,9n; 13,14).

Wielka miłość Boga. Gdyby Ozeasz zatrzymał się wyłącznie na piętnowaniu dawnych i obecnych występków Izraela, wymowa jego nauczania byłaby tragiczna. Tymczasem na tle surowych napomnień proroka wyraźniej ukazuje się obraz Boga i Jego miłości do narodu, który On wybrał jako swoją szczególną własność. Teraz, w obliczu karygodnych przewinień Izraelitów, Boża sprawiedliwość przysłania miłość, ale jej nie usuwa ani nie osłabia. W tym fragmencie dominuje motyw miłości ojcowskiej, która leży u podstaw Bożego wybrania Izraela i sprawowania nad nim trwałej opieki (Pwt 8,5n). Owocem miłości Boga będzie uwolnienie wygnańców i ich powrót do ziemi ojców. Ewangelista

1991

OZEASZ 10,14 — 11,9

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) Kierowanie się gniewem jest ludzką słabością (gniew Boga – zob. Słownik). Celem działania Świętego Boga zawsze jest ocalenie. b) Efraim – zob. Oz 4,17+. c) Ozeasz, ostatni król Izraela (730-723 przed Chr.), zdobył koronę, zabijając swojego poprzednika, Pekacha (2Krl 15,30). Już jako król najpierw podporządkował się Asyrii, a następnie sprzymierzył się z jej wrogiem – Egiptem (2Krl 17,4). d) Kanaan – w znaczeniu potocznym tak określano kupców; nazwa ta została tutaj użyta jako pogardliwe określenie Izraelitów, którzy naśladując nieuczciwych kupców kananejskich, często posługiwali się w handlu oszukanymi miarami i wagami. e) Wspomnienie wędrówki Izraelitów przez pustynię jako zapowiedź sytuacji wygnania.

Page 1992

Pośrodku ciebie jestem Ja – Święty, i nie przychodzę, aby niszczyća. 10 Pójdą za PANEMs, który jak lew zaryczy. A kiedy zaryczy, zbiegną się jego synowie z zachodu. 11 Jak wróble przyfruną z Egiptu i jak gołębie z kraju Asyrii. Sprawię, że wrócą do swoich domów” – wyrocznia PANAs. Występna przeszłość i teraźniejszość Izraelitów 1 „Efraimb otoczył Mnie kłamstwem, a dom Izraelas oszustwem. Lecz Judas służy jeszcze Bogu i mocno trzyma się świętości. 2 Efraim pasie się wiatrem, za wiatrem wschodnim biega nieustannie; pomnaża kłamstwa i gwałty. Zawiera przymierze z Asyriąs, a do Egiptu dostarcza oliwęc. 3 PANs wiedzie spór z Judą, ukarze Jakuba za jego występki i odda mu według jego uczynków. 4 W łonie matki chwycił swojego brata za piętę, a w sile wieku walczył z Bogiem. 5 Walcząc z aniołems odniósł zwycięstwo, płakał i doznał miłosierdzias. Spotkał Go w Betels i tam z Nim rozmawiał. 6 PAN jest Bogiem Zastępóws, PAN jest imięs Jego. 7 Ty więc nawróć się do swojego Boga, przestrzegaj miłości i prawas, zawsze ufaj swojemu Bogu. 8 Kanaand ma w ręku fałszywą wagę, kocha się w oszustwie. 9 I powiedział Efraim: «Stałem się bogaty i zgromadziłem sobie majątek». Lecz z całego jego dorobku nic mu nie zostanie z powodu winy, której się dopuścił. 10 Ja Jestem PAN, twój Bóg, od wyjścia z ziemi egipskiej. Nakazuję ci znowu mieszkać w namiotach, jak za dni spotkaniae.

Iz 11,11; Za 10,10

Jr 31,12; Ez 28,25

12

Mateusz w swojej Ewangelii odniósł w. 1 do Jezusa Chrystusa, który wraz ze Świętą Rodziną powrócił z Egiptu do ziemi izraelskiej (Mt 2,15; 2,20-23). Jest to zapowiedź powrotu grzeszników do Boga dzięki pojednaniu, które definitywnie dokona się przez ofiarę Jezusa Chrystusa. Występna przeszłość i teraźniejszość Izraelitów. Występki obecnego pokolenia mieszkańców królestwa Izraela nie są niczym nowym. Do dawnych grzechów dołączyły nowe występki, polegające m.in. na zgubnych rachubach politycznych, czyli układaniu się z Asyrią i Egiptem (w. 2). Napiętnowanie aktualnych wykroczeń łączy się ze wspomnieniami z przeszłości, sięgającymi wybranych epizodów z życia patriarchów Izraela. Prorok surowo ocenia postępowanie

OZEASZ 11,10 — 12,10

Jr 25,30

1992

Iz 30,1n; 31,1n; Oz 5,13 Oz 4,1 Iz 43,27

Rdz 25,26

Rdz 32,24-28 Rdz 32,9-12 Rdz 28,11-19

Am 4,13

Iz 55,6; Oz 14,1; Za 1,3; Dz 2,38; 26,20 Ps 37,7; 130,5-7; Iz 40,31; Lm 3,25n Pwt 25,13

Łk 12,16-21; Ap 3,17n

Wj 20,2; Oz 13,4 Oz 2,16

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1993

11

2Sm 12,2-4; Iz 5,1-7; Oz 6,5 Oz 6,8

Oz 9,15

Rdz 27,43 Rdz 29,18-28; 31,41 Wj 3,7-10; Pwt 18,15.18; Dz 3,22n Oz 11,1; Dz 7,35-37

Ja przemawiałem do prorokóws i mnożyłem widzenia oraz przez proroków głosiłem przypowieści”. 12 W Gileadziea panuje nieprawość i gnieździ się kłamstwo. W Gilgalb składają ofiary cielcom, dlatego ich ołtarzes będą jak stos kamieni w bruzdach pól. 13 Jakub uciekł do kraju Arams, Izrael dla kobiety oddał się na służbę i z powodu kobiety doglądał owiecc. 14 Lecz PAN przez prorokad wyprowadził Izraela z Egiptu i przez proroka otoczył go opieką. 15 Efraim pobudził Go do gorzkiego gniewu, dlatego Pan zrzuci na niego odpowiedzialność za krew, którą przelał, i skieruje przeciwko niemu jego haniebne czyny.

a) Gilead – zob. Oz 6,8+. b) Gilgal – zob. Oz 4,15+. c) Powraca temat Jakuba, podjęty w ww. 3-5. Musiał on uciekać do Charanu przed gniewem Ezawa. Powrót do ojczystej ziemi miał miejsce po założeniu przez Jakuba rodziny w Aramie, gdzie pasł owce swojego przyszłego teścia, Labana. Losy Jakuba są zapowiedzią losów narodu Izraela: kara wygnania i powrót do kraju dzięki miłosierdziu Boga. d) przez proroka – mowa o Mojżeszu (Pwt 18,15; 34,10). e) Efraim – zob. Oz 4,17+. f) dym uchodzący z okna – w ubogich domach nie było komina, dym wydostawał się więc na zewnątrz przez drzwi i okna. g) poznałem – zob. Oz 2,22+.

Sprawiedliwa kara Boża 1 Gdy Efraime przemawiał, panował strach. Wiele wtedy znaczył w Izraelus, lecz przez Baalas zgrzeszył i umarł. 2 A teraz grzeszą nadal: odlewają bożki ze swego srebra, według swojego pomysłu. To wszystko jest dziełem rzemieślników. Mówią do siebie nawzajem: „Składajcie ofiary, niech ludzie całują cielce”. 3 Dlatego staną się jak poranna mgła, jak rosa, która szybko znika, jak plewa porwana z klepiska, jak dym uchodzący z oknaf. 4 „Ale Ja jestem PANs, twój Bóg, od wyjścia z ziemi egipskiej. Nie będziesz znał innego Boga oprócz Mnie, poza Mną nie ma innego Zbawcy. 5 Ja poznałemg cię na pustyni, w spieczonej krainie. 6 Kiedy ich pasłem, byli syci. Tuczyli się, a ich serces stało się wyniosłe i dlatego o Mnie zapomnieli. 7 Więc stanę się dla nich jak lew, jak pantera czyhająca przy drodze.

13

1Krl 12,27-32

Ps 115,4-8; Iz 46,6; Jr 10,4; Ha 2,18n

Oz 6,4

Ps 1,4; Iz 17,13; 41,16; So 2,2 Wj 20,2; Oz 12,10 Pwt 5,6n Iz 43,11 Pwt 2,7; Ga 4,9 Pwt 32,13-18

Iz 17,10; Oz 13,6 Oz 5,14 Jr 5,6

Jakuba, który oszukał własnego brata i ośmielił się zmagać z Bogiem. Izraelici wkroczyli na podobną drogę, naśladując ponadto złe postępowanie Kananejczyków (ww. 8n). Ostatnie słowo zawsze jednak należy do Boga, a Jego zbawcze działanie jest i będzie tak samo skuteczne jak wtedy, gdy przez Mojżesza, nazwanego tutaj prorokiem (w. 14), wyprowadził Izraelitów z Egiptu. Sprawiedliwa kara Boża. Powraca wątek potępienia kultu obcych bóstw, zwłaszcza czci oddawanej ich posągom. Na takim tle bardzo dobitnie brzmi pierwsze przykazanie Dekalogu: Nie będziesz znał innego Boga oprócz Mnie (w. 4). Przypomnienie to jest także nawiązaniem do wędrówki Izraelitów przez pustynię, podczas której sam Bóg troszczył

1993

OZEASZ 12,11 — 13,7

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

a) zapamiętana... zachowany w pamięci – dosł. mowa o ukryciu w celu zabezpieczenia, przechowania do stosownego czasu. b) O ratunku dla narodu mówi się tu jak o wyrwaniu go z krainy umarłych i przywróceniu do życia. Apostoł Paweł odniósł ten tekst do zmartwychwstania umarłych (1Kor 15,55).

Page 1994

8

Rzucę się na nich jak niedźwiedzica, kiedy straci młode, i rozerwę serca w ich piersi. Pożrę ich tam jak lwica, dziki zwierz ich rozszarpie. 9 Zniszczę cię, Izraelu, i kto ci przyjdzie z pomocą? 10 Gdzie teraz jest twój król, aby cię ocalił? Gdzie wszyscy twoi sędziowies, we wszystkich twych miastach, o których mówiłeś: «Daj mi króla i książąt!». 11 Dałem ci króla w moim gniewies, lecz zabieram go w moim uniesieniu. 12 Wina Efraima jest zapamiętana, a jego grzechs zachowany w pamięcia. 13 Przychodzą na niego bóle rodzącej, lecz on jest niemądrym dzieckiem, bo gdy nadchodzi czas, nie opuszcza matczynego łona. 14 Czy mam ich wyrwać z krainy umarłychs, wybawić ich od śmierci? Gdzie twa zaraza, o śmierci, i gdzie twoje zniszczenie, kraino umarłych?b Moje oczy nie znają litości. 15 Choćby Efraim kwitnął między braćmi, przybędzie wiatr wschodni, posłany od PANA, zadmie od strony pustyni, wysuszy jego źródła i studnie, zagarnie jego skarb i wszystkie kosztowności. 1 Samarias poniesie karęs, bo powstała przeciwko Bogu. Padną od miecza, ich dzieci będą roztrzaskane o skałę, a kobietom brzemiennym rozprują łona”.

14

Nawrócenie i uzdrowienie Izraela 2 Nawróć się, Izraelus, do PANAs, twojego Boga, bo upadłeś przez twoją własną winę. 3 Zabierzcie ze sobą słowa i nawróćcie się do PANA.

Am 9,1-3

Pwt 32,37-39; Oz 8,4; 10,3 Sdz 2,16-18

1Sm 8,5n. 19n; 12,11n 1Sm 8,7-9 Oz 10,15 Pwt 32,34n

Iz 26,17n; Mi 4,9n

2Krl 19,3 Ez 37,1-14; Oz 6,2

1Kor 15,55

Ez 17,10; 19,12

Hi 18,16

Oz 7,1

Iz 13,16; Oz 10,14n; Am 1,13

2Krn 30,6-9; Iz 55,6n; Oz 6,1; 12,6; Jl 2,12n Oz 5,5 Ps 32,1; Jl 2,17; Mt 6,12; Łk 11,4; 18,13

się o to, by zapewnić im wszystkie środki niezbędne do godnego życia. Największą chorobą narodu wybranego okazuje się teraz amnezja, czyli utrata pamięci o dziełach Bożej miłości i miłosierdzia. Przywódcy, o których Izraelici niegdyś tak zabiegali, czyli królowie i sędziowie, przestali troszczyć się o pomyślność powierzonych sobie ludzi, a dbają wyłącznie o siebie. Lecz oto nadszedł czas sprawiedliwej kary Bożej, która jest tak nieuchronna, jak bóle doświadczane przez rodzącą kobietę (Iz 26,17; Jr 6,24; 22,23). Druzgocąca kara spada na Efraima, czyli Królestwo północne, oraz na jego stolicę, Samarię. Niewierny naród boleśnie doświadczy mocy śmierci, na którą zasłużył swoimi grzechami. W Pierwszym Liście do Koryntian apostoł Paweł przytacza Ozeaszową apostrofę do śmierci i krainy umarłych (w. 14), głosząc jednak, że śmierć została definitywnie pokonana przez Jezusa Chrystusa (1Kor 15,55). Nawrócenie i uzdrowienie Izraela. Trzecią część Księgi Ozeasza (9,10 – 14,9), w której dominuje napiętnowanie dawnych i obecnych niewierności Izraela, zamykają żarliwe wezwania do nawrócenia oraz pełne ufności zapowiedzi odrodzenia narodu. Wezwania do nawrócenia (ww. 2-4) brzmią jak uroczyste wspólnotowe wyznania win. Towarzyszy

OZEASZ 13,8 — 14,3

2Sm 17,8

1994

35_Oz:35_Oz

Hbr 13,15; 1P 2,9 Ps 146,3; Oz 5,13; 7,11 Ps 33,17 Iz 31,1 Oz 2,18n Wj 22,22-24; Ps 68,5; J 14,18 Jr 3,22; 17,14; Oz 2,16-25; Mt 9,12n Pwt 7,7n; Ef 2,4-9 Iz 12,1; 2Kor 5,19-21 Iz 26,19; 44,3

Ps 80,9-11; Iz 27,6; Ez 17,5-8; Mt 13,31n

Ps 91,1; Pnp 2,3

Oz 4,17; 2Kor 6,16; 1P 4,3n

J 1,16; 15,1-8; Ga 5,22n; Jk 1,17

Ps 107,43; Prz 4,7 Pwt 32,4

Prz 4,18

9/3/08

3:35 PM

Page 1995

Mówcie do Niego: „Odpuść nam wszelką winę i przyjmij to, co dobre, owoc naszych warg. 4 Asyrias nie może nas zbawić. Nie chcemy już wsiadać na konie ani też mówić: «Boże nasz» do dzieła naszych rąk. Ponieważ u Ciebie sierota znajdzie miłosierdzies”. 5 „Uleczę ich niewierność i całym sercem umiłuję, bo powstrzymałem mój gniews na nich. 6 Będę jak rosa dla Izraela, zakwitnie on jak lilia i zapuści korzenie jak cedry Libanu. 7 Rozwiną się jego latorośle, będzie wspaniały jak drzewo oliwne, a jego woń jak woń Libanu. 8 Powrócą i zamieszkają w moim cieniu, będą uprawiać zboże i zakwitną ich winnice, sławne jak wino Libanu. 9 Efraima! Cóż ma jeszcze wspólnego z bożkami? Ja go wysłuchuję i na niego patrzę. Jestem jak zielony cyprys i ode Mnie pochodzi jego owoc”.

a) Efraim – zob. Oz 4,17+.

Zakończenie 10 Kto jest tak mądry, aby to pojął, tak rozumny, aby to poznał? Bo drogis PANAs są proste, chodzą po nich sprawiedliwi, a upadają na nich grzesznicy.

im deklaracja o całkowitym odwróceniu się od Asyrii i innych potęg ludzkich, a także o zaniechaniu kultu bóstw pogańskich. Zapowiedzi odrodzenia (ww. 5-9) stanowią Bożą odpowiedź na dobrą wolę narodu wybranego. Dowodem odzyskanej przychylności Boga będzie tak wielka pomyślność, że przysłoni ona wszystkie dobra, które w przeszłości były udziałem Izraela. Autor wyraził tę myśl w kilku wspaniałych obrazach, nawiązujących do naturalnych bogactw Ziemi Świętej. Zakończenie. Przyjmuje się, że ostatni werset został dodany w trakcie ostatecznego literackiego opracowania Księgi Ozeasza i ma charakter dydaktyczny. Mędrzec staje w zadziwieniu nad wielką nieprawością ludzi i ogromem miłosierdzia Boga, który karci słusznie, lecz nie przestaje wychodzić naprzeciw słabemu człowiekowi.

1995

OZEASZ 14,4-10

35_Oz:35_Oz

9/3/08

3:35 PM

Page 1996

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:36 PM

Page 1997

KSIĘGA JOELA Wprowadzenie Okoliczności powstania Imię Joel oznacza ‘Jahwe jest Bogiem’ i jest często spotykane w ST (1Sm 8,2; 1-2 Krn). Prorok ten znany jest jedynie ze swojej księgi, która nie zawiera żadnych danych o jego pochodzeniu, z wyjątkiem imienia ojca – Petuel (Jl 1,1). Z treści księgi wynika, że Joel był Judejczykiem i działał w Jerozolimie (Jl 2,1.15; 3,5). Pozostawał w bliskim związku ze środowiskiem świątynnym, być może pochodził z rodu kapłańskiego lub, co jest bardziej prawdopodobne, lewickiego. Był człowiekiem wykształconym i odznaczał się talentem poetyckim, co widać w bogatym języku, stosowaniu metafor, paralelizmów, kompozycji symetrycznych i wyszukanych figur stylistycznych. Ton jego wypowiedzi ma charakter mowy liturgicznej, wręcz pokutnej (Jl 1,14-20; 2,12-17). Autor umiejętnie wykorzystuje wcześniejsze proroctwa ST: Izajasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza i Zachariasza. Styl wypowiedzi, jak i podejmowane tematy, mające silne zabarwienie eschatologiczne i apokaliptyczne, wskazują, że proroctwo zawarte w księdze pochodzi od jednej osoby, a redakcyjne uzupełnienia występują bardzo rzadko. Trudno określić dokładną datę powstania Księgi Joela, ponieważ nie znajdujemy w niej żadnych wyraźnych odniesień do ówczesnych wydarzeń historycznych. W jej tytule brak wzmianki o królach, za których panowania prorok działał, jak ma to miejsce w wielu innych księgach prorockich ST. Opis plagi szarańczy, który pojawia się na początku księgi, nie pomaga w ustaleniu kontekstu historycznego, gdyż zjawisko to w starożytnym Izraelu nie było niczym nadzwyczajnym. Umieszczenie proroctwa Joela w kanonie ksiąg biblijnych pomiędzy Księgą Ozeasza a Księgą Amosa przez długi czas było traktowane jako dowód na to, że pochodzi ona z VIII w. przed Chr. Jednak w odróżnieniu od wspomnianych ksiąg prorockich u Joela brakuje jakichkolwiek odniesień do bałwochwalstwa, które miało miejsce w czasach monarchii, do najazdu Asyryjczyków na Izrael oraz do antagonizmu pomiędzy Jerozolimą a Samarią. Podkreślenie ważności kultu i roli kapłanów kierujących wspólnotą (Jl 1,9.13; 2,17), brak wzmianki o królu i prorokach, zaliczenie Greków w poczet nieprzyjaciół Izraela (Jl 4,6) oraz cytaty lub aluzje do proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza, Zachariasza i Malachiasza pozwalają datować proroctwo Joela na koniec V lub początek IV w. przed Chr. Kult opisany przez Joela unaocznia sytuację, jaka miała miejsce po reformie religijnej Ezdrasza (Jl 1,9.13; 2,14), a sposób ukazania Jerozolimy pozwala twierdzić, że Joel zna miasto takim, jakie było po odbudowie dokonanej przez Nehemiasza (Jl 2,7.9). Natomiast wzmianka o narodach (Jl 4), zwłaszcza zaś o mieszkańcach Tyru i Sydonu, świadczy o tym, że prorok zakończył swoją działalność przed kampanią Aleksandra Wielkiego. W związku z tym podaną wcześniej datę powstania Księgi Joela można sprecyzować, przyjmując, że był to początek pierwszej połowy IV w. przed Chr. Należy jednak zaznaczyć, że na podstawie niemal tych samych danych, lecz przy innej ich interpretacji, niektórzy przyjmują, że działalność Joela i powstanie jego księgi miały miejsce w okresie przed przesiedleniem Judejczyków do Bablilonii (IX lub VIII w. przed Chr.). 1997

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:36 PM

Page 1998

Treść i teologia Księga dzieli się wyraźnie na dwie, ściśle ze sobą powiązane części. W pierwszej z nich autor opisuje plagę szarańczy i wzywa do pokuty (Jl 1,1 – 2,17), a w drugiej umieszcza zapowiedź sądu i zbawienia (Jl 2,18 – 4,21). Część pierwsza ma charakter historyczny i nawiązuje do plagi szarańczy, która nawiedziła kraj i w połączeniu z trwającą suszą sprowadziła klęskę głodu (Jl 1,1 – 2,11). Prorok obiecuje Izraelitom, że jeśli szczerze się nawrócą, to Bóg ulituje się nad nimi i przywróci urodzaj ich ziemiom. W drugiej części Joel kreśli obraz eschatologicznego sądu i zbawienia (Jl 3,1 – 4,21). Będzie to dzień, w którym Bóg dokona sądu nad narodami. Dzień Pana to jednak nie tylko dzień grozy i strachu, ale także dzień radości, ponieważ Bóg wyleje na wszystkich Izraelitów swojego Ducha i obdarzy ich charyzmatycznymi darami (Jl 3,1-5). Księga Joela, chociaż liczy zaledwie cztery rozdziały, pod wieloma względami jest dziełem niezwykłym i wyjątkowym. Jej oryginalność polega na bezpośrednim przejściu od rzeczywistości ziemskiej – ataku szarańczy, do nadprzyrodzonej, jaką jest zapowiadany Dzień Pana. Zgodność opisu klęski ze szczegółami towarzyszącymi rzeczywistej inwazji szarańczy wskazuje na to, że prorok nawiązuje do współczesnych sobie wydarzeń, za pomocą których kreśli obraz przyszłego sądu Bożego. Klęski nawiedzające naród kierują jego myśli do ponownego odczytania historycznych wydarzeń w perspektywie eschatologicznej. Dlatego spadające na kraj nieszczęścia stały się dla Joela okazją, aby wezwać cały naród do pokuty i modlitwy. Ponieważ w tekście księgi obie perspektywy nakładają się na siebie, a prorok posługuje się niemal wyłącznie językiem symbolicznym i obrazowym, trudno rozróżnić, co należy odczytywać dosłownie, a co jest tylko przenośnią, służącą opisaniu rzeczywistości duchowej i eschatologicznej. Myśl teologiczna Joela koncentruje się wokół wydarzenia Dnia Pana, które odnajdujemy w obu częściach księgi (Jl 1,15; 2,1.11; 3,4; 4,15). Temat Dnia Pana był jednym z głównych tematów przepowiadania prorockiego ST, ale w żadnej księdze ST nie został on potraktowany tak szeroko jak w Księdze Joela. Prorok ukazuje ten dzień jako specjalną interwencję Boga w rzeczywistość historyczną, a jednocześnie zapowiada go jako wydarzenie eschatologiczne. Joel, wzywając do powszechnej lamentacji, pokazuje, że należy pokładać nadzieję w Bogu, który jest miłosierny i odpowie na wołanie swojego ludu. Plaga, a zatem sąd i kara, może być bowiem odwrócona poprzez szczere nawrócenie i pokutę. Wówczas Dzień Pana przybierze dla Izraelitów zupełnie inną postać. Będzie to dzień odpłaty dla wrogów ludu Bożego. Tych, którzy popełniali zbrodnie wobec Izraela, spotka podobny los (Jl 4,1-8), a nawet całkowite unicestwienie (Jl 4,19.21). Ponadto dzień ten będzie wiązał się ze szczególnym darem, wyrażającym się w wylaniu Ducha Bożego na całego Izraela (Jl 3,1n). W ten sposób wypełni się przepowiednia Mojżesza (Lb 11,29), gdyż dar Ducha i proroctwa obejmie wszystkich ludzi bez względu na wiek, płeć i status społeczny. Wszyscy będą wolni i znajdą ocalenie na górze Syjon (Jl 3,5). Co więcej Izraelowi zostanie udzielona szczególna moc, która pozwoli mu odnieść ostateczne zwycięstwo nad wrogiem (Jl 4,9n). Joel ukazuje Boga jako Pana całej natury. Jest Mu poddany świat ożywiony i nieożywiony (Jl 2,19n; 3,3n; 4,15n). Użyte przez proroka apokaliptyczne obrazy przywołują dawne wydarzenia związane z Wyjściem z Egiptu i objawieniem się Boga na Synaju. W ten sposób Joel podkreśla, że Bóg, nieustannie obecny pośród swojego ludu, jest zawsze gotów do udzielenia mu pomocy. Skutkiem Bożej interwencji będzie czas szczególnej pomyślności i urodzaju (Jl 4,17n.20).

1998

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:36 PM

Page 1999

KSIĘGA JOELA

Tytuł księgi 1 Słowo, które PANs skierował do Joelaa, syna Petuela.

a) Joel – dosł. Pan jest Bogiem. Imię to znane jest także z innych miejsc Pisma Święta (1Sm 8,2; Ezd 10,43; Ne 11,9).

Plaga szarańczy i wezwania do pokuty

b) Słuchajcie – zwrot typowy dla nauczania prorockiego, którym posługiwano się, chcąc skierować uwagę słuchaczy na wydarzenie o szczególnym znaczeniu. Wyrażenie to było jednocześnie wezwaniem do refleksji (Iz 1,2.10; Oz 5,1) i przestrogą przed karą Bożą (np. Am 3,1).

1

Pwt 28,38; Ps 105,34; Am 4,9; 7,1; Ml 3,11

Iz 5,11

Jr 46,23 Ap 9,8

Iz 5,1nn; Na 2,3

Lamentacje nad zniszczeniem kraju 2 Słuchajcieb tego, starsi, nastawcie uszu, wszyscy mieszkańcy kraju: czy zdarzyło się coś podobnego za dni waszych lub za dni waszych przodków? 3 Opowiedzcie to waszym synom, synowie wasi niech opowiedzą swoim synom, a ich synowie następnym pokoleniom. 4 Resztki po konikach polnych zżarła szarańcza, resztki po szarańczy zżarły gąsienice, resztki po gąsienicach zżarły świerszczec. 5 Ocknijcie się, pijani, i płaczcie, rozpaczajcie wszyscy, którzy pijecie wino, narzekajcie, że młode wino od ust wam odjęto. 6 Bo nadciągnął przeciw mojemu krajowi wróg mocny i niezliczony, którego zęby są jak u lwa, a kły jak u lwicy. 7 Spustoszył moją winnicę, a moje drzewa figowed połamał;

c) Resztki… świerszcze – w tekście hebr. użyto czterech różnych terminów; drugi z nich jest typowym określeniem szarańczy (Wj 10,13.14.19; Kpł 11,22; Pwt 28,38). Pozostałe terminy albo są innymi określeniami tych owadów, albo odnoszą się do poszczególnych faz ich rozwoju, ewentualnie są ogólnymi określeniami odnoszonymi do insektów. Stosując cztery różne terminy w odniesieniu do czterech fal ataku szarańczy, autor chce podkreślić powszechny charakter zniszczenia. d) winnicę… drzewa figowe – winnica i drzewo figowe to biblijne symbole pomyślności (1Krl 5,5; Mi 4,4). Dla rolników ich zniszczenie jest znakiem przekleństwa (Pwt 28,39n). Tutaj winnica symbolizuje ca łe go Izra ela (Ps 80,8-11.15; Iz 5,7; Jr 12,10).

Tytuł księgi. Księga rozpoczyna się charakterystycznym dla pism prorockich tytułem, który wskazuje na Boże pochodzenie dzieła i podaje imię proroka. W przeciwieństwie do innych ksiąg prorockich brakuje tutaj jakichkolwiek informacji na temat czasu, w którym działał prorok, oraz okoliczności, w jakich powstała księga (Oz 1,1; Am 1,1; Mi 1,1). Lamentacje nad zniszczeniem kraju. Już w pierwszych zdaniach swojego orędzia Joel wzywa naród do rachunku sumienia i do głębokiej refleksji nad tym, co dzieje się w Izraelu. Powodem wystąpienia proroka jest plaga szarańczy, często atakującej tereny Bliskiego Wschodu. Było to jedno z największych nieszczęść, jakie mogło dotknąć ludzi, ponieważ owady pożerały wszelką roślinność, napotkaną na swojej drodze. Ludzie byli bezradni wobec tej plagi. Jedynym wybawieniem mógł być gwałtowny wiatr, który porywał szarańczę i przenosił w inne miejsce. Joel ukazuje niewyobrażalne rozmiary plagi, posługując się obrazem najazdu wrogiego wojska i ataku drapieżnego lwa. Następujące po sobie ataki szarańczy sieją spustoszenie na łąkach, polach uprawnych i w sadach, co sprowadza na kraj długotrwałą nędzę i głód. W tej sytuacji prorok wzywa do podjęcia pokuty. Swój apel kieruje bezpośrednio do konkretnych grup społecznych, nie pomijając dzieci i niemowląt. Najpierw zwraca się do pijaków, którym zostanie odjęte od ust wino (w. 5), zachęcając do refleksji nad prawdziwą przyczyną nieszczęścia, jaką jest ich grzeszne życie. Następnie kieruje swoje słowa do kapłanów, którzy nie będą otrzymywać należnych im części ofiar składanych przez lud (Kpł 18), ponieważ

1999

JOEL 1,1-7

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:36 PM

a) wór – chodzi o wór pokutny, wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej, który był stałym elementem publicznej pokuty i żałoby. Ubierano go na ciało lub tylko się nim przepasywano. Oprócz tego, na znak umartwienia i pokuty, posypywano głowę popiołem lub prochem. b) moszcz – sok wyciśnięty z winogron, z którego wytwarzano wino. c) wory pokutne – zob. Jl 1,8+. d) Ogłoście… zwołajcie zebranie – do obowiązków kapłanów należało m.in. ogłaszanie postu i wzywanie do wspólnej modlitwy. W takich w przypadkach starsi czuwali nad jego organizacją i przebiegiem.

Page 2000

obdarł je z kory i porzucił, tak że gałęzie ich uschły. 8 Płaczcie, jak młoda kobieta w wóra odziana zawodzi nad oblubieńcem swojej młodości. 9 Z domu PANAs znikły ofiary pokarmowes i płynnes. Płaczcie, kapłani, słudzy PANA! 10 Spustoszone jest pole, smuci się ziemia, bo zniszczone zostało zboże, zabrakło moszczub i nie ma już oliwy. 11 Martwcie się, rolnicy, lamentujcie, uprawiający winnice, bo przepadły zbiory, nie będzie pszenicy ani jęczmienia. 12 Usechł krzew winny, zmarniał figowiec, drzewo granatu, palma daktylowa i jabłoń – uschły wszystkie drzewa w polu. Tak zniknęła radość wśród ludzi.

2Sm 3,31; 1Krl 20,32; Am 8,10 Wj 29,38-42; Lb 28,3-8

Jr 4,28

Jr 14,4

Iz 16,10; 24,11; Jr 25,10; 48,33

Wezwanie do pokuty i modlitwy Ubierzcie wory pokutnec i płaczcie, kapłani; lamentujcie, słudzy ołtarzas, przyjdźcie odziani w wory i czuwajcie, słudzy mojego Boga, gdyż zniknęła z domus waszego Boga ofiara pokarmowas i płynna. 14 Ogłoście święty post, zwołajcie zebranied, zgromadźcie starszychs i wszystkich mieszkańców kraju w domu PANAs, Boga waszego. Wołajcie do PANA: 15 „Ach, co za nieszczęsny dzień! Bliski jest Dzień PANAs, 13

Jr 4,8

Kpł 23,27-36; Jl 2,15; Jon 3,5-9

Iz 13,6; Jr 46,10; Ez 30,2nn

z powodu braku jakichkolwiek plonów nie będą składane żadne ofiary (w. 9). Kapłani nie będą więc mogli pełnić swojej świętej służby, co będzie dla nich najwyższym wymiarem kary Bożej (Oz 9,4). Wreszcie, zachęcając do płaczu, porównanego do rozpaczy młodej dziewczyny, opłakującej śmierć swojego przyszłego męża, Joel wzywa do pokuty całą społeczność Izraela, ponieważ plaga jednakowo dotknie wszystkich bez wyjątku. Na koniec zwraca się do rolników i właścicieli winnic, na których spadnie jeszcze klęska suszy (ww. 11n), która spotęguje skutki nalotu szarańczy. Jedynym sposobem, aby przebłagać rozgniewanego Boga, jest podjęcie pokuty i autentyczna zmiana sposobu postępowania, polegająca na zerwaniu z grzechem, który zamyka człowieka na Boga i niszczy relacje międzyludzkie. Wezwanie do pokuty i modlitwy. Joel bardzo wyraźnie interpretuje plagę szarańczy jako karę zesłaną przez Boga za ogrom win Izraela. Dlatego pokuta musi być równie wielka, jak wielki był grzech. Prorok domaga się, aby była ona prowadzona nieprzerwanie, w dzień i w nocy. Podjęte dzieło pokuty ma na celu przebłaganie Boga, uśmierzenie Jego gniewu i wyproszenie łaski odwrócenia klęski zesłanej na Izraela. Kapłani, jako słudzy Boga i Jego ołtarza, mają dać ludowi przykład tego, w jaki sposób i w jakim duchu należy to dzieło podjąć. Zwołanie ogólnonarodowego zgromadzenia całego ludu w świątyni jerozolimskiej podkreśla religijny charakter pokuty. Prorok nie poprzestaje na wezwaniu do modlitwy przebłagalnej, ale podaje także jej wzór. Ma ona wyrażać nie tylko żal za grzechy, lecz również grozę,

JOEL 1,8-15

2000

36_Jl:36_Jl

Jl 2,3; Am 7,4

2Krl 19,31; Ez 33,3n; Oz 5,8; Am 3,6

Jl 1,15; Am 5,18

Am 5,18-20; Sof 1,15;

Mt 24,21; Mk 13,19

Jl 1,19; Am 7,4

Rdz 2,8; 2,15; Iz 51,3; Ez 28,13

Hi 39,19n; Ap 9,3-10 Na 3,2nn

9/3/08

3:36 PM

Page 2001

przyjdzie on jak zagłada od Wszechmogącego”. 16 Oto na naszych oczach znika żywność i nie ma już radości w domu naszego Boga. 17 Zbutwiały ziarna pod grudami ziemi, puste są spichlerze, zburzone magazyny, bo zabrakło zboża. 18 Jakże ryczy bydło. Błąkają się stada wołów, bo nie mają pastwisk; również stada owiec dotknęła klęska. 19 Do Ciebie, PANIE, wołam, bo ogieńa strawił pastwiska na stepie, a płomień spalił wszystkie drzewa w polu. 20 Nawet dzikie zwierzęta wzdychają do Ciebie, bo wyschły strumienie wody, a ogień strawił pastwiska na stepie. Nadejście Dnia Pana 1 Dmijcie w rógb na Syjonies! Krzyczcie na mojej świętej górze! Niech zadrżą wszyscy mieszkańcy krajuc, gdyż nadchodzi Dzień PANA, bliski już jest; 2 dzień ciemności i mroku, dzień burzy i nawałnicyd. Jak zorza poranna, tak się rozciąga po górach lud liczny i mocny. Równego jemu nie było od wieków i po nim nigdy już nie będzie. 3 Przed nim ogień pożerający, a za nim palący płomień. Ziemia, co dotąd była jak rajski ogród, po jego przejściu stanie się pustyniąe. Nikt wtedy nie ocalejef. 4 Ich wygląd podobny do koni, a pędzą jak jeźdźcy, 5 jak łoskot kół rydwanów,

2

a) ogień – symbol niszczycielskiej mocy Boga. Motyw często występujący w Księdze Dwunastu Proroków (np. Oz 8,14; Jl 2,3.5; Am 1,3 – 2,4; 5,6; 7,14; Ab 18; Na 3,13.15; So 1,18; 3,8; Za 9,4; 11,1; 12,6). W tym przypadku symbolizuje on suszę i jej skutki. b) Dmijcie w róg – dźwięk rogu był znakiem ostrzegającym o najeździe nieprzyjaciela (np. Jr 4,5; Ez 33,3.6; Oz 5,8; Am 3,6) lub innym niebezpieczeństwie (np. Iz 18,3; Jr 4,5; Oz 8,1). Oznajmiał także początek uroczystości świeckich i religijnych (np. Lb 10,1-10; Jl 2,15). Tutaj chodzi o ostrzeżenie przed zbliżającym się zagrożeniem. c) wszyscy mieszkańcy kraju – chociaż ostrzeżenie płynie z Jerozolimy, to niebezpieczeństwo dotyczy całego kraju. Wydarzenie zapowiadane przez proroka ma charakter powszechny. d) dzień burzy i nawałnicy – nawiązanie do ciemności jako charakterystyki Dnia Pana zostało zaczerpnięte z So 1,15. Takie przedstawienie wszechmocy Boga bierze swój początek z Jego objawienia na Synaju (Wj 19,9.6; 20,21). Inni prorocy, mówiąc o objawieniu się Boga, często posługiwali się terminami odnoszącymi się do spektakularnych zjawisk przyrodniczych, takich jak wichury, burze, trzęsienia ziemi (np. Na 1,3-7). e) rajski ogród… stanie się pustynią – w tekstach prorockich ST występują zapowiedzi, w których kolejność jest odwrotna: pustynia stanie się ogrodem Eden (np. Iz 51,3), co stanowi zapowiedź przyszłego odnowienia i błogosławieństwa dla Jerozolimy. Odwrócenie obrazów przejętych z tradycji prorockiej odgrywa ważną rolę w całej jego księdze. Podobnym przykładem jest Jl 4,10, gdzie prorok, mówiąc o przekuwaniu sierpów na oszczepy, odwraca obrazy zaczerpnięte z Iz 2,4 i Mi 4,3. f) Nikt wtedy nie ocaleje – przywołując w w. 3 obraz ogrodu Eden, do którego podobne były miasta Sodoma i Gomora (Rdz 13,10), prorok chce ukazać wielką moc niszczycielską Bożego gniewu. W czasie zagłady Sodomy i Gomory Bóg ocalił Lota i jego córki (Rdz 19,24-29).

którą budzi zapowiedziana kara Boża (ww. 15-18). Prorok nie mówi już tylko o szarańczy, ale zapowiada nadejście Dnia Pana, w którym Bóg objawi ludziom swój gniew i ześle klęskę o wiele bardziej tragiczną niż nalot szarańczy. Dzień Pana będzie czasem ostatecznej kary tak dla Izraela, jak i dla narodów pogańskich. Plaga szarańczy jest więc jedynie ostrzeżeniem i zapowiedzią właściwego sądu. W wypowiedzi Joela zauważamy często obecną u proroków perspektywę, w której zapowiadane wydarzenia sądu i ostatecznego zbawienia są już obecne w aktualnych wydarzeniach. Są nimi: głód, ustanie ofiar i kultu w świątyni, nieurodzaj, bieda, cierpienie bydła. W obliczu tego wszystkiego sam prorok zanosi do Boga żarliwą modlitwę – lamentację. Nie prosi jednak bezpośrednio o odwrócenie nieszczęść, ale odwołuje się do miłosierdzia Bożego. Żywi bowiem nadzieję, że Bóg, jako władca natury, słysząc powszechny płacz, widząc żal i pokutę, okaże ludziom litość i odwróci nieszczęścia. Nadejście Dnia Pana. Joel wzywa do obwieszczenia całemu krajowi nadejścia Dnia Pana (w. 1), po czym przechodzi do opisu jego realizacji. Dokonuje tego, ponownie wykorzystując symboliczny obraz ataku szarańczy, która niczym świetnie zorganizowana i bezwzględna armia atakuje i zdobywa miasto. Najazd tej potężnej armii, której nikt

2001

JOEL 1,16 — 2,5

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:36 PM

a) Powraca tutaj obraz niszczycielskiej plagi szarańczy, która niczym złodziej wdziera się do domów przez okna. b) ciemność spowija… jasność – bardzo realistyczny opis nalotu szarańczy, której chmara unosząca się w powietrzu przesłania słońce, księżyc i gwiazdy (Iz 13,10; Ez 32,7). c) post, płacz i lament – zewnętrzne znaki mające wyrażać autentyczne nawrócenie. d) rozdzierajcie… serca, a nie szaty – rozdzieranie szat było zewnętrznym znakiem publicznego żalu i goryczy (np. Rdz 37,34; 2Krl 6,30; Mt 26,65). Księga Joela zawiera trzy wezwania do czynienia publicznej pokuty (Jl 1,13n; 2,12n.15-17). Tutaj jest ono najsilniejsze i prorok kładzie nacisk na szczerość czynionej pokuty. e) Werset 13 jest komentarzem proroka, który powtarza i interpretuje otrzymane od Boga słowo.

Page 2002

co jadą po górskich szczytach, jak trzask płomienia ognia, co pali ściernisko – wojsko potężne, gotowe do walki. 6 Ze strachu przed nimi zadrżą narody i wszystkie twarze pobledną. 7 Biegną jak żołnierze, jak wojownicy, którzy wdzierają się na mury, każdy z nich idzie wyznaczoną drogą i nie zbacza ze swojej ścieżki. 8 Jeden drugiemu nie przeszkadza, każdy idzie swoim szlakiem. Nawet zbrojny opór nie łamie ich szyków. 9 Napadają na miasto i zdobywają mury, na domy się wdrapują, jak złodzieje wchodzą oknamia. 10 Przed nimi drży ziemia, trzęsą się niebiosa, ciemność spowija słońce i księżyc, a gwiazdy tracą swą jasnośćb. 11 Pan wydaje rozkaz swojemu wojsku; bardzo liczny jest Jego obóz i pilni wykonawcy Jego poleceń. Bowiem Dzień PANA jest wielki i pełen grozy. Któż go przetrwa?

Iz 13,8; Na 2,11

Iz 13,10.13; Jr 4,28; Ez 32,7; Jl 3,4; 4,15n; Am 8,9; Mt 24,29

Na 1,6; Ml 3,2; Ap 6,17

Ponowne wezwanie do pokuty 12 A zatem jeszcze teraz – wyrocznia PANAs: „Nawróćcie się do Mnie całym sercems, przez post, płacz i lamentc. 13 Rozdzierajcie jednak wasze serca, a nie szatyd! Nawróćcie się do PANAs, waszego Boga! Bo On jest litościwy i miłosierny, nieskory do gniewu i bogaty w miłosierdzie; lituje się na widok nieszczęściae.

Pwt 4,29n; 1Sm 7,3; Jr 4,1; Oz 12,7 Iz 22,12; Jon 3,5 Iz 58,5-7; Am 5,21 Wj 34,6n

i nic nie jest w stanie zatrzymać, budzi ogromne przerażenie, ogarniające cały kosmos (w. 10). Moc Boga, objawiającą się w niezwykłych zjawiskach przyrodniczych, porównano do wojska, którym On dowodzi (Joz 5,3-15; Ha 3,8-15). Działanie Boga ma ściśle określony cel, jakim jest dokonanie sądu nad światem i ludźmi. Ponowne wezwanie do pokuty. W obliczu nadchodzącego Dnia Pana Joel wzywa lud do pokuty i nawrócenia, wierząc, że taka postawa może odwrócić gniew Boga. Najpierw przytacza słowa Boga (w. 12), następnie podaje ich interpretację (w. 13) i zachęca do ufnej wiary w Boże miłosierdzie (w. 14). Warunkiem otrzymania łaski miłosierdzia jest nawrócenie całego narodu. Ma ono się wyrażać w znakach zewnętrznych, ale przede wszystkim ma prowadzić do autentycznej przemiany wewnętrznej, która będzie polegać na radykalnej zmianie sposobu myślenia i działania. Opisując naturę Boga, który jest litościwy, nieskory do gniewu i bogaty w miłosierdzie (w. 13), Joel budzi w swoich słuchaczach nadzieję na uzyskanie przebaczenia. Retoryczne pytanie: Kto wie, może się ulituje? podkreśla przekonanie, że oczekiwane przebaczenie, jeśli nastąpi, będzie wyłącznie owocem Bożego miłosierdzia, a nie skutkiem ludzkich zabiegów (Ps 130,3n). Joel ma nadzieję nie tylko na łaskę przebaczenia grzechów, ale także na całkowite odwrócenie klęski

JOEL 2,6-13

2002

36_Jl:36_Jl

Iz 65,8; Am 5,14; Jon 3,9; Ag 2,19; Ml 3,10

Jl 1,14; 2,1

Pwt 24,5

Ez 8,16

Wj 32,11n; Pwt 9,26nn Ps 42,4.11; 79,10; Mi 7,10

9/3/08

3:36 PM

Page 2003

14

Kto wiea, może ulituje się i pozostawi po sobie błogosławieństwo plonów, na ofiary pokarmowes i płynne dla PANA, waszego Boga? 15 Dmijcie w rógb na Syjonie, ogłoście święty post, zwołajcie zebranie! 16 Zbierzcie lud, zwołajcie święte zgromadzenies, wezwijcie starców, zbierzcie dzieci i niemowlętac! Niech wyjdzie oblubieniecd ze swojej komnaty i oblubienica ze swojego pokoju! 17 Między przedsionkiem a ołtarzem niechaj płaczą kapłani, słudzy PANA! Niech mówią: „Przebacz, PANIE, Twojemu ludowi. Nie wydawaj na pośmiewisko Twego dziedzictwae, nie pozwól, aby panowały nad nim ludy. Czemu mają mówić między narodami: «Gdzie jest ich Bóg»f?”.

Zapowiedzi sądu i zbawienia

Pwt 4,24

Pwt 11,14; Oz 2,10

Ustanie plagi 18 Wtedy obudziła się w PANUs zazdrość do jego ziemi i okazał litość swojemu ludowi. 19 PAN odpowiedział swojemu ludowi: „Oto daję wam zboże, moszcz i oliwę, byście się nimi nasycili, i już nie pozwolę, aby narody z was szydziły. 20 Oddalę od was najeźdźcę z północyg, wypędzę go do ziemi jałowej i spustoszonejh: jego przednią straż ku morzu wschodniemui, tylną zaś – ku morzu zachodniemuj. Pozostanie po nim zaduch i zgnilizna, bo uczynił wiele złego”.

a) Kto wie – wyrażenie często stosowane w retoryce biblijnej ST (np. 2Sm 12,22; Est 4,14; Jon 3,9). Z reguły wyraża ono wiarę w interwencję Boga. b) Dmijcie w róg – ta sama formuła była zastosowana w Jl 2,1+. Tutaj jest zaproszeniem całego narodu na uroczyste zebranie. c) dzieci i niemowlęta – dosł. ssących piersi, chodzi o dzieci do około trzeciego roku życia (1Sm 1,21-23). Człowiek przestawał być dzieckiem w wieku trzynastu lat. Zgodnie z prawem dzieci nie miały obowiązku uczestniczenia w zgromadzeniach liturgicznych. d) Niech wyjdzie oblubieniec – zaproszenie kierowane do nowożeńców, podkreśla powszechność obowiązku stawienia się na świętym zgromadzeniu. Takiej konieczności nie było nawet w przypadku wojny, gdyż mężczyzna w pierwszym roku swojego małżeństwa był zwolniony z obowiązku udziału w działaniach wojennych (Pwt 24,5). e) dziedzictwa – chodzi o Izraela, który jako lud wybrany jest szczególną własnością Boga (Wj 19,6). f) Gdzie jest… Bóg? – pytanie retoryczne spotykane w ST (np. Ps 42,4.11; 79,10; 115,2; Mi 7,10), było skierowane w formie modlitewnej do Boga, aby objawił swoją potęgę wobec obcych narodów. g) najeźdźcę z północy – wyrażenie, które w tekstach proroków ST oznaczało ogólnie nieprzyjaciela. Najczęściej najazdy wrogów na Izraela następowały z kierunku północnego (np. Jr 1,13-15; 4,6; 6,1; 50,3.9; 51,48; Ez 26,7; 38,6.15; 39,2). h) ziemi jałowej i spustoszonej – prawdopodobnie jest to aluzja do Pustyni Arabskiej, w stronę której wiatr znosił chmarę szarańczy. i) morzu wschodniemu – chodzi o Morze Martwe. j) morzu zachodniemu – chodzi o Morze Śródziemne.

i przywrócenie urodzaju, który zapewni plony na ofiarę (w. 14). Każe zwołać święte zgromadzenie, które będzie mieć charakter uroczystej liturgii pokutnej sprawowanej w świątyni. Swoim zasięgiem ma ono objąć cały naród: kapłanów, starców, ludzi młodych, a nawet dzieci. Prorok podaje wzór modlitwy, jaką kapłani mają zanosić w imieniu całego narodu (w. 17). Zawiera ona prośbę, mającą wzbudzić litość Boga, oraz odwołanie się do szczególnej miłości, jaką obdarza On swój lud. Z jej powodu Bóg, jeśli taka będzie Jego wola, nie dopuści do tego, aby naród wybrany stał się pośmiewiskiem dla pogan. Drwina z Izraelitów byłaby w rzeczywistości szydzeniem z ich Boga. Kiedy Bóg ulituje się nad swoim ludem, objawi swoją chwałę również na oczach pogan. Ustanie plagi. Bóg jest zazdrosny o swój lud i o ziemię zamieszkiwaną przez Izraelitów, którą im dał, i w której w szczególny sposób On sam jest obecny. Zazdrosna miłość Boga jest tak wielka, że nie chce On pamiętać grzechów Izraela i odwraca zesłane na niego klęski oraz zsyła karę ma każdego, kto uciska i hańbi Jego lud. Kochający Bóg obiecuje przez swojego proroka, że ześle na spustoszoną ziemię obfitość zboża, moszczu i oliwy (w. 19), czyli trzech najbardziej podstawowych składników pożywienia. Bóg pragnie, aby jego lud był syty i cieszył się, żyjąc w obfitości. Błogosławieństwo i dostatek w Izraelu będą bowiem dla innych narodów znakiem potęgi Boga.

2003

JOEL 2,14-20

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:36 PM

a) synowie Syjonu – chodzi o mieszkańców Jerozolimy. Syjon – zob. Słownik. b) deszcz jesienny… wiosenny – w języku hebr. istnieje kilka określeń na deszcz, który najczęściej jest postrzegany jako dobrodziejstwo zesłane przez Boga (np. Pwt 11,14; Hi 29,23; Jr 5,24; Oz 6,3). Deszcz jesienny, zwany także wczesnym, oraz wiosenny, zwany późnym, pojawiają się na początku (październik – listopad) i przy końcu (kwiecień) okresu deszczowego. Deszcz jesienny, po letniej spiekocie, przygotowywał glebę pod orkę i zasiew, wiosenny natomiast umożliwiał dojrzewanie zbóż. c) moszcz – zob. Jl 1,10+. d) szarańcza… polne – występują tu te same cztery określenia szarańczy co w Jl 1,4, ale autor wymienia je w innej kolejności.

Page 2004

Obraz obfitości 21 Nie bój się, ziemio! Raduj się i wesel, bo PANs uczynił wielkie rzeczy! 22 Nie bójcie się, dzikie zwierzęta, bo już się zieleni pastwisko na stepie, drzewa rodzą owoce, a drzewo figowe i krzew winny owocują obficie. 23 Weselcie się, synowie Syjonua, radujcie się PANEM, waszym Bogiem, bo dał wam zbawienny deszcz: deszcz jesienny i deszcz wiosennyb, który wylał na was obficie jak dawniej. 24 Klepiska napełnią się zbożem, a tłocznie będą opływały moszczemc i oliwą. 25 Tak wynagrodzę wam lata, gdy żerowały szarańcza i gąsienica, świerszcze i koniki polned – to moje wielkie wojsko, które wysłałem przeciw wam. 26 Wtedy będziecie mogli najeść się do syta i chwalić będziecie imięs PANA, waszego Boga, który uczynił wam wielkie rzeczy. A lud mój już nigdy nie dozna zawstydzenia. 27 I poznacie, że Ja jestem pośród Izraelas, że Ja, PAN, jestem waszym Bogiem i nie ma innego. A lud mój już nigdy nie dozna zawstydzenia.

Pwt 11,14

Jl 1,4

Wj 8,18; Kpł 26,11n; Lb 14,14; 1Krl 8,60; Iz 42,8; 44,6; 45,5; Ez 39,22; Oz 11,9

Wylanie Ducha Pana 1 A po tym wszystkim wyleję mojego Ducha na każde stworzenie.

Lb 11,25-30; Iz 32,15; 44,3; 54,13; Ez 36,27; 39,29; Za 12,10; Dz 2,17-21

3

Obraz obfitości. Prorok Joel wzywa Izraelitów do radości, która powinna zająć miejsce dotychczasowych lamentów i narzekań. Źródłem tej radości będzie obfite błogosławieństwo Boże, które zstąpi na całą ziemię Izraela i wszystko, co na niej żyje. Bóg, który wcześniej zesłał plagę szarańczy i klęskę suszy, teraz odwróci wszelkie nieszczęścia. Wszystko, co zostało zniszczone przez owady i suszę, na nowo rozkwitnie pełnią życia. Przekleństwo, które dotknęło ziemię, żyjące na niej rośliny i zwierzęta, a także ludzi, zamieni się w błogosławieństwo, ponieważ Bóg, okazując miłosierdzie i wynagradzając czas niedoli, objawi swoją wielkość i potęgę. To Boże działanie ma ostatecznie przekonać Izraelitów, że jest tylko jeden Pan, zawsze obecny pośród swojego ludu, i nie pozwoli, aby spotkała go krzywda (w. 27). Wylanie Ducha Pana. Przedstawiany przez proroków ST Dzień Pana ma dwa wymiary: karę i zbawienie. Początkiem zbawienia będzie wylanie Ducha Pana. Wydarzeniu temu, które obejmie cały kosmos, będą towarzyszyć niezwykłe znaki: krew, ogień, słupy dymu, zaćmienia słońca i księżyca. Wszystko to dokona się na Syjonie, czyli w Jerozolimie, dokładnie tam, gdzie wcześniej miał miejsce sąd nad światem. Wyrażenie wyleję Ducha mojego (w. 1) wskazuje na Jego Boże pochodzenie i obrazowo ukazuje, że Boży Duch będzie przenikać człowieka, dotykając wszystkich jego zdolności, podobnie jak woda wnika w ziemię (Am 5,8; 9,6). Dar Ducha Bożego uzdalnia ludzi do podejmowania dzieł, które można wykonać tylko za pomocą łaski Bożej. Dlatego Bóg udzielał go ludziom powołanym do specjalnych zadań: Mojżeszowi, aby wyprowadził lud z Egiptu (Lb 11,16n.24-29), sędziom, aby wyzwalali Izraela z ucisku potężnych państw ościennych (Sdz 3,10; 11,29; 15,14), królom (1Sm 10,5n) i przede wszystkim prorokom, którzy przekazywali ludziom Jego wolę. Teraz prorok zapowiada, że dar ten stanie się udziałem wszystkich ludzi. Zestawiając synów i córki (w. 1), prorok usuwa tradycyjny podział, który wiązał się z uprzywilejowaniem męskich potomków w obdarowywaniu dobrami. Podobnie w przypadku starców i młodzieńców (w. 1) oraz niewolników i niewolnic (w. 2), którzy staną się uczestnikami życia religijnego na równi z wolnymi. Wylanie Ducha na wszystkich oznacza więc zniesienie tradycyjnych podziałów, dokonywanych ze względu na płeć, wiek oraz kondycję społeczną. Dar Ducha wiąże się ze szczególnym uzdolnieniem do pełnienia misji prorockiej. Wszyscy

JOEL 2,21 — 3,1

2004

36_Jl:36_Jl

Lb 12,6; Pwt 13,2-6

Ap 8,7 Iz 13,10; Am 8,9; Mt 24,29; Mk 13,24n; Ap 6,12; 9,2

Dz 2,21; Rz 10,13 Jr 31,7; Za 8,6-12 Ab 17; Mi 4,7; Ap 14,1 Iz 1,9; 4,2; 10,20; 11,11.16

Jr 30,3; Ez 38,14

9/3/08

3:37 PM

Page 2005

będą prorokować wasi synowie i wasze córki, starcy wasi będą mieli snya, a młodzieńcy – widzeniab. 2 Także na sługi i służebnice w tych dniach wyleję mojego Ducha. Znaki towarzyszące nadejściu Dnia Pana 3 Uczynię cudac na niebie i na ziemi: krews, ogieńd i słupy dymu. 4 Słońce zmieni się w ciemność, a księżyc w krew, zanim nadejdzie Dzień PANA, dzień wielki i wspaniały. Powszechne zbawienie 5 Każdy jednak, kto wezwie imienias PANAs, zostanie zbawiony, bo na górze Syjons i w Jerozolimies będzie wybawienie – jak powiedział PAN. I ocaleją wezwani przez PANA.

a) sny – w starożytności na całym Bliskim Wschodzie uważano, że sny są środkiem, za pomocą którego Bóg komunikuje się z człowiekiem. Aby właściwie zinterpretować sny i odczytać zawartą w nich wolę Boga, potrzeba mądrości pochodzącej od Niego (Rdz 40,8; 41,16; Dn 2,19-23). b) widzenia – w taki sposób Bóg komunikował się z prorokami, udzielając im pouczeń i objawiając przyszłość (Am 7,1-9; 8,1-3; 9,1-4; Za 1,7 – 6,8). Według przepowiedni Joela ta forma poznawania woli Bożej stanie się udziałem wszystkich ludzi. c) cuda – wyrażenie stosowane wielokrotnie w Piśmie Świętym jako określenie cudownych wydarzeń związanych z Wyjściem Izraelitów z Egiptu (np. Wj 4,21; 11,10; Ps 78,43; 105,5.27; Jr 32,20n). d) ogień – zob. Jl 1,19+.

Sąd w dolinie Jozafata 1 W tym właśnie czasie, w tych właśnie dniach, gdy odmienię los Judys i Jerozolimys,

4

Izraelici otrzymają specjalne objawienia poprzez sny i wizje. Dotychczas był to przywilej zastrzeżony jedynie dla proroków. Po wylaniu Ducha na cały lud wszyscy będą mogli bezpośrednio komunikować się z Bogiem. Otrzymanie daru Ducha Bożego oznacza wewnętrzną, głęboką i trwałą przemianę człowieka, nowe życie w Bogu. Ta bezpośrednia bliskość Boga i człowieka będzie realizacją idei, towarzyszącej pierwszemu Przymierzu, według której Izrael miał być królestwem kapłanów i ludem świętym (Wj 19,6). Proroctwo Joela o wylaniu Ducha zostało zacytowane w Dz 2,17-21, co wskazuje, że spełniło się ono w wydarzeniu Zesłania Ducha Świętego. Święty Paweł zwraca uwagę na uniwersalne i jednoczące wszystkich działanie tego Ducha (1Kor 12,13; por. Ga 3,27n; 6,15), zaakcentowane już przez proroka Joela. Znaki towarzyszące nadejściu Dnia Pana. Dar Ducha ustanawia na świecie zupełnie nową rzeczywistość – Boży porządek, którego potwierdzeniem będą niezwykłe znaki, zawsze towarzyszące objawieniu się Boga. Jego przyjście na ziemię powoduje reakcję całej natury: drży niebo i ziemia, góry rwą się ze swych posad, cofają się Jordan i morze (Sdz 5,4n; Ps 114). Najbardziej czytelnymi znakami są ogień i obłok (Wj 19). Joel dodaje do nich jeszcze ciemność i krew. Opisy lub tylko wspomnienia o zaćmieniach słońca są częstym motywem w apokaliptyce Starego i Nowego Testamentu, a także w literaturze apokryficznej. Jedne teksty mówią, że w dniu zbawienia światło słoneczne stanie się siedmiokrotnie silniejsze (Iz 30,26), inne natomiast zapowiadają, że wobec objawionej na Syjonie chwały Boga słońce się zawstydzi (Iz 24,23), a w Dzień Pana zaćmi się ono od samego wschodu (Iz 13,10; Am 8,9). W końcu nie tylko utraci całkowicie swoją jasność, ale przestanie być nawet potrzebne, bo wszystkich będzie oświecać sam Bóg (Iz 60,19n; Ap 21,23; 22,5). Prorok Joel wspomina o zaćmieniu trzykrotnie jako o znaku nadejścia Dnia Pana (Jl 2,10; 3,4; 4,15). W świetle wyżej przedstawionych obrazów tworzy się interesujące połączenie. Zaćmienie słońca może być zapowiedzią chwały Ludu Bożego: słońce nie będzie potrzebne, bo sam Bóg będzie światłem, natomiast dla narodów pogańskich będzie to zapowiedź sądu i kary (Am 5,18-20; So 1,14-18; Za 14,4-7). Krew, która w kontekście nadejścia Dnia Pana pojawia się tylko u Joela, wyraża grozę, jaka towarzyszyć będzie Bożemu sądowi nad światem. Powszechne zbawienie. Po budzących grozę obrazach ukazujących nadejście Dnia Pana Joel dopowiada swoją własną refleksję, odnoszącą się do możliwości uniknięcia konsekwencji gniewu Bożego. Dodaje tu do teologii Dnia Pana nowy element. Według niego będzie to nie tylko dzień gniewu, sądu i kary (Jl 1,15; 2,1n.11), ale także dzień wybawienia. Jedynym sposobem dostąpienia tej łaski jest wzywanie imienia Pana (w. 5). Wyrażenie to oznacza oddawanie czci Bogu i prośbę o pomoc (np. Rdz 4,26; Ps 80,19). Każdy, kto z wiarą będzie prosił Boga o ratunek, będzie zbawiony. Sąd w dolinie Jozafata. Dzień Pana będzie czasem wybawienia i odnowienia Izraela, ale również dniem kary, jaką Bóg ześle na narody, które przyczyniły się do nieszczęść Jego ludu. Bóg dokona sprawiedliwego sądu nad nimi tak w czasie doczesnym, jak i eschatologicznym. Rozpocznie się on od zgromadzenia wszystkich narodów w dolinie sądu (w. 2) i będzie miał formę procesu, ponieważ Bóg, jako sprawiedliwy i Sędzia całej ziemi (Rdz 18,25; Ps 7,9), nie

2005

JOEL 3,2 — 4,1

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:37 PM

a) dolina Jozafata – dosł. Pan sądzi; jest to symboliczna nazwa miejsca, w którym Bóg dokona ostatecznego sądu nad narodami (Iz 66,16; Jr 25,31). To samo miejsce w Jl 4,14 zostało nazwane doliną Wyroku. Tekst Jl 4,11.16 nasuwa przypuszczenie, że miejsce to znajduje się blisko Jerozolimy. Tradycja sięgająca IV w. przed Chr. identyfikuje dolinę Jozafata z doliną Cedronu, leżącą na wschód od Jerozolimy. b) mojego dziedzictwa – zob. Jl 2,17+. c) rozproszyli – prawdopodobnie aluzja do wygnania babilońskiego. d) los rzucili – przysłowiowe wyrażenie oznaczające zdobywanie miasta lub podział ziemi (Ab 11). e) okręgi filistyńskie – chodzi o położone wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego filistyńskie miasta-państwa: Gazę, Aszdod, Aszkelon, Ekron. f) odwet – aluzja do ius talionis, czyli prawa odwetu (Wj 21,23-25; Kpł 24,19n; Jr 5,19; 50,15; Ez 16,59; Za 7,13). Prawo odwetu oznaczało karę adekwatną do popełnionego przestępstwa. g) moje srebro i złoto – nie chodzi tu o klejnoty zabrane ze świątyni jerozolimskiej przez Nabuchodonozora (2Krl 24,13), ale o bogactwo, jakim dysponowali Izraelici, z którymi identyfikuje się Bóg. h) Sabejczycy – chodzi o mieszkańców południowej Arabii. W ST jest kilka wzmianek o Sabejczykach, choć prawdopodobnie każda z nich odnosi się do innego ludu (np. Hi 1,19; Iz 45,15). i) świętą wojnę – wojna dla Izraelitów miała charakter święty, zwłaszcza w tym przypadku, kiedy była ostateczną rozprawą Boga i Jego ludu z nieprzyjaciółmi (1Sm 7,8-10; Iz 13,3; Jr 6,4; 22,7; Ez 38 – 39).

Page 2006

2

zgromadzę wszystkie narody i zaprowadzę je w dolinę Jozafataa. Tam odbędę nad nimi sąd w obronie mojego ludu Izraela, mojego dziedzictwab, które rozproszylic wśród narodów. Podzielili moją ziemię, 3 a o mój lud los rzucilid; chłopców wymieniali za nierządnice, dziewczęta sprzedawali za wino, aby pić.

Jr 25,31; Za 14,2-4; Ap 16,13-16 Iz 66,16; Ez 38,22

Ez 11,17; 20,34

Ab 11; Na 3,10

Przeciwko Fenicjanom i Filistynom A wy, Tyrzes i Sydonies i wszystkie okręgi filistyńskiee, czego chcecie ode Mnie? Chcecie wziąć na Mnie odwetf? Bardzo szybko obrócę wasz odwet przeciwko wam. 5 Zabraliście moje srebro i złotog, a moje wspaniałe klejnoty zanieśliście do swoich świątyń. 6 Sprzedaliście Grekom synów Judys i Jerozolimys, wyrzucając ich daleko z ich własnego kraju. 7 Lecz Ja wyprowadzę ich z miejsca, do którego ich sprzedaliście, a wam odpłacę zgodnie z waszymi czynami. 8 Sprzedam waszych synów i córki za pośrednictwem Judejczyków, którzy wydadzą ich dalekiemu narodowi Sabejczykówh – tak PANs powiedział. 4

Zgromadzenie narodów na Syjonie Rozpowiedzcie to między narodami, ogłoście świętą wojnęi, postawcie na nogi bojowników!

Pwt 28,32; Ez 27,13

9

Jr 6,4; Za 14,2

chce nikogo ukarać, nie dając mu wcześniej możliwości obrony (Rdz 3). Bóg będzie nie tylko sędzią, ale także oskarżycielem i świadkiem. Ponieważ nie jest obojętny na los swojego ludu, surowo ukarze wszystkich, którzy skrzywdzili i zhańbili Izraela. Gniew i zazdrość Boga potęguje fakt, że Izraelici nie tylko zostali rozproszeni, ale stali się jeszcze przedmiotem handlu. Prawo zabraniało Hebrajczykom sprzedawać zdobyte na wojnie kobiety, z którymi żyli jako małżonkowie (Pwt 21,14). Przeciwko Fenicjanom i Filistynom. Jako głównych sprawców cierpień i upokorzeń Izraela Joel wymienia mieszkańców wybrzeża śródziemnomorskiego: Fenicjan i Filistynów. Państwa te stanowiły wówczas potęgę handlową, którą udało im się zbudować nie tylko dzięki świetnej flocie, ale przede wszystkim na rabunkowych najazdach na ludy Bliskiego Wschodu. Prorocy ST często oskarżali te narody o napady i rabunki, jakich dopuszczali się na Izraelu, a także wyrzucali im proceder handlu Izraelitami jako niewolnikami (2Krn 21,16n; Ez 27,13; Am 1,6-9). Joel, chociaż mówi bardzo ogólnie, odnosi się więc do wydarzeń, które rzeczywiście miały miejsce w historii. Teraz Bóg staje wobec wrogich narodów jako oskarżyciel i wykonawca kary. Zbrodnie popełnione na Izraelitach odbiera jako atak na samego siebie i dlatego sam wymierzy karę opartą na zasadzie obowiązującego wówczas prawa odwetu. Zgodnie z nim winowajcy wymierzano taką samą karę, jak przestępstwo, którego się dopuścił. Dlatego najpierw sprowadzi Izraelitów do ich ziemi, a następnie ukarze Filistynów i Fenicjan, których spotka taki sam los, jaki oni zgotowali Izraelitom: ich dzieci zostaną sprzedane w niewolę. Zgromadzenie narodów na Syjonie. Prorok z entuzjazmem, ale również z ironią wzywa wszystkie narody do stawienia się przed Bogiem w dolinie sądu, gdzie będzie ogłoszony wyrok potępiający wrogów Izraela. Wyrok ten zostanie wykonany w Dniu Pana, w dniu ocalenia Izraela. Miejscem wybawienia Izraelitów będzie Jerozolima, ponieważ tam

JOEL 4,2-9

Am 1,6-10

2006

36_Jl:36_Jl

Iz 2,4; Mi 4,3

Jl 4,2

Iz 17,5; Mk 4,29; Ap 6,12nn; 14, 14-20 Iz 63,1-6

Jl 4,2

Jl 2,10; Mt 24,29; Mk 13,24; Ap 6,12n Jr 25,30; Oz 11,10; Am 1,2

Ps 46,2n

Jl 2,27; Ez 38,23 Ab 17 Jr 31,40; Za 14,21

Am 9,13

Iz 30,25; Ez 47,1-12; Za 14,8; J 7,38

9/3/08

3:37 PM

Page 2007

Niech się stawią do walki wszyscy wojownicy! 10 Przekujcie swoje lemiesze na miecze, a swoje sierpy na oszczepya; nawet słaby niech powie: „Jestem bojownikiem”. 11 Zgromadźcie się i przyjdźcie, zbierzcie się wszystkie narody! PANIE, sprowadź swych bojowników! 12 Niech się pospieszą i przybędą narody do doliny Jozafatab, bo tam zasiądę, aby sądzić wszystkie narody. 13 Zapuście sierp, bo nadszedł czas żniwa. Chodźcie i wytłaczajcie, bo tłocznia już pełna i przelewają się kadzie. Złość ich naprawdę jest wielka. 14 W dolinie Wyrokuc zbiorą się wielkie tłumy, bo bliski jest Dzieńs PANAs w dolinie Wyroku. 15 Ciemność ogarnie słońce i księżyc, a gwiazdy utracą swoją jasność. 16 PAN zagrzmi z Syjonus, z Jerozolimys tak głos swój podniesie, że zadrży niebo i ziemia.

a) lemiesze…oszczepy – zob. Jl 2,3+. b) dolina Jozafata – zob. Jl 4,2+. c) dolina Wyroku – zob. Jl 2,4+. d) moszcz – zob. Jl 1,10+. e) Szittim – miejscowość położona na terytorium Moabu, w której Izraelici dopuścili się wielkich grzechów (Lb 25,1-9; Mi 6,5). Tam Mojżesz ustanowił Jozuego swoim następcą (Lb 27,23) i stamtąd też wysłano zwiadowców do Ziemi Obiecanej (Joz 2,1).

Przywrócenie rajskiej szczęśliwości Lecz dla swojego ludu PANs jest schronieniem, warownią dla Izraelitów. 17 Wtedy przekonacie się, że Ja jestem PANEM, Bogiem waszym, i mieszkam na Syjonies, mojej świętej górze. Jerozolima stanie się święta i obcy nie będą przez nią przechodzić. 18 Tego dnia góry będą ociekać moszczemd, a pagórki opływać mlekiem. Wszystkie strumienie judzkie napełnią się wodą, a z domu PANA wytryśnie źródło, które nawodni dolinę Szittime. 19 Egipt zostanie spustoszony, a Edoms zamieni się w pustynię. mieszka Bóg i to On będzie schronieniem i twierdzą dla swojego ludu. Potęga Boga objawi się w błogosławieństwie, jakie ześle On na Izraela. Wszyscy jego wrogowie, reprezentowani tutaj przez Moab i Egipt, zostaną doszczętnie zniszczeni, a ich ziemia stanie się pustkowiem. Nie będą więcej nękać Izraela. Przywrócenie rajskiej szczęśliwości. Moment objawienia się potęgi Boga jest początkiem nowej rzeczywistości. Świat legnie w gruzach, grzebiąc w nich wszystkich grzeszników, ale dla swojego ludu Bóg będzie schronieniem i warownią. Obecność Boga uświęci wzgórze Syjonu i całą Jerozolimę, a z domu Bożego rozleje się błogosławieństwo na cały kraj, zamieniając go w ogród, podobny do rajskiego. Symbolem tego błogosławieństwa będzie cudowne źródło, które wytryśnie u progu świątyni (Ez 47,1-12; Za 14,8) i nawodni cały kraj, aż po pustynne wybrzeże Morza Martwego. Obraz cudownie nawodnionej i użyźnionej ziemi jest wyraźnym odniesieniem do rzeczywistości eschatologicznej. Obraz Boga, jako króla mieszkającego pośród swojego ludu, odnowionego przez dar Ducha, stanowi finał Księgi Joela i wskazuje zarazem na wypełnienie się całej historii zbawienia.

2007

JOEL 4,10-19

36_Jl:36_Jl

9/3/08

3:37 PM

Page 2008

Dopuścili się przemocy na Judejczykach, gdyż krews niewinną przelewali w ich ziemi. 20 Lecz ziemia Judys na wieki będzie zamieszkana, a Jerozolima – aż po najdalsze pokolenia. 21 Oświadczam, że krew ich została przelana niewinnie – Ja, PAN, który mieszkam na Syjonie.

JOEL 4,20-21

2008

Jr 17,25; Ez 37,25

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

Page 2009

KSIĘGA AMOSA Wprowadzenie Okoliczności powstania Imię Amos oznacza ‘uniesiony’ i pojawia się tylko raz w ST. Księga Amosa zawiera krótką notę biograficzną (Am 1,1) i jedno opowiadanie biograficzne (Am 7,10-17), z których dowiadujemy się, że prorok Amos pochodził z Tekoa, miasta położonego na Pustyni Judzkiej, w odległości ok. 16 km na południe od Jerozolimy. Był pasterzem, a także właścicielem plantacji sykomor. Jego kontakt ze środowiskiem pasterzy, ludźmi prostymi i biednymi, w dużej mierze wpłynął na kształt jego poglądów dotyczących życia społecznego, które stało się jednym z głównych tematów jego przepowiadania. Z treści księgi wynika, że Amos był człowiekiem wykształconym i dobrze zorientowanym w wydarzeniach, które miały miejsce w Izraelu i krajach ościennych. Chociaż sam mieszkał w Królestwie południowym (Juda), to działał na terytorium Królestwa północnego (Izrael). Kres jego działalności położył konflikt z kapłanem Amazjaszem (Am 7,10-17). Tradycja żydowska mówi nawet, że został przez Amazjasza zamordowany. Biorąc pod uwagę dane zawarte w księdze, wystąpienie Amosa datuje się na koniec pierwszej połowy VIII w. przed Chr. (ok. 760-755 przed Chr.). Jego działalność zbiegła się z panowaniem Jeroboama II, którego rządy charakteryzowały się wielkim rozkwitem politycznym i gospodarczym królestwa, kiedy to Izrael cieszył się z odzyskanych ziem i umacniał swoją pozycję na Bliskim Wschodzie (2Krl 14,25-28). W tym czasie jednak nasiliły się znaczne dysproporcje społeczne. Bogaci właściciele ziemscy coraz bardziej ciemiężyli ubogich i często zmuszali ich do niewolniczej pracy. Ludzie majętni otrzymywali coraz więcej przywilejów, natomiast biedni nie mieli żadnych środków na swoją obronę i popadali w nędzę. Upadek moralny zamożnych doprowadził również do osłabienia życia religijnego w Izraelu, co przejawiało się przede wszystkim w niezgodnym z prawem kulcie. Zmalało znaczenie świątyni jerozolimskiej, ponieważ ofiary składano głównie w sanktuariach w Betel, Dan i Gilgal. Co więcej, kult Boga zaczął być wypierany przez bałwochwalcze praktyki sprawowane ku czci Baala. Wystąpienie Amosa, a wkrótce po nim także Ozeasza, było więc reakcją na nadużycia religijne i społeczne, do których dochodziło w Królestwie północnym. Treść i teologia Księga Amosa ma spójną budowę literacką. Stanowi swoistą antologię, która zbiera w jedną całość różne wypowiedzi proroka. Nie są one ułożone w porządku chronologicznym, ale tematycznie. Nie ma wątpliwości, że znaczna część materiału zawartego w księdze pochodzi bezpośrednio od Amosa. Księga od początku uznawana była za natchnioną i zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie nigdy nie mieli wątpliwości co do jej kanoniczności. Zasadniczą jej część stanowią mowy Amosa, które najczęściej mają charakter oskarżycielski i zapowiadają karę Bożą. Księga Amosa dzieli się na trzy części: 1) zapowiedź sądu nad narodami i Izraelem (Am 1 – 2); 2) mowy przeciwko Izraelowi (Am 3 – 6); 3) wizje prorockie (Am 7 – 9). W pierwszej 2009

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

Page 2010

części, oprócz tytułu i ogólnego wprowadzenia (Am 1,1-2), znajduje się sześć wyroczni przeciwko narodom sąsiadującym z Izraelem oraz po jednej przeciwko Judzie i Izraelowi (Am 1,3 – 2,16). Bóg oskarża obce narody o to, że naruszyły podstawowe prawa ludzkie i tym samym sprowadziły na siebie zagładę. W wyroczni przeciwko Judzie prorok piętnuje odrzucenie praw Bożych i lekceważenie Jego przykazań (Am 2,4n). W mowie przeciwko Izraelowi potępia natomiast naruszenie praw dotyczących sprawiedliwości społecznej oraz zapowiada karę (Am 2,6-16). Druga część Księgi Amosa (Am 3,1 – 6,14) składa się z serii oskarżeń kierowanych przeciwko Izraelowi oraz jego przywódcom. Trzecia i ostatnia część księgi jest bardziej zróżnicowana tematycznie. Znajduje się w niej opis pięciu wizji proroka (Am 7,1-3.4-6.7-9; 8,1-3; 9,1-4), a także opowiadanie biograficzne (Am 7,10-17), oskarżenia (Am 8,4-8), groźby (Am 8,9-14; 9,7-10) i obietnice (Am 9,11-14). W księdze znajdziemy też trzy krótkie hymny na cześć Boga Stwórcy i Władcy (Am 4,13; 5,8n; 9,5n). Myśl teologiczna Amosa skupia się na problematyce społecznej. Prorok z całą mocą piętnuje wszelkie formy bezprawia zarówno wśród obcych narodów (Am 1,3 – 2,3), jak i w samym Izraelu (Am 2,6-8; 4,1; 5,10-12; 8,4-6). W sposób szczególny Amos broni najbiedniejszych, którzy z powodu wyzysku ze strony bogatych popadali w niewolę. Amos łączy pojęcie ubóstwa ze sprawiedliwością (Am 2,6; 5,12). Ludzie biedni, mimo że doznają krzywdy od innych, zwłaszcza tych, którzy powinni przestrzegać prawa z racji zajmowanego urzędu (urzędnicy dworscy, kapłani, sędziowie), pozostają wciąż sprawiedliwi, tzn. wierni Bogu. Tym samym Amos zapoczątkował w teologii refleksję o ubogich należących do Boga. Tematyka ta była rozwijana przez późniejszych proroków (np. Ha 2,4). Łamanie prawa i podstawowych zasad sprawiedliwości zostanie przez Boga surowo ukarane. Zapowiadana kara zrealizuje się przez porażenie ogniem (Am 1,3 – 2,5; 5,6; 7,4), niewolę (Am 1,15; 4,2n; 5,27), a także głód słowa Bożego (Am 8,11n). Amos zdecydowanie piętnuje także wszelkie formy kultu bałwochwalczego (Am 3,14). Wezwanie do nawrócenia jest zachętą, aby szukać Boga i czynić dobro, a odwracać się od zła (Am 5,4-6.14n). Księga Amosa ukazuje Boga jako Pana i Władcę całego wszechświata. W związku z tym bardzo często nadaje Mu tytuł Pana Zastępów (np. Am 3,13; 4,13). Do Niego należy każdy człowiek oraz wszystko, co On sam stworzył. Bóg panuje zarówno nad siłami natury, jak i nad losem człowieka (Am 4,13; 5,8n; 9,5n), sprawuje sąd nad swoim ludem i nad obcymi narodami (Am 1,3 – 2,16), szczególnie upodobał sobie w Izraelu (Am 3,1n), ale należą do Niego również inne narody (Am 9,7). Amos uświadamia Izraelitom, że są narodem wybranym, ale nie może to być powodem do popadania w pychę, gdyż zostali wybrani przez Boga bez względu na ich zasługi. Wyróżnienie, jakie ich spotkało, stawia przed nimi szczególną odpowiedzialność za ich postępowanie i dlatego w czasie sądu Bożego nie będzie żadną okolicznością łagodzącą. Ważną kwestią w przepowiadaniu Amosa jest również wprowadzony przez niego i rozwijany później przez innych proroków temat Dnia Pana i Reszty Izraela. Według Amosa Dzień Pana będzie dniem sądu i kary, przed którą nie ucieknie żaden z grzeszników. Kara Boża w sposób szczególny dotknie Izraelitów. Zostanie jednak ocalona Reszta Izraela, którą stanowić będą jedynie ci, którzy dochowali wierności Bogu (Am 3,12; 5,15). Ci, którzy ocaleją, doczekają odnowienia Izraela i będą żyć w czasach wielkiego błogosławieństwa Bożego i powszechnego dobrobytu (Am 9,11-15). Tematykę podejmowaną przez Amosa będą kontynuować późniejsi prorocy: Micheasz, Jeremiasz, Sofoniasz i Joel. Bezpośrednie cytaty z Księgi Amosa znajdują się także w NT (Dz 7,42n; 15,16n). Ze względu na szczególną troskę o ubogich, która charakteryzuje przepowiadanie Amosa, jego księga od początków chrześcijaństwa służy za podstawę społecznego nauczania Kościoła. 2010

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

Page 2011

KSIĘGA AMOSA

2Sm 14,2; 2Krn 11,6; 20,20; Jr 6,1 2Krl 3,4 2Krl 14,23-29 2Krl 15,34; 2Krn 26,1.15

Am 8,8; 9,5; Za 14,4n Iz 33,9; Jr 25,30; Oz 11,10; Jl 4,16; Ap 10,3 1Krl 18,42; Iz 35,2; Am 9,3; Na 1,4

Iz 17,1-13; Jr 49,23-27; Dz 9,2n

2Krl 8,12; 10,32n; 13,3.7

Tytuł księgi 1 Słowa Amosa, który był jednym z pasterzy w Tekoaa. W czasach Ozjaszab, króla judzkiego, i w czasach Jeroboamac, syna Joasza, króla izraelskiego, na dwa lata przed trzęsieniem ziemi, miał on widzenie dotyczące Izraelas. 2Powiedział on: PANs zagrzmi z Syjonus, wyda swój głos z Jerozolimys, spustoszone będą pastwiska pasterzy i uschnie szczyt Karmelud.

a) Tekoa – miejscowość położona na skraju Pustyni Judzkiej, ok. 16 km na południe od Jerozolimy i 8 km od Betlejem.

Zapowiedź sądu nad sąsiednimi narodami

h) ogień – symbol gniewu Bożego i kary zapowiadanej w perspektywie sądu.

1

Przeciwko Damaszkowi 3 Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Damaszku i z powodu cztereche nie odwrócę tego wyroku, gdyż zmłócili żelaznym wałemf Gileadg. 4 Ześlę więc ogieńh na dom Chazaelai, by pożarł pałace Ben-Hadadaj.

b) Ozjasz – król Judy (781-740 przed Chr). c) Jeroboam – chodzi o Jeroboama II, króla izraelskiego (783-743 przed Chr). d) Karmel – góra znajdująca się u wejścia do doliny Jezreel. e) Z powodu trzech... i z powodu czterech – zob. Am 1,6+. f) żelaznym wałem – narzędzie wykorzystywane do omłotu zboża. g) Gilead – region położony w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania.

i) Chazael – król aramejski (843-806 przed Chr.). j) Ben-Hadad – król aramejski (806-775 przed Chr.).

Tytuł księgi. Amos działał w Królestwie północnym (Izrael) w drugiej połowie panowania Jeroboama II (zob. Wprowadzenie) w czasie spokoju i dobrobytu, lecz także synkretyzmu religijnego i niesprawiedliwości społecznej. Prorok głosił swoje orędzie na dwa lata przed trzęsieniem ziemi (w. 1). Informacja ta nie pozwala jednak uściślić daty jego wystąpienia, bo trzęsienia ziemi były w starożytnej Palestynie zjawiskiem dość częstym. Werset 2 stanowi uwierzytelnienie posłannictwa Amosa, gdyż wiąże ściśle słowa Boga (w. 1) ze słowami proroka (w. 2). Główną myślą jego przepowiadania jest zapowiedź zbliżającego się sądu Bożego, który będzie czymś strasznym i budzącym grozę. Miejscem przebywania Boga jest Jerozolima, a konkretnie świątynia położona na wzgórzu Syjon. Amos mówi, że Pan zagrzmi (w. 2), czyli będzie przemawiał z mocą, donośnie, budząc strach. Siła Jego głosu zwrócona jest przeciwko szczytowi Karmelu (w. 2), który symbolizuje tutaj miejsca praktykowanego w Izraelu kultu obcych bóstw. Zapowiedź wielkiego spustoszenia żyznych krain Królestwa północnego jest ostrzeżeniem przed nieuchronną karą, jaką rozgniewany Bóg dotknie wszystkich, którzy nie są mu wierni. Przeciwko Damaszkowi. Wyrocznia ta rozpoczyna zbiór ośmiu wyroczni skierowanych do różnych narodów. Mowy te przygotowują zapowiedź wyroku na Izraela (Am 2,6-16). Umieszczenie siedmiu wyroczni przed mową przeciwko Izraelowi może oznaczać – stosownie do starożytnej symboliki liczby siedem, rozumianej jako całość i pełnia – cały świat. Wszystkie wyrocznie opierają się na schemacie występek – kara. Wyrocznie te mają następującą kompozycję: rozpoczyna je formuła: Tak mówi PAN; następuje oskarżenie ogólne: z powodu trzech występków… i z powodu czterech, gdzie wspominanym przez Boga występkiem jest naruszenie podstawowych praw ludzkich, zwłaszcza podczas wojny. Kolejnymi elementami są oznajmienie kary: nie odwrócę tego wyroku oraz konkretne oskarżenie z wyszczególnieniem grzechu poszczególnych narodów oraz ogłoszenie kary: ześlę więc ogień. Sąsiednie narody, oprócz Judy, zostały oskarżone za naruszenie podstawowych praw ludzkich i zbrodnie popełnione podczas wojny. Zesłanie ognia pożerającego (w. 4), symbolu gniewu Bożego, można rozumieć jako zastosowanie prawa talionu (ius talionis), czyli zasady odpłaty względem tych, którzy wykazali się brakiem miłosierdzia. Pierwsza wyrocznia dotyczy Damaszku, który był

2011

AMOS 1,1-4

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) Awen… Bet-Eden – krainy trudne do zidentyfikowania. Ich nazwy pełnią tutaj funkcję symboliczną, na co wskazuje dosłowne ich znaczenie: ‘dolina grzechu’ i ‘dom rozkoszy’. b) Kir – kraina położona prawdopodobnie w dolnym biegu rzeki Tygrys, bądź jeszcze dalej na wschód (Iz 22,6), z której, według Amosa (Am 9,7), przybyli Aramejczycy i dokąd Tiglat-Pileser III w 732 r. przed Chr. uprowadził mieszkańców Damaszku (2Krl 16,9). c) Z powodu trzech... i z powodu czterech – figura stylistyczna, spotykana zwłaszcza w pismach mądrościowych ST, zwana przysłowiem liczbowym, której zadaniem jest przedstawienie wzrastającej war tości liczbowej. Zbudowana jest z dwóch wersetów, z których pierwszy zawiera liczbę n, a drugi n+1. Liczb tych nie należy rozumieć dosłownie. Suma wymienionych przez proroka liczb, czyli siedem, może oznaczać wszystkie wykroczenia popełnione przez dany naród, chociaż najczęściej wymienia tylko jedno z nich, prawdopodobnie to, które było najcięższe i z powodu którego zapadł Boży wyrok. d) Gaza, Aszdod, Aszkelon, Ekron – główne miasta filistyńskie położone na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Wraz z Gat tworzyły tzw. pentapol filistyński, czyli związek miast, który odgrywał ogromną rolę w ówczesnym handlu.

Page 2012

5

Złamię rygle Damaszku i wytnę mieszkańców doliny Awen i trzymającego władzę w Bet-Edena, a naród Aramus będzie uprowadzony do Kirb – mówi PAN.

Iz 10,13

Iz 22,6

Przeciwko Gazie 6 Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Gazy i z powodu czterechc nie odwołam tego wyroku, gdyż uprowadzili wszystkich bez reszty, by wydać ich Edomowis. 7 Ześlę więc ogień na mury Gazy, by pożarł jej pałace. 8 Wytnę mieszkańców Aszdodu i trzymającego władzę w Aszkelonie. Zwrócę moją rękę przeciwko Ekronowid i zginie reszta Filistynóws – powiedział Pan BÓG.

Jr 47,1.5; So 2,4-7; Za 9,5

Rdz 19,24n; Kpł 9,24 2Krn 26,6

Przeciwko Tyrowi 9 Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Tyrus i z powodu czterechh nie odwołam tego wyroku, gdyż uprowadzili wszystkich bez reszty, by wydać ich Edomowis, i nie pamiętali o bratnim przymierzu. 10 Ześlę więc ogień na mury Tyru, by pożarł jego pałace.

2Sm 5,11; Iz 23; Ez 26 — 28; Jl 4,4-6; Mt 11,21; Łk 10,13

1Krl 9,11-14 Rdz 19,24n

stolicą Aramu. Jako północny sąsiad Izraela toczył z nim ciągłe walki o graniczne terytoria, m.in. o wspomniany Gilead (1Krl 20; 2Krl 10,32n; 13,3-7.22-25). Zapowiadana przez proroka kara dla mieszkańców Damaszku obejmuje nie tylko żywioł ognia, lecz także śmierć i uprowadzenie w niewolę. Ta ostatnia zapowiedź wypełniła się w 732 r. przed Chr. w wyniku najazdu króla asyryjskiego Tiglat-Pilesera III (2Krl 16,9). Przeciwko Gazie. Filistyni, jeden z tzw. „ludów morza”, z początkiem XII w. przed Chr. osiedlili się w Kanaanie wzdłuż Morza Śródziemnego, zajmując przybrzeżną część żyznej równiny Szefeli. Byli zatem zachodnimi sąsiadami Izraela. Z ksiąg historycznych ST znane są liczne wojny między Izraelem a Filistynami toczone w okresie sędziów (Sdz 14; 1Sm 1,20), za panowania Saula (1Sm 13,17; 28,31) oraz Dawida (2Sm 5,17-20; 21,15-21). Zwyczaj uprowadzenia podbitej ludności wiązał się z handlem niewolnikami, do czego Filistyni wykorzystywali swoje kontakty handlowe z całym ówczesnym światem (Jl 4,4-6). Izraelici sprzedawani w niewolę trafiali do Egiptu, krajów arabskich lub mezopotamskich. Trudno określić, do jakiej konkretnej sytuacji historycznej odwołuje się wyrocznia Amosa, ale dowodzi ona szerokiej skali tego procederu. Przeciwko Tyrowi. Tyr, obok Sydonu, należał do głównych miast Fenicji – państwa położonego między Morzem Śródziemnym a Górami Libanu. Graniczył więc od północy z Królestwem północnym. Za umieszczeniem wyroczni przeciwko Fenicjanom zaraz po Filistynach przemawia fakt, że podobnie jak oni, byli narodem nadmorskim i handlującym niewolnikami uprowadzanymi także z Izraela. Wyrocznia przeciw Tyrowi nie jest zwykłym powtórzeniem poprzedniej wypowiedzi proroka skierowanej do Filistynów. Amos stawia Fenicjanom konkretny zarzut, jakim jest niedotrzymanie bratniego przymierza (w. 9), które zawarł Salomon z królem Tyru, Chiramem (1Krl 5; 9,13). Związek z Fenicją został później zacieśniony przez małżeństwo króla Achaba z Izebel, córką sydońskiego króla Etbaala (1Krl 16,31).

AMOS 1,5-10

2012

37_Am:37_Am

Lb 20,14-21; Ps 137,7; Jr 49,7-22; Lm 4,21; Ez 25,12-14

Rdz 27,41

Rdz 19,24n Rdz 36,15; Jr 49,7

9/3/08

3:38 PM

Page 2013

Przeciwko Edomowi 11 Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Edomus i z powodu czterecha nie odwołam tego wyroku, gdyż swoich braci prześladował mieczem, tłumiąc w sobie wszelką litość. Gniew jego srożył się nieustannie, a jego złość nie miała końca. 12 Ześlę więc ogień na Temanb, by spalił pałace Bosryc.

a) Z powodu trzech... i z powodu czterech – zob. Am 1,6+. b) Teman – jedno z najważniejszych miast Edomu (Jr 49,20; Ab 9). W ST słynął ze swoich mędrców (Hi 2,11; 4,1; Jr 49,7; Ba 3,22). Jego nazwa występuje także jako synonim całego Edomu (Jr 49,20; Ha 3,3). c) Bosra – jedno z najważniejszych miast Edomu, które słynęło z doskonałych fortyfikacji. W nauczaniu prorockim jego nazwa często symbolizuje cały Edom (Iz 34,6; Jr 49,14). d) Gilead – zob. Am 1,3+. e) Rabba – stolica Ammonu, dzisiejszy Amman, który jest stolicą Jordanii.

Przeciwko Ammonitom Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Ammonitóws i z powodu czterecha nie odwołam tego wyroku, gdyż rozcinali brzuchy ciężarnym kobietom w Gileadzied, aby poszerzyć swoje granice. 14 Na murach Rabbye rozpalę ogień, by spalił jej pałace, podczas zgiełku w dzień bitwy, podczas burzy w dzień wichru. 15 I pójdzie do niewoli ich król wraz z książętami – powiedział PAN. 13

Pwt 2,19; 2Krl 24,2; Jr 49,1-6; Ez 25,1-7

2Krl 15,16; Oz 14,1; So 2,8-11 1Krn 20,1

Lb 22,36; 2Krl 3,27; Iz 15n; Jr 48; Ez 25,8-11; So 2,8-11

Przeciwko Moabitom 1 Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Moabus i z powodu czterecha nie odwołam tego wyroku.

2

Przeciwko Edomowi. Edomici wywodzący się od Ezawa byli bratnim narodem Izraela (Rdz 36), jednak ich relacje od samego początku były bardzo napięte. Zajmując południowe wybrzeże Morza Martwego, sąsiadowali od południowego wschodu z Królestwem południowym. Do pierwszych konfliktów doszło wówczas, gdy Izraelici chcieli przejść przez ich terytorium w drodze do Ziemi Obiecanej (Lb 20,14; Pwt 2,4-7), a następnie za panowania Saula (1Sm 14,47) i Dawida (2Sm 8,13-15). Edomici wielokrotnie próbowali uniezależnić się od Izraela (1Krl 11,14-22.25), co w pełni udało im się dopiero po podziale królestwa (2Krl 8,20-22). Zaatakowali oni Jerozolimę w czasie najazdu babilońskiego (Ps 137,7; Ez 35,5; 36,6), wskutek czego stali się przedmiotem licznych prorockich oskarżeń i gróźb (Iz 21,11n; 34,5-17; 63,1-6; Jr 49,7-22; Ez 25,12-14; 35; Jl 4,19; Ab; Ml 1,2-5). Amos ze szczególną mocą oskarża Edomitów o brak miłosierdzia i trwanie w nieustannym gniewie. Przeciwko Ammonitom. Ammonitów, którzy wywodzili się od Lota (Rdz 19,30-38), łączyły z Izraelitami więzy krwi, ale naród ten szybko się uniezależnił i ustanowił instytucję monarchii. Dążąc do umocnienia swojej pozycji i poszerzenia własnego terytorium bardzo często prowadził wojny z Izraelem. Przemawiając przeciwko Ammonitom, Amos potępia ich okrucieństwo w wojnach prowadzonych z Izraelitami, czego szczególnym dowodem są zbrodnie dokonane na brzemiennych kobietach. Karą dla Ammonitów będzie niewola, do której uprowadzeni zostaną ich król i książęta. Prorok, mówiąc o uprowadzeniu, zapowiada dominację Asyrii, chociaż w swoim przepowiadaniu nigdy nie wypowiada się w sposób bezpośredni o Asyryjczykach. Przeciwko Moabitom. Terytorium Moabu rozciągało się na wschód od Morza Martwego i dolnego Jordanu. Moabici byli więc wschodnimi sąsiadami Królestwa południowego. Podobnie jak Ammonici wywodzili się od Lota (Rdz 19,30-38) i równie często prowadzili wojny z Izraelem. Amos czyni im wyrzuty, że zbezcześcili ciało króla Edomu.

2013

AMOS 1,11 — 2,1

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) Keriot – najważniejsze miasto Moabu. Tam znajdowała się świątynia czczonego przez Moabitów boga Kemosza. b) Z powodu trzech... i z powodu czterech – zob. Am 1,6+. c) własne kłamstwa – chodzi o wszelkie praktyki bałwochwalcze. d) Izraela – chodzi o Królestwo północne. e) sprawiedliwego – jedno z wielu stosowanych przez Amosa określeń człowieka ubogiego. Nazywając ubogich sprawiedliwymi, Amos podkreśla, że ludzie biedni zachowywali prawo nawet wówczas, gdy było ono łamane na ich niekorzyść. f) Wdeptują głowy biednych – gest położenia nogi na głowie jest znakiem zwycięstwa i wzięcia pokonanego w niewolę (Joz 10,24; Ps 89,11; Iz 51,3).

Page 2014

Ponieważ spalił kości króla Edomus na wapno. 2 Dlatego ześlę ogień na Moab, by spalił pałace Keriotua. Moab zginie podczas wrzawy wojennej, wśród okrzyków i przy dźwięku rogu. 3 Zniszczę jego władcę, a wraz z nim zabiję wszystkich jego książąt – powiedział PAN.

Rdz 19,24n

Przeciwko Judzie Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Judys i z powodu czterechb nie odwołam tego wyroku, gdyż odrzucili prawos PANA i nie przestrzegali Jego przykazańs. Zwiodły ich własne kłamstwac, za którymi chodzili ich ojcowie. 5 Ześlę więc ogień na Judę, by spalił pałace Jerozolimys. 4

Kpł 26,14-16; Iz 5,24; Jr 7,28; Ez 20,18

Rdz 29,31n.35; 35,23; 2Krl 23,11 Oz 8,14

Przeciwko Izraelowi Tak mówi PANs: Z powodu trzech występków Izraelad i z powodu czterechb nie odwołam tego wyroku, gdyż sprzedają sprawiedliwegoe za srebro, a ubogiego za parę sandałów. 7 Wdeptują głowy biednychf w proch ziemi i drogęs ubogich wykrzywiają. Ojciec i syn chodzą do tej samej dziewczyny, znieważając tym moje święte imięs. 6

Rdz 37,28; Am 8,6

Pwt 27,20 Kpł 25,39-42; Iz 3,15

Profanację ludzkich zwłok, np. przez spalenie, uważano za coś odrażającego. Brak pochówku był największą obrazą i przekleństwem, jakie mogły spotkać człowieka. Występek ten nie był wprawdzie popełniony na Izraelitach, ale prorok go potępia, ponieważ stoi on w sprzeczności z ogólnym prawem moralnym, którego strażnikiem był Bóg. Amos ukazuje więc, że Boża sprawiedliwość dotyczy każdego człowieka, niezależnie od przynależności narodowej czy społecznej. W ten sposób przygotowuje już grunt pod wyrocznie skierowane przeciwko Izraelitom. Przeciwko Judzie. Wyrocznia przeciwko Judzie jest utrzymana w tym samym stylu, co poprzednie, z tą jednak różnicą, że dotyczy ona wykroczeń w sferze religijnej – odrzucenia prawa i wiary w jednego Boga. Prorok klasyfikuje je jako występek i stawia na równi z przestępstwami obcych narodów. Prawo i przykazania przywodzą na myśl wydarzenia na Synaju – przekazanie Dekalogu i zawarcie przymierza (Wj 20). Natomiast odrzucenie wiary w jednego Boga zostało bardzo dosadnie określone przez zwrot zwiodły ich własne kłamstwa (w. 4), co oznacza, że bałwochwalstwo od samego początku jest tylko ułudą. Mimo to było ono ustawicznie praktykowane, poczynając od kultu złotego cielca pod Synajem (Wj 32). Skoro Juda jest traktowany na równi z obcymi narodami, spotka go więc taka sama kara. Autor podkreśla jednak surowość kary ognia (w. 4): ci, którzy dzięki posiadaniu prawa Bożego i łaski wybrania, czuli się uprzywilejowani i świętsi od pogan, podzielą za karę ich los. Przeciwko Izraelowi. Częściowe odstąpienie od stałego schematu oraz znaczne rozszerzenie i umieszczenie tej wyroczni na końcu pierwszej części księgi (Am 1 – 2) wskazuje, że jest to najważniejsza wypowiedź Amosa zawarta w jego pierwszej mowie. Grzechy Izraelitów dotyczą przede wszystkim relacji międzyludzkich, naruszania sprawiedliwości społecznej i pogardy dla ubogich, którzy stali się towarem w handlu niewolnikami. Prawo ST pozwalało na zaprzedanie się w niewolę za długi (Pwt 15,12), ale nigdy nie mogła być to niewola na całe życie (Wj 21,1n). W Izraelu zdarzały się jednak nadużycia

AMOS 2,2-7

2014

37_Am:37_Am

Pwt 24,12n

Lb 21,21-25; Pwt 7,1; Joz 24,8

Hi 18,16; Oz 9,16 Wj 20,2; Pwt 2,7

Pwt 18,18 Lb 6,1n

Iz 30,10; Am 7,12n

Am 9,1

Jr 46,5

Mk 14,51n

9/3/08

8

3:38 PM

Page 2015

Na płaszczach danych im w zastaw wylegują się przy każdym ołtarzus i wino wymuszone grzywną piją w domu swojego bogaa. 9 To Ja przed nimi zgładziłem Amorytóws, wysokich jak cedry i mocnych jak dęby. Od góry zniszczyłem ich owoce, a z dołu ich korzenieb. 10 To Ja wyprowadziłem was z Egiptu, czterdzieści lat prowadziłem przez pustynię, aby dać wam w posiadanie ziemię Amorytów. 11 I wzbudziłem prorokóws spośród waszych synów, i nazirejczykówc spośród waszych młodzieńców. Czyż nie tak było, Izraelici? – wyrocznia PANAs. 12 A wy poiliście winem nazirejczyków i prorokom zakazywaliście prorokować. 13 Oto Jad wgniotę was w ziemię, jak gniecie wóz pełen snopów. 14 Biegacz nie będzie mógł uciec, mocarz nie okaże swojej siły, bohater nie ocali życia, 15 łucznik się nie ostoi, biegacz nie umknie, jeździec nie ocali życia. 16 Najmężniejszy z bohaterówe będzie w tym dniu uciekał nagif – wyrocznia PANA.

a) w domu swojego boga – udział w obrzędach sprawowanych ku czci bóstw pogańskich był świadomym odwróceniem się od kultu Boga jedynego. b) Wyrażenie mające charakter przysłowia, oznaczającego całkowite wyniszczenie (Hi 18,16; Iz 37,31; Ez 17,9; Oz 9,16). c) nazirejczyków – chodzi o osoby składające dobrowolny ślub, na podstawie którego poświęcali się Bogu, nie ścinali sobie włosów, nie pili wina i wystrzegali się wszelkiej nieczystości rytualnej (Lb 6,1-12; Sdz 13,4; 1Sm 1,11). d) Oto Ja – partykuła oto występuje w Księdze Amosa w relacji do sądu. W połączeniu z wypowiadanym przez Boga zaimkiem osobowym „ja” stanowi uroczystą formułę wstępną, w której ogłasza On swój wyrok (Am 6,14; 9,9). e) bohaterów – tytuł ten stosowano w odniesieniu do najdzielniejszych żołnierzy (np. 2Sm 20,7; 23,8). f) nagi – ogólna panika i strach nie pozwolą uciekającym w popłochu przed najeźdźcą nawet się ubrać (2Sm 6,20; Iz 20,2; 58,7; Ez 18,7).

w przestrzeganiu tego przepisu. Pomoc ubogim, wyrażona np. w udzieleniu pożyczki, była traktowana jako okazja do powiększania grona swoich niewolników, przy czym nieuczciwi i przekupni sędziowie brali łapówki, aby stronniczo rozstrzygać spory na korzyść bogatych Izraelitów. Zarzut, że wdeptują głowy biednych w proch ziemi (w. 7), jest sugestywnym obrazem przemocy fizycznej. Do tego dochodziło jeszcze zmuszanie do niemoralnych zachowań. Amos, mówiąc że ludzie niegodziwi drogę ubogich wykrzywiają (w. 7), ma na myśli deprawację ludzi biednych, ale sprawiedliwych. Prorok potępia również nielitościwych wierzycieli i lichwiarzy, którzy od biedaków przyjmowali w zastaw płaszcze, ich jedyną własność. Prawo stanowiło, że płaszcz zabrany ubogiemu powinien być mu zwrócony przed zachodem słońca, aby posłużył mu jako okrycie podczas spoczynku (Wj 22,25-27; Pwt 24,10-13), tymczasem lichwiarze wykorzystywali tę odzież jako posłanie, na którym kładli się w świątyniach. Użycie szat w celach kultycznych nadawało im charakteru rzeczy poświęconej, dlatego jej nie oddawano (2Krl 9,13; Mk 7,11). Ponadto Amos zarzuca Izraelitom także bezlitosne nakładanie grzywien za rzekome przewinienia biednych i jako rekompensaty za niezwrócone pożyczki (w. 8). Do tych grzechów Izraelici dołożyli jeszcze brak wdzięczności. Grzesząc świadomie, wypowiadają posłuszeństwo Bogu, który uczynił z nich lud wybrany i który przez wieki im błogosławił, prowadził i utwierdzał ich potęgę. Prorok przywołuje wielkie dobrodziejstwa, których Izrael doświadczył z ręki Boga: Wyjście z Egiptu, wędrówka przez pustynię i zajęcie Kanaanu. Zwraca także uwagę na proroków i nazirejczyków, których pojawienie się w Izraelu było wynikiem opatrznościowego działania Bożego. Jednak Izraelici doprowadzili nazirejczyków do pijaństwa, a proroków nie tylko nie słuchali, lecz także zabraniali im jakiejkolwiek działalności, czego boleśnie doświadczył sam Amos. Odrzucenie Bożych darów jest świętokradztwem, które prowadzi do zanegowania Jego planu i zastąpienia go myśleniem czysto ludzkim, sprzecznym z Bożym zamysłem wyrażonym w prawie, które powinno normować wszelkie ludzkie działanie. Karą za te grzechy będzie przegrana wojna. Prorok jednak nie wspomina o tym, z kim Izrael będzie walczył. Ostatnia bitwa odbędzie się w ściśle określonym czasie, który prorok nazywa tym dniem (w. 16). Wyrażenie to w nauczaniu proroków odnosi się do Dnia Pana, w którym Bóg osądzi świat. Również Amos, przepowiadając Izraelowi karę, odnosi się do wymiaru eschatologicznego, do czasu, kiedy Bóg dokona powszechnego sądu i ukarze każdego, kto dopuścił się zła.

2015

AMOS 2,8-16

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) wybrałem – dosł. poznałem, użyty tutaj termin hebr. ma bardzo szeroki zakres znaczeniowy, np.: poznać, uznać, wybrać, wyróżnić, kochać, współżyć (Rdz 4,1; 18,19; Pwt 7,9; 9,24; Ps 135,4; Jr 1,5; 2,8; Oz 13,5).

Page 2016

Mowy przeciwko Izraelowi Odpowiedzialność Izraela 1 Słuchajcie tego słowa, które PANs wypowiedział przeciwko wam, Izraelici, przeciwko całemu plemieniu, które wyprowadziłem z ziemi egipskiej: 2 Jedynie was wybrałema ze wszystkich narodów na ziemi, dlatego będę was karał za wszystkie wasze winy.

3

Prawdziwe źródło misji prorockiej Czy mogą iść razem dwie osoby, które się ze sobą nie spotkały? 4 Czy ryczy lew w lesie, zanim coś zdobędzie? Czy lwiątko wydaje głos ze swojego legowiska, jeśli niczego nie schwytało? 5 Czy wpada ptak w sidła na ziemi, jeśli sidła nie było? Czy odskoczy sidło od ziemi, dopóki się w nie coś nie złapie? 6 Czy lud się nie lęka, gdy w mieście zabrzmi trąba? Czy zdarza się w mieście nieszczęście, którego by PANs nie dopuścił? 7 Bo Pan BÓG nie uczyni niczego, zanim nie objawi swojego zamiaru swoim sługom, prorokoms. 8 Gdy lew zaryczy, któż się nie ulęknie?

Am 4,1

Pwt 7,6; Dn 9,2; Mt 10,15; 11,20-24

3

Lb 23,24; Hi 4,11

Ps 124,7

Joz 6; Jl 2,1

Iz 45,7 Rdz 6,13; 18,17-21

Jr 7,25 Ap 10,3

Odpowiedzialność Izraela. Od tego miejsca rozpoczyna się prezentacja zasadniczej treści Księgi Amosa, którą jest ciąg oskarżeń kierowanych do Izraelitów i zapowiedzi kary (Am 3,1 – 6,14). Amos w umiejętny sposób nie dopuszcza do jakiejkolwiek dyskusji z tymi, do których kieruje swoje oskarżenia. Burzy ich przekonania, przeciwstawiając im słowo samego Boga, które PAN wypowiedział przeciwko Izraelitom (w. 1). Przedstawiając słowa Boga, niespodziewanie przechodzi od wypowiedzi formułowanej w trzeciej osobie do mowy wygłaszanej w pierwszej osobie. Świadczy to o tym, że prorok w pełni identyfikuje się z Bogiem, w imieniu którego przemawia, a treść Jego wypowiedzi oddaje wiernie w swoim nauczaniu. Już w pierwszych słowach Amos burzy błędne przekonanie Izraelitów o tym, że z powodu wybrania przez Boga zajmują uprzywilejowaną pozycję względem innych narodów. Izraelici myśleli bowiem, że samo pielgrzymowanie do sanktuariów i składanie ofiar wystarczy do wypełnienia zobowiązań wynikających z przymierza, które Bóg z nimi zawarł. W tym przekonaniu bez wątpienia umacniał ich fakt, że czasy, w których żyli, charakteryzowały się pokojem i dobrobytem, co mogło budzić przeświadczenie, że nic złego nie powinno już ich spotkać. Amos uświadamia im, że właśnie z powodu szczególnego wybrania i uprzywilejowania zostaną ukarani surowiej niż inne narody. Temat większej odpowiedzialności podejmie w NT także Chrystus, który mówi wyraźnie, że od tego, komu więcej dano, więcej będzie się wymagać (Łk 12,48). Prawdziwe źródło misji prorockiej. Słowa proroka, w których uwiarygodnia on swoją misję, są odpowiedzią na zarzuty, jakie mu stawiano, negując jego autentyczność jako proroka i podważając sens jego przepowiadania. Wypowiedź Amosa ma charakter mądrościowy, co jest zjawiskiem rzadko spotykanym w lieteraturze prorockiej ST. Prorok stawia siedem retorycznych pytań, na które w sposób logiczny trzeba odpowiedzieć przecząco. Korzystając z obrazów zaczerpniętych z życia pasterskiego, wykazuje, że nic na świecie nie dzieje się bez przyczyny i że każde z wydarzeń niesie za sobą konkretne skutki. Podobnie nie bez przyczyny głos zabiera także Amos, który działa z natchnienia Bożego. Skoro prorok jest posłany przez Boga, to jego jedynym zadaniem jest przekazywanie Bożego słowa i nic nie

AMOS 3,1-8

2016

37_Am:37_Am

Am 7,14n; Dz 4,20; 1Kor 9,16

So 3,8

Am 2,6-8

2Krl 17,3-6

Rdz 31,39; Wj 22,12

1Krl 12,29n; Oz 12,5 Wj 27,2; 1Krl 13,1-5

1Klr 22,39 Ps 45,9

9/3/08

3:38 PM

Page 2017

Gdy Pan BÓG przemówi, któż nie będzie prorokował? Groźby przeciwko Samarii 9 Głoście w pałacach Aszdodua i w pałacach ziemi egipskiej mówcie: Zbierzcie się na górach Samariib, patrzcie, jak wielkie jest w niej zamieszanie i ile w niej przemocy. 10 Nie potrafią już postępować uczciwie, przemoc i gwałt panują w ich pałacach – wyrocznias PANAs. 11 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Nieprzyjaciel oblegnie ten kraj; zniszczona będzie twoja potęga, a twoje pałace oddane grabieży. 12 Tak mówi PAN: Jak pasterz wyrywa z lwiej paszczy dwie nogi lub koniec ucha, tak będą uratowani tylko nieliczni Izraelici spośród siedzących w Samariis na swoich łożach i na kosztownych dywanach. 13 Słuchajcie i oznajmijcie domowi Jakuba – wyrocznia Pana BOGA, Boga Zastępóws: 14 W dniu, kiedy będę karał występki Izraelas, zniszczę również ołtarzes Betels. Odcięte zostaną rogi ołtarzac i upadną na ziemię. 15 Zburzę pałac zimowy i letni, zniszczę komnaty zdobione kością słoniową i runą wielkie pałace – wyrocznia PANA.

a) Aszdod – zob. Am 1,8+. b) góry Samarii – wyrażenie to może oznaczać dwie góry, pomiędzy którymi leżała Samaria, lub cały kraj. Samaria – zob. Słownik. c) rogi ołtarza – chodzi o przedłużenia czterech narożników ołtarza, które dzięki krwi wylewanej na ołtarz uważano za szczególnie święte (Wj 27,2; 29,12; 38,2; Kpł 4,7); symbolizowały one Bożą moc. Ołtarz – zob. Słownik.

może go od tego zadania zwolnić. Ukazana została tutaj istota profetyzmu. Bóg objawia wybranym przez siebie osobom swoje słowo po to, aby wiernie przekazali je wszystkim ludziom. Prorocy są nazwani sługami Boga, co dokładnie oddaje charakter ich posłannictwa w świecie. Całe ich działanie podporządkowane jest woli Bożej, ponieważ są oni pośrednikami Bożego objawienia. Prorocy mają więc obowiązek przepowiadać objawioną im Bożą wolę, a ich słuchacze, uznając w nich autentycznych posłańców samego Boga, powinni nie tylko wysłuchać ich orędzia, ale przede wszystkim zastosować się do Bożych wymagań, które są im komunikowane przez proroków. NT tytuł proroka odnosi tylko do Jana Chrzciciela i Jezusa (J 6,14). Proroctwo to również jeden z udzielanych Kościołowi darów Ducha Świętego, wyrażający się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28). Groźby przeciwko Samarii. Amos w mocnych słowach zwraca się do Izraelitów mieszkających w Samarii. Zarzuca im niesprawiedliwość, przepych i niezgodny z prawem kult. Nieprawość Izraelitów jest tak wielka, że stanie się ona znana w sąsiednich krajach, wrogo nastawionych do Izraela. Amos oskarża zwłaszcza ludzi bogatych, którzy nie mają żadnego umiaru w korzystaniu ze środków materialnych, które zgromadzili, wyzyskując ubogich. Przepych, luksus, brak uczciwości i przemoc zostaną jednak ukarane. Drapieżni bogacze zostaną ograbieni przez najeźdźców, gdyż Izrael zostanie oblężony, podbity i splądrowany. Bóg wybawi swój lud, ale liczba ocalonych będzie minimalna. Ludzie, którzy ocaleją przed najeźdźcą, będą świadkami wielkiej kary, jaka spotkała Izraela za jego grzechy. Nieuchronność kary została wyrażona w zapowiedzi odcięcia rogów ołtarza (w. 14), które były dla Izraelitów ostatnią nadzieją, ponieważ pozwalały korzystać z azylu. Winny śmierci, jeśli się ich uchwycił, zyskiwał prawo do nietykalności i wolności (Wj 21,13n; 1Krl 1,50; 2,28). Izraelici zostaną więc pozbawieni tego, w czym pokładali swoją ufność i co stanowiło ich powód do dumy, czyli ołtarzy i pałaców.

2017

AMOS 3,9-15

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) krowy – w ST często można spotkać porównania ludzi do zwierząt, np. do psa (Ps 22,17), szarańczy (Iz 33,4) czy owiec (2Sm 12,1-4; Jr 23,1-8). Wynika to z faktu, że człowiek tak samo jak zwierzę jest dziełem Boga i taki sam będzie jego kres (Koh 3,18-21; Ps 49,13). Porównanie do zwierząt najczęściej miało jednak aspekt negatywny (Jr 2,23n; Oz 4,16). Tak dzieje się w przypadku zastosowania zwrotu krowy Baszanu, który wyraża ociężałość i nieczułość na niedolę bliźnich. b) Baszan – kraina geograficzna w północnym Zajordaniu, leżąca na wschód od Jordanu, między Jarmukiem a Hermonem. Korzystne warunki naturalne zapewniały wielki urodzaj. W poezji biblijnej często występują odwołania do tej krainy, np. „dęby Baszanu” jako symbol wielkości (Iz 2,13; Za 11,2) czy „byki Baszanu” jako symbol siły nieprzyjaciela (Ps 22,13). c) góry Samarii – zob. Am 3,9+. d) waszym mężom – dosł. ich panom, co może odnosić się do właścicieli biednych i ubogich, o których mowa w tym wersecie. W ten sposób ukazany jest ciąg panowania: biedni i ubodzy podlegają swoim panom, a ci zaś wpływowym kobietom. e) Hermon – masyw górski o trzech szczytach, uważany za północną granicę Izraela; wznosi się u źródeł Jordanu. f ) Gilgal – miejscowość położona nad Jordanem, niedaleko Jerycha. g) klęskę głodu – dosł. czystość zębów, idiom hebrajski na oznaczenie głodu; wyrażenie to występuje tylko w Księdze Amosa; może to być aluzja do głodu, jaki panował w czasach króla Achaba (1Krl 17).

Page 2018

Przeciwko kobietom Samarii 1 Słuchajcie tego słowa, krowya Baszanub, które mieszkacie na górach Samariic, uciskacie biednych, gnębicie ubogich i mówicie waszym mężomd: „Przynieś no coś do picia!”. 2 Pans BÓG przysiągł na swoją świętość: Oto nadchodzą dni, kiedy wywloką was hakami, a pozostałe – rybackimi wędkami. 3 Wyjdziecie przez wyłomy w murze, jedna po drugiej, i zostaniecie wypędzone za Hermone – wyrocznias PANA.

4

Przeciwko kultowi w Betel i Gilgal 4 Idźcie do Betels i grzeszcie, idźcie do Gigalf i grzeszcie jeszcze więcej! Każdego ranka przynoście wasze ofiarys i co trzeci dzień dziesięcinys! 5 Składajcie także chleb kwaszony na ofiarę dziękczynną i głośno ogłaszajcie, że składacie dobrowolne ofiary! Bo przecież lubicie te rzeczy, Izraelici – wyrocznias Panas BOGA. Wspomnienie dawnych kar To Ja sprowadziłem na was klęskę głodug we wszystkich waszych miastach i brak chleba we wszystkich waszych wioskach. Lecz wy nie powróciliście do Mnie – wyrocznias PANAs. 6

Iz 5,11n Ps 89,36

Pwt 14,28; 26,12; 1Krl 12,26-33 2Krl 2,1; Oz 4,15

Kpł 7,11.13 Wj 35,29; Kpł 22,18; 23,17

Kpł 26,14-39; Mdr 12,2.10

Przeciwko kobietom Samarii. Prorok kieruje swoje orędzie do kobiet Samarii, które swoim złym postępowaniem zasłużyły na bardzo dosadne określenie ich krowami Baszanu (w. 1). Wyrażenie to odnosi się do bogatych i wpływowych kobiet wywodzących się z najwyższej klasy społecznej Królestwa północnego, do żon możnowładców, które spędzały czas na dworskich ucztach. W kulturze semickiej istniał zwyczaj, że kobiety nie ucztowały wspólnie z mężczyznami. Opisywane przez proroka fakty pokazują więc wielkie zepsucie kobiet Samarii. Mają one olbrzymi wpływ na swoich mężów, wręcz dominują nad nimi i wydatnie przyczyniają się do wyzysku ubogich. Ciągłe ucztowanie prowadzi do otyłości i ociężałości biesiadników, co wydatnie podkreśla Amos, porównując kobiety do tłustych i dorodnych krów. Zapowiadając karę za ich grzechy, prorok posługuje się również metaforą zaczerpniętą z życia rolniczego i zapowiada, że kobiety te zostaną wyprowadzone ze swoich pałaców w taki sam sposób, w jaki wyprowadza się bydło na rzeź. Przywodzi to na myśl opisy uprowadzania Izraelitów przez Asyryjczyków, którzy zakładali niewolnikom metalowe kółka na nos bądź usta i skutych łańcuchami prowadzili w niewolę (2Krl 19,28; 2Krn 33,11; Iz 37,29). Prorok zapowiada również całkowite zniszczenie miast Samarii, których mieszkańcy będą siłą wyciągani nie przez bramy, ale przez wyłomy w murach zdobytego miasta. Przeciwko kultowi w Betel i Gilgal. Amos w ironicznych słowach odnosi się do niezgodnego z prawem kultu sprawowanego w dawnych sanktuariach Izraela. Prorok nie tyle potępia sam fakt sprawowania kultu, ile jego modyfikacje dokonywane samowolnie przez kapłanów działających w Królestwie północnym. Celem krytyki jest wezwanie Izraelitów do opamiętania, skruchy i wiernego zachowywania prawa Bożego. Wspomnienie dawnych kar. Prorok przypomina Izraelitom kary, które Bóg zesłał w przeszłości na Izraela i zapowiada kolejne nieszczęścia, jeżeli nie powrócą oni do Boga. Dotychczasowe kary: głód, susza, nieurodzaj, szarańcza, wojna i trzęsienie ziemi były wyrazem miłosierdzia Boga, który upomniał swój lud i wzywał do porzucenia złego postępowania. Kara nie jest odwetem Boga, wyrównaniem rachunków z ludem, który złamał przymierze, ale ma znacznie pedagogiczne. Zwraca bowiem uwagę Izraelitów na przyczynę spotykających ich nieszczęść i daje sposobność

AMOS 4,1-6

Iz 3,16-24; 32,9-14 Lb 32,33

2018

37_Am:37_Am

Jr 14,1-6

Prz 26,1

Jl 1,12

Pwt 28,22; 1Krl 8,37; Jl 1,4

Wj 9,1-7; Pwt 7,15; Iz 34,2n

Iz 13,19; 34,2n

Za 3,2

Ml 3,1n

Jr 32,18 Am 3,7

9/3/08

3:38 PM

Page 2019

7

To Ja wam deszcz wstrzymałem na trzy miesiące przed żniwami: zesłałem deszcz na jedno miasto, a w drugim mieście nie padało; jedno pole zostało zroszone, a drugie, na które deszcz nie padał, pozostało suche. 8 I mieszkańcy dwu, trzech miast przyszli do jednego, aby się napić, ale nie zaspokoili pragnienia. Lecz wy nie powróciliście do Mnie – wyrocznia PANA. 9 Dotknąłem wasze zboża rdzą i śniecią, sprawiłem, że uschły wasze ogrody i winnice, a drzewa figowe i oliwne obgryzła szarańcza. Lecz wy nie powróciliście do Mnie – wyrocznia PANA. 10 Zesłałem na was zarazę jak niegdyś na Egipt, wybiłem mieczem waszych młodzieńców, pozwoliłem uprowadzić wasze konie; swąd spalonych obozów dotarł do waszych nozdrzy. Lecz wy nie powróciliście do Mnie – wyrocznia PANA. 11 Dokonałem wśród was wielkiego spustoszenia, jak niegdyś w Sodomie i Gomorze, staliście się jak głownia wyciągnięta z ognia. Lecz wy nie powróciliście do Mnie – wyrocznia PANA. 12 Dlatego tak postąpię z tobą, Izraelus! A ponieważ tak chcę z tobą postąpić, przygotuj się, Izraelu, na spotkanie z twoim Bogiem! Hymn na cześć Boga Stwórcy 13 Bo to On kształtuje góry i rządzi wichrami, On objawia człowiekowi swoje myśli, stwarza jutrzenkę i ciemność do poprawy. Większość przytoczonych klęsk to znane Izraelitom zjawiska przyrodnicze. Zostały one jednak ukazane jako przejaw działania Bożego. Izraelici nie potrafili odczytać prawdziwego sensu katastrof, których doświadczyli, co podkreśla Amos, powtarzając wielokrotnie oskarżenie: nie powróciliście do Mnie (ww. 6.8.9.10.11). Brak odpowiedzi ze strony ludu na Boże działanie ściągnie na niego kolejną karę. Skoro Izraelici nie chcieli powrócić do Boga, to teraz On sam wyjdzie im na spotkanie, aby ukarać ich za grzechy, jakich się dopuścili. Prorok nie precyzuje rodzaju kary, którą Bóg dotknie Izraela. To niedomówienie wprowadza szczególne napięcie i lęk przed zapowiedzianym sądem. Korzystając z takich pedagogicznych środków, Bóg stara się skłonić swój lud do nawrócenia, aby mógł otrzymać błogosławieństwo obiecane w Przymierzu zawartym na Synaju (Wj 24). Hymn na cześć Boga Stwórcy. Jest to jeden z trzech zawartych w Księdze Amosa hymnów ku czci Boga (Am 5,8n; 9,5n), które ukazują Go jako Stwórcę i władcę całego świata. Prawdopodbnie jest to fragment istniejącego już wcześniej hymnu, którego echa znajdujemy także w Iz 51,15 i Jr 31,35. Hymn sławi Boga Stwórcę, który własną wszechmocą powołuje do istnienia cały kosmos. Mówiąc o dziele stworzenia, autor z jednej strony wymienia góry (statyczny element świata), a z drugiej wiatr (element dynamiczny). To zestawienie ma na celu ukazanie pełni stworzenia, nad którym w sposób doskonały panuje wszechmocy Bóg. Majestat Stwórcy oddaje końcowa formuła PAN, Bóg Zastępów,

2019

AMOS 4,7-13

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) pieśń żałobną – poetycka forma lamentacji spotykana u proroków ST. b) dziewica Izraela – wyrażenie, które w nauczaniu prorockim ST odnosi się do ludu wybranego (Iz 1,8; 10,32; 23,12; 37,22; Jr 18,13; 31,4.21; Oz 1 – 3). Bardzo często pojawia się ono w kontekście zapowiadanej kary. c) Gilgal – zob. Am 4,4+. d) domu Józefa – w opowiadaniu o Józefie zawartym w Księdze Rodzaju wyrażenie to ma znaczenie dosłowne i odnosi się do budynku, w którym mieszkał Józef (Rdz 43,17.18.19.24; 44,14), oraz do jego rodziny (Rdz 50,8). W księgach historycznych nabiera ono znaczenia szerszego i odnosi się do plemion Manassesa i Efraima (Joz 17,17; 18,5; Sdz 1,22.23.35; 2Sm 19,21; 1Krl 11,28). U proroków natomiast dom Józefa oznacza Królestwo północne (Ab 18; Za 10,6). e) w gorycz – w ST prawo i słowo Boga były określane mianem słodyczy (Ps 119,103; Syr 23,27), dlatego wypowiedź proroka ma tutaj charakter sarkastyczny.

Page 2020

i kroczy po wyżynach ziemi. PANs, Bóg Zastępóws, to Jego imięs.

Am 5,8; 9,6; Oz 12,6

Pieśń żałobna nad Izraelem 1 Słuchajcie tej mowy! Tobie, Izraelus, zaśpiewam pieśń żałobnąa. 2 Upadła dziewica Izraelab i już nie powstanie, leży na ziemi, nikt jej nie podźwignie. 3 Gdyż tak mówi Pans BÓG do domu Izraela: Z tysiąca żołnierzy stu powróci do miasta, ze stu powróci tylko dziesięciu.

5

Am 3,1; 4,1

Iz 47,1

Wezwanie do zwrócenia się ku Panu Tak mówi PANs do domu Izraelas: Zwróćcie się do Mnie, a żyć będziecie. 5 Nie zwracajcie się do Betels, do Gilgalc nie chodźcie, i Beer-Szebys nie odwiedzajcie! Bo całe Gilgal pójdzie do niewoli, a Betel obróci się w ruinę! 6 Zwróćcie się do PANA, a będziecie żyć! Aby nie ukarał domu Józefad i nie spalił go, a nikt nie zdoła ugasić ognia w Betel. 7 Prawość zamieniacie w gorycze, a sprawiedliwość wdeptujecie w ziemię. 4

2Krn 15,2; Iz 55,6; Oz 5,6 Am 4,4

Am 8,14 Oz 4,15

Mi 3,9

to Jego imię (w. 13). Tylko Bóg ma wpływ na wydarzenia dziejące się w świecie. Tym więc, który wyjdzie na spotkanie z Izraelitami, jest sam Stwórca, wszechmocny władca. Ukazując Boga w ten sposób, Amos zwraca uwagę Izraelitów na powagę sytuacji, w jakiej znaleźli się z powodu swoich grzechów. Pieśń żałobna nad Izraelem. Kolejną mowę Amos kieruje do całego ludu, który nazywa dziewicą (w. 1). Słowa proroka zdradzają jego wielką miłość do Izraela i akcentują wielkie poruszenie, jakie wzbudziło w nim objawione mu słowo Boże. Swoim słowom nadaje on charakter pieśni żałobnej, którą śpiewa nad upadłym, czyli nieżyjącym ludem Izraela. Ideę śmierci narodu potęguje obraz upokorzenia i opuszczenia przez Boga, o czym świadczą słowa, że Izrael leży na ziemi i nikt go nie podźwignie (w. 2). Amos formułuje proroctwo w taki sposób, jakby ono już się wypełniło, co wskazuje na nieuchronne spełnienie się zapowiedzi. Co więcej, prorok wypowiada je prawdopodobnie podczas jakiegoś święta, w okresie rozkwitu królestwa Jeroboama II, przez co wydają się pozbawione logiki. Słowa i groźby proroka są bardzo poważne i trudne do przyjęcia. Mimo to pokazują one wielką miłość proroka, prawdziwego Izraelity, do ojczyzny i do swojego ludu. Wydaje się, że Amos zapowiada upadek Izraela niejako wbrew sobie, powodowany jedynie posłuszeństwem otrzymanej misji prorockiej. Zostawia jednak cień nadziei. Zapowiadane zniszczenie Izraela nie będzie całkowite, ponieważ zgodnie ze słowami Boga ocaleje dziesiąta część narodu. Bóg nie odwróci się od całego Izraela, ale ocali sprawiedliwych, którzy poświęcą Mu swoje życie. Wezwanie do zwrócenia się ku Panu. Kontynuacją lamentacji nad Izraelem jest wezwanie do nawrócenia. Ma się ono dokonać przede wszystkim przez zwrócenie się Izraelitów ku Bogu, czego wyrazem mogą być: uczęszczanie do miejsc kultu (Pwt 12,5), szukanie rady u Boga w sanktuariach lub za pośrednictwem drugiego człowieka (Rdz 25,22; 1Sm 9,9), wypełnianie Bożych przykazań (Pwt 4,29; Jr 29,13). Owocem takiego postępowania będzie życie, ofiarowane przez Boga każdemu, kto się do Niego zwraca. Nie chodzi tu jedynie o ocalenie od zapowiedzianej kary, ale o życie w pełnym tego słowa znaczeniu. Bóg jest bowiem jedynym źródłem życia i to On decyduje o egzystencji człowieka. Temat ten zostanie później rozwinięty przez autorów NT, którzy mówiąc o życiu jako łasce darowanej człowiekowi przez Boga, odniosą się również do obietnicy życia wiecznego, które będzie nagrodą za prawe postępowanie ludzi. Izrael więc, pomimo ogromu grzechów, ma jednak możliwość ocalenia, pod warunkiem, że szczerze nawróci się do Boga. Amos odwołuje się tutaj do tradycji mądrościowej, według której życie jest przeznaczone dla tych, którzy są roztropni (Rdz 42,18), mądrzy (Prz 9,6) i słuchają dobrych rad (2Krl 18,32; Jr 27,12). Jeśli jednak Izraelici odrzucą wezwanie proroka, zostaną spaleni pożerającym ogniem (w. 6), podobnie jak inne narody (Am 1,3 – 2,5).

AMOS 5,1-7

2020

37_Am:37_Am

Hi 4,13; 9,9; 24,17; Am 4,13; 8,9; 9,6

9/3/08

Pnp 7,13

Mi 2,3

Page 2021

Hymn na cześć Boga Stwórcy 8 Ten, co uczynił Plejadya i Orionab, przemienia ciemności w świt poranka, a dzień w noc zamienia. Ten, co przywołuje wody morskie, rozlewa je po powierzchni ziemi. Nosi On imięs PANs. 9 On niszczy siłacza i zniszczenie sprowadza na twierdze. Przeciwko niesprawiedliwości Nienawidzą tego, kto w bramiec dochodzi słuszności, i nie cierpią tego, który mówi prawdę. 11 Ponieważ deptaliście biednego i braliście od niego daniny ze zboża, chociaż zbudowaliście sobie domy z kamienia ciosanego, nie będziecie w nich mieszkali; choć zasadziliście piękne winnice, nie będziecie pili z nich wina. 12 Bo wiem, jak liczne są wasze występki i jak bardzo mnożą się wasze grzechys: ciemiężycie sprawiedliwego, jesteście przekupni i w bramie uciskacie ubogich! 13 Dlatego, kto jest roztropny, niech milczy w tym czasie, gdyż będzie to czas niedoli. 10

Pwt 28,30-33; Mi 6,15; So 1,13; Ag 1,6

3:38 PM

a) Plejady – konstelacja gwiazd położona w gwiazdozbiorze Byka. Gwiazdy noszą także nazwę „Siedmiu sióstr”, które według wierzeń starożytnych Greków towarzyszyły bogini Artemidzie. Kiedy myśliwy o imieniu Orion zaczął je uwodzić, wezwały na pomoc bogów, którzy umieścili je na niebie jako gołębice. b) Orion – jedna z najładniejszych i największych konstelacji gwiazd. Nosi ona imię Oriona, mitycznego myśliwego, który zginął od ukąszenia skorpiona wysłanego przez boginię ziemi, Gaję. Mit o Orionie jest niejako „zilustrowany” na nocnym niebie – podczas gdy gwiazdy z konstelacji Skorpiona wznoszą się na wschodzie, pokonany Orion zniża się na zachodzie. c) w bramie – brama miejska była miejscem, w którym skupiało się całe życie społeczne i polityczne miasta. Tam odbywały się sądy, zebrania, narady, zawierano transakcje handlowe (Pwt 21,19; Rt 4,1-12; 2Krl 7,1). Często jednak orzeczenia wydawane przez zasiadającą w bramie starszyznę nie były sprawiedliwe (1Krl 21,1-16). Dlatego prorocy, jako wyraziciele woli Bożej, wypominali sprawującym sądy ich niesprawiedliwość, wzywając jednocześnie do uczciwego wymierzania sprawiedliwości (Am 5,15; Za 8,16).

Hymn na cześć Boga Stwórcy. Drugi hymn na cześć Stwórcy zawarty w Księdze Amosa. Tym razem autor ukazuje Boga jako Stwórcę gwiazd oraz jako Tego, który panuje nad czasem, zapewniając regularną zmianę pór doby. Jego panowanie nad światem objawia się także we władzy nad żywiołem wód morskich. Prorok posłużył się tymi obrazami Bożej wszechmocy, aby skonkludować swoją wypowiedź na temat zbliżającej się kary. Bóg bowiem włada także ludźmi i ma realny wpływ na to, co z nimi się dzieje. Staje On do walki z tymi, którzy są zadufani w swojej sile. Jako sprawiedliwy Rządca świata Bóg jest przede wszystkim obrońcą ludzi słabych, uciśnionych i ubogich, którzy pomimo trudnej sytuacji są ludźmi sprawiedliwymi i bogobojnymi. Taki obraz Boga pozostaje w ścisłej zależności z całym przesłaniem Amosa (Am 2,6-16; 4,1-3; 5,10-12; 8,4-10), który w swoim nauczaniu bardzo często odwołuje się do sytuacji społecznej Izraela i grzechów popełnianych przez zamożnych względem ludzi ubogich. Każdy przejaw nieprawości i ucisku wobec drugiego człowieka zostanie przez Niego surowo ukarany. Kara spadnie przede wszystkim na siłaczy (w. 9), czyli na tych wszystkich, którzy w Izraelu sprawują władzę, szczególnie na sędziów krzywdzących ludzi ubogich. Amos, odnosząc się do przywódców Izraela, zarzuca im nieprawość, pychę i umiłowanie własnych przywilejów. Hymn na cześć Stworzyciela, będący swoistym wyznaniem wiary proroka, ma ich skłonić do refleksji nad grzesznym postępowaniem i do uznania w Bogu jedynego Prawodawcy i Sędziego. Nie tylko kieruje On losami świata i życiem każdego z ludzi, ale również sprawiedliwie osądza i karze wszystkich, którzy się Mu sprzeniewierzyli. Przeciwko niesprawiedliwości. Amos kontynuuje swoje oskarżenia przeciwko tym, którzy uciskają ubogich. Zwraca się przede wszystkim do ludzi pełniących funkcje poborców podatkowych i sprawujących sądy. Poborców podatków oskarża o nadużycia, których częstą konsekwencją było ogromne zadłużenie ubogich, a nawet utrata wolności i przymusowa praca na rzecz wierzycieli. Ludzi biednych spychano na margines życia społecznego, gardzono nimi i wykorzystywano do najcięższych prac. Nie mogli oni dochodzić swoich praw w sądach, króre reprezentowali często ludzie chciwi i przekupni, rozstrzygający sprawy na korzyść bogaczy i czerpiący z tego wymierne zyski. Taki stan prowadził do głębokiego podziału społeczeństwa na wąską grupę żyjących ponad stan bogaczy i rzeszę biednych, którzy nie mieli żadnej możliwości poprawy swojej sytuacji. Amos staje w obronie ubogich i zdecydowanie potępia ich ciemiężycieli. Opowiada się za sprawiedliwością społeczną, która powinna być owocem zachowywania prawa nadanego Izraelitom przez Boga. Pogarda dla prawa jest w rzeczywistości pogardą okazaną jego Twórcy, dlatego zostanie ukarana. Karą za wyzysk ubogich będzie utrata wszelkich dóbr nabytych w nieuczciwy sposób (np. Pwt 28,38-40; Iz 62,8n; Mi 6,15).

2021

AMOS 5,8-13

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) W bramie – zob. Am 5,10+. b) domu Józefa – zob. Am 5,6+. c) pożądacie – prorok Amos przedstawia oczekiwanie Izraelitów na dzień Bożego sądu jako nieuporządkowane pożądanie, które wystawia Boga na próbę. W tekście oryginalnym prorok używa tu zwrotu, który przywołuje próby, na jakie Izraelici wystawiali Boga w czasie wędrówki po pustyni (Lb 11,4.33; Ps 106,14).

Page 2022

Wezwanie do szukania sprawiedliwości 14 Szukajcie dobra, a nie zła, abyście żyli, wtedy PANs, Bóg Zastępóws, będzie z wami, jak to mówicie. 15 Miejcie w nienawiści zło, a miłujcie dobro! W bramiea sądźcie sprawiedliwie! Może ulituje się PAN, Bóg Zastępów, nad resztąs domu Józefab. Bliskość kary 16 Dlatego tak mówi PANs, Bóg Zastępóws: Na wszystkich placach rozlegać się będzie skarga, na wszystkich ulicach będą krzyczeć: „Biada, biada!”. Wzywać będą rolnika do żałoby, a tych, co znają pieśni żałobne, do zawodzenia. 17 We wszystkich winnicach będzie narzekanie, gdy przejdę pośród ciebie – mówi PAN.

Jl 2,14; Jon 3,9, Rz 12,9

Hi 23,2 Iz 10,1; Mt 11,21

Wj 12,12; Ml 3,1n

Dzień Pana Biada wam, którzy pożądaciec Dnia PANAs. Dlaczego pragniecie, aby nadszedł Dzień PANA? Będzie on ciemnością, nie światłem! 19 To tak, jakby człowiek uciekał przed lwem, a spotkał niedźwiedzia; albo tak, jakby ukrył się w domu, a kiedy oparł rękę o ścianę, ukąsił go wąż. 20 Zrozumcie, że Dzień PANA będzie ciemnością, a nie światłem, mrokiem bez żadnej jasności. 18

Iz 2,12; Jl 1,15; 3,4; So 1,14-18; Ml 3,19-23 Jr 13,16; 14,19; J 8,12

Wezwanie do szukania sprawiedliwości. Podobnie jak w Am 5,4n, po napiętnowaniu grzechów prorok wzywa Izraelitów do umiłowania dobra i nienawiści do zła (w. 14). Szukanie Boga i zwrócenie swojego życia ku Niemu polega bowiem przede wszystkim na czynieniu dobra i przestrzeganiu zasad sprawiedliwości społecznej. Po raz kolejny Amos akcentuje więc tutaj fundamentalną prawdę, że miłość do Boga wyraża się w miłości okazywanej ludziom. Owocem takiego życia będzie nie tylko uniknięcie kary, ale przede wszystkim dar życia i jedności z Bogiem, o czym Amos mówił już wcześniej (Am 5,4+). Bliskość kary. Amos zapowiada rychłe nadejście kary Bożej, która spowoduje powszechną żałobę w Izraelu. Płakać i zawodzić będą nie tylko rodziny zmarłych i płaczki wynajmowane do uroczystości żałobnych, ale żal i smutek dotknie wszystkich jego mieszkańców. Miejscem żałoby staną się nawet winnice, które są symbolem radości, wesela i zabawy (Sdz 9,27; Iz 16,10; Jr 48,33). Powodem powszechnego płaczu Izraelitów będzie przejście Boga pośród Jego ludu (w. 17). Będzie ono podobne do przejścia Boga przez Egipt, kiedy anioł śmierci poraził wszystko, co pier worodne (Wj 12,12). Tamto przejście miało na celu wybawienie Izraela z niewoli egipskiej, to natomiast, które zapowiada Amos, będzie nieuniknioną karą za grzechy Izraela. Dzień Pana. Jest to najstarszy tekst prorocki podejmujący temat Dnia Pana. Zagadnienie to bardzo szeroko omawiali późniejsi prorocy ST (Iz 2,11; Jr 30,5-24; Jl 4,1; So 1,14-18; Ml 3,1-4). Sposób, w jaki Amos polemizuje z powszechnym rozumieniem tego wydarzenia, świadczy o tym, że idea ta była mocno zakorzeniona w mentalności Izraelitów. Amos jako jedyny z proroków ukazuje Dzień Pana, jako wydarzenie, które nie jest przedmiotem przepowiadania prorockiego, mającego na celu przekonanie ludzi do pokuty i nawrócenia, ale jedynie przedmiotem pragnień Izraelitów, którzy widzieli w nim dzień łaski i ich chwały. Izraelici byli bowiem przekonani, że będzie to dla nich dzień radości, w którym Bóg usunie wszystkich ich wrogów, wypełni dawne obietnice i zapewni dobrobyt oraz pokój. Dzień Pana miał więc być dniem tryumfu Boga, który osądzi i skarci wszystkie ościenne narody, natomiast Izraelowi przyniesie powszechną radość. Jednak Amos skupia całą uwagę na perspektywie sądu nad Izraelem, który odpowie za swoje

AMOS 5,14-20

Ps 34,12-14; 37,27; Am 5,4

2022

37_Am:37_Am

Am 4,4n; Mt 21,12n Kpł 3,1.6; Ps 50,9-13; 51,16; Iz 1,11; Oz 8,13; Mt 9,13

Ne 12,27

Dz 7,42n

Am 4,13

Łk 6,24

9/3/08

3:38 PM

Page 2023

Przeciwko powierzchownemu kultowi 21 Brzydzę się waszymi świętami i odrzucam je. Wasze świąteczne celebracje nie sprawiają mi przyjemności. 22 Kiedy składacie Mi całopalenias i ofiary pokarmowes, nie są Mi one miłe. Na wasze ofiary wspólnotowes z tuczonych wołów nie chcę nawet patrzeć. 23 Skończ z hałasem twoich pieśni! Nie chcę słuchać dźwięku twoich harf! 24 Niech sprawiedliwość rozleje się jak woda, a prawość niech będzie jak potok, który nie wysycha! 25 Przecież także na pustyni przez czterdzieści lat składaliście Mi, Izraelici, ofiary z cielców i pokarmów. 26 A zarazem obnosiliście Sikkuta jako waszego króla i posąg Kijjunaa, gwiazdę waszych bogów, których sami sobie zrobiliście. 27 Dlatego wygnam was poza Damaszek – mówi PANs, który nosi imię Boga Zastępóws.

a) Sikkut… Kijjun – bóstwa Babilończyków. Obie nazwy są hebrajską transkrypcją imion bóstw babilońskich: Sakkuta i Kajjawana. Ten ostatni jest utożsamiany z Saturnem. W wierzeniach mitologicznych starożytnego Bliskiego Wschodu nie miał on wielkiego znaczenia. Sakkut natomiast był tym, który przynosił lub podtrzymywał kielich bogom. b) na górze Samarii – zob. Am 3,9+. c) Kalne – miasto położone na równinie antiocheńskiej w północnej Syrii, było stolicą nowochetyckiego państwa Unki. W IX w. przed Chr. musiało płacić daniny Asyrii, a w 738 r. przed Chr. zostało podbite przez Tiglat-Pilesera III i przyłączone do Asyrii. d) Chamat – miasto nad Orontesem w północnym Kanaanie, ale leżące już poza terytorium Izraela. e) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z wielkich miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku miast, w którego skład, oprócz Gat, wchodziły Gaza, Aszkelon, Azot i Ekron.

Beztroska i zbytek mieszkańców 1 Biada beztroskim na Syjonies i pewnym siebie na górze Samariib; przywódcom pierwszego z narodów, których słucha dom Izraela. 2 Idźcie do Kalnec i zobaczcie, a potem pójdźcie do wielkiego Chamatd i zejdźcie do Gate Filistynóws.

6

grzechy i doświadczy takiej samej kary, jaka spotka narody pogańskie. Przywilej Bożego wybrania niesie bowiem ze sobą większą odpowiedzialność i zobowiązanie do pełniejszej wierności. Bóg jest sprawiedliwy i dlatego dla Izraela, który jest pogrążony w grzechu i lekceważy wolę Bożą, oczekiwany Dzień Pana nie będzie czasem zwycięstwa i tryumfu, ale czasem ciemności, klęski, sprawiedliwego sądu i zasłużonej kary. Przeciwko powierzchownemu kultowi. Amos podejmuje temat praktyk religijnych sprawowanych w Królestwie północnym. Tym razem robi to w sposób bardzo dokładny i bez sarkazmu (Am 4,4). Dzięki temu opis ten ma dużą wartość historyczną, gdyż prorok wiarygodnie przedstawia faktyczny sposób sprawowania kultu w czasach jemu współczesnych. Wspomina o świętach i zgromadzeniach ludu, a także szczegółowo nazywa składane przez kapłanów ofiary, zachowując kolejność, w jakiej prezentuje je Księga Kapłańska (Kpł 1 – 3). Amos porusza również temat śpiewu towarzyszącego liturgicznym zebraniom. Kult ten, pomimo swojej okazałości i staranności w jego sprawowaniu, nie znajduje uznania w oczach Boga, lecz spotyka się ze zdecydowanym odrzuceniem. Taka reakcja Boga powodowana jest brakiem zgodności pomiędzy zewnętrzną formą kultu a wewnętrzną postawą Izraelitów. Pobożność nie znajduje tu odzwierciedlenia w ich postępowaniu, gdyż brakuje im szczerości, uczciwości i sprawiedliwości w relacjach międzyludzkich. Co więcej, sprawowany przez Izraelitów kult został przez nich skażony różnymi formami obrzędowości zaczerpniętymi z naturalistycznych religii pogańskich. Bóg odrzuca taki kult i pragnie, aby na ziemię powróciła sprawiedliwość (w. 24). Porównanie sprawiedliwości i prawości do potoku, który nie wysycha, przywołuje powtarzaną przez Amosa myśl, że sprawiedliwość gwarantuje człowiekowi życie. Punktem kulminacyjnym tego proroctwa jest zapowiedź wygnania Izraelitów na daleką północ, aż za Damaszek (w. 27). Chodzi o uprowadzenie do Asyrii (722 r. przed Chr.), której nazwy Amos w swojej księdze nigdy nie wymienia. Zapowiadane wygnanie będzie karą za brak wierności Bogu jedynemu. Niewierność Izraelitów polegała nie tylko na tym, że sprawowali kult pozbawiony odpowiedniej intencji i skażony pier wiastkami pogańskimi, ale przede wszystkim na sprzeniewierzeniu się przymierzu i łamaniu prawa, które miało stanowić jedyną normę ich życia. Beztroska i zbytek mieszkańców. Amos zwraca się do tych, których słucha dom Izraela (w. 1), czyli do sprawujących władzę, do otoczenia królewskiego, do kapłanów i sędziów. Krytykuje ich pychę, zarozumiałość, ślepą ufność we własne siły. Zamiast zajmować się sprawami kraju, całą uwagę skupili na pomnażaniu swoich majątków, często kosztem

2023

AMOS 5,21 — 6,2

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) domu Józefa – zob. Am 5,6+. b) Jakuba – chodzi o całe Królestwo północne. c) miasto – chodzi o stolicę Królestwa północnego, czyli o Samarię. Prorok, mówiąc o stolicy, ma na myśli całe państwo. d) większy dom… mniejszy – wyrażenie to może się odnosić do konkretnych budynków, ale może również być rozumiane jako odniesienie do dwóch państw – Królestwa północnego i południowego.

Page 2024

Czy jesteście lepsi od tych królestw albo większe są wasze kraje? 3 Chcecie oddalić dzień klęski, a przybliżacie panowanie przemocy. 4 Leżą na łożach z kości słoniowej i wylegują się na posłaniach, jedzą jagnięta z trzody i cielęta z zagrody wybrane. 5 Fałszywie śpiewają przy dźwiękach harfy, wymyślają sobie instrumenty muzyczne, jak Dawid. 6 Piją wino z wielkich kielichów, najlepszymi olejkami się namaszczają i nie martwią się wcale upadkiem domu Józefaa. 7 Dlatego pójdą na czele wygnańców i skończy się ich swawola.

Am 3,15

1Krn 23,5; 2Krn 29,26; Ne 12,36

Ogrom kary Pans BÓG przysiągł na swoje życie. Wyrocznias PANA, Boga Zastępóws – Brzydzę się pychą Jakubab i nienawidzę jego pałaców! Wrogom wydam więc miastoc i wszystko, co w nim się znajduje. 9 Choćby tylko dziesięciu ludzi pozostało w jednym domu, nawet oni umrą. 10 Ich kości wyniesie krewny i ten, co przygotowuje stos. Zapyta pozostającego w domu: „Czy jest jeszcze ktoś z tobą?”. On odpowie: „Nie ma” i doda: „Milcz!”. Nie będzie się już wspominać imienias PANA. 11 Oto PAN rozkazał większy dom obrócić w ruinę, a mniejszyd – w gruzy. 12 Czy konie pędzą po skałach albo czy można wołami orać morze? Bo zamieniacie sprawiedliwość w truciznę, a owoc prawości w gorycz. 8

najbiedniejszych. Doprowadziło to do zmarginalizowania rzeczywistych problemów państwa i w konsekwencji do jego upadku. Beztroskie życie warstw najwyższych nie będzie jednak trwało w nieskończoność. Prorok zapowiada rychłą karę, którą będzie niewola. Na potwierdzenie wiarygodności swoich słów Amos przytacza przykłady miast (w. 2), o których wcześniejszej potędze nikt już nie pamięta. Mówiąc o wygnaniu, z nutą gorzkiej ironii zwraca się do najznamienitszych Izraelitów, zapewniając ich, że nie utracą pierwszych miejsc w narodzie (w. 7): poprowadzą pochód wygnańców i w ten sposób Bóg położy kres ich swawoli. Ogrom kary. Zapowiedź surowej kary, która spadnie na Izraela, została poprzedzona uroczystą przysięgą. Bóg powołuje się w niej na swoje życie i daje do zrozumienia, że nic nie powstrzyma Jego gniewu. Prorok nie wymienia już win popełnionych przez Izraelitów. Ogłasza jedynie, że Bóg brzydzi się swoim ludem i dlatego będzie go surowo karał przez najazd wrogów i powszechną zarazę, która doszczętnie zniszczy cały naród. Braknie nawet ludzi do grzebania zwłok, które pospiesznie palić się będzie na stosach. W całym kraju przesyconym śmiercią zapanuje złowroga

AMOS 6,3-12

2024

Jr 51,53; Ez 24,21; Am 4,2

Am 2,14-16

Ha 2,20; So 1,7; Za 2,17

Am 5,7

37_Am:37_Am

Pwt 8,17

1Krl 8,65; 2Krl 14,25

9/3/08

3:38 PM

Page 2025

13

Cieszycie się z Lo-Debara. Mówicie: „Czyż nie naszą siłą zdobyliśmy Karnaimb?”. 14 Wyrocznia PANA, Boga Zastępów – Oto Jac skieruję przeciwko wam, domu Izraelas, naród, który będzie was ciemiężył od Lebo-Chamat aż do potoku Arabyd.

Wizje sądu i zapowiedź wybawienia

Pwt 28,38; Jl 1,4-7

Wj 34,9

Pwt 32,36; Jon 3,10

Rdz 19,24n

Wizja szarańczy 1 To mi ukazał Pans BÓG: tworzy On rój szarańczy w czasie odrastania trawy, po sianokosach królewskiche. 2 Kiedy już pożarła trawę w całym kraju, powiedziałem: Panie BOŻE, przebacz! Jakże ostoi się Jakub? Przecież jest taki mały. 3 Zmiłował się PAN nad nim. „Nie stanie się tak” – powiedział PAN.

7

Wizja ognia 4 To mi ukazał Pans BÓG: Pan BÓG przywołał ogień jako narzędzie karys, spalił on wielką otchłańf i strawił pola. 5 I prosiłem: „Panie BOŻE, zaniechaj tego, jakże ostoi się Jakub? Przecież jest taki mały”. 6 Pan zmiłował się nad nim. „Również i to się nie stanie” – powiedział Pan BÓG.

a) Lo-Debar – miejscowość położona ok. 12 km na południe od jeziora Genezaret, na wschód od Jordanu. b) Karnaim – miasto położone w Zajordaniu na terytorium plemienia Gada. Po walce z Aramejczykami, prowadzonej przez Joasza i Jeroboama II, miasta Lo-Debar i Karnaim wróciły do Izraela (2Krl 13,25; 14,25). c) Oto Ja – zob. Am 2,13+. d) od wejścia do Chamat aż do potoku Araby – wyrażenie stosowane na określenie całego terytorium zamieszkiwanego przez Izraelitów. Przełęcz Chamat to przypuszczalnie dzisiejsze Lebua, położone nad jednym ze źródeł rzeki Orontes. Przełęcz ta wyznaczała północną granicę terytorium Izraela (Lb 13,21; Joz 13,5; Sdz 3,3). Potok Araby uznawano za tradycyjną południową granicę Kanaanu (Lb 34,5; 1Krl 8,65). e) sianokosach królewskich – pierwszy zbiór traw rolnicy oddawali królowi (1Sm 8,15; 1Krl 18,5). f) wielką otchłań – wyrażenie to odnosi się do starożytnych opowiadań kosmogonicznych. Wierzono wówczas w istnienie bezkresnej głębi położonej pod powierzchnią ziemi, która stanowiła źródło mórz, rzek i potoków (Rdz 1,2; 7,11; 49,25; Pwt 33,13). Miejsce to budziło lęk, ponieważ sądzono, że tam własnie brały początek burze i zamieszkiwały tajemnicze potwory (np. Ps 74,13n).

cisza. Ci, którzy ocaleją, nie będą nawet wspominać imienia Boga. Zabraknie im odwagi, aby zwracać się do Pana, którego obrazili, sprowadzając tym samym na siebie wielką karę. Stawiane przez proroka w w. 12 retoryczne pytania mają ukazać tragiczny absurd odrzucenia Bożego prawa, gdyż ono właśnie miało zapewnić im pomyślność. Poprzez karę, która spadnie na Izraela, Bóg objawia się jako Pan całego świata. Z Jego polecenia bowiem Asyryjczycy uderzą na Izraelitów i będą ich ciemiężyć. Wizja szarańczy. Trzecią część Księgi Amosa stanowi pięć wizji symbolizujących bliski upadek Królestwa północnego (Am 7,1-3.4-6.7-9; 8,1-3; 9,1-4). Wizje były bardzo ważnym elementem przepowiadania proroków. Doświadczali ich w chwili powołania przez Boga (Iz 6,1-13; Ez 1 – 3), a następnie w ten właśnie sposób byli pouczani o planach Bożych (Jr 24,1-10; Ez 8 – 10; 40 – 48; Za 1 – 6). Stąd nazywano ich „widzącymi” (np. 2Sm 24,11; Am 7,12). W pierwszej wizji Amos ujrzał stworzoną przez Boga szarańczę, która ma pożreć trawę na izraelskich łąkach. Plaga tych żarłocznych owadów była zjawiskiem, które autorzy ST często interpretowali jako karę Bożą skutkującą całkowitym wyniszczeniem (Wj 8,1-20; Jl 1,4). W wizji proroka Amosa szarańcza pojawia się w bardzo krytycznym momencie. Rolnicy musieli oddać pierwszy zbiór traw na rzecz króla. Dopiero zbiór z drugich sianokosów, które miały miejsce po wiosennych deszczach, mogli zatrzymać dla siebie. Pojawienie się szarańczy w tym okresie oznaczało dla nich całkowitą klęskę. Dlatego prorok zwraca się do Boga z prośbą o zmiłowanie. Chcąc wzbudzić Jego litość, w swojej modlitwie przywołuje imię patriarchy Jakuba, któremu Bóg szczodrze błogosławił, obdarzał go dostatkiem i zapewniał mu stałą opiekę (Rdz 28,13-15). Bóg nie pozostaje obojętny na prośby proroka i odstępuje od zamiaru zesłania plagi szarańczy. Wizja ognia. W drugiej wizji Amos widzi ogień, który w rękach Boga staje się narzędziem sądu i kary. O niezwykłym charakterze tego ognia świadczy to, że spalił on wielką otchłań (w. 4), czyli cały kosmiczny zasób wody. Symbol ognia odnosi się więc do potężnej suszy, która dotknie Izraelitów i sprawi, że ich pola nie będą przynosić żadnych plo nów. W obliczu tak dotkliwej klęski prorok raz jeszcze prosi Boga o litość, i tak jak poprzednim razem jego modlitwa zostaje wysłuchana.

2025

AMOS 6,13 — 7,6

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) widzący – jedno z określeń, które stosowano w odniesieniu do proroków. b) nacina sykomory – chodzi o drzewa bardzo podobne do drzewa figowego, rosnące na ciepłych, nizinnych terenach Palestyny. Owoce sykomory są jadalne, ale mają cierpki smak. Dlatego zanim osiągnęły naturalną dojrzałość, nacinano je, wypuszczając w ten sposób zawarty w nich cierpki sok, dzięki czemu stawały się słodsze. c) będzie nierządnicą w mieście – stanie się to z powodu niewoli lub skrajnego ubóstwa i będzie wyrazem całkowitego poniżenia.

Page 2026

Wizja pionu ołowianego 7 Potem to mi ukazał: Oto Pans stał na murze i trzymał w ręku pion ołowiany. 8 I zapytał mnie PAN: „Co widzisz, Amosie?”. Odpowiedziałem: „Pion ołowiany”. PAN powiedział do mnie: „Oto spuszczam pion w środek mego ludu, Izraelas. Już więcej mu nie przebaczę. 9 Spustoszone będą wzniesienias kultowe Izaaka i zniszczone święte miejsca Izraela, gdy wystąpię z mieczem przeciwko domowi Jeroboama”. Spór Amosa z Amazjaszem Amazjasz, kapłan Betels, wysłał posłańca do Jeroboama, króla izraelskiego, aby mu powiedzieć: „Amos spiskuje przeciw tobie wśród Izraelitów. Kraj nie może znieść wszystkich jego mów, 11gdyż tak mówi Amos: «Jeroboam zginie od miecza, a Izraels na pewno zostanie uprowadzony ze swojego kraju»”. 12I powiedział Amazjasz do Amosa: „Idź stąd, widzącya, ucie kaj do kra ju Ju dy s! Tam jedz chleb i tam prorokuj! 13 A w Betel nie prorokuj więcej, bo jest ono świątynią króla i sanktuarium królestwa”. 14Lecz Amos odpowiedział Amazjaszowi: „Nie jestem prorokiems ani uczniem proroków, lecz jestem pasterzem i tym, który nacina sykomoryb. 15To PANs wziął mnie od owiec i PAN powiedział do mnie: «Idź prorokować mojemu ludowi izraelskiemu!». 16 Teraz więc słuchaj słowa PANA! Ty mówisz: «Nie prorokuj przeciwko Izraelowi ani nie przepowiadaj przeciwko domowi Izaaka!». 17 Dlatego tak powiedział PAN: «Twoja żona będzie nierządnicą w mieściec, a twoi synowie i córki zginą od miecza.

Pwt 12,2; 2Krl 15,8-10; Am 3,14

10

Wizja pionu ołowianego. Trzecia wizja proroka przynosi obraz Boga – budowniczego, sprawdzającego efekty pracy przy budowli symbolizującej Izraela. W przeciwieństwie do poprzednich wizji ma tu Bóg prowadzi z prorokiem dialog. Zastosowanie pionu ołowianego w stosunku do Izraela (w. 8) jest symbolicznym obrazem sądu. Bóg dokładnie oceni, na ile Izrael „odszedł od pionu”, czyli oddalił się od Niego. Użycie tego narzędzia w celu osądzenia i wymierzenia kary stanowi swoistą ironię. Pion wykorzystuje się przy wznoszeniu budowli, tutaj natomiast, w ręku Boga, staje się on narzędziem zniszczenia. Miejsce łaski Bożej zajmie więc kara, która spadnie przede wszystkim na miejsca bałwochwalczego kultu. Bóg skieruje swój miecz przeciwko domowi Jeroboama (w. 9), czyli przeciwko tym wszystkim, którzy naśladują jego czyny. Jeroboam przyczynił się do podziału królestwa i wprowadził bałwochwalczy kult, sprowadzając Izraelitów na drogę grzechu (1Krl 13,34; 15,30; 2Krl 13,6). Po wysłuchaniu Boga Amos nie wstawia się za ludem, ponieważ zdaje sobie sprawę, że z powodu ogromu jego win gniew Boga jest nieodwracalny, a kara nieunikniona. Spór Amosa z Amazjaszem. Fragment ten uważa się za najstarszy opis powołania prorockiego. Zarzewiem konfliktu było przepowiadanie proroka Amosa, które spotkało się z ostrą opozycją ze strony kapłana Amazjasza. Sposób, w jaki Amazjasz chce się pozbyć Amosa, wskazuje na to, że prorok musiał być już dobrze znany w Izraelu, a Betel było jednym z etapów jego wędrówki po Królestwie północnym. Amos został uznany za kogoś, kto urzędowo zajmuje się

AMOS 7,7-17

2026

Am 5,27; 6,7; 9,4

1Krl 12,29n 1Sm 10,10-13; 19,20-24 2Sm 7,8; Ps 78,70n

Am 2,12

Pwt 28,30-33

37_Am:37_Am

2Krl 17,24 Oz 9,3

9/3/08

3:38 PM

Page 2027

Twoją ziemię podzielą sznurem, a ty umrzesz na nieczystej ziemia, Izrael zaś na pewno zostanie uprowadzony ze swojego kraju»”. Wizja kosza z dojrzałymi owocami 1 To mi ukazał Pans BÓG: oto kosz dojrzałych owoców. 2 I zapytał: „Co widzisz, Amosie?”. Odpowiedziałem: „Kosz dojrzałych owoców”. PANs powiedział do mnie: „Dojrzał do kary mój lud izraelski, już mu więcej nie przebaczę. 3 Pieśniami świątynnymi będą lamentować tego dnia – wyrocznias Pana BOGA. Oto mnóstwo trupów, rozrzuconych wszędzie. Cisza!”.

a) nieczystej ziemi – czyli na wygnaniu, poza terytorium Izraela, na ziemi splamionej bałwochwalczym kultem bóstw pogańskich. b) Oszustwo polegało na tym, że kupujący otrzymywał mniej zboża, płacąc równocześnie większą ilością srebra.

8

Ap 14,15-18 Ps 78,46

Ap 18,9

Am 6,10

Am 2,6 — 8

Pwt 25,13; Mi 6,10n Ez 45,10; Oz 12,8 Am 2,6

Przeciwko ciemiężycielom 4 Słuchajcie tego wy, którzy depczecie ubogiego i niszczycie biednych ziemi, 5 którzy mówicie: „Kiedy minie Nów księżycas, byśmy mogli sprzedawać zboże? Kiedy minie szabats, byśmy mogli sprzedawać pszenicę, zmniejszając efęs i powiększać syklas, fałszując wagęb. 6 Będziemy kupować biednego za srebro, a ubogiego za parę sandałów i sprzedawać plewy pszeniczne”. 7 Przysiągł PANs na chwałę Jakubas: „Nigdy nie zapomnę żadnego z ich uczynków”. prorokowaniem, czyli wypowiadaniem – rzekomo w imieniu Boga – pochwał i pomyślnych przepowiedni dla króla, czerpiąc z tego korzyści materialne. Na dworach bowiem, a także przy świątyniach, często pojawiali się pseudoprorocy, pobierający za wygłoszone mowy i wyrocznie wynagrodzenie (np. 1Krl 20,35; 2Krl 2,3-7.15; 4,1.38). Amos odpiera ten zarzut, dając świadectwo swojego prorockiego powołania i misji, których inspiratorem był sam Bóg. Powołuje się tutaj na pasterskie pochodzenie i przedstawia siebie jako człowieka niezależnego od jakiejkolwiek instytucji. Wypowiada też proroctwo, w którym zapowiada karę, jaka spotka kapłana Amazjasza i jego rodzinę (w. 17). Jest to rzadko spotykany w ST wyrok indywidualny (Iz 22,15-24; Jr 20,3-6; 28,15-17; 29,21-32). Stanowczość i siła, z jaką prorok przemawia, świadczą o tym, że Amos nie zważa na ewentualne konsekwencje, które mogą spaść na niego za proroctwa niepomyślne dla dostojników państwowych. Prorok jest sługą Boga i narzędziem w Jego ręku, dlatego w pełni podporządkowuje się misji, którą od Niego otrzymał. Wizja kosza z dojrzałymi owocami. Czwarta wizja Amosa, podobna w swojej strukturze do poprzedniej (Am 7,7-9), zapowiada nieodwracalność kary, którą Bóg zamierza zesłać na Izraela. Dojrzałe letnie owoce oznaczają zbiór wyczekiwanego plonu. Podobnie grzechy Izraelitów „dojrzały” do kary Bożej. Skończył się czas, w którym Bóg cierpliwie czekał na nawrócenie swojego ludu. Z dojrzałych owoców zwykle wygniatano sok, a to, co po nich zostawało, wyrzucano jako śmieci. Podobny los czeka Izraelitów. Karą będzie najprawdopodobniej niszczycielski najazd wrogów, w wyniku którego zginie większość narodu. Nawet w świątyniach, gdzie zwykle rozbrzmiewały radosne pieśni chwały i uwielbienia, śpiewać się będzie jedynie żałobne lamentacje. Przeciwko ciemiężycielom. Amos po raz kolejny piętnuje różne formy niesprawiedliwości społecznej. Jego krytyka spada przede wszystkim na nieuczciwych kupców, którzy niecierpliwie czekali, aż miną dni świąteczne, aby mogli dokonywać swoich nieuczciwych transakcji. Nie byli oni zainteresowani ani świętym czasem poświęconym Bogu, ani czasem odpoczynku przeznaczonym dla ludzi. Cała ich życiowa aktywność skupiona była na gromadzeniu nieuczciwych

2027

AMOS 8,1-7

37_Am:37_Am

9/3/08

3:38 PM

a) nałożę wory… głowę – wśród ludów starożytnego Bliskiego Wschodu były to zewnętrzne znaki pokuty (np. Iz 15,2n; 22,12; Jl 2,13; Jon 3,6-8; Za 13,4) oraz żałoby (np. Rdz 37,34; 2Krl 6,30; Hi 1,20; 22,12; Jr 7,29; 16,6; Mi 1,16).

Page 2028

8

Czyż nie zadrży ziemia z tego powodu i czy nie będą lamentować wszyscy jej mieszkańcy? Nie wzbierze ona jak wody Nilu, nie wzburzy się i nie opadnie jak rzeka Egiptu?

Am 1,1; 9,5

Zapowiedź nadzwyczajnych kar Wyrocznia Panas BOGA – W tym dniu słońce zajdzie w południe i w środku dnia zapadną ciemności na ziemi. 10 Zamienię wasze święta w żałobę, a wszystkie wasze pieśni w lamentacje; nałożę wory na wszystkie biodra i ogolę każdą głowęa. Sprowadzę żałobę jak po stracie jedynaka, a to, co nastąpi, będzie dniem goryczy. 9

Jr 15,9; Mi 3,6; Mt 24,29; 27,45; Mk 15,33; Łk 23,44 Tb 2,6 1Mch 9,41; Oz 2,13 Jr 6,26 Iz 3,24 Za 12,10

Głód słowa Bożego Wyrocznias Panas BOGA – Oto nadejdą dni, gdy ześlę głód na kraj, nie tyle głód chleba czy pragnienie wody, co głód słuchania słów PANA. 12 Wtedy będą się błąkać od morza do morza, krążyć z północy na wschód, aby szukać słowa PANA, lecz go nie znajdą. 11

Pwt 8,3; Mt 5,6

Mt 4,4; Łk 4,4

Oz 5,6

zysków. Krzywdzili przy tym najbiedniejszych, nazywanych przez proroka biednymi ziemi (w. 4), którzy musieli się utrzymać z pracy na roli. Stanowili oni znaczną część mieszkańców Królestwa północnego. W myśli teologicznej ST pojęcie „biedni ziemi” przejdzie znaczną ewolucję; ludzie ci będą później nazywani „pokornymi”, których Bóg w sposób szczególny bierze w opiekę (np. Iz 11,4). Z oskarżeń stawianych przez Amosa wynika, że byli oni bezwzględnie oszukiwani przez kupców, co stale pogłębiało ich nędzę. Pozbawiano ich również własnej ziemi, odbierając im tym samym możliwość pracy i pozyskiwania środków do życia. Amos piętnuje praktykę sprzedawania ludzi w niewolę z powodu niespłaconych długów. Sprzeciwia się traktowaniu ludzi biednych jak towaru, który można z zyskiem kupić lub sprzedać. Takie postępowanie to obraza Boga, który jest Stwórcą człowieka i dawcą jego wolności. Dlatego Bóg zapowiada pod przysięgą, że nie zapomni krzywd wyrządzonych ubogim i ukarze każdego, kto się ich dopuścił. Zapowiadaną karą będzie potężne trzęsienie ziemi. Zapowiedź nadzwyczajnych kar. Wyrażenie: „W tym dniu”, które rozpoczyna kolejną wyrocznię, nawiązuje do zapowiadanego w Am 5,18-20 Dnia Pana, mającego być dniem ciemności. Teraz Amos bardziej szczegółowo opisuje zjawiska, które wystąpią oraz nieszczęścia, które spadną wówczas na Izraela. Wszystko rozpocznie się od zaćmienia słońca. Zjawisko to, budzące grozę, rozumiano jako zapowiedź czasów ostatecznych i zbliżającego się dnia sądu i kary (np. Iz 13,10; Jl 3,4; 4,15). Prorok nie opisuje, na czym będzie polegać kara Boża, a jedynie przedstawia jej tragiczne skutki. Nastanie czas powszechnego smutku. Święta, które ze swojej natury są wyrazem uwielbienia Boga, radości i dziękczynienia za Jego dary, jak również zachwytu nad Jerozolimą (Ps 122), zamienią się w żałobę. Miejsce radosnych pieśni zajmą lamentacje. Zewnętrznym znakiem bólu będą wory pokutne i ogolone głowy (w. 10). Prawo zabraniało Izraelitom golenia głowy na znak żałoby, ponieważ zwyczaj ten był zapożyczony od ludów pogańskich (Pwt 14,1n). Tutaj natomiast sam Bóg ogoli głowy Izraelitów. Izrael nie będzie się cieszył z przywileju Bożego wybrania, lecz zostanie potraktowany na równi z poganami. Głód słowa Bożego. Jest to jedyna w całym ST zapowiedź takiej kary. Głód słowa Bożego będzie naturalną konsekwencją postępowania Izraela. Amos kieruje swoje słowa przede wszytkim do najbogatszych Izraelitów (w. 11), przypominając im, że bogactwo nie wystarczy do szczęścia, bo nie samym tylko chlebem żyje człowiek (Pwt 8,3). Skoro Izraelici nie chcą słuchać tego, co Bóg do nich mówi, ani nie pozwalają przemawiać prorokom, lecz próbują wyeliminować ich z życia społecznego, to zostaną ukarani milczeniem Boga. W obliczu nieszczęść, które spadną na Izraela, brak słowa Bożego będzie dotkliwą karą, ponieważ w historii Izraela słowo to niosło pociechę i obietnicę lepszej przyszłości. Teraz ta ostatnia nadzieja zostanie im zabrana. Wyrocznia ta mogła być zapowiedzią kresu działalności proroków w Izraelu.

AMOS 8,8-12

2028

37_Am:37_Am

Za 9,17 Pwt 9,21; 1Krl 12,29n; Am 5,5 Oz 10,7n

Iz 9,13n; Am 2,13-16; 6,9n; Ap 6,8

Hi 14,13; 20,6; Ps 139,7-12; Mt 11,23

Hi 7,12; Ps 135,6

Jr 21,10

Am 8,8

9/3/08

3:38 PM

Page 2029

Nowa zapowiedź kary 13 W tym dniu omdleją z pragnienia piękne dziewice i młodzieńcy. 14 Upadną i już nie powstaną ci, którzy przysięgają na obrzydliwego bożka Samariis i mówią: „Na życie twego boga, Danie!”a. lub: „Na życie boga Beer-Szebys!”b. Wizja upadku świątyni 1 Widziałem Panas stojącego nad ołtarzems. Powiedział mi: „Uderz w kolumnę, niech zadrżą wiązania dachu i niech spadną na głowy wszystkich! Mieczem pozabijam pozostałych, nikt z nich nie zdoła uciec, żaden nie ocaleje. 2 Choćby schowali się w krainie umarłychs, nawet stamtąd moja ręka ich wyciągnie. Choćby wstąpili do nieba, również stamtąd ich ściągnę. 3 Choćby schowali się na szczycie Karmeluc, znajdę ich tam i pochwycę. Choćby się skryli przed moimi oczami w morskich głębinach, i tam nakażę wężowid, aby ich ukąsił. 4 Choćby poszli w niewolę, pędzeni przez wrogów, także tam każę mieczowi, by ich pozabijał. Zwrócę na nich moje oczy, dla niedoli, a nie dla ich dobra”.

a) Prorok odwołuje się do posągu złotego cielca ustawionego w Betel i Dan przez króla Jeroboama I (1Krl 12,28+). b) boga Beer-Szeby – prorok przywołuje praktyki pielgrzymowania do pogańskiego sanktuarium w Beer-Szebie. c) Karmel – zob. Am 1,2+. d) wężowi – chodzi o potwora, który, jak wierzyli starożyni, zamieszkiwał morskie głębiny (np. Hi 26,13; Ps 74,14; Iz 27,1; 51,9).

9

Hymn na cześć wszechmocnego Boga Pans, BÓG Zastępóws, uderza w ziemię, a ona się trzęsie i lamentują wszyscy jej mieszkańcy; cała unosi się jak Nil i opada jak rzeka Egiptu. 5

Nowa zapowiedź kary. Od pragnienia odczuwanego na płaszczyźnie duchowej (Am 9,11) prorok przechodzi do zapowiedzi rzeczywistej suszy, która spowoduje śmierć młodzieży, czyli najsilniejszej i najzdrowszej części narodu izraelskiego (w. 13). Będzie to kara za przysięganie na cudzych bogów. Praktyka taka była zakazana (Joz 23,7), Izraelici jednak, tworząc sobie miejsca kultu, oddawali cześć bóstwom pogańskim, powołując się na ich autorytet i rozstrzygając różne spory. Amos zapowiada całkowite wyniszczenie bałwochwalców. Wizja upadku świątyni. W ostatniej wizji Amos widzi Boga, który stoi przy ołtarzu (w. 1), a więc w miejscu, gdzie zazwyczaj stoi kapłan celebrujący obrzęd. Bóg wydaje rozkaz zburzenia świątyni w Betel. Sanktuarium, które było uważane ze miejsce ocalenia, staje się narzędziem kary. Ci bowiem, którzy będą próbowali się w niej schronić, zginą pod jego gruzami. Kara Boża będzie nieuchronna. Każdy, kto spróbuje ukryć się przed karzącą ręką Boga, zostanie przebity mieczem. Człowiek nie ma żadnej możliwości ucieczki przed Bożą sprawiedliwością. Jedyną nadzieją człowieka jest Boże miłosierdzie, ponieważ na nawrócenie nigdy nie jest za późno. Hymn na cześć wszechmocnego Boga. Trzeci i ostatni hymn w Księdze Amosa (Am 4,13; 5,8n) ponownie ukazuje potęgę Boga i sposoby Jego działania w świecie. Jest to swoiste wyznanie wiary proroka, który w ten sposób potwierdza to wszystko, o czym była mowa w jego wizjach. Bóg ukazany jest tutaj jako Stwórca i Władca panujący nad całym wszechświatem. Jego władza przejawia się w tym, że kieruje On losami każdego człowieka i wszystkich narodów. Dlatego ci, którzy nie uznają Jego panowania, poniosą surową karę.

2029

AMOS 8,13 — 9,5

37_Am:37_Am

9/3/08

3:39 PM

Page 2030

a) Kuszyci – lud zamieszkujący Etiopię, położoną w górnym Egipcie, w wielkiej dolinie Nilu pomiędzy jego pierwszą a drugą kataraktą, na południe od Asuanu. Jeszcze w czasach Herodota (V w. przed Chr.) uchodzili za mieszkańców krańców świata. Często pozostawali oni na służbie u innych narodów (np. 2Krn 12,3; 21,16; Jr 38,7).

6

b) Kaftor – inna nazwa Krety, piątej co do wielkości wyspy Morza Śródziemnego. Stamtąd Filistyni przybyli do Azji Mniejszej (Jr 47,4; So 2,5).

Izrael równy poganom Wyrocznias PANAs – Izraelici! Czy nie jesteście dla Mnie jak Kuszycia? Czyż nie wyprowadziłem Izraelas z ziemi egipskiej, Filistynóws z Kaftorb, a Aramejczykóws z Kirc? 8 Oto oczy Pana BOGA zwrócone są przeciw grzesznemu królestwu: zgładzę je z powierzchni ziemi. Nie zgładzę jednak całkowicie domu Jakubas – wyrocznia PANA. 9 Bo oto Jad rozkażę przesiać dom Izraela wśród wszystkich narodów, jak się przesiewa przetakiem, aby żadne ziarnko nie upadło na ziemię. 10 Wszyscy grzesznicy z mego ludu zginą od miecza, wszyscy ci, którzy mówili: „Nie dosięgnie nas ani nie dotknie niedola”.

c) Kir – zob. Am 1,5+. d) oto Ja – zob. Am 2,13+. e) szałas Dawida – wyrażenie metaforyczne oznaczające królestwo Dawida, czyli odnoszące się do czasów sprzed podziału Izraela na dwa królestwa.

On zbudował swój tron na niebiosach, a jego sklepienie oparł o ziemię. Przywołuje wody morskie i rozlewa je po powierzchni ziemi. Nosi On imięs PAN!

Am 4,13; 5,8; Ps 104,3

7

Mt 3,9

Iz 4,3; Jr 30,11; Am 3,12; Ab 17

Łk 22,31

Iz 28,15; Jr 5,12; Am 6,1-6

Nadzieja odnowy W tym dniu podniosę szałas Dawidae, chylący się ku upadkowi. Załatam jego dziury, podźwignę go z upadku i odnowię go jak za dawnych dni. 12 Posiądą resztę Edomus i wszystkie narody, nad którymi wzywano mojego imienias – wyrocznias PANAs, który uczyni to wszystko. 11

Dz 15,16n

Rdz 22,17; Lb 24,18; Ab 19

Izrael równy poganom. Bóg, zwracając się w bezpośredni sposób do całego ludu Izraela, po raz kolejny zapowiada zagładę grzesznego królestwa (w. 8). Prorok powraca tutaj do kwestii wybrania Izraela spośród wielu narodów, a więc do tematu, którym otwierał zbiór wyroczni przeciwko swojemu narodowi (Am 3,1n). Izraelici zostają tutaj przyrównani do Kuszytów, ludu, który według ówczesnych przekonań mieszkał na krańcach świata, a także do Filistynów i Aramejczyków, odwiecznych wrogów Izraela. Słowa te nie są jednak negacją faktu uznania Izraelitów za naród wybrany, co w innych miejscach księgi zostało mocno podkreślone (Am 3,2; 4,12; 7,8.15; 8,2; 9,10.14n). Jeśli Izrael został wybrany przez Boga, to stało się to tylko i wyłącznie z Jego woli. Prawda ta pobrzmiewa wyraźnie w w. 7, w którym wyprowadzenie Izraelitów z niewoli egipskiej zostało zestawione z migracją innych narodów. To pokazuje powszechność działania Boga panującego nad wszystkimi narodami. Pan wyprowadził Izraelitów z Egiptu, aby uczynić ich królestwem kapłanów i narodem świętym (Wj 19,6). Tymczasem Izrael utworzony na ziemi danej im przez Boga stał się grzesznym królestwem (w. 8). Nie chodzi tutaj o polityczną strukturę Królestwa północnego, ale o jego mieszkańców, którzy odwrócili się od Boga. Dramatyczna groźba zagłady zostaje złagodzona obietnicą, że śmierć dosięgnie jedynie grzeszników (w. 8). Zanim Bóg ześle karę, dokona sądu (w. 9), dzięki któremu sprawiedliwi ocaleją, a grzesznicy zostaną wytraceni. Nadzieja odnowy. Ostatnia wyrocznia zdecydowanie różni się swoim charakterem od pozostałej części księgi. Rozpoczynające ją wyrażenie: „w tym dniu” (w. 11) odnosi się do wydarzenia Dnia Pana. Tym razem jest to jednak zapowiedź nadejścia pomyślnego czasu, który stanie się udziałem ocalonej Reszty Izraela, czyli tej cząstki narodu, która

AMOS 9,6-12

2030

37_Am:37_Am

Kpł 26,5; Jl 4,18

Iz 61,4; 65,21n; Jr 30,3; 31,4n; Ez 36,10.33-36; Oz 14,8

Za 8,7

9/3/08

3:39 PM

Page 2031

13

Wyrocznia PANA – oto nadejdą dni, gdy żniwiarz będzie szedł za oraczem, a depczący winogrona za siejącym ziarno; z gór będzie spływać moszcz, wszystkie pagórki będą nim opływać. 14 Odmienię los mojego ludu izraelskiego, odbudują zburzone miasta i w nich zamieszkają; zasadzą winnice i pić będą wino; założą ogrody i będą jeść z nich owoce. 15 I zasadzę ich na ich ziemi, i już nigdy nie będą wyrwani z ziemi, którą im dałem – mówi PAN, twój Bóg.

pozostała sprawiedliwa i wierna Bogu. Pierwszym znakiem nowego czasu będzie przywrócenie Izraelowi świetności, jaką cieszył się za panowania króla Dawida. Zapowiadane przez proroka podźwignięcie z upadku (w. 11) i poszerzenie granic królestwa (w. 12) wyraźnie nawiązuje do obietnic złożonych przez Boga Dawidowi (2Sm 7,14-16; 1Krn 17,10-14). W Izraelu będzie panował powszechny dobrobyt i pomyślność. Obfitość plonów będzie tak wielka, że zbiór będzie trwał aż do nowego zasiewu. Obrazy te zostaną później przejęte przez innych proroków i wykorzystane w zapowiedziach oczekiwania nadejścia Mesjasza (np. Oz 2,24; Jl 4,18; Mi 4,4; Za 3,10). Księga Amosa kończy się obietnicą odbudowy Izraela i zapowiedzią trwałej pomyślności w ziemi danej mu przez Boga.

2031

AMOS 9,13-15

37_Am:37_Am

9/3/08

3:39 PM

Page 2032

38_Ab:38_Ab

9/3/08

3:39 PM

Page 2033

KSIĘGA ABDIASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Imię Abdiasz oznacza ‘sługa Jahwe’ i jest dość często spotykane w ST. Księga Abdiasza nie zawiera jednak żadnych informacji o proroku. Na podstawie jego wypowiedzi można stwierdzić jedynie, że swoje mowy wygłaszał w czasie nabożeństw pokutnych odprawianych w rocznicę zburzenia Jerozolimy. Wiodącym tematem księgi jest potępienie zbrodni, których na Izraelu dopuścili się Edomici. To jedyny kontekst pozwalający na podjęcie próby ustalenia czasu działalności Abdiasza. Relacje pomiędzy Edomem i Izraelem zawsze były bardzo napięte, a nawet wrogie. Zapowiedzią takiego stanu rzeczy była już nienawiść Ezawa do Jakuba – bliźniaczych braci, od których pochodzą oba narody (Rdz 25,23; 27,41). Pierwszy konflikt pomiędzy potomkami Jakuba i Ezawa miał miejsce w czasie wędrówki Izraelitów przez pustynię. Edomici nie pozwolili wówczas Izraelitom na przejście przez swoje terytorium (Lb 20,14-21). Późniejsze konflikty przybrały na sile w czasach króla Dawida, który chcąc powiększyć granice własnego królestwa, zdobył Edom (2Sm 8,13-14). Za czasów Salomona Edomici bezskutecznie próbowali odzyskać utracone tereny (1Krl 11,25). Uzyskali wolność dopiero w połowie IX w. przed Chr., podczas panowania Jorama (2Krl 8,20-22). Wykorzystując słabość Judy, w 586 r. przed Chr. przyłączyli się do Babilończyków atakujących Jerozolimę. Zaostrzyło to jeszcze bardziej wzajemną niechęć Judejczyków do Edomitów, która trwała także po powrocie Izraelitów z niewoli i w czasie odbudowy murów Jerozolimy. Z powodu bogatej historii wojen i utarczek pomiędzy Izraelem i Edomem trudno jednoznacznie określić, do jakiego okresu odwołuje się prorok. Wskazuje się dwa wydarzenia, podczas których Edomici okazali się szczególnie wrogimi sąsiadami Izraela. Pierwsze to uniezależnienie się Edomu od Królestwa południowego za panowania króla Jorama. Zakładając, że Księga Abdiasza odwołuje się do tego właśnie wydarzenia, można by sugerować, że powstała ona w IX w. przed Chr. i jest nie tylko najstarszym zapisem przepowiadania prorockiego w ST, ale także jedną ze starszych ksiąg ST. Obecnie jednak powszechnie przyjmuje się tezę, że tłem wystąpienia Abdiasza było zdobycie Jerozolimy przez Nabuchodonozora w 586 r. przed Chr. Edomici przyłączyli się wówczas do wojska babilońskiego, przy czym wykazali się szczególnym okrucieństwem (Ps 137,7; Lm 4,21; Ez 25,12). Zajęli także południowe tereny Królestwa południowego (Juda), co miało miejsce pod koniec pierwszej połowy VI w. przed Chr. (Ez 35,10-12). Żywiołowy i dramatyczny ton wypowiedzi Abdiasza pozwala przypuszczać, że był on naocznym świadkiem tych wydarzeń. Możemy zatem przyjąć, że jego księga powstała około połowy VI w przed Chr. Treść i teologia Księga Abdiasza jest najkrótszą księgą w całym ST, liczy zaledwie 21 wersetów. Składa się z serii krótkich wyroczni przeciwko Edomowi (ww. 1-14) oraz jednej ogólnej wyroczni skierowanej przeciwko wszystkim narodom (ww. 15n), po której następuje zapowiedź tryumfu i wywyższenia Izraela (ww. 17-21). Język, jakim posługuje się prorok, charakteryzuje się 2033

38_Ab:38_Ab

9/3/08

3:39 PM

Page 2034

plastycznymi i barwnymi obrazami, a także sugestywnymi porównaniami oraz metaforami. Styl przemówienia jest żywy dzięki zastosowaniu trybu rozkazującego, w postaci gróźb i nagan, które wyrażają żal i ból nad Jerozolimą, a także gniew wobec najeźdźców. Księgę cechuje subtelna forma rytmiczna, która podkreśla wyrazistość wypowiedzi. Prorok posługuje się także alegorią: Edom symbolizuje wszystkich wrogów Izraela, a sąd i zemsta dokonane na zasadzie prawa odwetu (ius talionis) mają dotknąć wszystkich nieprzyjaciół. Księgę cechuje duża spójność przez zastosowanie paralelizmów wyrazowych (np. Ab 9 z 14; 14 z 18). Na tej podstawie można przypuszczać, że została napisana przez jednego autora, którym jest prorok Abdiasz. Księga Abdiasza dzieli się na trzy części: 1) grzech Edomu i zapowiedź kary (Ab 1-14); 2) zapowiedź nadejścia Dnia PANA (Ab 15-18); 3) zapowiedź wywyższenia Izraela (Ab 19-21). Myśl teologiczna Abdiasza koncentruje się głównie na temacie sądu Bożego, jaki dokona się nad Edomem, oraz na zbawieniu, które stanie się udziałem Izraela. Te dwa wydarzenia będą objawieniem Bożej sprawiedliwości. Ci, którzy dopuścili się bratobójstwa i złamali podstawowe prawa odnoszące się do relacji międzyludzkich, muszą wziąć odpowiedzialność za swoje czyny. Dlatego Bóg wymierzy karę Edomowi nie tylko jako Władca Izraela, który pomści krzywdy swojego ludu, ale także jako ten, który stoi na straży prawa moralnego i panuje nad wszystkimi narodami. Kara dokona się na zasadzie stosowanego wówczas prawa odwetu, co oznacza, że będzie ona adekwatna do popełnionej zbrodni (Ab 15b). Prawo to, choć dzisiaj wydaje się zbyt rygorystyczne, zostało jednak w pozytywnej formie powtórzone przez Chrystusa: Wszystko więc, co chcielibyście, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie. Tego bowiem wymaga Prawo i Prorocy (Mt 7,12). Abdiasz, oskarżając Edom i inne narody, wykorzystuje temat Dnia Pana, któremu będzie towarzyszył sąd nad narodami. Zapowiada, że będzie to dzień gniewu Bożego skierowanego przeciw obcym narodom. Lud Boży dozna natomiast podwójnego wywyższenia: stanie się wykonawcą Bożego wyroku, a więc zatryumfuje nad swoimi wrogami (Ab 18), a ponadto święta góra Syjon okaże się dla Izraelitów miejscem szczególnego schronienia (Ab 17). Zgromadzenie to będzie początkiem nowego, zjednoczonego ludu. Wyzwolony Izrael pokona swoich nieprzyjaciół i posiądzie wiele ziem, dzięki czemu nie tylko poszerzy swoje terytorium, ale także odbuduje pozycję pośród innych narodów i zapewni sobie dostatek. Wizja nowego królestwa, ukazana przez Abdiasza, jest bardzo niedoskonała, nacechowana odwetem i nacjonalizmem. Niemniej ukazuje ona tryumf sprawiedliwości nad ludzką pychą i zachłannością. Chrystus ukaże tę sprawiedliwość jako istotny rys królestwa Bożego (Mt 5,6), a przez swoje powtórne przyjście ustanowi ją na zawsze (Mt 25,46).

2034

38_Ab:38_Ab

9/3/08

3:39 PM

Page 2035

KSIĘGA ABDIASZA

Tytuł księgi 1 Widzeniea Abdiasza.

Grzech Edomu i zapowiedź kary Jr 49,14-16

Lb 20,23; Ez 25,12; Jl 4,19

2Krn 26,16; Iz 14,13;

Iz 14,22 Jr 49,16b; Ez 17,7; Ha 2,9 Jr 49,9n Ez 7,22; Mt 6,20

Wyrok przeciwko Edomowi Usłyszałem wieść od PANA, posłaniec został posłany do narodów. Tak powiedział Pans BÓG w sprawie Edomus: „Powstańcie! Wyruszmy na wojnę przeciw niemu!”. 2 Oto uczyniłem cię małym wśród narodów i bardzo wzgardzonym. 3 Zwiodła cię pycha twojego sercas: uczyniłeś sobie mieszkanie w załomach skalnych, założyłeś swoją siedzibęb na wysokości, i mówisz sobie: „Kto mnie strąci na ziemię?”. 4 Choć wzbiłbyś się jak orzeł i założył swoje gniazdo wśród gwiazd, strącę cię stamtąd – wyrocznias PANA.

a) Widzenie – wyrażenie to jest ogólnym określeniem relacji Boga z prorokiem i przekazywania orędzia przez wizje, sny, a także słowne pouczenia (np. 1Sm 3,1; Ps 88,20). b) mieszkanie… siedzibę – aluzja do stolicy Edomitów, Petry, która była miastem wykutym w skałach.

Zagłada Edomu 5 Kiedy nocą przyjdą do ciebie złodzieje i rabusie, jakże bardzo zostaniesz ograbiony! Tytuł księgi. Księga Abdiasza rozpoczyna się tytułem, który różni się jednak swoją konstrukcją od wprowadzeń do innych ksiąg prorockich (np. Jr 1,1; Am 1,1; Mi 1,1). Wymieniono jedynie imię proroka, brak natomiast jakiejkolwiek wzmianki na temat jego pochodzenia i czasu, w którym działał. Treścią księgi jest widzenie (w. 1), które obejmuje całość nauczania proroka. Sama postać Abdiasza pozostaje jednak nieznana. Wyrok przeciwko Edomowi. Wyrocznia przeciwko Edomowi rozpoczyna się od charakterystycznej dla nauczania proroków wypowiedzi: To powiedział PAN (w. 1), która ma uwierzytelnić ich boskie posłannictwo. Słowa Abdiasza mają charakter mowy wygłaszanej przy końcu procesu sądowego, w której prorok zapowiada ostateczny wyrok i karę, jaka spadnie na Edom. Powodem gniewu Boga była pycha Edomitów, która wynikała przede wszystkim z poczucia bezpieczeństwa, jakie gwarantowało im naturalne położenie ich miast w trudno dostępnych górach. Edomici nabrali również błędnego przekonania, że górują nad innymi narodami także w sensie politycznym. W rzeczywistości jednak Edom był bardzo małym krajem, który na Bliskim Wschodzie nie miał większego znaczenia ani politycznego, ani gospodarczego. Przez proroka Abdiasza Bóg przypomina Edomitom o ich małości i braku znaczenia, a także wskazuje na swoją potęgę, z którą niczego nie można porównać. Dlatego wyrok, który ma upokorzyć Edom za jego pychę, ma charakter absolutny. Bóg objawia się jako potężny Władca, który decyduje o losach świata, a wobec Jego mocy i potęgi wszystko, co ludzkie, okazuje się kruche i znikome. Zagłada Edomu. Po bardzo ogólnej zapowiedzi kary, jaka spadnie na Edom (Ab 4), prorok podaje jej szczegółowy opis. Edom zostanie napadnięty przez wrogów, którzy przyjdą niespodziewanie, dokonają wielkiego spustoszenia i zrabują

2035

ABDIASZ 1-5

38_Ab:38_Ab

9/3/08

3:39 PM

a) Ezawa – Edomici byli potomkami Ezawa (Rdz 36,1; zob. Wprowadzenie). b) twój chleb jedzą – wyrażenie oznaczające domowników i przyjaciół (Ps 41,10; Jr 38,22). Użyte przez Abdiasza określenia sugerują, że chodzi tu o narody, z którymi Edomici pozostawali w dobrych układach. c) mędrców – w starożytności Edom słynął z wybitnych mędrców (Hi 2,11; Jr 49,7; Ba 3,22n). d) góry Ezawa – wyrażenie określające górzysty kraj Edomu (Ab 9.19.21), który był także nazywany krajem Seiru lub górą Seiru (np. Rdz 32,4; 33,14.16; 36,8n; Pwt 2,4.5.12). e) Teman – miejscowość położona w północnej części Edomu, choć tutaj oznacza prawdopodobnie cały kraj. f) Jakub – chodzi o patriarchę Jakuba, który później otrzymał imię Izrael. Był on bratem Ezawa (Rdz 25,21-26). Tradycja biblijna wywodzi od nich dwa narody: Izraelitów i Edomitów. Rywalizacja i niezgoda między tymi braćmi, która miała początek już w łonie ich matki (Rdz 25,22n), jest obrazem ciągłych walk, jakie w historii miały miejsce pomiędzy Izraelem i Edomem (zob. Wprowadzenie). g) jego – chodzi o Jakuba, czyli o Izraela (zob. Słownik). h) rzucali losy – przysłowiowe wyrażenie oznaczające zdobywanie miasta. i) nie wydawaj ocalałych – Edomici zajmowali się handlem niewolnikami. Ratujący się ucieczką mieszkańcy Jerozolimy łatwo mogli stać się ich łupem. Podobne oskarżenie kieruje przeciw Edomitom prorok Amos (Am 1,6.9).

Page 2036

Czyż nie zabiorą wszystkiego, co zechcą? I kiedy zrywający winogrona przyjdą do ciebie, czy pozostawią nawet jedno grono? 6 Jakże dokładnie przeszukają Ezawaa i przetrząsną jego tajemne skarbce! 7 Aż do granicy ścigać cię będą. Wszyscy twoi sprzymierzeńcy cię zdradzą, a twoi przyjaciele cię oszukają. Ci, którzy twój chleb jedząb, zastawią sidła na ciebie. Brak mu roztropności!

Jr 20,5 Jr 38,22; 49,7

Ps 41,10

Wina Edomitów i odpłata za ich zbrodnie 8 W owym dniu wygubię mędrcówc z Edomus i uczonych z góry Ezawad – wyrocznias PANAs. 9 Przerażą się twoi wojownicy, Temaniee, i wycięci zostaną mieszkańcy góry Ezawa z powodu zbrodni narodów. 10 Z powodu przemocy wobec brata twojego, Jakubaf, okryjesz się hańbą i przepadniesz na wieki. 11 Bo byłeś obecny, gdy wrogowie kradli jegog bogactwa, a cudzoziemcy wkraczali w jego bramy i o Jerozolimęs rzucali losyh. Także ty brałeś w tym udział. 12 Nie ciesz się, widząc brata w dniu jego nieszczęścia i nie wyśmiewaj się z Judejczyków w dniu ich zagłady! Nie mów zuchwale w dniu ich niedoli! 13 Nie przekraczaj bramy mojego ludu w dzień jego klęski! Nie ciesz się widokiem jego nieszczęścia! W dzień jego klęski nie wyciągaj rąk po jego bogactwa! 14 Nie stawaj na skrzyżowaniach dróg, aby zabijać jego uchodźców ani nie wydawaj ocalałychi w dniu niedoli!

tyle, ile zdołają unieść. Mieszkańcy miast nie zdołają niczego przed nimi ukryć. Zniszczenie Edomu będzie więc miało charakter całkowitego upokorzenia. Ostatecznie od Edomitów odwrócą się także te narody, które dotąd uważali oni za swoich przyjaciół i sprzymierzeńców. Wina Edomitów i odpłata za ich zbrodnie. Największą winą Edomitów, potępioną przez Abdiasza, był ich udział w oblężeniu Jerozolimy podczas najazdu babilońskiego i atak na uciekającą z miasta bezbronną ludność. W pierwszej kolejności ukarani zostaną mędrcy edomscy, czyli wszyscy ci, którzy tworzyli elitę w społeczeństwie i wpływali na decyzje władcy. To właśnie ich „mądrość” kazała im przyłączyć się do wojsk atakujących Izrael, aby zaskarbić sobie poparcie ówczesnego mocarstwa, jakim był Babilon, i przy okazji wzbogacić się o rzeczy zrabowane z Jerozolimy. Fakt pokrewieństwa pomiędzy Edomem i Izraelem (Rdz 25,21-26) tylko potęguje ich grzech, który zostanie surowo ukarany. Sam Bóg, dokonując niejako odwetu za krzywdę wyrządzoną Jego ludowi, sprowadzi na nich druzgocącą klęskę i upokorzenie. Kara będzie więc adekwatna do winy Edomitów, którą prorok opisuje w formie sekwencji.

ABDIASZ 6-14

2036

Rdz 36,9n; Iz 19,11-15; 29,14; Jr 8,8n; 49,7; 1Kor 1,19

Jr 49,22

Rdz 27,41; Ps 137,7; Ez 35,5; Jl 4,19; Am 1,11n Lm 4,21n; Ez 25,12-14

Ps 137,7; Jl 4,3; Na 3,10

Lm 3,47

38_Ab:38_Ab

9/3/08

3:39 PM

Page 2037

Zapowiedź nadejścia Dnia Pana

Ez 30,3; Am 5,18-20 Jr 50,29; Ez 35,15; Jl 4,4; Ha 2,8; Mt 7,12 Jr 25,28; 49,12; Lm 4,21; Na 3,11

Iz 10,12; Jl 3,5

Iz 10,17; Za 12,6

Ez 35,15; Am 9,12; So 2,5-7

Wj 6,4; 15,15

Ps 22,28n; Mi 4,7; Ap 14,1 Ap 11,15; 19,6

Dzień Pana 15 Bo zbliża się Dzieńs PANAs przeciwko wszystkim narodom. Jak ty postępowałeś, tak postąpią z tobą: za swoje czyny otrzymasz odpłatęa. 16 Jak wy piliścieb na mojej świętej górzec, tak pić będą wszystkie narody bez końca: pić będą bez wytchnienia i znikną, jak gdyby ich nigdy nie było. 17 Lecz na górze Syjons, która jest święta, będzie ocalenie. Dom Jakubas zawładnie dziedzictwem tych, którzy go wydziedziczyli. 18 Dom Jakuba będzie jak ogień, a dom Józefad – jak płomień, dom zaś Ezawa – jak słoma: spalą ją i zniszczą. Nikt się nie uratuje z domu Ezawa, ponieważ PAN tak powiedział. Wywyższenie Izraela 19 Mieszkańcy Negebue zajmą górę Ezawaf, mieszkańcy Szefelig – kraj Filistynóws, i posiądą ziemie Efraima i ziemie Samariih, a Beniamin zajmie Gileadi. 20 Wygnańcy izraelscy, jak wojsko, wezmą w posiadanie Kanaans aż do Sareptyj, wygnańcy zaś z Jerozolimys, którzy przebywają w Sefarad, posiądą miasta Negebu. 21 I wkroczą ocaleni na górę Syjons, aby panowaćk nad górą Ezawa. I tak nastanie królestwo PANAs!

a) otrzymasz odpłatę – sentencja o charakterze mądrościowym, bardzo często rozumiana jako tekst kluczowy dla całej Księgi Abdiasza. Wyraża ona zasadę ius talionis, czyli prawa odwetu. Było ono wymierzone przeciwko tym, którzy się sprzeniewierzali Bogu i nie chcieli uznać Jego przykazań. Moment egzekucji tego prawa prorocy nazywali dniem pomsty lub rokiem odpłaty (Iz 34,8; 35,4; 61,2). b) piliście – obraz picia z kielicha gniewu Bożego jest metaforą, ukazującą wymierzenie sprawiedliwości przez Boga (Ps 75,9). c) świętej górze – chodzi o Syjon (zob. Słownik). d) Dom Jakuba… dom Józefa – wyrażenia te oznaczają tutaj odpowiednio Królestwo południowe i Królestwo północne (Am 5,6; Za 10,6). e) Negeb – południowa część Judy bezpośrednio sąsiadująca z Judą. f) góra Ezawa – zob. Ab 8+. g) Szefela – urodzajna nizina położona pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego. h) ziemie Efraima i ziemie Samarii – czyli Królestwo północne. Samaria – zob. Słownik. i) Gilead – region położony w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, który rozciąga się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. j) Sarepta – miasto portowe położone na wybrzeżu fenickim, 12 km na południe od Sydonu i 22 km na północ od Tyru (1Krl 17,9; Łk 4,26). k) panować – dosł. osądzić. Prawo do wydawania wyroków przysługiwało panującym (np. Wj 18,13-26; Sdz 12,7; 16,31; 1Krl 3,16-28).

Dzień Pana. Zapowiadana kara, która spadnie na Edom, wiąże się z bliskim nadejściem Dnia Pana. Wydarzenie to należy rozumieć jako sąd władającego całym światem Boga nad obcymi narodami, a więc także nad Edomem. Bezpośrednim skutkiem Dnia Pana będzie kara dla ciemiężycieli Izraela, której wykonawcą będą sami pokrzywdzeni. Abdiasz wyraźnie zapowiada, że sąd i kara będą się odbywać zgodnie z prawem odwetu (ius talionis). Bóg posłuży się ludźmi, w tym przypadku narodem izraelskim, aby dokonać odwetu za zbrodnie dokonane na Jego ludzie. Dlatego dom Jakuba i dom Józefa (w. 18), czyli cały Izrael, staną się w ręku Boga narzędziem zemsty, ogniem pożerającym, który strawi Edom. Będzie to kara dla ludu, który przyczynił się do upadku Izraela i zburzenia Jego świątyni. W obliczu tej straszliwej kary jedynym miejscem schronienia będzie góra Syjon. Tam Izraelici znajdą ratunek. Ocaleni na Syjonie staną się zaczątkiem odnowionego i zjednoczonego ludu Izraela. Wywyższenie Izraela. Księga Abdiasza kończy się zapowiedzią odnowy i wywyższenia Izraela, który odzyska swoje ziemie i znacznie powiększy własne terytorium. Miejscowości, które zajmą Izraelici, leżą w krajach sąsiednich Izraela, otaczających go z czterech stron. Potęga Izraela, za którą stoi moc Boża, będzie promieniować z Syjonu na cztery strony świata, obejmując także kraje pogańskie. Zajęcie góry Syjon przez odnowiony lud wybrany okaże się zapowiedzią panowania, czyli sądu, jaki dokona się nad Edomem. Góra Ezawa, która w Ab 3 była obrazem pychy Edomitów, zostanie upokorzona i podporządkowana władzy Izraelitów. Lud Boży ponownie jest tutaj ukazany jako narzędzie w ręku Boga. W Jego imieniu wymierzył karę swoim ciemiężycielom, a teraz będzie nimi władał, pieczętując Boże panowanie nad światem. Tryumf nad Edomem jest więc w istocie zwycięstwem samego Boga, który w ten sposób objawia swoją moc i potwierdza, że to On decyduje o losach świata.

2037

ABDIASZ 15-21

38_Ab:38_Ab

9/3/08

3:39 PM

Page 2038

39_Jon:39_Jon

9/3/08

3:41 PM

Page 2039

KSIĘGA JONASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Jonasza wyróżnia się pośród ksiąg prorockich tym, że zdecydowaną jej część stanowi opis wydarzeń związanych z misją proroka, a zawarte w niej orędzie prorockie ogranicza się zaledwie do jednego zdania (Jon 3,4). To odwrócenie proporcji jest tym bardziej zaskakujące, gdy się okazuje, że nawet ta krótka przepowiednia i tak się nie spełnia. Ponadto w żadnej innej księdze nie znajdziemy tak wyraźnego przeciwstawienia pogan, którzy chcą się nawrócić, prorokowi, który choć należy do narodu wybranego, to jednak nie rozumie Boga. Całość stanowi więc opowiadanie o niezwykłej misji proroka, którego Bóg wysłał do Niniwy – stolicy wrogiej Izraelitom Asyrii. Misja ta jest niezwykła dlatego, że to właśnie Asyryjczycy zdobyli i doszczętnie złupili Królestwo północne (Izraela), a jego ludność uprowadzili do niewoli. Sama Niniwa uważana więc była przez proroków za miasto zła i grzechu (np. Iz 7,17-20; Jr 50,17; Oz 9,1-6; 11,1-5). Postać proroka Jonasza, syna Amittaja z Gat-Chefer, wspomniana jest w 2Krl 14,25. Z tekstu tego dowiadujemy się o nim jednak tylko tyle, że żył w VIII w. przed Chr. i w ciężkich czasach zapowiadał szczęśliwą odmianę losu Izraela. Czy bohater księgi noszący imię Jonasz i prorok Jonasz działający w VIII w przed Chr. to ta sama osoba? Dane historyczne, geograficzne i polityczne zawarte w Księdze Jonasza tak dalece odbiegają od rzeczywistości VIII w. przed Chr., że wydaje się niemożliwe, aby napisał ją ktoś żyjący w tamtej epoce. Ani autor księgi, ani późniejsi wydawcy nie zadbali jednak o sprecyzowanie czasu wydarzeń. Być może dlatego, aby pozbawić tę opowieść zbyt konkretnych uwarunkowań historycznych, dzięki czemu mogła ona nabrać wymiaru ponadczasowego i symbolicznego. Prawdopodobnie autor, chcąc przekazać współczesnym sobie ludziom określone prawdy, ułożył coś w rodzaju noweli, której bohaterem uczynił proroka znanego z odległej historii Izraela. Celem tak pomyślanej księgi nie było więc dokładne przedstawienie wydarzeń z życia historycznego Jonasza, ale ukazanie pewnego przesłania. O historycznej wartości opowiadania w żadnym wypadku nie świadczy też powołanie się Jezusa na dzieje Jonasza (Mt 12,38-41; Łk 11,29-32). W tekstach tych jedynie jest mowa o znaku Jonasza, który zachowuje swoją wymowę niezależnie od tego, czy opisany w księdze prorok był postacią historyczną, czy nie. Jeśli chodzi o czas powstania i autorstwo księgi, można stwierdzić jedynie, że napisana została między VI a IV w. przed Chr. przez nieznanego nam autora. Wydaje się również, że księga ta jest głosem w dyskusji, jaka wywiązała się po powrocie Izraelitów z przesiedlenia babilońskiego, gdy podejmowano kolejne reformy, mające na celu oczyszczenie narodu izraelskiego z wszystkiego, co uznano za „obce”. Chodziło m. in. o unieważnienie małżeństw mieszanych (Ezd 10,2n; Ne 13,23-25.27) czy niedopuszczenie Samarytan do prac przy odbudowie świątyni jerozolimskiej (Ezd 4,1-5; Ne 2,20). Treść i teologia W strukturze literackiej księgi można zauważyć wyraźny podział historii Jonasza na dwie symetrycznie zbudowane części. Pierwsza i druga część zawierają po dwa rozdziały. Obydwie 2039

39_Jon:39_Jon

9/3/08

3:41 PM

Page 2040

części otwierają te same słowa-klucze: „wstań”, „idź” i „ogłoś” (Jon 1,2). Jonasz wezwany przez Boga za pierwszym razem, wstaje i idzie, lecz dokładnie w odwrotnym kierunku niż mu to wskazał Bóg. Gdy więc jest na statku, Bóg zsyła burzę, która niemal doprowadza do katastrofy. W krytycznym momencie Jonasz jest wyrzucony do morza i połknięty przez rybę. Wtedy sztorm ustaje, a marynarze oddają cześć Bogu. W drugiej części Jonasz jeszcze raz słyszy polecenie: „wstań”, „idź” i „głoś” (Jon 3,2). Tym razem wstaje, idzie do Niniwy i głosi upomnienie, tak jak mu Bóg polecił. Ten prosty schemat służy autorowi do ukazania różnych aspektów Bożego miłosierdzia, które, wbrew ludzkim spekulacjom, obejmuje wszystkich ludzi. Księga Jonasza, jako całość, może być interpretowana co najmniej na dwa sposoby. Po pierwsze, stawia przed Izraelitami zasadnicze pytanie o możliwość zaakceptowania pogan jako równorzędnych im dzieci Bożych, podlegających nie tylko karze za grzechy, ale także miłosierdziu i zbawieniu; zdolnych do nawrócenia i oddawania czci Jedynemu Bogu. Była to teza niezwykle trudna do przyjęcia przez Izraelitów, którzy wciąż mieli w pamięci wielorakie krzywdy, jakich doznali od pogan. Po drugie, w księdze zawiera się upomnienie dla narodu wybranego, który zamiast świecić przykładem, postępował gorzej niż sąsiednie ludy, nieznające prawdziwego Boga. Księgi Jonasza nie zamyka żadne podsumowanie, wniosek czy przesłanie. Kończy się ona pytaniem o to, czy Bóg ma prawo obdarzyć miłością i zbawieniem każdego człowieka – nawet tego, który najbardziej na to nie zasługuje.

2040

39_Jon:39_Jon

9/3/08

3:41 PM

Page 2041

KSIĘGA JONASZA

2Krl 14,25; Mt 12,39; Łk 11,29 Rdz 10,11; 2Krl 19,36; Jon 3,3

Ez 27,12

Ps 48,8; Ps 107,25; Mk 4,37-41 2Krl 17,29 Dz 27,18.38

Ps 107,28

Rdz 1,9n; Ps 146,6; Dz 17,24

Powołanie i bunt proroka 1 PANs przemówił do Jonaszaa, syna Amittaja: 2„Wstań, idź do potężnego miasta Niniwyb i ogłoś, że dotarła do Mnie wieść o jego występkach”. 3Ale Jonasz postanowił uciec do Tarsziszc, daleko od PANA. Zszedłd do Jafye, znalazł statek płynący do Tarszisz, opłacił podróż i wszedł na pokład. Chciał uciec do Tarszisz, daleko od PANA.

1

Burza na morzu Wtedy PANs zesłał silny wiatr i rozszalała się na morzuf tak potężna burza, że statkowi groziło rozbicie. 5Strach ogarnął żeglarzy, więc każdy z nich zaczął wzywać swojego boga. Wyrzucili do morza ładunek, aby odciążyć statek. Jonasz natomiast zszedł na najniższy pokład, położył się i głęboko zasnął. 6Przyszedł do niego dowódca żeglarzy i powiedział: „Jak możesz spać! Wstań, wzywaj swojego Boga, może wejrzy na nas i nie zginiemy”. 7 Tymczasem żeglarze mówili między sobą: „Chodźcie, rzucimy losyg, aby się dowiedzieć, kto jest przyczyną nieszczęścia, które nas spotyka”. I rzucili losy, a los wskazał na Jonaszah. 8Zwrócili się więc do niego: „Powiedz nam, dlaczego spotyka nas to nieszczęście? Kim jesteś? Czym się zajmujesz? Skąd pochodzisz? Gdzie jest twój kraj? Z jakiego jesteś ludu?”. 9A on im odpowiedział: „Jestem Hebrajczykiems. Czczęi PANA, Boga nieba, który stworzył morza i lądy”. 4

a) Jonasz – imię to znaczy ‘gołąb’. b) Niniwa – zob. Jon 3,2+. c) Tarszisz – zob. Jon 4,2+. d) Zszedł – czasownik „schodzić” jest jednym z kluczowych słów pierwszej części tego opowiadania. Jonasz schodzi: do Jafy, z lądu na statek, pod pokład, a w końcu zapada w głęboki sen. W Jon 2,7 jest mowa o zstąpieniu do korzeni gór. Działanie Jonasza ukazuje więc, że ucieczka przed Bogiem nie jest przemieszczaniem się w inne miejsce, ale powolnym upadaniem, zstępowaniem do krainy śmierci (Jon 2,3). e) Jafa – port na palestyńskim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Obecnie są to przedmieścia Tel Awiwu. f) morze – starożytni często kojarzyli morze z chaosem. g) rzucimy losy – powszechna praktyka, przy pomocy której zasięgano rady u bóstw. W podobny sposób Izraelici szukali odpowiedzi u Jedynego Boga (Kpł 16,8nn; Joz 7,14nn; 17 – 19; 1Sm 10,20; 14,41n; Ne 10,35; Est 3,7; 9,24; Dz 1,26). h) los wskazał na Jonasza – prawdopodobnie wszyscy uczestnicy rejsu wrzucili do jakiegoś naczynia swoje znaki. Jako pierwszy został wylosowany znak, którego właścicielem był Jonasz. Musiał więc on wyjawić załodze, czym obraził czczone przez siebie bóstwo. i) Czczę – dosł. boję się, lękam się.

Powołanie i bunt proroka. Jonasz niespodziewanie otrzymuje od Boga misję, która wydaje mu się zupełnie niezrozumiała. Ma się udać do odległej pogańskiej stolicy Asyrii i tam ogłosić, że Bóg postanowił zniszczyć grzeszne miasto. Wydarzenie to przypomina w jakimś sensie trudną misję Mojżesza, który otrzymał polecenie pójścia do faraona (Wj 3,10). Nie powiedziano dlaczego, ale Jonasz uchyla się od wykonania zleconej misji. Tym samym sprzeciwia się Bogu. W kontekście historycznych uwarunkowań taka postawa Jonasza wydaje się usprawiedliwiona. Asyryjczycy bowiem w sposób okrutny rozprawili się z królestwem Izraela: uwięzili króla, zburzyli stolicę, deportowali ludność (720 r. przed Chr.). Za całe to zło wyrządzone Izraelowi i innym narodom powinni ponieść zasłużoną karę. Jonasz jednak podejrzewa, że miłosierny Bóg chce dać szansę mieszkańcom Niniwy (Jon 4,2) i doprowadzić ich do nawrócenia. Podobny przypadek zdarzył się w Sodomie i Gomorze, gdy Bóg był skłonny zawiesić karę i ocalić grzeszników (Rdz 18,26nn). Jonasz, podobnie jak wielu Izraelitów, nie jest gotowy, by dzielić się zbawieniem z poganami. Bóg jednak nie opuszcza Jonasza, pomimo jego buntu. Prowadzi go i w razie konieczności karci i upomina. Bogu zależy bowiem, aby misja, którą zamierzył, była spełniona. Burza na morzu. Próba ucieczki Jonasza przed Bogiem okazuje się daremna, gdyż nawet w głębinach morza prorok jest niejako w objęciach Boga (Ps 139,9n). Jonasz osobiście przekonuje się o tym, że Bóg naprawdę jest Panem ziemskich żywiołów. Mimo to nadal trwa w uporze. Bardziej skłonni do posłuszeństwa Bogu okazują się pogańscy marynarze. Ich zachowanie zapowiada to, co się stanie w Niniwie, gdy wszyscy jej mieszkańcy posłuchają przestrogi

2041

JONASZ 1,1-9

39_Jon:39_Jon

9/3/08

3:41 PM

a) Co powinniśmy… zrobić – pytanie żeglarzy odzwierciedla religijną mentalność starożytnych, którzy chcą przebłagać rozgniewane bóstwo. b) W starożytności ludzie czcili mnóstwo bóstw. Złożenie przez żeglarzy ofiary Bogu, którego czcił Jonasz oznacza, że stali się także czcicielami Jahwe. c) wielką rybę – w tekście oryginalnym nie ma żadnej wskazówki, jaka to była ryba. Późniejsze dyskusje na temat jej gatunku należy uznać za bezzasadne. d) trzy dni i trzy noce – opowiadanie związane z rybą nie jest relacją z wydarzeń, więc czas przebywania Jonasza w jej brzuchu należy traktować symbolicznie, jako czas wyznaczony mu przez Boga na przemianę. e) krainy umarłych – kraina śmierci i oddalenia od Boga. Niekiedy oznacza też stan upadku moralnego, zagłady, biedy (Prz 5,5; 7,27; 9,18; 15,24; 23,14) lub bardzo poważne niebezpieczeństwo (Ps 29,4; 114,3). Zob. Słownik.

Page 2042

10

Wtedy zlękli się bardzo i wołali jeden przez drugiego: „Dlaczego to robisz?”. Wiedzieli bowiem, że ucieka przed PANEM, bo sam im to powiedział. 11Pytali go: „Co powinniśmy z tobą zrobića, aby fale wokół nas ucichły?”. Morze bowiem stawało się coraz groźniejsze. 12Powiedział im: „Weźcie mnie i rzućcie do morza, a fale ucichną. Wiem, że ta potężna burza rozpętała się z mojego powodu”. 13 Lecz żeglarze wiosłowali ze wszystkich sił, aby dotrzeć do lądu. Byli jednak bezsilni, bo morze burzyło się przeciwko nim coraz bardziej. 14Wołali więc do PANA: „Ach, PANIE, nie pozwól, abyśmy ginęli z powodu tego człowieka, i nie obciążaj nas winą za przelanie niewinnej krwi! Bo Ty jesteś PANEM i czynisz wszystko według swojej woli”. 15Potem chwycili Jonasza i wrzucili go do morza, a morze ucichło. 16Zlękli się więc bardzo PANA. Złożyli też ofiaręs dla PANA i zobowiązali się ślubamib. Modlitwa i ocalenie Jonasza 1 PANs posłał wielką rybęc, żeby połknęła Jonasza. I Jonasz był we wnętrznościach ryby trzy dni i trzy noced. 2 Z wnętrzności ryby Jonasz modlił się tymi słowami do PANA, Boga swego: 3 „W nieszczęściu wzywałem PANA i On mi odpowiedział. Z łona krainy umarłyche wołałem o pomoc i usłyszałeś mój głos. 4 Rzuciłeś mnie w samo serce morza i wir mnie porwał, wszystkie Twoje spienione fale przetoczyły się nade mną. 5 A ja powiedziałem: Jestem daleko wygnany sprzed Twoich oczu. Jakże będę mógł znowu zobaczyć Twoją świątynięs? 6 Zatapiają mnie wody, otacza mnie głębia, morska trawa oplata mi głowę. 7 Zstąpiłem aż do korzeni gór i w głąb ziemi, a ona zamknęła się nade mną na zawsze.

2

i okażą skruchę. Przedstawiony obraz był dla każdego Izraelity bardzo czytelny, a równocześnie bulwersujący. Izraelici byli przekonani, że tylko oni są godni oddawać cześć Bogu, tymczasem dowódca statku musi niejako przynaglać Jonasza, aby modlił się do swojego Boga. Następuje tu znamienne odwrócenie ról – poganin upomina proroka pogrążonego w swojej religijnej ciasnocie. Także marynarze, wzywający do tej pory bożki pogańskie, zaczynają wołać do Boga, którego czci Jonasz. Zwracają się do prawdziwego Boga nie dzięki prorokowi, ale widząc dzieła Boże. Modlitwa i ocalenie Jonasza. Epicką opowieść o proroku przerywa psalm-lamentacja. Ze względu na odmienność formy literackiej w wersetach 3-10 i brak spójności logicznej z pozostałą częścią księgi, wielu badaczy uważa ten fragment za późniejszy dodatek albo za psalm przeredagowany i wkomponowany w treść księgi. Zaskakujące w kontekście księgi, ale naturalne w tego typu psalmach, jest przejście od skargi i błagania o pomoc do błogosławieństwa i dziękczynienia, jakby pomoc Boża już nadeszła. Człowiek modlący się był tak pewien inter wencji Boga, że z góry

JONASZ 1,10 — 2,7

2042

2Sm 24,17

Pwt 21,8 Ps 115,3 Ps 65,8; 89,10; 107,29; Mk 4,41; Łk 8,24 1Sm 6,2-5

Mt 12,40; 16,4; Łk 11,29; 1Kor 15,4

Ps 18,5-7; 118,5; 120,1; 130,1; Lm 3,55n

Ps 42,8; 88,7n

1Krl 8,35.38; Ps 5,8; 31,23; 38,11

Ps 18,5; 69,2n; Lm 3,54

39_Jon:39_Jon

Ps 16,10; 30,4; 40,3

1Krl 8,30; Ps 18,7; 77,11n; 107,5n; 142,3

2Krl 17,15nn; Ps 31,7; Jr 2,5.13; 10,8; 16,19 Hi 22,27; Ps 3,9; 22,26; 50,14; 116,17n; Hbr 13,15

Jon 1,1n

2Krn 20,3; Dn 9,3; Jl 1,14; Mt 12,41; Łk 11,32 Wj 33,4; Hi 1,20; 2,8; Jr 6,26; Ez 26,16; 27,30; Dn 9,3

Jdt 4,10; Iz 55,6n; 59,6; Jr 18,11; Jon 1,6.14 Jr 18,8; Jl 2,14; Am 5,15

Wj 32,14; Jr 18,7n; 26,3.19; 31,18; Am 7,3.6

9/3/08

3:41 PM

Page 2043

Lecz Ty żywego wydobędziesz mnie z grobu, PANIE, mój Boże. 8 Gdy gasło me życie, wspomniałem na PANA, a moja modlitwa dotarła do Ciebie, do Twojej świątyni. 9 Czciciele fałszywych bożków porzucają łaskę przeznaczoną dla nich. 10 Ja zaś z dziękczynieniem złożę Ci ofiaręs, wypełnię śluby, które Ci złożyłem. Zbawienie jest w rękach PANA!”. 11 Wtedy PAN rozkazał rybie, a ona wypluła Jonasza na ląd. Jonasz w Niniwie 1 PANs ponownie przemówił do Jonasza: 2„Wstań, idź do potężnego miasta Niniwya i głoś to, co ci powiedziałem”. 3 Jonasz więc wstał i poszedł do Niniwy, jak kazał PAN. A Niniwa była ogromnym miastemb; potrzeba było trzech dni, aby ją obejśćc. 4 Zaczął więc Jonasz iść przez miasto. Szedł przez jeden dzień i wołał: „Jeszcze czterdzieści dnid i Niniwa zostanie zburzona”. 5Mieszkańcy Niniwy uwierzyli Bogu i ogłosili post. Wszyscy od największego do najmniejszego nałożyli wory pokutnee, 6bo gdy król Niniwy dowiedział się o tym, powstał z tronu, zdjął oznaki swojej godności, włożył wór pokutny i usiadł na popiele. 7Kazał też obwieścić w Niniwie: „Król i dostojnicy Niniwy postanawiają: Ludzie, bydło, owce i wszystkie zwierzęta domowe niech nic nie jedzą, niech się nie pasą i nie piją wody. 8Ludzie, a także bydło niech nałożą pokutne wory. I niech żarliwie wołają do Boga. Niech każdy porzuci swoje złe postępowanie i zaniecha przemocy, która plami jego ręce. 9Kto wie, może Bóg zlituje się i cofnie swój srogi gniews, i nie zginiemy”. 10 Bóg zobaczył wszystko, co uczynili i jak porzucili swoje złe postępowanie. Zlitował się więc Bóg nad nimi i nie zesłał na nich nieszczęścia, które im zapowiedział.

3

a) Niniwa – potężne miasto w starożytnej Mezopotamii (na obecnym terytorium Iraku). W VII w. przed Chr. była stolicą Asyrii – jednego z najgroźniejszych wrogów Izraela. Zburzona przez Babilończyków i Medów w 612 r. przed Chr., nigdy więcej nie podniosła się z gruzów. Asyria i jej stolica Niniwa stały się z czasem symbolami zła (2Krl 19; Iz 36,1 – 37,38; Na 3,1). b) ogromnym miastem – zwrot ten w oryginale brzmi: miastem wielkim dla Boga. Jest to hebrajski sposób wyrażenia najwyższego stopnia przymiotnika. c) trzech dni, aby ją obejść – określenie to oznacza prawdopodobnie, że Niniwa rzeczywiście była wielka lub jest to przesadne wyobrażenie o potędze od dawna nieistniejącej już asyryjskiej stolicy. Gdyby chodziło jedynie o przejście Jonasza przez Niniwę lub okrążenie jej murów, to mowa o trzech dniach marszu byłaby znacznym wyolbrzymieniem. Niniwa bowiem w okresie swojego największego rozkwitu miała średnicę 5 km. Trzy dni mogą więc oznaczać czas potrzebny Jonaszowi na obejście różnych miejsc w mieście, np. placów, targowisk, bram miejskich itp. d) czterdzieści dni – liczba ta użyta jest prawdopodobnie w znaczeniu symbolicznym i nawiązuje do tradycyjnego czasu pokuty (Pwt 9,18) i postu (Wj 24,18; Pwt 9,9). Może też chodzić o pewien dłuższy, wyznaczony przez Boga czas, po upływie którego rozpoczyna się nowy etap w historii (Wj 16,35; Lb 14,33; Sdz 3,11; 5,31; 13,1; 1Krl 19,8). e) wory pokutne – typowy element stroju żałobnego, wykonany np. z sierści wielbłądziej lub koziej. Wór zakładano na całe ciało lub przepasywano nim biodra (np. Rdz 37,34; 2Sm 3,31).

dziękował Mu za nią i wielbił Jego potęgę. Ratunek był już pewny, trzeba było tylko na niego poczekać (Mk 11,24). Do wydarzeń opisywanych w tym fragmencie nawiązuje Jezus, gdy słyszy nalegania, aby uczynił znak, którym mógłby wykazać się jako Mesjasz. Trzydniowy pobyt proroka w brzuchu ryby jest obrazem przebywania Chrystusa w grobie aż do Zmartwychwstania (Mt 12,38nn; por. Łk 11,29nn). Jonasz w Niniwie. Powtórzenie sceny powołania rozpoczyna drugą część księgi. Doświadczenie miłosierdzia Bożego sprawiło, że Jonasz przekonał się, iż Bóg nie rezygnuje ze swoich planów. Nie przeszkodzi mu w tym nawet brak chęci współpracy ze strony człowieka. Dlatego po „lekcji” na morzu Jonasz posłusznie wypełnia polecenie Boga: wychodzi na ulice miasta i wzywa do pokuty. Zadziwiające jest to, że ledwie prorok zaczął wzywać do nawrócenia, mieszkańcy Niniwy uznali swój grzech, zaczęli pościć i błagać Boga o miłosierdzie. Zaskoczenie Jonasza jest tym większe, gdy okazuje się, że Bóg ulitował się nad mieszkańcami Niniwy. Jonasz był raczej przygotowany na to, że z satysfakcją obejrzy zniszczenie wrogiej, zepsutej i pysznej stolicy Asyrii. Kiedy więc wydarzenia przybrały tak nieoczekiwany obrót, rozgniewał się i wypowiedział przed Bogiem swoje żale. Dla Izraelitów postawa Jonasza mogła być bardziej zrozumiała niż bezgraniczne miłosierdzie Boga (Jon 1,1-3+).

2043

JONASZ 2,8 — 3,10

39_Jon:39_Jon

9/3/08

3:41 PM

a) Tarszisz – miasto, które Izraelici uznawali za niezwykle odległe. Przede wszystkim jednak było to miasto jakby poza zasięgiem Boga. Izajasz pisze o nim, że nie słyszało o Bożej sławie ani nie widziało Jego chwały (Iz 66,19). Geograficznie, Tarszisz położone było prawdopodobnie na terenie dzisiejszej południowo-zachodniej Hiszpanii. b) drzewko rycynusowe – prawdopodobnie chodzi o rycynus (rącznik pospolity). Jest to roślina oleista i ozdobna, o dużych liściach i pięknych czerwonych kwiatach. W zależności od strefy klimatycznej jest ona albo niewielkim krzewem, albo nawet drzewem wysokim na 12 m. W Palestynie i Mezopotamii rycynus osiąga wysokość 3 – 4 m. c) Nie tylko pogańscy marynarze czy mieszkańcy Niniwy, nie tylko morze, słońce i wiatr, ale nawet rośliny i zwierzęta są bardziej posłuszne Bogu niż Izraelita – prorok. d) Niniwa – zob. Jon 3,2+. e) wielkim miastem – zob. Jon 3,3+. f) sto dwadzieścia tysięcy ludzi – niektórzy uczeni potwierdzają tę liczbę, inni sądzą, że jest przesadzona. Możemy tu mieć do czynienia z kolejnym symbolem. Liczba 120 000 to iloczyn 12 razy 10 000 (tak to jest wyrażone w jęz. hebr.). Dwanaście oznacza pełnię, całość; dziesięć tysięcy to miriada – mnóstwo, nieprzeliczony tłum (Sdz 8,10; Jdt 2,5; 7,2). g) prawej ręki od lewej – być może chodzi tu o nieumiejętność odróżniania dobra od zła.

Page 2044

Miłosierny Bóg 1 Ale Jonaszowi bardzo się to nie podobało i srodze się oburzył. 2Zaczął też modlić się do PANAs: „Czy ja, o PANIE, nie mówiłem tego, będąc jeszcze w swojej ziemi? Dlatego też wcześniej starałem się uciec do Tarszisza, bo wiedziałem, że jesteś Bogiem łaskawym i miłosiernym, nieskorym do gniewus, bogatym w miłosierdzies i litującym się nad niedolą. 3Zabierz, PANIE, ode mnie moją duszęs, bo lepsza dla mnie śmierć niż życie”. 4PAN odpowiedział: „Czy twój gniew jest słuszny?”. 5 Jonasz wyszedł z miasta i odszedł w kierunku wschodnim. Zbudował sobie szałas i usiadł w jego cieniu tak, aby widzieć, co się dzieje w mieście. 6PAN Bóg natomiast sprawił, że wyrosło nad Jonaszem drzewko rycynusoweb i dawało cień jego głowie, i osłaniało go przed skwarem dnia. Jonasz bardzo się nim cieszył. 7Ale następnego dnia, rankiem Bóg sprawił, że robak podgryzł drzewko, tak że uschłoc. 8Oprócz tego, gdy wzeszło słońce, Bóg zesłał gorący wiatr wschodni. Skwar więc tak osłabił Jonasza, że omdlał i błagał o śmierć. Mówił: „Lepiej żebym umarł niż żył”. 9Powiedział Bóg do Jonasza: „Czy twój gniew z powodu drzewka rycynusowego jest słuszny?”. Jonasz odparł: „Słusznie się gniewam i życzę sobie śmierci!”. 10Wtedy PAN rzekł: „Żal ci drzewka rycynusowego, przy którym się nie napracowałeś i nie troszczyłeś się o jego wzrost? Wyrosło ono w nocy i nocą zginęło. 11A Ja miałbym się nie użalić nad Niniwąd, wielkim miasteme, w którym mieszka więcej niż sto dwadzieścia tysięcy ludzif, nieumiejących rozróżnić prawej ręki od lewejg, a także wielkie stada?”.

4

Miłosierny Bóg. Być może prorok miał jeszcze nadzieję, że Bóg zmieni swoją decyzję i zniszczy Niniwę. Ale Niniwa ocalała. Jonasz więc gniewa się na Boga, zapominając przy tym, że jeszcze niedawno on sam błagał o swoje ocalenie. Bóg próbuje przekonać Jonasza do swoich racji i czyni to za pomocą zdarzenia z drzewkiem rycynusowym. Zdarzenie to ma unaocznić Jonaszowi i wszystkim Izraelitom, jak bezcenny jest dla Boga każdy człowiek oraz że Bóg jest gotowy przebaczyć grzechy każdemu, bez względu na to, kim jest (żydem czy poganinem) i jakie popełnił zło. Historia Jonasza ukazuje jeden z etapów kształtowania się wśród Izraelitów tej świadomości, którą w czasach NT wyraził Piotr, apostoł Jezusa Chrystusa: W każdym narodzie miły jest Mu ten, kto się Go boi i postępuje uczciwie (Dz 10,35).

JONASZ 4,1-11

2044

Jon 4,4.9; Mt 20,15; Łk 15,28

Wj 34,6; Ps 86,5; Jl 2,13; Na 1,3 1 Krl 19,4; Hi 3,20; 7,15n

Jl 1,12 Jk 1,11; Ap 16,8

Ps 36,7; Ez 18,23

Pwt 1,39

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:42 PM

Page 2045

KSIĘGA MICHEASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Prorok Micheasz, którego imię po hebr. znaczy ‘Któż jak Jahwe?’ (Mi 7,18), pochodził z miejscowości Moreszet położonej na równinie Szefeli, ok. 35 km na południowy zachód od Jerozolimy. Miasto to należało do systemu twierdz obronnych, zbudowanych z powodu zagrożeń ze strony państwa filistyńskiego. Micheasz prorokował w samej Jerozolimie, o czym świadczy jego dobra znajomość problemów tego miasta (Mi 3,1nn). Przypuszczalnie jednak pochodził ze środowiska wiejskiego, czego dowodzi jego język i styl, a także stanowcze występowanie w obronie rolników i pasterzy (Mi 2,11; 7,1.4). Nie tylko wspomina o polach należących do mieszkańców Moreszet (Mi 2,2), ale mówi również o przybyszach z Jerozolimy i o bezlitosnych urzędnikach zawłaszczających dla siebie dobra innych (Mi 2,1n; 6,9-12), szczególnie tych, którzy popadli w długi (Mi 2,2-4). Niewykluczone, że Micheasz należał do starszych miasta i bronił biednych mieszkańców Moreszet niejako z urzędu, ale możliwe jest również, że sam był jednym z biednych ziemi. W każdym razie nie można go utożsamiać z Micheaszem, synem Jemli, o którym wspomina 1Krl 22,8-28, gdyż chodzi o zupełnie inną epokę. Wzmiankuje się o nim natomiast w Jr 26,18, gdzie zostaje przywołane jego proroctwo o zagładzie Jerozolimy i zburzeniu świątyni (Mi 3,12). Przepowiadanie Micheasza przypada na czas rządów królów judzkich: Jotama, Achaza i Ezechiasza (Mi 1,1), choć z pewnością nie obejmuje całego tego okresu, czyli lat 759-698 przed Chr. Prorok działa zatem krótko po Amosie, w tym samym czasie co Izajasz i Ozeasz. Potwierdzają to pewne podobieństwa w nauczaniu wymienionych proroków. Uwidacznia się w nich wpływ ważnych i tragicznych wydarzeń w historii Izraela, takich jak upadek Królestwa północnego (722 r. przed Chr.), wzrost potęgi Asyrii, która zaczyna zagrażać również Judzie, najazd Sennacheryba na Jerozolimę w 701 r., wojna syro-efraimska (733 r. przed Chr.). W kraju natomiast narastała niesprawiedliwość społeczna, wyrażająca się w wyzysku biednych (Mi 2,2; 6,11). Rozpowszechniona była korupcja wśród najwyższych warstw narodu: przywódców, sędziów, kapłanów i proroków (Mi 3,5.11). W życiu religijnym dominowały praktyki bałwochwalcze (Mi 5,12), prostytucja sakralna (Mi 1,7) oraz obrzędy naturalistyczne, a nawet magiczne (Mi 1,8; 5,11-13). Księgę Micheasza tworzy seria mów połączonych przez późniejszego redaktora. Na ogół przyjmuje się, że autentyczne słowa Micheasza ograniczają się do rozdz. 1 – 3 (oprócz zapowiedzi zbawienia w Mi 2,12n), natomiast w rozdz. 4 – 7 słowa proroka zostały poddane redakcyjnej przeróbce we wczesnym okresie niewoli babilońskiej albo zaraz po jej zakończeniu. Pewne podobieństwa z Księgą Izajasza wskazują, że opracowania obu tych ksiąg dokonano w tym samym środowisku. Styl księgi jest żywy, m.in. dzięki zastosowaniu dialogów, w których występują powtórzenia (Mi 2,6), pytania (Mi 1,5; 2,7; 6,6n) i udzielane są odpowiedzi (Mi 6,8). Spotykamy tu następujące gatunki literackie: lamentacje (Mi 1,8-16; 7,1-6), obietnice (Mi 2,12n), mowy oskarżycielskie (Mi 1,2-7; 6,1-6). Autor posługuje się także grą słów i aliteracją (Mi 2,2.11; 6,3; 7,1.4). 2045

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:42 PM

Page 2046

Autentyczność Księgi Micheasza nigdy nie budziła wątpliwości, toteż zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie od początku bez zastrzeżeń przyjmowali jej natchniony i kanoniczny charakter. Poważne problemy rodzi natomiast tekst hebrajski, który w wielu miejscach jest niejasny. Dla jego interpretacji bardzo pomocny okazuje się grecki przekład (Septuaginta). Treść i teologia Księga Micheasza składa się zasadniczo z trzech części, które mówią kolejno o sądzie nad ludem wybranym (Mi 1 – 3), o obietnicach mesjańskich (Mi 4 – 5) i o drodze poprawy (Mi 6 – 7). Początkowa zapowiedź sądu Bożego (Mi 1,2-16) i końcowa prośba wspólnoty wierzących o znak od Boga (Mi 7,14-20) tworzą ramy kompozycyjne, między którymi umieszczono różne zapowiedzi kary i zbawienia. Te pierwsze są zwykle wprowadzane przez wezwanie: Słuchajcie, adresowane do wszystkich narodów (Mi 1,2), przywódców Izraela i Judy (Mi 3,1.9) lub do całego świata (Mi 6,1). Natomiast zapowiedzi zbawienia zaczynają się od wyrażeń: tak będzie przy końcu czasów (Mi 4,1), w tym dniu (Mi 4,6; 5,9), wtedy (Mi 5,6). Micheasz przede wszystkim wzywa do poszanowania prawa i sprawiedliwości w państwie. Przypomina, że wszyscy są równi przed Bogiem, a wyzyskiwanie biednych jest wielkim grzechem. Zapowiada jednocześnie, że Bóg sam wymierzy sprawiedliwość narodowi, karząc jego przywódców (urzędników dworskich, kapłanów, sędziów, proroków). Spotka ich taki sam los, jaki zgotowali swoim biednym rodakom: utracą cały majątek i trafią do niewoli. Bóg odsunie się od tych, którzy nienawidzą dobra, a miłują zło (Mi 3,2), od tych, którzy postępują niesprawiedliwie i kłamliwie (Mi 3,4.7), naginając prawo na swoją korzyść (Mi 7,3). Prorok przedstawia jednak również inne oblicze Boga, przypominając, że to On wyprowadził Izraela z Egiptu, dał mu na własność Ziemię Obiecaną (Mi 6,1-5) i nadal chce prowadzić go jak pasterz na wspaniałe pastwiska (Mi 7,14); pragnie wysłuchiwać jego próśb, gdyż jest Bogiem zbawienia i światłością dla pogrążonych w ciemności (Mi 7,7n). Choć więc lud wybrany trafi do niewoli, to jednak ostatecznie dozna ratunku i oczyszczenia (Mi 4,10). Teraz zbawcze dzieło Boga będzie polegało na przebaczeniu (Mi 7,18-20) i usunięciu wszystkiego, co spowodowało odstępstwo ludu (Mi 5,9-14). Zostanie jednak zachowana Reszta Izraela, która stanie się początkiem odnowy nie tylko ludu wybranego, ale także obcych narodów. Bóg usunie wszelką niesprawiedliwość i sprawi, że narody przekują miecze na lemiesze (Mi 4,3), aby wszędzie nastał pokój. Znakiem tej przyszłości będzie Mesjasz z Betlejem i Jego królestwo oparte na sprawiedliwości i pokoju (Mi 5,1-4). Micheasz podkreśla przy tym potrzebę wewnętrznej więzi człowieka z Bogiem i umiłowania pobożności. Pewne fragmenty Księgi Micheasza są cytowane także w innych pismach biblijnych. Proroctwo o powszechnej pielgrzymce na Syjon i królestwie pokoju (Mi 4,1-4) zostało zamieszczone także w Iz 2,1-4. Proroctwo o zburzeniu Jerozolimy i świątyni (Mi 3,12) zostało przywołane w Jr 26,18, a zapowiedź narodzenia Mesjasza w Betlejem (Mi 5,1) – w Mt 2,6. Teksty Mt 10,21.35n i Łk 12,53 nawiązują natomiast do zapowiedzi z Mi 7,6 o powszechnej niezgodzie członków rodziny. Również liturgia chrześcijańska korzystała z Księgi Micheasza, np. fragment Mi 6,3n stał się podstawą dla śpiewu Ludu mój ludu, cóżem ci uczynił, wykonywanego w Liturgii Wielkiego Piątku podczas adoracji krzyża.

2046

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:42 PM

Page 2047

KSIĘGA MICHEASZA

Tytuł księgi 1 Słowa, którymi PANs przemówił do Micheasza z Moreszeta podczas widzenia dotyczącego Samariis i Jerozolimys, za czasów królów judzkich: Jotama, Achaza i Ezechiaszab.

a) Moreszet – niewielka miejscowość w zachodniej części Judy, wspomniana jeszcze tylko w Jr 26,18. Była zagrożona podczas najazdu asyryjskiego (Mi 1,14).

Sąd Boga nad Judą i Izraelem

c) ze swojej siedziby – czyli ze świątyni Boga w niebie (Ps 11,4; Iz 26,21; Oz 5,15; Ha 2,20).

1

Iz 1,2; Ps 49,2 Pwt 32,1; Jr 22,29

Ps 11,4 Iz 26,21

Ps 97,5; Am 9,5; Na 1,5

Jr 2,17; 2,19

1Krl 13,32; Oz 7,1; 8,5

Iz 25,2; Mi 3,12

Kpł 26,30; Iz 27,9; Oz 8,6; 10,5n

Przyjście Pana na sąd 2 Słuchajcie, wszystkie narody! Słuchajcie uważnie, ziemio i wszyscy jej mieszkańcy! Pans BÓG przeciw wam będzie świadczył, Pan – ze swojego świętego mieszkanias. 3 Oto PAN wychodzi ze swojej siedzibyc, zstępuje i kroczy po wzniesieniach ziemi. 4 Góry pod Nim topnieją jak wosk przy ogniu, doliny się rozstępują jak woda spływająca z gór. 5 A wszystko z powodu występku Jakubad i z powodu grzechus domu Izraelae. Jaki jest występek Jakuba? Czyż nie jest nim Samarias? Co jest wzniesieniemf domu Judys? Czyż nie jest nim Jerozolimas? 6 Zamienię Samarię w rumowisko, w pole pod winnicę. Zepchnę jej kamienie w dolinę i odsłonię jej fundamenty. 7 Wszystkie jej posągig będą rozbite, wszystkie jej zyski z nierząduh spłoną w ogniu.

b) Jotam, Achaz i Ezechiasz – chodzi o władców Królestwa południowego, panujących w VIII w. przed Chr.

d) Jakub – imię patriarchy, którym symbolicznie zaczęto określać wszystkie plemiona Królestwa północnego. Chodzi zatem o grzechy mieszkańców tego kraju. e) domu Izraela – określenie odnoszące się do całego ludu Izraela, podobnie jak dom Jakuba (Mi 2,7; 3,9). f) wzniesieniem – chodzi o miejsce sprawowania kultu pogańskiego (1Krl 11,7n; 2Krl 15,35; 16,4; Jr 32,35). Prorok zarzuca mieszkańcom Królestwa południowego, że przekształcili świątynię jerozolimską w miejsce praktykowania bałwochwalstwa. g) posągi – zapewne aluzja do złotego cielca, który był czczony w Samarii po ustanowieniu nielegalnego kultu przez Jeroboama I (Oz 8,5; 10,5; Am 8,14). h) zyski z nierządu – zapłata za prostytucję sakralną uprawianą przez Samarytan (Oz 4,14; Am 2,7n). W oczach proroka cała Samaria zachowuje się jak nierządnica.

Tytuł księgi. Zwięzłe informacje zawarte w wersecie rozpoczynającym Księgę Micheasza pozwalają ustalić ramy czasowe i przestrzenne dzieła. Prorok, podobnie jak Izajasz, działał w Królestwie południowym w VIII w. przed Chr. Pod względem formy wprowadzenie to przypomina Iz 1,1 i Am 1,1, które to teksty także odwołują się do widzeń otrzymanych bezpośrednio od Boga. Przyjście Pana na sąd. Prorok rozpoczyna od opisu teofanii, czyli ukazania się Boga, który wychodzi ze swojego niebieskiego mieszkania, budząc przerażenie całej natury (ww. 3n; por. Ps 18,8-15; 97,5; Am 4,13; Ha 3,6). Przypomina to wydarzenia na górze Synaj, kiedy Bóg ogłosił prawo całemu Izraelowi (Wj 19,18). Powołując na świadków wszystkie narody ziemi, tym razem Bóg przystępuje do sądu nad swoim ludem, który wszedł na drogę bałwochwalstwa. Choć prorok wspomina o grzechu Judy i Jerozolimy (Królestwo południowe), to jednak skupia się głównie na zapowiedzi surowej kary dla Samarii, czyli stolicy Królestwa północnego. Zniszczone ma zostać wszystko, co było związane z kultem bałwochwalczym, nazwanym tutaj, zgodnie z tradycją biblijną, „nierządem” (np. Iz 1,21; Ez 16,15; 23,30;

2047

MICHEASZ 1,1-7

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:43 PM

a) boso i nago – oznaka smutku i żałoby (2Sm 15,30). Obnażanie było także czynnością symboliczną, praktykowaną np. przez Izajasza (Iz 20,2-4). b) bram – synonim całego miasta, gdyż tutaj skupiało się życie społeczne i polityczne miasta. c) Nie opowiadajcie tego w Gat – wiadomość o najeździe nie powinna dojść do Gat, aby Filistyni nie cieszyli się z jej nieszczęść i nie przyłączyli się do agresorów. d) Akko – wielkie miasto portowe odgrywające w starożytności ważną rolę w handlu śródziemnomorskim, położone na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. e) Marot – dosł. gorycz. f) Lakisz – drugie co do ważności miasto judzkie położone ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy i 24 km na zachód od Hebronu. Utożsamia się je z dzisiejszym Tel ed-Duwejr. g) początkiem grzechu – być może aluzja do stacjonującego w Lakisz garnizonu wojskowego, wyposażonego w rydwany. Mieszkańcy wierzyli w jego siłę, zamiast zaufać mocy Boga, co stało się zaczątkiem pychy. Grzech – zob. Słownik. h) Moreszet-Gat – rodzinne miasto Micheasza; nazwa przywodzi na myśl hebr. słowo oznaczające narzeczoną. i) Akzib – miasto leżące pomiędzy Lakisz a Betlejem. j) królów Izraela – kontekst wskazuje raczej na Judę. k) Maresza – miasto leżące u podnóża Gór Judzkich, pomiędzy Lakisz i Akzib. l) Adullam – położone ok. 25 km na południowy zachód od Jerozolimy, było miejscem schronienia Dawida uciekającego przed Saulem (1Sm 22,1). m) chwała Izraela – prawdopodobnie chodzi o króla, jego rodzinę i urzędników dworskich. n) Werset ten nawiązuje do znanej w starożytności i zabronionej przez prawo Izraela (Pwt 14,1) praktyki wyrywania lub golenia włosów na znak żałoby (Hi 1,20; 22,12; Jr 7,29; 16,6; Am 8,10).

Page 2048

Zniszczę wszystkie jej bożki, bo zgromadzono je za pieniądze z nierządu i znowu będą zapłatą za nierząd. Lamentacja proroka 8 Dlatego będę zawodził i lamentował, będę chodził boso i nagoa, będę wył jak szakale i jęczał z żalu jak strusie. 9 Bo nieuleczalna jej rana, dochodzi aż do Judys, sięga do bramb mojego ludu, do samej Jerozolimys. 10 Nie opowiadajcie tego w Gatc! Powstrzymajcie się od płaczu w Akkod! W Bet-Leafra tarzajcie się w prochu! 11 Uciekajcie, mieszkańcy Szafiru, w haniebnej nagości, a mieszkańcy Saananu niech nie wychodzą! W Bet-Haesel będzie wam odebrane wsparcie! 12 Jak mieszkańcy Marote spodziewali się dobra, tak nieszczęście od PANA spadło na bramy Jerozolimy! 13 Do rydwanów zaprzęgajcie rumaki, mieszkańcy Lakiszf! Ono było początkiem grzechug dla córki Syjonu, bo w tobie zostały znalezione przestępstwa Izraelas! 14 Dlatego dasz list rozwodowy Moreszet-Gath! Domy Akzibi omamią królów Izraelaj! 15 Ponownie sprowadzę na was tego, kto was posiądzie, mieszkańcy Mareszyk! Aż do Adullaml pójdzie chwała Izraelam! 16 Ostrzyż się, ogól swoją głowę z żalu po ukochanych twoich synach! Zostaną uprowadzeni do niewoli, dlatego ty powiększ swoją łysinę jak sępn.

2Sm 15,30; Iz 20,2-4 Hi 30,29

2Sm 1,20

Jr 6,26; 25,34

Rt 1,20 Hi 30,26; Jr 8,15

Iz 30,16; 31,1; Oz 10,13

Jr 3,8; Ez 23,11

1Sm 22,1; 2Sm 23,13 Hi 1,20; Iz 22,12; Jr 7,29

Oz 4,15; 5,3). Proroctwo to wypełniło się podczas najazdu Asyryjczyków w roku 722 przed Chr., kiedy to król Sargon II po długim oblężeniu pokonał Izraelitów i zdobył Samarię. Lamentacja proroka. Ta przejmująca lamentacja dotyczy losu Jerozolimy i dwunastu miast położonych w regionie Szefeli, którym grozi wielka klęska. Jej przyczyn prorok upatruje w powszechnym zepsuciu, w jakim żyje Samaria, a następnie również Judę. Kult bałwochwalczy i nadużycia społeczne przeniknęły do Królestwa południowego prawdopodobnie za pośrednictwem uchodźców z Samarii, którzy po zajęciu kraju przez Asyryjczyków właśnie w Judzie szukali schronienia. Przynieśli oni ze sobą pogańskie praktyki i tradycje religijne, które jak nieuleczalna rana (w. 9) rozprzestrzeniły się również na Jerozolimę i inne miasta. Prorok zapowiada więc spustoszenia podobne do tych, jakie spotkały Samarię. Wymienia przy tym wiele miejscowości (wspomnianych częściowo w Joz 15,35-44), które prawdopodobnie już w jego czasach musiały stawiać czoła nieprzyjacielowi. Literacki kunszt Micheasza uwidacznia się w zastosowanej przez niego grze słów hebrajskich – niemożliwej do oddania w języku polskim – w której z nazw miejscowości wydobywa czekający je los, dobierając czasowniki o podobnym brzmieniu (ww. 10-16). Lamentacja kończy się wezwaniem całego narodu do żałoby z powodu utraty bliskich, którzy zostali wzięci do niewoli.

MICHEASZ 1,8-16

2048

40_Mi:40_Mi

Ps 36,5; Prz 4,16

Wj 20,17; Iz 5,8

Am 5,13

Pwt 28,29nn; Iz 24,3; Jr 9,19

Joz 18,10

Iz 30,10; Am 2,12

Pwt 24,10-13

9/3/08

3:43 PM

Page 2049

Oskarżenie możnych 1 Biada tym, którzy obmyślają nieprawość i knują zło, leżąc na swoich łożach. O brzasku dnia je popełniają, gdy tylko pojawi się taka możliwość. 2 Gdy zapragną pól, to je zagarniają, a gdy domów – to je zabierają. Kradną gospodarzowi jego majętność i człowiekowi jego własność. 3 Dlatego tak mówi PANs: Oto Ja postanawiam dla tego plemienia nieszczęście, ugrzęźniecie w nim po szyję i nie podniesiecie głowy, gdyż będzie to czas niedoli. 4 W tym dniu ułożą o was szyderczą pieśń, będą śpiewać żałobny lament tej treści: „Jesteśmy doszczętnie zrujnowani! Rozdzielono dziedzictwo mego ludu, już nikt mu go nie zwrócia. Bezbożnemus oddano nasze pola”. 5 Dlatego nie będzie u ciebie nikogo, kto by rzucił los i wyznaczył ci cząstkę w zgromadzenius PANAb.

2

a) już nikt mu go nie zwróci – tekst poprawiony na podstawie Septuaginty. b) Aluzja do Jozuego, który drogą losowania podzielił Ziemię Obiecaną pomiędzy poszczególne plemiona (Joz 13). c) dom Jakuba – zob. Mi 1,5+. d) pozbawiacie płaszcza – płaszcz jako ostatnia własność biedaka mógł być dany w zastaw w przypadku braku środków na zwrot zaciągniętej pożyczki. Prawo nakazywało jednak zwrócenie go na noc, gdyż był używany jako okrycie (Wj 22,25-27; Pwt 24,10-13). Oskarżenie proroka odnosi się do lichwiarzy (Am 2,8).

Zarzuty przeciwników i odpowiedź proroka 6 Oburzają się: „Nie prorokujcie! Nie należy prorokować takich rzeczy! Nie spotka nas taka hańba! 7 Czy dom Jakubac jest przeklęty? Czy PANs stracił cierpliwość? Czy takie miałyby być Jego czyny? Czy jego słowa nie są życzliwe dla tego, kto postępuje w sposób prawy?”. 8 Lecz to wy jesteście wrogami mego ludu! Ludzi nienagannych pozbawiacie płaszczad, żyjących w pokoju bierzecie w niewolę, jakby była wojna. Oskarżenie możnych. Prorok Micheasz w mocnych słowach stawia zarzuty tym, którzy z premedytacją dopuszczali się nadużyć społecznych, starannie planując swoje niegodziwe czyny (w. 1; por. Am 8,4-6). W swojej nieposkromionej chciwości nie cofali się oni bowiem przed niczym, jawnie łamiąc prawo, które Bóg ustanowił dla obrony biednych (Kpł 25; Pwt 15). Bogacze bezprawnie zagarniali mienie ludzi ubogich, którzy wpadli w długi i zaprzedawali się w niewolę, gdyż nie byli w stanie spłacić zaciągniętych zobowiązań (Am 2,6). Micheasz ogłasza więc, że wobec tak oczywistej niesprawiedliwości Bóg staje w obronie słabych i pokrzywdzonych, postanawiając ukarać niegodziwców. Kara będzie odpowiednia do przestępstw, jakich się dopuszczali, to znaczy ich ziemie i majątki zostaną podzielone między narody pogańskie, a bogacze pójdą do niewoli. Bóg nie potępia bogactwa jako takiego, ale piętnuje niegodziwe metody jego zdobywania. Zarzuty przeciwników i odpowiedź proroka. Ostre słowa proroka przeciw bogaczom spotykają się z ich żywą reakcją. Przekonani o łagodności Boga względem ludu wybranego chcą uciszyć niewygodny głos Micheasza (Am 2,12). Nie przyznając się do własnej grzeszności, nie są w stanie przyjąć do wiadomości, że Bóg przestał być wobec nich

2049

MICHEASZ 2,1-8

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:43 PM

a) sycerę – chodzi o mocny napój odurzający, sporządzony z soku winogronowego lub soku innych owoców, a także ze zboża albo miodu. b) domu Izraela – zob. Mi 1,5+.

Page 2050

9

Wypędzacie kobiety mojego ludu z ich przytulnych domów, ich dzieciom na zawsze odbieracie mieszkanie. 10 Wstawajcie i wynoście się! To nie jest miejsce waszego odpoczynku! Twoja nieczystośćs jest przyczyną nieładu. 11 Gdyby ktoś rzekomo natchniony zwodził kłamstwem i mówił: „Będę ci prorokował za wino i syceręa”, to lud ten chętnie by go słuchał.

Jr 5,31

Zapowiedź ratunku 12 Zgromadzę cię znowu w całości, Jakubies, na pewno zbiorę Resztęs Izraelas. Zbiorę ich razem jak owce w zagrodzie, jak trzodę w środku pastwiska. I będzie gwarno z powodu tłumu. 13 Poprzedzać ich będzie przewodnik, przejdą przez bramę i wyjdą przez nią. Ich król pójdzie przed nimi, PANs stanie na ich czele.

Jr 3,18; 31,8; Mi 4,6n Jr 23,3; Ez 34,11

Przeciwko niegodnym przywódcom 1 Powiedziałem do was: Słuchajcie, przywódcy Jakubas, i wy, wodzowie domu Izraelab! Czyż nie jest waszym obowiązkiem znać prawos? 2 Lecz wy nienawidzicie dobra, a zło miłujecie. Zdzieracie z nich skórę i ciałos aż do kości. 3 Pożerają ciało mojego ludu, skórę z niego zdzierają, łamią mu kości, kroją na kawałki jak mięso do garnka i jak pieczeń na patelnię.

3

Iz 5,20.23; Am 5,10-14 Ez 22,27; So 3,3

Ps 14,4

pobłażliwy. Tymczasem prorok wytyka im poważne nadużycia: grabież, lichwę, wyzysk, łamanie prawa, ucisk najbiedniejszych, również wdów i sierot. W zakończeniu pojawia się smutna, ponadczasowa wypowiedź, że ludzie zamiast prawdy wolą słuchać kłamliwych pochlebstw, które utwierdzają ich w przekonaniu o własnej nieskazitelności. Zapowiedź ratunku. Użyte tu obrazy i motywy pasterskie są charakterystyczne dla proroków czasu niewoli babilońskiej (np. Iz 42,13-16; Jr 23,3; Ez 34,11-15). Być może umieszczono je w tym miejscu, aby nieco złagodzić surowy ton pozostałych zapowiedzi. Ta optymistyczna wyrocznia odnosi się do Reszty Izraela, to znaczy wszystkich biednych i pokrzywdzonych, którzy jednak dochowali wierności Bogu. Przeciwko niegodnym przywódcom. Micheasz przemawia w imieniu wszystkich pokrzywdzonych, kierując ostre słowa krytyki pod adresem przywódców narodu. Pytanie o znajomość prawa (w. 1) jest równoznaczne z zakwestionowaniem stosowania go przez nich w życiu społecznym. Prorok oskarża przywódców przede wszystkim o uleganie żądzy posiadania. Ofiarami ich zachłanności są ubodzy, traktowani przedmiotowo jako źródło dochodów. Dlatego Bóg zrywa bliską więź, jaka łączyła Go z tymi niegodnymi przywódcami.

MICHEASZ 2,9 — 3,4

2050

40_Mi:40_Mi

Prz 1,28; Iz 1,15; Jr 11,11

9/3/08

3:43 PM

Page 2051

4

Gdy będą wołać do PANAs, On im nie odpowie, odwróci się od nich, gdyż złe są ich czyny.

Przeciwko fałszywym prorokom Tak mówi PANs o prorokachs, którzy zwodzą mój lud: Gdy ich zęby mają co gryźć, głoszą pokój. Temu zaś, kto nic nie włoży w ich usta, zapowiadają wojnę. 6 Dlatego noc was zaskoczy i nie będziecie mieć widzeń. Nastanie dla was ciemność i nie będziecie wróżyli. Słońce zajdzie nad prorokami, dzień stanie się dla nich ciemnością. 7 Jasnowidze będą zawstydzeni, a wróżbicis zawiedzeni. Wszyscy oni ze wstydu będą zasłaniać twarze rękami, bo Bóg im nie odpowie. 8 Ja jednak jestem pełen mocy Duchas PANA, sprawiedliwości i odwagi, by wykazać Jakubowis jego występek i Izraelowis jego grzechs.

a) domu Izraela – zob. Mi 1,5+. b) wyrzucacie wszelką sprawiedliwość – może to być aluzja do deprawowania ludzi ubogich (Am 2,7). c) kapłani nauczają za zapłatę – być może chodzi o wydawanie przez kapłanów stronniczych orzeczeń w sprawach sądowych (Pwt 17,8-13; Ag 2,11-14).

5

Mi 3,11

Iz 29,10

Iz 1,23; Mi 7,3 Jr 6,13; 8,10

Przeciwko nieuczciwej władzy 9 Słuchajcie tego, przywódcy domu Jakubas, i wy, wodzowie domu Izraelaa, którzy czujecie wstręt do prawas i wyrzucacie wszelką sprawiedliwośćb; 10 którzy Syjons budujecie na krwis, a Jerozolimęs na nieprawości. 11 Jego przywódcy za łapówki wydają wyroki, kapłani nauczają za zapłatęc, a jego prorocys wróżą za pieniądze. Przeciwko fałszywym prorokom. Stanowczy sprzeciw Micheasza budzi postawa rzekomych proroków, którzy uzależniają swoje wyrocznie od wysokości otrzymanego wynagrodzenia. Choć sama praktyka opłacania wróżbitów i widzących była znana w świecie starożytnym, a nawet w Piśmie Świętym (np. 1Sm 9,7), to jednak jej wypaczenia zawsze spotykały się z potępieniem ze strony prawdziwych wysłanników Boga. Używając obrazu ciemności (w. 6), Micheasz zapowiada fałszywym prorokom utratę zdolności przepowiadania, przez co staną się bezużyteczni, zaznają wielkiego zawstydzenia i stracą źródło utrzymania. Dla przeciwwagi ukazuje siebie jako tego, który spełnia kryteria prawdziwego posłańca Bożego (w. 8), dzięki czemu ma prawo wytykać ludowi jego grzechy. Przeciwko nieuczciwej władzy. Micheasz występuje przeciwko przedstawicielom władzy, którzy na wszystkich jej poziomach: królewskim, kapłańskim i prorockim (w. 11), zamiast stać na straży prawa i sprawiedliwości, stali się solidarni w czynieniu zła i nieprawości. Prorok przede wszystkim wytyka im korupcję i wydawanie niesprawiedliwych wyroków na najbiedniejszych, którzy w konsekwencji nierzadko byli pozbawiani wolności osobistej i schodzili na bezdroża moralności. Oskarża przywódców o budowanie wielkości Jerozolimy na krwi i nieprawości. Burzy ich błędne

2051

MICHEASZ 3,4-11

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:43 PM

a) przy końcu czasów – wyrażenie to odnosi się do czasów eschatologicznych (np. Jr 23,20; 30,24; Ez 38,16). b) Góra świątyni – czyli wzniesienie Syjon w Jerozolimie. c) pouczenie – chodzi nie tylko o prawo, ale także o wszelkie zasady moralne i religijne dane przez Boga. d) winoroślą i drzewem figowym – charakterystyczne dla krajobrazu biblijnego Izraela symbole obfitości, dobrobytu i pokoju.

Page 2052

Powołują się przy tym na PANAs, mówiąc: „Czyż PAN nie jest pośród nas? Żadne nieszczęście na nas nie spadnie!”. 12 Dlatego z waszej winy Syjon będzie zorany jak pole, Jerozolima stanie się ruiną, a góra świątynis – zalesionym wzgórzem.

Jr 7,3n

Jr 26,18; Mi 1,6

Obietnice mesjańskie Nowa Jerozolima 1 Tak będzie przy końcu czasówa: Góra świątynib PANAs jako pierwsza między górami będzie utwierdzona i wyniesiona nad wzgórza. Napłyną do niej ludy, 2 wiele narodów przyjdzie i powie: „Chodźcie, wejdźmy na górę PANA i do świątyni Boga Jakubas! On nas pouczy, jak mamy postępować, wytyczy drogęs, którą mamy iść”. Bo z Syjonus wyjdzie pouczeniec i słowo PANA – z Jerozolimys. 3 On będzie sędziąs wielu ludów i rozjemcą potężnych narodów, nawet tych najdalszych. Wtedy przekują swe miecze na pługi, a włócznie swoje na sierpy. Naród przeciw narodowi nie podniesie miecza i nie będą się już uczyć sztuki wojennej. 4 Każdy będzie siedział pod swoją winoroślą i drzewem figowymd i nikt już nie będzie wywoływał strachu – naprawdę, bo usta PANA Zastępóws to zapowiedziały. 5 Chociaż wszystkie narody postępują swoimi drogami,

4

Iz 2,2-4

Jr 31,6

Jl 4,10

1Krl 4,20; Za 3,10

przekonanie, że samo istnienie świątyni zapewni spokój i bezpieczeństwo mieszkańcom stolicy (Jr 7,3-10; Am 9,10). Micheasz z godną podziwu odwagą zapowiada całkowite spustoszenie świętego miejsca (w. 12). Gdy sto lat później Jeremiasz w podobnych, choć nie tak ostrych słowach będzie głosił zagładę Jerozolimy i świątyni, zostanie skazany na śmierć (Jr 26,4-11) i dopiero przypomnienie odwagi Micheasza i mądrości króla Ezechiasza, który posłuchał słów proroka, ocali mu życie (Jr 26,17-19). Nowa Jerozolima. Fragment ten rozpoczyna drugą część Księgi Micheasza, która w przeciwieństwie do pierwszej koncentruje się na obietnicach niosących nadzieję i radość. Wersety 1-3 w niemal identycznej formie występują w Iz 2,2-4 i być może stanowią fragment jakiegoś starszego hymnu, który został wykorzystany przez obu proroków. Jest to zapowiedź zgromadzenia wszystkich ludów w powszechnym królestwie sprawiedliwości i pokoju. Góra Syjon przewyższy godnością wszystkie inne wzniesienia (w. 1), ponieważ w czasach mesjańskich i eschatologicznych będzie miejscem kultu jedynego Boga, a nawrócone ludy całej ziemi uznają, że prawo i słowo Boga są najlepszym przewodnikiem dla każdego człowieka. Konsekwencją takiego nawrócenia będzie powszechny pokój, czego wymownym znakiem może być przerobienie narzędzi wojennych na rolnicze (w. 3). Obraz ten jest wyraźnym nawiązaniem do pierwszego polecenia danego przez Boga człowiekowi, by czynił sobie ziemię poddaną (Rdz 1,28n). Micheasz zachęca swój lud, by już teraz – nie czekając na czasy przyszłe – zaczął żyć zgodnie z wolą Boga, stając się przykładem dla pogan.

MICHEASZ 3,12 — 4,5

2052

40_Mi:40_Mi

Jr 31,8; Mi 2,12; So 3,19

Iz 55,8

9/3/08

3:43 PM

Page 2053

każdy w imię swojego boga, to my jednak będziemy postępować w imięs PANA, naszego Boga, na zawsze i na wieki!

a) Wieża Trzody – nazwa miejscowości znanej z czasów Jakuba (Rdz 35,21). Tutaj oznacza jednak Jerozolimę jako twierdzę przypominającą stawiane na polach wieże, wokół których stada mogły się bezpiecznie paść.

Ratunek dla Syjonu 6 W tym dniu – wyrocznias PANAs – zbiorę chromych, zgromadzę rozproszonych i tych, z którymi obszedłem się surowo. 7 Chromych uczynię resztąs, a rozproszonych potężnym narodem. PAN będzie królował nad nimi na górze Syjons, od tej pory na zawsze. 8 Słuchaj, Wieżo Trzodya, Twierdzob córki Syjonu: Powróci do ciebie dawne panowanie i władzac, córko Jeruzalems.

b) Twierdzo – hebr. Ofel jest zarazem nazwą jerozolimskiego wzgórza, na którym znajdował się pałac królewski.

Inwokacja do Syjonu 9 Dlaczego teraz tak głośno krzyczysz? Czy nie ma u ciebie króla? Czy zginął twój władca, że chwytają cię bóle jak rodzącąd? 10 Wij się i jęcz z bólu, córko Syjonus, jak rodząca kobieta! Bo teraz będziesz musiała opuścić miasto i zamieszkać na odludziu. Do Babilonus się udasze. Tam zostaniesz ocalona, tam PANs cię wykupi z rąk twoich nieprzyjaciół. 11 Lecz teraz zebrały się przeciwko tobie liczne narody. Mówią one: „Niech będzie zbezczeszczona, niech nasze oko nasyci się widokiem Syjonu”. 12 Lecz one nie znają zamysłów PANA i nie rozumieją Jego planu: On zebrał je jak snopy na klepiskuf. 13 Wstań i młóć, córko Syjonu!

c) dawne panowanie i władza – prawdopodobnie prorok ma na myśli czasy poprzedzające ustanowienie monarchii w Izraelu, kiedy to jedynym Władcą ludu był Bóg. Nie można jednak wykluczyć, że odnosi się do przywrócenia dawnego królestwa Dawida (Iz 1,26). d) chwytają cię bóle jak rodzącą – częste w Biblii określenie ogromu nieuchronnego bólu wywołanego jakimś zagrożeniem, np. nieprzyjacielskim najazdem (Ps 48,7; Iz 13,8; Jr 6,24). e) Do Babilonu się udasz – prawdopodobnie zdanie wtrącone później przez redaktora. W czasach Micheasza nie było jeszcze realnego zagrożenia ze strony Babilończyków. f) snopy na klepisku – w Izraelu jednym ze sposobów młócenia było rozrzucenie snopów na klepisku, przez które przeganiano woły. Wykruszały one ziarno z kłosów, tratując je kopytami.

Zapowiedź ta znalazła swoje wypełnienie w Chrystusie, który okazał pełne posłuszeństwo woli Bożej (J 6,38; 19,30), a wywyższony na krzyżu, przyciąga do siebie wszystkie narody (J 3,14; 12,32). Dzięki Niemu każdy człowiek może poznać prawdziwego Boga i Jego wolę (J 12,45). Ratunek dla Syjonu. Prorok nawiązuje do obrazów pasterskich użytych już w Mi 2,12n i podkreślających troskę Boga o swoją trzodę. Z ich pomocą zapowiada powrót Izraelitów z wygnania i wzrost potęgi narodu. Lud schroni się w Jerozolimie jak w twierdzy, gdzie pod czujnym okiem samego Pana jako Pasterza i Króla będzie żył bezpiecznie. Inwokacja do Syjonu. Wizja pomyślnej przyszłości przeplata się z ponurą rzeczywistością najazdu wojsk nieprzyjacielskich i trwogi ogarniającej nawet przywódców państwa. Podobnie jak rodząca kobieta nie może uniknąć czekającego ją cierpienia, tak mieszkańcy Jerozolimy nie będą w stanie oprzeć się potędze nieprzyjaciela i na długie lata zostaną wysiedleni ze swojego miasta. Prorok przekonuje jednak, że obecne cier pienia są konieczną drogą do

2053

MICHEASZ 4,6-13

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:43 PM

a) bić w policzek – znak zniewagi (np. Hi 16,10; Lm 3,30; Mt 26,67). b) Efrata – nazwa okręgu, do którego należało Betlejem (Rt 1,2; Ps 132,6), a także pierwotna nazwa tego miasteczka (Rdz 35,19). Z Betlejem pochodził król Dawid (1Sm 16,4nn; 17,12; 20,6). c) praczasu – hebr. wyrażenie zdaje się wskazywać na odwieczne pochodzenie opisywanej postaci, choć nie można wykluczyć, że autor ma na myśli po prostu bardzo odległy czas. d) siedmiu… ośmiu – taki schemat oznacza zwykle bliżej nieokreśloną liczbę. e) krajem Nimroda – chodzi tu o Asyrię. Według Rdz 10,8-12 Nimrod jest legendarnym praprzodkiem Babilończyków i Asyryjczyków.

Page 2054

Zrobię ci róg z żelaza, dam ci kopyta z brązu, byś zdeptała wiele narodów, abyś ich mienie przeznaczyła PANU, ich bogactwo – Władcy całej ziemi. 14 Przygotuj się do walki i zgromadź oddziały! Oblężenie przeciwko nam przygotowano. Rózgą będą bić w policzeka władcę Izraelas. Panujący z Betlejem 1 A ty, Betlejems Efratab, tak małe jesteś wśród judzkich osiedli! Z ciebie wyjdzie mi Ten, który będzie władcą w Izraelus. Jego początki sięgają praczasuc i dni wieczności. 2 Dlatego Bóg odda ich w ręce innych, aż porodzi mająca porodzić. Wtedy resztas jego bracis powróci do Izraelitów. 3 Wystąpi on i będzie ich pasł mocą PANAs, w majestacie imienias PANAs, swojego Boga. A oni się osiedlą, bo nastanie wielki pokójs aż po krańce ziemi. 4 On sam będzie pokojem. Jeśli Asyrias napadnie na nasz kraj i zajmie nasz obszar, wystawimy przeciw niej siedmiu pasterzy i ośmiud książąt ludu. 5 Mieczem będą rządzić Asyrią, obnażoną szpadą – krajem Nimrodae. Jeśli Asyria wtargnie na nasze ziemie i będzie deptać nasze okolice, On nas wyzwoli z jej ręki.

5

Mt 2,6; J 7,42

Iz 7,14

Iz 9,5; Ef 2,14

Łk 1,71

oczyszczenia narodu i ocalenia wiernej Reszty Izraela. Wrogowie są bowiem tylko narzędziem w ręku Boga (Iz 10,7), który posługuje się nimi, aby doprowadzić lud do nawrócenia. Obce narody nie znają Bożych planów, lecz Izrael powinien wiedzieć, że w zamysłach Pana dominacja nieprzyjaciela jest tylko przejściowa i ostatecznie zmierza do objawienia się chwały Bożej. Dlatego prorok zachęca do zwycięskiej walki, odwołując się do bardzo wymownego obrazu: jak rozrzucone na klepisku snopy są całkowicie bezradne wobec siły tratujących je wołów, tak bezradne będą narody pogańskie wobec ludu wybranego, obdarzonego przez Boga wielką mocą, której symbolem jest żelazny róg i kopyta z brązu (w. 13). Panujący z Betlejem. Zarówno tradycja żydowska, jak i chrześcijańska interpretują tę wyrocznię jako zapowiedź Mesjasza. Z jednej strony Micheasz podkreśla Jego ludzkie pochodzenie, zrodzenie z kobiety. Narodziny w niewielkim Betlejem, skąd wywodził się również Dawid, być może wskazują na królewską godność przyszłego Mesjasza. Z drugiej jednak strony prorok zaznacza, że swoimi początkami sięga On wieczności (w. 1; por. Prz 8,23; J 1,1-3; Ef 1,3n), przez co pośrednio sugeruje Jego Boskie pochodzenie. Podobnie stwierdzenie, że będzie działał mocą Pana i w Jego majestacie, świadczy o Boskim charakterze Jego misji. Jako dobry pasterz zapewni On swojemu ludowi pokój, bezpieczeństwo i wszelki dostatek, a zwyciężając wszystkich wrogów, reprezentowanych tutaj przez Asyrię, rozciągnie swoje panowanie nad całą ziemią. Do ostatecznego zwycięstwa i zaprowadzenia powszechnego pokoju wystarczy Mu

MICHEASZ 4,14 — 5,5

2054

40_Mi:40_Mi

Oz 14,6 Ps 72,6

9/3/08

3:43 PM

Page 2055

Zbawienie Reszty Jakuba 6 Wtedy Resztas Jakubas będzie wśród licznych ludów jak rosa zesłana przez PANAs, jak deszcza, co spada na trawę. Reszta Jakuba nie będzie pokładać nadziei w człowieku ani niczego od ludzi oczekiwać. 7 Ona będzie wśród licznych ludów jak lewb pośród leśnych zwierząt, jak młody lew pośród stad owiec: gdy wtargnie, powala i rozszarpuje, i nikt im nie przyjdzie z pomocą. 8 Podniesiesz rękę na swoich ciemiężycieli, a wszyscy twoi wrogowie będą wytępieni.

a) rosa… deszcz – tutaj symbole wielkiej liczby Reszty Izraela (2Sm 17,12; Syr 1,2) lub jej pochodzenia od Boga (Hi 5,10; Jr 14,22). b) lew – w ST symbol siły (Sdz 14,18; Prz 30,30; Am 3,8). c) wróżbiarzy – choć wróżbiarstwo (zob. Słownik) było zabronione przez prawo (np. Kpł 19,26; Pwt 18,10), to jednak w Izraelu nie zaprzestano jego praktykowania (np. 2Krl 17,17; 21,6; Iz 2,6; 8,19).

Koniec wojen i bałwochwalstwa W tym dnius – wyrocznias PANAs – unicestwię twoich jeźdźców i zniszczę twoje rydwany. 10 Zburzę miasta w twym kraju i twoje twierdze rozburzę. 11 Pozbawię mocy twoje zaklęcia i nie będzie u ciebie wróżbiarzyc. 12 Rozbiję posągi twych bogów i steles, które masz u siebie. Nie będziesz się już dłużej kłaniał dziełu rąk swoich. 13 Usunę spośród ciebie aszerys i zniszczę twoje miasta. 14 W zapalczywym gniewie dokonam pomsty na narodach, które nie były posłuszne. 9

Ps 33,16n; Oz 14,4; Za 9,10

Iz 2,6-8; Za 13,2-4

Wj 23,24; 34,13

grupka ludzi (siedmiu... ośmiu w w. 4), którzy wytrwają w wierności Bogu. Takiemu zadaniu nie byłby w stanie podołać żaden ziemski władca. Proroctwo to, cytowane w Mt 2,26 i częściowo w J 7,42, wypełniło się w sposób doskonały w osobie Jezusa Chrystusa. Choć przyszedł On na świat w ubogiej rodzinie w Betlejem, to jednak Jego misja przyniosła wszystkim ludziom radość i pokój, ukazując przy tym Jego Boską naturę. Święty Paweł zaś powie, że sam Chrystus jest naszym pokojem (Ef 2,14). Zbawienie Reszty Jakuba. Prorok zapowiada przyszłą rolę Reszty Izraela (Jakuba) wśród innych narodów. Pokładając ufność wyłącznie w Panu, a nie w swoich królach bądź jakichkolwiek ludzkich instytucjach, lud wierny Bogu stanie się liczny i potężny, przewyższając swą siłą wszystkie inne narody. Na uwagę zasługuje jednakowa konstrukcja w. 6 i 7: po zapowiedzi następują dwa porównania oraz wyjaśnienie użytych obrazów. Ponadto oba wiersze uzupełniają się wzajemnie. Pierwszy mówi o tym, że Reszta ma swoje źródło w Bogu, drugi natomiast podkreśla jej przewagę nad innymi narodami. Koniec wojen i bałwochwalstwa. Serię obietnic mesjańskich kończy zapowiedź szczególnej inter wencji Boga, który zniszczy wszystko, co odciągało wiernych od Niego. Izraelici często bowiem szukali wsparcia i gwarancji bezpieczeństwa w potędze wojskowej albo we wróżbiarstwie i bałwochwalstwie. W czasach mesjańskich praktyki te zostaną zlikwidowane, aby Bóg był jedyną ostoją dla swojego ludu. Zniszczeniu ulegną także narody, które nie nawróciły się do Niego, gdyż mogłyby nadal zwodzić Izraela. To radykalne rozwiązanie ma na celu dobro ludu, aby już więcej nic nie stało się przyczyną jego odstępstwa od Boga.

2055

MICHEASZ 5,6-14

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:43 PM

a) wobec gór – przypuszczalnie chodzi o góry, które były świadkami szczególnych spotkań człowieka z Bogiem (np. Synaj, Nebo, Garizim, Karmel). b) Od słów tego wersetu zaczynają się tzw. improperia, czyli antyfony śpiewane podczas adoracji krzyża w Wielki Piątek. c) wyprowadziłem – w tekście hebr. występuje tu gra słów z uprzykrzyłem (w. 3). Ludowi, który się skarży na opuszczenie przez Boga, zostają przypomniane dobrodziejstwa, jakich doświadczył w przeszłości. d) Aaron i Miriam – chodzi o brata i siostrę Mojżesza (Lb 26,59; 1Krn 5,29). e) Balak, król Moabu, wezwał pogańskiego proroka Balaama, aby ten przeklął Izraelitów. Bóg jednak nakazał mu błogosławić ten lud i ogłosił przez niego proroctwo o gwieździe, która ma wzejść z Jakuba (Lb 22 – 24). f) od Szittim do Gilgal – w Szittim znajdował się ostatni obóz Izraelitów przed przejściem Jordanu (Joz 3,1), w Gilgal natomiast pierwszy po jego przekroczeniu (Joz 4,19). Być może to wydarzenie stało się używanym w Izraelu porzekadłem. g) Wśród narodów pogańskich istniał zwyczaj składania ludzi w ofierze (2Krl 3,27), praktykowany czasami również w Izraelu, choć zakazywało go prawo (np. Kpł 18,21; Pwt 12,31) i piętnowali go także prorocy (np. Jr 7,31; Ez 16,20n).

Page 2056

Droga do poprawy Oskarżenie ludu 1 Posłuchajcie słów PANAs! Wstań, wnieś skargę wobec góra, niech pagórki słuchają twojego głosu. 2 Góry, słuchajcie sporu PANA, nastawcie uszu, fundamenty ziemi! Gdyż PAN prowadzi spór ze swoim ludem, wytoczył sprawę przeciw Izraelowis. 3 Ludu mój! Cóż Ja ci uczyniłem?b Czym ci się uprzykrzyłem? Odpowiedz mi! 4 To Ja cię wyprowadziłemc z ziemi egipskiej, wybawiłem cię z domu niewoli. Posłałem przed tobą Mojżesza, Aarona i Miriamd. 5 Ludu mój! Wspomnij, co zamierzał Balak, król Moabus, i jak mu odpowiedział Balaam, syn Beorae! Zastanów się nad drogą od Szittim do Gilgalf, abyś mógł poznać zbawcze dzieła PANA!

6

Odpowiedź ludu 6 Z czym mam stanąć przed PANEMs, pokłonić się Najwyższemu Bogu? Czy mam stanąć przed Nim z całopaleniamis, z ofiaramis z jednorocznych cieląt? 7 Czy PAN znajdzie upodobanie w tysiącach baranów i niezliczonych strumieniach oliwy? Czy mam Mu ofiarować swojego pierworodnego za mój występek, za mój grzechs – własne dzieckog? 8 Człowieku, zostało ci powiedziane, co jest dobre i czego PAN od ciebie żąda: powinieneś czynić sprawiedliwość, kochać miłosierdzie i postępować pokornie wobec Twojego Boga.

Oskarżenie ludu. Fragment ten ma charakter mowy oskarżycielskiej, którą w sporze sądowym Bóg wygłasza przeciwko swojemu ludowi (Mi 1,2). Jest to dość często spotykany w tekstach prorockich gatunek literacki, w którym Bóg występuje jako oskarżyciel, a niekiedy także jako egzekutor kary. Pozwanym jest naród, który dopuścił się jakiegoś występku, a funkcję świadków zwykle pełnią niebo i ziemia (np. Iz 3,13-15; Jr 20,1-6; Ez 17,11-21; Oz 4,1-5; Am 2,6-16). Bóg wyrzuca ludowi przede wszystkim niewdzięczność, przypominając mu swoje dzieła zbawcze z przeszłości, od Wyjścia z Egiptu aż do zajęcia Ziemi Obiecanej. Świadczyły one o Jego nieskończonej miłości, na co wskazywali także inni prorocy (np. Jr 2,2; Oz 2,17), tymczasem niewdzięczny lud zapomina o nich. Nie przypadkiem ww. 3n stały się częścią Liturgii Wielkiego Piątku, gdyż dobrze oddają uczucia Chrystusa odrzuconego przez swój własny naród. Odpowiedź ludu. Seria pytań retorycznych, rozpoczynających odpowiedź ludu, wskazuje na pragnienie poprawy relacji z Bogiem. Wyrażają one przekonanie, że Bóg nie oczekuje mnożenia składanych Mu ofiar, nierzadko zresztą pochodzących z wyzysku ubogich (Mi 2,2), lecz zależy Mu na tym, aby życie Jego wiernych było oparte na sprawiedliwości i miłości. Izrael często ulegał pokusie zaskarbiania sobie życzliwości Boga przez czysto formalny i zewnętrzny kult, który czasami nawet, wzorem praktyk pogańskich, polegał na składaniu ofiar z ludzi (np. 1Krl 16,34). Właściwą postawę względem Boga ukazuje w. 8, który podkreśla wartość uczciwego postępowania w życiu codziennym. Ten prymat moralności nad sfor malizowanym kultem, głoszony także przez innych proroków ST (np. Iz 1,11-14; Jr 7,21-24; Oz 6,6; Am 5,21-24), zostanie mocno uwypuklony w nauczaniu Jezusa Chrystusa (Mt 5,23n; 9,13; 1J 4,20).

MICHEASZ 6,1-8

2056

Iz 3,13-15; 5,3n; Oz 4,1-5

Iz 1,18; Oz 12,2

Jr 2,5

Pwt 5,6; 7,8

Lb 22 – 24; Pwt 23,4n

Kpł 18,21

Prz 15,8n; 21,3; Koh 12,13; Iz 30,15; Am 5,24; Oz 2,21

40_Mi:40_Mi

Prz 16,11; Oz 12,7; Am 8,5

Oz 4,10; Ag 1,6

Pwt 28,30-33; Am 5,11

9/3/08

3:43 PM

Page 2057

Kara za odstępstwo 9 Głoss PANAs wzywa miastoa! – a mądrością jest bać się Twojego imieniab – Słuchajcie, władco i zgromadzenie tego miasta! 10 Nie mogę ścierpieć domu bezbożnego, nieuczciwie zdobytego bogactwa i przeklętej sfałszowanej miary! 11 Nie mogę znieść oszukańczej wagi i torby ze sfałszowanymi odważnikami! 12 Bogacze tego miasta plamią się gwałtem, a jego mieszkańcy kłamstwem, język w ich ustach jest zdradliwy. 13 Dlatego zacząłem cię karaćs, pustoszyć cię za twoje grzechys. 14 Będziesz jeść, lecz się nie nasycisz i nadal głód będzie cię trawił. Będziesz odkładał, lecz nie zdołasz ocalić, a jeśli uratujesz, to i tak wydam to na pastwę miecza. 15 Będziesz siał, lecz niczego nie zbierzesz. Będziesz tłoczyć oliwki, lecz nie namaścisz się oliwą, będziesz wyciskać winogrona, lecz nie skosztujesz z nich wina. 16 Ty przestrzegasz ustaw Omriego i wszystkich zwyczajów domu Achabac. Postępujesz według ich wskazań, dlatego wydam cię na spustoszenie, a twoich mieszkańców na pośmiewisko. Podzielicie hańbę mojego ludu!

a) miasto – chodzi o Jerozolimę. b) a mądrością jest bać się Twojego imienia – prawdopodobny sens zdania wtrąconego, które zachowało się w tekście hebrajskim w stanie fragmentarycznym. Jest to odniesienie do literatury mądrościowej (Ps 111,10; Syr 1,14). Imię – zob. Słownik. c) Omri, Achab – chodzi o władców Królestwa północnego, którzy wsławili się między innymi propagowaniem kultów pogańskich (1Krl 16,29-33; 18,18) i naruszaniem prawa własności (1Krl 21,1-16). Prorok daje więc do zrozumienia, że pod względem nieprawości Jerozolima dorównała już Samarii. d) żadnego grona – prawo nakazywało pozostawić resztki plonów na polach i w winnicach, gdyż miały one być pokarmem dla ubogich i przybyszów (Kpł 19,10; 23,22). e) wczesnej figi – wczesne owoce były najsmaczniejsze w całych zbiorach.

Lamentacja Jerozolimy 1 Biada mi! Wiedzie mi się jak po zbiorze owoców i jak po winobraniu: nie ma żadnego gronad do zjedzenia, żadnej wczesnej figie, której pragnę. 2 Zniknęli pobożni z ziemi, nie ma już uczciwych ludzi.

7 Ps 12,2; 14,1-3; Jr 5,1

Kara za odstępstwo. Bóg kontynuuje mowę oskarżycielską przeciwko swojemu ludowi (Mi 6,1-5). Sprzeciwiając się nadużyciom i oszustwom popełnianym w Jerozolimie (Am 8,5), Bóg staje w obronie ubogich. Zapowiada też wiele kar mających skłonić do nawrócenia tych, którzy dopuszczają się nadużyć. W następstwie najazdu obcych wojsk stracą oni bezprawnie zagarnięte mienie, nawet ziemia przestanie rodzić owoce, wywołując głód. Uzasadnienie tak surowego wyroku jest jasne: Jerozolima dorównała w nieprawości Samarii, której władcy, przywołani tu w osobach Omriego i Achaba, zawsze uchodzili za symbol zepsucia religijnego i moralnego. Jak ich występki ściągnęły nieszczęście na Królestwo północne, tak obecne grzechy mieszkańców Jerozolimy staną się przyczyną podobnego losu Królestwa południowego. Lamentacja Jerozolimy. Głos zabiera uosobiona Jerozolima, ubolewając nad zepsuciem, jakie dotknęło jej mieszkańców. Obraz drzew i winorośli doszczętnie ogołoconych z owoców (w. 1) jest zrozumiały na tle przepisów prawa, które nakazywało w czasie zbiorów zostawić resztki na polu, aby mogli się nimi posilić ubodzy i cudzoziemcy. Sam prorok w w. 2 wyjaśnia sens tej metafory: tak jak część plonów powinna pozostać na polach i w winnicach, tak sprawiedliwi powinni ostać się w świętym mieście. Tymczasem nieprawość zebrała swoje żniwo do końca, całkowicie ogołacając Jerozolimę z ludzi uczciwych i prawych. Wszechobecna korupcja, pogarda dla słabszych, żądza zysku, skrajny egoizm, brak wzajemnego zaufania – wszystko to doprowadziło do rozpadu społeczeństwa. Niebezpieczne

2057

MICHEASZ 6,9 — 7,2

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:43 PM

a) stróżów – czyli proroków (Jr 6,17; Ez 3,17; 33,7). Prorok – zob. Słownik. b) nieprzyjaciółko – trudno dokładnie określić, jakiego wroga prorok ma na myśli, choć większość uczonych przypuszcza, że chodzi o Edomitów (Iz 34,5-8; Ez 25,12-14; Ab 10-15). c) W starożytności zwycięstwo nad jakimś narodem było traktowane jako tryumf również nad jego bogami. Dlatego to retoryczne pytanie pogańskich narodów może wyrażać przekonanie o bezsilności Boga Izraela (np. Ps 42,4.11; 79,10; 115,2; Jl 2,17). d) jak uliczne błoto – obraz wielkiego poniżenia (np. 2Sm 22,43; Iz 41,25).

Page 2058

Wszyscy czyhają na rozlew krwis, jeden na drugiego zastawiają sieci. 3 Ich ręce są gotowe do czynienia zła: urzędnik domaga się łapówki, sędzias jest przekupny, zarządca kieruje się żądzą – i tak naginają prawo. 4 Najlepszy między nimi jest jak krzew ciernisty, a najuczciwszy jak kolczasty żywopłot. Lecz nadszedł dzieńs zapowiedziany przez twoich stróżówa, dzień karys dla ciebie. Teraz powstało wśród nich zamieszanie. 5 Nie wierzcie sąsiadowi, nie ufajcie przyjacielowi. Strzeż bramy ust twoich przed kobietą, którą trzymasz w ramionach, 6 bo syn znieważa ojca, córka występuje przeciw swojej matce, synowa przeciwko teściowej. Wrogami człowieka są jego domownicy. 7 Ja zaś wyglądam PANAs, wyczekuję Boga, mojego Zbawcy. Mój Bóg mnie wysłucha! Zapowiedź zbawienia Nie śmiej się ze mnie, nieprzyjaciółkob! Bo chociaż upadłam, powstanę. Chociaż przebywam w ciemności, PANs jest moim światłem. 9 Zgrzeszyłam przeciw PANU, więc muszę znosić Jego gniews do czasu, aż ujmie się za mną i odda mi sprawiedliwość. On mnie wyprowadzi do światła i będę oglądać Jego zbawcze dzieła. 10 Na ten widok wstydem się okryje moja nieprzyjaciółka, która mówiła: „Gdzie jest PAN, twój Bóg?”c. Moje oczy upoją się jej widokiem, gdy ją zdepczą jak uliczne błotod. 8

podziały dotknęły nawet rodzinę, burząc zgodę i miłość między najbliższymi (w. 6). Dlatego Jerozolima przyznaje, że słusznie nadszedł zapowiadany przez proroków dzień kary. Mimo to wpatruje się ona w Boga, oczekując od Niego wybawienia. W tym oczekiwaniu można dostrzec nie tyle prośbę o uwolnienie od kary, ile raczej pragnienie, aby w świętym mieście zamieszkała Reszta Izraela, która będzie wierna Bogu. Zapowiedź zbawienia. Ciąg dalszy przemowy uosobionej Jerozolimy, która zwraca się do wrogów, przypuszczalnie Edomitów, cieszących się z jej upadku. Choć uznaje słuszność kary, to jednak przede wszystkim żyje nadzieją na odzyskanie wolności. Liczy na to, że dotkliwość okresu niewoli uświadomi ludowi potrzebę nawrócenia i oczekiwania na Boga, czyli na prawdziwą światłość. Podźwignięcie Jerozolimy będzie nie tylko źródłem radości dla ludu, ale i przyczyną zawstydzenia tych, którzy widząc jej obecną klęskę, szydzą z niej i jej Boga, przekonani o Jego bezsilności (w. 10).

MICHEASZ 7,3-10

2058

Jr 4,22 Iz 1,23

Hi 6,15; Jr 9,3; 12,6

Mt 10,21.35n

Ps 35,19; Prz 24,17n

J 8,12

Ps 37,6

Ps 35,26; 109,29

Ps 42,4; Jl 2,17

40_Mi:40_Mi

Mi 3,12

Ps 23; 95,7

Iz 40,3

Rdz 3,14n; Ps 72,9

Wj 15,11; Ps 35,20; Jr 50,20 Wj 34,6n

9/3/08

3:43 PM

Page 2059

Zapowiedź odbudowy Jerozolimy 11 Nadchodzi dzień odbudowy twoich murów, dzień, w którym poszerzą się twoje granice, 12 dzień, w którym przyjdą do ciebie zewsząd: od Asyriis aż po Egipt, od Egiptu aż po Rzekęa, od morza do morza, i od gór po góryb. 13 Wtedy ziemia stanie się pustkowiem z powodu swoich mieszkańców. Taki będzie owoc ich czynów. Prośba o znak 14 Twoją laską prowadź Twój lud, trzodę Twojego dziedzictwac, która samotnie przebywa w leśnej gęstwinie i pośród ogrodówd. Niech się pasie w Baszaniee i w Gileadzief, jak za dawnych czasów. 15 Pozwól nam oglądać cudas jak za dni Twojego Wyjściag z ziemi egipskiej. 16 Zobaczą to narody i okryją się wstydem, mimo całej swojej potęgi. Rękę do ust przyłożą, a ich uszy ogłuchną. 17 Będą lizały prochh jak wąż i płazy ziemi. Z drżeniem wyjdą ze swoich twierdz i przybędą z czcią do PANAs, naszego Boga. Przelękną się Ciebie i zatrwożą. 18 Któż jest Bogiem podobnym Tobie? Ty grzechs odpuszczasz i darujesz występek reszcies Twojego dziedzictwa. Nie pałasz gniewems na wieki, gdyż chętnie okazujesz miłosierdzies. 19 On znów się zmiłuje nad nami i obmyje nas z naszej winy.

a) Rzeka – chodzi o Eufrat, największą rzekę w zachodniej Azji. Według tradycji biblijnej jest to jedna z rzek płynących z Edenu (Rdz 2,14). Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (Eufrat Wschodni) wynosi 2 700 km, a powierzchnia dorzecza 673 tys. km2. Dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. b) od morza... po góry – czyli ze wszystkich stron świata (Am 8,12). c) dziedzictwa – tak nazywany jest Izrael jako własność Boga (Pwt 4,20; 9,26; 32,9; Jl 4,2). d) pośród ogrodów – możliwe jest też tłumaczenie pośród Karmelu, tym bardziej że nieco dalej jest mowa o Baszanie i Gileadzie. e) Baszan – kraina geograficzna w północnym Zajordaniu położona między potokiem Jarmuk a górą Hermon; słynęła z żyznych pastwisk (Jr 50,19; Na 1,4) i dorodnej zwierzyny (Pwt 32,14; Ez 39,18; Am 4,1). f) Gilead – region w Zajordaniu, rozciągający się między pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu, dzisiejsza Jordania. g) Twojego Wyjścia – Izraelici byli przekonani, że sam Bóg razem z nimi opuścił Egipt i szedł przez pustynię (np. Wj 13,21; Sdz 5,4; Ps 60,10). Tę myśl rozwijali potem żydowscy rabini. h) lizały proch – lizanie prochu było wyrazem wielkiego upokorzenia (Rdz 3,17; Ps 72,9; Iz 49,23).

Zapowiedź odbudowy Jerozolimy. Podobnie jak w Mi 4,1-3, prorok zapowiada odzyskanie chwały przez Jerozolimę. Dokona się to w trzech wymiarach. Przede wszystkim zostaną odbudowane mury i poszerzone granice. Po drugie, Jerozolima stanie się centrum nowego świata, tak że zgromadzą się wokół niej wszystkie narody i dawne potęgi, nawet te niegdyś wrogie, jak Asyria i Egipt. I wreszcie dokona się sąd nad tymi, którzy postępowali niegodziwie. Za swoje czyny zostaną ukarani zagładą. Prośba o znak. Modlitwa kończąca Księgę Micheasza jest świadectwem pamięci o wielkich dziełach Boga w historii oraz przekonania o potrzebie powtórzenia Jego cudownej inter wencji, jak w czasach Wyjścia z Egiptu. Przywrócenie Izraelowi dobrobytu (w. 14) i upokorzenie nieprzyjaciół powinno stać się dla wszystkich narodów znakiem, że żaden bożek nie może równać się z Bogiem Izraela. Jego wielkość wyraża się przede wszystkim w ogromie miłosierdzia i przebaczeniu win popełnionych przez człowieka. Na szczególną uwagę zasługuje w. 19, w którym prorok obrazowo mówi o zatopieniu ludzkich grzechów w morskiej otchłani. Wiara w niezrównaną dobroć Boga i odwrócenie

2059

MICHEASZ 7,11-19

40_Mi:40_Mi

9/3/08

3:43 PM

a) Ojcowie Kościoła (np. Izaak z Niniwy) wykorzystywali ten werset jako biblijny dowód na potęgę miłosierdzia Bożego, objawiającą się w darowaniu win całemu stworzeniu.

Page 2060

Wrzuci w głębinę morską wszystkie nasze grzechya. 20 Ty dochowasz wierności Jakubowi i okażesz miłosierdzie Abrahamowi, tak jak przysięgałeś naszym ojcom od najdawniejszych czasów.

Rdz 22,16-18; 28,13-15; Łk 1,73

losu narodu opiera się na obietnicach danych niegdyś patriarchom (Rdz 22,16-18; 28,13-15) oraz na przekonaniu o Jego wierności danemu słowu. Do tych obietnic będą się odwoływać głównie prorocy czasu niewoli babilońskiej (Iz 41,8; 51,2), widząc w nich podstawę nadziei na powrót do ojczyzny i stworzenie jednego ludu.

MICHEASZ 7,20

2060

41_Na:41_Na

9/4/08

8:11 AM

Page 2061

KSIĘGA NAHUMA Wprowadzenie Okoliczności powstania Imię Nahum oznacza ‘Jahwe pociesza’ i w pewien sposób jest ono streszczeniem treści Księgi Nahuma, a także wskazuje na cel powstania dzieła, którego głównym przesłaniem jest zapowiedź upadku Niniwy, stolicy Asyrii. Księga Nahuma nie podaje żadnych informacji na temat jej autora. W tytule widnieje jedynie wzmianka o jego rodzinnej miejscowości – Elkosz, która prawdopodobnie była położona w Judei. Czas powstania dzieła wyznaczają dwie daty: 663 r. przed Chr. – zdobycie przez Asyryjczyków Teb (hebr. No-Amon), stolicy Egiptu, oraz 612 r. przed Chr. – zdobycie i zburzenie Niniwy. W Judei rządził w tym czasie król Manasses (691-643 przed Chr.), zależny politycznie od Asyrii, propagator pogańskich obyczajów. Po nim krótko rządził Amon, a następnie wielki reformator Jozjasz (641-609 przed Chr.). W tym okresie szybko zaczęła wzrastać polityczna i militarna potęga Babilonu i równie szybko gasła potęga Asyrii. W takich okolicznościach żyje i działa prorok Nahum. Niektórzy zarzucają mu skrajny nacjonalizm. Nie piętnuje on bowiem, wzorem innych proroków, grzechów własnego narodu, lecz całą mocą ducha zwraca się przeciw znienawidzonej Asyrii. Nie należał on jednak do grona fałszywych proroków, którzy wyznawali zasadę, że naród izraelski ocaleje i będzie się mu się dobrze wiodło niezależnie od swojej postawy religijno-moralnej. Nahum kieruje do swoich rodaków mocne słowa religijnej pociechy: Bóg na zasadzie sprawiedliwej odpłaty ukarze ciemięzców za wszelkie okrucieństwa i krzywdy wyrządzone nie tylko Judei, ale również innym ujarzmionym narodom. Treść i teologia Ze względu na treść księgi formalnie dizeli się ona na dwie części. Pierwszą stanowi alfabetyczny hymn, wysławiający Boga, który przychodzi na ziemię dla osądzenia i ukarania nieprzyjaciół oraz dla ocalenia swoich czcicieli. Ma on formę akrostychu alfabetycznego, to znaczy utworu, którego kolejne wersy zaczynają się od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego (alef, bet, gimel itd.). Po hymnie, stanowiącym swojego rodzaju wprowadzenie do właściwego proroctwa, następuje seria niezależnych wyroczni, z których niektóre są adresowane do Judy i obiecują jej zbawienie (Na 1,12; 2,1.3), a inne są groźbami przeciw Niniwie (Na 1,9-11.14). Część zasadnicza księgi to poemat o zburzeniu Niniwy (Na 2,4 – 3,19), który pod względem siły wyrazu i plastyczności opisu przypomina pieśń Debory (Sdz 5). Zwiera on zarówno zapowiedzi kary Bożej, spowodowanej grzechami Asyrii, jak również ironiczne pieśni żałobne nad zagładą Niniwy. Styl Nahuma jest wyrazisty, zwięzły i oryginalny. Opisy są dynamiczne i dramatyczne. Tekst przemawia do słuchacza przez asonanse, pytania retoryczne, wykrzykniki, metafory i symbole. Choć nie brak głosów, że księga jest wzorowana na liturgii sprawowanej po zburzeniu Niniwy w 612 r., to jednak więcej argumentów przemawia za tym, by wypowiedzi Nahuma o Niniwie traktować jako zapowiedzi prorockie dotyczące Asyrii. 2061

41_Na:41_Na

9/4/08

8:11 AM

Page 2062

Główną myśl teologiczną księgi stanowi prawda, że Bóg Izraelitów jest Panem nie tylko samego Izraela. Kieruje On zarówno dziejami narodu wybranego, jak i historią całego świata. Dowodem na to będzie całkowity upadek dumnej stolicy, niezwyciężonego dotąd asyryjskiego imperium. Nauczanie Nahuma odzwierciedla więc wyznanie wiary we wszechpotęgę Boga Jahwe, jedynego Pana historii. Analiza treści i formy tekstu hebrajskiego księgi – mimo że wykazuje on pewne skażenia – ujawnia jego niezaprzeczalne literackie piękno. Niewielką Księgę Nahuma należy zaliczyć do arcydzieł złotego okresu religijnej literatury hebrajskiej. Nieprzemijającą wartość ma dla nas zawarta w księdze myśl, że wszelkie wydarzenia historii służą zbawczym planom Boga. Księga Nahuma to dzieło niosące pociechę i nadzieję.

2062

41_Na:41_Na

9/4/08

8:11 AM

Page 2063

KSIĘGA NAHUMA

Tytuł

1 Wj 20,5n; Pwt 4,24; Jr 4,4 Pwt 32,35; Ps 94,1; Rz 12,19; 13,4; Hbr 10,30 Kpł 26,28; Za 8,2 Wj 34,6n; Ps 99,8n; Jr 30,11; Jon 4,2 Lb 14,18n

Ps 106,9; Iz 50,2

Ps 68,9; Jr 4,24; Ha 3,6

Ps 76,8; Ml 3,2

Ez 38,20; Mi 1,4 Jr 33,11 Iz 25,4

Ps 124,2-5

1

Wypowiedź prorockaa dotycząca Niniwyb. Księga wizji Nahuma z Elkoszc.

Dobry, lecz groźny Pan d 2 Alef PANs jest Bogiem zazdrosnyme i mściwymf; Nun PAN jest mścicielem pełnym gniewus. PAN jest mścicielem wobec swoich wrogów, rozgniewanym na swoich nieprzyjaciół. 3 PAN jest cierpliwy, lecz pełen potęgi, PAN nie pobłaża nikomu. Bet Wichura i burza torują Mu drogę, chmury jak tuman kurzu pod Jego stopami. 4 Gimel Od Jego groźby wysycha morze, koryta rzek stają się pustynią. Dalet Więdnie Baszang i Karmelh, więdnie kwitnąca zieleń Libanui. 5 He Trzęsą się przed Nim góry i chwieją się wzgórza. Waw W Jego obecności drży ziemia, cały okrąg świata i jego mieszkańcy. 6 Zajin Któż się ostoi przed Jego gniewem, kto zdoła wytrzymać żar Jego gniewu? Chet Zapalczywość Jego wybucha jak ogień, a skały przed Nim pękają. 7 Tet Dobry jest PAN: On jest schronieniem w czasie zagrożenia, Jod bierze w obronę tych, co do Niego się garną, 8 Kaf lecz wrogów swoich zatraca w powodzi, a nieprzyjaciół pogrąża w ciemnościach.

a) Wypowiedź prorocka – przesłanie, które prorok wypowiada w imieniu Boga (Ha 1,1; Za 9,1; 12,1; Ml 1,1). W tekście oryginalnym został tu użyty specyficzny termin, który podkreśla powagę głoszonego orędzia (Jr 23,33-40+). b) Niniwa – jedno z największych i najstarszych miast Mezopotamii, położone nad Tygrysem; od VIII w. przed Chr. stolica Asyrii, zburzona w 612 r. przed Chr. przez Babilończyków i Medów (Ne 1 – 3; So 2,13-15). c) Elkosz – rodzinna miejscowość proroka Nahuma, której lokalizacja nie została ustalona. d) Alef, Bet, Dalet… – litery alfabetu hebrajskiego, od których w oryginale rozpoczynają się kolejne wersety poematu (zob. Wprowadzenie). e) zazdrosnym – wyrażenie to służy ukazaniu nieskończonej miłości Boga wobec swojego ludu. Zawiera też nakaz wyłącznego kultu Boga Izraela (Wj 20,5; Pwt 4,24; Joz 24,19). f) mściwym – hebr. określenie Bożej sprawiedliwości. Według przyjętego wówczas prawa odwetu (ius talionis) nie jest to zemsta, lecz słuszna kara za krzywdę wyrządzoną przez wrogów. g) Baszan – żyzny, obfitujący w zboże płaskowyż w południowej Syrii, rozciągający się od rzeki Jamruk do stóp wzgórz Gileadu. h) Karmel – zalesione, rozciągające się na długości 25 km pasmo górskie, które ciągnie się od wzgórz Samarii w stronę Morza Śródziemnego. i) Liban – pasmo górskie leżące na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego.

Tytuł. Pierwszy werset księgi jest jej tytułem, w którym redaktor podaje imię proroka i tłumaczy, że jego nauczanie jest w rzeczywistości słowem samego Boga. Zostało ono objawione Nahumowi w wizji prorockiej dotyczącej upadku Niniwy, który stał się faktem w 612 r. przed Chr. Dobry, lecz groźny Pan. Hymn rozpoczynający Księgę Nahuma przedstawia Boga jako potężnego władcę kosmosu i historii. Autor opisuje Jego wielki gniew, którego widzialnym dla człowieka przejawem są zjawiska przyrodnicze: wichura, burza, susza i trzęsienie ziemi, będące jednocześnie karą, jaką rozgniewany Bóg zsyła na grzeszników. Prorok stawia istotne pytanie: Czy wobec potęgi gniewu Boga ktokolwiek może ocalić swoje życie? (w. 6). Bóg jest mścicielem (w. 1) i nie pobłaża nikomu (w. 3), ale zarazem jest też Bogiem dobrym (w. 7), dlatego wybawi każdego, kto w Nim będzie szukał swojego ocalenia. Bóg z dobrocią interesuje się tym wszystkim, czego doświadczają ci, których On kocha. Ci natomiast, którzy Go odrzucają, zostaną przez Niego ukarani.

2063

NAHUM 1,1-8

41_Na:41_Na

9/4/08

8:11 AM

a) usunę rzeźby i posągi bogów – wyrzucenie ze świątyni posągów bóstw asyryjskich stało się symbolem wielkiego upokorzenia Asyrii. b) Werset 14 jest prawdopodobnie aluzją do najazdu króla Asyrii Sennacheryba na Judę w 701 r. przed Chr.

Page 2064

Sąd nad Judą i Niniwą Do przywódców Judy 9 Lamed Cóż to obmyślacie przeciwko PANUs? Przecież On sprowadza zgubę; Mem nikt nie wytrzyma, gdy przyjdzie zagłada. Samech 10Jak ogarnięte ogniem cierniste krzaki, jak ściernisko – spłoną i nic nie zostanie.

Ps 33,10 1Sm 2,6n

Iz 10,17 Sdz 9,15

Do Niniwy 11 Ajin To z ciebie wyszedł ten człowiek, który obmyślał zło przeciwko PANUs i powziął nikczemne zamiary.

Pwt 13,14; Iz 37,23n

Do Judy 12 Tak mówi PANs: Chociaż są liczni i bezpieczni, będą odrzuceni, przepadną na zawsze. Choć cię upokorzyłem, więcej już tego nie zrobię. 13 Teraz złamię jego jarzmo, które ciąży na tobie, i rozerwę twoje więzy.

Ps 119,71.75

Kpł 26,13; Iz 9,3; 14,25; Jr 30,8; Ez 34,27

Do króla Niniwy PANs ogłosił już wyrok na ciebie: Nigdy potomstwo nie uwieczni twojego imienia. Z twojej świątyni usunę rzeźby i posągi bogówa, a ciebie zhańbionego rzucę do grobub.

14

Ps 109,13; Iz 14,19-21; Jr 8,1n Jr 10,11

Do Judy 1 Oto na górach słychać już kroki zwiastuna, który niesie radosną nowinę pokojus!

2

Iz 52,7-10

Do przywódców Judy. Prorok rozpoczyna swój dialog z nieprzyjaciółmi Boga od ukazania bezcelowości ich działań skierowanych przeciwko Stwórcy. Bezpośredni ton jego wypowiedzi wskazuje, że jest absolutnie pewny tego, iż spotka ich wielka klęska, ponieważ Bóg bezlitośnie wytraci wszystkich swoich wrogów. Do Niniwy. Nikczemne zamiary (w. 11) przeciwko Bogu podejmowane są w konkretnym środowisku. Wyrażenie: to z ciebie (w. 11) wskazuje na Niniwę (Na 1,1+), czyli stolicę Asyrii, przeciwko której skierowane jest orędzie Nahuma. Z tego wielkiego miasta, stolicy potężnego imperium, wyszedł ten, który chce walczyć z Bogiem. Walka ta polegała na wojnie wypowiedzianej ludowi Bożemu mieszkającemu w Judzie. Asyryjczycy nie ograniczyli się jedynie do najazdu na Judę, ale chcieli również zmierzyć się z potęgą samego Boga, jak miało to miejsce w przypadku najazdu Sennacheryba na Jerozolimę w 701 r. przed Chr. (2Krl 18 – 19). Do Judy. Po raz kolejny Nahum zapowiada zagładę tych, którzy sprzeniewierzyli się Bogu i ogłasza koniec dominacji Asyrii nad Judą. Bóg przyznaje, że ucisk ze strony Asyryjczyków był karą zesłaną na Izraela za jego grzechy. Jednocześnie obiecuje, że nie będzie więcej w ten sposób doświadczał swojego ludu. Do króla Niniwy. Prorok zwraca się bezpośrednio do króla Niniwy. Groźba ta dotyczy osoby króla, jego narodu, ale także bóstw, którym oddaje cześć. Brak pochówku, szczególnie w odniesieniu do postaci tak znaczącej jak król, był największym upokorzeniem, ponieważ grób gwarantował wieczną pamięć potomnych. Zapowiedź ta wypełniła się na ostatnim królu Asyrii, który w 605 r. przed Chr. został wzięty do niewoli przez Babilończyków. Do Judy. Nahum, posługując się obrazem gońca, który wędrując przez góry, niesie Jerozolimie radosną wiadomość, zapowiada wieczny pokój, to znaczy zbawienie, jakie da światu Mesjasz (Iz 52,7-10; Rz 10,15). Zapowiedź tak wielkiego

NAHUM 1,9 — 2,1

2064

41_Na:41_Na

Iz 52,1 Lb 30,3 Jl 4,17; Za 9,8

Iz 5,26-30; Jr 6,2227; 51,12; Na 3,14

Iz 60,1

Iz 5,1n

9/4/08

8:11 AM

Page 2065

Świętuj, o Judos, twoje uroczystości, wypełnij swoje ślubowania! Tamten nikczemnik już się nie pojawi, przepadł on bowiem na zawsze. Do Niniwy 2 Wróg ruszył przeciw tobie! Strzeż obwarowań! Czuwaj nad drogą! Przepasz swe biodra! Zgromadź wszystkie siły!

a) Atakujący Niniwę są wyposażeni w najlepszą broń i przeprowadzają szturm na miasto z ogromną brawurą. b) Obrońcy miasta próbują stawić opór, ale bezskutecznie. c) Być może jest to aluzja do zatopienia części miasta wodami Tygrysu. Pałac królewski był usytuowany w zachodniej części miasta nad rzeką Tygrys.

Do Judy Oto PANs powróci razem z chlubą Jakubas, On sam jest chlubą Izraelas; choć nieprzyjaciele ich ograbili i spustoszyli winnicę. 3

Upadek Niniwy Błyszczą czerwienią tarcze bohaterów, żołnierze są w szkarłat odziani; wozy lśniące blaskiem metalu w tym dniu ruszyły do boju; rumaki rwą naprzód z impetem! 5 Rydwany pędzą po drogach i toczą się po placach jak rozpalone pochodnie, jak błyskawice ciskają się naprzóda. 6 Król asyryjskis daje rozkaz dowódcom, lecz oni przy szturmie padają; biegną ku murom miasta, lecz przejścia zastają zamknięteb. 7 Otwarto bramy od strony rzeki, pałac królewski ogarnia niepokójc! 4

Jl 2,4n

Jr 46,12

dobra musi być celebrowana w sposób wyjątkowy i staje się okazją do wypełnienia ślubów złożonych Bogu w czasie ucisku. Zapowiadany pokój będzie wieczny, ponieważ nikczemnik nie będzie już więcej najeżdżał Judy. Mówiąc o nikczemniku, autor ma na myśli prawdopodobnie tę samą osobę, o której wspominał w Na 1,11, czyli króla Asyrii. Po raz ostatni dotarł on ze swoją armią do Jerozolimy w 701 r. przed Chr. Do Niniwy. Nahum zapowiada zamkniętym w mieście niniwitom, że zostaną zaatakowani przez wroga. Prorok zachęca ich, aby zmobilizowali wszystkie siły i dobrze przygotowali się do odparcia ataku najeźdźcy. Słowa Nahuma są oczywiście wielką ironią kierowaną do Niniwy, miasta potężnego i dotąd niezwyciężonego, które teraz zostanie pokonane i upokorzone. Do Judy. Po tym, jak prorok zagwarantował zupełne zniszczenie potęgi asyryjskiej, teraz przepowiada odbudowę Izraela, który będzie ludem odnowionym i zjednoczonym. Nahum wykorzystuje tutaj, wspólny dla wielu proroków, obraz winnicy – symbol nowego ludu Izraela (Iz 5,1-7; 27,2; Jr 2,21; 12,10; Ez 17,3-10; Oz 10,1). Upadek Niniwy. Nahum przedstawia poetycki opis zdobycia ogromnego, jak na ówczesne czasy, i doskonale ufortyfikowanego miasta, jakim była Niniwa, stolica imperium asyryjskiego. Poprzez barwny i szczegółowy opis wyglądu i uzbrojenia atakującego wojska, prorok chce zwrócić uwagę na potęgę najeźdźcy, któremu nie będzie się mogła oprzeć nawet taka siła, jaką dysponuje Niniwa. Jej mieszkancy będą uciekać w popłochu, oddając w ręce wroga zgromadzone przez lata bogactwa. Obraz dramatycznej ucieczki niniwitów skłania proroka do wygłoszenia lamentacji nad ich losem.

2065

NAHUM 2,2-7

41_Na:41_Na

9/4/08

8:11 AM

a) Królowa jest tutaj symbolem stolicy wydanej na hańbę i zniszczenie. b) Wersety 12-14 stanowią bardzo plastyczne porównanie Asyrii, reprezentowanej przez swoją stolicę, do stada drapieżnych lwów. Do Niniwy jako stolicy spływały wszelkie wojenne zdobycze.

Page 2066

8

Królowa wystawiona na urągowisko, odarta z odzienia i uprowadzonaa. Jej druhny teraz jak synogarlice lamentują i biją się w piersi. 9 Niniwa była zbiornikiem wód obfitych, które teraz z niej wyciekają. „Stójcie! Ach, stójcie!” – wołają, nikt na to jednak nie zważa. 10 „Rabujcie srebro, rozchwytujcie złoto, bo skarby tu nieprzebrane i kosztowności bez miary!”. 11 Spustoszenie, opuszczenie i grabież! Odwaga ich opuściła, drżą na całym ciele, a twarze im pobladły. 12 Gdzież teraz jest jaskinia lwów i miejsce zabaw lwiątek? Tutaj miał lew swoją kryjówkę, a jego młodych nikt nie płoszył. 13 Wielką zdobycz przynosił lew swoim młodym, lwicom nie skąpił ze swojego łupu, jaskinie napełniał zdobyczą i łupem swoje kryjówki. 14 Teraz Ja stanę przeciwko tobie – wyrocznias PANAs Zastępóws – i puszczę z dymem twoje rydwany, miecz pożre twoje młody lwy. Nie będziesz już więcej rabować obcych krain, głosu twych posłów nie będzie już słychaćb.

Iz 38,14

Jr 46,5

Jr 4,31; Dn 5,6; So 2,13 Iz 13,7n

Mi 5,7

Iz 3,1

Jr 51,13

Ez 39,9

Krwawa kara 1 Biada ci, miasto pełne krwis, zbudowane tylko na kłamstwie, nienasycone w rabunkach i nieustannej grabieży. 2 Słychać trzaskanie z biczów, łoskot kół rozpędzonych, tętent pędzących koni

3

Ez 22,2nn; 24,6nn

Ez 26,9nn

Lamentacja ta ma charakter wybitnie ironiczny. Opisując sytuację Niniwy sprzed ataku wroga, prorok porównuje ją do stada lwów. Lew symbolizuje króla Asyrii, który narzucał swoje panowanie wielu narodom, aby przywłaszczyć sobie ich bogactwa. Lwice i lwiątka obrazują niniwitów, którzy żyli w dostatku, korzystając z tego, co zrabowano podbitym narodom. Porównanie to ma niezwykle silną wymowę, ponieważ lew był dla Izraelitów symbolem wrogów ich narodu (Jr 4,7; 49,19). Nahum wyjawia w końcu powód ataku na potężną stolicę Asyrii. To Bóg zesłał na nią zagładę, ponieważ stanął w obronie swojego ludu i dokonał sądu nad stolicą największego wówczas imperium. Całkowity upadek miasta nastąpił w 612 r. przed Chr., kiedy zostało zdobyte i zburzone przez połączone armie: babilońską i medyjską. Krwawa kara. Klęska Niniwy jest karą za liczne zbrodnie, które Asyria popełniła na innych narodach (wojny, grabieże, deportacje ludności), za nienasyconą chciwość, wyrażającą się w gromadzeniu rabowanych bogactw, a także za pychę powodowaną ciągłym upokarzaniem sąsiednich nacji. Po poetyckim opisie ataku na miasto (Na 2,12n), Nahum przedstawia dramatyczny obraz rzeczywistej sytuacji jego mieszkańców, którzy próbując się jeszcze bronić, toczą nierówną walkę, a uciekając w popłochu, depczą ciała swoich poległych.

NAHUM 2,8 — 3,2

2066

41_Na:41_Na

Wj 12,30; Ha 1,8

Ha 3,11

Ap 18,3; 19,2

Na 2,14; Ap 17,16

Oz 2,5

Ml 2,9 Oz 2,12; Iz 47,3-5; Jr 13,22.26; Ez 16,37 Jr 15,5; Ap 18,10 Iz 51,19

Ez 29,3n

Jr 46,9 2Krl 8,12; Jl 4,3

2Krl 8,12; Iz 13,16; Oz 10,14n; 14,1

Jr 51,39

9/4/08

8:11 AM

Page 2067

i terkot wozów bojowych. 3 Nacierają jeźdźcy, połyskują miecze, błyskają oszczepy! Jest wielu rannych i mnóstwo poległych. Niezliczone trupy, o które się potykają! Ukarana nierządnica Z powodu twego nierządu, nierządnico, która swym wdziękiem rozpalałaś namiętność, zwodziłaś ludy swoją zalotnością i uwiodłaś liczne narodya, 5 Ja teraz powstaję przeciwko tobie – wyrocznias PANAs Zastępóws. Obnażę cię zupełnie i twoją nagość pokażę narodom. Królestwa zobaczą twoją hańbę. 6 Twymi obrzydliwościami cię obrzucę i na wzgardę wystawię, będziesz budziła odrazę. 7 Ten, kto cię ujrzy, ucieknie od ciebie, wołając: „Niniwab zburzona! Któżby jej żałował?”. Gdzież znajdę ci pocieszycieli? 8 Czy lepsza jesteś niż Tebyc, co leżą między rzekami, wodami otoczone? Ich wałem obronnym było morze, a wody – murami. 9 Etiopia dawała im siłę i liczni Egipcjanie, Putd i Libijczycy nieśli im pomoc. 10 Lecz i Teby poszły na wygnanie, w niewolę je zagarnięto; na rogach wszystkich ulic mordowano niemowlęta. O dostojników rzucano tam losy, a wszystkich książąt zakuto w kajdany. 11 Upoją także i ciebiee aż do utraty świadomości. Również i ty będziesz szukać schronienia przed wrogiem. 12 Wszystkie twoje warownie są jak przedwcześnie dojrzałe figi: 4

a) uwiodłaś liczne narody – imperium asyryjskie posługiwało się nie tylko siłą, ale również podstępną dyplomacją, kłamliwymi obietnicami, stąd porównanie do metod stosowanych przez nierządnice. b) Niniwa – zob. Na 1,1+. c) Teby – stolica starożytnego Egiptu, położona w Górnym Egipcie, ok. 550 km na południe od dzisiejszego Kairu. Miasto to miało monumentalną świątynię i kompleksy pałacowe położone wzdłuż obu brzegów Nilu. Do dzisiaj przetrwały ruiny tych budowli w Luksorze, Karnaku, Kurnah i Medinet Habu. Po fazie wielkiego rozwoju, przypadającej na lata 15801085 przed Chr., miasto pozostało ośrodkiem życia kulturalnego i religijnego aż do momentu, kiedy zostało podbite przez Asyryjczyków ok. 663 r. przed Chr. d) Put – region w północnej w Afryce, prawdopodobnie w Libii. e) Upoją także i ciebie – symboliczny obraz picia z kielicha gniewu Bożego (Iz 51, 17; Jr 25, 15; Ab 16; Ha 2,16).

Ukarana nierządnica. Niniwa zostaje porównana do nierządnicy, która swoim bogactwem i wdziękami uwodziła wszystkich dokoła. Teraz, ogołocona ze wszystkiego, zostaje skazana na nieodwracalne pohańbienie. Podzieliła ona los równie wspaniałych i, wydawać by się mogło, niezwyciężonych Teb, stolicy Egiptu. Miasto to zdobył i zburzył król Asyrii Assurbanipal w 664 r. przed Chr. Pół wieku później taki sam los spotka Niniwę, stolicę bezbożnego imperium Asyrii.

2067

NAHUM 3,3-12

41_Na:41_Na

9/4/08

8:11 AM

a) Rozpaczliwe przygotowania do obrony okazują się daremne wobec przewagi nieprzyjaciela. Mimo to stolica opierała się najeźdźcy jeszcze ok. trzy miesiące.

Page 2068

wystarczy nimi potrząsnąć, a same wpadną do ust. 13 Oto twoi żołnierze są jak kobiety, a bramy twojego kraju przed nieprzyjaciółmi szeroko otwarte, bo ogień strawił już wszelkie rygle. 14 Choćbyś zrobiła zapas wody na czas oblężenia, umocniła wszystkie obwarowania; choćbyś ugniatała glinę i przygotowała formy do cegieła, 15 i tak pochłonie cię ogień, a miecz cię wytępi; pożre cię jak chmara szarańczy.

Iz 3,12; Jr 50,37; 51,30

Nagłe wyludnienie miasta Choćbyś urosła w liczbę jak szarańcza i rozmnożyła się jak całe jej roje; 16 choćby twoi kupcy stali się liczni jak wszystkie gwiazdy na niebie – szarańcza też się gromadzi, lecz potem precz odlatuje. 17 Twoi strażnicy jak chmara szarańczy, a urzędnicy jak rój owadów, które w czas chłodów siadają na murach. Gdy słońce wzejdzie – już odlatują, lecz nie wiadomo, na jakie miejsce. 18 Królu Asyriis! Posnęli twoi pasterze, bohaterowie twoi już odpoczywają! Twój lud po górach został rozproszony i nikt go już nie zgromadzi!

Sdz 7,12

Ap 18,21

1Krl 22,17

Lamentacja pogrzebowa Twój upadek jest nieunikniony, a twoja rana – nieuleczalna. Kto tylko usłyszy o tobie wieści, z radości zaklaszcze w dłonie, bo twoje okrucieństwo wszystkim ciążyło nieustannie. 19

Jr 51,9.39

Nagłe wyludnienie miasta. Nahum zapowiada zupełne zniszczenie miasta, które nigdy nie odbuduje swojej dawnej potęgi. Asyryjczycy uzależniali podbite przez siebie kraje nie tylko okupacją ich terenów, ale także gospodarczo, narzucając im swoje warunki handlowe. Prorok porównuje ich do roju szarańczy, która pożera wszystko, co znajdzie na swojej drodze. Po zmroku owady te siadały na murach, aby ogrzewając się nawzajem własnym ciepłem, przeczekać chłód nocy. Kiedy jednak rozgrzało je poranne słońce, odlatywały w nieznanym kierunku, pozostawiając po sobie jedynie wielkie zniszczenia. Tak zachowają się możni asyryjscy, którzy w obliczu klęski będą spać, to znaczy nie podejmą żadnych działań w obronie ludu, który pozbawiony jakiejkolwiek obrony rozpierzchnie się po górach i wszelki ślad po nim zaginie. Lamentacja pogrzebowa. Ostatni werset Księgi Nahuma to ironiczna lamentacja pogrzebowa wznoszona nad Niniwą przez tych, którzy przez lata doznawali ucisku ze strony Asyryjczyków. Ich radość wynika nie tylko z faktu pokonania wroga, ale przede wszystkim z tego, że już nigdy więcej nie doznają krzywdy z rąk Asyrii, ponieważ jej upadek jest nieodwołalny i już nigdy kraj ten nie podniesie się z ruin.

NAHUM 3,13-19

2068

42_Ha:42_Ha

9/3/08

3:47 PM

Page 2069

KSIĘGA HABAKUKA Wprowadzenie Okoliczności powstania Autor księgi, prorok Habakuk, jest wspomniany jedynie w jej tytule (Ha 1,1). Nie znamy nawet dokładnego znaczenia jego imienia. Grecki tekst Księgi Daniela (Dn 14,23-42) wspomina wprawdzie o proroku Habakuku, ale tekst ten odnosi się do epoki perskiej i dlatego nie ma nic wspólnego z autorem kanonicznej Księgi Habakuka. Jedyną pewną informacją na jego temat jest to, że był prorokiem. Czas życia Habakuka można ustalić jedynie w przybliżeniu na podstawie tekstu jego księgi. Chaldejczycy wspomniani w Ha 1,6 (por. 2Krl 25,4-13.26; Jr 24,1-9) są Babilończykami, którzy po zwycięstwie nad Asyrią (zdobycie Niniwy w 612 r. przed Chr.) pod wodzą Nabuchodonozora (605-562 przed Chr.) stworzyli na Bliskim Wschodzie potężne imperium. Oni to, z woli Boga, mieli stać się narzędziem sądu Bożego nad tymi, którzy w Judei łamali prawo i uciskali bezbronny lud. Świetność babilońskiego imperium trwała stosunkowo krótko i zakończyła się wraz z najazdem Persów w 539 r. przed Chr. W Judei, po bohaterskiej śmierci pod Megiddo w 609 r. przed Chr. gorliwego reformatora, króla Jozjasza, zwycięski faraon Neko mianował królem w Jerozolimie Jojakima. Powróciły więc czasy dawnego ucisku i niesprawiedliwości. Zapowiedziany najazd Chaldejczyków (Ha 1,6) miał być sądem Bożym dokonanym nad bezbożnikami i niegodziwcami. Księga Habakuka powstała więc prawdopodobnie na przełomie VII i VI w. przed Chr. Hebrajski tekst księgi wydaje się być skażony wieloma poprawkami redakcyjnymi. Spośród tekstów tzw. proroków mniejszych Księga Habakuka zyskała cenne narzędzie do jej interpretacji w postaci odnalezionego w Qumran tekstu zwanego Peszer do Habakuka, który jest tekstem księgi uzupełnionym o wykładnię pierwszych dwóch rozdziałów, dokonaną na potrzeby wspólnoty qumrańskiej. Pomimo licznych poprawek późniejszych redaktorów powszechnie przyjmuje się autentyczność Księgi Habakuka. Treść i teologia Księga Habakuka liczy zaledwie trzy rodziały, których układ jest bardzo przejrzysty. Rozpoczyna się tytułem (Ha 1,1). Następnie autor przedstawia swoisty dialog proroka z Bogiem, na który składają się dwie skargi Habakuka – na panujący w Izraelu ucisk i bezprawie (Ha 1,2-4) i na niegodziwych Chaldejczyków (Ha 1,12-17) – oraz dwie odpowiedzi, w których Bóg zapowiada karę, jaka spadnie na mieszkańców Chaldei (Ha 1,5-11 i 2,1-20). Z kolei rozdział 3 zawiera uroczystą modlitwę proroka, który wzorując się na tekstach psalmów, sławi wszechmoc Boga panującego niepodzielnie nad całym kosmosem i kierującego losami świata. Przewodnią myślą teologiczną Księgi Habakuka jest odwołanie się uciskanego ludu do Boga, który jest Panem wszechświata i Panem historii, aby podjął On działanie mające na celu wybawienie narodu, który pozostaje Mu wierny. Odpowiadając na prośby proroka, Bóg zapowiada karę, która zostanie wymierzona bezbożnym przez najazd pogańskiego narodu Chaldejczyków, czyli Babilończyków. Sytuacja ta stwarza kolejny problem: 2069

42_Ha:42_Ha

9/3/08

3:47 PM

Page 2070

jak pogodzić absolutną świętość Boga z tym, że w realizacji swoich planów posługuje się pogańskim, okrutnym i bezwzględnym narodem? Bóg odpowiada na tę kwestię w sposób bardzo zdecydowany. Także Babilon, który jest narzędziem kary, za popełnione przez siebie zbrodnie zostanie surowo skarcony. Gwarantem wybawienia i Bożej łaski jest wierność jedynemu Bogu (Ha 2,4). Prawda ta jest najważniejszą myślą Księgi Habakuka. Bóg jest jedynym władcą wszechświata, czasu i historii. Dlatego wszelkie zbudowane przez człowieka potęgi i imperia służą jedynie realizacji Bożej woli. Jeżeli w czymkolwiek będą Mu przeciwne, wówczas zostaną unicestwione. Prorok podejmuje również problem indywidualnej odpowiedzialności ludzi przed Bogiem. Chociaż naród izraelski jest narodem wybranym, to nie wszyscy jego członkowie będą ocaleni. Zbawienie stanie się udziałem tylko tych, którzy pozostaną wierni Bogu. Apostoł Paweł, nawiązując do zasady przekazanej przez Habakuka, że sprawiedliwy będzie żył dzięki swojej wierności (Ha 2,4), uczynił z niej podstawową prawdę warunkującą otrzymanie zbawienia przez wierzących w Chrystusa (Rz 1,17; Ga 3,11). W czasach ucisku Izraela przez Babilonię Księga Habakuka była pocieszeniem i zachętą do umacniania wiary w jedynego Boga. Dla chrześcijan pozostaje zachętą do ciągłego i pełnego zawierzenia swojego życia Bogu, który jest Panem wszystkiego, co się wydarza, i któremu nie jest obojętny los Jego ludu.

2070

42_Ha:42_Ha

9/3/08

3:47 PM

Page 2071

KSIĘGA HABAKUKA

Tytuł

1

1

Wypowiedź prorockaa, która została przekazana prorokowis Habakukowi w widzeniu.

Dialog proroka z Bogiem

Ps 18,42; Jr 14,9

Ps 55,10nn

Jr 6,7

Iz 59,14; Mi 7,2n

Dz 13,41 Iz 29,9

Pierwsza skarga proroka 2 Jak długo, PANIEs, będę Ciebie błagał, a Ty nie wysłuchujesz? Będę głośno wołał: krzywda mi się dzieje! – a Ty nie ratujesz? 3 Dlaczego mam patrzeć na krzywdę, dlaczego muszę doznawać ucisku? Gdziekolwiek spojrzę – widzę gwałt i przemoc, muszę doświadczać zawiści i sporówb. 4 Także prawos stało się bezsilne, nikt się nie liczy ze sprawiedliwością. Uczciwego osacza bezbożny, wyroki sądu są niesprawiedliwe.

a) Wypowiedź prorocka – przesłanie, które prorok wypowiada w imieniu Boga (Na 1,1; Za 9,1; 12,1; Ml 1,1). W tekście oryginalnym został tu użyty specyficzny termin, który podkreśla powagę głoszonego orędzia (Jr 23,33-40+). b) Prorok solidaryzuje się z uciśnionymi i w ich imieniu zwraca się do Boga z prośbą o ratunek.

Odpowiedź Boga 5 Spójrzcie na narody i zobaczcie, osłupiejecie z ogromu zdumienia! Pierwsza skarga proroka. Prorok uskarża się przed Bogiem na ucisk, nienawiść i brak wszelkiej sprawiedliwości w jego kraju. Są to najprawdopodobniej lata panowania w Jerozolimie króla Jojakima (609-598 przed Chr.). Po upadku Asyrii Jerozolima i Judea dostały się pod wpływy pogańskiego Egiptu. Habakuk opisuje dramatyczną i rozpaczliwą sytuację, w jakiej żyje, a także prosi o ratunek, aby on nie stał się ofiarą przemocy. Podobne lamentacje znajdujemy w Księdze Psalmów (np. Ps 6,4; 13,2-4) i u innych proroków (Iz 59,9-14; Jr 14,2-9.19-22). Stanowią one szczególny rodzaj modlitwy, która na początku zawiera dramatyczny apel kierowany do Boga, a następnie obrazuje bolesne doświadczenia cierpiącego i proszącego o pomoc człowieka. W tym przypadku trudność położenia, w jakim znajduje się prorok, wynika z krzywdy (w. 2), ucisku, gwałtu i przemocy, zawiści i sporów (w. 3). Ten, kto dopuszcza się takich czynów, jest bezbożny (w. 4). To rozróżnienie pomiędzy bezbożnością a sprawiedliwością odnosi się zarówno do Izraela, jak i do narodów pogańskich. Również określenia opisujące przejawy bezbożności, odnoszą się z jednej strony do nieprawości popełnianych przez Izraelitów względem swoich braci, z drugiej natomiast do win narodów pogańskich wobec narodu wybranego. Dlatego niektórzy badacze w pierwszej lamentacji Habakuka widzą odwołanie do Asyrii, a inni stawiają tezę, że prorok ma na myśli wewnętrzną sytuację panującą w Izraelu, ponieważ pogan dotyczy cała druga lamentacja (Ha 1,12-17). Habakuk uskarża się, że nawet prawo stało się bezsilne (w. 4). Zachowywanie prawa buduje religię i sprawia, że człowiek staje się sprawiedliwy. Prorok zwraca jednak uwagę, że tryumf bezbożnych może być wielką pokusą dla sprawiedliwych, aby zejść na drogę zła. Jeśli Bóg nie pospieszy z ukaraniem bezbożnych i wybawieniem z ucisku sprawiedliwych, wówczas utracą oni swoją gorliwość. Odpowiedź Boga. Odpowiedź Boga na wołanie człowieka jest stałym elementem biblijnych lamentacji. Poprzez objawienie zapewnia On, że podejmie działanie w obronie uciśnionych Izraelitów i surowo ukarze bezbożnych, którzy

2071

HABAKUK 1,1-5

42_Ha:42_Ha

9/3/08

3:47 PM

a) Chaldejczycy – mieszkańcy regionu położonego nad Zatoką Perską, ojczyzny luźnej federacji ludów semickich o organizacji plemiennej. Chaldejczycy byli narodem, z którego wywodziło się wielu znaczących magów i astrologów. Tutaj Chaldejczycy utożsamiani są przez proroka z Babilończykami (zob. Słownik). b) Chodzi tu o imperium neobabilońskie, które po upadku Asyrii stało się bezkonkurencyjną potęgą na starożytnym Wschodzie. Babilończycy oszczędzali raczej ludność biedną, ale byli bezlitośni dla bogatych i znaczących (1Krl 24,14-16). Pełen poetyckiej ekspresji opis inwazji armii babilońskiej jest w niektórych punktach niejasny i stąd przekład nie może być ścisły. Chodzi tu zwłaszcza o w. 11. c) Wezwałeś go – chodzi o naród Babilończyków.

Page 2072

Teraz dokonam tak wielkiego dzieła, że trudno wam będzie uwierzyć. 6 Oto wezwę Chaldejczykówa: naród okrutny i nieposkromiony, który wyruszy w odległe krainy, by cudze ziemie zdobywać. 7 Naród to straszny i budzący grozę, sam stanowi o swoich prawach i wielkości. 8 Jego konie są szybsze od panter i groźniejsze od wilków stepowych; jego jeźdźcy pędzą z daleka, lecą jak orły spadające na żer. 9 Nadchodzą gotowi do wszelkiej przemocy, nie oglądając się za siebie, zgarniają jeńców jak piasek. 10 Mają za nic królów i kpią sobie z książąt; szydzą ze wszystkich warowni, zdobywają je, sypiąc ziemne wały. 11 A potem ruszają dalej niczym poszum burzowego wichru. Lecz kara dosięgnie tego, kto własną siłę ubóstwiab.

Łk 19,43

Druga skarga proroka 12 Czy nie istniejesz odwiecznie, PANIEs, Boże mój, Święty? My nie chcemy ginąć! Wezwałeś goc, PANIE, by dokonał sądu, powołałeś, by wymierzył karę. 13 Oczy Twoje zbyt czyste, by zła nie dostrzegły! Ty nie możesz bezczynnie patrzeć na udrękę! Czemu więc milczysz, widząc nieuczciwość, kiedy bezbożny pożera sprawiedliwego?

Pwt 33,27n; Ps 90,1n; 93,2

Ps 5,5n; Ha 1,3

Ps 35,22n

krzywdzą swoich braci. Karą będzie najazd Chaldejczyków, czyli Babilończyków, którzy po upadku Asyrii stali się największą potęgą na Wschodzie. Babilończycy pojawili się w Judei już w latach 605/4 przed Chr. Kilkanaście lat później (587/6 przed Chr.) położyli kres królestwu Judy, burząc Jerozolimę i biorąc do niewoli ocalałą ludność. Habakuk w poetycki sposób opisuje militarną potęgę, a zarazem bezwzględne okrucieństwo Babilończyków, którymi Bóg posłużył się, aby wymierzyć swoją karę. Ponieważ jednak w swej pysze stawiają się oni na równi z Bogiem, kara spadnie także na nich samych. Druga skarga proroka. Odpowiedź Boga (Ha 1,5-11) nie do końca uspokoiła Habakuka, dlatego kieruje do Niego kolejną lamentację, tym razem żaląc się na Babilończyków. Bóg posłużył się nimi, aby ukarać najeźdźców z Asyrii i bezbożnych mieszkańców Izraela, ale ich działania stały się zagrożeniem dla całej Judy. Przekonani o swojej sile, chcieli zupełnie podporządkować sobie Izraelitów, narzucając im także swoją religię. Habakuk w swojej lamentacji odwołuje się do świętości Boga (w. 12), który nie może tolerować zła. Prorokowi wydaje się jednak, że prawda ta nie znajduje potwierdzenia w wydarzeniach, jakie dzieją się w Judzie. Wydaje mu się, że Bóg świadomie pozwala na to, aby bezwzględni Babilończycy tak łatwo podporządkowali sobie Judę. Przedstawiając los bezradnej Judy, Habakuk posługuje się wymownym obrazem połowu ryb (ww. 14-16). Babilon, symbolizowany tu przez rybaka, łowi ryby – symbol uciskanej Judy – kiedy tylko zechce, bez litości i miłosierdzia. Prorok protestuje więc przeciwko okrucieństwom

HABAKUK 1,6-13

2072

42_Ha:42_Ha

Ez 32,3

Lb 23,1-6

Jr 30,2; Ap 1,19

Lb 23,19n; Dn 10,14; Hbr 10,37nn; 2P 3,4-10

Rz 1,17; Ga 3,11; Hbr 10,38

9/3/08

3:47 PM

Page 2073

14

Czyżbyś uczynił ludzi podobnymi do morskich ryb albo do płazów niemających władcy? 15 Bo on wszystkich łowi na wędkę, zagarnia swoją siecią albo zbiera niewodem – radując się przy tym bardzo. 16 Dlatego składa ofiarę swojej sieci, pali kadzidło swojemu niewodowi – bo dzięki nim ma zysk przeobfity i ucztę bardzo wystawną. 17 Dlatego miecz jego zawsze gotowy, by bez litości wyniszczać narody.

a) W starożytności ważne dokumenty publiczne wypisywano na skałach lub na specjalnych tablicach, aby przez długi czas były powszechnie dostępne. W tym przypadku chodzi o los Babilonii, który ulegnie radykalnej zmianie dopiero za kilkadziesiąt lat (Babilonia została zdobyta przez Cyrusa w 539 r. przed Chr.).

Druga odpowiedź Boga 1 Stanę na warcie, pójdę na miejsce czuwania, żeby usłyszeć, gdy przemówi do mnie – na moją skargę odpowie. 2 PANs odpowiedział takimi słowami: Zapisz widzenie, wyryj na tablicach, tak aby każdy mógł łatwo je odczytaća! 3 To widzenie dotyczy przyszłości i wypełni się, bo nie jest złudzeniem. Jeśli się spóźnia, oczekuj go, gdyż niezawodnie nadejdzie i nie będzie zwlekać. 4 Patrz, oto duszas pyszałka nie upodoba go sobie, a sprawiedliwy będzie żył dzięki swojej wierności.

2

Złorzeczenia przeciwko gnębicielom

Iz 5,14n

Przeciwko bezbożnemu najeźdźcy 5 Bogactwo bowiem z pewnością zawiedzie, a człowiek pyszny nie osiągnie celu. Swoją gardziel rozwiera on jak kraina umarłychs i jak śmierć nigdy się nie nasyci. Babilonii. Dziwi się, że właśnie nią posłużył się Bóg, aby ukarać zło, i oczekuje od Niego szybkiej odpowiedzi, zanim Juda zostanie zupełnie poddana najeźdźcy. Druga odpowiedź Boga. Bóg niezwłocznie odpowiada na lamentację Habakuka (Ha 1,12-17) i każe mu zapisać swoje słowa. Użycie w tym celu wielu tablic (w. 2) nie oznacza, że orędzie Boga było długie, ale chodziło o stworzenie większej ilości kopii po to, aby każdy mógł poznać Bożą wypowiedź. Prorok, wygłaszając skargę przed Bogiem, nie mówi przecież tylko w swoim imieniu, ale reprezentuje cały naród (Ha 1,12). Polecenie utrwalenia na piśmie słowa Bożego ma podkreślić pewność jego wypełnienia w przyszłości (Pwt 8,19.26; 10,14; 11,27,35). Słowo Boga jest skuteczne i prawdziwe (Iz 55,10n), dlatego człowiek powinien mu zaufać, nie poddawać się rozpaczy i z nadzieją czekać na czas jego wypełnienia, będąc pewnym, że się nie zawiedzie. Odpowiadając na skargę Habakuka, Bóg zapowiada upadek Babilonii i ocalenie Judy. Warunkiem tego ocalenia będzie wierność Bożym przykazaniom, jaka cechuje ludzi sprawiedliwych (w. 4). Jest to najważniejsza i kluczowa myśl teologiczna Księgi Habakuka. Podjął ją później Apostoł Paweł, który w wierze i wierności Bogu widział podstawowy warunek osiągnięcia zbawienia przez wierzących w Chrystusa (Rz 1,17; Ga 3,11). Przeciwko bezbożnemu najeźdźcy. Bóg zwraca się bezpośrednio do Babilończyków, którzy siłą i terrorem podporządkowują sobie okoliczne narody, czyniąc z nich swoich niewolników. Jest to wstęp do serii złorzeczeń, jakie prorok wystosuje przeciwko bezbożnemu najeźdźcy (Ha 2,6b-19). Babilonia zostaje tu antropomorficznie ukazana poprzez

2073

HABAKUK 1,14 — 2,5

42_Ha:42_Ha

9/3/08

3:47 PM

a) Do pracy przy budowach zmuszano przede wszystkim jeńców wojennych, nie dbając zupełnie o ich zdrowie czy życie. W czasie ataków wroga te wspaniałe budowle najczęściej ulegały całkowitemu zniszczeniu.

Page 2074

Choćby zebrał wokół siebie narody i wszystkie ludy przy sobie zgromadził, 6 czyż one nie ułożą o nim pieśni pełnych drwiny, czy nie będą z niego szydzić?

Iz 14,4

Biada chciwym Powiedzą: biada temu, kto przywłaszcza sobie cudze dobra i obciąża się coraz większą winą! Jak długo to jeszcze trwać będzie? 7 Czyż nie powstaną nagle twoi wierzyciele, czy udręczeni przez ciebie się nie przebudzą, a ty, czy nie staniesz się ich łupem? 8 Ograbiłeś tak wiele narodów, więc inne ludy teraz ciebie ograbią, bo przelałeś krews ludzką i w kraju dokonałeś gwałtów przeciwko miastom oraz ich mieszkańcom. Biada pysznym Biada temu, kto ciągnie niegodziwe zyski dla swojego domu! Pragnie swoje gniazdo zbudować wysoko i tak uniknąć grożącej katastrofy. 10 Na hańbę własnego domu postanowiłeś zgubę wielu ludów i ściągnąłeś na siebie nieszczęście. 11 Zawoła kamień ze ściany, a belki budowli odpowiedzą echem. 9

Biada okrutnikom 12 Biada temu, kto buduje miasto kosztem krwis przelanej i na nieprawości wznosi swoją twierdzę! 13 Bo czyż PAN Zastępóws nie sprawia tego, że ogień trawi dzieła ludzkie i narody trudzą się daremniea? 14 Cały kraj napełni się poznaniem chwałys PANA, podobnie jak morze jest wypełnione wodami. obraz człowieka bogatego (w. 5). To bogactwo należy rozumieć w sensie dosłownym jako nagromadzenie skarbów zrabowanych przez Babilończyków w trakcie ich podbojów. Świadczy ono także o ich sukcesach politycznych i militarnych. Bogactwo i władza są źródłem wielkiej pychy (w. 5), która sprowadzi na Babilon zagładę. Biada chciwym. Wszystkie złorzeczenia przeciwko Babilonowi (Ha 2,6b-19) mają identyczną formę. Rozpoczynają się od wyrażenia: biada, następnie wskazują konkretny grzech, który będzie ukarany stosownie do przewinienia. Prorok posługuje się tutaj metaforą bezlitosnego grabieżcy, aby ukazać rzeczywistą sytuację przemocy, gwałtów i zbrodni, jakich Babilończycy dopuszczali się na podbijanych przez siebie narodach. Za to wszystko spotka ich należna kara, wymierzona na zasadzie prawa odwetu (ius talionis). Biada pysznym. Drugie złorzeczenie skierowane jest przeciwko tym, którzy chcąc wzbogacić swoją rodzinę, wyzyskują i ciemiężą ubogich. Taki sposób budowania prestiżu rodziny nie przynosi chwały, ale ściąga na nią hańbę i wstyd. Biada okrutnikom. Trzecie złorzeczenie odnosi się do najeźdźców, którzy budują swoją potęgę kosztem morderczej, przymusowej pracy ludów podbitych. Każdy, kto do realizacji własnych celów posługuje się przemocą, będzie ukarany. Upadek potężnego imperium babilońskiego sprawi, że cały świat pozna moc Boga, który panuje nad swoim stworzeniem (zob. Wprowadzenie).

HABAKUK 2,6-14

2074

Łk 6,24nn

Iz 33,1; Jr 50,29

Jr 22,13-17 Jr 49,16

Łk 19,40

Jr 22,13; Mi 3,9n

Jr 51,58

Iz 11,9

42_Ha:42_Ha

Rdz 9,20-25

Hi 10,15; Lm 4,21

Iz 51,17

Ps 135,15nn; Mdr 13,10-19; Iz 44,9-22; Jr 2,27nn; 10,5n.14n; Oz 3,4; Za 10,2

Pwt 26,15; Ps 11,4; Za 2,17; Ap 8,1

9/3/08

3:47 PM

Page 2075

Biada despotom 15 Biada temu, kto czarę swojego gniewu każe wypić bliźniemu, aby gdy zupełnie go upoi, potem oglądać jego nagość. 16 To ty się nasycisz hańbą zamiast chwały; pij więc sam i pokazuj swoją nagość! Wróci do ciebie puchara z ręki PANAs, wstyd i pogarda zniweczą twoją sławę. 17 Ty odpowiesz za spustoszenie lasów Libanub, na tobie zaciąży wytępienie zwierzątc, przelanie krwis ludzkiej, gwałty popełnione w kraju przeciwko miastom oraz ich mieszkańcom. Biada bałwochwalcom 18 Jaka jest korzyść z rzeźbionego bożka, z odlanego posągu, z fałszywej wyrocznis? Jakże twórca może im zaufać – niemym bożkom, które sam wykonał? 19 Biada temu, kto mówi do drzewa: Zbudź się! Dźwignij się! – woła do niemego kamienia! Złotem i srebrem są one pokryte, lecz nie ma w nich tchnienia życia. 20 PANs natomiast mieszka w swoim świętym mieszkanius, niech zamilknie przed Nim cała ziemia!

a) Wróci co ciebie puchar – symbol kielicha gniewu Bożego (Iz 51,17; Jr 25,15; Ab 16; Na 3,11). b) Liban – pasmo górskie leżące na północy Palestyny, ciągnące się równolegle do wybrzeża Morza Śródziemnego, słynące z lasów cedrowych. c) Aluzja do niszczącej środowisko, rabunkowej gospodarki Babilończyków, którzy wycinali wspaniałe cedrowe lasy rosnące w górach Libanu (cenne drewno cedrowe transportowano do Babilonu jako materiał budowlany) oraz wytępili bogate pogłowie zwierzyny wskutek częstych polowań. d) lamentacji – rodzaj modlitwy, którą odmawiano na głos w określonych dniach roku indywidualnie lub zbiorowo. Przykładem podobnych modlitw są Ps 44; 78 i 80. W tym przypadku ma ona charakter hymnu na cześć wszechmocy Boga. Tytuł i uwaga końcowa, dotycząca prawdopodobnie liturgicznego śpiewu tego utworu przy akompaniamencie muzyki, są późniejszym dodatkiem redaktora.

Prośba o interwencję Bożą

Iz 54,8 Ps 8,2.10

Modlitwa proroka 1 Modlitwa prorokas Habakuka na wzór lamentacjid. 2 Usłyszałem, PANIEs, Twoje orędzie, ujrzałem, PANIE, Twoje dzieło. Spraw, by się spełniło w nadchodzących latach, daj nam je poznać w jak najbliższym czasie, a gdy się gniewaszs, wspomnij na swoje miłosierdzies!

3

Biada despotom. Czwarte złorzeczenie skierowane jest przeciwko tym, którzy korzystając ze swojej władzy, w nikczemny sposób wyzyskują ludzi im poddanych, sprowadzając na nich hańbę. Prorok czyni tu bezpośrednie odniesienie do Chama, syna Noego (Rdz 9,22), i do córek Lota (Rdz 19,31-38), którzy wykorzystując moment upojenia alkoholowego swoich ojców do realizacji własnych pragnień, sprowadzili na siebie hańbę. Właśnie do nich podobny jest Babilon, który widząc słabość innych narodów, bezlitośnie to wykorzystuje, powiększając swoje bogactwa. Prorok zapowiada, że Babilończycy odpowiedzą ostatecznie za swoje zbrodnie i kiedy wyleje się na nich kielich gniewu Bożego (w. 16), zostaną sprawiedliwie osądzeni i surowo ukarani. Biada bałwochwalcom. Ostatnie złorzeczenie wymierzone jest przeciwko czcicielom bóstw pogańskich. Prorok podkreśla brak racjonalnych podstaw i bezcelowość czci bożków, będących jedynie wytworem wyobraźni i pracy rzemieślników, którzy je wykonali. Bożkom, którym brakuje tchnienia życia (w. 19), przeciwstawia potęgę jedynego, prawdziwego Boga. Jego świętym mieszkaniem na ziemi jest świątynia jerozolimska, do której zstępuje On z nieba (np. Pwt 26,15; 1Krl 8,30; Mi 1,2-4). Modlitwa proroka. Uroczysta modlitwa Habakuka jest hymnem sławiącym wszechmoc Boga, który niepodzielnie panuje nad całym kosmosem i kieruje losami ludzkości. Wszechmoc Boga jest zilustrowana przypomnieniem Jego wielkich

2075

HABAKUK 2,15 — 3,2

42_Ha:42_Ha

9/3/08

3:47 PM

a) Teman – miejscowość położona na terytorium Edomu, na Półwyspie Synaj, czyli tam, gdzie Bóg objawił Mojżeszowi swoją chwałę i świętość (Wj 24,9-11). b) Paran – pustynia położona na półwyspie Synaj, niedaleko Kadesz. Tam Izraelici obozowali w czasie ucieczki z Egiptu (Lb 10,11n; 12,16) i stamtąd wysyłali zwiadowców do Kanaanu. c) Opis teofanii, czyli ukazania się Boga spieszącego na pomoc ludowi, wykazuje pewne podobieństwo do innych opisów biblijnych: np. Wj 14; 15; 19; Pwt 32,2; Sdz 5,4; Ps 18; 68,8. d) Sela – słowo o nieustalonym do dziś pochodzeniu i znaczeniu, prawdopodobnie wskazówka dla wykonawców pieśni (zob. Słownik). e) Jaśnieje On blaskiem słońca – pierwsze zjawisko atmosferyczne, które obrazuje majestat i chwałę Boga (Iz 50,10; Ez 10,4; Am 5,20). f) Bóg ukazany jest tutaj jako wódz, który wychodzi, aby walczyć za swój lud. Poprzedzają go zaraza i pomór śmiertelny, czyli epidemie będące narzędziem Jego kary. g )Kuszan – nazwa nawiązująca do kraju Kusz, czyli starożytnej Etiopii. Tutaj chodzi prawdopodobnie o plemię koczujące na półwyspie Synaj. h) Madian – terytorium Madianitów, czyli nomadów żyjących w północnej części półwyspu Synaj. Odznaczali się wyższym rozwojem cywilizacyjnym niż inne plemiona nomadów. Zajmowali się hodowlą wielbłądów, ale także handlem. i) Otchłań – wyrażenie to odnosi się do starożytnych opowiadań kosmogonicznych. Wierzono wówczas w istnienie bezkresnej głębi położonej pod powierzchnią ziemi, która stanowiła źródło mórz, rzek i potoków (Rdz 1,2; 7,11; 49,25; Pwt 33,13). Miejsce to budziło lęk, ponieważ sądzono, że tam właśnie brały początek burze i zamieszkiwały liczne potwory (np. Ps 74,13n). j ) Nie było widać słońca ani księżyca – zjawisko powszechnych ciemności uważano za skutek strachu słońca i księżyca przed obecnością walczącego Boga. k) dom bezbożnika – chodzi o dynastię babilońską, która całkowicie zaginie (Ps 137,7; Jr 51,58). l) Obraz Boga wyzwalającego swój lud przypomina opisy Wyjścia z Egiptu (np. Wj 13 – 15; Ps 74,13).

Page 2076

3

Bóg przybywa z Temanua. Święty nadchodzi od gór Paranb. Jego majestat okrywa niebiosa, a Jego chwałas napełnia ziemięc. 4 Jaśnieje On blaskiem słońcae, z Jego rąk wychodzą promienie, w nich Jego moc jest ukryta. 5 Przed Nim idzie zaraza, a za Nim pomór śmiertelnyf. 6 Kiedy On wstaje – ziemia się trzęsie, a kiedy spojrzy – drżą przed Nim narody. Prastare góry się rozsypują, zapadają się odwieczne wzgórza, a Jego drogis trwają od pradawnych czasów. 7 Ujrzałem powalone namioty Kuszanug, drżące szałasy ziemi Madianuh. 8 Czy przeciw rzekom wybuchł gniew Twój, PANIE, czy przeciw morzu – Twoje oburzenie, że swoich koni dosiadasz i wstępujesz na rydwan zwycięski? 9 Dobyłeś bowiem swojego łuku, a kołczan napełniłeś strzałami. Ziemia pęka i wzbierają rzeki. 10 Ujrzały Cię góry i zadrżały, lunął deszcz rzęsisty. Otchłańi wód swój głos wydała, podniosła w górę swoje ręce. 11 Nie było widać słońca ani księżycaj, przyćmionych blaskiem strzał Twoich, straszliwym błyskiem Twojego oszczepu. 12 Pełen gniewu kroczysz przez ziemię, w swoim oburzeniu tratujesz narody. 13 Wyruszyłeś, by swój lud ratować, aby ocalić swojego pomazańcas. Zburzyłeś dom bezbożnikak, odsłoniłeś fundamenty aż do skały. 14 Przeszyłeś strzałami dowódcę wojska, gdy nacierało, aby nas wyniszczyć, gdy się cieszyło, pełne zuchwalstwa, jak ten, co w ukryciu pożera biednego. 15 Twoje konie przeprowadziłeś przez morze, przez spienioną topiel wód ogromnychl. 16 Gdy to usłyszałem, struchlało we mnie serces, na ten głos zadrżały moje wargi, trwoga przeniknęła me kości,

Pwt 33,2; Sdz 5,4; Iz 6,3

d

Sela

Ap 6,8 Sdz 5,4n; Ps 18,8; 68,8nn; 104,32; 114,4 Wj 15,14nn

Lm 2,4; Za 9,13

Sela Wj 19,18; Ps 77,17n

Ps 110,6

Sela

Ps 77,20n

Jr 4,19; Dn 10,8

dzieł, których dokonał w całej historii Izraela, a szczególnie w czasie Wyjścia Izraelitów z Egiptu, kiedy Bóg pokonał potęgę faraona. Pamięć o tych wydarzeniach nie pozwala zwątpić w Jego moc i daje pewność, że nie porzuci On swojego ludu i wkrótce wyzwoli go z ucisku Babilonii, tak jak kiedyś wybawił go z niewoli egipskiej.

HABAKUK 3,3-16

2076

42_Ha:42_Ha

Jr 5,17n

Iz 61,10; Jl 2,23; Mi 7,7; Łk 1,47 Ps 18,34; Iz 58,14

9/3/08

3:47 PM

Page 2077

nogi ugięły się pode mną. Spokojnie jednak czekam na dzień klęski, która spadnie na lud, co nas gnębi. 17 Chociaż figowiec nie kwitnie i nie ma co zbierać w winnicach; chociaż oliwki nie mają owoców, pola uprawne nie dają żywności; choć w owczarniach pusto, brak owiec i nie ma wołów w zagrodacha – 18 ja mimo to będę się radował w PANU i weselił się w Bogu, moim Zbawcy. 19 Pan BÓG, który jest moją siłą, uczyni me nogi podobnymi do nóg jelenia i na wyżyny mnie wprowadzib!

a) Konsekwencją inwazji wrogów jest wielkie zubożenie kraju. Niektórzy uważają ten werset za dodany później fragment modlitwy odmawianej w czasie klęski nieurodzaju. b) Pełne zaufanie Bogu gwarantuje przyszłą radość. Po odniesieniu zwycięstwa tryumfujący wódz stawał zwykle na wzniesieniu, aby świętować radość ze zwycięstwa (Pwt 32,13; Ps 18,34).

Kierownikowi chóru, na instrumenty strunowe.

2077

HABAKUK 3,17-19

42_Ha:42_Ha

9/3/08

3:47 PM

Page 2078

43_So:43_So

9/3/08

3:50 PM

Page 2079

KSIĘGA SOFONIASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Imię Sofoniasz oznacza ‘Jahwe ochronił’ i spotykamy je w różnych księgach ST (2Krl 25,18; 1Krn 6,36; Jr 21,1). Tytuł księgi (So 1,1) podaje rodowód proroka aż do czwartego pokolenia. Początek tej genealogii zwraca uwagę na imię Kuszi, które w języku hebrajskim może oznaczać Etiopczyka. W związku z tym istnieją przekonania, że Sofoniasz nie był Hebrajczykiem. Niektórzy nawet twierdzą, że był czarnoskórym niewolnikiem świątynnym. Jednak typowo hebrajskie imiona dalszych przodków: Gedaliasz, Amariasz, Ezechiasz, podane w tym miejscu celowo, zdecydowanie przeczą tym tezom. Wśród przodków Sofoniasza wymienia się także Ezechiasza, którego niektórzy utożsamiają z królem judzkim. Jednak ze względu na autorytet, jakim król Ezechiasz cieszył się wśród autorów biblijnych, należy przyjąć, że w tym przypadku redaktor księgi sprecyzowałby, iż chodzi o króla. Trzeba więc raczej wykluczyć królewskie pochodzenie Sofoniasza, a tym samym jego związek z rodem Dawida. Prorok działał w Królestwie południowym (Juda), szczególnie w Jerozolimie, o czym świadczą m.in. nawiązania do liturgii świątynnej (So 1,4.7n; 3,9) oraz liczne wzmianki o Syjonie i Jeruzalem (So 3,1.4.14.16-18). Sofoniasz pełnił swoją misję prorocką za czasów Jozjasza (641-609 przed Chr.), w pierwszym okresie jego panowania, czyli jeszcze przed reformą religijną (622 r. przed Chr.). Władca ten objął tron po dwóch królach, dobrze znanych ze swojej nieprawości: Manassesie (699-643 przed Chr.) i Amonie (643-641 przed Chr.). Pierwszego z nich ST ukazuje jako najbardziej bezbożnego króla Izraela (2Krl 21,11), a jednocześnie jako najdłużej sprawującego władzę w Królestwie południowym (2Krl 21,1). Budową ołtarzy ku czci bóstw asyryjskich sprofanował nie tylko kraj, ale także świątynię jerozolimską. Zajmował się także wróżbiarstwem i magią, złożył swego syna w całopalnej ofierze Molochowi oraz dopuścił się wielu morderstw (2Krl 21,1-17). Podobne rządy sprawował Amon, ale jego panowanie przerwał zamach stanu, podczas którego poniósł śmierć (2Krl 21,19-26). Królestwo południowe było już od ponad wieku silnie uzależnione od Asyrii, która w tym czasie sprawowała władzę także w Egipcie. W związku z tym kraj potrzebował nie tylko reformy religijnej, ale także społecznej i politycznej. Miały one miejsce w 622 r. przed Chr. za panowania Jozjasza (2Krl 22 – 23). Z treści Księgi Sofoniasza wynika, że prorok ten dał poważny impuls do jej przeprowadzenia. Piętnował bowiem kulty bałwochwalcze, które były pozostałością po rządach Manassesa i Amona (So 1,5n). Księga Sofoniasza w obecnej postaci stanowi efekt długiego procesu redakcyjnego. Zbudowana jest według jasnego, dwudzielnego schematu, który wypełniają z jednej strony groźby przeciwko Izraelowi i obcym narodom, z drugiej natomiast obietnice zbawienia. Taki schemat odpowiada zasadniczej budowie Księgi Izajasza i Księgi Ezechiela. Dzieło Sofoniasza wykazuje pewną zależność od proroctw Amosa, Izajasza i Micheasza. Adresatami księgi są poszczególne stany czy też warstwy społeczne Izraela: kapłani, prorocy, książęta, sędziowie oraz tzw. Reszta Izraela, czyli lud pokorny i wierny Bogu (So 1,4.8; 3,3n.12). 2079

43_So:43_So

9/3/08

3:50 PM

Page 2080

Trudno jednak dokładnie ustalić czas i miejsce powstania księgi. Mając na uwadze fakt, że orędzie Sofoniasza zakłada zależność Królestwa południowego od Asyrii, a zarazem brakuje wzmianki o upadku imperium asyryjskiego, można hipotetycznie przyjąć, że pierwsza redakcja księgi miała miejsce przed 612 r. przed Chr. Autentyczność Księgi Sofoniasza nie budzi wątpliwości. Zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie od początku bez zastrzeżeń przyjmowali jej kanoniczność. Tekst hebrajski księgi został dobrze zachowany i jedynie w kilku miejscach lektura może nasuwać wątpliwości (np. So 2,1n.12; 3,18). W tych przypadkach pomocą przy tłumaczeniu jest grecki przekład ST (LXX) oraz inne przekłady starożytne. Treść i teologia Księga Sofoniasza zbudowana jest z różnych form literackich. Można w niej znaleźć: upomnienia, mowy, przepowiednie, pieśni i formuły liturgiczne. Nie brak w niej porównań, dosadnych powiedzeń i plastycznych obrazów zaczerpniętych z życia codziennego (So 1,12; 2,2.6.15; 3,3n). W sposobie wyrażania dominuje prostota i jasność myśli. Na szczególną uwagę zasługują rytmika, gra słów, ironia i metafora (So 1,12; 2,14; 3,3). Układ księgi jest przejrzysty. Można w niej wyróżnić, oprócz tytułu (So 1,1), dwie grupy mów prorockich: 1) sąd Boży (So 1,2 – 2,15) oraz 2) napomnienia i obietnice (So 3,1-20). Na pierwszą grupę mów składają się: zapowiedź ogólnej zagłady (So 1,2n), sąd nad Judeą (So 1,4n) oraz obraz Dnia Pana (So 1,7-14). Następnie autor ukazuje niezwykłość dnia sądu Bożego (So 1,14-18) i apeluje o nawrócenie się (So 2,1-3). Na koniec zapowiada sąd nad Filistynami (So 2,4-7), Moabitami i Ammonitami (So 2,8-11) oraz Egipcjanami i Asyryjczykami (So 2,12-15). W drugiej grupie mów (So 3,1-20) w formie upomnień zostały przypomniane grzechy mieszkańców Jerozolimy (So 3,1-8) i potrzeba wewnętrznego oczyszczenia. Treścią obietnic Bożych jest nawrócenie narodów (So 3,9-13) oraz pomyślność Izraela (So 3,14-20). Teologiczna myśl Sofoniasza skupia się na tematach sądu Bożego i nadziei zbawienia. Prorok zapowiada karzący Dzień Pana, nawiązując tym samym do wypowiedzi swoich poprzedników, zwłaszcza Amosa (Am 5,18.20; 8,9) i Izajasza (Iz 2,12; 10,20). Sąd Boży spowoduje zagładę, zniszczenie wszystkich mieszkańców ziemi (So 1,2-3), w tym także Judy wraz z Jerozolimą (So 1,4-6.8-13). Wielki kataklizm o charakterze kosmicznym będzie karą za grzechy Izraela: bałwochwalstwo (So 1,4), upór (So 3,1), kłamstwo i nieprawość (So 3,13), niesprawiedliwe sądy (So 3,3), łamanie prawa (So 3,4), brak bojaźni Bożej (So 1,12), a przede wszystkim – za pychę (So 3,11). Narody pogańskie spotka równie surowy wyrok (So 2,1-15), czyli eksterminacja. Chociaż Dzień Pana jest blisko (So 1,14), nadal istnieje nadzieja na wybawienie, zawrócenie ze złej drogi i przemianę życia (So 2,2n). Zapowiedziany sąd będzie miał charakter oczyszczający (So 3,8). Dzięki niemu odrodzi się tzw. Reszta Izraela, pokorny i ubogi lud Boży (So 3,12n). Nowa społeczność wiernych Panu będzie szukać Boga i Jego sprawiedliwości (So 3,5.9-12). Dlatego pomyślne zapowiedzi zbawcze są dla Izraelitów źródłem wielkiej radości (So 3,17n). Niektóre myśli Sofoniasza mają swoje paralele w pismach późniejszych proroków (np. Jeremiasza, Ezechiela i Joela). W NT spotykamy tylko jedno nawiązanie do tej księgi w Mt 13,41. Do kanonu literatury wszedł natomiast średniowieczny hymn Dies irae (Dzień gniewu), którego pierwsze słowa są zaczerpnięte z tekstu So 1,15n.

2080

43_So:43_So

9/3/08

3:50 PM

Page 2081

KSIĘGA SOFONIASZA

Tytuł Oz 1,1; Mi 1,1; Za 6,10.14 Jr 1,2

1

Słowo, które PANs skierował do Sofoniasza, syna Kusziego, syna Gedaliasza, syna Amariasza, syna Ezechiasza, za czasów Jozjasza, syna Amona, króla judzkiego.

1

Sąd Boży

Jr 7,20; Ez 7,19; Oz 4,3; Mt 13,41n

2Krl 23,4n.12; 2Krn 34,3n

Pwt 4,19; 2Krl 21,3-5

Zapowiedź ogólnej zagłady 2 Zgładzę wszystko z powierzchni ziemi – wyrocznias PANAs. 3 Zgładzę ludzi i zwierzęta, zgładzę ptactwo powietrzne i ryby morskie, doprowadzę grzeszników do upadku i wytępię ludzi z powierzchni ziemi – wyrocznia PANA.

a) Wyciągnę rękę – często stosowany w ST zwrot, który zapowiada interwencję Boga karzącego za grzechy (np. Wj 7,5; Iz 5,25; Ez 6,14; Am 1,8; So 2,13). b) na dachach – dachy domów izraelskich zwykle były płaskie, w formie tarasów, po których można było chodzić (2Sm 11,2). Były one miejscem, gdzie oddawano cześć gwiazdom (Jr 19,13). c) ciałom niebieskim – dosł. wojsku niebios; tak określano słońce, księżyc, planety i gwiazdy. Oddawano im cześć jako bóstwom rządzącym światem (np. Pwt 17,3; 2Krl 17,16; 21,3-5; Jr 8,2; Dn 8,10).

Sąd nad Judą Wyciągnę rękęa przeciwko Judzies i przeciwko wszystkim mieszkańcom Jerozolimys. Usunę z tego miejsca pozostałości Baalas oraz imiona bałwochwalców wraz z kapłanami; 5 także tych, którzy na dachachb oddają pokłon ciałom niebieskimc; 4

Tytuł. Księga rozpoczyna się typowym dla pism prorockich wprowadzeniem, w którym podkreślono przede wszystkim Boże pochodzenie orędzia głoszonego przez proroka. Wymienione jest imię autora – Sofoniasz, podany zostaje jego rodowód i określony czas wystąpienia, zbiegający się z okresem panowania w Judzie króla Jozjasza (641-609 przed Chr.). W innych księgach prorockich przytaczany rodowód autora księgi kończy się zwykle na osobie ojca (Jr 1,1; Oz 1,1; Jl 1,1). Tutaj rodowód sięga aż czwartego pokolenia. Mimo to trudno ustalić pochodzenie autora księgi. Ojcem Sofoniasza był Kuszi, którego imię wiąże się z nazwą Kusz, stosowaną w starożytności w odniesieniu do Etiopii. Imiona wcześniejszych przodków proroka, szczególnie Ezechiasza (imię to nosił m.in. król judzki panujący w latach 713-686 przed Chr., wielki reformator) mają na celu podkreślenie autentyczności żydowskiego pochodzenia Sofoniasza. Zapowiedź ogólnej zagłady. Sofoniasz rozpoczyna swoją księgę od zapowiedzi rychłego nadejścia Dnia Pana (So 1,2-18). Już na wstępie w mocnych słowach prorok zapowiada całkowite zniszczenie ziemi, które będzie karą za zło czynione przez ludzi. Wyrocznia ta przypomina zapowiedź kary potopu (Rdz 6,5 – 7,24). Prorok ogłasza, że ludzie, podobnie jak miało to miejsce w czasach Noego, zostaną pozbawieni swojej władzy nad stworzeniami, ponieważ zagłada obejmie wszystkie istoty żyjące na ziemi. Kara za grzech spadnie nie tylko na ludzi, lecz także na zwierzęta, ptaki i ryby, ponieważ istnieje swego rodzaju solidarność między wszystkimi stworzeniami, wynikająca z faktu, że wszystkie one mają tego samego Stwórcę i wszystkie żyją dla Jego chwały (KKK 344). Sąd nad Judą. Po ogólnej zapowiedzi zniszczenia wszystkiego, co istnieje na ziemi, prorok precyzuje swoją wypowiedź. Kara Boża dotknie przede wszystkim Judę, a szczególnie jej stolicę, Jerozolimę. Bezpośrednim powodem kary jest praktykowany w Judzie kult bałwochwalczy, który rozpowszechnił się tam w okresie panowania króla Manassesa (699-643 przed Chr.). Sam Sofoniasz mógł być naocznym świadkiem tych praktyk, które miały miejsce jeszcze w czasach rządów

2081

SOFONIASZ 1,1-5

43_So:43_So

9/3/08

3:50 PM

a) Milkom – dosł. król. Tytuł ten przypisywano bóstwu czczonemu przez Ammonitów (1Krl 11,5.33; 2Krl 23,13). b) synów królewskich – wyrażenie to odnosi się nie tylko do dzieci króla, lecz także obejmuje tych, którzy stanowili jego najbliższe otoczenie. c) cudzoziemsku – w Kpł 19,19 widnieje zakaz noszenia ubrania utkanego z dwóch rodzajów nici. Zapewne przepis ten nie był przestrzegany przez cudzoziemców. Noszenie takich ubrań nie było zwykłym uleganiem ówczesnej modzie, ale wyraźnym złamaniem przepisów prawa. Być może chodziło też o szaty stosowane w pogańskich kultach, co jednoznacznie wskazywałoby na grzech bałwochwalstwa. d) próg przekracza – prawdopodobnie chodzi o zabobonną praktykę przechodzenia przez próg w taki sposób, aby go nie dotknąć. Przesąd ten został zapożyczony z praktyk religijnych Filistynów, którzy czcili boga Dagona (1Sm 5,4n). e) Brama Rybna – wejście do Jerozolimy od strony północnej. f) Nowe Miasto – północna część Jerozolimy (2Krl 22,14; Ne 11,9). g) Dolne Miasto – miejsce położone w niecce rozciągającej się pomiędzy wzgórzem świątynnym a przeciwległym wzgórzem zachodnim. h) drożdżach – przenośnia oznaczająca życie w stagnacji, która prowadzi do religijnego zobojętnienia. i) Jest to idiom hebr., który zawiera w sobie absolutną negację możliwości Bożej interwencji w losy świata. W rzeczywistości oznacza on wyznanie ateizmu bogatych mieszkańców Jerozolimy, którzy chociaż nie głosili tej tezy publicznie, to jednak ich postawa świadczyła wyraźnie o tym, że takie było ich przekonanie. Podobny opis ateistów znajduje się w Ps 10,4; 14,1; 73,10-12; Iz 5,12n; Ml 2,17.

Page 2082

i tych, którzy oddają pokłon PANUs, przysięgając na Niego, a równocześnie przysięgają na Milkomaa; 6 i tych, którzy odwracają się od PANA; których nie obchodzi wola PANA ani nie szukają Jego rady. Dzień Pana w Jerozolimie Zamilknijcie przed obliczem Panas BOGA, bo Jego Dzieńs jest bliski! Bo PAN przygotował ofiaręs i poświęcił na nią swoich gości. 8 W dniu ofiary PANA tak będzie: ukarzę książąt i synów królewskichb oraz wszystkich, którzy ubierają się po cudzoziemskuc. 9 W tym dniu ukarzę każdego, kto hardo próg przekraczad; i tych, którzy doms swojego Pana napełniają gwałtem i oszustwem. 10 W tym dniu – wyrocznias PANA – słychać będzie krzyk od Bramy Rybneje i lament od Nowego Miastaf, a od wzgórz wielki hałas. 11 Lamentujcie, mieszkańcy Dolnego Miastag, bo zniszczony będzie cały lud handlarzy i zgładzeni wszyscy, którzy odważają srebro. 12 W tym czasie przeszukam Jeruzalems w świetle pochodni i ukarzę ludzi zastygłych na swych drożdżachh, którzy mówią w swoim sercus: „PAN nie uczyni nic dobrego ani złego!”i. 13 Ich majątek będzie rozgrabiony, a ich domy spustoszone. Zbudują domy, lecz nie będą w nich mieszkać, zasadzą winnice, lecz nie będą pić z nich wina. 7

Amona (643-641 przed Chr.). W praktyce łączono kult jedynego Boga z czcią oddawaną Baalowi, gwiazdom i bóstwom krajów sąsiadujących z Izraelem, szczególnie Milkomowi, bogu Ammonitów. W ten pogański kult angażowali się nawet kapłani ze świątyni jerozolimskiej. Ci zostaną ukarani najsurowiej. Nie przetrwają nawet ich imiona (w. 4), ponieważ następne pokolenia nie będą o nich pamiętać. Brak pamięci o człowieku po jego śmierci był dla semitów największym nieszczęściem i upokorzeniem. Słowa Sofoniasza świadczą więc o tym, że zagłada bałwochwalców będzie mieć charakter całkowity i w ten sposób zniknie z Judy każdy przejaw niewierności względem Boga Izraela. Według Drugiej Księgi Królewskiej usunięcie kultów pogańskich z Jerozolimy i Judy dokonało się już w czasie panowania króla Jozjasza (2Krl 23,5). Dzień Pana w Jerozolimie. Sofoniasz zapowiada nadejście Dnia Pana, który swoim charakterem będzie przypominał zebranie liturgiczne. Już pierwsze zdanie: Zamilknijcie przed obliczem Pana BOGA (w. 7) jest typową formułą liturgiczną, zapowiadającą nadejście Boga. Milczenie zgromadzonych było wyrazem ich oczekiwania na spotkanie z Bogiem obecnym w świątyni, w której składane są dla Niego ofiary. Tym razem jednak to nie ludzie będą składać ofiarę Bogu. To sam Stwórca ją sobie przygotuje i wybierze. Nie będzie nią, jak zazwyczaj, mięso zwierząt, ale naród izraelski, lud wybrany. W pierwszej kolejności będzie to otoczenie króla, czyli urzędnicy dworscy (ww. 8n), następnie nieuczciwi kupcy (ww. 10n), a w końcu ludzie żyjący w dobrobycie, którzy odwrócili się od Boga i zlekceważyli Jego prawo (ww. 12n). Zapowiedź Sofoniasza różni się więc od powszechnego w Izraelu rozumienia Dnia Pana jako momentu chwały, w którym Bóg ześle karę na narody pogańskie i wywyższy swój lud. Prorok zwraca uwagę, że będzie to przede wszystkim dzień sądu i kary dla Izraela, który będąc narodem wybranym, ma szczególny obowiązek wiernej służby swojemu Bogu. Dlatego grzech Izraela zostanie sprawiedliwie osądzony i surowo ukarany.

SOFONIASZ 1,6-13

2082

1Krl 11,7.33; 2Krl 23,5.13

Za 2,17; Ap 8,1 Iz 13,6; Ez 30,3

Ez 30,3 Mt 21,12; Mk 11,15

Jr 48,11

Jr 5,12 Pwt 28,30-33.39; Am 5,11; Mi 6,15; Ag 1,6

43_So:43_So

Lb 10,5; Iz 42,13; Jl 2,1; Am 5,18; Ha 3,3n; Rz 2,5

Jl 2,2

Jl 2,1

Pwt 28,28n

Ps 79,3; Lm 4,14 Jr 9,21 Pwt 4,24; Ez 7,19

Jl 1,19n; 2,3.5; Am 7,4

9/3/08

Page 2083

Niezwykły Dzień Pana 14 Blisko jest wielki Dzień PANAs, blisko jest i spiesznie nadchodzi. Będą gorzko płakać w Dniu PANA. Nawet wojownika będzie krzyczał ze strachu. 15 Dzień ten będzie dniem gniewus, dniem trwogi i udręki, dniem spustoszenia i zagłady, dniem ciemności i mroku, dniem burzy i nawałnicyb, 16 dniem trąby i okrzyków wojennych przeciwko warownym miastom, przeciwko basztom wysokim. 17 Przerażę ludzi tak bardzo, że będą chodzić jak niewidomic, bo zgrzeszylis przeciw PANU. Ich krews niby proch będzie rozbryzganad, ich wnętrzności rozrzuconee tak jak nawóz. 18 Nie uratuje ich srebro ani złotof w dniu gniewu PANA. Bo ogień Jego zapalczywości strawi całą ziemię. Doprawdy, dokona On nagłej zagłady wszystkich mieszkańców ziemi. Apel o nawrócenie 1 Zgromadźcie się i zbierzcie – narodzie bezwstydny! – 2 zanim was nie rozpędzą jak plewę, która w końcu znika. Zanim was dosięgnie żar gniewus PANAs, zanim was dosięgnie dzień gniewu PANA.

2

Oz 13,3

3:50 PM

a) wojownik – użyte w tekście oryg. słowo gibbor odnosi się do wyjątkowo dzielnych żołnierzy, np. stosowano je w odniesieniu do najlepszych wojowników króla Dawida (2Sm 20,7; 23,8; 1Krn 11,11; Am 2,16). b) Takie przedstawienie wszechmocy Boga bierze swój początek z Jego objawienia na Synaju (Wj 19,9.16; 20,21). Inni prorocy, mówiąc o objawieniu się Boga, często posługiwali się terminami odnoszącymi się do spektakularnych zjawisk przyrodniczych, takich jak wichury, burze, trzęsienia ziemi (np. Na 1,3-7). Wersety 15-16 stały się podstawą dla średniowiecznej pieśni Dies irae. c) będą… jak niewidomi – obraz ukazujący powszechną panikę i bezcelowość podjętych zachowań obronnych. d) krew niby proch będzie rozbryzgana – ogromna ilość krwi będzie osiadać jak kurz dosłownie wszędzie (Lm 4,14). Krew ze swojej natury nie może unosić się jak kurz, prorok ma jednak w pamięci obraz tego, że Dzień Pana będzie dniem ofiary złożonej z mieszkańców Jerozolimy (So 1,7). Tak jak wylewa się krew z ofiar na ołtarz, tak krew zabitych w Jerozolimie będzie rozlana po tamtejszej ziemi. e) wnętrzności rozrzucone – obraz ukazujący nie tylko wielką masakrę, ale także całkowite dopełnienie kary. Największym upokorzeniem dla Izraelity był bowiem brak pochówku (np. Ps 79,3; Jr 8,2; 14,16; 16,4.6; 25,33). f) srebro ani złoto – aluzja do wielkiego bogactwa zamożnej części mieszkańców Jerozolimy, którzy dzięki niemu czuli się bezpiecznie (So 1,10-12). W sytuacji zagrożenia ze strony państw sąsiednich król płacił kontrybucję, otrzymując w zamian gwarancję pokoju. W momencie nadejścia Pana wielkie bogactwo Jerozolimy nie przyda się na nic.

Niezwykły Dzień Pana. Sofoniasz opisuje charakter zbliżającego się Dnia Pana. Opis ten cechuje wielkie napięcie i dramaturgia, która ma wzbudzić w odbiorcach przesłania Sofoniasza lęk i skłonić ich do nawrócenia. Pierwszym podkreślanym aspektem Dnia Pana jest jego bliskość i nieuchronność (w. 14). Będzie to dzień strachu i grozy, w którym rozleje się nad Jerozolimą gniew Boga obrażonego niezliczonymi grzechami Izraelitów. Towarzyszyć mu będą niezwykłe zjawiska atmosferyczne, jak wichury czy zaćmienie słońca (w. 15). Grozę tego wydarzenia potęgować będą dźwięki podobne do tych, jakie towarzyszą bitwie lub zdobywaniu miasta przez wrogie wojsko (w. 16). Ludzi ogarnie wielkie przerażenie, ponieważ nikt nie będzie w stanie uciec przed karzącą ręką Boga. Nie będzie nawet komu grzebać ciał zabitych. Dzień Pana będzie więc spotkaniem rozgniewanego Stwórcy z grzesznym stworzeniem. Chociaż zapowiedź Sofoniasza ma charakter uniwersalny i mówi o zagładzie wszystkich mieszkańców ziemi (w. 18), to bez wątpienia najpierw skierowana jest do mieszkańców Jerozolimy. Apel o nawrócenie. Prorok wzywa do opamiętania się i do nawrócenia. Tylko taka postawa, pomimo bliskości Dnia Pana, może spowodować cofnięcie decyzji Boga i uwolnienie ludu od grożącej mu kary. Wyrok na Izraela jest już ogłoszony, dlatego powrót do Boga i przywrócenie Jego prawa jako normy życia muszą być natychmiastowe. Nadzieja na łaskę miłosierdzia Bożego rodzi się z faktu, że w Izraelu była duża liczba tzw. ubogich ziemi (w. 3), którzy pozostali wierni Bogu. W obliczu powszechnego upadku moralnego Sofoniasz kieruje do nich szczególne wezwanie, aby nie ustawali w swojej gorliwości i wierności Bogu, bo to jedyna szansa na uniknięcie konsekwencji Dnia Pana.

2083

SOFONIASZ 1,14 — 2,2

43_So:43_So

9/3/08

3:50 PM

a) ubodzy tej ziemi – w ST wyrażenie to oznacza człowieka pracującego na roli, który ze względu na swoje ubóstwo i niską pozycję w społeczeństwie potrzebował pomocy zarówno materialnej, jak i prawnej, dzięki której mógłby się wybronić przed wyzyskiem ze strony zamożnych (Am 2,7; 8,4). Pomimo trudnej sytuacji byli to jednak ludzie uczciwi i wierni Bogu, zachowujący Jego prawo nawet wówczas, kiedy było ono łamane na ich niekorzyść. W myśli teologicznej ST ubodzy ziemi stali się pokornymi i pobożnymi (Lb 12,3; So 3,12), a przez to cieszyli się szczególną opieką Boga (Ps 25,9; 37,11; 76,10; 149,4). b) Gaza – jedno z głównych miast Filistei, położone ok. 5 km od brzegu Morza Śródziemnego, wchodzące w skład pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, które odgrywały wiodącą rolę w ówczesnym handlu. c) Aszkelon – miasto wchodzące w skład pentapolu filistyńskiego, położone 19 km na północ od Gazy. d) Aszdod – miasto wchodzące w skład pentapolu filistyńskiego, położone na zachód od Jerozolimy, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W okresie hellenistycznym (333-63 przed Chr.) zmieniono jego nazwę na Azot. e) w samo południe – czyli w czasie największego upału, aby dodać udręki wypędzanym Filistynom. f) Ekron – ważne miasto filistyńskie, należące do tzw. pentapolu filistyńskiego, położone ok. 45 km na zachód od Jerozolimy. g) ludowi kreteńskiemu – chodzi o Filistynów (zob. Słownik). Kreta (jej inna nazwa to Kaftor), piąta co do wielkości wyspa Morza Śródziemnego, uważana była za miejsce pochodzenia Filistynów (Pwt 2,23; 1Krn 1,12; Jr 47,4; Ez 25,16; Am 9,7).

Page 2084

3

Szukajcie PANA, wszyscy ubodzy tej ziemia, którzy wypełnialiście Jego ustawy. Szukajcie sprawiedliwości, szukajcie pokory, a może się ukryjecie w dniu gniewu PANA.

Ps 37,11; Iz 57,15; 69,33; 72,3n

Sąd nad Filistynami 4 Gazab będzie opuszczona, Aszkelonc spustoszony. Aszdodd w samo południee będzie wypędzony, Ekronf zaś wykorzeniony. 5 Biada mieszkańcom wybrzeża morskiego, ludowi kreteńskiemug! Oto słowa PANAs przeciwko wam: „Kanaanies, ziemio filistyńska, wyniszczę cię – do ostatniego mieszkańca!”. 6 Wybrzeże morskie zamienię w pastwiska, legowiska dla pasterzy i w zagrody dla bydła. 7 Wybrzeże to przypadnie Reszcies domu Judys. Tam będą wypasać swoje stada, a wieczorem odpoczywać w domach Aszkelonu. PAN Bóg bowiem ich nawiedzi i zatroszczy się o nich!

Ez 25,15-17; Am 1,6-8

Pwt 2,23; Jr 47,4; Am 9,7

Ez 25,5; Za 10,3

Za 9,5

Sąd nad Moabitami i Ammonitami 8 Słyszałem obelgi Moabus i szyderstwa Ammonitóws, gdy urągali mojemu ludowis i chełpili się swoją posiadłością. 9 Dlatego, na moje życie!

Jr 48,1 49,6; Am 1,13; 2,3 Ez 25,1-11

Rdz 19,24n; Za 2,13

Prorok nie wycofuje się z wcześniejszej zapowiedzi powszechności Dnia Pana (So 1,18), lecz pragnie podkreślić, że Bóg jest wolny w podejmowaniu swoich decyzji i jeśli dostrzeże autentyczne nawrócenie, to może odwrócić zapowiadaną karę. Sprawiedliwie ukarze bezbożnych, ale ocali nawróconych grzeszników i sprawiedliwych, którzy nie sprzeniewierzyli się Jego prawu. Sąd nad Filistynami. Sofoniasz, podobnie jak inni prorocy ST, kieruje swoje groźby także pod adresem obcych narodów. Wymienia te, które napadały na Izraela z czterech stron: od zachodu – Filistyni, od wschodu – Moabici i Ammonici, od południa – Kuszyci i od północy – Asyryjczycy. Powodem kary, która spadnie na te nacje, są wrogość i zbrodnie, których najeźdźcy dokonali w czasie ciągłych prób odebrania Izraelowi ziemi otrzymanej od Boga. W pierwszej kolejności Sofoniasz zwraca się do Filistynów. Ich potęga ekonomiczna zapewniała im mocną pozycję polityczną i dawała możliwość podbijania innych narodów. Izraelici wielokrotnie musieli toczyć z nimi wojny i właściwie tylko król Dawid potrafił ich pokonać (2Sm 5,17-25). Sofoniasz, zapowiadając upadek Filistei, wymienia nazwy czterech miast filistyńskich, które tworzyły silną konfederację kontrolującą ówczesny handel prowadzony na Bliskim Wschodzie. Zostaną one doszczętnie zniszczone. Podobnie będzie z całym terytorium Filistynów, rozciągającym się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego. Urodzajne, rolnicze tereny położone na równinie Szefela staną się pastwiskiem dla trzód Izraelitów. Sąd nad Moabitami i Ammonitami. Tak jak Filistyni na zachodzie, tak na wschodzie Moabici i Ammonici stale zagrażali Izraelowi i próbowali sobie go podporządkować. Konflikt ten trwał już od czasów sędziów (Sdz 10 – 11). Dlatego wyrocznie przeciwko tym narodom były stałym elementem przepowiadania prorockiego ST (np. Iz 15 – 16; Jr 4,8; 49,1-6; Ez 25,11; Am 1,13 – 2,3). Sofoniasz, zapowiadając wykonanie Bożego wyroku nad Moabitami i Ammonitami,

SOFONIASZ 2,3-9

2084

43_So:43_So

Iz 14,2

Jr 48,29

1Krn 14,12

Iz 18,1-7

Iz 10,5-23

Jon 1,2

Iz 34,11

Jr 18,16; 19,8; 49,17

9/3/08

3:50 PM

Page 2085

– wyrocznias PANAs Zastępóws, Boga Izraelas – Moab stanie się jak Sodoma, a Ammonici jak Gomoraa – siedliskiem ostu i dołem solib, spustoszeniem na wieki. Złupi ich resztas mojego ludu, a pozostali z mojego narodu ich posiądą. 10 Taki los spotka ich za pychę, za to, że urągali ludowi PANA Zastępów i wywyższali się nad niego. 11 PAN napełni ich strachem, gdy zniszczy wszystkie bożki na ziemi. Wszystkie ludy zamieszkujące wyspy pogańskiec oddadzą Mu pokłon, każdy ze swojego miejsca. Sąd nad Egipcjanami i Asyryjczykami Także wy, Kuszycid, będziecie przebici moim mieczem. 13 Wyciągnie swoją rękę przeciwko północy i zniszczy Asyrięs, Niniwęe obróci w pustkowie, w kraj suchy, jak pustynię. 14 Wylegiwać się będą w nim stada, wszelkie gatunki zwierząt, od pelikana do jeża, i będą nocować na głowicach jej kolumn. Sowa zahuczy w oknie, a kruk zakracze na progu, gdyż cedr został wyrwany. 15 Oto wesołe miasto, które czuło się bezpieczne i mówiło w swoim sercus: „Nikt mi nie dorówna!”. Jak więc stało się pustkowiem, legowiskiem zwierząt? 12

a) jak Sodoma… jak Gomora – zagłada tych miast stała się przysłowiowa. W Piśmie Świętym porównanie do tych miast było symbolem całkowitego unicestwienia z powodu ogromu grzechów (Pwt 29,22; Iz 13,19; Jr 49,18; 50,40; Am 4,11; Mt 10,15; 11,24; 2P 2,6; Jud 7). b) dołem soli – obraz całkowitego wyjałowienia. W starożytności istniał zwyczaj wojenny, że zwycięzcy posypywali solą zdobyte miasta na znak swojego definitywnego tryumfu, skazując je na wieczną ruinę (Sdz 9,45). c) wyspy pogańskie – zapowiedź udziału w kulcie Boga Izraela wszystkich mieszkańców ziemi (Ps 97,1; Iz 41,5; 42,4.10.12). Jest to także zapowiedź czasów eschatologicznych (Iz 24,15). d) Kuszyci – chodzi o mieszkańców Etiopii. e) Niniwa – jedno z największych i najstarszych miast Mezopotamii, położone nad Tygrysem; od VIII w. przed Chr. stolica Asyrii, zburzona w 612 r. przed Chr. przez Babilończyków i Medów. W ST jest symbolem wielkiego miasta (Jon 3,3n) oraz zła (Na 3,1).

wiąże ten fakt z ich winą, którą było znieważanie Izraela (w. 8). Trudno jednak wskazać, do jakiego konkretnego wydarzenia odniósł się prorok. Piętnuje on przede wszystkim pychę, która budziła w nich pogardę do narodu wybranego, co było równoznaczne z pogardą okazaną Bogu, któremu cześć oddawali Izraelici. Dlatego kara będzie tak bardzo surowa. Moab i Ammon podzielą los Sodomy i Gomory, które Bóg spalił deszczem ognia i siarki, czyniąc je na zawsze jałową pustynią (Rdz 19,24n). To, co zostanie po dawnej potędze tych narodów, przypadnie w udziale ocalałym Izraelitom (w. 9). Zagłada wrogów Izraela jest zapowiedzią usunięcia z powierzchni ziemi wszystkich bożków, praktyk bałwochwalczych i pogańskich obrzędów. Wszystkie narody będą oddawać cześć jedynemu Bogu, którego świątynia jest w Jerozolimie (w. 11). Zapowiedź ta wypełni się w sposób doskonały w czasach ostatecznych, w Nowym Jeruzalem, gdzie nowy lud Boży, gromadzący wszystkie narody, lud odkupiony przez Chrystusa, będzie oddawał wieczną cześć jedynemu Bogu (Ap 21,1nn). Sąd nad Egipcjanami i Asyryjczykami. Po wygłoszeniu wyroczni przeciwko wrogom Izraela zagrażającym mu od zachodu i wschodu, prorok kieruje swoje słowa do tych z południa i z północy, czyli do Egiptu, symbolizowanego tutaj przez Kuszytów, oraz do Asyrii. Być może Sofoniasz widzi w tych narodach nie tyle konkretne państwa, ile raczej

2085

SOFONIASZ 2,10-15

43_So:43_So

9/3/08

3:50 PM

a) zagwiżdże i machnie ręką – gest wyrażający pogardę naocznego świadka dla upadku grzesznego miasta (Jr 19,8; Mi 6,16; Na 3,19). b) lwy ryczące – obraz ukazujący siłę i dominację nad innymi. Lew chwyta swoją zdobycz i pożera ją całkowicie, a jego ryk świadczy o zdobyciu tego, na co polował (Jr 2,14n; Ez 22,25; Am 3,4). c) wilki wieczorem – obraz ukazujący nienasycenie i chciwość. Wilki, żerując w nocy, od razu pożerają swoją zdobycz, tak że z nastaniem nowego dnia są już głodne. d) każdego ranka… o brzasku – Bóg obwieszcza swoje Prawo w sposób jawny, dzięki czemu każdy ma do niego dostęp i powinno mu być ono znane. e) ulęknie – nie chodzi tu o potocznie rozumiany lęk czy też strach. Bojaźń Boża (zob. Słownik) znajduje swój wyraz w różnych aktach religijnych, w szeroko rozumianej służbie Panu (Joz 24,14; 1Krl 18; 2Krl 17,27). Bojaźń Boża łączy się z pojęciem Boga jedynego, wszechmocnego, godnego najwyższej czci i szacunku.

Page 2086

Każdy, kto będzie przechodził, zagwiżdże i machnie rękąa.

Napomnienia i obietnice Grzechy mieszkańców Jerozolimy 1 Biada buntowniczemu i splamionemu miastu tyranów! 2 Nie usłuchało wezwania, nie przyjęło upomnienia; nie zaufało PANUs, nie przybliżyło się do swojego Boga. 3 Jego książęta są jak lwy rycząceb, jego sędziowie jak wilki wieczoremc, które do rana nic nie pozostawią. 4 Prorocy jego są bezczelni, ludzie zdradliwi. Jego kapłani znieważają świętość, łamią prawos. 5 Pośród niego PAN sprawiedliwy nie dopuszcza się nieprawości: każdego ranka ogłasza swoje prawo, nie braknie go nigdy o brzaskud. A człowiek nieprawy nie zna wstydu. 6 Ja wytraciłem pogan, zostały zburzone ich twierdze; spustoszyłem ich ulice, nikt nimi nie chodzi. Zrujnowałem ich miasta – nikt tam już nie mieszka. 7 Mówiłem: „Na pewno się mnie ulękniee, przyjmie upomnienie! Jego mieszkanie nie będzie zniszczone”. Choć często ich nawiedzałem, wstawali wcześnie, aby mnożyć swoje występki.

3

Jr 6,6-10

Jr 5,3; 7,26; Am 4,6

Ez 22,25n; Ha 1,8

Jr 6,13-15; 23,32; Ez 22,26

Pwt 32,4

Ps 101,8

Ps 9,6

symbol wszystkich ludów ziemi. W wyroczni przeciw Egiptowi i Asyrii nie ma bowiem żadnego odniesienia do wojen, które kraje te toczyły z Izraelem. Uwaga autora skupiona jest wyłącznie na karze, jaką Bóg wymierzy przeciwnikom Jego ludu. Egipt i Asyria zostaną zamienione w pustynię i w siedlisko dzikich, nieczystych zwierząt, a z ich wielkiej potęgi nic nie zostanie. Nawet Niniwa – najpotężniejsze miasto tamtych czasów, siedlisko grzechu i symbol zepsucia – będzie zburzona, a jej ruiny staną się przestrogą dla następnych pokoleń. Grzechy mieszkańców Jerozolimy. Po oskarżeniach kierowanych pod adresem narodów sąsiadujących z Izraelem Sofoniasz ponownie zwraca się przeciwko ludowi wybranemu. Wyrocznia ta odnosi się do Jerozolimy, której nazwa co prawda nie pojawia się w tekście, ale kontekst wypowiedzi proroka jednoznacznie wskazuje, że zapowiadana kara spadnie właśnie na to miasto. Prorok zarzuca mieszkańcom Jerozolimy, że nie słuchając napomnień proroków i lekceważąc wezwanie do nawrócenia, świadomie odrzucili Boga. Wymieniając po kolei różne grupy społeczne: sprawujących władzę, sędziów, kapłanów i proroków, Sofoniasz ukazuje skalę grzechu Izraelitów. To oni przyczynili się do moralnego upadku miasta i całego narodu. Prorok nie waha się nazywać po imieniu win Izraelitów. Zarzuca im przede wszystkim, że byli głusi na głos Boga, który chciał do nich przemawiać. Książętom wypomina pychę i żerowanie na ludzkiej biedzie. Sędziom – korupcję i stronniczość. Kapłanom – lekceważenie

SOFONIASZ 3,1-7

2086

43_So:43_So

Rdz 3,17n; Ps 69,25; Ez 21,36; 22,31; Ap 16,1

9/3/08

3:50 PM

Page 2087

Dlatego czekajcie na mnie – wyrocznias PANAs – na dzień, gdy wystąpię z oskarżeniem. Postanowiłem bowiem zgromadzić narody, zebrać królestwa, aby wylać na nie swoje oburzenie, cały żar mojego gniewus. Naprawdę ogieńa mojej zapalczywości strawi całą ziemię.

a) ogień – zestawienie obrazu ognia z rzeczownikami, które służą do określenia gniewu, nadaje wyroczni dużą plastyczność: gniew, podobnie jak ogień, jest trudny do opanowania i ma wielką siłę niszczącą, może tak samo nagle wybuchnąć (2Sm 11,20), być podsycany (1Krl 14,22), jak i stłumiony (Ps 80,5).

Nawrócenie narodów 9 Wtedy oczyszczę wargib ludom, by wszyscy wzywali imienias PANAs i wspólnie Mu służyli. 10 Za rzekami ziemi Kuszc czciciele moi, rozproszeni synowie, złożą mi dar. 11 W tym dniu nie będziesz się już wstydzić wszystkich swoich uczynków, którymi grzeszyłaś przeciwko Mnie. Bo wtedy usunę spośród ciebie twoich zuchwałych pyszałków i nie będziesz się już wywyższać na mojej świętej górzed. 12 I zachowam pośród ciebie lud pokorny i ubogi; w imieniu PANA będą szukać schronienia. 13 Resztas Izraelas – nie będzie dopuszczać się nieprawości, nie będzie mówić kłamstwa. Język zdradliwy nie znajdzie się w ich ustach. Będą się paść i odpoczywaće i nikt nie będzie ich niepokoił.

e) paść i odpoczywać – znak dobrobytu i pokoju, jaki nastanie w czasach mesjańskich (Ps 23; Ez 34; Mi 4,4).

8

b) oczyszczę wargi – czyste wargi są symbolem życia w prawdzie, a zatem bliskości z Bogiem (Hi 33,3). c) Kusz – zob. So 2,12+. d) górze – chodzi o Syjon (zob. Słownik).

Rdz 11,1-9; Iz 6,5; So 2,3

Pwt 4,27; 28,64

Ap 14,1

J 1,47; Ap 14,1-5

świętych obowiązków wynikających z ich urzędu. Prorokom – sprzeniewierzenie się powierzonej im misji. Grzech i nieprawość Izraelitów zostają zestawione i porównane ze sprawiedliwością i świętością Boga, który jest sprawiedliwy i wierny zawar temu z Izraelem przymierzu. Chociaż Izraelici odwrócili się od Boga, On niezmiennie mieszka w Jerozolimie. Dlatego ciągle domaga się, aby Jego prawo było szanowane i zachowywane. Jerozolimę, która nie chce słuchać Jego słów i przez swoje grzechy zrywa przymierze ze swoim Bogiem, czeka sprawiedliwa kara. Miasto zostanie spalone w momencie nadejścia Dnia Pana, kiedy dokona się powszechny sąd nad wszystkimi narodami. Nawrócenie narodów. Prorok diametralnie zmienia ton swojej wypowiedzi. Świadczy to o tym, że celem kary nie jest unicestwienie narodów, lecz ma ona służyć jedynie ich oczyszczeniu. Dzięki niemu ludzie zostaną uwolnieni od skutków swoich grzechów. Przestaną służyć pogańskim bożkom, a w życiu kierować się będą tylko Bożym prawem, dzięki czemu zniknie wszelka niesprawiedliwość. Początkiem oczyszczenia będzie świadomość popełnionego zła. Zawstydzenie własnym grzechem zainicjuje przemianę wewnętrzną ludzi i odnowę życia religijnego. Bóg usunie każdego, kto nie uzna w Nim Boga i w swojej pysze będzie się wywyższał nad innych. Ocaleją jedynie ludzie pokorni i ubodzy, dla których Boże prawo będzie jedyną regułą życia. Sofoniasz zapowiada tutaj także zjednoczenie wszystkich narodów, które zgodnie będą oddawać cześć jedynemu Bogu.

2087

SOFONIASZ 3,8-13

43_So:43_So

9/3/08

3:50 PM

a) Wykrzykuj z radości… całym sercem – prorok, wzywając do ogólnej radości, używa czterech różnych słów hebrajskich na oznaczenie stanu ludzkiego szczęścia i wesela. Każde z nich intensyfikuje poprzednie. b) Rozraduje się – nie tylko nowy lud Boży będzie się cieszył, ale również sam Bóg. Źródłem Jego radości będzie odnowa moralna wszystkich Jego wyznawców.

Page 2088

Zapowiedzi pomyślne dla Izraela 14 Wykrzykuj z radości, Syjonies! Wołaj radośnie, Izraelus! Ciesz się i wesel całym sercema, Jerozolimos! 15 PANs oddalił od ciebie wyroki, usunął twojego nieprzyjaciela. Król Izraela, PAN, jest pośród ciebie! Nie będziesz się już lękać złego! 16 W tym dniu powiedzą Jerozolimie: „Nie bój się, Syjonie! Nie drżyj ze strachu!”. 17 PAN, Twój Bóg, jest pośród ciebie, Mocarz – On wybawi! Będzie się cieszył i weselił tobą, odnowi cię swoją miłością. Rozraduje sięb tobą niezmiernie, 18 jak w dzień święta. Oddalę od ciebie nieszczęście, byś nie znosiła już hańby. 19 Oto uwolnię cię od wszystkich twych ciemięzców! W tym czasie ocalę chromych i zgromadzę wygnanych. Obdarzę ich chwałą i sławą w każdym kraju, gdzie byli poniżani. 20 Wtedy przyprowadzę was z powrotem, w tym czasie was zgromadzę. Obdarzę was sławą i chwałą u wszystkich ludów ziemi, gdy doświadczycie odmiany losu – mówi PAN.

Iz 12,6; 54,1; Za 2,14; J 12,15

Iz 40,2

J 1,49; 12,13

Iz 62,5; Jr 32,41

Ps 14,7; Iz 60,14; 61,7; Mi 4,6n

Iz 11,11; Ml 3,6

Zapowiedzi pomyślne dla Izraela. Proroctwo Sofoniasza kończy się wielkim wezwaniem do radości. Jej powodem jest obecność w Jerozolimie Boga, prawdziwego Zbawiciela, który przebaczył Izraelitom ich grzechy, a także uwolnił miasto od jego wrogów. Mieszkańcy Jerozolimy mogą więc czuć się zupełnie bezpieczni, ponieważ wiedzą, że chroni ich potężna moc Boga. Prorok zapowiada, że Izrael, lud Boży, zostanie zebrany na nowo, ale już nie po to, aby być postawionym przed Bożym sądem, lecz by odebrać chwałę.

SOFONIASZ 3,14-20

2088

44_Ag:44_Ag

9/3/08

3:54 PM

Page 2089

KSIĘGA AGGEUSZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Wystąpienia prorockie zawarte w Księdze Aggeusza są dokładnie datowane, dzięki czemu znamy czas działalności proroka o imieniu Aggeusz. Jego działalność przypada na drugi rok rządów Dariusza I, czyli na 520 r. przed Chr. Minęło wówczas 18 lat od słynnego dekretu Cyrusa, zezwalającego Izraelitom na powrót do ojczystej ziemi. Mimo to świątynia w Jerozolimie nadal leżała w gruzach (Ag 1,4.9). Przyczyną takiego stanu rzeczy było zniechęcenie repatriantów z Babilonii, którzy musieli borykać się z wieloma trudnościami (Ag 1,2), a także przeszkody ze strony Samarytan, których Judejczycy wykluczyli z udziału w odbudowie z powodu ich rasy i religii (Ezd 4,3). Sytuacja zmieniła się, gdy król perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) potwierdził dekret Cyrusa i zezwolił na odbudowę świątyni, a na czele społeczności repatriantów stanęli Zorobabel, syn Szealtiela, oraz najwyższy kapłan Jozue, syn Josadaka (Ag 1,1; por. Ezd 2,2; 3,2.8; 5,2; Ne 7,5.7). W tych okolicznościach przepowiadał w Jerozolimie prorok Aggeusz. Znaczenie jego imienia wykazuje w języku hebrajskim związek ze słowem chag – ‘święto’, ‘uroczystość’. Być może urodził się w dniu świątecznym albo otrzymał zadanie odbudowy świątyni i rozpoczęcia sprawowania w niej kultu. Nie wiemy, czy Aggeusz urodził się w Palestynie, czy też przybył z Babilonii razem z jakąś grupą repatriantów. Nie można wykluczyć, że sprawował on funkcje kapłańskie, ale przypuszczenie to nie znajduje potwierdzenia w tekście księgi. Wydaje się, że należałoby go łączyć z prorokami kultowymi, którzy działali na terenie Jerozolimy, choć nic nie wiemy na temat roli, jaką mógł wśród nich pełnić. Mowy Aggeusza zostały zredagowane krótko po jego wystąpieniach, czyli ok. 520 r. przed Chr. Datę tę potwierdza także fakt zestawienia obok siebie postaci Zorobabela i Jozuego oraz oczekiwania mesjańskie związane z Zorobabelem. Treść i teologia Na podstawie datacji podanej w Księdze Aggeusza wyróżnia się pięć wystąpień proroka, połączonych ze sobą formułami redakcyjnymi. Zawarte tu treści mają formę zarówno wyroczni (Ag 1,2-11; 1,15b – 2,9; 2,14-23), jak i narracji (Ag 1,1.12-15a; 2,10-13). W pierwszym wystąpieniu (Ag 1,1-11) prorok wzywa do rozpoczęcia odbudowy świątyni, uświadamiając przy tym członkom wspólnoty, że ociąganie się z przystąpieniem do tego dzieła jest przyczyną ich niedostatku i różnych klęsk. W drugim wystąpieniu (Ag 1,12-15a) prorok rozwiewa obawy wspólnoty i przekonuje ją o życzliwej obecności Boga. Efektem tych zapewnień jest rozpoczęcie odbudowy świątyni. Trzecia przemowa, wygłoszona już po rozpoczęciu prac (Ag 1,15b – 2,9), jest adresowana do Zorobabela, Jozuego oraz do całego ludu. Prorok zachęca do wytrwania pomimo trudności, gdyż Bóg jest z nimi. Zapewnia też, że chwała nowej świątyni będzie większa od poprzedniej. W czwartym wystąpieniu (Ag 2,10-19) prorok zabiera głos w dyskusji dotyczącej nieczystości kultycznej. W jego przekonaniu dotychczasowe klęski były spowodowane tym, że wszystko, co składano Bogu w ofierze, było nieczyste. Zapewnia jednak, że od dnia rozpoczęcia budowy świątyni Bóg 2089

44_Ag:44_Ag

9/3/08

3:54 PM

Page 2090

będzie błogosławił ludowi. W piątej mowie, skierowanej do Zorobabela, pojawiają się wyraźne odniesienia do czasów ostatecznych (Ag 2,20-23). Prorok zapowiada, że Bóg poruszy niebo i ziemię oraz zniszczy wszystkich wrogów Judy. Zorobabel jako spadkobierca dynastii dawidowej będzie uprzywilejowanym narzędziem rządów Boga w narodzie izraelskim. Aggeusz szczególne znaczenie przypisuje odbudowie świątyni po powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Nie waha się stwierdzić, że zaniechanie prac było przyczyną wszelkich nieszczęść we wspólnocie repatriantów. Jednocześnie pobudza lud do działania, zapewniając o zbawczej obecności Boga pośród niego. Dzień przystąpienia do odbudowy stanowi moment przejścia od sytuacji przekleństwa do stanu błogosławieństwa (Ag 2,15n.18n). Bóg nie czeka, aż dzieło zostanie ukończone, ale już pierwszy krok ze strony ludzi, którzy chcą odpowiedzieć posłuszeństwem na Jego słowo, staje się dla Niego okazją do udzielenia błogosławieństwa. Stwórca zapewnia jednocześnie, że będzie wspierał rozpoczęte dzieło, zapewniając środki materialne na jego wykonanie (Ag 2,5n). Ponadto zapowiada, że chwała odbudowanej świątyni przewyższy tę dawną, gdyż w tym miejscu On udzieli swojego pokoju (Ag 2,9). Wspólnota związana z tą świątynią nie będzie musiała się obawiać pogańskich potęg, gdyż Bóg pokona je swoją mocą. Aggeusz, wskazując na Zorobabela, potomka Dawida, jako gwaranta ukończenia budowy, łączy chwałę nowej świątyni z obietnicą króla z rodu Dawida, przez którego Bóg zapewni ludowi swoją obecność, błogosławieństwo i pokój. Prorok pragnie przede wszystkim pomóc swoim przygnębionym i zniechęconym rodakom odzyskać narodową oraz religijną tożsamość. Powinni oni odnaleźć się jako lud Boży i wspólnota skupiona wokół świątyni, opierając swoje życie na nieskazitelnym postępowaniu i składaniu ofiar, które zapewnią im więź z Bogiem przymierza.

2090

44_Ag:44_Ag

9/3/08

3:54 PM

Page 2091

KSIĘGA AGGEUSZA

Tytuł W drugim roku panowania króla Dariuszaa, w pierwszym dniu szóstego miesiąca, PANs tak przemówił przez prorokas Aggeusza do Zorobabela, syna Szealtielab, namiestnika Judys, i do najwyższego kapłanas Jozuego, syna Josadakac:

1

Za 4,6-10 Za 3,1-9

1

Odbudowa świątyni

2Sm 7,2 Mt 24,1n

Pwt 28,38 Pwt 8,10

Pwt 10,18

Wezwanie do odbudowy 2 „Tak mówi PAN Zastępóws: Lud ten mówi: «Jeszcze nie nadszedł czas na odbudowę domus PANA». 3Wtedy PAN tak przemówił przez prorokas Aggeusza: 4 A czy dla was nadszedł już czas, żebyście mieszkali w przyozdobionych domach, podczas gdy dom Pana leży w gruzach? 5 Teraz tak mówi PAN Zastępów: Rozważcie, jak się wam powodzi! 6 Siejecie wiele, lecz zbieracie mało, jecie, lecz nie zaspokajacie głodu, pijecie, lecz nie gasicie pragnienia, ubieracie się, lecz nie odczuwacie ciepła, a kto pracuje dla zarobku, pracuje dla dziurawej kieszeni. 7 Tak mówi PAN Zastępów: Rozważcie, jak się wam powodzi! 8 Idźcie w góry, sprowadźcie drewno, budujcie ten dom, a upodobam go sobie i w nim doznam czci – mówi PAN.

a) Dariusz – chodzi o władcę perskiego Dariusza I, który panował w latach 522-486 przed Chr. b) Zorobabel, syn Szealtiela – najwyższy przedstawiciel perskiej władzy świeckiej w Judzie. Jego imię znaczy w jęz. akadyjskim ‘ziarno z Babilonu’ albo ‘pęd Babilonu’. Według 1Krn 3,19 Zorobabel był synem Pedajasza, brata Szealtiela. Ten ostatni był synem króla Jojakina z dynastii Dawidowej i właśnie to pochodzenie chce podkreślić autor. c) Jozue, syn Josadaka – najwyższy przedstawiciel żydowskiej władzy religijnej, której centrum była świątynia jerozolimska, leżąca w gruzach w tym czasie.

Tytuł. Autor osadza opisywane wydarzenia w konkretnej rzeczywistości historycznej (520 r. przed Chr.). Adresatami Bożego przesłania są najwyżsi przedstawiciele ówczesnej władzy cywilnej i religijnej. Należy pamiętać, że Judea była w tym czasie pod panowaniem perskim. Autor dyskretnie przypomina, że słowa Boga mają być dla adresatów ważniejsze niż zarządzenia perskich władców. Wezwanie do odbudowy. Kiedy po latach wygnania (586-538 przed Chr.) Judejczycy wrócili do swojej ojczystej ziemi, przystąpili do odbudowy zniszczonego kraju, zaczynając od własnych domów. Tymczasem także świątynia, leżąca w ruinie od kilkudziesięciu lat, wymagała odbudowy. Lud jednak odkładał to zadanie na później, prawdopodobnie usprawiedliwiając się względami ekonomicznymi. Bóg przez Aggeusza wyraził swoją wolę przywrócenia znaczenia tej świętej budowli zarówno jako centrum życia religijnego, jak i narodowego. Zgodnie z charakterystycznym dla ST

2091

AGGEUSZ 1,1-8

44_Ag:44_Ag

9/3/08

3:54 PM

a) Zorobabel – zob. Ag 1,1+. b) Jozue – zob. Ag 1,1+. c) reszta ludu – Aggeusz używa tego określenia w odniesieniu do tej części narodu izraelskiego, która wróciła z wygnania i osiedliła się w Palestynie (zob. Słownik). d) Ja jestem z wami – zapewnienie o zbawczej obecności Boga wśród swojego ludu, gwarantującej powodzenie podejmowanych dzieł (Rdz 28,15; Wj 3,12; Iz 41,10; 43,5; Jr 1,8; 30,10n; por. np. Mt 14,27; J 6,20). e) Dariusz – zob. Ag 1,1+.

Page 2092

9

Liczyliście na wiele, lecz macie mało. A kiedy przynieśliście to do swojego domu, Ja i to rozproszyłem. Dlaczego? – wyrocznia PANAs Zastępów. Ponieważ mój dom leży w gruzach, podczas gdy każdy z was gorliwie troszczy się o własny dom. 10Dlatego niebo wstrzymało deszcz nad wami, a ziemia nie wydała swojego plonu. 11Sprowadziłem też suszę na ziemię, na góry, na zboże, na winne krzewy i drzewa oliwek, na wszystko, co wydaje ziemia, na ludzi i na zwierzęta, i na wszelką pracę rąk waszych”. Rozpoczęcie budowy 12 Wtedy Zorobabela, syn Szealtiela, i najwyższy kapłans Jozueb, syn Josadaka, oraz cała reszta luduc wysłuchali głosus PANAs, swojego Boga, w słowach prorokas Aggeusza, którego PAN posłał do nich. A luds odczuł bojaźńs przed PANEM. 13 Aggeusz, wysłannik PANA, ogłosił ludowi przesłanie otrzymane od PANA: „Ja jestem z wamid – wyrocznia PANAs”. 14 Wtedy PAN pobudził ducha namiestnika Judy Zorobabela, syna Szealtiela, ducha najwyższego kapłana Jozuego, syna Josadaka, i ducha całej reszty ludu, tak że przyszli i podjęli pracę przy budowie domus PANA Zastępóws, swojego Boga, 15 dwudziestego czwartego dnia, miesiąca szóstego, w drugim roku panowania króla Dariuszae.

Kpł 26,19n

Wj 35,20 – 36,3; Ezd 1,5

Chwała odbudowanej świątyni Zapowiedź chwały odbudowanej świątyni 1 Dwudziestego pierwszego dnia, siódmego miesiąca, PANs przemówił przez prorokas Aggeusza: 2„Powiedz namiestnikowi Judys Zorobabelowia, synowi Szealtiela, i najwyższemu kapłanowis Jozuemub, synowi Josadaka, oraz reszcies ludus: 3Czy jest jeszcze wśród was ktoś, kto widział ten doms w jego dawnej chwales? Widzicie, jaki jest teraz? Czy nie wydaje się wam, że w porównaniu z tamtym, jakby go wcale nie było? 4Lecz teraz: Odwagi, Zorobabelu! – wyrocznia PANAs. Odwagi, najwyższy kapłanie, Jozue, synu Josa-

2

sposobem interpretowania zjawisk i sytuacji życiowych prorok uświadomił ludowi, że przeżywany przez nich niedostatek materialny (w. 6) jest skutkiem braku Bożego błogosławieństwa, które mogliby otrzymać, gdyby przystąpili do odbudowy świątyni (w. 9). W myśl teologii przymierza (Kpł 26; Pwt 28) konsekwencją niezachowania reguł więzi z Bogiem są m.in. niskie plony (Pwt 28,38), brak żywności (Pwt 8,10), niedobór odzienia (Pwt 10,18). Rozpoczęcie budowy. Boże wezwanie spotkało się z entuzjastyczną odpowiedzią ze strony nie tylko przywódców, ale i całej reszty ludu, czyli wszystkich, którzy wrócili z wygnania. Ta postawa została określona przez autora jako bojaźń przed PANEM (w. 12), co świadczy, że płynęła ona z autentycznego i szczerego posłuszeństwa Bogu. Uroczyste potwierdzenie Bożej obecności wśród ludu stanowiło niewątpliwie silny bodziec do rozpoczęcia pracy. Zapowiedź chwały odbudowanej świątyni. Po miesiącu i dwudziestu dniach od pierwszego wystąpienia Aggeusz zwrócił się z nowym przesłaniem do tych samych adresatów (Ag 1,1; 2,2). Był świadomy trudności związanych z niezbyt imponującym efektem prac budowlanych w początkowej fazie (w. 3), lecz stanowczo odrzucił myśl o zaprzestaniu robót. Choć wspomnienie dawnej wspaniałości świątyni mogło budzić w repatriantach uczucie niedosytu i zniechęcenia na widok tego, co udało się już odbudować, to jednak Bóg ustami proroka wezwał do odwagi i porzucenia lęku.

AGGEUSZ 1,9 — 2,4

2092

Ezd 3,10-13

44_Ag:44_Ag

Hbr 12,26

Iz 2,2-4; 60,1-22

9/3/08

Pwt 28,22; Am 4,9

Page 2093

daka! Odwagi, cały ludu tej ziemi! – wyrocznia PANA. Do dzieła! Gdyż Ja jestem z wamia! – wyrocznia PANA Zastępóws. 5Zgodnie z obietnicą, którą wam dałem, gdy wychodziliście z Egiptub, mój duch jest stale wśród was. Nie bójcie się! 6Gdyż tak mówi PAN Zastępów: Jeszcze tylko krótka chwila, a poruszę niebo i ziemię, morze i stały ląd. 7Ja poruszę wszystkie narody, tak że napłyną kosztowności wszystkich narodów i napełnię ten dom chwałą – mówi PAN Zastępów. 8Moje jest srebro i moje jest złoto – wyrocznia PANA Zastępów. 9Chwała przyszłego domu będzie większa niż dawniej – mówi PAN Zastępów. W tym właśnie miejscu będę obdarzał pokojems – wyrocznia PANA Zastępów”. Ponowne błogosławieństwo Dwudziestego czwartego dnia, dziewiątego miesiąca, w drugim roku panowania Dariuszac, PANs przemówił do prorokas Aggeusza: 11„Tak mówi PAN Zastępóws: Zapytaj, proszę, kapłanów o orzeczenied w takiej sprawie: 12Gdy ktoś niesie poświęcone mięso zawinięte w swoje ubranie i dotknie tym ubraniem chleba albo gotowanej potrawy, albo wina czy oliwy, albo w ogóle jakiegoś pokarmu, to czy wtedy staje się on poświęcony?”. Kapłani odpowiedzieli: „Nie”. 13Aggeusz pytał dalej: „Gdy ktoś, kto stał się nieczystys wskutek zetknięcia ze zmarłyme, dotknie którejś z tych rzeczy, to czy staje się ona nieczysta?”. Kapłani odpowiedzieli: „Tak”. 14Wtedy odezwał się Aggeusz i rzekł: „Taki jest ten luds i taki jest ten naród według Mnie – wyrocznia PANAs; takie są wszystkie ich dzieła i cokolwiek składają w ofierzes – jest to nieczyste. 15 Teraz jednak bądźcie uważni, zaczynając od dziś i na przyszłość. Zanim w świątynis PANA ułożono kamień na kamieniu – 16jak wam się wiodło? Przyszedł ktoś do stosu ziarna, w którym miało być dwadzieścia miar, lecz było tam tylko dziesięć. Przyszedł ktoś do kadzi z młodym winem, by zaczerpnąć pięćdziesiąt miar, lecz było tam tylko dwadzieścia. 17 Sprawiłem, że plony waszej pracy zniszczyła rdza zbożowa, pleśń i grad, a jednak nie ma was przy Mnie – wyrocznia 10

Kpł 22,4-7

3:54 PM

a) Ja jestem z wami – zob. Ag 1,13+. b) gdy wychodziliście z Egiptu – nawiązanie do przymierza, na mocy którego Bóg zobowiązał się do mieszkania pośród swojego ludu (Wj 29,45; Jr 7,23; 11,4n). c) Dariusz – zob. Joz 1,1+. d) orzeczenie – hebr. torah oznacza zarówno wykładnię prawną w określonej sprawie, jak i całość Pięcioksięgu. e) nieczysty wskutek zetknięcia ze zmarłym – niezrozumiały dziś dla nas zakaz dotykania ludzkich zwłok można wyjaśnić tym, że śmierć człowieka postrzegano jako skutek grzechu (np. Mdr 1,16; por. Mdr 1,13n; 2,23n). Prawo to (np. Pwt 19,11) mogło być również formą przeciwstawienia się pogańskiemu kultowi zmarłych. Jezus, który jest zmartwychwstaniem i życiem (J 11,25), dotykał umarłych (np. Mt 9,18.25; por. Łk 7,14) i przywracał im życie. Wskrzeszenia stanowią zapowiedź zmar twychwstania do życia wiecznego. Dla chrześcijan śmierć jest przejściem do wiecznego życia, a Kościół oddaje cześć relikwiom świętych.

Fundamentem i poręką nowej nadziei oraz powodzenia podjętego dzieła odbudowy miała być świadomość, że PAN jest z nimi, tak jak był podczas Wyjścia z Egiptu i wędrówki przez pustynię. Aggeusz wskazał również na uniwersalistyczny wymiar nowej świątyni, zapowiadając sprowadzenie do niej kosztowności wszystkich narodów (w. 7). Oznaczać to będzie nawrócenie ludów pogańskich na wiarę w prawdziwego Boga. Chwała nowej świątyni okaże się więc większa od tej, jaką cieszyła się świątynia wybudowana przez Salomona. Ponowne błogosławieństwo. Po trzech miesiącach Bóg skierował przez proroka Aggeusza kolejne przesłanie do odbudowujących świątynię. Tym razem dotyczyło ono problemów natury rytualnej, a dokładnie kwestii przekazywania świętości bądź nieczystości przez dotyk (ww. 12n). W opinii kapłanów świętość nie mogła przechodzić na rzeczy przez fizyczny kontakt ze świętym przedmiotem, inaczej natomiast było z rzeczami nieczystymi. Ta refleksja nad czystością rytualną zostaje następnie odniesiona do całego ludu. Wydaje się bowiem, że budowniczowie żywili fałszywe przekonanie, iż samo odbudowywanie świątyni zwiększy ich świętość. Tymczasem Bóg pouczył, że sam trud włożony w prace przy budowie nie wystarczy – ludzie muszą podjąć również duchową odnowę. Następnie Bóg zaprosił Izraelitów do spojrzenia na ich przeszłość (ww. 15-19). Niepowodzenia w przedsięwzięciach były konkretnym znakiem

2093

AGGEUSZ 2,5-17

44_Ag:44_Ag

9/3/08

3:54 PM

a) Zorobabel – zob. Ag 1,1+. b) sygnetem – pierścienie lub sygnety służyły jako pieczęcie do uwierzytelniania oficjalnych dokumentów króla albo do rozpoznawania osób.

Page 2094

PANA. 18Rozważcie czasy obecne i minione: od dwudziestego czwartego dnia, dziewiątego miesiąca, to jest od dnia w którym położono fundamenty pod świątynię PANA. Bądźcie uważni: 19Nie ma jeszcze ziarna w spichlerzu, a winorośl, figowiec, drzewo granatu, oliwka jeszcze nie wydały owocu. Od dziś jednak będę wam błogosławił”. Zapowiedź dla Zorobabela 20 Dwudziestego czwartego dnia tego miesiąca po raz drugi przemówił PANs do Aggeusza: 21„Powiedz namiestnikowi Judys Zorobabelowia: Poruszę niebo i ziemię. 22Powalę trony królestw i zniszczę moc królestw pogańskich. Przewrócę rydwany wraz z ich woźnicami. Padną wierzchowce i jeźdźcy, jeden polegnie od miecza drugiego. 23W tym dniu – wyrocznia PANAs Zastępóws, wezmę ciebie, mój sługo Zorobabelu, synu Szealtiela – wyrocznia PANA, i uczynię cię jakby sygnetemb, bo wybrałem ciebie – wyrocznia PANA Zastępów”.

braku Bożego błogosławieństwa i wezwaniem do nawrócenia, którego Izraelici niestety nie podjęli (w. 17). Jednak od momentu położenia kamienia węgielnego miało im towarzyszyć Jego błogosławieństwo (w. 19). Zapowiedź dla Zorobabela. Bóg postanowił, że zrealizuje swój zbawczy plan przez Zorobabela, swojego sługę. Wyrocznia ta nawiązuje do zapowiedzi skierowanej do Jechoniasza, dziadka Zorobabela (Jr 22,24n), którego Bóg powołał do szczególnej zażyłości ze sobą, czego oznaką był sygnet na prawej ręce. Bóg jednak zrzucił Jechoniasza z tronu i wydał go w ręce Babilończyków. W jego miejsce Zorobabel będzie jakby sygnetem na ręce Boga (w. 23), to znaczy będzie panował jako namiestnik Boga, gdy nastanie na ziemi nowy porządek. Spełnienie tego proroctwa nastąpiło w inny sposób, niż można się było tego spodziewać. Wprawdzie odbudowa świątyni została ukończona już po czterech latach (516 r. przed Chr.), ale budowla ta pod względem przepychu nie dorównywała poprzedniej. Skarby królów ziemi nie zostały do niej przyniesione i ostatecznie zburzono ją w 70 r. po Chr. Zorobabel nie został królem i szybko zniknął ze sceny dziejowej, a jego kraj nigdy nie osiągnął świetności, jaką cieszył się w czasach Dawida i Salomona. Proroctwo Aggeusza dotyczyło bowiem czasów odleglejszych niż okres panowania Zorobabela. Wypełniło się i nadal wypełnia w Jezusie Chrystusie, w którym wierzący tworzą duchową świątynię, napełnioną chwałą Pana Zastępów (np. J 2,19-22; 1Kor 3,16; 2Kor 6,16; Ef 2,20-22). W tej świątyni dostępuje się zbawienia.

AGGEUSZ 2,18-23

2094

Za 6,12n Jr 22,24n

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

Page 2095

KSIĘGA ZACHARIASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Księga Zachariasza jest najdłuższa w zbiorze Dwunastu Proroków (mniejszych). Imię Zachariasz w języku hebrajskim znaczy ‘oby Pan wspomniał’ i występuje dość często w ST, szczególnie jako imię własne różnych kapłanów i lewitów w okresie po przesiedleniu babilońskim. Prorok Zachariasz był synem Berekiasza, syna Iddo, o którym wspomina również Ezd 5,1 i 6,14. Działał on w tym samym czasie, co prorok Aggeusz, i prawdopodobnie wywodził się ze środowiska lewickiego skupionego wokół świątyni jerozolimskiej odbudowanej po powrocie Izraelitów z przesiedlenia babilońskiego. Ze względu na duże różnice literackie i teologiczne między Za 1 – 8 a 9 – 14, przyjmuje się, że są to dwa odrębne dzieła, napisane przez różnych autorów, określanych czasem jako Pierwszy i Drugi Zachariasz. Pierwsza część zawiera wypowiedzi proroka pochodzące z okresu, który można dokładnie określić dzięki wzmiankom obecnym w tekście. Obejmuje on dwa lata od momentu podjęcia odbudowy świątyni w 520 r. do końca 518 r. przed Chr. Druga część natomiast składa się z dwóch sekcji, które powstały prawdopodobnie w późniejszych czasach. Część uczonych twierdzi, że w IV w. przed Chr., inni natomiast, uwzględniając wzmiankę o Grekach (Za 9,13) oraz o zdobywaniu kolejnych ziem (Za 9,1-8), wskazują na okres podbojów Aleksandra Wielkiego (333-300 przed Chr.). Treść i teologia W pierwszej części autor Księgi Zachariasza podkreśla przede wszystkim konieczność odbudowy świątyni oraz wznowienia kultu, co wydaje się nieodzownym warunkiem nadejścia epoki mesjańskiej. Po krótkim prologu (Za 1,1-6) następuje seria ośmiu nocnych widzeń proroka, skonstruowanych według stałego schematu: wprowadzenie, opis, pytanie proroka i odpowiedź anioła, w której wyjaśnia on symbolikę wizji (Za 1,7 – 6,8). Sam Bóg nie ukazuje się wprost, ale jedynie przekazuje prorokowi swoje słowa za pośrednictwem anioła, który pełni także rolę przewodnika. Uzupełnieniem tych widzeń jest opis symbolicznej koronacji arcykapłana Jozuego, który reprezentuje zapowiadanego Mesjasza (Za 6,9-15), a także wypowiedzi proroka, w których wzywa on do przestrzegania Prawa (Za 7), przekazuje obietnicę szczęśliwej przyszłości i zapowiada nawrócenie pogan (Za 8). Dzieło Pierwszego Zachariasza (Za 1 – 8) ma wyraźny koloryt apokaliptyczny. Niezwykły język pełen obrazów literackich i symboli, bogactwo elementu wizjonerskiego, rozbudowana angelologia, operowanie motywami mitologicznymi, idea odnowienia świata zbliżają Zachariasza do apokaliptyki. Wydaje się jednak, że Zachariasz wyraźnie umieszcza owe wydarzenia zbawcze w najbliższej perspektywie historycznej. Można więc w Zachariaszu widzieć jedynie prekursora nurtu apokaliptycznego. Przepowiadanie Zachariasza jest zdominowane przez świadomość bliskości Królestwa mesjańskiego. Wszystkie pouczenia, upomnienia i zachęty podporządkowano jednemu celowi: przygotować lud, pośród którego Bóg mógłby zamieszkać. Istotnym elementem tego 2095

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

Page 2096

przygotowania jest odbudowanie świątyni na Syjonie. Ponowne zamieszkanie Boga wśród swego ludu sprowadzi uświęcenie na kraj i rozleje błogosławieństwo mesjańskie zarówno na Izraela, jak i na pogańskie narody. Narzędziami tego mesjańskiego Królestwa na Syjonie są dwaj przedstawiciele władzy świeckiej i religijnej – Zorobabel i Jozue, obaj opromienieni Bożym blaskiem i działający zgodnie dla dobra ludu mesjańskiego. W drugiej części księgi móżna wyróżnić dwie grupy proroctw. W rozdziałach 9 – 11 autor zawarł zapowiedzi zwycięstwa Pana nad wrogami Izraela, nadejścia króla pokoju, powrotu Żydów z diaspory, czyli rozproszenia wśród innych narodów, i odrodzenia Izraela. Zamykający tę grupę obraz złego pasterza (Za 11,4-17) stanowi krytykę ludzi sprawujących władzę. Z kolei w rozdziałach 12 – 14 pojawia się obietnica wyzwolenia Jerozolimy i ukarania jej wrogów, zapowiedź moralno-religijnego oczyszczenia narodu oraz nadejścia Dnia Pańskiego i nowych czasów, w których również ludy pogańskie staną się wyznawcami prawdziwego Boga. Styl drugiej części jest bardziej poetycki, wykazuje wiele związków z Księgą Jeremiasza i Księgą Ezechiela. Na religijne przesłanie dzieła Drugiego Zachariasza składa się cała mozaika tematów poruszanych już przez wcześniejszych proroków. Myślą przewodnią tej części dzieła jest temat zbawienia mesjańskiego. Wzorem proroka Joela Drugi Zachariasz rozwija ideę zbawienia, które dokona się podczas walki z narodami pogańskimi wokół Jerozolimy. Po bitwie nastanie uniwersalne królestwo Boże. Ale obok tej eschatologii, w której nie pojawia się postać Mesjasza, Drugi Zachariasz rozwija również mesjanizm osobowy, dodając do tradycyjnych rysów nowe cechy Mesjasza. Jest on na nowo ściśle związany z dynastią Dawida i z Syjonem, miastem Dawida, zatem jest to Mesjasz królewski. Charakteryzuje się on niezwykłą pokorą i ubóstwem (podobnie jak w Pieśniach o Słudze Pana w Księdze Izajasza), a jego misja ma polegać na proklamowaniu wszystkim narodom królestwa pokoju. Ten królewski Mesjasz jest dobrym pasterzem, w przeciwieństwie do dotychczasowych przywódców narodu, którzy przez swe okrucieństwo i chciwość doprowadzili lud do ruiny i rozproszenia. Ten dobry pasterz, Boży wysłannik do narodu, zostaje wydany na zabicie mieczem, przez które dokonuje się kara i oczyszczenie ludu izraelskiego. Pasterz uderzony mieczem jest identyczny z Wielkim Przebitym, nad którego męczeńską śmiercią ubolewa cały naród (Za 12,10). Widok Przebitego przemienia serca ludzi, wszyscy zostają obdarowani Duchem Bożym i zyskują odpuszczenie grzechów. Realizuje się więc dokładnie to, co prorocy Jeremiasz i Ezechiel mówili o Nowym Przymierzu. Autorzy NT wiele razy cytują Za 9 – 14 w opisach męki Chrystusa Pana. Ewangeliści Mateusz (Mt 21,4n) i Jan (J 12,15) cytują Za 9,9 w opisie uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. We fragmentach Mt 26,31 i Mk 14,27 Pan Jezus posłużył się tekstem Za 13,7, aby przepowiedzieć ucieczkę apostołów po Jego aresztowaniu. Mówiąc o kupnie Pola Garncarza za srebrniki porzucone przez Judasza, ewangelista Mateusz (Mt 27,7) stwierdza wypełnienie się przepowiedni Za 11,13. Wreszcie ewangelista Jan (J 19,37), w opisie przebicia boku Chrystusa na krzyżu, nawiązuje do Za 12,10. Łatwo zauważyć, że Ewangeliści wybrali najpiękniejsze, ale i najtrudniejsze teksty Zachariasza, ukazując ich sens mesjański.

2096

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

Page 2097

KSIĘGA ZACHARIASZA

Część pierwsza

Ezd 5,1n; Ag 1,1

Iz 31,6; Jr 3,12; 18,11; Ez 18,30; 33,11; Oz 14,2; Jl 2,12; Ml 3,7 Iz 55,7; Jr 25,5; 35,15

Za 7,7-14

Wezwanie do nawrócenia 1 W ósmym miesiącu drugiego roku panowania Dariuszaa PANs przemówił tymi słowami do prorokas Zachariasza, syna Berekiasza, syna Iddo: 2„PAN bardzo się rozgniewałs na waszych ojców. 3Ale powiedz im: Tak mówi PAN Zastępów: Nawróćcie się do mnie – wyrocznias PANA Zastępóws – a Ja zwrócę się do was, mówi PAN Zastępów. 4Nie bądźcie jak wasi ojcowie, do których dawni prorocy wołali: «Tak mówi PAN Zastępów: Zawróćcie z waszej złej drogis i porzućcie wasze złe uczynki». Ale oni nie słuchali i nie zwracali na mnie uwagi – wyrocznia PANA. 5Gdzież są wasi ojcowie? A prorocy – czy żyją wiecznie? 6Czy jednak moje napomnienia i moje prawas, które przekazałem przez proroków, moje sługi, nie spełniły się na waszych ojcach? Nawrócili się i mówili: «PAN Zastępów postąpił z nami zgodnie z tym, jak postanowił, stosownie do naszego postępowania i naszych uczynków»”.

1

a) W ósmym miesiącu… Dariusza – tak dokładna wskazówka pozwala ustalić, że chodzi o przełom października i listopada 520 r. przed Chr. Dariusz I wstąpił na tron perski w 522 r. przed Chr. po zamordowaniu Kambyzesa, syna króla Cyrusa, i rządził do 485 r. przed Chr. W okresie jego panowania dokończono odbudowę świątyni w Jerozolimie. b) Szebat – babilońska nazwa jedenastego miesiąca, odpowiadającego naszemu styczniowi-lutemu. c) między mirtami – mirty obecne w tej scenie interpretuje się jako symbol ciemności albo dobrobytu.

Pierwsza wizja: czterech jeźdźców Dnia dwudziestego czwartego jedenastego miesiąca – czyli miesiąca Szebatb – w drugim roku panowania Dariusza PANs przemówił do Zachariasza, syna Berekiasza, syna Iddo. 8Tej nocy miałem widzenie: Oto mężczyzna siedział na gniadym koniu, który stał między mirtamic w głębi. Z tyłu były konie gniade, kasztanowe i białe. 9 I spytałem: „Mój panie, co to znaczy?”. Odpowiedział mi aniołs, który rozmawiał ze mną: „Pokażę ci, co to znaczy”. 10 Wtedy odezwał się mężczyzna stojący między mir tami: 7

Za 6,1-7; Ap 6,1-9

Wezwanie do nawrócenia. Prorok Zachariasz rozpoczyna orędzie od wezwania do nawrócenia, z całą mocą nawołując lud, aby nie odrzucał słowa Bożego, jak to czynili jego przodkowie. Wyraźnie wskazuje też na związek między grzeszną postawą ludu i tragedią niewoli babilońskiej, która w jego ocenie była bolesną konsekwencją nieposłuszeństwa wobec Boga. Wydając taki osąd rzeczywistości, Zachariasz jest podobny w sposobie myślenia do proroków sprzed przesiedlenia babilońskiego, między innymi do Izajasza i Jeremiasza. Pierwsza wizja: czterech jeźdźców. W pierwszym widzeniu jeźdźcy, czyli wysłannicy Boga, którym powierzono zadanie zbadania ziemi, stwierdzają panujący wszędzie pokój. Jest to zapewne odniesienie do czasów panowania Dariusza w imperium perskim. W scenie występują dwaj aniołowie: jeden pełni rolę tłumacza dla proroka i będzie mu towarzyszył również w innych widzeniach, drugi natomiast jest aniołem Pana. Na tle powszechnego pokoju anioł Pana dostrzega wciąż jeszcze obecne upokorzenie Jerozolimy i Judy, będące skutkiem Bożego gniewu, wywołanego złym

2097

ZACHARIASZ 1,1-10

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

a) sznur mierniczy będzie rozciągnięty – w starożytności do pewnych prac technicznych i do pomiaru powierzchni ziemi używano sznura. Jego rozciągnięcie nad miastem świętym oznacza, że będzie ono odbudowane. b) rogi – symbol siły, tutaj oznaczają potęgi wojskowe, które dokonały zniszczenia Judy i Izraela. c) ze sznurem mierniczym – zob. Za 1,16+.

Page 2098

„To są ci, których PAN posłał, aby obeszli ziemię”. 11A oni odpowiedzieli aniołowi PANA, który stał między mirtami: „Obeszliśmy ziemię i zobaczyliśmy, że cała ziemia jest zamieszkana i spokojna”. 12Wtedy odezwał się anioł PANA: „PANIE Zastępów, czy długo jeszcze nie zmiłujesz się nad Jerozolimąs i miastami Judys, na które gniewaszs się już siedemdziesiąt lat?”. 13A PAN odpowiedział aniołowi, który mówił do mnie, słowami dającymi otuchę. 14 Anioł zaś, który rozmawiał ze mną, powiedział mi: „Ogłoś, że tak powiedział PAN Zastępów: Płonę wielką miłością do Jerozolimy i Syjonus, 15lecz gniewam się bardzo na narody zuchwałe, bo gdy Ja gniewałem się trochę, one przebrały miarę w karaniu. 16Dlatego tak mówi PAN: Okażę współczucie Jerozolimie, mój doms zostanie w niej odbudowany – wyrocznias PANA Zastępóws – i sznur mierniczy będzie rozciągniętya nad Jerozolimą. 17Ogłoś ponadto, że tak mówi PAN Zastępów: Moje miasta raz jeszcze będą opływać w dobra. PAN znów pocieszy Syjon i wybierze Jerozolimę”. Wizja druga: cztery rogi i czterech kowali 1 Potem podniosłem oczy i zobaczyłem cztery rogib. 2I zapytałem aniołas, który rozmawiał ze mną: „Co to znaczy?”. A on odpowiedział: „To są rogi, które rozproszyły Judęs, Izraelas i Jerozolimęs”. 3 Potem ukazał mi PANs czterech kowali. 4I zapytałem: „Co oni będą robić?”. A on odpowiedział: „Te rogi rozproszyły Judę, tak iż nikt nie podniósł głowy. Ci zaś przyszli, aby je przerazić, postrącać rogi narodów, które wystąpiły przeciw krainie Judy i chciały ją rozproszyć”.

2

Wizja trzecia: mężczyzna ze sznurem mierniczym Potem podniosłem oczy i zobaczyłem mężczyznę ze sznurem mierniczymc w ręku. 6I zapytałem go: „Dokąd idziesz?”. A on odpowiedział mi: „Zmierzyć długość i szerokość Jero-

5

postępowaniem ludu w okresie poprzedzającym zburzenie świątyni i Jerozolimy (587 r. przed Chr.). Bóg nie zapomniał jednak o swoim ludzie. Kara Boża nie miała na celu unicestwienia narodu wybranego, lecz skłonienie go do nawrócenia. Bóg potwierdza więc swoją miłość do narodu i miasta świętego, zapowiada odbudowę Jerozolimy oraz ukaranie narodów, które uciskały Izraela. Wizja druga: cztery rogi i czterech kowali. Cztery rogi symbolizują polityczną potęgę kolejnych mocarstw, które podbiły i rozproszyły królestwa Judy i Izraela. Były to: Asyria, Babilonia, Persja i Grecja, mocarstwa, które przesiedlały wielkie rzesze podbitej ludności, aby w ten sposób nie dopuścić do wybuchów buntu. Możliwa jest także interpretacja religijna, według której autor nawiązuje tu do pogańskich ołtarzy ofiar całopalnych. Były one ciosane w kamieniu, a ich narożniki przypominały rogi byka, którego czczono na starożytnym Wschodzie jako bóstwo. Wówczas wspomniany obraz mógłby się odnosić do głównego grzechu przodków (Za 1,4n), którym było bałwochwalstwo. Zadaniem czterech kowali, będących symbolem anielskich mocy wysłanych przez Boga, jest dokonanie sądu nad wrogami, którzy upokorzyli i rozproszyli naród wybrany. Choć Bóg dopuścił cierpienie Izraela z powodu grzechów ludu, to niesprawiedliwość i agresywność narodów, które podbiły Izrael, także zasługują na potępienie (Za 2,12n). Wizja trzecia: mężczyzna ze sznurem mierniczym. Wizja symbolizuje odbudowę Jerozolimy (Ez 40 – 42). Zaskakujące jest polecenie, które od Boga przynosi anioł, aby Jerozolima pozostała bez murów obronnych. Odbudowana stolica ma bowiem być miastem otwartym dla wszystkich i gęsto zaludnionym, a będzie strzeżona nie przez mury

ZACHARIASZ 1,11 — 2,6

2098

Ap 6,10

Za 8,2 Iz 47,6

Za 2,5-9

Za 2,15;13,9

Pwt 33,17; Dn 7,8

Jr 48,25

Ez 40,3; Ap 21,15

Jr 31,38n; Ez 41,13

45_Za:45_Za

Iz 49,19n; 54,2n; Jr 31,27 Iz 60,19; Ap 21,23 Iz 48,20; Jr 50,8; 51,6 Za 6,5

Iz 14,2; So 2,9

Iz 12,6; So 3,14

Iz 45,22; Ez 37,27

Za 1,17 Ha 2,20; So 1,7

Hi 1,6

Am 4,11

9/4/08

8:12 AM

Page 2099

zolimys”. 7Wtedy aniołs, który rozmawiał ze mną, odszedł, a inny anioł wyszedł naprzeciw niego. 8I powiedział do niego: „Biegnij, powiedz temu młodzieńcowi: Jerozolima będzie miastem otwartyma, bo mnóstwo w niej mieszkańców i bydła. 9A Ja otoczę ją murem z ognia – wyrocznias PANAs – i będę chwałąs pośrodku niej. 10 Biada! Biada! Uciekajcie z Kraju Północy – wyrocznia PANA – bo rozproszyłem was na cztery świata strony – wyrocznia PANA. 11Biada! Ratuj się Syjonieb, który mieszkasz u córki Babilonus! 12Tak mówi PAN Zastępóws, który posłał mnie w chwale do narodów, przez które zostaliście złupieni: Kto was dotyka, dotyka źrenicy mojego okac. 13 Oto Ja podniosę rękę na nich i staną się łupem własnych niewolników. I poznacie, że posłał mnie PAN Zastępów. 14 Wykrzykuj z radości i wesel się, Syjonies, bo oto Ja przyjdę i zamieszkam pośród ciebie – wyrocznia PANA. 15 W tym dniu przyłączą się do PANA liczne narody i będą moim ludems, a Ja zamieszkam pośród ciebie. I poznasz, że PAN Zastępów posłał mnie do ciebie. 16 Weźmie PAN w posiadanie Judęs jako swoją część w Ziemi Świętejd i znów wybierze Jerozolimę. 17 Niech wszyscy umilkną przed obliczem PANA, bo wychodzi ze swojej świętej siedziby”.

a) miastem otwartym – to znaczy nie będzie otoczona murem. b) Syjonie – tu synonim Jerozolimy i jej mieszkańców. Proroctwo skierowane jest do uchodźców żydowskich, którzy mają powrócić do Judy i stworzyć m.in. społeczność przyszłej Jerozolimy, świętego miasta Boga. c) źrenicy mojego oka – porównanie Judei do źrenicy, uważanej za najdelikatniejszą i najważniejszą część ciała, wyraża jej niezwykłą wartość dla Boga. d) Ziemi Świętej – po raz pierwszy w Piśmie Świętym pojawia się takie określenie Palestyny (2Mch 1,7). e) Jozue – syn Josadaka i wnuk Serajasza, ostatniego najwyższego kapłana przed przesiedleniem babilońskim, zabitego przez Nabuchodonozora (2Krn 25,18-21); pierwszy najwyższy kapłan wspólnoty żydowskiej po przesiedleniu babilońskim. f) szatana – czyli jednego z aniołów, pełniącego funkcję oskarżyciela publicznego w Boskim trybunale (Hi 1,6nn). Nie należy go mylić z szatanem w rozumieniu NT, gdzie jest on głównym wrogiem Boga (np. Łk 10,18; Ap 12,9; 20,2; zob. Słownik).

Wizja czwarta: proces najwyższego kapłana 1 Potem ujrzałem Jozuegoe, najwyższego kapłanas, stojącego przed aniołems PANAs, oraz szatanaf, który stał po jego prawej ręce, aby go oskarżać. 2Wtedy anioł PANA powiedział do szatana: „Niech cię zgromi PAN, szatanie. Niech cię zgromi PAN, który wybrał Jerozolimęs. Czy nie jest on głownią wyjętą z ognia?”. 3 Jozue był ubrany w brudne szaty i tak stał przed aniołem. 4 A anioł odezwał się do stojących przed nim i rozkazał im:

3

z kamienia, lecz przez samego Pana. Prorok zapewnia, że budząca grozę obecność Boga – wyrażona w obrazie murów z ognia i chwały (w. 9) – stanowi wystarczającą zaporę, aby odstraszyć ewentualnych wrogów. Kontynuacją tego widzenia jest wezwanie skierowane do wygnańców, którzy pozostali jeszcze w Babilonii. Nadszedł czas, aby cały Izrael zgromadził się na nowo. Prorok podkreśla, że to sam Bóg wzywa naród do powrotu do ziemi ojców. Zapowiada idealny czas powszechnego panowania Pana (w. 15), kiedy to również inne narody będą czciły jedynego Boga. Wizja czwarta: proces najwyższego kapłana. Czwar te widzenie Zachariasza dotyczy tematu przywrócenia i odnowy kapłaństwa po powrocie z przesiedlenia babilońskiego. Jozue, pierwszy najwyższy kapłan po wygnaniu, podczas uroczystego procesu sądowego na dworze niebiańskim zostaje symbolicznie oczyszczony ze skażenia spowo dowanego pobytem w obcej ziemi, własnymi winami oraz grzechami ludu. Zmiana szat jest symbolem całkowitej przemiany i odzyskania łaski, natomiast czysty zawój – przyjęcia najwyższej władzy kapłańskiej i nastania nowych czasów. Dalsza części wizji zapowiada przyjście sługi Bożego, zwanego odroślą (w. 8). W tradycji prorockiej (Iz 4,2; Jr 23,5n; 33,15) imię to wiązało się z potomkiem z dynastii Dawida. odrośl będzie rządzić sprawiedliwie

2099

ZACHARIASZ 2,7 — 3,4

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

a) zawój – rodzaj turbanu przeznaczony dla najwyższego kapłana. Były na nim wypisane słowa: „poświęcony PANU” (Wj 28,36n). b) tych, którzy tu stoją – chodzi o aniołów, którzy są pośrednikami między Bogiem i Jego ludem. Dostęp do aniołów oznacza udział w ich posłudze. c) odrośl – tutaj prorok związał ten termin z Zorobabelem (Za 6,12). Jednak w głębszym znaczeniu prawdopodobnie jest to określenie Mesjasza (Jr 23,5; 33,15) jako potomka z dynastii Dawida, analogiczne do gałązki z pnia Jessego (Iz 11,1). d) świecznik – jest tu prawdopodobnie symbolem wiernej i modlącej się wspólnoty. e) siedem lamp – symbolizuje Bożą opatrzność, czuwającą nad zaprowadzeniem sprawiedliwości na ziemi. f) Zorobabel – przywódca repatriantów żydowskich, którzy powrócili z Babilonii w 537 r. przed Chr. (Ezd 2,2; 5,14-16); pochodził z rodu Dawida, był wnukiem króla Jojakina, uprowadzonego do Babilonii przez Nabuchodonozora (2Krl 24,12). Po powrocie do Judy pełnił urząd pierwszego perskiego namiestnika Judei. Wraz z najwyższym kapłanem Jozuem rozpoczął odbudowę świątyni. g) wielka góro – obraz ten może oznaczać albo górę gruzu po zburzonej świątyni Salomona, albo liczne trudności piętrzące się przed budowniczymi.

Page 2100

„Zdejmijcie z niego brudne szaty!”. Do niego zaś powiedział: „Patrz, zdjąłem z ciebie karę za twoje grzechys i każę cię ubrać w odświętny strój”. 5Potem rozkazał: „Włóżcie mu czysty zawója na głowę!”. Włożyli mu więc czysty zawój na głowę i ubrali go w szaty. A anioł PANA był przy tym. 6 Potem anioł PANA oświadczył Jozuemu: 7„Tak mówi PAN Zastępów: Jeśli będziesz chodził drogamis, które wskazałem, i przestrzegał moich rozporządzeń, wówczas będziesz zarządzał moim domems i czuwał nad moimi dziedzińcami. Dam ci także dostęp do tych, którzy tu stojąb. 8 Posłuchaj, Jozue, najwyższy kapłanie, ty i twoi przyjaciele siedzący przed tobą, gdyż oni są znakiem tej zapowiedzi: Ja sprawię, że przyjdzie mój sługa, odroślc. 9Oto kamień, który położyłem przed Jozuem, a na tym jednym kamieniu siedem oczu. Ja wyryję na nim napis – wyrocznias PANA Zastępóws – i jednego dnia zmyję grzech tej ziemi. 10W tym dniu – wyrocznia PANA Zastępów – jeden drugiego będzie zapraszał pod winny krzew i pod drzewo figowe”. Wizja piąta: złoty świecznik i dwa drzewa oliwne 1 Aniołs, który rozmawiał ze mną, powrócił i obudził mnie, jak budzi się kogoś ze snu. 2I zapytał mnie: „Co widzisz?”. Odpowiedziałem: „Widzę świecznikd cały ze złota, a na jego szczycie jest czasza, mająca siedem lampe, a każda lampa ma siedem otworów. 3I dwa drzewa oliwne stoją obok niego, jedno z prawej, a drugie z lewej strony misy”. 4 Wtedy odezwałem się i zapytałem anioła, który rozmawiał ze mną: „Co to oznacza, mój panie?”. 5Anioł, który rozmawiał ze mną, tak odpowiedział: „Czy nie wiesz, co to oznacza?”. Odrzekłem: „Nie, mój panie!”. 6 Wtedy powiedział mi: „Słowo PANAs do Zorobabelaf jest takie: Nie przez moc ani przez siłę, lecz przez duchas mego to się stanie – mówi PAN Zastępów. 7Czymże ty jesteś, wielka górog? Przed Zorobabelem staniesz się równiną! On położy kamień na szczycie wśród okrzyków: «Dzięki, dzięki za nią!»”. 8 A PAN tak do mnie przemówił: 9„Ręce Zorobabela położyły fundament pod ten doms i jego ręce dokończą go. I poznasz, że PAN Zastępów posłał mnie do was. 10Bo ci, którzy

Iz 4,2; 8,18; Jr 23,5; Za 6,12 Ap 5,6

1Krl 5,5; Mi 4,4

4

i zapewni bezpieczeństwo całemu narodowi. Wydaje się jednak, że Zachariasz nie utożsamia odrośli z ówczesnym przedstawicielem dynastii Dawidowej, księciem Zorobabelem, który nie spełnił pokładanych w nim nadziei, lecz wskazuje raczej na oczekiwanego w przyszłości idealnego króla-mesjasza. Wizję kończy obraz świątyni, wyrażony w symbolu kamienia. Jest ona strzeżona przez siedem oczu, które są znakiem Bożej obecności i opatrzności. Bóg zapewni więc świątyni i całemu narodowi pokój i bezpieczeństwo, co ujęto w poetycki obraz winnego krzewu i drzewa figowego. Wizja piąta: złoty świecznik i dwa drzewa oliwne. Siedem lamp złotego świecznika symbolizuje oczy Boga, a więc Jego opatrzność i pełną wiedzę o wszystkim, co dzieje się na ziemi. Bóg jest świadkiem trudu odbudowy Jerozolimy i świątyni, zna problemy ludu i dwóch pomazańców, których postawił na jego czele. Umocnieniu ich autorytetu ma służyć wizja dwóch drzew oliwnych. Jedno z nich oznacza najwyższego kapłana Jozuego (sprawującego władzę religijną), drugie – Zorobabela, namiestnika perskiego i żydowskiego księcia z rodu Dawida (sprawującego władzę

ZACHARIASZ 3,5 — 4,10

Iz 6,7; Jr 31,34; Ez 36,33 Łk 15,22; Ap 19,8

2100

Wj 25,31-40

Ap 11,4

Ezd 5,2

Ezd 3,8-13

45_Za:45_Za

Ap 11,4

Ez 2,9n; Ap 10,9-11

9/4/08

8:12 AM

Page 2101

gardzili dniem skromnych początków, będą się jeszcze radowali, gdy zobaczą pion ołowiany w ręku Zorobabela. Te siedem lamp – to oczy PANA, które przeglądają całą ziemię”. 11 Wtedy odezwałem się i zapytałem go: „Co oznaczają te dwa drzewa oliwne po prawej i lewej stronie świecznika?”. 12I powtórnie odezwałem się i zapytałem go: „Co oznaczają te dwie gałązki oliwne, które dwoma złotymi kanalikami wylewają z siebie złotą oliwę?”. 13Wtedy on spytał mnie: „Czy nie wiesz, co one znaczą?”. Odpowiedziałem: „Nie, panie mój!”. 14 On zaś powiedział: „To są dwaj pomazańcya, którzy stoją przed Panem całej ziemi”. Wizja szósta: zwój z przekleństwami 1 Ponownie podniosłem oczy i zobaczyłem unoszący się zwój. 2Zapytał mnie: „Co widzisz?”. Odpowiedziałem: „Widzę unoszący się zwój, dwadzieścia łokcis długi i dziesięć łokci szerokib”. 3Wtedy powiedział mi: „To jest przekleństwos, które spada na cały kraj. Dlatego każdy złodziej będzie według niego potępiony i każdy krzywoprzysięzca będzie według niego potępiony. 4Rzucę je – wyrocznias PANA Zastępóws – aby weszło do domu złodzieja i do domu tego, który fałszywie przysięga na moje imięs, i aby pozostało w jego domu, zniszczyło go wraz z jego drewnem i kamieniami”.

5

a) dwaj pomazańcy – dosł. synowie oliwy. W tradycji żydowskiej mianem pomazańca określano króla. W okresie po niewoli namaszczenia udzielano też najwyższym kapłanom. Tutaj jest mowa o Jozuem i Zorobabelu jako przedstawicielach władzy religijnej i świeckiej. b) Podane wymiary są symboliczne, gdyż w przeciwnym razie zwój musiałby mieć 9 m długości i 4,5 m szerokości. Odpowiadają one wymiarom przedsionka świątyni (1Krl 6,3). Być może autor chce podkreślić, że zwój, święty tekst, jest tu symbolem miejsca świętego (zob. Słownik). c) dzban – dosł. efa; zob. Słownik. d) ołowiana pokrywa – ołów symbolizuje nieusuwalny ciężar, zaś przykrycie taką pokrywą oznacza tutaj całkowite uniemożliwienie wyrządzania szkód przez zło i grzech, a także pełne zwycięstwo Boga nad wszystkim, co negatywne.

Wizja siódma: kobieta w dzbanie Potem wystąpił aniołs, który rozmawiał ze mną, i rzekł do mnie: „Podnieś oczy i popatrz na to, co się pojawia!”. 6Spytałem: „Co to jest?”. A on odpowiedział: „To, co się pojawia, to dzbanc”. I dodał: „Taka jest ich wina w całym kraju”. 7 A wtedy podniosła się ołowiana pokrywad i zobaczyłem kobietę siedzącą w dzbanie. 8Wówczas powiedział: „To jest bezbożnośćs”. Zepchnął ją do wnętrza dzbana, po czym przykrył go ołowianą pokrywą. 9 Znowu podniosłem oczy i zobaczyłem dwie wychodzące kobiety, a wiatr dmuchał w ich skrzydła. Skrzydła zaś były podobne do skrzydeł bocianich. I uniosły dzban między ziemię 5

polityczną). Pan zapewnia Zorobabela, że pomimo ogromnych trudności (symbol wysokiej góry, w. 7) zdoła on doprowadzić do końca budowę świątyni. Dzieło to powstaje nie ludzką mocą, lecz za sprawą samego Boga. Choć początki są skromne, końcowy efekt ma okazać się wspaniały. Odbudowana świątynia będzie źródłem radości dla wszystkich. Wizja szósta: zwój z przekleństwami. Szósta wizja odnosi się do całej społeczności żydowskiej, w której obecne jest zło. Unoszący się zwój z przekleństwami to zapowiedź kary dla grzeszników. Przykładowo wymieniono tych, którzy dopuszczają się wykroczeń przeciwko siódmemu i ósmemu przykazaniu, czyli złodziei i składających fałszywe zeznania. Można jednak przypuszczać, że ostrzeżenie dotyczy także łamiących inne postanowienia Bożego Prawa. Zapowiadaną karą będzie zniszczenie ich własności. Wizja siódma: kobieta w dzbanie. Również to widzenie podejmuje temat oczyszczenia całej wspólnoty z różnych niegodziwości, zawartych tu w słowie bezbożność (w. 8), które jest imieniem kobiety w dzbanie. Określenie to oznacza wszystko, co obraża Boga, jest niezgodne z Jego wolą – i musi być usunięte. Ta właśnie bezbożność, w której zawiera się także bałwochwalstwo, stanowi zagrożenie dla tożsamości Izraela. Żywa relacja z jedynym Bogiem, moralność opar ta na Jego Prawie oraz prawowier ny kult to czynniki konstytutywne społeczności żydowskiej. Wszystko, co

2101

ZACHARIASZ 4,11 — 5,9

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

a) Do ziemi Szinear – geograficznie jest to środkowa Mezopotamia, natomiast w Piśmie Świętym jest symbolem ogromnych imperiów pogańskich (np. Rdz 10,10). b) Cheldaj, Tobiasz i Jedajasz – prawdopodobnie imiona te nie oznaczają poszczególnych osób, lecz grupy kapłańskie. c) Jozue – zob. Za 3,1+. d) odrośl – zob. Za 3,8+.

Page 2102

a niebo. 10Wtedy zapytałem anioła, który rozmawiał ze mną: „Dokąd one niosą ten dzban?”. 11A on odpowiedział mi: „Do ziemi Szineara, aby zbudować mu dom, a gdy będzie gotowy, umieszczą go tam na postumencie”. Wizja ósma: cztery rydwany i cztery wiatry 1 Ponownie podniosłem oczy i zobaczyłem cztery rydwany, które wyjeżdżały spomiędzy dwóch gór, a góry te były z brązu. 2Do pierwszego rydwanu były zaprzęgnięte konie gniade, do drugiego rydwanu – konie kare, 3do trzeciego rydwanu – konie białe, a do czwartego rydwanu – silne konie srokate. 4Wtedy odezwałem się i zapytałem aniołas, który rozmawiał ze mną: „Panie mój, co to oznacza?”. 5Anioł odpowiedział mi: „To cztery wiatry nieba zaczynają wiać z miejsca, gdzie stały przed Panems całej ziemi. 6Rydwan z końmi karymi wyrusza do krainy północnej, z białymi – na zachód, a z końmi srokatymi – do krainy południowej”. 7Silne konie rwały się do biegu, aby obiec ziemię. Rzekł więc: „Ruszajcie! Obiegnijcie ziemię!”. I obiegły ziemię. 8Potem zawołał mnie i powiedział: „Spójrz, te, które wyruszyły do krainy północnej, uspokoiły mój gniews na krainę północną”.

6

Koronacja najwyższego kapłana Jozuego 9 PANs tak do mnie przemówił: 10„Odbierz dary od wygnańców, którzy przybyli z Babiloniis: Cheldaja, Tobiasza i Jedajaszab, i pójdź w tym dniu do domu Jozjasza, syna Sofoniasza. 11Weź srebro i złoto, zrób z tego koronę i włóż ją na głowę najwyższego kapłanas Jozuegoc, syna Josadaka. 12 I powiedz mu: „Tak mówi PAN Zastępów: Oto mężczyzna, a imięs jego brzmi odrośld. On zbuduje świątynięs PANA, a jego potomstwo się rozrośnie. 13On zbuduje świątynię PANA, przyjmie godność i zasiądzie jako władca na tronie. Również kapłan zasiądzie na swoim tronie i między nimi dwoma będzie panowała pełna zgoda. 14A korona pozostanie na pamiątkę w świątyni PANA dla Cheldaja, Tobiasza, Jedajasza i Chena, syna Sofoniasza. 15Przyjdą też z daleka sprzeciwia się takiemu porządkowi, musi zostać usunięte. Żydzi na wygnaniu powoli przyswajali różne elementy obce ich religii i kulturze. Powracając do ojczyzny, muszą odzyskać czystość, a więc pozostawić w kraju wygnania wszelką bezbożność. Dlatego kobieta w dzbanie zostaje odesłana do właściwego dla siebie miejsca, to znaczy do bezbożnej Babilonii, centrum pogańskiego świata. Wizja ósma: cztery rydwany i cztery wiatry. Ostatnia wizja posiada pewne elementy wspólne z pierwszą (Za 1,7-17). Tym razem mowa jest o czterech rydwanach, które symbolizują cztery wiatry, lecz można tu upatrywać także symbolu całego horyzontu ziemi. Za pośrednictwem swych wysłanników Bóg sprawuje kontrolę nad całym światem i historią. Wiatry są „nośnikami” zasłużonej kary. Wymieniono jednak tylko krainę północną, czyli Babilonię (Jr 3,18; 4,6; 6,1.22; Ez 38,6; Jl 2,20), która najbardziej zasłużyła na gniew Pana (Za 1,15). Koronacja najwyższego kapłana Jozuego. Ten opis dotyczy już nie wizji, lecz rzeczywistości. Kiedy powstała ta część Księgi Zachariasza, władza cywilna spoczywała w ręku księcia Zorobabela, bardzo zasłużonego dla odbudowy świątyni. Nie znamy powodów jego nagłego zniknięcia (śmierć?). Opisywana scena koronacji mogła więc pierwotnie dotyczyć tego władcy, na co może wskazywać także wzmianka o Odrośli (w. 12; por. Za 3,8). Tekst mówi jednak o koronacji

ZACHARIASZ 5,10 — 6,15

Rdz 10,10; 11,2

2102

Jr 23,5; Za 3,8

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

Page 2103

i zbudują świątynię PANA. Tak poznacie, że PAN Zastępów posłał mnie do was. A stanie się to, jeśli naprawdę usłuchacie głosus PANA, waszego Boga”. Prawdziwe posty 1 Czwartego roku panowania króla Dariusza, w czwartym dniu dziewiątego miesiąca – w miesiącu Kislewa, PANs przemówił do Zachariasza. 2 Z Betels wysłano Sar-Esera, Regem-Meleka i innych mężczyzn, aby przebłagaćs PANA. 3I pytali kapłanów domus PANA Zastępów oraz prorokóws: „Czy w piątym miesiącu mam obchodzić żałobę i pościć, tak jak to czyniłem przez tyle lat?”. 4Wtedy PAN Zastępów tak do mnie przemówił: 5 „Powiedz całemu ludowi kraju i kapłanom: Kiedy przez siedemdziesiąt lat pościliście i pokutowaliścies w piątym i siódmym miesiącu, czy pościliście dla Mnie? 6A gdy jecie i pijecie – czy nie dla siebie jecie i pijecie? 7Czy nie znacie słów, które PAN głosił do was przez dawnych proroków, kiedy Jerozolimas i okoliczne miasta były jeszcze zamieszkane i bogate i kiedy zamieszkane były jeszcze Negeb i Szefelab?”. 8 Wtedy PAN przemówił do Zachariasza: 9„Tak mówi PAN Zastępów: Sądźcie sprawiedliwie i okazujcie sobie wzajemnie litość i współczucies! 10Nie krzywdźcie wdowy i sieroty, obcego i ubogiego. Nic złego nie knujcie w waszych sercachs jedni przeciwko drugim!”. 11Lecz oni nie chcieli słuchać, odwrócili się do mnie plecami i zatkali uszy, aby nie słyszeć. 12 Uczynili swe serca twardymi jak diament i nie chcieli słuchać pouczeń i słów, które PAN Zastępów przekazywał im przez swego duchas za pośrednictwem dawnych proroków. Dlatego wielkim gniewems wybuchnął PAN Zastępów. 13 I stało się: „Podobnie jak wtedy, gdy On wołał, a oni nie słuchali, tak teraz oni będą wołać, a Ja ich nie wysłucham – mówi PAN Zastępów. 14I rozproszyłem ich między wszystkie narody, których nie znali! A pozostała po nich ziemia spustoszona, tak że nikt tamtędy nie przechodzi. I tak ziemię rozkoszną zamienili w pustynię”.

a) Kislew – babilońska nazwa miesiąca odpowiadającego listopadowi. Chodzi o 518 r. przed Chr. b) Negeb i Szefela – nazwy geograficzne regionów Palestyny, odpowiednio na południu i na zachodzie.

7

Iz 58,5; Am 5,21

Iz 1,17; Mi 6,8 Wj 22,21n; Iz 1,23 Mi 2,1 Wj 32,9; Iz 48,4; Jr 5,3

Iz 1,15; Jr 11,11; 14,12; Ez 8,18 Pwt 4,27

najwyższego kapłana, Jozuego. Nadanie mu władzy świeckiej, dotychczas sprawowanej wyłącznie przez króla, w imieniu którego w krajach wasalnych działał namiestnik, wskazuje na to, że ten fragment Księgi Zachariasza (ww. 9-11) pochodzi z późniejszego okresu. Z czasem bowiem znaczenie najwyższych kapłanów wzrosło tak bardzo, że w rzeczywistości sprawowali oni władzę zarówno religijną, jak i polityczną. Prawdziwe posty. Gdy prace przy odbudowie świątyni zbliżały się do końca (ok. 518 r. przed Chr.), Żydzi zaczęli zastanawiać się nad zachowaniem dotychczasowych postów. Na wygnaniu bowiem przez siedemdziesiąt lat pokutowali i pościli dwukrotnie w ciągu roku: w piątym miesiącu (lipiec-sierpień), na pamiątkę zburzenia świątyni (2Krl 25,8n) oraz w siódmym (wrzesień-październik) na pamiątkę śmierci Godoliasza, rządcy Judy w czasach wygnania (2Krl 25,25). Prorok rozstrzyga tę wątpliwość w dalszych fragmentach księgi (Za 8,19). Tutaj zwraca jedynie uwagę, że posty zostały wprowadzone z inicjatywy samych wygnańców w intencji szybkiej odmiany ich losu, a nie z prawdziwej pobożności. Przypomina zarazem nauki dawnych proroków, którzy wzywali nie tyle do zewnętrznych praktyk pobożności, co raczej do przestrzegania sprawiedliwości i okazywania miłości (np. Iz 58,2-11; Am 5,21). W podobnym duchu, w NT Jezus będzie zachęcał do postu praktykowanego z dyskrecją i motywowanego wyłącznie miłością do Boga (Mt 6,17n).

2103

ZACHARIASZ 7,1-14

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

a) będziecie błogosławieństwem – dobrobyt i szczęście ludu będzie dla wszystkich znakiem Bożego błogosławieństwa. Zwrot ten przywołuje obietnicę daną Abrahamowi w Rdz 12,2.

Page 2104

Obietnice przyszłego wybawienia 1 PAN Zastępóws przemówił do mnie: 2 „Tak mówi PAN Zastępów: Rozpaliłem się wielką, zazdrosną miłością do Syjonus, wielką żarliwością zapałałem do niego. 3 Tak mówi PAN: Wrócę na Syjon i zamieszkam w Jerozolimies. Jerozolima będzie nazwana Miastem Wiernym, a góra PANA Zastępów – Górą Świętą. 4 Tak mówi PAN Zastępów: Na placach Jerozolimy znowu będą siedzieć starcy i staruszki, każdy z laską w ręku z powodu podeszłego wieku. 5 A ulice miasta będą pełne chłopców i dziewcząt, bawiących się na jego placach. 6 Tak mówi PAN Zastępów: Jeśli wyda się to czymś prawie niemożliwym reszcies tego ludu w tych dniach, to czy i dla Mnie również ma to być niemożliwe? – wyrocznias PANA Zastępóws. 7 Tak mówi PAN Zastępów: Oto Ja wybawię mój luds z krainy wschodu i z krainy zachodu słońca. 8 Sprowadzę ich i zamieszkają w Jerozolimie. I będą moim ludem, a Ja będę ich Bogiem, wiernym i sprawiedliwym. 9 Tak mówi PAN Zastępów: Nie upadajcie na duchu, wy, którzy w tych dniach słuchacie słów, jakie prorocys głosili, gdy położono fundamenty pod budowę domus PANA Zastępów, aby budować Jego świątynięs. 10Do tego czasu bowiem nie była wynagradzana ani praca człowieka, ani zwierzęcia. Czy ktoś wychodził, czy przychodził, nie miał spokoju od wroga, bo Ja podburzałem wszystkich ludzi, jednych przeciwko drugim. 11Lecz teraz nie zachowam się jak poprzednio wobec resztys tego ludu – wyrocznia PANA Zastępów. 12 Zasieję pokójs, krzew winny wyda swoje owoce, ziemia wyda swój plon, a niebo spuści rosę. To wszystko daję w dziedzictwo reszcie tego ludu. 13I jak byliście, ludu judzki i ludu izraelski, przekleństwems wśród narodów, tak wybawię was i będziecie błogosławieństwema. Nie bójcie się, nie traćcie ducha!

8

Obietnice przyszłego wybawienia. W zakończeniu pierwszej części Księgi Zachariasza prorok mówi o Bożym błogosławieństwie dla narodu, powracając do niektórych omówionych już wcześniej tematów. Podkreśla, że zapowiadane przywrócenie świetności świętego miasta będzie dziełem Pana, a nie wynikiem łaski perskich władców. Ogłasza też Boży zamiar zgromadzenia całego ludu wokół świątyni w Jerozolimie. Dotyczy to przede wszystkim Żydów wciąż jeszcze przebywających w Babilonii. Prorok nawiązuje w tych zapowiedziach do zawartego dawniej przymierza (Pwt 26,17n; Joz 24; Jr 30,22; 31,1; Ez 11,20). Obecność świątyni ma również przyspieszyć nastanie czasu szczęśliwości, przedstawionego za pomocą typowych obrazów płodności ziemi i deszczu. Jednak warunkiem jest zachowywanie prawa moralnego, czego powinni dopilnować przede wszystkim sędziowie poprzez wydawanie wyroków opartych na prawdzie i sprawiedliwości. Odpowiadając na zadane wcześniej pytanie o posty (Za 7,3), prorok zwraca uwagę, że

ZACHARIASZ 8,1-13

2104

Za 1,14

Iz 1,26n

Pwt 4,40; Iz 65,20

Jr 32,27; Mt 19,26; Łk 1,37

Jr 7,23; 31,31; Ez 11,20; Za 13,9

Ag 1,15

Kpł 26,4

Rdz 12,3; Ps 72,17; Iz 35,3n; Ag 2,20

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

Page 2105

14

Ef 4,25

Iz 35,10; Jr 31,13; Mt 9,14n

1Krl 8,43; Iz 2,3

Tak bowiem mówi PAN Zastępów: Podobnie jak postanowiłem was ukarać, kiedy wasi ojcowie pobudzali mnie do gniewus – mówi PAN Zastępów – i nie miałem wówczas litości, 15tak w tych dniach znowu postanowiłem nagrodzić Jerozolimę i dom Judys. Nie bójcie się! 16 To zaś powinniście czynić: mówcie prawdę jeden drugiemu, w sądach wydawajcie sprawiedliwe wyroki, które prowadzą do zgody! 17Nie knujcie jeden przeciwko drugiemu i nie lubujcie się w krzywoprzysięstwie, bo tego wszystkiego nienawidzę – wyrocznia PANA”. 18 Potem PAN Zastępów tak do mnie przemówił: 19„Tak mówi PAN Zastępów: Post czwartego, piątego, siódmego i post dziesiątego miesiącaa niech się zmieni dla domu Judy w wesele, radość i uroczyste święta! Tylko miłujcie szczerość i zgodę! 20 Tak mówi PAN Zastępów: Jeszcze stanie się tak, że przyjdą ludy i mieszkańcy wielu miast. 21I będą się ludzie wzajemnie zachęcać, mówiąc: «Pójdźmy przebłagaćs PANA. Ja także pójdę szukać PANA Zastępów!». 22Tak przyjdzie wiele ludów i potężnych narodów, aby szukać PANA Zastępów w Jerozolimie i przebłagać PANA. 23 Tak mówi PAN Zastępów: W owych dniach dziesięciu ludzi ze wszystkich narodów i języków uchwyci się skraju szaty Judejczyka, mówiąc: Pójdziemy z wami, bo słyszeliśmy, że Bóg jest z wamib”.

a) Post czwartego… i post dziesiątego miesiąca – do postów wyliczonych w Za 7,3nn prorok dołącza jeszcze posty upamiętniające początek oblężenia miasta (w dziesiątym miesiącu) i śmierć Sedecjasza (w czwartym miesiącu). b) Zgodnie z biblijną symboliką liczba dziesięć wyraża całkowitość. Chodzi zatem o przedstawicieli wszystkich ludów i języków świata, którzy gromadzą się w Jerozolimie, odwracając rozproszenie wywołane po budowie wieży Babel (Rdz 11,1-9). c) Wypowiedz prorocka – przesłanie, które prorok wypowiada w imieniu Boga (Na 1,1; Ha 1,1; Ml 1,1). W tekście oryginalnym został tu użyty specyficzny termin, który podkreśla powagę głoszonego orędzia (Jr 23,33-40+). d) Chadrak – główne miasto jednego z małych państw aramejskich. e) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Wyniki badań archeologicznych potwierdzają, że jest to jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. f) stolica Aramu – chodzi o Damaszek, stolicę federacji państw bądź państwa aramejskiego, które nabrało wielkiego znaczenia w na początku I tysiąclecia przed Chr. g) Chamat – główne miasto jednego z małych państw aramejskich.

Część druga Sąd nad wrogami Izraela 1 Wypowiedź prorockac. Słowo PANAs: „W kraju Chadrakud i Damaszkue jest jego odpoczynek. Do PANA bowiem należy stolica Aramuf, tak jak wszystkie plemiona Izraelas. 2 Również Chamatg, które z nim graniczy, oraz Tyrs i Sydons słynące z mądrości. 3 Tyr zbudował sobie twierdzę, nagromadził srebra jak piasku, a złota jak błota na ulicach.

9

w szczęśliwej przyszłości Izrael nie będzie miał już więcej powodów do ich praktykowania, ponieważ Bóg będzie mu udzielał swego błogosławieństwa i radości. W ostatnim wersecie Zachariasz zwiastuje przybycie do Jerozolimy wszystkich ludów, które uznają wielkość Pana i jedynie u Niego będą szukały opieki i pomocy, pragnąc stać się częścią narodu wybranego. Obraz chwytania za płaszcz Judejczyka oznacza szczególną rolę narodu wybranego w realizacji Bożego planu zbawienia wszystkich ludzi. Sąd nad wrogami Izraela. Od samego początku rozdziału 9 zmienia się ton, temat i styl wypowiedzi (zob. Wprowadzenie). Nowa część księgi zaczyna się od orędzia skierowanego przeciwko narodom otaczającym Izraela. Pan, który zamieszka w świątyni jako jej obrońca, odniesie zwycięstwo nad nieczystymi ludami. Będzie to akt dziejowej sprawiedliwości za krzywdy wyrządzone narodowi wybranemu oraz za wszelkie bałwochwalstwo pogan (w. 7). Klęska nie będzie jednak całkowita, gdyż celem działania Bożego nie jest ich wyniszczenie. Filistyni, którzy unikną kary, staną się częścią narodu wybranego.

2105

ZACHARIASZ 8,14 — 9,3

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

a) Aszkelon – (gr. Askalon) miasto filistyńskie położone nad Morzem Śródziemnym, 19 km na północ od Gazy. Wraz z czterema innymi miastami (Aszdod, Ekron, Gaza, Gat) Aszkelon tworzył związek pięciu miast filistyńskich, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu. b) Gaza – miasto filistyńskie położone w południowo-zachodniej Palestynie, 5 km od brzegu Morza Śródziemnego. c) Ekron – miasto filistyńskie położone ok. 45 km na zachód od Jerozolimy. d) Aszdod – jedno z głównych miast filistyńskich, położone na zachód od Jerozolimy, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W okresie hellenistycznym (333-63 przed Chr.) zmieniono jego nazwę na Azot. e) mieszańcy – potomkowie żydowskich małżeństw mieszanych, zawartych po podboju miasta przez Aleksandra Wielkiego, który umieścił w nim greckich osadników. f) Aluzja do spożywania przez pogan mięsa ofiarnego wraz z krwią (Kpł 1,5) oraz innych zakazanych przez Prawo pokarmów, np. wieprzowiny (Iz 65,4; 66,17). Dla Izraelitów było to obrzydliwością i złamaniem przepisów Prawa. g) Efraim – nazwa największego plemienia w Królestwie północnym i górzystej krainy w środkowej Palestynie, którą to plemię zamieszkiwało. Często stosowano ją jako synonim całego królestwa Izraela. Nazwę tę nosiło również miasto trudne dziś do zlokalizowania. h) Eufrat – największa rzeka w zachodniej Azji. Przepływa przez Turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach Al Qurnah łączy się z Tygrysem i formuje rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Dorzecze Eufratu było kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. i) Puste zbiorniki na wodę pełniły rolę więzienia. Tutaj jest to obraz wygnania.

Page 2106

4

Lecz Pan weźmie go w posiadanie, a potęgę jego wrzuci do morza. Miasto zaś strawi ogień. 5 Na ten widok Aszkelona przestraszy się, Gazab i Ekronc zadrżą, gdyż zgaśnie ich nadzieja. Zginie król Gazy i Aszkelon nie będzie zamieszkany, 6 a w Aszdodd osiądą mieszańcye. Zniszczę pychę Filistynóws, 7 usunę krews z ich ust, a obrzydliwość spośród zębówf. Będą resztąs dla naszego Boga, jak jeden z rodóws Judys, Ekron zaś będzie jak Jebusytas. 8 Sam będę bronił swego domus i strzegł przed przechodniami, i nie przejdzie tędy więcej żaden ciemięzca”. Widziały to moje oczy. Nadejście króla pokoju 9 Wesel się bardzo, Syjonies! Wznoś okrzyki, Jerozolimos! Oto twój król przychodzi do ciebie, sprawiedliwy, zwycięski i pokorny, jedzie na ośle, na osiołku, źrebięciu oślicy. 10 Zniszczy rydwany w Efraimieg i rumaki w Jerozolimie, połamie łuk wojenny i ogłosi pokójs narodom, a jego władza będzie sięgała od morza do morza i od Eufratuh aż po krańce ziemi. Ocalenie Izraela i jego pomyślność Ze względu na krews przymierzas zawartego z tobą wypuszczę twoich więźniów z pustych zbiorników na wodęi. 12 Wróćcie do twierdzy, więźniowie, oczekujcie w nadziei! Ponadto dziś ogłaszam: Wynagrodzę ci obficie! 11

Nadejście króla pokoju. Prorok zapowiada Jerozolimie czas pokoju i chwały. Nastanie on dzięki sprawiedliwemu i skromnemu królowi, przybywającemu na osiołku (1Krl 1,33.38), a nie na koniu, jak dumni władcy tego świata (Za 10,5). Być może ta zapowiedź nadejścia króla stanowiła krytykę rządów kapłanów, którzy w tym czasie sprawowali władzę polityczną, często w sposób niegodny. Ten niepozorny władca ma odnieść spektakularne zwycięstwo nad nieprzyjaciółmi i zaprowadzić pokój w królestwie obejmującym cały ówczesny świat. Opisane granice jego władania są oczywiście wyidealizowane, gdyż nigdy w swej historii państwo izraelskie nie obejmowało takiego terytorium. Proroctwo o królu pokoju już w II w. przed Chr. rozumiano w sensie mesjańskim jako orędzie nadziei i zapowiedź przyszłego króla-mesjasza. Ewangeliści wskazują, że wypełnienie tego proroctwa nastąpiło w Jezusie Chrystusie, który uroczyście wjeżdża na osiołku do Jerozolimy przed swoją męką (np. Mt 21,5). Ocalenie Izraela i jego pomyślność. Bóg jest wierny przymierzu, które zawarł ze swoim ludem na Synaju. Realizując je, uwolni wygnańców (uwięzionych w pustym zbiorniku na wodę) i sprawi, że powrócą oni do twierdzy, czyli Jerozolimy (ww. 11n). Tam lud wybrany ma stać się bronią w ręku Pana przeciwko Grekom (synom Jawana), którzy symbolizują tutaj wszystkich wrogów Jego królestwa. Zwycięstwo nad dawnymi ciemięzcami przyniesie ludowi, Bożej trzodzie (ww. 16n), wszelki urodzaj i pomyślność.

ZACHARIASZ 9,4-12

2106

Iz 9,5; Mt 21,5; J 12,15

Ps 85,13; Iz 2,4; 11,6; Oz 2,20 Ps 72,8

Ez 24,4-8; Mt 26,28 Iz 40,2; 61,7

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

Page 2107

13

Ps 18,15 Iz 27,13; Jl 2,1.15; 1Tes 4,16

Iz 34,6; Jr 46,10

Ez 34,1nn

Jr 31,12n

Pwt 11,14; Ps 135,7

Jr 10,8; Ha 2,18n

Ez 34,5; Mt 9,36; Mk 6,34

Ez 34,2

Iz 28,16; Ps 118,22n; Mt 21,42; 1P 2,4-8

Bo napiąłem jak łuk Judęs, nałożyłem jak strzałę Efraimaa. Obudzę twoich synów, Syjonies, przeciwko twoim synom, Jawanieb, i zrobię z ciebie miecz bohatera. 14 PANs ukaże się nad nimi i Jego strzała wyleci jak błyskawica. Pan BÓG zadmie w róg i nadciągnie w huraganach południa. 15 PAN Zastępów osłoni ich. Zniszczą i skruszą kamienie z proc. Nasycą się krwią swych wrogów i szaleć będą jak opici winem, napełnieni nią jak czasza ofiarna, jak rogi ołtarzac. 16 W tym dniu PAN, ich Bóg, wybawi ich, będzie pasł swój luds jak trzodę i będą błyszczeć jak klejnoty diademu nad Jego ziemią. 17 Jakże będzie dobry i piękny! Zboże da wzrost młodym mężczyznom, a moszcz dziewczętom.

a) Efraim – zob. Za 9,10+. b) Jawan – biblijne określenie Grecji. c) rogi ołtarza – miejsca, które zwyczajnie skrapiano krwią zwierząt ofiarnych. d) Bóstwa domowe – hebr. terafim, małe figurki o kształtach ludzkich, które czczono w domach jako bóstwa opiekuńcze (Rdz 31,19 i 1Sm 19,13). Posługiwano się nimi także do celów wróżbiarskich (1Sm 15,23; Ez 21,26). e) kamień węgielny – duży narożny kamień (węgieł), łączący dwie ściany budowli i nadający im stabilność. Mógł także pełnić rolę fundamentu. f) palik namiotu – kołek wbity w ziemię, który nadaje stabilność konstrukcji namiotu. Pełni więc funkcję analogiczną do kamienia węgielnego budowli.

Złudne wróżby 1 Proście PANAs o deszcz w późnej porze deszczowej! PAN sprawia burze i zsyła deszcz. On da każdemu trawę na polu. 2 Bóstwa domowed kłamały, wróżbicis mieli fałszywe widzenia, sny zaś tłumaczyli złudnie, puste były ich słowa pociechy. Dlatego błąkali się zgubieni, jak owce bez pasterza.

10

Zwycięstwo nad wrogami i odrodzenie domu Judy i Efraima 3 Rozpalił się mój gniews na pasterzy, i na kozły będę się srożył. Gdy PANs Zastępóws ujmie się za swoją trzodą, domem Judys. On uczyni z nich wspaniałe konie bojowe. 4 Z Judy powstanie kamień węgielnye i palik namiotuf, z niego łuk wojenny i dowódca. Złudne wróżby. Lud powinien zawsze pamiętać, że żyzność ziemi i zraszanie jej życiodajnym deszczem nie jest wynikiem uciekania się do bożków (Ez 21,26) lub magicznych zaklęć, lecz owocem działania Boga. Biblia zawiera wiele przestróg przed korzystaniem z usług wróżbitów i praktykowaniem wróżbiarstwa (np. Kpł 19,26.31; 20,6; Pwt 18,10-14; 1Sm 15,23; Jr 23,16; Mi 3,5-7). Takie działanie jest sprzeczne z wiarą w Boga i szkodzi samym ludziom, narażając ich na utratę zbawienia. Wróżbiarstwu prorok przeciwstawia zaufanie do wszechmocnego Boga. Zwycięstwo nad wrogami i odrodzenie domu Judy i Efraima. Wyrocznia rozpoczyna się ostrą krytyką przywódców narodu, kapłanów, którzy są pasterzami ludu. Zaniedbywali oni powierzone im zadania, czego konsekwencje ponosił cały naród. Dopiero pod wpływem gniewu Pana zmienią oni swoje postępowanie i z potulnych baranków staną się bojowymi rumakami (w. 4), a naród odzyska niepodległość (w. 5). Bóg powoła także nowych pasterzy, którzy zastąpią swoich niegodnych poprzedników (Jr 3,15; Ez 34,23). Zachariasz zapowiada zjednoczenie dawnych królestw

2107

ZACHARIASZ 9,13 — 10,4

45_Za:45_Za

9/4/08

8:12 AM

a) sygnał – dosł. zagwiżdżę; był to zwyczajny sposób zwoływania stada przez pasterzy. b) Egipt i Asyria są tutaj symbolami wszystkich ciemiężycieli w ogólności. c) Gilead – był to pierwszy region zdobyty przez Hebrajczyków po Wyjściu z Egiptu (Iz 40,3). d) Baszan – żyzny płaskowyż w części należącej do Gileadu, słynący głównie z urodzajnych pastwisk, tucznego bydła oraz potężnych dębów (Iz 2,13; Ez 39,18). e) duma Jordanu – w ten sposób określano gęste zarośla na brzegach tej rzeki, stanowiące kryjówkę dla dzikich zwierząt.

Page 2108

5

I będą wszyscy jak bohaterowie, którzy w bitwie udeptują uliczne błoto. A ponieważ PAN jest z nimi, będą walczyć i wstydem okryją jeźdźców na koniach. 6 Wzmocnię dom Judy i wybawię dom Józefa. Sprowadzę ich z powrotem, bo zlitowałem się nad nimi. I będzie tak, jakbym ich nigdy nie odrzucił, bo Ja jestem PANEM, ich Bogiem, i wysłucham ich. 7 Efraimici okażą się bohaterami, a ich serces będzie radosne jak od wina, synowie zobaczą to i będą się cieszyć. Ich serce będzie się weselić w PANU. 8 Dam im sygnała i zgromadzę ich, ponieważ ich wykupiłem. I będą tak liczni jak dawniej. 9 Rozproszyłem ich pośród ludów, jednak wspomną o Mnie w dalekich krajach, wychowają swoje dzieci i powrócą. 10 Sprowadzę ich z ziemi egipskiej i zgromadzę ich z Asyriib. Przyprowadzę ich do ziemi Gileadc i do Libanu, tak że nie starczy dla nich miejsca. 11 Przejdą przez morze ucisku, ale Ja uderzę w morskie fale i wyschną wszystkie głębie Nilu. Poniżona też będzie pycha Asyrii, a berło władcy Egiptu zniknie. 12 Uczynię ich silnymi w PANU i będą postępować w Jego imię – wyrocznias PANA. 1 Otwórz, Libanie, swoje bramy! Niech ogień strawi twoje cedry! 2 Rozpaczaj, cyprysie, bo upadł cedr i powalone zostały wysokie drzewa. Rozpaczajcie, dęby Baszanud, gdyż padł niedostępny las. 3 Słychać skargi pasterzy, bo ich wspaniałość jest zniszczona. Słychać ryk lwiąt, bo spustoszona została duma Jordanue.

Iz 41,17

Ps 104,15

Pwt 30,1.3; Ba 2,30-32

Iz 11,15

11

Alegoria proroka-pasterza Tak powiedział PANs, mój Bóg: „Paś owce przeznaczone na rzeź. 5Ich kupcy zarzynają je bezkarnie, a sprzedający je mó-

4

Judy oraz Izraela oraz powrót z wygnania ich mieszkańców, co stanie się za sprawą Pana. Wielki napływ ludności będzie podobny do powrotu Izraelitów z niewoli w Egipcie. Do tego wydarzenia Zachariasz nawiązuje w obrazie przejścia przez morze (Za 10,11). Niespodziewanie, zaraz po zwiastunie przyszłej chwały w proroctwie pojawia się lamentacja nad upadkiem kraju (Za 11,1-3), do którego doprowadzili nieprawi przywódcy narodu (powalone drzewa). Alegoria proroka-pasterza. Pełna symboli i niejasnych aluzji historia pasterza jest trudna do wyjaśnienia w każdym szczególe. Prorok, wypowiadając się w pierwszej osobie jako pasterz, reprezentuje samego Boga. Jego zadaniem jest opieka

ZACHARIASZ 10,5 — 11,5

2108

Iz 2,12n

Jr 12,3

45_Za:45_Za

Jr 15,2; 43,11

Mt 27,9n 2Krl 12,11; 22,4

Iz 42,3; Ez 34,2-4; Mt 12,20

J 10,12n

9/4/08

8:13 AM

Page 2109

wią: «Niech będzie błogosławionys PAN, gdyż wzbogaciłem się!». A ich pasterze nie mają dla nich litości. 6Dlatego też nie będę miał dłużej litości dla mieszkańców tego kraju – wyrocznia PANAs. Oto wydam każdego człowieka w ręce jego sąsiada i w ręce jego króla, a oni zrujnują ten kraj. Nie wyrwę nikogo z ich ręki”. 7 Pasłem więc owce przeznaczone na rzeź dla handlarzy owiec. Wziąłem sobie dwie laski: jedną nazwałem „Łaskawość”, drugą zaś nazwałem „Jedność”. I pasłem owce. 8W jednym miesiącu usunąłem trzech pasterzya. Wówczas straciłem cierpliwość dla owiec, a one też poczuły do mnie niechęć. 9Powiedziałem więc: Nie będę was pasł. Co ma umrzeć, niech umrze, a co ma zginąć, niech zginie. Pozostałe zaś niech się same nawzajem pożrą. 10Potem wziąłem moją laskę „Łaskawość” i złamałem ją, aby zerwać przymierzes, które zawarłem ze wszystkimi ludami. 11I zostało zerwane w tym dniu. A handlarze owiec, którzy mnie pilnowali, poznali, że to było słowo PANA. 12 Wtedy powiedziałem do nich: Jeśli uznacie to za słuszne, dajcie mi moją zapłatę, a jeśli nie, zaniechajcie. I odważyli mi jako zapłatę trzydzieści srebrnikówb. 13Wtedy PAN powiedział do mnie: „Wrzuć do skarbca tę wspaniałą zapłatęc, na jaką Mnie oszacowali!”. Wziąłem więc trzydzieści srebrników i wrzuciłem je do skarbca w domus PANA. 14 Potem złamałem moją drugą laskę „Jedność”, aby zerwać braterstwo między Judąs a Izraelems. 15Wtedy PAN powiedział do mnie: „Weź sobie jeszcze narzędzie głupiego pasterza. 16Bo oto Ja ustanowię w tym kraju pasterza, który o zaginioną nie będzie się troszczył, zabłąkanej nie będzie szukał, zranionej nie będzie leczył, zdrowej nie nakarmi, ale mięso tłustej zje, a jej kopyta odrzuci”. 17 Biada pasterzowi nieużytecznemu, który porzuca owce! Niech spadnie miecz na jego ramię i na jego prawe oko! Niechaj ramię jego całkiem uschnie, a jego prawe oko oślepnie na zawsze!

a) trzech pasterzy – trudno ocenić, czy chodzi o symbol, czy o konkretne postacie historyczne. Jedni widzą w tych postaciach królów, inni kapłanów. b) trzydzieści srebrników – była to kwota odszkodowania za utratę niewolnika (Wj 21,32). Lud śmiesznie nisko wycenił zatem to, co Bóg dla niego uczynił. c) wspaniałą zapłatę – w znaczeniu ironicznym.

nad sprzedanym i przeznaczonym na rzeź stadem owiec, czyli ludem Izraela. Najpierw rzetelnie wykonuje swoją misję (ww. 7n), ale w pewnym momencie porzuca owce (w. 9). Przekonuje się bowiem, że lud wraz z pasterzami został odrzucony przez Boga i skazany na zatratę. Przyczyną takiej decyzji są liczne grzechy niewiernego ludu, jak i winy niegodziwych pasterzy, czyli przywódców, którzy wykorzystywali władzę dla osobistych korzyści. Karą dla ludu są jego źli pasterze, ale czekają go dalsze cierpienia spowodowane wzajemną niezgodą i zawiścią (w. 6). Porzucenie stada przez sprawiedliwego pasterza przedstawiono w rytualnym geście złamania lasek o symbolicznych nazwach. Złamanie pierwszej, noszącej nazwę Łaskawość, oznacza zerwanie więzi przymierza między pasterzem a stadem. Gestu tego dopełnia przekazanie prorokowi przez handlarzy śmiesznie małej zapłaty (równowartość ceny za jednego niewolnika) za jego opiekę nad owcami (głoszenie słowa Bożego). Jest to symbol niewdzięczności nieprawych pasterzy względem Boga. Święty Mateusz w swojej Ewangelii odwoła się do kwoty trzydziestu srebrników (w. 12) w opisie Judaszowej zdrady Jezusa, błędnie jednak przypisując cytat Jeremiaszowi (Mt 27,9n; por. Jr 32,7nn). Złamanie drugiej laski, Jedności, zapowiada ostateczne rozłączenie Judy i Izraela. Nie można bowiem budować jedności na niesprawiedliwości i okrucieństwie. W tym miejscu (ww. 16n) Zachariasz występuje w nowej roli pasterza – fałszywego proroka, któremu nie zależy na owcach. Jednak na takim pasterzu ciąży surowy wyrok Pana, który paraliżuje mu ramię (zdolność działania) i zaćmiewa oko (zdolność myślenia). Jeśli prorok przedstawia w tej roli lub zapowiada jakąś postać historyczną, niemożliwa jest jej identyfikacja.

2109

ZACHARIASZ 11,6-17

45_Za:45_Za

9/4/08

8:13 AM

a) Wypowiedź prorocka – zob. Za 9,1+. b) na tego – dosł. na mnie. c) Hadad-Rimmon – nazwa tej miejscowości wiąże się z imieniem fenickiego boga burzy (Hadada) lub głównego boga Damaszku (Rimmona), którego śmierć opłakiwano co roku po ustaniu pory deszczowej.

Page 2110

Zwycięstwo, ocalenie i oczyszczenie Jerozolimy 1 Wypowiedź prorockaa. Słowo PANAs o Izraelus. Wyrocznias PANA, który rozpostarł niebiosa, położył fundamenty ziemi i dał życie człowiekowi: 2 „Oto Ja uczynię z Jerozolimys kielich odurzenia dla wszystkich ludów dokoła. Ale także na Judęs przyjdzie ucisk podczas oblężenia Jerozolimy. 3Kiedy przyjdzie ten dzień, uczynię z Jerozolimy ciężki kamień dla wszystkich ludów. Każdy, kto go będzie podnosił, ciężko się zrani. I zbiorą się przeciw niemu wszystkie ludy ziemi. 4W tym dniu – wyrocznia PANA – każdego konia porażę trwogą, a jego jeźdźca obłędem. Ślepotą dotknę wszystkie rumaki ludów, lecz na dom Judy otworzę moje oczy. 5I pomyślą sobie wtedy przywódcy Judy: Mieszkańcy Jerozolimy czerpią swą moc od PANA Zastępów, swego Boga. 6W tym dniu uczynię przywódców Judy podobnymi do garnka na płonącym stosie drewna i do pochodni zapalonej w słomie. Pożrą oni wszystkie ludy dokoła, tak z prawej, jak i z lewej strony. Lecz Jerozolima pozostanie nadal na swoim miejscu. 7 Najpierw PAN ocali namioty Judy, aby sława domu Dawida i sława mieszkańców Jerozolimy nie przewyższała Judy. 8 W tym dniu PAN ochroni mieszkańców Jerozolimy. Najsłabszy wśród nich będzie w tym dniu jak Dawid, a dom Dawida będzie jak Bóg, jak aniołs PANA stojący na ich czele. 9W tym dniu zadbam o to, by zniszczyć wszystkie narody, które wystąpią przeciw Jerozolimie. 10Ale na dom Dawida i na mieszkańców Jerozolimy wyleję duchas współczucia i błagania. Wtedy będą patrzeć na tegob, którego przebili. Będą nad nim rozpaczać, jak się rozpacza nad jedynakiem, i będą gorzko płakać nad nim, jak gorzko płaczą nad pierworodnyms. 11 W tym dniu wielki będzie lament w Jerozolimie, jak lament w Hadad-Rimmonc na równinie Megiddo. 12 Będzie lamentował kraj, z osobna każdy róds, ród Dawida osobno i ich kobiety osobno, ród Natana osobno i ich kobiety osobno,

12

Zwycięstwo, ocalenie i oczyszczenie Jerozolimy. Ostatnia część księgi, wyróżniona specjalnym tytułem (w. 1; por. Za 9,1), opowiada o czasach ostatecznych, na co wskazuje wielokrotnie powracający zwrot: ten dzień (np. ww. 3.4.6). Zapowiedź, za którą stoi autorytet Boga Stwórcy, wypełni się nieuchronnie. Prorok w imieniu Pana zapowiada ostateczne zwycięstwo Judy i szczególną pozycję Jerozolimy, używając wymownych symboli kielicha odurzenia (w. 2) i ciężkiego kamienia (w. 3). Każdy, kto będzie próbował zagrozić świętemu miastu, okaże się bezradny jak człowiek odurzony alkoholem i poniesie wielką szkodę. Siłę przywódców stolicy autor porównuje do wszechogarniającego ognia, a potęgę jej mieszkańców do mocy samego Boga (w. 8). On napełni swój lud również duchem nawrócenia, aby opłakiwał swoją grzeszną przeszłość oraz tajemniczą postać tego, którego przebili (w. 10). Wprawdzie trudno sprecyzować, kogo konkretnie ma na myśli autor, jednak wydaje się, że chodzi o odrzuconego posłańca Bożego, którego śmierć stała się osobistą tragedią każdego Judejczyka. Lament ogarnie wszystkie warstwy ówczesnego społeczeństwa, od arystokracji po prosty lud, łącznie z członkami stanu kapłańskiego i królewskiego (ww. 12-14). Z kolei zapowiadane wytryśnięcie w Jerozolimie źródła, którego wody obmywają wszystkich z grzechu (Za 13,1), wydaje się konsekwencją śmierci tego, którego przebili. Niewątpliwie ten fragment proroctwa Zachariasza miał przed oczami ewangelista Jan, kiedy w opisie ukrzyżowania Chrystusa podkreślił, że z Jego przebitego włócznią boku wypłynęły krew i woda (J 19,34.37; por. J 7,37-39).

ZACHARIASZ 12,1-12

2110

Iz 42,5 Rdz 2,7 Iz 51,17; Jr 25,17

Za 14,10

Jr 6,26; Am 8,10; J 19,37; Ap 1,7

2Krn 35,20-25

45_Za:45_Za

9/4/08

8:13 AM

Page 2111

13

Ps 36,10; Iz 12,3; Ez 36,23-32; Za 14,8

Ez 30,13

Jr 14,15

1Krl 1,8; Mt 3,4

1Krl 18,28

Ez 34,1nn; Mt 26,31

Iz 1,25; 48,10

Ps 91,15; Iz 65,24

Za 8,8

ród Lewiego osobno i ich kobiety osobno, ród Szimei osobno i ich kobiety osobno, 14 wszystkie pozostałe rodys i ich kobiety osobno. 1 W tym dniu dla domu Dawida i mieszkańców Jerozolimy będzie otwarte źródło dla obmycias z grzechus i nieczystościs”.

13

Wytępienie bożków i fałszywych proroków 2 „W tym dniu – wyrocznias PANA Zastępóws – wytępię z kraju imionas bożków, tak że nie będzie się już ich wspominało. Również fałszywych prorokóws i ducha nieczystościa wyrzucę z kraju. 3A jeśli ktoś jeszcze będzie prorokował, jego ojciec i matka, którzy go zrodzili, powiedzą mu: «Nie będziesz żył, gdyż mówiłeś kłamstwo w imienius PANA». I gdy będzie prorokował, przebiją go jego ojciec i matka, którzy go zrodzili. 4 W tym dniu każdy z proroków będzie się wstydził z powodu swojego widzenia. I nie włożą płaszcza z sierścib, aby zwodzić. 5Każdy powie: «Nie jestem prorokiem, lecz rolnikiem, żyję z uprawy roli od młodości». 6A gdy ktoś go zapyta: «Co to za rany masz na cielec?», wtedy odpowie: «Zostałem zraniony w domu tych, którzy mnie kochają»”.

a) ducha nieczystości – fałszywi prorocy swoją działalnością przyczyniali się do upadku życia moralno-religijnego. b) płaszcza z sierści – chodzi o charakterystyczny ubiór proroków, których ascetyczne życie domagało się wstrzemięźliwości również w używaniu odzieży (2Krl 1,8; Mt 3,4). c) rany… na ciele – prawdopodobnie aluzja do nacięć rytualnych na ciele, wykonywanych przez pogan w ramach obrzędów ku czci bóstw płodności (1Krl 18,28). d) małym – z kontekstu wynika, że chodzi tutaj o jagnięta, a w znaczeniu przenośnym odnosi się do najuboższej warstwy ludu Bożego.

Uderzenie w pasterza, los owiec i oczyszczenie reszty 7 „Przebudź się, mieczu, przeciw mojemu pasterzowi i przeciw mężowi, który jest Mi bliski – wyrocznias PANA Zastępóws. Uderz pasterza i rozproszą się owce, Ja zaś wystąpię przeciw małymd. 8 I w całym kraju – wyrocznia PANA – będzie tak, że dwie części zostaną wycięte i zginą, a tylko trzecia część ocaleje. 9 Tę trzecią część wrzucę do ognia i oczyszczę ją, jak się oczyszcza srebro, będę ją próbował, jak się próbuje złoto. Oni zaczną wzywać mojego imienias i Ja im odpowiem: To jest mój luds. On zaś powie: «Moim Bogiem jest PAN»”. Wytępienie bożków i fałszywych proroków. Zapowiadane czasy ostateczne przyniosą surowe potępienie fałszywych proroków, którzy zwodzili lud i prowadzili go do bałwochwalstwa. Wstydząc się głoszonych przez siebie kłamstw, będą się przedstawiali jako zwykli rolnicy. Tłumacząc się z blizn na ciele, które były prawdopodobnie pozostałościami po rytualnych nacięciach związanych z pogańskimi kultami płodności, będą je wyjaśniali jako skutki zatargów rodzinnych. Autorytet proroków i właściwe znaczenie proroctwa, zniszczone działalnością prorockich oszustów, odrodzą się jednak dzięki Duchowi Świętemu (Jl 3,1-5; 1Kor 12,28; 14,1.3.5). Uderzenie w pasterza, los owiec i oczyszczenie reszty. Kolejna zapowiedź wydarzeń w czasach ostatecznych dotyczy sądu Bożego (symbol miecza), który odbędzie się nad jakimś ważnym pasterzem (najwyższym kapłanem?) oraz nad mieszkańcami kraju. Tylko symboliczna „jedna trzecia” ludu zostanie przy życiu. Celem sądu Bożego nie jest unicestwienie ludzi, ale oczyszczenie narodu w ogniu prób. Pozostała część, święta reszta ludu (np. Iz 1,9; 10,20-22; 37,31n; Jr 23,3; 31,7; So 3,13; Za 8,11n; 14,2), ma dać początek nowej wspólnocie, która będzie wierna Bogu i która zawrze

2111

ZACHARIASZ 12,13 — 13,9

45_Za:45_Za

9/4/08

8:13 AM

a) Asal – niewielka miejscowość w dolinie Cedronu, na południowy-wschód od Jerozolimy. b) trzęsieniem ziemi – o tej katastrofie wspomina także Am 1,1. c) Geba – miasto leżące w pobliżu granicy północnej (1Krl 15,22; 2Krl 23,8). d) Rimmon-Negeb – miasto przy południowej granicy dawnego królestwa Judy (Joz 15,32; 19,7).

Page 2112

14

1

Oto nadchodzi dzień dla PANA, kiedy podzielą twoje łupy u ciebie. 2I zbiorę wszystkie ludy na wojnę przeciw Jerozolimies. Miasto zostanie zdobyte, domy splądrowane, a kobiety zgwałcone. Połowa miasta pójdzie w niewolę, ale resztas ludności nie będzie wypędzona z miasta. 3 Potem wyruszy PAN i będzie walczył z tymi narodami, jak walczył w dniu bitwy. 4W tym dniu Jego stopy staną na Górze Oliwnej, która leży naprzeciw Jerozolimy w kierunku wschodnim. I rozpadnie się Góra Oliwna na pół, na wschód i na zachód, tworząc wielką dolinę. Połowa góry cofnie się na północ, a druga połowa na południe. 5Wtedy będziecie uciekać do tej doliny wśród moich gór, bo ta górska dolina będzie sięgała aż do Asala. A będziecie uciekać tak samo, jak uciekaliście przed trzęsieniem ziemib w czasach Ozjasza, króla judzkiego. Potem przyjdzie PAN, mój Bóg, a z Nim wszyscy święcis. 6 W tym dniu nie będzie ani światła, ani zimna, ani mrozu. 7 I będzie to jedyny w swoim rodzaju dzień – PAN go zna – ani dzień, ani noc, a pod wieczór nastanie światło. 8W tym dniu popłynie świeża woda z Jerozolimy, połowa do morza na wschodzie, a połowa do morza na zachodzie. I tak będzie w lecie i w zimie. 9PAN będzie królem nad całą ziemią. W tym dniu PAN będzie jedyny i jedyne będzie Jego imię. 10 Cały kraj zamieni się w równinę, od Gebac aż do Rimmon-Negebd. Jerozolima będzie położona wysoko i pozostanie na swoim miejscu od Bramy Beniamina do miejsca pierwszej bramy, Bramy Narożnej, i od Wieży Chananela do tłoczni królewskich. 11Tak będą w niej mieszkać, bo nie będzie już klątwys. Jerozolima będzie żyć bezpiecznie. 12 A taka będzie plaga, którą PAN dotknie wszystkie ludy walczące przeciw Jerozolimie: będzie gnić ciałos każdego, kto stoi jeszcze na nogach, jego oczy będą gnić w oczodołach, a język w jego ustach. 13W tym dniu PAN wznieci wielką trwogę wśród nich. Jeden chwyci drugiego za rękę i jeden przeciwko drugiemu rękę podniesie. 14Nawet Judas będzie walczył w Jerozolimie. I zostanie zebrane bogactwo wszystkich okolicznych ludów: złoto i srebro oraz mnóstwo ubrań. 15Taka sama plaga dotknie konie, muły, wielbłądy, osły i wszelkie bydło, które będzie w obozach.

z Nim odnowione przymierze (Za 13,9). To ogólne proroctwo w dalszej części zostaje odniesione do Jerozolimy i utrzymane jest w stylu apokalipsy. Prorok opisuje w nim tryumf Boga-Sędziego, który zamyka historię doczesną, a otwiera nową epokę. W ostatecznym ataku obcych narodów na Jerozolimę zginie połowa jej mieszkańców. Będzie to jednak kara, którą sam Bóg egzekwuje na swoim narodzie. Mieszkańcy cudownie ocaleni przez Boga będą świętą resztą ludu. Inter wencja Boga dosięgnie również tych, którzy walczyli przeciwko Jerozolimie. Jej skutkiem będzie zmiana naturalnego porządku świata (Za 14,2-5). Codzienny rytm dnia i nocy zostanie zachwiany (Iz 60,19; Ap 22,5), a ziemia obiecana stanie się jedną wielką równiną z górującą nad nią Jerozolimą. Centralne miejsce świętego miasta i jego znaczenie w tym „nowym świecie” (Iz 66,22; 2P 3,13; Ap 21,1) podkreśla obraz tryskającego źródła żywej wody (Za 14,8). Objawienie potęgi Boga jako Pana czasu i natury doprowadzi wszystkich ludzi do uznania w Nim króla.

ZACHARIASZ 14,1-15

2112

Jl 4,2.12

Iz 31,4

Ez 47,1nn; J 4,1nn; Ap 21,23 Ap 11,15

Iz 2,2

Jr 23,6; 31,40; 33,16; Ez 38,8; Ap 22,3

Ez 38,21

45_Za:45_Za

Wj 39,30

J 2,16

9/4/08

8:13 AM

Page 2113

Świątynia w Jerozolimie centrum religijnym świata 16 Ci zaś, co ocaleli ze wszystkich ludów, które wystąpiły przeciw Jerozolimies, będą pielgrzymować corocznie, aby pokłonić się Królowi, PANU Zastępóws, i uroczyście obchodzić Święto Namiotóws. 17Dla tych zaś spośród narodów ziemi, które nie pójdą do Jerozolimy, aby pokłonić się Królowi, PANU Zastępów, nie będzie deszczu. 18A jeżeli naród egipski nie będzie pielgrzymował i nie przybędzie, spadnie na niego plaga, jaką PAN dotknie narody, które nie pójdą, aby uroczyście obchodzić Święto Namiotów. 19Taka kara spadnie na Egipt i na wszystkie narody, które nie pójdą na uroczysty obchód Święta Namiotów. 20 W tym dniu będzie na dzwoneczkach koni napis: Poświęcony PANUa. A naczynia w domus PANA będą jak czasze ofiarne przed ołtarzems. 21Wszystkie naczynia w Jerozolimie i w Judzies będą poświęcones PANU Zastępów, tak że wszyscy, którzy przyjdą składać ofiarys, będą je brali i będą w nich gotować. Nie będzie już w tym dniu handlarza w domu PANA Zastępów.

a) Poświęcony PANU – złotą tabliczkę z takim napisem nosił arcykapłan na swoim liturgicznym turbanie (Wj 28,36; 39,30). Podobne inskrypcje widniały na dzwonkach koni i na naczyniach kultowych. Napis taki świadczył o całkowitym przeznaczeniu danych ludzi, zwierząt i rzeczy do kultu Boga.

Świątynia w Jerozolimie centrum religijnym świata. Obraz powszechnego pielgrzymowania do Jerozolimy, aby tam obchodzić żydowskie Święto Namiotów, dotyczy wszystkich ludzi ocalonych z apokaliptycznego kataklizmu. Jednak prorok kieruje to słowo szczególnie do Żydów, którzy wciąż mieszkają w diasporze, czyli poza granicami ojczyzny. Pragnie ich zachęcić do uznania wyjątkowej roli świątyni w Jerozolimie i do wznowienia ruchu pielgrzymkowego. Lata spędzone pośród innych narodów ostudziły bowiem gorliwość wygnańców w wyznawaniu wiary, która osłabła wskutek wpływów religii pogańskich. Zapowiedź klęski suszy jest przestrogą kierowaną przez proroka do tych, którzy będą nadal oporni. Cała ziemia, na której stoi świątynia Pana, zostanie oczyszczona z wszelkiej nieczystości, a wszystkie przedmioty codziennego użytku, noszące znamię świętości, będą traktowane na równi z naczyniami liturgicznymi, które służą do sprawowania kultu w świątyni.

2113

ZACHARIASZ 14,16-21

45_Za:45_Za

9/4/08

8:13 AM

Page 2114

46_Ml:46_Ml

9/4/08

8:13 AM

Page 2115

KSIĘGA MALACHIASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Nazwa księgi pochodzi od wzmiankowanego już w tytule (Ml 1,1) imienia Malachiasz, które po hebrajsku znaczy ‘mój posłaniec’. Ponieważ nie występuje ono w żadnej innej księdze biblijnej, niektórzy uczeni uważają je za ogólne określenie ‘posłańca Pańskiego’ (Ml 3,1), a samo dzieło za anonimowe. Przeważa jednak opinia, że jest to prawdziwe imię proroka albo w każdym razie autora księgi. Tradycja żydowska (np. Targum Jonatana) przypisuje powstanie Księgi Malachiasza Ezdraszowi. W samym dziele także nie znajdujemy informacji biograficznych o autorze, można jednak przypuszczać, że był on związany ze środowiskiem jerozolimskim, gdyż miejscem jego działalności było miasto święte, a w księdze poruszył tematy związane głównie z kultem oraz nadużyciami w działalności kapłanów. Choć w Księdze Malachiasza brak bezpośrednich wskazówek, które pozwoliłyby dokładnie określić datę jej powstania, to jednak na podstawie analizy treści oraz związków z Księgami Aggeusza i Zachariasza przyjmuje się najogólniej, że pismo to powstało w okresie perskim (537-331 przed Chr.). Zostało napisane nie wcześniej niż po poświęceniu odbudowanej świątyni w Jerozolimie (516 r. przed Chr.) i nie później niż przed reformami Ezdrasza i Nehemiasza (458-445 przed Chr.). Co prawda, prorok o nich nie wspomina, lecz odnosi się do tych samych problemów, to znaczy do zaniedbań związanych z kultem oraz kwestii małżeństw mieszanych. Można więc przypuszczać, że okres działalności Malachiasza przypada na lata 480-460 przed Chr. Treść i teologia Księga Malachiasza jest napisana prozą, której ukształtowanie i szata stylistyczna zdradzają nieprzeciętne umiejętności retoryczne autora. Jej cechą charakterystyczną jest forma literacka wyrażająca się w dialogu złożonym z trzech części: tezy, zarzutu i odpowiedzi na zarzut. W ten sposób prorok prowadzi jakby rozmowę z ludem i kapłanami. Po tytule (Ml 1,1) następuje sześć podobnie zbudowanych wystąpień w formie dysputy (Ml 1,2 – 3,21) oraz krótki epilog (Ml 3,22-24). W ramach dialogu ze swymi rozmówcami autor podejmuje różne tematy: miłość Boga do Izraela (Ml 1,2-5), zaniedbania dotyczące kultu (Ml 1,6 – 2,9), krytyka rozwodów i małżeństw mieszanych, zagrażających trwałości przymierza Izraela z Bogiem (Ml 2,10-16), zapowiedź sądu Bożego (Ml 2,17 – 3,5), składanie dziesięcin na świątynię (Ml 3,6-12), nagroda i kara w dniu sądu (Ml 3,13-21). Autor Księgi Malachiasza chce przede wszystkim ukazać Izraelitom epoki powygnaniowej, że Bóg nie przestaje ich kochać, ale jest też sprawiedliwy i karze za występki. Jednocześnie zwraca uwagę na zagadnienia praktyczne, to znaczy na zachowywanie przepisów rytualnych, dziesięciny, zakazu małżeństw mieszanych i rozwodów. Podobnie jak wcześniejsi prorocy, Malachiasz podkreśla, że naród powinien bronić swojej tożsamości i egzystencji, zachowywując przepisy rytualne oraz Prawo, a także odcinając się od pogan. Wskazuje przy tym, że zewnętrzne akty czci i uwielbienia Boga mają być nade wszystko odzwierciedleniem 2115

46_Ml:46_Ml

9/4/08

8:13 AM

Page 2116

postawy wewnętrznej. Ważne miejsce w teologii Księgi Malachiasza zajmuje również zapowiedź nowych czasów, zapoczątkowanych nadejściem dnia Pana, który będzie sprawował swą władzę sędziowską w świątyni. Jego przybycie zostanie poprzedzone pojawieniem się wysłannika, którego później Ewangelie będą utożsamiać z Janem Chrzcicielem. Warto też zwrócić uwagę na wzmiankę o ofierze czystej (Ml 1,11) w czasach mesjańskich, odczytywaną przez Kościół jako zapowiedź Eucharystii.

2116

46_Ml:46_Ml

9/4/08

8:13 AM

Page 2117

KSIĘGA MALACHIASZA

1 Pwt 4,37; 7,7n; Iz 54,8; Oz 11,1 Rdz 25,23; Rz 9,13

Wj 20,12

Pwt 32,6; Iz 29,13

Kpł 22,20

1

Wypowiedź prorockaa. Słowo PANAs do Izraelas przekazane przez Malachiaszab.

Miłość Boga do Izraela 2 Pokochałem was – mówi PANs. Wy zaś pytacie: „W jaki sposób okazałeś nam miłość?”. Czy Ezawc nie był bratem Jakuba? – wyrocznias PANA. – A ja pokochałem Jakuba. 3Ezawa zaś znienawidziłemd. Jego góry spustoszyłem, a jego majątek oddałem szakalom pustyni. 4Choćbyś, Edomies, powiedział: „Jesteśmy wprawdzie rozbici, ale znów odbudujemy ruiny!”, to PAN Zastępóws mówi: Oni odbudują, a Ja zburzę! I będą ich nazywać krainą niegodziwości i ludem, który PAN przekląłs na wieki. 5Kiedy to zobaczycie, powiecie: „Potęga PANA sięga poza granice Izraelas!”. Oskarżenie kapłanów 6 Syn czci ojca, a sługa swego pana. Lecz jeśli Ja jestem Ojcem, gdzie jest cześć dla Mnie? A jeśli Ja jestem Panems, gdzie bojaźńs przede Mną? PAN Zastępóws mówi do was, kapłani: Lekceważycie moje imięs. Wy zaś pytacie: „W jaki sposób mielibyśmy lekceważyć Twoje imię?”. 7Przynosicie na mój ołtarzs pokarm nieczystye i jeszcze pytacie: „Czym go zanieczyściliśmy?”. Tym, że mówicie: „Stół PANA zasługuje na pogardę”. 8Gdy składacie w ofierzes ślepe zwierzę, czy to nic złego? Albo gdy ofiarujecie kulawe i chore, czy nie jest to coś złego? Podaruj takie zwierzę namiestnikowi! Czy spodoba mu się to i czy przyjmie cię życzliwie? – mówi PAN Zastępów.

a) Wypowiedź prorocka – przesłanie, które prorok wypowiada w imieniu Boga (Na 1,1; Ha 1,1; Za 9,1; 12,1). W tekście oryginalnym został tu użyty specyficzny termin, który podkreśla powagę głoszonego orędzia (Jr 23,33-40+). b) Malachiasz – imię własne proroka albo określenie: ‘mój posłaniec’, ‘mój anioł’. Zob. Wprowadzenie. c) Ezaw – syn Izaaka i Rebeki, bliźniaczy brat Jakuba, protoplasty dwunastu plemion izraelskich. Zlekceważył Boże obietnice i za pożywienie oddał Jakubowi przywilej pierworództwa (Rdz 25,25-34). W Księdze Malachiasza Ezaw oznacza raz protoplastę, raz pochodzący od niego naród Edomitów, nieprzejednanych wrogów Izraela (Rdz 36,1.8). d) znienawidziłem – typowo semicki sposób wyrażenia idei, że Ezaw, w przeciwieństwie do Jakuba, nie został wybrany przez Boga (Rdz 25,23; 27,37-40; Rz 9,12n). e) pokarm nieczysty – to znaczy ofiary niezgodne z przepisami o czystości rytualnej (Kpł 22,17-25; Pwt 17,1).

Miłość Boga do Izraela. W pierwszej ze swoich dysput prorok pragnie podkreślić miłość Boga do Izraela. Odpowiadając na zarzut ze strony ludu, Bóg przez usta Malachiasza stwierdza, że ma upodobanie w Jakubie-Izraelu, którego wybrał (np. Wj 19,5n; Pwt 7,6-8; 10,15; 32,9 Oz 11,1; Am 3,2; Rz 9,11-13), natomiast odrzucił Ezawa-Edom. Wybór jest suwerennym aktem Boga, który stał się obrońcą Izraelitów, a nieprzyjacielem potomków Ezawa, Edomitów. Wybranie Izraela nie daje jednak temu narodowi żadnego prawa do wysuwania roszczeń wobec Boga, lecz winno raczej skłaniać go do posłuszeństwa. Niedawne wydarzenia w Edomie (prawdopodobnie chodzi o najazdy arabskiego plemienia Nabatejczyków) stanowią ostrzeżenie przed grożącym sądem Boga nad tymi, którzy jak Ezaw lekceważą obowiązki przymierza (Rdz 25,34; Jr 49,7-22). Odwołując się do tych faktów, prorok zapewnia o wierności Pana wobec Izraela. Oskarżenie kapłanów. Druga dysputa składa się z dwóch fragmentów (Ml 1,6-14; 2,1-9), które kwestionują sposób wykonywania posługi przez kapłanów i lewitów. W pierwszym fragmencie prorok gani zaniedbywanie przez nich obowiązków związanych z kultem. Natomiast w drugiej części zarzuca im stosowanie podwójnych norm w przepowiadaniu oraz uchylanie się od moralnego przywództwa (Ne 13,10n). Nie zważając na znaczenie czynności sprawowanych w świątyni, kapłani pozwalali składać ofiary z pogwałceniem Kodeksu Przymierza (Kpł 22,20-22; Pwt 15,21; 17,1).

2117

MALACHIASZ 1,1-8

46_Ml:46_Ml

9/4/08

8:13 AM

a) zamknie drzwi – symboliczny znak odrzucenia przez Boga posługi kapłanów (Iz 1,11-17), którzy nie składają czystych ofiar (Ml 1,11) we właściwy sposób. b) czystą ofiarę – zapowiedź ofiary doskonałej, miłej Bogu, składanej w czasach mesjańskich przez wszystkie ludy ziemi. Tradycja chrześcijańska odnosi te słowa do Eucharystii. c) męczące – być może chodzi o trud związany z dokładnym przestrzeganiem rytuału ofiarniczego. d) Niech będzie przeklęty – najostrzejsza forma wypowiedzi prorockiej. Jest to przekleństwo ludzi, którzy przy składaniu ofiar próbują oszukiwać Boga (Za 5,1-4). e) odetnę wam ramię – symbol odebrania komuś siły i władzy związanej z urzędem (Ps 10,15; 37,17; Hi 22,9; 38,15). f) Obrzucenie gnojem oznacza najwyższą zniewagę (Syr 22,2). Prorok dodaje, że kapłani zostaną wyrzuceni poza obszar świątyni, na miejsce, gdzie wynoszono odpady ze składanych zwierząt ofiarnych (Kpł 4,11). g) przymierze z Lewim – zwrot ten odnosi się albo do przymierza z Aaronem, pierwszym najwyższym kapłanem, któremu podlegali wszyscy kapłani i lewici, albo do wybrania Lewiego do funkcji kapłańskiej, wybrania rozumianego jako przymierze między Bogiem a wybranym (Lb 25,12nn; Pwt 18,1-8). h) Obraz kapłanów z minionej epoki został celowo wyidealizowany, aby tym jaskrawiej ukazać obecne sprzeniewierzenie się kapłanów swoim obowiązkom. i) Do obowiązków kapłanów należało między innymi pouczanie ludzi na temat Prawa Mojżesza oraz wykonywanie władzy sądowniczej (Kpł 10,10n; Jr 2,8; Ez 2,26).

Page 2118

9

Teraz proście Boga, aby się nad nami zmiłował! Od was pochodzi to zło, czy więc okaże któremuś z was życzliwość? – pyta PAN Zastępów. 10Niech raczej ktoś z was zamknie drzwia świątynis, abyście nie rozpalali ognia na moim ołtarzu daremnie! Nie mam w was upodobania – mówi PAN Zastępów – i nie jest Mi miła wasza ofiaras. 11 Gdyż od miejsca, gdzie wschodzi słońce, aż do miejsca, gdzie ono zachodzi, wielkie jest moje imię wśród narodów i na wszystkich miejscach spala się kadzidło i składa czystą ofiaręb na cześć mojego imienia, bo moje imię jest wielkie wśród narodów – mówi PAN Zastępów. 12A wy bezcześcicie je, mówiąc: „Stół Pana jest nieczysty”. I składacie na nim pokarm, którym sami gardzicie. 13 Mówicie też: „Jakież to męczącec!”. I szydzicie ze mnie – mówi PAN Zastępów – przynosząc i ofiarując to, co skradzione, kulawe, chore. Czy mam łaskawie przyjąć to z waszej ręki? – mówi PAN. 14Niech będzie przeklętyd oszust, który ma w swojej trzodzie samca i ślubuje go ofiarować, a tymczasem daje Panu zwierzę ułomne! Ja jestem wielkim Królem – mówi PAN Zastępów – a moje imię wzbudza lęk między narodami. 1 A teraz, kapłani, to jest polecenie dla was. 2 Jeżeli nie usłuchacie i nie weźmiecie sobie do sercas, że macie oddawać cześć mojemu imieniu – mówi PAN Zastępów, to rzucę na was przekleństwos i przeklnę wasze błogosławieństwos. Zrobię tak, ponieważ nie bierzecie sobie tego do serca. 3 Oto Ja odetnę wam ramięe i rzucę wam gnój w twarz, gnój waszych ofiar świątecznych, i położę was na nimf. 4 Wtedy poznacie, że wydałem wam to polecenie, aby trwało moje przymierzes z Lewimg – mówi PAN Zastępów. 5Zawarłem z nim przymierze życia i pokojus. I przejąłem go bojaźnią, aby się Mnie bał i korzył się przed moim imieniem. 6 Na jego ustach była prawdziwa nauka, a nieprawości nie znaleziono na jego wargach. Postępował wobec Mnie uczciwie i wielu odciągnął od grzechuh. 7Bo wargi kapłana powinny strzec wiedzy. U niego ludzie szukają pouczeń, bo on jest posłańcem PANA Zastępówi.

Kpł 22,18-25

Ps 47,3

2

Bóg wzywa ich do nawrócenia, bo jeśli mieliby dalej tak lekceważąco podchodzić do kultu, to lepiej byłoby dla nich, gdyby zaprzestali składania ofiar. Na tle tego poważnego skażenia kultu żydowskiego Malachiasz kreśli obraz nowego porządku, zrywającego ze starotestamentową jednością miejsca kultu (Pwt 12,5) i naznaczonego składaniem ofiary czystej po całym świecie (ww. 10n). Niektórzy uczeni twierdzą, że prorok przeciwstawia ofiarom lewickim składane przez pogan imperium perskiego ofiary dla „Boga Niebios”, jako przyjemne dla Jahwe. Trudno jednak sobie wyobrazić, by Malachiasz, który tak mocno podkreśla wybraństwo Jakuba, znaczenie świątyni i przymierze z Lewim, i który każe się separować od pogan, stawiał ofiary pogan wyżej aniżeli ofiary nakazane Prawem. Słuszniej jest przyjąć, że prorok mówi o przyszłej ofierze nowego Prawa i Nowego Przymierza, składanej na całym świecie przez nawrócone narody pogańskie. Sobór trydencki, opierając się na starożytnej tradycji chrześcijańskiej, odniósł to proroctwo do Eucharystii.

MALACHIASZ 1,9 — 2,7

Iz 1,11; Jr 6,20; Am 5,21n Ps 113,3

2118

Pwt 28,15

1Sm 2,31

Lb 25,12n; Pwt 18,1-18; 33,8-11

Pwt 21,5

46_Ml:46_Ml

Mt 23,13.15

Pwt 1,31; Hi 31,15; Ef 4,6

Ezd 9,2; Ne 13,23

Rdz 2,24; Mt 5,31n; 19,4n

Ps 73,6

9/4/08

8:13 AM

Page 2119

8

Ale wy zeszliście z tej drogis i wielu zwiedliście waszym nauczaniem. Zerwaliście przymierze, które zawarłem z Lewim – mówi PAN Zastępów. 9Dlatego Ja sprawiłem, że cały lud was lekceważy i poniża, ponieważ nie idziecie drogami wytyczonymi przeze Mnie i jesteście stronniczy w stosowaniu prawas. Przeciwko małżeństwom mieszanym i rozwodom 10 Czy nie mamy wszyscy jednego Ojcaa? Czy nie stworzył nas jeden Bóg? Dlaczego oszukujemy się wzajemnie i znieważamy przymierzes, które Bóg zawarł z naszymi przodkami? 11 Niewierny był Judas, obrzydliwości dzieją się w Izraelus i Jerozolimies. Bo Juda zbezcześcił Świętość PANAb, którą On umiłował, i został mężem poganki. 12Niech PANs wytraci z namiotów Jakuba każdego, kto tak czyni, choćby składał ofiaręs PANU Zastępóws. 13 Kolejna rzecz, którą czynicie: zraszacie łzami ołtarzs PANA wśród płaczu i jęków, ponieważ On więcej nie patrzy na ofiarę i nie przyjmuje jej od was łaskawie. 14A wy pytacie: „Dlaczego?”. Dlatego, że PAN jest świadkiem między tobą i żoną, którą poślubiłeś w młodości i której byłeś niewierny. Ona jest twoją towarzyszką i z nią związałeś się przymierzemc. 15Czyż nie On uczynił was jednością, udzielając ze swego ducha? A czego ta jedność pragnie? Potomstwa od Boga. Strzeżcie się więc w waszym duchu i niech nikt nie zdradza żony poślubionej w młodości. 16Gdyż kto jej nienawidzi i oddala ją – mówi PAN Bóg Izraela – okrucieństwem okrywa się jak płaszczem. PAN Zastępów mówi: Strzeżcie się więc w waszym duchu i nie bądźcie niewierni.

a) Ojca – określenie to może odnosić się do Boga (Pwt 32,6.18; Iz 64,7; Ml 1,6; 3,17) albo do patriarchy Jakuba bądź Abrahama. b) Świętość Pana – może oznaczać przymiot Boga, naród wybrany (Wj 19,6; Kpł 20,6; Jr 2,3) lub świątynię (Wj 23,39; 24,21; Kpł 21,12; Dn 11,31). W tym wersecie autor zwraca uwagę, że winy ludu bezczeszczą świątynię. c) przymierzem – jedyne miejsce w ST, w którym małżeństwo zostało nazwane przymierzem. d) Zgodnie z teorią odpłaty, Izraelici oczekiwali kary dla grzeszników i nagrody dla sprawiedliwych już w tym życiu. W rzeczywistości jednak często właśnie występnym powodziło się bardzo dobrze, co wywoływało zrozumiałe protesty wiernych (np. Hi 21,7n; Ps 37 i 73). e) mojego posłańca – nawiązanie do starożytnego zwyczaju zapowiadania przybycia monarchy przez herolda. Według Ml 3,23 zwiastunem przybycia Pana (Iz 40,3; 57,14; 62,10) ma być Eliasz. Ewangelie natomiast odniosą tę zapowiedź do Jana Chrzciciela, nowego Eliasza (Mt 11,14nn; Mk 1,2; Łk 1,17.76).

Sąd Pana Naprzykrzaliście się PANUs swoimi sprawami, a mimo to pytacie: „Czym się naprzykrzaliśmy?”. Tym, że mówicie: „Każdy, kto czyni zło, jest dobry według PANA i w takich ma On upodobanie” albo: „Gdzie jest Bóg sądus?”d. 1 Oto Ja posyłam mojego posłańcae, aby przygotował drogę przede Mną. Potem nagle przybędzie do swej świątynis

17

Hi 21,7n

Iz 40,3; Mt 11,10; Mk 1,2; Łk 1,17.76

3

Przeciwko małżeństwom mieszanym i rozwodom. W trzeciej dyspucie prorok wyrzuca ludowi sprzeniewierzanie się przymierzu ojców, przejawiające się w zawieraniu małżeństw z cudzoziemkami oraz oddalaniu prawowitych żon pochodzenia żydowskiego. Malachiasz krytykuje małżeństwa mieszane, ponieważ są wyrazem odejścia od Prawa i wiążą się z niebezpieczeństwem bałwochwalstwa (Lb 25,1-9; 1Krl 11,1-4; por. Ezd 9 – 10; Ne 13,23-30). Pogańskie żony nadal czciły swoich bogów i mogły do tego nakłaniać swoich żydowskich mężów. Takie lekceważenie czystości religijnej nie może pozostać bezkarne, dlatego zapada surowy wyrok, powodujący również odrzucenie przez Pana ofiar składanych przez tych ludzi (w. 12). Odwołując się do Bożego planu (Rdz 1,27; 2,23n), prorok wzywa do okazywania wierności pierwszym żonom (w. 14). Małżeństwo jest bowiem świętym przymierzem, które należy zachowywać tak, jak przymierze z Panem Bogiem. Broniąc jedności i nierozerwalności małżeństwa, Malachiasz otwiera drogę dla chrześcijańskiego rozumienia związku mężczyzny i kobiety, podniesionego przez Chrystusa do rangi sakramentu (Mt 5,31n; 19,4-9). Sąd Pana. Skarga na opóźniający się sąd Boży nad niegodziwcami rozpoczyna czwartą dysputę (Ml 2,17 – 3,5). Pojawia się w niej przede wszystkim ważne proroctwo o posłańcu, który zapowie przybycie Pana, osądzi winy mieszkańców Judy i oczyści kapłanów, aby mogli składać ofiary czyste i miłe Bogu. Zgodnie z wyjaśnieniem w Ml 3,22

2119

MALACHIASZ 2,8 — 3,1

46_Ml:46_Ml

9/4/08

8:13 AM

a) Anioł Przymierza – nie jest wcześniej wspomnianym posłańcem, gdyż przybywa do świątyni razem z Panem. Może to być tajemnicze określenie samego Pana (Wj 3,2; 23,20) lub Mesjasza, który miał przybyć na sąd (Iz 4,4; Ez 34,20; Am 5,18) i zawrzeć Nowe Przymierze między Bogiem a ludem (Iz 42,6; 49,8; Jr 31,31-33; Ez 37,26). Ewangelia zdaje się utożsamiać tę postać z Chrystusem (Mt 11,10; Łk 7,27). b) Prorok mówi tu o oczyszczeniu stanu kapłańskiego. Niegodni kapłani zostaną usunięci, a pozostali będą składali ofiary zgodnie z przepisami Prawa. c) być synami Jakuba – tutaj w znaczeniu: być synami tego, który oszukał swego brata. Jakub uciekł się do podstępu, aby uzyskać błogosławieństwo swojego ojca Izaaka, które należało się Ezawowi (Rdz 27,1nn; Ml 3,8n). d) dziesięcinach i daninach – dziesięciny były przeznaczone dla lewitów (Lb 18,21-32), natomiast daniny lub pier wociny stanowiły podstawę utrzymania kapłanów (Pwt 18,4; Ez 44,30). Zob. Słownik. e) spichlerza – czyli specjalnego pomieszczenia przy świątyni do przechowywania pokarmów (Ne 10,38n; 13,5). f) okien niebios – zgodnie ze starożytnym wyobrażeniem świata, przez okna czy też zawory sklepienia niebieskiego Bóg spuszcza deszcz na ziemię (np. Rdz 7,11; 8,2; Iz 24,18).

Page 2120

Władca, którego wy oczekujecie, Anioł Przymierzaa, którego pragniecie. Oto on przyjdzie – mówi PAN Zastępóws. 2 Któż jednak przetrwa dzień jego przyjścia i któż się ostoi, gdy się pojawi? Bo jest On jak ogień złotnika i jak ług farbiarzy. 3Zasiądzie, aby wytapiać i czyścić srebro. I oczyści synów Lewiegos, oczyści ich jak złoto i srebro. Wtedy będą składać PANU ofiarys we właściwy sposóbb. 4I miła będzie PANU ofiara Judys i Jerozolimys jak za dawnych dni i lat minionych. 5 Wtedy przyjdę, aby was sądzić. Będę świadczył przeciw czarownikom, cudzołożnikom i krzywoprzysięzcom, przeciw tym, którzy uciskają najemników, wdowy i sieroty oraz przeciw tym, co gnębią cudzoziemców, a Mnie się nie boją – mówi PAN Zastępów. 6 Bo Ja, PAN, jestem niezmienny, ale wy nie przestaliście być synami Jakubac. 7Już za dni waszych ojców odstępowaliście od moich przykazańs i nie przestrzegaliście ich. Nawróćcie się do Mnie, wtedy i ja zwrócę się do was – mówi PAN Zastępów. Lecz wy pytacie: „W czym mamy się nawrócić?”. 8Czy człowiek może oszukiwać Boga? A wy oszukujecie Mnie i przy tym pytacie: „W czym Cię oszukaliśmy?”. – W dziesięcinachs i daninachd. 9Jesteście przeklęcis, bo oszukujecie Mnie nadal, wy – cały naród. 10 Przynieście całą dziesięcinę do spichlerzae, aby był zapas w moim domus. Wtedy też będziecie mogli Mnie wypróbować – mówi PAN Zastępów – czy nie otworzę wam okien niebiosf i nie wyleję na was błogosławieństwas ponad miarę. 11Zabronię wówczas szkodnikom pożerać płody waszych pól, a wasze winnice będą owocować – mówi PAN Zastępów. 12 Wszystkie narody nazywać was będą szczęśliwymi, ponieważ będziecie zachwycającym krajem – mówi PAN Zastępów. Nagroda i kara w Dniu Pańskim Wasze mowy przeciwko Mnie są zuchwałe – mówi PANs. A wy pytacie: „Cóż takiego mówiliśmy przeciwko Tobie?”. 14 Mówiliście: „Nie warto służyć Bogu! Jaki pożytek z tego, że przestrzegaliśmy Jego poleceń i w smutku pokutowaliśmys przed PANEM Zastępóws? 15Tymczasem zuchwałych musimy uznać za szczęśliwych, gdyż to oni, bezbożnis, opływają

Na 1,6; Jl 2,11; Ap 6,17

Iz 1,25; Jr 6,29

Wj 22,20n; Kpł 19,13

Lb 23,19

Za 1,3

Pwt 28,15

Pwt 28,8.12

Iz 61,9

13

Żydzi będą odnosić tę zapowiedź do proroka Eliasza (Mt 17,10n; Mk 9,11n), Jezus natomiast wyjaśni, że chodziło o Jana Chrzciciela (Mt 11,14). Oczyszczenie, którego dokona, przedstawione za pomocą obrazu tygla, dotyczyć będzie długiej listy występków o charakterze społecznym i moralnym (w. 5), napiętnowanych wśród ludu jeszcze przed wygnaniem do Babilonii. W piątej dyspucie (Ml 3,6-12) prorok podkreśla, że Pan, niezmienny i wierny swoim obietnicom, był zmuszony ukarać zatwardziałego w grzechu Izraela. Teraz jednak wskazuje nawrócenie jako jedyną słuszną drogę. Malachiasz zwraca szczególną uwagę na grzech oszustwa w ofiarowaniu dziesięciny, który sprowadził na cały naród przekleństwo (w. 9), przejawiające się w klęsce suszy. Tylko powrót do wierności przepisanym normom sprawi, że Pan ześle życiodajny deszcz, znak swojego błogosławieństwa. Nagroda i kara w Dniu Pańskim. Ostatnia dysputa proroka (Ml 3,13-21) dotyczy bezkarności występnych, która jest zgorszeniem dla wierzących, a nawet może ich skłonić do naśladowania niegodziwców w zuchwałym czerpaniu korzyści, bez zważania na Boże Prawo. Obser wacja rzeczywistości mogła – i wciąż może – prowadzić do wniosku, że

MALACHIASZ 3,2-15

2120

Hi 21,14n; Iz 58,3

46_Ml:46_Ml

Ps 56,8; Iz 65,6; Dn 7,10; Ap 20,12 Wj 19,5; Pwt 7,6

Ml 3,2; Am 5,18

Łk 1,78; J 8,12

Pwt 4,10 Mt 11,14; 17,10.13; Mk 9,11-13 Syr 48,10; Łk 1,17

9/4/08

8:13 AM

Page 2121

w bogactwa. Boga wystawiają na próbę i uchodzi im to bezkarnie”. 16 Tak mówili między sobą ci, którzy boją sięs PANA. PAN zaś słuchał tego uważnie. I w Jego obecności spisano księgę wspomnień o tych, którzy boją się PANA i czczą jego imięs. 17 To oni będą moją własnością – mówi PAN Zastępów – w dniu, który Ja uczynię. I będę dla nich życzliwy, tak jak życzliwy jest ojciec dla syna okazującego mu posłuszeństwo. 18 Wtedy znów zobaczycie różnicę między sprawiedliwym a bezbożnym, między tym, który służy Bogu, a tym, który Mu nie służy. 19Bo oto nadchodzi dzień, palący jak piec, a wszyscy zuchwali i czyniący zło będą jak słoma. Ten nadchodzący dzień spali ich – mówi PAN Zastępów. Nie pozostanie po nich ani korzeń, ani gałązka. 20 Dla was zaś, którzy boicie się mojego imienia, wzejdzie słońce sprawiedliwościa, a w jego promieniach będzie ocalenie. Wyjdziecie wtedy, podskakując jak cielęta opuszczające oborę. 21W dniu, który Ja uczynię – mówi PAN Zastępów – podepczecie grzeszników, tak że staną się prochem pod waszymi stopami.

a) słońce sprawiedliwości – prorok przedstawia Bożą sprawiedliwość jako słońce, które swym światłem rozprasza ciemności (Iz 9,1; Am 5,18). b) Horeb – inna nazwa góry Synaj, leżącej w południowym paśmie gór Synaj, dokładna jej lokalizacja nie jest jednak pewna. Na Horebie Bóg powołał Mojżesza na przywódcę ludu (Wj 3,1-10) i tam zostało zawarte przymierze pomiędzy Bogiem a Izraelem. Tam również Mojżesz otrzymał kamienne tablice, na których wypisano Prawo (Pwt 10,1-5). c) Eliasz – zob. Ml 3,1+.

Epilog 22 Pamiętajcie o Prawies Mojżesza, mego sługi, o przykazaniachs i prawach, które na Horebieb przekazałem dla całego Izraelas. 23Oto poślę do was prorokas Eliaszac, zanim przyjdzie wielki i straszny dzień PANAs. 24On zwróci sercas ojców do synów, a serca synów ku ich ojcom, abym nie rzucił klątwys na ziemię, kiedy przyjdę.

osobista pobożność i zachowywanie wszystkich przepisów religijnych nie przynoszą żadnego pożytku. Odpowiadając na te zarzuty, Bóg uspokaja przez proroka, że wszystkie czyny człowieka są zapisane w księdze pamięci (w. 16) i nie pójdą w zapomnienie. Zapowiada też nadejście Dnia Pana, kiedy to wszystkim zostanie wymierzona sprawiedliwość, a ogień sądu Bożego oddzieli na zawsze niegodziwych od prawych. Dla wiernych Panu będzie to dzień wielkiego triumfu oraz radości, wyrażonej w obrazie wschodzącego słońca i brykających cieląt. Epilog. Trzy końcowe wersety Księgi Malachiasza powszechnie uznaje się za dodatek redakcyjny. Jest to podsumowanie przesłania proroka i przypomnienie o konieczności zachowywania Prawa przekazanego za pośrednictwem Mojżesza. Autor ujawnia, że zapowiadanym wcześniej (Ml 3,1) zwiastunem przybycia Pana będzie Eliasz, który – zgodnie z biblijną tradycją – nie umarł, lecz został uniesiony do nieba (2Krl 2,11). Jego zadaniem będzie doprowadzenie całego narodu żydowskiego do nawrócenia i pojednania, aby w dniu Bożego sądu wszyscy mogli znaleźć się w gronie zbawionych (Iz 12,1-6; 33,2-6; So 3,14-20). Jezus w NT odniesie to proroctwo do Jana Chrzciciela, nowego Eliasza (Mt 17,10-13; Mk 9,10-12).

2121

MALACHIASZ 3,16-24

46_Ml:46_Ml

9/4/08

8:13 AM

Page 2122

47_str tytulowa NT:1A

9/4/08

8:15 AM

Page 2123

NOWY TESTAMENT

47_str tytulowa NT:1A

9/4/08

8:15 AM

Page 2124

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2125

WPROWADZENIE DO NOWEGO TESTAMENTU

Znaczenie osoby Jezusa Chrystusa i Jego dzieła zbawczego W zamiarach Bożych, objawionych na kartach Pisma Świętego, jest tylko jedna historia zbawienia, tylko jeden plan doprowadzenia do życia wiecznego człowieka, który przez grzech odszedł od Boga i sam o własnych siłach nie jest w stanie do Niego powrócić. W tej historii przyjście Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, jest momentem centralnym i przełomowym. Dzięki obietnicom Boga i zapowiedziom proroków historia starotestamentowa przybrała charakter oczekiwania na Mesjasza i Zbawiciela. Jezus swoim narodzeniem oraz całą działalnością, zakończoną Męką na krzyżu, Śmiercią i Zmartwychwstaniem, wypełnił wszystkie dawne zapowiedzi. Swymi czynami i nauczaniem najpełniej objawił nam Boga, który w czasach ST jeszcze nie odsłonił całkowicie swego oblicza. On pouczył, jak należy interpretować Prawo dane Izraelowi za pośrednictwem Mojżesza. Tym sposobem doprowadził wymagania etyczne do szczytu doskonałości i wskazał wszystkim ludziom prawdziwą i niezawodną drogę do królestwa niebieskiego. On zbawił ludzkość swoją Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem, a odchodząc do Ojca, posłał Kościołowi swojego Ducha Świętego, aby umacniał jego członków w wierze i kierował całą jego działalnością. Tym sposobem też objawił Boga jako wspólnotę trzech osób: Ojca, Syna i Ducha Świętego (np. Mt 28,19; J 14,26; 15,26). Ustne przekazywanie Ewangelii o Chrystusie Wzniosła nauka Jezusa Chrystusa, potwierdzona licznymi znakami i cudami, nie mogła popaść w zapomnienie. Aby do tego nie dopuścić, On sam przed swoim odejściem nakazał tym, którzy Mu towarzyszyli od chrztu w Jordanie aż do Jego Wniebowstąpienia, by byli Jego świadkami i czynili uczniami wszystkie narody (Mt 28,19; Dz 1,8). Pierwszym zadaniem apostołów było więc głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, wzywanie do nawrócenia oraz udzielanie chrztu na odpuszczenie grzechów (Dz 2,14-39). Ich przepowiadanie nie było chaotyczne, lecz przybrało określony schemat, który jest widoczny w mowach przekazanych przez św. Łukasza w Dziejach Apostolskich, zawierających te same treści i mających podobny układ (np. Dz 2,14-40; 3,12-26; 13,16-41). Apostołowie ukazywali w nich zbawcze posłannictwo Jezusa, które urzeczywistniło się przez publiczną działalność, Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie. W swym dowodzeniu opierali się na tekstach ST, które odnosiły się do Jezusa i zapowiadały Go jako Mesjasza, Zbawiciela i Syna Bożego. Zapewniali przy tym, że są naocznymi świadkami życia i działalności Nauczyciela oraz osobiście przez Niego zostali posłani do głoszenia Dobrej Nowiny o zbawieniu. Gdy słuchacze przyjmowali te treści, przedstawiali im warunki i drogi osiągnięcia zbawienia. Dzięki działalności apostołów orędzie o Jezusie Chrystusie bardzo szybko usłyszała cała Judea. Po wybuchu prześladowań w Jerozolimie gorliwi członkowie Kościoła musieli opuścić stolicę, a tym samym zanieśli Ewangelię do Żydów mieszkających poza ziemią judzką. Wkrótce potem nauka o Chrystusie Zbawicielu dotarła także do pogan, którzy w tym czasie coraz bardziej odchodzili od tradycyjnego kultu bogów, a poszukiwali takiej religii, która by ukazała prawdziwy sens życia, i dlatego przyjmowali Ewangelię z wielką otwartością. 2125

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2126

Powstanie pism chrześcijańskich Z biegiem czasu zaczęły powstawać w Kościele pierwsze własne teksty chrześcijańskie, do których należały przede wszystkim listy św. Pawła, wyjaśniające naukę Jezusa i podtrzymujące wiernych w wierze. Prawdopodobnie w tym samym czasie chrześcijanie zaczęli spisywać niektóre hymny używane w czasie liturgii i wyznania wiary, jak też zaczęli tworzyć pierwsze opisy Męki, opis ustanowienia Eucharystii konieczny do celów liturgicznych, zbiory przypowieści Jezusa i dokonanych przez Niego cudów (Łk 1,1-4). Niektóre z pierwotnych hymnów i wyznań wiary zostały włączone do listów św. Pawła i innych pisarzy nowotestamentowych, z pierwszych zaś zbiorów mów i czynów Jezusa skorzystali ewangeliści przy tworzeniu swoich dzieł, ukazujących publiczną działalność Chrystusa w uporządkowany sposób. Spisanie działalności i nauczania Jezusa wynikło z potrzeb czysto praktycznych: liturgicznych, katechetycznych i apologetycznych. Ponadto ważną okolicznością było to, że pokolenie naocznych świadków z upływem czasu powoli wymierało. Po nich kierowniczą rolę we wspólnocie wierzących zajmowali uczniowie apostołów. Choć ludzie ufali wiernemu przekazowi ich orędzia, to jednak nadal chcieli mieć autentyczne świadectwa naocznych świadków, tylko one bowiem zasługiwały na miano bezbłędnych i obowiązujących. Chrześcijanie drugiego pokolenia po Chrystusie, których liczba szybko wzrastała, domagali się pisemnej relacji o tym, co naoczni świadkowie wiedzieli o Jezusie i co o Nim głosili, aby także następne pokolenia miały niezmienny i pewny fundament wiary, oparty na słowach samego Chrystusa. Apostołowie i ich uczniowie, kierowani przez Ducha Świętego (2P 1,21), starali się wiernie spisywać prawdy objawione przez Jezusa, dzięki czemu uchronili Jego naukę od zapomnienia lub zdeformowania. Jednakże obok wspomnień i osobistego świadectwa zawarli w swych dziełach także własne przemyślenia, mające na celu wyjaśnienie znaczenia słów Nauczyciela oraz ich zastosowanie w konkretnej wspólnocie, dla której tworzyli swe dzieła. Pisali do różnych adresatów: Żydów, Greków, Rzymian, musieli więc brać pod uwagę ich język, przekonania i wyobrażenia religijne, sytuację polityczną (panowanie Cesarstwa Rzymskiego nad całym basenem Morza Śródziemnego), jak również kulturę i obowiązujące wówczas obyczaje. Uwzględniając to wszystko, spełnili bardzo ważne zadanie, ponieważ z jednej strony pozostali wierni nauce Jezusa Chrystusa, a z drugiej – dostosowali uniwersalne orędzie zbawcze do mentalności i pojęć swoich odbiorców. Wszystkie księgi, spisane przez apostołów albo przez ich uczniów, powstawały w drugiej połowie I w.: od ok. 50 r. (Pierwszy List do Tesaloniczan) do ok. 100 r. po Chr. Zostały one napisane w języku koine, którym na co dzień posługiwała się mówiąca po grecku ludność wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Powstanie kanonu ksiąg Nowego Testamentu Kościół od początku wierzył, że apostołom w sposób szczególny towarzyszy Duch Święty, który zstąpił na nich w dniu Pięćdziesiątnicy. Istniało przekonanie, że apostołowie w swym nauczaniu w sposób wolny od błędu przekazują prawdy objawione przez Jezusa. Na tej samej podstawie wierzący byli pewni, że również dzieła NT zostały spisane pod natchnieniem Ducha Świętego i dlatego można je postawić na równi ze świętymi księgami ST. Co do siedmiu pism, które powstały dopiero pod koniec I w. (List do Hebrajczyków, Drugi List św. Piotra, Drugi i Trzeci List św. Jana, List św. Jakuba, List św. Judy, Apokalipsa św. Jana), przez pewien czas były wątpliwości, czy pochodzą one od apostołów. Ostatecznie jednak Kościół uznał je za księgi natchnione i przyjął do zbioru pism czytanych w czasie zebrań liturgicznych. Najstarsze znane nam pełne spisy (czyli kanony) 27 ksiąg nowotestamentowych pochodzą z IV w. 2126

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2127

Dzieła nowotestamentowe są zróżnicowane zarówno pod względem tematyki, jak też kompozycji, stylu, gatunku literackiego itp. Zawierają one: 1) świadectwo o doskonałym życiu i Boskiej godności Jezusa Chrystusa Zbawiciela (Ewangelie); 2) opowieść o rozwoju Kościoła aż po krańce ziemi (Dzieje Apostolskie); 3) wyjaśnienie i pogłębienie prawd zbawczych oraz próbę rozwiązania nowych zagadnień moralnych, które pojawiły się w pierwszych dziesięcioleciach istnienia Kościoła (listy); 4) pouczenie, w jaki sposób naukę Jezusa można wcielić w życie w konkretnym środowisku, uwarunkowanym określoną kulturą, mentalnością i okolicznościami życia (również listy); 5) symboliczne, podane w formie wizji, przedstawienie prześladowań chrześcijan oraz teologii dziejów wraz z ich ostatnim etapem przy końcu czasów (Apokalipsa św. Jana). Znaczenie nazwy „Nowy Testament” Według Łk 22,20, Jezus w czasie Ostatniej Wieczerzy zawarł ze swymi uczniami Nowe Przymierze. Oświadczył tym samym, że przymierze, zawarte na Synaju za pośrednictwem Mojżesza i przypieczętowane krwią baranka ofiarnego, dla wierzących w Niego straciło dawną wartość. Zawarcie Nowego Przymierza zapowiadali już prorocy starotestamentowi, Jeremiasz (Jr 31,31-34) i Ezechiel (Ez 16,59-62; 36,26-28), widząc, że przymierze synajskie było nieustannie łamane przez lud kultem innych bogów oraz niewiernością przykazaniom. Wypełniając te zapowiedzi, Jezus w dziejach realizacji Bożych planów zbawczych rozpoczął nowy etap, który z jednej strony stanowi kontynuację ST, z drugiej jednak strony jest czasem urzeczywistnienia dawnych obietnic oraz historią nowego ludu Bożego – Kościoła, do którego mogą należeć wszystkie narody. Grecki rzeczownik diatheke oznacza zarówno ‘przymierze”, jak też ‘testament” (co najbardziej jest widoczne w rozważaniach zawartych w Hbr 9,11-28). Na tej podstawie cały zbiór ksiąg przekazujących Ewangelię Jezusa Chrystusa lub napisanych w duchu Jego nauczania bardzo szybko uzyskał nazwę Nowego Przymierza (gdyż zawiera orędzie o zawarciu Nowego Przymierza) lub Nowego Testamentu (gdyż przymierze to zaczyna obowiązywać od chwili śmierci Chrystusa na krzyżu). Nowość tego przymierza polega na tym, że zostało ono zawarte nie z jednym narodem, ale ze wszystkimi, którzy wierzą w Jezusa jako Chrystusa, Syna Bożego i Zbawcę. Polega ono również na tym, że zostało przypieczętowane Jego krwią wylaną na krzyżu oraz że wszystkie zobowiązania wypływające z tego przymierza są streszczone w przykazaniu miłości Boga i bliźniego.

2127

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2128

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2129

WPROWADZENIE DO EWANGELII

Znaczenie terminu Termin ewangelia wywodzi się z greki klasycznej, gdzie używany w liczbie mnogiej rzeczownik eu-angelia (‘dobre wiadomości’) oznaczał nagrodę za przyniesienie radosnej nowiny. Jezus w synagodze w Nazarecie (Łk 4,18n) ogłasza, że przychodzi głosić radosną nowinę o przybliżeniu się królestwa Bożego do ludzi. Głoszona przez Niego Ewangelia oznacza radosne orędzie, że Bóg przychodzi do człowieka i chce go wybawić od wszelkich nieszczęść. Ewangelista Marek na początku swego dzieła daje tytuł: Początek Ewangelii Jezusa Chrystusa, Syna Bożego (Mk 1,1). W ten sposób tworzy zupełnie nowy gatunek literacki, nazwany ewangelią, w którym przedstawia dzieje Jezusa z Nazaretu oraz Jego naukę. Jednakże Ojcowie Kościoła z II w. uważali, że Ewangelią jest przede wszystkim dobra nowina, którą głosił sam Jezus Chrystus, a którą spisali niezależnie od siebie czterej różni autorzy. Stąd też m.in. św. Ireneusz pisał, że jest „jedna ewangelia czterokształtna”. Aby oddać tę prawdę, w tytule każdej Ewangelii zaczęto dodawać partykułę według (gr. kata), co miało oznaczać, że jest tylko jedna dobra nowina o zbawieniu, głoszona przez samego Jezusa Chrystusa, która została jednak przekazana Kościołowi w czterech ujęciach. Charakterystyczne cechy Ewangelii jako gatunku literackiego Ewangelie nie są dziełami historycznymi we współczesnym rozumieniu tego określenia. Żadna z nich nie przekazuje też wszystkiego, co Jezus czynił i mówił (J 20,30). Są one zbiorem oraz wyborem słów i czynów Jezusa, mającym za zadanie ukazać Go jako Chrystusa, Pana i Zbawiciela. Ich celem jest obudzenie wiary w Jezusa u ludzi, którzy Go jeszcze nie znali, oraz utrwalenie wiary u tych, którzy już przyjęli Nowinę o Nim. Są świadectwem uczestników wydarzeń z życia i działalności Jezusa. Autorzy Ewangelii nie byli zawodowymi pisarzami, dlatego czasem w ich dzieła wkradał się brak precyzji w opisie faktów historycznych lub logicznej ciągłości w planie. Ewangelie są bowiem przede wszystkim wyrazem wiary i rozumienia czynu zbawczego, dokonanego przez Jezusa Chrystusa. Są one uroczystym orędziem głoszącym zbawienie, które ludzie zawdzięczają Chrystusowi. Każdy z ewangelistów miał inny styl pisania, jak również musiał brać pod uwagę mentalność swoich czytelników, ich konkretne problemy i zainteresowania. Dlatego autorzy wybierali z mów Jezusa różne treści, odpowiadające potrzebom słuchaczy. Każda Ewangelia inaczej więc świadczy o Jezusie i przedstawia Go w nieco inny sposób, a w konsekwencji zawiera własną teologię. Te cztery relacje porównane ze sobą nie są jednak sprzeczne, lecz wzajemnie się uzupełniają, przekazując bogaty obraz Jezusa Chrystusa oraz treść Jego nauczania. Ewangelie synoptyczne Ewangelia Mateusza, Marka i Łukasza różnią się od Ewangelii Janowej w sposobie ujęcia wydarzeń. Przede wszystkim całą działalność publiczną Jezusa zamykają w jednym 2129

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2130

roku, podczas gdy Ewangelia Janowa sugeruje trzy lata. Różnią się także stylem oraz mają z nią niewiele tekstów wspólnych. Nazwa synoptyczne pochodzi od Johanna Jakoba Griesbacha (XVIII w.), który zestawił te trzy Ewangelie w trzech kolumnach w celu porównania tekstu i lektury paralelnej (czyli spojrzał na nie „jednym wejrzeniem”). Greckie słowo synopsomai znaczy ‘spojrzę na coś jednym okiem’. Ewangelie synoptyczne są więc tekstami, na które w czasie badań uczeni mogą patrzeć tak samo, przyjmując tę samą metodę. Między Ewangeliami synoptycznymi można zaobserwować znamienne różnice i podobieństwa. W epizodach wspólnych dla trzech Ewangelii można zauważyć wiele różnic, np. w sformułowaniach lub w kolejności niektórych wydarzeń. Z drugiej jednak strony w Ewangeliach synoptycznych zauważa się ten sam ogólny schemat życia i działalności Jezusa: dzieciństwo (poza Ewangelią według św. Marka), chrzest, początek publicznego nauczania w Galilei, entuzjazm tłumów, rozczarowanie faryzeuszów i nauczycieli Pisma, objawienie się uczniom (w tym Przemienienie), podróż do Jerozolimy, tryumfalny wjazd, działalność w świątyni, uczta paschalna, aresztowanie, ukrzyżowanie i Śmierć, Zmartwychwstanie i ukazanie się apostołom. Ewangelie synoptyczne zawierają ponadto bardzo podobne, a często wręcz identyczne opisy wydarzeń z działalności Jezusa. Z tego porównania można wyciągnąć wniosek, że każdy z ewangelistów pisał na podstawie własnych wspomnień lub przekazu dostępnych mu świadków, ale przynajmniej niektórzy z nich korzystali z istniejących już dzieł spisanych. Jest rzeczą prawdopodobną, że Mateusz i Łukasz mieli do dyspozycji Ewangelię według św. Marka oraz jakąś inną spisaną ewangelię, która nie zachowała się do naszych czasów, i z tych dwóch źródeł przejęli wiele tekstów, włączając je do swoich opisów.

2130

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2131

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO MATEUSZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Sam tekst Ewangelii według św. Mateusza nie podaje imienia jej autora. Najstarsza tradycja (Papiasz, I połowa II w.) przypisuje ją apostołowi Mateuszowi, który był poborcą podatkowym w Kafarnaum (Mt 9,9; 10,3; Mk 2,14; Łk 5,27.29). O profesji autora świadczą fachowe określenia dotyczące podatków oraz systemu monetarnego (Mt 17,24; 22,19). Ponadto w mowach Jezusa pojawiają się liczne wypowiedzi przeciwko faryzeuszom i nauczycielom Pisma. Dawny poborca podatkowy, którym gardzili faryzeusze, nie przez przypadek akcentuje ten aspekt nauki Chrystusa. W oparciu o wspomnianą wypowiedź Papiasza wielu uważa, że pierwotnie Ewangelia została zredagowana w języku aramejskim lub hebrajskim. Powszechnie przyjmuje się, że powstała w Syrii (Antiochia), gdzie żyło wielu Żydów. Nie można jednak określić dokładnego czasu jej powstania. Zawarta w niej polemika z judaizmem faryzejskim, który zaczął dominować około roku 80, sugeruje, że została ona napisana między 80 a 90 r. Ewangelia ta powstała z myślą o wierzących, którzy wywodzili się z judaizmu. Jej tekst odzwierciedla tradycje aramejskie lub hebrajskie. Potwierdzeniem tego jest obecność wyrażeń (np. Mt 16,19; 18,18) i słów typowo semickich (np. mamona, hosanna), które autor rzadko tłumaczy na język grecki. Wspominając również zwyczaje żydowskie, zakłada ich znajomość u czytelników i w przeciwieństwie do ewangelistów Marka i Łukasza, nie uważa za konieczne, aby je wyjaśniać (Mt 15,1-3; por. Mk 7,3n). Treść i teologia Ewangelia według św. Mateusza posiada niezwykle oryginalną strukturę, która ma głęboki sens symboliczny i teologiczny. Wielu egzegetów dostrzega w Ewangelii według św. Mateusza pięć wielkich przemówień Jezusa, które mogą stanowić odniesienie do Pięcioksięgu Mojżeszowego. Ewangelia ta jest więc swego rodzaju Pięcioksięgiem chrześcijańskim, który zawiera Prawo nowego Izraela, czyli Kościoła. Prawodawcą nowego ludu Bożego jest Chrystus – nowy Mojżesz. Każde przemówienie poprzedzone zostało krótkim wstępem (Mt 5,1n; 10,1-5; 13,1-3; 18,1n; 24,1-3) i kończy się prawie identyczną formułą (Mt 7,28; 11,1; 13,53; 19,1; 26,1), co pozwala na precyzyjne ich wyróżnienie. Tematem przewodnim tych wypowiedzi jest królestwo Boże, jednak każda z nich podkreśla inny, szczególny jego aspekt: 1) Mowa programowa, kreśląca obraz doskonałego ucznia. Jezus ogłasza w niej nadejście królestwa Bożego (Mt 5 – 7); 2) Mowa misyjna, dotycząca głoszenia królestwa. Jezus zapowiada w niej także prześladowania (Mt 10); 3) Zbiór przypowieści o tajemnicy królestwa (Mt 13); 4) Mowa eklezjalna, w której Jezus określa reguły, na których powinny opierać się wzajemne relacje uczniów we wspólnocie (Mt 18); 5) Mowa eschatologiczna traktująca o czasach ostatecznych i o udoskonaleniu królestwa (Mt 24 – 25). Każda z mów poprzedzona jest częścią opisową, z którą stanowi jakby odrębną księgę dzieła. Opisy te są wprowadzeniem w mowy i stanowią ich ilustrację. 2131

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2132

Autor Ewangelii według św. Mateusza, posługując się tytułami mesjańskimi odnoszonymi do Jezusa, kreśli Jego bardzo wyraźny portret. Od początku wykazuje, że Jezus jest Chrystusem (Mesjaszem), Synem Dawida oraz Synem samego Boga. Ewangelista z wielką troską stara się uzasadnić, że w Jezusie wypełniły się obietnice i zapowiedzi ST. Mocno akcentuje mesjańską godność Jezusa, z którą bardzo ściśle łączy się tytuł Syn Dawida. Odnosząc go do Jezusa, potwierdza, że to On jest oczekiwanym przez Żydów Mesjaszem. Tytuł Syn Boży podkreśla Boską naturę Jezusa, choć nie w każdym wypadku w sensie ścisłym oznacza on bóstwo Mistrza z Nazaretu. W tytule Syn Człowieczy zawiera się natomiast prawda, że Jezus jest kimś więcej niż zwykłym człowiekiem i żaden król ziemski nie może się z Nim równać. Tytuł ten łączy osobę Jezusa z cierpiącym Sługą Pańskim, znanym z pieśni Izajasza (autor dwukrotnie cytuje Pieśń o Słudze Pańskim: Iz 42,1 w Mt 3,17 oraz Iz 53,4 w Mt 8,17). Istotnym jest również odniesione do Chrystusa określenie Pan (gr. Kyrios), które potwierdza Jego Boską godność i wynikającą z niej zwierzchność nad całym światem. Ewangelista, zestawiając życie Chrystusa z działalnością Mojżesza, chce pokazać, że Chrystus jest nowym Mojżeszem, ale znacznie potężniejszym od niego. Mojżesz wyprowadził lud z niewoli egipskiej – ziemskiej, politycznej. Chrystus natomiast wyprowadza ludzi z niewoli grzechu (Mt 1,21). Na kanwie porównania Chrystusa z Mojżeszem oparta jest polemika prowadzona przez autora ze starym ludem Bożym – Izraelem. Temat ten przedstawia w dwóch ujęciach: polemizuje z niewiernym ludem, krytykując jego partykularyzm, skrajny legalizm, przesadną dumę narodową i pewność siebie, oraz wskazuje, że miejsce niewiernego ludu zajmuje teraz nowy Izrael – Kościół Jezusa, czyli nowy lud Boży. Cała Ewangelia według św. Mateusza koncentruje się wokół idei królestwa Bożego, które bierze swój początek w Chrystusie. Chronologicznie istnienie tego królestwa, czyli panowania Boga, dzieli się na trzy etapy: 1) jego inauguracja w osobie, słowach i czynach Chrystusa; 2) czas rozpoczynający się wraz ze Śmiercią i Zmartwychwstaniem Jezusa, a trwający do końca świata; 3) królestwo eschatologiczne w pełnym tego słowa znaczeniu. Idąc dalej, autor ukazuje związek, jaki istnieje pomiędzy tym królestwem a Kościołem, który jest wspólnotą nowego ludu Bożego. Kościół jest wspólnotą Boga Ojca, Jezusa – Syna Bożego oraz braterską wspólnotą jego członków. Wewnętrzna struktura Kościoła jest formowana i spajana przez Boga Ojca. Jezus jest twórcą i fundamentem Kościoła; na Nim opiera się więź jedności członków Kościoła. Ich braterstwo, wynikające z uczestnictwa w dziecięctwie Bożym, realizuje się wówczas, gdy brat jest bliski bratu, gdy jeden nie wynosi się nad drugiego, nie gardzi małymi i nie daje powodów do zgorszenia, gdy w poczuciu odpowiedzialności za każdego brata, z troską poszukuje błądzącego i zawsze gotów jest przebaczyć. W ujęciu Mateusza członkowie Kościoła nie stanowią jedności absolutnie równej. Dla wszystkich jednak celem jest spotkanie z Chrystusem, sprawiedliwym Sędzią, i wejście do królestwa niebieskiego. Z woli Chrystusa istnieje istotna różnica między Kolegium Dwunastu a resztą uczniów Jezusa. Osobiście i imiennie powołał On każdego z grupy Dwunastu (Mt 10,2-4), nauczał ich na osobności, im tylko powierzał niektóre tajemnice królestwa Bożego (Mt 13,10n) i objawiał swoje posłannictwo (Mt 17,1-9.19-21). Ustanowił ich fundamentem przyszłej wspólnoty Kościoła oraz przekazał swoje pełnomocnictwa. Ewangelista podkreśla również fakt, że szczególną rolę w Kolegium Dwunastu i w Kościele Jezus powierzył Szymonowi Piotrowi. Przytacza trzy (pomijane w innych Ewangeliach) wydarzenia, które potwierdzają przewodnią rolę Piotra w gronie apostołów: chodzenie po jeziorze (Mt 14,28-31), obietnica prymatu (Mt 16,17-19) i wpłacenie podatku przez Szymona za siebie i za Jezusa (Mt 17,24-27). Chrystus, nazywając go Piotrem, czyli Skałą (Mt 16,18), uczynił go swoim zastępcą i ustanowił fundamentem Kościoła. 2132

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2133

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO MATEUSZA

Dzieciństwo Jezusa

Mt 9,27+; 15,22; Ga 3,16

Rodowód Jezusa 1 Oto rodowóda Jezusas Chrystusas, syna Dawidas, syna Abrahama. 2 Abraham był ojcemb Izaaka, Izaak ojcem Jakuba, Jakub zaś ojcem Judy i jego braci. 3Juda miał z Tamar synów Faresa i Zarę. Fares był ojcem Hesroma, a Hesrom ojcem Arama. 4 Aram był ojcem Aminadaba, a Aminadab ojcem Naassona. Naasson był ojcem Salmona, 5a Salmon miał z Rachab syna Booza. Booz zaś miał z Rut syna Jobeda. Jobed był ojcem Jessego, 6a Jesse ojcem króla Dawida. Dawid miał z wdową po Uriaszu syna Salomona. 7Salomon zaś był ojcem Roboama, a Roboam ojcem Abiasza. Abiasz był ojcem Asafa, 8a Asaf był ojcem Jozafata. Jozafat był ojcem Jorama, a Joram ojcem Ozjasza. 9Ozjasz zaś był ojcem Joatama, a Joatam ojcem Achaza. Achaz był ojcem Ezechiasza, 10a Ezechiasz ojcem Manassesa. Manasses zaś był ojcem Amosa, a Amos ojcem Jozjasza. 11Jozjasz był ojcem Jechoniasza i jego braci w czasie zesłania do Babilonus. 12 Po zesłaniu do Babilonu Jechoniasz był ojcem Salatiela, a Salatiel ojcem Zorobabela. 13Zorobabel zaś był ojcem Abiuda, a Abiud ojcem Eliakima. Eliakim był ojcem Azora, 14a Azor ojcem Sadoka. Sadok był ojcem Achima, a Achim ojcem Eliuda. 15Eliud był ojcem Eleazara, a Eleazar ojcem Mattana. Mattan był ojcem Jakuba. 16Jakub zaś był ojcem Józefa, męża Maryi, która urodziła Jezusa, zwanego Chrystusems. 17 Zatem wszystkich pokoleń od Abrahama do Dawida było czternaście, także od Dawida do zesłania do Babilonu – czternaście pokoleń i od zesłania do Babilonu aż do Chrystusa – czternaście pokoleń.

1

a) Genealogie stanowią odrębny gatunek literacki. Ewangelista świadomie pomija niektórych przodków Jezusa (np. Joram nie jest ojcem Ozjasza). W rodowodzie chodzi bowiem o wykazanie dziedziczenia pewnych godności, funkcji, przywilejów i błogosławieństwa. Pochodzenie biologiczne nie jest najważniejsze, liczy się także adopcja (np. Salatiel nie był ojcem Zorobabela, zob. 1Krn 3,17-19). b) był ojcem – dosł. zrodził, co oznacza nie tylko zrodzenie fizyczne, ale także: wzbudzić, dać życie, przekazać jakąś godność lub funkcję (1Kor 4,15; Ga 4,19; 1Tm 2,23).

Rodowód Jezusa. Tak przedstawiony rodowód Jezusa ma przekazać ważne treści teologiczne. Mateusz świadomie pominął w nim niektórych przodków Jezusa. Korzystając z dostępnych sobie źródeł (1Krn 1,34 – 2,15; 3,1-16; Rt 4,16-22), ułożył rodowód Jezusa w serie 14 pokoleń, żyjących w 3 okresach historycznych. „Kod liczbowy” był czytelny dla adresatów Ewangelii, jednoznacznie wskazując na Dawida. Każda litera hebrajska miała swoją wartość liczbową. Tak więc 14 to suma wartości liter (cyfr) imienia Dawida. Rodowód wykazuje więc, że Jezus jako Mesjasz jest potomkiem Dawida, zgodnie z proroctwami i ukształtowaną przez nie tradycją. Narodzenie Jezusa nie jest wydarzeniem przypadkowym w historii ludzkości, ale etapem realizacji planu Bożego. On jest tym, który przychodzi na końcu Starego Przymierza i rozpoczyna czasy mesjańskie. Historia narodu wybranego i całej ludzkości odnajduje więc swój sens i cel w Jezusie Chrystusie. Ziemską historię uczynił Bóg historią zbawienia. Czyni to także dzisiaj, prowadząc nas do zbawienia przez każde wydarzenie z naszego życia. W rodowodzie Jezusa zostały wymienione cztery

2133

MATEUSZ 1,1-17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Jezus będzie potomkiem Dawida, gdyż zostanie zaakceptowany przez Józefa. Mąż Maryi stał się prawnym ojcem Jezusa. b) Jezus – imię to oznacza ‘Bóg zbawia’. c) Pierwszy z wielu cytatów ST (Iz 7,14) w Ewangelii, które wskazują, że w Jezusie spełniają się Boże obietnice. Ewangelista dostosowuje cytat do aktualnej sytuacji. Chociaż Józef nie nazwał dziecka imieniem Emmanuel, świadkowie czynów Jezusa będą dostrzegać w Nim obecność Boga. Ewangelista cytuje tekst za Septuagintą ze względu na występujące w nim słowo dziewica. Cytat potwierdza więc, że mimo dziewiczego poczęcia Jezus pochodzi z rodu Dawida. d) Ewangelista podkreśla, że Maryja była dziewicą w chwili narodzenia Jezusa. Forma gramatyczna czasownika greckiego sugeruje, że niepodejmowanie współżycia przez Maryję i Józefa było sytuacją trwałą. e) Betlejem – stare kananejskie miasto, leżące 7 km na południe od Jerozolimy. Nazwę Betlejem ‘dom Lahmu’ odczytano jako ‘dom chleba’ (hebr. lechem – ‘chleb’), ale pochodzi ona od sanktuarium bóstwa akadyjskiego Lahmu (albo bogini Lahama). Betlejem należało do plemienia Judy. f) Herod – zwany Wielkim, panował w Palestynie w latach 37-4 przed Chr. Opisywane wydarzenie mogło rozegrać się około roku 7-6 przed Chr. g) mędrcy – gr. magoi oznacza powszechnie szanowanych kapłanów perskich oraz astrologów w Mezopotamii. h) nauczycieli ludu – nazywani także nauczycielami Pisma. Interpretatorzy ksiąg świętych, zwłaszcza prawa Mojżeszowego. Wywodzili się przeważnie spośród faryzeuszów; byli członkami Wysokiej Rady razem z najwyższymi kapłanami i starszymi. i) Chrystus – zob. Mk 8,29+. j) nie jesteś najmniejsze – negacja w stosunku do Mi 5,1 jest zamierzona. W czasach, gdy powstawała Ewangelia według św. Mateusza, Betlejem było już liczącą się miejscowością. k) Cytat łączy w sobie fragmenty różnych tekstów (2Sm 5,2 i Mi 5,1.3).

9/4/08

8:17 AM

Page 2134

Józef prawnym ojcem Jezusa-Zbawiciela 18 A oto jak było z narodzeniem Jezusas Chrystusas: Matka Jego była zaręczona z Józefema. Zanim jednak zamieszkali razem, poczęła z Ducha Świętego. 19Jej mąż Józef był człowiekiem pobożnym. Nie chciał Jej zniesławić i dlatego postanowił rozstać się z Nią po kryjomu. 20A gdy tak zdecydował, aniołs Pański ukazał mu się we śnie i powiedział: „Józefie, synu Dawidas, nie bój się przyjąć twojej żony Maryi, gdyż to, co się w Niej poczęło, pochodzi z Ducha Świętego. 21Urodzi Ona syna, a ty nadasz Mu imię Jezusb, gdyż On uwolni swój lud od grzechóws”. 22A wszystko to się stało, aby się spełniło słowo Panas przekazane przez prorokas: 23Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, któremu nadadzą imię Emmanuel c, to znaczy: „Bóg jest z nami”. 24Gdy Józef zbudził się, uczynił tak, jak mu nakazał anioł Pański, i przyjął swoją żonę. 25Nie współżył z nią, aż urodziła Synad. I nadał Mu imię Jezuss. Chrystus Zbawicielem pogan 1 Kiedy Jezuss narodził się w Betlejeme Judzkim za panowania Herodaf, do Jerozolimy przybyli ze Wschodu męg 2 drcy . Pytali oni: „Gdzie jest nowo narodzony król Żydów? Zobaczyliśmy bowiem na wschodzie jego gwiazdę i przybyliśmy oddać Mu hołd”. 3Gdy to usłyszał król Herod, przeraził się, a z nim cała Jerozolimas. 4Zebrał wszystkich wyższych kapłanów oraz nauczycieli luduh i pytał ich, gdzie ma się narodzić Chrystusi. 5A oni mu powiedzieli: „W Betlejem Judzkim. Tak bowiem zostało napisane przez prorokas: 6 A ty, Betlejem, ziemio Judys, wcale nie jesteś najmniejsze j spośród wielkich miast Judy, gdyż z ciebie wyjdzie wódz, który będzie pasterzem Izraelas, mojego luduk. 7 Wtedy Herod przywołał potajemnie mędrców i wypytywał ich, kiedy ukazała się gwiazda. 8Wysyłając ich do Betlejem, powiedział: „Idźcie i wypytajcie się dokładnie o to Dziecko. Gdy Je znajdziecie, dajcie mi znać, żebym i ja mógł pójść i oddać Mu hołd”. 9Oni wysłuchali króla i wyruszyli w drogę.

Mt 2,13.19; 27,19

Łk 1,35+ Dz 3,16; 4,12

Iz 7,14

2

kobiety pochodzenia pogańskiego: Tamar, Rachab, Rut i żona Uriasza. Zbawienie dokonane przez Chrystusa obejmuje bowiem całą ludzkość. Józef prawnym ojcem Jezusa-Zbawiciela. Zaręczona z Józefem Maryja była już uważana za jego żonę. Jednak w okresie narzeczeństwa – zgodnie ze zwyczajem żydowskim – pozostawała jeszcze w domu ojca. Po upływie roku od zaręczyn następowało uroczyste przeprowadzenie panny młodej do domu pana młodego oraz miał miejsce ślub. Józef znalazł się w trudnej sytuacji, której nie pojmował. Nie widząc już dla siebie miejsca u boku brzemiennej Maryi, wolał się usunąć (Łk 5,8). Wtedy anioł objawił mu, że chociaż Maryja poczęła dzięki inter wencji Ducha Świętego, to jednak on, jako potomek Dawida, ma do spełnienia niezwykle ważną misję. Ma najpierw wprowadzić Maryję do swego domu, następnie przyjąć Jej dziecko za swoje, poddać Je obrzezaniu i nadać Mu imię Jezus. W ten sposób Jezus rzeczywiście stał się synem Dawida (2Sm 7,4-16). Chrystus Zbawicielem pogan. Ewangelista opisuje reakcje różnych ludzi na wiadomość o narodzeniu Jezusa Chrystusa. Król Herod poczuł się zagrożony pojawieniem się nowego władcy, dlatego kazał zabić betlejemskie dzieci. Mędrcy z Mezopotamii natomiast zdecydowali się na długą i niepewną podróż. Ofiarowane przez nich dary – bogactwa Wscho-

MATEUSZ 1,18 — 2,9

Łk 1,27; 2,5

2134

Lb 24,17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 72,10n.15; Iz 49,23; 60,5

9/4/08

8:17 AM

A gwiazdaa, którą widzieli, gdy wschodziła, prowadziła ich aż do miejsca, gdzie znajdowało się Dziecko. Tam się zatrzymała. 10Ogromnie się ucieszyli na jej widok. 11Gdy weszli do domu, zobaczyli Dziecko z Jego Matką, Maryją. Upadli na kolana i oddali Mu hołd. Otworzyli swe szkatuły i ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirręb. 12A ponieważ otrzymali we śnie polecenie, żeby nie wstępowali do Heroda, inną drogą wrócili do swojej ojczyzny. Ucieczka do Egiptu Gdy oni odeszli, Józefowi ukazał się we śnie aniołs Pański i powiedział: „Wstań, zabierz Dziecko i Jego Matkę i uciekaj do Egiptuc. Zostań tam, dopóki nie dam ci znać. Bo Herod będzie szukał Dziecka, żeby Je zabić”. 14On wstał jeszcze w nocy, zabrał Dziecko i Jego Matkę i udał się do Egiptu. 15Pozostał tam aż do śmierci Heroda. Tak spełniło się słowo Panas napisane przez prorokas: Z Egiptu wezwałem mojego Syna.

Mt 1,20 13

Oz 11,1

Jr 31,15

Rzeź niemowląt 16 Gdy Herod spostrzegł, że mędrcy go zwiedli, bardzo się rozgniewał i kazał zabić w Betlejems i w całej okolicy wszystkich chłopców poniżej dwóch lat, stosownie do czasu, o którym się dowiedział od mędrców. 17Tak spełniło się słowo przekazane przez prorokas Jeremiasza: 18 W Rama d usłyszano krzyk, płacz i wielki lament. Rachel opłakuje swoje dzieci i nie chce, by ją pocieszano, bo ich już nie ma.

Page 2135

a) gwiazda – znakiem dla magów mogło być zjawisko astronomiczne, kometa czy wybuch gwiazdy. Często uważa się, że chodziło o zbliżenie na niebie planet Jowisza (gwiazda królewska) i Saturna (m.in. symbol Żydów); nastąpiło ono w 7 r. przed Chr. b) mirrę – wonna żywica o gorzkim smaku, ale miłym zapachu. Używano jej przy produkcji kadzidła, jako wonności do skrapiania ubrań (Ps 45,9) i pościeli (Prz 7,17) czy kosmetyku; była niezbędna przy balsamowaniu zwłok (J 19,39n). Zmieszana z oliwą służyła do świętych namaszczeń (Wj 30,23n). W połączeniu z winem tworzyła silnie oszałamiający napój, który podawano skazańcom, aby ulżyć ich cierpieniom (Mk 15,23). c) Egipt w czasach Jezusa był rzymską prowincją, odległą od Palestyny o około pięć dni marszu. Często chronili się w nim palestyńscy uchodźcy (1Krl 11,17.40; Jr 26,21; 43,1-7), szczególnie w czasach machabejskich (2Mch 5,8). d) Rama – miejsce grobu Racheli, żony Jakuba (Rdz 36,19).

du – ojcowie Kościoła zinterpretowali jako symbole królewskiej godności (złoto) i boskości Jezusa (kadzidło) oraz zapowiedź Jego Męki (mirra). Historyczny fakt narodzenia Jezusa i wszystkie towarzyszące mu wydarzenia Mateusz połączył z doświadczeniem, jakie posiadała wspólnota Kościoła w czasie, gdy spisywał Ewangelię. W sprzeciwie Żydów i przychylnym przyjęciu Jezusa przez pogan widzi zapowiedź Bożego planu zbawienia, który obejmuje wszystkich ludzi, a więc także pogan (Mt 28,19+). Naród wybrany natomiast odrzuci Jezusa jako Zbawiciela. W obchodzonej 6 stycznia Uroczystości Objawienia Pańskiego (zwanej Uroczystością Trzech Króli) wyrażamy Bogu wdzięczność za powszechność zbawienia, którego zwiastunem był hołd pogańskich mędrców. Ucieczka do Egiptu. Chrystus, otaczany czcią przez pogan, jest ścigany przez swój naród jak złoczyńca. Ta prawidłowość powtórzy się w życiu Jezusa wielokrotnie (Mt 8,10-12; Łk 4,24; J 1,11n). Częste odniesienia ewangelisty do ST mają podkreślić sens i treść opisywanych wydarzeń. W pobycie Jezusa w Egipcie widzi on wypełnienie się zapowiedzi z Księgi Ozeasza (Oz 11,1). Jej znaczenie odnosi jednak nie tylko do osoby Jezusa, Bożego Syna wezwanego z Egiptu (w. 15), ale do całego narodu wybranego. Ilekroć ewangelista zestawia starotestamentowe wydarzenie z faktem pochodzącym z NT, pragnie wskazać, że ten ostatni przewyższa starą rzeczywistość. Przedstawiając Jezusa jako twórcę i przewodnika nowego ludu wybranego, zaznacza, że jest On Synem Bożym w sensie pełniejszym niż Izrael. Egipt, w którym schroniła się Święta Rodzina i z którego powróciła, przywodzi na pamięć starożytny kraj nad Nilem, miejsce niewolniczej pracy potomków Jakuba; Herod kojarzy się z faraonem, zaś Jezus z Mojżeszem. Jak Mojżesz wyprowadził Izraelitów z niewoli egipskiej, tak Jezus wyprowadzi nowy lud Boży z niewoli grzechu. Rzeź niemowląt. Ewangelista relacjonuje nie tylko niebezpieczeństwa, które zagrażały Dziecku, ale nawiązując do proroka Jeremiasza (Jr 31,15-17), dostrzega ponad nimi zwycięstwo Jezusa. Tym samym umieszcza czyn Heroda w kontekście całej historii zbawienia. Cytując proroka, wspomina osobę Racheli, matki Beniamina i Józefa, która uchodziła za matkę narodu wybranego. Jej grób znajdował się w Rama, gdzie podczas przesiedlenia babilońskiego urządzono obóz przejściowy dla wygnanych z kraju Izraelitów (Jr 40,1). Właśnie do ich cierpienia nawiązał prorok Jeremiasz, gdy przedstawił Rachelę płaczącą nad deportowanym narodem. Późniejsza tradycja, do której odwołuje się Mateusz, zlokalizowała grób Racheli w Betlejem. Mord dzieci w Betlejem jest więc tragedią analogiczną do cierpienia wygnańców. Wypowiedź z Księgi

2135

MATEUSZ 2,10-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Archelaos – syn Heroda Wielkiego. Jako etnarcha, władca zależny od Rzymu, rządził Judeą, Samarią i Idumeą od 4 r. przed Chr. do 6 r. po Chr. b) Nazaret – mało znacząca wioska rolnicza w Galilei, położona na wzgórzu nad żyzną doliną Ezdrelon. W czasach NT liczyła około dwóch tysięcy mieszkańców. Rodzinna miejscowość Maryi. c) Nazarejczyk – określenie, które zawiera aluzję do miejsca pochodzenia Jezusa albo do Iz 11,1 (Jezus jest zapowiadaną przez proroka mesjańską odroślą, hebr. neser, czyli potomkiem króla Dawida), albo też do jego świętości, gdyż nazirejczyk to u Żydów człowiek poświęcony Bogu (Sdz 13,5.7). d) Pustynia Judzka – obszar między łańcuchem gór ciągnących się od Jerozolimy do Hebronu a Morzem Martwym oraz doliną Jordanu. e) Nawróćcie się – gr. metanoia oznacza zmianę sposobu myślenia, odrzucenie grzechów, żal za nie oraz zwrócenie się do Boga i podjęcie nowego życia. f) królestwo niebieskie – zamiast królestwo Boże. Typowy zwrot w Ewangelii według św. Mateusza, odpowiadający żydowskiej praktyce zastępowania imienia Boga określeniami metaforycznymi. g) Wyprostujcie Jego ścieżki! – nawracając się, człowiek porządkuje swoje życie i zyskuje właściwe usposobienie, aby spotkać się z przychodzącym Bogiem. h) Chrzest Janowy, dokonywany przez zanurzenie w Jordanie, nie był jedynie rytualnym obmyciem, ale jednorazowym aktem, który wyrażał i dopełniał nawrócenie chrzczonego, chroniąc go przed karą gniewu Bożego. Chrzest chrześcijański natomiast jest sakramentem, włącza do wspólnoty wierzących w Chrystusa, uzdalnia ochrzczonego do modlitwy i wyznawania wiary, udziela darów Ducha Świętego (Dz 2,38; 1Kor 12,13), jest zanurzeniem w Śmierci i Zmartwychwstaniu Chrystusa (Rz 6,2nn).

9/4/08

8:17 AM

Page 2136

Powrót z Egiptu 19 Gdy umarł Herod, Józefowi w Egipcie ukazał się we śnie aniołs Pański 20i powiedział: „Wstań, zabierz Dziecko i Jego Matkę i wracaj do ziemi izraelskiej, bo umarli już ci, którzy czyhali na życie Dziecka”. 21On wstał, zabrał Dziecko i Jego Matkę i powrócił do ziemi izraelskiej. 22Gdy się jednak dowiedział, że w Judeis rządzi Archelaosa po swoim ojcu Herodzie, bał się tam wracać. Zgodnie z poleceniem, jakie otrzymał we śnie, udał się do Galileis. 23Przybył do miasta zwanego Nazaretb i tam zamieszkał. Tak spełniło się słowo przekazane przez prorokóws: Będą Go nazywać Nazarejczykiemc. Działalność Jana Chrzciciela 1 W owym czasie na Pustyni Judzkiejd wystąpił Jan Chrzciciel i nauczał: 2„Nawróćcie sięe, bo nadchodzi już królestwo niebieskief”. 3Właśnie do niego odnosi się słowo przekazane przez prorokas Izajasza: Głos, który woła na pustyni: Przygotujcie drogęs Panas! Wyprostujcie Jego ścieżki! g. 4 Jan nosił odzież z wielbłądziej sierści i skórzany pas na biodrach. Żywił się szarańczą i miodem dzikich pszczół. 5Przychodzili do niego mieszkańcy Jerozolimys, całej Judeis i całej okolicy nadjordańskiej. 6Chrzciłh ich w Jordanies, a oni wyznawali swoje grzechys. 7Gdy widział, jak wielu faryzeuszóws i saduceuszóws przychodzi, aby przyjąć jego chrzests, mówił: „Potomstwo żmijowe! Kto wam pokazał, jak uniknąć nadchodzącego gniewus? 8Wydajcie więc owoc godny nawrócenia, 9a nie przechwalajcie się, że waszym ojcem jest Abraham. Wiedzcie, że nawet z tych kamieni Bóg może wzbudzić dzieci Abrahamowi. 10Już przyłożono siekierę do korzeni drzew. Dlatego każde drzewo, które nie wydaje dobrego owocu, zostanie wycięte i wrzucone do ognia. 11Ja was chrzczę wodą, abyście się nawrócili. Ten jednak, który po mnie przychodzi, jest potęż-

Wj 4,19n

Mk 1,1-8; Łk 3,1-18

3

Jeremiasza, wyrwana z kontekstu, wydaje się tragiczna, gdyż mówi tylko o dramacie wygnańców. Jednak całe przesłanie proroka jest orędziem pocieszenia, gdyż przedstawia także koniec wygnania babilońskiego. Chrystus również przechodzi przez cierpienia wygnania, ale w końcu rozpocznie On szczęśliwą erę odrodzenia i prawdziwej wolności. Powrót z Egiptu. Józef zamierzał powrócić do Betlejem w Judei, lecz okoliczności polityczne skłoniły go do przeniesienia się do Galilei. Judeą rządził bowiem Archelaos, który był jeszcze bardziej okrutny niż jego ojciec Herod Wielki. Powrót Jezusa do ojczyzny przypomina przejście ludu Bożego z niewoli w Egipcie do Ziemi Obiecanej oraz powrót z przesiedlenia babilońskiego. Ewangelista posługuje się tu słowami, w których prorok Ezechiel omawia powrót Izraelitów z wygnania (Ez 20,38). Autor stosuje także naśladownictwo literackie w zestawieniu Jezusa z Mojżeszem, cytując lub parafrazując Księgę Wyjścia (Wj 4,19n). Taki zabieg miał posłużyć ewangeliście do wskazania, że Jezus jest nowym Mojżeszem. Dwa zasadnicze etapy historii narodu wybranego: wyjście z Egiptu i powrót z wygnania babilońskiego, stają się więc figurami, tzn. proroczymi znakami historii nowego ludu wybranego. Święta Rodzina powróciła do Galilei, gdzie Jezus rozpocznie publiczną działalność. Działalność Jana Chrzciciela. Jan Chrzciciel przebywał i nauczał głównie na pustyni. W Piśmie Świętym pojęcie pustyni kryje w sobie ważne znaczenie teologiczne. Bóg wzywał na pustynię ludzi wybranych, aby do nich przemawiać (Mojżesz, Eliasz; por. Oz 2,16). Samotność sprzyja modlitwie i obcowaniu z Bogiem, a krajobraz pustyni i jej surowe warunki usposabiają do wyrzeczeń. Stąd przekonanie, że pustynia jest najlepszym miejscem dla oczyszczenia i przemiany czło-

MATEUSZ 2,19 — 3,11

Mt 1,20

2136

Mt 4,17+; 10,7; Mk 1,3; Łk 3,4 Iz 40,3; J 1,23

Mt 21,25.32

J 8,33-40; Rz 9,7n Mt 7,19; 9,17

J 1,26n.33

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 41,16; Jr 15,7; Mt 13,42.50; 18,9+

9/4/08

8:17 AM

niejszy ode mnie, a ja nie jestem godny nosić Mu sandałówa. On będzie was chrzcił Duchem Świętym i ogniem. 12Ma On w ręku szuflę, którą oczyści swe klepisko: zboże zbierze do spichlerza, a plewy spali w ogniu nie do ugaszeniab”.

Przygotowanie do działalności Jezusa Chrzest Jezusa Wtedy Jezuss przyszedł z Galileis do Jana nad Jordans, aby przyjąć od niego chrzests. 14Lecz Jan wzbraniał się, mówiąc: „To ja powinienem przyjąć chrzest od Ciebie, a Ty przychodzisz do mnie?”. 15Jezus mu odpowiedział: „Zgódź się na to, gdyż teraz trzeba nam wypełnić całą tę powinnośćc”. Wtedy się zgodził. 16Zaraz po chrzcie Jezus wyszedł z wody. Wtedy otworzyło się Mu niebo i zobaczył Ducha Bożegos, który zstępował na Niego jakby gołębica. 17Rozległ się też głoss z nieba: „On jest moim Synem umiłowanym, którego sobie upodobałem”.

Mk 1,9-11; Łk 3,21n; J 1,31-34 13

J 13,7

J 1,32-34

Mt 12,18; 17,5; 2Sm 7,14; Ps 2,7; Iz 42,1

Mk 1,12n; Łk 4,1-13 Pwt 8,2; Hbr 2,18 Wj 34,28; 1Krl 19,8

Page 2137

a) nosić... sandałów – co było obowiązkiem niewolników. b) Po wymłóceniu zboża dokonywano jego wiania, czyli oczyszczenia. Przy silnym wietrze podrzucano ziarno wymieszane z plewami tzw. wiejadłem (specjalny typ wideł lub szufla). Ziarno spadało na klepisko, a plewy były porywane przez wiatr. Oczyszczenie zboża jest obrazem sądu, jakiego dokona zapowiadany przez Jana Chrystus. c) powinność – dosł. sprawiedliwość, czyli wierność woli Bożej. d) czterdziestu – liczba o znaczeniu symbolicznym. Przypomina czterdziestoletni czas pobytu Izraela na pustyni (Lb 14,34) oraz czterdziestodniowy post Mojżesza (Wj 34,28; Pwt 9,9) i Eliasza (1Krl 19,8).

Kuszenie Jezusa 1 Potem Duchs wyprowadził Jezusas na pustynię, aby tam kusił Go diabełs. 2Po czterdziestud dniach i nocach postu odczuwał głód. 3Wtedy zbliżył się do Niego kusiciel i powiedział: „Jeśli jesteś Synem Bożyms, rozkaż, żeby te kamienie stały się chlebem”. 4Lecz On mu odpowiedział: „Napisano:

4

wieka. Przytoczony tekst z Księgi Izajasza (Iz 40,3) odkrywa cel misji Chrzciciela. Cytat dotyczy powrotu Izraelitów z niewoli babilońskiej i ukazuje Boga, który stojąc na czele wojska, prowadzi lud przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Jan Chrzciciel jest heroldem poprzedzającym nadejście Chrystusa. Historia osiąga więc swój punkt kulminacyjny, Bóg z wielką mocą wkracza w dzieje człowieka. Konieczne jest porzucenie przestarzałego porządku, czyli nawrócenie, którego znakiem jest chrzest. Jego początkiem jest przebaczenie, pojednanie się człowieka z Bogiem i całkowite otwarcie się na Niego. Misja nadchodzącego Chrystusa będzie podwójna: dokona On definitywnego oczyszczenia ludzkości z grzechu (obraz siekiery oraz omłotu); będzie także chrzcił Duchem Świętym (w. 11), czyli udzieli ludziom daru Ducha Świętego. Tym samym uświęci swój lud i złączy go mocno z Bogiem. Chrzest Jezusa. Jezus był świadom swojego mesjańskiego posłannictwa, dlatego mówił o wypełnieniu powinności (dosł. sprawiedliwości). Należy ją rozumieć nie w sensie moralnym jako wypełnianie Bożych przykazań (Ps 119), lecz jako konieczność wypełnienia Bożego planu zbawienia, objawionego w Piśmie. Chrystus nie potrzebował oczyszczenia w wodach Jordanu, gdyż był bez winy. Wziął jednak na siebie grzechy ludzi, jak cierpiący Sługa Pana z Iz 53,4-6, i zdecydował się złożyć Ojcu w naszym imieniu ofiarę z własnego życia. Rozmowa Jezusa z Janem zmierzała do wykazania, że Chrystus identyfikuje się ze swoim ludem (Hbr 2,17), czyli dobrowolnie wybiera największe uniżenie – jedność z grzesznikami aż po śmierć, która jest skutkiem grzechu (Rz 6,23). W opisie występują trzy znaki czasów mesjańskich, zapowiedziane przez proroków: otwarcie się nieba (Iz 6,1; 63,19; 64,1; Ez 1,1; 6,1; Dz 7,56; Ap 4,1; 11,19; 19,11); zstąpienie Ducha Świętego (Sdz 6,34; 13,25; 14,6; 15,14; 1Krl 11,6; Iz 11,1-5; 42,1); głos z nieba (Pwt 4,10-12; Iz 6,1; 30,30n; Ez 1,28; Ps 18,14). Trudno rozstrzygnąć, czy było to jedynie wewnętrzne doświadczenie Jezusa, czy także zjawisko zewnętrzne. Od samego początku wspólnota chrześcijańska podkreślała fakt, że Bóg przemówił do Jezusa. Na tę wypowiedź składają się trzy cytaty ze ST: Ten jest moim Synem (Ps 2,7) – używana na starożytnym Wschodzie formuła adopcji; jest to proklamacja Bożego synostwa Jezusa; umiłowany (Rdz 22,2.12.16) – tytuł, który oznacza, że Jezus jest jedynym Synem Bożym; Jego sobie upodobałem (Iz 42,1) – słowa o cierpiącym Słudze Pana. Objawienie nad Jordanem wskazuje, że Męka i Śmierć Jezusa są ujęte w Bożym planie. Kuszenie Jezusa. Kuszenie Jezusa przypomina kuszenie pierwszych ludzi, w rezultacie którego odrzucili oni wolę Boga. Jezus – nowy Adam (1Kor 15,45.47) okazuje się jednak całkowicie posłuszny Ojcu (Rz 5,19). Kuszenie Chrystusa przypomina także doświadczenia narodu wybranego w okresie wędrówki przez pustynię (np. Wj 16,4; Ps 77, 17-56). Jezus nie dał się zwieść diabelskim obietnicom. Ewangelista przedstawia Go więc jako głowę nowego ludu Bożego. W swoich odpowiedziach na pokusy Jezus odwołuje się do tekstów biblijnych związanych z pobytem Izraela

2137

MATEUSZ 3,12 — 4,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) na szczycie świątyni – wyraz świątynia oznacza tutaj cały kompleks świątynny. Szczyt to południowo-wschodni narożnik dziedzińca dominujący nad Doliną Cedronu. Świątynia – zob. Słownik. b) na… wysoką górę – tradycja chrześcijańska identyfikuje ją ze szczytem Kwarantanny (Dżabal Quruntul) na północny zachód od Jerycha. c) Nazaret – zob. Mt 2,23+. d) Kafarnaum – hebr. kefar Nahum ‘wieś Nahuma’; w czasach Chrystusa kilkutysięczna osada leżąca nad Jeziorem Galilejskim w pobliżu ujścia Jordanu; obok niej przebiegał ważny szlak handlowy wiodący do Damaszku. Mieszkańcy Kafarnaum utrzymywali się z rybołówstwa, uprawy roli i handlu. Stacjonował tam garnizon wojskowy i mieścił się urząd celny. W tej miejscowości mieszkał Piotr z rodziną. Zachowały się ruiny synagogi wzniesionej na fundamentach tej, w której nauczał Jezus.. e) Iz 8,23 – 9,1. Cytat różni się zarówno od wersji hebrajskiej, jak i od tłumaczenia greckiego (Septuaginty). Ewangelista zmodyfikował tekst proroka, aby podkreślić, że Jezus zwrócił się do plemion najbardziej narażonych na wpływy pogańskie.

9/4/08

8:17 AM

Page 2138

Nie samym chlebem żyje człowiek, ale tym wszystkim, co pochodzi z ust Boga”. 5 Wtedy zabrał Go diabeł do Świętego Miasta, postawił na szczycie świątynia 6i powiedział: „Jeśli jesteś Synem Bożym, rzuć się w dół. Napisano bowiem: Swoim aniołoms wyda polecenie o Tobie. Na rękach będą Cię nosić, abyś nie uraził o kamień swej nogi”. 7 Jezus mu odpowiedział: „Napisano także: Nie będziesz wystawiał na próbę Panas, twego Boga”. 8 Następnie wyprowadził go diabeł na bardzo wysoką góręb, pokazał Mu wszystkie królestwa świata z całym ich przepychem 9 i powiedział: „Dam Ci to wszystko, jeśli upadniesz na kolana i oddasz mi hołd”. 10Lecz Jezus mu odpowiedział: „Idź precz, szatanies! Bo napisano: Panu, twemu Bogu, będziesz oddawał hołd i tylko Jego będziesz czcił”. 11 Wtedy opuścił Go diabeł, a zbliżyli się do Niego aniołowie i służyli Mu. Początek działalności w Galilei 12 Gdy Jezuss usłyszał o uwięzieniu Jana, odszedł do Galileis. 13 Opuścił jednak Nazaretc i zamieszkał w Kafarnaumd nad jeziorem, na pograniczu ziemi Zabulona i Neftalego. 14Tak spełniło się słowo przekazane przez prorokas Izajasza: 15 Ziemia Zabulona i ziemia Neftalego, droga nadmorska, kraj za Jordanems, Galilea pogan, 16 lud, który był pogrążony w ciemności, ujrzał wielkie światło, a tym, którzy przebywali w mrocznej krainie śmierci, zajaśniało światłoe. 17 Odtąd Jezus zaczął nauczać: „Nawróćcie się, bo nadchodzi już królestwo niebieskie”.

na pustyni. Pierwsza pokusa miała na celu skłonienie Jezusa, aby swą Boską moc wykorzystał dla własnego dobra, zamiast liczyć tylko na Ojca. W drugiej pokusie szatan usiłował skłonić Chrystusa do cudownych, spektakularnych czynów. Z podobną pokusą Jezus będzie się spotykał ze strony ludzi podczas działalności publicznej (Mt 12,38; 16,1). Trzecia pokusa dotyczyła władzy. Szatan ukazał Jezusowi łatwy sposób odegrania roli Mesjasza: zabłysnąć potęgą władzy, aby wejść ze światem w przymierze i podporządkować go sobie. Jest jednak jeden warunek: trzeba poddać się szatanowi, stać się jego sługą, złożyć mu hołd, przyjąć jego punkt widzenia i jego metody działania, czyli kłamstwo, chytrość, siłę, przemoc. Chrystus odrzucił drogę proponowaną przez szatana; odrzucił pokusę łatwych rozwiązań, pokusę władzy i sławy za cenę utraty wewnętrznej wolności. Początek działalności w Galilei. Wyraźnie rozpoczyna się nowy okres życia Jezusa – działalność publiczna. Opuścił On rodzinny Nazaret i osiedlił się w Kafarnaum. Ewangelista podkreśla, że dzięki temu spełniło się proroctwo Izajasza (Iz 8,23 – 9,1). Jezus zamieszkał w Galilei, która była ciągle narażona na wpływy pogańskie (Galilea pogan) (Mt 2,19-23+). Zwrócił się więc do plemion najbardziej zagrożonych, szukał zagubionych owiec Izraela (Mt 15,24). Misja Chrystusa nie ograniczyła się jednak wyłącznie do Żydów. Przyszedł bowiem wypełnić proroctwo zapowiadające zbawienie wszystkich narodów (Mt 28,19). Zanim jednak ewangelista rozpocznie opis działalności Jezusa, wspomina o uwięzieniu Jana Chrzciciela. Czas Jana dobiega końca, gdyż przyszedł już Ten, dla którego przygotowywał drogi (Mt 3,3). Główny temat nauczania Jezusa będzie identyczny z tym, który głosił Jan Chrzciciel (Mt 3,2). Ewangelista podkreśla przez to ciągłość dzieła Chrystusa i Jego poprzednika.

MATEUSZ 4,5-17

2138

Pwt 8,3

Ps 91,11-12

Pwt 6,16

Pwt 6,13; Mt 16,23

Mk 1,14n; Łk 4,14n

J 8,12

Mt 3,2; 10,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 1,16-20

J 1,35-42

Mt 13,47-50

Mt 9,35

9/4/08

8:17 AM

Powołanie pierwszych uczniów 18 Gdy szedł brzegiem Jeziora Galilejskiego, zobaczył dwóch braci: Szymona, zwanego Piotrem, i jego brata, Andrzeja. Zarzucali sieci w jezioro, gdyż byli rybakami. 19Powiedział do nich: „Pójdźcie zaa Mną, a sprawię, że będziecie łowić ludzi”. 20 Oni natychmiast zostawili sieci i poszli za Nim. 21A gdy szedł dalej, zobaczył dwóch innych braci: Jakuba, syna Zebedeusza, i jego brata, Jana. Byli w łodzi ze swym ojcem Zebedeuszem i naprawiali sieci. Ich także powołał, 22a oni natychmiast zostawili łódź i ojca i poszli za Nim. Dalsza publiczna działalność w Galilei Szedł przez całą Galileęs i nauczał w synagogachs. Głosił Ewangelięs o królestwie i uzdrawiał ludzi ze wszystkich chorób i słabości. 24Wieść o Nim rozeszła się po całej Syriib i przynoszono do Niego wszystkich, którzy cierpieli na różne choroby i dolegliwości: opętanychs, epileptyków i sparaliżowanych. A On ich uzdrawiał. 25Szły za Nim wielkie rzesze ludzi z Galilei, Dekapolus, Jerozolimys, Judeis i z Zajordania. 23

Page 2139

a) Pójdźcie za – w judaizmie I w. po Chr. zwrot ten oznaczał przyjęcie do szkoły danego mistrza, któremu uczeń winien był szacunek, posłuszeństwo oraz służbę. b) Syria – tu w szerokim znaczeniu także: Galilea i jej okolice. c) Szczęśliwi – w ośmiu punktach Jezus wylicza warunki wejścia do królestwa niebieskiego, posługując się częstą w ST formą błogosławieństw, czyli obietnic i życzeń szczęśliwości. Podczas gdy w ST szczęście związane jest najczęściej z sukcesem materialnym oraz z długim życiem, Jezus wiąże je ze zbawieniem i z posiadaniem królestwa niebieskiego (np. Mt 6,33; 13,43; 10,28; Łk 14,14). d) ubodzy w duchu – nędza materialna nie jest czymś dobrym, może jednak zbliżać do Boga, gdy jest przeżywana na sposób duchowy.

Mowa o królestwie Bożym Mk 3,13; Łk 6,12n.20

Łk 6,20-26

Kazanie na Górze 1 Jezuss, widząc tłumy, wyszedł na górę. Gdy usiadł, zbliżyli się do Niego uczniowie. 2Wtedy odezwał się i zaczął nauczać:

5

Błogosławieństwa „Szczęśliwic ubodzy w duchud, ponieważ do nich należy królestwo niebieskie.

3

Powołanie pierwszych uczniów. Podobnie jak inni rabini w Izraelu, Jezus miał swoich uczniów. Jezus jednak sam powoływał kogo chciał, podczas gdy rabini przyjmowali przychodzących do nich uczniów. Pierwszymi powołanymi przez Chrystusa byli ci uczniowie, którzy później odegrali ważną rolę, zarówno w czasie Jego publicznej działalności, jak i w pierwotnym Kościele (Szymon Piotr, Jakub i Jan). Wszyscy powołani poszli bez wahania (natychmiast, zaraz) za Jezusem, pozostawiając swoje rodziny i porzucając dotychczasową pracę. Słowo Mistrza jest bowiem skuteczne: ma moc sprawczą. Powołując kogoś do pójścia za sobą, Bóg daje odpowiednią łaskę, dzięki której człowiek może podjąć i wypełnić powierzone zadanie. Uczniowie mają być współpracownikami Jezusa w Jego zbawczej misji, głosicielami Jego królestwa (Mt 10,7; 28,20). Dalsza publiczna działalność w Galilei. Ewangelista krótko streszcza początek działalności Jezusa. Przedstawia Go jako uzdrowiciela, kolejny raz potwierdzając, że jest On Chrystusem, czyli Mesjaszem (Iz 35,5-7; 61,1), oraz jako sługę słowa – wędrownego nauczyciela, który w galilejskich synagogach nauczał Prawa. Informacja ta jest ważna, ponieważ w dalszej części Ewangelii Jezus wystąpi nie tylko jako interpretator Prawa Mojżeszowego, ale też jako nowy prawodawca (Mt 5,21n.27n.31n.33n.38n.43n). Kazanie na Górze. Ewangelista zbudował Kazanie na Górze z pojedynczych nauk Jezusa, przekazywanych ustnie w Kościele pier wotnym. Otwiera ono cykl pięciu wielkich mów Jezusa o królestwie niebieskim. Jezus jako nowy Mojżesz przekazuje ludziom nowy zbiór Prawa, jakby chrześcijański Pięcioksiąg (zob. Wprowadzenie). Ewangelista wspomina o górze, czyniąc w ten sposób aluzję do Synaju, na którym Mojżesz otrzymał od Boga Prawo dla Izraelitów (Wj 20 – 34). W pierwszym przemówieniu Jezus podaje warunki uczestnictwa w królestwie; chce ukształtować wspólnotę, która już tu na ziemi będzie realizowała Bożą wolę. Błogosławieństwa. Błogosławieństwa zwane są zbiorem statutów królestwa Bożego. Jego mieszkańcami mogą zostać ludzie odznaczający się przymiotami moralnymi, które Jezus wymienia. Kto je posiada, jest szczęśliwy, bo już uczestniczy

2139

MATEUSZ 4,18 — 5,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Page 2140

4

Szczęśliwi, którzy cierpią udrękę, ponieważ będą pocieszeni. 5 Szczęśliwi łagodni, ponieważ oni posiądą ziemię. 6 Szczęśliwi, którzy są głodni i spragnieni sprawiedliwości, ponieważ oni będą nasyceni. 7 Szczęśliwi miłosierni, ponieważ oni dostąpią miłosierdzias. 8 Szczęśliwi, którzy mają czyste serces, ponieważ oni będą oglądać Boga. 9 Szczęśliwi, którzy zabiegają o pokójs, ponieważ oni zostaną nazwani synami Bożymi. 10 Szczęśliwi, którzy są prześladowani za sprawiedliwość, ponieważ do nich należy królestwo niebieskie. 11 Jesteście szczęśliwi, gdy was znieważają, prześladują i oczerniają z mojego powodu. 12Cieszcie się i radujcie, bo wielka jest wasza zapłata w niebie. Tak samo przecież prześladowano prorokóws, którzy byli przed wami. Zadania uczniów Wy jesteście solą ziemi. Lecz jeśli sól straci swoją właściwość, czym się ją posoli? Nie nadaje się do niczego, chyba tylko na wyrzucenie i podeptanie przez ludzi. 14Wy jesteście światłem dla świata. Nie może się ukryć miasto położone na górze. 15Nie zapala się też lampy po to, by ją schować pod garncem, lecz stawia się ją na świeczniku, żeby świeciła wszystkim, którzy są w domu. 16Tak też niech świeci wasze światło dla ludzi, aby widzieli wasze dobre czyny i chwalili waszego Ojca, który jest w niebie. 13

w dobrach niebieskich, choć ich pełni doświadczy w przyszłości, w życiu wiecznym. Królestwo niebieskie już należy do ubogich i prześladowanych za sprawiedliwość (ww. 3.10), już w nim uczestniczą, choć oczekują jego pełni. Ubodzy to ludzie pozbawieni wszystkiego, mogący liczyć jedynie na Boga; lecz także ci, którzy doświadczają własnej bezradności, uniżają się, są wolni od przywiązań do dóbr ziemskich, ufają Bogu i przedkładają Jego osobę nad wszelkie wartości. Cierpiący udrękę (w. 4) to doświadczający jakiegokolwiek ucisku, bolejący z powodu zła obecnego w świecie, lecz także ci, którzy są świadomi własnej nędzy moralnej. Łagodni (w. 5) to ludzie prawdziwie pokorni, uznający prawdę o sobie i podporządkowani Bogu. Ludzie głodni i spragnieni sprawiedliwości (w. 6) (Bożej, ludzkiej, społecznej) to ci, którzy nie tylko doświadczają jej braku, ale także doceniają jej wartość i uznają jej konieczność, jak konieczny do życia jest pokarm i napój. Miłosierni (w. 7), pełni serdecznego współczucia, zawsze są gotowi przyjść z pomocą bliźniemu, przebaczyć mu, zrezygnować z chęci zemsty, odpowiedzieć miłością na nienawiść. Ludzi czystego serca (w. 8) poruszają tylko prawe intencje, są wierni Bogu i ludziom, za wszelką cenę unikają nieczystości moralnej. Ci, którzy zabiegają o pokój (w. 9), będący wolą Bożą, pracują na rzecz szeroko pojętego ludzkiego dobra; kształtują ludzkie relacje w oparciu o miłość i są sługami Boga pokoju (np. Rz 15,33; 1Kor 14,33). Prześladowani za sprawiedliwość (w. 10) jednoczą się w cierpieniu z Jezusem, poświęcają siebie dla wyższych wartości. Jezus Chrystus, ustanawiając te zasady uczestnictwa w królestwie Bożym, sam jest wzorem ich doskonałego wypełnienia. Kiedy chrześcijanie Go naśladują, stają się błogosławieni, szczęśliwi, bo są otoczeni szczególną troską Boga, który umacnia, pociesza, udziela miłosierdzia i wzywa do siebie. Zadania uczniów. Jezus wyjaśnia uczniom ich powinności, przede wszystkim konieczność dawania świadectwa. Sól oczyszcza, daje smak, konser wuje, podnosi walory potrawy. Uczniowie Jezusa są bardzo wartościowi i pożyteczni dla świata, gdyż niosą w sobie „smak” Jego nauki, potwierdzając jej moc własnym życiem. Muszą jednak pielęgnować posiane w sobie słowo Boże, aby nie utracić „smaku” – zdolności dawania świadectwa. Miasto położone na górze (w. 14) przyciągało wzrok, gdyż było widoczne z bardzo daleka zarówno w dzień, jak i w nocy, gdy zapalały się jego światła. Uczniowie Jezusa są postawieni pośrodku świata jako znak obecnego już wśród ludzi królestwa Bożego, nie mogą więc uchylać się od wypełnienia zadania wiarygodnych świadków. Jezus Chrystus jest światłością świata (J 1,4;

MATEUSZ 5,4-16

2140

Ps 126,5; Iz 61,2n

Ps 37,11

Ps 11,7; 23,3n; 1J 3,2

1P 3,14

Dz 5,41; Flp 1,21 Syr 2,8; Mt 23,34

Kpł 2,13; Mk 9,50; Łk 14,34n

J 8,12 Mk 4,21; Łk 8,16; 11,33 J 3,21; 15,8; 1Kor 10,31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rz 3,31; 10,4; 13,8-10 Łk 16,17

Jk 2,10

Flp 3,9

Wj 20,13; 21,12; Pwt 5,17 Jk 1,19n

Mk 11,25

Łk 12,58n

9/4/08

8:17 AM

Wypełnienie Prawa w Jezusie 17 Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawos albo Prorokówa. Przyszedłem nie po to, aby je znieść, ale wypełnić. 18Zapewniam was: Dopóki ziemia i niebo będą istnieć, nie zmieni się w Prawie ani jedna literab, ani jedna kreska, aż się wszystko spełni. 19Kto zniesie choćby jedno z najmniejszych przykazań i tak będzie nauczał ludzi, ten będzie najmniejszy w królestwie niebieskim. Kto je natomiast wypełni i nauczy wypełniać, ten będzie wielki w królestwie niebieskim. 20Dlatego mówię wam: jeśli nie będziecie sprawiedliwsi niż nauczyciele Pisma i faryzeuszes, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego. Gniew i pojednanie 21 Słyszeliście, że kiedyś powiedziano: Nie popełnisz morderstwa, a kto by dopuścił się morderstwa, stanie przed sądem. 22 A Ja wam mówię, że każdy, kto się gniewa na swego brata, będzie osądzony. A kto powie bratu: «Głupcze», stanie przed Wysoką Radąs. A jeśli mu powie: «Durniu», skazany zostanie na ogień potępieniac. 23 Jeżeli więc przyniesiesz swoją ofiaręs na ołtarzs i przypomnisz sobie, że twój brats ma coś przeciwko tobie, 24zostaw przed ołtarzem ofiarę i najpierw idź pojednać się z bratem. Potem wróć i złóż ofiarę. 25Pogódź się ze swoim przeciwnikiem szybko, póki jeszcze jesteś z nim w drodze. Bo przeciwnik może cię wydać sędziemu, a sędzia strażnikowi, i zostaniesz zamknięty w więzieniu. 26Zapewniam cię: Nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie oddasz ostatniego grosza.

Page 2141

a) Prawo... Proroków – tak Izraelici określali Objawienie Boże, które zostało spisane w księgach ST. b) litera – chodzi o najmniejszą literę alfabetu hebrajskiego (jod). c) ogień potępienia – dosł. ogień Gehenny (hebr. Ge-Hinnom – ‘dolina Hinnom’), która pierwotnie była nazwą wąwozu znajdującego się w pobliżu Jerozolimy. Stała się miejscem przeklętym od czasów, gdy na cześć pogańskiego bóstwa Molocha palono tam w ofierze ludzi, najczęściej dzieci (Jr 7,31n). W czasach NT w wąwozie tym istniało pełne smrodu i robactwa wysypisko, na którym palono śmieci z całej Jerozolimy. Z czasem Gehenna, jako miejsce nieczyste, stała się symbolem piekła, przekleństwa i wiecznego potępienia.

8,12; 9,5); rozświetla jego mroki swoją Ewangelią (1Tm 1,10). W tej misji także mają uczestniczyć uczniowie Jezusa – słuchacze i głosiciele Ewangelii. Poznanego światła nie mogą zatrzymać dla siebie i ukryć, bo jest ono przeznaczone dla wszystkich ludzi pogrążonych w mroku. Wypełnienie Prawa w Jezusie. Izraelici odnosili się z niezwykłym szacunkiem do Prawa Mojżeszowego. Jezus także powoływał się na autorytet moralny Starego Przymierza i przypominał, że Prawo jest niezmienne i wiecznie aktualne, gdyż pochodzi od Boga i objawia Jego wolę. Zebrał On wszystkie przykazania w największe i najważniejsze prawo: miłości Boga i człowieka. Nie zamierzał znieść praw objawionych w ST, lecz je wypełnić. Słowo wypełnić ma w tym wypadku potrójne znaczenie: 1) w Jezusie wypełniają się wszystkie obietnice mesjańskie zapisane w Prawie i u Proroków. Objawienie ST było ukierunkowane na Jezusa, do Niego się odnosiło, ku Niemu zwracało ludzkie serca i w Nim widziało zwieńczenie dotychczasowych dziejów narodu; 2) Jezus przyszedł wypełnić Prawo, czyli zrealizować Bożą wolę zawar tą w przykazaniach; 3) wreszcie słowo wypełnić oznacza tyle, co uzupełnić, udoskonalić, doprowadzić do pełni. Bóg stopniowo objawiał siebie człowiekowi i powoli prowadził go do siebie w okresie ST. Ten długi proces wychowywania człowieka został dopełniony przez Jezusa, który najpełniej objawił prawdę o Bogu i o człowieku. W konsekwencji Jezus postawił swoim uczniom większe wymagania. Ich sprawiedliwość, tzn. właściwa postawa duchowa, ma się wyrażać w wewnętrznym, synowskim i doskonałym posłuszeństwie woli Bożej wyrażonej w Piśmie Świętym. Gniew i pojednanie. Uczniowie Jezusa powinni być bardziej doskonali niż najgorliwsi wyznawcy Prawa Mojżeszowego, czyli faryzeusze i nauczyciele Pisma. Gorliwość ta ma ujawniać się w życiu, dlatego Jezus przywołał przykazania Dekalogu – podstawowej normy postępowania człowieka. Następnych sześć wypowiedzi Jezusa nie jest polemiką z obowiązującym Prawem Bożym, ale jego interpretacją w świetle przykazania miłości. Jezus nie zniósł Dekalogu, ale z pozycji prawodawcy (zob. Wprowadzenie) odczytał go na nowo, stawiając swoim uczniom wyższe wymagania. Przykazanie: Nie popełnisz morderstwa Jezus rozszerzył o gniew i słowną obrazę bliźniego. Przekroczeniem prawa miłości jest także brak pojednania, pielęgnowanie w sobie urazy czy niechęci do kogoś. Bez miłości bliźniego żad-

2141

MATEUSZ 5,17-26

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zakaz cudzołóstwa odnosi się w Dekalogu przede wszystkim do stosunku seksualnego mężczyzny i zamężnej kobiety, a także w ogóle rozpusty. Współżycie z czyjąś żoną rozbija u samych podstaw więź małżeńską i rodzinną, dlatego czyn ten ściąga na cudzołożników szczególny gniew Boga. b) prawe – te części ciała uważane były za cenniejsze i bardziej potrzebne niż ich lewe odpowiedniki. c) potępienie – zob. Mt 5,22+. d) Kobieta porzucona przez mężczyznę była pozbawiona jakichkolwiek środków utrzymania, dlatego sytuacja życiowa zmuszała ją do związania się z innym mężczyzną.

9/4/08

8:17 AM

Page 2142

Cudzołóstwo i rozwód 27 Słyszeliście, że powiedziano: Nie dopuścisz się cudzołóstwaa. 28 A Ja wam mówię: Każdy, kto pożądliwie przygląda się kobiecie, już w swoim sercus popełnił cudzołóstwo. 29Jeśli twoje praweb oko prowadzi cię do upadku, wyłup je i odrzuć od siebie. Lepiej jest dla ciebie, gdy stracisz część twego ciała, niż gdyby całe ciało miało być wyrzucone na potępieniec. 30Jeśli twoja prawa ręka prowadzi cię do upadku, odetnij ją i odrzuć od siebie. Lepiej jest dla ciebie, gdy stracisz część twego ciała, niż gdyby całe ciało miało iść na potępienie. 31 Powiedziano też: Kto oddala swoją żonę, niech jej wręczy dokument rozwodus. 32A Ja wam mówię: Każdy, kto porzuca swoją żonę – poza przypadkiem nierządu – naraża ją na cudzołóstwo, i każdy, kto ożeniłby się z rozwiedzioną, czyni z niej cudzołożnicęd. O przysiędze Słyszeliście, że kiedyś powiedziano: Nie przysięgaj fałszywie, ale bądź wierny przysięgom złożonym Panus. 34A Ja wam mówię: Wcale nie przysięgajcie. Ani na niebo, ponieważ jest tronem Boga; 35ani na ziemię, bo jest podnóżkiem Jego stóp; ani na Jerozolimęs, gdyż jest miastem wielkiego Króla. 36Nie przysięgaj też na swoją głowę, bo nawet jednego włosa nie możesz uczynić białym lub czarnym. 37Niech wasza mowa będzie: tak – tak, nie – nie, a wszystko ponad to – pochodzi od Złego. 33

na ofiara nie będzie skuteczna, czyli nie nastąpi odpuszczenie grzechów. Sąd Boży będzie dochodził prawa bliźniego do miłości. Nie znajdzie na nim łaski ten, kto nie chciał naprawić wyrządzonej przez siebie krzywdy. Cudzołóstwo i rozwód. Interpretując szóste przykazanie Dekalogu, Jezus zwraca uwagę przede wszystkim na wnętrze człowieka. Nie tylko bowiem cudzołóstwo, ale także pożądliwe patrzenie na kogoś łamie prawa drugiej osoby. Jezus zwraca uwagę na intencje człowieka, mówi o wewnętrznej przemianie, która ma owocować postępowaniem czystym, tzn. pełnym miłości bliźniego. Troska o wewnętrzną czystość wymaga radykalnych postaw. Jezus mówi o tym, używając umyślnej przesady w obrazach pozbycia się oka, ręki, nogi. Wskazuje natomiast na konieczność zdecydowanej obrony wyższych wartości i radykalnego przeciwstawienia się natarczywej pokusie. Przykazanie: Nie dopuścisz się cudzołóstwa dotyczy także sprawy rozwodu. W czasach Jezusa kobieta nie mogła wystąpić z inicjatywą rozwodu i nie mogła opuścić męża. Nie była równoprawnym partnerem w związku małżeńskim, lecz stanowiła własność mężczyzny, który mógł odesłać żonę nawet z błahego powodu (Mt 19,9+). Jezus przeciwstawił się temu porządkowi. Swoim boskim autorytetem stwierdził nierozerwalność małżeństwa (Mt 19,1-9+). Udoskonalił więc Prawo Mojżeszowe, które dopuszczało rozwód. Jezus podkreślił, że rozwód jest zaprzeczeniem Bożego zamysłu małżeństwa. Nowy związek po rozwodzie jest w rzeczywistości zdradą małżeńską. Rozwiedzeni małżonkowie narażeni są więc na grzech ciężki. Ogłoszona przez Chrystusa nierozerwalność małżeństwa jest także obroną kobiety, która odtąd nie może już być odesłana tylko dlatego, że przestała się podobać mężowi. Wyjątek „nierządu”, o którym mówi Jezus, dotyczy dosłownie prostytuowania się. Słowa te odnoszono również do małżeństwa między krewnymi. Starożytni chrześcijanie widzieli tu wskazówkę co do separacji małżonków. Prawosławni i protestanci uważają, że nierząd znaczy to samo, co cudzołóstwo, dlatego usprawiedliwiają rozwody. O przysiędze. ST zakazywał składania fałszywej przysięgi, kiedy to człowiek z pełną świadomością własnego kłamstwa przywołuje Boga na świadka. Większe wymaganie stawiane uczniom przez Jezusa oznacza w tym wypadku całkowity zakaz składania przysięgi. Ponieważ Żydom nie było wolno wymawiać imienia Bożego, używali formuł zastępczych: przysięgali na niebo i ziemię, na Jerozolimę, na własną głowę. Jezus jednak wyjaśnił, że wszystkie przysięgi ostatecznie odwołują się do Boga, gdyż te wartości, na które przysięgano, i tak są Jego darem. Jezus zalecił unikanie składania przysięgi, gdyż zazwyczaj nie jest ona konieczna do osiągnięcia dobrych celów. Przysięgę wymyślono dla wzmocnienia ludzkiego słowa, które utraciło swoją wartość. Chrystus zaproponował inną drogę: prawdomówność. Nic tak nie wzmacnia wartości słowa, jak stojąca za nim prawda. Dlatego chciał On, aby nasza mowa była rzetelna, tj. oparta na prawdzie i prosta, bez zbędnych zawiłości. Ukrywanie prawdy w potoku słów, podobnie jak kłamstwo, pochodzi od szatana.

MATEUSZ 5,27-37

2142

Wj 20,14; Pwt 5,18

Mt 18,8n

Pwt 24,1 Mt 19,9+; Mk 10,11n; Łk 16,18; 1Kor 7,10n

Wj 20,7; Lb 30,3; Kpł 19,12; Pwt 23,22 Jk 5,12

Jk 5,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 6,29n Wj 21,24; Kpł 24,20; Pwt 19,21 Łk 6,29 Rz 12,19-21 Łk 6,30

Łk 6,27n.31-36 Kpł 19,18

Łk 6,27-36; 23,34; Dz 7,60; Rz 12,20

Kpł 11,44; 19,2; Jk 1,4

Mt 23,5; Łk 16,14n

9/4/08

8:17 AM

Prawo odwetu 38 Słyszeliście, że powiedziano: Oko za oko, ząb za ząb. 39A Ja wam mówię: Nie zwalczajcie zła złem, lecz jeśli cię ktoś uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugia. 40A temu, kto chce się z tobą procesować o tunikęb, oddaj także płaszcz. 41Jeśli cię ktoś zmusza, żebyś szedł z nim tysiąc kroków, idź z nim dwa tysiące. 42Daj temu, kto cię prosi, i nie odmawiaj temu, kto chce od ciebie pożyczyć. Miłość nieprzyjaciół 43 Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował swego bliźniegos, a nieprzyjaciela będziesz nienawidził. 44A Ja wam mówię: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za waszych prześladowców, 45abyście byli synami waszego Ojca, który jest w niebie. On sprawia, że słońce wschodzi dla złych i dobrych i zsyła deszcz dla sprawiedliwych i niesprawiedliwych. 46Jeśli bowiem miłujecie tylko tych, którzy was miłują, jakiej zapłaty możecie się spodziewać? Czy i celnicy tego nie czynią? 47I jeśli pozdrawiacie tylko swoich bliskich, to cóż szczególnego czynicie? Czy i poganie tak nie postępują? 48Bądźcie więc tak doskonali, jak doskonały jest wasz Ojciec Niebieski.

Page 2143

a) Jest to pouczenie rozmyślnie przesadne i obrazowe. Oznacza, że lepiej ustąpić, niż się mścić. b) tunikę – był to zazwyczaj długi ubiór, noszony bezpośrednio na ciele; mógł być z rękawami lub bez; używano też do niego paska. c) wspierasz – chodzi o czyny miłości względem bliźniego zwane tradycyjnie jałmużną, jednak w znaczeniu szerszym niż tylko wsparcie pieniężne. W tradycji biblijnej jałmużna jest wyliczana jako dobry uczynek często razem z modlitwą i postem (np. Tb 1,16n; 4,7-11; 12,8). Izraelita przy różnych okazjach był zobowiązany do okazywania miłosierdzia poprzez konkretny czyn lub pomoc pieniężną.

Jałmużna 1 Starajcie się dobrych uczynków nie spełniać na pokaz, po to, by was ludzie podziwiali, bo wtedy nie otrzymacie zapłaty od waszego Ojca, który jest w niebie. 2Gdy więc wspieraszc potrzebującego, nie trąb o tym przed sobą. Tak bowiem robią obłudnicy w synagogachs i na ulicach, aby ich ludzie chwalili. Zapewniam was: Oni już otrzymują swoją zapłatę. 3Gdy ty wspierasz potrzebującego, niech nie wie twoja

6

Prawo odwetu. Prawo odwetu: Oko za oko, ząb za ząb, ręka za rękę (Wj 21,24n) nie pozwalało na dowolne zadawanie gwałtu i zemstę nieproporcjonalną do krzywdy (Rdz 4,24), lecz kontrolowało je i ograniczało, aby zachować pokój. Taki kodeks postępowania miał odstraszyć agresora: jaką krzywdę planował, takiej musiał spodziewać się kary (Kpł 24, 20n). Uczeń Chrystusa powinien jednak położyć kres złu bez stosowania prawa odwetu, ale przyjmując niesprawiedliwość i przymus jak Jezus, któremu obca była zemsta (1P 2,21-23; 3,14.18). Przez dążenie do nawrócenia bliźniego, nawet za cenę rezygnacji ze swoich słusznych praw i przez pragnienie dobra drugiej osoby, uczeń Chrystusa wypełnia przykazanie miłości, także w stosunku do nieprzyjaciół (w. 44). Nie wolno mu odpowiadać nienawiścią na nienawiść (Łk 6,28; Rz 12,14.21; 1P 3,9), ma jednak prawo do godnej obrony (J 18,23) i zwalczania zła w świecie. Miłość nieprzyjaciół. Uczeń Jezusa, który kształtuje swoje życie zgodnie z Jego nauką, musi liczyć się ze sprzeciwem ludzi, odrzucających takie poglądy i postawy (J 15,20). Nawet oni jednak są bliźnimi, którym jesteśmy dłużni miłość (Rz 13,8). Jezus uzasadnił potrzebę miłości nieprzyjaciół dwoma argumentami. Pierwszy ma charakter religijny (Kpł 19,18). Jest to wezwanie do naśladowania Boga, którego miłość dotyczy wszystkich ludzi bez wyjątku. Drugi argument jest bardziej ogólny. W miłości nie można stosować reguł handlowych, czyli miłować tylko tych, którzy są godni naszej miłości lub sobie na nią zasłużyli. Odpłacać dobrem za zło jest czymś boskim, godnym dzieci Ojca, który jest w niebie. Miłość nieprzyjaciół jest trudna, ale możliwa. Potrzeba jednak głębszego rozumienia miłości w ogóle. Nie chodzi bowiem tylko o uczucie. Kochać nieprzyjaciela oznacza chcieć dla niego dobra, rezygnując z pragnienia zemsty. Jałmużna. Jezus rozwija myśl o tym, co znaczy być człowiekiem czystego serca, mieć prawe intencje. Rozpoczyna od krytyki pełnienia praktyk religijnych „na pokaz”. Według Niego szukanie ziemskiego wynagrodzenia oznacza rezygnację z nagrody Ojca niebieskiego. Czyn miłosierdzia pełniony w tym celu, aby go widzieli inni, ma wartość wyłącznie w oczach ludzi. Nie chodzi o zachowanie absolutnej tajemnicy, ale o czyste intencje: synowskie posłuszeństwo Bogu oraz miłość bliźniego. Bóg bowiem ocenia czyn, patrząc na serce. Uczeń Chrystusa ma żyć w ukryciu,

2143

MATEUSZ 5,38 — 6,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Twoje imię – tradycyjne określenie biblijne; oznacza samego Boga (zob. Słownik). b) Werset ten brzmi dosł. daruj nam nasze długi… dłużnikom. Prawdę o zadłużeniu człowieka wobec Boga Jezus obrazuje w dalszej części Ewangelii, wygłaszając przypowieść o nielitościwym dłużniku (Mt 18,23-35; por. Kol 2,14+). Jako stworzenia oraz dzieci Boga jesteśmy zobowiązani do wielbienia Go i służenia Mu. Dlatego najmniejsze uchybienie w tym względzie czyni nas dłużnikami Stwórcy. Największy dług człowiek zaciąga u Boga przez grzech. W Ewangelii według św. Łukasza Modlitwa Pańska wprost zawiera prośbę o odpuszczenie grzechów (Łk 11,4).

9/4/08

8:17 AM

Page 2144

lewa ręka, co czyni prawa, 4aby twój czyn pozostał w ukryciu. A twój Ojciec, który widzi także to, co ukryte, nagrodzi ciebie. Modlitwa Gdy się modlicie, nie postępujcie jak obłudnicy. Oni modlą się chętnie w synagogachs i miejscach publicznych, aby zwrócić na siebie uwagę. Zapewniam was: Oni już otrzymują swoją zapłatę. 6Gdy ty się modlisz, wejdź do swego mieszkania, zamknij za sobą drzwi i módl się do Ojca, który jest w ukryciu. A twój Ojciec, który widzi także to, co ukryte, nagrodzi ciebie. 7 Gdy się modlicie, nie mówcie wielu słów jak poganie. Wydaje się im, że dzięki gadulstwu będą wysłuchani. 8Nie naśladujcie ich, gdyż wasz Ojciec wie, czego potrzebujecie, zanim Go poprosicie. 5

Modlitwa Pańska 9 Dlatego wy tak się módlcie: Ojcze nasz, który jesteś w niebie, niech będzie uświęcone Twoje imięa. 10 Niech przyjdzie Twoje królestwo, niech się spełnia Twoja wola, jak w niebie, tak i na ziemi. 11 Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. 12 I daruj nam nasze winy, jak i my darowaliśmy naszym winowajcomb.

Koh 5,1

Łk 11,2-4

J 17,6.26

Mt 26,39.42 Prz 30,8n; J 6,32.35 Mt 18,21-35; Rz 13,8; 15,27; Ef 4,32

tzn. pielęgnować w sobie postawę otwartości na Boga, z której wypływa otwartość na drugiego człowieka. Czyny miłości nie muszą być widziane i doceniane przez ludzi. Ich wartość zna Bóg, który widzi w ukryciu. On je nagrodzi. Modlitwa. W czasach Jezusa Izraelici modlili się publicznie i prywatnie, w świątyni i w synagogach, w miejscach publicznych i w domach. Modlitwa towarzyszyła Żydom kilkakrotnie w ciągu dnia. Modlący się przyjmowali postawę stojącą, często wznosili ręce, kłaniali się głęboko, padali na klęczki, a nawet na twarz. Jezus nie krytykował formy ani miejsca modlitwy, lecz przestrzegał przed hipokryzją, tj. modlitwą nieszczerą, bo odmawianą dla pokazania własnej pobożności. Obłuda nie polega więc na tym, że ktoś modli się publicznie czy długo, ale na tym, że czyni to z fałszywych pobudek, „na pokaz”. Wartość modlitwy zależy od bezpośredniego kontaktu z Bogiem, od pragnienia spotkania się z Nim i uczczenia Go. Jezus przypomniał także drugą cechę modlitwy, tzn. wiarę i zaufanie modlącego się, że Bóg Ojciec zna potrzeby ludzi i pragnie im pomóc. Nie trzeba więc niczego na Nim wymuszać, ale zaufać, że wysłucha modlitwy, dając proszącemu łaskę najbardziej konieczną. Modlitwa Pańska. Jezus, ucząc nas Modlitwy Pańskiej, dał nam prawo do budowania serdecznej, a nawet poufałej relacji z Bogiem, naszym Ojcem. Zaimek nasz wskazuje na założoną przez Jezusa wspólnotę. Do Ojca modli się cała społeczność – Kościół, nie tylko poszczególni wyznawcy. Bóg Ojciec nie przestaje być wielkim i wszechmocnym Panem. Jest w niebie, czyli panuje nad całym wszechświatem. W postawie człowieka nie może więc zabraknąć szacunku ani synowskiego posłuszeństwa. Trzy pierwsze prośby Modlitwy Pańskiej odnoszą się do Boga. Uświęcenie imienia Bożego zależy przede wszystkim od samego Boga (Ez 36,23-28), dlatego wspólnota chrześcijańska prosi Go, aby w dziejach ludzkości sam ujawniał swoją wszechmoc, piękno, nieskończoność... Człowiek uświęca imię Boga, gdy własnym świętym życiem objawia Jego doskonałość. Druga prośba wyraża włączenie się chrześcijan w Jezusową misję ustanowienia i ogłoszenia królestwa Bożego wśród ludzi i w nich: w ludzkich myślach, woli i w postępowaniu. Modląc się o wypełnienie Bożej woli, prosimy, aby sam Bóg zrealizował to, co zamierzył, oraz aby ludzie byli Jego woli posłuszni. Wola Boża dotyczy wszystkich i prowadzi każdego człowieka do zbawienia (J 6,39n). Kolejne prośby dotyczą zaspokojenia potrzeb człowieka. Chleb powszedni może oznaczać: chleb konieczny do codziennego życia biologicznego lub chleb niebieski, czyli chleb uczty czasów ostatecznych (Mt 8,11-12; Mk 14,25; Łk 14,15; 22,30). Istotną potrzebą każdego człowieka jest pokój płynący z sumienia wolnego od grzechów. Z prośbą o odpuszczenie win zwracamy się do Boga, bo tylko On ma moc gładzenia grzechów. Bóg chętnie wysłuchuje takiej modlitwy i przebacza, lecz Jego przebaczenie jest uzależnione od tego, czy grzesznik okazał miłosierdzie tym, którzy wyrządzili mu krzywdę.

MATEUSZ 6,4-12

Ps 139,2n

2144

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 17,11.15; 2Tes 3,3 Syr 28,1-5; Mt 5,7; Mk 11,25

9/4/08

8:17 AM

13

I nie dopuszczaj do nas pokusya, ale nas wybaw od złegob. 14 Jeśli bowiem darujecie ludziom ich przewinienia, to również i wam daruje Ojciec Niebieski. 15Lecz jeśli nie darujecie ludziom, to i wasz Ojciec nie daruje wam przewinień. Post 16 Gdy pościcie, nie bądźcie posępni jak obłudnicy, którzy ponurym wyglądem chcą ludziom pokazać, że poszczą. Zapewniam was: Oni już otrzymują swoją zapłatę. 17Gdy ty pościsz, namaść głowę olejkiem i umyj twarz, 18aby nie ludzie widzieli, że pościsz, tylko twój Ojciec, który jest w ukryciu. A twój Ojciec, który widzi także to, co ukryte, nagrodzi ciebie.

Łk 12,33n Mt 19,21

Hi 2,24-26

Łk 11,34-36

Page 2145

a) pokusy – użyty tu gr. rzeczownik oznacza także próbę i doświadczenie (Łk 11,4+). Jezus uczy nas modlitwy, którą w obliczu swojej Męki sam zanosił do Ojca (Mt 26,39.42). Prosił o wybawienie od czekającego Go zła, lecz przyjął wolę Ojca, poddając się próbie, i odniósł pełne zwycięstwo. Zdanie można przetłumaczyć również: Nie wystawiaj nas na próbę. b) Niektóre późniejsze rękopisy dodają na końcu Modlitwy Pańskiej słowa: Ponieważ Twoje jest królestwo i moc, i chwała na wieki wieków. Amen.

Dobra nieprzemijające Nie gromadźcie sobie skarbów na ziemi, gdzie mole i rdza niszczą i gdzie złodzieje włamują się i kradną. 20Gromadźcie sobie natomiast skarby w niebie, gdzie mole ani rdza nie niszczą i gdzie złodzieje nie włamują się i nie kradną. 21Bo gdzie jest twój skarb, tam będzie też twoje serces. 19

Wewnętrzne światło 22 Oko jest lampą ciała. Jeśli więc twoje oko jest dobre, całe twoje ciało jest w światłości. 23A jeśli twoje oko jest złe, całe twoje ciało jest w ciemności. Jeśli więc światłość w tobie jest ciemnością, jakże wielka to ciemność. Szósta prośba Modlitwy Pańskiej może sugerować, że pokusy pochodzą od Boga. Tymczasem nie Bóg, lecz szatan jest ich twórcą (Jk 1,13), na co wskazuje druga część tej prośby (wybaw nas od złego). Bóg dopuszcza pokusę, aby wypróbować wiarę człowieka, a nie, aby go pogrążyć w grzechu (1Kor 10,13). Słowo zły może oznaczać zło w znaczeniu moralnym (grzech) lub fizycznym, albo Złego, czyli szatana. Prosimy więc, aby Bóg chronił nas przed atakami kusiciela i całkowicie uwolnił nas od niego. Post. Ścisły post obowiązywał Izraelitów tylko raz w roku, w Dzień Pojednania. Zwyczajowo pościli jednak także w inne dni, i to z różnych powodów: dla umartwienia, aby się oczyścić, przebłagać Boga za grzechy, aby okazać żałobę, wyprosić jakąś łaskę lub dla wyrażenia pokory i poddaństwa względem Boga. Według Pisma Świętego pościć to upokorzyć się przed Stwórcą, okazać swoją zależność od Niego. Jezus przywrócił powszechnej praktyce postu właściwą motywację. Nie była bowiem pozbawiona ryzyka formalizmu, potępianego już przez proroków (Am 5,21; Jr 14,12), czy też ryzyka pychy i pewnej ostentacji. Kolejny raz zwrócił więc uwagę na intencję wszystkiego, co się robi, zwłaszcza praktyk religijnych. Tylko post wynikający z czystej intencji, a nie dla szukania rozgłosu, podoba się Bogu. Post podejmowany ku chwale Bożej nie powinien wiązać się z mniejszą niż zwykle troską o swój wygląd zewnętrzny. Uczniowie Jezusa podczas postu mają zachować pogodę ducha. Ponadto post musi łączyć się z praktykowaniem miłości bliźniego i poszukiwaniem sprawiedliwości (Iz 58,2-11). Dobra nieprzemijające. Jezus domaga się od swoich uczniów uznania prawdy o rzeczywistej wartości i przeznaczeniu dóbr materialnych. Wszelkie dobra ziemskie, tak cenione i strzeżone przez ludzi, zagrożone są działaniem moli, rdzy czy złodziei, a więc nie są trwałe. Gromadzenie bogactw na ziemi nie zabezpiecza przyszłości w sposób pewny, dlatego nie daje ludziom pokoju. Dopiero zdobywanie skarbów, które mają wartość w oczach Bożych daje uzasadnioną nadzieję wiecznego szczęścia. Ludzkie serce przywiązuje się do tego, co uważa za cenne. Ten, kto pokona pokusę bogactwa, umieści swe serce tam, gdzie znajduje się prawdziwy skarb, czyli u Ojca (Łk 12,21). Wewnętrzne światło. Człowiek potrzebuje światła duchowego, aby mógł rozeznawać dobro i zło oraz właściwie kierować swoim postępowaniem. W NT światłem jest Jezus i Jego nauka (J 8,12). Dzięki temu wewnętrzne oko człowieka widzi i właściwie ocenia rzeczywistość. Istnieje w człowieku „wewnętrzny organ”, który potrafi rozeznać prawdziwe dobro i nakłonić wolę do pójścia za nim. To sumienie, właściwie ukształtowane przez słowo Chrystusa. Należy jednak je troskliwie strzec od złego wpływu, gdyż jest delikatne i może ulec zniekształceniu.

2145

MATEUSZ 6,13-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) mamonie – aramejskie słowo mamona oznacza ‘bogactwo’, ‘przepych’; personifikowana moc pieniądza. W nauczaniu Jezusa to symbol nadmiernej troski o dobra materialne (Łk 16,9-13), których gromadzenie może stać się celem samym w sobie, najwyższą wartością i obsesją zamykającą człowieka na Boga i wartości duchowe.

9/4/08

8:17 AM

Page 2146

Bóg albo bogactwo 24 Nikt nie może służyć dwóm panom, gdyż albo jednego będzie nienawidził, a drugiego miłował, albo jednemu będzie oddany, a drugiego zlekceważy. Nie możecie służyć Bogu i mamoniea.

Łk 16,13

Zaufać Bogu 25 Dlatego mówię wam: Nie martwcie się o swoje życie – o to, co będziecie jeść i pić; ani o swoje ciało – o to, w co będziecie się ubierać. Czyż życie nie jest ważniejsze od pokarmu, a ciało od odzieży? 26Przyjrzyjcie się ptakom: nie sieją ani nie zbierają plonów i nie gromadzą ich w spichlerzach, a wasz Ojciec Niebieski je karmi. Czyż wy nie jesteście od nich ważniejsi? 27Czy ktoś z was zamartwiając się może przedłużyć swoje życie choćby o chwilę? 28Dlaczego martwicie się o odzież? Popatrzcie na polne kwiaty, jak rosną – nie pracują ani nie przędą. 29A mówię wam, że nawet Salomon w całym swym przepychu nie był tak ubrany jak jeden z nich. 30Jeśli więc polną trawę, która dzisiaj jest, a jutro zostanie spalona, Bóg tak ubiera, to czy nie tym bardziej was, ludzie słabej wiary? 31Nie martwcie się więc i nie mówcie: «Co będziemy jedli?» Albo: «Co będziemy pili?» Albo: «W co się ubierzemy?». 32O to wszystko zabiegają poganie. Przecież wasz Ojciec Niebieski wie, że tego wszystkiego potrzebujecie. 33Szukajcie najpierw królestwa Bożego i jego sprawiedliwości, a wszystko inne będzie wam dodane. 34Nie martwcie się o jutro, bo dzień jutrzejszy zatroszczy się o siebie. Każdy dzień ma dosyć swoich kłopotów.

Łk 12,22-31

Powściągliwość w sądzeniu 1 Nie osądzajcie, abyście nie byli osądzeni. 2W jaki bowiem sposób sami osądzacie, tak i was osądzą. Jaką miarą mierzycie, taką i wam odmierzą. 3Dlaczego widzisz drzazgę

Łk 6,37-38.41n

7

Bóg albo bogactwo. Dwóch panów nie może mieć wspólnego niewolnika. Ich interesy są bowiem zwykle różne, a niewolnik ma oddać wszystkie swoje siły na służbę swemu panu. Bóg domaga się od człowieka całkowitego oddania. Dlatego poważną przeszkodą są dobra doczesne, które stają się bożkami. Konkurują one z Bogiem o serce człowieka i często wygrywają, stając się sensem i celem ludzkiego życia. Człowiek bowiem szybko uzależnia się od dóbr materialnych, nazwanych tutaj mamoną. Nie można jednak ustawić obok siebie dwóch wartości jako najwyższych: Boga i dóbr doczesnych. Zaufać Bogu. Kiedy troska o rzeczy ziemskie zaprząta zbytnio uwagę człowieka, odrywa go od spraw istotnych dla życia. Może ona nawet przybrać formę chorobliwej skłonności ciągłego zabezpieczania się. Jezus podaje środek, który chroni przed takim niebezpieczeństwem i uwalnia z niewoli rzeczy. Jest nim ufność złożona w Bogu Ojcu. On nie przestaje troszczyć się o to, co stworzył. Opatrzność Boża, powołując do istnienia ptaki i kwiaty polne, wzięła na siebie troskę o zapewnienie im egzystencji. Człowiek wart jest w oczach Boga więcej niż zwierzęta czy rośliny, tym bardziej więc cieszy się Jego nieustanną opieką; nie jest pozostawiony własnemu losowi. Zbyt wielka troska o wszystko, co dotyczy doczesnego utrzymania, jest wyrazem małej, czyli słabej wiary. Obecność głodu na ziemi nie zaprzecza Bożej opatrzności, ale jest wezwaniem do oparcia relacji międzyludzkich na sprawiedliwości i braterskiej miłości. Ziemia jest bowiem w stanie wyżywić swoich mieszkańców. Powściągliwość w sądzeniu. Jezus podaje dwa uzasadnienia tego, że należy unikać osądzania bliźnich. Po pierwsze, ten, kto osądza innych, sam będzie kiedyś skazany przez Boga. Kto na ziemi nie będzie osądzał brata, lecz wspaniałomyślnie mu wybaczy, kiedyś, zamiast sądu według prawa i sprawiedliwości, doświadczy Bożego miłosierdzia. Dru-

MATEUSZ 6,24 — 7,3

2146

Mt 19,21-26

1Krl 10,1-29

Rz 2,1n; 1Kor 4,5 Mk 4,24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 8,7

Prz 23,9; Syr 22,9n

Łk 11,9-13 Pwt 4,29 Mt 18,19; Mk 11,24; Łk 18,1-8

Jk 1,5.17; 1J 5,14n; 3,22

Łk 6,31 Tb 4,15; Rz 13,8-10

Łk 13,23-24

Mt 19,24; J 10,9n

9/4/08

8:17 AM

w oku swego bratas, a w swoim oku nie dostrzegasz belki? 4Albo jak możesz powiedzieć swemu bratu: «Pozwól, że wyjmę drzazgę z twojego oka», gdy ty sam masz w swoim oku belkę? 5 Obłudniku! Wyjmij najpierw belkę z własnego oka, a wtedy przejrzysz i będziesz mógł wyjąć drzazgę z oka twojego brata. 6 Nie dawajcie psom tego, co święte, i nie rzucajcie pereł przed świnie, bo je podepczą, a potem rzucą się, aby was rozszarpać.

Page 2147

a) Prawo i Prorocy – zob. Mt 5,17+.

Wytrwałość w modlitwie 7 Proście a otrzymacie, szukajcie a znajdziecie, pukajcie a otworzą wam. 8Każdy bowiem, kto prosi, otrzymuje; kto szuka, znajduje; a temu, kto puka, otwierają. 9Czy jest wśród was ktoś taki, kto swojemu synowi, proszącemu o chleb, poda kamień? 10Albo gdy poprosi o rybę, czy poda mu węża? 11Jeśli więc wy, choć źli jesteście, umiecie dawać dobre dary swoim dzieciom, to tym bardziej wasz Ojciec, który jest w niebie, da to, co dobre, tym, którzy Go proszą. Złota zasada postępowania Wszystko więc, co chcielibyście, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie. Tego bowiem wymaga Prawo i Prorocya.

12

Ciasna brama 13 Wchodźcie przez ciasną bramę, bo szeroka jest brama i przestronna droga, która prowadzi do zguby, i liczni są ci, którzy tędy wchodzą. 14Jakże ciasna jest brama i wąska droga, która prowadzi do życia, i jakże nieliczni są ci, którzy ją znajdują! gie uzasadnienie dotyczy sytuacji, gdy obłudnik chce korygować błędy innych. Wydaje w ten sposób osąd o bliźnim, że jest on kimś gorszym. Uczeń Jezusa musi najpierw uznać prawdę o sobie, aby upomnienia kierowane do innych były uprawnione i odniosły pożądany skutek. Nie można przymykać oczu na błędy bliźniego, ale też nie należy skąpić mu cierpliwości, wyrozumiałości i przebaczenia (Mt 18,23-35). Wypowiedź Jezusa kończy się zaskakującą przenośnią. Wspomniane zwierzęta (psy, świnie) uchodziły w narodzie izraelskim za nieczyste. Werset ten stanowi więc upomnienie, aby naukę Jezusa głosić z roztropnością i należnym dla niej szacunkiem. Wytrwałość w modlitwie. W tej wypowiedzi Jezusa pojawiają się trzy zwroty o podobnej treści. Czasowniki: szukać i pukać zestawione ze słowem prosić służą do podkreślenia cech modlitwy – usilnej i wytrwałej. Poważne traktowanie próśb dziecka przez ziemskiego ojca daje Jezusowi argument do uzasadnienia o wiele doskonalszej dobroci Boga. To ona powinna być źródłem i podstawą wytrwałej i pełnej zaufania modlitwy chrześcijanina. W Chrystusie Jezusie jesteśmy dziećmi Bożymi i nabyliśmy prawa do nazywania Boga: Abba – Ojcze (Rz 8,15; Ga 4,6). Bóg wysłuchuje próśb nie dlatego, że chce uwolnić się od naszego natręctwa, ale ponieważ jest dobrym Ojcem, co oznacza, że swoją dobrocią nieskończenie przewyższa każdego ziemskiego ojca. Złota zasada postępowania. Złota reguła współżycia z ludźmi była w innej formie znana już w ST (Tb 4,15; Syr 31,15), a teraz została potwierdzona przez Jezusa (Mt 19,19). Każdy powinien innym czynić to, czego od nich oczekuje dla siebie. Jest to wskazówka, jak w praktyce realizować przykazanie miłości bliźniego. To, jakie dobro powinienem okazać innym (Będziesz miłował swego bliźniego...), poznaję po dobru, którego sam pragnę i potrzebuję (... jak siebie samego – Mt 22,39). Miłość jest najwłaściwszym kontekstem złotej reguły. Nie ma ona więc nic wspólnego z wyrachowaną łacińską zasadą: do ut des – daję, abyś (i mnie) dał. Ciasna brama. Uczeń Chrystusa stoi przed znanym już ze ST wyborem jednej z dwóch dróg: życia i śmierci (Pwt 11,26-28; 30,15-20; Ps 1; Jr 21,8). Życie osiąga się na drodze wierności Bożym przykazaniom; porzucenie ich wiedzie do śmierci (Ps 119,29n). Podobny sens ma metafora ciasnej i szerokiej bramy. Do zbawienia prowadzi tylko ciasna brama. Decydując się na królestwo niebieskie, decydujemy się na trudną drogę wierności Ewangelii. Uwaga, że wielu wybiera życie łatwe, a niewielu znajduje słuszną drogę, nie oznacza, że wielu będzie potępionych, a mało zbawionych. Wskazuje raczej na to, że wielu ludzi szybko rezygnuje z trudu realizacji wymagań stawianych przez Jezusa w Kazaniu na Górze.

2147

MATEUSZ 7,4-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Panie – pier wotna wspólnota chrześcijańska wyznawała w ten sposób wiarę w Chrystusa jako Boga (Mt 22,43+; Rz 10,9). b) na skale – w ST Bóg jest często nazywany skałą (np. Pwt 32,4; 2Sm 22,47; Ps 92,16). Tytuł ten podkreśla wierność Boga i Jego stałość w przymierzu, którym związał się z człowiekiem.

9/4/08

8:17 AM

Page 2148

Owoce zależą od drzewa 15 Strzeżcie się fałszywych prorokóws. Przychodzą do was w owczej skórze, ale wewnątrz są drapieżnymi wilkami. 16 Rozpoznacie ich po owocach. Bo czy zbiera się winogrona z cierniowych krzaków albo figi z ostu? 17Każde dobre drzewo wydaje dobre owoce, a złe drzewo wydaje złe owoce. 18Nie może dobre drzewo wydawać złych owoców ani złe drzewo wydawać dobrych owoców. 19Każde drzewo, które nie wydaje dobrych owoców, jest wycinane i wrzucane w ogień. 20Tak więc rozpoznacie ich po ich owocach.

Mt 12,33; Łk 6,43n 2P 2,1-3

Prawdziwi uczniowie 21 Nie każdy, kto mówi do Mnie: «Paniea! Panie!», wejdzie do królestwa niebieskiego, lecz tylko ten, kto pełni wolę mojego Ojca, który jest w niebie. 22W owym dniu wielu powie Mi: «Panie! Panie! Czyż nie prorokowaliśmy w imięs Twoje? W Twoje imię wyrzucaliśmy demonys i w Twoje imię dokonaliśmy wielu niezwykłych czynów». 23A wtedy im powiem: Nigdy was nie znałem! Odejdźcie ode Mnie wy, którzy postępujecie niegodziwie.

Łk 6,46; 13,27

Budowanie na skale 24 Każdy, kto słucha tych moich słów i wprowadza je w czyn, jest podobny do człowieka rozsądnego, który zbudował dom na skaleb. 25Spadł ulewny deszcz, wezbrały rzeki, zerwały się silne wiatry i uderzyły w ten dom. Ale on nie runął, bo zbudowany był na skale. 26Każdy, kto słucha tych moich słów, ale nie wprowadza ich w czyn, podobny jest do człowieka głupiego, który dom zbudował na piasku. 27Spadł ulewny deszcz, wezbrały rzeki, zerwały się silne wiatry i uderzyły w ten dom, a on się zawalił. A upadek jego był wielki”.

Łk 6,47-49

Owoce zależą od drzewa. Słowa Jezusa mogą odnosić się do ludzi wrogo nastawionych do Jego działalności, lecz także tych spośród Jego słuchaczy, którzy źle pojęli Jego naukę i błędnie przekazywali ją innym. Jezus ostrzega także przed samozwańczymi prorokami, wywodzącymi się ze wspólnot chrześcijańskich, jak i przed tymi, którzy z zewnątrz usiłują szkodzić wierzącym. Reguła: owoce są dowodem jakości drzewa, pozwoli nieomylnie ich rozpoznać i zdemaskować. Postępowanie fałszywych proroków i skutki ich działalności świadczą o ich intencjach. Podobnie – prawdziwego ucznia Jezusa rozpoznaje się po owocach jego życia. Prawdziwi uczniowie. Nie wystarczy deklarować wiarę czy miłość do Boga, trzeba potwierdzić je czynami (Jk 2, 14 -19+). Samo odwoływanie się do imienia Jezusa i nazywanie Go Panem, czyli wyznawanie wiary w Niego tylko ustami, nie zapewni zbawienia. Modlitwa nie jest wypowiadaniem magicznych zaklęć, które automatycznie sprawiają pożądane skutki. Uznać Boga swoim Panem oznacza oddać się pod Jego panowanie i żyć zgodnie z Jego wolą. Niektórzy ludzie otrzymali od Boga charyzmaty, czyli specjalne dary dla dobra wspólnoty (1Kor 12+). Jezus przypomniał trzy z nich: prorokowanie, czyli dar mówienia o Bogu i przekazywania prawd wiary, dar egzorcyzmowania, czyli wypędzania złych duchów w imię Jezusa, oraz dar czynienia cudów, czyli uzdrawiania w imię Chrystusa. Bóg udziela charyzmatów, komu chce; nie można sobie na nie zasłużyć. Dlatego nie są one gwarantem zbawienia osób, którym zostały dane. Osoby tak wyróżnione nie mogą zrezygnować z troski o zgodność własnego życia z wyznawaną wiarą. Kto na ziemi zamyka się przed nauką Chrystusa i nie chce jej realizować, w czasie sądu zostanie wyłączony z mesjańskiej wspólnoty zbawionych. Budowanie na skale. Przypowieść o dobrze i źle zbudowanym domu stanowi zakończenie Kazania na Górze. Słowa Jezusa są słowami Boga. Ze względu na ten boski autorytet i ich znaczenie dla zbawienia należy przyjąć całe nauczanie Jezusa i wypełniać je. Słuchanie Ewangelii ma być początkiem przemiany człowieka. Ze słuchania rodzi się wiara

MATEUSZ 7,15-27

2148

Syr 27,6

Mt 12,33

Mt 3,10; J 15,6

Iz 29,13

Mt 25,11n

Prz 10,25; 12,3.7; 1J 2,17

Ez 13,10-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 1,22; Łk 4,32

9/4/08

8:17 AM

28

Gdy Jezuss skończył przemawiać, tłumy zdumiewały się Jego nauką. 29W Jego mowie była bowiem niezwykła moc, jakiej nie posiadali ich nauczyciele Pisma.

Page 2149

a) Kafarnaum – zob. Mt 4,13+. b) setnik – oficer rzymski dowodzący oddziałem stu żołnierzy.

Cuda Jezusa objawiające nadejście królestwa Bożego Mk 1,40-44; Łk 5,12-14

Uzdrowienie trędowatego 1 Gdy zszedł z góry, podążał za Nim wielki tłum. 2Wtedy podszedł do Niego trędowaty, pokłonił się i prosił: „Panies! Jeżeli zechcesz, możesz mnie oczyścić”. 3On wyciągnął rękę, dotknął go i powiedział: „Chcę, bądź oczyszczony”. I natychmiast został oczyszczony z trądu. 4Jezuss mu nakazał: „Pamiętaj, nie mów o tym nikomu, lecz idź, pokaż się kapłanowi, a na świadectwo dla nich złóż ofiaręs, zgodnie z nakazem Mojżesza”.

8

Mk 1,34+ Kpł 14,1-32

Łk 7,1-10; J 4,46-54

Ps 33,9; 107,20

Wiara setnika 5 Gdy wszedł do Kafarnauma, zbliżył się do Niego setnikb i zaczął prosić: 6„Panies, mój sługa leży w domu sparaliżowany i bardzo cierpi”. 7Powiedział mu: „Przyjdę, aby go uzdrowić”. 8 Wtedy setnik rzekł: „Panie, nie jestem godny, abyś wszedł do mojego domu, ale powiedz tylko słowo, a mój sługa odzyska zdrowie. 9Bo i ja, chociaż sam podlegam władzy, mam pod sobą żołnierzy. I kiedy mówię jednemu z nich: Idź! – on idzie. A innemu: Przyjdź! – on przychodzi. A gdy do sługi mówię: (Rz 10,17), która wyraża się i realizuje w konkretnych postawach i uczynkach (Jk 2,17-26). Przypowieść nawiązuje do warunków klimatycznych Palestyny i zwyczajów jej mieszkańców. W okresie zimy często wieją tam z zachodu gwałtowne wiatry, które wywołują nagłe obfite deszcze. Ulewy napełniają suche koryta okresowych potoków (tzw. wadi). Te z kolei często wtedy wylewają, powodując niszczące powodzie. Stąd każdy dobry budowniczy w Palestynie wznosi budowlę na solidnym fundamencie, który jest wsparty na skale, czyli na trwałym gruncie. Budowniczymi są wszyscy słuchacze nauki Jezusa. On jest dla chrześcijan skałą, na której powinni wznosić fundament swojego duchowego życia (1Kor 10,4). Atak żywiołów to obraz różnych życiowych doświadczeń i niepowodzeń, które dosięgają człowieka. Szczere praktykowanie i rozwijanie wyznawanej wiary oraz umacnianie więzi z Bogiem zapewnia konieczną siłę do przetrwania różnych nieszczęść. Jezus swoim nauczaniem objawił wolę Bożą w sposób ostateczny. W ten sposób doskonale wypełnił zadanie, jakie w okresie ST pełniło Prawo Boże. Podziw tłumów był hołdem złożonym Jezusowi jako boskiemu nauczycielowi i prawodawcy. Uzdrowienie trędowatego. Rozdział ósmy otwiera narracyjną część Ewangelii. Mateusz przedstawia w niej czyny Jezusa i ukazuje Go jako lekarza i cudotwórcę. Według Prawa (Kpł 13 – 14) trąd był największą nieczystością, dlatego wykluczał chorego ze społeczności. Człowiek dotknięty trądem musiał usunąć się z własnej rodziny i grona przyjaciół, gdyż stanowił zagrożenie dla ich zdrowia i życia. Stawał się więc człowiekiem marginesu. Trędowaty, zbliżając się do Jezusa, złamał przepisy ST. Uczynił to jednak, kierując się głęboką wiarą. Jezus, uzdrawiając go, przywrócił trędowatego wspólnocie. Uzdrowiony musiał jeszcze dopełnić przepisów Prawa: przedstawić się kapłanowi, który po stwierdzeniu faktu uzdrowienia miał polecić mu złożenie ofiary (Kpł 14,2-20). W ten sposób oficjalnie poświadczano uzdrowienie, a człowiek, odzyskawszy czystość, mógł wrócić do społeczności. Dla wierzących pier wotnego Kościoła trąd był przede wszystkim obrazem grzechu i choroby duszy. Dlatego ewangelista opisuje trąd w kategoriach nieczystości: nie pisze o wyleczeniu, ale o oczyszczeniu. Przykład trędowatego uświadamia społeczne skutki osobistego grzechu, a więc zagrożenie dla innych oraz okaleczenie wspólnoty przez wykluczenie się z niej. Są nimi: zagrożenie dla moralnego zdrowia innych wiernych oraz okaleczenie wspólnoty, z którą grzesznik traci pełną więź, godząc się na grzech. Wiara setnika. Kafarnaum stało się centrum działalności Jezusa i Jego miastem (Mt 9,1). W tej osadzie rybackiej, ze względu na przebiegającą w pobliżu granicę, stacjonował garnizon wojska. Setnik był bardzo przychylny Żydom, gdyż zbudował dla nich synagogę (Łk 7,5). Tematem tego opowiadania jest jego wiara i pokora wobec Chrystusa. Żołnierz nie pro-

2149

MATEUSZ 7,28 — 8,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) W Piśmie Świętym oraz w tradycji judaistycznej szczęście czasów mesjańskich przedstawiano przy pomocy obrazu uczty (np. Iz 25,6-12; 55,1n; por. także Mt 22,1-10; Ap 19,9). b) synowie królestwa – Żydzi, spadkobiercy Bożych obietnic. Skoro jednak odrzucają Chrystusa, ich dziedzictwo zostanie przekazane innym narodom (poganom). To samo niebezpieczeństwo grozi także chrześcijanom, jeśli uznają, że wybawienie należy się im automatycznie. c) płacz i zgrzytanie zębów – charakterystyczny w Ewangelii według św. Mateusza obraz cierpienia potępionych (Mt 13,42.50; 22,13; 24,51; 25,30). W ST wyrażał złość grzeszników na sprawiedliwych (Hi 16,9; Ps 35,16; 37,12; 112,10). Płacz wyraża rozpacz, a zgrzyt zębów – wściekłość, która wyklucza powrót do Boga.

9/4/08

8:17 AM

Page 2150

Zrób to! – on robi”. 10Gdy Jezuss to usłyszał, zdziwił się i powiedział do idących za Nim: „Zapewniam was: U nikogo w Izraelus nie spotkałem tak wielkiej wiary. 11I dlatego mówię wam: wielu przyjdzie ze wschodu i z zachodu i w królestwie niebieskim zasiądą przy stole z Abrahamem, Izaakiem i Jakubema. 12A synowie królestwab zostaną wyrzuceni w ciemności, na zewnątrz. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębówc”. 13Do setnika zaś powiedział: „Idź, niech ci się stanie tak, jak uwierzyłeś”. W tej samej chwili jego sługa odzyskał zdrowie. Uzdrowienia w domu Piotra 14 Jezuss wszedł do domu Piotra i zobaczył, że jego teściowa leży w gorączce. 15Dotknął jej ręki i gorączka ustąpiła. A teściowa wstała i usługiwała Mu. 16 Wieczorem przyprowadzano do Niego wielu opętanychs. A On słowem wyrzucał złe duchy i uzdrawiał wszystkich chorych. 17 Tak spełniło się słowo przekazane przez prorokas Izajasza: On wziął na siebie nasze słabości i dźwigał nasze choroby.

Mk 1,29-34; Łk 4,38-41

Potrzeba wyrzeczeń 18 Gdy Jezuss zobaczył gromadzący się wokół Niego tłum, polecił przeprawić się na drugą stronę jeziora. 19Wtedy przyszedł do Niego pewien nauczyciel Pisma i powiedział: „Nauczycielu, pójdę za Tobą, dokądkolwiek się udasz”. 20Jezus mu odpowiedział: „Lisy mają nory, a ptaki – gniazda, tylko Syn Człowieczys nie ma gdzie położyć głowy”. 21A inny Jego uczeń powiedział: „Panies, pozwól mi najpierw pójść pogrzebać mojego ojca”. 22Ale Jezus odparł: „Pójdź za Mną, a umarli niech grzebią swoich umarłych”.

Łk 9,57-60

sił o wizytę w swoim domu. Nie chciał narazić Jezusa na nieprzyjemności ze strony rodaków z powodu wizyty w domu poganina. Słowa oficera wyrażają także świadomość własnej grzeszności. Wiarę w moc słowa Jezusa setnik opierał na własnym doświadczeniu karności wojskowej. Był pewny, że jego prośba spowoduje interwencję Mistrza, którego uzdrowicielskie słowo będzie nieodwołalnym rozkazem. Chrystus pochwalił wiarę setnika, a równocześnie zapowiedział wejście pogan do królestwa niebieskiego. Kościół włączył wyznanie setnika do liturgii Mszy św. Przed komunią św. wierni modlą się jego słowami, uznając własną niegodność i wyznając wiarę w uzdrowicielską moc Chrystusa. Uzdrowienia w domu Piotra. Uzdrowienie teściowej Piotra sprawiło, że przybywało wielu chorych z całej okolicy. Opis uzdrowień jest bardzo ogólnikowy i uproszczony. Dzięki temu uwaga koncentruje się na Jezusie: na Jego pełnym miłości stosunku do chorych i potrzebujących pomocy oraz na Jego wszechmocy, która odsłania Jego zbawczą misję. Moc Chrystusa ujawniła się przede wszystkim w zwycięstwie nad śmiercią, grzechem i złymi duchami. Cudowne uzdrowienia objawiają Jego władzę nad szatanem i zapowiadają ostateczny tryumf Jezusa. Chorobę uważano za naturalne następstwo grzechu (Ps 107,17; J 9,2) i sądzono, że człowiek chory pozostaje we władaniu złego ducha. Przywrócić choremu zdrowie oznaczało więc uwolnić go spod władzy szatana. Cytując proroctwo Izajasza (Iz 53,4), Mateusz ponownie przywołuje zapowiadanego przez proroka Sługę Pańskiego (Mt 3,13-17+). Proroctwo to wypełnia się w Jezusie od początku Jego publicznej działalności, aby osiągnąć swój szczyt w Jego Męce, Śmierci i Zmartwychwstaniu. Potrzeba wyrzeczeń. Jezus nie pozostawił wątpliwości, że bezwzględnym warunkiem pójścia za Nim jest wyrzeczenie się wszystkiego: przywiązania do bogactwa i dotychczasowego życia. Uczeń ma dzielić los Mistrza, który nie ma przecież stałego miejsca zamieszkania. Drugi rozmówca chciał pójść za Jezusem, ale po wypełnieniu uczynku miłosierdzia względem osoby zmarłej. Pochowanie zmarłego ojca było u Żydów uważane za niezwykle ważny obowiązek. Pójście za Jezusem, a więc przyjęcie Jego nauki, jest jednak ważniejsze niż dobre uczynki, nawet względem najbliższych. Najpierw mamy być uczniami Jezusa, zaś wszystko inne – potem.

MATEUSZ 8,10-22

Łk 13,28n

2150

Iz 53,4

2Kor 8,9

Mt 10,37

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 4,35-41; Łk 8,22-25

Mk 5,1-20; Łk 8,26-39

Mt 4,3

Mk 2,1-12; Łk 5,17-26

9/4/08

8:17 AM

Uciszenie burzy 23 Potem wsiadł do łodzi, a za Nim poszli Jego uczniowie. 24 Nagle zerwała się na jeziorze tak wielka burza, że fale zalewały łódź. A On spał. 25Zaczęli Go budzić i krzyczeli: „Panies, ratuj! Giniemy!”. 26Odpowiedział im: „Ludzie słabej wiary, czemu się boicie?”. Potem wstał, zgromił wichry i jezioro i zapanowała głęboka cisza. 27A ludzie dziwili się i pytali: „Kimże On jest, że nawet wichry i jezioro są Mu posłuszne?”.

Page 2151

a) krainy Gadareńczyków – obszar leżący na południowo-wschodnim brzegu jeziora Genezaret, wokół Gadary, jednego z miast Dekapolu (zob. Słownik). Były to tereny pogańskie, skoro hodowano tam świnie, zwierzęta uważane przez Żydów za nieczyste (Kpł 11,7n; Pwt 14,8). b) swojego miasta – tj. do Kafarnaum, zob. Mt 4,13+.

Uzdrowienie dwóch opętanych Kiedy przybył na drugi brzeg jeziora, do krainy Gadareńczykówa, dwaj opętanis wybiegli Mu naprzeciw z grobów. Byli bardzo niebezpieczni i dlatego nikt nie miał odwagi tamtędy przechodzić. 29Zaczęli oni krzyczeć: „Co mamy z Tobą wspólnego, Synu Bożys? Przyszedłeś tu przed czasem, aby nas dręczyć?”. 30A w pobliżu pasła się liczna trzoda świń. 31 Złe duchy błagały Go: „Jeśli zamierzasz nas wyrzucić, poślij nas w tę trzodę świń”. 32Powiedział im: „Idźcie!”. Wtedy opuściły ich i weszły w świnie, a cała trzoda ruszyła po urwistym zboczu w dół do jeziora i utonęła. 33Ci, którzy paśli świnie, uciekli do miasta i tam opowiedzieli o wszystkim, także o tym, co stało się z opętanymi. 34Wówczas wszyscy mieszkańcy miasta wyszli Jezusowis naprzeciw, a gdy Go zobaczyli, prosili, żeby opuścił ich krainę. 28

Uzdrowienie człowieka sparaliżowanego 1 On wsiadł do łodzi, przeprawił się na drugi brzeg i przyszedł do swojego miastab. 2Tam przynieśli Mu człowieka sparaliżowanego, leżącego na łóżku. Jezus, widząc ich wiarę, powiedział do chorego: „Ufaj, synu! Twoje grzechys są odpuszczone”. 3A niektórzy nauczyciele Pisma pomyśleli

9

J 10,33-36

Uciszenie burzy. Łódź, na którą ewangelista zwraca uwagę, jest obrazem Kościoła w niebezpieczeństwie. W sytuacji zagrożenia uczniowie zwracają się do Jezusa, nazywają Go Panem (Mt 7,21+) i proszą o ratunek, a dosłownie o zbawienie; uciekają się do Tego, który może ich zbawić, ocalić. Wyrzut, jaki Jezus czyni uczniom, jest bardziej wezwaniem do zastanowienia się nad kondycją ich wiary niż naganą za jej brak. Słaba wiara nie wystarczy do przetrwania trudnych prób i doświadczeń. Wydarzenie z burzą służyło w pier wotnym Kościele pouczeniu, że wiara w moc Jezusa jest potrzebna i że daje niezbędną siłę do pokonania życiowych niebezpieczeństw. Posłuszeństwo Jezusowi i zaufanie do Niego, zwłaszcza w chwilach próby, okazują się niezawodnie skuteczne. Uzdrowienie dwóch opętanych. Jezus po raz pierwszy udał się do pogan, do których także adresowana będzie jego Ewangelia (Mt 28,19). Opowiadanie o uzdrowieniu dwóch opętanych ilustruje moc słowa Bożego i odpowiada na postawione wcześniej pytanie: Kim jest Jezus? (Mt 8,27). Posłuszne są Mu nie tylko żywioły przyrody, ale nawet złe duchy. Dwaj opętani mieszkali w grobach, a więc, zgodnie z przekonaniami Żydów, w królestwie śmierci i demonów. Ludzie, którzy tam przebywali, ściągali na siebie rytualną nieczystość, tracili własną osobowość, a stawali się niewolnikami złych duchów. Dwaj opętani przybliżyli się do Jezusa, poznali, kim On jest i uznali Jego moc. Złe duchy wiedziały, że nie mają żadnych możliwości pokonania Jezusa, więc prosiły o możliwość ucieczki: runęły w głębiny wodne, które w czasach Jezusa były symbolem siedziby szatana. Chrystus objawił się więc jako zwycięzca mocy zła i panowania szatana. Cuda Jezusa są znakami Jego panowania, jednak świadkom cudów nie zapewniają zbawienia automatycznie (Łk 16,27-31). Potrzeba bowiem otwartej postawy człowieka i woli spotkania się ze Zbawiającym. Tymczasem przerażeni Gadareńczycy błagali Jezusa, aby opuścił ich strony. Uzdrowienie człowieka sparaliżowanego. Jezus zwraca uwagę na wiarę tych, którzy przynieśli chorego. Ona sprawia, że Jezus go uzdrawia. Rozpoczyna jednak od choroby grzechu, która paraliżuje człowieka od wewnątrz i jest groźniejsza

2151

MATEUSZ 8,23 — 9,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Mateusz – tradycja identyfikuje go z Lewim, synem Alfeusza (Mk 2,14). b) Oz 6,6 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). c) Jezus nie lekceważy ludzi prawdziwie sprawiedliwych, natomiast przeciwstawia się tu faryzeuszom, którzy bezpodstawnie uważają się za sprawiedliwych. d) uczniowie Jana – wokół Jana Chrzciciela zgromadziła się grupa uczniów, dla których był on mistrzem i nauczycielem. Kilku spośród nich przyłączyło się do Jezusa (J 1,35nn). Niektórzy uczniowie Jana wierzyli, że Jan był Mesjaszem. Tworzyli oni sektę znaną jeszcze w II w.

9/4/08

8:17 AM

Page 2152

sobie: „On bluźni”. 4Jezus przejrzał ich myśli i zapytał: „Dlaczego złe myśli opanowały wasze sercas? 5Co jest łatwiejsze? Powiedzieć: «Twoje grzechy są odpuszczone» czy też rozkazać: «Wstań i chodź»? 6Abyście się jednak przekonali, że Syn Człowieczys ma na ziemi władzę odpuszczania grzechów – wtedy powiedział do człowieka sparaliżowanego – wstań, weź łóżko i wracaj do swego domu”. 7A on wstał i poszedł do swojego domu. 8Gdy tłumy to zobaczyły, ogarnął je lęk i chwaliły Boga za to, że dał ludziom taką moc.

Dn 7,14; J 5,27

Powołanie Mateusza Gdy Jezuss odchodził stamtąd, zobaczył człowieka, który pobierał cło. Miał na imię Mateusza. Powiedział do niego: „Pójdź za Mną!”. A on wstał i poszedł za Nim. 10 Gdy Jezus siedział w domu przy stole, wielu celników i grzeszników przyszło i usiadło z Nim oraz z Jego uczniami. 11 Zobaczyli to faryzeuszes i pytali Jego uczniów: „Dlaczego wasz Nauczyciel spożywa posiłek wspólnie z celnikami i grzesznikami?”. 12Gdy On to usłyszał, powiedział: „Lekarz nie jest potrzebny zdrowym, lecz chorym. 13Idźcie i starajcie się zrozumieć, co znaczy: Miłosierdzia chcę, a nie ofiaryb. Bo nie przyszedłem powoływać sprawiedliwych, ale grzesznikówc”.

Mk 2,13-17; Łk 5,27-32

Sprawa postów. Stare i nowe Wtedy podeszli do Niego uczniowie Janad i zapytali: „Dlaczego my i faryzeuszes tak często pościmy, a Twoi uczniowie nie poszczą?”. 15Jezuss im odpowiedział: „Czy goście weselni mogą się smucić, kiedy pan młody jest z nimi? Nadejdą jednak dni, kiedy pan młody zostanie im zabrany, i wtedy będą pościć. 16 Nikt nie przyszywa łaty z nowego materiału do starego ubrania, bo łata się oderwie i powstanie jeszcze większe roz-

Mk 2,18-22; Łk 5,33-39

9

14

niż choroby ciała. Nie można uczynić człowieka naprawdę wolnym, lecząc jedynie jego ciało. Trzeba jeszcze usunąć korzeń wszelkiego zła – grzech. Jezus ma władzę, aby to uczynić; stwierdza tym samym, że jest Bogiem. Nazywa siebie Synem Człowieczym (Mt 8,20), gdyż tytuł ten najlepiej określa jego godność oraz misję. Uzdrowienie ciała sparaliżowanego człowieka miało być znakiem dla wzburzonych nauczycieli Pisma, że Jezus ma władzę leczenia ludzkich dusz z choroby grzechu. Zgromadzonych ludzi ogarnął lęk, gdyż w tym, czego byli świadkami, dostrzegli działanie samego Boga. Powołanie Mateusza. Słowo „celnik” dla ortodoksyjnego Izraelity oznaczało „grzesznik”. Według faryzeuszów, którzy przestrzegali ściśle przepisów Prawa, pobożny Żyd nie powinien przebywać w towarzystwie grzeszników. Tymczasem Jezus, dobry pasterz, szukał właśnie takich ludzi, aby ich uleczyć, czyli uwolnić od choroby grzechu, a nawet powołać wielu z nich do swojej służby. On przyszedł, aby wzywać grzeszników do pokuty, czyli uświadamiać ich o zagrożeniu, jakie przez grzech noszą w sobie; przez pokutę mogą jednak otworzyć się na leczącą łaskę Boga. Obecność Jezusa wśród grzeszników jest znakiem wypełniania się obietnicy przebaczenia (Oz 12,7; Am 5,14.24). Łaskę tę Jezus przekazał Kościołowi (Mt 18,18; J 20,21-23; 2Kor 5,18-21), dlatego także on powinien wchodzić w środowiska, które najbardziej potrzebują leczącej łaski miłosierdzia i szukać zagubionych dzieci Bożych. Sprawa postów. Stare i nowe. Post był praktyką głęboko zakorzenioną w religijności narodu (Mt 6,16-18+). Częste posty wyrażały m.in. tęsknotę Izraelitów za zbawieniem. Dlatego zwiększali ich ilość, aby przyspieszyć wypełnienie się Bożych obietnic. Z czasem zaczęto krytykować tych wszystkich, którzy nie pościli. Jezus swoim nauczaniem i przykładem sprzeciwił się tej powszechnej praktyce. Nie wymagał specjalnych postów od swoich uczniów, chociaż sam pościł i nauczał o tej praktyce (Mt 3,2; 6,16-18+). Nie występował nigdy przeciwko postowi płynącemu z ducha, ale piętnował postawę obłudy w praktykowaniu pobożności. Stwierdził, że sytuacja, w jakiej znajdują się Jego uczniowie, jest sprzeczna z praktyką postu, bowiem czas Jego obecności wśród nich jest okresem wesela. Chrystus jest dawcą radości, gdyż

MATEUSZ 9,4-16

Ps 139,4

2152

Mt 12,7; Oz 6,6; 12,7; Am 5,21n; Łk 19,10

J 3,29+

2Kor 5,17; Ga 1,6; 4,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Hi 32,19

Mk 5,21-43; Łk 8,40-56

Mt 23,5+ Mt 14,36; Dz 19,12

J 11,11-13

9/4/08

8:17 AM

darcie. 17Nie wlewa się też młodego wina do starych worków skórzanycha, bo popękają. Wtedy i wino się wyleje, i worki przepadną. Młode wino wlewa się do nowych worków skórzanych, aby zachować jedno i drugie”.

Page 2153

a) worków skórzanych – jednym ze sposobów przechowywania wina było trzymanie go w workach uszytych ze zwierzęcej skóry.

Jezus czyni nowe cuda Gdy to mówił, przyszedł pewien dostojnik. Pokłonił się Mu i prosił: „Przed chwilą skonała moja córka. Jednak przyjdź i połóż na nią rękę, a ożyje”. 19Jezuss wstał i razem z uczniami poszedł za nim. 20 W drodze podeszła do Niego kobieta, która od dwunastu lat miewała krwotoki, i z tyłu dotknęła frędzli Jego płaszcza. 21 Bo pomyślała sobie: „Jeśli tylko dotknę Jego płaszcza, odzyskam zdrowie”. 22A Jezus odwrócił się, zobaczył ją i powiedział: „Ufaj, córko! Twoja wiara cię uzdrowiła”. I w tej chwili kobieta odzyskała zdrowie. 23 Gdy Jezus przyszedł do domu dostojnika, zobaczył fletnistów i lamentujący tłum. 24Nakazał im: „Wyjdźcie stąd, bo dziewczynka nie umarła, tylko zasnęła”. Lecz oni wyśmiewali się z Niego. 25Kiedy usunięto tłum z mieszkania, wszedł do środka i wziął ją za rękę. I dziewczynka wstała. 26Wiadomość o tym rozeszła się po całej okolicy. 18

Uzdrowienie dwóch niewidomych Gdy Jezuss odchodził stamtąd, poszli za Nim dwaj niewidomi i krzyczeli: „Zmiłuj się nad nami, Synu Dawidas!”. 28 Kiedy wszedł do domu, niewidomi podeszli do Jezusa, a On ich zapytał: „Czy wierzycie, że mogę to uczynić?”. Odpowiedzieli Mu: „Tak, Panies!”. 29Wtedy dotknął ich oczu i powiedział: „Niech się wam stanie według waszej wiary”. 30I odzyskali wzrok. A Jezus surowo im nakazał: „Pamiętajcie, żeby się o tym nikt nie dowiedział”. 31Oni jednak, skoro tylko wyszli, rozpowiadali o Nim po całej okolicy.

Mt 20,29-34; Mk 10,46-52; Łk 18,35-43 27 Mt 15,22+

Mk 1,34+

realizuje wyczekiwane zbawienie. Przewidując jednak swoją Mękę i Śmierć, zapowiedział także czas postu. Nowość nauki Jezusa nie dopuszczała kompromisu z dawną pobożnością. Starym ubraniem i starymi workami na wino jest judaizm przez to wszystko, co jest w nim przejściowe z punktu widzenia Bożego planu zbawienia. Natomiast nowe płótno i młode wino to nowa nauka Jezusa. Nie można jej łączyć z postępowaniem opartym na starych zasadach. Jezus czyni nowe cuda. Ojciec zmarłej wykazał się wielką wiarą, przychodząc do Jezusa z prośbą o wskrzeszenie córki. Kiedy następnie w domu dostojnika Jezus próbował wzbudzić w żałobnikach wiarę, został wyśmiany. Nieodwracalność śmierci nie pozostawiła już w opłakujących dziecko miejsca na wiarę. Jednak Jezus jest zwycięzcą śmierci. Władza, jaką ma nad tym najboleśniejszym skutkiem grzechu (Rz 6,33), jest zapowiedzią całkowitego i ostatecznego zwycięstwa nad śmiercią, jakie przyniesie Jego Zmartwychwstanie. Choroba, która dotknęła kobietę, czyniła ją nieczystą (Kpł 15,19-27). Mimo że nie wolno jej było spotykać się z ludźmi, podeszła do Jezusa i została uzdrowiona dzięki swej wierze. W obydwu opowiadaniach przewija się temat wiary koniecznej do zbawienia, ocalenia. Wybawienie bowiem od choroby czy śmierci zależy od uznania w Jezusie Zbawiciela. Uzdrowienie dwóch niewidomych. Tytułując Jezusa Synem Dawida, niewidomi wyznali wiarę w Niego jako Chrystusa, czyli Mesjasza. Jezus nie spełnił ich prośby od razu, lecz dopiero kiedy wiara proszących okazała się wytrwała. To ona znowu stała się podstawą uzdrowienia. Na koniec Chrystus surowo zakazał uzdrowionym mówić o tym, co się wydarzyło. Zakaz ten miał na celu ochronę przed błędnym pojmowaniem Jego misji. Jezus nie jest przywódcą politycznym, który przyniesie wyzwolenie od rzymskiego okupanta, ale wybawcą duchowym.

2153

MATEUSZ 9,17-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) W Piśmie Świętym często naród izraelski przedstawiany jest jako trzoda potrzebująca pasterza (np. 2Krn 18,16; Za 10,2). Powołani do tego zadania ludzie mieli być widzialnym znakiem troski Boga – Pasterza Izraela (Ps 80,2; Ez 35,11nn). b) Szymon Kananejczyk – w Łk 6,15 nosi przydomek Gorliwy. c) Iskariota – prawdopodobnie z hebr. isz Keriot, czyli ‘człowiek z Keriotu’, miasta znajdującego się w okolicy Hebronu. Określenie to może pochodzić także od łac. słowa sicarius – ‘człowiek ze sztyletem’. Oznaczałoby to, że Judasz, podobnie jak Szymon Gorliwy, należał do partii zelotów, która akceptowała każdy środek walki z rzymskim okupantem, także skrytobójcze morderstwa.

9/4/08

8:17 AM

Page 2154

Uzdrowienie opętanego 32 Zaledwie tamci odeszli, przyprowadzono do Niego niemowę, który był opętanys. 33Gdy demons został wyrzucony, niemy zaczął mówić. Tłumy zdumiewały się i mówiły: „Jeszcze nigdy nie widziano czegoś podobnego w Izraelus”. 34Faryzeuszes jednak twierdzili: „Wyrzuca demony mocą ich przywódcy”.

Łk 11,14n

Owce bez pasterza 35 Jezuss obchodził wszystkie miasta i wsie. Nauczał w synagogachs i głosił ewangelięs o królestwie. Leczył także wszystkie choroby i dolegliwości. 36 A widząc wielkie tłumy ludzi, litował się nad nimi, gdyż byli udręczeni i porzuceni jak owce, które nie mają pasterzaa. 37 Wtedy powiedział do uczniów: „Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało. 38Proście więc Pana żniwa, aby wysłał robotników na swoje żniwo”.

Mk 6,6.34; Łk 10,2 Mt 4,23

Mt 12,22-24

Mk 2,12

Lb 27,17; 1Krl 22,17; Jdt 11,19; Ez 34,3-6 J 4,35-38

Mowa do głosicieli królestwa Bożego Wybór Dwunastu 1 Przywołał dwunastu uczniów i dał im władzę nad duchami nieczystymi, aby mogli je wyrzucać i uzdrawiać wszystkie choroby oraz dolegliwości. 2Takie są imiona dwunastu apostołóws: pierwszy Szymon, zwany Piotrem, i jego brat Andrzej, Jakub, syn Zebedeusza, i jego brat Jan, 3Filip i Bartłomiej, Tomasz i celnik Mateusz, Jakub, syn Alfeusza, i Tadeusz, 4Szymon Kananejczykb i Judasz Iskariotac, który Go później zdradził.

10

Uzdrowienie opętanego. Kolejne świadectwo mocy Jezusa. W Jego czasach wierzono powszechnie, że szatan czy złe duchy manifestują swoją obecność w człowieku przez chorobę (Mt 8,14-17+). Dlatego wyrzucenie złego ducha z osoby wiązało się z przywróceniem jej zdrowia. Cudotwórcza działalność Jezusa wywoływała bardzo różne reakcje. Z braku logicznego argumentu przeciwko Jezusowi, bezradni faryzeusze posunęli się do złośliwej insynuacji, że wypędza On z ludzi złe duchy, będąc w zmowie z Belzebubem. Tłumy natomiast podziwiały moc Jezusa, gdyż przyjmowały fakty bez uprzedzeń. Owce bez pasterza. Mateusz streszcza dotychczasową działalność Jezusa. Ewangelia zawiera bowiem opis tylko nielicznych czynów Chrystusa (J 21,25). Jezus jest Dobrym Pasterzem (J 10,11.14). Wzrusza Go widok bezbronnych owiec, czyli ludzi potrzebujących jego pomocy, udręczonych i zagubionych. Widząc wielkie potrzeby, zaprasza także innych ludzi, aby mieli udział w Jego pasterskiej trosce (Mt 10,1-4; por. Jr 3,15). Konieczność wielu współpracowników Jezus obrazuje metaforą żniw, które w Piśmie Świętym są częstą ikoną zbawienia. W Palestynie na żniwa jest niewiele czasu. Dojrzałe zboże musi być zżęte szybko, zanim ziarno wypadnie z kłosów i zanim zostanie spalone przez słońce. Trzeba więc wynająć wielu robotników, aby praca została zakończona we właściwym czasie. Dzięki nauczaniu i cudom Jezusa, królestwo Boże szerzyło się coraz bardziej. Nadszedł czas Bożych żniw, gdyż pola ludzkich serc obrodziły obficie (J 4,35). Nieliczni robotnicy nie zbiorą całego plonu błogosławieństwa Bożego. Potrzeba więcej żniwiarzy – uczniów Chrystusa, którzy podejmą Jego misję w świecie. Nowe powołania kapłańskie, zakonne, misyjne i apostolskie to intencja modlitwy podana nam przez samego Jezusa. Są one zawsze darem Bożym, ale i owocem naszej modlitwy. Wybór Dwunastu. Wybór dwunastu spośród wielu uczniów Jezusa ma znaczenie symboliczne: przywodzi na myśl dwanaście plemion Izraela i oznacza początek tworzenia nowego ludu Bożego. Izrael składał się z dwunastu rodów zwanych plemionami, które wywodziły się od dwunastu synów Jakuba. Liczba dwanaście oznacza więc cały naród, lud Boży. Na przestrzeni dziejów wiele plemion zaginęło, wtopiło się w ludy pogańskie. Ci, którzy ocaleli, wierzyli, że Bóg kiedyś wskrzesi i zbierze wszystkie plemiona w nowy lud Boży (Jr 31,10n). Jezus spełniał te oczekiwania, ustanawiając dwunastu apostołów fundamentem nowego Izraela – Kościoła (Dz 1,15-26; Rz 9,6-8, Ap 21,14). Odtąd tytuły Dwunastu i apostołowie będą wyrazem ich funkcji i wyjątkowej godności. Apostołowie Jezusa byli reprezentantami Jego samego, posłańcami o wyjątkowej godności, ze względu na Ewangelię, której stali się głosicielami. Szymon nazwany skałą

MATEUSZ 9,32 — 10,4

2154

Mk 3,13-19; Łk 6,12-16

Dz 1,13

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 6,7-11; Łk 9,2-5; 10,3-12 Łk 9,52n; J 4,9.40 Mt 3,2; 4,17+

Iz 55,1; Dz 8,20

1Kor 9,14

Dz 13,51; 18,6

Rdz 19; Mt 11,24

Mk 13,9-13; Łk 21,12-19

J 16,1-4 J 15,27 Wj 4,10-12; Jr 1,6-10; Łk 12,11n J 15,26; Dz 4,31

9/4/08

8:17 AM

Rozesłanie Dwunastu 5 Tych Dwunastu Jezuss posłał i nakazał im: „Nie chodźcie do pogan i omijajcie miasta samarytańskie. 6Idźcie natomiast do zagubionych owiec z narodu izraelskiego. 7Idźcie i głoście: Nadchodzi już królestwo niebieskie. 8Uzdrawiajcie chorych, wskrzeszajcie umarłych, oczyszczajcie trędowatych i wyrzucajcie demonys. Darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. 9Nie troszczcie się o to, by mieć przy sobie złoto, srebro czy miedziaki. 10Nie bierzcie też w drogę torby podróżnej ani dwóch ubrań, ani sandałów, ani laski. Bo ten, kto pracuje, ma prawo do utrzymania. 11Kiedy wejdziecie do jakiegoś miasta lub wsi, dowiedzcie się, kto tam jest godny szacunku. U niego się zatrzymajcie dopóki nie odejdziecie. 12Gdy zaś wejdziecie do domu, pozdrówcie go. 13Jeśli dom na to zasługuje, niech przyjdzie do niego wasz pokój; jeśli na to nie zasługuje, niech wasz pokój do was powróci. 14Jeżeli w jakimś domu lub mieście was nie przyjmą i nie zechcą słuchać waszych słów, wtedy wyjdźcie stamtąd i strząśnijcie proch z waszych nóg. 15 Zapewniam was: Lżej będzie ziemiom Sodomy i Gomory w dniu sądus niż temu miastu.

Page 2155

a) sądom – chodzi o żydowskie sądy lokalne, w odróżnieniu od Wysokiej Rady (zob. Słownik).

Zapowiedź prześladowań 16 Oto Ja was posyłam jak owce między wilki. Bądźcie więc przezorni jak węże i nieskazitelni jak gołębie. 17Ale strzeżcie się ludzi, bo będą was wydawać sądoma i chłostać w synagogachs. 18 Ze względu na Mnie będą prowadzić was przed namiestników i królów, abyście dali świadectwo wobec nich i pogan. 19 A gdy staniecie przed sądem, nie martwcie się o to, co i jak macie mówić. Właśnie wtedy będzie wam dane, co macie mówić, 20bo nie wy będziecie mówili, ale Duchs waszego Ojca przemówi przez was. (Mt 16,18) został przez Jezusa ustanowiony pierwszym w kolegium Dwunastu i z woli Pana stanął na czele całej grupy. Dlatego wymieniano go na pierwszym miejscu (Dz 12,14). Nie ulega wątpliwości, że lista kolegium apostołów z Piotrem na czele ma znaczenie historyczno-teologiczne. Jest uznaniem jego godności i misji w gronie apostołów. Rozesłanie Dwunastu. Mowa do głosicieli królestwa Bożego to druga wielka mowa Jezusa w tej Ewangelii. Dotyczy sposobu życia i zachowania się uczniów w czasie pełnienia misji głoszenia królestwa Bożego. Jezus najpierw zleca im ograniczenie pola działania, gdyż nie nadszedł jeszcze czas głoszenia Ewangelii na całym świecie. Następnie określa, o czym mają mówić i co czynić: ich misja będzie kontynuacją misji samego Jezusa. Apostołowie mają być ubodzy, całkowicie zdani na Bożą opatrzność i życzliwość ludzi. Taka postawa będzie znakiem prawdziwego ucznia Jezusa; ona także zapewni sukces w dziele ewangelizacji. Pierwszym darem, jaki uczniowie przynoszą ludziom, jest pokój płynący z przynależności do królestwa Bożego. Będzie on nagrodą dla tych, którzy uwierzą. Chrystus uświadamia apostołom, że nie wszyscy ludzie ich przyjmą. Wielu nie będzie chciało ich słuchać ani udzielić im gościny. Uczniom nie wolno wtedy szukać kompromisu, aby zabezpieczyć sobie byt; powinni raczej odejść i kierując się żydowskim zwyczajem, strząsnąć kurz, jaki w tym domu osiadł im na stopach, na znak zerwania jakichkolwiek więzi. Uczniowie wypełnili swój obowiązek, tak więc odpowiedzialność za odmowę przyjęcia Ewangelii spada wyłącznie na tych, którzy ją odrzucają. Gest ten jest również ostrzeżeniem przed sądem Bożym oraz próbą doprowadzenia mieszkańców do opamiętania się i nawrócenia. W przeciwnym razie czeka ich kara gorsza od tej, która spotkała mieszkańców Sodomy i Gomory. Odrzucenie Ewangelii okazuje się większym grzechem niż grzech przeciwko naturze, który popełniali mieszkańcy tych miast (Rdz 19,1-29). Zapowiedź prześladowań. Apostołowie Chrystusa są podobni do bezbronnych owiec posłanych pomiędzy zuchwałe i drapieżne wilki. Nie mogą jednak posługiwać się ich metodami. Uczeń Jezusa ma zło zwyciężać dobrem (Rz 12,21).

2155

MATEUSZ 10,5-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Aluzja do wydarzeń związanych ze zburzeniem Jerozolimy i świątyni w roku 70, a także do powtórnego przyjścia Jezusa, czyli Paruzji (Mt 24,26nn+). b) Belzebub – szatan, książę demonów i władca złych duchów (Mt 12,24). Gr. Baal-Zebub to imię bóstwa filistyńskiego miasta Ekron. Onaczało ono ‘pana wzniosłości’, jednak Żydzi, widząc w nim przeciwnika Boga, nadali mu pogardliwe znaczenia: ‘pan much’ lub ‘pan odchodów’ (zob. Słownik). c) Tego – tj. Boga. Bojaźń wobec Boga, od którego zależy wieczny los każdego człowieka, nie jest paraliżującym strachem, lecz pełnym szacunku i respektu zaufaniem. d) potępienie – zob. Mt 5,22+. e) wróbli – chodzi o małe, najtańsze ptaki jadalne.

9/4/08

8:17 AM

Page 2156

21

Brat wyda na śmierć brata, a ojciec dziecko. Dzieci wystąpią przeciwko rodzicom i wydadzą ich na śmierć. 22Będziecie znienawidzeni przez wszystkich z powodu mojego imienias. Lecz ten, kto wytrwa do końca, będzie zbawiony. 23Gdy was będą prześladować w jakimś mieście, uciekajcie do innegoa. Zapewniam was: nie zdążycie obejść wszystkich miast izraelskich, zanim nadejdzie Syn Człowieczys. Potrzeba męstwa Uczeń nie przewyższa nauczyciela ani sługa swego pana. 25 Wystarczy, że uczeń stanie się jak jego nauczyciel, a sługa jak jego pan. Jeżeli Belzebubemb nazwali gospodarza, to tym bardziej jego domowników. 26 Dlatego nie bójcie się ich, gdyż wszystko, co jest ukryte, będzie ujawnione, a o tym, co tajemne, wszyscy się dowiedzą. 27 To, co wam mówię w ciemności, opowiadajcie w świetle, a co słyszycie na ucho, rozgłaszajcie publicznie. 28Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciałos, gdyż duszys zabić nie mogą. Bójcie się natomiast Tegoc, który i ciało, i duszę może oddać na potępienied. 29Czyż nie sprzedaje się dwóch wróblie za drobną monetę? A jednak żaden z nich nie spadnie na ziemię wbrew woli waszego Ojca. 30Jeśli zaś chodzi o was, to nawet wasze włosy na głowie są wszystkie policzone. 31Nie bójcie się więc! Wy jesteście warci więcej niż wiele wróbli. 32 Kto się przyzna do Mnie przed ludźmi, do tego i Ja się przyznam przed moim Ojcem, który jest w niebie. 33Ale jeśli ktoś się Mnie wyprze przed ludźmi, tego i Ja się wyprę przed moim Ojcem, który jest w niebie. 24

Jezus nie pozostawił swoich wyznawców w złudnym poczuciu całkowitego bezpieczeństwa i braku przeciwności. Prześladowania wpiszą się w dzieje Kościoła od początku jego istnienia (Dz 4). Pierwsze zostały wywołane przez religijnych przywódców narodu izraelskiego, którzy nie potrafili zaakceptować wiary w Jezusa jako Boga. Według nich było to sprzeczne z wiarą w jednego Boga. Wyłączenie chrześcijan ze wspólnoty narodu wybranego (Dz 4,3; 6,12; 21,27-36) było dla uczniów Chrystusa bardzo bolesne. Do tej pory stanowili oni cząstkę tego narodu i byli przywiązani do tradycji swych przodków. Sytuacja dodatkowo zaostrzyła się po zniszczeniu świątyni jerozolimskiej, kiedy to przywódcy narodu oficjalnie uznali chrześcijan za odstępców. Prześladowania spadły na uczniów Jezusa także ze strony władz rzymskich. Ponadto Jezus zapowiedział prześladowania ze strony najbliższych osób, w rodzinie, przez którą niejednokrotnie przebiega podział na osoby wierne Chrystusowi i Jemu przeciwne. Pośród tych wszystkich doświadczeń uczniowie Chrystusa wezwani są do wytrwałości w wierze, gdyż od tego zależy ich zbawienie. Jezus obiecał uczniom Ducha Świętego, który obdarzy ich mocą do mężnego wyznawania wiary i życia według jej zasad. Potrzeba męstwa. Każda okoliczność życia jest stosowna do składania świadectwa o Bogu. Z tego obowiązku nic nie może zwolnić chrześcijanina. Jezus uczył, że droga do chwały prowadzi przez cierpienie. Zanim nastanie dzień Jego tryumfu, będzie musiał wiele cierpieć. Ten sam los czeka tych, którzy zdecydują się pójść za Nim; droga Mistrza stanie się drogą uczniów. Upokorzenia, cierpienia, wyrzeczenia i ofiara Jezusa znajdą swoją kontynuację w życiu Jego uczniów. Głoszenie Ewangelii będzie wymagało odwagi i wytrwałości. Uczniowie muszą być zdecydowani na składanie świadectwa w świetle, czyli publicznie, i głoszenie wszędzie tego, co słyszeli w ciemności, czyli o czym Jezus mówił tylko im (Mt 20,17; Mk 4,34). Chrystus z naciskiem podkreślił obowiązek dawania świadectwa, nawet jeśli wiąże się ono z zagrożeniem życia. Wypełnienie tego nakazu będzie możliwe, jeśli pójdziemy za przykładem Mistrza. On ze zjednoczenia z Ojcem oraz złożonej w Nim nadziei czerpał siłę do wypełnienia swojej misji. Bóg bowiem zawsze jest obrońcą prześladowanych i okazuje się ostatecznym zwycięzcą. Jezus Chrystus, który poniósł śmierć za wszystkich, przyjdzie w chwale jako sędzia świata i obrońca tych, którzy Mu zaufali. Do Niego będzie należało ostatnie słowo w historii świata i ludzkich losów. Policzone włosy na głowach i los wróbli są symbolem wiedzy Boga o ludziach i opieki, jaką nad nimi roztoczył.

MATEUSZ 10,21-33

2156

Mt 24,9; J 15,18; 1J 3,13 Mt 24,13 Mt 24,26nn+

Mk 4,22; Łk 6,40; 8,17; 12,2-9; J 15,20

Mt 9,34; 12,24

Łk 8,17

1P 3,14; Ap 2,10

Łk 21,18; Dz 27,34

Mt 25,12; Łk 13,27; Ap 3,5 Mk 8,38; Łk 9,26; 2Tm 2,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Potrzeba pójścia za Jezusem Nie myślcie, że przyszedłem przynieść pokójs na ziemię. Nie przyszedłem przynieść pokoju, ale miecz. 35Przyszedłem poróżnić syna z ojcem, córkę z matką, a synową z teściową. 36 Nieprzyjaciółmi człowieka staną się jego domownicy. 37 Jeżeli ktoś kocha ojca lub matkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godny. Podobnie jeśli ktoś kocha syna lub córkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godny. 38Kto nie bierze swego krzyża i nie naśladuje Mnie, nie jest Mnie godny. 39Ten, kto znajduje swoje życie, straci je; ten zaś, kto traci swoje życie z mojego powodu, znajdzie je.

Mk 8,34n; Łk 9,23n; 12,51-53; 34 14,26n Mi 7,6

Mt 16,24

Łk 17,33; J 12,25

Page 2157

a) Tym, który ma przyjść – apokaliptyczne określenie Chrystusa (Rdz 49,10; Ps 117,26; Ez 21,27; Dn 7,13; Ha 2,3; J 6,14; Ap 1,4), który oczyści ogniem lud Boży (Ml 3,1-3; Mt 3,10-12).

Nagroda za pójście za Jezusem Kto was przyjmuje, Mnie przyjmuje; a kto Mnie przyjmuje, przyjmuje Tego, który Mnie posłał. 41Kto przyjmuje prorokas, dlatego że jest on prorokiem, otrzyma zapłatę proroka. A kto przyjmuje sprawiedliwego, dlatego że jest on sprawiedliwy, otrzyma zapłatę sprawiedliwego. 42Zapewniam was: Jeśli ktoś poda choćby kubek zimnej wody jednemu z tych najmniejszych ze względu na to, że jest moim uczniem, nie utraci swojej zapłaty”. 1 Gdy Jezuss skończył udzielać pouczeń dwunastu uczniom, odszedł stamtąd, aby głosić naukę w miastach.

Mk 9,37.41; Łk 9,48; 10,16; J 13,20 40 J 12,44n

Mk 9,41

11

Tajemnice królestwa Bożego Łk 7,1; 7,18-23; J 1,35-36 Pwt 18,15; J 1,21

Poselstwo od Jana Chrzciciela 2 Kiedy Jan usłyszał w więzieniu o czynach Chrystusas, wysłał do Niego swoich uczniów 3z zapytaniem: „Czy Ty jesteś Tym, który ma przyjśća, czy też mamy czekać na kogoś Potrzeba pójścia za Jezusem. Izraelici wierzyli, że silne podziały w rodzinie bezpośrednio poprzedzą przyjście Chrystusa (Mi 7,6n). Osoba i nauczanie Jezusa od wieków są znakiem sprzeciwu i przyczyną rozłamów wśród ludzi (Łk 2,34). On nie zamierza wprowadzać niezgody. Podziały zaistnieją, gdyż nie wszyscy ludzie opowiedzą się za Jezusem i Jego Ewangelią. Tymczasem niewłaściwe przywiązanie do najbliższych może człowiekowi przesłonić Boga i utrudniać przestrzeganie Jego przykazań, a nawet stać się przeszkodą na drodze do zbawienia. Chrystus nie zachęca do nienawiści! Nakazuje natomiast kochać sprawy boskie bardziej niż ludzkie, rodzinne. Ponadto Jezus każe brać krzyż, a więc wytrwale i wiernie kroczyć za Mistrzem i naśladować Go, także w uniżeniu i cierpieniu. Oznacza to niekiedy gotowość oddania swojego życia jak On – z miłości. Nagroda za pójście za Jezusem. Jezus podkreśla swoją solidarność z głosicielami Jego nauki (prorokami) oraz z tymi, którzy według niej żyją (sprawiedliwymi), czyli świadczą o Ewangelii pobożnym i prawym życiem. Ich misja jest kontynuacją działalności Jezusa. Dlatego ten, kto wspiera głosicieli Ewangelii w ich pracy misyjnej, pomaga samemu Chrystusowi. Sędzia czasów ostatecznych nie przeoczy najdrobniejszego gestu miłości, uczynionego jego sługom na ziemi (Mt 25,31-46+). Wszystkie obecne wydarzenia znajdą więc swój epilog na końcu czasów. Poselstwo od Jana Chrzciciela. Pytanie postawione Jezusowi świadczy o trudności, z jaką rozpoznawano w Nim Chrystusa, czyli Mesjasza. Jan jest tu rzecznikiem całego narodu żydowskiego, głęboko przekonanego, że Chrystus będzie potężnym wodzem i odnowicielem politycznej świetności Izraela. Na odpowiedź Jezusa składają się słowa z Księgi Izajasza (Iz 61,1; por. także Iz 26,19; 29,18n; 35,5n; 53,4), zaczerpnięte z tzw. Pieśni o zbawieniu. Chrystus streszcza słowami proroka swoją dotychczasową działalność i określa ją jako wypełnienie obietnicy o nadejściu zbawienia. Wszystkie cuda Jezusa oraz głoszenie Ewangelii potwierdzają, że wypełnia On proroctwa Izajasza (Iz 61,1; por. Iz 26,19; 29,18n; 35,5n; 53,4), a więc jest Chrystusem, obiecanym Sługą Pana. Nie jest sędzią i mścicielem, ale dobroczyńcą, który na siebie bierze ludzkie słabości i grzechy. Jezus zdawał sobie sprawę z tego, że Jego słowa i czyny nie wyczerpują

2157

MATEUSZ 10,34 — 11,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) nie wątpi – dosł. nie upada, nie popada w grzech (Mt 18,6-9+). W tym wypadku grzechem jest świadome odrzucenie Jezusa i Jego Ewangelii, a więc niewiara (zwątpienie) w Jego bóstwo i mesjańskie posłannictwo. b) Prorocy i Prawo – zob. Mt 5,17+.

9/4/08

8:17 AM

Page 2158

innego?”. 4A Jezuss im odpowiedział: „Idźcie i opowiedzcie Janowi o tym, co słyszycie i co widzicie. 5Niewidomi odzyskują wzrok, kulawi chodzą, trędowaci stają się czyści, głusi słyszą. Umarli zmartwychwstają, a ubogim jest głoszona dobra nowina. 6 Szczęśliwy jest ten, kto we Mnie nie wątpia”. Pochwała Jana Chrzciciela Gdy oni odeszli, Jezuss zaczął mówić do tłumów o Janie: „Po co wyszliście na pustynię? Przyglądać się trzcinie, którą wiatr kołysze? 8Po co więc wyszliście? Zobaczyć człowieka wytwornie ubranego? Ci, którzy wytwornie się ubierają, mieszkają w królewskich pałacach. 9Po co więc wyszliście? Zobaczyć prorokas? Właśnie tak! Nawet kogoś większego od proroka. 10 On jest tym, o którym napisano: Oto Ja wysyłam mojego posłańca przed Tobą, aby przygotował Twoją drogęs przed Tobą. 11 Zapewniam was: Nie ma większego człowieka od Jana Chrzciciela, a jednak najmniejszy w królestwie niebieskim jest od niego większy. 12Od czasów Jana Chrzciciela aż do tej pory królestwo niebieskie doznaje gwałtu i gwałtownicy je zdobywają. 13Natomiast do czasów Jana prorokowali wszyscy Prorocy i Prawob. 14A jeśli chcecie wiedzieć, to właśnie on jest Eliaszem, którego oczekiwano. 15Kto ma uszy, niechaj słucha. 16 Do kogo przyrównam to pokolenie? Zachowuje się jak dzieci, które siedzą na placach i robią wymówki swoim rówieśnikom: 17 «Graliśmy wam, a nie tańczyliście, śpiewaliśmy pieśni żałobne, a nie okazaliście żałoby». 18 Przyszedł bowiem Jan; nie jadł i nie pił, a mówiono: «Opętałs go demons». 19Przyszedł Syn Człowieczys; je i pije, a mówią: «To żarłok i pijak, przyjaciel celników i grzeszników». A jednak o mądrości świadczą jej dzieła”.

Iz 26,19; 29,18n; 35,5n; 61,1

Łk 7,24-35

7

całej Jego misji. Dlatego do Pieśni o zbawieniu dołączył ostrzeżenie przed zwątpieniem, gdy jako cierpiący Sługa Pana będzie dopełniał swojej misji przez Mękę i Śmierć na krzyżu. Nie od razu okaże się Chrystusem-Zwycięzcą, jakim chciano Go widzieć. Zwątpienie ogarnie tych, dla których prawdziwe człowieczeństwo Jezusa, ze wszystkimi jego ograniczeniami, będzie niemożliwe do przyjęcia (Łk 7,34; 2J 1,7). Ci natomiast, którzy przyjmą pełną prawdę o Chrystusie jako Bogu i człowieku (Flp 2,6-8; 1Tm 3,16; 1J 4,2), otrzymają błogosławieństwo. Pochwała Jana Chrzciciela. Posłannictwo Jana Chrzciciela nie zostało należycie zrozumiane: wzbudzał on przede wszystkim podziw i ciekawość. Tymczasem Jan miał wewnętrznie poruszyć ludzi i skierować ich uwagę na Chrystusa. Proroctwo Malachiasza (Ml 3,1.23) odniesione przez Jezusa do Jana ukazuje wielkość Chrzciciela, który z woli Boga pojawił się w przełomowym momencie dziejów zbawienia. Tylko on, spośród wszystkich proroków, dostąpił zaszczytu wskazania przychodzącego Chrystusa. Patrząc na Jana z perspektywy ST, widzimy największego z proroków i człowieka przewyższającego godnością wszystkich ludzi. Jednak z perspektywy NT, czyli ustanowionego przez Jezusa królestwa, Jan był tylko zwiastunem Chrystusa. Każdy uczestnik królestwa Bożego odkupiony krwią Jezusa uczestniczy w wielkości swego króla – Chrystusa, ku któremu zmierzał cały ST. Jezus podkreślił więc absolutną wyższość porządku nadprzyrodzonego nad rzeczywistością ziemską. Historia Jana i Jezusa pokazuje, jak błędne wyobrażenia i oczekiwania mogą zamknąć człowieka na przyjęcie łaski Bożej. Izraelici spodziewali się Eliasza – cudotwórcy, a nie kogoś takiego, jak Jan. Oczekiwali także innego Chrystusa niż Jezus. Skrępowani własną wizją zbawienia odrzucili zaproszenie do królestwa Bożego. Ich postawa przypomina zabawę kapryśnych dzieci, którym nic nie odpowiada. Pomimo uporu wielu, nie zabraknie jednak ludzi, którzy uwierzą Bogu i dostrzegą Jego mądrość w czynach Jana i Chrystusa. Zdobywanie królestwa gwałtem (w. 12) może oznaczać działanie tych, którzy biorą w posiadanie królestwo za cenę niezwykłych wyrzeczeń. Może oznaczać także przeciwności, jakich doświadczają wierni Bogu ze strony Złego, który chce zachować panowanie nad światem i przeszkadza rozwojowi królestwa Bożego.

MATEUSZ 11,4-19

2158

Łk 1,76

Ml 3,1.23

Łk 16,16

Mt 17,11-13

Mt 3,4; Łk 1,15 Mt 9,10n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:17 AM

Ostrzeżenie dla zatwardziałych Potem zaczął czynić wyrzuty miastom, w których dokonał najwięcej cudóws, za to, że się nie nawróciły. 21„Biada tobie, Korozaina! Biada tobie, Betsaidob! Gdyby w Tyrzes i Sydonies działy się te cudas, które u was się dokonały, już dawno by pokutowały, w worze pokutnym i popiele, i nawróciłyby sięc. 22 Dlatego mówię wam: lżej będzie Tyrowi i Sydonowi w dniu sądu niż wam. 23 A ty, Kafarnaumd: Czy aż do nieba masz być wywyższone? Aż do piekłas zstąpisz! Bo gdyby w Sodomie dokonały się cuda, które u ciebie miały miejsce, ocalałaby aż po dziś dzień. 24Dlatego mówię wam, że ziemi Sodomy lżej będzie w dniu sądu niż tobie”.

Mt 10,15; Łk 10,12-15 20 J 15,24

Iz 14,13.15

Rdz 19

Mt 10,15

Łk 10,21n

1Kor 1,26n

Mt 16,17; J 1,18

Syr 24,19; 51,23-30

Page 2159

a) Korozain – miasto położone w górach w północnej Galilei, oddalone ok. 3 km od Kafarnaum. b) Betsaida – hebr. dom rybaka, była małą wioską rybacką położoną na północnym brzegu Jeziora Galilejskiego. Około 2 r. przed Chr. została podniesiona do rangi miasta i na cześć córki cesarza Augusta nazwana Betsaida-Julias. c) pokutowały... i nawróciłyby się – dosł. nawróciłyby się w worze i popiele. Zewnętrzną oznaką podjętej pokuty było ubieranie się w wory, posypywanie głów popiołem, a także spanie na popiele (Jdt 4,11; Est 4,1; 1Mch 3,47; Iz 58,5). d) Kafarnaum – zob. Mt 4,13+. e) dzieci – czyli ludzie właściwie usposobieni do przyjęcia prawdy objawionej.

Objawienie Ojca i Syna 25 Wtedy Jezuss przemówił: „Wysławiam Cię, Ojcze, Panies nieba i ziemi, że zakryłeś to przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś tym, którzy są jak małe dziecie. 26Tak, Ojcze. Bo tak się Tobie spodobało. 27 Mój Ojciec przekazał Mi wszystko i nikt nie zna Syna jak tylko Ojciec. Nikt nie zna też Ojca jak tylko Syn i ten, komu Syn zechce objawić. Wezwanie dla utrudzonych 28 Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście. Ja dam wam wytchnienie. 29Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode Mnie, że jestem łagodny i pokorny Ostrzeżenie dla zatwardziałych. Miasta Korozain, Betsaida i Kafarnaum były uprzywilejowane, bo w nich oraz ich najbliższej okolicy Jezus prowadził szczególnie intensywną działalność. To wyróżnienie stało się jednak podstawą bardzo surowego sądu i zapowiedzi tym większej kary. Mieszkańcy wspomnianych miast nie skorzystali bowiem z wielkiej szansy i przywileju bliskości Jezusa. W Nim objawiło się bogactwo dobroci, cierpliwości i wielkoduszności Boga, jednak wielu ludzi Go odrzuciło. Dlatego Jezus zapowiadał nadejście dnia sądu. Nawiązał przy tym do proroctw ST wypowiedzianych przeciwko Tyrowi i Sydonowi (Iz 23; Jr 25,22; Ez 26-28; Za 9,2-4). Mieszkańcy tych pogańskich miast, często piętnowani przez proroków, nawróciliby się pod wpływem spotkania z Jezusem, Jego nauki i cudów. Słowo biada wyraża ból, oburzenie na zatwardziałość ludzi oraz jest zapowiedzią kary (Mt 23,13-23; Łk 6,24-26; 11,42-45). Nie oznacza natomiast przekleństwa. Uświadamia dziś chrześcijanom ich odpowiedzialność za otrzymany dar wiary i przestrzega przed niewykorzystaniem otrzymanych od Boga łask, które są konieczne i wystarczające do osiągnięcia zbawienia. Objawienie Ojca i Syna. Po ostrych słowach, skierowanych przez Jezusa do tych, którzy Go odrzucili, następuje dziękczynienie za ludzi, którzy otwartym sercem przyjęli Jego osobę i orędzie. Uwielbia więc Ojca za Jego podwójne działanie: zakrywanie i objawianie spraw Bożych. Bóg zakrywa swoje dzieła przed tymi, którzy bardziej niż Jemu ufają swojej ludzkiej mądrości i nie chcą zrozumieć ani przyjąć orędzia Jezusa. Objawia je natomiast tym, którzy w Nim pokładają nadzieję i są gotowi z pokorą przyjąć słowo Boże. To im Ojciec otworzył oczy, aby w Jezusie rozpoznali długo oczekiwanego Chrystusa i Bożą obecność. To oni na podobieństwo dzieci mają przyjmować treść Ewangelii bez zbędnych kalkulacji i angażować się w wypełnianie poznanych prawd. Otwarta postawa, prostota, dziecięca szczerość i wdzięczność są cechami, które Jezus zaleca wierzącym (Mt 18,3+). Sławi On Ojca także za to, iż powierzył Mu prawdy Objawienia i uczynił Go jedynym prawomocnym pośrednikiem. Ponieważ tylko Jezus zna Ojca, tylko On może objawić Go ludziom. W ten sposób Jezus stwierdził, że jest Bogiem, gdyż stanowi jedno z Ojcem (J 10,30). Wezwanie dla utrudzonych. Ta wypowiedź odsłania tajemnicę Jezusowego serca oraz Jego wrażliwość na utrudzenie i słabość ludzi. Tylko Bóg może dać człowiekowi ostateczne ukojenie i odpoczynek (Iz 40,28-31). Dlatego Jezus zaprasza do podjęcia trudu życia wraz z Nim. Określenia: jarzmo i ciężar odnoszą się do obowiązków, jakie nakłada

2159

MATEUSZ 11,20-29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Oz 6,6 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST).

9/4/08

8:17 AM

Page 2160

sercems. Znajdziecie ukojenie dla waszych duszs. 30Bo moje jarzmo jest łatwe do niesienia, a mój ciężar lekki”. Prawdziwe znaczenie szabatu 1 Pewnego razu Jezuss przechodził w szabats wśród pól obsianych zbożem. Jego uczniowie byli głodni, zaczęli więc zrywać kłosy i jeść. 2Gdy zobaczyli to faryzeuszes, powiedzieli: „Twoi uczniowie robią to, czego nie wolno robić w szabat”. 3On im odpowiedział: „Czy nie czytaliście, co zrobił Dawid i jego towarzysze, kiedy byli głodni? 4Jak wszedł do domus Bożego on sam i ci, którzy z nim byli, i jedli poświęcone chlebys, które wolno było spożywać jedynie kapłanom? 5Albo czy nie czytaliście w Prawies, że w szabat kapłani naruszają w świątynis szabat, a są bez winy? 6Oświadczam wam: Tu jest coś większego niż świątynia. 7Gdybyście zrozumieli, co znaczą słowa: Miłosierdzia chcę, a nie ofiarya, nie potępialibyście niewinnych. 8Bo Syn Człowieczys jest Panems szabatu”.

Mk 2,23-28; Łk 6,1-5

12

Uzdrowienie w szabat 9 Potem oddalił się stamtąd i wszedł do synagogis. 10Był tam człowiek, który miał bezwładną rękę. Ponieważ chcieli oskarżyć Jezusas, zapytali Go: „Czy wolno w szabats uzdrawiać?”. 11 On odpowiedział: „Jeżeli komuś z was w szabat wpadnie do dołu owca, czy nie chwyci jej i nie wyciągnie? 12A przecież człowiek jest znacznie ważniejszy niż owca. Tak więc wolno czynić dobrze także w szabat”. 13Potem powiedział do tego człowieka: „Wyciągnij rękę!”. Ten wyciągnął ją i stała się znów sprawna, jak druga. 14A faryzeuszes wyszli i naradzali się, w jaki sposób zabić Jezusa. prawo Boże. Jezus nie zwalnia z nich. Jego jarzmem jest jednak przede wszystkim miłość – jedyne przykazanie w królestwie Boga. Kto podejmuje realizację prawa miłości, znajduje w nim krzepiącą i leczącą łaskę Boga. Wypowiedź Jezusa stoi w opozycji do opinii, że tajemnicą ludzkiego szczęścia jest wolność od wszelkich praw. Jedynie poddanie się prawu Chrystusa i naśladowanie Go, pozwala ludziom na przeżywanie wolności nie jako przytłaczającego ciężaru, lecz jako cennej łaski. Prawdziwe znaczenie szabatu. Przestrzeganie szabatu należało do istotnych przepisów judaizmu (Wj 20,8-11). Jedną z trzydziestu dziewięciu rodzajów prac, których według tradycji nauczycieli Pisma nie wolno było wykonywać w czasie sobotniego wypoczynku, były żniwa. Zrywanie i kruszenie kłosów przez apostołów zostało uznane za czynność równoznaczną ze żniwami. Świadczy to o tym, jak bardzo sformalizowano nakaz poszanowania dnia świętego. Z przykazania Bożego, które miało dać człowiekowi radość, uczyniono nieznośne jarzmo. Według Pisma Świętego szabat przypominał o uwolnieniu Izraela. W przepisach prawników żydowskich szabat zatracił jednak to znaczenie. Kojarzył się raczej z różnymi zakazami i ograniczeniami. Chrystus przywraca szabatowi jego właściwy sens. Prawdziwa wolność najpełniej uwidacznia się w Jego zbawczej misji, gdyż On pokonuje wszelką niewolę (Łk 4,18; Ga 2,4; 5,1). Jezus uczy odkrywania prawdziwego znaczenia i celu wszelkich obowiązujących przepisów (Oz 6,6). Uzdrowienie w szabat. Jeśli nie istniało zagrożenie życia, leczenie w dzień świąteczny było absolutnie zabronione. Wymyślając różne przepisy dla ochrony Bożego prawa, faryzeusze zniekształcili je. Jezus potępia te nadużycia i podaje boską interpretację przykazania o szabacie. Szabat ustanowiono nie po to, aby dręczyć ludzi, lecz aby czynić im dobro, ratować ich i leczyć. Zaniechanie dobrego uczynku jest rzeczą złą, nawet jeśli czyni się to ze względu na dzień święty. Faryzeusze, którzy dotychczas byli tylko obser watorami i krytykami Chrystusa, od tej chwili stali się Jego wrogami. Uważali bowiem, że Jezus podrywał ich autorytet w społeczności izraelskiej, naruszając ustalony porządek i harmonię. Zwrócili się przeciwko Niemu, bo zakwestionował ich interpretację Prawa.

MATEUSZ 11,30 — 12,14

2160

Wj 34,21

1Sm 21,2-7

Lb 28,9

Oz 6,6; Mt 9,13

Mk 3,1-6; Łk 6,6-11 Łk 20,20; J 8,6

Łk 14,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 1,34+; 3,12

Iz 42,1-4

Mt 3,16+

9/4/08

8:17 AM

Page 2161

Jezus umiłowanym Sługą Pana 15 Gdy Jezuss dowiedział się o tym, odszedł stamtąd. Wielu ludzi szło za Nim, a On uzdrowił ich wszystkich. 16Zakazał im jednak opowiadać o Nim. 17Tak spełniło się słowo przekazane przez prorokas Izajasza: 18 Oto mój Sługa, którego wybrałem, mój umiłowany, którego sobie upodobałem. Ześlę na Niego mojego Duchas, a On ogłosi narodom sprawiedliwość. 19 Nie będzie wywoływał kłótni ani krzyczał, i nikt Go nie usłyszy na placach. 20 Trzciny nadłamanej nie złamie i tlącego się knota nie dogasi, dopóki nie doprowadzi do zwycięstwa sprawiedliwości. 21 W Nim narody będą pokładać nadzieję. Królestwo Boże i królestwo Belzebuba Wtedy przyprowadzono do Niego opętanegos, który był niewidomy i niemy. A On go uzdrowił, tak że przemówił i zaczął widzieć. 23Wszyscy w tłumie pytali zdumieni: „Czyż nie jest On Synem Dawidas?”. 24Gdy to usłyszeli faryzeuszes, mówili: „On może wyrzucać demonys tylko dzięki mocy ich przywódcy, Belzebubas”. 25Jezuss, znając ich myśli, powiedział: „Każde królestwo wewnętrznie skłócone staje się pustkowiem. Nie przetrwa też żadne miasto ani dom, gdzie panuje niezgoda. 26Jeśli więc szatans wyrzuca szatana, to znaczy, że jest ze sobą skłócony. Jak więc przetrwa jego królestwo? 27A jeżeli Ja mocą Belzebuba wyrzucam demony, to czyją mocą wyrzucają je wasi synowie? Dlatego oni będą waszymi sędziami. 28Jeśli jednak Ja wyrzucam demony mocą Ducha Bożegos, to przyszło już do was królestwo Boże. 29Bo czy może wejść ktoś do domu kogoś silnego i zagrabić jego rzeczy, jeśli najpierw nie zwiąże go? Dopiero wtedy okradnie jego dom. 30Kto nie jest ze Mną, jest przeciwko Mnie. A kto nie zbiera ze Mną, ten rozprasza.

Mk 3,22-28; Łk 11,14-23 22 Mt 9,32-34

Mt 9,27+

Mt 10,25+

Mk 9,40

Jezus umiłowanym Sługą Pana. W Ewangelii według św. Mateusza tzw. sekret mesjański, który miał na celu ochronę przed niewłaściwym rozumieniem mesjańskiej misji Jezusa, został związany z Jego łagodnością i pokorą (Mt 11,28-30). Ewangelista przytoczył tutaj najdłuższy cytat z pierwszej Pieśni o Słudze Pana (Iz 42,1-4), gdyż najlepiej odzwierciedla on pełną pokory i łagodności postawę Chrystusa w czasie Jego publicznej działalności. W osobie i czynach Jezusa wypełniła się misja Sługi Pana, Mesjasza zapowiadanego przez ST. Był On mądry, miał Ducha Bożego, mocą którego dokonywał cudów; był pokorny i cichy; nie spierał się z prześladowcami, lecz szukał dróg pokoju; nie przyczyniał się do upadków ludzi słabych i nie gasił ich małej wiary surowym sądem. Jezus, jak Sługa Pana, był prześladowany przez wrogów; wobec nich okazywał się raczej słaby i bezbronny, ale nie ustępował im i nie zaprzestawał swojej działalności. Tym bardziej uzdrawiał wszystkich, jednak bez krzyku, konfliktów i rozgłosu. Nie chciał bowiem, aby widziano w Nim wyłącznie ziemskiego uzdrowiciela. Królestwo Boże i królestwo Belzebuba. Faryzeusze oskarżali Jezusa, że posługuje się mocą złego ducha (Mt 9,34). Chrystus wykazał bezzasadność takiego oskarżenia. Prawdziwym wyzwolicielem jest tylko Bóg, a zatem wszystkie znaki wyzwolenia, ukazane przez Jezusa czy mocą Jego imienia przez innych, są zawsze przejawem zbawczej mocy Boga, oznaką nadejścia Jego królestwa i zwycięstwa nad wszelkim złem. Chrystus, pokonując szatana, ustanawia królestwo Boże. Wobec faktu nadejścia tego królestwa w Jezusie każdy musi podjąć decyzję: jestem z Nim albo przeciwko Niemu. Królestwo Boże i zbawienie trzeba bowiem wybrać, a następnie potwierdzać ten wybór życiem.

2161

MATEUSZ 12,15-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) trzy dni i trzy noce – to określenie z Jon 2,1 jest bardziej analogią do wydarzenia z historii Jonasza niż dokładnym określeniem czasu pomiędzy Śmiercią i Zmartwychwstaniem Chrystusa. b) Niniwa – stolica Asyrii, w historii wielkiego wroga Izraelitów (Tb 1,3; Jon 3,5-10).

9/4/08

8:17 AM

Page 2162

Grzechy przeciwko Duchowi Świętemu 31 Oświadczam wam: Każdy grzechs i bluźnierstwo będą ludziom odpuszczone. Jednak bluźnierstwo przeciwko Duchowi nie będzie odpuszczone. 32Jeżeli ktoś powie coś przeciw Synowi Człowieczemus, będzie mu odpuszczone. Ale temu, kto by mówił przeciw Duchowi Świętemu, nie zostanie odpuszczone ani w tym życiu, ani w przyszłym. Odpowiedzialność za słowa Zauważcie, że jeśli drzewo jest dobre, to i jego owoce są dobre; ale gdy drzewo jest złe, to także jego owoce są złe. Bo po owocach poznaje się drzewo. 34Potomstwo żmijowe! Jak możecie powiedzieć coś dobrego, skoro jesteście źli? Usta mówią przecież to, czym jest przepełnione serces. 35Dobry człowiek wyjmuje z dobrego skarbca to, co dobre. A zły człowiek wyjmuje ze złego skarbca to, co złe. 36Wiedzcie, że w dniu sądus ludzie zdadzą sprawę z każdego niepotrzebnie wypowiedzianego słowa. 37Bo właśnie na podstawie twoich słów będziesz usprawiedliwiony i na podstawie twoich słów będziesz potępiony”. 33

Znak Jonasza Niektórzy nauczyciele Pisma i faryzeuszes mówili: „Nauczycielu! Chcemy ujrzeć jakiś znak od Ciebie”. 39A On odpowiedział: „To ludzie źli i wiarołomni domagają się znaku, ale będzie im dany jedynie znak prorokas Jonasza. 40Bo tak jak Jonasz był we wnętrzu wielkiej ryby trzy dni i trzy nocea, tak też Syn Człowieczys będzie trzy dni i trzy noce we wnętrzu ziemi. 41Mieszkańcy Niniwyb powstaną na sądzies z tym pokoleniem i potępią je, bo oni nawrócili się dzięki nauczaniu Jonasza. A przecież tu jest ktoś większy od Jonasza. 42Kró38

Grzechy przeciwko Duchowi Świętemu. Wcześniejszy sprzeciw faryzeuszów (Mt 12,24) pochodził z zawinionego zaślepienia oraz uporu wobec Ducha Świętego, mocą którego działał Jezus. Grzech przeciwko Duchowi Świętemu nie polega więc na bluźnierczych słowach przeciwko Niemu, ale na zaprzeczeniu Jego obecności i zbawczego działania w Chrystusie. Łączenie Jezusa z szatanem i negowanie przez to jawnych dzieł Ducha Świętego jest więc odrzuceniem zbawienia ofiarowanego przez Boga. To jest największe przewinienie, które nie zostanie odpuszczone (w. 32), gdyż sam człowiek przez swoją zatwardziałość czyni siebie niezdolnym do przyjęcia łaski przebaczenia. Odpowiedzialność za słowa. Ludzkie intencje, stosunek do Boga i ludzi można poznać po słowach i czynach. Według przekonań ludzi Wschodu, serce jest centrum człowieka, czyli siedliskiem wszystkich władz i uczuć, jak też myśli i decyzji. Z niego, jak ze skarbca, wydobywa się rzeczy cenne i dobre albo bezwartościowe i złe. Dlatego Jezus stwierdził, że odrzucenie Boga musiało wcześniej zrodzić się w złym wnętrzu człowieka. Wypowiedziane przez człowieka słowa będą go oskarżały lub usprawiedliwiały w dzień sądu, gdyż ujawniają, co kryje się w jego sercu. Znak Jonasza. Nauczyciele Pisma i faryzeusze byli świadkami czynów Jezusa, a jednak nie chcieli Mu uwierzyć. Cuda, jakie widzieli do tej pory, były wystarczającym znakiem, oni jednak żądali spektakularnego cudu, który by ich przekonał, że w Chrystusie objawia się moc Boża. Jezus jednak nie chciał urządzać widowisk (Łk 23,8n). Tylko wiara proszącego i ludzkie nieszczęście mogły „sprowokować” Jego cudotwórczą moc. Zapowiedział jednak znak Jonasza (Mt 16,4), który po trzech dniach przebywania we wnętrzu wieloryba (Jon 2,1) podjął misję zleconą mu przez Boga. Wzmianka o trzech dniach i trzech nocach jest wyraźną zapowiedzią zmartwychwstania i uwielbienia Jezusa. Aby przyjąć znak Jonasza, potrzeba jednak dobrej woli i wiary, których brakowało nauczycielom Pisma i faryzeuszom. Dlatego ich oskarżycielami będą ludzie, którzy we właściwy sposób odpowiedzieli na Boże wezwanie: mieszkańcy Niniwy oraz królowa Saby. Pierwszym krokiem do nawrócenia jest więc słuchanie słowa Bożego. Przywódcy ludu oka-

MATEUSZ 12,31-42

2162

Mk 3,28-30; Łk 12,10 1J 5,16

Łk 12,10

Mk 7,15n; Łk 6,44n Mt 7,15-20

Syr 27,6

Jk 3,1nn

Mt 16,1-4; Mk 8,11n; Łk 11,16.29-32 1Kor 1,22

Jon 2,1

Jon 3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Krl 10,1-10

Łk 11,24-26

Mk 5,9; Łk 8,2; J 5,14; 2P 2,20

9/4/08

8:18 AM

lowa z Południaa wystąpi na sądzie z tym pokoleniem i potępi je, bo ona przybyła z krańców ziemi, aby słuchać mądrości Salomona. A przecież tu jest ktoś większy od Salomona. Powrót do grzechu 43 Kiedy duch nieczysty opuści człowieka, błąka się po pustynib i szuka tam odpoczynku, ale go nie znajduje. 44Wtedy mówi: «Powrócę do swego domu, z którego wyszedłem». Po powrocie okazuje się, że jest on wolny, posprzątany i przyozdobiony. 45Wtedy idzie i zabiera ze sobą siedem innych duchów, gorszych od siebie. Wchodzą tam i mieszkają. I to, co się dzieje później z tym człowiekiem, jest gorsze od tego, co było wcześniej. Tak też będzie z tym przewrotnym pokoleniem”. Krewni Jezusa Gdy jeszcze przemawiał do tłumu, nadeszła Jego Matka i braciac. Zatrzymali się na zewnątrz i chcieli z Nim rozmawiać. 47Ktoś Mu powiedział: „Twoja Matka i Twoi bracia stoją na zewnątrz i chcą z Tobą rozmawiać”. 48On odpowiedział: „Kto jest moją matką i kto to są moi bracia?”. 49I wskazując na uczniów, dodał: „Właśnie oni są moją matką i moimi braćmi. 50Bo kto wypełnia wolę mojego Ojca, który jest w niebie, ten jest moim bratem, siostrą i matką”.

Mk 3,31-35; Łk 8,19-21 46 J 7,3-5

Page 2163

a) Królowa z Południa – chodzi o królową Saby, której królestwo znajdowało się w południowo-zachodniej części Arabii (1Krl 10,1-10). b) pustyni – według ówczesnych przekonań mieszkaniem złych duchów były miejsca pustynne (Kpł 16,10; Iz 34,14). c) bracia – ludzie Wschodu do dnia dzisiejszego używają określenia brat w stosunku do bliższych i dalszych krewnych. W sensie przenośnym stosowano to określenie także do członków tego samego szczepu czy narodu. Nigdzie w NT bracia Jezusa nie są przedstawieni jako synowie Maryi. W II w. po Chr. pojawiło się przekonanie o nienaruszonym dziewictwie Maryi. Nie zrodziłoby się ono, gdyby niektórzy członkowie pierwotnego Kościoła, a wśród nich brat Jezusa, tj. pierwszy biskup Jerozolimy – Jakub (Mk 6,3; Ga 1,19), byli rzeczywiście synami Maryi.

Przypowieści o królestwie Bożym Nauczanie w przypowieściach 1 Pewnego dnia Jezuss wyszedł z domu i usiadł nad jeziorem. 2Zgromadziły się wokół Niego tak wielkie tłumy, że musiał wsiąść do łodzi, podczas gdy cały lud pozostał na brzegu. 3I wiele im mówił w przypowieściachs.

13

zali się jednak pokoleniem przewrotnym, ponieważ nie chcieli przyjąć nauki Jezusa ani się nawrócić, mimo że jest On kimś więcej niż Jonasz lub Salomon. Powrót do grzechu. Dzieje każdego człowieka są nieustanną walką z szatanem, który przeszkadza w dochowaniu wierności Bogu. Wobec zła należy zachować dużą ostrożność, gdyż ono nigdy nie przestaje być niebezpieczne. Nie wystarczy się go pozbyć, jego miejsce musi zająć dobro. Człowiek może sądzić, że bez Boga utrzyma czystość swego wnętrza. Jednak jest bezpieczny dopiero wtedy, gdy stanie się mieszkaniem Ducha Świętego. Przypowieść jest także wyjaśnieniem, że Chrystus w czasie ziemskiej działalności nie zniszczył definitywnie Złego. Szatan jest obecny w świecie i nieustannie walczy o człowieka (Ap 12,9.17). Nie nadszedł bowiem jeszcze czas definitywnego zwycięstwa nad złem. Ostateczny tryumf nie będzie jednak należał do szatana, ale do Chrystusa (1Kor 15,24-26). Krewni Jezusa. Jezus ustanowił nową wspólnotę, której członkowie połączeni są więzami duchowymi, silniejszymi od więzów krwi. O przynależności do Jego wspólnoty nie decyduje bowiem pokrewieństwo, ale przyjmowanie woli Bożej (Mt 7,21; Mk 3,34n). Zaczątkiem tej nowej społeczności byli zebrani wokół Niego uczniowie. Sam Jezus był wzorem osoby, która dla spraw Bożych opuszcza ziemską rodzinę (Mt 19,27). Z Jego wypowiedzi nie wynika jednak, że odrzucał On ludzkie więzy. Z niezwykłą przecież stanowczością przypominał np. przykazanie nakazujące szacunek dla rodziców (Mk 7,8-13; 10,19). Nauczanie w przypowieściach. W kolejnym wielkim przemówieniu (Mt 13) Jezus odsłonił różne aspekty królestwa Bożego oraz tajemnicę zła. Królestwu Jezusa nie jest potrzebna potęga, świetność i chwała; jest ono niepozorne, nie urzeka zewnętrzną wielkością. Temat ten ewangelista przygotował już we wcześniejszych opowiadaniach, ukazując odrzucenie Jezusa pomimo dobra, jakie czynił.

2163

MATEUSZ 12,43 — 13,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Chodzi o zawinioną zatwardziałość ludzi, z powodu której Bóg wstrzymuje swoje łaski. b) Iz 6,9 (cy tat za Septuagintą, grec kim prze kła dem ST).

9/4/08

8:18 AM

Page 2164

Przypowieść o siewcy Powiedział: „Oto siewca wyszedł siać. 4A gdy siał, niektóre ziarna padły koło drogi. Przyleciały ptaki i wydziobały je. 5Inne padły na grunt kamienisty, gdzie było mało ziemi, i szybko wzeszły, bo gleba nie była głęboka. 6Lecz gdy pokazało się słońce, przypaliło je i uschły, bo nie zapuściły korzeni. 7Inne padły między ciernie. A ciernie wyrosły i przygłuszyły je. 8 Jeszcze inne padły na glebę urodzajną i wydały plon: jedno stokrotny, inne sześćdziesięciokrotny, a jeszcze inne trzydziestokrotny. 9Kto ma uszy, niech słucha”. Dlaczego Jezus naucza w przypowieściach? Wtedy uczniowie podeszli do Niego i zapytali: „Dlaczego mówisz do nich w przypowieściachs?”. 11A On odpowiedział: „To wam dane jest poznać tajemnice królestwa niebieskiego, a nie tamtym. 12Bo temu, kto ma, będzie dodane i będzie miał w nadmiarze. A temu, kto nie ma, zabiorą nawet to, co ma. 13 Dlatego mówię do nich w przypowieściach, gdyż patrzą, a nie widzą; słuchają, a nie słyszą i niczego nie rozumiejąa. 14 Tak spełnia się na nich proroctwo Izajasza: Będziecie przysłuchiwać się, ale nic nie zrozumiecie, będziecie się wpatrywać, ale nie zobaczycie. 15 Serces tego ludu stało się bowiem gnuśne, ich uszy dotknęła głuchota, a oczy ślepota, bo nie chcą widzieć ani słyszeć i nie chcą zrozumieć ani się nawrócić, żebym ich uzdrowił b. 16 Lecz szczęśliwe wasze oczy, że widzą, i uszy, że słyszą. 17Zapewniam was bowiem: Wielu prorokóws i sprawiedliwych pragnęło zobaczyć to, co wy widzicie, a nie zobaczyli; i usłyszeć to, co wy słyszycie, a nie usłyszeli. 10

Przypowieść o siewcy. W przypowieści najważniejsze są dwa obrazy: ziarna i gleby. Odpowiadają one realiom życia i warunkom pracy w Palestynie. Na terenach górzystych ziemia miejscami pokrywa skałę tylko cienką warstwą. Zbocza skalistych pagórków porośnięte są ciernistymi krzewami oraz poprzecinane wąskimi ścieżkami. Od żniw pole leży odłogiem, dlatego przechodnie wydeptują w nim tymczasowe ścieżki. Jeśli ziarno padnie na taką ścieżkę, może zostać przydeptane albo wydziobane przez ptaki. Słońce może okazać się groźnym i niszczącym żywiołem. Plagą są osty, ciernie i chwasty, wyrastające szybciej niż zboże i zagłuszające je. Może wydawać się, że przypowieść skupia się na siewcy, którym może być sam Jezus albo każdy, kto głosi Ewangelię. Jednak w wyjaśnieniu Jezus wyraźnie kładzie nacisk na słuchaczy słowa Bożego. To do nich odnosi się charakterystyka różnych rodzajów gleby. Dlaczego Jezus naucza w przypowieściach? Poznanie tajemnicy królestwa Bożego nie zależy tylko od ludzkich starań, lecz przede wszystkim od otrzymanego objawienia. Bóg zapala jednak tylko małe światełko, które jest rodzajem zaproszenia i powinno wzbudzić w człowieku pragnienie większego światła. Tego daru nie otrzymują przeciwnicy Jezusa i ich słuchacze. Do tych więc, którzy Go odrzucili, przemawiał On językiem przypowieści, wymagającym większego wysiłku umysłowego i większej uwagi. Nie mógł wobec nich wystąpić jawnie jako Chrystus, gdyż przypisywali Jego działalności znaczenie polityczne. Dlatego stopniowo wyjaśniał różne zagadnienia (Ps 78,2). Dla przeciwników Jezusa tajemnice królestwa pozostały niezrozumiałe, gdyż dotyczą one rzeczywistości wiary, a w jej centrum stoi właśnie osoba Zbawiciela. Nie da się zrozumieć i przyjąć Ewangelii bez wiary w Chrystusa. W zakończeniu Jezus uświadomił uczniom ich szczęście: są świadkami i uczestnikami tego, za czym tęsknili i czego nie doczekali wybitni mężowie Boży ST. Jezus zwraca się do swoich uczniów z zachętą, aby zatroszczyli się o swoją przyszłość i przyjęli właściwą postawę wobec otrzymanego objawienia.

MATEUSZ 13,4-17

2164

Mk 4,1-9; Łk 8,4-8

J 15,8.16

Mk 4,10-13; Łk 8,9n

Mt 12,29

Dz 28,26n

Łk 10,23n Ef 3,5; 1P 1,10-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 4,13-20; Łk 8,11-15

J 15,8.16; Ga 5,22

Mt 3,12; J 15,6

9/4/08

8:18 AM

Wyjaśnienie przypowieści 18 Posłuchajcie zatem objaśnienia przypowieścis o siewcy. 19Do tego, który słucha nauki o królestwie, a nie rozumie, przychodzi Zły i wyrywa to, co zostało zasiane w jego sercus. Taki człowiek przypomina ziarno zasiane koło drogi. 20A do ziarna zasianego na gruncie kamienistym podobny jest ten, kto słucha słowa i przyjmuje je natychmiast z radością, 21ale nie ma w sobie korzenia i jest niestały. Dlatego gdy przychodzą trudności lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz się załamuje. 22Do ziarna zasianego między cierniami podobny jest ten, kto słucha słowa, ale codzienne troski i powaby bogactwa zagłuszają w nim słowo i nie wydaje ono owocu. 23Wreszcie do ziarna zasianego na glebie urodzajnej podobny jest ten, kto słucha nauki i ją rozumie. Dlatego przynosi plon: jeden stokrotny, drugi sześćdziesięciokrotny, a trzeci trzydziestokrotny”.

Page 2165

a) chwast – chodzi prawdopodobnie o gatunek trawy, zwanej życicą roczną (Lolium temulentum). Wschodzi ona równocześnie z pszenicą i jest do niej tak podobna, że aż do wykłoszenia się zboża trudno je rozróżnić. Pszenica i życica mają splątane korzenie, dlatego wyrywanie chwastu mogłoby spowodować zniszczenie zboża. Rozdzielenia można dokonać dopiero w czasie żniwa.

Przypowieść o chwaście 24 Opowiedział im też inną przypowieśćs. „Królestwo niebieskie podobne jest do człowieka, który zasiał na swoim polu dobre ziarno. 25Gdy ludzie spali, przyszedł nieprzyjaciel, nasiał chwastu pomiędzy pszenicę i odszedł. 26Kiedy zboże wyrosło i wypuściło kłosy, wówczas ukazał się także chwasta. 27Wtedy słudzy poszli do właściciela i zapytali: «Panie! Przecież dobre ziarno zasiałeś na polu. Skąd więc wziął się chwast?». 28A on odpowiedział: «To dzieło nieprzyjaciela». Wtedy słudzy rzekli: «Czy chcesz, żebyśmy poszli i powyrywali go?». 29On odparł: «Nie. Gdyż w czasie zbierania chwastu moglibyście wyrwać z nim także pszenicę. 30Pozwólcie im rosnąć razem aż do żniw. A w czasie żniw powiem żniwiarzom: Zbierzcie najpierw chwast, zwiążcie go w snopy i spalcie. Pszenicę natomiast zanieście do mego spichlerza»”. Wyjaśnienie przypowieści. Przypowieść o siewcy obrazuje los słowa Bożego w sercach słuchaczy o różnym nastawieniu i usposobieniu. Odpowiedź na Boże słowo zależy wyłącznie od człowieka, od jego woli. Droga to metafora człowieka, który słucha słowa, ale zamyka się na nie; nie rozumie (w. 19), tzn. nie uznaje tajemnicy królestwa przyniesionej przez Jezusa; nie chce włożyć koniecznego wysiłku, aby je przyjąć i wypełnić; jest leniwy i powierzchowny. Taka postawa ułatwia szatanowi niszczenie Bożego zasiewu w człowieku. Grunt kamienisty odnosi się do ludzi niestałych i zmiennych. Słyszą oni słowo Boże, przyjmują je nawet z radością, ale brak im wytrwałości. Chwilowy entuzjazm nie wystarcza do pokonania trudnych prób życiowych. Gleba rodząca ciernie symbolizuje ludzi, którzy królestwo Boże traktują na równi ze sprawami doczesnymi. Chcą zbawienia, ale równie mocno pragną władzy, sukcesu, uznania... Brak właściwej hierarchii wartości i płynących z niej konsekwentnych wyborów może uczynić słowo Boże nieskutecznym. Gleba urodzajna oznacza ludzi otwartych na słowo Boże. Wsłuchują się oni w słowo, starają się je zrozumieć, strzegą go w sobie i życiem potwierdzają jego aktualność. Przynosi ono w nich spodziewany owoc. Plon, jaki przynosi w ludziach słowo Boże, jest różny co do ilości, ale dla konkretnej osoby i jej możliwości jest on najwyższy i wystarczający. Przypowieść o chwaście. Bóg posiewa w człowieku ziarno swojego słowa, ale szatan chce udaremnić zamiar Boży i zniszczyć zbawienny owoc, zasiewając zło. Przychodzi pod osłoną nocy, tzn. gdy człowiek nie spodziewa się go i ma osłabioną czujność. Gospodarz jest jednak pewien, że żniwo przyniesie oczekiwane plony, a nieprzyjaciel poniesie całkowitą klęskę. Przypowieść uczy prawdy o sprawiedliwości Bożej, która zostanie wymierzona nieprzyjacielowi w czasie, o którym zdecyduje Bóg. Obraz życicy i pszenicy stosuje się również do ludzi złych i dobrych, którzy żyją obok siebie i często trudno ich rozróżnić. Nieomylnego i ostatecznego osądu wszystkich dokona Bóg dopiero po ich śmierci. Chrześcijanie nie mogą nikogo potępiać. Kościół obejmuje na ziemi także grzeszników. Przypowieścią o chwaście ilustrowano również zdolność każdego człowieka do dobra i zła.

2165

MATEUSZ 13,18-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) miarami – 1 miara (towarów sypkich i płynnych) miała pojemność ok. 12 l.

9/4/08

8:18 AM

Page 2166

Przypowieść o ziarnie gorczycy i o zaczynie 31 Opowiedział też inną przypowieśćs: „Królestwo niebieskie podobne jest do ziarna gorczycy, które pewien człowiek zasiał na polu. 32Jest ono wprawdzie najmniejsze ze wszystkich nasion, ale gdy wyrośnie, przewyższa inne krzewy. Staje się drzewem, a ptaki przylatują i zakładają gniazda wśród jego gałęzi”. 33 Opowiedział im jeszcze inną przypowieść: „Królestwo Boże podobne jest do zakwasu, który pewna kobieta wzięła i wymieszała z trzema miaramia mąki, a wszystko się zakwasiło”. 34 Wszystko to mówił Jezuss do tłumów w przypowieściach. A bez przypowieści nic im nie mówił. 35Tak wypełniło się słowo przekazane przez prorokas: Będę mówił w przypowieściach, będę ogłaszał rzeczy zakryte od początku świata. Wyjaśnienie przypowieści o chwaście Potem opuścił tłumy i wszedł do domu. Uczniowie podeszli do Niego i prosili: „Objaśnij nam przypowieśćs o chwaście na roli”. 37On więc powiedział: „Siewcą dobrego nasienia jest Syn Człowieczys, 38a rolą jest świat. Dobrym ziarnem są synowie królestwa, a chwastem – synowie Złego. 39Nieprzyjacielem jest diabełs, a żniwem koniec świata. Żniwiarzami zaś są aniołowies. 40Podobnie jak zbiera się chwast, żeby spalić go w ogniu, tak też będzie przy końcu świata. 41 Syn Człowieczy wyśle aniołów, a oni usuną z jego królestwa wszystkie przyczyny upadku oraz tych, którzy postępują niegodziwie. 42I wrzucą ich do rozpalonego pieca. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. 43Sprawiedliwi natomiast

Mk 4,30-34; Łk 13,18-21

Ps 78,2

36

Przypowieść o ziarnie gorczycy i o zaczynie. Ziarno gorczycy czarnej uchodzi na Wschodzie za najmniejsze ze wszystkich nasion (nie przekracza 1 mm). Wyrasta jednak z niego ponad 4-metrowy krzew, większy od wszystkich jarzyn, a nawet niektórych drzew. Ptaki chętnie obsiadają jego gałęzie, zwłaszcza w porze owocowania, gdyż znajdują tam mnóstwo pokarmu. Przypowieść o zaczynie (kwasie) stanowi uzupełnienie poprzedniej. Jako zaczynu używano w Izraelu małego kawałka suchego ciasta, przypominającego zasuszone ziarno. Pozostawał on ukryty, niewidoczny w wielkiej masie ciasta. Z pozoru martwy, jednak zakwaszał całe ciasto (trzy miary mąki, tj. ok. 36 l). Ma więc niezwykłą moc przetwarzania ogromnej masy ciasta. Taka siła kryje się w Bożym słowie. Królestwo Boże nie tylko rozrasta się widzialnie, jak wielki krzew z małego ziarna, ale nadto ma wewnętrzną moc przekształcania ludzi. Podobnie interpretowano te przypowieści w Kościele pier wotnym, który był małą wspólnotą w wielkim pogańskim społeczeństwie. Wciąż jednak ożywiała go nadzieja ostatecznego dopełnienia na końcu czasów, w Dniu Pańskim. Dlatego Mateusz kierował myśl wierzących ku przyszłości i wzywał ich do głoszenia królestwa niebieskiego bez oczekiwania natychmiastowych rezultatów, ale z przekonaniem, że z czasem świat zostanie ogarnięty i przemieniony Ewangelią. W obu przypowieściach Jezus ukazał więc dynamikę królestwa niebieskiego i uwyraźnił kontrast między początkiem a końcem realizacji Bożego planu. Wyjaśnienie przypowieści o chwaście. W oparciu o nauczanie proroków, w czasach Jezusa utrwaliło się przekonanie, że Chrystus, czyli Mesjasz, oczyści świat ze zła. Próbowano więc utworzyć społeczności złożone z idealnych ludzi, np. stronnictwo faryzeuszów, a w jeszcze bardziej skrajnej postaci – wspólnotę esseńczyków nad Morzem Martwym. Podobna myśl nasuwała się także uczniom Jezusa. Niektórzy spośród nich byli zaniepokojeni faktem, że są wśród nich osoby niedoskonałe, a nawet złe. Może się wydawać, że miłość, jaką Bóg objawił w Jezusie, pociągnie wszystkich ludzi i wszyscy bez wahania poddadzą się jej przemieniającej mocy. Tymczasem we wspólnocie wierzących nie brakuje ludzi złych. Jezus nie prowadził filozoficznych dysput dotyczących zła, ale zajął wobec niego trzeźwe i praktyczne stanowisko. Wyjaśnił, że królestwo Boże będzie miało dwie fazy: ziemską, realizującą się w Kościele, oraz eschatyczną, czyli końcową (żniwo – sąd ostateczny). Do tego jednak momentu wspólnota Kościoła nie będzie wolna od zła i nieprawości, gdyż będą ją tworzyły osoby grzeszne. Dopiero do Jeruzalem Niebieskiego nie wejdzie zło ani żad-

MATEUSZ 13,31-43

2166

1J 3,10

Jl 4,13; Ap 14,15n

Mt 8,12+; Ap 21,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Dn 12,3

Prz 4,7; Mt 19,21

9/4/08

8:18 AM

zajaśnieją jak słońce w królestwie swego Ojca. Kto ma uszy, niech słucha. Przypowieść o skarbie i perle 44 Królestwo niebieskie podobne jest do skarbu ukrytego w polu. Znalazł go pewien człowiek. Ukrył go z powrotem i bardzo uradowany odszedł. Sprzedał wszystko, co posiadał, i kupił to pole. 45 Królestwo niebieskie podobne jest także do kupca, który poszukiwał pięknych pereła. 46Gdy znalazł jedną, niezwykle cenną, sprzedał wszystko, co posiadał, i kupił ją.

Page 2167

a) U brzegów Palestyny nie wylawiano pereł, stąd konieczność podróży nad Morze Czerwone czy do Arabii. W starożytności perła była najcenniejszym klejnotem, wartym tyle, co dziś duży brylant. b) skarbca – skarbiec oznacza tutaj tradycyjną naukę nauczycieli Pisma uzupełnioną i udoskonaloną przez Jezusa. Za pewnia On żydowskich uczonych przyjmujących Jego naukę, że mogą połączyć to, co jest w skarbcu Pisma Świętego Starego Testamentu, z tym, czego uczą się teraz.

Przypowieść o sieci Królestwo niebieskie podobne jest również do sieci zarzuconej w morze, która zagarnia różnego rodzaju ryby. 48Kiedy jest pełna, wyciąga się ją na brzeg. Dobre ryby wybiera się do naczyń, a złe wyrzuca. 49Podobnie będzie przy końcu świata. Zjawią się aniołowies, oddzielą złych od sprawiedliwych 50i wrzucą ich do rozpalonego pieca. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. 51 Zrozumieliście to wszystko?”. Odpowiedzieli Mu: „Tak!”. 52 Wtedy im powiedział: „Właśnie dlatego każdy nauczyciel Pisma, gdy staje się uczniem królestwa niebieskiego, podobny jest do gospodarza domu, który ze swego skarbcab wyjmuje to, co nowe i stare”. 53 Gdy Jezuss skończył nauczać w przypowieściach, odszedł stamtąd. 47

Mt 8,12+

na nieczystość (Ap 21,27). Dlatego stale trzeba się uczyć od Boga niezwykłej sztuki cierpliwego znoszenia zła. On, cierpliwy i miłosierny, daje grzesznikom szansę na nawrócenie. Przypowieść o skarbie i perle. Dwie kolejne przypowieści mówią o wartości przyniesionego przez Chrystusa królestwa i zbawienia. Przyrównał je do skarbu i cennej perły. Obaj znalazcy podjęli natychmiastowe starania, aby stać się właścicielami znalezionych rzeczy. Człowiek, który znalazł skarb w roli, nie powiedział o tym nikomu. Gdyby pochwalił się znaleziskiem, skarb przeszedłby w ręce właściciela, zgodnie z ówczesnym prawodawstwem. Fakt ukrycia skarbu może wydawać się gorszący. Jezus jednak chciał zwrócić uwagę słuchaczy na decyzję człowieka, który był gotów stracić wszystko, byle nabyć rolę ze skarbem. Pośrednik handlu perłami oraz ich kolekcjoner podjął poważne ryzyko: sprzedał wszystko, aby kupić jedną wyjątkową perłę. Obok oczywistych zbieżności obu przypowieści, zachodzi ważna różnica. Zdobycie perły nie jest dziełem przypadku, gdyż wymagało systematycznego, cierpliwego i długiego poszukiwania. Jezus mówi więc o dwóch różnych sytuacjach: jedni znajdują skarb królestwa Bożego niespodziewanie, jakby mimowolnie, inni muszą wytrwale go poszukiwać. Wszyscy muszą jednak przyjąć taką samą postawę: uznać najwyższą wartość ofiarowanego im zbawienia, wobec którego wszystko staje się mniej ważne i mniej cenne. Warto i trzeba wszystko poświęcić, aby zdobyć zbawienie. Przypowieści podkreślają także niezwykłą radość, która towarzyszy odkryciu skarbu i perły. Ta radość czyni możliwym i łatwym radykalne wyrzeczenie się mniejszych wartości. Przypowieść o sieci. Rybacy znad Jeziora Galilejskiego dokonywali rozdziału ryb natychmiast po wyciągnięciu sieci na brzeg. Nie wszystko bowiem, co zostało złowione, nadawało się do spożycia. Przepis prawa Mojżeszowego mówił o połowie nieczystym, który należało wyrzucać (Kpł 11,8-12). Jezus przyniósł na ziemię królestwo Boże i wzywał do jego przyjęcia. Gromadzili się przy Nim nie tylko ludzie sprawiedliwi, którzy szczerze się nawrócili, ale także źli, którzy nie myśleli o nawróceniu. Taka sytuacja dla wielu gorliwców była nie do przyjęcia, dlatego chcieli dokonywać selekcji, uprzedzając niejako sąd Boży. Z końcowych zdań przypowieści wynika, że Chrystus odnosi podział ryb do ostatecznego rozdzielenia ludzi dobrych od złych na końcu świata. Dobrzy, czyli prawi, to ci, którzy pełnią wolę Bożą. W przypowieści jednak nacisk położony jest na los złych, kroczących drogą zatracenia. Charakteryzuje ich brak wspaniałomyślności i miłosierdzia wobec innych, dlatego ich udziałem będą męki. Przedstawione jako płacz i zgrzytanie zębów, wskazują na straszliwe cierpienia odrzuconych oraz ich bezsilną wściekłość.

2167

MATEUSZ 13,44-53

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Herod – chodzi o Antypasa, syna Heroda Wielkiego; rządził Galileą i Pereą od 4 r. przed Chr. do 39 r. po Chr. Nie był jednak królem, choć tak nazywali go poddani, miał tylko tytuł tetrarchy, czyli władcy panującego nad jedną czwartą terytorium kraju. Grzech Heroda polegał na tym, że ożenił się z żoną swego żyjącego brata. b) Herodiada – córka Arystobula, brata Antypasa. c) Filip – to przyrodni brat Heroda Antypasa, różny od Filipa – tetrarchy Iturei i kraju Trachonu (Łk 3,1). d) córka – według żydowskiego historyka Józefa Flawiusza miała na imię Salome.

9/4/08

8:18 AM

Page 2168

Działalność Jezusa w Galilei Jezus w Nazarecie 54 Przyszedł do swego miasta rodzinnego i nauczał w synagodzes. Zdziwieni mieszkańcy pytali: „Skąd u Niego tak niezwykła mądrość i cudas? 55Jest przecież synem cieśli. Czyż Jego Matka nie ma na imię Maryja, a Jego bracias Jakub, Józef, Szymon i Juda? 56Także Jego siostrys mieszkają wśród nas. Skąd więc ma to wszystko?”. 57I powątpiewali w Niego. A Jezus powiedział do nich: „Tylko w ojczyźnie i w swoim domu proroks może być tak lekceważony”. 58Nie uczynił tam wielu cudów, gdyż Mu nie wierzyli. Śmierć Jana Chrzciciela 1 Gdy tetrarcha Heroda usłyszał o Jezusies, 2powiedział sługom: „To jest Jan Chrzciciel. Powstał on z martwych i dlatego cudas dzieją się przez niego”. 3Herod kazał bowiem pochwycić Jana i związanego wtrącił do więzienia. Zrobił to z powodu Herodiadyb, żony swego brata Filipac, 4gdyż Jan wyrzucał mu: „Nie wolno ci jej mieć”. 5Herod chciał go więc zabić, ale bał się ludu, który uważał go za prorokas. 6 Lecz oto w dniu urodzin Heroda córkad Herodiady tańczyła przed gośćmi. Spodobała się Herodowi 7i dlatego przysiągł jej dać wszystko, czego zażąda. 8Ona za namową matki powiedziała: „Daj mi tu na półmisku głowę Jana Chrzciciela!”. 9 Zasmucił się król, ale ze względu na przysięgę oraz uczestników uczty kazał jej dać. 10Rozkazał więc ściąć Jana w więzieniu. 11A gdy przyniesiono jego głowę na półmisku i podano dziewczynie, ona zaniosła ją matce. 12Potem przyszli uczniowie Jana, zabrali zwłoki i złożyli je w grobie. Przybyli też do Jezusa i powiadomili go o wszystkim.

14

Jezus w Nazarecie. Wystąpienie Jezusa w synagodze w Nazarecie najpierw wywołało zdumienie. Szybko jednak w słuchaczach wzięło górę niedowierzanie, gdyż dobrze znali Matkę i wielu krewnych przemawiającego. Treść Jego nauki została przesłonięta ludzkimi kalkulacjami. Jezus skrytykował taką postawę, gdyż stała się ona dla Jego rodaków przeszkodą w przyjęciu słowa Bożego, którego wartość nie zależy od mówcy. Mieszkańcy Nazaretu sami wymierzyli sobie karę, gdyż z powodu swojego niedowiarstwa nie doświadczyli uzdrawiającej mocy Jezusa. Jego cuda nie byłyby dla nich znakami przychodzącego królestwa. Jezus natomiast nie chciał uchodzić jedynie za cudotwórcę. Spotkał Go taki sam los, jaki wcześniej stał się udziałem wielu proroków, np. Jeremiasza. Śmierć Jana Chrzciciela. Herod Antypas poślubił najpierw córkę króla Nabatejczyków Aretasa IV. Jednakże w Rzymie związał się z Herodiadą, żoną swojego brata Filipa, który stale przebywał w stolicy Imperium. Płynęła w niej królewska krew dawnych władców Izraela – Hasmoneuszy. Ambitnej Herodiadzie nie odpowiadała rola rezydentki w Rzymie, dlatego przyjęła propozycję małżeństwa z Antypasem. Izraelici nie mogli zaakceptować tego małżeństwa, gdyż związek z żoną żyjącego brata był zabroniony przez prawo Mojżeszowe (Kpł 18,16; 20,21). Ten publiczny grzech Jan Chrzciciel poddał ostrej krytyce, nie bojąc się władzy Heroda. Król natomiast uląkł się słów Jana i aby położyć kres jego wystąpieniom, więził go w twierdzy Macheront. Nie miał jednak odwagi zabić proroka. Stało się to dopiero za sprawą Herodiady. Podając opis śmierci Jana Chrzciciela, ewangelista kieruje uwagę czytelnika ku Jezusowi. Los syna Zachariasza subtelnie zapowiada przyszłą Mękę Chrystusa, Jego Śmierć i pogrzebanie przez przyjaciół. Chrześcijanin wielokrotnie staje w sytuacji, kiedy sumienie i słowo Boże oskarża go, bo popełnił grzech. Jedynie słusznym rozwiązaniem jest posłuchać tego upomnienia i odstąpić od grzechu. Krępowanie, zagłuszanie w sobie sumienia jest uśmiercaniem siebie, zgodą na własne potępienie.

MATEUSZ 13,54 — 14,12

2168

Mk 6,1-6; Łk 4,16-30 Mt 2,23; J 6,42 Mt 12,46+

J 4,44

Mk 6,14-29; Łk 9,7-9 Łk 23,8

Łk 3,19n

Kpł 20,21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Pierwszy znak chleba Gdy Jezuss to usłyszał, odpłynął stamtąd łodzią na miejsce niezamieszkałe. Tłumy dowiedziały się o tym i poszły za Nim. 14 Kiedy wysiadł z łodzi, zobaczył wielką rzeszę ludzi. Ulitował się nad nimi i uzdrowił chorych. 15 Wieczorem podeszli do Niego uczniowie i rzekli: „Miejsce to jest odludne i jest już późno. Odeślij ludzi do wsi, aby kupili sobie żywności”. 16Lecz Jezus odpowiedział: „Nie muszą odchodzić. Wy dajcie im jeść!”. 17A oni na to: „Mamy tylko pięć chlebów i dwie ryby”. 18Wtedy On polecił: „Przynieście Mi je tutaj!”. 19I rozkazał ludziom usiąść na trawie. Wziął pięć chlebów i dwie ryby, spojrzał w niebo i odmówił modlitwę uwielbienia. Potem łamał chleby i dawał uczniom, a oni ludziom. 20Wszyscy jedli do syta, a zebranymi resztkami napełniono dwanaście koszy. 21Tych zaś, którzy jedli, było około pięciu tysięcy mężczyzn, nie licząc kobiet i dzieci.

Mk 6,34-44; Łk 9,12-17; J 6,1-15 13

Mt 9,36; 15,32

Ps 78,29

Mk 6,45-52; J 6,16-21

Page 2169

a) kilkaset metrów – dosł. wiele stadiów; 1 stadion = 185 metrów. b) o czwartej straży nocnej – tj. między godziną trzecią a szóstą rano (Mt 20,3+).

Jezus chodzi po wodzie 22 Zaraz potem polecił swoim uczniom, aby wsiedli do łodzi i przeprawili się przed Nim na drugi brzeg. On tymczasem miał odprawić tłum. 23Kiedy ludzie się rozeszli, wyszedł na górę, aby się modlić w samotności. Zapadł wieczór, a On sam tam przebywał. 24Tymczasem łódź oddaliła się już kilkaset metrówa od brzegu. Fale nią miotały, gdyż wiatr wiał z przeciwnej strony. 25O czwartej straży nocnejb przyszedł więc do nich po jeziorze, 26a gdy uczniowie zobaczyli Go idącego po jeziorze, przestraszyli się i mówili: „To jakaś zjawa!”. I ze strachu zaczęli krzyczeć. 27Wtedy Jezuss natychmiast przemówił: „Uspokójcie się! Ja jestem. Nie bójcie się!”. 28 Piotr więc rzekł: „Panies! Jeśli to Ty jesteś, każ mi przyjść do Ciebie po wodzie”. 29A On odpowiedział: „Chodź!”. Piotr Pierwszy znak chleba. Cudowne rozmnożenie chleba od samego początku miało niezwykłe znaczenie w chrześcijaństwie, skoro mówią o nim wszyscy czterej ewangeliści. Pierwsi chrześcijanie odczytywali ten cud jako wypełnienie się wielu zapowiedzi ST oraz jako znak Eucharystii, w czasie której Chrystus rozdziela chleb dający życie wieczne. W Mateuszowym opisie można dostrzec wyraźne aluzje do manny, którą Bóg zsyłał Izraelitom na pustyni (Wj 16), oraz do rozmnożenia chleba i oliwy przez Elizeusza (2Krl 4,42-44). Wędrówka przez pustynię po wyzwoleniu z niewoli egipskiej była rozumiana jako zapowiedź czasów mesjańskich. Cud rozmnożenia chleba, który miał miejsce na pustyni, świadczy o tym, że te zapowiedzi zaczynają się spełniać. Kiedyś, na prośbę Mojżesza, Bóg karmił lud manną, teraz Jezus, nowy Mojżesz, karmi swój lud słowem Bożym i chlebem. Opowiadanie ukazuje Jezusa jako zapowiadanego od dawna proroka. Elizeusz dwudziestoma chlebami nakarmił tylko stu ludzi. Jezus natomiast pięcioma chlebami około 5 tysięcy mężczyzn. Jest więc prorokiem potężniejszym niż Elizeusz. Szacunek dla chleba nakazywał Żydom po każdym posiłku zebrać wszystkie resztki, nawet kawałki o wielkości oliwki. Uwaga ewangelisty, że pozostało go więcej niż było na początku, wskazuje na niewyczerpaną obfitość chleba eucharystycznego. Jezus ma możliwość zaspokojenia głodu ludzkiego i czyni to, ale ewangelista daje wyraźnie do zrozumienia, że ważniejsze jest zaspokojenie głodu duchowego. Jezus chodzi po wodzie. Cuda Jezusa wzbudzały w ludziach wielkie emocje. Próbowano Go nawet obwołać królem (J 6,15). Jezus jednak nie szukał rozgłosu. Być może z tego powodu kazał uczniom opuścić miejsce, gdzie rozmnożył chleb, i mimo zbliżającej się nocy przeprawić się przez jezioro. Sam udał na górę, aby się modlić. Wzmianka o modlitwie Jezusa jest zwykle zapowiedzią jakiegoś ważnego wydarzenia, związanego z Jego posłannictwem. Nocna przeprawa przez kapryśne Jezioro Galilejskie nie była bezpieczna. Często po zachodzie słońca, pomimo pogodnego dnia, zrywa się nad nim zimny i gwałtowny wiatr, wywołujący sztorm na jeziorze. Jezus chodzący po takiej wodzie jawi się jako władca panujący nad żywiołami, mający moc Bożą. Prośba Piotra, by mógł przyjść do Jezusa jest

2169

MATEUSZ 14,13-29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Genezaret – chodzi tu o równinę na północno-zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego pomiędzy Magdalą a Kafarnaum. b) tradycji starszych – tzw. halachy, czyli ustnej interpretacji Prawa. Stworzono ją w trosce o skrupulatne przestrzeganie tzw. Prawa pisanego. Rabini utrzymywali, że pochodzi ona od Mojżesza i że starsi przekazują ją wiernie przez pokolenia. Prawo Mojżeszowe nie wymaga nigdzie obmycia rąk przed jedzeniem.

9/4/08

8:18 AM

Page 2170

wyszedł z łodzi i po jeziorze przyszedł do Jezusa. 30Gdy zauważył, że wieje silny wiatr, przeraził się i zaczął tonąć. Wtedy krzyknął: „Panie! Ratuj mnie!”. 31Jezus zaraz wyciągnął rękę i chwycił go. Powiedział mu: „Człowieku małej wiary! Dlaczego zwątpiłeś?”. 32Gdy wsiedli do łodzi, wiatr się uciszył. 33Ci zaś, którzy byli w łodzi, oddali Mu hołd i wyznali: „Ty naprawdę jesteś Synem Bożyms”. Uzdrowienia w Genezaret Gdy przeprawili się na drugi brzeg, przybyli do Genezareta. 35 Tamtejsi mieszkańcy rozpoznali Go i rozgłosili tę wiadomość po całej okolicy. Przyniesiono do Niego wszystkich chorych. 36Prosili Go, aby pozwolił im tylko dotknąć frędzli Jego płaszcza. A kto dotknął, był uzdrowiony.

Mt 8,25n

Mt 16,16; 27,54 Mk 6,53-56

34

Spór o tradycje i zwyczaje 1 Z Jerozolimys przyszli do Jezusas faryzeuszes oraz nauczyciele Pisma i zapytali: 2„Dlaczego Twoi uczniowie nie przestrzegają tradycji starszychb i nie myją rąk przed posiłkiem?”. 3On im odpowiedział: „A dlaczego wy, powołując się na wasze tradycje, łamiecie przykazanies Boże? 4Przecież Bóg powiedział: Otaczaj szacunkiem ojca i matkę. A także: Kto złorzeczy ojcu lub matce, podlega karze śmierci. 5Wy natomiast twierdzicie, że jeśli ktoś powie ojcu lub matce: «To, co miałem ci dać na utrzymanie, ofiarowałem Bogu», 6już nie musi okazywać szacunku swemu ojcu. Tak to przez waszą tradycję unieważniacie przykazanie Boże. 7Obłudnicy! Słusznie prorokował o was Izajasz: 8 Lud ten czci Mnie wargami, ale ich serces jest daleko ode Mnie. 9 Daremnie jednak cześć Mi oddają, głosząc pouczenia, które są ludzkimi nakazami”.

Mt 9,20-22

Mk 7,1-13

15

wyrazem jego wiary i wielkiego zaufania do Mistrza. Opisywane wydarzenie niesie w sobie istotną prawdę o Kościele. Łódź z uczniami i z Piotrem (Kościół) może znaleźć się w niebezpieczeństwie wśród wzburzonych fal świata. Nie wolno jednak nigdy zapominać o bliskiej obecności Jezusa. On jest Zbawcą tak każdego człowieka, jak i całego Kościoła, któremu nie pozwoli zginąć (Mt 16,18). Uzdrowienia w Genezaret. Chrystus został rozpoznany w Genezaret, chociaż ewangelista nie wspomina, że przebywał tu wcześniej. Zadziwia wiara mieszkańców tej krainy, którzy znoszą do Jezusa wszystkich swoich chorych. Kolejny raz Chrystus nie pozostaje obojętny wobec takiego zaufania ze strony ludzi potrzebujących Jego pomocy. Spór o tradycje i zwyczaje. Mimo że tradycja starszych nie była prawem Bożym, wszyscy Żydzi byli zobowiązani do jej przestrzegania. Jednym z kilkuset jej przepisów było obmywanie rąk przed jedzeniem. Nie chodziło w nim o względy estetyczne czy higieniczne. Był to gest religijny, wyrażający pragnienie trwania bez grzechu przed Bogiem. Jezus jednak nie akceptował zewnętrznych gestów i rytów, jeśli nie stała za nimi wewnętrzna postawa i czysta intencja. Wystąpił przeciwko tradycji starszych, gdyż chciał przywrócić poszanowanie woli Bożej. Piętnował łamanie prawa Bożego, interpretowanie go stosownie do własnych potrzeb i zastępowanie ludzką tradycją. Np. istniał nawet pogląd, że jeśli Izraelita postanowił ofiarować coś na potrzeby świątyni, nie mógł już dać tego nikomu; ofiara miała się znaleźć w skarbcu świątyni. Wystarczyło więc, że syn nad całą swoją własnością wypowiedział słowo korban, deklarując, że składa to na świętą ofiarę, to rodzice nie mogli już tego tknąć, nawet gdyby umierali z głodu. W ten sposób pod pozorem religijności można było odmówić pomocy rodzicom. Bóg wymaga jednak od wiernych, aby pragnęli i poszukiwali Jego woli, pełnili ją oraz unikali obłudy. Inaczej oddają cześć Bogu tylko wargami, a nie sercem, czyli czczą Go na próżno (Iz 29,13).

MATEUSZ 14,30 — 15,9

2170

Łk 11,38

Wj 20,12; Pwt 5,16 Wj 21,17

Iz 29,13; Ps 78,36n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 7,14-23

Dz 5,38

Mt 23,16.19; Łk 6,39

Mk 7,24-30

Mt 9,27

Mt 10,6

9/4/08

8:18 AM

Źródło nieczystości 10 Następnie przywołał do siebie tłum i powiedział: „Słuchajcie i starajcie się pojąć! 11Nie to, co wchodzi do ust, plami człowieka, lecz to, co z ust wychodzi, to go plami”. 12Wtedy podeszli do Niego uczniowie i powiedzieli: „Czy wiesz, że faryzeuszes oburzyli się, gdy usłyszeli to, co powiedziałeś?”. 13 A On rzekł: „Każda roślina, której nie zasadził mój Ojciec Niebieski, zostanie wyrwana z korzeniami. 14Zostawcie ich! To są ślepi przewodnicy ślepych. A jeśli niewidomy prowadzi niewidomego, obaj wpadną do dołu”. 15 Wtedy Piotr Go poprosił: „Objaśnij nam tę przypowieśćs”. 16 A On powiedział: „To i wy wciąż jeszcze nie rozumiecie? 17 Nie dostrzegacie, że wszystko, co wchodzi do ust, idzie do żołądka i wydalane jest na zewnątrz? 18To zaś, co z ust wychodzi, wypływa z sercas. To właśnie plami człowieka. 19Z serca bowiem pochodzą złe myśli, zabójstwa, cudzołóstwa, czyny rozpustne, kradzieże, fałszywe świadectwa, bluźnierstwa. 20To właśnie czyni człowieka nieczystym. Jedzenie nieumytymi rękami nie plami człowieka”.

Page 2171

a) kobieta kananejska – nazwano tak Fenicjankę, gdyż geograficznie Fenicja to część dawnego Kanaanu, a obie nazwy pochodzą od purpurowego barwnika pozyskiwanego na wybrzeżu fenickim. b) owiec... z domu Izraela – czyli całego narodu izraelskiego (Mt 10,5n) albo grzeszników z narodu wybranego (Mt 18,12-14). Jezus został posłany w pierwszej kolejności do Izraelitów, co nie oznacza obojętności Boga na los pogan (Mt 28,19).

Wiara kobiety kananejskiej 21 Jezuss odszedł stamtąd i udał się w okolice Tyrus i Sydonus. 22 Pewna kobieta kananejskaa, która pochodziła z tych stron, wyszła Mu naprzeciw i głośno wołała: „Zmiłuj się nade mną, Panies, Synu Dawidas! Zły duch bardzo dręczy moją córkę”. 23 Ale On nie odezwał się do niej ani słowem. Uczniowie podeszli do Niego i prosili: „Odpraw ją, bo krzyczy za nami”. 24 On odpowiedział: „Przecież zostałem posłany tylko do owiec, które zginęły z domu Izraelab”. 25Ona jednak podeszła, pokłoniła się i prosiła: „Panie! Pomóż mi!”. 26Lecz On odpowiedział: „Nie wypada zabierać chleba dzieciom i rzucać go szczeniętom”. 27Ona zaś rzekła: „Tak, Panie! Ale i szczenięta Źródło nieczystości. Księga Kapłańska (Kpł 11) wylicza zwierzęta, których nie wolno było spożywać, gdyż były nieczyste. Spożywanie ich automatycznie czyniło człowieka nieczystym, wykluczając go z uczestnictwa w kulcie. Praktyka ta miała swoje historyczne uzasadnienie: unikając spożywania niektórych pokarmów, Hebrajczycy bronili się przed wpływem pogańskich kultów. Jezus domagał się jednak większej dbałości o wewnętrzną czystość człowieka. Pokarm wchodzi do organizmu, aby go odżywić, a gdy nie służy mu już więcej, sam organizm wydala pozostałości. Jedzenie dochodzi więc do żołądka, a nie do serca – świątyni w ciele ludzkim. Nie może go więc zanieczyścić. Wszystko, co jest na zewnątrz człowieka, jest dobre i święte, gdyż zostało stworzone przez Boga (Dz 10,11-15). Złe są nieuporządkowane myśli i pragnienia człowieka, które sprawiają, że dobre dzieła Boże są wykorzystywane przez ludzi w zły sposób lub do złych celów. O czystości człowieka decyduje więc to, co dzieje się w sercu, bo to ono jest siedliskiem dobra lub zła, jak rozumieli Żydzi. Kryteriami zła lub dobra moralnego jest więc wola Boża wyrażona w przykazaniach oraz serce, czyli sumienie człowieka. Wiara kobiety kananejskiej. Jezus opuścił ziemie Izraela i znalazł się na terenach pogańskich, choć nauczanie pogan nie należało do Jego misji. Po swoim Zmar twychwstaniu zleci je swoim uczniom (Mt 28,19n+). Przybycie Jezusa uprzedziła jednak wieść o Jego cudotwórczej mocy, skoro kobieta kananejska zwróciła się do Niego o pomoc. Należała ona do ludu, który zamieszkiwał Palestynę przed przybyciem Izraelitów; była więc poganką. Tym bardziej zaskakujące są tytuły, jakimi zwraca się do Jezusa: Pan i Syn Dawida (Mt 7,21+; 9,27+). Z pewnością nie użyła ich przypadkowo, choć mogła nie zdawać sobie sprawy z pełnego ich znaczenia. Jezus jednak sprawiał wrażenie, jakby nie widział kobiety ani nie słyszał jej wołania, nawet po inter wencji uczniów. Odpowiedź, jaką dał Kananejce, wydaje się nieuprzejma, jednak nie w tamtejszym kontekście kulturowym. Posłużył się bowiem przysłowiem, które

2171

MATEUSZ 15,10-27

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Magadan – miejscowość nieznana. Niektórzy sądzą, że jest to inna nazwa Magdali. Ewangelista Marek nazywa ją Dalmanutą (Mk 8,10).

9/4/08

8:18 AM

Page 2172

zjadają resztki, które spadają ze stołu ich panów”. 28Wtedy Jezus powiedział: „Kobieto! Wielka jest twoja wiara! Niech więc ci się stanie tak, jak chcesz”. I w tej samej chwili jej córka została uzdrowiona.

Mt 8,10

Nowe uzdrowienia nad Jeziorem Galilejskim 29 Jezuss odszedł stamtąd i przybył nad Jezioro Galilejskie. Wszedł na górę i tam usiadł. 30I podeszło do Niego mnóstwo ludzi. Mieli oni ze sobą sparaliżowanych, niewidomych, kalekich, głuchoniemych oraz wielu innych. Położyli ich u Jego stóp, a On ich uzdrowił. 31Tłumy zdumiewały się, widząc, że niemi mówią, ułomni wracają do zdrowia, sparaliżowani chodzą, a niewidomi widzą. I chwalili Boga Izraelas.

Mk 7,31-37

Drugi znak chleba Tymczasem Jezuss przywołał do siebie uczniów i powiedział: „Żal Mi tego ludu. Przecież już trzy dni nie odstępują Mnie, a nie mają co jeść. Nie chcę, aby odeszli głodni, gdyż mogliby zasłabnąć w drodze”. 33Wtedy uczniowie zapytali: „Skąd tu, na tym pustkowiu, weźmiemy tyle chleba, żeby nakarmić całą tę rzeszę?”. 34Jezus ich zapytał: „Ile macie chlebów?”. Odpowiedzieli: „Siedem i kilka rybek”. 35I kazał ludowi usiąść na ziemi. 36Wziął siedem chlebów i ryby, odmówił modlitwę dziękczynną, połamał je i dawał uczniom, a oni tłumom. 37Najedli się wszyscy do syta, a zebranymi resztkami napełniono siedem koszy. 38Tych zaś, którzy jedli, było około czterech tysięcy mężczyzn, nie licząc kobiet i dzieci. 39Potem odesłał tłum, wsiadł do łodzi i odpłynął w okolice Magadanua.

Mk 8,1-10

Mk 7,37

32

Ponowne żądanie znaku 1 Podeszli do Niego faryzeuszes i saduceuszes. Chcieli Go wystawić na próbę, dlatego prosili, żeby im pokazał jakiś znak z nieba. 2On odpowiedział: „Gdy niebo

16

kobieta doskonale zrozumiała i trafnie wykorzystała w dalszej rozmowie. Jezus działa zgodnie ze zbawczym planem Boga, gdyż odkupienie miało rozpocząć się od narodu żydowskiego, aby później objąć swym zasięgiem także pogan. Kananejka uznała to pierwszeństwo Izraela w korzystaniu z łaski obecności Jezusa, ale pokornie prosiła o możliwość uczestniczenia choćby w małej cząstce jej zbawczych owoców. Słowa te, podobnie jak uznanie w Jezusie Bożego wysłańca i Pana, stanowią wyraz jej wiary. Drugi znak chleba. Wyrazem serdecznej litości Jezusa i Jego troski, nawet o zwykłe ludzkie potrzeby, był kolejny cud rozmnożenia chleba. Wcześniej wezwał swoich uczniów, aby ofiarowali, co posiadają. Chociaż było tego niewiele, w rękach Jezusa zwielokrotniło się tak, że wszyscy obecni mogli się nasycić. Opowiadania o cudzie rozmnożenia chleba uświadamiają czytelnikowi, że już na pustkowiu nad Jeziorem Galilejskim wypełniły się słowa Jezusa z Kazania na Górze (Mt 6,25.32n). Tłum, który trzy dni towarzyszył Jezusowi, zapomniał o codziennych sprawach, w tym także o jedzeniu. Szukał natomiast królestwa Bożego i jego sprawiedliwości (Mt 6,33), czyli pokarmu duchowego. O resztę rzeczywiście zatroszczył się Bóg. Ewangelista akcentuje tutaj wrażliwość Chrystusa. Nie chciał On odprawić ludzi głodnych, lecz jako dobry Pasterz zatroszczył się o tych, którzy Mu zaufali. Ponowne żądanie znaku. Cuda Jezusa porywały tłumy, ale nie wzbudzały wiary w Jego posłannictwo u duchowych przywódców narodu: faryzeuszów i saduceuszów. Przywracanie zdrowia chorym czy rozmnażanie chleba nie było dla nich wiarygodne, gdyż według rozpowszechnionej opinii, nadejściu Chrystusa, czyli Mesjasza, miało towarzyszyć

MATEUSZ 15,28 — 16,2

2172

1Krl 4,43n

Ps 78,29

Mk 8,14-21 Mk 8,11-13; J 6,30n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 12,54-56

Mt 12,39

Mk 8,14-21; Łk 12,1

Mt 14,21 Mt 15,38

Mk 8,27-30; Łk 9,18-21

Mt 8,20+

9/4/08

8:18 AM

czer wieni się wieczorem, mówicie: Będzie piękna pogoda. 3 A gdy czerwieni się rano i jest zachmurzone, mówicie: Będzie wichura. Umiecie więc przewidywać pogodę po wyglądzie nieba, a nie potraficie rozpoznać znaków czasua. 4To ludzie źli i wiarołomni domagają się znaku, ale będzie im dany jedynie znak Jonasza”. Z tym ich pozostawił i odszedł. Kwas faryzeuszów i saduceuszów Uczniowie przeprawili się na drugi brzeg jeziora, lecz zapomnieli zabrać ze sobą chleba. 6Wtedy Jezuss powiedział im: „Bądźcie czujni. Strzeżcie się zakwasu faryzeuszóws i saduceuszóws”. 7Oni zaś rozmawiali między sobą i mówili: „Nie zabraliśmy chleba”. 8Jezus zauważył to i powiedział: „Ludzie małej wiary! Dlaczego rozmawiacie między sobą o tym, że nie macie chleba? 9Czemu wciąż nie rozumiecie? Nie pamiętacie tych pięciu chlebów dla pięciu tysięcy? A ile koszy zebraliście? 10Nie pamiętacie tych siedmiu chlebów dla czterech tysięcy? A ile koszy wtedy zebraliście? 11Dlaczego nie pojmujecie, że nie mówiłem o chlebach? Strzeżcie się zakwasu faryzeuszów i saduceuszów!”. 12Wtedy zrozumieli, że powiedział, aby wystrzegali się nauki faryzeuszów i saduceuszów, a nie zakwasu chlebowego. 5

Page 2173

a) znaków czasu – chodzi o czas mesjański; znakami są cuda Jezusa, a przede wszystkim osoba Jezusa. b) Cezarea Filipowa – pogańskie miasto odbudowane przez Filipa u stóp Hermonu, w pobliżu jednego ze źródeł Jordanu. c) Od IV w. przed Chr. nie pojawiali się już w narodzie wybranym prorocy. Zgodnie z tradycją mieli znów wystąpić w czasach mesjańskich. Wielu sądziło, że powtórnie przyjdzie Eliasz (Ml 3,23n) lub inny wielki prorok (Pwt 18,15).

Wyznanie Piotra Gdy Jezuss przyszedł w okolice Cezarei Filipowejb, zapytał swoich uczniów: „Co mówią ludzie? Kim według nich jest Syn Człowieczys?”. 14A oni odpowiedzieli: „Mówią, że jest Janem Chrzcicielem, inni – że Eliaszem, a jeszcze inni – że Jeremiaszem lub którymś z prorokówc”. 15Zapytał ich: „A według was, kim jestem?”. 16Wtedy Szymon Piotr odpowiedział: 13

jakieś zjawisko astronomiczne lub meteorologiczne. Mieli więc o Chrystusie własne wyobrażenia i szukali w Jezusie ich potwierdzenia. Jezus zdecydowanie odrzucił ich żądanie, gdyż czynione przez Niego znaki były wystarczające. Po raz kolejny zapowiedział znak Jonasza (Mt 12,39+), czyli swoje zmartwychwstanie, które w najwyższym stopniu potwierdzi Jego tożsamość i misję Zbawiciela. Objawienie dane człowiekowi przez Boga jest wystarczające do zbawienia. Szczera wdzięczność pozwala uniknąć pychy i zuchwałego stawiania Bogu warunków. Żądanie dodatkowych znaków powinno więc ustąpić wierze. Kwas faryzeuszów i saduceuszów. Nagłe odpłynięcie Jezusa jest znakiem ostatecznego zerwania z przywódcami narodu. Nie mógł wzbudzić w nich wiary, gdyż upór zamknął im serca. W drodze na drugi brzeg jeziora uczniowie zauważyli, że nie zabrali ze sobą wystarczającej ilości chleba. Pomimo wcześniejszego cudu rozmnożenia chleba, niepokoili się jego brakiem. Nawet najbliżsi towarzysze Jezusa powoli dojrzewają do postawy pełnego zawierzenia Mistrzowi. Ta sytuacja stała się dla Chrystusa okazją do ostrzeżenia ich przed kwasem faryzeuszów i saduceuszów. Słowo kwas symbolizuje tu zawinioną ślepotę duchową, zatwardziałość serca i złe usposobienie faryzeuszów i saduceuszów. Istnieje bowiem podobieństwo między ich nauką, a skutkiem, jaki kwas (zaczyn) sprawia w cieście. Nauka faryzeuszów i saduceuszów trawiła ducha tak samo, jak kwas przetrawia świeże ciasto. Ponadto wywierała zły wpływ na innych ludzi i zarażała ich uprzedzeniami do Chrystusa. Ostrzeżenie Jezusa przed błędem i zatwardziałością nie straciło nic ze swojej aktualności. Wyznanie Piotra. Jezus wyruszył z uczniami na północ w okolice Gór Antylibanu w pobliże Hermonu. U stóp tych gór znajdowały się źródła Jordanu. Filip zbudował tam stolicę swojego państwa – Cezareę, nazwaną od jego imienia Filipową. W tym miejscu Jezus zapytał, za kogo uważa Go prosty lud, wolny od przewrotności właściwej faryzeuszom. Powszechnie uważano Go za kogoś nadzwyczajnego, ale nikt nie wiedział jasno, kim On jest. Prawdę o Jezusie Chrystusie w imieniu wszystkich apostołów wyznał Piotr. Jezus potwierdził to wyznanie, podkreślając, że do

2173

MATEUSZ 16,3-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Skałą – dosł. w tym miejscu mamy imię Piotr (gr. Petros). Jezus jednak wyraźnie nawiązuje do gr. etymologii tego imienia – petra czyli ‘skała’. Jego aram. odpowiednikiem jest Kefas od kefa – ‘skała’ (J 1,42; 1Kor 3,22; 9,5; Ga 2,9.11). b) zwiążesz – w języku rabinów oznaczało zabronisz. c) rozwiążesz – w języku rabinów oznaczało zezwolisz. d) Idź za Mną – w chwili powołania Jezus wezwał Piotra, aby szedł za Nim (Mt 4,19). Kroczenie za Jezusem pociąga za sobą konieczność całkowitego posłuszeństwa i bezgranicznego zaufania Mistrzowi. Upominając Jezusa, Piotr niejako zajął miejsce przed Nim, stając się przeszkodą na drodze prowadzącej do wypełnienia Jego zbawczego posłannictwa.

9/4/08

8:18 AM

Page 2174

„Ty jesteś Chrystusems, Synem Boga żywego”. 17Jezus mu odpowiedział: „Szczęśliwy jesteś, Szymonie, synu Jony, gdyż nie poznałeś tego ludzką mocą, ale objawił ci to mój Ojciec, który jest w niebie. 18Ja zaś mówię tobie, że ty jesteś Skałąa. Na tej Skale zbuduję mój Kościół, a potęga piekłas go nie zwycięży. 19Tobie dam klucze królestwa niebieskiego. Cokolwiek zwiążeszb na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążeszc na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”. 20Potem przykazał uczniom, aby nikomu nie mówili, że On jest Chrystusem. Pierwsza zapowiedź Męki i Zmartwychwstania Od tego czasu Jezuss zaczął tłumaczyć uczniom, że musi iść do Jerozolimys. Tam starsis ludu, wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma zadadzą Mu wiele cierpień i zabiją Go, jednak trzeciego dnia zmartwychwstanie. 22Wtedy Piotr wziął Go na bok i stanowczo Go upominał: „Niech Cię Bóg broni! Panies, na pewno się to Tobie nie przydarzy!”. 23On zaś odwrócił się i rzekł do Piotra: „Idź za Mnąd, szatanie! Przeszkadzasz Mi, bo nie myślisz po Bożemu, ale po ludzku”. 21

Warunki pójścia za Jezusem Potem Jezuss powiedział do uczniów: „Jeśli ktoś chce iść za Mną, niech się wyrzeknie samego siebie; niech weźmie swój krzyż i niech Mnie naśladuje. 25Bo kto chce ocalić swoje życie, straci je; a kto straci swoje życie z mojego powodu, znajdzie je. 26Jaką korzyść będzie miał człowiek, jeśli zdobędzie cały

24

takiego stwierdzenia nie wystarczy ludzki rozum, ale potrzebne jest Boże światło i łaska. Przyjęcie prawd wiary jest możliwe dzięki łasce. Ludzkie możliwości poznawcze są niewystarczające, dlatego nie można uzależniać od nich życia wiary, tzn. wierzyć tylko w to, co do końca daje się poznać i zrozumieć. Duchowa świątynia Kościoła oprze się niszczycielskim mocom zła, gdyż jej fundamentem będzie Szymon nazywany skałą. Nie chodzi jednak o jego ludzkie możliwości, ale o wiarę i wewnętrzną moc daną mu przez Boga dla wypełnienia tej misji (Łk 22,32). Zakres władzy Piotra w Kościele określił sam Jezus: Piotr ustali obowiązujące w nim prawa, a dyspozycje wydane przez niego na ziemi będą mieć moc obowiązującą także w niebie. W tej władzy uczestniczą wszyscy następcy Piotra (Mt 18,18). Pierwsza zapowiedź Męki i Zmartwychwstania. Zaraz po wyznaniu Piotra, Jezus zaczął prostować powszechnie panujące przekonania o Mesjaszu, czyli Chrystusie, i wyraźnie mówił o swojej Męce. Kontrastowało to mocno z wyobrażeniami i oczekiwaniami Żydów. Pierwsza zapowiedź Męki Jezusa otwiera decydującą fazę w Jego działalności: teraz musi iść do Jerozolimy (w. 21), gdzie dopełni się Jego męczeństwo. Słowo musi podkreśla moc woli Ojca i znaczenie śmierci Pana dla całej historii zbawienia. Jezus był świadom śmierci, która Go czekała, gdyż była ona logicznym następstwem Jego życia i działalności, została także zapowiedziana przez proroka Izajasza (Iz 49,3-5; 50,7-9; 52,15 – 53,12). Chrystus był stanowczy: kto wierzy w Niego i przyjmuje Go jako posłanego przez Boga Zbawiciela, musi przyjąć również zaplanowaną dla Niego przez Boga mękę i śmierć. Wiara apostołów okazała się jednak niedojrzała; nie byli oni w stanie zaakceptować zapowiedzianej śmierci Jezusa. Upierający się przy ludzkim myśleniu Piotr został surowo zganiony. Jezus nie stwierdził jednak, że Piotr jest szatanem, ale użył tego określenia w pierwotnym znaczeniu (oponent, przeciwnik, przeszkoda na drodze do czegoś). Upominając Jezusa, Piotr sprzeciwił się woli Bożej, którą Mistrz miał wypełnić. Słowa apostoła pochodziły od szatana, który próbował zniweczyć plany Boga. Wpływ szatana utrudnia człowiekowi prawidłową ocenę rzeczywistości i rozeznawanie woli Bożej. Opowiadanie o skarceniu Piotra łączy się ściśle z opisem kuszenia Jezusa na początku Jego publicznej działalności (Mt 4,1-11). Warunki pójścia za Jezusem. Chrystus uświadomił uczniom, że czeka Go cierpienie. Tą samą drogą pójdą także oni, gdyż uczeń powinien naśladować Mistrza. Kto idzie za Jezusem, musi uczyć się od Niego przyjmowania różnych utrapień życia (Łk 9,23). W pewnych okolicznościach uczeń ma być gotowy nawet do oddania swojego życia

MATEUSZ 16,17-26

2174

J 6,69

Mt 18,18+; Iz 22,22; Ap 3,7

Mk 1,34+

Mk 8,31-33; Łk 9,22 Mt 17,12.22n; 20,17-19

Mt 4,10

Mk 8,34 – 9,1; Łk 9,23-27 Mt 10,38n; Łk 14,27 Mt 10,39; Łk 17,33; J 12,25n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 25,31n; 1Tes 1,7 Ez 18,21-32 Mt 24,30.34; 26,64

Mk 9,2-10; Łk 9,28-36 2P 1,16-18

Mt 28,3

Wj 19,16; Iz 42,1; Pwt 18,15.19; Mt 3,17

9/4/08

8:18 AM

Page 2175

świat, ale straci swoje życie? Albo co może dać człowiek w zamian za swoje życie? 27Gdy więc Syn Człowieczys przybędzie wraz ze swymi aniołamis w blasku chwałys swojego Ojca, wtedy odpłaci każdemu zgodnie z jego postępowaniem. 28Zapewniam was: Niektórzy z was nie umrą, dopóki nie zobaczą Syna Człowieczego, przychodzącego po królewsku”.

a) górę – zgodnie z tradycją góra Tabor w Galilei.

Przemienienie Jezusa 1 Po sześciu dniach Jezuss zabrał ze sobą Piotra, Jakuba i jego brata Jana i wyprowadził ich z dala od ludzi na wysoką góręa. 2Tam przemienił się w ich obecności, a Jego twarz zajaśniała jak słońce. Jego ubranie stało się białe jak światło. 3Wtedy ukazali się im Mojżesz i Eliasz, którzy z Nim rozmawiali. 4Piotr powiedział do Jezusa: „Panies, dobrze że tu jesteśmy. Jeśli chcesz, postawię tutaj trzy namiotyb; jeden dla Ciebie, drugi dla Mojżesza, a trzeci dla Eliasza”. 5A gdy jeszcze to mówił, zasłonił ich świetlisty obłok. Z obłoku rozległ się głosc: „On jest moim Synem umiłowanym, którego sobie upodobałem. Jego słuchajcie!”. 6Gdy uczniowie to usłyszeli, upadli na twarz bardzo przerażeni. 7 A Jezus podszedł, dotknął ich i powiedział: „Wstańcie! Nie bójcie się!”. 8Gdy podnieśli oczy, nikogo już nie widzieli, tylko samego Jezusa. 9 Kiedy schodzili z góry, Jezus przykazał im: „Nie mówcie nikomu o tym widzeniu, dopóki Syn Człowieczys nie zostanie wskrzeszony z martwych”.

c) Wypowiedź z nieba jest oryginalnym połączeniem różnych tekstów ST, które określają Jezusa jako Syna (Ps 2,7), Sługę Pana (Iz 42,1), Proroka czy nowego Mojżesza (Pwt 18,15).

17

b) namioty – tradycja judaistyczna mówiła o wiecznych mieszkaniach (namiotach) (Oz 12,10), które na końcu czasów będą miejscem przebywania ludzi z Bogiem (Łk 16,9). Podczas wędrówki przez pustynię namiot był dla Izraelitów miejscem kultu Boga (np. Wj 28, 43).

za Chrystusa i Ewangelię. Jezus wyraźnie mówi więc o gotowości na śmierć męczeńską, która jest szczytem miłości (J 15,13). Nie jest to jednak przygnębiający wyrok na Jego uczniów. Pójście za Jezusem drogą krzyża oznacza bowiem także udział w Jego pełnym zwycięstwie i chwale. Umocnieniem nadziei uczniów wobec różnych cierpień jest ponadto bliskość królestwa Bożego. Obietnica Jezusa: Niektórzy z was nie umrą, dopóki nie zobaczą Syna Człowieczego, przychodzącego po królewsku (w. 28) wypełniła się w różny sposób. Najpierw w cudzie Przemienienia (Mt 17,1-9), kiedy to Piotr, Jakub i Jan zobaczyli w przemienionym Mistrzu nadchodzące królestwo Boże. Następnie w spotkaniach apostołów ze Zmar twychwstałym. W końcu, gdy pomimo niewiary i prześladowań Kościół rozszerzał się w świecie jako znak królestwa Bożego, którego pełnia objawi się na końcu świata. Fakt Zmar twychwstania Jezusa i obecność w świecie Kościoła, w którym On żyje i działa, są więc dla chrześcijan źródłami męstwa i nadziei. Są to także przekonujące znaki obecności królestwa Bożego. Przemienienie Jezusa. Przemienienie było przede wszystkim teofanią, czyli objawieniem się Boga. Ciało Jezusa, choć jeszcze śmier telne, zaczęło promieniować człowieczeństwem uwielbionym. Można je porównać jedynie z Jego ciałem zmar twychwstałym. Obłok w Piśmie Świętym jest znakiem Bożej obecności (Wj 13,21n; 19,16). Uczniowie zlękli się, gdy osłonił Jezusa, ponieważ uświadomili sobie, że to Bóg zamanifestował swoją obecność. Zgodnie z tradycją judaistyczną Mojżesz i Eliasz mieli przyjść razem w czasach ostatecznych. Uosabiali oni Prawo i Proroków, więc ich udział w tym wydarzeniu był potwierdzeniem, że Jezus przyszedł wypełnić zapowiedzi Pisma (Mt 5,17). Dotyczyły one także męczeńskiej śmierci Chrystusa i Jego wejścia do chwały (Łk 24,26n). Przemienienie było więc przygotowaniem do drugiego, istotnego etapu misji Jezusa – cier pienia i poniżenia aż do śmierci krzyżowej. Propozycja Piotra, aby rozstawić trzy namioty, świadczy o tym, że apostołowie wciąż nie rozumieli właściwie osoby i misji Jezusa. Piotr przekonany, że już nadszedł koniec czasów, chciał zainaugurować niebo na ziemi i utrwalić objawienie, którego był świadkiem. Dopiero w świetle Zmar twychwstania i napełniony Duchem Świętym zrozumie, że na górze Przemienienia widział chwałę Jezusa i doświadczył rzeczywistej obecności Bożej (2P 1,16-18). Centralnym momentem wydarzenia był głos z nieba. Ponieważ apostołowie wciąż widzieli w Jezusie rabbiego (Mk 9,5), Ojciec wyjaśnił im, że Jezus jest nie tylko oczekiwanym Chrystusem, ale i Bogiem. Dla uczniów była to gwarancja prawdomówności Mistrza. Należy więc Mu wierzyć, nawet gdy mówi o rzeczach trudnych do zrozumienia i zaakceptowania.

2175

MATEUSZ 16,27 — 17,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Niektóre rękopisy dodają za Mk 9,29 jeszcze jeden werset: A ten rodzaj złych duchów wyrzuca się jedynie przez modlitwę i post. Chodziło o to, że uczniom nie tylko brakowało wiary, ale nie byli także przygotowani do posługi przez modlitwę i post. Tego wersetu nie ma jednak w wielu najstarszych rękopisach.

9/4/08

8:18 AM

Page 2176

Przyjście Eliasza 10 Zapytali Go uczniowie: „Czemu więc nauczyciele Pisma twierdzą, że najpierw musi przyjść Eliasz?”. 11Odpowiedział: „Eliasz rzeczywiście przyjdzie i wszystko naprawi. 12Wiedzcie jednak, że Eliasz już przyszedł, ale go nie rozpoznali i postąpili z nim tak, jak im się podobało. Podobnie Syn Człowieczys dozna od nich cierpień”. 13Wtedy uczniowie zrozumieli, że mówił o Janie Chrzcicielu.

Mk 9,11-13

Uzdrowienie opętanego chłopca 14 Kiedy przyszli do tłumu, pewien człowiek podszedł do Niego, ukląkł przed Nim 15i błagał: „Panies, zmiłuj się nad moim synem! Jest epileptykiem i bardzo cierpi. Często wpada w ogień lub w wodę. 16Przyprowadziłem go do Twoich uczniów, ale nie mogli go uzdrowić”. 17Jezuss odpowiedział: „O niewierzący i przewrotni ludzie! Jak długo jeszcze będę z wami? Jak długo będę musiał was znosić? Przyprowadźcie Mi go tutaj!”. 18Jezus rozkazał demonowis, żeby wyszedł z niego, i w tej samej chwili chłopiec odzyskał zdrowie. 19 Uczniowie podeszli do Jezusa na osobności i pytali: „Dlaczego my nie mogliśmy go wyrzucić?”. 20On odpowiedział: „Bo macie zbyt małą wiarę. Zapewniam was: Gdybyście mieli wiarę jak ziarno gorczycy i powiedzielibyście tej górze: przesuń się z tego miejsca na tamto, przesunęłaby się. Wszystko byłoby dla was możliwe”. [21]a

Mk 9,14-29; Łk 9,37-43

Druga zapowiedź Męki i Zmartwychwstania 22 Gdy przebywali w Galileis, Jezuss im powiedział: „Syn Człowieczys zostanie wydany w ręce ludzi. 23Zabiją Go, ale On trzeciego dnia zmartwychwstanie”. Bardzo się tym zasmucili.

Mk 9,30-32; Łk 9,43-45

Przyjście Eliasza. Według tradycji (Ml 3,23n) prorok Eliasz miał przygotować ludzi na radosną chwilę spotkania z Panem. Rabini, a za nimi lud, sądzili, że Eliasz wypełni tę misję osobiście, zstępując z nieba. Świadectwo Ewangelii ukazuje Jana Chrzciciela jako zapowiadanego Eliasza – poprzednika Pana (Mt 11,14; Mk 9,11n; Łk 1,16n). Zamknął on czas dawnych proroctw i bezpośrednio przygotowywał ludzi na przyjęcie Chrystusa. Nie został jednak rozpoznany przez przywódców narodu. Inaczej wyobrażali oni sobie misję poprzednika Chrystusa, dlatego nie uwierzyli słowom Jana. Nie potrafili zrezygnować z własnej wizji dzieł Bożych, aby przyjąć je w czasie i kształcie chcianym przez Boga. Jan Chrzciciel zapowiedział Chrystusa nie tylko słowem, ale także własnym męczeństwem. Skoro tak wielki wysłannik Boga i głosiciel pokuty został męczennikiem, łatwiej pojąć tajemnicę śmierci Chrystusa, którego on poprzedza. Uzdrowienie opętanego chłopca. Ojciec chłopca zwrócił się do Jezusa jako do lekarza, ale uczynił to, jakby zanosił modlitwę do Boga. Chrystus spełnił jego prośbę, dając jednak wyraz swemu zniecierpliwieniu i żalowi. Wywoływali je otaczający Jezusa ludzie, którzy chcieli podziwiać kolejne cuda. Zarzut małej wiary odnosił się także do uczniów Jezusa i ojca epileptyka. Cudom bowiem musi towarzyszyć, a nawet je uprzedzać, wiara w Jezusa i mocne zaufanie. Człowiek wierzący może czynić wielkie rzeczy, nawet wbrew siłom natury, np. przenosić góry, o ile rozwinie w sobie otrzymany od Boga dar wiary. Uczniowie nie mogli zdziałać cudu, chociaż otrzymali taką moc od Jezusa (Mt 10,8; Łk 9,1-6), gdyż brakło im koniecznej wiary. Zostali więc zaliczeni do ludu niewierzącego i przewrotnego. Dana im moc nie działa bowiem automatycznie, ale wymaga współpracy z otrzymaną łaską. Druga zapowiedź Męki i Zmartwychwstania. Droga, która poprowadzi Chrystusa do uwielbienia, wiedzie przez cierpienie i mękę. Równocześnie Jezus dał do zrozumienia, że zostanie uwięziony przez ludzi, gdyż Bóg, Jego Ojciec, na to pozwoli (Mt 26,15.16.23; 27,2; Rz 4,25; 8,32; Ga 2,20). Wskazał więc Ojca i Jego wolę jako główną przyczynę sprawczą swojej Śmierci i Zmartwychwstania (Rz 8,32). Wszystko, co spotka Syna Człowieczego, jest częścią opatrznościowego planu Boga.

MATEUSZ 17,10-23

2176

Ml 3,23n; Syr 48,10

Mt 16,21; 17,22n; 20,17-19 Mt 11,10-14

Mt 21,21; Mk 11,22n; Łk 17,6

Mt 16,21; 17,12; 20,17-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Podatek na świątynię 24 Przybyli do Kafarnauma. Wtedy przyszli do Piotra poborcy podatku świątynnego i zapytali: „Czy wasz Nauczyciel nie płaci podatku?”. 25Powiedział im: „Tak”. A zaledwie wszedł do domu, Jezuss go zapytał: „Szymonie! Jak sądzisz? Od kogo królowie ziemscy pobierają daniny i podatki? Od synów, czy od obcych?”. 26A on odpowiedział: „Od obcych”. Na to Jezus: „A zatem synowie są wolni. 27Nie możemy im jednak dawać powodu do zwątpienia. Idź więc nad jezioro i zarzuć wędkę. Otwórz pyszczek pierwszej złowionej rybie, a znajdziesz staterab. Weź go i zapłać za Mnie i za siebie”.

Page 2177

a) Kafarnaum – zob. Mt 4,13+. b) stater – grecka jednostka wagowa i monetarna; równowar tość tetradrachmy, czyli 4 drachm.

Mowa o relacjach we wspólnocie uczniów Mk 9,33-37; 10,15; Łk 9,46-48; 18,17

J 3,5

Mt 10,40

Spór o pierwszeństwo 1 Właśnie wtedy podeszli do Jezusas uczniowie i zapytali: „Kto jest największy w królestwie niebieskim?”. 2 A On przywołał dziecko, postawił je między nimi 3i powiedział: „Zapewniam was: Jeśli się nie zmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego. 4Kto więc się stanie tak mały, jak to dziecko, ten będzie największy w królestwie niebieskim. 5I kto jedno takie dziecko przyjmuje w moje imięs, Mnie przyjmuje.

18

Podatek na świątynię. Wszyscy pełnoletni Izraelici zobowiązani byli wpłacić corocznie na utrzymanie świątyni jerozolimskiej pół sykla (statera) srebra, tj. dwie drachmy (Ne 10,33n). Podatek ten uiszczano zwykle w świątyni w czasie dorocznej pielgrzymki na święto Paschy. Kto nie uczynił tego w Jerozolimie, mógł zapłacić poborcom podatkowym w miejscu zamieszkania. Jezus jako Syn Boży nie podlegał obowiązkowi płacenia podatku na dom własnego Ojca. Unikał jednak wszystkiego, co mogłoby zgorszyć bliźnich. Niezapłacenie podatku świątynnego mogło zostać uznane jako jawne zerwanie z żydowską społecznością religijną. Dlatego na polecenie Jezusa Szymon zapłacił za siebie i Mistrza. W geście tym można dostrzec ideę wspólnoty Jezusa z ludźmi oraz zapowiedź zadośćuczynienia, którego w ich imieniu, jako jeden z nich, dokona (Hbr 2,1-18+). Oddając bowiem własne życie, „spłaci” Ojcu dług zaciągnięty przez grzeszną ludzkość. Ryba, w której pyszczku znajdowano jakiś przedmiot, nie była dla rybaków znad Jeziora Galilejskiego czymś niezwykłym. Znana jest do dziś ryba św. Piotra (Chromis Simonis). Samce tego gatunku opiekują się narybkiem, nosząc go w pyszczku. Aby usunąć zdolne już do samodzielnego życia potomstwo, samczyk przez pewien czas trzyma w pyszczku jakiś przedmiot. Zwykle jest to gładki kamień. Zdarza się, że rybacy znajdują w pyszczku złowionej ryby monetę. Tak więc cudem było raczej to, że zgodnie ze słowami Jezusa, pierwsza złowiona ryba miała w pyszczku statera, a nie sam fakt obecności monety w pyszczku ryby. Spór o pierwszeństwo. Jezus Chrystus dał początek wspólnocie ludu Bożego, który stał się nowym Izraelem. Wspólnotę tę stworzył z ludzi dobrej woli, którzy uwierzyli w Jego mesjańskie posłannictwo. Właśnie w czwartym wielkim przemówieniu (Mt 18), zwanym mową eklezjalną, czyli kościelną, Jezus nauczał o obowiązkach uczniów względem wspólnoty. Apostołowie często dyskutowali o swojej godności i miejscu, które będą zajmować w królestwie Bożym. Te pragnienia wielkości były zmącone zapowiedziami Jezusa o Jego wzgardzeniu przez ludzi, cierpieniu i ukrzyżowaniu. Tymczasem pierwszeństwo w Jego królestwie osiąga się gotowością do ofiary i służbą (J 13,1-16). Konieczna jest więc wielka pokora. Chrystus jasno dał do zrozumienia, że poszukiwanie ziemskich zaszczytów nie powinno mieć miejsca w Kościele. Królestwo Boże i zbawienie należy do dzieci, czyli tych, którzy podobnie jak one są spontaniczni, prości i szczerzy; obdarzają Ojca bezgraniczną miłością i wszystko przyjmują od Niego z ufnością i wdzięcznością; On jest dla nich najwyższym autorytetem. Kto chce należeć do wspólnoty dzieci Bożych, musi zmienić swój ludzki sposób myślenia na ewangeliczny i odrzucić wszelkie egoistyczne dążenia. Ich miejsce powinna zająć dobrowolna i pełna miłości służba Bogu i bliźnim. Każdy członek Kościoła zasługuje na miłość, gdyż jest uczniem Chrystusa i dzieckiem Boga. Przyjęcie ucznia jest równoznaczne z przyjęciem samego Mistrza, gdyż Chrystus jednoczy się ze swoim Kościołem aż do utożsamienia się z wierzącymi (Dz 9,4+; 1Kor 12,12-14.27).

2177

MATEUSZ 17,24 — 18,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przyczyną upadku – tzn. powodem grzechu, zgodnie z pierwotnym znaczeniem gr. skandalon – ‘zawada’, ‘przeszkoda’, ‘pułapka’, ‘kamień wystający z ziemi’, o który łatwo się potknąć (Mt 16,23). b) życie – mowa o życiu wiecznym. c) ogień potępienia – zob. Mt 5,22+. d) widzą ciągle – tzn. nieustannie trwają w bliskości Boga. Stąd płynie godność owych małych, gdyż w każdej chwili mają przed Bogiem swoich orędowników. Werset 10 jest podstawą chrześcijańskiej wiary w obecność aniołów stróżów. e) Niektóre rękopisy dodają w. 11: Bo Syn Człowieczy przyszedł, aby ocalić to, co zaginęło. Tego wersetu brak jednak w najstarszych rękopisach.

9/4/08

8:18 AM

Page 2178

Unikać okazji do grzechu 6 Ale jeśli ktoś byłby przyczyną upadkua jednego z tych małych, którzy wierzą we Mnie, lepiej byłoby dla niego, aby mu zawieszono kamień młyński na szyi i utopiono w głębinie morskiej. 7Biada światu, który stwarza okazje do upadku. Wprawdzie muszą pojawiać się przyczyny zwątpienia, ale biada człowiekowi, który innych doprowadza do upadku. 8 Jeśli więc twoja ręka albo noga prowadzi cię do upadku, odetnij ją i wyrzuć. Lepiej jest dla ciebie osiągnąć życieb bez ręki lub nogi, niż z dwiema rękami i nogami być wrzuconym do ognia wiecznego. 9A jeśli twoje oko prowadzi cię do upadku, wyłup je i wyrzuć. Lepiej jest dla ciebie osiągnąć życie bez jednego oka, niż z dwojgiem oczu być wrzuconym w ogień potępieniac.

Mk 9,42-48; Łk 17,1n

Zabłąkana owca Pamiętajcie, żeby nie gardzić żadnym z tych małych, bo mówię wam, że ich aniołowies widzą ciągled oblicze mojego Ojca, który jest w niebie. [11]e 12 Jak się wam wydaje? Jeśli ktoś ma sto owiec, a jedna z nich się zgubi, czy nie pozostawi w górach dziewięćdziesięciu dziewięciu i nie wyruszy na poszukiwanie zaginionej? 13Zapewniam was: Gdy ją znajdzie, ucieszy się nią bardziej niż dziewięćdziesięciu dziewięciu, które się nie zgubiły. 14Podobnie wasz Ojciec, który jest w niebie, nie chce, aby zaginął nawet jeden z tych najmniejszych.

Łk 15,3-7

Mt 5,29n

10

Upomnienie braterskie Jeżeli twój brats zgrzeszy przeciw tobie, idź i upomnij go w cztery oczy. Jeśli cię usłucha, pozyskasz swego brata. 16Je-

15

Unikać okazji do grzechu. Kto chce należeć do społeczności Jezusa powinien dawać dobre świadectwo i budować królestwo Boże. W tej wspólnocie nikt nie ma prawa jedynie brać, nie dając nic z siebie. Kto nie wciela w życie prawa miłości, nie jest godny być jej członkiem. Jedną z przyczyn wykluczenia z królestwa Bożego jest zgorszenie, czyli doprowadzenie kogoś do grzechu. Gorszenie kogoś jest wielkim złem i bezprawiem, gdyż przeszkadza mu w wierze lub w ogóle burzy jego wiarę, utrudniając osiągnięcie zbawienia. Wina gorszyciela jest większa, gdy szkodę ponoszą dzieci lub ludzie o słabej wierze. Drastyczny obraz śmierci gorszyciela w głębinach morskich był dla Żydów bardzo wymowny. Utonięcie oznaczało bowiem pozbawienie pogrzebu i stanie się żerem dla ryb, co było szczególnie odrażające i poniżające. Dla podkreślenia powagi problemu Jezus posługiwał się przejaskrawionymi obrazami i porównaniami. Nie zalecał okaleczania ciała w celu uniknięcia grzechu, lecz mówił o konieczności zdecydowanego odrzucenia zła i o wielkiej wartości uczestnictwa w królestwie Bożym. Pójście za Jezusem domaga się więc radykalnych postaw wobec zła, a także różnych ofiar i wyrzeczeń. Zabłąkana owca. Właściciel stu owiec jest człowiekiem zamożnym, gdyż tak liczne stado nawet dziś na Bliskim Wschodzie jest wielkim majątkiem. Jezus nie pozostawia wątpliwości, że chodzi mu o Ojca, już w ST nazywanego Pasterzem Izraela (Jr 31,10; Ez 34,15n). Jezus objawia Jego dobroć i zatroskanie o tych, którzy się zabłąkali (Ez 18,23), oraz podkreśla radość z ich odnalezienia. Pouczając o nieskończonym miłosierdziu Boga, stawał w obronie godności najmniejszych i najsłabszych w ludzkich społecznościach. Także we wspólnocie chrześcijan czasów apostolskich zdarzały się podziały na lepszych i gorszych, liczących się i tych, którzy powinni jedynie słuchać. Zanikał zdrowy idealizm i entuzjazm. Dlatego ewangelista przypomniał słowa Chrystusa, że nikim nie wolno gardzić. Dla Boga cenny jest każdy człowiek, także ten najmniejszy czy przez innych wzgardzony. Upomnienie braterskie. Wspólnota musi właściwie reagować na zło, jakie się w nią wkrada. Upomnienie braterskie, zalecane już w ST (Kpł 19,17), ma mieć zawsze na względzie dobro grzesznika, tj. zażegnanie niebezpieczeństwa

MATEUSZ 18,6-16

2178

Ez 34,15n

Jr 31,10; Ez 18,23

Kpł 19,17; Łk 17,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Pwt 19,15

Rz 16,17; 1Kor 5,11 Mt 16,19+; J 20,23

J 15,7.16

Mt 28,20

Łk 17,3n

9/4/08

8:18 AM

śli cię nie posłucha, weź ze sobą jeszcze jedną lub dwie osoby, niech cała sprawa rozstrzygnie się w oparciu o zeznanie dwóch lub trzech świadków. 17Jeżeli ich także nie posłucha, powiedz o tym Kościołowi. A jeśli nawet Kościoła nie posłucha, niech będzie dla ciebie jak poganin i celnika. 18 Zapewniam was: Wszystko, cokolwiek zwiążecie na ziemi, będzie związane w niebie, a cokolwiek rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane i w niebie. 19 Zapewniam was jeszcze: Jeżeli dwaj spośród was zgodnie o coś poproszą, otrzymają wszystko od mojego Ojca, który jest w niebie. 20Gdyż tam, gdzie dwaj lub trzej zbierają się w moje imięs, jestem pośród nich”.

Page 2179

a) poganin i celnik – osoby uważane za nieczyste; pobożnym Żydom nie wolno było z nimi przebywać (Mt 9,10n). Jezus, który wielokrotnie spotykał się z poganami (np. Mt 8,5-13; 15,21-28; Łk 23,34) i celnikami (np. Mt 9,9-11; 11,19; 21,31n) dał przykład miłości, która nikogo nie potępia, lecz wytrwale szuka sposobów nawrócenia i ocalenia każdego grzesznika.

Obowiązek przebaczania Wtedy podszedł Piotr i zapytał: „Panies, ile razy mam przebaczyć bratus, jeśli wobec mnie zawini? Czy aż siedem razy?”. 22 Jezuss mu odpowiedział: „Nie twierdzę, że siedem, lecz aż siedemdziesiąt siedem razy. 23 Dlatego królestwo niebieskie podobne jest do króla, który postanowił rozliczyć się ze swoimi sługami. 24Kiedy zaczął to robić, przyprowadzono mu dłużnika, który był mu winien dziesięć tysięcy talentóws. 25Ponieważ nie miał z czego oddać, pan kazał go sprzedać wraz z żoną i dziećmi, i wszystkim, co posiadał. W ten sposób chciał odzyskać dług. 26Wtedy sługa upadł przed nim na ziemię i błagał: «Okaż mi cierpliwość, a wszystko ci oddam». 27Pan ulitował się nad tym sługą, uwolnił go i dług mu darował. 28 Gdy ów sługa wyszedł, spotkał innego sługę swego pana, który był mu winien sto denaróws. Chwycił go, zaczął dusić i mówił: «Oddaj wszystko, coś winien». 29A on upadł na ziemię i prosił: «Okaż mi cierpliwość, a wszystko ci oddam». 21

Rdz 4,24

utraty zbawienia. Miłość i wyrozumiałość Chrystusa wobec grzeszników nigdy nie polegała na tolerowaniu zła, gdyż niszczy ono samego grzeszącego, a także wspólnotę. Jezus wyraźnie rozróżniał zło od osoby: zło trzeba piętnować, osobę grzesznika kochać. Właśnie miłość do błądzącego brata nakazuje kilkustopniowe upominanie. Władzę udzieloną poprzednio Piotrowi (Mt 16,19+) Jezus przekazał obecnie wspólnocie Kościoła, na ręce Dwunastu jako jej reprezentantów. Odtąd będą oni mogli (podobnie jak to czynili nauczyciele Pisma) wykładać wiążąco prawo Boże i naukę Jezusa, a tym samym wskazywać najpewniejszą drogę do królestwa. Decyzje Dwunastu i ich następców będą miały moc obowiązującą także w niebie. Jezus zapewnił wspólnotę wierzących o swojej obecności. Gdy uczniowie będą gromadzili się w Jego imię na modlitwie, On będzie obecny wśród nich jako orędownik (Łk 22,31). Tym samym Chrystus podkreślił znaczenie spotkań modlitewnych nawet w małych grupach. Modlitwa wspólnoty czerpie swoją moc ze zjednoczenia z Chrystusem, który trwa w jedności z Ojcem. Modlitwa wspólnoty chrześcijan staje się więc modlitwą samego Jezusa, który wstawia się za wierzącymi u Ojca. Obowiązek przebaczania. Nauczyciele Pisma głosili, że czterokrotne przebaczenie bliźniemu jest już niezwykłą wspaniałomyślnością. Liczba siedemdziesiąt siedem jest nawiązaniem do ST, do sytuacji po grzechu pierworodnym, kiedy ludzie zapałali nienawiścią i pragnieniem zemsty. Znany z Księgi Rodzaju Lamek postanowił mścić się aż siedemdziesiąt siedem razy (Rdz 4,24). Światu zemsty i nienawiści, stworzonemu przez grzesznego człowieka, Jezus przeciwstawił nowy świat siedemdziesięciosiedmiokrotnego, czyli bezgranicznego przebaczenia. Chrystus zobrazował nowe przykazanie przypowieścią o nielitościwym dłużniku. Sługa był winien królowi nieprawdopodobną sumę dziesięciu tysięcy talentów, czyli w przeliczeniu na wagę co najmniej 340 ton złota lub srebra! Był więc niewypłacalny. Jego błaganie o litość było zrozumiałe, ale obietnicy oddania długu i tak nie mógł spełnić. Jezus celowo wyolbrzymił wysokość owego zadłużenia, aby w ten sposób zobrazować ogrom Bożego miłosierdzia. Oddłużony sługa okazał się jednak

2179

MATEUSZ 18,17-29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Przypowieść o nielitościwym dłużniku jest nawiązaniem do podanej w Modlitwie Pańskiej prośby, która w dosłownym tłumaczeniu brzmi: I daruj nam nasze długi, jak i my darowaliśmy naszym dłużnikom (Mt 6,12+).

9/4/08

8:18 AM

Page 2180

30

On jednak nie chciał, lecz odszedł i wtrącił go do więzienia, dopóki nie odda długu. 31Gdy inni słudzy dowiedzieli się o tym, bardzo się zasmucili. Poszli i opowiedzieli o wszystkim swojemu panu. 32 Wtedy pan wezwał go i powiedział: «Jesteś złym człowiekiem! Darowałem ci cały dług, bo mnie prosiłeś. 33Czy i ty nie powinieneś był zmiłować się nad swoim dłużnikiem, tak jak ja zmiłowałem się nad tobą?». 34I pan rozgniewany wydał go katom, dopóki nie odda mu całego długu. 35 Podobnie postąpi z wami mój Ojciec, który jest w niebie, jeśli każdy z was szczerze nie przebaczy swojemu bratu”a.

Mt 6,12; Łk 23,34

Działalność Jezusa w Judei Nierozerwalność małżeństwa 1 Gdy Jezuss skończył przemawiać, opuścił Galileęs i drugim brzegiem Jordanus przybył do Judeis. 2Podążała za Nim wielka rzesza ludzi, a On tam ich uzdrowił. 3 Wówczas podeszli do Niego faryzeuszes i pytali Go podstępnie: „Czy wolno mężczyźnie rozwieść się z żoną z jakiegokolwiek powodu?”. 4A On odpowiedział: „Czy nie czytaliście, że na początku Stwórca stworzył ich mężczyzną i kobietą?”. 5I dodał: „Z tego powodu mężczyzna opuści ojca i matkę, a połączy się ze swoją żoną. I staną się dwoje jednym ciałem. 6I tak już nie są dwoje, ale jedno ciało. Tego więc, co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela!”. 7Lecz oni odpowiedzieli: „To dlaczego Mojżesz nakazał wręczyć dokument rozwodus, aby oddalić żonę”. 8Powiedział im: „Mojżesz pozwolił wam rozwodzić się, dlatego że macie zatwardziałe sercas. Lecz na początku tak nie było. 9Dlatego mówię wam: oprócz przypadku nierządu, jeśli ktoś porzuca żonę i żeni się z inną, cudzołoży”.

Mk 10,1-12; Łk 16,18

19

bezlitosny, domagając się spłaty długu minimalnego w porównaniu z darowanym. Został więc ukarany przez króla nie za niesprawiedliwość, gdyż pieniądze mu się należały, lecz za brak miłosierdzia, którego sam tak hojnie doświadczył. Winy człowieka wobec Boga mogą zostać zgładzone tylko dzięki litości i miłosierdziu Boga, gdyż w żaden sposób nie jesteśmy w stanie spłacić zaciągniętego przez grzech długu. Doznając tak wielkiej łaski, nie możemy nie przebaczać naszym winowajcom. Nierozerwalność małżeństwa. W czasach Chrystusa ciągle nierozwiązana pozostawała sprawa rozwodów. Izraelici uznawali, że są one zabronione przez Boga, ale zakaz ten odnosili do narodów pogańskich. O sobie twierdzili, że mają specjalny przywilej zezwalający na oddalenie żony. Prawo Mojżesza nie określało szczegółowo przyczyn dopuszczających rozwód. Zawierało jedynie ogólne stwierdzenie, że rozwód jest możliwy, jeśli mąż znalazł u żony coś odrażającego (Pwt 24,1). W czasach Chrystusa istniały dwie interpretacje tego przepisu. Jedna (rabbi Szammaj) dotyczyła dziedziny seksualnej, np. cudzołóstwa żony. Druga (rabbi Hillel) uznawała, że do oddalenia żony wystarczy jakiekolwiek zakłócenie harmonii rodzinnej, np. źle przygotowany posiłek. Faryzeusze albo pytali Jezusa o dopuszczalność rozwodów, albo o to, jakie powody je usprawiedliwiają. Jezus zdecydowanie jednak odrzucił możliwość rozwodów. Wyjaśnił faryzeuszom, że przepis, na który się powoływali (Pwt 24,1), nie jest przykazaniem ani przywilejem, lecz ustępstwem poczynionym ze względu na grzeszną zatwardziałość serc. Cofnął więc wszystkie rzekome przywileje mężczyzn i odwołał się do pier wotnego planu Boga, objawionego w porządku stworzenia (Rdz 1,27; 2,24). Odesłanie żony nie rozrywa więzów małżeńskich, podobnie jak nie czyni tego małżeństwo wolnego mężczyzny z kobietą odesłaną przez innego. Z woli Boga małżeństwo jest bowiem związkiem nierozerwalnym. Tzw. klauzula rozwodowa: poza przypadkiem nierządu (Mt 5,32+), nie podważa tego stanowiska.

MATEUSZ 18,30 — 19,9

2180

Rdz 1,27 Rdz 2,24

1Kor 7,10 Pwt 24,1

Mt 5,32+; Łk 16,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Kor 7,32-34

Mk 10,13-16; Łk 18,15-17

Mt 18,3n; 1P 2,1n

9/4/08

8:18 AM

Dobrowolna bezżenność 10 Powiedzieli Mu uczniowie: „Jeżeli tak ma się sprawa między mężem a żoną, to lepiej wcale nie zawierać małżeństwa”. 11On zaś odrzekł: „Nie wszyscy to pojmują, lecz jedynie ci, którym to jest dane. 12Niektórzy bowiem już od urodzenia są niezdolni do małżeństwaa. Innych niezdolnymi uczynili ludzie. A jeszcze inni postanowili nie zawierać małżeństwab ze względu na królestwo niebieskie. Kto może to pojąć, niech pojmuje”. Jezus błogosławi dzieci Wtedy przyniesiono do Niego dzieci, żeby nałożył na nie ręce i modlił się, ale uczniowie stanowczo im zabraniali. 14Lecz Jezuss powiedział: „Dopuście dzieci! Nie przeszkadzajcie im przyjść do Mnie, bo do takich jak one należy królestwo niebieskie”. 15I kładł na nie ręce. Potem odszedł stamtąd. 13

Page 2181

a) niezdolni do małżeństwa – dosłownie Jezus mówi o eunuchach, co dla nas jest dość dosadnym określeniem, choć w starożytności mogło być mniej rażące. b) postanowili nie zawierać małżeństwa – dosł. sami siebie uczynili (eunuchami) niezdolnymi do małżeństwa. c) Nie popełnisz morderstwa – zakaz ten odnosi się do ludzi i dotyczy sytuacji, w której w sposób bezprawny pozbawia się kogoś życia. Izraelskie prawodawstwo przewidywało karę śmierci za niektóre przewinienia (np. Wj 19,12n; 21,12-17). d) nie dopuścisz się cudzołóstwa – zob. Mt 5,27+. e) czcij… ojca i matkę – szacunek dla rodziców wiąże się z ich rodzicielstwem. Ponieważ rodzice uczestniczą w Bożej władzy przekazania życia, należy się im cześć podobna do tej, którą okazuje się Bogu.

Bogaty młodzieniec Ktoś zbliżył się do Niego i zapytał: „Nauczycielu, co dobrego mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne?”. 17On odpowiedział: „Czemu Mnie pytasz o to, co dobre? Jest tylko jeden Dobry. A jeśli chcesz osiągnąć życie, zachowuj przykazania”. 18 Wtedy on zapytał: „Które?”. Jezuss odpowiedział: „Nie popełnisz morderstwac, nie dopuścisz się cudzołóstwad, nie będziesz kradł, nie złożysz kłamliwego zeznania, 19czcij swojego ojca i matkęe oraz miłuj swego bliźniego jak siebie samego”. 20Młodzieniec powiedział: „Wszystkiego tego przestrzegałem. Czego mi jeszcze brakuje?”. 21Jezus odrzekł: „Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj swój majątek i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem wróć i chodź za Mną”. 22 Gdy młodzieniec to usłyszał, odszedł zasmucony. Miał bowiem wiele posiadłości.

Mk 10,17-22; Łk 18,18-23 16 Łk 10,25-28

Wj 20,12-16; Pwt 5,16-20 Kpł 19,18

Mt 5,3; 6,19-21; 13,44-46

Dobrowolna bezżenność. Obok trudnej prawdy o nierozerwalności małżeństwa Jezus mówi o jeszcze trudniejszej do zrozumienia bezżenności z pobudek religijnych. Ludzie pozostają w stanie bezżennym z różnych powodów, ale szczególnie wartościowa jest dobrowolna wstrzemięźliwość ze względu na królestwo Boże, a więc motywowana głęboką religijnością. Nie wszyscy potrafią zrozumieć sens takiej bezżenności, gdyż jest ona propozycją skierowaną przez Boga do niektórych osób: one poznają jej wartość i świadomie decydują się na życie w bezżenności. Celibat ze względu na królestwo niebieskie (w. 12) jest więc powołaniem do doskonalszej miłości Boga i oddania siebie bliźnim. Celibatariusze stają się w świecie znakiem przyszłej rzeczywistości, w której ludzie nie będą się żenić ani za mąż wychodzić (Mt 22,30). Jezus błogosławi dzieci. W Palestynie istniał zwyczaj przynoszenia dzieci do ludzi znanych ze świątobliwości (Łk 2,25-28) czy mądrości i wiedzy, dotyczącej zwłaszcza Pisma Świętego. Ludzie ci wkładali na dzieci ręce i, modląc się, polecali je Bogu. Uczniowie jednak nie chcieli dopuścić matek z dziećmi do Jezusa, być może dlatego, że dość powszechnie uważano wówczas, że do zbawienia potrzebna jest znajomość Prawa Mojżeszowego, którego dziecko jeszcze nie posiada. Jezus jednak życzył sobie kontaktu z dziećmi i z wielką czułością je przyjmował. Kolejny raz postawił dzieci jako wzór dla wszystkich powołanych do zbawienia (Mt 18,2-4). Bogaty młodzieniec. Bogatego młodzieńca poruszyła nauka Jezusa o zbliżającym się królestwie Bożym. Dlatego zapytał, jak wejść do królestwa, w którym będzie się żyło wiecznie (Wj 20,12-16; Pwt 5,16-20). Wypowiedź młodzieńca nie była przejawem pychy, ale jego szczerej troski o życie duchowe. Tradycyjna pobożność okazała się dla niego niewystarczająca. Chrystus poważnie potraktował swojego rozmówcę i wezwał go do radykalnego kroku zerwania z przywiązaniem do ziemskich wartości. Wystarczającą drogą do zbawienia jest szczere przestrzeganie Bożych przykazań. Pójście za Jezusem i dążenie do doskonałości wymaga jednak czegoś więcej: wolnego przylgnięcia do Boga jako najwyższej wartości. Młodzieniec jednak był przywiązany do tego, co posiadał i to właśnie przeszkodziło mu w wielkodusznym naśladowaniu Chrystusa. Bogactwo nie dało mu szczęścia, lecz napełniło smutkiem, gdyż, zachowując je, stracił o wiele więcej.

2181

MATEUSZ 19,10-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przy odnowieniu świata – ma ono nastąpić u kresu czasów, który nie będzie katastrofą świata, lecz jakby stworzeniem go na nowo. Czasy ostateczne rozpoczęły się już w sposób duchowy wraz ze Zmartwychwstaniem Chrystusa i Jego panowaniem w Kościele (Dz 3,21; 2P 3,13; Ap 21,1+). b) rządzili – dosł. sądzili. c) Izraelici dzielili dobę w następujący sposób: noc liczyła cztery straże, czyli czuwania liczące po trzy godziny (od osiemnastej do szóstej rano) (Mt 14,25+); pierwszą godziną dnia była szósta rano, trzecią – dziewiąta itd. Zatem godzina jedenasta to nasza siedemnasta. Ostatni robotnicy pracowali więc tylko jedną godzinę.

9/4/08

8:18 AM

Page 2182

Niebezpieczeństwo bogactw 23 Jezuss powiedział do uczniów: „Zapewniam was: Człowiek bogaty z trudem wejdzie do królestwa niebieskiego. 24Powtarzam wam: Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż bogatemu wejść do królestwa Bożego”. 25Gdy uczniowie to usłyszeli, bardzo się zdumieli i pytali: „Któż więc może się zbawić?”. 26Jezus przyjrzał się im uważnie i odpowiedział: „Dla ludzi to niemożliwe, ale dla Boga wszystko jest możliwe”. Nagroda za wyrzeczenie 27 Wówczas Piotr powiedział: „Oto my zostawiliśmy wszystko i poszliśmy za Tobą. Co za to otrzymamy?”. 28Jezuss im odpowiedział: „Zapewniam was: Ponieważ poszliście za Mną, to przy odnowieniu świataa, kiedy Syn Człowieczys zasiądzie na chwalebnym tronie, również i wy zasiądziecie na dwunastu tronach i będziecie rządzilib dwunastoma plemionamis Izraelas. 29I każdy, kto ze względu na Mnie opuści dom, braci, siostry, ojca, matkę, dzieci lub pole, stokroć więcej otrzyma i będzie miał udział w życiu wiecznym. 30Wielu zaś pierwszych będzie ostatnimi, a ostatnich pierwszymi. Przypowieść o robotnikach w winnicy 1 Królestwo niebieskie podobne jest do właściciela, który wyszedł wczesnym rankiem, aby wynająć robotników do winnicy. 2Umówił się z nimi, że zapłaci im jednego denaras za dniówkę, i wysłał ich do winnicy. 3Wyszedł znowu około godziny trzeciejc. Zobaczył innych stojących bezczynnie na placu. 4Powiedział do nich: «Idźcie także i wy do winnicy. Zapłacę wam sprawiedliwie». 5I oni poszli. Wyszedł jeszcze koło godziny szóstej i dziewiątej i zrobił podobnie. 6 Wyszedł wreszcie około jedenastej i spotkał jeszcze innych

20

Niebezpieczeństwo bogactw. Przywiązanie się do bogactw jest niebezpieczeństwem, które przeszkadza osiągnąć zbawienie. Chrystus zobrazował to umyślnie przejaskrawionym porównaniem do wielbłąda usiłującego przejść przez ucho igielne. W interpretacji tego porównania jedni uważają, że chodzi o małą bramę w murach Jerozolimy, którą nazywano uchem igielnym. Wielbłąd mógł przejść przez nią tylko po usunięciu ciężaru z jego grzbietu i na klęczkach. Według innej interpretacji chodzi tu o linę okrętową, której nie sposób przewlec przez ucho igły. Z pewnością Jezus chciał uwydatnić niemożność osiągnięcia zbawienia przez tych, którzy nie uwolnią się od niebezpiecznych przywiązań. Człowiek, pozostawiony samemu sobie, nie ma w sobie sił koniecznych, aby osiągnąć życie wieczne. Może je natomiast zyskać, otwierając się na działanie Boga i przyjmując dar zbawienia. Jest ono bowiem przede wszystkim dziełem miłosiernego i wszechmocnego Boga, który zaprasza człowieka do współpracy, na miarę jego możliwości. Nagroda za wyrzeczenie. Historia Izraela pamięta czasy sędziów (zob. Księga Sędziów), którzy przede wszystkim rządzili i kierowali narodem wybranym, rzadziej natomiast rozstrzygali sprawy sądowe. Podobną funkcję pełnić będą apostołowie w Kościele, który Jezus zakłada. Obietnica, którą składa apostołom, kieruje ich wzrok ku zapowiadanemu przez proroków odnowieniu mesjańskiemu, czyli ku nowej ziemi i nowemu niebu (Iz 65,17n; Ap 21,1+). W tym nowym świecie Jezus będzie królem nowego ludu Bożego, a ci, którzy poszli za Nim, będą mieć udział w Jego władzy. Oprócz tego otrzymają stokrotną nagrodę w życiu wiecznym. Ich uniżenie i pokora zostaną docenione i sprawiedliwie wynagrodzone. Nagrodą apostoła jest więc udział w chwalebnym losie Mistrza. Nie można jednak zapomnieć, że uczniowie Jezusa uczestniczą także w Jego krzyżu, cierpieniu i prześladowaniu (Mt 16,24; J 15,20). Przypowieść o robotnikach w winnicy. Przypowieść Chrystusa ma dać odpowiedź na pytanie: Kto ma szansę skorzystania z łaski zbawienia? Bóg nie dzieli ludzi na klasy czy kategorie. Wszyscy mogą wejść do Jego królestwa, także ci, którzy przychodzą w ostatniej chwili. Ważne, aby każdy człowiek skorzystał z tej łaski. Przypowieść o robotni-

MATEUSZ 19,23 — 20,6

2182

Mk 10,23-27; Łk 18,24-27

Mk 10,28-31; Łk 18,28-30; 22,30 Mt 4,20.22

Dn 7,22; Łk 22,30; 1Kor 6,2; Ap 20,4

Mk 10,31; Łk 13,30 Mt 20,16; Łk 13,30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Kpł 19,13; Pwt 24,14n

Rz 9,19-21

Mt 19,30; Mk 10,31; Łk 13,30 Mk 10,32-34; Łk 18,31-34

Mt 16,21; 17,12.22n

Mk 10,35-40

9/4/08

8:18 AM

stojących. Zapytał: «Dlaczego stoicie tu przez cały dzień bezczynnie?». 7Odpowiedzieli: «Bo nas nikt nie zatrudnił». Rzekł do nich: «Idźcie i wy do winnicy!». 8 Nastał wieczór i właściciel winnicy powiedział do zarządcy: «Zwołaj robotników i wypłać im należność. Zacznij od ostatnich, a skończ na pierwszych». 9Przyszli ci, którzy rozpoczęli pracę o godzinie jedenastej, i otrzymali po denarze. 10Gdy przyszli ci, którzy jako pierwsi rozpoczęli pracę, sądzili, że otrzymają więcej. Ale i oni otrzymali po denarze. 11Wzięli więc zapłatę i narzekali na właściciela. 12Mówili: «Ci ostatni pracowali tylko jedną godzinę, a zrównałeś ich z nami. My znosiliśmy trud całego dnia i upał». 13On odpowiedział jednemu z nich: «Przyjacielu! Nie krzywdzę cię. Czy nie umówiłeś się ze mną o jednego denara? 14Weź więc swoją zapłatę i odejdź. Chcę też zapłacić temu ostatniemu tyle samo, co tobie. 15Czy nie mogę uczynić ze swoją własnością tego, co chcę? Dlaczego patrzysz zazdrosnym okiem na to, że jestem dobry?»a. 16 Tak ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi”.

Page 2183

a) W warstwie dosłownej przypowieść uczy respektowania zawar tych umów (również niewygodnych dla pracowników) oraz swobodę dysponowania własnością.

Trzecia zapowiedź Męki i Zmartwychwstania Gdy Jezuss zdążał do Jerozolimys, zabrał ze sobą tylko Dwunastu. W drodze powiedział do nich: 18„Zbliżamy się do Jerozolimy. Tam Syn Człowieczys zostanie wydany wyższym kapłanom i nauczycielom Pisma i zostanie przez nich skazany na śmierć. 19Wydadzą Go poganom, aby Go wydrwić, wychłostać i ukrzyżować. Ale On trzeciego dnia zmartwychwstanie”. 17

Prośba matki Jakuba i Jana Wtedy przyszła do Niego matka synów Zebedeusza razem z synami. Pokłoniła Mu się i o coś prosiła. 21A On ją zapytał: „Czego pragniesz?”. Odpowiedziała: „Powiedz, aby ci dwaj moi synowie zasiedli w twoim królestwie obok Ciebie, jeden

20

Mt 19,28

kach ostatniej godziny mówi, że wszyscy ludzie mogą należeć do królestwa Bożego. Żydów, którzy należą do niego od dawna, nie powinna oburzać decyzja Boga o zbawieniu pogan. Pretensje robotników z przypowieści są doskonałą ilustracją postawy tych, którzy zarzucali Jezusowi zbyt wielkie miłosierdzie wobec grzeszników i pogan. Także chrześcijanie są narażeni na taką pokusę. Można spotkać się z przekonaniem, że chrześcijanie mają przewagę nad niechrześcijanami. Wolą Boga jest zbawienie wszystkich ludzi. Czasami osiągają je ludzie w ostatniej chwili życia, choć wcześniej byli obojętni lub nawet wrogo usposobieni do Boga i wiary. Zbawienie, w jakim uczestniczą wraz z tymi, którzy byli wierni przez całe życie, powinno budzić w nas wdzięczność wobec miłosierdzia Boga i sprawiedliwości, która tak bardzo różni się od ludzkiej. Trzecia zapowiedź Męki i Zmartwychwstania. Cierpienie i śmierć Jezusa to najistotniejszy moment dzieła zbawienia. W kolejnych zapowiedziach następuje wzrost napięcia, uzyskany uszczegółowieniem opisu cierpień Chrystusa. Poszczególne części trzeciej zapowiedzi odnoszą się do różnych momentów męki: zdrada, sąd, wydanie poganom, wyszydzenie, biczowanie i ukrzyżowanie. Jezus świadomie sam wstąpił na drogę wiodącą do Świętego Miasta, czyli na drogę śmierci. Prośba matki Jakuba i Jana. Prośba matki Jakuba i Jana świadczy o niezrozumieniu trzeciej zapowiedzi Męki. Jezus mówił o swojej bliskiej Śmierci, apostołowie tymczasem zastanawiali się nad tym, jak zapewnić sobie najbardziej zaszczytne miejsce w królestwie. Opis tego wydarzenia stawia w złym świetle nie tylko Jakuba i Jana, ale także pozostałych apostołów, którzy oburzyli się na nich. Uczniowie pragnęli zaszczytów i władzy, a Chrystus w odpowiedzi na ich prośbę wyjaśnił, na czym polega naśladowanie Mistrza: Jego los (kielich) stanie się także ich udziałem. Jezus powoli przygotowywał uczniów na wielki dramat swojej Męki i równocześnie stawiał im coraz większe wymagania.

2183

MATEUSZ 20,7-21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) kielich – oznacza: gniew Boży i karę (Ps 11,6; 75,9; Iz 51,17; Jr 25,15); pomyślny albo pełen cierpienia los człowieka (Ps 23,5; Mt 26,39); zjednoczenie, braterstwo (1Kor 10,21). Apostołowie podzielą męczeński los Jezusa. b) Jakub, syn Zebedeusza, został skazany na śmierć przez Heroda Agryppę w 44 r. (Dz 12,2). Jan nie umarł śmiercią męczeńską, ale także cierpiał z powodu Jezusa: za rządów Domicjana został zesłany na wyspę Patmos (Ap 1,9). c) okup – środki konieczne do uwolnienia więźnia lub niewolnika; mogą to być pieniądze albo ofiara złożona bóstwu. Według Prawa karą za grzech jest śmierć (Rz 6,23; 1Kor 15,56). Karę tę w zamian za grzeszników poniósł Jezus, płacąc okup własną krwią (Ga 3,13). d) wielu – w semickim sposobie mówienia wielu może też oznaczać ‘wszystkich’. e) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W okolicach tego miasta Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). W czasach NT nabrało znów znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy.

9/4/08

8:18 AM

Page 2184

po prawej, a drugi po lewej stronie”. 22Jezuss odparł: „Sami nie wiecie, o co prosicie. Czy możecie pić kielicha, który Ja mam pić?”. Odpowiedzieli: „Możemy!”. 23Wtedy On rzekł: „Kielich mój będziecie pilib, ale nie do Mnie należy przydzielić miejsce po mojej prawej i lewej stronie. Zajmą je ci, dla których mój Ojciec je przygotował”. O prawdziwej wielkości Usłyszało to pozostałych dziesięciu i oburzyli się na tych dwóch braci. 25Jezuss przywołał ich do siebie i powiedział: „Wiecie o tym, że rządzący uciskają ludzi, a wielcy dają im odczuć swoją władzę. 26Nie tak ma być między wami. Jeśli ktoś z was chce być wielki, niech będzie waszym sługą. 27A jeśli ktoś z was chce być pierwszy między wami, niech się stanie waszym niewolnikiem. 28Tak jak Syn Człowieczys, który nie przyszedł po to, aby Mu służono, lecz aby służyć i oddać swoje życie jako okupc za wielud”. Niewidomi pod Jerychem Gdy wychodzili z Jerychae, szedł za Nim wielki tłum ludzi, 30 a przy drodze siedziało dwóch niewidomych. Dowiedzieli się, że Jezuss przechodzi tamtędy i krzyczeli: „Zlituj się nad nami, Panies, Synu Dawidas!”. 31Tłum karcił ich i kazał im zamilknąć. Ale oni tym bardziej krzyczeli: „Zlituj się nad nami, Panie, Synu Dawida!”. 32Wtedy Jezus zatrzymał się, przywołał ich i zapytał: „Co chcecie, abym wam uczynił?”. 33Odpowiedzieli Mu: „Panie, otwórz nam oczy”. 34Jezus ulitował się, dotknął ich oczu, a oni zaraz przejrzeli i poszli za Nim. 29

Nie chciał jednak zmuszać ich do uległości, lecz pragnął, aby dobrowolnie podjęli decyzję pójścia za Nim i wierności do końca, nawet po męczeńską śmierć. O miejscu w królestwie zdecyduje jednak Ojciec, który wywyższy Chrystusa po śmierci (Flp 2,9). Podobnie będzie z uczniami, którzy idą drogą Mistrza. O prawdziwej wielkości. Jezus potępił egoizm i nadużycia władców. Wśród chrześcijan prawo siły musi ustąpić bezinteresownej miłości i wzajemnej służbie, wbrew ideałom kultury greckiej. Grecy uważali bowiem służbę za największe nieszczęście, gdyż krępowała ona cenioną nad wszystko wolność. Grek nie mógł nawet mówić, że jest sługą Boga! Wzorem właściwej postawy chrześcijanina jest sam Jezus (J 13,12-15). On wyrzekł się absolutnej niezależności, stając się posłusznym woli Ojca (np. J 4,34; 5,30), swojej Matce i opiekunowi (Łk 2,51) i przyjmując ludzkie ograniczenia ze śmiercią włącznie (Flp 2,7n). Celem Jego misji była służba, która zrealizowała się w pełni przez ofiarę z życia, danego jako okup. Publiczna działalność Jezusa i Jego śmierć otrzymały tutaj interpretację uniwersalistyczną. Wielu ludzi odniesie z nich korzyść, tzn. zostaną wyzwoleni z niewoli grzechów, czego nie mogliby osiągnąć własnymi siłami. Chociaż brak tutaj dosłownego cytatu, jednak w wypowiedzi Jezusa występuje wyraźne nawiązanie do Iz 53, mówiącego o zastępczej śmierci Sługi Pańskiego, przez którą zbawi On wszystkich ludzi. Niewidomi pod Jerychem. Wielu towarzyszących Jezusowi ludzi wciąż uważało Go za niezwykłego mieszkańca Nazaretu, o którym wszędzie było głośno. Niewidomi natomiast wiedzieli o Nim coś więcej, skoro nazwali Go Panem i Synem Dawida oraz głośno i natarczywie prosili Go o łaskę. Nazywając Jezusa Panem, wyznali swoją wiarę w Jego boską godność. Określenie Syn Dawida stało się w judaizmie przede wszystkim imieniem oczekiwanego Chrystusa, czyli Mesjasza. Dla niewidomych Jezus był więc Wybawicielem. Dlatego prosili Go o zmiłowanie, jakiego zgodnie z prorockimi obietnicami (Iz 42,7) spodziewano się po Chrystusie. Towarzysze Jezusa nakazywali niewidomym milczenie, być może nauczeni wcześniejszą reakcją Mistrza, który wielokrotnie zabraniał mówić o sobie w ten sposób. Tym razem Jezus postąpił inaczej. Spełniając prośbę niewidomych, zaakceptował i potwierdził ich wyznanie. Dlatego uzdrowienie pod Jerychem jest bardzo ważnym etapem dokonującego się objawienia Jezusa. Godność Mistrza stawała się jawna tłumom. Wiara niewidomych przywiodła ich do Jezusa, tu została umocniona uzdrowieniem i dała początek nowemu etapowi ich życia: stali się uczniami Jezusa. Nie mają oni tutaj rysów osobistych, przez co są reprezentantami wszystkich wierzących.

MATEUSZ 20,22-34

Mk 10,41-45

24

2184

Mt 23,11n Mk 9,35; J 13,4-15 Iz 53,12; 1Tm 2,6

Mt 9,27-31; Mk 10,46-52; Łk 18,35-43

Mt 9,27+

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 11,1-11; Łk 19,28-40; J 12,12-19

Za 9,9

Mt 11,29

Ps 118,25n; Mt 9,27+

9/4/08

8:18 AM

Uroczysty wjazd do Jerozolimy 1 Gdy zbliżyli się do Jerozolimys, przyszli do Betfagea na Górze Oliwnej. Wtedy Jezuss wysłał dwóch uczniów, 2 mówiąc im: „Idźcie do wsi, która jest przed wami. Tam znajdziecie uwiązaną oślicę, a wraz z nią osiołka. Odwiążcie je i przyprowadźcie do Mnie. 3A gdyby wam ktoś coś mówił, powiedzcie: «Pans ich potrzebuje, ale zaraz je odeśle»”. 4Stało się tak, aby spełniło się słowo przekazane przez prorokas: 5 Mówcie do córki Syjonus: Oto twój król przychodzi do ciebie, pokorny jedzie na ośle, na osiołku, który już nosi ciężary. 6 Uczniowie poszli i wykonali polecenie Jezusa. 7Przyprowadzili oślicę oraz osiołka i położyli na nie swoje płaszcze. A On usiadł na nich. 8I bardzo wielu ludzi słało swe płaszcze na drodze, a inni ścinali gałęzie z drzew i rzucali je na drogę. 9Przed Nim i za Nim szły tłumy i wołały: „Hosannas Synowi Dawidas! Chwałas Temu, który przychodzi w imięs Pana. Hosanna na wysokościach!”. 10 Kiedy wszedł do Jerozolimy, poruszyło się całe miasto. Pytano: „Kto to jest?”. 11A tłumy odpowiadały: „To jest Jezus, proroks z Nazaretub w Galileis”.

21

Page 2185

a) Betfage – hebr. dom wczesnych fig; wioska położona na wschodnim zboczu Góry Oliwnej niedaleko Betanii. b) Nazaret – zob. Mt 2,23+. c) Na dziedzińcu pogan w świątyni jerozolimskiej odbywał się handel zwierzętami ofiarnymi i wymiana greckich i rzymskich monet na srebrne dwudrachmy z Tyru, którymi należało uiścić podatek świątynny. Mieszkańcy Jerozolimy przychodzili tam, aby usłyszeć nowiny, nawiązać znajomości, zawierać kontrakty handlowe, uzyskiwać porady prawne czy słuchać sławnych nauczycieli. Dziedziniec pełnił także rolę arterii komunikacyjnej usprawniającej mieszkańcom przemieszczanie się z jednej części miasta do drugiej.

Oczyszczenie świątyni Jezuss wszedł do świątynis i wyrzucił stamtąd wszystkich sprzedawców i kupujących. Powywracał stoły wymieniających pieniądze oraz stragany sprzedawców gołębic. 13Powiedział także: „Napisano: Dom mój będzie nazwany domem modlitwy, a wy zamieniacie go w kryjówkę bandytów”. 14 W świątyni podeszli do Niego niewidomi i kulawi. A On ich uzdrowił. 15Kiedy wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma zobaczyli cudas, które uczynił, oraz dzieci, które wołały w świątyni: „Hosannas Synowi Dawidas”, oburzyli się. 16Powiedzieli

Mk 11,15-19; Łk 19,45-48; J 2,13-16 12

Iz 56,7 Jr 7,11

Uroczysty wjazd do Jerozolimy. Po raz kolejny wypełniają się zapowiedzi ST o przyjściu Chrystusa, króla pokoju (Za 9,9). Uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy przypomina także podróż Salomona do Gichonu. Po ogłoszeniu Salomona królem, Dawid rozkazał, aby jego syna posadzono na mulicę i uroczyście zaprowadzono na miejsce, gdzie miał zostać namaszczony na króla (1Krl 1,33-35; 2Krl 9,13). Ewangelista nie pozostawia więc wątpliwości, że do Jerozolimy przybywa oczekiwany od wieków król pokoju. Przedstawia Jezusa jako władcę duchowego i podkreśla, że jest On nie tylko oczekiwanym Chrystusem, ale także Bogiem. Przybywa jednak do ludzi jako władca pokorny, przynoszący pokój i radość. Po raz pierwszy Jezus zezwolił tłumom na entuzjastyczne i publiczne wyrazy szacunku dla swojej osoby. Z pewnością jednak nie wszyscy uczestnicy uroczystego wjazdu do Jerozolimy, nazywając Jezusa Synem Dawida (Ps 118,25n), widzieli w Nim władcę duchowego. Dla wielu był On ziemskim królem, który wkracza do Świętego Miasta, aby odebrać władzę Rzymianom. Nie należy się więc dziwić, że towarzyszące Jezusowi tłumy zwolenników zniknęły w następnych dniach, gdy Jezus zawiódł ich oczekiwania. Oczyszczenie świątyni. Świątynia jerozolimska przeznaczona do kultu jedynego i prawdziwego Boga stała się przez handel zwierzętami i wymianę pięniędzy zgiełkliwym bazarem. Jezus wystąpił przeciwko tym nadużyciom i oczyścił świątynię. Tym samym sprzeciwił się przywódcom narodu i kapłanom, gdyż handel zwierzętami i wymiana pieniędzy odbywały się tutaj za ich przyzwoleniem. Kiedy po dokonanych przez Jezusa cudach dzieci wznosiły okrzyki na Jego cześć, nazywając Go Synem Dawida, czyli Chrystusem, domagano się od Niego, aby im tego zabronił. Nie uczynił

2185

MATEUSZ 21,1-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Betania – miejscowość na wschodnim zboczu Góry Oliwnej, oddalona ok. 3 km od Jerozolimy.

9/4/08

8:18 AM

Page 2186

do Niego: „Słyszysz, co one wołają?”. A Jezus im odpowiedział: „Owszem. Ale czy nigdy nie czytaliście: Z ust dzieci i niemowląt odbierasz chwałę?”. 17 Z tym ich zostawił. Wyszedł z miasta i udał się do Betaniia, gdzie spędził noc. Nieurodzajne drzewo figowe Wczesnym rankiem Jezuss wracał do miasta, a był głodny. 19 Zobaczył przy drodze drzewo figowe i podszedł do niego. Znalazł jednak na nim tylko liście. Powiedział: „Już nigdy nie wydasz owoców”. I natychmiast drzewo figowe uschło. 20 Zobaczyli to uczniowie i zdziwieni pytali: „Jak mogło drzewo figowe tak szybko uschnąć?”. 21A Jezus powiedział: „Zapewniam was: Jeśli będziecie mieć wiarę, a nie zwątpicie, nie tylko z drzewem figowym będziecie tak czynić, ale nawet gdy powiecie tej górze: «Podnieś się i rzuć się w morze!», tak się stanie. 22Jeżeli wierzycie, otrzymacie wszystko, o co poprosicie w modlitwie”.

Ps 8,3

Mk 11,12-14.20-25

18

Pytanie o władzę Jezusa Przyszedł do świątynis i nauczał. Wtedy podeszli do Niego wyżsi kapłani i starsis ludu i zapytali: „Jakim prawem to czynisz? Kto Ci dał taką władzę?”. 24A Jezuss odpowiedział: „Zadam wam najpierw jedno pytanie. Jeśli Mi odpowiecie, i Ja wam powiem, jakim prawem to czynię. 25Skąd pochodził chrzests Jana? Z nieba czy od ludzi?”. Oni zastanawiali się i mówili między sobą: „Jeśli powiemy: z nieba, to nas zapyta: Czemu więc nie uwierzyliście mu? 26A jeśli powiemy: od ludzi, to narazimy się tłumowi, gdyż wszyscy uważają Jana za prorokas”. 27Dlatego odpowiedzieli Jezusowi: „Nie wiemy”. Wtedy On im odrzekł: „W takim razie i Ja wam nie powiem, jakim prawem to czynię. 23

tego, gdyż to właśnie dzieci, chorzy i ludzie prości, właściwie odczytali wymowę znaków, które Jezus czynił, i rozpoznali w Nim przychodzącego Zbawiciela (Mt 11,25). Nieurodzajne drzewo figowe. Figowiec to w Palestynie pospolite drzewo owocowe. Rodzi owoce przez kilka miesięcy, od czerwca do jesieni. Szukanie owoców na drzewie było przede wszystkim czynnością symboliczną. Przypominało gesty proroków, które stanowiły ilustrację do wygłoszonego potem proroctwa (np. Jr 19,1n.10n; Ez 5,1-5; 12,3-11; 37,16-21). Fakt przekleństwa i uschnięcia drzewa może się wydać zaskakujący, gdyż Jezus nie dokonywał tzw. cudów destrukcyjnych, przynoszących szkodę. Zasadnicza myśl opisanego wydarzenia dotyczy silnej wiary, która jest przeciwieństwem ludzkiego, niedoskonałego sposobu patrzenia na sprawy Boże. W dwóch miejscach w ST (Jr 8,13; Mi 7,1) szukanie fig symbolizuje daremne poszukiwanie przez Boga ludzi sprawiedliwych w Izraelu. Takie samo znaczenie ma czynność Jezusa. Figowiec byłby tu symbolem darów Bożych dla Izraela, które zostały zabrane, ponieważ naród wybrany nie przyjął ich i nie wykorzystał zgodnie z wolą Boga, wydając dobre owoce. Po owocach wiary i rodzących się z niej czynów jesteśmy rozpoznawani jako uczniowie Jezusa Chrystusa (J 15,1-6). Pytanie o władzę Jezusa. Wystąpienia Jezusa w świątyni doprowadziły do starcia z religijnymi przywódcami narodu, członkami Wysokiej Rady. Chcieli oni wiedzieć, czy Jezus działa z własnej inicjatywy, czy też otrzymał tę władzę od kogoś innego. Ponad prawdę przedłożyli jednak swoje bezpieczeństwo i obronę własnego autorytetu, o czym świadczy szukanie wymijającej odpowiedzi na pytanie Jezusa. Jan Chrzciciel był uważany za proroka i cieszył się wielkim szacunkiem ludu. Zwierzchnicy narodu odrzucili go jednak, twierdząc, że jest oszustem. Odpowiadając na pytanie Jezusa o pochodzenie chrztu Janowego Nie wiemy, wykazali swoją niekompetencję do religijnego przywództwa narodu, a potwierdzili autorytet Jezusa.

MATEUSZ 21,17-27

2186

Łk 13,6-9

Mt 17,20; Łk 17,6; Jk 1,6

Mt 7,7-11

Mk 11,27-33; Łk 20,1-8 Mt 28,18

Mt 3,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 7,29n

Mk 12,1-12; Łk 20,9-19

Iz 5,1n

J 3,16

Hbr 1,2 Hbr 13,12

9/4/08

8:18 AM

Page 2187

Przypowieść o dwóch synach 28 Jak sądzicie? Pewien człowiek miał dwóch synów. Powiedział do pierwszego: «Synu, idź i popracuj dzisiaj w winnicy». 29On jednak odparł: «Nie chcę!». Później jednak odczuł żal i poszedł. 30Następnie zwrócił się do drugiego i powiedział mu to samo. Ten odrzekł: «Dobrze, panie!». Ale nie poszedł. 31Który z tych dwóch spełnił wolę ojca?”. Odpowiedzieli: „Ten pierwszy”. Jezuss zaś powiedział: „Zapewniam was: Celnicy i nierządnice wejdą przed wami do królestwa Bożego. 32Bo przyszedł do was Jan, postępując sprawiedliwie, a nie uwierzyliście mu. Uwierzyli mu zaś celnicy i nierządnice. A wy, chociaż to widzieliście, nawet później nie odczuliście żalu i nie uwierzyliście mu. Przypowieść o zbuntowanych dzierżawcach 33 Posłuchajcie jeszcze innej przypowieścis. Był pewien zamożny człowiek, który zasadził winnicę. Otoczył ją murem, wykopał w niej tłocznię i zbudował wieżę. Następnie wydzierżawił ją i wyjechał. 34 Gdy nadeszła pora winobrania, wysłał do dzierżawców swoich służących, aby odebrali należne mu plony. 35Ale rolnicy schwytali ich i jednego pobili, drugiego zabili, a jeszcze innego obrzucili kamieniami. 36Znowu wysłał do nich innych służących, w większej liczbie niż poprzednio, ale zrobili z nimi to samo. 37Wreszcie posłał do nich swojego syna. Myślał bowiem: «Uszanują mojego syna». 38Jednak kiedy rolnicy zobaczyli syna, powiedzieli: «To jest dziedzic! Chodźcie, zabijmy go, a jego posiadłość nam się dostanie». 39Pojmali go więc, wyrzucili z winnicy i zabili. 40 Kiedy wróci właściciel winnicy, co zrobi z tymi rolnikami?”. 41 Odpowiedzieli: „Każe zabić tych złoczyńców, a winnicę wydzierżawi innym rolnikom, którzy w odpowiednim czasie oddadzą mu należne plony”. Przypowieść o dwóch synach. Trzy następujące po sobie przypowieści (Mt 21,28 – 22,14) mówią o odrzuceniu Jezusa jako Chrystusa, czyli Mesjasza. Dwaj synowie oznaczają słuchaczy Jezusa, którym ogłasza On wolę Boga. Celnicy i nierządnice, czyli grzesznicy, którzy uchodzili za najbardziej oddalonych od Boga, początkowo buntowali się, ale w końcu przyjęli i wypełnili wolę Boga. Inni na zewnątrz okazywali posłuszeństwo, ostatecznie jednak zlekceważyli wolę Ojca. To przywódcy narodu izraelskiego, którzy uważali się za najbliższych Bogu i zawsze wiernych Jego przykazaniom, lecz odrzucili Ewangelię. Wolą Ojca jest nie tyle słowna akceptacja Ewangelii, co dostosowanie życia do jej wymogów oraz współpraca w jej szerzeniu. Ci, którzy w pierwszej kolejności mieli wypełnić to zadanie, sprzeciwili się słowu Ojca i nie uwierzyli Jezusowi. Przypowieść jest wezwaniem wszystkich do wiernego wypełniania zadań zleconych im przez Boga. Bóg, właściciel winnicy, pragnie posłuszeństwa wyrażonego w czynach. Przypowieść o zbuntowanych dzierżawcach. Właściciele galilejskich winnic często pochodzili spoza Palestyny, dlatego zostawiali winnice pod opieką dzierżawców, spodziewając się należnych sobie plonów. Przypowieść Jezusa ma bardzo czytelne przesłanie, jeśli uwzględnimy znane już ze ST analogie: właściciel winnicy – Bóg oraz winnica – naród wybrany (np. Iz 5,1-7). Bóg decyduje się poświęcić nawet życie swojego Syna, aby uratować winnicę – swój lud. Nie zrażał się oporem Izraela, lecz cierpliwie wysyłał do niego proroków. W końcu posłał także swojego Syna, który jednak nie został przyjęty. Bóg odda więc swoje królestwo nowemu ludowi Bożemu, który będzie wywiązywał się z obowiązku przynoszenia duchowego plonu. Fragment Psalmu 118 jest potwierdzeniem, że odrzucenie Jezusa doprowadzi wielu do zguby. On jest kamieniem węgielnym, który podtrzymuje i scala budowlę – lud Boży. Odrzucenie

2187

MATEUSZ 21,28-41

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) kamieniem węgielnym – może chodzić o kamień narożny (węgieł), łączący pionowe ściany budowli, lub kamień umieszczony na szczycie budowli, pełniący rolę zwornika sklepienia. Łączy on i wiąże konstrukcję w zwartą i mocną całość.

9/4/08

8:18 AM

Page 2188

42

Wtedy Jezuss powiedział: „Czy nigdy nie czytaliście w Piśmie: Kamień, który odrzucili budujący, stał się kamieniem węgielnyma. Pans to sprawił i jest to cudems w naszych oczach. 43 Dlatego zapowiadam wam: Królestwo Boże zostanie wam zabrane i dane narodowi, który wyda jego owoce. 44Kto upadnie na ten kamień, roztrzaska się, a na kogo on spadnie, ten będzie zmiażdżony”. 45 Wyżsi kapłani i faryzeuszes wysłuchali tych przypowieści i zrozumieli, że o nich mówi. 46Dlatego też usiłowali Go pojmać, bali się jednak tłumów, gdyż miały Go za prorokas. Przypowieść o uczcie królewskiej 1 A Jezuss znowu mówił do nich w przypowieściachs: 2 „Królestwo niebieskie podobne jest do króla, który wyprawił synowi ucztę weselną. 3Posłał służących, żeby zwołali zaproszonych na ucztę. Ale oni nie chcieli przyjść. 4Posłał ponownie innych służących i polecił im: «Powiedzcie zaproszonym: Przygotowałem już ucztę. Zabiłem woły i tuczne zwierzęta. Wszystko jest gotowe. Przyjdźcie na ucztę!». 5Oni jednak to zlekceważyli. Jeden poszedł na swoje pole, drugi załatwiał sprawy handlowe, 6pozostali zaś pochwycili służących, znieważyli ich i pozabijali. 7Wtedy król rozgniewał się i posłał żołnierzy, aby wytracili tych zabójców, a ich miasto spalili. 8Sługom natomiast powiedział: «Uczta jest wprawdzie gotowa, ale zaproszeni nie okazali się jej godni. 9Wyjdźcie więc na rozstaje dróg i kogokolwiek spotkacie, zaproście na ucztę». 10Słudzy wyszli i sprowadzili wszystkich, których spotkali na drodze, zarówno złych, jak i dobrych. I sala weselna zapełniła się gośćmi. 11 Wtedy wszedł król, aby przyjrzeć się gościom. Zobaczył kogoś, kto nie był ubrany odświętnie. 12Zapytał: «Przyjacielu, jak tutaj wszedłeś bez odświętnego stroju?». On zaś milczał. 13 Wtedy król rozkazał sługom: «Zwiążcie mu nogi i ręce i wy-

Ps 118,22n; 1P 2,4-8

Dz 13,45-48

Dn 2,34.44n

Łk 14,15-24

22

go jest skazaniem budowli na ruinę, postawieniem siebie w sytuacji realnego niebezpieczeństwa utraty zbawienia. Przypowieść odpowiada więc na wcześniej postawione pytanie: Kim jest Jezus i kto Mu dał taką władzę? (Mt 21,23). Wszystko, co On czyni, ma swoje źródło we władzy pochodzącej od Boga, którego jest synem i posłańcem. Chrześcijanie odkrywają w przypowieści podstawy swojej wiary w Jezusa oraz odpowiedzialność za siebie i powierzoną sobie winnicę – Kościół. Przypowieść o uczcie królewskiej. W Izraelu znany był zwyczaj powiadamiania gości zaproszonych na ucztę, że przygotowania zostały zakończone i gospodarz oczekuje ich przybycia. Temat uczty kierował uwagę słuchaczy Jezusa na czasy mesjańskie. ST opisywał bowiem zbawienie jako ucztę mesjańską (Prz 15,15; Iz 25,6). Tę pogodną wizję mąciły jednak zapowiedzi proroków o odrzuceniu Izraela. Przypowieść doskonale ilustruje etapy historii zbawienia: najpierw odrzucenie Bożej łaski przez Żydów, a następnie dostąpienie łaski przez pogan (Rz 1,16). Kierowane od wieków do Izraelitów zaproszenie na ucztę mesjańską ponowił Jezus. Został odrzucony przez elitę społeczną i religijną swojego narodu, lecz mimo to Boży plan zbawienia zostanie zrealizowany. Sala zapełni się tymi, których Izraelici uważali za wykluczonych z uczestnictwa w królestwie, a którzy zostali wybrani przez Chrystusa. Przypowieść przypomina o potrzebie pozytywnego ustosunkowania się do misji Jezusa (przez wiarę) i o koniecznym wysiłku przygotowania się do uczty (odświętny strój), tj. o osobistym wkładzie we własne zbawienie. Wezwanie do królestwa nie jest

MATEUSZ 21,42 — 22,13

2188

Mt 21,34

Mt 13,47n

Ap 19,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

rzućcie go na zewnątrz, w ciemności. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów». 14 Bo wielu jest zaproszonych, a mało wybranych”. Mk 12,13-17; Łk 20,20-26

Rz 13,7

Mk 12,18-27; Łk 20,27-38

Sprawa podatku 15 Wówczas faryzeuszes odeszli i naradzali się, jak przyłapać Go na słowie. 16Posłali do Niego swoich uczniów razem ze zwolennikami Heroda z zapytaniem: „Nauczycielu, wiemy, że jesteś prawdomówny i zgodnie z prawdą nauczasz drogis Bożej. Nie dbasz o niczyje względy i nie zważasz na ludzką opinię. 17Powiedz nam, co o tym sądzisz: Czy należy płacić podateka cesarzowi, czy też nie?”. 18Jezuss poznał ich przewrotność i odpowiedział: „Obłudnicy! Dlaczego Mnie wystawiacie na próbę? 19Pokażcie Mi monetę, którą się płaci podatek!”. A oni podali Mu denaras. 20Wtedy zapytał: „Czyja jest ta podobizna i napisb?”. 21Odpowiedzieli: „Cesarza”. Wówczas rzekł: „Oddajcie więc cesarzowi to, co jest cesarskie, a Bogu to, co boskie”. 22Gdy to usłyszeli, zmieszali się i odeszli od Niego.

Page 2189

a) podatek – wszyscy Izraelici, z wyjątkiem dzieci i starców, na znak poddaństwa musieli płacić podatek osobisty Rzymowi. b) podobizna i napis – na srebrnym denarze bitym przez Rzymian widniał z jednej strony wizerunek cesarza z napisem: T[iberius] Caesar Divini Aug[usti] F[ilius] Augustus, z drugiej, obok ozdobnych liści, napis: Pontif[ex] Maxim[us]. c) Tzw. prawo lewiratu (łac. levir – ‘szwagier’), opierające się na Pwt 25,5-10 nakazywało szwagrowi poślubić żonę zmarłego brata, gdy nie pozostawił on potomka. Chodziło o utrwalenie imienia rodziny i o zapewnienie dziedzica zmarłemu.

Sprawa zmartwychwstania Tego też dnia przyszli do Niego saduceuszes, którzy twierdzą, że nie ma zmartwychwstania. Zapytali: 24„Nauczycielu, Mojżesz powiedział: Jeśli ktoś umrze bezdzietnie, to niech jego brat poślubi wdowę po nim i niech da mu potomkac. 25Było u nas siedmiu braci. Pierwszy z nich ożenił się i umarł bezdzietnie, zostawiając żonę swemu bratu. 26Podobnie stało się z drugim i trzecim – aż do siódmego. 27Po nich w końcu umarła także ta kobieta. 28Gdy nastąpi zmartwychwstanie, którego z tych siedmiu będzie żoną, skoro mieli ją wszyscy”. 29 Jezuss odpowiedział: „Błądzicie, bo nie znacie ani Pisma, ani mocy Bożejs 30Gdy nastąpi zmartwychwstanie, ludzie nie będą się żenić ani za mąż wychodzić, ale będą żyli jak aniołowies 23

bowiem gwarancją jego zdobycia. Nie wystarczy uznać, że Jezus jest Chrystusem i zapoznać się z Jego nauką. Trzeba jeszcze spełniać wolę Bożą, którą On głosi. Tak więc, aby osiągnąć królestwo niebieskie, potrzeba Bożego zaproszenia (nikt nie może się sam zbawić) oraz własnego zaangażowania. Sprawa podatku. Faryzeusze poczuli się dotknięci przypowieściami Jezusa. Zdawali sobie sprawę, że stanowił On zagrożenie dla ich władzy. Aby Go usunąć, musieli stworzyć pozory działania słusznego i sprawiedliwego. Wyrachowanie faryzeuszów widać już w składzie delegacji wysłanej do Jezusa. Tworzyli ją zwolennicy Heroda Antypasa, którzy dla własnych celów politycznych i gospodarczych popierali Rzym. Także wśród religijnych przywódców narodu znajdowali się zwolennicy tego ugrupowania. Wciągając Jezusa w drażliwy temat płacenia podatku Rzymianom, faryzeusze zastawili na Niego pułapkę: popierając płacenie podatku, skompromituje się On w oczach ludu, który z trudem znosił rzymską okupację, jeśli zaś będzie odwodził od płacenia podatku, zostanie uznany za buntownika i wroga cesarza. Zręczna odpowiedź Jezusa nie mogła stać się argumentem dla oskarżycieli. Przekazał w niej też kolejne pouczenie. Władzy państwowej należy się lojalność, choć nie oznacza to nakazu bezkrytycznego posłuszeństwa. Ważniejsze jest to, aby uznawać władzę Boga nad wszystkim, co do Niego należy. Jego własnością jest świat, życie, czas i człowiek. Sprawa zmartwychwstania. W czasach Jezusa panowały różne poglądy na temat życia pozagrobowego. Esseńczycy wierzyli tylko w przetrwanie dusz; Saduceusze całkowicie odrzucali zmartwychwstanie. Jedynie faryzeusze przyjmowali naukę o zmartwychwstaniu sprawiedliwych i o ukaraniu bezbożnych. Religia Mojżeszowa, tak drobiazgowa w innych dziedzinach, w tej kwestii tolerowała różnorodność i sprzeczność poglądów. Autorzy ST przeczuwali istnienie życia

2189

MATEUSZ 22,14-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Panem – w tekstach liturgicznych ST przez cześć dla imienia Bożego Jahwe, zastępowano je różnymi tytułami, m.in. hebr. Adonai – ‘mój Pan’. Septuaginta (LXX) posługuje się w tych miejscach gr. Kyrios – ‘Pan’. Zob. Mt 7,21+. b) jak może On być jego synem – Chrystus jako człowiek jest potomkiem Dawida, jednak jako Bóg jest jego Panem.

9/4/08

8:18 AM

Page 2190

w niebie. 31Czy nie czytaliście, co Bóg powiedział o zmartwychwstaniu: 32Ja jestem Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba? Bóg nie jest Bogiem umarłych, ale żywych”. 33Gdy tłumy to usłyszały, zdumiewały się Jego nauką. Największe przykazanie Gdy faryzeuszes dowiedzieli się, że zamknął usta saduceuszoms, zgromadzili się wokół Niego. 35A jeden z nich, znawca Prawas, zapytał Go podchwytliwie: 36„Nauczycielu, które przykazanies w Prawie jest największe?”. 37On odpowiedział: „Będziesz miłował Panas, swego Boga, całym swoim sercems, całą swoją duszą i całym swoim umysłem. 38To jest największe i pierwsze przykazanie. 39Drugie jest podobne do niego: Będziesz miłował swego bliźniegos jak siebie samego. 40Na tych dwóch przykazaniach opiera się całe Prawos i Prorocy”.

Mk 12,28-34; Łk 10,25-28

Chrystus Synem Bożym 41 Gdy przyszli faryzeuszes, Jezuss ich zapytał: 42„Co sądzicie o Chrystusies? Czyim jest synem?”. Odpowiedzieli Mu: „Dawida”. 43Wtedy im rzekł: „Dlaczego więc Dawid, natchniony przez Duchas, nazywa Go Panema, gdy mówi: 44 Pan powiedział do mojego Pana: Usiądź po mojej prawej stronie, aż położę twych wrogów pod twoje stopy. 45 Skoro Dawid nazywa Go Panem, to jak może On być jego synemb?”. 46Nikt nie umiał Mu odpowiedzieć. Nikt też odtąd nie odważył się zadawać Mu pytań.

Mk 12,35-37; Łk 20,41-44

34

pozagrobowego, ale dopiero dopiero w późniejszych księgach (Dn, 2Mch, Mdr) jest mowa o nim wprost. Jezus Chrystus doprowadził tę myśl do końca swoją nauką o indywidualnej zapłacie, czekającej każdego bez wyjątku. Objawił On w pełni prawdę o zmartwychwstaniu (J 11,25n), które ostatecznie potwierdził i zapoczątkował. Saduceusze, dyskutując z Jezusem, podali przykład lewiratu (Pwt 25,6), który pozornie wykluczał istnienie zmartwychwstania i życia po śmierci. Odpowiadając im, Jezus podał w wątpliwość ich znajomość Pisma, z której byli tak dumni. Powinni bowiem wiedzieć, że właśnie na kartach Pięcioksięgu Bóg objawił się jako Bóg żywych. Abraham, Izaak i Jakub przeszli przez bramę śmierci, lecz nie przestali żyć. Celem istnienia ludzi jest bowiem życie dla Boga (Wj 3,6). Tak więc właśnie wiara w Boga prowadzi do wiary w zmartwychwstanie. Powołaniem człowieka jest nieśmiertelność, gdyż jest on przeznaczony do wiecznego życia w zjednoczeniu z Bogiem. W świecie pozagrobowym już nie będzie śmierci, a więc przekazywanie życia i związki małżeńskie nie będą już potrzebne. Największe przykazanie. Odpowiadając faryzeuszom, Jezus odwołuje się do księgi Pwt 6,5, nakazującej miłować Boga, oraz do księgi Kpł 19,18, ustanawiającej obowiązek miłości bliźniego. W żadnym miejscu Prawa te dwa przykazania miłości nie występują razem; ówcześni rabini nie łączyli ich z sobą. Wypowiedź o podwójnym prawie miłości jest streszczeniem nie tylko całego ST, lecz także nauki Jezusa. Dwa przykazania miłości stały się moralną i duchową osią chrześcijaństwa. Złączenie ich w jedno prawo dowodzi istnienia współzależności: jeśli nie kochamy Boga, nie jesteśmy w stanie kochać człowieka, i odwrotnie, nie kochając swego bliźniego, nie możemy kochać Boga (1J 4,19 – 5,3). Cała chrześcijańska moralność wyrasta z przykazania miłości Boga i człowieka. Chrystus Synem Bożym. Jezus chciał pomóc faryzeuszom zrozumieć, że jest nie tylko człowiekiem. Posłużył się argumentem biblijnym, który mogli przyjąć i uznać. W oparciu o Psalm 110 usiłował wykazać wielkość oczekiwanego Chrystusa – króla czasów ostatecznych. Wydobył ponadto z psalmu treść, której faryzeusze się nie spodziewali. Nie wystarczy bowiem uznawać w oczekiwanym Chrystusie syna Dawidowego – króla, gdyż jego godność jest o wiele większa. Psalm 110 przedstawia Go jako zwycięzcę, którego Bóg posadzi po swej prawej stronie, jako równego sobie, i odda Mu panowanie nad całym światem. Tytuł Pan w odniesieniu do Chrystusa jest więc wyznaniem wiary w Jego bóstwo. W Ewangeliach sugeruje on boską godność Jezusa i wynikającą stąd Jego zwierzchność nad wszystkim.

MATEUSZ 22,31-46

Wj 3,6

2190

Pwt 6,5

Kpł 19,18 Rz 13,8-10

Mt 1,20+; 12,23+

Ps 110,1; Dz 2,34n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 12,38-40; Łk 20,45-47; 11,39-52

Łk 11,46; Rz 2,17-24 Mt 6,1-18

J 13,13

Mt 20,26 Mt 18,4; Łk 1,52n

Łk 11,39-52 Ml 2,8

Mt 15,14; J 9,39-41

9/4/08

8:18 AM

Przeciwko hipokryzji i próżności 1 Wówczas Jezuss przemówił do tłumów i do swoich uczniów: 2„Miejsce Mojżesza w nauczaniu zajęlia nauczyciele Pisma i faryzeuszes. 3Czyńcie więc i zachowujcie wszystko, czego was uczą. Nie naśladujcie jednak ich czynów. Mówią bowiem, ale sami nie czynią. 4Przygotowują wielkie ciężary, których nie można unieść, i nakładają je ludziom na ramiona, a sami nie chcą ruszyć ich nawet palcem. 5Czynią zaś wszystko, aby pokazać się ludziom. Rozszerzają swoje filakterie i wydłużają frędzle u płaszczówb. 6Lubią zajmować pierwsze miejsca na ucztach i w synagogach. 7Pragną, aby ludzie pozdrawiali ich na placach i nazywali rabbic. 8 Wy natomiast nie pozwalajcie nazywać się rabbi, gdyż macie tylko jednego nauczyciela, a wszyscy jesteście braćmis. 9Nie nazywajcie też nikogo na ziemi ojcem, gdyż macie tylko jednego Ojca, który jest w niebie. 10Nie pozwalajcie również, aby was nazywano mistrzami, bo jedynym waszym mistrzem jest Chrystuss. 11Największy z was niech się stanie waszym sługą. 12 Kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża, będzie wywyższony.

23

Biada obłudnikom Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeuszes, bo zamykacie królestwo niebieskie przed ludźmi. Sami nie wchodzicie, a tym, którzy tam zmierzają, nie pozwalacie. [14]d 15 Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo przemierzacie morza i lądy, aby zdobyć jednego współwyznawcęe, a kiedy go zdobędziecie, czynicie go bardziej winnym potępieniaf niż wy sami. 16 Biada wam, ślepi przewodnicy, bo mówicie: «Jeśli ktoś przysięga na świątynięs, to nic nie znaczy, ale jeśli ktoś przysięga

Page 2191

a) Miejsce Mojżesza... zajęli – dosł. zasiedli na katedrze Mojżesza. Było to krzesło lub podwyższenie w synagodze, z którego przemawiali nauczyciele, wyjaśniając Pismo Święte. Podkreślało to urzędowy sposób nauczania oraz godność samego nauczyciela. b) Filakterie to skórzane pudełeczka z tekstami Tory, które pobożni Żydzi nosili przywiązane rzemieniem do czoła i ramienia (Wj 13,16; Pwt 11,18). Poszerzanie pasków od filakterii i przedłużanie frędzli miało świadczyć o pobożności używających je osób. c) rabbi – termin aram. oznaczający: ‘mój mistrzu’; tytuł żydowskich nauczycieli Pisma. Także do Jezusa uczniowie zwracali się w ten sposób (Mt 26,25; Mk 9,5; 11,21; J 1,38.49; 4,31; 6,25; 11,8). d) W niektórych rękopisach i w Wulgacie jest jeszcze w. 14: Biada wam, nauczyciele Pisma i faryzeusze. Jesteście obłudnikami, bo objadacie wdowy i sieroty pod pozorem długich modlitw. Dlatego otrzymacie surowy wyrok. Jest to dodatek zapożyczony z Mk 12,40 i Łk 20,47. e) zdobyć... współwyznawcę – dosł. uczynić jednego prozelitę. Prozelita to poganin nawrócony na judaizm. f) potępienia – zob. Mt 5,22+.

13

Przeciwko hipokryzji i próżności. W końcowej części Ewangelii Mateusz zebrał różne wypowiedzi Jezusa o charakterze polemicznym. Słowa te skierował Jezus do tłumów i do swoich uczniów, którzy w rodzącej się wspólnocie będą pełnili zadania podobne do zadań nauczycieli Pisma i faryzeuszów w narodzie wybranym, ale w inny sposób. Nauczyciele Pisma byli urzędowymi komentatorami i obrońcami Bożego Prawa oraz teoretykami moralności. Uważali, że jedynie oni podają prawdziwy sens Pisma Świętego. Dokładnie określali powinności i obowiązki Izraelitów, tworząc setki szczegółowych i trudnych do zachowania przepisów, często wykrzywiających Boże przykazania (Mk 7,9-13). Nadawali im autorytet równy prawu Mojżeszowemu, choć sami znajdowali dla siebie sposoby ich omijania. Za taką postawę spotkała ich ostra krytyka ze strony Jezusa. Zdemaskował On ich obłudę oraz błędną interpretację Pisma Świętego (Mt 12,1-8; 15,1-20). Druga nagana dotyczyła zewnętrznych oznak pobożności oraz stroju, którymi starali się wzbudzić podziw wśród ludzi. Jezus ostrzegał swoich uczniów przed takim postępowaniem (Mt 6,1-4). Osoby, które stoją na czele wspólnoty chrześcijan, powinny traktować swoją misję jako służbę (Mt 20,26), a swoje wywyższenie pozostawić Bogu (Ps 147,6). Biada obłudnikom. Nauczyciele Pisma i faryzeusze przeszkadzali innym wejść do królestwa Bożego w tym sensie, że stawiali surowe wymagania, obwarowując je sankcją grzechu. Niemożliwe do wypełnienia przykazania obciążały więc sumienia prostych ludzi, także pogan, których pozyskano dla wiary Mojżeszowej. Jezus nie negował zwyczajów żydowskich, ale podkreślił powagę zobowiązań wobec bliźnich oraz znaczenie miłości do Boga, co jest istotą Bożych przykazań i całego prawa Mojżeszowego (Mt 22,40). Jeżeli zachowuje się starotestamentowe przepisy rytualne i ofiarnicze, tym bardziej trzeba wprowadzać w życie zobowiązanie do sprawiedliwości i miłości. Ono chroni przed niszczącym formalizmem i oderwaniem wiary od codziennego życia. Nauczyciele Prawa i faryzeusze chcieli uchodzić wśród ludu za doskonałych i czystych, chociaż wewnętrznie byli zepsuci. Taka postawa zawsze jest

2191

MATEUSZ 23,1-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) pobielonych grobów – w Palestynie bielono groby, aby były dobrze widoczne. Obawiano się bowiem nieczystości rytualnej, którą mogło spowodować wejście na grób lub dotknięcie się go nawet przez nieuwagę. b) dopełniliście... – aluzja Jezusa do swojej Męki i Śmierci. c) od krwi… Abla... po krew Zachariasza – określenie całych dziejów ludzkich zbrodni. Śmierć Abla jest pierwszym (Rdz 4,8), a śmierć kapłana Zachariasza, syna Jojady (2Krn 24,20-22), ostatnim morderstwem niewinnego człowieka, opisanym w żydowskim kanonie ksiąg świętych. d) Syna Barachiasza – to określenie wskazywałoby na innego Zachariasza (Iz 8,2 według Septuaginty, greckiego przekładu ST; Za 1,1); przypisane tutaj prawdopodobnie przez pomyłkę.

9/4/08

8:18 AM

Page 2192

na złoto świątyni, jest związany przysięgą». 17Głupi i ślepi! Co jest ważniejsze? Złoto czy świątynia, która uświęca złoto? 18Mówicie także: «Jeśli ktoś przysięga na ołtarzs, to nic nie znaczy, ale jeśli ktoś przysięga na ofiaręs, która jest na nim, jest związany przysięgą». 19Ślepcy! Co jest ważniejsze? Ofiara czy ołtarz, który uświęca ofiarę? 20Jeśli ktoś przysięga na ołtarz, przysięga także na wszystko, co jest na nim złożone. 21A jeśli ktoś przysięga na świątynię, przysięga na nią i na Tego, który w niej mieszka. 22Jeśli ktoś przysięga na niebo, przysięga na tron Boży i na Tego, który na nim zasiada. 23 Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo dajecie dziesięcinęs z mięty, kopru i kminku, a zaniedbujecie to, co najważniejsze w Prawies: sprawiedliwość, miłosierdzie i wiarę. To trzeba zachować i tamtego nie opuszczać. 24Ślepi przewodnicy! Przecedzacie komara, a połykacie wielbłąda. 25 Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo oczyszczacie zewnętrzną stronę kielicha i misy, a wewnątrz pełno w nich zdzierstwa i chciwości. 26Faryzeuszu ślepy! Oczyść najpierw wnętrze kielicha, a jego strona zewnętrzna także stanie się czysta. 27 Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo jesteście podobni do pobielonych grobówa, które z zewnątrz wyglądają pięknie, ale wewnątrz są pełne trupich kości i zgnilizny. 28Tak i wy z zewnątrz wydajecie się ludziom sprawiedliwi, ale wewnątrz jesteście pełni obłudy i nieprawości. 29 Biada wam, obłudni nauczyciele Pisma i faryzeusze, bo budujecie groby prorokoms i ozdabiacie grobowce sprawiedliwych. 30Mówicie: Gdybyśmy żyli w czasach naszych przodków, nie przyłączylibyśmy się do nich, gdy zabijali proroków. 31 W ten sposób sami przyznajecie, że jesteście potomkami tych, którzy mordowali proroków! 32Tak więc dopełniliścieb i wy miary waszych przodków. 33Węże i potomstwo żmijowe! Jakże unikniecie potępiającego wyroku? 34 Dlatego właśnie posyłam do was proroków, mędrców i nauczycieli Pisma. Jednych z nich zabijecie i ukrzyżujecie; a innych wychłoszczecie w waszych synagogachs i będziecie ich przepędzać z miasta do miasta. 35Spadnie więc na was krew niesprawiedliwie przelana, począwszy od krwis sprawiedliwego Abla, aż po krew Zachariaszac, syna Barachiaszad, którego zamordowaliście między miejscem świętyms a ołtarzem. 36Zapewniam was: Wasze pokolenie odpowie za to wszystko!

gorsząca i demoralizująca, gdyż wielu usprawiedliwia się złym przykładem duchowych przywódców, porzucając słuszną drogę. Wznoszenie grobowców pomordowanym prorokom można tłumaczyć jako chęć ich uczczenia. Jednak słowa: budować grobowce, mogą także oznaczać: pogrzebać proroków na zawsze, przypieczętować ich odejście. Działalność nauczycieli Pisma i faryzeuszów była kontynuacją dzieła ich przodków w tym sensie, że ostatecznie doprowadziła do uśmiercenia największego posłańca Boga, Chrystusa. Skierowane do nich biada jest wezwaniem do opamiętania się i zapowiedzią sprawiedliwej kary.

MATEUSZ 23,17-36

2192

Pwt 14,22

Mk 7,4

Łk 16,15

Dz 7,52

1Tes 2,14-16

Mt 27,25

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 13,34n

Ps 118,26

9/4/08

8:18 AM

Upomnienie Jerozolimy 37 Jeruzalems, Jeruzalem! Zabijasz prorokóws i kamienujesz tych, którzy do ciebie zostali posłani. Ileż razy chciałem zgromadzić twoje dzieci, jak ptak zbiera pisklęta pod skrzydła, ale wy nie chcieliście. 38Dlatego wasz dom zostanie opuszczony. 39 Mówię bowiem: Odtąd Mnie już nie ujrzycie aż do czasu, gdy powiecie: Chwałas temu, który przychodzi w imięs Panas”.

Mowa o losie Jerozolimy i powtórnym przyjściu Chrystusa Mk 13,1-4; Łk 21,5-7

Page 2193

a) Zniszczenie świątyni jerozolimskiej, które zapowiedział Jezus, nastąpiło w 70 r., podczas wojny żydowsko-rzymskiej. b) przybycia – czyli tzw. Paruzji (gr. parusia – ‘obecność’ lub ‘przyjście’, ‘przybycie’. Na Wschodzie, począwszy od epoki Ptolemeuszy (II w. przed Chr.) aż do II w. po Chr., terminem tym określano przybycie władcy lub jego uroczystą wizytę w jakimś kraju czy mieście. W chrześcijaństwie termin ten oznacza przede wszystkim powtórne przyjście Chrystusa na ziemię jako chwalebnego Władcy i Sędziego.

Znaki końca czasów 1 Jezuss wyszedł ze świątynis. Dołączyli do Niego uczniowie i zwrócili Jego uwagę na zabudowania świątynis. 2 A On powiedział: „Widzicie to wszystko? Zapewniam was: Nie pozostanie tu kamień na kamieniua. Wszystko legnie w gruzach!”. 3 A gdy siedział na Górze Oliwnej, podeszli do Niego uczniowie i pytali na osobności: „Powiedz nam, kiedy to nastąpi i jaki będzie znak Twojego przybyciab i końca świata?”. 4Jezus im odpowiedział: „Uważajcie, żeby was ktoś nie oszukał. 5Wielu bowiem przyjdzie w moim imieniu, mówiąc: «Ja jestem Chrystusems». I oszukają wielu. 6Gdy usłyszycie o wojnach i dotrą do was wieści z wojen, uważajcie! Nie dajcie się tym zastraszyć. Musi się bowiem to wydarzyć, ale to jeszcze nie koniec. 7Naród wystąpi przeciw narodowi i królestwo przeciw królestwu. Nastanie głód i w różnych miejscach będą trzęsienia ziemi. 8Ale to będzie dopiero początek udręki. 9Będą was uciskać i zabijać. Z powodu mojego imienias będą was nienawidzić we wszystkich narodach. 10 Wielu się wtedy załamie. Będą na siebie donosić i zapanuje nienawiść. 11Pojawi się też wielu fałszywych prorokóws, którzy niejednego zwiodą. 12Ponieważ spotęguje się nieprawość,

24

Mk 13,5-13; Łk 21,8-18

Mt 9,22 Mt 10,22 Mt 10,21.35n

Upomnienie Jerozolimy. Chrystus jest świadom czekającej Go śmierci. Upomnienie Jerozolimy jest wyrazem Jego troski o tych, którzy Go odrzucą, oraz żalu z powodu odtrącenia zbawczej miłości Boga. Jezus przyrównuje się do ptaka, który w sytuacji zagrożenia gromadzi swoje pisklęta pod skrzydłami. W ST porównanie to wyrażało rodzicielską troskę Boga o swój naród (Rt 2,12; Ps 92,4). Jednak zarówno starania Boga w okresie ST, jak i Jezusa w czasie Jego publicznej działalności, okazały się bezskuteczne. Dlatego Bóg, który był chlubą jerozolimskiej świątyni, opuści to miejsce. Jerozolima przestanie być domem Boga. To opuszczenie nie będzie jednak bezpowrotne. Chrystus nie gasi nadziei, przyjdzie bowiem dzień, w którym Izrael uzna Go za wysłannika Bożego (Ps 118,26). Znaki końca czasów. Tzw. Mowa o losie Jerozolimy i powtórnym przyjściu Chrystusa jest klasycznym przykładem gatunku literackiego zwanego apokalipsą (Mt 24,26-35+; 1Tes 4,13 – 5,11+). W wypowiedziach tego typu często gubi się dystans między znakiem a tym, co on zapowiada. Wzorując się na judaistycznej literaturze apokaliptycznej, ewangeliści niepostrzeżenie przechodzą od wydarzeń, które mają nastąpić w najbliższej przyszłości, do tych, które bezpośrednio poprzedzą koniec świata. Zniszczenie świątyni przez Rzymian pełni więc funkcję znaku, potwierdzającego nadejście ery eschatologicznej. Podobne znaczenie ma zapowiedź prześladowań oraz pojawienia się fałszywych proroków i chrystusów. W apokaliptycznym gatunku literackim zawsze na pierwszy plan wysuwa się prawda wiary, a nie historia czy chronologia. Autorzy natchnieni piszą więc o bliskości ostatecznego przyjścia Pana, gdyż ma to być końcowy akt planu Bożego, którego wypełnienia oczekują z tęsknotą. W epoce ST oczekiwano przyjścia Boga i tę chwilę nazywano Dniem Pana (Dniem Jahwe). W NT następuje rozwój tej idei. Zamiast o Dniu Jahwe, mowa jest o Paruzji, czyli powtórnym przyjściu Jezusa Chrystusa jako sędziego i zwycięzcy. Cały NT jest zdominowany tym radosnym oczekiwaniem. Czasy eschatologiczne

2193

MATEUSZ 23,37 — 24,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2194

a) bluźnierczą obrzydliwość – posąg Zeusa Olimpijskiego umieszczony w świątyni przez Antiocha IV Epifanesa (1Mch 1,54.59; 2Mch 6,2; Dn 9,27; 11,31; 12,11) podczas prześladowań, jakie wybuchły po zamordowaniu najwyższego kapłana Oniasza III w 167 r. przed Chr.

w wielu osłabnie miłość. 13Lecz ten, kto wytrwa do końca, będzie zbawiony. 14A Ewangelias o królestwie będzie głoszona po całej ziemi na świadectwo dla wszystkich narodów. I wtedy nastąpi koniec.

b) Przysłowie, które w kontekście całego fragmentu oznacza jawne dla wszystkich przybycie Syna Człowieczego. Inne możliwe znaczenie: na końcu czasów chrześcijanie zgromadzą się wokół Jezusa Chrystusa – zabitego, lecz tryumfującego Baranka (Ap 5,6).

Wielki ucisk Kiedy więc na miejscu świętym ujrzycie bluźnierczą obrzydliwość a, o której mówił proroks Daniel – kto czyta, niech rozumie – 16wtedy mieszkańcy Judeis niech uciekają w góry. 17 Kto będzie na tarasie, niech nie schodzi do mieszkania, aby coś zabrać. 18A kto będzie na polu, niech nie wraca po płaszcz. 19Najtrudniej będzie w te dni kobietom w ciąży i karmiącym. 20Módlcie się, abyście nie musieli uciekać w zimie lub w szabats. 21Nastanie wtedy ucisk tak wielki, jakiego jeszcze nie było od początku świata i jakiego nigdy nie będzie. 22 Gdyby ten czas nie został skrócony, nikt by nie ocalał. Lecz ze względu na wybranych czas ten zostanie skrócony. 23 Wtedy, jeśli wam ktoś powie: «Oto Chrystuss jest tutaj» albo: «Jest tam» – nie wierzcie. 24Pojawią się bowiem fałszywi chrystusis i fałszywi prorocy. Będą czynić wielkie znaki i cudas. Będą chcieli w ten sposób – o ile jest to możliwe – zwieść nawet wybranych. 25Już teraz wam to zapowiadam. 15

Przybycie Syna Człowieczego 26 Gdy wam powiedzą: «Oto jest na pustyni» – nie idźcie tam; «Oto jest w domu» – nie wierzcie! 27Przybycie Syna Człowieczegos będzie podobne do błyskawicy, która rozbłyska na wschodzie, a jaśnieje aż po zachód. 28Gdzie są zwłoki, tam gromadzą się orłyb. 29 Zaraz po udręce tych dni słońce się zaćmi, księżyc straci blask i gwiazdy spadną z nieba, a moce niebieskie zostaną wstrząśnięte. trwają. Jedną z tworzących je rzeczywistości są prześladowania wyznawców Chrystusa. Stwierdzając: z powodu mojego imienia (w. 9), Jezus podkreślił religijny motyw tych prześladowań. Zapowiadając dzień swego tryumfu, zawsze wskazywał, że nastąpi on po wielu cierpieniach. Tą samą drogą pójdą Jego uczniowie (J 15,20). Jezus nie taił więc przed swoimi wyznawcami czekających ich prześladowań. Nigdy jednak nie następują one wbrew wiedzy Boga. Prześladowania wpisały się w całe dzieje Kościoła, od początku jego istnienia (Dz 4). Zachęty do wytrwania wskazują, że upłynie długi czas, zanim nastąpi Paruzja. Prześladowania charakteryzują więc czas pomiędzy pierwszym a powtórnym przyjściem Pana. Wielki ucisk. Izraelici oczekiwali Dnia Pana, który miał być poprzedzony wielkim uciskiem. Jezus nawiązał do tej tradycji, opierając swoją wypowiedź na znanej słuchaczom Księdze Daniela, opisującej prześladowania za czasów Antiocha IV Epifanesa (Dn 9,26n). Jezus zapowiedział zburzenie Jerozolimy i profanację świątyni (Iz 64,9n; Jr 22,5). Zwykle w chwili ataku nieprzyjaciela ci, którzy mieszkali poza miastem, chronili się w jego murach. Jezus zalecił jednak ucieczkę w góry judejskie, gdzie znajduje się wiele jaskiń. Zapowiadane przez Jezusa wydarzenia miały miejsce w 70 r., kiedy to wojska Tytusa zdobyły Jerozolimę. Przybycie Syna Człowieczego. Przyjście Chrystusa będzie jawne, oczywiste i dostrzegalne dla wszystkich, tzn. nie będzie miało ono wyłącznie duchowego charakteru. Jego znakiem rozpoznawczym będą dziwne i przerażające zjawiska na ziemi i niebie (Iz 13,10; 34,4; Jl 2,10). Sam Jezus unikał jednak precyzyjnego określenia daty tych wydarzeń. Wypowiedź Jezusa o znakach poprzedzających Paruzję należy interpretować z uwzględnieniem apokaliptycznego

MATEUSZ 24,13-29

2194

Mt 10,22

Mk 13,14-23; Łk 21,20-24

Łk 17,31

Dn 12,1

Pwt 13,2-4; 2Tes 2,3n.9

Mk 13,24-31; Łk 17,23n; 21,25-31

Łk 17,37+

Iz 13,10; 34,4; Jl 2,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 26,64 Dn 7,13n

Mt 16,2n; Łk 12,54-56

Mt 16,28 Iz 51,6

9/4/08

8:18 AM

30

Wtedy na niebie pojawi się znak Syna Człowieczegoa. I będą lamentować wszystkie narody ziemi. Zobaczą Syna Człowieczego przychodzącego na obłokach nieba, z wielką mocą i chwałąs. 31I pośle swoich aniołóws z wielką trąbą i zgromadzą Jego wybranych z czterech stron świata, od jednego krańca nieba aż do drugiego. 32 Uczcie się na przykładzie drzewa figowego: gdy jego gałązka staje się miękka i wypuszcza liście, rozpoznajecie, że zbliża się lato. 33Tak też i wy, gdy zobaczycie to wszystko, wiedzcie, że jest już blisko, we drzwiach. 34Zapewniam was: Nie przeminie to pokolenie, aż spełni się to wszystko. 35Niebo i ziemia przeminą, ale moje słowa nie przeminą.

Page 2195

a) znak Syna Człowieczego – ojcowie Kościoła interpretowali go jako krzyż Chrystusa. Może nim być wszystko, co zdarzy się przed Paruzją, łącznie ze zburzeniem Jerozolimy.

Nieznany dzień przybycia Syna Człowieczego O tym, kiedy nadejdzie ten dzień i godzina, nikt nie wie: ani aniołowies w niebie, ani Syn, tylko Ojciec. 37Z przybyciem Syna Człowieczegos będzie podobnie, jak było za dni Noego. 38 W tamtych dniach przed potopem jedli i pili oraz żenili się i były wydawane za mąż aż do dnia, w którym Noe wszedł do arki. 39I nie spostrzegli się, kiedy przyszedł potop i wszystkich pochłonął. Tak również będzie, gdy przyjdzie Syn Człowieczy. 40Wówczas dwóch będzie na roli: jeden będzie zabrany, a drugi pozostawiony. 41Dwie będą mleć na żarnach: jedna będzie zabrana, a druga pozostawiona. 42 Dlatego czuwajcie, bo nie wiecie, którego dnia przyjdzie wasz Pans! 43Zważcie na to, że gdyby gospodarz wiedział, o jakiej porze nocy przyjdzie złodziej, na pewno by czuwał i nie pozwoliłby mu włamać się do swego domu. 44Dlatego też i wy bądźcie gotowi, bo w chwili, kiedy się nie spodziewacie, Syn Człowieczy przyjdzie.

Mk 13,32-37; Łk 21,34-36 36 Dz 1,7

Rdz 7,11-23

Mt 25,13; 1Tes 5,2-6 Łk 12,39n

Łk 12,41-46

Wierny sługa 45 Kto jest tym wiernym i rozsądnym sługą, którego pan ustanowił nad swoimi domownikami, aby we właściwym czasie gatunku literackiego (Mt 24,1-14+). Jednym z charakterystycznych jego elementów jest opis serii coraz straszniejszych katastrof, aż do obrazów przesadnych, jak zaburzenia w kosmosie. Paruzja jest pewna i świadczą o niej widzialne znaki czasu, podobnie jak oczywistym znakiem wiosny jest pączkowanie drzewa figowego, które w odróżnieniu od zawsze zielonych drzew Palestyny na zimę zrzuca liście. Trzeba więc w obecnych czasach dostrzegać oznaki nadchodzącego królestwa. Chrześcijanie mają skupić swoją uwagę na jakości oczekiwania, a nie na spekulacjach o terminach nadchodzących wydarzeń. Słowa: Nie przeminie to pokolenie... w pierwszej kolejności dotyczą losu Jerozolimy. Są wezwaniem do nawrócenia i czujności w oczekiwaniu na Pana aktualnym dla każdego pokolenia wierzących. Nieznany dzień przybycia Syna Człowieczego. Czas nadejścia Dnia Pana znany jest jedynie Bogu (Za 14,7; Mk 13,32). Tylko Ojciec wydaje polecenia dotyczące realizacji Paruzji i decyduje o sprawach królestwa Bożego (Mt 20,23; Dz 1,6n). Zagadkowa wypowiedź Jezusa, że nawet On nie zna daty końca świata, podkreśla bezsilność ludzkich zabiegów w celu jej określenia. Skoro sam Bóg zakrył to przed ludźmi, wszelkie próby jej oznaczania są tylko domysłami, sprzeciwiającymi się woli Boga. Chrześcijanie powinni czuwać, czyli żyć święcie i z miłością służyć braciom. To jest postawa gotowości na powtórne przyjście Chrystusa, które jest pewne, lecz niespodziewane. Wierny sługa. Oczekujący na przyjście pana mają być gotowi i czujni. Sługa, który jest wzorem oczekiwania na powrót gospodarza, jest wierny i roztropny w wypełnianiu jego poleceń. Przeciwną postawę prezentuje sługa przewrotny. Charakteryzuje go zniechęcenie z powodu opóźniania się pana, lekkomyślne liczenie na to, że jego powrót

2195

MATEUSZ 24,30-45

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) usunie – dosł. rozetnie na dwie części, w znaczeniu wyłączenia ze wspólnoty zbawionych. b) Talent (zob. Słownik) to wielka suma pieniędzy, co oznacza, że ludzie otrzymują od Boga wielkie dary. Powinni je pomnażać, jak biznesmeni pieniądze (zasada zarabiania na inwestycjach została tu mimochodem zaaprobowana). Zatem do zbawienia potrzebna jest i łaska Boża dana człowiekowi na początku, i właściwa współpraca z tą łaską.

9/4/08

8:18 AM

Page 2196

rozdawał im pożywienie? 46Szczęśliwy sługa, którego pan zastanie przy tej czynności, gdy powróci. 47Zapewniam was: Powierzy mu zarząd nad całym swoim majątkiem. 48Lecz jeśli zły sługa pomyśli sobie: «Mój pan opóźnia się» 49i zacznie bić sługi swego pana oraz jeść i pić z pijakami, 50to jego pan nadejdzie w nieoczekiwanym dniu i o nieznanej godzinie. 51Wtedy usuniea go i umieści wśród obłudników. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. Przypowieść o dziesięciu pannach 1 Wówczas królestwo niebieskie będzie podobne do dziesięciu panien, które wzięły swoje lampy i wyszły na spotkanie pana młodego. 2Pięć z nich było głupich a pięć rozsądnych. 3Głupie wzięły lampy, ale nie zabrały ze sobą oliwy. 4Rozsądne wzięły lampy i oliwę w naczyniach. 5A gdy pan młody się opóźniał, ogarnęło je znużenie i wszystkie zasnęły. 6 O północy zaś rozległo się wołanie: «Pan młody nadchodzi! Wyjdźcie mu na spotkanie!». 7Wtedy obudziły się wszystkie panny i przygotowały lampy. 8Głupie powiedziały do rozsądnych: «Podzielcie się z nami oliwą, bo nasze lampy gasną». 9 Ale rozsądne odpowiedziały: «O nie, gdyż mogłoby nie starczyć i nam, i wam. Idźcie do sprzedawców i kupcie sobie». 10 Gdy one odeszły, przybył pan młody. Te, które były przygotowane, weszły z nim na wesele i drzwi zamknięto. 11Później przyszły pozostałe panny i wołały: «Panie, panie, otwórz nam!». 12Lecz on im odpowiedział: «Zapewniam was, że was nie znam». 13 Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny.

25

Przypowieść o talentach Będzie też podobnie jak z człowiekiem, który wybierał się w podróż. Zawołał swoje sługi i powierzył im swój majątek. 15 Jednemu dał pięć talentóws, drugiemu dwa, a trzeciemu jeden; każdemu według jego zdolnościb. I wyjechał. 16Ten, któ14

nieprędko nastąpi, zaniedbywanie obowiązków i złe traktowanie innych. Nieuchronny i niespodziewany powrót pana przyniesie sługom nagrodę lub karę. Tak więc wierne i roztropne wypełnianie swoich obowiązków, nawet najprostszych, jest najwłaściwszą postawą ucznia oczekującego nadejścia swojego Mistrza. Przypowieść o dziesięciu pannach. Przypowieść nawiązuje do zwyczajów mieszkańców Palestyny związanych z uroczystościami zaślubin. Jezus wybrał te szczegóły żydowskiej obrzędowości, które obrazowały poruszany problem. Brak tu np. wzmianki o pannie młodej. Uroczyste zaślubiny i wesele odbywały się rok po zaręczynach. Wieczorem pan młody przybywał do panny młodej, aby ją przeprowadzić do swojego domu. Jego przybycie opóźniało się niekiedy z powodu wydłużających się przygotowań do wesela. Tak samo Paruzja, czyli powtórne przyjście Jezusa może być niespodziewane i niezgodne z oczekiwaniami ludzi. Opóźnianie się Paruzji może uśpić czujność człowieka. Do weselnej uczty zostaną jednak dopuszczeni jedynie ludzie mądrzy i czujni, czyli ci, którzy wypełniają usłyszane słowa Mistrza (Mt 7,24-27). Życie uczniów Chrystusa jest więc uroczystym pochodem do Chrystusa-Oblubieńca, radosnym oczekiwaniem na spotkanie z Nim. Nie pierwszy raz zbawienie zostało porównane do uczty weselnej (Iz 25,6; Mt 22,1-14+). Paruzja będzie dla zbawionych czasem radości i całkowitego zjednoczenia ze Zbawicielem. Będzie to także moment rozstrzygający o losie tych, którzy zlekceważyli przychodzącego Pana. Przypowieść o talentach. Wszyscy słudzy otrzymali równe szanse, co nie oznacza, że mieli tyle samo do zrobienia. Wielkość powierzonego im majątku była bowiem dostosowana do osobistych możliwości każdego. Zaangażowanie

MATEUSZ 24,46 — 25,16

2196

Łk 12,35-38

Mt 7,22n Łk 13,25

Mt 24,42; Mk 13,33 Łk 19,12-27 Mk 13,34

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 16,10

Mt 13,12+

Za 14,5; Mt 16,27

Ez 34

9/4/08

8:18 AM

Page 2197

ry otrzymał pięć talentów, natychmiast puścił je w obieg i zyskał drugie pięć. 17Podobnie i ten, który otrzymał dwa, zyskał drugie dwa. 18Ten zaś, który otrzymał jeden, wykopał dół w ziemi i ukrył pieniądze swego pana. 19 Po dłuższym czasie pan powrócił i zaczął rozliczać się ze sługami. 20Najpierw przyszedł ten, który otrzymał pięć talentów. Przyniósł drugie pięć i powiedział: «Panie! Dałeś mi pięć talentów. Oto zyskałem pięć następnych». 21Pan powiedział do niego: «Dobrze, sługo dobry i wierny. Byłeś wierny w drobnych sprawach, nad wieloma cię postawię. Wejdź, aby radować się ze swoim panem». 22 Przyszedł następnie ten, który otrzymał dwa talenty, i powiedział: «Panie! Dałeś mi dwa talenty. Oto zyskałem dwa następne». 23Pan powiedział do niego: «Dobrze, sługo dobry i wierny. Byłeś wierny w drobnych sprawach, nad wieloma cię postawię. Wejdź, aby radować się ze swoim panem». 24 Przyszedł wreszcie ten, który otrzymał jeden talents i powiedział: «Panie! Wiedziałem, że jesteś człowiekiem wymagającym. Chcesz żąć tam, gdzie nie posiałeś, i zbierać tam, gdzie nie rozsypałeś. 25Bałem się ciebie i dlatego ukryłem talent w ziemi. Oto masz, co twoje». 26Wtedy pan mu odpowiedział: «Sługo zły i leniwy. Wiedziałeś, że chcę żąć tam, gdzie nie posiałem, i zbierać tam, gdzie nie rozsypałem. 27Powinieneś był więc przekazać pieniądze bankierom, a ja po powrocie odebrałbym je z zyskiem. 28Dlatego zabierzcie mu talent i dajcie temu, który ma dziesięć talentów. 29Każdemu bowiem, kto ma, będzie dodane i będzie miał w nadmiarze. Temu zaś, kto nie ma, zostanie zabrane nawet to, co ma. 30 A nieużytecznego sługę wyrzućcie na zewnątrz, w ciemności. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów». Sąd Ostateczny Kiedy Syn Człowieczys przyjdzie w swojej chwales wraz ze wszystkimi aniołamis, wtedy zasiądzie na tronie swej chwały. 32Wówczas zgromadzą się przed nim wszystkie narody. A On oddzieli jednych od drugich, jak pasterz oddziela owce 31

sług okazało się jednak różne: jeden był gorliwy, drugi – przeciętny, a trzeci – leniwy. Dwaj pierwsi słudzy natychmiast zabrali się do pracy. Używali środków, które im powierzono, w sposób odpowiadający woli pana. Bronili jego interesów i realizowali jego cele. Trzeci sługa, usprawiedliwiając swoją postawę lękiem, oskarżył pana. Uznał swoją zależność od niego, ale brak mu było zaufania i gorliwości. Nie zmarnotrawił dobra, które mu powierzono, ani nie zużył go dla siebie. Oddając jednak tyle samo, ile otrzymał, uczynił powierzone mu dobro bezużytecznym. Spotkała go kara za brak zaangażowania i gnuśność, a nie za mały stan posiadania. W odniesieniu do bogactw duchowych Jezus zastosował zasadę: kto u Boga jest bogaty, tego Bóg uczyni jeszcze bogatszym przy ostatecznej zapłacie. Kto jednak nie posiada skarbów, które liczą się w niebie (Mt 6,20), na sądzie Bożym zostanie z niczym. Sąd Ostateczny. Syn Człowieczy, który dokonuje sądu, przedstawiony jest jako Bóg i pasterz. Opis Sądu Ostatecznego stanowi podsumowanie nauki Jezusa o miłości Boga i bliźniego. Chrystus sądzi bowiem w oparciu o miłość. Nagrodą zbawionych będzie królestwo Ojca. Zostało ono przygotowane przez Niego już na początku świata. Odwieczny plan Boży zrealizuje się jednak dopiero podczas Sądu Ostatecznego. Życie wieczne będzie uczestnictwem w życiu samego Boga. Los potępionych, opisywany dotąd jako przebywanie w mrocznym miejscu, gdzie będzie płacz i zgrzytanie zębów (Mt 7,43.45.47; 8,12; 24,51; 25,30), teraz został przedstawiony jako kara ognia wiecznego. Nie może

2197

MATEUSZ 25,17-32

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2198

od kozłów. 33Owce postawi po swojej prawej stronie, a kozły po lewej. 34I powie Król do tych po prawej stronie: «Zbliżcie się, błogosławieni mojego Ojca. Weźcie w posiadanie królestwo przygotowane dla was od początku świata. 35 Bo byłem głodny, a daliście Mi jeść; byłem spragniony, a daliście Mi pić; byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie; 36 byłem nagi, a przyodzialiście Mnie; byłem chory, a zatroszczyliście się o Mnie; byłem w więzieniu, a przyszliście do Mnie». 37 Wtedy zapytają Go sprawiedliwi: «Panies, kiedy widzieliśmy Cię głodnym i nakarmiliśmy Cię, albo spragnionym i daliśmy Ci pić? 38Kiedy widzieliśmy Ciebie jako przybysza i przyjęliśmy Cię, albo że byłeś nagi i przyodzialiśmy Cię? 39Kiedy widzieliśmy Ciebie chorego lub w więzieniu i przyszliśmy do Ciebie?». 40A Król im odpowie: «Zapewniam was: Wszystko, co zrobiliście dla jednego z tych najmniejszych moich braci, zrobiliście dla Mnie». 41 Następnie powie do tych po lewej stronie: «Odejdźcie ode Mnie, przeklęci, w ogień wieczny, który przygotowano diabłus i jego aniołom. 42 Bo byłem głodny, a nie daliście Mi jeść; byłem spragniony, a nie daliście Mi pić; 43 byłem przybyszem, a nie przyjęliście Mnie; byłem nagi, a nie przyodzialiście Mnie; byłem chory i w więzieniu, a nie zatroszczyliście się o Mnie». 44 Wtedy oni zapytają: «Panie, kiedy widzieliśmy Cię głodnym lub spragnionym, przybyszem lub nagim, chorym lub w więzieniu, a nie usłużyliśmy Tobie?». 45Wtedy im odpowie: «Zapewniam was: Czego nie zrobiliście dla jednego z tych najmniejszych, tego nie zrobiliście dla Mnie». 46I pójdą oni na wieczną mękę, a sprawiedliwi do życia wiecznego”.

Rz 8,17; Ef 1,4

Jk 2,12n

Mt 10,40; 18,5; Łk 10,16; Dz 9,5

Dn 12,2; J 5,29; Rz 2,5-8

Męka i Zmartwychwstanie Jezusa Ostatnia zapowiedź Męki 1 Gdy Jezuss skończył całe swoje nauczanie, powiedział do uczniów: 2„Wiecie, że za dwa dni będzie Pas-

26

chodzić o ogień materialny, gdyż szatan i jego aniołowie, którzy także zostali skazani na ogień wieczny, są duchami i nie mogą cierpieć fizycznie. Ogień symbolizuje więc tutaj kary duchowe (Jr 7,31; Łk 10,24; 2Tes 1,8; Jk 3,6; Ap 14,10; 19,20). Tak więc pełnienie dzieł miłości lub zaniechanie ich jest decydowaniem o swoim wiecznym losie. Każdy człowiek będzie miał szansę zdania sprawy ze swojej postawy miłości. Kryterium oceny będzie stosunek do najmniejszych braci (w. 40), tj. najbardziej potrzebujących. Jezus utożsamia się z nimi, dlatego każdy ludzki czyn dosięga swymi skutkami nie tylko człowieka, ale i samego Chrystusa. Ostatnia zapowiedź Męki. Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie, przedstawione w rozdziałach 26 – 28, są zasadniczą częścią misji Jezusa. Ewangelista, spisując te wydarzenia, dokonał także ich interpretacji. W świetle tradycji starotestamentowej wykazuje, że los Chrystusa jest zgodny z Bożym planem zbawienia. Ponadto cierpiący Chrystus wciąż jest dla chrześcijan nauczycielem i wzorem. Jego Męka nie jest celem, ale drogą i warunkiem pełnego zwycięstwa. Ta ostatnia zapowiedź Męki i Śmierci wskazuje na to, że Jezus panuje nad wszystkim. Następujące kolejno wydarzenia

MATEUSZ 25,33 — 26,2

2198

Mk 14,1n; Łk 22,1n; J 11,47-53

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

chas, a wtedy Syn Człowieczys zostanie wydany na ukrzyżowanie”.

Ps 1,2; J 11,47-53; Dz 4,25-27

Postanowienie Wysokiej Rady W tym czasie wyżsi kapłani i starsis ludu zgromadzili się w pałacu najwyższego kapłanas, o imieniu Kajfasz, 4i postanowili podstępnie schwytać Jezusas i zabić. 5Mówili jednak: „Tylko nie podczas święta, żeby nie doszło do rozruchów wśród ludu”. 3

Page 2199

a) Betania – zob. Mt 21,17+. b) kobieta – według Jana (J 11,2; 12,3) była to Maria z Betanii, siostra Łazarza i Marty. Nie należy jej utożsamiać z kobietą, o której wspomina Łukasz (Łk 7,36-50), gdyż chodzi o inne zdarzenie. c) dobry uczynek – grzebanie zmarłych uchodziło wśród Żydów za uczynek wartościowszy niż datek pieniężny czy inny dobry czyn, gdyż wymagał osobistego zaangażowania, łącznie z popadnięciem w nieczystość rytualną (Lb 19,11). d) Judasz Iskariota – zob. Mt 10,49+.

Mk 14,3-9; J 12,1-8

Pwt 15,11

Mk 14,10n; Łk 22,3-6

Mt 27,3-6; Za 11,12n

Namaszczenie w Betanii 6 A gdy Jezuss był w Betaniia w domu Szymona Trędowatego, 7 przyszła do Niego kobietab z alabastrowym flakonikiem wypełnionym bardzo kosztownym olejkiem. I wylała go na Jego głowę, gdy spoczywał przy stole. 8Widząc to, uczniowie bardzo się oburzyli. Mówili: „Po co takie marnotrawstwo? 9 Można to było drogo sprzedać, a pieniądze rozdać ubogim”. 10 Lecz Jezus spostrzegł to i rzekł: „Dlaczego sprawiacie przykrość tej kobiecie? Przecież spełniła wobec Mnie dobry uczynekc. 11Ubogich stale będziecie mieć u siebie, Mnie natomiast nie będziecie mieć zawsze. 12Ona wylała ten olejek na moje ciałos, aby je przygotować na pogrzeb. 13Zapewniam was: Wszędzie, gdziekolwiek na świecie będzie głoszona ta Ewangelias, będą również ją wspominać, opowiadając o tym, co uczyniła”. Zdrada Judasza Wtedy jeden z Dwunastu, imieniem Judasz Iskariotad, poszedł do wyższych kapłanów 15i zapytał: „Ile mi dacie, jeśli wam Go wydam?”. Oni postanowili dać mu trzydzieści srebrników. 16 I od tej chwili szukał dogodnej okazji, aby Go wydać. 14

nie zaskakują Go, podejmuje je świadomie i dobrowolnie. Męka nie jest więc klęską, ale realizacją Bożego planu zbawienia. Jezus okazuje się do końca posłuszny woli Ojca. Zostanie wydany – jest to domyślne odwołanie się do Pieśni o Słudze Pańskim (Iz 53,6.12). Los tego wybrańca Boga, wydanego z powodu grzechów ludzi, jest zapowiedzią ekspiacyjnej ofiary Jezusa. Postanowienie Wysokiej Rady. Męka i Śmierć Jezusa jest bezpośrednim skutkiem działania ludzi. Ci, którzy przyczynili się do niej, są za nią odpowiedzialni i winni przestępstwa. Ewangelista stwierdza to o członkach Wysokiej Rady (Sanhedrynu; zob. Słownik), czyli o duchowych przywódcach narodu. Kościół naucza jednak, że odpowiedzialnością za Mękę i Śmierć Chrystusa nie można obciążać jedynie Żydów, gdyż każdy chrześcijanin, dopuszczający się grzechu, podnosi na Niego zbrodnicze ręce. Namaszczenie w Betanii. Spośród wszystkich okoliczności uczty w domu Szymona Trędowatego, Ewangelistę interesuje jedynie gest kobiety. Namaszczając głowę Jezusa, spełniła ona uczynek miłosierdzia. Jezus docenił go, interpretując jako zapowiedź czekającej Go Śmierci i pogrzebu. Szemranie uczniów świadczy o tym, że wciąż nie rozumieli oni Mistrza ani tego, co Go czeka. Jezus wziął kobietę w obronę i postawił ją za wzór miłości, która jest wspaniałomyślna, a czasem nawet „rozrzutna” w swoich przejawach. Kobieta zajmuje miejsce pośród tych, którzy zostali wezwani do troski o królestwo Boże, do współpracy w Bożym planie zbawienia oraz do głoszenia Ewangelii. Zdrada Judasza. Łukasz i Jan w swoich Ewangeliach podają teologiczne wyjaśnienie zdrady Judasza i stwierdzają, że stało się to pod wpływem szatana (Łk 22,3.31.53; J 13,2.27; 14,30). Mateusz natomiast podaje psychologiczną motywację czynu tego ucznia, o czym wspomina także Jan (J 12,6). Jedną z przyczyn zdrady mogła więc być chciwość. Judasz był odpowiedzialny za pieniądze wspólnoty uczniów Jezusa, lecz zarządzał nimi nieuczciwie, czerpiąc z nich osobiste korzyści. Suma, jaką otrzymał od wyższych kapłanów, była stosunkowo mała: trzydzieści srebrników

2199

MATEUSZ 26,3-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wieczerzę paschalną – spożywano ją 14 Nisan (marzec-kwiecień) po zachodzie słońca. Jezus i Jego uczniowie spożyli ją jednak dzień wcześniej (J 18,28). Jezus wiedział, że nie będzie mógł jej spożywać w przepisanym czasie. Sam stał się nową Paschą, umierając na krzyżu (1Kor 5,7). b) modlitwę dziękczynną – gr. eucharisto, od tego terminu pochodzi słowo Eucharystia, przyjęte przez chrześcijan jako jedna z nazw Mszy św. Inne to: Wieczerza Pańska (1Kor 11,20), Łamanie Chleba (Dz 2,42.46; 20,7.11), Pamiątka Pana (1Kor 11,25n), Najświętsza Ofiara.

9/4/08

8:18 AM

Page 2200

Przygotowanie wieczerzy paschalnej 17 W pierwszy dzień Przaśników uczniowie podeszli do Jezusas i zapytali: „Gdzie chcesz, żebyśmy Ci przygotowali wieczerzę paschalnąa?”. 18On odpowiedział: „Idźcie do miasta, do znanego nam człowieka i powiedzcie mu: «Nauczyciel mówi: Mój czas jest bliski. U ciebie będę obchodził Paschęs z moimi uczniami»”. 19Uczniowie wykonali to polecenie Jezusa i przygotowali Paschę.

Mk 14,12-16; Łk 22,7-13

Ujawnienie zdrajcy Gdy nastał wieczór, On i Dwunastu zajęli miejsce przy stole. 21Kiedy jedli, powiedział: „Zapewniam was: Jeden z was mnie wyda”. 22A oni bardzo tym przygnębieni pytali jeden po drugim: „Chyba nie ja, Panies?”. 23On odpowiedział: „Wyda Mnie ten, który zanurzył ze Mną rękę w misie. 24Syn Człowieczys wprawdzie odchodzi, jak o Nim napisano, ale biada temu człowiekowi, przez którego Syn Człowieczy będzie wydany. Byłoby lepiej dla tego człowieka, żeby się nie narodził!”. 25Wtedy Judasz, który miał Go wydać, zapytał: „Chyba nie ja, Rabbi?”. On mu odparł: „Sam to powiedziałeś”.

Mk 14,17-21; Łk 22,14; J 13,21-30

Ustanowienie Eucharystii A gdy jedli, Jezuss wziął chleb, odmówił modlitwę uwielbienia, połamał i dał uczniom, mówiąc: „Bierzcie i jedzcie. To jest ciało moje”. 27Następnie wziął kielich, odmówił modlitwę dziękczynnąb i powiedział: „Pijcie z niego wszyscy. 28To jest bowiem moja krews przymierzas, która za wielu jest wylewana na odpuszczenie grzechóws. 29A mówię wam, że odtąd nie

Mk 14,22-25; Łk 22,19n J 6,51n; 1Kor 11,23-26

20

26

(srebrnych syklów) równało się stu dwudziestu denarom. Taką sumę mógł zarobić niewykwalifikowany robotnik w ciągu czterech miesięcy. Była to także ustalona przez Prawo zapłata za życie jednego niewolnika (Wj 21,32). Jezus został więc wydany za bardzo niską cenę (Za 11,12). Przygotowanie wieczerzy paschalnej. Paschę należało spożyć w obrębie Jerozolimy, dlatego osoby spoza miasta musiały wynająć odpowiednią salę lub skorzystać z gościny u krewnych. Na wieczerzę paschalną trzeba było przygotować tradycyjne pokarmy: pieczonego baranka, chleb, gorzkie zioła, słodki sos, wino, owoce. Uczniowie udali się prawdopodobnie na zachodnie wzgórze Jerozolimy, gdzie późniejsza tradycja zlokalizowała Wieczernik. Właściciel, znany Mistrzowi i uczniom, miał się dowiedzieć z relacji uczniów o nadchodzącym kresie życia Jezusa. Słowo czas w Ewangelii według św. Mateusza (Mt 8,29; 13,30; 24,45) posiada znaczenie podobne do Janowej godziny Syna Człowieczego (J 2,4; 7,30; 8,20; 13,1; 16,32) i oznacza moment wypełnienia się misji Jezusa. Ujawnienie zdrajcy. Jezus miał zostać zdradzony nie przez wroga, ale przez kogoś bliskiego, zasiadającego z Nim przy stole. Wspólna uczta była znakiem głębokiej zażyłości i przyjaźni, dlatego zdrada dokonana przez współuczestnika posiłku uchodziła za szczególnie haniebną. Chrystus nie wskazał jednak zdrajcy. Mówiąc o konsekwencjach zdrady, usiłował wzruszyć serce Judasza. Grzech apostoła dosięgnie swymi skutkami Jezusa, ale także samego zdrajcę. Każdy bowiem grzech rani jego sprawcę. Przez świadomie i dobrowolnie podjęte męczeństwo Chrystus rozpoczyna powrót do Ojca, aby w ten sposób do końca wypełnić dzieło zbawcze. Chociaż zdrada Judasza została zapowiedziana przez Pismo, jego odpowiedzialność nie została ani usprawiedliwiona, ani zniesiona. Działał bowiem świadomie i dobrowolnie (Mt 23,13-23; Łk 6,24-26; 10,13; 11,42-54). Ustanowienie Eucharystii. Gesty Jezusa podczas ustanowienia Eucharystii są zgodne z obowiązującymi obrzędami wieczerzy paschalnej. Wskazują też na dokonane przez Niego cudowne rozmnożenia chleba (Mt 14,19; 15,26). Odrębne wspominanie o ciele oraz krwi przypomina ofiary izraelskie. W ofiarniczym rytuale Izraela należało bowiem oddzielić ciało od krwi ofiary (Kpł 17,5n; Pwt 12,27). Tak więc słowa o krwi, która za wielu jest wylewana (w. 28), są aluzją do krwi ofiar, rozlewanej dokoła ołtarza (Kpł 1,5.11; 3,2). Kiedy Jezus wyjaśniał: to jest moja krew przymierza (w. 28), nawiązał

MATEUSZ 26,17-29

2200

J 2,4+

Ps 41,10; J 13,18

1Kor 10,16

Wj 24,8; Iz 53,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

będę już więcej pił napoju z owocu winnego krzewu aż do dnia, kiedy będę go pił z wami nowy, w królestwie mojego Ojca”. 30I gdy odśpiewali hymna, wyszli ku Górze Oliwnej.

Page 2201

a) hymn – jeden z psalmów tworzących Hallel, tj. zbiór Psalmów 113 – 118, lub Wielki Hallel, czyli Psalm 136; śpiewano je na zakończenie uczty paschalnej.

Zapowiedź zaparcia się Piotra Wtedy Jezuss powiedział: „Tej nocy wszyscy zwątpicie we Mnie. Jest bowiem napisane: Uderzę pasterza, a stado owiec się rozproszy. 32Lecz po zmartwychwstaniu pójdę przed wami do Galileis”. 33Wtedy Piotr Mu oświadczył: „Nawet gdyby wszyscy zwątpili w Ciebie, ja nigdy nie zwątpię”. 34Rzekł do niego Jezus: „Zapewniam cię: Jeszcze tej nocy, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz”. 35Lecz Piotr Mu odparł: „Choćbym miał zginąć z Tobą, nigdy nie wyprę się Ciebie”. Podobnie twierdzili wszyscy uczniowie.

Mk 14,27-31; Łk 22,31-34; J 13,36-38 31 Za 13,7 Mt 28,7

Mt 26,69-75

Modlitwa Jezusa w Getsemani Jezuss przyszedł z nimi do posiadłości zwanej Getsemani. Wtedy powiedział uczniom: „Usiądźcie tutaj, a Ja odejdę tam, aby się modlić”. 37Zabrał ze sobą tylko Piotra i dwóch synów Zebedeusza. Wtedy zaczął się smucić i trwożyć. 38Powiedział: „Smutna jest moja duszas aż do śmierci. Zostańcie tutaj i czuwajcie ze Mną”. 39Odszedł nieco dalej, upadł na twarz i tak się modlił: „Mój Ojcze! Jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich! Lecz niech się stanie tak, jak Ty chcesz, nie Ja”. 40 Potem wrócił do uczniów i zastał ich śpiących. Powiedział do Piotra: „Nie mieliście tyle siły, aby jedną godzinę czuwać ze Mną? 41Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie. Duch wprawdzie gorliwy, ale ciałos słabe”.

Mk 14,32-42; Łk 22,40-46 36 J 18,1

Mt 6,10; J 4,34; 6,38; Rz 5,19; Flp 2,8

Mt 6,13

do słów Mojżesza, wypowiedzianych przez niego w chwili zawierania przymierza z Bogiem pod Synajem (Wj 24,1-8). Jezus dał w ten sposób do zrozumienia, że ustanawia Nowe Przymierze w miejsce Starego. W ten sposób realizuje obietnicę Boga złożoną przez proroka Jeremiasza o nowym, wiecznym przymierzu (Jr 31,31.34). Przymierze we krwi Jezusa jest nowe nie w tym znaczeniu, że nie będzie miało żadnego związku z przymierzem synajskim, ale dlatego że jest najdoskonalsze i ostateczne, nie będzie potrzeba już innego. Jezus jest Sługą Pana, który przez swoją Mękę i Śmierć sam staje się przymierzem dla ludzi i światłością dla narodów (Iz 42,6) oraz wynagradza za ludzkie grzechy (Iz 53,11-12). Sprawiedliwość domaga się zadośćuczynienia za popełnione grzechy. Bóg pełen miłosierdzia sam dostarczył ofiary przebłagalnej w osobie swego Syna, który oddał życie za grzechy wszystkich ludzi (Iz 53,3-5). Dzięki tej uniwersalnej ofierze zbawienie dociera do krańców ziemi (Iz 49,6). Eucharystia sprawowana na Ostatniej Wieczerzy nie tylko zapowiada Mękę i Śmierć Jezusa, lecz już stanowi z nią nierozerwalną całość. Podobnie każda Msza św. jest uobecnieniem tu i teraz ofiary Syna Bożego. Ten ponadczasowy charakter Eucharystii daje nam możliwość uczestniczenia w zbawczej śmierci Chrystusa. Zapowiedź zaparcia się Piotra. Zapowiedź zaparcia się Piotra znajduje się we wszystkich czterech Ewangeliach. Musiała więc być obecna w pier wotnym nauczaniu. Piotr posiadał niezwykły autorytet w Kościele. Ewangeliści nie tuszowali jednak przykrej i żenującej prawdy o jego błędzie. Nawet męczeństwo, które ukoronowało apostolską działalność Piotra, nie wpłynęło na zmianę pierwotnego nauczania. Cierpienia Jezusa zrodziły w uczniach wątpliwości, spowodowały ich odsunięcie się od Mistrza, a nawet zaparcie się Go. Tak oczyszczeni z pewności siebie i pychy oraz umocnieni faktem Zmartwychwstania Jezusa i łaską Ducha Świętego, byli potem świadkami mocy i wierności Boga, większej niż ludzki grzech. Jezus wiedział, że umrze, ale był również pewny swego zmartwychwstania. Dlatego wyznaczył apostołom miejsce spotkania. W Galilei rozpoczął publiczną działalność i tam także uczniowie rozpoczną pracę misyjną wśród pogan. Modlitwa Jezusa w Getsemani. Ogród Getsemani był jednym z ulubionych miejsc modlitwy Jezusa (J 18,2). Jego modlitwa przed Męką naznaczona była niezwykłą i wstrząsającą walką wewnętrzną, w której objawiła się ludzka natura i uniżenie Jezusa, podjęte z miłości do człowieka. Z pełnym zaufaniem oddawał się w niej w ręce Ojca. Jako człowiek Jezus odczuwał lęk przed śmiercią i pragnął jej uniknąć. Metafora kielicha (Mt 20,22+) oznacza czekający Go

2201

MATEUSZ 26,30-41

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Słowa Jezusa można także przetłumaczyć: Teraz możecie już spać i odpoczywać! b) Zdanie można także przetłumaczyć: Przyjacielu, czyń swoją powinność. c) Pisma proroków – zob. Mt 5,17+.

9/4/08

8:18 AM

Page 2202

42

Odszedł po raz drugi i tak się modlił: „Mój Ojcze! Jeśli nie może Mnie ominąć ten kielich i muszę go wypić, niech się spełni Twoja wola!”. 43Potem wrócił i znów zastał ich śpiących, bo sen zamknął im oczy. 44Jeszcze raz ich zostawił, odszedł i modlił się po raz trzeci, powtarzając te same słowa. 45 Potem powrócił do uczniów i powiedział: „Wciąż jeszcze śpicie i odpoczywaciea? Oto nadchodzi godzina i Syn Człowieczys zostanie wydany w ręce grzeszników. 46Wstańcie! Chodźmy! Oto nadchodzi ten, który Mnie wydał”. Pojmanie Jezusa 47 Gdy On jeszcze mówił, przyszedł Judasz, jeden z Dwunastu, a z nim wielka zgraja z mieczami i kijami, wysłana przez wyższych kapłanów i starszychs ludu. 48Zdrajca umówił się z nimi na taki znak: „Ten, którego pocałuję, to On. Jego schwytajcie!”. 49 Zaraz też podszedł do Jezusas i powiedział: „Witaj, Rabbi!”. I pocałował Go. 50A Jezus powiedział do niego: „Przyjacielu, po co przychodzisz?”b. Wtedy podeszli do Jezusa i pojmali Go. 51 A jeden z tych, którzy byli z Jezusem, wyciągnął rękę, dobył miecza, uderzył sługę najwyższego kapłanas i odciął mu ucho. 52Wtedy Jezus powiedział do niego: „Schowaj miecz tam, gdzie jego miejsce, bo wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza giną. 53Czyż myślisz, że nie mógłbym poprosić mojego Ojca, aby natychmiast postawił przy Mnie więcej niż dwanaście oddziałów anielskich? 54Ale jak wówczas wypełni się to, co według Pisma musi się wydarzyć?”. 55 Wtedy też Jezus powiedział do tłumu: „Wyszliście, jak po przestępcę, z mieczami i kijami, żeby Mnie pojmać. Codziennie nauczałem w świątynis, a nie schwytaliście Mnie. 56Lecz stało się to wszystko, aby się wypełniły Pisma prorokówc”. Wtedy wszyscy uczniowie opuścili Go i uciekli.

los, ostateczną próbę, przez którą jako Chrystus musi przejść, aby zatryumfować. Kielich wskazuje także na ekspiacyjną wartość Męki Jezusa, który wziął ludzkie grzechy na siebie i poniósł za nie karę. Posłuszne i pełne ufności poddanie się woli Ojca wyraził słowami, które przypominają wezwanie z Modlitwy Pańskiej (Mt 6,10). Sam czynił więc to, czego nauczał: wolę Ojca stawiał na pierwszym miejscu. Powtarzając pełną wewnętrznych zmagań modlitwę, zawsze kończył ją decyzją przyjęcia i wypełnienia woli Ojca. Pojmanie Jezusa. Tłum, który przyszedł pojmać Jezusa, został zebrany w pośpiechu i niedbale uzbrojony. Na jego czele szedł Judasz. Wspominając o tym, że to jeden z Dwunastu (w. 47), Mateusz podkreśla kontrast między haniebnym czynem Judasza a godnością ucznia Jezusa. Wydaje się, że przybysze nie znali dobrze Jezusa i obawiali się pomyłki. Dlatego Judasz ustalił znak, który miał ułatwić rozpoznanie. Pocałunek był zwyczajnym pozdrowieniem rabbiego przez ucznia. Jezus wezwał Judasza, aby bez udawania wykonał to, co postanowił. Inni uczniowie zrozumieli w tym momencie, że Jezus rzeczywiście znalazł się w śmiertelnym niebezpieczeństwie, dlatego podjęli rozpaczliwą próbę obrony. Jezus zrezygnował z ludzkiej obrony. Znalazł się w zagrożeniu, bo jako wszechmocny Bóg sam je wybrał (J 18,36). W pełni zaakceptował plan Ojca, objawiony zwłaszcza w Pieśni o Słudze Pana (Iz 50,4-9; 52,13 – 53,12), który zakładał upokorzenie, cierpienie i śmierć Chrystusa. Scena aresztowania Jezusa oparta jest na kontrastach. Wrogości uzbrojonego tłumu odpowiada spokój, opanowanie i zgoda Jezusa na wszystko. Zastosowane wobec Niego środki przemocy były nieodpowiednie, gdyż Jezus nie był ukrywającym się przestępcą i nie stosował siły dla własnej obrony. Zawsze przejrzysty w swoich postawach, jawnie nauczał w miejscach publicznych. Jego wrogowie natomiast przyszli pod osłoną nocy, aby zrealizować swój podstępny plan. Ucieczka uczniów uwydatnia osamotnienie Jezusa w kulminacyjnym momencie Jego misji.

MATEUSZ 26,42-56

2202

J 14,30n

Mk 14,43-52; Łk 22,47-53; J 18,2-11

J 18,36

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2203

Przesłuchanie przed Wysoką Radą Ci, którzy pojmali Jezusas, zaprowadzili Go do najwyższego kapłanas Kajfasza. Tam zebrali się nauczyciele Pisma i starsis ludu. 58Piotr zaś szedł za Nim z daleka aż do pałacu najwyższego kapłana. Wszedł na dziedziniec i usiadł między służbą, aby zobaczyć, jak się to skończy. 59 Tymczasem wyżsi kapłani i cała Wysoka Radas szukali fałszywych dowodów przeciwko Jezusowi, aby Go skazać na śmierć. 60Jednak nie znaleźli, chociaż występowało wielu fałszywych świadków. W końcu przyszli dwaj, 61którzy zeznali: „On powiedział: Mogę zburzyć świątynięs Bożą i w ciągu trzech dni ją odbudować!”. 62Wtedy wstał najwyższy kapłan i zapytał: „Nic nie odpowiadasz na to, co oni zeznają przeciw Tobie?”. 63Ale Jezus milczał. Wtedy najwyższy kapłan powiedział do Niego: „Zaklinam Cię na Boga żywego! Powiedz nam, czy Ty jesteś Chrystusems, Synem Bożyms”. 64Jezus odrzekł: „Sam to powiedziałeś. Ale oświadczam wam: Odtąd ujrzycie Syna Człowieczegos, który siedzi po prawej stronie Wszechmogącego i przychodzi na obłokach nieba”. 65Wtedy najwyższy kapłan rozdarł swoje szaty i zawołał: „Zbluźnił! Czy potrzeba jeszcze świadków? Oto teraz usłyszeliście bluźnierstwo! 66Co o tym sądzicie?”. Odpowiedzieli: „Winien jest śmierci!”. 67Wówczas pluli Mu w twarz i policzkowali Go. A bijąc Go, 68mówili: „Prorokuj nam, Chrystusie, kto Cię uderzył?”.

Mk 14,53-65; Łk 22,54n. 63-71; 57 J 18,12-18

J 18,15n

J 2,19; Dz 6,14

Iz 53,7 Mt 24,30 Dn 7,13; Ps 110,1

Iz 50,6; 52,14; Łk 22,63-65

Zaparcie się Piotra Piotr zaś siedział na zewnątrz, na dziedzińcu. Podeszła do niego jakaś służąca i powiedziała: „Ty też byłeś z Jezusems Galilejczykiem”. 70On jednak zaprzeczył temu wobec wszystkich: „Nie wiem, o czym mówisz”. 71A gdy poszedł ku bramie, zobaczyła go inna służąca i powiedziała do obecnych: „On był z Jezusem Nazarejczykiem”. 72I znowu zaprzeczył pod przysięgą: „Nie znam tego człowieka”. 73Po chwili także ci,

Mk 14,66-72; Łk 22,54-62; J 18,15-27 69

Mt 2,23

Przesłuchanie przed Wysoką Radą. W poważnych sprawach Prawo żydowskie wymagało zgodnych zeznań przynajmniej dwóch świadków oskarżenia (Lb 35,30; Pwt 19,15; Mt 18,16; 1Tm 5,19). W wypadku Chrystusa przesłuchanie świadków było formalnością, gdyż wyrok zapadł już wcześniej. Zeznania podstawionych świadków były jednak rozbieżne, dlatego musiano przesłuchać ich wielu. W końcu dwóch spośród nich zeznało zgodnie, że Jezus mówił o zburzeniu świątyni jerozolimskiej i o tym, że może odbudować ją w krótkim czasie (J 2,19.21). Pragnienie zburzenia świątyni było ciężkim wykroczeniem, gdyż godziło w największą świętość Izraelitów. Kajfasz zrozumiał wypowiedź Jezusa jako wyznanie Jego mesjańskiej godności. Wierzono bowiem, że to Chrystus, czyli Mesjasz odnowi kult Boży. W czasie publicznej działalności Jezus wystrzegał się jawnego mówienia o tym, że jest Chrystusem. W okupowanej przez Rzymian Palestynie mogło to zostać uznane za zagrożenie dla porządku społecznego. Teraz jednak Jezus odważnie wyznał prawdę o sobie. Nawiązując do Ps 110,1 i osoby Syna Człowieczego – tajemniczej postaci czasów eschatologicznych z Księgi Daniela (Dn 7,13), stwierdził, że ma udział w majestacie i władzy Boga, co ujawni się w Zmartwychwstaniu oraz podczas Paruzji. Jest więc Bogiem, Synem Bożym w sensie właściwym. Członkowie Wysokiej Rady tak właśnie zrozumieli wypowiedź Jezusa. Dla nich była ona bluźnierstwem zasługującym na śmierć (Kpł 24,16). Zaparcie się Piotra. Dziedzińce bogatych domów na Wschodzie często były pełne sług, interesantów i włóczęgów. Na środku dziedzińca służba rozpaliła ogień, gdyż wiosenne noce w Jerozolimie są chłodne. Mateusz wyraźnie stopniuje napięcie w tej scenie. Piotr próbował najpierw wybrnąć z trudnej sytuacji, tłumacząc, że sprawa go nie dotyczy. Następnie pod przysięgą zaprzeczył swej znajomości z Jezusem, w końcu stanowczo i uroczyście się zaklinał, że Go nie zna. Za trzecim razem

2203

MATEUSZ 26,57-73

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wymowa – dialekt galilejskich chłopów i rybaków był charakterystyczny, wśród Judejczyków uważany nawet za przysłowiowy. b) Poncjusz Piłat był piątym namiestnikiem (prokuratorem) prowincji rzymskiej, obejmującej Judeę, Samarię i Idumeę. Pełnił ten urząd przez 10 lat (26-36 po Chr.). Autorzy NT nie oceniają go całkiem negatywnie, a późniejsi apologeci chrześcijańscy piszą, że nawet sprzyjał chrześcijanom. Przebywał zwykle w Cezarei Nadmorskiej, ale na wielkie święta żydowskie udawał się do Jerozolimy, aby czuwać nad spokojem w Świętym Mieście, do którego ściągały tłumy pielgrzymów. c) Swobodny cytat z Za 11,12n oraz Jr 18,2n; 19,1n; 32,6-15, tu przypisany tylko Jeremiaszowi.

9/4/08

8:18 AM

Page 2204

którzy tam stali, podeszli i powiedzieli Piotrowi: „Na pewno jesteś jednym z nich, bo twoja wymowaa cię zdradza!”. 74Wtedy zaczął się zaklinać i przysięgać: „Nie znam tego człowieka”. I zaraz kogut zapiał. 75Piotr przypomniał sobie słowa Jezusa, który powiedział: „Zanim kogut zapieje, ty trzy razy się Mnie wyprzesz”. Wyszedł stamtąd i gorzko zapłakał. Jezus przed Piłatem 1 Gdy nastał ranek, wszyscy wyżsi kapłani i starsis ludu wydali na Jezusas wyrok śmierci. 2Związali Go więc, wyprowadzili i przekazali namiestnikowi Piłatowib.

27

Śmierć Judasza A Judasz, który Go zdradził, dowiedział się, że skazano Go na śmierć, poczuł wyrzuty sumienia i odniósł trzydzieści srebrników wyższym kapłanom oraz starszyms. 4Powiedział: „Zgrzeszyłem, gdyż wydałem niewinnego”. A oni mu odparli: „Co nas to obchodzi? To twoja sprawa”. 5Wtedy rzucił pieniądze w stronę świątynis, odszedł stamtąd i powiesił się. 6 A wyżsi kapłani wzięli srebrniki i powiedzieli: „Nie wolno ich wrzucać do skarbony, bo są zapłatą za krews”. 7Po naradzie kupili za nie Pole Garncarza na cmentarz dla cudzoziemców. 8Dlatego miejsce to aż do dnia dzisiejszego nazywa się Polem Krwi. 9Tak wypełniło się słowo przekazane przez prorokas Jeremiasza: Wzięli trzydzieści srebrników jako zapłatę za Tego, kogo oszacowali synowie Izraela. 10I tak jak nakazał Pans, dali je za Pole Garncarzac. 3

Odrzucenie Jezusa i wyrok Piłata Jezusas postawiono przed namiestnikiem. A namiestnik zapytał: „Czy Ty jesteś królem Żydów?”. Jezus odpowiedział: „Ty tak mówisz”. 12Ale gdy Go oskarżali wyżsi kapłani i starsis, nic nie odpowiadał. 13Wtedy zapytał Go Piłat: „Czy sły-

11

rozpoznano w nim Galilejczyka, gdyż posługiwał się charakterystycznym, łatwo rozpoznawalnym przez Judejczyków dialektem. Trzykrotne zaparcie się Piotra zostało przepowiedziane przez Jezusa (Mt 26,34). Apostoł głęboko doświadczył prawdy o swojej słabości. Jego zapewnienia o wierności Jezusowi i o gotowości oddania życia za Niego okazały się pustymi słowami. W ogniu tego doświadczenia rodzi się Piotr nawrócony, ufający mocy i miłosierdziu Boga bardziej niż sobie. Śmierć Judasza. Spośród ewangelistów tylko Mateusz wspomina o śmierci Judasza. Inny przebieg wydarzeń podają Dzieje Apostolskie (Dz 1,16-20). Wiadomość o wyroku śmierci na Jezusa wywołała w Judaszu poczucie winy. Nawet zwrot niegodziwej zapłaty nie był jednak w stanie cofnąć wydarzeń. Judasz uznał swój grzech, lecz w przeciwieństwie do Piotra nie wierzył w przebaczenie zdradzonego Mistrza. Bolesne poczucie winy i świadomość poniesionej klęski, którym Judasz nie potrafił przeciwstawić wiary w miłosierdzie Boga, doprowadziły go do samobójstwa. Nie wiadomo było, co zrobić z pozostawionymi przez niego srebrnikami, gdyż jako zapłata za krew, nie mogły być wykorzystane na potrzeby świątyni. Wyżsi kapłani przeznaczyli je więc na kupno Pola Garncarza dla grzebania cudzoziemców. Odrzucenie Jezusa i wyrok Piłata. Według Wysokiej Rady Jezus bezprawnie przypisywał sobie godność Chrystusa, czyli Mesjasza. Oskarżenie dotyczyło więc kwestii religijnych. Skoro jednak Jezus miał trafić przed namiestnika – poganina, wysunięto przeciwko Niemu zarzut polityczny. Oskarżyciele wykorzystali szersze znaczenie tytułu Chrystus-Król, aby przedstawić Jezusa jako samozwańczego przywódcę, który może poprowadzić naród do powstania przeciwko Rzymowi. Ostatecznie ten motyw polityczny stał się podstawą wyroku skazującego. Na pytanie namiestnika Jezus odpowiedział niejednoznacznie. Jezus jest królem, ale Jego królewska godność ma charakter duchowy,

MATEUSZ 26,74 — 27,13

2204

Mt 26,34

Mk 15,1n; Łk 22,66; 23,1; J 18,28

Dz 1,18n

Mk 15,2-15; Łk 23,2-5.13-25; J 18,28 – 19,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 26,63; Iz 53,7

2Sm 3,28n

Jr 26,15; Dz 5,28

9/4/08

8:18 AM

szysz, o co Cię oskarżają?”. 14Lecz On nie odpowiedział mu ani słowem, co bardzo zdziwiło namiestnika. 15 Z okazji święta namiestnik miał zwyczaj uwalniać jednego więźnia, którego lud wskazał. 16Mieli wtedy znanego więźnia, zwanego Jezusem Barabaszema. 17Kiedy się więc zgromadzili, Piłat ich zapytał: „Kogo mam wam uwolnić? Jezusa Barabasza czy Jezusa, zwanego Chrystusems?”. 18Wiedział bowiem, że wydali Go z zawiści. 19 A gdy on zasiadał na ławie sędziowskiej, jego żonab przekazała mu prośbę: „Nie miej nic do czynienia z tym sprawiedliwym. Dziś we śnie wiele wycierpiałam z Jego powodu”. 20 A wyżsi kapłani i starsi podburzyli tłum, żeby prosił o Barabasza, a domagał się śmierci dla Jezusa. 21Namiestnik zapytał: „Którego z tych dwóch mam wam uwolnić?”. Odpowiedzieli: „Barabasza!”. 22Piłat ich zapytał: „A co mam uczynić z Jezusem, zwanym Chrystusem?”. Wówczas wszyscy odpowiedzieli: „Na krzyż z Nim!”. 23Wtedy ich zapytał: „Co On złego zrobił?”. Lecz oni jeszcze głośniej krzyczeli: „Na krzyż z Nim!”. 24Piłat widział, że to nic nie pomaga, a zamieszanie staje się coraz większe. Wziął więc wodę i na oczach tłumu umył sobie ręcec. I powiedział: „Nie ponoszę winy za tę krews. To wasza sprawa”. 25A cały lud odparł: „Niech Jego krew spadnie na nas i na nasze dzieci!”. 26Wtedy wypuścił im Barabasza, a Jezusa kazał ubiczowaćd i wydał na ukrzyżowanie.

Page 2205

a) Jezus Barabasz – wiele rękopisów opuszcza tu imię Jezus, które było częste w tamtych czasach. Nie chciano bowiem przypisywać zbrodniarzowi imienia Jezusa. Barabasz to imię aram., które może oznaczać: syn mistrza, rabbiego (bar rabba) albo syn ojca (bar abba), jak określano kogoś o nieznanym imieniu. b) żona – według tradycji nosiła imię Procula. c) Na znak, że nie ponosi odpowiedzialności za śmierć Jezusa. Gest znany wśród Greków i Rzymian, a także Żydów (Pwt 21,6; 2Sm 1,16; Jr 41,43). d) ubiczować – kara stosowana przez Rzymian wobec niewolników i narodów podbitych; nie zawsze była wstępem do ukrzyżowania. Kiedy jednak po biczowaniu następowała egzekucja, miało ono przyspieszyć zgon skazańca. Bicz składał się z dwóch lub trzech rzemieni osadzonych w rękojeści, zakończonych haczykami, kośćmi albo ciężarkami ołowianymi lub żeliwnymi. Inny rodzaj bicza posiadał cienkie i ostre rzemyki, czasem zawiązane w węzełki. Rzymianie, w przeciwieństwie do Żydów (Pwt 25,3; 2Kor 11,24), nie ograniczali liczby uderzeń. Chłosta zależała od woli kata i odporności skazańca.

Wyszydzony Król Żydowski Żołnierze namiestnika zabrali Jezusas do pretorium. Zgromadzili tam cały oddział. 28Następnie rozebrali Go i narzucili na Niego szkarłatny płaszcz. 29Uplecioną z cierni koronę włożyli Mu na głowę, a do prawej ręki dali Mu trzcinę. Potem przyklękali przed Nim i szydzili z Niego, wołając: „Bądź pozdrowiony, królu Żydów!”. 30I plując na Niego, brali trzcinę i bili Go po głowie. 31Kiedy Go wyszydzili, zdjęli z Niego płaszcz i założyli Mu Jego własne ubranie. Następnie poprowadzili Go na ukrzyżowanie.

Mk 15,16-20; Łk 23,11; J 19,2n 27

a nie polityczny (J 18,33-38). Piłat domyślił się, że Jezus padł ofiarą spisku, dlatego chciał Go uwolnić. Mateusz wspomina o zwyczaju uwalniania jednego więźnia z okazji jakiegoś święta. Tzw. amnestia paschalna (przywilej paschalny) była zwyczajem typowo palestyńskim (J 18,39), spójnym z treścią świąt paschalnych. Pascha to pamiątka uwolnienia Izraelitów z Egiptu, kraju niewoli. Zwolnienie z tej okazji jakiegoś więźnia dobrze odpowiadało wymowie święta. Barabasz mógł brać udział w często wybuchających w Palestynie zamieszkach o podłożu niepodległościowym. Łatwo więc tłumy mogły okrzyknąć go swoim wybawicielem. Była to jeszcze jedna okazja zamanifestowania braku akceptacji dla rzymskiego okupanta. To tłumaczy nagłą zmianę nastroju tłumów. Ewangelista wspomniał o inter wencji żony Piłata, podobnie jak o geście umycia rąk przez namiestnika, żeby podkreślić odrzucenie Jezusa przez własny naród, a uznanie Jego niewinności przez pogan. Wyszydzony Król Żydowski. Więzień skazany na śmierć nie miał już żadnych praw. Stąd okrutne drwiny i zabawa żołnierzy kosztem Jezusa. Bóg uniżył się, stając się człowiekiem. Teraz odmówiono Mu nawet ludzkiej godności. W całej tej okrutnej zabawie chodziło nie tyle o zadanie bólu fizycznego, co raczej o wyszydzenie i upodlenie Jezusa, w mniemaniu żołnierzy – samozwańczego króla Żydów. Żołnierze rzymscy w większości byli zwerbowani spośród sąsiednich narodów (Syryjczycy, Samarytanie) i nie byli przyjaźnie nastawieni do Izraelitów. Chętnie więc korzystali z możliwości poniżenia Żyda.

2205

MATEUSZ 27,14-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Cyrenejczyk – mieszkaniec Cyreny (dzisiaj Trypolis) w północnej Afryce. Od IV w. istniała tam liczna gmina żydowska (Dz 2,10; 11,20). b) krzyż – za czasów rzymskich skazaniec niósł na miejsce kaźni poprzeczną belkę krzyża. Część pionowa tkwiła na stałe w ziemi i była wykorzystywana wiele razy. Poprzeczna belka krzyża mierzyła ok. 200 cm długości, była gruba na 20 cm i szeroka na 30 cm; jej ciężar mógł wynosić 55 do 60 kg. Przywiązywano ją najczęściej do pleców skazańca, układając ukośnie od prawej łopatki. Znano dwa rodzaje krzyży: krzyż w kształcie T, w którym belka poprzeczna łączyła się z pionową na jej końcu, albo w kształcie †, w którym połączenie belek następowało nieco poniżej górnego końca belki pionowej. c) wino... z żółcią – napój odurzający, podawany skazańcom w celu uśmierzenia bólu (Ps 69,22). d) ukrzyżowali – gwoździami przekłuwano ręce w nadgarstku, a nogi w śródstopiu. Aby ciało nie zerwało się z gwoździ, między nogami skazańca przybijano wspornik lub podnóżek pod stopami. Często przywiązywano skazańca w pasie do belki pionowej. e) od… szóstej do… dziewiątej – tzn. od godz. 12 do 15; zob. Mt 20,3+. f) Stojący obok krzyża skojarzyli wyraz Eli (Boże mój) z imieniem Eliasza, którego przyjście miało poprzedzić Dzień Pański (Ml 3,23). g) octem – kwaśne wino podane Jezusowi w geście współczucia dla złagodzenia Jego cierpienia. Według Łukasza był to przejaw złośliwości (Łk 23,36).

9/4/08

8:18 AM

Page 2206

Ukrzyżowanie Jezusa 32 Kiedy wychodzili, spotkali Cyrenejczykaa imieniem Szymon. Przymusili go, żeby niósł Jego krzyżb. 33Gdy przyszli na miejsce zwane Golgotą, to znaczy Miejsce Czaszki, 34dali Mu do picia wino zmieszane z żółciąc. On skosztował, ale nie chciał pić. 35 Potem ukrzyżowalid Go, a Jego ubranie rozdzielili między siebie, rzucając o nie losy. 36Po czym usiedli i pilnowali Go. 37 A nad Jego głową umieścili napis z podaniem Jego winy: „To jest Jezuss, król Żydów!”. 38Razem z Nim ukrzyżowano dwóch przestępców: jednego z prawej, a drugiego z lewej strony. 39 A przechodzący szydzili z Niego. Potrząsali głowami 40i mówili: „Ty, co burzysz świątynięs i w trzy dni ją odbudowujesz, wybaw sam siebie! Jeśli jesteś Synem Bożyms zejdź z krzyża!”. 41 Podobnie szydzili wyżsi kapłani, nauczyciele Pisma i starsis. Mówili: 42„Innych wybawiał, a sam siebie nie może wybawić! Jest królem Izraelas. Niech zejdzie teraz z krzyża, to Mu uwierzymy! 43Zaufał Bogu, niech Go teraz wybawi, jeśli Go kocha! Powiedział przecież: «Jestem Synem Bożym!»”. 44Podobnie ubliżali Mu ukrzyżowani z Nim przestępcy.

Mk 15,21-32; Łk 23,26-43; J 19,16-24

Śmierć Jezusa 45 Od godziny szóstej do godziny dziewiąteje ciemność okryła całą ziemię. 46Około godziny dziewiątej Jezuss zawołał donośnym głosem: „Eli, eli lema sabachthani?”. To znaczy: „Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?”. 47Niektórzy z tych, co tam stali, słysząc to, mówili: „Eliasza wzywa”f. 48I zaraz jeden z nich podbiegł, wziął gąbkę, nasycił ją octemg, włożył na trzcinę i dał Mu pić. 49Inni jednak mówili: „Poczekaj! Zobaczymy, czy przyjdzie Eliasz, aby Go wybawić”. 50A Jezus znowu zawołał donośnym głosem i oddał ducha.

Mk 15,33-39; Łk 23,44-48; J 19,28-30

Ukrzyżowanie Jezusa. Miejsce ukrzyżowania znajdowało się poza miastem, co było zgodne ze zwyczajem żydowskim (Kpł 24,14; Lb 15,35) i rzymskim. Dlatego Jezus musiał przejść z siedziby Piłata na Kalwarię, czyli ok. 600-700 m. Pod eskortą rzymskich żołnierzy pochód kroczył wśród tłumów, które przybyły do Jerozolimy na święto Paschy. Wyroki wykonywano bowiem za dnia i publicznie, aby stały się przestrogą dla potencjalnych przestępców. Miejscem straceń przestępców skazanych w Jerozolimie była Golgota, niewielkie wzniesienie o wysokości ok. 11 m. Znajdowała się ona przy głównej drodze, stąd wzmianka o przechodniach, którzy lżyli ukrzyżowanego Jezusa (Mt 27,39; Mk 15,29; J 19,20). Ukrzyżowanie było najokrutniejszą i najbardziej poniżającą karą stosowaną przez Rzymian. Krzyż był symbolem hańby, żaden obywatel rzymski nie mógł być na nim stracony. Żydzi uznawali ciało człowieka straconego na krzyżu za skalane i przeklęte. Dla przywódców narodu żydowskiego śmierć Jezusa na krzyżu była dowodem, że nie jest On Zbawicielem ani człowiekiem wybranym przez Boga, jak głosił. Gdyby Nim był, Bóg by Go uratował. Skoro Jezus nie zdołał wybawić siebie, z pewnością nie mógł wyzwolić swego ludu spod władzy rzymskiej. Według nich nie był więc Chrystusem. Żydzi w czasach Jezusa nie rozumieli, że Mesjasz miał cierpieć. Nieznana była jeszcze mesjańska interpretacja takich zapowiedzi (np. Iz 53,3-5; Ps 22,8; 109,25). Śmierć Jezusa. Mrok, jaki zapadł w godzinach ukrzyżowania, jak również pękanie skał i trzęsienie ziemi po śmierci Jezusa to symbole zapowiadanego przez proroków Dnia Pańskiego, który ma być dniem sądu (np. Iz 13,9n; Ez 32,7n; Am 8,9). W Jezusie umierającym na krzyżu Bóg dokonuje sądu nad światem (J 12,31n.48) i realizuje obiecane zbawienie. Atmosfera mroku odpowiada wielkiemu dramatowi rozgrywającemu się w Ukrzyżowanym. Wypowiadając pierwsze słowa Psalmu 22, odkrył On kulminacyjny moment swojej Męki: skatowany, odrzucony przez ludzi, teraz odczuwał bolesne ludzkie opuszczenie także ze strony Boga. Słowa Jezusa należy jednak interpretować w kontekście całego psalmu, z którego bije głęboka nadzieja ostatecznego zwycięstwa Boga i wdzięczność za okazane miłosierdzie.

MATEUSZ 27,32-50

2206

Ps 69,22

Ps 22,19

Iz 53,12

Ps 22,8; 109,25

Ps 22,9

Ps 22,2

Ps 69,22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

51

1P 3,19+

Wtedy zasłona świątynis rozdarła się od góry do dołu na dwie części. Ziemia się zatrzęsła, a skały popękały. 52Grobowce się otwarły i wielu z pogrzebanych świętych wstało w swoich ciałach. 53Wyszli z grobowców, po Jego zmartwychwstaniu weszli do Miasta Świętego i ukazali się wielua. 54 A setnik i ci, którzy razem z nim pilnowali Jezusa, widząc trzęsienie ziemi i to wszystko, co się wydarzyło, bardzo się przerazili i stwierdzili: „Rzeczywiście On był Synem Bożyms”. Pogrzeb Jezusa Było tam również wiele kobiet, które przyglądały się temu z daleka. Przybyły one za Jezusems z Galileis, aby Mu usługiwać. 56Wśród nich była Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba i Józefa, oraz matka synów Zebedeusza. 57 Wieczorem przyszedł bogaty człowiek z Arymatei, imieniem Józef, który też był uczniem Jezusa. 58Poszedł on do Piłata i poprosił o ciało Jezusa. Wtedy Piłat rozkazał mu je wydać. 59Józef wziął ciało, owinął je w czyste lniane płótno 60 i złożył w swoim nowym grobowcu, wykutym w skaleb. Zatoczył przed wejściem do grobowca wielki kamień i odszedł. 61 A Maria Magdalena i druga Maria pozostały tam i siedziały naprzeciw grobu.

Mk 15,40-47; Łk 23,49-56; J 19,25.38-42 55 Mt 13,56

Page 2207

a) Opis wydarzeń po śmierci Jezusa (ww. 51-53) został utrzymany w gatunku literackim zwanym apokalipsą (Mt 24,26-35+). Tło tych niezwykłych zjawisk tworzą zapowiedzi ST (Iz 26,19; Ez 37,12; Dn 12,2; Jl 2,10; Na 1,5n). b) Zamożni Żydzi często wykuwali groby w skale lub adaptowali do tych celów naturalne groty. Grób składał się z dwóch części: przedsionka, w którym składano sprzęt pogrzebowy i kaganki oliwne, oraz grobu właściwego, do którego wchodziło się z przedsionka przez niski otwór. W ścianie grobu wycięta była wnęka, w której kładziono ciało zmarłego. Grobowiec zamykano za pomocą kolistego głazu. c) dniu przygotowania – czyli w piątek, kiedy czyniono przygotowania do szabatu.

Straż przy grobie Następnego dnia, czyli po dniu przygotowaniac, zebrali się u Piłata wyżsi kapłani i faryzeuszes. 63Powiedzieli: „Panie, przypomnieliśmy sobie, że ten zwodziciel jeszcze za życia mówił: «Po trzech dniach zmartwychwstanę». 64Rozkaż więc, aby pilnowano grobu aż do trzeciego dnia, żeby czasem Jego 62

Mt 16,21

Cierpienie Jezusa nie jest więc pozbawione nadziei. Rozdarcie się zasłony w świątyni jest odpowiedzią Ojca na wołanie Syna. Jego śmierć zniszczyła barierę oddzielającą człowieka od Boga, otwierając raz na zawsze dojście do Miejsca Najświętszego (Hbr 9,8-12; 10,19n; zob. Ef 2,18). Śmierć Jezusa jest też źródłem życia, o czym świadczy otwarcie się grobów i powrót umarłych do życia. Wyznanie wiary setnika oraz żołnierzy pod krzyżem Chrystusa przypominają reakcję uczniów po cudzie na jeziorze (Mt 14,33). Tam apostołowie byli reprezentantami przyszłej wspólnoty chrześcijańskiej, a tutaj setnik oraz jego żołnierze są przedstawicielami wierzących nawróconych z pogaństwa. Cytowany przez Jezusa Psalm 22 zawiera w swej treści także tę zapowiedź, że owocem modlitwy cierpiącego sprawiedliwego będzie uznanie przez pogan Bożego panowania (Ps 22,28). Pogrzeb Jezusa. Zdecydowane działania Józefa z Arymatei były spowodowane zbliżającym się szabatem, w którym obowiązywał zakaz pracy. Szabat rozpoczynał się około szóstej wieczorem, a Jezus umarł o trzeciej po południu. Nie było więc dużo czasu. Józef, członek Wysokiej Rady (Mk 15,43), swoim czynem wyznał, że Jezus był niewinny. Oddał cześć zmarłemu Mistrzowi, chroniąc Jego ciało od pochówku w zbiorowym grobie z innymi przestępcami, jak było w rzymskim zwyczaju. Nie bał się także nieczystości rytualnej, na jaką się naraził, dotykając zmarłego. Nieczystość ta wykluczała Józefa z uczestnictwa w wieczerzy paschalnej i ze świątecznej radości. Jako pierwszy z ludzi postawił wyżej Chrystusa niż wszelkie tradycje. Prosty opis pogrzebu Jezusa posiada ogromne znaczenie dla naszej wiary, gdyż zawiera istotną prawdę: Jezus rzeczywiście umarł. Świadkami tego byli Józef z Arymatei, Piłat, setnik oraz kobiety. Wzmianka o kobietach łączy opis śmierci Jezusa z opowiadaniem o Jego Zmartwychwstaniu. Były one świadkami pogrzebu Jezusa i jako pierwsze zobaczą pusty grób. Przez całą Mękę, aż do tego momentu, prawie wszyscy towarzysze Jezusa albo stanęli przeciwko Niemu, albo Go opuścili. Teraz sytuacja powoli się odwraca: rozproszone stado znowu gromadzi się wokół Jezusa. Straż przy grobie. Tylko Mateusz wspomina o postawieniu straży przy grobie Jezusa oraz o próbach jej przekupienia (Mt 28,11-15). Te szczegóły zmierzają do ukazania przewrotności przywódców narodu wybranego, którym śmierć

2207

MATEUSZ 27,51-64

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2208

uczniowie nie przyszli, nie wykradli Go i nie rozpowiadali wśród ludzi, że powstał z martwych. I ostatnie oszustwo byłoby gorsze od pierwszego”. 65Piłat im odpowiedział: „Weźcie straże i idźcie zabezpieczyć grób, jak umiecie”. 66Oni więc poszli i zabezpieczyli grób: opieczętowali kamień i postawili straże. Pusty grób 1 Po szabacies, o świcie w pierwszy dzień tygodnia, Maria Magdalena oraz druga Maria przyszły obejrzeć grób. 2A oto nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi, bo aniołs Pański zstąpił z nieba i odsunął kamień. I usiadł na nim. 3Miał jaśniejący wygląd, a jego odzież była biała jak śnieg. 4Na jego widok strażnicy zadrżeli z przerażenia i zamarli. 5 Anioł powiedział do kobiet: „Wy się nie bójcie! Wiem, że szukacie Jezusas ukrzyżowanego. 6Nie ma Go tutaj! Zmartwychwstał, jak zapowiedział. Podejdźcie i zobaczcie miejsce, gdzie Go położono. 7Potem idźcie szybko powiedzieć Jego uczniom: Powstał z martwych i podąża przed wami do Galileis. Tam Go zobaczycie. Oto, co miałem wam powiedzieć”. 8 One zaś z lękiem, ale i wielką radością odeszły szybko od grobu i pobiegły oznajmić to Jego uczniom.

28

Jezus ukazuje się kobietom A Jezuss wyszedł im naprzeciw i pozdrowił ich: „Witajcie!”. Wtedy one podeszły do Niego, objęły Go za nogi i oddały Mu hołd. 10Jezus zaś rzekł do nich: „Nie bójcie się! Idźcie i powiedzcie moim braciom, aby poszli do Galileis; tam Mnie zobaczą”. 9

Jezusa nie zapewniła spokoju. Byli bardzo przestraszeni, skoro nie uszanowali dnia świątecznego, lecz w szabat zebrali się i złożyli wizytę u Piłata. Trwali w swoim uporze, odrzucając myśl o Bożym posłannictwie Jezusa, wykluczając tym samym Jego Zmartwychwstanie. Wzmianka o zabezpieczeniu grobu wykluczająca inne możliwości zniknięcia ciała Jezusa jest dodatkowym argumentem za Zmartwychwstaniem Jezusa. Pusty grób. Kobiety przybyły do grobu w niedzielę wczesnym rankiem, a więc po zakończeniu szabatu, nie łamiąc w ten sposób przykazania spoczynku szabatowego. W opisie pojawiają się elementy typowe dla literatury apokaliptycznej (Mt 24,1-14+): trzęsienie ziemi, zjawienie się anioła o jaśniejącej postaci (Dn 10,6) i w szatach białych jak śnieg (Dn 7,9), drżenie strażników (Dn 10,7.10n) i ich śmiertelne przerażenie (Ap 1,17). W ten sposób Mateusz podkreślił istotny moment inter wencji Boga w dzieje ludzkości poprzez wydarzenie Zmartwychwstania. Anioł odsunął kamień od grobu nie w tym celu, aby ułatwić Jezusowi opuszczenie go, ale aby pokazać kobietom, że miejsce Jego pogrzebania jest puste. Pusty grób i anioł siedzący na grobowym kamieniu są symbolem zwycięstwa Boga nad śmiercią. Nie apostołowie, lecz kobiety były świadkami ukrzyżowania, pogrzebu i pustego grobu i to właśnie one stały się pierwszymi świadkami i apostołkami prawdy o Zmartwychwstaniu. Miejscem spotkania Zmartwychwstałego z uczniami ma być Galilea, gdzie Jezus rozpoczął swoją publiczną działalność (Mt 4,12nn). Tam też rozpocznie się misyjna działalność Kościoła. Jezus ukazuje się kobietom. Żadna z Ewangelii nie wspomina o wszystkich spotkaniach z Jezusem zmartwychwstałym. Spośród synoptyków tylko Mateusz pisze o ukazaniu się Jezusa dwóm kobietom. Spotkanie to miało uspokoić zalęknione kobiety. Było także gwarantem prawdziwości nowiny przekazanej im przez anioła. Kobiety powitały Jezusa, jak witano wysoko postawioną osobistość. Nie miały wątpliwości, że stoi przed nimi Jezus w realnym ciele. Potwierdzając miejsce spotkania z apostołami, Jezus nazwał ich braćmi. W tym serdecznym określeniu mieści się prawda o przebaczeniu im zdrady i opuszczenia podczas Męki.

MATEUSZ 27,65 — 28,10

2208

Mk 16,1-8; Łk 24,1-11; J 20,1.11-18

Mt 17,2

Mt 26,32

Mk 16,9n; J 20,11-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Przekupienie straży 11 Gdy były jeszcze w drodze, niektórzy strażnicy przyszli do miasta i powiadomili wyższych kapłanów o wszystkim, co się wydarzyło. 12Oni zebrali się ze starszymi i po naradzie dali żołnierzom dużo pieniędzy, 13nakazującs: „Mówcie tak: Nocą, kiedy zasnęliśmy, przyszli Jego uczniowie i wykradli Go. 14 A jeżeli dowie się o tym namiestnik, wyjaśnimy mu to, żebyście nie mieli kłopotów”. 15Oni wzięli pieniądze i zrobili tak, jak ich pouczono. I rozeszła się ta wieść wśród Żydów, i jest powtarzana aż do dnia dzisiejszego.

Dn 7,14 Mk 16,15n; Łk 24,47; Dz 1,8

J 14,18-21

Rozesłanie uczniów 16 Jedenastu uczniów poszło do Galileis, na góręa, tak jak im Jezuss nakazał. 17Gdy Go zobaczyli, oddali Mu hołd. Niektórzy jednak nie dowierzali. 18A Jezus podszedł do nich i powiedział: „Otrzymałemb pełną władzę w niebie i na ziemi. 19 Idźcie więc i pozyskujcie uczniów we wszystkich narodach! Udzielajcie im chrztus w imięs Ojca i Syna, i Ducha Świętego! 20Nauczajcie ich, aby zachowywali wszystko, co wam nakazałem. A oto Ja jestem z wamic przez wszystkie dni, aż do końca światad”.

Page 2209

a) na górę – wiele istotnych wydarzeń w działalności Jezusa miało miejsce na górze: kuszenie Jezusa (Mt 4,8n), Kazanie na Górze (Mt 5,1nn), Przemienienie (Mt 17,1-9), Śmierć (Mt 27,45-50). Teraz na górze roztoczył On przed apostołami perspektywę ich misji. b) Otrzymałem – dosł. została mi dana – przez Ojca. Jest to nawiązanie do Dn 7,14. c) jestem z wami – częste w ST zapewnienie o szczególnej obecności Boga przy swoim ludzie (Rdz 26,24; 28,15; Pwt 20,1-4; Joz 1,9; Sdz 6,12; Iz 41,10; 43,5; Jr 1,8.19). d) aż do końca świata – chodzi o kres historii, kiedy nastąpi powrót Jezusa i odnowienie świata (Mt 19,28+). Do tego czasu Jezus żyje pośród swoich uczniów we wspólnocie Kościoła (Mt 18,20).

Przekupienie straży. Mateusz wyjaśnia źródło pogłoski, prawdopodobnie znanej jeszcze w czasie spisywania Ewangelii, o rzekomym wykradzeniu ciała Jezusa przez Jego uczniów. Kolejny raz podkreśla złą wolę duchowych przywódców narodu wybranego, którzy wszelkimi środkami usiłowali zafałszować prawdę. Stróże Bożego Prawa stali się nauczycielami kłamstwa, za pomocą którego próbowali ukryć swój duchowy upadek. Rozesłanie uczniów. Zakończenie Ewangelii według św. Mateusza jest kluczem do jej zrozumienia. Zmartwychwstały Chrystus otrzymał od swego Ojca pełnię władzy, mocą której posyła apostołów do świata, aby złączyć ze sobą wszystkie narody. Zbawienia nie osiąga się bowiem przez prostą deklarację, ale przez wejście we wspólnotę uczniów, co oznacza osobiste i całkowite przylgnięcie do Chrystusa. Misja Jezusa i Jego uczniów w okresie publicznej działalności Chrystusa, z kilkoma wyjątkami (Mt 8,5nn.28nn; 15,22nn; Łk 17,12nn), ograniczała się zasadniczo do Izraelitów (Mt 10,5-6; 15,24). Teraz, w sposób wyjątkowo uroczysty, Zmartwychwstały nakreślił przed apostołami uniwersalistyczną perspektywę ich misji: mają przekroczyć granice Izraela, aby wszystkim ludom i kulturom zanieść światło Ewangelii. W ich działalności istotne są dwa zasadnicze akty: chrzest i nauczanie. Człowiek staje się uczniem Jezusa przez chrzest, ale pozostaje nim, gdy zachowuje Jego nauczanie, czyli żyje zgodnie z przyjętą wiarą. Jezus zapewnił apostołów o swojej stałej obecności przy nich, co jest gwarancją owocności ich pracy. On sam będzie udzielał im swojej mocy i własnym autorytetem będzie potwierdzał ich słowa (Łk 10,16). Obietnica ta dotyczy nie tylko apostołów, ale także ich następców, bo głoszenie Ewangelii ma rozbrzmiewać do skończenia świata. Imię Jezusa – Emmanuel (Bóg z nami) z początku Ewangelii (Mt 1,23) powraca w jej zakończeniu jako zapewnienie o obecności Jezusa pośród wiernych aż do nastania pełni królestwa Bożego. Ta realna obecność ma być dla apostołów nie tylko umocnieniem, ale i zapewnieniem, że nauka przez nich przekazywana jest autentycznym słowem Chrystusa.

2209

MATEUSZ 28,11-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2210

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2211

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO MARKA Wprowadzenie Okoliczności powstania Już od II w. tradycja jednogłośnie przypisuje drugą w kanonie Ewangelię Markowi, który jest też nazywany imieniem Jan (Dz 12,12.25). Był on z pochodzenia Żydem. Matka jego miała w Jerozolimie dom, w którym pierwsi chrześcijanie zbierali się na modlitwę (Dz 12,12). Być może właśnie tam Jezus spożył Ostatnią Wieczerzę, na co mógłby wskazywać fakt, że Marek w swojej Ewangelii zachował najwięcej szczegółów o Wieczerniku (Mk 14,13-17). Gdy Paweł i Barnaba wyruszyli w pierwszą podróż misyjną, Jan Marek dołączył do nich, potem jednak w Perge opuścił ich i wrócił do Jerozolimy (Dz 13,5.13). Na podstawie 2Tm 4,11 można wnioskować, że w latach sześćdziesiątych był w Rzymie. Tam, zgodnie ze świadectwem tradycji (przekaz Papiasza z początku II w.), współpracował przez jakiś czas z apostołem Piotrem (1P 5,13). W swojej Ewangelii znacznie oparł się na osobistych wspomnieniach Piotra, przez co opisy cudów i działalności Jezusa są bardzo szczegółowe i żywe. Święty Justyn uważa nawet Ewangelię Marka za „Pamiętniki Piotra”. Według starożytnej tradycji, którą przekazuje Euzebiusz w swojej Historii Kościelnej i św. Hieronim, Marek napisał swoją Ewangelię „na prośbę braci w Rzymie”, kierując ją szczególnie do chrześcijan nieżydowskiego pochodzenia. Potwierdza to również sam tekst. Są w nim niektóre łacińskie słowa podane w wymowie greckiej: kodrantes, czyli rzymska moneta quadrans (Mk 12,42), pretorium (Mk 15,16), flagellare, czyli biczować (Mk 15,15), i wiele innych. Niekiedy Marek cytuje autentyczne słowa Jezusa po aramejsku, ale zaraz tłumaczy je na język grecki, co świadczy o tym, że głównymi odbiorcami jego Ewangelii nie byli Żydzi (Mk 5,41; 7,11; 7,34). Wyjaśnia także zwyczaje żydowskie, które dla Żydów były zrozumiałe i dobrze znane (Mk 7,1-23; 14,12; 15,42), niektóre natomiast pomija, wiedząc, że dla ludzi spoza kultury żydowskiej będą niejasne (np. Mk 12,38 i Mt 23,5b). Rzadziej niż Mateusz czy Łukasz cytuje ST, którego argumentacja nie była dla odbiorców jego Ewangelii dostatecznie czytelna. Jeśli chodzi o czas powstania tej Ewangelii, św. Ireneusz podaje, że została napisana „po śmierci Piotra i Pawła”. Na podstawie informacji podanej przez Euzebiusza wiemy, że Piotr poniósł śmierć męczeńską w czasie prześladowań, które miały miejsce za panowania Nerona, po pożarze Rzymu, w latach 64-67. Jednak Klemens Aleksandryjski zaznacza, że Marek zaczął spisywać świadectwa Piotra już za jego życia. Inną pomocą w ustaleniu czasu powstania Ewangelii może być odwołanie się do samego tekstu. Niektóre fragmenty (np. Mk 8,34; 10,38; 13,9-13), w których mocno zaakcentowane jest prześladowanie uczniów Jezusa, mogą być odzwierciedleniem atmosfery w Rzymie za panowania Nerona, który był cesarzem w latach 54-68. Również niejasne sformułowania w Mk 13,14 (por. Łk 21,20), odnoszące się do zburzenia przez Rzymian jerozolimskiej świątyni w 70 r., wskazywałyby na to, że Ewangelia ta powstała przed tym wydarzeniem. Treść i teologia Zasługą Marka jest stworzenie nowego gatunku literackiego, zwanego ewangelią. Kiedy Marek pisał swoje dzieło, nie istniał jeszcze schemat ciągłego opisu życia i działalności 2211

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2212

Jezusa. Pierwotna tradycja przekazywała dla potrzeb katechetycznych poszczególne słowa i czyny Jezusa, łączone w tematyczne cykle, pośród których mogły się znajdować: historia Męki, nauczanie w przypowieściach, dyskusje z faryzeuszami i saduceuszami itp. Nie można wykluczyć, że niektóre z tych zbiorów były już utrwalone na piśmie. Nikt jednak przed Markiem nie podjął się skomponowania z tych elementów ciągłego opisu życia Jezusa. Marek uporządkował treść Ewangelii w oparciu o dwie struktury: geograficzną i teologiczną. Pierwsza z nich ma na względzie miejsca nauczania Jezusa i na ich podstawie ukazuje całą Jego działalność. Można tu wyróżnić następujące etapy: 1) wydarzenia przygotowujące wystąpienie Jezusa (Mk 1,1-13); 2) działalność Jezusa w Galilei (Mk 1,14 – 7,23); 3) działalność Jezusa poza Galileą – na terenie Syrii i Iturei (Mk 7,24 – 9,50); 4) podróż do Jerozolimy (Mk 10); 5) działalność Jezusa w Jerozolimie; mowa o przyszłym ucisku chrześcijan i zburzeniu świątyni (Mk 11 – 13); 6) Ostatnia Wieczerza, proces, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie (Mk 14,1 – 16,8); 7) zakończenie (Mk 16,9-20). Powyższa struktura jest redaktorskim pomysłem Marka. Uporządkował on świadectwa Piotra według ustalonych ram geograficznych. Inni ewangeliści, piszący później, przejęli od niego ten ogólny schemat, choć cały materiał porządkowali według innych założeń teologicznych. Obok struktury geograficznej w Ewangelii według św. Marka jest jeszcze struktura teologiczna. W oparciu o nią całość dzieli się na dwie części, które w podobny sposób się zaczynają i kończą. Na początku każdej części jest mowa o głosie z nieba, który objawia Jezusa jako Syna Bożego (Mk 1,11; 9,7), na końcu natomiast jest wyznanie wiary w Jezusa jako Chrystusa (Mk 8,29) i Syna Bożego (Mk 15,39). W takim ujęciu każda z części ma za zadanie doprowadzić do odpowiedzi na pytanie: Kim jest Jezus? Pytanie to pojawia się najpierw w ustach apostołów (Mk 4,41), a potem jest postawione przez samego Jezusa (Mk 8,27). Teologiczny układ Ewangelii jest zgodny z jej pierwszym zdaniem (Mk 1,1), które wskazuje na to, że w czasie swojej działalności Jezus objawił się jako Chrystus i jako Syn Boży. Pierwsza część (Mk 1,9 – 8,30) ukazuje więc Jezusa jako Chrystusa, który naucza o królestwie Bożym i oczekuje od ludzi zrozumienia istoty tego królestwa, choć nawet uczniowie i Jego krewni nie pojmują Jego nauki (Mk 3,5.21; 4,13). Jezus mówi tajemniczo w przypowieściach (Mk 4). Cudami i czynami objawia swoją Boską godność, domaga się jednocześnie zachowania tajemnicy (np. Mk 3,12; 5,43; 7,36; 8,30). W drugiej części (Mk 8,31 – 16,8) Jezus objawia się jako Syn Boży. Nadal czyni cuda, ale już nie żąda, aby zachowywano milczenie na temat Jego czynów i ukrywano, kim jest. Nie kładzie również nacisku na rozumienie królestwa Bożego, lecz koncentruje się na wymaganiach, jakie ono stawia, i warunkach wejścia do niego, wśród których istotne jest uczynienie z własnego życia ofiary i wyzbycie się tego wszystkiego, co blokuje duchową wolność człowieka. Ponadto druga część składa się jakby z trzech etapów, poprzedzonych zapowiedzią Męki i Śmierci Jezusa (Mk 8,31-33; 9,30-32; 10,32-34), w których Jezus wyjaśnia uczniom tajemnicę cierpiącego Syna Człowieczego. Marek w swojej Ewangelii przekazuje niewiele mów Jezusa, obszernie natomiast opisuje dokonywane przez Niego uzdrowienia. Nadprzyrodzone interwencje nadają nauce Jezusa szczególny autorytet i ukazują Jego Boskie posłannictwo. Wskazują również na to, że wraz z Jezusem nadeszły nowe czasy. Cuda są dowodem tego, że w Nim działa sam Bóg, który przychodzi do człowieka, aby przynieść mu wyzwolenie od wszelkiego zła: zarówno fizycznego, jak i duchowego.

2212

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2213

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO MARKA

Przygotowanie do działalności Jezusa Mt 3,1-12; Łk 3,1-6.15-17; J 1,19-29

Ml 3,1

Iz 40,3

Przepowiadanie Jana Chrzciciela 1 Początek Ewangeliis Jezusas Chrystusas, Syna Bożegoa. 2 Tak napisał proroks Izajasz: Oto wysyłam mojego posłańca przed Tobą, aby przygotował Twoją drogęs. 3 Głos, który woła na pustyni: Przygotujcie drogę Pana! Wyprostujcie Jego ścieżki! 4 Jan chrzcił na pustynib i głosił chrzests nawrócenia dla odpuszczenia grzechów. 5Przychodzili do niego ludzie z całej judejskiej krainy i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy; wyznawali swoje grzechys, a on chrzcił ichc w rzece Jordans. 6Jan nosił ubranie z wielbłądziej sierści i skórzany pas na biodrach. Żywił się szarańczą i miodem dzikich pszczół. 7Głosił: „Idzie za mną potężniejszy ode mnie, a ja nie jestem godny, aby schylić się i rozwiązać rzemyk u Jego sandałów. 8Ja ochrzciłem was wodą, a On będzie was chrzcił Duchem Świętym”.

1

a) Zdanie to, które ma charakter tytułu, można też przetłumaczyć: Początek Ewangelii o Jezusie Chrystusie, Synu Bożym. Marek chce w swym dziele pisać o Jezusie Chrystusie, zbiera opowieści o Jego czynach oraz przekazywane przez apostołów Jego słowa, czyniąc z nich treść Jego Ewangelii. b) pustyni – Mateusz precyzuje, że chodzi o Pustynię Judzką (Mt 3,1+). c) chrzcił ich – dosł. w tekście gr.: i byli zanurzani przez niego. Czynność ta była symbolem obmycia grzesznika z jego win. d) Nazaret – mało znacząca wioska rolnicza w Galilei, położona na wzgórzu nad żyzną doliną Ezdrelon. W czasach NT liczyła około dwóch tysięcy mieszkańców. Rodzinna miejscowość Maryi.

Chrzest Jezusa w Jordanie Wtedy przyszedł Jezus z Nazaretud w Galileis i został ochrzczony przez Jana w Jordanies. 10Zaraz po tym, kiedy wychodził z wody, ujrzał niebo otwarte i Duchas, który zstępował na Niego jakby gołębica. 11I rozległ się głoss z nieba: „Ty jesteś moim Synem umiłowanym, Ciebie upodobałem sobie”.

Mt 3,13-17; Łk 3,21n; J 1,30-34 9

Iz 42,1

Przepowiadanie Jana Chrzciciela. Prorocy starotestamentowi zapowiadali przyjście Chrystusa – Zbawiciela. Miało ono nastąpić w czasach wyznaczonych przez Boga. Prorocy mówili także o poprzedniku Chrystusa, który przygotuje naród wybrany na Jego przyjście (Ml 3,1; Iz 40,3). Ich zapowiedzi wypełniają się w Janie Chrzcicielu. On podczas swojej działalności nawoływał ludzi do nawrócenia i pokuty, nauczając, że tylko w taki sposób wyprostują Boże ścieżki, czyli przygotują się na przyjęcie Boga objawiającego się w Chrystusie. Pokuta ma polegać na porzuceniu grzesznego życia i postępowaniu zgodnym z prawem Bożym. Jan wie, że jego działalność już się kończy. Wkrótce przyjdzie ktoś mocniejszy i godniejszy od niego, kto będzie chrzcił Duchem Świętym (w. 8). Wyrażenie to oznacza, że oczekiwany od wieków Chrystus udzieli ludziom w darze Ducha Świętego, który ich uświęci i połączy z Bogiem tak ściśle, że będą mogli stać się ludem Bożym. Określenie Syn Boży (w. 1) w odniesieniu do Jezusa ukazuje Jego niepowtarzalną więź i jedność z Bogiem. Godność ta jest w Ewangelii według św. Marka szczególnie uwyraźniona. Wszystko, co Jezus czyni i czego naucza, objawia Jego synostwo Boże. Kulminacyjnym momentem ukazania przez ewangelistę prawdy o Bożym synostwie Jezusa jest wyznanie setnika pod krzyżem (Mk 15,39). Chrzest Jezusa w Jordanie. Jezus, podobnie jak inni ludzie, został zanurzony w Jordanie przez Jana, ale Jego chrzest nie ma charakteru pokutnego. On jako pierwszy przyjmuje chrzest w Duchu Świętym, zapowiadany przez Jana. Wtedy też głos Boga Ojca objawia ludziom, kim naprawdę jest Jezus. W słowach tych wszyscy chrześcijanie odkrywają prawdę, że Jezus jest umiłowanym Synem Bożym, który ma doprowadzić do końca dzieło zbawienia świata (Mk 9,7).

2213

MAREK 1,1-11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) pójdźcie za – w judaizmie I w. po Chr. zwrot ten oznaczał przyjęcie do szkoły danego mistrza, któremu uczeń winien był szacunek, posłuszeństwo oraz służbę. b) Kafarnaum – hebr. kefar Nahum ‘wieś Nahuma’; w czasach Chrystusa kilkutysięczna osada leżąca nad Jeziorem Galilejskim w pobliżu ujścia Jordanu; obok niej przebiegał ważny szlak handlowy wiodący do Damaszku. Mieszkańcy Kafarnaum utrzymywali się z rybołówstwa, uprawy roli i handlu. Stacjonował tam garnizon wojskowy i mieścił się urząd celny. Była to rodzinna miejscowość apostołów Piotra i Andrzeja.

9/4/08

8:18 AM

Page 2214

Kuszenie Jezusa 12 Zaraz też Duchs wyprowadził Go na pustynię, 13gdzie przez czterdzieści dni był kuszony przez szatanas. Przebywał tam wśród dzikich zwierząt, a aniołowies Mu służyli.

Działalność Jezusa w Galilei Początek apostolskiej działalności w Galilei 14 Kiedy Jan został uwięziony, Jezuss przybył do Galileis, głosząc Ewangelięs Bożą. 15Mówił: „Czas się wypełnił” i „Nadchodzi już królestwo Boże! Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”.

Mt 4,12-17; Łk 4,14n

Powołanie pierwszych uczniów Przechodząc obok Jeziora Galilejskiego, zobaczył Szymona i Andrzeja, brata Szymona, jak zarzucali sieci w jezioro; byli bowiem rybakami. 17Jezuss powiedział do nich: „Pójdźcie zaa Mną, a sprawię, że staniecie się rybakami ludzi”. 18Oni natychmiast zostawili sieci i poszli za Nim. 19A gdy uszedł nieco dalej, zobaczył Jakuba, syna Zebedeusza, i jego brata Jana. Oni też byli w łodzi i naprawiali sieci. 20Zaraz ich powołał, a oni zostawili w łodzi swego ojca, Zebedeusza, razem z najemnikami i poszli za Nim.

Mt 4,18-22; Łk 5,1-11

Uzdrowienie opętanego 21 Przyszli do Kafarnaumb. W szabats wszedł zaraz do synagogis i nauczał. 22Jego nauka budziła zdziwienie: uczył ich bowiem jak ten, który ma moc, a nie jak nauczyciele Pisma. 23 Był właśnie w synagodze człowiek opętany przez ducha nieczystego. Zawołał on: 24„Co mamy z Tobą wspólnego, Jezusies Nazarejczyku? Przyszedłeś nas zgubić! Wiem, kim jesteś:

Łk 4,31-37

16

Kuszenie Jezusa. Jak niegdyś Izrael wyszedł na pustynię, wędrując po niej przez czterdzieści lat, zanim wszedł do Ziemi Obiecanej, tak teraz Jezus przed rozpoczęciem swojej publicznej działalności przebywa czterdzieści dni na pustyni. Przygotowanie do spełnienia wielkich dzieł wymaga ciszy, spokoju, odosobnienia i umartwienia. Wzmianka, że Jezus żył tam wśród dzikich zwierząt, ma też sens teologiczny: obecność Jezusa przywraca na ziemi raj, utracony niegdyś przez człowieka, harmonię i jedność między człowiekiem a całym stworzeniem. Aby ten raj nastał na całej ziemi, człowiek musi najpierw przyjąć w pełni naukę Jezusa i nią żyć. Początek apostolskiej działalności w Galilei. W dwóch krótkich zdaniach ewangelista streszcza istotę nauki Jezusa, który zapewnia, że czasy oczekiwań na zbawienie już się kończą i nadeszła chwila, w której Bóg urzeczywistnia swoje obietnice. W osobie Jezusa Bóg przychodzi do ludzi i chce królować w ludzkich sercach. Aby to było możliwe, człowiek musi przestać grzeszyć, zwrócić się na nowo ku Bogu i pozwolić na Jego królowanie w swoich myślach, woli i pragnieniach. Podstawą takiego nawrócenia jest uwierzenie wszystkiemu, co głosi Jezus, ponieważ Jego nauka zawiera pełnię objawienia o tym, kim jest Bóg i jakie jest Jego królestwo. Powołanie pierwszych uczniów. Jezus już na początku swojego nauczania wzywa czterech rybaków, aby stali się Jego uczniami. Mają oni stać się rybakami ludzi, co oznacza, że tak jak Jezus oddadzą się Bogu i Jego królestwu. Ewangelista opisuje tu powołanie Szymona Piotra, Andrzeja, Jakuba i Jana zapewne dlatego, że właśnie ci apostołowie odegrają potem najważniejszą rolę we wspólnocie Jezusa (Mk 1,29; 3,16n; 9,2; 13,3; 14,33). Zaznaczył, że odpowiedzieli oni na wezwanie Mistrza natychmiast. Zostawili dom i swoje zajęcie i przyjęli styl życia Jezusa. W ten sposób dla każdego, kogo Pan powołuje do swojej służby, stają się przykładem posłuszeństwa wobec Jezusa i wierności w Jego naśladowaniu. Uzdrowienie opętanego. Duch nieczysty poznał, że Jezusa łączą szczególne więzi z Bogiem, dlatego wyczuł w Nim wielkie zagrożenie dla siebie. Jezus, uwalniając ludzi od duchów nieczystych, pozbawia szatana władzy na ziemi i umożliwia królowanie Boga.

MAREK 1,12-24

Mt 4,1-11; Łk 4,1-13

2214

Dn 7,22

Mt 7,29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Świętym Bogaa”. 25A Jezus stanowczo mu nakazał: „Milcz i wyjdź z niego!”. 26Wtedy duch nieczysty, wstrząsając gwałtownie tym człowiekiem i krzycząc donośnym głosem, wyszedł z niego. 27Wszystkich ogarnęło zdumienie, tak iż jeden drugiego pytał: „Co to jest? Jakaś nowa nauka z mocą! Nawet duchom nieczystym rozkazuje i są Mu posłuszne”. 28I szybko rozeszła się wieść o Nim wszędzie po całej krainie galilejskiej. Mt 8,14-16; Łk 4,38-41

Łk 4,42-44

Liczne uzdrowienia Wprost z synagogis udał się z Jakubem i Janem do domu Szymona i Andrzeja. 30A teściowa Szymona leżała w gorączce. Zaraz powiedzieli Mu o niej. 31On podszedł, wziął teściową za rękę i podniósł. Wtedy gorączka ustąpiła, a ona usługiwała im. 32Z nastaniem wieczora, gdy słońce już zaszło, przynosili do Niego wszystkich chorych i opętanychs. 33Całe miasto zgromadziło się u drzwi. 34Uzdrowił wielu, których nękały rozmaite choroby, i wyrzucił wiele demonóws; lecz nie pozwalał demonom mówić, ponieważ Go znały.

Page 2215

a) Świętym Boga – wyrażenie to oznacza: uświęcony przez Boga lub poświęcony dla Boga (np. Wj 22,30; Kpł 20,26; 2Krl 4,9; Ps 106,16). b) dotknął go – dla ówczesnych ludzi szokujące było to, że Jezus dotknął trędowatego. Powinien w ten sposób stać się rytualnie nieczysty, a tymczasem oczyścił chorego. Trąd wiązano z grzechem, a usuniecie go przypisywano samemu Bogu. Jezus, uzdrawiając trędowatego, ukazuje swoją moc i świętość.

29

Działalność apostolska Nad ranem, jeszcze przed świtem, wstał i wyszedł na miejsce odludne, i tam się modlił. 36A Szymon i ci, którzy z nim byli, poszli Go szukać. 37Kiedy Go znaleźli, powiedzieli Mu: „Wszyscy Cię szukają”. 38A On im odpowiedział: „Pójdźmy gdzie indziej, do sąsiednich miejscowości, abym i tam nauczał, po to bowiem wyszedłem”. 39I chodził po całej Galileis, nauczając w ich synagogachs i wyrzucając demonys. 35

Mt 14,23

Mt 8,1-4; Łk 5,12-16

Kpł 14,1-32

Oczyszczenie trędowatego Wtedy podszedł do Niego trędowaty, upadł na kolana i prosił: „Jeżeli chcesz, możesz mnie oczyścić”. 41Ulitował się, wyciągnął rękę, dotknął gob i powiedział: „Chcę, bądź oczyszczony”. 42 I natychmiast trąd ustąpił. Został oczyszczony. 43Jezus stanowczo mu przykazał i zaraz go odprawił, 44mówiąc: „Pamiętaj, nie mów nic o tym nikomu, lecz idź, pokaż się kapłanowi, a na świadectwo dla nich złóż za swoje oczyszczenie ofiaręs, zgodnie z nakazem Mojżesza”. 45Lecz on wyszedł i zaczął opowiadać wokoło o tym wydarzeniu. Dlatego Jezuss nie mógł już jawnie wejść do miasta, lecz przebywał w miejscach ustronnych. Ludzie natomiast schodzili się do Niego ze wszystkich stron. 40

Liczne uzdrowienia. W postawie Jezusa charakterystyczne jest to, że zabrania duchom nieczystym mówić, kim On jest (Mk 1,25; 3,12). Podobnie zakazuje mówić o sobie tym, którzy doznali uzdrowienia (Mk 1,44; 8,26), świadkom cudów (Mk 5,43; 7,36) i apostołom (Mk 8,30; 9,9). W ten sposób Jezus zachowuje sekret mesjański. Jezus nie chce ujawniać swojej godności mesjańskiej na początku działalności, ponieważ w wyobrażeniach Żydów Chrystus, czyli Mesjasz, miał być przywódcą politycznym i walecznym wodzem. Dopiero cała działalność Jezusa, a po niej Męka krzyżowa i Zmartwychwstanie miały pokazać, że naprawdę ważne w Jego posłannictwie jest zbawienie ludzi. Oczyszczenie trędowatego. Choć Jezus chce utrzymać w tajemnicy cudowne uzdrowienie, człowiek uwolniony od trądu nie potrafi milczeć. Dzieje się tak z każdym, kto rzeczywiście spotkał Boga i doznał od Niego jakiejś szczególnej łaski: od tej chwili staje się Jego apostołem i rozgłasza wszystkim Jego miłość, dobroć i wielkość.

2215

MAREK 1,25-45

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Kafarnaum – zob. Mk 1,21+. b) rozebrali dach – w takich miastach jak Kafarnaum dach na budynku zazwyczaj wykonywano z sitowia i gałęzi, które były położone na belkach i przykryte gliną. Takie pokrycie domu łatwo można było rozebrać, a następnie znów ułożyć. c) Lewi – utożsamiany z Mateuszem Ewangelistą (Mt 9,9+). d) Ucztowanie Jezusa z grzesznikami jest symbolem ich zbawienia. Grzesznicy, przychodząc do Jezusa, okazują się lepsi od tych, którzy sami siebie uważali za sprawiedliwych, a zarazem byli niechętni Jezusowi.

9/4/08

8:18 AM

Page 2216

Uzdrowienie człowieka sparaliżowanego 1 Kiedy po kilku dniach ponownie wszedł do Kafarnauma, rozeszła się wiadomość, że jest w domu. 2Zbiegło się tak wielu ludzi, że nawet przed drzwiami nie było miejsca, a On przemawiał. 3Wtedy przynieśli do Niego człowieka sparaliżowanego. Ponieważ czterej mężczyźni, którzy go nieśli, 4nie mogli z powodu tłumu podejść do Jezusas, rozebrali dachb nad miejscem, gdzie się znajdował, i przez otwór spuścili nosze, na których leżał paralityk. 5Jezus, widząc ich wiarę, powiedział do chorego: „Synu! Twoje grzechys są odpuszczone”. 6 Wśród zebranych tam byli też nauczyciele Pisma, którzy myśleli sobie: 7„Dlaczego On tak mówi? Bluźni! Któż może odpuszczać grzechy? Jedynie sam Bóg!”. 8Jezus poznał zaraz w swoim duchu, że tak myślą, i powiedział do nich: „Dlaczego nurtują was takie myśli? 9Co jest łatwiejsze? Powiedzieć sparaliżowanemu: «Twoje grzechy są odpuszczone», czy też rozkazać: «Wstań, weź swoje nosze i chodź»? 10Abyście jednak wiedzieli, że Syn Człowieczys ma władzę odpuszczania grzechów na ziemi – powiedział do człowieka sparaliżowanego – 11mówię ci: Wstań, weź swoje nosze i wracaj do domu!”. 12On wstał, wziął swoje nosze i wobec wszystkich wyszedł, tak iż wszyscy się zdumiewali i wielbili Boga, mówiąc: „Jeszcze nigdy nie widzieliśmy czegoś podobnego!”.

2

Powołanie Lewiego 13 I znów wyszedł nad jezioro. Cały lud przychodził do Niego, a On nauczał. 14Kiedy szedł, zobaczył Lewiegoc, syna Alfeusza, który pobierał cło. Powiedział do niego: „Pójdź za Mną!”. A on wstał i poszedł za Nim. 15Gdy Jezus siedział przy stole w jego domu, razem z Jezusem i Jego uczniami siedziało wielu celników i grzeszników. Było bowiem wielu takich, którzy szli za Nim. 16Niektórzy nauczyciele Pisma, spośród faryzeuszóws, widząc, że spożywa posiłek razem z grzesznikami i celnikami, mówili do Jego uczniów: „Dlaczego On je z celnikami i grzesznikami?d”. 17Gdy Jezuss to usłyszał, powiedział do nich: „Lekarz nie jest potrzebny zdrowym, lecz chorym. Nie przyszedłem powoływać sprawiedliwych, ale grzeszników”. Uzdrowienie człowieka sparaliżowanego. Scena uzdrowienia sparaliżowanego człowieka rozpoczyna serię pięciu sporów o godność i władzę Jezusa. Zarówno w ST, jak też w czasach Jezusa, istniało przekonanie, że tylko Bóg w swoim miłosierdziu może uwolnić człowieka od winy, którą on zaciągnął przez niewierność Prawu. Jezus nie podważa tego przeświadczenia. W zdaniu skierowanym do sparaliżowanego używa strony biernej (w. 5). Podobnie czynili faryzeusze, aby nie wypowiadać imienia Bożego. W tym wydarzeniu Jezus udowadnia jednak, że On również jest obdarzony Boską mocą. Najpierw daje do zrozumienia, że zna wszystkie ludzkie myśli, a to jest możliwe tylko dla Boga (1Sm 16,7; Jr 17,10; Syr 42,18). W końcu dokonuje cudu, aby wykazać, że ma władzę nie tylko uzdrowić ciało, ale też ludzkiego ducha. Skutkiem całego wydarzenia jest to, że chory człowiek odzyskał zdrowie i został pojednany z Bogiem. Powołanie Lewiego. Faryzeusze gardzili grzesznikami i celnikami i trzymali się od nich z daleka. Jezus swoim postępowaniem daje do zrozumienia, że ci ludzie najbardziej potrzebują Bożej pomocy. Jest z nimi, aby im ukazać drogę zbawienia. W ten sposób poucza, że nie można gardzić żadnym człowiekiem, bo nie wiadomo, co naprawdę kryje się w jego sercu.

MAREK 2,1-17

Mt 9,1-8; Łk 5,17-26

2216

Mt 9,33

Mt 9,9-13; Łk 5,27-32

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 9,14-17; Łk 5,33-39

Mt 12,1-8; Łk 6,1-5

1Sm 21,2-7

Mt 12,9-14; Łk 6,6-11

9/4/08

8:18 AM

Sprawa postu 18 Uczniowie Janaa i faryzeuszes mieli właśnie post. Przyszli więc i zadali Mu pytanie: „Dlaczego uczniowie Jana i uczniowie faryzeuszów poszczą, a Twoi uczniowie nie poszczą?”. 19 Jezuss im odpowiedział: „Czy goście weselni mogą pościć, gdy pan młody jest z nimi? Dopóki mają pana młodego u siebie, nie mogą pościć. 20Nadejdą jednak dni, kiedy pan młody zostanie im zabrany, i wtedy, tego dnia, będą pościć. 21 Nikt nie przyszywa łaty z nowego materiału do starego ubrania, bo nowa łata oderwie się od starego i zrobi się jeszcze większe rozdarcie. 22Nikt też nie wlewa młodego wina do starych worków skórzanychb. Jeśli tak zrobi, wino je rozerwie. Wtedy zmarnuje się i wino, i worki. Młode wino wlewa się do nowych worków skórzanych!”.

Page 2217

a) uczniowie Jana – wokół Jana Chrzciciela zgromadziła się grupa uczniów, dla których był on mistrzem i nauczycielem. Kilku spośród nich przyłączyło się do Jezusa (J 1,35nn). Niektórzy uczniowie Jana wierzyli, że Jan był Mesjaszem. Tworzyli oni sektę znaną jeszcze w II w. b) worków skórzanych – jednym ze sposobów przechowywania wina było trzymanie go w workach uszytych ze zwierzęcej skóry.

Łuskanie kłosów zboża w szabat 23 Zdarzyło się, że Jezuss w szabats przechodził wśród zbóż, a Jego uczniowie zaczęli po drodze zrywać kłosy. 24Faryzeuszes mówili do Niego: „Zobacz! Robią w szabat to, czego nie wolno!”. 25On im odpowiedział: „Czy nigdy nie czytaliście, co zrobił Dawid i jego towarzysze, kiedy znaleźli się w potrzebie i byli głodni? 26Jak za najwyższego kapłanas Abiatara wszedł do domus Bożego i jadł poświęcone chlebys, które wolno spożywać tylko kapłanom, i dał je również tym, co z nim byli”. 27Mówił im też: „Szabat jest ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu. 28Tak więc Syn Człowieczys jest Panems również szabatu”. Uzdrowienie człowieka z bezwładną ręką 1 Wszedł znowu do synagogis. Był tam człowiek, który miał bezwładną rękę, 2a oni obserwowali Jezusas, czy uzdrowi w szabats, ponieważ chcieli Go oskarżyć. 3Wtedy powiedział do człowieka z bezwładną ręką: „Wyjdź na środek”. 4 Ich zaś zapytał: „Czy wolno w szabat dobrze czynić, czy źle czynić? Ratować życie, czy zabić?”. Lecz oni milczeli. 5I spojrzał na nich z gniewem, zasmucony z powodu niewrażliwości ich sercas, a do tego człowieka powiedział: „Wyciągnij rękę!”.

3

Łk 14,3n

Ef 4,18

Sprawa postu. Łata z nowego materiału i młode wino symbolizują tu naukę Jezusa. Stare ubranie i stare worki skórzane oznaczają nauki ST. Przyjście Jezusa wprowadza w świat niesłychaną zmianę. Odtąd także ST należy odczytywać i wyjaśniać w świetle Ewangelii. Nie znaczy to, że stracił on całkowicie swoją wartość, ale że należy go traktować tylko jako przygotowanie na przyjście Syna Bożego. On bowiem w pełni objawił ludziom wolę swego Ojca – Boga oraz przyniósł zbawienie. Jest to powodem autentycznej radości, takiej, jaką przeżywają goście weselni ucztujący z panem młodym. Łuskanie kłosów zboża w szabat. W szabat nie wolno było kosić zboża, młócić go i oczyszczać z plew. Zdaniem faryzeuszów uczniowie, którzy zrywali kłosy zboża i jedli zawarte w nich ziarna, wykonywali te trzy prace. Jezus uświadamia najpierw faryzeuszom, że Prawo zostało ustanowione po to, aby służyło ludzkiemu życiu, bezpieczeństwu, szczęściu i więzi z Bogiem. Także każde święto ma przede wszystkim służyć spotkaniu z Bogiem. Jeśli głód, niebezpieczeństwo lub choroba (Mk 3,1-6) utrudnia to spotkanie, nawet w święto należy uczynić wszystko, aby ewentualne przeszkody usunąć. Jezus swoją odpowiedzią uświadamia wszystkim, że Bogu zawsze zależy na dobru każdego człowieka.

2217

MAREK 2,18 — 3,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Herod – chodzi tu o Heroda Antypasa, syna Heroda Wielkiego, który panował w Galilei i Perei od 40 r. do 4 r. przed Chr. b) Synem Bożym – tutaj to określenie niekoniecznie wskazuje na bóstwo Jezusa. W czasach, gdy żył Jezus, używano tego wyrażenia jako tytułu mesjańskiego i nauczyciele Pisma uważali, że postać z Ps 2,7, o której Bóg mówi: Ty jesteś moim Synem, jest oczekiwanym Chrystusem, który wyzwoli Izraela (2Sm 7,14; Łk 4,41; zob. Mk 1,29-34+). c) Szymon Kananejczyk – w Łk 6,15 nosi przydomek Gorliwy. d) Iskariota – prawdopodobnie z hebr. isz Keriot, czyli ‘człowiek z Keriotu’, miasta znajdującego się w okolicy Hebronu. Określenie to może pochodzić także od łac. słowa sicarius – ‘człowiek ze sztyletem’. Oznaczałoby to, że Judasz, podobnie jak Szymon Gorliwy, należał do partii zelotów, która akceptowała każdy środek walki z rzymskim okupantem, także skrytobójcze morderstwa. e) Belzebub – Baal Zebul w tekstach ugaryckich jest imieniem bożka i oznacza ‘pan domu’. W literaturze grecko-rzymskiej imię Beel-zebul zaczęło oznaczać przywódcę demonów przeciwstawiających się Bogu. Zob. Słownik.

9/4/08

8:18 AM

Page 2218

Wyciągnął, a jego ręka stała się znowu sprawna. 6Faryzeuszes zaś wyszli zaraz i naradzali się ze zwolennikami Herodaa, w jaki sposób Go zabić. Wydarzenia nad brzegiem jeziora 7 Jezuss odszedł ze swymi uczniami w stronę jeziora. A szedł za Nim tłum ludzi z Galileis i Judeis, 8z Jerozolimys, Idumei, z Zajordania oraz z okolic Tyrus i Sydonus. Przychodzili do Niego, gdyż słyszeli o tym, co czynił. 9Ze względu na tłum, który na Niego napierał, polecił swoim uczniom, aby łódka była dla Niego zawsze przygotowana. 10Wielu bowiem uzdrowił i dlatego wszyscy, którzy byli chorzy, cisnęli się do Niego, aby Go dotknąć. 11Na Jego widok duchy nieczyste padały przed Nim i wołały: „Ty jesteś Synem Bożymb”. 12Lecz On stanowczo im nakazywał, aby Go nie ujawniały. Wybór Dwunastu 13 Potem wyszedł na górę i przywołał tych, których sam chciał, a oni przyszli do Niego. 14I ustanowił Dwunastu, których nazwał apostołamis, aby z Nim byli i aby mógł ich wysyłać na głoszenie nauki, 15i aby mieli władzę wyrzucać demonys. 16Tak więc ustanowił Dwunastu: Szymona, któremu nadał imię Piotr; 17Jakuba, syna Zebedeusza, i Jana, brata Jakuba, którym nadał przydomek Boanerges, to znaczy Synowie Gromu; 18 Andrzeja, Filipa, Bartłomieja, Mateusza, Tomasza, Jakuba, syna Alfeusza, Tadeusza, Szymona Kananejczykac 19i Judasza Iskariotęd, który Go zdradził. Jezus i Belzebub 20 Pewnego razu wszedł do domu, a zbiegł się taki tłum, że nie mieli chwili na zjedzenie chleba. 21Gdy Jego krewni usłyszeli o wszystkim, przyszli, aby Go powstrzymać. Mówiono bowiem, że odszedł od zmysłów. 22 Nauczyciele Pisma natomiast, którzy przyszli z Jerozolimy, mówili, że opętałs Go Belzebube i że wyrzuca demonys mocą ich przywódcy. 23Wtedy przywołał ich do siebie i mówił do nich w przypowieściach: „Jak może szatans szatana wyrzucać? 24Jeśli jakieś królestwo jest wewnętrznie skłócone,

Wybór Dwunastu. Od początku swojej działalności Jezus gromadził wokół siebie uczniów, którzy towarzyszyli Mu wszędzie, gdzie nauczał (np. Mk 1,16-20; 2,15n.18.23). Teraz spośród nich wybiera Dwunastu. Ponieważ będą z Nim w czasie całej Jego działalności, po Jego Zmartwychwstaniu staną się w Kościele Jego naocznymi świadkami (Dz 1,21n) i będą mogli głosić Żydom i poganom Jego naukę. Liczba dwunastu apostołów nawiązuje do dwunastu plemion Izraela. Jak dawny lud Boży wywodził się z dwunastu patriarchów, tak teraz Kościół opiera się na nauce dwunastu apostołów, pośród których pierwsze miejsce zajmuje Szymon Piotr. Jezus i Belzebub. Cała działalność Jezusa na ziemi przeniknięta była mocą Ducha Świętego (Mk 1,10). Jeśli więc nauczyciele Pisma twierdzą, że Jezus ma w sobie ducha nieczystego oraz że działa mocą władcy złych duchów, to tym samym znieważają Ducha Świętego. Bluźnierstwo przeciwko Duchowi Świętemu oznacza przewrotne przypisywanie demonicznej działalności Bogu, który przecież okazuje wszystkim dobroć i miłosierdzie. Jest to świadome odrzucanie Bożej łaski i Jego daru zbawienia. Taki grzech nie może być odpuszczony, ponieważ człowiek, który go popełnia

MAREK 3,6-24

2218

Mt 10,1-4; Łk 6,12-16 Mk 6,7-13

Mt 16,18; J 1,42 Łk 9,54

Mt 12,22-32; Łk 11,14-22; 12,10 Mk 6,31

J 7,5; 10,21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

to takie królestwo nie może przetrwać. 25I jeżeli dom jest wewnętrznie skłócony, to taki dom nie będzie mógł przetrwać. 26 Jeśli więc szatan powstał przeciwko sobie i jest wewnętrznie skłócony, to nie może przetrwać, lecz koniec z nim. 27 Nikt przecież nie może wejść do domu kogoś silnego i zagrabić jego rzeczy, jeśli najpierw go nie zwiąże. Dopiero wtedy okradnie jego dom. 28Zapewniam was: Wszystkie grzechys będą ludziom odpuszczone, a nawet bluźnierstwa, których by się dopuścili. 29Kto by jednak zbluźnił przeciwko Duchowi Świętemu, nigdy nie otrzyma odpuszczenia: będzie winien grzechu wiecznego”. 30Mówili bowiem: „Opętał Go duch nieczysty”. Mt 12,46-50; Łk 8,19-21

Mt 13,1-9; Łk 8,4-8 Mk 2,13; 3,9

Page 2219

a) Określenie „brat” i „siostra” w kulturze hebrajskiej używano także w stosunku do krewnych (zob. Słownik).

Matka i krewni Jezusa 31 Wtedy przyszła Jego Matka i bracias. Stojąc na zewnątrz, prosili, aby Go przywołać. 32Tymczasem mnóstwo ludzi siedziało wokół Niego. Powiedzieli Mu: „Twoja Matka i Twoi bracia, i Twoje siostrya są na zewnątrz i dopytują się o Ciebie”. 33Odpowiedział im: „Kto jest moją matką i braćmi?”. 34 I patrząc na siedzących dokoła, powiedział: „Właśnie oni są moją matką i moimi braćmi. 35Bo kto wypełnia wolę Boga, ten jest moim bratem, siostrą i matką”. Przypowieść o siewcy 1 Znowu zaczął nauczać nad jeziorem. Zgromadził się wokół Niego tak wielki tłum, że musiał wsiąść do łodzi na jeziorze, podczas gdy cały lud pozostał na lądzie, przy brzegu. 2Nauczał ich wiele w przypowieściachs. Mówił im: 3 „Słuchajcie: Oto siewca wyszedł siać. 4A gdy siał, jedno ziarno padło koło drogi. Przyleciały ptaki i wydziobały je. 5Inne padło na grunt kamienisty, gdzie było mało ziemi, i szybko wzeszło, bo gleba nie była głęboka. 6Lecz gdy pokazało się słońce, przypaliło je i ziarno uschło, bo nie zapuściło korzeni. 7 Inne padło między ciernie. A ciernie wyrosły i zagłuszyły je, i nie wydało plonu. 8Jeszcze inne ziarna padły na glebę urodzajną i wydały plon dorodny i obfity: jedno trzydziestokrotny,

4

zamyka się na Boga, złośliwie utożsamiając Go z szatanem. W swoich przypowieściach Jezus poucza, że to właśnie On jest tym mocniejszym, który pokonał silnego, czyli szatana, i odebrał mu jego mienie, tzn. tych wszystkich, którzy trwali w grzechu i przez to znajdowali się pod jego panowaniem. Matka i krewni Jezusa. Jezus nie lekceważy swojej Matki i nie odwraca się od swoich krewnych. Żył i pracował razem z nimi do czasu, gdy ich opuścił, aby wypełnić wolę swojego Ojca. Uczniowie Jezusa mają w pełni naśladować Jego życie, co oznacza, że powinni od Niego uczyć się, jak wypełniać wolę Boga. Kto chce całkowicie należeć do Jezusa, musi opuścić swoją rodzinę i dawne zajęcie, podobnie jak to uczynili apostołowie (Mk 1,16-20; 10,28-31), i sprawę Bożą postawić na pierwszym miejscu. Przypowieść o siewcy. Przypowieść tę należy czytać w połączeniu z fragmentem Mk 4,14-20, gdzie sam Jezus wyjaśnia znaczenie każdego obrazu. Różne losy ziarna ukazują odmienne postawy człowieka wobec słowa, które Bóg kieruje do niego np. przez Pismo Święte, ludzi, znaki czasu czy poprzez szczególne natchnienia wewnętrzne. Słowo Boże nie wyda jednak owocu, jeśli człowiek po jego usłyszeniu nadal trwa w grzechu, jeśli jest niestały i w chwilach trudności nie dotrzymuje obietnic danych Bogu, lub gdy ciągle jest pochłonięty troskami otaczającego świata.

2219

MAREK 3,25 — 4,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Mimo utraty części ziaren (Mk 4,4-7) przesłanie przypowieści napawa optymizmem. Okazuje się bowiem, że plon jest niezwykle wielki, czyli bardzo liczni są ci, którzy żyją zgodnie z wolą Bożą (Mk 4,20).

9/4/08

8:18 AM

Page 2220

inne sześćdziesięciokrotny, a jeszcze inne stokrotny”a. 9I mówił: „Kto ma uszy do słuchania, niech słucha!”. Cel mówienia w przypowieściach 10 Kiedy był na osobności, ci, którzy z Nim byli, razem z Dwunastoma, pytali Go o sens tych przypowieścis. 11Odpowiedział im: „Wam powierzono tajemnicę królestwa Bożego, tamtym zaś, z zewnątrz, wszystko podaje się w przypowieściach, 12dlatego że patrząc, widzą, ale nie dostrzegają, słuchając, słyszą, ale nie rozumieją, żeby się nie nawrócić i nie otrzymać przebaczenia”.

Mt 13,10-15; Łk 8,9n

Wyjaśnienie przypowieści o siewcy Powiedział do nich: „Nie rozumiecie tej przypowieścis ? Jak więc zrozumiecie inne przypowieści? 14Siewca sieje słowo. 15 Tymi «koło drogi», gdzie pada zasiane słowo, są ci, do których – skoro usłyszą słowo – zaraz przychodzi szatans i zabiera słowo w nich zasiane. 16Zasiani na gruncie kamienistym – to ci, którzy, gdy usłyszą słowo, zaraz je przyjmują z radością, 17ale nie mają w sobie korzenia i są niestali; kiedy więc przychodzą trudności lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz się załamują. 18Jeszcze inni, zasiani między cierniami – to ci, którzy słuchają słowa, 19ale codzienne troski, ułuda bogactwa i inne pożądania zagłuszają w nich słowo i nie wydaje ono owocu. 20I wreszcie zasiani na glebie urodzajnej – to ci, którzy słuchają słowa, przyjmują je i wydają plon: trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny, stokrotny”.

Mt 13,18-23; Łk 8,11-15

Przypowieść o świetle Mówił im też: „Czy wnosi się zapaloną lampę po to, aby ją postawić pod garncem lub pod łóżkiem? Czy może raczej, by postawić ją na świeczniku? 22Nie ma bowiem nic tajemnego, co by nie miało być ujawnione. Nic też nie może być tak ukryte, aby nie wyszło na jaw. 23Kto ma uszy do słuchania, niech słucha!”. 24I dalej mówił im: „Uważajcie na to, czego słuchacie. Jaką miarą mierzycie, taką i wam odmierzą,

Łk 8,16-18

13

21

Bóg ofiaruje człowiekowi swoje królestwo, ale zarazem domaga się od człowieka współpracy. Każdy więc ma nie tylko przyjąć słowo Boże, ale też wcielać je w życie. Tylko wtedy wydaje się właściwe owoce. Cel mówienia w przypowieściach. Tajemnica królestwa oznacza tu Boży plan zbawienia ludzi przez Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa. Plan ten był zakryty przez wieki, potem został objawiony prorokom, następnie uczniom Jezusa, którzy z kolei mieli za zadanie ogłaszać go wszystkim ludom jako Ewangelię. Określenie: ci, którzy są z zewnątrz odnosi się do ludzi niebędących w stanie zrozumieć działania Bożego. Słyszą nauczanie Jezusa, ale zamykają się na Jego naukę. Jezus, chcąc ukazać, czym jest królestwo Boże i na czym polega zbawcze działanie Boga, odwołuje się do ludzkiego doświadczenia. Posługuje się obrazami, ponieważ rzeczywistości Bożych nie można przedstawić inaczej, jak tylko w obrazach. Zrozumie je jednak w pełni tylko ten, kto jest otwarty na słowo Boże. Przypowieść o świetle. W czasach Jezusa pomieszczenia mieszkalne były oświetlane przez małą glinianą lampkę, którą umieszczano na świeczniku. Do jej gaszenia używano jakiegoś naczynia, np. garnka, aby nie zadymić pokoju. Jezus nawiązuje do codziennych zwyczajów. Światłem oświecającym ludzi jest głoszone przez Niego słowo. Słuchacze mogliby myśleć, że Jezus chce ukryć swoją naukę pod osłoną przypowieści, by nie została zrozumiana. Tymczasem Jego zamiary są wprost przeciwne. Przyjdzie bowiem taki czas, że usłyszy ją cały świat. Oba przysłowia zawar te

MAREK 4,9-24

2220

Iz 6,9n

Mt 5,15; Łk 11,33

Mt 10,26

Mt 7,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

a nawet wam dodadzą. 25Bo temu, który ma, będzie dodane, a temu, który nie ma, zabiorą nawet to, co ma”.

Jk 5,7

Jl 4,13; Ap 14,15n

Mt 13,31n; Łk 13,18n

Dn 4,9.18

Mt 13,34n

Page 2221

a) Ponieważ uczniowie Jezusa będą w przyszłości przekazywali innym Jego naukę, dlatego muszą lepiej ją poznać i głębiej zrozumieć.

Przypowieść o ziarnie 26 Mówił dalej: „Tak się ma sprawa z królestwem Bożym jak z człowiekiem rzucającym ziarno w ziemię. 27Czy śpi, czy czuwa, nocą i dniem, ziarno kiełkuje i wzrasta, a on nie wie jak. 28Ziemia sama z siebie wydaje plon: najpierw źdźbło, potem kłos, wreszcie pełne ziarno w kłosie. 29A gdy zboże dojrzeje, bierze on zaraz sierp, bo nadeszła pora żniwa”. Przypowieść o ziarnie gorczycy 30 Mówił też: „Do czego przyrównamy królestwo Boże lub w jakiej przypowieścis je przedstawimy? 31Jest ono jak ziarno gorczycy. Kiedy się je wrzuca w ziemię, jest najmniejsze ze wszystkich nasion na ziemi. 32Gdy jednak zostanie zasiane, wyrasta i staje się większe od innych krzewów, wypuszcza wielkie gałęzie, tak że ptaki mogą zakładać gniazda w jego cieniu”. Zakończenie nauczania w przypowieściach W wielu takich przypowieściachs mówił do nich, stosownie do tego, co mogli pojąć. 34A bez przypowieści nie mówił do nich. Swoim uczniom natomiast wyjaśniał wszystko na osobnościa. 33

Mt 8,23-27; Łk 8,22-25

Uciszenie burzy na jeziorze Tego samego dnia, gdy nastał wieczór, powiedział do nich: „Przeprawmy się na drugi brzeg”. 36Zostawili więc tłum i zabrali Go, tak jak był, w łodzi, a inne łodzie płynęły za Nim. 37 Wtem zerwał się gwałtowny wiatr. Fale zalewały łódź, tak że już się napełniała. 38On zaś spał w tyle łodzi oparty na podgłówku. Budzili Go, mówiąc: „Nauczycielu, nic Cię to nie obchodzi, że giniemy?”. 39On obudzony, zgromił wiatr, a do jeziora powiedział: „Milcz! Ucisz się!”. Wtedy wiatr ustał 35

w ww. 24 i 25 rozwijają poprzednią myśl. Jezus posługuje się tutaj obrazem mierzenia i ważenia towarów na rynku, aby wyjaśnić, od czego zależy owocność słowa, którego słuchają Jego uczniowie. Na ile otworzą się na Jego naukę, na tyle będą w stanie zrozumieć zawartą w tym słowie tajemnicę królestwa Bożego. Kto wierzy nauce Jezusa, będzie otrzymywał od Boga coraz więcej światła. Kto zaś nie ma w sobie wiary w słowa Jezusa lub nie troszczy się o jej pogłębianie, ten utraci nawet to światło Boże, które ma w sobie. Przypowieść o ziarnie. Jak ziarno zasiane o odpowiedniej porze, tak królestwo Boże przychodzi do ludzi we właściwym momencie i rozwija się w sposób niezauważalny, lecz skuteczny. I podobnie jak dla zboża w odpowiedniej chwili przychodzi czas żniwa, tak też nadejdzie kiedyś dzień sądu, w którym każdy otrzyma zapłatę za owoce, jakie wydała jego wiara i współdziałanie z Bogiem w Jego królestwie założonym na ziemi. Przypowieść o ziarnie gorczycy. Gorczyce rosnące wokół Jeziora Galilejskiego osiągały nawet 3-5 m wysokości. Stanowią dobry przykład wzrostu od małego ziarna do dużej rośliny. Podobnie królestwo Boże, zapoczątkowane przez Jezusa na ziemi, ma niepozorne początki (Jezus zaczyna od małej grupki uczniów, którym głosi Ewangelię o zbawieniu), na koniec jednak osiągnie wielkie rozmiary (będą należały do niego różne ludy i narody). Uciszenie burzy na jeziorze. Burza na Jeziorze Galilejskim często powstawała zupełnie nieoczekiwanie i mogła grozić zatopieniem niewielkich łodzi, którymi rybacy łowili ryby. Ewangelista odnotowuje to wydarzenie, aby ukazać boską

2221

MAREK 4,25-39

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) krainy Gerazeńczyków – leżąca na południowo-wschodnim brzegu jeziora Genezaret, wokół Gerazy, jednego z miast Dekapolu (zob. Słownik). b) Legion rzymski mógł liczyć od 5 400 do 6 000 żołnierzy. Nawiązanie w imieniu do legionu ma podkreślić wielką liczbę i siłę nieczystych duchów.

9/4/08

8:18 AM

Page 2222

i zapanowała głęboka cisza. 40Do nich zaś powiedział: „Czemu się boicie? Wciąż jeszcze nie wierzycie?”. 41Wtedy ogarnął ich wielki lęk i mówili jeden do drugiego: „Kim On właściwie jest, że nawet wiatr i jezioro są Mu posłuszne?”. Uzdrowienie opętanego z Gerazy 1 Potem przybili do brzegu, do krainy Gerazeńczykówa. 2 Kiedy wychodził z łodzi, nagle wybiegł Mu naprzeciw z grobów człowiek opętanys przez ducha nieczystego. 3Mieszkał on w grobach i nikt nie mógł go już związać, nawet za pomocą łańcucha. 4Wiele razy wiązano go bowiem powrozami i łańcuchami, ale rozrywał łańcuchy i zrzucał z siebie powrozy, i nikt nie był w stanie go poskromić. 5Całymi nocami i dniami przebywał w grobach i na górach, krzyczał i uderzał w siebie kamieniami. 6Widząc Jezusas z daleka, przybiegł i oddał Mu pokłon. 7Krzyczał donośnym głosem: „Co mam z Tobą wspólnego, Jezusie, Synu Boga Najwyższego? Zaklinam Cię na Boga, nie dręcz mnie!”. 8Mówił mu bowiem: „Duchu nieczysty, wyjdź z tego człowieka”. 9Zapytał go: „Jak ci na imię?”. Odpowiedział: „Na imię mi Legionb, bo jest nas wielu”. 10I prosił Go usilnie, aby ich nie wypędzał z tej krainy. 11A pasła się tam na zboczu góry wielka trzoda świń. 12Błagały Go duchy nieczyste: „Poślij nas w te świnie, abyśmy mogli w nie wejść”. 13I zgodził się. Wtedy duchy nieczyste opuściły człowieka i weszły w świnie. A trzoda licząca około dwóch tysięcy sztuk ruszyła po urwistym zboczu w dół do jeziora i utonęła w jeziorze. 14Ci, którzy paśli świnie, uciekli i opowiedzieli o tym w mieście i po wioskach. Ludzie przyszli więc zobaczyć, co się stało. 15Kiedy przybyli do Jezusa, zobaczyli, że opętany, który miał w sobie Legion, siedzi w ubraniu i jest przy zdrowych zmysłach. I ogarnął ich lęk. 16Wtedy naoczni świadkowie opowiedzieli im, co się stało z opętanym, a także o świniach. 17Zaczęli Go więc błagać, aby odszedł z ich krainy. 18Gdy wsiadał do łodzi, ten, który był opętany, prosił Go, aby mógł przy Nim zostać. 19Lecz On się nie zgodził. Powiedział do niego: „Wracaj do domu, do swoich, i opowiadaj im, co Pans ci uczynił i jak się nad tobą zmiłował”. 20Odszedł więc i zaczął rozgłaszać w Dekapolus o tym, co Jezus dla niego uczynił, a wszyscy się dziwili.

5

moc Jezusa. Zgodnie z przekonaniem ludzi wszystkich czasów, tylko Bóg jest Panem takich żywiołów, jak wiatr i morze (Ps 107,29; Jon 1,15). Okazuje się, że również Jezus ma taką władzę. Dlatego domaga się od swoich uczniów wiary i zaufania. Temu bowiem, kto jest z Jezusem i zawierzył Mu do końca, nie może grozić żadne niebezpieczeństwo. Uzdrowienie opętanego z Gerazy. Cud ten, opisany przez Marka tak dokładnie, stanowi punkt kulminacyjny w cudotwórczej działalności Jezusa. Nie tylko bowiem ucisza On burzę na jeziorze i wyrzuca pojedyncze złe duchy z opętanych, ale posiada tak wielką moc, że w jednym momencie zwycięża ich wielką liczbę. Prośba duchów nieczystych, żeby Jezus pozwolił im wejść w świnie, nie powinna dziwić. Żydzi uważali świnie za zwierzęta nieczyste i nie spożywali ich mięsa. Demony chciały za wszelką cenę pozostać w pogańskiej krainie Gerazeńczyków, a świnie mogły im służyć za „mieszkanie”. Pomyliły się jednak, bo własnym wyborem doprowadziły do swojej całkowitej klęski. Poprzez dokonany cud Jezus jeszcze raz pokazuje się jako obrońca człowieka i udowadnia, że jest w stanie wyzwolić go nawet z największego nieszczęścia i zła.

MAREK 4,40 — 5,20

2222

Mk 1,27

Mt 8,28-34; Łk 8,26-39

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 9,18-26; Łk 8,40-56

Tb 2,10

Mk 9,2; 14,33

9/4/08

8:18 AM

Kobieta cierpiąca na krwotok i wskrzeszenie córki Jaira 21 Gdy Jezuss przeprawił się łodzią z powrotem na drugi brzeg, zebrał się wokół Niego wielki tłum nad jeziorem. 22Przyszedł też jeden z przełożonych synagogis , który nazywał się Jair. Gdy zobaczył Jezusa, upadł Mu do stóp 23i błagał: „Moja córeczka jest umierająca. Przyjdź i połóż na nią ręce, aby wyzdrowiała i żyła”. 24Jezus poszedł z nim, a wielki tłum podążał za Nim, napierając na Niego ze wszystkich stron. 25Była tam pewna kobieta, która dwanaście lat chorowała na krwotok. 26Dużo wycierpiała od wielu lekarzy. Wydała wszystkie swoje oszczędności, ale nic jej nie pomagało, a nawet czuła się coraz gorzej. 27 Gdy usłyszała o Jezusie, podeszła w tłumie od tyłu i dotknęła Jego płaszczaa. 28Mówiła bowiem: „Jeśli tylko dotknę Jego płaszcza, odzyskam zdrowie”. 29Od razu miejsce krwotoku zagoiło się i poczuła, że jest uzdrowiona ze swej dolegliwości. 30 Również Jezus natychmiast odczuł, że moc wyszła od Niego. Zwrócił się do tłumu, pytając: „Kto dotknął mojego płaszcza?”. 31Lecz uczniowie mówili do Niego: „Widzisz, jak tłum ze wszystkich stron napiera na Ciebie, a Ty pytasz: «Kto Mnie dotknął?»”. 32On jednak spojrzał wkoło, by zobaczyć tę, która to zrobiła. 33Kobieta, przelękniona i drżąca, wiedząc, co się jej stało, przyszła, upadła przed Nim i wyznała całą prawdę. 34 A On powiedział do niej: „Córko, twoja wiara cię uzdrowiła, idź w pokojus i bądź wolna od twojej dolegliwości”. 35Kiedy jeszcze to mówił, przyszli z domu przełożonego synagogi i oznajmili: „Twoja córka umarła. Czemu jeszcze trudzisz Nauczyciela?”. 36 Lecz Jezus, słysząc, co mówią, zwrócił się do przełożonego synagogi: „Nie bój się, tylko wierz!”. 37I nie pozwolił nikomu iść ze sobą, z wyjątkiem Piotra, Jakuba i Jana, brata Jakuba. 38 Gdy przyszli do domu przełożonego synagogi, zobaczył zamieszanie i płaczki głośno lamentujące. 39Wszedł, mówiąc do nich: „Dlaczego robicie zgiełk i płaczecie? Dziecko nie umarło, tylko śpi”b. 40Lecz oni wyśmiewali się z Niego. On zaś wyrzucił wszystkich, wziął z sobą tylko ojca i matkę dziecka oraz tych, którzy Mu towarzyszyli, i wszedł tam, gdzie leżało dziecko. 41Wziął dziecko za rękę i rzekł: „Talitha kum”, to znaczy: Dziewczynko, mówię tobie, wstań! 42Dziewczynka natychmiast wstała i chodziła, miała bowiem dwanaście lat. I zdziwili się ogromnie. 43Lecz przykazał im stanowczo, aby nikt się o tym nie dowiedział, i powiedział, aby dali jej jeść.

Page 2223

a) Kobieta podchodzi ukradkiem, żeby jej nie zauważono, gdyż upływ krwi – w świetle Kpł 15,19-30 – czynił ją nieczystą. Każdy też, kogo ona dotknęła w tym stanie, stawał się nieczysty i nie mógł uczestniczyć w obrzędach religijnych. b) W środowisku żydowskim i greckim ludzie określali śmierć jako sen. W zdaniu Jezusa mamy jednak do czynienia z czymś innym. On wypowiada się jako Syn Boży, dla którego śmierć jest tylko snem.

Kobieta cierpiąca na krwotok i wskrzeszenie córki Jaira. Oba cuda ściśle łączy ze sobą temat wiary. Do kobiety Jezus mówi: …twoja wiara cię uzdrowiła (w. 34), Jaira zaś zapewnia: Nie bój się, tylko wierz! (w. 36). Także w innych przypadkach wiara okazuje się koniecznym warunkiem uzdrowienia (Mk 9,23; 10,52; 11,22-25). Tutaj oznacza ona przekonanie, że Bóg z mocą działa przez Jezusa i dokonuje przez Niego cudów, ponieważ kocha ludzi i pragnie ich szczęścia. Dzięki takiej wierze człowiek może autentycznie spotkać się z Bogiem, może doświadczyć Jego obecności i w konsekwencji powierzyć się Mu z całkowitą ufnością. Wejście w tak zażyłą relację z Bogiem jest w stanie przynieść człowiekowi nie tylko uzdrowienie z choroby, ale może go wyrwać nawet z otchłani śmierci. Zachowanie kobiety i zapewnienie Jezusa prowadzą do wniosku, że dla Boga wszystko jest możliwe. Każdy, kto przed Nim staje, nawet w chwili największego nieszczęścia, czy to materialnego, czy też duchowego, powinien pamiętać o słowach Jezusa: Nie bój się, tylko wierz!

2223

MAREK 5,21-43

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Herod – chodzi o Antypasa, syna Heroda Wielkiego; rządził Galileą i Pereą od 4 r. przed Chr. do 39 r. po Chr. Nie był jednak królem, choć tak nazywali go poddani, miał tylko tytuł tetrarchy, czyli jednego z czterech władców państwa. Grzech Heroda polegał na tym, że ożenił się z żoną swego żyjącego brata.

9/4/08

8:18 AM

Page 2224

Odrzucenie Jezusa w Nazarecie 1 Następnie odszedł stamtąd i udał się do swego rodzinnego miasta, a Jego uczniowie szli za Nim. 2W szabats zaczął nauczać w synagodzes. Wielu słuchających Go dziwiło się i mówiło: „Skądże to ma? Co to za mądrość została Mu dana? I takich nadzwyczajnych cudóws dokonuje! 3Czy nie jest On cieślą, synem Maryi, a bratems Jakuba, Jozesa, Judy i Szymona? A Jego siostrys, czy nie mieszkają tutaj wśród nas?”. I powątpiewali w Niego. 4A Jezuss powiedział do nich: „Tylko w swojej ojczyźnie, wśród swoich krewnych i we własnej rodzinie proroks może być tak lekceważony”. 5I nie mógł tam dokonać żadnego cudus, tylko kilku chorych uzdrowił, kładąc na nich ręce. 6Dziwił się też ich niedowiarstwu. Potem obchodził okoliczne wsie i nauczał.

Mt 13,53-58; Łk 4,15-30

Misja Dwunastu 7 Potem przywołał do siebie Dwunastu i zaczął ich rozsyłać po dwóch. Dał im władzę nad duchami nieczystymi. 8Nakazał też, aby niczego nie zabierali w drogę prócz laski: ani chleba, ani torby podróżnej, ani pieniędzy. 9„Włóżcie na nogi sandały, ale dwóch ubrań nie zakładajcie!”. 10Mówił do nich: „Gdziekolwiek wejdziecie do domu, zatrzymajcie się tam, aż do czasu, gdy będziecie opuszczać to miejsce. 11Jeśli w jakiejś miejscowości was nie przyjmą i nie zechcą was słuchać, wyjdźcie stamtąd i strząśnijcie pył z waszych nóg, na świadectwo dla nich”. 12Oni poszli więc i wzywali do nawrócenia. 13Wyrzucili wiele demonóws i namaścilis olejem wielu chorych, przywracając im zdrowie.

Mt 10,1.5-15; Łk 9,1-6

Śmierć Jana Chrzciciela Również król Heroda o Nim usłyszał, bo Jego imię stało się sławne. Mówiono: „Jan Chrzciciel powstał z martwych i dlatego cudas dzieją się przez niego”. 15Inni mówili, że jest Eliaszem; jeszcze inni, że to proroks, podobnie jak jeden z dawnych proroków. 16Gdy to usłyszał Herod, mówił: „To Jan, którego kazałem ściąć, zmar twychwstał”. 17Ten bowiem

Mt 14,1-12; Łk 9,7-9

6

14

Odrzucenie Jezusa w Nazarecie. Po dwóch przykładach zawierzenia Jezusowi spotykamy się z postawą niedowierzania. Rzeczą znamienną jest to, że brak wiary okazują ci, pośród których On się wychowywał: krewni i mieszkańcy Nazaretu. W odpowiedzi na taką postawę Jezus powtarza przysłowie (w. 4), które w tamtym czasie było znane nie tylko w Palestynie, ale także wśród Greków. Brak wiary mieszkańców Nazaretu był istotną przeszkodą w uzdrawianiu. Cud bowiem może się dokonać tylko wtedy, gdy człowiek otwiera się na Boga, słucha Go i jest gotowy wypełnić Jego wolę. Misja Dwunastu. Jeszcze w czasie swojej działalności Jezus wysyła apostołów, aby zaczęli głosić to, czego się nauczyli od Niego. Posyła ich po dwóch, co było zgodne ze zwyczajem żydowskim (Łk 7,13; Dz 13,2n). Zwyczaj ten być może opierał się na przepisie prawnym, zgodnie z którym do ważności świadectwa potrzeba dwóch świadków identycznie zeznających. Uczniowie Jezusa mają naśladować ubóstwo swego Nauczyciela oraz dokonywać takich cudów, jakich On dokonywał. Powinni też pamiętać, że ich władza wypędzania złych duchów i uzdrawiania chorych nie jest ich naturalną właściwością, ale jest darem otrzymanym w chwili powołania (Mk 3,14n). Śmierć Jana Chrzciciela. Przytaczając różne opinie o Jezusie, ewangelista przygotowuje niejako grunt pod wyznanie wiary, które uczyni Piotr (Mk 8,28n). Pokazuje też, że między Janem a Jezusem istnieje ścisły związek. Jan bowiem przygotowywał ludzi na Jego przyjście. W swojej nauce wzywał do wierności Bożemu prawu, a w końcu poniósł śmierć

MAREK 6,1-17

2224

Jk 5,14n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Est 5,3

9/4/08

8:18 AM

Herod kazał pochwycić Jana i wtrącił go do więzienia. Zrobił to z powodu Herodiadya, z którą się ożenił, choć była ona żoną jego brata Filipab. 18Jan bowiem wyrzucał Herodowi: „Nie wolno ci mieć żony twojego brata”. 19Z tego powodu Herodiada nienawidziła Jana i chciała go zabić, ale nie mogła. 20Herod bowiem liczył się z Janem, wiedząc, że był on człowiekiem sprawiedliwym i świętym, i brał go w obronę. Ilekroć go słuchał, odczuwał niepokój, a jednak słuchał go chętnie. 21Stosowna chwila nadeszła wtedy, gdy Herod w dzień swoich urodzin wyprawił ucztę dla dostojników, dowódców wojskowych i ważnych osób z Galileis. 22Kiedy córkac Herodiady weszła i tańczyła, spodobała się Herodowi i gościom. Król powiedział do niej: „Proś mnie, o co chcesz, a dam ci”. 23I przysiągł jej: „Dam ci, czego tylko zażądasz, nawet połowę mojego królestwa”. 24Ona wyszła i zapytała matkę: „Czego mam żądać?”. A ta powiedziała: „Głowy Jana Chrzciciela”. 25Zaraz też wróciła do króla i powiedziała: „Chcę, żebyś mi natychmiast dał na półmisku głowę Jana Chrzciciela!”. 26Zasmucił się król bardzo, ale ze względu na przysięgę i gości nie chciał jej odmówić. 27Zaraz też posłał kata, aby przyniósł głowę Jana. Ten poszedł i w więzieniu ściął mu głowę. 28Potem przyniósł ją na półmisku i podał dziewczynie, a ona oddała ją swojej matce. 29Kiedy uczniowie Jana dowiedzieli się o tym, przyszli, zabrali jego zwłoki i złożyli w grobie.

Page 2225

a) Herodiada – córka Arystobula, brata Antypasa. b) Filip – przyrodni brat Heroda Antypasa, różny od Filipa – tetrarchy Iturei i kraju Trachonu (Łk 3,1). c) córka – według żydowskiego historyka Józefa Flawiusza miała na imię Salome. d) W Piśmie Świętym często naród izraelski przedstawiany jest jako trzoda potrzebująca pasterza (Lb 27,17; 1Krl 22,17; Jdt 11,19; Ez 34,5nn). Powołani do tego zadania ludzie mieli być widzialnym znakiem troski Boga – Pasterza Izraela (Ps 80,2; Ez 35,11nn).

Powrót uczniów. Pierwsze rozmnożenie chleba W tym czasie apostołowies powrócili do Jezusas i opowiedzieli Mu o wszystkim, czego dokonali i czego nauczali. 31 A On rzekł do nich: „Idźcie sami na miejsce odludne i trochę odpocznijcie”. Tak wielu bowiem przychodziło i odchodziło, że nawet na posiłek nie mieli czasu. 32Odpłynęli więc łodzią na miejsce pustynne. 33Ale widziano ich odpływających. Wielu to zauważyło. Przybyli więc tam pieszo ze wszystkich miast, nawet ich wyprzedzając. 34Kiedy Jezus wyszedł na brzeg, ujrzał wielki tłum. Ulitował się nad nimi, ponieważ byli jak owce, które nie mają pasterzad. I długo ich nauczał. 35Gdy zrobiło się późno, podeszli do Niego Jego uczniowie i powiedzieli: „Miejsce to jest odludne i jest już późno. 36Odeślij ich do okolicznych osad i wsi. Niech kupią

Mt 14,13-21; Łk 9,10-17; J 6,1-13 30

Mk 3,20

Mt 9,36

za prawdę. Taki los często spotykał i do dziś spotyka świadków Jezusa. W chrześcijańskim języku greckim takiego samego słowa używa się na określenie świadka i męczennika: martys. Wszyscy bowiem, którzy oddają swoje życie za Ewangelię, dają najbardziej wymowne świadectwo, że w niej jest zawarta prawda. Ofiarując samych siebie, naśladują Jezusa, który oddał życie dla zbawienia ludzi. Powrót uczniów. Pierwsze rozmnożenie chleba. Cud rozmnożenia chleba dokonuje się w miejscu odludnym. Przywołuje ono na pamięć wędrówkę ludu wybranego przez pustynię, w czasie której Bóg w sposób cudowny żywił go manną. Także rozmieszczenie ludzi, ułatwiające dostęp do wielotysięcznego zgromadzenia (w. 39), przypomina podział Izraela wędrującego po pustyni (Wj 18,21.25). Jezus jawi się tu jako prawdziwy dobry pasterz (w. 34). Zawsze lituje się, gdy widzi przed sobą potrzebującego człowieka. Tym razem otacza Go lud, odczuwający przede wszystkim

2225

MAREK 6,18-36

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Betsaida – hebr. ‘dom rybaka’; mała wioska rybacka położona na północnym brzegu Jeziora Galilejskiego. W ok. 2 r. przed Chr. została podniesiona do rangi miasta i na cześć córki cesarza Augusta nazwana Betsaida-Julias. b) Marek pisze do ludzi wywodzących się z kręgu kultury rzymskiej, dlatego posługuje się rzymskim sposobem dzielenia nocy na cztery straże. Czwarta straż oznacza w przybliżeniu godzinę trzecią rano. W systemie hebrajskim noc dzielono na trzy części. c) Genezaret – chodzi tu o równinę na północno-zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego między Magdalą a Kafarnaum.

9/4/08

8:18 AM

Page 2226

sobie coś do jedzenia”. 37Lecz On odpowiedział: „Wy dajcie im jeść!”. A oni na to: „Czy mamy pójść i za dwieście denaróws kupić chleba, aby dać im jeść?”. 38Zapytał ich: „Ile macie chlebów? Idźcie i zobaczcie!”. Oni sprawdzili i powiedzieli Mu: „Pięć i dwie ryby”. 39Wtedy kazał ludziom usiąść gromadami na zielonej trawie. 40Usiedli więc w grupach po stu i po pięćdziesięciu. 41I wziął tych pięć chlebów i dwie ryby, spojrzał w niebo i odmówił modlitwę uwielbienia. Potem połamał chleby i dawał je uczniom, aby rozdzielali wśród nich. Dwie ryby również podzielił pomiędzy wszystkich. 42Wszyscy jedli do syta. 43I zebrali dwanaście pełnych koszy ułomków chleba i resztek ryb. 44 A tych, którzy jedli, było pięć tysięcy mężczyzn. Jezus chodzi po wodzie Zaraz potem polecił swoim uczniom, aby wsiedli do łodzi i przeprawili się przed Nim na drugi brzeg, do Betsaidya. On natomiast miał odprawić tłum. 46Kiedy rozstał się z nimi, poszedł na górę, aby się modlić. 47Gdy zapadł wieczór, łódź była na środku jeziora, a On sam pozostał na lądzie. 48Widząc, jak trudzili się przy wiosłowaniu, gdyż wiatr wiał z przeciwnej strony, około czwartej straży nocnejb przyszedł do nich po jeziorze i chciał ich minąć. 49A oni, gdy Go zobaczyli idącego po jeziorze, myśleli, że to zjawa, i zaczęli krzyczeć. 50 Wszyscy Go bowiem widzieli i przestraszyli się. Lecz On zaraz przemówił do nich: „Uspokójcie się! Ja jestem. Nie bójcie się!”. 51I wszedł do nich do łodzi. Wtedy wiatr się uciszył. A oni byli głęboko przejęci, 52bo nie rozumieli wydarzenia z chlebami, gdyż ich sercas były zatwardziałe. 45

Uzdrowienia w ziemi Genezaret 53 Gdy przeprawili się na drugi brzeg, przybyli do Genezaretc i tam przybili do brzegu. 54Jak tylko wyszli z łodzi, tamtejsi mieszkańcy zaraz Go rozpoznali, 55rozbiegli się po całej okolicy i przynosili do Niego na noszach chorych – wszędzie tam, gdzie, jak słyszeli, przebywał. 56Dokądkolwiek się głód słowa. Dlatego naucza, i to bardzo długo, choć miał zamiar udać się z apostołami na miejsce odosobnione, aby trochę wypocząć. Jezus nie troszczy się jednak tylko o zaspokojenie głodu słowa. Daje też ludziom pokarm materialny. To cudowne nakarmienie wielu tysięcy ludzi jest znakiem innej uczty. W opisie Marka gesty Jezusa przy rozmnożeniu chleba (w. 41) i ustanowieniu Eucharystii w Wieczerniku (Mk 14,22) są takie same. Również w późniejszej symbolice chrześcijańskiej chleb i ryby często są symbolami eucharystycznymi. Rozmnożenie chleba więc, podobnie jak manna na pustyni, jest zapowiedzią Eucharystii. Jezus nie pozwala, aby Jego uczniowie lub sami ludzie kupili chleb za pieniądze (ww. 37n). Chce im dać siebie samego i również swych naśladowców wzywa do takiego oddania się bez reszty tym, do których zostali posłani. Jezus chodzi po wodzie. Jezus po raz kolejny objawia swoją boską godność (według Hi 9,8 to Bóg kroczy po morskich głębinach). Śmiertelnie przerażonych uczniów pokrzepia słowami: Uspokójcie się. Ja jestem (w. 50). Nie jest to tylko zwykłe zapewnienie o swojej obecności. Tymi słowami Jezus wskazuje na to, że również Jemu przysługuje imię Boga, objawione Mojżeszowi w płonącym krzaku (Wj 3,14). Uczniowie jednak ciągle nie byli zdolni zrozumieć właściwego sensu tego wszystkiego, co się wokół nich działo. Taka nieumiejętność zrozumienia istotnego sensu wydarzeń cechuje ludzi, którzy zbyt są pochłonięci pojawiającymi się trudnościami czy przeciwnościami. Człowiek potrzebuje w namacalny sposób przekonać się, że z Jezusem mu nic nie grozi.

MAREK 6,37-56

2226

Mt 14,22-33; J 6,15-21

Mt 14,34-36

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 5,27n

Mt 15,1-20

Wj 20,12; 21,17; Pwt 5,16; Kpł 20,9

Mk 4,10

Dz 10,9-16; Rz 14; Kol 2,16.21n

8:18 AM

Page 2227

udawał, czy to do wsi, czy do miast, czy też do osad, kładli chorych na placach i prosili Go, by im pozwolił dotknąć choćby frędzli Jego płaszcza. A kto Go dotknął, odzyskiwał zdrowie.

a) Na rynku można zupełnie przypadkowo i nieświadomie dotknąć kogoś nieczystego. Dlatego faryzeusze uważali, że po powrocie do domu trzeba czym prędzej się obmyć, aby nie jeść posiłku, będąc nieczystym.

Spór o tradycję 1 Zebrali się wokół Niego faryzeuszes i kilku z nauczycieli Pisma, którzy przybyli z Jerozolimys. 2Zauważyli, że niektórzy z Jego uczniów jedli chleb nieczystymi, to znaczy nieumytymi rękami. 3Faryzeusze bowiem i wszyscy Żydzi, trzymając się tradycji starszych, nie jedzą, zanim nie umyją rąk. 4Również kiedy wracają z rynku, nie jedzą, dopóki się nie obmyjąa. Jest jeszcze wiele innych przepisów, które przejęli i zachowują, jak obmywanie kubków, dzbanków, naczyń miedzianych. 5Pytali Go więc faryzeusze i nauczyciele Pisma: „Dlaczego Twoi uczniowie nie postępują zgodnie z tradycją starszych, lecz jedzą chleb nieczystymi rękami?”. 6On odparł im: „Słusznie prorokował Izajasz o was, obłudnikach, jak jest napisane: Ten lud czci Mnie wargami, ale ich serces jest daleko ode Mnie. 7 Daremnie jednak cześć Mi oddają, głosząc pouczenia, które są ludzkimi nakazami b. 8 Odrzucając przykazanies Boże, trzymacie się ludzkiej tradycji”. 9Dalej mówił im: „Zręcznie uchylacie przykazanie Boże, aby tworzyć własną tradycję. 10Mojżesz powiedział: Otaczaj szacunkiem swego ojca i matkę. A także: Kto złorzeczy ojcu lub matce, podlega karze śmierci. 11 Wy natomiast twierdzicie: «Jeśli ktoś powie ojcu lub matce: Korbanc, co oznacza: to, co miałem dać tobie na utrzymanie, ofiarowałem Bogu», 12to już nie pozwalacie mu nic uczynić dla ojca czy dla matki. 13Przeinaczacie w ten sposób słowo Boże na rzecz waszej tradycji, której się poddaliście. I wiele podobnych rzeczy czynicie”. 14 Potem znowu przywołał do siebie tłum i powiedział: „Słuchajcie Mnie wszyscy i zrozumiejcie! 15Nic, co wchodzi do człowieka z zewnątrz, nie może go splamić, lecz co wychodzi z człowieka, to go plami”. [16]d 17Kiedy opuścił tłum i wszedł do domu, Jego uczniowie pytali Go o znaczenie tych słów. 18Odpowiedział im: „To i wy nie rozumiecie? Nie dostrzegacie, że wszystko, co z zewnątrz wchodzi do człowieka, nie może go splamić, 19gdyż

b) Iz 29,13 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST).

7

Łk 11,38

9/4/08

c) Korban – dosł. oznacza ‘poświęcony Bogu” lub ‘zakazany dla jakiegoś użytku”. d) Niektóre rękopisy dodają werset 16: Kto ma uszy do słuchania, niech słucha!

Spór o tradycję. W kulcie izraelskim bardzo duże znaczenie miała czystość rytualna. W praktyce oznaczało to, że składać ofiary lub uczestniczyć w obrzędach kultowych mogli tylko ci, którzy byli czyści. Kodeks czystości z Kpł 11 – 15 wylicza różne przypadki, w których człowiek stawał się nieczysty, oraz podaje sposoby oczyszczenia się. Nauczyciele Prawa w czasach Jezusa zobowiązywali wszystkich pobożnych Żydów do przestrzegania tych przepisów i dodawali do nich nowe szczegółowe zasady. Marek podaje niektóre zwyczaje z ich tradycji (ww. 3-5). Jezus nie znosi dawnych przepisów, ale krytykuje postawę faryzeuszów, dla których w pewnym momencie tradycja stała się ważniejsza niż samo

2227

MAREK 7,1-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2228

nie wchodzi do jego serca, ale do żołądka i wydalane jest na zewnątrz”. W ten sposób uznał wszystkie pokarmy za czyste. 20I mówił dalej: „Co wychodzi z człowieka, to właśnie go plami. 21Z wnętrza, z serca ludzkiego pochodzą złe myśli, rozpusta, kradzieże, zabójstwa, 22cudzołóstwa, chciwość, przewrotność, podstęp, wyuzdanie, zawiść, bluźnierstwo, pycha, głupota. 23Całe to zło wychodzi na zewnątrz i plami człowieka”.

Działalność Jezusa poza Galileą Wiara Syrofenicjanki 24 Stamtąd udał się w okolice Tyrus. Wszedł do domu, ale nie chciał, aby ktokolwiek o tym wiedział. Nie mógł jednak pozostać w ukryciu, 25bo usłyszała o Nim pewna kobieta, której córkę opętałs duch nieczysty. Przyszła więc i upadła Mu do stóp. 26Kobieta ta była poganką, Syrofenicjanką z pochodzenia. Prosiła Go, aby wyrzucił demona z jej córki. 27Powiedział do niej: „Pozwól najpierw najeść się dzieciom, bo nie wypada zabierać chleb dzieciom i rzucać go szczeniętom”. 28 Ona odpowiedziała: „Panies, przecież i szczenięta zjadają pod stołem to, co nakruszą dzieci”. 29Rzekł jej: „Dlatego że to powiedziałaś, idź, demons wyszedł z twojej córki”. 30Kiedy wróciła do swego domu, znalazła dziecko leżące na łóżku, a demon odszedł. Uzdrowienie głuchoniemego Znowu opuścił okolice Tyrus i przemierzał ziemie Dekapolus. Przez Sydons szedł w kierunku Jeziora Galilejskiego. 32Wtedy przyprowadzili do Niego głuchoniemego i prosili Go, aby położył na niego rękę. 33Odprowadził go na bok, z dala od tłumu, włożył palce w jego uszy i śliną dotknął jego języka; 34 spojrzał w niebo, westchnął i rzekł do niego: „Effatha”, to znaczy: Otwórz się! 35Natychmiast otworzyły się jego uszy i zostały rozwiązane więzy jego języka, tak że mógł poprawnie mówić. 36I przykazał im, aby nic nikomu nie mówili, ale im bardziej zakazywał, tym więcej oni rozpowiadali. 37Pełni podziwu mówili: „Wszystko dobrze uczynił. Sprawił, że głusi słyszą, a niemi mówią”.

Mt 15,21-28

31

Prawo. Uświadamia im, że od nieczystości zewnętrznej i rytualnej o wiele gorsza jest nieczystość wewnętrzna, której źródłem jest wszelki grzech. Dotyka on bowiem ludzkiego serca, odwraca od Boga oraz godzi w dobro bliźniego. Wiara Syrofenicjanki. Jezus przez jakiś czas naucza też na terenach Syrii. Nie okazuje Syrofenicjance pogardy choć dla współczesnego odbiorcy może to tak wyglądać, ale posługuje się typowym obrazem z życia codziennego, aby jej uświadomić, że Żydom przysługuje pierwszeństwo w korzystaniu z Jego uzdrowicielskiej mocy. Marek w swojej Ewangelii adresowanej do chrześcijan pochodzenia pogańskiego przytacza tę scenę, aby przede wszystkim wskazać na wartość wiary: każdy, kto otworzy się na miłość Boga i zaufa Mu, dozna od Niego miłosierdzia. Uzdrowienie głuchoniemego. Według Iz 35,6 oczekiwany Chrystus, czyli Mesjasz, zostanie rozpoznany po tym, że będzie uzdrawiał wszelkie choroby. Ludzie, widząc, co czyni Jezus, ogłaszają wszystkim wokół, że właśnie On wypełnia dawne zapowiedzi mesjańskie. Jezus odchodzi jednak na bok z głuchoniemym: nie chce, żeby wzięto Go za jednego z magików, których wielu można było spotkać na terenie Dekapolu.

MAREK 7,20-37

2228

Mk 8,23; J 9,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 15,32-39

9/4/08

8:18 AM

Drugie rozmnożenie chleba 1 W tym czasie, gdy znowu zebrał się wielki tłum i nie mieli co jeść, przywołał uczniów i rzekł im: 2„Żal Mi tego ludu. Przecież już trzy dni nie odstępują Mnie, a nie mają co jeść. 3Lecz jeśli ich puszczę do domu głodnych, w drodze opadną z sił; bo niektórzy z nich przybyli z daleka”. 4 Uczniowie odpowiedzieli: „Jak tu na pustkowiu nakarmić ich chlebem?”. 5Zapytał ich: „Ile macie chlebów?”. Odpowiedzieli: „Siedem”. 6I kazał ludowi usiąść na ziemi. Wziął siedem chlebów, odmówił modlitwę dziękczynną, połamał i dawał swoim uczniom, aby je rozdawali. I rozdali ludowi. 7Mieli też kilka rybek. Odmówił nad nimi modlitwę uwielbienia i polecił je również rozdać. 8Najedli się do syta, a resztek, które pozostały, zebrano siedem koszy. 9Było tam prawie cztery tysiące ludzi. Potem ich odesłał, 10a sam wsiadł z uczniami do łodzi i popłynął w okolice Dalmanuty.

8

Mt 16,1-4

Page 2229

a) zakwas – czyli sfermentowane ciasto z żytniej mąki, pozostawione z poprzedniego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta. Tutaj słowo zakwas ma znaczenie negatywne i może symbolizować postawę buntu i niewierności wobec Boga (Łk 12,1).

Żądanie znaku z nieba Wtedy wystąpili faryzeuszes i zaczęli z Nim dyskutować. Chcąc wystawić Go na próbę, domagali się od Niego znaku z nieba. 12A On westchnął głęboko i powiedział: „Dlaczego to pokolenie domaga się znaku? Zapewniam was: Temu pokoleniu nie będzie dany żaden znak”. 13Zostawiając ich, znowu wsiadł do łodzi i odpłynął na drugi brzeg. 11

Mt 16,5-12

Iz 6,9n; Jr 5,21; Ez 12,2

Kwas faryzeuszów i Heroda 14 Uczniowie zapomnieli zabrać ze sobą chleba i mieli w łodzi tylko jeden bochenek. 15Wtedy im nakazał: „Bądźcie czujni. Unikajcie zakwasua faryzeuszóws i zakwasu Heroda”. 16Oni tymczasem rozmawiali między sobą o tym, że nie mają chleba. 17 Jezus zauważył to i rzekł do nich: „Dlaczego rozmawiacie o tym, że nie macie chleba? Czemu wciąż nie rozumiecie i nie pojmujecie? Wasze sercas są aż tak zatwardziałe? 18Macie oczy, a nie widzicie; macie uszy, a nie słyszycie! Czy nie pamiętacie już, 19ile zebraliście koszy pełnych ułomków, kiedy połamałem pięć chlebów dla pięciu tysięcy?”. Odpowiedzieli Mu: „Dwanaście”. 20„A gdy rozdałem siedem chlebów pomiędzy Drugie rozmnożenie chleba. Na terenie Dekapolu, wśród pogan, Jezus powtarza cud rozmnożenia chleba. Czyni to powodowany wielką troską o życie słuchających Go ludzi. Po „nakarmieniu” tłumów słowem Bożym, daje im także pokarm materialny. Jezus przychodzi z pomocą każdemu, kto tej pomocy potrzebuje, nawet jeśli o nią wyraźnie nie prosi, a jedynie trwa przy Nim z takim zaufaniem jak owe cztery tysiące słuchaczy. Żądanie znaku z nieba. W postawie faryzeuszów najbardziej znamienne jest niedowierzanie. Wystawiają Jezusa na próbę, choć wcześniej widzieli wiele wyjątkowych znaków, jednoznacznie świadczących o Jego posłannictwie. Jezus nigdy nie czyni żadnego cudu na pokaz albo gdy spotyka się z brakiem wiary czy wręcz z przewrotnością człowieka (Mk 6,1-6). Kwas faryzeuszów i Heroda. Kwas symbolizuje zło i zepsucie, które udziela się innym. Faryzeusze i zwolennicy Heroda kilkakrotnie ujawniali złe zamiary wobec Jezusa i Jego uczniów. Mieli oni wielkie wpływy w społeczeństwie (Mk 3,6; 12,13), dlatego trzeba było mieć się na baczności przed nimi. W tej scenie widać jednak, że nawet uczniowie Jezusa nie rozumieli dokonywanych przez Niego znaków. Może to być pociechą dla tych, którym jest trudno uwierzyć

2229

MAREK 8,1-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Betsaida – zob. Mk 6,45+. b) Zwilżył mu oczy śliną – śliny używano do przemywania oczu. W tym przypadku służy ona za symboliczny znak uzdrowienia. c) Cezarea Filipowa – pogańskie miasto odbudowane przez Filipa u stóp Hermonu, w pobliżu jednego ze źródeł Jordanu. d) Polskie przekłady często stosują w tym i innych miejscach słowo Mesjasz, które jest transkrypcją hebrajskiego masziach – ‘namaszczony’, ‘pomazaniec’. W ST w ten sposób określano królów Izraela, którym przekazywano władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecznych. Miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W NT określenie „pomazaniec” poza dwoma wypadkami (J 1,41; 4,25) występuje w gr. formie christos i odnosi się tylko do Jezusa z Nazaretu. Chrystus – zob. Słownik e) Szatan – słowo to oznaczało pierwotnie przeciwnika lub przeszkodę na drodze do czegoś. Jezus więc takim ostrym słowem daje do zrozumienia, że Piotr usiłuje odciągnąć Go od Jego właściwego posłannictwa. Zob Słownik.

9/4/08

8:18 AM

Page 2230

cztery tysiące, ile zebraliście koszy pełnych ułomków?”. Odpowiedzieli: „Siedem”. 21I mówił im: „Jeszcze nie rozumiecie?”. Uzdrowienie niewidomego w Betsaidzie Potem przyszli do Betsaidya. Tam przyprowadzili do Niego niewidomego i prosili, aby go dotknął. 23On ujął niewidomego za rękę i wyprowadził poza wieś. Zwilżył mu oczy ślinąb, położył na niego ręce i zapytał: „Czy coś widzisz?”. 24 Niewidomy, rozglądając się, powiedział: „Widzę ludzi, jakbym patrzył na chodzące drzewa”. 25Ponownie położył ręce na jego oczy. Wtedy niewidomy całkowicie odzyskał wzrok. Został uzdrowiony i wszystko widział wyraźnie. 26Jezuss odesłał go do domu, mówiąc: „Tylko do wsi nie wchodź”. 22

Wyznanie Piotra Jezuss udał się wraz ze swoimi uczniami do wiosek pod Cezareą Filipowąc. W czasie drogi pytał uczniów: „Co mówią ludzie? Kim według nich jestem?”. 28Oni Mu odpowiedzieli: „Mówią, że jesteś Janem Chrzcicielem, inni – że Eliaszem, jeszcze inni – że jednym z prorokóws”. 29On ich zapytał: „A według was, kim jestem?”. Odpowiedział Mu Piotr: „Ty jesteś Chrystusemd”. 30Wówczas nakazał im, aby nikomu o Nim nie mówili. 27

Zapowiedź Męki i Zmartwychwstania 31 Jezuss zaczął ich pouczać, że Syn Człowieczys musi wiele cierpieć, że będzie odrzucony przez starszych, wyższych kapłanów i nauczycieli Pisma, że zostanie zabity, lecz po trzech dniach zmartwychwstanie. 32Mówił to zupełnie otwarcie. Wtedy Piotr wziął Go na bok i stanowczo Go upominał. 33 Lecz On obrócił się i patrząc na swych uczniów, skarcił Piotra: „Szataniee, odejdź ode Mnie! Bo nie myślisz po Boże-

w Jezusa jako Chrystusa i Zbawiciela. Nie wolno się jednak na tym zatrzymać. Jezus bowiem od każdego człowieka domaga się, aby rozwijał w sobie zdolność dostrzegania wszystkiego, co On każdego dnia dokonuje dla jego zbawienia, i aby zaufał Mu jeszcze bardziej. Uzdrowienie niewidomego w Betsaidzie. Uzdrowienie niewidomego następuje bezpośrednio po wskazaniu zaślepienia faryzeuszów i uczniów. Jest to jedyne uzdrowienie dokonane w dwóch etapach. Nie chodzi o to, że Jezus ma ograniczoną moc. Uzyskanie zdolności widzenia, zarówno duchowego, jak i zmysłowego, wymaga szczególnej interwencji samego Jezusa i może dokonywać się stopniowo. Wyznanie Piotra. Aż do tej chwili Jezus zabraniał mówić, kim naprawdę jest (Mk 1,29-34+). Teraz po raz pierwszy pyta uczniów o opinie krążące o Nim wśród ludzi. Najpierw uczniowie przywołują fałszywe poglądy, które zresztą ewangelista przedstawił już wcześniej (Mk 6,14-16). Dopiero na pytanie skierowane bezpośrednio do uczniów Piotr ujawnia swoją wiarę w mesjańskie posłannictwo Jezusa. To wyznanie kończy pierwszą część Ewangelii. Tutaj Jezus po raz ostatni zakazuje uczniom mówić, kim jest. W opisie tym Marek opuścił pochwałę Piotra (Mt 16,17-20), natomiast wyeksponował naganę, jaką on otrzymał. Prawdopodobnie sam Piotr, opowiadając o tym wydarzeniu, właśnie tak z pokorą przedstawiał swój dialog z Jezusem pod Cezareą Filipową. Zapowiedź Męki i Zmartwychwstania. Od chwili, gdy Piotr wyznaje wiarę w mesjańską godność Jezusa, zaczyna On ujawniać, na czym polega Jego posłannictwo. Jezus nie jest bowiem Chrystusem politycznym – przywódcą, który miałby wyzwolić Izrael spod panowania Rzymian, ale Chrystusem cierpiącym, który przez krzyż ma odkupić ludzkość od grzechu. W swojej trzykrotnej zapowiedzi Męki, Śmierci i Zmartwychwstania (Mk 9,31n; 10,33n) daje do

MAREK 8,21-33

2230

Mk 7,33; J 9,6

Mt 16,13-20; Łk 9,18-21

Mt 16,21-28; Łk 9,22-27 Mk 9,9n.31n; 10,32-34

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 10,38n

Mt 10,33

9/4/08

8:18 AM

mu, ale po ludzku”. 34Potem przywołał tłum i uczniów i powiedział do nich: „Jeśli ktoś chce iść za Mną, niech się wyrzeknie samego siebie, niech weźmie swój krzyż i niech Mnie naśladuje. 35Bo kto chce ocalić swoje życie, straci je; a kto straci swoje życie z mojego powodu i z powodu Ewangeliis, ocali je. 36Jaką korzyść ma człowiek, jeśli zdobędzie cały świat, ale straci swoje życie? 37Bo czegóż by człowiek nie dał w zamian za swoje życie! 38Kto bowiem wstydzi się Mnie i mojej nauki przed tym pokoleniem wiarołomnym i grzesznym, tego i Syn Człowieczys będzie się wstydzić, kiedy wraz ze świętymi aniołamis przybędzie w blasku chwałys swojego Ojca”. 1 Dalej mówił im: „Zapewniam was: Niektórzy z was nie umrą, dopóki nie zobaczą królestwa Bożego przychodzącego z mocą”.

Page 2231

a) folusznik – rzemieślnik trudniący się czyszczeniem i wybielaniem tkanin. Autorzy biblijni widzieli w zajęciu folusznika metaforę czystości (Ps 51,9; Jr 2,22; 4,14; Ap 4,4). b) namioty – tradycja judaistyczna mówiła o wiecznych mieszkaniach (namiotach) (Oz 12,10), które na końcu czasów będą miejscem przebywania ludzi z Bogiem (Łk 16,9). c) Wypowiedź z nieba jest oryginalnym połączeniem różnych tekstów ST, które określają Jezusa jako Syna (Ps 2,7), Sługę Pańskiego (Iz 42,1), Proroka czy nowego Mojżesza (Pwt 18,15).

9

Przemienienie Jezusa Po sześciu dniach Jezuss zabrał z sobą Piotra, Jakuba i Jana i wyprowadził ich z dala od ludzi na wysoką górę. Tam przemienił się w ich obecności. 3Jego ubranie stało się lśniąco białe tak, jak żaden folusznika na ziemi nie potrafi wybielić. 4I ukazał im się Eliasz z Mojżeszem, którzy rozmawiali z Jezusem. 5 Wtedy Piotr powiedział do Jezusa: „Rabbi, dobrze, że tu jesteśmy. Postawimy trzy namiotyb: jeden dla Ciebie, drugi dla Mojżesza, a trzeci dla Eliasza”. 6Nie wiedział bowiem, co powiedzieć, tak byli przestraszeni. 7I pojawił się obłok, który ich zasłonił, a z obłoku rozległ się głosc: „On jest moim Synem umiłowanym. Jego słuchajcie!”. 8Zaraz potem, gdy się rozejrzeli, nikogo nie widzieli. Był z nimi tylko Jezus. 9Kiedy schodzili z góry, nakazał im, aby nikomu nie opowiadali o tym, co widzieli, dopóki Syn Człowieczys nie powstanie z martwych. 10 Zachowali to więc w tajemnicy, tylko zastanawiali się między sobą, co znaczy powstać z martwych. 11Potem pytali Go: „Czemu nauczyciele Pisma twierdzą, że najpierw musi przyjść Eliasz?”. 12Odpowiedział im: „Rzeczywiście, najpierw przyjdzie

Mt 17,1-13; Łk 9,28-36 2 Mk 5,37; 14,33

Mk 16,5

Ml 3,23n

zrozumienia, że dobrowolnie wybiera drogę krzyża, aby na niej wypełnić wolę Boga Ojca. Okazuje się, że nawet Piotr rozumiał swoje wyznanie w sensie czysto politycznym i dlatego odważył się upomnieć swego Mistrza. Tymczasem logika Boża jest całkowicie inna od logiki ludzkiej. Do zbawienia i życia wiecznego nie prowadzi ani walka z orężem w ręku, ani zgromadzenie bogactw całego świata, lecz służba Bogu i Jego Ewangelii. Jezus uświadamia, że królestwo Boże jest już obecne wśród ludzi w Jego osobie (Mk 9,1). Ci, którzy wytrwają z Nim do końca, będą świadkami także Jego Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia, a potem rozwoju Kościoła (Mk 16,15-20), który jest widzialną postacią królestwa Bożego na ziemi. Przemienienie Jezusa. W całej ziemskiej działalności Jezusa tylko ten jeden raz objawia On w taki sposób swoją boską chwałę. Na górze (ewangeliści nie podają jej nazwy), wobec trzech najbliższych uczniów (Mk 5,37), Jezus ujawnia swoje Bóstwo. Mojżesz i Eliasz, którzy rozmawiają z Jezusem, reprezentują Prawo i Proroków, których zapowiedzi On wypełnia. Najważniejsze w całej scenie są słowa z obłoku, w których Bóg daje świadectwo o boskim pochodzeniu Jezusa i nakazuje przyjąć i wcielić w czyn Jego naukę. Pełny sens tego wydarzenia uczniowie zrozumieli dopiero po Zmartwychwstaniu Jezusa. Już wtedy jednak nabrali przekonania, że jest On oczekiwanym Chrystusem, dlatego schodząc z góry, zadali Mu pytanie o przyjście Eliasza (w. 11). Żydzi bowiem uważali, że przed nadejściem Chrystusa pojawi się Eliasz. Jezus daje do zrozumienia, że zadanie Eliasza spełnił już Jan Chrzciciel, który jednak został odrzucony przez faryzeuszów i skazany na śmierć przez Heroda. Dla chrześcijan największe znaczenie w tym wydarzeniu mają

2231

MAREK 8,34 — 9,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) sztywnieje – są to objawy padaczki (epilepsji). Ówcześni ludzie nie rozróżniali choroby psychicznej, szaleństwa i opętania przez złe duchy. Ewangelista opisuje wydarzenie zgodnie ze swoją mentalnością i zarazem pokazuje moc Jezusa nad wszelkim złem.

9/4/08

8:18 AM

Page 2232

Eliasz i wszystko naprawi. A o Synu Człowieczym jest napisane, że będzie On wiele cierpiał i zostanie wzgardzony. 13Lecz mówię wam, że Eliasz też już przyszedł, lecz, jak o nim napisano, postąpili z nim tak, jak im się podobało”. Uzdrowienie epileptyka Kiedy wrócili do pozostałych uczniów, ujrzeli wokół nich wielki tłum i nauczycieli Pisma, którzy dyskutowali z nimi. 15 Zaraz też, gdy ludzie Go zobaczyli, pełni podziwu biegli do Niego i pozdrawiali Go. 16A On ich zapytał: „O czym dyskutujecie z nimi?”. 17Wtedy powiedział do Niego jakiś człowiek z tłumu: „Nauczycielu, przyprowadziłem do Ciebie mojego syna, którego opętałs duch niemy. 18Ten, gdziekolwiek go pochwyci, rzuca nim to tu, to tam; a on ma wtedy pełno śliny w ustach, zgrzyta zębami i sztywniejea. Prosiłem Twoich uczniów, ale nie byli w stanie go wyrzucić”. 19Jezuss im odpowiedział: „O niewierzący ludzie! Jak długo mam być jeszcze z wami? Jak długo będę musiał was znosić? Przyprowadźcie go do Mnie!”. 20I przyprowadzili go do Niego. Gdy tylko duch zobaczył Jezusa, szarpnął gwałtownie chłopcem, a on upadł na ziemię i tarzał się z pianą na ustach. 21Jezus zapytał jego ojca: „Od jak dawna mu się to zdarza?”. Ten odpowiedział: „Od dzieciństwa. 22Często wrzucał go w ogień lub w wodę, aby go zabić. Lecz jeśli możesz coś uczynić, zlituj się nad nami i pomóż nam!”. 23Jezus powiedział do niego: „«Jeśli możesz?». Dla wierzącego wszystko jest możliwe”. 24 Natychmiast ojciec chłopca krzyknął: „Wierzę, uzdrów mnie z mojej niewiary!”. 25Jezus, widząc, że tłum się gromadzi, rozkazał stanowczo duchowi nieczystemu: „Duchu niemy i głuchy, nakazuję ci, wyjdź z niego i już nigdy więcej do niego nie wracaj”. 26I wyszedł z niego wśród wrzasków i gwałtownych konwulsji. Chłopiec wyglądał jak nieżywy, dlatego wielu mówiło, że umarł. 27Jezus zaś ujął go za rękę i podniósł, a on wstał. 28Kiedy wchodził do domu, Jego uczniowie pytali Go na osobności: „Dlaczego my nie mogliśmy go wyrzucić?”. 29Powiedział im: „Ducha tego rodzaju nie można wyrzucić inaczej jak tylko modlitwą”. 14

Druga zapowiedź Męki i Zmartwychwstania 30 Wyszli stamtąd i przechodzili przez Galileęs, lecz On nie chciał, aby ktokolwiek o tym wiedział. 31Uczył bowiem swoich uczniów i mówił im, że Syn Człowieczys będzie wydany słowa Boga: to właśnie one są najbardziej wiarygodnym świadectwem tego, że Jezus jest Synem Bożym i że każde Jego słowo wskazuje ludziom drogę do zbawienia. Uzdrowienie epileptyka. Jezus wypędził wiele złych duchów w czasie całej swojej działalności. Tym razem jednak, słysząc prośbę, okazuje zniecierpliwienie. Jest ono spowodowane przede wszystkim brakiem wiary u ludzi i pogonią za cudownymi znakami (Mk 8,12). Kiedy więc ojciec opętanego okazuje wiarę i jeszcze nawet prosi o jej pomnożenie, Jezus uzdrawia chłopca. Wydarzenie to jeszcze raz pokazuje, że wszystko jest możliwe pod warunkiem, że człowiek prawdziwie wierzy i jest na modlitwie w jedności z Bogiem (Mk 11,20-26).

MAREK 9,13-31

2232

Mt 17,14-20; Łk 9,37-43a

Mt 17,22n; Łk 9,43b-45

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

w ręce ludzi. Oni Go zabiją, lecz zabity po trzech dniach powstanie z martwych. 32Uczniowie jednak nie rozumieli tych słów, lecz bali się Go pytać. Mt 18,1-5; Łk 9,46-48

Mt 10,40

Łk 9,49n

Lb 11,28

1Kor 12,3 Mt 10,42

Mt 18,6-9; Łk 17,1n

Iz 66,23 Mt 5,13; Łk 14,34; Kol 4,6

Prawdziwa wielkość człowieka 33 Potem przyszli do Kafarnaum. W domu zapytał ich: „O czym to rozprawialiście po drodze?”. 34Lecz oni milczeli, bo w czasie drogi sprzeczali się ze sobą o to, kto z nich jest największy. 35 Jezuss usiadł, przywołał Dwunastu i powiedział im: „Jeśli ktoś chce być pierwszy, niech będzie ostatni ze wszystkich i sługą wszystkich!”. 36Następnie wziął dziecko, postawił je między nimi, przytulił do siebie i powiedział im: 37„Kto przyjmuje jedno z tych dzieci w moje imięs, Mnie przyjmuje. A kto Mnie przyjmuje, nie przyjmuje Mnie, lecz Tego, który Mnie posłał”. Kto nie jest przeciwko wam, jest z wami 38 Jan powiedział do Niego: „Nauczycielu, spotkaliśmy kogoś, kto w Twoje imięs wyrzucał demonys i zabranialiśmy mu, bo nie chodzi z nami”. 39Lecz Jezuss odrzekł: „Nie zabraniajcie mu! Nikt bowiem, kto czyni cudas w moje imię, nie będzie zaraz mógł źle mówić o Mnie. 40Kto nie jest przeciwko nam, jest z nami. 41Zapewniam was: Jeśli ktoś poda wam kubek wody, bo należycie do Chrystusas, nie utraci swojej zapłaty.

Page 2233

a) Kafarnaum – zob. Mk 1,21+. b) przyczyną upadku – tzn. powodem grzechu, zgodnie z pierwotnym znaczeniem gr. skandalon – ‘zawada’, ‘przeszkoda’, ‘pułapka’, ‘kamień wystający z ziemi’, o który łatwo się potknąć (Mt 16,23). c) iść na potępienie – dosł. do Gehenny (hebr. Ge-Hinnom – ‘dolina Hinnom’). Pierwotnie „Gehenna” była nazwą wąwozu znajdującego się w pobliżu Jerozolimy. Stał się on miejscem przeklętym od czasów, gdy na cześć pogańskiego bóstwa Molocha palono tam w ofierze ludzi, najczęściej dzieci (Jr 7,31n). W czasach NT w wąwozie tym istniało pełne smrodu i robactwa wysypisko, na którym palono śmieci z całej Jerozolimy. Z czasem Gehenna, jako miejsce nieczyste, stała się symbolem piekła, przekleństwa i wiecznego potępienia. d) Niektóre rękopisy w Mk 9,44.46 powtarzają w. 48. Uczynił to także św. Hieronim w Wulgacie, w której utrwalił się ostatecznie sposób numeracji wersetów. W tym tłumaczeniu, odtwarzającym tekst oryginalny, opuszcza się te wersety.

Walka z pokusą Ale jeśli ktoś stałby się przyczyną upadkub jednego z tych małych, którzy wierzą we Mnie, byłoby lepiej dla niego, aby mu przywiązano kamień młyński do szyi i wrzucono w morze. 43I jeśli twoja ręka prowadzi cię do upadku, odetnij ją. Lepiej jest dla ciebie bez ręki osiągnąć życie, niż z dwiema rękami iść na potępieniec, w ogień nieugaszony. [44]d 45Jeśli twoja noga prowadzi cię do upadku, odetnij ją. Lepiej jest dla ciebie bez nogi osiągnąć życie, niż z dwiema nogami być wyrzuconym na potępienie. [46] 47Jeśli twoje oko prowadzi cię do upadku, wyłup je. Lepiej jest dla ciebie bez jednego oka wejść do królestwa Bożego, niż z dwojgiem oczu być wyrzuconym na potępienie, 48gdzie ich robak nie umiera, a ogień nie gaśnie. 49 Bo każdy ogniem będzie posolony! 50Pożyteczna jest sól. 42

Prawdziwa wielkość człowieka. Bóg ocenia wartość człowieka inaczej, niż robią to ludzie. Dla Niego ten jest prawdziwie wielki, kto potrafi się uniżyć i służyć innym z miłością. Wzór takiej postawy dał sam Jezus Chrystus swoją służbą ludziom, a na koniec ofiarą na krzyżu. Jezusowi bliscy są szczególnie ludzie prości, słabi, uciśnieni i wszyscy potrzebujący Jego pomocy. Tacy bowiem są jak dzieci, które potrzebują opieki i troski rodziców. Kto nie jest przeciwko wam, jest z wami. Być może Jezus przytacza tu znane wówczas przysłowie (w. 40), aby jeszcze raz wskazać na to, kto może być Jego uczniem: ten, kto w Niego wierzy. Apostołowie nie byli w stanie wypędzić złego ducha z powodu małej wiary (Mk 9,18n). Człowiek, o którym tu mowa, dokonuje tego w imię Jezusa, co oznacza, że ma w sobie konieczną do tego wiarę. Walka z pokusą. Ta wypowiedź Jezusa ma charakter hiperboli (wyolbrzymienia), którą Żydzi często się posługiwali, aby wyrazić jakąś ważną prawdę. Sens wypowiedzi Jezusa jest następujący: Człowiek nie powinien być przyczyną grzechów innych oraz zawsze i we wszelki możliwy sposób powinien unikać powodów do grzechu. W ww. 49n Jezus mówi o soli

2233

MAREK 9,32-50

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2234

Lecz jeśli sól utraci swój smak, czym go przywrócicie? Miejcie sól w sobie i zachowujcie pokójs między sobą”.

Rz 12,18

Podróż do Jerozolimy Nierozerwalność małżeństwa 1 Potem odszedł stamtąd i drugim brzegiem Jordanus udał się do Judeis. Tłumy znowu schodziły się do Niego, a On je nauczał, jak to miał w zwyczaju. 2Wtedy przyszli do Niego faryzeuszes i wystawiając Go na próbę, pytali, czy wolno mężowi rozwieść się z żoną. 3On ich zapytał: „Co wam nakazał Mojżesz?”. 4Oni odpowiedzieli: „Mojżesz pozwolił sporządzić dokument rozwodus i oddalić”. 5Wtedy Jezus powiedział im: „Napisał wam to przykazanies, dlatego że macie zatwardziałe sercas. 6Lecz od początku stworzenia Bóg stworzył ich mężczyzną i kobietą: 7Z tego powodu mężczyzna opuści ojca swego i matkę i złączy się ze swoją żoną. 8I staną się dwoje jednym ciałems. I tak już nie są dwoje, ale jedno ciało. 9Tego więc, co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela!”. 10W domu ponownie uczniowie pytali Go o to. 11Powiedział im: „Jeśli ktoś porzuca żonę i żeni się z inną, popełnia cudzołóstwo względem niej. 12I jeśliby ona porzuciła swego męża i wyszła za innego, też cudzołoży”.

Mt 19,1-12

10

Błogosławieństwo dzieci 13 Przynoszono do Niego dzieci, aby je dotknął, ale uczniowie stanowczo tego zabraniali. 14Kiedy Jezus to zobaczył, oburzył się i powiedział: „Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie, nie przeszkadzajcie im, bo do takich jak one należy królestwo Boże. 15Zapewniam was: Kto nie przyjmuje królestwa Bożego jak dziecko, nie wejdzie do niego”. 16Potem brał je w objęcia i błogosławił, kładąc na nie ręce. Bogaty człowiek 17 Gdy wyruszał w drogę, przybiegł pewien człowiek i padając przed Nim na kolana, zapytał: „Nauczycielu dobry, co ze względu na jej ważne znaczenie realne i symboliczne: ma ona właściwości konserwujące, podtrzymujące życie i oczyszczające (Mt 5,13). Uczeń Chrystusa powinien stronić od grzechu, zachowując w sobie świeżość, czystość i zdrowe życie. Nierozerwalność małżeństwa. Prawo rozwodowe pochodziło od Mojżesza, którego autorytet był niepodważalny. Faryzeusze starają się więc wybadać, czy Jezus także w tej kwestii zna Prawo i czy zgadza się z Mojżeszem. Jezus mówi, że ważniejsze od Prawa Mojżeszowego jest prawo Boże, dane już w chwili stworzenia. Bóg natomiast nie pozwala zrywać związku małżeńskiego. Dlatego każdy rozwód dokonany przez człowieka jest w gruncie rzeczy nieważny, jak również drugie małżeństwo zawierane po takim rozwodzie jest nieważne i równoznaczne z cudzołóstwem. W tym względzie Jezus unieważnił dawny przepis ludzki i orzekł, że małżeństwo z postanowienia Bożego jest nierozerwalne. Błogosławieństwo dzieci. Dzieci nie miały praw społecznych. Nie mogły być jeszcze uczniami nauczyciela Pisma. Dlatego apostołowie nie chcieli dopuścić ich do Mistrza. Tymczasem Jezus oburza się, widząc, że są lekceważone. Uczniowie wciąż nie rozumieli Jego nauki. Jezus więc powtarza to, o czym już wcześniej mówił: jeśli ktoś chce wejść do królestwa Bożego, musi się stać bezradny jak dziecko i całkowicie zaufać Bogu tak, jak ono ufa swoim rodzicom (Mk 9,36n). Bogaty człowiek. Cała ta scena odsłania szczególną pedagogię Bożą. Bóg, ofiarując zbawienie, prowadzi do niego ludzi różnymi drogami i stawia im różne wymagania. Minimum, obowiązującym wszystkich, jest zachowanie przyka-

MAREK 10,1-17

2234

Pwt 24,1

Rdz 1,27 Rdz 2,24

Mt 5,32; Łk 16,18

Mt 19,13-15; Łk 18,15-17

Mt 19,16-30; Łk 18,18-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Wj 20,12-16; Pwt 5,16-20

Za 8,6-7

Mt 19,30; 20,16; Łk 13,30

Mt 20,17-19; Łk 18,31-34

9/4/08

8:18 AM

mam robić, aby osiągnąć życie wieczne?”. 18Jezus mu odrzekł: „Czemu nazywasz Mnie dobrym? Nikt nie jest dobry, tylko jeden Bóg. 19Znasz przykazanias: Nie popełnisz morderstwaa, nie dopuścisz się cudzołóstwab, nie będziesz kradł c, nie złożysz kłamliwego zeznania, nie dokonasz grabieży, czcij swojego ojca i matkęd”. 20On Mu odpowiedział: „Nauczycielu, przestrzegałem tego wszystkiego od młodości”. 21Wtedy Jezuss przyjrzał mu się, umiłował go i powiedział: „Jednego ci brakuje. Idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem wróć i chodź za Mną”. 22Lecz on spochmurniał na te słowa i odszedł zasmucony. Miał bowiem wiele posiadłości. 23Wtedy Jezus, rozglądając się wokoło, powiedział do swoich uczniów: „Jak trudno jest wejść do królestwa Bożego tym, którzy mają majątek”. 24Uczniowie zdumieli się na te słowa, lecz On powtórzył: „Dzieci, jakże trudno jest wejść do królestwa Bożego! 25Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż bogatemu wejść do królestwa Bożego”. 26 Oni tym bardziej się zdumiewali i mówili między sobą: „Któż więc może się zbawić?”. 27Jezus przyjrzał im się uważnie i powiedział: „Dla ludzi to niemożliwe, ale nie dla Boga, bo dla Boga wszystko jest możliwe”. 28Wówczas Piotr powiedział do Niego: „Oto my zostawiliśmy wszystko i poszliśmy za Tobą”. 29Jezus odpowiedział: „Zapewniam was: Każdy, kto opuścił dom, braci, siostry, matkę, ojca, dzieci albo pole ze względu na Mnie i ze względu na Ewangelięs, 30otrzyma stokroć więcej teraz, w tym czasie, domów, braci, sióstr, matek, dzieci i pól wśród prześladowań, a życie wieczne w przyszłości. 31Wielu zaś pierwszych będzie ostatnimi, a ostatnich pierwszymi”.

Page 2235

a) Nie popełnisz morderstwa – zakaz ten odnosi się do ludzi i dotyczy sytuacji, w której bezprawnie pozbawia się kogoś życia. Izraelskie prawodawstwo przewidywało karę śmierci za niektóre przewinienia (np. Wj 19,12n; 21,12-17). b) nie dopuścisz się cudzołóstwa – zakaz cudzołóstwa odnosi się w Dekalogu przede wszystkim do stosunku seksualnego mężczyzny i zamężnej kobiety, a także w ogóle rozpusty. Współżycie z czyjąś żoną rozbija u samych podstaw więź małżeńską i rodzinną, dlatego czyn ten ściąga na cudzołożników szczególny gniew Boga. c) nie będziesz kradł – zakaz kradzieży w istocie odnosi się do uprowadzenia człowieka siłą. Znaczenie takie wynika ze słów użytych w oryginale hebr. (Wj 20,15). Dlatego dalej jest mowa o zakazie grabieży. d) czcij… ojca i matkę – szacunek dla rodziców wiąże się z ich rodzicielstwem. Ponieważ rodzice uczestniczą w Bożej władzy przekazania życia, należy się im cześć podobna do tej, którą okazuje się Bogu.

Trzecia zapowiedź Męki i Zmartwychwstania 32 Byli właśnie w drodze, zdążając do Jerozolimys. Jezus ciągle ich wyprzedzał, tak że się dziwili. A ci, którzy szli za Nim, byli przestraszeni. Jezuss ponownie przywołał Dwunastu i zaczął im mówić o tym, co miało Go spotkać: 33„Oto teraz zdążamy do Jerozolimys. Tam Syn Człowieczys zostanie wydany wyższym kapłanom i nauczycielom Pisma. Oni skażą Go na śmierć i wydadzą poganom. 34Będą z Niego drwić, pluć na Niego, wychłoszczą Go i zabiją, ale po trzech dniach zmartwychwstanie”. zań zawartych w Prawie. Od tych zaś, którzy szukają w życiu „czegoś więcej”, Bóg oczekuje większego wyrzeczenia. Jezus dostrzegł w bogatym człowieku wiele szlachetnych i wzniosłych pragnień, dlatego wskazał mu doskonalszą drogę. Jednak na tej drodze do królestwa Bożego należy oderwać się od dóbr tego świata, które bardzo często przeszkadzają w pełnym otwarciu się na Boga. Ci, którzy poszli za Jezusem, musieli rzeczywiście opuścić wszystko: zarówno rodzinę, jak też całe swoje mienie (Mk 1,16-20; 10,28). Jezus zapewnia ich, że za podjęte wyrzeczenia zostaną stokrotnie wynagrodzeni przez Boga w Jego królestwie. Bogaty człowiek swoim odejściem potwierdził prawdę, że zbytnie przywiązanie do dóbr materialnych może być wielką przeszkodą na drodze do pełnej doskonałości. Jego przykład jest także przestrogą dla wszystkich, którym się wydaje, że dobrobyt sam w sobie przynosi szczęście.

2235

MAREK 10,18-34

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Jakub, syn Zebedeusza, został skazany na śmierć przez Heroda Agryppę w 44 r. (Dz 12,2). Jan nie umarł śmiercią męczeńską, ale także cierpiał z powodu Jezusa: za rządów Domicjana został zesłany na wyspę Patmos (Ap 1,9). b) okup – środki konieczne do uwolnienia więźnia lub niewolnika; mogą to być pieniądze albo ofiara złożona bóstwu. Według prawa ST karą za grzech jest śmierć (Rz 6,23; 1Kor 15,56). Karę tę w zamian za grzeszników poniósł Jezus, płacąc okup własną krwią (Ga 3,13). c) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W jego okolicach Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). W czasach NT ponownie nabrało znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy. d) Rabbuni – oznacza ‘mój mistrzu’. Jest to zwrot wyrażający większe zaangażowanie u tego, kto je wypowiada, niż zwyczajne Rabbi – ‘nauczycielu’ (J 20,16)

9/4/08

8:18 AM

Page 2236

Prośba Jakuba i Jana 35 Wtedy podeszli do Niego synowie Zebedeusza, Jakub i Jan, i powiedzieli: „Nauczycielu, chcemy, żebyś uczynił dla nas to, o co Cię poprosimy”. 36On ich zapytał: „Co takiego chcecie, abym wam uczynił?”. 37Rzekli Mu: „Spraw, abyśmy zasiedli w Twojej chwales: jeden po Twojej prawej stronie, a drugi po lewej”. 38Jezuss im powiedział: „Nie wiecie, o co prosicie. Czy możecie pić kielich, który Ja mam pić, albo przyjąć chrzests, którym Ja mam być chrzczony?”. 39Odpowiedzieli Mu: „Możemy”. Lecz Jezus im powiedział: „Kielich, który Ja mam pić, będziecie pić; i chrzest, którym Ja jestem chrzczony, wy też przyjmieciea. 40Jednak nie do Mnie należy rozdawać miejsca po mojej prawej lub po lewej stronie, lecz dostaną je ci, dla których je przygotowano”. 41Gdy to usłyszało dziesięciu, zaczęli oburzać się na Jakuba i Jana. 42A Jezus przywołał ich do siebie i powiedział: „Wiecie, że ci, którzy są uznawani za władców narodów, ciemiężą je, a ich wielcy dają im odczuć swą władzę. 43Nie tak powinno być wśród was. Ale kto by chciał stać się wielki między wami, niech będzie waszym sługą. 44A kto by chciał być między wami pierwszy, niech będzie niewolnikiem wszystkich. 45Bo Syn Człowieczys nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć i oddać swoje życie jako okupb za wielu”. 46Tak przyszli do Jerychac.

Mt 20,20-28

Uzdrowienie Bartymeusza Kiedy razem z uczniami i sporym tłumem wychodził z Jerycha, siedział przy drodze niewidomy żebrak Bartymeusz, syn Tymeusza. 47Słysząc, że Jezuss z Nazaretu przechodzi, zaczął głośno krzyczeć: „Synu Dawidas, Jezusie, zmiłuj się nade mną!”. 48Wielu nakazywało mu, aby umilkł, lecz on jeszcze głośniej krzyczał: „Synu Dawida, zmiłuj się nade mną!”. 49Wtedy Jezus zatrzymał się i rzekł: „Zawołajcie go!”. I przywołali niewidomego, mówiąc mu: „Odwagi, wstań, woła cię!”. 50On zrzucił z siebie płaszcz, zerwał się i szedł do Jezusa. 51A Jezus zwrócił się do niego: „Co chcesz, abym ci uczynił?”. Niewidomy odpowiedział Mu: „Rabbunid, żebym przejrzał”. 52Odrzekł Jezus: „Idź, twoja wiara cię uzdrowiła”. Zaraz przejrzał i szedł drogąs za Nim.

Mt 20,27-31; Łk 18,35-43

Prośba Jakuba i Jana. Chociaż Jezus już wiele razy wyjaśniał, na czym polega Jego posłannictwo, Jakub i Jan nadal widzą w Nim przywódcę politycznego. Widać, że jeszcze w tym momencie nie pojmują istoty misji swojego Mistrza. Chrzest, o którym Jezus tutaj mówi, oznacza, w pierwotnym znaczeniu użytego tu słowa (baptisma), zanurzenie i chodzi o Jego zanurzenie się w śmierć (Rz 6,3-8). Kielich natomiast, podobnie jak w Mk 14,36, oznacza gorycz męki. Celem posłannictwa Jezusa jest więc krzyż i Zmartwychwstanie. Nie ma On zamiaru naśladować władców ziemskich, lecz chce służyć. Ci zaś, którzy wybrali Jego drogę, też muszą nauczyć się służby drugiemu człowiekowi. Królestwo Boże nie jest bowiem królestwem przemocy i wyzysku, lecz królestwem bezinteresownej miłości. Uzdrowienie Bartymeusza. Niewidomy żebrak należy do nielicznego grona tych, którzy okazali Jezusowi pełną wiarę i zaufanie. Podobnie jak wcześniej dzieci (Mk 10,13), tak samo on musiał pokonać zewnętrzne trudności, aby dotrzeć do Jezusa. Niewidomy w swojej prośbie nazywa Jezusa Synem Dawida. Uznaje więc, że Jezus jest Chrystusem wypełniającym przepowiednie zawarte nie tylko w 2Sm 7,12-16 i Ps 89, ale też w Iz 42,6n. W świetle tego ostatniego tekstu Sługa Pana, utożsamiany z Chrystusem, czyli Mesjaszem, miał leczyć chorych i otwierać oczy niewidomym. Bartymeusz zrozumiał więc właściwie posłannictwo Jezusa. Nic też dziwnego, że po cudownym odzyskaniu wzroku poszedł za Nim.

MAREK 10,35-52

2236

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Działalność Jezusa w Jerozolimie Mt 21,1-11; Łk 19,28-40; J 12,12-19

Ps 118,25n; 2Sm 7,16

Mt 21,18n

Tryumfalny wjazd do Jerozolimy 1 Kiedy zbliżali się do Jerozolimys, od strony Betfagea i Betaniib na Górze Oliwnej, wysłał dwóch swoich uczniów, 2mówiąc im: „Idźcie do wsi, która jest przed wami. Jak tylko wejdziecie do niej, znajdziecie tam uwiązanego osiołka, którego nikt z ludzi jeszcze nie dosiadał. Odwiążcie go i przyprowadźcie. 3Jeśli ktoś was zapyta, dlaczego to robicie, powiedzcie: Pans go potrzebuje, lecz zaraz go odeśle z powrotem”. 4Poszli i znaleźli osiołka przywiązanego u drzwi na zewnętrz przy drodze, i odwiązali go. 5Niektórzy ze stojących tam pytali: „Co to ma znaczyć? Dlaczego odwiązujecie osiołka?”. 6Oni odpowiedzieli, jak im Jezuss polecił. I pozwolili im. 7 Przyprowadzili osiołka do Jezusa i zarzucili na niego swoje płaszcze, a On go dosiadł. 8Wielu słało swoje płaszcze na drodze, a inni zielone gałązki ścięte na polach. 9Ci zaś, którzy szli przed Nim i za Nim, wołali: „Hosannas! Chwałas Temu, który przychodzi w imięs Pana. 10Błogosławiones nadchodzące królestwo naszego ojca Dawida. Hosanna na wysokościach!”. 11 Tak przybył do Jerozolimy, do świątynis. Dokładnie wszystko obejrzał, a że pora była już późna, wyszedł razem z Dwunastoma do Betanii.

11

Page 2237

a) Betfage – hebr. ‘dom wczesnych fig’; wioska położona na wschodnim zboczu Góry Oliwnej niedaleko Betanii. b) Betania – miejscowość na wschodnim zboczu Góry Oliwnej, oddalona ok. 3 km od Jerozolimy.

Drzewo figowe bez owoców 12 Następnego dnia, gdy wychodzili z Betaniib, poczuł głód. 13 Widząc z daleka drzewo figowe pokryte liśćmi, podszedł, aby zobaczyć, czy przypadkiem czegoś na nim nie znajdzie. Lecz kiedy do niego podszedł, nie znalazł nic oprócz liści, gdyż nie był to czas na figi. 14Wtedy powiedział do drzewa: „Niech już nikt nigdy nie je z ciebie owocu!”. A słuchali tego Jego uczniowie. Oczyszczenie świątyni Potem przyszli do Jerozolimys. Kiedy wszedł do świątynis, zaczął z niej wyrzucać sprzedających i kupujących; powy-

Mt 21,12-17; Łk 19,45-48; J 2,13-22 15

Tryumfalny wjazd do Jerozolimy. Takim wjazdem do Jerozolimy Jezus wypełnia przepowiednię zawartą w Za 9,9, którą żydowscy nauczyciele odczytywali w duchu mesjańskim. Jezus ma postać króla tryumfującego, ale zarazem pokornego, gdyż jedzie na małym oślęciu. Ludzie, którzy Go rozpoznają, witają Go jako króla, mając nadzieję, że może nareszcie zacznie urzeczywistniać ich marzenia o wyzwoleniu się spod panowania rzymskiego. Jezus jednak traktuje swój tryumfalny wjazd jako symboliczny akt prorocki. O ile wcześniej zabraniał mówić o sobie, kim jest, o tyle teraz chce, aby uznano Go za Chrystusa, czyli oczekiwanego Syna Dawida. Całą swoją działalnością uświadamia jednak, że nie przychodzi do ludzi z orężem, ale z pokorą, z Bożą miłością i troską o człowieka. Drzewo figowe bez owoców. Szukanie fig wyobraża daremne szukanie sprawiedliwych w Izraelu (np. Jr 8,13; 29,17; Mi 7,1). Figa jest tutaj również symbolem darów Bożych dla Izraela, które nie przyniosły owocu. Utrata przyszłych owoców figi (w. 14) przypomina utratę owoców drzewa życia (Rdz 3,22n). W Mk 11,20n jest mowa o tym, że figowiec wkrótce usechł. Oczyszczenie świątyni. Również tutaj mamy do czynienia z gestem symbolicznym. Na rozległym dziedzińcu pogan sprzedawano baranki i gołębie oraz wymieniano pieniądze, aby ułatwić pielgrzymom nabycie zwierzęcia na ofiarę oraz wpłacenie podatku świątynnego. Wypędzając sprzedających i bankierów, Jezus sprzeciwia się kultowi, który opiera

2237

MAREK 11,1-15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Niektóre późniejsze rękopisy i starożytne tłumaczenia dodają w tym miejscu w. 26 na podstawie Mt 6,15: Lecz jeśli wy nie przebaczycie, także wasz Ojciec, który jest w niebie nie przebaczy waszych przewinień.

9/4/08

8:18 AM

Page 2238

wracał stoły zmieniających pieniądze i ławki sprzedających gołębie 16i nie pozwalał przenosić przez świątynię żadnych przedmiotów. 17Następnie nauczał ich, mówiąc: „Czy nie jest napisane: Mój dom będzie nazwany domem modlitwy dla wszystkich narodów? A wy uczyniliście z niego kryjówkę bandytów”. 18Usłyszeli o tym wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma i szukali sposobu, jak by Go zgładzić. Bali się Go jednak, gdyż cały lud był zachwycony Jego nauką. 19Gdy zapadał wieczór, Jezuss i uczniowie wychodzili poza miasto. Modlitwa pełna wiary 20 Przechodząc rano, zobaczyli drzewo figowe uschnięte od korzeni. 21Piotr przypomniał sobie wypowiedziane o nim słowa i rzekł: „Rabbi, patrz, drzewo figowe, które przekląłeś, uschło”. 22 Jezuss im powiedział: „Miejcie wiarę w Boga! 23Zapewniam was: Jeśli ktoś powie tej górze: «Podnieś się i rzuć się w morze», a nie będzie powątpiewał w sercus, lecz wierzył, że to, co mówi, spełni się, to tak się mu stanie. 24Dlatego mówię wam: Wierzcie, że otrzymaliście wszystko, o co prosicie w modlitwie, a to wam się stanie. 25A kiedy przystępujecie do modlitwy, przebaczajcie, jeśli macie coś przeciw komu, aby również wasz Ojciec, który jest w niebie, przebaczył wasze przewinienia”. [26]a

Mt 21,20-22

Próba podważenia autorytetu Jezusa 27 Przyszli znowu do Jerozolimys. Kiedy Jezuss przechadzał się po świątynis, podeszli do Niego wyżsi kapłani, nauczyciele Pisma i starsi 28i zapytali Go: „Jakim prawem to czynisz? Kto Ci dał władzę, aby tak czynić?”. 29Jezus im odpowiedział: „I ja wam postawię jedno pytanie. Jeśli Mi odpowiecie, to i Ja wam odpowiem, jakim prawem to czynię. 30Czy chrzests Janowy pochodził z nieba, czy od ludzi? Odpowiedzcie Mi!”. 31 Oni rozważali między sobą: „Jeśli powiemy: «Z nieba», to zapyta: «Dlaczego więc nie uwierzyliście mu?». 32Mamy więc powiedzieć, że od ludzi?”. Obawiali się jednak tłumu, ponieważ wszyscy uważali Jana rzeczywiście za prorokas. 33Odpowiedzieli więc Jezusowi: „Nie wiemy”. Jezus im rzekł: „To i Ja wam nie powiem, jakim prawem to czynię”.

Mt 21,23-27; Łk 20,1-8

się tylko na składaniu krwawych ofiar. Zachowanie Jezusa ma wskazać na to, że świątynia powinna służyć przede wszystkim modlitwie i że dostęp do niej powinni mieć wszyscy ludzie, nie tylko Żydzi. Modlitwa pełna wiary. Jezus przy różnych okazjach wskazywał na wartość wiary i jej znaczenie przy uzdrowieniach (zob. zwłaszcza Mk 5,34; 9,23; 10,52). Teraz podsumowuje wszystkie te wypowiedzi, wskazując na ścisły związek wiary z modlitwą. Bóg, zgodnie ze swoją wolą, wysłucha każdej modlitwy, jeżeli człowiek zwraca się do Niego z wiarą i jest wolny od wszelkiej urazy w stosunku do swego bliźniego. Paradoksalnymi słowami: Wierzcie, że otrzymaliście wszystko, o co prosicie w modlitwie (w. 24) Jezus nawołuje do całkowitego zawierzenia Bogu. On bowiem wie o wszystkich potrzebach człowieka i spełnia jego prośby, zanim zostaną wypowiedziane, pod warunkiem jednak, że są zgodne z Jego wolą. Próba podważenia autorytetu Jezusa. Wyżsi kapłani, nauczyciele Pisma i starsi stanowili razem Wysoką Radę (Sanhedryn), która czuwała nad całym życiem religijnym i społecznym w narodzie. W ich pytaniu skierowanym do Jezusa chodziło więc o to, czy ma On władzę przynajmniej taką jak Wysoka Rada, skoro usiłuje dokonywać zmian w świątyni? W swojej odpowiedzi Jezus wyraźnie daje do zrozumienia, że autorytet Jego i Jana Chrzciciela pochodzą z tego samego źródła, a mianowicie bezpośrednio od Boga. Taka zaś władza zdecydowanie przewyższa autorytet Wysokiej Rady.

MAREK 11,16-33

Iz 56,7; Jr 7,11

2238

J 11,22

J 2,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 21,33-46; Łk 20,9-19 Iz 5,1nn

Ps 118,22n

Mt 22,15-22; Łk 20,20-26

9/4/08

8:18 AM

Przypowieść o winnicy i niegodziwych dzierżawcach 1 Potem zaczął mówić do nich w przypowieściachs: „Pewien człowiek zasadził winnicę. Otoczył ją murem, wykopał tłocznię, zbudował wieżę. Następnie wydzierżawił ją i wyjechał. 2W odpowiednim czasie posłał do dzierżawców sługę, aby odebrał od nich część zbiorów winnicy. 3Lecz oni schwytali go, zbili i odesłali z niczym. 4Znowu posłał do nich innego sługę. Temu rozbili głowę i znieważyli go. 5Posłał jeszcze jednego, lecz jego zabili. I wielu innych posłał, z których jednych pobili, a innych zabili. 6Miał jeszcze jednego syna, ukochanego. Posłał go do nich na końcu, mówiąc: «Uszanują mojego syna». 7Lecz dzierżawcy mówili między sobą: «To jest spadkobierca. Chodźcie, zabijmy go, a dziedzictwo będzie nasze». 8Schwytali go, zabili i wyrzucili z winnicy. 9Co więc zrobi pan winnicy? Gdy przybędzie, wytraci dzierżawców, a winnicę odda innym. 10Czy nie czytaliście Pisma: Kamień, który odrzucili budujący, stał się kamieniem węgielnyma. 11 Pan to sprawił i jest to cudems w naszych oczach”. 12 Zamierzali więc Go schwytać, bo zrozumieli, że to o nich powiedział tę przypowieść. Bali się jednak tłumu i dlatego zostawili Go i odeszli.

12

Page 2239

a) kamieniem węgielnym – może chodzić o kamień narożny (węgieł), łączący pionowe ściany budowli, lub kamień umieszczony na szczycie budowli, pełniący rolę zwornika sklepienia. Łączy on i wiąże konstrukcję w zwartą i mocną całość. b) podatek – wszyscy Izraelici, z wyjątkiem dzieci i starców, na znak poddaństwa musieli płacić za siebie podatek Rzymowi. c) podobizna i napis – na srebrnym denarze bitym przez Rzymian widniał z jednej strony wizerunek Cesarza z napisem: T[iberius] Caesar Divini Aug[usti] F[ilius] Augustus, z drugiej, obok ozdobnych liści, napis: Pontif[ex] Maxim[us].

Podatek dla cesarza Następnie wysłano do Niego kilku faryzeuszóws i zwolenników Heroda, aby złapać Go za słowo. 14Przyszli i powiedzieli do Niego: „Nauczycielu, wiemy, że jesteś prawdomówny i nie dbasz o niczyje względy. Nie zważasz na ludzką opinię, lecz nauczasz drogis Bożej zgodnie z prawdą. Czy wolno płacić podatekb cesarzowi, czy też nie? Mamy płacić czy nie płacić?”. 15On przejrzał ich obłudę i powiedział: „Czemu wystawiacie Mnie na próbę? Przynieście Mi denaras, abym go obejrzał”. 16Kiedy przynieśli, zapytał ich: „Czyja to podobizna i napisc?”. Oni Mu odpowiedzieli: „Cesarza”. 17Jezuss rzekł więc do nich: „Oddajcie cesarzowi, co cesarskie, a Bogu to, co Boskie”. I byli pełni podziwu dla Niego. 13

Przypowieść o winnicy i niegodziwych dzierżawcach. Przypowieść ta, nawiązująca do Iz 5,1-7, jest typową alegorią. Winnica symbolizuje Izraela, jej dzierżawcy – przywódców narodu, gospodarz – Boga, słudzy gospodarza – proroków, a ukochany syn – samego Jezusa. Naród izraelski przez całe swoje dzieje okazywał Bogu niewierność, której najbardziej drastycznym wyrazem jest zabicie Jego umiłowanego Syna (Mk 1,11). Niewierność ta w końcu musi być ukarana, lecz Jezus nie mówi wprost, w jaki sposób. Z tej niewierności Bóg wyprowadził jednak dobro, ponieważ w wyniku odrzucenia Jezusa przez Żydów Ewangelia o zbawieniu wyszła poza granice Izraela i dotarła także do pogan (Rz 11,11n). Podatek dla cesarza. Jezus nie odpowiada wprost na postawione Mu pytanie, bo każda taka odpowiedź mogłaby być użyta przeciwko Niemu. Swoją odpowiedzią chce natomiast wskazać na coś o wiele ważniejszego: Człowiek powinien przede wszystkim Bogu oddawać należną cześć, a to nie koliduje z podporządkowaniem się rozporządzeniom cesarza.

2239

MAREK 12,1-17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Tzw. prawo lewiratu (łac. levir – ‘szwagier’), opierające się na Pwt 25,5-10 nakazywało szwagrowi poślubić żonę zmarłego brata, gdy nie pozostawił on potomka. Chodziło o utrwalenie imienia rodziny i o zapewnienie dziedzica zmarłemu.

9/4/08

8:18 AM

Page 2240

O zmartwychwstaniu 18 Wtedy podeszli do Niego saduceuszes, którzy twierdzą, że nie ma zmartwychwstania, i zadali Mu pytanie: 19„Nauczycielu, Mojżesz zarządził, że jeśli umrze czyjś brat i pozostawi żonę, a nie zostawi potomka, to jego brat ma wziąć ją i wzbudzić potomstwo swemu bratua. 20Było siedmiu braci. Pierwszy pojął żonę, a umierając, nie pozostawił potomka. 21Drugi ją wziął i też umarł bezdzietny, podobnie trzeci. 22I żaden z siedmiu nie zostawił potomka. W końcu po nich wszystkich umarła i ta kobieta. 23Skoro siedmiu miało ją za żonę, przy zmar twychwstaniu – jeśli powstaną – którego z nich będzie żoną?”. 24Jezuss powiedział: „Czyż nie dlatego błądzicie, że nie znacie Pisma ani mocy Boga? 25Przecież kiedy powstaną z martwych nie będą się ani żenić, ani za mąż wychodzić, ale będą jak aniołowies w niebie. 26Co zaś tyczy się umarłych, że zmartwychwstaną, to czy nie czytaliście o krzewie w księdze Mojżesza? Bóg powiedział do niego: «Ja jestem Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba». 27Bóg nie jest Bogiem umarłych, lecz żywych. Bardzo się mylicie”. Największe przykazanie Wówczas podszedł jeden z nauczycieli Pisma, który słyszał ich rozmowę. Widząc, że Jezuss dobrze im odpowiedział, zapytał Go: „Które przykazanies jest pierwsze ze wszystkich?”. 29 Jezus rzekł: „Pierwsze jest: Słuchaj, Izraelus! Pan, Bóg nasz, jest Panems jedynym. 30Będziesz miłował Pana, swego Boga, całym swoim sercems, całą swoją dusząs, całym swoim umysłem i całą swoją mocą. 31Drugie jest to: Będziesz miłował swego bliźniegos jak siebie samego. Nie ma innego przykazania większego od tych”. 32Powiedział do niego nauczyciel Pisma: „Bardzo dobrze, Nauczycielu, słusznie powiedziałeś, bo jeden jest i poza Nim nie ma innego. 33Miłować Go całym sercem, całym rozumem i całą mocą i miłować bliźniego jak siebie samego o wiele więcej znaczy niż wszystkie całopalenias i ofiarys”. 34 Jezus, widząc, że rozsądnie odpowiedział, rzekł do niego: „Niedaleko jesteś od królestwa Bożego”. I odtąd nikt już nie odważył się Go pytać. 28

O zmartwychwstaniu. Saduceusze uznawali za święte tylko Pięć Ksiąg Mojżesza (Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt). Dlatego Jezus w swojej odpowiedzi posługuje się cytatem z Drugiej Księgi Mojżesza, czyli Księgi Wyjścia (3,6). W księdze tej nie ma wprost mowy o zmartwychwstaniu. Skoro jednak Bóg przedstawia się jako Bóg Abrahama, oznacza to, że Abraham nadal żyje, choć – sądząc po ludzku – umarł. Błąd saduceuszów polegał więc na tym, że źle interpretowali teksty święte i nie przyjmowali innych ksiąg pochodzących od Boga; także źle wyobrażali sobie zmartwychwstanie, które nie jest i nie może być zwykłym przedłużeniem obecnego życia. Człowiek zmartwychwstały nie będzie troszczył się więcej ani o pokarm, ani o zakładanie rodziny. Będzie żył zupełnie nowym życiem, mając przemienione ciało na wzór chwalebnego ciała Chrystusa (1Kor 15,35-53). Największe przykazanie. Nauczyciele Pisma obliczyli, że w całym Prawie jest 613 przykazań, i wielokrotnie sami spierali się o hierarchię nakazów i zakazów. Znaczenie odpowiedzi Jezusa polega na tym, że z wielkiej liczby praw wydobył dwa przykazania, z których pierwsze dotyczyło miłości Boga, drugie miłości bliźniego, i uznał je za najważniejsze. Cała moralność chrześcijańska powinna więc opierać się na miłości (Rz 13,8-10).

MAREK 12,18-34

2240

Mt 22,23-33; Łk 20,27-40 Pwt 25,5

Wj 3,6

Mt 22,34-40; Łk 10,25-28

Pwt 6,4n

Kpł 19,18

Pwt 4,35

1Sm 15,22; Ps 40,7-9; Am 5,21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 22,41-46; Łk 20,41-44

Ps 110,1

Mt 23,6n; Łk 20,45-47

Łk 21,1-4

9/4/08

8:18 AM

Nierozpoznanie godności Jezusa 35 Nauczając w świątynis, Jezuss zapytał: „Na jakiej podstawie nauczyciele Pisma mówią, że Chrystuss jest synem Dawidas? 36 Przecież sam Dawid z natchnienia Ducha Świętego mówi: Pans powiedział do mojego Pana: Usiądź po mojej prawej stronie, aż położę twych wrogów pod twoje stopy. 37 Skoro Dawid nazywa Go Panem, to jak może On być jego synem?”. A wielki tłum chętnie Go słuchał. Zarzuty wobec nauczycieli Pisma 38 Nauczał dalej: „Miejcie się na baczności przed nauczycielami Pisma. Chętnie chodzą w wytwornych szatach, lubią pozdrowienia na placach, 39pierwsze krzesła w synagogachs i honorowe miejsca na ucztach. 40Objadają domy wdów i dla pozoru długo się modlą. Ich spotka surowszy wyrok”. Wdowi grosz Potem, siedząc naprzeciw skarbony, przypatrywał się, jak tłum wrzucał do niej drobne pieniądze. Wielu bogatych wrzucało wiele. 42Gdy przyszła pewna uboga wdowa, wrzuciła dwie drobne monetya, czyli jeden kwadransb. 43Wtedy przywołał swoich uczniów i powiedział do nich: „Zapewniam was: Ta uboga wdowa wrzuciła więcej od wszystkich, którzy wrzucali do skarbony. 44Wszyscy bowiem wrzucali z tego, co im zbywało, a ona ze swego ubóstwa wrzuciła wszystko, co miała, całe swoje utrzymanie”c. 41

Mt 24,1n; Łk 21,5n

Page 2241

a) dwie drobne monety – dosł. dwa leptony. Były to najmniejsze pieniążki będące wówczas w obiegu w Palestynie. b) kwadrans – to drobna rzymska moneta, której wartość wynosiła 1/64 denara. c) Na terenie świątyni znajdował się dziedziniec kobiet, gdzie stało 13 lejkowatych koszy, do których ludzie wrzucali pieniądze jako ofiarę na utrzymanie sanktuarium. Ofiara wdowy nie wniosła wiele do skarbca świątynnego, ale Jezus sławi jej czyn, ponieważ ukazuje on wielkie poświęcenie tej kobiety. Z miłości do Boga i Jego domu oddała wszystko, co miała, choć połowę (1 monetę) mogła zachować dla siebie na zakup środków koniecznych do życia. d) Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.) Izraelici odbudowali świątynię w bardzo skromnej postaci (Ag 2,3). Na polecenie Heroda Wielkiego (rządził w latach 40-4 przed Chr.) została ona rozbudowana z wielkim rozmachem. W czasach Jezusa wciąż jeszcze trwały prace wykończeniowe, które zakończono dopiero w 64 r. po Chr., czyli sześć lat przed zburzeniem świątyni przez Rzymian.

Zapowiedź zburzenia świątyni 1 Gdy wychodził ze świątynis, odezwał się do Niego jeden z Jego uczniów: „Nauczycielu, patrz, co za kamienie i co za budowle!”. 2Lecz Jezus mu odpowiedział: „Widzisz te wielkie budowle? Nie pozostanie tu kamień na kamieniu. Wszystko legnie w gruzach!”d.

13

Mt 10,17-23; 24,3-14; Łk 21,7-19

Mk 1,29

Początek nieszczęść Kiedy siedział na Górze Oliwnej, naprzeciw świątynis, Piotr, Jakub, Jan i Andrzej pytali Go na osobności: 4„Powiedz nam, kiedy to nastąpi? I jaki będzie znak, że to wszyst3

Nierozpoznanie godności Jezusa. Żydzi uważali Psalm 110 za mesjański. Byli też przekonani, że Chrystus, czyli Mesjasz, będzie pochodził z rodu Dawida. W psalmie tym Dawid nazywa jednak swego potomka Panem, a w tamtej kulturze takim tytułem grzecznościowym syn nazywał swego ojca, nigdy odwrotnie. Z tych natchnionych słów wynika, że oczekiwany mesjasz będzie kimś większym od Dawida, największego z królów. Kiedy pierwsi chrześcijanie nazywali Jezusa Panem (gr. kyrios), wyrażali tym samym Jego boską godność (w gr. tłumaczeniu ST kyrios zastępuje imię Boga). Początek nieszczęść. Wychodząc od pytania uczniów o znaki zapowiadające zburzenie świątyni, Jezus rozpoczyna tzw. „mowę eschatologiczną”, która odnosi się przede wszystkim do bliskich w czasie losów Kościoła i Jerozolimy.

2241

MAREK 12,35 — 13,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) sądom – chodzi o żydowskie sądy lokalne, w odróżnieniu od Wysokiej Rady (Sanhedrynu; zob. Słownik).

9/4/08

8:18 AM

Page 2242

ko zacznie się spełniać?”. 5Wtedy Jezuss zaczął do nich mówić: „Uważajcie, aby was ktoś nie zwiódł. 6Wielu przyjdzie w moim imienius i będzie mówić: «Ja jestem». I wielu wprowadzą w błąd. 7Kiedy usłyszycie o wojnach i dotrą do was wieści z wojen, nie trwóżcie się! Musi się to wydarzyć, ale to jeszcze nie koniec. 8Powstanie bowiem naród przeciw narodowi i królestwo przeciw królestwu. W różnych miejscach będą trzęsienia ziemi i nastanie głód. To początek boleści! 9 Wy zaś miejcie się na baczności. Będą was wydawać sądoma i bić was będą w synagogachs. Ze względu na Mnie postawią was przed namiestników i królów, abyście dali świadectwo wobec nich. 10Lecz najpierw Ewangelias musi być głoszona wszystkim narodom. 11Gdy was poprowadzą, aby was wydać, nie mar twcie się wcześniej o to, co macie mówić. Mówcie to, co wtedy będzie wam dane, bo nie wy będziecie mówili, ale Duch Święty. 12Brat wyda na śmierć brata, a ojciec dziecko. Dzieci wystąpią przeciwko rodzicom i wydadzą ich na śmierć. 13Będziecie znienawidzeni przez wszystkich z powodu mojego imienia. Lecz ten, kto wytrwa do końca, będzie zbawiony. Wielkie prześladowanie Kiedy ujrzycie bluźnierczą obrzydliwość, wzniesioną tam, gdzie stać nie powinna – kto czyta, niech rozumie – wtedy mieszkańcy Judeis niech uciekają w góry. 15Kto będzie na tarasie, niech nie schodzi i nie wchodzi do mieszkania, aby coś zabrać. 16A kto będzie na polu, niech nie wraca po płaszcz. 17Biada w te dni kobietom w ciąży i karmiącym. 18 Módlcie się także, aby to nie wypadło w zimie. 19W tym czasie nastanie taki ucisk, jakiego dotąd jeszcze nie było od początku stworzenia, dokonanego przez Boga, i jakiego nigdy nie będzie. 20Gdyby Pans nie skrócił tego czasu, nikt by nie ocalał. Lecz ze względu na tych, których sobie wybrał, skrócił ten czas. 21Wtedy, jeśli ktoś wam powie: «Oto Chrystuss jest tutaj», «oto jest tam» – nie wierzcie. 22Pojawią się bowiem fałszywi chrystusi i fałszywi prorocys. Będą czynić znaki i cudas, aby – jeśli to możliwe – wprowadzić w błąd wybranych. 23Miejcie więc oczy szeroko otwar te! Wszystko wam zapowiedziałem. 14

Dopiero później chrześcijanie zaczęli w niej doszukiwać się treści odnoszących się do końca świata. Jezus przestrzega w niej, aby Jego uczniowie nie słuchali sensacji i nie wpadali w panikę przy każdej pogłosce o wojnie. Nie powinni też wierzyć oszustom, którzy będą podawać się za Chrystusa. Dla uczniów najważniejszym zadaniem ma być zawsze głoszenie Ewangelii. Niejednokrotnie narażą się na przeciwności ze strony najbliższych, a nawet na dotkliwe prześladowania. Powinni mieć jednak niezachwianą pewność, że Bóg ze swoją mocą i łaską nigdy ich nie opuści. Wielkie prześladowanie. Określenie bluźniercza obrzydliwość (w. 14) jest aluzją do ołtarza Zeusa Olimpijskiego, zbudowanego w 167 r. przed Chr. przez Antiocha IV w świątyni jerozolimskiej (1Mch 1,54). Tutaj chodzi, być może, o obrazową zapowiedź zbezczeszczenia i zburzenia świątyni przez pogan. Upadek Jerozolimy ma być sygnałem dla chrześcijan, aby uciekali z Judei. Jednak wbrew zapewnieniom fałszywych chrystusów i proroków nie powinni się łudzić myślą, że wtedy skończą się ich cierpienia. Powinni mocno zaufać Bogu i wytrwać w swojej wierze.

MAREK 13,5-23

2242

Mk 16,15

Mt 10,36

Mt 24,15-27; Łk 21,20-24 1Mch 1,54; Dn 9,27; 11,31; 12,11

Dn 12,1

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 24,29-31; Łk 21,25-28 Iz 13,10

Iz 34,4

Dn 7,13n

Pwt 30,3n; Za 2,6.10

Mt 24,32-35; Łk 21,29-33

9/4/08

8:18 AM

Page 2243

Przyjście Syna Człowieczego 24 W tych dniach, po tej udręce, słońce się zaćmi, księżyc straci blask 25 i gwiazdy będą spadały z nieba, a moce, które są w niebie zostaną wstrząśnięte. 26 Wtedy ujrzą Syna Człowieczegos przychodzącego na obłokach z wielką mocą i chwałąs. 27Wówczas pośle aniołóws i zbierze swoich wybranych z czterech stron świata, od krańców ziemi aż po krańce nieba. Przypowieść o drzewie figowym 28 Uczcie się na przykładzie drzewa figowego: Gdy jego gałązka staje się miękka i wypuszcza liście, rozpoznajecie, że zbliża się lato. 29Tak też i wy, gdy zobaczycie, że to się dzieje, wiedzcie, że jest blisko, we drzwiach. 30Zapewniam was: Nie przeminie to pokolenie, dopóki nie spełni się to wszystko. 31 Niebo i ziemia przeminą, ale moje słowa nie przeminą. Konieczność czuwania O tym jednak, kiedy nadejdzie ten dzień i godzina, nikt nie wie: ani aniołowies w niebie, ani Syn, tylko Ojciec. 33Miejcie oczy szeroko otwarte, czuwajcie, gdyż nie wiecie, kiedy nadejdzie odpowiedni czas. 34Będzie podobnie jak z człowiekiem, który udał się w podróż. Zostawił swój dom, powierzając sługom staranie o wszystko. Każdemu wyznaczył zajęcie, a stróżowi kazał czuwać. 35Dlatego czuwajcie, bo nie wiecie, kiedy pan domu przyjdzie: wieczorem czy o północy, w czas piania kogutów czy o wschodzie słońca, 36aby przychodząc nagle, nie zastał was śpiących! 37To, co wam mówię, mówię wszystkim: Czuwajcie!”.

Mt 24, 36-42; 25,13-15; Łk 19,12n; 32 12,38.40

Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa Mt 26,1-5; Łk 22,1n; J 11,45-53

Spisek na życie Jezusa 1 Za dwa dni przypadała Paschas i Święto Przaśników. Wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma zastanawiali się, w jaki sposób podstępnie pojmać i zabić Jezusas. 2Lecz mówili:

14

Przyjście Syna Człowieczego. Użyte tu określenia czasowe: w tych dniach i wtedy należy rozumieć bardzo ogólnie. Jezus Chrystus przyjdzie powtórnie w chwale i pośród szczególnych znaków kosmicznych, jak to przepowiedział w swojej wizji prorok Daniel (Dn 7,13n). Nikt jednak nie wie, kiedy to nastąpi. Dlatego należy wciąż czuwać i być zawsze przygotowanym na tę szczególną chwilę. Przypowieść o drzewie figowym. W ww. 28-30 Jezus powraca do pytania apostołów z w. 4, dając do zrozumienia, że prześladowania, cierpienia i zburzenie świątyni nastąpi, zanim przeminie ich pokolenie. Marek pisał swoją Ewangelię wkrótce po straszliwych prześladowaniach za Nerona, świątynia zaś i cała Jerozolima została zburzona przez Tytusa w roku 70 po Chr., pod koniec wojny żydowsko-rzymskiej. Konieczność czuwania. Bóg ma wobec ludzi i całego świata szczególne plany, które do określonego przez Boga momentu muszą pozostać zakryte zarówno przed ludźmi, jak też przed aniołami. Jezus jako Syn Boży zna zbawcze zamiary swego Ojca i przyszedł na ziemię, aby je objawić ludziom. Jednak to Bóg Ojciec decyduje o ostatecznych losach świata. Człowiek musi czuwać, nigdy bowiem nie wie, kiedy Bóg przyjdzie do niego, aby go wezwać do siebie.

2243

MAREK 13,24 — 14,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) nardowego olejku – wytwarzano go z korzenia rośliny występującej w Himalajach i przechowywano w alabastrowych pojemnikach. Z racji olbrzymiej ceny używano go jako perfum tylko przy wyjątkowych okazjach (Pnp 1,12). b) Zgodnie z powszechnie obowiązującym wówczas obyczajem helleńskim Paschę (podobnie jak też bardziej wystawny posiłek w domu bogatej osoby) spożywano, leżąc na sofach, dywanach lub odpowiednich matach. Marek informuje tu, że cała posadzka Wieczernika była pokryta dywanami, na których Jezus i Jego uczniowie mogli się położyć.

9/4/08

8:18 AM

Page 2244

„Tylko nie podczas święta, żeby nie doszło do rozruchów wśród ludu”. Namaszczenie w Betanii 3 Kiedy Jezuss był w Betanii, w domu Szymona Trędowatego, i siedział za stołem, przyszła kobieta, niosąc alabastrowy flakonik prawdziwego nardowego olejkua, który był bardzo drogi. Otworzyła flakonik i wylała olejek na Jego głowę. 4A niektórzy z obecnych mówili między sobą z oburzeniem: „Po co tak marnować olejek? 5Przecież można go było sprzedać za więcej niż trzysta denaróws, a pieniądze rozdać ubogim”. I robili jej wyrzuty. 6Lecz Jezus powiedział: „Zostawcie ją w spokoju. Dlaczego sprawiacie jej przykrość? Spełniła dobry uczynek względem Mnie. 7Ubogich stale będziecie mieć u siebie i kiedy chcecie, możecie im dobrze czynić. Mnie natomiast nie będziecie mieć zawsze. 8Ona uczyniła to, co mogła. Namaściłas już moje ciałos na pogrzeb. 9Dlatego zapewniam was: Wszędzie, gdziekolwiek na świecie będzie głoszona Ewangelias, będą również ją wspominać, opowiadając o tym, co uczyniła”.

Mt 26,6-13; J 12,1-8

Zdrada Judasza Wtedy Judasz Iskariota, jeden z Dwunastu, poszedł do wyższych kapłanów, aby im Go wydać. 11Kiedy to usłyszeli, ucieszyli się i obiecali mu zapłacić. Odtąd szukał okazji, aby Go wydać.

Mt 26,14-16; Łk 22,3-6

Pascha razem z uczniami 12 Pierwszego dnia Przaśników, kiedy ofiarowywano Paschęs, uczniowie zapytali Jezusas: „Gdzie chcesz, abyśmy poszli i przygotowali Ci do spożycia Paschę?”. 13Posłał więc dwóch uczniów z poleceniem: „Idźcie do miasta. Wyjdzie wam naprzeciw człowiek, niosący dzban wody. Idźcie za nim 14i tam, dokąd wejdzie, powiecie gospodarzowi: «Nauczyciel pyta: Gdzie jest dla Mnie pokój, w którym spożyję Paschę z moimi uczniami?». 15On wskaże wam na górze dużą salę, usłaną i gotowąb. Tam przygotujcie dla nas”. 16Uczniowie wybrali się i przyszli do miasta, gdzie znaleźli wszystko, jak im powiedział. I przygotowali Paschę. 17Z nastaniem wieczoru, przyszedł tam z Dwunastoma. 18A kiedy usiedli za stołem i zaczęli jeść, Jezus rzekł: „Zapewniam was: Jeden z was, jedzących ze Mną, zdradzi Mnie!”. 19Zaczęli się smucić i pytać

Mt 26,17-25; Łk 22,7-14.21-23; J 13,21-30

10

Namaszczenie w Betanii. Wartość tego olejku (300 denarów) była równa rocznej zapłacie robotnika. Gest kobiety mógł więc uchodzić za rozrzutność. Mimo to Jezus pochwala czyn kobiety, wskazując na powagę chwili: On już wkrótce umrze i nie będzie czasu, aby przed złożeniem Jego ciała do grobu namaścić je zgodnie ze zwyczajem (Mk 15,46; 16,1). Tak więc kobieta, nie wiedząc o tym, spełniła jeszcze przed Jego śmiercią czyn miłosierdzia. Pascha razem z uczniami. Zgodnie z przepisami Prawa wieczerzę paschalną należało spożyć na terenie Jerozolimy. Dlatego mieszkańcy miasta byli zobowiązani udzielać gościny pielgrzymom przybywającym z różnych stron świata.

MAREK 14,3-19

2244

Pwt 15,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

jeden przez drugiego: „Chyba nie ja?”. 20On odpowiedział: „Jeden z Dwunastu, ten, który zanurza ze Mną rękę w misie. 21Wprawdzie Syn Człowieczys odchodzi, bo tak jest o Nim napisane, lecz biada temu człowiekowi, który zdradza Syna Człowieczego. Byłoby lepiej dla tego człowieka, gdyby się nie narodził”a. Mt 26,26-30; Łk 22,15-20

1Kor 11,23-25

Ustanowienie Eucharystii 22 Podczas posiłku wziął chleb, odmówił modlitwę uwielbienia, połamał i dał im, mówiąc: „Bierzcie, to jest ciało moje”. 23Następnie wziął kielich, odmówił modlitwę dziękczynnąb i podał im. I pili z niego wszyscy. 24Potem powiedział do nich: „To jest moja krews przymierzas, która wylewa się za wielu. 25Zapewniam was: Odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu aż do dnia, kiedy będę go pił nowy w królestwie Bożym”. 26Potem, śpiewając hymnyc, wyszli w stronę Góry Oliwnej.

Page 2245

a) Ostatnia Wieczerza zaczyna się w atmosferze smutku z powodu zapowiedzianej przez Jezusa zdrady. Zdrajcą jest jeden z najbliższych uczniów, których Jezus umiłował i wprowadził w najgłębsze tajemnice królestwa Bożego (Mk 4,10n). „Biada”, które Jezus wypowiada nad Judaszem, nie jest zapowiedzią jego wiecznego potępienia, ale przestrogą, że każda zdrada Chrystusa jest czynem niegodziwym. Odtąd imię Judasza zawsze będzie się kojarzyło z niewiernością i podstępem. b) modlitwę dziękczynną – od gr. czasownika eucharisto pochodzi słowo Eucharystia, przyjęte przez chrześcijan jako jedna z nazw Mszy św. Inne to: Wieczerza Pańska (1Kor 11,20), Łamanie Chleba (Dz 2,42.46; 20,7.11), Pamiątka Pana (1Kor 11,25n), Najświętsza Ofiara. c) hymny – psalmy tworzące Hallel, tj. zbiór Psalmów 113 – 118; śpiewano je na zakończenie uczty paschalnej. d) godzina – zob. J 2,4+.

Zapowiedź zaparcia się Piotra Wtedy Jezuss powiedział im: „Wszyscy zwątpicie, gdyż jest napisane: Uderzę pasterza, a rozproszą się owce. 28Lecz po moim Zmartwychwstaniu wyprzedzę was do Galileis”. 29Na to rzekł Mu Piotr: „Choćby wszyscy zwątpili, ja nie zwątpię!”. 30 Odpowiedział mu Jezus: „Zapewniam cię: Jeszcze dzisiaj, tej nocy, zanim kogut dwa razy zapieje, ty trzy razy się Mnie wyprzesz”. 31Ale on tym bardziej zapewniał: „Choćby mi przyszło razem z Tobą umrzeć, nie wyprę się Ciebie”. Podobnie mówili wszyscy.

Mt 26,31-35; Łk 22,31-34; J 13,36-38 27 Za 13,7

Mt 26,36-46; Łk 22,39-46

Mk 5,37; 9,2

Modlitwa w Getsemani Gdy przyszli do posiadłości zwanej Getsemani, Jezuss powiedział do swoich uczniów: „Usiądźcie tutaj, a Ja będę się modlił”. 33Następnie zabrał ze sobą Piotra, Jakuba i Jana. Zaczął też drżeć i odczuwać lęk. 34Wtedy powiedział im: „Moja duszas jest śmiertelnie smutna. Zostańcie tu i czuwajcie!”. 35 Po czym odszedł nieco dalej, upadł na ziemię i modlił się, aby – jeśli to możliwe – ominęła Go ta godzinad. 36Mówił: 32

Przypuszcza się, że dom, w którym Jezus spożył swoją ostatnią wieczerzę z uczniami, należał do matki Marka, autora tej Ewangelii, i że właśnie to pomieszczenie stało się potem miejscem modlitwy pierwszych chrześcijan (Dz 12,12). Ustanowienie Eucharystii. Do głównych potraw w czasie wieczerzy paschalnej należał baranek, chleb przaśny, gorzkie zioła i wino. Przed spożyciem chleba i wypiciem wina ojciec rodziny odmawiał odpowiednie błogosławieństwo. Jezus postępuje tu zgodnie z ustalonymi w tradycji zwyczajami, lecz nadaje im nową wartość. Dokonuje w Wieczerniku przemiany chleba i wina w swoje Ciało i Krew, ustanawiając sakrament Eucharystii. Zapowiedź zaparcia się Piotra. Dialog ten, a także opis zaparcia się Piotra w Mk 14,66-72, jest przestrogą dla wszystkich, którzy są zbyt pewni siebie i zbyt pochopnie składają obietnice. Historia ta, którą prawdopodobnie sam Piotr opowiadał później ze skruchą, uczy chrześcijan pokory i zawierzenia bardziej łasce Bożej niż własnym siłom. Modlitwa w Getsemani. Godziny spędzone przez Jezusa w Ogrodzie Oliwnym są przepełnione samotnością, trwogą i modlitwą. Decyzję o wzięciu na siebie krzyża podjął przed wiekami jako Bóg i przez całe swoje ziemskie życie konsekwentnie zmierzał ku temu celowi; jako człowiek odczuwa jednak trwogę przed męką. Mimo to w swojej modlitwie wyraża przede wszystkim głębokie zaufanie wobec Ojca i całkowite poddanie się Jego woli. Postawa Jezusa jest

2245

MAREK 14,20-36

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) młodzieniec – mowa tu prawdopodobnie o ewangeliście Marku, który mógł być jedynym świadkiem modlitwy Jezusa w Ogrodzie Oliwnym, podczas gdy wszyscy apostołowie spali.

9/4/08

8:18 AM

Page 2246

„Abba, Ojcze. Dla Ciebie wszystko jest możliwe, oddal ten kielich ode Mnie! Jednak nie to, co Ja chcę, ale co Ty”. 37Kiedy wrócił, zastał ich śpiących. Rzekł do Piotra: „Szymonie, śpisz? Jednej godziny nie mogłeś czuwać? 38Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie. Duch wprawdzie gorliwy, ale ciałos słabe”. 39Odszedł ponownie i modlił się tymi samymi słowami. 40Gdy wrócił, znowu zastał ich śpiących, gdyż oczy im się zamykały. I nie wiedzieli, co Mu odpowiedzieć. 41Kiedy po raz trzeci przyszedł, powiedział do nich: „Znowu śpicie i odpoczywacie? Dosyć! Nadeszła godzina. Oto Syn Człowieczys zostaje wydany w ręce grzeszników. 42 Wstańcie, chodźmy! Oto nadchodzi ten, który Mnie wydaje”. Zdrada i pojmanie Jezusa Kiedy On jeszcze mówił, zjawił się Judasz, jeden z Dwunastu, a z nim tłum z mieczami i kijami wysłany przez wyższych kapłanów, nauczycieli Pisma i starszychs. 44Zdrajca umówił się z nimi na taki znak: „Ten, którego pocałuję, to On. Schwytajcie Go i prowadźcie ostrożnie!”. 45Skoro tylko przyszedł, natychmiast podszedł do Jezusas i rzekł: „Nauczycielu”, i pocałował Go. 46A oni rzucili się na Niego i pochwycili Go. 47Jeden z tych, którzy tam stali, dobył miecza, uderzył sługę najwyższego kapłanas i odciął mu ucho. 48Rzekł do nich Jezus: „Wyszliście z mieczami i kijami jak po przestępcę, żeby mnie pojmać. 49Codziennie byłem wśród was, nauczając w świątynis, a nie pojmaliście Mnie. Jednak, niech się wypełnią Pisma!”. 50Wtedy wszyscy opuścili Go i uciekli. 51A pewien młodzienieca szedł za Nim, owinięty tylko w płótno. Próbowano go pochwycić, 52lecz on porzucił płótno i uciekł nagi. 43

Jezus przed Wysoką Radą 53 Przyprowadzono Jezusas do najwyższego kapłanas. Zebrali się tam wszyscy wyżsi kapłani, starsis i nauczyciele Pisma. 54 Piotr zaś szedł za Nim z daleka aż na dziedziniec najwyższego kapłana. Siedział tam wśród służby i grzał się przy ognisku. 55Tymczasem wyżsi kapłani i cała Wysoka Radas szukali dowodów przeciwko Jezusowi, aby Go skazać na śmierć, lecz nie znajdowali. 56Wielu wprawdzie fałszywie zenauką i wzorem do naśladowania dla tych wszystkich, którzy doświadczają osamotnienia lub przeżywają szczególne trudności. Daje On przykład, jak we wszystkim zawierzyć Bogu, który jest dobrym Ojcem i w swojej opatrzności tak kieruje ludzkimi krokami, aby człowiek mógł osiągnąć prawdziwe dobro i szczęście. Zdrada i pojmanie Jezusa. Jezus swoją działalnością, Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem wypełnia wszystko to, co o Nim napisali prorocy. Pokonując trwogę, wychodzi naprzeciw swoim oprawcom, świadomy tego, co Go czeka. Nie chce, aby cokolwiek przeszkodziło w wypełnieniu się woli Jego Ojca, który postanowił przez Jego krzyż dokonać zbawienia ludzkości. Jezus przed Wysoką Radą. W czasie przesłuchania przed Wysoką Radą Jezus pierwszy raz otwarcie oświadcza, że jest Chrystusem. Czyni to, odnosząc do siebie tekst z Dn 7,13n, w którym Chrystus, czyli Mesjasz, nazwany jest Synem Człowieczym. W wizji proroka Daniela postać przychodząca na obłokach i zasiadająca po prawej stronie Boga (słowo Moc zastępuje niewymawialne imię Boga), jest istotą nadziemską. Jezus więc, według Żydów, którzy uzna-

MAREK 14,37-56

2246

Mk 9,6

Mt 26,47-56; Łk 22,47-53; J 18,3-12

Am 2,16 Mt 26,57-68; Łk 22,54n.63-71; J 18,13n.19-24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Dz 6,14; 2Kor 5,1

Ps 110,1; Dn 7,13

9/4/08

8:18 AM

znawało przeciwko Niemu, ale ich zeznania nie były zgodne. 57Niektórzy wystąpili i tak fałszywie zeznawali przeciwko Niemu: 58„Słyszeliśmy, jak On mówił: «Zburzę tę świątynięs wzniesioną przez ludzi, a w ciągu trzech dni zbuduję inną, która nie będzie wzniesiona ludzką ręką»”. 59Lecz i te zeznania nie były zgodne. 60Wtedy wyszedł na środek najwyższy kapłan i zapytał Jezusa: „Nic nie odpowiadasz na to, co oni zeznają przeciw Tobie?”. 61On jednak milczał i nic nie odpowiedział. Wówczas najwyższy kapłan zapytał Go jeszcze: „Czy Ty jesteś Chrystusems, Synem Błogosławionego?”. 62 Jezus odpowiedział: „Ja jestem. Ujrzycie Syna Człowieczegos, siedzącego po prawej stronie Mocy i przychodzącego wśród obłoków niebieskich”. 63Wtedy najwyższy kapłan, rozdzierając swoje szaty, powiedział: „Na co potrzeba nam jeszcze świadków? 64Słyszeliście bluźnierstwo. Co o tym sądzicie?”. A oni wszyscy orzekli, że winien jest śmierci. 65Niektórzy też zaczęli pluć na Niego, zasłaniali Mu twarz i bili Go, mówiąc: „Zgaduj!”. Również słudzy Go policzkowali.

Page 2247

a) Piłat – piąty namiestnik (prokurator) prowincji rzymskiej, obejmującej Judeę, Samarię i Idumeę. Pełnił ten urząd przez 10 lat (26-36 po Chr.). Autorzy NT nie oceniają Poncjusza Piłata całkiem negatywnie, a późniejsi apologeci chrześcijańscy piszą, że nawet sprzyjał chrześcijanom. Przebywał zwykle w Cezarei Nadmorskiej, ale na wielkie święta żydowskie udawał się do Jerozolimy, aby czuwać nad spokojem w Świętym Mieście, do którego ściągały tłumy pielgrzymów.

Zaparcie się Piotra Kiedy Piotr znajdował się na dole na dziedzińcu, przyszła jedna ze służących najwyższego kapłanas. 67Zobaczyła grzejącego się Piotra, przyjrzała mu się i rzekła: „I ty byłeś z Nazarejczykiem Jezusems”. 68Lecz on zaprzeczył: „Ani nie wiem, ani nie rozumiem, o czym mówisz”. I wyszedł do przedsionka. A kogut zapiał. 69Służąca, widząc go, zaczęła znowu mówić do tych, którzy tam stali: „On jest jednym z nich”. 70A on ponownie zaprzeczył. Po chwili i ci, którzy tam się znajdowali, mówili do Piotra: „Na pewno jesteś jednym z nich, jesteś przecież Galilejczykiem”. 71Ale on zaczął się zaklinać i przysięgać: „Nie znam tego człowieka, o którym mówicie”. 72 W tej chwili kogut zapiał po raz drugi. Przypomniał sobie Piotr słowa, które mu Jezus powiedział: „Zanim kogut dwa razy zapieje, ty trzy razy się Mnie wyprzesz”. I wybuchnął głośnym płaczem.

Mt 26,69-75; Łk 22,56-62; J 18,15-18.25-27 66

Mt 27,1-2.11-14; Łk 23,1-5; J 18,28-38

Jezus przed Piłatem 1 Wczesnym rankiem wyżsi kapłani wraz ze starszymis i nauczycielami Pisma i cała Wysoka Radas podjęli uchwałę, aby uwięzionego Jezusas odprowadzić i wydać Piłatowia. 2Piłat zapytał Go: „Czy Ty jesteś królem Żydów?”.

15

wali tylko jedynego Boga, dopuścił się bluźnierstwa, utożsamiając się z Bogiem. Dlatego Jego wypowiedź wystarczyła Wysokiej Radzie, aby skazać Go na śmierć. Wierzący chrześcijanin widzi natomiast w tej wypowiedzi najpełniejsze objawienie godności i posłannictwa Jezusa: Jest On oczekiwanym od wieków Chrystusem i Synem Bożym, który poprzez krzyż dochodzi do chwały Zmartwychwstania i przynosi ludziom zbawienie. Jezus przed Piłatem. Wysoka Rada nie miała prawa wykonać wyroku śmierci, dlatego jej członkowie zaprowadzili Jezusa do prokuratora Piłata i przedstawili wobec niego oskarżenia, na podstawie których on mógł zdecydować o losie skazańca. Przestępstwem, które podlegało karze śmierci, było roszczenie sobie godności królewskiej. W świetle prawa rzymskiego każdy, kto czynił siebie królem, godził w autorytet jedynego monarchy, cesarza, i był winien śmierci

2247

MAREK 14,57 — 15,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) ubiczować – kara stosowana przez Rzymian wobec niewolników i narodów podbitych; nie zawsze była wstępem do ukrzyżowania. Kiedy jednak po biczowaniu następowała egzekucja, miało ono przyspieszyć zgon skazańca. Bicz składał się z dwóch lub trzech rzemieni osadzonych w rękojeści, zakończonych haczykami, kośćmi albo ciężarkami ołowianymi lub żeliwnymi. Inny rodzaj bicza posiadał cienkie i ostre rzemyki, czasem zawiązane w węzełki. Rzymianie, w przeciwieństwie do Żydów (Pwt 25,3; 2Kor 11,24), nie ograniczali liczby uderzeń. Chłosta zależała od woli kata i odporności skazańca. b) cierniową – mógł to być dwukolczak ciernisty, oliwnik wąskolistny, rokitnik zwyczajny lub inna z licznie występujących w okolicach Jerozolimy odmian krzewów posiadających ostre kolce. c) Aleksander i Rufus musieli być znani rzymskim chrześcijanom, skoro Marek podaje ich imiona (Rz 16,13), aby dokładniej przedstawić Szymona z Cyreny. d) krzyż – za czasów Rzymskich skazaniec niósł na miejsce kaźni poprzeczną belkę krzyża. Część pionowa tkwiła na stałe w ziemi i była wykorzystywana wiele razy. Poprzeczna belka krzyża mierzyła ok. 200 cm długości, była gruba na 20 cm i szeroka na 30 cm; jej ciężar mógł wynosić 55 do 60 kg. Przywiązywano ją najczęściej do pleców skazańca, układając ukośnie od prawej łopatki. Znano dwa rodzaje krzyży: krzyż w kształcie T, w którym belka poprzeczna łączyła się z pionową na jej końcu, albo w kształcie †, w którym połączenie belek następowało nieco poniżej górnego końca belki pionowej. e) Chodzi o niewielkie wzniesienie położone poza murami Jerozolimy, kształtem przypominające czaszkę. f) mirrą – jest to gorzka w smaku żywica, która zmieszana z winem stawała się czymś w rodzaju lekkiego narkotyku, łagodzącego ból.

9/4/08

8:18 AM

Page 2248

On mu odpowiedział: „Ty tak mówisz”. 3A wyżsi kapłani wysuwali przeciwko Niemu liczne zarzuty. 4Piłat ponownie Go zapytał: „Nic nie odpowiadasz? Zobacz, o co Cię oskarżają”. 5Lecz Jezus nic już nie odpowiedział, tak że Piłat się dziwił. Skazanie Jezusa na śmierć Z okazji święta zazwyczaj uwalniał im więźnia, którego żądali. 7A był jeden, zwany Barabaszem, uwięziony z buntownikami, którzy popełnili zabójstwo podczas rozruchów. 8 Przyszedł więc tłum i zaczął domagać się tego, co zwykle im czynił. 9Piłat im odpowiedział: „Jeśli chcecie, uwolnię wam króla Żydów?”. 10Wiedział bowiem, że wyżsi kapłani wydali Go z zawiści. 11Wyżsi kapłani podburzyli jednak tłum, aby domagał się raczej Barabasza. 12Piłat ponownie powiedział do nich: „Co chcecie, abym uczynił z tym, którego nazywacie królem Żydów?”. 13A oni znowu krzyczeli: „Ukrzyżuj Go!”. 14Piłat odparł: „Cóż więc złego uczynił?”. Lecz oni tym głośniej krzyczeli: „Ukrzyżuj Go!”. 15Wtedy Piłat, chcąc zadowolić tłum, uwolnił Barabasza, a Jezusas kazał ubiczowaća i wydał na ukrzyżowanie. 6

Wyszydzenie Jezusa przez żołnierzy 16 Żołnierze wyprowadzili Go więc na wewnętrzny dziedziniec, czyli pretorium, i zwołali cały oddział. 17Okryli Go purpurowym płaszczem, upletli cierniowąb koronę i włożyli Mu ją na głowę. 18Zaczęli Go też pozdrawiać: „Witaj, królu Żydów!”. 19 Bili Go przy tym trzciną po głowie, pluli na Niego i przyklękając, oddawali Mu pokłon. 20Gdy Go wyszydzili, zdjęli z Niego czerwony płaszcz i założyli Mu Jego własne ubranie. Potem wyprowadzili Jezusas, aby Go ukrzyżować.

Mt 27,27-31; J 19,2n

Ukrzyżowanie Jezusa Przymusili również przechodzącego tamtędy Szymona z Cyreny, ojca Aleksandra i Rufusac, który wracał z pola, aby niósł Jego krzyżd. 22Gdy przyprowadzili Go na Golgotęe, to znaczy Miejsce Czaszki, 23 dawali Mu tam wino zaprawione mirrąf, ale On nie przyjął. 24Ukrzyżowali Go i rozdzielili między siebie

Mt 27,32-44; Łk 23,26-43; J 19,17-27

21

krzyżowej. Dlatego też Piłat pyta Jezusa, czy dopuścił się takiego występku. Jezus zapytany, czy jest królem Żydów, odpowiedział dosłownie: Ty mówisz. Jest to typowo semicka odpowiedź wymijająca, która może oznaczać: To mówisz ty, nie ja. Są to ostatnie słowa Jezusa aż do momentu przybicia Go do krzyża. Przez cały proces milczy, choć prawo rzymskie uznawało milczenie za przyznanie się do winy. Skazanie Jezusa na śmierć. W czasie Paschy w Jerozolimie przebywali liczni pielgrzymi z różnych krajów świata, którzy prawdopodobnie nic nie słyszeli o Jezusie, sprawiedliwym Nauczycielu z Nazaretu. Wielkim szacunkiem otaczali oni Wysoką Radę i zawsze byli wrogo nastawieni do Rzymian sprawujących władzę nad Judeą. Nie jest więc wykluczone, że to głównie oni tworzyli tłum, który posłuchał wyższych kapłanów. Zażądano uwolnienia Barabasza, który uczestniczył w rozruchach wymierzonych zapewne przeciwko władzy rzymskiej. Ukrzyżowanie Jezusa. Poprzez ukrzyżowanie Jezusa wypełniają się słowa proroka Izajasza odnoszące się do Sługi Pańskiego, który miał zbawić swój lud cierpieniem (Iz 53,12). Mimo że całe swoje ziemskie życie Jezus poświęcił

MAREK 15,3-24

Mt 27,15-26; Łk 23,13-25; J 18,39 – 19,1.4-16

2248

Ps 22,17-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 53,12 Ps 22,8; Mk 14,58

Ps 22,9

9/4/08

8:18 AM

Jego ubranie, rzucając losy, co który miał zabrać. 25Kiedy Go ukrzyżowano, była godzina trzeciaa. 26A napis z podaniem Jego winy brzmiał: król Żydów. 27Razem z Nim ukrzyżowano dwóch przestępców, jednego po prawej, a drugiego po lewej Jego stronie. 28Tak wypełniło się słowo Pisma, które mówi: Został zaliczony do przestępców. 29Przechodzący obok bluźnili przeciwko Niemu, potrząsali głowami i mówili: „Ej, Ty, który burzysz świątynięs i w trzy dni ją odbudowujesz, 30uratuj samego siebie i zejdź z krzyża!”. 31Podobnie wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma jedni przez drugich drwili z Niego, mówiąc: „Innych wybawiał, a siebie wybawić nie może. 32Chrystuss, król Izraelas! Niech teraz zejdzie z krzyża, abyśmy zobaczyli i uwierzyli”. Wyśmiewali Go także ci, którzy byli z Nim ukrzyżowani.

Page 2249

a) godzina trzecia – odpowiada w naszym systemie mierzenia czasu godzinie dziewiątej. b) godzina szósta… do godziny dziewiątej – godzina szósta jest naszą dwunastą, dziewiąta – piętnastą. Śmierć Jezusa nastąpiła mniej więcej wtedy, gdy w świątyni składano ofiarę wieczorną. c) octem – kwaśne wino podane Jezusowi w geście współczucia dla złagodzenia Jego cierpienia. Według Łukasza był to przejaw złośliwości (Łk 23,36). d) Przyczyną śmierci Jezusa było najprawdopodobniej zatrzymanie oddechu i cyrkulacji krwi w wyniku tężca i szoku urazowego.

Śmierć Jezusa Kiedy nadeszła godzina szósta, ciemność ogarnęła całą ziemię aż do godziny dziewiątejb. 34O godzinie dziewiątej Jezuss zawołał donośnym głosem: „Eloi, Eloi, lema sabachthani”, to znaczy: Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił? 35Niektórzy ze stojących obok, słysząc to, mówili: „Patrzcie, woła Eliasza”. 36Ktoś pobiegł, nasączył gąbkę octemc, zatknął ją na trzcinę i usiłował Go napoić. Mówił: „Poczekajcie, zobaczmy, czy przyjdzie Eliasz, aby Go zdjąć”. 37Lecz Jezus zawołał donośnie i oddał duchad. 38Wtedy zasłona świątynis rozdarła się na dwoje, od góry do dołu. 39A setnik, który stał naprzeciw Niego, widząc, że w ten sposób oddał ducha, powiedział: „Naprawdę ten Człowiek był Synem Bożyms”. 40Stały tam też kobiety, które z daleka przypatrywały się temu. Wśród nich była Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba Mniejszego i Jozesa, i Salome. 41Właśnie one towarzyszyły Mu i usługiwały, kiedy był w Galileis. Były jeszcze inne, które razem z Nim przyszły do Jerozolimys.

Mt 27,45-56; Łk 23,44-49; J 19,28-30 33

Ps 22,2

Pogrzeb Jezusa Kiedy już nastał wieczór, ze względu na przygotowanie, to znaczy w przeddzień szabatus, 43przyszedł Józef z Arymatei, szanowany członek Wysokiej Radys, który też oczekiwał

Mt 27,57-61; Łk 23,50-56; J 19,38-42 42

służbie ludziom i ich zbawieniu (Mk 10,45), zostaje odrzucony przez swój naród, skazany na mękę i śmierć i potraktowany na równi ze złoczyńcami. Miary odrzucenia dopełniają drwiny wyższych kapłanów i nauczycieli Pisma. Jezus nie ulega głosom nawołującym Go do zejścia z krzyża. Gdyby to zrobił, nie spełniłaby się wola Ojca i nie dokonało odkupienie ludzi. To zupełne poniżenie Jezusa staje się przez Jego posłuszeństwo Ojcu najwyższą formą wyzwolenia każdego człowieka z mocy zła. Śmierć Jezusa. W chwili śmierci Jezus wypowiada słowa Psalmu 22, cytowanego tutaj w wersji aramejskiej. Jest on modlitwą człowieka udręczonego, który jednak wie, że Bóg w stosownej chwili przyjdzie mu z pomocą. Jezus tymi słowami nie wyraża więc rozpaczy lub zwątpienia. Przeżywając ogrom bólu i osamotnienia, nie przestaje bezgranicznie ufać swojemu Ojcu. Zawarte w tym psalmie wezwanie Eloi (lub Eli – jak w Mt 27,46) można było zrozumieć jako przywoływanie Eliasza, który – według ówczesnych wierzeń – przybywał na pomoc Bożym wybrańcom. W momencie śmierci Jezusa setnik wyznaje wiarę w Niego jako Syna Bożego. W wyznaniu tym Ewangelia według św. Marka osiąga swój punkt kulminacyjny: dla chrześcijan śmierć Jezusa to objawienie w pełni Jego bóstwa.

2249

MAREK 15,25-43

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zamożni Żydzi często wykuwali groby w skale lub adaptowali do tych celów naturalne groty. Grób składał się z dwóch części: przedsionka, w którym składano sprzęt pogrzebowy i kaganki oliwne oraz grobu właściwego, do którego wchodziło się z przedsionka przez niski otwór. W ścianie grobu wycięta była wnęka, w której kładziono ciało zmarłego. Grobowiec zamykano kolistym głazem. b) Nazaret – zob. Mk 1,9+. c) Pierwotny tekst Ewangelii według św. Marka kończył się na Mk 16,8a zdaniem o tym, że kobiety się przelękły. W późniejszych rękopisach znajdujemy przynajmniej trzy różne zakończenia tego dzieła, z których dwa zamieszczone są w greckim tekście krytycznym. Krótkie zakończenie brzmi następująco: Później jednak krótko opowiedziały wszystko, co im zostało oznajmione, tym, którzy byli z Piotrem. Potem sam Jezus od Wschodu aż po Zachód rozpowszechnił przez nich świętą i nieprzemijalną naukę o wiecznym zbawieniu. Amen. d) Tego zakończenia brak w najstarszych i najważniejszych kodeksach i przekładach. Jego styl nieco różni się od stylu całej Ewangelii (być może pochodzi od ucznia Marka Ewangelisty). W V w. Kościół uznał je za natchnione i kanoniczne. W wielkim skrócie przedstawione są tutaj wydarzenia opisane w pozostałych Ewangeliach oraz w Dziejach Apostolskich, a także zamieszczone są niewielkie dodatki, o których nie wspominają inne teksty: zwłaszcza ostatnie polecenia Jezusa (Mk 16,15-18).

9/4/08

8:18 AM

Page 2250

królestwa Bożego, odważnie udał się do Piłata i poprosił o ciało Jezusas. 44Piłat zdziwił się, że już skonał. Kazał przywołać setnika i pytał go, czy dawno umarł. 45Upewniony przez setnika, podarował zwłoki Józefowi. 46On kupił płótno, zdjął Jezusa, owinął w płótno i złożył w grobie, który wykuty był w skalea. Na wejście do grobu zatoczył kamień. 47A Maria Magdalena i Maria, matka Jozesa, przyglądały się, gdzie Go złożono. Zmartwychwstanie Jezusa 1 Gdy minął szabats, Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba, i Salome kupiły wonności, aby pójść Go namaścićs. 2Wczesnym rankiem w pierwszy dzień po szabacie przyszły do grobu, kiedy wschodziło słońce. 3Mówiły między sobą: „Kto odsunie nam kamień od wejścia do grobu?”. 4Lecz kiedy spojrzały, zobaczyły, że kamień był odsunięty, choć był bardzo wielki. 5Weszły do grobu i ujrzały młodzieńca, siedzącego po prawej stronie, ubranego w białą szatę. Bardzo się przestraszyły. 6Lecz on powiedział do nich: „Nie bójcie się! Szukacie Jezusas z Nazaretub, ukrzyżowanego. Zmartwychwstał. Nie ma Go tu. Oto miejsce, gdzie Go położyli. 7Teraz idźcie i powiedzcie Jego uczniom i Piotrowi, że wyprzedza was do Galileis. Tam Go zobaczycie, jak wam powiedział”. 8 One wyszły i uciekły od grobu. Ogarnął je bowiem lęk i zdumienie. Nikomu też nic nie powiedziały, bo były przestraszonec.

16

Mt 28,1-8; Łk 24,1-12; J 20,1-10

Mk 9,3

Zakończenie Ewangeliid Ukazanie się Jezusa Marii Magdalenie 9 Po swoim Zmartwychwstaniu, wczesnym rankiem w pierwszy dzień po szabacies, Jezuss ukazał się najpierw Marii Magdalenie, z której kiedyś wyrzucił siedem demonóws. 10Ona poszła i oznajmiła to Jego uczniom, pogrążonym w smutku i płaczu. 11Lecz oni, słysząc, że żyje i że ona Go widziała, nie chcieli uwierzyć.

Mt 28,9n J 20,11-18

Ukazanie się Jezusa dwóm uczniom Potem ukazał się w innej postaci dwóm z nich, kiedy szli na wieś. 13Oni również powrócili i oznajmili to pozostałym. Lecz im też nie uwierzyli.

Łk 24,13-35

Ukazanie się zmartwychwstałego Jezusa Jedenastu 14 Wreszcie ukazał się Jedenastu, gdy byli za stołem, i wyrzucał im brak wiary i zatwardziałość sercas, bo nie wierzyli tym,

Mt 28,16-20; Łk 24,36-49; J 20,19-23

12

Zmartwychwstanie Jezusa. Pośpiech, z jakim dokonywano pogrzebu, nie pozwolił na namaszczenie ciała Jezusa, dlatego kobiety chcą dopełnić tego obowiązku natychmiast po skończeniu szabatu. Wtedy to odnalazły pusty grób i usłyszały pierwsze orędzie o Zmartwychwstaniu Ukrzyżowanego. Z wieścią o Zmartwychwstaniu wiązało się także polecenie, aby uczniowie udali się do Galilei. W świetle Ewangelii według św. Marka, to właśnie tam Jezus głównie nauczał i dokonywał cudownych znaków. Dlatego tam uczniowie mają Go spotkać i stamtąd też mają zacząć swoją działalność. Ukazanie się zmartwychwstałego Jezusa Jedenastu. Całe stworzenie uczestniczy w grzechu Adama, dlatego też całe potrzebuje odkupienia i usłyszenia Ewangelii Jezusa Chrystusa (Rz 8,19-22). Aby osiągnąć zbawienie, należy wiarą

MAREK 15,44 — 16,14

2250

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 13,10; Kol 1,23

Dz 1,8; Mt 10,1 Łk 10,19; Dz 28,3-6

Łk 24,50-53

Dz 2,33

9/4/08

8:18 AM

Page 2251

którzy widzieli Go zmartwychwstałego. 15I powiedział do nich: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelięs wszelkiemu stworzeniu! 16Kto uwierzy i przyjmie chrzests, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, ten się potępi. 17Tym, którzy uwierzą, takie znaki będą towarzyszyć: W moje imięs będą wyrzucać demonys, będą mówić nowymi językami, 18węże będą brać do rąk, i choćby wypili coś zatrutego, nie zaszkodzi im. Będą na chorych kłaść ręce, a ci zostaną uzdrowieni”. Wstąpienie Jezusa do nieba 19 A gdy Pans Jezuss to do nich powiedział, został wzięty do nieba i zasiadł po prawej stronie Boga. 20Oni zaś rozeszli się i przepowiadali Ewangelięs wszędzie, a Pan współdziałał z nimi i potwierdzał naukę znakami, które jej towarzyszyły.

odpowiedzieć na głoszone przez apostołów orędzie i przyjąć chrzest. Przyjęcie chrztu oznacza włączenie do wspólnoty Kościoła, który stwarza warunki do tego, aby wiara wierzących umacniała się i była źródłem postępowania. Ci, którzy odrzucają Ewangelię, sami zamykają się na Chrystusa i dokonane przez Niego odkupienie. Wstąpienie Jezusa do nieba. W jednym zwięzłym zdaniu jest tu mowa o Wniebowstąpieniu i uwielbieniu Jezusa. Wyrażenie zasiadł po prawej stronie Boga ma sens symboliczny i oznacza, że Syn Boży na nowo objawia swój boski majestat i władzę, które miał przed swoim zstąpieniem na ziemię.

2251

MAREK 16,15-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2252

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2253

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO ŁUKASZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Najstarsze świadectwo o autorze trzeciej Ewangelii przekazał św. Ireneusz (†200) w dziele Adversus Haereses III 1,1, stwierdzając, że: Łukasz, który był towarzyszem Pawła, spisał w księdze głoszoną przez niego Ewangelię. Fragment Kanonu Muratoriego (druga połowa II wieku) zawiera tę samą informację i jest tam dodane, że Łukasz był lekarzem (Kol 4,14). Według Euzebiusza (†338) autorem trzeciej Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich jest Łukasz, lekarz i towarzysz Pawła, pochodzący z Antiochii Syryjskiej. O Łukaszu można też powiedzieć, że był historykiem i teologiem. Ewangelia według św. Łukasza jest dedykowana Teofilowi (Łk 1,3). Wymienienie go w tytule nie oznacza, że jest on jedynym, do którego skierowane jest to dzieło. Łukasz w osobie Teofila adresuje swoje dzieło do ludzi wywodzących się z kręgu kultury greckiej, którzy przyjęli chrześcijaństwo. Istotnym celem dzieła Łukasza (Ewangelii i Dziejów Apostolskich) było przygotowanie chrześcijan do podjęcia misji ewangelizacyjnej wśród narodów. Stwierdza się wręcz, że Łukasz napisał tzw. Ewangelię ewangelizatora. Kościół przestawał być małą grupą ludzi, którzy wzajemnie się znają, i przeradzał się w społeczność bardzo zróżnicowaną, wymagającą od jej członków uniwersalizmu i wielkiej otwartości na wszystkie ludy. Na podstawie pewnych szczegółów zawartych w Ewangelii według św. Łukasza ustala się, że powstała ona po roku 70 po Chr., czyli po zburzeniu Jerozolimy przez Rzymian. Mateusz i Marek, mówiąc o proroctwie Jezusa dotyczącym tego faktu, wspominają ogólnikowo i enigmatycznie o bluźnierczej obrzydliwości obecnej w świętym mieście (Mt 24,15; Mk 13,14). Łukasz podaje konkretne odniesienia do faktu zburzenia Jerozolimy i deportacji jej mieszkańców (Łk 19,43n; 21,20.24), co oznacza, że wiedział o spełnieniu się proroctwa Jezusa. Ustalenie miejsca napisania Ewangelii według św. Łukasza jest trudne, a w zasadzie niemożliwe. Można jedynie stwierdzić, że autor i adresaci żyli w jednym z ośrodków Imperium Rzymskiego, gdzie raczej dominowała kultura grecka niż łacińska. Treść i teologia Wszyscy zgodnie przyjmują, że Ewangelia według św. Łukasza i Dzieje Apostolskie stanowią dwie części jednego dzieła, którego prologiem jest Łk 1,1-4. Łukasz, pisząc Ewangelię, musiał myśleć już o drugiej części. Potwierdzają to zabiegi kompozycyjne i ciągłość głównych tematów teologicznych, obecnych w obu tych księgach. Redagując Ewangelię, korzystał z kilku źródeł. Wiele tekstów przejął z materiału zgromadzonego przez Marka. Wykorzystał również tzw. źródło Q, które znał także Mateusz i oparł się na bliżej nieznanym materiale nazywanym Źródłem palestyńskim. Łukasz w swojej Ewangelii zamieścił prolog (Łk 1,1-4), tradycję dotyczącą dzieciństwa Jezusa (Łk 1,5 – 2,52), opisy ukazujące Bóstwo Jezusa (Łk 24,13-53). Szerzej niż Marek opisał działalność Jezusa w Galilei (Łk 6,20 – 8,3) oraz Jego podróż do Jerozolimy (Łk 9,51 – 18,14). Szczególną rolę w kompozycji Ewangelii odgrywa Jerozolima. W tym mieście dokonują się najważniejsze wydarzenia 2253

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2254

z ziemskiego życia Jezusa. Przygotowanie uczniów dokonuje się w drodze do Jerozolimy. W Jerozolimie – a nie jak u pozostałych ewangelistów w Galilei – zmartwychwstały Chrystus spotyka się ze swoimi uczniami. Ewangelia ma być głoszona, począwszy od Jerozolimy (Łk 24, 47), i z tego miejsca Kościół będzie się rozszerzał, aż obejmie swoim zasięgiem cały świat. Charakterystyczną część Ewangelii według św. Łukasza stanowią przypowieści: o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,30-37); o bogatym rolniku (Łk 12,16-21); o miłosiernym Ojcu (Łk 15,11-32); o nieuczciwym zarządcy (Łk 16,1-8); o bogaczu i Łazarzu (Łk 16,19-31); o faryzeuszu i celniku (Łk 18,10-14). Tylko Łukasz opisuje sceny przedstawiające miłość Jezusa do grzeszników, np. nawrócona grzesznica (Łk 7,36-50); Zacheusz (Łk 19,2-10). Odnotowuje też cuda, których nie ma w pozostałych Ewangeliach: wskrzeszenie młodzieńca z Nain (Łk 7,11-17); uzdrowienie kobiety chorej na artretyzm (Łk 13,10-17); uzdrowienie chorego na puchlinę wodną (Łk 14,1-6) oraz oczyszczenie dziesięciu trędowatych (Łk 17,11-19). Ewangelię według św. Łukasza cechuje atmosfera modlitwy, radości, pokoju, chwały Bożej, łagodności i dobroci. Autor posiada głębokie wyczucie psychiki i wspaniale kreśli portrety swoich bohaterów, zwłaszcza Jezusa. Jest również, bardziej niż inni ewangeliści, wrażliwy na rolę i misję kobiet. Wskazuje, że kobiety na równi z mężczyznami są zobowiązane do przyjęcia Ewangelii i odpowiedzialne za jej głoszenie. Łukasz stara się także dać odpowiedź na pytanie: Jaki jest cel i sens istnienia chrześcijaństwa w świecie? W swoim dziele ukazuje on, że historia Jezusa i dzieje Kościoła, który założył, są wypełnieniem starotestamentowych obietnic danych przez Boga. Historia Jezusa i w konsekwencji historia Kościoła stanowią ostatni etap historii zbawienia. Epoka ta zakończy się powtórnym przyjściem Chrystusa i dokonaniem sądu nad światem. Czas Kościoła zawarty pomiędzy pierwszym i drugim przyjściem Jezusa na ziemię jest czasem ostatecznym. Nie jest to tylko epoka, w której pielęgnuje się pamięć o Jezusie. Zmartwychwstały Chrystus cały czas działa w swoim Kościele i poprzez swój Kościół. Jezus przemierza wraz z Kościołem drogę, która prowadzi do ostatecznego spotkania z Bogiem. Świadectwa zawarte w Ewangelii jednoznacznie wskazują, że Jezus jest jedynym Zbawicielem świata. W ST tytuł „Zbawca” odnoszony był do Boga i wyrażał dwa aspekty: wybawienie od zła oraz obdarowywanie dobrodziejstwami. W świetle Ewangelii według św. Łukasza Jezus w całej swojej działalności zmierza do uwolnienia człowieka od zła, od grzechów i nieszczęść oraz obdarza go darami Bożymi. Czas działalności Jezusa jest więc czasem zbawienia. Jego Ewangelia jest słowem, które zbawia. Dlatego orędzie o zbawieniu i odpuszczaniu grzechów w imię Jezusa ma być głoszone wszystkim narodom (Łk 24,47). Szczególną uwagę Łukasz przywiązuje do ukazania roli modlitwy w życiu Jezusa, a także rodzącego się Kościoła. Wszystkie istotne wydarzenia z życia Jezusa poprzedzone są modlitwą. Jezus, modląc się, daje ludziom przykład, w jaki sposób mogą trwać w nieustannej łączności z Bogiem Ojcem. Modlitwa jest też ukazana jako niezawodny środek przeciwko pokusom, przeciwnościom, zniechęceniu, zagubieniu. Ewangelia według św. Łukasza jest swego rodzaju podręcznikiem, który ma przygotować chrześcijan do dzieła ewangelizacji. Przekazuje słowa i czyny Jezusa w taki sposób, by ewangelizujący mógł być skutecznym świadkiem Chrystusa. Wzorem jest Jezus, który jako „pierwszy ewangelizator” nie tylko sam głosił Ewangelię (Łk 4,16-21), ale stopniowo przygotowywał do tego dzieła swoich uczniów.

2254

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2255

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO ŁUKASZA

Prolog 1 Wielu usiłowało już opowiedzieć o wydarzeniach, które wśród nas się dokonały, 2zgodnie z tym, jak nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa. 3Postanowiłem też i ja zbadać dokładnie wszystko od początku i po kolei opisać ci, dostojny Teofilua, 4 abyś przekonał się o prawdziwości otrzymanego pouczenia.

1

J 15,27; Dz 1,8; Ef 3,7

Dzieciństwo i życie ukryte Jezusa Zwiastowanie narodzenia Jana Chrzciciela 5 Za czasów Herodab, króla Judeis, żył pewien kapłan z oddziałuc Abiasza, imieniem Zachariasz. Miał on żonę z rodus Aarona, której było na imię Elżbieta. 6Oboje byli sprawiedliwi przed Bogiem, bo nienagannie zachowywali wszystkie przykazanias i przepisy Pańskie. 7Nie mieli oni dziecka, ponieważ Elżbieta była niepłodnad, a oboje byli już w podeszłym wieku. 8 Pewnego razu Zachariasz sprawował kapłańską służbę przed Bogiem według ustalonej kolejności swojego oddziału. 9 Zgodnie ze zwyczajem kapłańskim został on wyznaczony przez losowanie, by wejść do świątyni Pana i złożyć ofiaręs kadzeniae. 10A w czasie składania ofiary mnóstwo ludzi modliło się na zewnątrz. 11Nagle po prawej stronie ołtarzas kadzenia ukazał mu się aniołs Pański. 12Zachariasz przeraził się na jego widok i ogarnął go lękf. 13Lecz anioł powiedział do niego: „Nie bój się, Zachariaszu, bo twoja modlitwa została wysłuchana. Twoja żona Elżbieta urodzi ci syna, któremu nadasz imię Jan. 14Będzie to dla ciebie powodem radości i we-

a) Teofil – był prawdopodobnie chrześcijaninem, który pełnił jakiś wysoki urząd w administracji rzymskiej. Jemu dedykowane jest również drugie dzieło Łukasza (Dz 1,1). Imię Teofil oznacza dosł. ‘miły Bogu’, dlatego możliwy jest też sens przenośny tej dedykacji: Ewangelia jest skierowana do umiłowanych przez Boga. b) Chodzi o Heroda Wielkiego, który rządził Palestyną od 40 r. do 4 r. przed Chr. c) Kapłani byli podzieleni na dwadzieścia cztery oddziały, z których każdy pełnił służbę w świątyni przez tydzień. Zachariasz należał do oddziału ósmego (1Krn 24,10). d) Według świadectw ST wiele kobiet cierpiało na niepłodność (zob. Słownik), co jednak zostało odmienione przez Boga, aby zrealizował się Jego plan zbawienia (Rdz 18,1-15; 21,1-7; 25,21; 30,22n; Sdz 13,2-8; 1Sm 1,1-28). e) ofiara kadzenia – ofiara składana przed poranną ofiarą całopalną i po ofierze wieczornej. Polegała na odnowieniu ognia oraz spaleniu wonności w pomieszczeniu znajdującym się przed miejscem najświętszym (Wj 30,7n). f) Łukasz często zwraca uwagę na przejawy przerażenia religijnego (Łk 1,29n.65; 2,9n; 4,36; 5,8-10.26; 7,16; 8,25.35-37.56; 9,34.43; 24,37; Dz 2,43; 3,10; 5,5.11; 10,4; 19,17). Por. też Wj 20,20; Pwt 6,2; Prz 1,7.

Prolog. Ewangelia rozpoczyna się prologiem, którego słownictwo i styl przypomina wstępy komponowane przez historyków epoki hellenistycznej. Wskazuje to na wysoki kunszt pisarski autora. W prologu zaznacza on, co stanowi przedmiot jego zainteresowań (ww. 1n), określa metodę gromadzenia materiałów i jak zamierza je przedstawić (w. 3), mówi też o celu dzieła (w. 4). Łukasz w swoim przedsięwzięciu nie tylko podjął wysiłek dokładnego zbadania przechowywanych w żywej tradycji wszystkich wydarzeń, które dotyczyły Jezusa, ale zamierzył również przedstawić swoją historię w sposób uporządkowany, aby jak najlepiej ukazać zbawcze znaczenie Jego misji. Adresatem dzieła jest Teofil, który już znał Ewangelię (zob. Wprowadzenie). To, co teraz otrzymuje, nie zawiera jakichś nieznanych dotychczas faktów, ale stanowi utrwaloną na piśmie tradycję ustną. Ma to mu pomóc w przekonaniu się, że fakty zawarte w Ewangelii są wypełnieniem Bożego planu zbawienia w historii świata. Zwiastowanie narodzenia Jana Chrzciciela. Perykopa o zwiastowaniu narodzin Jana Chrzciciela wyraźnie w swoim stylu i użytym słownictwie nawiązuje do opowiadań starotestamentowych, zawierających relacje o cudownych narodzinach (Rdz 18,11-15; Sdz 13,2-24; 1Sm 1,5-20). Wykorzystanie takiego wzoru przez Łukasza ma podkreślić

2255

ŁUKASZ 1,1-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) sycera – mocny napój upajający, sporządzany ze zboża, z soku owocowego lub miodu (Lb 6,3; Sdz 13,4). b) W Ewangelii według św. Łukasza wyrażenie „napełniony Duchem Świętym” wskazuje na udzielenie człowiekowi daru proroctwa, dzięki któremu głosi on Boże prawdy (Łk 1,41.67; Dz 2,4; 4,8.31; 7,55; 9,17; 13,9). c) Kapłan wypowiadał formułę błogosławieństwa nad ludem, czego Zachariasz nie był w stanie uczynić. d) Niepłodność traktowano jako hańbę (Rdz 30,23; 1Sm 1,11), a nawet jako karę Bożą (2Sm 6,23; Oz 9,11). e) Od momentu poczęcia Jana (w. 36). f) Nazaret – mało znacząca wioska rolnicza w Galilei, położona na wzgórzu nad żyzną doliną Ezdrelon. W czasach NT liczyła około dwóch tysięcy mieszkańców. Rodzinna miejscowość Maryi. g) łaski pełna – jest to nowe imię Maryi nadane Jej przez anioła. Termin użyty w oryginale jest trudny do przetłumaczenia. Próbuje się go oddać słowami: ‘napełniona łaską’, ‘Ta, która znalazła łaskę u Boga’, ‘wybrana przez Boga’, ‘umiłowana przez Boga’. To nowe imię wskazuje na uprzywilejowanie Maryi przez Boga i jest podstawą do uznania Jej szczególnego miejsca w historii zbawienia. h) W tym, co mówi anioł (ww. 30-33), brzmią słowa odnoszące się do Chrystusa (2Sm 7,12n; Iz 7,14; Dn 7,14). i) poczniesz – dosł. poczniesz w łonie (Iz 7,14). j) Jezus – imię to oznacza: ‘Bóg jest pomocą’, ‘Bóg zbawia’ lub ‘Boże zbaw’ (zob. Słownik).

9/4/08

8:18 AM

Page 2256

sela i wielu będzie się cieszyć z jego narodzenia. 15Stanie się wielki przed Panems; nie będzie pił wina ani sycerya i już w łonie matki napełni go Duch Świętyb. 16Wielu Izraelitów nawróci do Pana, ich Boga. 17Sam pójdzie przed Nim w duchu i mocy Eliasza. Zwróci sercas ojców ku dzieciom, nieposłusznych ku mądrości sprawiedliwych i przygotuje Panu lud dobrze usposobiony”. 18Zachariasz zapytał anioła: „Po czym to poznam? Przecież jestem już stary, a moja żona też jest w podeszłym wieku”. 19Anioł mu odpowiedział: „Ja, stojący przed Bogiem Gabriel, zostałem posłany, by przemówić do ciebie i oznajmić ci tę dobrą nowinę. 20Ponieważ jednak nie uwierzyłeś moim słowom, które się wypełnią w swoim czasie, staniesz się niemy i nie będziesz mógł mówić aż do dnia, w którym się to stanie”. 21 Lud tymczasem czekał na Zachariasza i dziwił się, że tak długo zatrzymuje się w świątynis. 22Kiedy wyszedł, nie mógł do nich przemówićc. Wtedy domyślili się, że miał widzenie w świątyni. A on dawał im znaki i pozostał niemy. 23Gdy skończył się czas jego służby, wrócił do domu. 24Potem jego żona Elżbieta poczęła i pozostawała w ukryciu przez pięć miesięcy. Mówiła: 25„Tak uczynił mi Pan, gdyż wejrzał na mnie i zdjął ze mnie hańbęd w oczach ludzi”. Zwiastowanie narodzenia Jezusa 26 W szóstym miesiącue Bóg posłał aniołas Gabriela do miasta galilejskiego, zwanego Nazaretf, 27do dziewicy zaręczonej z mężczyzną o imieniu Józef, z rodus Dawida. Dziewicy było na imię Maryja. 28Anioł przyszedł do Niej i powiedział: „Raduj się, łaski pełnag, Pan z Tobą”. 29Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co znaczy to pozdrowienie. 30Wtedy anioł powiedziałh do Niej: „Nie bój się, Maryjo, bo Bóg Cię obdarzył łaską. 31Oto pocznieszi i urodzisz syna, i nadasz Mu imię Jezusj. 32Będzie On wielki i zostanie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego ojca Dawida. 33Będzie królował nad domem Jakubas na wieki, a Jego królestwo

jedność i kontynuację Bożego działania w historii. Kreśląc sylwetkę Zachariasza i Elżbiety, ewangelista podkreśla, że byli nienaganni wobec Boga i ludzi. Postawy takie były ukazywane przez proroków jako znak bliskiego przyjścia Chrystusa (np. Iz 32,16-18). Zachariasz i Elżbieta mają więc szczególne miejsce w planach Bożych. Nawet ich bezdzietność, która w świecie semickim uchodziła za karę, posłużyła do tego, aby Bóg ukazał szczególną rolę ich syna w dziele zbawienia. Scena spotkania anioła z Zachariaszem kończy się zapowiedzią znaku, który ma potwierdzić prawdziwość słów anioła. Tym znakiem jest niezdolność mówienia aż do czasu spełnienia się zapowiedzi. Milczenie Zachariasza wskazuje przede wszystkim na jego niewiarę. Symbolicznie może ono oznaczać zaniknięcie kultu starotestamentowego. Zwiastowanie narodzenia Jezusa. Punktem centralnym sceny Zwiastowania jest ukazanie przyszłości Dziecka, które się narodzi (ww. 32n). Dziecko to jest Synem Bożym. Bóg da Mu tron Jego ojca Dawida, to znaczy, że Jezus zostanie ustanowiony Chrystusem. Będzie On panował wiecznie. W Nim spełnią się wszystkie obietnice mesjańskie. To główne przesłanie zostało wzbogacone wypowiedzią, że Jezus został poczęty bez współudziału mężczyzny. Maryja poczęła i urodziła Syna, pozostając dziewicą. Wyznanie, że Jezus jest obiecanym Chrystusem i Synem Bożym, spotykamy w całej tradycji NT. Jest to najstarszy depozyt wiary Kościoła. Wypowiedź o poczęciu Jezusa za sprawą Ducha Świętego znajduje się tylko w tym tekście i w Mt 1,18-25. Funkcją tej wypowiedzi jest podkreślenie i uwydatnie-

ŁUKASZ 1,15-33

2256

Syr 48,10n; Ml 3,23n; Mt 17,10-13

Dn 8,16; 9,21

Mt 1,18

Iz 12,6; Jl 2,21-27; So 3,14n; Za 2,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 1,20

Rdz 18,14; Jr 32,27

J 20,29

1Sm 2,1; Iz 61,10; Ha 3,18 1Sm 1,11

9/4/08

8:18 AM

nie będzie miało końca”. 34Wtedy Maryja zapytała anioła: „Jak się to stanie, skoro nie znam pożycia małżeńskiego?”a. 35 Anioł Jej odpowiedział: „Duch Święty zstąpi na Ciebie i osłoni Cię mocs Najwyższego; dlatego Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożyms. 36Oto Twoja krewna Elżbieta pomimo starości poczęła syna i jest już w szóstym miesiącu, chociaż uważa się ją za niepłodnąs. 37Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego”. 38A Maryja tak odpowiedziała: „Jestem służebnicąb Pana; niech mi się stanie według twego słowa”. Wtedy odszedł od Niej anioł. Maryja u Elżbiety 39 W tych dniach Maryja wybrała się w drogę i spiesząc się, poszła w górskie okolice, do pewnego miasta judzkiegoc. 40 Weszła do domu Zachariasza i pozdrowiła Elżbietę. 41Gdy Elżbieta usłyszała pozdrowienie Maryi, podskoczyło dziecko w jej łonie, a Duch Święty napełnił Elżbietę. 42I zawołała donośnym głosem: „Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony owoc Twojego łona! 43Czemu zawdzięczam to, że matka mojego Panad przychodzi do mnie? 44Gdy tylko usłyszałam Twoje pozdrowienie, podskoczyło z radości dziecko w moim łonie. 45Szczęśliwa jest Ta, która uwierzyła, że wypełnią się słowa powiedziane Jej przez Panas”.

Page 2257

a) Maryja i Józef byli zaręczeni, nie mieszkali jeszcze razem i nie korzystali z pełni praw małżeńskich (Mt 1,18). b) służebnica – dosł. niewolnica, co wyraża pełne poddanie się woli Bożej. c) Według tradycji było to dzisiejsze Ain-Karim, leżące 7 km na zachód od Jerozolimy. Drogę z Nazaretu do Ain-Karim, liczącą ok. 150 km, Maryja mogła przebyć w ciągu 4-5 dni. d) Słowo Pan jest odpowiednikiem gr. Kyrios, co z kolei było tłumaczeniem hebr. Adonaj (mój Pan), którym w Biblii hebrajskiej zastępowano niewymawialne imię Boga JAHWE (Wj 3,13-15). W tym miejscu po raz pierwszy do Jezusa zostaje odniesiony tytuł Pan, który w ST przysługiwał Bogu (zob. Słownik). Tytułem tym chrześcijanie określali Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu. Łukasz stosuje go w swojej Ewangelii, opisując wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa (np. Łk 7,13; 10,1.39.41; 11,39). e) Wielbi – od brzmienia tego słowa po łacinie pochodzi zwyczajowy tytuł tej pieśni: Magnificat.

Dziękczynna pieśń Maryi 46 Wtedy Maryja powiedziała: „Wielbie Panas moja duszas 47 i mój duch rozradował się w Bogu, moim Zbawicielu, 48 bo spojrzał na uniżenie swojej służebnicyb. nie Bożego synostwa Jezusa. Z tym wiąże się znaczenie wyrażenia, że moc Najwyższego osłoni Maryję (w. 35). Ona bowiem, nosząc w swoim łonie Jezusa, została osłonięta mocą Bożą, tak jak niegdyś Bóg osłaniał obłokiem arkę z Dziesięcioma przykazaniami (Wj 40,35). Maryja stała się więc Arką Nowego Przymierza, w której Bóg objawił swoją obecność wobec wszystkich ludzi, a nie tylko wobec ludu izraelskiego. Maryja zgadza się pełnić w historii zbawienia taką rolę (w. 38). Maryja u Elżbiety. Od momentu, gdy Bóg w Jezusie stał się człowiekiem, obecność Boga nie wyraża się już przez znaki, lecz zawiera się w osobie Jezusa. Od tej pory ograniczanie obecności Boga tylko do jakiegoś narodu, miejsca lub przedmiotu, jest już niemożliwe. Podstawowym „miejscem” obecności Boga stał się Jego Kościół, symbolizowany tutaj przez pierwszą z wierzących – Maryję. Ukazanie Maryi jako Tej, która jest w drodze i przynosi Jezusa konkretnej osobie, stanowi wyraz apostolskiego wymiaru Kościoła, który swoją misją obejmuje całe stworzenie. Pochwała Elżbiety wobec Maryi nie tyle dotyczy Jej macierzyństwa fizycznego, co odnosi się do Jej wiary, dzięki której Jezus mógł się z Niej realnie narodzić. W tym sensie każdy, kto wierzy, rodzi Jezusa i uosabia błogosławieństwo Boże. Wokół tego centralnego wydarzenia, którym jest przyjście Boga Zbawiciela do ludzi, formują się pozostałe elementy obrazu. W osobie Jana ukazana jest radość stworzenia, które rozpoznaje czas przyjścia Zbawiciela. Starość Elżbiety symbolizuje zmierzch pewnej epoki, która jednak nie kończy się bez nadziei, lecz jest rozświetlona przyjściem Zbawiciela otwierającego nowe czasy. Elżbieta napełniona Duchem Świętym wypowiada również pierwsze proroctwo NT, gdy nazywa Maryję błogosławioną (w. 42). To szczególne wyróżnienie Maryi spośród wszystkich kobiet wynika stąd, że została przez Boga wybrana na Matkę Syna Bożego – Chrystusa. Fakt ten budzi wielką radość Elżbiety, bo oznacza, że Bóg zaczął realizować obietnicę odkupienia całego stworzenia. Dziękczynna pieśń Maryi. Pieśń ta, przypominająca pieśń Anny – matki proroka Samuela (1Sm 2,1-10), jest wyznaniem wiary w dobroć i miłosierdzie Boga, a także niezwykłym streszczeniem historii zbawienia. Utkana jest ona ze zdań i słów starotestamentowych. Głównym motywem wychwalania Boga jest doświadczenie wielkich rzeczy (w. 49), które On uczynił. W ST wielkimi rzeczami były cudowne inter wencje Boga w historii narodu wybranego.

2257

ŁUKASZ 1,34-48

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Por. Łk 1,13. b) ręka Pana była z nim – chodzi o opiekę i prowadzenie przez Boga (1Krn 4,10; Dz 11,21).

9/4/08

8:18 AM

Page 2258

Odtąd wszystkie pokolenia będą mnie nazywać szczęśliwą, 49 gdyż wielkie rzeczy uczynił mi Wszechmogący. Święte jest Jego imięs! 50 Jego miłosierdzies przez wszystkie pokolenia dla tych, którzy się Go boją. 51 Okazał moc swego ramienia: rozproszył zarozumiałych pyszałków; 52 panujących usunął z tronów, a wywyższył poniżonych; 53 głodnych nasycił dobrami, a bogatych z niczym odprawił; 54 ujął się za swoim sługą Izraelems, kierując się swoim miłosierdziem, 55 jak to obiecał naszym przodkom, Abrahamowi i jego potomstwu na wieki”. 56 Maryja pozostała u niej około trzech miesięcy, a potem wróciła do domu. Narodzenie Jana Chrzciciela 57 Dla Elżbiety nadszedł czas rozwiązania i urodziła syna. 58 Gdy sąsiedzi i krewni dowiedzieli się, że Pans okazał jej wielkie miłosierdzies, cieszyli się razem z nią. 59Przyszli ósmego dnia, aby obrzezaćs chłopca i nadać mu imię jego ojca Zachariasza. 60Lecz jego matka powiedziała: „Nic podobnego! Będzie miał na imię Jan”a. 61Oni przekonywali ją: „Przecież nie ma nikogo w twojej rodzinie, kto by miał takie imię”. 62Za pomocą znaków pytali więc jego ojca, jak chce go nazwać. 63 A on poprosił o tabliczkę i napisał: „Na imię mu Jan”. Wtedy zdumieli się wszyscy. 64I natychmiast otworzyły się jego usta, odzyskał mowę i wielbił Boga. 65Lęk padł na wszystkich ich sąsiadów. Po całej górskiej krainie Judeis opowiadano o tym wszystkim, co się wydarzyło. 66A wszyscy, którzy o tym słyszeli, zastanawiali się i pytali: „Kimże będzie ten chłopiec?”. Bo rzeczywiście ręka Pana była z nimb.

Najczęściej określenie to odnoszono do wydarzeń związanych z Wyjściem z niewoli egipskiej (Pwt 10,21; 11,7; Sdz 2,7). Dla Maryi wielką rzeczą jest dziewicze poczęcie Syna Bożego. Bóg w ten sposób zrealizował obietnice dane Abrahamowi i jego potomstwu. Maryja wychwala więc Boga za tę Jego miłość i troskę wobec ludzi. Pieśń ukazuje bardzo osobistą relację Maryi do Boga, ale przy pomocy Jej słów nieustannie wyrażają swoje uwielbienie wszyscy wierzący. W pieśni Maryi wyróżnić można trzy części: 1) dziękczynienie za otrzymane dobrodziejstwa (ww. 46-50); 2) pochwałę Bożej opatrzności (ww. 51-53); 3) pochwałę Bożej wierności (ww. 54n). Narodzenie Jana Chrzciciela. Z narodzinami chłopca związane były pewne rytuały: obrzezanie i nadanie imienia. Ceremonia obrzezania, oparta na przepisie Prawa (Kpł 12,3), miała szczególne znaczenie. Dziecko w ten sposób zawierało przymierze z Bogiem, stając się uczestnikiem obietnic danych Patriarchom (Rdz 17,12nn), oraz było włączone do społeczności Izraela (Rdz 34,14-16; Wj 12,47n). Ewangelista skupia się jednak przede wszystkim na drugim znaku, czyli nadaniu imienia, które niekiedy mogła wybierać także matka (np. Rdz 35,18; 1Sm 1,20). Dla Izraelitów imię określa istotę danej osoby. Objawia ono również charakter i przeznaczenie człowieka, który je nosi. Tradycja nakazywała, aby dziecko nosiło imię ojca lub jakiegoś przodka. Elżbieta wychodzi poza tradycję. Nie chce, aby imię dziecka wyrażało jedynie, że Bóg pamiętał o niej (sens imienia Zachariasz), lecz chce wyrazić w imieniu syna konkretny dar Boga. Pan bowiem nie tylko pamiętał o niej, lecz uczynił jej łaskę (sens imienia Jan). Z wolą tą zgadza się także Zachariasz. Narodzenie Jana jest znakiem objawiającym miłosierną obecność Boga pośród swojego ludu.

ŁUKASZ 1,49-66

2258

Łk 11,27 Ps 111,9

Ps 103,13.17

2Sm 22,28; Ps 89,10 Hi 5,11; 12,19

1Sm 2,5; Ps 107,9 Ps 98,3; Iz 41,8

Rdz 17,7; 22,17; Mi 7,20

Rdz 17,12; 21,4; Kpł 12,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 41,14; 72,18; 106,48; 111,9 Ps 18,2; 140,8; Iz 11,1; Jr 23,5; 33,15; Za 3,8; 6,12; Łk 5,17; Jk 1,21

Ps 106,10

Kpł 26,42; Ps 105,8n; 106,45 Rdz 17,7; Jr 11,5; Mi 7,20 Rdz 22,16-18

Iz 40,3; Ml 3,1

Iz 11,6; 42,7; J 8,12

9/4/08

8:18 AM

Dziękczynna pieśń Zachariasza 67 Jego ojciec Zachariasz został napełniony Duchem Świętym i prorokował: 68 „Niech będzie błogosławionya Pans, Bóg Izraelas, bo swój lud nawiedził i wyzwolił. 69 I wzbudził nam potężnego Zbawcęb w domu swojego sługi, Dawida, 70 zgodnie z tym, co zapowiadał od dawna ustami swych świętych prorokóws: 71 że nas wybawi od naszych wrogów i z ręki wszystkich, którzy nas nienawidzą, 72 aby okazać miłosierdzie naszym ojcom i wspomnieć swe święte przymierzes, 73 przysięgę, jaką złożył naszemu ojcu Abrahamowi. I da nam, 74 że wybawieni z rąk wrogów będziemy Mu służyć bez lęku, 75 w świętości i sprawiedliwości wobec Niego przez wszystkie dni nasze. 76 A ty, chłopcze, będziesz nazwany prorokiem Najwyższego; bo pójdziesz przed Panem przygotować Jego drogis. 77 Jego ludowi dasz poznać zbawienie, przez odpuszczenie mu grzechóws. 78 Dzięki miłosiernej litości naszego Boga nawiedzi nas z wysoka Wschodzące Słońcec, 79 które objawi się pogrążonym w ciemności i cieniu śmierci, i poprowadzi nas na drogę pokojus”. 80 Chłopiec rósł i wzmacniał się duchowo. Przebywał na pustkowiu aż do czasu wystąpienia przed Izraelem.

Page 2259

a) błogosławiony – od brzmienia tego słowa po łacinie pochodzi zwyczajowy tytuł tej pieśni: Benedictus. Błogosławiony – zob. Słownik. b) potężnego Zbawcę – dosł. róg zbawienia. W Piśmie Świętym określenie to wyraża moc (2Sm 22,3). c) Wschodzące Słońce – jeden z tytułów odnoszących się do Chrystusa. On jest gwiazdą dającą światło (Lb 24,17; Iz 9,1; 60,1; Ml 3,20). d) August – imperator rzymski w latach: od 27 r. przed Chr. do 14 r. po Chr. e) całego świata – czyli Cesarstwa Rzymskiego. Spis był przeprowadzony m.in. dla celów podatkowych. f) August zarządził spis ludności w swoim cesarstwie w 8 r. przed Chr. Kwiryniusz jako namiestnik Syrii przeprowadzał spis w latach 6-7 po Chr. Określenie Ten pierwszy spis odnosić się może do wcześniejszego pobytu Kwiryniusza w Syrii, gdy jej gubernatorem był Sencjusz Saturnin (lata 9-4 przed Chr.). Łukasz wymienia Kwiryniusza, ponieważ był postacią bardziej znaną. g) Nazaret – zob. Łk 1,26+.

Narodzenie Jezusa 1 W owym czasie wyszedł dekret cesarza Augustad, aby spisać ludność całego światae. 2Ten pierwszy spis odbył się, gdy Kwiryniusz był namiestnikiem Syriif. 3Szli więc wszyscy, aby zapisać się, każdy do swego miasta. 4Wyruszył też i Józef z Galileis, z miasta Nazaretg, do Judeis, do miasta Dawidowego,

2

Dziękczynna pieśń Zachariasza. Pod wpływem Ducha Świętego Zachariasz wypowiada modlitwę dziękczynienia. Pieśń Zachariasza, podobnie jak pieśń Maryi (Łk 1,46-55), głosi spełnienie się tego, co Bóg obiecał i zaczął już po części realizować w ST. Pieśń Zachariasza zapowiada posłannictwo Jana Chrzciciela jako poprzednika Chrystusa, który nazwany jest Zbawcą i porównany do Wschodzącego Słońca. W odróżnieniu od pieśni Maryi, która zostaje wypowiedziana jeszcze przed przyjściem Jezusa na świat, Zachariasz wyraża swoje dziękczynienie dopiero po narodzeniu Jana. Zachariasz symbolizuje więc tych, którzy wierzą Bogu i chwalą Go dopiero wtedy, gdy zobaczą spełnienie się obietnicy. Maryja reprezentuje tych, którzy wierzą, zanim naocznie przekonają się o prawdziwości słów Bożych (Łk 1,45; J 20,29). Pieśń Zachariasza, podobnie jak pieśń Maryi, nawiązuje do wielu tekstów ST. Pierwsza jej część (ww. 68-75) ma charakter dziękczynny, druga (ww. 76-79) stanowi prorocze spojrzenie w przyszłość. Narodzenie Jezusa. Opis narodzenia Jezusa rozpoczyna wzmianka chronologiczna, której celem jest wskazanie, że fakt ten miał miejsce w ściśle określonym czasie, dobrze znanym z historii powszechnej. Na podstawie danych zawar tych w dziele Łukaszowym (Łk 3,1n), w przekazach innych ewangelistów (Mt 2,1-12; J 2,20) oraz u historyka żydowskiego Józefa Flawiusza można stwierdzić, że Jezus narodził się jeszcze przed śmiercią Heroda (4 r. przed Chr.),

2259

ŁUKASZ 1,67 — 2,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Betlejem – kananejskie miasto, leżące 7 km na południe od Jerozolimy. Nazwę Betlejem (‘Dom Lahmu’) odczytano jako ‘dom chleba’ (hebr. lechem – ‘chleb’), ale pochodzi ona od sanktuarium bóstwa akadyjskiego Lahmu (albo bogini Lahama). Betlejem należało do plemienia Judy. b) pierworodnego – słowo to podkreśla godność i prawa pierwszego dziecka (zob. Słownik), nie wskazuje natomiast, że Maryja miała jeszcze inne dzieci (Wj 13,2). c) żłobie – gr. termin może też oznaczać zagrodę pasterską. d) Polskie przekłady stosują w tym i innych miejscach słowo Mesjasz, które jest transkrypcją hebr. masziach – ‘namaszczony’, ‘pomazaniec’. W ST w ten sposób określano królów Izraela, którym przekazywano władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecznych. Miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W NT określenie „pomazaniec” poza dwoma wypadkami (J 1,41; 4,25) występuje w gr. formie christos i odnosi się tylko do Jezusa z Nazaretu. e) Panem – zob. Łk 1,43+. f) Oczyszczenie dotyczyło tylko matki dziecka (Kpł 12,1-8).

9/4/08

8:18 AM

Page 2260

zwanego Betlejema, gdyż pochodził z domu i rodus Dawida, 5 aby zapisać się wraz z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna. 6A gdy tam przebywali, nadszedł dla Niej czas rozwiązania. 7Urodziła swego pierworodnegob Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobiec, gdyż nie było dla nich miejsca w mieszkaniu. Pokłon pasterzy Przebywali w tej okolicy pasterze. Kiedy nocą pilnowali swego stada, 9nagle ukazał im się aniołs Panas i chwałas Pana zewsząd ich oświeciła. Wtedy ogarnął ich wielki lęk, 10lecz anioł powiedział im: „Nie bójcie się! Oto bowiem ogłaszam wam wielką radość, która stanie się udziałem całego ludu. 11Dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, który jest Chrystusemd Paneme. 12A to będzie dla was znakiem: znajdziecie Niemowlę owinięte w pieluszki i położone w żłobie”. 13 I zaraz przyłączyło się do anioła mnóstwo zastępów niebieskich, które wysławiały Boga słowami: 14 „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokójs ludziom, w których sobie upodobał”. 15 Gdy aniołowie odeszli od nich do nieba, pasterze mówili do siebie: „Chodźmy do Betlejema i zobaczmy to, co się stało, a co nam Pan oznajmił”. 16Poszli więc szybko i znaleźli Maryję, Józefa i Niemowlę, leżące w żłobie. 17A gdy Je zobaczyli, opowiadali, co im zostało objawione o tym Chłopcu. 18Wszyscy, którzy to usłyszeli, dziwili się temu, co pasterze im mówili. 19A Maryja zachowywała wszystkie te słowa i rozważała je w swoim sercus. 20Pasterze wrócili, chwaląc i wysławiając Boga za wszystko, co usłyszeli i zobaczyli, zgodnie z tym, co im zostało oznajmione. 21Gdy minęło osiem dni, obrzezanos Chłopca i nadano Mu imię Jezuss, którym nazwał Go anioł jeszcze przed Jego poczęciem.

Mt 1,18

8

Ofiarowanie Jezusa w świątyni 22 Gdy zaś minęły dni ich oczyszczeniaf zgodnie z Prawems Mojżeszowym, zanieśli Go do Jerozolimys, aby ofiarować Panus. 23 Tak bowiem napisano w Prawie Pańskim: Każdy pierworodczyli między rokiem 8 i 6. Łukasz opisuje całe wydarzenie w sposób niezwykle prosty i zwięzły, ograniczając się do poinformowania, w jakim miejscu Jezus przyszedł na świat i że był On pier worodnym synem. Pokłon pasterzy. Wieść o narodzeniu Zbawiciela została najpierw oznajmiona pasterzom – ludziom prostym, mającym bardzo niski status społeczny. Zbawiciel nie przychodzi do jakiejś wybranej grupy osób, ale jest otwarty na wszystkich, poczynając od tych ostatnich. Pasterze zostają nawiedzeni przez anioła nocą, która jest tutaj symbolem niewiedzy duchowej. Ciemność ta jednak zostaje rozświetlona z inicjatywy samego Boga. Postawa pasterzy, którzy głoszą to, co zobaczyli, jest zapowiedzią misji apostołów i ich następców. Łukasz odnotowuje, że do Jezusa odniesione zostały trzy tytuły: Zbawiciel, Chrystus (Mesjasz) i Pan. W sposób jednoznaczny określają one, kim jest Jezus i w jakim celu objawił się światu. Maryja pełna ufności wobec Boga rozważa w swoim sercu zaistniałe fakty, wierząc, że z czasem Bóg pozwoli Jej zrozumieć je w pełni. Ofiarowanie Jezusa w świątyni. Kobieta izraelska, rodząc dziecko, stawała się rytualnie nieczysta (Kpł 12,1-8). Maryja musiała więc złożyć ofiarę za swoje oczyszczenie. Według Prawa należało ofiarować baranka i gołębia lub ba-

ŁUKASZ 2,5-23

J 7,42

2260

Wj 24,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Kpł 5,7; 12,8

Iz 49,13

Iz 40,5; 46,13; 52,10 Iz 42,6; 46,13; 49,6; J 8,12

Iz 8,14; 28,16; Łk 12,51-53; 1Kor 1,23; 1P 2,8 J 19,25

Jdt 8,4n; 1Tm 5,5

Iz 52,9

9/4/08

8:18 AM

nys syn będzie poświęcony Panua. 24Mieli również złożyć ofiaręs, zgodnie z nakazem Prawa Pańskiego: parę synogarlic lub dwa młode gołębie. 25 Żył wtedy w Jeruzalems człowiek sprawiedliwy i pobożny, który miał na imię Symeon. Oczekiwał on pocieszenia Izraelas, a Duch Święty był z nim. 26Duch Święty objawił mu, że nie umrze, dopóki nie zobaczy Chrystusas Pańskiego. 27Kierowany przez Ducha przyszedł do świątynis, gdy rodzice wnosili małego Jezusas, by wypełnić odnoszące się do Niego przepisy Prawa. 28On wziął Go na ręce i wielbił Boga: 29 „Teraz, o Władco, zgodnie z Twoim słowem pozwalasz swemu słudze odejść w pokoju. 30 Bo moje oczy ujrzały Twoje zbawienie, 31 które przygotowałeś wszystkim narodom: 32 światło na oświecenie pogan i chwałę ludu Twego, Izraelas”. 33 A Jego ojciec i matka dziwili się temu, co o Nim mówiono. 34 I błogosławił ich Symeon, a do Jego matki Maryi powiedział: „On został dany, aby w Izraelu wielu upadło i wielu powstało, i aby był znakiem, któremu będą się sprzeciwiać. 35 A Twoją duszęs miecz przeszyje, aby zostały ujawnione przewrotne myśli wielu”. 36 Przebywała tam również prorokinis Annab, córka Fanuela, z plemienia Asera, bardzo podeszła w latach. W małżeństwie przeżyła siedem lat 37i owdowiała. Miała już osiemdziesiąt cztery lata. Nie opuszczała świątyni i służyła Bogu, poszcząc i modląc się dniem i nocą. 38W tej właśnie chwili nadeszła, wielbiła Boga i opowiadała o Nim wszystkim, którzy oczekiwali wyzwolenia Jeruzalem. 39 Kiedy wypełnili wszystko zgodnie z Prawem Pańskim, wrócili do Galileis, do swojego miasta – Nazaret. 40Chłopiec zaś rósł i nabierał sił, napełniając się mądrością, a łaska Boża była z Nim.

Page 2261

a) Zwyczaj ten był wyrazem wdzięczności za ocalenie pierworodnych synów izraelskich podczas Wyjścia z Egiptu (Wj 13,15). b) Anna – była kobietą poświęconą Bogu i miała dar interpretowania Jego zbawczych planów (Wj 15,20; Sdz 4,4; 2Krl 22,14).

ranka i synogarlicę. Ubodzy mogli składać jako ofiarę dwa gołębie lub dwie synogarlice. Ponadto według przepisu z Księgi Wyjścia należało wykupić pier worodnego syna (Wj 13,13). Łukasz jednak nic o tym nie wspomina, co sugeruje, że Jezus nie został wykupiony. Znaczenie tego faktu jest podwójne. Po pierwsze, Jezus całkowicie należy do Boga. Po drugie, czeka Go taki sam los, jak zwierząt, które nie zostały wykupione – zostanie zabity. Odnotowanie przez ewangelistę czynności rytualnych ma na celu wskazanie, że misja Jezusa wyrasta na gruncie posłuszeństwa Jego rodziców Prawu, które zostało dane przez Boga. Łukasz też podkreśla, że wydarzenia te dokonały się w Jerozolimie, co ma szczególne znaczenie, ponieważ właśnie tam Jezus odkupi ludzkość na krzyżu i stamtąd weźmie początek głoszenie Ewangelii przez uczniów Chrystusa. Ofiarowaniu Jezusa w świątyni towarzyszy Symeon, który uosabia lud ST. W nim ukazana jest wielka tęsknota pokoleń oczekujących Zbawiciela. Gdy więc Symeon zobaczył Jezusa i wziął Go na ręce, zaczęły się realizować obietnice, którymi żyli ludzie Starego Przymierza. Dlatego z tak wielkim uniesieniem wychwala on Boga za Jego wierność i łaskawość. Symeonowi dana jest także łaska proroctwa. Zapowiada uniwersalny zasięg zbawienia przyniesionego przez Chrystusa, które obejmie cały świat pogański, a także ukazuje przyszłość Jezusa i Maryi. Jezus będzie odrzucony przez władze żydowskie, a orędzie chrześcijańskie nie zostanie przyjęte przez większość Żydów. Maryja razem ze swoim Synem będą stanowić centrum sprzeciwu. Boleść z powodu odrzucenia Jezusa przez ludzi będzie w ciągu wieków raniła Jej duszę. Pojawienie się obok Symeona prorokini Anny, córki Fanuela, wywodzącej się z plemienia, o którym niewiele wspomina się w Piśmie Świętym, ukazuje prawdę, że kobiety i mężczyźni mają udział w tych samych łaskach udzielanych przez Boga i jednakowo zobowiązani są do dawania świadectwa o Jezusie (Ga 3,28).

2261

ŁUKASZ 2,24-40

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Odnalezienie Jezusa po trzech dniach w domu Ojca jest aluzją do wydarzeń paschalnych (Łk 9,22; 18,33), kiedy to zmartwychwstały Jezus pozwala się odnaleźć uczniom na trzeci dzień po swojej śmierci. b) Nazaret – zob. Łk 1,26+. c) Rok rządów Tyberiusza pozwala umieścić wystąpienie Jana Chrzciciela w czasie między 27 a 29 r. po Chr. Galileą rządził wtedy Herod Antypas (4 r. przed Chr. – 39 po Chr.). Iturea i Trachon (ziemie na północ i na wschód od jeziora Genezaret) były pod panowaniem Filipa (4 r. przed Chr. – 34 po Chr.). Bliżej nieznany Lizaniasz rządził Abileną (ziemia na północny zachód od Damaszku). d) tetrarcha – nadawany przez Rzymian tytuł władcy, który sprawował rządy nad czwartą częścią danego obszaru. Herod Antypas i Filip otrzymali tytuł tetrarchy po objęciu władzy nad czwartymi częściami królestwa ich ojca, Heroda Wielkiego (Mt 14,1; Łk 3,1). e) Kajfasz – najwyższy kapłan w latach 18-36 po Chr. Jego teść Annasz piastował ten urząd w latach 5-15 po Chr. Wymienia się go ze względu na duże wpływy i znaczenie, nawet gdy przestał sprawować urząd najwyższego kapłana (J 18,13; Dz 4,6).

9/4/08

8:18 AM

Page 2262

Dwunastoletni Jezus w świątyni 41 Jego rodzice każdego roku chodzili do Jeruzalems na święto Paschys. 42Gdy miał dwanaście lat, udali się tam zgodnie ze zwyczajem świątecznym. 43Kiedy wracali po skończonych uroczystościach, młody Jezuss pozostał w Jeruzalem, o czym nie wiedzieli Jego rodzice. 44Myśląc, że jest wśród pielgrzymów, przeszli dzień drogi i szukali Go między krewnymi i znajomymi. 45A gdy Go nie znaleźli, wrócili do Jeruzalem, szukając Go. 46Dopiero po trzech dniacha znaleźli Go w świątynis. Siedział pośród nauczycieli, przysłuchiwał się im i zadawał pytania. 47Wszyscy, którzy Go słuchali, byli zdumieni bystrością Jego umysłu i odpowiedziami. 48Gdy Go zobaczyli, zdziwili się. Matka powiedziała do Niego: „Dziecko, dlaczego nam to zrobiłeś? Twój ojciec i ja, pełni bólu, szukaliśmy Ciebie”. 49On im odpowiedział: „Dlaczego Mnie szukaliście? Czy nie wiedzieliście, że muszę być w tym, co jest mego Ojca?”. 50Oni jednak nie zrozumieli tego, co im powiedział. 51 Potem poszedł z nimi, wrócił do Nazaretub i był im posłuszny. A Jego matka zachowywała wszystkie te słowa w swym sercus. 52Jezus wzrastał w mądrości, w latach i w łasce u Boga i u ludzi.

Pwt 16,5n.16

Łk 4,22; J 7,15.46

Łk 10,22; 22,29; J 20,17

1Sm 2,26; Prz 3,4; Łk 1,80

Działalność Jana Chrzciciela Wystąpienie Jana Chrzciciela 1 W piętnastym roku panowania cesarza Tyberiuszac, kiedy Poncjusz Piłat był namiestnikiem Judeis, Herod tetrarchąd Galileis, jego brat Filip tetrarchą Iturei i ziemi Trachonu, Lizaniasz tetrarchą Abileny; 2za najwyższych kapłanóws Annasza i Kajfaszae, przemówił Bóg na pustyni do Jana, syna Zachariasza. 3Przeszedł on wszystkie krainy nad Jordanems i głosił chrzests nawrócenia na odpuszczenie grzechóws. 4Tak bowiem jest napisane w księdze mów prorokas Izajasza:

Mt 3,1-12; Mk 1,1-8

3

Dwunastoletni Jezus w świątyni. Tłem wydarzenia opisanego przez Łukasza jest największe święto żydowskie – Pascha, którego obchody trwały siedem dni. Na podstawie obowiązującej interpretacji przepisów Prawa (Pwt 16,1-17; Wj 23,14-17) w tych dniach w Jerozolimie mieli się stawić wszyscy mężczyźni powyżej trzynastego roku życia. Na święto przybywały również kobiety i dzieci. Obecność tych ostatnich, zwłaszcza chłopców stojących na progu dojrzałości, podyktowana była potrzebą stopniowego wprowadzania ich w praktykowanie nakazów Prawa. Z tego powodu również dwunastoletni Jezus znalazł się w tym czasie w świętym mieście. Święto Paschy upamiętniało przejście Izraelitów z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. W sensie teologicznym stanowiło ono zapowiedź „przejścia” Jezusa z tego świata do Ojca, które dokonało się na krzyżu i dzięki któremu ludzkość została wyzwolona z niewoli grzechu. W Ewangelii według św. Łukasza w tym miejscu pojawia się także pierwsza wypowiedź Jezusa, przez którą ukazuje On swoją niepowtarzalną relację z Bogiem, nazywając Go swoim Ojcem. Posłuszeństwo Ojcu i nastawienie na całkowite wypełnienie Jego woli będzie decydowało o dalszym życiu Jezusa jako Syna Bożego i nic nie zdoła temu przeszkodzić. Wystąpienie Jana Chrzciciela. Relacja o wystąpieniu Jana Chrzciciela poprzedzona została informacjami o panujących wówczas władcach, zasięgu ich władzy, a także o przywódcach religijnych. W tych informacjach historyczno-geograficznych zawierają się ważne myśli teologiczne. Łukasz informuje bowiem, że Ewangelia od początku była przeznaczona dla wszystkich. W wymienionych ziemiach mieszkali Żydzi (Judea i Galilea) i poganie (Iturea, Tra-

ŁUKASZ 2,41 — 3,4

2262

Mt 3,3; Mk 1,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 40,3-5, J 1,23

Iz 58,7; Łk 12,33

J 1,19n; 3,28; Dz 13,25

Mt 14,3-12; Mk 6,17-29

9/4/08

8:18 AM

Głos, który woła na pustyni: Przygotujcie drogęs Panas! Wyprostujcie Jego ścieżki! 5 Każda dolina niech będzie wypełniona, a wszystkie góry i pagórki niech zostaną zrównane! Drogi kręte niech będą wyprostowane, a wyboiste niech staną się gładkimi! 6 Wtedy każde stworzenie ujrzy zbawienie Boga. 7 Mówił więc do tłumów, które przychodziły, by przyjąć od niego chrzest: „Potomstwo żmijowe! Kto wam pokazał, jak uniknąć nadchodzącego gniewus? 8Wydajcie więc owoce godne nawrócenia, a nie zaczynajcie się tłumaczyć: «Abraham jest naszym ojcem». Wiedzcie, że nawet z tych kamieni Bóg może wzbudzić dzieci Abrahamowi. 9Już przyłożono siekierę do korzenia drzew. Tak więc każde drzewo, które nie wydaje dobrego owocu, zostanie wycięte i wrzucone do ognia”. 10 Pytały go tłumy: „Co więc mamy robić?”. 11A On im mówił: „Kto ma dwa ubrania, niech podzieli się z tym, który nie ma. Kto ma żywność, niech czyni podobnie”. 12Przyszli też celnicy, aby przyjąć chrzest, i pytali go: „Nauczycielu, co mamy robić?”. 13A On im odpowiedział: „Nie pobierajcie więcej niż to, co wam wyznaczono”. 14Pytali go również żołnierze: „A my, co mamy robić?”. Powiedział do nich: „Na nikim nic nie wymuszajcie, nikomu też nic siłą nie zabierajcie, ale poprzestawajcie na swoim żołdzie”. 15 Ponieważ lud trwał w oczekiwaniu, a wszyscy zastanawiali się, czy czasem Jan nie jest Chrystusems, 16on tak im odpowiedział: „Ja chrzczę was wodą, lecz idzie potężniejszy ode mnie, któremu nie jestem godny rozwiązać rzemyka u sandałów. On będzie was chrzcił Duchem Świętym i ogniem. 17 Ma On w ręku szuflę, aby oczyścić swe klepisko i zebrać ziarno do swego spichlerzaa. Plewy zaś spali w ogniu nie do ugaszenia”. 18Dawał też wiele innych napomnień i głosił dobrą nowinę ludowi. 19Lecz tetrarcha Herod, którego upominał z powodu Herodiady, żony jego brata, i z powodu wszystkich innych jego występków, 20dodał do nich i to, że wtrącił Jana do więzienia.

Page 2263

a) Wymłócone zboże podrzucano szuflą na wietrze, aby oddzielić je od plew.

chon i Abilena). Umieszczenie Jana Chrzciciela, jako posłańca Bożego, na tle władców politycznych i przywódców religijnych, którzy uważali się za twórców historii, ma na celu ukazanie prawdy, że tylko Bóg jest Panem dziejów. I nawet jeśli niektóre wydarzenia wskazują, że tak łatwo można pozbyć się głosicieli prawdy Bożej, co np. uczyniono z Janem, to rzeczywistość potwierdza, że nic nie dzieje się wbrew woli Boga, który zawsze doprowadza do końca to, co zamierzył. Jan więc miał przygotować drogę Chrystusowi i swoją misję wypełnił. W nauczaniu Jana szczególne ostrze krytyki zostało wymierzone przeciwko Żydom i do nich skierowane było wezwanie do nawrócenia, ponieważ to właśnie im zostały dane Boże obietnice. Na pytanie, co człowiek nawrócony powinien czynić, Jan odpowiadał, że nie chodzi o zmianę zajęcia, ale usunięcie ze swojego życia wszelkiego zła. Chrzciciel wzywał również, aby pamiętać o potrzebujących i udzielić im konkretnej pomocy. Nawoływał także, aby ci, co posiadają jakąkolwiek władzę, nie nadużywali jej, ale żyli uczciwie, stojąc na straży sprawiedliwości i poszanowania prawa. Radykalizm Jana ma uzmysłowić ludziom, że nie można w nieskończoność odkładać czasu nawrócenia, tym bardziej że Chrystus już jest pośród swojego ludu.

2263

ŁUKASZ 3,5-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przyjął chrzest – wyraz solidaryzowania się Jezusa z grzesznikami, których pragnie zbawić. b) Wspomnienie o modlitwie poprzedzającej jakiś fakt jest u Łukasza sygnałem, że będzie się dziać coś bardzo ważnego (Łk 6,12; 9,18; 9,28; 11,1; 22,32; 22,41). c) Ojcowie Kościoła sugerują, że podczas chrztu Jezusa nastąpiło pierwsze objawienie się Trójcy Świętej. Bóg Ojciec objawia się przez swój głos, Syn w widzialnej postaci jako człowiek, Duch Święty w postaci gołębicy. d) Według Mateusza ojcem Józefa był Jakub (Mt 1,16). Różnice między rodowodami Jezusa u Mateusza i Łukasza tłumaczy się m.in. tym, że w pierwszej Ewangelii Jezus jest przedstawiony jako dziedzic wymienionych w genealogii królów Izraela, lista przodków Jezusa u Łukasza jest natomiast dokumentem typu rodzinnego. Inna hipoteza głosi, że Łukasz podał genealogię Maryi.

9/4/08

8:18 AM

Page 2264

Chrzest Jezusa 21 Kiedy cały lud przystępował do chrztus, Jezuss także przyjął chrzesta. Gdy potem się modliłb, otworzyło się niebo 22 i Duch Święty zstąpił na Niego w postaci cielesnej jakby gołębica, a z nieba rozległ się głos: „Ty jesteś moim Synem umiłowanym, Ciebie sobie upodobałem”c. Rodowód Jezusa 23 Jezuss, rozpoczynając działalność, miał około trzydziestu lat. Był, jak sądzono, synem Józefa, syna Helegod, 24syna Mattata, syna Lewiego, syna Melchiego, syna Jannaja, syna Józefa, 25syna Matatiasza, syna Amosa, syna Nahuma, syna Hesliego, syna Naggaja, 26syna Maata, syna Mattatiasza, syna Semeina, syna Josecha, syna Jody, 27syna Joanana, syna Resy, syna Zorobabela, syna Salatiela, syna Neriego, 28syna Melchiego, syna Addiego, syna Kosama, syna Elmadama, syna Era, 29syna Jezusa, syna Eliezera, syna Jorima, syna Mattata, syna Lewiego, 30syna Symeona, syna Judy, syna Józefa, syna Jonama, syna Eliakima, 31syna Melei, syna Menny, syna Mattaty, syna Natama, syna Dawida, 32syna Jessego, syna Jobeda, syna Booza, syna Sali, syna Naassona, 33syna Aminadaba, syna Admina, syna Arniego, syna Hesroma, syna Faresa, syna Judy, 34syna Jakuba, syna Izaaka, syna Abrahama, syna Tarego, syna Nachora, 35syna Serucha, syna Ragaua, syna Faleka, syna Ebera, syna Sali, 36syna Kainama, syna Arfaksada, syna Sema, syna Noego, syna Lamecha, 37syna Matusali, syna Henocha, syna Jareta, syna Maleleela, syna Kainama, 38syna Enosa, syna Seta, syna Adama, syna Bożego. Kuszenie Jezusa 1 Jezuss, pełen Ducha Świętego, powrócił znad Jordanus i Duchs prowadził Go po pustyni 2przez czterdzieści dni.

4

Chrzest Jezusa. W Ewangeliach synoptycznych (Mt, Mk, Łk) są trzy relacje z życia Jezusa, które w szczególny sposób ukazują Jego synostwo Boże: chrzest w Jordanie, kuszenie na pustyni i przemienienie na górze Tabor. Ewangelista, opisując chrzest Jezusa, nie wspomina nic o Janie i umieszcza to wydarzenie po wzmiance o uwięzieniu Jana (w. 20). W ten sposób chce podkreślić fakt, że Tym, który chrzci Jezusa, jest Duch Święty. Oznacza to, że Jezus przewyższa Jana. Kolejny akcent Łukasz kładzie na fakt modlitwy Jezusa, która stanowi wyraz Jego szczególnej więzi z Ojcem. Gdy Jezus modlił się podczas chrztu, otwarło się niebo i zstąpił na Niego w postaci cielesnej Duch Święty. Objawienie się Ducha Świętego nad Jezusem oznacza początek nowego stworzenia i inaugurację Nowego Przymierza (Rdz 1,2; Pwt 32,10n). W centrum opowiadania jest mowa o głosie z nieba, skierowanym tylko do Jezusa. Słowa Boga objawiają, że Jezus odwiecznie jest Jego Synem, nie stał się Nim dopiero w momencie chrztu. Chrzest jest tylko okazją do ogłoszenia tej godności. W ten sposób zainaugurowana została misja Jezusa jako Chrystusa. To, co teraz przeżywa Jezus, idący w mocy Ducha Świętego głosić Ewangelię, potem po dniu Pięćdziesiątnicy stanie się udziałem apostołów, posłanych do kontynuowania Jego misji w świecie. Rodowód Jezusa. Tylko Łukasz i Mateusz podają ziemski rodowód Jezusa. Łukasz, posługując się genealogią, ukazuje istotną prawdę, że Jezus, będąc Bogiem, jest także prawdziwym człowiekiem. Sięgnięcie w genealogii aż do Adama ma na celu osadzenie postaci Jezusa nie tylko w historii Izraela, ale w historii powszechnej. Zbawienie, które On dokonuje, obejmie wszystkich ludzi. Kuszenie Jezusa. W sensie biblijnym pustynia oznacza miejsce próby, samotności, decyzji, spotkania z Bogiem. Żydzi uważali również, że zamieszkują ją demony i złe duchy. Kuszenie Jezusa prawdopodobnie ma miejsce na Pustyni

ŁUKASZ 3,21 — 4,2

2264

Mt 3,13-17; Mk 1,9-11

Ps 2,7; J 1,32-34

Mt 1,1-17 Rdz 41,46; Lb 4,3; 2Sm 5,4

Mt 4,1-11; Mk 1,12n Wj 34,28; Pwt 8,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Pwt 8,3

J 12,31; Ap 13,2.4

Pwt 6,13

Ps 91,11 Ps 91,12

Pwt 6,16 Łk 22,3.53; 23,35-39; J 13,2.27

9/4/08

8:18 AM

Był tam kuszony przez diabłas. W tych dniach nic nie jadł i po ich upływie był głodny. 3Wtedy powiedział do Niego diabeł: „Jeśli jesteś Synem Bożyms, rozkaż temu kamieniowi, aby stał się chlebem”. 4Jezus mu odpowiedział: „Napisano: Nie samym chlebem żyje człowiek”. 5Następnie wyprowadził Go wysoko i w jednej chwili pokazał Mu wszystkie królestwa świata. 6Powiedział do Niego diabeł: „Dam Ci tę całą władzę i jej przepych, ponieważ mnie ona została powierzona i mogę ją dać komu chcę. 7Jeśli więc oddasz mi hołd, wszystko będzie Twoje”. 8Na to Jezus mu odpowiedział: „Napisano: Panu Bogu twemu będziesz oddawał hołd i tylko Jego będziesz czcił”. 9Wtedy zaprowadził Go do Jeruzalem i postawił na szczycie świątyni. Powiedział do Niego: „Jeśli jesteś Synem Bożym, rzuć się w dół. 10Przecież napisano: Swoim aniołoms wyda polecenie o Tobie, żeby Cię strzegli, 11oraz: na rękach będą Cię nosić, abyś nie uraził o kamień swej nogi”. 12Jezus mu odparł: „Powiedziano: Nie będziesz wystawiał na próbę Panas, twego Boga”. 13Gdy diabeł skończył Go kusić, odstąpił od Niego aż do czasu.

Page 2265

a) Nazaret – zob. Łk 1,26+.

Działalność Jezusa w Galilei Mt 4,12-17.23; Mk 1,14n.39

Początek działalności w Galilei 14 Jezuss powrócił w mocy Duchas do Galileis, a wieść o Nim rozeszła się po całej krainie. 15On zaś nauczał w ich synagogachs i był wychwalany przez wszystkich.

Mt 13,54-58; Mk 6,1-6

Jezus w Nazarecie 16 Przyszedł też do Nazaretua, gdzie się wychował. Zgodnie ze swym zwyczajem wszedł w dzień szabatus do synagogis i wstał, aby czytać. 17Podano Mu zwój prorokas Izajasza. Gdy go rozwinął, znalazł miejsce, gdzie było napisane: Judzkiej. Pierwsza pokusa dotyczy braku chleba. Według rabinów, obiecany Chrystus miał ponowić znak manny (Wj 16,4nn). Diabeł więc wzywa Jezusa, aby objawił swoje synostwo Boże poprzez dokonanie takiego znaku. Jezus sprzeciwia się, bo w ten sposób postawiłby własną wolę ponad wolę Ojca. Zamiast Bogu, służyłby sobie, zaspokajając własny głód. W drugiej pokusie diabeł chce sprawić, aby misja i władza Jezusa zostały sprowadzone tylko do wymiaru ziemskiego. Kusi Jezusa, aby się stał władcą politycznym. Diabeł wykorzystuje przy tym fakt, że ludzie przez złe czyny uzależniają się od niego, i w ten sposób bezprawnie czyni siebie właścicielem ziemi. Jest to jednak podstępne odwrócenie porządku, ponieważ tylko Bóg jest Panem wszechświata i tylko Jemu należy się cześć. Trzecia pokusa ma na celu wystawienie na próbę wiarygodności obietnic Boga. Diabeł chce, aby Jezus sam na sobie sprawdził, czy Bóg dotrzymuje słowa. Kusi Jezusa, aby wykorzystał wszechmoc Boga do własnych celów. W podobny sposób w czasie pobytu na pustyni Izrael wystawiał Boga na próbę, domagając się od Niego znaków (np. Wj 17,1-7). Sprzeciw Jezusa potwierdza prawdę, że to stworzenie ma służyć Stwórcy, a nie odwrotnie. Na pustyni diabeł sam atakował Jezusa. Skuteczną obroną okazało się Słowo Boże. Diabeł jednak nie skończył, co Łukasz już tutaj zaznacza. Powrót diabła nastąpi w momencie rozpoczęcia się Męki Jezusa (Łk 22). Wtedy jednak posłuży się on ludźmi (Łk 22,3.63n; 23,9n.35n). Jezus wobec takich ataków jako skuteczną obronę wybierze milczenie. Początek działalności w Galilei. Łukasz często podkreśla moc Ducha Świętego w życiu i misji Jezusa (np. Łk 1,35; 3,22; 4,1.18). Szkicując postać Jezusa, ukazuje Go przede wszystkim jako Nauczyciela. Miejscem, gdzie Jezus się zatrzymuje, są synagogi, w których koncentrowano się szczególnie na czytaniu i wyjaśnianiu słowa Bożego. Jezus w Nazarecie. W ujęciu Łukasza wydarzenie w Nazarecie otwiera publiczną działalność Jezusa. Przeczytany przez Niego fragment z Księgi Izajasza ma charakter tekstu programowego i wyraża naturę i sens Jego misji. Jezus

2265

ŁUKASZ 4,3-17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Poszczególne czynności, związane z lekturą tekstu proroka Izajasza, odpowiadają różnym momentom synagogalnej liturgii słowa. b) Kafarnaum – hebr. kefar Nahum ‘wieś Nahuma’; w czasach Chrystusa kilkutysięczna osada leżąca nad Jeziorem Galilejskim w pobliżu ujścia Jordanu; obok niej przebiegał ważny szlak handlowy wiodący do Damaszku. Mieszkańcy Kafarnaum utrzymywali się z rybołówstwa, uprawy roli i handlu. Stacjonował tam garnizon wojskowy i mieścił się urząd celny. Była to rodzinna miejscowość apostołów Piotra i Andrzeja.

9/4/08

8:18 AM

Page 2266

18

Duch Panas nade mną, bo mnie namaścił, abym ubogim głosił dobrą nowinę. Posłał mnie, abym ogłosił więźniom wyzwolenie, a niewidomym przejrzenie, abym zniewolonych uczynił wolnymi, 19 abym ogłosił rok łaski od Pana. 20 Zwinął zwój, oddał go słudze i usiadła. A oczy wszystkich w synagodze były w Nim utkwione. 21Zaczął więc mówić do nich: „Dziś wypełniło się Pismo, które słyszeliście”. 22Wszyscy przytakiwali Mu i dziwili się słowom łaski, które wypowiadał. I mówili: „Czy to nie jest syn Józefa?”. 23Wtedy powiedział do nich: „Z pewnością przypomnicie mi to przysłowie: «Lekarzu, ulecz samego siebie. Dokonaj także tutaj, w swojej ojczyźnie, tych rzeczy, które, jak słyszeliśmy, wydarzyły się w Kafarnaumb»”. 24I dodał: „Zapewniam was: Żaden prorok nie jest mile widziany w swojej ojczyźnie. 25Naprawdę mówię wam: Wiele wdów było w Izraelus w czasach Eliasza, kiedy niebo zostało zamknięte na trzy lata i sześć miesięcy, tak iż w całym kraju nastał wielki głód. 26A do żadnej z nich Eliasz nie został posłany, tylko do wdowy w Sarepcie Sydońskiej. 27I wielu było trędowatych w Izraelu za proroka Elizeusza. A żaden z nich nie został oczyszczony, tylko Syryjczyk Naaman”. 28Wszyscy w synagodze, słysząc to, zawrzeli gniewem. 29Zerwali się, wyrzucili Go z miasta i, chcąc Go strącić w przepaść, wyprowadzili na szczyt góry, na której ich miasto było zbudowane. 30Lecz On przeszedł pomiędzy nimi i oddalił się. Uzdrowienie opętanego w Kafarnaum Potem zszedł do galilejskiego miasta Kafarnaumb i nauczał w szabats. 32Jego nauka budziła zdziwienie, gdyż Jego słowo 31

jest prorokiem (Duch Pana nade mną), który czynem potwierdza głoszone przez siebie słowa. Jest też Chrystusem (namaścił mnie) posłanym przez Boga do ludzi. Jezus nie omija nikogo. Szczególnie zwraca uwagę na najbardziej pokrzywdzonych i ich materialne i duchowe ubóstwo. Jego przyjście oznacza czas szczególnej łaski, co w konsekwencji doprowadzi do zawarcia wiecznego przymierza pomiędzy Bogiem a ludźmi. Rok łaski (w. 19) jest zapowiedzią łaski wiecznej. Jezus ogłasza, że orędzie wyzwolenia zapowiadane w tekstach ST odnosi się do Niego i w Nim się urzeczywistnia. On jest jedynym Zbawicielem ludzkości. Zarazem krytycznie odnosi się do tych, którzy nie chcą dostrzec i uznać Bożych interwencji w dziejach ludzkości. Demaskuje zakłamanie. Oczekuje skruchy i odpowiedzi, która wynika z przyjęcia prawdy. W opisie wydarzenia inaugurującego działalność Jezusa można dostrzec wyraźne aluzje do Jego Męki i Śmierci. Wyrzucenie Jezusa z miasta i nastawanie na Jego życie zapowiadają wydarzenia w Jerozolimie, gdy kapłani i lud będą domagać się dla Niego wyroku śmierci i doprowadzą do ukrzyżowania Jezusa na wzgórzu poza miastem. Słowa wypowiedziane przez Jezusa w dialogu z mieszkańcami Nazaretu: Lekarzu, ulecz samego siebie (w. 23), przypominają szydzenie Żydów, żołnierzy i jednego złoczyńcy, gdy Jezus umierał na krzyżu (Łk 23,35.37.39). Nie brak jednak nawiązań do Zmartwychwstania Jezusa. Tak bowiem, jak Jezus przeszedł nietknięty pośród nazaretańskiego tłumu, podobnie zwycięski przejdzie przez wrota śmierci. Uzdrowienie opętanego w Kafarnaum. Według relacji Łukasza, w Kafarnaum dokonał się pierwszy cud Jezusa, rozpoczynający całą serię Jego Boskich inter wencji. Cuda mają potwierdzić prawdziwość nauki głoszonej przez Jezusa. Nie bez znaczenia jest to, że cud dokonuje się w szabat i dotyczy uwolnienia człowieka od ducha nieczystego, a Jezus zostaje nazwany Świętym Boga (w. 34). Szabat jest dniem odpoczynku oraz czasem poświęconym Bogu. Człowiek znajdujący się w synagodze był opanowany przez ducha nieczystego i całkowicie zależny od niego. Uzdrowie-

ŁUKASZ 4,18-32

2266

Iz 61,1n

Łk 2,47

J 4,44

1Krl 17,1; Jk 5,17

1Krl 17,7-16

2Krl 5,1-14

J 8,59 Mk 1,21-28

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

było pełne mocy. 33W synagodzes był człowiek opętanys przez ducha nieczystego. Krzyczał on donośnym głosem: 34„Och, co mamy z Tobą wspólnego, Jezusies Nazarejczyku? Przyszedłeś nas zgubić! Wiem, kim jesteś: Świętym Boga”. 35A Jezus stanowczo mu nakazał: „Milcz i wyjdź z niego”. Wtedy demons rzucił człowieka na środek i wyszedł z niego, nie wyrządzając mu żadnej szkody. 36Zdumienie ogarnęło wszystkich i mówili między sobą: „Cóż to za słowo, którym z władzą i mocą rozkazuje duchom nieczystym, a one wychodzą”. 37I wieść o Nim rozchodziła się po wszystkich miejscowościach tej okolicy. Mt 8,14-17; Mk 1,29-34

Łk 13,13

Page 2267

a) Dopiero z zachodem słońca przestawało obowiązywać prawo szabatowego odpoczynku i wtedy ludzie mogli udać się do Jezusa. b) udał się na miejsce odludne – zwrot ten sugeruje, ze Jezus odszedł, aby się modlić. Łączność z Ojcem jest gwarancją wypełnienia misji.

Uzdrowienie teściowej Szymona i innych chorych 38 Po wyjściu z synagogis przyszedł do domu Szymona. Teściowa Szymona miała wysoką gorączkę. I wstawiali się za nią. 39 On stanął nad nią i rozkazał gorączce, by ją opuściła. Uzdrowiona natychmiast wstała i usługiwała im. 40A kiedy zachodziło słońcea, wszyscy, którzy mieli u siebie cierpiących na rozmaite choroby, prowadzili ich do Niego. On zaś na każdego kładł ręce i uzdrawiał. 41Z wielu też wychodziły demonys, krzycząc: „Ty jesteś Synem Bożyms”. A On gromił je i nie pozwalał im mówić, ponieważ wiedziały, że jest Chrystusems.

Mk 1,35-39

Jezus opuszcza Kafarnaum 42 Gdy nastał dzień, wyszedł stamtąd i udał się na miejsce odludneb. A tłumy szukały Go i przyszły do Niego. I zatrzymywali Go, by nie odchodził od nich. 43Lecz On powiedział do nich: „Trzeba, abym i innym miastom głosił Ewangelięs o królestwie Bożym, bo na to zostałem posłany”. 44I nauczał w synagogachs Judeis.

Mt 4,18-22; Mk 1,16-20

Powołanie pierwszych uczniów 1 Pewnego razu stał nad jeziorem Genezaret, a tłum cisnął się wokół Niego, aby słuchać słowa Bożego. 2Zobaczył dwie łodzie, stojące przy brzegu. Rybacy wyszli z nich i płu-

5

nie było więc dla niego wyzwoleniem, uzyskaniem odpoczynku, otwarciem się na świętość Boga i przede wszystkim początkiem nowego życia. Chociaż duch nieczysty powiedział prawdę o Jezusie, On nakazuje mu milczeć. Prawdy bowiem nie powinien ogłaszać ten, kto nie żyje w prawdzie i próbuje ją głosić po to, by rozumiano ją niewłaściwie. To nie złe duchy objawią, kim jest Jezus Chrystus, ale Jego Męka i Zmartwychwstanie. Uzdrowienie teściowej Szymona i innych chorych. Uzdrowienie w domu Szymona, pozornie drobne, ma głębokie znaczenie i stanowi klucz do interpretacji pozostałych cudów. Na słowo Jezusa teściowa Piotra ponownie staje się zdolna do podjęcia służby – do czynienia dobra wobec bliźnich zgodnie ze swoim powołaniem. Służba jest istotą misji Jezusa. Wszyscy, których Jezus w cudowny sposób uwalnia od zła, mają Go naśladować w Jego służebnej postawie. Taki jest cel i sens cudów: przywrócić stworzeniu jego pier wotny stan. Tym, co przywraca człowiekowi wolność, siły, nadzieję, jest Słowo Jezusa. Przyjęcie go z wiarą sprawia, że człowiek odzyskuje pełnię życia. Jezus opuszcza Kafarnaum. Jezus jest świadomy, że głoszenie Ewangelii jest absolutną koniecznością i musi ono objąć wszystkich ludzi. Udaje się więc do synagog Judei, czyli chodzi po całym kraju Izraela (Łk 7,17; Dz 10,37; 28,21), aby realizował się odwieczny plan zbawienia świata przez Boga. Łukasz po raz pierwszy zaznacza, że głoszona przez Jezusa Ewangelia dotyczy królestwa Bożego. Głoszenie Ewangelii ma objawić istotę i sens panowania Boga w świecie. Powołanie pierwszych uczniów. Jezus na początku swojej misji tworzy wspólnotę uczniów, których przygotuje do kontynuacji dzieła. Z Jego inicjatywy zaczynają się przenikać dwa pozornie niezależne wydarzenia: głoszenie przez Niego

2267

ŁUKASZ 4,33 — 5,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2268

kali sieci. 3Wtedy wszedł do jednej z łodzi, która należała do Szymona. Poprosił go, aby nieco odpłynął od brzegu. Potem usiadł i z łodzi nauczał tłumy. 4Gdy skończył, zwrócił się do Szymona: „Wypłyń na głębię. Zarzućcie wasze sieci na połów”. 5A Szymon odpowiedział: „Mistrzu, trudziliśmy się przez całą noc i nic nie złowiliśmy. Lecz na Twoje słowo zarzucę sieci”. 6Gdy to zrobili, złowili tak wiele ryb, że rwały się im sieci. 7Wtedy dali znak wspólnikom w drugiej łodzi, aby przybyli im na pomoc. Podpłynęli więc i napełnili obie łodzie tak, że się prawie zanurzały. 8Widząc to, Szymon Piotr rzucił się Jezusowis do kolan i powiedział: „Odejdź ode mnie, Panies, bo jestem grzesznym człowiekiem”. 9Zdumienie bowiem ogarnęło jego i wszystkich, którzy z nim byli, z powodu dokonanego połowu ryb; 10podobnie też Jakuba i Jana, synów Zebedeusza, którzy byli wspólnikami Szymona. A Jezus powiedział do Szymona: „Nie bój się, odtąd będziesz łowił ludzi”. 11Potem wyciągnęli łodzie na ląd, zostawili wszystko i poszli za Nim. Uzdrowienie trędowatego A gdy był w pewnym mieście, zjawił się mężczyzna, cały pokryty trądem. Kiedy zobaczył Jezusas, upadł na twarz i prosił Go: „Panies! Jeżeli zechcesz, możesz mnie oczyścić”. 13On wyciągnął rękę, dotknął go i powiedział: „Chcę! Bądź oczyszczony!”. I natychmiast trąd ustąpił. 14Wtedy nakazał mu: „Nikomu o tym nie mów, lecz idź, pokaż się kapłanowi, a na świadectwo dla nich złóż za swoje oczyszczenie ofiaręs, zgodnie z nakazem Mojżesza”. 15Tym bardziej jednak rozchodziła się wieść o Nim i wielkie tłumy gromadziły się, aby Go słuchać i doznać uzdrowienia ze swoich chorób. 16On jednak oddalał się na pustkowie i modlił się. 12

Uzdrowienie paralityka Pewnego dnia, gdy nauczał, siedzieli tam faryzeuszes i znawcy Prawas, którzy przybyli ze wszystkich miejscowości Galileis, Judeis i z Jeruzalems. I była w Nim mocs Pańska, tak że 17

Ewangelii i praca rybaków. Jezus prosi Szymona, czy może użyć jego łodzi. On zgadza się, ale wraca do swojego zajęcia. Jeszcze nie wie, że przez swoją zgodę już uczestniczy w misji Jezusa. Wpuścił Jezusa w swoją codzienność, którą On będzie przemieniał. Następnie Jezus wystawia na próbę zawodowe doświadczenie Szymona, który staje wobec ryzyka: albo wypłynie i się ośmieszy, bo nie był to czas na łowienie, albo zaufa Jezusowi. Wybór zaufania jest podstawą do stania się apostołem. Uzdrowienie trędowatego. W Piśmie Świętym trąd ukazany jest jako jedno z największych nieszczęść człowieka. Staje się też synonimem grzechu. Trąd podobnie jak grzech powoduje zerwanie relacji z ludźmi. Trędowaci są zmuszeni żyć poza społecznością. Muszą z daleka ostrzegać innych przed zbliżaniem się do nich (Kpł 13,45n). Trędowaty opisany przez Łukasza łamie zakaz Prawa i podchodzi do Jezusa. Pragnienie życia budzi w nim wiarę w Jezusa. W świetle Prawa kontakt z trędowatym czynił człowieka nieczystym. Jezus, dotykając chorego, ukazuje, że jest ponad Prawem. Gest ten jednak świadczy przede wszystkim o miłości Jezusa do tego człowieka. Miłosierdzie Jezusa przywraca trędowatemu więź z Bogiem i innymi ludźmi. Łukasz ponownie zaznacza, że uzdrowienia mają miejsce, dlatego że słowo Jezusa jest pełne mocy. Tę moc Jezus czerpie z modlitwy – z rozmowy z Ojcem, na którą zawsze znajduje czas. Uzdrowienie paralityka. Epizod z paralitykiem rozpoczyna serię konfrontacji Jezusa z faryzeuszami i nauczycielami Prawa. Jako elita narodu z dystansem obserwują oni zachwyt tłumu nad Jezusem. Poddają krytyce Jego słowa, a Jego

ŁUKASZ 5,3-17

2268

Mt 8,1-4; Mk 1,40-45

Kpł 14,2-32

Mt 9,1-8; Mk 2,1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

mógł uzdrawiać. 18A jacyś mężczyźni przynieśli na noszach człowieka, który był sparaliżowany. Chcieli go wnieść i położyć przed Nim. 19Ponieważ z powodu tłumu nie mogli go wnieść, weszli na taras domu i przez dacha spuścili go na noszach do środka przed Jezusas. 20On, widząc ich wiarę, powiedział: „Człowieku, twoje grzechys zostały ci odpuszczone”. 21 A nauczyciele Pisma i faryzeusze zaczęli się zastanawiać: „Kim On jest, skoro mówi bluźnierstwa? Kto może odpuszczać grzechy, jeśli nie sam Bóg?”. 22Jezus poznał ich myśli i powiedział do nich: „Nad czym się tak zastanawiacie w waszych sercachs? 23Co jest łatwiej: powiedzieć «Twoje grzechy zostały ci odpuszczone», czy też powiedzieć: «Wstań i chodź»? 24Abyście się jednak przekonali, że Syn Człowieczys ma na ziemi władzę odpuszczania grzechów – powiedział do człowieka sparaliżowanego – mówię ci, wstań! Weź swoje nosze i idź do domu!”. 25A on na ich oczach natychmiast wstał, wziął to, na czym leżał, i odszedł do domu, chwaląc Boga. 26 Wszystkich ogarnęło zdumienie. Chwalili Boga i pełni bojaźnis mówili: „Dzisiaj widzieliśmy niezwykłe rzeczy”. Mt 9,9-13; Mk 2,13-17

Page 2269

a) przez dach – do budowy dachów używano gliny wzmacnianej trzciną, dlatego łatwo można było zrobić otwór w takim pokryciu. b) Jest to drugie imię Mateusza (Mt 9,9). c) Dosł. leżeli przy stole. W starożytności ucztowano w pozycji półleżącej. d) Ucztowanie Jezusa z grzesznikami jest symbolem ich zbawienia. Grzesznicy, przychodząc do Jezusa, okazują się lepsi od tych, którzy sami siebie uważali za sprawiedliwych, a zarazem byli niechętni Jezusowi.

Powołanie Lewiego Potem wyszedł i zobaczył celnika imieniem Lewib, pobierającego cło. I powiedział do niego: „Pójdź za Mną!”. 28On zostawił wszystko, wstał i poszedł za Nim. 29 Lewi też w swoim domu urządził dla Niego wielkie przyjęcie. Było tam wielu celników i innych, którzy razem z nimi zasiedli do stołuc. 30A faryzeuszes oraz ich nauczyciele Pisma szemrali, mówiąc do Jego uczniów: „Dlaczego jecie i pijecie z celnikami i grzesznikami?”. 31Jezus im odpowiedział: „Lekarz nie jest potrzebny zdrowym, lecz chorym. 32Nie przyszedłem wzywać do nawrócenia sprawiedliwych, ale grzesznikówd”. 27

czyny niekoniecznie jawią się im jako dobro. Opis cudu jest podporządkowany dyskusji Jezusa z faryzeuszami i nauczycielami Prawa. W ST związek pomiędzy chorobą a grzechem, zdrowiem a pojednaniem z Bogiem, był tak silny, że terminy „przebaczenie” i „uzdrowienie” traktowano zamiennie. Mężczyzna jednak nie wstaje na słowo przebaczenia, co oznacza, że uzdrowienie to coś więcej niż przebaczenie. Przebaczenie grzechów jest warunkiem do uzdrowienia, ale dopiero dzięki odrębnej inter wencji Jezusa następuje uzdrowienie człowieka. Faryzeusze, skoncentrowani na swoim rozumieniu grzechu i możliwości uwolnienia od niego, nie dostrzegają tej istotnej różnicy i nowości, którą wnosi Jezus. Mężczyźni przynoszący chorego są obrazem Kościoła, który z wielką troską zabiega o uzdrowienie człowieka, ofiarowując mu spotkanie z Chrystusem. Powołanie Lewiego. Wydarzenie to zawiera polemikę między Jezusem a faryzeuszami i nauczycielami Pisma, którzy tak są skoncentrowani na czyichś grzechach, że nawet nie dostrzegają, jak w człowieku dokonuje się przemiana. Tymczasem Jezus mocą swojego słowa nie tylko wyprowadza Lewiego z komory celnej i z jego dawnego sposobu życia, ale sprawia, że zaczyna on towarzyszyć Jezusowi w Jego misji. Lewi otrzymuje od Boga wielki dar – łaskę nawrócenia, nowe życie. Jego stosunek do Boga i ludzi ulega przemianie. Stało się to całkowicie z inicjatywy Jezusa. Moralny poziom życia Lewiego nie stanowił dla Jezusa przeszkody, aby go powołać. Powołanie jest więc darem, łaską, na którą można odpowiedzieć jedynie przez całkowite posłuszeństwo. Tak właśnie czyni Lewi. Powołanie Lewiego, a także uczestnictwo w uczcie z celnikami, nie jest oznaką tego, że Jezus akceptuje ich postawy. Czyni to, ponieważ zna niszczącą siłę grzechu i dlatego chce im pomóc. Lewi po to dostępuje miłosierdzia, aby jako uczeń Jezusa mógł naśladować Mistrza w Jego miłosierdziu.

2269

ŁUKASZ 5,18-32

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) worków skórzanych – jednym ze sposobów przechowywania wina było trzymanie go w workach uszytych ze zwierzęcej skóry.

9/4/08

8:18 AM

Page 2270

Pytanie o posty 33 Oni zaś powiedzieli do Niego: „Uczniowie Jana często poszczą i modlą się, podobnie i uczniowie faryzeuszóws. Twoi zaś jedzą i piją”. 34Jezuss im odpowiedział: „Czy możecie sprawić, aby goście weselni pościli, gdy pan młody jest z nimi? 35 Nadejdą jednak takie dni, gdy pan młody zostanie im zabrany, a wtedy będą pościć”. 36Opowiedział im też przypowieśćs: „Nikt nie rozrywa nowego ubrania, aby przyszyć łatę do starego ubrania. Jeśli tak postąpi, zniszczy nowe, a łata z niego i tak nie pasuje do starego. 37Nikt też nie wlewa młodego wina do starych worków skórzanycha. Jeśli tak zrobi, młode wino je rozerwie. Wtedy wino się rozleje, a worki się zmarnują. 38 Młode wino należy wlewać do nowych worków skórzanych. 39 Nikt też, kto się napił starego wina, nie chce młodego, bo mówi: «Stare jest lepsze»”.

Mt 9,14-17; Mk 2,18-22

Jezus Panem szabatu 1 Zdarzyło się, że w pewien szabats Jezuss przechodził wśród pól obsianych zbożem, a Jego uczniowie zrywali kłosy i, krusząc je rękami, jedli. 2Na to niektórzy z faryzeuszóws mówili: „Czemu robicie to, czego nie wolno w szabat?”. 3 Jezus im odpowiedział: „Czyż nie czytaliście o tym, co zrobił Dawid, kiedy był głodny on sam i ci, którzy z nim byli? 4Jak wszedł do domus Bożego, wziął poświęcone chlebys, sam zjadł i dał swoim ludziom, chociaż wolno je spożywać tylko kapłanom?”. 5I dodał: „Syn Człowieczys jest Panems szabatu”.

Mt 12,1-8; Mk 2,23-28

Uzdrowienie człowieka z bezwładną ręką 6 W inny szabats Jezuss wszedł do synagogis i nauczał. Był tam człowiek, który miał bezwładną prawą rękę. 7A nauczyciele

Mt 12,9-14; Mk 3,1-6

6

Pytanie o posty. Oskarżenie o brak ducha pokutnego dotyczy uczniów Jezusa, jednak ostrze krytyki skierowane jest przeciwko ich Nauczycielowi. On też zostanie nazwany żarłokiem i pijakiem (Łk 7,33n). Jezus nie daje bezpośrednich odpowiedzi na stawiane Mu zarzuty, ale używając porównań, stara się powiedzieć swoim rozmówcom, że żyją w czasie, gdy Bóg okazał ludziom wielką łaskę, posyłając do nich swojego Syna. Uczta weselna jest symbolem czasów mesjańskich. Tajemnica Chrystusa odsłoni się przed ludźmi jeszcze bardziej, gdy zostanie im zabrany. Chodzi tu o Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa. Mimo odejścia Chrystusa do Ojca, nowe życie, które On dał, nigdy nie przeminie i otrzymają je ci, którzy w Niego uwierzą. Nowy dar wymaga jednak stworzenia warunków, aby można było go w pełni przyjąć. Przytoczone w w. 39 przysłowie odbija się echem w wielu sytuacjach życiowych. Młode wino, symbolizujące naukę Jezusa, wymaga nowych worków skórzanych, czyli stylu życia przenikniętego Ewangelią. Jezus Panem szabatu. Rabini uważali, że łuskanie kłosów rękami jest równoznaczne ze żniwami. Żniwa natomiast zaliczone były przez nich do trzydziestu dziewięciu czynności zabronionych w szabat. W konflikcie między faryzeuszami a uczniami Jezus nie tylko broni swoich uczniów przed zarzutami faryzeuszów, ale podejmuje z nimi dialog, aby przypomnieć im właściwe znaczenie i funkcję szabatu. Dzień ten miał być szczególnie poświęcony wspominaniu i upamiętnianiu wielkich dzieł Boga. Miały temu służyć odpoczynek i powstrzymywanie się od pracy (Pwt 5,12-15). Szabat był więc w istocie symbolem wolności człowieka. Czysto prawne podejście do szabatu i obwarowanie go mnóstwem przepisów spowodowało, że to pier wotne znaczenie szabatu zostało w jakimś sensie zagubione. Stał się on ciężarem, bo koncentrowano się na tym, czego w tym dniu nie wolno. Jezus wykazuje, że szabat i inne przepisy spełniają swoją rolę, gdy dzięki nim człowiek odkrywa świętość Boga i doświadcza własnej wolności, która jest obrazem Stwórcy w stworzeniach. Uzdrowienie człowieka z bezwładną ręką. Faryzeusze, w oparciu o własną wykładnię Prawa, stoją na stanowisku, że jeśli coś bezpośrednio nie zagraża życiu człowieka, to można z tym poczekać, aż minie szabat. Jezus przeniknięty

ŁUKASZ 5,33 — 6,7

2270

1Sm 21,1-7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Pisma i faryzeusze śledzili Go, czy w szabat uzdrawia, by znaleźć powód do oskarżenia. 8On jednak, znając ich myśli, powiedział do człowieka z bezwładną ręką: „Wstań i wyjdź na środek”. A on podniósł się i stanął. 9Wtedy Jezus powiedział do nich: „Pytam was, czy wolno w szabat dobrze czynić, czy źle czynić, życie ratować, czy zatracić?”. 10Potem spojrzał wokoło na wszystkich i powiedział do niego: „Wyciągnij rękę”. On to uczynił i jego ręka stała się znowu sprawna. 11A oni, tracąc rozum ze złości, naradzali się między sobą, co by mogli zrobić z Jezusem. Mt 10,1-4; Mk 3,13-19

Wybór Dwunastu W tych dniach Jezuss wyszedł na górę, aby się modlić, i całą noc spędził na modlitwie do Bogaa. 13Kiedy nastał dzień, przywołał swoich uczniów i wybrał z nich dwunastu, których nazwał apostołamis: 14Szymona, którego nazwał Piotrem, jego brata Andrzeja, Jakuba, Jana, Filipa, Bartłomieja, 15Mateusza, Tomasza, Jakuba, syna Alfeusza, Szymona, zwanego Gorliwymb, 16Judę, syna Jakuba, i Judasza Iskariotę, który został zdrajcą.

Mt 4,24n; Mk 3,7-12

Jezus i tłumy 17 Zszedł z nimi na dół i zatrzymał się na równinie. Był tam wielki tłum Jego uczniów oraz mnóstwo ludzi z całej Judeis i z Jeruzalems, z wybrzeża Tyrus i Sydonus, 18którzy przybyli, aby Go słuchać i zyskać uzdrowienie ze swoich chorób. Także dręczeni przez duchy nieczyste byli uzdrawiani. 19A każdy z tłumu starał się Go dotknąć, bo moc wychodziła od Niego i uzdrawiała wszystkich.

Page 2271

a) Zob. Łk 3,21+. b) Gorliwym – przydomek ten może sugerować, że Szymon należał do zelotów, najbardziej radykalnego ugrupowania ówczesnego judaizmu.

12

miłosierdziem, uzdrawia, mimo że choroba nie jest śmiertelna. Jego czyn wywołuje gwałtowną reakcję. Przeciwnicy Jezusa odczytują Jego działanie jako podważenie ich władzy nad społecznością. Do tej pory to oni decydowali, czy coś jest dobre, czy nie, a także kiedy coś jest dobre, a kiedy nie. Czuli się nie tylko stróżami Prawa, ale jego właścicielami. Tym samym nie zauważyli, że zaczynają rozciągać swoje kompetencje na sprawy nadprzyrodzone (np. uzdrowienia), o których decyduje tylko Bóg. Przebieg wydarzenia pokazuje, że zdrowie chorego nie jest tylko jego prywatną sprawą, ale dotyczy całej wspólnoty. Dlatego Jezus każe mu stanąć pośrodku nich. Uzdrowienie symbolizuje nowe stworzenie. Uzdrowiony człowiek staje się znakiem miłosierdzia Boga. Wybór Dwunastu. Jezus decyduje, kto spośród Jego uczniów zostanie zaliczony do ścisłego grona Dwunastu. Ewangelista wymienia tylko imiona i nic nie wspomina o zadaniach apostołów. Być może chce w ten sposób powiedzieć, że misją jest sam Jezus, którego należy głosić wszystkim narodom. Jeśli ktoś, podobnie jak Judasz, dopuszcza się zdrady (w. 16), to nie zdradza nauki czy instytucji, ale samego Jezusa. Wydaje się, że istnieje związek pomiędzy liczbą powołanych a dwunastoma plemionami Izraela. Dwunastu apostołów stanie się bowiem podwaliną nowego ludu Bożego, którym jest Kościół Jezusa Chrystusa. Różnorodność powołanych jest zapowiedzią uniwersalności Kościoła. Jezus i tłumy. Dla Łukasza informacje o charakterze geograficznym mają znaczenie teologiczne. Ukazują rozprzestrzenianie się Słowa Bożego (np. Łk 5,17). W spotkaniu Jezusa z ludźmi ujawniają się także istotne elementy procesu ewangelizacji. Łukasz odnotowuje, że Jezus jest przede wszystkim Nauczycielem i Mistrzem, który daje Boską naukę. Następnie Łukasz zaznacza, że jest On także Lekarzem. Uzdrowienie ciała jest bowiem konsekwencją otwarcia się na naukę Jezusa. Żeby jednak otrzymać zbawienną naukę, konieczne jest przybycie do Jezusa. Dlatego Łukasz wspomina o tłumach, które podejmują trud wędrowania, aby się spotkać z Jezusem. Jest to symbol koniecznego wkładu człowieka, wyrażający minimum wiary i zaufania Jezusowi. Przybywający ze wszystkich stron tłum jest obrazem Kościoła – wspólnoty otwartej i skupiającej ludzi różnych narodowości i kultur. Tym, co tworzy i jednoczy nowy lud Boży, jest słowo Jezusa, będące nowym Prawem. Jezus jest więc nowym Mojżeszem. Podobnie jak Mojżesz najpierw wchodzi On na górę i przebywa z Ojcem (Wj 19,3), następnie schodzi do ludu i wypełnia swoją misję (Wj 19,25).

2271

ŁUKASZ 6,8-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Jezus, podobnie jak Mojżesz, ogłasza swoim uczniom błogosławieństwa i przestrogi (Pwt 27 – 28; zob. Mt 5,1-12). b) tuniki – był to zazwyczaj długi ubiór, noszony bezpośrednio na ciele; mógł być z rękawami lub bez; używano też do niego paska.

9/4/08

8:18 AM

Page 2272

Prawdziwi uczniowie Jezusa 20 A On spojrzał na swoich uczniów i mówiła: „Szczęśliwi ubodzy, ponieważ wasze jest królestwo Boże. 21 Szczęśliwi, którzy teraz jesteście głodni, ponieważ będziecie nasyceni. Szczęśliwi, którzy teraz płaczecie, ponieważ śmiać się będziecie. 22 Jesteście szczęśliwi, gdy ludzie was nienawidzą, gdy was wykluczają spośród siebie, gdy was znieważają i pozbawiają dobrego imienia z powodu Syna Człowieczegos. 23Cieszcie się i skaczcie z radości w tym dniu, ponieważ wielka jest wasza zapłata w niebie. Tak samo przecież ich przodkowie czynili prorokoms. 24 Biada natomiast wam, bogacze, ponieważ już odbieracie swoją pociechę. 25 Biada wam, którzy teraz jesteście syci, ponieważ będziecie głodni. Biada wam, którzy teraz się śmiejecie, ponieważ będziecie się smucić i płakać. 26 Biada wam, gdy wszyscy ludzie będą was chwalić. Tak samo przecież ich przodkowie czynili fałszywym prorokom. Miłość nieprzyjaciół Lecz wam, którzy słuchacie, mówię: Miłujcie waszych nieprzyjaciół. Dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą. 28 Błogosławcies tych, którzy was przeklinająs, i módlcie się za tych, którzy was oczerniają. 29Temu, kto cię uderzy w policzek, nadstaw i drugi, a temu, kto ci zabiera płaszcz, nie odmawiaj i tunikib. 30Dawaj każdemu, kto cię prosi, i nie dopominaj się zwrotu od tego, kto bierze twoją własność. 31Jak chcecie, żeby ludzie wam czynili, tak wy im czyńcie. 32Jeżeli miłujecie tylko tych, którzy was miłują, jakiej wdzięczności możecie się spodziewać? Przecież i grzesznicy miłują tych, którzy ich miłują. 33A jeżeli tylko tym dobrze czynicie, którzy wam dobrze czynią, jakiej wdzięczności możecie się spodziewać? Przecież grzesznicy postępują tak samo. 34A jeżeli tylko tym pożyczacie, od których spodziewacie się zwrotu, jakiej wdzięczności możecie się spodziewać? I grzeszni27

Prawdziwi uczniowie Jezusa. W tym miejscu rozpoczyna się zbiór nauk Jezusa, przez które wyjaśnia, co oznacza być Jego uczniem. Słowa Jezusa muszą budzić zdziwienie, gdyż wydaje się, że nie jest możliwe osiągnięcie szczęścia w tym, co potocznie uznaje się za nieszczęście. Ten paradoks ma na celu uzmysłowienie wszystkim, że bez łaski Bożej nie można zrozumieć słów Jezusa, ani ich wypełnić. Dopiero w łączności z Jezusem odkrywa się sens ubóstwa, niedostatku, smutku, odrzucenia, upokorzenia, zniewagi, a także tego, że te trudne doświadczenia niosą nadzieję i prowadzą do wolności. Każdy człowiek staje więc przed wyborem: albo sam będzie sobie zabezpieczał szczęście, albo uwierzy Jezusowi i pozwoli, aby poprowadził go ku szczęściu, które nigdy nie przemija. Miłość nieprzyjaciół. Uczeń Jezusa wyróżnia się miłością do nieprzyjaciół, łagodnością i nieodpłacaniem złem za zło, nieoczekiwaniem na wdzięczność i podziękowania od ludzi, ale skoncentrowaniem się na nagrodzie, którą Bóg przygotował swoim wiernym. Jezus swoim ziemskim życiem udowodnił, że to, do czego wzywa uczniów, jest możliwe do wykonania. Pomocą w przyjęciu słów Jezusa mają być dwie zasady: pierwsza odwołuje się do ludzkiego rozumu (w. 31),

ŁUKASZ 6,20-34

2272

Mt 5,3-12

2Krn 36,16

Mt 5,43-48

Mt 5,38-42

Mt 7,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Kpł 25,35n

Mt 7,1-6

Mt 12,33-35 Mt 7,17-20

9/4/08

8:18 AM

Page 2273

cy pożyczają grzesznikom, aby tyle samo odzyskać. 35Wy natomiast miłujcie waszych nieprzyjaciół, czyńcie dobrze i pożyczajcie, niczego w zamian się nie spodziewając. A otrzymacie wielką zapłatę i będziecie synami Najwyższego. On bowiem jest łaskawy dla niewdzięcznych i złych. 36Bądźcie miłosierni, jak miłosierny jest wasz Ojciec. Osądzanie innych 37 Nie osądzajcie, a nie będziecie osądzeni. Nie potępiajcie, a nie będziecie potępieni. Przebaczajcie, a będzie wam przebaczone. 38Dawajcie, a będzie wam dane. Miarą dobrą, ubitą, utrzęsioną, przepełnioną, wsypią wam do kieszeni. Jaką bowiem miarą mierzycie, taką i wam odmierzą”. 39Powiedział im też przypowieśćs: „Czy niewidomy może prowadzić niewidomego? Czy obaj nie wpadną do dołu? 40Uczeń nie jest większy od nauczyciela. Ale każdy należycie wykształcony będzie jak jego nauczyciel. 41Dlaczego widzisz drzazgę w oku swego brata, a belki we własnym oku nie dostrzegasz? 42Jak możesz mówić swemu bratus: «Bracie, pozwól, że wyjmę drzazgę, która jest w twoim oku», jeśli nie widzisz belki we własnym oku? Obłudniku! Wyjmij najpierw belkę z własnego oka, a wtedy przejrzysz i będziesz mógł wyjąć drzazgę z oka twojego brata. O drzewie i jego owocach Nie jest dobre to drzewo, które rodzi złe owoce. Ani też nie jest złe to drzewo, które rodzi dobre owoce. 44Każde drzewo poznaje się po jego owocach. Nie zbiera się fig z cierni ani winogron z głogu. 45Dobry człowiek z dobrego skarbca swojego sercas wydobywa dobro, a zły ze złego skarbca wydobywa zło. Jego usta mówią przecież to, czym jest przepełnione serce. 43

druga opiera się na wierze w Boga (w. 36). Gdy trudno jest znaleźć argument przemawiający za tym, aby okazać miłość bliźniemu, wówczas koronnym argumentem staje się to, że Bóg okazuje miłosierdzie wszystkim, bez wyjątku. Każdy, kto doświadczył miłości Boga i ludzi, będzie zdolny okazać miłość, nawet nieprzyjaciołom. Jezus chce, aby w postawach uczniów można było ujrzeć miłość Boga do całego stworzenia i doświadczyć jej. Osądzanie innych. Sentencja o niewidomych (w. 39) pierwotnie mogła odnosić się do faryzeuszów i nauczycieli Pisma, którzy uważali się za przewodników Izraela. Jezus kwestionuje pozycję, którą sobie przypisują, ponieważ nie są w stanie odczytać znaków objawiającego się królestwa Bożego. Prowadzą więc innych donikąd. Sentencja mówiąca o nauczycielu i uczniu (w. 40) wydaje się dotyczyć samego Jezusa i tych, którzy chcą za Nim iść. Samo pragnienie naśladowania Jezusa jest jeszcze niewystarczające. Uczeń potrzebuje gruntownej formacji – otwarcia oczu na prawdę. Jezus zaprasza więc wszystkich uczniów do trwania w Jego szkole, aby sami najpierw pojęli istotę Jego miłości i sens Jego krzyża. Trzecia sentencja (w. 41) podkreśla fakt istnienia nadzwyczajnej ślepoty, objawiającej się tym, że ktoś koncentruje się na sprawach niewiele znaczących, a nie dba o rzeczy najważniejsze. Potrafi wyolbrzymiać małe niedociągnięcia, bagatelizując ogromne zło. Świadczy to nie tylko o braku roztropności, ale o przewrotności i zakłamaniu. Także ci, którym zdarzają się małe upadki, których symbolem jest drzazga nie mają prawa usprawiedliwiać się tym, że inni są od nich gorsi. Zawsze trzeba się strzec wszelkiej obłudy i przewrotności. O drzewie i jego owocach. Obraz roślin ukazuje prawdę, że to, co dobre i szlachetne, broni się samo, to natomiast, co bezużyteczne, zostaje ostatecznie odrzucone. Głóg jest wprawdzie bardzo wytrzymały i w każdych warunkach jest w stanie zakwitnąć i wydać owoce, ale w porównaniu z winogronami jego owoce są bezwartościowe. Podobnie jest ze złem. Niekiedy jest ono długotrwałe i wydawać by się mogło zwycięskie, ale w rezultacie zawsze przynosi pustkę. Słowa Jezusa są zachętą, aby nigdy nie rezygnować z dobra, bo tylko ono jest wieczne.

2273

ŁUKASZ 6,35-45

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Kafarnaum – zob. Łk 4,23+. b) setnika – chodzi o dowódcę tzw. centurii, oddziału składającego się z 60 do 100 ludzi. Mógł to być również urzędnik administracji rzymskiej w prowincji Imperium. c) Wysłanie poselstwa przez setnika jest wyrazem szacunku dla żydowskich zwyczajów. Żyd stawał się rytualnie nieczysty, gdy wszedł do domu poganina.

9/4/08

8:18 AM

Page 2274

Dobra lub zła budowa 46 Dlaczego zwracacie się do mnie: «Panies, Panie», a nie postępujecie tak, jak mówię? 47Pokażę wam, do kogo podobny jest ten, kto przychodzi do Mnie, słucha moich słów i je wypełnia: 48podobny jest do człowieka, który, budując dom, zrobił wykop, wkopał się głęboko i założył fundament na skale. Gdy przyszła ulewa, wezbrana rzeka wdarła się do tego domu, ale nie zdołała go naruszyć, bo był dobrze zbudowany. 49 Kto zaś posłuchał, ale nie wypełnił, podobny jest do człowieka, który zbudował dom na ziemi, bez fundamentu. Gdy rzeka wdarła się do niego, natychmiast runął. A upadek tego domu był wielki”.

Mt 7,21.24-27

Uzdrowienie sługi setnika 1 Gdy Jezuss skończył przemawiać do słuchającego Go ludu, wszedł do Kafarnauma. 2A sługa pewnego setnikab, bardzo przez niego ceniony, chorował i był już umierający. 3 Skoro setnik usłyszał o Jezusie, wysłał do Niego starszychs żydowskich, prosząc Go, aby przyszedł i uzdrowił jego sługę. 4 Gdy przyszli do Jezusa, bardzo Go prosili: „Zasługuje, abyś mu to uczynił. 5Miłuje bowiem nasz naród i sam zbudował nam synagogęs”. 6Poszedł więc Jezus razem z nimi. A gdy był już niedaleko domu, setnik wysłał przyjaciół, aby Mu powiedzieli: „Panies, nie trudź się, bo nie jestem godny, abyś wszedł do mojego domu. 7Dlatego też samego siebie nie uznałem za godnego, aby przyjść do Ciebie. Ale powiedz słowo, a mój sługa będzie uzdrowionyc. 8Bo i ja, chociaż sam podlegam władzy, mam pod sobą żołnierzy. I kiedy mówię jednemu z nich: Idź! – on idzie. A innemu: Przyjdź! – on przychodzi. A gdy do sługi mówię: Zrób to! – on robi”. 9Gdy Jezus to usłyszał, zdziwił się i zwracając się do tłumu, który szedł za Nim, powiedział: „Mówię wam, nawet w Izraelus nie spotkałem tak silnej wiary”. 10A gdy posłańcy wrócili do domu, zastali sługę zdrowego.

Mt 8,5-10.13 J 4,46-54

7

Dobra lub zła budowa. Ta wypowiedź Jezusa kończy zbiór nauk (rozpoczęty w Łk 6,20), w których zostały określone warunki bycia Jego uczniem. Zawiera się w niej również przestroga skierowana do wszystkich wierzących. Obraz skały obecny już w ST i odnoszony do Boga miał podkreślać Jego wierność. Dawało to podstawę do uznania Boga za fundament życia ludzkiego. Dla chrześcijan skałą, na której powinni osadzić swoje życie, jest Słowo Boga, czyli Jezus Chrystus. Człowiek, który stosuje naukę Jezusa w życiu, żyje w łączności z Bogiem. Dobrze przeżyje życie tylko ten, kto całą swoją nadzieję złożył w Bogu. Niemożliwe jest uniknięcie różnego rodzaju prób i doświadczeń. Wiara w Boga nie chroni człowieka przed doświadczeniami, ale strzeże go przed rozpaczą, gdy one się pojawiają. Uzdrowienie sługi setnika. Łukasz ukazuje moc słowa Jezusa, którym uzdrawia On na odległość. W dokonanym cudzie nie bez znaczenia jest postawa setnika, który wierzy, że Jezus swoim słowem może uczynić wszystko. Setnikowi we wzbudzeniu takiej wiary pomaga jego osobiste doświadczenie z żołnierskiego życia (ww. 7n). W wydarzeniu tym podkreślony jest również fakt, że dzięki wierze proszącego, uzdrowienia może dostąpić inna osoba, która być może nawet nie zna Jezusa. Jest to przykład na to, jak skuteczne może być wstawiennictwo u Jezusa jednych za drugimi. W dziele Łukasza jeszcze dwukrotnie jest mowa o setnikach: pod krzyżem (Łk 23,47) i drugi raz w Dz 10 – 11. Obie te wzmianki potwierdzają pozytywny obraz pogan, którzy okazali się zdolni do wiary i w pełni otworzyli się na obietnice Boże spełnione w Jezusie Chrystusie.

ŁUKASZ 6,46 — 7,10

2274

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Krl 17,23; 2Krl 4,36

Mt 11,2-19

9/4/08

8:18 AM

Wskrzeszenie młodzieńca z Nain 11 Wkrótce potem udał się do pewnego miasta zwanego Naina. Wraz z Nim szli Jego uczniowie i wielki tłum. 12Gdy zbliżył się do bramy miasta, właśnie wynoszono zmarłego: jedynego syna matki, która była wdowąb. Towarzyszył jej wielki tłum z miasta. 13Gdy Panc ją zobaczył, ulitował się nad nią i powiedział: „Nie płacz”. 14Podszedł, dotknął pogrzebowych noszy, a niosący je zatrzymali się. I powiedział: „Młodzieńcze, mówię ci, wstań!”. 15Wtedy zmarły usiadł i zaczął mówić. I oddał go jego matce. 16Wszystkich ogarnął lęk i wychwalali Boga, mówiąc: „Wielki proroks pojawił się wśród nas. Bóg nawiedził swój lud”. 17I rozeszła się ta wieść o Nim po całej Judeis i po całej okolicy.

Page 2275

a) Nain – miasto w Galilei, położone na południowy wschód od Nazaretu. b) Podobny fakt miał miejsce w Sarepcie Sydońskiej, gdy Eliasz mocą Boga przywrócił życie zmarłemu synowi wdowy (1Krl 17,7-24). c) Pan – wobec Jezusa zostaje wprost użyty tytuł, który w Septuagincie (greckim przekładzie ST) został odniesiony do Boga. Czyn Jezusa odsłania Jego bóstwo (Łk 1,43+). d) najmniejszy – może tu chodzić o ucznia Jezusa, który przewyższa Jana tym, że nie musi już oczekiwać przyjścia Chrystusa. Określenie to można odnieść także do samego Jezusa. Dla niektórych był On mniejszy od Jana, bo został przez niego ochrzczony. To jednak Jezus zapoczątkował królestwo Boże.

Poselstwo Jana Chrzciciela O tym wszystkim opowiedzieli Janowi jego uczniowie. Wtedy Jan przywołał do siebie dwóch swoich uczniów 19i posłał ich do Panas z zapytaniem: „Czy Ty jesteś Tym, który ma przyjść, czy też mamy czekać na kogoś innego?”. 20A gdy posłańcy przybyli do Niego, oznajmili: „Jan Chrzciciel przysłał nas do Ciebie z zapytaniem: Czy Ty jesteś tym, który ma przyjść, czy też mamy czekać na kogoś innego?”. 21A właśnie wtedy uzdrowił wielu z chorób i dolegliwości, oraz od złych duchów, i wielu niewidomym przywrócił wzrok. 22Odpowiedział im więc: „Idźcie i opowiedzcie Janowi o tym, co widzieliście i słyszeliście: niewidomi odzyskują wzrok, kulawi chodzą, trędowaci stają się czyści, głusi słyszą, umarli zmartwychwstają, ubogim jest głoszona dobra nowina. 23Szczęśliwy jest ten, kto we Mnie nie wątpi”. 24Gdy posłańcy Jana odeszli, zaczął mówić do tłumów o Janie: „Po co wyszliście na pustynię? Przyglądać się trzcinie, którą wiatr kołysze? 25Po co więc wyszliście? Zobaczyć człowieka wytwornie ubranego? Ci, którzy wspaniale się ubierają i żyją w przepychu, mieszkają w królewskich pałacach. 26Po co więc wyszliście? Zobaczyć prorokas? Właśnie tak! Nawet kogoś większego od proroka. 27On jest tym, o którym napisano: Oto wysyłam mojego posłańca przed Tobą, aby przygotował Twoją drogęs przed Tobą. 28Mówię wam: Nie ma większego człowieka od Jana. A jednak najmniejszyd w królestwie Bożym jest od niego większy. 29Cały lud, który 18

Iz 26,19; 35,5n; 42,7; 61,1

Wj 23,20; Ml 3,1

Wskrzeszenie młodzieńca z Nain. Wskrzeszenie dokonane w Nain, odnotowane tylko przez Łukasza, przygotowuje w jego Ewangelii grunt pod stwierdzenie, że Jezus jest oczekiwanym Zbawicielem – dawcą życia wiecznego (Łk 7,22n). Czyn Jezusa jest oznaką namacalnej obecności Boga pośród swojego ludu i zapowiedzią łaski zmartwychwstania, która ma się stać udziałem wszystkich wierzących. Ewangelista zaznacza, że Jezus widzi, podchodzi, dotyka, mówi (ww. 13n). Decydujące jest słowo Jezusa, pod wpływem którego umarły młodzieniec otrzymuje nowe życie. Radość świadków tego wydarzenia można odnieść do Kościoła Chrystusowego, który żyjąc nadzieją zmartwychwstania, zawsze Bogu za wszystko dziękuje. Poselstwo Jana Chrzciciela. Wydarzenie to ma doprowadzić do udzielenia jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: „Kim jest Jezus?”. Ludzie gubili się w domysłach i nawet Jan Chrzciciel wydaje się nie być pewny, czy jego zapowiedź spełniła się w Jezusie. Wynikało to stąd, że dla Jana pojawienie się Chrystusa miało być równoznaczne z sądem i z wy-

2275

ŁUKASZ 7,11-29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Odrzucenie Jana i jego prorockiej misji było zapowiedzią tego, że Jezus, który spełnił Janowe zapowiedzi, też nie zostanie przyjęty. b) Dziećmi mądrości są ci, którzy w Jezusie rozpoznali Boga. c) grzesznica – określenie to niekoniecznie oznacza nierządnicę, ale raczej wskazuje na kogoś, kto nie żyje zgodnie z przepisami religijnymi. d) Na Wschodzie w uroczystych biesiadach oprócz gości mogli w charakterze widzów uczestniczyć ci, którzy nie byli zaproszeni (Łk 14,2). e) Rabini uważali, że czymś nieprzyzwoitym jest, aby kobieta publicznie rozpuszczała włosy. W przypadku mężatek mógł to być nawet powód do rozwodu. f) Całowanie stóp i ich namaszczanie jest wyrazem szacunku.

9/4/08

8:18 AM

Page 2276

go słuchał, i celnicy dali posłuch Bogu, bo przyjęli chrzests Janowy. 30A faryzeuszes i znawcy Prawas udaremnili zamiary Boże względem siebie, bo nie przyjęli chrztu od niego. 31 Do kogo więc przyrównam ludzi tego pokolenia? Do kogo są podobni? 32Zachowują się jak dzieci, które siedzą na placu i robią wymówki innym: «Graliśmy wam, a nie tańczyliście; śpiewaliśmy pieśni żałobne, a nie płakaliście». 33Przyszedł bowiem Jan Chrzciciel, nie je chleba, nie pije wina, a wy mówicie: «Opętałs go demons»a. 34Przyszedł Syn Człowieczys, je i pije, a mówicie: «To żarłok i pijak, przyjaciel celników i grzeszników». 35A jednak o mądrości świadczą wszystkie jej dziecib”. Przebaczenie grzesznej kobiecie Któryś z faryzeuszóws zaprosił Go do siebie na posiłek. Wszedł więc do jego domu i zajął miejsce przy stole. 37Pewna kobieta, znana w mieście jako grzesznicac, dowiedziała się, że Jezuss przebywa w domu faryzeuszad. Przyniosła olejek w alabastrowym flakoniku, 38stanęła za Nim i płacząc u Jego stóp, zaczęła je obmywać łzami i wycierać włosamie. Całowała Jego stopy i namaszczałas olejkiemf. 39A faryzeusz, który Go zaprosił, widząc to, pomyślał sobie: „Gdyby On był prorokiems, wiedziałby kto Go dotyka i jaka jest ta kobieta – że jest grzesznicą”. 40Wtedy Jezus rzekł do niego: „Szymonie, chcę ci coś opowiedzieć”. A on odparł: „Mów, Nauczycielu!”. 41 „Było dwóch dłużników pewnego wierzyciela. Jeden był mu winien pięćset denaróws, a drugi pięćdziesiąt. 42Gdy nie mieli z czego oddać, darował obu. Który więc z nich będzie go bardziej miłował?”. 43Szymon odpowiedział: „Sądzę, że ten, któremu więcej darował”. A On mu odrzekł: „Słusznie osądziłeś”. 44Wtedy obrócił się w stronę kobiety, a do Szymona powiedział: „Widzisz tę kobietę? Wszedłem do twojego domu, a nie podałeś Mi wody do obmycia nóg. A ona obmyła mi stopy łzami i wytarła włosami. 45Nie pocałowałeś mnie na powitanie, a ona, odkąd wszedłem, nie przestaje całować moich stóp. 46Nie namaściłeś mi głowy oliwą, a ona olejkiem namaściła moje stopy. 47Dlatego mówię ci: Odpuszczone są jej licz36

laniem się gniewu Bożego na tych, którzy odrzucili wezwanie do nawrócenia. U Jezusa jednak nie zauważa się tego karzącego działania. On jest pełen miłosierdzia, dobroci, przebaczenia, pragnie wszystkich doprowadzić do łączności z Bogiem. Zapowiedź Jana jest oczywiście prawdziwa. Dotyczy jednak ostatniego etapu misji Jezusa, który spełni się na końcu czasów. Sąd Ostateczny został więc poprzedzony czasem miłosierdzia. Każdy człowiek, który nie wykorzysta czasu miłosierdzia i odrzuci Jezusa jako Zbawcę, oczekując innego zbawiciela, w czasie sądu dozna najwyższej grozy. Żeby tego uniknąć, trzeba przestać w dziecinny sposób traktować istotne sprawy w życiu. Konieczne jest nawrócenie się i uświadomienie sobie, że cierpliwość Boga nie jest wynikiem Jego słabości, ale bezgranicznej miłości. Przebaczenie grzesznej kobiecie. Zachowanie kobiety wskazuje na to, że odkryła ona, kim jest Jezus, i że w jej życiu dokonało się już nawrócenie. Niewykluczone, że wcześniej nastąpiło spotkanie Jezusa z tą kobietą, które zrodziło w niej wiarę. Konfrontując czyny kobiety z postawą faryzeusza, Jezus nie ma na celu porównywania ich grzechów lub wykazywania, które z nich jest większym dłużnikiem wobec Boga. Główna uwaga zostaje zwrócona na to, że oboje zostali przez Boga obdarowani. Ten więc, kto więcej otrzymał, bardziej powinien kochać i być wdzięczny. Werset 47 jest najbardziej dyskusyjnym zdaniem tego fragmentu. Niektórzy interpretują go w ten sposób, że miłość ma moc odpuszcza-

ŁUKASZ 7,30-47

2276

Mt 6,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

ne grzechys, ponieważ bardzo umiłowałaa. Komu mało się odpuszcza, ten mało miłuje”. 48Do niej zaś powiedział: „Odpuszczone są twoje grzechy”. 49Wtedy ci, którzy siedzieli przy stole, zaczęli mówić między sobą: „Kim On jest, że nawet grzechy odpuszcza?”b. 50A do kobiety powiedział: „Twoja wiara cię ocaliła. Idź w pokojus!”.

a) umiłowała – w jęz. hebr. i aram. nie ma osobnego słowa na wyrażenie wdzięczności, stosuje się więc czasownik kochać lub wysławiać.

Kobiety idące za Jezusem 1 Potem wędrował przez miasta i wsie, nauczał i głosił Ewangelięs o królestwie Bożym. Towarzyszyło mu Dwunastu 2oraz kilka kobiet, które uwolnił od złych duchów i od chorób: Maria, zwana Magdaleną, z której wyszło siedem demonóws, 3Joanna, żona Chuzy, zarządcy Heroda, Zuzanna oraz wiele innych, które im usługiwały, dzieląc się swoim majątkiem.

c) plon stokrotny – niezwykle wielki plon oznacza, że bardzo liczni są ci, którzy żyją zgodnie z wolą Bożą. Przypowieść ma więc optymistyczne przesłanie, chociaż zawiera informację, że część ziaren została stracona, czyli zlekceważone lub odrzucone zostało przez ludzi słowo Boże.

8

Mt 12,43-45

Page 2277

b) Biesiadnicy wątpili w słowa Jezusa, ponieważ uważali, że przebaczenie musi być poprzedzone zadośćuczynieniem grzesznika, co się dokonywało przez: wypełnienie Prawa, jałmużnę i przysięgę.

Przypowieść o słowie Bożym Gdy zebrał się wielki tłum, bo ze wszystkich miast przychodzili do Niego, opowiedział taką przypowieśćs: 5„Wyszedł siewca, żeby zasiać swoje ziarno. A gdy siał, jedno padło koło drogi i zostało zdeptane. Przyleciały ptaki i wydziobały je. 6 Inne padło na skałę, a gdy wzeszło, uschło, bo nie miało wilgoci. 7Jeszcze inne padło między ciernie, a ciernie, rosnąc razem z nim, zagłuszyły je. 8Inne padło na żyzną glebę, a gdy wzrosło, wydało plon stokrotnyc”. Mówiąc to, wołał: „Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha”. 9 Uczniowie wypytywali Go, co znaczy ta przypowieść. 10On odpowiedział: „Wam dane jest poznać tajemnice królestwa Bożego, pozostałym zaś podaje się je w przypowieściach, gdyż patrząc, nie widzą, a słuchając, nie rozumieją. 11 Takie jest znaczenie przypowieści: Ziarnem jest słowo Boże. 12 Tymi koło drogi są ci, którzy je usłyszeli. Potem przychodzi diabełs i zabiera słowo z ich sercas, aby nie uwierzyli i nie byli zbawieni. 13Tymi na skale są ci, którzy z radością przyj-

Mt 13,1-11. 13.18-23; Mk 4,1-12.14-20 4

Iz 6,9n

nia grzechów. Przebaczenie Boże byłoby więc skutkiem miłości grzesznej kobiety. Inni uważają, że grzesznica, która przychodzi do Jezusa, wcześniej dostąpiła Bożego przebaczenia i teraz pragnie okazać swoją miłość. Według nich miłość jest skutkiem przebaczenia. W świetle przypowieści (ww. 41n) wyraźne jest to, że darowanie długu powoduje miłość (wdzięczność). Dłużnik, któremu darowane zostały większe długi, okazuje większą wdzięczność i miłość niż ten, któremu mniej darowano. Podobnie grzesznica, tak bardzo manifestuje swoją miłość, ponieważ przebaczono jej wiele grzechów. W w. 47 mamy więc następujący sens: Kobieta kocha, ponieważ jej grzechy zostały odpuszczone, a nie: Ponieważ kocha, grzechy są jej odpuszczone. Przebaczenie Boże, będące łaską, wyprzedza wszelkie działania grzesznika. Kobiety idące za Jezusem. Łukasz najczęściej spośród ewangelistów zwraca uwagę na obecność kobiet i ich rolę w misji Jezusa. Ewangelista chce w ten sposób podkreślić prawdę, że kobiety, podobnie jak apostołowie, mają prawo iść za Jezusem. Przypowieść o słowie Bożym. Nauczanie Jezusa ma na celu podkreślenie znaczenia słowa Bożego w życiu ucznia. Gdy uczeń przyjmuje słowo Boże we właściwy sposób, tzn. sercem szlachetnym i dobrym, z wiarą, z wytrwałością, ze wspaniałomyślnością, wówczas ono przemienia jego życie, buduje w nim przyjaźń z Jezusem, uzdalnia go do rozumienia tajemnic królestwa Bożego i prowadzi ku zbawieniu. W obrazie czterech gleb, symbolizujących postawy ludzkie wobec słowa Bożego, można również dostrzec stopniowy rozwój przyswajania słowa Bożego przez pojedynczego człowieka. W podejściu do słowa Bożego najważniejsze nie jest to, ile ktoś ma lat lub w jakich okolicznościach

2277

ŁUKASZ 7,48 — 8,13

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) bracia – Żydzi słowem brat określali rodzeństwo i krewnych. Tutaj chodzi o krewnych Jezusa (zob. Słownik).

9/4/08

8:18 AM

Page 2278

mują usłyszane słowo, lecz nie mają korzenia. Oni wierzą do czasu, a w chwili pokusy odstępują. 14Ziarno, które padło między ciernie, oznacza tych, którzy słuchają, ale z czasem troski, bogactwa i oddawanie się rozkoszom życia powodują, że nie osiągają dojrzałości. 15Ziarno, które padło na dobrą glebę, oznacza tych, którzy gdy usłyszą słowo sercem szlachetnym i dobrym, zatrzymują je i przynoszą plon dzięki wytrwałości. Przypowieść o lampie 16 Kto zapalił lampę, nie przykrywa jej żadnym przedmiotem ani nie stawia pod łóżkiem, ale na świeczniku, aby ci, którzy wchodzą, widzieli światło. 17Nie ma bowiem nic tajemnego, co nie stanie się jawne, ani nic ukrytego, co nie będzie poznane i nie wyjdzie na jaw. 18Uważajcie więc, jak słuchacie. Temu bowiem, który ma, będzie dodane; a temu, który nie ma, zostanie odebrane nawet to, co wydaje mu się, że ma”. Matka i bracia Jezusa 19 Jego Matka i braciaa przybyli do Niego, ale z powodu tłumu nie mogli się z Nim spotkać. 20Powiedziano Mu: „Twoja Matka i Twoi bracia stoją na zewnątrz i chcą Cię zobaczyć”. 21Lecz On im odpowiedział: „Moją matką i moimi braćmi są ci, którzy słuchają słowa Bożego i wprowadzają je w czyn”. Uciszenie burzy Zdarzyło się pewnego dnia, że Jezuss wsiadł do łodzi ze swymi uczniami. Powiedział do nich: „Przeprawmy się na drugi brzeg jeziora”. I odpłynęli. 23A gdy płynęli, zasnął. Wtem na jeziorze zerwała się wichura, zaczęły zalewać ich fale i znaleźli się w niebezpieczeństwie. 24Przypadli więc do Niego i zbudzili Go, wołając: „Mistrzu! Mistrzu! Giniemy!”. On

22

żyje, lecz wewnętrzne pragnienie przyjęcia tego słowa. Uczeń nie poznaje słowa Bożego jednorazowo, ale potrzebuje wejść na drogę formacji, dzięki której dokona się w nim przemiana z biernego słuchacza w zaangażowanego świadka. Na początku tego procesu jest zawsze łaska Boża, ale nie jest bez znaczenia, jak człowiek ją wykorzysta. Przypowieść o lampie. Fragment ten jest bezpośrednio związany z Łk 8,10 i ma charakter nakazu misyjnego. Zadaniem uczniów Jezusa jest wytrwałe głoszenie słów Bożych, aby każdy człowiek mógł usłyszeć o królestwie Bożym i doświadczyć jego mocy. Poznanie zamysłu Bożego nie może stać się obiektem prywatnej wiedzy, którą przekazuje się tylko wybranym, ale musi być dostępne dla wszystkich. Jezus od początku zakładał konieczność powszechnego głoszenia Ewangelii o zbawieniu, która najpierw w sposób niewidoczny kiełkuje w sercach ludzi, a gdy dojrzeje, przeradza się w świadectwo widoczne dla wszystkich. Matka i bracia Jezusa. Jezus nie neguje wartości więzów krwi, a także innych zobowiązań łączących ludzi (np. małżeństwo, rodzina). Wskazuje jednak, że tym, co na trwałe łączy ludzi w królestwie Bożym, jest wiara powstała ze słuchania słowa Bożego. Ukształtowana w ten sposób rodzina Boża nigdy nie przemija, ale trwa wiecznie. Maryja należy do prawdziwej rodziny Jezusa, dlatego że uwierzyła słowu Boga, przyjęła je, rozważała w swoim sercu i wypełniła. To czyni Ją szczególnie uprzywilejowaną wśród wszystkich uczniów Jezusa, dla których staje się przewodniczką w wierze. Uciszenie burzy. Jezus wraz z uczniami po raz pierwszy udaje się do ziemi pogan. Łódź, na której się znajdują, jest symbolem jedności uczniów z Jezusem. Mimo tej bliskości opartej na wierze uczniowie doświadczają burzy, która symbolizuje różne trudne i bolesne sytuacje życiowe. Bóg dopuszcza takie wydarzenia, aby człowiek mógł się przekonać, na ile ufa Bogu i czy jest gotowy powierzyć Mu swój los. Każda próba odsłania stan wiary człowieka. To, że Jezus śpi, nie oznacza, że nie interesuje się uczniami. Jezus chce niejako pozostawić uczniom wolność w tym,

ŁUKASZ 8,14-24

2278

Mk 4,21-25 Mt 5,15; Łk 11,33

Mt 10,26

Mt 13,12

Mt 12,46-50; Mk 3,31-35

Mt 8,18.23-27; Mk 4,35-41

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

wstał, zgromił wichurę i wzburzone wody. A one uspokoiły się i nastała cisza. 25Wtedy zapytał ich: „Gdzie jest wasza wiara?”. Oni zaś, przestraszeni, dziwili się i mówili jeden do drugiego: „Kim On właściwie jest, że rozkazuje wiatrom i wodzie, a one są Mu posłuszne?”. Mt 8,28-34; Mk 5,1-20

Uzdrowienie opętanego z Gerazy 26 Dopłynęli do krainy Gerazeńczykówa, położonej naprzeciwko Galileis. 27A gdy zszedł na ląd, z miasta wyszedł Mu naprzeciw pewien człowiek, opętanys przez demonys. Od dłuższego czasu nie nosił ubrania i nie mieszkał w domu, lecz w grobowcach. 28Gdy zobaczył Jezusas, z krzykiem upadł przed Nim i zawołał donośnym głosem: „Co mam z Tobą wspólnego, Jezusie, Synu Boga Najwyższego? Proszę Cię, nie dręcz mnie!”. 29Nakazywał bowiem duchowi nieczystemu, by wyszedł z tego człowieka, gdyż od dłuższego czasu szarpał nim, a choć wiązano go łańcuchami i trzymano w pętach, on rwał więzy, a demon gnał go na pustkowie. 30Zapytał go więc Jezus: „Jakie jest twoje imię?”. On odpowiedział: „Legion”b. Weszło bowiem w niego wiele demonów. 31I prosiły Go, aby im nie nakazywał odejść do otchłanic. 32 A pasła się tam na górze duża trzoda świńd. Demony prosiły Go, żeby im pozwolił w nie wejść. I zgodził się. 33Wyszły więc z człowieka i weszły w świnie. Wtedy trzoda ruszyła pędem po stromym brzegu do jeziora i zatonęła. 34Ci, którzy paśli świnie, widząc, co się stało, uciekli i opowiedzieli o tym w mieście i po wioskach. 35Ludzie wyszli więc zobaczyć, co się stało. Kiedy przybyli do Jezusa, zastali człowieka, z którego wyszły demony, siedzącego u Jego stóp. Był on ubrany i przy zdrowych zmysłach. I ogarnął ich lęk. 36Gdy naoczni świadkowie opowiedzieli im, jak opętany został uzdrowiony, 37 cała ludność z okolic Gerazy prosiła Go, aby odszedł od nich, gdyż ogarnął ich wielki lęk. On wsiadł więc do łodzi i odpłynął z powrotem. 38A człowiek, z którego wyszły demony, prosił, aby mógł zostać przy Nim. Lecz Jezus odprawił go, mówiąc: 39„Wracaj do domu i opowiadaj o tym, co

Page 2279

a) krainy Gerazeńczyków – leży ona na południowo-wschodnim brzegu jeziora Genezaret, wokół Gerazy, jednego z miast Dekapolu (zob. Słownik). Mateusz określa to miejsce cudu jako kraina Gadareńczyków od nazwy sąsiedniego miasta – Gadary (Mt 8,28+). b) Legion – imię to jest nawiązaniem do rzymskiej jednostki militarnej, która po reformie Mariusza składała się z 6 000 żołnierzy. c) otchłani – miejsce ostatecznego pobytu demonów (Ap 9,1.2.11; 11,7; 17,8; 20,1.3). d) trzoda świń – świnie są symbolem pogaństwa i panowania wrogiej potęgi. Ich zagłada oznacza zapowiedź zwycięstwa Jezusa nad wszelkimi wpływami złego ducha.

co uczynią. Mogą bowiem ratować się sami albo zwrócić się do Niego. Uczniowie wybierają tę drugą drogę. Nie mówią Jezusowi, co On ma zrobić, tylko przedstawiają mu swoją sytuację: Giniemy! (w. 24). Rozwiązanie pozostawiają Jezusowi. Następujące potem pytanie Jezusa nie jest wyrzutem wobec uczniów (w. 25), ale stanowi zachętę do zastanowienia się nad miejscem wiary w ich życiu. Ocalenie, którego doświadczyli uczniowie, na pewno obudziło w nich podziw i szacunek wobec Jezusa, ale przede wszystkim winno rodzić chęć poznawania Go coraz głębiej. Uzdrowienie opętanego z Gerazy. Głównym celem przybycia Jezusa do Gerazy w Dekapolu (ziemi pogan) jest dokonanie egzorcyzmu na opętanym człowieku. Krzyk opętanego na widok Jezusa jest odzwierciedleniem walki toczącej się w tym człowieku. Z jednej strony jest to krzyk złego ducha, który ostrzega, aby Jezus nie wchodził w jego sprawy, z drugiej strony krzyczy człowiek, prosząc o pomoc w swoim strasznym cierpieniu. W jego krzyku zawarte zostało imię Jezusa, które ma moc egzorcyzmowania. Dodany został do niego tytuł: Syn Boga Najwyższego. W ten sposób zostaje wprost wyrażona prawda o tym, że jest jeden, prawdziwy Bóg, który ma także władzę nad złymi duchami. Zły duch na rozkaz Jezusa wyjawia swoje imię, co oznacza, że poddaje się pod władzę Jezusa. Zanim zostanie wyrzucony z człowieka, prosi o wyznaczenie mu jakiegoś miejsca pobytu, co jest istotnym elementem egzorcyzmu. Wydaje się, że jedynym Gerazeńczykiem, który rozpoznał w Jezusie Zbawiciela, jest uzdrowiony. Łaska, której dostą-

2279

ŁUKASZ 8,25-39

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) zasnęła – w środowisku żydowskim i greckim ludzie określali śmierć jako sen. W zdaniu Jezusa mamy jednak do czynienia z czymś innym. On wypowiada się jako Syn Boży, dla którego śmierć jest tylko snem.

9/4/08

8:18 AM

Page 2280

Bóg ci uczynił”. On odszedł i rozgłaszał po całym mieście, co mu Jezus uczynił. Wskrzeszenie córki Jaira i uzdrowienie kobiety 40 Gdy Jezuss wrócił, powitał Go tłum, gdyż wszyscy Go oczekiwali. 41Wtedy przyszedł człowiek imieniem Jair, który był przełożonym synagogis. Upadł Jezusowi do stóp i prosił Go, aby wszedł do jego domu. 42Miał bowiem dwunastoletnią córkę, jedynaczkę, która była umierająca. Gdy On szedł, tłumy napierały na Niego. 43Była tam pewna kobieta, która od dwunastu lat chorowała na krwotok i cały majątek wydała na lekarzy, lecz nikt nie mógł jej uleczyć. 44 Podeszła z tyłu, dotknęła frędzli Jego płaszcza i natychmiast ustał jej krwotok. 45Wówczas Jezus zapytał: „Kto Mnie dotknął?”. A gdy wszyscy się wypierali, Piotr powiedział: „Mistrzu, tłumy Cię otaczają i cisną się do Ciebie”. 46Lecz Jezus rzekł: „Ktoś Mnie dotknął i poczułem, że moc wyszła ze Mnie”. 47Wtedy kobieta, widząc, że nie zdoła się ukryć, drżąc podeszła, upadła przed Nim i wobec całego ludu opowiedziała, z jakiego powodu Go dotknęła i że natychmiast została uzdrowiona. 48On zaś jej powiedział: „Córko, twoja wiara cię uzdrowiła. Idź w pokojus”. 49 Kiedy jeszcze to mówił, przyszedł ktoś z domu przełożonego synagogi i oznajmił: „Twoja córka umarła, więc nie trudź już Nauczyciela”. 50Lecz Jezus, słysząc to, odezwał się do niego: „Nie bój się, tylko wierz, a będzie ocalona”. 51Gdy przyszedł do domu, nie pozwolił nikomu wejść z sobą, z wyjątkiem Piotra, Jana i Jakuba oraz ojca i matki dziewczynki. 52 A wszyscy płakali i lamentowali nad nią. On rzekł: „Nie płaczcie, bo nie umarła, tylko zasnęłaa”. 53Lecz oni wyśmiewali się z Niego, bo wiedzieli, że umarła. 54On wziął ją za rękę i zawołał: „Dziewczynko, wstań!”. 55Duch jej powrócił i natychmiast wstała. Polecił, aby jej dano jeść. 56Zdumieli się jej rodzice, a On im przykazał, aby nikomu nie mówili o tym, co się stało.

pił, staje się początkiem jego misji jako ucznia Jezusa. Jemu Jezus pozostawia zadanie ogłoszenia prawdy o Bożej dobroci wśród swoich ziomków, którzy mimo jawnego znaku nadal nie wierzą. Wskrzeszenie córki Jaira i uzdrowienie kobiety. Jezus, po pobycie na terytorium pogańskim (Dekapol), gdzie mimo dokonanego cudu nie został przyjęty przez tamtejszych mieszkańców, przeprawia się przez Jezioro Galilejskie na tereny zamieszkane przez Żydów. Dla kontrastu ewangelista zaznacza, że tam oczekiwały na Niego życzliwie nastawione tłumy, wśród których znalazły się również osoby spodziewające się, że Jezus uwolni je od przeżywanych nieszczęść. Dokonane cuda dotyczą dwóch kobiet: młodszej, która w wieku dwunastu lat umiera, tracąc niejako możliwość wejścia w dorosłe życie, i starszej, która od dwunastu lat nie uczestniczy w życiu społeczności przez swoją chorobę, czyniącą ją rytualnie nieczystą (Kpł 15,25). Obie więc, w jakimś sensie, nie doznają pełni życia. Łukasz zaznacza, że uzdrowienie i wskrzeszenie dokonały się natychmiast (ww. 44n). Podkreśla w ten sposób, że Jezus nie zwleka z przywróceniem człowiekowi daru życia. Jezus, dokonując cudu, wchodzi w osobisty kontakt z osobą: rozmawia, dotyka, pozwala też, aby inni byli świadkami tych wydarzeń. W przypadku uzdrowienia kobiety Jezus czeka, żeby ona sama zaświadczyła o tym, co się stało. Doznała bowiem uzdrowienia, ponieważ jako jedyna dotknęła Jezusa z wiarą. W przypadku wskrzeszenia córki Jaira Jezus nakazuje rodzicom milczenie. Różnice te pokazują, w jak odmienny sposób można głosić wielkie dzieła Boże.

ŁUKASZ 8,40-56

2280

Mt 9,18-26; Mk 5,21-43

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 10,1.5.8-14; Mk 6,7-13

9/4/08

8:18 AM

Misja Dwunastu 1 Kiedy przywołał do siebie Dwunastu, dał im moc i władzę nad wszystkimi demonamis i chorobami, aby uzdrawiali. 2I wysłał ich, aby głosili królestwo Boże i uzdrawiali. 3 Powiedział też do nich: „Nie bierzcie nic na drogę: ani laski, ani torby podróżnej, ani chleba, ani pieniędzy, ani dwóch ubrań. 4Gdy wejdziecie do jakiegoś domu, zatrzymajcie się tam, dopóki nie będziecie opuszczać tego miejsca. 5Jeśli w jakimś mieście was nie przyjmą, wtedy odejdźcie stamtąd i strząśnijcie proch z waszych nóg na świadectwo przeciwko nim”. 6Wyruszyli więc i szli przez wioski, głosząc wszędzie Ewangelięs i uzdrawiając.

9

Dz 13,51

Mt 14,1n; Mk 6,14-16

Page 2281

a) Tetrarcha – zob. Łk 3,1+. b) Betsaida – hebr. ‘dom rybaka’; mała wioska rybacka położona na północnym brzegu Jeziora Galilejskiego. W ok. 2 r. przed Chr. została podniesiona do rangi miasta i na cześć córki cesarza Augusta nazwana Betsaida-Julias.

Niepokój Heroda 7 Tetrarchaa Herod usłyszał o wszystkim, co się działo, i niepokoił się, bo niektórzy mówili, że Jan powstał z martwych; 8 inni, że Eliasz się ukazał; a jeszcze inni, że zmartwychwstał któryś z dawnych prorokóws. 9Herod zaś mówił: „Ja ściąłem Jana. Kim jest więc ten, o którym słyszę takie rzeczy?”. I chciał Go zobaczyć. Nakarmienie pięciu tysięcy ludzi Gdy apostołowies wrócili, opowiedzieli Mu o wszystkim, czego dokonali. A On wziął uczniów i tylko z nimi oddalił się do miasta zwanego Betsaidąb. 11Lecz tłumy spostrzegły to i poszły za Nim. On je przyjął, mówił im o królestwie Bożym i leczył tych, którzy potrzebowali uzdrowienia. 12Zbliżał się już wieczór, więc Dwunastu podeszło do Niego, mówiąc: „Odeślij tłum do okolicznych wsi i osad. Niech odpoczną i poszukają żywności, bo tutaj jesteśmy na pustkowiu”. 13Odpowiedział im: „Wy dajcie im jeść”. Lecz oni odrzekli: „Nie mamy nic prócz pięciu chlebów i dwóch ryb. Chyba że pójdziemy i kupimy żywności dla całego tego ludu”. 14Było bowiem około pięciu tysięcy mężczyzn. Jezus powiedział do swoich uczniów: „Każcie im usiąść w grupach po około pięćdziesięciu”. 15Tak też zrobili i rozmieścili wszystkich. 16A On wziął

Mt 14,13-21; Mk 6,30-44 10 J 6,1-13

Misja Dwunastu. Apostołowie po raz pierwszy zostają posłani, aby samodzielnie czynić to, co przejęli od Jezusa. Fakt ten jest logiczną konsekwencją przyjęcia przez nich Ewangelii. Mają więc naśladować Mistrza w Jego słowach, w Jego miłosierdziu, ale także w Jego ubóstwie (w. 3) i przyjęciu odrzucenia (w. 5). Niepokój Heroda. U Łukasza czasowniki usłyszeć (w. 7) i zobaczyć (w. 9) są jakby streszczeniem doświadczenia wiary. Przez słuchanie nauki Jezusa dochodzi się bowiem do ujrzenia Go i rozpoznania w Nim Zbawiciela. Postawa Heroda pokazuje, że jest również słuchanie i patrzenie, które nie zbliża do Jezusa. Herod usłyszał prawdę o Jezusie, lecz podał ją w wątpliwość, a jego chęć ujrzenia Jezusa wynikała jedynie z ciekawości. Łukasz jako jedyny z ewangelistów powróci jeszcze raz do postaci Heroda w opowiadaniu o Męce Jezusa (Łk 23,8-12). Nakarmienie pięciu tysięcy ludzi. Cudowne rozmnożenie chleba jest zapowiedzią Eucharystii, która zostanie ustanowiona tuż przed Męką Jezusa (Łk 22,19). Opis Łukasza, podobnie jak Mateusza i Marka, koncentruje się wokół tego, co uczynił Jezus: wziął (chleb), odmówił modlitwę uwielbienia, połamał, dawał (w. 16). Terminy te są również charakterystyczne dla momentu ustanowienia Eucharystii, z tą różnicą, że w opisie ustanowienia Eucharystii użyte jest określenie: odmówił modlitwę dziękczynną (gr. eucharisteo; zob. Łk 22,19). Rozmnożenie chleba i nakarmienie ludzi jest więc obrazem Eucharystii, a polecenie skierowane do Dwunastu: Wy dajcie im jeść (w. 13), wskazuje, że to

2281

ŁUKASZ 9,1-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zob. Łk 3,21+. b) Syn Człowieczy – tytuł ten (zob. Słownik) znajduje się w zapowiedziach Męki we wszystkich Ewangeliach synoptycznych (Mt, Mk, Łk). Jezus przekształca znane w ST pojęcie Syna Człowieczego (Dn 7,13n), które łączono z pełnym chwały Sędzią czasów ostatecznych, i wiąże je z ukazaną u Izajasza postacią cierpiącego Sługi Pana (Iz 50,6nn; 52,14nn). c) zmartwychwstanie – użyte tu słowo dosł. znaczy: obudzić się, wstać. d) Chodzi tu prawdopodobnie o uczniów, którzy po Zmartwychwstaniu Jezusa zrozumieli istotę królestwa Bożego.

9/4/08

8:18 AM

Page 2282

pięć chlebów i dwie ryby, spojrzał w niebo i odmówił nad nimi modlitwę uwielbienia. Potem połamał i dawał je uczniom, aby rozdzielali wśród tłumu. 17Jedli i nasycili się wszyscy. A z tego, co zostało, zebrano dwanaście koszy ułomków. Wyznanie Piotra 18 Kiedy pewnego razu Jezuss modliła się na osobności, a uczniowie byli razem z Nim, zapytał ich: „Co mówią tłumy? Kim według nich jestem?”. 19Oni odpowiedzieli: „Mówią, że jesteś Janem Chrzcicielem, inni – że Eliaszem, jeszcze inni – że któryś z dawnych prorokóws zmartwychwstał”. 20 Zapytał ich: „A według was, kim jestem?”. Wtedy Piotr odpowiedział: „Chrystusems Bożym”. 21Wówczas stanowczo im nakazał, aby nikomu tego nie mówili.

Mt 16,13-20; Mk 8,27-30

Pierwsza zapowiedź Męki i Zmartwychwstania Jezusa 22 Potem powiedział: „Syn Człowieczyb musi wiele wycierpieć, będzie odrzucony przez starszych, wyższych kapłanów i nauczycieli Pisma, zostanie zabity, a trzeciego dnia zmartwychwstaniec”.

Mt 16,21; Mk 8,31

Naśladowanie Jezusa Do wszystkich zaś mówił: „Jeśli ktoś chce iść za Mną, niech się wyprze samego siebie, niech codziennie bierze swój krzyż i niech Mnie naśladuje. 24Bo kto chce ocalić swoje życie, straci je; a kto straci swoje życie z mojego powodu, ten je ocali. 25 Jaka z tego korzyść dla człowieka, jeśli zdobędzie cały świat, a siebie samego zatraci albo skrzywdzi? 26Kto bowiem wstydzi się Mnie i moich słów, tego i Syn Człowieczys będzie się wstydził, kiedy przybędzie w chwales swojej i Ojca, i świętych aniołóws. 27Naprawdę mówię wam: Niektórzy z was nie umrą, dopóki nie zobaczą królestwa Bożego”d. 23

właśnie apostołowie i ich następcy będą w przyszłości sprawowali tę tajemnicę, karmiąc nieustannie Ciałem Pańskim wszystkich wierzących w Chrystusa. Tym, co zgromadziło ludzi wokół Jezusa, było pragnienie słuchania Jego Nauki i otrzymania od Niego uzdrowienia. Jezus nie tylko naucza i leczy, ale karmi zebranych. W kontekście Eucharystii oznacza to, że w niej jest życiodajna siła dla każdego, kto z wiarą przychodzi do Jezusa. Wyznanie Piotra. W świetle odpowiedzi uczniów na postawione im pytanie okazuje się, że ludzie odbierają Jezusa pozytywnie, widząc w Nim jednego z Bożych posłańców, cechującego się surowością życia, prostotą, odwagą w mówieniu prawdy, dokonującego dzieł w imię Boga. Z odpowiedzi tych wynika jednak, że nie dostrzegają w Jezusie tej absolutnej nowości, którą On wnosi. To samo pytanie zostaje więc postawione uczniom, którzy są najbliżej Jezusa. Po odpowiedzi Piotra wydaje się, że uczniowie, w imieniu których on przemawiał, właściwie odczytują tożsamość Jezusa. Szybko się jednak ujawni, że w gruncie rzeczy widzą w Nim wybawcę politycznego, który ma przywrócić świetność królestwa Izraela. Takie były w owym czasie powszechne oczekiwania wobec Chrystusa. Jezus więc nakazuje uczniom milczenie na ten temat, w czasie którego przygotuje ich do właściwego rozumienia Jego posłannictwa. Pierwsza zapowiedź Męki i Zmartwychwstania. Jezus najpierw wyjaśnia tylko swoim uczniom, w jaki sposób z woli Ojca objawi się Jego Boska godność. Jego słowa pozbawiają uczniów złudzeń, że Jezus przejmie władzę i rozgromi nieprzyjaciół Izraela. Naśladowanie Jezusa. Zapowiedź Męki Jezus przekazuje tylko Dwunastu, gdy jednak mówi o potrzebie pójścia za Nim, zwraca się do wszystkich. Wobec tych, którzy chcą pójść za Nim, ukazuje konsekwencje, jakie się z tym wiążą. Naśladowanie Jezusa nie jest czynnością jednorazową, ale wymaga nieustannej kontynuacji. Życie człowieka nie stoi bowiem w miejscu, ale ciągle się rozwija. Podobnie więc musi się rozwijać relacja z Jezusem, jeśli ma być prawdziwa i życiodajna.

ŁUKASZ 9,17-27

2282

Mt 16,24-28; Mk 8,34 – 9,1

Mt 10,39

Mt 10,33

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 17,1-9; Mk 9,2-10

Mt 17,14-18; Mk 9,14-27

9/4/08

8:18 AM

Przemienienie Jezusa 28 Gdy upłynęło około ośmiu dni od tych nauk, wziął ze sobą Piotra, Jana i Jakuba i wyszedł na góręa, aby się modlićb. 29 Podczas modlitwy zmienił się wygląd Jego twarzy, a Jego ubranie stało się lśniąco białe. 30Rozmawiało z Nim dwóch mężczyzn. Byli to Mojżesz i Eliasz. 31Ukazali się w chwale i mówili o Jego odejściuc, które miało się wypełnić w Jeruzalems. 32Tymczasem Piotra i jego towarzyszy zmógł sen. Gdy się obudzili, zobaczyli Jego chwałęs i obydwu mężczyzn stojących przy Nim. 33Gdy tamci odchodzili od Niego, Piotr, nie wiedząc, co mówi, odezwał się do Jezusas: „Mistrzu, dobrze, że tu jesteśmy. Postawimy trzy namioty: jeden dla Ciebie, drugi dla Mojżesza, a trzeci dla Eliasza”. 34Gdy jeszcze to mówił, pojawił się obłok i osłonił ich. Kiedy wchodzili w obłok, ogarnął ich lęk. 35A z obłoku rozległ się głosd: „On jest moim Synem wybranym, Jego słuchajcie”. 36Po tym, jak odezwał się ten głos, Jezus został sam. Oni zaś zachowali milczenie i w tamtych dniach nikomu nic nie mówili o tym, co widzieli.

Page 2283

a) górę – tradycja łączy wydarzenie Przemienienia z górą Tabor położoną w Galilei, ale w czasach Jezusa stał tam fort rzymski. Niektórzy przypuszczają, że górą tą mógł być Hermon, najwyższy szczyt sąsiadujący z terytorium Izraela. b) Zob. Łk 3,21+. c) Mowa o śmierci Jezusa – najważniejszym wydarzeniu historii zbawienia – która nie była wynikiem tragicznych okoliczności, ale wypełnieniem planu Bożego zapowiedzianego w Piśmie Świętym (Łk 24,25-27). d) głos – wypowiedź słyszana z obłoku jest oryginalnym połączeniem różnych tekstów ST, które określają Jezusa jako Syna (Ps 2,7), Sługę Pana (Iz 42,1), Proroka czy nowego Mojżesza (Pwt 18,15). Głos – zob. Słownik. e) Padaczka jest tu nazwana demonem. W czasach Jezusa w taki sposób określano każdą złą siłę, nierozpoznaną przez człowieka.

Uzdrowienie epileptyka Następnego dnia, gdy zeszli z góry, wielki tłum wyszedł Mu na spotkanie. 38Wtem jakiś mężczyzna z tłumu zawołał: „Nauczycielu, błagam Cię, spójrz na mojego syna, bo to mój jedyny syn. 39Duch go chwyta, a on zaraz zaczyna krzyczeć. Targa nim tak, że się ślini. Męczy go i nie chce od niego odstąpić. 40Prosiłem Twoich uczniów, żeby go wyrzucili, lecz nie mogli”. 41Jezus powiedział na to: „O niewierzący i przewrotni ludzie! Jak długo jeszcze będę między wami i będę musiał was znosić? Przyprowadź tu swojego syna”. 42Gdy on się zbliżał, demons go przewrócił i szarpał nime. Lecz Jezus zgromił ducha nieczystego, uzdrowił chłopca i oddał go jego ojcu. 43A wszyscy byli zdumieni wielkością Boga. 37

Przemienienie Jezusa. Jezus chce, aby Ci, którzy z Nim są i w Niego wierzą, wiedzieli, kim On naprawdę jest. Dlatego odsłonił w pełni swoją tożsamość przed trzema uczniami. Łukasz jako jedyny z synoptyków zaznacza, że stało się to w klimacie modlitwy – rozmowy Jezusa z Ojcem. Chce w ten sposób podkreślić, że modlitwa stanowi przestrzeń, w której objawia się Bóg i w której możliwe jest spotkanie z Nim. Pewne elementy wydarzenia na górze Przemienienia przypominają to, co niegdyś stało się z Mojżeszem na górze Synaj, gdy otrzymał od Boga Dziesięć przykazań. Twarz Mojżesza również jaśniała po spotkaniu z Bogiem. Punktem kulminacyjnym opowiadania o Przemienieniu Jezusa nie są jednak lśniąco białe szaty i nawet nie chwała bijąca z Jego oblicza, ale ogłoszenie, że Jezus jest Synem Boga (Łk 3,22). Na Synaju Mojżesz otrzymał kamienne tablice zawierające Prawo, które Izraelici mieli przestrzegać. Na górze Przemienienia Bóg oświadcza, że od tej pory należy słuchać Jezusa. Zniknięcie Mojżesza i Eliasza w momencie, gdy Bóg mówi, jest wymownym potwierdzeniem tego, że jedynym pośrednikiem między Bogiem a ludźmi jest Jezus. Uzdrowienie epileptyka. Tuż po swoim Przemienieniu Jezus schodzi z góry i zbliża się do ludzi w ich cierpieniu, aby okazać im swoje miłosierdzie. Uczniowie, mimo że otrzymali władzę wypędzania złych duchów, tym razem okazali się bezsilni i nie potrafili uzdrowić chłopca. Jezus wskazuje wszystkim, że głównym powodem bezsilności w walce z siłami zła jest brak wiary rozumianej jako żywa więź z Bogiem. Inne przyczyny mają charakter wtórny. Według relacji Łukasza duch nieczysty całkowicie zawładnął chłopcem, musiał jednak poddać się nakazowi Jezusa i wyjść z niego. Oznacza to, że nie ma takiej sytuacji, w której zawiodłaby moc Jezusa. Trzeba w to tylko uwierzyć.

2283

ŁUKASZ 9,28-43

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2284

Ponowna zapowiedź Męki Gdy wszyscy dziwili się temu, co czynił, On powiedział do swoich uczniów: 44„Posłuchajcie uważnie tych słów: Syn Człowieczys będzie wydany w ręce ludzi”. 45Lecz oni nie rozumieli tego, co mówił. Było to przed nimi zakryte i nic z tego nie pojęli, a bali się Go pytać. Prawdziwa wielkość Zaczęli zastanawiać się nad tym, kto z nich jest największy. 47Jezuss, znając ich myśli, wziął dziecko, postawił je przy sobie 48i powiedział im: „Kto przyjmuje to dziecko w moje imięs, Mnie przyjmuje. A kto Mnie przyjmuje, przyjmuje Tego, który Mnie posłał. Kto bowiem wśród was wszystkich jest najmniejszy, ten jest wielki”. 46

Zjednoczenie w czynieniu dobra 49 Wtedy odezwał się Jan: „Mistrzu, spotkaliśmy kogoś, kto w twoje imięs wyrzucał demonys, i zabranialiśmy mu, bo nie chodzi z nami”. 50A Jezus powiedział do niego: „Nie zabraniajcie! Kto bowiem nie jest przeciwko wam, jest z wami”.

Podróż Jezusa do Jerozolimy Niegościnni Samarytanie 51 Nadchodził czas, kiedy miał być zabrany z tego świata. Wtedy nieodwołalnie postanowił pójść do Jeruzalems. 52Wysłał przed sobą posłańców, a oni wybrali się w drogę i przyszli do pewnej samarytańskiej wioski, aby Mu przygotować miejsce. Ponowna zapowiedź Męki. Uczniowie nie rozumieją tego, co Jezus chce im przekazać i nie mają siły i odwagi, aby wniknąć w znaczenie przekazywanej im prawdy. Jezus, widząc trudności i opory uczniów, z wielką cierpliwością zaczyna ich przygotowywać do przyjęcia prawdy o krzyżu. Będzie to czynił podczas całej podróży do Jerozolimy. Gdy Jezus zmartwychwstanie, uczniowie zrozumieją w pełni sens prawdy, która była im przekazywana. Zrozumienie to stanie się podstawą do przyjęcia własnego krzyża i pójścia za Jezusem. Prawdziwa wielkość. Sytuację z dzieckiem postawionym uczniom za przykład można zinterpretować w dwojaki sposób: Uczniowie mają się stać ostatnimi, na wzór dzieci, które w starożytnym świecie nie odgrywały żadnej znaczącej roli społecznej. Chodzi tu szczególnie o powściągliwość w dążeniu do ziemskich zaszczytów. Inna interpretacja zakłada, że zadaniem uczniów jest szczególna troska o tych, których symbolizuje dziecko, tj. słabych, potrzebujących, pogardzanych. Jezus zmienia utarte przekonania, wskazując, że wielkość w oczach Boga osiąga się przez pokorę, służbę i praktykowanie miłosierdzia. Zjednoczenie w czynieniu dobra. W reakcji Jana i pozostałych uczniów uwidoczniła się niebezpieczna tendencja, polegająca na zawężaniu działania łaski Boga do jedynie widzialnych struktur, w tym przypadku do grona Dwunastu. Uczniowie nie potrafią jeszcze popatrzeć na zaistniałą sytuację od strony dokonującego się dobra, ale koncentrują się na tym, czy ich osobiste znaczenie i wpływy nie są zagrożone. Jezus zaczyna więc wychowywać uczniów do przeżywania ich misji w duchu Bożego uniwersalizmu. Jeśli bowiem w imię Jezusa czynione jest jakieś dobro, to takie działanie zawsze należy wspierać. Ciasnota poglądów i zazdrość z powodu dobra czynionego przez kogoś innego sprzeciwiają się woli Boga. Prawdziwa troska o zbawienie ludzi wyraża się w tym, że zbiera się w jedno wszystkie pozytywne siły rozproszone po świecie, służące zbawczym planom Boga. Niegościnni Samarytanie. W tym miejscu rozpoczyna się tzw. „sekcja podróży”, która zakończy się w Łk 19,28. Stanowi ona najbardziej oryginalną część trzeciej Ewangelii. Jezus ukazany jest tutaj jako Boski wędrowiec, który zstąpił z nieba, aby iść pośród ludzi jako ich przewodnik. Droga do Jerozolimy jest dla Jezusa drogą ku Męce i Śmierci, ale także ku Zmartwychwstaniu i Wniebowstąpieniu. Ewangelista przedstawia drogę Jezusa jako wzór drogi człowie-

ŁUKASZ 9,44-52

2284

Mt 17,22; Mk 9,30-32

Mt 18,1-5; Mk 9,33-37 Mt 10,40-42

Mk 9,38-40

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

Page 2285

53

Rdz 19,24; 2Krl 1,10

Mt 8,19-22

Nie przyjęto Go jednak, ponieważ szedł do Jeruzalem. 54Widząc to, uczniowie Jakub i Jan rzekli: „Panie, jeśli chcesz, powiemy, aby ogień zstąpił z nieba i zniszczył ich”. 55Lecz On odwrócił się i skarcił ich. 56Poszli więc do innej wioski. O naśladowaniu Jezusa Gdy szli drogą, powiedział ktoś do Niego: „Pójdę za Tobą, dokądkolwiek się udasz”. 58Jezus mu odpowiedział: „Lisy mają nory, a ptaki – gniazda, tylko Syn Człowieczys nie ma gdzie położyć głowy”. 59Do innego rzekł: „Pójdź za Mną”. Lecz ten odpowiedział: „Panies, pozwól mi najpierw odejść i pogrzebać mojego ojca”. 60Odrzekł mu: „Niech umarli grzebią swoich umarłych. Ty zaś idź i głoś królestwo Boże”. 61Jeszcze inny powiedział: „Panie, pójdę za Tobą, ale pozwól mi najpierw pożegnać się z tymi, którzy są w moim domu”. 62Jezus mu odpowiedział: „Ten, kto przyłożył rękę do pługa, a wstecz się ogląda, nie jest przydatny w królestwie Bożym”. 57

Łk 14,26

1Krl 19,19-21

Mt 10,7-15

Misja siedemdziesięciu dwóch 1 Potem Pans wyznaczył innych siedemdziesięciu dwóch i wysłał ich po dwóch przed sobą do każdego miasta i miejscowości, dokąd sam zamierzał się udać. 2Mówił do nich: „Żniwo jest wprawdzie wielkie, ale mało robotników. Proście więc Pana żniwa, aby wysłał robotników na swoje żniwo. 3Idźcie! Posyłam was jak jagnięta między wilki. 4Nie noście sakiewki ani torby podróżnej, ani sandałów i nikogo

10

ka. Zadaniem ucznia jest iść po śladach Jezusa, aby dojść do pełni życia. Jezus na początku swojej drogi doświadcza od Samarytan odmowy udzielenia Mu schronienia. Podłożem tego faktu była trwająca od wieków nienawiść pomiędzy Samarytanami i Żydami. W odpowiedzi na zachowanie Samarytan uczniowie chcą odpłacić im tym samym – przemocą. Jezus jednak swoją łagodnością przerywa ten niekończący się łańcuch wzajemnej nienawiści. Pokazuje w ten sposób uczniom jedyny środek przezwyciężający wrogość między ludźmi. Bez usunięcia ze swego serca nienawiści, podążanie za Jezusem nie jest możliwe. O naśladowaniu Jezusa. Mamy tu trzy opowiadania, które jednoczy wspólny temat: naśladowanie Jezusa. Anonimowość bohaterów wskazuje na to, że ewangeliście zależało przede wszystkim na przekazaniu wypowiedzi Jezusa dotyczących wymagań stawianych Jego uczniom. Pierwszy rozmówca (ww. 57n) postępuje jak uczeń rabinacki, który sam wybierał sobie nauczyciela. Jego propozycja pełna jest entuzjazmu. Jezus nie chce powstrzymać ani zniechęcić tego człowieka, lecz zwraca uwagę na trud i radykalizm związany z pójściem Jego śladami. Będzie się to bowiem wiązało z utratą tego, co ludzie bardzo cenią na ziemi: komfortu życia, bezpieczeństwa, rodzinnego ciepła. Bezdomność, o której mówi Jezus, nie dotyczy tego, że On nie ma domu i przyjaciół troszczących się o Jego utrzymanie. Tymi słowami Jezus wskazuje na swoją śmierć, która dokona się w wielkim opuszczeniu ze strony ludzi. Iść za Jezusem oznacza zgodzić się na podobną samotność w dźwiganiu własnego krzyża. Szczytem naśladowania Jezusa jest ciche i pokorne przyjęcie męczeństwa. W drugim przypadku (ww. 59n) Jezus sam zwraca się do człowieka, aby poszedł za Nim (Łk 5,27n). Stawia mu przy tym żądanie, które zaskakuje, a nawet gorszy, gdyż wydaje się sprzeciwiać prawu nakazującemu szacunek dla ludzkich zwłok. Sens słów Jezusa jest jednak taki, że wobec jednoznacznego wezwania Bożego, człowiek nie powinien udzielać połowicznych odpowiedzi. Bogu więc oddaje się wszystko albo nic. Wezwanie Jezusa jest tak radykalne, ponieważ tylko On daje pełnię życia. W trzecim przypadku (ww. 61n) Jezus wobec osoby, która wyraża chęć pójścia za Nim, stawia warunek natychmiastowej i całkowitej dyspozycyjności. Nawiązuje do pracy oracza, który musi być skupiony na swojej czynności, bo inaczej pozostawi krzywe bruzdy. Obraz ten ma na celu podkreślenie, że tylko ten jest uczniem Jezusa, kto całkowicie poświęca się Jego dziełu. Misja siedemdziesięciu dwóch. O wysłaniu przez Jezusa kilkudziesięciu uczniów wspomina jedynie Łukasz. Wzmianka ta stanowi zapowiedź uniwersalnej misji Kościoła skierowanej do narodów. Jezus od razu wskazuje, że ta misja spotka się zarówno z przyjęciem, jak i z odrzuceniem. Postawy ludzkie nie są jednak w stanie przekreślić planów Boga.

2285

ŁUKASZ 9,53 — 10,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) nie pozdrawiajcie – ktoś, kto idzie i głosi w drodze Ewangelię, wypełnia czynność religijną. Żydzi uważali, że nie należy przerywać czynności religijnych, żeby komuś okazać szacunek i go pozdrowić. b) Korozain – miasto położone w górach w północnej Galilei, oddalone ok. 3 km od Kafarnaum. c) Betsaida – zob. Łk 9,10+. d) Kafarnaum – zob. Łk 4,23+. e) słucha – uczniowie Jezusa zgodnie z zasadami starożytnej szkoły uczyli się na pamięć Jego wypowiedzi i z pamięci je powtarzali. Ich słuchacze słyszeli więc dosłownie to, co polecił Jezus. f) Według Hi 1,6; 2,1 i Za 3,1 szatan znajduje się w niebie. Apokryficzna Księga Henocha etiopska, z I w. przed Chr., opowiada, że został on usunięty z nieba. Pisma Janowe rozwijają naukę o całkowitym pokonaniu szatana (np. J 12,31; Ap 12,7-12). g) wężach i skorpionach – w tradycji biblijnej wąż i skorpion są symbolem zła (Pwt 8,15; Syr 26,7; 39,30; Łk 11,11n; Ap 9,3.5).

9/4/08

8:18 AM

Page 2286

w drodze nie pozdrawiajciea. 5Kiedy wejdziecie do jakiegoś domu, najpierw mówcie: «Pokójs temu domowi». 6Jeśli jest tam człowiek godny pokoju, spocznie na nim wasz pokój; a jeśli nie, wróci do was. 7W tym samym domu zostańcie, jedząc i pijąc, co mają. Bo kto pracuje, ma prawo do zapłaty. Nie przenoście się z domu do domu. 8A gdy wejdziecie do jakiegoś miasta i przyjmą was, jedzcie to, co wam podadzą. 9Uzdrawiajcie tam chorych i mówcie im: «Nadchodzi już do was królestwo Boże». 10Gdy wejdziecie do jakiegoś miasta i nie przyjmą was, wychodząc na jego ulice, powiedzcie: 11«Strząsamy wam nawet proch z waszego miasta, który nam przylgnął do nóg. Wiedzcie jednak, że nadchodzi już królestwo Boże». 12Mówię wam, że w owym dniu lżej będzie Sodomie niż temu miastu. Ostrzeżenie dla niepokutujących miast 13 Biada tobie, Korozainb! Biada tobie, Betsaidoc! Gdyby w Tyrzes i Sydonies działy się te cudas, które u was się dokonały, już dawno by pokutowały, siedząc w worze pokutnym i popiele, i nawróciłyby się. 14Dlatego Tyrowi i Sydonowi lżej będzie na sądzie niż wam. 15A ty, Kafarnaumd: Czy aż do nieba masz być wywyższone? Aż do otchłani zstąpisz! 16Kto was słuchae, Mnie słucha. Kto was odrzuca, Mnie odrzuca; a kto Mnie odrzuca, odrzuca Tego, który Mnie posłał”. Powrót siedemdziesięciu dwóch 17 Siedemdziesięciu dwóch powróciło, mówiąc z radością: „Panies, na Twoje imięs nawet demonys nam się poddają”. 18 Wtedy powiedział do nich: „Widziałem szatanas spadającego z nieba jak błyskawicaf. 19Dałem wam władzę stąpania po wężach i skorpionachg, i po całej potędze nieprzyjaciela. Nic wam nie zaszkodzi. 20Lecz nie cieszcie się z tego, że duchy się wam poddają, ale cieszcie się raczej z tego, że wasze imiona są zapisane w niebie”.

Wręcz przeciwnie, zachowanie ludzi potwierdza prawdziwość słów Jezusa, który zapowiedział, że tak będzie. Wierzący w Boga nie powinni ulegać zniechęceniu pod wpływem porażek, ale z tym większą gorliwością mają głosić Ewangelię, pozostawiając Bogu to, kiedy i w jaki sposób przemieni i nawróci ludzkie serca. Ostrzeżenie dla niepokutujących miast. Mieszkańcy Galilei w porównaniu do mieszkańców Tyru i Sydonu byli bardzo blisko Jezusa, nie docenili jednak daru, który został im dany. Sytuacja ta odsłania wielki dramat człowieka, który nie potrafi dostrzec i wykorzystać łaski będącej w zasięgu ręki. Srogość słów Jezusa nie tyle wyraża Jego gniew, co wielki ból z powodu ludzkiej ślepoty. Swoimi słowami chce więc wyrwać ludzi z duchowego odrętwienia, w które popadają. Jezusowi zależy na tym, aby ludzie nawracali się pod wpływem głębokiej potrzeby przemiany własnego życia, a nie z obawy przed karą. Słowa Jezusa skierowane do uczniów (w. 16) mają na celu nie tylko podnieść ich na duchu w obliczu odrzucenia, które ich spotka, ale przede wszystkim ukazują bezpośredni związek ich posłannictwa z Bogiem. Kto więc odrzuca Kościół, gardzi Bogiem, kto natomiast słucha Kościoła, jest posłuszny samemu Bogu. Powrót siedemdziesięciu dwóch. Jezus po raz kolejny koryguje myślenie uczniów. Według słów Jezusa, na pierwszym miejscu jest świętość człowieka, która jest darem Boga, a dopiero potem jest to, czego dany człowiek dokonuje. Prawdziwe dobro można więc dokonać jedynie w łączności z Bogiem. Uczeń powinien się cieszyć z tego, co Bóg zechciał przez niego dokonać, ale podstawą radości życia jest to, że Bóg uczynił go swoim przyjacielem. Obraz szatana spadającego z nieba jest symbolem jego ostatecznej klęski. W jego pokonaniu ma udział również Kościół, który działając mocą Jezusa, głosi królestwo Boże, uzdrawia chorych, wypędza złe duchy (Łk 9,1n; 10,9.19).

ŁUKASZ 10,5-20

2286

1Kor 9,9; 1Tm 5,18

Rdz 13,10 Mt 11,21-24 Iz 23; Ez 26 – 28; Am 1,9-10; Za 9,2-4

Iz 14,13.15

Mt 10,40; Mk 9,37; J 13,20

J 12,31; Ap 12,10 Mk 16,18; Dz 28,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 11,25-27; 13,16n

Mt 13,16n

Rz 8,17; Ga 3,29; Tt 3,7; Hbr 6,12

Kpł 18,5

9/4/08

8:18 AM

Objawienie się Boga 21 W tej właśnie chwili Jezuss rozradował się w Duchu Świętym i powiedział: „Wysławiam Cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, że ukryłeś to przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś tym, którzy są jak małe dziecia. Tak, Ojcze, bo tak się Tobie spodobało. 22Mój Ojciec przekazał Mi wszystko i nikt nie wie, kim jest Syn, tylko Ojciec, ani kim jest Ojciec, tylko Syn i ten, komu Syn zechce objawić”. 23Zwracając się na osobności do uczniów, powiedział: „Szczęśliwe oczy, które widzą to, co wy widzicie. 24Bo mówię wam, że wielu prorokóws i królów chciało zobaczyć to, co wy widzicie, a nie zobaczyli; i usłyszeć to, co wy słyszycie, a nie usłyszeli”. Miłosierny Samarytanin 25 Pewien znawca Prawas wystąpił i zapytał Go podchwytliwie: „Nauczycielu, co powinienem czynić, aby otrzymać życie wieczne?”. 26On mu odrzekł: „Co jest napisane w Prawies? Jak czytasz?”. 27On odpowiedział: „Będziesz miłował Panas, swego Boga, całym swoim sercems, całą swoją dusząs, całą swoją mocą i całym swoim umysłem; a swego bliźniegos jak samego siebie”b. 28Powiedział mu: „Odpowiedziałeś poprawnie. Czyń tak, a będziesz żył!”. 29On zaś, chcąc siebie usprawiedliwić, zapytał Jezusas: „A kto jest moim bliźnim?”. 30Jezus, nawiązując do tego, powiedział: „Pewien człowiek schodziłc z Jeruzalems do Jerychad i wpadł w ręce bandytów. Oni go obrabowali, pobili i zostawiając ledwie żywego, odeszli. 31 Przypadkiem schodził tą drogą pewien kapłan. Gdy go zobaczył, ominął go z daleka. 32Podobnie i lewitas, gdy przyszedł na to miejsce i zobaczył go, ominął go z daleka. 33Pewien zaś Samarytanins, będąc w drodze, przechodził obok niego. A gdy go ujrzał, ulitował sięe. 34Podszedł i opatrzył jego rany, zalewając je oliwą i winem. Potem wsadził go na

Page 2287

a) małe dzieci – w tradycji mądrościowej dzieci oznaczają tych, którzy powinni przyjmować pouczenia mądrości (Ps 19,8; 119,130; Mdr 10,21). Ma to prowadzić do uczenia się i dojrzewania (Mt 11,29b; Hbr 5,13), aby wzrastać w prawdziwym poznaniu Boga (1Kor 3,1n; 13,11). b) W ST znano obydwa przykazania, ale istniały one oddzielnie (Kpł 19,18; Pwt 6,5). W NT są one ściśle ze sobą powiązane, co oznacza, że największym sprawdzianem miłości wobec Boga jest miłość okazywana bliźnim. c) schodził – między Jerozolimą a Jerychem różnica poziomów przekracza 1000 m. d) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W jego okolicach Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). W czasach NT nabrało znów znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy. e) ulitował się – znaczenie gr. terminu wskazuje na umiejętność wczuwania się w sytuację drugiego człowieka i współcierpienia z nim, a nie na chwilowy stan emocjonalny.

Objawienie się Boga. Hymn ten ukazuje stosunek Jezusa do Boga, którego nazywa swoim Ojcem, a także stosunek Boga do ludzi, którym się objawia. W słowach Jezusa zawiera się także myśl polemiczna wobec nauczycieli Pisma i faryzeuszów. Uważali się oni za znawców tajemnic mądrości Boga, ponieważ cały czas studiowali święte Księgi. Mimo to nie potrafili rozpoznać czasu nadejścia królestwa Bożego, gdyż nie byli przed Bogiem jak dzieci. Określenie dziecko oznacza tutaj najpierw kogoś, kto chce się uczyć. Użyte jest także dla zobrazowania wewnętrznej prostoty, pokory, otwartości, które umożliwiają człowiekowi zaufanie Bogu i poznanie tajemnic Bożych (Ps 8,3; 116,6; 1Kor 14,20b). Krytyka nauczycieli Pisma i faryzeuszów nie oznacza tego, że Jezus odrzuca intelektualny wysiłek w poznawaniu Boga i wynikającą z niego pracę nad sobą. Chodzi tu o krytykę ludzkiej pychy. Każdy, kto naprawdę szuka Boga i Jego mądrości, przyjdzie jak dziecko do szkoły Jezusa i będzie Go prosił, żeby przekazał mu prawdę o Bogu. Zgodnie z tradycją biblijną, poznać Boga oznacza nawiązać z Nim osobową relację. Żeby to nastąpiło, konieczna jest interwencja Jezusa, gdyż tylko On jest w pełni Synem Ojca. Celem życia każdego wierzącego jest więc to, aby z „dziecka”, które uczy się o Ojcu, stać się „synem”, który zna Ojca. Synowska relacja między Jezusem a Bogiem wyraża się przede wszystkim w posłusznym wypełnianiu woli Ojca. Jezus w całym swoim życiu, a szczególnie w godzinie Męki, pokazuje uczniom, w jaki sposób wypełnia się wolę Ojca. Ich szczęście polega na tym, że mogą to zobaczyć, a następnie naśladować Jezusa w Jego Męce i mieć udział w Jego Zmartwychwstaniu. Miłosierny Samarytanin. Bezpośrednim powodem opowiedzenia przypowieści stało się pytanie o to, kto jest dla człowieka bliźnim. W przypowieści znajdziemy na to odpowiedź. Jezus chce jednak przede wszystkim wskazać słuchaczom, przez jakie postawy osiąga się życie wieczne. Decydujące więc jest to, czy jest się bliźnim wobec innych ludzi. Zła jest taka sytuacja, gdy niewolnicza wierność różnym przepisom odbiera człowiekowi wrażliwość na ludzką krzywdę.

2287

ŁUKASZ 10,21-34

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zob. Łk 3,21+. b) Łukasz w przeciwieństwie do Mateusza podaje krótszą wersję Modlitwy Pańskiej, zachowując tylko pięć z siedmiu próśb (Mt 6,9-13). c) I nie dopuszczaj do nas pokusy – to, że Bóg może dopuścić pokusę, nie oznacza, że On jest twórcą pokus (Jk 1,13). Pokusy pochodzą od szatana. Bóg może dopuścić pokusę jako próbę wiary człowieka. Greckie słowo przetłumaczone jako pokusa oznacza także ‘próbę’, ‘doświadczenie’, dlatego zdanie to można przełożyć następująco: I nie wystawiaj nas na próbę lub I nie doświadczaj nas. Zwrócenie się do Boga z prośbą, aby nie dopuszczał pokus (prób, doświadczeń), jest wyrazem powszechnego w czasach biblijnych przekonania, że On jest bezpośrednią przyczyną wszystkiego, co dzieje się na świecie.

9/4/08

8:18 AM

Page 2288

swoje juczne zwierzę, zawiózł do gospody i opiekował się nim. 35Nazajutrz wyjął dwa denarys, dał gospodarzowi i powiedział: «Opiekuj się nim, a jeśli wydasz więcej, oddam ci, gdy będę wracał». 36Jak sądzisz, który z tych trzech okazał się bliźnim napadniętego przez bandytów?”. 37On odpowiedział: „Ten, który okazał mu miłosierdzie”. Jezus powiedział do niego: „Idź i ty czyń podobnie”. W domu Marty i Marii 38 Po drodze przyszedł do jakiejś wioski. Tam przyjęła Go do swego domu pewna kobieta, imieniem Marta. 39Miała ona siostrę o imieniu Maria. Ta usiadła u stóp Panas i wsłuchiwała się w Jego słowo. 40Marta natomiast była pochłonięta licznymi posługami. Zatrzymała się więc i powiedziała: „Panies, nic Cię to nie obchodzi, że moja siostra zostawiła mnie samą przy usługiwaniu? Powiedz jej, żeby mi pomogła”. 41Pan jej odpowiedział: „Marto, Marto, martwisz się i niepokoisz o wiele, 42a jedno jest potrzebne. Maria wybrała dobrą część, która nie będzie jej odebrana”. Nauczanie o modlitwie 1 Jezuss modliła się w pewnym miejscu. Kiedy skończył, jeden z Jego uczniów poprosił Go: „Panies, naucz nas modlić się, jak Jan nauczył swoich uczniów”. 2Wtedy powiedział im: „Gdy się modlicie, mówcie:b Ojcze, niech będzie uświęcone Twoje imięs. Niech przyjdzie Twoje królestwo. 3 Chleba naszego powszedniego dawaj nam każdego dnia. 4 I odpuść nam nasze grzechys, gdyż i my darujemy każdemu, kto wobec nas zawinił. I nie dopuszczaj do nas pokusyc”.

11

Kapłan i lewita woleli uniknąć problemów, licząc na to, że ktoś inny zlituje się nad człowiekiem będącym w potrzebie. W opozycji do nich ukazany jest Samarytanin, w postawie którego najbardziej charakterystyczne jest to, że w napotkanym nieszczęśniku widzi przede wszystkim człowieka. Konieczność ratowania mu życia sprawia, że wszystkie inne względy – szczególnie wrogość między Żydami a Samarytanami – schodzą na dalszy plan. Miłosierdzie okazuje się więc lekarstwem na wszelką wrogość dzielącą ludzi. Ono jest drogą do pojednania i pokoju. Poprzez miłosierdzie ludzie ponownie mają szansę stawać się dla siebie braćmi i siostrami. W postawach miłosierdzia realizuje się najpełniej Boży plan zbawienia. W domu Marty i Marii. Jezus spotyka się z dwiema kobietami, które stały się symbolem dwóch postaw: z Martą – zatroskanym gospodarzem domu, i z Marią – uczennicą Jezusa. Z tekstu wynika, że obydwie siostry otrzymały pochwałę i zarazem pewną korektę swoich postaw. Służebna postawa Marty jest niczym innym jak kontynuacją służby samego Jezusa. Maria natomiast sprawia radość Jezusowi, gdyż pozwala Mu służyć swoim słowem. Marta jednak musi pamiętać o tym, że ośrodkiem, wokół którego można zbudować wspólnotę, nie są liczne posługi i dzieła, ale jedynie słowo Boże. Potrzeba jej wielkiej wiary, aby przyjęła, że wystarczy słowo i że ono jest jedyną rzeczą konieczną. Maria skoncentrowała się na tym, co konieczne, ale ona też musi wiedzieć, że stanowi to jedynie część. Do słuchania słowa musi być dodane jego wypełnienie, a to wymaga konkretnych czynów. To krótkie opowiadanie stanowi dla wierzących przestrogę przed wybieraniem skrajności i jest zachętą do realizowania ewangelicznej pełni, polegającej na słuchaniu słowa Bożego i wypełnianiu go w życiu poprzez służbę bliźnim. Wzorem tej ewangelicznej pełni jest sam Jezus, który doskonale łączył w swoim życiu kontakt z Ojcem oraz służbę dla ludzi. Nauczanie o modlitwie. Uczniowie Jezusa chcą nauczyć się modlitwy, która będzie czymś charakterystycznym dla nowo powstałej wspólnoty. Formuła podana przez Jezusa jest sposobem rozmowy z Bogiem, ale także kodeksem po-

ŁUKASZ 10,35 — 11,4

2288

Mt 6,9-15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:18 AM

5

Mt 7,7 Mt 7,8

Mt 7,10

Mt 7,11

Potem powiedział do nich: „Ktoś z was, mając przyjaciela, pójdzie do niego o północy z prośbą: «Przyjacielu, pożycz mi trzy chleby, 6bo właśnie mój przyjaciel, będąc w drodze, przybył do mnie, a nie mam mu co podać». 7A on ze środka odpowie: «Nie sprawiaj mi kłopotu. Drzwi są już zamknięte, a moje dzieci i ja jesteśmy już w łóżku. Nie mogę wstać, żeby ci podać». 8Mówię wam: Jeśli nawet nie wstanie i nie da mu, dlatego że jest jego przyjacielem, to wstanie z powodu jego natręctwa i da mu, ile potrzebuje. 9I Ja wam mówię: Proście, a otrzymacie; szukajcie, a znajdziecie; pukajcie, a otworzą wam. 10Każdy bowiem, kto prosi, otrzymuje; kto szuka, znajduje; a temu, kto puka, będzie otwarte. 11Czy jest wśród was taki ojciec, który, gdy go syn poprosi o rybę, zamiast ryby poda mu węża? 12Albo gdy poprosi go o jajko, czy poda mu skorpionaa? 13Jeśli więc wy, chociaż źli jesteście, umiecie dawać dobre dary swoim dzieciom, to tym bardziej Ojciec z nieba da Ducha Świętego tym, którzy Go proszą”.

Page 2289

a) Jajko i ryba (w. 11) są przeciwieństwem węża i skorpiona – symboli zła (Łk 10,19+) i oznaczają dobra wieczne – dar życia nadprzyrodzonego, którym Bóg pragnie wszystkich obdarzyć. b) Belzebub – jedno z kilku imion, którymi określano wodza sił zła. Wywodzi się od imienia filistyńskiego bóstwa Beelzebuba (zob. Słownik). Izraelici złośliwie przekręcali jego imię na Baal-Zebub (pan much) albo Beel-Zebul (pan odchodów).

Władza nad szatanem Jezus wyrzucał demonas z człowieka niemego. A gdy demon wyszedł, niemy zaczął mówić. Tłumy zdumiewały się, 15ale niektórzy mówili: „Wyrzuca demony mocą ich przywódcy, Belzebubab”. 16Inni zaś, chcąc wystawić Go na próbę, domagali się od Niego znaku z nieba. 17On jednak, znając ich myśli, powiedział: „Każde królestwo wewnętrznie podzielone staje się pustkowiem i dom na dom się wali. 18Jeśli więc szatans walczy sam ze sobą, jak przetrwa jego królestwo? Wy mówicie, że Ja wyrzucam demony mocą Belzebuba. 19Jeżeli więc Ja mocą Belzebuba wyrzucam demony, to czyją mocą

Mt 12,22-30; Mk 3,22-27 14 Mt 9,32-34

stępowania ucznia Jezusowego. Po wstępnej inwokacji, wyrażającej to, że pomiędzy Bogiem a modlącą się osobą istnieje więź taka, jak między ojcem a dzieckiem, następują słowa uwielbienia wobec Boga (w. 2) i prośby za siebie i innych (ww. 3n). Zastosowanie liczby mnogiej podczas wypowiadania próśb ma podkreślić prawdę, że dobro jest jedno dla wszystkich. W Modlitwie Pańskiej – w wersji Łukaszowej – wymienia się trzy dobra: chleb powszedni, odpuszczenie grzechów i siłę, aby oprzeć się pokusie. Do formuły modlitewnej dołączona została przypowieść, która podkreśla znaczenie wytrwałego zanoszenia próśb do Boga. Człowiek okazał wielkoduszność, otwierając o północy drzwi przychodzącemu z drogi. Zdobył się na to w czasie najmniej dla siebie dogodnym. Teraz liczy, że zrozumie go ten, którego przyszedł prosić o chleby i on również okaże się wspaniałomyślny. Za tą postacią, niby ociągającą się z udzieleniem pomocy, kryje się aluzja do Boga, który w mniemaniu ludzkim nie spieszy się z wysłuchaniem przedstawianych Mu próśb. Sens jest tu jednak taki, że Bóg na pewno wysłuchuje, tylko czy człowiekowi wystarcza wytrwałości i ufności, gdy się modli, i czy potrafi prosić o to, co jest naprawdę konieczne? Syntezą wszystkich dóbr, o które należy prosić, jest dar Ducha Świętego. Każdy, kto Go pragnie, zostanie Nim napełniony, gdyż Jego obecność konieczna jest, aby osiągnąć zbawienie. Władza nad szatanem. Reakcja niektórych ludzi na egzorcyzm Jezusa pokazuje, że szatan może tak zaciemnić umysł człowieka, iż w obiektywnie dobrym fakcie doszukuje się on wpływu złych mocy. Wydarzenie to ukazuje również, że szatan ma na ziemi swoje obszary panowania (Łk 4,5n) i czyni wszystko, aby sprzeciwiać się Bogu. Czas szatana jest jednak policzony, gdyż Jezus jako „mocniejszy”, czyli obiecany Zbawiciel, przychodzi, aby się z nim ostatecznie rozprawić. Ludzie, którzy dotąd byli łupem szatana, zostają wyzwoleni z niewoli. Jezus wyjaśnia, w czym tkwi źródło Jego mocy (w. 20). Posługując się zwrotem palec Boży (ręka, ramię; np. Wj 6,1; 9,3; 8,15; 13,3; Pwt 2,15; Sdz 2,15; Ne 1,10; Hi 12,9n; Ps 44,4; 89,14; Iz 26,11; 48,13; Łk 1,66; Dz 13,11), który w Piśmie Świętym bezpośrednio odnosił się do czynów Boga, Jezus ukazuje swoją jedność z Bogiem. Potęga Boska, która niegdyś objawiła się w dziele stworzenia świata i wyprowadzeniu narodu wybranego z niewoli egipskiej, teraz wyraża się w czynach Jezusa,

2289

ŁUKASZ 11,5-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) znaku – chodzi o cud, który potwierdziłby boski autorytet Jezusa.

9/4/08

8:18 AM

Page 2290

wyrzucają je wasi synowie? Dlatego oni będą waszymi sędziami. 20Jeśli jednak Ja wyrzucam demony mocą palca Bożego, to nadeszło już do was królestwo Boże. 21Gdy ktoś silny i uzbrojony strzeże swego pałacu, jego mienie jest bezpieczne. 22Lecz gdy nadejdzie mocniejszy od niego, pokona go, zabierze uzbrojenie, któremu zaufał, i rozdzieli zdobyte na nim łupy. 23Kto nie jest ze Mną, jest przeciwko Mnie, a kto nie zbiera ze Mną, ten rozprasza. Powrót ducha nieczystego 24 Kiedy duch nieczysty opuści człowieka, błąka się po pustyni i szuka tam odpoczynku. A gdy go nie znajduje, mówi: «Wrócę do swego domu, z którego wyszedłem». 25Po powrocie okazuje się, że jest on posprzątany i przyozdobiony. 26 Wtedy idzie i bierze siedem innych duchów, gorszych od siebie. Wchodzą tam i mieszkają. I to, co się dzieje później z tym człowiekiem, jest gorsze od tego, co było wcześniej”. Prawdziwie szczęśliwi Gdy On jeszcze mówił, jakaś kobieta z tłumu zawołała do Niego: „Szczęśliwe łono, które Cię nosiło, i piersi, które ssałeś”. 28Lecz On powiedział: „Szczęśliwi są raczej ci, którzy słuchają słowa Bożego i zachowują je”.

Mt 12,43-45

27

Znak Jonasza 29 Gdy tłumy się gromadziły, Jezuss zaczął mówić: „To pokolenie to ludzie źli. Domagają się znakua, lecz będzie im dany jedynie znak Jonasza. 30Jak bowiem Jonasz stał się znaktóry uwalnia z mocy szatana. Wyrzucanie złych duchów przez Jezusa (egzorcyzm) jest częścią walki między królestwem Boga a królestwem szatana. Wszelkie znaki wyzwolenia uczynione przez Jezusa, a także przez Jego naśladowców, są zawsze przejawem zbawczej mocy Boga, oznaką rozprzestrzeniania się Jego królestwa i Jego zwycięstwem nad siłami zła. Powrót ducha nieczystego. Wypowiedź ta stanowi dopowiedzenie do głównego tematu dotyczącego walki Jezusa z szatanem (ww. 14-23). Jezus jest tym, który sprząta i przyozdabia mieszkanie (wnętrze człowieka), duch nieczysty natomiast próbuje zniweczyć to dzieło. Zły duch nie znosi sytuacji, gdy życie człowieka jest uporządkowane, przejrzyste i wypełnione pokojem. Wypędzony z człowieka nie daje za wygraną, ale ponawia ataki. Stają się one mocniejsze i groźniejsze, gdy szatan spostrzega, że człowiek, mimo łaski nawrócenia i przebaczenia grzechów, nie trwa mocno przy Bogu, ale jest podatny na szatańskie namowy. Następuje wtedy pogorszenie stanu takiego człowieka, bo zmarnował dar Boży i sam wpuścił do siebie Złego, który zaczyna go niszczyć. Walka z mocami zła jest wciąż otwarta. Ostateczne zwycięstwo jest sprawą przyszłości i dopóki człowiek żyje na ziemi, musi dokonywać wyboru między dobrem i złem. Tylko ten, kto czuwa i trwa mocno przy Jezusie, ustrzeże się przed nawrotem do zła. Prawdziwie szczęśliwi. Wydarzenie to po pierwsze ukazuje, że od początku Maryja cieszyła się wielką czcią, po drugie, przekazana jest w nim nauka o tym, co wierzącym daje prawdziwe szczęście. Ze słów Jezusa wynika, że szczęście Maryi wykracza poza Jej macierzyństwo. Maryja bowiem, chociaż jest Matką Jezusa, to przede wszystkim jest pierwszą, która w pełni przyjęła słowo Boga i wypełniła je w życiu. To dzięki temu wszystkie pokolenia nazywają Ją szczęśliwą (Łk 1,48). Jezus nie umniejsza czci wynikającej z rodzicielstwa, przypomina jednak, że dużo więcej znaczy przyjęcie postawy słuchania Boga i dyspozycyjność wobec Jego woli. Każdy, kto na wzór Maryi słucha słowa Bożego i wypełnia je w życiu, staje się naprawdę szczęśliwy. Znak Jonasza. W działalności proroka Jonasza najważniejsze było to, że pod wpływem jego słów ludzie masowo się nawrócili (Jon 3,5-10). Nauka Jezusa ma o wiele większą moc niż słowa Jonasza, a mimo to tylu ludzi trwa w uporze i nie chce się nawrócić. Pojawia się więc pytanie: „Kiedy na tych ludziach spełni się znak Jonasza?”. Ze słów Jezusa wynika, że dopiero w czasie Sądu Ostatecznego. Wtedy Jezus objawi się w chwale i nikt nie będzie już mógł

ŁUKASZ 11,20-30

2290

Łk 1,48 Jk 1,25; Ap 1,3

Mt 12,38-42

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Jon 3,5-9

Mt 5,15; Mk 4,21; Łk 8,16 Mt 6,22n

Mt 23,1-36 Mk 7,3

9/4/08

8:18 AM

kiem dla mieszkańców Niniwy, tak samo i Syn Człowieczys dla tego pokolenia. 31Królowa z Południaa wystąpi na sądzies z ludźmi tego pokolenia i potępi ich, bo ona przybyła z krańców ziemi, aby słuchać mądrości Salomona. A przecież tu jest ktoś większy od Salomona. 32Mieszkańcy Niniwy powstaną na sądzie z tym pokoleniem i potępią je, bo oni nawrócili się dzięki nauczaniu Jonasza. A przecież tu jest ktoś większy od Jonasza.

Page 2291

a) Królowa z Południa – chodzi o królową Saby (1Krl 10,1-13). b) Przyjście z pomocą potrzebującemu jest ważniejsze od zachowania zasad rytualnej czystości. Człowiek staje się wewnętrznie czysty przez praktykowanie miłosierdzia. c) Według Prawa człowiek przez kontakt z grobem stawał się nieczysty (Lb 19,16).

Światło człowieka 33 Ten, kto zapalił lampę, nie stawia jej w ukryciu ani pod garncem, ale na świeczniku, aby ci, co wchodzą, widzieli światło. 34 Twoje oko jest lampą ciała. Jeśli twoje oko jest dobre, całe twoje ciało jest w światłości. A jeśli jest złe, twoje ciało jest w ciemności. 35Uważaj więc, aby światło, które jest w tobie, nie stało się ciemnością. 36Jeśli całe twoje ciało jest w światłości i żadna jego część nie jest w ciemności, to całe będzie w światłości, jak gdyby lampa oświetliła cię swym blaskiem”. Skarcenie faryzeuszów i nauczycieli Pisma Gdy to mówił, pewien faryzeuszs zaprosił Go do siebie na posiłek. Poszedł więc i zajął miejsce przy stole. 38Faryzeusz widząc to, zdziwił się, że nie obmyłs się przed posiłkiem. 39Wtedy Pans powiedział do niego: „Teraz wy, faryzeusze, oczyszczacie zewnętrzną stronę kielicha i talerza. Tymczasem wasze wnętrze pełne jest zachłanności i przewrotności. 40Głupcy! Czy twórca tego, co zewnętrzne, nie uczynił także wnętrza? 41 Raczej wspomóżcie potrzebujących tym, co jest wewnątrz, a wszystko będzie dla was czysteb. 42Lecz biada wam, faryzeusze, gdyż dajecie dziesięcinęs z mięty, ruty i każdego ziela, a pomijacie sprawiedliwość i miłość Bożą. To trzeba zachować i tamtego nie zaniedbywać. 43Biada wam, faryzeusze, bo umiłowaliście pierwsze miejsca w synagogachs i pozdrowienia na placach. 44Biada wam, bo jesteście jak niewidoczne groby. Ludzie chodzą po nich i nic o tym nie wiedzą”c. 45 Wtedy odezwał się do Niego jakiś znawca Prawas: „Nauczycielu, mówiąc takie rzeczy i nas znieważasz”. 46On odparł: „Biada i wam, znawcom Prawa, bo nakładacie na ludzi ciężary, których nie można unieść, a sami ani jednym palcem 37

wątpić w to, że On jest Bogiem. Szczęśliwi są ci, którzy w czasie sądu okażą się wiernymi uczniami Jezusa. Tych natomiast, którzy Go odrzucili, czeka wyrok. Światło człowieka. Światłem zapowiadanym przez proroków jest Jezus i Jego nauka. Bóg ustanowił Jezusa światłem (J 1,4n.9; 8,12), aby każdy mógł Go zobaczyć i przyjąć (J 3,19-21). Dopiero dzięki Jezusowi człowiek otrzymuje pełnię objawienia, kim jest Bóg (Mt 11,27; J 1,14), i także jest w stanie zrozumieć samego siebie (J 1,12n). Symbol światła odniesiony do ludzkiego oka dotyczy zdolności rozeznawania pomiędzy dobrem a złem. Żyć w światłości oznacza więc w każdych warunkach postępować zgodnie z Bożym prawem. Skarcenie faryzeuszów i nauczycieli Pisma. W Ewangelii według św. Łukasza fragment ten zawiera najostrzejszą krytykę faryzeuszów, na którą oni także odpowiedzieli bardzo gwałtownie (ww. 53n). Jest to jednak ostatni moment, w którym mówi się o ich wrogim nastawieniu do Jezusa. W dalszej części Ewangelii obraz faryzeuszów będzie coraz bardziej

2291

ŁUKASZ 11,31-46

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) świątynią – może chodzić o miejsce święte w świątyni (Mt 23,35). b) zakwas – czyli sfermentowane ciasto z żytniej mąki, pozostawione z poprzedniego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta. Tutaj słowo zakwas ma znaczenie przenośne i odwołuje się do postaw człowieka przeciwnych Bogu (Mk 8,15). c) Tego – tj. Boga. Bojaźń wobec Boga, od którego zależy wieczny los każdego człowieka, nie ma być paraliżującym strachem, lecz pełnym szacunku zaufaniem. Bóg nikogo nie potępia, ale pragnie wszystkich zbawić (np. J 12,47; 1Tm 1,15; Hbr 7,25). d) posłać na potępienie – dosł. wrzucić do Gehenny (hebr. Ge-Hinnom – ‘dolina Hinnom”). Pierwotnie „Gehenna” była nazwą wąwozu znajdującego się w pobliżu Jerozolimy. Stał się on miejscem przeklętym od czasów, gdy na cześć pogańskiego bóstwa Molocha palono tam w ofierze ludzi, najczęściej dzieci (Jr 7,31n). W czasach NT w wąwozie tym istniało pełne smrodu i robactwa wysypisko, na którym palono śmieci z całej Jerozolimy. Z czasem Gehenna, jako miejsce nieczyste, stała się symbolem piekła, przekleństwa i wiecznego potępienia.

9/4/08

8:18 AM

Page 2292

ich nie dotykacie. 47Biada wam, bo budujecie grobowce prorokoms, a przecież wasi przodkowie ich pozabijali. 48Świadczy to o tym, że pochwalacie czyny waszych przodków. Oni bowiem ich zabili, a wy budujecie im grobowce. 49Dlatego mądrość Boża powiedziała: «Poślę do nich proroków i apostołóws. Jednych z nich zabiją, a innych będą prześladować». 50Tak więc od tego pokolenia zażąda się rozliczenia z krwi wszystkich proroków przelanej od początku świata, 51od krwi Abla aż po krew Zachariasza, który zginął między ołtarzem a świątyniąa. Tak, mówię wam, od tego pokolenia zażąda się rozliczenia! 52Biada wam, znawcom Prawa, bo wzięliście klucz poznania; sami nie weszliście, a tym, którzy chcieli wejść, przeszkodziliście”. 53 Gdy stamtąd wychodził, nauczyciele Pisma i faryzeusze zaczęli gwałtownie na Niego nastawać i ostro wypytywać o wiele rzeczy. 54Czyhali przy tym, aby Go pochwycić na jakimś Jego słowie. Przestroga przed obłudą 1 Gdy zgromadziły się wielotysięczne tłumy i było tak ciasno, że jedni drugich deptali, On zwrócił się najpierw do uczniów: „Strzeżcie się zakwasub faryzeuszóws, którym jest obłuda. 2Bo wszystko, co jest zakryte, będzie ujawnione, a o tym, co tajemne, wszyscy się dowiedzą. 3Dlatego wszystko, co mówiliście w ciemności, będzie słyszane w świetle; a co w domu szeptaliście na ucho, będzie rozgłaszane publicznie.

12

Kogo się bać Mówię wam, moi przyjaciele, nie bójcie się tych, którzy zabijają ciałos, a potem nic więcej nie mogą uczynić. 5Wskażę wam, kogo macie się bać. Bójcie się Tegoc, kto po zabiciu ma moc posłać na potępienied. Tak, mówię wam, Tego się bójcie. 6 Czyż nie sprzedaje się pięciu wróbli za dwie drobne monety? A żaden z nich nie jest zapomniany przez Boga. 7A u was nawet wszystkie włosy na głowie są policzone. Nie bójcie się! Jesteście warci więcej niż wiele wróbli.

Rdz 4,8; 2Krn 24,20n

Mt 16,5-12; Mk 8,14-21

Mt 10,26n

Mt 10,28-31

4

pozytywny. Inaczej jest z nauczycielami Pisma, których wrogość będzie narastać, aż osiągnie swój szczyt podczas wydarzeń w Jerozolimie (Łk 19,47; 20,19; 22,2). Jezus uświadamia faryzeuszom i nauczycielom Pisma, którzy stanowili elitę narodu, że pozorami świętości mogą zwieść ludzi, ale nie Boga. Jeśli więc w ich postępowaniu wobec bliźnich brakuje miłosierdzia, to zwracanie uwagi na przestrzeganie przepisów religijnych jest oznaką obłudy. Krytyka Jezusa jest tak ostra, ponieważ oficjalni przewodnicy i pasterze okazują się dla ludu zgubą. Przestroga przed obłudą. Jeśli uczniowie Jezusa chcą być prawdziwymi świadkami, nie mogą prowadzić podwójnego życia, ale muszą być jednoznaczni. Życie ucznia musi być zgodne z tym, co otwarcie wyznaje. Każde kłamstwo, nieuczciwość i przewrotność prędzej czy później wychodzą na jaw i wtedy zgorszenie staje się nie do uniknięcia. Kogo się bać. Uczeń Chrystusa zawsze powinien świadczyć o wierze w Boga, bez względu na cenę, jaką przyjdzie mu za to zapłacić tu na ziemi. Źródłem takiej postawy jest przekonanie, że posiada się już w sobie życie wieczne, którego nikt i nic nie może odebrać. Siłą w odważnym świadczeniu o wierze jest nie tyle ludzka determinacja, ile przekonanie, że w obliczu przeciwności otrzyma się od Boga odpowiednie wsparcie. Jezus ostrzega przed wyrzekaniem się wiary w zamian za rzeczy, które ostatecznie nic nie znaczą: pieniądze, zaszczyty, władza (Mt 16,24-27). Gdy ktoś dla doraźnego zysku wyrzeka się Boga, to tak jakby już umarł. Nieszczęście człowieka zaczyna się wtedy, gdy dopuszcza on, aby życie duchowe zostało podporządkowane rzeczom materialnym.

ŁUKASZ 11,47 — 12,7

2292

Jk 4,12 Mk 9,43-47

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 10,32n

Mt 12,31n

Mt 10,19n

Syr 11,19

Ap 3,17n

Mt 6,25-33

9/4/08

8:18 AM

Wyznawanie Chrystusa przed ludźmi 8 Mówię wam też: Do każdego, kto przyzna się do Mnie przed ludźmi, przyzna się i Syn Człowieczys przed aniołamis Bożymi. 9A tego, kto się Mnie wyprze przed ludźmi, i ja wyrzeknę się przed aniołami Bożymi. 10Każdemu, kto powie jakieś słowo przeciwko Synowi Człowieczemu, będzie odpuszczone. Lecz temu, kto zbluźni przeciwko Duchowi Świętemu, nie będzie odpuszczone. 11Kiedy was zaprowadzą do synagogs, urzędów i władz, nie martwcie się, jak będziecie się bronić albo co powiecie. 12Bo w tej właśnie chwili Duch Święty pouczy was, co macie mówić”.

Page 2293

a) Zalecenie Jezusa, by ludzie przestali zabiegać o rzeczy materialne i zajęli się urzeczywistnianiem królestwa Bożego (Łk 12,31), może niepokoić. Człowiek musi bowiem zapewnić sobie byt. Jezus jednak uczy tu właściwego porządku w życiu i wzywa, aby na pierwszym miejscu zatroszczyć się o własne zbawienie. Taka kolejność spowoduje, że wszystkie inne sprawy będą na właściwym miejscu.

Niebezpieczeństwo bogactw 13 Ktoś z tłumu odezwał się do Niego: „Nauczycielu, powiedz mojemu bratu, aby podzielił się ze mną spadkiem”. 14Lecz On mu odpowiedział: „Człowieku, któż Mnie ustanowił sędzią albo rozjemcą nad wami?”. 15Powiedział też do nich: „Uważajcie i strzeżcie się wszelkiej chciwości, bo życie nie polega na gromadzeniu bogactwa ani nie zależy od tego, co się posiada”. 16I opowiedział im przypowieśćs: „Pewnemu bogatemu człowiekowi obficie obrodziła ziemia. 17Zastanawiał się: «Co mam zrobić, skoro nie mam już gdzie gromadzić plonów?». 18 W końcu postanowił: «Zrobię tak: zburzę moje spichlerze i zbuduję większe. Tam wszystko zgromadzę: zboże i moje dobra. 19I powiem sobie: Masz wielkie dobra, starczą ci na długie lata; odpoczywaj, jedz, pij i baw się!». 20Tymczasem Bóg powiedział do niego: «Głupcze, tej nocy życie ci będzie odebrane. Komu więc przypadnie to, co przygotowałeś?». 21 Tak dzieje się z każdym, kto skarby gromadzi dla siebie, a nie jest bogaty przed Bogiem”. 22 Do uczniów zaś powiedział: „Dlatego mówię wam: Nie martwcie się o życie – o to, co będziecie jeść; ani o ciałos – o to, w co będziecie się ubieraća. 23Życie bowiem jest czymś ważniejszym niż jedzenie, a ciało czymś ważniejszym niż odzież. 24Przypatrzcie się krukom: nie sieją ani nie zbierają plonów, nie mają spiżarni ani spichlerza, a Bóg je karmi. Przecież wy jesteście ważniejsi niż ptaki! 25Kto z was, zamartwiając się, może przedłużyć swoje życie choćby o chwilę? 26 Jeśli więc nie możecie zrobić najmniejszej rzeczy, dlaczego martwicie się o pozostałe? 27Przypatrzcie się polnym kwiatom, Wyznawanie Chrystusa przed ludźmi. Jezus z woli Boga przyszedł na świat jako Zbawiciel. Duch Święty natomiast wzbudza w ludziach wiarę, aby przyjęli Jezusa i poszli za Nim. Gdy chrześcijanin, który otrzymał łaskę wiary, świadomie wyrzeka się Jezusa wobec ludzi, wówczas wchodzi na drogę potępienia. Gdy odrzuca osobę i działanie Ducha Świętego, ściąga na siebie wyrok. Podobieństwo konsekwencji w tych postawach pozwala wnioskować, że bluźnierstwo przeciwko Duchowi Świętemu oznacza odrzucenie Boskiego posłannictwa Jezusa. Niebezpieczeństwo bogactw. Słowa Jezusa pobudzają do postawienia pytania: Co jest fundamentem, na którym chrześcijanin powinien opierać swoje ziemskie życie? Prośba przypadkowego rozmówcy i treść przypowieści wskazują na to, że ludzie przywiązują wielką wagę do posiadania w życiu dóbr materialnych i nierzadko stanem posiadania mierzą poziom

2293

ŁUKASZ 12,8-27

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) straży – chodzi o rzymską miarę czasu, obejmującą trzy godziny. Tyle czasu czuwała jedna zmiana wartowników. Dobę dzielono na cztery straże nocne (od 18.00 do 6.00) i cztery dzienne (od 6.00 do 18.00). Druga i trzecia straż to godziny od 21.00 do 3.00.

9/4/08

8:18 AM

Page 2294

jak rosną – nie pracują ani też nie przędą. A mówię wam: nawet Salomon w całym swym przepychu nie był tak ubrany jak jeden z nich. 28Jeśli więc polną trawę, która dzisiaj jest, a jutro zostanie spalona, Bóg tak ubiera, to czyż nie tym bardziej was, ludzie słabej wiary. 29Dlatego i wy nie pytajcie o to, co będziecie jeść i pić, i nie zadręczajcie się tym. 30O to wszystko zabiegają ludzie tego świata. Przecież wasz Ojciec wie, że tego potrzebujecie. 31Szukajcie Jego królestwa, a tamto zostanie wam dodane. 32 Nie bój się, mała trzódko, bo spodobało się waszemu Ojcu dać wam królestwo. 33Sprzedajcie swoje dobra i wspomóżcie potrzebujących! Sprawcie sobie sakiewki, które się nie zużyją, skarb niewyczerpany w niebie, gdzie złodziej nie ma dostępu ani mól nie niszczy. 34Bo gdzie jest wasz skarb, tam będzie też wasze serces. Czuwający słudzy 35 Niech wasze biodra będą przepasane, a lampy zapalone. 36 Wy zaś bądźcie podobni do ludzi oczekujących swego pana, który ma wrócić z wesela, aby zaraz mu otworzyć, gdy przyjdzie i zapuka. 37Szczęśliwi słudzy, których pan zastanie czuwających, gdy przyjdzie. Zapewniam was, że przepasze się, posadzi ich przy stole i, obchodząc, będzie im usługiwał. 38 Szczęśliwi, jeśli przyjdzie o drugiej czy o trzeciej strażya i tak ich zastanie! 39Zważcie na to, że gdyby gospodarz wiedział, o której godzinie przyjdzie złodziej, nie pozwoliłby mu włamać się do swego domu. 40I wy też bądźcie gotowi, bo w chwili, kiedy się nie spodziewacie, Syn Człowieczys przyjdzie”. 41 Wtedy Piotr zapytał: „Panies, czy mówisz tę przypowieśćs do nas, czy do wszystkich?”. 42Pan odpowiedział: „Kto jest tym wiernym i rozsądnym zarządcą, którego pan ustanowi nad swoją służbą, aby we właściwym czasie rozdawał należne porcje pożywienia? 43Szczęśliwy sługa, którego pan zastanie przy tej czynności, gdy powróci. 44Naprawdę mówię wam, że powierzy mu zarząd nad całym swoim majątkiem. 45Lecz jeśli ten sługa pomyśli sobie: «Mój pan opóźnia swoje przybycie» i zacznie bić sługi i służące, jeść, pić i upijać się, 46to jego pan nadejdzie w nieoczekiwanym dniu i o nieznanej godzinie. Wtedy odsunie go i umieści wśród niewiernych. 47 Sługa, który poznał wolę swego pana, a nic nie przygotował ani nie postąpił zgodnie z jego wolą, będzie surowo ukarany. 48 Ten zaś, który jej nie poznał, a uczynił coś godnego kary, zo-

swojego szczęścia i swoją wartość. Jezus nie rozwodzi się nad tym, czy bogactwo jest dobre, czy złe, pokazuje natomiast, że nieroztropna pogoń za materialnymi dobrami ogłupia człowieka i odwodzi od jego rzeczywistego celu, którym jest troska o własne zbawienie. Bóg po to udziela ludziom dóbr, aby z miłością dzielili je ze swoimi bliźnimi. Gdy ktoś żyje tylko dla siebie, zatroskany o własną wygodę, tym samym odrzuca przykazanie miłości bliźniego. Postawa taka prowadzi ostatecznie do duchowego ogołocenia i skrajnej samotności, gdyż człowiek nigdy nie może być szczęśliwy dzięki rzeczom. Jedynie miłość, która wyraża się także w ofiarności na rzecz innych, czyni człowieka naprawdę bogatym. Czuwający słudzy. Jest pewne, że Pan Jezus powtórnie przyjdzie. Nie znamy jedynie czasu, kiedy to się spełni. Jezus ostrzega nas, aby konieczność oczekiwania i czujności nie przerodziła się w zniechęcenie i lekceważenie otrzymanych poleceń.

ŁUKASZ 12,28-48

2294

Mt 6,19-21; Łk 3,11 Dz 4,34

Mt 25,1-13

Mt 24,43

Mk 13,33-37 Mt 24,45-51

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2295

stanie ukarany łagodniej. Od każdego, któremu wiele dano, wiele też będzie się wymagać, a komu więcej powierzono, od tego też więcej będą żądać.

Mt 10,34-36

Mi 7,6

Mt 16,2n

Mt 5,25n

Podziały z powodu Jezusa 49 Przyszedłem rzucić ogień na ziemię i bardzo pragnę, aby już zapłonął. 50Chrzests mam przyjąć i jakże jestem udręczony, aż się to wypełni. 51Czy sądzicie, że przyszedłem, aby dać ziemi pokójs? Ależ nie! – mówię wam – raczej rozłam. 52Odtąd bowiem w jednym domu pięciu poróżni się między sobą: trzech stanie przeciwko dwóm, a dwóch przeciwko trzem. 53 Poróżnią się: ojciec z synem, a syn z ojcem; matka z córką, a córka z matką; teściowa ze swoją synową, a synowa z teściową”. Znaki czasu A do tłumów mówił: „Kiedy zobaczycie chmurę przychodzącą z zachodu, zaraz mówicie: «Będzie deszcz». I tak bywa. 55A kiedy wieje wiatr z południa, mówicie: «Będzie upał». I tak się dzieje. 56Obłudnicy! Umiecie rozeznawać to, co dzieje się na ziemi i niebie, a czemu nie potraficie rozeznać obecnego czasu? 57 Dlaczego więc sami z siebie nie rozsądzacie, co jest słuszne? 58Kiedy idziesz ze swoim przeciwnikiem do urzędnika, postaraj się już w drodze zawrzeć z nim ugodę, aby cię nie zaprowadził do sędziego. Bo sędzia wyda cię strażnikowi, a strażnik zamknie cię w więzieniu. 59Mówię ci, nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie oddasz ostatniego grosza”. 54

Podziały z powodu Jezusa. Wypowiedź Jezusa wyraża Jego wielkie pragnienie, aby jak najszybciej dokonało się zbawienie świata. Jezus, chcąc zilustrować to, co przyniósł światu, posługuje się obrazem ognia (Łk 3,16). Nie jest to ogień, który oznacza gniew Boga i karę (np. Rdz 19,24; Lb 16,35; Pwt 32,22; Ps 97,3), ale jest to ogień Bożej miłości. Słowa Jezusa zapowiadają to, co się stanie w dniu Pięćdziesiątnicy, gdy pod postacią ognia zstąpi na pier wotny Kościół Duch Święty. Ogień Pięćdziesiątnicy zrodzi się z Męki Jezusa, która została tu nazwana chrztem. Miłość, która ma rozpalić ludzkie serca, wypłynie z przebitego serca Jezusa. Wypowiedź Jezusa objawia również, że jest On wstrząśnięty perspektywą swojej Męki. Konanie Jezusa na krzyżu rozpoczęło się o wiele wcześniej, podczas publicznej działalności. Stwierdzenie Jezusa, że przynosi rozłam, nie przekreśla zapowiedzi proroków, którzy Chrystusa nazywali Księciem Pokoju (np. Iz 9,5). Chrystus nieustannie buduje pokój, niszczą go natomiast ludzie, którzy odrzucają Chrystusa i dzieło, którego dokonał. Znaki czasu. Wielu ludzi nie staje się prawdziwymi uczniami Jezusa, ponieważ nie chcą rozpoznać, kim naprawdę jest Nauczyciel z Nazaretu. Jezus ukazuje dwie przeszkody, które uniemożliwiają dostrzeżenie w Nim Boga i Zbawiciela. Pierwszą jest obłuda, polegająca na tym, że człowiek używa swojej inteligencji do rozpoznania tylko tego, co mu odpowiada. Ludzie otaczający Jezusa widzą Jego Boskie dzieła, ale gdy są przez Niego wezwani do nawrócenia, udają, że nic nie rozumieją. Drugą przeszkodą jest brak roztropności, polegający na tym, że człowiek zamiast interweniować, gdy zdarzy się małe zło, ignoruje je i dopuszcza, aby zło się rozprzestrzeniło. Jezus, znając ludzkie wnętrze i podatność ludzi na uleganie złu, objawił swoje miłosierdzie i zaprasza, aby w Nim leczyć wszelkie swoje choroby. Gdy odrzuca się Jego łaskę i szuka się pomocy poza Nim, albo w ogóle lekceważy się Boże przykazania, to w konsekwencji ponosi się złe skutki swojej nieroztropności.

2295

ŁUKASZ 12,49-59

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2296

Pokuta czy zniszczenie 1 W tym czasie przyszli jacyś ludzie, którzy opowiedzieli Mu o Galilejczykach, których Piłat zabił, gdy składali ofiarys. 2On im tak powiedział: „Uważacie, że ci Galilejczycy, którzy to ucierpieli, byli większymi grzesznikami od wszystkich innych Galilejczyków? 3Otóż nie! Ale mówię wam, że jeśli się nie nawrócicie, wszyscy podobnie zginiecie. 4Czy uważacie, że tamtych osiemnastu, na których zawaliła się wieża w Siloam i zabiła ich, było większymi winowajcami niż wszyscy mieszkańcy Jeruzalems? 5Otóż nie! Ale mówię wam, że jeśli się nie nawrócicie, wszyscy podobnie zginiecie”.

13

Przypowieść o drzewie figowym 6 Opowiedział im taką przypowieśćs: „Ktoś miał w swojej winnicy drzewo figowe. Gdy przyszedł szukać na nim owocu, nic nie znalazł. 7Powiedział więc do ogrodnika: «Już od trzech lat przychodzę szukać owocu na tym drzewie, a nie znajduję. Wytnij je! Po co jeszcze wyjaławia ziemię?». 8Lecz on mu odpowiedział: «Panie, pozostaw je jeszcze na rok. Ja okopię je i obłożę nawozem. 9Może zaowocuje. A jeśli nie, wtedy je usuniesz»”. Uzdrowienie kobiety w szabat 10 W szabats Jezuss nauczał w jednej z synagogs. 11Była tam kobieta, która od osiemnastu lat chorowała. Była pochylona i nie mogła się wyprostować. 12Jezus zobaczył ją, przywołał i powiedział: „Kobieto, jesteś uwolniona od swojej dolegliwości”. 13I położył na nią ręce. Natychmiast wyprostowała się i chwaliła Boga. 14Ale przełożony synagogi, oburzony, że Jezus uzdrowił w szabat, mówił do ludu: „Jest sześć dni, kiedy należy pracować. Przychodźcie więc w te dni, aby się leczyć, a nie w szabat”. 15Pans mu odpowiedział: „Obłudnicy! Czy nie w szabat każdy z was odwiązuje swego wołu lub osła od żłobu, wyprowadza go i poi? 16A tej córki Abrahama, którą szatans więził od osiemnastu lat, czy nie należało uwolnić od Pokuta czy zniszczenie. Jezus nie podziela obiegowej opinii, że nieszczęścia są karą za grzechy. Takie uproszczenie mogłoby sugerować, że skoro kogoś ominęło nieszczęście, to znaczy, że jest bezgrzeszny. Uchronienie człowieka od jakiejś tragedii nie jest oznaką jego bezgrzeszności, ale stanowi wyraz miłosierdzia Boga, który daje człowiekowi kolejną szansę na poprawę życia. Przypowieść o drzewie figowym. Jezus przypomina, że życie każdego człowieka ma zaowocować dobrem. Groźba wycięcia drzewa nie oznacza, że wyczerpała się Boża cierpliwość, ale że ziemskie życie człowieka jest ograniczone w czasie. Wzmianka o nawożeniu oznacza, że Bóg każdemu człowiekowi stwarza wystarczające warunki i daje liczne szanse, aby porzucił zło, wszedł na drogę nawrócenia i przyczynił się do budowania dobra. Dialog pomiędzy ogrodnikiem i właścicielem drzewa ukazuje wielką troskę Jezusa o każdego człowieka. Mimo oporu ludzi i braku nawrócenia z ich strony Jezus nie oskarża przed Bogiem tych, którzy nie czynią dobra, ale tym bardziej wstawia się za nimi. Należy więc każdą chwilę życia odczytywać jako szczególny akt miłosierdzia Boga i jako szansę na pomnożenie dobra. Uzdrowienie kobiety w szabat. Wydarzenie w synagodze staje się okazją, aby przypomnieć zebranym, a szczególnie przełożonym synagogi, jaka jest istota dnia poświęconego Bogu – szabatu. Przede wszystkim należy w tym dniu uwielbiać Boga za to, że stworzył świat i podtrzymuje go w istnieniu. Jeśli na zgromadzeniu liturgicznym jest ktoś, kto ma w sobie jakieś cierpienie, smutek, niemoc, to trudno jest tej osobie w pełni się radować z dzieł Boga. Dlatego Jezus,

ŁUKASZ 13,1-16

2296

Mt 21,18-22; Mk 11,12-14.20-25

Wj 20,9n; Pwt 5,13n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

tych więzów w szabat?”. 17Kiedy to mówił, wszyscy Jego przeciwnicy zawstydzili się, a cały lud radował się ze wszystkich wspaniałych czynów, jakich dokonywał. Mt 13,31-33; Mk 4,30-32

Mt 7,13n Mt 25,11n

Mt 7,22 Ps 6,9; Mt 7,23

Mt 8,12

Mt 8,11 Mt 19,30; 20,16; Mk 10,31

Page 2297

a) drzewem – gorczyce rosnące wokół Jeziora Galilejskiego osiągały do 2-3 m. b) zakwas – zob. Łk 12,1+. c) miarami – jedna miara równa się ok. 12 litrom.

Przypowieść o ziarnie gorczycy i zaczynie Mówił więc: „Do czego podobne jest królestwo Boże? Z czym je porównam? 19Podobne jest do ziarna gorczycy, które wziął pewien człowiek i zasiał w swoim ogrodzie. Ono wyrosło, stało się drzewema i ptaki założyły gniazda w jego gałęziach”. 20 Mówił dalej: „Z czym porównam królestwo Boże? 21Podobne jest do zakwasub, który pewna kobieta wzięła i wymieszała z trzema miaramic mąki, a wszystko się zakwasiło”. 18

Ciasna brama 22 W drodze do Jerozolimys Jezuss przechodził przez miasta i wsie i nauczał. 23Ktoś zapytał Go: „Panies, czy tylko nieliczni będą zbawieni?”. On im odpowiedział: 24„Starajcie się wejść przez ciasną bramę, bo mówię wam, że wielu będzie chciało wejść, ale nie zdołają. 25Kiedy gospodarz wstanie i zamknie bramę, wy zostaniecie na zewnątrz i będziecie kołatać do bramy, wołając: «Panie, otwórz nam». On wam odpowie: «Nie znam was! Skąd jesteście?». 26Wtedy zaczniecie mówić: «Jedliśmy i piliśmy z tobą, a ty nauczałeś na naszych ulicach». 27Odpowie wam: «Nie znam was! Skąd jesteście? Odejdźcie ode mnie wszyscy, którzy dopuszczacie się niesprawiedliwości». 28Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów, gdy zobaczycie Abrahama, Izaaka i Jakuba, i wszystkich prorokóws w królestwie Bożym, a siebie wyrzuconych na zewnątrz. 29 Przyjdą ze wschodu i z zachodu, z północy i z południa i zasiądą przy stole w królestwie Bożym. 30Tak oto ostatni będą pierwszymi, a pierwsi będą ostatnimi”. widząc bezsilność kobiety, natychmiast sam wychodzi jej naprzeciw i ją uzdrawia. Pochylona do ziemi kobieta nie może spojrzeć w niebo, czyli utraciła właściwą perspektywę patrzenia. Człowiek zawsze powinien wpatrywać się w swój cel ostateczny, którym jest przebywanie z Bogiem. Przypowieść o ziarnie gorczycy i zaczynie. Obie przypowieści przedstawiają królestwo Boże jako coś niewielkiego i ledwie dostrzegalnego, ale zarazem jako rzeczywistość, która dynamicznie się rozwija. Tym, co najbardziej przyczynia się do rozwoju królestwa Bożego na ziemi, jest czytelne świadectwo wierzących w Jezusa. Bóg buduje swoje królestwo przede wszystkim w ludzkich sercach i pragnie, aby ludzie przemienieni miłością dzielili się nią z bliźnimi. W ten sposób powstaje rzeczywista wspólnota duchowa, w której rozpoznać można Bożą obecność i miłość Boga do całego stworzenia. Ciasna brama. Jezus nie daje wprost odpowiedzi na postawione pytanie, przez co wskazuje, że problem jest niewłaściwie ujęty. Bóg bowiem po to stworzył człowieka, aby go zbawić. Jeśli pojawiają się tu jakieś trudności, to należałoby raczej zapytać, dlaczego nie wszyscy ludzie będą zbawieni? Tym, co utrudnia osiągnięcie zbawienia, jest brak nawrócenia ze strony człowieka. Otrzymanie zbawienia zostało obrazowo ukazane jako wchodzenie przez ciasną bramę. Wyrażona jest tu prawda, że mądrość życia bardziej polega na umiejętności tracenia niż na gromadzeniu. Bo im bardziej człowiek jest przywiązany do tego, co i tak w momencie śmierci traci swoją wartość (np. dobra materialne, zaszczyty, również własne poglądy), tym trudniej będzie mu wejść do nieba. Jezus wyjaśnia też, że do Boga należy decyzja, kiedy brama zbawienia zostanie otwarta, a kiedy się zamknie. Tylko Bóg jest Panem życia i śmierci. Istotne jest także to, czy Bóg będzie miał podstawy, aby rozpoznać w nas swoich przyjaciół. A są nimi ci, którzy zawsze starali się kochać Boga i ludzi.

2297

ŁUKASZ 13,17-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Herod – chodzi o Antypasa, jednego z trzech synów Heroda Wielkiego. Herod Antypas był tetrarchą Galilei i Perei (4 r. przed Chr. – 39 r. po Chr.). Jezus, podobnie jak Jan Chrzciciel, był jego poddanym (Łk 3,19n; 9,7-9). b) Z jednej strony Jerozolima była miejscem świętym, ośrodkiem kultu religijnego; z drugiej – tu właśnie zostało zamordowanych najwięcej proroków.

9/4/08

8:19 AM

Page 2298

Lament nad Jeruzalem 31 Właśnie wtedy przyszli jacyś faryzeuszes i powiedzieli Mu: „Wyjdź stąd i oddal się, gdyż Heroda chce Cię zabić”. 32Odpowiedział im: „Idźcie i powiedzcie temu lisowi: Oto dziś i jutro wyrzucam demonys i uzdrawiam, a trzeciego dnia stanę u celu. 33Jednak potrzeba, abym dziś, jutro i pojutrze był w drodze, bo proroks nie może zginąć poza Jeruzalemb. 34Jeruzalems, Jeruzalem! Zabijasz proroków i kamienujesz tych, którzy do ciebie zostali posłani. Ileż razy chciałem zgromadzić twoje dzieci, jak ptak pisklęta pod skrzydłami, ale wy nie chcieliście. 35Oto wasz dom zostanie opuszczony. Mówię wam: Nie ujrzycie Mnie już, aż nadejdzie czas, że powiecie: Chwała temu, który przychodzi w imięs Pana”. Pierwszeństwo człowieka przed szabatem 1 Gdy w szabats wszedł do domu pewnego przywódcy faryzeuszóws, aby spożyć posiłek, oni uważnie Go obserwowali. 2A oto stanął przed Nim jakiś człowiek cierpiący na puchlinę wodną. 3Wtedy Jezuss zapytał znawców Prawas i faryzeuszów: „Czy wolno w szabat uzdrawiać, czy też nie?”. 4 Lecz oni milczeli. Wtedy dotknął go, uzdrowił i odprawił. 5 A do nich powiedział: „Jeżeli któremuś z was wpadnie do studni w szabat syn albo wół, czy zaraz go nie wyciągnie?”. 6 I nie mogli temu zaprzeczyć.

Mt 23,37

Jr 12,7; 1Krl 9,7n; Mt 23,38n; Łk 23,45+ Ps 118,26

14

Skromność i hojność Widząc, jak zaproszeni wybierali sobie pierwsze miejsca, opowiedział tę przypowieśćs: 8„Kiedy ktoś cię zaprosi na ucztę, nie zajmuj pierwszego miejsca, bo może został zaproszony ktoś

7

Lament nad Jeruzalem. Faryzeusze, którzy przychodzą do Jezusa, mają raczej szczere intencje i chcą Go ostrzec przed niebezpieczeństwem ze strony Heroda Antypasa. W odpowiedzi Jezus ujawnia, że jest całkowicie świadomy, na czym polega Jego misja i zna swoją przyszłość. Jego publiczna działalność zmierza do oddania życia za ludzi w oznaczonym miejscu i czasie. Przebiegłość i intrygi Heroda, ani żadnego innego człowieka, nie są w stanie pokrzyżować Bożych planów. Śmierć Jezusa, uwalniająca ludzkość z mocy zła, jest dowodem na to, z jak wielką miłością Bóg troszczy się o każdego człowieka. Słowa Jezusa pozwalają żywić nadzieję, że nawet ci, którzy przez swoją zatwardziałość, głupotę i uczynione zło oddalają się od Boga, nie są odrzuceni na wieki. Bóg ma bowiem moc sprawić, że wszystko, co istnieje, odda Mu cześć (Iz 45,23; Flp 2,10). Przyjdzie więc czas, gdy zarówno naród wybrany, jak i cała ludzkość nawróci się i zacznie całym sercem wielbić Boga. Klęski, których ludzie doświadczają w wyniku swojej nieprawości, są jakimś etapem na drodze nawrócenia. Także przez nie ludzie mogą zrozumieć, że jedynym dobrem i szczęściem jest Bóg. Pierwszeństwo człowieka przed szabatem. Tym razem dyskusja wokół szabatu ma charakter prawny i dotyczy wyjątków w jego ścisłym przestrzeganiu. Faryzeusze musieli przyznać, że w codziennym życiu dopuszczają wyjątki w zachowywaniu prawa szabatu, a spowodowane to jest kierowaniem się tzw. zdrowym rozsądkiem. Argument Jezusa, na który faryzeusze nie są w stanie nic odpowiedzieć, pokazuje, że człowiek w swoim rozumowaniu popada niestety w różne sprzeczności i trudny do wytłumaczenia brak logiki. Bez zastanowienia ratuje się bowiem w szabat zwierzę, ale złamaniem Prawa nazywa się udzielenie w tym dniu pomocy choremu człowiekowi. Chcąc uchronić się przed sprzecznościami, w które niekiedy popada ludzki umysł, należy w życiu przede wszystkim kierować się wyborem rzeczywistego dobra, którego źródłem jest Bóg. Jeśli jakiekolwiek prawo lub jego interpretacja przyczynia się do upokorzenia człowieka, takie prawo jest bezbożne i należy je natychmiast zmienić. Z nauki Jezusa wynika, że godne człowieka jest tylko takie prawo, którego fundamentem jest miłość (Rz 13,10). Skromność i hojność. Człowiek powinien być zawsze skromny i unikać jakiegokolwiek wywyższania się ponad innych ludzi. Powinien być także otwarty, bezinteresowny i hojny wobec potrzebujących. Gdy człowiek daje coś w tym ce-

ŁUKASZ 13,31 — 14,8

2298

Mk 3,4

Mt 12,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

godniejszy od ciebie. 9Wtedy przyjdzie ten, który zaprosił ciebie i jego, i powie ci: «Ustąp mu miejsca». Wtedy ze wstydem będziesz musiał zająć ostatnie miejsce. 10Gdy więc będziesz zaproszony, idź i usiądź na ostatnim miejscu. Wtedy przyjdzie ten, który cię zaprosił, i powie: «Przyjacielu, zajmij lepsze miejsce». I spotka cię zaszczyt wobec wszystkich siedzących przy stole. 11Każdy bowiem, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się uniża, będzie wywyższony”. 12A do tego, który Go zaprosił, powiedział: „Kiedy urządzasz obiad albo kolację, nie zapraszaj swoich przyjaciół ani braci, ani krewnych, ani bogatych sąsiadów, bo wtedy i oni zaproszą ciebie, żeby się odwdzięczyć. 13Ale gdy urządzasz przyjęcie, zaproś ubogich, ułomnych, kulawych i niewidomych, 14a będziesz szczęśliwy, bo oni nie mają się czym tobie odwdzięczyć. Będzie ci więc to odwzajemnione przy zmartwychwstaniu sprawiedliwych”.

Page 2299

a) W starożytności istniał pogląd, że nędza, choroba albo kalectwo są karą Boga i ludzie dotknięci którymś z tych nieszczęść będą pozbawieni udziału w szczęściu wiecznym. b) Zmuszaj – termin ten nie oznacza tutaj działania wbrew czyjejś woli, ale ukazuje fakt, że łaska zbawienia, udzielona nawet tym, którzy nie byli do końca przygotowani na jej przyjęcie, może przezwyciężyć ich opór.

Przypowieść o wielkiej uczcie Jeden z siedzących przy stole, słysząc to, powiedział Mu: „Szczęśliwy, kto będzie spożywał chleb w królestwie Bożym”. 16 A On mu odpowiedział: „Pewien człowiek wyprawił wielką ucztę i zaprosił wielu. 17Gdy nadszedł jej czas, wysłał swojego sługę, aby powiedział zaproszonym: «Przyjdźcie, bo już wszystko jest przygotowane». 18Wtedy wszyscy jeden po drugim zaczęli się wymawiać. Pierwszy powiedział: «Kupiłem pole i muszę je obejrzeć. Proszę cię, uznaj mnie za usprawiedliwionego». 19Drugi powiedział: «Kupiłem pięć par wołów i idę je wypróbować. Proszę cię, uznaj mnie za usprawiedliwionego». 20Jeszcze inny powiedział: «Ożeniłem się i dlatego nie mogę przyjść». 21Sługa powrócił i oznajmił to swojemu panu. Wtedy gospodarz rozgniewał się i polecił swojemu słudze: «Wyjdź zaraz na place i ulice miasta i sprowadź tutaj ubogich, ułomnych, niewidomych i kulawych»a. 22Sługa powiedział: «Panie, stało się, jak rozkazałeś, a jeszcze jest miejsce». 23Wtedy pan powiedział do sługi: «Idź na drogi i w zaułki. Zmuszajb do wejścia, aby mój dom się zapełnił. 24Bo mówię wam, że nikt z tych ludzi, którzy zostali zaproszeni, nie skosztuje mojej uczty»”. 15

Mt 22,2-10

lu, aby jeszcze więcej otrzymać, uprawia handel. Jego postępowanie nie ma wówczas nic wspólnego z prawdziwą dobroczynnością, która polega na tym, że nie przestaje się czynić dobra nawet wówczas, gdy nikt za to nie dziękuje. Przypowieść o wielkiej uczcie. Istota przypowieści tkwi w stwierdzeniu, że nie ma człowieka, który nie zostałby zaproszony przez Boga do przebywania z Nim na wieki w Jego domu. Jezus przełamuje ciasnotę ludzkich spekulacji, a szczególnie przekonanie współczesnych sobie Żydów, że niebo jest tylko dla uprzywilejowanych. Bóg nie dzieli ludzi na wybranych lub odrzuconych i z góry przeznacza im lepszy lub gorszy los, ale to każdy człowiek swoim postępowaniem sam przygotowuje swoją przyszłość. Bóg również nikomu nie szczędzi koniecznej łaski. Okazuje się jednak, że nieraz lepiej wykorzystują ją ci, którzy nawet nie śmieli o nią prosić. Fakt ten widoczny jest w historii zbawienia. Większość Żydów, którym Bóg okazał wielkie miłosierdzie, nie uznała w Jezusie Zbawiciela i odrzuciła łaskę odkupienia. Poganie natomiast, uznawani przez Żydów za gorszą kategorię ludzi, uwierzyli w Jezusa i z radością przyjęli Ewangelię. Każdy, kto przyjmuje chrzest w imię Jezusa, otrzymuje zaproszenie, aby wejść do nieba i tam pozostać. W świetle przypowieści okazuje się, że nie wszyscy się tam znajdą i to nie dlatego, że Bóg zamyka przed jakimś człowiekiem bramy raju, ale ponieważ człowiek gardzi zaproszeniem Boga, a swoje szczęście upatruje w dobrach tego świata.

2299

ŁUKASZ 14,9-24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) żonę i dzieci – zob. Łk 18,29+. b) Sprawiedliwi niepotrzebujący nawrócenia są tu potraktowani ironicznie. Jezus mówi o sprawiedliwych we własnym mniemaniu, piętnując pychę faryzeuszów i znawców Prawa. Gdyby byli oni ludźmi autentycznie dobrymi, Bóg cieszyłby się z ich postępowania.

9/4/08

8:19 AM

Page 2300

Wymagania stawiane uczniom 25 Szły z Nim wielkie tłumy. Jezuss zwrócił się do nich i powiedział: 26„Jeśli ktoś przychodzi do Mnie, lecz bardziej miłuje swego ojca i matkę, żonę i dziecia, braci i siostry, a także swoje życie, nie może być moim uczniem. 27Kto nie dźwiga swojego krzyża i nie idzie za Mną, nie może być moim uczniem. 28Któż bowiem z was, chcąc zbudować wieżę, najpierw nie usiądzie, aby obliczyć koszty, czy ma na wykończenie? 29Bo gdyby położył fundament, a nie zdołał dokończyć budowy, wszyscy, którzy by to widzieli, drwiliby z niego: 30«Ten człowiek zaczął budować, a nie zdołał dokończyć». 31 Albo który król, gdy wyrusza na wojnę przeciwko innemu królowi, nie siądzie najpierw i nie rozważy, czy może z dziesięcioma tysiącami zmierzyć się z tym, który idzie przeciwko niemu z dwudziestoma tysiącami? 32Jeśli nie może, to wysyła poselstwo, gdy tamten jest jeszcze daleko, i prosi o warunki pokoju. 33Tak więc żaden z was nie może być moim uczniem, jeśli nie wyrzeka się wszystkiego, co posiada. 34 Sól jest pożyteczna. Lecz jeśli sól straci swą właściwość, czym ją przywrócicie? 35Nie nadaje się ani do ziemi, ani na nawóz, więc się ją wyrzuca. Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha!”. Przypowieść o zaginionej owcy 1 Schodzili się do Niego wszyscy celnicy i grzesznicy, aby Go słuchać. 2Faryzeuszes jednak i nauczyciele Pisma szemrali: „On przyjmuje grzeszników i jada z nimi”. 3 Opowiedział im wtedy tę przypowieśćs: 4„Któż z was, gdy ma sto owiec, a zgubi jedną z nich, nie zostawia dziewięćdziesięciu dziewięciu na pustyni i nie szuka tej zaginionej, aż ją znajdzie? 5A kiedy ją znajdzie, bierze ją z radością na ramiona. 6 Po powrocie do domu, zwołuje przyjaciół i sąsiadów i mówi im: «Cieszcie się ze mną, bo znalazłem moją zaginioną owcę». 7 Mówię wam: Większa będzie radość w niebie z jednego grzesznika, który się nawraca, niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebują nawróceniab.

Mt 10,37n

Mt 16,24

Mt 5,13; Mk 9,50

15

Wymagania stawiane uczniom. Każdy, kto chce wejść w zażyłą więź z Bogiem, musi w swoim sercu zgodzić się na porzucenie wszystkiego, jeśli Bóg od niego tego zażąda (w. 33). Bóg oczywiście nigdy nie oczekuje od człowieka bezsensownych wyrzeczeń, wychowuje go jedynie do tego, aby w swoim sercu był prosty, ubogi i prawdziwy, dzięki czemu całe swoje życie będzie traktował jako dar od Boga. Jezus pragnie, aby ten, kto jest Jego uczniem, był naprawdę wolny. Wolność tę zdobywa się jednak z wielkim wysiłkiem. Jest ona często okupiona cierpieniem, bo człowiekowi nie jest łatwo wyzbyć się swojego egoizmu. Jeśli ktoś uważa, że można być uczniem Jezusa bez poniesienia konkretnego trudu i ofiar, ten jest w wielkim błędzie. Prawdziwi uczniowie są dla świata tym, czym sól dla pokarmów. Soli nie widać w pokarmach, ale czuje się jej smak i konserwującą moc. Utrata przez sól swoich właściwości jest symbolem zobojętnienia, któremu mogą ulec uczniowie, jeśli nie będą czuwać, aby ciągle, z coraz większym zapałem, ponad wszystko kochać Boga. Przypowieść o zaginionej owcy. Jezus kieruje swoją przypowieść do tych, którzy niewiele wiedzą o miłosierdziu Boga, ale ciesząc się swoją sprawiedliwością, pogardzają tymi, którzy pogubili się w życiu i spisują ich na straty. Tym właśnie ludziom Jezus mówi, że Bóg – podobnie jak pasterz z przypowieści – nie spocznie, aż nie odnajdzie chociażby jednego człowieka, który się zagubił. Bóg nie traktuje ludzi jako masy, ale każda osoba ma dla Niego niepowtarzalną wartość, którą należy chronić.

ŁUKASZ 14,25 — 15,7

2300

Mt 18,12-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Przypowieść o zagubionej drachmie 8 Albo gdy jakaś kobieta, mając dziesięć drachms, zgubi jedną drachmę, czy nie zapala lampy, nie zamiata domu i nie szuka starannie, aż ją znajdzie? 9A kiedy ją znajdzie, zwołuje przyjaciółki i sąsiadki i mówi: «Cieszcie się ze mną, bo znalazłam drachmę, którą zgubiłam». 10Mówię wam: Taka sama jest radość wśród aniołóws Bożych z jednego grzesznika, który się nawraca”.

Page 2301

a) pasł świnie – dla Żydów było to zajęcie poniżające, bo świnie uważano za zwierzęta nieczyste (Kpł 11,7n).

Przypowieść o miłosiernym ojcu 11 Powiedział też: „Pewien człowiek miał dwóch synów. 12Młodszy z nich rzekł do ojca: «Ojcze, daj mi część majątku, która mi przypada». Wtedy on rozdzielił między nich majątek. 13Niedługo potem młodszy syn zabrał wszystko i wyjechał do dalekiego kraju. Tam roztrwonił swój majątek, żyjąc rozrzutnie. 14 Kiedy wszystko wydał, nastał w tym kraju wielki głód i również on zaczął cierpieć niedostatek. 15Poszedł więc i zatrudnił się u jednego z mieszkańców tego kraju, a on posłał go na swoje pola, żeby pasł świniea. 16Pragnął najeść się strąkami, którymi karmiły się świnie, ale i tego nikt mu nie dawał. 17Zastanowił się nad sobą i stwierdził: «Tylu najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja ginę tu z głodu. 18Wstanę i pójdę do mojego ojca i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciwko niebu i względem ciebie. 19Już nie jestem godny nazywać się twoim synem. Uczyń mnie choćby jednym z twoich najemników». 20Wstał więc i poszedł do swojego ojca. A kiedy jeszcze był daleko, zobaczył go ojciec i ulitował się. Pobiegł, rzucił mu się na szyję i ucałował go. 21Syn mu powiedział: «Ojcze, zgrzeszyłem przeciwko niebu i względem ciebie. Już nie jestem godny nazywać się twoim synem». 22Wtedy ojciec powiedział do swoich sług: «Szybko przynieście najlepszą szatę i ubierzcie go. Włóżcie mu pierścień na rękę i sandały na nogi. Przypowieść o zagubionej drachmie. Łukasz zawsze zwraca uwagę na szczególną misję kobiety, dlatego umieszcza obok przypowieści o pasterzu (ww. 1-7) drugą przypowieść, w której bohaterką jest kobieta. W tym zestawieniu, które ostatecznie odnosi się do Boga, można dopatrzyć się chęci ukazania zarówno ojcowskiej, jak i macierzyńskiej troski Boga o stworzenie. Opowiadanie zawiera puentę, że poszukiwanie trwa dotąd, aż zguba się odnajdzie. Bóg więc poszukuje grzesznika aż do skutku. Przypowieść o miłosiernym ojcu. Gdy młodszy syn prosi ojca, by dał przypadającą mu część dziedzictwa, postępuje wbrew wszelkim ówczesnym zwyczajom, a nawet zachowuje się jak buntownik. Podobnym złem jest porzucenie przez niego rodzinnego domu i rozrzutne trwonienie majątku. Syn reprezentuje wszystkich, którzy przez grzech odchodzą od Boga, aby korzystać z tego, co – jak uważają – im się należy. Kończy się to zazwyczaj utratą niemal wszystkiego: pieniędzy, przyjaciół, a nawet własnej godności. Bóg jednak potrafi wyrwać człowieka z otchłani i otworzyć mu oczy na prawdę. Dlatego wielu ludzi podobnie jak młodszy syn postanawia wrócić, zanim jest za późno. Dopóki człowiek żyje, jest szansa, aby wszystko uratować. Bóg wykorzystuje najmniejszy cień nadziei w człowieku, aby go do siebie przyprowadzić i zwrócić mu naruszoną godność. Każdy, kto tego doświadczył, zobowiązany jest nie tylko wysławiać miłosierdzie Boga, ale powinien z całą mocą świadczyć o nim wśród tych, którzy nie mają odwagi zwrócić się ku Bogu. Starszy syn reprezentuje tych ludzi, którzy zewnętrznie trwają przy Bogu, ale zachowują się jak niewolnicy. Służą Mu, lecz czynią to z lęku. Sądzą bowiem, że w przeciwnym razie spotka ich jakieś nieszczęście, choroba lub inna kara. Ludzie ci, choć uważają się za sprawiedliwych i porządnych, to jednak nie czują się szczęśliwi. Są pełni goryczy i pretensji wobec innych, oskarżają ich, a nawet gardzą słabszymi od siebie. Mimo słuchania słowa Bożego, stali się nieczuli na jego życiodajną moc. Podobnie jak starszy syn, który nie przyjmuje słów ojca, ludzie ci nie słuchają, co

2301

ŁUKASZ 15,8-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) sto beczek – dosł. sto bat (zob. Słownik). b) Mimo zakazu stosowania lichwy była ona praktykowana i niekiedy dłużnik musiał oddać dług ze stuprocentowym narzutem. Zarządca, rezygnując z narzutu lub obniżając go, nie dał nic zarobić swojemu panu. c) sto miar – dosł. sto kor (zob Słownik).

9/4/08

8:19 AM

Page 2302

23

Przyprowadźcie tłuste cielę i zabijcie je. Będziemy jeść i bawić się, 24bo ten mój syn był umarły, a znów ożył, zaginął, a odnalazł się». I zaczęli się bawić. 25 Tymczasem jego starszy syn był na polu. Gdy wracał i był już blisko domu, usłyszał muzykę i tańce. 26Przywołał jednego ze sług i pytał go, co się wydarzyło. 27On mu odpowiedział: «Twój brat wrócił i ojciec zabił tłuste cielę, bo odzyskał go zdrowego». 28 Wtedy rozgniewał się i nie chciał wejść. Wyszedł więc ojciec i zachęcał go do wejścia. 29Lecz on powiedział do ojca: «Tyle lat ci służę i nigdy nie przekroczyłem twego polecenia, ale ty nigdy nie dałeś mi nawet koźlęcia, abym się mógł zabawić z przyjaciółmi. 30A gdy wrócił ten twój syn, który roztrwonił twój majątek z nierządnicami, zabiłeś dla niego tłuste cielę». 31On mu odpowiedział: «Dziecko, ty zawsze jesteś ze mną i wszystko, co moje, należy do ciebie. 32Przecież trzeba się bawić i radować, bo ten twój brat był umarły, a ożył, zaginął, a odnalazł się»”. Przypowieść o nieuczciwym zarządcy 1 Mówił też do uczniów: „Był pewien bogaty człowiek. Miał on zarządcę, którego oskarżono, że trwoni jego majątek. 2Wezwał go więc i oświadczył mu: «Cóż to słyszę o tobie? Rozlicz się ze swego zarządzania, bo już nie będziesz mógł zarządzać». 3Wtedy pomyślał sobie zarządca: «Co zrobię, skoro mój pan pozbawia mnie zarządu? Kopać nie mogę, żebrać się wstydzę. 4Wiem, co zrobię, żeby ludzie przyjęli mnie do swoich domów, gdy zostanę usunięty z zarządu». 5 Przywołał dłużników swego pana, każdego z osobna, i zapytał pierwszego: «Ile jesteś winien mojemu panu?». 6Ten odpowiedział: «Sto beczeka oliwy». Wtedy powiedział mu: «Weź swoje zobowiązanie, usiądź i napisz szybko: pięćdziesiąt»b. 7Potem zapytał drugiego: «A ty ile jesteś winien?». Ten odpowiedział: «Sto miarc zboża». Polecił mu: «Weź swoje zobowiązanie i napisz: osiemdziesiąt». 8Pan pochwalił nieuczciwego zarządcę za jego rozsądek. Bo synowie tego świata są wśród podobnych sobie bardziej rozsądni niż synowie światłości.

16

Bóg do nich mówi. Nie słyszą więc tego, że tak niewiele trzeba, aby się nawrócić i żyć pełnią życia. Wystarczy przyjąć miłość Boga i całym sercem ją odwzajemnić. Starszy syn jest symbolem tych, którzy przez zakłamaną wizję siebie z wielkim oporem podejmują wysiłek nawrócenia. Postawy obu synów ostro kontrastują z niezwykłym postępowaniem ojca, który przedwcześnie daje młodszemu synowi część majątku, a potem przyjmuje go z powrotem do swego domu i w pełni przywraca mu godność syna, urządzając na jego powitanie wielką ucztę. Powrót utraconego dziecka jest dla niego wielkim świętem. W postaci takiego ojca Jezus ukazuje bezgraniczną miłość Boga, Jego niepojęte miłosierdzie wobec każdego człowieka. Losy i charaktery obu synów są tłem do ukazania wielkości serca Boga. Przypowieść, rozważana pod kątem powszechnego planu zbawienia, ukazuje stan całej ludzkości. Pod postacią starszego brata kryją się Żydzi, młodszy natomiast oznacza pozostałą ludzkość. Jedni i drudzy, niezależnie od tego, jak toczą się ich losy, mają równe prawo, aby przebywać z Bogiem w Jego domu. Taka jest ostateczna decyzja Boga. Pozostaje jedynie pytanie: Co wybierze człowiek? Przypowieść o nieuczciwym zarządcy. Opowiedziana przez Jezusa przypowieść w żadnym wypadku nie może być traktowana jako pochwała nieuczciwości lub krętactwa. Główne przesłanie przypowieści tkwi w tym, aby chrześcijanie żyjący w strukturach tego świata z taką zapobiegliwością i sprytem umieli zadbać o swoje życie wieczne, jak zadbał o swoją ziemską przyszłość nieuczciwy zarządca (Łk 12,56).

ŁUKASZ 15,23 — 16,8

2302

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 6,24

Mt 6,1; 23,28

Mt 11,12n

Mt 5,18 Mt 5,32; 19,9; Mk 10,11n

9/4/08

8:19 AM

Mądre korzystanie z dóbr ziemskich 9 Mówię wam: Używajcie nieuczciwej mamonya do zjednywania sobie przyjaciół, aby przyjęto was do wiecznych mieszkań, gdy się już ona skończy. 10Kto jest wierny w małej rzeczy, jest wierny i w wielkiej; a kto w małej rzeczy jest nieuczciwy, jest nieuczciwy i w wielkiej. 11Jeśli więc nie jesteście wierni w zarządzaniu nieuczciwą mamoną, kto wam powierzy prawdziwe dobro? 12I jeśli w cudzych sprawach nie jesteście wierni, kto wam powierzy wasze? 13Żaden sługa nie może służyć dwom panom, gdyż albo jednego będzie nienawidził, a drugiego miłował, albo jednemu będzie oddany, a drugiego zlekceważy. Nie możecie służyć Bogu i mamonie”. Prawo i królestwo Boże 14 Słuchali tego wszystkiego chciwi faryzeuszes i drwili z Niego. 15 Dlatego im powiedział: „Wy udajecie przed ludźmi, że jesteście sprawiedliwi, ale Bóg zna wasze sercas. To zaś, co w mniemaniu ludzkim jest wielkie, w Bogu budzi obrzydzenie. 16Do czasów Jana było Prawos i Prorocy. Odtąd jest głoszona Ewangelias o królestwie Bożym i każdy usilnie o nie się stara. 17Lecz łatwiej przeminie niebo i ziemia, niż zniknie jedna kreska w Prawies. 18Każdy, kto porzuca żonę i żeni się z inną, cudzołoży; i kto poślubia oddaloną przez męża, też cudzołoży.

Page 2303

a) mamony – słowo aram., oznaczające ‘majątek’, ‘pieniądze’. Sformułowanie użyte w tym wersecie oznacza, że człowiek tak powinien używać dóbr tego świata, aby przyczyniało się to do jego zbawienia (Mt 6,24+). b) purpurę – nazwa szat i materiału, z którego były one szyte, biorąca się od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Tkaniny purpurowe były bardzo drogie, dlatego używano ich w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58). c) bisior – bardzo delikatna i lśniąca tkanina nazywana też jedwabiem morskim. Produkowano ją ręcznie i do jej wyrobu używano wydzieliny małża morskiego (łac. Pinna nobilis), która ma wygląd cienkich nici o długości ok. 6 cm. W starożytności bisior był prawdopodobnie najdroższą tkaniną, gdyż do uzyskania 200-300 g przędzy trzeba było wyłowić ok. 1000 małż. Ośrodki produkcji bisioru znajdowały się na terenie dzisiejszych Włoch (m.in. Sardynii), a także na Korsyce.

Bogacz i Łazarz 19 Był pewien bogaty człowiek. Ubierał się w purpuręb i bisiorc i każdego dnia wystawnie ucztował. 20Przed bramą jego domu leżał pokryty wrzodami pewien żebrak, imieniem Łazarz, 21 który pragnął nasycić się resztkami ze stołu bogacza. Lecz Mądre korzystanie z dóbr ziemskich. Słowa Jezusa pozwalają zauważyć różnicę między dobrami materialnymi a dobrami duchowymi. Te pierwsze mają mniejszą wartość, ponieważ przemijają i ostatecznie, gdy człowiek odchodzi z tej ziemi, stają się dla niego bezwartościowe. Dobra duchowe przewyższają dobra materialne, bo nie przemijają nigdy i towarzyszą człowiekowi w wieczności. Człowiek na tyle będzie szczęśliwy, na ile rozwinął w sobie takie wartości, jak: miłość, miłosierdzie, prawda, uczciwość, pokora. Mimo różnic między dobrami doczesnymi a wiecznymi, między tym życiem a przyszłym, nie należy tworzyć sztucznej granicy między tymi rzeczywistościami. Życie ziemskie jest drogą do życia wiecznego. Jeśli ktoś mądrze i odpowiedzialnie stara się żyć w strukturach tego świata, tym samym troszczy się też o to, co będzie, gdy skończy się jego ziemskie życie. Kto natomiast bezmyślnie trwoni dobra tego świata, prawdopodobnie nie potrafi również zadbać o swoje dobro wieczne. Prawo i królestwo Boże. Zachowanie faryzeuszów odsłania istnienie u ludzi tendencji do tworzenia grup, których prawo Boże jakby nie obowiązuje. Ludzie ci, w wyniku własnego mniemania o sobie, sądzą, że mogą być ponad prawem. Sami więc dla siebie są prawem, a nakazy Boże traktują z przymrużeniem oka. Prawdopodobne jest, że w wyniku niezrozumienia misji Jezusa zaczął szerzyć się pogląd, że po Jego przyjściu można odrzucić tradycję zawartą w ST. Łukasz przytacza wypowiedź Jezusa, z której wynika, iż Jego dzieło oderwane od tradycji starotestamentowej pozostaje niezrozumiałe. Tradycja ta i misja Jezusa tworzą nierozerwalną całość, gdyż Jezus jest spełnieniem wszystkich zapowiedzi ST. W wyniku upływu czasu i przemian społecznych, kulturowych, cywilizacyjnych tracą aktualność niektóre szczegółowe przepisy, ale Dekalog niezmiennie obowiązuje. Jezus nie odrzucił Prawa, ale je udoskonalił. Przykładem tego jest przytoczona norma prawna dotycząca małżeństwa. Dopuszczany przez Żydów rozwód nie może mieć miejsca wśród chrześcijan. Trwałość miłości małżeńskiej ma być odzwierciedleniem stałości, z jaką Bóg kocha całe stworzenie. Kierowanie się miłością ma być motywem wszelkiego działania chrześcijan. Bogacz i Łazarz. Przypowieść ta nie jest ani krytyką bogactwa, ani również pochwałą ubóstwa. Treść przypowieści zbudowana jest na fakcie, że na ziemi są ludzie bogaci i nędzarze. Zasadniczy problem dotyczy tego, czy istnieje między

2303

ŁUKASZ 16,9-21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) psy – były traktowane jako zwierzęta nieczyste. Ich obecność przy Łazarzu jest symbolem tego, że doświadcza on na ziemi piekła, którym jest znieczulica ze strony ludzi. b) łono Abrahama – wyrażenie to odpowiada sformułowaniu: „połączyć się ze swymi przodkami” (Rdz 15,15; Sdz 2,10). Jest tu także ukazany obraz uczty w królestwie Bożym (Mt 8,11). c) Prośba bogacza, aby ktoś z umarłych wrócił na ziemię, zostaje odrzucona, gdyż w życiu należy się kierować prawem umieszczonym przez Boga w ludzkim sumieniu, a nie nadzwyczajnymi zjawiskami. d) siedem razy – chodzi o wielokrotne, powtarzające się wykroczenia. Jezus wie o ludzkiej słabości, ale wymaga, aby ją wyznawać.

9/4/08

8:19 AM

Page 2304

tylko psya przychodziły i lizały mu wrzody. 22Gdy żebrak umarł, został zaniesiony przez aniołóws na łono Abrahamab. Umarł także bogacz i został pochowany. 23Cierpiąc męki w piekles, podniósł oczy i ujrzał z daleka Abrahama i Łazarza na jego łonie. 24Zawołał: «Ojcze Abrahamie, zmiłuj się nade mną! Poślij Łazarza, aby umoczył w wodzie koniec swego palca i zwilżył mój język, gdyż bardzo cierpię w tym płomieniu». 25 Lecz Abraham odparł: «Dziecko, przypomnij sobie, że ty za życia otrzymałeś swoje dobra, podczas gdy Łazarz doświadczył zła. Teraz on tutaj doznaje pociechy, a ty cierpisz męki. 26 Poza tym między nami a wami istnieje ogromna przepaść, aby ci, którzy chcieliby przejść stąd do was, albo stamtąd do nas, nie mogli tego dokonać». 27Tamten powiedział: «Ojcze, proszę cię, poślij go więc do mojego rodzinnego domu. 28Mam bowiem pięciu braci. Niech ich przestrzeże, aby i oni nie dostali się do tego miejsca męki». 29Lecz Abraham odparł: «Mają Mojżesza i Prorokóws! Niech im będą posłuszni!». 30Lecz on odpowiedział: «Nie, ojcze Abrahamie! Ale gdyby ktoś z umarłych udał się do nich, nawrócą się». 31Wtedy powiedział mu: «Jeśli Mojżesza i Proroków nie słuchają, to nawet gdyby ktoś powstał z martwych, także nie dadzą się przekonać»c”. Odpowiedzialność za siebie i innych 1 Powiedział też do swoich uczniów: „To niemożliwe, aby nie pojawiały się okazje do upadku. Jednak biada temu, przez którego one przychodzą. 2Lepiej byłoby dla niego, gdyby mu przywiązano do szyi kamień młyński i wrzucono do morza, niż żeby był przyczyną upadku jednego z tych małych. 3Uważajcie na siebie! Jeśli twój brat zgrzeszy, upomnij go. A jeśli się nawróci, przebacz mu. 4Jeśli nawet siedem razyd na dzień zawini przeciwko tobie i siedem razy powie ci: «Żałuję», przebacz mu”. 5 Apostołowies prosili Panas: „Wzmocnij naszą wiarę!”. 6A Pan powiedział: „Gdybyście mieli wiarę jak ziarno gorczycy i powiedzielibyście temu krzewowi morwy: «Wyrwij się i przenieś do morza», to by was posłuchał.

17

nimi wzajemna otwartość i solidarność; czy ci, którym się lepiej powodzi, potrafią dostrzec ludzi żyjących obok i w razie potrzeby udzielić im pomocy. Z przypowieści wynika, że po śmierci Bóg odmienia ludzkie losy, oddając każdemu to, co sam sobie wysłużył. Wprawdzie Bóg wynagradza człowiekowi każdą krzywdę i niedolę, ale po to stał się w Jezusie człowiekiem, aby ludzie stali się Jego współpracownikami w pomnażaniu miłości na ziemi. Odpowiedzialność za siebie i innych. Karygodne jest, gdy człowiek świadomie stwarza sytuacje będące dla innych okazją do grzechu. Chodzi szczególnie o grzechy, które niszczą wiarę w Boga. Po przestrodze skierowanej do tych, którzy przyczyniają się do upadków innych (ww. 1n), padają słowa zachęty do nieustannego przebaczania (ww. 3n) i umacniania własnej wiary (ww. 5n). Słowa te Jezus kieruje szczególnie do tych, którzy starają się żyć bogobojnie i uczciwie. Tym, co wyrwie ich z sideł grzechu, jest odważne wyrażenie swojej dezaprobaty dla panoszącego się zła, połączone z upomnieniem braterskim. Jeśli nawet uczynione zło było bardzo wielkie, ale winowajca żałuje, to nie można mu odmówić przebaczenia. Ono otwiera drogę do rzeczywistego nawrócenia. Uczniowie zdają sobie sprawę z tego, że nauka Jezusa jest trudna, ale wyczuwają również, że kierując się we wszystkim wiarą, przezwyciężą trudności. Dlatego proszą Jezusa, aby umacniał nieustannie ich wiarę (w. 5). Jezus zapewnia uczniów, że nawet mała wiara, którą już mają, wystarcza, aby oprzeć się panoszącemu się złu. Wystarczy żyć tą wiarą, a Bóg dokona reszty.

ŁUKASZ 16,22 — 17,6

2304

Mt 18,6n

Mk 9,42

Mt 18,15

Mt 18,21n

Mt 17,20; 21,22; Mk 11,23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Konieczność pokory 7 Któż z was, mając sługę, który orze lub pasie, powie do niego, gdy ten przyjdzie z pola: «Chodź zaraz i zasiądź do stołu»? 8 Czy nie powie mu raczej: «Przygotuj mi posiłek, przepasz się i usługuj mi, aż się najem i napiję. Ty będziesz jadł i pił potem»? 9Czy dziękuje słudze za to, że wykonał polecenie? 10 Tak i wy, kiedy wykonacie wszystko, co wam polecono, mówcie: «Jesteśmy nieużytecznymi sługami. Wykonaliśmy to, co było naszą powinnością»”.

Page 2305

a) Trędowaci byli izolowani od społeczeństwa. Był to przede wszystkim wymóg religijny, gdyż traktowano ich jako nieczystych (Kpł 13). b) pokażcie się kapłanom – tylko kapłani mieli prawo stwierdzić, czy trąd ustąpił, czy człowiek jest już rytualnie czysty i może być ponownie włączony do wspólnoty (Kpł 14,2n).

Uzdrowienie dziesięciu trędowatych W drodze do Jeruzalems przechodził przez pogranicze Samariis i Galileis. 12Gdy wchodził do pewnej wsi, spotkało Go dziesięciu trędowatych mężczyzn. Stanęli w oddalia 13i wołali: „Jezusies, Mistrzu! Zmiłuj się nad nami!”. 14A gdy ich zobaczył, powiedział: „Idźcie, pokażcie się kapłanomb!”. Gdy oni szli, zostali oczyszczeni. 15Wtedy jeden z nich, widząc, że został uzdrowiony, wrócił, głośno chwaląc Boga. 16Upadł na twarz do Jego stóp i dziękował Mu. Był to Samarytanins. 17Jezus zapytał: „Czy nie dziesięciu zostało oczyszczonych? Gdzie jest dziewięciu? 18I nie znalazł się nikt, kto by wrócił oddać chwałęs Bogu, tylko ten cudzoziemiec?”. 19A jemu powiedział: „Wstań, idź! Twoja wiara cię uzdrowiła”. 11

Objawienie się królestwa Bożego 20 Zapytany przez faryzeuszóws, kiedy przyjdzie królestwo Boże, odpowiedział: „Królestwo Boże nie przychodzi w sposób dostrzegalny. 21Nie będą mówili: «Jest tutaj», albo: «Jest tam». Królestwo Boże jest bowiem pośród was”. 22Do uczniów zaś powiedział: „Przyjdą czasy, kiedy będziecie pragnęli zobaczyć choć jeden dzień Syna Człowieczegos, ale nie zobaczycie. Konieczność pokory. Przypowieść jest apelem skierowanym do chrześcijan, aby nikt z nich nie chełpił się z powodu służby, którą wykonuje. Każdy ma czynić jak najlepiej to, co odczytuje jako swoje najgłębsze powołanie. Wśród chrześcijan nie powinna mieć miejsca niezdrowa rywalizacja. Nakaz Jezusa, aby uczeń nazywał siebie nieużytecznym sługą, ma przypominać mu, że bez pomocy Boga nie byłby w stanie wykonać niczego. Słowa te wyrażają również prawdę, że uczeń nie działa w wyniku swojej wspaniałomyślności, ale z posłuszeństwa wierze. Musi być też świadomy tego, że nigdy nie jest w stanie w sposób doskonały wypełnić służby Bożej. To bowiem, co Boże, przewyższa to, co ludzkie, a dzieło człowieka zawsze pozostaje tylko minimalnym odzwierciedleniem dzieł Boga. Uzdrowienie dziesięciu trędowatych. Uzdrowienie trędowatych uzależnione zostało od tego, czy uwierzą słowu Jezusa. Chorzy zaufali Jezusowi i choć mogli nie rozumieć sensu Jego polecenia, spełniają je. Jeden z nich nie wypełnia jednak do końca słów Jezusa. Tym samym nie wypełnia przepisu Prawa Mojżeszowego. Ale jego właśnie chwali Jezus, który od momentu objawienia się światu jest Prawem. On daje zbawienie tam, gdzie Prawo Mojżeszowe było bezsilne. Żydzi oddawali chwałę Bogu w świątyni i tam poszło dziewięciu uzdrowionych. Samarytanin oddaje chwałę Bogu, padając na twarz przed Jezusem. On bowiem jest nową świątynią i Jego Bóstwo należy czcić. Różnica między Samarytaninem a pozostałymi jest taka, że chociaż wszyscy zostali uzdrowieni na ciele, to tylko Samarytanin, który uwierzył w Jezusa, został uzdrowiony na duszy. Dokonało się to dzięki temu, że uwierzył w Jezusa. W Łukaszowym opisie oczyszczenia Samarytanina z trądu odnajdujemy przewodnią myśl spisanej przez niego Ewangelii: Jezus przynosi zbawienie wszystkim, którzy w Niego wierzą. Objawienie się królestwa Bożego. Na zakończenie praktycznych wskazań dotyczących życia chrześcijan na ziemi pojawia się temat końca świata. Ludzie pytają Jezusa, kiedy on nastąpi i gdzie objawi się pełnia królestwa Bożego. Po raz kolejny pytają jednak nie o to, co trzeba, trzymając się własnej wizji przyszłych wydarzeń. Spodziewają się spektakularnego

2305

ŁUKASZ 17,7-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Werset 36 występuje tylko w nielicznych rękopisach, dodany prawdopodobnie za Mt 24,40: Wówczas dwóch będzie na roli: jeden będzie zabrany, a drugi pozostawiony. b) Już od pierwszych wieków w Kościele obraz ten rozumiano następująco: Wokół Chrystusa zmartwychwstałego, symbolizowanego przez ciało, zgromadzą się wszyscy zbawieni, którzy na podobieństwo orłów szybujących wysoko po niebie wzniosą się ku Niemu, aby przebywać z Nim w chwale.

9/4/08

8:19 AM

Page 2306

23

I będą wam mówili: «Jest tam», albo: «Jest tutaj». Nie idźcie tam ani nie biegnijcie za nimi. 24Bo jak błyskawica, gdy zabłyśnie, świeci od jednego krańca nieba aż po drugi, tak będzie z Synem Człowieczym w Jego dniu. 25Jednak przedtem musi On wiele wycierpieć i być odrzucony przez to pokolenie. 26I jak było za dni Noego, tak będzie w dniach Syna Człowieczego. 27Jedli, pili, żenili się, wychodziły za mąż, aż do dnia, w którym Noe wszedł do arki. Potem przyszedł potop i wytracił wszystkich. 28Podobnie też było za dni Lota: jedli, pili, kupowali, sprzedawali, sadzili i budowali. 29 A w dniu, w którym Lot wyszedł z Sodomy, spadł z nieba deszcz ognia i siarki i wytracił wszystkich. 30Tak samo będzie w dniu, kiedy objawi się Syn Człowieczy. 31Kto w tym dniu będzie na tarasie, niech nie schodzi do mieszkania, aby zabrać stamtąd swoje rzeczy. Kto będzie na polu, niech również nie wraca. 32Przypomnijcie sobie żonę Lota. 33Jeśli ktoś chce zachować swoje życie, straci je; a jeśli ktoś je traci, ocali je. 34Mówię wam: Tej nocy dwóch będzie na jednym posłaniu: jeden będzie zabrany, a drugi pozostawiony. 35Dwie kobiety będą mleć razem: jedna będzie zabrana, a druga pozostawiona”. [36]a 37Zapytali Go: „Dokąd, Panies?”. A On odpowiedział: „Gdzie ciało, tam gromadzą się i orły”b. Przypowieść o sędzi i wdowie 1 Powiedział im też przypowieśćs o tym, że zawsze powinni się modlić i nie zniechęcać się: 2„W pewnym mieście był sędzia, który nie bał się Boga i nie szanował ludzi. 3W tym mieście mieszkała też wdowa, która stale przychodziła do niego z prośbą: «Obroń mnie przed moim przeciwnikiem». 4Przez pewien czas nie chciał, ale potem pomyślał sobie: «Chociaż Boga się nie boję ani nie szanuję ludzi, 5to uczynię zadość sprawiedliwości, ponieważ naprzykrza mi się ta wdowa. Niech w końcu przestanie przychodzić i mnie zadręczać»”. 6Pans powiedział: „Posłuchajcie, co mówi ten niesprawiedliwy sędzia! 7Bóg natomiast, czy nie weź-

18

widowiska, tymczasem Bóg przewidział inny scenariusz. Należy więc całkowicie wykluczyć możliwość ustalenia daty zaistnienia w pełni królestwa Bożego na podstawie nadzwyczajnych zjawisk lub w oparciu o przepowiednie wróżbitów lub jasnowidzów. Słowa Jezusa mogą dziwić, ale On stwierdza, że królestwo Boże już jest obecne pośród ludzi, ponieważ wraz z przyjściem Jezusa rozpoczęły się czasy ostateczne. Wszędzie, gdzie w imię Jezusa głosi się Ewangelię o zbawieniu, gdzie wielbi się Boga, gdzie ludzie mocą Jezusowej łaski doznają uzdrowienia i gdzie panuje braterska miłość, tam jest już obecne królestwo Boże. Przypowieść o sędzi i wdowie. W tej przypowieści mamy dwa punkty odniesienia: postać sędziego oraz wdowy. Osnową całego opowiadania jest natomiast pragnienie sprawiedliwości. Jezus, ukazując postawę sędziego, który jest głuchy na prośby wdowy, zachęca swoich uczniów do nieustannej modlitwy. Jeśli nawet, w swoim mniemaniu, wierzący muszą długo czekać na Bożą inter wencję, nie powinni ustawać w modlitwie. W sytuacjach takich okazuje się, na ile ufają Bogu. Obraz sędziego, który ostatecznie zgadza się pomóc wdowie, ukazuje fakt, że wytrwałość zawsze zostaje nagrodzona. Każdy więc, kto się modli do Boga, powinien to czynić z absolutną pewnością, że Bóg słyszy tę modlitwę i da swoją odpowiedź. Wdowa w Piśmie Świętym symbolizuje ludzi bezbronnych, słabych, ubogich, którzy z wielkim trudem muszą się domagać sprawiedliwego traktowania. Dramatyczna sytuacja wdowy ukazuje rozterkę dobrych i uczciwych ludzi, których często trapi pytanie: Dlaczego Bóg pozwala, aby w świecie tryumfowała niesprawiedliwość?

ŁUKASZ 17,23 — 18,7

2306

Rdz 6,5 – 8,22

Rdz 19,15.24n

Mt 24,17

Rdz 19,26 Mt 10,39

Mt 24,28+

1Tes 5,17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Syr 35,18n; 2P 3,9; Ap 6,9-11

9/4/08

8:19 AM

mie w obronę swoich wybranych, którzy wołają do Niego dniem i nocą? Czyż będzie zwlekał w ich sprawie? 8Mówię wam, że szybko uczyni zadość sprawiedliwości. Czy jednak Syn Człowieczys znajdzie wiarę na ziemi, gdy przyjdzie?”. Przypowieść o faryzeuszu i celniku 9 Tym natomiast, którzy byli przekonani o swej sprawiedliwości, a innymi gardzili, powiedział taką przypowieśćs: 10„Dwóch ludzi weszło do świątynis, aby się modlić: jeden był faryzeuszems, a drugi celnikiem. 11Faryzeusz skupiony na sobie tak się modlił: «Boże, dziękuję Ci, że nie jestem jak inni ludzie: zdziercy, niesprawiedliwi, cudzołożnicy, albo jak ten celnika. 12Poszczę dwa razy w tygodniu, daję dziesięcinęs ze wszystkiego, co nabywam». 13Celnik natomiast stał z daleka i nie śmiał nawet oczu podnieść ku niebu, ale bił się w piersi, mówiąc: «Boże, bądź miłosierny dla mnie, grzesznego»b. 14Mówię wam: Ten odszedł do domu usprawiedliwiony, nie tamtenc. Bo każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony; a kto się uniża, będzie wywyższony”.

Mt 19,13-15; Mk 10,13-16

Jezus i dzieci 15 Przynosilid do Niego także małe dzieci, aby je dotknął, ale uczniowie, widząc to, zabraniali im. 16Jezus zaś przywołał je, mówiąc: „Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie, nie zabraniajcie im, gdyż do takich należy królestwo Boże. 17 Zapewniam was: Kto nie przyjmie królestwa Bożego jak dziecko, nie wejdzie do niego”.

Mt 19,16-29; Mk 10,17-30

Bogaty dostojnik 18 Pewien dostojnik zapytał Go: „Nauczycielu dobry, co powinienem czynić, aby otrzymać życie wieczne?”. 19Jezus powiedział do niego: „Dlaczego nazywasz Mnie dobrym? Nikt nie jest dobry tylko jeden Bóg. 20Znasz przykazanias: Nie dopuścisz

Rz 8,17; Ga 3,29; Tt 3,7; Hbr 6,12

Page 2307

a) celnik – człowiek taki był uważany za grzesznika nie z racji zawodu, ale ze względu na oszustwa podatkowe, dzięki którym nielegalnie się wzbogacał. b) Postawa celnika, który nie ucieka od prawdy o sobie i pokornie wyznaje ją przed Bogiem, oznacza otwarcie się na dar Bożego przebaczenia i wiarę w Jego miłosierdzie dla grzeszników. c) Możliwe jest również tłumaczenie: Ten odszedł do domu bardziej usprawiedliwiony niż tamten. d) Przynosili – gr. słowo ma też znaczenie: przyprowadzali.

Ze słów Jezusa wynika, że nie należy ulegać apatii lub wątpliwościom, ale należy z ufnością się modlić, bo inter wencja Boża jest pewna. Przypowieść o faryzeuszu i celniku. W przypowieści ukazany jest problem, kto naprawdę podoba się Bogu. Zachowanie faryzeusza symbolizuje postawę człowieka, który chce być w porządku wobec Boga i ludzi. Wydaje się, że ze względu na Boga podejmuje trudy i wyrzeczenia. W rzeczywistości jednak wszystko czyni dla siebie i własnej chwały. Opiera się na własnych możliwościach, zapominając o potrzebie otwarcia się na konieczną łaskę Boga. Staje się więc sprawiedliwy, ale we własnym mniemaniu. Jezus, ukazując postawę faryzeusza, demaskuje obłudę, która bywa doskonale ukryta i prowadzi do fałszywej pobożności. Celnik symbolizuje człowieka, który zna prawdę o sobie i pokornie wyznaje ją przed Bogiem. Postawa ta przygotowuje go do przyjęcia daru przebaczenia od Boga i stanowi wyraz głębokiej wiary w miłość Bożą wobec grzeszników. Celnik, w odróżnieniu od faryzeusza nie koncentruje się na tym, co on daje Bogu, ale skupia swoją uwagę na tym, co od Boga otrzymuje. Jezus i dzieci. Spotkanie z dziećmi służy Jezusowi do wyjaśnienia uczniom, jaka postawa jest konieczna, aby stać się członkiem królestwa Bożego. Istotna jest uwaga, że dzieci są w towarzystwie jakichś opiekunów. W ten sposób podkreślona zostaje prawda, że dziecko nie jest w stanie samo zatroszczyć się o siebie. W odniesieniu do uczniów oznacza to, że o własnych siłach nie zdołają wejść do królestwa Bożego, ponieważ jest ono darem, który się przyjmuje od Boga jako dobrego Ojca. Bogaty dostojnik. Bogaty dostojnik mógł słyszeć wcześniejszą wypowiedź Jezusa do uczniów (ww. 16n) i mogła go ona zaniepokoić, dlatego postawił pytanie (w. 18). Prawdopodobnie żywił nadzieję, że Jezus potwierdzi słuszność jego postaw i tylko zachęci go do dalszej wytrwałości. Stało się inaczej. Okazało się, że wypełnianie przykazań nie stanowi

2307

ŁUKASZ 18,8-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Nie dopuścisz się cudzołóstwa – zakaz cudzołóstwa odnosi się w Dekalogu przede wszystkim do stosunku seksualnego mężczyzny i zamężnej kobiety, a także w ogóle do rozpusty. Współżycie z czyjąś żoną rozbija u samych podstaw więź małżeńską i rodzinną, dlatego czyn ten ściąga na cudzołożników szczególny gniew Boga. b) nie popełnisz morderstwa – zakaz ten odnosi się do ludzi i dotyczy sytuacji, w której bezprawnie pozbawia się kogoś życia. Izraelskie prawodawstwo przewidywało karę śmierci za niektóre przewinienia (np. Wj 19,12n; 21,12-17). c) nie będziesz kradł – zakaz kradzieży w istocie odnosi się do uprowadzenia człowieka siłą. Znaczenie takie wynika ze słów użytych w oryginale hebr. (Wj 20,15). d) czcij… ojca i matkę – szacunek dla rodziców wiąże się z ich rodzicielstwem. Ponieważ rodzice uczestniczą w Bożej władzy przekazania życia, należy się im cześć podobna do tej, którą okazuje się Bogu. e) Wypowiedź ta nie może być traktowana jako zachęta do porzucenia współmałżonka lub potomstwa. Dotyczy dziś osób, które nie podjęły jeszcze życia małżeńskiego i rodzinnego i są gotowe dobrowolnie z niego zrezygnować, aby bardziej oddać się służbie królestwu Bożemu (Łk 20,34n). Apostołowie byli jednak gotowi poświęcić się całkowicie służbie Jezusowi mimo zobowiązań rodzinnych. f) Jerycho – zob. Łk 10,30+.

9/4/08

8:19 AM

Page 2308

się cudzołóstwaa, nie popełnisz morderstwab, nie będziesz kradł c, nie złożysz kłamliwego zeznania, czcij swojego ojca i matkęd”. 21On odpowiedział: „Tego wszystkiego przestrzegałem od młodości”. 22Gdy Jezus to usłyszał, powiedział mu: „Jednego ci jeszcze brakuje: sprzedaj wszystko, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną”. 23Gdy to usłyszał, zasmucił się, bo był bardzo bogaty. 24 Jezus, widząc, że się zasmucił, powiedział: „Jak trudno jest wejść do królestwa Bożego tym, którzy mają majątek. 25Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż bogatemu wejść do królestwa Bożego”. 26Ci, którzy to usłyszeli, pytali: „Któż więc może się zbawić?”. 27On odpowiedział: „Dla ludzi to niemożliwe, ale dla Boga wszystko jest możliwe”. 28 Wtedy odezwał się Piotr: „My opuściliśmy wszystko i poszliśmy za Tobą”. 29On im odpowiedział: „Zapewniam was: Każdy, kto opuścił dom, żonę, braci, rodziców albo dzieci ze względu na królestwo Bożee, 30otrzyma znacznie więcej w tym czasie, a w przyszłości życie wieczne”. Trzecia zapowiedź Męki i Zmartwychwstania Jezusa 31 Następnie zgromadził przy sobie Dwunastu i powiedział do nich: „Oto idziemy do Jeruzalems. Tam wypełni się wszystko, co prorocys napisali o Synu Człowieczyms. 32Wydadzą go bowiem poganom, wyszydzą, znieważą i oplują. 33Po wychłostaniu zabiją Go, lecz trzeciego dnia powstanie z martwych”. 34 Oni jednak nic z tego nie zrozumieli. Słowa te były przed nimi zakryte i nie pojmowali tego, co mówił.

Mt 20,17-19; Mk 10,32-34 Łk 24,25.27.44; Dz 2,23; 3,18.24; 8,32-35; 13,27; 26,22n

Uzdrowienie niewidomego pod Jerychem Kiedy zbliżał się do Jerychaf, jakiś niewidomy siedział przy drodze, żebrząc. 36Gdy usłyszał przechodzący tłum, pytał, co

Mt 20,29-34; Mk 10,46-52

35

jeszcze szczytu doskonałości. Również posiadanie majętności i brak niepowodzeń wcale nie musi oznaczać błogosławieństwa Bożego, choć powszechnie sądzono, że tak właśnie jest. Jezus burzy spokój tego człowieka, żeby mu pokazać, co rzeczywiście prowadzi do zbawienia (w. 22). Pierwszy etap to wyzbycie się niewolniczego przywiązania do dóbr ziemskich. Są one bowiem w stanie tak zawładnąć człowiekiem, że niekiedy nawet z lekceważeniem odnosi się on do rzeczy ostatecznych. Wyzbycie się przywiązania do dóbr porównane jest do rzeczy tak niemożliwej, jak przejście wielbłąda przez ucho igły, aby wskazać, że bez pomocy Boga ludzie zamożni nie są w stanie uwolnić się od zniewolenia bogactwem (Mt 19,23-26+). Drugi etap polega na ukształtowaniu w sobie serca miłosiernego wobec potrzebujących. Złudna jest miłość wobec niewidzialnego Boga, jeśli najpierw nie okaże się miłości ludziom, których ma się wokół siebie. Trzeci etap wyraża się w tym, że człowiek nie oczekuje największego szczęścia i nagrody na ziemi, ale wierzy, że w pełni otrzyma to wszystko dopiero w niebie. Postawa taka wyzwala z próżności, fałszywych pragnień, głupiej rywalizacji i pogoni za zaszczytami. Czwarty etap, najważniejszy, polega na tym, aby Jezusa uczynić swoim jedynym Panem i w łączności z Nim kształtować całe swoje życie. Ostateczna decyzja dostojnika nie jest znana. Jego smutek świadczy o tym, że przystąpienie do grona uczniów w tym momencie wydaje mu się zbyt wielkim wyrzeczeniem. Trzecia zapowiedź Męki i Zmartwychwstania Jezusa. Ostatnia zapowiedź Męki jest umiejscowiona u kresu drogi Jezusa do Jerozolimy, gdzie wypełni się Jego posłannictwo. Szczytem wydarzeń stanie się jednak Zmartwychwstanie, które ukaże zbawczy sens cierpienia Jezusa. Uczniowie jeszcze tego nie rozumieją. Stanie się to dopiero w momencie Zesłania Ducha Świętego. Uzdrowienie niewidomego pod Jerychem. Opis cudu uzdrowienia człowieka niewidomego podkreśla fakt, że dzięki uwierzeniu w Jezusa przechodzi się od krzyku pełnego cier pienia (w. 38) do radosnego wychwalania Boga (w. 43);

ŁUKASZ 18,21-36

Wj 20,12-16; Pwt 5,16-20

2308

Mt 9,27-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

się dzieje. 37Powiedzieli mu, że Jezuss Nazarejczyk przechodzi. 38Wtedy zawołał: „Jezusie, Synu Dawidas, zmiłuj się nade mną!”. 39Ci, którzy szli z przodu, nalegali, by zamilkł, ale on jeszcze głośniej krzyczał: „Synu Dawida, zmiłuj się nade mną!”. 40Jezus zatrzymał się i kazał go do siebie przyprowadzić. Gdy on się zbliżył, zapytał go: 41„Co chcesz, abym ci uczynił?”. Odpowiedział: „Panies, żebym przejrzał”. 42Jezus odrzekł: „Przejrzyj, twoja wiara cię uzdrowiła”. 43Natychmiast przejrzał i szedł za Nim, chwaląc Boga. A cały lud, który to widział, oddał cześć Bogu.

Page 2309

a) Jerycho – zob. Łk 10,30+. b) przełożonym celników – pełniący tę funkcję uzgadniał z rzymską administracją wysokość podatków i musiał zadbać, aby umówiona kwota została przekazana. Jeśli dochód z cła przekraczał tę kwotę, przechodził na własność celnika. To dawało podstawy do nieuczciwego zawyżania ceł.

Jezus i Zacheusz 1 Potem przybył do Jerychaa i przechodził przez miasto. 2A pewien bogaty człowiek, imieniem Zacheusz, który był przełożonym celnikówb, 3chciał zobaczyć Jezusas, kto to jest. Nie mógł jednak z powodu tłumu, gdyż był małego wzrostu. 4Pobiegł więc naprzód i wszedł na sykomorę, żeby Go zobaczyć, gdyż tamtędy miał przechodzić. 5A gdy Jezus przyszedł na to miejsce, spojrzał w górę i powiedział do niego: „Zacheuszu, zejdź! Pospiesz się, bo dziś muszę zatrzymać się w twoim domu”. 6Zszedł więc szybko i przyjął Go z radością. 7A wszyscy, widząc to, szemrali: „Poszedł w gościnę do grzesznika”. 8Zacheusz zaś stanął i powiedział do Panas: „Panie, połowę mego majątku daję ubogim, a jeśli na kimś coś wymusiłem, oddaję poczwórnie”. 9Wtedy Jezus powiedział do niego: „Dziś zbawienie stało się udziałem tego domu, gdyż i ten człowiek jest synem Abrahama. 10Syn Człowieczys przyszedł przecież szukać i zbawić to, co zginęło”.

19

Kpł 5,21-24, 2Sm 12,6

Mt 9,13 Ez 34,16 Mt 25,14-30

Przypowieść o powierzonym majątku 11 Gdy oni tego słuchali, opowiedział im jeszcze przypowieść. Był bowiem blisko Jeruzalems, a oni myśleli, że wkrótce objaod stagnacji życiowej – do pełnienia dzieł na chwałę Boga (w. 43). Niewidomy, mimo licznych ograniczeń i beznadziejności swojej sytuacji, potrafi wykorzystać niepowtarzalną szansę, jaką stanowi przejście Jezusa obok niego. Rozpoznaje w Jezusie nie tylko niezwykłego człowieka z Nazaretu (w. 37), ale oczekiwanego Chrystusa (ww. 38n) i także swojego jedynego Pana i Zbawcę (w. 41). Mogło się to dokonać, dlatego że zanim uleczone zostały jego oczy, został oświecony światłem łaski Bożej w swoim wnętrzu. To zrodziło w nim wiarę dającą podstawę do przyjęcia kolejnych łask. Jezus i Zacheusz. Zacheusz jako zwierzchnik celników zatrudniał na podległym mu terenie poborców i ustalał wysokość cła za sprzedawane towary. Jego stanowisko mogło mu zapewnić niemałe bogactwo, ale z drugiej strony było przyczyną nienawiści ze strony ludu. Łukasz opowiada o spotkaniu Zacheusza z Jezusem przede wszystkim po to, aby ukazać najgłębszy sens posłannictwa Pana: jest nim odnalezienie i doprowadzenie do Boga tych, którzy się pogubili w życiu, a przez ludzi zostali odepchnięci i skazani na potępienie. Postawa Zacheusza wskazuje na to, że spotkanie z Jezusem, którego sam bardzo pragnął, przyczyniło się do jego wewnętrznego nawrócenia. Znakiem tego, że rozpoczyna nowe życie, jest postanowienie naprawy wszystkich krzywd. Nie była to tylko pusta deklaracja, skoro Jezus orzekł, że tego dnia Zacheusz dostąpił zbawienia. W ten sposób dał do zrozumienia, że przed Bogiem nikt nie jest w beznadziejnej sytuacji, lecz każdy, kto tylko okaże odrobinę dobrej woli i otworzy się na łaskę Bożą, uzyska przebaczenie grzechów i osiągnie zbawienie. Przypowieść o powierzonym majątku. Jezus, posługując się przypowieścią, powraca jeszcze raz do pytania, kiedy objawi się królestwo Boże. Wyjaśnia, że koniec podróży i wejście do Jerozolimy nie będzie równoznaczne z momentem tryumfalnego objęcia przez Boga panowania nad światem, ale zakończy się odrzuceniem Jezusa. Apostołowie, trzymając się kurczowo własnej wizji Chrystusa, nie zrozumieją, że właśnie przez cierpienie i śmierć na krzyżu Jezus nabę-

2309

ŁUKASZ 18,37 — 19,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Jezus prawdopodobnie nawiązuje w przypowieści do wydarzeń historycznych. Herod Wielki przed śmiercią (4 r. przed Chr.) podzielił Palestynę między trzech synów. Podział ten musiał zatwierdzić ówczesny cesarz rzymski August i w tym celu synowie Heroda udali się do Rzymu. Żydzi jednak nie chcieli, aby Judeą rządził Archelaos, który słynął z okrucieństwa, i wysłali w tej sprawie poselstwo do Rzymu. August odrzucił prośbę Żydów i ustanowił Archelaosa zarządcą Judei z zastrzeżeniem, że nie może używać tytułu „król”, dopóki nie udowodni, że zasługuje na tę godność. b) dziesięć min – jedna mina zawierała 571 g srebra. c) Betfage – hebr. ‘dom wczesnych fig’; wioska położona na wschodnim zboczu Góry Oliwnej niedaleko Betanii. d) Betania – miejscowość na wschodnim zboczu Góry Oliwnej, oddalona ok. 3 km od Jerozolimy.

9/4/08

8:19 AM

Page 2310

wi się królestwo Boże. 12Mówił tak: „Pewien człowiek ze znakomitego rodu wyruszył do dalekiego kraju, aby uzyskać dla siebie władzę królewską i wrócića. 13Wezwał więc dziesięciu swoich sług, dał im dziesięć minb i powiedział: «Zarządzajcie tymi pieniędzmi aż do mojego powrotu». 14Lecz jego rodacy nienawidzili go i wysłali za nim poselstwo z oświadczeniem: «Nie chcemy, aby ten człowiek został naszym królem». 15Gdy on otrzymał władzę królewską i wrócił, rozkazał przywołać do siebie sługi, którym dał pieniądze, aby się dowiedzieć, co zyskali. 16Przyszedł więc pierwszy i powiedział: «Panie, twoja mina przyniosła dziesięć min zysku». 17Powiedział mu: «Dobrze, sługo dobry! Ponieważ w małej rzeczy byłeś wierny, obejmij władzę nad dziesięcioma miastami». 18Przyszedł drugi i powiedział: «Panie, twoja mina przyniosła pięć min zysku». 19Temu też powiedział: «I ty zarządzaj pięcioma miastami». 20 A inny przyszedł i powiedział: «Panie, oto twoja mina. Schowałem ją w chustce. 21Bałem się ciebie, bo jesteś człowiekiem wymagającym: bierzesz, czego nie położyłeś, i zbierasz, czego nie zasiałeś». 22Powiedział do niego: «Według tego, co mówisz, osądzę cię, zły sługo. Wiedziałeś, że jestem człowiekiem wymagającym: biorę, czego nie położyłem, i zbieram, czego nie zasiałem. 23Dlaczego więc nie przekazałeś moich pieniędzy bankierom? Ja po powrocie odebrałbym je z zyskiem». 24A do stojących obok powiedział: «Zabierzcie mu minę i dajcie temu, który ma dziesięć min». 25Odpowiedzieli: «Panie, ma już dziesięć min». 26«Mówię wam: Każdemu, kto ma, będzie dodane. Temu zaś, kto nie ma, zostanie zabrane nawet to, co ma. 27 A tych moich nieprzyjaciół, którzy nie chcieli, abym był ich królem, przyprowadźcie tutaj i zabijcie w mojej obecności»”. 28 Kiedy to opowiedział, wyruszył w dalszą drogę do Jerozolimys.

Ps 2,2; J 19,15

Działalność Jezusa w Jerozolimie Uroczysty wjazd do Jerozolimy 29 Gdy był już blisko Betfagec i Betaniid, w pobliżu góry zwanej Oliwną, wysłał dwóch uczniów 30z poleceniem: „Idźcie do wsi, która jest przed wami. Wchodząc do niej, znajdziecie przywiązanego osiołka, na którym nikt jeszcze nie siedzie dla siebie godność Króla wszechświata. Dopiero gdy zobaczą Go zmartwychwstałego, uwierzą w Jego zwycięstwo i wieczne panowanie. Ci, którzy mimo Zmartwychwstania Jezusa nadal nie będą uznawać Go jako Króla, przekonają się o tym przy końcu świata, gdy Jezus w sposób widzialny dla wszystkich objawi swoją chwałę. Obraz sług, którzy otrzymali pieniądze, aby je pomnożyć, ma uświadomić słuchaczom, że wszyscy zostali obdarzeni łaską wiary, konieczną do uwierzenia w Jezusa. Nie wszyscy chcą tę łaskę wykorzystać. Sąd nad człowiekiem dotyczy jego odpowiedzi na dary udzielone przez Boga. Obraz zabijania sług, którzy sprzeciwiali się królowi i chcieli nie dopuścić, aby panował nad nimi, nie ukazuje zemsty Boga nad przeciwnikami, ale ma na celu podkreślenie, że każdy, kto odrzuca Jezusa, odrzuca życie. Bóg nigdy nie chce śmierci człowieka. To człowiek może wybrać własne potępienie. Uroczysty wjazd do Jerozolimy. Jezus wie, co Go czeka w Jerozolimie, ale konsekwentnie i świadomie wkracza do miasta. Ono jest punktem docelowym Jego ziemskiej pielgrzymki, bo w nim dokona się pojednanie ludzi z Bogiem. To, co Jezus czyni, ma głęboki sens. Zabranie osiołka oznacza, że wszystko należy do Jezusa. On jest Panem wszech-

ŁUKASZ 19,12-30

2310

Mt 21,1-11.15n; Mk 11,1-10; J 12,12-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 118,26

Ha 2,11

Pwt 32,29; Iz 6,9n

9/4/08

8:19 AM

dział. Odwiążcie go i przyprowadźcie. 31A jeśli was ktoś zapyta: «Dlaczego go odwiązujecie?», odpowiedzcie: «Pans go potrzebuje»”. 32Wysłańcy poszli i zastali wszystko, jak im powiedział. 33 Gdy odwiązywali osiołka, jego właściciele pytali: „Czemu go odwiązujecie?”. 34Odpowiedzieli: „Pan go potrzebuje”. 35I przyprowadzili go do Jezusas. Następnie narzucili na osiołka swoje płaszczea i posadzili na nim Jezusa. 36Gdy jechał, rozkładali swoje płaszcze na drodze. 37 Kiedy zbliżał się już do podnóża Góry Oliwnej, cały tłum uczniów, radując się, zaczął głośno sławić Boga za wszystkie cudas, które widzieli. 38Wołali: „Chwałas Temu, który przychodzi jako król w imięs Pana. Pokójs w niebie i chwała na wysokościach”. 39 Niektórzy faryzeuszes z tłumu mówili do Niego: „Nauczycielu, upomnij Twoich uczniów!”. 40On odpowiedział: „Mówię wam, jeśli oni umilkną, kamienie będą krzyczeć”. 41 Gdy zbliżył się do miasta, na jego widok zapłakał 42i mówił: „Gdybyś i ty tego dnia pojęło, co służy pokojowi. Lecz teraz jest to zakryte przed twoimi oczami. 43Nadejdą bowiem dla ciebie dni, gdy twoi wrogowie otoczą cię wałem, oblegną i ścisną ze wszystkich stron. 44Zrównają cię z ziemią i zgładzą twoje dzieci. Nie pozostawią w tobie kamienia na kamieniu, dlatego żeś nie poznało czasu twego nawiedzenia”.

Page 2311

a) swoje płaszcze – płaszcz stanowił najcenniejszą część ubioru.

Oczyszczenie świątyni Kiedy wszedł do świątynis, zaczął wyrzucać sprzedających, 46 mówiąc im: „Napisano: Doms mój będzie domem modlitwy, a wy zamieniliście go w kryjówkę bandytów”. 47 I nauczał codziennie w świątyni. A wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma, a także przywódcy ludu, szukali okazji, aby Go zgładzić. 48Lecz nie wiedzieli, co mogliby zrobić, bo cały lud słuchał Go z zapartym tchem.

Mt 21,12n; Mk 11,15-19; J 2,14-16 45

Iz 56,7 Jr 7,11

świata. Wjazd do miasta na osiołku jest spełnieniem proroctwa (Za 9,9), według którego tak miał się objawić zbawiciel przynoszący trwały pokój. Nauczanie i cuda Jezusa wprowadziły ten pokój wszędzie, gdzie rozpanoszył się szatan i gdzie człowiek doznawał niszczącej mocy grzechu, cierpienia, śmierci. Każdy, kto przyjął Jezusa i uwierzył Mu, doświadczał trwałego pokoju. Uczniowie witają Jezusa Psalmem 118, śpiewanym przez pielgrzymów wchodzących do Jerozolimy. Podkreślona w ten sposób zostaje Jego królewska godność. Powstaje wielki kontrast, gdy Jezus płacze wobec radości tłumu. On jednak wie, jaki będzie przebieg wydarzeń. Cierpi z tego powodu, że miłość Boga, objawiona wobec każdego człowieka, zostanie odrzucona. Los Jerozolimy, która odtrąciła Jezusa, jest symbolem tych wszystkich, którzy w ciągu wieków nie chcieli i nadal nie chcą przyjąć Ewangelii. Oczyszczenie świątyni. Gwałtowne zachowanie Jezusa w świątyni staje się zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę, że wszedł On do swojej własności. Każdy gospodarz zareaguje podobnie, gdy zobaczy, że ci, którym powierzył pieczę nad swoim mieniem, postępują wbrew jego woli. Oficjalnie w świątyni zajmowano się sprawami Bożymi, ale w rzeczywistości zostały one podporządkowane interesom politycznym. Publiczny gest Jezusa ma być rachunkiem sumienia dla wszystkich, którzy w różny sposób zgadzają się na wypaczenia. Przywódcy zaślepieni chciwością i żądzą władzy widzą w trosce Jezusa o świątynię jedynie zamach na swoją pozycję. Dlatego nie okazują żadnej skruchy. Pocieszeniem jest zachowanie ludzi, którzy chcą słuchać Jezusa i żyć Jego nauką, mimo że ich przywódcy zajmują odmienną postawę.

2311

ŁUKASZ 19,31-48

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2312

Pytanie o władzę Jezusa 1 Pewnego dnia, gdy nauczał lud w świątynis i głosił Ewangelięs, podeszli wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma wraz ze starszymis 2i pytali Go: „Powiedz nam: jakim prawem to czynisz? Kto Ci dał taką władzę?”. 3On im odpowiedział: „I Ja was o coś zapytam. Powiedzcie mi: 4Czy chrzests Jana pochodził z nieba, czy od ludzi?”. 5Oni zastanawiali się i mówili między sobą: „Jeśli powiemy: «z nieba», to nas zapyta: «Czemu więc nie uwierzyliście mu?». 6A jeśli powiemy: «od ludzi», to cały lud nas ukamienuje, gdyż wszyscy są przekonani, że Jan był prorokiems”. 7Dlatego odpowiedzieli: „Nie wiadomo skąd”. 8Wtedy Jezuss im odrzekł: „To i Ja wam nie powiem, jakim prawem to czynię”.

Mt 21,23-27; Mk 11,27-33

20

Przypowieść o przewrotnych dzierżawcach Wtedy zaczął opowiadać ludowi tę przypowieśćs: „Pewien człowiek zasadził winnicę, wydzierżawił ją rolnikom i wyjechał na dłuższy czas. 10Gdy nadeszła odpowiednia pora, posłał do dzierżawców sługę, aby dali mu należną część plonu winnicy. Jednak dzierżawcy pobili go i odprawili z niczym. 11 Ponownie wysłał innego sługę. Oni i tego pobili, znieważyli i odprawili z niczym. 12Wtedy posłał jeszcze trzeciego. Także i tego poranili i wyrzucili. 13Wówczas pan winnicy powiedział: «Co mam zrobić? Wyślę mojego umiłowanego syna. Tego chyba uszanują». 14Lecz gdy dzierżawcy go ujrzeli, mówili między sobą: «To jest dziedzic! Zabijmy go, aby dziedzictwo stało się nasze». 15Wyrzucili go więc poza winnicę i zabili. Co teraz uczyni im pan winnicy? 16Przybędzie i wytraci tych dzierżawców, a winnicę odda innym”. Gdy to usłysze9

Pytanie o władzę Jezusa. Oficjalne wystąpienie Jezusa sprawia, że religijne i polityczne władze żydowskie coraz poważniej myślą o tym, jak się Go pozbyć. Przywódcy narodu nie dopuszczają nawet myśli, że Jezus jest oczekiwanym zbawicielem. Nie spełnia bowiem żadnego kryterium, które oni przyjmują. Oczekują genialnego wodza i męża stanu, który zbuduje potęgę Izraela, tymczasem mają do czynienia z wędrownym nauczycielem, który według nich nie szanuje Prawa. Przeraża ich więc to, że z dnia na dzień wśród ludzi rośnie poparcie dla Jezusa. Fakt ten oznacza zagrożenie ich wpływów, a zależy im na tym, by przed Rzymianami wykazać, że panują nad sytuacją. Mają więc nadzieję, że zmuszając Jezusa do publicznej konfrontacji, zdyskredytują Go w oczach ludzi. Sądzą, że tak pokierują dyskusją, aby Jezus naraził się ludowi albo Rzymianom. Nie są jednak w stanie sprostać boskiej mądrości Jezusa i sami znajdują się w kłopotliwym położeniu. Brak odpowiedzi ze strony przywódców pokazuje, że zanim odrzucili Jezusa, nie przyjęli również słów Jana Chrzciciela, który wzywał do nawrócenia. Konflikt z Jezusem jest konsekwencją ich wcześniejszej zatwardziałości. Odrzucają Boga objawiającego się w Jezusie, bo odrzucili Jego wysłannika, który ogłosił pojawienie się Chrystusa. Przypowieść o przewrotnych dzierżawcach. Przypowieść ta zawiera odniesienie do tekstów prorockich ukazujących naród Izraelski jako winnicę Boga (Iz 5,1-7). Znajduje się w niej nawiązanie do postaci Józefa Egipskiego (Rdz 37), a także do prorockiej mowy Ezechiela przeciwko złym pasterzom (Ez 34,2-11). Jezus w tej przypowieści (por. też Łk 14,16-24; 19,11-27) w sposób obrazowy przedstawia wydarzenia związane z historią zbawienia. Należą do nich: ustanowienie ludu Bożego (w. 9), posługa proroków wobec buntującego się ludu i zapowiadanie przez nich zbawiciela (ww. 10-12), spełnienie proroctw i przyjście zbawiciela (w. 13), a także to, co się wkrótce wydarzy: odkupienie ludzkości i ustanowienie nowego ludu Bożego (w. 14). W przypowieści została ukazana złożoność relacji pomiędzy wyznawcami judaizmu a wierzącymi w Chrystusa. Na podstawie słów Jezusa nie można jednak wyciągać wniosków, że dotychczasowy naród wybrany zostaje odrzucony i jego miejsce zajmują inne ludy (poganie). Pierwsi wierzący w Jezusa wywodzą się bowiem spośród Żydów. Stwierdzenie więc, że winnica zostanie oddana innym, a dzierżawcy zgładzeni (w. 16), stanowi bezpośrednie potępienie przywódców religijnych i pozbawienie ich funkcji stróżów ludu.

ŁUKASZ 20,1-16

2312

Mt 21,33-46; Mk 12,1-12

Iz 5,1

Mt 12,10-14

Łk 22,28-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 118,22

Dn 2,34.44n

Mt 22,15-22; Mk 12,13-17

Mt 22,23-33; Mk 12,18-27

Rdz 38,8; Pwt 25,5

9/4/08

8:19 AM

li, zawołali: „Przenigdy!”. 17On zaś spojrzał na nich i powiedział: „Cóż więc znaczy to, co napisano: Kamień, który odrzucili budujący, stał się kamieniem węgielnyma? 18 Kto upadnie na ten kamień, roztrzaska się, a na kogo on spadnie, ten będzie zmiażdżony”b. 19W tej godzinie nauczyciele Pisma i wyżsi kapłani próbowali Go pojmać, lecz bali się ludu. Zrozumieli bowiem, że powiedział tę przypowieść przeciwko nim. Podatek dla cesarza Śledzili Go więc i nasłali szpiegów. Ci, udając sprawiedliwych, mieli Go złapać za słowo, a potem wydać władzy urzędującego namiestnika. 21Zapytali Go: „Nauczycielu, wiemy, że to, co mówisz i czego nauczasz, jest słuszne. Nie zważasz na opinię, lecz nauczasz drogis Bożej zgodnie z prawdą. 22 Czy wolno nam płacić podatekc cesarzowi, czy nie?”. 23Lecz On rozpoznał ich podstęp i odparł: 24„Pokażcie mi denaras! Czyją ma podobiznę i napisd?”. Odpowiedzieli: „Cesarza”. 25 Wtedy powiedział do nich: „W takim razie oddajcie cesarzowi, co cesarskie, a Bogu to, co boskie”. 26I nie zdołali Go złapać za słowo w obecności ludu. Zamilkli więc zdumieni Jego odpowiedzią. 20

Page 2313

a) kamieniem węgielnym – chodzi o kamienną podstawę, na której wspierała się główna konstrukcja budowli, np. domu. b) Ci, którzy uwierzyli w Jezusa, tworzą nowy lud Boży (Rz 9,25; 1P 2,10). Ci natomiast, którzy Go odrzucają, sami wykluczają się z nowego ludu. Na nich spełniła się zapowiedź Izajasza (Iz 8,14). c) podatek – obowiązywał on każdego mężczyznę między 14 a 65 rokiem życia oraz każdą kobietę w wieku od 12 do 65 lat. Jego wysokość wynosiła kilka denarów rocznie. Oprócz tego osobistego podatku Rzymianie ściągali z podbitej ludności jeszcze inne podatki. d) podobiznę i napis – na srebrnym denarze bitym przez Rzymian widniał z jednej strony wizerunek cesarza z napisem: T[iberius] Caesar Divini Aug[usti] F[ilius] Augustus, z drugiej, obok ozdobnych liści, napis: Pontif[ex] Maxim[us].

O zmartwychwstaniu 27 Wtedy przyszli niektórzy z saduceuszóws, którzy twierdzą, że nie ma zmartwychwstania, i zapytali Go: 28„Nauczycielu, Mojżesz tak nam napisał: Jeśli ktoś żonaty umrze bezdzietnie, to jego brat niech poślubi wdowę i da potomstwo swemu bratu. 29 Otóż było siedmiu braci. Pierwszy ożenił się i umarł bezdzietnie. 30Potem drugi 31i trzeci ożenił się z wdową. I podobnie następni, aż do siódmego. Lecz nie pozostawili po sobie Słów Jezusa nie należy odczytywać jako kolejnego apelu wobec przywódców narodu, aby się nawrócili i opamiętali, lecz przybierają one charakter wyroku na tych, którzy dopuścili się jawnego przestępstwa. Z przypowieści wynika, że mimo złego postępowania przywódców ludzie czynili dobro (winnica wydawała plony, w. 10a). Przywódcy jednak zdają się nie być zainteresowani chwałą Bożą i nic nie robią, by wspierać ludzi w czynieniu dobra (plon nie został oddany właścicielowi, ww. 10b-12). Jezus, posługując się obrazem zabójstwa dziedzica (w. 14), ujawnia, że przywódcy nie tylko nie zamierzają okazać skruchy, ale również nie cofną się przed niczym, aby tylko móc dalej zachować swoją pozycję i w grabieżczy sposób trwonić dobro będące własnością Boga. Podatek dla cesarza. Wysłannicy przywódców religijnych są przekonani, że Jezus nie uniknie zastawionej pułapki i narazi się bez względu na odpowiedź, jakiej udzieli. Żydzi bowiem sami nie umieli rozwikłać problemu płacenia podatku cesarzowi i sprawa ta miała dla nich nie tylko wydźwięk polityczny, ale także religijny. Uważali, że są zależni jedynie od Boga i Jemu są winni daninę, a tymczasem zmuszono ich do płacenia podatku cesarzowi, co oznaczało, że są mu poddani. W świetle wypowiedzi Jezusa widać, że mieszają im się dwa porządki: ziemski i Boży. Płacenie podatków zupełnie nie przeszkadza w oddawaniu należytej czci Bogu. O zmartwychwstaniu. Ponieważ Jezus koncentruje swoje nauczanie i misję wokół tajemnicy zmartwychwstania (Łk 9,22; 14,13n; 18,33), saduceusze postanawiają ośmieszyć ten istotny element Jego nauki. Przedstawiają sytuację, która w tamtych czasach mogła się zdarzyć. Prawo bowiem nakazywało, aby brat mężczyzny, który zmarł bezpotomnie, poślubił wdowę po nim (Pwt 25,5-10). Było to tzw. prawo lewiratu. W oparciu o to prawo saduceusze uznali wiarę w zmartwychwstanie ciał za coś niemożliwego, ponieważ oznaczałoby to, że w niebie mężczyźni żyjący wcześniej

2313

ŁUKASZ 20,17-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) W przeciwieństwie do saduceuszów, nauczyciele Pisma, w większości faryzeusze, wierzyli w zmartwychwstanie (Dz 23,6-8).

9/4/08

8:19 AM

Page 2314

potomstwa i pomarli. 32Po nich umarła i ta kobieta. 33Gdy nastąpi zmartwychwstanie, którego z nich będzie żoną? Siedmiu bowiem miało ją za żonę”. 34Jezuss im odpowiedział: „Dzieci tego świata żenią się i za mąż wychodzą. 35Lecz ci, którzy zostają uznani za godnych osiągnięcia wieczności i powstania z martwych, ani się nie żenią, ani za mąż nie wychodzą. 36Gdyż już nie mogą umrzeć, są bowiem równi aniołoms i jako uczestnicy zmartwychwstania są synami Bożymi. 37 O tym zaś, że umarli zmartwychwstają, zaznaczył także Mojżesz w opowiadaniu o krzewie. Nazywa tam Panas Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba. 38Przecież Bóg nie jest Bogiem umarłych, ale żywych. Wszyscy bowiem dla Niego żyją”. 39W odpowiedzi na to niektórzy z nauczycieli Pisma przyznali: „Nauczycielu, dobrze powiedziałeś”a. 40 I już nie mieli odwagi o nic Go pytać. Nierozpoznanie godności Jezusa Powiedział do nich: „Jak można mówić, że Chrystuss jest synem Dawidas? 42Przecież sam Dawid mówi w Księdze Psalmów: Pans powiedział do mojego Pana: Usiądź po mojej prawej stronie, 43 aż położę twych wrogów jako podnóżek pod twoje stopy. 44 Skoro Dawid nazywa Go Panem, to jak może On być jego synem?”. 41

Ostrzeżenie przed nauczycielami Pisma Podczas gdy cały lud słuchał, powiedział do swoich uczniów: 46„Wystrzegajcie się nauczycieli Pisma! Chętnie chodzą w wytwornych szatach, lubią pozdrowienia na placach, 45

w tzw. małżeństwach lewirackich sprzeczaliby się o to, kto ma prawo do żony. Sprzeczność, którą chcą wykazać saduceusze, wynika ze zbyt materialistycznego pojmowania zmartwychwstania i sądzenia, że życie w niebie jest „uszlachetnioną” powtórką życia ziemskiego. Jezus, chcąc właściwie ukierunkować myślenie słuchaczy, oświadcza, że ludzie w niebie na pewno nie będą zawierać związków małżeńskich. Ta podpowiedź ma na celu uzmysłowienie wszystkim, że życie w niebie różni się od życia na ziemi. Jak dokładnie ono wygląda, musi na razie pozostać tajemnicą, istotne jest natomiast, aby nikt nie wątpił, że życie ziemskie ma po śmierci swoją kontynuację. Argumentacja Jezusa zmierzająca do wykazania, że celem ludzkiego życia jest zmartwychwstanie, zostaje oparta na Wj 3. Jezus wskazuje, że Mojżesz został posłany przez Boga, aby wyprowadzić lud z niewoli egipskiej, dlatego że Bóg zawarł z patriarchami przymierze. Co jednak jest podstawą obowiązywania przymierza, skoro patriarchowie umarli i zazwyczaj w takiej sytuacji podjęte zobowiązania ulegają rozwiązaniu? Podstawa musi być tylko jedna – to, że oni nadal żyją. Skoro zaś nie ma ich już na ziemi, muszą żyć u Boga. Nierozpoznanie godności Jezusa. Jezus wykazuje błąd tych, którzy postrzegają Go jedynie jako ziemskiego potomka Dawida. Powszechnie bowiem sądzono, że Chrystus, podobnie jak Dawid, będzie królem, który w wyniku zwycięskich wojen ugruntuje kult jedynego Boga i zapewni potęgę Izraelowi. Jezus odrzuca wizję Chrystusa-wojownika i wykazuje, że chociaż idee mesjańskie zrodziły się na bazie obietnicy ugruntowania na wieki tronu Dawida, to jednak Chrystus jest kimś całkowicie innym niż Dawid. On był tylko wiernym sługą Boga, Chrystus natomiast jest Synem Boga. Dawid to człowiek, Chrystus jest Bogiem. Ziemskie królestwo Dawida rozpadło się, królestwo Chrystusa jest niezniszczalne, bo stanowi wartość duchową. To, co Dawid uczynił dla historycznego Izraela, zapewniając mu na jakiś czas pokój i dobrobyt, Chrystus czyni wobec całego stworzenia, zapewniając wieczne zbawienie tym, którzy w Niego wierzą. Ostrzeżenie przed nauczycielami Pisma. Nie wszystkie osoby należące do religijnych i politycznych elit w Izraelu cechowała hipokryzja. Powtarzające się napomnienia ze strony Jezusa sugerują jednak, że istniał taki problem i nie był

ŁUKASZ 20,32-46

2314

Wj 3,2.6.15n

Mt 22,41-45; Mk 12,35-37

Ps 110,1

Mk 12,38-40 Mt 23,6n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

pierwsze krzesła w synagogachs i honorowe miejsca na ucztach. 47Objadają domy wdów i dla pozoru długo się modlą. Spotka ich bardzo surowy wyrok”. Mk 12,41-44

Wdowi grosz 1 Jezuss spojrzał i zobaczył bogatych ludzi, którzy wrzucali swe ofiary do skarbony. 2Zauważył też pewną ubogą wdowę, która wrzuciła tam dwie drobne monetya. 3 Wtedy powiedział: „Naprawdę mówię wam: Ta uboga wdowa wrzuciła więcej niż wszyscy inni. 4Oni bowiem wrzucali na ofiarę z tego, co im zbywało, a ona ze swego ubóstwa wrzuciła wszystko, co miała na utrzymanie”.

Page 2315

a) drobne monety – chodzi o monety z miedzi lub mosiądzu, zwane leptonami, które nie miały prawie żadnej wartości. b) Świątynia została zburzona przez Tytusa w 70 r. po Chr. W 135 r. na jej miejscu Rzymianie wznieśli świątynię pogańską.

21

Mt 24,1-23.29-30; Mk 13,1-19.24-26

2Krn 15,6; Iz 19,2

Dz 6,10

Zapowiedź dotycząca przyszłości 5 Kiedy niektórzy mówili o świątynis, że jest przyozdobiona pięknymi kamieniami i darami, On powiedział: 6„Nastaną dni, kiedy z tego wszystkiego, czemu się przyglądacie, nie pozostanie kamień na kamieniu. Wszystko legnie w gruzach”b. 7 Zapytali Go: „Nauczycielu, kiedy to się stanie i jaki będzie znak, że to wszystko już nadchodzi?”. 8On zaś odpowiedział: „Uważajcie, abyście nie zostali wprowadzeni w błąd! Pojawi się bowiem wielu takich, którzy w moje imięs będą mówić: «Ja jestem» oraz: «Nadchodzi czas». Nie idźcie za nimi! 9A kiedy usłyszycie o wojnach i rozruchach, nie trwóżcie się. To bowiem musi się najpierw wydarzyć, ale jeszcze nie zaraz będzie koniec”. 10I mówił do nich: „Powstanie naród przeciwko narodowi i królestwo przeciw królestwu. 11Będą też wielkie trzęsienia ziemi, a w różnych miejscach klęski głodu i zarazy. Pojawią się straszne zjawiska i znaki wielkie na niebie. 12Ale zanim to wszystko się stanie, wystąpią przeciwko wam i będą was prześladować, wydając synagogoms i wtrącając do więzień. Ze względu na moje imię poprowadzą was przed królów i namiestników. 13Będzie to dla was okazja do dawania świadectwa. 14Weźcie to sobie do sercas, by nie przygotowywać wcześniej swojej obrony. 15Ja wam dam wymowę i mądrość, której nie będzie mógł się oprzeć ani przeciwstawić żaden wasz przeciwnik. 16Będą was wydawać nawet on czymś marginalnym. Brak prawości w postawach religijnych autorytetów powodował negatywne skutki nie tylko w życiu społecznym Izraela, ale przede wszystkim odbijał się na duchowej kondycji narodu. Najgorszym skutkiem ich duchowej ślepoty było to, że nie rozpoznali w Jezusie Zbawiciela i pociągnęli za sobą lud. Wdowi grosz. Wdowa jest w Piśmie Świętym symbolem człowieka bezbronnego. Mimo pewnych regulacji prawnych, biorących w opiekę wdowy (Wj 22,21; Pwt 24,17-21; 27,19), w praktyce narażone były one często na złe traktowanie i skazane na życie w wielkim ubóstwie (Ez 22,7). Z kwoty, którą ofiarowała wdowa, nie było wielkiego pożytku. Ogromne znaczenie ma natomiast sam jej gest, który ukazuje sposób przeżywania życia. Wdowa swoją postawą udowadnia, że także ubodzy mogą światu coś ofiarować. Nie są to może dobra materialne, ale o wiele bardziej trwałe dobra duchowe, takie jak: prostota, uczciwość, cichość, łagodność. Zapowiedź dotycząca przyszłości. W tym miejscu rozpoczyna się mowa Jezusa (zakończona w Łk 21,36), w której na przemian ukazane są zapowiedzi dotyczące losu Izraela, a także czasów ostatecznych. Treści historyczne przeplatają się tutaj z wypowiedziami o charakterze symbolicznym. Jezus zagadnięty przez uczniów na temat świątyni, wygłasza

2315

ŁUKASZ 20,47 — 21,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) W 70 r. po Chr., po wielu miesiącach zaciekłego oblężenia Jerozolimy przez wojska rzymskie, miasto zostało zdobyte i w większości zburzone. Gdy w 135 r. po Chr. Rzymianie stłumili powstanie wzniecone przez Bar Kochbę, cesarz Hadrian utworzył na terenie miasta kolonię rzymską, zwaną Aelia Capitolina. b) Por. Za 12,3 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). c) W języku apokaliptycznym używa się takich obrazów, aby podkreślić prawdę, że Bóg jest Panem wszechświata. d) Jest tu nawiązanie do zwycięstwa Chrystusa, który najpierw cierpiał na krzyżu. Ludzie uznali Jego Mękę za unicestwienie, a okazała się ona zwycięstwem. Cierpienie chrześcijan na ziemi także zawiera już w sobie zaczątek tryumfu wiecznego.

9/4/08

8:19 AM

Page 2316

rodzice i bracia, krewni i przyjaciele. A niektórych z was zabiją. 17Będziecie znienawidzeni przez wszystkich z powodu mojego imienia. 18Ale nie zginie nawet włos z waszej głowy. 19 Dzięki swej wytrwałości zyskacie wasze życie. 20Kiedy ujrzycie Jeruzalems otoczone przez wojska, wtedy wiedzcie, że nadchodzi już jego spustoszeniea. 21Wtedy mieszkańcy Judeis niech uciekają w góry, przebywający w mieście niech z niego wyjdą, ci zaś, którzy będą w okolicy, niech do niego nie wchodzą. 22Będą to bowiem dni odpłaty, aby się wypełniło wszystko, co zostało napisane. 23Biada w te dni kobietom w ciąży i karmiącym. Nastanie bowiem wielka udręka na ziemi i gniew na ten lud. 24Jedni zginą od miecza, a inni zostaną uprowadzeni do niewoli do wszystkich narodów. A Jeruzalems będzie deptane przez pogan, aż czasy pogan przeminąb. 25Będą też znaki na słońcu, księżycu i gwiazdach, a na ziemi trwoga ogarnie narody bezradne wobec szumu wzburzonego morza. 26Ludzie mdleć będą ze strachu w oczekiwaniu tego, co ma nadejść na ziemię, gdyż moce niebieskie zostaną wstrząśniętec. 27Wtedy zobaczą Syna Człowieczegos przychodzącego na obłoku z wielką mocą i chwałąs. 28A gdy to zacznie się dziać, wyprostujcie się i podnieście głowy, bo zbliża się wasze odkupienie”d. Przykład z drzewa figowego 29 Opowiedział im też przypowieśćs: „Spójrzcie na drzewo figowe i na inne drzewa. 30Gdy widzicie, że wypuszczają pąki, poznajecie, że już zbliża się lato. 31Tak też i wy, gdy zobaczycie,

proroctwo dotyczące jej dalszych losów. Podobne proroctwa znajdujemy u proroków ST (Mi 3,12; Jr 7,1-15; 26,1-19). Upadek świątyni, a także całej Jerozolimy, jest przede wszystkim obrazem upadku moralnego. Inwazja Rzymian w 70 r. i kolejne wojny dopełniły tylko klęski, która wcześniej dokonała się w sercach ludzkich. W wymiarze symbolicznym zburzenie świątyni i miasta jest przestrogą dla wszystkich, którzy troszczą się jedynie o powodzenie materialne i nie dostrzegają, jak w gruzy popada ich wnętrze. Wielką pułapką, która zagraża wierzącym, jest dawanie wiary fałszywym przepowiedniom o końcu świata. Chrześcijanie w ogóle powinni stronić od wszelkich spekulacji na te tematy. Podobne stanowisko powinni zająć wobec pojawiających się wojen i klęsk żywiołowych. Od zawsze dręczyły one ludzkość i ich pojawianie się nie może być traktowane jako znak bliskości końca świata. Jezus wspomina o nich w kontekście zachęty do wytrwałego i odważnego dawania świadectwa, aby podkreślić, że chrześcijanie będą musieli świadczyć o Nim i o własnej wierze pośród wielu ucisków i trudności. Jest to konsekwencja pójścia za Chrystusem, który zanim doznał chwały, został odrzucony. Podobny los spotka wierzących, którzy powinni być na to przygotowani. Przywołanie obrazu wojen i katastrof, które w mgnieniu oka niszczą ludzkie życie, stanowi również napomnienie, aby nikt nie zwlekał z nawróceniem. Bóg bowiem nieustannie dokonuje sprawiedliwego sądu nad światem. Dlatego zawsze trzeba być gotowym na spotkanie z Bogiem. Człowiek, który przeżywa swoje życie w zgodzie z Boskim prawem ukazanym w Ewangelii, nie przerazi się nawet w obliczu niewytłumaczalnych zjawisk nękających ziemię. Wprost przeciwnie, ożywi się jego nadzieja na spotkanie z Bogiem twarzą w twarz. Dla tych, którzy starali się żyć z miłością, ponowne przyjście Chrystusa będzie źródłem niepojętej radości. Ci natomiast, którzy dopuszczali się nieprawości, drżeć będą z lęku, bo stanie im przed oczyma całe zło, do którego się przyczynili. Jezus w swojej mowie nie daje opisu końca świata, ale wskazuje, co jest celem człowieka i całego stworzenia. Tym celem jest objawienie się w pełni królowania Boga i szczęście wieczne ludzi. Wcześniejsze pouczenia Jezusa na temat królestwa Bożego jasno wskazują, że nie pojawi się ono nagle, gdyż już zostało zapoczątkowane przez przyjście Chrystusa i nabiera coraz bardziej wyrazistych kształtów w życiu tych wszystkich, którzy żyją zgodnie z Bożą wolą. Przykład z drzewa figowego. Celem tej przypowieści jest zachęcenie wierzących w Boga do wnikliwej analizy wydarzeń, w których jest im dane uczestniczyć. Poprzez te wydarzenia realizuje się bowiem historia zbawienia. Dla chrześcijan kluczem do właściwej interpretacji tego, co się dzieje, mają być słowa Jezusa zawarte w Ewangelii. Tylko w ten

ŁUKASZ 21,17-31

2316

Hbr 10,36.39

Pwt 32,35; Oz 9,7; Jr 46,10

Pwt 28,64; Dn 12,7 Iz 13,10; Ez 32,7

Iz 34,4; Ag 2,6.21; Ap 6,12-17 Dn 7,13

Mt 24,32-35; Mk 13,28-31

Mt 24,32n; Łk 12,54-56

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 17,21

Mt 24,36-44; Mk 13,32-37

Iz 24,17; Mt 24,42.44; 1Tes 5,3

9/4/08

8:19 AM

Page 2317

że to się dzieje, wiedzcie, że królestwo Boże jest już blisko. 32 Zapewniam was: Nie przeminie to pokolenie, aż spełni się wszystkoa. 33Niebo i ziemia przeminą, ale moje słowa nie przeminą.

a) Chodzi o zburzenie Jerozolimy, które nastąpiło w 70 r. po Chr.

Zachęta do czuwania 34 Uważajcie więc na siebie, aby wasze sercas nie były ociężałe wskutek obżarstwa, pijaństwa oraz trosk codziennego życia, aby ten dzień nagle was nie zaskoczył. 35Przyjdzie on bowiem nieoczekiwanie na mieszkańców całej ziemi. 36Czuwajcie więc i módlcie się w każdym czasie, abyście zdołali uniknąć tego wszystkiego, co ma się zdarzyć, i mogli stanąć przed Synem Człowieczyms”. 37 Jezuss spędzał dni na nauczaniu w świątynis. Na noc wychodził na górę zwaną Oliwną i tam przebywał. 38Wcześnie rano cały lud przychodził do Niego, aby Go słuchać w świątynis.

c) Żydzi byli przekonani, że Chrystus przyjdzie w dzień Paschy i w czasie tego święta zostanie zapoczątkowane królestwo Boże oraz wieczna uczta.

b) dowódcami straży – chodzi o mężczyzn sprawujących opiekę nad świątynią w Jerozolimie. Byli oni Żydami i rekrutowali się spośród lewitów.

Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa Mt 26,2-5.14-16; Mk 14,1n.10n; J 11,47-53

Mt 26,17-19; Mk 14,12-16

Spisek przeciwko Jezusowi 1 Zbliżało się święto Przaśników zwane Paschąs. 2Wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma naradzali się, jak Go zgładzić. Bali się bowiem ludu. 3A szatans wszedł w Judasza, zwanego Iskariotą, jednego z grona Dwunastu. 4Wtedy on poszedł i umówił się z wyższymi kapłanami i dowódcami strażyb, że im Go wyda. 5Oni ucieszyli się z tego i ustalili, że dadzą mu pieniądze. 6On zgodził się i szukał stosownej pory, aby Go im wydać, gdy nie będzie przy Nim tłumu.

22

Przygotowanie Paschy Nadszedł dzień Przaśników, w którym należało ofiarować Paschęs. 8Jezuss wysłał więc Piotra i Jana z poleceniem: „Idźcie i przygotujcie nam Paschę do spożycia”c. 9Oni zapytali: „Gdzie chcesz, abyśmy ją przygotowali?”. 10Odpowiedział: „Kiedy będziecie wchodzić do miasta, spotka was człowiek 7

sposób odczytają prawdziwy sens własnego życia i sens ukryty w dziejach świata. Nikt z ludzi nie wie, kiedy Bóg uzna, że jest już czas, aby w pełni ukazało się Jego królestwo. Jezus natomiast zapewnia, że wszystko ku temu zmierza. Spisek przeciwko Jezusowi. W tym miejscu Łukasz rozpoczyna opis wydarzeń związanych bezpośrednio z Męką Jezusa i Jego Zmartwychwstaniem. Tłem tych faktów będzie największe doroczne święto żydowskie, podczas którego zabijano baranka i spożywano jego mięso na pamiątkę uwolnienia Izraelitów z niewoli egipskiej (Wj 12,3-28.46-56). Chociaż ludzie z chęcią słuchają Jezusa, to jednak przywódcy narodu konsekwentnie dążą do tego, aby się Go pozbyć. Pomoże im w tym propozycja złożona przez apostoła Judasza. Łukasz nie pomniejsza odpowiedzialności poszczególnych ludzi w doprowadzeniu do śmierci Jezusa. Wprowadza jednak w tym miejscu postać szatana (w. 3), aby podkreślić, że istotna walka nie toczy się między ludźmi a Jezusem, ale właśnie między szatanem a Jezusem. Łukasz na początku Ewangelii odnotował, że po kuszeniu Jezusa na pustyni szatan odstąpił na jakiś czas od ataku (Łk 4,13). Teraz jest moment, gdy znów podejmuje otwartą walkę, wykorzystując ludzką ułomność. Przygotowanie Paschy. Łukasz, podając szczegółowe wskazówki Jezusa, udzielone uczniom odnośnie do przygotowania Paschy, chce pokazać, że wszystko, aż do najdrobniejszego szczegółu, przebiega zgodnie z Bożym planem wypełnianym przez Jezusa. Posiłek, który przygotowują uczniowie, będzie ostatnim, który Jezus spożyje przed swoją śmiercią.

2317

ŁUKASZ 21,32 — 22,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Żydowska Pascha, wyrażająca oczekiwanie na ostateczne zbawienie, znajduje swoje wypełnienie w ofierze Jezusa na krzyżu. Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa zamykają okres oczekiwania na zbawienie i otwierają czas, w którym przez sprawowanie Eucharystii uobecnia się dokonaną tajemnicę zbawienia, aż do jej całkowitego objawienia w momencie powtórnego przyjścia Chrystusa. Eucharystia zastępuje więc Paschę (1Kor 5,7). b) kielich – Łukasz odróżnia kielich paschalny (ww. 17n) od chleba i kielicha eucharystycznego (ww. 19n). Stary ryt żydowskiej Paschy zostaje zastąpiony nowym rytem chrześcijańskiej Eucharystii. c) Łukasz jako jedyny przytacza słowa Jezusa o zdrajcy dopiero po słowach o ustanowieniu Eucharystii. Dla ewangelisty najważniejsze jest bowiem to, co czyni Jezus, a nie to, co czynią ludzie. Nie eksponuje więc postępku Judasza (J 13,21-30). Podejście takie ma uzasadnienie w całej teologii Łukasza, w której ukazał on miłosierdzie Boga wobec najgorszych grzeszników.

9/4/08

8:19 AM

Page 2318

niosący dzban wody. Idźcie za nim aż do domu, do którego wejdzie. 11Powiedzcie gospodarzowi tego domu: «Nauczyciel pyta: Gdzie jest pokój, w którym spożyję Paschę z moimi uczniami?». 12On wskaże wam na górze dużą salę usłaną dywanami. Tam przygotujcie”. 13Poszli więc, zastali wszystko, jak im powiedział, i przygotowali Paschę. Ustanowienie Eucharystii Gdy nadeszła godzina, zajął miejsce przy stole, a wraz z Nim apostołowies. 15Wtedy powiedział do nich: „Tak bardzo pragnąłem spożyć tę Paschęs z wami, zanim będę cierpiał. 16Bo mówię wam: Już więcej nie będę jej spożywał, aż wypełni się w królestwie Bożym”a. 17I wziął kielichb, odmówił modlitwę dziękczynną i powiedział: „Weźcie go i rozdzielcie między siebie. 18Bo oświadczam wam: Odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie królestwo Boże”. 19Następnie wziął chleb, odmówił modlitwę dziękczynną, połamał i dał im, mówiąc: „To jest moje ciałos, za was wydane. Czyńcie to na moją pamiątkę”. 20Podobnie po wieczerzy wziął kielich, mówiąc: „Ten kielich jest nowym przymierzems w mojej krwis, która jest wylewana za was. 21Lecz oto ręka mojego zdrajcy jest z moją na stole. 22Wprawdzie Syn Człowieczys odchodzi zgodnie z tym, co jest postanowione, lecz biada temu człowiekowi, który Go wydaje”c. 23Wtedy zaczęli dociekać między sobą, kto spośród nich miałby to uczynić. 14

W ramach przygotowań do posiłku paschalnego należało wybrać ze stada odpowiedniego baranka lub go kupić, następnie zabić go i upiec na ogniu. Potrzebny był też chleb pieczony z samej mąki bez zakwasu, gorzkie zioła i wino. Ustanowienie Eucharystii. Ryt posiłku paschalnego stanowił dla Żydów uobecnienie zbawienia, którego doświadczyli ich przodkowie podczas wyjścia z Egiptu. Chcąc w pełni zrozumieć zbawczy sens słów i gestów Jezusa, trzeba je rozpatrywać w kontekście żydowskiej Paschy. Przed rozpoczęciem posiłku Jezus wyraźnie ujawnia świadomość zbliżającej się męki (w. 15). Wieczerza ma więc charakter pożegnalny. Jezus mówi jednak nie tylko o cierpieniu, ale także o swoim ostatecznym tryumfie. Po tych słowach, podobnie jak ojciec każdej rodziny, bierze tzw. pierwszy kielich i wypowiada nad nim błogosławieństwo. Żydzi podczas Paschy wyrażali pragnienie ujrzenia Chrystusa i pełni królestwa Bożego. Jezus mówi więc po raz drugi o nadejściu królestwa Bożego (ww. 17n), aby podkreślić, że w Nim spełniają się wszystkie zapowiedzi i oczekiwania. Łukasz nic nie wspomina o spożywaniu mięsa baranka paschalnego. Przemilczenie tego znaku ma podkreślić, że prawdziwy baranek zostanie dopiero zabity. Barankiem tym jest Jezus, który umrze na krzyżu. To jednak, co się dokona na krzyżu, jest najpierw wyrażone w znakach. W momencie, gdy Jezus podaje apostołom chleb, choć nie zmienia on swoich właściwości fizycznych, to na mocy słów Jezusa staje się on prawdziwie Jego ciałem. Podobnie dzieje się z winem, które staje się krwią Jezusa. Przez zjedzenie ciała Jezusa i wypicie Jego krwi zostaje zawarte nowe przymierze między Bogiem a ludźmi. Widać tu nawiązanie do symboliki przymierza spod góry Synaj, gdy lud został pokropiony krwią zwierząt (Wj 24,1-8). To jednak, co czyni Jezus, ofiarując samego siebie, nie ma odpowiednika w żadnym dotychczasowym przymierzu. Do tej pory ofiarowano zwierzęta, teraz Jezus, Syn Boży, sam dobrowolnie składa siebie w jedynej i doskonałej ofierze. Ofiara z Jego życia definitywnie wyzwala ludzkość z niewoli szatana, grzechu i śmierci wiecznej. Na mocy tej ofiary każdemu człowiekowi ofiarowane jest zbawienie duszy i ciała. Spośród ewangelistów jedynie Łukasz odnotowuje słowa Jezusa: Czyńcie to na moją pamiątkę (w. 19; por. 1Kor 11,24n+). Słowo „pamiętać” czy „pamiątka” nie oznacza zwykłego wspominania tego, czego dokonał Jezus. W słowie tym zawiera się wezwanie i zaproszenie do uobecniania ofiary Jezusa w Kościele. Poczynając od apostołów, cały Kościół wierzy, że gdy powtarza się słowa i czyny Jezusa z Ostatniej Wieczerzy, On sam jest obecny we wspólnocie i działa w niej; On sam jest ofiarą i kapłanem. Dlatego Eucharystia jest najdoskonalszym i najpełniejszym aktem kultu. Uczestnictwo we Mszy św. pozwala ludziom w sposób najdoskonalszy wyrazić wobec Boga uwielbienie, dziękczynienie i prośby. W Eucharystii wierzący uzyskują najpełniejszy kontakt z Bogiem.

ŁUKASZ 22,11-23

2318

Mt 26,20-29; Mk 14,17-25

1Kor 11,23-26

Jr 31,31; 32,40 J 13,21-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Spór o pierwszeństwo Powstał też między nimi spór o to, który z nich jest ważniejszy. 25Wtedy Jezuss im powiedział: „Królowie narodów panują nad nimi, a ich władcy są nazywani dobroczyńcami. 26U was tak być nie może. Ale najważniejszy z was niech będzie jak najmłodszy, a przełożony jak ten, który usługuje. 27Któż bowiem jest ważniejszy? Ten, kto siedzi za stołem, czy ten, kto służy? Czyż nie ten, kto siedzi za stołem? Ja jednak jestem wśród was jako ten, który służy. 28Wy wytrwaliście przy Mnie w moich przeciwnościach. 29Dlatego przekazuję wam królestwo, jak i Mnie przekazał je mój Ojciec, 30abyście w moim królestwie jedli i pili przy moim stole i zasiedli na tronach, by sądzić dwanaście plemion Izraelas.

Mt 18,1; 20, 25-27; Mk 9,34; 10,42-44 24

Ap 2,26 Mt 19,28 Ap 3,20n

Page 2319

a) Szymonie – mimo że Jezus nadał Szymonowi nowe imię, teraz wraca do jego pierwszego imienia, bo Szymon musi jeszcze wiele doświadczyć, zanim stanie się „Skałą”, na której inni będą mogli się oprzeć.

Zapowiedź zaparcia się Piotra Szymoniea, Szymonie, oto szatans zażądał, żeby przesiać was jak pszenicę. 32Ja jednak modliłem się za ciebie, abyś nie utracił swojej wiary. A ty, kiedy się nawrócisz, umacniaj twoich bracis”. 33On odpowiedział: „Panies, jestem gotów iść z Tobą do więzienia, a nawet na śmierć”. 34Lecz Jezuss odrzekł: „Mówię ci, Piotrze, dziś, nim kogut zapieje, trzy razy wyprzesz się tego, że Mnie znasz”.

Mt 26,31-35; Mk 22,31-34; J 13,36-38 31

Mt 16,17-19; J 21,15-17 J 13,36-38

Czas próby i walki 35 Zapytał ich: „Gdy wysłałem was bez sakiewki, bez torby podróżnej i bez sandałów, czy czegoś wam brakowało?”. Oni odpowiedzieli: „Niczego”. 36Wtedy im powiedział: „Teraz jednak, kto ma sakiewkę, niech ją weźmie; tak samo i torbę podróżną. A kto tego nie ma, niech sprzeda swój płaszcz i kupi miecz! 37Bo mówię wam, że musi się spełnić na Mnie to, Spór o pierwszeństwo. Jedynie Łukasz w kontekście Ostatniej Wieczerzy ukazuje spór uczniów o władzę. Zastanawiające jest to, że w tak podniosłym momencie coś takiego w ogóle ma miejsce. Okazuje się jednak, że pragnienie władzy zawsze może zdominować człowieka. Jezus nie neguje potrzeby istnienia struktur i podziału obowiązków we wspólnocie, wyjaśnia natomiast, na czym wśród chrześcijan polega sprawowanie jakiejkolwiek władzy. Gdy wierzący, a szczególnie ci, którym powierzono pieczę nad wspólnotą, nie naśladują postaw Jezusa i zamiast służyć, żądają, aby im służono, to po pierwsze sprzeciwiają się woli Jezusa, a po drugie wypaczają istotny wymiar chrześcijańskiego życia. W przypadku chrześcijan postawa służenia jest nierozerwalnie związana z autentycznością świadectwa. Jezus odwraca ziemski porządek i zaznacza, że chrześcijanie za swoje poglądy i postawy mogą być ośmieszani. Dzięki wytrwałości zbudują jednak struktury o wiele bardziej sprawiedliwe, w których nie ma drastycznych podziałów. Wspólnota chrześcijańska ma być miejscem harmonijnego rozwoju wszystkich jej członków, a nie areną walki o wpływy. Zapowiedź zaparcia się Piotra. Szatan zwyciężył w Judaszu i to samo chce uczynić z pozostałymi apostołami. Oni być może nie do końca są jeszcze świadomi tego, że wierność Jezusowi oznaczać będzie dla nich konieczność starcia z szatanem, który uderzy przede wszystkim w ich wiarę. Tym, co ich wzmocni, jest modlitwa Jezusa. Łukasz zaznacza jednak, że Jezus modli się tylko za Szymona, aby pokonał pokusy. To wyróżnienie oznacza, że Jezus przewiduje dla Szymona szczególną rolę we wspólnocie. Aby jednak ta nobilitacja nie przerodziła się w pychę, Jezus dopuści upadek Szymona. To ostudzi jego porywczość i bezkrytyczną pewność siebie, ukróci pochopne rzucanie obietnic. Szymon w ten sposób zrozumie, że to nie Jezus potrzebuje jego, ale On potrzebuje Jezusa. Po przejściu próby Szymon stanie się gotowy do tego, aby umacniać wiarę innych. Zrozumie też, że gwarancją zachowania w sobie wiary nie są własne predyspozycje, ale moc modlitwy Jezusa. Czas próby i walki. Słowa Jezusa można potraktować jako swoisty testament pozostawiony apostołom, a przez nich całemu Kościołowi. Jezus przypomina więc apostołom chwile, gdy czuli na sobie Bożą Opatrzność, aby ich zapewnić,

2319

ŁUKASZ 22,24-37

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wewnętrzną walkę – użyte w oryginale słowo agonia nie oznacza fizycznego konania. Termin ten odnoszono przede wszystkim do walki zapaśników na igrzyskach, do zawodów sportowych, występów oratorów lub adwokatów w sądzie; wyrażał on także duchowy stan czy nastrój, który mógł towarzyszyć zawodnikowi przed walką i w czasie jej trwania, a więc tremę, lęk czy trwogę wynikającą z wątpliwości co do pomyślnego wyniku zawodów lub występu. b) W niektórych ważnych rękopisach brakuje ww. 43n. Opuszczano je być może po to, aby uniknąć opisu udręki Jezusa. Wydzielanie krwi wraz z potem jest znanym zjawiskiem, choć bardzo rzadkim. Powodem takiej reakcji organizmu może być gwałtowny wstrząs psychiczny.

9/4/08

8:19 AM

Page 2320

co napisano: I został zaliczony do przestępców. To wszystko spełnia się na Mnie”. 38Oni zaś rzekli: „Panies, oto tutaj są dwa miecze”. Odpowiedział im: „Wystarczy!”.

Iz 53,12

Modlitwa na Górze Oliwnej Potem, zgodnie ze swoim zwyczajem, udał się na Górę Oliwną. Szli z Nim także uczniowie. 40Gdy był już na miejscu, powiedział do nich: „Módlcie się, abyście nie ulegli pokusie”. 41 Wtedy sam oddalił się od nich mniej więcej na odległość rzutu kamieniem, upadł na kolana i modlił się: 42„Ojcze, jeśli chcesz, zabierz ten kielich ode Mnie. Ale nie moja wola, lecz Twoja niech się dzieje”. 43Wtedy ukazał Mu się aniołs z nieba i umacniał Go. 44On zaś, tocząc wewnętrzną walkęa, jeszcze żarliwiej się modlił. A Jego pot był jak krople krwis spadające na ziemięb. 45Potem wstał od modlitwy, przyszedł do uczniów i zastał ich śpiących ze smutku. 46Wtedy powiedział do nich: „Dlaczego śpicie? Wstańcie, módlcie się, abyście nie ulegli pokusie”.

Mt 26,36-46; Mk 14,32-42

Zdrada i pojmanie Jezusa 47 Gdy On jeszcze mówił, zjawił się tłum, a na jego czele szedł Judasz, jeden z Dwunastu. Zbliżył się do Jezusas, aby Go pocałować. 48Jezus odezwał się do niego: „Judaszu, pocałunkiem wydajesz Syna Człowieczegos?”. 49Ci, którzy przy Nim byli, widząc, na co się zanosi, zapytali: „Panie, czy mamy uderzyć mieczem?”. 50I któryś z nich uderzył sługę najwyższego kapłanas i odciął mu prawe ucho. 51Lecz Jezus odezwał się: „Przestańcie! Dosyć tego!”. Potem dotknął jego ucha i uzdrowił go. 52A do przybyłych do Niego wyższych kapłanów, dowódców straży i starszych Jezus powiedział: „Wyszliście

Mt 26,47-55; Mk 14,43-49; J 18,3-11

39

że również w przyszłości mogą liczyć na Bożą opiekę i pomoc. Muszą tylko całkowicie powierzyć się Bogu. Bóg bowiem pierwszy troszczy się o to, aby Go znano i kochano, i On zadba o to, co jest konieczne dla szerzenia Ewangelii. Z drugiej strony apostołowie sami będą musieli w odpowiedni sposób się zabezpieczyć, gdyż nie unikną trudności, porażek i odrzucenia. Przy pomocy różnych obrazów Jezus wyjaśnia uczniom, co ich czeka, gdy On odejdzie. Będą musieli myśleć o tym, jak zdobyć pożywienie, ubranie, a także będą musieli nauczyć się bronić. Skoro bowiem ludzie odrzucają teraz Jezusa, będą odrzucali także jego uczniów. Wzmianka o mieczu zostaje przez uczniów odczytana dosłownie, lecz Jezus odwołuje się tutaj do tradycji, która w symbolu miecza widziała moc Bożego słowa. Uczniowie nigdy nie mogą odpowiadać przemocą na przemoc, ale wszelkie ataki przeciwników powinni odpierać mocą Bożego słowa. Słowo to ma być obecne na ich ustach i w całym ich życiu. Modlitwa na Górze Oliwnej. Wydarzenia w Ogrodzie Oliwnym ukazują Jezusa w najbardziej dramatycznych momentach Jego walki z szatanem. Łukasz jednak nawet o nim nie wspomina, aby podkreślić, że nie ma on żadnej władzy nad Jezusem, a to, co się dzieje, stanowi wypełnienie odwiecznego planu Boga. Szatan próbuje odwołać się do ludzkiej natury Jezusa, bo wie, że jest On wstrząśnięty perspektywą nadchodzącej Męki. Jezus nie tylko zwycięsko przechodzi próbę, ale ukazuje sposób, w jaki się tego dokonuje. Przede wszystkim rozmawia tylko z Bogiem i nie wchodzi w najmniejszy dialog z szatanem (Łk 4,1-13+). W momencie największej ciemności koncentruje się na modlitwie, która zapewnia Mu wewnętrzną siłę, spokój, głęboką nadzieję i pobudza do wypełnienia planu Boga. Uczniowie niestety nie idą za radą Jezusa i kończy się to dla nich zamknięciem się w smutku, który przerodzi się w zagubienie i utratę nadziei. Zdrada i pojmanie Jezusa. Z kontekstu wynika, że Judasz pocałował Jezusa, następnie Go pojmano, a uczniowie uciekli. Łukasz nie mówi jednak o tym wprost. Opisując wydarzenia z perspektywy Zmartwychwstania Jezusa, chce niejako podkreślić, że mimo tych upokorzeń Jezus cały czas jest pełnym chwały Panem, który sam kieruje swoim losem. Dowodem wszechmocy Jezusa, a przede wszystkim Jego miłosierdzia i przebaczającej miłości, jest uzdrowienie

ŁUKASZ 22,38-52

2320

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

z mieczami i kijami jak po bandytę? 53Codziennie byłem z wami w świątynis, a nie wystąpiliście przeciwko Mnie. Ale to jest wasza godzina i panowanie ciemności”. Zaparcie się Piotra Wtedy pochwycili Go, zabrali i zaprowadzili do domu najwyższego kapłanas. A Piotr szedł za Nim z daleka. 55Kiedy rozpalili ogień na środku dziedzińca i usiedli razem, także Piotr usiadł między nimi. 56Jakaś służąca zobaczyła go siedzącego przy ogniu, przyjrzała mu się i powiedziała: „Ten też był z Nim”. 57On zaś zaprzeczył, mówiąc: „Kobieto, nie znam Go”. 58Trochę później ktoś inny zobaczył go i powiedział: „Ty też jesteś jednym z nich”. Piotr odrzekł: „Człowieku, nie jestem”. 59Po upływie mniej więcej godziny ktoś inny stanowczo twierdził: „Z pewnością on też był z Nim. Przecież jest Galilejczykiems”. 60Piotr odpowiedział: „Człowieku, nie wiem, o czym mówisz”. I w tej chwili, gdy on jeszcze mówił, kogut zapiał. 61A Pans odwrócił się i spojrzał na Piotra. Przypomniał sobie Piotr słowo Pana, gdy mu powiedział: „Dzisiaj, nim kogut zapieje, trzy razy się mnie wyprzesz”. 62Wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał.

Mt 26,57-75; Mk 14,53-72; J 18,15-18.25-27 54

Mt 26,67n; Mk 14,65

Wyszydzenie Jezusa Mężczyźni, którzy pilnowali Jezusas, szydzili z Niego i bili Go. 64Zasłaniając Mu twarz, pytali: „Prorokuj, kto Cię uderzył?”. 65I wiele innych bluźnierstw mówili przeciwko Niemu.

Mt 26,59.63-65; Mk 14,55.61-64

Jezus przed Wysoką Radą Gdy nastał dzień, zebrała się starszyznas ludu, wyżsi kapłani i nauczyciele Pismaa. Zaprowadzili Go przed swoją Wysoką Radęs 67i rzekli: „Czy Ty jesteś Chrystusems? Powiedz

Page 2321

a) Łukasz opisuje tylko jedno przesłuchanie przed Wysoką Radą, które odbyło się rano, w budynku trybunału w pobliżu świątyni. Pozostali ewangeliści mówią o przesłuchaniu w nocy bezpośrednio po pojmaniu (np. Mt 26,57), rano natomiast dokonano tylko formalności (np. Mt 27,1). Prawo zabraniało urządzać procesy nocą.

63

66

okaleczonego sługi najwyższego kapłana. Moc Jezusa nie służy Mu do tego, aby ratować siebie, ale wykorzystuje ją, aby ocalić życie nieprzyjaciela. Łukasz nie mówi o ucieczce uczniów, ale podkreśla całkowity brak zrozumienia przez nich misji Jezusa. Dla uczniów czymś logicznym jest stawienie oporu i w tym względzie nie brakuje im odwagi. Dla Jezusa logiczna jest tylko miłość, która jest przeciwieństwem wszelkiej przemocy. Łukasz dobrze wie, że po Jezusa przyszli słudzy, a nie ich mocodawcy. Zaznacza jednak, że Jezus zwraca się właśnie do tych, którzy podejmowali decyzje. Wobec nich Jezus ukazuje swoją niewinność i stwierdza, że to oni działają wbrew Prawu, bo chcąc Go usunąć, uciekają się do podstępu, przemocy i fałszywych dowodów. Zaparcie się Piotra. Łukasz, w odróżnieniu od pozostałych ewangelistów, pisze o zaparciu się Piotra jeszcze przed przesłuchaniem Jezusa i wydaniem na Niego wyroku. Taki układ wydarzeń ma podkreślić fakt, że Jezus mimo całkowitego opuszczenia przez uczniów i nienawiści ze strony oprawców nie zawaha się oświadczyć, kim naprawdę jest (Łk 22,69). Postawa Piotra wobec wrogiego otoczenia rażąco odbiega od postawy Jezusa, który chociaż zniewolony, nic nie traci ze swojej godności. Zachowanie Piotra jest konsekwencją jego wcześniejszego rozmijania się z Jezusem, choć był pewny, że jest Mu całkowicie wierny. Trzy zaprzeczenia ze strony Piotra odsłaniają, jak stopniowo traci swoją tożsamość. Najpierw wyrzeka się on swojego związku z Jezusem – traci kontakt z Bogiem. Następnie wyrzeka się swojego związku ze wspólnotą uczniów – traci kontakt z ludźmi. W końcu wyrzeka się także swoich korzeni i ziemi, z której pochodzi – traci kontakt ze swoją osobistą historią. Zostaje więc ogołocony ze wszystkiego. W takim stanie dosięga go miłosierne spojrzenie Jezusa, który sprawia, że chociaż Piotr poznał bolesną prawdę o sobie i doświadczył swojej całkowitej niemocy, to jednak to go nie pogrążyło, ale stało się powodem głębokiego nawrócenia. Jezus przed Wysoką Radą. Łukasz podkreśla, że wyrok na Jezusa został wydany przez sąd jeszcze przed rozpoczęciem procesu (Łk 22,2–5). Przesłuchania są więc z punktu widzenia Prawa farsą. Może się wydawać, że Jezus udzie-

2321

ŁUKASZ 22,53-67

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Herod Antypas był tetrarchą Galilei (Łk 3,1). Przebywał w Jerozolimie z okazji Paschy. Tylko Łukasz wspomina o wysłaniu Jezusa do Heroda Antypasa, aby pokazać, jak Piłat próbuje zrzucić z siebie odpowiedzialność. Być może liczył on na to, że Herodowi aż tak bardzo nie zależy na dobrych układach z Wysoką Radą, dlatego zlekceważy oskarżenia i uwolni Jezusa, który był jego poddanym. b) przyjaciółmi – przyjaźń nie oznacza tu zacieśnienia więzi, lecz wzajemne uznanie swojej władzy nad ludnością Palestyny.

9/4/08

8:19 AM

Page 2322

nam!”. Odparł im: „Jeśli wam powiem, nie uwierzycie, 68a jeśli zapytam, nie odpowiecie. 69Lecz odtąd Syn Człowieczys będzie siedział po prawej stronie wszechmogącego Boga”. 70Wtedy zawołali wszyscy: „A więc jesteś Synem Bożyms?”. On im odpowiedział: „Wy sami mówicie, że Ja jestem”. 71Oni odparli: „Na co nam potrzeba jeszcze świadectwa? Sami je usłyszeliśmy z Jego ust”. Jezus przed Piłatem i Herodem 1 Następnie wszyscy zgromadzeni wstali i zaprowadzili Go do Piłata. 2Zaczęli Go oskarżać: „Stwierdziliśmy, że On podburza nasz naród, zakazuje płacić podatki cesarzowi i podaje się za Chrystusas, Króla”. 3Piłat zapytał Go: „Czy ty jesteś królem Żydów?”. On odpowiedział: „Ty tak mówisz”. 4Piłat oznajmił wyższym kapłanom i tłumom: „Nie znajduję żadnej winy w tym człowieku”. 5Lecz oni coraz gwałtowniej wołali: „Podburza lud, nauczając w całej Judeis. Zaczął od Galileis i doszedł aż tutaj”. 6Gdy to Piłat usłyszał, zapytał, czy ten człowiek jest Galilejczykiem. 7A gdy się dowiedział, że podlega władzy Heroda, odesłał Go do Heroda, który w tych dniach również przebywał w Jerozolimiea. 8 Na widok Jezusa Herod bardzo się ucieszył, bo od dłuższego czasu chciał Go zobaczyć. Słyszał bowiem o Nim i spodziewał się ujrzeć jakiś znak dokonany przez Niego. 9Zadawał Mu więc wiele pytań. Lecz Jezuss na żadne z nich nie odpowiedział. 10Byli przy tym obecni wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma, którzy gwałtownie Go oskarżali. 11Wtedy Herod wraz ze swoimi żołnierzami okazał Mu pogardę. Wyszydził Go, ubrał w lśniącą szatę i odesłał z powrotem do Piłata. 12Tego dnia Herod i Piłat stali się przyjaciółmib, wcześniej bowiem byli dla siebie wrogami. 13 Piłat zwołał wyższych kapłanów, przełożonych oraz lud 14 i przemówił do nich: „Przyprowadziliście do mnie tego czło-

23

la wymijającej odpowiedzi (ww. 67b-68). Sędziowie jednak doskonale zrozumieli słowa Jezusa, o czym świadczy ich drugie pytanie (w. 70). Także druga odpowiedź Jezusa ma charakter twierdzący. Sędziowie są świadomi, kim jest Jezus, ale nie chcą tego przyjąć. Jezus więc jasno ukazuje, kim jest, ale też ujawnia, kim są Jego sędziowie. Stwierdza, że są niedowiarkami, nic nie rozumieją z planu Bożego (w. 67) i są nieuczciwi, gdyż udają, że szukają odpowiedzi na pytanie o tożsamość Jezusa, a przecież dowiedzieli się tego na podstawie Jego słów i czynów (w. 68). Jezus przed Piłatem i Herodem. Przed Piłatem żydowscy oskarżyciele zmieniają taktykę, gdyż są świadomi, że Piłat odrzuci religijne argumenty obwiniające Jezusa. Ukazują Go więc jako buntownika, który namawia do politycznego przewrotu. W opisie Łukasza Piłat jest postacią pozytywną i trzykrotnie stwierdza niewinność Jezusa, podejmując próbę uwolnienia Go. W odróżnieniu od Żydów szuka sprawiedliwości. Najbardziej znamienne jest jednak to, że będąc poganinem i przedstawicielem okupanta, uznaje królewską godność Jezusa. Zupełnie inną postawę prezentuje Herod Antypas, który na tle procesu Jezusa wydaje się być człowiekiem zainteresowanym tylko rozrywkami. Dla Heroda Jezus jest magiem, cudotwórcą, który może mu zapewnić jeszcze jedno widowisko. Dlatego Jezus nawet nie otwiera ust, bo Heroda w ogóle nie interesuje prawda. Gdy żydowscy oskarżyciele wracają z niczym od Heroda, wiadomo, że na Piłacie skupi się ciężar podjęcia decyzji. Niestety, zamiast skorzystać ze swojej władzy i uwolnić Jezusa od stawianych Mu zarzutów, Piłat ucieka się do kompromisu – chłosty. To jednak tylko utwierdza oskarżycieli w przekonaniu, że osiągną swój cel. Rozpoczyna się więc swoiste targowanie. W ramach paschalnej amnestii oskarżyciele domagają się uwolnienia przestępcy Barabasza i zabicia Jezusa. Cały paradoks tkwi w tym, że Żydzi, niespra-

ŁUKASZ 22,68 — 23,14

2322

Ps 110,1; Dn 7,13

Mt 27,2.11-26; Mk 15,1-15; J 18,29 – 19,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

wieka, zarzucając mu, że podburza lud. Tymczasem ja, po przesłuchaniu Go w waszej obecności, nie znalazłem w tym człowieku żadnej winy, o którą Go oskarżacie. 15Podobnie Herod, gdyż odesłał Go do nas. Nie uczynił On więc niczego, za co należałoby Go skazać na śmierć. 16Wychłoszczęa Go i uwolnię”. [17]b 18Wtedy wszyscy zaczęli krzyczeć: „Tego zabij, a uwolnij nam Barabasza!”. 19A został on wtrącony do więzienia z powodu wywołanych w mieście zamieszek i za zabójstwo. 20Piłat, chcąc uwolnić Jezusa, ponownie przemówił do nich. 21Lecz oni krzyczeli: „Ukrzyżuj! Ukrzyżuj Go!”. 22 Zapytał ich po raz trzeci: „Co On złego zrobił? Nie znalazłem w Nim niczego, czym zasłużyłby na śmierć. Wychłoszczę Go więc i uwolnię”. 23Ale oni nalegali, krzycząc głośno, i żądali, by został ukrzyżowany. A ich krzyki wzmagały się. 24 Wtedy Piłat zdecydował, że ich żądanie ma być spełnione. 25 Uwolnił tego, którego się domagali, a który za zamieszki i zabójstwo został wtrącony do więzienia, Jezusa zaś wydał zgodnie z ich wolą.

Page 2323

a) Wychłoszczę – chłosta miała zastąpić surowszy wyrok. Zwykle jednak biczowano skazańca przed ukrzyżowaniem, żeby skrócić jego konanie (Mt 27,26+). b) W niektórych rękopisach występuje tutaj (lub po w. 19) zdanie: A był obowiązany uwalniać im jednego na święto. c) miejsce zwane Czaszką – chodzi o wzniesienie, które przypominało wyglądem ludzką czaszkę. d) Niektóre rękopisy nie zawierają tych słów Jezusa.

Ukrzyżowanie Jezusa Gdy Go wyprowadzili, zatrzymali niejakiego Szymona Cyrenejczyka, wracającego z pola, i włożyli na niego krzyż, aby go niósł za Jezusems. 27A szedł za Nim wielki tłum, w tym także kobiety, które lamentowały i płakały nad Nim. 28Jezus zwrócił się do nich i powiedział: „Córki Jeruzalems, nie płaczcie nade Mną! Płaczcie raczej nad sobą i nad waszymi dziećmi! 29Nadchodzą bowiem dni, kiedy będą mówić: «Szczęśliwe niepłodne i łona, które nie rodziły, i piersi, które nie karmiły». 30Wtedy zaczną wołać do gór: Padnijcie na nas! A do pagórków: Przykryjcie nas! 31Bo jeśli tak czynią z drzewem zielonym, to co stanie się z uschniętym?”. 32 Prowadzono też innych, dwóch złoczyńców, którzy razem z Nim mieli być straceni. 33Kiedy przyszli na miejsce zwane Czaszkąc, ukrzyżowali tam Jego i złoczyńców, jednego po prawej, a drugiego po lewej Jego stronie. 34Jezus mówił: „Ojcze, odpuść im, bo nie wiedzą, co czynią”d. Oni zaś rzucili losy o Jego ubranie i podzielili się nim. 35A lud stał i przyglądał się. Przełożeni zaś drwili sobie z Niego: „Innych wy-

Mt 27,32-44; Mk 15,21-32; J 19,17-24 26

Oz 10,8

Mt 5,34

Ps 22,19

wiedliwie oskarżający Jezusa o bunt, żądają uwolnienia prawdziwego buntownika. Jezus wobec tych wszystkich machinacji milczy. Dla oskarżycieli jest to być może oznaką bezradności i rezygnacji z Jego strony. Nie mają pojęcia o tym, że Jezus na krzyżu ukaże w pełni swoją Boską i królewską godność. Nawet sobie nie wyobrażają, aby Syn Boży, obiecany Zbawiciel, mógł cierpieć i być tak poniżony. Ich całkowita ślepota tłumaczy poniekąd zaciekłość, z jaką doprowadzili do skazania Jezusa na śmierć. Ukrzyżowanie Jezusa. Łukasz, opisując przejście Jezusa z pałacu namiestnika na miejsce egzekucji, zwraca uwagę na liczne szczegóły i nadaje im oryginalne znaczenie. Dla niego Szymon Cyrenejczyk nie jest przypadkowym przechodniem, siłą zmuszonym do upokarzającej czynności, za jaką uważano pomoc skazańcowi. Przedstawia on Szymona jako ucznia, który niesie swój krzyż za Mistrzem (Łk 14,27; 9,23). Podobną rolę pełnią kobiety, które jako uczennice „idą za” Jezusem, swoim Mistrzem, i są w pełni zaangażowane w Jego Mękę. Nie wolno było publicznie opłakiwać skazańców (Pwt 21,22n). Kobiety odważnie sprzeciwiają się temu zakazowi i swoją postawą pokazują, że Jezus nie

2323

ŁUKASZ 23,15-35

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) ocet – kwaśne wino (Mt 27,48+). b) Niektóre rękopisy dodają, że ten napis był w języku greckim, łacińskim i hebrajskim (J 19,20). c) Godzina szósta jest naszą dwunastą, dziewiąta – piętnastą. Śmierć Jezusa nastąpiła mniej więcej wtedy, gdy w świątyni składano ofiarę wieczorną. d) zasłona... rozdarła się – wydarzenie to bywa interpretowane jako znak odejścia Boga ze świątyni (Ez 10,18; 11,22n), który od tej pory jest obecny w Jezusie Chrystusie, czczonym i wyznawanym przez ludzi na całym świecie. e) Skazańcom odmawiano zaszczytnego pochówku. Józef odważnie prosi o pozwolenie pochowania Jezusa według ówczesnego zwyczaju grzebania.

9/4/08

8:19 AM

Page 2324

bawiał, niech uratuje samego siebie, jeśli On jest tym wybranym, Chrystusems Boga”. 36Także żołnierze szydzili z Niego. Podchodzili, podawali Mu oceta 37i mówili: „Jeśli jesteś królem Żydów, wybaw samego siebie”. 38Był też nad Nim napisb: „To jest król Żydów”. 39 Jeden z powieszonych na krzyżu złoczyńców bluźnił Mu, mówiąc: „Czy Ty nie jesteś Chrystusem? Wybaw siebie i nas!”. 40 Drugi natomiast, upominając go, powiedział: „Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż ponosisz tę samą karę? 41My przecież sprawiedliwie zostaliśmy ukarani. Zasłużyliśmy na to. Ale On nic złego nie zrobił”. 42I dodał: „Jezu, wspomnij o mnie, gdy wejdziesz do swego królestwa”. 43Odpowiedział mu: „Zapewniam Cię: Dzisiaj ze Mną będziesz w raju”. Śmierć Jezusa Była już prawie godzina szósta, a ciemność ogarnęła całą ziemię aż do godziny dziewiątejc. 45Gdy słońce się zaćmiło, zasłona w świątynis rozdarła sięd przez środek. 46A Jezuss zawołał donośnym głosem: „Ojcze, w Twoje ręce oddaję mojego ducha”. Gdy to powiedział, skonał. 47Wtedy setnik, widząc, co się stało, chwalił Boga, mówiąc: „Naprawdę ten człowiek był sprawiedliwy”. 48A wszyscy, którzy się zbiegli na to widowisko, gdy zobaczyli, co się stało, wracali, bijąc się w piersi. 49 Wszyscy zaś Jego znajomi i kobiety, które towarzyszyły Mu od Galileis, stanęli w oddali i przyglądali się temu. 44

Pogrzeb Jezusa Był tam człowiek dobry i sprawiedliwy, imieniem Józef, członek Wysokiej Radys. 51Nie zgadzał się on ani z ich uchwałą, ani z ich postępowaniem. Pochodził z judejskiego miasta Arymatei i oczekiwał królestwa Bożego. 52On to udał się do Piłata i poprosił o ciało Jezusae. 50

jest przestępcą, ale prorokiem, który dzieli los wielu niewinnie zgładzonych proroków. Jezus, jak zawsze wrażliwy na tych, którzy go otaczali, zauważa w tłumie swoich uczniów. Zwracając się do kobiet, wszystkim daje ostatnie pouczenia. Nie oczekuje od ludzi litości, lecz chce, aby się nawrócili. W czasie, gdy Jezus kona na krzyżu, jest po raz ostatni kuszony przez szatana, który znów posługuje się ludźmi: przełożonymi, żołnierzami i złoczyńcą. Tylko Łukasz wspomina o nawróceniu się jednego ze złoczyńców, któremu Jezus zapewnia raj. Śmierć Jezusa. W Piśmie Świętym jest mowa o tym, że w dniu sądu nad światem będą miały miejsce nietypowe zjawiska (Iz 2,10; Jr 4,24; Am 5,18; 8,8n). Pojawienie się ich w chwili śmierci Jezusa oznacza, że właśnie w tym momencie dokonał się sąd nad szatanem, złem i śmiercią wynikającą z grzechu. Szczególne znaczenie ma także rozdarcie się zasłony w świątyni, która oddzielała miejsce najświętsze – gdzie „mieszkał” Bóg – od pozostałych pomieszczeń. Za tę zasłonę wchodził jedynie najwyższy kapłan i to raz w roku. Śmierć Jezusa, która jest nowym przymierzem między Bogiem i ludźmi, oznacza, że od tej pory każdy człowiek ma w Jezusie bezpośredni dostęp do Boga. Pełne spokoju odejście Jezusa i słowa, które wypowiada (w. 46), świadczą, że nie targa nim niepewność lub rozpacz, ale ma On poczucie całkowitego wypełnienia swojej misji i swojej jedności z Bogiem Ojcem. Łukasz nic nie mówi na temat przywódców, gdyż oni nadal z uporem nie wierzą w Jezusa. Wymienia natomiast tych, którzy uwierzyli. Wspomina również o setniku, który oddaje cześć Bogu i uznaje w Jezusie człowieka sprawiedliwego (Mt 27,54; Mk 15,39). Oznaką wiary jest także skruszona postawa pozostałych ludzi. Pogrzeb Jezusa. Łukasz ukazuje dokładny opis czynności pogrzebowych, aby nikt nie miał wątpliwości, że Jezus naprawdę umarł. Prawdziwość śmierci Jezusa ma istotne znaczenie w kontekście Jego Zmartwychwstania. To, że Jezus przecho-

ŁUKASZ 23,36-52

2324

Ps 69,22

Mt 27,45-56; Mk 15,33-41; J 19,25-37

Ps 31,6

Mt 27,57-61; Mk 15,42-47; J 19,38-42

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

53

Gdy je zdjął, owinął je w lniane płótno i złożył w grobie wykutym w skale, w którym nikt jeszcze nie był pochowanya. 54 A był to dzień przygotowania i zaczynał się szabats. 55Towarzyszyły mu kobiety, które razem z Jezusem przybyły z Galileis. Zobaczyły grób i to, w jaki sposób zostało położone Jego ciało. 56Po powrocie przygotowały wonności i olejki. Jednak w szabat zachowały odpoczynek, bo takie było przykazanie. Mt 28,1-8; Mk 16,1-8; J 20,1-13.18

Mk 16,12n

Page 2325

a) Do istotnych elementów ceremonii pogrzebowej należało: umycie ciała, namaszczenie go wonnościami, owinięcie w płótno i zamknięcie oczu zmarłemu. Groby miały dwie formy: tzw. arcosolium ze skalną ławą i łukiem powyżej (był to nowy typ grobu w czasach Jezusa i w takim złożono Jego ciało); były też groby z wnękami, typu piecowego. Wejście do grobu zasłaniał kamień, aby nikt tam nie wchodził.

Zmartwychwstanie Jezusa 1 W pierwszym dniu tygodnia, wczesnym rankiem, przyszły do grobu, niosąc wonności, które przygotowały. 2I zastały kamień odsunięty od grobu. 3Gdy tam weszły, nie znalazły ciała Panas Jezusas 4i poczuły się bezradne. Wtedy obok nich stanęli dwaj mężczyźni w błyszczących szatach. 5 Ogarnął je strach i schyliły głowy ku ziemi, a oni powiedzieli do nich: „Dlaczego szukacie żyjącego wśród umarłych? 6 Nie ma Go tu! Zmartwychwstał! Przypomnijcie sobie, co wam powiedział, gdy był jeszcze w Galileis: 7«Syn Człowieczys musi być wydany w ręce grzeszników, ukrzyżowany, a trzeciego dnia zmartwychwstanie»”. 8Wtedy przypomniały sobie Jego słowa. 9Wróciły od grobu i oznajmiły to wszystko Jedenastu oraz pozostałym. 10Były to: Maria Magdalena, Joanna i Maria, matka Jakuba. Również inne razem z nimi opowiadały to apostołoms. 11Lecz te słowa wydały się im tak niedorzeczne, że nie uwierzyli. 12 Piotr jednak wstał i pobiegł do grobu. Nachylając się, zobaczył jedynie płótna. Zdumiony tym, co się stało, wrócił do siebie.

24

Jezus objawia się swoim uczniom 13 Tego samego dnia dwóch z nich szło do wsi zwanej Emaus, oddalonej sześćdziesiąt stadióws od Jeruzalems. 14Rozmawiali dzi przez doświadczenie śmierci i potem zmartwychwstaje, ukazuje Jego całkowitą władzę nad nią. Każdy, kto wierzy w Jezusa, chociaż musi umrzeć, otrzymuje uzasadnioną nadzieję życia wiecznego (1Kor 15,51-54). Zmartwychwstanie Jezusa. Łukasz pomija szereg szczegółów obecnych w innych Ewangeliach i koncentruje się na tym, że w grobie nie ma ciała Jezusa. Wobec tego zaskakującego faktu jedynym odruchem ze strony człowieka jest bezradność. Wszelkie spekulacje i domysły nic tu nie wyjaśnią. Dlatego Bóg nie zostawia ludzi samych z tym wydarzeniem, ale interweniuje. Pojawienie się Bożych posłańców jest symbolem łaski Bożej, która wspiera człowieka w przyjęciu i zrozumieniu tajemnicy Zmartwychwstania. Łaska ta bazuje jednak na wcześniejszej znajomości nauki Jezusa. Dlatego posłańcy wyraźnie odwołują się do Jego słów (w. 6n; por. Łk 9,22; 9,43n; 18,31-33). Wiara kobiet w Zmartwychwstanie Jezusa zaczyna nabierać konkretnych kształtów, dlatego że zaczynają wracać do Jego słów i rozważać je w kontekście całej historii zbawienia. Na tej drodze także inni wyznawcy dojdą do właściwego rozpoznania tego wydarzenia i uwierzą w Zmartwychwstanie Jezusa, które stanowi pieczęć Jego zbawczej misji. Łukasz zaznacza, że apostołowie nie reagują entuzjastycznie na to, co im przekazują kobiety. Nie oznacza to, że odrzucają ich świadectwo. W ten sposób zostaje jedynie podkreślone to, że ich wiara oprze się przede wszystkim na osobistym spotkaniu ze zmartwychwstałym Chrystusem, co również będzie szczególnym wyrazem łaski Boga. On przychodzi z pomocą tym, którzy następnie będą umacniać wiarę innych. Jezus objawia się swoim uczniom. Jezus po swoim Zmartwychwstaniu jest obecny w inny sposób niż dotychczas i rodzi to trudność w rozpoznaniu Go nawet dla tych, którzy byli z Nim na co dzień. Łukasz, zamieszczając szczegółowy opis jednego z wydarzeń po Zmartwychwstaniu Jezusa, pragnie zawrzeć w nim pouczenie dla wspólnoty, jak odczytywać obecność Jezusa, który przecież jest pośród wierzących. Nie bez znaczenia jest to, że uczniowie spotykają

2325

ŁUKASZ 23,53 — 24,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2326

ze sobą o tym wszystkim, co się wydarzyło. 15Gdy tak rozmawiali i zastanawiali się, sam Jezuss przybliżył się do nich i szedł z nimi. 16Lecz ich oczy były jakby przyćmione i nie mogli Go rozpoznać. 17Odezwał się do nich: „Cóż to za rozmowy prowadzicie ze sobą w drodze?”. Przystanęli smutni. 18 Jeden z nich, któremu na imię było Kleofas, podjął rozmowę: „Jesteś chyba jedynym z przebywających w Jeruzalems, który nie dowiedział się o tym, co się tam w tych dniach stało?”. 19Zapytał ich: „O czym?”. Wtedy Mu powiedzieli: „O Jezusie z Nazaretu, prorokus potężnym w czynie i słowie przed Bogiem i wobec całego ludu. 20Wyżsi kapłani i nasi przywódcy wydali na niego wyrok śmierci i ukrzyżowali Go. 21A my mieliśmy nadzieję, że to On wyzwoli Izraelas. Tymczasem upływa już trzeci dzień od tego wydarzenia. 22Co więcej, niektóre z naszych kobiet wprawiły nas w zdumienie. Gdy wczesnym rankiem poszły do grobu, 23nie znalazły Jego ciała. Wróciły, mówiąc, że widziały aniołóws, którzy zapewnili, że On żyje. 24Niektórzy spośród nas poszli do grobu i zastali wszystko tak, jak powiedziały kobiety, ale Jego nie widzieli”. 25 Wtedy On im powiedział: „O nierozumni i leniwi w sercus! Nie wierzycie w to wszystko, co powiedzieli prorocys! 26Czyż Chrystuss nie musiał tego cierpieć i wejść do swej chwałys?”. 27 I zaczynając od Mojżesza, przez wszystkich proroków, wyjaśniał im, co odnosiło się do Niego we wszystkich Pismach. 28 I zbliżyli się do wsi, do której zdążali, a On sprawiał wrażenie, że idzie dalej. 29Lecz oni nalegali: „Zostań z nami, gdyż zbliża się wieczór i dzień dobiega końca”. Wszedł więc, aby pozostać z nimi. 30Gdy zasiedli do stołu, On wziął chleb, odmówił modlitwę uwielbienia, połamał i dawał im. 31Wtedy otworzyły się im oczy i rozpoznali Go. Lecz On stał się dla nich niewidzialny. 32I mówili do siebie: „Czy serce nie rozpalało się w nas, gdy rozmawiał z nami w drodze i wyjaśniał nam Pisma?”. 33W tej samej chwili wybrali się i wrócili do Jeruzalem. Tam znaleźli zgromadzonych Jedenastu i innych z nimi, 34 którzy mówili: „Pans prawdziwie zmartwychwstał i ukazał się Szymonowi”. 35Także oni opowiadali o tym, co im się przydarzyło w drodze i jak dał się im poznać przy łamaniu chleba. Jezusa, będąc w drodze. Droga symbolizuje tu przede wszystkim trud wzrastania w wierze. Człowiek otrzymuje od Boga dar wiary, ale sam też musi go rozwijać. Istotnym elementem mającym wpływ na rozwój wiary jest znajomość słowa Bożego, szczególnie słów Jezusa, i właściwe rozumienie Bożego objawienia. Na przykładzie uczniów można się przekonać, że właściwe rozumienie słowa Bożego wcale nie jest czymś prostym. Dlatego Jezus pojawia się przy nich. Chociaż uczniowie nie zdołali rozpoznać Jezusa zanim doszli do Emaus, znaczenie ma to, że zapraszają Go do swojego domu, proszą, by usiadł przy stole i zjadł z nimi posiłek. Gest ten oznacza, że choć ich wiara jest niewielka albo jeszcze bardzo chwiejna, to jednak chcą odkryć przed Jezusem swoją codzienność, taką jaka ona jest, i ofiarować Mu to, co mają. Prowadzi to do tego, że Jezus z gościa staje się gospodarzem i zamiast być goszczonym, zaczyna ich karmić. Łamanie chleba jest tutaj symbolem Eucharystii, wspólnoty, jedności z Jezusem (Dz 2,42.46). W tym sakramencie zawsze można doświadczyć Jego obecności i powierzyć Mu całe swoje życie. Trzecim elementem, który prowadzi do odkrycia obecności Jezusa, jest wzajemne dzielenie się osobistym doświadczeniem wiary. Z tą szczególną posługą należy zwrócić się najpierw do tych, z którymi żyje się na co dzień. W ten sposób tworzy się wspólnota, która jest zdolna świadczyć z mocą również na zewnątrz.

ŁUKASZ 24,15-35

2326

1Kor 15,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Dz 1,8 Dz 2,33.39

8:19 AM

Ostatnie spotkanie Jezusa z uczniami. Wniebowstąpienie Gdy o tym rozmawiali, On sam stanął pośród nich i powiedział: „Pokójs wam!”. 37Zatrwożeni i przestraszeni sądzili, że widzą ducha. 38Lecz On im powiedział: „Czemu jesteście zmieszani i czemu wątpliwości budzą się w waszych sercachs? 39 Spójrzcie na moje ręce i nogi! To Ja jestem! Dotknijcie Mnie i przekonajcie się. Duch bowiem nie ma ciała ani kości, a widzicie, że Ja mam”. 40Gdy to powiedział, pokazał im ręce i nogi. 41Lecz gdy oni z radości jeszcze nie wierzyli i byli pełni zdumienia, zapytał ich: „Macie tu coś do jedzenia?”. 42Oni podali Mu kawałek pieczonej ryby. 43A On wziął i przy nich zjadł. 44 Potem rzekł: „Oto moje słowa, które powiedziałem do was, gdy byłem jeszcze z wami: «Musi wypełnić się wszystko, co jest napisane o Mnie w Prawies Mojżesza, u Prorokóws i w Psalmach»”. 45 Wtedy rozjaśnił im umysł, aby rozumieli Pisma. 46I powiedział: „Tak jest napisane: Chrystuss będzie cierpiał, a trzeciego dnia zmartwychwstanie 47i w Jego imięs zostanie ogłoszone nawrócenie na odpuszczenie grzechóws wszystkim narodom, rozpoczynając od Jeruzalems. 48Wy jesteście świadkami tych rzeczy. 49 Oto Ja zsyłam na was obietnicę mojego Ojca. Pozostańcie w mieście, dopóki nie zostaniecie napełnieni mocą z wysoka”. 50 Potem poprowadził ich za miasto w kierunku Betaniia. Podniósł ręce i błogosławił ich. 51A podczas błogosławieństwa oddalił się od nich i został uniesiony do nieba. 52Oni zaś oddali Mu hołd i z wielką radością wrócili do Jeruzalem. 53Przebywali ciągle w świątynis i wielbili Boga.

Mt 28,16-20; Mk 16,14-20; J 20,19-23 36

Mt 28,19

9/4/08

Page 2327

a) Betania – zob. Łk 19,29+.

Ostatnie spotkanie Jezusa z uczniami. Wniebowstąpienie. Według relacji Łukasza Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie dokonały się tego samego dnia. Mimo że ewangelista zna inną chronologię wydarzeń (Dz 1,3), to przedstawia je w takiej formie, aby podkreślić związek pomiędzy żydowską Paschą, która była zapowiedzią zbawienia, a Zmartwychwstaniem i Wniebowstąpieniem Jezusa, które są spełnieniem tych zapowiedzi. Jezus po swoim Zmartwychwstaniu ukazuje się uczniom przede wszystkim po to, aby ich umocnić, gdyż po Jego śmierci przeżywali głęboką rozterkę. Uświadamia im, że nie są odstępcami lub zdrajcami, ale spadkobiercami tajemnic starotestamentowych i świadkami ich spełnienia. Historia zbawienia ukazana w ST osiągnęła bowiem swój szczyt i pełnię w Chrystusie Jezusie. Spotkanie Jezusa z uczniami ma im pomóc zrozumieć, że zmartwychwstały Jezus jest tym samym, który został zabity na krzyżu. Uczniowie jednak mimo czytelnych znaków nie dowierzają. Ich ostrożność i krytyczną postawę wobec cudu Zmartwychwstania należy odczytać jako swoistą gwarancję autentyczności ich późniejszego świadectwa. W świetle takiej postawy apostołów bezzasadne stają się podejrzenia o ich łatwowierność. Oskarżanie ich, że spreparowali przebieg wydarzeń na własny użytek, także nie ma potwierdzenia w faktach. Łukasz, ukazując postawę uczniów, wykazuje również, że żadne zewnętrzne znaki nie zastąpią wiary. Oni dzięki wierze doszli do zrozumienia tego, czego wcześniej doświadczyli, towarzysząc Jezusowi. Ich świadectwo czerpie moc z wiary, która zostaje przeniknięta mocą Ducha Świętego. Ten sam Duch Święty przyjdzie z pomocą wszystkim wierzącym, gdyż bez Niego nikt nie jest w stanie przyjąć prawd wiary. Uczniowie stają się również świadkami Wniebowstąpienia Jezusa, które oznacza, że Jego dotychczasowa obecność na ziemi jest zakończona. Uwielbiony Jezus powrócił do Boga i razem z Nim króluje. Ten, którego ludzie ukrzyżowali, jest Panem i Sędzią wszechświata. Wzmianka Łukasza, że Jezus, odchodząc, trzyma ręce w geście błogosławieństwa, oznacza, że spoczywa ono na wszystkich wiernych, którzy będą żyć aż do powtórnego Jego przyjścia na końcu czasów.

2327

ŁUKASZ 24,36-53

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2328

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2329

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO JANA Wprowadzenie Okoliczności powstania Kościelna tradycja, sięgająca końca II w. (św. Ireneusz z Lyonu, św. Klemens Aleksandryjski, Kanon Muratoriego), łączy tę Ewangelię z osobą apostoła Jana. Opierając się na świadectwie Papiasza, podawano w wątpliwość apostolskie autorstwo tej Ewangelii, a przypisywano je innemu członkowi Kościoła, imieniem Jan (o przydomku Starszy). Niewiele możemy dodać do wiedzy, jaką przekazali nam najstarsi pisarze kościelni. W samej Ewangelii według św. Jana nie ma mowy wprost, kto jest jej autorem. Ewangelia ta, jako jedyna, nie wspomina Jana Apostoła. Być może w ten sposób jej autor chciał zachować anonimowość. Postacią, która wyróżnia się w opowiadaniu, jest umiłowany uczeń Jezusa, często utożsamiany z apostołem Janem. Pojawia się on jedynie w opowiadaniach dotyczących ostatnich wydarzeń z ziemskiego życia Jezusa (J 13,23; 19,26; 20,2; 21,7.20). Ewangelia według św. Jana jest tekstem, który stwarza trudności, jeśli chodzi o ciągłość narracji. Trudno pogodzić ze sobą sprzeczne informacje co do tego, czy Jezus udzielał chrztu (J 3,22 i J 4,2). Niezrozumiałe jest osadzenie akcji J 5 w Jerozolimie, podczas gdy w końcówce rozdz. 4 i na początku rozdz. 6 rozgrywa się ona w Galilei. Zdaje się więc, że J 5 został wstawiony w blok poświęcony działalności Jezusa w Galilei. Pewną niekonsekwencję można znaleźć w informacjach o miejscu pochodzenia Jezusa (J 7,27.42). Wiele starożytnych rękopisów nie zawiera tekstu J 8,1-11. W opisie Ostatniej Wieczerzy zastanawia fakt, że w J 14,31 słowa Jezusa zapowiadają czynność, która zostaje wykonana dopiero w J 18,1. Sprawia to wrażenie, że materiał zawarty w J 15 – 17 oryginalnie nie znajdował się w tym kontekście. Ewangelia posiada też dwa zakończenia (J 20,30n i J 21,24n). Faktów tych nie udało się połączyć w jedną, spójną teorię dotyczącą źródeł czwartej Ewangelii. Wskazują one wyraźnie, że tekst ten powstawał w dość długim czasie, a materiał, który posłużył do jego budowy, był niejednolity. Wspólnota chrześcijańska, w której dokonywał się przekaz Ewangelii według św. Jana i formował się jej ostateczny kształt, była zróżnicowana i ulegała stopniowym przeobrażeniom. Jej odbiorcami byli ludzie wywodzący się z kręgu judaizmu, ale także osoby, które nie miały styczności z religią żydowską. Przyjmuje się, że Ewangelia ta zaczęła się kształtować w środowisku palestyńskim, obecną formę osiągnęła jednak w kontekście nieżydowskim. Potwierdzeniem tego może być starożytna tradycja, według której Jan Apostoł ostatni okres życia spędził w Azji Mniejszej, w Efezie. Możliwe jest również to, że ostatecznego dopracowania tekstu pod względem teologicznym i literackim dokonali ludzie bezpośrednio związani z apostołem. Ustalenie czasu powstania tej Ewangelii także nie jest proste. Możemy tylko przyjąć, że zakończenie jej opracowywania dokonało się już po ostatecznym rozpadzie więzi między judaizmem a chrześcijaństwem, a więc po roku 90. Treść i teologia Ewangelia według św. Jana jest relacją o Jezusie Chrystusie, napisaną z wielkim talentem literackim i teologiczną głębią. Znacznie odbiega ona od Ewangelii synoptycznych napisanych 2329

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2330

przez Mateusza, Marka i Łukasza. Ma inny styl, ponieważ posługuje się często wypowiedziami dialogowymi, rozbudowanymi opowiadaniami, ironią i nieporozumieniem. Nadaje to Ewangelii specyficzny rytm, wolniejszy niż w posługujących się krótkimi opowiadaniami Ewangeliach synoptycznych. Brak natomiast w niej przypowieści, formy bardzo charakterystycznej dla trzech poprzednich Ewangelii. Można jednak wskazać w czwartej Ewangelii na punkty zbieżne z opowieściami innych ewangelistów. Wszyscy czterej ewangeliści piszą o świadectwie Jana Chrzciciela (J 1,26; por. Mt 3,11; Mk 1,7-8; Łk 3,16); chrzcie Jezusa (J 1,29-34; por. Mt 3,13-17; Mk 1,9-11; Łk 3,21n); oczyszczeniu świątyni (J 2,14-22; por. Mt 21,12n; Mk 11,15-17; Łk 19,45n); rozmnożeniu chlebów (J 6,1-15, por. Mt 14,13-21; Mk 6,34-44; Łk 9,12-17); wjeździe do Jerozolimy (J 12,12-19; por. Mt 21,1-10.14-16; Mk 11,1-11; Łk 19,29-44). Wiele wspólnych elementów występuje w opowieści o Męce i Zmartwychwstaniu Jezusa. Ewangelia dzieli się na dwie zasadnicze części: 1) opowiadanie o objawieniu się Jezusa Żydom poprzez znaki (J 1,19 – 12,50); 2) nauczanie skierowane do uczniów (J 13,1 – 20,31). Księgę rozpoczyna prolog (J 1,1-18), a rozdz. 21 jest dodanym do opowiadania epilogiem. Pierwsza część dzieli się na dwa etapy. Najpierw Jezus często zmienia miejsce pobytu (Galilea – Jerozolima). Etap ten kończy się mową o chlebie życia i opisem następujących po niej wydarzeń (J 1,19 – 7,9). Czas Jezusa jeszcze się nie wypełnił, dlatego Jego objawienie nie budzi sprzeciwów. Wyjątkiem jest tu J 5,18, co daje się wyjaśnić wspomnianymi wyżej problemami z usytuowaniem rozdz. 5. Dopiero ostatnie opowiadanie z tego etapu działalności Jezusa (J 7,1-9) zawiera informację o tym, że Żydzi z Jerozolimy planują zabić Jezusa. Drugi etap pierwszej części (J 7,10 – 12,50) rozgrywa się w Jerozolimie i jej najbliższych okolicach (Betania). Naznaczony jest zaostrzającym się konfliktem między Jezusem a przywódcami religijnymi z Jerozolimy. Część ta dzieli się na czas nauczania (J 7,10 – 10,42) oraz bezpośredniego przygotowania do dramatycznych wydarzeń ostatniej Paschy Jezusa w Jerozolimie (J 11,1 – 12,50). Pierwsza część Ewangelii relacjonuje wydarzenia rozgrywające się w ciągu ponad dwóch lat, co można wywnioskować z aluzji do święta Paschy (J 2,13). Druga część Ewangelii (J 13,1 – 20,31) jest relacją obejmującą bardzo krótki okres: od dnia, w którym Jezus spożył Ostatnią Wieczerzę z uczniami, do dnia po szabacie, gdy Jezus Zmartwychwstał. Wydarzenia podczas Ostatniej Wieczerzy (J 13,1 – 14,31) oraz obszerna mowa Jezusa (J 15,1 – 17,26) poprzedzają opis Męki (J 18,1 – 19,42) i Zmartwychwstania Jezusa (J 20,1-31). Czwarta Ewangelia jest skupiona na problemie, który miał zasadnicze znaczenie w misji Jezusa: Bóg z miłości do świata dokonuje zbawienia, którego Syn Boży – Słowo Boga jest jednocześnie głosicielem i wykonawcą (J 3,16). Przedwieczne Słowo Boże w Jezusie objawiło się światu. Wielu ludzi uwierzyło w Bóstwo Jezusa i przyjęło Jego posłannictwo, ale częściej spotykał się On z niezrozumieniem, a nawet z wrogością. Jezus w Ewangelii według św. Jana jest przede wszystkim ukazany jako Syn Boży (J 20,31). Godność Jezusa już na początku Jego publicznej działalności rozpoznał Jan Chrzciciel (J 1,34) i Natanael (J 1,49). Sam Jezus użył tego określenia wobec siebie dopiero pod koniec swojego posługiwania wśród tłumów (J 10,36). Ogłoszenie wprost tej prawdy stało się powodem skazania i śmierci Jezusa (J 19,7). Śmierć na krzyżu stała się jednocześnie Jego wywyższeniem (J 3,14; 8,12; 12,32.34). Jezus przyniósł ludziom wierzącym w Niego (J 3,15.36; 6,40) i w Tego, który Go posłał (J 5,24), nadzieję życia wiecznego. Woda (J 4,14) i pokarm (J 6,27), pochodzące od Jezusa, dają życie wieczne, ale źródłem życia jest On sam (J 11,25). Jezus jest także światłem (J 8,12; 12,46), które sprawia, że rozpraszają się ciemności zła i grzechu.

2330

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2331

EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO JANA

Prolog

1J 1,1n

Mdr 9,1

Odwieczne Słowo 1 Na początkua było Słowob, a Słowo było u Boga – i Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko zaistniałoc dzięki Niemu. Bez Niego zaś nic nie zaistniało. To, co zaistniało, 4 w Nim było życiem. A życied to było światłością dla ludzi. 5 Światłość świeci w ciemności, lecz ciemność jej nie ogarnęła. 6 Pojawił się człowiek posłany przez Boga – miał na imię Jan. 7 Przybył on, aby dać świadectwo: miał świadczyć o światłoście, aby dzięki niemu wszyscy uwierzyli. 8 On sam nie był światłościąf, lecz miał świadczyć o światłości. 9 Była światłość prawdziwa, która oświeca każdego człowieka, gdy przychodzi na świat. 10 Na świecieg było Słowo, świat dzięki Niemu zaistniał, lecz świat Go nie rozpoznał. 11 Przyszło do swojej własnościh, lecz swoi Go nie przyjęli. 12 Tych zaś, którzy Je przyjęli

1

a) Na początku – wyrażenie wyjątkowe w NT, ponieważ nie precyzuje się, o początek czego chodzi. Z kontekstu wynika, że autor ma na myśli to, co już było u Boga, zanim cokolwiek zostało stworzone (w przeciwieństwie do Rdz 1,1, gdzie wyrażenie Na początku określa początek stwarzania świata). Całe zdanie z J 1,1 ukazuje prawdę, że Słowo było zawsze u Boga. b) Słowo – gr. Logos. Termin ten używany był w starożytnej myśli filozoficznej i religijnej w bardzo różnych znaczeniach. W pismach Filona, żydowskiego myśliciela z Aleksandrii w Egipcie, termin ten oznaczał osobę dokonującą w imieniu Boga aktu stworzenia. W Piśmie Świętym osobowe przedstawienie słowa Boga występuje poza J 1,1-18 tylko w Mdr 18,15 i w Ap 19,13. c) zaistniało – zaistnienie wszystkiego w Słowie jest tożsame z aktem stworzenia. d) życie – Jan Ewangelista kładzie silny nacisk na życie rozumiane jako rzeczywistość nadprzyrodzoną. Mówi więc o życiu wiecznym (J 3,15.16.36; 4,14.36; 5,24.39; 6,27. 40.47.54.68; 10,28; 12,25.50; 17,2.3), o życiu, które Bóg ma w sobie (J 5,26), o życiu po zmartwychwstaniu (J 5,29). Jezus jest życiem (J 11,28; 14,6). W imię Jezusa otrzymuje się życie (J 20,31). e) światłości – światłością świata jest Jezus (J 8,12). f) nie był światłością – różnica między Słowem a Janem Chrzcicielem ma charakter jakościowy. Jan pełni rolę świadka (J 1, 15.32.34; 3,26) i jest pierwszym świadkiem Jezusa. Wraz z rozwojem misji Jezusa krąg świadków będzie się poszerzał. g) Na świecie – Słowo, będąc w świecie, jest równocześnie u Boga (J 1,1). h) swojej własności – może tu chodzić o społeczność religijno-etniczną, w której Jezus żył na ziemi.

Odwieczne Słowo. Prolog Ewangelii według św. Jana omawia przede wszystkim relacje, jakie nawiązuje Słowo. Dotyczą one Boga, świata i ludzi. Nie są one sobie współczesne i mają bardzo różnorodny charakter. Podstawowa jest relacja Słowo – Bóg. Jest ona ponadczasowa (Słowo jest u Boga od początku, w. 2), bardzo wewnętrzna, zażyła (Słowo przebywa w łonie Ojca, w. 18), zakłada pełną równość (Słowo zawsze było Bogiem, w. 1). Skutkiem takiego właśnie stosunku Słowa do Boga jest to, że chwała otrzymana przez Nie od Boga stała się w Nim widzialna dla ludzi, czyli objawiona. Celem objawienia jest zbawienie, opisane w prologu jako nadanie za pośrednictwem Słowa nowego porządku łaski w miejsce starego (w. 16), którego przekazicielem był Mojżesz. Relacja Słowo – Bóg ma charakter objawiająco-zbawczy, jest więc otwarta na świat i ludzi. Dlatego w prologu najszerzej omawia się relacje Słowo – świat i Słowo – ludzie. Świat zresztą znajduje się w kręgu zainteresowania autora prologu o tyle, o ile dotyczy ludzi. Słowo było pośrednikiem stwo-

2331

JAN 1,1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) dziećmi Bożymi – chrześcijanie są nazywani dziećmi Boga w 1J 3,1.2.10; 5,2. W 1J 3,10 przeciwstawione im zostają dzieci diabła. b) chwałę – w ST chwała Boga objawiała się poprzez ogień lub obłok spoczywający nad Namiotem Spotkania. Gdy Słowo Boże zamieszkało między ludźmi w ludzkim ciele, objawiło swoją chwałę poprzez znaki (J 2,11). c) Jednorodzony – tylko w pismach Jana określenie Jednorodzony ma znaczenie teologiczne. Poza tym słowo to występuje na określenie jedynego dziecka w rodzinie (Łk 7,12; 8,42; 9,38; Hbr 11,17). d) łaskę zamiast łaski – w miejsce Prawa, uważanego za dar łaski udzielonej przez Boga za pośrednictwem Mojżesza, objawia się Jezus Chrystus, który jest jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludźmi. e) w łonie Ojca – jest to sytuacja oznaczająca wielką intymność i zjednoczenie między osobami (Łk 16,22n; J 13,23). f) Wyznał – słowo to występuje w Ewangelii według św. Jana w kontekście wyznania wiary w Jezusa (J 9,22; 12,42). Jan Chrzciciel od początku więc składa świadectwo Jezusowi. To pierwsze wyznanie ma formę zaprzeczenia. W ten sposób lud dowiaduje się, że Jan nie jest oczekiwanym Zbawicielem. g) Eliasz – odgrywa ważną rolę w późnych tekstach ST dotyczących czasów ostatecznych (1Mch 2,58; Syr 48,1.4.12; Ml 3,22). h) Faryzeusze w czwartej Ewangelii są przeciwnikami Jezusa i organizatorami prześladowań wymierzonych w Niego (J 7,32.45; 11,46.47.57; 18,3). Niektórzy z nich uwierzyli jednak w Jezusa (J 3,1nn; 9,13.15.16.40; 12,42).

9/4/08

8:19 AM

Page 2332

obdarzyło mocą, aby się stali dziećmi Bożymia. To są ci, którzy wierzą w Jego imięs, 13 którzy narodzili się nie z krwis ani z pragnienia ciałas, ani z woli mężczyzny, lecz z Boga. 14 Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas. Oglądaliśmy Jego chwałęb, chwałę, którą jako Jednorodzonyc, pełen łaski i prawdy, ma od Ojca. 15 Jan daje o Nim świadectwo i głosi: „To Ten, o którym powiedziałem: Ten, który przychodzi po mnie, istniał już przede mną, ponieważ był wcześniej ode mnie”. 16 Z Jego pełni otrzymaliśmy wszyscy łaskę zamiast łaskid. 17 Mojżesz bowiem przekazał Prawos, a łaska i prawda zaistniały przez Jezusas Chrystusas. 18 Boga nikt nigdy nie widział; Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojcae, On nam Go objawił.

Wj 31,18

Objawienie się Jezusa w Galilei i Judei Świadectwo Jana Chrzciciela 19 Takie jest świadectwo Jana, gdy z Jerozolimys wysłano do niego kapłanów i lewitóws, aby go zapytali: Kim jesteś? 20Wyznałf wówczas, niczego nie ukrywając: „Nie jestem Chrystusems”. 21 Wtedy go zapytali: „Cóż więc? Jesteś Eliaszemg?”. Odparł im: „Nie jestem”. „Jesteś prorokiems?”. Odpowiedział: „Nie”. 22Zapytali go więc: „Kim jesteś? Chcemy bowiem dać odpowiedź tym, którzy nas wysłali. Za kogo się uważasz?”. 23Jan rzekł: „Jestem głosem, który woła na pustyni: Wyrównajcie drogęs Panas, zgodnie z tym, co powiedział prorok Izajasz”. 24 A wysłannicy byli faryzeuszamih. 25I zapytali go: „Dlaczego więc chrzcisz, skoro nie jesteś ani Chrystusem, ani Eliaszem,

rzenia (ww. 3.10), ale dla ludzi jest przede wszystkim zbawieniem: życiem i światłem, które są biblijnymi symbolami Boga oraz ofiarowanego przez Niego zbawienia (Ps 36,10). Jezus z Nazaretu jest życiem (J 11,25) i światłem ludzi (J 8,12). Dzięki przyjęciu Go (uwierzeniu w Niego) stają się oni dziećmi Boga (w. 12). Nierozpoznanie Słowa – Jezusa przez część ludzi nie zniweczyło celu Jego misji, dokonało jednak podziału w świecie (J 12,48). Utożsamienie Słowa z Jezusem nie jest oczywiste. Nigdzie nie mówi się o tym wprost. Jednak podobieństwo w sposobie ukazania Słowa w prologu i Jezusa w Ewangelii jest tak znaczne, że trudno mieć wątpliwości co do tożsamości osoby opisywanej za pomocą tych dwóch określeń. W przeciwnym razie pojawiająca się tylko jedna wzmianka imienia Jezus w prologu (w. 17) byłaby zupełnie niespodziewana i niezrozumiała. Wśród ludzi szczególną postacią jest Jan Chrzciciel, którego ewangelista przedstawia raczej jako Jana Świadka. Jego misja polega bowiem głównie na dawaniu świadectwa o Jezusie Chrystusie. Świadectwo Jana Chrzciciela. Fragment ten zawiera świadectwo Jana Chrzciciela o Jezusie. W kontekście oskarżania Jezusa przez Żydów o to, że przypisuje sobie godność Syna Bożego (J 19,7), ogromnego znaczenia nabierają słowa Jana, że Jezus jest Synem Bożym (w. 34). Tytuł ten, użyty tutaj po raz pierwszy, zostanie następnie powtórzony w świadectwach innych osób (J 1,49; 11,27) i w nauczaniu Jezusa o sobie (J 3,18; 5,25, 8,54; 10,36; 11,4; zob. także 3,16n.36). Świadectwo Jana Chrzciciela wprowadza jeden z najważniejszych tematów Ewangelii Janowej, który jest

JAN 1,13-25

Mt 1,18-25; Łk 1,26-38; 2,6; J 18,37; Ga 4,4n; Flp 2,7n; 1Tm 3,16; 1J 4,2

2332

Iz 40,3; Mt 3,3; Mk 1,3; Łk 3,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 2,11

Iz 53,6n; Ap 5 — 6

Mt 3,13-17

Łk 3,22

Mt 16,18

8:19 AM

ani prorokiem?”. 26Jan im odpowiedział: „Ja chrzczę wodą, wśród was jednak pojawił się Ten, którego wy nie znacie. 27 Wprawdzie przychodzi On po mnie, lecz ja nie jestem godny rozwiązać Mu rzemyka u sandałów”. 28 Miało to miejsce w Betaniia, na drugim brzegu Jordanus, gdzie Jan udzielał chrztus. 29 Następnego dniab, gdy Jan zobaczył zbliżającego się Jezusas, oświadczył: „Oto Baranek Bożyc, który gładzi grzechs świata. 30On jest Tym, o którym powiedziałem: Po mnie przyjdzie mężczyzna, który istniał przede mną, ponieważ był wcześniej ode mnie. 31Ja Go nie znałem, lecz dlatego przyszedłem chrzcić wodą, aby tak został objawiony Izraelowis”. 32Jan zaświadczył również: „Ujrzałem Ducha, który zstępował z nieba jakby gołębicad i pozostał na Nim. 33Ja wprawdzie Go nie znałem, lecz Ten, który posłał mnie chrzcić wodą, zapowiedział mi: «Gdy zobaczysz, że na kogoś zstępuje Duch i na nim pozostaje, wiedz, że on będzie chrzcił Duchem Świętym». 34I zobaczyłem to, więc poświadczam: On jest Synem Bożyms”. Świadectwo pierwszych uczniów Jezusa Następnego dnia Jan stał tam ponownie, a wraz z nim dwóch jego uczniów. 36A gdy przyjrzał się przechodzącemu Jezusowis, rzekł: „Oto Baranek Boży!”. 37Obaj uczniowie usłyszeli, jak mówił, i poszli za Nime. 38Gdy Jezus odwrócił się i spostrzegł, że idą za Nim, zapytał ich: „Czego szukacie?f”. Oni rzekli: „Rabbi – to znaczy nauczycielu – gdzie mieszkasz?”. 39Odpowiedział im: „Chodźcie, zobaczcie”. Poszli więc i zobaczyli gdzie mieszkał. I w tym dniu pozostali u Niego. Działo się to około godziny dziesiątej. 40Jednym z dwóch, którzy usłyszeli słowa Jana i poszli za Jezusem, był Andrzej, brat Szymona Piotra. 41Odszukał on najpierw swego brata, Szymona i oznajmił mu: „Znaleźliśmy Mesjaszag”, to znaczy Chrystusas. 42Następnie przyprowadził go do Jezusa. Gdy Jezus mu się przyjrzał, rzekł: „Ty jesteś Szymon, syn Jana. 35

Mt 4,18-22

9/4/08

Page 2333

a) Betania – miejscowość o trudnej do ustalenia lokalizacji, inna niż Betania koło Jerozolimy (J 11,1.18; 12,1). Niekiedy rękopisy zmieniały tę nazwę na Bet-Bara, ale ta miejscowość, wspomniana tylko w Sdz 7,24, też nie pozwala na dokładne umiejscowienie działalności Jana Chrzciciela. b) Następnego dnia – wyrażenie to występuje w J 1,29.35.43 oraz w J 6,22; 12,12. W rozdz. 1 Ewangelii według św. Jana wyznacza ono ciąg wydarzeń od złożenia przez Jana Chrzciciela świadectwa wobec faryzeuszów z Jerozolimy, przez dzień wskazania Jezusa przez Jana, dzień ukazania Go uczniom oraz dzień powołania Filipa i rozmowy z Natanaelem. c) Baranek Boży – podobnie jak Sługa Pański z Iz 53,6n, Jezus jest porównany do baranka paschalnego, który oddaje życie, aby wysłużyć ludzkości odpuszczenie grzechów, a tym samym zbawienie i życie wieczne (Dz 8,32; 1P 1,19; Ap 5,6). d) Ujrzałem Ducha... jakby gołębica – jest to szczegół, który zawierają wszystkie cztery Ewangelie (Mt 3,16; Mk 1,10; Łk 3,22). U synoptyków (Mt, Mk, Łk) jednak występuje on w kontekście chrztu Jezusa, którego czwarta Ewangelia nie opisuje. e) poszli za Nim – tylko w Ewangelii według św. Jana jest mowa o tym, że pierwsi uczniowie Jezusa najpierw związani byli z Janem Chrzcicielem. f) Czego szukacie? – pytanie jest wieloznaczne. Może oznaczać także: Kogo szukacie? lub O co wam chodzi? g) Mesjasza – spośród ewangelistów tylko Jan używa tego tytułu w semickiej formie (J 4,25), lecz zaraz tłumaczy go na jęz. grecki (Mk 8,29+).

również jej celem: doprowadzenie do wiary w Jezusa Chrystusa jako Syna Bożego (J 20,31). Jan wypełnia swoje zadanie jako prorocki głos (Iz 40,3, Mt 3,3; Mk 1,3; Łk 3,4). Cytowana wyrocznia Izajasza zapowiada nadejście czasu zbawienia dla Jerozolimy, czyli miasta, z którego przyszli do Jana posłańcy. Słowa poprzednika Pańskiego są więc nie tylko stwierdzeniem tożsamości Jezusa, ale przede wszystkim ogłoszeniem nadejścia czasu zbawienia. Chrzest Janowy stanowi dla ewangelisty jedynie pretekst (w. 31), aby ogłosić przyjście Zbawiciela, który uwalnia świat od grzechu (w. 29). O tym, że świadectwo Jana pochodzi od Boga (w. 33), wskazuje znak gołębicy. Duch Święty występuje w Ewangelii Jana stosunkowo rzadko. Jest On tożsamy ze Wspomożycielem – Parakletem (J 14,26), którego przekazał uczniom zmartwychwstały Jezus (J 20,22). Świadectwo pierwszych uczniów Jezusa. Oczekiwanie na Chrystusa, czyli Mesjasza, jest jednym z ważnych tematów teologii judaizmu. Został on podjęty już na samym początku czwartej Ewangelii i pojawia się w różnych jej kontekstach. Najpierw Jezus jest przedstawiony w prologu jako Chrystus (J 1,17). Następnie Jan Chrzciciel, zapytany, czy jest Chrystusem, udziela negatywnej odpowiedzi (J 1,20.25). Z kolei wypowiedź Andrzeja wydaje się niezależna od wcześniejszych wzmianek. Swoje przekonanie, że Jezus jest Chrystusem, niekoniecznie musiał wynieść z kręgu Jana Chrzciciela. Podobnie jest ze świadectwem Filipa, który również nie należał do uczniów Jana (w. 45). Ewangelista dowodzi w ten sposób, że przyjęcie Jezusa jako Chrystusa dokonuje się w różnych środowiskach. Andrzej i Filip dzielą

2333

JAN 1,26-42

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Betsaida – rybacka osada na północnym brzegu Jeziora Genezaret, niedaleko od Jordanu. b) o którym pisał Mojżesz... i prorocy – jest to określenie wskazujące na Mesjasza. W Prawie przepowiednią mesjańską jest obietnica Mojżesza z Pwt 18,18 wykorzystana w Dz 3,22n. Z przepowiedni prorockich wyliczyć można dla przykładu: Iz 7,14; 11,1-5; Ez 34,23; Jr 23,5. c) Nazaret – zob. J18,5+. d) syna Józefa – tylko tu i w J 6,42 Jezus nazwany jest synem Józefa. Poza tym o mężu Maryi w czwartej Ewangelii się nie wspomina. e) królem Izraela – tytuł ten w Ewangelii według św. Jana wyraża cześć dla Jezusa (J 1,49; 12,13), u synoptyków natomiast pojawia się tylko w drwinach z ukrzyżowanego Jezusa (Mt 27,42; Mk 15,32). f) Uroczyście zapewniam was – w tekście oryginalnym: Amen, amen mówię wam. Słowo amen w jęz. hebr. oznacza: ‘tak jest’, ‘niech tak będzie’ i wyraża potwierdzenie jakiejś prawdy lub zgodę na czyjeś żądanie. W Ewangelii według św. Jana Jezus często zaczyna swoje wypowiedzi podwójnym Amen, amen, aby nadać im bardzo uroczysty charakter. g) otwarte niebo... zstępowali – jest to aluzja do Rdz 28,12. Wizja ta oznacza, że Jezus jako Syn Boży i Syn Człowieczy łączy swoją osobą niebo i ziemię. Za Jego pośrednictwem człowiek może spotkać się z Bogiem. h) Syna Człowieczego – tytuł ten w czwartej Ewangelii zawsze odnosi się do Boskiej godności Jezusa i nigdy nie ma prostego znaczenia: człowiek. i) W trzecim dniu – może chodzić o trzeci dzień tygodnia (wtorek). j) moja godzina – jest to godzina smutku i bólu (J 12,27), której towarzyszy całkowite oddanie się Jezusa swoim (J 13,1). k) sześć... naczyń... po dwie lub trzy miary – jest to łączna objętość od 384 do 576 litrów.

9/4/08

8:19 AM

Page 2334

Odtąd będziesz nosił imię Kefas”, to znaczy Piotr. 43Następnego dnia Jezus zamierzał udać się do Galileis. Wtedy to spotkał Filipa i powiedział Mu: „Pójdź za Mną!”. 44A Filip pochodził z Betsaidya, czyli z tej samej miejscowości, co Andrzej i Piotr. 45Filip spotkał Natanaela i oznajmił mu: „Znaleźliśmy Tego, o którym pisał Mojżesz w Prawies i prorocyb – Jezusa z Nazaretuc, syna Józefad”. 46Na to odrzekł Natanael: „Czy może być coś dobrego z Nazaretu?”. Filip jednak odparł: „Chodź i sam zobacz”. 47Gdy Jezus ujrzał Natanaela, który się do Niego zbliżał, powiedział o nim: „Oto prawdziwy Izraelita, w którym nie ma fałszu”. 48Natanael zaś zapytał: „Skąd mnie znasz?”. Jezus mu odpowiedział: „Ujrzałem cię stojącego pod drzewem figowym, zanim cię zawołał Filip”. 49Wówczas Natanael wyznał: „Rabbi, Ty jesteś Synem Bożyms! Ty jesteś królem Izraelae!”. 50Jezus odrzekł: „Wierzysz, ponieważ powiedziałem ci: Ujrzałem cię pod drzewem figowym; zobaczysz jeszcze więcej”. 51I powiedział mu: „Uroczyście zapewniam wasf: Ujrzycie otwarte niebo, a także aniołóws Bożych, którzy będą wstępowali i zstępowalig na Syna Człowieczegoh”. Uroczystość weselna w Kanie Galilejskiej 1 W trzecim dniui odbywało się w Kanie Galilejskiej wesele i była na nim Matka Jezusas. 2Na wesele zaproszono również Jezusa wraz z uczniami. 3Gdy zabrakło wina, Matka Jezusa rzekła do Niego: „Nie mają wina”. 4Jezus odpowiedział: „Kobieto, czy to należy do mnie lub do ciebie? Jeszcze nie nadeszła moja godzinaj”. 5Wtedy Jego Matka zwróciła się do służących: „Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie”. 6A znajdowało się tam sześć kamiennych naczyń na wodę, które służyły do żydowskich obmyćs rytualnych. Każde z nich mieściło po dwie lub trzy miaryk. 7Jezus polecił usługującym: „Napełnijcie naczynia wodą”. I napełnili je aż po brzegi. 8Następnie powiedział: „Zaczerpnijcie teraz

2

się swym odkryciem z innymi: Andrzej z Szymonem a Filip z Natanaelem. Jezus zwraca się do nich jako ktoś, kto posiada władzę: zmienia imię Szymona i daje dowód, że zna Natanaela. Relacja między Jezusem a uczniami jest więc ukształtowana już w momencie powołania. Zmieniać się może tylko ich sposób rozumienia, kim jest Jezus. Powołanie uczniów ma na celu utworzenie grona osób, którym zostanie w pełni objawiona tajemnica Syna Człowieczego. Choć Natanael wyznał wiarę w to, że Jezus jest Synem Boga i królem Izraela (w. 49), to jednak Jezus szczególnie skupia się na tytule Syna Człowieczego. Chce On objawić tę tajemnicę, nawiązując do mesjańskich oczekiwań narodu, gdyż tytuł Syna Bożego spowoduje konflikt między Jezusem a przedstawicielami judaizmu (J 19,7). Uroczystość weselna w Kanie Galilejskiej. Obecność Jezusa na weselu nie była przypadkowa (w. 2), ale na początku opowiadania pozostaje On w cieniu swojej Matki. W miarę rozwoju sytuacji Jezus staje się postacią pierwszoplanową. Matka bezpośrednio nie uczyniła nic, aby gościom weselnym nie zabrakło wina, zachęciła natomiast sługi do wykonania każdego polecenia Jezusa. Na tym zakończyła się Jej rola. Przemiana wody w wino dokonała się w sposób bardzo dyskretny, niezauważony przez uczestników wesela. Tylko słudzy wiedzieli, skąd pochodzi napój, który zmienił swoje właściwości (w. 9). Uczniowie jako jedyni zrozumieli znak objawiający chwałę Jezusa (w. 11). Chwała w Ewangelii Jana to przede wszystkim chwała Boża, którą przedtem widział tylko prorok Izajasz (J 12,41), a teraz objawiła się w Jezusie (np. J 1,14; 17,22), w Jego znakach (J 11,4.40). Jezus czyni wszystko, aby objawiła się chwała Ojca (J 7,18; 8,50), Bóg natomiast otacza Jezusa tą chwałą (J 8,54), którą otoczył Go jeszcze przed Wcieleniem

JAN 1,43 — 2,8

2334

Pwt 18,18; Iz 7,14; 9,5n; Ez 34,23

Rdz 28,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

i zanieście przewodniczącemu uczty”. I zanieśli. 9Skoro gospodarz skosztował wody przemienionej w wino, a nie wiedział, skąd było – służący natomiast, którzy zaczerpnęli wodę, wiedzieli – poprosił pana młodego 10i rzekł mu: „Każdy podaje najpierw dobre wino, a gdy goście sobie podpiją, gorsze. Ty przechowałeś dobre wino aż dotąd”. 11Taki początek znaków uczynił Jezus w Kanie Galilejskiej i tak objawił swoją chwałęs, a Jego uczniowie uwierzyli w Niego. 12Po tym wszystkim Jezus wraz z Matką, braćmis i uczniami przybył do Kafarnauma, gdzie pozostał kilka dni. Oczyszczenie świątyni ze sprzedawców Zbliżało się żydowskie święto Paschyb i Jezus udał się do Jerozolimys. 14Na dziedzińcu świątynic napotkał sprzedawców wołów, owiec i gołębid oraz tych, którzy prowadzili wymianę pieniędzye. 15Wówczas splótł bicz ze sznurów i przepędził wszystkich z terenu świątyni, również owce i woły. Rozrzucił pieniądze tych, którzy je wymieniali, a ich stoły powywracał. 16Sprzedawcom gołębi zaś nakazał: „Zabierzcie stąd to wszystko i nie róbcie targowiska z domus mego Ojca!”. 17 Uczniowie przypomnieli sobie tekst Pisma: Gorliwość o Twój dom pochłania Mnie. 18Żydzi natomiast zwrócili się do Niego z pytaniem: „Jakim znakiem wskażesz nam, że masz prawo to czynić?”. 19Na to Jezus odpowiedział: „Zburzcie tę świątynięf, a Ja w ciągu trzech dni ją wzniosę”. 20Żydzi odrzekli: „Czterdzieści sześć latg budowano tę świątynięs, a Ty chcesz ją wznieść w ciągu trzech dni?”. 21On jednak mówił o świątyni swego ciałah. 22Kiedy więc powstał z martwych, uczniowie przypomnieli sobie, że właśnie to powiedział i uwierzyli Pismu oraz słowom Jezusa.

Mt 21,12n; Mk 11,15-19; Łk 19,45-48 13

Ps 69,10; Za 14,21 Mk 11,28

Mt 26,61

1Kor 6,19

Znajomość ludzkiego wnętrza Podczas pobytu Jezusa w Jerozolimies na święcie Paschys wielu ludzi uwierzyło w imięs Jego, ponieważ widzieli znaki, które

23

Page 2335

a) Kafarnaum – zob. J 4,46+. b) Zbliżało się... święto Paschy – w ten sposób Jan zapowiada wszystkie obchody Paschy, jakie opisuje (J 6,4; 11,55). Opis Jana różni się od innych Ewangelii, które wspominają o jednej wizycie Jezusa w Jerozolimie i jednym święcie Paschy. Oczyszczenie dziedzińca świątynnego, które u synoptyków jest bezpośrednim powodem ostatniej fazy prześladowań Jezusa, u Jana stało się deklaracją mesjańskiej samoświadomości Jezusa na początku Jego misji. c) Na dziedzińcu świątyni – teren ogrodzony zewnętrznymi murami świątyni był znacznie większy niż same zabudowania sanktuarium. Pełnił rozmaite funkcje: modlono się tam, spotykano, prowadzono dyskusje na tematy religijne i polityczne. Stał się też dogodnym miejscem wymiany towarowej i pieniężnej związanej ze sprawowaniem kultu. Była to jednak przestrzeń sakralna, gdzie np. nie wolno było wnosić broni. d) wołów, owiec i gołębi – są to zwierzęta ofiarne, konieczne do sprawowania kultu w świątyni. e) wymianę pieniędzy – na terenie Judei używano różnych walut, w świątyni nie dopuszczano jednak do użytku monet z wyobrażeniami władców, co wykluczało praktycznie wszystkie ówczesne pieniądze za wyjątkiem bitych w Tyrze. f) świątynię – Jezus używa tu słowa oznaczającego główną część kompleksu świątynnego, gdzie znajdowało się miejsce najświętsze. g) Czterdzieści sześć lat – przebudowa świątyni prowadzona przez Heroda Wielkiego zaczęła się ok. 20 r. przed Chr. Jej definitywne zakończenie nastąpiło w 63 r. po Chr. Nie wiemy, jaki istotny etap prac zakończył się w 27 r. po Chr. h) ciała – występujący tu rzeczownik soma jest różny od użytego w J 1,14 czy w J 6,51-56.63 (sarks). W czwartej Ewangelii oznacza ciało ukrzyżowanego Jezusa (J 19,31.38.40; 20,12).

(J 17,5). Przyjście Jezusa ma na celu ukazanie chwały Bożej, czyli obecności Boga pośród swego ludu. Jezus, objawiając chwałę Boga, ukazuje prawdę, że Bóg jest w Nim obecny. Początek znaków jest objawieniem początku epoki mesjańskiej, co wiąże się z symboliką wesela w Kanie jako mesjańskiej uczty. Oczyszczenie świątyni ze sprzedawców. Proroctwo Zachariasza zapowiadało oczyszczenie świątyni z handlarzy w czasach mesjańskich (Za 14,21). Wystąpienie Jezusa jest więc kolejnym gestem, przez który ogłasza swoją mesjańską godność. Jednak w istotny sposób modyfikuje On starotestamentowe rozumienie mesjanizmu, do którego się odwołuje. Do dyskusji o czystości kultu Jezus wprowadza temat swego synostwa Bożego (w. 16) oraz Zmartwychwstania (ww. 20n). Jednak obydwa te zagadnienia nie zostały zrozumiane przez słuchaczy. Nawet uczniowie pojęli Pisma i uwierzyli słowom Jezusa dopiero po Jego Zmartwychwstaniu (w. 22). Domaganie się przez Żydów z Judei, aby Jezus dał im jakiś znak, idzie w parze z zamknięciem się na Jego misję i na istotną treść Jego przesłania. Ludzie współcześni Jezusowi nie rozumieli Go wskutek własnej zatwardziałości serca i ślepoty. W ten sposób czwarta Ewangelia zdaje się wyjaśniać paradoks odrzucenia Jezusa. Mimo że Jezus był wypełnieniem objawienia, które zostało dane wcześniej przez Boga Mojżeszowi i prorokom, właśnie w imię tego objawienia został odrzucony. Uwierzyć w Jezusa można dopiero wtedy, gdy uwierzy się jednocześnie w Jego przepowiadanie (w. 22) oraz w słowa Pisma (Stary Testament). Znajomość ludzkiego wnętrza. Pierwszy etap działalności Jezusa zaowocował zawiązaniem się grupy ludzi, którzy uwierzyli w Jego imię. Zrodziło to nadzieję, że wierzący staną się dziećmi Bożymi (J 1,12). Jezus pragnie wzbudzić

2335

JAN 2,9-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Nikodem – imię to ma pochodzenie greckie, ale wśród Żydów było dość często używane. b) nocą – wychodzenie z domu nocą i samotne wędrówki po ulicach były czymś nagannym według Talmudu. Noc to czas, który uczony powinien przeznaczyć na studiowanie Prawa i modlitwę. c) Uroczyście… cię – zob. J 1,51+. d) na nowo – użyte w tekście gr. słowo można też tłumaczyć ‘z góry’. e) Treść tego wersetu odnosi się do sakramentu chrztu. f) Wiatr – występuje tu to samo słowo greckie (pneuma), którego autor używa na określenie Ducha. g) wywyższył – zarówno Lb 21,8n, jak i Mdr 16,6 nie mówią, że wyobrażenie węża zostało umieszczone wysoko, lecz podkreślają raczej jego symboliczny charakter i zbawczą rolę. Autora Ewangelii zainspirowały prawdopodobnie te same tradycje, które zachowały się w liturgicznych przekładach w języku aramejskim – targumach. Wywyższenie Syna Człowieczego w teologii Jana pozwala poznać, kim jest Jezus (J 8,28); oznacza Jego śmierć (J 12,34). h) życie wieczne – u synoptyków (Mt, Mk, Łk) życie wieczne wiąże się z zachowywaniem prawa, natomiast w Ewangelii według św Jana jest to raczej wynik osobistej więzi z Jezusem, opartej na darze zbawienia (J 3,15n; 10,28; 17,2), słuchaniu Jego słowa (J 6,68), na wierze w Niego (J 3,36; 6,47), spożywaniu Jego ciała i krwi (J 6,27.54) i przyjęciu od Niego wody żywej (J 4,14). Życie wieczne polega na poznaniu Boga i Jego Posłańca (J 17,3). Pierwszym źródłem życia wiecznego jest Bóg (J 5,24) i Jego przykazania (J 12,50). Wolą Boga jest, aby każdy wierzący w Jezusa miał życie wieczne (J 6,40). Pisma (ST) prowadzą do życia wiecznego o tyle, o ile prowadzą do wiary w Jezusa (J 5,39). Żeby osiągnąć życie wieczne, trzeba je przedłożyć ponad życie doczesne (J 12,25).

9/4/08

8:19 AM

Page 2336

czynił. 24Jezuss jednak nie odsłaniał się przed nimi, bo znał wszystkich. 25Nie potrzebował także, aby ktoś dawał Mu świadectwo o człowieku, ponieważ sam wiedział, co się w nim kryje. Rozmowa Jezusa z Nikodemem 1 Pewien faryzeuszs, który miał na imię Nikodema, dostojnik żydowski, 2przyszedł do Jezusas nocąb i oświadczył: „Rabbi, wiemy, że przybyłeś jako nauczyciel od Boga; nikt bowiem nie mógłby czynić takich znaków, jakich Ty dokonujesz, jeśli Bóg nie byłby z nim”. 3Wówczas Jezus oznajmił: „Uroczyście zapewniam cięc: Żaden człowiek nie może zobaczyć królestwa Bożego, jeśli się nie narodzi na nowod”. 4Na to odparł Nikodem: „Czy jest możliwe, aby człowiek, który jest starcem, narodził się powtórnie? To przecież niemożliwe, aby znalazł się jeszcze raz w łonie swej matki, a następnie się narodził”. 5Jezus mu odrzekł: „Uroczyście zapewniam cię: Jeśli ktoś nie narodzi się z wody i Duchas, nie może wejść do królestwa Bożegoe. 6Co urodziło się z ciałas, pozostanie cielesne, natomiast co zrodziło się z Ducha, jest duchowe. 7 Nie dziw się, że ci oznajmiłem: «Trzeba, abyście narodzili się na nowo». 8Wiatrf wieje, gdzie chce, i nie wiesz, skąd przychodzi oraz dokąd zmierza, słyszysz tylko jego szum. Tak też jest z każdym, który zrodził się z Ducha”. 9Wówczas Nikodem zapytał: „Jak to jest możliwe?”. 10Jezus mu odpowiedział: „Nie wiesz tego, mimo że jesteś nauczycielem Izraelas? 11 Uroczyście zapewniam cię: Głosimy to, co wiemy, i dajemy świadectwo o tym, co zobaczyliśmy, jednak nie przyjmujecie naszego świadectwa. 12Jeśli uczyłem was o tym, co ziemskie, a nie uwierzyliście, to jak uwierzycie, gdy będę was uczył o tym, co pochodzi z nieba? 13A nikt nie wstąpił do nieba poza Tym, który z niego przybył – Synem Człowieczyms. 14 Podobnie jak Mojżesz na pustyni wywyższyłg węża, tak też jest konieczne wywyższenie Syna Człowieczego, 15aby każdy, kto w Niego wierzy, miał życie wieczneh. 16Tak bardzo bowiem Bóg umiłował świat, że dał swojego jednorodzonego Syna, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, lecz

3

wiarę za pomocą czynionych przez siebie znaków. Do uwierzenia w Niego prowadzi też świadectwo innych (Jana Chrzciciela, uczniów). Streszczenie kończące opis początkowego etapu działalności Jezusa uwypukla Jego wyższość nad ludźmi. On sam nie potrzebuje wiary opartej na świadectwie, gdyż dysponuje wiedzą. Rozmowa Jezusa z Nikodemem. O Nikodemie poza Ewangelią według św. Jana nie ma wzmianek w NT. W czwartej Ewangelii pojawia się natomiast jeszcze w J 7,50-52 i 19,39. Nikodem ma szczególną rolę do spełnienia. Uznaje w Jezusie nauczyciela przychodzącego od Boga, a w Jego znakach widzi świadectwo autentyczności Jego misji. Jest przedstawicielem mieszkańców Jerozolimy, którzy usłyszeli o znakach dokonanych przez Jezusa (J 2,23). Jezus jednak nie koncentruje się na wierze Nikodema, lecz mówi mu o możliwości oglądania królestwa Bożego (w. 3). Przedstawia mu też warunek wejścia do niego (w. 5), którym jest narodzenie się na nowo (ww. 3.7) z wody i z Ducha (w. 5, por. w. 6). Rozmowa skupia się wokół pytania, w jaki sposób może dokonać się to ponowne narodzenie, czyli narodzenie z Ducha. Duch przeciwstawiony jest ciału. Wcześniej o Duchu była mowa tylko przy chrzcie Jezusa (J 1,32.33). Był to Duch Boga zstępujący w widzialnej postaci na Jezusa. Narodzenie się z Boga (J 1,13) i stanie się dzieckiem Bożym realizuje się przez przyjęcie Słowa (J 1,12), a jego skutkiem jest oglądanie chwały Bożej

JAN 2,24 — 3,16

2336

Mdr 9,16

Lb 21,9 Mdr 16,5-7

Rz 8,32

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

miał życie wieczne. 17Bóg przecież nie posłał swego Syna na świat, aby go sądził, lecz aby go zbawił. 18Ten, kto w Niego wierzy, nie podlega sądowi; ten jednak, kto nie wierzy, już został osądzonya, ponieważ nie uwierzył w to, kim jest jednorodzony Syn Bożys. 19Sąd zaś polega na tym: na świecie pojawiła się światłość, lecz ludzie bardziej umiłowali ciemnośćb niż światłość, ponieważ ich czyny były złe. 20Każdy bowiem, kto popełnia zło, nienawidzi światłości i nie lgnie do niej, aby jego czyny nie stały się jawne. 21Ten natomiast, kto żyje w prawdziec, zbliża się do światłości, aby jego czyny były widoczne – jako dokonane w Bogu”.

1J 19n

Ostatnie świadectwo Jana Chrzciciela o Jezusie 22 Następnie Jezuss wraz z uczniami przybył do ziemi judzkiej, gdzie się z nimi zatrzymał i chrzcił. 23Jan także udzielał chrztus w Ainond, niedaleko Salim, bo było tam dużo wody i ludzie przychodzili do niego i przyjmowali chrzests. 24W tym czasie Jan nie był jeszcze osadzony w więzieniu. 25Między uczniami Jana a jakimś Żydem doszło do sporu co do rytualnego oczyszczenias. 26Poszli więc do Jana i powiedzieli mu: „Rabbi, ten, który był u ciebie na drugim brzegu Jordanus, i o którym dałeś świadectwo – właśnie on udziela chrztu i wszyscy garną się do niego”. 27Jan odparł: „Człowiek nie może posiadać niczego, czego wpierw nie otrzymał z nieba. 28Wy przecież sami jesteście świadkami, że wyznałem: Nie jestem Chrystusems, lecz zostałem posłanye przed Nim. 29Ten, kto poślubił pannę młodą, jest panem młodymf. Przyjaciel zaś pana młodego, który mu towarzyszy i słyszy go, cieszy się ogromnie na jego głos. Taka właśnie radość mnie przepełnia. 30 I trzeba, aby On wzrastał, ja natomiast abym się umniejszał”.

Page 2337

a) został osądzony – sąd jest przedstawiony jako moment objawienia człowiekowi jego własnej sytuacji wobec miłującego Boga. b) umiłowali ciemność – symbol tego, co przeciwne Bogu. c) żyje w prawdzie – prawda jest w Jezusie-Słowie i przez Niego przyszła do ludzi (J 1,14.17). Jezus mówi prawdę (J 8,40.45n; 16,7), przyszedł dać świadectwo prawdzie (J 18,37) i jest prawdą (J 14,6). Jan Chrzciciel dał świadectwo prawdzie, mówiąc o Jezusie (J 5,33). Uczniowie powinni poznać prawdę i tak stać się wolnymi (J 8,32). W prawdzie powinien odbywać się kult Ojca (J 4,23n). Prawda uświęca uczniów (J 17,17.19). Wspomożyciel, który zostanie zesłany, będzie Duchem prawdy (J 14,17; 15,26; 16,13). Zawsze więc w Ewangelii według św. Jana prawda ma znaczenie teologiczne i wpływa bezpośrednio na życie człowieka (Iz 26,10; Tb 4,6; 13,6). Prawda pozwala doświadczyć prawdziwego Boga w Jezusie Chrystusie. d) Ainon – tradycyjnie utożsamiano to miejsce z En Faria, 10 km na północ od miasta Nablus. O to samo miejsce chodzi prawdopodobnie w J 10,40. e) posłany – Jan Chrzciciel otrzymuje tytuł posłańca Bożego już w J 1,6. Od J 3,34 posłańcem Boga jest Jezus. f) panem młodym – z kontekstu można wywnioskować, że tym, co czyni z Jezusa pana młodego, jest obecność ludzi przychodzących do chrztu. To oni, zaczątek Kościoła, są „małżonką” Jezusa (2Kor 11,2).

Pochodzenie Jezusa i Jego nauki 31 Ten, kto przybywa z wysoka, jest ponad wszystkim; kto zaś pochodzi z ziemi, do niej przynależy i mówi po ziemsku. Ten, kto przybywa z nieba, jest ponad wszystkim 32i daje świadectwo o tym, co widział i słyszał; tymczasem nikt nie przyjmuje (J 1,14). Jezus w rozmowie z Nikodemem wspomina o pewnej grupie osób, do której i on należy, a która nie przyjmuje świadectwa pochodzącego od Ojca i Syna (w. 11). Odrzucającym to świadectwo nie dane jest doświadczyć królestwa Bożego. Oni są też tymi, którzy nie przyjęli Słowa. Przyjęcie Słowa jest równoznaczne z narodzeniem się z Ducha, na nowo. Polega ono bowiem na doświadczeniu życia Bożego, które jest światłością (J 1,4n). Także świadectwo Jezusa jest światłością. Nie tylko rozprasza mrok, ale dokonuje również sądu przez ujawnienie postawy ludzi wobec światłości (ww. 19-21). Ostatnie świadectwo Jana Chrzciciela o Jezusie. W tym epizodzie Jan Chrzciciel pojawia się po raz ostatni. Dalej będzie już tylko wspominany z imienia. Opis jego męczeńskiej śmierci, który występuje u synoptyków (Mt, Mk, Łk), w czwartej Ewangelii został zastąpiony wzmianką o jego pokorze i usunięciu się w cień. Jan nie rywalizuje z Jezusem o założenie szkoły czy grupy zwolenników. On ma swoją drogę, którą musi podjąć. To droga uniżenia i pokory. Pochodzenie Jezusa i Jego nauki. Po zakończeniu wypowiedzi Jana Chrzciciela następują słowa, które trudno przypisać konkretnej osobie. Nic nie wskazuje na to, że wypowiada je Jezus. O relacji Syn – Ojciec mówi się bowiem w trzeciej osobie (w. 35). Należy więc uznać, że stwierdzenia te pochodzą od autora Ewangelii. Cały ten fragment

2337

JAN 3,17-32

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Sychar – nazwa ta występuje tylko tutaj. Brak jest również świadectw pozabiblijnych o Sychar. Św. Hieronim utożsamiał je z Sychem (obecnie Nablus). Nie wiemy też nic na temat studni Jakuba w Samarii. Jakąś studnię koło miejscowości Secher wspomina pielgrzym z IV w. (Itinerarium Burdigalense). Odpowiada to współcześnie proponowanemu utożsamieniu Sychar z Askar, ok. 2 km od Nablus. b) godziny szóstej – to połowa dnia, południe. c) nie utrzymują kontaktu – użyty tu czasownik grecki oznacza ‘wspólnie korzystać’ z czegoś i pojawia się w Piśmie Świętym tylko tu. Może odnosić się do naczynia, z którego miał napić się Jezus. d) wody żywej – w sensie dosłownym oznacza wodę źródlaną. W sensie przenośnym oznacza źródło życia, które pochodzi od Boga i podtrzymuje życie duchowe. Tutaj symbolizuje naukę Jezusa. W J 7,39 woda dająca życie jest symbolem Ducha Świętego, który jest w człowieku źródłem życia Bożego. e) życie wieczne – nauka głoszona przez Jezusa już tu na ziemi otwiera w człowieku źródło życia duchowego, które będzie trwało wiecznie (J 5,24).

9/4/08

8:19 AM

Page 2338

jego świadectwa. 33Ten jednak, kto przyjął jego świadectwo, tym samym potwierdził, że Bóg jest prawdomówny. 34Ten, kogo Bóg posłał, głosi Jego naukę, gdyż Bóg daje mu swego Duchas bez ograniczeń. 35Ojciec miłuje Syna i wszystko przekazał w Jego ręce. 36Stąd każdy, kto wierzy w Syna, ma życie wieczne. Kto natomiast nie jest posłuszny Synowi, nie będzie miał udziału w tym życiu, lecz ciąży na nim gniew Bożys. Rozmowa Jezusa z Samarytanką 1 Gdy Jezus dowiedział się, że do faryzeuszóws dotarła wiadomość, iż gromadzi więcej uczniów i częściej chrzci aniżeli Jan – 2chociaż nie On sam chrzcił, tylko Jego uczniowie – 3opuścił Judeęs i udał się znowu do Galileis. 4Musiał przejść przez Samarięs. 5I przybył do miejscowości samarytańskiej, zwanej Sychara, położonej niedaleko posiadłości, którą przekazał Jakubs swemu synowi Józefowi. 6Tam znajdowała się studnia Jakuba. Jezus, zmęczony przebytą drogą, usiadł obok studni, a było to około godziny szóstejb. 7 Nadeszła wtedy kobieta – Samarytankas, aby zaczerpnąć wody. Jezuss poprosił ją: „Daj mi się napić”. 8Jego uczniowie natomiast poszli do miejscowości, aby kupić coś do jedzenia. 9 Kobieta odparła jednak: „Jakże Ty, Żyd, możesz prosić mnie, kobietę samarytańską, o wodę?”. Żydzi bowiem nie utrzymują kontaktuc z Samarytanami. 10Na jej słowa Jezus odpowiedział: „Gdybyś znała dars Boży, a także wiedziała, kim jest Ten, kto ci rzekł: «Daj mi się napić», to byś Go poprosiła, a On dałby ci wody żywejd”. 11Kobieta zawołała wtedy: „Panies, przecież Ty nie masz nawet czerpaka, a studnia jest głęboka. Skąd więc weźmiesz wodę żywą? 12Czyżbyś był większy od naszego ojca Jakuba, który dał nam tę studnię? Zresztą on sam z niej korzystał, jego synowie i trzody”. 13 Wówczas Jezus oznajmił jej: „Każdy, kto pije tę wodę, nadal będzie odczuwał pragnienie. 14Kto natomiast napije się wody, którą Ja mu dam, już nigdy więcej nie będzie odczuwał pragnienia, gdyż woda, którą mu dam, stanie się w nim obfitym źródłem na życie wiecznee”. 15Kobieta poprosiła

4

stanowi komentarz do myśli, którą Jezus wypowiedział w J 3,6. Został On posłany przez Boga, dlatego przynosi słowa Boga (J 8,20.46; 14,10; 17,8). Określenie „głosić naukę Boga” (w. 34) w czwartej Ewangelii zawsze wskazuje na przesłanie pochodzące od Boga. Słowa Jezusa są słowami życia wiecznego (J 6,63.68). Dokonują one sądu (J 12,47n) i sprawiają, że ci, którzy mają je w sobie, są w jedności z Jezusem (J 15,7). Są więc drogą rzeczywistego spotkania z Bogiem. Słowa Jezusa przemawiają bardziej niż Pisma (J 10,35n). Ich Bożego charakteru nie da się zatrzeć, dlatego przytacza się je jako argument, że Jezus nie jest opętany (J 10,21). Rozmowa Jezusa z Samarytanką. Rozmowa z Samarytanką staje się dla Jezusa okazją, by zapowiedzieć bliskość nadejścia godziny mesjańskiej (w. 21, por. J 2,4). Służy temu szereg obrazów: żywej wody (ww. 10nn), ugaszonego na zawsze pragnienia (ww. 14nn), duchowego kultu (w. 23). Jezus po raz pierwszy wprost mówi o swojej mesjańskiej godności (w. 26), a czyni to na terytorium Samarytan. Jednocześnie jednak podkreśla kluczową rolę Żydów w historii zbawienia. Jezus w dialogu z Samarytanką określił swoją rolę wobec świata i ludzi. Jest to rola uniwersalnego Zbawiciela i mesjańskiego proroka (Pwt 18,15-18). Nie ma ona nic wspólnego z polityczną i zabar wioną nacjonalizmem koncepcją mesjasza – dziedzica tronu Dawida. Powrót uczniów staje się okazją do zmiany tematu. W rozmowie z nimi Jezus opisuje swoją tożsamość niejako od wewnątrz, to znaczy podkreśla swoją więź z Bogiem, który Go posłał.

JAN 3,33 — 4,15

2338

Łk 9,52n

J 8,53

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

więc: „Panie, daj mi takiej wody, abym już więcej nie odczuwała pragnienia i nie musiała przychodzić tutaj i czerpać”. 16 Jezus więc polecił jej: „Idź, zawołaj swojego męża i przyjdźcie tutaj”. 17Ona zaś odparła: „Nie mam męża”. Na co Jezus rzekł: „Słusznie powiedziałaś: «Nie mam męża». 18Miałaś ich bowiem pięciu, a i ten, którego masz, nie jest twoim mężem. To powiedziałaś prawdziwie”. 19Wtedy kobieta zawołała: „Panie, widzę, że Ty jesteś prorokiems! 20Nasi przodkowie oddawali cześć Bogu na tej górzea; wy zaś twierdzicie, że jedyne miejsce, gdzie należy Go czcić, znajduje się w Jerozolimies”. 21 Jezus jej odrzekł: „Wierz mi, kobieto. Oto nadchodzi czas, że ani na tej górze, ani też w Jerozolimie nie będzie się już wielbiło Ojca. 22Wy czcicie to, czego nie znacieb; my zaś oddajemy cześć Temu, kogo znamy. Zbawienie bowiem pochodzi od Żydówc. 23Nadchodzi jednak godzina, a właściwie już jest, kiedy prawdziwi czciciele będą wielbili Ojca w Duchus i w prawdzie. Zresztą takich czcicieli pragnie sam Ojciec. 24 Bóg jest duchem, stąd też ci, którzy Go wielbią, winni to czynić w Duchu i w prawdzie”. 25Wtedy kobieta odparła: „Wiem, że ma nadejść Mesjaszs, czyli Chrystuss. I gdy tylko On przybędzie, wszystko nam wyjaśni”d. 26Jezus oznajmił jej wówczas: „To Ja nim jestem, Ja, który mówię do ciebie”. 27 W tym czasie wrócili uczniowie i zdziwili się, że rozmawiał z kobietą. Nikt z nich jednak nie zapytał: „Czego od niej chcesz?” lub „O czym z nią rozmawiasz?”. 28Kobieta zaś zostawiła naczynie do czer pania, wróciła do swojej miejscowości i zaczęła namawiać mieszkańców: 29„Chodźcie zobaczyć kogoś, kto wyjawił mi wszystko, co uczyniłam. Czyż nie jest On Chrystusem?”. 30Ci więc wyszli z miasta i przybyli do Jezusa. 31 Uczniowie tymczasem zachęcali go: „Rabbi, jedz!”. 32Wtedy Jezus oświadczył im: „Ja mam pokarm do spożycia, którego wy nie znacie”. 33Pytali się więc nawzajem: „Czyżby ktoś przyniósł Mu coś do jedzenia?”. 34Jezus odpowiedział im: „Moim pokarmem jest wypełnienie woli Tego, który Mnie posłał, oraz wykonanie wyznaczonego mi dzieła. 35 Czyż nie twierdzicie: «Jeszcze cztery miesiące i nadejdzie czas żniw?». Ja natomiast wam mówię: Podnieście tylko wzrok i popatrzcie na pola – już dojrzały do żniwae. 36Żniwiarz otrzymuje zapłatę i gromadzi owoce swojej pracy na życie wieczne. W ten sposób siewca cieszy się razem ze żniwiarzem. 37Tak oto okazuje się prawdziwe powiedzenie: «Jeden sieje, a drugi zbiera». 38Ja posłałem was, abyście zbierali plony, chociaż nie trudziliście się nad nimi wcześniej. Inni

Page 2339

a) górze – góra Garizim (Dżebel el Tur) koło Nablus, ok. 870 m n.p.m. W latach 432-128 przed Chr. istniała tam świątynia Jahwe, która została zniszczona przez króla Jana Hirkana, co stało się jednym z powodów nienawiści Samarytan do Żydów i ich świątyni w Jerozolimie. b) nie znacie – Samarytanie znali i uznawali Pięcioksiąg. Chodzi więc raczej o niewiedzę dotyczącą tradycji religijnej kultywowanej w Judei. c) od Żydów – to przekonanie może się opierać na Iz 2,3. Jest bliskie temu, co pisze Paweł Apostoł w Rz 9,4. d) Samarytanie oczekiwali mesjasza prorockiego (Taheba) równego Mojżeszowi (Pwt 18,18). e) do żniwa – obraz żniwa odnosi się do czasów ostatecznych (Mt 9,37n; Łk 10,2) i wiąże się z nadejściem Dnia Pańskiego (Mt 13,24nn; Mk 4,29, Ap 14,14-19).

Czas „żniwa”, czyli sądu kończącego dzieje świata, już nastał (w. 36). Dla uczniów jest to czas pracy i odbierania nagrody, która nie ma wymiaru materialnego. Stanowi ją życie wieczne. Uczniowie Jezusa są w uprzywilejowanej sytuacji względem tych, którzy siali (w. 38), ponieważ mają udział w przełomowym momencie historii zbawienia, kiedy to Jezus wypełnia wolę Ojca (w. 34). Wiara Samarytan dotyczy uniwersalnej roli Jezusa jako Zbawcy. Użyty w tym

2339

JAN 4,16-38

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Kafarnaum – hebr. kefar Nahum ‘wieś Nahuma’; w czasach Chrystusa kilkutysięczna osada leżąca nad Jeziorem Galilejskim w pobliżu ujścia Jordanu; obok niej przebiegał ważny szlak handlowy wiodący do Damaszku. Mieszkańcy Kafarnaum utrzymywali się z rybołówstwa, uprawy roli i handlu. Stacjonował tam garnizon wojskowy i mieścił się urząd celny. Była to rodzinna miejscowość apostołów Piotra i Andrzeja.

9/4/08

8:19 AM

Page 2340

pracowali w znoju, a wy skorzystaliście z ich wysiłku”. 39 Wielu Samarytan z tej miejscowości uwierzyło w Niego na podstawie świadectwa danego przez ową kobietę: „Wyjawił mi wszystko, co uczyniłam”. 40Przyszli więc do Niego z prośbą, aby pozostał u nich. I przebywał tam dwa dni. 41Wtedy jeszcze więcej uwierzyło dzięki głoszonej przez Niego nauce. 42Do tej kobiety zaś mówiono: „Teraz wierzymy już nie na podstawie tego, co nam powiedziałaś, lecz dlatego, że sami Go usłyszeliśmy. Wiemy, że On naprawdę jest Zbawicielem świata”. Uzdrowienie syna urzędnika z Kafarnaum Po upływie dwóch dni Jezuss wyruszył stamtąd do Galileis. 44 Sam bowiem kiedyś oświadczył: „Proroks nie cieszy się poważaniem w swojej ojczyźnie”. 45Gdy się więc pojawił w Galilei, przyjęli go ci Galilejczycy, którzy widzieli wszystko, czego dokonał podczas świąt w Jerozolimies, gdyż i oni byli tam na uroczystościach. 46Jezus natomiast przybył powtórnie do Kany Galilejskiej, gdzie przedtem przemienił wodę w wino. W Kafarnauma chorował syn pewnego urzędnika królewskiego. 47Skoro dotarła do niego wiadomość, że Jezus wrócił z Judeis do Galilei, udał się do Niego z prośbą, aby przyszedł i uleczył umierającego już chłopca. 48Jezus rzekł do niego: „Doprawdy, nie uwierzycie, jeśli nie zobaczycie znaków i cudóws”. 49Urzędnik odparł: „Panies, przyjdź, zanim umrze moje dziecko”. 50Wtedy Jezus oznajmił mu: „Idź, syn twój żyje”. Człowiek ten uwierzył słowom Jezusa i odszedł do swego domu. 51A gdy jeszcze był w drodze, wybiegli mu naprzeciw słudzy z wiadomością, że chłopiec żyje. 52Zaczął ich wtedy wypytywać o czas, kiedy mu się poprawiło. Odrzekli: „Wczoraj o siódmej spadła gorączka”. 53Ojciec uświadomił sobie, że właśnie o tej godzinie Jezus mu powiedział: „Syn twój żyje”. I uwierzył on sam, jak i wszyscy jego domownicy. 54 Ten drugi cudowny znak uczynił Jezus po powrocie z Judei do Galilei.

1J 4,14

43

miejscu (w. 42) tytuł Zbawiciel nie pojawia się więcej w Ewangelii Jana. Jest on zresztą charakterystyczny dla tej formy przepowiadania chrześcijańskiego, która była przeznaczona dla nieżydowskiej grupy chrześcijan. Występuje bowiem tylko jeszcze w dziele Łukasza (Łk 1,47; 2,11; Dz 5,31; 13,23). Samarytanie przyjęli Jezusa jako Zbawiciela, a nie Mesjasza. Jego misję odczytali jako czysto religijną, pozbawioną politycznych podtekstów. Uzdrowienie syna urzędnika z Kafarnaum. Stwierdzenie, że jest to drugi znak (w. 54) uczyniony przez Jezusa, łączy ten opis z J 2,1-12. Opisane tu uzdrowienie pojawia się w nieco innej formie w Mt 8,5-13 i Łk 7,1-10. Powrót Jezusa do Galilei jest nie tylko zmianą miejsca, ale oznacza również inne przedstawienie Jego nauki i misji w odmiennym środowisku. Dobre przyjęcie ze strony Galilejczyków było skutkiem doświadczenia mocy Jezusa okazanej w Jerozolimie. Znak dokonany w Kanie Galilejskiej, objawiający tożsamość Jezusa, dalej pozostał niezrozumiany. Urzędnik królewski uwierzył, choć nie zobaczył znaków i cudów. Lecząca moc słowa Jezusa, wypowiedzianego na odległość, jest nową cechą osoby Jezusa ukazaną przez Jana. Bardzo wyraźnie podkreśla zbieżność między czasem, w którym Jezus wypowiedział swoje zapewnienie, a momentem poprawy stanu zdrowia chłopca. U Mateusza i Łukasza to sam setnik podkreśla swoją wiarę w moc słowa Jezusa, które może uzdrawiać na odległość. W teologii Jana ważniejsze jest jednak, że Jezus chciał okazać swoją moc, aby u opornych mieszkańców Kany Galilejskiej wzbudzić wiarę.

JAN 4,39-54

2340

Mt 13,57; Mk 6,4; Łk 4,24

Mt 8,5-13

Dz 11,14; 16,15.31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Uzdrowienie chorego przy sadzawce Betesda 1 Wkrótce po tym przypadało świętoa żydowskie i Jezuss przybył do Jerozolimys. 2W Jerozolimie przy Owczej Bramie znajdowała się sadzawkab mająca pięć krużganków, nazywana po hebrajsku Betesda. 3W ich obrębie leżało wielu chorych, niewidomych, kulawych, sparaliżowanych. [4]c 5Był tam także pewien człowiek, który chorował trzydzieści osiem lat. 6 Jezus zauważył go, leżącego tam, a wiedział, że mężczyzna ten już od dłuższego czasu był chory. Zapytał go więc: „Chcesz być zdrowy?”. 7Chory odpowiedział: „Panie, nie mam nikogo, kto by mnie zanurzył w sadzawce po poruszeniu się wody. A kiedy ja już do niej wchodzę, ktoś inny mnie wyprzedza”. 8 Wtedy Jezus polecił mu: „Wstań, weź swoje posłanie i chodź!”. 9I natychmiast człowiek ten wyzdrowiał. Zabrał swoje posłanie i chodził. W tym zaś dniu przypadał szabats. 10Żydzi więc upomnieli uzdrowionego: „Dziś jest szabat i nie wolno ci nosić twego posłania”. 11Lecz on im odparł: „Przecież ten, który mnie uzdrowił, powiedział mi: «Wstań, weź swoje posłanie i chodź!»”. 12Zapytali go więc: „Kim był ten człowiek, który ci powiedział «Wstań i chodź»?”. 13Uzdrowiony jednak nie wiedział, kto to był, ponieważ Jezus oddalił się od zgromadzonego tam tłumu. 14Gdy Jezus spotkał go później na terenie świątynis, powiedział do niego: „Spójrz, jesteś całkiem zdrowy. Nie grzesz już więcej, aby cię nie spotkało coś gorszego”. 15Po odejściu człowiek ten oznajmił Żydom, że to właśnie Jezus go uzdrowił. 16Z tego powodu, że Jezus uzdrawiał w szabat, Żydzi zaczęli Go prześladować. 17On jednak im odpowiedział: „Mój Ojciec działa stale, dlatego i Ja działam”. 18Żydzi więc tym bardziej usiłowali zabić Jezusad. Nie tylko bowiem łamał szabat, lecz samego Boga nazywał swoim Ojcem, czyniąc się w ten sposób równym Bogu.

5

Mt 9,6; Mk 2,11; Łk 5,24

Jr 17,21

Mt 12,43-45

J 9,11

Page 2341

a) święto – tradycja utożsamia to święto z Pięćdziesiątnicą (w judaizmie święto Tory), co wyjaśniałoby aluzje do Mojżesza w J 5,46n. Pobyt Jezusa w Galilei byłby więc bardzo krótki. b) sadzawka – w 1873 r. odkryto koło kościoła św. Anny w Jerozolimie sadzawkę, znaną wcześniej tylko z opisu czwartej Ewangelii. Okazało się, że sadzawka Betesda była podzielona na dwa zbiorniki. Piąty krużganek stał między tymi zbiornikami. c) Niektóre rękopisy dodają w. 4: Od czasu do czasu zstępował anioł Pana do sadzawki i poruszał wodę. Kto pierwszy wszedł do wody po jej poruszeniu, zostawał uzdrowiony z każdej choroby. Wzmianka zawarta w w. 4 pochodzi prawdopodobnie z żydowskiego folkloru religijnego i ma wyjaśnić zachodzące tam uzdrowienia. d) Wcześniej brak wzmianek o usiłowaniu zabicia Jezusa (zob. Wprowadzenie). e) Uroczyście… was – zob. J 1,51+.

Władza udzielona Synowi przez Ojca 19 Jezus oświadczył im: „Uroczyście zapewniam wase: Syn nie może nic uczynić od siebie, jeśli nie widzi działającego Uzdrowienie chorego przy sadzawce Betesda. Cud dokonuje się przy sadzawce, która od czasów Heroda Wielkiego (zm. w 4 r. przed Chr.) była uważana za miejsce cudownych uzdrowień. Po zburzeniu Jerozolimy w 135 r. po Chr. była tam świątynia poświęcona Asklepiosowi, także związana z leczeniem chorób. Cud dokonuje się w miejscu publicznym, gdzie wielki tłum czeka na uzdrowienie. Przez swój czyn Jezus chce pokazać chorym, u kogo powinni szukać pomocy. Uzdrowienie człowieka przy sadzawce jest pierwszym z epizodów związanych z kolejnym pobytem Jezusa w Jerozolimie. Przy tej okazji pojawia się także temat świętowania szabatu. Spór o tę sprawę ujawni się jeszcze przy uzdrowieniu niewidomego (J 9,14.16) i w polemice dotyczącej Prawa Mojżeszowego (J 7,22n). Również u synoptyków (Mt, Mk, Łk) spory o szabat odgrywają ważną rolę. Stanowią pretekst do postawienia pytania: „Kim jest Jezus?”. Jezus powołuje się wtedy na tytuł Syna Człowieczego (Mt 12,8; Mk 2,28; Łk 6,5). U Jana podkreślona jest natomiast relacja Ojciec – Syn (w. 17). Syn jest równy Bogu (w. 18), co objawia się w tym, że działanie Jezusa jest takie samo jak działanie Boga Ojca. To właśnie stanie się powodem, dla którego Żydzi z Judei będą chcieli zgładzić Jezusa (J 19,7). Oni bowiem nie przyjęli Go jako Syna Boga. Na tym polega różnica między nimi a Samarytanami, którzy przyjęli Jezusa jako Zbawiciela, a także między nimi a Galilejczykami, którzy widząc znaki czynione przez Jezusa, uwierzyli w Niego. Władza udzielona Synowi przez Ojca. Polemika Jezusa z Jego przeciwnikami jest ściśle związana z cudem przy sadzawce oraz dyskusją na temat szabatu. Jezus obszernie udowadnia w niej, że jest Synem Boga, równym Ojcu. Rozwija

2341

JAN 5,1-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2342

Ojca. Wszystko bowiem, co On czyni, czyni również Syn. 20 Ojciec kocha Syna i ukazuje Mu wszystko, co sam czyni; ukaże Mu nawet większe dzieła od tych, aby wzbudzić wasz podziw. 21Ponieważ tak jak Ojciec wskrzesza umarłych i daje życie, tak też i Syn obdarza życiem tych, których chce. 22Ojciec bowiem nie osądza nikogo, lecz całą władzę sądzenia przekazał Synowi, 23aby wszyscy oddawali taką cześć Synowi, jaką oddają Ojcu. Kto nie czci Syna, ten nie czci także Ojca, który Go posłał. 24Uroczyście zapewniam was: Kto jest posłuszny mojej nauce i kto wierzy w Tego, który Mnie posłał, ma życie wieczne i nie będzie sądzony, lecz przeszedł ze śmierci do życia. 25Uroczyście zapewniam was: Nadchodzi godzina – a właściwie już jest – kiedy zmarli usłyszą wołanie Syna Bożegos. Ci, którzy Go usłyszą, będą żyli. 26 Podobnie jak Ojciec ma życie w sobie samym, tak też sprawił, że Syn ma je w sobie. 27Przekazał Mu również władzę sądzenia, gdyż jest On Synem Człowieczyms. 28Przestańcie się dziwić. Nadchodzi godzina, kiedy wszyscy, którzy spoczywają w grobach, usłyszą Jego wołanie 29i wyjdą z nich. Ci, którzy czynili dobro, zmartwychwstaną do życia, ci natomiast, którzy czynili zło, zmartwychwstaną na sąd. 30Ja nie mogę sam nic uczynić od siebie. Tak osądzam, jak słyszę od Ojca, i mój sąd jest sprawiedliwy, gdyż kieruję się wolą Tego, który Mnie posłał, a nie własną wolą. Świadectwo Ojca o Jezusie Gdybym sam o sobie dawał świadectwo, to świadectwo moje nie byłoby prawdziwe. 32Jest jednak ktoś inny, kto o Mnie świadczy, i wiem, że Jego świadectwo o Mnie jest prawdziwe. 33Wy posłaliście swoich przedstawicieli do Jana, a on zaświadczył zgodnie z prawdą. 34Ja zaś nie przyjmuję świadectwa ludzi i jeśli o tym mówię, to jedynie dla waszego zbawienia. 35Jan był jak płonąca i dająca światło lampa, wy zaś krótki czas chcieliście cieszyć się tym promieniejącym światłem. 36Lecz posiadane przeze Mnie świadectwo jest mocniejsze niż Janowe. Czyny bowiem, które Ojciec przekazał Mi do spełnienia – one właśnie świadczą o tym, że Ojciec Mnie posłał. 37Także sam Ojciec, który Mnie posłał, dał o Mnie świadectwo. Wy jednak ani nie usłyszeliście Jego głosu, ani 31

wiele aspektów tej prawdy, lecz głównym przedmiotem Jego wywodu jest działanie Ojca i Syna (w. 17 i ww. 19-21). Boże działanie polega na wskrzeszaniu umarłych i sprawowaniu sądu. Tylko Bóg jest w stanie przywracać do życia (np. 2Krl 5,7; Ne 9,6; Ps 71,20; Rz 4,17; 8,11; 1Kor 15,22; 1P 3,18). W czwartej Ewangelii życie daje Jezus, a właściwie Jego słowo (J 6,63). Opis sądu sprawowanego przez Boga pokazuje, kim Jezus jest względem Ojca. Występuje On jako ten, któremu Bóg przekazał swoją władzę sądowniczą (J 5,22.27; 8,16). Ojciec i Syn mają równą chwałę (w. 23) oraz w jednakowy sposób posiadają życie w sobie (w. 26). Świadectwo Ojca o Jezusie. Jezus po przedstawieniu, kim jest, wskazuje, na jakim autorytecie opiera się to, co sam mówi o sobie. Najpierw zwraca więc uwagę, że świadectwo Jana Chrzciciela nie jest wystarczające. Uznaje jego prawdziwość, ale podkreśla, że żaden autorytet ludzki nie jest dostatecznym gwarantem tego, co ma do objawienia. Prawda, którą Jezus przekazuje, dotyczy bowiem samego Boga i jedynie On może wiarygodnie wypowiedzieć się w tej kwestii.

JAN 5,20-37

2342

Dn 12,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

też nie zobaczyliście Jego postaci. 38Jesteście również pozbawieni Jego nauki, ponieważ nie wierzycie Temu, którego On posłał. 39Zgłębiacie Pisma, gdyż uważacie, że dzięki nim będziecie mieć życie wieczne. One właśnie świadczą o Mnie. 40 Mimo to nie chcecie zbliżyć się do Mnie, aby mieć życie. Źródło i skutki niewiary ludzi Ja nie przyjmuję chwały od ludzi. 42Znam was i wiem, że nie ma w was miłości Bogaa. 43Przyszedłem w imieniu mego Ojca, a nie przyjmujecie Mnie. Przyjmiecie natomiast każdego innego, jeśli wystąpi we własnym imieniu. 44Jakże wy możecie stać się wierzącymi, skoro zabiegacie o wzajemne uznanie, a nie szukacie go u jedynego Boga? 45Nie sądźcie, że Ja będę was oskarżał przed Ojcem. Waszym oskarżycielem będzie Mojżesz, w którym wy pokładacie nadzieję. 46Gdybyście wierzyli Mojżeszowi, uwierzylibyście także i Mnie. On przecież pisał o Mnie. 47Jeśli zaś nie wierzycie jego pismom, jak uwierzycie mojemu nauczaniu?”. 41

Pwt 31,26n Pwt 18,15

Mt 14,13-21; Mk 6,34-44; Łk 8,12-17

Page 2343

a) miłości Boga – zwrot ten może oznaczać miłość Boga do ludzi (1J 4,9) oraz miłość ludzi do Boga (1J 2,5; 3,17 i 5,3). b) Takie wyjaśnienie mogło mieć sens tylko dla nieżydowskich czytelników. c) Filip – u synoptyków apostoł ten pojawia się tylko w spisach Dwunastu (Mt 10,3; Mk 3,18; Łk 6,14). U Jana natomiast opisane jest jego powołanie (J 1,43-46.48), udział w cudzie rozmnożenia chlebów (J 6,5.7), pośrednictwo w kontakcie Greków z Jezusem (J 12,21.22) i jego rozmowa z Jezusem na temat widzenia Ojca (J 14,8.9). d) wystawić go na próbę – Jezus poddaje próbie swojego ucznia. Zadaje mu pytanie, choć sam zna odpowiedź. Nie ujawnia więc swojej boskiej wiedzy, ale ją skrywa nawet przed uczniami. e) dwieście denarów – to znaczna suma (wybita z 0,77 kg srebra), która mogła wystarczyć na całodzienne utrzymanie kilkuset rodzin. Nie wiadomo, jaką ilość chleba można było wówczas kupić za taką sumę.

Cudowne nakarmienie wielkiej rzeszy ludzi 1 Po tym wszystkim Jezuss udał się na drugą stronę Jeziora Galilejskiego, zwanego także Tyberiadzkim. 2A szedł za Nim wielki tłum ludzi, gdyż widziano znaki, których dokonywał, uzdrawiając chorych. 3Jezus wszedł na górę i usiadł tam ze swoimi uczniami. 4Zbliżało się właśnie żydowskie święto Paschyb. 5Gdy Jezus popatrzył dookoła i zobaczył, że przybywa do Niego wielka rzesza ludzi, zapytał Filipac: „Gdzie możemy kupić tyle chleba, aby ich nakarmić?”. 6Powiedział to, aby wystawić go na próbęd, ponieważ wiedział, co ma zrobić. 7Filip Mu odrzekł: „Chleba za dwieście denarówe nie wystarczy, aby każdemu dać tylko kawałek”. 8Wtedy odezwał się jeden z jego uczniów, Andrzej, brat Szymona Piotra: 9„Jest tutaj chłopiec, który ma pięć jęczmiennych chlebów i dwie ryby; ale cóż to jest dla tak wielu?”. 10Jezus

6

Jezus objawia niewidzialnego Boga (J 1,18), którego tylko On widział (J 5,19). Dzieła Jezusa objawiają Boga Oj ca, ale jednocześnie świadczą, że Jezus jest równy Bogu i że Bóg Go posłał. Dzieła Jezusa odsłaniają też plan Ojca. To Bóg zlecił Mu je do wykonania (w. 36). Świadectwo Ojca polega na tym, że utożsamia się z działaniami Syna. Boży plan staje się czytelny dzięki Pismom. Zgadzając się, że wiara Pismom daje życie wieczne, Jezus potwierdza ich pochodzenie od Boga (w. 39). Wprowadza jednak istotny element warunkujący moc Pism. Muszą one być interpretowane z odniesieniem do Jego osoby, gdyż życie wieczne dają nie Pisma jako takie, ale Jezus, do którego prowadzą. Źródło i skutki niewiary ludzi. Niewiara Żydów z Judei wynika z tego, że nie mają w sobie miłości Boga (w. 42) i szukają wzajemnego uznania (w. 44). Ponowne wspomnienie Mojżesza i jego wypowiedzi na temat Jezusa (w. 46) jest raczej ogólnym nawiązaniem do Prawa, a nie do konkretnych tekstów. Można jednak wskazać na miejsca, które stanowią uzasadnienie takiej wypowiedzi Jezusa (np. Rdz 49,10; Lb 24,17; Pwt 18,18). Pisma i autorytet Mojżesza są ze sobą utożsamione. Na tej podstawie można twierdzić, że Pisma to Prawo Mojżeszowe. Fragment ten wskazuje na przeświadczenie Jana Ewangelisty, że judaizm w swej czystej formie może stanowić podstawę do wiary w Jezusa. Cudowne nakarmienie wielkiej rzeszy ludzi. Rozmnożenie przez Jezusa pięciu chlebów określone jest przez ewangelistę jako znak (w. 14). Celem tego znaku ma być narodzenie się wiary w uczestnikach tego wydarzenia (J 6,26n). Rozmowa Jezusa z uczniami, Filipem i Andrzejem, pokazuje z jednej strony, jak trudna jest sytuacja, a z drugiej – że Jezus ma gotowe rozwiązanie, które zna, i jest pewien, że je zrealizuje (w. 6). Znak ten ukazuje więc, kim jest Jezus:

2343

JAN 5,38 — 6,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) odmówił modlitwę dziękczynną – każdy pobożny Żyd na początku posiłku odmawiał modlitwę, w której dziękował Bogu za dar chleba. Jezus odmawia ją przed rozmnożeniem chleba oraz przed ustanowieniem Eucharystii (Mt 26,27; Mk 14,23; Łk 22,17.19). Od tego dziękczynienia (gr. eucharisteo) wziął nazwę cały obrzęd Eucharystii. b) Kafarnaum – zob. J 4,46+. c) Jest to odległość od 4,6 km do 5,5 km.

9/4/08

8:19 AM

Page 2344

polecił im: „Każcie ludziom usiąść”. W miejscu tym rosło dużo trawy. Usiedli więc, a liczba samych mężczyzn wynosiła około pięciu tysięcy. 11Jezus natomiast wziął chleby, odmówił modlitwę dziękczynnąa, a następnie przekazał je siedzącym. Podobnie postąpił z rybami; dał im tyle, ile tylko chcieli. 12Kiedy zaś nasycili się, powiedział uczniom: „Zbierzcie pozostałe resztki, aby nic się nie zmarnowało”. 13Zebrali więc okruchy z pięciu chlebów jęczmiennych i napełnili dwanaście koszy tym, co pozostało po spożywających. 14Ludzie, którzy widzieli dokonany przez Jezusa znak, zaczęli mówić: „On rzeczywiście jest tym prorokiems, który miał przyjść na świat”. 15Jezus, wiedząc, że ludzie mają zamiar Go pochwycić i ustanowić królem, oddalił się i sam udał się znowu na górę. Jezus na jeziorze Z nadejściem wieczoru uczniowie Jezusas zeszli nad brzeg jeziora, 17wsiedli do łodzi i popłynęli do Kafarnaumb, na drugą stronę jeziora. Zapadł zmrok, a Jezus jeszcze do nich nie dotarł. 18Tymczasem jezioro burzyło się z powodu gwałtownie wiejącego wiatru. 19Gdy, wiosłując, przepłynęli około dwudziestu pięciu lub trzydziestu stadiówc, dostrzegli idącego po jeziorze Jezusa, który zbliżył się do łodzi. I ogarnął ich lęk. 20Lecz On odezwał się do nich: „To Ja jestem. Nie bójcie się!”. 21Chcieli Go zabrać do łodzi, ale łódź natychmiast znalazła się przy brzegu, do którego zmierzali. 16

Jezus chlebem dającym życie 22 Nazajutrz ludzie, którzy pozostali po drugiej stronie jeziora, spostrzegli, że była tam tylko jedna łódź. Widzieli też, Bogiem, którego wiedza i moc przekraczają ludzkie ograniczenia. Modlitwa dziękczynna nad chlebami jest zasadniczą czynnością, przez którą Jezus dokonuje cudu. Modlitwa przed posiłkiem, wyrażająca wdzięczność Bogu Stwórcy za dary, jakimi karmi ludzi, jest typowym zachowaniem religijnego Żyda. Nie jest to gest nadzwyczajny. Zaskakujące są efekty tej modlitwy, bo na skutek jej wysłuchania Jezus daje chleb zgłodniałym tłumom. Występuje więc w roli, jaka według Starego Przymierza była właściwa Bogu (Ps 132,15). W opisie tym uczniowie nakazują usiąść ludziom na trawie i zbierają resztki jedzenia. Nie oni jednak, ale sam Jezus rozdaje żywność zgłodniałemu tłumowi (w. 11). Podkreśla to związek, jaki istnieje między rozdawanym chlebem a osobą Jezusa. Ten znak ukazuje wyraźnie, kim jest Jezus. Jako prorok Jezus miałby zostać ogłoszony królem. Jest to kolejna aluzja do prorockiego nurtu mesjanizmu będąca odwołaniem do Mojżesza (Pwt 18,15-18). W czasach Jezusa Mojżeszowi przypisywano bowiem tytuł króla ze względu na jego przywódczą rolę. Jezus na jeziorze. Ukazanie się Jezusa uczniom na jeziorze ma miejsce po zapadnięciu zmroku i przy wzburzonych wodach jeziora. Tym bardziej zaskakuje, że uczniowie nie bali się, iż ich przeprawa przez Jezioro Tyberiadzkie może skończyć się katastrofą. Jako źródło lęku wspomniane jest dopiero ukazanie się Jezusa kroczącego po falach (w. 19). Słowa Nauczyciela Ja jestem są wieloznaczne. Można je interpretować albo jako zwyczajny sposób poinformowania o tożsamości osoby trudnej do rozpoznania w mroku, albo też szukać w nich aluzji do imienia Boga (Wj 3,14), które Jezus stosuje do samego siebie. Dwuznaczność ta wydaje się zamierzona przez ewangelistę, aby skłonić czytelnika do refleksji nad tym, kim jest Jezus. Uczniowie nie do końca zrozumieli treść tego, co widzieli. Proponując Jezusowi zabranie Go do łodzi, dają dowód, że w dalszym ciągu mierzą Jego moc zwykłą ludzką miarą. Uczniowie przeprawiali się z jednego brzegu jeziora na drugi. Wymiary tego akwenu (21 km z północy na południe i 12 km ze wschodu na zachód) wskazują, że w momencie spotkania łódź była co najwyżej w połowie drogi (w. 19). Nagłe przybicie do brzegu było kolejnym znakiem, przez który Jezus chciał pokazać uczniom, kim jest. Ten motyw spotykamy wyłącznie u Jana. Jezus chlebem dającym życie. Zniknięcie Jezusa i Jego niewytłumaczalne pojawienie się w gronie uczniów w okolicach Kafar naum wzbudziło większe zainteresowanie wśród tłumów niż wśród samych uczniów. Jezus jednak zarzuca

JAN 6,11-22

2344

Mt 14,22n; Mk 6,45-52

Mt 14,27

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Wj 16,4.13nn; Ps 78,24

9/4/08

8:19 AM

że Jezuss nie wszedł do łodzi z uczniami, lecz że odpłynęli sami. 23Tymczasem z Tyberiady przybyły inne łodzie w pobliże miejsca, gdzie spożyto chleb, nad którym Pans odmówił modlitwę dziękczynną. 24Gdy więc ludzie zauważyli, że nie ma tam Jezusa ani Jego uczniów, wsiedli do łodzi i popłynęli do Kafarnauma w poszukiwaniu Jezusa. 25A gdy Go odnaleźli na przeciwległym brzegu, zapytali: „Rabbi, kiedy tu przybyłeś?”. 26 Jezus im odpowiedział: „Uroczyście zapewniam wasb: Szukacie Mnie nie dlatego, że zobaczyliście znaki, lecz dlatego, że najedliście się chleba do syta. 27Zabiegajcie nie o taki pokarm, który ulega zniszczeniu, lecz o ten, który przetrwa na życie wieczne, a który da wam Syn Człowieczyc. Na Nim bowiem Bóg Ojciec wycisnął swoją pieczęćd”. 28Zapytali Go więc: „Co mamy czynić, abyśmy wykonywali dzieła Boże?”. 29 Wtedy Jezus oświadczył im: „Na tym właśnie polega dzieło Boże, abyście uwierzyli w Tego, którego On posłał”. 30Oni jednak zapytali: „Jaki znak uczynisz, abyśmy go zobaczyli i mogli Ci uwierzyć? Czego dokonasz? 31Nasi przodkowie karmili się na pustyni manną, jak napisano: Dał im do spożycia chleb z nieba”. 32Jezus im odrzekł: „Uroczyście zapewniam was: To nie Mojżesz dał wam chleb z nieba. Prawdziwy chleb z nieba daje wam mój Ojciec. 33Bożym chlebem jest Ten, kto zstępuje z nieba i daje światu życiee”. 34Poprosili Go więc: „Panie, dawaj nam stale tego chleba”. 35Jezus oznajmił im wówczas: „To Ja jestem chlebem życia. Dlatego ten, kto przychodzi do Mnie, nie będzie już głodny. I ten, kto we Mnie wierzy, nie będzie już nigdy odczuwał pragnienia. 36Powiedziałem wam jednak: Zobaczyliście Mnie, a mimo to nie wierzycie. 37 Wszyscy, których powierza Mi Ojciec, przyjdą do Mnie i nikogo z nich nie odrzucę, 38gdyż nie zstąpiłem z nieba, aby spełniać swoją wolę, lecz wolę Tego, który Mnie posłał. 39Wolą zaś Tego, który Mnie posłał, jest to, abym z powierzonych Mi ludzi nie tylko nikogo nie stracił, lecz wzbudził ich do życia

Page 2345

a) Kafarnaum – zob. J 4,46+. b) Uroczyście… was – zob. J 1,51+. c) Syn Człowieczy – Jezus kilkakrotnie stosuje wobec siebie ten tytuł (J 1,51; 3,31n; 5,27). W J 5,27 ukazany jest bardzo silny związek między Synem Człowieczym a Bogiem, ale dopiero tu wraz z tym tytułem pojawia się określenie Boga jako Ojca. d) pieczęć – w J 3,33 jest mowa o tym, że człowiek, wierząc, potwierdza prawdomówność Boga. Tutaj to Bóg Ojciec potwierdza prawdomówność objawienia Syna. Obraz wyciskania pieczęci wiąże się z używaniem jej do potwierdzania autentyczności korespondencji. e) światu życie – chodzi tu o życie ludzi, którym Jezus zapewnia zbawienie i życie wieczne.

szukającym Go, że nie wierzą w znaki (w. 26). Chce im uświadomić, że o wierze nie decyduje stwierdzenie, iż zaszło coś nadzwyczajnego, lecz zrozumienie, co przez znak zostaje objawione. Takiej wiary zabrakło jednak uczestnikom wydarzeń po drugiej stronie Jeziora Tyberiadzkiego. Tłum szukał Jezusa, aby zaspokoić fizyczny głód. Nie jest to więc postawa wiary. Jezus celowo schodzi do poziomu swoich rozmówców, ponieważ nie chce zerwać z nimi dialogu pozwalającego na objawienie siebie. Pierwsza rozmowa Jezusa z poszukującym Go tłumem (ww. 28-40) zaczyna się w sposób, który pozwalałby oczekiwać jej pozytywnego rozwoju. Rozmówcy wydają się bowiem dobrze usposobieni do pełnienia dzieł Boga, a więc Jego zbawczego planu objawienia ludziom swojej chwały (J 9,3). Według Jezusa dziełem Boga jest przyjęcie Go z wiarą (w. 29). Rozmówcy Jezusa domagają się jednak uczynienia przez Niego znaku, od którego uzależniają swoją wiarę (Mt 27,42; Mk 15,32; Łk 23,37). Domaganie się znaku świadczy o tym, że deklarowana przez nich chęć uwierzenia jest pozorna. Rozmnożenie przez Jezusa chleba jest porównywalne z tym, co uczynił Bóg, kiedy dał Izraelitom mannę na pustyni. Zestawienie Jezusa z Mojżeszem ma uwiarygodnić Jego misję, pokazując, że jest posłany przez Boga i obdarzony szczególną mocą. Rozmówcy Jezusa już nie pamiętają niezwykłego wydarzenia, którego byli świadkami. Proszą Go o coś, co właśnie otrzymali. Ich prośba o chleb (w. 34) przypomina prośbę Samarytanki o wodę życia (J 4,15). Tu jednak Jezus od razu utożsamia się ze zstępującym z nieba chlebem. Właśnie „zstępowanie z nieba” manny (w. 31) i Syna Człowieczego (J 3,13) pozwala Jezusowi na nazwanie siebie chlebem (w. 35). Misją Jezusa jest dokonanie zbawienia opisanego jako wskrzeszenie do życia (ww. 39.40.44) albo udzielenie życia wiecznego (ww. 27.40.47.54). Drugi etap rozmowy (ww. 41-51) rozpoczyna się od zarzutów, które są reakcją słuchaczy na nauczanie Jezusa. Negatywny odzew wywołało Jezusowe przedstawienie swojego

2345

JAN 6,23-39

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zob. J 6,33+. b) Kto spożywa – użyty tu czasownik grecki rzadko jest stosowany w NT (Mt 24,38; J 6,54.56.57.58; 13,18) i ma mocniejsze znaczenie niż zwykłe „jeść”. Oznacza gryzienie, szarpanie zębami lub rozłupywanie np. orzechów. Spożywanie ciała Jezusa buduje wspólnotę z Nim. Wspólne spożywanie chleba i zasiadanie do stołu nie musi powodować takich skutków. c) Jest to wyraźne nawiązanie do słów ustanowienia Eucharystii. Ponieważ wydarzenie to nie jest osobno opisane w Ewangelii według św. Jana, można sądzić, że właśnie tutaj ukazany został teologiczny sens sakramentu Eucharystii. d) w synagodze – choć w J 18,20 Jezus mówi: Zawsze nauczałem w synagodze, to wprost jest o tym mowa tylko w tym miejscu. Nawet na początku epizodu (w. 25) nie ma wzmianki o tym, że Jezus wszedł do synagogi i tam nauczał. Autor musiał zakładać, że czytelnicy znają z Ewangelii synoptycznych (Mt, Mk, Łk) sposób działania Jezusa, polegający na przemawianiu w synagogach. Synagoga – zob. Słownik.

9/4/08

8:19 AM

Page 2346

w dniu ostatecznym. 40Taka jest bowiem wola mego Ojca, aby każdy, kto widzi Syna i wierzy w Niego, miał życie wieczne oraz abym go wskrzesił w dniu ostatecznym”. 41Żydzi jednak oburzali się na Niego, że powiedział: „Ja jestem chlebem, który zstąpił z nieba”. 42I pytali: „Czy to nie jest Jezus, syn Józefa? Czyż nie znamy Jego ojca i matki? Jakim więc prawem mówi teraz: «Zstąpiłem z nieba»?”. 43Wtedy Jezus im odparł: „Przestańcie się oburzać między sobą! 44Nikt nie może przyjść do Mnie, jeśli go nie przyciągnie mój Ojciec, który Mnie posłał, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. 45Przecież Prorocys zapisali: Wszyscy będą uczniami Boga. Każdy, kto posłuchał Ojca i przyjął Jego naukę, przychodzi do Mnie. 46I nie dlatego, że zobaczył Ojca. Ojca bowiem zobaczył tylko Ten, kto pochodzi od Boga. 47Uroczyście zapewniam was: Ten, kto wierzy, ma życie wieczne. 48Ja jestem chlebem życia. 49Wasi przodkowie jedli na pustyni mannę, ale pomarli. 50To jest natomiast chleb, który zstępuje z nieba, aby każdy, kto go spożyje, nie zaznał śmierci. 51Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Ktokolwiek będzie spożywał ten chleb, będzie żył na wieki. Chlebem, który Ja dam, jest moje ciało za życie świataa”. 52Wtedy Żydzi zaczęli się sprzeczać między sobą, pytając: „Jak On może nam dać swoje ciałos do jedzenia?”. 53Jezus więc oświadczył: „Uroczyście zapewniam was: Jeśli nie będziecie spożywali ciała Syna Człowieczegos i pili Jego krwi, nie będziecie mieli życia w sobie. 54Kto spożywab moje ciało i pije moją krew, ma życie wieczne a Ja wskrzeszę go w dniu ostatecznym. 55Bo moje ciało naprawdę jest pokarmem, a moja krew naprawdę jest napojem. 56Kto spożywa moje ciało i pije moją krew, pozostaje we Mnie, a Ja w nimc. 57Podobnie jak Mnie posłał Ojciec, który żyje, i jak Ja żyję dzięki Ojcu, tak również ten, kto Mnie spożywa, będzie żył dzięki Mnie. 58To jest właśnie chleb, który zstąpił z nieba; inny od tego, jaki jedli przodkowie i pomarli. Kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki”. 59O tym mówił Jezus w synagodzed, gdy nauczał w Kafarnaum.

ciała jako chleba. Jednak powodem oburzenia słuchaczy jest nie tyle Jego utożsamienie się z chlebem, co raczej przypisywanie sobie przez Jezusa pochodzenia z nieba (w. 42). Aby dowieść swojej prawdomówności, Jezus prowadzoną przez siebie działalność publiczną oraz obietnicę życia wiecznego łączy ściśle z działaniem Ojca. Nawiązanie do Iz 54,13 ma ukazać nauczycielską działalność Jezusa jako wypełnianie obietnicy zbawczej, danej przez Boga ludowi już w Starym Przymierzu. Dostęp do Ojca uzyskuje się tylko przez Jezusa, który jest jedynym pośrednikiem (w. 46). Jezus – Wcielone Słowo (J 1,18) realizuje swoją misję poprzez nauczanie nawiązujące do dzieła dokonanego przez Boga za pośrednictwem Mojżesza (Wj 16,8.14n). Dzieło Jezusa jest większe niż to, którego dokonał Mojżesz, bo chleb dany przez Niego nie tylko syci głód, ale też daje życie wieczne (ww. 49n). Utożsamienie nowej manny z nieba z ciałem Jezusa kończy tę część dialogu i stanowi punkt wyjścia do dalszej dyskusji. Ostatnia część rozmowy Jezusa o chlebie żywym (ww. 52-59) ma charakter podsumowania wątków mówiących o ciele i krwi, które żywią wierzących w Jezusa, o darze życia wiecznego pochodzącym od Ojca i przekazywanym przez Jezusa, o posłaniu Jezusa przez Ojca, o wyższości chleba życia nad manną. Jezus nie udziela jednak odpowiedzi na zasadnicze pytanie nurtujące jego słuchaczy: „W jaki sposób da On swoje ciało i krew na pożywienie?”. Można to zrozumieć dopiero wtedy, kiedy przyjmie się, że czasowniki „jeść” czy „spożywać” użyte są tutaj w sensie przenośnym. To spożywanie daje życie wieczne (w. 58), podobnie jak wiara (w. 47). Treścią wiary jest ciało i krew, czyli człowieczeństwo Jezusa oraz przyjęcie posłannictwa Jezusa, czyli uznanie, że przyszedł On od Boga.

JAN 6,40-59

2346

Mt 13,55; Mk 6,3; Łk 4,22

Iz 54,13; Jr 31,33n

Mt 26,26-28; Mk 14,22-24; Łk 22,19n; 1Kor 11,23-26

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 1,24; Łk 4,34

9/4/08

8:19 AM

Doniosłość nauczania Jezusa 60 Wielu z grona Jego uczniów, którzy to usłyszeli, twierdziło: „Ta nauka jest trudna do przyjęcia. Któż może tego słuchać?”. 61Jezuss świadom, że Jego uczniowie oburzają się na to, co mówił, zwrócił się do nich: „Tak was to gorszy? 62A co będzie, gdy zobaczycie Syna Człowieczegos wstępującego tam, gdzie był poprzednio? 63To Duchs daje życie – ciałos nie przydaje się na nic. Słowa, które wam powiedziałem, są właśnie Duchem i życiem. 64Wśród was są jednak tacy, którzy nie wierzą”. Jezus bowiem od początku wiedział o tych, którzy nie wierzyli, oraz o tym, który miał Go zdradzić. 65I dodał: „Dlatego właśnie powiedziałem wam: Nikt nie może przyjść do Mnie, jeśli Ojciec mu tego nie da”. 66Odtąd wielu Jego uczniów wycofało się i już więcej z Nim nie chodziło. 67Jezus zapytał Dwunastu: „Czy i wy chcecie odejść?”. 68 Na to odparł Szymon Piotr: „Panie, do kogo mielibyśmy pójść? Przecież Ty masz słowa życia wiecznego. 69A my uwierzyliśmy i przekonaliśmy się, że Ty jesteś Świętym Bogaa”. 70 Wtedy Jezus im oznajmił: „Czyż nie wybrałem was Dwunastub? Jednak jeden z was jest diabłems”. 71Powiedział to zaś o Judaszuc, synu Szymona Iskarioty, który miał Go zdradzić, mimo iż był jednym z Dwunastu.

Page 2347

a) Świętym Boga – Piotr tymi słowami wyznaje, że Jezus jest szczególnym reprezentantem Boga na ziemi, Bożym człowiekiem, a nawet Synem Bożym. b) Dwunastu – w czwartej Ewangelii nie ma opisu powołania Dwunastu jako zamkniętego grona (Mt 10,1nn; Mk 3,14nn; Łk 6,13nn). Jednak tak rozumiane kolegium Dwunastu pojawia się w J 6,67. 70.71; 20,24. c) Jest to pierwsza wzmianka o Judaszu, któremu Jan poświęca stosunkowo dużo uwagi (J 12,4nn; 13,2; 13,26-30; 14,22; 18,2-5). Judasz symbolizuje postawę niewiary i niewierności. d) Święto Namiotów – obchodzone jest od 15 do 22 dnia miesiąca Tiszri, czyli pod koniec września lub w październiku. Początkowo trwało ono siedem, a potem osiem dni. Łączy ono w sobie odniesienia do wędrówki przez pustynię (budowa szałasów z gałęzi) i dziękczynienie za plony ziemi. Było to więc święto bardzo radosne. e) bracia – chodzi tutaj o krewnych Jezusa (ww. 5.10). W innych miejscach słowo to odnosi się także do uczniów (J 20,17; 21,23; por. J 2,12).

Niewiara krewnych Jezusa 1 Po tych wydarzeniach Jezuss wędrował po Galileis. Nie chciał bowiem iść do Judeis, gdyż Żydzi usiłowali Go za2 bić. A zbliżało się żydowskie Święto Namiotówd. 3Powiedzieli więc do Jezusa Jego braciae: „Odejdź stąd i idź do Judei, aby również Twoi uczniowie mogli zobaczyć czyny, których dokonujesz. 4Nikt bowiem nie działa niczego w ukryciu, jeśli

7

Kpł 23,34

Doniosłość nauczania Jezusa. Jezus wie, że ukazując relację równości między sobą a Ojcem, stwarza poważną trudność Żydom wyznającym wiarę w jedynego Boga. Dlatego wyjaśnienia dane uczniom (ww. 60-66), będące odpowiedzią na ich wątpliwości, koncentrują się na umocnieniu wiary w pochodzenie Jezusa „z wysoka” oraz w to, że Jego misja została Mu przekazana przez Ojca. Prawda ta rozwijana jest w czwartej Ewangelii stopniowo. Najpierw Jezus oświadcza, że zstępujący i wstępujący aniołowie będą dowodem prawdziwości Jego Boskiej natury (J 1,51). Potem zapowiada własne wstąpienie do nieba, będące konsekwencją zstąpienia na ziemię (J 3,13). W końcu mówi o ostatecznej próbie wiary – momencie swojego wstąpienia do nieba (w. 62). Tylko Duch, utożsamiony z Jego słowami (w. 63), jest sprawcą życia, czyli wiary. Źródłem wiary nie jest jednak działalność Jezusa – Syna Człowieczego, lecz inicjatywa Ojca. Wiara jest więc wynikiem wspólnego działania Ojca, Syna i Ducha, na które człowiek wierzący się otwiera. Dzieła zbawienia dokonują więc Ojciec, Syn i Duch, którzy są ze sobą w jedności. Dialog na temat relacji Jezus – uczniowie (ww. 67-71) rozpoczyna się od pytania, które zmusza ich do wyboru pomiędzy wiarą w Jezusa a odejściem, czyli zerwaniem z Nim więzi. Dokonany w takim momencie wybór nie jest jednak definitywny i może się jeszcze zmienić (1J 3,2). Niewiara krewnych Jezusa. Wszystko, co Jezus czynił, zwłaszcza Jego działania o charakterze znaków, działo się w obecności uczniów. Naleganie krewnych Jezusa, by działał jawnie, nie odnosi się więc do samego działania, ale do ukrytego sensu owych znaków. Taka ocena postępowania Jezusa związana jest z brakiem wiary (J 2,18; 6,30). Także krewni Jezusa nie wierzą w Niego, choć są świadomi dokonywanych przez Niego znaków. Odpowiedź w w. 6 jest osnuta wokół pojęcia czasu, jaki Bóg wyznaczył na ujawnienie się Jezusa przed światem. Otóż ten czas jeszcze nie nadszedł i dlatego Jezus działa, nie ujawniając do końca, kim jest. Obecny w tym fragmencie temat nienawiści wobec Jezusa (w. 1), rozwinięty jest następnie w J 15,18-25 i dopełniony w J 17,14. O ile w J 15,25 mowa jest o nienawiści bez powodu, to w J 3,20 przytacza się zasadę, że ludzie dopuszczający się złych czynów nienawidzą światłości

2347

JAN 6,60 — 7,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) W ustach Żydów miał to być zarzut, jednak w świetle J 6,45 i zacytowanego tam fragmentu Iz 54,13 wiedza Jezusa pochodząca bezpośrednio od Boga (w. 16) potwierdza prawdziwość Jego misji. b) jednego czynu – Jezus nawiązuje do uzdrowienia opisanego w J 5,1-18. Był to jedyny cud, którego wcześniej dokonał w Jerozolimie.

9/4/08

8:19 AM

Page 2348

stara się być jawnym. Jeśli więc czynisz takie rzeczy, to ujawnij się światu”. 5Jego bracia bowiem nie wierzyli w Niego. 6Jezus im odpowiedział: „Mój czas jeszcze nie nadszedł, podczas gdy dla was każdy czas jest odpowiedni. 7Was świat nie może nienawidzić – Mnie zaś nienawidzi, gdyż Ja poświadczam, że jego dzieła są złe. 8To wy udajcie się na święto. Ja nie pójdę na to święto, ponieważ mój czas jeszcze się nie wypełnił”. 9Po tej wypowiedzi pozostał w Galilei. Jezus na Święcie Namiotów Gdy Jego bracias poszli na święto, poszedł na nie także i On; jednak nie jawnie, lecz potajemnie. 11Podczas święta Żydzi poszukiwali Go, rozpytując się: „Gdzież On jest?”. 12 Także wśród tłumów powstało z Jego powodu wielkie zamieszanie: jedni twierdzili, że jest dobry, inni natomiast, że nie, lecz zwodzi lud. 13Jednak z obawy przed Żydami nikt nie odważył się mówić o Nim jawnie. 14W połowie święta Jezuss poszedł do świątynis i nauczał. 15Zdumieni Żydzi pytali: „Skąd On tak dobrze zna Pisma, skoro się nie uczył?a”. 16Jezus im odpowiedział: „Moja nauka nie jest moja, lecz pochodzi od Tego, który Mnie posłał. 17Jeśli ktoś chce spełniać Jego wolę, przekona się, czy ta nauka pochodzi od Boga, czy też nauczam sam od siebie. 18Kto przemawia od siebie, szuka własnej chwały, ten zaś, kto szuka chwały Tego, który go posłał, okazuje się wiarygodny i nie ma w nim nieuczciwości. 19Czy to nie Mojżesz dał wam Prawos? A mimo to nikt z was nie przestrzega tego Prawa. Dlaczego usiłujecie Mnie zabić?”. 20 Wtedy tłum zaczął krzyczeć: „Jesteś opętanys przez demonas! Kto usiłuje Cię zabić?”. 21Na co Jezus odparł: „Dokonałem jednego czynub, a was wszystkich to dziwi. 22Przecież to Mojżesz dał wam obrzezanies – a nie pochodzi ono od niego, lecz od praojców – i w szabats dokonujecie obrzezania człowieka. 23Jeśli więc dokonuje się obrzezania kogoś w szabat, 10

(J 1,4; 8,12; 12,46). Jezus pełni dobre czyny, które są wolą Ojca i wskazują na Jego bóstwo, a mimo to jest nienawidzony (J 15,24). Nienawiść do Jezusa jest formą sądu, jakiego świat dokonuje nad swoimi dziełami. Ten sąd nie może przyjść przed wyznaczonym czasem, dlatego Jezus nie może ukazać się jeszcze światu. Jezus na Święcie Namiotów. Tłem wydarzeń jest Jerozolima podczas Święta Namiotów. Jezus uczestniczy w obchodach świątecznych najpierw potajemnie (w. 10), a następnie prowadzi działalność nauczycielską (w. 14). Czas niejawnego pobytu Jezusa w Jerozolimie nie jest wolny od dyskusji o Nim jako Nauczycielu z Galilei i o wydarzeniach z Nim związanych. Rozmowy o Jezusie, kontrowersyjne oceny Jego działania, a także zainteresowanie miejscem Jego pobytu wskazują, że Jezus stał się osobą publiczną. Zaważył na tym poprzedni pobyt w Jerozolimie, uzdrowienie paralityka i dyskusja o szabacie (J 5,1-18). Rozmówcy Jezusa wypierają się zamiarów zabicia Go (w. 20; por. J 5,18). Jednocześnie zarzucają Mu, że jest opętany. Oskarżenia takie pojawiają się jeszcze w J 8,48.52; 10,20 (Mk 3,20-22). Związane są one z zarzutami o bluźnierstwo, którym według Żydów było czynienie się przez Jezusa równym Bogu, a także stwierdzenie, że istniał odwiecznie. Również teraz Jezus zestawia swoją chwałę z chwałą Boga, przez co naraża się na zarzut bluźnierstwa. Oskarżenia o bluźnierstwo i zwodzenie ludu miały nie tylko zdyskredytować Jezusa, ale także usprawiedliwić prześladowanie Go (Kpł 24,16; Pwt 13,6). Wbrew składanym zapewnieniom dyskutujący z Jezusem dążą do spowodowania Jego śmierci. Przedstawiają Mu bowiem zarzuty, których dowiedzenie zakończyłoby się wyrokiem śmierci. W Ewangelii według św. Jana bardzo ważną postacią jest Mojżesz. Jako dawca Prawa (w. 19) i obrzezania (w. 22) reprezentuje on plan zbawczy, który Jezus zastępuje nowym i doskonalszym (J 1,17). Jezus broni się jednak nie przez podważanie autorytetu Mojżesza, lecz odwołując się do argumentu z Prawa.

JAN 7,5-23

2348

Mt 13,54; Łk 2,47

Kpł 12,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

aby nie naruszyća Prawa Mojżeszowego, to dlaczego oburzacie się na Mnie, że w szabat uzdrowiłem całego człowieka? 24 Nie osądzajcie według pozorów, lecz wydawajcie sprawiedliwy wyrok”. Dyskusje na temat godności Jezusa 25 Niektórzy mieszkańcy Jerozolimy zastanawiali się: „Czy nie jest On tym, którego usiłują zabić? 26Tymczasem naucza całkiem jawnie i nikt Mu się nie sprzeciwia. Może przywódcyb rzeczywiście uznali, że jest Chrystusems? 27Wiemy jednak, skąd On pochodzi. Gdy natomiast przyjdzie Chrystus, nikt nie będzie wiedział, skąd pochodzic”. 28Jezus zaś, nauczając, wołał z mocą w świątynis: „Wprawdzie znacie Mnie i wiecie, skąd pochodzę. Nie przyszedłem jednak od samego siebie, ale wiarygodny jest Ten, który Mnie posłał, a którego wy nie znacie. 29Ja Go znam, gdyż od Niego pochodzę – to On Mnie posłał”. 30 Próbowano Go więc uwięzić. Nikt Go jednak nie pojmał, ponieważ nie nadeszła jeszcze Jego godzina. 31Wielu z tłumu uwierzyło w Niego i mówiło: „Czy Chrystus, gdy przyjdzie, dokona więcej znaków, niż On uczynił?”.

J 12,35

Page 2349

a) nie naruszyć – według Kpł 12,3 obrzezania chłopca należy dokonać w ósmym dniu po narodzeniu i czyni się to także w szabat, by nie złamać tego przepisu. Inne możliwe tłumaczenie: …gdyż nie narusza to Prawa Mojżeszowego... b) przywódcy – nie znamy dokładnie kompetencji i zakresu oddziaływania tej grupy w czasach Jezusa. Wielu z przywódców uwierzyło w Jezusa, choć nie mieli odwagi wyznawać swojej wiary publicznie (J 3,1n). c) W judaizmie prowadzono spekulacje oparte na Piśmie Świętym na temat pochodzenia Mesjasza (Mt 2,3-6; J 7,42). Tradycję o ukryciu Mesjasza w miejscu, którego nikt nie zna, znajdujemy w apokryficznej Księdze Henocha etiopskiej 48,6.

Zapowiedź odejścia 32 Do faryzeuszóws dotarło to, że ludzie oburzali się na Jezusas. Stąd wyżsi kapłani i faryzeusze posłali sługi, aby Go pojmali. 33Wtedy Jezus oświadczył: „Jeszcze krótko będę wśród was, gdyż odchodzę do Tego, który Mnie posłał. 34Będziecie Mnie szukać, lecz nie znajdziecie, gdyż nie będziecie mogli pójść tam, gdzie Ja jestem”. 35Żydzi zastanawiali się więc między sobą: „Dokąd On zamierza pójść, że nie będziemy Wychodzi od dnia, w którym dokonywano obrzezania, aby obronić się przed zarzutem lekceważenia szabatu. Egzegeza Jezusa jest zgodna z duchem tzw. rabinicznej interpretacji Prawa, a zatem podłożem konfliktu nie był wrogi stosunek Jezusa (a później chrześcijan) do judaizmu rabinicznego, ale sprawa wiary w to, kim jest Jezus. Dyskusje na temat godności Jezusa. Groźba zabójstwa Jezusa pozostaje nadal aktualna, a jej spełnienie nabiera konkretnego kształtu, gdy zostaje podjęta próba Jego aresztowania. Jednak to nie przeciwnicy Jezusa wyznaczają bieg wydarzeń. Ich plany nie mogą się zrealizować, jeżeli nie są zbieżne z nadejściem godziny (J 2,4+), a więc z Bożym planem. O związku aresztowania Jezusa z Jego godziną mowa jest jeszcze w J 8,20. Także powstrzymanie działań mających na celu aresztowanie Jezusa (J 7,44) oraz nieudana próba Jego pojmania (J 10,39) powinny być interpretowane w kontekście Bożego planu. Pełną władzę Jezusa nad momentem aresztowania dobrze ilustruje scena z Ogrodu Oliwnego (J 18,1-13). Pewność Jezusa, że pozostaje On poza zasięgiem swych przeciwników, świadczy o Jego Boskiej wiedzy na temat swojej przyszłości oraz o znajomości Bożego planu zbawienia. Dyskusja o miejscu pochodzenia Chrystusa i o tym, czy Jezus spełnia kryteria konieczne do uznania Go za Chrystusa, ma charakter zastępczy. Gdyby nawet uznano mesjańską godność Jezusa, to nie odpowiadałoby to pełnej prawdzie, którą Jezus chciał o sobie objawić. Znaki czynione przez Niego przewyższają mesjańskie nadzieje ludu. Związek tych nadziei z oczekiwaniem niezwykłych znaków może wynikać z wpływu tradycji Mojżesza lub Eliasza na mesjanizm czasów Jezusa. Chociaż znaki czynione przez Jezusa zostały prawidłowo odczytane przez znaczną część tłumu, która uznała w Nim kogoś więcej niż tylko oczekiwanego wybawcę, to jednak nie przekonały ludu, że to On jest Chrystusem. Zapowiedź odejścia. Do tej pory Jezus tłumaczył sens i cel swojego przyjścia na ziemię. Od tego momentu zaczyna wyjaśniać, czym jest Jego odejście do Ojca. O czasie tego odejścia jest mowa w J 13,3. Nie jest ono definitywne, bo po nim Jezus powróci na ziemię (J 14,28). Choć Jezus przygotowywał ludzi na swoje odejście, Jego słów nie zrozumieli nawet Jego uczniowie (J 16,5.17). Tajemnica odejścia Jezusa – na równi z tajemnicą Jego przyjścia – objawia,

2349

JAN 7,24-35

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Greków – może chodzić zarówno o Greków w sensie etnicznym, jak też greckojęzyczną ludność Cesarstwa Rzymskiego i państw ościennych. b) Był to prawdopodobnie siódmy dzień święta. c) Jak mówi Pismo – cytat nie odpowiada żadnemu tekstowi biblijnemu. Może tu chodzić o bardzo ogólnikowe aluzje do czytań z liturgii święta: Ez 47 i Za 14. d) Betlejem – kananejskie miasto, leżące 7 km na południe od Jerozolimy. Nazwę Betlejem (‘dom Lahmu’) odczytano jako ‘dom chleba’ (hebr. lechem – ‘chleb’), ale pochodzi ona od sanktuarium bóstwa akadyjskiego Lahmu (albo bogini Lahama). Betlejem należało do plemienia Judy. e) słudzy – o ich wysłaniu mówi się w w. 32. Ich zadaniem było pilnowanie porządku na terenie świątyni. Do działań w imieniu Wysokiej Rady i nadzorców świątyni także poza jej obszarem musieli mieć upoważnienie. Ostatecznie to oni dokonują aresztowania Jezusa (J 18,3.12), uczestniczą w Jego przesłuchaniu (J 18,18. 22.36) i nalegają na Piłata, aby go skazał (J 19,6). Obecność tej grupy jest więc zapowiedzią wydarzeń Męki. f) przeklęty – przekleństwa dotyczą łamiących Prawo (Pwt 27,26; 28,15; Ps 119,21), nie zaś tych, którzy często bez własnej winy go nie znają (Jr 5,4).

9/4/08

8:19 AM

Page 2350

mogli Go odnaleźć? Może chce wyruszyć do rozproszonych w świecie helleńskim rodaków i nauczać Grekówa? 36Co znaczą te słowa: «Będziecie Mnie szukać, lecz nie znajdziecie, gdyż nie będziecie mogli pójść tam, gdzie Ja jestem»?”. Jezus wodą dającą życie 37 W ostatnim, najbardziej uroczystym dniu świątb, Jezuss wstał i zawołał z mocą: „Jeśli ktoś jest spragniony, niech przyjdzie do Mnie i pije, wierząc we Mnie. 38Jak mówi Pismoc: Z jego wnętrza popłyną strumienie wody dającej życie”. 39Powiedział to zaś o Duchus, którego mieli otrzymać wierzący w Niego. Duch bowiem jeszcze nie zstąpił, ponieważ nie dokonało się uwielbienie Jezusa. Kolejny spór o godność Jezusa 40 Niektórzy z tłumu po usłyszeniu tych słów mówili: „On rzeczywiście jest prorokiems”. 41Inni stwierdzali: „On jest Chrystusems”. Inni jednak pytali: „Czy Chrystus może pochodzić z Galileis? 42Czyż Pismo nie wskazało, że Chrystus będzie potomkiem Dawida i że przyjdzie z Betlejemd, miejscowości, z której pochodził Dawid?”. 43I tak doszło z Jego powodu do podziału wśród zebranego tłumu. 44Niektórzy chcieli Go uwięzić, lecz nikt nie odważył się Go pojmać. Niewiara przywódców żydowskich 45 Tymczasem słudzye powrócili do wyższych kapłanów i faryzeuszóws. Ci zapytali ich: „Dlaczego nie przywiedliście Go tutaj?”. 46Słudzy odpowiedzieli: „Nigdy żaden człowiek tak nie przemawiał”. 47Faryzeusze zwrócili się do nich: „Czy może i wy daliście się Mu zwieść? 48Czy uwierzył w Niego któryś z przywódców albo faryzeuszów? 49A ten tłum nie znający Prawas jest przeklętyf!”. 50Wówczas zabrał głos jeden z nich – Nikodem, który wcześniej przyszedł do Jezusas:

kim On jest i jaka więź łączy Go z Ojcem. Wcielenie nie przerwało tej relacji i nie zmieniło jej. Jezus stale przebywa u Ojca (w. 34). Jezus wodą dającą życie. Jezus ukazuje siebie jako źródło żywej wody (J 4,10n). Picie tej wody jest poetyckim opisem aktu wiary. Janowy sposób rozumienia wiary jest bardzo skupiony na jej zbawczych skutkach. Wierzyć to przyjmować Jezusa i Jego dar jako źródło życia, czyli zbawienia (J 1,4+). Darem tym jest Duch Święty, którego Jezus porównuje do wody. Aby otrzymać zbawienie, trzeba wierzyć w Ducha. Uwielbienie Jezusa przez Ojca (J 8,54; 11,4; 12,16.23.28; 13,31n; 16,14; 17,1.4.5.10) i Ojca przez Syna (J 14,13; 15,8) to stały motyw w czwartej Ewangelii. Uwielbienie to realizuje się w wydarzeniu paschalnym: Męce, Śmierci i Zmartwychwstaniu Jezusa. Jezus wypełnił cel swojej misji dopiero wtedy, gdy składając swoje życie w ofierze na krzyżu, oddał Ducha (J 19,30). Kolejny spór o godność Jezusa. Ludziom otaczającym Jezusa trudno jest rozpoznać na podstawie znanych im kryteriów sposób realizacji przez Niego Bożego planu zbawienia. Ani rola proroka, ani oczekiwania mesjańskie w odniesieniu do Jezusa nie wyczerpują całkowicie Jego tajemnicy. Niewiedza prowadzi do nasilenia się wrogości wobec Niego. To, że Jezusa nie można aresztować, świadczy o zależności Jego losu od planu Boga (J 7,30) i mówi więcej o Jego tożsamości niż próby jej opisania za pomocą tytułów prorok czy Chrystus. Niewiara przywódców żydowskich. Podział, który powstał wśród Żydów w Judei, objął nawet najwyższe kręgi władzy religijnej oraz ludzi znajdujących się na służbie tych władz. Głos Nikodema (w. 50) podważa przekonanie, że nikt ze starszych ludu nie uwierzył Jezusowi. Ponadto Nikodem przedstawia trudność natury proceduralnej: nie można przeciw Jezusowi podjąć działań karnych, ponieważ nie przeprowadzono postępowania sądowego zgodnego z prawem, które

JAN 7,36-50

2350

Wj 17,1n; Iz 43,20; 44,3; 58,11; Ez 47,1; Za 14,8; J 1,33; 4,10.13n; Dz 1,4n; 1Kor 10,4; Ap 21,6; 22,1

Mi 5,2; Łk 2,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Pwt 1,16

Łk 21,37

Kpł 20,10; Pwt 22,22 Mt 7,3n

Iz 49,6; Mt 5,14

9/4/08

8:19 AM

51

„Czy zgodnie z naszym Prawems nie osądza się człowieka, dopiero gdy się go wysłucha i rozpozna, co uczynił?”. 52Odpowiedziano mu: „Czy i ty jesteś z Galileis? Zbadaja, a przekonasz się, że żaden proroks nie wywodzi się z Galilei”. 53I rozeszli się do swoich domów. Jezus i kobieta złapana na cudzołóstwie 1 Jezuss natomiast udał się na Górę Oliwnąb. 2Rankiem jednak przybył ponownie do świątynis. A gdy cały lud przyszedł do Niego, usiadł i nauczał ich. 3Wtedy nauczyciele Pisma i faryzeuszes przyprowadzili do Niego kobietę przyłapaną na cudzołóstwie. Postawili ją w środku i 4powiedzieli do Niego: „Nauczycieluc, tę kobietę dopiero co przyłapano na cudzołóstwie. 5Mojżesz polecił nam w Prawies, aby takie kobiety kamienować. A jakie jest Twoje zdanie?”. 6Mówili to, wystawiając Go na próbę, aby móc Go oskarżyć. Jezus tymczasem pochylił się i pisał palcem na ziemi. 7A gdy oni nie przestawali się dopytywać, wstał i rzekł: „Ten z was, który jest bez grzechus, niech pierwszy rzuci w nią kamieniem”. 8I znowu się pochylił i pisał na ziemi. 9Gdy to usłyszeli, zaczęli po kolei rozchodzić się, poczynając od starszychs ludu, tak że w końcu został tylko On i stojąca pośrodku kobieta. 10Gdy Jezus wstał, zapytał ją: „Kobieto, gdzie oni są? Nikt cię nie potępił?”. 11Ona zaś odparła: „Nikt, Panies”. Wtedy jej oświadczył: „Ja też cię nie potępiam. Idź, lecz odtąd już nie grzesz”.

8

Page 2351

a) Zbadaj – Jezus powiedział Żydom, że chociaż badają Pisma, nie dochodzą do poznania prawdy o Nim (J 5,39n). Są więc przykładem bezowocnego studiowania Pism. b) Góra Oliwna – ewangeliści Mateusz, Marek i Łukasz kilka razy mówią o niej, wiążąc z tym miejscem także scenę pojmania Jezusa. Jan wspomina to miejsce tylko tutaj, a pojmanie według jego opisu dokonuje się w bliżej nieokreślonym miejscu (J 18,1nn). c) Nauczycielu – gdzie indziej tak nazywają Jezusa tylko wierzący w Niego (J 1,38; 3,2; 11,28; 13,13; 20,16).

Jezus światłością świata Jezuss po raz kolejny przemówił do nich: „Ja jestem światłością świata. Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia”. 13Faryzeuszes zarzucili Mu: „Ty sam o sobie świadczysz, dlatego Twoje świadectwo 12

wymagało przesłuchania oskarżonego i świadków (Pwt 1,16n). Na swoje wątpliwości Nikodem nie otrzymuje jednak rzeczowej odpowiedzi. Osoby dążące wbrew prawu do aresztowania Jezusa usiłują podważyć kompetencje Nikodema jako znawcy Pism, wykazując mu ignorancję w sprawie tak zasadniczej, jak wiedza na temat pochodzenia proroków. Jednak to nie Nikodem był w błędzie, ale jego rozmówcy. Właśnie z Galilei pochodził prorok Jonasz, syn Amittaja (2Krl 14,25), a rabini, których słowa utrwalono w Talmudzie, uczyli, że nie ma plemienia ani miasta w Izraelu, z którego nie pochodziłby prorok (Sukka 27b). Atak religijnych przywódców jerozolimskich na Jezusa, a w konsekwencji na Nikodema, był więc całkowicie bezpodstawny i świadczył jedynie o ich zaślepieniu spowodowanym nienawiścią. Jezus i kobieta złapana na cudzołóstwie. Istnieje wiele różnic w stylu tego fragmentu i reszty czwartej Ewangelii. Jego brak w wielu starożytnych rękopisach świadczy o tym, że tekst ten dość późno został włączony do Ewangelii według św. Jana. Występuje w nim szereg podobieństw do stylu Ewangelii według św. Łukasza. Żydzi zastawiają na Jezusa pułapkę. Jeśli osądzi kobietę, to stanie się winny albo wobec Prawa Mojżeszowego (gdyby ją ułaskawił), albo wobec prawa rzymskiego, które zabraniało Żydom wydawania wyroków śmierci poza przypadkiem profanacji świątyni. Jezus wybrnął z tej sytuacji, odwołując się do zasady, że świadkowie przestępstwa mają rozpocząć egzekucję wyroku (Pwt 17,7). Okazało się wówczas, że nikt nie jest w stanie wystąpić w charakterze świadka przeciw oskarżonej kobiecie. W ten sposób zniknął przedmiot oskarżenia. Scena ta pokazuje, jakich manipulacji Prawem dopuszczali się zwierzchnicy religijni w Jerozolimie nie tylko wobec Jezusa. Jezus światłością świata. Czwar ta Ewangelia stopniowo ogłasza prawdę o tym, że Jezus jest światłością świata. Najpierw Słowo przychodzi na świat jako światłość (J 1,9). Potem Jezus mówi o konsekwencjach przyjścia światłości na świat (J 3,19), aż w końcu sam utożsamia się ze światłem świata, a więc i ze Słowem. To utożsamienie jest

2351

JAN 7,51 — 8,13

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) świadectwo dwóch osób – przepisy w tej materii zawiera Pwt 17,6; 19,15. Prawodawstwo rabinackie wprowadziło w tej kwestii jeszcze bardziej rygorystyczne zasady. b) skarbony – w świątyni jerozolimskiej było 13 skarbon ustawionych na Dziedzińcu Kobiet. Składano tam datki na utrzymanie świątyni. Gdyby w tej sytuacji uznano Jezusa za bluźniercę (J 10,36), wyrok na Nim jako na kimś, kto sprofanował świątynię mógł być wykonany bez odwołania się do władz rzymskich, (J 8,1-11+). c) pójść nie możecie – Jezus dwukrotnie mówi to szerokiej rzeszy słuchaczy (J 7,34.36) i powtarza to jeszcze swoim uczniom (J 13,33), podkreślając, że wcześniej mówił to Żydom. Nacisk na tę prawdę jest więc bardzo szczególny nawet w tekście tak przesyconym powtórzeniami, jak czwarta Ewangelia. d) targnąć się na własne życie – rabini potępiali samobójstwo na podstawie Rdz 9,5. e) Odpowiedź Jezusa jest dwuznaczna i może być zrozumiana także jako stwierdzenie, że On od samego początku mówi o tym, kim jest. W prologu Ewangelii Jezus został przedstawiony jako Słowo, które jest od samego początku u Boga i przez które wszystko zostało stworzone i objawione człowiekowi (J 1,1-9). Jezus jest więc w rzeczywistości znany każdemu człowiekowi jako prawda o nim samym i o świecie.

9/4/08

8:19 AM

Page 2352

nie jest wiarygodne”. 14Jezus odparł im: „Nawet gdy Ja sam sobie daję świadectwo, to świadectwo moje jest wiarygodne, ponieważ wiem, skąd przyszedłem i dokąd zmierzam – wy natomiast nie wiecie, skąd przychodzę i dokąd zmierzam. 15 Wy osądzacie według ludzkich reguł – Ja nikogo nie osądzam. 16A jeśli nawet osądzam, to osąd ten jest prawdziwy, gdyż nie jestem sam, lecz Ja i Ojciec, który Mnie posłał. 17 Przecież już w waszym Prawies znajduje się zapis, że świadectwo dwóch osóba jest wiarygodne. 18Ja sam sobie daję świadectwo, lecz również Ojciec, który Mnie posłał, świadczy o Mnie”. 19Zapytano Go więc: „Gdzie jest Twój Ojciec?”. Jezus odpowiedział: „Nie znacie ani Mnie, ani mego Ojca. Gdybyście Mnie znali, znalibyście również mego Ojca”. 20Te słowa powiedział podczas nauczania w świątynis, w pobliżu skarbonyb. Nikt Go jednak nie pojmał, gdyż nie nadeszła jeszcze Jego godzina. Kolejna zapowiedź odejścia I znowu Jezuss zwrócił się do nich: „Ja odchodzę, a wy będziecie Mnie szukać i umrzecie w swoich grzechachs. Tam, dokąd Ja idę, wy pójść nie możeciec”. 22Żydzi więc zastanawiali się: „Czyżby chciał targnąć się na własne życied, skoro twierdzi: «Tam, dokąd Ja idę, wy pójść nie możecie»?”. 23On zaś mówił do nich: „Wy jesteście z niskości, Ja zaś z wysokości. Wy jesteście z tego świata, a Ja nie jestem z tego świata. 24Już wam powiedziałem, że umrzecie w swoich grzechach. Jeśli nie uwierzycie, że to właśnie Ja jestem, umrzecie w swoich grzechach”. 25Zapytano Go więc: „Kim Ty jesteś?”. Jezus odrzekł: „Dlaczego w ogóle z wami rozmawiam?e. 26 Miałbym wiele do mówienia o was, jak i do osądzania was. 21

potwierdzone w J 9,5 i 12,46. Stwierdzenie Jezusa, że nie sądzi nikogo (w. 15), zostanie powtórzone w J 12,47. Także motyw świadectwa, które Jezus daje o sobie, a które potwierdza Ojciec, jest wspólny obu fragmentom (por. J 8,18 i 12,50). Powstaje więc w ten sposób opowiadanie złożone z różnych epizodów z życia i nauk Jezusa, spiętych klamrą przez powracające motywy. Dyskusja Jezusa z przywódcami religijnymi Jerozolimy trwa aż do nadejścia Jego godziny, która rozpocznie się Ostatnią Wieczerzą (J 13,1nn). Fragment J 8,12 – 12,50 opisuje jej decydującą fazę. Świadectwo Jezusa jest tu podważane nie ze względu na jego treść, ale z powodów formalnych. Nie może być wiarygodne, bo nie jest potwierdzone przez innego świadka. Właśnie ten szczegół prawny pozwala Jezusowi na przejście od zagadnień prawnych do zasadniczego wątku Jego nauczania, który jest ściśle teologiczny. Centralnym tematem nauczania Jezusa jest Jego równość i bezpośredni związek z Ojcem. Pytanie o Ojca Jezus interpretuje jako dowód niezrozumienia Jego nauczania i dzieł. Wytyka swoim przeciwnikom brak zarówno wiedzy, jak i dobrej woli. W dyskusji z uczniami pojawi się jednak ten sam problem niezrozumienia (J 14,8nn). W czasie ziemskiego życia Jezusa nie poznano istoty związku między Nim a Ojcem. Ujawnił się on dopiero w pełni poprzez wydarzenie paschalne, gdy Jezus zmartwychwstał i wstąpił do nieba. Kolejna zapowiedź odejścia. Związek między szukaniem Jezusa a śmiercią w grzechach nie jest bezpośredni. Uwalniające od grzechów znalezienie Zbawiciela jest możliwe, ale sam Jezus uważa, że nie nastąpi ono, jeśli Jego rozmówcy będą trwali w postawie niewiary. Znalezienie to jest możliwe jedynie przez wiarę (w. 24). Przedmiotem wiary jest bóstwo Jezusa wyrażone przez autora jako określenie będące aluzją do imienia Bożego: Ja jestem (w. 28). A więc to wiara w Jezusa jako Boga uwalnia od grzechów. Niezdolność do wiary ludzi dyskutujących z Jezusem ujawnia się w niezrozumieniu, którym reagują nie tylko na to, co Jezus mówi o sobie, ale nawet na imię Boga, którego nie potrafią zrozumieć ani rozpoznać. Odpowiadając na pytanie o swoją tożsamość (w. 25), Jezus tłumaczy, że Jego mowa przekazuje prawdę o człowieku, bo głosi On to, co otrzymał od Ojca, od którego wszystko pochodzi. Pełnia objawienia,

JAN 8,14-26

Mk 12,41; Łk 21,1

2352

J 3,31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Lecz Ten, który Mnie posłał, jest wiarygodny, a Ja to przekazuję światu, co usłyszałem od Niego”. 27Nie zrozumiano jednak, że mówił im o Ojcu. 28Jezus powiedział więc: „Gdy wywyższycie Syna Człowieczegos, wówczas poznacie, że Ja jestem i że niczego nie czynię sam z siebie, lecz to głoszę, czego nauczył mnie Ojciec. 29Ten zaś, który Mnie posłał, jest ze Mną. Nie pozostawił Mnie samego, ponieważ zawsze czynię to, co się Jemu podoba”. 30Gdy to powiedział, wielu uwierzyło w Niego. Syn Boży wyzwala Tym Żydom, którzy Mu uwierzyli, Jezuss oświadczył: „Jeśli pozostaniecie wierni mojej nauce, będziecie rzeczywiście moimi uczniami 32i poznacie prawdę, a prawda uczyni was wolnymi”. 33Oni odparli: „Jesteśmy potomkami Abrahama i nigdy dotąd nie podlegaliśmy nikomu jako niewolnicy. Jak więc możesz twierdzić: «Staniecie się wolni»?”. 34Wtedy Jezus im odrzekł: „Uroczyście zapewniam wasa: Każdy, kto popełnia grzechs, staje się niewolnikiem grzechu. 35Niewolnik nie pozostaje w domu na zawsze, stale natomiast pozostaje w nim Syn. 36Jeżeli więc Synb obdarzy was wolnością, będziecie naprawdę wolni. 37Wiem, że jesteście potomkami Abrahama, a mimo to usiłujecie Mnie zabićc, ponieważ nie ma w was mojej nauki. 38Ja mówię o tym, co zobaczyłem u Ojca. Spełniajcie więc wszystko, co usłyszeliście od Ojca”. 31

Ne 9,36

Wj 21,2; Pwt 15,12

Page 2353

a) Uroczyście… was – zob. J 1,51+. b) Syn – tytuł ten oznaczać tu może Syna Człowieczego (zob. J 8,28, gdzie mówi się o relacji Jezusa z Ojcem) lub Syna Bożego (np. J 1,34.49; 5,25; 10,36; 11,27). Tytuły te nie są używane w opozycji do siebie. c) usiłujecie Mnie zabić – próby takie Żydzi podejmowali już podczas drugiego pobytu Jezusa w Jerozolimie (J 5,18). Opinia publiczna wiedziała o tym (J 7,25). Jezus wypominał Żydom te zamiary (J 7,1.19). Wątek kończy się stwierdzeniem, że złe intencje odbierają Żydom prawo do uważania się za dziedziców obietnic danych przez Boga Abrahamowi (J 8,40).

Syn Boży i dzieci diabła Odpowiedziano Mu: „Naszym ojcem jest Abraham”. Wówczas Jezus rzekł: „Gdybyście byli dziećmi Abrahama, pełnilibyście dzieła Abrahama. 40Lecz wy usiłujecie Mnie zabić – człowieka, który objawił wam prawdę, którą usłyszał od Boga. 39

które przynosi Jezus, dokona się jednak dopiero w momencie Jego wywyższenia (J 3,14). Mimo to jeszcze za życia Jezusa zawiązała się wspólnota wiary, opierająca się jednak bardziej na zaufaniu Jezusowi, że głosi prawdziwe przesłanie pochodzące od Boga, niż na poznaniu Jego tajemnicy. Syn Boży wyzwala. Rozpoczyna się długi dialog Jezusa z Żydami, którzy zdawali się przyjmować wiarę w Niego (J 8,31-59). Tematy przewodnie tego dialogu są mocno osadzone w ST. Jezus uznaje wartość starotestamentowego planu zbawienia, reprezentowanego przez Abrahama. Zakłada, że daje on podstawę do poznania woli Boga i kontaktu z Nim (w. 38). Bezskutecznie stara się wykorzystać to, w co Żydzi już wierzą, aby przedstawić im swoją własną naukę dotyczącą natury odkupienia i prawdziwej wolności. Konieczność przyjęcia dzieła zbawczego, którego może dokonać tylko Syn, wywołuje konflikt między Jezusem a Żydami (w. 36). Temat zniewolenia przez grzech u Jana pojawia się tylko w tym miejscu, rozwija go natomiast apostoł Paweł w Liście do Rzymian (Rz 6,16-22). Świadomość doświadczenia niewoli pozwala Izraelitom świętować wyzwolenie, którego dokonał Bóg w noc paschalną: Byliśmy niewolnikami faraona w Egipcie i wyprowadził nas Jahwe Elohim (Haggada paschalna). Deklaracja wygłoszona przez słuchaczy Jezusa (w. 33) faktycznie odcina ich od historii zbawienia, do której się przecież odwołują. Nie mogą więc być nie tylko uczniami Jezusa, ale nawet uczestnikami zbawienia, które Bóg dał swojemu ludowi. Syn Boży i dzieci diabła. Rozmówcy uznają się za dzieci Abrahama i Boga, choć nie podają żadnych przemawiających za tym dowodów. Tym ich twierdzeniom Jezus przeciwstawia dowód na to, że są dziećmi diabła. Jan Ewangelista oprócz tego miejsca jeszcze trzykrotnie wspomina diabła, zawsze w związku z Judaszem (J 6,70; 13,2; 13,27). Dzieło diabła, polegające na kłamstwie i zabójczych zamiarach wobec głosicieli prawdy, przeciwstawia się dziełom Boga, które są dobre i służą głoszeniu prawdy. Pochodzenie rozmówców od diabła może być aluzją do tradycji, że Ewa poczęła Kaina ze związku z upadłym aniołem Samaelem, utrwalonej w targumie (używanym w liturgii synagogalnej

2353

JAN 8,27-40

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) mamy jednego ojca – Żydzi w rozmowie z Jezusem nazywają Boga swoim ojcem. Gdy natomiast Jezus powiedział, że Bóg jest Jego ojcem, uznali to za bluźnierstwo i chcieli Go zabić (J 5,18). b) Samarytaninem – określenie to jest wynikiem zarówno zwykłych uprzedzeń, jakie istniały między Żydami a Samarytanami, jak też lekceważącego stosunku Samarytan do religijnych przywilejów przypisywanych sobie przez Żydów. c) demon – określenie złego ducha występujące u Jana tylko w kontekście oskarżeń Jezusa o opętanie (J 7,20; 8,48n.52; 10,20n). d) Uroczyście… was – zob. J 1,51+.

9/4/08

8:19 AM

Page 2354

Tego Abraham nie uczynił. 41Wy spełniacie dzieła waszego ojca”. Wtedy Mu odparli: „Nie urodziliśmy się z nierządu; mamy jednego ojcaa – Boga”. 42Jezus im odpowiedział: „Gdyby Bóg był waszym ojcem, to i do Mnie odnosilibyście się z miłością, ponieważ wyszedłem i przybywam od Boga. Nie przyszedłem sam od siebie, lecz On Mnie posłał. 43Dlaczego nie rozumiecie tego, co mówię? Ponieważ nie jesteście w stanie słuchać moich słów. 44Waszym ojcem jest diabełs i chcecie pełnić jego zamiary. A on od początku był mordercą i nie kierował się prawdą, gdyż nie ma w nim prawdy. Gdy kłamie, mówi to ze swego wnętrza, bo jest kłamcą i ojcem kłamstwa. 45 Mnie natomiast nie chcecie wierzyć, ponieważ mówię wam prawdę. 46Któż z was może Mi dowieść, że popełniam grzechs? Dlaczego więc Mi nie wierzycie, jeśli mówię prawdę? 47Kto jest z Boga, ten jest posłuszny słowom Bożym. Wy nie jesteście im posłuszni, ponieważ nie jesteście z Boga”. Odwieczne istnienie Jezusa Na to odpowiedzieli Żydzi: „Czyż nie mówimy słusznie, że jesteś Samarytaninemb i opętałs Cię demonc?”. 49Jezuss im odparł: „Nie jestem opętany przez demona, lecz oddaję cześć memu Ojcu, wy zaś Mi ubliżacie. 50Ja nie zabiegam o chwałęs dla siebie. Jest jednak ktoś, kto się o nią stara, i to On dokonuje osądu. 51Uroczyście zapewniam wasd: Kto będzie przestrzegał mojej nauki, nie zazna śmierci na wieki”. 52Wówczas Żydzi zawołali: „Teraz poznaliśmy, że jesteś opętany przez demona. Nawet Abraham umarł, także i prorocys, a Ty twierdzisz: «Kto będzie przestrzegał mojej nauki, nie doświadczy śmierci na wieki». 53Czy Ty jesteś większy niż nasz praojciec Abraham, który umarł? Poumierali również prorocy. Za kogo Ty się uważasz?”. 54Jezus odrzekł: „Gdybym Ja sam siebie wychwalał, chwała ta byłaby niczym. Mnie obdarza chwałą mój Ojciec, którego wy nazywacie swoim Bogiem. 55Ale wy Go nie poznaliście. Ja zaś Go znam. Gdybym więc stwierdził, że Go nie znam, byłbym kłamcą, podobnym do was. Lecz Ja Go znam i zachowuję Jego naukę. 56Wasz praojciec Abraham uradował się, że będzie mógł zobaczyć mój dzień. Ujrzał go i ucieszył się”. 57Wtedy Żydzi powiedzieli: 48

zbiorze swobodnych tłumaczeń ksiąg Biblii hebrajskiej na język aramejski, zawierających liczne parafrazy i uzupełnienia). Jezus w swojej polemice nie atakuje judaizmu jako systemu wierzeń, lecz zdecydowanie występuje przeciwko wypaczeniom postaw religijnych. Powodem, dla którego ojcostwo Boże wobec Izraela może być zakwestionowane, jest nieposłuszeństwo słowom Bożym, a nie dezaktualizacja obietnic Bożych dla Izraela. Odwieczne istnienie Jezusa. Punktem kulminacyjnym sporu między Jezusem a Jego rozmówcami (J 8,31) jest kwestia powszechności śmierci. Jezus podważa coś, co wydaje się pod każdym względem pewne, a mianowicie zasadę, że każdy musi umrzeć. Nieśmiertelność mają człowiekowi zapewnić posłuch dany Jego słowom oraz spożywanie Jego Ciała i Krwi (J 6,58). Żydzi przeciwstawiają tej obietnicy Jezusa myśl, że nikt, nawet ludzie pozostający w szczególnej relacji z Bogiem, nie byli wolni od śmierci. Musiało to doprowadzić do pytania o tożsamość Jezusa (w. 53), który potwierdza swoje synostwo Boże (w. 54). To ono jest dla Niego podstawą do nazwania siebie jedynym Istniejącym – jak Bóg (w. 58). Jezus mówi tutaj o życiu wiecznym, które ma każdy wierzący w Niego (J 3,36; 5,24; 6,40.47)

JAN 8,41-57

2354

Pwt 32,6; Iz 63,13; 64,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

„Jeszcze pięćdziesięciu lat nie masz, a widziałeś Abrahama?”. 58Jezus zaś im odparł: „Uroczyście zapewniam was: Zanim Abraham się urodził, Ja jestem”. 59Na co z miejsca pochwycili kamienie, aby cisnąć w Niego. Jezus jednak ukrył się, a następnie opuścił świątynięs.

Wj 20,5; Ez 18,20; Łk 13,2.4

Mk 7,33; 8,23

Uleczenie niewidomego od urodzenia 1 Gdy Jezuss szedł, spostrzegł człowieka niewidomego od urodzenia. 2Uczniowie zapytali Go: „Rabbi, kto popełnił grzechs, że człowiek ten urodził się niewidomy: on sam czy jego rodzice?”. 3Jezus im odpowiedział: „Ani on nie zgrzeszył, ani jego rodzice, lecz stało się tak, aby w nim ukazały się dzieła Boże. 4Dopóki trwa dzień, konieczne jest, abyśmy spełniali dzieła Tego, który Mnie posłał. Nadchodzi bowiem noc i wtedy nikt nie będzie mógł działać. 5Jak długo pozostaję na świecie, jestem światłością świataa”. 6Po tych słowach Jezus splunął na ziemię, z tego zrobił trochę błota, nałożył je na oczy niewidomego 7i polecił mu: „Idź i obmyj się w sadzawce Siloeb” – co znaczy: Posłany. On więc poszedł, obmył się i wrócił, widząc. 8Jego sąsiedzi i ci, którzy widywali go wcześniej jako żebraka, dopytywali się: „Czy to nie on siedział i błagał o wsparcie?”. 9Gdy jedni twierdzili: „Tak, to jest on”, inni przeczyli: „Ależ nie! Jest tylko do niego podobny”. On sam zaś przekonywał: „To ja jestem”. 10Zapytali go więc: „Jak to się stało, że widzisz?”. 11On odparł: „Człowiek, którego nazywają Jezusem, zrobił błoto, nałożył na moje oczy i powiedział mi: «Idź do sadzawki Siloe i obmyj się». Poszedłem więc, a gdy się obmyłem, zacząłem widzieć”. 12Wtedy go zapytano: „Gdzie On jest?”, odpowiedział: „Nie wiem”.

Page 2355

a) światłością świata – zob. J 8,12-20+. b) Siloe – sadzawka o takiej nazwie istniała od bardzo dawna w południowo-wschodniej części Miasta Dawidowego. Stanowiła część systemu zaopatrzenia miasta w wodę, który zbudował Ezechiasz ok. 700 r. przed Chr. Jest o niej wzmianka w Ne 3,15, i w Iz 8,6. W NT nazwa ta występuje tylko w J 9,7.11.

9

i które tylko On może dać (J 10,28; 17,2). Przedstawia je w swojej nauce jako rezultat odrodzenia się w duchu (J 3,3.5.15) albo plon „pracy” wierzącego, porównywanej do pracy żniwiarza (J 4,36). Jest ono związane z zachowywaniem przykazań (J 12,50), a także z gotowością do oddania swojego ziemskiego życia w ofierze (J 12,25). W swoim nauczaniu Jezus przedstawia życie wieczne jako skutek spożywania wody pochodzącej od Niego (J 4,14) oraz Jego Ciała i Krwi (J 6,27.54). Życie wieczne polega na poznaniu Ojca (J 17,3). Słuchacze Jezusa natomiast nie odróżniają go od życia doczesnego, liczonego w latach (w. 57). Dlatego słowa Jezusa ich nie przekonują, a wręcz budzą podejrzenia, że jest On opętany (w. 48) lub pozbawiony rozumu. Uleczenie niewidomego od urodzenia. Opowiadanie o uzdrowieniu niewidomego od urodzenia jest pełne ironii. Pojęcie ślepoty poddano w tekście wielostronnej analizie, ukazując je jako rezultat grzechu (ww. 2.41), stan chorobowy (w. 1), nieumiejętność korzystania ze wzroku rozumianego dosłownie (w. 9) oraz jako obraz niewiary (w. 39). Ta analiza pozwala scharakteryzować różne osoby i grupy biorące udział w opisanych wydarzeniach: Jezusa, uzdrowionego człowieka, faryzeuszów. Zawarta w opowiadaniu ironia ma na celu uwypuklenie głębszego sensu ślepoty. Być niewidomym znaczy nie uwierzyć w znaki Jezusa i nie przyjąć, że pochodzi On od Ojca. Faryzeusze uporczywie uważają pochodzenie Jezusa za niejasne (w. 29). Argument ten jest szczególnie osobliwy w zestawieniu ze stwierdzeniem, że znane miejsce pochodzenia Jezusa jest przeszkodą do uznania Go za Chrystusa, czyli Mesjasza (J 7,27). W Janowej relacji uzdrowienia zupełnie brak jest inicjatywy niewidomego (por. Mk 10,46nn). Jezus zauważa go, aby ukazały się w nim wielkie dzieła Boże (w. 3). Podkreślenie, że jest jeszcze dzień (w. 4), oznacza czas Jezusowej aktywności polegającej na objawianiu siebie jako Zbawiciela posłanego na świat i Ojca jako Tego, który Go posłał. Niewidomy posłusznie wykonuje polecenia Jezusa. Nie wiadomo, skąd wie, kto go uzdrowił (w. 11), gdyż Jezus mu się nie przedstawia. Narrator podkreśla jednak, że na tym etapie wiedza tego człowieka o Jezusie nie jest pełna (w. 12). Chociaż został uzdrowiony przez Jezusa, to nie widział Go aż do ponownego spotkania (J 9,37). Wcześniej więc jego wiara w Jezusa jest zawężona do kategorii starotestamentowych (J 9,17). Dopiero powtórne spotkanie z Jezusem i zobaczenie Go pozwala temu człowiekowi uwierzyć w Niego jako w Syna Człowieczego.

2355

JAN 8,58 — 9,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Żydzi uważali, że leczenie jest czynnością, która narusza odpoczynek szabatu, i było ono zakazane w tym dniu (np. Wj 35,2; Pwt 5,13n). b) Wykluczenie ze wspólnoty religijnej judaizmu miało dla Żyda ogromne konsekwencje, także społeczne. Teksty, mówiące o wyłączeniu z synagogi (J 12,42; 16,2), mogą być odbiciem wprowadzenia przez przywódców ruchu faryzejskiego restrykcyjnej polityki wobec chrześcijan. Napięcia te mają jednak swój początek w konflikcie między Jezusem a elitą religijno-polityczną w Jerozolimie.

9/4/08

8:19 AM

Page 2356

Dochodzenie prowadzone przez faryzeuszów 13 Tego, który do niedawna był niewidomy, zaprowadzono do faryzeuszóws. 14A w dniu, w którym Jezuss uczynił błoto i przywrócił mu wzrok, przypadał szabats. 15Faryzeusze pytali go ponownie, w jaki sposób został uzdrowiony. On zaś odpowiedział: „Nałożył błoto na moje oczy, obmyłem się i widzę”. 16Niektórzy z faryzeuszów orzekli: „Ten człowiek nie pochodzi od Boga, ponieważ nie przestrzega szabatua”. Inni jednak pytali: „Jak człowiek, który jest grzesznikiem, może dokonywać takich znaków?”. I doszło wśród nich do podziału. 17Zwrócili się więc powtórnie do niewidomego: „Co ty o Nim sądzisz? Przecież uzdrowił twoje oczy”. A ten odparł: „On jest prorokiems”. 18Żydzi jednak nie wierzyli, że był niewidomy i odzyskał wzrok, dopóki nie wezwano rodziców uzdrowionego. 19Zapytano ich: „Czy to jest wasz syn? Czy urodził się, jak mówicie, niewidomy? Jak więc może teraz widzieć?”. 20Jego rodzice odpowiedzieli: „Wiemy, że to jest nasz syn oraz że urodził się niewidomy. 21Nie wiemy jednak, w jaki sposób może teraz widzieć ani też kto uzdrowił jego oczy. Zapytajcie jego samego. Jest pełnoletni, niech mówi sam za siebie”. 22Rodzice jego dali taką odpowiedź z obawy przed Żydami. Żydzi bowiem uzgodnili już wcześniej między sobą, że wykluczą ze wspólnoty synagogalnej każdego, kto wyzna, że Jezus jest Chrystusemb. 23Z tego to właśnie powodu rzekli rodzice uzdrowionego: „Jest pełnoletni, jego samego zapytajcie”. 24Po raz drugi wezwano więc tego, który przedtem był niewidomy, i zażądano: „Oddaj chwałęs Bogu! My wiemy, że ten człowiek jest grzesznikiem”. 25On zaś oświadczył: „Czy On jest grzesznikiem, tego nie wiem. Wiem natomiast jedno, że byłem niewidomy, a teraz widzę”. 26Zapytali go więc: „Co ci uczynił? Jak ci przywrócił wzrok?”. 27On im odparł: „Przecież już wam powiedziałem, ale wy nie słuchaliście. Dlaczego chcecie o tym powtórnie słyszeć? Może i wy chcecie zostać Jego uczniami?”. 28Wtedy zaczęli mu wymyślać: „Ty możesz być Jego zwolennikiem, my zaś jesteśmy uczniami Mojżesza. 29My wiemy, że sam Bóg przemówił do Mojżesza. O Nim zaś nawet nie wiadomo, skąd pochodzi”. 30 Na co odpowiedział im ów człowiek: „Dziwne to, iż nie wie-

Dochodzenie prowadzone przez faryzeuszów. Opowiadanie o cudownym uzdrowieniu nabiera nowej dynamiki, gdy dowiadujemy się więcej o jego okolicznościach. Aż do w. 14 pozostaje ono opisem uzdrowienia. Dopiero pod wpływem informacji chronologicznej, podanej z przemyślanym opóźnieniem, zaczynamy je czytać jako kolejny epizod konfliktu Jezusa z faryzeuszami, dotyczącego świętowania szabatu. W czwartej Ewangelii jest to drugie i ostatnie (po epizodzie z paralitykiem, opisanym w J 5,1-18 i komentowanym w J 7,22n) uzdrowienie dokonane w szabat. Naruszenie szabatu przez Jezusa było oczywiste i takie postępowanie musiało być przez Żydów uznane za grzech. Niejednoznaczne postawy wobec Niego nie dotyczyły stwierdzenia tego faktu, ale prowadziły do refleksji nad pochodzeniem Jego władzy od Boga. Niezwykłe znaki (w. 16), których wyjątkowość dała się zauważyć (w. 32), miały ważne znaczenie dla uwiarygodnienia misji Jezusa. Problem prawny jest więc potraktowany w opowiadaniu marginalnie jako sposób zapoczątkowania kolejnej dyskusji nad Jego tożsamością. Jan informuje o rozdwojeniu wśród faryzeuszów, spowodowanym tym, że w sposób bardzo różny odbierali czyn Jezusa (w. 16). W innych miejscach Ewangelii była mowa o rozdwojeniu wśród tłumu (J 7,43) lub Żydów z Judei (J 10,19). Faryzeusze w czwartej Ewangelii pojawiają się zwykle

JAN 9,13-30

2356

Joz 7,19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 34,15; 66,18; Prz 15,29; Iz 1,15

9/4/08

8:19 AM

cie, skąd pochodzi, a przecież przywrócił mi wzrok. 31Wiemy zaś, że Bóg nie wysłuchuje ludzi grzesznych, natomiast wysłuchuje każdego, kto jest pobożny i pełni Jego wolę. 32Dotychczas nie słyszano, aby ktoś przywrócił wzrok niewidomemu od urodzeniaa. 33Gdyby więc On nie pochodził od Boga, nie mógłby niczego dokonać”. 34Wtedy dali mu taką odpowiedź: „Urodziłeś się pogrążony w grzechachs i ty chcesz nas pouczać?”. Po czym wyrzucono go precz. Duchowa ślepota Jezuss dowiedział się, że go wyrzucono. Gdy więc go spotkał, zapytał: „Czy wierzysz w Syna Człowieczegos?”. 36On zaś powiedział: „A kto to jest, Panies, abym w Niego uwierzył?”. 37Wówczas Jezus oświadczył: „To jest Ten, którego zobaczyłeś i który z tobą rozmawia”. 38Na co on rzekł: „Wierzę, Panie”, po czym oddał Mu głęboki pokłon. 39A Jezus powiedział: „Przyszedłem na ten świat, aby sądzićb: Ci, którzy nie widzą, odzyskają wzrok, ci zaś, którzy widzą, staną się ślepcami”. 40Kiedy usłyszeli to niektórzy faryzeuszes obecni przy Nim, zapytali: „Czy my też jesteśmy ślepi?”. 41Jezus im odpowiedział: „Gdybyście byli niewidomi, nie mielibyście grzechus; ponieważ jednak teraz stwierdzacie: «Widzimy», pozostajecie w grzechu. 35

Page 2357

a) W ST znajdujemy jeden opis uzdrowienia wzroku (Tb 11,12n). Tobiasz nie był jednak niewidomy od urodzenia, ale na skutek wypadku (Tb 2,10). Według Izajasza Chrystus miał przywracać wzrok niewidomym (Iz 35,5; 42,7). b) sądzić – celem misji Jezusa nie był sąd, ale zbawienie ludzi (J 3,17; 12,47). Już sama Jego obecność dokonała pewnego sądu, ponieważ jedni zbliżyli się do Niego, a inni Go odrzucili (J 3,19-21). Sąd ten jest ściśle związany z wiarą lub niewiarą ludzi w posłannictwo i boską godność Jezusa (J 3,18). c) Uroczyście… was – zob. J 1,51+.

Przypowieść o dobrym pasterzu i owczarni 1 Uroczyście zapewniam wasc: Kto nie wchodzi do zagrody owiec przez bramę, lecz innym sposobem, jest złodziejem i przestępcą. 2Ten natomiast, kto wchodzi do niej przez bramę, jest pasterzem owiec. 3Jemu też otwiera odźwierny, a owce słuchają jego głosu. Te, które należą do niego, woła po imieniu i wyprowadza. 4Gdy wyprowadzi wszystkie swoje

10

Mt 9,36; 25,32; 26,31; Mk 6,34

w sytuacji konfliktów z Jezusem, gdy w podtekście jest użycie przemocy i chęć zgładzenia Go. Wysłuchanie opinii uzdrowionego człowieka i jego rodziców nie prowadzi do zmiany ich wrogiej postawy, ale raczej do rozszerzenia represji na osoby związane z Jezusem i przyjmujące Jego naukę (w. 22). Jest to dowód wewnętrznej ślepoty faryzeuszów. Duchowa ślepota. Niewidomy odzyskał wzrok, bo zobaczył Jezusa (uwierzył w Niego). Przeciwstawieniem dla niego są faryzeusze. Oni bowiem widzieli, ale wobec Jezusa zachowywali się jak niewidomi, którzy nie dostrzegają rzeczy najbardziej oczywistych. Grzech i ślepota są ze sobą powiązane, gdyż są skutkiem odrzucenia światła (J 3,19). Obietnica dotycząca czasów ostatecznych, kiedy to niewidomi mieli odzyskać wzrok, została wykorzystana także w innych Ewangeliach (Mt 11,5; Łk 7,22). Występuje ona również u Jana, ale z własnym rozwinięciem. Przypowieść o dobrym pasterzu i owczarni. Ta wypowiedź Jezusa jest kontynuacją Jego dialogu z faryzeuszami, zawartego w J 9,39-41. Świadczy o tym pojawienie się tych samych elementów w obu wypowiedziach (por. J 10,19 i 9,16, oraz zob. J 10,21). Przypowieść Jezusa obejmuje J 10,1-18. Trzeba jednak zauważyć, że wyraźny jest jej wewnętrzny podział. Nakreślony przez Jezusa obraz z życia pasterskiego zostaje zakończony stwierdzeniem, że słuchacze niczego nie zrozumieli (w. 6). Dalej Jezus wyjaśnia poszczególne elementy tego obrazu, precyzuje ich znaczenie teologiczne (J 10,7-18). W J 10,19-21 opisana natomiast została reakcja na nauczanie Jezusa. Taka budowa wypowiedzi Jezusa wskazuje, że adresatami pierwszej jej części (ww. 1-6) są faryzeusze. W konsekwencji określenia złodziej i przestępca również odnoszą się do nich. Nie wyjaśnia się jednak na tym etapie, kogo Jezus uważa za pasterza i odźwiernego ani też kim są owce. Treścią obrazu jest doskonała harmonia w relacji pasterz – owce. Trudno w pełnej konfliktów działalności Jezusa dopatrzyć się cech takiej idealnej relacji. Niezrozumienie ze strony słuchaczy może więc być do pewnego stopnia uzasadnione. Tak jak owce wołane po imieniu (w. 3) idą za swym pasterzem, tak uczniowie Jezusa podążają za Nim (J 1,37.38.40.43; 21,19.20.22). Osoba „idąca za Jezusem” to idealna postać, dla której speł-

2357

JAN 9,31 — 10,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Uroczyście… was – zob. J 1,51+.

9/4/08

8:19 AM

Page 2358

owce, idzie przed nimi, a one idą za nim, gdyż rozpoznają jego głos. 5Za kimś obcym nie pójdą wcale, lecz uciekną od niego, bo nie znają głosu obcych”. 6Jezuss opowiedział im tę przypowieśćs, lecz oni nie zrozumieli, o czym mówił. Jezus dobrym pasterzem 7 Jezuss zaczął więc ponownie mówić: „Uroczyście zapewniam wasa: To Ja jestem bramą owiec. 8Wszyscy, którzy mnie poprzedzili, są złodziejami i przestępcami, a owce nie były im posłuszne. 9Ja jestem bramą. Jeśli ktoś ją przekroczy, uzyska zbawienie. Będzie wchodził i wychodził i znajdzie pokarm. 10 Złodziej przychodzi tylko po to, aby coś ukraść, zabić lub zniszczyć. Ja natomiast przyszedłem, aby moje owce miały życie i to życie w pełni. 11Ja jestem dobrym pasterzem. Dobry pasterz poświęca swoje życie za owce. 12Najemnik zaś, i ten który nie jest pasterzem ani właścicielem owiec, gdy zobaczy zbliżającego się wilka, opuszcza je i ucieka, a wilk je porywa i rozprasza. 13Jest bowiem najemnikiem i nie troszczy się o owce. 14Ja jestem dobrym pasterzem. Znam moje owce i one Mnie znają, 15podobnie jak Mnie zna Ojciec i jak Ja znam Ojca. Poświęcam też swoje życie za owce. 16Posiadam jeszcze inne owce, które wprawdzie nie są z tej zagrody, lecz trzeba, abym je przyprowadził. Pójdą one za moim głosem i tak powstanie jedna trzoda z jednym pasterzem. 17Ojciec miłuje Mnie, dlatego że oddaję swoje życie, aby je znowu odzyskać. 18 Nikt mi go nie zabiera, lecz oddaję je z własnej woli. Posiadam bowiem władzę, aby je oddać, jak i ponownie odzyskać. Takie polecenie otrzymałem od mojego Ojca”. 19 Z powodu tej wypowiedzi kolejny raz doszło do podziału między Żydami. 20Wielu z nich mówiło: „Opętałs Go demons i szaleje. Dlaczego Go słuchacie?”. 21Inni jednak stwierdzali:

niają się obietnice (J 8,12), to sługa Jezusa (J 12,26). Niezrozumienie przypowieści Jezusa jest skutkiem braku doświadczenia pójścia za Nim. Potwierdza to przekonanie, że Jego słuchaczami byli wrogo nastawieni faryzeusze, którzy Mu nie wierzyli. Jezus dobrym pasterzem. Określenie złodzieje i przestępcy Jezus odnosi do tych, którzy Go poprzedzili (w. 8). Trudno pogodzić tak kategoryczne odrzucenie wszystkich, którzy byli posłańcami Boga przed Jezusem, z potwierdzoną przez wszystkie tradycje ewangeliczne Jezusową praktyką sięgania do autorytetu Mojżesza i Proroków. Najprawdopodobniej chodzi więc o fałszywych proroków i przywódców żydowskich, którzy nie prowadzili narodu zgodnie z zamysłem Bożym, ale sprowadzali go z drogi zbawienia. Słowa, w których Jezus utożsamia siebie z bramą i pasterzem, zawierają naukę o Kościele i jego wiernych. Jezus jest bramą, ponieważ tylko przez Niego można dojść do Ojca (J 14,6). Jego nauka zaś jest tą bramą, przez którą trzeba przejść, aby przystąpić do wspólnoty Jego uczniów i osiągnąć życie wieczne. Jezus jest także pasterzem, ponieważ prowadzi wiernych do Ojca, karmi ich swoim słowem, opiekuje się nimi, a nawet naraża swoje życie w obronie swoich uczniów. Zaskakującą nowością jest tu idea oddania życia (ww. 11.15.17n). W Ewangelii jest ona rozwijana stopniowo: najpierw w obrazie pasterza oddającego życie za owce (w. 11), następnie przez utożsamienie się Jezusa z tym obrazem (w. 15), by dojść do podkreślenia całkowitej dobrowolności Jego decyzji o swoim życiu (ww. 17n). Wreszcie temat ten pojawia się w odniesieniu do uczniów. Piotr chce oddać życie za Jezusa, ale przeszkadza mu w tym słabość (J 13,37n). Oddanie życia jest ideałem miłości, która powinna łączyć uczniów Jezusa między sobą (J 15,13), tak jak łączy Jezusa z uczniami (w. 15; por. J 17,19). Komentarz do obrazu pasterza przewodzącego owcom ma więc charakter przede wszystkim etyczny. Mówi o tym, jaka powinna być postawa ucznia, który poszedł za Jezusem – dobrym pasterzem. Odrzucenie nauczania Jezusa (w. 20)

JAN 10,5-21

2358

Jr 23,1n; Ez 34,2n

Ps 23,1; Iz 40,11; Ez 34,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

„Takie nauczanie nie pochodzi od opętanego. Zresztą, czy demon może przywrócić wzrok niewidomemu?”.

J 8,59

Mt 9,3-8 J 19,7

Ps 82,6

Postawa ludzi wobec Syna Bożego 22 W Jerozolimies obchodzono pamiątkę Poświęcenia świątynia, a była zima. 23Jezuss przechadzał się po terenie świątynnym, w krużganku Salomonab. 24Tam otoczyli Go Żydzi i zaczęli pytać: „Jak długo jeszcze będziesz nas trzymał w niepewności? Powiedz nam otwarcie, czy jesteś Chrystusems?”. 25Wówczas im odparł: „Już wam powiedziałemc, a mimo to nie wierzycie. Dzieła, których dokonuję w imię mego Ojca, właśnie one świadczą o Mnie. 26Wy jednak nie wierzycie, gdyż nie należycie do moich owiec. 27Moje owce są Mi posłuszne. Ja je znam, a one podążają za Mną. 28Ja też daję im życie wieczne i nigdy nie zginą, ani nikt nie wyrwie ich z mojej ręki. 29Mój Ojciec, który jest większy od wszystkich, dał Mi je i nikt nie może ich wyrwać z ręki Ojca. 30Ja i Ojciec jesteśmy jedno”. 31Wtedy Żydzi znowu porwali kamienie, aby zabić Jezusas. 32Jezus zapytał ich: „Ukazałem wam wiele dobrych dzieł od Ojca. Za które z nich zamierzacie Mnie ukamienować?”. 33Żydzi odpowiedzieli: „Nie chcemy Cię kamienować za dobre czyny, lecz za bluźnierstwo; za to, że Ty, będąc człowiekiem, czynisz siebie Bogiem”. 34Jezus im odrzekł: „Czy w waszym Prawies nie ma zapisu: Ja mówię: Jesteście bogami? 35Jeśli ono nazywa bogami tych, do których zostało skierowane słowo Boże – a przecież Pisma nie można unieważnić – 36to dlaczego do Tego, którego Ojciec uświęcił i posłał na świat, mówicie: «Bluźnisz», bo stwierdziłem: Jestem Synem Bożyms? 37Jeśli nie wypełniam dzieł Ojca, to Mi nie wierzcie. 38Skoro jednak je wypełniam, to nawet jeśli Mi nie wierzycie, uwierzcie moim czynom, abyście poznali i wiedzieli, że Ojciec jest we Mnie, a Ja w Ojcu”. 39I po raz kolejny usiłowano Go uwięzić, lecz On uszedł z ich rąk. 40Wtedy też udał się ponownie na drugi brzeg Jordanus, do miejsca,

Page 2359

a) Poświęcenia świątyni – chodzi o żydowskie święto Chanuka, obchodzone w grudniu (początek 25. dnia miesiąca Kislew). Trwało osiem dni, podobnie jak Święto Namiotów (2Mch 1,9.18; 10,6). Upamiętniało moment ponownego rozpalenia ognia w świątyni (2Mch 10,3). b) krużganku Salomona – kolumnada zewnętrznego dziedzińca świątyni (Dz 3,11; 5,12). c) powiedziałem – w czwartej Ewangelii nie znajdujemy wcześniej żadnej deklaracji Jezusa, że jest Chrystusem Bożym, czyli Mesjaszem. Pojawia się ona dopiero w J 17,3.

wiąże się z kolejnym i ostatnim oskarżeniem Jezusa o opętanie. Podobne oskarżenia padały przy okazji wcześniejszych dyskusji Jezusa z Żydami (J 7,20; 8,48.52). Postawa ludzi wobec Syna Bożego. Ten dialog z Żydami nawiązuje do obrazu pasterza (ww. 26n). Prawdopodobnie słuchacze Jezusa interpretowali ten obraz jako mesjański. Stawiają bowiem pytanie o to, czy Jezus jest Chrystusem – pomazańcem Bożym. Godność mesjańska Jezusa była więc do zaakceptowania przez Żydów. Został jednak przez nich odrzucony, ponieważ nie chciał poprzestać na tym, co oni wiązali z osobą Chrystusa, czyli Mesjasza. Dlatego oskarżyli Go o bluźnierstwo i chcieli ukamienować (Kpł 24,15n). Tryb, w jakim usiłowali dokonać egzekucji, był w najwyższym stopniu niezgodny z zasadami sprawiedliwego procesu. Nie przedstawiono bowiem ani nie sprawdzono zarzutów. Oskarżenie zaś Żydzi sformułowali dopiero wtedy, gdy Jezus spytał o przyczynę wybuchu nienawiści z ich strony (w. 33). Jezus głosi swoją jedność z Ojcem (w. 30). Nie mówi, że są jedną osobą, ale że są jednością. Świadczy o tym rodzaj nijaki liczebnika („jedno”, a nie „jeden”). Wypowiedź ta zostaje odczytana jako wyniesienie przez Jezusa samego siebie do rangi Boga. Jezus broni swojego prawa do uważania się za Boga, powołując się zarówno na treść Ps 82,6, jak i na fakt, że jest uświęcony i posłany przez Ojca. W czwartej Ewangelii tylko w tym miejscu jest mowa o uświęceniu Jezusa (w J 17,17.19 mówi się o uświęceniu uczniów). Natomiast „bycie posłanym” to u Jana stały element Jezusowego nauczania na temat własnej tożsamości (J 3,17.34; 5,36.38; 6,29.57; 7,29; 8,42; 11,42; 17,3.8.18.21.23.25; 20,21). Przytoczone argumenty nie przekonują przeciwników Jezusa. Odwołuje się więc On do

2359

JAN 10,22-40

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Mowa o Betanii (J 1,28+). b) Betania – wspomniana miejscowość, to dzisiejsze el-Aziriyeh, które leży w pobliżu Jerozolimy (ok. 3 km), na Górze Oliwnej, przy drodze do Jerycha. Należy tę miejscowość odróżnić od Betanii nad Jordanem (J 1,28+). Także inni ewangeliści mówią, że goszczono Jezusa w tej miejscowości, wiążą ją jednak z osobą i domem Szymona Trędowatego (Mt 26,6; Mk 14,3). c) Marii... Marty – postaci te pojawiają się dopiero tutaj. Jan nie przedstawia ich, jakby zakładał, że są znane czytelnikowi (Łk 10,38-42). d) wonnym olejkiem – zob. J 12,3+. e) dwunastu godzin – dobę dzielono na dwie równe części, tak że dzień i noc miały zawsze po dwanaście godzin. f) światło... świata – Jezus określa tak siebie wprost w J 8,12; 9,5; 12,46. O Słowie jako światłości świata mowa jest w J 1,9. Zob. także J 3,19. g) abyście uwierzyli – konstrukcja grecka jest wieloznaczna. Można ją interpretować także ponieważ uwierzycie. h) Tomasz, zwany Bliźniakiem – pojawia się dopiero tutaj, by odegrać znaczą rolę w dalszym ciągu Janowej Ewangelii: podczas Ostatniej Wieczerzy (J 14,5), a zwłaszcza po Zmartwychwstaniu Jezusa (J 20,24-28 i 21,2). Tylko Jan wspomina o przydomku Tomasza. W innych tekstach NT imię to występuje jedynie w spisach apostołów (Mt 10,3; Mk 3,18; Łk 6,15; Dz 1,13). Z osobą Tomasza związane są pisma apokryficzne: Ewangelia Tomasza, Dzieje Tomasza, Apokalipsa Tomasza.

9/4/08

8:19 AM

Page 2360

gdzie wcześniej chrzcił Jan, i tam pozostała. 41Wiele osób przychodziło do Niego i stwierdzało, że wprawdzie Jan nie uczynił żadnego znaku, jednak wszystko, co powiedział o Nim, było prawdą. 42Tam też wielu uwierzyło w Niego. Śmierć Łazarza 1 Pewien człowiek z Betaniib, miejscowości Marii i jej siostry Martyc, był chory. Miał on na imię Łazarz. 2Maria zaś była tą kobietą, która namaściła Panas wonnym olejkiemd i swymi włosami wytarła Jego stopy. Właśnie jej brat Łazarz chorował. 3Siostry przekazały więc Jezusowis wiadomość: „Panies, ten, którego kochasz, jest chory”. 4Gdy Jezus to usłyszał, rzekł: „Ta choroba nie zmierza ku śmierci, lecz ku chwales Bożej. Dzięki niej Syn Bożys dozna chwały”. 5A Jezus miłował Martę, jej siostrę oraz Łazarza. 6Gdy jednak usłyszał, że choruje, pozostał w tamtym miejscu jeszcze dwa dni. 7Dopiero po ich upływie zwrócił się do uczniów: „Wróćmy znowu do Judeis”. 8Uczniowie Mu powiedzieli: „Rabbi, Żydzi dopiero co usiłowali cię ukamienować, a Ty chcesz tam ponownie wrócić?”. 9Jezus im odparł: „Czy dzień nie ma dwunastu godzine? Kto chodzi za dnia, nie potyka się, gdyż widzi światło tego świataf. 10Kto natomiast chodzi nocą, potyka się, ponieważ nie ma w nim światła”. 11A gdy to powiedział, dodał: „Nasz przyjaciel Łazarz zasnął, lecz pójdę, aby go wyrwać ze snu”. 12 Uczniowie odrzekli: „Panie, jeśli usnął, to będzie zdrowy”. 13 Jezus jednak powiedział tak o jego śmierci, uczniowie natomiast uważali, że mówił o zapadnięciu w sen. 14Oświadczył im więc otwarcie: „Łazarz umarł. 15Ale raduję się ze względu na was, abyście uwierzylig. Z tego właśnie powodu nie było Mnie tam, lecz teraz chodźmy do niego”. 16Tomasz, zwany Bliźniakiemh, zawołał wtedy do współuczniów: „Chodźmy i my, aby razem z Nim umrzeć!”.

11

świadectwa własnych czynów. Są one dobre (ww. 32n), pochodzą od Ojca (ww. 37n). Ukazują relację między Jezusem a Ojcem, polegającą na wzajemnym przebywaniu Ich w sobie (J 14,10). Jednak to nie znaki odgrywają decydującą rolę w kształtowaniu się wiary. Ci, którzy uwierzyli w Jezusa, nie opierali się na znakach, ale na słowie świadectwa złożonego przez Jana Chrzciciela (w. 41). Śmierć Łazarza. Opowiadanie ewangeliczne wchodzi w końcową fazę. Jezus po raz ostatni zmierza do Judei. Ten pobyt w Jerozolimie będzie miał szczególny związek z wypełnieniem Jego misji i woli Ojca. Kluczową postacią tej części Ewangelii jest Łazarz. Ale to nie jedyny bohater wkraczający na scenę. Do tej grupy należą jeszcze Maria i Marta oraz Tomasz. Wątkiem przewodnim opowiadania jest śmierć Jezusa. Wzmianka o namaszczeniu (w. 2) i deklaracja Tomasza (w. 16) uświadamiają nieuchronność i bliskość tego faktu. W tym momencie Jezus jest jednak poza zasięgiem swoich wrogów. Jeszcze trwa dzień (w. 9), co oznacza, że Jezusowi – Chrystusowi Bożemu i Światłości Świata – nic złego się nie przydarzy. Kontekst, w którym została ukazana zapowiedź śmierci Jezusa (wskrzeszenie Łazarza) sugeruje, że Jego śmierć przyniesie objawienie chwały Bożej (w. 4). Stwierdzenie, że Łazarz nie umarł, ale zasnął i się obudzi, wskazuje na to, że Jezus panuje nad śmiercią i ma moc przywracania do życia. Wskrzeszenie Łazarza ma umocnić wiarę uczniów Jezusa (w. 15), którzy uwierzyli w Niego już po pierwszym znaku, dokonanym w Kanie (J 2,11). Teraz boją się tego, co może spotkać Jezusa w Judei (w. 8). Mają świadomość, że oni też mogą podzielić los Mistrza (w. 16). Ich wiara zostanie poddana wielkiej próbie, jaką będzie śmierć Jezusa na krzyżu. Zachęta chodźmy, którą wypowiada Tomasz, zostanie podjęta przez Jezusa w J 14,31, gdzie odnosi się już bezpośrednio do wyjścia naprzeciw prześladowcom.

JAN 10,41 — 11,16

2360

J 9,3

Mt 9,24-26

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mk 11,24

Dn 12,2

J 12,27; 14,1.27

9/4/08

8:19 AM

Jezus zmartwychwstaniem i życiem 17 Gdy Jezuss tam dotarł, zastał go już od czterech dni leżącego w grobie. 18Betaniaa zaś leżała w pobliżu Jerozolimys, w odległości około piętnastu stadióws. 19Wielu Żydów przybyło więc do Marty i Marii, aby je pocieszyć po śmierci brata. 20 Kiedy Marta usłyszała, że Jezus nadchodzi, wybiegła Mu naprzeciw, Maria natomiast pozostała w domu. 21Marta zwróciła się do Jezusa: „Panies, gdybyś był tutaj, mój brat by nie umarł. 22Lecz nawet teraz wiem, że Bóg da Ci wszystko, o co tylko Go poprosisz”. 23Jezus jej rzekł: „Twój brat powstanie z martwych”. 24Marta odpowiedziała: „Wiem, że zmartwychwstanie podczas zmartwychwstania w dniu ostatecznymb”. 25 Jezus oświadczył jej: „Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto wierzy we Mnie, nawet jeśliby umarł, będzie żył. 26 Każdy, kto żyje i wierzy we Mnie, nie umrze na wieki. Czy wierzysz w to?”. 27Marta odrzekła: „Tak, Panie! Wierzę, że Ty jesteś Chrystusems, Synem Bożyms, który przyszedł na świat”. 28A gdy to powiedziała, odeszła i zawołała swoją siostrę Marię, mówiąc jej po kryjomu: „Nauczyciel jest tutaj i prosi cię”. 29Ona zaś, gdy to usłyszała, szybko wstała i pobiegła do Niego. 30A Jezus nie wszedł jeszcze do miejscowości, lecz pozostał tam, gdzie spotkała Go Marta. 31Również Żydzi, którzy przebywali w jej domu i pocieszali ją, poszli jej śladem, widząc, że zerwała się i wybiegła. Sądzili bowiem, że udała się do grobu, aby tam płakać. 32Tymczasem Maria dotarła do miejsca, gdzie zatrzymał się Jezus. Kiedy Go zobaczyła, upadła Mu do nóg i rzekła: „Panie, gdybyś był tutaj, mój brat by nie umarł”. 33Gdy więc Jezus zobaczył, że ona płacze, a także płaczą Żydzi, którzy z nią idą, wzburzył się wewnętrznie i był wstrząśniętyc. 34Następnie zapytał: „Gdzie złożyliście go do grobu?”. Odparli: „Panie, chodź zobaczyć”. 35 Jezus zapłakał. 36Wtedy Żydzi powiedzieli: „Zobaczcie, jak go kochał”. 37Niektórzy zaś mówili: „Czy Ten, który przywrócił wzrok niewidomemu, nie mógł sprawić, aby on nie umarł?”.

Page 2361

a) Betania – zob. J 1,28+. b) w dniu ostatecznym – o zmartwychwstaniu w dniu ostatecznym Jezus uczył tylko podczas mowy eucharystycznej (J 6,39.40.44.54). W J 12,48 Jezus mówi o tym, że w dniu ostatecznym będzie sądził. c) wzburzył się… wstrząśnięty – Jezus nie pozostaje obojętny wobec śmierci. To właśnie ze względu na śmierć człowieka on sam stał się człowiekiem i przyjął na siebie ciężar zła (J 12,27). Uczniowie Jezusa mogą być wolni od lęku i mogą nie pozwalać, by ich serca były wstrząśnięte (J 14,1.27), ponieważ Jezus otworzył im drogę prowadzącą do wiecznego życia (np. J 3,16.36; 6,54).

Jezus zmartwychwstaniem i życiem. O ile w poprzednim epizodzie ważną rolę odgrywali uczniowie Jezusa, o tyle w reszcie opowiadania osnutego wokół wskrzeszenia Łazarza i reakcji na ten fakt nie pojawiają się zupełnie. W J 12,16 będzie mowa o tym, że nie zrozumieli wydarzeń, których byli świadkami. Obydwie siostry Łazarza są przekonane, że Jezus mógł uchronić ich brata od śmierci (ww. 21.32). Podobnie uważają niektórzy świadkowie tego wydarzenia (w. 37). Uznają jednak, że wobec śmierci Łazarza, Jezus jest już bezradny. Co prawda Marta wyznaje wiarę w zmartwychwstanie w dniu ostatecznym (w. 24) – wiarę podzielaną przez część Żydów, np. faryzeuszów i esseńczyków, opartą na autorytecie Pisma Świętego (Dn 12,2) – jednak ta wiara dotyczy odległej przyszłości, a nie wydarzeń bezpośrednio związanych z Jezusem i Łazarzem. Jezus zadaje Marcie pytanie, czy wierzy, że On jest źródłem życia dla wierzących w Niego (w. 26). Odpowiedź kobiety, chociaż wydaje się twierdząca, jest nieprecyzyjna (w. 27). Marta potwierdza wiarę w to, że Jezus jest Chrystusem i Synem Bożym, ale nie bierze pod uwagę możliwości dokonania przez Niego cudu wskrzeszenia z martwych jej brata. Tymczasem prawda o zmartwychwstaniu w Jezusie jest istotą Ewangelii, którą głosił. Jezus chce ukazać nie tyle samą prawdę o życiu wiecznym, przeciwstawiając się doktrynie saduceuszy, którzy odrzucali zmartwychwstanie (Mt 22,23), ile raczej związek między własną osobą a życiem wiecznym wierzących w Niego. Jezus już wcześniej mówił o tym, że umarli zmartwychwstaną dzięki Niemu (J 5,29; 6,39n.44.54). Nauka ta została jednak zrozumiana w pełni, dopiero gdy On sam powstał z martwych i ofiarował wszystkim wierzącym w Niego życie wieczne w łączności z Bogiem.

2361

JAN 11,17-37

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) od czterech dni – według poglądów rabinackich, dusza zmarłego po trzech dniach definitywnie opuszczała ciało. Na czwarty dzień można więc było mówić, że cielesno-duchowa jedność człowieka jest unicestwiona. b) Wysoką Radę – instytucja ta jest tylko raz wspomniana w czwartej Ewangelii. Była to rada ustanowiona przez Rzymian ok. 65 r. przed Chr. W jej skład wchodzili przedstawiciele arystokracji. Wielki Sanhedryn składał się z 71 członków, ale czasem pracował w okrojonym składzie (Mały Sanhedryn – 23 człoków). Rada zajmowała się ściąganiem podatków, spisami ludności i częścią problemów związanych z obronnością terytorium, a także kwestiami religijnymi. Od ok. 200 r. po Chr. nazwę tę nosiła rada rabinacka. c) Kajfasz – najwyższy kapłan w latach 1837 po Chr. Był zięciem Annasza (J 18,13). W 1990 r. odkryto grobowiec z urną noszącą inskrypcję z jego imieniem. d) w tym roku – urząd najwyższego kapłana nie był kadencyjny. Nie mógł więc służyć do oznaczania chronologii wydarzeń, jak urzędy rzymskie czy greckie, czy nawet urząd arcykapłana w kultach pogańskich w Azji Mniejszej. Kajfasz pełnił urząd najwyższego kapłana w latach 18-36. e) wygłosił proroctwo – żydowski historyk Józef Flawiusz wspomina, że proroctwo było związane z urzędem najwyższego kapłana. W NT jest to jedyne świadectwo takich poglądów.

9/4/08

8:19 AM

Page 2362

Wskrzeszenie Łazarza 38 Jezuss, ponownie wzburzony, podszedł do grobu. A była to grota zastawiona kamieniem. 39Polecił więc: „Odsuńcie kamień!”. Wtedy odezwała się Marta, siostra zmarłego: „Panies, już cuchnie. Nie żyje bowiem od czterech dnia”. 40Jezus powiedział jej: „Czy nie zapewniłem cię, że zobaczysz chwałęs Bożą, jeśli tylko uwierzysz?”. 41I odsunięto kamień. Wówczas Jezus wzniósł oczy w górę i zaczął się modlić: „Dziękuję Ci, Ojcze, że Mnie wysłuchałeś. 42Ja wiedziałem, że zawsze Mnie wysłuchujesz. Powiedziałem to jednak ze względu na otaczających Mnie ludzi, aby uwierzyli, że Ty Mnie posłałeś”. 43Po tych słowach zawołał z mocą: „Łazarzu, wyjdź na zewnątrz!”. 44 Wtedy zmarły wyszedł, mając nogi i ręce owinięte opaskami, twarz zaś przysłoniętą chustą. Jezus polecił im: „Uwolnijcie go z tego i pozwólcie mu chodzić!”. Decyzja Wysokiej Rady o zgładzeniu Jezusa Wielu spośród Żydów, którzy przybyli do Marii i zobaczyli, czego Jezuss dokonał, uwierzyło w Niego. 46Niektórzy z nich poszli natomiast do faryzeuszóws i poinformowali ich o tym, co uczynił Jezus. 47Wyżsi kapłani oraz faryzeusze zwołali więc Wysoką Radęb i zastanawiali się: „Co mamy robić? Człowiek ten dokonuje wielu znaków. 48Jeśli Go tak pozostawimy, wszyscy Mu uwierzą. Wtedy też wkroczą Rzymianie i zniszczą zarówno naszą świątynięs, jak i naród”. 49Jeden z ich grona, Kajfaszc, który w tym rokud pełnił funkcję najwyższego kapłanas, rzekł do nich: „Wy nic nie rozumiecie. 50 Nie bierzecie także pod uwagę tego, że będzie korzystniej, jeśli jeden człowiek umrze za lud, niż gdyby miał zginąć cały naród”. 51Nie powiedział zaś tego od siebie, lecz jako najwyższy kapłan sprawujący wówczas urząd wygłosił proroctwoe, że Jezus umrze za naród. 52A nie tylko za naród, ale również, aby zgromadzić w jedno rozproszone dzieci Boże. 53 Tego więc dnia podjęto decyzję, aby Go zabić. 54Jezus więc 45

Wskrzeszenie Łazarza. Ewangelista nie pozostawia wątpliwości co do tego, że Łazarz umarł. O Marcie mówi jako o siostrze zmarłego i podkreśla, że czas spowodował już nieodwracalne zmiany w stanie zwłok (w. 39). Powtarza też szczegół dotyczący upływu czasu od śmierci Łazarza (ww. 17.39). Dziękczynienie Jezusa za wysłuchanie Go przez Ojca pozostaje w związku z pewnością Marty, wyrażoną w w. 22. Marta jednak uważa, że nic już nie można zrobić w sytuacji, jaka powstała po śmierci jej brata. Kierując się zdrowym rozsądkiem, sprzeciwia się decyzji Jezusa, który prosi, aby otworzono grób. Jezus więc upomina Martę, by wierzyła w to, co przed chwilą wyznała ustami. Powrót Łazarza do życia potwierdza, że Jezus panuje nad światem umarłych i nad śmiercią. Polecenie, aby uwolniono wskrzeszonego z więzów całunu i pozwolono mu chodzić, podkreśla, że to Jezus uwalnia od śmierci i pozwala żyć. Decyzja Wysokiej Rady o zgładzeniu Jezusa. Wiara części świadków wskrzeszenia Łazarza staje się powodem poważnego zaniepokojenia przywódców religijnych z Jerozolimy. Ulegają wręcz panice, dlatego ich opinie są przesadnie katastroficzne. Przyjęcie przez wszystkich wiary w Jezusa wcale nie musiało prowadzić do zbrojnej inter wencji Rzymu (w. 48). Ta irracjonalna reakcja daje jednak sposobność do tego, by najwyższy kapłan Kajfasz na mocy swego urzędu wypowiedział proroctwo dotyczące charakteru śmierci Jezusa. Ma to być śmierć zastępcza: za lud (w. 50), za naród (ww. 51.52). Stwierdzenie, że Jezus umrze za naród, nie obejmuje całego sensu Jego zbawczego dzieła. On bowiem odda życie za wszystkie rozproszone dzieci Boże, czyli także za pogan, których synostwo Boże jest tu pośrednio potwierdzone (w. 52). Niestety Kajfasz ani inni członkowie Wysokiej Rady, którzy odrzucają Jezusa, nie są w stanie

JAN 11,38-54

2362

Mt 26,3; 27,1n; Mk 14,1n; Łk 22,1n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 7,1

J 7,11

Mt 26,6-13; Mk 14,3-9

9/4/08

8:19 AM

nie pojawiał się już jawnie wśród Żydów, lecz usunął się w okolice w pobliżu pustyni, do miejscowości zwanej Efraima, gdzie przebywał ze swymi uczniami. 55 Zbliżało się zaś żydowskie święto Paschys. Wielu mieszkańców z tamtej okolicy podążało do Jerozolimys jeszcze przed uroczystościami, aby się oczyścićb. 56Poszukiwali oni Jezusa i zastanawiali się między sobą, będąc na terenie świątynis: „Cóż wam się wydaje? Czyżby nie zamierzał przyjść na święto?”. 57Wyżsi kapłani i faryzeusze wydali też rozporządzenie, aby każdy, kto tylko zna miejsce pobytu Jezusa, powiadomił ich, aby mogli Go uwięzić. Namaszczenie w Betanii 1 Sześć dni przed świętem Paschyc Jezuss przyszedł do Betaniid, gdzie przebywał Łazarz, którego wskrzesił z martwych. 2Tam urządzono dla Niego przyjęcie, podczas którego Marta usługiwała, natomiast Łazarz był jednym z tych, którzy siedzieli z Nim przy stole. 3Maria zaś wzięła funts pachnącego i drogiego olejku nardowegoe, namaściłas nim stopy Jezusa, po czym wytarła je własnymi włosami, a woń olejku napełniła cały dom. 4Wtedy odezwał się Judasz Iskariota, jeden z Jego uczniów, ten który miał Go wydać: 5 „Dlaczego nie sprzedano tego olejku za trzysta denarówf, a pieniędzy nie rozdano ubogim?”. 6Powiedział to jednak nie dlatego, że zależało mu na ubogich, lecz dlatego, że był złodziejem. Mając bowiem sakiewkę, zabierał wkładane do niej datki. 7Jezus więc rzekł do niego: „Zostaw ją w spokoju. Ona przechowała go na dzień mojego pogrzebug. 8Ubogich bowiem stale będziecie mieć u siebie, Mnie natomiast nie będziecie mieć zawsze”.

12

Łk 10,40

Page 2363

a) Efraim – lokalizacja tej miejscowości jest niepewna. 2Sm 13,23 wymienia miasto o tej nazwie w okolicy Betel. Być może jest to dzisiejsza Et-Taiyebeh, na północny wschód od Jerozolimy. b) oczyścić – przed głównymi świętami dokonywano rytualnych oczyszczeń, aby uwolnić się od wszelkiej nieczystości, w którą łatwo było popaść w życiu codziennym, a która nie pozwalała na pełne uczestnictwo w kulcie. Oczyszczenie – zob. Słownik. c) Sześć dni przed świętem Paschy – czyli po szabacie, w sobotę wieczór. d) Betania – zob. J 1,28+. e) olejek nardowy – wytwarzano go z korzenia rośliny występującej w Himalajach i przechowywano w alabastrowych pojemnikach. Z racji bardzo wysokiej ceny używano go jako perfum tylko przy wyjątkowych okazjach (np. Pnp 1,12). f) trzysta denarów – zwykle przyjmuje się, że denar stanowił dzienną stawkę płacy dla niewykwalifikowanego robotnika. Wartość olejku została więc wyceniona na równowartość rocznych zarobków takiego robotnika (denar – zob. Słownik). g) dzień mojego pogrzebu – pogrzeb następował przeważnie w dniu śmierci. Ówczesne pachnidła były substancjami mocno zagęszczonymi i dlatego charakteryzowały się bardzo silną wonią. Tłumaczy to ich wysoką cenę, a także ich zastosowanie w zwyczajach pogrzebowych. Ze względu na ich intensywność, tłumiono nimi zapach rozkładającego się ciała zmarłego.

Spisek przeciwko Łazarzowi 9 Wielki tłum Żydów dowiedział się, że Jezuss tam przebywa. Żydzi przyszli jednak nie tylko ze względu na Jezusa, lecz także, aby zobaczyć Łazarza, którego wskrzesił z martwych. 10Stąd wyżsi uchwycić pełnego sensu wydarzeń z Nim związanych. Ich spojrzenie pozostaje zawężone do horyzontu narodowej wspólnoty i jej interesów. Plan Boży pozostaje dla nich nieprzenikniony. Trzecie święto Paschy, o którym mówi ewangelista (J 2,13+), ma się okazać decydujące. Faktyczne skazanie Jezusa na śmierć (w. 53) i wykorzystanie przeciwko Niemu władzy nad sumieniami, którą miała Wysoka Rada (w. 57), świadczą, że dramat wchodzi w ostateczną fazę. Decyzja o wycofaniu się z okolic Jerozolimy (w. 54) pokazuje, że Jezus jest w pełni świadomy niebezpieczeństwa. Rozważania mieszkańców przygotowującej się do świąt Jerozolimy (w. 56) potwierdzają, że napięcie osiągnęło szczyt. Namaszczenie w Betanii. Wydarzenie to opisują jeszcze dwaj inni ewangeliści (Mt 26,6-13; Mk 14,3-9). W czwartej Ewangelii scena namaszczenia została w sposób najbardziej konsekwentny powiązana z wydarzeniami paschalnymi. Jezus zapowiada swoje rychłe odejście (w. 7), które będzie miało drastyczny przebieg. Tylko On jest świadomy znaczenia gestu Marii. Takiej świadomości brak natomiast osobom z otoczenia Jezusa. Co więcej, niektóre z nich, jak Judasz, jawnie okazują Mu wrogość. Spisek przeciwko Łazarzowi. Ewangelista zaznacza, że decyzję o zgładzeniu Łazarza podjęli tylko kapłani. Nic nie wspomina o faryzeuszach, którzy do tej pory konsekwentnie pojawiali się razem z kapłanami (J 7,32.45; 11,47.57; por. J 18,3).

2363

JAN 11,55 — 12,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2364

a) Grecy – chodzi tu o greckojęzycznych Żydów z diaspory, czyli wspólnoty żydowskiej znajdujacej się poza granicami Izraela.

kapłani postanowili zabić również Łazarza, 11ponieważ wielu Żydów nawracało się z jego powodu i wierzyło w Jezusa.

b) Filip – zob. J 6,5+.

Uroczysty wjazd do Jerozolimy Następnego dnia wielki tłum, który przybył na święto, dowiedział się, że Jezuss zbliża się do Jerozolimys. 13Ludzie ci zerwali więc gałązki palmowe i wybiegli Mu na spotkanie, wołając: „Hosannas! Chwałas Temu, który przychodzi w imięs Panas” oraz: „Król Izraelas!”. 14 Jezus zaś znalazł osiołka i wsiadł na niego – zgodnie z tym, co zapisano: 15 Nie bój się, Syjonies! Oto przybywa twój król, siedząc na źrebięciu oślicy! 16 Uczniowie nie zrozumieli tego od razu, ale gdy Jezus został uwielbiony, wówczas przypomnieli sobie, że to zostało o Nim napisane i że tak mu uczyniono. 17Również ludzie, którzy byli wraz z Nim, gdy wywołał Łazarza z grobu i wskrzesił go z martwych, dawali o Nim świadectwo. 18Dlatego wielki tłum wybiegł Mu naprzeciw, ponieważ usłyszano o dokonanym przez Niego znaku. 19Faryzeuszes zaś mówili między sobą: „Zobaczcie: nic nie zyskujecie. Oto świat poszedł za Nim”.

c) godzina – zob. J 2,4+.

12

Zapowiedź uwielbienia Jezusa Wśród tych, którzy przybyli na święto, aby oddać cześć Bogu, byli także Grecya. 21Przyszli oni do Filipab, pochodzącego z Betsaidy w Galileis, i poprosili: „Panie, pragniemy zobaczyć Jezusas”. 22Filip powiedział o tym Andrzejowi, a następnie obaj przekazali to Jezusowi. 23Jezus zaś im odrzekł: „Nadeszła już godzinac, aby Syn Człowieczys doznał chwałys. 24Uro20

Jest to typowe dla Janowego opisu Męki, w którym głównymi oskarżycielami Jezusa są kapłani (J 18,13.19.22.24.35; 19,6.15.21). Prześladowanie Łazarza ze strony religijnych zwierzchników jest zapowiedzią tego, co spotka Jezusa. Uroczysty wjazd do Jerozolimy. Wszyscy czterej ewangeliści w podobny sposób opisują tryumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy (Mt 21,1-10; Mk 11,1-11; Łk 19,29n), przytaczając ten sam fragment ze ST – Ps 118,25n. U Jana (w. 15) i Mateusza (Mt 21,5) znajduje się jeszcze cytat z Za 9,9. W swoim opisie Jan wyznaje, że uczniowie właściwe zrozumieli to wydarzenie dopiero po Zmartwychwstaniu Jezusa, na podstawie refleksji nad Pismami (J 2,22). W samym momencie Jego wjazdu do Jerozolimy nie rozumieli, że widzą objawienie się Chrystusa, potomka Dawida. Jan ukazuje kontrast między zewnętrznym tryumfem Jezusa a niezdolnością uczniów do zrozumienia, że w ten sposób objawia On swą królewską i mesjańską godność. Opowieści świadków wskrzeszenia Łazarza budzą podziw mieszkańców Jerozolimy dla Jezusa i wywołują powszechny entuzjazm w mieście. Faryzeusze czują się wobec tego faktu bezradni. Jezus, który jest Słowem Boga, przyszedł na świat (J 1,10) będący Jego własnością (J 1,11), ponieważ Bóg Go posłał (J 10,36), żeby zgładzić grzech świata (J 1,29) i zbawić go (J 3,16; 4,42), dać mu życie (J 6,33), uleczyć ze ślepoty (J 9,39). Jezus jest światłością świata (J 8,12; 9,5; 12,46). Miał jednak świadomość, że świat Go znienawidzi (J 7,7), ponieważ On nie jest z tego świata (J 8,23), podobnie jak Jego królestwo (J 18,36). Wjazd Jezusa do Jerozolimy wywołuje wrażenie, że Jezus zdobył panowanie nad światem, który poszedł za Nim. Przekonanie to jest nieprawdziwe, ponieważ dopiero Męka i Zmartwychwstanie dadzą Jezusowi możliwość przyciągnięcia wszystkich do siebie (J 12,32). Zapowiedź uwielbienia Jezusa. Nadejście godziny polega na otoczeniu Jezusa chwałą (w. 23). Objawi się ona jednak poprzez Jego Śmierć, którą ilustruje ziarno umierające w ziemi i wydające dzięki temu plon (w. 24). Ogłoszenie wypełnienia

JAN 12,11-24

2364

Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,28-40

Ps 118,25n

Za 9,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 10,39; Łk 17,33

Ps 6,3n; 42,5.11; Mt 26,38; Mk 14,34

9/4/08

8:19 AM

czyście zapewniam wasa: Jeśli ziarno pszenicy wrzucone w ziemię nie obumrze, pozostanie tam samo; jeśli zaś obumrze, przynosi obfity plon. 25Ten, kto kocha swoje życie, traci je; ten zaś, kto nie przecenia swojego życia na tym świecie, zachowa je na życie wieczne. 26Jeśli ktoś Mi służy, niech idzie za Mną. A gdzie Ja jestem, tam będzie też mój sługa. Jeśli ktoś Mi służy, Ojciec okaże mu cześć. 27 Teraz jestem głęboko wstrząśnięty. I cóż mam powiedzieć? Ojcze, ocal Mnie od tej godziny? Przecież przyszedłem z tego powodu – dla tej godziny. 28Ojcze, uwielbij swoje imięs!”. Wtedy zabrzmiał głoss z nieba: „Już uwielbiłem i jeszcze uwielbię”. 29Ludzie, którzy tam stali i usłyszeli ów dźwięk, mówili: „Zagrzmiało”, inni jednak twierdzili: „Aniołs przemówił do Niego”. 30Jezus więc wyjaśnił: „Głos ten rozległ się nie ze względu na Mnie, lecz ze względu na was. 31Teraz dokonuje się sąd nad tym światem. Teraz zostanie usunięty władca tego świata. 32Ja natomiast, gdy zostanę wywyższony nad ziemię, pociągnę wszystkich ku sobie”. 33Powiedział to, aby zaznaczyć, w jaki sposób miał umrzeć. 34Zgromadzony tłum zaczął Go jednak pytać: „Z Prawas dowiedzieliśmy się, że Chrystuss trwa przez wieki. Jak więc możesz twierdzić, że jest konieczne wywyższenie Syna Człowieczego? Kto jest tym Synem Człowieczym?”. 35Jezus odparł im: „Jeszcze krótki czas światłość będzie wśród was. Chodźcie więc, dopóki macie światłość, aby nie ogarnęła was ciemność. Ten bowiem, kto porusza się w ciemności, nie wie, dokąd zmierza. 36Dopóki jest jeszcze światłość, ufajcie jej, abyście się stali synami światłości”. Po tych słowach Jezus oddalił się i ukrył przed słuchaczami.

Page 2365

a) Uroczyście… was – zob. J 1,51+. b) dokonał... znaków – chodzi o znaki, których Jezus dokonał od cudu w Kanie aż do wskrzeszenia Łazarza.

Brak wiary ze strony ludzi 37 Mimo że Jezuss dokonał tak wielkich znakówb wobec nich, nie wierzono Mu, 38aby spełniły się słowa, które wypowiedział proroks Izajasz: się godziny Jezusa dokonuje się wobec Greków (ww. 20n). Do nich też jest skierowany dyskretny apel, by zostali sługami Jezusa (w. 26). Owym sługom Jezus obiecuje nagrodę: przebywanie tam, gdzie On przebywa, i uczczenie przez Ojca. Są to raczej dwa aspekty tej samej nagrody, a nie dwa jej rodzaje. Nastanie godziny Jezusa nie polega na zmianie Jego sytuacji na bardziej chwalebną, ale oznacza odsłonięcie przed światem tej chwały, którą ciągle otrzymuje od Ojca. Ogłoszenie wspólnej chwały Jezusa i Ojca odbywa się w sposób niezwykły za pośrednictwem głosu z nieba (w. 28). Inni ewangeliści wspominają o głosie z nieba wyłącznie w scenie chrztu Jezusa (Mt 3,17; Mk 1,11; Łk 3,22), a więc na początku Jego publicznej działalności. Jan też tylko raz wykorzystuje ten motyw, ale na zakończenie publicznego nauczania. W Janowym opisie chrztu nie ma wzmianki o głosie z nieba. Ewangelista stara się ukazać prawdę, że dopiero przez śmierć Jezusa Ojciec wypowiada się wprost na temat swojej więzi z Nim (Mt 17,5; Mk 9,7; Łk 9,35). Wywyższenie Jezusa oznacza śmierć i tak je rozumieją Jego rozmówcy. Według nich fakt ten stoi jednak w opozycji do obietnicy, że Chrystus będzie wiecznie przebywał na świecie. W domyśle pojawia się więc zarzut, że Jezus nie jest oczekiwanym Chrystusem. W ten sposób owi zainteresowani Jezusem Grecy (podobne zainteresowanie osobą Jezusa okazuje Herod Antypas, zob. Łk 23,8-11) dołączają do wrogo nastawionego wobec Niego tłumu. Jezus broni autentyczności swojej misji, odwołując się do swej roli światłości świata (ww. 35n). Brak wiary ze strony ludzi. Niewiara świadków cudotwórczej działalności Jezusa ukazana jest przez ewangelistę jako swego rodzaju konieczność, wynikająca z prorockiej zapowiedzi Izajasza. Ewangelista przypomina ukazanego przez Izajasza Sługę Pana, który jest odrzucony przez lud i zlekceważony (Iz 53,1). Daje do zrozumienia, że tak samo

2365

JAN 12,25-38

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) ramię Pana – wyrażenie zaczerpnięte z obrazu ukazującego Boga jako wojownika. Pojawia się już w Pięcioksięgu (np. Wj 6,6; 15,16; 32,11; Pwt 3,24; 4,34; 5,15; 7,19), a następnie u proroków (np. Iz 26,11; 40,10; 51,9; 52,10; 62,8; Dn 9,15). b) polecenie – dosł. przykazanie. W czwartej Ewangelii słowo przykazanie użyte jest w podwójnym znaczeniu. W pierwszej części Ewangelii (J 1,19 – 12,50) ma sens teologiczny i odnosi się do relacji między Jezusem a Ojcem lub między Jezusem a uczniami. W znaczeniu teologicznym przykazanie oznacza objawienie, które Jezus otrzymał od Ojca, aby je przekazać ludziom. W drugiej części Ewangelii (J 13,1 – 20,31) podkreśla się etyczne rozumienie przykazania. Obydwa te znaczenia uzupełniają się (J 15,10).

9/4/08

8:19 AM

Page 2366

Panies, kto uwierzył w to, co usłyszeliśmy, i komu objawiło się ramię Panaa? 39 Nie mogli uwierzyć, dlatego że Izajasz powiedział jeszcze: 40 Sprawił, że ich oczy stały się ociemniałe, a ich serces uczynił kamiennym, aby nie widzieli oczyma i niczego nie rozumieli w swoim wnętrzu, oraz się nie nawrócili, abym ich nie uzdrowił. 41 Izajasz wypowiedział te słowa, ponieważ miał widzenie Jego chwałys i o Nim prorokował. 42Mimo to wielu przywódców uwierzyło w Jezusa, lecz nie przyznawali się do tego ze względu na faryzeuszóws, aby uniknąć wykluczenia ze wspólnoty synagogalnej. 43Bardziej bowiem cenili sobie uznanie w oczach ludzi niż Boga. Sąd nad niewiarą ludzi Jezuss natomiast wołał z mocą: „Kto wierzy we Mnie, wierzy nie tylko we Mnie, lecz w Tego, który Mnie posłał. 45I kto Mnie widzi, widzi również Tego, który Mnie posłał. 46Ja przyszedłem na świat jako światłość, aby ten, kto we Mnie wierzy, nie pozostawał w ciemności. 47Tego zaś, kto usłyszy moje słowa, lecz ich nie przestrzega, nie Ja osądzam. Nie przybyłem bowiem, aby dokonać sądus nad światem, lecz żeby świat zbawić. 48Kto Mnie odrzuca i nie przyjmuje moich słów, ten już ma swego sędziego. Słowo, które powiedziałem, będzie jego sędzią w dniu ostatecznym. 49Nie przemawiałem bowiem sam od siebie, ponieważ Ojciec, który Mnie posłał, polecił Mi, co mam mówić i czego mam uczyć. 50A wiem, że Jego polecenieb jest życiem wiecznym. Stąd też Ja głoszę tak, jak mi nakazał Ojciec. Właśnie tak uczę”.

Iz 53,1

Iz 6,9n

44

Jezus przez całą swoją działalność był niezrozumiany i ostatecznie odrzucony przez własny naród. Tym sposobem przeciwstawia się ogólnie panującym poglądom, według których Chrystus, podobnie jak niegdyś król Dawid, miał zatryumfować nad narodami. Jan ponadto stwierdza, że swoją niewiarą Żydzi wypełniają proroctwo Iz 6,10 (w. 40; por. Mt 13,15; Mk 4,12). Nie oznacza to, że przepowiednia Izajasza znosi ludzką wolność. J 12,42 pokazuje, że ci ludzie, którzy otworzyli się na słowo Jezusa, uwierzyli w Niego. Jednakże już przed wiekami Bóg przewidział, że wielu nie uwierzy i włączył ich niewiarę w swój plan zbawienia: odrzucenie Jezusa doprowadziło do skazania Go na śmierć, a to w rezultacie przyniosło odkupienie grzechów. Do tego momentu w Ewangelii przywódcy religijni i faryzeusze występowali zgodnie przeciwko Jezusowi i Jego nauce. Teraz niektórzy przywódcy religijni uwierzyli w Jezusa. Faryzeusze jednak, najwięksi przeciwnicy Jezusa (J 1,24+), odrzucili Go i posługując się groźbą klątwy oraz wykluczenia ze wspólnoty religijnej, narzucili swoje poglądy innym (J 9,22+). Powodem niewiary wśród ludzi nie był więc brak przekonujących argumentów w nauce Jezusa, ale presja wpływowej grupy i strach. Sąd nad niewiarą ludzi. Podkreślana z ogromnym naciskiem jedność Jezusa i Ojca jest podstawą zapowiedzi sądu. Jezus jako światłość przychodzi do ludzi, aby wypełnić odwieczną wolę Ojca. Przyjście światłości na świat jest wydarzeniem przełomowym. Sprawia, że każdy człowiek musi skonfrontować swoje życie z prawdą zawartą w nauczaniu Jezusa (J 3,19). Jednocześnie Jezus przynosi słowo, któremu każdy człowiek powinien się poddać. Cała postawa Jezusa jest przykładem doskonałego wypełnienia przykazań Ojca. W sądzie, który ma się dokonać nad światem, Jezus nie pełni roli sędziego czy oskarżyciela, ale występuje jako świadek prawdy. Wraz z zakończeniem publicznego nauczania Jezusa dokonuje się ostateczny podział na tych, którzy przyjęli objawienie, i tych, którzy je odrzucili. W drugiej części Ewangelii (J 13,1 – 20,31) Jezus będzie nauczał już tylko tych, którzy otworzyli się na Jego naukę i przedstawi im warunki bycia w jedności z Ojcem.

JAN 12,39-50

2366

J 3,17; 8,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Ostatnia Wieczerza. Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa

a) przejścia – słowo to ma przenośne znaczenie. Jan opisuje nim odejście Jezusa z tego świata, a także osiągnięcie życia wiecznego przez Jego uczniów (J 5,24; 1J 3,14).

Obmycie nóg uczniom 1 Przed świętem Paschys Jezuss wiedział, że nadeszła godzina Jego przejściaa z tego świata do Ojca. A ponieważ umiłował swoich, którzy mieli pozostać na świecie, tę miłość okazał im aż do końca. 2Podczas wieczerzy, gdy diabełs zajął sięb już tym, by Judasz, syn Szymona Iskarioty Go wydał, 3 Jezus świadomy, że Ojciec przekazał Mu wszystko w ręce, a także, że od Boga wyszedł i do Boga wraca, 4wstał od wieczerzy, zdjął szatę, wziął płócienny ręcznik i przepasał się nim. 5 Następnie wlał wodę do miednicy i zaczął obmywać uczniom nogi oraz wycierać je płóciennym ręcznikiem, którym był przepasany. 6Gdy podszedł do Szymona Piotra, ten zapytał: „Panies, Ty chcesz mi umyć nogi?”. 7Jezus mu odpowiedział: „Tego, co Ja teraz czynię, ty jeszcze nie rozumiesz, ale później to pojmiesz”. 8Mimo to Piotr sprzeciwił się: „Nigdy nie będziesz mi umywał nóg!”. Jezus więc powiedział: „Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał udziału ze Mną”. 9Wtedy Szymon Piotr powiedział: „Panie, umyj mi nie tylko nogi, ale też ręce i głowę!”. 10 Jezus mu odrzekł: „Ten, kto się wykąpałc, nie potrzebuje jeszcze raz się myć, chyba za wyjątkiem nóg, gdyż cały jest czysty. I wy jesteście czyści, lecz nie wszyscy”. 11Powiedział: „Nie wszyscy jesteście czyści”, gdyż znał swojego zdrajcę.

b) zajął się – dosł. wrzucił w serce. Trudny zwrot grecki, który poza tym miejscem nie występuje w Piśmie Świętym. Może on wskazywać na chwilę, w której szatan zaczął silniej oddziaływać na Judasza.

13

Łk 22,3

Page 2367

c) wykąpał – słowo to może oznaczać zabieg kosmetyczny (np. Wj 2,5; Rt 3,3; 2Sm 11,2; 12,20; Ez 16,4.9; 23,40; Dn 13,15.17; Dz 9,37; 16,33) lub obmycie rytualne (np. Wj 29,4; Kpł 8,6; Lb 19,7n; Pwt 23,12; Tb 2,5; Iz 1,16; Hbr 10,22). d) Uroczyście… was – zob. J 1,51+.

Wyjaśnienie obmycia nóg Po umyciu im nóg Jezuss nałożył szatę, ponownie zajął miejsce przy stole i zaczął mówić: „Czy rozumiecie, co wam uczyniłem? 13Wy nazywacie Mnie Nauczycielem i Panems – i słusznie mówicie, bo Nim jestem. 14Jeśli więc Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem wasze nogi, również i wy powinniście sobie nawzajem umywać nogi. 15Dałem wam przykład, abyście tak postępowali wobec siebie, jak Ja postąpiłem względem was. 16Uroczyście zapewniam wasd: Sługa nie jest ważniejszy od swego pana ani posłaniec od tego, kto go posłał. 17Jeśli nawet wiecie 12

J 15,20; Mt 10,24; Łk 6,40

Obmycie nóg uczniom. Zaczęło się przechodzenie Jezusa z tego świata do Ojca. Proces formacji uczniów, którzy pozostaną na świecie (J 17,11), wkracza więc w ostatnią fazę. Jezus pragnie ukształtować ich przez gest umycia im nóg. Wyraża w ten sposób bezgraniczną miłość do swoich (w. 1) i podkreśla wyjątkowość chwili, którą przeżywają. Uczniowie są zaskoczeni postawą Jezusa. Opór Piotra, a potem jego zapał świadczą, że on sam i inni uczniowie nie zdają sobie sprawy ani ze skutków tego, co czyni Jezus, obmywając im nogi, ani ze swego stanu czystości. Ważnym „uczestnikiem” wydarzeń tego wieczoru jest diabeł, który z „wielkim zaangażowaniem” przystępuje do realizowania planu zniszczenia Jezusa, posługując się Judaszem (J 8,39-47+). Jezus zna rolę tego apostoła w zbliżających się wydarzeniach (J 13,11.18.26), nie czyni jednak nic, co miałoby zniweczyć plan diabła. Wypełnia wyłącznie plan Ojca, który dał Mu władzę nad wszystkim (w. 3). Wyjaśnienie obmycia nóg. Ostatnie pouczenia udzielone przez Jezusa Jego uczniom zaczynają się od interpretacji gestu, którym zaskoczył On swoich uczniów w czasie posiłku. Jezus wyjaśnia, że posyła uczniów, aby świadczyli o Jego jedności z Ojcem, który Go posłał. Świadectwo uczniów stanie się wiarygodne przez to, że będą sobie nawzajem okazywać oddanie i szacunek, jakie Jezus żywi wobec Ojca. Zdrada Judasza jest wypełnieniem Pisma (w. 18) i ma swoje miejsce w planie Bożym (J 12,37-43+). Obecność zdrajcy w gronie uczniów nie jest więc błędem, ale koniecznością. Pozostali uczniowie

2367

JAN 13,1-17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) to – w tekście greckim nie ma zaimka. Zdanie pozostaje z podmiotem domyślnym, którym może być wypełnienie słów Pisma (J 13,18) albo wydarzenie paschalne jako całość. b) Ja wysyłam – po raz pierwszy w Ewangelii według św. Jana mowa jest o tym, że to Jezus posyła i słowa te odnoszą się raczej do posłania uczniów (J 13,16). W dalszej części Ewangelii będzie jeszcze mowa o posłaniu Ducha Wspomożyciela (J 15,26; 16,7) i uczniów (J 20,21). c) uczeń, którego Jezus miłował – postać bliżej nieznana, pojawiająca się jeszcze w J 19,26; 20,2; 21,7.20. Prawdopodobnie chodzi o Jana Ewangelistę. Imię ucznia Jezusa – Jana nie pojawia się w czwartej Ewangelii, podobnie jak imię brata Jana – Jakuba (Mt 4,21; 10,2; 17,1; Mk 1,19; 3,17; 5,37; Łk 6,14; Dz 12,2). d) wszedł w niego szatan – ewangelista zazwyczaj posługuje się terminem diabeł (J 8,39-47+) i tylko w tym miejscu używa słowa szatan (zob. Słownik). Zwrot taki występuje jeszcze w Łk 22,3. e) W tym miejscu zaczyna się długa pożegnalna mowa Jezusa, obejmująca trzy niezależne sekcje: J 14,31-28; J 15 – 16; J 17. Stanowi ona komentarz do mających nadejść wydarzeń: zbawczej Śmierci Jezusa, Jego Zmartwychwstania i obecności Bożej w Kościele. Od strony formy literackiej nawiązuje ona do mów pożegnalnych (tzw. testamentów) spotykanych w literaturze biblijnej i w apokryfach.

9/4/08

8:19 AM

Page 2368

to wszystko, szczęśliwi będziecie dopiero wtedy, gdy będziecie to spełniać. 18Nie mówię o was wszystkich. Ja wiem, kogo wybrałem, lecz muszą się wypełnić słowa Pisma: Kto jadał ze mną chleb, uknuł przeciwko mnie podstęp. 19Teraz wam toa oznajmiam, zanim się to stanie, abyście wtedy, gdy to nastąpi, uwierzyli, że Ja jestem. 20Uroczyście zapewniam was: Kto przyjmuje tego, kogo Ja wysyłamb, Mnie przyjmuje. Ten zaś, kto Mnie przyjmuje, przyjmuje Tego, który Mnie posłał”. Ujawnienie zdrajcy 21 Po tych słowach Jezuss, wstrząśnięty do głębi, oświadczył: „Uroczyście zapewniam was: Jeden z was mnie zdradzi”. 22 Zakłopotani uczniowie spoglądali na siebie, nie wiedząc, o kim mówił. 23Jednym z tych, którzy zajmowali miejsce najbliżej Jezusa, był uczeń, którego Jezus miłowałc. 24Jemu to Szymon Piotr dał znak, aby dowiedział się, o kim mówił. 25 On więc oparł się na piersi Jezusa i zapytał: „Panies, kto to jest?”. 26Jezus odrzekł: „To ten, dla którego zamoczę kawałek chleba i dam mu”. I po zamoczeniu kawałka chleba dał go Judaszowi, synowi Szymona Iskarioty. 27A gdy spożył kawałek chleba, wszedł w niego szatand. Jezus zwrócił się więc do niego: „Zrób szybciej, co masz uczynić”. 28Nikt z obecnych przy stole nie rozumiał jednak, w jakim celu mu to powiedział. 29A ponieważ Judasz miał sakiewkę z pieniędzmi, niektórzy sądzili, że Jezus polecił mu: „Zakup to, czego potrzebujemy na święto”, lub aby coś dał ubogim. 30On więc przyjął ów kawałek chleba i zaraz wyszedł. A była noc. Nowe przykazanie miłości. Zapowiedź zaparcia się Piotra 31 Po jego wyjściu Jezuss powiedziałe: „Teraz Syn Człowieczys dostąpił chwałys, ale i w Nim Bóg doznał chwały. 32Jeśli w Nim Bóg doznał chwały, to i Jego Bóg obdarzy w sobie chwałą – i to zaraz obdarzy. 33Dzieci, krótko już będę przebywał z wami. Będziecie Mnie szukać, lecz teraz powtarzam

mają jednak za zadanie uwierzyć, że Jezus jest Bogiem i przyszedł od Boga. Taki sens ma stwierdzenie: abyście... uwierzyli, że Ja jestem (w. 19). Wiara ta uwalnia od śmierci w grzechach (J 8,24), a więc staje się warunkiem zbawienia. Szczęście uczniów polega na tym, że uwierzyli w Jezusa i żyją w zgodzie z wiarą. Sama wiedza nie prowadzi do szczęścia (w. 17). Być wybranym przez Jezusa oznacza więc nie tyle posiadać wiedzę o Nim, ile uwierzyć w Niego. Ujawnienie zdrajcy. Choć Jezus wyraźnie już wskazał, kto Go zdradzi, Jego uczniowie dalej nie rozumieją, jaki dramat rozgrywa się na ich oczach. Polecenie Jezusa skierowane do Judasza interpretują tak, jakby dotyczyło ono jego codziennych obowiązków. Judasz ma we wspólnocie uczniów swoje miejsce, które pozwala mu pełnić odpowiedzialną i pożyteczną funkcję. Wybiera jednak samotność w złu. Dramat Judasza podkreślają okoliczności – nagłość działania i nocna pora. W tej scenie po raz pierwszy pojawia się umiłowany uczeń Jezusa, któremu On udziela poufnej informacji. Przez niego Szymon Piotr kontaktuje się z Jezusem. Trudno wyjaśnić, dlaczego Jan wprowadza tę kluczową postać dopiero tak późno. Zastanawia też fakt, że ewangelista, który chętnie wymienia imiona uczniów Jezusa występujące w innych Ewangeliach jedynie w spisach (Filip, Tomasz) lub nawet nieznane (Natanael), nie przekazał imienia właśnie tego ucznia (zob. Wprowadzenie). Nowe przykazanie miłości. Zapowiedź zaparcia się Piotra. Jezus przez swoje czyny objawił chwałę Ojca. W ten sposób sam został otoczony chwałą. Uwielbienie Jezusa przez Ojca już się więc dokonało. Mowa o konieczności odejścia Jezusa pojawia się już podczas Jego publicznej działalności (J 7,33n). Niezrozumienie tego, dokąd Jezus odchodzi, wskazuje na brak zrozumienia, kim On jest, skąd przyszedł i jaki jest cel Jego misji. Jezus zwraca się do uczniów zdrobnia-

JAN 13,18-33

2368

Ps 41,10

Mt 10,40; Mk 9,37; Łk 9,48; 10,16

Mt 26,21-25; Mk 14,18-21; Łk 22,21-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 7,34

Mt 26,34; Mk 14,30; Łk 22,34

J 12,45

8:19 AM

wam to, co powiedziałem Żydom: Dokąd Ja odchodzę, wy nie możecie się udać. 34Daję wam nowe przykazaniea, abyście się wzajemnie miłowalib. Podobnie jak Ja was umiłowałem, tak i wy macie miłować jeden drugiego. 35Po tym wszyscy rozpoznają, że jesteście moimi uczniami, jeśli będziecie się wzajemnie miłować”. 36Wtedy odezwał się do Niego Szymon Piotr: „Panies, dokąd chcesz odejść?”. Jezus mu odrzekł: „Dokąd Ja idę, ty teraz nie możesz pójść ze Mną, później jednak pójdziesz”. 37Na to Piotr: „Panie, dlaczego teraz nie mogę pójść z Tobą? Życie moje oddam za Ciebie!”. 38Jezus mu odpowiedział: „Chcesz za Mnie oddać swoje życie? Uroczyście zapewniam cięc: Zanim kogut zapieje, trzykrotnie się Mnie zaprzesz. Jezus drogą do Ojca 1 Nie pozwólcie, aby wasze sercas były wstrząśnięted. Wierzycie w Boga i we Mnie wierzcie. 2W domu mego Ojca jest wiele mieszkań; gdyby tak nie było, to bym wam powiedział. Teraz idę tam, aby przygotować wam miejsce. 3A jeśli pójdę i przygotuję wam miejsce, to znowu powrócęe i zabiorę was do siebie, abyście byli tam, gdzie Ja jestem. 4A znacie drogęf tam, dokąd idę”. 5Na co rzekł Tomasz: „Panies, nie wiemy dokąd idziesz. Jak więc możemy znać drogę?”. 6Jezus mu odpowiedział: „Ja jestem drogą i prawdą, i życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca jak tylko przeze Mnie. 7Jeśli Mnie poznaliście, będziecie również znać mego Ojca. Wy zresztą już Go znacie, a nawet ujrzeliście”. 8Wtedy Filip poprosił: „Panie, pokaż nam Ojca, a to nam wystarczy”. 9Jezuss mu odparł: „Filipie! Jeszcze Mnie nie znasz, mimo że tak długo jestem z wami? Kto Mnie zobaczył, zobaczył także Ojca. Dlaczego więc prosisz: «Pokaż nam Ojca»? 10Czyżbyś nie wierzył, że Ja jestem w Ojcu, a Ojciec jest we Mnie? Słów, które mówię do was, nie wypowiadam od siebie. To Ojciec, który jest we Mnie, dokonuje swoich dzieł. 11Wierzcie mi, że Ja jestem w Ojcu, a Ojciec we Mnie. Jeśli zaś nie, to przynajmniej wierzcie ze względu na dzieła. 12Uroczyście zapewniam was: Kto wierzy we Mnie, będzie dokonywał takich samych dzieł, jakie Ja czynię, a nawet dokona większych od nich, ponieważ

14

Hbr 10,20

9/4/08

Page 2369

a) nowe przykazanie – wyrażenie to występuje tylko w pismach Jana (1J 2,7n; 2J 5). b) wzajemnie miłowali – zwrot charakterystyczny dla pism Janowych (J 15,12.17; 1J 3,11.23; 4,7.11.12; 2J 5; por. Rz 13,8; 1Tes 4,9; 1P 1,22). Inni ewangeliści używają wyrażenia miłować bliźniego (Mt 5,43; 19,19; 22,39; Mk 12,31.33; Łk 10,27; por. Rz 13,9; Ga 5,14). c) Zob. J 1,51+. d) W rozdziale 14 rozwinięta została myśl o wyzwoleniu wierzących od śmierci. Znaczące jest to, że zaczyna się on i kończy (w. 27) wezwaniem do tego, aby uczniowie Jezusa nie przeżywali tego, co On sam przeżywał w zetknięciu ze śmiercią (J 11,33; 12,27; 13,21), której panowanie ostatecznie pokonał. e) znowu powrócę – Jezus mówi o swoim powrocie na ziemię – Paruzji (J 14,28). f) drogę – Jan nie używa słowa droga w sensie dosłownym. Tutaj chodzi o drogę do Ojca, którą jest Jezus (w. 6). W J 1,23 także jest mowa o drodze Pana.

łym tytułem dzieci. To słowo oraz zwrot nowe przykazanie stanowią charakterystyczne elementy języka Janowego. Nowe przykazanie zawiera nakaz wzajemnej miłości we wspólnocie uczniów, odwzorowującej miłość Jezusa do nich. Wcześniej Jezus nie mówił o swojej miłości do uczniów. W J 11,5 mowa jest tylko o tym, że Jezus miłował Martę, Marię i Łazarza, a w J 13,1, w uroczystym wprowadzeniu do drugiej części Ewangelii, wyeksponowana została miłość Jezusa do swoich. Uczniowie mogli ją jednak poznać i doświadczyć jej w czynach Jezusa. Największym dowodem miłości jest oddanie życia (J 15,13), dlatego Szymon Piotr zapewnia o gotowości poświęcenia go za Jezusa (w. 37). Nie jest jednak jeszcze gotowy do takiej ofiary. Chociaż zna przykazanie Jezusa, nie jest w stanie go wypełnić (J 13,17). Jezus drogą do Ojca. Rozmowa z apostołami Tomaszem i Filipem świadczy o tym, że grono uczniów Jezusa jeszcze nie wierzy w to, co On chciał im objawić. Nie widzą bowiem Ojca, którego ukazał im Jezus. Nie znają też drogi do Ojca, a więc nie poznali Jezusa. Treścią wiary, którą Jezus chce przekazać, jest prawda o tym, że Ojciec jest w Synu i Syn jest w Ojcu. Jezus już wcześniej ukazał tę wzajemną relację szerokiemu gronu odbiorców, powołując się na swoje dzieła (J 10,37n). Ta ścisła więź Osób Boskich jest czymś, co uwidacznia się w czynach spełnianych przez Jezusa. Wierzący w Jezusa mogą, w Jego imię, czynić takie same dzieła (ww. 12n), a więc mogą być w takiej samej bliskości

2369

JAN 13,34 — 14,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Wspomożyciela – użyte tu w tekście gr. słowo parakletos, czyli dosłownie ‘przywołany’ (łac. advocatus), oznacza ‘orędownika’, ‘obrońcę’, lub też ‘pocieszyciela’. b) pokój – słowo to pojawia się w Ewangelii według św. Jana dopiero tutaj i w dalszej części będzie mieć bardzo ważne znaczenie (J 16,33). Pokój (zob. Słownik) jest owocem Zmartwychwstania Jezusa (J 20,19.21.26). c) wstrząśnięte – zob. J 14,1+.

9/4/08

8:19 AM

Page 2370

Ja odchodzę do Ojca. 13O co tylko poprosicie w moje imięs, spełnię to, aby Ojciec został uwielbiony w Synu. 14Jeśli o coś poprosicie w moje imięs, Ja to spełnię. Obietnica Ducha Wspomożyciela 15 Jeśli Mnie miłujecie, będziecie zachowywali moje przykazanias. 16A Ja będę prosił Ojca i da wam innego Wspomożycielaa, aby pozostał z wami na zawsze, 17Ducha Prawdy, którego świat nie jest w stanie przyjąć, ponieważ ani Go nie widzi, ani nie zna. Wy Go znacie, bo przebywa wśród was i będzie w was. 18Nie pozostawię was sierotami, lecz powrócę do was. 19Jeszcze trochę, a świat już Mnie nie zobaczy. Wy jednak będziecie Mnie widzieć, ponieważ Ja żyję i wy będziecie żyć. 20W owym dniu poznacie, że Ja jestem w moim Ojcu, wy we Mnie, a Ja w was. 21Kto zna moje przykazania i postępuje według nich, ten Mnie miłuje. Kto zaś Mnie miłuje, doświadczy miłości mego Ojca i Ja także go umiłuję i mu się objawię”. 22Juda, lecz nie Iskariota, zapytał Go: „Panies, co sprawiło, że masz objawić się nam, a nie światu?”. 23 Jezuss mu odpowiedział: „Każdy, kto Mnie miłuje, będzie zachowywał moją naukę, a Ojciec mój umiłuje go. Przyjdziemy do niego i będziemy u niego mieszkać. 24Ten, kto Mnie nie miłuje, nie przestrzega mojej nauki. Nauka, jednak, której słuchacie, nie jest moja, lecz Ojca, który Mnie posłał. 25 Powiedziałem to, przebywając jeszcze wśród was. 26A Wspomożyciel – Duch Święty, którego Ojciec pośle w moim imienius, pouczy was o wszystkim oraz przypomni wszystko, co wam powiedziałem. 27Pozostawiam wam pokójb, obdarzam was moim pokojem. Ale Ja nie obdarzam was w taki sposób, jak czyni to świat. Nie pozwólcie, aby wasze sercas były wstrząśniętec i nie lękajcie się. 28 Słyszeliście przecież, co wam powiedziałem: Odchodzę, lecz powrócę do was. Gdybyście Mnie miłowali, to rozradowaliby-

z Ojcem, w jakiej pozostaje Syn. Wierzyć w Jezusa oznacza przyjąć, że jest On w Ojcu (w. 11). Wypowiedź Jezusa (ww. 3.10.11) wskazuje na to, że Jego trwanie w Ojcu nie zostało „zawieszone” przez Wcielenie. Problemem uczniów jest więc to, że na Jezusa potrafią patrzeć wyłącznie jak na człowieka obecnego w konkretnym miejscu i czasie. W czwartej Ewangelii pojawiają się stwierdzenia, że Jezus mówi prawdę (J 8,45n; 16,7) oraz daje świadectwo prawdzie (J 18,37). Nie stwierdza się natomiast nigdzie, poza J 14,6, że On sam jest prawdą. Podobnie też nigdzie indziej Jezus nie utożsamia się z drogą. Wydaje się więc, że te dwa elementy (prawda i droga) stanowią ilustrację zasadniczego przesłania, w które powinni uwierzyć uczniowie, że Jezus jest życiem. Stwierdzenie to pojawiło się już w rozmowie z Martą, w kontekście wskrzeszenia Łazarza (J 11,25). Jezus jest jedynym pośrednikiem w relacjach z Ojcem. Opisowo przedstawiał to poetycki obraz bramy (J 10,7-9). W J 14,6 prawda ta znalazła bardzo konkretny i dosłowny wyraz. Nauczanie skierowane do uczniów sięga przeważnie głębiej niż mowy kierowane do tłumów, jednak nie zawiera istotnych różnic. Jezus nie głosił żadnej specjalnej nauki dla wąskiego grona wtajemniczonych (J 18,20). Obietnica Ducha Wspomożyciela. Jezus przygotowuje uczniów na moment swojego odejścia do Ojca. Czas Jego nieobecności pośród uczniów nie jest okresem pustki czy odwrócenia się Boga od tych, których Jezus zgromadził. Obecność Jezusa wśród uczniów będzie kontynuowana przez Wspomożyciela, czyli Ducha Świętego (w. 26), który jest Duchem Prawdy (w. 17; por. J 15,26). Uczniowie znają Ducha, bo Duchem są słowa Jezusa (J 6,63), ale Duch nie został im jeszcze dany (J 7,39). Nastąpi to dopiero po Zmartwychwstaniu Jezusa (J 20,22). Jezus odchodzi, lecz Jego odejście nie jest ostateczne. Zapowiada bowiem swój powrót (w. 28), który może dotyczyć albo Jego przyjścia po Zmartwychwstaniu, opisanego w samej Ewangelii, albo przyjścia na końcu czasów. Wezwanie Jezusa Wstańcie, chodźmy stąd! (w. 31) znajduje swoją logiczną kontynuację w J 18,1. Wskazywałoby to, że rozdziały J 15 – 17 nie należały do pierwotnego kształtu Janowej Ewangelii

JAN 14,13-28

2370

Mdr 6,18 J 14,28; 15,26; 16,7; 1J 2,1 J 15,26; 16,13; 1J 4,6; 5,6

J 6,56; 15,4; 17,23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

ście się, że idę do Ojca. Ojciec bowiem jest większy ode Mnie. 29 A mówię wam to teraz, zanim się stanie, abyście uwierzyli, gdy to nastąpi. 30Już nie będę długo z wami rozmawiał, gdyż nadchodzi władca tego świataa, który nie ma nic wspólnego ze Mną. 31 Trzeba jednak, aby świat zrozumiał, że miłuję Ojca i tak postępuję, jak On mi polecił. Wstańcie, chodźmy stąd! Alegoria o winorośli 1 Ja jestem prawdziwym krzewem winorośli, mój Ojciec zaś jest hodowcą winnej latorośli. 2Każdą gałązkęb, która nie owocuje we Mniec, odcina. Tę zaś, która rodzi owoce, oczyszcza, aby dawała ich jeszcze więcej. 3Wy już jesteście oczyszczeni dzięki nauce, którą wam przekazałem. 4 Trwajcie we Mnie tak, jak Ja w was. Podobnie jak winna gałązka nie może owocować sama z siebie, gdy nie trwa w krzewie, tak też i wy, jeśli nie będziecie trwać we Mnie. 5Ja jestem krzewem winorośli, a wy gałązkami. Kto trwa we Mnie, a Ja w nim, ten przynosi obfity owoc, gdyż beze Mnie nic nie możecie uczynić. 6Jeśli ktoś nie trwa we Mnie, będzie odrzucony jak gałązki i uschnie. Zbiera się je, wrzuca w ogień i spala. 7Jeśli będziecie trwać we Mnie i jeśli moja nauka będzie w was trwać, proście, a spełni się wszystko, cokolwiek tylko pragniecie. 8Przez to bowiem doznał chwałys mój Ojciec, że przynosicie obfity owoc i jesteście moimi uczniami. 9 Jak Mnie umiłował Ojciec, tak i Ja was umiłowałem. Trwajcie w mojej miłości. 10Będziecie zaś trwać w mojej miłości, jeśli zachowacie moje przykazanias, podobnie jak Ja spełniłem przykazania mojego Ojca i trwam w Jego miłości. 11 Powiedziałem wam to, aby wypełniała was moja radość i aby ta radość była doskonaład. 12To jest bowiem moje przykazaniee, abyście się wzajemnie tak miłowali, jak Ja was umiłowałem. 13Nie ma większej miłości nad tę, gdy ktoś poświęca swoje życie za przyjaciół. 14Wy jesteście moimi przyjaciółmi, jeśli spełniacie wszystko, co wam polecam. 15Już nie nazywam was sługami, bo sługa nie wie, co czyni jego pan. Nazwałem was przyjaciółmi, gdyż dałem wam poznać wszystko, czego

15

J 13,10 J 14,20

Mt 18,19

J 14,15

Page 2371

a) władca tego świata – pozostałe wzmianki o władcy tego świata pojawiają się w kontekście sądu, który dokonał się nad przeciwnikiem Boga (J 12,31; 16,11). Ta wypowiedź zdaje się natomiast sugerować, że władza szatana nad światem nie tylko nie jest ograniczona, ale nawet czasowo ogranicza ona działania Jezusa. b) gałązkę – chodzi o jednoroczne odrośle winnych krzewów (latorośle). c) nie owocuje we Mnie – nie tylko przynoszenie owocu jest warunkiem pozytywnego sądu przeprowadzonego przez Ojca. Owoc ten musi być przynoszony w Chrystusie. d) radość... doskonała – najpierw do takiej radości doszedł Jan Chrzciciel, gdy uzyskał pewność co do tego, kim jest Jezus (J 3,29). Zob. też J 16,24; 17,13. e) moje przykazanie – zob. J 13,34+. W J 14,15.21 Jezus mówi o przykazaniach w liczbie mnogiej.

i zostały dodane później. Ich treść jest jednak nawiązaniem do nauki Jezusa, przez którą w sposób wystarczający przygotował uczniów na wydarzenia, które miały się rozegrać podczas Jego Męki i Zmartwychwstania. Alegoria o winorośli. Jest ona kontynuacją i rozwinięciem myśli z rozdziałów 13 – 14, na co wskazują liczne podobieństwa (J 15,4 i 14,20; 15,10 i 14,15; 15,12.17 i 13,34). Dosłowna warstwa alegorii koncentruje się na uprawie winorośli, popularnej dziedziny rolnictwa w basenie Morza Śródziemnego. W opisie tym nie ma odwołania do relacji społecznych związanych z prowadzeniem winnicy (np. Mt 21,33-41), ale mowa jest o samej technice uprawy. Symboliczna warstwa alegorii odnosi się do relacji między Ojcem, Jezusem i wspólnotą, którą On skupił wokół siebie. W obrazie nie zostały rozwinięte wszystkie możliwe elementy. Nie wiadomo na przykład, co należy rozumieć przez oczyszczanie krzewu: prześladowania dopuszczone przez Boga celem oczyszczenia wspólnoty czy też jakieś inne wydarzenia. Owoc, jaki przynoszą uczniowie, oraz sam fakt, że są uczniami – to objawienie chwały Bożej (J 15,8). Słowo owoc pojawiało się już wcześniej (J 4,36; por. J 12,24) w odniesieniu do tego, co z ludzkiego życia zachowuje wartość wobec próby śmierci. Podobne znaczenie słowo to zdaje się mieć w J 15,2.4.5.8.16. Wcześniejsze teksty nie mówiły jednak nic o tym, że warunkiem przynoszenia owocu jest związek z Jezusem. Ta myśl jest natomiast w J 15 najważniejsza. W J 15,9n.13 mówi się o miłości Jezusa do uczniów, podobnie jak w J 13,35. Miłość ta polega na dawaniu

2371

JAN 14,29 — 15,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Ja wybrałem – kilkakrotnie podkreślone jest, że to Jezus wybiera uczniów (J 6,70; 13,18; 15,16.19). b) dokonał... dzieł – o Jezusie świadczą Jego dzieła (J 10,25), które stanowią podstawę wiary w to, że Jezus został posłany przez Ojca (J 10,37). c) Zob. J 12,37-43+. d) Wspomożyciel… będzie świadczył o Mnie – tylko tu Jezus mówi, że Duch Święty będzie świadczył o Nim, ale świadectwo takie zostało złożone już przy chrzcie Jezusa (J 1,32, por. 1J 5,6).

9/4/08

8:19 AM

Page 2372

dowiedziałem się od Ojca. 16To nie wy wybraliście Mnie, lecz Ja wybrałema was i Ja wyznaczyłem was, abyście szli, przynosili owoc i aby wasz owoc był trwały; aby mój Ojciec dał wam wszystko, o co Go poprosicie w moje imięs. 17To wam nakazuję, abyście się wzajemnie miłowali. Nienawiść świata do uczniów Jezusa 18 Jeśli świat was nienawidzi, to wiedzcie, że Mnie wcześniej znienawidził niż was. 19Gdybyście byli ze świata, świat kochałby to, co do niego należy. Wy jednak nie jesteście ze świata, gdyż wybrałem was z tego świata dla siebie. Dlatego świat was nienawidzi. 20Czy przypominacie sobie słowa wypowiedziane przeze Mnie: Sługa nie jest ważniejszy od swego pana? Jeśli Mnie prześladowali, także i was będą prześladować. Jeśli zachowywali moją naukę, będą przestrzegać również waszej. 21Dopuszczą się zaś tego wszystkiego w stosunku do was ze względu na moje imięs, ponieważ nie znają Tego, który Mnie posłał. 22A nie mieliby grzechus, gdybym nie wystąpił i nie nauczał ich. Teraz jednak nie mają żadnej wymówki dla swego grzechu. 23Kto Mnie nienawidzi, nienawidzi także mojego Ojca. 24I gdybym nie dokonał wśród nich takich dziełb, jakich nikt inny nie dokonał, nie mieliby grzechu. Lecz je widzieli, a jednak trwają w nienawiści do Mnie i do mojego Ojca, 25aby wypełniło się słowo zapisane w ich Prawies: Znienawidzono mnie bez powoduc. 26Kiedy jednak przyjdzie Wspomożyciel, którego Ja poślę wam od Ojca – Duch Prawdy, który pochodzi od Ojca, On będzie świadczył o Mnied. 27Wy także powinniście dawać świadectwo o Mnie, gdyż jesteście ze Mną od początku. Zapowiedź prześladowań 1 Powiedziałem wam to wszystko, abyście się nie załamali. 2Usuną was ze wspólnoty synagogalnej, a nawet nadchodzi godzina, kiedy każdy, kto pozbawi was

16

siebie, co symbolizuje odżywianie gałązek przez krzew. Z tego obrazu wypływa zasada doskonałego modelu miłości, który polega na oddaniu życia za tego, kogo się kocha (ww. 12n). Miłość Jezusa jest więc wymagająca. Wymagania te wyrażają się w przykazaniach, które mają być realizowane poprzez naśladowanie Jezusa (w. 12; por. J 13,34). Nienawiść świata do uczniów Jezusa. Motyw nienawiści świata do Jezusa i jego uczniów pojawił się w J 7,7. O prześladowaniu Jezusa była mowa już w J 5,16. Zapowiedź przemocy wobec uczniów pojawia się tylko tutaj. O prześladowaniach z powodu imienia Jezusa (w. 21) piszą także inni ewangelisci (Mt 10,22; 24,9; Mk 13,13; Łk 21,17). Ze słów zawartych w J 7,28 można wysnuć wniosek, że brak wiary w Jezusa jest wynikiem nieznajomości Tego, który Go posłał. Tutaj natomiast zauważa się, że niewiara, trwanie w grzechu, a nawet nienawiść wobec Boga pozbawione są jakiegokolwiek motywu, choćby fałszywego. Te wątki, nowe względem wcześniejszych treści, służą jako wprowadzenie do cytatu, który ukazuje Jezusa jako niewinnie cierpiącego człowieka sprawiedliwego (w. 25). W rozumieniu czwartej Ewangelii istotą grzechu jest niewiara. Ma ona charakter grzeszny, bo spowodowana jest uporczywym odrzucaniem prawdziwości tego, czego dowodzi nauczanie Jezusa i dzieła przez Niego dokonane. W przyszłości świadectwo o wiarygodności Jezusa dawane będzie przez Ducha Prawdy i przez uczniów. Zapowiedź prześladowań. Słowa Jezusa dotyczące prześladowań spełniły się po Jego Wniebowstąpieniu. O prześladowaniach jako akcie kultu religijnego mówi prorok Izajasz (Iz 66,5). Słowa Jezusa mają wydźwięk apokaliptyczny, czyli odsłaniający sprawy ukryte. Jezus po to odsłania przed uczniami przyszłość, aby pomóc im przetrwać momenty trudne

JAN 15,16 — 16,2

2372

Mt 18,19 J 13,34

J 1,13

Mt 10,24

J 9,41

Ps 35,7.19; 69,5 J 14,16 Mt 10,20 Mt 10,18

Mt 10,17.21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

życia, będzie uważał, że tak oddaje cześća Bogu. 3Uczynią to, ponieważ nie poznali ani Ojca, ani Mnie. 4Powiedziałem wam to wszystko, abyście przypomnieli sobie, gdy nadejdzie ich godzinab, że to wam oznajmiłem. A nie powiedziałem o tym od początku, ponieważ przebywałem z wami.

J 7,39

J 8,24 J 14,19 J 12,31; 14,30

Dzieło Ducha Wspomożyciela 5 Teraz natomiast powracam do Tego, który Mnie posłał. A nikt z was nie pyta: «Dokąd idziesz?». 6Lecz ponieważ to wam oznajmiłem, smutek wypełnił wasze sercas. 7Ja jednak mówię wam prawdę: Będzie lepiej dla was, abym odszedł. Jeśli nie odejdę, nie przyjdzie do was Wspomożyciel; jeśli zaś odejdę, poślę Go wam. 8A gdy On się pojawi, udowodni światu grzechs, sprawiedliwość i sąds. 9Grzech – bo nie wierzą we Mnie; 10sprawiedliwość – bo idę do Ojca i nie będziecie Mnie już widzieć; 11 sąd – bo władca tego świata został osądzony. 12Miałbym wam jeszcze dużo do powiedzenia, lecz teraz nie jesteście w stanie tego udźwignąć. 13Po swoim przyjściu On – Duch Prawdy – poprowadzic was ku pełnej prawdzie. Nie będzie bowiem mówił od siebie, lecz powie to wszystko, co usłyszy. Będzie także nauczał o sprawach przyszłychd. 14On Mnie uwielbi, gdyż będzie czerpał z tego, co moje, i będzie wam to głosił. 15Wszystko, co należy do Ojca, jest moje; dlatego powiedziałem: Będzie czerpał z tego, co moje, i będzie wam to głosił.

Page 2373

a) oddaje cześć – chodzi o liturgiczny kult, który był sprawowany w świątyni. b) ich godzina – jest tu wyraźne przeciwstawienie godzinie Jezusa (J 2,4+). c) poprowadzi – chodzi tu o prowadzenie kogoś, kto sam nie może iść lub nie zna drogi (Mt 15,14; Łk 6,39; Ap 7,17). Przenośnie słowo to może oznaczać udzielanie wyjaśnień (Dz 8,31). d) o sprawach przyszłych – w J 18,4 przyszłość odnosi się do wydarzeń związanych z Męką i Zmartwychwstaniem Jezusa. Tutaj zwrot ten dotyczy raczej tego, czego w przyszłości doświadczy wspólnota wierzących.

Przemiana smutku w radość Jeszcze chwila, a nie będziecie Mnie już widzieć, ale wkrótce znowu Mnie zobaczycie”. 17Niektórzy uczniowie zaczęli pytać między sobą: „Co znaczą słowa, które do nas mówi: «Jeszcze chwila, a nie będziecie Mnie już widzieć, ale wkrótce znowu Mnie zobaczycie» oraz: «Odchodzę do Ojca»?”. 16

oraz wymagające wielkiej wiary i cierpliwości. Jako przewidziane przez Nauczyciela, nie będą one podawać w wątpliwość Bożego planu i nie zaskoczą wspólnoty. Dzieło Ducha Wspomożyciela. Fragment ten wydaje się oderwany od tego, o czym wcześniej Jezus rozmawiał z uczniami. Są w nim pewne cechy stylistyczne oraz idee, które różnią ten tekst od innych fragmentów Ewangelii Janowej. Jedną z idei przewodnich tej perykopy jest stwierdzenie, że Duch ma dokonać sądu nad światem. Myśl ta u Jana nie występuje nigdzie więcej. Sąd polega na odkryciu prawdziwej natury grzechu, sprawiedliwości i samego aktu rozstrzygania. Grzech (w. 9) został tutaj określony podobnie jak w J 8,24. Sprawiedliwość natomiast wiąże się z odejściem do Boga, podobnie jak było w przypadku Henocha, którego Bóg zabrał do siebie (Rdz 5,24; Syr 44,16). Jezus jest sprawiedliwy, skoro po swojej śmierci odchodzi do Boga. Sąd nie jest potępieniem świata, ale szatana, który uzur pował sobie władzę nad światem. Dlatego sąd nie polega na odrzuceniu świata, ale na jego oczyszczeniu z grzechu i słusznej zapłacie za sprawiedliwość. Objawienie dokonane przez Jezusa jest niepełne i wymaga dopowiedzenia, ponieważ uczniowie nie są w stanie go pojąć. Będzie je dopełniał Duch Święty. Ciągłość nauczania Jezusa i Ducha będzie podobna do jedności, jaka panuje w tym względzie pomiędzy Ojcem i Jezusem (J 12,49). Przemiana smutku w radość. Styl tego fragmentu jest bardzo specyficzny. Duża ilość powtórzeń (ww. 16-19), nietypowe słownictwo, obecność jedynej w całej Ewangelii przypowieści (ww. 21n) – wszystko to sprawia, że różni się on znacznie od rozmowy Jezusa z uczniami w J 13 – 14. Pozostaje natomiast w dość ścisłym związku z fragmentem poprzednim, który tutaj znajduje wyjaśnienie. Jezus zapowiada, że po prześladowaniach uczniowie doświadczą radości. Zalecenie, by prosić Ojca w imię Jezusa (ww. 23n), jest powtórzeniem J 15,16 (zob. J 14,13n). Nie wnosi ono nic nowego w porównaniu z wcześniejszymi zaleceniami, ma jedynie uroczystszą formę, o czym świadczy wprowadzenie. Owocem próśb ma być pełnia radości. Możemy znaleźć wzmianki o tym w J 15,11; 17,13 oraz w listach Janowych (1J 1,4; 2J 12).

2373

JAN 16,3-17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Uroczyście… was – zob. J 1,51+. b) W owym dniu – jest to dzień przełomowy dla poznania relacji Ojciec – Jezus – uczniowie (J 14,20). Przełom ten dokonuje się w ciągu historii, nie jest związany z końcem świata (Łk 17,31; 2Tes 1,10) czy sądem (Mt 10,15; Łk 10,12; 2Tm 1,18; 4,8). W tym dniu uczniowie poznają, że prosić trzeba Ojca w imię Syna (J 16,26). c) otwarcie – już w J 7,26 mowa jest o tym, że Jezus nauczał otwarcie, co potwierdza w J 18,20. d) Ja zwyciężyłem świat – owocem tego zwycięstwa jest pokój, którego uczniowie Jezusa doświadczają nawet pośród prześladowań. Zwycięstwo to dokonało się poprzez Mękę i Zmar twychwstanie (J 14,27+).

9/4/08

8:19 AM

Page 2374

18

Mówili również: „Co oznacza owo «jeszcze chwila»? Nie wiemy, o czym mówi”. 19Jezuss, wiedząc, że chcieli Go zapytać, powiedział im: „Zastanawiacie się między sobą nad tym, że powiedziałem: Jeszcze chwila, a nie będziecie Mnie już widzieć, ale wkrótce znowu Mnie zobaczycie. 20Uroczyście zapewniam wasa: Wy będziecie płakać i narzekać, świat zaś będzie się cieszył. Wy będziecie się smucić, lecz wasz smutek przemieni się w radość. 21Kobieta, gdy ma rodzić, przejmuje się, bo nadszedł jej czas. Kiedy jednak wyda na świat dziecko, zapomina o udręce z powodu szczęścia, że oto pojawił się na świecie człowiek. 22Podobnie i wy – teraz się smucicie, lecz Ja znów was zobaczę i wtedy wasze serces będzie się radowało, a nikt nie pozbawi was tej radości. 23W owym dniub o nic nie będziecie Mnie już pytać. Uroczyście zapewniam was: O cokolwiek poprosicie Ojca w imięs moje, da wam. 24Dotychczas nie prosiliście o nic w imię moje. Proście więc, a otrzymacie, aby wasza radość była pełna. Zwycięstwo Jezusa nad światem Dotąd mówiłem wam o tym, posługując się przypowieściamis. Nadchodzi jednak godzina, kiedy już nie będę używał przypowieści, lecz otwarciec będę was nauczał o Ojcu. 26W owym dniu sami będziecie prosić Ojca w moje imięs. A nie mówię, że to Ja będę prosił Ojca za wami, 27sam Ojciec bowiem was kocha, gdyż wy darzycie Mnie miłością i wierzycie, że przyszedłem od Boga. 28Ja wyszedłem od Ojca i przybyłem na świat. Teraz znów opuszczam świat i wracam do Ojca”. 29Wówczas odezwali się Jego uczniowie: „Oto teraz nauczasz otwarcie i nie używasz przypowieści. 30Teraz wiemy, że wszystko jest Ci znane i nie potrzebujesz, aby ktoś Cię pytał. Dlatego wierzymy, że przyszedłeś od Boga”. 31Jezuss im odpowiedział: „Dopiero teraz wierzycie? 32Oto nadchodzi godzina, a nawet już nadeszła, że rozpierzchniecie się, każdy w swoją stronę i pozostawicie Mnie samego. Lecz Ja nie jestem sam, ponieważ ze Mną jest Ojciec. 33To wam powiedziałem, abyście radowali się pokojems dzięki Mnie. W świecie będziecie doświadczać ucisków, lecz ufajcie! – Ja zwyciężyłem światd”.

Iz 13,8; Mi 4,9n

25

Tylko tutaj wyrażenie to łączy się z motywem prośby w imię Jezusa. Cały ten fragment jest pocieszeniem skierowanym do wspólnoty Jego uczniów na czas prześladowań. Zwycięstwo Jezusa nad światem. Podobnie jak poprzedni fragment, także ten jest skierowany do wspólnoty, którą trzeba przygotować na doświadczenia związane z prześladowaniami. Ucisk ten nie będzie trwał ciągle. Zmieni się on w radość ostatecznego zwycięstwa (w. 33). Wspólnota uczniów jest przedstawiona w bardzo korzystnym świetle: wierzą oni Jezusowi i kochają Go (w. 27). Dlatego Jezus może nauczać ich wprost, nie posługując się już przypowieściami (w. 29). Nawet zapowiedź opuszczenia Jezusa przez uczniów nie ma tu tak negatywnego wydźwięku (w. 32). U innych ewangelistów, którzy także o tym mówią (Mt 26,31; Mk 14,27), zapowiedź ta opiera się na przepowiedni proroka Zachariasza (Za 13,7). U Jana nie ma nawiązania do Zachariasza, jest natomiast deklaracja, której nie ma w innych Ewangeliach, że Ojciec nie opuszcza Syna. Jest ona prawdopodobnie odpowiedzią na przytoczony przez Mateusza i Marka cytat z Ps 22,2, mówiący o opuszczeniu Jezusa przez Boga (Mt 27,46; Mk 15,34). W J 16 także Męka Jezusa jest więc ukazana w jaśniejszych bar wach niż w pozostałych Ewangeliach.

JAN 16,18-33

2374

J 13,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 123,1; J 11,41

Mdr 15,3

9/4/08

8:19 AM

Modlitwa Jezusa 1 Po tych słowach Jezuss podniósł swoje oczy ku niebu i powiedział: „Ojcze, nadeszła godzina. Obdarz chwałąs swego Syna, aby i Syn Ciebie obdarzył chwałą. 2Przekazałeś Mu władzę nad wszystkim, co żyje, aby On dał życie wieczne wszystkiemu, co Mu dałeś. 3A życie wieczne polega na tym, aby wszyscy poznali Ciebie, jedynego, prawdziwego Boga i Tego, którego posłałeś – Jezusa Chrystusas. 4Ja obdarzyłem Cię chwałą na ziemi przez wypełnienie dzieła, które Mi zleciłeś do wykonania. 5Teraz zaś Ty, Ojcze, obdarz Mnie u siebie tą chwałą, jaką miałem u Ciebie przed zaistnieniem świata. 6Objawiłem Twoje imięs ludziom, których Mi dałeś ze świata. Należeli do Ciebie, lecz dałeś Mi ich, a oni zachowali Twoją naukę. 7Teraz wiedzą, że wszystko, co Mi dałeś, pochodzi od Ciebie 8oraz że przekazałem im naukę, jaką Ty Mi przekazałeś. Oni ją przyjęli i naprawdę poznali, że przyszedłem od Ciebie. Uwierzyli też, że to Ty Mnie posłałeś. 9Ja za nimi proszę – nie proszę za światem. Proszę za tymi, których Mi powierzyłeś, gdyż należą do Ciebie. 10Wszystko, co jest moje, jest Twoje, a to, co Twoje, jest moje. Ja w nich doznałem chwały. 11I już nie jestem na świecie, lecz oni są na świecie. Ja wracam do Ciebie. Ojcze Święty, strzeż ich w imię Twoje, które Mi dałeś, aby byli jedno jak my. 12Kiedy byłem z nimi, chroniłem ich w imię Twoje, które Mi dałeś, i ich ustrzegłem. Żaden z nich się nie zagubił, poza synem zatraceniaa, aby wypełniło się Pismob. 13Teraz wracam do Ciebie, a mówię to na świecie, aby wypełniała ich moja radość. 14Ja przekazałem im Twoją naukę, a świat ich znienawidził, gdyż nie należą do świata, podobnie jak i Ja nie należę do tego świata. 15Nie proszę, abyś ich zabrał ze świata, lecz abyś ich ustrzegł przed złemc. 16Oni nie należą do świata, tak jak i Ja nie należę do tego świata. 17Uświęćd ich przez prawdę! Twoja nauka jest prawdą. 18Podobnie jak Mnie posłałeś na świat, tak i Ja ich posłałem na świat. 19Ja uświęcam się za nich, aby i oni zostali uświęceni w prawdzie.

17

Page 2375

a) synem zatracenia – chodzi o Judasza. W 2Tes 2,3 określenie to odnosi się do fałszywego nauczyciela. b) wypełniło się Pismo – prawdopodobnie chodzi o Ps 41,10 zacytowany w J 13,18. c) ustrzegł przed złem – podobne słowa w 1J 5,18. W obydwu przypadkach może chodzić o zło rozumiane w sensie moralnym albo wprost o diabła. d) Uświęć – w J 10,36 jest mowa o już dokonanym uświęceniu Syna przez Ojca. Uczniowie Jezusa mają stać się uczestnikami tego samego uświęcenia. Tym, który uświęca przez prawdę, jest Ojciec, ale Syn także ma swój udział w uświęceniu wierzących (w. 19), gdyż udziela im uświęcenia, które otrzymał od Ojca. Ap 22,11 wiąże uświęcenie z życiem moralnym.

Modlitwa Jezusa. Jest to najdłuższa modlitwa w całym NT. Jej celem nie jest danie wzorca modlitwy, jak to miało miejsce w przypadku Ojcze nasz (np. Mt 6,9nn), ale ukazuje ona przede wszystkim szczególną wieź, jaka łączy Jezusa z Ojcem. Modlitwa Jezusa najpierw koncentruje się na uwielbieniu Ojca (ww. 1-8), następnie jest wstawiennictwem za uczniów (ww. 9-19) oraz za wszystkich wierzących (ww. 20-23). Zakończenie modlitwy (ww. 24-26) porusza wszystkie te trzy wątki i je podsumowuje. Modlitwa Jezusa uwielbiająca Ojca (ww. 1-8) jest oparta na świadomości, że nadeszła ostateczna chwila – godzina, w której spełnia się najważniejsza część misji Jezusa oraz zakomunikowany jest najważniejszy element objawienia: istota życia wiecznego (w. 3). Jezus swoją chwałę i chwałę Ojca widzi w tym, że prawda o relacji Ojciec – Syn oraz o zbawczym zamiarze Boga wobec ludzi została objawiona światu. Drugi element modlitwy Jezusa to błaganie za uczniami, których znalazł na świecie (ww. 9-19). Jezus wstawia się za nimi, gdyż zostają w świecie, który jest wobec nich wrogi, a nawet agresywny (w. 14). Już wcześniej było wiadomo, że świat nienawidzi uczniów za to, że przynależą do Boga (J 15,18n). Teraz ten fakt zostaje potwierdzony. Uczniów spotyka ten sam los, który spotkał Jezusa. Chociaż są odrzuceni i znienawidzeni przez świat, to jednak podobnie jak Syn są umiłowani przez Ojca. Zostali także uświęceni, bo Jezus przekazał im uświęcenie, które otrzymał od Ojca. Komunia między Jezusem a uczniami, a także dzięki Jezusowi między Ojcem a uczniami, jest więc pełna i wielopłaszczyznowa. Obejmuje zarówno prześladowania na świecie, jak i chwałę w Bogu. Modlitwa wstawiennicza za uczniów,

2375

JAN 17,1-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) potok Cedron – przez większość roku jest on pozbawiony wody, ale opady deszczu sprawiają, że okresowo niesie znaczne jej ilości. Płynie na południe doliną leżącą na wschód od Jerozolimy. b) ogrodu – według Mateusza i Marka Jezus został pojmany w posiadłości Getsemani (Mt 26,36; Mk 14,32). Łukasz zaś jako miejsce modlitwy i aresztowania Jezusa wskazuje ogólnie Górę Oliwną (Łk 22,39). c) oddziałem – czyli 1/3 kohorty (ok. 160 żołnierzy w legionach, w oddziałach posiłkowych – więcej). Użyty tu termin grecki może też oznaczać całą kohortę (czyli 1/10 legionu, ok. 600 żołnierzy). Na to rozwiązanie wskazuje wysoka ranga dowódcy oddziału wojskowego (tysiącznik – w rzymskim nazewnictwie trybun, zob. w. 12). A zatem do aresztowania Jezusa użyto rzymskich sił wojskowych lub porządkowych, choć ewangelista nie mówi o tym wprost. Pozostali ewangeliści zaangażowanie Rzymian w spisek przeciw Jezusowi traktują jako efekt działań Żydów. d) Nazaret – mało znacząca wioska rolnicza w Galilei, położona na wzgórzu nad żyzną doliną Ezdrelon. W czasach NT liczyła około dwóch tysięcy mieszkańców. Rodzinna miejscowość Maryi. e) ucho – wszyscy czterej ewangeliści wspominają obcięcie ucha jednemu z napastników (Mt 26,51; Mk 14,47; Łk 22,50), jednak szczegółową informację, że było to prawe ucho, podają tylko Łukasz i Jan.

9/4/08

8:19 AM

Page 2376

20

Proszę Cię nie tylko za nimi, lecz także za tymi, którzy uwierzą we Mnie dzięki ich nauczaniu, 21aby wszyscy byli jedno. Podobnie jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, tak i oni niech będą w nas, aby świat uwierzył, że to Ty Mnie posłałeś. 22Obdarzyłem ich chwałą, jaką otrzymałem od Ciebie, aby byli jedno, podobnie jak my jedno jesteśmy. 23Ja w nich, a Ty we Mnie – niech staną się doskonałą jednością, aby świat poznał, że to Ty Mnie posłałeś i tak ich umiłowałeś, jak Mnie umiłowałeś. 24 Ojcze, pragnę, aby ci, których Mi powierzyłeś, byli ze Mną tam, gdzie Ja jestem, aby oglądali moją chwałę, którą Mnie obdarzyłeś. Umiłowałeś Mnie bowiem przed stworzeniem świata. 25Sprawiedliwy Ojcze! Świat Cię nie poznał, Ja jednak Cię poznałem. I oni poznali, że Ty Mnie posłałeś. 26Objawiłem im Twoje imię i nadal będę objawiał, aby była w nich ta miłość, jaką Mnie umiłowałeś, i abym Ja był w nich”. Pojmanie Jezusa 1 Po tych słowach Jezuss udał się z uczniami za potok Cedrona, do znajdującego się tam ogrodub. I wszedł do niego On i jego uczniowie. 2Judasz, Jego zdrajca, też znał to miejsce, gdyż Jezus często spotykał się tam ze swymi uczniami. 3Judasz więc przybył tam wraz z oddziałemc żołnierzy oraz służącymi wyższych kapłanów i faryzeuszóws, zaopatrzonymi w pochodnie, lampy i broń. 4Ponieważ Jezus wiedział o wszystkim, co Go spotka, wyszedł im naprzeciw i zapytał: „Kogo szukacie?”. 5Odpowiedzieli Mu: „Jezusa z Nazaretud”. Wtedy On powiedział: „Ja jestem”. A wśród nich znajdował się Judasz, Jego zdrajca. 6Kiedy zaś usłyszeli: „Ja jestem”, cofnęli się i upadli na ziemię. 7Zapytał ich więc powtórnie: „Kogo szukacie?”. A oni zawołali: „Jezusa z Nazaretu”. 8Wówczas Jezus im rzekł: „Powiedziałem wam, że Ja jestem. Skoro więc Mnie szukacie, pozwólcie im odejść”. 9Tak miały się spełnić słowa, które wypowiedział: „Nie utraciłem nikogo z tych, których Mi powierzyłeś”. 10 Wtedy Szymon Piotr, który nosił miecz, wydobył go i uderzył sługę najwyższego kapłana i odciął mu prawe uchoe. Sługa

18

których Jezus powołał podczas swego ziemskiego życia, prowadzi bezpośrednio do trzeciego wątku: modlitwy za przyszły Kościół. Ten trzeci wątek (ww. 20-23), skoncentrowany na temacie jedności, wydaje się najważniejszy w całej modlitwie. Jedność Kościoła apostolskiego, choć podatna na zagrożenia i kryzysy, ma bardzo mocne fundamenty. Opiera się bowiem na jedności Ojca i Syna (ww. 11.21.22) oraz na jedności Jezusa z uczniami, którzy Mu towarzyszyli (w. 14). Poprzez swoje objawienie przekazane uczniom Jezus tworzy jedność obejmującą Ojca, Syna i Kościół (ww. 21.23). Odejścia i zdrady nie niweczą tej jedności, podobnie jak zdrada Judasza nie zniszczyła relacji Jezusa z Jego uczniami, bo przewidziana była w Bożym planie zbawienia zawartym w Pismach (w. 12). Pojmanie Jezusa. Wydaje się, że siły zaangażowane do aresztowania Jezusa są przesadne. Atmosfera wielkości otacza jednak przede wszystkim postać Jezusa, który nie tylko zna swoją przyszłość (w. 4), ale jednym słowem powala na ziemię swoich prześladowców. Fakty te stanowią tło dla samookreślenia się Jezusa, który na początku swojej Męki objawia jednocześnie swoje człowieczeństwo (pochodzi z Nazaretu) i bóstwo (aluzja do imienia Boga w słowach: Ja jestem, zob. Wj 3,14). Troska Jezusa o uczniów, zawarta w Jego modlitwie (J 17), znajduje swoje odbicie w Jego postawie podczas aresztowania. Nie chce on sprowadzić na uczniów niebezpieczeństwa, którego jednak sam nie unika. Opuszczenie Jezusa przez uczniów nie jest w ujęciu Janowym skutkiem słabości ich charakteru czy woli. O ile

JAN 17,20 — 18,10

2376

J 12,26

J 17,6

Mt 26,47-56; Mk 14,43-52; Łk 22,47-53

Łk 21,37

J 6,39; 17,12

Łk 22,36.38

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

zaś nazywał się Malchos. 11Jezus zwrócił się do Piotra: „Schowaj miecz do pochwy! Czy nie mam wypić kielicha, który podał Mi Ojciec?a”. 12Żołnierze więc ze swym dowódcą oraz słudzy żydowscy pochwycili Jezusa, związali Go 13i zaprowadzili najpierw do Annaszab, teścia Kajfasza, który sprawował w owym roku urząd najwyższego kapłanas. 14To właśnie Kajfasz poradził Żydom: „Lepiej przecież, aby jeden człowiek umarł za naród”. Jezus przed Annaszem. Zaparcie się Piotra Tymczasem za Jezusems podążał Szymon Piotr oraz jeszcze inny uczeńc. Uczeń ten był znany najwyższemu kapłanowid, dlatego wszedł z Jezusem aż na dziedziniec pałacu najwyższego kapłana. 16Piotr natomiast pozostał na zewnątrz przy bramie. Ten inny uczeń, znany najwyższemu kapłanowis, wrócił jednak, porozmawiał z odźwierną i wprowadził Piotra do środka. 17A służąca odźwierna zapytała Piotra: „Czy i ty jesteś jednym z uczniów tego człowieka?”. On odpowiedział: „Nie jestem”. 18A wokół rozpalonego na dziedzińcu ogniska stali słudzy oraz podwładni najwyższego kapłana i grzali się, bo było chłodno. Także Piotr stanął wśród nich i grzał się. 19 Najwyższy kapłan postawił Jezusowi pytanie o Jego uczniów oraz o Jego naukęe. 20Jezus mu odpowiedział: „Ja otwarcie przemawiałem do ludzi. Zawsze nauczałem w synagodzef i świątynis, gdzie się gromadzą wszyscy Żydzi. Niczego nie powiedziałem w ukryciu. 21Dlaczego więc Mnie wypytujesz? Zapytaj tych, którzy Mnie słuchali, o czym ich uczyłem; oni wiedzą, co im powiedziałem”. 22Po tych słowach jeden ze stojących tam sług wymierzył Jezusowi policzek, mówiąc: „W taki sposób odpowiadasz najwyższemu kapłanowi?”. 23 Jezus mu odrzekł: „Jeśli źle coś powiedziałem, to udowodnij, co było złe, a jeśli dobrze, to dlaczego Mnie bijesz?”.

Mt 26,57-75; Mk 14,53-72; Łk 22,54-62 15

Iz 50,6

Page 2377

a) Słowa o kielichu nawiązują do nieobecnej w Ewangelii według św. Jana modlitwy Jezusa (Mt 26,39.42; Mk 14,36; Łk 22,42). b) Annasz – najwyższy kapłan w latach 6-15 po Chr. Prawdopodobnie on był głównym sprawcą skazania Jezusa. c) inny uczeń – w J 20,2 wyrażenie ma formę rozbudowaną: inny uczeń, którego Jezus kochał. O tym samym uczniu dalej (J 20,3.4.8) mówi się, używając tylko krótkiego określenia inny uczeń. Nie daje to jednak pewności, że w J 18,15.16 mowa jest o tej samej postaci (zob. Wprowadzenie; J 13,23+). d) znany najwyższemu kapłanowi – według Polikratesa, biskupa Efezu (koniec II w.), Jan, umiłowany uczeń, sam był wyższym kapłanem. Najwyższy kapłan – zob. Słownik. e) naukę – słowo to pojawia się w Ewangelii według św. Jana jeszcze w J 7,16n, gdzie nauka Jezusa jest przedstawiona jako pochodząca od Boga. Jezus jest jej przekazicielem, a nie autorem. f) synagodze – zob. J 6,59+.

bowiem pozostali ewangeliści podkreślają rozczarowanie Mistrza tym, że nawet najbliżsi uczniowie nie towarzyszyli Mu w chwilach wewnętrznego zmagania (Mt 26,40; Mk 14,37; Łk 22,45n), o tyle Jan nie podkreśla małoduszności uczniów, lecz ukazuje odważną, choć niewłaściwą, postawę Piotra (ww. 10n). Jezus traktuje odejście uczniów jako spełnienie się proroctwa, które potwierdza, kim On jest. Główną postacią prowadzącą religijny proces Jezusa jest Annasz. Rola Kajfasza sprowadziła się właściwie do wygłoszenia proroctwa (J 11,49). Jan w swoim przekazie na temat pojmania Jezusa nie zabiega o to, by dać dokładny opis tego, co się działo. Zależy mu przede wszystkim na tym, aby na tle wydarzeń ukazać, kim jest Jezus: prawdziwym Synem Bożym oraz prawdziwym, cierpiącym i umierającym człowiekiem. Jezus przed Annaszem. Zaparcie się Piotra. Przepowiednia zaparcia się Piotra (J 13,38) spełniła się na dziedzińcu pałacu najwyższego kapłana. Piotr zaczepiany przez służbę zaprzecza, że jest uczniem Jezusa. Wobec zagrożenia reaguje zupełnie inaczej niż Jezus, który potwierdził swoją tożsamość, wiedząc, czym to grozi. Jan zaznacza, że razem z Piotrem był inny uczeń, o czym pozostali ewangeliści nie wspominają. Dodają natomiast to, co Jan pominął, że Piotr z daleka szedł za Jezusem (Mt 26,58; Mk 14,54; Łk 22,54). Według Jana pójście uczniów za Jezusem było szczere i bezkompromisowe. Nawet zaparcie się Piotra ukazane zostało jako spełnienie przepowiedni. Przy Jezusie do samego końca pozostał przynajmniej jeden uczeń (J 19,26). Janowy obraz uczniów jest więc bardziej pozytywny niż obraz ukazany przez pozostałych ewangelistów, którzy sceną zaparcia się Piotra zamykają obecność uczniów przy Jezusie. U Jana w przesłuchaniu przed najwyższym kapłanem nie występują świadkowie (por. Mt 26,60nn; Mk 14,56nn), a przesłuchujący nie wydają wyroku. W tym jego wersja wydarzeń zbieżna jest z relacją Łukasza. U Jana występuje jednak temat świadectwa (w. 23), co może być śladem wpływu Marka na Janowy opis Męki Jezusa. Jezus nie podejmuje dialogu

2377

JAN 18,11-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) pretorium – Jan zdaje się traktować pretorium jako miejsce urzędowania Piłata i wymienia je stosunkowo często (J 18,33; 19,9). Mateusz i Marek odnoszą to określenie do miejsca przebywania rzymskich żołnierzy, gdzie naśmiewano się z Jezusa. Marek precyzuje, że chodzi o wewnętrzny dziedziniec (Mt 27,27-31; Mk 15,16-20). Piłat przypuszczalnie rezydował w dawnym pałacu Heroda w zachodniej części Jerozolimy. b) nie skalać – chodzi o nieczystość rytualną. c) Piłat – piąty namiestnik (prokurator) prowincji rzymskiej, obejmującej Judeę, Samarię i Idumeę. Pełnił ten urząd w latach 26-36 po Chr. Poza Ewangeliami wspominany jest w Dz 3,13; 4,27; 13; 28 i 1Tm 6,13, zawsze w związku ze śmiercią Jezusa. Autorzy NT nie oceniają go całkiem negatywnie, a późniejsi apologeci chrześcijańscy piszą, że nawet sprzyjał chrześcijanom. Innego zdania był Filon z Aleksandrii i Józef Flawiusz, którzy opisali go jako okrutnego i upartego. d) złoczyńcą – Jezus nie uczynił żadnego złego czynu (J 10,31n). Nie znaleziono też niczego złego na świadectwo przeciwko Niemu (J 18,23). Odpowiedź oskarżycieli Jezusa jest więc zuchwale kłamliwa. e) W J 12,32n Jezus zapowiedział w jaki sposób umrze. Wywyższenie oznaczało ukrzyżowanie. Żydom nie wolno było wymierzać kary śmierci. Rzymianie byli przekonani, że tylko im przysługuje prawo wykonywania takich wyroków, gdyż są przedstawicielami cesarza. f) naród – w Ewangeliach poza tą deklaracją Piłata naród nie jest obwiniany za śmierć Jezusa. Jan używa słowa naród wyłącznie w związku ze śmiercią Jezusa. Poza J 18,35 pojawia się ono bowiem tylko w związku z przepowiednią Kajfasza, że Jezus ma umrzeć za naród (J 11,48.50-52). g) Teraz – nie znaczy to, że wcześniej królestwo Jezusa pochodziło z tego świata.

9/4/08

8:19 AM

Page 2378

24

Następnie Annasz odesłał związanego Jezusa do najwyższego kapłana Kajfasza. 25 Tymczasem Piotr stał na dziedzińcu i grzał się. Wtem zapytano go: „Czy i ty jesteś jednym z Jego uczniów?”. A on zaprzeczył, stwierdzając: „Nie jestem”. 26Jeden ze sług najwyższego kapłana, krewny tego, któremu Piotr odciął ucho, zwrócił się do niego: „Czyż nie widziałem cię razem z Nim w ogrodzie?”. 27Piotr jednak znowu zaprzeczył i zaraz kogut zapiał. Jezus przed Piłatem 28 Wczesnym rankiem przeprowadzono Jezusas od Kajfasza do pretoriuma. Oskarżyciele nie weszli jednak do pretorium, aby się nie skalaćb i móc spożyć wieczerzę paschalną. 29Dlatego też Piłatc wyszedł do nich i zapytał: „Jakie oskarżenie wnosicie przeciwko temu człowiekowi?”. 30Oni odpowiedzieli: „Nie wydalibyśmy Go tobie, gdyby On nie był złoczyńcąd”. 31 Piłat im odparł: „Zabierzcie Go sobie i osądźcie zgodnie z waszym prawem”. Wówczas Żydzi rzekli: „Nam nie wolno nikogo zabić”. 32Tak miała wypełnić się zapowiedź Jezusa, w której zaznaczył, jaką poniesie śmierće. 33Piłat więc znowu wrócił do pretorium, przywołał Jezusa i zapytał Go: „Czy Ty jesteś królem Żydów?”. 34Jezus rzekł: „Mówisz to od siebie, czy też inni powiedzieli ci to o Mnie?”. 35Wówczas Piłat powiedział: „Czyż ja jestem Żydem? To Twój naródf i wyżsi kapłani wydali mi Ciebie. Co zrobiłeś?”. 36Jezus odpowiedział: „Moje królestwo nie jest z tego świata. Gdyby moje królestwo było z tego świata, moi podwładni walczyliby, abym nie został wydany Żydom. Terazg zaś moje królestwo nie jest stąd”. 37Wówczas Piłat rzekł Mu: „A więc jesteś królem”. Jezus odparł: „To ty mówisz, że jestem królem. Ja urodziłem się i przyszedłem na świat po to, aby dać świadectwo prawdzie. Każdy, kto jest z prawdy, jest mi posłuszny”. 38Wtedy Piłat rzekł do Niego: „A cóż to jest prawda?”. I gdy to powiedział, znowu wyszedł do Żydów, stwierdzając wobec nich:

z najwyższym kapłanem. Odwołuje się do swego nauczania, nie wspominając jednak nic o swojej działalności. Nie rozwija też wątku uczniów, a jedynie podkreśla, że nie otrzymali oni żadnych sekretnych nauk. Zaznacza też, że publicznie przedstawił objawienie o sobie, o swojej relacji z Ojcem i zbawczym planie Boga. Jest to istotny szczegół w Janowym opisie Męki Jezusa, który stoi w pewnej opozycji do treści zawartych w J 17,18-21, gdzie była mowa o nauczaniu skierowanym wyłącznie do uczniów, a także o wybraniu ich ze świata. Przesłuchanie Jezusa ma u Jana mniejsze znaczenie niż u Mateusza i Marka, którzy zaznaczają, że Wysoka Rada postanowiła Jezusa uśmiercić (Mt 26,66; Mk 14,64). Jan jako jedyny nie wspomina o nocnej sesji Wysokiej Rady, której towarzyszyło znęcanie się nad Jezusem. Być może świadomie chciał ograniczyć opis aktów przemocy skierowanych wobec Niego. Jezus przed Piłatem. Jan odnotowuje, że Jezus wiedział, jaką śmiercią umrze, i wcześniej to zapowiedział (w. 32; zob. J 12,32n). Nadludzka wiedza Jezusa jest objawieniem Jego Boskiej natury. Po przesłuchaniach Jezusa przez Żydów dopiero proces przed namiestnikiem rzymskim nosi formalne znamiona rozprawy sądowej. Nie jest on jednak przeprowadzony prawidłowo, ponieważ oskarżyciele nie podają przyczyny postawienia Jezusa przed sądem (w. 30). Piłat nie chce więc kontynuować rozprawy ani wydać wyroku (w. 31). Dochodzi do paradoksalnej sytuacji, w której Jezus sam miałby powiedzieć, o co jest oskarżony (w. 35). Taki obrót spraw urąga porządkowi prawnemu, ale też po raz kolejny potwierdza tezę, że Jezusowi nic nie można zarzucić. W toku opowiadania niespodziewanie pojawia się pytanie Piłata: „Czy Jezus jest królem?”. Pytanie to nie ma podstaw w informacjach, które Piłat wcześniej otrzymał na temat Jezusa. Widać więc wyraźnie, że Jan odnosi się tutaj do treści, które były już znane z innych źródeł (zob.

JAN 18,24-38

2378

J 13,38 Mt 27,1n; Mk 15,1-5; Łk 23,1-25

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

„Ja nie znajduję w Nim żadnej winya. 39Jest zaś u was zwyczaj, że uwalniam wam kogoś na święto Paschys. Chcecie więc, abym wam wypuścił na wolność króla Żydów?”. 40Ponownie zaczęli wołać: „Nie jego, ale Barabasza!”. A Barabasz był przestępcą. Mt 27,27-31; Mk 15,16-20; Łk 23,11

Wyrok śmierci na Jezusa 1 Wówczas Piłat zabrał Jezusas i kazał ubiczowaćb. 2 A żołnierze spletli koronę z ciernic i włożyli na Jego głowę. Narzucili Mu purpurowy płaszczd, 3podchodzili do Niego i mówili: „Bądź pozdrowiony, królu Żydów”. Bili Go też po twarzy. 4Piłat zaś znowu wyszedł na zewnątrz i oznajmił im: „Oto wyprowadzam Go do was, abyście wiedzieli, że nie znajduję w Nim żadnej winy”. 5I Jezus wyszedł na zewnątrz w cierniowej koronie i purpurowym płaszczu. Wtedy Piłat powiedział do nich: „Oto człowiek!”. 6Gdy wyżsi kapłani i słudzy zobaczyli Go, zaczęli krzyczeć: „Ukrzyżuj! Ukrzyżuj!”. Piłat im odparł: „Weźcie Go i sami ukrzyżujcie! Ponieważ ja nie znajduję w Nim żadnej winy”. 7Żydzi mu odpowiedzieli: „My posiadamy Prawos i zgodnie z Prawem powinien umrzeć, gdyż uznał się za Syna Bożegos”e. 8Gdy Piłat usłyszał ten zarzut, bardzo się przestraszył. 9Wrócił ponownie do pretorium i zapytał Jezusa: „Skąd pochodzisz?”. Lecz Jezus nie dał mu żadnej odpowiedzi. 10Piłat odezwał się więc do Niego: „Nie chcesz ze mną rozmawiać? Czy nie wiesz, że mam władzę Cię uwolnić i mam władzę Cię ukrzyżować?”. 11Jezus mu odparł: „Nie miałbyś żadnej władzy nade Mną, gdybyś nie otrzymał jej z góry. Stąd większy grzechf popełnił ten, kto wydał Mnie tobie”. 12Od tej chwili Piłat usiłował Go uwolnićg, lecz Żydzi zaczęli głośno wołać: „Jeśli Go

19

Mt 27,30; Mk 15,19

Page 2379

a) żadnej winy – tylko Łukasz (23,15) i Jan mówią o tym, że Piłat uznał Jezusa za niewinnego. Być może jest to echo tradycji o śnie żony Piłata (Mt 27,19). b) ubiczować – u Mateusza i Marka polecenie ubiczowania następuje po wyroku Piłata. U Jana wyrok zapadnie dopiero później (J 19,16), a więc ubiczowanie pełni inną rolę. Nie jest dodatkową karą zawartą w wyroku, ale środkiem wymuszającym zeznania. c) cierni – zob. Mk 15,17+. d) purpurowy płaszcz – purpura to barwnik bardzo kosztowny i trwały, dlatego jest symbolem władzy monarszej (Mt 27,28; Mk 15,17). e) W Pięcioksięgu nie ma mowy o przestępstwach, które oskarżyciele zarzucają Jezusowi. Jednakże określanie się mianem Syna Bożego, co uczynił Jezus, uznawane było za bluźnierstwo podlegające karze śmierci (Kpł 24,16; J 10,33.36). Kara miała być wykonana przez ukamienowanie. Nic więc nie tłumaczy domagania się przez oskarżycieli Jezusa, aby został ukrzyżowany. f) większy grzech – grzech Judasza jest większy, bo słyszał nauczanie Jezusa (J 15,22) i widział dokonane przez Niego znaki (J 15,24). Piłat, mimo swej buty i poczucia władzy, jest jednym z tych, których przed odpowiedzialnością broni ignorancja. g) usiłował Go uwolnić – Piłat nie wie, z kim ma do czynienia w przypadku Jezusa. Próbuje więc Go uwolnić przelękniony tajemniczością Jezusa. Jan w ten sposób niejako sugeruje, że Piłat zbliża się do wiary. Jest to pewna idealizacja tej postaci.

Łk 23,2; w Mt 27,11 i Mk 15,2 pytanie Piłata pojawia się tak samo niespodziewanie). Przebieg procesu schodzi na dalszy plan wobec dialogu między Jezusem a Piłatem, w którym Jezus przedstawia naturę swojego królowania i królestwa. Objawienie królestwa, które nie pochodzi z tego świata, gdyż nie opiera się na sile polityczno-militarnej, jest spełnieniem misji Jezusa. Jezus dokonał Wcielenia, aby zapoczątkować swoje królestwo oparte na prawdzie, czyli na sobie samym (J 14,6). W odpowiedzi danej Piłatowi Jezus składa świadectwo prawdzie. Namiestnik jednak nie jest w stanie pojąć nawet tego, że istnieje obiektywna prawda (w. 38). Jezusowe objawienie wobec Piłata, podobnie jak wszystkie poprzednie Jego słowa, nie spotyka się więc ze zrozumieniem. Epizod z Barabaszem Jan przedstawia w sposób bardzo syntetyczny. Opuszcza wszystkie wyjaśnienia, by dojść jak najkrótszą drogą do stwierdzenia, że Barabasz był przestępcą. Jan posługuje się tu kontrastem. Jezus, którego nie można o nic oskarżyć (nie mogą tego dokonać ani ci, którzy Go przyprowadzili przed sąd, ani sędzia), zostaje potraktowany gorzej niż pospolity przestępca. Wyrok śmierci na Jezusa. Jan, podobnie jak Mateusz i Marek, wspomina o ubiczowaniu Jezusa (Mt 27,26; Mk 15,15). Traktuje jednak to wydarzenie w odmienny sposób i włącza przy tej okazji treści znane jedynie sobie (ww. 4-15). Wyprowadzenie Jezusa z pretorium na zewnątrz tworzy nową sytuację, która dopiero doprowadzi do skazania Go na śmierć (w. 16). Przesłuchanie przeprowadzone przez rzymskiego namiestnika nie potwierdziło zasadności oskarżenia (J 18,38). Piłat zabiegał więc o uwolnienie Jezusa, co doprowadziło do konfliktu z judejskimi Żydami. Wtedy nastąpiło też odwrócenie ról, a mianowicie przedstawiciele okupowanej ludności przypomnieli rzymskiemu namiestnikowi, że Judea nie ma formalnie innego władcy niż cesarz Tyberiusz. Odwrócenie ról dotyczy też tego, kim jest Jezus. Miał być oskarżonym, ale skoro nie znaleziono dowodów Jego winy, to On zasiada na miejscu sędziego (w. 13). W ten sposób spełniają się zapowiedzi sądu, jaki Jezus ma przeprowadzić (J 5,30; 8,16; 12,48). Piłat nie potrafi zrozumieć, że ma przed sobą osobową Prawdę (J 18,38, por. J 14,6). Dostrzega jednak w Jezusie kogoś o nadprzyrodzonym pochodzeniu, kto wywołuje lęk właściwy objawieniu się bóstwa. Okazuje się jednak bezsilny wobec determinacji tłumów domagających się śmierci Jezusa. Ich zdecydowane odrzucenie Go opiera się na przekonaniu, że wyrok śmierci

2379

JAN 18,39 — 19,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przyjacielem cesarza – był to oficjalny tytuł nadawany najbliższym współpracownikom władcy. Przyznanie tak wysokiej godności prowincjonalnemu urzędnikowi wydaje się mało prawdopodobne. Tytułu tego używał na bitych przez siebie monetach Herod Agryppa (zm. w 44 r. po Chr.), który utrzymywał dobre relacje z Kaligulą. Być może za Agryppy rozszerzyło się w Palestynie użycie tego tytułu. b) posadzić – czasownik „siadać” użyty jest z podmiotem domyślnym, a ostatnim rzeczownikiem mogącym pełnić funkcję podmiotu jest imię Jezus. c) ławie sędziowskiej – było to drewniane podwyższenie, służące do publicznych przemówień lub do sprawowania sądów (np. Ne 8,4; 2Mch 13,26; Mt 27,19; Dz 12,21; 18,12; 25,6). d) Lithostrotos – nazwa ta oznacza kamienną lub mozaikową posadzkę. e) Gabbata – nazwa pochodzi prawdopodobnie od aramejskiego słowa gabbeta – ‘pagórek’, ‘wzniesienie’. f) dzień przygotowania – tj. dzień poprzedzający szabat albo święto. Wszyscy ewangeliści (Mt 27,62; Mk 15,42; Łk 23,54) w ten sposób określają dzień śmierci Jezusa. Poza tym kontekstem słowa tego nie używają. Brak go też w reszcie NT. Jan najczęściej używa tego określenia (J 19,14.31.42). g) Nie mamy króla – Herod Antypas nie był królem Judei i do jego śmierci (39 r. po Chr.) jej władcą pozostawał cesarz rzymski reprezentowany przez namiestnika. Dopiero później urząd królewski i władzę nad Judeą otrzymał Herod Agryppa (do 44 r. po Chr.). h) Jezus Nazarejczyk – zob. J 18,5+. i) Tylko Jan wspomina, że napis był w trzech językach.

9/4/08

8:19 AM

Page 2380

wypuścisz, przestaniesz być przyjacielem cesarzaa. Kto bowiem uznaje siebie za króla, przeciwstawia się cesarzowi”. 13 Kiedy Piłat usłyszał te słowa, polecił wyprowadzić Jezusa na zewnątrz i posadzićb na ławie sędziowskiejc, znajdującej się na miejscu zwanym Lithostrotosd, a w języku hebrajskim Gabbatae. 14Był to zaś dzień przygotowaniaf Paschys, około godziny szóstej. Następnie Piłat rzekł do Żydów: „Oto wasz król!”. 15Ci natomiast zakrzyknęli: „Precz! Precz! Ukrzyżuj Go!”. Piłat więc ich zapytał: „Waszego króla mam ukrzyżować?”. Wyżsi kapłani odpowiedzieli: „Nie mamy królag oprócz cesarza”. 16Wtedy Piłat wydał Go im na ukrzyżowanie. Oni zaś zabrali Jezusa. Ukrzyżowanie i śmierć Jezusa A Jezuss, dźwigając krzyż dla siebie, przyszedł na tak zwane Miejsce Czaszki, które po hebrajsku nazywa się Golgota. 18Tam Go ukrzyżowano, a wraz z Nim – z jednej i drugiej strony – jeszcze dwóch innych; Jezusa zaś w środku. 19 Piłat kazał też sporządzić i umieścić na krzyżu tytuł kary, a było napisane: „Jezus Nazarejczykh, król Żydów”. 20Wielu Żydów czytało ten napis, ponieważ miejsce ukrzyżowania Jezusa znajdowało się blisko miasta i był on sporządzony w języku hebrajskim, łacińskim i greckimi. 21Wyżsi kapłani żydowscy mówili więc Piłatowi: „Nie pisz «król Żydów», lecz: «To On powiedział: Jestem królem Żydów»”. 22Piłat jednak odparł: „To, co napisałem, napisałem”. 23 Żołnierze po ukrzyżowaniu Jezusa zabrali Jego tunikę i płaszcz, który podzielili na cztery części – dla każdego żołnierza po jednej. Tunika nie była szyta, lecz z góry na dół cała tkana. 24Dlatego też postanowili wspólnie: „Nie rozrywajmy jej, lecz losujmy, do kogo ma należeć”. Tak miało wypełnić się Pismo: Podzielili między siebie moje ubrania i o moją szatę rzucili los. To właśnie uczynili żołnierze. 25 Przy krzyżu Jezusa stała zaś Jego Matka, siostra Jego Matki, Maria, żona Kleofasa oraz Maria Magdalena. 26Gdy Jezus zobaczył Matkę i stojącego obok ucznia, którego miłował, zwrócił się do Matki: „Kobieto, oto Twój syn”. 27Następnie 17

będzie wypełnieniem Prawa (J 16,2). Jan ograniczył do minimum rolę Piłata w wydaniu wyroku. Wzmianka o szantażu wobec niego oraz o staraniach, jakie podjął dla uwolnienia Jezusa, a także brak z jego strony oficjalnego aktu skazującego (w. 16) – wszystko to przemawia za tym, że Jan uważał elitę jerozolimską, na czele z najwyższym kapłanem, za bardziej winną śmierci Jezusa. Ukrzyżowanie i śmierć Jezusa. Po opisie skazania Jezusa ewangelista bezpośrednio przechodzi do sceny ukrzyżowania, opuszczając epizody z drogi krzyżowej. Nie zajmuje się również osobami ukrzyżowanymi z Jezusem, zaznacza tylko, że zajmował On centralne miejsce. Opis więc koncentruje się na Jezusie, który prawdziwie jest królem Żydów, co potwierdza rzymski namiestnik (w. 22). Jan bardzo mocno podkreśla spełnienie się przepowiedni zawartej w Ps 22,19, uwypuklając zgodność szczegółów. Opuszcza natomiast dramatyczną modlitwę Jezusa zaczerpniętą z tego samego Psalmu (Ps 22,2; por. Mt 27,46; Mk 15,34). Jan unika szczegółów, które mogłyby rzucić cień na doskonałą samoświadomość Jezusa co do własnej godności i sensu swojej śmierci. Zapewnienie opieki Matce przez powierzenie Jej

JAN 19,13-27

2380

Mt 27,32-50, Mk 15,21-37; Łk 23,26-46

Mk 16,14-18; Łk 28,16-20

Mt 27,35; Mk 15,24; Łk 23,34 Ps 22,19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

rzekł do ucznia: „Oto twoja Matka”. I od tej godziny uczeń przyjął Ją do siebie. 28 Potem Jezus, wiedząc, że już wszystko się dokonało, aby wypełniło się Pismo, rzekł: „Pragnę”. 29A znajdowało się tam naczynie pełne octua. Nałożono więc na hizopb gąbkę nasączoną octem i podano Mu do ust. 30Kiedy Jezus skosztował octu, powiedział: „Wykonało się”; po czym skłonił głowę i oddał ducha.

Pwt 21,23

Wj 12,46

Za 12,10

Przebicie boku Jezusowi 31 Ponieważ był to dzień przygotowania Paschy, i aby ciała nie wisiały na krzyżach w szabats – był to bowiem uroczysty dzień szabatuc – Żydzi poprosili Piłata o połamanie nóg skazańcom i usunięcie ich. 32Przyszli więc żołnierze i połamali golenie pierwszemu, a potem drugiemu, którzy byli z Nim ukrzyżowani. 33Gdy podeszli do Jezusas i zobaczyli, że On już nie żyje, nie połamali Mu goleni, 34natomiast jeden z żołnierzy włócznią przebił Jego bok, z którego zaraz wypłynęła krews i wodad. 35O tym daje świadectwo ten, który to widziałe, a jego świadectwo jest prawdziwe. On wie, że mówi prawdę, abyście i wy uwierzyli. 36Stało się to bowiem, aby się wypełniło Pismo: Nie będziecie łamać jego kości f. 37Pismo mówi też w innym miejscu: Będą patrzeć na Tego, którego przebili. Złożenie Jezusa do grobu Po tym wszystkim Józef z Arymatei, który był uczniem Jezusas, lecz ukrytym z obawy przed Żydami, poprosił Piłata, aby mógł zabrać ciało Jezusa. Gdy Piłat wyraził zgodę, przyszedł i wziął Jego ciało. 39Przybył także Nikodem, który po raz pierwszy zjawił się u Jezusa nocą. On przyniósł około stu funtóws mirryg zmieszanej z aloesem. 40Zabrali oni ciało Jezusa i zgodnie z żydowskim zwyczajem grzebania owinęli je w płótna wraz z wonnościami. 41W miejscu ukrzyżowania znajdował się ogród, w ogrodzie zaś nowy grobowiec, w którym jeszcze nikt nie był pochowany. 42Tam więc, ponieważ grobowiec był blisko, złożono ciało Jezusa ze względu na żydowski dzień przygotowania.

Mt 27,57; Mk 15,43; Łk 23,51 38

Page 2381

a) octu – w Mt 27,48 i Mk 15,36 ten epizod został wpisany w kontekst oczekiwania na niezwykłą interwencję Boga, który miałby nie dopuścić do śmierci Jezusa. W Łk 23,36 podanie octu zostało zinterpretowane jako część wyszydzenia Jezusa na krzyżu. Jan zwraca uwagę na to, że Jezus przyjął napój i w ten sposób wypełnił zapowiedź zawartą w Ps 69,22. b) hizop – chodzi o roślinę (majeranek syryjski), której gałązki osiągają do 90 cm długości. Tylko Jan mówi o hizopie, inni (Mt 27,48; Mk 15,36) mówią o trzcinie. Hizop wykorzystywano do rytualnych pokropień (np. Wj 12,22; Kpł 14,4; Ps 51,9; Hbr 9,19). Trudno wyjaśnić, dlaczego tej rośliny użyto podczas ukrzyżowania. Stąd czasem poprawiano to słowo na „dzida”. c) uroczysty dzień szabatu – szczególny charakter tego szabatu polegał na tym, że tego roku, w tym dniu przypadała Pascha. d) wypłynęła krew i woda – z przebitego ciała Jezusa oprócz krwi wypłynął jasny płyn surowiczy. Wzmiankę tę można odnieść do zapowiedzi Jezusa z J 7,37-39. e) ten, który to widział – słowa te mogą wskazywać na umiłowanego ucznia, który jest wymieniony pośród naocznych świadków śmierci Jezusa (J 19,26). f) Wj 12,46 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). g) mirry – oleista i aromatyczna substancja wydzielana przez korę drzewek lub krzewów (np. Commiphora abyssiniaca) lub pozyskiwana przy pomocy specjalnie wykonanych nacięć. Mędrcy ze Wschodu dali ją w prezencie małemu Jezusowi (Mt 2,11).

umiłowanemu uczniowi świadczy o tym, że Jezus umiera przytomny i świadomy tego, co się wokół Niego i z Nim dzieje. Z wielką godnością doprowadza On swoją misję do doskonałego wypełnienia. Interpretacja śmierci Jezusa jako momentu przekazania Ducha nawiązuje do wcześniejszych zapowiedzi, że Duch zostaje dany w momencie uwielbienia Jezusa (J 7,39; 19,34+). Przebicie boku Jezusowi. Troska judejskich Żydów o to, by nie zostało złamane Prawo, jest dość zaskakująca w zestawieniu z niesprawiedliwością procesu. Ale już wcześniej zachowywali się oni w podobny sposób, dbając jedynie o rytualną poprawność (J 18,28). Wraz ze śmiercią Jezusa nie kończy się wypełnianie Pisma. Opis wydarzeń, które nastąpiły po Jego śmierci, dowodzi, że dzieło Jezusa dalej jest kontynuowane przez Ducha, którego przekazał w momencie śmierci. W ten sposób ciągle możliwe jest dojście do wiary w Jezusa, o czym zapewnia naoczny świadek (jak można się domyślać, sam ewangelista). Złożenie Jezusa do grobu. Jezus został pochowany jak człowiek zamożny w grobie wykutym w skale, z użyciem znacznej ilości pachnideł. Mimo to spełniło się proroctwo Izajasza o zrównaniu Go z przestępcami (Iz 53,9).

2381

JAN 19,28-42

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) zobaczył – podkreślono tu wagę osobistego doświadczenia, podobnie jak w J 19,35. Natomiast w J 20,14, a zwłaszcza J 20,29 jego wartość została umniejszona. b) do siebie – zob. J 19,27+. Nie wiemy, w jakim miejscu uczniowie zbierali się czy mieszkali razem po śmierci Jezusa. Mogło to być miejsce Ostatniej Wieczerzy. c) Ewangeliczne opisy wskazują, że wygląd Jezusa po Zmartwychwstaniu był zmieniony (J 21,4). d) Rabbuni – oznacza ‘mój mistrzu’. Jest to zwrot wyrażający większe zaangażowanie uczuciowe u tego, kto je wypowiada, niż zwyczajne Rabbi – ‘nauczycielu’ (Mk 10,51).

9/4/08

8:19 AM

Page 2382

Zmartwychwstanie Jezusa 1 W pierwszym dniu tygodnia, wczesnym rankiem, gdy jeszcze panowały ciemności, przyszła Maria Magdalena do grobu i zauważyła kamień odsunięty od grobowca. 2 Pobiegła więc i przybyła do Szymona Piotra oraz do innego ucznia, którego Jezus kochał, i oznajmiła im: „Zabrano Panas z grobu i nie wiemy, gdzie Go złożono”. 3Piotr i ten inny uczeń wyruszyli więc i udali się do grobu. 4Obydwaj biegli razem, lecz ten inny uczeń wyprzedził Piotra i jako pierwszy znalazł się przy grobie. 5A gdy się pochylił, zobaczył leżące płótna. Nie wszedł jednak do środka. 6Przybył także idący za nim Szymon Piotr i on wszedł do grobowca. Tam spostrzegł leżące płótna 7oraz chustę, która była na Jego głowie. Nie leżała ona razem z tamtymi płótnami, lecz zwinięta osobno w innym miejscu. 8Wtedy wszedł ten inny uczeń, który dotarł wcześniej do grobu. A gdy zobaczyła, uwierzył. 9Nie pojmowali bowiem jeszcze Pisma, iż trzeba, aby On powstał z martwych. 10Uczniowie wrócili więc z powrotem do siebieb.

20

Spotkanie Zmartwychwstałego z Marią Magdaleną Maria zaś stała na zewnątrz grobowca i płakała. Płacząc, pochyliła się w stronę grobu 12i zobaczyła, że tam, gdzie spoczywało ciało Jezusas, siedzi dwóch aniołóws w białych szatach. Jeden w miejscu głowy, a drugi w miejscu nóg. 13Zapytali ją: „Kobieto, dlaczego płaczesz?”. Odpowiedziała im: „Zabrano mojego Panas i nie wiem, gdzie Go złożono”. 14Po tych słowach odwróciła się za siebie i zobaczyła stojącego Jezusa, lecz nie wiedziała, że to Jezusc. 15A Jezus także ją zapytał: „Kobieto, dlaczego płaczesz? Kogo szukasz?”. Ona, sądząc, że to ogrodnik, powiedziała do Niego: „Panie, jeśli to ty Go przeniosłeś, powiedz mi, gdzie Go złożyłeś, a ja Go zabiorę”. 16 Wtedy Jezus powiedział do niej: „Mario!”. Ona zaś odwróciła się do Niego i powiedziała po hebrajsku: „Rabbuni!d”, co znaczy: Nauczycielu. 17Jezus oznajmił jej jednak: „Nie dotykaj Mnie. Ponieważ nie wstąpiłem jeszcze do Ojca. Idź nato11

Zmartwychwstanie Jezusa. Ewangelista próbuje bardzo starannie ustalić hierarchię świadków Zmartwychwstania Jezusa. Pierwszym, choć pośrednim świadkiem jest Maria Magdalena, która sama przychodzi do grobu i widzi jedynie odsunięty kamień. Drugim jest umiłowany uczeń, który jako pierwszy zobaczył wnętrze grobu. Trzecim świadkiem jest Piotr, który jako pierwszy wszedł do wnętrza grobu. Zaszczyt pierwszeństwa powróci następnie do Marii Magdaleny, bo to ona jako pierwsza ujrzy Zmartwychwstałego (J 20,14). Tak więc te trzy osoby są wspólnie pierwszymi świadkami Zmartwychwstania. Żadna z nich nie miała możliwości zniekształcenia prawdy, gdyż świadectwo jednej osoby zostało potwierdzone przez niezależne świadectwa pozostałych. Do tej pory uczniowie byli z Jezusem, słuchali Jego słów, widzieli Jego dzieła, ale ich znajomość Nauczyciela była niepełna, gdyż nie mieli jasnej świadomości, kim On jest. Stąd rodził się u nich brak wiary. Dopiero Zmartwychwstanie budzi wiarę w uczniach, która jest równoznaczna z przyjęciem tego, co Pisma mówią o Jezusie. Żeby więc w Niego uwierzyć, nie wystarczy skoncentrować się tylko na świadectwach naocznych świadków, ale konieczne jest zrozumienie i przyjęcie Pisma, w którym Bóg objawił prawdę o swoim Synu. Spotkanie Zmartwychwstałego z Marią Magdaleną. Rozmowa Marii Magdaleny z aniołami i Jezusem ujawnia jej wielkie przywiązanie do Mistrza, ale zarazem ukazuje jej brak wiary. Chociaż jest pierwszą osobą, która widzi Zmartwychwstałego Jezusa, to jednak nie potrafi Go rozpoznać. Nadal szuka zwłok Nauczyciela i rozpacza z powodu ich zniknięcia. Mimo tych trudności z uwierzeniem, to właśnie ona będzie przekazicielką radosnej nowiny o tym, że mi-

JAN 20,1-17

2382

Mt 28,1; Mk 16,1; Łk 23,56; 24,1 Mt 28,8

Łk 24,12

Ps 16,10

Mt 28,9n; Mk 16,9n

J 21,4

Łk 2,49

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

miast do moich braci i powiedz im: «Wstępuję do mojego Ojca i waszego Ojca, mojego Boga i waszego Boga»”. 18 Maria Magdalena poszła więc i oświadczyła uczniom: „Zobaczyłam Pana”, oraz że to jej polecił.

Mt 9,2-8; 12,31; Mk 2,5-12; Łk 5,20-25; 7,48n; 1J 1,9; 2,12

1P 1,8

Spotkanie Zmartwychwstałego z uczniami 19 Gdy tego pierwszego dnia tygodnia zapadł wieczór, a tam, gdzie przebywali uczniowie, zamknięto drzwi z obawy przed Żydami, przyszedł Jezuss, stanął w środku i pozdrowił ich: „Pokójs wam”a. 20A gdy to powiedział, pokazał im ręce oraz bok. Uczniowie uradowali się, że ujrzeli Panas. 21Jezus zaś odezwał się do nich ponownie: „Pokój wam! Jak Mnie posłał Ojciec, tak i Ja was posyłam”. 22Po tych słowach tchnąłb i oznajmił im: „Przyjmijcie Ducha Świętego. 23Tym, którym odpuścicie grzechys, są im odpuszczone; którym zatrzymacie, są zatrzymane”. 24 Tomaszc, zwany Bliźniakiem, jeden z Dwunastu, nie był razem z nimi, kiedy przyszedł Jezus. 25Pozostali uczniowie mówili więc do niego: „Zobaczyliśmy Pana”. On jednak odparł: „Nie uwierzę, jeśli nie ujrzę na Jego rękach śladów po gwoździach, nie włożę swego palca w miejsce gwoździ i nie umieszczę swojej ręki w Jego boku”. 26Po ośmiu dniach uczniowie znów byli wewnątrz i Tomasz razem z nimi. Mimo zamkniętych drzwi, Jezus wszedł, stanął w środku i pozdrowił ich: „Pokój wam”. 27 Następnie rzekł do Tomasza: „Unieś tutaj swój palec i zobacz moje ręce, podnieś też swoją rękę i włóż w mój bok. I przestań być niedowiarkiem, a bądź wierzącym”. 28Tomasz wyznał Mu w odpowiedzi: „Pan mój i Bóg mój!”. 29Jezus zaś rzekł do niego: „Wierzysz, ponieważ Mnie ujrzałeś? Szczęśliwi ci, którzy nie zobaczyli, a uwierzyli”.

Page 2383

a) Pokój wam – podobne pozdrowienie przy objawieniu się Zmartwychwstałego występuje w Łk 24,36 (zob. J 14,27; 16,33). b) tchnął – słowo to użyte jest jeszcze w Rdz 2,7 na określenie tchnienia Bożego na człowieka, a w Ez 37,9 na określenie ożywczego tchnienia Bożego ducha na martwe kości (Mdr 15,11). c) Tomasz – zob. J 11,16+.

Cel napisania Ewangelii Jezus dokonał jeszcze wielu innych znaków wobec swoich uczniów, których nie zapisano w tej księdze. 31Te natomiast

30

sja Jezusa dobiegła końca i że powraca tam, skąd przyszedł. Dopiero powrót do Ojca zakończy dzieło Jezusa. To, że powstał z martwych i prowadzi rozmowę z Marią, nie znaczy, że dopełnił dzieła, które miał do wykonania. Zwycięstwo nad śmiercią nie było celem samym w sobie, ale koniecznym etapem w drodze powrotnej do Ojca. Spotkanie Zmartwychwstałego z uczniami. Jezus udziela uczniom Ducha, co świadczy o tym, że został otoczony chwałą przez Ojca (J 7,39; 14,15-31+). Fakt ten oznacza, że misja Jezusa została dopełniona. Dlatego teraz posyła On swoich uczniów, tak jak Ojciec posłał Jego. Dana im władza odpuszczania i nieodpuszczania grzechów nawiązuje do władzy Jezusa i jest znakiem, że uczniowie mają kontynuować Jego misję. Tomasz może dotknąć Jezusa, co także oznacza, że wrócił On do swojego Ojca (J 20,17). Apostoł doszedł do pełni wiary w bóstwo Jezusa przez bezpośrednie doświadczenie Jezusa Zmartwychwstałego. Jednak jego droga do wiary nie jest doskonała. Ideałem będzie dojście do pełnej wiary bez pośrednictwa zmysłów (w. 29). Cel napisania Ewangelii. To formalne zakończenie Ewangelii przedstawia jej założenia i cele. Podstawowym założeniem było utrwalenie historii Jezusa w formie spisanej, aby dzięki temu każdy człowiek mógł uwierzyć w Jezusa i uzyskać życie wieczne. Wiara w Jezusa jako Syna Bożego możliwa jest w każdym miejscu i czasie. Kościół będzie się rozwijać, ponieważ ma wiarygodny przekaz zapisany w księdze Ewangelii. Jest to relacja o bezpośrednim doświadczeniu uczniów Jezusa, potwierdzona wiarą i świadectwem pozostałych członków wspólnoty. Wiara przekazywana w Kościele prowadzi do życia wiecznego. Podobnie jak przedwieczne Słowo daje życie światu (J 1,4), tak wspólnota

2383

JAN 20,18-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) mieli życie – Jezus mówi o życiu wiecznym (np. J 3,15.16.36; 5,24.26.39; 6,40. 47.54.68). b) Jezioro Tyberiadzkie – tylko Jan używa takiej nazwy (J 6,1.23). Stosuje też nazwę Jezioro Galilejskie (J 6,1), która występuje w pozostałych Ewangeliach (Mt 4,18; 15,29; Mk 1,16; 7,31) obok nazwy Jezioro Genezaret (Łk 5,1; por. Mt 14,34; Mk 6,53). c) Tomasz – zob. J 11,16+. d) synowie Zebedeusza – tylko tu Jakub i Jan wspomniani są w Ewangelii według św. Jana wprost, choć nie z imienia. Wzmianka ta jest jednak zrozumiała tylko dla czytelnika znającego inne przekazy o uczniach Jezusa (np. Mt 4,21; 10,2; Mk 3,17; Łk 5,10). e) nie poznali – zob. J 20,14+. f) stu pięćdziesięciu trzema – prawdopodobnie liczba symboliczna, której znaczenia nie da się ustalić.

9/4/08

8:19 AM

Page 2384

spisano, abyście wierzyli, że Jezuss jest Chrystusems, Synem Bożyms, oraz abyście wierząc, mieli życiea w Jego imięs.

Epilog Spotkanie Zmartwychwstałego z uczniami w Galilei 1 Potem Jezuss ponownie ukazał się uczniom nad Jeziorem Tyberiadzkimb. Ukazał się zaś w następujący sposób. 2Przebywali tam wspólnie Szymon Piotr, Tomaszc, zwany Bliźniakiem, Natanael z Kany Galilejskiej, synowie Zebedeuszad i jeszcze dwóch innych Jego uczniów. 3Szymon Piotr powiedział do nich: „Idę coś złowić”. Rzekli mu: „I my popłyniemy z tobą”. Wyszli więc i wsiedli do łodzi, lecz tej nocy nic nie złowili. 4Gdy nastał poranek, Jezus stanął na brzegu jeziora, lecz uczniowie nie poznalie, że to jest Jezus. 5 Jezus zapytał ich: „Dzieci! Nie macie nic do jedzenia?”. Odpowiedzieli mu: „Nie”. 6On zaś polecił im: „Zarzućcie sieć po prawej stronie łodzi, a złowicie”. Zarzucili więc, ale nie mogli jej już wyciągnąć z powodu mnóstwa ryb. 7Wtedy uczeń, którego Jezus miłował, powiedział do Piotra: „To jest Pans”. Skoro tylko Szymon Piotr usłyszał, że to Pan, nałożył ubranie, bo był rozebrany, i rzucił się do jeziora. 8Pozostali uczniowie przypłynęli łodzią, ciągnąc sieć wypełnioną rybami, ponieważ nie byli daleko od lądu, tylko około dwustu łokcis. 9 Gdy wysiedli na brzeg, zobaczyli rozniecone ognisko, położoną na nim rybę oraz chleb. 10Jezus poprosił ich: „Przynieście kilka ryb, które teraz złowiliście”. 11Poszedł więc Szymon Piotr i wyciągnął na ląd sieć wypełnioną stu pięćdziesięciu trzemaf wielkimi rybami. A chociaż ryb było tak dużo, sieć się nie rozerwała. 12Jezus zaś im powiedział: „Chodźcie coś zjeść”. Żaden z uczniów nie odważył się zapytać Go: „Kim jesteś?”, ponieważ wiedzieli, że to Pans. 13A Jezus podszedł, wziął chleb i podał im; podobnie uczynił z rybą.

21

wierzących niesie w sobie to samo światło życia i obdarza nim wszystkich, którzy się w nią włączają. Ewangelista nie podkreśla swojej indywidualnej roli. Występuje raczej jako reprezentant wspólnoty uczniów (J 21,24). Spotkanie Zmartwychwstałego z uczniami w Galilei. Jest wiele powodów, by uznać rozdział 21 za fragment dodany do zakończonego już tekstu Ewangelii. Wskazuje na to na przykład wzmianka o synach Zebedeusza (w. 2), różnica w ukazaniu roli umiłowanego ucznia (por. J 20,30n+ i J 21,24), a przede wszystkim występujący wcześniej fragment o cechach epilogu (J 20,30-31). Nie można jednak pominąć milczeniem występujących w rozdziale 21 elementów charakterystycznych dla reszty Ewangelii. Jeżeli więc nawet jest to tekst dodany, to pozostaje on w ścisłym związku z całością. Opowiadanie ukazujące spotkanie Jezusa z uczniami jest raczej kompozycją literacką opartą na elementach zaczerpniętych z samej Ewangelii Janowej (J 20,11-18 – ukazanie się Jezusa Marii Magdalenie) i z pozostałych Ewangelii (Łk 5,4-11 – cudowny połów ryb; Mt 14,28-31 – Piotr chodzący po wodzie; Mt 16,13-20 – powierzenie Piotrowi władzy kluczy). Dopiero w scenie spotkania wszyscy uczniowie poznają Jezusa (w. 12). Znajduje się więc tutaj dopełnienie wątku obecnego już w poprzednim rozdziale i mówiącego o rozpoznawaniu Pana (J 20,2.14). Uczniowie po raz kolejny zostają cudownie nakarmieni przez Jezusa, co ożywia nie tylko wspomnienie wydarzeń, które rozegrały się na brzegu Jeziora Tyberiadzkiego (J 6,1nn), ale przypomina także nauczanie Jezusa o chlebie żywym, który On ma dać wierzącym w Niego, aby mieli życie wieczne (J 6,32nn). Przyjęcie chleba od Jezusa następuje jednak dopiero po tym, jak uczniowie Go poznają, a więc nie jest przyczyną rozpoznania Pana (Łk 24,30-32.35). Tym, co wzbudziło wiarę uczniów, jest cudowny połów ryb. Od tej pory uczniowie nie tylko widzą znaki, które czyni Jezus, ale również rozumieją je. To obrazuje, jak wielka przemiana się w nich dokonała.

JAN 21,1-13

2384

Łk 24,41 Łk 5,4-7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

14

To już po raz trzeci Pan objawił się uczniom po swoim zmartwychwstaniu.

Page 2385

a) Uroczyście… cię – zob. J 1,51+.

Powierzenie Piotrowi zadań pasterskich Gdy spożyli posiłek, Jezuss zapytał Szymona Piotra: „Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie bardziej niż oni?”. Piotr odparł: „Tak, Panies! Ty wiesz, że Cię kocham”. Wtedy powiedział do niego: „Paś moje baranki”. 16Zapytał go powtórnie: „Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie?”. Odrzekł Mu: „Tak, Panie! Ty wiesz, że Cię kocham”. Powiedział mu: „Paś moje owce”. 17I zapytał go po raz trzeci: „Szymonie, synu Jana, czy kochasz Mnie?”. Wtedy Piotr się zasmucił, że już trzeci raz go zapytał: „Czy kochasz Mnie?”. I odpowiedział Mu: „Panie, Ty wiesz o wszystkim. Ty wiesz, że Cię kocham”. Jezus rzekł do niego: „Paś moje owce. 18Uroczyście zapewniam cięa: Kiedy byłeś młodszy, przepasywałeś się i szedłeś, dokąd chciałeś. Kiedy jednak się zestarzejesz, wyciągniesz swoje ręce, a ktoś inny cię przepasze i poprowadzi, dokąd nie chcesz”. 19Powiedział to, aby wskazać, jaką śmiercią uwielbi Boga. Następnie rzekł do niego: „Pójdź za Mną!”. 15

2P 1,14

Przyszłość umiłowanego ucznia 20 Piotr odwrócił się i zobaczył ucznia, którego Jezuss miłował, idącego z tyłu. To on podczas wieczerzy oparł się na Jego piersi i zapytał: „Panies, kto Cię zdradzi?”. 21Gdy Piotr go spostrzegł, rzekł do Jezusa: „Panie, a co z nim?”. 22Jezus mu odpowiedział: „Jeśli zechcę, żeby on pozostał aż do mego powrotu, czy to twoja sprawa? Ty pójdź za Mną”. 23Rozeszła się więc między braćmi wiadomość, że ten uczeń nie umrze. Tymczasem Jezus wcale mu nie powiedział, że nie umrze, lecz: „Jeśli zechcę, aby on pozostał aż do mego powrotu, czy to twoja sprawa?”. Powierzenie Piotrowi zadań pasterskich. Proces dojrzewania wiary uczniów został zakończony, gdyż są już zdolni do rozpoznawania znaków. Dlatego Jezus może określić ich zadania w przyszłym Kościele. Najpierw omawia przyszły los Szymona Piotra, potem zajmuje się losem umiłowanego ucznia. Dialog Jezusa z Szymonem Piotrem ma trzyczęściową strukturę. Powtórzenia, które w nim występują, i użycie synonimów sprawiają, że rozmowa jest misternym splotem nieporozumień. Jezus nie otrzymuje odpowiedzi na dwa postawione pytania: czy miłujesz Mnie?, gdyż Piotr używa w odpowiedzi innego słowa: kocham. Jezus w końcu zadaje pytanie z użyciem słowa, którego stale używa Piotr. Wtedy uczeń wyznaje wiarę we wszechwiedzę Jezusa. Dialog między Jezusem i Piotrem jest potwierdzeniem przez Jezusa pasterskiej funkcji Piotra we wspólnocie wierzących. Piotr kontynuuje pasterską misję Jezusa – Dobrego Pasterza. Zapowiedź śmierci Piotra jest bardzo uroczysta. Na początku swojej Męki Jezus ogłosił, że Bóg został otoczony chwałą (J 13,31n). Również śmierć Szymona Piotra będzie uwielbieniem Boga. Jezus przepowiedział rodzaj własnej śmierci (J 12,33; 18,32), teraz zapowiada także śmierć Piotra. Trudno jednak na podstawie słów Jezusa określić, jaki będzie jej rodzaj. Wyciągnięcie rąk kojarzone jest z tradycją o śmierci krzyżowej Piotra, której elementem było przywiązanie rozłożonych rąk do belki krzyża. Poprzez męczeńską śmierć dopełni się to, co zaczęło się wraz z powołaniem Piotra. Przyszłość umiłowanego ucznia. Jego los przedstawiony jest w sposób jeszcze bardziej zagadkowy niż przyszłość Piotra. Jest to bardziej komentarz do fałszywej pogłoski aniżeli przepowiednia. Słowa te świadczą jednak o istnieniu tradycji dotyczącej umiłowanego ucznia oraz o istnieniu wspólnoty, która tę tradycję przechowywała. Wspólnota trwała w oczekiwaniu na powtórne przyjście Jezusa, ale nie było ono gorączkowe, skoro wierzący zdawali sobie sprawę, że umiłowany uczeń nie dożył Paruzji.

2385

JAN 21,14-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2386

Zakończenie Ewangelii 24 To właśnie ten uczeń świadczy o tych sprawach i on je spisał. A wiemy, że jego świadectwo jest prawdziwe. 25Jezuss uczynił jeszcze wiele innych rzeczy, lecz sądzę, że gdyby to wszystko spisano, cały świat nie pomieściłby napisanych ksiąg.

Zakończenie Ewangelii. Epilog na końcu rozdziału 20 (ww. 30n) zawierał istotne treści związane z teologią księgi, natomiast zakończenie w J 21 koncentruje się raczej na kwestii autorstwa. Można powiedzieć, że J 21,25 odnosi się do J 20,30, chociaż w J 21,25 pominięty został kluczowy termin teologiczny znak, z przesadą natomiast mówi się o niemożności opisania ziemskiej działalności Jezusa. Może to być forma obrony czwartej Ewangelii przed zarzutami niekompletności w zestawieniu z pozostałymi Ewangeliami. Dodatek znajdujący się w J 21 świadczy o tym, że Ewangelia według św. Jana podlegała jeszcze zabiegom redakcyjnym po spisaniu jej przez ewangelistę. Czynili to uczniowie Jana, dla których umiłowany uczeń Pana był naocznym świadkiem ziemskiej działalności Jezusa.

JAN 21,24-25

2386

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2387

DZIEJE APOSTOLSKIE Wprowadzenie Okoliczności powstania Od II w. po Chr. księga ta nosi nazwę Dzieje Apostolskie (dosł. Czyny Apostołów). Tytuł nie odzwierciedla jednak w sposób pełny zawartej w niej treści. Opowiada ona bowiem nie tyle historię apostołów, ile raczej opisuje ich świadectwo o Jezusie Zmartwychwstałym oraz życie pierwszych wspólnot chrześcijańskich, zrodzonych z tego świadectwa (Dz 1,8). Jeśli chodzi o apostołów, skupiają się na Piotrze i Pawle. Powszechnie uważa się, że Ewangelia według św. Łukasza i Dzieje Apostolskie stanowią dwie części jednego dzieła, których autorem jest Łukasz, chrześcijanin wywodzący się ze środowiska pogańskiego (zob. Wprowadzenie do Ewangelii według św. Łukasza). Potwierdzeniem tej tezy jest również podobieństwo obu ksiąg pod względem języka, stylu i sposobu korzystania ze źródeł. Widoczny kunszt pisarski świadczy o tym, że Łukasz był człowiekiem wykształconym i biegle posługiwał się językiem greckim. Pisząc Dzieje Apostolskie, korzystał ze źródeł, jak również opierał się na własnym doświadczeniu. Sposób opowiadania i żywość opisu wskazują na to, że autor zna i dobrze pamięta relacjonowane wydarzenia, sam bowiem był naocznym świadkiem wielu z nich. Dzieło Łukasza wzorowane jest głównie na starożytnym pisarstwie historycznym. Przemówienia przytaczane w dziełach historycznych nie były wtedy stenogramami, lecz autorskimi syntezami i komentarzami do wydarzeń. Mowy, zajmujące około jednej trzeciej tekstu Dziejów Apostolskich, są więc podsumowaniem katechezy wczesnochrześcijańskiej. Zróżnicowano w nich nauczanie do Żydów i pogan. Łukasz nie skupia się tylko na dokumentowaniu przeszłości, ale przez ukazanie faktów dokonuje swoistej obrony chrześcijaństwa przed fałszywymi zarzutami. Do tych treści dołącza także pouczenia, jak w codziennym życiu należy wypełniać Ewangelię. Swoje dzieło kieruje do chrześcijan nawróconych z pogaństwa i do ludzi, którzy jeszcze nie należą do wspólnoty Kościoła. Dzieje Apostolskie zostały napisane w latach 80-90 po Chr. Powszechnie uważa się, że mogły powstać w Rzymie. Treść i teologia Zgodnie z założeniami przyjętymi w Łk 1,1-4+, autor zgromadził różnorodny materiał i ułożył z niego jednolite opowiadanie. Plan kompozycji pozostaje jednak dość trudny do uchwycenia. Niektórzy dzielą księgę na dwie części: dzieje Piotra (Dz 1 – 12) i dzieje Pawła (Dz 13 – 28). Inni, dokonując podziału, kierują się kluczem geograficznym: rozprzestrzenianie się Kościoła z Jerozolimy w kierunku Antiochii (Dz 1 – 12), a następnie z Antiochii w kierunku Rzymu (Dz 13 – 28). Zgodnie przyjmuje się, że u podstaw kompozycji tego dzieła stoi zamysł Łukasza, by opisać proces rozszerzania się Ewangelii po całym świecie. Pisał on bowiem tę księgę w okresie dynamicznego rozwoju misji ewangelizacyjnej, prowadzonej przez starożytną wspólnotę chrześcijańską. Powstanie licznych wspólnot złożonych z nawróconych pogan utwierdziło go w przekonaniu, że głoszenie Ewangelii o zbawieniu przekroczyło granice judaizmu. Przedstawienie biografii apostołów, organizacji struktury kościelnej, historii Kościoła jako takiej 2387

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2388

czy roli Ducha Świętego w procesie ewangelizacji, nie było celem powstania tej księgi ani też jej istotą. Dla Łukasza kluczowym tematem jest rozszerzanie się Ewangelii z Jerozolimy na cały świat pogański. Zapowiedziany w Pismach plan zbawczy obejmuje więc nie tylko Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa, ale również głoszenie zbawienia poganom. Rozpoczyna się ono od Jerozolimy i stopniowo będzie się rozprzestrzeniać przez Judeę i Samarię aż po krańce ziemi. Nie należy jednak rozumieć tych kolejnych etapów wyłącznie w sensie geograficznym, gdyż dla Łukasza są one wyznacznikami jego teologii zbawienia. Wyrażenie aż po krańce ziemi (Dz 1,8) wskazuje nie tyle Rzym czy inne odległe regiony (jak u pisarzy greckich), lecz swoim znaczeniem obejmuje całą ludzkość. Przedstawiając ideę powszechności zbawienia, Łukasz nie zadowalał się opisywaniem wydarzeń i okoliczności towarzyszących szerzeniu się Ewangelii wśród pogan, ale pragnął wykazać, że fakt ten jest wyrazem woli Bożej zapowiedzianej w Pismach i realizowanej mocą Ducha Świętego. Męka Jezusa, Jego Śmierć i Zmartwychwstanie, a także ewangelizacja pogan są więc wypełnieniem proroctw mesjańskich. Łukasz znał tradycje mówiące o Piotrze. Dotarł do nich być może za pośrednictwem Marka w Rzymie lub w Antiochii. Miał również do dyspozycji przekazy mówiące o Pawle, pochodzące ze źródła antiocheńskiego, tzw. „źródła podróży” (zasadniczo w rozdz. 13 – 21). Część materiału dotyczącego Pawła pochodzi prawdopodobnie od samego Łukasza, który mógł być naocznym świadkiem podróży apostoła (Dz 16,10-17; 20,5-15; 21,1-18; 27,1 – 28,16). Wykorzystanie różnych źródeł i złączenie ich w jedno opowiadanie potwierdza, że Łukasz, pisząc Dzieje Apostolskie, miał określony zamysł teologiczny, o czym mówi w prologu do swego dwutomowego dzieła (Łk 1,1-4). Sygnalizowany tam temat słowa Bożego i jego sług w sposób zasadniczy zostaje rozwinięty właśnie w Dziejach Apostolskich. Teofil został pouczony nie tylko o wydarzeniach z ziemskiego życia Jezusa, ale również o tym, co miało miejsce po Jego Wniebowstąpieniu. Mimo odejścia do Ojca Chrystus nadal kontynuuje swoją misję na ziemi poprzez Kościół, który głosi Ewangelię wszystkim narodom (Dz 26,23). Przez całą księgę przewija się także temat drogi. Podobnie jak w Ewangelii Jezus jest w podróży z Galilei do Jerozolimy (Łk 9,51), tak w Dziejach Apostolskich Kościół kontynuuje tę drogę, rozpoczynając ją właśnie od Jerozolimy. Rozpoznając w kolejnych wydarzeniach realizację planu zbawienia, autor widzi to wszystko w kluczu teologicznym. Taki zamysł wynikał z sytuacji wspólnoty, do której Łukasz należał, złożonej głównie z chrześcijan pochodzenia pogańskiego. Jej członkowie, będąc świadkami szerzenia się Kościoła i rozdziału między nim a judaizmem, mogli stawiać pytanie o własne związki z Bożymi obietnicami zawartymi w ST. Z kolei chrześcijanie wywodzący się z judaizmu byli pod presją swoich rodaków, którzy chcieli wymóc na nich odejście od chrześcijaństwa. Potrzebowali więc utwierdzenia się w przekonaniu, że ich decyzja o pozostaniu we wspólnocie chrześcijan jest właściwa. Łukasz, biorąc te kwestie pod uwagę, ukazuje ciągłość między Izraelem i Jezusem, między Jezusem i Kościołem, między Starym i Nowym Przymierzem.

2388

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2389

DZIEJE APOSTOLSKIE

Łk 1,3

Łk 24,51

Prolog 1 Teofilu, w pierwszej księdzea napisałem o wszystkim, co Jezuss czynił i czego nauczał od początkub 2aż do dnia, w którym pod wpływem Ducha Świętego udzielił pouczeń wybranym przez siebie apostołoms i został wzięty do nieba.

1

Wniebowstąpienie Jezusa Po swojej męce wiele razy okazywał im, że żyje. Przez czterdzieści dni zjawiał się im bowiem i mówił o królestwie Bożym. 4Gdy zasiedli do wspólnego posiłku, nakazał im: „Nie opuszczajcie Jerozolimyc, ale oczekujcie spełnienia się obietnicy Ojca, o której wam mówiłem: 5Jan chrzcił wodą, wy zaś wkrótce zostaniecie ochrzczeni Duchem Świętym”. 6 A zebrani pytali Go: „Panies, czy teraz na nowo przywrócisz królestwo Izraelas?”. 7Odpowiedział im: „Nie możecie znać czasu ani chwili, które zastrzegł sobie Ojciec. 8Otrzymacie jednak moc Ducha Świętego, który zstąpi na wasd, i staniecie się moimi świadkamie w Jeruzalems, w całej Judeis, w Samariis i aż po krańce ziemi”. 9 A kiedy to powiedział, zobaczyli, jak uniósł się w górę, a obłok zabrał Go im sprzed oczu. 10Uporczywie wpatrywali się w niebo, gdy On odchodził. Wtedy stanęli przy nich dwaj mężczyźni ubrani na biało 11i powiedzieli: „Galilejczycy, dlaczego stoicie i wpatrujecie się w niebo? Jezus został wzięty spomiędzy was do nieba, ale przyjdzie tak samo, jak Go widzieliście idącego do nieba”. 3

Łk 24,42n Łk 24,49 Mt 3,11; Mk 1,8; Łk 3,16

Mt 24,36

Łk 24,48

Łk 24,50n

a) pierwszej księdze – Łukasz ma na myśli swoją Ewangelię. b) od początku – chodzi o moment rozpoczęcia publicznej działalności Jezusa, czyli Jego chrzest (Łk 3,23; Dz 10,37). c) Jerozolima – Łukasz używa w swoim dziele dwóch określeń miasta świętego: biblijnego Jeruzalem i hellenistycznego Jerozolima. Miasto to ma wielkie znaczenie, gdyż w nim spełniają się zapowiedzi mesjańskie i rozpoczyna się misja głoszenia Ewangelii (zob. Słownik). d) Apostołowie, tak jak Jezus (Łk 4,1), są pobudzani do działalności misyjnej przez Ducha Świętego. e) świadkami – chodzi o świadectwo dawane o zmartwychwstaniu Jezusa (Dz 1,22).

Prolog. Księga Dziejów Apostolskich, podobnie jak Ewangelia według św. Łukasza, rozpoczyna się przedmową autora, na którą składają się dwa pierwsze wersety. Prawie niedostrzegalny prolog został przez Łukasza wkomponowany w następującą po nim narrację w taki sposób, aby nie wywołać wrażenia, że chodzi o zupełnie oddzielne dzieło (zob. Wprowadzenie). Wniebowstąpienie Jezusa. Początkowo uczniowie nie zdawali sobie sprawy, że to oni mają teraz przejąć inicjatywę i kontynuować dzieło Jezusa na ziemi. Wychowani w tradycji żydowskiej, oczekiwali politycznego wyzwolenia Izraela, którego miał dokonać zapowiadany Chrystus (Łk 24,21; Dz 1,6). W odpowiedzi na to rozczarowanie Jezus zmienia kierunek ich myślenia i zwraca uwagę na to, co jest naprawdę ważne. Wskazuje, że uczniowie nie powinni zastanawiać się nad rzeczami, których Bóg nie uważał za stosowne im objawić. Dlatego widząc ich niezdecydowanie, Jezus mówi wprost, co będzie ich zadaniem: dawanie świadectwa o Nim aż po krańce ziemi (w. 8). Obiecuje im moc Ducha Świętego, który będzie ich wspierał w wypełnianiu powierzonego zadania. Zwrot: otrzymacie moc Ducha Świętego (w. 8) przypomina Łk 1,35 i świadczy o zamierzonym podobieństwie między poczęciem Jezusa a początkiem Kościoła, a zarazem podkreśla ciągłość między życiem Jezusa w Duchu Świętym a życiem Kościoła, w którym działa ten sam Duch.

2389

DZIEJE 1,1-11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Jeruzalem – zob. Dz 1,4+. b) drogi szabatowej – chodzi o odległość, którą można było przebyć w szabat (mniej niż kilometr). c) Gorliwy – przydomek ten może sugerować, że Szymon należał do zelotów, najbardziej radykalnego ugrupowania ówczesnego judaizmu. d) Jego bracia – chodzi o bliskich krewnych Jezusa. Na Bliskim Wschodzie słowem brat określa się także krewnych, którzy nie są rodzonymi braćmi (np. Rdz 13,8; 29,15; Kpł 10,4; 1Krn 23,22). e) braci – w NT w ten sposób określa się chrześcijan (np. Dz 11,1; 12,17; 14,2; 21,17). Zob. Słownik. f) stu dwudziestu osób – takiej liczby osób wymagali rabini, aby mogła powstać odrębna wspólnota z własną radą. g) Maciej – NT wspomina o nim tylko w tym miejscu. Nie ma żadnych historycznie pełnych relacji o jego dalszych losach. Jego imię nosi jedna z ewangelii apokryficznych. h) losy – w starożytności dość często wybierano kapłanów czy urzędników, losując jednego spośród odpowiednich kandydatów.

9/4/08

8:19 AM

Page 2390

Kościół w Jerozolimie Oczekiwanie na spełnienie obietnicy 12 Potem wrócili do Jeruzalema z góry zwanej Oliwną, która znajduje się blisko Jeruzalem, w odległości drogi szabatowejb. 13 A gdy tam przybyli, weszli do sali na piętrze, gdzie się zwykle zbierali. Byli tam: Piotr, Jan, Jakub, Andrzej, Filip, Tomasz, Bartłomiej, Mateusz, Jakub, syn Alfeusza, Szymon Gorliwyc i Juda, syn Jakuba. 14Wszyscy oni modlili się wytrwale i jednomyślnie. Razem z nimi były także kobiety, Maryja, Matka Jezusa, i Jego braciad. Wybór Macieja Wtedy Piotr stanął wśród bracie, a zebrało się tam około stu dwudziestu osóbf, i powiedział: 16„Bracia! Musiało się wypełnić to, co Duch Święty zapowiedział w Piśmie przez Dawida o Judaszu. Przewodził on tym, którzy uwięzili Jezusas, 17chociaż należał do nas i miał udział w tym samym posługiwaniu. 18On to kupił kawałek ziemi za pieniądze nieuczciwie zdobyte. Spadł jednak głową na dół, rozpękł się i wypłynęły wszystkie jego wnętrzności. 19Dowiedzieli się o tym wszyscy mieszkańcy Jeruzalems i dlatego tę ziemię nazwano w ich języku Hakeldamach, to znaczy: Ziemia Krwi. 20W Księdze Psalmów czytamy bowiem: Niech opustoszeje dom jego i niech nikt w nim nie zamieszkuje, a urząd jego niech przejmie kto inny. 21 Są wśród nas tacy, którzy nam towarzyszyli przez cały czas, gdy Pan Jezus przebywał z nami, 22począwszy od chrztus Janowego aż do dnia, gdy został zabrany spośród nas do nieba. Trzeba więc, aby jeden z nich stał się razem z nami świadkiem Jego Zmartwychwstania”. 23Przedstawili dwóch: Józefa, zwanego Barsabą, z przydomkiem Justus, i Maciejag. 24I tak się modlili: „Panies, Ty znasz sercas wszystkich. Wskaż, którego z tych dwóch wybrałeś. 25Niech zajmie miejsce Judasza, który porzucił apostolską służbę i odszedł na właściwe sobie miejsce”. 26Rozdali im więc losyh. A los padł na Macieja. I dołączono go do grona jedenastu apostołóws. 15

Oczekiwanie na spełnienie obietnicy. Obraz społeczności zgromadzonej na modlitwie w oczekiwaniu Ducha Świętego pokazuje, jak wielką różnorodnością a zarazem jednością cechowała się pierwsza wspólnota chrześcijan. Łukasz wymienia aż cztery kategorie ludzi, którzy ją tworzyli: Jedenastu, kobiety, Maryja oraz bracia, czyli krewni Jezusa. Wspomniane kobiety to przypuszczalnie te same, o których Łukasz mówi w Ewangelii (Łk 8,1-3; 23,49.55n; 24, 1-10.23). Wymieniając wśród nich Maryję, Matkę Jezusa, autor chce podkreślić analogię między narodzinami Kościoła a narodzeniem Jezusa za sprawą Ducha Świętego. Wybór Macieja. Opis tragicznego końca Judasza różni się od przekazu zawartego w Mt 27,3-10, co wskazuje na istnienie dwóch różnych przekazów na temat tego wydarzenia. Obie wersje wymieniają jednak to samo miejsce (Hakeldamach – ‘pole krwi’). Piotr odwołuje się jednocześnie do dwóch psalmów (Ps 69,26 i 109,8), aby potwierdzić wcześniejsze stwierdzenie, że Bóg zapowiedział śmierć Judasza, oraz aby dać podstawę do podjęcia decyzji o wyborze nowego apostoła. Uzupełnienie grona Dwunastu jest nie tylko koniecznością organizacyjną, ale wynika z woli wiernego zachowania wspólnotowej pamięci o Jezusie. Dlatego kandydat musiał spełniać dwa warunki: być naocznym świadkiem Jego publicznej działalności i osobiście spotkać zmartwychwstałego Pana.

DZIEJE 1,12-26

Łk 6,13-16; Mk 3,16-19

2390

Ps 41,10

Mt 27,3-10

Ps 69,26

Ps 109,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 3,8

Pwt 4,12

1Kor 14,23

9/4/08

8:19 AM

Zesłanie Ducha Świętego 1 Kiedy nadszedł dzień Pięćdziesiątnicys, byli wszyscy w tym samym miejscu. 2Nagle rozległ się szum z nieba, jakby gwałtownie wiejącego wiatru. I napełnił cały dom, w którym przebywali. 3Zobaczyli też języki podobne do ognia. Rozdzielały się one i na każdym z nich spoczął jeden. 4 Wszystkich napełnił Duch Święty. Zaczęli mówić różnymi językami, tak jak im Duch pozwalał się wypowiadać. 5 Przebywali wtedy w Jeruzalems mieszkańcy Judeis i pobożni Żydzi ze wszystkich krajów świataa. 6Kiedy usłyszeli ten szum, zebrali się tłumnie. Zdumieli się, gdyż każdy z nich słyszał, że przemawiają jego własną mową. 7Dziwiąc się temu bardzo, mówili: „Czyż ci wszyscy, którzy przemawiają, nie są Galilejczykami? 8Jak to więc możliwe, że każdy z nas słyszy swą ojczystą mowę? 9Są tu Partowie, Medowie, Elamici, mieszkańcy Mezopotamii, Judeis, Kapadocjib, Pontuc, Azjis, 10Frygiid, Pamfiliie, Egiptu, części Libii położonej w pobliżu Cyreny i przybysze z Rzymu. 11Są Żydzi oraz prozelicif, Kreteńczycy oraz Arabowie, a słyszymy, jak w naszych językach mówią o wielkich dziełach Boga”. 12 Wszyscy byli tym zaskoczeni i nie wiedzieli, co myśleć. Dlatego pytali jeden drugiego: „Co to znaczy?”. 13Inni jednak drwili, mówiąc: „Upili się młodym winem”.

2

Page 2391

a) Chodzi tutaj nie tylko o pielgrzymów, którzy przybyli do Jerozolimy na święto Pięćdziesiątnicy, ale także o tych, którzy z różnych zakątków świata powrócili na stałe do Świętego Miasta. b) Kapadocja – rejon Azji Mniejszej położony na zachód od Eufratu. c) Pont – rzymska prowincja położona w północnej części Azji Mniejszej nad Morzem Czarnym. d) Frygia – duży region położony w zachodniej Azji Mniejszej, który Rzymianie podzielili na dwie prowincje: Galację i Azję. e) Pamfilia – nadmorska równina na południu Azji Mniejszej. f) prozelici – nie-Żydzi, którzy przyłączyli się do narodu wybranego i zaakceptowali Prawo Mojżeszowe oraz obrzezanie.

Pierwsze wystąpienie Piotra Wtedy wystąpił Piotr w otoczeniu Jedenastu. Donośnym głosem powiedział: „Judejczycy i wszyscy mieszkańcy

14

Zesłanie Ducha Świętego. W dniu Pięćdziesiątnicy rodzi się Kościół i rozpoczyna się jego misja wśród wszystkich ludzi. Spełnia się tutaj nie tylko obietnica Jezusa dana uczniom przed Wniebowstąpieniem, ale osiągają tu swój szczyt wszystkie Boże obietnice dane w ciągu dziejów. W tradycji żydowskiej Pięćdziesiątnica, zwana także Świętem Tygodni, upamiętniała wyjście z Egiptu, zawarcie przymierza, nadanie Prawa oraz ustanowienie ludu Izraela jako ludu Bożego. Związek z wydarzeniem na Synaju (Wj 19,16) podkreślają znaki: uderzenia wichru i języki ognia. Jak lud Izraela jednomyślnie oczekiwał daru Prawa, tak nowy lud, wspólnota zgromadzona w Wieczerniku, jednomyślnie oczekuje daru Ducha. Łukasz, opisując wspólnotę, nikogo nie wyróżnia i nikogo z niej nie wyklucza. W ten sposób podkreśla, że nowy lud jest wspólnotą uniwersalną, otwartą, zjednoczoną i zgodną. Powszechny wymiar nowego ludu widoczny jest również w wykazie narodów, których reprezentanci byli tego dnia obecni w Jerozolimie. Łukasz, dokonując podziału licznych narodowości, opiera się na porządku geograficznym i wytycza dwie linie: ze wschodu na zachód i z południa na północ. Pierwsza linia biegnie od krajów najdalszych, leżących poza obszarem cesarstwa rzymskiego (Partowie, Medowie i Elamici), poprzez starożytne ludy Mezopotamii i Azji Mniejszej (Kapadocja, Pont, Frygia i Pamfilia); druga prowadzi z Afryki do Rzymu (Egipt, Libia, Rzym). Ponadto autor dokonuje rozróżnień etniczno-religijnych (Żydzi i prozelici) oraz kulturowych (Kreteńczycy i Arabowie, czyli mieszkańcy wysp i stałego lądu). W ten sposób próbuje objąć wielki obszar geograficzny i różnorodność ludów, do których skierowane jest zbawienie. Doświadczenie Pięćdziesiątnicy stanowi widzialny owoc Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa, gdyż gromadzi w jedno rozproszone dzieci Boże (J 11,52), a jednocześnie jest wzorcem dla przyszłej misji Kościoła, który ma być otwarty na wszystkich ludzi, niezależne od ich kulturowego pochodzenia. Fakt mówienia różnymi językami przez napełnionych Duchem Świętym pokazuje, że dzięki mocy Ducha głoszone słowo zdolne jest przełamać każdą barierę i że przyjęcie Ewangelii nie wymaga wyrzeczenia się własnej tożsamości kulturowej. Tym, który realizuje i uwidacznia to powszechne oddziaływanie Ewangelii, jest Duch Święty. Ojcowie Kościoła w Pięćdziesiątnicy widzą obraz nowej ludzkości, przeciwstawionej tej z opowiadania o wieży Babel (Rdz 11,1-9). Tam różnorodność języków spowodowała zamieszanie, natomiast tutaj staje się bogactwem, powodem do zdumienia i uwielbienia Boga. Tam dokonało się rozbicie ludzkości, tutaj przez wylanie Ducha Świętego narodziła się zjednoczona ludzkość. Pierwsze wystąpienie Piotra. Pierwsze publiczne wystąpienie Piotra jest przykładem wczesnochrześcijańskiej katechezy kierowanej do Żydów. Zawiera ona w zasadniczych rysach to wszystko, co chrześcijanie chcą głosić światu:

2391

DZIEJE 2,1-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) trzecia godzina dnia – w naszym systemie mierzenia czasu odpowiada godzinie dziewiątej. b) po mojej prawej stronie – była ona zarezerwowana dla obrońcy, zarówno w sądzie, jak i na polu walki. Jest to więc synonim niezawodnej pomocy w różnych przeciwnościach.

9/4/08

8:19 AM

Page 2392

Jeruzalems! Posłuchajcie uważnie, co wam powiem. 15Ci ludzie nie są wcale pijani, jak sądzicie. Jest dopiero trzecia godzina dniaa. 16Ale spełnia się właśnie zapowiedź prorokas Joela. 17 Tak mówi Bóg: W dniach ostatecznych wyleję mojego Duchas na każde stworzenie. I będą prorokować wasi synowie i wasze córki. młodzieńcy wasi będą mieć widzenia, a starcy – sny. 18 Także na moje sługi i na moje służebnice w tych dniach wyleję mojego Ducha i będą prorokować. 19 Uczynię cudas wysoko – na niebie i znaki nisko – na ziemi: krews, ogień i słupy dymu. 20 Słońce zmieni się w ciemność, a księżyc w krew, zanim nadejdzie Dzień Panas, dzień wielki i wspaniały. 21 A każdy, kto wezwie imienias Pana, zostanie zbawiony. 22 Izraelici! Posłuchajcie mnie uważnie. Jezuss z Nazaretu był człowiekiem, którego Bóg uwierzytelnił wśród was poprzez cudas i niezwykłe znaki, jakich przez Niego dokonywał, o czym sami wiecie. 23Z woli i postanowienia Bożego został On wydany. A wy rękami przestępców ukrzyżowaliście Go i zabiliście. 24Ale Bóg wskrzesił Go i uwolnił od więzów śmierci. Nie było bowiem możliwe, aby ona nad Nim panowała. 25Przecież Dawid powiedział o Nim: Zawsze mam Pana przed oczami, On jest po mojej prawej stronieb, abym się nie zachwiał. 26 Dlatego cieszę się w sercus i bardzo raduję, gdyż moje ciałos będzie spoczywać w nadziei. 27 Nie pozostawisz mnie bowiem w krainie umarłychs, i nie dopuścisz, aby twój święty uległ rozkładowi. 28 Wskazałeś mi drogi s, które prowadzą do życia, a Twoja obecność napełnia mnie radością. 29 Bracia! Przypominam wam patriarchę Dawida. Umarł on i został pogrzebany. I aż do dnia dzisiejszego jego grób znajduje się u nas. 30Ponieważ jako proroks wiedział, że Bóg przy-

Jezus z Nazaretu jest obiecanym Chrystusem, został zabity, Bóg wskrzesił Go i uwielbił. Mowę tego typu nazywamy kerygmatem (od gr. kerysso – ‘podawać do wiadomości’, ‘publicznie ogłaszać’), a ma ona na celu zrodzić w słuchaczu wiarę i wzbudzić pragnienie przyjęcia chrztu. Takiemu głoszeniu towarzyszy mocne działanie Ducha Świętego (1Kor 2,4n; 1Tes 1,5). Piotr zabiera głos jako przedstawiciel Dwunastu. Odwołuje się do tekstu Joela, który mówił o wylaniu Ducha Bożego (Jl 3,1-5), sądzie narodów (Jl 4,1-14), Dniu Pana (Jl 4,15-17) i odnowieniu Izraela na Syjonie (Jl 4,18-21). Prorok opisywał tę decydującą inter wencję Boga w historii jako objawienie podobne do tego na Synaju (Wj 19,16-18). Piotr przytacza też słowa Dawida z Ps 16,8-11, dowodząc, że Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa były wpisane w odwieczny plan Boga. Kiedy Dawid zapowiadał, że jego ciało nie ulegnie w grobie zniszczeniu, prorokował nie o sobie samym, lecz o Chrystusie. Jest nim Jezus – ukrzyżowany, wskrzeszony i wywyższony.

DZIEJE 2,15-30

2392

Jl 3,1-5

Rz 10,9-13

Ps 16,8-11

Ps 132,11; 2Sm 7,12n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 110,1; Mt 22,44

9/4/08

8:19 AM

siągł mu, iż jeden z jego potomków zasiądzie na jego tronie 31 i przewidywał zmartwychwstanie Chrystusa, przepowiedział, że On nie zostanie pozostawiony w krainie umarłych ani Jego ciało nie ulegnie rozkładowi w grobie. 32 Tego właśnie Jezusa Bóg wskrzesił, a my wszyscy o tym świadczymy. 33Kiedy został wywyższony mocą prawej ręki Boga i otrzymał od Ojca obiecanego Ducha Świętego, wylał Go, jak to sami widzicie i słyszycie. 34Dawid nie wstąpił do nieba, a jednak mówi: Pan powiedział do mojego Pana: Usiądź po mojej prawej stronie, 35 aż położę twych wrogów jako podnóżek pod twoje stopy. 36 Cały Izraels powinien wiedzieć, że Jezusa, którego ukrzyżowaliściea, Bóg uczynił Panem i Chrystusems!”.

Page 2393

a) ukrzyżowaliście – formułując taki zarzut pod adresem Żydów, chrześcijańscy misjonarze i Łukasz nie chcą ich potępić, lecz skłonić do nawrócenia, by osiągnęli zbawienie. b) którzy są daleko – chodzi o pogan (Iz 57,19). Apostołowie swoje nauczanie kierowali w pierwszej kolejności do Żydów, a dopiero potem do pogan. c) wspólnocie braterskiej – chodzi o wspólny, wynikający z wiary w Jezusa sposób życia, rozumowania i działania uczniów (Dz 4,32-35). d) łamali chleb – prawdopodobnie chodzi o Eucharystię, choć może się to odnosić do zwykłego posiłku.

Pierwsze nawrócenia Słowa te dogłębnie nimi wstrząsnęły. Dlatego pytali Piotra i pozostałych apostołóws: „Bracias! Co mamy czynić?”. 38Piotr odpowiedział: „Nawróćcie się i każdy z was niech przyjmie chrzests w imięs Jezusas Chrystusas na odpuszczenie grzechóws. Wtedy otrzymacie dars Ducha Świętego. 39Bo obietnica Boża dotyczy was i waszych dzieci oraz tych wszystkich, którzy są dalekob, a których Pans, Bóg nasz, powoła do siebie”. 40 W wielu też innych słowach dawał świadectwo i napominał: „Oderwijcie się od tych przewrotnych ludzi!”. 41A ci, którzy przyjęli jego naukę, zostali ochrzczeni. W tym dniu przyłączyło się do nich około trzech tysięcy ludzi. 37

Życie pierwszej wspólnoty Wszyscy postępowali zgodnie z nauką apostołóws, żyli we wspólnocie braterskiejc, łamali chlebd i modlili się. 43A wszystkich ogarniał lęk, gdyż apostołowies czynili wiele cudóws i znaków. 44Wszyscy wierzący stanowili jedno i wszystko mieli wspólne. 45Sprzedawali swoje posiadłości i majątki 42

Piotr nie opowiada tej prawdy od strony historycznej, nie analizuje obiektywnych przyczyn zaistnienia poszczególnych faktów, ale daje teologiczną interpretację wydarzeń związanych z Jezusem, wskazując na ich konsekwencje dla każdego człowieka. Termin wy użyty w oskarżeniu o ukrzyżowanie Jezusa (w. 23) nie odnosi się tylko do Żydów i ówczesnych władz rzymskich, ale do każdego człowieka (Iz 53,4n; Hbr 6,6). Grzech jest bowiem udziałem wszystkich, każda jego forma jest odrzuceniem Boga i przyczynia się do cierpienia Jezusa. Pierwsze nawrócenia. Słowo Boże w ustach Piotra objawiło swoją potężną moc i skuteczność. Słuchanie Ewangelii domaga się od słuchaczy przyjęcia odpowiedniej postawy, otwarcia się na Ducha, który działał w Jezusie, a obecnie działa przez apostołów i uczniów. Wezwanie Nawróćcie się! (w. 38) jest kluczowe, bowiem konsekwencją uwierzenia w prawdziwość słów Piotra ma być przemiana życia, która wyraża się w przyjęciu chrztu na odpuszczenie grzechów (w. 38). Ochrzczeni otrzymują ponadto w darze Ducha Świętego, dzięki któremu mogą wzrastać w wierze i odważnie ją wyznawać. Wyrażenie w imię Jezusa Chrystusa (w. 38) jest równocześnie formułą wyznania wiary. Życie pierwszej wspólnoty. Autor w zwięzły i idealny sposób relacjonuje życie pierwszej wspólnoty jerozolimskiej. Podobne streszczenia występują w Dz 4,32-35 i 5,12-14. Wychodząc od opisu jednorazowego wydarzenia, jakim było zesłanie Ducha Świętego, Łukasz przechodzi do opisu codzienności, w której dary Ducha powinny być wcielane w życie. Otrzymany dar Ducha przejawia się w czterech wymiarach: w przestrzeganiu nauki apostołów, łamaniu chleba, wspólnocie

2393

DZIEJE 2,31-45

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) O godzinie dziewiątej – w naszym systemie mierzenia czasu odpowiada godzinie piętnastej. b) Brama Piękna wykonana z brązu korynckiego stanowiła granicę między dziedzińcem pogan a dziedzińcem kobiet. Przy tym wejściu zwykle gromadzili się proszący o jałmużnę. c) wywyższył swego Sługę – zob. Iz 52,13 – 53,11. W przypadku Jezusa wywyższenie dokonało się przez zmartwychwstanie.

9/4/08

8:19 AM

Page 2394

i rozdzielali je wszystkim stosownie do potrzeb. 46Codziennie jednomyślnie gromadzili się w świątynis. Łamali chleb po domach, a pokarm przyjmowali z radością i prostotą sercas. 47 Wielbili Boga, a wszyscy ludzie odnosili się do nich życzliwie. Pan zaś codziennie pomnażał liczbę tych, którzy mieli być zbawieni. Chromy otrzymuje zbawienie 1 O godzinie dziewiąteja Piotr i Jan wchodzili do świątynis, aby się modlić. 2Wnoszono właśnie mężczyznę, który nie chodził od urodzenia. Kładziono go codziennie przy bramie świątyni, zwanej Pięknąb, żeby wchodzących do świątyni prosił o jałmużnę. 3Zobaczył on, że Piotr i Jan wchodzą do świątyni i prosił ich o jałmużnę. 4A Piotr i Jan spojrzeli na niego. Piotr powiedział: „Spójrz na nas”. 5On patrzył na nich, oczekując, że coś otrzyma. 6Wtedy Piotr powiedział: „Nie mam srebra ani złota. Daję ci jednak to, co posiadam. W imięs Jezusas Chrystusas, Nazarejczyka, wstań i chodź”. 7 Wziął go za prawą rękę i podniósł. A on natychmiast odzyskał władzę w nogach i stopach. 8Zerwał się, stanął na nogach i zaczął chodzić. Wszedł razem z nimi do świątyni, skacząc i wielbiąc Boga. 9A wszyscy ludzie widzieli, że chodzi i wielbi Boga. 10Poznali, że jest to ten, który siedział przy świątynnej Bramie Pięknej i prosił o jałmużnę. Dlatego zdumieli się i zachwycali tym, co się wydarzyło.

3

Piotr wzywa Żydów do nawrócenia 11 On zaś nie opuszczał Piotra i Jana. A wszyscy ludzie, pełni zdumienia, zbiegli się do nich na krużganek zwany Salomonowym. 12Gdy Piotr to zobaczył, powiedział do ludzi: „Izraelici! Dlaczego się temu dziwicie? I dlaczego patrzycie na nas, jakbyśmy własnymi siłami albo dzięki własnej pobożności sprawili, że on chodzi? 13To Bóg naszych przodków, Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba wywyższył swego Sługęc, Jezusas. Wy natomiast wydaliście Go i wyparliście się przed Piłatem, gdy usiłował Go uwolnić. 14Odrzuciliście świętego braterskiej i modlitwie. Wszystkie one wymagają wytrwałości, czyli wierności i oddania. Te cztery wymiary zostały wyznaczone przez Jezusa, który zanim odszedł do Ojca, pozostawił uczniom swoje Słowo, Eucharystię, przykazanie i przykład miłości oraz modlitwę i pouczenie, jak powinni się modlić. Jest to wzór dla całego Kościoła. Chromy otrzymuje zbawienie. Cud uzdrowienia człowieka chromego pokazuje, że wspólnota dóbr pierwszych chrześcijan nie ogranicza się jedynie do rzeczy materialnych. Dzielą się oni najcenniejszym dobrem, jaki posiadają, Jezusem Chrystusem i Jego zbawieniem. Uzdrowienie chromego dokonuje się w imię Jezusa, to znaczy, że to On, udzielając swojej mocy Piotrowi, jest tym, który uzdrawia. Zgodnie z przepisami świątynnymi, ludzie kalecy jako rytualnie nieczyści nie mieli wstępu do świątyni, dlatego chromy żebrał przy bramie. Odzyskawszy zdrowie, może wejść do środka i wielbić Boga razem z apostołami. W imię Jezusa zostaje więc uwolniony nie tylko od choroby, ale także od nieczystości i dzięki temu odzyskuje prawo wstępu do domu Bożego. Całe to wydarzenie jest symbolem zbawienia, które umożliwia człowiekowi powrót do Boga. Piotr wzywa Żydów do nawrócenia. Piotr w swoim drugim publicznym wystąpieniu przedstawia Jezusa jako Sługę Bożego. Żydzi, do których przemawiał, kojarzyli tytuł Sługi z wielkimi postaciami biblijnymi: Abrahamem, Jozuem, Dawidem, Mojżeszem i prorokami, a szczególnie z tajemniczym Sługą Pana opisanym przez Izajasza (Iz 42; 49; 50;

DZIEJE 2,46 — 3,14

Łk 24,53

2394

Iz 35,6

Wj 3,6.15

Łk 23,20-25

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Kor 2,8 1Kor 15,3

Pwt 18,15.18n; Kpł 23,29

Rdz 12,3; 22,18

1P 3,9;

9/4/08

8:19 AM

i sprawiedliwego, a wyprosiliście uwolnienie dla zabójcy. 15 Zabiliście Dawcę życia, ale Bóg Go wskrzesił. My właśnie o tym świadczymy. 16Dzięki mocy Jego imienias i przez wiarę w to imię człowiek, na którego patrzycie i którego znacie, odzyskał siły. Wiara, która od Niego pochodzi, uzdrowiła go, co też widzicie. 17 Bracias! Wiem teraz, że tak jak wasi zwierzchnicy, zrobiliście to z niewiedzya. 18Właśnie w ten sposób wypełniło się to, co wcześniej Bóg przez wszystkich prorokóws zapowiedział o cierpieniu Chrystusas. 19Nawróćcie się więc i powróćcie do Niego, aby zgładził wasze grzechys. 20A może Bóg sprawi, że przyjdzie czas pocieszenia i pośle wam obiecanego Chrystusa, którym jest Jezus. 21Teraz jest On w niebie aż do czasu, gdy wszystko zostanie odnowioneb, jak od dawna zapowiadał to Bóg przez świętych prorokóws. 22Mojżesz przecież powiedział: Pans, Bóg wasz, wzbudzi wam Proroka spośród was. Będzie On podobny do mnie. Jego we wszystkim słuchajcie. 23 Ktokolwiek nie posłucha tego Proroka, zostanie wykluczony z ludu. 24Zapowiadali zaś te dni wszyscy prorocy, począwszy od Samuela. 25Wy jesteście następcami proroków i dziedzicami obietnicy, którą Bóg dał waszym ojcom. Powiedział bowiem do Abrahama: «Potomstwo twoje przyniesie błogosławieństwos wszystkim narodom ziemi». 26Dla was Bóg najpierw wskrzesił swego Sługę. Wysłał Go, aby każdy z was dzięki Jego błogosławieństwu odwrócił się od grzechówc”.

Page 2395

a) niewiedzy – nie rozpoznali oni planu Bożego, zapowiedzianego przez proroków. b) wszystko... odnowione – nie można w tym wypadku wykluczyć odnowienia kosmicznego. Chodzi o odnowienie świata w czasach ostatecznych, przywrócenia mu idealnego stanu początkowego zamierzonego przez Boga. Nie oznacza to jednak, że nie będzie żadnych potępionych. c) Nawrócenie jest darem Boga. d) Saduceusze nie wierzyli w zmartwychwstanie i dlatego nie dopuszczali takiej możliwości w odniesieniu do Jezusa (np. Mt 22,23).

Świadectwo Piotra i Jana 1 Kiedy jeszcze przemawiali do ludu, podeszli do nich kapłani z dowódcą straży świątynnej oraz saduceuszes. Byli oburzeni, że nauczają ludzi i głoszą zmartwychwstanie umarłych w Jezusied. 3Zatrzymali ich i zamknęli na noc w więzieniu. Był już bowiem wieczór. 4Tymczasem wielu, którzy słuchali nauki, uwierzyło. A było ich około pięciu tysięcy mężczyzn. 5 Nazajutrz zebrali się w Jeruzalems ich zwierzchnicy i starsis oraz nauczyciele Pisma. 6Przyszli tam wyżsi kapłani: Annasz, Kajfasz, Jan, Aleksander i inni z rodus najwyższych

4

52 – 53). Piotr tytuł ten odnosi do Jezusa. Przytacza teksty z Pisma, które zapowiadały przyjście Proroka podobnego do Mojżesza (Pwt 18,15-17) i realizację obietnicy danej Abrahamowi (Rdz 12,3; 22,18). Apostoł wskazuje, że zapowiedzi te wypełniły się w Jezusie Chrystusie. Mowa Piotra składa się z trzech części. Pierwsza (ww. 12-16) koncentruje się wokół imienia Jezusa i wiary w moc tego imienia, dzięki któremu chromy odzyskał zdrowie. W drugiej (ww. 17-21) Piotr omawia Boży plan zbawienia, który realizuje się mimo grzechu niewiedzy, czyli odrzucenia zapowiedzi prorockich przez naród wybrany. Trzecia część mowy (ww. 22-26) wskazuje na miejsce Chrystusa Sługi w planie Bożym i zapowiada wykluczenie z nowego ludu Bożego wszystkich, którzy się nie nawrócą. Piotr przekonuje swoich rodaków, że dla Izraelity, syna Przymierza, prawdziwym nawróceniem się jest przyjęcie wiary w Jezusa i uznanie Go za Pana swego życia. Świadectwo Piotra i Jana. Piotr oświadcza przed Wysoką Radą, że zaistniały cud dokonał się w imię Jezusa Chrystusa Nazarejczyka, to znaczy Jego mocą. W tradycji biblijnej imię jest synonimem osoby. Dlatego słowa te oznaczały, że tym, który uzdrowił chorego, jest sam Jezus zmartwychwstały. Piotr nazywa Go Chrystusem, czyli Mesjaszem, na którego Żydzi czekali, a którego, gdy się objawił, postanowili ukrzyżować. Potwierdzeniem Jego mesjańskiej roli

2395

DZIEJE 3,15 — 4,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) kamieniem węgielnym – chodzi o kamień narożny (węgieł), łączący pionowe ściany budowli, lub kamień umieszczony na szczycie budowli, pełniący rolę zwornika sklepienia. Łączy on i wiąże konstrukcję w zwar tą i mocną całość. Zob. Mt 21,42; Ef 2,20; 1P 2,4.

9/4/08

8:19 AM

Page 2396

kapłanów. 7Postawili ich w środku i zapytali: „Jaką mocą i w czyim imieniu to uczyniliście?”. 8A Piotr, napełniony Duchem Świętym, odpowiedział: „Zwierzchnicy ludu oraz starsi! 9Jeżeli przesłuchujecie nas dzisiaj z powodu dobrodziejstwa, jakiego doznał chory człowiek, gdy został uzdrowiony, 10 to wiedzcie, wy i wszyscy Izraelici, że stało się to w imięs Jezusas Chrystusas, Nazarejczyka, którego ukrzyżowaliście. Bóg wskrzesił Go z martwych. To dzięki Niemu ten człowiek stoi przed wami zdrowy. 11On jest kamieniem odrzuconym przez was, budowniczych. Ale właśnie On stał się kamieniem węgielnyma. 12Tylko dzięki Niemu można być zbawionym. Bo nie dano ludziom żadnego innego imienia pod niebem, w którym możemy być zbawieni”. 13 Stanowczość Piotra i Jana zdumiała pytających. Wiedzieli przecież, że są ludźmi prostymi i niewykształconymi. Rozpoznali w nich też uczniów Jezusa. 14Patrzyli również na stojącego z nimi człowieka, który został uzdrowiony, i nie wiedzieli, co odpowiedzieć. 15Kazali im wyjść z sali posiedzeń i naradzali się. 16Mówili: „Co zrobić z tymi ludźmi? Wszyscy mieszkańcy Jeruzalem wiedzą o cudzies, jakiego dokonali. Nie możemy temu zaprzeczyć. 17Żeby jednak ta sprawa nie nabierała większego rozgłosu, zabrońmy im surowo przemawiać do kogokolwiek w to imię”. 18 Wezwali ich więc i stanowczo im zabronili przemawiać i nauczać w imię Jezusa. 19A Piotr i Jan odpowiedzieli: „Rozsądźcie sami, co jest słuszne przed Bogiem: was słuchać czy Boga? 20Bo nie możemy milczeć o tym, cośmy widzieli i słyszeli”. 21 A oni, nie znajdując nic, co zasługiwałoby na karę, ponownie im zagrozili i wypuścili ich ze względu na lud. Wszyscy zaś wielbili Boga z powodu tego, co się stało. 22A człowiek, który został cudownie uzdrowiony, miał ponad czterdzieści lat. Modlitwa wspólnoty Uwolnieni poszli do swoich i opowiedzieli o tym, co usłyszeli od wyższych kapłanów i starszychs. 24Po wysłuchaniu ich, jednogłośnie modlili się do Boga: „Panies! Stwórco nieba, ziemi, morza i wszystkiego, co w nich istnieje. 25Ty przez Ducha Świętego powiedziałeś ustami Twego sługi a naszego ojca Dawida:

Łk 12,11n

Ps 118,22

Łk 10,21; 1Kor 14,23 Łk 21,15

J 11,47n

1Kor 9,16

23

jest fakt, że Bóg Go wskrzesił i że On nadal działa, czego dowodem jest uzdrowienie chromego. Cytowany w wersecie 11 fragment Ps 118,22 jest jednym z najstarszych argumentów z Pisma potwierdzających Zmartwychwstanie Jezusa. Kończąc swoją mowę, Piotr stawia jednoznaczną tezę, że tylko w Jezusie jest zbawienie (w. 12) i że ten, kto Go spotkał i poznał, musi głosić Go innym (w. 20). Stąd wypływa uniwersalizm i nadzwyczajny dynamizm misyjny pierwszych chrześcijan. Modlitwa wspólnoty. Modlitwa dziękczynienia Piotra, Jana i wszystkich zebranych, przypomina modlitwę uwielbienia, którą Jezus zanosił do Ojca po powrocie siedemdziesięciu dwóch uczniów z ich pierwszej wyprawy misyjnej (Łk 10,21n). Nie jest to tylko prośba o odwagę w obliczu gróźb ze strony wrogo nastawionych im ludzi, ale także próba odnalezienia sensu doznawanych prześladowań. Modląc się słowami Psalmu 2 i wspominając Mękę Jezusa, apostołowie nabierają przekonania, że prześladowanie wcale nie oznacza niepowodzenia misji. Jest raczej okazją do naślado-

DZIEJE 4,7-25

2396

Wj 20,11; Ne 9,6; Ps 146,6 Ps 2,1n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 23,12

Flp 1,27

Pwt 15,4 Łk 12,33

9/4/08

8:19 AM

Dlaczego wzburzyli się poganie, a ludy sprzysięgły się bez przyczyny? 26 Sprzymierzyli się królowie ziemscy, a władcy zmówili się razem przeciwko Panu i przeciwko Jego Pomazańcowis. 27 Rzeczywiście bowiem Herod, Poncjusz Piłat, poganie i lud izraelski wystąpili razem w tym mieście przeciwko twemu świętemu Słudze, Jezusowis, którego namaściłeśs. 28Tak dokonało się to, co od dawna postanowiła twoja moc i wola. 29 A teraz popatrz, Panie, jak nam grożą! Pozwól nam, twym sługom, odważnie głosić twoje słowo. 30Wyciągnij swoją rękę, aby w imięs twojego świętego sługi, Jezusa, dokonywały się uzdrowienia, znaki i cudas”. 31 Po tej modlitwie zadrżało miejsce, na którym przebywali. Napełnił ich Duch Święty, a oni odważnie głosili słowo Boże.

Page 2397

a) łaski – chodzi o łaskę Bożą, która wspomagała nauczanie Apostołów (Dz 6,8; 11,23; 14,26; 15,40). b) Cypr – wyspa położona we wschodniej części Morza Śródziemnego, oddalona o ok. 100 km od wybrzeży Syrii.

Wspólnota dóbr Wszyscy wierzący mieli jedno serces i jedną duszęs. Nikt z nich nie uważał za swoje tego, co posiadał, ale wszystko było wspólne. 33Apostołowies z wielką mocą świadczyli o Zmartwychwstaniu Pana Jezusa i wszyscy byli obdarzeni bogactwem łaskia. 34Nikt z nich nie cierpiał niedostatku, gdyż właściciele ziemi i domów sprzedawali je, a uzyskane pieniądze przynosili 35i składali przed apostołami. I rozdzielano je każdemu według potrzeb. 36Także Józef, lewitas pochodzący z Cyprub, zwany przez apostołów Barnabą, to jest człowiekiem pocieszenia, 37sprzedał swoją posiadłość. Otrzymane pieniądze przyniósł i położył przed apostołami. 32

Grzech Ananiasza i Safiry 1 Ale pewien człowiek, imieniem Ananiasz, którego żoną była Safira, sprzedał posiadłość, 2lecz w porozumieniu z żoną zatrzymał dla siebie część zapłaty. Resztę

5

wania Chrystusa i stanowi kontynuację Jego męczeństwa. Dlatego nie proszą o ustanie prześladowań, ale o odwagę głoszenia Ewangelii także wśród tych bolesnych doświadczeń. O wysłuchaniu ich modlitwy świadczy tzw. drugie zesłanie Ducha Świętego (w. 31), jak również odwaga, z którą apostołowie nadal głosili słowo Boże. Wspólnota dóbr. Jest to drugie streszczenie w Dziejach Apostolskich (Dz 2,42-47 i 5,12-14). Daje ono obraz wspólnoty zjednoczonej, ożywianej dążeniem do wypełnienia zamysłu Boga. Ta jedność realizuje się na poziomie serca i duszy, które w mentalności żydowskiej określają samo centrum człowieka, jego osobowe „ja”. Jedność wspólnoty znajduje swój wyraz w każdym aspekcie życia (Pwt 6,5; 10,12; 11,13; 13,4). Zjednoczenie to nie prowadzi wcale do zatarcia różnic, ale otwiera wierzących na uniwersalność i prowadzi do akceptacji różnorodności. Nie wszyscy żyją i działają w jednakowy sposób, ale każdy, mimo swej odmienności, zmierza w tym samym kierunku. Kiedy wierzący mają jedno serce i jedną duszę (w. 32), różnice nie powodują podziałów, ale ubogacają wspólnotę. Wspólne posiadanie dóbr nie pozbawia nikogo prywatnej własności (Dz 5,4), ale zmienia sposób korzystania z niej: zostaje ona oddana na użytek wszystkich członków wspólnoty. Rosnąca liczba chrześcijan coraz bardziej potrzebuje wyraźnie określonej struktury, dlatego apostołowie przejmują pieczę nad dobrami materialnymi i troszczą się o zaspokojenie potrzeb ludzi ubogich. W tym kontekście Łukasz przedstawia Barnabę jako wzór realizacji tego, co wcześniej powiedziano o całej wspólnocie. Grzech Ananiasza i Safiry. Rzeczywistość pierwszej wspólnoty chrześcijan daleka była od doskonałości. Ludzka słabość czy nawet nieprawość towarzyszyły jej od samego początku. Historia Ananiasza i Safiry jest pierwszym tego

2397

DZIEJE 4,26 — 5,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) padł martwy – zdarzenie to, choć niezwykłe, nie jest uznane za cud i mogło nastąpić z przyczyn naturalnych. b) wszyscy razem – wszyscy wierzący, nie tylko apostołowie.

9/4/08

8:19 AM

Page 2398

przyniósł i złożył przed apostołamis. 3Wtedy Piotr mu powiedział: „Ananiaszu! Dlaczego uległeś podszeptom szatanas, aby zachować część pieniędzy za sprzedany majątek? Okłamałeś Ducha Świętego. 4Czyż posiadłość nie była twoją własnością, podobnie jak pieniądze za nią uzyskane? Dlaczego dopuściłeś się tego czynu? Nie ludzi okłamałeś, ale Boga!”. 5 Gdy Ananiasz to usłyszał, padł martwya. Wszyscy zaś, którzy o tym się dowiedzieli, przerazili się. 6Młodzieńcy wstali, owinęli go w prześcieradło, wynieśli i pochowali. 7 Po upływie trzech godzin, nie wiedząc, co się stało, przyszła jego żona. 8Zapytał ją Piotr: „Powiedz, czy właśnie za tyle sprzedaliście posiadłość?”. Ona odpowiedziała: „Tak jest, za tyle!”. 9Wtedy Piotr powiedział do niej: „Dlaczego zmówiliście się, aby wystawić na próbę Ducha Pańskiego? Oto są już przy wejściu ci, którzy pochowali twojego męża. Wyniosą także ciebie”. 10I natychmiast upadła przed nimi i skonała. Gdy weszli młodzieńcy, znaleźli ją martwą. Wynieśli ją więc i pochowali obok męża. 11A wielkie przerażenie ogarnęło cały Kościół oraz wszystkich, którzy o tym słyszeli. Cuda dokonane przez apostołów 12 Apostołowies dokonywali wśród ludu wiele znaków i cudóws. Zbierali się wszyscy razemb w krużganku Salomona, 13 a nikt z obcych nie miał odwagi przyłączyć się do nich. Lud natomiast ich wychwalał. 14Coraz większa liczba mężczyzn i kobiet przyłączała się do tych, którzy wierzyli w Panas. 15Na ulice wynoszono chorych, kładziono na łóżkach i noszach, aby na któregoś z nich padł choć cień przechodzącego Piotra. 16Do Jeruzalems schodziło się także wielu ludzi z sąsiednich miejscowości. Przynosili oni chorych i tych, których dręczyły duchy nieczyste. I wszyscy odzyskiwali zdrowie. Prześladowanie apostołów Wówczas najwyższy kapłans i wszyscy jego zwolennicy ze stronnictwa saduceuszóws, pełni zawiści, 18zatrzymali aposto17

przykładem opisanym w Dziejach Apostolskich. Wydarzenie jest opowiedziane w tonie obiektywnym i surowym, ale trzeba je odczytywać przede wszystkim w świetle teologicznym. Grzech Ananiasza i Safiry nie jest zwykłym ludzkim kłamstwem wynikającym z próżności. Łukasz pisze o wystawianiu Boga na próbę. Takie działanie człowieka pojawia się często w ST (Wj 17,2.7; Lb 14,22; Pwt 6,16; Ps 95,9) i oznacza prowokowanie Boga. Jest to wyraz braku zaufania do Niego i zamknięcia się na Jego miłość. Postawa Ananiasza i Safiry stoi więc w sprzeczności z danym wcześniej przez Łukasza obrazem Kościoła: Zamiast dzielenia się, wybierają posiadanie; zamiast służenia Bogu, oszukują Go; zamiast trwania w jedności z braćmi w czynieniu dobra, decydują się na wspólne hołdowanie złu. Dwukrotne wspomnienie o wielkim przerażeniu, które ogarnia wspólnotę (ww. 5.11), jest ostrzeżeniem, że podobny grzech w każdym czasie może się powtórzyć w Kościele. Cuda dokonane przez apostołów. Trzecie w Dziejach Apostolskich streszczenie (Dz 2,42-47; 4,32-35) podejmuje temat licznie dokonywanych przez uczniów uzdrowień. Działalność apostołów jest kontynuacją dzieła samego Jezusa (Mk 6,55n), dlatego Kościół pier wotny widzi przedłużenie uzdrowicielskiej mocy Chrystusa w tym, co dokonuje się przez jego członków. Prześladowanie apostołów. Apostołowie po raz kolejny stają przed Wysoką Radą. Fakt ten jest potwierdzeniem, że realizuje się pierwszy z wyznaczonych przez Jezusa celów działalności misyjnej: stali się Jego świadkami w Jerozo-

DZIEJE 5,3-18

2398

1Kor 10,9

Mk 6,56

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 27,25

Pwt 21,22n

J 15,26n

9/4/08

8:19 AM

łóws i wtrącili ich do publicznego więzienia. 19Ale w nocy aniołs Pański otworzył bramy więzienia i wyprowadził ich stamtąd. Powiedział do nich: 20„Idźcie do świątynis i głoście ludowi wszystkie słowa życia”. 21Usłuchali go i o świcie weszli do świątyni i tam nauczali. A najwyższy kapłan oraz jego zwolennicy zwołali Wysoką Radęs i wszystkich starszychs Izraelas. Posłali też do więzienia, aby przyprowadzono zatrzymanych. 22Lecz strażnicy nie znaleźli ich w więzieniu. Wrócili więc i oznajmili: 23„Zastaliśmy więzienie starannie zamknięte i strażników stojących przed drzwiami, ale w środku nie znaleźliśmy nikogo”. 24Kiedy dowódca straży świątynnej i wyżsi kapłani usłyszeli to, nie mogli zrozumieć, co się stało. 25Wtedy ktoś przyszedł i powiedział im: „Mężczyźni, których uwięziliście, znajdują się w świątynis i nauczają lud”. 26Wówczas poszedł dowódca wraz ze strażnikami i przyprowadził ich, ale bez użycia siły, gdyż bali się ludu, aby ich nie obrzucili kamieniami. 27Przyprowadzili ich przed Wysoką Radę i wtedy najwyższy kapłan powiedział do nich: 28„Surowo zabroniliśmy wam nauczać w to imięs. Tymczasem wasze nauczanie rozlega się w całym Jeruzalems. Czy w ten sposób chcecie ściągnąć na nas krews tego Człowieka?”. 29Piotr i apostołowie odpowiedzieli: „Bardziej trzeba słuchać Boga niż ludzi. 30Bóg naszych przodków wskrzesił Jezusas, którego pojmaliście i zawiesiliście na drzewie. 31Bóg wywyższył Go swoją prawą ręką jako Wodza i Zbawiciela, aby dać Izraelowis nawrócenie i odpuszczenie grzechóws. 32 Dajemy temu świadectwo my właśnie i Duch Święty, którego Bóg udzielił wszystkim, którzy są Mu posłuszni”.

Page 2399

a) Teodas – według Józefa Flawiusza, nazwał siebie prorokiem i przyrzekał swoim zwolennikom, że podobnie jak Jozue przejdą suchą nogą przez Jordan. Nie jest jednak pewne, kiedy działał.

Wystąpienie Gamaliela Gdy to usłyszeli, wpadli w gniew i postanowili ich zabić. 34 Lecz w czasie posiedzenia Wysokiej Radys wystąpił pewien faryzeuszs imieniem Gamaliel. Był znawcą Prawas, a wszyscy ludzie go szanowali. Kazał, aby na chwilę wyprowadzić apostołóws. 35Potem powiedział: „Izraelici, zastanówcie się dobrze nad tym, co zamierzacie uczynić z tymi ludźmi. 36Nie tak dawno wystąpił Teodasa. Twierdził, że jest kimś niezwykłym. Przyłączyło się do niego około czterystu mężczyzn. Zabito go 33

limie (w. 28; por. Dz 1,8). Zabierając głos, nie nawołują do nawrócenia (Dz 2,38) ani nie dają świadectwa o Jezusie (Dz 4,7.10.12.17n). Stawiają natomiast przywódców żydowskich przed koniecznością opowiedzenia się za lub przeciwko Zbawcy Izraela i wzywają ich do posłuszeństwa Bogu. Obarczając ich odpowiedzialnością za ukrzyżowanie Jezusa, nawiązują do przepisu Prawa (Pwt 21,22n), które zastrzegało tę karę dla bluźnierców i bałwochwalców. Jezus nie był jednym z nich, o czym świadczy wywyższenie Go przez Boga (w. 31; por. Dz 2,33). Krew Jezusa zastąpiła ofiarną krew cielców i kozłów (w. 28; por. Kpł 16,33), przynosząc ludziom odpuszczenie grzechów. Odwołując się do świadectwa Ducha Świętego, apostołowie dają wyraz przekonaniu, że to właśnie On czyni ich świadectwo bardziej wiarygodnym niż dowody z Pisma. Wystąpienie Gamaliela. Trzy motywy skłoniły Gamaliela, aby zachęcić Żydów do głębokiej refleksji i przyjęcia postawy tolerancji: prawe sumienie, które nie pozwalało wydać wyroku skazującego bez udowodnienia winy, działalność i postawa apostołów oraz doświadczenie płynące z historii (przykłady Teodasa i Judasza Galilejczyka). Argumentacja

2399

DZIEJE 5,19-36

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Judasz Galilejczyk – pochodził z Gaulanitydy. Wzniecił powstanie w Galilei z okazji zakończenia zarządzonego przez Kwiryniusza spisu ludności (6 r. po Chr.). Nawoływał do sprzeciwu wobec rozkazu legata Syrii. b) uczniów – tak chrześcijanie określali samych siebie (Dz 11,26). c) Helleniści... Hebrajczyków – chrześcijańska wspólnota jerozolimska składała się z tych dwóch grup Żydów. Ci, których Łukasz nazywa hellenistami, pochodzili z diaspory, posługiwali się językiem greckim i czytali Pismo Święte w tłumaczeniu Septuaginty (LXX). Z racji swego pochodzenia i kontaktów ze światem pozażydowskim byli bardziej otwarci. Drugą grupę stanowili Żydzi nawróceni z tradycyjnego judaizmu, określani przez Łukasza mianem Hebrajczyków. Pochodzili oni z Palestyny, mówili po aramejsku i czytali Biblię w języku hebrajskim. Ze względu na swoje środowisko i tradycje kulturowe przywiązywali większą wagę do wierności Prawu, co czyniło ich bardziej zamkniętymi i rygorystycznymi. d) Siedmiu wymienionych mężczyzn nosi imiona greckie. Prawdopodobnie byli więc Żydami mówiącymi po grecku. e) Gest nałożenia rąk często występuje w Dziejach Apostolskich. Jest połączony z udzieleniem Ducha Świętego, łaski, mocy lub władzy albo wiąże się z wysłaniem na pracę misyjną. Tradycyjnie uważano Siedmiu za pierwszych diakonów. Mogli to jednak być prezbiterzy, ponieważ stali na czele wyodrębnionej (greckojęzycznej) wspólnoty chrześcijańskiej, samodzielnie wyruszali na misje i zajmowali się posiłkami (co sugeruje, że towarzyszyła im Eucharystia).

9/4/08

8:19 AM

Page 2400

jednak, a wszyscy, którzy dali mu się przekonać, rozproszyli się i słuch o nich zaginął. 37Potem w czasie spisu ludności wystąpił Judasz Galilejczyka. On również pociągnął za sobą ludzi. Ale i on zginął, a wszyscy, którzy dali mu się przekonać, rozproszyli się. 38Dlatego radzę wam: Zostawcie tych ludzi w spokoju i uwolnijcie ich. Bo jeśli jest to sprawa i wymysł ludzki, pójdzie w zapomnienie. 39Jeśli jednak rzeczywiście pochodzi od Boga, nie zdołacie ich zniszczyć, a z czasem może się okazać, że walczyliście z Bogiem”. I usłuchali go. 40Przywołali apostołów i kazali ich wychłostać. Potem zabronili im przemawiać w imięs Jezusas i uwolnili. 41Oni opuścili więc miejsce posiedzeń Wysokiej Rady i cieszyli się, że mogli cierpieć z powodu tego imienia. 42Codziennie nauczali w świątynis i po domach, głosząc Ewangelięs o Chrystusies Jezusie. Wybór Siedmiu 1 Był to czas, gdy powiększała się liczba uczniówb. Helleniści zaczęli narzekać na Hebrajczykówc. Twierdzili, że ich wdowy są niesprawiedliwie traktowane podczas codziennej posługi. 2Wtedy Dwunastu zwołało zgromadzenie wszystkich uczniów i powiedziało: „Nie jest słuszne, abyśmy zaniedbywali głoszenie słowa Bożego, a zajmowali się obsługiwaniem stołów. 3Wybierzcie więc, bracias, siedmiu mężczyzn, cieszących się dobrą opinią, pełnych Ducha Świętego i mądrości! Im zlecimy to zadanie. 4My zaś poświęcimy się wyłącznie modlitwie i służbie słowa”. 5 Wszyscy się z tym zgodzili. Wybrano Szczepana, człowieka pełnego wiary i Ducha Świętego, oraz Filipa, Prochora, Nikanora, Tymona, Parmenasa, a także Mikołaja, prozelitęs z Antiochiid. 6Zaprowadzono ich do apostołóws, którzy modląc się, nałożyli na nich ręcee. 7 A słowo Boże rozszerzało się coraz bardziej. Zwiększała się też bardzo liczba uczniów w Jeruzalems. Uwierzyło nawet wielu kapłanów.

2Krn 13,12; 2Mch 7,19

Mt 5,11 1P 4,13

6

Gamaliela opiera się na przekonaniu, że bulwersujące Żydów wydarzenia albo pochodzą od Boga, albo są tylko efektem działań ludzkich. Jako człowiek mądry i uczciwy, będąc reprezentantem faryzeizmu otwartego, dopuszcza możliwość interwencji Boga i dlatego przestrzega przed tym, aby przez złą interpretację faktów nie przeszkodzić Bożemu działaniu. Gamaliel nie przyznaje racji uczniom Jezusa w sposób bezpośredni. Zaleca raczej rozsądną ocenę sytuacji, ostrożność w wydawaniu sądów i powstrzymanie się od podejmowania pochopnych decyzji. Radość apostołów z doznawanych cierpień może być zrozumiała jedynie w świetle teologii cierpienia chrześcijanina, które jest kontynuacją cierpień Chrystusa (Łk 6,22-23). Taka postawa jest skutkiem przyjęcia darów Ducha Świętego. Wybór Siedmiu. Łukasz opisuje kolejny etap rozwoju struktury Kościoła jako odpowiedź na pojawiające się potrzeby młodej społeczności wierzących. Napięcia we wspólnocie dotyczące opieki nad wdowami, ujawniły poważniejszy konflikt. Było nim współistnienie w Kościele dwóch grup chrześcijan, posługujących się innymi językami i wywodzących się z różnych kręgów kulturowych: Hebrajczyków i hellenistów. Rozpoznanie zaistniałych trudności i próbę ich rozwiązania wspólnota podejmuje w sposób kolegialny. Efektem wspólnej refleksji jest decyzja Kościoła o ustanowieniu posługi, której celem będzie troska o dzieła chrześcijańskiej miłości. Problem ten poszerzył pole widzenia uczniów i pobudził ich inwencję do poszukiwania nowych środków duszpasterskich, potrzebnych do zaspokojenia pojawiających się potrzeb. Przed podobną koniecznością dostosowania swojej struktury i metod działania do zmieniającej się rzeczywistości Kościół stawał wielokrotnie w ciągu wieków.

DZIEJE 5,37 — 6,7

Mt 15,13

2400

Wj 18,17-23; 1Tm 3,8-10

Lb 27,18-20; 1Tm 4,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 21,15

Mt 2,23 Mt 26,59-61

9/4/08

8:19 AM

Działalność i uwięzienie Szczepana 8 Szczepan, napełniony łaską i mocą, czynił cudas i wielkie znaki wśród ludzi. 9Niektórzy wystąpili przeciwko niemu. Pochodzili oni z synagogis wyzwoleńcówa, Cyrenejczyków, Aleksandryjczyków oraz z Cylicjib i Azjis. Dyskutowali oni ze Szczepanem. 10Nie byli jednak w stanie sprostać mądrości i Duchowis, pod wpływem którego przemawiał. 11Wtedy podstawili ludzi, którzy zeznali: „Słyszeliśmy, jak On wypowiadał bluźniercze słowa przeciwko Mojżeszowi i Bogu”. 12W ten sposób podburzyli lud, starszych oraz nauczycieli Pisma. Zebrali się, pojmali go i zaprowadzili przed Wysoką Radęs. 13 Tam również podstawili fałszywych świadków, którzy zeznali: „Człowiek ten ciągle występuje przeciwko świątynis i Prawus. 14Słyszeliśmy, jak mówił: «Jezuss Nazarejczyk zniszczy to miejsce i zmieni zwyczaje, które przekazał nam Mojżesz»”. 15 A wszyscy, którzy znajdowali się w sali posiedzeń, widzieli, że ma twarz jakby oblicze aniołas.

Page 2401

a) synagogi wyzwoleńców – Żydzi bywali w tamtych czasach niewolnikami. Także oni, podobnie jak każda inna grupa społeczna, posiadali w Jerozolimie własną synagogę. b) Cylicja – rzymska prowincja leżąca wzdłuż południowo-wschodniego wybrzeża Azji Mniejszej. Jej stolicą był Tars, rodzinne miasto Pawła. c) Szczepan odwołuje się do pozabiblijnej tradycji, znanej z pism Filona, gdyż według Rdz 11,31 objawienie to miało miejsce właśnie w Charanie.

Szczepan przed Wysoką Radą 1 Wówczas najwyższy kapłans zapytał go: „Czy to prawda?”. 2A on odpowiedział: „Wysłuchajcie mnie, bracia i ojcowie! Bóg pełen majestatu ukazał się w Mezopotamii naszemu ojcu Abrahamowi, zanim ten zamieszkał w Charaniec. 3 Powiedział wtedy do niego: Opuść swoją ziemię i rodzinę, idź do kraju, który ci wskażę. 4On wyszedł z ziemi Chaldejczyków i zamieszkał w Charanie. Stamtąd po śmierci ojca Bóg kazał mu przenieść się do kraju, który obecnie zamieszkujecie. 5Nie dał mu jednak w posiadanie nawet kawałka tej ziemi. Przyrzekł tylko, że da ją jemu i jego potomstwu, chociaż nie miał on jeszcze wtedy dziecka. 6Powiedział mu Bóg, że jego potomkowie przebywać będą na obcej ziemi. Jej mieszkańcy uczynią ich niewolnikami i będą ich uciskać przez czterysta lat. 7I Bóg powiedział: Ja sam wymierzę karęs ludowi, który ich uczyni niewolnikami. Wyjdą stamtąd i będą mnie czcili na tym miejscu. 8Potem zawarł z Abrahamem przymierzes obrzezanias. I urodził mu się Izaak, a on ósmego dnia go obrzezał. Izaakowi urodził się Jakub, a Jakubowi dwunastu patriarchów.

7

Rdz 11,31; 12,4 Rdz 12,1

Rdz 12,7; 13,15; 15,18; 17,8 Rdz 15,13

Rdz 15,14; Wj 3,12

Rdz 17,10-14; 21,4

Działalność i uwięzienie Szczepana. Uderzające jest podobieństwo między prześladowaniem Szczepana, jednego z siedmiu wcześniej wybranych mężów, a męczeństwem Jezusa. Szczepan pełen zawierzenia Duchowi Świętemu, od którego czerpał moc do życia oddanego Bogu, oddaje życie w taki sam sposób, w jaki swoją Mękę podejmował Chrystus. Żydzi nie znaleźli argumentów, które pozwoliłyby im pokonać Szczepana w rzeczowej dyskusji. Nie posiadając wiarygodnych dowodów, postawili mu więc zarzut bluźnierstwa. Szczepan, podobnie jak Jezus, został fałszywie oskarżony, aresztowany i postawiony przed sądem. Szczepan przed Wysoką Radą. Mowa Szczepana przed Wysoką Radą jest najdłuższą z mów zawartych w Dziejach Apostolskich. Sytuacja, w której znalazł się Szczepan (Dz 6,11.13n), wskazuje, że powinna to być mowa obronna, tymczasem w ogóle nie odnosi się on do zarzutów stawianych mu przez oskarżycieli. Wspominając dawne relacje między Bogiem i Jego ludem, opowiada historię „ojców”, aby wskazać, jakie dzisiaj są oczekiwania Boga względem Żydów i innych narodów. Zaczynając od Abrahama, ojca ludu, przedstawia dokonujący się pośród prób i ucisków proces

2401

DZIEJE 6,8 — 7,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Madianici – nomadzi żyjący na terytorium południowej Palestyny. Odznaczali się wyższym niż inne plemiona nomadów rozwojem cywilizacyjnym. Zajmowali się hodowlą wielbłądów, ale także handlem.

9/4/08

8:19 AM

Page 2402

9

Patriarchowie zazdrościli Józefowi i sprzedali go do Egiptu. Lecz Bóg go nie opuścił. 10Wybawił go ze wszystkich nieszczęść. Dał mu mądrość i sprawił, że faraon, władca Egiptu, był dla niego życzliwy i ustanowił go namiestnikiem nad całym Egiptem i całym swoim dworem. 11Wtedy zapanowała wielka klęska głodu w Egipcie i Kanaanies. Ojcowie nasi nie mieli co jeść. 12Jakub dowiedział się jednak, że w Egipcie jest zboże i po raz pierwszy wysłał tam naszych przodków. 13 Za drugim razem Józef dał się poznać swoim braciom. Wtedy faraon dowiedział się o jego pochodzeniu. 14Potem Józef posłał po swojego ojca Jakuba i całą rodzinę złożoną z siedemdziesięciu pięciu osób. 15Jakub przybył więc do Egiptu. Umarł tam on sam i nasi przodkowie. 16Przeniesiono ich do Sychem i pochowano w grobowcu, który Abraham kupił za srebro od synów Chamora. 17 A gdy zbliżał się czas wypełnienia obietnicy, którą Bóg dał Abrahamowi, naród bardzo się rozrósł i rozmnożył w Egipcie. 18Wtedy zaczął panować w Egipcie inny władca, który nie znał Józefa. 19Był wrogo nastawiony do naszego narodu i krzywdził naszych przodków. Zmuszał ich do porzucania swoich niemowląt, aby w ten sposób ginęły. 20Wówczas urodził się Mojżesz, który był miły Bogu. Przez trzy miesiące karmiono go w domu ojca. 21A gdy go porzucono, wzięła go córka faraona i przybrała go sobie za syna. 22Mojżesza wykształcono we wszystkich naukach egipskich. Był mocny w słowach i czynach. 23A gdy skończył czterdzieści lat, postanowił odwiedzić swoich rodaków. 24Wtedy zobaczył, jak jednego z nich krzywdzono. Broniąc go, zabił Egipcjanina. 25 Sądził, że jego rodacy zrozumieją, iż Bóg za jego pośrednictwem przynosi im wybawienie. Ale oni nie zrozumieli. 26 Następnego dnia zobaczył, jak biją się między sobą i usiłował ich pogodzić. «Ludzie, przecież jesteście braćmi! – zawołał – Dlaczego krzywdzicie się wzajemnie?». 27Lecz ten, który krzywdził drugiego, odepchnął go od siebie i powiedział: «Kto ci dał władzę i uczynił cię sędzią nad nami? 28Czy mnie też chcesz zabić, jak wczoraj zabiłeś Egipcjanina?». 29Gdy Mojżesz to usłyszał, uciekł i przebywał jako cudzoziemiec w kraju Madianitówa, gdzie urodziło mu się dwóch synów. 30 Po czterdziestu latach na pustyni pod górą Synajs ukazał mu się aniołs w ogniu płonącego krzewu. 31Gdy Mojżesz to zobaczył, zdziwił się. Podszedł bliżej, aby się dokładnie przyjrzeć i wtedy usłyszał słowa Panas: 32Ja jestem Bogiem twoich ojców; Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba. Wtedy Mojżesz

wzrastania Izraela, który urzeczywistniał się za sprawą wybitnych przywódców, takich jak Józef czy Mojżesz. Kluczową część mowy rozpoczyna od ukazania postaci i historii Mojżesza jako zapowiedzi Jezusa, Jego uczniów i samego Szczepana. Podobnie jak kiedyś przodkowie, wybierając bałwochwalstwo, zdradzili Mojżesza, tak obecni przywódcy żydowscy odrzucają zapowiedzianego przez niego Proroka. Na podstawie słów proroka Amosa (ww. 42n) Szczepan stwierdza, że nieposłuszeństwo ludzi, nie jest jednak w stanie zniweczyć Bożego planu miłości wobec rodu

DZIEJE 7,9-32

2402

Rdz 37,11.28; 39,2.21 Rdz: 41,39-41

Rdz 41,57; 42,1n

Rdz 45,1.16

Rdz 45,9n.17n Rdz 46,1-7; 49,33 Rdz 23,3-16; 33,19 Rdz 50,7-13; Joz 24,32

Wj 1,7-8

Wj 1,10n.22 Wj 2,3-10; Hbr 11,23

Wj 2,3-10

Wj 2,11-15.21n

Wj 2,13

Wj 2,14n

Wj 3,1-10

Wj 3,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Wj 3,5

Wj 3,7 Wj 3,8

Wj 2,14

Wj 7,3.10; 14,21; Lb 14,33

Pwt 18,15 Wj 19,1 – 20,17; Pwt 5,1-33

Lb 14,3 Wj 32,1

Wj 32,2-6

Am 5,25-27

Wj 25,9

Joz 3,14-17

2Sm 7,12-16; 1Krl 6,2; 8,19-20; Hbr 9,11

Iz 66,1n

9/4/08

8:19 AM

przeraził się i nie miał odwagi dłużej się temu przyglądać. 33 A Pan mu powiedział: Zdejmij sandały z twoich nóg, gdyż miejsce, na którym stoisz, jest ziemią świętą. 34Już się dosyć napatrzyłem na krzywdy mojego ludu w Egipcie i wysłuchałem jego skarg. Dlatego zstąpiłem, aby go uwolnić. Teraz więc podejdź, poślę cię do Egiptu. 35 Tego Mojżesza, którego odrzucili, mówiąc: Kto ci dał władzę i uczynił cię sędzią?, Bóg uczynił przywódcą. Wysłał go jako wybawcę i dał mu do pomocy anioła, który objawił mu się w krzewie. 36On wyprowadził ich, czyniąc cudas i znaki w Egipcie, nad Morzem Czerwonym i przez czterdzieści lat na pustyni. 37Tenże Mojżesz powiedział do Izraelitów: Bóg wzbudzi wam spośród was prorokas podobnego do mnie. 38On na pustyni pośredniczył między aniołem, który mówił do niego na górze Synaj, a zgromadzeniem naszych przodków. On również otrzymał słowa życia, aby je nam przekazać. 39Ale nasi przodkowie nie chcieli go słuchać i odrzucili go, pragnąc wrócić do Egiptu. 40Powiedzieli do Aarona: Zrób nam bogów, którzy by szli przed nami. Bo nie wiemy, co stało się z Mojżeszem, który nas wyprowadził z Egiptu. 41Zrobili sobie wtedy cielca i złożyli ofiaręs temu bożkowi. Cieszyli się dziełem swoich rąk. 42Wtedy Bóg odwrócił się od nich i pozwolił im czcić gwiazdy niebieskie, jak napisano w księdze proroków: Izraelici, czy to Mnie składaliście zwierzęta i ofiary podczas czterdziestoletniego pobytu na pustyni? 43 Nie, lecz obnosiliście namiot Molochaa, gwiazdę bożka Refanab – te wyobrażenia, które uczyniliście, aby im oddawać cześć. Dlatego przesiedlę was poza Babilon. 44 Nasi przodkowie mieli na pustyni Namiot Przymierzas. Ten bowiem, który rozmawiał z Mojżeszem, kazał mu go uczynić według ukazanego mu wzoru. 45Nasi przodkowie przejęli go i pod wodzą Jozuego wnieśli do ziemi, z której Bóg przed nimi wypędził pogan. Tam namiot pozostał aż do czasów Dawida. 46Jego Bóg obdarzył łaską, a on prosił, aby mógł zbudować świątynięs dla domu Jakubas. 47Jednak dopiero Salomon wybudował mu dom. 48Ale Bóg Najwyższy nie mieszka w budowlach wzniesionych przez człowieka, jak mówi prorok: 49 Niebo jest moim tronem, a ziemia podnóżkiem stóp moich. Jakiż dom możecie Mi zbudować – mówi Pan, i gdzie jest miejsce, w którym miałbym odpocząć? 50 Przecież to wszystko uczyniła moja ręka.

Page 2403

a) Moloch – bóstwo nieba i słońca, czczone przez dawnych mieszkańców Kanaanu. b) Refan – nazwa bożka Saturna (za Septuagintą, greckim przekładem ST), którego kult Izraelici przejęli od Egipcjan. W Księdze Amosa nosi imię Kijjun (Am 5,26n).

Abrahama (Ps 106,19-23; Iz 41,8). To obszerne wprowadzenie historyczne służy Szczepanowi do postawienia zarzutów tym, którzy go oskarżali, i skarcenia ich w typowym dla proroków stylu (ww. 51-53). Szczepanowi zarzucano występowanie przeciwko świątyni (Dz 6,14), miejscu przebywania Boga. W przekonaniu Żydów kiedyś miejscem odpoczynku Boga (w. 49) był Namiot Przymierza, a obecnie jest to wybudowana przez Salomona świątynia. Szczepan, powołując się na proroka Izajasza, tłumaczy, że Bóg nie może mieszkać w budowlach wzniesionych przez człowieka.

2403

DZIEJE 7,33-50

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) opornych serc i uszu – dosł. nieobrzezanych serc i uszu. Obrzezanie było znakiem przynależności do narodu wybranego (Rdz17,9-14). Izraelici zostają oskarżeni, że przymierze z Bogiem jest dla nich tylko czymś zewnętrznym i nie wyraża się w słuchaniu słowa Bożego i w życiu zgodnie z Jego wolą (Rz 2,25-29; por. np. Pwt 10,16+). b) kamienowali – podjęcie przez Żydów i Wysoką Radę decyzji o ukamienowaniu Szczepana bez jej zatwierdzenia przez rzymskiego prokuratora było możliwe dopiero po odwołaniu Poncjusza Piłata, gdy czasowo zarządzał Judeą przyjazny Żydom Witeliusz, legat Syrii. Męczeństwo Szczepana mogło więc mieć miejsce w 36 r. po Chr. c) młodzieńcem... Szaweł – określenie Pawła tym mianem wskazuje, że miał on mniej niż 30 lat. Imię Szaweł odpowiada hebr. Saul.

9/4/08

8:19 AM

Page 2404

51

Ludzie twardego karku, opornych sercs i uszua! Wy zawsze sprzeciwiacie się Duchowi Świętemu! Postępujecie jak wasi przodkowie! 52Którego z proroków nie prześladowali wasi przodkowie? Zabili tych, którzy zapowiadali przyjście Sprawiedliwego. A wy zdradziliście Go i zabiliście. 53Otrzymaliście Prawos za pośrednictwem aniołów, ale nie przestrzegaliście go”.

Męczeństwo Szczepana Gdy oni usłyszeli te słowa, wpadli w gniew i zgrzytali na niego zębami. 55Lecz on pełen Ducha Świętego spojrzał w niebo. Ujrzał majestat Boga i Jezusas po prawej stronie Boga. 56Powiedział wówczas: „Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczegos stojącego po prawej stronie Boga”. 57A oni głośno krzyczeli i zatykali sobie uszy. Rzucili się na niego wszyscy razem i 58wyprowadzili go za miasto. Tam go kamienowalib. A świadkowie złożyli swoje płaszcze przed młodzieńcem o imieniu Szawełc. 59Kamienowali Szczepana, który modlił się: „Panie Jezu! Przyjmij mego ducha”. 60Padając na kolana, zawołał głośno: „Panie, nie obciążaj ich tym grzechems!”. Po tych słowach skonał. 1 A Szaweł uważał to zabójstwo za słuszne.

Ga 3,19; Hbr 2,2

54

Dn 7,13; Mt 26,64

Łk 23,34

8

Szaweł prześladowcą Kościoła Zaczęło się wtedy gwałtowne prześladowanie Kościoła w Jerozolimies. Dlatego wszyscy wierzący, z wyjątkiem apostołóws, rozproszyli się po terenach Judeis i Samariis. 2Pobożni ludzie, opłakując śmierć Szczepana, pochowali go. 3A Szaweł niszczył Kościół. Wpadał do domów, porywał mężczyzn i kobiety i wtrącał ich do więzienia. Dla Żydów, przekonanych, że jako naród wybrany mają zagwarantowaną wyłączność na kontakt z Bogiem, był to temat bardzo drażliwy. Widząc natomiast jak chrześcijaństwo otwiera się na inne narody, a przy tym powołuje się na słowa Jezusa o zburzeniu świątyni i o nowym Prawie, postrzegali je jako bluźniercze odstępstwo od wiary żydowskiej. W ocenie Szczepana to właśnie postępowanie Żydów uderza w świątynię i w otrzymane od aniołów Prawo (w. 53), gdyż nie przyjęli zapowiadanego przez nie Jezusa – Sprawiedliwego. Męczeństwo Szczepana. Męczeństwo Szczepana nie mogło być dla uczniów Jezusa zaskoczeniem. Doświadczył on bowiem tego, co Nauczyciel zapowiadał wszystkim swoim naśladowcom (Łk 9,23n; 21,12-19). Śmierć Szczepana dopełniła jego podobieństwa do Chrystusa: przyjął ją w taki sam sposób, umierał ze słowami przebaczenia na ustach jak Jezus. Bóg odsłonił przed konającym Szczepanem wizję nieba, czym upewnił go, że umierając za Chrystusa, dostąpi pełni zbawienia. Określenie Syn Człowieczy (w. 56) Jezus często odnosił do siebie. Oznacza ono Jego boskie pochodzenie, wskazuje na Niego jako jedynego Zbawiciela oraz jest zapowiedzią Jego powrotu na ziemię, aby sądzić wszystkich. Szaweł prześladowcą Kościoła. Łukasz wyraźnie wskazuje, że głównym sprawcą prześladowania wspólnoty chrześcijan w Jerozolimie jest Szaweł, który sam niejednokrotnie potwierdzi to w swoich późniejszych wystąpieniach (Dz 9,1-2.4n.13n.21; 22,4-6.19n; 26,9-12; 1Kor 15,9; Ga 1,13n.23; Flp 3,6, 1Tm 1,13-16). Jako gorliwy faryzeusz był wrogo nastawiony do nowej religii, uważając ją za szkodliwą sektę. Szaweł bez żadnych ustępstw i kompromisów nad życie cenił swoją wiarę. Dlatego kiedy pojawiła się „herezja” głosząca, że zbawienia nie uzyskuje się przez wypełnianie Prawa, lecz jest ono owocem przelanej krwi ukrzyżowanego Jezusa, czuł się zmuszony wystąpić w jej obronie (Dz 4,12). Wspominając o udziale Szawła w kamienowaniu Szczepana (Dz 7,58; 8,1) i niszczeniu Kościoła (w. 3), Łukasz podkreśla niezwykłą zawziętość prześladowcy, którą przewyższał swoich współwyznawców (Ga 1,13n).

DZIEJE 7,51 — 8,3

2404

Ga 1,13; 1Kor 15,9; Flp 3,6;

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Misja w Judei i Samarii Głoszenie Ewangelii w Samarii 4 Ci, którzy się rozproszyli, w różnych miejscach głosili Ewangelięs. 5Filipa udał się do Samariib i jej mieszkańcom mówił o Chrystusies. 6Tłumy gromadziły się wokół niego i słuchały go z uwagą, ponieważ widziały znaki, które czynił. 7Bo z wielu opętanychs wychodziły z krzykiem duchy nieczyste. Wielu też ludzi sparaliżowanych i kalekich zostało uzdrowionych. 8 Wielka radość zapanowała w tym mieście. 9 Od dawna mieszkał tam człowiek o imieniu Szymon. Zajmował się magiąs i wprawiał w zdumienie mieszkańców Samarii. Podawał się za kogoś niezwykłego. 10Poważali go wszyscy, zarówno młodzi, jak i starzy. Mówili, że w tym człowieku objawia się wielka mocs Boża. 11Garnęli się do niego, bo już od dłuższego czasu zadziwiał ich magicznymi sztuczkami. 12 Lecz kiedy uwierzyli Filipowi, który głosił Ewangelię o królestwie Bożym i imienius Jezusas Chrystusa, zarówno mężczyźni, jak i kobiety przyjmowali chrzests. 13Uwierzył nawet sam Szymon i przyjął chrzest. Nie odstępował od Filipa i dziwił się cudoms i znakom, jakich on dokonywał. 14 Apostołowies w Jerozolimie dowiedzieli się o tym, że mieszkańcy Samarii przyjęli słowo Boże. Wysłali więc do nich Piotra i Jana. 15A oni przyszli i modlili się za nich, aby otrzymali Ducha Świętego. 16Bo na żadnego z nich jeszcze nie zstąpił. Byli jedynie ochrzczeni w imię Pana Jezusac. 17Nakładali na nich ręce, a oni otrzymywali Ducha Świętego. 18 A kiedy Szymond zobaczył, że przez nałożenie rąk apostołowie udzielają Ducha Świętego, przyniósł pieniądze 19i poprosił: „Dajcie i mnie taką moc, abym, nakładając ręce, rozdzielał wszystkim Ducha Świętego”. 20Piotr odpowiedział: „Niech pieniądze twoje przepadną razem z tobą. Sądziłeś, że można kupić dars Boży. 21Nie będziesz miał nic wspólnego z tym dziełem, gdyż nie jesteś uczciwy wobec Boga. 22Odwróć się od grzechus i proś Pana, a może ci przebaczy twoje pragnienie. 23 Widzę bowiem, że jesteś bardzo zły i trwasz w więzach nieuczciwości”. 24Wtedy Szymon zaczął prosić: „Błagajcie za mną Panas, aby nie spotkało mnie to, o czym mówiliście”.

Page 2405

a) Filip – jeden z Siedmiu. Nie chodzi o apostoła o tym imieniu (Dz 21,8). b) Samaria – chodzi o miasto, a nie o region o tej samej nazwie (zob. Słownik). c) W Dziejach Apostolskich na określenie chrztu używa się albo samego gr. czasownika baptizo (Dz 2,41; 8,12.13.38; 9,18; 10,47n; 16,15.33; 18,8; 19,3; 22,16), albo łączy się go z formułą w imię Jezusa Chrystusa (Dz 2,38; 10,48) lub w imię Pana Jezusa (Dz 8,16; 19,5). d) Od imienia tego Szymona pochodzi słowo „symonia”, czyli kupczenie rzeczami świętymi. Starożytni chrześcijanie uważali Szymona Maga za twórcę herezji gnostyckiej.

Głoszenie Ewangelii w Samarii. Łukaszowy opis wydarzeń jest rekonstrukcją literacko-teologiczną, w której wybiera on tylko niektóre fakty i porządkuje je w taki sposób, aby uwydatnić ich znaczenie teologiczne. Zintensyfikowane po śmierci Szczepana prześladowanie Kościoła jerozolimskiego sprawiło, że odkrył on swój wymiar misyjny. Szykanowani chrześcijanie rozpraszają się po wioskach Judei i Samarii i tam zaczynają prowadzić dzieło ewangelizacji. Co ciekawe, dokonuje się to bez udziału apostołów (Dz 8,1b), którym została powierzona ta misja. Autor zwraca szczególną rolę na działalność Filipa, jednego z Siedmiu wybranych do obsługiwania stołów (Dz 6,2). Sukces misji Filipa w Samarii – nie tylko w mieście, ale i w całym regionie – musiał nosić w sobie znamiona czegoś niezwykłego, skoro na wieść o nim apostołowie delegują Piotra i Jana, aby osobiście zweryfikowali zaistniałe fakty. W Samarii ma miejsce zbiorowe doświadczenie Ducha Świętego. Towarzyszyły mu cudowne znaki analogiczne do tych, które widziano w Jerozolimie w dniu Pięćdziesiątnicy (Dz 2,1-4). Doświadczenie to jest różne od indywidualnego daru Ducha Świętego otrzymywanego podczas chrztu. Dlatego autor pisze, że wcześniej Duch na żadnego z mieszkańców Samarii jeszcze nie zstąpił (w. 16). Historia Szymona maga jest kolejnym przykładem wystawiania Boga na próbę (ww. 9-24). Jego nawrócenie

2405

DZIEJE 8,4-24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Gaza – miasto kananejskie położone w południowo-zachodniej Palestynie, przy ważnym handlowym i wojskowym szlaku prowadzącym z Egiptu do Syrii. Podbita przez Aleksandra stała się jednym z ważniejszych miast hellenistycznych. b) Kandake – nie jest to imię, ale tytuł oznaczający królową Etiopii. c) Iz 53,7n (cytat za Septuaginą, greckim przekładem ST). d) Starożytne tłumaczenia i niektóre późne rękopisy greckie dodają werset 37: Odpowiedział Filip: „Można, jeśli wierzysz z całego serca”. A urzędnik rzekł: „Wierzę, że Jezus Chrystus jest Synem Bożym”. Zostały one zaczerpnięte ze starej formuły chrzcielnej i wprowadzone do tekstu Dziejów Apostolskich. e) Azot – starożytne miasto filistyńskie Aszdod (1Sm 5,1-7). f) Cezarea – zwana Nadmorską, miasto leżące nad Morzem Śródziemnym na południe od góry Karmel.

9/4/08

8:19 AM

Page 2406

25

Kiedy dali świadectwo i opowiedzieli słowo Pana, wyruszyli w drogę powrotną do Jerozolimy. I w wielu miejscowościach samarytańskich głosili Ewangelię. Nawrócenie dworzanina etiopskiego 26 Aniołs Pański powiedział Filipowi: „Idź około południa na drogę prowadzącą z Jeruzalems do Gazya. Jest ona pusta”. 27 A on poszedł. Właśnie wtedy przejeżdżał tamtędy Etiopczyk, wysoki urzędnik zarządzający skarbem królowej Etiopii, Kandakib. Przybył on do Jeruzalem, aby oddać cześć Bogu. 28Jechał na wozie i czytał prorokas Izajasza. 29Duchs zaś powiedział do Filipa: „Podejdź i uchwyć się jego wozu!”. 30 Gdy Filip podbiegł, usłyszał, że tamten czyta proroka Izajasza. Zapytał więc: „Czy rozumiesz, co czytasz?”. 31A on odpowiedział: „Jakże mogę zrozumieć, skoro nikt mi tego nie wyjaśnił?”. Zaprosił więc Filipa, aby usiadł obok niego. 32 A czytał następujący fragment Pisma: Prowadzą go jak owcę na zabicie, a On jak baraneks, gdy go strzygą, milczy i nie otwiera ust swoich. 33 Został poniżony i wyjęty spod prawa. Któż może opowiedzieć o Jego pokoleniu, skoro Jego życie zabrane zostało z ziemi c? 34 A urzędnik zapytał Filipa: „Powiedz mi, proszę, o kim pisze prorok? O sobie samym czy też o kimś innym?”. 35Wtedy Filip, wychodząc od przeczytanego tekstu Pisma, opowiedział mu Ewangelięs o Jezusies. 36W czasie dalszej podróży przybyli nad jakąś wodę. Wtedy urzędnik powiedział: „Patrz! Woda. Co przeszkadza, bym został ochrzczony?”. [37]d 38Kazał zatrzymać wóz i obaj – Filip i urzędnik – zeszli do wody. Tam Filip go ochrzcił. 39A kiedy wyszli z wody, Duch Pańskis porwał Filipa. Urzędnik już go więcej nie zobaczył. Z radością wyruszył w dalszą drogę. 40Filip zaś znalazł się w Azociee. Głosił Ewangelię w wielu miastach i dotarł aż do Cezareif.

okazuje się nieszczere, powierzchowne i jest jedynie wynikiem zauroczenia cudami dokonywanymi przez Filipa. Szymon chce kupić od Piotra władzę udzielania Ducha Świętego. Tak jak szatan w czasie kuszenia Jezusa uzurpował sobie władzę nad rzeczami i osobami (Łk 4,6), tak on domaga się władzy dysponowania Duchem Świętym (w. 18). Tymczasem Duch jest darem Zmartwychwstałego dla Kościoła, a nie „towarem”, który można nabyć za pieniądze. Nawrócenie dworzanina etiopskiego. Urzędnik etiopski pojawia się tutaj nie bez powodu. W czasach, kiedy powstawały Dzieje Apostolskie, Etiopia była utożsamiana z krańcami ziemi. Tak wypełnia się kierunek rozprzestrzeniania się Ewangelii wskazany przez Zmartwychwstałego Jezusa (Łk 1,8). Po Żydach i Samarytanach w dziele ewangelizacji przychodzi więc kolej na tzw. bojących się Boga (Dz 13,16). Byli to ludzie uznający wartość wiary żydowskiej, którzy jednak nie przyjęli jej jeszcze w pełni. Reprezentantem tego środowiska jest właśnie etiopski dworzanin, któremu bliska była wiara żydowska, chociaż należał do innej kultury i tradycji. Dialog Filipa z Etiopczykiem przekształca się w katechezę. Pod względem struktury scena ta przypomina Łukaszową opowieść o uczniach z Emaus (Łk 24,13-35). W obu historiach ich bohaterowie są w drodze. W czasie podróży dołącza do nich ktoś nieznajomy, kto wyjaśnia im Pisma i przyjmując ich zaproszenie, dokonuje sakramentalnego znaku (łamanie chleba, chrzest), po czym znika. Całe to wydarzenie ujęte zostało w klamrę wyraźnego wskazania na działanie Ducha Świętego, który każe Filipowi przyłączyć się do karawany (w. 29), a potem porywa go, by postawić w nowym miejscu apostołowania (w. 39). Zgodnie z zapowiedzią Jezusa, dzieło ewangelizacji dokonywało się i jest kontynuowane mocą Ducha Świętego (Dz 1,8).

DZIEJE 8,25-40

2406

Iz 18,7

Rz 10,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Dz 22,3-21; 26,12-19 Ga 1,12-17

9/4/08

8:19 AM

Nawrócenie i powołanie Szawła 1 Szaweł natomiast wciąż pałał nienawiścią i chęcią mordowania uczniów Panas. Poszedł więc do najwyższego kapłanas 2i poprosił o listy polecającea do synagogs w Damaszkub. Chciał bowiem odszukać zwolenników tej drogis, zarówno mężczyzn, jak i kobiety, aby ich pojmać i przyprowadzić do Jeruzalems. 3Był właśnie w podróży i zbliżał się już do Damaszku, gdy nagle poraziło go światło z nieba. 4Upadł na ziemię i usłyszał słowa: „Szawle, Szawle! Dlaczego Mnie prześladujesz?”. 5A on zapytał: „Kim jesteś, Panies?”. I usłyszał: „Ja jestem Jezuss, którego ty prześladujesz. 6Wstań i idź do miasta. Tam dowiesz się, co masz czynić”. 7 A ludzie, którzy z nim podróżowali, oniemieli ze zdumienia, gdyż słyszeli głoss, lecz nikogo nie widzieli. 8Szaweł podniósł się z ziemi. Otworzył oczy, ale nic nie widział. Trzymając go za ręce, doprowadzili go do Damaszku. 9Tam przez trzy dni nic nie widział. Nie jadł też ani nie pił. 10 Przebywał zaś w Damaszku pewien uczeń o imieniu Ananiasz. Pan powiedział do niego w widzeniu: „Ananiaszu!”. A on odpowiedział: „Słucham, Panie!”. 11Pan mu rozkazał: „Idź natychmiast na ulicę Prostą i odszukaj w domu Judy Szawła z Tarsu. On modli się w tej chwili”. 12A Szaweł miał widzenie. Ujrzał Ananiasza, który wchodzi do domu i kładzie na nim ręce, aby odzyskał wzrok. 13Wówczas Ananiasz odrzekł: „Słyszałem od wielu ludzi, ile zła wyrządził ten człowiek Twoim świętymc w Jeruzalem. 14Otrzymał on od wyższych kapłanów pełnomocnictwo, aby także tutaj więzić tych, którzy wyznają Twoje imięs”. 15Lecz Pan mu odpowiedział: „Idź! Wybrałem go sobie za narzędzie. On zaniesie moje imię do pogan i królów, i narodu izraelskiego. 16Objawię mu także, jak wiele będzie musiał wycierpieć z powodu mego imienia”. 17 Wówczas Ananiasz poszedł. Wszedł do owego domu, położył na niego ręce i powiedział: „Szawle, bracie! Pan Jezus, który ukazał ci się w czasie podróży, przysyła mnie do ciebie, abyś odzyskał wzrok i aby napełnił cię Duch Święty”. 18 A natychmiast jakby łuski spadły mu z oczu i znów zaczął widzieć. Potem wstał i przyjął chrzests. 19A następnie wzmocnił się, spożywając posiłek.

9

Page 2407

a) listy polecające – nie można potwierdzić, jakoby najwyższy kapłan, który był przewodniczącym Wysokiej Rady, posiadał jurysdykcję nad Żydami mieszkającymi w diasporze, czyli w żydowskiej społeczności poza Palestyną. Być może chodziło o uwiarygodnienie osoby Szawła, który mógł podjąć swoją działalność jedynie za zgodą lokalnych władz żydowskich. b) Damaszek – miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Według badań archeologów jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. c) świętym – jest to jedno z określeń wyznawców Jezusa. Dość rzadko występuje w tej księdze (Dz 9,32.41; 26,10.18), natomiast często pojawia się w pismach Pawła (np. Rz 1,7; 1Kor 1,2; 6,1n; 14,33). Podkreśla ono przynależność chrześcijan do wspólnoty mesjańskiej (1P 2,9).

Nawrócenie i powołanie Szawła. Wydarzenie pod Damaszkiem należy do najważniejszych w historii pierwotnego chrześcijaństwa. Dla samego Szawła nie jest ono przypadkowym faktem, ale integralną częścią planu Boga, który w tajemniczy sposób prowadzi go swoją opatrznościową drogą (Ga 1,15). Zdarzenie pod Damaszkiem ściśle jest podporządkowane posłudze ewangelizacyjnej, gdyż Szaweł właśnie wtedy otrzymuje mandat prorocki, na mocy którego miał stać się głosicielem i świadkiem Jezusa (Dz 9,15; 22,15; 26,17n). Prześladowca Kościoła staje się apostołem Chrystusa. Nie jest to więc jedynie zawrócenie Szawła z błędnej drogi sprzeciwu wobec Jezusa, ale przede wszystkim powołanie go na Apostoła Narodów. Znaczenie powołania Szawła podkreśla fakt zastosowania przez Łukasza reguły historiograficznej, polegającej na trzykrotnym powtórzeniu opisu tego samego wydarzenia: raz w trzeciej osobie (Dz 9,1-19) i dwukrotnie w formie opowiadania autobiograficznego (Dz 22,6-16 i 26,12-18). Choć opisy te różnią się szczegółami wynikającymi z kontekstu, to jednak interpretacja samego wydarzenia pozostaje niezmienna.

2407

DZIEJE 9,1-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) helleniści – zob. Dz 6,1+. b) Tars – stolica Cylicji. Rodzinne miasto Pawła (Dz 22,3), do którego apostoł wrócił po przyjęciu chrztu i gdzie przebywał przez kilka lat, zanim podjął dzieło misyjne (Dz 11,25; Ga 1,21). c) Lidda – miasto położone 20 km na południowy wschód od Jafy, w ST nosi nazwę Lod. Zostało spalone przez wojska rzymskie zdążające do Jerozolimy podczas wojny Żydów z cesarstwem (66-70 r. po Chr.).

9/4/08

8:19 AM

Page 2408

Szaweł w Damaszku Przez kilka dni pozostał u uczniów w Damaszku. 20Zaraz potem zaczął nauczać w synagogachs, że Jezuss jest Synem Bożyms. 21Wszyscy, którzy go słuchali, byli tym zaskoczeni i pytali: „Czyż nie jest to ten sam człowiek, który w Jeruzalems prześladował wyznawców Jezusa? Czyż nie przybył także tutaj po to, aby ich uwięzić i zaprowadzić przed wyższych kapłanów?”. 22A Szaweł coraz bardziej się umacniał i wywoływał zamieszanie wśród Żydów mieszkających w Damaszku, dowodząc, że Jezus jest Chrystusems. 23Po upływie dłuższego czasu Żydzi postanowili go zabić. 24Szaweł dowiedział się jednak o ich zamiarze. A ponieważ oni dniem i nocą strzegli bram miasta, aby go zabić, 25w nocy uczniowie spuścili go w koszu z murów miasta. Szaweł w Jerozolimie 26 Kiedy przybył do Jeruzalems, chciał przyłączyć się do uczniów. Ale wszyscy się go bali, gdyż nie wierzyli, że naprawdę został uczniem. 27Dopiero Barnaba przyjął go i zaprowadził do apostołóws. Opowiedział im, jak w czasie podróży ujrzał Panas i co mu powiedział. A także o tym, jak w Damaszku z wielką odwagą nauczał w imięs Jezusas. 28Od tej chwili przebywał z nimi w Jeruzalem i śmiało przemawiał w imię Pana. 29 Nauczał i rozprawiał też z hellenistamia, którzy jednak usiłowali go zgładzić. 30Lecz gdy bracias dowiedzieli się o tym, odprowadzili go do Cezarei i wysłali do Tarsub. 31 A Kościół cieszył się pokojem w całej Judeis, Galileis i Samariis. Rozwijał się i wzrastał w bojaźnis Pańskiej. I wzmacniał się pociechą Ducha Świętego. Uzdrowienie Eneasza 32 Piotr odwiedzał wszystkich. Przyszedł też do świętychs mieszkających w Liddziec. 33Spotkał tam człowieka o imie-

Szaweł w Damaszku. Mało jest informacji dotyczących czasu, w którym Szaweł dojrzewał w wierze i przygotowywał się do dzieła ewangelizacji. Oprócz relacji Łukasza, mamy jeszcze krótkie świadectwo samego Szawła zawarte w Ga 1,15-18. W obu tych pismach mowa jest o jego nauczaniu w synagogach Damaszku. Apostoł od samego początku przyjmuje strategię ewangelizacyjną, polegającą na głoszeniu Ewangelii najpierw Żydom w synagogach, a następnie poganom. Początkowe zdziwienie Żydów, którzy nie zdawali sobie sprawy z cudownej przemiany Szawła (w. 21), przerodziło się w pragnienie wyrzucenia go z miasta i stracenia. Głównym motywem tej niechęci było przepowiadanie Szawła o Jezusie jako Zbawicielu, obiecanym Chrystusie. Uznanie tego, co głosił Szaweł, oznaczałoby dla Żydów przyjęcie Jezusa i Jego Ewangelii w miejsce świątyni i Prawa, a na tych dwóch fundamentach opierał się przecież judaizm. Szaweł w Jerozolimie. Nieufność i podejrzliwość wspólnoty jerozolimskiej wobec odmienionego Szawła jest w pełni uzasadniona. Nie poznał on Jezusa w czasie Jego ziemskiego życia, nie przeżył doświadczenia Pięćdziesiątnicy, a ponadto nosi na sobie piętno prześladowcy Kościoła. Dzięki Barnabie Szaweł zostaje jednak przyjęty przez wspólnotę, która nie rozumiała tego zamysłu Boga (w. 15). Od tej pory zyskuje on coraz większą wiarygodność i odważnie głosi Ewangelię. Pomaga mu w tym jego wszechstronne wykształcenie, kształtowane w trzech kulturach: żydowskiej, greckiej i rzymskiej, a także jego temperament, odwaga i zaradność. W celu uniknięcia zagrożenia ze strony niechętnych mu hellenistów, zostaje wysłany do rodzinnego Tarsu, gdzie przebywa około 10 lat. Uzdrowienie Eneasza. W tym miejscu rozpoczyna się część Dziejów Apostolskich poświęcona Piotrowi. Do tej pory był on ukazywany jako człowiek zatroskany wyłącznie o wspólnotę jerozolimską, a święte miasto opuszczał jedynie

DZIEJE 9,20-33

2408

Ga 1,13-19; 2Kor 11,32n

Ga 1,13.23

2Kor 11,32n

Ga 1,18n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

niu Eneasz, który był sparaliżowany i od ośmiu lat nie wstawał z łóżka. 34Piotr mu powiedział: „Eneaszu, Jezuss Chrystuss uzdrawia cię. Wstań i pościel łóżko!”. A on natychmiast wstał. 35Wszyscy zaś mieszkańcy Liddy i Saronua, którzy to widzieli, nawrócili się do Panas.

Łk 12,33

Mk 5,40n

Page 2409

a) Saron – urodzajna nizina rozciągająca się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego, od Jafy do Cezarei u podnóża góry Karmel. b) Jafa – ważne miasto portowe Palestyny, obecnie jedno z przedmieść Tel Awiwu. c) Cezarea – zob. Dz 8,40+.

Wskrzeszenie Tabity 36 W Jafieb mieszkała uczennica imieniem Tabita, to znaczy Gazela. Czyniła ona dużo dobrego i pomagała ubogim. 37 Właśnie w tym czasie zachorowała i umarła. Obmyto jej ciało i położono w pokoju na piętrze. 38Lidda znajdowała się blisko Jafy. Uczniowie dowiedzieli się, że jest tam Piotr. Wysłali więc dwóch ludzi i prosili: „Przyjdź szybko do nas!”. 39Piotr zaraz poszedł z nimi. Gdy zaprowadzono go na piętro, podeszły do niego wdowy i, płacząc, pokazały mu płaszcze i tuniki, które zrobiła im Gazela. 40Piotr wyprosił stamtąd wszystkich, upadł na kolana i modlił się. Potem powiedział: „Tabito, wstań!”. Ona otworzyła oczy, spojrzała na Piotra i usiadła. 41A On podał jej rękę i podniósł ją. Potem zawołał świętychs oraz wdowy i pokazał im, że ona żyje. 42Wiadomość o tym rozeszła się po całej Jafie i wielu uwierzyło w Panas. 43 Piotr zaś jeszcze przez dłuższy czas pozostał w Jafie w domu garbarza Szymona.

Początek misji wśród pogan Widzenie Korneliusza 1 W Cezareic mieszkał pewien człowiek imieniem Korneliusz, dowódca oddziału zwanego italskim. 2Był pobożny i bogobojny, on i cała jego rodzina. Wspomagał wielu biednych i nieustannie modlił się do Boga. 3Pewnego dnia około godziny dziewiątej miał widzenie. Zobaczył aniołas Pańskiego, który przyszedł do niego i powiedział: „Korneliuszu!”. 4A on przyjrzał mu się i ze strachem zapytał: „Panie, o co chodzi?”. On odpowiedział: „Bóg usłyszał twoje modlitwy i widzi pomoc, jakiej udzielasz biednym. 5Poślij teraz ludzi do Jafy i sprowadź Szymona zwanego Piotrem! 6Jest on gościem garbarza Szymona. Jego dom znajduje się nad

10

w celach duszpasterskich, aby potwierdzić misję Filipa (Dz 8,14-16) lub odwiedzić świętych, czyli wierzących chrześcijan (ww. 32-35). Piotr dostrzega codzienne potrzeby ludzi i ich choroby i stara się im zaradzić poprzez cuda dokonywane mocą Jezusa. W ten sposób umacnia wiarę braci (ww. 35.42; por. Łk 22,32). Nie prowadził zatem działalności misyjnej w sensie ścisłym. Także podróży do Jafy (Dz 9,36-39a) nie podjął z własnej inicjatywy. Można więc odnieść wrażenie, że Duch Święty stale musiał przełamywać jego zahamowania. Wskrzeszenie Tabity. W Ewangeliach określenie uczeń Chrystusa odnoszone jest tylko do mężczyzn. Nazwanie Tabity uczennicą (w. 36) wskazuje na to, że kobiety odgrywały coraz większą rolę we wspólnocie chrześcijan i uczestniczyły w dziele ewangelizacji. Widzenie Korneliusza. Poprzedzające ten opis dwa wydarzenia: uzdrowienie Eneasza i wskrzeszenie Tabity były przygotowaniem do przedstawienia dokonującego się w mentalności Piotra przełomu w rozumieniu uniwersalizmu Ewangelii i Kościoła (Dz 10,1 – 11,18). Widzenie Korneliusza otwiera nową, część Dziejów Apostolskich, bardzo ważna dla

2409

DZIEJE 9,34 — 10,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Piotr wyjaśnia znaczenie otrzymanego objawienia: cudzoziemców (nieobrzezanych) nie wolno uważać za nieczystych.

9/4/08

8:19 AM

Page 2410

morzem”. 7Kiedy anioł odszedł, Korneliusz zawołał dwóch domowników i pobożnego żołnierza, który mu podlegał. 8 Wyjaśnił im wszystko i wysłał do Jafy. Widzenie Piotra Następnego dnia, gdy oni byli w drodze i zbliżali się do miasta, Piotr wyszedł na taras domu, aby się modlić. Było to około południa. 10Odczuwał jednak głód i chciał coś zjeść. W czasie gdy przygotowywano mu posiłek, miał widzenie. 11Zobaczył otwarte niebo i coś jakby wielkie płótno czterema końcami opadające ku ziemi. 12Znajdowały się na nim wszystkie czworonożne zwierzęta, płazy oraz ptaki. 13Usłyszał także słowa: „Podejdź, Piotrze, zabijaj i jedz!”. 14Piotr odpowiedział: „Nie zrobię tego, Panies, gdyż nigdy nie jadłem nic skażonego ani nieczystego”. 15Wtedy po raz drugi usłyszał: „Nie uważaj za skażone tego, co Bóg oczyścił”. 16Powtórzyło się to trzy razy, a potem ten przedmiot uniósł się do nieba. 17 Kiedy Piotr zastanawiał się nad znaczeniem tego, co widział, zobaczył wysłanników Korneliusza. Stali oni przy bramie, bo dowiedzieli się już, gdzie jest dom Szymona. 18Pytali głośno, czy jest tu w gościnie Szymon zwany Piotrem. 19A gdy Piotr wciąż zastanawiał się nad widzeniem, Duchs powiedział do niego: „Spójrz! Ci trzej ludzie cię szukają! 20Zejdź zaraz na dół i idź z nimi. Nie wahaj się, bo to Ja ich przysłałem”. 21Piotr zszedł do tych ludzi i powiedział: „To ja jestem tym, którego szukacie. Co was tu sprowadza?”. 22Oni odpowiedzieli: „Święty aniołs kazał w widzeniu dowódcy Korneliuszowi, człowiekowi sprawiedliwemu, bogobojnemu i szanowanemu przez Żydów, wezwać cię do swego domu i wysłuchać wszystkiego, co mu powiesz”. 23Wtedy zaprosił ich do środka i ugościł. Następnego dnia wyruszył z nimi. Poszli z nim także niektórzy bracia z Jafy. 24 Nazajutrz przybył do Cezarei. Tymczasem Korneliusz czekał na nich, razem z krewnymi oraz najbliższymi przyjaciółmi, których zwołał do siebie. 25Kiedy Piotr wchodził, Korneliusz wyszedł mu na spotkanie. Upadł mu do nóg i oddał pokłon. 26Lecz Piotr podniósł go, mówiąc: „Wstań! Ja też jestem człowiekiem”. 27Potem rozmawiał z nim i wszedł do środka, gdzie zastał wielu zgromadzonych ludzi. 28Powiedział do nich: „Wiecie dobrze, że Żydowi nie wolno spotykać się z poganinem ani wchodzić do jego domu. Ale Bóg pouczył mnie, że nikogo nie wolno uważać za skażonego i nieczystegoa. 29Dlatego wezwany przybyłem bez wahania. Chciałbym 9

ich struktury. W części tej wspólnota chrześcijan, dzięki inter wencji Ducha Świętego, otwiera się i przyjmuje do siebie także pogan, którzy uwierzyli w Jezusa. Łukasz opisuje tu trzy różne nawrócenia: pogańskiego setnika Korneliusza, który wyznaje wiarę i przyjmuje chrzest (Dz 10,48), Piotra (Dz 10,34) i całej wspólnoty (Dz 11,18). Widzenie Piotra. Wcześniej Korneliusz, a teraz Piotr jako owoc swojej modlitwy otrzymuje od Boga widzenie. Chociaż dzieli ich dystans religijny, geograficzny i etniczny, obaj zwracają się do tego samego Boga. Podczas widzenia, jakie otrzymuje Piotr, zostają usunięte jego żydowskie schematy myślenia. Nie ma już ludzi ani rzeczy nieczystych,

DZIEJE 10,7-29

2410

Ez 1,1; Mt 3,16; J 1,51 Ez 2,8

Kpł 11,1-47; Ez 4,14 Rdz 1,31; Mt 15,11; Rz 14,14; 1Tm 4,4;

Ap 19,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

jednak wiedzieć, po co mnie wezwaliście?”. 30Wtedy Korneliusz powiedział: „Cztery dni temu mniej więcej o tej samej porze, czyli o godzinie dziewiątej, modliłem się w domu. Nagle stanął przede mną mężczyzna w lśniącej szacie 31i powiedział: «Korneliuszu, Bóg wysłuchał twojej modlitwy i widział pomoc, jakiej udzielasz biednym. 32Poślij więc do Jafy po Szymona zwanego Piotrem. Jest gościem garbarza Szymona w jego domu nad morzem». 33Natychmiast posłałem po ciebie, a ty zgodziłeś się przyjść. Teraz jesteśmy gotowi wobec Boga wysłuchać wszystkiego, co Pan polecił ci powiedzieć”.

Pwt 10,17; Ga 2,6; Rz 2,11; 1P 1,17 Iz 52,7; Na 2,1; Rz 10,12

Mt 3,16;

Łk 24,47n

Iz 53,5n; Jr 31,34; Rz 10,9-13

Page 2411

a) pokoju – pokój oznacza nie tylko brak wojny, ale ogół dóbr mesjańskich przyniesionych przez Chrystusa: zgodę, ład, bezpieczeństwo, dobrobyt (zob. Słownik). b) namaścił... Duchem Świętym i mocą – swobodne nawiązanie do Iz 61,1. c) trzeciego dnia – wyrażenie podkreśla spełnienie się w Jezusie Jego własnych zapowiedzi i proroctw ST.

Mowa Piotra w domu Korneliusza 34 Wtedy Piotr przemówił: „Teraz naprawdę rozumiem, że Bóg jednakowo traktuje wszystkich ludzi. 35W każdym narodzie miły jest Mu ten, kto się Go bois i postępuje uczciwie. 36On posłał do Izraelitów słowo jako Ewangelięs o pokojua przez Jezusa Chrystusas, który jest Panems wszystkich. 37Wy wiecie, co działo się w całej Judeis, począwszy od Galileis, po chrzcies głoszonym przez Jana: 38Bóg namaściłs Jezusas z Nazaretu Duchem Świętym i mocąb. Szedł On, dobrze czyniąc i uzdrawiając wszystkich, którzy byli w mocy diabłas, bo Bóg był z Nim. 39 My jesteśmy świadkami wszystkiego, czego dokonał na ziemi żydowskiej i w Jeruzalems. Jego to zabili, wieszając na drzewie. 40Ale trzeciego dniac Bóg Go wskrzesił i sprawił, że ukazał się w widzialnej postaci. 41Nie wszystkim jednak ludziom, ale tylko nam, których wcześniej Bóg wybrał na świadków. My po Jego Zmartwychwstaniu jedliśmy i piliśmy razem z Nim. 42 On rozkazał nam głosić ludowi i dawać świadectwo, że Bóg ustanowił Go sędzią żywych i umarłych. 43Wszyscy prorocys zapowiadają, że każdy, kto w Niego wierzy, mocą Jego imienias otrzyma odpuszczenie grzechóws”. skoro wszystko zostało oczyszczone przez Boga. Owocem przemiany myślenia Piotra jest nie tylko to, że idzie on do domu poganina, nie bojąc się naruszenia rytualnej czystości, ale również głoszenie poganom Chrystusa w taki sam sposób, jak czynił to wobec Żydów. Widoczne u mieszkańców domu Korneliusza wielkie pragnienie słuchania słowa Bożego przypomina postawę Izraelitów stojących przed Bogiem i słuchających Jego poleceń (Wj 19). Mowa Piotra w domu Korneliusza. Pierwsza mowa Piotra adresowana do pogan ma charakter katechezy. Apostoł musi im niektóre fakty wyjaśnić dokładniej, ponieważ nie znają oni Bożego planu zbawienia. Na samym początku mówi o nowej relacji między Bogiem a ludźmi i stawia Izraela na równi z innymi narodami (ww. 34n). Dar zbawienia oferowany jest bowiem wszystkim ludziom. W przeciwieństwie do przemówień kierowanych do Żydów, Piotr nie podkreśla tutaj wybraństwa Izraela, ale wskazuje na fakt, że Jezus jest Panem wszystkich (do pogan bardziej przemawiał tytuł Pan niż Chrystus) i że Jego pokój jest darem dla każdego człowieka. Następnie, posługując się delikatną aluzją, nawiązuje do wydarzeń związanych z życiem Chrystusa. Zakłada jednak, że fakty te są już jego słuchaczom w jakiejś mierze znane. Opisując Chrystusa, Piotr nie koncentruje się na Jego słowach, ale podkreśla doniosłość Jego czynów (w. 38). Taki sposób przedstawiania osoby Jezusa jest charakterystyczny dla Ewangelii Markowej. Również schemat tej części wystąpienia Piotra (chrzest Janowy – działalność w Galilei – wydarzenia w Judei) przypomina w swej strukturze układ treści adresowanej do pogan Ewangelii według św. Marka. Świadczy to o tym, że katecheza wygłoszona w domu Korneliusza nie jest tylko skonstruowanym przez Łukasza dziełem literackim, ale faktycznie odzwierciedla pier wotne nauczanie Piotra. Odwołanie się do cudów Jezusa było dla pogan o wiele bardziej przekonujące niż dowody z Pisma. Dlatego Piotr rzadko nawiązuje do ST. W przepowiadaniu do pogan kluczowe znaczenie mają bowiem fakty ukrzyżowania i Zmartwychwstania Jezusa. Akcentując fakt wspólnego spożywania posiłku ze Zmartwychwstałym, apostoł kładzie nacisk na fizycznym, rzeczywistym aspekcie Zmartwychwstania.

2411

DZIEJE 10,30-43

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Page 2412

Zstąpienie Ducha Świętego na pogan 44 Już w czasie mowy Piotra Duch Święty zstąpił na wszystkich słuchających tej nauki. 45A wierzący żydowskiego pochodzenia, którzy przyszli z Piotrem, dziwili się, że także poganie otrzymali dars Ducha Świętego. 46Słyszeli bowiem, jak mówili językami i wielbili Boga. Wtedy Piotr powiedział: 47 „Czy można odmówić chrztus tym, którzy tak samo jak my otrzymali Ducha Świętego?”. 48Wówczas kazał ich ochrzcić w imięs Jezusas Chrystusas. A oni prosili go, aby pozostał u nich jeszcze kilka dni. Wyjaśnienie sprawy Korneliusza w Jerozolimie 1 Tymczasem apostołowies i bracias w Judeis dowiedzieli się, że poganie przyjęli słowo Boże. 2Kiedy Piotr przybył do Jeruzalems, wierzący żydowskiego pochodzenia krytykowali go. 3„Poszedłeś do pogan – mówili – i jadłeś z nimi”. 4Wtedy Piotr wyjaśnił im wszystko po kolei: 5„Modliłem się w Jafie i miałem widzenie. Zobaczyłem coś jakby wielkie płótno czterema końcami opadające ku ziemi. Dotarło ono aż do mnie. 6Wpatrywałem się w nie i ujrzałem czworonożne zwierzęta domowe i dzikie, płazy oraz ptaki. 7Usłyszałem też słowa: «Podejdź, Piotrze, zabijaj i jedz!». 8Odpowiedziałem: «Nie zrobię tego, Panies, gdyż nigdy nie jadłem nic skażonego ani nieczystego». 9Wtedy po raz drugi usłyszałem z nieba: «Nie uważaj za skażone tego, co Bóg oczyścił». 10Powtórzyło się to trzy razy, a potem ten przedmiot uniósł się do nieba. 11 Tymczasem trzej wysłannicy z Cezarei stanęli przed domem, w którym mieszkaliśmy. 12Duch kazał mi bez wahania iść z nimi. Razem ze mną wyruszyło sześciu braci. Weszliśmy do domu owego człowieka. 13On zaś opowiedział nam, jak zobaczył aniołas, który się zjawił w jego domu. «Poślij do Jafy – rozkazał – po Szymona zwanego Piotrem. 14Jego słowa przyniosą zbawienie tobie i całemu twojemu domowi». 15Kiedy zacząłem przemawiać, Duch Święty zstąpił na nich, jak kiedyś na nas, na samym początku. 16Wtedy przypomniałem sobie słowa Pana: «Jan chrzcił wodą, wy zaś zostaniecie ochrzczeni

11

Zstąpienie Ducha Świętego na pogan. Kiedy nowi członkowie Kościoła zostają napełnieni Duchem Świętym, już nikt nie może mieć wątpliwości, że ich obecność w Kościele jest zgodna z wolą Bożą. Zstąpienie Ducha Świętego na pogan jest według Piotra taką samą łaską, jaką on i pozostali apostołowie otrzymali w dniu Pięćdziesiątnicy. Duch udzielił swoich darów ludziom, którzy nie byli wychowani według rygorystycznych przepisów Prawa. W ten sposób Bóg potwierdził, że również poganie są dziedzicami obietnic danych Abrahamowi. Przeszkody stawiane poganom chcącym przyjąć chrzest, szczególnie obrzezanie i wymóg przyjęcia reguł judaizmu, zostają więc usunięte. Dokonało się to za sprawą samego Boga. Wydarzenie to było przez Niego przygotowane wyraźnymi wcześniejszymi inter wencjami: ukazywał swój plan wobec pogan w widzeniach (Dz 10,3.10.17.30; 11,5.12n), polecił Piotrowi przyjąć posłańców Korneliusza i udać się z nimi do Cezarei (Dz 10,19; 11,12), udzielił daru Ducha poganom (Dz 10,44-48; 11,15n). Wspólnota wierzących w Chrystusa została otwarta definitywnie dla nawróconych z pogaństwa. Wyjaśnienie sprawy Korneliusza w Jerozolimie. Po powrocie do Jerozolimy Piotr spotyka się z krytyką i musi tłumaczyć się przed tamtejszą wspólnotą, pełną obaw i lęków. Relacjonując wydarzenia w Jafie i Cezarei, Piotr powtarza wcześniejszy opis swojej wizji, podkreślając w nim inicjatywę Boga (w. 7) i swoją stanowczą odmowę spożycia nieczystego pokarmu (w. 8). Wystarczającym powodem, dla którego Piotr sprzeciwił się wyraźnemu nakazowi Boga,

DZIEJE 10,44 — 11,16

2412

Mt 3,11; Mk 1,8; Łk 3,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:19 AM

Duchem Świętym». 17Tak więc Bóg udzielił im tego samego darus co nam, wierzącym w Pana Jezusas Chrystusas. Czyż mogłem się sprzeciwić Bogu?”. 18Gdy to usłyszeli, zamilkli. Wielbili Boga, mówiąc: „Zatem i poganom Bóg dał łaskę nawrócenia, które prowadzi do życia”.

Page 2413

a) Fenicja – obszar obejmujący wybrzeże Morza Śródziemnego tzw. Lewantu, obecny Liban. Główne miasta fenickie to Tyr i Sydon. W starożytności istniały tam bardzo mocne i dobrze rozwinięte państwa-miasta, które zdominowały ówczesny handel i wniosły duży wkład w rozwój kultury. b) Cypr – zob. Dz 4,36+.

Początki Kościoła w Antiochii 19 Ci, którzy byli prześladowani w związku ze sprawą Szczepana, rozproszyli się i dotarli do Fenicjia, na Cyprb i do Antiochiis. Głosili naukę tylko Żydom. 20Byli jednak wśród nich przybysze z Cypru i z Cyreny. Udali się oni do Antiochii i głosili Ewangelięs o Panus Jezusies także poganom, 21a Pan im pomagał. Dlatego wielu uwierzyło i nawróciło się do Pana. 22 Wiadomość o tym dotarła do Kościoła w Jeruzalems. Wysłano więc do Antiochii Barnabę. 23Kiedy tam przybył i zobaczył działanie łaski Bożej, ucieszył się i zachęcał wszystkich, aby pozostali wierni Panu. 24Był bowiem człowiekiem szlachetnym, pełnym Ducha Świętego i głębokiej wiary. Pozyskał wtedy dla Pana wielką liczbę ludzi. 25 Potem wybrał się do Tarsuc, aby odszukać Szawła. 26Gdy go znalazł, przyprowadził do Antiochii. Przez cały rok nauczali wielkie tłumy w tamtejszym Kościele. Właśnie w Antiochii po raz pierwszy uczniów nazwano chrześcijanamid. 27 W tym czasie przybyli z Jerozolimys do Antiochii prorocye. 28 Jeden z nich, Agabos, natchniony przez Duchas, zapowiedział, że niedługo nastanie wielki głód na całej ziemi. I rzeczywiście stało się tak za Klaudiuszaf. 29Uczniowie postanowili wtedy, że każdy na miarę swoich możliwości pospieszy z pomocą braciom w Judeis. 30I uczynili tak, przesyłając starszyms pomoc przez Barnabę i Szawła.

c) Tars – zob. Dz 9,30+. d) chrześcijanami – to określenie wierzących w Jezusa zostało utworzone od słowa „Chrystus”. Dotychczas nazywano ich nazarejczykami (Dz 24,5), zaś oni sami siebie – braćmi, uczniami, świętymi. e) prorocy – zachęcali do wytrwałości i budzili nadzieję w trudnych czasach (Dz 15,32; 1Kor 14,1), niekiedy zapowiadali przyszłość, podobnie jak prorocy ST (zob. Słownik). f) Klaudiusz – cesarz rzymski, którego panowanie przypada na lata 41-54 po Chr. Głód pojawiał się w różnych częściach Imperium w latach 46-48. g) Herod – chodzi o Heroda Agryppę I (4144 r. po Chr.), siostrzeńca Heroda Antypasa i wnuka Heroda Wielkiego. Prześladowanie Kościoła rozpoczął w 43 (lub 44) r. po Chr.

Śmierć Jakuba i uwięzienie Piotra 1 W tym czasie król Herodg zaczął prześladować niektórych wiernych Kościoła. 2Mieczem zabił Jakuba, brata Jana, 3a widząc, że spodobało się to Żydom, kazał też uwięzić Piotra. Stało się to w święto Przaśnikóws. 4Aresztował go i wtrącił do więzienia. Kazał go strzec czterem

12

był fakt, że nigdy wcześniej nie skalał się niczym nieczystym. Przemiana, jaka pod wpływem widzenia dokonała się w apostole, nie sprawiła, że odrzucił on rzeczy dawne jako fałszywe lub godne potępienia. Piotr zrozumiał konieczność dostosowania ich do nowej sytuacji Kościoła, w którym jest miejsce dla wszystkich. Bóg sam potwierdził, że taka jest Jego wola i nikt nie powinien się jej sprzeciwiać. Początki Kościoła w Antiochii. Łukasz przerywa w tym miejscu opowiadanie historii Piotra i ukazuje początki Kościoła w Antiochii. Podkreśla fakt, że prześladowanie Kościoła jerozolimskiego przyczyniło się do rozprzestrzenienia się Ewangelii poza granice świętego miasta. Antiochia, za sprawą głoszenia słowa Bożego zarówno wśród tamtejszych Żydów, jak i pogan, szybko stała się jednym z najważniejszych ośrodków chrześcijańskich. Misję wśród pogan prowadzili głównie judeochrześcijanie z Cypru i Cyreny. Wywodzili się oni z diaspory, a więc znali język grecki i byli bardziej otwarci na pogan. Właśnie do pracy wśród pogan Barnaba, wysłannik wspólnoty jerozolimskiej, pozyskał Szawła z Tarsu. Dynamika rozwoju Kościoła w Antiochii oraz długi czas głoszenia słowa świadczą o tym, że tamtejsza wspólnota była bardzo liczna. Początkowo większość stanowili w niej judeochrześcijanie, lecz z czasem wzrastało także znaczenie nawróconych pogan.

2413

DZIEJE 11,17 — 12,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Cezarea – zob. Dz 8,40+.

9/4/08

8:19 AM

Page 2414

czwórkom żołnierzy. Po święcie Paschys zamierzał go wydać ludowi. 5Pilnowano więc Piotra w więzieniu, a Kościół nieustannie modlił się za niego do Boga. Uwolnienie Piotra Następnego dnia Herod chciał go wydać. W nocy Piotr, skuty podwójnymi kajdanami, spał między dwoma żołnierzami. Strażnicy pilnowali także bramy. 7Wtedy zjawił się aniołs Pański i w celi rozbłysło światło. Anioł trącił w bok Piotra, obudził go i powiedział: „Wstawaj szybko!”. I opadły mu z rąk kajdany. 8Anioł powiedział: „Ubierz się i nałóż sandały”. I zrobił tak. Wtedy anioł rozkazał: „Narzuć na siebie płaszcz i chodź za mną!”. 9A on poszedł za nim. Wciąż nie wiedział, że to, co czyni anioł, dzieje się naprawdę, bo wydawało mu się jednak, że śni. 10Minęli pierwszą i drugą straż i doszli do żelaznej bramy prowadzącej do miasta, a ona sama otworzyła się przed nimi. Wyszli na zewnątrz i przeszli jedną ulicę. Wtedy anioł zniknął. 11Piotr oprzytomniał i powiedział: „Teraz wiem, że Pans rzeczywiście posłał anioła i wyrwał mnie z ręki Heroda i z tego wszystkiego, co zamierzali Żydzi”. 12 Po chwili zastanowienia poszedł do domu Marii, matki Jana, zwanego Markiem. A zebrało się tam wielu ludzi na modlitwę. 13 Gdy zapukał do drzwi w bramie, usłyszała to służąca Rode. 14 Poznała Piotra po głosie i tak się ucieszyła, że zapomniała otworzyć bramę, tylko pobiegła powiedzieć, że Piotr stoi przed bramą. 15„Oszalałaś!” – powiedzieli. Ale ona upierała się przy swoim: „To tylko jego anioł” – mówili. 16A Piotr tymczasem nie przestawał pukać. Kiedy wreszcie otworzyli, zdumieli się na jego widok. 17On dał znak ręką, aby zamilkli, i opowiedział, jak to Pan wyprowadził go z więzienia. „Powiedzcie o tym – dodał – Jakubowi i innym bracioms”. A sam udał się gdzie indziej. 18 Gdy nastał dzień, powstało wielkie zamieszanie wśród żołnierzy z powodu tego, co się stało z Piotrem. 19Herod kazał go szukać, ale go nie znaleziono. Przesłuchał więc strażników i kazał ich zabić. Potem udał się z Judeis do Cezareia i tam się zatrzymał. 6

Uwolnienie Piotra. Łukasz w taki sposób opowiada historię uwolnienia Piotra, aby przypominała wyjście Izraela z Egiptu. Piotr zostaje oswobodzony podczas Paschy upamiętniającej właśnie to wydarzenie. W jego celi rozbłyskuje światło, otrzymuje polecenie założenia sandałów, prowadzi go anioł Pana – wszystkie te elementy przywodzą na myśl wydarzenia związane z wyprowadzeniem Izraelitów z niewoli egipskiej (Wj 12,11; 14,19.20). Druga część opowiadania (ww. 12-17) przypomina ukazanie się zmartwychwstałego Jezusa uczniom, opisane w Łk 24,36-48. Podobnie jak uczniowie nie wierzyli, że ukazał im się Jezus, tak zgromadzeni w domu Jana Marka nie wierzą, że Piotr stoi przed ich drzwiami. Są przekonani, że mają przed sobą ducha lub anioła (w. 15; por. Łk 24,37). Ukazując związek tego wydarzenia ze Zmartwychwstaniem, Łukasz podkreśla, że uwolnienie Piotra jest zapowiedzią doskonałego wyzwolenia ludu, które dokona się w imię Jezusa. Trzeba zwrócić uwagę na świadomie ukazane w tym miejscu przez Łukasza podobieństwo losów Jezusa i Piotra. Obydwaj na początku zostali napełnieni Duchem Świętym (Łk 4,14; Dz 2,4), w swych mowach odwołują się do proroków (Łk 4,18n; Dz 4,11), stawiają na nogi chromych (Łk 5,17-26; Dz 3,1-10; 9,32-35), wskrzeszają umarłych (Łk 7,11-17; 8,49-56; Dz 9,36-43). Również opisy streszczające ich posługiwanie są bardzo podobne (Łk 4,40n; 6,17-19; Dz 5,15n). Autor chciał przez to podkreślić rolę Piotra jako tego, który z ustanowienia Jezusa kieruje rozwijającym się Kościołem. Misja Piotra i pozostałych apostołów jest więc bezpośrednią kontynuacją dzieła Jezusa.

DZIEJE 12,5-19

2414

Wj 12,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

2Mch 9,5-28

9/4/08

8:19 AM

Śmierć Heroda Agryppy I 20 Gniewał się też bardzo na mieszkańców Tyrus i Sydonus, lecz oni wysłali do niego wspólne poselstwo. Zjednali sobie przychylność królewskiego urzędnika Blasta i prosili o pokój, ponieważ sprowadzali żywność z ziem królewskich. 21W wyznaczonym dniu Herod włożył szaty królewskie, usiadł na tronie i przemówił do nich. 22A lud wykrzykiwał: „To bóg do nas mówi, a nie człowiek!”. 23W tym samym momencie aniołs Pański poraził go za to, że nie oddał czci Bogu. Zjedzony przez robaki, umarła. 24 A słowo Boże rozszerzało się coraz bardziej. 25Gdy Barnaba i Szaweł wypełnili swoje zadanie, powrócili z Jeruzalems, zabierając ze sobą Jana zwanego Markiem.

Pierwsza wyprawa misyjna Barnaby i Szawła

Page 2415

a) Opisane przez Łukasza okoliczności śmierci Heroda Agryppy I pokrywają się z relacją żydowskiego historyka Józefa Flawiusza. b) nauczyciele – w Dziejach Apostolskich określenie to występuje tylko w tym miejscu. Częściej używa go Paweł w swoich listach (np. 1Kor 12,28; Ef 4,11). Charyzmat właściwy nauczycielom uzdalniał ich do nauczania o sprawach wiary i moralności opartego na Piśmie Świętym. c) Seleucja – położony u ujścia Orontesu port Antiochii. d) Cypr – zob. Dz 4,36+. e) Salamina – portowe miasto na wschodnim wybrzeżu Cypru. f) Pafos – miasto portowe, stolica Cypru. Droga z Salaminy do Pafos liczyła ok. 180 km. g) prokonsul – były konsul rzymski, pełniący funkcję zarządcy prowincji.

Wybór Barnaby i Szawła 1 W Kościele antiocheńskim działali następujący prorocys i nauczycieleb: Barnaba, Szymon, zwany Czarnym, Lucjusz Cyrenejczyk, Manaen, który wychowywał się razem z tetrarchą Herodem, i Szaweł. 2Gdy odprawiali nabożeństwo ku czci Panas i pościli, Duch Święty rozkazał: „Wyznaczcie mi Barnabę i Szawła do pracy, do której ich powołałem”. 3Wtedy po poście i modlitwie nałożyli na nich ręce i wyprawili ich.

13

Mt 7,15

Barnaba i Szaweł na Cyprze 4 A oni wysłani przez Ducha Świętego udali się do Seleucjic. Stąd odpłynęli statkiem na Cyprd. 5Przybyli do Salaminye i głosili słowo Boże w synagogachs żydowskich. Pomagał im Jan. 6 Potem przeszli całą wyspę aż do Pafosf. Tam spotkali maga Bar-Jezusa, który był fałszywym prorokiems żydowskim. 7 Należał on do najbliższego otoczenia prokonsulag rzymskiego Wybór Barnaby i Szawła. Rozdział 13 rozpoczyna drugą część Dziejów Apostolskich (Dz 13,1 – 20,39), opisującą misyjną działalność Szawła, zwanego Pawłem (Dz 13,9+). Na początku Łukasz przedstawia wspólnotę Kościoła w Antiochii Syryjskiej. Podkreśla fakt, że antiocheńska wspólnota posiadała proroków i nauczycieli. W tym czasie nie było jeszcze wyraźnego rozgraniczenia między tymi posługami, dlatego oba określenia odnoszą się do wszystkich wymienionych osób. Mimo że w Antiochii było wielu chrześcijan wywodzących się z pogaństwa, to wszyscy wspomniani z imienia przez Łukasza mają korzenie żydowskie (Dz 11,20). Autorowi zależało bowiem na podkreśleniu żydowskiego charakteru wspólnoty, z której wyrusza pierwsza wyprawa misyjna. Wcześniej postęp ewangelizacji był skutkiem prześladowań chrześcijan, którzy zmuszeni do ucieczki, głosili Ewangelię wszędzie, dokąd przybyli. Natomiast misja Barnaby i Szawła jest starannie zaplanowana i przygotowana. Wybór dwóch, działających w parze misjonarzy, jest typowy dla mentalności semickiej i już wcześniej był praktykowany przez Jezusa (Łk 10,1). Ich posłanie, podobnie jak samo wybranie, poprzedzone było modlitwą i postem. Ewangelizacja nie jest bowiem tylko dziełem ludzi, ale przede wszystkim Ducha Świętego. Nie jest pewne, czy gest nałożenia rąk był tożsamy z udzieleniem święceń. Mógł to być także znak przeznaczenia do misji i udzielenia mocy Ducha Świętego, potrzebnej do jej wypełnienia. Barnaba i Szaweł na Cyprze. Wyprawa na Cypr nie miała na celu ewangelizacji nowych terytoriów, gdyż chrześcijanie byli już tam obecni (Dz 11,19n). Łukasz przedstawia tę podróż nie jako realizację ludzkich planów, ale jako skutek posłania apostołów przez Ducha Świętego (w. 4). W Pafos nawraca się rzymski zarządca Sergiusz Paweł. Jego spotkanie z misjonarzami było możliwe, dlatego że należał do tzw. bojących się Boga (Dz 8,26-40+) i uczestniczył

2415

DZIEJE 12,20 — 13,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Od tego miejsca Dziejów Apostolskich autor będzie się już posługiwał w odniesieniu do osoby Apostoła Narodów jego rzymskim imieniem Paweł w miejsce semickiego Szaweł. b) Perge – miasto na południowym wybrzeżu Azji Mniejszej. c) Pamfilia – zob. Dz 2,10+. d) Antiochia Pizydyjska – miasto leżące w środkowo-wschodnim regionie Azji Mniejszej, na brzegach rzeki Antios (dzisiejsza Turcja). e) boicie się Boga – zob. Dz 8,26-40+.

9/4/08

8:19 AM

Page 2416

Sergiusza Pawła, człowieka roztropnego. Zarządca wezwał do siebie Barnabę i Szawła, gdyż chciał posłuchać słowa Bożego. 8Wystąpił wtedy przeciw nim Elimas, czyli Mag – bo tak tłumaczy się jego imię. Usiłował odwieść zarządcę od wiary. 9 Ale Szaweł, zwany też Pawłema, napełniony Duchem Świętym zmierzył go wzrokiem 10i zawołał: „Podstępny oszuście! Potomku diabłas! Nieprzyjacielu wszelkiej sprawiedliwości! Kiedy przestaniesz wreszcie wykrzywiać proste drogis Panas? 11 Właśnie teraz dotknie cię ręka Pańska i stracisz wzrok. Przez pewien czas nie będziesz widział słońca”. I natychmiast stał się niewidomy, ogarnęły go ciemności. Po omacku szukał kogoś, kto by go poprowadził za rękę. 12Widział to wszystko prokonsul i uwierzył. Był pełen podziwu dla nauki Pańskiej. Paweł naucza w Azji Mniejszej Paweł i jego towarzysze odpłynęli z Pafos i przybyli do Pergeb w Pamfiliic. Jan jednak odłączył się od nich i powrócił do Jerozolimys. 14Oni zaś wyruszyli z Perge i udali się do Antiochii Pizydyjskiejd. W szabats weszli do synagogis i usiedli. 15 Po odczytaniu tekstu Prawas i Prorokóws, przełożeni synagogi poprosili ich: „Bracias! Jeśli chcecie skierować jakieś krzepiące słowa do ludzi, przemówcie!”. 16Wtedy wstał Paweł i, dając znak ręką, powiedział: „Izraelici i wy wszyscy, którzy boicie się Bogae, posłuchajcie! 17Bóg narodu izraelskiego wybrał naszych przodków. On wywyższył lud w czasie jego pobytu w Egipcie i objawił swoją moc, wyprowadzając go stamtąd. 18Przez około czterdzieści lat okazywał im cierpliwość na pustyni. 19Potem wyniszczył siedem narodów kananejskich, oddając im w dziedzictwo ich ziemię. 20Wszystko to trwało około czterystu pięćdziesięciu lat. A potem dawał im sędzióws, aż do proroka Samuela. 21Gdy zażądali króla, Bóg dał im Saula, syna Kisza, z plemienia Beniamina. Rządził on czterdzieści lat. 22Kiedy go jednak odrzucił, uczynił królem Dawida. O nim to powiedział: Znalazłem Dawida, syna Jessego, człowieka według mojego upodobania, który doskonale wypełni moją wolę. 23 Zgodnie z obietnicą, jednego z jego potomków Bóg uczynił Zbawicielem Izraelas. Jest nim Jezuss. 24Przed Jego przyjściem Jan głosił całemu Izraelowi chrzests nawrócenia. 25Gdy 13

w liturgii synagogalnej, w czasie której Szaweł i Barnaba przepowiadali o Jezusie. Do nawrócenia Sergiusza w wydatny sposób przyczyniła się sprawa zajmującego się magią fałszywego proroka żydowskiego. Jego przewrotność i złe intencje od razu zostały zdemaskowane przez Szawła, który zarzucił mu wykrzywianie prostych dróg Pana (w. 10), czyli stawianie przeszkód Bogu w dotarciu do człowieka i na odwrót. Paweł naucza w Azji Mniejszej. W Pafos na czele wyprawy staje Paweł. Od tego momentu to on będzie kierował ewangelizacją. Najważniejszym etapem w całej podróży jest Antiochia Pizydyjska, miasto zamieszkałe przez liczną wspólnotę żydowską, w której nikt dotąd nie głosił jeszcze Ewangelii. Założenie tu wspólnoty chrześcijańskiej było ważne dla Pawła ze względu na możliwość zapewnienia łączności między jego bazą w Antiochii Syryjskiej a miastami położonymi dalej na zachód, do których zamierzał dotrzeć. Zgodnie ze swoją strategią, Paweł rozpoczyna głoszenie Ewangelii w dzień szabatu w synagodze. Mowa Pawła składa się z trzech części, z których każda rozpoczyna się bez-

DZIEJE 13,8-25

2416

J 8,44 Oz 14,10

Łk 4,32

Wj 6,1-6; 12,51

Wj 16,35 Pwt 7,1

Rdz 15,13; Wj 12,40 1Sm 8-10

Ps 89, 21 1Sm 13,14

Mk 1,4; Łk 3,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 3,11; Mk 1,7; Łk 3,16; J 1,20.27

Łk 23,4.22

Ps 2,7

Iz 55,3

Ps 16,10

1Krl 2,10

Ha 1,5

9/4/08

8:19 AM

Jan wypełnił swoją misję, powiedział: «Nie jestem tym, za kogo mnie uważacie. Lecz oto za mną idzie ten, któremu nie jestem godny rozwiązać sandałów na nogach». 26 Bracia! Potomkowie Abrahama oraz wy wszyscy, którzy boicie się Boga! To właśnie nam została przekazana nauka o tym zbawieniu. 27Bo ani mieszkańcy Jeruzalems, ani ich zwierzchnicy Go nie rozpoznali. Wydali na Niego wyrok i tym samym wypełnili słowa Proroków, odczytywane w każdy szabat. 28 Chociaż nie znaleźli żadnego powodu, aby Go skazać na śmierć, to jednak domagali się od Piłata, aby Go stracił. 29Gdy wykonali wszystko, co o nim napisano, zdjęli Go z drzewa i złożyli w grobie. 30Ale Bóg wskrzesił Go z martwych. 31On ukazywał się przez wiele dni tym, którzy przyszli z Nim z Galileis do Jeruzalem, a teraz są Jego świadkami wobec ludzi. 32 My właśnie głosimy wam Ewangelięs, obiecaną naszym przodkom. 33Bóg ją wypełnił wobec nas – ich potomków. Wskrzesił Jezusa, jak jest napisane w psalmie drugim: Ty jesteś moim Synem, Ja Ciebie dziś zrodziłem. 34 Zapowiedział także, że Go wskrzesi z martwych, aby na zawsze uchronić Go od rozkładu w grobie: Wypełnię wobec was wiarygodne obietnice łaskawości dane Dawidowi. 35 Ten zaś w innym miejscu mówi: Nie dopuścisz, aby Twój święty uległ rozkładowi w grobiea. 36 Dawid wypełnił w swoich czasach Boży plan, ale jednak umarł. Uległ rozkładowi, tak jak jego przodkowie. 37Ale ten, kogo Bóg wskrzesił, nie uległ rozpadowi. 38Bracia! Uświadomcie więc sobie, że głosimy wam dokonane przez Niego odpuszczenie grzechóws, których nie mogło usprawiedliwić Prawo Mojżeszowe. 39Każdy, kto wierzyb, otrzymuje usprawiedliwienie. 40 Strzeżcie się więc, aby nie spełniły się na was słowa Proroków: 41 Patrzcie, szydercy, zdumiejcie się i przepadnijcie, bo w waszych czasach dokonuję dzieła, w które nie uwierzycie, choćby wam o nim opowiadanoc”. 42 Kiedy wychodzili, proszono ich, aby w następny szabat znów mówili o tym samym. 43Kiedy zgromadzeni rozeszli się, wielu Żydów i pobożnych prozelitówd towarzyszyło Pawłowi i Barnabie. A oni zachęcali ich do wytrwania w łasce Bożej.

Page 2417

a) Aby odnieść do Jezusa przypisywany Dawidowi fragment psalmu (Ps 16,10), apostoł postępuje zgodnie z żydowskimi zasadami interpretacji Pisma Świętego. Łączy cytat z psalmu ze słowami z Księgi Izajasza, które mówią o rozszerzeniu na wszystkich Izraelitów obietnic danych Dawidowi (Iz 55,3). b) wierzy – należy pamiętać, że hebrajskie pojęcie wiary oznacza wierność Bogu, czyli nie sprowadza się do samego przekonania, lecz obejmuje właściwe postępowanie. c) Paweł odnosi słowa proroka do tych, którzy odmawiają przyjęcia słów Ewangelii i uczestnictwa w zbawieniu przyniesionym przez Chrystusa. d) prozelitów – zob. Dz 2,11+.

pośrednim zwrotem do słuchaczy (ww. 16.26.38). Pierwsza część (ww. 16-25) obejmuje krótkie streszczenie historii ST jako czasu obietnicy. Druga (ww. 26-37) zawiera naukę o Jezusie i Jego Zmartwychwstaniu wraz ze świadectwem Pism potwierdzających wypełnienie się obietnicy. Trzecia natomiast (ww. 38-41) jest podsumowaniem całości, stanowi wezwanie do wiary i przestrzega przed pokusą niedowiarstwa. W tej strukturze wyraźnie widać stylistyczne i tematyczne podobieństwa do nauki głoszonej przez Szczepana i Piotra (Dz 7,2-53; 10,34-43). W centrum przepowiadania stoi zmartwychwstały Chrystus, ku któremu zmierzają wszystkie wydarzenia ST i przez którego dokonuje się zbawienie. Przypomniane dzieje narodu izraelskiego świadczą o wielkiej trosce Boga o swój lud. Szczytowym momentem działania Boga w historii jest obietnica, która niegdyś została dana Dawidowi, a obecnie znalazła swoje wypełnienie w Jezusie. On jest posłanym przez Boga Zbawicielem, dzięki któremu cały Izrael może dostąpić przebaczenia

2417

DZIEJE 13,26-43

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Ikonium – jedno z głównych miast Anatolii (centralna część Azji Mniejszej). Położone na ważnym szlaku handlowym było istotnym dla ówczesnego świata węzłem komunikacyjnym. Było również rzymską kolonią, która od czasów Klaudiusza nosiła nazwę Claudiconium. b) apostołów – tylko w tym miejscu oraz w Dz 14,14 Łukasz tak określa Pawła i Barnabę. c) Likaonia – region w środkowej części Azji Mniejszej. W 35 r. przed Chr. została włączona do Galacji, a następnie podbita przez cesarstwo rzymskie. W swoich podróżach misyjnych Paweł odwiedził trzy miasta Likaonii: Listrę, Derbe i Ikonium.

9/4/08

8:19 AM

Page 2418

44

W następny szabat zebrali się prawie wszyscy mieszkańcy miasta, aby słuchać słowa Pańskiego. 45Kiedy Żydzi zobaczyli te tłumy, ogarnęła ich zazdrość. Dlatego, złorzecząc, sprzeciwiali się temu, co mówił Paweł. 46Wtedy Paweł i Barnaba powiedzieli stanowczo: „Słowo Boże powinno być głoszone najpierw wam. Ale skoro je odrzucacie, sami uznajecie się za niegodnych życia wiecznego. Dlatego zwracamy się do pogan. 47Tak bowiem polecił nam Pan: Ustanowiłem cię, światłością narodów, aby przez ciebie zbawienie dotarło aż po krańce ziemi”. 48 Kiedy poganie to usłyszeli, ucieszyli się i dziękowali Panu za Jego słowo. Uwierzyli zaś wszyscy, których Bóg powołał do życia wiecznego. 49 Odtąd słowo Pańskie rozszerzało się po całej tej krainie. 50 A Żydzi podburzyli pobożne i wpływowe kobiety oraz znaczniejszych obywateli w mieście. Wzniecili nienawiść przeciw Pawłowi i Barnabie i wyrzucili ich poza swoje granice. 51Oni strząsnęli proch z nóg i udali się do Ikoniuma. 52A uczniów przepełniała radość i Duch Święty. Paweł i Barnaba w Ikonium 1 W Ikonium zdarzyło się coś podobnego. Weszli do synagogis i przemawiali tak, że uwierzyło bardzo wielu Żydów i pogan. 2Ale ci Żydzi, którzy nie dali się im przekonać, podburzyli i wrogo nastawili pogan do bracis. 3Mimo to pozostali tam dosyć długo. Odważnie nauczali o Panus, który potwierdzał słowo swojej łaski, sprawiając, że przez ich ręce działy się znaki i cudas. 4Doszło jednak do rozłamu wśród mieszkańców miasta: Jedni stanęli po stronie Żydów, inni po stronie apostołówb. 5 Gdy dowiedzieli się, że poganie i Żydzi wraz ze swymi zwierzchnikami chcą ich znieważyć i ukamienować, 6uciekli do miast Likaoniic: Listry i Derbe, oraz w tamte okolice. 7 Tam też głosili Ewangelięs.

Iz 49,6; J 8,12

Mt 9,21; Łk 9,5

14

grzechów. Przez niewinną śmierć Jezusa Bóg realizuje zapowiadane przez proroków zbawienie. Paweł wyjaśnia słuchaczom jego istotę. Po pierwsze, człowiek otrzymuje odpuszczenie grzechów dzięki Chrystusowi, ale warunkiem dostąpienia tej łaski jest nawrócenie, odnowienie relacji z Bogiem i wiara w posłanego przez Niego Syna. Po drugie, usprawiedliwienie nie jest skutkiem rygorystycznego zachowywania Prawa, ale jest darem, którego dostępuje człowiek wierzący. Paweł w swej argumentacji podkreśla fakt, że nikt nie jest w stanie zachować wszystkich przepisów Prawa, a ponadto Prawo samo w sobie nie ma i nigdy nie miało mocy usuwania grzechów. To spostrzeżenie jest zupełną nowością, gdyż nikt przed Pawłem nie głosił przekonania, że przebaczenie grzechów jest możliwe dzięki wierze. Naukę o usprawiedliwieniu przez wiarę Paweł rozwija w Liście do Rzymian i w Liście do Galatów. Paweł i Barnaba w Ikonium. Zgodnie z przyjętą praktyką misyjną, Paweł i Barnaba rozpoczynają swoją misję w Ikonium od wizyty w synagodze, w której mieli okazję przemawiać nie tylko do Żydów, ale również do pogan. Można więc zauważyć, że zakładane przez Pawła wspólnoty zdominowane były przez chrześcijan wywodzących się z judaizmu. Już na tym etapie widać pewną niechęć Żydów wobec przyjmujących wiarę w Chrystusa (w. 2). Nie było to jeszcze zorganizowane prześladowanie, dlatego apostołowie mogli przez dłuższy czas pozostać w Ikonium i kontynuować dzieło ewangelizacji. Z czasem rozrastającą się wspólnotę chrześcijan zaczęto jednak postrzegać jako zagrożenie, co doprowadziło do prześladowań. Podjęta przez Żydów i pogan decyzja o ukamienowaniu misjonarzy faktycznie mogła mieć miejsce, ponieważ ten sposób wymierzania kary był znany i praktykowany w obu tych środowiskach.

DZIEJE 13,44 — 14,7

2418

1Tes 2,14

Mk 16,17-20

2Tm 3,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Wj 20,11; Ps 146,6; Jr 5,24

Ps 147,8; Jr 5,24

2Kor 11,25

Mt 10,22; 24,13; 2Tm 2,12; 3,12; Hbr 10,36

9/4/08

8:19 AM

Działalność apostołów w Listrze 8 Mieszkał w Listrze pewien człowiek o bezwładnych nogach. Był kaleką od urodzenia i nigdy dotąd nie chodził. 9Słuchał on przemawiającego Pawła. Apostołs popatrzył na niego uważnie i uznał, że ma on wiarę, dzięki której może być uzdrowionya. 10Dlatego zawołał: „Stań prosto na nogach!”. A on zerwał się natychmiast i zaczął chodzić. 11Kiedy ludzie zobaczyli, czego Paweł dokonał, wołali po likaońsku: „Bogowie w ludzkiej postaci zstąpili do nas!”. 12I nazwali Barnabę Zeusem, a Pawła Hermesem, ponieważ on był głównym mówcą. 13A kapłan Zeusa z podmiejskiej świątyni przyprowadził woły i przyniósł wieńce przed bramę. Chciał wraz z tłumem złożyć na ich cześć ofiarę. 14Gdy usłyszeli to apostołowie Barnaba i Paweł, rozdarli swe szatyb. Wpadli w tłum głośno krzycząc: 15„Ludzie! Co wy robicie? Jesteśmy tylko ludźmi i podobnie jak wy podlegamy cierpieniom. Głosimy wam Ewangelię, abyście odwrócili się od bezużytecznych bożków, a zwrócili się do Boga żywego. To On stworzył niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich istnieje. 16Kiedyś zezwalał, aby wszyscy ludzie chodzili własnymi drogamis. 17Jednakże nieustannie objawiał się przez dobro, które czynił: z nieba zsyłał deszcz i dawał zbiory we właściwym czasie; udzielał wam pokarmu i napełniał radością wasze sercas”. 18Tymi słowami z trudem przekonali tłum, aby nie składał im ofiary. 19 Tymczasem nadeszli Żydzi z Antiochiis i Ikonium. Podburzyli tłum, ukamienowali Pawła, i przekonani, że nie żyje, wywlekli go za miasto. 20Gdy go otoczyli uczniowie, on wstał. Wrócił do miasta, a następnego dnia wraz z Barnabą udał się do Derbe.

Page 2419

a) Uzdrowienie jest odpowiedzią na wiarę (np. Mt 8,13; Mk 16,17; Dz 3,16). Wiara w Jezusa umożliwia cuda. b) rozdarli swe szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy. Izraelici rozdzierali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem (Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65)

Powrót do Antiochii Syryjskiej 21 Głosili Ewangelięs w tym mieście i pozyskali wielu uczniów. Potem wrócili do Listry, Ikonium i Antiochiis. 22Wszędzie utwierdzali uczniów i zachęcali do wytrwania w wierze. Tłumaczyli, że trzeba znieść wiele utrapień, by wejść do królestwa Bożego. 23W każdym Kościele przez nałożenie rąk Działalność apostołów w Listrze. W Listrze apostołowie podejmują próbę ewangelizacji pogan, którzy nigdy nie mieli kontaktu ani z chrześcijaństwem, ani nawet z judaizmem. Łukasz opisuje fakt uzdrowienia człowieka, który nigdy nie chodził, i przesadną reakcję, jaką wśród naocznych świadków wywołało to zdarzenie. Żydzi i poganie bardzo się różnili w sposobie postrzegania i interpretowania wydarzeń noszących znamiona cudu. Dla pierwszych sprawcą takiego działania może być tylko Bóg, który posługuje się ludźmi. Drudzy natomiast uzdrowienie przypisali bogom objawiającym się w ludzkiej postaci. Pełna entuzjazmu reakcja mieszkańców Listry jest więc cechą charakterystyczną dla środowiska pogańskiego, które w ludziach dokonujących cudów widzi bogów (w. 11). W kulturze greckiej panowało przekonanie, że Hermes jest przekazicielem woli bogów, heroldem Zeusa. Dlatego przemawiającego do pogan Pawła utożsamiono z Hermesem, Barnabę natomiast z Zeusem. Przedstawiona w wersetach 15-17 mowa Pawła jest pierwszym jego przemówieniem skierowanym wyłącznie do pogan. Jak nigdzie indziej, misja w Listrze kończy się jednak całkowitym niepowodzeniem: nikt oprócz uzdrowionego człowieka nie uwierzył w Chrystusa. Powrót do Antiochii Syryjskiej. Sukces misji w Derbe (w. 21) wskazuje, że musiała tam być synagoga. Decyzja Pawła o powrocie do Antiochii Syryjskiej dłuższą i bardziej niebezpieczną drogą podyktowana była duszpasterską troską o założone tam wcześniej wspólnoty (w. 22). Chodziło o umocnienie chrześcijan w wierze, a także o ustanowienie starszych, czyli przełożonych wspólnot. Ze względu na krótki okres istnienia wspólnot, wyboru starszych dokonali nie sami

2419

DZIEJE 14,8-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) starszych – zapewne byli oni kapłanami. Przypuszczalnie cała wspólnota Kościoła brała udział w ich wyborze (Dz 6,5n; 16,2n), ale ostateczna decyzja należała do apostołów posłusznych Duchowi Świętemu (Dz 20,28; Tt 1,5). b) Pamfilia – zob. Dz 2,10+. c) Fenicja – zob. Dz 11,19+.

9/4/08

8:19 AM

Page 2420

ustanawiali starszycha. Najpierw modlili się i pościli, a potem polecali ich Panus, w którego uwierzyli. 24 Następnie przeszli przez Pizydię i dotarli do Pamfiliib. 25Nauczali w Perge i zeszli do Attalii. 26Stamtąd odpłynęli do Antiochii, gdzie za łaską Bożą zostali wyznaczeni do dzieła, które wypełnili. 27Kiedy tam powrócili, zebrali się wszyscy członkowie Kościoła. A oni opowiedzieli im, jak wiele Bóg przez nich zdziałał i jak poganom otworzył drzwi wiary. 28Dosyć długo pozostali tam wśród uczniów.

Tak zwany Sobór Jerozolimski Spór o zachowanie Prawa Mojżeszowego 1 Przybyli pewni ludzie z Judeis i przekonywali bracis: „Nie będziecie zbawieni, jeżeli nie poddacie się obrzezaniu, zgodnie z nakazami Mojżesza”. 2I tak doszło do kłótni i ostrych dyskusji między nimi a Pawłem i Barnabą. Postanowiono więc, że Paweł i Barnaba oraz kilku innych uda się w tej sprawie do apostołóws i starszychs w Jeruzalems. 3Wysłani przez Kościół szli przez Fenicjęc i Samarięs. Opowiadali o nawracaniu się pogan, sprawiając tym wielką radość wszystkim braciom. 4 Kiedy przybyli do Jeruzalem, zostali przyjęci przez Kościół, apostołów i starszycha. Opowiedzieli o wszystkim, czego Bóg przez nich dokonał. 5Lecz pewni członkowie stronnictwa faryzeuszóws, którzy przyjęli wiarę, uznali, że należy obrzezaćs nawróconych pogan i zobowiązać ich do zachowania Prawas Mojżesza. 6Dlatego zebrali się apostołowie i starsi, aby rozpatrzyć tę sprawę.

15

Mowa Piotra Po długiej dyskusji wystąpił Piotr i powiedział: „Bracias! Wiecie, że Bóg już dawno wybrał mnie spośród was, aby z mo-

7

członkowie tych Kościołów, ale Paweł i Barnaba. Kierowanie wspólnotą nie było powierzone jednej tylko osobie, ale sprawowano je kolegialnie, na co wskazuje stosowana przez autora liczba mnoga – starsi. Kończąc opis pierwszej wyprawy misyjnej, Łukasz podkreśla, że dzieło, do którego apostołowie zostali powołani i które wykonali, pochodziło od Ducha Świętego (w. 26; por. Dz 13,2.4). To On kierował kolejnymi etapami misji i z Jego inicjatywy misjonarze w pierwszej kolejności udawali się do Żydów oraz do bojących się Boga pogan (Dz 8,26-40+). Ewangelia była więc głoszona najpierw tym, którzy otrzymali Boże obietnice, a następnie dopiero poganom. Ta strategia ewangelizacyjna ukształtowana podczas pierwszej wyprawy misyjnej stała się bardzo skuteczną formą rozpowszechniania Ewangelii. Spór o zachowanie Prawa Mojżeszowego. Opis tzw. Soboru Jerozolimskiego pełni istotną rolę w kompozycji Dziejów Apostolskich. Umieszczony jest niemal dokładnie w centrum księgi. W dalszej jej części autor przedstawia już tylko dzieje Pawła. Relacja z tego wydarzenia dzieli się na trzy części: wystąpienia Piotra oraz Barnaby i Pawła (Dz 15,6-12), mowa Jakuba (Dz 15,13-21), postanowienie końcowe (Dz 15,22-29). Sporna kwestia dotyczyła rozbieżności pomiędzy Kościołem-Matką w Jerozolimie a Kościołem w Antiochii Syryjskiej, który wypracował i stosował własną strategię ewangelizacji wśród pogan (Dz 13 – 14). Bezpośrednią przyczyną konfliktu był postulat przybyłych z Judei chrześcijan pochodzenia żydowskiego, którzy domagali się, aby poganie przed przyjęciem chrztu zostali obrzezani (w. 1; por. Ga 1,7; 2,1-10; 5,2). Podobny pogląd wyrażało istniejące w Kościele jerozolimskim stronnictwo faryzeuszów. Konflikt pomiędzy zwolennikami obrzezania pogan a Pawłem i Barnabą, którzy odrzucali taką konieczność, był nieunikniony. Rozstrzygnięcie sporu miało nastąpić w Jerozolimie, gdyż w świętym mieście przebywali apostołowie i starsi, cieszący się najwyższym autorytetem w Kościele. Mowa Piotra. Dyskusję wokół sprawy obrzezania pogan zamyka wystąpienie Piotra. Na początku odwołuje się on do faktu, że Bóg wybrał go do głoszenia Ewangelii poganom. Zapewne chodzi mu o jego spotkanie z Korneliuszem

DZIEJE 14,24 — 15,7

2420

Rdz 17,10; Kpł 12,3

Ga 2,1n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rz 3,22

Mt 23,4

Ga 3,10-12; Rz 7

Am 9,11n

9/4/08

8:19 AM

ich ust poganie usłyszeli słowa Ewangeliis i uwierzyli. 8Bóg, który zna sercas, zaświadczył na ich korzyść, udzielając im Ducha Świętego, tak samo jak nam. 9Nie wprowadził więc żadnej różnicy między nami i nimi. Wiarą oczyścił ich serca. 10 Dlaczego więc teraz wy występujecie przeciw Bogu i chcecie nałożyć na uczniów ciężar, którego ani nasi przodkowie, ani my sami nie mogliśmy udźwignąć? 11Wierzymy, że dzięki łasce Panas Jezusas będziemy zbawieni, tak samo jak oni”. 12 Zamilkli wszyscy, a potem słuchali Barnaby i Pawła, którzy opowiadali o znakach i cudachs, jakich Bóg dokonał przez nich wśród pogan.

Page 2421

a) Am 9,11n (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). b) Trudność polegała na tym, że w świecie greckim ubój był przeważnie połączony ze złożeniem części zwierzęcia jako ofiary. W rezultacie mięso, które podawano na przyjęciach czy sprzedawano, często pochodziło z ofiar pogańskich. Chrześcijanie powinni unikać nawet takiego pozoru udziału w kulcie bożków. Problem ten został potem inaczej rozwiązany przez Pawła Apostoła (1Kor 8). c) uduszonych zwierząt – po uduszeniu zwierząt w mięsie pozostawała krew, której spożywanie było surowo zakazane przez Prawo (np. Rdz 9,4; Kpł 17,10-16).

Mowa Jakuba 13 Gdy oni przestali mówić, zabrał głos Jakub. „Bracias! Posłuchajcie mnie! 14Szymon opowiedział, jak najpierw sam Bóg wybrał sobie ludzi spośród pogan. 15Zgadzają się z tym słowa Prorokóws, którzy powiedzieli: 16 A potem powrócę i podniosę upadły namiot Dawida, podźwignę jego ruiny i go odbuduję. 17 Wtedy i inni ludzie będą szukać Panas, wszystkie narody, gdyż są one moją własnością. Tak mówi Pan, który spełnia wszystko, 18 – znane jest to od wiekówa. 19 Dlatego uważam, że nie należy czynić trudności poganom zwracającym się do Boga, 20ale trzeba im napisać, aby się powstrzymali od spożywania pokarmów złożonych na ofiarę bożkomb, od nierządu, od jedzenia mięsa z uduszonych zwierzątc i od krwis. 21A co do Prawas Mojżesza, to od (Dz 10,9-48), z którego już wcześniej zdał sprawę przed wspólnotą jerozolimską (Dz 11,1-18). Piotr podkreśla przy tym świadectwo samego Boga, który Żydów i pogan w kwestii zbawienia traktuje w sposób jednakowy (ww. 8-9a). Ten brak różnic prowadzi go do przekonania, że na ochrzczonych pogan (których nazywa już uczniami) nie należy nakładać ciężaru obrzezania. Bóg oczyszcza bowiem serca przez wiarę (w. 9), a zbawienie wszystkich (również Żydów) dokonuje się przez łaskę Jezusa Chrystusa (w. 11). Zewnętrzny znak obrzezania nie jest więc już potrzebny. Piotr i Paweł są całkowicie zgodni w tej ważnej kwestii. Zgodność ta jest świadectwem jedności wiary przepowiadanej przez Kościół Żydom i poganom. Mowa Jakuba. Jakub, stojący na czele Kościoła w Jerozolimie, dołącza jeszcze jeden istotny dla środowiska żydowskiego argument z Pisma. Interpretacja Am 9,11n w świetle Iz 45,21n pozwala Jakubowi widzieć w tworzącym się Kościele realizację zapowiedzi odbudowy domu Dawida i uznania jedynego Boga przez wszystkie narody. Choć zgadza się on na to, że poganie, którzy przyjęli chrzest, nie muszą zachowywać prawa Mojżeszowego, wylicza pewne czyny, których nie powinni się oni dopuszczać w środowisku judeochrześcijańskim. W tzw. klauzulach Jakubowych (Dz 15,28n) nie chodzi o przywrócenie niektórych przykazań obowiązujących Żydów, ale o nakazy, które według Prawa zawsze odnosiły się do cudzoziemców żyjących wśród Izraelitów (Kpł 17 – 18). Jakub na pierwszym miejscu wymienia unikanie bezpośredniego udziału w kulcie pogańskim i jakiegokolwiek skażenia, które mogło mieć miejsce przez kontakt z bożkami. Dlatego, według niego, koniecznym było powstrzymywanie się od spożywania pokarmów związanych z pogańskim kultem. Jakub mówi również o konieczności zerwania z nierządem, który mógł tu oznaczać nie tylko prostytucję, ale także wszelki kult pogański, tak nazywany w ST. Wieloznaczny termin „nierząd” mógł oznaczać w tym wypadku związek małżeński między krewnymi, zakazany przez Prawo (Kpł 18,1-18), a dopuszczany wśród prozelitów. Jakub dołącza jeszcze zakaz spożywania mięsa pochodzącego z niezgodnego z Prawem uboju, a także krwi, którą uważano za siedlisko życia (Kpł 17,10-14; Pwt 12,16.23-25). Przyjęcie klauzul Jakubowych miało umożliwić wspólne sprawowanie uczt, na których chrześcijanie, tak żydowskiego, jak i pogańskiego pochodzenia, mogliby razem wspominać pamiątkę Męki i Zmartwychwstania Jezusa. Klauzule te miały również uwolnić chrześcijan wywodzących się z judaizmu od zarzutów, które stawiali im Żydzi

2421

DZIEJE 15,8-21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Juda, zwany Barsabą – nieznany bliżej uczeń. b) Sylas – in. Sylwan; współpracownik Pawła (Dz 15,40; por. 2Kor 1,19; 1Tes 1,1; 2Tes 1,1). c) Cylicja – zob. Dz 6,9+. d) W większości najstarszych rękopisów brak wersetu 34: Lecz Sylas postanowił tam pozostać. Dlatego Juda sam wrócił do Jerozolimy.

9/4/08

8:20 AM

Page 2422

najdawniejszych czasów w każdym mieście jest ono czytane w synagogachs i wyjaśniane co szabats”. Postanowienie apostołów Apostołowies i starsis wraz z całym Kościołem postanowili wybrać spośród siebie ludzi i posłać ich z Pawłem i Barnabą do Antiochiis. Wybrali mężczyzn cieszących się szacunkiem wśród bracis: Judę, zwanego Barsabąa, i Sylasab. 23 Posłali przez nich następujący list: „Apostołowie i starsi bracia pozdrawiają braci pogańskiego pochodzenia w Antiochii, Syrii i Cylicjic. 24Dowiedzieliśmy się, że niektórzy spośród nas przybyli do was i wywołali zamęt oraz niepokój między wami. Nie działali oni z naszego polecenia. 25Jednomyślnie postanowiliśmy wybrać ludzi i wysłać ich do was razem z drogimi nam Barnabą i Pawłem. 26Są to ludzie, którzy poświęcili całe życie dla imienia naszego Panas Jezusas Chrystusas. 27Wysyłamy więc Judę i Sylasa, którzy potwierdzą wam ustnie to samo. 28Duch Święty i my postanowiliśmy nie nakładać na was żadnego ciężaru oprócz rzeczy koniecznych: 29 Powstrzymajcie się od pokarmów złożonych na ofiarę bożkom, od krwis, od jedzenia mięsa z uduszonych zwierząt oraz od nierządu. Jeżeli będziecie unikać tego wszystkiego, dobrze uczynicie. Bądźcie zdrowi!”. 30 Wysłańcy przybyli do Antiochiis i zwołali zgromadzenie, na którym przekazali list. 31Gdy go przeczytano, jego pokrzepiająca treść ucieszyła wszystkich. 32Juda i Sylas byli także prorokamis. Dlatego często pocieszali i umacniali bracis. 33Pozostali tam jakiś czas. Potem bracia ich pożegnali i przekazali przez nich życzenie pokoju dla tych, którzy ich wysłali.[34]d 35 A Paweł i Barnaba zostali w Antiochii. Razem z wielu innymi nauczali tam i głosili słowo Pańskie. 22

Druga wyprawa misyjna Pawła Rozstanie Pawła i Barnaby 36 Po pewnym czasie Paweł powiedział do Barnaby: „Wybierzmy się znów w drogę i odwiedźmy bracis w tych miastach, wierni Prawu. Gdy doszło do ostatecznego zerwania z synagogą i zakładane Kościoły nie miały już z nią żadnych związków, klauzule Jakubowe straciły rację bytu. Postanowienie apostołów. Zgodnie ze starożytnym zwyczajem, praktykowanym także przez Żydów, nadawca listu powierzał kilku ważnym osobom dostarczenie go do odbiorców. Użycie terminu bracia w adresie listu podkreśla przynależność odbiorców do tej samej wspólnoty religijnej, na zasadach równości i wzajemności. Wskazuje to również na ograniczony terytorialnie zakres obowiązywania powziętych postanowień (tereny pierwszej wyprawy Pawła). Kościół jerozolimski w swoim przesłaniu dystansuje się od sprawców niepokoju w Antiochii (w. 24), a wagę rozstrzygnięć podkreśla wzmianka o jednomyślności w podejmowaniu decyzji oraz powołanie się na autorytet Ducha Świętego. Adresaci są zachęcani do przyjęcia postanowień zgromadzenia w Jerozolimie. Postawione poganom wymagania nie zostały sformułowane jako warunki konieczne do zbawienia, lecz rady co do postaw uznanych za słuszne. Inna niż w wystąpieniu Jakuba (Dz 15,20) jest także kolejność tych wymagań (zgodna z Kpł 17 – 18). Rozstanie Pawła i Barnaby. Drugą wyprawę misyjną poprzedza gwałtowny spór Pawła i Barnaby dotyczący Marka. Prawdopodobnie podłoże tego sporu było jednak o wiele głębsze, niż tylko wspomniane odłączenie się Marka w Pam-

DZIEJE 15,22-36

2422

Ga 1,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

gdzie głosiliśmy słowo Pańskie. Zobaczmy, jak się mają”. 37 Barnaba chciał również zabrać Jana zwanego Markiem. 38 Jednak Paweł się nie zgodził. Nie chciał zabierać kogoś, kto ich zostawił w Pamfilii i przestał z nimi pracować. 39Z tego powodu doszło między nimi do ostrej kłótnia, tak że się rozstali. Wtedy Barnaba wziął ze sobą Marka i popłynął na Cypr. 40Paweł natomiast dobrał sobie do pomocy Sylasa i wyruszył w drogę. A bracia powierzyli go łaskawości Panas. 41 Przechodził przez Syrię i Cylicję, umacniając Kościoły. Powołanie Tymoteusza 1 Przybył też do Derbe, a następnie do Listry. Mieszkał tam pewien uczeń imieniem Tymoteusz. Jego matką była Żydówka, która przyjęła wiarę, a ojcem Grek. 2 Bracias w Listrze i Ikonium dawali o nim dobre świadectwo. 3 Paweł chciał go zabrać ze sobą, dlatego obrzezałs go ze względu na Żydów, którzy mieszkali na tym terenie. Wszyscy bowiem wiedzieli, że jego ojciec jest Grekiem. 4W miastach, przez które przechodzili, nakazywali przestrzegać postanowień apostołóws i starszychs w Jerozolimies. 5A Kościoły umacniały się w wierze i z każdym dniem rosła ich liczba.

16

2Tm 1,5; 3,15

Głoszenie Ewangelii w Azji Mniejszej 6 Poszli potem do Frygii i Galacjib, bo Duch Święty zakazał im nauczać w Azjic. 7Przyszli w okolice Myzjid i zamierzali udać się do Bityniie. Ale znowu nie pozwolił im na to Duchs Jezusas. 8Przeszli więc Myzję i dotarli do Troadyf. 9Wtedy Paweł miał w nocy widzenie. Jakiś Macedończyk stał przed nim i prosił go: „Przepraw się do Macedoniig i pomóż nam!”. 10Po tym widzeniu staraliśmy sięh natychmiast wyruszyć do Macedonii. Byliśmy bowiem przekonani, że Bóg nas wzywa, by tam głosić Ewangelięs.

Page 2423

a) ostrej kłótni – użyte tu greckie słowo oznacza wzburzenie, uniesienie się gniewem, niekiedy nawet połączone z rękoczynami. b) Galacja – obszar w środkowej Azji Mniejszej zamieszkiwany od III do I w. przed Chr. przez Galatów wywodzących się z plemion celtyckich. Później Galacja stała się prowincją rzymską. c) Azja – chodzi o rzymską prowincję o tej nazwie, leżącą na zachodzie Azji Mniejszej. Łukasz ma na myśli Efez, główne miasto prowincji, ważny ośrodek polityczny i kulturalny, licznie zamieszkany przez Żydów. d) Myzja – region północno-zachodniej części Azji Mniejszej. e) Bitynia – przylegająca do Morza Czarnego część Azji Mniejszej. f) Troada – miasto leżące w północno-zachodniej części Azji Mniejszej, główne miasto regionu Myzji. Nazwa „Troada” prawdopodobnie pochodzi od starożytnej Troi, mającej leżeć w pobliżu. g) Macedonia – kraina położona na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego; tu w znaczeniu rzymskiej prowincji ze stolicą w Tesalonice. Pierwsze europejskie terytorium działalności misyjnej Apostoła Narodów. Paweł przebywał tu podczas drugiej i trzeciej podróży misyjnej. h) staraliśmy się – po raz pierwszy Łukasz używa w opowiadaniu pierwszej osoby liczby mnogiej. Niewykluczone, że on sam właśnie w Troadzie przyłączył się do Pawła.

filii (w. 38). Powodem sporu mogły być różnice dotyczące planów podróży, a dokładnie wizyty na Cyprze, której sprzeciwiał się Paweł. Spór zakończył się rozstaniem apostołów. W obliczu tego faktu Paweł na nowego współpracownika dobrał sobie Sylasa, jedną z czołowych postaci Kościoła jerozolimskiego (Dz 15,22), chętnego do pracy wśród pogan i podobnie jak Paweł posiadającego obywatelstwo rzymskie (Dz 16,37). Powołanie Tymoteusza. Apostoł powołuje na swego współpracownika Tymoteusza, który jako syn Żydówki był uważany za Żyda, choć miał ojca Greka (w. 1). Wywodził się z religijnej rodziny, która prawdopodobnie przyjęła chrześcijaństwo podczas ewangelizacji Likaonii przez Pawła i Barnabę (2Tm 1,5). Paweł poddał go obrzezaniu wyłącznie ze względów taktycznych, a nie religijnych (w. 3b). Choć sam zabiegał głównie o pozyskanie pogan dla Chrystusa, to jednak bardzo zależało mu na ewangelizacji środowiska żydowskiego (Rz 9,1-5) i do pracy wśród Żydów chciał przygotować również Tymoteusza. Trudno jest wskazać, które miasta ma na myśli Łukasz w w. 4. Można przypuszczać, że są to: Derbe, Listra, Ikonium i Antiochia Pizydyjska. Zachęta do przestrzegania postanowień tzw. Soboru Jerozolimskiego z pewnością przyczyniła się do życia w zgodzie we wspólnotach mieszanych oraz do dynamicznego rozwoju Kościoła. Głoszenie Ewangelii w Azji Mniejszej. Paweł nie dociera do miejsca, które na początku obrał za cel swojej podróży. Widzenie, w którym ujrzał poganina proszącego o pomoc, czyli o dające zbawienie słowo Ewangelii, wyznaczyło nowy etap tej misji. Paweł zrozumiał, że praca wśród pogan ma stać się istotnym elementem jego działalności. Wydarzenie to pokazuje, że Bóg osobiście czuwa nad ewangelizacją. Wbrew wcześniejszym planom, Paweł zostaje skierowany do Europy (Macedonia).

2423

DZIEJE 15,37 — 16,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Samotraka – niewielka górzysta wyspa na Morzu Egejskim. b) Neapol – macedoński port położony na północnym brzegu Morza Egejskiego, w pobliżu Filippi. c) Filippi – miasto położone na macedońskim wybrzeżu Morza Egejskiego, rozbudowane przez Filipa II Macedońskiego; miejsce stacjonowania żołnierzy Marka Antoniusza. d) miejsce modlitwy – w przypadku braku synagogi (zob. Słownik) Żydzi zbierali się na modlitwę w innym wyznaczonym miejscu. e) Tiatyra – miasto w Azji Mniejszej, znane z produkcji purpury. f) purpurą – zob. Łk 16,19+. g) rynek – chodzi o centralny plac miast greckich (agora).

9/4/08

8:20 AM

Page 2424

Przeprawa do Macedonii 11 Wypłynęliśmy z Troady i udaliśmy się od razu do Samotrakia, a następnego dnia do Neapolub. 12Stamtąd poszliśmy do Filippic, głównego miasta tej części Macedonii i kolonii rzymskiej. Spędziliśmy tam kilka dni. 13W szabats wyszliśmy za miasto nad rzekę. Sądziliśmy, że jest to miejsce modlitwyd. Usiedliśmy i rozmawialiśmy z kobietami, które się tam zebrały. 14Przysłuchiwała się nam też Lidia, pobożna kobieta z Tiatyrye. Handlowała ona purpurąf. Pan sprawił, że uważnie słuchała słów Pawła. 15Wraz z całym swoim domem przyjęła chrzests. Wtedy też poprosiła: „Jeżeli uznajecie mnie za wierzącą Panus, przyjdźcie i zamieszkajcie w moim domu”. I wymogła to na nas. Paweł w więzieniu w Filippi Gdy szliśmy potem na modlitwę, zabiegła nam drogę pewna służąca. Był w niej duch wróżenia. Dzięki temu przynosiła duży dochód swoim panom. 17Biegła ona za Pawłem i krzyczała: „Ci ludzie są sługami Boga Najwyższego i mówią wam o drodzes zbawienia”. 18Powtarzała to samo przez kilka dni. W końcu Paweł nie mógł już tego znieść i powiedział do ducha: „W imięs Jezusas Chrystusas rozkazuję ci, żebyś z niej wyszedł!”. A on natychmiast ją opuścił. 19Gdy jej panowie zorientowali się, że utracili źródło dochodów, pojmali Pawła i Sylasa i zawlekli ich na rynekg przed władzę. 20Zaprowadzili ich do dowódców straży i oskarżyli: „Ci ludzie wywołują niepokój w naszym mieście. Są Żydami 21i głoszą obyczaje, których nam jako Rzymianom nie wolno przyjąć ani według nich postępować”. 22I cały tłum wystąpił przeciw nim. A dowódcy kazali zedrzeć z nich szaty i wychłostać. 23Po wymierzeniu wielu razów, wtrącono ich do więzienia. Strażnikowi zaś wydano rozkaz, aby ich dobrze pilnował. 24A on zgodnie z rozkazem zamknął ich w wewnętrznym lochu i zakuł im nogi w dyby.

Ps 137

16

Przeprawa do Macedonii. Paweł i jego towarzysze zgodnie z przyjętą strategią zatrzymują się w głównych miastach i metropoliach, omijając raczej małe miejscowości. Tym należy tłumaczyć ich krótkie postoje na Samotrace i w Neapolu. Na dłuższy czas zatrzymali się natomiast w Filippi (Dz 16,11-40). Pobyt ten szczegółowo opisuje Łukasz, który przypuszczalnie już w Troadzie dołączył do grupy misjonarzy (Dz 16,10). Zgodnie ze zwyczajem najpierw podejmują próbę nawiązania kontaktu z miejscowymi Żydami. Najprawdopodobniej w Filippi nie było synagogi, gdyż miejsce modlitwy znajdowało się za miastem, nad rzeką, a na dodatek wspólnotę stanowiły same kobiety – Żydówki i bojące się Boga poganki (Dz 8,26-40+), jak Lidia. Zatem w Filippi nie było nawet dziesięciu Żydów, których prawo wymagało do utworzenia wspólnoty synagogalnej. Lidia pod wpływem nauczania Pawła przyjmuje chrzest i użycza swego domu dla rodzącego się Kościoła. Ta pierwsza na kontynencie europejskim wspólnota chrześcijańska jest również pierwszą, w której – według Łukasza – poganie od początku odgrywają dominującą rolę. Fakt ten świadczy o definitywnym przełamaniu obaw, które niegdyś nurtowały Piotra w związku z udziałem pogan we wspólnotach chrześcijańskich (Dz 10,9n; 11,3). Paweł w więzieniu w Filippi. W Filippi miała miejsce pierwsza jawna konfrontacja nauki głoszonej przez Pawła z dotychczasowymi wierzeniami i obyczajami pogan, w znacznej mierze opartymi na wyroczniach, wróżbiarstwie, przesądach i astrologii. Rzucając oskarżenia pod adresem Pawła i Sylasa, właściciele niewolnicy odwołują się do powszechnej pogardy Rzymian względem Żydów, którzy wprawdzie mogli swobodnie wyznawać swoją religię, ale nie wolno im było propagować jej wśród Rzymian. Uznanie apostołów za wyznawców religii Mojżeszowej świadczy o tym, że chrześcijaństwo nadal było postrzegane jako ściśle związane z judaizmem.

DZIEJE 16,11-24

2424

2Kor 11,25

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Cudowne uwolnienie z więzienia 25 Około północy Paweł i Sylas jeszcze się modlili i śpiewali Bogu. A inni więźniowie przysłuchiwali się. 26Nagle powstało silne trzęsienie ziemi, zadrżały fundamenty więzienia, wszystkie bramy się otwarły i ze wszystkich opadły kajdany. 27Zbudził się również strażnik i zobaczył otwarte bramy więzienia. Dlatego wyciągnął miecz i chciał się zabić. Myślał bowiem, że więźniowie pouciekali. 28Lecz Paweł zawołał głośno: „Nie rób sobie nic złego! Jesteśmy tutaj wszyscy!”. 29Wtedy strażnik zażądał światła, wbiegł do środka, i drżąc, upadł do nóg Pawła i Sylasa. 30Potem wyprowadził ich na zewnątrz i zapytał: „Panowie, co mam uczynić, aby się zbawić!”. 31„Uwierz w Panas Jezusas – odpowiedzieli – a zbawisz się ty i twoja rodzina”. 32Potem jemu oraz wszystkim jego domownikom opowiedzieli naukę Pana. 33W nocy, jeszcze o tej samej godzinie zabrał ich z sobą i obmył im rany. Zaraz też przyjął chrzests razem z rodziną. 34Wprowadził ich do swego domu i nakarmił ich. Cieszył się razem z domownikami, że uwierzył Bogu. 35 Następnego dnia dowódcy przysłali urzędników z rozkazem, żeby zwolnił tych ludzi. 36Strażnik powiadomił o tym Pawła. „Dowódcy – powiedział – nakazali mi, żebym was wypuścił z więzienia. Wyjdźcie więc teraz i spokojnie odejdźcie”. 37Lecz Paweł odpowiedział: „Publicznie i bez procesu sądowego wychłostali nas, obywateli rzymskicha. Wtrącili nas także do więzienia. A teraz potajemnie chcą się nas pozbyć? O, nie! Niech przyjdą tu i sami nas wyprowadzą!”. 38Urzędnicy powtórzyli te słowa dowódcom. Wtedy ci przerazili się, słysząc, że to są Rzymianie. 39Przyszli więc i przeprosili ich. Potem wyprowadzili ich z więzienia i błagali, żeby jak najszybciej opuścili miasto. 40Oni zaś wyszli z więzienia i wstąpili do domu Lidii. Zobaczyli się z braćmis i dodali im otuchy. Potem wyruszyli w dalszą drogę.

Page 2425

a) Prawo rzymskie zakazywało biczowania obywateli rzymskich. b) Amfipolis – miasto w północnej Grecji, leżące przy ujściu rzeki Strymon. c) Apolonia – miasto w północnej Grecji, leżące 46 km od Amfipolis. d) Tesalonika – stolica Macedonii (dzisiejsze miasto portowe Saloniki), przez którą wiodła tzw. „Via Egnatia”. Tą właśnie drogą przybył Paweł z Filippi. Oktawian, niedługo po ostatecznym rozprawieniu się z zabójcami Cezara pod Filippi (42 r. przed Chr.), nadał Tesalonice przywileje wolnego miasta, co stało się podstawą jego demokratycznej organizacji.

Paweł i Sylas w Tesalonice 1 Przeszli przez Amfipolisb i Apolonięc i dotarli do Tesalonikid, gdzie znajdowała się synagogas żydowska. 2 Zgodnie ze swoim zwyczajem Paweł poszedł tam i przez

17

Cudowne uwolnienie z więzienia. Inter wencja Boga potwierdza, że misja wśród pogan jest zgodna z Jego zamysłem. W centrum opowiadania o uwolnieniu Pawła z więzienia stoi fakt nawrócenia strażnika. Sam opis nawrócenia (ww. 29-34) uwypukla istotne elementy teologii Łukaszowej. Według niego proces nawrócenia zaczyna się od Boga, który najpierw wzywa do zbawienia, następnie „otwiera serce”, umożliwiając jego przemianę (por. przykład Lidii w Dz 16,14), i przez swoje słowo stawia człowieka na drodze zbawienia. Ze strony człowieka koniecznym warunkiem jest wiara w Jezusa, posłanego przez Boga dla zbawienia wszystkich (w. 31b; por. Dz 11,14). Apostołowie dopiero następnego dnia po uwięzieniu powołują się na swoje prawa przysługujące rzymskim obywatelom. Fakt ten pozwala autorowi podkreślić, jak bardzo cenią oni sobie fakt bycia chrześcijanami. Odwołują się do swoich praw nie ze względu na urażoną dumę, ale dla przyszłego dobra wspólnoty chrześcijańskiej, narażonej na podobne prześladowania. Powodem, dla którego szybko opuścili miasto, była również chęć złagodzenia napięć. Paweł i Sylas w Tesalonice. Po opuszczeniu Filippi apostołowie udają się do stolicy prowincji, Tesaloniki. Swoje nauczanie w tamtejszej synagodze Paweł opiera na Pismach (Dz 17,2b-3), zatem kieruje je wyłącznie do Żydów i do

2425

DZIEJE 16,25 — 17,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) kobiet – autor często wspomina o nawróceniach kobiet, szczególnie tych z arystokratycznych rodów, ponieważ odgrywały one ważną rolę w państwie rzymskim (Dz 5,14; 8,12; 5,14; 17,12). b) Berea – miejscowość leżąca w odległości ok. 70 km od Tesaloniki. c) Ateny – były jednym z najważniejszych greckich miast-państw, stolica Attyki, miasto stale zamieszkałe od IV tysiąclecia przed Chr. Bardzo ważny ośrodek życia intelektualnego, kulturalnego i społecznego. Ateny są uważane za centrum starożytnej myśli filozoficznej.

9/4/08

8:20 AM

Page 2426

trzy szabatys wyjaśniał im Pisma. 3Tłumaczył i przekonywał, że Chrystuss musiał wiele wycierpieć i zmartwychwstać. „Tym Chrystusem jest Jezus, o którym wam mówię”. 4Niektórzy z nich dali się przekonać i przyłączyli się do Pawła i Sylasa. Podobnie uczyniło także wielu Greków i niemało wpływowych kobieta. 5Wtedy zawistni Żydzi, dobierając sobie ulicznych awanturników, wywołali w mieście niepokoje i zbiegowisko. Przyszli pod dom Jazona, szukając ich, żeby ich wydać tłumowi. 6Nie znaleźli ich jednak, więc pochwycili Jazona i kilku bracis i przyprowadzili do władz miejskich. „Ci ludzie – krzyczeli – podburzyli cały świat, a teraz przyszli do nas! 7Jazon udzielił im schronienia. Tymczasem oni występują przeciw zarządzeniom cesarza, mówiąc, że jest inny król – Jezuss”. 8W ten sposób zdołali podburzyć tłum i władze miejskie. 9Ale Jazon oraz inni poręczyli za nich. Dlatego ich uwolniono. Paweł i Sylas w Berei 10 Jeszcze tej nocy bracias wysłali Pawła i Sylasa do Bereib. Kiedy tam przybyli, znów weszli do synagogis. 11Tamtejsi Żydzi byli bardziej otwarci niż Tesaloniczanie. Bardzo życzliwie przyjęli słowo Boże i szukali dla niego potwierdzenia w Pismach, które codziennie rozważali. 12Dzięki temu wielu z nich uwierzyło: zarówno spośród wpływowych kobiet greckich, jak i mężczyzn. 13Jednak Żydzi z Tesaloniki dowiedzieli się, że również w Berei Paweł głosi słowo Boże. Przybyli tam i podburzając tłum, wywołali zamieszki. 14Wtedy bracia natychmiast wysłali Pawła, aby uciekał w kierunku morza. A Sylas i Tymoteusz pozostali na miejscu. 15Ci zaś, którzy towarzyszyli Pawłowi, odprowadzili go aż do Atenc. Wrócili potem z poleceniem dla Sylasa i Tymoteusza, aby jak najprędzej do niego dołączyli. Paweł w Atenach Paweł czekał na nich w Atenach. Oburzał go widok miasta pełnego pogańskich bożków. 17Dyskutował wiele w synago16

tzw. bojących się Boga, których spora grupa była tam obecna. Ewangelizacja przynosi nikłe owoce wśród tych pierwszych, natomiast wymierny jej efekt widoczny jest wśród drugich. Przyjęcie wiary w Jezusa przez wiele wpływowych kobiet (w. 4) wywołało wielką wrogość Żydów, gdyż dla nich oznaczało utratę wpływów. Jazon, jeden z nawróconych Żydów, który daje misjonarzom schronienie i przypuszczalnie nawet pracę (1Tes 2,9), jest szykanowany przez Żydów i zostaje razem z innymi braćmi zaprowadzony przed władze miejskie. Oskarżono ich o podważanie kultu cesarza, ponieważ głosili, że królem jest Jezus. Oskarżenie dotyczyło przede wszystkim Pawła i Sylasa, ale faktycznie dotknęło pozostałych wierzących. Paweł i Sylas w Berei. Łukasz podkreśla dużą otwartość i szlachetność wspólnoty żydowskiej w Berei, która codziennie rozważała Pisma. Dzięki temu Paweł miał ułatwione zadanie, bowiem o wiele szybciej mógł ich przekonać i doprowadzić do wiary. Paweł w Atenach. Mowa na ateńskim Areopagu jest kulminacyjnym momentem drugiej wyprawy misyjnej. Stanowi ona wzór wypracowanego przez Pawła sposobu głoszenia Ewangelii poganom. W przeciwieństwie do jego wystąpienia w Listrze (Dz 14,15-17), tutaj zwraca się on głównie do elitarnych warstw społeczeństwa, próbując w ten sposób

DZIEJE 17,3-17

2426

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ga 4,8

1Krl 8,27; Ne 9,6; 2Mch 14,35; Rdz 1,27n; Pwt 32,8

Pwt 4,29; Iz 55,6; Ps 145,18;

Iz 2,20; Dn 5,23; Ap 9,20

9/4/08

8:20 AM

dzes z Żydami i z tymi, którzy bali się Bogaa, jak również z tymi, których codziennie spotykał na rynku. 18Niektórzy z filozofów epikurejskichb i stoickichc spierali się z nim. A inni pytali: „Co ma nam do powiedzenia ten nowinkarzd?”. A jeszcze inni mówili: „Zdaje się, że chce nam przedstawić jakichś nowych bogów”. Głosił im bowiem Ewangelięs o Jezusies i zmartwychwstaniu. 19Zabrali go więc i zaprowadzili na Areopage, a tam go zapytali: „Czy możemy się dowiedzieć, co to za nowa nauka, którą głosisz? 20 Słyszymy bowiem jakieś dziwne rzeczy i dlatego chcemy się dowiedzieć, o co właściwie chodzi”. 21Wszyscy bowiem Ateńczycy i mieszkający tam cudzoziemcy spędzają czas jedynie na słuchaniu i omawianiu najnowszych wiadomości. 22 Paweł stanął pośrodku Areopagu i powiedział: „Ateńczycy! Widzę, że jesteście nadzwyczaj religijnif. 23Kiedy się bowiem przechadzałem, oglądając wasze świątynie, natrafiłem też na ołtarz z napisem: «Nieznanemu Bogu»g. Ja wam głoszę to, co czcicie, nie znając. 24Bóg, który stworzył świat i wszystko, co jest na nim, jest władcą nieba i ziemi. Dlatego nie mieszka w świątyniach zbudowanych przez ludzi. 25Nie oczekuje żadnej posługi od człowieka, jak gdyby czegoś potrzebował, gdyż On sam każdemu daje życie, tchnienie i wszystko. 26Z jednego człowieka wyprowadził wszystkich ludzih i dał im na zamieszkanie całą ziemię. Wyznaczył im czasy i granice przebywania na ziemi. 27Uczynił tak dlatego, aby Go szukali i mogli Go znaleźć choćby po omacku, bo rzeczywiście jest On niedaleko od każdego z nas. 28W Nim bowiem żyjemy, poruszamy się i jesteśmy. «Jesteśmy z Jego rodui» – jak to powiedzieli niektórzy wasi poecij. 29Będąc więc z rodu Bożego, nie powinniśmy sądzić, że jest On podobny do rzeźby ze złota, srebra czy kamienia, wykonanej na miarę artystycznych zdolności i wyobraźni człowieka. 30Nie zważając na dotychczasową niewiedzę, Bóg wzywa teraz ludzi, aby wszyscy i wszędzie się nawrócili. 31Wyznaczył dzień sprawiedliwego sądus dla całego świata. Dokona go przez Człowieka, którego powołał i uwierzytelnił wobec wszystkich, gdy Go wskrzesił z martwych”.

Page 2427

a) bali się Boga – zob. Dz 8,26–40+. b) filozofów epikurejskich – zwolennicy nauki Epikura (zm. w 270 r. przed Chr.), będącej starożytną odmianą materializmu. Głosili moralność zmierzającą do wyeliminowania cierpienia. c) filozofów... stoickich – zwolennicy filozofa Zenona (zm. w 265 r. przed Chr.), reprezentujący starożytny materializm. Uważali, że szczęście daje cnota prowadząca do obojętności wobec wszystkiego, co istnieje na świecie. d) nowinkarz – użyte tu gr. słowo, oznacza ptaka, który zbiera pokarm na śmietniskach. W odniesieniu do ludzi jest określeniem pogardliwym. e) Areopag – niewielkie wzgórze w Atenach, nazywane „wzgórzem Aresa”. Tam odbywały się posiedzenia senatu miasta. f) Jest to pochwała religijności Ateńczyków, ale być może też aluzja do ich zabobonów. g) Ateńczycy nie chcieli się narazić żadnemu bóstwu i dlatego zbudowali ołtarz także bogu, którego nie znali. h) Z jednego… ludzi – Paweł nawiązuje tu do obrazu zawartego w Rdz 1,27n. W ten sposób chce ukazać, że każdy człowiek bezpośrednio pochodzi od Boga, który jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Rdz 1,27+) i) z Jego rodu – wielu Greków uważało Zeusa za ojca świata i ludzi. j) poeci – Paweł cytuje poemat Aratosa, podobnie się wyrażali Kleantes i Epimenides.

nawiązać kontakt z kulturą grecką. Życzliwe wprowadzenie (ww. 22n), w którym nazywa Ateńczyków nadzwyczaj religijnymi, nie tyle wynikało z chęci zjednania sobie słuchaczy, ile było raczej wyrazem szacunku wobec zebranych. W nieco ironicznym tonie Paweł uderza w dumę Ateńczyków, którzy szczycą się wprawdzie swoją wiedzą, ale czczą coś, czego nie znają, przyznając się w istocie do niewiedzy. Na tym gruncie próbuje przedstawić im podstawową naukę biblijną o Bogu, Stwórcy wszystkiego i Panu całego wszechświata. Bóg głoszony przez Pawła nie musi mieszkać w świątyni i odbierać czci ze strony człowieka, bo to On daje wszystko wszystkim (w. 24). Paweł mówi również o celu stworzenia, którym jest dialog Boga z człowiekiem. Objawiając się poprzez swoje dzieła we wszechświecie i w historii (Dz 14,17), Bóg chce, aby człowiek szukał Go w harmonii świata stworzonego. W tym miejscu Paweł znalazł wspólną płaszczyznę z reprezentantami filozofii stoickiej i epikurejskiej. Stoicy zachwycali się pięknem i harmonią świata przenikniętego bóstwem, natomiast epikurejczycy w bogach widzieli wzorce godne naśladowania. Jednych i drugich łączyła chęć poznania bóstwa i dążenia do ideału. Paweł zauważa też, że poznanie Boga jest możliwe ze względu na jego bliskość. Myśl ta odpowiadała ideom stoików, według których bóstwo przenika materię. Oczywiście tej bliskości nie można rozumieć jako wymiernej bliskości przestrzennej, ale jako swoistą formę pokrewieństwa. Potwierdzeniem

2427

DZIEJE 17,18-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Korynt – stolica Achai, dzięki położeniu pomiędzy dwoma morzami: Egejskim i Adriatykiem, był ważnym ośrodkiem handlowym i dzięki temu wywierał ogromny wpływ gospodarczy i kulturowy na greckojęzyczne prowincje cesarstwa rzymskiego.

9/4/08

8:20 AM

Page 2428

32

Kiedy usłyszeli o zmartwychwstaniu, jedni zaczęli drwić, a inni mówili: „Posłuchamy Cię kiedy indziej”. 33Wtedy Paweł ich opuścił. 34Jednak niektórzy ludzie przyłączyli się do niego i uwierzyli. Byli wśród nich Dionizy Areopagita, kobieta imieniem Damaris i inni.

b) Pont – zob. Dz 2,9+. c) Klaudiusz – cesarz rzymski, który w 49 r. wydał dekret wypędzający Żydów z Rzymu. d) Macedonia – zob. Dz 16,9+. e) Dosł. Wasza krew na waszą głowę. Jestem czysty.

Paweł w Koryncie 1 Potem opuścił Ateny i przyszedł do Koryntua. 2Spotkał tam Żyda pochodzącego z Pontub, imieniem Akwila, który razem z żoną Pryscyllą przybył niedawno z Italii. Klaudiuszc nakazał bowiem opuścić Rzym wszystkim Żydom. Przyszedł do nich, 3a ponieważ miał ten sam zawód, dlatego zamieszkał i pracował u nich. Zajmowali się wyrobem namiotów. 4A w każdy szabats przemawiał w synagodzes i starał się przekonać zarówno Żydów, jak i Greków. 5 Potem przybyli z Macedoniid Sylas i Tymoteusz. Od tego czasu Paweł zajął się wyłącznie nauczaniem i udowadniał Żydom, że Jezuss jest Chrystusems. 6Oni jednak wciąż odrzucali jego naukę i znieważali go. Otrząsając więc swoje szaty, powiedział: „Sami ściągniecie na siebie zgubę. Ja nie ponoszę za to winye. A od tej chwili pójdę do pogan”. 7Odszedł stamtąd i udał się do domu Tycjusza Justusa, który czcił Boga. Jego dom sąsiadował z synagogą. 8Przełożony synagogi Kryspus uwierzył Panus, wraz ze wszystkimi swoimi domownikami. Wielu też Koryntian, którzy słuchali Pawła, uwierzyło i przyjęło chrzests. 9 Pewnej nocy Pans objawił się Pawłowi i powiedział: „Nie bój się! Przemawiaj, a nie milcz! 10Bo Ja jestem z tobą i nikt cię nie skrzywdzi! W tym mieście jest bowiem wielu ludzi, którzy należą do mnie”. 11Pozostał tam rok i sześć miesięcy i głosił im słowo Boże.

18

tej tezy miał być cytat zapożyczony od poety Aratosa (w. 28). Paweł czerpie tutaj z dziedzictwa kulturowego swoich słuchaczy, aby przedstawić idee bliskie swemu własnemu przesłaniu. Podkreśla, że nie można mylić Boskiej obecności z wyobrażeniami o niej (w. 29), a kult bałwochwalczy świadczy o zawinionej niewiedzy. Paweł kończy zdecydowanym wezwaniem do nawrócenia, które ma się dokonać teraz, to znaczy między minionym czasem nieświadomości, a przyszłym czasem sądu (w. 30). O ile dawniej każdy szukał Boga po omacku (w. 27), stosownie do swoich umiejętności, często błądząc i posuwając się do czynów grzesznych, o tyle teraz wszyscy są wezwani do przyjęcia wiary w Zmartwychwstałego. Paweł nie głosi bowiem jakiegoś Boga abstrakcyjnego, filozoficznego, ale Tego, który wskrzesił Jezusa z martwych i który przez Niego będzie sądził świat. Wezwanie do nawrócenia oraz informacja o Zmartwychwstaniu Człowieka, który ma zająć miejsce bogów na sądzie, wywołały wielki sprzeciw słuchaczy. Grecy uważali bowiem, że dusza zamknięta jest w więzieniu ciała. Zmartwychwstanie oznaczało więc dla nich powrót do tego stanu. Nauka Pawła okazuje się zbyt trudna dla Ateńczyków, których reakcją na jej wysłuchanie była postawa obojętności i pogardy. Paweł w Koryncie. Apostoł skierował się do tego zdeprawowanego miasta, gdyż był otwarty na natchnienia Ducha. Wierny swojej strategii misyjnej zawsze wybierał duże ośrodki i w nich zakładał nowe wspólnoty chrześcijańskie, licząc, że będą one oddziaływać na mieszkańców sąsiednich miejscowości. O skali trudności dzieła ewangelizacji w takim mieście jak Korynt świadczy bezpośrednia inter wencja Jezusa, który dodaje Pawłowi odwagi (ww. 9n). Z opisu Łukasza dowiadujemy się, że Paweł był z zawodu wytwórcą namiotów (lub – według innych tłumaczeń – garbarzem), co okazało się opatrznościowe. W czasie wypraw misyjnych mógł żyć z pracy własnych rąk (Dz 20,34; 1Kor 4,12; 9,1-18; 1Tes 2,9; 2Tes 3,8). Paweł początkowo nauczał tylko raz w tygodniu w synagodze, a po dołączeniu Tymoteusza i Sylasa oddał się już całkowicie pracy ewangelizacyjnej. Głosił on, że Jezus Chrystus jest wypełnieniem zapowiedzi mesjańskich ST. Wywołało to ostre dyskusje i spory wśród miejscowych Żydów, tym bardziej że wśród nawróconych znalazł się także dotychczasowy przełożony synagogi – Kryspus. W takiej atmosferze rodziła się u Pawła decyzja o zerwaniu z synagogą i zwróceniu się do pogan (w. 6).

DZIEJE 17,32 — 18,11

2428

1Kor 4,12

Jr 1,8; 1Kor 2,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Tes 2,14

9/4/08

8:20 AM

Page 2429

Przed sądem Galliona 12 W tym czasie rzymskim prokonsulem w Achaia był Galliob. Żydzi zmówili się przeciw Pawłowi i przywiedli go przed sąd. 13 „Ten człowiek – mówili – namawia ludzi, by oddawali cześć Bogu niezgodnie z Prawems”. 14A gdy Paweł chciał już przemówić, Gallio powiedział: „Żydzi! Gdyby ta sprawa dotyczyła przestępstwa albo haniebnego oszustwa, na pewno bym was wysłuchał. 15Skoro jednak spór dotyczy słów, nazwc i waszego Prawa, rozstrzygnijcie to między sobą! Nie chcę być sędzią w tej sprawie”. 16I wypędził ich z sądu. 17A wszyscy rzucili się na przewodniczącego synagogis, Sostenesa, i bili go przed sądem. Lecz Gallio nie zwracał na to uwagi.

a) Achaja – rzymska prowincja obejmująca południową połowę półwyspu greckiego.

Powrót do Antiochii Paweł pozostał tam jeszcze przez dłuższy czas. Potem pożegnał się z braćmis i odpłynął do Syrii. Razem z nim wyruszyli także Pryscylla i Akwila. Przed wyjazdem w Kenchrachd ostrzygł sobie głowę, ponieważ złożył taki ślube. 19Kiedy przybyli do Efezuf, odłączył się od nich. Poszedł do synagogis i przemawiał do Żydów. 20Oni prosili go, aby pozostał z nimi dłużej, ale się nie zgodził. 21Na pożegnanie powiedział: „Jeżeli Bóg zechce, wrócę jeszcze do was!”. I odpłynął z Efezu. 22Gdy przybył do Cezareig, wyruszył zaraz w drogę do Jerozolimys. Odwiedził tamtejszy Kościół, a potem udał się do Antiochiis.

f) Efez – miasto położone na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej między Smyrną a Miletem, przy ujściu rzeki Kaystros. Bardzo ważne centrum handlu, kultury i religii. Znajdująca się tam świątynia bogini Artemidy uznana została ze jeden z siedmiu cudów starożytnego świata (zburzona w III w. po Chr. przez Gotów).

18

Trzecia wyprawa misyjna Pawła

b) Galio – Juniusz Gallion, brat Seneki. Odkryta w 1905 r. Inskrypcja z Delf informuje, że Klaudiusz ustanowił go prokonsulem Achai. Dane chronologiczne tej inskrypcji pozwalają stwierdzić, że przybycie prokonsula Iuniusa Annaeusa Gallio do Koryntu miało miejsce prawdopodobnie wiosną 52 r. po Chr. c) słów, nazw – dotyczą one tytułów nadawanych Jezusowi. d) Kenchry – wschodni port Koryntu nad Morzem Egejskim. e) ślub – podobny do ślubu nazireatu (Lb 6,2-21); składano go w czasie choroby i nieszczęścia.

g) Cezarea – zob. Dz 8,40+. h) Aleksandria – egipskie miasto położone na wybrzeżu Morza Śródziemnego, założone w 322 r. przez Aleksandra Wielkiego, liczyło prawie milion mieszkańców. Jedno z najważniejszych miast świata hellenistycznego, ośrodek życia intelektualnego i kulturalnego. Mieszkający tam Żydzi stanowili największą w świecie wspólnotę Żydów mieszkających poza granicami Izraela.

Działalność Apollosa w Efezie i Koryncie 23 Pozostał tam przez pewien czas, a potem wyruszył w podróż. Przemierzając Galację i Frygię, umacniał tam wszystkich uczniów. 24 A do Efezu przybył Apollos, pewien Żyd pochodzący z Aleksandriih. Był on człowiekiem wykształconym i biegłym Przed sądem Galliona. Żydzi, korzystając z nowych okoliczności (wybór Sostenesa na przełożonego synagogi i zmiana na stanowisku prokonsula), podejmują próbę postawienia Pawła przed sądem. Rzymski zarządca Achai nie okazuje jednak najmniejszego zainteresowania sprawą, która jego zdaniem jest sporem czysto religijnym, dotyczącym samych Żydów. Ta nieudana inter wencja u władz rzymskich utrwala rozdział między synagogą a tymi, którzy uwierzyli w Chrystusa. Powrót do Antiochii. Korynt jest pierwszym miastem, które Paweł opuszcza dobrowolnie. Pozostawia w mieście Kościół prężny, w większości złożony z chrześcijan nawróconych z pogaństwa. Następnym etapem podróży jest Efez, w którym apostoł zatrzymuje się na krótki czas. W Efezie zostają Akwila i Pryscylla, prawdopodobnie w celu przygotowania terenu pod przyszłą działalność apostoła. Paweł wspomina bowiem o planowanym powrocie: jeżeli Bóg zechce (w. 21). Ostatecznie podróż kończy się w Antiochii, skąd wzięła swój początek. W przeciwieństwie do pierwszej wyprawy, nie ma tutaj mowy o powrocie Pawła do założonych podczas podróży wspólnot w celu ustanowienia w nich przełożonych i umocnienia braci. Działalność Apollosa w Efezie i Koryncie. Nie jest pewne, czy trzecią wyprawę misyjną Paweł rozpoczął w Antiochii, choć mogłyby na to wskazywać Dz 18,22n. Nie wiemy też, kto towarzyszył mu podczas tej wyprawy. Prawdopodobnie byli to Tytus, Tymoteusz oraz dwaj Macedończycy – Gajus i Arystarch (Dz 19,29). W Azji przez trzy lata ośrodkiem ich działalności był Efez. Tu właśnie działał Apollos, człowiek utalentowany i żarliwy w wyznawaniu wiary.

2429

DZIEJE 18,12-24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) pewnych uczniów – chodzi o tak zwanych joannitów, którzy w Janie Chrzcicielu widzieli obiecanego Chrystusa. b) Tyrannos – prawdopodobnie był on nauczycielem retoryki.

9/4/08

8:20 AM

Page 2430

w Pismach. 25Znał również drogęs Panas. Przemawiał z wielkim zapałem i wiernie przekazywał naukę o Jezusies, chociaż znał tylko chrzests Jana. 26Odważnie przemawiał też w synagodzes. Gdy usłyszeli go Pryscylla i Akwila, zaprosili do siebie i dokładniej objaśnili mu drogę Bożą. 27 Kiedy zamierzał wyruszyć do Achai, bracias napisali list polecający do tamtejszych uczniów. Prosili w nim, aby go życzliwie przyjęto. Gdy tam przybył, pomagał tym, którzy uwierzyli dzięki łasce. 28Śmiało zbijał twierdzenia Żydów i w oparciu o Pisma publicznie dowodził, że Jezus rzeczywiście jest Chrystusems. Efezjanie otrzymują Ducha 1 Kiedy Apollos przebywał w Koryncie, Paweł przeszedł przez górzyste tereny i dotarł do Efezu, gdzie spotkał pewnych uczniówa. 2Zapytał ich: „Czy otrzymaliście Ducha Świętego, kiedy uwierzyliście?”. Oni odpowiedzieli: „Nawet nie słyszeliśmy o Duchu Świętym”. 3Zapytał: „Jaki więc chrzests przyjęliście?”. A oni odpowiedzieli: „Chrzest Janowy”. 4Wtedy Paweł wyjaśnił: „Jan udzielał chrztu nawrócenia. Mówił do ludzi, aby uwierzyli w Tego, który za nim idzie, to znaczy w Jezusas”. 5Gdy oni to usłyszeli, przyjęli chrzest w imięs Panas Jezusa. 6Wtedy Paweł nałożył na nich ręce, a oni otrzymali Ducha Świętego. Zaczęli mówić językami i prorokować. 7A było tych mężczyzn około dwunastu. 8 Potem przez trzy miesiące przychodził do synagogis, gdzie przemawiał i przekonywał o królestwie Bożym. 9Niektórzy jednak trwali w uporze i przeciwstawiali się mu, publicznie szydząc z tej drogis. Odłączył się więc od nich, odsunął od nich uczniów i dalej nauczał, przemawiając codziennie w szkole Tyrannosab. 10Trwało to aż dwa lata. Dzięki temu wszyscy mieszkańcy Azjis, zarówno Żydzi, jak i Grecy, mogli usłyszeć słowo Pana.

19

Cudowne wydarzenia 11 Za pośrednictwem Pawła Bóg czynił też niezwykłe cudas. 12 Nawet jego chusty i przepaski kładziono na chorych, a oni odzyskiwali zdrowie i opuszczały ich złe duchy. 13Także węPouczony przez Pryscyllę i Akwilę i wyposażony w list polecający pracował wytrwale w Koryncie, o czym dowiadujemy się także z 1Kor 1,12, gdzie jego imię umieszczone jest obok imion Pawła i Piotra. Pozyskał on dla wiary wielu zrażonych do Pawła Żydów korynckich, co świadczy o jego wybitnych umiejętnościach i skuteczności przepowiadania. Efezjanie otrzymują Ducha. Dwuletni pobyt w Efezie miał olbrzymie znaczenie dla szerzenia się chrześcijaństwa ze względu na położenie geograficzne miasta oraz jego liczne kontakty handlowe. Cudowne wydarzenia. Efez słynący z kultu Artemidy przyciągał licznych magów, wróżbitów, zaklinaczy i jasnowidzów. Opisana przez Łukasza działalność cudotwórcza Pawła musiała więc wzbudzać ogromne zainteresowanie, jednak przez lud odczytywana była jako nowe praktyki magiczne. Tymczasem Ewangelia nie ma nic wspólnego z magią (ww. 13-16) polegającą na podporządkowaniu sobie przez człowieka siły wyższej za pomocą odpowiednich praktyk lub zaklęć. W przeciwieństwie do magii chrześcijaństwo zakłada uległość człowieka względem Boga. Dlatego postawienie

DZIEJE 18,25 — 19,13

2430

Łk 3,3.15-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

drowni Żydzi, zajmujący się wypędzaniem złych duchów, usiłowali wzywać imienias Panas Jezusas. Mówili: „Zaklinam was w imię Jezusa, którego głosi Paweł”. 14Podobnie postępowało siedmiu synów żydowskiego najwyższego kapłanas Skewasa. 15A zły duch odpowiedział im: „Znam Jezusa i wiem, kim jest Paweł! A wy coście za jedni?”. 16Wtedy rzucił się na nich ten opętanys człowiek i pobił ich tak dotkliwie, że obdarci i pokaleczeni uciekli z tego domu. 17Dowiedzieli się o tym wszyscy Żydzi i Grecy mieszkający w Efezie. Padł strach na nich wszystkich i wysławiano imię Pana Jezusa. 18Wielu z tych, którzy uwierzyli, przychodziło, aby publicznie wyznać i ujawnić swoje czyny. 19Wielu też, uprawiających magięs, przynosiło księgi i paliło je w obecności wszystkich. Ich wartość oszacowano na około pięćdziesiąt tysięcy srebrnych drachms. 20 Tak to mocą Pana słowo rozszerzało się i utwierdzało.

1Kor 16,1-8; Rz 15,22-32

1Kor 4,17

Page 2431

a) Macedonia – zob. Dz 16,9+. b) Achaja – zob. Dz 18,12+. c) Artemida – bogini czczona w Efezie jako bóstwo płodności. d) teatru – mógł on pomieścić około 25 tysięcy osób.

Rozruchy w Efezie Po tych wydarzeniach Paweł postanowił iść do Jerozolimys przez Macedonięa i Achajęb. „A skoro już tam przybędę – powiedział – muszę jeszcze zobaczyć Rzym”. 22Wysłał do Macedonii dwóch swoich współpracowników, Tymoteusza i Erasta, a sam pozostał jeszcze przez jakiś czas w Azjis. 23 W tym czasie doszło do poważnych zamieszek z powodu drogis Pańskiej. 24Pewien złotnik, Demetriusz, który wykonywał srebrne kopie świątyni Artemidyc, zapewniał rzemieślnikom niemały zarobek. 25Zebrał ich razem z innymi rzemieślnikami i powiedział: „Ludzie! Wiecie dobrze, jakie zyski mamy z tego rzemiosła. 26Zdajecie sobie sprawę, że Paweł nie tylko w Efezie, lecz w całej prawie Azji przekonał i zjednał sobie wielu ludzi. Wmówił im, że nie są bogami ci, których uczyniły ludzkie ręce. 27Zagraża to nie tylko naszemu rzemiosłu, ale przede wszystkim świątyni wielkiej bogini Artemidy. Ta, która jest tak bardzo czczona w całej Azji i na całym świecie, straci swoją powagę i swoje znaczenie”. 28Gdy to usłyszeli, wpadli w wielki gniew i krzyczeli: „Wielka Artemida Efeska!”. 29 Zawrzało w całym mieście. Tłum pojmał Gajusa i Arystarcha z Macedonii, towarzyszy Pawła, i ruszył do teatrud. 21

Jezusa w jednym szeregu z bóstwami pogańskimi było szczególnie niebezpieczne dla młodego Kościoła, gdyż z Syna Bożego mogło uczynić tylko jedną z wielu postaci tworzących panteon greckich bóstw. Incydent z żydowskimi egzorcystami uświadomił ten fakt efeskim chrześcijanom, którzy uznawszy swoje błędy, przynosili księgi wiedzy tajemnej i palili je wobec wszystkich. Zwyczaj palenia ksiąg znany był w starożytności i wyrażał ostateczne zerwanie z wyznawanymi wcześniej poglądami. Łukasz podkreśla ogromną wartość materialną ksiąg. Dzienne wynagrodzenie robotnika wynosiło jednego denara (Mt 20,2), a więc po dokonaniu stosownych przeliczeń, można powiedzieć, że pięćdziesiąt tysięcy srebrnych drachm, o których mówi Łukasz (w. 19), równe było rocznemu zarobkowi około 140 osób. Rozruchy w Efezie. Łukasz ujawnia plany ewangelizacyjne Pawła, zapowiadając jego podróż do Jerozolimy i Rzymu. Tymczasem apostoł pozostaje w Efezie, gdzie musi stawić czoło kolejnemu niebezpieczeństwu. W związku z kultem Diany (w mitologii greckiej nazywanej Artemidą) w Efezie dobrze prosperował handel dewocjonaliami, srebrnymi posążkami bogini i miniaturami świątyni. Głoszenie Ewangelii pociągało za sobą odchodzenie od religii pogańskiej i w konsekwencji spadek dochodów rzemieślników zajmujących się wyrobem przedmiotów kultu. Stąd narastająca

2431

DZIEJE 19,14-29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) sekretarzowi – ustalał on porządek obrad zgromadzenia i w jego imieniu wydawał dekrety. b) Sekretarz nastraszył tłum represjami ze strony Rzymian, którzy nielegalne zbiorowisko mogli uznać za buntownicze. c) Macedonia – zob. Dz 16,9+. d) Troada – zob. Dz 16,8+. e) Filippi – zob. Dz 16,12+.

9/4/08

8:20 AM

Page 2432

30

Paweł chciał wyjść do tłumu, ale uczniowie mu nie pozwolili. 31Nawet niektórzy życzliwi mu urzędnicy ostrzegli go, aby nie szedł do teatru. 32A zgromadzenie było bardzo burzliwe, gdyż przekrzykiwano się nawzajem. Większość ludzi nie wiedziała nawet, po co przyszła. 33Wtedy z tłumu wywołano Aleksandra, którego Żydzi wyznaczyli spośród siebie. On dał znak ręką, że chce przemówić. 34Gdy się jednak zorientowali, że jest Żydem, prawie przez dwie godziny wszyscy razem krzyczeli: „Wielka Ar temida Efeska!”. 35Dopiero sekretarzowia udało się uspokoić tłum. „Efezjanie – powiedział – czy istnieje taki człowiek, który by nie wiedział, że Efez jest strażnikiem świątyni wielkiej Ar temidy i jej posągu, który spadł z nieba? 36Nikt nie może temu zaprzeczyć. Uspokójcie się więc i nie działajcie nierozważnie. 37Przyprowadziliście tutaj ludzi, którzy ani nie obrabowali, ani nie znieważyli naszej bogini. 38Jeżeli Demetriusz i współpracujący z nim rzemieślnicy mają sprawę przeciw komuś, niech wniosą skargę. Na placu są przecież urzędnicy. Niech tam oskarżają jedni drugich. 39A jeśli żądacie czegoś więcej, należy rozstrzygnąć to na prawomocnym zgromadzeniu. 40 W przeciwnym razie możemy być oskarżeni o to, że dzisiaj spowodowaliśmy rozruchy. Nie ma bowiem żadnego powodu, który by usprawiedliwiał to zbiegowisko”. Gdy to powiedział, rozwiązał zgromadzenieb. Wyprawa Pawła do Macedonii i Grecji 1 Gdy zapanował spokój, Paweł wezwał do siebie uczniów. Dodał im odwagi, pożegnał się z nimi, a potem wyruszył w podróż do Macedoniic. 2Przechodząc przez tamte tereny, do wszystkich kierował słowa otuchy. Dotarł wreszcie do Grecji. 3Po trzymiesięcznym pobycie zamierzał odpłynąć statkiem do Syrii. Dowiedział się jednak, że Żydzi znów przygotowali spisek na jego życie. Dlatego postanowił wrócić przez Macedonię. 4Razem z nim wyruszyli: z Berei Sopater, syn Pyrrusa, z Tesaloniki Arystarch i Sekundus, z Derbe Gajus i Tymoteusz, a z Azjis Tychik i Trofim. 5Oni poszli pierwsi i czekali na nas w Troadzied. 6 My natomiast zaraz po święcie Przaśnikóws odpłynęliśmy z Filippie. Po pięciu dniach przybyliśmy do Troady i tam zatrzymaliśmy się na tydzień.

20

wrogość wobec Pawła przerodziła się w opisane zamieszki. Sekretarz, który wziął w obronę pochwyconych Gajusa i Arystarcha, dowodził, że nie są oni ani świętokradcami, ani bluźniercami bogini (Dz 19,37). Trzeba pamiętać, że bluźnierstwo karano doraźnie, natomiast świętokradztwo było czynem zbrodniczym, polegającym na niszczeniu lub wykradaniu posągów bóstw ze świątyń, i dlatego wymierzano za nie surowsze kary. Wyprawa Pawła do Macedonii i Grecji. Droga Pawła do Jerozolimy, zajmująca znaczną część Dziejów Apostolskich, przypomina opisaną w Ewangelii według św. Łukasza podróż Jezusa do świętego miasta (Łk 9,51). Począwszy od Dz 20,6, powraca forma pierwszej osoby liczby mnogiej, porzucona w trakcie opowiadania o pobycie apostoła w Filippi (Dz 16,17). Można zatem wnioskować, że Łukasz znów relacjonuje wydarzenia, których był świadkiem jako towarzysz Pawła.

DZIEJE 19,30 — 20,6

2432

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Ostatnia wizyta Pawła w Troadzie 7 Pierwszego dnia po szabacies zebraliśmy się na wspólne łamanie chleba. Paweł zamierzał odjechać następnego dnia i dlatego przedłużył swoje nauczanie aż do północy. 8W sali na piętrze, gdzie byliśmy zebrani, paliło się wiele lamp. 9Na oknie siedział chłopiec o imieniu Eutych, który zmęczony głęboko zasnął. W czasie długiej mowy Pawła zmorzony snem spadł z trzeciego piętra. Kiedy go podniesiono, był martwy. 10Paweł zszedł więc na dół, pochylił się nad nim i biorąc go w ramiona, powiedział: „Nie martwcie się, on żyje!”. 11Kiedy wrócił na górę, łamał i spożywał chleb, a potem rozmawiał z nimi jeszcze długo, aż do świtu. Dopiero wtedy się z nimi rozstał. 12Chłopca zaś odprowadzono całkiem zdrowego, co wszystkich bardzo ucieszyło.

Page 2433

a) Assos – portowe miasteczko na północno-zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej. b) Mitylena – ważne portowe miasto położone we wschodniej części wyspy Lesbos na Morzu Egejskim. c) Chios – wyspa na Morzu Egejskim. d) Samos – wyspa na Morzu Egejskim. e) Milet – jedno z najważniejszych miast Azji Mniejszej. W V w. przed Chr. był drugim co do wielkości portem w basenie Morza Śródziemnego. Tam też niegdyś mieściła się jońska szkoła filozoficzna. f) Efez – zob. Dz 18,19+. g) starszych Kościoła – Paweł wzywa starszych (prezbiterów), ale mówiąc o ich obowiązkach, nazywa ich biskupami. Pierwszy tytuł określa ich godność, drugi – konkretne funkcje.

Podróż z Troady do Miletu My natomiast wsiedliśmy wcześniej na statek i odpłynęliśmy do Assosa. Stamtąd mieliśmy zabrać Pawła, bo postanowił iść tam pieszo. 14Kiedy więc spotkał się z nami w Assos, zabraliśmy go na statek i razem dotarliśmy do Mitylenyb. 15Odpłynęliśmy stamtąd i już następnego dnia znaleźliśmy się w pobliżu wyspy Chiosc. Nazajutrz dopłynęliśmy do Samosd, a dzień później do Miletue. 16Paweł postanowił ominąć Efezf, aby zbyt długo nie zatrzymywać się w Azjis. Spieszył się bowiem, aby jeśli to tylko możliwe, przybyć do Jerozolimys na święto Pięćdziesiątnicys. 13

Pożegnanie z Efezjanami Z Miletu skierował posłańców do Efezu, aby wezwać do siebie starszychs Kościołag. 18Kiedy przybyli do niego, powiedział: „Dobrze wiecie o tym, jak żyłem wśród was od pierwszego dnia pobytu w Azjis. 19Służyłem Panus z całą pokorą wśród łez i doświadczeń zgotowanych mi podstępnie przez Żydów. 20Nie zaniedbywałem niczego, co mogło się okazać dla was użyteczne. Przemawiałem i nauczałem was zarówno 17

1Tes 1,5

2Kor 1,8-9

Ostatnia wizyta Pawła w Troadzie. Spotkanie w Troadzie jest przykładem celebracji eucharystycznej sprawowanej przez pierwszych chrześcijan. Podobne zebrania, którym towarzyszy gest łamania chleba, wspomina się także w innych miejscach NT. W Troadzie, gdzie Paweł był już wcześniej przejazdem (Dz 16,8), panuje klimat świątecznego zgromadzenia niedzielnego. Łukasz, naoczny świadek opisanych wydarzeń, podkreśla, że spotkanie rozpoczynało się w sobotę wieczorem i trwało dość długo. Wyróżnić w nim można dwa zasadnicze momenty: słuchanie słowa (dwukrotna wzmianka o mowie Pawła ww. 9 i 11) oraz uczta (dwa razy wspomina się o łamaniu chleba ww. 7 i 11). Podróż z Troady do Miletu. Zagadką pozostaje fakt pieszej podróży Pawła z Troady do Assos, podczas gdy jego współpracownicy przebyli ją statkiem. Łukasz nie tłumaczy motywów decyzji Pawła. Być może wybrał się pieszo, chcąc zaoszczędzić na czasie. Z Troady do Assos było tylko 40 km (około jednego dnia pieszej wędrówki), a na statek niejednokrotnie trzeba było czekać kilka dni. Wędrówka lądem była więc nie tylko krótsza, ale również znacznie tańsza. Pożegnanie z Efezjanami. Przemówienie Pawła do starszych Kościoła efeskiego jest jedyną w Dziejach Apostolskich mową skierowaną do chrześcijan. Można ją podzielić na pięć części: spojrzenie w przeszłość (ww. 18-21), spojrzenie w przyszłość (ww. 22-24), wypełnienie misji Pawła (ww. 25-27), napomnienia (ww. 28-31), pożegnanie (ww. 32-35). Zastanawiając się nad przeszłością, Paweł podkreśla swoją wierność otrzymanej misji głoszenia Ewangelii oraz uniwersalny wymiar swojego przepowiadania skierowanego do Żydów i pogan. Kierując myśl ku przyszłości, apostoł

2433

DZIEJE 20,7-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) nie biorę odpowiedzialności za nikogo – dosł. jestem czysty od krwi was wszystkich. b) biskupami – termin „biskup” dosł. oznacza ‘nadzorca’, ‘mający pieczę nad czymś’. c) Jest to jedno z nielicznych zdań Jezusa przechowanych tylko poza Ewangeliami.

9/4/08

8:20 AM

Page 2434

publicznie, jak i po domach. 21Wzywałem zarówno Żydów, jak i pogan, aby się nawrócili do Boga i uwierzyli w naszego Panas Jezusas. 22A teraz przynaglany przez Ducha udaję się do Jeruzalems. Nie wiem, co mnie tam spotka. 23Duch Święty zapewnia mnie jedynie w każdym mieście, że czeka mnie nowe uwięzienie i cierpienia. 24Lecz ja nie przywiązuję się zbytnio do życia, chcę jedynie do końca wypełnić powierzoną mi przez Pana Jezusa misję i zadanie głoszenia Ewangeliis o łasce Bożej. 25 Teraz już wiem, że wy wszyscy, wśród których przebywałem, mówiąc o królestwie, więcej mnie nie zobaczycie. 26Dlatego teraz oświadczam wam, że odtąd nie biorę odpowiedzialności za nikogoa. 27Oznajmiłem wam bowiem zbawczy plan Boży, nie ukrywając niczego. 28Troszczcie się o siebie i o całą owczarnię, w której Duch Święty ustanowił was biskupamib. Bądźcie pasterzami Kościoła Bożego, odkupionego Jego własną krwiąs. 29Wiem, że po moim odejściu zjawią się wśród was drapieżne wilki i nie oszczędzą owczarni. 30Nawet pośród was pojawią się ludzie, którzy zaczną głosić kłamstwa, aby pociągnąć za sobą uczniów. 31Dlatego miejcie się na baczności i pamiętajcie, że przez trzy lata, dniem i nocą, nie przestawałem ze łzami napominać was wszystkich. 32Teraz polecam was Bogu i Jego słowu łaski. Ono może was umocnić i udzielić wam dóbr przeznaczonych dla wszystkich świętychs. 33Nigdy nie pragnąłem niczyjego srebra, złota ani ubrania. 34Sami wiecie, że własnymi rękami zarabiałem na utrzymanie moje i moich towarzyszy. 35Ciągle dawałem wam przykład, że trzeba stale się trudzić, by wspierać słabych, pamiętając o nauce Pana Jezusa, który powiedział: «Szczęście polega bardziej na dawaniu niż na braniuc»”. 36 Kiedy to powiedział, ukląkł i modlił się razem ze wszystkimi. 37A wszyscy zaczęli głośno płakać. Rzucali się Pawłowi na szyję i całowali go. 38Najbardziej zasmuciły ich słowa, że go już więcej nie zobaczą. Potem odprowadzili go na statek.

zapowiada swoją podróż do Jerozolimy. Jest przekonany, że to Duch Święty pragnie tej podróży, ale on sam w żaden sposób nie czuje się przez Niego zniewolony. Świadom tego, co go czeka, podejmuje tę drogę z własnej woli, która jest zgodna z wolą Boga. Dla Jezusa gotów jest nawet umrzeć (Dz 21,13). Przeczuwając bliską śmierć, apostoł definitywnie żegna się ze wspólnotami w Azji Mniejszej (w. 25). Różnie jest interpretowane stwierdzenie z wersetu 26: czysty jestem od krwi was wszystkich. Być może Paweł nie czuje się winny niedopełnienia obowiązku ze swej strony względem kogokolwiek. On sam wypełnił swoje zadanie, a odpowiedzialność za owoce zbawienia ponoszą sami słuchacze. Inni widzą tu moment przekazania odpowiedzialności za przyszłość wspólnoty na ręce przełożonych efeskiego Kościoła. Powinni oni kontynuować Pawłowe wezwanie do nawrócenia, gdyż w przeciwnym razie to oni, a nie Paweł, ściągną na siebie karę za grzech. Czwar ta część (ww. 28-31) skierowana jest bezpośrednio do przełożonych wspólnoty, którym apostoł uświadamia ciężar ich odpowiedzialności. Mają oni kierować Kościołem przez nauczanie słowem i przykładem oraz wytrwale dbać o czystość głoszonej nauki. W zakończeniu mowy Paweł zawierza starszych, czyli odpowiedzialnych za wspólnotę, Bogu i Jego słowu łaski (w. 32). Apostoł wierzy nie tyle w skuteczność ludzkiego działania (głoszenia Ewangelii), ile raczej w nadprzyrodzoną siłę słowa Bożego, którego ludzie są jedynie przekazicielami. Paweł nie tyle więc powierza słabym ludziom słowo Boże, ile raczej słabych ludzi powierza boskiej mocy Ewangelii.

DZIEJE 20,21-38

2434

2Tm 4,2; Flp 2,16

1Tm 4,16; 1P 5,1-3

Mt 7,15; 2P 2,1n 1P 5,8n

1Tes 2,9

Iz 58,7-12; Mt 25,34-43; 2Kor 9,6,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Koniec działalności Pawła i uwięzienie Paweł udaje się do Jerozolimy 1 Kiedy się rozstaliśmy, odpłynęliśmy stamtąd i najpierw dotarliśmy do Kosa, następnego dnia do Rodosb, a potem do Pataryc. 2Tam znaleźliśmy statek, który płynął do Fenicjid. Wsiedliśmy na niego i odpłynęliśmy. 3Ujrzeliśmy z bliska Cypre. Opłynęliśmy go od strony południowej i skierowaliśmy się ku Syrii. Zatrzymaliśmy się w Tyrzes, gdzie wyładowywano towar. 4Odszukaliśmy tam uczniów i pozostaliśmy u nich przez siedem dni. A oni pod wpływem Ducha Świętego odradzali Pawłowi podróż do Jerozolimys. 5Jednak po upływie tych kilku dni opuściliśmy ich. Wszyscy razem z żonami i dziećmi odprowadzili nas aż za miasto. Uklękliśmy tam na brzegu morza i modliliśmy się. 6Pożegnaliśmy się i wsiedliśmy na statek. A oni wrócili do siebie. 7My tymczasem odpłynęliśmy z Tyru i przybyliśmy do Ptolemaidyf. Przywitaliśmy się tam z braćmi i zatrzymaliśmy się u nich jeden dzień. 8Następnego dnia poszliśmy pieszo do Cezareig. Weszliśmy do domu ewangelisty Filipa, jednego z Siedmiu, i zamieszkaliśmy u niego. 9Miał cztery córki, dziewice, które posiadały dars prorokowania. 10Już dłuższy czas tam mieszkaliśmy, gdy przybył z Judeis pewien proroks Agabos. 11Podczas wizyty wziął pas Pawła, którym związał sobie nogi i ręce. „To mówi Duch Święty – powiedział. – Tak Żydzi zwiążą w Jeruzalems właściciela tego pasah i oddadzą go w ręce pogan”. 12Gdy to usłyszeliśmy, wraz z miejscowymi braćmi prosiliśmy Pawła, aby nie szedł do Jeruzalem. 13Ale on zapytał: „Czemu płaczecie i rozdzieracie mi serces? Jestem gotów, aby dla imienias Panas Jezusas pójść do więzienia w Jeruzalem, a nawet umrzeć”. 14Nie mogliśmy go jednak przekonać i ustąpiliśmy. Powiedzieliśmy tylko: „Niech się dzieje wola Pana!”. 15 Potem przygotowaliśmy się do podróży i wyruszyliśmy do Jerozolimy. 16Poszli z nami niektórzy uczniowie z Cezarei. Zaprowadzili nas do Mnazona z Cypru, który już od dawna był uczniem, a on gościnnie nas przyjął.

21

Łk 22,33

Łk 22,42

Page 2435

a) Kos – wyspa na Morzu Egejskim. b) Rodos – wyspa na Morzu Śródziemnym. c) Patara – mały port na południowym wybrzeżu Azji Mniejszej. d) Fenicja – zob. Dz 11,19+. e) Cypr – zob. Dz 4,36+. f) Ptolemaida – dawne Akko, stare portowe miasto fenickie. g) Cezarea – zob. Dz 8,40+. h) pasa – długa tkanina kilkakrotnie owijana wokół talii, której fałdy mogły być używane jako swego rodzaju kieszenie.

Paweł udaje się do Jerozolimy. Łukasz szczegółowo opisuje podróż, której sam był uczestnikiem. W Cezarei spotykamy ponownie Filipa, który wcześniej ochrzcił etiopskiego dworzanina (Dz 8,26-30). Zapewne z powodu swojej działalności misyjnej nosi on tytuł ewangelisty. Jego cztery córki-prorokinie potwierdzają charyzmatyczny charakter wspólnoty kościelnej na tym terenie (Dz 10,44-47; 11,15). Z kolei Agabos jest jednym z wędrownych proroków (Dz 11,28-30), o których istnieniu świadczą też inne pisma pier wotnego Kościoła (Mt 10,41). Zapowiada on bolesne doświadczenia Pawła w Jerozolimie, gdzie apostoł, podobnie jak Jezus, będzie musiał wiele cierpieć. Ta zapowiedź jest podjętą przez Łukasza próbą ukazania analogii pomiędzy losem Pawła, a tym co spotkało Jezusa w ostatnich dniach Jego ziemskiego życia. Uczniowie proszą Pawła, podobnie jak Piotr prosił Jezusa (Mt 16,21-23), by nie szedł do Jerozolimy. Bezskutecznie próbują przekonać apostoła, że rozsądniej byłoby zawrócić. Na uwagę zasługuje wzmianka, że po przybyciu do Jerozolimy Paweł zamieszkuje nie u Jakuba, lecz u pochodzącego z Cypru Mnazona (w. 16), który jest judeochrześcijaninem gotowym udzielić gościny również nieobrzezanym towarzyszom apostoła. Zapewne fakt ten mógł wpłynąć na powstanie pierwszych napięć.

2435

DZIEJE 21,1-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Jakub – apostoł ten był konsekwentnym judeochrześcijaninem, jednak zaakceptował misję Pawła wśród pogan. Kilka lat później został ukamienowany z polecenia najwyższego kapłana Ananiasza Młodszego. Żydowski historyk Józef Flawiusz wspomina, że Jakuba oskarżono o naruszanie Prawa, a jego śmierć napełniła żalem nie tylko chrześcijan, lecz także wielu Żydów.

9/4/08

8:20 AM

Page 2436

Odwiedziny u Jakuba 17 Kiedy przybyliśmy do Jerozolimys, bracia przyjęli nas z radością. 18Następnego dnia Paweł razem z nami poszedł do Jakubaa, u którego zebrali się też wszyscy starsis. 19Przywitał ich i szczegółowo opowiedział, czego Bóg dokonał dzięki jego pracy wśród pogan. 20Kiedy o tym usłyszeli, wielbili Boga, a jemu powiedzieli: „Posłuchaj, bracies! Wiele tysięcy Żydów uwierzyło, a jednak gorliwie przestrzegają Prawas. 21 Tymczasem słyszeli, że Żydów, jak i żyjących wśród pogan wzywasz do odstąpienia od Mojżesza. Twierdzisz, że nie muszą obrzezywaćs synów ani zachowywać zwyczajów. 22Co robić? Z pewnością dowiedzą się, że tu jesteś! 23Posłuchaj więc naszej rady! Jest wśród nas czterech mężczyzn, którzy złożyli ślub. 24Razem z nimi poddaj się oczyszczenius i pokryj za nich koszty, aby mogli ostrzyc sobie głowy. Wtedy wszyscy zrozumieją, że ty także przestrzegasz Prawa, a oskarżenia przeciw tobie są niesłuszne. 25Poganom zaś, którzy uwierzyli, rozesłaliśmy na piśmie zalecenie, aby się powstrzymywali od spożywania pokarmów złożonych na ofiarę bożkom, od krwis, od jedzenia mięsa z uduszonych zwierząt i od nierządu”. 26 Wtedy Paweł wziął ze sobą tych mężczyzn. Następnego dnia razem z nimi poddał się oczyszczeniu. Wszedł do świątynis, aby ogłosić, że dni oczyszczenia się wypełniły i że za każdego z nich zostanie złożona ofiaras. Uwięzienie Pawła 27 Po siedmiu dniach Żydzi z Azjis zauważyli go w świątynis. Natychmiast podburzyli tłum i rzucili się na niego. 28„Izra-

Odwiedziny u Jakuba. Mimo optymistycznego początku pobytu Pawła w Jerozolimie (ww. 17-20a) mnożą się napięcia. Zwierzchnikiem tamtejszego Kościoła jest Jakub, wyraźnie odczuwający presję grupy radykalnych chrześcijan pochodzenia żydowskiego, którzy zaznaczyli już swoją obecność w związku z tzw. Soborem Jerozolimskim (Dz 15,1nn), a po wyjeździe Piotra umocnili swoje pozycje. Przybycie Pawła musiało wywołać wśród nich wrogie reakcje, ponieważ sceptycznie odnosili się do głoszonej przez niego wolności od zachowywania przepisów Prawa. Przypuszczalnie postawili mu także dodatkowy zarzut, że nie trzyma się ustaleń apostołów i do zakładanych przez siebie wspólnot złożonych z pogan przyjmuje także Żydów, nawet przełożonych synagogi, jak to miało miejsce w Koryncie (Dz 18,8). Paweł, godząc się na propozycję Jakuba, nie sprzeniewierza się wyznawanym zasadom i przekonaniu, że tylko w Chrystusie jest zbawienie. Jednak dla utrzymania jedności Kościoła gotów jest uczestniczyć w obrzędzie mającym swe źródło w Prawie Mojżeszowym, w którego świętość nigdy nie wątpił (Rz 7,21n). Złożona przez niego ofiara, prawdopodobnie część przywiezionej składki na rzecz Kościoła w Jerozolimie, świadczy o tym, że nie jest on przeciwny tradycji ojców. Dla wypełnienia wspomnianego ślubu wymagano bowiem złożenia potrójnej ofiary: przebłagalnej, całopalnej i dziękczynnej (Lb 6,12). Ostrzyżone włosy rzucano w ogień, na którym składano kozła ofiarnego. Sam Paweł po powrocie z krajów pogańskich był według Prawa nieczysty, dlatego musiał poddać się oczyszczeniu przez podwójne pokropienie w trzecim i siódmym dniu (Dz 21,27). W swoich listach Paweł pisze, że głównym celem jego podróży do Jerozolimy było przekazanie na rzecz Kościoła jerozolimskiego składki przeprowadzonej wśród chrześcijan pogańskiego pochodzenia (Rz 15,25.31; 1Kor 16,1; zob. Dz 24,17). Tymczasem Łukasz nic o tym fakcie nie wspomina. Być może nie chciał on nadawać rozgłosu tej składce z powodu niechęci, jaką okazywała Pawłowi i nawróconym poganom część rygorystycznych judeochrześcijan, czyli Żydów, którzy przyjęli chrześcijaństwo. A przecież składka została zebrana właśnie wśród chrześcijan wywodzących się z pogaństwa. Możliwe, że wspólnota jerozolimska po prostu w ogóle nie przyjęła daru od pogan albo przynajmniej nie w całości (por. obawy Pawła w Rz 15,31). Uwięzienie Pawła. Rozpoczyna się nowy rozdział w życiu Pawła. Przebywając w świątyni, zostaje nagle i niesłusznie oskarżony o wprowadzenie pogan na teren świątyni, czego zakazywał umieszczony tam napis w języku greckim i ła-

DZIEJE 21,17-28

2436

Mk 7,1-13

Lb 6,13-20

Dz 15,20.29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ez 44,9

9/4/08

8:20 AM

elici! – krzyczeli – Chodźcie na pomoc! Ten człowiek naucza wszędzie i wszystkich przeciwko narodowi, Prawus i temu miejscu. Nawet pogan wprowadził do świątyni i zbezcześcił to święte miejscea”. 29Widzieli go bowiem przedtem w mieście razem z Trofimem z Efezu i byli przekonani, że Paweł także jego wprowadził do świątyni. 30Wzburzenie ogarnęło całe miasto. Zbiegło się wielu ludzi. Pochwycili Pawła i wywlekli za świątynię. Natychmiast zamknęli bramy 31i zamierzali go zabić. Tymczasem do dowódcy garnizonu doszła wiadomość, że w całym Jeruzalem wybuchły rozruchy. 32Natychmiast wziął z sobą żołnierzy i setników, a następnie zbiegł do nich na dół. Gdy oni zobaczyli dowódcę i żołnierzy, przestali bić Pawła. 33Wtedy dowódca podszedł do niego, rozkazał go zatrzymać i zakuć w podwójne kajdany. Dopytywał się też, kim jest i co uczynił. 34Z tłumu dochodziły najróżniejsze okrzyki. Z powodu tej wrzawy nie mógł się więc dowiedzieć niczego pewnego i dlatego kazał zaprowadzić go do koszarb. 35Kiedy doszli do schodów, żołnierze musieli go nieść, ponieważ tłum gwałtownie napierał. 36Mnóstwo ludzi tłoczyło się za nimi, krzycząc: „Zabij go!”. 37 Tuż przed wejściem do koszar Paweł poprosił dowódcę: „Czy mogę przemówić?”. On zapytał: „To ty mówisz po grecku? 38Jesteś może tym Egipcjaninemc, który przed kilku dniami wywołał rozruchy i wyprowadził na pustynię cztery tysiące buntowników?”. 39Paweł odpowiedział: „Jestem Żydem i obywatelem Tarsud, znacznego miasta w Cylicjie. Proszę cię! Pozwól mi przemówić do ludzi!”. 40Kiedy dowódca się zgodził, Paweł stanął na schodach i dał ludziom znak ręką. Gdy zapanowała prawie zupełna cisza, przemówił po hebrajsku:

Page 2437

a) Poganie mogli wchodzić tylko na zewnętrzny dziedziniec świątyni, tzw. dziedziniec pogan. Wejście do dalszej części groziło im śmiercią. b) koszar – znajdowały się one w twierdzy Antonia, którą zbudował Herod Wielki w północno-zachodnim rogu dziedzińca świątyni. c) Egipcjaninem – Józef Flawiusz wspomina o pewnym Żydzie z Egiptu, który ogłosił się prorokiem i wraz z grupą 30 tysięcy awanturników stanął u bram Jerozolimy, oczekując rozpadnięcia się jej murów na podobieństwo biblijnego Jerycha. Zostali oni rozproszeni przez prokuratora Feliksa. Może jednak chodzić o tak zwanych sykaryjczyków, zwolenników skrajnie nacjonalistycznego ugrupowania. d) Tars – zob. Dz 9,30+. e) Cylicja – zob. Dz 6,9+.

Świadectwo Pawła o nawróceniu 1 „Bracias i ojcowie! Posłuchajcie mojej obrony!”. 2 Kiedy usłyszeli, że mówi w języku hebrajskim, zupełnie się uciszyli. A on mówił: 3„Jestem Żydem i urodziłem się w Tarsie w Cylicji. Jednak wychowałem się w tym mieście i tutaj u Gamaliela zdobyłem staranne wykształcenie w ojczystym Prawies. Byłem tak gorliwy w służbie Bożej, jak wy dzisiaj. 4Bezlitośnie prześladowałem tę drogęs, ścigając

22

2Kor 11,22

1Kor 15,9; Ga 1,13.23; Flp 3,6

cińskim. Powodem oskarżenia był fakt, że wcześniej widziano go w towarzystwie Trofima z Efezu (w. 29). Być może przebywali jedynie w pobliżu świątyni. Paweł znał gwałtowne reakcje tłumu i konflikty z Żydami w diasporze, jak też dotkliwe kary (2Kor 11,24), i z pewnością nie narażałby swoich towarzyszy. Sam apostoł nigdy nie wystąpił z synagogi ani nie został z niej wyrzucony, więc był zobowiązany do przestrzegania Prawa. Tym razem przed tragicznym końcem uchroniła go interwencja kohorty rzymskich żołnierzy stacjonujących w Jerozolimie. Na rozkaz trybuna Klaudiusza Lizjasza Paweł został aresztowany. Życzeniem żydowskich oskarżycieli było, aby stanął przed Wysoką Radą – najwyższym trybunałem sądowniczym dla Żydów w Palestynie. Jako obywatel rzymski miał prawo do obrony przed organami administracji państwowej. Dlatego Paweł do końca Dziejów Apostolskich pozostaje więźniem rzymskim. Świadectwo Pawła o nawróceniu. Jest to jeden z trzech opisów nawrócenia Pawła (Dz 9,1-19; 26,12-18). Jego przemówienie do Żydów zebranych w świątyni w zasadzie jest jego autobiografią. Mowa ta dowodzi pokrewieństwa między nim a jego oskarżycielami: język (w. 2), zwrócenie się do nich Bracia i ojcowie (w. 1) i przede wszystkim potwierdzenie:

2437

DZIEJE 21,29 — 22,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Damaszek – zob. Dz 9,2+.

9/4/08

8:20 AM

Page 2438

i wtrącając do więzienia mężczyzn i kobiety. 5Najwyższy kapłans i cała starszyznas mogą to poświadczyć. Od nich też otrzymałem listy polecające do naszych rodaków i udałem się do Damaszkua. Zamierzałem także tam uwięzionych przyprowadzić do Jeruzalems, aby ich ukarać. 6 W czasie drogi w pobliżu Damaszku, około południa, nagle poraziło mnie z nieba światło. 7Upadłem na ziemię i usłyszałem słowa: «Szawle, Szawle! Dlaczego Mnie prześladujesz?». 8 «Kim jesteś, Panies?» – zapytałem. Usłyszałem wtedy: «Ja jestem Jezuss z Nazaretu, którego ty prześladujesz!». 9Moi towarzysze widzieli światło, ale nie słyszeli głosu, mówiącego do mnie. 10«Co mam czynić, Panie?» – zapytałem. A Pan powiedział: «Wstań! Idź do Damaszku, a tam ci powiedzą wszystko, co Bóg zamierzył wobec ciebie». 11Od blasku tego światła straciłem wzrok i moi towarzysze musieli mnie prowadzić do Damaszku za ręce. 12 Tam Ananiasz, człowiek pobożny i żyjący zgodnie z Prawems, o którym tamtejsi Żydzi dawali dobre świadectwo, 13 przyszedł do mnie i powiedział: «Szawle, bracies! Przejrzyj!». Natychmiast odzyskałem wzrok i zobaczyłem go. 14A on rzekł: «Bóg naszych przodków już dawno cię wybrał, abyś poznał Jego wolę, abyś zobaczył Sprawiedliwego i usłyszał Jego głos. 15Odtąd będziesz Jego świadkiem wobec wszystkich ludzi, mówiąc o tym, co zobaczyłeś i usłyszałeś. 16Dlaczego jeszcze się wahasz? Wstań i przyjmij chrzests! Wezwij Jego imięs, aby oczyścić się z grzechóws». 17 Potem wróciłem do Jeruzalem. Kiedy modliłem się w świątynis, wpadłem w uniesienie 18i zobaczyłem Go. Powiedział: «Pospiesz się i prędko opuść Jeruzalem, bo tu nie przyjmą twojego świadectwa o Mnie». 19«Panie! – odpowiedziałem. – Ale oni dobrze wiedzą, że to właśnie ja więziłem i biłem w synagogachs tych, którzy w Ciebie uwierzyli. 20A kiedy zabijano twojego świadka Szczepana, byłem tam. Uważałem to za słuszne i pilnowałem płaszczy zabójców». 21Lecz Pan mi powiedział: «Idź, bo poślę cię daleko, do pogan»”. Paweł obywatelem rzymskim 22 Aż dotąd słuchali go uważnie, lecz teraz zaczęli krzyczeć: „Precz z nim! Nie godzi się, aby taki żył na ziemi!”. 23Krzycząc, zrzucali z siebie płaszcze i ciskali piaskiem w górę. 24 Wtedy dowódca kazał go odprowadzić do koszar, a następnie polecił go wychłostać, aby wymusić zeznanie. Chciał się bowiem dowiedzieć, dlaczego z taką wrogością krzyczeli przeciwko niemu. 25Gdy go wiązano rzemieniami, Paweł ode-

Jestem Żydem (w. 3). Paweł ma prawo do pełnego uczestnictwa w uświęconej wspólnocie ludu wybranego w samym historycznym centrum judaizmu, którym była Jerozolima. Przemawiając do rodaków, przedstawia siebie jako żydowskiego radykała. Za główny powód swojej jedności z nimi uważa wydarzenie na drodze do Damaszku, po której szedł jako gorliwy obrońca judaizmu (Dz 9,1-17).

DZIEJE 22,5-25

2438

Mt 2,23

Mt 13,16n

Ga 1,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

zwał się do setnika: „Czy obywatela rzymskiego, który nie został osądzony, wolno wam biczowaća?”. 26Kiedy setnik to usłyszał, podszedł do dowódcy i zapytał: „Co zamierzasz zrobić? Ten człowiek jest przecież Rzymianinem”. 27Wtedy dowódca zbliżył się i zapytał: „Powiedz mi, jesteś Rzymianinem?”. „Tak!” – odpowiedział. 28Wówczas rzekł dowódca: „Ja wiele zapłaciłem, by uzyskać to obywatelstwo”. „A ja posiadam je od urodzenia” – odpowiedział Paweł. 29Wtedy natychmiast odeszli od niego ci, którzy mieli go przesłuchiwać. A dowódca przestraszył się, gdy zrozumiał, że kazał związać Rzymianina.

Page 2439

a) biczować – prawo rzymskie zabraniało biczowania i nakładania więzów obywatelowi rzymskiemu. b) Ananiasz – pełnił urząd najwyższego kapłana w latach 47-59 po Chr. c) ściano pobielana – prawdopodobnie aluzja do pięknego, ale słabego muru, który z łatwością może runąć. Być może mamy tu prorocką zapowiedź końca życia Ananiasza, który zginął z ręki Żydów na początku ich powstania przeciwko Rzymianom w 66 r.

Przed Wysoką Radą 30 Następnego dnia rozkazał zebrać się wyższym kapłanom i całej Wysokiej Radzies. Wówczas polecił rozwiązać i zaprowadzić przed nich Pawła. Chciał bowiem wiedzieć dokładnie, o co go Żydzi oskarżają. 1 Paweł zaś uważnie spojrzał na Wysoką Radę i powiedział: „Bracia! Aż do dnia dzisiejszego służyłem Bogu z czystym sumieniem”. 2Wtedy najwyższy kapłans Ananiaszb kazał tym, którzy stali blisko, uderzyć go w twarz. 3 „Uderzy cię Bóg, ściano pobielanac! – powiedział do niego Paweł. – Sądzisz mnie według Prawas, ale każesz mnie bić niezgodnie z Prawem”. 4Ci, którzy tam stali, powiedzieli do niego: „Obrażasz najwyższego kapłana Bożego!”. 5A on odpowiedział: „Nie wiedziałem, bracia, że jest najwyższym kapłanem. Pismo mówi bowiem: O przywódcy swego ludu nie będziesz źle mówił”. 6 Paweł wiedząc, że część Wysokiej Rady stanowili saduceuszes, a resztę faryzeuszes zawołał przed Wysoką Radą: „Bracia! Sam jestem faryzeuszem i potomkiem faryzeuszów. Są dzą mnie zaś z powodu nadziei i zmar twychwstania umarłych”. 7Słowa te wywołały spór między faryzeuszami i saduceuszami. I doszło między nimi do rozłamu. 8Saduceusze bowiem twierdzą, że nie ma ani zmartwychwstania, ani aniołas i ducha. Natomiast faryzeusze uznają jedno i drugie. 9Zrobiła się wielka wrzawa. Niektórzy nauczyciele Pisma ze stronnictwa faryzeuszów zaciekle protestowali, wołając: „Ten człowiek jest niewinny. Może rzeczywiście przemówił do niego aniołs lub jakiś duch?”. 10Kiedy spór się zaostrzył, dowódca,

23

Mt 23,27;

Wj 22,27

Flp 3,5; Dn 12,1-3; 2Mch 7

Mt 22,23

Przed Wysoką Radą. Fakt zwołania posiedzenia Wysokiej Rady przez trybuna jest czymś niespotykanym, gdyż nie miał on takich kompetencji, a ponadto osobiście mógł przesłuchać Pawła. Stając przed Wysoką Radą, Paweł doświadcza prawdziwości słów Jezusa o stawianiu Jego uczniów przed sądami i namiestnikami (Łk 21,12). Apostoł Narodów idzie śladami Mistrza, który w podobny sposób zaczynał swoją Mękę (Łk 22,66-71). W niezręcznej sytuacji, wywołanej obelgą pod adresem najwyższego kapłana, Paweł wszczyna spór między faryzeuszami i saduceuszami, dotyczący zmartwychwstania umarłych. Opisana sytuacja pokazuje, że faryzeuszom bliżej było do chrześcijaństwa niż do saduceuszy. Wspólna wiara w zmartwychwstanie jest powodem, dla którego Łukasz w swoim dziele łagodzi obraz faryzeuszów i wyklucza ich z grona wrogów Kościoła. W jego Ewangelii bowiem nie mają oni żadnego udziału w śmierci Jezusa, a w Dziejach Apostolskich zwykle stają w obronie apostołów i Pawła. Prawdopodobnie Łukasz próbował

2439

DZIEJE 22,26 — 23,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Cezarea – zob. Dz 8,40+. b) Feliks – chodzi o Feliksa Antoniusza, namiestnika Judei w latach 52-60.

9/4/08

8:20 AM

Page 2440

obawiając się, by nie rozszarpano Pawła, rozkazał żołnierzom wkroczyć między nich i wyprowadzić go do koszar. 11Następnej nocy ukazał mu się Pans i powiedział: „Odwagi! Trzeba, abyś i w Rzymie zaświadczył o Mnie, tak jak uczyniłeś to w Jeruzalems”. Spisek przeciw Pawłowi Następnego dnia Żydzi uknuli spisek i złożyli przysięgę, że nic nie wezmą do ust, dopóki nie zabiją Pawła. 13Spiskowców było ponad czterdziestu. 14Poszli do wyższych kapłanów oraz starszyzny i oświadczyli: „Złożyliśmy przysięgę, że niczego do ust nie weźmiemy, dopóki nie zabijemy Pawła. 15Razem z Wysoką Radąs nakłońcie dowódcę, żeby kazał go wam przyprowadzić. Powiedzcie, że chcecie dokładnie zbadać jego sprawę. A my postaramy się go zabić, zanim jeszcze tutaj dojdzie”. 16 Jednak siostrzeniec Pawła dowiedział się o spisku. Przyszedł więc do koszar i powiadomił o tym Pawła. 17Wtedy Paweł przywołał jednego z setników i powiedział: „Zaprowadź tego młodzieńca do dowódcy, bo chce go o czymś powiadomić”. 18 On zabrał go ze sobą i zaprowadził do dowódcy, mówiąc: „Więzień Paweł przywołał mnie i poprosił, abym przyprowadził do ciebie tego młodzieńca, bo chce ci coś powiedzieć”. 19 Dowódca odprowadził go na bok i zapytał: „Co masz mi do powiedzenia?”. 20A on powiedział: „Żydzi postanowili nakłonić cię, żebyś jutro kazał doprowadzić Pawła przed Wysoką Radę rzekomo w celu dokładniejszego zbadania jego sprawy. 21 Nie wierz im, bo ponad czterdziestu mężczyzn złożyło przysięgę, że niczego nie wezmą do ust, dopóki go nie zabiją. Są już gotowi i czekają jedynie na twoją decyzję”. 22Wówczas dowódca odprawił młodzieńca: „Nie mów tylko nikomu – upomniał go – że mnie o tym powiadomiłeś”. 12

Paweł przed namiestnikiem Feliksem 23 Następnie wezwał dwóch setników i rozkazał im: „Przygotujcie dwustu żołnierzy i siedemdziesięciu jeźdźców oraz dwustu oszczepników. O trzeciej godzinie nocy bądźcie gotowi do wymarszu do Cezareia. 24Przygotujcie także zwierzęta, aby wsadzić na nie Pawła i bezpiecznie go dowieźć do namiestnika Feliksab”. 25Napisał też list o następującej treści: 26„Klaudiusz Lizjasz pozdrawia dostojnego namiestnika Feliksa! 27Żydzi napadli na tego człowieka i zamierzali go zabić. Nadbiegłem jednak z żołnierzami i wyrwałem go z ich rąk. Dowiedziałem dowieść, że wyznawcy judaizmu, którzy odrzucili głoszone przez Pawła zbawcze orędzie Chrystusa, byli skłóceni między sobą, a ich wiarygodność pozostawiała wiele do życzenia. Paweł przed namiestnikiem Feliksem. Odesłanie Pawła z Jerozolimy do Cezarei wynikało z konieczności ochrony apostoła przed Żydami (ww. 26-30). Ponadto trybun był zobowiązany do przekazania więźnia kompetentnej władzy, czyli prokuratorowi Judei. Prokurator natomiast, z wyjątkiem dni w których przebywał w Jerozolimie (np. Piłat w czasie procesu Jezusa), rezydował głównie w Cezarei Nadmorskiej, mieście dla niego znacznie wygodniejszym i bezpieczniejszym. W swoim opisie Łukasz zapewne wyolbrzymia środki bezpieczeństwa użyte do eskorty więźnia (w. 23), chcąc

DZIEJE 23,11-27

2440

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

się, że jest Rzymianinem. 28Chcąc się dowiedzieć, co mu zarzucają, kazałem go zaprowadzić przed ich Wysoką Radęs. 29 Stwierdziłem, że oskarżają go w związku z przepisami ich Prawas, on zaś nie popełnił żadnego przestępstwa zasługującego na śmierć lub uwięzienie. 30A kiedy mi doniesiono o przygotowywanym spisku przeciw temu człowiekowi, natychmiast wysłałem go do ciebie. Nakazałem także oskarżycielom, aby tobie osobiście przedstawili skargę”. 31 Zgodnie z otrzymanym rozkazem żołnierze zabrali Pawła i jeszcze tej nocy doprowadzili do Antipatrisa. 32Następnego dnia jeźdźcy wyruszyli z nim w dalszą drogę, a reszta powróciła do koszar. 33Kiedy przybyli do Cezarei, oddali list namiestnikowi i przekazali mu Pawła. 34Po przeczytaniu listu zapytał go, z jakiej pochodzi prowincji. Kiedy usłyszał, że z Cylicjib, 35 oświadczył: „Przesłucham cię, gdy przybędą tu twoi oskarżyciele”. I rozkazał go pilnować w pałacu Herodac.

Page 2441

a) Antipatris – miasto położone w Judei, założone przez Heroda Wielkiego na cześć jego ojca Antypatra. Dalsza podróż apostoła wiodła drogą łączącą Liddę z Cezareą. b) Cylicja – zob. Dz 6,9+. c) pałacu Heroda – chodzi o rezydencję rzymskich namiestników w Judei, zbudowaną w Cezarei przez Heroda Wielkiego. d) nazarejczyków – zob. Dz 11,26+. e) Niektóre rękopisy podają: [6b] Chcieliśmy go osądzić według naszego Prawa. [7] Zainterweniował jednak dowódca Lizjasz, wyrwał go nam siłą [8] i rozkazał, aby jego oskarżyciele stawili się przed tobą.

Skarga Żydów na Pawła 1 Po upływie pięciu dni przybył najwyższy kapłans Ananiasz wraz z kilkoma starszymis oraz retorem Tertullosem. Wnieśli oni przed namiestnika skargę na Pawła. 2 Kiedy go przyprowadzono, Tertullos wystąpił z oskarżeniem: „Dzięki tobie cieszymy się pełnym pokojem. Twoje rządy są wyrazem troski o dobro tego narodu. 3Zawsze i wszędzie jesteśmy ci za to wdzięczni, Najdostojniejszy Feliksie! 4 Nie chcę zabierać ci zbyt wiele czasu. Proszę jedynie, abyś zechciał życzliwie przez chwilę nas posłuchać. 5Stwierdziliśmy, że ten człowiek jest zarazą i wywołuje niepokój wśród wszystkich Żydów na całym świecie, bo jest przywódcą sekty nazarejczykówd. 6Usiłował nawet zbezcześcić świątynięs. Dlatego go pojmaliśmy.[7]e 8Jeśli zechcesz go przesłuchać, przekonasz się, że nasze oskarżenia są słuszne”. 9Żydzi jednomyślnie potwierdzili, że tak się rzeczy mają. 10 A gdy namiestnik skinął na Pawła, on powiedział: „Wiem, że od wielu już lat rozstrzygasz sprawy sądowe tego narodu. Dlatego z zaufaniem przystępuję do swojej obrony. 11Możesz sprawdzić, że nie więcej jak dwanaście dni temu przybyłem do Jeruzalems, aby się pokłonić Bogu. 12Nikt nie może mi zarzucić, że występowałem przeciw komuś w świątyni, albo że wywoływałem rozruchy w synagogachs lub w mieście. 13Nie mogą więc dowieść tego, o co mnie oskarżają. 14Przyznaję jednak, że służę Bogu naszych przodków zgodnie z drogą,

24

nadać wydarzeniu szczególne znaczenie i podkreślając, że Rzymianie po raz trzeci ocalili życie Pawła (Dz 21,32n; 23,10). W czasie przesłuchania prokurator najpierw pyta o miejsce pochodzenia, gdyż zgodnie z prawem rzymskim oskarżonego można było sądzić w miejscu popełnienia przestępstwa albo odesłać do miejsca pochodzenia. Skarga Żydów na Pawła. Wątpliwe, aby sam najwyższy kapłan przybył osobiście do Cezarei w sprawie Pawła. Rzecznikiem grupy oskarżycieli jest prawnik, hellenista Tertullos. Jego mowa jest przykładem typowego wystąpienia sądowego (ww. 3-8). Stawia Pawłowi trzy zarzuty: przewodzenie sekcie nazarejczyków, burzenie porządku społecznego

2441

DZIEJE 23,28 — 24,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) jałmużny – przypuszczalnie chodzi o składkę dla Kościoła jerozolimskiego (Rz 15,25.31; 1Kor 16,4). b) ofiary – kończące obrzęd oczyszczenia (Lb 6,12n). c) Druzylla – córka króla Heroda Agryppy I, siostra Agryppy II. Porzuciła ona pierwszego męża, króla Emessy, i żyła z Feliksem. Ten fakt tłumaczy niepokój namiestnika. d) Porcjusz Festus – objął urząd prokuratora w 60 r. po Chr. e) Cezarea – zob. Dz 8,40+.

9/4/08

8:20 AM

Page 2442

którą oni nazywają sektą. Wierzę w to wszystko, co jest napisane w Prawies i u Prorokóws. 15Mam też w Bogu nadzieję, tak jak i oni, że kiedyś zmartwychwstaną wszyscy ludzie, zarówno dobrzy, jak i źli. 16Dlatego staram się mieć zawsze czyste sumienie wobec Boga i ludzi. 17Po wielu latach przybyłem, aby mojemu narodowi przynieść jałmużnya i aby złożyć ofiaryb. 18Wtedy właśnie, gdy uczestniczyłem w ceremonii oczyszczenias, spotkali mnie oni w świątyni. Nie było zaś wtedy przy mnie żadnego zbiegowiska ani zamieszania. 19Było tam natomiast kilku Żydów z Azjis i to oni powinni stanąć przed tobą, aby mnie oskarżyć, jeśli mają coś przeciwko mnie. 20Albo niech ci ludzie powiedzą, jakiego przestępstwa dopatrzyli się we mnie, gdy postawiono mnie przed Wysoką Radąs. 21Chyba tylko tego, że krzyknąłem wtedy: «To z powodu zmar twychwstania umarłych jestem dzisiaj tutaj sądzony!»”. 22 Feliks odroczył sprawę, ponieważ był dokładnie obeznany z tym, co dotyczy tej drogis. „Kiedy przybędzie dowódca Lizjasz – powiedział – wtedy rozstrzygnę waszą sprawę”. 23Potem rozkazał setnikowi, aby pilnował Pawła. Kazał go jednak traktować łagodnie i nie przeszkadzać żadnemu z jego bliskich przychodzić mu z pomocą. Paweł przed Feliksem i Druzyllą 24 Po kilku dniach przyszedł tam Feliks wraz z żoną Druzylląc, która była Żydówką. Kazał wezwać Pawła, aby posłuchać jego nauki o wierze w Chrystusas Jezusas. 25A on mówił o uczciwym życiu, opanowaniu siebie i o przyszłym sądzies. Wówczas Feliks zaniepokoił się i powiedział: „Na razie wystarczy! Posłucham cię innym razem, gdy będę miał czas!”. 26Liczył, że Paweł da mu jakieś pieniądze, dlatego dosyć często wzywał go na rozmowę. 27Po dwóch latach urząd Feliksa przejął Porcjusz Festusd. Feliks, chcąc jednak okazać Żydom życzliwość, pozostawił Pawła w więzieniu. Apelacja Pawła do cesarza 1 Trzy dni po objęciu urzędu namiestnika Festus udał się z Cezareie do Jerozolimys. 2Tam wyżsi kapłani i najbardziej wpływowi Żydzi wnieśli przed niego skargę na

25

i religijnego wśród Żydów oraz bezczeszczenie świątyni. Apostoł odpiera kolejne zarzuty, podkreślając, że spełnia tylko wolę Boga Izraela, który nie może stanowić zagrożenia dla państwa rzymskiego, mającego swoich własnych bogów. Podkreśla ponadto swoją wiarę w nauczanie Prawa i Proroków (w. 14). Nie rozumie więc, dlaczego wiara w Zmartwychwstanie Jezusa stała się powodem oskarżenia go przed Wysoką Radą. Paweł przed Feliksem i Druzyllą. Może dziwić fakt, że Feliks, dość dobrze zaznajomiony z nauką o Jezusie (w. 22), chce wraz ze swą żydowską żoną Druzyllą posłuchać słów Pawła o wierze w Chrystusa. Być może pragnie on bliżej zapoznać się z poglądami chrześcijańskimi, z którymi coraz częściej ma do czynienia. Apelacja Pawła do cesarza. Objęcie urzędu prokuratora przez Festusa, człowieka energicznego i sprawiedliwego, nie wpłynęło na zmianę postawy Żydów. Wobec propozycji prokuratora, by Paweł udał się do Jerozolimy i tam został osą-

DZIEJE 24,15 — 25,2

2442

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Pawła. Usilnie 3nalegali, aby im okazał przychylność i nakazał sprowadzić go do Jeruzalems. Przygotowali bowiem zasadzkę i zamierzali zabić go w drodze. 4Lecz Festus odparł, że Paweł jest dobrze strzeżony w Cezarei i że on zamierza tam wkrótce powrócić. 5„Niech więc wasi pełnomocnicy jadą ze mną – powiedział – i przedstawią oskarżenie, jeśli popełnił jakieś przestępstwo”. 6 Spędził wśród nich nie więcej niż osiem czy dziesięć dni, a potem powrócił do Cezarei. Zaraz następnego dnia zasiadł na ławie sędziowskiej i polecił, aby przyprowadzono Pawła. 7 Kiedy ten przyszedł, natychmiast otoczyli go Żydzi z Jerozolimys i zaczęli mu stawiać poważne zarzuty. Nie byli jednak w stanie ich udowodnić. 8Paweł bronił się: „Nie popełniłem żadnego przestępstwa ani względem Prawas żydowskiego, ani przeciwko świątynis, ani też przeciwko cesarzowi”. 9Jednak Festus, chcąc przypodobać się Żydom, zapytał Pawła: „Czy może chcesz jechać do Jerozolimy, abym cię tam osądził w związku z tą sprawą?”. 10Wtedy Paweł powiedział: „Podlegam sądowi cesarza i to przed nim należy mnie sądzić. Natomiast w niczym nie zawiniłem wobec Żydów, o czym sam wiesz doskonale. 11Jeśli popełniłem przestępstwo zasługujące na śmierć, gotów jestem ponieść karę śmierci. Ale jeżeli oskarżenie jest bezpodstawne, to nikt nie może mnie wydać w ich ręce. Odwołuję się do cesarza!”. 12 Wtedy Festus porozumiał się z doradcami i powiedział: „Skoro odwołałeś się do cesarza, przed cesarzem staniesz!”.

Page 2443

a) Agryppa – Herod Agryppa II początkowo miał władzę jedynie nad świątynią. W 53 r. otrzymał władzę nad dawnym terytorium Filipa (tereny na wschód od Jeziora Galilejskiego). Był niezwykle lojalny wobec Rzymu, nawet w czasie słynnego powstania żydowskiego (w latach 66-70). b) Berenike – siostra Agryppy II.

Przed Herodem Agryppą II i Berenike Kilka dni później do Cezarei przybył król Agryppaa i Berenikeb, aby powitać Festusa. 14Zatrzymali się tam na pewien czas. Wtedy Festus przedstawił królowi sprawę Pawła. „Feliks pozostawił w więzieniu tego człowieka – powiedział. – 15 Kiedy byłem w Jerozolimies, wyżsi kapłani i starszyznas żydowska wnieśli na niego skargę i domagali się, abym wydał wyrok skazujący. 16Lecz odpowiedziałem im, że Rzymianie nie mają zwyczaju skazywać człowieka, zanim oskarżony nie stanie wobec oskarżycieli. Musi mieć bowiem możliwość obrony przed zarzutami. 17Gdy przybyli do mnie, zaraz następnego dnia rozpocząłem proces. Rozkazałem dowódcy przyprowadzić tego człowieka. 18Oskarżyciele nie przedstawili jednak żadnego zarzutu, który mógłbym uznać. 19Wiedli z nim tylko jakiś spór na tematy związane z ich religią 13

dzony, apostoł korzysta z prawa rzymskiego i odwołuje się do najwyższej instancji sądowniczej – trybunału cesarskiego. Instytucja apelacji do cesarza, przysługująca tylko obywatelowi rzymskiemu, miała wówczas dwie formy. Oskarżonemu przysługiwało prawo do apelacji od wyroku już wydanego przez władze prowincji albo jeszcze przed wyrokiem mógł on domagać się przeniesienia jurysdykcji na ustanowioną przez Rzym ławę przysięgłych lub bezpośrednio na trybunał cesarski w Rzymie. W przypadku Pawła nic nie wskazuje na to, że wyrok został wydany, więc prawdopodobnie chodzi o tę drugą możliwość.

2443

DZIEJE 25,3-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2444

i z jakimś Jezusems. On już wprawdzie umarł, ale Paweł zapewniał, że żyje. 20Nie wiedząc, jak rozstrzygnąć ten spór, zapytałem go, czy chciałby udać się do Jerozolimy i być tam w tej sprawie sądzony. 21Wtedy Paweł złożył odwołanie, żądając, abym go pozostawił w więzieniu, dopóki cesarz nie rozpatrzy jego sprawy. Rozkazałem go więc pilnować, dopóki go nie odeślę do cesarza”. 22Wtedy Agryppa powiedział do Festusa: „Ja też chciałbym posłuchać tego człowieka!”. A on odrzekł: „Usłyszysz go jutro”. 23 Następnego dnia Agryppa i Berenike uroczyście wkroczyli do sali przesłuchań. Wraz z nimi przybyli dowódcy wojskowi i najznamienitsi obywatele miasta. Festus rozkazał przyprowadzić Pawła 24i przemówił: „Królu Agryppo i wszyscy tu obecni! Zarówno w Jerozolimie, jak i tutaj wielu Żydów wniosło do mnie oskarżenie przeciw temu oto człowiekowi. Domagali się, abym skazał go na śmierć. 25Stwierdziłem jednak, że nie popełnił on żadnego przestępstwa zasługującego na śmierć. Ale on odwołał się do Najdostojniejszego. Postanowiłem więc go odesłać. 26Nie mogę jednak napisać o nim cesarzowi nic pewnego i dlatego postawiłem go przed wami, a zwłaszcza przed tobą, królu Agryppo! Może po twoim przesłuchaniu będę miał co napisać. 27Jest bowiem rzeczą nierozsądną posyłać więźnia bez wyraźnego określenia stawianych mu zarzutów”. Przemówienie Pawła przed Agryppą i Berenike 1 Agryppa powiedział do Pawła: „Możesz teraz przemówić we własnej obronie!”. Wtedy Paweł dał znak ręką i rozpoczął obronę. 2„Królu Agryppo! Żydzi wysunęli przeciwko mnie oskarżenia. Jestem jednak szczęśliwy, że mogę dziś bronić się przed tobą. 3Ty bowiem doskonale znasz wszystkie zwyczaje oraz sporne sprawy żydowskie. Proszę cię więc, abyś mnie łaskawie wysłuchał. 4 Wszyscy Żydzi znają dobrze historię mojego życia. Od młodości przebywałem wśród rodaków w Jerozolimies. 5Znają mnie oni od dawna. Gdyby zechcieli, mogliby zaświadczyć, że jako faryzeuszs żyłem według zasad najsurowszego stronnictwa naszej religii. 6A teraz stoję przed sądem, z powodu nadziei płynącej z obietnicy, którą Bóg dał naszym przodkom. 7Jej wypełnienia spodziewa się dwanaście naszych plemion, gorliwie służąc Bogu dniem i nocą. Królu! Z powodu

1Kor 15,12-20

26

Przemówienie Pawła przed Agryppą i Berenike. Mowa przed królem Agryppą II jest ostatnią w tej księdze mową obronną Pawła, odpierającą zarzuty wysunięte przez jego rodaków. Stanowi punkt kulminacyjny całej jego obrony, ukazanej w Dz 22 – 25. Wystąpienie to składa się z czterech części: kurtuazyjne powitanie (ww. 2n), przedstawienie Pawła i nadziei Izraela (ww. 4-8), opis spotkania Chrystusa (ww. 9-18), świadectwo ucznia (ww. 19-23). Apostoł, obeznany ze światem kultury, rozpoczyna od charakterystycznego gestu ręką, którym posługiwali się starożytni retorzy. Jego pierwsze słowa służą pozyskaniu sobie życzliwości słuchaczy, przede wszystkim króla Agryppy, jednak nie używa w tym celu żadnych niestosownych pochlebstw. Przemawia zgodnie z oratorskimi konwencjami epoki, prawdopodobnie po grecku, aby zrozumiał go również Festus i jego rzymska świta. Paweł, opisując historię swego życia przed wydarzeniem pod Damaszkiem, podkreśla wyłącznie swoją przynależność do narodu żydowskiego oraz fakt, że był faryzeuszem, co uznaje za jedyny ważny element tego

DZIEJE 25,20 — 26,7

2444

Dn 12,1-3; 2Mch 7,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rz 4,17; 2Kor 1,9; Hbr 11,19

9/4/08

8:20 AM

tej nadziei oskarżają mnie Żydzi! 8Dlaczego uważacie za nieprawdopodobne to, że Bóg wskrzesza umarłych? 9Ja również byłem kiedyś przekonany, że należy wszelkimi sposobami walczyć z imieniems Jezusas Nazarejczyka. 10To właśnie czyniłem w Jerozolimie. Otrzymałem specjalne uprawnienia od wyższych kapłanów i wielu świętychs wtrąciłem do więzienia. Opowiadałem się za tym, aby ich skazywać na śmierć. 11 Karałem ich często po wszystkich synagogachs, aby ich zmusić do wyrzeczenia się wiary. Tak bardzo ich nienawidziłem, że prześladowałem ich nawet w obcych miastach.

Page 2445

a) Damaszek – zob. Dz 9,2+. b) Trudno ci wierzgać przeciwko ościeniowi – zwrot ten należał do utrwalonych w kulturze Wschodu porzekadeł. W realnym znaczeniu dotyczył ostrego narzędzia do popędzania zwierząt. Paweł, relacjonując moment swojego nawrócenia, daje wyraz temu, że nie mógł się sprzeciwić wobec interwencji samego Boga.

Drugie świadectwo Pawła o nawróceniu Po to też wyruszyłem do Damaszkua, mając specjalne upoważnienie od wyższych kapłanów. 13Podczas tej podróży, w samo południe zobaczyłem, królu, światło z nieba jaśniejsze od słońca. Olśniło ono mnie i moich towarzyszy. 14Gdy wszyscy upadliśmy na ziemię, usłyszałem głos, mówiący do mnie po hebrajsku: «Szawle, Szawle! Dlaczego Mnie prześladujesz? Trudno ci wierzgać przeciwko ościeniowib». 15Wówczas zapytałem: «Kim jesteś, Panies?». A Pan odpowiedział: «Ja jestem Jezuss, którego ty prześladujesz. 16Podnieś się jednak i stań na nogi! Ukazałem ci się po to, aby cię uczynić sługą i świadkiem tego, co zobaczyłeś, i tego, co jeszcze ci objawię. 17 Wyrwę cię spośród tego narodu i pogan. Do nich cię posyłam, 18abyś otworzył im oczy, odwrócił ich od ciemności ku światłu, od władzy szatanas do Boga. Aby przez wiarę we Mnie otrzymali odpuszczenie grzechóws i dziedzictwo ze świętymis». 12

Ez 2,1

Jr 1,5-8 Iz 42,7; Kol 1,12

Praca misyjna Pawła 19 Królu Agryppo! Temu objawieniu z nieba nie mogłem się sprzeciwić! 20Dlatego przemawiałem najpierw do mieszkańców okresu. Chce w ten sposób ukazać, że wnioski, do których doszedł i które wpłynęły na zmianę jego życia, nie były pozbawione podstaw. Próbuje też przekonać słuchaczy, że życie i dzieło Jezusa nie są sprzeczne z judaizmem, lecz stanowią wypełnienie nadziei mesjańskich. Ponadto dowodzi, że powodem oskarżeń i nienawiści ze strony Żydów jest jego wiara w zmartwychwstanie, mimo że judaizm jej nie wyklucza (2Mch 7; Dn 12,1-3), a święte księgi zawierają przykłady wskrzeszania umarłych (1Krl 17,22; 2Krl 4,35). Paweł nie rozwija jednak wątku nadziei mesjańskich związanych z osobą Jezusa Chrystusa, lecz przechodzi do dalszego opisu własnej przeszłości, podkreślając, że jako gorliwy faryzeusz nie poprzestawał na wypełnianiu Prawa, lecz zaciekle prześladował chrześcijan i to nawet w miastach pogańskich. Drugie świadectwo Pawła o nawróceniu. Charakterystyczne dla tego opisu wydarzenia pod Damaszkiem jest zastosowanie przysłowia (w. 14) nawiązującego do wołu lub osła, na próżno broniących się przed przymuszaniem do pracy za pomocą ostrego narzędzia. W tym kontekście przysłowie wskazuje na to, że Paweł nie może sprzeciwić się Jezusowi, który mu się objawił pod Damaszkiem. W osobie prześladowanego Jezusa (w. 14) musi dostrzec i uznać Chrystusa, czyli Mesjasza, zapowiedzianego i posłanego na ziemię przez Boga, któremu tak gorliwie służy. Brakuje też wzmianki o Ananiaszu, przez co akcent położony jest na wyjaśnieniach samego Jezusa. Paweł opowiada, że to Jezus objawił w nim swoją moc życia, pozwalając mu właściwie zrozumieć przesłanie proroków ST. Tak jak niegdyś Ezechiel, Paweł otrzymuje łaskę zrozumienia swego powołania, które wpisuje się w tradycję prorocką Izraela. Przytaczając kolejne wersety proroctwa Izajasza, apostoł podkreśla, że jego zadaniem stało się głoszenie nawrócenia wszystkim narodom. On, który wcześniej ścigał chrześcijan nawet w miastach pogańskich, teraz został wysłany właśnie do pogan, aby nieść im orędzie Chrystusowego zbawienia. Praca misyjna Pawła. Paweł wspomina, że Żydów i pogan nawoływał do nawrócenia. Prawdziwa przemiana powinna bowiem zaowocować konkretnymi czynami (w. 20). W przypadku samego Pawła nawrócenie sprawiło, że stał się

2445

DZIEJE 26,8-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Damaszek – zob. Dz 9,2+.

9/4/08

8:20 AM

Page 2446

Damaszkua, potem – Jerozolimys i całej ziemi żydowskiej, i wreszcie do pogan. Wzywałem ich, aby się nawrócili, skierowali do Boga i spełniali uczynki wynikające z nawrócenia. 21 Z tego to powodu Żydzi pochwycili mnie w świątynis i usiłowali zabić. 22Jednak dzięki opiece Bożej żyję do dnia dzisiejszego i stoję tutaj, aby wobec wszystkich dać świadectwo. Nic więcej nie głoszę jak tylko to, co zapowiadali Prorocys i Mojżesz: 23że Chrystuss będzie cierpiał i jako pierwszy zmartwychwstanie oraz stanie się światłem zarówno dla naszego narodu, jak i dla pogan”. Wezwanie Agryppy do wiary Gdy Paweł wygłaszał jeszcze swą mowę obrończą, Festus głośno zawołał: „Jesteś szalony, Pawle! Nadmiar wiedzy doprowadził cię do szaleństwa”. 25A Paweł odpowiedział: „Nie jestem szalony, dostojny Festusie, głoszę słowa prawdziwe i przemyślane. 26Król Agryppa wie o tym wszystkim i dlatego śmiało mówię do niego. Jestem przekonany, że nic z tych spraw nie uszło jego uwagi. Nie działo się to przecież w ukryciu. 27Królu Agryppo, czy wierzysz Prorokoms? Wiem, że wierzysz!”. 28Na to Agryppa do Pawła: „Niewiele brakuje, a namówisz mnie, bym stał się chrześcijaninems”. 29Wtedy Paweł powiedział: „Oby kiedyś Bóg sprawił, żebyś nie tylko ty, ale wszyscy, którzy mnie dzisiaj słuchają, stali się do mnie podobni, z wyjątkiem tych kajdan”. 30 Wtedy król, namiestnik, Berenike oraz wszyscy, którzy brali udział w posiedzeniu, powstali ze swych miejsc. 31Wychodząc, mówili jeden do drugiego: „Ten człowiek nie zasługuje ani na śmierć, ani nawet na więzienie”. 32Agryppa powiedział zaś do Festusa: „Można by go zwolnić, gdyby nie odwołał się do cesarza!”. 24

Paweł wysłany do Rzymu 1 W końcu zadecydowano, że mamy odpłynąć do Italii. Pawła oraz innych więźniów oddano pod straż setnika Juliusza z cesarskiego oddziału. 2Wsiedliśmy na statek

27

on zdolny do realizacji wyznaczonego uczniom przez Jezusa programu, polegającego na głoszeniu Ewangelii i dawaniu o Nim świadectwa (w. 22). Nie chodziło jednak tylko o propagowanie jakiejś doktryny, lecz o zażyłą więź z Jezusem Chrystusem Zmartwychwstałym. Ten aspekt Paweł podkreślał w swoich listach (np. Ga 2,20). Przedstawiając proces Pawła, Łukasz koncentruje się nie tyle na rzekomych winach apostoła, ile na jego związkach z tradycją żydowską. Próbuje wykazać, że nie jest on heretykiem i nie naucza tego, o co oskarżają go jego wrogowie. Przedstawia go jako wiernego syna Przymierza, który uwierzył, że Jezus jest Chrystusem, czyli Mesjaszem i daje o tym świadectwo swoim życiem. Wezwanie Agryppy do wiary. Chociaż mowa Pawła była skierowana do Agryppy, swoją gwałtowną reakcją przerywa ją Rzymianin Festus. Król, proszony o potwierdzenie proroctw, do których odwołuje się Paweł, ucieka się do ironii i kończy przesłuchanie. Niewinny Paweł musi stawić się przed trybunałem cesarskim, do którego się odwołał. To ostatnia wzmianka Łukasza o procesie Pawła. Paweł wysłany do Rzymu. Spełnia się wielkie pragnienie Pawła – podróż do Rzymu. Wprawdzie nie zamierzał tam przybyć jako więzień, ale ciągle ma świadomość znaczenia przepowiadania Ewangelii w stolicy Cesarstwa. Łukasz ukazuje jednocześnie, że słowo Pańskie faktycznie dociera na krańce ziemi, zgodnie z zapowiedzią Jezusa w Dz 1,8.

DZIEJE 26,21 — 27,2

2446

1Kor 15,20-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

adramyteńskia, który płynął do portów Azji Mniejszejs. Razem z nami był Macedończyk z Tesaloniki, Arystarch. 3Nazajutrz przybyliśmy do Sydonus. Dzięki uprzejmości Juliusza Paweł mógł odwiedzić przyjaciół, aby uzyskać konieczne zaopatrzenie. 4Stamtąd płynęliśmy wzdłuż brzegu Cyprub, gdyż wiał przeciwny wiatr. 5Następnie przepłynęliśmy morze w pobliżu Cylicjic oraz Pamfiliid i zawinęliśmy do Myry w Licjie. 6Tam setnik znalazł statek aleksandryjski, zmierzający do Italii, i umieścił nas na nim. 7 Przez wiele dni płynęliśmy bardzo wolno. Z ogromnym trudem dotarliśmy w okolice Knidosf. Wiatr nie pozwalał nam jednak przybić do brzegu, dlatego popłynęliśmy wzdłuż Kretyg w kierunku Salmoneh. 8Płynęliśmy z trudem wzdłuż wyspy i przybyliśmy do miejsca zwanego Dobre Porty, niedaleko miasta Lasaia. 9Straciliśmy mnóstwo czasu i dalsza żegluga stawała się bardzo niebezpieczna. A ponieważ minął już dzień postui, Paweł ostrzegał: 10„Ludzie! Obawiam się, że dalsza żegluga może być niebezpieczna. Może zagrozić nie tylko ładunkowi i statkowi, ale także naszemu życiu”. 11Setnik jednak bardziej wierzył sternikowi i właścicielowi statku niż Pawłowi. 12Ponieważ port nie nadawał się do przezimowania, większość ludzi postanowiła wyruszyć w dalszą drogę. Sądzili, że będzie można jakoś dotrzeć do Feniksu i tam przezimować. Ten port na Krecie był bowiem otwarty na południowy i północny zachód.

Page 2447

a) adramyteński – Adramyttion to port w Azji Mniejszej w pobliżu Troady. b) Cypr – zob. Dz 4,36+. c) Cylicja – zob. Dz 6,9+. d) Pamifilia – zob. Dz 2,10+. e) Licja – nadbrzeżny region południowo-zachodniej Azji Mniejszej. f) Knidos – miasto w Azji Mniejszej. g) Kreta – piąta co do wielkości wyspa Morza Śródziemnego. h) Salmone – przylądek na wschodnim wybrzeżu Krety. i) dzień postu – chodzi o jesienne święto Przebłagania. j) eurakwilo – północno-wschodni wiatr z gór kreteńskich. k) Kauda – mała wyspa, obecnie nosi nazwę Gavdos, położona na południowy zachód od Krety. l) mielizny Syrty – chodzi o płytkie wody zatoki Morza Śródziemnego u wybrzeży Libii. m) pływającą kotwicę – tzw. dryfkotwa; był to kawał drewna, płócienny wór lub inny przedmiot na linie, który hamował statek i nie pozwalał go obrócić bokiem do wiatru.

Burza na morzu 13 Kiedy powiał lekki wiatr z południa, podnieśli kotwicę, sądząc, że zdołają wykonać, co zamierzyli. Chcieli płynąć wzdłuż brzegów Krety. 14Wkrótce jednak od strony lądu nadciągnął gwałtowny wiatr, zwany eurakwiloj. 15Porwany statek nie mógł mu się przeciwstawić, więc puściliśmy go z wiatrem, 16 który pędził nas w kierunku wysepki Kaudak. Z trudem ocaliliśmy łódź ratunkową. 17Po wyciągnięciu jej na pokład, statek opasano linami. Bojąc się, że wpadnie na mielizny Syrtyl, zrzucono pływającą kotwicęm i zdano się na fale. 18Ponieważ wichura wciąż nas gnała, następnego dnia zaczęto wyrzucać ładunek. 19Na trzeci dzień pozbyto się nawet wyposażenia statku. 20Przez wiele dni nie było widać ani słońca, ani gwiazd. A sztorm wciąż szalał. W końcu straciliśmy nadzieję na ocalenie. Cała podróż opisana jest bardzo szczegółowo i wiarygodnie (w pierwszej osobie liczby mnogiej, jakby autor był świadkiem wydarzeń). Być może korzystał też z czyichś wspomnień lub dziennika podróży (przypuszczalnie Arystarcha). Czytając to opowiadanie z mapą w ręku, bez trudu można odtworzyć trasę okrętów, którymi podróżował Paweł eskortowany przez przydzielonego mu setnika Juliusza. Burza na morzu. Typowe dla tej pory roku sztormy pokrzyżowały ambitne plany dotarcia do Feniksu na Krecie. Opis burzy na morzu potwierdza wielkie zdolności literackie Łukasza i znajomość nawigacji. Paweł przedstawiony jest jako prawdziwy bohater (ww. 21-26), głęboko związany z Bogiem i w Nim pokładający całą nadzieję. W beznadziejnym położeniu to on przejmuje dowództwo. Powołując się na widzenie anioła, obiecuje wszystkim ocalenie, ale pod warunkiem

2447

DZIEJE 27,3-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) dwadzieścia sążni – jeden sążeń to 1,85 m, a więc zmierzona głębokość wynosiła 37 metrów.

9/4/08

8:20 AM

Page 2448

21

Od dłuższego czasu nic już nie jedliśmy. Wtedy Paweł wystąpił i powiedział: „Ludzie! Trzeba było mnie posłuchać i nie odbijać od brzegów Krety. W ten sposób można było uniknąć nieszczęścia i szkód. 22Ale teraz wzywam was, abyście się nie załamywali, bo nikt z was nie zginie. Zatonie jedynie statek. 23Zeszłej nocy ukazał mi się aniołs Boga, do którego należę i któremu służę. 24Powiedział mi: «Nie bój się, Pawle! Staniesz przed cesarzem. Ze względu na ciebie Bóg ocali życie wszystkim, którzy z tobą płyną». 25Ludzie! Bądźcie więc dobrej myśli. Ufam Bogu, że stanie się tak, jak mi powiedziano. 26Na pewno dopłyniemy do jakiejś wyspy”. 27 Gdy już czternastą noc burza rzucała nas po Adriatyku, około północy wydało się żeglarzom, że zbliżamy się do jakiegoś lądu. 28Spuścili więc sondę i stwierdzili, że głębokość morza wynosi dwadzieścia sążnia. Kiedy, płynąc dalej, znowu ją spuścili, głębokość wynosiła piętnaście sążni. 29Bali się, abyśmy nie wpadli na skały, dlatego zrzucili z rufy cztery kotwice. Z upragnieniem oczekiwano poranka. 30Tymczasem żeglarze usiłowali uciec ze statku. Spuścili łódź ratunkową na wodę pod pozorem zrzucenia kotwicy od strony dziobu. 31 Wtedy Paweł powiedział do setnika i żołnierzy: „Jeżeli ci ludzie nie pozostaną na statku, to i wy się nie uratujecie”. 32 Żołnierze odcięli więc liny od łodzi, pozwalając jej spaść do morza. 33 O świcie Paweł zachęcał wszystkich, aby się posilili. „Już czternasty dzień trwacie w niepewności i nic nie jecie. 34Proszę was teraz, abyście coś zjedli. To wam pomoże się ocalić. Bądźcie pewni, że nikomu z was włos z głowy nie spadnie”. 35 Następnie wziął chleb, wobec wszystkich podziękował Bogu, i łamiąc, zaczął jeść. 36Wtedy wszyscy ośmielili się i też zaczęli jeść. 37A było nas wszystkich na statku dwieście siedemdziesiąt sześć osób. 38A gdy się najedli, wyrzucili zboże do morza. W ten sposób odciążyli statek. Rozbicie statku Kiedy nastał dzień, żeglarze nie rozpoznali lądu. Spostrzegli jedynie jakąś zatokę i plażę, do której postanowili skierować statek, jeśli to będzie możliwe. 40Odcięli więc kotwice i zostawili je w morzu. Rozluźnili też wiązania wioseł sterowych, a przedni żagiel podnieśli na wiatr. W ten sposób starali się dobić do brzegu. 41Jednak statek osiadł na mieliźnie, miejscu, gdzie ścierały się fale. Dziób statku zarył się głęboko 39

zaniechania ucieczki z okrętu. Opis posiłku o świcie (ww. 33-38) nabiera charakteru liturgicznego i przywodzi na myśl Ostatnią Wieczerzę oraz cud rozmnożenia chlebów (Łk 9,16). Sam statek wydaje się symbolem Kościoła miotanego wichrem i falami, ale zapewniającego bezpieczeństwo ludziom na pokładzie. Przy tej sposobności Łukasz podaje dokładną liczbę pasażerów (276 osób), tak jak uczynił przy opisie cudownego rozmnożenia chlebów przez Jezusa. Rozbicie statku. W Piśmie Świętym ocalenie ludzi z rozbitego okrętu jest symbolem i znakiem opieki Boga (Ps 107,23-30). Grecy natomiast widzieli w tym potwierdzenie niewinności oskarżonego. Niewinność Pawła zostaje tu stwierdzona

DZIEJE 27,21-41

2448

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

i został unieruchomiony, a rufa rozpadała się pod naporem fal. 42Wówczas żołnierze postanowili pozabijać więźniów, aby nikt nie popłynął wpław i nie uciekł. 43Ale setnik chciał uratować Pawła, więc ich powstrzymał. Potem rozkazał, aby ci, którzy umieją pływać, pierwsi skoczyli do wody i płynęli do brzegu. 44Pozostali zaś płynęli na deskach i na szczątkach statku. W ten sposób wszyscy dotarli cało do lądu.

a) Malta – użyta przez Łukasza grecka nazwa Melite zwykle utożsamiana jest z nazwą wyspy Malty.

Paweł na Malcie 1 Po ocaleniu dowiedzieliśmy się, że wyspa nazywa się Maltaa. 2Jej mieszkańcy okazywali nam niezwykłą życzliwość. Rozpalili ognisko i zajęli się nami, gdyż zaczął padać deszcz i zrobiło się zimno. 3Gdy Paweł uzbierał naręcze chrustu i wrzucił je do ognia, z powodu gorąca wypełzła żmija i uczepiła się jego ręki. 4Mieszkańcy wyspy, widząc gada przyczepionego do jego ręki, mówili między sobą: „Ten człowiek jest z pewnością mordercą. Wyszedł wprawdzie cało z burzy morskiej, ale bogini sprawiedliwości nie pozwala mu żyć”. 5Tymczasem on strząsnął żmiję w ogień i nic złego mu się nie stało. 6Oni oczekiwali, że ręka zacznie mu puchnąć albo że nagle padnie martwy. Czekali dosyć długo i widzieli, że nic złego mu się nie stało. Dlatego zmienili zdanie i mówili, że jest bogiem. 7 W pobliżu tego miejsca znajdowała się posiadłość zarządcy wyspy Publiusza. Przyjął on nas bardzo życzliwie i trzy dni przebywaliśmy u niego. 8Wtedy właśnie zachorował ojciec Publiusza i miał gorączkę z powodu biegunki. Paweł poszedł do niego, pomodlił się, nałożył na niego ręce, a on wyzdrowiał. 9Po tym wydarzeniu przychodzili do niego także inni chorzy mieszkańcy wyspy. I byli uzdrawiani. 10Z tego powodu darzyli nas wszystkich wielkim szacunkiem. Gdy mieliśmy odpłynąć, dali nam wszystko, czego potrzebowaliśmy do drogi.

e) Puteoli – miasto i port handlowy, leżące na północ od dzisiejszego Neapolu.

28

Mk 16,18; Łk 10,19

Page 2449

b) godłem Dioskurów – chodzi o bliźniaków z mitologii greckiej, Kastora i Polluksa, których żeglarze uważali za swych patronów. c) Syrakuzy – ówczesna stolica Sycylii. d) Regium – port w Italii położony naprzeciw Sycylii.

Podróż Pawła do Rzymu 11 Zimę spędziliśmy na wyspie i po trzech miesiącach pobytu odpłynęliśmy statkiem aleksandryjskim, oznaczonym godłem Dioskurówb. 12Przybyliśmy do Syrakuzc i zatrzymaliśmy się tam trzy dni. 13Stąd wzdłuż wybrzeża dotarliśmy do Regiumd, gdzie pozostaliśmy jeden dzień. Nazajutrz dzięki południowemu wiatrowi dopłynęliśmy do Puteolie. 14Tam spotkaliśmy bracis. Na ich prośbę spędziliśmy u nich cały tydzień. Wreszcie udaliśmy się do Rzymu. 15Dowiedzieli się o nas tamtejsi bracia także w inny sposób. Zostaje ukąszony przez jadowitego węża, jednak nie ponosi żadnej szkody (por. obietnica Jezusa w Łk 10,19; a także Mk 16,18; zob. Ps 91,13). Podróż Pawła do Rzymu. Dalsza żegluga była możliwa dopiero po ustąpieniu zimy. Po dotarciu do italskiego portu Puteoli rozpoczyna się ostatni etap podróży, przypominający królewski pochód. Paweł podejmowany uroczyście przez rzymskich chrześcijan na Drodze Appijskiej nie sprawia wrażenia, że jest więźniem. W Rzymie zostaje przekazany

2449

DZIEJE 27,42 — 28,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Forum Appiusza – znajdowało się w odległości 65 km od Rzymu. b) Trzy Gospody – znajdywały się w odległości 49 km od Rzymu. c) Chodzi o areszt domowy.

9/4/08

8:20 AM

Page 2450

i wyszli nam na spotkanie aż do Forum Appiuszaa i Trzech Gospódb. Kiedy Paweł ich zobaczył, podziękował Bogu i nabrał otuchy. 16W Rzymie pozwolono mu zamieszkać w domu prywatnym, ale pod strażą żołnierzac. Paweł w Rzymie Po trzech dniach poprosił on do siebie ważniejszych przedstawicieli społeczności żydowskiej. A gdy przybyli, powiedział: „Bracia! Nie uczyniłem nic przeciwko mojemu narodowi ani ojczystym zwyczajom. A jednak uwięziono mnie w Jerozolimies i wydano Rzymianom. 18Oni po rozpatrzeniu mojej sprawy postanowili mnie zwolnić. Stwierdzili bowiem, że nie zasługuję na śmierć. 19Jednak Żydzi wystąpili przeciwko mnie bardzo stanowczo i dlatego musiałem odwołać się do cesarza. Nie zrobiłem tego, by oskarżać mój naród. 20Dlatego poprosiłem was do siebie, aby zobaczyć się z wami i powiedzieć, że to właśnie z powodu tej samej nadziei, jaką żyje Izraels, noszę kajdany”. 21A oni odpowiedzieli: „Nie otrzymaliśmy z Judeis żadnego pisma w twojej sprawie. Nie przybył też stamtąd żaden z naszych rodaków, który by doniósł na ciebie lub coś złego o tobie powiedział. 22Chcemy się od ciebie dowiedzieć, co sądzisz o tym, że twoje stronnictwo – jak nam wiadomo – wszędzie spotyka się ze sprzeciwem”. 23 W ustalonym dniu jeszcze więcej osób przyszło do jego mieszkania, a on mówił im o królestwie Bożym. Od rana do wieczora przekonywał ich też do wiary w Jezusas. Powoływał się przy tym na Prawos Mojżesza i na Prorokóws. 24Jedni dali się przekonać jego słowom, a inni nie uwierzyli. 25Poróżnili się między sobą i zaczęli się rozchodzić. Wtedy Paweł stwierdził: „Słusznie Duch Święty powiedział waszym przodkom przez proroka Izajasza: 26 Idź do tego ludu i powiedz mu: Będziecie przysłuchiwać się, ale nic nie zrozumiecie, będziecie się wpatrywać, ale nie zobaczycie. 27 Serce tego ludu stało się bowiem gnuśne, ich uszy dotknęła głuchota, 17

prefektowi pretorianów, od którego zależał dalszy przebieg procesu, i pod jego władzą pozostaje aż do wydania wyroku apelacyjnego. Prefekt zezwolił Pawłowi na przebywanie poza obozem wojskowym, do czego zapewne przyczyniła się załączona pozytywna opinia Festusa. Ograniczeniem swobody było tylko złączenie go łańcuchem z żołnierzem, jednak Paweł mógł prowadzić w mieście w miarę normalne życie. Paweł w Rzymie. Zakończenie Dziejów Apostolskich jest tajemnicze i rodzi wiele pytań. Łukasz zapewne znał tragiczny koniec życia apostoła, zatem rodzi się pytanie, dlaczego go nie opisał, skoro dokładnie przedstawił śmierć Jezusa w Ewangelii i męczeństwo Szczepana w Dziejach Apostolskich (Dz 7). Najbardziej logiczne wydaje się wyjaśnienie odwołujące się do zasadniczego celu księgi. Łukasz ma w pamięci program zawarty w Dz 1,8 i kiedy zostaje on zrealizowany, autor swoje opowiadanie może zakończyć. Także ostatnie rozdziały mają więc na celu ukazanie nie tyle losów Pawła i jego męki, ile raczej dziejów Ewangelii. Paweł interesował go w takiej mierze, w jakiej był narzędziem wypełnienia tej misji. Księga kończy się trzema scenami: pierwsze spotkanie Pawła z przywódcami gminy żydowskiej w Rzymie (ww. 17-22); drugie spotkanie z liczniejszą rzeszą rodaków (ww. 23-28); streszczenie rzymskiej działalności Pawła (ww. 30n). Apostoł wyjaśnia przedstawicielom rady żydowskiej gminy rzymskiej powody swej obecnej sytuacji, wskazując wyraźnie w wersecie 20, że jego niewola ma znaczenie teologiczne. Nadzieja Izraela odnosi się niewątpliwie do

DZIEJE 28,16-27

2450

Iz 6,9n Mt 13,14n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

a oczy ślepota, bo nie chcą widzieć ani słyszeć i nie chcą zrozumieć ani się nawrócić, żebym ich uzdrowił a. 28 Wiedzcie więc, że zbawienie Boże zostało skierowane do pogan, a oni je usłyszą”. [29]b 30Paweł pozostał jeszcze całe dwa latac w wynajętym przez siebie mieszkaniu. Przyjmował wszystkich, którzy przychodzili do niego. 31Odważnie i swobodnie nauczał o królestwie Bożym i o Panus Jezusies Chrystusies.

Page 2451

a) Iz 6,9n (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST) b) Tego wersetu brak w najstarszych rękopisach. W pozostałych brzmi: Kiedy to Paweł powiedział, Żydzi zaczęli o tym zawzięcie dyskutować. c) dwa lata – oznacza to zapewne, że oskarżyciele wcale się nie zgłosili. Po tym czasie sąd zobowiązany był zwolnić obwinionego.

Zmartwychwstania Jezusa. Z tym wydarzeniem związane są zarówno Męka i Śmierć Jezusa (przeszłość), jak i działalność ewangelizacyjna wśród Żydów i pogan (przyszłość). Spór Pawła z rodakami dotyczył osoby Jezusa z Nazaretu i Jego roli w Bożym planie zbawienia, a nie kwestii interpretacji praktyk judaizmu. W czasie drugiego spotkania Paweł, posiłkując się biblijnymi świadectwami, które wskazują na Jezusa jako obiecanego Chrystusa, usiłuje przekonać swoich rozmówców do wiary. Końcowe wiersze w kilku słowach opisują działalność Pawła ograniczoną do małego pomieszczenia, w którym porusza się stale pod kontrolą straży. Mimo to Paweł do końca wykorzystuje każdą możliwość głoszenia nauki o królestwie Bożym i o Jezusie Chrystusie.

2451

DZIEJE 28,28-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2452

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2453

WPROWADZENIE DO LISTÓW ŚWIĘTEGO PAWŁA

Paweł – Apostoł Narodów Po nawróceniu Paweł całe swe życie poświęcił na gorliwą służbę Chrystusowi, dlatego bez przesady można go nazwać największym misjonarzem Kościoła: dla Chrystusa zdołał przemierzyć prawie połowę terytoriów Cesarstwa Rzymskiego, leżących nad Morzem Śródziemnym, pokonując pieszo przynajmniej 16 000 km. Trzeba przy tym przyznać, że to właśnie dzięki jego niezłomnej postawie apostolskiej i umysłowi otwartemu na kulturę pogańską zawdzięczamy fakt, że chrześcijaństwo swym zasięgiem objęło Azję Mniejszą i Grecję. Po założeniu wspólnoty w danej miejscowości zazwyczaj przez jakiś czas pozostawał w niej, nauczając i umacniając w wierze. Jednakże nawet po jej opuszczeniu nie przestawał troszczyć się o jej życie duchowe i moralne. Kiedy w niektórych wspólnotach pojawiały się większe problemy dogmatyczne, moralne lub dyscyplinarne, wierni zwracali się do niego z prośbą o pomoc, traktując go tym samym jako swego najwyższego przełożonego i jako autorytet. Pozostając z dala, Paweł przesyłał w formie rozbudowanych listów swoje napomnienia i odpowiedzi na pytania. W jego dziele misyjnym listy te odegrały zatem wielką rolę, a zawarte w nich rozstrzygnięcia wielu kwestii do dzisiaj stanowią fundament nauczania Kościoła. Powstanie zbioru listów Pawła Apostoła Listy Pawłowe są odpowiedzią na konkretne problemy powstałe w danym Kościele. W większości nie są listami prywatnymi, lecz pismami urzędowymi, przeznaczonymi do publicznego odczytania w danej wspólnocie. Czasem nawet sam apostoł pragnął, by wspólnoty wymieniły między sobą listy i zapoznały się z treścią pouczeń skierowanych do innej wspólnoty (Kol 4,16). Listy Pawłowe są najstarszymi znanymi nam tekstami pierwotnego chrześcijaństwa (pierwsze z nich – Listy do Tesaloniczan – powstały już 20 lat po Zmar twychwstaniu Chrystusa). Wielki autorytet Apostoła Narodów sprawił, że poszczególne wspólnoty starały się sprowadzać jego pisma z innych wspólnot, przepisywały je i przechowywały jako wykład wiary i moralności. Mimo to kilka jego listów zaginęło. W Kol 4,16 Paweł wspomina o liście do braci w Laodycei, którego nie znamy. W 1Kor 5,9 powołuje się na jakiś wcześniejszy list do Koryntian, który nie zachował się, a 2Kor 7,8 sugeruje, że po liście znanym nam jako Pierwszy List do Koryntian napisał jeszcze jeden. Już Drugi List św. Piotra wspomina o zbiorze listów naszego brata Pawła (2P 3,15). Tzw. Kanon Muratoriego (powstał ok. 200 r.) wymienia wszystkie listy Pawła, w liczbie 13, zaliczając je do zbioru Ksiąg Świętych. W kanonie tym nie ma jednak Listu do Hebrajczyków. Późniejsze papirusy i kodeksy mają w większości 14 listów, wśród których figuruje także List do Hebrajczyków. Poszczególne pisma zostały umieszczone w kanonie według ich wielkości: od listu najdłuższego do najkrótszego. Zagadnienia literackie listów Pawła Apostoła List ze swej natury jest zawsze skierowany do konkretnego adresata, którym może być np. jednostka, grupa, wspólnota lub mieszkańcy jakiegoś miasta. Różni się tym od rozprawy filozoficznej lub teologicznej, napisanej w formie listu, która choć podaje we wstępie adresata (naj2453

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2454

częściej fikcyjnego), to jednak ze swojego założenia jest dziełem literackim przeznaczonym do szerszego grona czytelników (taki charakter może mieć List do Efezjan i List do Hebrajczyków). Ówczesne listy miały ściśle określoną strukturę: 1) nadawca i adresat ze wstępnym pozdrowieniem; 2) treść; 3) zakończenie i pozdrowienie końcowe. Podając nadawcę i adresata, Paweł stosuje formę wschodnią, gdzie pierwsze zdanie jest w 3 osobie, natomiast drugie zdanie w 1 osobie [np. Paweł... do Kościoła Bożego w Koryncie... Łaska wam i pokój od Boga Ojca naszego (1Kor 1,1-3)]. Zakończenie listu zawierało zazwyczaj pozdrowienie i końcowe życzenia, które u Pawła nie ograniczają się tylko do zdawkowego: „Pozdrawiam!”, lecz przybierają rozbudowaną formę liturgiczną. Pod względem literackim listy apostoła Pawła są bardzo zróżnicowane. Nie służą tylko przekazowi informacji i nie są tylko odpowiedzią na pytania adresatów. Znajdują się w nich części doktrynalne, parenetyczne (zachęty, napomnienia, przestrogi i rady), wspomnienia, wyznania osobiste, apologie (mowy obrończe), modlitwy, dziękczynienia, hymny, diatryby (ostre krytyki), wizje apokaliptyczne, doksologie (krótkie formuły ku chwale Boga) i inne. Zawarte w nich bogactwo gatunków literackich sprawia, że w całej literaturze greckiej listy te stanowią prawdziwy ewenement. Używany przez Pawła język można umiejscowić między literackim językiem greckim a stosowanym na co dzień językiem koine. Przy pisaniu listów Paweł korzystał z pomocy sekretarza. W Rz 16,22 dowiadujemy się, że list ten pod dyktando Pawła pisał Tercjusz, Rzymianin z Koryntu. Przy zakończeniu listu sam Paweł dopisuje jedynie kilka słów albo tylko stawia swój podpis, którego zadaniem było uwiarygodnienie pisma (1Kor 16,21; Ga 6,11; Kol 4,18; 2Tes 3,17). Ponieważ listy były dyktowane, daje się w nich wyczuć szczególny styl mówcy, który czasem poprawia to, co przed chwilą niezbyt dokładnie powiedział (1Kor 1,16), albo nagle urywa zdanie w połowie i zaczyna zupełnie nową myśl (np. Rz 5,12n; 1Kor 9,15). Paweł często odwołuje się do ST. Najczęściej nawiązuje do różnych tekstów ST na zasadzie aluzji lub swobodnego korzystania z tekstów biblijnych. Wszędzie posługuje się Septuagintą (grecki przekład ST), lecz bardzo rzadko cytuje całe fragmenty dosłownie. Prawdopodobnie przytacza teksty z pamięci, zmieniając je niekiedy i dostosowując do własnej myśli. Niekiedy też spisuje modlitwy, pieśni i hymny, które utworzyli chrześcijanie na użytek liturgiczny (np. Flp 2,6-11; Kol 1,13-20). Znamiennym tekstem, który Paweł przejmuje z tradycji, jest ustanowienie Eucharystii (1Kor 11,23-25).

2454

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2455

LIST DO RZYMIAN Wprowadzenie Okoliczności powstania Rzym jako stolica Imperium był miejscem, do którego przybywali ludzie ze wszystkich stron cesarstwa. Znaczną część mieszkańców miasta stanowili przybysze ze Wschodu, a wśród nich liczni Żydzi. Zaistniała w ten sposób społeczność żydowska stała się z czasem miejscem narodzin wspólnoty chrześcijańskiej. Fakt ten wywołał jednak gwałtowne spory wśród samych Żydów i w wyniku tych nieporozumień cesarz Klaudiusz wydał w 49 r. edykt nakazujący Żydom opuszczenie Rzymu. Kościołowi rzymskiemu groził więc rozpad. W mieście pozostali jednak chrześcijanie pogańskiego pochodzenia, niezwiązani z żydowską synagogą. Dzięki nim Kościół w Rzymie nie przestał istnieć i zdołał przetrwać następstwa edyktu. Kiedy w 54 r. pozwolono Żydom wrócić do Rzymu, przybyli wśród nich chrześcijanie żydowskiego pochodzenia. Zastali oni zorganizowaną wspólnotę kościelną, która nawet znacznie się powiększyła. W momencie, gdy Paweł wysyłał list do rzymskiego Kościoła, w skład wspólnoty wchodzili zarówno chrześcijanie wywodzący się spośród pogan, jak i pochodzenia żydowskiego. List do rzymskiego Kościoła Paweł pisał w Koryncie pod koniec trzeciej podróży misyjnej (52-56 r.), korzystając z gościnności niejakiego Gajusa (Rz 16,23), którego – jak sam mówił – osobiście ochrzcił (1Kor 1,14). Patrząc na swoją dotychczasową działalność, stwierdził, że od Jeruzalem, we wszystkich kierunkach, aż do Ilirii dopełnił głoszenia Ewangelii (Rz 15,19). To skłoniło go do szukania nowego zadania, które byłoby godne otrzymanego powołania. Apostoł postanawia więc udać się najpierw do Rzymu (Rz 1,13; 15,22nn), a stamtąd do Hiszpanii, gdzie jeszcze nikt nie głosił Ewangelii (Rz 15,21.24). Zanim to jednak uczyni, pragnie za pośrednictwem listu nawiązać osobisty kontakt z Rzymianami. Z ich pomocą będzie mu łatwiej zrealizować zamiar ewangelizacji zachodnich krańców Imperium. List do Rzymian, w odróżnieniu od listów napisanych poprzednio przez apostoła, został więc napisany do wspólnoty, której Paweł nie znał osobiście. Wpływ na decyzję napisania listu miała także wcześniejsza polemika apostoła z jego przeciwnikami, zawarta w Liście do Galatów, Liście do Filipian i w Drugim Liście do Koryntian. Ludzie ci wywodzili się z kręgów żydowskich i robili wszystko, żeby wzbudzić wśród słuchaczy Pawła nieufność do niego i do orędzia, które głosił. Apostoł przedstawia więc w liście również obronę głoszonej Ewangelii. Bardzo wyraźnie podkreśla wolność od Prawa, ukazując zarazem przywileje Izraela i świętość Prawa. Czyni tak, aby przeciwnikom wytrącić argumenty z ręki. W Liście do Rzymian Paweł wypowiada się spokojnie na te same tematy, które w Liście do Galatów, Liście do Filipian i w Drugim Liście do Koryntian zostały przedstawione w nieco gwałtowny sposób. Treść i teologia W strukturze Listu do Rzymian oprócz wstępu (Rz 1,1-15) i zakończenia (Rz 15,14 – 16,27) wyróżnić można dwie zasadnicze części. Pierwsza, doktrynalna (Rz 1,16 – 11,36), sprowadza się do obszernego dowodzenia postawionej w wersecie Rz 1,16 tezy o zbawieniu, które Bóg ofiaruje w Jezusie Chrystusie tak Żydom, jak i poganom. Druga część (Rz 12,1 – 15,13) 2455

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2456

zawiera zachęty i napomnienia dotyczące ogółu wiernych (Rz 12 – 13) oraz bardziej szczegółowe wskazania dotyczące zachowań w ramach chrześcijańskiej wspólnoty (Rz 14 – 15). Szczegółowy podział nie jest już tak oczywisty ze względu na pojawiające się w tekście dygresje, których celem jest wyjaśnienie pojedynczych kwestii i usunięcie ewentualnych nieporozumień. Dygresje te dają się stosunkowo łatwo rozpoznać, gdyż układają się według schematu: pytanie – odpowiedź (np. Rz 3,9; 6,1; 11,1). W Liście do Rzymian Paweł dzieli całą ludzkość na dwie grupy: Żydów i pogan. Jedni i drudzy sądzili, że usprawiedliwienie przed Bogiem, a w konsekwencji zbawienie, znajduje się w ich zasięgu. W rzeczywistości jedni i drudzy pobłądzili. Błąd Żydów polegał na przekonaniu, że samo posiadanie Prawa uwolni ich od gniewu Boga. Pogan, szczególnie Greków, zgubił ich zachwyt nad własną mądrością, która jednak nie szła w parze z ich postępowaniem. Paweł stwierdza, że zarówno do Żydów, jak i do pogan przychodzi Chrystus, aby wyzwolić ich z zagubienia. Wiara w Ewangelię, którą On ogłosił, jest ocaleniem dla każdego. Wiara sprawia również, że zniesione zostają wcześniejsze różnice i podziały między ludźmi i wszyscy zyskują równość przed Bogiem. Wszyscy wierzący mają więc taki sam udział w łaskach Bożych dających zbawienie.

2456

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2457

LIST DO RZYMIAN

Dz 26,16nn; Ga 1,15; Kol 1,1

Mt 9,27; 2Tm 2,8; Ap 22,16 Mt 14,33; 1Kor 6,14; Ef 1,20-23; Flp 2,9

1Tes 1,8

Flp 1,8

Rz 15,23; 1Tes 2,17

Adres i pozdrowienie 1 Paweł, sługa Chrystusas Jezusas, powołany na apostołas, wybrany do głoszenia Ewangeliis Boga, 2zapowiedzianej od dawna przez prorokóws w Pismach Świętych. 3Jest to Ewangelia o Bożym Synus, Jezusie Chrystusie, Panus naszym. Według ciałas – pochodził z rodus Dawida. 4Według Ducha Świętości – przez powstanie z martwych został ukazany pełnym mocy Synem Bożyma. 5Przez Niego otrzymaliśmy łaskę i posłannictwo, aby dla Jego imienias wzywać wszystkie narody do przyjęcia wiary. 6Wśród nich jesteście i wy – powołani Jezusa Chrystusa. 7Wszystkim przebywającym w Rzymie, przez Boga umiłowanym, powołanym i świętymb, niech będzie łaska i pokójc od Boga, naszego Ojca, i od Pana Jezusa Chrystusa.

1

a) Wersety 3-4 są prawdopodobnie zaczerpnięte przez Pawła z wyznania wiary, którym posługiwano się we wczesnym chrześcijaństwie. b) świętym – człowiek jest święty na mocy przynależności do ludu Bożego – Kościoła. Przynależność ta również zobowiązuje i domaga się świętości życia. c) pokój – w sensie biblijnym określenie to wyraża najwyższe szczęście.

O zamiarze przybycia do Rzymu Najpierw dziękuję mojemu Bogu przez Jezusas Chrystusas za was wszystkich, ponieważ o waszej wierze mówi się szeroko po świecie. 9Bóg, któremu służę w duchu przez głoszenie Ewangeliis Jego Syna, jest mi świadkiem, że nieustannie o was pamiętam. 10Proszę zawsze w moich modlitwach, abym – jeśli taka będzie wola Boża – mógł kiedyś szczęśliwie do was przybyć. 11Pragnę was przecież zobaczyć, by podzielić się z wami duchowym darems dla waszego umocnienia, 12 a raczej dla wzajemnego pokrzepienia wspólnie posiadaną 8

Adres i pozdrowienie. Starożytne listy rozpoczynały się zawsze krótką formułą, pozwalającą nadawcy nawiązać kontakt z odbiorcą. W Liście do Rzymian formuła ta jest wyjątkowo obszerna, co może wynikać z tego, że apostoł osobiście nie znał tej wspólnoty. Paweł, przedstawiając siebie, mówi najpierw o swoim posłannictwie głoszenia Ewangelii Bożej (Mk 1,14), która nie jest czymś nieoczekiwanym w dziejach świata, ale była przygotowywana przez długie dzieje ST. Szczytem Ewangelii jest Jezus Chrystus (Ga 1,7), który przez swoje Zmartwychwstanie potwierdził ostatecznie, że jest prawdziwym Synem Bożym. Paweł od zmartwychwstałego Jezusa otrzymał godność apostoła, aby budzić wśród ludzi wiarę, dzięki której osiąga się zbawienie (Rz 12,3; 15,15; 1Kor 3,10; Ga 2,9). Wstępna formuła listu powinna zawierać także życzenie szczęścia dla odbiorcy. Apostoł życzy więc chrześcijanom w Rzymie pokoju i łaski, których źródłem jest Bóg. Przypomina także o posiadanej przez chrześcijan godności, biorącej się stąd, że mają w sobie miłość Boga, są powołani do łączności z Nim i przez wiarę stali się święci. O zamiarze przybycia do Rzymu. Słowa modlitwy, która teraz następuje, pouczają, że wiara jest darem Boga, za który ludzie powinni nieustannie dziękować. Paweł chwali Rzymian za ich wiarę (Rz 16,19; 1Tes 1,8; 2Tes 1,4). Pochwała ta ma ułatwić im przyjęcie późniejszych napomnień. W modlitwie apostoła ważne miejsce zajmują intencje misyjne, a konkretnie sprawa podróży do Rzymu. Odwołanie się do woli Bożej ma być przypomnieniem, że dzieła misyjne zależą ostatecznie od Boga (Dz 18,21; Rz 15,32; 1Kor 4,19; 16,7; Jk 4,15). Apostoł zapowiada, że przybywając, będzie chciał umocnić wiarę Rzymian. Nie oznacza to, że uważa ich wiarę za niewystarczalną. Bardziej chodzi mu o to, że chrześcijanie przez wzajemne dzielenie się doświadczeniem Boga wzmacniają swoją osobistą więź z Panem. Każde świadectwo wiary wiąże się z otrzymaniem duchowego dobra zarówno dla osób przyjmujących to świadectwo, jak

2457

DO RZYMIAN 1,1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przeszkody – nie wiadomo, dlaczego Paweł nie mógł przybyć do Rzymu. Może sam szatan piętrzył trudności (1Tes 2,18)? Może powodem był edykt Klaudiusza wydalający Żydów z Rzymu albo nadmiar pracy misyjnej (Rz 15,22n)? b) Greków – w rozumieniu apostoła to ludzie żyjący w obrębie kultury hellenistycznej. c) barbarzyńców – ludzie spoza kultury hellenistycznej. d) sprawiedliwość – zwrot ten wraz z terminem usprawiedliwienie to kluczowe słowa Listu do Rzymian. Żydzi uważali, że sprawiedliwym albo usprawiedliwionym był ten, kto wypełniał prawo Mojżeszowe. Człowiek taki – w ich przekonaniu – słusznie mógł oczekiwać, że na sądzie Bóg uzna go za sprawiedliwego. Paweł twierdzi, że człowiek może stanąć przed Bogiem jako sprawiedliwy jedynie wówczas, gdy uwierzy, że Jezus Chrystus przyniósł światu zbawienie. Oznacza to, że człowiek nie staje się sprawiedliwym dzięki swej własnej prawości, ale dzięki Jezusowi Chrystusowi, który przez swoją Śmierć i Zmartwychwstanie uczynił człowieka dzieckiem Bożym. Paweł mówi nie tylko o sprawiedliwości człowieka, otrzymywanej przez wiarę w Jezusa Chrystusa (Rz 6,1 – 8,17), ale także o sprawiedliwości Bożej (Rz 1,17; 3,5; 3,21n. 25n; 10,3). Według apostoła to sposób, w jaki Bóg zamierzył zrealizować zbawienie człowieka. e) dzięki wierze dla wiary – dosł. z wiary ku wierze. Formuła trudna do jednoznacznego wyjaśnienia. Być może wyraża ona potrzebę wzrostu i rozwoju wiary (np. od wiary polegającej na zwykłym przyjęciu przez umysł prawd Bożych do wiary wyrażającej się w miłości). f) Oznacza to, że istnienie Boga można stwierdzić na drodze rozumowej, a nie wyłącznie dzięki Objawieniu.

9/4/08

8:20 AM

Page 2458

wiarą, waszą i moją. 13Wiedzcie też, bracias, że wiele razy zamierzałem przybyć do was, aby również u was zebrać jakieś owoce, podobnie jak u innych, ale aż dotąd ciągle pojawiały się przeszkodya. 14Jestem przecież dłużnikiem Grekówb i barbarzyńcówc, uczonych i nieuczonych. 15Dlatego bardzo pragnę także wam, mieszkańcom Rzymu, głosić Ewangelię. Moc Ewangelii 16 Bo ja nie wstydzę się Ewangeliis. Ona jest mocą Boga dla zbawienia każdego, kto wierzy: najpierw Żyda, potem Greka. 17W niej bowiem sprawiedliwośćd Boga objawia się dzięki wierze dla wiarye, jak jest napisane: sprawiedliwy dzięki wierze żyć będzie.

Dz 13,46; 18,6; 1Kor 1,18-25; 2,1-5

Ha 2,4; Ga 3,11; Hbr 10,38

Ludzkość bez Ewangelii Poganie 18 Natomiast gniews Boga z nieba objawia się przeciw wszelkiej bezbożności i niesprawiedliwości tych ludzi, którzy niesprawiedliwością krępują prawdę. 19Przecież to, co można wiedzieć o Bogu, jest dla nich jawne, gdyż Bóg im to objawił. 20To bowiem, co w Bogu niewidzialne – Jego wiekuista moc oraz boskość – od stworzenia świata staje się widzialne dzięki rozumnemu oglądaniu dzieł Bożychf. Dlatego ludzie ci nie mają wymówki. 21Bo gdy poznali Boga, nie oddali Mu czci jako Bogu, ani też nie byli Mu wdzięczni, ale pogubili się w swych dociekaniach i w mroku pogrążyło się ich nierozumne serces. 22Uznając siebie za mądrych, stali się głupimi. 23Odrzucili majestat nieśmiertelnego Boga, przyjmując to, co jest podobizną śmiertelnego człowieka, ptaków, czworonogów i płazów. 24Dlatego wydał ich Bóg nieczystym pożądliwościom ich własnych serc, tak że bezcześcili swoje ciałas. 25Prawdę Bożą zamienili na kłamstwo, wielbili i oddawali

i osoby świadczącej. Dlatego każdy wierzący, na wzór apostoła Pawła, powinien czuć się wewnętrznie zobowiązany do głoszenia Ewangelii wszędzie tam, gdziekolwiek Bóg go posyła (1Kor 9,16n). Moc Ewangelii. Głosząc orędzie krzyża, apostoł wielokrotnie spotykał się ze sprzeciwem i szyderstwem (1Kor 1,17). Jest jednak przekonany, że chociaż nieustannie lekceważy się Ewangelię, to właśnie przez nią Bóg zbawia ludzi. Oczywiście Ewangelia nie działa w życiu ludzi automatycznie – bez ich wiedzy i woli postępowania w zgodzie z nią. Jeśli ma ona przynosić owoce, musi być najpierw świadomie przyjęta przez człowieka. Przyjęcie Ewangelii powoduje, że w człowieku dokonuje się Boże dzieło zbawienia. Ewangelia obejmuje swym zasięgiem zarówno Żydów, jak i Greków, to znaczy całą ludzkość. Jest tak, dlatego że dla całej ludzkości istnieje tylko jedna droga zbawienia i wiedzie ona przez przyjęcie Ewangelii Jezusa Chrystusa. Aby otrzymać zbawienie, konieczne jest bycie sprawiedliwym, a to osiąga się jedynie, żyjąc zgodnie z Ewangelią. Do przyjęcia Ewangelii potrzebna jest człowiekowi wiara w zbawczą moc Męki i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Jedynie przez wiarę człowiek osiąga sprawiedliwość, która podoba się Bogu i jest zgodna z Jego wolą. Poganie. Za pomocą określenia gniew Boga (w. 18) zostaje wyrażona prawda, że Bóg, który jest najwyższą dobrocią i miłością, sprzeciwia się wszelkiemu złu i grzechowi. W konsekwencji więc gniew Boga jest wyrazem Jego troski o każdego człowieka, aby się opamiętał i przestał sam siebie niszczyć. Ilekroć bowiem człowiek odrzuca miłość, skazuje siebie na zagładę. Świadome popełnianie grzechów jest odrzucaniem zbawienia ofiarowanego przez Boga każdemu człowiekowi i tym samym odcinaniem się od źródła życia. W rozumieniu Żydów współczesnych Pawłowi gniew Boży odnosił się do pogan, natomiast nie dotyczył Żydów. Paweł stanowczo kwestionuje to przekonanie, ukazując w świetle

DO RZYMIAN 1,13-25

Dz 19,21

2458

Mdr 13,1-9; Syr 17,8; Dz 17,24-29

Iz 40,26nn; 1Kor 1,19n; Ef 4,17n

Rdz 1,26n; Wj 32; Pwt 4,16nn; Ps 106,20; Mdr 11,15; 12,24; 13,10n Jr 10,14n; 16,19nn

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2459

cześć stworzeniu zamiast Stwórcy, który jest błogosławionys na wieki. Amens. 26Właśnie dlatego Bóg wydał ich haniebnym namiętnościom. Ich kobiety zamieniły naturalne współżycie na przeciwne naturze. 27Podobnie i mężczyźni, porzucając naturalne współżycie z kobietą, zapłonęli żądzą do siebie nawzajem. Dopuszczali się nieprzyzwoitości i na sobie samych ponieśli karę należną za zboczenie. 28A ponieważ nie dołożyli starania, aby zachować wiedzę o Bogu, wydał ich Bóg ułomnemu rozumowi, tak że czynili to, czego się nie godzi. 29Pełni wszelkiej niesprawiedliwości, przewrotności, chciwości, podłości i zawiści, zbrodniczy, kłótliwi, podstępni, złośliwi, obmawiający 30i rzucający oszczerstwa, nienawidzący Boga, pyszni, wyniośli, chełpliwi, poszukujący zła, nieposłuszni rodzicom, 31nierozumni, zdradliwi, nieczuli, niemiłosierni. 32Oni – znając wyrok Boży, że ci, którzy tego się dopuszczają, zasługują na śmierć – nie tylko to zło czynią, ale nawet chwalą postępujących w ten sposób.

Mt 7,1

Mdr 11,23; Syr 5,4; 2P 3,9 2Tes 1,5-10; Ap 11,18 2Kor 5,10 Ps 62,13; Prz 24,12; Jr 17,10; Mt 16,27; 1P 1,17

Żydzi 1 Dlatego nie możesz się wytłumaczyć, kimkolwiek jesteś, człowieku, który podejmujesz się sądzenia. Osądzając kogoś innego, sam siebie skazujesz, bo czynisz to samo, co potępiasz. 2A przecież wiemy, że sąds Boga nad tymi, którzy tak postępują, jest sprawiedliwy. 3Czy uważasz, człowieku, który sądzisz postępujących w ten sposób, a sam dopuszczasz się tego samego, że unikniesz sądu Bożego? 4A może nie doceniasz ogromu Jego dobroci, cierpliwości oraz łagodności i nie rozumiesz, że Boża łagodność prowadzi cię do nawrócenia? 5Na miarę twojej zatwardziałości i niepoprawnego sercas gromadzisz sobie gniew na dzień gniewus i objawienia się sprawiedliwego sądu Boga, 6który każdemu odda według jego uczynków. 7Tym, którzy wytrwale czyniąc dobro, starają się o życie wieczne, da chwałęs, uznanie i nieśmiertelność. 8Pysznym i nieposłusznym prawdzie, a posłusznym niesprawiedliwości – gniew i wzburzenie. 9Bo utrapienie

2

prawdy Bożej winy wszystkich (Rz 2). Najpierw jednak mówi, na czym polega błąd pogan. Oni bowiem, choć poznali Boga (Rz 1,21), nie czcili Go ani Mu nie dziękowali za Jego dobrodziejstwa (Mdr 13,1-9). Tak więc źle posłużyli się swoim rozumem. Dramat związany z tą sytuacją jest tym większy, że odrzucenie Boga i ubóstwienie stworzenia nie jest jedynie błędem natury intelektualnej, nie jest to jedynie błędna wiedza. Zafałszowanie to ma konsekwencje na płaszczyźnie moralnej. Bez Stwórcy stworzenie pozbawione jest swojej racji bytu, traci pierwotną harmonię życia, gubi sens i cel istnienia. Odejście człowieka od Boga sprawia, że niemal w zaprogramowany sposób niszczy on swoją godność. Paweł, ukazując wielkość upadku wskazuje pogańskiemu światu, że bez Ewangelii jest on skazany na samozagładę. Żydzi. Wobec tych, którzy czynią zło, a nawet je pochwalają (poganie), postawieni są ci, którzy to zło potępiają (Żydzi). Według Pawła jednak także ci drudzy nie unikną sądu Bożego, ponieważ sami czynią to, co u innych potępiają. Dosięgnie ich więc sprawiedliwy sąd Boży, ponieważ jeszcze bardziej niż poganie świadomi są tragicznych skutków czynienia zła. Mimo tej wiedzy Żydzi nie stronią od grzesznych czynów i również nie chcą zaprzestać obłudnego osądzania innych. Paweł, podobnie jak niegdyś Jan Chrzciciel (Mt 3,7), wykazuje bezpodstawność poczucia bezpieczeństwa ludzi, którzy mówią o potępieniu wyłącznie w odniesieniu do innych. Każdy człowiek powinien wiedzieć, że jeśli w momencie czynienia zła nie został osądzony przez Boga, to stało się tak, dlatego że Bóg w swojej dobroci i łaskawości daje czas do pokuty i nawrócenia. Bóg wszystkim ludziom okazuje miłosierdzie i wszystkich ocenia

2459

DO RZYMIAN 1,26 — 2,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Boża sprawiedliwość jest całkowicie różna od stronniczych sądów ludzkich (Kpł 19,15; Pwt 10,17; Dz 10,34; Ga 2,6; Ef 6,9; Kol 3,25; Jk 2,1; 1P 1,17). b) Paweł wtrąca do swojego wywodu niedokończone zdanie, wyjaśniając, że także poganin może w swoim sumieniu spotkać się z Bogiem i odkryć Jego prawo, któremu winien być posłuszny. Myśl podjęta w w. 13 jest kontynuowana w w. 16. Dla większej jasności niektóre tłumaczenia dodają słowa, których nie ma w tekście greckim, np. „Okaże się to...”. c) Zdanie niedokończone, jak gdyby zabrakło oddechu przy wyliczaniu zarzutów. d) okradasz – chodzi prawdopodobnie o handel przedmiotami ofiarowanymi świątyniom pogańskim. e) Iz 52,5 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). f) Obrzezanie – zwyczaj bardzo stary (Rdz 17,10-14.23-27), stosowany przez liczne ludy. Oznaczał przynależenie do określonej społeczności. Dla Żydów zwyczaj ten ma charakter religijny i jest znakiem przymierza z Bogiem. Już prorocy podkreślali bezużyteczność obrzezania, jeśli łamane było przymierze. Obrzezanie sprowadzało się wówczas jedynie do zewnętrznego obrzędu. W momencie rozpoczęcia misji głoszenia Ewangelii przez apostołów pojawiło się pytanie, czy należy uprzednio dokonywać obrzezania pogan. Wątpliwości rozstrzygnął tzw. Sobór Jerozolimski, na którym stwierdzono, że zbawienie nie zależy od obrzezania, ale otrzyma je ten, kto wierzy w zbawczą moc ofiary Jezusa Chrystusa (Ga 5,1-6).

9/4/08

8:20 AM

Page 2460

i ucisk dotknie każdego człowieka czyniącego zło: najpierw Żyda, potem Greka. 10Chwałas, cześć i pokój spotka natomiast każdego czyniącego dobro: najpierw Żyda, potem Greka. 11Bóg bowiem nie ma względu na osobęa. 12Ci więc, którzy zgrzeszyli, nie znając prawa Mojżeszowego, bez prawa także poginą. Ci natomiast, którzy zgrzeszyli, znając Prawos, zostaną osądzeni przez Prawo. 13Ponieważ nie ci, którzy przysłuchują się Prawu, są sprawiedliwi przed Bogiem, ale ci, którzy wypełniają Prawo, zostaną uznani za sprawiedliwych 14 (dlatego gdy poganie, idąc za naturą, spełniają wymagania Prawa, choć Prawa nie znają, sami dla siebie są prawem, 15 okazując w ten sposób, że wymogi Prawa zostały wypisane w ich sercachs; świadczy o tym także ich sumienie, czyli myśli na przemian oskarżające i uniewinniające...)b 16w dniu, w którym Bóg osądzi ukryte czyny ludzi przez Chrystusas Jezusas, według mojej Ewangeliis. Żydzi i Prawo 17 A jeśli ty nazywasz siebie Żydem i swą ufność pokładasz w Prawies; jeżeli się chełpisz Bogiem, 18poznajesz Jego wolę, a pouczony Prawem umiesz rozeznać to, co słuszne; 19gdy trwasz w przekonaniu, że jesteś przewodnikiem ślepych, światłem dla tych, którzy żyją w ciemności, 20wychowawcą nierozumnych, nauczycielem dzieci, znajdującym w Prawie ucieleśnienie wiedzy i prawdy...c. 21Otóż: Ty, który nauczasz innych, nie pouczasz siebie samego. Ty, który głosisz: „Nie kradnij”, kradniesz. 22Ty, który mówisz: „Nie cudzołóż”, cudzołożysz. Ty, który brzydzisz się bożkami, okradaszd świątynie. 23Ty, który chełpisz się Prawem, znieważasz Boga przez przekraczanie Prawa, 24jak jest napisane: Z waszego powodu imięs Boga doznaje zniewag pośród pogane. 25Obrzezanief bez wątpienia jest pożyteczne, ale wtedy, gdy zachowujesz Prawo. Jeśli natomiast przekraczasz Prawo, twoje obrzezanies w rzeczywistości jest nieobrzezaniem. 26Gdyby więc nieobrzezany człowiek wypełniał nakazy Prawa, to czy jego nieobrze-

według jednakowych kryteriów, zarówno Żydów, jak i Greków. Jedni i drudzy stają wobec niebezpieczeństwa potępienia oraz dla jednych i drugich istnieje możliwość ocalenia. Wszystko zależy od czynów. To, co decyduje o podobaniu się Bogu, nie polega na samej znajomości Jego praw, ale na życiu według nich. Od zawsze więc żyli i żyją na ziemi ludzie, którzy wypełniają Boże prawa, choć nikt ich wcześniej o nich nie pouczył. Takimi ludźmi byli np. patriarchowie, którzy pełnili wolę Bożą, zanim spisane zostało prawo Boże. Paweł, mówiąc o tym, prawdopodobnie przywołuje tu twierdzenia filozofii greckiej, dotyczące istnienia tzw. prawa niezapisanego. Stoicy uważali, że prawo to ma swą siedzibę w umyśle ludzkim. Apostoł wyraża tę ideę w języku biblijnym, pisząc o prawie wypisanym w sercu przez samego Boga (Prz 3,1.3; 6,21; 7,3; Jr 31,33). Żydzi i Prawo. Paweł ostrze swojej wypowiedzi kieruje bezpośrednio przeciwko Żydom, dowodząc, że właśnie oni są tymi, którzy przekraczają Prawo. Zgodnie z zasadami retoryki rozpoczyna dialog z domniemanym rozmówcą – Żydem, charakteryzując go najpierw przy pomocy licznych określeń. Celem tego jest ukazanie wyjątkowej pozycji Żydów w pogańskim świecie, której jednak oni sami zaprzeczają przez swoje gorszące postępowanie. Ostateczny wniosek jest następujący: Izrael ma uprzywilejowane miejsce przed Bogiem, ale ponieważ jest ono wyłącznie darem Boga, w niczym nie pomoże mu to na sądzie. Paweł wykazuje Żydom, jak rażąca sprzeczność opanowała ich życie, skoro chlubiąc się swoją przynależnością do Boga, zarazem odrzucają Go przez swoje czyny. Niebezpieczeństwo występo-

DO RZYMIAN 2,10-26

2460

Pwt 10,17; Dz 10,34; Ef 6,9; Kol 3,25

Jk 2,12

Mt 7,26n; Łk 8,21; Jk 1,22-25

1Kor 4,5

Mt 23,2-7; Rz 3,27; 4,2n; 1Kor 1,29nn; Ga 6,13n; Ef 2,8n Mt 15,14; J 9,40n

Ps 50,16-21

Ez 36,20nn; 2P 2,2 Jr 9,24n; 1Kor 7,19; Ga 5,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 12,41n

Pwt 10,16; 30,6; Jr 4,4; 9,23nn; 1Kor 7,19; Ga 5,3-6; Flp 3,2-7

9/4/08

8:20 AM

zanie nie zostanie uznane za obrzezanie? 27Dlatego człowiek nieobrzezany wypełniający Prawo będzie sądził ciebie, który, pomimo posiadania zapisanego Prawa i obrzezania, przekraczasz Prawo. 28Bo w rzeczywistości nie jest Żydem ten, kto się takim okazuje na zewnątrz. Obrzezanie też nie jest tym, co się uwidacznia na ciele. 29Żydem jest się wewnątrz, a prawdziwym obrzezaniem jest obrzezanie sercaa według Ducha, a nie według litery. Taki człowiek otrzymuje pochwałę od Boga, a nie od ludzi. 1 Na czym więc polega wyższość Żydów i jaka jest korzyść z obrzezania? 2Wielka pod każdym względem. Przede wszystkim, właśnie im zostały powierzone słowa Boga. 3Bo przecież, jeśli niektórzy okazali się niewierni, to czy wierność Boga zostanie pokonana przez ich niewierność? 4 Ależ nie! Niech się okaże, że Bóg jest prawdomówny, a każdy człowiek – kłamcą, jak jest napisane: Abyś się okazał sprawiedliwy w Twych słowach i abyś zwyciężył, kiedy Cię sądząb. 5 Ale jeśli nasza niesprawiedliwość uwydatnia Bożą sprawiedliwość, to co powiemy? A może Bóg – mówiąc po ludzku – gniewas się niesłusznie? 6Ależ nie! Bo w takim razie, jak Bóg mógłby w ogóle sądzić świat? 7Jeśli jednak przez moje kłamstwo prawda Boga ujawniła swoją wspaniałość ku Jego chwales, to dlaczego mam być sądzony jako grzesznikc? 8Czy więc mamy czynić zło, aby wynikło dobro? Właśnie te słowa przypisują nam kłamliwie nasi oszczercy. Takich słusznie spotka wyrok potępiający.

3

Pwt 32,7-11; Rz 9,4n 2Tm 2,13

Hi 34,12

Rz 6,1.15

Rz 1,32; Ga 3,22

Koh 7,20; 1J 1,8nn

Page 2461

a) obrzezanie serca – mówi już o tym ST (np. Pwt 10,16; Jr 4,4; 9,25), rozwijając ideę duchowego obrzezania, prowadzącego do doskonałej wierności Bogu. W chrześcijaństwie zwyczaj obrzezania ciała został zniesiony, ale sam termin zachował się, zyskując głębsze znaczenie (Flp 3,3). W relacji do Boga liczy się bowiem to, jak człowiek żyje, a nie jak wygląda jego ciało (Kol 2,11). b) Ps 51,6 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). c) Zdanie to, wypowiedziane przez domniemanego rozmówcę Pawła, ma charakter sofizmatu, czyli wypowiedzi na pozór logicznej i zachowującej pozory prawdziwości, zawierającej jednak trudny do wykrycia błąd. Apostoł ucina dalszy dialog, dając do zrozumienia, że ten, kto stosuje takie argumenty, jest przewrotny i wcale nie dąży do prawdy. d) Fragment ten, składający się z cytatów biblijnych, jest potwierdzeniem powszechnej grzeszności ludzi (Ps 5,10; 10,7; 14,1-3; 36,2; 140,4; Iz 59,7n).

Nikt nie jest sprawiedliwy 9 Czy zatem mamy przewagę? Ależ nie! Stwierdziliśmy przecież wcześniej, że wszyscy, zarówno Żydzi, jak i Grecy, pozostają w grzechus, 10jak jest napisaned: Nie ma sprawiedliwego, ani jednego, 11 nie ma rozumnego, nie ma takiego, który by szukał Boga. 12 Wszyscy zbłądzili, wszyscy okazali się przewrotni, nie ma takiego, kto postępowałby godziwie, nie ma ani jednego. wania podobnego zjawiska istnieje tak samo, albo i jeszcze bardziej, w odniesieniu do wspólnoty Kościoła wszystkich czasów. Święty Polikarp w II wieku pisał: „Sprawujcie się bez zarzutu pośród pogan, abyście otrzymali pochwałę za swoje dobre czyny i aby z powodu was Bóg nie był znieważany” (2Flp 10,2n). Jeśli więc ktoś, nazywając siebie chrześcijaninem, postępuje wbrew Ewangelii, to ośmiesza wiarę i również utrudnia innym dostęp do Boga przez swoje antyświadectwo (Mt 18,6). Nikt nie jest sprawiedliwy. Pomimo przymierza zawartego z Bogiem, którego znakiem było obrzezanie, i posiadanie Prawa, położenie Żydów okazuje się takie samo jak pogan: jedni i drudzy trwają w grzechach. Na potwierdzenie tego Paweł przytacza teksty biblijne, mówiące o moralnym upadku człowieka. Wyrażenia takie jak: nie ma… albo wszyscy wskazują na powszechność zepsucia panującego wśród ludzi. Z tą charakterystyką ludzkości apostoł zwraca się głównie do Żydów, ponieważ Pismo najpierw zostało skierowane do nich. Oni pierwsi powinni więc uznać jego słuszność. Pismo zaś mówi, że żaden człowiek nie postępuje dobrze (Ps 14,1). Dlatego podczas rozprawy sądowej, którą

2461

DO RZYMIAN 2,27 — 3,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Ps 10,7 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). b) ołtarzem przebłagania – dosł. przebłagalnią. Chodzi o wieko skrzyni, zwanej Arką Przymierza, w której złożone były tablice z Dziesięcioma przykazaniami (np. Wj 25,10-22; 37,1-9; Hbr 9,4n). Podczas święta zwanego Dniem Pojednania przebłagalnię skrapiano krwią zwierząt ofiarnych (Kpł 16,15n). Była to zapowiedź doskonałego oczyszczenia z grzechów, którego dokonał Chrystus, przelewając na krzyżu własną krew. c)przez wiarę, a nie przez wypełnianie nakazów Prawa – Paweł krytykuje przekonanie, że zbawienie zapewniają uczynki Prawa, czyli przestrzeganie przykazań (Rz 3,20; Ga 2,16). W rzeczywistość to dar zbawienia, który człowiek otrzymuje przez wiarę w Chrystusa, uzdalnia go do postępowania zgodnego z Bożą wolą i sprawia, że niezależnie od przeszłych grzechów może z ufnością oczekiwać odpłaty za swoje czyny (2Kor 5,5-10).

9/4/08

8:20 AM

Page 2462

13

Gardło ich jest grobem otwartym. Swoim językiem dopuszczają się oszustw. Na ich wargach jad żmijowy. 14 Usta ich pełne są przekleństw i zgorzknieniaa. 15 Do rozlewu krwis biegną ochoczo, 16 zagłada i udręczenie na ich drogachs, 17 a drogi pokoju s nie dostrzegli. 18 Bojaźni Bożej s nie mają przed oczami. 19 Wiadomo nam, że wszystko, co mówi Prawos, odnosi się do tych, którzy mają Prawo. Dlatego usta każdego powinny zamilknąć, a cały świat niech uzna swoją winę wobec Boga, 20 ponieważ z pomocą uczynków nakazywanych przez Prawo nikt nie może dostąpić usprawiedliwienia przed Bogiem. Prawo bowiem daje poznanie grzechu.

Prz 1,16; Iz 59,7n

Ps 143,2; Rz 7,7; Ga 2,16; 3,21n

Zbawienie ludzi w Chrystusie Sprawiedliwość przez wiarę 21 Ale właśnie teraz, poza Prawems, ujawniła się Boża sprawiedliwość, o której świadczą Prawo i Prorocys. 22Jest to sprawiedliwość Boga osiągana przez wiarę w Jezusas Chrystusas, ofiarowana bez różnicy wszystkim wierzącym. 23Wszyscy przecież zgrzeszyli i zostali pozbawieni chwałys Boga, 24a usprawiedliwienia dostępują darmo, dzięki Jego łasce, przez odkupienie w Chrystusie Jezusie. 25Bóg uczynił Go ołtarzems przebłaganiab. Przez wiarę, w Jego krwis objawił swoją sprawiedliwość, aby odpuścić grzechys popełnione uprzednio 26w czasie cierpliwości Bożej. Również w obecnym czasie objawia swoją sprawiedliwość, ponieważ jest sprawiedliwy i usprawiedliwia wszystkich wierzących w Jezusa. 27 Gdzie więc powód do chlubienia się? Został usunięty. Przez jakie Prawo? Czy przez Prawo uczynków? Nie! Przez Prawo wiary. 28Bo uważamy, że człowiek dostępuje usprawiedliwienia przez wiarę, a nie przez wypełnianie nakazów Prawac. 29 Czy Bóg jest tylko Bogiem Żydów? Czy nie jest również Bogiem pogan? Oczywiście, że również pogan. 30Przecież jest jeden Bóg, który usprawiedliwia obrzezanegos dzięki wierze,

Bóg prowadzi z ludzkością (Rz 3,4-6), Żydzi chlubiący się posiadaniem Prawa muszą zamilknąć na równi z wszystkimi ludźmi (Hi 40,1-5; Dn 3,33) i na równi z nimi oczekiwać wyroku. Wszyscy bowiem zgrzeszyli i nie mogą uzyskać przed Bogiem usprawiedliwienia na mocy swoich uczynków, ponieważ one wszystkie naznaczone są skazą grzechu (Koh 7,20; Iz 64,5). Ludzie z powodu swojej grzeszności nie mają żadnego argumentu, którym mogliby się obronić przed sprawiedliwym wyrokiem Boga. Tym, co może ich uchronić od poniesienia słusznej kary, jest pełne wiary przylgnięcie do Boga i ufne powierzenie się Jego miłosierdziu. Sprawiedliwość przez wiarę. Następuje teraz punkt kulminacyjny całego listu: uroczyste ogłoszenie sprawiedliwości Bożej, która obejmuje wszystkich ludzi. Poganie i Żydzi stracili przez grzechy łączność z Bogiem i nie są w stanie o własnych siłach powtórnie jej nawiązać. Dlatego Bóg sam ukazuje ludziom drogę zbawienia, na której każdy może się stać sprawiedliwym przed Bogiem. Źródłem prawdziwej sprawiedliwości jest wiara w zbawczą moc Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Sprawiedliwość ta zostaje udzielona każdemu darmo, to znaczy bez żadnej zasługi ze strony człowieka. Dzieje się tak, dlatego że nikt z ludzi nie jest w stanie złożyć Bogu ofiary, którą mógłby Go skutecznie przebłagać za grzechy i zadośćuczynić za wyrządzone zło. Bóg sam więc dokonuje przebłagania za grze-

DO RZYMIAN 3,13-30

Ps 5,10

2462

Ef 2,8 Kpł 16,12-16; Ef 1,7; Hbr 9,15; 1J 2,2; 4,10

Ga 3,7nn

Rz 2,17nn

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 5,17nn

Jk 2,20-24

Rdz 15,6; Ga 3,6; Jk 2,23

Ps 32,1

Ps 32,2; 85,3

Rdz 15,6

Rdz 17,9-14; Ga 3,7nn

Rdz 12,2n; 18,18; 22,16nn; Ga 3,16nn

9/4/08

8:20 AM

Page 2463

a nieobrzezanego ze względu na wiarę. 31Czy więc przez wiarę usuwamy Prawo? Ależ nie! Raczej Prawo utwierdzamy. Przykład Abrahama 1 Należałoby więc zapytać, co po ludzku osiągnął nasz praojciec, Abraham? 2Bo gdyby Abraham został usprawiedliwiony dzięki uczynkom, mógłby się chlubić, ale nie wobec Boga. 3Bo cóż mówi Pismo? Abraham uwierzył Bogu, który za to uznał go za sprawiedliwego. 4Dla człowieka, który wykonał pracę, zapłata nie jest sprawą łaski, ale należności. 5Lecz gdy ktoś jej nie wykonał, ale wierzy w Tego, który usprawiedliwia grzesznika, to otrzymuje usprawiedliwienie dzięki swojej wierze. 6Również Dawid nazywa szczęśliwym człowieka, którego Bóg usprawiedliwia bez jego uczynków: 7Szczęśliwi, którym odpuszczono nieprawości i którym grzechys zostały przebaczone. 8Szczęśliwy człowiek, któremu Pans nie wylicza grzechów. 9Czy te słowa o szczęściu odnoszą się do obrzezanychs, czy też do nieobrzezanych? Mówimy przecież: Dzięki wierze Abraham został usprawiedliwiony. 10W jakich okolicznościach został usprawiedliwiony? Kiedy już był obrzezany, czy też przed obrzezaniem? Otóż nie wtedy, gdy był obrzezany, ale jeszcze przed obrzezaniem. 11Znak obrzezania natomiast otrzymał jako pieczęć usprawiedliwienia z wiary, kiedy nie był jeszcze obrzezany. W ten sposób stał się ojcem wszystkich, którzy chociaż nie są obrzezani – wierzą, ażeby otrzymać usprawiedliwienie. 12Zarazem stał się ojcem obrzezanych, którzy nie tylko są obrzezani, ale idą śladami wiary naszego ojca Abrahama jeszcze przed jego obrzezaniem.

4

Obietnica urzeczywistniona przez wiarę 13 Obietnica więc, dana Abrahamowi i jego potomstwu, że stanie się dziedzicem świata, nie urzeczywistnia się przez chy w ofierze, którą składa Jezus Chrystus z samego siebie. Tylko Jezus Chrystus, prawdziwy Bóg i prawdziwy Człowiek, mógł złożyć doskonałą ofiarę za grzechy świata i w ten sposób wyzwolić wszystkich ludzi z mocy szatana. Przykład Abrahama. Po przedłożeniu doktryny o usprawiedliwieniu apostoł przechodzi do jej biblijnego uzasadnienia. Wykazuje, że Abraham stał się sprawiedliwy przed Bogiem dzięki wierze w spełnienie się Bożej obietnicy, a nie przez własne uczynki, którymi mógłby się chlubić (Rdz 15,4-6; cytat za Septuagintą). W ten sposób jest on nie tylko ojcem Żydów, ale wszystkich, którzy wierzą słowu Boga. W celu lepszego wyjaśnienia zacytowanego tekstu biblijnego apostoł przywołuje zasadę dotyczącą pracowników najemnych: Kto pracuje, temu należy zapłacić (Mt 10,10b). Życie wiarą nie jest jednak wykonaniem dzieła, za które człowiekowi należałaby się słuszna zapłata. Wierząc słowu Boga, otrzymuje się bowiem to, co On sam dokonał, bez udziału człowieka. Przez wiarę więc człowiek jedynie zgadza się na przyjęcie daru Bożego. Dlatego nikt, kto dostąpił od Boga łaski usprawiedliwienia, nie ma podstaw do tego, by sądzić, że osiągnął to w wyniku jakichś swoich zasług. Stać się sprawiedliwym przed Bogiem, oznacza uwierzyć w to, że On w swojej dobroci usprawiedliwia człowieka. Oczywiście dar Boży nie zwalnia człowieka od wysiłku podążania za prawdą i czynienia dobra. Do tego jednak, żeby wzrastać w świętości, konieczna jest łaska Boża, która całkowicie jest darem Boga, niezależnym od jakichkolwiek ludzkich predyspozycji. Obrzezanie w żaden sposób nie warunkuje otrzymania usprawiedliwienia od Boga, ponieważ miało ono być jedynie znakiem wierności Abrahama (Rdz 17,11). Dlatego potomstwem Abrahama, ludem przez Boga wybranym i umiłowanym, stają się nie ci, którzy są obrzezani, ale ci, którzy całą swoją ufność pokładają w Bogu (Mt 3,9; Łk 3,8). Obietnica urzeczywistniona przez wiarę. Ponieważ potomstwem Abrahama są ci, którzy, jak on, wierzą Bogu, więc również oni, podobnie jak Abraham, są dziedzicami obietnic Bożych. Inaczej mówiąc, zbawienie przysługuje tym,

2463

DO RZYMIAN 3,31 — 4,13

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Prawo sprowadza gniew – Bóg dał Prawo po to, aby było przestrzegane. Gdy jest ono łamane, nie może Mu się to podobać.

9/4/08

8:20 AM

Page 2464

Prawos, ale przez usprawiedliwienie z wiary. 14Gdyby natomiast dziedzicami stali się przestrzegający Prawa, wiara nie miałaby żadnego znaczenia, a obietnica byłaby daremna. 15Bo Prawo sprowadza gniewa, a gdzie nie ma Prawa, nie jest ono też przekraczane. 16Obietnica natomiast pochodzi z wiary, by była dziełem łaski i aby w ten sposób zachowała swą moc dla całego potomstwa: nie tylko dla potomstwa z Prawa, ale dla potomstwa żyjącego dzięki wierze Abrahama. On jest ojcem nas wszystkich – 17jak napisano: Uczyniłem cię ojcem wielu narodów – w obliczu Boga, któremu uwierzył, Boga ożywiającego umarłych, powołującego do istnienia tych, co nie istnieją. 18Przeciwko nadziei uwierzył Abraham, mając nadzieję, że stanie się ojcem wielu narodów, zgodnie z tym, co zostało powiedziane: Tak wielkie będzie twoje potomstwo. 19I nie zachwiał się w wierze, choć wiedział, że jego ciałos jest już obumarłe – miał prawie sto lat – i że obumarłe jest łono Sary. 20Nie zwątpił jednak w Bożą obietnicę, ale umocnił się w wierze, oddając cześć Bogu. 21A był przekonany, że Bóg może wykonać to, co obiecał. 22Dzięki temu został usprawiedliwiony. 23O tym zaś, że został usprawiedliwiony, mówi Pismo nie tylko ze względu na niego samego, 24ale również ze względu na nas. Bo również my, wierzący w Tego, który wskrzesił z martwych Jezusas, naszego Panas, zostaniemy usprawiedliwieni. 25On został wydany z powodu naszych grzechóws i wskrzeszony z martwych dla naszego usprawiedliwienia. Skutki usprawiedliwienia 1 Jako usprawiedliwieni dzięki wierze, zachowujemy pokójs z Bogiem przez naszego Panas, Jezusas Chrystusas. 2 Przez Niego dostąpiliśmy łaski, w której trwamy, chlubiąc się nadzieją chwałys Bożej. 3I nie tylko nią. Chlubimy się także z ucisków, wiedząc, że ucisk prowadzi do cierpliwości, 4cierpliwość do wytrwałości, wytrwałość zaś do nadziei. 5A nadzieja nie może zawieść, ponieważ miłość Boga wypełniła nasze sercas przez Ducha Świętego, który jest nam dany. 6 Chrystus bowiem umarł we właściwym czasie za nas bez-

Rz 3,20; 5,13; 7,7-13; 1Kor 15,56; Ga 3,10

Rdz 17,5; Hbr 11,19

Rdz 15,5

Rdz 17,15-22

Jr 32,17; Łk 1,37 Rdz 15,6

Iz 53,6

5

którzy wierzą. Gdyby bowiem miało przysługiwać tylko tym, którzy otrzymali Prawo, wówczas wiara nie miałaby znaczenia. Bóg jednak zbawia właśnie tych, którzy Mu wierzą. Dziedziczenie dóbr wiecznych (tzn. zbawienia i trwałej przyjaźni z Bogiem) zostało uzależnione od wiary, aby całkowicie było darem Bożym, a nie wynikało z ludzkich zasług. Dlatego może ono przysługiwać wszystkim, nie tylko Żydom, ponieważ przez wiarę wszyscy stają się potomstwem Abrahama. Przy końcu refleksji nad dziejami Abrahama, apostoł jeszcze raz zachęca, aby wszyscy przyjęli Bożą sprawiedliwość daną w osobie Jezusa Chrystusa. On uczynił wszystko, aby wyzwolić ludzi z mocy zła. Dzięki łączności z Jezusem przez wiarę, ludzie uzyskują pewność, że Bóg wypełni wszystkie swoje obietnice. Skutki usprawiedliwienia. Usprawiedliwienie dane człowiekowi przez Boga wprowadza całkowitą zmianę w relacji między Bogiem a człowiekiem. Ten nowy stan określony jest jako pokój z Bogiem (w. 1). Zawdzięczamy go Jezusowi Chrystusowi, który przez swoją ofiarę dał nam podstawy do chlubienia się. Z tego więc wynika, że nie każde chlubienie się jest naganne. Wszystko zależy od tego, czym ktoś się chlubi (1Kor 1,31; 2Kor 10,17). Kiedy chrześcijanie chlubią się także z ucisków, taka chluba nie ma nic wspólnego z wynoszeniem się nad innych ani z próżnością (2Kor 11,30; 12,5.9). Chrześcijanie nie powinni załamywać się pod wpływem różnorakich cier pień, ponieważ wiedzą,

DO RZYMIAN 4,14 — 5,6

2464

2Kor 1,4n; 12,9n; Jk 1,2nn; 1P 4,13n; Ap 7,14

Dz 2,17; Ga 4,6; 1J 4,13 Rz 4,25; Ef 5,2; 1P 3,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 3,16; Rz 8,32; 1J 3,16; 4,10

2Kor 5,18n; Ef 2,16

Mdr 2,24; Rz 6,23; 7,5; 8,6.13; 1Kor 15,21n

Rz 4,15; 7,7

9/4/08

8:20 AM

bożnychs, kiedy jeszcze byliśmy słabi. 7Rzadko umiera ktoś za człowieka sprawiedliwego. Może jeszcze odważyłby się ktoś umrzeć za człowieka szlachetnego. 8Tymczasem Bóg okazuje swoją miłość do nas przez to, że Chrystus umarł za nas, kiedy byliśmy jeszcze grzesznikami. 9O ileż więc bardziej teraz, jako usprawiedliwieni przez Jego krews, dzięki Niemu zostaniemy wybawieni od gniewus! 10Jeśli bowiem, będąc nieprzyjaciółmi, zostaliśmy pojednani z Bogiem przez śmierć Jego Syna, o ileż bardziej jako już pojednani zostaniemy ocaleni przez Jego życie! 11I nie tylko to, ale chlubimy się w Bogu przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa, dzięki któremu dostąpiliśmy pojednania.

Page 2465

a) W oryginale zdanie niedokończone (Rz 2,15+). b) Adam – po hebr. słowo to znaczy ‘człowiek’, ‘ludzkość’ (zob. Słownik). Dlatego zawarty w Księdze Rodzaju opis grzechu tzw. pierwszych rodziców ukazuje samowolę moralną wszystkich ludzi, którzy sprzeciwiają się Bogu. Z tego powodu Paweł w swoim wywodzie nie wspomina o Ewie.

Adam i Chrystus Dlatego, jak przez jednego człowieka przyszedł na świat grzechs, a przez grzech śmierć, i w ten sposób śmierć przeszła na wszystkich ludzi, gdyż wszyscy zgrzeszyli...a. 13Grzech bowiem był na świecie już przed Prawems, ale grzech nie może obciążać, gdy nie ma Prawa. 14A śmierć zapanowała przecież od Adamas do Mojżesza również nad tymi, którzy nie popełnili grzechu podobnego do grzechu Adamab. On jest obrazem Tego, który miał przyjść. 15 Inaczej jednak ma się rzecz z łaską niż z upadkiem. Bo jeśli w następstwie upadku jednego człowieka umarło wielu, to w o wiele większym stopniu łaska Boga i dars jednego człowieka, Jezusas Chrystusas, spłynęły na wielu. 16Inaczej też przedstawia się działanie łaski niż grzechu popełnionego przez jednego człowieka. Bo jeśli wyrok zapadł z powodu jednego upadku, to łaska przyniosła usprawiedliwienie z wielu upadków. 17I jeśli przez upadek jednego człowieka, z jego powodu zapanowała śmierć, to tym bardziej ci, którzy dostąpili ogromu łaski i daru usprawiedliwienia, zapanują jako żyjący, dzięki jednemu, Jezusowi Chrystusowi. 18A zatem, jak z powodu występku jednego człowieka wyrok potępiający dotknął wszystkich ludzi, tak też z powodu jednego czynu 12

że nie trwają one wiecznie i ostateczne zwycięstwo należy do Boga, który jest miłością. Patrząc z wiarą na życie, człowiek rozumie, że również trudne dary, do jakich należy cierpienie, mogą go przybliżać ku Bogu i z Nim jednoczyć. Osoby wierzące, dzięki chrześcijańskiej nadziei, całe życie przyjmują z miłością. Miłość ta jest darem Ducha Świętego, a nawet Nim samym, ponieważ Duch Święty, żyjąc i działając w wierzących, nieustannie im ukazuje, jak bardzo są ukochani przez Boga i jak wielka chwała czeka ich w niebie. Miłość Boga najwyraźniej została ukazana w śmierci Jezusa, który umarł za wszystkich ludzi. Dzięki ofierze Chrystusa ludzie są uratowani od przyszłego gniewu, ponieważ w Chrystusie Bóg staje po stronie grzeszników i lituje się nad ich nędzą. Miłość Boga okazana ludziom przez Jezusa Chrystusa i udzielona w Duchu Świętym jest gwarancją zbawienia. Adam i Chrystus. Apostoł, mówiąc o grzechu Adama, chce przede wszystkim ukazać moc zła, które przez czyn Adama wdarło się na świat. Wystarczył jeden akt nieposłuszeństwa wobec Boga, aby zło przeniknęło niemal do wszystkich dziedzin życia ludzkiego, powodując ich skażenie (Mt 4,8n; 1J 5,19). W wyniku tego ludzie ciągle są narażeni na działanie zła, którego najgroźniejszym skutkiem jest śmierć. Chodzi tutaj przede wszystkim o śmierć duchową, czyli brak łączności z Bogiem. Ale nie tylko, ponieważ wiele grzechów przyczynia się wprost lub pośrednio także do śmierci fizycznej. Grzechu Adama nie należy rozumieć w taki sposób, że jest to jedynie jego osobisty grzech, z którym pozostali ludzie nie mają nic wspólnego. Gdyby tak było, to ludzie, chociaż zupełnie niewinni, zostaliby niesprawiedliwie

2465

DO RZYMIAN 5,7-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2466

usprawiedliwiającego do wszystkich ludzi przyszło usprawiedliwienie dające życie. 19Bo jak przez nieposłuszeństwo jednego człowieka wielu stało się grzesznikami, tak przez posłuszeństwo jednego wielu stanie się sprawiedliwymi. 20Prawo natomiast weszło po to, aby grzech się upowszechnił. Gdzie natomiast rozpowszechnił się grzech, tam pojawiła się jeszcze obfitsza łaska, 21aby jak grzech panował przez śmierć, tak łaska panowała przez usprawiedliwienie prowadzące do życia wiecznego przez Jezusa Chrystusa, naszego Panas. Umarli dla grzechu – żyjący dla Chrystusa 1 Czy chcemy przez to powiedzieć, że powinniśmy trwać w grzechus, aby łaska się upowszechniła? 2Ależ nie! Skoro umarliśmy dla grzechu, jakże moglibyśmy nadal w nim żyć? 3Czy nie wiecie, że my, którzy zostaliśmy ochrzczeni w Chrystusies Jezusies, zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierci? 4 Przez chrzests zostaliśmy pogrzebani razem z Nim w śmierci po to, aby wejść w nowe życie, tak jak Chrystus został wskrzeszony z martwych dla chwałys Ojca. 5Bo jeśli zostaliśmy złączeni z Nim przez śmierć podobną do Jego śmierci, będziemy także złączeni przez podobne zmartwychwstanie. 6 To wiedzmy, że już nigdy nie wolno nam służyć grzechowi, ponieważ nasz stary człowiek został razem z Nim ukrzyżowany, aby grzeszne ciałos uległo zniszczeniu. 7Ten bowiem, kto umarł, został uwolniony od grzechu. 8Jeśli natomiast umarliśmy z Chrystusem, wierzymy, że z Nim też będziemy żyć, 9bo wiemy, że Chrystus, wskrzeszony z martwych, już nie umiera, śmierć nad Nim już nie zapanuje. 10Jego śmierć była śmiercią dla grzechu raz na zawsze, Jego życie natomiast jest życiem dla Boga. 11Tak i wy uważajcie siebie za umarłych dla grzechu, żyjących zaś dla Boga w Chrystusie Jezusie. 12 Niech więc grzech nie króluje w waszym śmiertelnym cieles, poddając was swoim pożądliwościom. 13Nie oddawajcie swego ciała grzechowi jako oręż niesprawiedliwości, ale od-

6

obciążeni czyjąś winą. W Rz 5,12 wyrażona jest raczej prawda o tym, że w upadku Adama uwidocznia się powszechna grzeszność ludzi. Gdyby ktoś był bez grzechu, nie doświadczyłby śmierci. Śmierć jednak dotknęła wszystkich, począwszy od Adama. Tuż po tragedii spowodowanej grzechem Adama, ludzkość otrzymuje zapowiedź ocalenia, którego źródłem będzie Chrystus – Syn Boży, narodzony z Dziewicy Maryi. Bóg nie zostawia ludzi po tym, jak okazali swe nieposłuszeństwo, ale jest miłosierny. Dlatego Jezus wchodzi w grzeszne życie każdego człowieka i przenika go swoją łaską przebaczenia i pojednania. Im bardziej człowiek jest udręczony przez grzech, tym więcej otrzymuje od Chrystusa łaski, aby mógł powrócić do jedności z Bogiem i cieszyć się pełnią życia. Umarli dla grzechu – żyjący dla Chrystusa. Apostoł, przewidując, że ukazana przez niego zależność między grzechem a łaską (Rz 5,20b) może prowadzić do błędnych wniosków, od razu rozwiewa wszelkie wątpliwości. Byłaby to bowiem przewrotność, gdyby ktoś celowo popełniał grzechy, aby w konsekwencji otrzymać od Chrystusa większą łaskę przebaczenia. Myśl Pawła jest więc jednoznaczna: Człowiek przez chrzest zostaje złączony z Chrystusem, dlatego od tego momentu nie powinien mieć nic wspólnego z grzechem. Chrzest, łącząc osobę wierzącą z Chrystusem, sprawia, że ma ona łączność ze wszystkim, co dotyczy Chrystusa, a więc także z Jego Śmiercią. Gdy mówi się, że chrzest jest zanurzeniem w Śmierci Chrystusa, oznacza to, że człowiek wierzący przyjmuje owoce Śmierci Chrystusa i w nich uczestniczy. Istotnym owocem Śmierci Chrystusa jest pokonanie szatana, który jest źródłem zła. Chrześcijanin więc, złączony z Chrystusem w Jego Śmierci, w sposób definitywny zrywa z grzechem, aby móc na zawsze przebywać z Chrystusem, który żyje na wieki. Dzięki chrztowi dokonuje się więc moralna odnowa człowieka (1P 2,24). Przez chrzest

DO RZYMIAN 5,19 — 6,13

2466

Iz 53,11; Flp 2,8; Hbr 5,8n

Ga 3,19

Rz 3,8; 6,15

1P 4,1n Ga 3,27; Kol 2,12

2Kor 13,4; Kol 2,12

Flp 3,10n; 2Tm 2,11 Ga 5,24; 6,14; Ef 4,22n; Kol 3,9n

Dz 13,34n; 2Tm 1,10; Hbr 2,14n; 1P 3,18; Ap 1,18

Rdz 4,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ga 5,18

Rz 3,8; 6,1

J 8,34; 2P 2,19

J 8,36; Ga 5,13; 1P 2,24

Rz 7,5.23; 1P 1,14n

J 15,8.16

Rz 5,12.21; Ga 6,8; Jk 1,15

9/4/08

8:20 AM

dawajcie samych siebie Bogu jako ci, którzy powstali z martwych; a swoje ciało oddajcie Bogu jako oręż sprawiedliwości. 14Niech nie panuje nad wami grzech. Przecież nie jesteście poddani Prawu, lecz łasce.

Page 2467

a) znają Prawo – wielu spośród chrześcijan w Rzymie nie było Żydami. Zanim jednak przyjęli oni chrześcijaństwo, interesowali się religią żydowską, w której wyznawano wiarę w jednego Boga, i mogli zapoznać się z przepisami prawa Mojżeszowego.

W służbie sprawiedliwości 15 Czy wobec tego mamy grzeszyć, bo nie podlegamy już Prawus, lecz łasce? Ależ nie! 16Czyż nie wiecie, że poddając się komukolwiek jako posłuszni niewolnicy, jesteście niewolnikami tego, komu okazujecie posłuszeństwo? Albo jesteście poddani grzechowis prowadzącemu do śmierci, albo posłuszeństwu, które prowadzi do usprawiedliwienia. 17Bogu niech będą dzięki, że choć byliście niewolnikami grzechu, okazaliście szczere posłuszeństwo tej nauce, która została wam przekazana. 18Uwolnieni od grzechu staliście się sługami prawości. 19Mówię po ludzku – z powodu waszej słabości. Podobnie jak oddawaliście się w niewolę nieczystości i rosnącej wciąż nieprawości, tak teraz oddajcie się służbie sprawiedliwości, która prowadzi do świętości. 20Bo kiedy byliście niewolnikami grzechu, nie byliście poddani sprawiedliwości. 21Jakie owoce przynosiliście wówczas? Takie, których teraz się wstydzicie; ich końcem jest śmierć. 22Obecnie zaś, jako uwolnieni od grzechu i posłuszni Bogu, przynosicie owoce, które prowadzą do świętości, a końcem ich jest życie wieczne. 23Zapłatą bowiem za grzech jest śmierć, a darem Boga – życie wieczne w Chrystusies Jezusies, naszym Panus. Uwolnienie od Prawa – analogia do sytuacji małżeństwa 1 Czy nie wiecie, bracias – mówię przecież do tych, co znają Prawoa – że Prawos ma władzę nad człowiekiem, jak długo on żyje? 2Wobec tego, zamężna kobieta na mocy

7

każdy wierzący staje się nowym stworzeniem i ma ten dar pielęgnować w swoim życiu. Dopóki jednak człowiek żyje na ziemi i nie ma pełnego zrozumienia spraw Bożych (1Kor 13,12), popełnia błędy i może wybrać to, co jest przeciwne Bogu. Wybór zła sprawia, że osoba wierząca wyrzeka się niejako życia Bożego w sobie i wchodzi na drogi prowadzące ku śmierci. Żeby ustrzec się od tego, apostoł zaleca wierzącym, aby oddali całe swoje życie na służbę Panu. Polega to na tym, że każdy, w zgodzie ze swoim powołaniem, przyczynia się do tego, aby w jego życiu dobro tryumfowało nad złem (Rz 12,1n). W służbie sprawiedliwości. Apostoł nawiązuje do powszechnego przekonania, że każdy człowiek zawsze jest komuś lub czemuś poddany. Zależność ta może być dla człowieka źródłem wzrostu i rozwoju lub może być niszcząca. Każdy człowiek decyduje swoim życiem, czy wybiera coś, co będzie go coraz bardziej wyzwalać, czy też podda się temu, co go zniewoli. Wybór czegoś z samej swej istoty oznacza posłuszeństwo temu, co się wybrało. Dlatego każdy, kto wybiera grzech, staje się niewolnikiem grzechu i czyni to, co grzech nakazuje czynić. Ten zaś, kto wybiera Chrystusa, staje się Jego sługą i czyni dobro, bo został wyzwolony z zepsucia, do którego prowadził grzech. Aby człowiek mógł właściwie rozeznać, czemu lub komu służy, musi raz po raz robić rachunek sumienia i odpowiadać sobie na pytanie, na ile w jego życiu jest obecna nauka Jezusa zawarta w Ewangelii? Uczciwa ocena własnych myśli, pragnień, słów i czynów w świetle Ewangelii informuje, kim człowiek naprawdę jest i ku czemu zmierza jego życie. Proporcje pomiędzy uczynionym dobrem a dokonanym złem pokazują, czy jest na drodze prowadzącej ku śmierci, czy ku życiu wiecznemu. Uwolnienie od Prawa – analogia do sytuacji małżeństwa. Paweł wykazuje tutaj możliwość uwolnienia się od Prawa na podstawie samego Prawa. Zawierało ono bowiem stwierdzenie: „Człowiek zmarły wolny jest od zobowiązań Prawa”. Apostoł nie poprzestaje jednak na podkreśleniu negatywnego wydźwięku tej formuły i stwierdzeniu, że dzięki chrztowi chrześcijanin umiera dla Prawa. Paweł wyjaśnia, że chrześcijanin dzięki uzyskanej we chrzcie wolności może podjąć

2467

DO RZYMIAN 6,14 — 7,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) byliśmy w ciele – słowo ciało odnosi się do słabości człowieka (Mt 26,41; 2Kor 12,7) i jego grzeszności (Rz 7,14.18.25; 13,14; Ga 5,19; Ef 2,3). b) Grzech jest tu personifikowany. W innych miejscach jest mowa o wężu albo o diable (Rdz 3,1; Mdr 2,24).

9/4/08

8:20 AM

Page 2468

Prawa jest związana z mężem, dopóki on żyje. Natomiast kiedy mąż umrze, jest wolna od Prawa, które wiąże ją z mężem. 3 Dlatego właśnie, jeśli zostanie żoną kogoś innego, gdy jej mąż żyje, dopuszcza się cudzołóstwa. Kiedy jednak mąż umrze, jest wolna i nie popełnia cudzołóstwa, wychodząc za drugiego. 4W ten sposób również wy, moi bracia, przez Chrystusas umarliście dla Prawa, aby należeć do kogoś innego, do Tego, który powstał z martwych, abyśmy przynosili owoc dla Boga. 5Bo kiedy byliśmy w cielea, panoszyły się w nas grzeszne pragnienia posługujące się Prawem, abyśmy owocowali śmiercią. 6Teraz jednak, uwolnieni od Prawa, umarliśmy dla tego, co nas zniewalało, aby służyć w nowym duchu, a nie według przedawnionej litery. Grzech mieszkający w człowieku 7 Czy chcemy przez to powiedzieć, że Prawos jest grzechems? Ależ nie! Nie poznałbym jednak grzechu, gdyby nie Prawo, bo nie wiedziałbym, czym jest pożądanie, gdyby Prawo nie mówiło: Nie będziesz pożądał. 8Grzech jednak, pobudzony przez przykazanies, wywołał we mnie wszelkiego rodzaju pożądliwość. Bez Prawa grzech jest martwyb. 9Ja kiedyś żyłem bez Prawa. A kiedy pojawiło się przykazanie, grzech ożył, 10ja natomiast umarłem. Tak więc przykazanie, mające prowadzić do życia, sprowadziło na mnie śmierć. 11Grzech, wykorzystując sposobność, zwiódł mnie i pozbawił życia przez przykazanie. 12A przecież Prawo jest święte, także przykazanie jest święte, sprawiedliwe i dobre. 13 Czy więc to, co dobre, dla mnie stało się śmiercią? W żaden sposób! To bowiem grzech, aby okazać się grzechem, przyniósł mi śmierć, posługując się tym, co dobre. W ten sposób przez przykazanie grzech ujawnił swoją zgubną moc. 14 Wiemy przecież, że Prawo jest duchowe, a ja jestem cielesny, zaprzedany w niewolę grzechu. 15Nie rozumiem tego, co czynię. Nie czynię bowiem tego, co chcę, ale czynię to, czego nienawidzę. 16Jeśli więc czynię to, czego nie chcę, jedno-

nowe zobowiązania. Żeby to zilustrować, podaje przykład z życia małżeńskiego. Gdy umiera mąż, żona przechodzi do stanu wolnego i może wejść w nowy związek. Podobnie jest z chrześcijaninem. Dzięki chrztowi, który jest zanurzeniem w śmierci Chrystusa, umiera on dla Prawa. Dawne zobowiązania przestają istnieć i osoba wierząca może przyjąć Chrystusa jako nowego oblubieńca (2Kor 11,2; Flp 3,4-11). Paweł nie stwierdza tutaj, że Prawo było złe i trzeba się od niego uwolnić, lecz wykazuje, że Prawo samo z siebie nie mogło dać zbawienia. Można je otrzymać jedynie od Jezusa Chrystusa. Zanim człowiek wejdzie w relację z Chrystusem, rządzą nim grzeszne pragnienia, które osądza Prawo (Rz 6,12). Kiedy staje się posłuszny Chrystusowi, otrzymuje ducha Bożego, który odnawia ludzki umysł, wolę i serce i uzdalnia człowieka do życia w prawdzie i wolności dziecka Bożego. Grzech mieszkający w człowieku. Apostoł zdecydowanie sprzeciwia się utożsamianiu Prawa z grzechem. Prawo jedynie określa, kiedy pojawia się grzech. Samo w sobie jest więc dobre. Odrzucanie Prawa, dlatego że zabrania ono czynić zło, jest czymś niedorzecznym i przewrotnym. Powszechne doświadczenie wskazuje jednak na to, że zakazane rzeczy pociągają. Poznając Prawo i zawarte w nim przykazania, można się dowiedzieć, o jakie rzeczy chodzi. Ktoś mógłby więc stwierdzić, że przez znajomość przykazań poszerzył wiedzę na temat zła i wiedza ta doprowadziła go do grzechu. Gdyby nie miał tej wiedzy, popełnienie grzechu byłoby niemożliwe. Wnioski te są jednak tylko pozornie prawdziwe, ponieważ przyczyną grzechu nie jest wiedza o tym, co jest dobre, a co złe, lecz skłonność człowieka do

DO RZYMIAN 7,3-16

2468

1Kor 7,39

Rz 6,5n; Ga 2,19; 3,13

Mt 9,16n; Rz 6,7; 2Kor 3,6

Wj 20,17; Pwt 5,21; Jk 1,14n Rz 4,15; 5,13; 1Kor 15,56

Rdz 3,1nn; Kpł 18,5; Ez 20,11; Ga 3,12 Pwt 4,8; 1Tm 1,8

Ps 51,7; J 3,6

Ga 5,17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 8,21; Rz 7,5; Flp 2,13

Ga 5,16-23

2Kor 5,17 Ez 36,27; 37,14; 2Kor 3,17; Ga 5,18 Dz 13,38n; 2Kor 5,21; Ga 3,13; Hbr 2,14-18

Ga 5,16-25

Rz 6,21n; 8,13; Ga 6,8

9/4/08

8:20 AM

cześnie uznaję, że Prawo jest dobre. 17A zatem nie ja to czynię, ale mieszkający we mnie grzech. 18Wiem przecież, że we mnie – to jest w moim ciele – nie mieszka dobro, ponieważ w mojej mocy jest pragnienie dobra, ale nie jego wykonanie. 19 Nie czynię bowiem dobra, którego chcę, ale czynię zło, którego nie chcę. 20A jeśli robię to, czego nie chcę, już nie ja to robię, ale mieszkający we mnie grzech. 21Dostrzegam więc tę prawidłowość, że kiedy chcę czynić dobro, pojawia się we mnie zło. 22W głębi sercas Prawo Boga napełnia mnie radością. 23Widzę jednak w sobie inne prawo, sprzeciwiające się prawu mojego umysłu i zagarniające mnie w niewolę grzechu, który mieszka we mnie. 24Jestem nieszczęsnym człowiekiem! Kto mnie wyzwoli z ciała śmiercia? 25Bogu niech będą dzięki przez Jezusas Chrystusas, naszego Panas! Tak więc umysłem służę Prawu Bożemu, natomiast ciałem – prawu grzechu.

Page 2469

a) ciała śmierci – wyrażenie to wskazuje na to, że życie człowieka może zostać opanowane przez grzech, co ostatecznie prowadzi do śmierci wiecznej. Jeśli więc człowiek podda się pokusom i zacznie grzeszyć, staje się niewolnikiem, który sam sobie nie jest już w stanie pomóc. Musi to uczynić ktoś z zewnątrz. W wersecie 25 jest mowa o tym, że tylko Bóg wyzwala człowieka i należy Mu za to nieustannie dziękować.

Życie w Duchu 1 Oto teraz nie ma wyroku potępiającego dla tych, którzy są w Chrystusies Jezusies, 2gdyż prawo Duchas, który daje życie w Chrystusie Jezusie, uwolniło cię od prawa grzechus i śmierci. 3Co było niemożliwe dla Prawas, ponieważ ciałos czyniło je bezsilnym, tego dokonał Bóg, posyłając swego Syna w ciele podobnym do ciała grzesznego. W tym ciele potępił On grzech, 4aby nakaz Prawa wypełnił się w nas, którzy nie postępujemy według ciała, ale według Ducha. 5Ci bowiem, którzy są cieleśni, myślą o sprawach ciała, ci zaś, którzy są duchowi – o sprawach Ducha. 6Otóż myślenie Ducha prowadzi do życia i pokojus, a myślenie ciała – do śmierci, 7 gdyż myślenie ciała jest nieprzyjazne Bogu. Nie uznaje ono bowiem, ani nie może uznawać prawa Bożego. 8Ci więc,

8

sprzeciwiania się Bogu. Mowa jest o tym w Księdze Rodzaju, gdzie opisany jest upadek pierwszych ludzi. Kusiciel wprawdzie przypomniał ludziom o zakazanym drzewie i to rozbudziło w nich pragnienie skosztowania jego owoców, ale o przekroczeniu Bożego zakazu przesądziła decyzja wiedziona pychą. Ludzie zapragnęli zrównać się ze swoim Stwórcą (Rdz 3,1-6). Zgubna moc grzechu tkwi w tym, że nawet dobro, jakim są przykazania zawarte w Prawie, może być wykorzystane, aby doprowadzić człowieka do upadku. Prawo jest więc święte, lecz będzie je zachowywał tylko ten, kto pragnie świętości. Prawo jest duchowe, lecz przestrzegać go będzie ten, kto jest posłuszny Duchowi Bożemu. Człowiek głuchy na słowo Boże zostanie pochłonięty przez swoje grzeszne pragnienia (Rz 8,4n.12n). To nie wystarcza, że swoim rozumem uznaje słuszność Prawa Bożego. Nie będzie miał jednak siły wypełnić go w życiu. Jest to wielkie nieszczęście dla człowieka, z którego wyzwolić go może jedynie Jezus Chrystus. Kto z wiarą i ufnością przylgnie do Jezusa, otrzymuje moc do przezwyciężania w sobie grzesznych skłonności (Rz 6,17n). Życie w Duchu. Apostoł wyjaśnia, czym jest pełnia życia ofiarowana przez Boga każdemu, kto wierzy. Jest ona obecnością Ducha, który ożywia człowieka i wyzwala z niewoli grzechu prowadzącej ku śmierci (Rz 8,6.11; 2Kor 3,6; Ga 6,8). Aby wyrazić tę zwycięską moc Boga działającą w wierzących, Paweł stwierdza, że od tej pory ich życie podlega prawu Ducha. Prawo, które zawierało przykazania, nie było w stanie samo z siebie uzdolnić człowieka do tego, aby je wypełniał. Nie mogło również uczynić go wolnym od zła. Dopiero Bóg złamał moc grzechu i śmierci przez posłanie na świat Jezusa Chrystusa. Grzechy ludzkości wprawdzie doprowadziły do śmierci Jezusa, została ona jednak raz na zawsze pokonana przez Jego Zmartwychwstanie. Jeśli człowiek przyjmuje ożywiającą moc Ducha – owoc dzieła Jezusa, jest w stanie wypełniać wymagania Prawa, czyli żyć w zgodzie z wolą Bożą. Duch więc uzdalnia do podjęcia nowego sposobu życia. Mocą Ducha Boga, który wskrzesił z martwych Chrystusa, dokona się także nasze zmartwychwstanie. Paweł, gdy mówi o Duchu, nazywa go Duchem Boga (Rz 8,9.11), który daje życie (Rz 8,2). Skoro jednak Bóg udziela Ducha na podstawie wiary w Chrystusa, to Duch ten jest także Duchem Chrystusa (Rz 8,9).

2469

DO RZYMIAN 7,17 — 8,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2470

którzy postępują według ciała, nie mogą się podobać Bogu. 9 Wy jednak nie jesteście w ciele, ale w Duchu, skoro Duch Boga w was mieszka. Jeśli ktoś nie ma Ducha Chrystusa, to nie należy do Niego. 10Lecz jeśli Chrystus jest w was, to chociaż ciało jest śmiertelne z powodu grzechu, Duch daje życie dzięki usprawiedliwieniu. 11Jeśli więc mieszka w was Duch Tego, który wskrzesił Jezusa z martwych, to Ten, który wskrzesił Chrystusa z martwych, ożywi wasze śmiertelne ciała dzięki mieszkającemu w was Jego Duchowi. Nowe istnienie i działanie Nie jesteśmy więc, bracias, dłużnikami ciałas, abyśmy mieli żyć według ciała. 13Jeśli bowiem żyjecie według ciała, umrzecie. Jeżeli jednak z pomocą Duchas usuniecie uczynki ciała, będziecie żyli. 14Ci, których prowadzi Duch Bożys, są synami Bożymis. 15Nie przyjęliście przecież ducha niewoli, aby trwać w lęku, ale przyjęliście Ducha, który czyni was dziećmi. W Nim wołamy: Abba, Ojcze! 16Właśnie ten Duch zaświadcza naszemu duchowi, że jesteśmy dziećmi Boga. 17A jeśli jesteśmy dziećmi, to i dziedzicami, dziedzicami Boga i współdziedzicami Chrystusas, o ile razem z Nim cierpimy, abyśmy też wraz z Nim doznawali chwałys.

J 3,5n; 1Kor 3,16

Rz 6,8-11

12

Chwała, która nadejdzie 18 Sądzę bowiem, że obecnych cierpień nie da się porównać z przyszłą chwałąs, która ma się w nas objawić. 19Stworzenie więc ufnie oczekuje objawienia się synów Bożych, 20gdyż zostało poddane marności – nie z własnej woli, ale przez Tego, kto je poddał – w nadziei, 21że zostanie wyrwane z zepsucia, które je zniewala, do wolności, którą jest chwała dzieci Bożych. 22Wiemy przecież, że całe stworzenie aż do tej chwili woła i cierpi jak rodząca kobieta. 23Zresztą nie tylko ono, Duch więc zamieszkuje w wierzących, aby oni mogli mieszkać w Nim (Rz 8,9). Podobnie Paweł mówi o Chrystusie, który również przebywa w wierzących (Rz 8,10). Jezus więc, jako zmartwychwstały Pan, pozostaje w swojej chwale, aby wstawiać się za ludźmi (Rz 8,34). Równocześnie mocą Ducha jest jednak obecny wśród nich i w nich, aby nieustannie budować i umacniać w ludziach wolność dzieci Bożych (2Kor 3,17). Nowe istnienie i działanie. Apostoł zajmuje stanowisko wobec zarzutu, że w wyniku jego doktryny o usprawiedliwieniu ucierpi ukazywany przez Prawo etos i nic nie powstrzyma rozluźnienia obyczajów. Nie jest to jednak prawda. Skoro wierzący przestali kierować się w życiu jedynie cielesnymi zachciankami i wybrali drogę świętości, to tym bardziej muszą okazać się ludźmi uczciwymi, pobożnymi i dobrymi. Nowe życie w Duchu wyraża się przede wszystkim w postawach i czynach, które odpowiadają godności dziecka Bożego. Oznaką nowego życia jest także wolność od wszelkiego rodzaju lęku, który charakteryzował pogan. Ponieważ nie znali oni Boga, praktykowali różne obrzędy magiczne, aby oddalić od siebie przekleństwo domniemanych bóstw i zapewnić sobie pomyślność. Chrześcijanin nie ma z tym nic wspólnego, ponieważ wie, że jest dzieckiem Boga, który jest jedynym Stwórcą i Panem wszechświata. O tym zapewnia także Duch Boży, który przebywa w wierzących. Chrześcijanie są oczywiście świadomi tego, że dopóki przebywają na tym świecie, ich dziecięctwo Boże realizuje się pośród wielu cierpień, jakie niesie codzienność. Ale skoro ma się udział w cierpieniach podobnych do cierpień Chrystusa, to na pewno otrzyma się nagrodę podobną do Jego chwały w niebie. Chwała, która nadejdzie. Cierpienie, które towarzyszy ludziom na ziemi, jest nie do uniknięcia. Paniczna ucieczka przed nim tylko wzmaga jego siłę. Tym, co pozwala zachować pokój wśród ziemskich przeciwności, jest wiara w to, że Bóg, zabierając nas do siebie, raz na zawsze położy kres cierpieniu. Przebywanie z Bogiem będzie również dla

DO RZYMIAN 8,9-23

2470

Ga 6,8; Ef 4,22nn J 1,12 J 15,15; Ga 4,1-7

Łk 22,28nn; Ga 3,26-29; Flp 3,10n; 2Tm 2,11nn; 1P 4,13

2Kor 4,17

2P 3,12n; Ap 21,1

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

2Kor 5,2-5

2Kor 4,18; Hbr 11,1

Rz 8,16n; 1Kor 15,49; Kol 1,15.18 Ef 1,11nn; 2Tes 2,13n

Iz 50,7nn Rdz 22,16; J 3,16; Rz 5,6nn; 1J 4,10

Hbr 7,25; 1J 2,1

9/4/08

8:20 AM

Page 2471

ale również my, którzy mamy pierwsze owoce Ducha. My więc także wołamy w naszych sercachs, ufnie oczekując uznania za dzieci, czyli odkupienia naszego ciałas. 24Bo w nadziei już zostaliśmy zbawieni. A nadzieja na to, co się już ogląda, nie jest nadzieją. Bo jakże może ktoś mieć nadzieję tego, co już ogląda? 25Jeśli jednak mamy nadzieję na to, czego nie widzimy, to wytrwale tego oczekujmy. 26 Właśnie w ten sposób Duchs przychodzi nam z pomocą w naszej słabości. Gdy nie wiemy, jak mamy się modlić, Duch wstawia się za nami wołaniem bez słów. 27A Bóg, który przenika sercas, zna pragnienie Ducha, ponieważ to właśnie zgodnie z Jego wolą Duch wstawia się za świętymis. 28Wiemy przecież, że tym, którzy kochają Boga i którzy zostali powołani zgodnie z Jego wcześniejszym zamysłem, wszystko służy dla ich dobra. Zostali oni wezwani według wcześniejszego zamysłu. 29Tych, których Bóg wcześniej poznał, tych też przeznaczył, aby byli obrazem Jego Syna, pierworodnego pośród wielu bracis. 30Tych zatem, których przeznaczył, tych powołał, a których powołał, tych usprawiedliwił, usprawiedliwionych zaś otoczył chwałą. Miłość Boga Co na to powiedzieć? Jeśli Bóg jest przy nas, to któż przeciwko nam? 32On własnego Syna nie oszczędził, ale wydał Go za nas wszystkich, dlaczego więc nie miałby nam ofiarować wszystkiego wraz z Nim? 33Kto wystąpi przeciw wybranym przez Boga? Przecież sam Bóg usprawiedliwia! 34Kto wystąpi z wyrokiem potępiającym? Przecież wstawia się za nami Chrystuss Jezuss, który umarł, co więcej, który zmartwychwstał

31

każdego człowieka niewspółmiernie większym dobrem w stosunku do trudów, jakie poniósł na ziemi (1P 1,6-9). Tęsknota za przebywaniem w obecności Bożej dotyczy nie tylko ludzi, ale całego stworzenia. Ono bowiem także podlega cierpieniu, doświadczając na sobie skutków ludzkiego nieposłuszeństwa wobec Boga (Rdz 3,17). Dlatego gdy ludzie będą się radować w niebie pełnią odkupienia, także całe stworzenie otrzyma udział w tej radości. Do tego wołania całego stworzenia, które cierpi, choć też zawiera w sobie nadzieję, dołączają się chrześcijanie. Oczekują oni jednak nie tyle możliwości odrzucenia ciężaru materii (ciała), ale dostąpienia jej przemiany i w ten sposób doświadczenia istoty dziecięctwa Bożego. Zbawienie, o którym jest mowa w Rz 1,16; 5,9n już się dokonało i każdy człowiek ma w nim udział. Wszyscy, którzy przyjmują dar odkupienia, muszą jednak, do momentu wyznaczonego przez Boga, oczekiwać pełnego objawienia się w nich skutków zbawienia. Przypomina to sytuację, gdy ktoś stopniowo otrzymuje to, co już do niego należy. W obecnym czasie wierzący nie lękają się więc o swoją przyszłość, ale z wiarą proszą Boga, aby przygotował ich na jej przyjęcie. Świadomi są także tego, że nie potrafią swoich rzeczywistych potrzeb należycie wyrazić w modlitwie. Proszą więc Boga o pomoc, który w odpowiedzi udziela im swojego Ducha. Duch Boży nie tylko wzmacnia wierzących, aby byli w stanie pełnić dobre czyny, ale nieustannie modli się za nich do Boga. Dzięki wstawiennictwu Ducha Bożego, nic nie jest w stanie przeszkodzić Bogu w doprowadzeniu wiernych do pełni zbawienia (1Kor 1,8n; Flp 1,6; 1Tes 5,23n). Miłość Boga. Problemu cierpienia (Rz 8,18-20) nie daje się zbyt łatwo wyjaśnić, ponieważ obecne życie bywa bardzo trudne i zapowiedź przyszłej chwały może wydawać się tylko iluzoryczną obietnicą. Wbrew takim obawom Paweł wykazuje, że szczęśliwą przyszłość mamy już zapewnioną, ponieważ sam Bóg stanął po naszej stronie. Dzięki miłości Boga, objawionej w Chrystusie, stale realizuje się tajemnica zbawienia i żadne obecne cierpienia nie mogą temu przeszkodzić. Aby lepiej wyjaśnić poruszany problem, apostoł posługuje się obrazem procesu sądowego, w którym przeciwnicy prawdy i nadziei występują jako oskarżyciele tych, którzy w Bogu złożyli nadzieję. Bóg jednak unicestwia swoich przeciwników (np. Ps 33,10n; 56,10; 118,6n; 119,118). Pierwszym dowodem decydującego opowiedzenia się Boga po naszej stronie jest śmierć Jego Syna za nas. Poza tym Bóg wydał wyrok usprawiedliwiający, zanim

2471

DO RZYMIAN 8,24-34

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) ani moce... głębie – prawdopodobnie chodzi o tajemnicze siły kosmiczne, które według wyobrażeń starożytnych mogły być wrogie człowiekowi (Ef 1,21; 3,18). b) odłączony od Chrystusa – zwrot umyślnie przesadny, mający na celu podkreślenie, jak bardzo Pawłowi zależało na rodakach.

9/4/08

8:20 AM

Page 2472

i zasiada po prawej stronie Boga! 35Kto nas oddzieli od miłości Chrystusa? Nieszczęście czy ucisk, prześladowanie czy głód, nagość, niebezpieczeństwo czy miecz? 36Jak to jest napisane: Z powodu Ciebie zabijają nas cały dzień, uważają nas za owce przeznaczone na rzeź. 37A w tym wszystkim odnosimy wielkie zwycięstwo dzięki Temu, który nas umiłował. 38Jestem pewny, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowies, ani władze, ani rzeczy teraźniejsze, ani przyszłe, ani moce, 39ani wysokości, ani głębiea, ani jakiekolwiek inne stworzenie nie zdoła nas oddzielić od miłości Boga, objawionej w Chrystusie Jezusie, naszym Panus. Przywileje Izraela 1 Mówię prawdę w Chrystusies, nie kłamię. Moje sumienie to poświadcza w Duchu Świętym, 2że odczuwam w sobie wielki smutek i nieustanny ból. 3Wolałbym sam być odłączony od Chrystusab dla moich bracis, którzy z pochodzenia są moimi rodakami. 4Są przecież Izraelitami. Do nich należy synostwo, chwałas, przymierzas, nadanie Prawas, sprawowanie kultu i obietnice. 5Do nich należą patriarchowie, z nich także, według ludzkiego pochodzenia ciałas, wywodzi się Chrystus, który jest ponad wszystkim, Bóg błogosławiony na wieki. Amens.

1Kor 4,9-13; 2Kor 4,7-12; 6,4-10; 11,23-28

Ps 44,23

J 16,33

9

Wiarygodność obietnicy Nie oznacza to, że słowo Boże zawiodło. Bo nie wszyscy, którzy pochodzą od Izraelas, są Izraelem. 7I nie wszyscy, którzy pochodzą od Abrahama, są jego dziećmi, ale za twoje potomstwo zostanie uznane potomstwo Izaaka. 8Oznacza to, że dziećmi Boga nie są ci, którzy narodzili się jako potomstwo 6

wniesiono oskarżenie. Nie mają więc znaczenia żadne zarzuty, ponieważ decyzja Boga już wcześniej została ogłoszona – jest nią zbawienie (Hi 13,13-19). Pewność, że obecne cierpienie zostanie uwieńczone radością i chwałą, wynika także z tego, że w życiu każdego chrześcijanina znajduje odzwierciedlenie życie Chrystusa. On natomiast, zanim został otoczony przez Boga chwałą i zmartwychwstał, wiele wycierpiał, był umęczony i umarł. Wszystko jednak, co stało się z Chrystusem, jest wyrazem miłości Boga wobec każdego człowieka. Bóg poniósł najwyższą ofiarę, aby miłość mogła tryumfować. Moc tej miłości jest w stanie przeprowadzić również każdego człowieka przez wszystkie przeciwności, utrapienia i prześladowania ku wiecznemu wyzwoleniu (2Kor 4,8-10; 12,10). Paweł doznał w swoim życiu tej zwycięskiej mocy miłości Boga i nikt nie może zaprzeczyć prawdziwości jego świadectwa. Przywileje Izraela. Radość wyrażona w hymnie, który mówi o ostatecznym zwycięstwie Boga (Rz 8,37-39), jest dla Pawła, w chwili obecnej, zakłócona faktem odrzucenia Ewangelii przez większość Żydów. Stan taki wzbudza w apostole wielkie cierpienie, gdyż ma świadomość, co tracą ci, którzy nie chcą przyjąć prawdy o zbawieniu dokonanym przez Jezusa Chrystusa. Paweł jednak nie czyni Żydom wyrzutów ani ich nie oskarża za upór, lecz tym bardziej zapewnia, jak bardzo są mu drodzy. Apostoł, podobnie jak niegdyś Mojżesz, wstawia się u Boga za buntowniczym ludem i gotów jest ponieść za niego ofiarę z samego siebie (Wj 32,32). Paradoks zaistniałej sytuacji powiększa to, że Izraelici byli najlepiej ze wszystkich narodów przygotowani na przyjęcie Ewangelii. Mimo to stali się jej przeciwnikami. Żaden naród nie otrzymał również tylu czytelnych znaków (ww. 4n), dzięki którym prawdopodobieństwo pomyłki co do osoby Chrystusa, czyli Mesjasza, wydawało się wręcz niemożliwe. Stało się jednak inaczej i jest to dowód na to, że człowiek, mimo licznych łask otrzymanych od Boga, może odrzucić Jego zbawienie. Wiarygodność obietnicy. Mimo trwania tej paradoksalnej sytuacji – bo tylko niewielka część Izraela przyjęła Ewangelię – apostoł stwierdza, że obietnice Boże dane Izraelowi wypełniły się. Udział w nich mają ci, którzy z wiarą i miłością odpowiedzieli na Boże dary i pozwolili, aby Bóg wypełnił w ich życiu swój odwieczny plan zbawienia. Ludzie ci, jak wyjaśnia Paweł, są rzeczywistym Izraelem. Z tego wynika, że przynależność narodowa człowieka, jego stan społeczny, osobiste predyspozycje, a nawet posiadane wady lub popełnione błędy są czymś drugorzędnym wobec łaski,

DO RZYMIAN 8,35 — 9,8

2472

Wj 32,32

Rdz 12,2n; Wj 4,22; Ef 2,12

Mt 1,2-16; Łk 3,23-38

Lb 23,19; Iz 55,10n; Hbr 4,12 Rdz 21,12; Mt 3,9; Rz 2,28n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 8,31-44; Ga 3,7.29; 4,21-31 Rdz 18,10

Rdz 25,23 Ml 1,2n Pwt 32,4; Ps 36,7; 89,15 Wj 33,19

Wj 9,16

Wj 7,3

Mdr 12,12 Iz 29,16; 45,9; Jr 18,6

Mdr 15,7; Iz 64,7; Jr 18,6 Mdr 12,20n; Rz 3,25n

Ef 1,3-12

9/4/08

8:20 AM

ludzkie, ale ci, którzy narodzili się zgodnie z obietnicą, i oni właśnie będą uważani za potomstwo Abrahama. 9A obietnica zawarta jest w słowie: O tej porze przybędę, a Sara będzie miała syna. 10Lecz nie tylko ona, ale i Rebeka, która poczęła synów – bliźnięta z ojca naszego Izaaka. 11Zanim one się narodziły i zanim uczyniły coś dobrego albo złego – aby zaznaczyć wolność Bożego wyboru, 12który nie zależy od czynów, ale od powołującego – powiedziano jej: Starszy będzie służył młodszemu, 13zgodnie z tym, jak jest napisane: Umiłowałem Jakuba s, a nie Ezawaa. 14Czy przez to powiemy, że Bóg jest niesprawiedliwy? Ależ nie! 15Mówi przecież do Mojżesza: Miłosierdzie s okażę temu, komu je okazuję, i zlituję się nad tym, nad kim się lituję. 16Bo nie zależy to od człowieka, który czegoś pragnie, albo o coś się ubiega, ale od Boga, który okazuje zmiłowanie. 17Mówi bowiem Pismo do faraona: Po to przecież ustanowiłem ciebie, aby okazać w tobie moją moc s, i aby moje imięs było głoszone po całej ziemi b. 18Okazuje więc miłosierdzie komu chce, a kogo chce, tego czyni zatwardziałym. Boży gniew i zmiłowanie 19 Powiesz mi: Czemu więc obwinia? Kto sprzeciwi się Jego woli? 20Człowieku, a kim ty właściwie jesteś, że tak przemawiasz do Boga? Czy może jakaś rzecz powiedzieć temu, kto ją wykonał: „Dlaczego w ten sposób mnie wykonałeś?”. 21Czy garncarz nie może z tej samej gliny wykonać jednego naczynia z przeznaczeniem do szlachetnych celów, a drugiego do nieszlachetnychc? 22Jeśli więc Bóg, chcąc ukazać swój gniews i ujawnić swoją mocs, z wielką cierpliwością znosił naczynia gniewud, nadające się na zatracenie, 23aby okazać bogactwo swej chwałys wobec naczyń zmiłowaniae, które wcześniej przygotował dla chwały, 24wobec nas, których powołał nie

Page 2473

a) Dosł. Umiłowałem Jakuba, a Ezawa znienawidziłem. Jest to semicki sposób wypowiedzenia myśli, często posługujący się skrajnościami chodzi o wyrażenie myśli, że Jakub był bardziej umiłowany niż Ezaw. b) Żydzi, chcąc wyrazić prawdę o tym, że Bóg kieruje losami świata, wszystkie ludzkie czyny ukazywali jako zależne od Niego. W myśl tego stwierdzano, że Bóg posłużył się uporem faraona, aby okazać Izraelowi swoją potęgę i łaskę. Z czasem dokona się jasne rozdzielenie woli Bożej od ludzkich czynów. Bóg bowiem realizuje nieustannie swój odwieczny zamysł, człowiek jednak ponosi indywidualną odpowiedzialność za swoje czyny (np. Hi 34,11; Ez 18,19n). c) Garncarz symbolizuje Boga, naczynia – ludzi. Różnica między naczyniami nie dotyczy tego, że jedni ludzie są przeznaczeni do zbawienia, a drudzy do potępienia, ale oznacza, że z tego samego tworzywa Bóg w całkowitej wolności powołuje do istnienia ludzi różniących się między sobą. d) naczynia gniewu – to zarówno Żydzi, jak i poganie, ponieważ jedni i drudzy przez grzechy zbuntowali się przeciwko Bogu i zasłużyli na karę. e) naczyń zmiłowania – chodzi o Żydów i pogan, którzy przyjęli łaskę i miłosierdzie Boga i stali się Jego ludem.

którą Bóg okazuje człowiekowi. Dowodem na to jest Jakub, którego Bóg wybrał zamiast Ezawa, zanim się jeszcze urodzili. Taka jednak była wola Boża i Jego decyzji nie można oceniać jako sprawiedliwej czy niesprawiedliwej, ponieważ Bóg nikomu nic nie jest winien i dlatego daje swoją łaskę komu chce, kiedy chce i jak chce. Bóg również nikogo nie odrzuca (w. 18). Jedynie dopuszcza, aby człowiek, w swojej wolności, wybierał także to, co jest przeciwne Bogu. Wolność więc może być niebezpieczna, ale bez niej niemożliwa jest miłość. Od czasów Abrahama istnieje rozróżnienie na tych, którzy fizycznie od niego pochodzą, i na tych, którzy są jego duchowymi potomkami. Dlatego nie dziwi fakt, że również teraz w obietnicach Bożych uczestniczą ci, którzy ufają Bogu i są Mu wierni, a nie jedynie ci, którzy chlubią się swoim pochodzeniem od Abrahama (Mt 3,8-10). Prawdziwy Izrael, czyli spadkobiercy obietnic Bożych, jest więc bardzo liczny. Jest to lud gromadzący się w imię Jezusa Chrystusa. Niepojęte dary, które są w Kościele Chrystusowym, świadczą o tym, jak wielka jest łaska Boża wobec wszystkich, którzy są Mu wierni (Dz 10,35). Boży gniew i zmiłowanie. Skoro Bóg każdego człowieka obdarza jakimś szczególnym powołaniem i przydziela mu określoną rolę do wypełnienia, to dlaczego potem oskarża kogoś za jego czyny. Przecież z woli Boga każdy czyni właśnie to, czego chce Bóg. Apostoł sprzeciwia się takiemu rozumowaniu, wykazując, że już w samych założeniach jest ono błędne. Błąd polega na tym, że próbuje się Stwórcę traktować na równi ze stworzeniem. Tymczasem różnica jest istotna: Bóg jest wieczny, a człowiek śmiertelny; Bóg jest wszechmocny, człowiek zaś słaby; Bóg jest święty, człowiek grzeszny; Bóg jest miłością, człowiek stale uczy się kochać. W takiej sytuacji wzywanie Boga do tego, aby się wytłumaczył przed człowiekiem ze swojego postępowania, pozbawione jest sensu i graniczy z zuchwałością. Jedynym, który w ogóle ma prawo oskarżać, jest Bóg, ponieważ to Jego miłość została odrzucona, Jego prawo zostało zlekceważone. Pojawia się więc pytanie: Dlaczego Bóg dopuszcza do tego, żeby człowiek czynił coś, co jest złe? Dlaczego Bóg „nie zagrodzi” człowiekowi drogi, która wiedzie do buntu, niewierności, a w końcu do nieszczęścia?

2473

DO RZYMIAN 9,9-24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Brak zakończenia, które prawdopodobnie powinno brzmieć: …to czy można się temu sprzeciwić? b) Historia przygarniętego przez Boga Izraela – pomimo jego niewierności – jest zapowiedzią darmowego ofiarowania zbawienia poganom w czasach mesjańskich. c) kresem – greckie słowo telos oznacza zarówno ‘cel’, jak i ‘kres’, ‘koniec’. Jedno i drugie rozumienie jest możliwe i obydwa znajdują uzasadnienie w innych wypowiedziach Pawła. Chrystus jest więc kresem Prawa, ale także jego celem.

9/4/08

8:20 AM

Page 2474

tylko spośród Żydów, ale i spośród pogan...a. 25Tak właśnie mówi u Ozeasza: Nazwę „nie mój lud” – ludem moim i „niemiłowaną” – umiłowaną. 26I stanie się, że w miejscu, gdzie powiedziano im: „Nie jesteście moim ludem”, tam właśnie zostaną nazwani synami Boga żyjącegob. 27Izajasz zaś woła o Izraelus: Choćby Izraelici byli liczni jak piasek morski, jedynie resztas będzie zbawiona. 28Pans wypełni swoje słowo na ziemi, całkowicie i szybko. 29 Jak zapowiedział Izajasz: Gdyby Pan Zastępóws nie pozostawił nam potomstwa, stalibyśmy się jak Sodoma, bylibyśmy podobni do Gomory. Izrael i Ewangelia Co na to powiemy? Poganie, którzy nie zabiegali o sprawiedliwość, osiągnęli ją – sprawiedliwość pochodzącą z wiary. 31 Izraels natomiast, zabiegając o Prawos usprawiedliwiające, nie doszedł do wypełnienia Prawa. 32Dlaczego? Ponieważ zabiegał o sprawiedliwość niepochodzącą z wiary, ale z uczynków. I potknęli się o kamień upadku, 33jak jest napisane: Oto kładę na Syjonies kamień, o który się potkną, i skałę, przez którą upadną, ale kto wierzy w Niego, ten się nie zawiedzie. 1 Bracias, gorąco pragnę ratunku dla nich i modlę się o to do Boga. 2Zaświadczam, że pałają ku Bogu żarliwością, której brak jednak rozeznania. 3Nie uznając bowiem Bożej sprawiedliwości i usiłując ustanowić własną sprawiedliwość, nie przyjęli Bożej sprawiedliwości. 4A przecież kresemc Prawa jest Chrystuss, dany dla usprawiedliwienia każdego, kto wierzy. 30

10

Zbawienie dla wszystkich 5 Mojżesz przecież pisze o usprawiedliwieniu przez Prawos, że człowiek, pełniąc jego nakazy, dzięki nim będzie żyć. 6NatoDzieje się tak, dlatego że również pośród ludzkich niewierności i zła, czynionego przez człowieka, Bóg realizuje swój odwieczny plan zbawienia. Niewierność Żydów, którzy są narodem wybranym, stała się pretekstem do okazania miłosierdzia wszystkim innym narodom (ww. 22-24). Bóg przewidział to od początku i wtedy, gdy uznał, że nastał właściwy moment w dziejach świata, okazał swoją potęgę, wolność i łaskę. Izrael i Ewangelia. Wypowiedź apostoła ujawnia zaskakującą zamianę ról. Ci, którzy żyli z dala od Boga, znaleźli się w Jego bliskości, ci zaś, którzy byli pewni swojej łączności z Bogiem, oddalili się od Niego. Położenie pogan napełnia więc ich nadzieją, smutna natomiast okazała się sytuacja Żydów, ponieważ zamiast przyjąć objawioną im wolę Bożą, chcieli, aby Bóg zbawił świat zgodnie z ich oczekiwaniami. A przecież to Bóg jest Panem wszechświata. Każdy, kto tego nie przyjmuje, wchodzi w konflikt z Bogiem, lub – mówiąc przenośnie – potyka się i przewraca. Tak właśnie stało się z wszystkimi, którzy odrzucili Chrystusa i nie przyjęli tego, że Chrystus przez cierpienie i śmierć na krzyżu zbawił świat. Boże drogi są niepojęte dla człowieka i z tego niezrozumienia często rodzi się bunt przeciwko Bogu. Zazwyczaj nie kończy się on jednak definitywnym odrzuceniem Boga, ale sprowadza się do tego, że człowiek, choć bardzo powoli, to jednak zbliża się ku Bogu i przyjmuje Jego wolę. Dlatego Paweł swoją postawą zachęca do modlitwy w intencji każdego, kto ma trudności z przyjęciem woli Bożej i nie potrafi dostrzec, że Boże decyzje zawsze są pełne miłości i prowadzą do wolności. Paweł w ten sposób naśladuje proroków, którzy chcąc zapobiec nieszczęściu, na jakie lud zasłużył przez swoje nieposłuszeństwo wobec Boga, modlili się o łaskę dla niego (np. Wj 32,9-14; Lb 11,1n; 14,2-30; 16,22; 21,7; Pwt 9,18-20.25-29). Apostoł pokazuje również, co właściwie dzieli Żydów i chrześcijan. Jest to fakt, że Żydzi odrzucili zbawienie, dane im przez Boga w Jezusie Chrystusie, i nadal są posłuszni jedynie Prawu starotestamentowemu, podczas gdy chrześcijanie je przyjęli, wierząc w Jezusa Chrystusa. Zbawienie dla wszystkich. Usprawiedliwienie dzięki wierze i usprawiedliwienie na podstawie Prawa to dwie różne, wykluczające się drogi. Prawo Mojżeszowe ma bowiem charakter ogólnych norm i wiąże spełnienie obietnicy zba-

DO RZYMIAN 9,25 — 10,6

2474

Oz 2,25; 1P 2,10 Oz 2,1

Iz 10,22n

Iz 1,9

Łk 18,9-14; Rz 10,2-9; 11,7

1Kor 1,23 Iz 8,14; 28,16; Mt 21,42; 1P 2,6nn

Prz 19,2; 2Kor 3,14; 1Tm 1,13 Łk 16,15; 18,9-14; Rz 9,31n; Flp 3,9 Mt 5,17; Ga 3,24

Kpł 18,5; Ga 3,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Pwt 9,4; 30,12n

Pwt 30,14; Syr 21,26 1Kor 12,3; Flp 2,11 Rz 1,17; 4,2-5;

Iz 28,16; Rz 9,33 Rz 1,16; Ga 3,28; Kol 3,11 Jl 3,5; Dz 2,21 Dz 8,31; Hbr 11,6

Iz 52,7

Iz 53,1; J 12,38; Rz 6,17 J 17,20

Ps 19,5

Pwt 32,21; Rz 11,11 Iz 65,1; Rz 9,30

Iz 65,2

9/4/08

8:20 AM

miast usprawiedliwienie pochodzące z wiary tak mówi: Nie mów w swoim sercus: Kto wstąpi do nieba? – aby Chrystusas sprowadzić, 7albo: Kto zstąpi do krainy umarłychs? – aby Chrystusa wyprowadzić spośród umarłych. 8Co więc mówi? Słowo jest blisko ciebie, na twoich ustach i w twoim sercu. Właśnie takie jest słowo wiary, które głosimy. 9Bo jeśli wyznasz ustami, że Jezuss jest Panems, i uwierzysz w sercu, że Bóg wskrzesił Go z martwych, będziesz zbawionya. 10Bo trzeba uwierzyć sercem, by zostać usprawiedliwionym, wyznać natomiast ustami, aby być zbawionym. 11Mówi bowiem Pismo: Nikt, kto wierzy w niegob, się nie zawiedzie. 12Nie ma więc różnicy pomiędzy Żydem a Grekiem. Dla wszystkich jest jeden i ten sam Pan, hojny dla tych, którzy Go wzywają. 13Każdy bowiem, kto wezwie imienias Pana, zostanie zbawiony. 14 Ale jak mieli wzywać Tego, w którego nie uwierzyli? W jaki sposób mieli uwierzyć w Tego, którego nie słyszeli? Jak mieli słyszeć, jeśli nikt im nie głosił? 15Jak mieli głosić, skoro nie zostali posłani? Tak oto jest napisane: Jak bardzo oczekiwane są stopy tych, którzy zwiastują dobro! 16Ale nie wszyscy posłuchali Ewangeliis. Bo mówi Izajasz: Panie, kto uwierzył w to, co usłyszeliśmy? 17Wiara więc rodzi się ze słuchania, słuchanie natomiast ma miejsce dzięki słowu Chrystusa. 18Pytam jednak: Czy nie usłyszeli? Przeciwnie! Na całą ziemię rozszedł się ich głos, i aż na krańce ziemi ich słowa. 19Pytam dalej: Czy Izraels nie poznał? Już Mojżesz mówi: Obudzę u was zazdrość względem tych, co nie są ludem, pobudzę was do gniewu na lud nierozumny. 20Izajasz dodaje nawet: Znaleźli mnie ci, którzy mnie nie szukali, ukazałem się tym, którzy o mnie nie pytali. 21 Do Izraela zaś mówi: Przez cały dzień wyciągałem ręce do ludu nieposłusznego i buntowniczego.

Page 2475

a) Może to być aluzja do chrztu, podczas którego istotnym elementem jest publiczne wyznanie wiary. Dorośli kandydaci do chrztu sami wyznają wiarę, w przypadku dzieci czynią to w ich imieniu rodzice lub opiekunowie. b) w niego – podczas gdy prorok Izajasz mówił w ogólności o wierze w obietnice zbawienia związane ze Syjonem (zob. Słownik), w późniejszych czasach jego wypowiedź rozumiano jako zapowiedź przyszłego króla-zbawiciela. Do tej mesjańskiej interpretacji odwołuje się autor listu, dodając do cytatu słowa „w niego”.

wienia z wypełnieniem wszystkich zawartych w nim przepisów. Wiara natomiast usprawiedliwia bezwarunkowo i jest dla człowieka czymś bardzo osobistym, angażującym całe jego życie. Okazuje się również, że człowiek mimo swoich chęci nie jest w stanie wypełnić wszystkich przepisów Prawa. Tym samym nie może na tej drodze osiągnąć zbawienia. Wiara natomiast sama przez się umożliwia zbawienie, ponieważ jej istotą jest całkowite powierzenie się Bogu, który czyni wszystko, aby dać człowiekowi szczęście wieczne. To, co Mojżesz odnosił do Prawa, twierdząc, że jest ono łatwe do wypełnienia (Pwt 30,12-14), Paweł odnosi do Chrystusa i wiary w Niego. Apostoł wyjaśnia również, że słowo, które dla uczonych żydowskich oznaczało przede wszystkim mądrość Bożą, to sam Chrystus. On bowiem jest odwiecznym słowem Ojca; On zstąpił z nieba i stał się bliski każdemu człowiekowi przez swoje Wcielenie (Pwt 30,14; J 1,1.14). Aby jednak Chrystus mógł stać się dla człowieka zbawieniem, potrzeba uwierzyć w Jego Bóstwo i wyznać, że Jezus jest Panem. Staje się to możliwe, gdy głoszona jest Ewangelia, którą ludzie najpierw słyszą, a następnie decydują się na jej przyjęcie i wypełniają ją w życiu. Słysząc Ewangelię, wchodzi się w osobistą relację z Jezusem, który obiecał, że pozostanie z ludźmi w swoim słowie. Żydzi otrzymali wszystko, co było im potrzebne, by uwierzyć w Jezusa i przyjąć Ewangelię o zbawieniu. Stało się jednak inaczej i większość z nich odrzuciła Jego Ewangelię. Dlaczego tak się stało? Paweł wyjaśnia, że powodem była zazdrość (w. 19) w stosunku do innych narodów, przez które Izrael poczuł się wyprzedzony. Izraelici nie chcieli również zaakceptować tego, że w Jezusie Bóg z wielką miłością pochyla się nad grzesznikami i ludźmi zagubionymi. Według Żydów, należała się im jedynie pogarda, tymczasem oznajmiono im, że Bóg szuka właśnie tych, którzy są najbardziej udręczeni i pogardzani, nawet jeśli oni sami nie szukają Boga. Relacja między Bogiem a Izraelem jest czymś bardzo złożonym i tajemnicą pozostaje fakt obecnego odrzucenia Ewangelii przez Żydów. Z jednej strony Bóg pozwolił, by zaślepiła ich zazdrość, z drugiej jednak nie przestaje ich kochać i darzyć swoją łaską przebaczenia.

2475

DO RZYMIAN 10,7-21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Baal – z hebr. ‘pan’, ‘właściciel’ lub ‘mąż’. Słowo często stosowane jako imię własne wielu bóstw czczonych w starożytności. Kult Baala – boga płodności, przyrody i rolnictwa – rozpowszechnił się także w Izraelu. Tę niewierność Izraelitów wobec Boga Jahwe piętnowali prorocy ST.

9/4/08

8:20 AM

Page 2476

Reszta Izraela 1 Pytam więc: Czy Bóg odrzucił swój luds? Ależ nie! Przecież i ja jestem Izraelitą, potomkiem Abrahama z plemienia Beniamina. 2Bóg nie odrzucił swego ludu, który wybrał od dawna. Czy nie wiecie, co Pismo mówi o Eliaszu? Uskarżał się przed Bogiem na Izraelas: 3Panie, pozabijali Twoich prorokóws, rozwalili Twe ołtarzes. Ja sam zostałem, a oni nastają na moje życie. 4A jaka jest Boża odpowiedź? Pozostawiłem sobie siedem tysięcy mężczyzn, którzy nie zgięli swych kolan przed Baalema. 5W taki sam sposób również w obecnym czasie pozostała Resztas wybrana z łaski. 6Jeśli zaś z łaski, to nie ze względu na uczynki, bo wtedy łaska nie byłaby łaską. 7I cóż? Izrael nie osiągnął tego, o co zabiegał. Osiągnęli to natomiast wybrani. Inni zaś okazali zatwardziałość, 8 jak jest napisane: Dał im odurzającego ducha: oczy, aby nie widzieli, i uszy, aby nie słyszeli aż do dnia dzisiejszego. 9Dawid zaś mówi: Niech stół ich stanie się dla nich zasadzką i sidłem, powodem upadku i odpłatą. 10Niechaj zaćmią się ich oczy, aby nie widzieli, a kark ich zegnij na zawsze.

11

Zbawienie pogan 11 Pytam znowu: Czy potknęli się tak, że zupełnie upadli? Nie! Ale na skutek ich potknięcia zbawienie dotarło do pogan, aby ich samych pobudzić do większej gorliwości. 12Jeśli więc ich upadek przyniósł korzyść światu, a ich pomniejszenie stało się szczęśliwe dla pogan, o ileż bardziej błogosławione okaże się ich pełne nawrócenie. 13 Zwracam się do was, do pogan! Jako apostołs pogan staram się dobrze wypełniać moją posługę w nadziei, 14że pobudzę do gorliwości moich rodaków i niektórych z nich ocalę. 15Skoro bowiem ich odrzucenie przyniosło pojednanie światu, czymże będzie ich przyjęcie, jeśli nie przywróceniem do żyReszta Izraela. Paweł nie zgadza się z twierdzeniem, że Bóg odrzucił swój lud, bo wtedy również on musiałby być odrzucony. Nie da się jednak zaprzeczyć, że tylko niewielka liczba Izraelitów przyjęła Ewangelię. Coś podobnego miało już miejsce w historii Izraela, gdy tylko nieliczni Izraelici, za czasów proroka Eliasza, zachowali wierność wobec Boga, pozostali zaś uprawiali bałwochwalczy kult Baala. Ci nieliczni są jednak dla Pawła znakiem niegasnącej nadziei. Ich życie i postawy potwierdzają, że zawsze znajdą się ludzie sprawiedliwi, którzy dzięki swojej prostocie i przylgnięciu do Boga, umieją odczytać Jego zamysły i potrafią wypełnić Jego wolę. Ludzi tych nie musi być wcale dużo. Ważne, że są i pozwalają, aby Bóg przez nich działał. Dzięki nim ciągle istnieją ogniska odnowy, wbrew tendencjom do staczania się w przepaść grzechu. W początkach Kościoła ludźmi, którzy okazali się tzw. „świętą Resztą”, byli Żydzi wierzący w Chrystusa – judeochrześcijanie. Z czasem przez nich wiara rozprzestrzeniła się wśród innych ludów. Los pozostałych Żydów, którzy nie uwierzyli, stanowi niejako spełnienie licznych zapowiedzi starotestamentowych, które zawierały ostrzeżenie, że jeśli się nie nawrócą, to zniszczy ich własna zatwardziałość i upór. Również kult, który sprawowali, stał się dla nich przeszkodą w dojściu do Boga, ponieważ nie dostrzegli, że ofiara Jezusa, w której Bóg okazał miłosierdzie całemu światu, zastąpiła wszystkie sprawowane dotąd ofiary. Zbawienie pogan. Brak wiary w Jezusa, okazany przez Żydów, sprawił, że Ewangelia dotarła do narodów pogańskich (Dz 13,46n; 18,6; 19,8n; 28,25-28). Gdy więc Ewangelia okazała w świecie swoją zbawczą moc, nic nie stoi na przeszkodzie, aby została przyjęta przez tych, którzy na początku ją odrzucili. Rola Izraela nie uległa bowiem zmianie. Nadal ma on być „błogosławieństwem dla narodów” (Syr 44,21; Dz 3,25; Ga 3,8). O niezmienności tego powołania świadczy chociażby to, że nawet zatwardziałość Izraela przyniosła światu błogosławieństwo. Skoro więc odrzucenie

DO RZYMIAN 11,1-15

2476

Ps 94,14; 1Sm 12,22; Flp 3,5nn; 2Kor 11,21nn

1Krl 19,10.14

1Krl 19,18

Rz 9,30n

Pwt 29,3; Iz 6,10; 29,10 Ps 69,23n; Mt 13,13; Dz 28,26n

Mt 8,11n; 21,43

2Kor 5,17-21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Kor 1,31

1Kor 10,12

Jr 49,12

Łk 21,24; 1Kor 15,51 Iz 59,20n Iz 27,9; Jr 31,33n Pwt 4,37; 1Tes 2,15n Lb 23,19

9/4/08

8:20 AM

cia z martwych. 16Bo jeżeli zaczyn jest święty, to i ciasto, a jeśli korzeń jest święty, to gałęzie równieża. 17 Jeśli zaś niektóre gałęzie zostały odcięte, a ty, będąc dziczką oliwną, zostałeś wszczepiony w ich miejsce i korzystasz z obfitości oliwnego korzeniab, 18nie wynoś się ponad gałęzie. A gdy się chełpisz, pamiętaj, że nie ty dźwigasz korzeń, ale korzeń ciebie. 19Powiesz może: Gałęzie zostały odcięte, abym ja był wszczepiony. 20Słusznie. Z powodu niewiary zostały odcięte. Ty zaś stoisz dzięki wierze. Nie wynoś się więc, ale trwaj w bojaźnis. 21Bo jeśli Bóg nie oszczędził naturalnych gałęzi, to także i ciebie nie oszczędzi. 22Wspomnij na dobroć i surowość Boga; surowość – dla tych, którzy upadli, dobroć – dla ciebie, o ile pozostaniesz w jej zasięgu, w przeciwnym razie i ty zostaniesz odcięty. 23Jeśli zaś tamci odstąpią od niewiary, także zostaną wszczepieni, gdyż Bóg ma moc wszczepić ich na nowo. 24Bo jeżeli ty zostałeś odcięty od naturalnej dla ciebie dziczki oliwnej i wbrew naturze wszczepiony w szlachetną oliwkę, to o ileż bardziej tamci, którzy z natury do niej należą, zostaną wszczepieni w swoje własne drzewo oliwne.

Page 2477

a) Obrazy te w sposób szczególny odnoszą się do Abrahama, Izaaka, Jakuba, Mojżesza. Ich świętość miała wielki wpływ na cały naród i stanowiła fundament łączności wszystkich plemion z Bogiem. b) Prorocy często porównywali Izraela do drzewa oliwnego, rosnącego w ogrodzie Boga (np. Jr 11,16a; Oz 14,6n). c) ogół pogan – dosł. pełnia pogan. Niektórzy uważają, że chodzi tu o liczbę pogan przewidzianych przez Boga do ocalenia.

Odnowienie Izraela 25 Nie chcę, bracias, pozostawiać was nieświadomymi tajemnicy, abyście nie uważali siebie za lepszych. Zatwardziałość ogarnęła tylko część Izraelas, dopóki nie wejdzie ogół poganc. 26 A wtedy Izrael zostanie zbawiony, jak napisano: Przyjdzie z Syjonus Wybawiciel, odwróci nieprawości od Jakubas. 27Takie będzie moje przymierzes z nimi, kiedy odpuszczę ich grzechys. 28 Według Ewangeliis – są oni wrogami z waszego powodu, według wybraństwa – są umiłowani ze względu na przodków. 29Boże dobrodziejstwa i wezwanie są bowiem nieodwołalne. 30Podobnie jak wy niegdyś byliście nieposłuszni Bogu, teraz zaś dostąpiliście miłosierdzias z powodu ich nieposłuszeństwa, Ewangelii przez Izraela przyniosło tyle łask, to włączenie go do ludu Nowego Przymierza zaowocuje jeszcze większą chwałą Boga i objawi Jego tryumf w świecie. Apostoł ma głęboką nadzieję, że tak właśnie się stanie. Wyjaśnia również, przy pomocy obrazów wziętych z życia, na jakiej drodze może się to dokonać. Jak bowiem podczas przygotowania ciasta do wypieku chleba wystarczy odrobina zaczynu, żeby ciasto urosło, tak też święci ojcowie narodu mają wpływ na uświęcenie całej społeczności. Oni są również jak mocny korzeń drzewa, który daje życiodajne soki, aby każdy, kto jest z nim w łączności, zaowocował nawróceniem, umiłowaniem prawdy i posłuszeństwem wobec Boga. Obraz drzewa oliwnego, w które wszczepiono gałązki z dzikich krzewów, ma uświadomić chrześcijanom wywodzącym się spośród pogan, że jedynie z łaski Boga otrzymali udział w obietnicach patriarchów. Nie mają więc żadnych podstaw do wynoszenia się ponad Żydów, nawet jeśli oni teraz odrzucili Ewangelię. Poganie, nie będąc ludem wybranym, zostali wezwani do uczestnictwa w ludzie Bożym. Żydzi, chociaż obecnie nie są w łączności z ludem Nowego Przymierza, ciągle mają szansę powrotu, jeśli uwierzą w Jezusa Chrystusa. Odnowienie Izraela. Ponieważ zawsze istnieje niebezpieczeństwo gorszego traktowania Izraela w dziejach zbawienia, Paweł pragnie wyjawić chrześcijanom w Rzymie tajemnicę dotyczącą przyszłości tego narodu. Nie mówi, jak doszedł do jej poznania. Być może zostało mu to objawione przez Boga podczas żarliwej modlitwy za Izraela, albo gdy rozważał treści zawarte w Piśmie Świętym. Paweł więc stwierdza, że zatwardziałość Izraela ustanie w chwili, kiedy osiągnie kres misja wśród pogan. Żydzi cały czas żywili głęboką nadzieję, że na końcu czasów cały Izrael zostanie ocalony, a chwała Boża objawi się w nim w całej pełni. Dopiero wtedy inne narody miały udać się na górę Syjon do świątyni Pana Boga. Paweł jednak, widząc dzieła Boże, stwierdza, że ta kolejność została odwrócona. Chwała Boża objawiła się

2477

DO RZYMIAN 11,16-30

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2478

31

tak też i oni teraz są nieposłuszni z powodu okazanego wam miłosierdzia, aby sami doznali miłosierdzia. 32Bóg bowiem pogrążył wszystkich w nieposłuszeństwie, aby wszystkim okazać miłosierdzie. 33 O głębokości bogactwa, mądrości i poznania Boga! Jak niezbadane są Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogis. 34Kto bowiem poznał myśl Panas, albo kto stał się Jego doradcą, 35albo kto dał Mu coś najpierw, aby otrzymać coś w zamian. 36Ponieważ z Niego i przez Niego, i dla Niego jest wszystko. Jemu chwałas na wieki! Amens.

Ga 3,22

Hi 11,7; Ps 139,6.17n Iz 40,13; 1Kor 2,11.16 Hi 41,3 1Kor 8,6; Kol 1,16n

Ogólne zasady postępowania Nowe życie w Chrystusie 1 Proszę was, bracias, przez miłosierdzies Boże, abyście składali wasze ciałas na ofiaręs żywą, świętą, miłą Bogu jako doskonały wyraz waszego kultu. 2Nie upodabniajcie się do tego świata, ale przemieniajcie się poprzez odnowę myślenia, aby rozeznać, jaka jest wola Boża, co szlachetne, co miłe, co doskonałe. 3 Mocą danej mi łaski nakazuję każdemu z was, aby nikt nie miał zbyt wysokiego mniemania o sobie, ale niech każdy ocenia siebie trzeźwo według miary, jaką Bóg dał każdemu w wierze. 4Bo podobnie jak liczne są części jednego ciałas, a każda z nich spełnia inne zadanie, 5tak też my liczni stanowimy jedno ciało w Chrystusies, będąc dla siebie nawzajem częściami. 6Mamy zaś różne darys według danej nam łaski. Ma ktoś dars proroctwa? Niech prorokuje zgodnie z wiarą. 7Otrzymał ktoś dar posługi? Niech posługuje. Ktoś inny – dar nauczania? Niech naucza. 8Jeszcze inny – dar zachęcania? Niech zachęca. Kto rozdaje, niech rozdziela z pro-

12

wśród pogan, mimo tego że Izrael nadal trwa w rozproszeniu. Dodaje również, że to, co zostało ofiarowane narodom pogańskim przez głoszenie Ewangelii, Izrael otrzyma podczas powtórnego przyjścia Chrystusa na końcu czasów. Przybycie Chrystusa dokona się w takiej chwale, że Izraelowi nie pozostanie nic innego, jak tylko przyjąć Jezusa jako Zbawiciela świata. Bóg dopuścił więc, że zarówno Żydzi, jak też poganie okazali nieposłuszeństwo wobec Niego, ale również jednym i drugim została dana łaska, aby uwierzyli. Za tę niepojętą dobroć Boga należy Go nieustannie wysławiać. Bóg bowiem przez niezbadane wyroki swojej mądrości zbawia stworzony przez siebie świat (Dn 2,20-23; Mt 11,25-27). Nowe życie w Chrystusie. Kult chrześcijański ma wyrażać się w tym, że wierzący ofiarują Bogu przede wszystkim samych siebie, całe swoje życie: myśli, uczucia, pragnienia, umiejętności, czyny. Bóg bowiem nie potrzebuje żadnej rzeczy materialnej, chce natomiast, aby ludzie otwierali się na Niego i pozwolili zamieszkiwać Mu w swoim wnętrzu. W ten sposób dokonuje się rzeczywista przemiana człowieka, która w konsekwencji prowadzi do uświęcenia świata (J 4,23n; Hbr 13,15n; 1P 2,4n). Istotą tej przemiany jest umiejętność rozpoznawania w każdym czasie i okolicznościach tego, czego tak naprawdę chce Bóg. Nie wystarczy bowiem znać prawa ustanowione przez Boga, ale trzeba umieć je odpowiednio zastosować w konkretnych sytuacjach życiowych. Apostoł oczywiście nie sprzeciwia się zewnętrznym oznakom kultu, ale przestrzega przed ograniczaniem się jedynie do jakichś powierzchownych zachowań. Nawet najbardziej wyszukane praktyki religijne nie przydadzą się, jeśli ludzkie serce, umysł i wola pozostają daleko od Boga. Paweł wzywa również do rozwijania i pielęgnowania w sobie cnoty skromności. Szczególnie dotyczy to stosunku do darów, którymi każdy został obdarzony, ponieważ to nie człowiek decyduje o swoich własnych talentach, ale Bóg, który udziela ludziom darów, zgodnie z tym, do jakiej misji ich powołuje (1Kor 12,4.18; Ef 4,7; 1P 4,10). Nie należy więc wynosić się ponad innych, bo wszystko jest Bożym darem. Nie należy również porównywać się z in-

DO RZYMIAN 11,31 — 12,8

2478

Flp 3,3

Rz 8,5; Ef 4,23n; 5,10.17; Flp 1,9n 2Kor 10,13; Flp 2,3

1Kor 12,12.27

1Kor 12,4-11; Ef 4,7-11

1P 4,10n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

stotą. Ten, kto przewodzi, niech to wykonuje z gorliwością. Kto okazuje miłosierdzie, niech to czyni z radościąa.

Am 5,15 J 13,34; Flp 2,2n

Hbr 13,2; 1P 4,9 Mt 5,38-48; Łk 6,27n; 1Kor 4,12n Syr 7,34; 1Kor 12,26 Prz 3,7; Iz 5,21; Flp 2,2n 1Tes 5,15; 1P 3,9 Mk 9,50; 2Kor 8,21; Hbr 12,14 Kpł 19,18; Pwt 32,35; 1Kor 6,6n Prz 25,21n; Mt 5,44

Prz 8,15; Mdr 6,3; Mt 22,16-21; J 19,11; 1Tm 2,1n; Tt 3,1; 1P 2,13nn

Zasady życia chrześcijańskiego Miłość niech będzie nieobłudna. Unikajcie zła, przylgnijcie do dobra. 10Serdeczni w braterskiej miłości wzajemnie się wyprzedzajcie w okazywaniu szacunku. 11Nie traćcie gorliwości, bądźcie płomiennego ducha, służcie Panus. 12Radujcie się nadzieją, w ucisku bądźcie cierpliwi, w modlitwie wytrwali. 13 Wspomagajcie świętychs, przestrzegajcie gościnności. 14Błogosławcies tych, którzy was prześladują; błogosławcie, a nie złorzeczcie. 15Radujcie się z radosnymi, płaczcie z płaczącymi. 16Bądźcie jednomyślni. Nie zabiegajcie o to, co wyniosłe, ale miejcie upodobanie w tym, co skromne. Nie bądźcie zarozumiali. 17Nikomu złem za złe nie odpłacajcie. Bądźcie życzliwi dla wszystkich ludzi. 18Jeśli to od was zależy, ze wszystkimi ludźmi zachowujcie pokójs. 19Umiłowani, sami nie wymierzajcie sprawiedliwości, ale pozostawcie to gniewowis Bożemu. Napisano bowiem: Do Mnie należy pomsta, Ja odpłacę, mówi Pan. 20Raczej kiedy twój wróg jest głodny, nakarm go, a gdy jest spragniony, daj mu pić. Czyniąc tak, zgromadzisz nad jego głową rozżarzone węgleb. 21Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło zwyciężaj dobrem. 9

Page 2479

a) Pouczenia na temat charyzmatów nawiązują do doświadczeń korynckich apostoła i nauki zawartej w Pierwszym Liście do Koryntian. Katalog darów podobny jest do wykazu z 1Kor 12,28. b) rozżarzone węgle – są symbolem oczyszczenia (Kpł 16,12; Iz 6,6; Ez 10,2; Mt 3,11) oraz obrazem Bożego sądu (Rdz 19,24; 2Sm 22,9.13; Ps 140,11; Mt 3,12; Ap 16,8n). Chrześcijanin odrzuca zemstę i zdaje się na Bożą sprawiedliwość. c) Pogląd, że wszelka władza pochodzi od Boga, nie znaczy, że każdy rządzący może się na Boga powoływać. Chodzi raczej o to, że sama instytucja władzy pochodzi od Boga, gdyż tylko On jest prawdziwym władcą i legalne rządzenie nie może mieć innego źródła.

Posłuszeństwo wobec władzy 1 Każdy człowiek niech się podporządkuje władzom, którym podlega. Nie ma bowiem władzy, która nie byłaby od Boga; lecz każda, która istnieje, została ustanowiona przez Bogac. 2Dlatego ten, kto sprzeciwia się władzy, występuje przeciw porządkowi Boga, a ci, którzy występują przeciw porządkowi, sami na siebie ściągają karę. 3Sprawujący

13

nymi lub zazdrościć im, lecz trzeba, najlepiej jak to możliwe, wykorzystać swoje bogactwo. Gdy człowiek zaniedbuje własne dary, odbija się to na życiu wspólnoty, ponieważ chrześcijanie, jako części jednego ciała, są nawzajem od siebie zależni i potrzebują siebie do wspólnego wzrostu. Zasady życia chrześcijańskiego. Wezwanie do miłości rozpoczyna serię wskazań przypominających wypowiedzi proroków (np. Am 5,15) i mędrców (np. Ps 34,15; 37,27). Odnoszą się one do kręgu braci, tj. chrześcijan, i mają pobudzić wszystkich do szlachetnego współzawodnictwa (1Kor 12,23n; Flp 2,3). W obliczu zewnętrznych trudności apostoł szczególnie zaleca wytrwałą modlitwę (Dz 1,14; 2,42; Ef 6,18; Kol 4,2) i wewnątrzkościelną solidarność. Zachęca, aby wobec prześladowców postępować zgodnie z nauką Jezusa i Jego czynami (Mt 5,44; Łk 6,27n; 23,34). Paweł sam niejednokrotnie tak czynił, modląc się np. za swoich wrogów (1Kor 4,12n). Tym, co szczególnie buduje każdą wspólnotę, jest wrażliwość na potrzeby i sytuację innych osób. Jedność i pokój między ludźmi wymaga tego, by zrozumieć się wzajemnie, a także dzielić się z innymi swoimi radościami i smutkami, które niesie codzienne życie (1Kor 12,26). Zachęty do takich postaw obecne są już w pismach starotestamentowych (np. Prz 25,20; Syr 7,34). Treść wersetów 17-21 przywołuje atmosferę Kazania na Górze (Mt 5,9.38-40). Apostoł, przypominając naukę Jezusa, jeszcze raz poświadcza, że prawdziwa miłość rozwija się tylko tam, gdzie nie ma żadnej formy przemocy. Zwycięstwo nad złem, które chrześcijanin osiąga poprzez dobre czyny, ma na celu nie tylko doprowadzić do ewentualnego nawrócenia źle czyniących, ale przede wszystkim jest zapowiedzią ostatecznego zwycięstwa dobra we wszechświecie. Posłuszeństwo wobec władzy. Stwierdzenie, że każda władza pochodzi od Boga, odzwierciedla przekonanie, że to Bóg jest władcą świata i wszystko, do czego On dopuszcza, służy zbawieniu stworzeń – nawet jeśli jest to trudne do zrozumienia i zaakceptowania. Wypowiedź Pawła dotyczy jednak ogólnych zasad postępowania wobec władzy i nie bierze pod uwagę jakichś pojedynczych przypadków. Bezpodstawne byłoby więc dopatrywanie się w tym tekście

2479

DO RZYMIAN 12,9 — 13,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Wersety 2-3 świadczą o tym, że według Pawła konieczną cechą prawowitej władzy było zapewnienie ładu i sprawiedliwości: karanie złoczyńców i nagradzanie dobrych. b) miecz – chodzi o cały system karny, służący do utrzymania porządku publicznego. Paweł wskazuje jednak, że nie tylko z powodu lęku przed karą należy unikać przestępstw, ale przez uznanie w swoim sumieniu słuszności norm prawnych (w. 5). Władzy państwowej wolno używać siły przeciwko przestępcom i napastnikom. c) Tradycja, która w przykazaniu miłości bliźniego upatruje wypełnienie Prawa, występuje w wielu miejscach NT (np. Mt 7,12; J 13,34; Jk 2,8-10; 1J 2,10; 3,14; 4,12). Bliźnim jest każdy człowiek, a nie – jak wcześniej określano – członek tego samego narodu (Kpł 19,18; Mt 25,40; Ga 3,28). d) Nie dopuścisz się cudzołóstwa – zakaz cudzołóstwa odnosi się w Dekalogu przede wszystkim do stosunku seksualnego mężczyzny i zamężnej kobiety, a także ogólnie do rozpusty. e) nie popełnisz morderstwa – zakaz ten odnosi się do ludzi i dotyczy sytuacji, w której bezprawnie pozbawia się kogoś życia. f) nie będziesz kradł – zakaz kradzieży w istocie odnosi się do uprowadzenia człowieka siłą. Znaczenie takie wynika ze słów użytych w oryginale hebr. (Wj 20,15). g) wstali ze snu – chodzi o to, aby mieć świadomość, że ziemskie życie człowieka bardzo szybko przemija. Trzeba je więc przeżywać w łączności z Bogiem, angażując się z miłością i zapałem w codzienność, bo w przeciwnym wypadku stanie się ono podobne do letargu.

9/4/08

8:20 AM

Page 2480

władzę nie wywołują lęku u tych, co dobrze czynią, ale u tych, którzy czynią źle. Chcesz więc nie bać się władzy? Czyń dobrze, a otrzymasz od niej pochwałęa. 4Jest przecież na służbie u Boga, aby cię zachęcić do dobrego. Jeśli natomiast źle postępujesz, lękaj się, bo nie na darmo nosi mieczb. Jest przecież na służbie u Boga, sprowadzając gniews na tego, kto dopuszcza się zła. 5Dlatego trzeba się jej podporządkować nie tylko ze względu na karę, ale i ze względu na sumienie. 6Także dlatego płacicie podatki. Ci, którzy się tym zajmują, pełnią służbę Bożą. 7Każdemu oddajcie, co się mu należy: komu podatek – temu podatek, komu cło – cło; przed kim należy odczuwać lęk – lęk, wobec kogo szacunek – temu szacunek. Miłość braterska Nikomu nie bądźcie nic dłużni oprócz wzajemnej miłości. Ten bowiem, kto miłuje bliźniegos, wypełnił Prawoc. 9Ponieważ przykazanias: Nie dopuścisz się cudzołóstwad, nie popełnisz morderstwae, nie będziesz kradł f, nie będziesz pożądał, i każde inne, zawiera się w tym: Będziesz miłował bliźniego swojego jak siebie samego. 10Miłość nie wyrządza zła bliźniemu. Miłość jest więc pełnią Prawas. 8

Nadejście dnia Chrystusa 11 Poznajcie, że nadszedł już czas sposobny i pora, abyście wstali ze snug. Teraz bowiem wasze zbawienie jest bliżej niż wówczas, gdy uwierzyliście. 12Noc przeminęła i dzień się przybliżył. Odrzućmy więc uczynki ciemności, a nałóżmy zbroję światła.

usprawiedliwień dla władzy, która wykazała się niesprawiedliwością, terrorem czy bestialstwem, gdyż z natury są to zachowania niedopuszczalne i nikt nigdy nie ma prawa tak postępować. Świadomie wyrządzone zło niczym nie może być usprawiedliwione. Konkretne sytuacje, ukazane również na kartach Pisma Świętego, potwierdzają, że sprawa traktowania i oceny władzy jest czymś złożonym. W księgach mądrościowych, ukazujących społeczną naturę człowieka, wzywa się do respektu wobec króla (np. Prz 24,21n). Prorocy natomiast nierzadko występują przeciwko władzy królewskiej, służącej bardziej cudzym interesom niż ludowi (np. Iz 10,5n; 41,1-3.25-27; 45,1-3; Jr 27,5-7). Z kolei w pismach dotyczących czasów ostatecznych znaleźć można pocieszenia mówiące o tym, że Bóg jedynie na krótki czas dopuszcza, aby źli władcy sprawowali rządy (Dn 2,21.37-45; 4,14.28-30; 5,18-21). Można więc przyjąć, że słowa apostoła dotyczą sytuacji idealnej, kiedy władcy rozumieją, co jest dobre dla powierzonego im ludu, i troszczą się o zapewnienie pokoju, wolności i dobrobytu. Takie cele powinny przyświecać wszystkim sprawującym władzę. Także przed obywatelami stają konkretne obowiązki, od wypełnienia których zależy stabilność państwa. Odpowiedzialność jest więc zawsze dwustronna. Miłość braterska. Apostoł przypomina o długu, do którego każdy człowiek powinien się poczuwać. Jest to dług miłości. Zawsze należy go spłacać i nigdy nie powinno się sądzić, że został on w pełni wypłacony. Również wówczas, gdy człowiek doświadczył w swoim życiu braku miłości, nie może traktować tego jako przeszkody w kochaniu bliźnich. Człowiek kocha bowiem nie ze względu na to, że inni ludzie go kochają, ale dlatego, że zrodził się z miłości Boga. Ludzka miłość znajduje więc swój sens i uzasadnienie w odwiecznej miłości Boga, którą przenika On całe stworzenie. Najgłębsze powołanie każdego człowieka spełnia się w miłości do Boga i ludzi. Skupienie wszystkich przykazań w przykazaniu miłości nie oznacza unieważnienia innych przykazań. Należy je wypełniać, bo one nadają miłości konkretny kształt. Nadejście dnia Chrystusa. Paweł z niewzruszoną pewnością oznajmia, że moment ostatecznego zbawienia jest już bardzo bliski. Rozumieć to należy w tym sensie, że życie każdego człowieka zmierza do spotkania z Bogiem twarzą w twarz (1Kor 13,12; por. 1J 3,2). Na to spotkanie trzeba się przygotować. Przeciwstawne elementy: noc i dzień, uczynki ciemności i zbroja światła wskazują na to, że w życiu każdego człowieka nic nie jest z góry przesądzone, ale każ-

DO RZYMIAN 13,4-12

2480

1P 2,19

Prz 24,21; Mt 22,21; Mk 12,17

Mt 22,34-40; Mk 12,23-37; 10,25-28; J 13,34; Kol 3,14 Wj 20,13-17; Kpł 19,18; Pwt 5,17-21; Ga 5,14

1Kor 7,26.29-31

Łk 21,34; Ef 6,11nn; 1Tes 5,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

13

Ga 3,27; Ef 4,24

Postępujmy godnie, jak za dnia, bez hulanek i pijaństwa, bez rozwiązłości i wyuzdania, bez kłótni i zawiści. 14Ubierzcie się natomiast w Panas Jezusas Chrystusas i nie troszczcie się o ciałos – o spełnianie jego pożądliwości.

Zalecenia szczegółowe

1Kor 8,7-13; 10,23-33 Kol 2,16; 1Tm 4,3nn; Tt 1,15

Mt 7,1; Jk 4,12

1Kor 10,30; 1Tm 4,4n

Łk 20,38; Rz 6,10n; Ga 2,20; 1Tes 5,10 Dz 10,42; 2Kor 5,15 Mt 25,31-46; Dz 17,31; 2Kor 5,10

Page 2481

a) słaby – tak zostali określeni chrześcijanie pochodzenia żydowskiego, którzy mimo przyjęcia Ewangelii nie zrezygnowali z przestrzegania zasad judaizmu. Drugą grupę stanowią tzw. mocni (Rz 15,1), wywodzący się zasadniczo spośród pogan, którzy kierowali się jedynie zasadami Ewangelii.

Nie bądź sędzią swego brata 1 Tego, kto jest słabya w wierze, przyjmujcie bez roztrząsania poglądów. 2Jeden jest przekonany, że może jeść wszystko, słaby natomiast spożywa jarzyny. 3Ten, kto je wszystko, niech nie lekceważy tego, który czegoś nie je. Ten zaś, kto nie je wszystkiego, niech nie osądza tego, który je. Bóg przecież go przyjął. 4Ty natomiast kim jesteś, że osądzasz czyjegoś sługę? To, czy on stoi, czy upada, jest sprawą jego Panas. Ostoi się jednak, ponieważ Pan ma moc go podtrzymać. 5Ktoś znowu wyróżnia jeden dzień spośród innych, dla innego wszystkie są równie ważne. Niech każdy zostanie przy swoim przekonaniu. 6Ten, kto dokonuje rozróżnienia, czyni tak ze względu na Pana. Także ten, kto je, czyni to ze względu na Pana, ponieważ składa dzięki Bogu. Kto zaś nie je, ten nie je przez wzgląd na Pana i także dziękuje Bogu. 7Nikt z nas nie żyje dla siebie i nie umiera dla siebie. 8Bo jeśli żyjemy, żyjemy dla Pana; jeżeli umieramy, umieramy dla Pana. Czy więc żyjemy, czy umieramy, należymy do Pana. 9 Po to przecież Chrystuss umarł i zmartwychwstał, aby się stać Panem tak żywych, jak i umarłych. 10A ty dlaczego osądzasz bratas albo dlaczego pogardzasz bratem? Przecież wszyscy staniemy przed sądems Boga. 11Napisano bowiem: Na moje

14

dy musi wybierać pomiędzy złem i dobrem, grzechem i świętością. Żeby otrzymać chwałę nieba, nie wystarczą tylko dobre chęci, ale trzeba podjąć konkretne działanie. Nie może także zabraknąć odpowiednich środków do pomnażania dobra. Dlatego Paweł wspomina o zbroi światła (w. 12). Ma tu na myśli przymioty człowieka odnowionego w Chrystusie, w które Bóg wyposaża chrześcijanina, aby mógł skutecznie przeciwstawiać się złu. Każdy wierzący w sposób szczególny został wyposażony w Bożą moc podczas chrztu (Ga 3,27). Oprócz zbroi przeciwko wrogom zbawienia chrześcijanin ma niejako włożyć na siebie wszystko to, co uosabia Chrystus (Ga 6,2; Ef 4,20-24; Flp 2,5). Chodzi o to, żeby nie tylko starać się wypełniać naukę Jezusa, ale przede wszystkim pozwolić, aby to On był źródłem myśli, uczuć i pragnień w człowieku, i aby to On działał przez wierzącego (Ga 2,20). Nie bądź sędzią swego brata. W obliczu zaistniałych sporów związanych ze spożywaniem pokarmów i obchodami dni świątecznych apostoł formułuje ogólną zasadę, że miłość wobec bliźnich wyraża się także w tolerancyjnym traktowaniu ich przekonań czy sposobów postępowania. Źródłem problemów było to, że chrześcijanie pochodzenia żydowskiego nadal przestrzegali przepisów dotyczących czystości pokarmów, co dla pozostałych wierzących było czymś obcym, a nawet niezrozumiałym. Chodziło szczególnie o unikanie mięsa tzw. zwierząt nieczystych (np. Kpł 11,1-23). Inny problem dotyczył nabywania mięsa z niepewnych źródeł, czyli takiego, które mogło być wcześniej ofiarowane w jakiejś pogańskiej świątyni (1Kor 8,4-7). Kto chciał uniknąć wątpliwości i związanych z tym wyrzutów sumienia, ograniczał spożywanie mięsa i zadawalał się innymi potrawami. Paweł zabrania lekceważyć takiego człowieka, a tym bardziej osądzać. Należy szanować przekonania innych. Wynoszenie się nad innych, a także narzucanie innym swoich przekonań, niszczy więzi międzyludzkie i świadczy o pysze (Rz 5,8). Kto osądza innych, przyjmuje wobec nich rolę pana. Tymczasem Pan jest jeden – Jezus Chrystus, a wszyscy ludzie są Jego sługami. Zmuszanie wszystkich do praktykowania takich samych zachowań zabija wolność i stwarza jedynie pozory jedności. Aby osiągnąć rzeczywistą jedność, należy doprowadzić ludzi do poznania prawdy, a następnie cierpliwie czekać, aż ją przyjmą i zaczną nią żyć. Podstawą tolerancji jest także fakt, że decyzja o niejedzeniu lub jedzeniu czegoś podjęta jest ze względów religijnych. Należy więc

2481

DO RZYMIAN 13,13 — 14,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) z przekonaniem wiary – dosł. z wiarą. Chodzi tu o odwołanie się do sumienia.

9/4/08

8:20 AM

Page 2482

życie, mówi Pan, przede Mną zegnie się wszelkie kolano i wszelki język będzie wychwalać Boga. 12Tak oto każdy z nas o sobie samym zda sprawę Bogu. Nie bądź zgorszeniem dla brata 13 Nie osądzajmy się nawzajem, ale raczej zwróćcie uwagę na to, by nie dawać bratus powodu do potknięcia się lub upadku. 14 Wiem bowiem i jestem przekonany w Panus Jezusies, że nic samo z siebie nie jest nieczyste, ale staje się nieczyste tylko dla kogoś, kto je za takie uważa. 15Jeśli więc twój brat z powodu pokarmu doznaje rozterki, nie postępujesz zgodnie z miłością. Spożywaniem pokarmu nie przyczyniaj się do zguby tego, za którego umarł Chrystuss. 16Wasz skarb niech nie będzie lekceważony. 17Bo królestwo Boże to nie jedzenie i picie, ale sprawiedliwość, pokójs i łaska w Duchu Świętym. 18Kto tak służy Chrystusowi, jest miły Bogu i ma uznanie u ludzi. 19Starajmy się więc o to, co przynosi pokój i co służy wzajemnemu zbudowaniu. 20Nie niszcz dzieła Bożego z powodu pokarmu. Chociaż każdy pokarm jest czysty, staje się czymś złym, gdy człowiek, spożywając go, powoduje czyjś upadek. 21Lepiej nie jedz mięsa i nie pij wina, ani czegokolwiek innego, jeśli przez to stałbyś się przyczyną upadku swego brata. 22Wiarę, którą masz, zachowaj dla siebie przed Bogiem. Szczęśliwy człowiek, który osądzając, nie wydaje na siebie wyroku. 23Ten jednak, kto jedząc, ma wątpliwości, sam siebie potępia, ponieważ nie postępuje zgodnie z przekonaniem wiarya. Wszystko, co nie pochodzi z przekonania wiary, jest grzechems.

uszanować takie decyzje, nawet jeśli uważa się inaczej. Sprawa pokarmów jest w życiu czymś drugorzędnym, ale bez umiejętnego potraktowania tych drobnych rzeczy niemożliwe będzie znalezienie porozumienia i jedności w rzeczach ważnych. Podobną zasadę tolerancji należy zastosować w odniesieniu do różnic w obchodzeniu dni świątecznych. Jeśli czyjś wybór podyktowany jest chęcią oddania czci Bogu, należy go uszanować. Wszystko więc, co czyni człowiek, ma swoje odniesienie do Boga i jedynie On dokonuje słusznego osądu ludzkich postaw (Mt 7,1; Jk 4,12). Każdy człowiek jest też ostatecznie odpowiedzialny przed Bogiem, którego nie można oszukać, bo zna tajniki ludzkiego serca (1Kor 4,5). Nie bądź zgorszeniem dla brata. Postępowanie mocnych w wierze powinno być takie, aby nie prowadziło tych, którzy mają jeszcze słabą wiarę, do czynienia czegoś wbrew sumieniu (1Kor 8,10n). Apostoł, powołując się na Jezusa Chrystusa, stwierdza, że każdy pokarm nadaje się do jedzenia (Dz 10,9-16). To, co Bóg stworzył, jest dobre. Różnice w traktowaniu pokarmów pojawiły się później i podyktowane były bardzo różnymi względami (także religijnymi). Sprawy te nie należą do istoty zbawienia i można je dostosowywać do warunków życia. Dopóki jednak jakaś tradycja zakorzeniona jest jeszcze zbyt mocno, zniesienie jej w sposób drastyczny przyniesie więcej zła niż pożytku. Dlatego apostoł ustanawia bardzo ważną zasadę dotyczącą wolności chrześcijanina, której podstawą jest miłość. Polega ona na tym, że chrześcijanin, ze względu na szukanie najwyższego dobra drugiego człowieka, gotowy jest na jakiś czas zrezygnować z wolności, która mu się słusznie należy. Postępowanie takie jest wyrazem roztropności i przyczynia się do budowania prawdziwej jedności. Pokój we wspólnotach, który wynika także z tego, że początkującym w wierze daje się odpowiedni czas na zrozumienie i przyjęcie prawd Ewangelii, przyciąga tych, którzy jeszcze nie przyjęli wiary i są niezdecydowani. Wszelkie zatargi we wspólnotach prowadzić mogą do tego, że Ewangelia będzie wzgardzona przez ludzi spoza wspólnot. Druga zasada, podana przez Pawła, dopełnia pierwszą. Dotyczy ona kierowania się w postępowaniu sumieniem, które mówi, czy działa się słusznie, czy też nie. Jeśli bowiem ktoś wybiera jakiś sposób działania, ale wewnętrznie nie jest do tego przekonany, to nie postępuje w zgodzie ze swoim sumieniem, czyli grzeszy. W takiej sytuacji jego własna wątpliwość go osądza. Chrześcijańska wolność wyrasta zarówno na gruncie miłości, jak i wewnętrznej pewności, że w danym momencie wypełnia się to, czego chce Bóg. Kto właściwie rozpozna wolę Bożą, nie wykroczy przeciwko takim cnotom, jak miłość, pokój, jedność.

DO RZYMIAN 14,12-23

2482

Iz 45,23; Flp 2,10n

Mt 18,6n; 1Kor 8,9.13 Mt 15,10-20; Mk 7,15; Dz 10,15; 1Tm 4,4; Tt 1,15

Rz 12,17n

Tt 1,15

1Kor 8,13

1Kor 8,7; Jk 4,17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ga 6,2; 1Kor 9,22 1Kor 10,33

Ps 69,10 1Mch 12,9; 2Tm 3,16

Flp 2,2n

9/4/08

8:20 AM

Staraj się podobać innym, nie samemu sobie 1 My zaś, którzy jesteśmy mocnia, powinniśmy dźwigać ułomności słabych, a nie szukać upodobania w sobie samych. 2Każdy z nas niech się stara podobać bliźniemus dla jego dobra i zbudowania. 3Bo i Chrystuss nie szukał upodobania w sobie samym, ale jak jest napisane: Urągania tych, którzy Tobie urągali, spadły na mnie. 4Co bowiem przedtem napisano, napisano dla naszego pouczenia, abyśmy mieli nadzieję dzięki cierpliwości i pociechom pochodzącym z Pism. 5Bóg cierpliwości i pociechy niech sprawi, abyście byli jednomyślni, zgodnie z pragnieniem Chrystusa Jezusas; 6 abyście jednym sercems i jednym głosem chwalili Boga i Ojca naszego Panas, Jezusa Chrystusa.

15

Page 2483

a) mocni – zob. Rz 14,1+. b) obrzezania – chodzi o Żydów (Ga 2,8). c) Pwt 32,43 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). d) Iz 11,10; 42,4 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST).

Ewangelia zarówno dla Żydów, jak i dla pogan Dlatego przyjmujcie siebie nawzajem, jak i Chrystuss przyjął was na chwałęs Boga. 8Bo oświadczam, że Chrystus stał się sługą obrzezaniab, aby ukazać prawdomówność Boga i umocnić obietnice dane przodkom; 9poganie natomiast mają chwalić Boga za miłosierdzies, jak napisano: Dlatego wielbić Cię będę pośród narodów i śpiewać Twojemu imienius. 10I znowu: Radujcie się narody z Jego ludemc. 11I ponownie: Sławcie Pana, wszystkie narody, chwalcie Go, wszystkie ludy. 12Ponadto mówi Izajasz: Pojawi się korzeń Jessego i wstanie, aby rządzić narodami; w Nim ludy będą pokładać nadziejęd. 13A Bóg nadziei niechaj napełni was wszelką radością i pokojems w wierze, abyście obfitowali w nadzieję dzięki mocy Ducha Świętego. 7

Dz 3,25n

2Sm 22,50; Ps 18,50 Ps 117,1

Rt 4,17; 1Sm 16,1.11nn

Uprawnienia misyjne Pawła Przekonuję się, bracias moi, że jesteście pełni szlachetności, że obfitujecie we wszelką wiedzę i potraficie też napominać 14

Staraj się podobać innym, nie samemu sobie. Apostoł stwierdza, że mocni w wierze, do których sam się zalicza, powinni z cierpliwością wspierać słabych. Postawa taka wymaga wyrzeczenia się siebie. Nie można jednak pomocy słabym rozumieć w ten sposób, że bezkrytycznie przyjmuje się wszelkie ich zachowania. Cierpliwość, łagodność i pomoc wobec słabych w wierze mają swój cel. Jest nim rzeczywiste dobro poszczególnych osób i ich duchowy wzrost. Stąd życzliwość powinna być przeniknięta roztropnością. Źródłem wiedzy, jak postępować wobec innych, są słowa zawarte w Piśmie Świętym. Każdy, kto wpatruje się w Chrystusa – odwieczne słowo Boga Ojca, jest wierny Jego nauce i pragnie jak najlepiej wypełnić Jego wolę. Będzie potrafił tak wybierać, żeby służyło to jedności we wspólnocie i wzrostowi świętości jej członków, czego oznaką jest zgodne oddawanie czci Bogu. Ewangelia zarówno dla Żydów, jak i dla pogan. W tej części listu Paweł jeszcze raz powraca do tematu współzależności między Żydami i poganami. Wcześniej apostoł mówił o udziale pogan w darach łaski (Rz 3,21 – 4,25), a także uprzywilejowanym miejscu Izraela w historii zbawienia (Rz 9 – 11). Teraz wzywa pogan do uznania i wielbienia Bożego miłosierdzia. To właśnie dzięki Bożemu miłosierdziu każdy człowiek otrzymuje wiarę i jest zdolny żyć nadzieją płynącą z wiary. Miłosierdzie Boga jest podstawą istnienia wspólnoty wiary, do której Bóg powołuje ludzi grzesznych i słabych. Każdy, kto jest świadomy, że jemu samemu odjęto ciężar win, będzie z przyjaźnią i wyrozumiałością zwracał się ku innym. Będzie również potrafił patrzeć na innych spojrzeniem Boga i będzie przyjmował ich mimo słabości, które posiadają. Postawy takie mają charakteryzować wszystkich wierzących. Swoistym sprawdzianem tego, czy człowiek rzeczywiście otworzył się na Boże miłosierdzie, jest trwanie w niezłomnej nadziei. Ona sprawia, że każda chwila życia przeniknięta jest wiarą w dobroć Boga i otwartością na Jego dary. Uprawnienia misyjne Pawła. Słowa pochwały, które Paweł kieruje do chrześcijan w Rzymie, i wzmianka, że udzielane przez niego napomnienia są może niekonieczne, mają za zadanie złagodzić charakter listu, który niekiedy jest bardzo

2483

DO RZYMIAN 15,1-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Iliria – rzymska prowincja na wschodnim brzegu Morza Adriatyckiego. b) Hiszpania – tak nazywano jeszcze w czasach rzymskich cały Półwysep Iberyjski. Prawdopodobnie Paweł nie zrealizował swojego planu dotarcia do Hiszpanii, gdyż poniósł śmierć w Rzymie. c) Macedonia – kraina położona na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego; tu w znaczeniu rzymskiej prowincji ze stolicą w Tesalonice. Pierwsze europejskie terytorium działalności misyjnej Apostoła Narodów. d) Achaja – rzymska prowincja obejmująca południową połowę półwyspu greckiego.

9/4/08

8:20 AM

Page 2484

siebie nawzajem. 15Napisałem do was nieco odważniej, jakby napominając. Mocą łaski danej mi od Boga 16oddaję cześć Chrystusowis Jezusowis wśród pogan, przez pełnienie służby kapłańskiej dla Bożej Ewangeliis, aby dar ofiarny pogan był dobrze przyjęty i uświęcony przez Ducha Świętego. 17Dlatego mam powód do chlubienia się w Chrystusie Jezusie przed Bogiem. 18Ośmielam się mówić jedynie o tym, czego Chrystus dokonał przeze mnie w doprowadzaniu pogan do wiary słowem i czynem, 19mocą znaków i cudóws, mocą Ducha Bożegos. Począwszy od Jeruzalems, we wszystkich kierunkach aż do Iliriia, dopełniłem głoszenia Ewangelii Chrystusa. 20Ze wszystkich sił dążyłem do tego, aby Ewangelię głosić tylko tam, gdzie imięs Chrystusa nie było jeszcze znane, by nie budować na fundamencie położonym przez kogoś innego, 21 zgodnie z tym, jak napisano: Ujrzą Go ci, którym nie było o Nim mówione, zrozumieją ci, którzy nie słyszeli. Zamiar odwiedzenia Rzymu 22 I dlatego wielokrotnie napotykałem przeszkody, aby przyjść do was. 23Teraz zaś nic więcej nie zatrzymuje mnie w tych stronach, a od wielu lat gorąco pragnę przybyć do was, 24gdy będę w drodze do Hiszpaniib. Ufam więc, że po drodze was zobaczę i że zostanę przez was tam wysłany, kiedy się już wami trochę nacieszę. 25Teraz natomiast wyruszam do Jeruzalems z posługą dla świętychs, 26gdyż Macedoniac i Achajad postanowiły dać wyraz łączności ze świętymi w Jeruzalem, którzy cierpią niedostatek. 27Tak postanowili, bo zresztą są ich dłużnikami. Skoro bowiem poganie otrzymali udział w ich dobrach duchowych, to są zobowiązani usłużyć im w dobrach materialnych. 28Kiedy więc doprowadzę do końca to dzieło i bezpiecznie przekażę cały owoc, wyruszę przez wasze strony do Hiszpanii. 29Wiem zaś, że przychodząc do was, przyjdę z pełnią błogosławieństwas Chrystusas.

zdecydowany. Paweł sugeruje, że wzajemne napominanie się jest czymś dobrym i potrzebnym, choć zawsze należy to czynić taktownie i z umiarem (Kol 1,28; 3,16; 1Tes 5,14; 2Tes 3,15). Mimo ostrożności, podyktowanej tym, że Paweł nie znał osobiście rzymskiej wspólnoty, jest on świadomy swojego autorytetu. To Chrystus posłał go, aby głosił Ewangelię poganom. Paweł swoją misję głoszenia Ewangelii traktuje jako czynność kapłańską i liturgiczną, będącą kontynuacją kapłaństwa starotestamentowego. Jednak darem ofiarnym, który składa na chwałę Boga, nie są zwierzęta czy płody ziemi, ale wiara nawróconych (Rz 15,16). Apostoł jest również przekonany, że to, czego udało mu się dokonać, w rzeczywistości jest dziełem samego Chrystusa. To On działał w nim i przez niego. To Jezus jest pierwszym ewangelizatorem. Apostoł ukazuje także obszar swojej działalności oraz sposób ewangelizowania. Szedł on tam, gdzie jeszcze nikt nie ewangelizował. Będąc wiernym natchnieniom Ducha Świętego, nie stronił od miejsc i środowisk trudnych, do których inni być może obawiali się udać. Ta wielka otwartość Pawła na Boże natchnienia tłumaczy poniekąd, dlaczego nie zostaje dłużej na wschodzie, ale zamierza przez Rzym udać się na zachód Imperium. Zamiar odwiedzenia Rzymu. Skupienie się na działalności misyjnej we wschodniej części Cesarstwa sprawiło, że Paweł nie zdołał jeszcze dotrzeć do Rzymu. Poza tym istniała tam już wspólnota chrześcijańska, a apostoł koncentrował się przede wszystkim na zakładaniu nowych wspólnot (Rz 15,20). Paweł jednak nie stroni od Kościołów, których sam nie zakładał, czego dowodem jest nawiązanie kontaktu ze wspólnotą rzymską i przedstawienie jej członkom propozycji współpracy w dziele ewangelizacji poprzez modlitwę. Zależy mu także na tym, aby od początku wytwarzało się w wierzących zainteresowanie ogólną sytuacją Kościoła, który choć składa się z lokalnych wspólnot, to jednak jest jeden i powszechny. Paweł wspomina o swoich obawach przed udaniem się do Jerozolimy. Jego rodacy wyrzekli się go,

DO RZYMIAN 15,15-29

2484

2Kor 3,5

2Kor 12,12; Kol 1,25

1Kor 3,10n; 2Kor 10,15n

Iz 52,15

Rz 1,10n

Dz 19,21; Rz 12,13 Dz 11,29; 1Kor 16,1n

1Kor 9,11; Ga 6,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

30

Kol 4,12 Dz 20,3.23; 21,10n

1Tes 5,23; 2Tes 3,16

Dz 18,18

Dz 18,2n; 1Kor 16,19; 2Tm 4,19

1Kor 16,15; Kol 4,15; Flm 2

Mk 15,21

Proszę was, bracias, przez naszego Panas, Jezusas Chrystusa, i przez miłość Duchas, pomagajcie mi, modląc się za mnie do Boga, 31żebym w Judeis został uratowany od tych, co nie wierzą, i aby moje posługiwanie w Jeruzalem zostało dobrze przyjęte przez świętych, 32bym także, przychodząc do was z radością – jeśli taka będzie wola Boża – znalazł u was wytchnienie. 33 A Bóg pokojus niech będzie z wami wszystkimi! Amens. Pozdrowienia osobiste 1 Polecam wam naszą siostręs Febę, która pełni posługęa Kościołowi w Kenchrachb. 2Przyjmijcie ją w Pas nu , jak przystoi świętyms. Zaopatrzcie ją też we wszystko, czego mogłaby od was potrzebować, bo i ona była pomocą dla wielu, także dla mnie samego. 3 Pozdrówcie Pryskę i Akwilęc, moich współpracowników w Chrystusies Jezusies, 4którzy dla mnie narażali siebie. Nie tylko ja sam im dziękuję, ale wszystkie Kościoły pogan. 5Pozdrówcie także Kościół gromadzący się w ich domu. Pozdrówcie mego umiłowanego Epenetad, który jest pierwszym darem Azjis dla Chrystusa. 6Pozdrówcie Marię, która wiele dla was pracowała. 7Pozdrówcie Andronika i Junię, moich rodaków, którzy przebywali razem ze mną w więzieniu. Cieszą się oni szacunkiem wśród apostołóws, a do Chrystusa należeli wcześniej niż ja. 8Pozdrówcie mego umiłowanego w Panu Ampliata. 9Pozdrówcie Urbana, mojego współpracownika w Chrystusie i mego umiłowanego Stachysa. 10Pozdrówcie wypróbowanego w Chrystusie Apellesa. Pozdrówcie tych z domu Arystobula. 11Pozdrówcie Herodiona, mego rodaka. Pozdrówcie tych z domu Narkissosa, którzy należą do Pana. 12Pozdrówcie Tryfenę i Tryfozę, które pracowały w Panu. Pozdrówcie umiłowaną Persidę, która bardzo się natrudziła w Panu. 13Pozdrówcie wybranego w Panu Rufusa oraz jego i moją matkę. 14Pozdrówcie Asynkryta, Flegona, Hermesa, Patrobę, Hermasa i bracis, którzy są z nimi. 15Pozdrówcie Filologa i Julię, Nereusza i jego siostrę, Olimpasa i wraz z nimi wszystkich świętych. 16Pozdrówcie się

16

Page 2485

a) pełni posługę – użyty tu termin gr. wskazuje na pełnienie funkcji o charakterze religijnym. Dotyczyło to mężczyzn i kobiet. Dokładnie nie wiadomo, jakie czynności wchodziły w zakres tej posługi. b) Kenchry – wschodni port Koryntu nad Morzem Egejskim (Dz 18,18). c) Pryska i Akwila – małżonkowie, byli chrześcijanami żydowskiego pochodzenia. Paweł poznał Pryskę i Akwilę w Koryncie, do którego przybyli po edykcie Klaudiusza (zob. Wprowadzenie). Zajmowali się, podobnie jak apostoł, wyrobem namiotów. Razem z nim udali się do Efezu, aby tam nauczać (Dz 18,1-2.18.24.26; 1Kor 16,19; 2Tm 4,19). d) Epenet – jeden z pierwszych nawróconych w rzymskiej prowincji Azji, której stolicą był Efez.

a wielu Żydów, którzy nawet przyjęli chrześcijaństwo, zarzuca mu, że zrezygnował z obrzezania pogan oraz przestrzegania prawa Mojżeszowego (Ga 2,4n). W takich okolicznościach przybycie apostoła do Jerozolimy może wywołać bardzo różne reakcje. Tymczasem jemu zależy na tym, aby bez przeszkód dostarczyć potrzebującym zebrane pieniądze, które są wyrazem wdzięczności, jaką składają Kościoły nawróconych pogan Kościołowi w Jerozolimie. Także w ten sposób zostaje ukazana jedność z jerozolimską wspólnotą, za pośrednictwem której poganie otrzymali bezcenne dobra duchowe (1Kor 9,11; Ga 6,6; Flm 19). Pozdrowienia osobiste. Pozdrowienia kończące list dają pewien wgląd w życie pier wotnej wspólnoty chrześcijańskiej. Była to społeczność skupiająca osoby powiązane ze sobą osobistymi więzami – bardzo często zapoczątkowanymi dopiero w ramach wspólnoty. Wierzący w Chrystusa określali siebie mianem: brat i siostra. Sprawa pochodzenia, wykształcenia czy posiadanego majątku traktowana była jako dar, którym jedni mogli służyć drugim, a nie jako coś, co tworzyło wewnętrzne bariery czy podziały. Wielkie dobro pier wotnemu Kościołowi wyświadczyli ci, którzy udostępnili swoje domy jako miejsca do modlitwy, sprawowania Eucharystii lub nauczania prawd wiary. Osobne budowle powstawały bowiem dopiero z czasem, szczególnie od momentu, gdy religia chrześcijańska została uznana przez państwo (313 r.). W swoich domach chrześcijanie przyjmowali siostry i braci będących w podróży, a także tych, którzy przybywali na pewien czas w celu głoszenia Ewangelii. Wielka otwar tość chrześcijan niosła jednak ze sobą

2485

DO RZYMIAN 15,30 — 16,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Niektóre późniejsze rękopisy dodają werset 24: Łaska naszego Pana, Jezusa Chrystusa, z wami wszystkimi. Amen.

9/4/08

8:20 AM

Page 2486

wzajemnie świętym pocałunkiem. Pozdrawiają was wszystkie Kościoły w Chrystusie. 17 Proszę was, bracias, uważajcie na tych, którzy powodują rozłamy i przeciwstawiając się przyjętej przez was nauce, stają się przyczyną upadku. Unikajcie ich! 18Tacy bowiem służą nie naszemu Panu, Chrystusowi, ale swojemu brzuchowi, a miłymi słowami oraz pochlebstwem zwodzą sercas prostych ludzi. 19 Wasze posłuszeństwo wierze znane jest wszystkim, dlatego cieszę się wami. Pragnę, abyście byli roztropni w tym, co dobre, i nieskażeni złem. 20Bóg pokoju zaś wkrótce zetrze szatanas pod waszymi stopami. Łaska naszego Pana, Jezusa, niech będzie z wami. 21 Pozdrawia was Tymoteusz, mój współpracownik i moi rodacy: Lucjusz, Jazon i Sozypater. 22Pozdrawiam was w Panu i ja, Tercjusz, który napisałem ten list. 23Pozdrawia was Gajus, udzielający gościny mnie i całemu Kościołowi. Pozdrawia was Erast, skarbnik miasta i brat Kwartus. [24]a Hymn pochwalny 25 Temu, który ma moc utwierdzić was zgodnie z moją Ewangeliąs i głoszeniem Jezusas Chrystusas zgodnie z objawieniem tajemnicy, ukrytej od dawnych wieków, 26teraz zaś objawionej przez pisma prorockie i – według rozporządzenia wiekuistego Boga – ogłoszonej wszystkim narodom, w celu doprowadzenia ich do posłuszeństwa wierze – 27Bogu, jedynie mądremu, przez Jezusa Chrystusa, niech będzie chwałas na wieki wieków! Amens.

pewne niebezpieczeństwa. Dlatego Paweł zwraca uwagę, aby życzliwość i gościnność łączyć z roztropnością. Nie każdy bowiem, kto podaje się za chrześcijanina, jest nim naprawdę. Jeśli czyjeś słowa i czyny podważają doktrynę i zasady Ewangelii, trzeba się strzec takiego człowieka, bo wnosi on jedynie chaos i niepokój. Źródłem jedności i rozwoju wspólnot jest codzienna praktyka przykazania miłości Boga i bliźniego i jednomyślne trwanie w nauce Ewangelii. Hymn pochwalny. Większość rękopisów umieszcza ten tekst na końcu listu. Tylko niektóre sytuują go przy końcu rozdziału 14 lub 15. Paweł streszcza tu istotne tematy listu. Przede wszystkim ukazuje Boga jako jedyne źródło i dawcę zbawienia. Jezus Chrystus jest tym, który od początku był zapowiadany jako Zbawiciel świata i w Nim dokonało się odkupienie całego stworzenia. Każdy, kto w Niego uwierzy i przyjmie Jego naukę, będzie zbawiony. Żeby jednak ludzie mogli uwierzyć, trzeba im przedstawić Ewangelię, stąd nieustannie potrzebni są ci, którzy ukażą światu tę niepojętą mądrość i dobroć Boga, zawartą w słowie Bożym i sakramentach. Każdy, kto doświadcza na sobie łask Bożych, udzielonych przez Jezusa Chrystusa, pragnie nieustannie uwielbiać Boga za Jego dobroć, miłosierdzie i miłość, którymi Bóg podtrzymuje wszystko w istnieniu i przez które nadaje sens całemu stworzonemu przez siebie światu. Ostatecznym celem wszystkich stworzeń jest oddawanie czci Bogu i przebywanie z Nim w chwale.

DO RZYMIAN 16,17-27

2486

2Kor 13,12; 1Tes 5,26 Mt 7,15-20; Flp 3,18n; Kol 2,4; Tt 3,10

Jr 4,22; Mt 10,16; 1Kor 14,20 Rdz 3,15

Dz 13,1; 17,5; 20,4 Dz 19,29; 1Kor 1,14 Dz 19,22; 2Tm 4,20

1Kor 2,7; Ef 1,9; 3,20 Ef 3,4n; Kol 1,26; 1P 1,20 Ga 1,5; Ef 3,21; Flp 4,20; 1Tm 1,17; Ap 1,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2487

PIERWSZY LIST DO KORYNTIAN Wprowadzenie Okoliczności powstania Miasto Korynt miało wyjątkowo korzystne położenie geograficzne. Znajdowało się między dwoma portami: Kenchrami (oddalonymi o 10 km), skąd przez Morze Egejskie można było dotrzeć do wszystkich portów wschodnich, i Lechaionem (oddalonym o 2 km), położonym nad Zatoką Koryncką, skąd można było dotrzeć do Italii. Dzięki takiemu położeniu Korynt był miastem bardzo bogatym i stał się w Grecji największym ośrodkiem handlowym. W I w. pełnił funkcję stolicy prowincji Achai i był siedzibą prokonsula. Jak każde tego typu miasto Korynt charakteryzował się wielkimi kontrastami: obok bogatych elit żyły w nim masy ludzi biednych. Historycy obliczają, że za czasów Pawła 2/3 ludności Koryntu stanowili niewolnicy. Fragment z 1Kor 1,26-29 wskazuje na to, że w Koryncie pierwsi nawróceni na chrześcijaństwo pochodzili zwłaszcza spośród biedoty i niewolników. Ponieważ było to ważne miasto w Cesarstwie Rzymskim, osiedlało się w nim wielu legionistów-weteranów. Prawdopodobnie niektórzy z nich przyjęli chrześcijaństwo, czego potwierdzeniem byłoby wymienianie przez Pawła imion łacińskich (np. Lucjusz, Tercjusz, Gajus, Kwartus, Tycjusz, Justus) w listach do wspólnoty korynckiej czy we wzmiankach o niej. W Koryncie była też duża liczba Żydów, którzy w pobliżu agory mieli własną synagogę. Ponadto do Koryntu chętnie przybywali mówcy i filozofowie, którzy przy okazji publicznych dysput promowali nowo powstałe prądy myślowe. Ogólnie Korynt nie cieszył się dobrą sławą. Używano nawet czasownika koryntiazomai ‘żyć po koryncku’ na określenie frywolnego życia lub uprawiania nierządu. Oprócz rozwiązłości Koryntianie słynęli również z pijaństwa. Paweł po raz pierwszy przybył do Koryntu pod koniec 50 r. i pozostał tam przez około osiemnaście miesięcy. W tym czasie nawrócił sporą liczbę pogan i Żydów i zorganizował życie wspólnoty chrześcijańskiej (Dz 18,1-18). Po wyjeździe Apostoła okazało się, że nowo nawróceni chrześcijanie nie do końca zerwali z dawnym stylem życia. Niektórzy z nich ponownie ulegali negatywnym wpływom środowiska pogańskiego, inni próbowali wracać do judaizmu. Poważnymi problemami nękającymi młodą wspólnotę było m.in. uczestnictwo w kultach pogańskich, pogoń za ekstatycznymi doznaniami wzorowanymi na pogańskich kultach misteryjnych, przypadki profanacji podczas Eucharystii, swoboda seksualna, a także przywiązanie do pogańskich filozofii (zwłaszcza platonizmu), co powodowało odrzucenie istotnej prawdy wiary – zmartwychwstania ciała. Paweł czuł się ojcem wspólnoty korynckiej (1Kor 4,15), był z niej dumny, nazywał ją pieczęcią swojego apostołowania (1Kor 9,2) i swoim listem polecającym (2Kor 3,2). Po opuszczeniu Koryntu Apostoł z pewnością utrzymywał ze wspólnotą stałe kontakty, których śladem jest obecna w 1Kor 5,9 wzmianka o jakimś wcześniejszym liście, który jednak nie zachował się do naszych czasów. Pierwszy List do Koryntian został napisany około pięciu lat po założeniu korynckiej wspólnoty, w czasie pobytu Pawła w Efezie, gdzie zatrzymał się podczas swojej trzeciej podróży misyjnej w latach 52-56. Bezpośrednią przyczyną napisania listu było pismo od Koryntian, 2487

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2488

w którym zadawali oni Apostołowi pytania i przedstawiali mu różne wątpliwości (1Kor 7,1). W odpowiedzi Paweł nawiązuje także do innych informacji na temat sytuacji w Koryncie, które do niego dotarły (1Kor 1,11; 5,1; 11,18). Treść i teologia Pierwszy List do Koryntian oprócz wstępu (1Kor 1,1-9) i zakończenia zawierającego różne informacje (1Kor 16,1-24) składa się z wyjaśnień związanych z pytaniami i trudnościami występującymi w Kościele w Koryncie. Należały do nich: podziały wśród chrześcijan (1Kor 1,10 – 4,14); kazirodztwo i postawa chrześcijan wobec publicznego zgorszenia (1Kor 5,1-13); odwoływanie się do pogańskich sądów w celu rozstrzygnięcia sporów wśród chrześcijan (1Kor 6,1-11); rozpusta (1Kor 6,12-20); wybór małżeństwa lub bezżenności (1Kor 7,1-40); spożywanie mięsa ofiarowanego pogańskim bożkom (1Kor 8,1 – 11,1); porządek w czasie zebrań liturgicznych (1Kor 11,2-34); korzystanie z różnych darów Ducha Świętego (1Kor 12,1 – 14,40); zmartwychwstanie i życie wieczne (1Kor 15,1-58). Paweł rozwiązuje wszystkie problemy, starając się ukazać je w świetle przykładu zostawionego przez Jezusa Chrystusa. Dla Apostoła jedynym punktem odniesienia jest Jezus Chrystus. Tylko w oparciu o wierność nauce Jezusa można właściwie zrozumieć i wyjaśnić każdą pojawiającą się trudność czy wątpliwość. Paweł zapewnia, że każdy, kto zwróci się do Jezusa, zostanie przez Niego oświecony i otrzyma zbawienie teraz i w wieczności.

2488

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2489

PIERWSZY LIST DO KORYNTIAN

Adres i dziękczynienie 1 Paweł, z woli Boga powołany na apostołas Chrystusas Jezusas, i brats Sostenesa 2do Kościoła Bożego w Koryncie, do świętychs w Chrystusie Jezusie, powołanych do świętości wraz z tymi wszystkimi, którzy na każdym miejscu wzywają imienias Panas naszego Jezusa Chrystusas, ich i naszego Pana: 3łaska wam i pokójs od Boga, naszego Ojca, i od Pana Jezusa Chrystusa. 4 Nieustannie dziękuję za was mojemu Bogu, za łaskę Bożą, którą otrzymaliście dzięki Chrystusowi Jezusowi. 5W Nim zostaliście wzbogaceni we wszystko, w każde słowo i wszelką wiedzę, 6ponieważ świadectwo Chrystusa utrwaliło się w was. 7 W ten sposób nie brakuje wam żadnego darus, lecz jedynie oczekujecie objawienia się Pana naszego Jezusa Chrystusa. 8 On będzie was umacniał aż do końca, abyście byli bez zarzutu na Dzień Panas naszego Jezusa Chrystusa. 9Godny wiary jest Bóg, który powołał was do wspólnoty ze swoim Synem, Jezusem Chrystusem, naszym Panem!

1

Rz 12,16; Flp 2,2

2Kor 10,7

a) Sostenes – był prawdopodobnie sekretarzem, któremu Paweł dyktował ten list. Określenie brat oznacza członka wspólnoty chrześcijańskiej (np. Rz 16,23; 1Kor 8,12; 2Kor 1,1; Flm 1; Hbr 13,22). Możliwe, że jest to znany z Dz 18,17 przełożony synagogi, który mógł nawrócić się i zostać chrześcijaninem. b) Chloe – bliżej nieznana chrześcijanka. Możliwe, że była ona zamożną i wpływową kobietą z Koryntu, której pracownicy (niewolnicy) przemierzali w interesach drogę między Koryntem a Efezem.

Podziały w Kościele W imięs Panas naszego Jezusas Chrystusas wzywam was, bracias, byście byli zgodni we wszystkim, by nie było wśród was podziałów, lecz jedność w myśleniu i poznaniu. 11Otrzymałem bowiem, bracia moi, wieści od ludzi Chloeb, że spieracie się między sobą. 12Mam na myśli to, że jeden mówi: „Ja jestem Pawła”, drugi: „Ja jestem Apollosa”, inny: „Ja jestem Kefasa” lub jeszcze inny: „Ja jestem Chrystusa”! 13Czy można dzielić Chrystusa? Czy Paweł za was został ukrzyżowany? Czy w imię Pawła zostaliście ochrzczeni? 14Dziękuję Bogu, że nie ochrzciłem nikogo z was prócz Kryspusa i Gajusza. 15Nikt nie może więc powiedzieć, że w moje imię został ochrzczony. 16Owszem, ochrzciłem rodzinę Stefanasa, ale poza tym 10

Adres i dziękczynienie. Paweł na początku listu wskazuje fundament, w oparciu o który będzie rozwiązywał wszystkie postawione przez Koryntian problemy. Przypomina im, że chrześcijanie stanowią Boży Kościół (Dz 5,11), są powołani do świętości i są świętymi w Chrystusie Jezusie (Dz 9,13). Źródłem i celem życia chrześcijanina jest Jezus Chrystus. Chrześcijanin powinien przede wszystkim troszczyć się o to, aby nigdy nie stracić łączności z Chrystusem. Podziały w Kościele. Kiedy Paweł opuścił Korynt, aby po zakończeniu swojej drugiej podróży misyjnej udać się do Palestyny, do tego miasta przybył Apollos (Dz 18,24-28; 1Kor 3,6), a po nim prawdopodobnie Piotr (tak podaje Euzebiusz w Historii Kościelnej). Ich obecność i nauczanie sprawiły, że we wspólnocie powstały trzy odłamy, których członkowie odwoływali się do poszczególnych głosicieli jako do swoich założycieli. Być może reakcją na tę sytuację

2489

1. DO KORYNTIAN 1,1-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) nie posłał mnie, abym chrzcił – wypowiedź Pawła zawiera umyślną przesadę, przez którą chce się on przeciwstawić mechanicznemu traktowaniu sakramentu chrztu. b) Iz 29,14 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). c) ukrzyżowanego – w oczekiwaniach Żydów Mesjasz miał być zwycięskim królem. Stwierdzenie Pawła, że został On ukrzyżowany, dla nas jest już prawdą katechizmową, podczas gdy dla ówczesnych ludzi było czymś szokującym i niepojętym. Paweł nie chce dawać rozumowych uzasadnień dla tajemnicy krzyża, lecz żąda, aby zawierzyć woli Bożej.

9/4/08

8:20 AM

Page 2490

nie przypominam sobie, bym jeszcze kogoś ochrzcił. 17Chrystus przecież nie posłał mnie, abym chrzciła, lecz abym głosił Ewangelięs i to nie przez mądre wywody, by nie został umniejszony krzyż Chrystusa. Ukrzyżowany Chrystus mocą i mądrością Boga 18 Nauka o krzyżu jest głupstwem dla tych, którzy są na drodze do zagłady, ale dla nas, będących na drodzes do zbawienia, jest mocą Bożąs. 19Jest napisane: Wyniszczę mądrość mędrców i udaremnię roztropność roztropnychb. 20Gdzie jest mądry? Gdzie uczony? Gdzie ten, co wnika w sprawy świata? Czyż Bóg nie uczynił głupstwem mądrości świata? 21Skoro bowiem świat przeniknięty mądrością Bożą nie poznał Boga za pomocą tej mądrości, spodobało się Bogu zbawić tych, którzy wierzą, przez głupstwo głoszenia nauki. 22I tak, gdy Żydzi żądają znaków, a Grecy szukają mądrości, 23my głosimy Chrystusas ukrzyżowanegoc. On jest dla Żydów powodem upadku, a dla pogan głupstwem, 24jednakże dla powołanych, tak Żydów, jak i Greków, jest Chrystusems – mocą i mądrością Bożą. 25Bo to, co głupie u Boga, mądrzejsze jest od ludzi, a co uchodzi za słabe u Boga, mocniejsze jest od ludzi. 26 Bracias! Przypatrzcie się waszemu powołaniu! Według osądu ludzkiego niewielu wśród was jest mądrych, niewielu wpływowych i niewielu szlachetnie urodzonych. 27Tymczasem Bóg wybrał właśnie to, co dla świata jest głupie, aby zawstydzić mądrych, i to, co słabe w oczach świata, aby zawstydzić mocnych. 28Bóg wybrał właśnie to, co w ocenie świata nie jest szlachetnie urodzone, co jest wzgardzone, i to, co nie jest, aby unicestwić to, co jest. 29W ten sposób nikt nie może wynosić się wobec Boga. 30On zjednoczył nas z Chrystusem Jezusems, który stał się dla nas Bożą mądrością, sprawiedliwością, uświęceniem i odkupieniem, 31aby jak to jest napisane: Kto chce się chlubić, niech się chlubi Panems. 1 Bracia! Przyszedłem do was nie po to, by głosić tajemnicę Boga błyskotliwymi i uczonymi słowami. 2Postanowiłem wśród was nie znać niczego innego, jak tylko Jezusa Chrystusa, i to ukrzyżowanego. 3Przybyłem do was w słabości,

2

było powstanie jeszcze jednej grupy, która uważała, że pochodzi bezpośrednio od samego Jezusa (w. 12). Paweł nie staje po stronie żadnej z tych grup chrześcijan. Co więcej, występuje przeciwko tworzeniu się grup odwołujących się do konkretnych nauczycieli. Napomina również, aby ci, którzy głoszą słowo Boże i sprawują sakramenty, nigdy nie przysłaniali sobą Jezusa Chrystusa (Mt 23,8-10). Ukrzyżowany Chrystus mocą i mądrością Boga. Rozłamy w Kościele korynckim są jedną z najbardziej niepokojących oznak niedojrzałości chrześcijan. Pokazywały, że Koryntianie nie pojęli głoszonej przez Pawła Ewangelii i jej istoty. Traktowali oni apostołów i innych głosicieli Ewangelii jak retorów lub filozofów. Dlatego Paweł stanowczo oświadcza, że głoszona przez niego Ewangelia nie jest jeszcze jednym systemem filozoficznym. On ogłasza jedyną prawdę, której człowiek winien podporządkować swój umysł, wolę i serce. Prawda ta dotyczy krzyża Chrystusa, na którym dokonał On zbawienia świata. Paweł podkreśla również, że wszystko jest zależne od Boga i dzięki Niemu istnieje. Ci, którzy odrzucają Jezusa Chrystusa i sądzą, że mogą oprzeć się na swojej mądrości i doskonałości i sami decydować o swoim życiu, w rzeczywistości zmierzają do samounicestwienia (Rz 1,18-32).

1. DO KORYNTIAN 1,17 — 2,3

2490

2Kor 4,3

Mt 12,38; J 2,18

Mt 11,25n

Kol 2,3 Jr 9,23; 2Kor 10,17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Tes 1,5

Rz 16,25; Ef 1,9; 3,4.5.9; Kol 1,26n

Iz 64,3

Iz 40,13

9/4/08

8:20 AM

w bojaźni i z wielkim drżeniem. 4A moje nauczanie i przepowiadanie nie opierało się na mądrych wywodach, ale na ukazywaniu Duchas i mocy, 5aby wasza wiara opierała się nie na mądrości ludzkiej, ale na mocy Bożej.

Page 2491

a) doskonałym – określenie to oznacza m.in. ludzi, którzy posiedli mądrość, a także trwają w jedności z Bogiem i ludźmi (1Kor 3,3nn).

Mądrość chrześcijan dziełem Ducha Bożego 6 Głosimy mądrość ludziom doskonałyma. Nie jest to mądrość tego świata ani władców tego świata, którzy przeminą. 7Głosimy mądrość Bożą ukrytą w tajemnicy, którą przed wiekami Bóg przeznaczył dla naszej chwałys. 8Nie poznał jej żaden z władców tego świata, gdyby ją bowiem poznali, nie ukrzyżowaliby Panas chwały. 9Napisano bowiem: czego oko nie widziało ani ucho nie słyszało, w serces człowieka nie wstąpiło, to przygotował Bóg tym, którzy Go miłują. 10Bóg objawił nam to przez Duchas, a Duch przenika wszystko, nawet głębokości Boga. 11Któż bowiem wie, co kryje się w człowieku, jeśli nie duch człowieka, który w nim jest? Tak i Boga nikt by nie poznał, gdyby nie Duch Boży. 12My nie otrzymaliśmy ducha od świata, ale Ducha od Boga, aby poznać darys otrzymane od Boga. 13Nie głosimy tego uczonymi słowami ludzkiej mądrości, ale dzięki pouczeniom Ducha, przedstawiamy sprawy duchowe tym, którzy są z Ducha. 14Bo człowiek zmysłowy nie przyjmuje tego, co pochodzi od Bożego Ducha. Jest to dla niego głupstwem i nie może zrozumieć, że ocenia się to na sposób duchowy. 15Człowiek duchowy natomiast ocenia wszystko, lecz sam nie jest przez nikogo oceniany. 16Kto bowiem poznał myśl Pana, która mogłaby go pouczać? Oto my znamy myśl Chrystusas. Apostołowie współpracownikami Boga 1 Bracias! Co do mnie, nie mogłem przemawiać do was jak do ludzi duchowych, ale jak do cielesnych, jak do niemowląt w Chrystusies. 2Karmiłem was mlekiem, nie zwyczajnym pokarmem, ponieważ do tego nie dorośliście. Zresztą, teraz też do tego nie dorastacie. 3Jeszcze jesteście zbyt cieleśni. Jeśli bowiem wśród was jest zazdrość i niezgoda,

3

Hbr 5,12-14

Mądrość chrześcijan dziełem Ducha Bożego. Żaden człowiek nie zdoła do końca zgłębić zbawczych planów Boga. Nikt z ludzi nie jest też w stanie tu na ziemi pojąć, jak wielkim dobrem jest ofiara, którą Jezus poniósł na krzyżu, i jak wielkie jest szczęście zbawionych. Człowiek naprawdę mądry będzie starał się oceniać wszystko w świetle Bożego objawienia, które dokonało się w Jezusie Chrystusie. Dzięki Niemu wszyscy wierzący otrzymali Bożego Ducha i gdy zachowują więź z Duchem Bożym, są w stanie coraz lepiej rozumieć istotę wiary, którą przyjęli. Dzięki Duchowi Bożemu chrześcijanie rozumieją też lepiej sens i cel otaczającego ich świata (J 16,13; 1J 2,20.27). Tym, co uniemożliwia osiągnięcie prawdziwej mądrości, nie jest brak wiedzy czy inteligencji, ale pycha, zawiść i niezgoda. Chrześcijanie, którzy podkreślają wysoki stopień swojej duchowej wiedzy, a nie liczą się z tym, że ktoś ma słabą wiarę (1Kor 8,7-13; 10,29), w rzeczywistości sami są słabi i przyziemni. Uniżenie Chrystusa, wyrażające się najpełniej w Jego śmierci krzyżowej, powinno być dla chrześcijan przykładem, w jaki sposób zdobywa się mądrość i w czym tkwi prawdziwa sprawiedliwość. Apostołowie współpracownikami Boga. Koryntianie nie zrozumieli, że wszyscy, którzy głoszą im Ewangelię, są sługami Chrystusa i celem ich posługi jest dbanie o duchowy wzrost wierzących. W ich mniemaniu głosiciele Ewangelii

2491

1. DO KORYNTIAN 2,4 — 3,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Słowa o wybawieniu połączonym z przejściem przez ogień są w tradycji Kościoła odnoszone do oczyszczenia, przez które po śmierci muszą przejść ci, którym brakuje jeszcze świętości koniecznej do pełnego zjednoczenia z Chrystusem (1P 1,7).

9/4/08

8:20 AM

Page 2492

to czyż nie jesteście cieleśni i nie postępujecie tylko po ludzku? 4Gdy ktoś mówi: „Ja jestem Pawła”, a inny: „Ja Apollosa”, to czy nie jesteście tylko ludźmi cielesnymi? 5Kim jest Apollos? Kim jest Paweł? Są oni tylko sługami, dzięki którym uwierzyliście. A każdy z nich pracował na tyle, na ile dał mu Pans. 6Ja sadziłem, Apollos podlewał, ale Bóg dawał wzrost! 7 Nieważny jest ten, który sadzi, ani ten, który podlewa, ale Ten, który daje wzrost – Bóg! 8Ten, który sadzi, i ten, który podlewa, tworzą jedno. Każdy też otrzyma zapłatę stosownie do własnego wysiłku. 9Jesteśmy bowiem współpracownikami Boga, a wy jesteście Bożą rolą i budowlą Boga. 10Według danej mi łaski Boga, jako wprawny architekt położyłem fundament, a ktoś inny na nim buduje. Każdy niech więc zważa, jak buduje: 11Nikt bowiem nie może położyć innego fundamentu oprócz tego, który już jest położony, a którym jest Jezuss Chrystuss. 12A czy ktoś na tym fundamencie buduje ze złota, srebra, szlachetnych kamieni, drewna, siana lub słomy, 13 to okaże się w dniu, w którym wyjdzie na jaw dzieło każdego. Objawi się to w ogniu, gdy każdy czyn przejdzie próbę ognia. 14Jeśli jakaś budowla wytrzyma, budowniczy dostanie zapłatę. 15Ten, którego budowla spłonie, poniesie stratę, sam jednak ocaleje, ale tak, jakby przeszedł przez ogieńa. 16Czy nie wiecie, że jesteście świątynią Boga i że Duch Bożys w was mieszka? 17Jeśli ktoś zniszczy świątynię Boga, tego zniszczy Bóg. Świątynia Boga jest święta i wy nią jesteście! 18 Nie oszukujcie samych siebie! Jeśli ktoś z was uważa się za mądrego na tym świecie, niech się stanie głupim, aby stać się mądrym. 19Mądrość bowiem tego świata jest głupstwem u Boga, gdyż napisano: Usidla Bóg mędrców mimo ich przebiegłości. 20I znowu: Bóg wie, że zamysły mędrców są czcze. 21 Niech więc nikt nie szuka uznania u ludzi, bo i tak wszystko jest wasze: 22i Paweł, i Apollos, i Kefas, i świat, i życie, i śmierć, i teraźniejszość, i przyszłość. Wszystko jest wasze, 23 wy Chrystusa, a Chrystus Boga. Posługa Pawła Apostoła 1 Każdy niech uważa nas za sługi Chrystusas i zarządców tajemnic Boga. 2Od zarządców zaś oczekuje się, by każdy z nich był wierny. 3Dla mnie jednak jest najmniej ważne, czy będę osądzony przez was, czy przez jakikolwiek trybu-

4

byli mędrcami, z których każdy głosił własne przemyślenia i chciał pozyskać zwolenników. Nie pojęli również, że jest tylko jeden fundament – czyli Chrystus i tylko do Niego należy się w życiu odwoływać. To, na ile ktoś był wierny Chrystusowi, okaże się w dniu Bożego sądu. Prawdą jest, że każdy głoszący Ewangelię czyni to w sobie właściwy sposób, ale treść Ewangelii jest zawsze niezmienna. To stanowi gwarancję jedności Kościoła Bożego. Błądzą ci, którzy skupiają uwagę na jakimś głosicielu Ewangelii i wokół niego tworzą ugrupowanie, zamiast w centrum postawić Chrystusa i dbać o jedność Kościoła, którego On jest Panem. Posługa Pawła Apostoła. Paweł podkreślał, że funkcja, którą pełni w Kościele, została mu zlecona przez Boga. Apostoł sam nie przyznał sobie tej godności, lecz Chrystus powołał go do tej posługi (1Kor 1,1). Chrześcijanie w Koryncie muszą zrozumieć i zaakceptować, że przełożeni ich wspólnoty otrzymali misję od Boga, który ustanowił ich za-

1. DO KORYNTIAN 3,4 — 4,3

2492

Wj 15,17; 1Kor 6,19; 2Kor 6,16

Hi 5,12n Ps 94,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 12,2n; Rz 2,16

J 3,27

2Tm 3,10n

9/4/08

8:20 AM

Page 2493

nał ludzki. Sam siebie też nie osądzam: 4niczego wprawdzie w sobie nie dostrzegam, ale to mnie nie usprawiedliwia. Pans jest moim sędzią. 5Nie rozstrzygajcie niczego aż do przyjścia Pana, który rozjaśni to, co ukryte w ciemności, i ujawni zamysły sercs, a wtedy każdy otrzyma pochwałę od Boga. 6Bracias! Ze względu na was odniosłem to do siebie samego i Apollosa, abyście na naszym przykładzie nauczyli się, że nie wolno wykraczać poza to, co napisano, i wynosić się jeden nad drugiego. 7Kto cię wyróżnia? Co masz, czegoś nie otrzymał? Jeśli więc otrzymałeś, to dlaczego przechwalasz się, jakbyś nie otrzymał? 8Jesteście już syci, już wzbogaciliście się, bez nas zaczęliście królować! Obyście naprawdę królowali, abyśmy i my królowali z wami. 9Wydaje mi się bowiem, że Bóg wyznaczył nas, apostołóws, jako ostatnich, jakby na śmierć skazanych, gdyż staliśmy się widowiskiem dla świata, aniołóws i ludzi. 10My, głupi z powodu Chrystusa, wy zaś rozsądni dzięki Chrystusowi; my – słabi, wy – mocni, my – pozbawieni czci, wy – szanowani. 11Aż do tej pory cierpimy głód i pragnienie, brak nam ubrania, policzkują nas i tułamy się, 12jesteśmy utrudzeni pracą własnych rąk. Gdy nas znieważają – błogosławimys, gdy prześladują – znosimy to, 13gdy nas obrzucają obelgami – modlimy się. Aż dotąd jesteśmy jakby śmieciami świata, odrazą dla wszystkich. 14 Nie piszę o tym, aby was zawstydzić, lecz abyście to, jako moje ukochane dzieci, zrozumieli. 15Choćbyście mieli dziesiątki tysięcy wychowawców w Chrystusie, ojców macie niewielu, a właśnie ja w Chrystusie Jezusie zrodziłem was przez Ewangelięs. 16Dlatego zachęcam was: bądźcie moimi naśladowcami! 17W tym celu posłałem do was Tymoteusza, który jest moim ukochanym i wiernym Panu dzieckiem, aby wam przypomniał moje drogis w Chrystusie Jezusie, jak nauczam w każdym Kościele. 18Dlatego że do was nie przychodzę, niektórzy wpadli w pychę. 19Przyjdę jednak niebawem, jeśli Pan zechce, i poznam nie słowa owych pyszałków, ale ich moc, 20 bo królestwo Boże nie polega na słowie, ale na mocy. 21Co wolicie? Czy mam do was przybyć z rózgą, czy w duchu miłości i delikatności? rządcami swoich tajemnic. Dlatego tylko Bóg może dokonywać nad nimi sądu. Na tej podstawie Paweł stwierdza, że nawet sam siebie nie ma prawa sądzić, a co dopiero innych. Apostołowi chodzi o to, że żadne osądzanie nie prowadzi do uzyskania sprawiedliwości przed Bogiem. To może sprawić tylko Chrystus (Rz 1,17+). Dlatego wszyscy chrześcijanie na czele z tymi, którzy im przewodzą, powinni uznać, że wszystko jest łaską i nie mają niczego, co mogłoby być dla nich prawdziwym powodem do chluby. Paweł krytykuje tych chrześcijan, którym wydaje się, że już osiągnęli doskonałość i uczestniczą w rzeczywistości Bożego królestwa. Jest to iluzja, bo gdyby tak było, wówczas nikt nie musiałby dłużej znosić cierpień, zniewag, trudów. Tymczasem nie omijają one nikogo. Chrześcijanie nie powinni tworzyć sobie pozorów wielkości i chwały, co zazwyczaj wiąże się z odrzucaniem konieczności ponoszenia ofiar i walki o dobro. Wierzący w Boga są wezwani do tego, aby całe życie przeżywać w łączności z Chrystusem ukrzyżowanym i ciągle uczyć się od Niego, jak nieść własny krzyż. Paweł nie tylko nie ucieka przed krzyżem, ale niejako wychodzi mu naprzeciw: błogosławi tych, którzy go znieważają, znosi prześladowania, modli się za tych, którzy obrzucają go obelgami. Tym sposobem wciela w życie błogosławieństwa, wypowiedziane przez Chrystusa w Kazaniu na Górze (Mt 5,3-12).

2493

1. DO KORYNTIAN 4,4-21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wydajcie... szatanowi – oznacza wykluczenie ze społeczności Kościoła, zgromadzonej wokół Chrystusa (Dz 5,11+; 26,18+), które później w języku kościelnym zostanie nazwane ekskomuniką. b) zakwas – czyli sfermentowane ciasto z żytniej mąki, pozostawione z poprzedniego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta. c) Chrześcijanie nie świętują już Paschy, lecz uczestniczą w Eucharystii, podczas której spożywają Ciało i Krew Chrystusa. Dawny zwyczaj usuwania starego zakwasu w celu świętowania Paschy oznacza dla chrześcijan wyzbycie się wszelkiego przywiązania do grzechu i troskę o świętość życia. d) Mowa o liście, który nie zachował się do naszych czasów. Informacja ta jednak wskazuje, że Paweł utrzymywał stały kontakt z założonymi przez siebie Kościołami. e) Udział apostołów w sądzie Boga nad światem zapowiada sam Jezus (Mt 19,28). Według Apokalipsy św. Jana ten udział rozszerzony zostaje na wszystkich świętych, którzy będą królować wraz z Bogiem i Barankiem (Ap 5,10; 22,5). f) sądzić aniołów – być może chodzi o udział w sądzie Bożym nad upadłymi aniołami (2P 2,4; Jud 6).

9/4/08

8:20 AM

Page 2494

Trwanie w czystości i prawdzie 1 Słyszy się powszechnie o nierządzie wśród was, i to takim nierządzie, jakiego nie spotyka się nawet wśród pogan: że ktoś współżyje z żoną swego ojca. 2A wy zadufani w sobie, nawet nie poczuwacie się do tego, by usunąć spośród was tego, który dopuścił się takiego czynu. 3Ja tymczasem, wprawdzie nieobecny fizycznie, ale obecny duchem, osądziłem tego, który to uczynił, tak jakbym był obecny – 4 w imięs Panas naszego Jezusas. Wy również zgromadzeni razem i w duchowej łączności ze mną, z mocą Pana naszego Jezusa 5wydajcie takiego szatanowia – na zatracenie ciałas, ale dla ocalenia jego ducha w dniu Panas. 6Nie macie powodu do chluby! Czy nie wiecie, że odrobina zakwasub zakwasza całe ciasto? 7Usuńcie stary zakwas, by stać się nowym ciastem, gdyż jesteście ciastem niezakwaszonym. Chrystuss przecież został złożony w ofierzes jako nasza Paschas. 8Nie świętujmy więc, używając starego zakwasu, a także zakwasu złości i przewrotności, ale w niezakwaszonej czystości i prawdziec. 9 Napisałem wam w liścied, abyście nie zadawali się z rozpustnikami. 10Nie miałem na myśli w ogóle rozpustników tego świata, chciwych, zdzierców czy też bałwochwalców, bo wtedy musielibyście porzucić ten świat. 11Teraz jednak napisałem wam, abyście nie zadawali się z takim, który nazywa siebie bratems, a jest rozpustnikiem lub chciwcem albo bałwochwalcą, oszczercą, pijakiem czy zdziercą. Z takim nawet nie zasiadajcie do wspólnego stołu. 12Ja nie zamierzam sądzić tych spoza wspólnoty. Wy sądźcie tylko tych, którzy do was należą. 13Tych spoza wspólnoty osądzi Bóg. Usuńcie złego spośród was samych.

5

Przestępstwa wśród chrześcijan i ich osądzanie 1 Czy ktoś z was, kiedy ma sprawę sądową z drugim, odważy się procesować przed niesprawiedliwymi zamiast przed świętymis? 2Czy nie wiecie, że święci będą sądzić świate? Jeśli więc wy osądzacie świat, to czyż nie możecie wyrokować w bardziej błahych sprawach? 3Nie wiecie, że będziemy sądzić aniołówf? A cóż dopiero zwykłe sprawy codziennego ży-

Kpł 18,8; 20,11; Pwt 27,21-23

Mt 18,20 1Tm 1,20 Ga 5,9

J 1,29

1J 5,19

J 17,15

Pwt 13,6; 17,7; 19,19; 22,24

6

Trwanie w czystości i prawdzie. Niedopuszczalne jest, aby członkowie wspólnoty chrześcijańskiej naruszali podstawowe zasady życia społecznego, których źródłem jest prawo naturalne, jednakowe dla wszystkich. Chrześcijanin, który współżyje ze swoją macochą, nie tylko łamie zasady życia właściwe uczniowi Chrystusa, ale wywołuje oburzenie nawet wśród niewierzących. Jeśli wspólnota toleruje lub usprawiedliwia takie zło, to nie tylko uchyla się od udzielenia pomocy winowajcy, ale naraża się na to, że ten haniebny czyn będzie naśladowany (2Tes 3,6-15). Paweł nakazuje wykluczyć grzesznika ze wspólnoty Kościoła. To uświadomi mu wielkość jego grzechu i pomoże opamiętać się i nawrócić. Dla wspólnoty decyzja taka będzie czytelnym znakiem, że wśród chrześcijan nie ma miejsca dla ludzi, którzy gardzą Bożym prawem. Kościół na podstawie władzy otrzymanej od Chrystusa (Mt 16,19; 18,18) ma obowiązek wyraźnego piętnowania zła i nie może akceptować postaw sprzecznych z prawdą i przyzwoitością. Przestępstwa wśród chrześcijan i ich osądzanie. Między Kościołem powołanym przez Chrystusa, a światem, który sprzeciwia się Bogu, istnieje istotna różnica (1J 2,15-17+). Kościół rządzi się prawem miłości, podczas gdy w świecie odrzucającym Boga to prawo albo w ogóle nie istnieje, albo traktowane jest marginalnie. Jeśli chrześcijanie będą szu-

1. DO KORYNTIAN 5,1 — 6,3

2494

Mt 19,28

Jud 6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 5,38.44-48; Rz 12,17-21; 1P 2,23

9/4/08

8:20 AM

Page 2495

cia! 4Sprawy z codziennego życia, o ile takie macie, oddawajcie pod sąd pokornych w Kościele. 5Mówię to, abyście się zawstydzili. Czyż nie ma wśród was nikogo roztropnego, kto mógłby rozsądzić sprawę między braćmis? 6Tymczasem brats procesuje się z bratem, i to przed niewierzącymi! 7Już samo to, że procesujecie się między sobą, jest poniżające! Dlaczego raczej nie znosicie niesprawiedliwości? Dlaczego raczej nie jesteście gotowi doznawać krzywdy? 8To wy właśnie dopuszczacie się niesprawiedliwości i wyrządzacie krzywdę, i to braciom! 9Czy nie wiecie, że niesprawiedliwi nie otrzymają królestwa Bożego? Nie łudźcie się! Ani rozpustnicy, ani bałwochwalcy, ani cudzołożnicy, ani rozwiąźli, ani mężczyźni współżyjący ze sobą, 10ani złodzieje, ani zachłanni, ani pijacy, ani oszczercy, ani zdziercy nie otrzymają królestwa Bożego. 11Takimi byli niektórzy spośród was, ale zostaliście obmyci, uświęceni, uznani za sprawiedliwych w imięs Panas Jezusas Chrystusas i przez Duchas naszego Boga. Odpowiedzialna wolność Wszystko mi wolno, ale nie wszystko jest pożyteczne. Wszystko mi wolno, ale ja niczemu nie poddam się w niewolę. 13Pokarm jest dla żołądka, a żołądek dla pokarmu. Bóg natomiast unicestwi i jedno, i drugie. Ciałos nie jest dla rozpusty, ale dla Panas, a Pan dla ciała. 14Bóg, który wskrzesił Pana, i nas wskrzesi swoją mocąs. 15Czyż nie wiecie, że wasze ciała są częścią Ciała Chrystusas? Czy wezmę część Ciała Chrystusa i zrobię ją częścią ciała nierządnicy? Przenigdy! 16Czy nie wiecie, że ten, który łączy się z nierządnicą, jest z nią jednym ciałem? Będą bowiem – jak jest powiedziane – dwoje jednym ciałem. 17Ten, kto łączy się z Panem, jest z Nim jednym duchem. 18 Uciekajcie przed rozpustą! Każdy inny grzechs, który popełnia człowiek, jest poza ciałem, ale kto oddaje się rozpuście, grzeszy przeciw własnemu ciału. 19Czy nie wiecie, że wasze ciało jest świątynią Ducha Świętego, który jest w was? Macie Go od Boga i nie należycie już do siebie. 20Bóg przecież 12

Rdz 4,7

Rdz 2,24 Rz 8,9

kać sprawiedliwości w świecie odrzucającym Boga, to doznają zawodu, a nawet przyczynią się do jeszcze większych rozłamów. Żaden sądowy wyrok nie jest w stanie przywrócić sprawiedliwości, jeśli w ludzkich sercach nie ma miłości, przebaczenia i woli zadośćuczynienia. Paweł nie neguje autorytetu świeckich instytucji sądowych (Rz 13,1-7), ale chce, aby wierzący tak żyli, by nie trzeba było odwoływać się do nich. Chodzi o to, aby chrześcijanie nigdy nie popadali w konflikt z prawem świeckim. Gdy wynikają jakieś trudności, pojawiają się spory i dochodzi do rozłamów, istotnym kryterium, do którego należy się odwołać, są prawdy wiary. W razie wątpliwości, jak je rozumieć, należy odwoływać się do pasterzy Kościoła. Odpowiedzialna wolność. Powołanie chrześcijan otwiera drogę do wolności (Ga 5,1), która jednak nie jest czymś łatwym lub oczywistym. Samo dążenie do wolności może czasami prowadzić do uzależnienia od tego, czym chce się bez żadnych ograniczeń dysponować (Ga 5,13). Paweł wyjaśnia, że Chrystus umarł nie tylko po to, aby zbawić ludzką duszę, ale został ofiarowany, by zbawić całego człowieka, we wszystkich wymiarach jego życia (1Tes 5,23). Skoro więc Chrystus został przez Zmartwychwstanie przywrócony do życia w ciele, chrześcijanie nie mogą myśleć o swoim zbawieniu, lekceważąc to, co jest związane z ciałem. Także seksualność należy przeżywać w perspektywie zmartwychwstania ciała. Paweł pisze te słowa do Koryntian, którzy żyli w środowisku przesyconym erotyzmem. Korynt był powszechnie znany ze świątyni bogini Afrodyty, przy której sprawowano kult płodności połączony z prostytucją

2495

1. DO KORYNTIAN 6,4-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Ceną tą jest krew Chrystusa, przelana na krzyżu w zbawczej ofierze. b) Apostoł Paweł cytuje na wstępie opinię Koryntian, z którą zgadza się tylko w części. Inne możliwe tłumaczenie: Co do spraw, o których pisaliście, że dobrze jest...

9/4/08

8:20 AM

Page 2496

wykupił was za wielką cenęa. Oddajcie więc Bogu chwałęs w waszym ciele! Małżeństwo chrześcijańskie 1 Co do spraw, o których pisaliście: to dobrze jestb, gdy mężczyzna nie wiąże się z kobietą. 2Ze względu jednak na niebezpieczeństwo rozpusty niech każdy ma swoją żonę, a każda kobieta swojego męża. 3Mąż niech pełni swą powinność wobec żony, podobnie i żona wobec męża. 4Żona nie rozporządza własnym ciałem, lecz jej mąż; podobnie mąż nie rozporządza własnym ciałem, ale jego żona. 5Nie unikajcie się nawzajem, chyba że za obopólną zgodą, na jakiś czas, aby oddać się modlitwie. Potem znów bądźcie razem, aby szatans nie kusił was rozpustą. 6Mówię o tym nie w formie nakazu, ale w duchu wyrozumiałości. 7Chciałbym, aby wszyscy ludzie żyli jak ja, ale każdy ma swój własny charyzmats od Boga, jeden taki, drugi inny. 8 Do tych, którzy nie żyją w małżeństwie, i do wdów mówię: dobrze będzie dla nich, jeśli jak ja pozostaną w tym stanie. 9 Jeśli jednak temu nie sprostają, niech wstępują w związek małżeński. Lepiej jest bowiem zawrzeć małżeństwo, niż płonąć pożądliwością! 10Tym natomiast, którzy już wstąpili w związek małżeński, nakazuję nie ja, ale Pans: żonie nie wolno odchodzić od męża, 11a jeśli już odejdzie, niech pozostanie niezamężna albo niech pojedna się z mężem. Tak samo mąż niech nie odchodzi od żony. 12Pozostałym mówię ja, nie Pans: jeśli któryś z bracis ma żonę niewierzącą i ta chce z nim mieszkać, niech jej nie odrzuca. 13Tak samo żona, jeśli ma niewierzącego męża i ten chce z nią mieszkać, niech go nie odrzuca. 14Niewierzący mąż uświęca się bowiem dzięki żonie i uświęca się niewierząca żona dzięki temu bratus. Gdyby

7

i orgiami, a określenie „córa Koryntu” stało się synonimem prostytutki. Apostoł podkreśla, że aktu seksualnego nie można postrzegać jedynie w kategoriach przyjemności i nie wolno sprowadzać go do czynności czysto fizjologicznej. Seksualność ma istotny wpływ na ogólny rozwój człowieka. Ona przyczynia się do zachowania ludzkiego gatunku. Wszelkie zboczenia w sferze seksualnej niszczą człowieka. Dlatego również w sferze seksualnej należy starać się o świętość. Małżeństwo chrześcijańskie. We wspólnocie korynckiej znaleźli się chrześcijanie, którzy w obawie przed popadnięciem w grzechy ciała oraz pod wpływem platońskiej filozofii, odrzucającej wartość ciała, głosili, że zawieranie małżeństw nie jest zgodne z nauczaniem Pawła. Apostoł prostuje te opinie i wypowiada się na temat godziwości małżeństwa, a także wzajemnych obowiązków małżonków. Zaznacza również, że małżeństwo może pomóc w uregulowaniu popędu seksualnego (ww. 1n.9). Paweł także bardzo wyraźnie podkreśla nierozerwalność małżeństwa. Zarówno prawodawstwo żydowskie, jak też grecko-rzymskie, przewidywało przypadki, w których żona mogła opuścić męża lub mąż mógł rozwiązać kontrakt małżeński przez wręczenie listu rozwodowego. Paweł stwierdza, że jeśli ktoś zdecydował się na małżeństwo, musi pamiętać, iż jest ono nierozerwalne, i to orzeczenie określa wyraźnie jako nakaz Pański (np. Mt 19,6). Od tej zasady dopuszcza jeden wyjątek, który ma miejsce wówczas, gdy małżonkowie zawarli związek małżeński jako osoby nieochrzczone, a następnie jedno z nich się nawróciło. Jeśli strona chrześcijańska nie doznaje z tego powodu szykan i krzywdy, powinna pozostać ze swym małżonkiem, gdyż może go uświęcić swoim dobrym życiem. Gdyby jednak strona niewierząca chciała odejść, może to uczynić. W tym przypadku Paweł nawet przestrzega przed podtrzymywaniem małżeństwa w nadziei przyszłego nawrócenia drugiej strony. Trwanie w takim małżeństwie może bowiem rodzić ciągłe niepokoje i spory, podczas gdy każdy człowiek ma prawo żyć w pokoju. Takie rozwiązanie Kościół uznaje do dzisiejszego dnia, nazywając je „przywilejem Pawłowym”.

1. DO KORYNTIAN 7,1-14

Flp 1,20

2496

Mt 19,12

Mt 19,6

Mt 5,32; 19,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

było inaczej, wasze dzieci byłyby nieczyste, a tak są świętea. 15 Gdyby jednak niewierzący chciał odejść, niech odejdzie. W tym przypadku brat lub siostras nie są skrępowani. Bóg przecież powołał was do życia w pokojus! 16Skąd wiesz, żono, że zbawisz męża? Albo, mężu, czy wiesz, że zbawisz żonę?

Ga 5,6

Kol 3,22 – 4,1

1J 2,16n Mt 19,12

Wierność otrzymanemu powołaniu 17 Poza tym, niech każdy tak postępuje, jak mu wyznaczył Pans. Niech działa zgodnie z Bożym powołaniem. Takie polecenie daję we wszystkich Kościołach. 18Gdy Bóg powołał kogoś jako obrzezanegos, niech się tego nie zapiera. Gdy ktoś jest nieobrzezany, niech nie poddaje się obrzezaniu. 19Ani obrzezanie, ani nieobrzezanie nic nie znaczą. Ważne jest przestrzeganie przykazańs Bożych. 20Niech każdy trwa w tym stanie, w jakim go Bóg powołał. 21Zostałeś powołany jako niewolnik? Nie przejmuj się. Jeśli możesz stać się wolnym, skorzystaj z tegob. 22Kogo bowiem Pan powołał jako niewolnika, jest wyzwoleńcem Pana; tak samo też wolny jest niewolnikiem Chrystusas. 23Za wielką cenę wykupił was Bóg! Nie bądźcie niewolnikami ludzi! 24Bracias! Niech każdy trwa przed Bogiem w tym stanie, w jakim został powołany. 25 Nie mam nakazu od Pana co do dziewic. Obdarzony miłosierdziems przez Pana, który jest wiarygodny, daję im taką radę. 26Myślę, że w obecnej trudnej sytuacji pożyteczne jest pozostać w takim stanie. Dobrze jest dla człowieka trwać w takim stanie. 27Jesteś żonaty? Nie opuszczaj żony. Jesteś wolny? Nie szukaj żony. 28Jeśli jednak się ożenisz, nie popełnisz grzechus. I jeśli dziewica wyjdzie za mąż, nie popełni grzechu. Tacy jednak będą podlegać udrękom ciała, a ja chciałbym was od nich uchronić. 29Bracia! Mówię wam: czas jest krótkic. Niech więc ci, którzy mają żony, tak żyją, jakby ich nie mieli. 30Ci, którzy płaczą, jakby nie płakali. Ci, którzy się cieszą, jakby się nie cieszyli. Ci, którzy kupują, jakby nie nabywali. 31Ci, którzy korzystają z tego świata, jakby z niego nie korzystali: bo przemija postać tego świata! 32A ja chcę, żebyście byli wolni od trosk. Człowiek bezżenny zabiega o sprawy Pana, aby podobać się Panu. 33Człowiek żonaty

Page 2497

a) Świętość i nieczystość, o których pisze Paweł, dotyczą nie tyle postawy moralnej, ile raczej stanu wybrania przez Boga i szczególnego z Nim kontaktu (Dz 9,13+). Wiara jednego ze współmałżonków uświęca ich związek, czyniąc go obrazem związku Chrystusa i Kościoła (Ef 5,22-33). Współmałżonek i dzieci, które rodzą się z takiego związku, przynależą już do świętego ludu Bożego i są chronione przed siłami zła działającymi poza chrześcijańską wspólnotą (1Kor 5,5). b) Inne możliwe tłumaczenie: Nawet jeśli możesz stać się wolnym, skorzystaj ze swego niewolnictwa. Apostoł zachęcałby w tym przypadku, aby także bycie niewolnikiem traktować jako Boży dar i okazję do uświęcenia. c) Odnosi się to do życia ludzkiego.

Wierność otrzymanemu powołaniu. Powinnością każdego człowieka jest żyć w zgodzie z tym, co odczytuje on jako swoje najgłębsze powołanie. Decyzja związana z wyborem drogi życia nigdy nie może być pochopna, nieprzemyślana lub uzależniona od nacisków ze strony innych osób. W decyzjach tych należy również brać pod uwagę istotne zobowiązania wobec innych ludzi, aby nie zdarzyło się tak, że ktoś buduje własne szczęście na nieszczęściu drugiego człowieka. Chcąc właściwie zrozumieć wypowiedź Pawła, który mówi o tym, że jedne formy życia bardziej skutecznie uświęcają człowieka od innych, należy jego słowa odczytywać w perspektywie życia wiecznego. Paweł nie pomniejsza wartości małżeństwa, a jedynie wskazuje, że życie w stanie dziewiczym zapowiada sposób, w jaki wszyscy będą żyć w wieczności. Ktoś, kto dobrowolnie i świadomie podjął na ziemi życie w stanie bezżennym, staje się niejako znakiem obecności królestwa Bożego, do którego zdążają wszyscy ludzie. Paweł nie zachęca do tego, aby pod wpływem jego słów ktokolwiek zmieniał swoją decyzję, lub żeby od tej pory chrześcijanie rezygnowali z małżeństwa na rzecz dziewictwa. Apostoł kładzie przede wszystkim nacisk na to, aby każdy, niezależnie od tego, w jakim stanie żyje, na pierwszym miejscu postawił Boga i troskę o własne zbawienie, a dopiero potem zajął się wszelkimi sprawami związanymi z organizowaniem sobie życia ziemskiego.

2497

1. DO KORYNTIAN 7,15-33

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Chodzi o osoby, które w momencie przyjęcia wiary przygotowują się do zawarcia małżeństwa. b) Jeśli w świątyni poświęconej bóstwu jakiś poganin składał zwierzę na ofiarę całopalną, to mógł przynajmniej jego część zabrać z powrotem, a następnie urządzić ucztę na terenie samej świątyni lub we własnym domu. Były też sklepy, w których sprzedawano mięso pochodzące ze zwierząt wcześniej złożonych w świątyni na ofiarę. Wśród pogan istniało powszechne przekonanie, że człowiek jedzący mięso ofiarowane jakiemuś bóstwu, łączy się z nim duchowo. Dlatego Żydzi uważali spożywanie mięsa ofiarowanego bożkom za bałwochwalstwo. Takie stanowisko zajęli też z początku chrześcijanie z Jerozolimy (Dz 15,20.29). c) Nie wystarczy posiadać wiedzę, aby zostać włączonym przez Boga do grona Jego wybranych. Konieczne jest życie według zasad miłości. d) Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem Boga zarówno w dziele stworzenia, jak i zbawienia świata (Flp 2,6; Kol 1,15). e) wiedzę – w tym przypadku wiedza oznacza znajomość rzeczywistości, opartą na Pismach świętych.

9/4/08

8:20 AM

Page 2498

zabiega natomiast o sprawy świata, aby podobać się żonie. 34 I jest w rozterce. Podobnie kobieta: niezamężna i dziewica zabiega o sprawy Pana, by było święte jej ciałos i duch. Mężatka zabiega o sprawy świata, aby podobać się mężowi. 35 Wszystko to mówię dla waszego dobra, a nie by zastawiać na was pułapkę. Mówię po to, abyście bez przerwy służyli Panu godnie i wytrwale. 36Jeśli ktoś ma obawy, czy jest uczciwy wobec powierzonej sobie dziewicy, ponieważ mija jej młodość, niech podejmie decyzję: nie grzeszy, jeśli się pobiorąa. 37 Ten jednak, kto utwierdził się w przekonaniu bez żadnego przymusu, panuje nad swoją wolą i podjął przemyślaną decyzję, by zachować swoją dziewicę – pięknie postąpi. 38Ten, kto poślubia swoją dziewicę, czyni pięknie, ale ten, co się nie ożeni, czyni lepiej. 39Żona jest związana z mężem tak długo, dopóki on żyje. Gdy mąż umrze, jest wolna, może poślubić kogo zechce, byleby w Panu. 40Według mojego przekonania będzie jednak szczęśliwsza, gdy wytrwa w swoim stanie. A uważam, że i ja mam Ducha Bożegos. Spożywanie mięsa ofiarowanego bożkom 1 Wszystkim wiadomo, że w sprawie ofiar pokarmowychs, składanych bożkom, mamy swoje zdanieb. Wiedza nadyma, miłość zaś buduje. 2Jeśli komuś się wydaje, że coś wie, to jeszcze nie wie, jak trzeba wiedzieć. 3Kto natomiast miłuje Boga, jest przez Niego uznanyc. 4Jeśli chodzi o pokarmy składane bożkom, wiemy dobrze, że bożków w świecie nie ma, gdyż nie istnieją żadne bóstwa. Jest tylko jeden Bóg. 5 Chociaż mówi się o bogach w niebie i na ziemi, a nawet że jest wielu bogów i panów, 6to dla nas jest tylko jeden Bóg Ojciec, od którego wszystko pochodzi, a my jesteśmy dla Niego. I jeden jest Pans, Jezuss Chrystuss, przez którego jest wszystko i my jesteśmy przez Niegod. 7 Niestety nie wszyscy mają tę wiedzęe. Niektórzy pod wpływem dotychczasowego przekonania związanego z bożkami spożywają te pokarmy, jakby one rzeczywiście były ofiarowane bożkom, a ich błędne sumienie się plami. 8Pokarm jednak nie zbliża nas do Boga. Nie jedząc go, nie staniemy się słabsi, a spożywanie go nie wzmacnia nas. 9Uważajcie jednak,

8

Spożywanie mięsa ofiarowanego bożkom. Paweł, a także inni głosiciele Ewangelii uświadamiali poganom nawróconym na chrześcijaństwo, że poza jedynym Bogiem nie istnieją żadne bóstwa. Nie jest więc możliwe ofiarowanie im mięsa. Dlatego mięso, które nawet zostało ofiarowane bóstwu, niczym się nie różni od innego mięsa. Nie ma ono charakteru sakralnego i chrześcijanin może je spożywać. Mimo tak jasnego postawienia sprawy, w praktyce okazało się, że niektórzy chrześcijanie, szczególnie pochodzenia żydowskiego, wciąż mieli skrupuły, gdy znaleźli się w sytuacji, gdy podawano im do jedzenia takie właśnie mięso lub gdy widzieli, że inni takie mięso jedzą. Problem ten narastał szczególnie wśród chrześcijan wywodzących się z pogaństwa. Oni, aby nie zerwać więzi z krewnymi lub przyjaciółmi, którzy nadal byli poganami, przyjmowali zaproszenia na uczty z okazji urodzin, ślubów, pogrzebów itp. Jedli też to, co im podawano. W mniemaniu niektórych chrześcijan grzeszyli, wiedząc, że jedzą tzw. mięso ofiarne. Ogólna zasada, którą podaje Paweł, jest taka: Chrześcijanin w swoim postępowaniu powinien kierować się nie tylko własną wiedzą, ale też miłością względem innych. Miłość ta polega na tym, że człowieka, który ma wątpliwości zwią-

1. DO KORYNTIAN 7,34 — 8,9

2498

Ga 6,3 Ga 4,9 Pwt 4,35.39; 1Kor 10,19

Ml 2,10; 1Kor 12,6; Ef 4,5; Kol 1,16 J 1,3; Hbr 1,2

Rz 14,17

Rz 14,15; 1Tes 5,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

by wasza wolność nie stała się powodem potknięcia dla słabszych. 10Jeśli bowiem ktoś zobaczy ciebie mającego wiedzę, że zjadasz pokarmy ofiarowane bożkom, to czy sumienie tego, który jest słabszy, nie zezwoli mu na spożywanie pokarmów składanych bożkom? 11W ten sposób twoja wiedza zgubi słabego bratas, za którego umarł Chrystus. 12Tak to, grzesząc przeciwko braciom i wykrzywiając ich wątpliwe sumienie, grzeszycie przeciw Chrystusowi. 13Jeżeli więc pokarm przyczynia się do upadku mojego brata, nigdy nie będę jadł mięsa, by nie stać się dla mojego brata powodem upadku.

Dz 9,17

Łk 8,2n

Pwt 25,4

Mt 10,10

Page 2499

a) Chodzi prawdopodobnie o kobietę pracującą dla apostoła na koszt wspólnoty, ale możliwe jest też tłumaczenie wierząca żona. b) bracia Pana – zob. np. Łk 8,19+. c) Paweł nagle urywa rozpoczętą myśl, aby dalej pisać o wielkim zaszczycie głoszenia Ewangelii. W innych listach też pojawiają się miejsca niedokończone (Rz 2,15; 2,20; 5,12; 9,24).

Przykład apostolskiej ofiarności 1 Czy nie jestem wolny? Czy nie jestem apostołems? Czy nie widziałem Jezusas, naszego Panas? A wy, czyż nie jesteście moim dziełem dla Pana? 2Nawet jeśli dla innych nie jestem apostołem, to dla was nim jestem, bo wy jesteście pieczęcią mojego apostołowania w Panu. 3Taka jest moja obrona przed tymi, którzy mnie oceniają: 4Czy naprawdę nie mamy prawa do jedzenia i picia? 5Czy naprawdę nie mamy prawa podróżować z siostrąa, jak to czynią inni apostołowie, bracia Panab i Kefas? 6Czy tylko ja i Barnaba mamy obowiązek pracować na swoje utrzymanie? 7Czy ktoś kiedykolwiek służył w wojsku na własny koszt? Kto sadzi winnicę i nie zjada z niej owoców? Albo kto pasie owce, a nie żywi się ich mlekiem? 8Ja mówię o tym tylko po ludzku, ale czy i Prawos o tym nie mówi? 9W Prawie Mojżesza napisano: Nie zawiążesz pyska wołowi młócącemu. Czy o woły troszczy się Bóg? 10 Czy nie mówi tego ze względu na nas? To właśnie ze względu na nas napisano, że ten, co orze i młóci, pracuje w nadziei, że będzie miał w tym swój udział. 11Jeżeli posialiśmy wam dobra duchowe, to cóż wielkiego, że zbieramy z waszych dóbr materialnych? 12Skoro inni mają do was takie prawo, czy my nie mamy do tego większego prawa? Nie skorzystaliśmy jednak z tego prawa, lecz wszystko znosimy, aby nie stawiać przeszkód Ewangeliis Chrystusas. 13Czy nie wiecie, że ci, którzy sprawują kult, jedzą ze złożonych ofiar s, i ci, co są przy ołtarzus, mają z nich swoją część? 14Tak również Pan postanowił, że ci, którzy głoszą Ewangelię, z Ewangelii żyją. 15Ja jednak nie korzystałem z tych przywilejów. I nie piszę o tym, aby coś na tym zyskać! Wolałbym raczej umrzeć niż…c. Nikt mnie nie pozbawi mojej chluby. 16Głoszę bowiem Ewangelię

9

zane z wiarą, nie zostawia się z jego rozterkami, uznając go za mało dojrzałego, ale swoim słowem, przykładem, a nawet poświęceniem pomaga się mu dojść do właściwego rozumienia rzeczy i bardziej świadomego przeżywania swojej wiary. Powstrzymywanie się od niektórych zachowań w obecności ludzi chwiejnych w wierze nie jest oznaką nieszczerości, ale szacunku wobec ich przekonań. Przykład apostolskiej ofiarności. Spożywanie przez chrześcijan tzw. mięsa ofiarnego stało się dla Pawła impulsem do refleksji nad chrześcijańską wolnością i związaną z nią bezpośrednio odpowiedzialnością wobec innych ludzi. Każdemu człowiekowi przysługują prawa, ale gdy korzysta z nich bez jakiejkolwiek refleksji, nie licząc się z konsekwencjami, wówczas taka postawa może nawet innych krzywdzić. W życiu należy kierować się miłością, która zdolna jest

2499

1. DO KORYNTIAN 8,10 — 9,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Apostoł zdaje sobie sprawę, że jego możliwości oddziaływania są ograniczone. To go jednak nie zniechęca, gdyż wie, że to sam Bóg troszczy się o zbawienie ludzi.

9/4/08

8:20 AM

Page 2500

nie dla własnej chluby, ale z nałożonego na mnie obowiązku. Biada mi, gdybym nie głosił Ewangelii! 17Gdybym głosił ją z własnej woli, miałbym prawo do zapłaty. Jeżeli jednak nie głoszę jej z własnej woli, to wypełniam tylko obowiązek. 18 Jaka jest więc moja zapłata? Taka, że głosząc Ewangelię bez zapłaty, nie korzystam z prawa, jakie mi daje jej głoszenie. 19 Będąc wolny od wszystkich, stałem się niewolnikiem wszystkich, aby pozyskać jak najliczniejszych. 20Dla Żydów stałem się Żydem, aby ich pozyskać. Chociaż nie podlegam Prawu, to dla tych, którzy podlegają Prawu, stałem się jak ten, który podlega Prawu, aby i tych pozyskać, którzy podlegają Prawu. 21Dla tych, którzy nie podlegają Prawu, jestem jak ten, który nie podlega Prawu. Ja przestrzegam Prawo Boże, lecz już jako ten, który żyje Prawem Chrystusa, aby pozyskać tych, którzy nie podlegają Prawu. 22Dla słabych stałem się słaby, aby słabych pozyskać. Dla wszystkich stałem się wszystkim, aby wszelkim sposobem przynajmniej niektórym zapewnić zbawieniea. 23Wszystko przecież czynię dla Ewangelii, abym miał w niej swój udział. Potrzeba czujności i wyrzeczenia Czy nie wiecie, że na stadionie biegną wszyscy zawodnicy, ale tylko jeden z nich otrzymuje nagrodę? Tak biegnijcie, abyście ją zdobyli. 25Każdy zawodnik podejmuje wiele wyrzeczeń. Tamci, by zdobyć wieniec zniszczalny, my – niezniszczalny. 26 I ja biegnę, ale nie tak, jakbym nie znał mety, i nie wymachuję bezładnie pięściami, 27ale biorę w karby i opanowuję swoje ciałos, abym głosząc innym naukę, sam nie został odrzucony. 1 Bracias! Bardzo chcę, abyście wiedzieli, że wszyscy nasi przodkowie byli pod obłokiem, wszyscy przeszli przez morze 2i wszyscy przez Mojżesza zanurzyli się w obłoku i morzu. 3 Wszyscy jedli ten sam pokarm duchowy 4i wszyscy pili ten sam duchowy napój. Pili bowiem z towarzyszącej im duchowej skały. A tą skałą był Chrystuss! 5Bóg jednak w większości z nich nie miał upodobania; polegli oni na pustyni. 6To stało się dla

Łk 17,7-10

Mt 20,27

24

10

do wyrzeczeń. Paweł własnym życiem dał przykład takiej postawy wyrzeczenia. Jego przeciwnicy twierdzili, że nie korzysta ze swoich praw, dlatego że one mu się nie należą. Nie rozumieli, że do poświęceń zdolny jest tylko ten, kto naprawdę kocha. Głosiciel Ewangelii musi być szczególnie roztropny w pozyskiwaniu środków na własne utrzymanie, bo przyjęcie ofiary może się wiązać z uzależnieniem od kogoś. Przed czymś takim przestrzega apostoł, dając do zrozumienia, że niekiedy lepiej jest cierpieć niedostatek, jeśli to pozwala swobodnie głosić całą prawdę Ewangelii. Apostoł robi rachunek sumienia chrześcijanom, a szczególnie oficjalnym głosicielom Ewangelii. Każdy musi odpowiedzieć sobie na pytanie: Czy myślę o sobie i swoich prawach, czy najpierw troszczę się o to, aby jak największej liczbie osób pomóc zbliżyć się do Jezusa? Jeśli ktoś przede wszystkim dba o swoje osobiste korzyści, to prawdopodobnie niewiele czasu i sił poświęca powierzonym mu osobom. Paweł wskazuje, że jeśli ktoś decyduje się swoim życiem głosić Ewangelię, musi się wczuć w sytuację tych, do których został posłany. Skuteczne apostolstwo polega na tym, że z wielką roztropnością i delikatnością wnika się w życie drugiego człowieka, próbuje się go jak najlepiej zrozumieć, akceptuje się go takim, jaki jest, a następnie z wielką cierpliwością i miłością głosi się mu Ewangelię, przez którą działa sam Jezus. Potrzeba czujności i wyrzeczenia. Chrześcijanie, podobnie jak sportowcy, jeśli chcą zwyciężyć, czyli dobrze wypełnić swoje zadanie, muszą być właściwie przygotowani. Przyjęcie chrztu jest istotnym początkiem życia chrześcijańskiego,

1. DO KORYNTIAN 9,17 — 10,6

2500

Wj 13,21

Wj 16,4 Wj 17,2-6; Lb 20,7-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Wj 32,6 Lb 25,1-9

Lb 21,5n Lb 17,6-15 Wj 12,23

Syr 15,11-20; Mt 6,13; 26,41; Jk 1,13n

Pwt 32,16n

Pwt 32,21

9/4/08

8:20 AM

Page 2501

nas ostrzeżeniem, abyśmy nie pragnęli rzeczy złych, jakich oni zapragnęli. 7Nie bądźcie czcicielami bożków, jak niektórzy z nich, bo napisano: Zasiadł lud, by jeść i pić, i powstali, by się oddawać rozkoszom. 8Nie oddawajmy się rozpuście, jak to oni czynili – i jednego dnia padło ich dwadzieścia trzy tysiące. 9 Nie wystawiajmy Chrystusa na próbę, jak to czynili niektórzy z nich i poginęli od jadu węży. 10Nie narzekajcie, jak niektórzy z nich narzekali i zostali wytraceni przez niszczyciela. 11 To wszystko, co ich spotkało, było zapowiedzią i zostało spisane ku naszej przestrodze, dla nas, którzy żyjemy u kresu czasów. 12Tak więc ten, któremu się wydaje, że stoi, niech uważa, aby nie upadł. 13Nie byliście kuszeni ponad ludzkie siły. Bóg, który jest wierny, nie pozwoli, byście byli kuszeni ponad siły, lecz dopuszczając pokusę, wskaże sposób jej przezwyciężenia. Chrystus jedynym Panem Umiłowani moi, strzeżcie się bałwochwalstwa! 15Zwracam się przecież do ludzi rozsądnych. Zresztą sami osądźcie to, co ja mówię. 16Czy kielich błogosławieństwas, który błogosławimy, nie jest jednoczeniem się z Krwią Chrystusas? Czy chleb, który łamiemy, nie jest jednoczeniem się z Ciałem Chrystusa? 17Jeden bowiem jest chleb i nas wielu tworzy jedno ciało, bo wszyscy bierzemy z tego samego Chleba. 18Popatrzcie na naród izraelski. Czy ci, którzy spożywają dary z ołtarzas, nie jednoczą się z ołtarzem? 19Cóż więc mówię? Że ofiara złożona przez pogan bożkom ma jakieś znaczenie? Albo że bożek ma jakieś znaczenie? 20Nie! Mówię, że to, co składają na ofiarę, jest dla demonóws, a nie dla Boga. Nie chcę, byście się zjednoczyli z demonami. 21Nie możecie pić z kielicha Panas i z kielicha demonów. Nie możecie zasiadać do stołu Pana i do stołu demonów. 22Czy będziemy pobudzali Pana do zazdrościs? Czy jesteśmy od Niego silniejsi? 14

ale nie można zatrzymać się na tym etapie. Trzeba rozwijać się dalej, wypełniając życie dobrymi czynami. Nie dzieje się to bez wyrzeczeń, a niekiedy nawet heroicznej ofiary z samego siebie. Bóg nikomu nie skąpi łaski, ale odpowiedź ze strony człowieka też musi być wspaniałomyślna. Wysiłek, jaki człowiek wkłada w rozwój swojej wiary, świadczy o tym, jak poważnie traktuje on Boga, siebie samego i własne zbawienie. Gdy chrześcijanin byle jak przeżywa swoje życie, to chociaż nie traci, jak przegrani sportowcy, ziemskiej nagrody, pozbawia się szansy na osiągnięcie pełni szczęścia wiecznego. Także poprzestawanie na jakimś jednorazowym zwycięstwie sprzeciwia się chrześcijańskiemu życiu. Chrześcijanin, podobnie jak sportowiec, powinien nieustannie się rozwijać. Paweł ostrzega wprost, aby nikt nie uważał się za już doskonałego. Chrześcijanie, tak jak niegdyś Izraelici, są jeszcze w drodze do ziemi obiecanej, którą jest niebo, i wciąż zagraża im pokusa powrotu do fałszywych bogów, czyli do grzechu. Zawsze więc trzeba być czujnym, aby nie ulec pokusom. Jeśli Bóg dopuszcza pokusy, to czyni tak dlatego, by człowiek, ucząc się je przezwyciężać, umacniał się w tym, co jest naprawdę dobre. Chrystus jedynym Panem. Pogański kult bóstw w kontekście czci oddawanej jedynemu Bogu jest czymś całkowicie bezwartościowym. Wszelkie formy nawrotu do pogańskich praktyk oznaczają, że oddaje się cześć stworzeniu, zamiast Stwórcy. Nie może to więc być czymś dobrym dla człowieka, a nawet prowadzi do jego degradacji. Tylko łączność z prawdziwym Bogiem przyczynia się do rozwoju człowieka i zapewnia mu prawdziwe szczęście. Bóg, żeby zapewnić ludziom stałą łączność ze sobą, posłał na świat swojego Syna Jezusa Chrystusa. On pozostaje z ludźmi zawsze w sakramencie Eucharystii. Od człowieka zależy, co wybierze: Boga czy demona, wolność czy niewolę, mądrość czy głupotę, szczęście czy nieszczęście. Apostoł odwołuje się do zdrowego rozsądku, aby każdy człowiek zastanowił się i zrozumiał, że staje się niejako tym, co wybiera.

2501

1. DO KORYNTIAN 10,7-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2502

Wszystko ma służyć Bożej chwale 23 Wszystko wolno, ale nie wszystko jest pożyteczne. Wszystko wolno, ale nie wszystko jest budujące. 24Niech nikt nie szuka własnej korzyści, ale dobra innych. 25Możecie jeść wszystko, co sprzedają w sklepie, nie miejcie wyrzutów sumienia. 26Pańska bowiem jest ziemia i wszystko, co ją napełnia. 27Gdy zaprasza was ktoś z niewierzących i chcecie pójść, to możecie jeść wszystko, co wam podadzą, i nie miejcie wyrzutów sumienia. 28Gdyby jednak ktoś wam powiedział, że mięso pochodzi z ofiar składanych bożkom, to nie jedzcie go ze względu na tego, który to powiedział i ze względu na sumienie. 29 Mówię nie o waszym sumieniu, ale tego człowieka. Dlaczego czyjeś sumienie miałoby osądzać moją wolność? 30Jeśli ja ucztuję z czyjejś życzliwości, to dlaczego miałbym być potępiany z tego powodu, że okazuję wdzięczność? 31Czy więc jecie, czy pijecie, czy cokolwiek czynicie, wszystko czyńcie na chwałęs Boga. 32Nie bądźcie powodem upadku ani dla Żydów, ani dla Greków, ani dla Kościoła Bożego. 33I ja staram się podobać wszystkim we wszystkim, bo nie szukam pożytku dla siebie, ale dla wielu, aby byli zbawieni. 1 Bądźcie moimi naśladowcami, jak ja jestem naśladowcą Chrystusas.

Ps 24,1

11

Nakrywanie głowy podczas modlitwy 2 Pochwalam was, bo o mnie pamiętacie i zachowujecie wszystko, co wam przekazałem. 3Pragnę, byście wiedzieli, że głową każdego mężczyzny jest Chrystuss, głową kobiety – mężczyzna, a Bóg głową Chrystusa. 4Każdy mężczyzna pomniejsza swoją godność, kiedy modli się lub prorokuje z nakrytą głową. 5 I każda kobieta pozbawia się szacunku, kiedy modli się i prorokuje z odkrytą głową, bo wygląda jakby była ostrzyżona. 6Jeśli więc nie nakrywa głowy, to niech zetnie sobie i włosy. Skoro jednak hańbi ją ostrzyżenie czy ogolenie, to niech je nakrywa. 7Mężczyzna nie powinien nakrywać głowy, ponieważ jest obrazem i odblaskiem chwałys Boga. Kobieta zaś jest odblaskiem chwały mężczyzny. 8Mężczyzna nie pochodzi od kobiety, ale kobieta od mężczyzny. 9Mężczyzna bowiem nie Wszystko ma służyć Bożej chwale. Chrześcijanie w rozstrzyganiu życiowych wątpliwości mają kierować się sumieniem, przez które Bóg mówi do człowieka i które tylko On ma prawo osądzić. Bardzo ważna jest także intencja, z jaką podchodzi się do życia, ona bowiem odzwierciedla, czym przepełnione jest ludzkie serce i umysł. Chrześcijanin zawsze powinien dbać o to, aby mieć przed Bogiem czyste sumienie i aby w swoich intencjach kierować się przede wszystkim prawdą, dobrem i miłością. Czyste sumienie i prawe intencje powodują, że człowiek w każdych okolicznościach zdolny jest do okazywania Bogu wdzięczności i potrafi dostrzec nawet najmniejsze dobro ze strony ludzi. Nakrywanie głowy podczas modlitwy. W starożytności Grecy uważali, że odkryta głowa u mężczyzny jest symbolem wolności i godności. Dlatego podczas modlitwy nie nakrywali oni głowy. W przeciwieństwie do nich Żydzi (Ez 44,18) i Rzymianie w czasie sprawowania liturgii nakrywali głowy na znak poddania Bogu. Paweł, pisząc do Koryntian, opowiada się za zwyczajami greckimi. Jego nakaz, aby kobiety nakrywały głowy, jest nawiązaniem do panującego wówczas przekonania, że kobiece włosy budzą pożądliwość u mężczyzn (Łk 7,38+), a wyzywające fryzury świadczą o lekkich obyczajach. Paweł dostosowuje się więc do obyczajów i wymogów swojego czasu, a jego praktyczne wskazania

1. DO KORYNTIAN 10,23 — 11,9

2502

Ef 5,21-25

Rdz 1,26n

Rdz 2,21n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 5,1

9/4/08

8:20 AM

został stworzony z kobiety, ale kobieta z mężczyzny. 10Dlatego właśnie powinna nosić znak poddania na głowie, ze względu na aniołówa. 11Zresztą w Panus ani kobieta nie jest bez mężczyzny, ani mężczyzna bez kobietyb. 12Jak bowiem kobieta pochodzi od mężczyzny, tak też mężczyzna rodzi się z kobiety, a wszystko jest z Boga. 13Osądźcie sami: czy wypada kobiecie modlić się do Boga z odkrytą głową? 14Czy sama natura was nie poucza, że gdy mężczyzna ma długie włosy, to traci szacunek? 15Kobieta natomiast, gdy ma długie włosy, jest to jej chlubą. Włosy bowiem zostały jej dane dla okrycia. 16A jeśliby ktoś jeszcze chciał się o to spierać, niech wie, że nie jest to postawa nasza, ani Kościołów Bożych.

Page 2503

a) Aniołowie uważani byli za stróżów naturalnego porządku i przyzwoitości (zob. Słownik). b) Zdanie to uzupełnia jednostronne ujęcie z 1Kor 11,8n. c) Niektóre rękopisy dodają słowo: wydane.

Eucharystia, uczta jedności i pokoju Dając wam te zalecenia, nie mogę was pochwalić, bo gdy się gromadzicie, nie stajecie się lepsi, lecz gorsi. 18Przede wszystkim słyszę, że gdy gromadzicie się jako Kościół, pojawiają się wśród was podziały, i po części w to wierzę. 19Zresztą muszą być wśród was nawet podziały, aby okazało się, kto z was jest wypróbowany. 20Gdy bowiem się gromadzicie, to nie jest to spożywanie Wieczerzy Pańskiej. 21Każdy je i pije to, co sam wcześniej przyniósł. I tak, gdy jeden jest jeszcze głodny, inny jest już pijany. 22Czyż nie macie swoich domów, by tam się najeść i napić? Czy też wolicie lekceważyć Kościół Boży i zawstydzać tych, którzy nic nie mają? Cóż mam wam powiedzieć? Czy was chwalę? Za to was nie pochwalam! 23 Ja bowiem otrzymałem od Panas to, co wam przekazałem: Pan Jezuss, tej nocy, której został wydany, wziął chleb, 24odmówił modlitwę dziękczynną, połamał i powiedział: To jest moje Ciało za wasc. Czyńcie to na moją pamiątkę. 25Podobnie po wieczerzy wziął kielich, mówiąc: Ten kielich jest nowym przymierzems w mojej Krwi. Ilekroć z niego pić będziecie, czyńcie to na moją pamiątkę. 26Ile razy bowiem będziecie jeść ten Chleb i pić z tego kielicha, będziecie ogłaszać śmierć Pana, aż przyjdzie. 27 Ktokolwiek jednak by jadł ten Chleb lub pił z kielicha Pana w sposób niegodny, ten będzie winny Ciała i Krwi Pana. 28 Niech każdy wpierw wnikliwie oceni samego siebie, a potem 17

Mt 26,26-28; Mk 14,22-24; Łk 22,19n

uwarunkowane są ówczesnym poczuciem przyzwoitości i nie mają charakteru ponadczasowego. Paweł nawiązuje również do biblijnego opisu stworzenia człowieka, aby potwierdzić te wskazania. W istocie jednak celem tego odwołania jest podkreślenie prawdy o godności mężczyzny i kobiety. Apostoł stwierdza, że mężczyzna i kobieta mają przed Bogiem tę samą godność dzieci Bożych. Oboje zostali w taki sam sposób zbawieni przez Chrystusa i oboje odziedziczą tę samą chwałę przygotowaną dla odkupionych. Fizyczne i duchowe różnice między mężczyzną i kobietą oznaczają, że w różny sposób są oni obrazem jedynego Boga. Eucharystia, uczta jedności i pokoju. Od samego początku chrześcijanie spotykali się w pierwszy dzień po szabacie (niedziela), aby zgodnie z poleceniem Jezusa Chrystusa wspominać Jego Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie. Obrzęd ten miał charakter dziękczynienia (gr. eucharistia) i obejmował: wspólne czytanie i wyjaśnianie Pism świętych, powtórzenie przeistoczenia chleba i wina, dokonanego przez Jezusa w czasie Ostatniej Wieczerzy oraz wspólną ucztę miłości (tzw. agapę) na cześć Pana. Wspólne posiłki, które wówczas poprzedzały Eucharystię lub następowały po

2503

1. DO KORYNTIAN 11,10-28

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Chrześcijanie z Koryntu oceniali i przeżywali dary Ducha Świętego pod wpływem swoich doświadczeń związanych z pogańskim kultem, w którym zjednoczenie ze światem nadprzyrodzonym mierzono intensywnością odczuwanych emocji. Dlatego szczególną wagę przywiązywali oni do daru języków, polegającego na wypowiadaniu w ekstatycznej modlitwie słów niezrozumiałych dla otoczenia. Paweł koryguje błędne pojmowanie przez Koryntian darów Bożych i to, do czego przywiązywali największą wagę, wymienia jako ostatnie (1Kor 12,10.28.29). b) wiarą – nie chodzi tu o wiarę rozumianą jako zdolność do przyjęcia prawd Bożych; dar ten dotyczy wiary, która oznacza całkowite zaufanie Bogu, przez co człowiek staje się zdolny do pełnienia szczególnych dzieł Bożych. c) dar języków – inaczej zwany glosolalią. Chodzi o wychwalanie Boga niezrozumiałymi słowami, które może wyjaśnić ktoś, kto ma dar tłumaczenia języków.

9/4/08

8:20 AM

Page 2504

niech je ten Chleb i pije z tego kielicha. 29Kto bowiem je i pije, a nie zważa na Ciało Pańskie, je i pije na własną zgubę. 30 Właśnie dlatego tak wielu wśród was jest słabych i chorych, wielu też zmarło. 31Gdybyśmy siebie samych sądzili, nie bylibyśmy osądzeni. 32A gdy Pan nas sądzi, wówczas karci nas w tym celu, abyśmy nie byli potępieni wraz ze światem. 33Bracias moi, kiedy zbieracie się na posiłki, zaczekajcie jedni na drugich. 34Jeśli zaś ktoś jest głodny, niech naje się w domu, abyście się nie gromadzili ku potępieniu. O pozostałych sprawach zadecyduję, gdy przybędę. Różne dary Ducha w Kościele 1 Bracias! Chciałbym bardzo, abyście mieli właściwą wiedzę o sprawach duchowycha. 2Wiecie, że kiedy byliście poganami, prowadzono was jak zniewolonych ku niemym bożkom. 3Dlatego też oznajmiam: nikt pod wpływem Ducha Bożegos nie może mówić: „Niech Jezuss będzie przeklęty” i nikt bez Ducha Świętego nie może mówić: „Jezus jest Panems”. 4Różne są darys, ale Duch jest jeden. 5Różne są posługi, ale Pan jest jeden. 6Różne są działania, ale jeden jest Bóg, który sprawia wszystko we wszystkich. 7W każdym uwidacznia się działanie Ducha dla wspólnego dobra. 8Jednemu Duch daje słowo mądrości, innemu ten sam Duch daje rozumienie słowa. 9Jednego Duch obdarza wiarąb, innemu ten sam Duch udziela daru uzdrawiania. 10Jeszcze innym daje natomiast moc czynienia cudóws, dar prorokowania, dar rozróżniania duchów, dar językówc, dar tłumaczenia języków. 11A wszystko to daje jeden i ten sam Duch, rozdzielając każdemu, jak chce.

12

Kościół jednym ciałem Ciałos jest jednością, choć ma liczne części. Wszystkie części ciała, mimo że jest ich wiele, tworzą jedno ciało. Tak też jest z Chrystusems. 13W jednym Duchus wszyscy zostaliśmy ochrzczeni, by stanowić jedno ciało: Żydzi i Grecy, niewol-

1J 4,1-3

Rz 12,6-8

12

niej, wyrażały chrześcijańskie zobowiązanie do jedności i solidarności. Paweł zaznacza, że każde niewłaściwe zachowanie podczas tych uczt jest profanacją Ciała i Krwi Pana. Chrześcijanie muszą pamiętać o tym, że przyjmując w Eucharystii Ciało i Krew Jezusa, jednoczą się ze swoim Panem, który jest prawdziwie pośród nich obecny. Fragment 1Kor 11,23-25 jest najstarszym w NT pisemnym przekazem słów i czynów Jezusa z Ostatniej Wieczerzy. Różne dary Ducha w Kościele. Charyzmaty (gr. charismata), o których pisze tu Paweł, są szczególnymi darami łaski Bożej, udzielonymi ludziom bez żadnej ich zasługi. Są one nadzwyczajnym objawieniem działalności Ducha Świętego we wspólnocie Kościoła. Zdarza się, że dary te związane są z jakąś naturalną zdolnością, którą człowiek otrzymał od Boga wraz z narodzinami. Charyzmaty nie są jednak udzielane nikomu dla prywatnego użytku, ale mają służyć wspólnocie, aby wzrastała świętość jej członków. Podstawowym kryterium prawdziwości daru jest to, że wszelkie jego przejawy przyczyniają się do oddawania przez wiernych czci Bogu. Ponieważ jedynym źródłem charyzmatów jest Bóg, nie może być tak, że dary nawzajem się znoszą. Gdy pojawiają się nieporozumienia, oznacza to, że ludzie niewłaściwie posługują się otrzymanym darem lub tylko udają, że dar został im udzielony. Kościół jednym ciałem. Obraz ciała jako symbol jedności i harmonii miał już swoją tradycję w starożytności. Grecy i Rzymianie do ciała porównywali państwo, stoicy – cały wszechświat. Paweł odnosi ten obraz do Kościoła, nazywając go Ciałem Chrystusa, z którym każdy wierny łączy się w Eucharystii (1Kor 10,16). Zgodnie z tym obrazem, między wiernymi a Chrystusem oraz między samymi chrześcijanami istnieje więź tak ścisła jak między częściami tego samego

1. DO KORYNTIAN 11,29 — 12,13

2504

Kol 3,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rz 12,4n

9/4/08

8:20 AM

nicy i wolni. Wszyscy zostaliśmy też napełnieni jednym Duchem. 14Ciało nie składa się z jednej części, lecz z wielu. 15 Gdyby noga powiedziała: „Ponieważ nie jestem ręką, nie należę do ciała”, czy mimo to nie należałaby do ciała? 16Albo gdyby powiedziało ucho: „Ponieważ nie jestem okiem, nie należę do ciała”, to czy mimo to nie należałoby do ciała? 17Gdyby całe ciało było okiem, to gdzie byłoby ucho? Albo gdyby całe ciało było słuchem, to gdzie byłoby powonienie? 18Otóż Bóg, tak jak zechciał, ustalił miejsce każdej części w ciele. 19 Gdyby jedna część była całością, to gdzież byłoby całe ciało? 20Tymczasem ciało jest jedno, mimo że składa się z licznych części. 21Nie może więc oko powiedzieć ręce: „Nie potrzebuję ciebie”, ani głowa nogom: „Nie potrzebuję was”. 22 Owszem, te części ciała, które wydają się najsłabsze, są konieczne. 23Te części ciała, które uważamy za mniej szacowne, otaczamy większym szacunkiem, a wstydliwe większą troską. 24Szlachetne nie wymagają takiej troski. Bóg udzielił większej czci tym częściom, którym jej brakowało i w ten sposób utworzył ciało, 25aby nie było w nim rozdarcia, lecz aby poszczególne części wzajemnie ze sobą współdziałały. 26 Gdy cierpi jedna część ciała, cierpią pozostałe części, a gdy jedna część odbiera chwałę, cieszą się wszystkie części. 27 Wy jesteście Ciałem Chrystusa, a każdy z was jest Jego częścią. 28I tak ustanowił Bóg w Kościele wpierw apostołóws, na drugim miejscu prorokóws, na trzecim nauczycieli, ponadto tych, którzy mają darys: uzdrawiania, niesienia pomocy, kierowania, mówienia językamia. 29Czy jednak wszyscy są apostołamis ? Czy wszyscy prorokamis? Czy wszyscy nauczycielami? Czy wszyscy cudotwórcami? 30Czy wszyscy mają dar uzdrawiania? Czy wszyscy mówią językami? Czy wszyscy je tłumaczą? 31Starajcie się jednak o większe darys!

Page 2505

a) mówienie językami – zob. 1Kor 12,10+.

Najdoskonalsza droga Pokażę wam teraz drogęs, która przewyższa wszystkie inne: 1 Gdybym mówił językami ludzi i aniołóws, a miłości bym nie miał, stałbym się miedzią brzęczącą lub dźwięczącymi cymbałami. 2 Gdybym posiadał dars prorokowania i poznał wszystkie tajemnice i wszelką wiedzę,

13

ciała. Wszyscy członkowie Kościoła mają tę samą godność oraz są wzajemnie za siebie odpowiedzialni. Ponadto każdy z nich ma do spełnienia we wspólnocie swoją własną i niepowtarzalną rolę. Dlatego nikt nie może zazdrościć innym ich darów duchowych, a ci, którzy je posiadają, nie mogą się pysznić tak, jakby je sobie zawdzięczali. Paweł zaznacza, że urzędy istniejące w Kościele są z ustanowienia Bożego (w. 28). Na pierwszym miejscu wymienia apostołów, czyli wszystkich, którzy rozkrzewiają wiarę i zakładają nowe wspólnoty. Po nich mówi o prorokach, do których należy wyjaśnianie wierzącym woli Bożej i umacnianie ich w gorliwości. Zadaniem nauczycieli jest jasne ukazywanie prawd wiary. We wspólnotach są też ludzie, którym Bóg udziela szczególnych darów, do których zaliczyć można np. uzdrawianie czy mówienie językami (w. 28). Najdoskonalsza droga. Miłość mająca swoje źródło w Bogu jest jedyną życiodajną siłą, dzięki której wspólnota chrześcijańska trwa i się rozwija. Miłość jest także źródłem jedności chrześcijan. Dzięki miłości zakorzenionej w Chrystusie

2505

1. DO KORYNTIAN 12,14 — 13,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) w zwierciadle – ówczesne lustra z polerowanego metalu nie dawały dobrego obrazu. b) wiara, nadzieja i miłość – trzy cnoty teologalne, najważniejsze postawy, które powinny charakteryzować chrześcijan. Są one pierwszym i fundamentalnym znakiem obecności i działania Ducha Świętego. Wiara, która na ziemi nie jest jeszcze pełnym oglądaniem spraw Bożych (2Kor 5,7), i nadzieja, która nie posiada jeszcze tego, do czego dąży (Rz 8,25) – to rzeczywistości, które przeminą. Miłość natomiast nie przeminie, bo sam Bóg jest miłością (1J 4,8.16).

9/4/08

8:20 AM

Page 2506

a wiarę miałbym taką, że góry bym przenosił, a miłości bym nie miał, byłbym niczym. 3 Gdybym też innych nakarmił wszystkim, co posiadam, i szczycił się, że wydałem własne ciałos, a miłości bym nie miał, niczego bym nie zyskał. 4 Miłość jest cierpliwa, szlachetna, miłość nie zazdrości, nie przechwala się, nie jest zarozumiała, 5 nie postępuje nieprzyzwoicie, nie szuka siebie, nie wybucha gniewem, nie liczy doznanych krzywd, 6 nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz raduje się prawdą. 7 Wszystko wytrzymuje, wszystkiemu wierzy, wszystkiemu ufa, wszystko przetrwa. 8 Miłość nigdy się nie kończy. Inaczej niż dar prorokowania, który ustanie, języki, które zanikną, czy wiedza, której zabraknie. 9 Tylko po części poznajemy i po części prorokujemy. 10 A kiedy nadejdzie to, co doskonałe, zaniknie to, co częściowe. 11 Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, myślałem jak dziecko, rozumowałem jak dziecko. Gdy stałem się człowiekiem dojrzałym, wyzbyłem się tego, co dziecięce. 12 Teraz widzimy niewyraźnie jak w zwierciadlea, potem będziemy oglądać twarzą w twarz. Teraz poznaję po części, potem poznam tak, jak sam zostałem poznany. 13 Teraz więc trwają wiara, nadzieja i miłośćb – te trzy. Z nich zaś największa jest miłość.

chrześcijanin jest zdolny otworzyć się na potrzeby innych i potrafi dzielić się z innymi wszelkimi darami i dobrami, aby wzrastało wspólne dobro. Tylko dzięki miłości wszelkie ludzkie działanie zachowuje swoją wartość, staje się skuteczne i przynosi chwałę Bogu. Specyficzne dary Ducha Świętego odnoszą się do poszczególnych osób i nie wszyscy je posiadają. Życie w miłości natomiast dotyczy wszystkich wierzących w Chrystusa, i także z tego powodu miłość określa się jako największy dar. Nikt też nie może powiedzieć, że jest pozbawiony tego daru, gdyż sam moment stworzenia człowieka przez Boga przeniknięty jest miłością. Człowiek z natury jest więc zdolny do tego, by kochać. Ponieważ ludzka miłość została zniekształcona przez grzech, Chrystus, zbawiając człowieka, przywrócił mu pier wotną zdolność kochania. Każdy, kto łączy się z Chrystusem, jest zdolny kochać nie tylko przyjaciół, ale również nieprzyjaciół. Miłość zakorzeniona w Chrystusie wolna jest od egoizmu, wypaczeń i kłamstwa. Dzięki niej ludzie mogą doświadczyć obecności Boga.

1. DO KORYNTIAN 13,3-13

2506

Rz 13,8-10

Prz 10,19

1J 3,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Lb 11,29

9/4/08

8:20 AM

Dary Ducha służą budowaniu Kościoła 1 Starajcie się o miłość, ale ubiegajcie się też o darys duchowe, zwłaszcza o dar prorokowania. 2Kto mówi językamia, nie mówi do ludzi, ale do Boga. Nikt bowiem tego nie rozumie, bo mówi rzeczy tajemnicze. 3Ten zaś, kto prorokuje, mówi po to, aby ludzi zbudować, zachęcić i pocieszyć. 4 Kto mówi językami, buduje siebie samego, a kto wygłasza proroctwa, buduje Kościół. 5Chciałbym, abyście wszyscy mówili językami, ale jeszcze bardziej pragnę, abyście prorokowali. Większy bowiem jest ten, kto prorokuje, niż ten, kto mówi językami, chyba że tłumaczy je ku zbudowaniu Kościoła. 6 Bracias! Gdybym przyszedł do was i mówił językami, czy mielibyście z tego pożytek, jeżeli w tym, co mówiłem, nie byłoby objawienia, wiedzy, proroctwa lub nauki? 7Podobnie jak z instrumentami muzycznymi. Jeśli nie można rozróżnić tonów, które wydają flet lub cytra, kto zrozumie, co na nich jest grane? 8Albo gdy trąba wydaje nieznany sygnał, kto przygotowuje się do wojny? 9Tak samo jest i z wami. Czy ktoś was zrozumie, gdy będziecie mówić niezrozumiałym językiem? Na wiatr będziecie mówić! 10Weźcie przykład z różnych rodzajów dźwięków istniejących na świecie: każdy coś oznacza. 11Jeśli jednak nie rozpoznaję znaczenia dźwięku, to jestem obcy dla mówiącego, a on jest obcy dla mnie. 12Skoro więc gorliwie ubiegacie się o dary duchowe, starajcie się o bogactwo takich darów, które służą budowaniu Kościoła. 13 Dlatego ten, kto mówi językami, niech się modli, aby umiał je tłumaczyć. 14Gdy modlę się językami, duch mój wprawdzie się modli, ale mój umysł nie odnosi korzyści. 15Co więc mam robić? Będę modlił się duchem i będę modlił się umysłem! Będę śpiewał duchem i będę śpiewał także umysłem! 16Jeśli wielbisz Boga jedynie w duchu, to jakże człowiek niewtajemniczony odpowie „Amens” na twoje dziękczynienie, skoro tego nie rozumie? 17Ty wprawdzie wspaniale składasz dziękczynienie, ale drugiego to nie buduje. 18Dziękuję Bogu, że mówię językami lepiej od was wszystkich. 19W Kościele jednak wolę powiedzieć pięć słów zrozumiałych, by innych pouczyć, niż dziesięć tysięcy słów w jakimś niezrozumiałym języku. 20 Bracia! Nie bądźcie dziecinni! Owszem, wobec zła bądźcie jak niemowlęta, ale w myśleniu bądźcie jak ludzie dojrzali.

Page 2507

a) mówi językami – zob. 1Kor 12,10+; por. 1Kor 12,1+.

14

Dary Ducha służą budowaniu Kościoła. Podstawowym kryterium wartości każdego daru (charyzmatu), którym posługuje się chrześcijanin, jest to, na ile przyczynia się on do umacniania wiary we wspólnocie wierzących. Zgromadzenia liturgiczne nie mogą przeradzać się w ekstatyczne seanse, w których jedni przez drugich prześcigają się w demonstrowaniu swoich „duchowych możliwości”. Takie praktyki prowadzą do wypaczeń i zamykania się we własnym gronie, co jest sprzeczne z misyjnym i pasterskim charakterem Kościoła. Kościół od początku dbał o to, aby w liturgii nie pojawiały się żadne niezrozumiałe praktyki, które byłyby sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem i budziłyby podejrzenie, że chodzi o magiczną otoczkę wokół spraw związanych z wiarą. Gdy jakieś symbole lub praktyki z czasem stawały się niezrozumiałe, dokonywano ich aktualizacji lub w ogóle eliminowano, gdyż wiara musi wyrażać się w znakach prostych i zrozumiałych dla ogółu wiernych. Tylko w takiej postaci przyczynia się ona do rzeczywistego wzrostu duchowego wierzących. Apostoł Paweł ma poważne zastrzeżenia co do używania daru języków na zgromadzeniach liturgicznych, tym bardziej że nie prowadzi

2507

1. DO KORYNTIAN 14,1-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zakaz dotyczący przemawiania kobiet w Kościele należy interpretować w kontekście zamieszania i podziałów, które pojawiły się w korynckiej wspólnocie. Apostoł wzywa chrześcijan z Koryntu, aby ich spotkania liturgiczne odbywały się w sposób godny i uporządkowany, a jako przykład ukazuje im praktykę Kościołów w Syrii i Palestynie. Zakaz motywowany jest przyjętym obyczajem oraz poczuciem przyzwoitości. Jako taki jest on ściśle związany z konkretną kulturą i czasem i nie może być traktowany jako kryterium postępowania obowiązujące także w czasach dzisiejszych. Kiedy Paweł podejmuje refleksję teologiczną nad relacją między mężczyzną a kobietą z przekonaniem głosi prawdę o równej godności każdej osoby ludzkiej (1Kor 11,11n; Ga 3,26-28).

9/4/08

8:20 AM

Page 2508

21

W Prawies jest napisane: Obcymi językami i wargami obcych będę przemawiał do tego ludu, ale i tak Mnie nie posłuchają – mówi Pans. 22Tak więc mówienie językami nie jest znakiem dla wierzących, lecz dla niewierzących; prorokowanie natomiast nie jest dla niewierzących, lecz dla wierzących. 23Jeśli więc zgromadzi się cały Kościół i wszyscy będą mówili językami, a przyjdą także jacyś ludzie niewtajemniczeni albo niewierzący, to czyż nie powiedzą, że jesteście szaleni? 24Jeśli natomiast wszyscy będą prorokowali, a przyjdzie jakiś niewierzący albo niewtajemniczony, to zostanie przez wszystkich pouczony i oceniony 25i zostanie ujawnione to, co skrywa jego serces. Wtedy upadnie na twarz, odda cześć Bogu i wyzna: „Naprawdę pośród was jest Bóg”. 26 Chodzi więc o to, bracia, że każdy ma jakiś dar – śpiewu, nauczania, objawiania Bożych tajemnic, języków, tłumaczenia języków. Kiedy się gromadzicie, niech one wszystkie służą wzajemnemu budowaniu. 27Gdy mówicie językami, niech mówi dwóch albo najwyżej trzech, na przemian, a jeden niech tłumaczy. 28Gdy jednak w Kościele nie ma tłumacza, to niech milczą. Niech sami mówią do Boga. 29Podobnie niech przemawia dwóch albo trzech prorokujących, a pozostali niech to rozważają. 30Ale jeśli ktoś inny z zasiadających otrzyma jakieś objawienie, wtedy ten pierwszy niech zamilknie. 31Potem kolejno wszyscy możecie prorokować, aby wszyscy zostali pouczeni i doznali pociechy. 32Niech prorokujący nie nadużywają darów duchowych, 33ponieważ Bóg nie jest Bogiem zamętu, lecz pokojus. Tak jak to jest między świętymis we wszystkich Kościołach, 34kobiety w Kościołach niech milczą, bo nie pozwala im się mówića. Tak zresztą stanowi Prawo. 35Jeśli chcą się czegoś nauczyć, to niech w domu pytają swoich mężów. Nie wypada przecież, żeby kobieta mówiła w Kościele. 36W końcu czy to od was wyszło słowo Boga? Czy tylko do was przybyło? 37 Jeśli ktoś uważa, że jest prorokiems lub ma inny dar duchowy, niech uzna, że to, co piszę, jest przykazaniems Pana. 38Jeśli ktoś to zlekceważy, sam będzie zlekceważony. 39Bracia! Ubiegajcie się więc o dar proroctwa i nie zabraniajcie mówić różnymi językami. 40Wszystko jednak niech odbywa się godnie i w ustalonym porządku.

ono do budowania atmosfery skupienia i modlitwy, ale do zamieszania. Mówienie językami tzw. glosolalia (1Kor 12,10+) jest ważnym darem i ma wpływ na umocnienie wiary chrześcijan. Obok osoby, która została przez Boga obdarzona darem języków, musi być jednak ktoś, kto ma dar tłumaczenia języków. Dopiero wtedy dar mówienia językami staje się pożyteczny dla wspólnoty. Dla wierzących najważniejsze ma być skoncentrowanie się nie na tym, co oni mówią do Boga, ale co Bóg mówi do nich. Przede wszystkim należy więc słuchać nauki Jezusa Chrystusa i starać się ją dobrze zrozumieć, aby następnie wcielać ją w życie. Do właściwego przyjmowania słów Jezusa szczególnie przyczynia się dar proroctwa, który należy rozumieć jako wyjaśnianie spraw Bożych zawartych w Piśmie Świętym, dawanie pouczeń i umacnianie wiary. Chrześcijanie muszą być świadomi, że prawdziwym wyrazem życia w Duchu Świętym nie jest wielość i wyjątkowość posiadanych darów, ale uznanie Jezusa Chrystusa za swojego Pana i naśladowanie w swoim życiu Jego postawy miłości.

1. DO KORYNTIAN 14,21-40

2508

Iz 28,11n

2P 1,20n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Zmartwychwstanie Chrystusa 1 Bracias! Przypominam wam Ewangelięs, którą wam głosiłem. Przyjęliście ją i w niej trwacie. 2Przez nią też jesteście zbawieni, jeśli zachowujecie ją w takiej postaci, w jakiej ją głosiłem. Chyba że uwierzyliście na próżno. 3 Przede wszystkim przekazałem wam to, co sam przyjąłem, że Chrystuss umarł za nasze grzechys zgodnie z Pismem, 4że został pogrzebany i trzeciego dnia zmartwychwstał zgodnie z Pismem. 5Ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu. 6Następnie ukazał się ponad pięciuset braciom równocześnie. Większość z nich żyje do dziś, niektórzy już umarli. 7Następnie ukazał się Jakubowi, potem wszystkim apostołoms, 8a w końcu ukazał się mnie, ostatniemu ze wszystkich, jakby poronionemu płodowia. 9Jestem bowiem najmniejszy spośród apostołów, niegodny nawet, by nazywać się apostołem, bo prześladowałem Kościół Boży. 10Dzięki łasce Bożej jednak jestem tym, kim jestem. A łaska ta nie została zmarnowana, lecz zaowocowała, bo natrudziłem się więcej od nich wszystkich, wprawdzie nie ja, tylko łaska Boża ze mną. 11Tak głosimy: i ja, i oni, a wy w to uwierzyliście.

15

Łk 1,2

Mt 28,10; Łk 24,34

Mt 22,23

Mt 28,5n; Mk 16,6; Łk 24,5-7

Page 2509

a) poronionemu płodowi – zwrot ten służy Pawłowi do wyrażenia własnej pokory wobec Jezusa i tajemnic wiary, które otrzymał i które głosił. b) jako pierwszy – dosł. jako pierwociny. Tym terminem określano ofiarę składaną Bogu z wszystkiego, co się pierwsze narodziło na polu i w zagrodzie. Mianem pierwocin określano też pierworodne dziecko, które było poświęcone Bogu (Wj 13,2; 23,19). Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa stanowi początek, który wszystkim ludziom otwiera drogę do życia w zjednoczeniu z Bogiem.

Zmartwychwstanie wierzących w Chrystusa Jeśli się więc naucza, że Chrystuss zmartwychwstał, jakże mogą mówić niektórzy spośród was, że nie ma zmartwychwstania? 13Jeśli bowiem nie ma zmartwychwstania, to i Chrystus nie zmartwychwstał. 14Jeśli zaś Chrystus nie zmartwychwstał, to próżne jest nasze głoszenie i próżna jest wasza wiara. 15Jeśli umarli nie zmartwychwstają, to świadczymy przeciw Bogu, że wskrzesił Chrystusa, którego nie wskrzesił. I wtedy jesteśmy fałszywymi świadkami. 16Jeśli więc umarli nie zmartwychwstają, to i Chrystus nie zmartwychwstał, 17a jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, to na nic wasza wiara i nadal jesteście w grzechachs. 18Wówczas także ci, którzy pomarli w Chrystusie, są zgubieni. 19Jeśli Chrystus jest naszą nadzieją tylko w ziemskim życiu, to jesteśmy bardziej godni pożałowania niż wszyscy ludzie. 20Chrystus jednak zmartwychwstał, i to jako pierwszyb! 12

Zmartwychwstanie Chrystusa. Wersety 3-4 zawierają najstarsze spisane wyznanie wiary, które ukazuje podstawową prawdę zbawczą: Jezus umarł, został pogrzebany, po trzech dniach zmartwychwstał. Paweł dołącza do tej prawdy listę uczniów, którzy po Zmartwychwstaniu Jezusa widzieli Go żywego i mieli z Nim bezpośredni kontakt. Apostoł zaznacza również, że Chrystus przez swoją Śmierć i Zmartwychwstanie wypełnił prorockie zapowiedzi ST. Do Niego odnosiła się pieśń o cierpiącym Słudze Pańskim (Iz 53,1-12) oraz znak Jonasza, na który sam wskazał (Mt 12,40). Paweł podkreśla, że od początku istnienia Kościoła prawda o Śmierci i Zmartwychwstaniu Jezusa stanowi fundamentalną i niezmienną treść wiary. Jest ona przekazywana z pokolenia na pokolenie, aby nikt nie został pozbawiony możliwości uwierzenia w Jezusa i zbawienia wiecznego, które jest Jego darem. Zmartwychwstanie wierzących w Chrystusa. Koryntianie, będąc pod silnym wpływem gnostycyzmu i filozofii platońskiej, uważali świat materialny za coś, co jest tylko marnym odbiciem doskonałego świata duchowego. W tym sensie także ciało ludzkie jawiło się im jako więzienie duszy. Według nich dopiero śmierć wyzwala człowieka z niewoli materii i wprowadza w pełnię istnienia. Dla Koryntian materia była więc czymś złym, bo stanowiła niejako przeszkodę w dotarciu do świata ducha. Poglądy te utrudniały przyjęcie chrześcijańskiej nauki, w której jest mowa o zmartwychwstaniu ciała. W semickiej wizji świata, opartej na Bożym objawieniu, cały świat: materia i duch, jest dobry,

2509

1. DO KORYNTIAN 15,1-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zwyczaj przyjmowania chrztu za umarłych nie jest znany z żadnych innych przekazów historycznych, dotyczących pierwszych wspólnot chrześcijańskich. Być może wiązał się on ze specyficznym sposobem pojmowania tego sakramentu przez Koryntian, którzy mogli interpretować go w świetle znanych im pogańskich obrzędów (1Kor 1,12-15). Paweł nie zajmuje stanowiska odnośnie do samego zwyczaju, ale wykazuje, że ta praktyka Koryntian pozostaje w sprzeczności z ich negowaniem prawdy o zmartwychwstaniu umarłych. b) Cytat ze sztuki Thais greckiego komediopisarza Menandra. Prawdopodobnie w czasach Pawła było to powszechnie znane przysłowie.

9/4/08

8:20 AM

Page 2510

21

Skoro śmierć przyszła przez człowieka, to przez Człowieka przyjdzie także zmartwychwstanie. 22Jak bowiem przez jedność z Adamems wszyscy umierają, tak też przez jedność z Chrystusem wszyscy będą przywróceni do życia. 23Każdy we właściwej kolejności: najpierw Chrystus, potem ci, którzy będą należeć do Chrystusa, gdy On przyjdzie. 24Na końcu, gdy zniszczy wszelkie zwierzchności i wszelką władzę, i moc, przekaże Królestwo Bogu i Ojcu. 25Potrzeba, aby królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół pod swoje stopy. 26Ostatnim wrogiem, jaki zostanie pokonany, będzie śmierć, 27wszystko bowiem rzucił pod Jego stopy. Kiedy mówi, że zostało poddane wszystko, to oczywiście, oprócz Tego, który Mu wszystko podporządkował. 28Kiedy już wszystko zostanie Mu poddane, wówczas i Syn zostanie poddany Temu, który poddał Mu wszystko, aby Bóg był wszystkim we wszystkich. 29 Gdyby tak nie było, cóż uczynią ci, którzy przyjmują chrzests za zmarłych? Jeśli zmarli w ogóle nie zmartwychwstają, po co przyjmuje się za nich chrzesta? 30A my po co się ciągle narażamy? 31Przysięgam, że codziennie umieram za was, ponieważ jesteście moją chlubą w Chrystusie Jezusies, naszym Panus. 32 Gdybym tylko z ludzkich względów walczył w Efezie z dzikimi zwierzętami, jaką miałbym z tego korzyść? Jeśli umarli nie zmartwychwstają, jedzmy i pijmy, bo jutro pomrzemy. 33Nie łudźcie się! Złe rozmowy psują dobre obyczaje b. 34Obudźcie się naprawdę i nie grzeszcie! Niestety są tacy, którzy nie wiedzą, kim jest Bóg. A mówię to, żebyście się zawstydzili! Uczestnictwo wierzących w chwale Chrystusa 35 Lecz ktoś powie: „Jak umarli zmartwychwstają? Jakie będą mieli ciałos, gdy przyjdą?”. 36Głupcze! Czy to, co zasiane, powraca do życia, jeśli wpierw nie obumrze? 37To, co zasiewasz,

ponieważ pochodzi od Boga, jedynego Stwórcy. Człowiek jest jednością psychofizyczną. Dusza i ciało stanowią nierozerwalną całość. Śmierć, która dokonuje rozdzielenia duszy od ciała, jest stanem chwilowym, którego kresem jest zmartwychwstanie ciała. Niezbitym dowodem na to, że każdy człowiek po śmierci powstanie z martwych, jest zmartwychwstanie Jezusa, które zostało potwierdzone przez wielu naocznych świadków. Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa jest istotną prawdą wiary i podstawowym źródłem nadziei chrześcijan. To ono nadało sens krzyżowej ofierze Jezusa. W Zmartwychwstaniu ukazała się w całej pełni godność Jezusa jako Boga i Zbawiciela. Syn Boży przyszedł na świat, aby wybawić ludzkość od grzechu i śmierci wiecznej. Gdyby jednak nie zmartwychwstał, Jego misja skończyłaby się z chwilą Jego śmierci, a ludzie nadal pozostawaliby w grzechach, w sytuacji beznadziejnej (w. 17). Podważenie prawdy o Zmartwychwstaniu oznaczałoby przekreślenie istoty chrześcijaństwa. Uczestnictwo wierzących w chwale Chrystusa. Niezrozumienie i opory, które od początku towarzyszyły chrześcijańskiej nauce o zmartwychwstaniu (Dz 17,32), wynikały często z niewłaściwego rozumienia tej prawdy. Paweł wyjaśnia, że zmartwychwstanie nie oznacza zwyczajnego powrotu do ziemskiego życia sprzed śmierci. Nie sprowadza się też do ożywienia ciała, które człowiek miał, zanim umarł. Istotą zmartwychwstania jest pełne zjednoczenie z Bogiem i otrzymanie życia, które już nigdy się nie kończy. Człowiek, zmartwychwstając, doświadcza więc istotnej przemiany, której dokonać może tylko Bóg. Zmartwychwstanie jest zbawczą konsekwencją życia w łączności z Chrystusem i przyjęcia Ducha Bożego (Rz 8,11). Jezus Chrystus zmartwychwstał we własnym ciele (Łk 24,39), ale nie powrócił do ziemskiego życia. Podobnie wszyscy, którzy zostaną ożywieni przez Chrystusa, zmartwychwstaną we własnych ciałach, ale ich ciała będą przekształcone w ciała duchowe. Wiara w zmartwychwstanie nie koncentruje się na tym, jak będzie wyglądać zmartwychwstałe ciało, ale przede wszystkim wskazuje na to, że człowiek po śmierci nie zatraci swojej tożsamości. Co więcej, będąc na zawsze z Chrystusem (J 14,3; Flp 1,23; 1Tes 4,17), stanie się zdolny odczytać i przyjąć swoją najgłębszą

1. DO KORYNTIAN 15,21-37

2510

Ps 110,1 Ps 8,7

2Mch 12,44

Iz 22,13

J 12,24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 2,7

J 3,5n

Iz 25,8 Oz 13,14 Rz 3,20 J 16,33

9/4/08

8:20 AM

Page 2511

nie jest przecież od razu rośliną, którą będzie potem, ale zwykłym ziarnem, na przykład pszenicy lub czegoś innego. 38Dopiero Bóg daje mu wygląd według swej woli, każdemu ziarnu daje własny wygląd. 39Nie każde ciało jest takie samo: inne ciało mają ludzie, a inne – bydło, jeszcze inne – ptaki i ryby. 40Są też ciała niebieskie i ciała ziemskie. Inne jest piękno tych niebieskich, a inne ziemskich. 41Inny jest blask słońca, inny księżyca, jeszcze inny gwiazd. Gwiazda też od gwiazdy różni się blaskiem. 42Tak też jest ze zmartwychwstaniem. Sieje się zniszczalne, powstaje niezniszczalne; 43sieje się mało wartościowe, a zmartwychwstaje chwalebne; sieje się słabe, a zmartwychwstaje mocne; 44sieje się ciało zmysłowe, a powstaje ciało duchowe. Jeśli jest ciało zmysłowe, powstaje ciało duchowe. 45 Jest napisane: Stał się pierwszy człowiek, Adams, istotą żyjącą, a ostatni Adam duchem ożywiającym. 46Nie to, co duchowe, było najpierw, ale to, co zmysłowe. Dopiero potem było duchowe. 47Pierwszy człowiek utworzony z ziemi jest prochem, drugi Człowiek jest z nieba. 48Ci z prochu ziemi są tacy jak ten z prochu, a ci z nieba – tacy jak Ten z nieba. 49I jak zaczęliśmy nosić w sobie obraz człowieka z prochu ziemi, tak zaczniemy nosić w sobie obraz Tego z nieba. 50 Bracias! Mówię wam, że to, co śmiertelne, nie może osiągnąć królestwa Bożego, ani to, co zniszczalne, nie ma udziału w niezniszczalnym. 51Oto ogłaszam wam tajemnicę: Nie wszyscy umrzemy, ale wszyscy będziemy przemienieni 52nagle, w jednej chwili, w mgnieniu oka, na sygnał ostatniej trąby. Kiedy ona zabrzmi, umarli zostaną wskrzeszeni niezniszczalni, i my zostaniemy przemienieni. 53Musi bowiem to, co zniszczalne, przyoblec niezniszczalne, a to, co śmiertelne, przyoblec nieśmiertelne. 54Gdy już to, co zniszczalne, przyoblecze się w niezniszczalne, a to, co śmiertelne, przyoblecze się w nieśmiertelne, wtedy spełni się słowo, które zapisano: Zwycięstwo pochłonęło śmierć. 55Gdzież jest, o śmierci, twoje zwycięstwo? Gdzie jest, o śmierci, twój oścień? 56Żądłem śmierci jest grzechs, a siłą grzechu jest Prawos. 57Niech będą dzięki Bogu, który daje nam zwycięstwo przez Panas naszego Jezusas Chrystusas. 58Bracia moi umiłowani, bądźcie więc wytrwali, niezachwiani, bez reszty oddani dziełu Pana. Zawsze pamiętajcie, że dzięki Panu wasz trud nie jest daremny. tożsamość. Zrozumie więc w pełni, że jest dzieckiem Boga. Wtedy też będzie mógł oglądać Boga twarzą w twarz (1Kor 13,12; por. J 3,3) i doświadczy tego, czego w ziemskim życiu nie był w stanie sobie nawet wyobrazić, a tym bardziej zrozumieć (1Kor 2,9). Jezus był całkowicie świadomy tego, że zanim objawi się Jego chwała, przejdzie przez straszną mękę i śmierć (Mk 14,33n; Hbr 5,7n). Przyjął jednak to doświadczenie, wiedząc, że w ten sposób wypełni się wola Boga i śmierć zostanie na zawsze pokonana. Doświadczając na sobie ludzkiej śmierci, Jezus zjednoczył się z wszystkimi ludźmi, którzy przechodzą przez to trudne i bolesne doświadczenie i zakorzenił w ludziach nieśmiertelną nadzieję. Dlatego dla wierzących w Chrystusa śmierć nie jawi się już jako całkowita zagłada i ostateczny koniec człowieka, ale jako rzeczywistość, która prowadzi do spotkania z Bogiem i życia razem z Nim. Paweł ma świadomość, że śmierć jest konsekwencją grzechu człowieka (Rz 6,23), ale z mocą głosi, że ci, którzy umierają w zjednoczeniu z Chrystusem i w Nim pokładają nadzieję, dzięki Niemu doświadczą zmartwychwstania i wiecznego szczęścia. (Rz 6,3-9; Flp 3,10n).

2511

1. DO KORYNTIAN 15,38-58

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Galacja – zob. Ga 1,2+. b) pierwszy dzień tygodnia – to pierwszy dzień po szabacie, czyli niedziela. Wybór tego dnia na dzień zbiórki pozwala przypuszczać, że już od samego początku chrześcijaństwa niedziela posiadała szczególne znaczenie i była dniem zbierania się i celebracji Eucharystii (Dz 20,7; Mt 28,1; Ap 1,10). c) Stefanas, Fortunat i Achaik – być może oni przywieźli Pawłowi list Koryntian (1Kor 7,1). d) Marana tha – wyrażenie aramejskie, które podobnie jak hebr. amen czy alleluja weszło do użytku liturgicznego pierwszych chrześcijan. Można je czytać na dwa różne sposoby: marana-tha – ‘Panie, przyjdź!’ (wyraża nadzieję i oczekiwanie na ostateczne przyjście Chrystusa (1Kor 11,26; Ap 22,20) oraz maran-atha – ‘Pan przychodzi’ (wyraża pewność obecności Chrystusa wśród wierzących).

9/4/08

8:20 AM

Page 2512

Pomoc ubogim znakiem jedności chrześcijan 1 Co do zbiórki na rzecz świętychs i wy uczyńcie tak, jak zarządziłem w Kościołach Galacjia. 2Niech każdy, komu dobrze się powodzi, odkłada coś w każdy pierwszy dzień tygodniab, aby nie robić zbiórki dopiero wtedy, gdy przyjdę. 3Kiedy przybędę, to poślę z moim listem do Jeruzalems tych, którym ufacie, aby dostarczyli wasze ofiary. 4A jeśli będzie potrzeba, bym i ja poszedł, to oni pójdą ze mną.

16

Planowana podróż do Koryntu 5 Zamierzam przejść przez Macedonię. Kiedy przez nią przejdę, przybędę do was. 6Być może zatrzymam się wśród was i może pozostanę na zimę. Potem wyprawicie mnie w dalszą drogę. 7Nie chcę przecież widzieć was tylko przelotnie. Mam nadzieję, że na jakiś czas pozostanę z wami, jeśli Pans pozwoli. 8Tymczasem aż do Pięćdziesiątnicys zatrzymam się w Efezie, 9ponieważ szeroko otworzyła się przede mną brama pracy, a przeciwnicy są liczni. 10Gdy przybędzie Tymoteusz, to uważajcie, by mógł przebywać wśród was bez obaw. Przecież on tak samo jak ja pracuje dla sprawy Pana. 11Niech go nikt nie lekceważy. Odeślijcie go w pokojus, aby dotarł do mnie. Czekam na niego wraz z braćmis. 12Co do Apollosa, brata, to bardzo go prosiłem, aby wraz z braćmi poszedł do was. Niestety nie miał chęci iść teraz, ale przyjdzie, gdy nadarzy się okazja. Zachęty i pozdrowienia 13 Czuwajcie! Trwajcie w wierze! Bądźcie mężni i silni! 14Wszystko u was niech się dzieje w miłości! 15Bracias! Wiecie, że rodzina Stefanasa jest pierwociną Achai i że on sam oddał się posłudze świętyms. Dlatego zachęcam was, abyście 16byli posłuszni jemu oraz tym, którzy pracują i trudzą się z wami. 17 Cieszę się z przybycia Stefanasa, Fortunata i Achaikac, bo oni wypełnili mi pustkę po was. 18Oni podnieśli mnie i was na duchu. Takich ludzi szanujcie! 19Pozdrawiają was Kościoły Azjis. Serdecznie pozdrawia was Akwila i Pryscyla wraz z Kościołem, który gromadzi się w ich domu. 20Pozdrawiają was wszyscy bracia. Pozdrówcie się wzajemnie świętym pocałunkiem. 21Własnoręcznie dopisuję pozdrowienie – Paweł. 22Jeśli ktoś nie kocha Panas, niech będzie wyłączony ze wspólnoty. Marana thad! 23 Łaska Pana Jezusas niech będzie z wami! 24Miłość moja z wami wszystkimi w Chrystusies Jezusie.

Pomoc ubogim znakiem jedności chrześcijan. Chrześcijanie wezwani są do jedności i solidarności (Rz 15,26n; 2Kor 9,12-14). Jednym z istotnych zadań chrześcijan jest troska o ubogich. Dotyczy ona w pierwszym rzędzie sióstr i braci w wierze, ale obejmuje także wszystkich potrzebujących, niezależnie od ich rasy, narodowości, statusu społecznego, kultury itd. (Ga 2,10). Pomoc greckich wspólnot (Dz 24,17) dla znajdujących się w trudnej sytuacji chrześcijan mieszkających w Judei (Dz 11,29) była konkretnym wyrazem miłości bliźniego (2Kor 8,8-15; 9,6-8).

1. DO KORYNTIAN 16,1-24

2512

1P 5,8n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2513

DRUGI LIST DO KORYNTIAN Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwszy List do Koryntian niestety nie przyniósł oczekiwanych rezultatów. W korynckiej wspólnocie pojawili się ludzie, którzy chcieli osłabić pozycję Pawła, co dodatkowo podsycało konflikty i spory. Jak wynika z 2Kor 12,14 i 13,1, apostoł odwiedził Koryntian, aby rozwiązać problemy powstałe w ich wspólnocie, lecz wizyta ta nie wypadła pomyślnie. Paweł odszedł stamtąd, zapowiadając ponowne przyjście. Przygotował je następnym listem (tzw. Listem we łzach), który jednak się nie zachował (aluzje do niego znajdujemy w 2Kor 2,3.4.9; 7,8.12). List ten zawiózł Tytus, który następnie miał wrócić do Efezu i zdać Pawłowi relację z wykonanej misji. Niestety w tym czasie wybuchły w Efezie rozruchy przeciwko Pawłowi i musiał on opuścić miasto i udać się do Troady, a następnie do Macedonii (Dz 20,1-13). Tam dopiero spotkał Tytusa wracającego z misji pojednawczej i dowiedział się, że rozwój wypadków w Koryncie zapowiada pójście w dobrym kierunku (2Kor 7,5-7), wspólnota bowiem przyjęła napomnienia swojego założyciela. Mimo to wiele problemów pozostało jeszcze nierozwiązanych. Dlatego – korzystając z informacji Tytusa – Paweł pisze w Macedonii list, który jest nam znany jako Drugi List do Koryntian. Ma to miejsce w roku 55 lub 56. Niektórzy uczeni uważają, że Drugi List do Koryntian składa się z dwóch różnych listów. Rozdziały 1 – 9 miałyby stanowić pierwszy list, rozdziały 10 – 13 – drugi. Ta druga część ma surowy ton, różniący się od stylu poprzedzających ją rozdziałów. Autor powraca w niej do potrzeby wymierzenia kary winnym, choć na podstawie 2Kor 2,5-11 i innych fragmentów można wnioskować, że problem ten został już rozwiązany. Egzegeci dochodzą więc do wniosku, że 2Kor 10 – 13 jest owym zaginionym Listem we łzach i został dołączony do 2Kor 1 – 9 w ostatniej fazie redakcji. Są też uczeni, którzy dopatrują się w znanym nam liście trzech lub nawet czterech różnych tekstów, z których chrześcijanie ułożyli później jedno pismo. Na ten temat nie da się jednak powiedzieć nic pewnego. Treść i teologia Drugi List do Koryntian jest bardzo osobisty i w przeważającej części został poświęcony problematyce apostolskiej. Ma on przy tym w wielu miejscach charakter polemiczny, gdyż Paweł po raz kolejny musi bronić swojego autorytetu i odpowiadać na zarzuty stawiane mu przez niektórych Koryntian niechętnie do niego nastawionych. Kwestie apostolatu oraz osobiste zwierzenia Pawła całkowicie wyparły w tym liście zagadnienia teologiczne. Zawiera on jednak szereg cennych pouczeń odnoszących się do życia chrześcijańskiego oraz znanych wyrażeń Apostoła, które zachwycają swoim pięknem i głębią (np. 2Kor 1,19.22.24a; 3,2n.6.17; 4,5-7). List ten można podzielić na następujące części: 1) adres i uwielbienie Boga (2Kor 1,1-11); 2) autorytet apostoła Pawła (2Kor 1,12 – 7,16); 3) jałmużna dla Kościoła w Jerozolimie (2Kor 8,1 – 9,15); 4) obrona posługi apostoła Pawła (2Kor 10,1 – 13,10); 5) końcowe pozdrowienia (2Kor 13,11-13). 2513

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2514

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2515

DRUGI LIST DO KORYNTIAN

Dz 16,1

Kol 1,24

Adres 1 Paweł z woli Boga apostołs Chrystusas Jezusas i brats Tymoteusz do Kościoła Bożego w Koryncie, z wszystkimi świętymis, którzy są w całej Achai: 2łaska wam i pokój od Boga, naszego Ojca, i od Panas Jezusa Chrystusa.

1

Uwielbienie Boga 3 Niech będzie błogosławiony Bóg, Ojciec naszego Panas Jezusas Chrystusas, Ojciec miłosierdzias i Bóg wszelkiego pocieszenia. 4On pociesza nas we wszystkich naszych utrapieniach, abyśmy potrafili pocieszać tych, którzy znajdują się w jakimkolwiek utrapieniu, pocieszeniem, którym sami jesteśmy pocieszani przez Boga. 5Bo jak obfitują w nas cierpienia Chrystusa, tak dzięki Chrystusowi również nasze pocieszenie jest obfite. 6Gdy jesteśmy dręczeni – to dla waszego pocieszenia i zbawienia. Gdy jesteśmy pocieszani – to także dla waszego pocieszenia, abyście mogli wytrwale znosić te same cierpienia, których i my doświadczamy. 7Nasza nadzieja co do was jest mocna, bo wiemy, że jesteście uczestnikami cierpień, ale też i pocieszenia. 8 Bracias! Chcemy, abyście wiedzieli o utrapieniu, które dotknęło nas w Azjis. Zostaliśmy doświadczeni ponad miarę i ponad siły, tak że wątpiliśmy, czy uda nam się ujść z życiem. 9 Po to jednak odczuliśmy grozę śmierci, aby nie polegać na sobie, lecz na Bogu, który wskrzesza umarłych. 10On nas wybawił od grozy śmierci i będzie wybawiał. Pokładamy nadzieję w Nim, że nadal będzie wybawiał, 11aby wielu ludzi mogło dziękować za nas, za charyzmats, który został nam dany. Przyczyniacie się do tego także wy, kiedy modlicie się za nas.

Uwielbienie Boga. Zgodnie z nauczaniem proroków, przyjście Chrystusa miało rozpocząć czasy pokoju i radości (Iz 40,1; 49,13; 57,18; por. Łk 2,25). Apostoł Paweł twierdzi, że ta nowa rzeczywistość już jest obecna w życiu chrześcijan, choć wciąż towarzyszy jej trud i cierpienie. Dzięki jednak zjednoczeniu z Chrystusem, który jest dla chrześcijan źródłem siły, stają się oni zdolni znieść wszelkie cierpienia. Nawet prześladowania nie są w stanie odebrać im nadziei. Mężne znoszenie cier pień przez chrześcijan jest wyrazem jednoczenia się z Jezusem w Jego drodze krzyżowej. Paweł zaświadcza, że różne cierpienia, a nawet zagrożenia życia nauczyły go pokładać nadzieję jedynie w Bogu. Zgoda na własną bezsilność pozwoliła apostołowi wręcz namacalnie doświadczyć opieki Boga (2Kor 12,9). Apostoł zachęca, aby Koryntianie także uczyli się przeżywać cierpienia jako ofiarę za innych. Uczestnictwo w tych samych cierpieniach i radościach, a także wspólna modlitwa i uwielbienie Boga, bardziej niż cokolwiek innego łączą chrześcijan między sobą i z Bogiem.

2515

2. DO KORYNTIAN 1,1-11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Sylwan – inaczej Sylas (Dz 15,22). b) Namaszczenie oznacza wybór i misję, którą chrześcijanin otrzymuje od Boga na podobieństwo samego Chrystusa (Łk 4,18; Dz 10,38; por. 1J 2,20.27). c) Pieczęć jest znakiem posiadania (Pwt 32,34); potwierdza autentyczność (1Krl 21,8; Jr 32,10), a także zapewnia tajność dokumentu (Iz 29,11). Chrześcijanin przez wyciśniętą na nim pieczęć Ducha Świętego całkowicie przynależy do Boga i Jemu służy. d) Paweł nawiązuje do listu, który nie zachował się do naszych czasów. Podobnie w 2Kor 2,4.9; 7,8.12 (zob. też Wprowadzenie).

9/4/08

8:20 AM

Page 2516

Autorytet Pawła Apostoła Odłożenie wizyty w Koryncie 12 Nasze sumienie daje nam chlubne świadectwo, że na tym świecie, a szczególnie względem was, postępowaliśmy w prostocie i szczerości, które są od Boga, i nie kierowaliśmy się mądrością świata, lecz łaską Bożą. 13Nie piszemy wam bowiem niczego innego poza tym, co czytacie i co przyjmujecie. Mam też nadzieję, że w pełni zrozumiecie to, 14co już częściowo zrozumieliście, a mianowicie, że w Dniu Panas naszego Jezusas będziemy waszą chlubą, podobnie jak wy naszą. 15Z takim nastawieniem już wcześniej zamierzałem przybyć do was, aby dwa razy wyświadczyć wam zaszczyt: 16raz odwiedzając was w drodze do Macedonii i drugi raz wracając z Macedonii do was, aby następnie wyruszyć do Judeis. 17Czy postępowałem lekkomyślnie, kiedy powziąłem takie postanowienie? Czy to, co postanowiłem, było pragnieniem tylko ludzkim, a we mnie było jednocześnie „tak” i „nie”? 18Bóg mi świadkiem, że nasze słowa do was nie znaczą „tak” i „nie”. 19Syn Bożys, Jezus Chrystuss, którego głosiliśmy wam ja, Sylwana i Tymoteusz, nie był „tak” i „nie”. W Nim było tylko „tak”. 20 Wszystkie obietnice Boga w Nim stały się „tak”. Dlatego przez Niego wypowiadamy na chwałęs Boga nasze „Amens”. 21 Bóg umacnia nas razem z wami dla Chrystusa, który nas namaściłb. 22On nas opieczętowałc i dał naszym sercoms Duchas jako poręczyciela. 23 Wzywam Boga na świadka mojego życia, że tylko dlatego nie przybyłem do Koryntu, aby wam oszczędzić przykrości. 24 Nie jesteśmy panami waszej wiary, lecz współtwórcami waszej radości. Wy zaś zachowujecie stałość dzięki wierze! 1 Przyrzekłem sobie, by więcej ze smutkiem do was nie przychodzić. 2Przecież kiedy was zasmucam, czy może pocieszyć mnie ten, kto smuci się przeze mnie? 3Właśnie dlatego napisałemd w ten sposób, abym nie został zasmucony przez tych, którzy powinni sprawić mi radość, gdy przybędę. Co do was wszystkich jestem bowiem przekonany, że moja radość jest radością każdego z was. 4Pisałem do was, będąc w wielkim utrapieniu, z bólem w sercus i ze łzami nie po to, abyście się smucili, ale byście poznali, jak wielka jest moja miłość do was.

2

Odłożenie wizyty w Koryncie. Gdy Paweł obiecał przybyć do Koryntian, a potem tego nie uczynił, taką zmianę zamiaru mogli oni uważać za złamanie słowa lub lekceważenie. Apostoł, przywołując Boga na świadka, stwierdza, że w jego obietnicach, a tym bardziej w nauczaniu, nie ma fałszu lub obłudy. Nigdy też wobec nikogo nie był interesowny. Zmienił swoje plany, gdyż przede wszystkim zależy mu na dobru wspólnoty. Gdyby przybył i spotkanie odbyłoby się w atmosferze konfliktu, jego wizyta nie przyniosłaby pożytku ani jemu, ani Kościołowi Koryntian. Paweł zauważa, że nikt – nawet apostoł – nie powinien panować nad wiarą drugiego człowieka, czyli wywyższać się nad nim i uważać siebie za lepszego i godniejszego (w. 24). Siłą chrześcijan jest przede wszystkim ich wiara, gdyż to Bóg wybrał ich, umocnił i udzielił im swojego Ducha, który już teraz obdarza ich radością i pocieszeniem. Zadaniem apostoła jest współpraca z dziełem Boga.

2. DO KORYNTIAN 1,12 — 2,4

2516

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

2Kor 7,5-16; Kol 3,13

Łk 2,34; 1Kor 1,18 1Tes 2,5; 1P 4,11

9/4/08

8:20 AM

Przebaczenie winnemu 5 Jeśli jednak ktoś był powodem smutku, nie mnie zasmucił, ale – nie przesadzając – w jakiś sposób was wszystkich. 6Ta kara, którą wymierzyła mu większość spośród was, niech już wystarczy. 7Teraz raczej wybaczcie mu i pocieszcie go, aby nie popadł w większy smutek. 8Zachęcam też, aby mu okazać miłość. 9Po to przecież napisałem, by przekonać się, czy we wszystkim jesteście posłuszni. 10Komu wy przebaczycie, temu i ja przebaczę. Zresztą, jeśli miałem coś do przebaczenia, to już przed Chrystusems przebaczyłem ze względu na was, 11by nie wykorzystał nas szatans, którego zamysły są nam dobrze znane. 12 Gdy przyszedłem do Troadya, by głosić Ewangelięs Chrystusa, chociaż Pans otworzył przede mną wielkie możliwości, 13nie zyskałem pokoju ducha, gdyż nie zastałem mojego bratas Tytusab. Rozstałem się więc z nimi i wyruszyłem do Macedoniic. Godność sług Nowego Przymierza 14 Niech będą dzięki Bogu, który pozwala nam zawsze uczestniczyć w tryumfie Chrystusas i wszędzie roztacza przez nas woń Jego poznania. 15Dla Boga jesteśmy bowiem miłą wonią Chrystusa, zarówno wśród tych, którzy są na drodzes do zbawienia, jak też wśród tych, którzy są na drodze do zagłady. 16 Dla jednych jesteśmy wonią śmierci – ku śmierci, dla drugich zaś wonią życia – ku życiud. A któż jest godny tego zadania? 17Nie handlujemy słowem Bożym jak wielu innych, ale jako wysłani przez Boga głosimy szczerze wobec Boga w Chrystusie. 1 Czyż znowu zaczynamy samych siebie polecać? A może potrzebujemy – jak niektórzy – listów polecających do was lub od was? 2Wy jesteście naszym listem, napisanym w naszych sercachs, który znają i czytają wszyscy ludzie. 3 Wiadomo, że jesteście listem Chrystusa dzięki naszemu posługiwaniu. Listem napisanym nie atramentem, lecz Duchems Boga żywego, nie na kamiennych tablicach, lecz na tablicach,

Page 2517

a) Troada – miasto leżące w północno-zachodniej części Azji Mniejszej, główne miasto regionu Myzji. b) Paweł posłał Tytusa do Koryntu, aby wyjaśnić powstałe trudności (2Kor 7,5-7). Potem wysłał go tam ponownie w celu przeprowadzenia zbiórki na rzecz wspólnoty w Jerozolimie (2Kor 8,6; por. 1Kor 16,1-4). Towarzyszył apostołowi w jego drugiej podróży do Jerozolimy (Ga 2,1). Był z pochodzenia Grekiem (Ga 2,3). Nawrócił się na chrześcijaństwo prawdopodobnie dzięki Pawłowi (Tt 1,4). c) Macedonia - kraina położona na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego; tu w znaczeniu rzymskiej prowincji ze stolicą w Tesalonice. Pierwsze europejskie terytorium działalności misyjnej Apostoła Narodów. Paweł przebywał tu podczas pierwszej i drugiej podróży misyjnej. Relacja o dalszych wydarzeniach znajduje się w 2Kor 7,5. d) Jest to nawiązanie do rzymskiego zwyczaju zapalania kadzideł w czasie zawodów gladiatorów.

3

Wj 31,18; Jr 31,33; Ez 11,19

Przebaczenie winnemu. Nie jest rzeczą pewną, czy chodzi tu o przypadek kazirodztwa, o którym Paweł pisał w 1Kor 5,1-13, czy też o inną naganną postawę kogoś z Koryntu. Istotne jest to, że korynccy chrześcijanie posłuchali apostoła i ukarali winnego, aby uświadomić mu zło popełnionego czynu i skłonić do nawrócenia. Paweł nie chce jednak, aby sytuację tę wykorzystał szatan, który zawsze podsuwa pokusę potępienia i odrzucenia człowieka. Dlatego prosi ich, aby po wymierzeniu sprawiedliwej kary przebaczyli winnemu i na nowo przyjęli go do wspólnoty. Pedagogia Pawła każe ściśle łączyć karę, której celem powinno być dobro, z przebaczeniem, które jest znakiem chrześcijańskiej miłości, a którego domagał się Jezus od swych naśladowców (Mt 18,15-22). Godność sług Nowego Przymierza. W obliczu różnych zarzutów, stawianych Pawłowi przez przeciwników, podkreśla on godność i wielkość swego posłannictwa apostolskiego. Nie oznacza to jednak, że ma wygórowane mniemanie o sobie. On wie, że to sam Jezus, który go powołał, dokonuje przez niego wielkich dzieł, o których może zaświadczyć każdy chrześcijanin z Koryntu. W swojej pracy apostolskiej Paweł wiernie służy Nowemu Przymierzu, które Chrystus zawarł z nowym ludem Bożym, a które pod każdym względem przewyższa Stare Przymierze. Przymierze zawarte za pośrednictwem Mojżesza, przypieczętowane krwią baranka, utrwalone na kamiennych tablicach, było tymczasowe i samo z siebie nie mogło dać ludziom zbawienia. Prawo związane z tym Przymierzem uświadamiało człowiekowi, co jest grzechem, i ogłaszało wyrok nad tymi, którzy dopuszczali się przestępstw. Większość Żydów jednak źle odczytała treść Prawa danego na Synaju. Nie zrozumieli, że ono prowadziło do Chrystusa, którym jest Jezus (Ga 3,24).

2517

2. DO KORYNTIAN 2,5 — 3,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) posługa śmierci – chodzi o to, że przykazania niosą groźbę kary za grzechy. b) Stare Przymierze – stąd pochodzi nazwa pierwszej części Pisma Świętego, Stary Testament (gr. słowo diatheke może oznaczać ‘przymierze’, jak też ‘testament’). c) Gest zdejmowania zasłony przez Mojżesza oznacza w odniesieniu do chrześcijan, że dzięki zjednoczeniu z Chrystusem stają oni bezpośrednio przed Bogiem.

9/4/08

8:20 AM

Page 2518

którymi są serca z ciała. 4Taką ufność mamy do Boga dzięki Chrystusowi 5nie dlatego, że sami uważamy się za godnych, jakby pochodziło to od nas, ale ponieważ nasza zdolność pochodzi od Boga. 6On nas uzdolnił, byśmy byli sługami Nowego Przymierzas, które nie opiera się już na literze, lecz na Duchu: litera bowiem zabija, a Duch ożywia. 7 Jeśli zaś posługa śmiercia, wyryta literami na kamieniach, cieszyła się taką chwałą, że Izraelici nie mogli wpatrywać się w oblicze Mojżesza z powodu chwałys jego oblicza, zresztą przemijającej, 8to o ileż bardziej godna chwały będzie posługa Ducha! 9Jeśli godna chwały była posługa prowadząca do potępienia, to o wiele bardziej chwalebna jest posługa zmierzająca do usprawiedliwienia! 10To bowiem, co było obdarzone częściową chwałą, traci swój blask w zestawieniu z niezwykłą obfitością chwały. 11Jeśli to, co przemija, uznawane było za chwalebne, to o ile bardziej cieszy się chwałą to, co trwa! 12Mając taką nadzieję, postępujemy z ufną odwagą. 13Nie tak, jak Mojżesz, który zasłaniał sobie twarz, aby Izraelici nie patrzyli na kres tego, co przemijało. 14Ich umysły jednak stępiały i po dziś dzień, kiedy czytają Stare Przymierzeb okrywa ich ta sama zasłona. Nie zostaje ona zdjęta, gdyż przemija ona w Chrystusie. 15Do dzisiaj, gdy czytają Mojżesza, zasłona zakrywa ich serca, 16chociaż on, kiedy zwracał się do Panas, zdejmował zasłonęc. 17Pan jest Duchem, a gdzie jest Duch Pana, tam jest wolność. 18My wszyscy odzwierciedlamy w naszej odkrytej twarzy chwałę Pana i jesteśmy przemieniani na ten sam obraz, zyskując coraz większą chwałę, za sprawą Pana, który jest Duchem. Skarb w glinianych naczyniach 1 Dlatego pełnimy tę posługę, którą dzięki miłosierdzius otrzymaliśmy, i nie zniechęcamy się. 2Odrzucamy fałszywy wstyd, nie postępujemy przewrotnie i nie wypaczamy słowa Bożego, lecz jawnie głosimy prawdę i poddajemy samych

4

Żyją więc nadal jakby z zasłoną na twarzy, która nie pozwala im ujrzeć prawdy. W przeciwieństwie do Starego Przymierza Nowe Przymierze zostało zawarte przez Syna Bożego i przypieczętowane Jego krwią przelaną w ofierze, która niesie światu odkupienie. Wyjątkowość tego Przymierza polega na tym, że jego treść została zapisana w ludzkich sercach przez Ducha Świętego, który jest źródłem życia (Rz 7,7-25). Nowe Przymierze nadaje szczególną godność wszystkim, którzy przynależą do nowego ludu Bożego i służą Jezusowi. Według Pawła Chrystus jest obrazem Boga (2Kor 4,4; Kol 1,15), a chrześcijanie są obrazem Chrystusa. Ludzie upodabniają się do Chrystusa dzięki Duchowi Świętemu, który działa w sercu każdego wierzącego (Rz 5,5; 8,9; Ga 4,6), czyniąc go dzieckiem Bożym. Godność ta oznacza zarazem zadanie: każdy odtąd ma obowiązek troszczyć się o swoją czystość i świętość. Skarb w glinianych naczyniach. Świadomość bycia powołanym przez samego Boga daje Pawłowi siłę do wierności swojemu posłannictwu. Apostoł jest przekonany, że nawet gdyby zginął za głoszenie Ewangelii, to Jezus zapewni mu życie nieprzemijające. Dla niego służba Chrystusowi jest jak drogocenny skarb, a swoje możliwości i predyspozycje w wypełnianiu tej służby porównuje do glinianego naczynia. W czasach Pawła różne rzeczy przechowywano w glinianych dzbanach: artykuły spożywcze, płyny, biżuterię lub inne cenne przedmioty. Obraz glinianego naczynia zawiera więc pouczenie, że naczynie nabiera wartości w zależności od tego, co jest w nim przechowywane. Apostoł chce przez to powiedzieć, że słaby człowiek dzięki mocy Boga potrafi dzielnie znieść trudy i cierpienia towarzyszące apostolskiej pracy. Trzeba skupić się nie tyle na własnych możliwościach, co na łasce Boga, który wszystko może.

2. DO KORYNTIAN 3,4 — 4,2

2518

J 15,5; 1Kor 15,10

Wj 34,29-32

Wj 34,33-35

Wj 34,34 J 8,31-36; Rz 8,2; 1Kor 6,17; Ga 5,1.13 Rz 8,29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 1,3n 1P 2,9

Flp 3,10

Ps 116,10

Mk 14,58

Hbr 12,11

9/4/08

8:20 AM

Page 2519

siebie pod osąd każdego ludzkiego sumienia, działając w obliczu Boga. 3Jeśli nawet nasza Ewangelias jest przed kimś zakryta, to tylko przed tymi, którzy są na drodzes do zagłady, 4 gdyż bóg tego świata zaślepił ich pozbawione wiary umysły, aby nie zobaczyli blasku Ewangelii o chwales Chrystusas, który jest obrazem Boga. 5Nie głosimy bowiem samych siebie, ale Jezusas Chrystusa Panas. Jeśli zaś chodzi o nas, to jesteśmy waszymi sługami ze względu na Jezusa. 6 Bóg, który powiedział: „Z ciemności zajaśnieje światłość”, zajaśniał w naszych sercachs, aby zabłysło poznanie chwały Bożej, która jest na obliczu Jezusa Chrystusa. 7Mamy zaś ten skarb w glinianych naczyniach, aby nie z nas, lecz z Boga była ta przeogromna moc. 8W różny sposób jesteśmy uciskani, ale nie załamujemy się tym; jesteśmy bezradni, ale nie pogrążamy się w rozpaczy; 9prześladują nas, ale nie zostaliśmy opuszczeni; przewracają nas, ale nie giniemy. 10Nieustannie nosimy w ciele konanie Jezusa, aby także życie Jezusa ujawniło się w naszym cieles. 11My, którzy żyjemy, jesteśmy nieustannie wydawani na śmierć z powodu Jezusa, aby życie Jezusa ujawniło się w naszym śmiertelnym ciele. 12W taki sposób działa w nas śmierć, a w was życie. 13Mamy zaś tego samego ducha wiary, o którym jest napisane: Uwierzyłem, dlatego przemówiłem. My także wierzymy i dlatego mówimy. 14Jesteśmy przekonani, że Ten, który wskrzesił Pana Jezusa, i nas wskrzesi razem z Jezusem i postawi przed sobą razem z wami. 15Wszystko to znosimy dla was, aby coraz większa łaska pomnażała dziękczynienie wielu na chwałę Boga. Wiara w życie wieczne 16 Dlatego nie zniechęcamy się i chociaż nasz człowiek zewnętrzny niszczeje, to nasz człowiek wewnętrzny odnawia się każdego dnia. 17Nasze obecne niewielkie i przemijające utrapienie prowadzi nas do niewysłowionej chwałys wiecznej. 18 Nie wpatrujemy się więc w to, co widzialne, ale w to, co niewidzialne. To bowiem, co widzialne, przemija, to natomiast, co niewidzialne, trwa wiecznie. 1 Wiemy, że kiedy namiot, w którym mieszkamy tu na ziemi, zostanie zwinięty, otrzymamy od Boga jako mieszkanie budowlę niewzniesioną rękami, lecz wieczną, w niebie. 2 Dlatego teraz wzdychamy, pragnąc ubrać się w nasze mieszkanie z nieba, 3o ile tylko po zdjęciu ziemskiego ubrania nie okażemy się nadzy. 4Będąc bowiem w obecnym namiocie, wzdychamy i uginamy się jak pod ciężarem, ponieważ nie chcemy zdjąć go z siebie, ale na niego staramy się nałożyć

5

2P 1,13n

Rz 8,23

Wiara w życie wieczne. Zjednoczenie z Chrystusem sprawia, że rzeczy ziemskie tracą dla apostoła znaczenie i stają się drugorzędne. Trwałą wartość ma dla niego tylko Bóg i Jego sprawy. Życie na ziemi Paweł porównuje do mieszkania w prowizorycznym namiocie, ciało natomiast traktuje jako tymczasowe odzienie, które porzuci w chwili śmierci. Apostoł głęboko wierzy w zmartwychwstanie, dzięki któremu otrzyma ciało niezniszczalne oraz wieczne mieszkanie

2519

2. DO KORYNTIAN 4,3 — 5,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2520

następne ubranie, aby to, co śmiertelne, zostało wchłonięte przez życie. 5Bóg nas do tego uzdolnił, dając nam Duchas jako poręczyciela. 6Ufamy więc zawsze, wiedząc, że jak długo przebywamy w ciele, tułamy się z dala od Panas, 7gdyż wciąż jeszcze chodzimy w wierze, a nie w widzeniu. 8Jesteśmy jednak pełni ufności i wolelibyśmy raczej opuścić ciałos, a przebywać blisko Pana. 9Dlatego ze wszystkich sił staramy się Jemu podobać zarówno wtedy, gdy przebywamy blisko, jak i wtedy, gdy tułamy się z dala. 10Wszyscy bowiem musimy stawić się przed sądems Chrystusas, aby każdy otrzymał odpłatę za dokonane w ciele czyny, zarówno dobre, jak i złe. Pojednanie ludzi z Bogiem 11 Świadomi, czym jest bojaźńs Pańska, staramy się przekonywać ludzi. Przed Bogiem zaś wszystko w nas jest jawne. Mam nadzieję, że również w ocenie waszego sumienia wszystko w nas jest jawne. 12Nie staramy się znowu o wasze względy, lecz chcemy być dla was powodem do chluby, abyście wskazując na nas, mogli przeciwstawić się tym, których chlubą są rzeczy zewnętrzne, a nie to, co w sercus. 13Jeśli traciliśmy rozum – to ze względu na Boga; jeśli zachowujemy rozsądek – to ze względu na was. 14Miłość Chrystusas przynagla nas, ponieważ przekonaliśmy się, że Jeden umarł za wszystkich, a więc wszyscy umarli. 15On umarł za wszystkich, aby ci, którzy żyją, nie żyli już dla siebie, ale dla Tego, który za nich umarł i zmartwychwstał. 16Odtąd więc już nie znamy nikogo według ludzkiej oceny. I chociaż w ten sposób poznaliśmy Chrystusa, teraz już nie tak Go poznajemy. 17Jeśli ktoś jest w Chrystusie, jest nowym stworzeniem. To, co dawne, przeminęło, a nastało nowe. 18 Wszystko to jest z Boga, który przez Chrystusa pojednał nas ze sobą i zlecił nam posługę pojednania. 19To właśnie Bóg w Chrystusie pojednał świat ze sobą. On nie poczytał ludziom ich grzechóws i w nas złożył słowo pojednania. 20Jesteśmy więc posłani w zastępstwie Chrystusa jako przedstawiciele Boga, który przez nas zachęca. W zastępstwie Chrystusa prosimy więc: Pojednajcie się z Bogiem! 21On Tego, który nie znał grzechu, za nas uczynił grzechem, abyśmy stali się w Nim sprawiedliwością Bożą. 1 Jako Jego współpracownicy, zachęcamy was, abyście na próżno nie przyjmowali łaski Bożej. 2Mówi bowiem:

6

w niebie. Daje zarazem do zrozumienia, że wszyscy, którzy w swym życiu na pierwszym miejscu zabiegają o sprawy zbawienia i żyją w zjednoczeniu z Panem, nie muszą obawiać się Jego sądu. Wprost przeciwnie, powinni tęsknić za spotkaniem z Nim i za nagrodą, którą otrzymają za każdy dobry czyn spełniony na ziemi. Pojednanie ludzi z Bogiem. Apostolską działalność Pawła ożywia przynaglająca miłość Chrystusa. Wyrażenie miłość Chrystusa przynagla nas (w. 14) jest wieloznaczne. Może oznaczać miłość Jezusa historycznego, którą Paweł traktuje jako wzór do naśladowania; miłość Chrystusa, którą Paweł nie przestaje odczuwać w swoim sercu, a która ciągle go ożywia i pobudza do heroicznej pracy; a także miłość do Chrystusa, która rodzi się w sercu Pawła jako odpowiedź na miłość Jezusa. W bardzo bogatych przeżyciach apostoła można dostrzec wszystkie te trzy wymiary, które wzajemnie

2. DO KORYNTIAN 5,5 — 6,2

2520

1Kor 15,53n

Hbr 11,13-16 1Kor 13,12 Flp 1,23n

Rz 14,10; Rz 2,6; 1Kor 3,11-15

Ga 6,15; Ap 21,5

Kol 1,20

Ga 3,13n Flp 3,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 49,8

1Kor 5,9n; Ef 5,6-11

1Kor 3,16n; 1P 2,5 Ez 37,27

Iz 52,11

2Sm 7,14

9/4/08

8:20 AM

W czasie zmiłowania wysłuchałem ciebie, w dniu zbawienia przyszedłem ci z pomocą. Teraz właśnie jest czas łaskawości, teraz właśnie jest dzień zbawienia! 3 W niczym nikogo nie chcemy obrazić, aby to posługiwanie nie zostało wyśmiane, 4ale we wszystkim okazujemy się sługami Boga: w wielkiej wytrwałości, w utrapieniach, w niedostatkach, w uciskach, 5w chłostach, w więzieniach, w zamieszkach, w trudach, w czuwaniach, w postach, 6w czystości, w poznawaniu, w cierpliwości, w dobroci, w Duchu Świętym, w nieobłudnej miłości, 7w prawdziwej nauce, w mocy Boga; przez oręż sprawiedliwości zaczepny i obronny, 8przez chwałę i zawstydzenie, przez oczernianie i sławienie; uznani za zwodzicieli, a jednak prawdomówni; 9za nieznanych, a jednak znani; za umierających, a jednak żyjący; jako karani, a jednak nie uśmiercani; 10 jako zasmucani, ale zawsze radośni; jako ubodzy, a wzbogacający wielu; jako nieposiadający niczego, a posiadający wszystko. 11Koryntianie! Nasze usta otwierają się przed wami, bo nasze serces jest dla was szeroko otwarte. 12W nas nie jest wam za ciasno, ale ciasne jest wasze wnętrze. 13Odpłaćcie tym samym! Mówię do was jak do dzieci: Otwórzcie i wy wasze serca!

Page 2521

a) Beliar – słowo niewiadomego pochodzenia używane przez Żydów na określenie szatana. b) W religii żydowskiej robienie wyobrażeń Boga, ludzi i zwierząt uważano za przejaw bałwochwalstwa. Tym bardziej w świątyni nie mógł stać żaden wizerunek Boga. Postawienie posągu Zeusa na rozkaz Antiocha IV (1Mch 1,54; Dn 9,27) na terenie świątyni uważano za największe jej zbezczeszczenie.

Świątynia Boga żywego 14 Nie chodźcie z niewierzącymi w cudzym zaprzęgu. Co bowiem łączy sprawiedliwość z bezprawiem? Cóż ma wspólnego światło z ciemnością? 15Jaka jest zgodność między Chrystusems a Beliarema? Co łączy wierzącego z niewierzącym? 16Co ma wspólnego świątynias Boga z posągami bożkówb? To my jesteśmy świątynią Boga żywego, jak rzekł Bóg: Zamieszkam z nimi i wśród nich będę się przechadzał, i będę ich Bogiem, a oni będą moim ludems. 17 Dlatego wyjdźcie spośród nich i odłączcie się – mówi Pans – i nie dotykajcie tego, co nieczystes, a Ja was przyjmę 18 i będę wam Ojcem, a wy będziecie moimi synami i córkami – mówi Pan Wszechmocny. się uzupełniają. W całym swoim apostolskim życiu Paweł z wielką gorliwością zabiegał o doprowadzenie Żydów i pogan do Boga. Swoją działalność określa on jako posługę pojednania z Bogiem tych, którzy przez grzech odeszli od swojego Pana. Dzięki ofierze Jezusa na krzyżu Bóg zniszczył tę przeszkodę oddzielającą ludzkość od Niego i na miejsce nieprzyjaźni wprowadził przyjaźń. Nawrócenie Pawła, które dokonało się pod Damaszkiem (Dz 9,1-5.15), było dla niego całkowitym pojednaniem z Bogiem. Wtedy otrzymał on zadanie głoszenia Ewangelii o pojednaniu, a przez to stał się pośrednikiem między Chrystusem a wiernymi (Dz 26,16-18). Głęboka więź z Chrystusem była dla Pawła źródłem nadziei i mocy, a troska o doprowadzenie wszystkich do zbawienia czyniła go gotowym nawet na największe niewygody, trudy i cierpienia, znoszone dla chwały imienia Pana (2Kor 4,7-18; 6,4-10; 11,23-33). Świątynia Boga żywego. Nawiązując do poglądów wspólnoty z Qumran oraz do tekstów ST, Paweł przedstawia obraz świątyni. Ci, którzy przyjęli chrzest, nie powinni powracać do niesprawiedliwości, ciemności, szatana, niewiary

2521

2. DO KORYNTIAN 6,3-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Paweł wraca tu do relacji przerwanej w 2Kor 2,13.

9/4/08

8:20 AM

Page 2522

1

Umiłowani, skoro posiadamy takie obietnice, oczyśćmys się ze wszystkiego, co zanieczyszcza nasze ciałos i ducha, i przez bojaźńs Bożą doprowadźmy do końca dzieło uświęcenia.

7

Radość z posłuszeństwa okazanego Pawłowi 2 Zróbcie nam miejsce w swoich sercachs! Przecież nikogo nie traktowaliśmy niesprawiedliwie, nikomu nie zaszkodziliśmy, nikogo nie wykorzystaliśmy. 3Mówię tak nie po to, by was potępiać. Powiedziałem już przedtem, że jesteście w naszych sercach na śmierć i życie. 4Mam do was wielkie zaufanie, jestem z was bardzo dumny. Pomimo wszelkiego utrapienia napełniony jestem pocieszeniem i obfituję w radość. 5 Gdy przybyliśmy do Macedoniia, nie zaznaliśmy odpoczynku, lecz utrapień z każdej strony: na zewnątrz walki, wewnątrz lęki. 6Ale Bóg, który przychodzi z pociechą pokornym, dodał nam otuchy przez przybycie Tytusa. 7I to nie tylko przez jego przybycie, ale także przez pocieszenie, jakiego doznał od was. Opowiedział nam o waszej tęsknocie, o waszym płaczu, o waszej trosce o mnie, sprawiając mi jeszcze większą radość. 8 Nawet jeśli zasmuciłem was moim listem, nie żałuję tego. A jeśli nawet żałowałem – gdyż widzę, że ten list zasmucił was na jakiś czas – 9to teraz się cieszę; nie dlatego jednak, że byliście smutni, ale że ten smutek skłonił was do nawrócenia. Smuciliście się bowiem zgodnie z Bożą wolą, tak że w niczym nie ponieśliście szkody z naszej strony. 10Smutku zgodnego z Bożą wolą nie trzeba żałować, bo prowadzi on przez nawrócenie do zbawienia. Smutek świata sprowadza śmierć, 11natomiast ten smutek, który był zgodny z wolą Bożą, pobudził was do niezwykłej gorliwości, obrony, oburzenia, bojaźni, tęsknoty, troski, wymierzenia kary. Pod każdym względem okazaliście się nienaganni w tej sprawie. 12Jeśli więc napisałem do was, to nie ze względu na tego, który wyrządził krzywdę, ani ze względu na tego, który jej doznał, ale aby wobec Boga ukazała się wasza gorliwość o nas. 13Dlatego doznaliśmy teraz pocieszenia. Jeszcze bardziej ucieszyliśmy się z radości Tytusa, którego ducha wy wszyscy pokrzepiliście. 14Nie musiałem się bowiem wstydzić, że nieco wcześniej chlubiłem się wami przed nim. Ale i bożków, ponieważ od chwili dokonania się dzieła zbawienia stali się świątynią Boga żywego. Prorocy starotestamentowi głosili, że Bóg mieszka pośród swego ludu w świątyni jerozolimskiej. Teraz sami chrześcijanie są żywą świątynią, a Bóg mieszka w nich (Ap 21,3). Wspólnota chrześcijańska uosabia więc nową świątynię, której od dłuższego czasu oczekiwali Żydzi jako spełnienia się obietnic mesjańskich. Po dostąpieniu tak wielkiej godności i przywileju chrześcijanie powinni troszczyć się o swoją świętość i czystość wewnętrzną oraz wiernie służyć Bogu żywemu. Radość z posłuszeństwa okazanego Pawłowi. Poprzedni list Pawła do Koryntian, który niestety nie zachował się w Kościele (zob. Wprowadzenie), przyniósł dobry skutek. Sprawił Koryntianom, co prawda, przykrość, potem jednak dostosowali się oni do jego zaleceń i uznali autorytet apostoła, o czym też powiadomił go Tytus. Było to dla Pawła źródłem pociechy. W związku z tym apostoł snuje refleksję, że chrześcijanie w ogóle powołani są do radości, która jest darem Ducha

2. DO KORYNTIAN 7,1-14

2522

2Kor 2,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2523

tak jak wszystko, o czym wam mówiliśmy, było zgodne z prawdą, tak i nasza chluba przed Tytusem okazała się prawdziwa. 15 Jego serce jeszcze bardziej lgnie do was, gdy wspomina wasze posłuszeństwo oraz jak przyjęliście go z bojaźnią i szacunkiem. 16Cieszę się, że mogę na was całkowicie polegać.

Jałmużna dla Kościoła w Jerozolimie Dzielenie się dobrami 1 Bracias! Pragniemy, byście wiedzieli o łasce Boga udzielonej Kościołom Macedonii. 2Chociaż zostali doświadczeni przez wielkie utrapienie, ich ogromna radość i skrajne ubóstwo zaobfitowały bogactwem szczodrości. 3Na miarę swoich możliwości, a nawet – o czym mogę zaświadczyć – ponad swoje możliwości, sami 4prosili nas usilnie o łaskę współuczestnictwa w posłudze na rzecz świętychs. 5Uczynili nie tylko to, czego się spodziewaliśmy, ale zgodnie z wolą Bożą samych siebie ofiarowali najpierw Panus, a potem i nam. 6 Poprosiliśmy więc Tytusa, aby on, który rozpoczął wśród was to dzieło łaski, doprowadził je do końca. 7Jak obfitujecie we wszystko: w wiarę, słowo, poznanie, gorliwość i miłość, której nauczyliście się od nas, obyście także w tę łaskę obfitowali! 8Mówiąc o tym, nie nakazuję wam niczego, ale wskazuję na gorliwość innych, aby poddać próbie szczerość waszej miłości. 9Znacie przecież łaskę naszego Panas Jezusas Chrystusas: On, będąc bogaty, dla was stał się ubogi, abyście wy wzbogacili się Jego ubóstwem. 10W tej sprawie taką mam opinię: Skoro nie tylko zaczęliście działać, ale jako pierwsi podjęliście już przed rokiem postanowienie, to pożyteczne będzie dla was, 11jeśli doprowadzicie to dzieło do końca. Ochoczo postanowiliście, więc teraz zrealizujcie to według waszych możliwości. 12Postanowienie jest oceniane nie według tego, czego się nie ma, ale według możliwości realizacji. 13Nie chodzi przecież o to, aby innym ulżyć, a was obciążyć, ale by było równo. 14W obecnym czasie wasz nadmiar zaspokoi ich ubóstwo, aby również ich nadmiar zaspokoił wasze ubóstwo i aby nastała równość, 15jak jest napisane: Kto miał wiele, nie miał za dużo, a temu, kto miał mało, nie zabrakło.

8

1Kor 16,1-4

Mt 8,20; Flp 2,6-8

Wj 16,18

Świętego (Ga 5,22; por. Rz 14,17), a nie do smutku. Dlatego również w sytuacjach bólu i cierpienia powinni pielęgnować wewnętrzną radość (Flp 4,4; 1Tes 5,16). Smutek jest zgodny z Bożą wolą tylko wtedy, gdy wynika z odrazy do popełnionych złych czynów i prowadzi człowieka do zmiany zachowania. Dzielenie się dobrami. Kiedy w Palestynie nastała klęska głodu, wspólnoty chrześcijańskie z bogatszych regionów pośpieszyły z pomocą Kościołowi jerozolimskiemu (Dz 11,28; 1Kor 16,1-4). Zbiórka zorganizowana na rzecz ubogich w Jerozolimie przypomina o powszechności Kościoła, przez który Bóg realizuje swoje obietnice zjednoczenia wszystkich ludzi. Jezus Chrystus pokonał wszelkie podziały i pojednał tych, którzy są od siebie dalecy, ponieważ, będąc bogatym, stał się w pełni solidarny z ubogimi. Chrześcijanie, naśladując Jego przykład, starają się o równość wszystkich przez dzielenie się posiadanymi darami i dobrami. Co prawda w postawie Koryntian bardzo ważne jest już samo postanowienie i zaangażowanie na rzecz ubogich, jednakże dopiero realizacja postanowienia w pełni otwiera człowieka na Boże dary, pozwala im wzrastać i przynosi owoc usprawiedliwienia (Rz 3,21-31+). Pomoc potrzebującym

2523

2. DO KORYNTIAN 7,15 — 8,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Prz 3,4 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). b) chwała Chrystusa – chrześcijanie ukazują ją swoim działaniem (2Kor 8,19; zob. 1Kor 11,7). c) Prz 22,8 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST).

9/4/08

8:20 AM

Page 2524

16

Bogu niech będą dzięki, że rozpalił w sercus Tytusa troskę o was, 17który nie tylko odpowiedział na zachętę, ale w swej wielkiej gorliwości sam pragnął wybrać się do was. 18Razem z nim posłaliśmy bratas, którego za głoszenie Ewangeliis chwalą wszystkie Kościoły. 19Co więcej, przez nałożenie rąk przez Kościoły został on ustanowiony naszym towarzyszem podróży w dziele łaski, któremu ochoczo posługujemy ku chwales samego Pana. 20Chcemy w ten sposób uchronić się, by ktoś nas nie obmawiał z powodu obfitych darów zebranych dzięki naszemu posługiwaniu. 21Staramy się bowiem postępować dobrze nie tylko przed Panem, ale także przed ludźmi a. 22Z nimi też posłaliśmy naszego brata, którego gorliwość wielokrotnie mieliśmy możność wypróbować. Teraz jego gorliwość jest jeszcze większa, gdyż ma do was wielkie zaufanie. 23Jeśli więc chodzi o Tytusa, to jest on moim towarzyszem i współpracuje ze mną ze względu na was. Nasi bracia natomiast to wysłannicy Kościołów i chwała Chrystusab. 24Dlatego dajcie im poznać waszą miłość i okażcie, że słusznie chlubię się wami wobec Kościołów! Wezwanie do hojności 1 Zbyteczne jest pisanie do was o posłudze pełnionej względem świętychs. 2Wiem bowiem o waszym zaangażowaniu i chlubię się nim przed Macedończykami, którym mówię, że Achaja przygotowana jest już od roku. Wasza gorliwość zachęciła wielu. 3Posyłam więc bracis, aby nasze chlubienie się wami w tej sprawie nie okazało się złudne, ale – jak mówiłem – byście byli przygotowani. 4Gdyby bowiem przyszli z nami Macedończycy i zastali was nieprzygotowanych, to z powodu naszej ufności do was musielibyśmy się wstydzić, nie mówiąc już o was. 5Uznałem więc za konieczne zachęcić braci, aby do was przybyli i z wyprzedzeniem przygotowali obiecany przez was dar błogosławieństwas, aby był on rzeczywiście darem błogosławieństwa, a nie wyrazem sknerstwa. 6Pamiętajcie o tym, że kto skąpo sieje, ten i skąpe zbierze plony, a kto hojnie sieje, ten zbierze plony obfite. 7Niech każdy postąpi zgodnie z tym, co postanowił w sercus. Niech nie postępuje ze smutkiem ani pod przymusem, bo Bóg miłuje radosnego dawcęc. 8Bóg ma moc obdarzyć was obficie wszelką łaską, abyście zawsze mieli wszystkiego pod

9

jest owocem łaski udzielonej przez Jezusa Chrystusa i konkretnym wyrazem zbawczej łaski Boga. Paweł podkreśla, że każdy ma coś do ofiarowania. Wspólnota jerozolimska, która korzysta z pomocy materialnej, ze swej strony dzieli się swoim bogactwem duchowym (2Kor 8,14; 9,14; por. Rz 15,27). Sam dar zależy od indywidualnych możliwości, ale postawa wobec potrzebujących jest miarą autentyczności chrześcijańskiej wiary, ponieważ wiara najpełniej wyraża się w miłości. Wezwanie do hojności. Szczodrość względem innych jest „świętą służbą” chrześcijan, którzy przez nią świadczą, że dobrze zrozumieli głoszoną im Ewangelię i ufają bezgranicznie Bogu. Hojność sprzyja jedności Kościoła, ponieważ tworzy głębokie więzi między ludźmi oraz sprawia, że ubodzy, którzy otrzymali pomoc od swych braci w wie-

2. DO KORYNTIAN 8,16 — 9,8

2524

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 112,9 Iz 55,10

9/4/08

8:20 AM

dostatkiem i byli bogaci we wszelkie dobre uczynki. 9Tak jak jest napisane: Rozdzielił dary s, obdarzył ubogich, Jego sprawiedliwość trwa na wieki. 10Ten, który daje nasienie siewcy i chleb spożywającemu, dostarczy wam ziarna, rozmnoży je i zwiększy plon waszej sprawiedliwości a. 11Wzbogaceni we wszystko, będziecie mogli wykazać się wszelkiego rodzaju szczodrością, która przyczyni się przez nas do dziękowania Bogu, 12 gdyż ta święta posługa nie tylko zaradza ubóstwu świętych, ale pozwala składać Bogu obfite dziękczynienie. 13Dzięki świadectwu tej posługi, oddadzą oni chwałęs Bogu za posłuszeństwo, które okazujecie Ewangeliis Chrystusas, i za szczodrość waszego dzielenia się z nimi i ze wszystkimi. 14Modląc się za was, będą czuli głęboką więź z wami ze względu na niezwykłą obfitość łaski, której Bóg wam udzielił. 15Bogu niech będą dzięki za Jego niewysłowiony dar.

Page 2525

a) Oz 10,12 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). b) należy do Chrystusa – chodzi prawdopodobnie o szczególną funkcję bycia „sługami Chrystusa” (2Kor 11,23), którą szczycili się fałszywi nauczyciele przeciwstawiający się Pawłowi (2Kor 13,3-6).

Obrona posługi Pawła Apostoła Pierwszeństwo Chrystusa 1 Ja, Paweł, który mam opinię, że jestem nieśmiały, kiedy przebywam wśród was, a surowy, kiedy jestem daleko, osobiście proszę was ze względu na delikatność i łagodność Chrystusas. 2Błagam was, abym nie musiał okazać się zbyt surowy, kiedy będę u was, a mam zamiar wystąpić przeciwko tym, którzy uważają, że postępuję tylko po ludzku. 3 Choć bowiem jesteśmy słabymi ludźmi, to jednak nie toczymy walki po ludzku. 4Broń, którą posługujemy się w naszej walce, nie jest bowiem ludzka, ale od Boga czerpie moc zdolną zniszczyć twierdze. Burzymy rozumowania 5i wszelkie przeszkody wznoszone przeciwko poznaniu Boga, a wszelką myśl bierzemy do niewoli, aby doprowadzić ją do posłuszeństwa Chrystusowi. 6Gotowi też jesteśmy karać wszelkie nieposłuszeństwo, aż wasze posłuszeństwo będzie całkowite. 7 Spójrzcie na to, co jest przed waszymi oczami! Jeśli ktoś jest przekonany, że należy do Chrystusab, to niech uzna, że my podobnie jak on należymy do Chrystusa. 8Gdybym więc chciał się chełpić władzą, którą dał mi Pans, aby was budować, a nie niszczyć, nie miałbym powodu do wstydu. 9Nie myślcie, że chcę was straszyć listami. 10Mówią bowiem: „Jego listy są wprawdzie poważne i mocne, ale gdy sam przybywa, okazuje się słaby, a jego słowa są nieporadne”. 11Ten, kto tak uważa, niech wie, że jacy jesteśmy w słowach, kiedy

10

Ef 6,11

1Kor 1,25

rze, wielbią Boga i z radością Mu dziękują. Dlatego zbiórkę pieniędzy na rzecz ubogich w Jerozolimie Paweł określa tym samym terminem „posługa”, którym opisuje swoją misję apostolską. Miłość, jaką ludzie okazują sobie przez pomoc materialną, Bóg wynagradza darami nadprzyrodzonymi. Pierwszeństwo Chrystusa. Apostoł ostrzega wiernych, aby nie dali się zwieść pomówieniom, które pod jego adresem wypowiadali jego przeciwnicy. Chociaż ich zachowanie wprowadzało niemałe zamieszanie wśród Koryntian, Paweł nie koncentruje się na zwalczaniu swoich przeciwników, ale najważniejsze jest dla niego głoszenie Ewangelii

2525

2. DO KORYNTIAN 9,9 — 10,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Obraz ten nawiązuje do ówczesnego żydowskiego sposobu zawierania małżeństwa. Po zaślubinach panna młoda przebywała jeszcze około roku lub nawet dłużej w domu swoich rodziców. Małżeństwo dopełniane było dopiero wtedy, gdy po upływie tego okresu pan młody uroczyście wprowadzał żonę do swojego domu. Chrześcijanie są już zaślubieni Chrystusowi i z ufnością mogą oczekiwać, aż wprowadzi On ich do domu swojego Ojca. Zadaniem apostoła jest czuwanie nad nieskazitelnością małżonki swojego przyjaciela (J 3,29).

9/4/08

8:20 AM

Page 2526

z daleka nauczamy przez nasze listy, tacy będziemy w czynach, kiedy do was przybędziemy. 12 Nie odważymy się konkurować z tymi, którzy polecają samych siebie, ani porównywać się z nimi. Kiedy mierzą siebie własną miarą i porównują się ze sobą, pokazują, że pozbawieni są rozsądku. 13My nie będziemy chlubić się ponad miarę, lecz tylko tą miarą, którą wyznaczył nam Bóg, gdy sprawił, że dotarliśmy do was. 14Nie wykraczamy ponad to, kim jesteśmy, tak jakbyśmy do was nie dotarli, bo przecież to my przybyliśmy do was z Ewangeliąs Chrystusa. 15Nie chlubimy się ponad miarę cudzym trudem. Mamy natomiast nadzieję, że wraz ze wzrostem waszej wiary i my, według miary, która została nam wyznaczona, będziemy coraz bardziej wzrastać, 16głosząc Ewangelię także poza waszymi granicami. Nie chcemy chlubić się tym, co już zostało dokonane przez innych na ich polu działania. 17Kto bowiem chce się chlubić, niech się chlubi Panem, 18gdyż nie ten, kto poleca samego siebie, jest wiarygodny, ale ten, kogo poleca Pan. Fałszywi apostołowie 1 Obyście znieśli nieco szaleństwa z mojej strony! Zresztą znosicie mnie, 2bo zabiegam o was z Bożą zazdrościąs. Zaślubiłem was jednemu mężowi, aby was przedstawić Chrystusowis jako nieskazitelną dziewicęa. 3Lękam się jednak, aby jak wąż przewrotnie zwiódł Ewę, tak i wasze myśli nie zostały zmącone i oddalone od prostoty i nieskazitelności względem Chrystusa. 4Chętnie bowiem przyjmujecie kogoś, kto przychodzi i głosi wam innego Jezusas niż tego, którego wam głosiliśmy; bierzecie też innego ducha niż tego, którego już wzięliście, i ewangelięs inną niż ta, którą już przyjęliście. 5 Uważam, że nie jestem gorszy od tych nadzwyczajnych apostołóws. 6Może i jestem nieporadny w sztuce mówienia, ale nie brakuje mi wiedzy. Czyż nie ukazałem wam tego pod każdym względem i we wszystkim? 7Czy popełniłem grzechs przez to, że aby was wywyższyć, uniżyłem samego siebie i za darmo głosiłem wam Ewangelię Bożą? 8Ograbiłem inne Kościoły, pobierając od nich zapłatę za posługę dla was, 9i kiedy będąc wśród was, znalazłem się w potrzebie, nie byłem utrzymywany przez nikogo z was, gdyż bracias, którzy przybyli z Macedonii, zaradzili mojemu niedostatkowi. Zależało mi bowiem na tym, aby w niczym nie być dla was ciężarem,

Ga 6,4 Rz 15,18n

Jr 9,23

11

Chrystusa. Jest też przekonany, że przez to zyskuje godność, której nikt nie może go pozbawić. Apostoł przyznaje, że jako człowiek jest rzeczywiście słaby, ale gdy zagrożona jest Ewangelia, potrafi być stanowczy i gotów jest karać nieposłuszeństwo. Oznacza to, że swoją moc czerpie od Boga, który wspiera go, aby z odwagą bronił prawdy i jedności wśród chrześcijan. Fałszywi apostołowie. Kiedy do Koryntu przybyli nauczyciele, którzy wykazywali się nadzwyczajnymi znakami, cudami i przejawami mocy (2Kor 12,12+), zyskali oni szybko powszechne uznanie. W porównaniu z nimi Paweł wydawał się słaby i niezdecydowany. Nawet jego troska, by nie być dla nikogo ciężarem, uznana została za dodatkowy argument za tym, że nie czuje się on prawdziwym apostołem (2Kor 12,14-16). Paweł interpretuje działalność swoich

2. DO KORYNTIAN 10,12 — 11,9

2526

Ap 21,2.9 Rdz 3,1-6

Ga 1,6-9

1Kor 9,18; Dz 18,3

Flp 4,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

2P 2,1

9/4/08

8:20 AM

i nadal mi zależy. 10Odwołuję się do prawdy Chrystusa, która jest we mnie, że w granicach Achai nikt nie pozbawi mnie tej chluby. 11Dlaczego? Czy dlatego, że was nie miłuję? Bóg to wie. 12Będę jednak nadal czynił to, co czynię, aby tych, którzy szukają okazji do chlubienia się tym, czym my się chlubimy, pozbawić do tego podstaw. 13Są to fałszywi apostołowie, nieuczciwi robotnicy, którzy podszywają się pod apostołów Chrystusa. 14Nie ma zresztą w tym nic dziwnego, bo skoro sam szatans podszywa sięa pod aniołas światłości, 15 jego słudzy czynią tak samo i podszywają się pod sługi sprawiedliwości. Ich koniec będzie taki, jakie są ich czyny. Cierpienia poniesione dla Ewangelii 16 Mówię jeszcze raz: niech nikt nie sądzi, że jestem szaleńcem! Ale jeśli już tak uważacie, to przyjmijcie mnie jako szaleńca, abym i ja mógł się nieco chlubićb. 17To, co będę mówił, nie będzie powiedziane według ducha Panas, ale będzie to chlubienie się zadufanego szaleńca. 18Skoro wielu chlubi się czysto po ludzku, ja również będę się tak chlubił. 19Wy przecież chętnie znosicie szaleńców, choć jesteście tak rozsądni! 20 Znosicie przecież, gdy ktoś was zniewala, gdy ktoś was objada, gdy ktoś was wyzyskuje, gdy ktoś się pyszni, gdy ktoś bije was po twarzy. 21Mówię to ze wstydem, bo my byliśmy tacy słabic! Jeśli ktoś zdobywa się na odwagę – mówię to w szaleństwie – to ja także się odważam. 22Są Hebrajczykamis ? Ja także. Są Izraelitami? Ja także. Są potomstwem Abrahama? Ja także. 23Są sługami Chrystusas? Mówię to, tracąc rozsądek – ja tym bardziej! Więcej doświadczyłem trudu, częściej byłem więziony, bez porównania częściej karany chłostą. Wiele razy groziła mi śmierć. 24Żydzi pięciokrotnie wymierzyli mi czterdzieści razów bez jednegod. 25Trzy razy byłem bity rózgamie, raz kamienowany, trzykrotnie przeżyłem rozbicie statku, całą dobę zmagałem się z falami morza. 26W licznych podróżach, w niebezpieczeństwach na rzekach, w niebezpieczeństwach od rozbójników, w niebezpieczeństwach od rodaków, w niebezpieczeństwach od pogan, w niebezpieczeństwach w mieście, w niebezpieczeństwach na pustkowiu, w niebezpieczeństwach na morzu, w niebezpieczeństwach ze strony fałszywych bracis. 27W trudzie

Page 2527

a) szatan podszywa się – w czasach Jezusa niektórzy uważali, że szatan może przychodzić do ludzi, przybierając postać anioła lub nawet jakiegoś człowieka. b) Paweł był świadomy, że wszelkie chlubienie się bywa źle przyjmowane. Starożytna sztuka wymowy nakazywała wielką ostrożność przy przedstawianiu własnych zasług. Co więcej, słabości, prześladowania i cierpienia, a szczególnie chłosty, nie były w oczach ówczesnych ludzi tytułem do chwały. Pawłowe „chełpienie się” (bo i tak można rozumieć słowo tłumaczone tu jako chlubił) cechuje się więc prowokacyjną szczerością (2Kor 12,5nn). c) Ironiczna uwaga Pawła, który nawiązuje do swojej delikatności wobec Koryntian. d) Według Pwt 25,3 kara chłosty nie mogła przekroczyć czterdziestu uderzeń. Aby przez przypadek nie przekroczyć Prawa żydowscy nauczyciele Pisma, zalecali ograniczyć tę liczbę do 39 uderzeń (26 na plecy i 13 na klatkę piersiową). e) Kara wymierzana przez Rzymian (Dz 16,22).

przeciwników w świetle starotestamentowej nauki o złu obecnym w świecie. Oni bowiem, podobnie jak wąż w opowiadaniu o grzechu pier worodnym (Rdz 3,1-6), oszukują Koryntian, wskazując im jako cel bycie kimś nadzwyczajnym. Paweł reaguje ostro na ich oskarżenia przede wszystkim dlatego, że ci nowo przybyli nauczyciele, których nazywa nadzwyczajnymi apostołami, w rzeczywistości wypaczają Ewangelię Chrystusa. Wyrażenie: nadzwyczajni apostołowie ma w tym miejscu zabar wienie ironiczne i nie odnosi się do Dwunastu, których Paweł w Ga 2,9 z szacunkiem nazwał filarami. Apostoł doskonale zna swoją ludzką słabość, ale zarazem jest świadomy tego wszystkiego, czego w nim i przez niego dokonała łaska Boża. Nie waha się więc mimo wszystko podkreślać swojej bezinteresowności, która jest wymownym świadectwem jego czystych intencji w pracy apostolskiej. Cierpienia poniesione dla Ewangelii. Paweł jest świadomy licznych dokonań, które miały miejsce w jego działalności, ale nie chce się nimi przechwalać. Tak bowiem postępują ludzie próżni. Dlatego, ukazując swoją posługę, uwypukla

2527

2. DO KORYNTIAN 11,10-27

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Według niektórych poglądów z czasów Jezusa, niebo było podzielone na siedem pięter. Uważano, że siódme niebo jest tronem Bożym, trzecie niebo jest natomiast miejscem, w którym w czasach mesjańskich znajdą się sprawiedliwi. b) Według niektórych ówczesnych apokryfów dusze sprawiedliwych przebywają w raju, aż do zmartwychwstania na końcu czasów. Wydaje się, że Paweł utożsamia raj ze wspomnianym wcześniej trzecim niebem (w. 2).

9/4/08

8:20 AM

Page 2528

i znoju. Często pozbawiony byłem snu, doświadczałem głodu i pragnienia, często brakowało mi pożywienia, cierpiałem chłód i nie miałem w co się ubrać. 28 Pomijając wszystkie inne sprawy, moim codziennym trudem jest troska o wszystkie Kościoły. 29Bo jeśli ktoś jest słaby, czy ja nie staję się słaby? I jeśli ktoś upada, czy ja nie przeżywam męki? 30Jeśli już muszę się chlubić, to będę się chlubił tym, co ukazuje moją słabość. 31Bóg i Ojciec Panas Jezusas, który jest błogosławionys na wieki, wie, że nie kłamię. 32 W Damaszku namiestnik króla Aretasa wystawił w mieście Damasceńczyków straże, aby mnie uwięzić, 33ale zostałem spuszczony w koszu przez otwór w murze, i tak wymknąłem się z jego rąk. Wizje i objawienia 1 Jeśli już muszę się chlubić, chociaż nie przynosi to żadnej korzyści, przejdę do widzeń i objawień Panas. 2 Znam człowieka zjednoczonego z Chrystusems, który przed czternastu laty – nie wiem, czy w cieles, nie wiem też, czy poza ciałem, Bóg to wie – został porwany aż do trzeciego niebaa. 3 I wiem, że człowiek ten – nie wiem, czy w ciele, czy też bez ciała, Bóg to wie – 4został porwany do rajub i usłyszał niewyrażalne słowa, których człowiekowi nie wolno wymawiać. 5 Będę się chlubił tym człowiekiem, ale nie samym sobą – chyba że moimi słabościami. 6Jeśli więc chciałbym się chlubić, nie byłbym szaleńcem, bo mówiłbym prawdę. Powstrzymuję się jednak, bo ktoś mógłby oceniać mnie ponad to, co może u mnie dostrzec lub ode mnie usłyszeć 7na podstawie ogromu objawień. Dlatego, abym nie unosił się pychą, w moim ciele doświadczam słabości. Została mi ona dana jako wysłannik szatanas, który mnie policzkuje, abym nie unosił się pychą. 8 Dlatego trzykrotnie zwróciłem się do Pana z prośbą, aby oddalił ją ode mnie. 9Pan jednak mi odpowiedział: „Wystarczy ci mojej łaski. Moc bowiem doskonali się w słabości”. Wolę więc chlubić się raczej moimi słabościami, aby zstąpiła na mnie mocs Chrystusa. 10Dlatego ze względu na Chrystusa raduję się z moich słabości, zniewag, niedostatków, prześladowań i ucisków. Kiedy bowiem jestem słaby, wtedy jestem mocny.

1Kor 8,11-13; 1Kor 9,22

Dz 9,23-25

12

momenty, w których doznał upokorzenia. Wierność Ewangelii zachowana w tych trudnych doświadczeniach jest największym dowodem autentyczności jego apostolskiej posługi. Świadczy ona o tym, że Chrystus cały czas był z Pawłem i go wspierał, gdyż bez Jego pomocy nikt nie zdołałby przezwyciężyć tak licznych przeciwności. Wizje i objawienia. Przeciwnicy Pawła przyciągali do siebie ludzi, wskazując na swoje szczególne dary, włącznie z ekstatycznymi uniesieniami. Apostoł sprowokowany ich postępowaniem opowiada o swoim przeżyciu mistycznym, które miało miejsce mniej więcej dwa lata przed wyruszeniem w pierwszą podróż misyjną. Było ono czymś tak wyjątkowym w jego życiu duchowym, że nawet nie jest w stanie go opisać. Wiadomo również z Dziejów Apostolskich, że Jezus objawiał się Pawłowi wiele razy w ciągu jego życia (Dz 18,9n; 22,17n; 23,11). Wręcz namacalnie towarzyszył mu w czasie jego działalności, umacniał go, pocieszał, pokrzepiał na duchu, a nawet zapowiadał przyszłe wydarzenia. Paweł jednak nawet o widzeniach i objawieniach, których doświadczył, pisze w trzeciej osobie. W ten sposób podkreśla, że to, co się stało, nie było jego zasługą, ale wynikało z łaski udzielonej mu przez Chrystusa.

2. DO KORYNTIAN 11,28 — 12,10

2528

Hi 2,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Troska o Kościół w Koryncie 11 Stałem się szaleńcem! Zmusiliście mnie do tego! To wy raczej powinniście byli mnie polecać tym nadzwyczajnym apostołoms, bo nie byłem w niczym od nich mniejszy – chociaż jestem niczym. 12Przecież znaki wyróżniające apostołaa ujawniły się wśród was przez wielką wytrwałość, a także przez znaki, cudas i przejawy mocy. 13 W czym bowiem byliście traktowani gorzej od innych Kościołów? Chyba jedynie w tym, że nie byłem na waszym utrzymaniu. Wybaczcie mi tę krzywdę! 14Teraz jestem gotów po raz trzeci przybyć do was i również tym razem nie będę na waszym utrzymaniu, bo nie szukam tego, co wasze, ale was samych. To nie dzieci mają obowiązek gromadzenia dóbr dla rodziców, ale rodzice dla dzieci. 15Bardzo chętnie poniosę więc wszelkie koszty, a nawet samego siebie ofiaruję za was. Czy dlatego, że was bardziej miłuję, sam mam być mniej miłowany? 16 Mówi się też, że jeśli nie byłem dla was ciężarem, to dlatego że jestem przewrotny i chciałem zdobyć was podstępem. 17 Czy jednak przez kogokolwiek z tych, których do was posłałem, próbowałem was wykorzystać? 18Prosiłem Tytusa i z nim wysłałem bratas. Czy Tytus was wykorzystał? Czy nie działaliśmy w tym samym duchu? Czy nie szliśmy po tych samych śladach?

Pwt 19,15

Page 2529

a) znaki... apostoła – zwrot, którym prawdopodobnie posługiwali się przeciwnicy Pawła, mówiąc o swojej funkcji w Kościele. Podkreślali oni swoje nadzwyczajne umiejętności, dary, to, co niezwykłe i cudowne. Paweł, walcząc o poprawne rozumienie nauki chrześcijańskiej, posługuje się pojęciami swoich przeciwników, ale na pierwszym miejscu stawia wielką wytrwałość, a dopiero potem znaki, cuda i przejawy mocy (2Kor 6,4; zob. 1Kor 12,31).

Zapowiedź wizyty w Koryncie 19 Już od dłuższego czasu wydaje się wam, że się przed wami usprawiedliwiamy. Tymczasem, umiłowani, mówimy to wszystko przed Bogiem w Chrystusies dla waszego zbudowania! 20 Boję się, że gdy do was przybędę, nie zastanę was takimi, jak bym chciał, a ja dla was okażę się takim, jakiego byście nie chcieli. Lękam się tego, że będą u was jakieś spory, zazdrość, gniew, chorobliwe ambicje, oszczerstwa, obmowy, zarozumiałość, niepokoje. 21Obawiam się, że gdy znowu przybędę, mój Bóg upokorzy mnie wobec was, i że będę musiał smucić się ze względu na tych, którzy niegdyś grzeszyli i nie nawrócili się ze swojej nieczystości, nierządu i rozwiązłości. 1 Już trzeci raz udaję się do was. Każda sprawa zostanie rozstrzygnięta w oparciu o zeznanie dwóch lub trzech

13

Troska o Kościół w Koryncie. Paweł w przeciwieństwie do wędrownych misjonarzy judeochrześcijańskich, nie brał żadnych pieniędzy od wspólnot, w których nauczał. Na swoje utrzymanie zarabiał sam, wyrabiając namioty (Dz 18,3). W ten sposób nikt nie mógł go posądzić o interesowność w głoszeniu Ewangelii. Jedynym wyjątkiem byli wierni z Filippi, z którymi szczególnie się zaprzyjaźnił i którym pozwolił na przysyłanie mu pieniędzy na bieżące potrzeby (2Kor 11,8n; Flp 4,10-19). Choć przewrotni Koryntianie nawet w bezinteresowności Pawła zaczęli doszukiwać się jakiegoś podstępu, on nigdy nie zmienił swojego postępowania. Jego postawa stała się wręcz wzorem dla głosicieli Ewangelii, którym apostoł wskazał, że słowo Boże nie jest towarem, którym się handluje. Wszyscy, którzy głoszą słowo Boże, powinni troszczyć się przede wszystkim o zbawienie ludzi, a nie zabiegać o własne korzyści. Zapowiedź wizyty w Koryncie. Trzeciej misji Pawła w Koryncie przyświeca wiele celów: zaprowadzenie we wspólnocie pokoju i zgody, przywrócenie porządku i więzi wzajemnej miłości, uporanie się z problemem rozwiązłości,

2529

2. DO KORYNTIAN 12,11 — 13,1

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Słowa te stały się liturgiczną formułą, którą posługuje się kapłan przy pozdrowieniu wiernych na początku Mszy św.

9/4/08

8:20 AM

Page 2530

świadków. 2Zapowiedziałem to już wcześniej, gdy byłem u was po raz drugi, a teraz, gdy jestem daleko od was, powtarzam to zarówno tym, którzy niegdyś grzeszyli, jak i wszystkim innym, że gdy znowu pojawię się wśród was, nie będę pobłażliwy. 3Szukacie przecież dowodu na to, że przemawia przeze mnie Chrystuss, a On nie jest wobec was bezsilny, ale jest mocny pośród was. 4On został ukrzyżowany z powodu słabości, ale żyje dzięki mocy Boga. Także my jesteśmy słabi w Nim, ale będziemy żyć razem z Nim dzięki mocy Boga, która ujawnia się wobec was. 5Wypróbujcie samych siebie, czy trwacie w wierze. Rozeznajcie samych siebie. Czy nie wiecie o sobie, że Chrystus jest w was? Chyba że rzeczywiście odpadliście podczas próby. 6Mam nadzieję, że poznacie, iż my przeszliśmy pozytywnie próbę. 7Modlimy się do Boga, abyście nie czynili nic złego. Nie zależy nam jednak na tym, aby okazało się, iż my przeszliśmy próbę, ale pragniemy, abyście wy czynili dobro. Wtedy my możemy uchodzić za tych, którzy odpadli podczas próby. 8Nie mamy bowiem władzy, by występować przeciwko prawdzie, ale stoimy po stronie prawdy. 9Cieszymy się więc, gdy my jesteśmy słabi, a wy mocni. Modlimy się o waszą doskonałość. 10Dlatego o tych sprawach piszę do was, będąc daleko, abym nie musiał postępować surowo, gdy będę wśród was obecny. Pans dał mi władzę, aby budować, a nie niszczyć. Końcowe pozdrowienia 11 W końcu, bracias, radujcie się, dążcie do doskonałości, pocieszajcie się, bądźcie jednomyślni, zachowujcie pokójs, a Bóg miłości i pokoju będzie z wami. 12Pozdrówcie się wzajemnie świętym pocałunkiem. Pozdrawiają was wszyscy święcis. 13Łaska Panas Jezusas Chrystusas, miłość Boga i jedność Ducha Świętego niech będą z wami wszystkimia.

umocnienie wiary w Jezusa Chrystusa zmartwychwstałego. Te wymiary chrześcijańskiego i wspólnotowego życia były dla Pawła bardzo ważne, od nich bowiem zależało dobre funkcjonowanie Kościoła Chrystusowego, a także wzrost w doskonałości poszczególnych wiernych.

2. DO KORYNTIAN 13,2-13

2530

Flp 2,8

2Kor 4,2

Jr 1,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2531

LIST DO GALATÓW Wprowadzenie Okoliczności powstania Galaci należeli do plemion celtyckich, które w VI w. przed Chr. opanowały Europę Środkową, Italię, Galię i Hiszpanię. Około 360 r. przed Chr. niektóre z plemion osiadłych w Galii podjęły wędrówkę swych przodków, tyle że w kierunku przeciwnym, tj. na Wschód. Po częściowym złupieniu Grecji przekroczyły Bosfor i po licznych bitwach osiedliły się na wyżynie Anatolii, pośrodku Azji Mniejszej w okolicy Ancyry (dzisiejsza Ankara). Obszar ten został później nazwany Galacją. Ostatni król Galacji, Amyntas, zmarły w 25 r. przed Chr., przekazał w testamencie swoje królestwo Rzymianom. Na jego obszarze Rzymianie utworzyli prowincję ze stolicą w Ancyrze, dodając do właściwej Galacji ponadto Pizydię, Izaurię, częściowo Frygię, Paflagonię i Pont. Dzieje Apostolskie informują, że Paweł podczas drugiej i trzeciej podróży misyjnej przechodził przez Galację (Dz 16,6; 18,23). Jak się wydaje, Paweł nie miał zamiaru zatrzymywać się na tym terenie, ale nieokreślona bliżej choroba zmusiła go do dłuższego postoju. Odpłacając się za szczerą gościnność, apostoł wykorzystał swój pobyt dla głoszenia Ewangelii Chrystusa. List do Galatów Paweł napisał najprawdopodobniej pod koniec swojego długiego pobytu w Efezie, na kilka miesięcy przed zredagowaniem Listu do Rzymian. Pokrywa się to z czasem trzeciej wyprawy misyjnej. Ponieważ trudno jest datować wydarzenia z tego okresu, list mógł powstać także nieco wcześniej, a więc między rokiem 52 a 56. Niektórzy sądzili nawet, że powstał on jeszcze przed 50 rokiem, po pierwszej wyprawie misyjnej, która objęła południową część prowincji Galacji. Powodem jego napisania były niepokojące wieści o niebezpieczeństwie zagrażającym wierze Galatów. Zagrożenie pochodziło od ludzi, którzy pojawili się w chrześcijańskich wspólnotach Galacji i zobowiązywali chrześcijan nawróconych z pogaństwa do zachowywania przepisów prawa Mojżeszowego (Ga 3,2; 4,21; 5,4), w szczególności zaś obrzezania (Ga 2,3n; 5,2; 6,12). Treść i teologia W Liście do Galatów obok wstępu i zakończenia wyróżnić można trzy główne części. W pierwszej (Ga 1 – 2) Paweł przypomina, że Jezus Chrystus, który powołał go na apostoła, jest nieustannie w centrum jego przepowiadania. Dla każdego, kto uwierzy w Jezusa Chrystusa, staje się On źródłem wyzwolenia i zjednoczenia z Bogiem. Rasa, kultura, pochodzenie nie mają tu żadnego znaczenia. W drugiej części (Ga 3 – 4) apostoł wyjaśnia relację między rzeczywistością Prawa a rzeczywistością wiary, poświęcając sporo miejsca wierze Abrahama jako zapowiedzi sposobu zbawienia zamierzonego przez Boga. W trzeciej części (Ga 5 – 6) ukazuje Prawo, synonim niewoli, jako przeciwieństwo Chrystusa, który daje wolność. Przez Niego i w Nim ludzie odnajdują wzajemną jedność, a odnowione stworzenie osiąga swoją pełną doskonałość. Apostoł występuje z całą mocą przeciwko nauczaniu, które fałszując głoszoną przez niego Ewangelię, sprowadza krzyż Chrystusa do czegoś niekoniecznego, a wręcz niepotrzebnego (Ga 2,21; 3,1; 5,11; 6,12-14). Apostoł wyjaśnia adresatom, że człowiek otrzymuje 2531

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2532

usprawiedliwienie, tzn. staje się w pełni wolny i jednoczy się z Bogiem, jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Nie można tego osiągnąć przez zachowywanie prawa Mojżeszowego (Ga 2,16). Apostoł nie neguje znaczenia Prawa, lecz ukazuje jego właściwą rolę: miało ono za zadanie przygotować nadejście czasu, kiedy każdy dzięki wierze w Jezusa Chrystusa będzie mógł dostąpić zbawienia (Ga 3,23-25). Przyjście Chrystusa sprawia, że prawo Mojżeszowe przestaje być środkiem prowadzącym do osiągnięcia zbawienia. Galaci stają więc przed decydującym wyborem: prawo Mojżeszowe albo wiara w Chrystusa. Oparcie się na Prawie oznacza, że człowiek chce zdobyć doskonałość przede wszystkim dzięki swojemu wysiłkowi. W postawie wiary źródłem doskonałości nie jest człowiek, ale łaska Chrystusa, przez którą uzdalnia On ludzi do czynienia dobra. Wprowadzone przez apostoła rozróżnienie ma uświadomić wszystkim chrześcijanom, że tym, czego najbardziej potrzebują, jest właśnie wiara w Chrystusa. Tylko dzięki wierze w Jezusa człowiek odnajduje sens życia i staje się autentycznie szczęśliwy. Temat wiary i Prawa został potem rozwinięty w Liście do Rzymian.

2532

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2533

LIST DO GALATÓW

Rz 1,1; Ga 1,11n

Ef 5,2; Kol 1,13n; 1Tm 2,6; 1J 5,19

2Kor 11,4; 2Tes 2,2 Dz 15,1.24-29; 2Kor 5,10 Rz 9,3; 1Kor 16,22

1Tes 2,4

Adres i pozdrowienie 1 Paweł, powołany na apostołas nie przez ludzi, ani za pośrednictwem człowieka, ale przez Jezusas Chrystusas i Boga Ojca, który wskrzesił Go z martwych, 2oraz wszyscy bracias, którzy są ze mną – do Kościołów Galacjia. 3Niech będzie z wami łaska i pokój Boga naszego Ojca i Panas Jezusa Chrystusa. 4On wydał samego siebie za nasze grzechys, aby nas wyrwać z obecnego złego światab zgodnie z wolą Boga, naszego Ojca. 5Jemu chwałas na wieki wieków. Amens.

1

a) Kościołów Galacji – zob. Wprowadzenie. b) złego świata – zob. 1J 2,15+.

Strzec prawdziwej Ewangelii 6 Dziwię się, że od Tego, który was powołał łaską Chrystusas, tak szybko odchodzicie do innej ewangelii. 7Nie ma innej ewangelii! Są tylko jacyś ludzie, którzy wśród was sieją zamęt i chcą zmienić Ewangelięs Chrystusa. 8Lecz gdybyśmy nawet my sami, albo gdyby aniołs z nieba głosił wam ewangelię inną od tej, którą wam głosiliśmy, niech będzie wyłączony ze wspólnoty. 9Powtarzam jeszcze raz, to co powiedziałem: jeśli ktoś głosi wam inną ewangelię od tej, którą przyjęliście, niech będzie wyłączony ze wspólnoty. 10 A zatem, czy zabiegam o względy ludzi, czy Boga? Czy ludziom staram się przypodobać? Gdybym chciał się przypodobać ludziom, nie byłbym sługą Chrystusa. Adres i pozdrowienie. Pierwsze słowa Listu do Galatów stanowią zapowiedź całego pisma. Dotyczą wiarygodności misji i przepowiadania Pawła, a także ukazują Jezusa Chrystusa jako jedynego Zbawcę i Pośrednika między ludźmi a Bogiem. Ponieważ podważano autentyczność apostolatu Pawła, obok swojego imienia stawia on tytuł apostoł. Nie chodzi tu o wzmocnienie autorytetu. Paweł broni w ten sposób Ewangelii, świadomy, że najpierw uderza się w świadków Chrystusa, żeby później zanegować zbawienie, którego On dokonał. A przecież to Chrystus wziął na siebie zło ludzkości, aby wszystkich uwolnić od niego. W ten sposób zapoczątkował na ziemi istnienie nowej rzeczywistości, która charakteryzuje się pokojem, dobrocią, miłością. Strzec prawdziwej Ewangelii. W miejsce stosowanego zazwyczaj na początku listu dziękczynienia i słów pochwalnych wobec adresatów, apostoł wyraża zdumienie, że Galaci tak szybko odwrócili się od głoszonej im Ewangelii. Dla Pawła jest to równoznaczne ze zdradą Boga. Wiarę trzeba nieustannie umacniać, szczególnie gdy jest słaba. Jeśli jednak tuż po jej przyjęciu pozwala się na podważanie jej istoty, to nie daje się jej szansy na rozwój. Kościół od początku czuwał, aby nikt nie fałszował Ewangelii, która dała wierzącym w Chrystusa prawdziwą wolność. Dlatego, gdy głoszono Ewangelię poganom, mówiono im, że źródłem zbawienia nie jest zachowywanie przepisów prawa Mojżeszowego, ale przyjęcie łaski Boga, która uzdalnia wierzącego do wszelkiego dobra. To jednak wywołało sprzeciw ze strony tych, którzy twierdzili, że poganie staną się w pełni chrześcijanami, jeśli najpierw przyjmą i spełnią wymogi prawa Mojżeszowego. Przeciwko takiemu zafałszowaniu Ewangelii i podporządkowaniu chrześcijaństwa zasadom judaizmu Paweł wypowiada się z właściwą sobie żarliwością. Wyklucza ze wspólnoty Nowego Przymierza każdego, kto głosi takie poglądy. Gwałtowność reakcji Pawła jest równocześnie odpowiedzią na zarzut kierowany pod jego adresem, że swoim głoszeniem chciał się przypodobać ludziom. Ewangelia nie jest mówieniem pochlebstw (1Tes 2,4n). W każdych warunkach głosi się ją taką, jaka jest, nawet jeśli spotyka się z odrzuceniem (Ga 6,12).

2533

DO GALATÓW 1,1-10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Arabia – chodzi o królestwo Nabatei położone na południe od Damaszku. b) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od Morza Śródziemnego. Według badań archeologów jedno z najstarszych miejsc zamieszkałych przez ludzi. c) z wyjątkiem Jakuba – z filologicznego punktu widzenia możliwy jest także przekład: ale tylko Jakuba. Zgodnie z takim tłumaczeniem Jakub, brat Pański, nie był Jakubem apostołem. d) Cylicja – rzymska prowincja leżąca wzdłuż południowo-wschodniego wybrzeża Azji Mniejszej. Jej stolicą był Tars, rodzinne miasto Pawła Apostoła.

9/4/08

8:20 AM

Page 2534

Usprawiedliwienie przez wiarę w Jezusa Chrystusa Paweł apostołem Chrystusa 11 Oświadczam wam, bracias, że głoszona przeze mnie Ewangelias nie pochodzi od ludzi. 12Nie przyjąłem jej, ani nie nauczyłem się od człowieka, ale objawił mi ją Jezus Chrystuss. 13 Słyszeliście przecież o moim dawniejszym postępowaniu w judaizmie; o tym, jak bardzo prześladowałem Kościół Boży i chciałem go zniszczyć. 14Wiernością judaizmowi przewyższałem wielu rówieśników w moim narodzie, gorliwie przestrzegając tradycji przodków. 15Kiedy jednak Bogu – który wybrał mnie w łonie mojej matki i wezwał swą łaską – spodobało się 16objawić swego Syna we mnie dla głoszenia Ewangelii o Nim pośród narodów, wtedy nie szukałem już rady u ludzi. 17 Nie pospieszyłem też do Jerozolimys, do tych, którzy apostołamis stali się przede mną, ale natychmiast skierowałem się do Arabiia, a potem znowu powróciłem do Damaszkub. 18 Następnie, trzy lata później poszedłem do Jerozolimy, aby poznać Kefasa i zostałem u niego piętnaście dni. 19Spośród apostołów nie widziałem natomiast nikogo, z wyjątkiem Jakubac, bratas Pańskiego. 20Zaświadczam przed Bogiem, że w tym, co do was piszę, nie kłamię. 21Następnie udałem się w okolice Syrii i Cylicjid. 22Kościołom Chrystusa w Judeis pozostawałem osobiście nieznany. 23Słyszeli tylko: nasz dawny prześladowca głosi teraz wiarę, którą przedtem starał się zniszczyć. 24I chwalili Boga z mego powodu. Potwierdzenie przez apostołów misji Pawła 1 Następnie, po czternastu latach, znowu poszedłem do Jerozolimys razem z Barnabą, zabierając ze sobą także Tytusa. 2A przybyłem pod wpływem objawienia. I przedstawiłem im Ewangelięs, którą głoszę poganom; osobno uczyniłem to wobec tych, którzy cieszą się uznaniem, aby upewnić się, że nie biegnę albo że nie biegłem na próżno. 3Ale nawet towarzyszący mi Tytus, który jest Grekiem, nie został zobowiązany do ob-

2

Paweł apostołem Chrystusa. Po zapowiedzi powraca na początku listu kwestia autentyczności Ewangelii głoszonej przez Pawła. Apostoł podkreśla, że otrzymał ją wprost od Jezusa. Dowodem owocności spotkania ze zmartwychwstałym Panem jest radykalna zmiana nastawienia Szawła (Dz 13,9+) do Kościoła i Prawa. Sam Bóg go oświecił (2Kor 4,6) i wybrał, aby głosił Ewangelię poganom. Przemiana Szawła dokonała się więc za sprawą łaski Bożej. Dzięki wydarzeniu pod Damaszkiem Szaweł z prześladowcy stał się gorliwym wyznawcą. Następnie wyruszył do Arabii, aby w samotności zgłębić to, czego Bóg pozwolił mu doświadczyć. Dopiero po trzech latach od wydarzenia pod Damaszkiem doszło do spotkania w Jerozolimie między Piotrem, który jako pierwszy widział Pana (1Kor 15,5), a Pawłem, który tej łaski dostąpił jako ostatni (1Kor 9,1; 15,8). Wzmianka o zaledwie dwutygodniowym pobycie w Jerozolimie i spotkaniu jedynie z Jakubem, naocznym świadkiem życia Jezusa, podkreśla niezależność Pawła jako apostoła, przejawiającą się także w działalności z dala od Judei, w okolicach Antiochii i Tarsu. Potwierdzenie przez apostołów misji Pawła. Gdy z Jerozolimy przybyli do Antiochii chrześcijanie żydowskiego pochodzenia, ujawniła się różnica poglądów na temat zachowywania przepisów Prawa (Dz 15,1n). Paweł był oczywiście przekonany, że wraz z przyjściem Chrystusa wymogi prawa Mojżeszowego straciły swoją moc, lecz aby zakończyć ciągnące się spory, udał się do Jerozolimy. Ufał, że wypowiedź apostołów przekona niezdecydowanych, tym

DO GALATÓW 1,11 — 2,3

2534

Mt 16,17

Dz 8,3; 9,1n; 1Kor 15,9 Mk 7,3n; Dz 26,4n; Flp 3,6 Iz 49,1; Jr 1,5; 1Kor 15,10 Rz 1,5

J 1,42; Dz 9,26-28

Rz 9,1 Dz 9,30; 11,25n

Dz 15,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Pwt 10,17; Rz 2,11 Dz 15,3n.12; Rz 15,17-19

Dz 22,21; Rz 1,5

Dz 11,29n; Rz 15,25-32; 1Kor 16,1-4; 2Kor 8,9

J 1,42

Dz 10,15-28

9/4/08

8:20 AM

Page 2535

rzezanias. 4Co się zaś tyczy fałszywych bracis, którzy wkradli się, aby naruszyć naszą wolność w Chrystusies Jezusies i pogrążyć nas w niewoli, 5to ani na chwilę nie ustąpiliśmy im, aby prawda Ewangelii pozostała wśród was. 6Również ze strony cieszących się uznaniem – a kim byli niegdyś, nic mnie to nie obchodzi, bo Bóg nie jest stronniczy – oni właśnie, cieszący się uznaniem, niczego mi nie narzucili. 7Wręcz przeciwnie. Gdy zobaczyli, że mnie zostało powierzone głoszenie Ewangelii wśród nieobrzezanych, podobnie jak Piotrowi wśród obrzezanych – 8ponieważ Ten, który działał w Piotrze dla apostołowania wśród obrzezanychs, działał i we mnie dla dobra pogan – 9 i gdy uznali daną mi łaskę, Jakub, Kefas i Jan, uważani za filary, podali prawą rękę mnie i Barnabie na znak łączności, abyśmy szli do pogan, oni zaś do obrzezanych. 10Mieliśmy tylko pamiętać o ubogich, co też pilnie starałem się czynić. Sprzeciw Pawła wobec Piotra Kiedy jednak Kefas przybył do Antiochiis, sprzeciwiłem się mu otwarcie, bo postąpił niewłaściwie. 12Zanim przybyli niektórzy z otoczenia Jakuba, brał udział we wspólnych posiłkach z poganami. A gdy tamci przybyli, usunął się i odłączył, obawiając się obrzezanychs. 13Razem z nim także inni Żydzi zaczęli się zachowywać nieszczerze i nawet Barnaba został wciągnięty w ich udawanie. 14Kiedy więc zobaczyłem, że nie postępują zgodnie z prawdą Ewangeliis, powiedziałem Kefasowi wobec wszystkich: Jeśli ty, będąc Żydem, żyjesz według obyczajów pogan a nie Żydów, jak możesz zobowiązywać pogan do postępowania według obyczajów żydowskich? 11

Zbawienie Żydów i pogan dzięki wierze My jesteśmy Żydami z urodzenia, a nie grzesznikami spośród pogan. 16Wiemy jednak, że człowiek nie zostaje uspra-

15 Ps 143,2; Rz 3,20.28

bardziej że Kościół Jerozolimski cieszył się wielkim autorytetem. Na tzw. Soborze Jerozolimskim pod wpływem Ducha Świętego, obecnego i działającego w Kościele, postanowiono, że wolność od prawa Mojżeszowego jest podstawowym rysem prawdziwej Ewangelii. Nie nałożono więc na pogan przyjmujących chrzest żadnych dodatkowych wymogów oprócz tych, które zawierała Ewangelia. Przypomniano także o obowiązku troszczenia się o ubogich. Chodziło szczególnie o biednych z Jerozolimy. Świadczona im pomoc była wyraźną oznaką jedności pomiędzy chrześcijanami z pogaństwa a pier wotnym Kościołem w Jerozolimie (Rz 15,26-28). Sprzeciw Pawła wobec Piotra. Pomimo ustaleń tzw. Soboru Jerozolimskiego sprawa zachowywania Prawa nie została ostatecznie rozstrzygnięta. Tym razem spór dotyczył spożywania pokarmów. Jedni uważali, że ze względów religijnych nie wolno spożywać niektórych pokarmów. Inni nie uznawali takich zakazów. W ten sposób powstały dwie kategorie chrześcijan. Sytuację pogarszało niezdecydowanie samego Piotra, który najpierw zgadzał się w tej kwestii z chrześcijanami nawróconymi z pogaństwa, później, z obawy przed rygorystycznie nastawionymi chrześcijanami pochodzenia żydowskiego, którzy przybyli z Jerozolimy, zaczął się wycofywać z przyjętego stanowiska i wrócił do żydowskich zwyczajów w sprawie spożywania posiłków. Paweł, obawiając się zagrożenia dla prawdy Ewangelii (w. 14), sprzeciwił się postawie Piotra. Chciał, aby chrześcijanie wiedzieli, że nie podlegają żadnym przepisom dzielącym pokarmy na tzw. „czyste” i „nieczyste”. Każdy może jeść to, co mu służy i smakuje. Nie jest ważne, co ktoś spożywa, ale jakim jest człowiekiem. Zamiast zajmować się sporami na temat pokarmów, chrześcijanie winni skupiać uwagę na sprawach naprawdę ważnych, takich jak: troska o zbawienie swoje i innych, kształtowanie prawego sumienia, walka z grzechem (Mt 6,31-33; 15,10-20; Rz 14,17). Zbawienie Żydów i pogan dzięki wierze. Zapisane tu słowa są prawdopodobnie streszczeniem dłuższego przemówienia wygłoszonego w Antiochii. Zawierają one podstawową tezę teologiczną całego listu. Dotychczasowy podział na

2535

DO GALATÓW 2,4-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2536

wiedliwiony dzięki przestrzeganiu Prawas, ale jedynie dzięki wierze w Jezusas Chrystusas. Dlatego my uwierzyliśmy w Jezusa, abyśmy zostali usprawiedliwieni dzięki wierze w Chrystusa, a nie dzięki przestrzeganiu Prawa, ponieważ przez przestrzeganie Prawa nikt nie osiągnie usprawiedliwienia. 17 A jeśli szukając usprawiedliwienia w Chrystusie, jesteśmy uważani za grzeszników, to czy Chrystus prowadzi do grzechus ? Z pewnością nie! 18Jeśli zaś buduję na nowo to, co zburzyłem, sam przyznaję, że źle postąpiłem. 19Ja przez Prawo umarłem dla Prawa, aby żyć dla Boga. Z Chrystusem zostałem ukrzyżowany. 20Żyję więc już nie ja, ale żyje we mnie Chrystus. A jeśli żyję teraz na świecie, to żyję dzięki wierze w Syna Bożegos, który umiłował mnie i samego siebie wydał za mnie. 21Ja nie lekceważę łaski Boga. Jeśli zaś usprawiedliwienie osiąga się dzięki Prawu, to Chrystus umarł na darmo.

Rz 6,10; 7,6 Rz 8,10n; Ef 5,2.25; Flp 1,21; Kol 3,3n

2Kor 5,14n; Ga 5,4

Prawo i wiara Różnice między Prawem a wiarą 1 O nierozumni Galaci! Kto was zaślepił? Czy wasze oczy nie patrzyły na Jezusas Chrystusas ukrzyżowanego? 2Wytłumaczcie mi jedno: Czy otrzymaliście Duchas dzięki przestrzeganiu Prawas, czy też dlatego, że posłuchaliście orędzia wiary? 3Czy tak nierozumni jesteście, że zaczęliście od Ducha, a kończycie teraz ciałems? 4Czy tak wielkich rzeczy doświadczyliście na próżno? Bo jeśli tak, to rzeczywiście na próżno! 5 Czy Ten, który udziela wam Ducha i dokonuje w was wielkich znaków, czyni tak dlatego, że wypełniacie Prawo, czy też dlatego, że przyjęliście głoszoną wiarę? 6Abraham uwierzył Bogu, który właśnie za to uznał go za sprawiedliwego.

3

Wiara źródłem błogosławieństwa Bożego Wiedzcie więc, że tylko ci, którzy wierzą, są synami Abrahama. 8Właśnie Pismo, które przewidziało, że Bóg usprawie-

7

Żydów i pogan nie ma już znaczenia. Dla jednych i drugich istnieje tylko jedna droga usprawiedliwienia, a mianowicie wiara w Chrystusa (Rz 3,21n). Człowiek staje przed Bogiem jako sprawiedliwy, ponieważ wierzy w zbawczą moc Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Przez Niego Bóg uwolnił nas od grzechu. Nasza sprawiedliwość nie może nas zbawić ani ustrzec od zła. Jest to możliwe tylko dzięki łasce Boga, którą z wiarą przyjmujemy. Prawdy te uzasadnia apostoł kilkoma racjami, aby w końcu podać główny argument: Jeśli możliwe byłoby osiągnięcie zbawienia przez wypełnianie przepisów Prawa, to Chrystus nie musiałby umrzeć. Skoro umarł za nas w tak strasznych mękach, to znaczy, że był to jedyny sposób, aby uwolnić nas od zła i przywrócić nam jedność z Bogiem. Różnice między Prawem a wiarą. Apostoł w pytaniach stawianych Galatom wyraża zdumienie, że tak niewiele zrozumieli z istoty Ewangelii. Dziwi się, bo przecież podzielił się z nimi żywym świadectwem o Chrystusie ukrzyżowanym i zmartwychwstałym. Poza tym, gdy Galaci uwierzyli, w widzialny sposób doświadczyli mocy Ducha Świętego i działy się wśród nich cuda. Jak więc to możliwe, że znów myślą w sposób przyziemny? Dlaczego zamiast poddać się prowadzeniu przez Ducha Świętego, wolą kierować się wymogami Prawa? Paweł cierpi, ponieważ Chrystus nie jest dla Galatów najwyższą wartością. Nie poddaje się jednak i nadal będzie im uświadamiał, przywołując argumenty z Pisma Świętego, że przez chrzest stali się w pełni wolnymi dziećmi Boga. Wiara źródłem błogosławieństwa Bożego. Żydzi bardzo mocno podkreślali, że ich ojcem jest Abraham. Według Pawła jednak być synem Abrahama znaczy coś o wiele więcej niż fizyczne pochodzenie od niego (Mt 3,9; J 8,39). Abra-

DO GALATÓW 2,17 — 3,8

2536

1Kor 2,2

Rz 4,5n

Rdz 15,6; Rz 4,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2537

dliwi pogan dzięki wierze, ogłosiło Abrahamowi radosną nowinę: Przez ciebie otrzymają błogosławieństwos wszystkie ludy ziemi. Tak więc ci, którzy wierzą, są błogosławieni na równi z Abrahamem, który uwierzył. 10Ci natomiast, którzy powołują się na przestrzeganie Prawas, podlegają przekleństwus. Napisane jest bowiem: Przeklęty każdy, kto nie wypełnia wszystkich przepisów księgi Prawa. 11Jest oczywiste, że nikt nie zostanie usprawiedliwiony przed Bogiem dzięki Prawu, ponieważ: Sprawiedliwy będzie żyć z wiary. 12Prawo zaś nie opiera się na wierze, ale mówi: Kto wypełnia przepisy Prawa, dzięki nim żyć będzie. 13 Chrystuss wyzwolił nas od przekleństwa Prawa – gdy stał się dla nas przekleństwem, bo jest napisane: Przeklęty każdy, kto zawisł na drzewie – 14aby błogosławieństwo Abrahama stało się w Chrystusie Jezusies udziałem narodów i abyśmy dzięki wierze otrzymali obiecanego Duchas.

Rdz 12,3; 18,18; Rz 4,11n 9 Dz 3,25

Pwt 27,26; Rz 4,16; Ga 5,3; Jk 2,10 Ha 2,4

Kpł 18,5; Rz 1,16n Pwt 21,23; Rz 8,3; 2Kor 5,21

Iz 44,3; Ef 1,3.13

Hbr 9,16n Mt 1,1

Rdz 12,7

Wj 12,40

Rz 4,13; 11,6

Prawo i Boża obietnica zbawienia 15 Bracias, odwołam się do zwyczajów ludzi. Nawet ludzkiego testamentu ważnie sporządzonego nikt nie może unieważnić ani zmienić. 16Otóż obietnice zostały przekazane Abrahamowi i jego potomstwu. Nie powiedziano: „i potomkom”, jak gdyby miały dotyczyć wielu, ale jednego: i potomkowi twemu. Jest nim Chrystuss. 17Powiadam więc: testamentu uwiarygodnionego przez Boga nie może unieważnić Prawos ustanowione czterysta trzydzieści lat później i w ten sposób zniweczyć obietnicę. 18Bo gdyby dziedzictwo otrzymywało się dzięki Prawu, to wtedy nie na podstawie obietnicy. A właśnie przez obietnicę Bóg okazał łaskę Abrahamowi. 19Po co więc Prawo? Zostało dodane ze względu na wykroczenia, do czasu

ham jest wzorem bezwarunkowego zawierzenia Bogu. Ufał Bogu, wtedy gdy nie rozumiał nawet Jego zamiarów i został poddany próbie (Rdz 22,1-18). Swoim życiem pokazał, na czym polega zawierzenie Bożej obietnicy i jak wielkie błogosławieństwo się z tym wiąże. Dlatego jedynie ci, których życie opiera się na wierze, są rzeczywiście synami Abrahama. Jeśli natomiast człowiek uważa, że stanie się sprawiedliwy przez wypełnianie Prawa, ściąga na siebie przekleństwo, gdyż nikt nie jest w stanie wypełnić tego, co nakazuje Prawo. Przekleństwo, o którym mówi Paweł, to konkretne kary dosięgające każdego, kto, podlegając Prawu, nie wypełnia jego wymogów (Pwt 27,15-26; 28,15-68). Chrystus przez swoją śmierć na krzyżu wybawił nas od tego przekleństwa. Każdy, kto jednoczy się z Chrystusem, pokonuje przepaść zrodzoną między Bogiem a człowiekiem przez grzech. Dzięki wierze w Chrystusa otrzymuje się Ducha Świętego, który nieustannie zapewnia o przynależności do Boga. Bez znaczenia jest, kim było się wcześniej. Ważna jest jedynie wiara, przez którą Bóg obdarza człowieka nowym życiem. Prawo i Boża obietnica zbawienia. Aby ukazać relację pomiędzy obietnicą zbawienia daną Abrahamowi a Prawem, apostoł posługuje się obrazem sporządzania i wypełniania testamentu. Oficjalny testament, czyli obietnica dana Abrahamowi, stwierdza, że właściwym potomkiem Abrahama jest Chrystusa Jezus, ponieważ On jest dawcą zbawienia. Paweł zwraca uwagę, że obietnica z Rdz 22,17n mówi o potomstwie w liczbie pojedynczej, a więc bez wątpienia dotyczy ona osoby Jezusa, Syna Bożego. Wszelkie późniejsze uzupełnienia tej obietnicy, np. Prawo starotestamentowe, są czasowymi rozporządzeniami, które nie mogą podważyć testamentu. Skoro jednak Prawo także pochodzi od Boga, to czy nie zachodzi tu jakaś sprzeczność? Nie, ponieważ Bóg najpierw i przede wszystkim dał obietnicę. W ten sposób ukazał zbawienie jako dzieło łaski, a nie zasług pochodzących z wypełnienia Prawa. Prawo zostało dane po to, aby można było określić, co jest grzechem (Rz 5,13). Dzięki Prawu rozumie się zgubne skutki grzechu (Rz 7,13). Człowiek, poznając przy pomocy Prawa grzech, zaczyna rozumieć, że jedynie łaska Boża może być dla niego ratunkiem. Prawo staje się więc w pewien sposób także impulsem do tego, aby całkowicie powierzyć się Chrystusowi, który jako

2537

DO GALATÓW 3,9-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) podane przez aniołów – w judaizmie istniało przekonanie, że Prawo zostało przekazane przez aniołów albo z ich udziałem. Udział w jego przekazaniu miał także Mojżesz. Fakt taki – zdaniem Pawła – pomniejsza znaczenie Prawa w stosunku do obietnicy, którą Bóg udzielił Abrahamowi bezpośrednio.

9/4/08

8:20 AM

Page 2538

przyjścia potomka, dla którego przeznaczona była obietnica. Zostało podane przez aniołówa na ręce pośrednika. 20Nie ma jednak pośrednika, gdy jest tylko jedna osoba. A Bóg jest jeden. Boża obietnica ponad Prawem 21 Czy więc Prawos przeciwstawia się Bożym obietnicom? Ależ nie! Gdyby bowiem zostało dane Prawo, które miałoby moc udzielania życia, wtedy usprawiedliwienie pochodziłoby z Prawa. 22Ale Pismo zamknęło wszystko pod władzą grzechus, aby dzięki wierze w Jezusas Chrystusas obietnica urzeczywistniła się w tych, którzy wierzą.

Dz 7,38.53; Rz 4,14n; 5,20; 7,7; Hbr 2,1-4

Rz 3,30n; 8,2-4

Ps 14,1-3; Rz 3,9-19.23; 11,32

Ograniczona rola Prawa Zanim nadszedł czas wiary, żyliśmy pod władzą Prawas zamknięci w oczekiwaniu objawienia się wiary. 24W ten sposób Prawo stało się naszym opiekunem aż do czasu przyjścia Chrystusas, abyśmy mogli otrzymać usprawiedliwienie dzięki wierze. 25Kiedy zaś nadszedł czas wiary, nie jesteśmy już poddani opiekunowi.

Rz 10,4

Chrystus źródłem jedności 26 Wszyscy przecież dzięki wierze w Jezusas Chrystusas jesteście synami Bożymi. 27Wy zatem, którzy w Chrystusie zostaliście ochrzczeni, przyodzialiście się w Chrystusa. 28Nie ma już Żyda ani Greka, nie ma niewolnika ani wolnego, nie ma mężczy-

J 1,12; Ga 4,5-7

23

jedyny może ocalić człowieka od śmierci wiecznej. Paweł zastosował tu argumentację, jaką zwykli posługiwać się rabini, uzasadniając jakąś prawdę na podstawie interpretacji jednego słowa (tu: potomstwo). Celem wywodu było ukazanie niedoskonałości prawa Mojżeszowego i wielkości Chrystusowego dzieła zbawienia. Boża obietnica ponad Prawem. Według nauczania rabinów Prawo jest murem oddzielającym Izraela od grzechu. Paweł jest przeciwnego zdania. Wszyscy ludzie bowiem pogrążyli się w grzechach (Rz 3,9-19). Niemożliwe więc jest osiągnięcie zbawienia na drodze przestrzegania Prawa. Dlatego istnieje droga obietnicy, według której zbawienia dostępuje ten, kto wierzy. Dopiero zjednoczenie się człowieka z Jezusem jest niczym mur, o który rozbijają się ataki Złego. Ograniczona rola Prawa. Paweł przy pomocy dwóch obrazów wykazuje, że Prawo miało swój konkretny wpływ na kształtowanie się postawy wiary w ludziach. W pierwszym obrazie (w. 23) Prawo porównane jest do zamkniętej przestrzeni (więzienia), w której człowiek uświadamia sobie własną grzeszność. Czas pobytu w przestrzeni Prawa jest jednak ograniczony. Kończy się wraz z przyjściem Jezusa. Funkcją Prawa było oskarżać człowieka, gdy zawinił i wydawać na niego wyrok. Chrystus nie oskarża nikogo, ale każdego, kto jest udręczony grzechem, przygarnia do siebie i uzdrawia łaską przebaczenia. W drugim obrazie (w. 24) Prawo porównane zostało do niewolnika, którego zadaniem było prowadzenie dziecka do szkoły i czuwanie nad jego bezpieczeństwem. Chrześcijanie, którzy uwierzyli w Chrystusa, nie potrzebują już takiego opiekuna, gdyż osiągnęli pełną dojrzałość i wolność synów Bożych (Ga 3,26). Jezus Chrystus nie jest dla nas kimś obcym, ale jest naszym bratem. Dzięki temu, że stał się człowiekiem, doskonale nas rozumie. On jako umiłowany Syn pomaga nam dotrzeć do domu Ojca, czyli zjednoczyć się w pełni z Bogiem i osiągnąć pełnię dziecięctwa Bożego (Ga 4,5-7). Chrystus źródłem jedności. Paweł określa chrześcijan mianem dzieci Bożych. Godność taką otrzymuje się na chrzcie. Osiągnięte wówczas zjednoczenie z Chrystusem pozwala budować z innymi ludźmi relacje braterstwa. Czymś drugorzędnym staje się bowiem pochodzenie, stan majątkowy, wykształcenie. Ważne jest to, kim jest się przed Bogiem. Tak radykalna zmiana nastawienia wobec utrwalonych przez lata poglądów była czymś nie do pojęcia dla Żyda. Czuł się kimś zdecydowanie lepszym od ludzi innej kultury, narodowości czy stanu. Świadczy o tym np. jego codzienna modlitwa, w której dziękował Bogu, że nie stworzył go niewolnikiem albo kobietą. Paweł, powołując się na Ewangelię Chrystusa, kwestionuje taki sposób myślenia. Istotne jest tylko to, czy człowiek posiada rzeczywistą więź z Chrystusem. Trzeba więc niejako przyodziać się w Chrystusa. Metafora ta pojawia się już w ST (Iz 61,10; Ba 5,1) i oznacza

DO GALATÓW 3,20-28

2538

Rz 8,14n.29; 13,14; Ef 4,24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 17,21; Rz 10,12; 1Kor 12,13; Kol 3,11 Rz 4,16; Ga 4,7

9/4/08

8:20 AM

zny ani kobiety, ponieważ wszyscy jesteście jedno w Chrystusie Jezusie. 29A jeśli należycie do Chrystusa, to jesteście potomstwem Abrahama oraz, zgodnie z obietnicą, dziedzicami. Różnica między niewolnikami a synami 1 Otóż i to wam powiem: jak długo dziedzic jest dzieckiem, nie różni się od niewolnika, choć jest panem wszystkiego; 2do czasu wyznaczonego przez ojca poddany jest opiekunom i zarządcom. 3Podobnie i my. Kiedy byliśmy dziećmi, byliśmy poddani żywiołom świata. 4Gdy jednak wypełnił się czas, Bóg wysłał swego Syna zrodzonego z kobiety, narodzonego w czasach Prawas, 5aby uwolnić tych, którzy podlegali Prawu, abyśmy się stali przybranymi dziećmi. 6 A ponieważ jesteście synami, Bóg wysłał do naszych sercs Duchas swego Syna, który woła: „Abba, Ojcze!”. 7Tak więc nie jesteś już niewolnikiem, lecz synem, a jeśli synem, to i dziedzicem z woli Boga.

4

Ga 3,23; Kol 2,20 Mt 3,17; Mk 1,15; Łk 2,21; J 1,14; Rz 1,3; Ef 1,10 J 3,16n; Rz 8,3; 1J 4,9 Mk 14,36; J 15,15; Rz 8,15-17 Rz 8,17

1Kor 8,4-6; 12,2; 1Tes 1,9 1Kor 13,12; Kol 2,20; 1Tes 4,3-5

Iz 1,13; Kol 2,16 Flp 2,16; 1Tes 3,5

Page 2539

a) przez Boga... rozpoznani – chodzi o nawrócenie, które dokonuje się przede wszystkim dlatego, że Bóg tego chce (1Kor 8,2-3; 13,12). b) dni... lata – chodzi tu np. o szabaty, święta nowiu, Paschę, rok szabatowy. Żydzi dokładnie przestrzegali tych obchodów.

Ostrzeżenie przed odstępstwem Wtedy jednak, kiedy nie znaliście Boga, służyliście bóstwom, które w rzeczywistości nie istnieją. 9Ale teraz, kiedy poznaliście Boga, albo raczej, kiedy przez Boga zostaliście rozpoznania, jak możecie zwracać się znów ku bezsilnym i marnym żywiołom, pragnąc na nowo im służyć? 10Zwracacie uwagę na dni, miesiące, pory roku i latab. 11Obawiam się, czy nie na próżno trudziłem się dla was. 8

dogłębną przemianę człowieka, początek jego nowego życia. To zjednoczenie z Chrystusem nie jest czymś, co oddziela od Abrahama – ojca wiary. Przeciwnie, dopiero łączność z Chrystusem czyni z człowieka prawdziwego potomka Abrahama i dziedzica obietnicy. Różnica między niewolnikami a synami. Chociaż synowi przysługuje część majątku ojca, to jednak dopóki jest nieletni, nie może nim rozporządzać. Musi pozostawać pod opieką innych i czekać, aż osiągnie wiek dojrzałości. Obraz ten apostoł odnosi do Prawa, które było potrzebne do czasu, aż ci, którzy mu podlegali, zostali uznani przez Boga za dojrzałych. Gdy więc Bóg uznał, że przestrzeganie przepisów prawa Mojżeszowego przestało być środkiem do osiągnięcia zbawienia, przedłużanie tej zależności przez człowieka byłoby świadomym podtrzymywaniem w sobie stanu niedojrzałości. Oznaczałoby to, że człowiek zamiast wolności wybiera niewolę. W przypadku pogan wyrazem niedojrzałości i niewoli było oddawanie czci siłom przyrody. Dzięki Ewangelii zostali oni uwolnieni od tych błędnych przekonań. Skoro jednak znów poddadzą się Prawu, powrócą do pogańskiej przeszłości. Zmieni się jedynie przedmiot kultu. A przecież Bóg doprowadził do zaistnienia nowej rzeczywistości w świecie. Chrystus przez swoje Wcielenie stał się bliski życiu każdego człowieka. Wyzwolił ludzkość ze stanu niewoli, a każdego człowieka uczynił dzieckiem Bożym. Nie jest to adopcja o charakterze prawnym. Bóg bowiem w Chrystusie daje ludziom swojego Ducha Świętego. Umocnieni wewnętrznie przez Niego, nie tylko mamy odwagę nazywać się dziećmi Bożymi, ale rzeczywiście nimi jesteśmy (1J 3,1). Duch Święty wspiera nas, abyśmy z zaufaniem i prostotą zwracali się do Boga, tak jak czyni to Jezus (np. Mk 14,36; Rz 8,15). Ostrzeżenie przed odstępstwem. Dopóki człowiek nie zna Boga, można usprawiedliwić to, że czci różne bożki. Gdy jednak Bóg daje mu się poznać, wcześniejsze bałwochwalstwo musi być całkowicie odrzucone. Czczenie Boga i ubóstwianie jakiejkolwiek innej osoby lub rzeczy jest absolutnie nie do pogodzenia. Pomiędzy Stwórcą a stworzeniem zachodzi bowiem istotna różnica. Oddawanie czci Stwórcy nie oznacza odwrócenia się od świata. Umiłowanie Boga pociąga za sobą miłość do całego stworzenia. Należy tylko pamiętać, że Bóg jest źródłem życia i miłości i Jemu we wszystkim należy się pierwszeństwo. Apostoł stwierdza również, że po tym, jak Bóg objawił się światu przez Jezusa Chrystusa, oddawanie czci Bogu bez pośrednictwa Chrystusa jest wyrazem ludzkiego zaślepienia. Prawdziwa pobożność nie polega na spełnianiu jakichś zewnętrznych praktyk, lecz jest całkowitym przylgnięciem do Boga, który w Jezusie Chrystusie przyszedł do każdego człowieka.

2539

DO GALATÓW 3,29 — 4,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Niewykluczone, że Paweł cierpiał na jakąś chorobę oczu, chociaż on sam nigdzie o tym nie wspomina. b) Paweł zapowiada, że zaproponuje nowe rozumienie tekstu biblijnego, nie historyczne i dosłowne, lecz duchowe i alegoryczne. Jest też ono polemiczne względem interpretacji żydowskiej, w której Izaak, syn kobiety wolnej, był ojcem Izraelitów, a Izmael, syn niewolnicy, ojcem ich pogańskich sąsiadów.

9/4/08

8:20 AM

Page 2540

Stosunek Pawła do Galatów 12 Proszę was, bracias, stańcie się tacy, jak ja, ponieważ ja stałem się taki, jak wy. W niczym mnie nie skrzywdziliście. 13Pamiętacie przecież, że za pierwszym razem głosiłem wam Ewangelięs, gdy byłem chory. 14W próbie, na jaką wystawiła was moja choroba, nie okazaliście mi wzgardy ani odrazy, ale przyjęliście mnie jak aniołas Bożego, jak Chrystusas Jezusas. 15Gdzie się podziała wasza radość? Zaświadczam, że gdyby to tylko było możliwe, wyłupilibyście sobie oczy, aby dać je mniea. 16Czy mówiąc wam prawdę, stałem się waszym wrogiem? 17Tamci troszczą się o was nieszczerze, bo chcą was oderwać ode mnie, abyście związali się z nimi. 18Otóż byłoby dobrze, gdybyście doznawali prawdziwej troski zawsze, a nie tylko wtedy, kiedy jestem z wami. 19Moje dzieci, ponownie w bólach was rodzę, aż Chrystus ukształtuje się w was. 20 Chciałbym być teraz wśród was i odpowiednio przemówić, bo już nie wiem, jak z wami postąpić.

1Kor 9,21n; 2Tes 3,7n

1Kor 2,3

Mt 10,40

Dz 20,30

1Kor 4,14n; 2Kor 6,13; 1Tes 2,7n; Flm 10

Prawo i wolność Dwa Przymierza 21 Powiedzcie mi, wy, którzy chcecie pozostawać pod władzą Prawas: Czy nie czytacie Prawa? 22Napisane jest przecież, że Abraham miał dwóch synów: jednego z niewolnicy, a drugiego z wolnej. 23Ten z niewolnicy urodził się według ciałas, a ten z wolnej – według obietnicy. 24Jest w tym głębszy sensb. Kobiety wyobrażają dwa przymierzas. Hagar oznacza przymierze z góry Synajs, które rodzi do niewoli. 25Ta właśnie Hagar to góra Synaj w Arabii. Symbolizuje ona obecną Jerozolimęs, Stosunek Pawła do Galatów. Paweł, chcąc przekonać Galatów, posługuje się argumentami zdroworozsądkowymi, ukazując sprzeczności, w jakie się uwikłali. Powołuje się na autorytet świętych Ksiąg i nie stroni od zdecydowanych słów napomnienia. Odwołuje się też do uczuć i przypomina wspólne przeżycia. Przywołuje pierwsze odczucia, które Galaci mieli w momencie przyjęcia Ewangelii Chrystusa. Zaskakiwać może fakt, że Galaci nie są dla apostoła jedynie przyjaciółmi. On czuje się związany z nimi tak, jak matka z dziećmi (1Kor 4,14n; 2Kor 6,13; 1Tes 2,7.11). Dla Pawła jest oczywiste, że przekazanie komuś wiary w Chrystusa równoznaczne jest ze zrodzeniem do życia. Podobnie umacnianie kogoś w wierze jest jakby wykarmieniem niemowlęcia. Zdarza się jednak, że dzieci zapominają o wielkim poświęceniu swojej matki, która je urodziła i wykarmiła. Podobnie stało się z Galatami, którzy pozwolili, by zaszczepiono w nich wątpliwość, czy Paweł rzeczywiście ma na względzie ich dobro. Nie jest jednak możliwe, żeby matka nie walczyła o swoje dzieci (2Kor 12,14). Dlatego Paweł nie poddaje się. Jeśli zajdzie taka konieczność, będzie również surowy. Są sytuacje, w których jedynym wyjściem jest powiedzenie komuś prawdy wprost, nawet jeśli jest to przykre i sprawia ból (Hbr 12,11). Dwa Przymierza. Pismo Święte ukazuje Boże objawienie się światu na tle ludzkiej historii. Najważniejsze jest jednak umieć odczytać, co Bóg mówi poprzez różne fakty. Nie można zatrzymać się jedynie na dosłownym rozumieniu słów opisujących Boże inter wencje, ale należy docierać do ich głębszego sensu – sensu duchowego. Przeciwnicy Pawła na pewno uzasadniali swoje stanowisko przykładami z Pisma Świętego. Dla nich było oczywiste, że są tak jak Izaak potomkami Abrahama i dziedzicami obietnicy. Łączyła ich z Abrahamem wspólna krew. Paweł znał ich argumenty. Powołuje się więc na te same przykłady, ale inaczej je interpretuje. Według apostoła to nie więzy krwi czy przynależność do jakiegoś narodu sprowadzają na człowieka Boże błogosławieństwo. Można je uzyskać tylko dzięki całkowitemu przylgnięciu do Boga przez wiarę w Syna Bożego, Jezusa Chrystusa. Dlatego to chrześcijanie na wzór Izaaka są dziećmi rzeczywiście wolnymi, dziedzicami obietnicy i potomstwem Sary. Ci natomiast, którzy chcą pozostawać w niewoli prawa Mojżeszowego, są synami niewolnicy Hagar. Przeciwstawienie Izmaela (symbol Izraelitów) Izaakowi (symbol wyznawców Chrystusa) obrazuje kontrast między niewolą a wolnością. Każdy, kto, poznając Chrystusa, nie chce

DO GALATÓW 4,12-25

2540

Rdz 16,15; 21,2n Rdz 17,16

Rz 9,7-9 Rdz 16,1; Wj 19,20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 8,32-36 Hbr 12,22; Ap 21,2 Iz 54,1

Rdz 21,9

Rdz 21,10

Mt 11,29; J 8,36; Dz 15,10

Ga 2,21 Rz 2,25; Ga 3,10; Jk 2,10

Rz 5,1n 1Kor 7,19; Ga 6,15; Jk 2,14

J 8,32; Ga 1,6

1Kor 5,6; Jud 4

9/4/08

8:20 AM

Page 2541

która wraz ze swymi dziećmi znajduje się w niewoli. 26Jerozolima, która jest na wysokości, jest natomiast wolna i ona jest naszą matką. 27Napisano bowiem: Ciesz się niepłodnas, która nie rodziłaś, wykrzykuj i wołaj, która nie zaznałaś bólów rodzenia! Bo liczniejsze są dzieci opuszczonej niż tej, która ma męża. 28A wy, bracias, jesteście dziećmi obietnicy, tak jak Izaak. 29Ale tak jak wtedy, ten, który urodził się według ciałas, prześladował urodzonego według ducha, tak jest i teraz. 30I co mówi Pismo? Wypędź niewolnicę i jej syna, bo nie będzie dziedziczyć syn niewolnicy razem z synem wolnej. 31Otóż, bracias, nie jesteśmy dziećmi niewolnicy, ale wolnej. Istota chrześcijańskiej wolności 1 Chrystuss nas wyzwolił, abyśmy byli wolni. Bądźcie mocni i nie dajcie sobie na nowo nałożyć jarzma niewoli. 2 Mówię wam ja – Paweł: jeśli poddacie się obrzezanius, Chrystus na nic się wam nie przyda. 3Jeszcze raz powiadam każdemu, kto poddaje się obrzezaniu: jest zobowiązany zachować wszystkie przepisy Prawas. 4Wy, którzy szukacie usprawiedliwienia w Prawie, odstąpiliście od Chrystusa i utraciliście łaskę. 5Natomiast my w Duchus spodziewamy się usprawiedliwienia dzięki wierze. 6Bo w Chrystusie Jezusies ani obrzezanie nic nie znaczy, ani nieobrzezanie, ale wiara wyrażająca się w miłości.

5

Strzec prawdy Biegliście tak wspaniale! Kto wam przeszkodził w podążaniu za prawdą? 8Taki wpływ nie pochodzi od Tego, który was powołał. 9Odrobina zaczynu zakwasza całe ciasto. 10Mam ufność w Panus, że nie będziecie innego zdania niż ja. Ten zaś, 7

uczestniczyć w wolności, której On jest źródłem, stawia siebie po stronie odrzuconych. Kto wybiera wolność w Chrystusie staje się dzieckiem Bożym, które jest obdarowane przez Niego niepojętymi darami. Bóg bowiem stworzył człowieka po to, aby go zbawić. Zbawienie dokonane przez Chrystusa jest najwyższym wyrazem błogosławieństwa Boga udzielanego Jego dzieciom. Istota chrześcijańskiej wolności. Etyczne wskazania poprzedza stwierdzenie, że zbawienie dokonane przez Chrystusa jest wyzwoleniem z jarzma niewoli. Dla chrześcijan pochodzących z pogaństwa wyrazem tej niewoli było bałwochwalstwo, czyli oddawanie czci rzeczom stworzonym. Ledwie jednak zostali z tego wyzwoleni, zagraża im inna niewola. Jest nią gotowość poddania się przepisom prawa Mojżeszowego i innym żydowskim zwyczajom, aby osiągnąć sprawiedliwość i doskonałość. Droga ta jednak prowadzi donikąd. Życie człowieka nabiera bowiem pełnego sensu dopiero wtedy, gdy z dziecięcą ufnością przychodzi on do Boga i u Niego szuka siły do czynienia dobra i wzrastania w świętości. Wszyscy ludzie, podobnie jak Galaci, stają więc przed wyborem: podążać drogą Prawa albo otworzyć się na łaskę Chrystusa; osiągać świętość, polegając na własnych siłach, albo ofiarować Bogu całą swoją nędzę i żyć dzięki Jego miłosierdziu. Wybór jest nieunikniony. Nie można iść równocześnie dwiema tak różnymi drogami: drogą Prawa i drogą wiary. Trzeba uznać fakt, że Stare Przymierze wypełniło się i oto teraz żyjemy dzięki Nowemu Przymierzu, które Chrystus przypieczętował swoją krwią. Śmierć Chrystusa jest wyrazem niepojętej miłości Boga do wszystkich ludzi. My powinniśmy odpowiedzieć miłością na miłość. Miłość do Boga i bliźnich jest wyrazem największej wolności człowieka (Mt 18,23-35; Łk 7,41nn). Strzec prawdy. Mimo że na początku wiara Galatów rozwijała się w sposób bardzo dynamiczny, szybko okazało się, że nie jest ona jeszcze ugruntowana. Wystarczyło kilka sprytnie przedstawionych argumentów, żeby zachwiała się ich dotychczasowa pewność. Zdarza się tak, ponieważ powołanie do życia wiarą to dar, który wymaga rozwinięcia. Nie wystarczy chwilowy entuzjazm, ale potrzeba systematycznego wysiłku, aby dar wiary stał się w człowieku czymś

2541

DO GALATÓW 4,26 — 5,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) do końca okaleczyli się – może to być aluzja do rytualnej samokastracji. Apostoł kieruje tę uwagę wobec tych, którzy ciągle nawoływali do obrzezania.

9/4/08

8:20 AM

Page 2542

kto sieje wśród was zamęt, kimkolwiek jest, zostanie osądzony. 11Bracias, jeśli ja nadal głoszę obrzezanies, to dlaczego jestem prześladowany? Przecież krzyż nie byłby wtedy powodem sprzeciwu! 12Niechby do końca okaleczyli sięa ci, co sieją wśród was zamęt. Właściwe korzystanie z wolności 13 Wy zatem, bracias, zostaliście powołani do wolności. Tylko nie pojmujcie tej wolności jako zachęty do hołdowania ciałus, lecz służcie sobie nawzajem z miłością. 14Przecież całe Prawos zawiera się w tym jednym nakazie: Miłuj bliźniegos jak siebie samego. 15Jeśli natomiast jeden drugiego kąsa i pożera, uważajcie, abyście się wzajemnie nie zjedli. Uczynki ciała i owoce Ducha Otóż powiadam: postępujcie według Duchas, a nie będziecie spełniali pożądań ciałas. 17Gdyż ciało pożąda wbrew Duchowi, natomiast Duch przeciwko ciału. Jedno przeciwstawia się drugiemu, tak że czynicie nie to, co chcecie. 18Jeśli jednak Duch was prowadzi, nie jesteście pod Prawems. 19 Uczynki ciała są wiadome: cudzołóstwo, nieczystość, rozwiązłość, 20bałwochwalstwo, czarys, nienawiść, kłótnie, zazdrość, gniew, chorobliwa ambicja, waśnie, rozłamy, 21zawiść, pijaństwo, hulanki i tym podobne. Dlatego powtarzam to, o czym mówiłem już wcześniej: ci, co tak postępują, nie posiądą królestwa Bożego. 16

trwałym. Prawdziwa wiara ma w sobie wielką moc. Dzięki niej człowiek doświadcza głębokiego zjednoczenia z Bogiem już tu na ziemi. Szatan próbuje tę więź zniszczyć i posługuje się różnymi sposobami, aby pozbawić człowieka wiary. Bardzo rzadko jednak działa w sposób jawny i gwałtowny. Najczęściej próbuje małymi krokami, poprzez drobne niewierności człowieka wobec Bożej prawdy, strącić go z drogi powołania. Wystarczy więc niewielkie zło, aby z czasem mogło się ono stać dla człowieka poważnym zagrożeniem. Właściwe korzystanie z wolności. Chrześcijanie jako ludzie powołani do wolności powinni umieć korzystać z tego daru. Wymaga to od człowieka wielkiej odpowiedzialności. Niedopuszczalne jest, aby wolność jednych pociągała za sobą niewolę drugich. Dlatego wolność od prawa Mojżeszowego nie oznacza wcale swobody grzeszenia. Prawo przestało być środkiem zbawczym, lecz przykazania Boże obowiązują nadal (Mt 5,17-20). Wraz z przyjściem Chrystusa zasady dotyczące życia wierzących stały się jeszcze bardziej wymagające: nie wystarczy już kochać tylko tych, którzy nam dobrze czynią, ale wezwani jesteśmy do miłości tych, którzy nas prześladują. To zbyt mało, że nie czyni się zła na zewnątrz, trzeba je wykorzenić ze swoich myśli, uczuć i pragnień (Mt 5,21-48). Wolność chrześcijańska sprowadza się więc do szukania w każdych warunkach najwyższego dobra. Człowiek wyzwolony przez Chrystusa gotowy jest służyć drugim i być dla nich darem, tak aby i oni stali się gotowi do bezgranicznej miłości. Uczynki ciała i owoce Ducha. Apostoł przeciwstawia życie według Ducha (nieustanne odczytywanie i wypełnianie woli Boga) życiu według ciała (kierowanie się zmysłami). Paweł jednak nie odrzuca ciała, bo ono samo w sobie jest dobre. Wskazuje natomiast, że ciało w wyniku grzechu pierworodnego skłonne jest do podążania za złymi podszeptami szatana. W ten sposób staje się ono wrogiem życia Bożego w człowieku. Nie należy więc odrzucać ciała, ale jego złe skłonności. Staje się to możliwe, gdy człowiek pozwala, aby Duch przeniknął i uświęcił w nim wszystkie władze, tj. umysł, wolę i serce. Każdy człowiek w sposób mniej lub bardziej świadomy dokonuje wyboru pomiędzy życiem w łączności z Bogiem a życiem według zmysłów opanowanych przez grzechy. Skutki decyzji człowieka przedstawione zostały przy pomocy dwóch katalogów. W spisie grzesznych uczynków, do jakich zdolne jest ciało, można dopatrzyć się próby ich uporządkowania. Jako pierwsze trzy zostały wymienione grzechy dotyczące seksualności. Dwa następne wykroczenia przeciwstawiają się kultowi Bożemu. Osiem kolejnych niszczy życie społeczne, natomiast ostatnie dwa odnoszą się do żądzy użycia. Zakończenie sugeruje, że katalog można było wydłużyć (Rz 1,29; 1Kor 5,10; 6,10). Oddziaływanie Ducha ukazane jest za pomocą wewnętrznych stanów w człowieku, z których wyłaniają się czyny. Pokojowe

DO GALATÓW 5,11-21

2542

1Kor 3,17; Flp 2,1-5 1Kor 1,23 Flp 3,2

Rz 6,13; 1P 2,16

Kpł 19,18; Rz 13,8-10

Rz 8,5n Rz 7,14n

1Kor 6,10; Ef 5,5; Ap 22,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

22

1Tm 1,9

Rz 6,6; Kol 3,5 Rz 8,14 Flp 2,3

Mt 18,15; 1Kor 10,12; 2Tes 3,14n; 2Tm 2,25; Jk 5,19n J 13,34 1Kor 3,18; 4,7 1Kor 11,31n; 2Kor 13,5 Rz 14,12 Rz 15,26-28 Hi 13,9; Prz 22,8 J 3,6; Rz 6,21n; 1Kor 15,35-49

1Tes 5,15

Natomiast owocem Ducha jest: miłość, radość, pokójs, cierpliwość, dobroć, życzliwość, wierność, 23łagodność, opanowanie. Prawo tu nie jest potrzebne. 24A ci, którzy należą do Chrystusas Jezusas, ukrzyżowali swoje ciało razem z namiętnościami i pożądliwościami. 25Skoro więc żyjemy mocą Ducha, postępujmy według Ducha. 26Nie szukajmy próżnej chwały, kłócąc się i zazdroszcząc sobie nawzajem.

Page 2543

a) Paweł z reguły rezygnował z takiego zabezpieczenia, pracując własnymi rękoma na utrzymanie (1Kor 4,12; 9,18; 2Kor 11,7; 12,13n).

Właściwe traktowanie siebie i innych 1 Bracias, nawet jeśli ktoś popadnie w grzechs, wy, którzy trwacie w Duchus, podźwignijcie go z całą łagodnością. Uważaj jednak, abyś i ty nie uległ pokusie. 2Jedni drugim noście brzemiona, a tak wypełnicie prawo Chrystusas. 3Jeśli ktoś sądzi, że jest kimś ważnym, podczas gdy nim nie jest, sam siebie oszukuje. 4Każdy niech osądza swoje czyny i w sobie niech znajduje powód do chluby, a nie w porównywaniu się z innymi. 5Każdy bowiem poniesie swój własny ciężar. 6Uczący się Ewangeliis niech się dzieli wszelkim dobrem z nauczycielema. 7Nie łudźcie się! Bóg nie pozwoli z siebie szydzić! Co człowiek posieje, to będzie zbierać. 8Kto sieje w cieles, zbierze to, co przynosi ciało – zagładę. Kto natomiast sieje w Duchu, zbierze to, co daje Duch – życie wieczne. 9Nie ustawajmy w czynieniu dobra. W odpowiednim czasie zbierzemy plon, jeśli teraz niczego nie zaniedbamy. 10Dopóki mamy okazję, czyńmy dobrze wszystkim, zwłaszcza tym, którzy są nam bliscy w wierze.

6

Końcowe wskazania i błogosławieństwo 11 Popatrzcie, jak wielkimi literami własnoręcznie napisałem do was. 12Ci, którzy pragną podobać się przez zewnętrzne i radosne podejście do siebie i świata jest wynikiem działania w człowieku łaski Bożej. W takich warunkach ciało staje się świątynią Ducha (1Kor 6,19n). Aby jednak do tego doszło, potrzebna jest współpraca człowieka z łaską Bożą. Człowiek sam o własnych siłach nie jest w stanie pohamować złych skłonności swojego ciała. Lecz jeśli całą swoją grzeszność ofiaruje Chrystusowi ukrzyżowanemu, zostanie wyzwolony z wszystkiego, co go poniża. Właściwe traktowanie siebie i innych. Jedną z oznak bycia prowadzonym przez Ducha jest pełne miłosierdzia traktowanie człowieka, który zgrzeszył. Postawa taka wynika również ze świadomości własnych braków. Inną oznaką jest bezinteresowna chęć pomocy drugiemu w trudnościach, które przeżywa. Chodzić tu może zarówno o codzienne kłopoty, jak i problemy duchowe. Oczywiście, najłatwiej stać z boku i udawać, że się nic nie widzi. Nie jest to jednak postawa Jezusa, który litował się nad każdym cierpiącym (Mt 11,28). Jezus określa się mianem Mistrza i w ten sposób wzywa wszystkich wierzących do tego, aby w Nim szukali wszelkich wzorów postępowania (Mt 23,10). W każdej sytuacji mamy więc czynić to, co Jezus czyni. On bowiem jest stale obecny wśród nas i chce przez nas działać. Porównywanie się z ludźmi może być dla nas zgubne, bo na tle gorszych wydajemy się kimś dobrym, podczas gdy w rzeczywistości wiele nam jeszcze brakuje do dobroci Jezusa. Jesteśmy więc wezwani do nieustannego konfrontowania swojego życia z prawdą Ewangelii i do odpowiedzialności za własne postępowanie. Paweł wzywa też, aby wspólnoty zapewniały materialne utrzymanie głosicielom Ewangelii. Ma to rodzić pewien rodzaj więzi między przyjmującymi słowo Boże, a tymi, którzy je głoszą. Chodzi tu szczególnie o możliwość wyrażenia wdzięczności wobec tych, którzy przyczyniają się do zaszczepienia i wzrostu wiary we wspólnotach. Każdy, kto doświadcza tego, jak wielkim darem jest wiara, nie tylko nie będzie się czuł przymuszony do niczego, ale nawet przyzna, jak niewspółmiernie małe jest to, co daje, wobec tego, co otrzymuje. Dzieli się bowiem jakimś dobrem doczesnym, a w zamian otrzymuje dary wieczne. Końcowe wskazania i błogosławieństwo. Ostatnich zdań Listu do Galatów Paweł nie dyktuje, ale pisze je sam. Chce w ten sposób podkreślić wagę słów, które są zarazem pieczęcią wszystkiego, co wcześniej zostało powiedziane. Wskazuje

2543

DO GALATÓW 5,22 — 6,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Izraela Bożego – chodzi tutaj o wierzących Izraelitów. Paweł jeszcze raz potwierdza swoje nauczanie, że wywodzący się z pogaństwa chrześcijanie, do których kieruje swój list, nawet jeśli nie są poddani przepisom prawa Mojżeszowego i innym żydowskim zwyczajom, uczestniczą w darach Bożych w taki sam sposób jak Żydzi, którzy przyjęli naukę Chrystusa. b) znaki przynależności do Jezusa – cierpienia, które Paweł poniósł dla Ewangelii. One potwierdzają autentyczność jego apostolatu (np. 2Kor 11,23-27).

9/4/08

8:20 AM

Page 2544

znaki przestrzegania Prawas, zobowiązują was do obrzezanias, aby tylko uniknąć prześladowań z powodu krzyża Chrystusas. 13Jako obrzezani sami nie zachowują Prawa, ale domagają się waszego obrzezania, aby się mogli chlubić waszym ciałems. 14Co do mnie, obym nie chlubił się niczym innym, jak tylko krzyżem Panas naszego Jezusas Chrystusa, przez którego świat jest ukrzyżowany dla mnie, a ja dla świata. 15Obrzezanie bowiem nic nie znaczy ani nieobrzezanie, tylko nowe stworzenie. 16Na tych, którzy tej zasady będą się trzymać, i na Izraelas Bożegoa niech zstąpi pokójs i miłosierdzies. 17 Na przyszłość niech nikt nie dodaje mi udręk, ponieważ na swoim ciele noszę znaki przynależności do Jezusab. 18 Bracias! Łaska naszego Panas Jezusa Chrystusas niech będzie z waszym duchem. Amens.

więc jeszcze raz powody, dla których Galaci powinni odrzucić poglądy fałszywych nauczycieli. Szukają oni przede wszystkim poklasku i własnych korzyści, a ich motywacje są bardzo przyziemne. Niby głoszą Chrystusa, ale przemilczają prawdę o Jego krzyżu. Nie dopuszczają do siebie myśli, że z wiarą w Chrystusa łączy się gotowość do przyjęcia prześladowań (Łk 14,27). Prawdziwy chrześcijanin natomiast, którego wzorem jest Paweł apostoł, przede wszystkim koncentruje się na tajemnicy Męki i Śmierci Chrystusa, ponieważ z nich zrodziło się prawdziwe życie. Gdyby nie było cierpienia związanego z krzyżem, nie byłoby również zmartwychwstania. Każdy więc, kto w łączności z Chrystusem przeżywa swoje cierpienie, z Nim również powstaje do nowego życia. Rzeczywiste zjednoczenie z Chrystusem przez wiarę w Niego sprawia, że człowiek jakby rodzi się na nowo. Zaczyna zupełnie inaczej patrzeć na siebie i świat. Rozumie, że każde doświadczenie niesie w sobie błogosławieństwo Boga. Miłosierdzie okazane Pawłowi pod Damaszkiem nie okazało się daremne. Pozwolił, aby łaska Chrystusa przemieniła go całkowicie. Teraz tej samej łaski pragnie dla wszystkich wierzących, bo tylko dzięki Chrystusowi staną się naprawdę wolni i szczęśliwi.

DO GALATÓW 6,13-18

2544

Flp 3,18n; Kol 2,18 Rz 2,21-23; 3,27

1Kor 1,23.27.31; 2,2; Ga 3,1 1Kor 7,18n.31; 2Kor 5,17; Ap 21,5 Ps 125,5; Rz 11,1-5 2Kor 4,10; 6,4n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2545

LIST DO EFEZJAN Wprowadzenie Okoliczności powstania Tytuł List do Efezjan niezupełnie odpowiada faktycznym adresatom tego pisma. W najstarszych rękopisach nie występuje wyrażenie w Efezie (Ef 1,1), co wraz z brakiem jakichkolwiek odniesień do konkretnej sytuacji lokalnego Kościoła zdaje się wskazywać na bardziej ogólny charakter tego listu. Być może było to pismo okólne skierowane do kilku wspólnot chrześcijańskich w Azji Mniejszej, w tym także i do Efezu. Wprawdzie w Liście do Efezjan nie ma bezpośrednich wzmianek, co było powodem i celem napisania tego pisma, ale jego powiązanie z Listem do Kolosan może sugerować, że chodziło o przeciwstawienie się prądom gnostyckim, które wyrosły z synkretyzmu pogańsko-judaistycznego, przed którym przestrzegani byli chrześcijanie z Kolosów (zob. Wprowadzenie do Listu do Kolosan). W przypadku Listu do Efezjan mamy jednak do czynienia nie z pismem o charakterze polemicznym, lecz z pozytywnym i syntetycznym wykładem. List do Efezjan stanowi jeden z czterech tzw. listów więziennych (pozostałe: List do Filipian, List do Kolosan, List do Filemona). Nazwa ta znajduje swoje uzasadnienie w tym, że w każdym z listów znajdujemy wzmianki o pobycie ich autora w więzieniu (Ef 3,1; 4,1; 6,20; Flp 1,7.13n; Kol 1,24; 4,3.18; Flm 1.9n.13). Większość współczesnych uczonych ma wątpliwości czy autorem Listu do Efezjan jest Paweł. Przyczyną takiego stanowiska jest odmienność słownictwa, stylu i myśli teologicznej tego pisma w stosunku do listów, których autorstwo Pawła jest pewne. Zdziwienie budzi fakt, że Paweł, który sam zakładał Kościół w Efezie, w którym pracował przez trzy lata (Dz 20,31), nie odnosi się wprost do sytuacji miejscowej wspólnoty, ani też nie przekazuje żadnych osobistych pozdrowień. Nie zwraca się również do chrześcijan za pomocą określenia „bracia”, co było tak charakterystyczne w jego listach. Uczeni więc, którzy nie przyjmują autorstwa Pawła, sugerują, że list ten mógł napisać któryś z jego uczniów i współpracowników (np. Tychik, Onezym), który rozwinął myśl apostoła, opierając się głównie na Liście do Kolosan. Wśród uczonych broniących autorstwa Pawła wskazuje się, że w kręgu apostoła nie było nikogo, kto mógłby dokonać tak dojrzałej, pogłębionej syntezy jego myśli i rozwinąć niektóre tematy teologiczne pojawiające się już wcześniej w jego listach. Różnice w słownictwie, stylu i teologii tłumaczą oni innym celem tego listu i jego odmienną tematyką. Jednoznaczne i ostateczne rozstrzygnięcie kwestii autorstwa nie jest obecnie możliwe. Nie ma to jednak wpływu na fakt, że jest to pismo natchnione przez Boga. Z autorstwem Listu do Efezjan w sposób pośredni łączy się sprawa jego relacji do Listu do Kolosan. Dotyczy to zarówno układu materiału w obu dziełach, poruszanej tematyki, jak i terminologii. Wiele zdań z Listu do Kolosan zostało powtórzonych w Liście do Efezjan. Przyjmuje się powszechnie, że List do Kolosan powstał wcześniej i że był on podstawą do szerszego opracowania tematów doktrynalnych w Liście do Efezjan, w bardziej uroczystym stylu i w kunsztowniejszej formie literackiej. Jeśli autorem Listu do Efezjan jest jakiś uczeń z kręgu Pawła, to mógł on powstać około roku 90, a miejscem jego redakcji mógł być Efez. 2545

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2546

Treść i teologia Poza zwyczajowym wstępem (Ef 1,1n) i zakończeniem (Ef 6,21-24) wyróżnia się w Liście do Efezjan dwie zasadnicze części: teologiczno-doktrynalną (Ef 1,3 – 3,21) i parenetyczną, tzn. zawierającą zachęty i pouczenia dla adresatów (Ef 4,1 – 6,20). Centralnym tematem całego listu jest nauka o Kościele (eklezjologia) jako o Ciele Chrystusa. W pierwszej części (Ef 2 – 3) autor ukazuje realizację zbawczego dzieła Chrystusa w Kościele. Kościół jest społecznością złożoną zarówno z Żydów, jak i pogan. Jest zbudowany na fundamencie apostołów i proroków (Ef 2,20), ale jego zasięg jest kosmiczny. Kościół nie jest rzeczywistością doskonałą, ukończoną, ale ciągle rosnącą i rozwijającą się (Ef 4,13). Jego istnienie i rozwój są możliwe jedynie dzięki Chrystusowi, który jest jego Głową (Ef 1,22; 4,15; 5,23) i który udziela mu ze swojej pełni (Ef 4,11n). Aby wyraźnie ukazać rzeczywistość Kościoła, autor Listu do Efezjan posługuje się też innymi obrazami. Kościół jest więc dla niego budowlą, oblubienicą, domem, rodziną Boga, Jego miastem i świątynią (Ef 2,19-22). Wobec grożących mu niebezpieczeństw ze strony fałszywych nauczycieli, zwodzących podstępnie wiernych (Ef 4,14), autor eksponuje temat jedności Kościoła (Ef 2,11-22; 4,3-6). Ujawnia tajemnicę ukrytą od wieków: Boży plan zbawienia polegający na powołaniu zarówno Żydów, jak i pogan do jednej społeczności Kościoła (Ef 1,9n). Eklezjologia listu jest ściśle powiązana z jego swoistą chrystologią. O ile we wcześniejszych listach Pawła punktem wyjścia dla eklezjologii jest chrystologia, to w Liście do Efezjan jest odwrotnie. Autor, wychodząc od nauki o Kościele, zmierza do rozwinięcia chrystologii kosmicznej. Chrystus jest nie tylko Głową Kościoła, ale całego wszechświata. Jego prymat obejmuje nie tylko Kościół, ale kosmos, w którym Kościół ma swoje miejsce. Podstawę obecności Kościoła w przestrzeni kosmicznej stanowi jego zjednoczenie z Chrystusem. Kościół jest wszędzie tam, gdzie jest Chrystus. Inspiracją dla autora do takiego ujęcia tematyki eklezjalnej był niewątpliwie List do Kolosan (Kol 1,15-18a), zawierający hymn ku czci Chrystusa władcy kosmosu. Jeśli więc autorem Listu do Efezjan nie jest Paweł, to należy przyjąć, że autor tego dzieła swoją eklezjologię buduje na fundamencie położonym przez apostoła. W części parenetycznej autor listu zachęca do zachowania w Kościele jedności ducha (Ef 4,1-16). Nakazuje zerwać z dawnym, pogańskim stylem życia (Ef 4,17-24). Zaleca pielęgnowanie w codziennym życiu chrześcijańskich zasad (Ef 4,25-31) i podaje wskazania dotyczące wzajemnych relacji w rodzinie chrześcijańskiej (Ef 5,22 – 6,9). Szczególnie rozwinięty zostaje temat więzi małżeńskiej. Naukę o miłości małżeńskiej autor listu rozwija na kanwie relacji między głową i ciałem, a w konsekwencji między Chrystusem i Kościołem. Styl Listu do Efezjan nie jest zbyt przejrzysty z powodu używania przez autora długich zdań złożonych. Przeplatają się w nim różne drobne formy literackie, takie jak: hymny (np. Ef 1,3-14), modlitwy (np. Ef 3,14-19), pouczenia (Ef 5,22 – 6,9), katalogi cnót i wad (Ef 4,2n.31; 5,8-21).

2546

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2547

LIST DO EFEZJAN

Adres 1 Paweł, z woli Boga apostołs Chrystusas Jezusas, do świętycha w Efezieb i do wierzących w Chrystusa Jezusa: 2łaska wam i pokójs od Boga, naszego Ojca, i od Panas Jezusa Chrystusa.

a) świętych – chodzi o chrześcijan, których określano w ten sposób na podstawie Wj 19,6 (por. Dz 9,13.32.41; Rz 1,7; 16,15; 1Kor 16,1).

Boży plan zbawieniac 3 Niech będzie błogosławiony Bóg, Ojciec naszego Panas Jezusas Chrystusas! On udzielił nam z wyżyn niebieskichd wszelkiego błogosławieństwas duchowego w Chrystusie. 4 On wybrał nas w Nim przed stworzeniem świata, abyśmy byli przed Nim święci i nieskalani w miłości. 5 On przeznaczył nas, abyśmy się stali Jego przybranymi dziećmi przez Jezusa Chrystusa. Takie było upodobanie Jego woli, 6 aby był uwielbiony majestat Jego łaski, którą obdarzył nas w Umiłowanym. 7 W Nim mamy odkupienie przez krews Jego: odpuszczenie występków dzięki bogactwu Jego łaski. 8 Obdarzył nas nią obficie wraz z wszelką mądrością i zrozumieniem, 9 gdy dał nam poznać tajemnicęe swej woli. Tak sobie upodobał i w Nim postanowił, 10 że dla dokonania pełni czasów wszystko podda Chrystusowi jako Głowie: to, co w niebie, i to, co na ziemi. 11 W Nim także my zostaliśmy wybrani, i już wcześniej przeznaczeni przez Tego, który wszystko czyni według postanowienia swej woli,

c) Hymn ten nazywany jest eulogią od rozpoczynającego go greckiego terminu, który oznacza ‘błogosławiony’ (Mk 14,61; 2Kor 1,3n; 1P 1,3n). Gatunek ten jest już spotykany w ST (Rdz 14,20; 2Krl 1,48; 2Krn 6,3; Tb 13,1; 1Mch 4,30). Charakterystyczną cechą eulogii jest jej spontaniczność i bezpośredniość, gdyż stanowi ona odpowiedź człowieka na Bożą pomoc, której doświadczył.

1

Ef 1,20; 2,6; 3,10; 6,12

Mt 25,34

Dz 13,48; Rz 8,14nn; 8,29n; Flp 2,13; Kol 1,19

Rz 8,28; 11,25; 1Kor 1,21; Ga 1,15; Ef 3,3

Pwt 4,20; Ef 1,14; Tt 2,14;

b) w Efezie – tych słów brak w najstarszych rękopisach z III i IV w. (zob. Wprowadzenie).

d) z wyżyn niebieskich – zwrot ten występuje tylko w tym liście. Chodzi tu o świat ponadnaturalny (Ef 1,20; 2,6; 3,10; 6,12). e) tajemnicę – chodzi o Bożą tajemnicę, która zostaje objawiona w trakcie realizacji Bożego planu zbawienia. Zob. także Rz 16,25; Ef 3,3-6; Kol 1,26n.

Adres. Podkreślenie na samym początku autorytetu apostolskiego Pawła wzmacnia powagę listu. Formuła wstępna w porównaniu z innymi listami Pawłowymi jest zwięzła i lakoniczna. Przypomina formuły wstępne Listu do Rzymian (1,7) i Listu do Kolosan (1,1), które były kierowane do wspólnot nieznanych osobiście Pawłowi. Boży plan zbawienia. Umieszczony bezpośrednio po formule wstępnej hymn na cześć Bożego dzieła zbawczego stanowi swoisty katechizm, w którym ukazane jest, że jeszcze przed powstaniem świata zostaliśmy wybrani przez Boga, aby być świętymi. Jako dzieci Boga winniśmy Go uwielbiać całym życiem, bo jesteśmy wyzwoleni z mocy grzechu przez Śmierć Chrystusa. Spoczęła na nas także moc Ducha Świętego, dzięki któremu odczytujemy wolę Bożą, modlimy się i żyjemy. Wskazanie na tę wielką godność człowieka połączono z ukazaniem tajemnicy Trójcy Świętej, która swoim działaniem przenika wszechświat. Jednocześnie działa Bóg Ojciec (ww. 3-6.8.11), Jezus Chrystus (ww. 3.5.7-10.12) i Duch Święty (ww. 13n). Ta nieustanna Boża obecność i opieka stają się źródłem modlitwy człowieka, który dziękuje za to, że został wybrany, uczyniony dzieckiem Bożym w Jezusie Chrystusie (ww. 4n), odkupiony

2547

DO EFEZJAN 1,1-11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) naznaczeni pieczęcią – chodzi o chrzest (Ef 4,30; por. 2Kor 1,22). b) Duchem... Poręczycielem naszego dziedzictwa – Duch Święty, działając w człowieku ochrzczonym, nieustannie potwierdza Boże obietnice, spełnione w Jezusie Chrystusie. Największą z nich jest odkupienie dokonane przez Chrystusa i dar życia wiecznego. Wierzący są więc prowadzeni do Boga przez Ducha Świętego. c) serca – w znaczeniu biblijnym serce jest miejscem najgłębszych pragnień i odczuć człowieka a także podstawą prawdziwego poznania. d) na wyżynach niebieskich – zob. Ef 1,3+. e) zwierzchnością... i panowaniem – są to nazwy potęg duchowych, o których szerzej mówi żydowska literatura apokryficzna. Paweł zestawia te potęgi z aniołami tradycji biblijnej i darem Prawa (Ga 3,19). Niekiedy ocenia je jednak negatywnie (Ga 4,3; por. Kol 2,15), a nawet widzi w nich siły demoniczne (1Kor 15, 24; por. Ef 2,2; 6,12). f) Pełnią – Kościół jest pełnią Chrystusa w tym sensie, że ogarnia cały wszechświat, który uczestniczy w powszechnym odrodzeniu pod panowaniem Chrystusa Pana. g) powietrzem – dla starożytnych przestrzeń powietrzna była miejscem przebywania duchów demonicznych, których księciem był szatan. h) w synach buntu – chodzi o tych, którzy sprzeciwiają się Bogu w swoich myślach, słowach, uczynkach (Iz 30,9). i) my – tj. Żydzi. j) gniewu – chodzi o gniew Boży (Kol 3,6).

9/4/08

8:20 AM

Page 2548

12

abyśmy wielbili majestat Jego łaski – my, którzy już wcześniej złożyliśmy nadzieję w Chrystusie. 13 W Nim także wy usłyszeliście słowo prawdy, Ewangelięs o waszym zbawieniu. W Nim uwierzyliście i zostaliście naznaczeni pieczęciąa, Świętym Duchems obietnicy, 14 Duchem, który jest Poręczycielem naszego dziedzictwab, odkupienia tych, których On nabył, aby był uwielbiony Jego majestat. Modlitwa o ducha mądrości i objawienia 15 Dlatego i ja, słysząc o waszej wierze w Panas Jezusas i o waszej miłości do wszystkich świętychs, 16nie przestaję za was dziękować. Pamiętam o was w moich modlitwach, 17aby Bóg naszego Pana, Jezusa Chrystusas, Ojciec chwałys, dał wam ducha mądrości i objawienia, byście Go lepiej poznali. 18Niech da wam światłe oczy sercac, abyście wiedzieli, czym jest nadzieja Jego powołania, czym bogactwo chwały Jego dziedzictwa w świętych 19i czym nadzwyczajny ogrom Jego mocys dla nas wierzących, o czym świadczy siła Jego potęgi. 20 Ukazał ją w Chrystusie, gdy wskrzesił Go z martwych i posadził po swojej prawej stronie na wyżynach niebieskichd 21ponad wszelką zwierzchnością i władzą, mocą i panowanieme, i ponad wszelkim imieniem wzywanym nie tylko w tym wieku, ale i w przyszłym. 22Wszystko poddał pod Jego stopy i ustanowił Go Głową całego Kościoła, 23który jest Jego Ciałem i Pełniąf Tego, który wypełnia wszystko we wszystkim. Przywrócenie do życia 1 Także wy byliście umarli z powodu waszych występków i grzechóws, 2które popełnialiście wtedy, gdy postępowaliście zgodnie z zasadami tego świata, w posłuszeństwie temu, który panuje nad mocą, powietrzemg, duchem działającym obecnie w synach buntuh. 3Wśród nich także myi wszyscy ulegaliśmy niegdyś żądzom naszego ciałas, poddając się zachciankom ciała i myśli. Dlatego, jak inni, byliśmy z natury dziećmi gniewuj.

2

i oczyszczony z grzechów (w. 7). Człowiek wielbi Boga, ponieważ jest oświecony prawdą Ewangelii i przez chrzest włączony do społeczności świętych (w. 13). Powyższe prawdy odnoszą się w sposób szczególny do ludzi wierzących, lecz stanowią także zaproszenie dla tych, którzy nie uwierzyli jeszcze we wszechogarniającą dobroć Boga. Rozważanie tych prawd i życie nimi prowadzi do wielkiej radości wewnętrznej i pokoju ducha, którego Bóg pragnie udzielić każdemu człowiekowi. Modlitwa o ducha mądrości i objawienia. Poprzez dziękczynienie (ww. 15-16a), modlitwę (ww. 16b-19) i podkreślenie mocy Bożej w fakcie Zmartwychwstania i wywyższenia Chrystusa (ww. 20n) zostaje bardzo mocno uwypuklona Jego pozycja we wspólnocie chrześcijańskiej, będącej Ciałem Chrystusa. Najważniejszą część tego Ciała stanowi Głowa, czyli sam Jezus Chrystus (Ef 4,15; 5,23; por. 1Kor 11,3; Kol 2,10). Kościół znajduje swoją pełnię (Ef 3,19) w Jezusie Chrystusie, realizując Jego posłannictwo i w sposób widzialny ukonkretniając Jego obecność jako Pana i Zbawiciela we współczesnym sobie świecie. Przywrócenie do życia. Wyzwolenie człowieka z grzechów i życie w łączności z Bogiem nie jest wynikiem ludzkich zasług, lecz stanowi Boży dar (ww. 8n; por. Rz 3,23n; Ga 2,16). Przemiana, której człowiek doświadcza w swoim życiu, dokonuje się dzięki miłości Boga, objawionej w Jezusie Chrystusie (Rz 5,5; 8,39; 11,30-32; 1Tm 1,13n; Tt 3,3-5;

DO EFEZJAN 1,12 — 2,3

2548

Rz 1,8n; Kol 1,9

Dz 26,18; 2Kor 4,6; Hbr 6,4

Ps 110,1; Mk 16,19; Dz 2,24 Mt 28,18; Kol 1,16 Ps 8,7; 1Kor 15,27; Kol 1,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

4

J 4,10; Dz 15,11; 1P 1,5

Iz 57,19; Dz 2,39

Iz 9,6; Kol 3,15

1Kor 10,17; Ef 4,4 Iz 57,19; Za 9,10; Rz 10,14

Ps 118,22; Mt 16,18; 1Kor 3,10; Ap 21,14 1P 2,5

Bóg jednak, bogaty w miłosierdzies, dzięki swej wielkiej miłości, którą obdarzył nas, 5umarłych z powodu występków, przywrócił nas do życia z Chrystusems. Łaską jesteście zbawieni! 6 On w Chrystusie Jezusies ożywił nas i posadził na wyżynach niebieskicha, 7aby w nadchodzących czasach ukazać niezwykłe bogactwo swojej łaski poprzez dobroć, jaką darzy nas w Chrystusie Jezusie. 8Łaską bowiem jesteście zbawieni przez wiarę! Nie jest to więc waszą zasługą, lecz darems Boga. 9Nie za dokonane czyny, aby nikt się nie chełpił. 10Jesteśmy Jego dziełem, stworzeni w Chrystusie Jezusie dla dobrych czynów, które Bóg dla nas przygotował, abyśmy zgodnie z nimi postępowali. Jedno w Chrystusie 11 Dlatego pamiętajcie, że niegdyś wy, poganie – nazywani nieobrzezanymi przez tych, którzy siebie nazywają obrzezanymis, z racji znaku dokonanego ludzką ręką – 12w tamtym czasie żyliście bez Chrystusas. Byliście wyłączeni ze społeczności Izraelas i nie mieliście udziału w przymierzach z obietnicąb. Brakowało wam nadziei i bez Boga żyliście na świecie. 13Lecz teraz wy, którzy niegdyś byliście daleko, w Chrystusie Jezusies staliście się bliscy dzięki Jego krwis. 14On bowiem jest naszym pokojem. On w swoim ciele z dwóch części uczynił jedno i obalił dzielący je mur wrogościc. 15Uchylił Prawos przykazańs zawartych w przepisach, aby z dwóch części stworzyć w sobie jednego nowego człowiekad i wprowadzić pokójs. 16On pojednał z Bogiem obie części w jednym ciele przez krzyże, zabijając tę wrogość w sobie. 17Przyszedł ogłosić dobrą nowinę: pokój wam, którzy byliście daleko i pokój tym, którzy byli blisko. 18 Dzięki Niemu jedni i drudzy mamy dostęp do Ojca w jednym Duchus. 19Tak więc nie jesteście już obcymi i przybyszami, ale współobywatelami na równi ze świętymi i domownikami Boga. 20 Jesteście zbudowani na fundamencie apostołóws i prorokóws, a kamieniem węgielnymf jest sam Chrystus Jezus. 21W Nim złączona cała budowla wzrasta, aby stać się świętą w Panus świątynią. 22W Nim także wy wspólnie budujecie, aby być mieszkaniem Boga w Duchu.

Page 2549

a) na wyżynach niebieskich – zob. Ef 1,3+. b) w przymierzach z obietnicą – Bóg zawierał z ludzkością przymierza przez różnych ludzi, np. przez Abrahama, Jakuba, Mojżesza, Dawida. Przymierza te stanowiły obietnicę wiecznego zbawienia, która wypełniła się w Jezusie Chrystusie (Rz 9,4). c) mur wrogości – wyraźna aluzja do muru na terenie świątyni jerozolimskiej, który oddzielał dziedziniec pogan od dziedzińca Żydów. Za przejście poza ten mur poganinowi groziła kara śmierci (Dz 21,28n). W sensie alegorycznym mur oznacza dzielącą Żydów i pogan wrogość, którą Jezus usunął. d) jednego nowego człowieka – aluzja do „nowej wspólnoty” złożonej z Żydów i pogan, w której znikają wzajemne podziały i nienawiść (Rz 1,16). e) przez krzyż – złączenie Żydów i pogan w jeden lud dokonuje się dzięki zbawczej Śmierci Chrystusa. f) kamieniem węgielnym – wierzący w Chrystusa są określeni mianem żywych kamieni, składających się na budowlę Kościoła. Źródłem świętości Kościoła jest sam Chrystus. Bez Niego Kościół nie może istnieć. Wierzący mają swój istotny udział w budowaniu Kościoła poprzez świadectwo wiary, modlitwę, sprawowanie sakramentów, jednak życiodajna moc pochodzi od Jezusa, który działa w każdym wierzącym.

1P 2,10). Chrześcijanin jest więc dziełem Bożej miłości. Od Boga również pochodzi moc, która uzdalnia wierzącego do dobrego postępowania. Dlatego apostoł mówi, że dobre czyny zostały już dla nas przygotowane przez Boga. Jedno w Chrystusie. Widocznym znakiem Bożego działania jest fakt, że poganie, którzy niegdyś byli daleko od Boga, przez ofiarę Chrystusa zbliżają się do Niego (ww. 11-13). Oddalenie pogan wynikało stąd, że nie mieli wiedzy o Bogu i nie znali przymierzy, które On zawarł z ludźmi. Dlatego też nie oczekiwali nikogo, kto miałby ich zbawić. Nieświadomość pogan została usunięta przez Jezusa Chrystusa, który swoją Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem objął wszystkich ludzi. Poganie stają się więc bliscy Bogu i są wezwani do tworzenia wspólnoty z Nim w Jezusie Chrystusie. Nawrócona wspólnota Izraela i nawróceni poganie stanowią jedność, gdyż Chrystus zniósł między nimi wszelkie podziały (w 14). Wszyscy nawróceni otrzymują także miano współobywateli świętych – co oznacza, że Bóg udziela im łask koniecznych do wypełnienia ich powołania do świętości. Dzięki łączności z Chrystusem wierzący są wprowadzeni do domu Boga, ale także sami stają się domem, gdzie mieszka Bóg. Ten dom, czyli wspólnota z Bogiem, ma charakter niezniszczalny, gdyż sam Chrystus zapewnia mu stabilność i trwałość. Jego fundamentem jest nauczanie i świadectwo proroków i apostołów. Dopóki budowla wspólnoty wznoszona jest tu, na ziemi, możliwe są trudności, nieporozumienia i upadki, lecz w Chrystusie, który jest pokojem (Iz 9,5), przezwycięża się wszelką wrogość i rozłam.

2549

DO EFEZJAN 2,4-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Zdanie niedokończone. Jego kontynuacją jest prawdopodobnie w. 14. b) tajemnicy Chrystusa – chodzi o to, że mistyczne Ciało Chrystusa, które tworzą wierzący, jest jedno i niepodzielne (Ef 1,10; 3,6.9). c) świętych – zob. Ef 1,1+. d) zwierzchności i władze – zob. Ef 1,21+. e) na wyżynach niebieskich – zob. Ef 1,3+. f) otwartą drogę – dosł. szczere i odważne mówienie wszystkiego. Tutaj zwrot ten oznacza, że człowiek dzięki wierze w Jezusa nie czuje lęku przed Bogiem. Gotowy jest o wszystkim mówić Bogu i o wszystko Go prosić.

9/4/08

8:20 AM

Page 2550

Paweł apostołem pogan 1 Dlatego ja, Paweł, więzień Chrystusas Jezusas dla was, pogan…a. 2Na pewno słyszeliście o udzielonej mi łasce Bożej dotyczącej was. 3Została mi objawiona tajemnica, o której wcześniej pokrótce wam pisałem. 4Czytając to, możecie przekonać się o moim zrozumieniu tajemnicy Chrystusab. 5 Poprzednim pokoleniom nie było dane poznać ją tak, jak teraz została objawiona Jego świętym apostołoms i prorokoms przez Duchas: 6poganie współdziedziczą i są włączeni w Ciało oraz współuczestniczą w obietnicy Chrystusa Jezusa przez Ewangelięs! 7Ja stałem się jej sługą zgodnie z darems łaski Boga, udzielonej mi przez działanie Jego mocy. 8To mnie, najmniejszemu ze wszystkich świętychc, została dana ta łaska, aby poganom ogłosić Ewangelięs o niepojętym bogactwie Chrystusa 9i ujawnić wszystkim, na czym polega spełnianie się tajemnicy ukrytej od wieków w Bogu, który wszystko stworzył. 10I oto teraz zwierzchności i władzed na wyżynach niebieskiche poznają przez Kościół wieloraką mądrość Bożą, 11 zgodnie z odwiecznym planem, który wypełnił się w Chrystusie Jezusie, naszym Panus. 12W Nim mamy otwartą drogęf i dostęp do Ojca, pełni ufności dzięki wierze w Niego. 13Błagam was, abyście nie zniechęcali się z powodu moich utrapień, które znoszę za was. One są waszą chwałą!

3

Modlitwa o poznanie miłości Chrystusowej 14 Dlatego upadam na kolana przed Ojcem, 15od którego bierze nazwę wszelki ród w niebie i na ziemi. 16Niech On, według bogactwa swojego majestatu, obdarzy was przez swojego Duchas siłą umacniającą wewnętrznego człowieka. 17Niech Chrystuss przez wiarę zamieszka w waszych sercachs, abyście zakorzenieni i ugruntowani w miłości 18mogli wraz ze wszystPaweł apostołem pogan. Paweł, podobnie jak inni apostołowie, najpierw głosił Ewangelię wśród Żydów. Ostatecznie jednak posłuszny wezwaniu Pana udał się do takich miejsc, gdzie jeszcze nikt nie znał Jezusa Chrystusa (Dz 9,15). Misję ewangelizacyjną (Mt 28,19n) Paweł postrzega jako łaskę od Boga (Rz 1,5; 15,15n; 1Kor 3,10; Ga 2,9). Apostoł ma także świadomość, że Boże zbawienie nie jest zarezer wowane dla ochrzczonych Żydów, ale jest dostępne dla każdego, kto z wiarą przyjmuje Jezusa jako swojego Pana i Zbawiciela (Dz 10,34n). Uczestnictwo pogan w zbawieniu (współdziedzictwo) przejawia się przez włączenie ich w Ciało Chrystusa – Kościół i udział w obietnicach Jezusa zawartych w Ewangelii (np. Mt 5,3-12; 28,20b; Łk 12,32; J 14,1-3.12-14). Być włączonym w Ciało Chrystusa oznacza być z Jezusem w bardzo osobistej relacji, z której wypływa głęboka pewność, że jest się zbawionym i osiągnie się życie wieczne. Obietnice Jezusa już się realizują w Kościele i poprzez Kościół, który od początku jest prowadzony przez swojego Pana. Chrześcijanin poprzez wiarę i osobistą więź z Chrystusem staje się narzędziem Boga w świecie. Jest żywym uczestnikiem odwiecznego Bożego planu, który realizuje się w Jezusie Chrystusie – Początku i Końcu wszechświata (Ap 21,6; 22,13). Przynależność do Kościoła i udział w obietnicach Jezusa sprawia, że człowiek wierzący może pokonywać za przykładem Apostoła Narodów wszelkie trudności i prześladowania. Modlitwa o poznanie miłości Chrystusowej. W żarliwej modlitwie zostaje wyrażone pragnienie, aby odbiorcy listu mieli udział w zbawczym dziele Jezusa Chrystusa, które swoim zasięgiem obejmuje cały wszechświat (w. 18). Poprzez przyjęcie Jezusa do swojego serca i pogłębianie życia duchowego chrześcijanin ma możliwość poznawania niezgłębionej pełni Boga. Udział w Jego pełni i doświadczenie miłości Boga stanowią dla człowieka wierzącego dar i wyzwanie. Każdy, kto otwiera się na Boże dary i podejmuje trud realizowania wyzwań, jakie stawia mu Bóg, coraz bardziej rozwija w sobie życie wewnętrzne, którego oznakami są: pokój, radość, dobroć, cierpliwość, zgoda, wierność (Ga 5,22). Bóg czyni w nas znacznie więcej, niż potrafimy to zrozumieć naszym umysłem. Wdzięczni Bogu zaczy-

DO EFEZJAN 3,1-18

2550

Rz 11,33; 1Kor 2,7

2Kor 3,4; Hbr 4,16; 10,19.35; 1J 2,28; 3,21

Rz 7,22; 1Kor 16,13; Flp 4,13; Kol 1,11 J 14,23; Rz 8,9n; 1Kor 3,6; 2Kor 13,5; Kol 1,23; 2,7 Hi 11,8n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

kimi świętymis pojąć, czym jest szerokość i długość, wysokość i głębokośća. 19Obyście poznali miłość Chrystusab, która przewyższa wiedzę, i zostali napełnieni całą pełnią Boga. 20Temu zaś, który działającą w nas mocą może uczynić znacznie więcej niż to, o co prosimy czy pojmujemy, 21Jemu chwałas w Kościele i w Chrystusie Jezusie przez wszystkie pokolenia na wieki wieków. Amens. Nowe życie ochrzczonych w Kościele i świecie 1 Błagam was ja, więzień w Panu, abyście postępowali w sposób godny powołania, jakim zostaliście wezwani. 2 Z całą pokorą, delikatnością i cierpliwością znoście jedni drugich w miłości. 3Starajcie się zachować jedność Duchas, złączeni więzią pokoju. 4Jedno jest Ciało i jeden Duch, jak jedna jest nadzieja waszego powołania, do której zostaliście wezwani. 5Jeden jest Pans, jedna wiara, jeden chrzests, 6jeden Bóg i Ojciec wszystkich. On jest ponad wszystkimi, przez wszystkich i we wszystkich. 7 Każdemu z nas została dana łaska według miary darus Chrystusas. 8Dlatego powiedziano: Gdy wstąpił na wysokości, wziął do niewoli jeńców, rozdał ludziom dary. 9Czy jednak wstąpił, nie znaczy również, że zstąpił do niższych części ziemic? 10Ten, który zstąpił, jest Tym samym, który wstąpił ponad wszystkie nieba, aby wszystko napełnićd. 11On także ustanowił apostołóws, prorokóws, ewangelistówe, pasterzy i nauczycieli, 12aby przygotowali świętychf do pełnienia posługi budowania Ciała Chrystusas, 13aż wszyscy osiągniemy jedność wiary i poznanie Syna Bożegos, doskonałe człowieczeństwog, miarę wielkości według pełni Chrystusa. 14Obyśmy nie byli już dziećmi niesionymi przez fale i poddanymi prądom błędnej nauki głoszonej przez ludzi przewrotnych i przebiegłych, którzy łudzą fałszem. 15Bądźmy natomiast szczerzy w miłości i wzrastajmy pod każdym względem ku Temu, który jest Głową – ku Chrystusowih. 16 Z Niego całe Ciało – złączone i powiązane dzięki mocy właściwej każdej części – wzrasta, budując siebie w miłości.

4

Ef 2,16.18; 1Kor 12,4nn 1Kor 8,6

Ps 68,19; J 3,13; Kol 2,15 Iz 44,23

Ef 1,17; J 6,69; 1Kor 14,20; Kol 1,28; Flp 3,10; Hbr 5,14

Page 2551

a) szerokość... i głębokość – w filozofii stoickiej formuła czterech wymiarów oznaczała całość wszechświata. Tutaj jest ona wykorzystana, aby ukazać uniwersalny zasięg zbawczego dzieła Chrystusa. b) miłość Chrystusa – tzn. miłość Chrystusa do nas. c) zstąpił do niższych części ziemi – niektórzy uważają, że jest tu mowa o podziemnym królestwie zmarłych (Lb 16,33). Chrystus zstąpił tam przed Zmartwychwstaniem i wstąpieniem ponad wszystkie nieba (1P 3,19). Według innych określenie to dotyczy ziemi, która jest „niższą” częścią względem nieba. d) wszystko napełnić – zgodnie z rozumieniem rabinackim i stoickim, a także Filona, napełniać to tyle co wziąć we władanie. W myśl Ef 1,23 zwrot ten oznacza, że Chrystus wszystko obdarzył łaskami, aby cały wszechświat osiągnął pełnię zamierzoną przez Boga (Ef 3,19; 4,13). e) ewangelistów – nie chodzi tu o autorów Ewangelii, lecz o tych, którzy ją głoszą (Dz 21,8; 2Tm 4,5). Odnośnie do listy urzędów w Kościele zob. Rz 12,6-8; 1Kor 12,28. f) świętych – zob. Ef 1,1+. g) doskonałe człowieczeństwo – dosł. doskonałego człowieka (Ef 2,15; Kol 1,28). h) ku Chrystusowi – Chrystus jest punktem docelowym rozwoju Kościoła (Ef 1,18; Ap 22,13), chociaż jak wynika z następnego wersetu, jest również jego punktem wyjścia. Obraz Chrystusa jako Głowy nawiązuje do szeroko rozpowszechnionego poglądu, że głowa koordynuje i kieruje całym ciałem. Podobną ideę spotykamy w Kol 1,18. W listach, które na pewno wyszły spod pióra Pawła, spotykamy odmienny obraz, w którym Chrystus jest przedstawiany jako całe ciało włącznie z głową (Rz 12,4n; 1Kor 12,12-27).

namy wtedy całym naszym życiem śpiewać nieprzerwany hymn uwielbienia na cześć Stwórcy, który przez Kościół obdarza nas w Chrystusie swoją łaską (ww. 20n). Nowe życie ochrzczonych w Kościele i świecie. Dzięki duchowym więziom, których źródłem jest Duch Święty, chrześcijanie tworzą Ciało Chrystusa – Kościół. W odróżnieniu od kultów pogańskich propagujących wielobóstwo, wspólnota wierzących ma tylko jednego Pana, od którego pochodzi zbawienie i świętość. Dzięki tym darom każdy wierzący jest zapraszany do współpracy z Bogiem w dziele budowania Bożego królestwa we wszystkich sferach życia. Obraz wstępowania Boga na wysokości (w. 8) nawiązuje do uwolnienia narodu wybranego z niewoli i zwycięskiego prowadzenia go ku Jerozolimie (Ps 68,19). Odniesienie tego obrazu do Jezusa wskazuje na Jego zbawczą moc uwalniającą człowieka z niewoli grzechu. Wywyższenie Jezusa nie byłoby jednak możliwe bez wcześniejszego uniżenia (w. 9). Może tu chodzić o tajemnicę Wcielenia, która jest znakiem „zstępowania” Boga do człowieka (Flp 2,6-8). W tym uniżeniu Chrystusa możemy rozpoznać Jego pokorę, cichość i cierpliwość. Chrześcijanin jest powołany do „zstępowania” z Chrystusem w miłości ku innym (w. 2). Życie chrześcijańskie, niezależnie od pełnionych funkcji (w. 11), polega na „zstępowaniu” z wyżyn własnego egoizmu do dolin dobroci i miłości. Dopiero w takich warunkach następuje autentyczne budowanie Kościoła, który staje się dla wszystkich domem. Chrześcijanin, realizując swoje powołanie poprzez własne uniżenie, zostaje mocą Boga wywyższony i w ten sposób osiąga doskonałość, której oczekuje od niego Chrystus (ww. 15n).

2551

DO EFEZJAN 3,19 — 4,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Ps 4,5 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). b) Nie zasmucajcie – użyty tutaj czasownik ma na celu uzmysłowienie, że Duch Święty jest Osobą, która troszczy się o zbawienie wierzących. c) naśladowcami Boga – chodzi o konkretną postawę: kochać i przebaczać tak jak Bóg (Mt 5,48; Ef 4,32).

9/4/08

8:20 AM

Page 2552

Stare i nowe życie 17 To mówię i zaświadczam w Panus, abyście już nie postępowali jak poganie w swej bezmyślności. 18Oni są zamroczeni w swych myślach i pozbawieni udziału w życiu Bożym z powodu swej niewiedzy i zatwardziałości sercas. 19Stracili też wrażliwość i samych siebie wydali rozpuście i wszelkiej nieokiełznanej nieczystości. 20 Wy jednak nie tak nauczyliście się Chrystusas. 21Słyszeliście bowiem o Nim i w Nim zostaliście pouczeni zgodnie z prawdą w Jezusies, 22że należy odrzucić starego człowieka z jego wcześniejszym sposobem życia, człowieka niszczonego przez zwodnicze żądze. 23Pozwólcie się odnawiać Duchowi w waszym myśleniu 24i przyobleczcie się w nowego człowieka, stworzonego zamysłem Boga w sprawiedliwości i prawdziwej świętości. Zasady nowego życia 25 Dlatego odrzućcie kłamstwo i niech każdy mówi prawdę swemu bliźniemus, bo wszyscy tworzymy jedno. 26 Gniewajcie się, ale nie grzeszciea: niech słońce nie zachodzi nad waszym gniewem. 27I nie dawajcie miejsca diabłus! 28 Kto kradnie, niech przestanie kraść i niech raczej pracą własnych rąk zdobywa dobra, którymi będzie mógł wspomagać potrzebujących. 29Niech z waszych ust nie wychodzi żadne nieprzyzwoite słowo, lecz tylko dobre, budujące, aby stosownie do potrzeb dawało łaskę słuchającym. 30Nie zasmucajcieb Bożego Ducha Świętego, w którym zostaliście opieczętowani na dzień zbawienia. 31Niech zniknie spośród was wszelka gorycz, rozdrażnienie, gniew, krzyk, bluźnierstwo i wszelkie zło. 32 Bądźcie dla siebie nawzajem łagodni i miłosierni. Jedni drugim wybaczajcie, tak jak Bóg wybaczył wam w Chrystusies. 1 Bądźcie więc naśladowcami Bogac jak umiłowane dzieci 2i żyjcie w miłości na wzór Chrystusa, który nas umiłował i samego siebie wydał za nas jako dars i ofiaręs dla Boga, jako miłą woń.

5

Stare i nowe życie. Nowe życie, które chrześcijanin otrzymuje dzięki Chrystusowi, jest zdecydowanym przeciwieństwem życia pogańskiego. Człowiek, dopiero gdy staje się uczniem Jezusa, poznaje, na czym polega prawdziwa wolność i gdzie jest źródło prawdziwej radości i pokoju. Chrystus mocą swojego słowa wyzwala wiernych z niewiedzy, zatwardziałości serca i tego wszystkiego, co umysł i serce człowieka czyni nieczystym. Ta przemiana ze „starego” na „nowe” nie jest jednak możliwa jedynie dzięki ludzkiemu wysiłkowi. Dopiero moc Chrystusa działająca w człowieku, który ma żywą wiarę, czyni tę przemianę możliwą i tak szybką, że można ją przyrównać do zmiany ubrania. Zrzucona więc zostaje z człowieka szata zła i przewrotności, a nałożona jest szata sprawiedliwości i świętości (w. 24). W takiej szacie chrześcijanin jest już nowym człowiekiem i współpracując z łaską Bożą, wnosi tę nowość wszędzie tam, gdzie jest posłany przez Boga. Zasady nowego życia. Odpowiedzią na Boży dar łaski jest konkretne życie chrześcijańskie, które ma charakteryzować się świętością. Człowiek wierzący wpatrzony w przykład Jezusa, jedynego Mistrza, powinien ofiarować swoje życie dla Boga i innych (Ef 5,1n). Chrześcijanin, będąc naśladowcą Chrystusa, staje się obywatelem królestwa Bożego i zdolny jest nieść innym światło wiary, nadziei i miłości. Dzięki otwarciu się na świętość Boga chrześcijanin znajduje siłę i motywację do podjęcia walki z kłamstwem, nienawiścią, a także nieuczciwością, nieczystością i skąpstwem czyli bałwochwalstwem. Tylko zdecydowane przeciwstawienie się grzechowi czyni człowieka wierzącego prawdziwym naśladowcą Boga i Jego umiłowanym dzieckiem (Ef 5,1).

DO EFEZJAN 4,17 — 5,2

2552

Mk 3,5; Rz 11,7.25; 2Kor 3,14

Rz 12,2

Za 8,16; Kol 3,9

Mt 12,34; Kol 3,8

Iz 63,10; J 3,33; 1Tes 5,19

Mt 18,35

Mt 5,48; Łk 6,36 Wj 29,18; Ps 40,7; Ez 20,41; J 13,34; Rz 14,15; Ga 2,20; 2Kor 2,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

3

1Kor 6,9; Kol 3,5

Jak przystoi świętyms, niech nie będzie u was mowy o nierządzie i nieczystości albo o chciwości. 4Nie pozwalajcie sobie na bezwstydne postępowanie, niedorzeczne gadanie czy niestosowne żarty, lecz postępujcie w życzliwości. 5To bowiem powinniście wiedzieć, że nikt rozpustny, bezwstydny lub skąpy, czyli bałwochwalca, nie ma dziedzictwa w królestwie Chrystusa i Boga. Postępowanie dzieci światłości Niech was nikt nie zwodzi pustym gadaniem, bo przez nie nadchodzi gniews Boży na synów buntua. 7Nie miejcie z nimi nic wspólnego. 8Niegdyś byliście ciemnością, teraz zaś jesteście światłością w Panus. Postępujecie więc jak dzieci światłości! 9 A owocem światłości jest wszelka dobroć, sprawiedliwość i prawda. 10Starajcie się rozeznać, co podoba się Panu 11i nie miejcie udziału w bezowocnych czynach ciemności. Co więcej, ukazujcie je, 12bo aż wstyd mówić o tym, co u nich dzieje się po kryjomu. 13Wszystko natomiast, co jest ukazane, wychodzi na jaw dzięki światłu. 14Wszystko bowiem, co zostaje ujawnione, jest światłem. Dlatego powiedziano: Zbudź się, o śpiący, i powstań z martwych, a oświeci cię Chrystusb. 15 Uważajcie więc, jak postępujecie: nie jak niemądrzy, ale jako mądrzy. 16Wykorzystujcie okazjęc, bo dni są złe. 17Dlatego nie bądźcie nierozumni, ale starajcie się pojąć, jaka jest wola Pana. 18Nie upijajcie się winem, przez co dochodzi do rozwiązłości, lecz napełniajcie się Duchems. 19Odmawiajcie wspólnie psalmy, hymny i natchnione pieśni, śpiewając Panu i uwielbiając Go całym sercems. 20Zawsze bądźcie za wszystko wdzięczni Bogu i Ojcu w imięs naszego Pana, Jezusas Chrystusa. 6

J 12,36; Dz 26,18; Rz 13,12; Ef 2,2; Kol 1,12n

Iz 26,19; 51,17; 52,1; 60,1; Rz 13,11

Rz 12,2; Kol 1,9; 1Tes 4,3 Prz 20,1; 23,31n; Rz 13,13; 1Kor 5,11; 1Tes 5,7

Page 2553

a) synów buntu – zob. Ef 2,2+. b) Fragment hymnu chrześcijańskiego, który może pochodzić z liturgii chrzcielnej (Iz 60,1; Ef 2,5n; 3,9; 1Tm 3,16). c) Wykorzystujcie okazję – zwrot kupiecki. Tu oznacza, że chrześcijanin nie powinien zmarnować żadnej łaski Bożej do czynienia dobra. d) Ef 5,21 – 6,9. Podane są tu zasady funkcjonowania chrześcijańskiej rodziny, którą w starożytnym świecie tworzyli nie tylko rodzice i dzieci, ale także służba. Zasady są podane w takim samym porządku jak w Kol 3,18 – 4,1, ale szerzej omówiono w nich naukę o relacjach między chrześcijańskimi małżonkami.

Zasady życia rodzinnegod Żony i mężowie 21 Bądźcie sobie wzajemnie poddani w bojaźnis Chrystusowej. 22 Żony niech będą poddane mężom jak Panus, 23ponieważ mąż jest głową żony, jak Chrystuss jest Głową Kościoła – On, Postępowanie dzieci światłości. Symbolika światła i ciemności oraz przebudzenia ze snu i powstania z martwych nawiązuje do rzeczywistości chrztu (ww. 8-14). Chrześcijanin przez chrzest przestaje być ciemnością, to znaczy zostaje poddany Bożej mocy, która przezwycięża w nim grzech i śmierć. Być światłością w Panu (w. 8) oznacza życie zanurzone w przestrzeni Kościoła, którego Panem jest Światłość świata – Chrystus Jezus (J 8,12; 9,5). Zadaniem chrześcijanina jest rozpoznawanie w każdym momencie życia woli Boga i realizowanie jej (w. 17). Tylko w ten sposób życie człowieka wierzącego staje się życiem mądrym (w. 15), w którym widać owoce światłości: dobroć, sprawiedliwość i prawdę (w. 9). Postawa chrześcijanina charakteryzuje się wdzięcznością wobec Boga, której konkretnym wyrazem jest modlitwa śpiewana Panu całym sercem (ww. 19n). Żony i mężowie. Bóg od momentu stworzenia ludzi chciał, aby nierozerwalna więź pomiędzy kobietą i mężczyzną wynikająca z małżeństwa była dla nich źródłem dojrzewania do świętości. Dlatego podstawą związku małżeńskiego musi być miłość, która usuwa wszelki egoizm i sprawia, że osoby uczą się być dla siebie nawzajem bezwarunkowym

2553

DO EFEZJAN 5,3-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) oczyszczenie kąpielą wody i słowem – chodzi o chrzest, który polegał na zanurzeniu w wodzie i wypowiedzeniu formuły sakramentalnej. b) wielka tajemnica – chodzi o związek małżeński pierwszych rodziców, który jest zapowiedzią związku Chrystusa i Kościoła. Tajemnica ta była przez wieki ukryta, a teraz została objawiona jako tajemnica zbawienia narodów (Ef 1,9; 3,3n). List nawiązuje tu do znanego w ST motywu małżeństwa jako obrazu więzi między Bogiem a jego ludem. c) Czcij… ojca i matkę – szacunek dla rodziców wiąże się z ich rodzicielstwem. Ponieważ rodzice uczestniczą w Bożej władzy przekazania życia, należy się im cześć podobna do tej, którą okazuje się Bogu.

9/4/08

8:20 AM

Page 2554

Zbawca Ciała. 24I jak Kościół jest poddany Chrystusowi we wszystkim, tak żony niech będą poddane mężom. 25Mężowie miłujcie swoje żony, tak jak Chrystus umiłował swój Kościół i wydał za niego samego siebie, 26aby go uświęcić przez oczyszczenie kąpielą wody i słowema, 27aby postawić go przy sobie jako Kościół chwalebny, bez skazy i zmarszczki, czy czegoś podobnego, aby był święty i nieskalany. 28Mężowie tak powinni miłować swoje żony jak własne ciałos. Kto miłuje swoją żonę, siebie samego miłuje. 29Nikt nigdy nie znienawidził własnego ciałas, lecz każdy je kar mi i pielęgnuje, tak jak Chrystus Kościół. 30Otóż my tworzymy z Nim jedno Ciało. 31 I tak mężczyzna opuści ojca i matkę, a złączy się ze swoją żoną i dwoje będą jednym ciałem. 32Jest to wielka tajemnicab, a ja mówię w odniesieniu do Chrystusa i do Kościoła. 33 Niech więc każdy z was tak miłuje swoją żonę jak siebie samego. Żona natomiast niech odnosi się do swego męża z szacunkiem. Rodzice i dzieci 1 Dzieci, bądźcie posłuszne waszym rodzicom w Panus, gdyż jest to sprawiedliwe. 2Czcij swojego ojca i matkęc – to jest pierwsze przykazanies z obietnicą – 3aby ci się dobrze powodziło i abyś cieszył się długim życiem na ziemi. 4A wy, ojcowie, nie rozdrażniajcie waszych dzieci, lecz wychowujcie je w karności i posłuszeństwie Panu.

6

Panowie i niewolnicy Niewolnicy, bądźcie posłuszni ziemskim panom ze czcią i drżeniem, w prostocie swego sercas – jak Chrystusowis. 6Nie służcie na pokaz jak ci, którzy ludziom pragną się przypodobać, ale jak niewolnicy Chrystusa, wypełniający ochoczo wolę Bożą. 7Służcie z życzliwością jak Panus, a nie jak ludziom. 5

darem. Małżeństwo chrześcijańskie powinno także stanowić odzwierciedlenie relacji istniejącej pomiędzy Chrystusem i Kościołem. W praktyce oznacza to, że żona powinna obdarzać szacunkiem swojego męża i służyć mu tak, jak Kościół służy Chrystusowi (ww. 22.33), mąż zaś powinien tak chronić swoją żonę i tak ją miłować, jak Chrystus chroni i miłuje swój Kościół (ww. 25-29). W małżeństwie chrześcijańskim mąż ma wzorować się na Chrystusie, który jest Głową czyli Zwierzchnikiem Kościoła. Zwierzchnictwo Chrystusa ujawniło się jednak w tym, że oddał On życie, aby dać zbawienie światu. Panować oznacza więc ofiarować siebie z miłości, na wzór Chrystusa. Prawdziwa miłość małżeńska nie ma nic wspólnego z chwilowymi porywami uczuć, ale jest świadomym wyborem wierności wobec współmałżonka i nieustannym budowaniem relacji wzajemnego szacunku i partnerstwa. Nie zawsze bywa to proste z powodu zakorzenionego w człowieku egoizmu. Jezus daje jednak każdemu człowiekowi poprzez Ewangelię wystarczające światło i łaski, dzięki którym wewnętrzna przemiana staje się możliwa. Bez Chrystusa wszelkie próby osiągnięcia harmonii i pokoju mogą okazać się bezskuteczne. Rodzice i dzieci. Relacja między rodzicami i dziećmi powinna być budowana w oparciu o Boże przykazania, przez które Stwórca ukazuje jedyną drogę do prawdziwego szczęścia (ww. 2n). Bóg, który jest najlepszym pedagogiem, daje ludziom niezmienne pouczenia, dzięki którym mogą żyć w pokoju i dobrobycie. Oparcie więc życia rodzinnego na prawdzie pochodzącej od Boga pomaga budować lepszy świat, w którym miłość przezwycięża nienawiść, dobro zastępuje zło, a sprawiedliwość usuwa wszelkie formy dominacji. Panowie i niewolnicy. Zmuszanie kogokolwiek do niewolniczej pracy było i jest wielką hańbą ludzkości. Czymś normalnym jest jednak to, że ludzie potrzebują od siebie nawzajem pomocy i w różnoraki sposób sobie służą. Problem w tym, że człowiek bywa skłonny wykonywać gorzej pracę dla kogoś, podczas gdy dla siebie czyni to o wiele lepiej.

DO EFEZJAN 5,24 — 6,7

2554

Kol 3,19; 1P 3,7

Rdz 2,24; Mt 19,5; Mk 10,7n

Prz 6,20; 23,22; Kol 3,20 Wj 20,12

Pwt 5,16 Rdz 18,19; Pwt 6,7; Prz 22,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

8

Wiedzcie, że jeśli ktoś uczyni coś dobrego, Pan to zwróci i niewolnikom, i wolnym. 9A wy, panowie, postępujcie tak samo wobec nich, unikając gróźb. Wiedzcie, że zarówno oni, jak i wy macie w niebie Pana, który nie ma względu na osoby.

Iz 11,5; 59,17; Mdr 5,18; Łk 12,35; Rz 13,12; 1P 1,13 Iz 52,7; Rz 10,15 Ps 7,13; 120,4 Iz 49,2; 59,17; Oz 6,5

Rz 15,33; Ga 6,16; 2Tes 3,16; 1P 5,14

Walka ze złem 10 W końcu bądźcie mocni w Panus Jego potężną siłą. 11Włóżcie pełną zbroję Bożąa, abyście zdołali przeciwstawić się zasadzkom diabłas. 12Nie walczymy bowiem przeciw krwi i ciałub, ale przeciwko zwierzchnościom i władzomc, przeciwko władcom tego świata ciemności, przeciwko złym duchom na wyżynach niebieskichd. 13Dlatego nałóżcie pełną zbroję Bożą, abyście w dzień zły mogli stawić opór i ostali się dzięki pokonaniu wszelkich przeszkód. 14Stańcie więc i przepaszcie wasze biodra prawdą, załóżcie pancerz sprawiedliwości, 15a na nogi włóżcie gotowość głoszenia dobrej nowiny pokojus. 16Zawsze miejcie tarczę wiary, dzięki której będziecie mogli gasić wszelkie ogniste pociski Złego. 17Przyjmijcie też hełm zbawienia oraz miecz Ducha, którym jest Słowo Boże. 18Przy każdej okazji módlcie się w Duchus, zanosząc prośby i błagania. W tym celu wytrwale czuwajcie na modlitwie za wszystkich świętychs 19i za mnie, aby dane mi było słowo, gdy otworzę me usta do odważnego głoszenia tajemnicy Ewangeliis, 20abym śmiało ją głosił, tak jak powinienem. Jestem jej posłem jako więzień.

Page 2555

a) zbroję Bożą – nawiązanie do Iz 11,4n; 59,16-18; Mdr 5,17-23, gdzie Bóg ukazany jest jako wojownik odziany w zbroję, aby wystąpić do walki przeciwko swoim wrogom. b) krwi i ciału – biblijna peryfraza człowieka uwydatniająca jego słabość i znikomość. c) zwierzchnościom i władzom – zob. Ef 1,21+. d) na wyżynach niebieskich – zob. Ef 1,3+. e) Tychik – postać znana także z innych pism NT, gdzie występuje jako współpracownik Pawła (Dz 20,4; Kol 4,7; 2Tm 4,12; Tt 3,12). f) miłością nieprzemijającą – wyrażenie to można rozumieć jako charakterystykę nie tyle ludzi, co samej miłości, która we wszystkich okolicznościach pozostaje wierna i niezmienna, a jej trwałość tryumfuje nad śmiercią.

Końcowe pozdrowienia 21 Tychike, umiłowany brat i wierny sługa w Panus, oznajmi wam wszystko, abyście i wy wiedzieli, co się ze mną dzieje i co robię. 22 Jego posłałem wam, abyście dowiedzieli się o naszych sprawach i aby on pocieszył wasze sercas. 23Pokójs bracioms i miłość wraz z wiarą od Boga, Ojca i Panas, Jezusas Chrystusas. 24Łaska z wszystkimi, którzy miłują Pana naszego, Jezusa Chrystusa miłością nieprzemijającąf. Świat, w którym żyje chrześcijanin, pełen jest różnego rodzaju niesprawiedliwości, lecz sytuacje te nie mogą stać się zachętą do bylejakości. Wtedy jeszcze bardziej pogłębia się istniejąca już niesprawiedliwość. Trzeba pamiętać, że Chrystus widzi każdy czyn i zna intencję, która przyświeca działaniu człowieka. Dlatego człowiek sumienny, choć czasem niedoceniony przez innych, powinien mieć niezachwianą pewność, że poprzez uczciwość i solidność sprowadza na siebie tu na ziemi Boże błogosławieństwo i powiększa się jego nagroda w niebie. Walka ze złem. Chrześcijanin jako dziecko światłości nie może zadowolić się postawą bierności i obojętności, lecz powinien z odwagą stanąć do duchowej walki z siłami ciemności. Wymowny obraz zbroi żołnierza ukazuje różne aspekty tych zmagań (Mdr 5,17-23; Iz 11,5; 59,16n). Celem walki prowadzonej przez chrześcijanina nigdy jednak nie może być zniszczenie człowieka; ma ona zmierzać do usunięcia zła i tego wszystkiego, co wprowadza zamęt. Szczególną rolę w tym duchowym zmaganiu odgrywa słowo Boże i modlitwa (ww. 17-19). Człowiek wierzący, otwierając się całym sercem na natchnione słowo Boga, otrzymuje moc, która w sposób symboliczny jest określona jako hełm zbawienia i miecz Ducha (w. 17). Obdarzony taką mocą jest zdolny przeciwstawiać się wszelkim zasadzkom zła (w. 11). Prawdziwe życie chrześcijańskie ma więc charakter żywy i dynamiczny. Końcowe pozdrowienia. W końcowym pozdrowieniu brak jest szczegółowych odniesień do poszczególnych członków wspólnoty efeskiej, co może potwierdzać hipotezę, że był to list przeznaczony do odczytania w różnych wspólnotach chrześcijańskich, nie wyłączając także samego Efezu (zob. Wprowadzenie).

2555

DO EFEZJAN 6,8-24

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2556

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2557

LIST DO FILIPIAN Wprowadzenie Okoliczności powstania Filippi było znanym miastem macedońskim, leżącym w pobliżu Tracji (Dz 16,12). Swoją nazwę zawdzięczało Filipowi II, ojcu Aleksandra Wielkiego, który zajął je w 365 r. przed Chr., a następnie ufortyfikował i powiększył. W 168 r. przed Chr. przeszło pod panowanie rzymskie. Mieszkała w nim w większości ludność grecko-macedońska, posiadająca własne zwyczaje i język. Żydzi stanowili tam zdecydowaną mniejszość i nawet nie posiadali własnej synagogi (Dz 16,13). Paweł przybył do Filippi w czasie drugiej podróży misyjnej. Było to pierwsze miasto, które apostoł wraz z Sylasem i Tymoteuszem nawiedził po opuszczeniu Azji Mniejszej i wejściu na terytorium Europy. Relację z pobytu Pawła pośród Filipian znajdujemy w Dz 16, 12-40. Działalność w nowo powstałej wspólnocie zakończyła się z chwilą uwięzienia Pawła i Sylasa (Dz 16,19nn). Obaj apostołowie, cudownie uwolnieni z więzienia (Dz 16,25nn), opuścili miasto i udali się do Tesalonik. Jak się jednak okazuje, ten krótki pobyt wystarczył, by między Pawłem a Filipianami powstały silne i serdeczne więzy przyjaźni. Z samego Listu do Filipian dowiadujemy się, że nawet w Tesalonikach Paweł kontaktował się z Filipianami i otrzymywał od nich wsparcie (Flp 4,16). On sam zresztą z wielką dumą zauważał, że żadna wspólnota chrześcijan nie udzieliła mu tyle pomocy, co oni (Flp 4,10.15.18). On natomiast ze swej strony, nie chcąc wzbudzić podejrzeń o interesowność, od żadnej innej wspólnoty nie przyjmował darów lub pieniędzy na swoje utrzymanie. Z treści Listu do Filipian dowiadujemy się, że Paweł napisał go w więzieniu (Flp 1,7. 12.17). Nie jest jednak łatwo ustalić, kiedy i gdzie miało to miejsce. Starsze komentarze, począwszy od czasów św. Hieronima aż do XX w., jednogłośnie wskazywały na więzienie rzymskie, w którym apostoł przebywał w latach 59 – 61. Podkreślano w nich, że Paweł mówi w tym liście o pretorium (Flp 1,13) i o chrześcijanach pochodzących z dworu cesarskiego (Flp 4,22). Apostoł nie jest też pewny, jaki wynik będzie miał proces, który może skończyć się uwolnieniem lub śmiercią (Flp 1,20n; 2,17), a od którego – w przypadku sądu przed cesarzem – nie było już odwołania. Jednakże inne szczegóły stawiają pod znakiem zapytania więzienie rzymskie jako miejsce napisania listu, ponieważ jak się z niego dowiadujemy, Paweł często kontaktuje się z Filipianami, tymczasem podróż z Rzymu do Filippi trwała 4 – 5 tygodni. Poza tym, gdy Filipianie dowiedzieli się o jego uwięzieniu, posłali Epafrodyta z pomocą materialną. Potem szybko dotarła do nich informacja o chorobie swego wysłannika, Epafrodyt natomiast dowiedział się o ich zaniepokojeniu tym faktem. Ponadto Paweł wyraża zamiar przybycia wkrótce do Filippi, podczas gdy wiemy, że będąc w Rzymie, pragnął udać się do Hiszpanii (Rz 1,10-15; 15,19.24.28). Obecnie więc wielu egzegetów uważa, że apostoł napisał ten list, gdy był uwięziony w Efezie w czasie trzeciej wyprawy misyjnej, skąd podróż do Filippi trwała tylko 8 dni. Mogło to mieć miejsce w latach 52 – 56 (Dz 19,21-40). Jak wiemy z odkryć archeologicznych, tam również przebywali pretorianie, wyzwoleńcy i niewolnicy cesarza, co pozwala nam zrozumieć wzmiankę o pretorium w Flp 1,13 i o dworze cesarskim w Flp 4,22. 2557

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2558

Treść i teologia Głównym powodem napisania listu do szczególnie zaprzyjaźnionej wspólnoty chrześcijan jest finansowe wsparcie, udzielone Pawłowi w czasie jego działalności apostolskiej. Z tej też przyczyny apostoł sławi hojność Filipian i dziękuje im za pamięć oraz udzieloną mu pomoc. Dzięki tej pomocy zasłużyli na miano jego współpracowników w szerzeniu Ewangelii (Flp 1,5). Te spontaniczne podziękowania stanowią właściwie przewodni motyw całego listu i sprawiają, że trudno jest w nim znaleźć jakąś jasną strukturę. Dzięki szczególnym więzom przyjaźni, które łączyły Pawła z Filipianami, list ma charakter bardzo osobisty i ukazuje wiele interesujących szczegółów z wewnętrznego życia jego autora (np. Flp 1,21-24; 2,17n; 3,7-14; 4,11-13). Na tle tych osobistych wątków, niejako przygodnie, pojawiają się tematy dotyczące Jezusa Chrystusa, spośród których na pierwsze miejsce wybija się hymn o Jego uniżeniu i wywyższeniu (Flp 2,6-11). Hymn ten ma duże znaczenie dla rozważań teologicznych o osobie Jezusa, gdyż podkreśla Jego Boską naturę i istnienie przed Wcieleniem. W rozdziale 3 do głosu dochodzi temat usprawiedliwienia przez wiarę. Paweł występuje przeciwko tym, którzy jeszcze wierzą w moc obrzezania. Apostoł wielokrotnie i dość mocno nawołuje do radości. Chrześcijanie powinni cieszyć się przede wszystkim z rozprzestrzeniania się Ewangelii wśród narodów (Flp 1,3-7; 2,17n; 3,1) oraz z tego, że powtórne przyjście Jezusa Chrystusa w chwale jest już bliskie (Flp 4,4-6). Wezwania te sprawiają, że list, choć był pisany przez apostoła w chwilach wielkiego udręczenia, ma pogodny charakter.

2558

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:20 AM

Page 2559

LIST DO FILIPIAN

Pozdrowienie 1 Paweł i Tymoteusz, słudzy Chrystusas Jezusas, do wszystkich świętychs w Chrystusie Jezusie, którzy są w Filippi, wraz z biskupamia i diakonamib: 2łaska wam i pokójs od Boga, naszego Ojca, i od Panas Jezusa Chrystusa.

1

Rz 1,7; Ga 1,3; Flm 3

Rz 1,8; 1Kor 1,4

1Kor 1,8; Flp 1,10; 2,16

Rz 2,18

Ef 3,1; 4,1; Flm 1.9

Modlitwa Pawła za Filipian Dziękuję mojemu Bogu zawsze, gdy was wspominam. 4W każdej mojej modlitwie dziękuję Mu zawsze z radością 5za to, że pomagacie szerzyć Ewangelięs od pierwszego dnia aż do obecnej chwili. 6Jestem bowiem przekonany, że Ten, który rozpoczął w was dobre dzieło, ukończy je do dnia Chrystusas Jezusac. 7Mam prawo tak myśleć o was wszystkich, gdyż noszę was w swoim sercus i wy wszyscy macie udział w tej samej łasce, której ja dostępuję zarówno wtedy, gdy jestem w kajdanach, jak też gdy bronię Ewangelii i ją umacniam. 8 Bóg mi świadkiem, jak bardzo zależy mi na was wszystkich w Chrystusie Jezusies. 9Dlatego modlę się, aby wasza miłość coraz bardziej wzrastała w poznaniu i wszelkim zrozumieniu, 10abyście umieli rozeznać to, co słuszne, i abyście dzięki temu pozostali czyści i nienaganni do dnias Chrystusa, 11przynosząc owoc sprawiedliwości przez Jezusa Chrystusa, na cześć i chwałęs Bożą. 3

a) biskup – użyte tu słowo gr. oznacza najpierw ‘nadzorcę, inspektora’, a następnie ‘stróża, opiekuna i patrona’. W Kościele pierwotnym biskupi byli przede wszystkim pasterzami. Spoczywała na nich szczególna odpowiedzialność za wierny przekaz prawd wiary (Dz 6,4). Bronili Kościoła przed błędnymi naukami i kierowali wiernymi, troszcząc się o ich zbawienie. Ponieważ terminy: kapłan i biskup pojawiają się w niektórych tekstach NT zamiennie (np. Dz 20,17.28; Tt 1,5.7; 1P 5,1-5), niektórzy utrzymują, że oznaczały ten sam urząd. b) diakon – w sensie ogólnym to sługa jakiegoś pana, w sensie ścisłym – sługa Jezusa Chrystusa albo sługa Boga. W Kościele diakonat oznacza najniższy stopień w trójstopniowej hierarchii kapłaństwa urzędowego. Według Dz 6,1-6 zadaniem diakonów była troska o ubogich oraz współpraca z biskupami w zarządzaniu wspólnotą; niekiedy głosili także słowo Boże (Dz 8,5-13) i udzielali chrztu (Dz 8,12.26-40). Prawdopodobnie w Kościele pierwotnym istniał również urząd diakonisy (Rz 16,1; 1Tm 3,11). c) możliwe tłumaczenie: …ukończy je na dzień Chrystusa Jezusa. d) pretorium – oznacza tu ludzi pozostających na służbie cesarskiej albo też siedzibę administracji rzymskiej.

Rozszerzanie się Ewangelii 12 Chcę bracias, abyście wiedzieli, że przeciwności, które mnie spotkały, spowodowały jeszcze większe rozszerzenie się Ewangeliis. 13Otóż jest już jawne w całym pretoriumd i u wszystkich innych, że dla Chrystusas noszę kajdany. 14Dzięki temu coraz więcej braci w Panus, ośmielonych moimi kajdanami, Modlitwa Pawła za Filipian. Chrześcijanie od samego początku oczekiwali dnia, w którym Jezus Chrystus, zgodnie ze swoją zapowiedzią, przyjdzie ponownie na ziemię. Będzie to pojawienie się w chwale (Mt 26,64), podczas którego Chrystus dokona sądu nad narodami (Mt 25,31nn; 1Kor 1,8). Wierzący są więc świadomi, że przez całe życie powinni przygotowywać się na tę szczególną chwilę, postępując sprawiedliwie, czyli wiernie przestrzegając nauki Jezusa Chrystusa. Owocem sprawiedliwości, o którym Paweł mówi w w. 11, jest zbawienie, które każdy wierny ostatecznie osiągnie w dniu powtórnego przyjścia Chrystusa. Rozszerzanie się Ewangelii. Dzięki swemu uwięzieniu Paweł może głosić Ewangelię tym, do których w normalnych warunkach nie mógłby dotrzeć. Postawa ta zachęciła również jego uczniów do bardziej odważnego głoszenia słowa Bożego. Niestety pośród nich znaleźli się tacy, którzy czynili to nieszczerze. Być może chcieli oderwać od Pawła nowo nawróconych i w roli przełożonych stanąć na ich czele. Apostoł wykazuje jednak, że w swojej pracy jest całkowicie

2559

DO FILIPIAN 1,1-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Hi 13,16 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST).

9/4/08

8:20 AM

Page 2560

z niezwykłą odwagą i bez lęku głosi słowo. 15Niektórzy, co prawda, czynią to z zazdrości i przekory, inni jednak głoszą Chrystusa szczerym sercems. 16Ci ostatni robią to z miłości, wiedząc, że moim zadaniem jest obrona Ewangelii, 17tamci zaś przepowiadają Chrystusa dla własnej chwały i nieszczerze, chcąc powiększyć jeszcze ucisk moich kajdan. 18I co z tego wynika? To tylko, że na wszelki sposób, na pokaz, czy też naprawdę głosi się Chrystusa. To mnie raduje i będzie radowało. Dla mnie życie to Chrystus 19 Wiem bowiem, że wszystko to przyczyni się do mojego zbawieniaa dzięki waszej modlitwie oraz pomocy Duchas Jezusas Chrystusas. 20Tego oczekuję i mam nadzieję, że w niczym nie doznam wstydu, ale że w sposób zupełnie jawny, jak zawsze tak i teraz, Chrystus będzie uwielbiony w moim cieles: czy to przez życie, czy przez śmierć. 21Dla mnie bowiem życie to Chrystus, a śmierć to zysk. 22Lecz jeśli życie w ciele oznacza dla mnie owocną pracę, nie wiem, co mam wybrać. 23Dręczy mnie podwójne pragnienie: chcę odejść, aby być z Chrystusem, co byłoby o wiele lepsze, 24lecz dla was jest bardziej konieczne, abym pozostał w ciele. 25Będąc o tym przekonany, wiem, że pozostanę z wami wszystkimi, abyście czynili postępy i radowali się w wierze, 26abyście przeze mnie chlubili się w Chrystusie Jezusies, gdy znowu do was przybędę. Zachęta do budowania wiary, miłości i jedności 27 Tylko postępujcie w sposób godny Ewangeliis Chrystusas, abym ja – gdy przybędę i ujrzę was czy też będąc daleko – usłyszał o was, że trwacie mocno w jednym duchu. Walczcie jednomyślnie o wiarę w Ewangelię 28i w niczym nie dajcie się zastraszyć przeciwnikom. Takie właśnie postępowanie jest dla nich zapowiedzią zguby, dla was zaś – zbawienia, a znak ten pochodzi od Boga. 29Dostąpiliście bowiem łaski ze względu na Chrystusa, aby nie tylko w Niego wierzyć, lecz także dla Niego cierpieć. 30Tak oto toczycie tę samą walkę, w której widzieliście mnie i którą ja sam także toczę. 1 Jeśli więc coś znaczy upomnienie w Chrystusie, jeśli umacnia was miłość, jeśli łączy was ten sam Duchs lub jeśli macie w sercus miłosierdzie i współczucie, 2dopełnijcie mojej radości tym, że będziecie mieli te same dążenia i bę-

2

bezinteresowny i zależy mu tylko na chwale Jezusa Chrystusa, a nie na względach ludzkich. Ta cecha bezinteresowności, którą Paweł wielokrotnie podkreśla w swoich listach (np. 1Kor 9; 2Kor 11,7-11; 2Tes 3,7-10), jest bardzo ważnym przymiotem każdego, kto został powołany do głoszenia Ewangelii. Dla mnie życie to Chrystus. Znajdując się w więzieniu, Paweł nie jest w stanie przewidzieć, jaki czeka go los. Liczy się nawet z możliwością wyroku śmierci. Nie osłabia to jego ducha, gdyż każda decyzja sądu przyniesie mu „korzyść”. Jest jednak świadomy tego, że obecnie Kościołowi bardziej jest potrzebna jego apostolska działalność niż męczeństwo. Zachęta do budowania wiary, miłości i jedności. Paweł zachęca Filipian do umacniania swojej wiary, miłości i wzajemnej jedności. Uświadamia im przy tym, że te trzy rzeczywistości są darem trzech Osób Boskich: od Chrystusa

DO FILIPIAN 1,15 — 2,2

2560

Ga 2,20

Kol 1,10

Dz 16,19-39

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Kor 10,24.33

J 1,1n; 17,5

2Kor 8,9 J 1,14; Rz 8,3; Hbr 2,14.17 Hbr 5,8

Dz 2,33; Hbr 1,3

Ef 1,21; Hbr 1,4 Rz 14,11 Iz 45,23

Iz 45,23

9/4/08

8:20 AM

Page 2561

dziecie żywili tę samą miłość, że będziecie trwali w jedności i myśleli podobnie; 3nie działajcie z myślą o uznaniu czy pochwałach, lecz z pokorą uważajcie jedni drugich za lepszych od siebie. 4Niech każdy troszczy się nie tylko o swoje własne sprawy, ale także o innych. 5Miejcie w sobie takie usposobienie, jakie też było w Chrystusie Jezusies. Hymn o uniżeniu i wywyższeniu Jezusa Chrystusa On, mając naturę Boga, nie uznał za stosowne korzystać ze swojej równości z Bogiem, 7 lecz ogołocił siebie samego, przyjmując naturę sługi i stając się podobnym do ludzi. A z zewnętrznego wyglądu uznany za człowieka, 8 uniżył siebie samego, stając się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci na krzyżu. 9 Dlatego Bóg Go wywyższył i obdarzył Go imieniems, które jest ponad wszelkie imię, 10 aby na imię Jezusas zgięło się wszelkie kolano istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych, 11 i aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystuss jest Panems na chwałęs Boga Ojca. 6

Zachęta do troski o własne zbawienie 12 Umiłowani moi, skoro zawsze byliście posłuszni, to nie tylko wtedy, gdy jestem z wami, lecz tym bardziej teraz, gdy jestem płynie nauka głoszona przez apostoła, która jest źródłem wiary; darem Boga Ojca jest miłość, owocem zaś działania Ducha Świętego jest jedność i doskonała wspólnota (2Kor 13,13). Hymn o uniżeniu i wywyższeniu Jezusa Chrystusa. Fragment ten (ww. 6-11) wyraźnie różni się budową zdań i stylem od pozostałej części listu. Jest to najprawdopodobniej starochrześcijański hymn o Chrystusie, który mógł powstać jako pieśń liturgiczna, wykonywana podczas Eucharystii lub chrztu. Nawiązuje on do proroctw ST, zapowiadających Chrystusa jako Syna Człowieczego (Dn 7,13) i jako cierpiącego Sługę Pańskiego (Iz 52,13 – 53,12). Hymn dzieli się na dwie części: uniżenie Chrystusa (ww. 6-8) oraz Jego wywyższenie (ww. 9-11). Jezus Chrystus nie usiłował zachować swojej boskiej pozycji, wynikającej z Jego natury, lecz potrafił z niej zrezygnować. Ogołocił siebie (w. 7): wyzbył się swego boskiego majestatu i stał się zwyczajnym człowiekiem, a nawet najmniejszym z ludzi. Uczynił z siebie sługę posłusznego swemu Ojcu do końca – aż do śmierci na krzyżu (w. 8). W starożytności rzymskiej była to najbardziej haniebna śmierć, przeznaczona dla największych zbrodniarzy i buntowników. Ale właśnie takie całkowite i heroiczne uniżenie stało się przyczyną wywyższenia Chrystusa. Krzyż Jezusa jest więc drogą zarówno do Jego chwały, jak też do chwały chrześcijan (np. 1Kor 1 – 2). Wyrazem wywyższenia Chrystusa jest nadanie Mu wzniosłego imienia Pan (w. 11) które jest imieniem samego Boga. Po całkowitym uniżeniu się, którego najbardziej widocznym wyrazem jest śmierć na krzyżu, Jezus Chrystus zmartwychwstał i wstąpił do nieba, gdzie jest na nowo otoczony tą samą chwałą, którą od wieczności cieszył się na równi z Ojcem (J 17,5). Oznaką tego wywyższenia jest teraz hołd, który Mu składają mieszkańcy nieba i ziemi oraz duchy z obszarów podziemnych, czyli (zgodnie z ówczesną wizją świata) wszystkie istoty stworzone. Zachęta do troski o własne zbawienie. Wpatrując się w Chrystusa, chrześcijanie powinni naśladować wzór Jego doskonałej pokory i cierpliwości. Tylko wtedy będą mogli wyzbyć się nieustannego narzekania, które charakteryzowało

2561

DO FILIPIAN 2,3-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Tymoteusz – jeden z najwierniejszych współpracowników Pawła. Apostoł miał do niego szczególne zaufanie i wielokrotnie powierzał mu ważne i delikatne misje (np. 1Kor 4,17; 1Tes 3,1-5). Ustanowił go także przełożonym Kościoła w Efezie. b) Epafrodyt – wysłannik Filipian, który zdał Pawłowi relację z sytuacji istniejącej we wspólnocie, przekazał mu zasiłek pieniężny (Flp 4,10-19) oraz w imieniu samych Filipian miał pomagać Pawłowi w czasie jego pobytu w więzieniu.

9/4/08

8:21 AM

Page 2562

nieobecny, z lękiem i drżeniem starajcie się o własne zbawienie. 13Bóg bowiem sprawia, że pragniecie i działacie zgodnie z Jego upodobaniem. 14Wszystko czyńcie bez narzekania i sprzeciwu, 15by nic wam nie można było zarzucić i abyście byli bez skazy, jako nienaganne dzieci Boże wśród narodu zepsutego i przewrotnego. Bądźcie dla nich światłem jak gwiazdy na niebie. 16Kierujcie się słowem życia, abym w dnius Chrystusas mógł być dumny, że nie biegłem na próżno i na próżno się nie trudziłem. 17A jeśli nawet składam z siebie ofiarę i służę na rzecz waszej wiary, cieszę się i swoją radością dzielę się z wami wszystkimi. 18I wy również cieszcie się i radujcie ze mną. Posłannictwo Tymoteusza i Epafrodyta 19 Mam nadzieję w Panus Jezusies, że wkrótce będę mógł posłać do was Tymoteuszaa, abym i ja był spokojny, wiedząc, co się u was dzieje. 20Nie ma nikogo innego, kto by mnie rozumiał i naprawdę troszczył się o was. 21Wszyscy bowiem szukają własnych korzyści, a nie pilnują spraw Jezusa Chrystusas. 22Wiecie zresztą, że można na nim polegać, gdyż służył mi jak dziecko ojcu w szerzeniu Ewangeliis. 23Mam więc nadzieję, że go poślę, gdy tylko wyjaśnią się moje sprawy. 24 Pokładam ufność w Panu, że również ja sam będę mógł wkrótce przybyć. 25 Uznałem także za konieczne posłać do was Epafrodytab, mego bratas, współpracownika i towarzysza w boju, którego przysłaliście, aby zaradził moim potrzebom. 26Tęsknił on za wami wszystkimi i martwił się, że dowiedzieliście się o jego chorobie. 27Rzeczywiście bowiem zachorował tak, że był bliski śmierci. Bóg jednak zmiłował się nad nim; i nie tylko nad nim, lecz także nade mną, aby nie przygniatał mnie smutek jeden po drugim. 28Tym prędzej więc go posyłam, abyście znowu ucieszyli się na jego widok i abym ja też mniej się martwił. 29Przyjmijcie go w Panu z wielką radością i takim jak on okazujcie szacunek, 30gdyż był bliski śmierci, pracując dla Chrystusa, i narażał swoje życie, aby dopełnić to, czym wy nie mogliście mi usłużyć. Jezus Chrystus – najwyższą wartością 1 W końcu, bracias moi, radujcie się w Panus! Nie jest mi ciężko pisać wam o tym, dla was zaś jest to pożyteczne. 2Strzeżcie się psów, strzeżcie się złych pracowników, strzeżcie się okaleczenia. 3To my jesteśmy obrzezaniems, my, którzy sprawujemy kult w Duchu Bożyms, chlubimy się Chry-

Ps 2,11; 1P 1,17 J 15,5; 1Kor 12,6; 15,10 1Kor 10,10; 1P 4,9 Pwt 32,5; Mt 10,16; Dz 2,40 Dn 12,3; Mt 5,14 Iz 49,4; 65,23; Ga 2,2 Rz 15,16; 2Tm 4,6

2Tm 4,10

1Kor 16,16; 1Tm 5,17

3

lud ST, oraz odciąć się od narodu zepsutego i przewrotnego, którym z kolei są poganie. Wobec jednych i drugich chrześcijanie mają być światłem, do czego wzywał sam Jezus w Kazaniu na Górze (Mt 5,14-16). Jezus Chrystus – najwyższą wartością. Paweł nawiązuje tu do sporów, jakie istniały między chrześcijanami nawróconymi z pogaństwa a judeochrześcijanami, czyli ochrzczonymi Żydami, na temat wartości prawa Mojżeszowego, obrzezania i znaczenia wiary. Tematy te apostoł rozwija szerzej w Rz 1,16 – 4,25 i Ga 3,1 – 5,12. Zbawienie chrześcijan

DO FILIPIAN 2,13 — 3,3

2562

Ap 22,15 Rz 2,29

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

2Kor 11,18

2Kor 11,22 Dz 23,6; 26,5

Dz 8,3; 22,4; 26,9-11 Mt 13,44.46; Łk 14,33

Rz 3,21n

Rz 6,3-5; 8,17; Ga 6,17

Dz 9,1-6

1Kor 9,24 Mt 5,48

9/4/08

8:21 AM

Page 2563

stusems Jezusems i w ciele nie pokładamy ufności. 4Chociaż ja mogę pokładać ufność także w cieles. Jeśli ktoś uważa, że może pokładać ufność w ciele, to ja tym bardziej: 5obrzezany ósmego dnia, z narodu izraelskiego, z plemienia Beniamina, Hebrajczyks z Hebrajczyków. W stosunku do Prawas – faryzeuszs, 6co do gorliwości – prześladowca Kościoła, a jeśli chodzi o sprawiedliwość opartą na Prawie – nic mi nie można zarzucić. 7Jednak ze względu na Chrystusa uznaję za bezwartościowe wszystko, co przynosiło mi zysk. 8I naprawdę uważam, że to wszystko jest bezwartościowe w porównaniu z bezcennym darems poznania Chrystusa Jezusa, mojego Pana. Dla Niego odrzucam wszystko i uważam za śmieci. Pragnę tylko pozyskać Chrystusa 9i znaleźć się w Nim, nie w oparciu o własną sprawiedliwość, pochodzącą z Prawa, ale dzięki sprawiedliwości, która rodzi się przez wiarę w Chrystusa i której Bóg udziela na podstawie wiary. 10Moim celem jest poznanie Chrystusa, zarówno przez doświadczenie mocy Jego zmartwychwstania, jak i przez udział w Jego cierpieniach. A stając się podobnym do Niego w Jego śmierci, 11dojdę w jakiś sposób do powstania z martwych. Nieustanne dążenie do doskonałości Nie twierdzę, że to już osiągnąłem lub stałem się doskonały. Usiłuję to dopiero zdobyć, gdyż i ja zostałem zdobyty przez Chrystusas Jezusas. 13Bracias, ja nie wmawiam sobie, że osiągnąłem cel. Ale jedno czynię: zapominając o tym, co jest za mną, a zwracając się ku temu, co przede mną, 14biegnę ku mecie po nagrodę, do której Bóg wzywa w górę w Chrystusie Jezusie. 15Będąc doskonałymi, tak właśnie rozumujmy; a gdybyście nawet inaczej rozumowali, Bóg was oświeci. 16Jeśli zaś jesteśmy na właściwej drodzes, podążajmy nią dalej. 12

Nasza ojczyzna jest w niebie Bracias, naśladujcie mnie i patrzcie na tych, którzy postępują według naszego przykładu. 18Wielu bowiem postępuje jak wrogowie krzyża Chrystusas. O nich często wam mówiłem, a teraz mówię ze łzami. 19Ich losem jest zagłada, ich

1Kor 4,16; 11,1; 1Tes 1,7; 1P 5,3 17 1Kor 1,23; Ga 6,12 Rz 8,5n; 16,18

zależy od ich wiary w Jezusa, który odkupił ich swoją śmiercią na krzyżu i prowadzi do zmartwychwstania. W tej sytuacji obrzezanie, które niegdyś było znakiem przymierza Boga z ludźmi, w NT nie ma już wartości zbawczej (Dz 15,1). Paweł traktuje je jako okaleczenie (w. 2), tych zaś, którzy sprzeciwiają się nauce chrześcijańskiej, nazywa psami (w. 2). Takie określenie również w innych miejscach NT oznacza zwolenników błędnej nauki (Mt 7,6; 2P 2,22). Nieustanne dążenie do doskonałości. Paweł przed swym nawróceniem należał do stronnictwa faryzeuszów i był gorliwym prześladowcą Kościoła. Cel jego życia zmienił się, gdy na jego drodze do Damaszku stanął sam Chrystus i zdobył go dla siebie (w. 12). Od tego momentu całe swoje życie i wszystkie siły poświęcił głoszeniu Ewangelii, nie zważając na trudności i przeszkody w pracy apostolskiej. To całkowite opowiedzenie się za Jezusem Chrystusem oznacza, na wzór Pawła, zaprzestanie nieustannego powracania do przeszłości, która mogła być naznaczona różnymi błędami. Łączność z Chrystusem, owocująca nowym sposobem myślenia, wyraża się także w tym, że każde wydarzenie postrzega się jako coś, co ostatecznie prowadzi do przyjęcia zbawienia ofiarowanego każdemu przez Boga. Nasza ojczyzna jest w niebie. Paweł często w swoich listach zachęca wierzących, aby naśladowali jego sposób życia i działania (1Kor 4,16; 11,1; 1Tes 1,6; 2Tes 3,7-9). Taka zachęta nie oznacza braku pokory. Jest ona raczej wyrazem

2563

DO FILIPIAN 3,4-19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Klemens – wielu ojców Kościoła twierdziło, że chodzi tu o późniejszego papieża, Klemensa I, który sprawował swój urząd w latach 88-97. b) księdze życia – autor listu odwołuje się tu do starotestamentowej idei (obecnej też w Łk 10,20; Hbr 12,23; Ap 3,5; 21,27 i in.), według której wszyscy święci i wierni Bogu są zapisani w Bożej księdze (Ps 69,29; 139,16). Księga ta jest symbolem prawdziwości słowa Bożego oraz obiecanego życia. c) cnotą – rzadko używany w NT grecki termin filozoficzny, oznaczający ogólnie zaletę moralną. d) Macedonia – kraina położona na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego; tu w znaczeniu rzymskiej prowincji ze stolicą w Tesalonice. Pierwsze europejskie terytorium działalności misyjnej Apostoła Narodów. Paweł przebywał tu podczas pierwszej i drugiej podróży misyjnej. e) Tesalonika – stolica Macedonii (dzisiejsze miasto portowe Saloniki), przez którą wiodła tzw. „Via Egnatia”. Tą właśnie drogą przybył Paweł z Filippi. Oktawian, niedługo po ostatecznym rozprawieniu się z zabójcami Cezara pod Filippi (42 r. przed Chr.), nadał Tesalonice przywileje wolnego miasta, co stało się podstawą jego demokratycznej organizacji.

9/4/08

8:21 AM

Page 2564

bogiem – brzuch, a ich chwałą – pohańbienie. Myślą oni w sposób przyziemny. 20Nasza zaś ojczyzna jest w niebie. Stamtąd też oczekujemy Zbawiciela, Panas, Jezusas Chrystusa, 21który przemieni nasze marne ciałos i upodobni je do swego chwalebnego ciała. Dokona tego mocą zdolną wszystko sobie podporządkować. 1 Tak więc, bracia moi umiłowani i utęsknieni, moja radości i mój wieńcu zwycięstwa, trwajcie w Panu, umiłowani!

4

Różne napomnienia Zachęcam Ewodię i Syntychę, aby były jednomyślne w Panus. 3Proszę także ciebie, szlachetny Syzygu, pomagaj im, gdyż razem ze mną, z Klemensema i pozostałymi moimi współpracownikami, których imiona znajdują się w księdze życiab, walczyły w obronie Ewangeliis. 4 Radujcie się zawsze w Panu! Jeszcze raz mówię: radujcie się! 5 Niech wasza łagodność będzie znana wszystkim ludziom. Pan jest blisko. 6O nic się nie martwcie, lecz we wszystkim przedstawiajcie wasze prośby Bogu, modląc się i błagając z dziękczynieniem. 7A pokójs Boży, który przewyższa wszelkie poznanie, będzie strzegł waszych sercs i myśli w Chrystusies Jezusies. 8 W końcu, bracias, miejcie na uwadze wszystko, co jest prawdziwe, co godne czci i sprawiedliwe, co czyste, miłe i szlachetne, wszystko, co jest cnotąc i zasługuje na pochwałę. 9Czyńcie to, czego się nauczyliście i co przyjęliście, co usłyszeliście i zobaczyliście we mnie. A Bóg pokoju niech będzie z wami.

1Kor 15,43-53

1Tes 2,19n

2

Podziękowanie Pawła za troskę Ucieszyłem się bardzo w Panus, że wreszcie możecie zatroszczyć się o mnie, ponieważ już wcześniej o tym myśleliście, lecz nie mieliście do tego okazji. 11Nie chcę przez to powiedzieć, że cierpię niedostatek, gdyż nauczyłem się zadowalać tym, co mam. 12Umiem żyć biednie i bogato. Potrafię dostosować się do każdej sytuacji: i jeść do syta, i głodować, i żyć bogato, i żyć ubogo. 13Wszystko mogę w Tym, który mnie umacnia. 14Słusznie jednak uczyniliście, że wzięliście udział w moich trudnościach. 15 Przecież wy, Filipianie, wiecie, że gdy po opuszczeniu Macedoniid zaczynałem głosić Ewangelięs, nikt inny tylko wy spośród wszystkich Kościołów uczestniczyliście w moich przychodach i wydatkach. 16Nawet do Tesalonikie kilka razy przysłaliście mi pomoc, gdy byłem w potrzebie. 17Nie znaczy to, że znów szukam wsparcia, lecz chciałbym, aby wasze czyny przyniosły jak

Wj 32,32n; Ps 69,28; Dn 12,1; Ap 3,5; 13,8; 17,8; 20,12.15; 21,27 Hbr 10,37; Jk 3,8n Mt 6,25; 1P 5,7

J 14,27; Kol 3,15

Rz 15,33; 16,20; 1Tes 5,23

10

pewności tego, że kroczy on właściwą drogą. Paweł ma nawet prawo stawiać siebie jako wzór dla wszystkich, gdyż w wiernym przestrzeganiu nakazów Ewangelii stał się rzeczywistym naśladowcą Chrystusa (1Kor 11,1). Podziękowanie Pawła za troskę. Apostoł wyraża wdzięczność swoim przyjaciołom za pomoc pieniężną, którą przesłali mu przez Epafrodyta. Znamienne jest to, że Filipianie traktowali jako przywilej udzielenie materialnej pomocy Pawłowi. Tylko oni, spośród wszystkich Kościołów, wiedzieli o wydatkach i potrzebach apostoła. Paweł nie miał w zwy-

DO FILIPIAN 3,20 — 4,17

2564

1Tm 6,6

2Kor 12,10

2Kor 11,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 8,21; Wj 29,18; Ez 20,41

9/4/08

8:21 AM

największe owoce. 18Teraz bowiem mam wszystko, a nawet więcej, niż potrzebuję. Niczego mi nie brakuje, gdyż otrzymałem od Epafrodyta przesłane przez was dary, które są jak miła woń, jak ofiara życzliwie przyjęta przez Boga. 19A mój Bóg, według swego bogactwa, zaspokoi wszystkie wasze potrzeby, gdy będzie w chwales w Chrystusies Jezusies. 20Naszemu Bogu i Ojcu chwała na wieki wieków. Amens.

Page 2565

a) Tymi, którzy pochodzą z dworu cesarskiego mogli być ochrzczeni pretorianie, wyzwoleńcy i niewolnicy cesarza, przebywający w ważniejszych punktach strategicznych cesarstwa (takich jak Efez; zob. Flp 1,13).

Pozdrowienia końcowe 21 Pozdrówcie każdego świętegos w Chrystusies Jezusies. Pozdrawiają was bracias, którzy są ze mną. 22Pozdrawiają was wszyscy święci, a zwłaszcza ci, którzy pochodzą z dworu cesarskiegoa. 23 Łaska Panas Jezusa Chrystusa z duchem waszym. Amens.

czaju brać jakiejkolwiek zapłaty za swoją działalność apostolską, aby nikt nie posądził go o interesowność lub chęć zysku (1Kor 9,12-18; 2Kor 11,7-9; 12,13; 1Tes 2,5-7). Sam zarabiał na swoje utrzymanie wyrabianiem namiotów (Dz 18,3; 20,33-35). Taki sposób postępowania podawał również innym jako wzór do naśladowania (2Tes 3,7-9).

2565

DO FILIPIAN 4,18-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2566

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2567

LIST DO KOLOSAN Wprowadzenie Okoliczności powstania List do Kolosan jest jednym z czterech pism zaliczanych w tradycji Kościoła do tzw. listów więziennych. Powodem takiej klasyfikacji są wzmianki autora o pobycie w więzieniu (Kol 1,24; 4,3). Za miejsce napisania listu uważa się Rzym, w którym Paweł Apostoł przebywał podczas swojego pierwszego uwięzienia w latach 59 – 61. Aż do XIX w. nie kwestionowano Pawłowego autorstwa Listu do Kolosan. Pogląd ten jednak podano w wątpliwość, gdy stwierdzono, że słownictwo, styl i teologia tego pisma różnią się od listów, które na pewno wyszły spod ręki Pawła. Część współczesnych egzegetów popiera więc opinię, że autorem Listu do Kolosan nie jest Paweł Apostoł. Inni znawcy tej problematyki są natomiast przekonani, że Paweł napisał ten list, a zaistniałe różnice wynikają z odmiennej sytuacji adresatów i nowych przemyśleń autora. Adresatami listu byli chrześcijanie z Kolosów, położonych niedaleko od Laodycei i Hierapolis. Miasta te znajdowały się we Frygii, która wchodziła w skład rzymskiej prowincji Azji. Kościół w Kolosach został założony przez Epafrasa, nazwanego przez autora Listu wiernym sługą Chrystusa (Kol 1,7). Prawdopodobnie Kościół w Laodycei swoje początki również zawdzięcza Epafrasowi (Kol 2,1; 4,12n). Gdy we wspólnotach pojawiły się problemy, Epafras mógł odwołać się do autorytetu Pawła, którego poproszono o napisanie listu. Apostoł skierował więc do chrześcijan w Kolosach pismo przestrzegające przed szerzącymi się wśród nich błędnymi poglądami oraz wyłożył im zdrową naukę i wypływające z niej zasady postępowania. Dość trudne jest jednoznaczne określenie natury i źródeł pochodzenia błędów zagrażających tamtejszej wspólnocie. Autor listu nazywa je filozofią i bezsensownym oszustwem (Kol 2,8). W historii egzegezy wskazywano zasadniczo na cztery środowiska, z których mogły się wywodzić te błędne poglądy: 1) pogaństwo, 2) judaizm, 3) gnoza pochodzenia chrześcijańskiego, 4) pewien rodzaj synkretyzmu, mający swój początek w pogaństwie (tj. w filozofii grecko-hellenistycznej i w religiach misteryjnych) oraz judaizmie typu ascetyczno-mistycznego, łączonym z apokaliptyką i gnozą judaistyczną. Wydaje się, że najbardziej prawdopodobna jest opinia wiążąca błędne poglądy Kolosan z synkretyzmem pogańsko-judaistycznym. Szerzące się zgubne nauki, które wpływ na ludzi i władzę nad nimi przypisywały potęgom kosmicznym, zaprzeczały pośrednio pozycji Chrystusa jako jedynego Zbawiciela i pośrednika. Dlatego w hymnie ku czci Chrystusa Pana wszechświata (Kol 1,15-20) autor listu w zdecydowany sposób wskazuje na absolutne pierwszeństwo Chrystusa zarówno względem całego stworzenia, jak i wobec wspólnoty Kościoła. Jeśli wierzący spodziewają się jakiejś nadziei i odsłonięcia tajemnic Bożych, to winni nabyć całkowitego przekonania, że wszelka nadzieja i wszystkie tajemnice odsłaniają się i spełniają jedynie w Chrystusie (Kol 1,25-28). Treść i teologia Pod względem literackim List do Kolosan jest pismem charakteryzującym się różnorodnością użytego w nim słownictwa. Styl jego jest jednak wyjątkowo ciężki, przeładowany 2567

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2568

zdaniami pobocznymi i konstrukcjami imiesłowowo-bezokolicznikowymi. Występują w nim 34 wyrazy, których nie ma w żadnym innym piśmie NT. W liście poza wstępem, będącym zwyczajowym adresem (Kol 1,1n), modlitwie dziękczynno-błagalnej Pawła (Kol 1,3-14) oraz końcowymi pozdrowieniami (Kol 4,7-18), wyróżnia się zasadniczo dwie części: pierwszą o charakterze doktrynalnym (Kol 1,15 – 2,23) i drugą o charakterze moralnym (Kol 3,1 – 4,6). Część pierwsza koncentruje się wokół prawdy o bezwzględnym pierwszeństwie Chrystusa we wszechświecie. Ukazuje również, że w skutkach Jego zbawczego dzieła ma udział Jego Ciało – Kościół, który według Pawła obejmuje swym zasięgiem wszechświat. Druga część zawiera szereg wskazań dotyczących wzajemnych relacji między wierzącymi, zwłaszcza w rodzinach, oraz zachęty do modlitwy i czujności wobec zagrożeń, jakie niosą błędne nauki. Chrześcijanie, którzy przez chrzest rozpoczynają nowe życie, tworzą jedną społeczność, pozbawioną wewnętrznych podziałów na Żydów i pogan. Wiara w Chrystusa wyzwala ludzi od zabobonnych kultów i błędnych praktyk ascetyczno-moralnych, które nie mają nic wspólnego z prawdziwą doskonałością (Kol 2,20-23).

2568

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2569

LIST DO KOLOSAN

Adres 1 Paweł, z woli Boga apostołs Chrystusas Jezusas, i brats Tymoteusza 2do świętychs i wiernych w Chrystusie bracis, którzy są w Kolosach: łaska wam i pokójs od Boga, naszego Ojca.

1

1P 1,3nn

Ef 1,17n

Dz 26,17n

Modlitwa dziękczynna Pawła 3 Dziękujemy Bogu, Ojcu naszego Panas Jezusas Chrystusas, modląc się za was nieustannie. 4Usłyszeliśmy bowiem o waszej wierze w Chrystusie Jezusie i o miłości, którą darzycie wszystkich świętychs 5ze względu na przygotowane dla was w niebie spełnienie nadziei. Wcześniej słyszeliście już o niej w słowie prawdy – Ewangeliis, 6która do was dotarła. Tak jak na całym świecie, również wśród was przynosi ona owoc i rośnie, od chwili, gdy usłyszeliście i poznaliście łaskę Bożą w prawdzie. 7Pouczył was o niej mój umiłowany współpracownik Epafrasb. On jest dla was wiernym sługą Chrystusa, 8 a nam ukazał waszą miłość w Duchus.

a) Tymoteusz – uczeń i towarzysz Pawła (Dz 16,1; 1Tm 1,2). b) Epafras – nie jest to ta sama osoba, o której mowa w Flp 2,25 i 4,18. Tutaj chodzi o jakiegoś ucznia, któremu Paweł powierzył ewangelizację Kolosów (Kol 4,12).

Modlitwa błagalna Pawła 9 Dlatego także i my od chwili, gdy to usłyszeliśmy, nie przestajemy modlić się za was i prosić, abyście zostali napełnieni poznaniem Jego woli we wszelkiej mądrości i duchowym zrozumieniu. 10Prowadźcie życie godne Panas, podobając Mu się we wszystkim, przynosząc owoce we wszelkim dobrym dziele i wzrastając w poznawaniu Boga. 11Bądźcie w pełni umocnieni, zgodnie z potęgą Jego chwałys, do wszelkiej wytrwałości i cierpliwości. Z radością 12dziękujcie Ojcu, który dał wam zdolność do udziału w dziedzictwie świętychs w światłości. 13On wyrwał nas władzy ciemności i przeniósł Modlitwa dziękczynna Pawła. Zgodnie ze swoim zwyczajem Paweł zaczyna list dziękczynieniem zanoszonym do Boga za wiarę i miłość Kolosan, po czym przechodzi do modlitwy błagalnej w ich intencji. Na początku wyraża też uznanie dla Kolosan, chcąc nawiązać z nimi przyjacielską relację, a dopiero potem będzie się starał ich pouczyć. Szczególna troska o wspólnotę chrześcijańską w Kolosach podyktowana jest pojawieniem się błędnej nauki oraz tym, że Paweł tej wspólnoty nie założył i nigdy nie widział (Kol 2,1). Modlitwa błagalna Pawła. Przed poruszeniem tematu błędnej doktryny Paweł modli się za Kolosan, aby w pełni poznali prawdę o swoim zbawieniu, dokonanym przez Jezusa Chrystusa. Pragnie bowiem, aby nie poprzestawali na dotychczasowym jej poznaniu, lecz aby nieustannie ją zgłębiali i mieli siłę realizować ją w życiu. Jednocześnie zachęca Kolosan, aby dostrzegli to, czego Bóg już dokonał w ich życiu, i dziękowali za te dary (Kol 3,17; 4,2). W ten sposób chce ich uwrażliwić na to, że wdzięczność Bogu w każdym czasie i okoliczności jest jedną z najważniejszych postaw chrześcijańskich (Ef 5,20; 1Tes 5,18). Głębsze poznanie Boga zawsze jest Jego darem i niczym nie można go wymusić. Tym bardziej więc należy trwać w dziękczynieniu za każdą łaskę umacniającą wiarę. Postawa taka prowadzi do

2569

DO KOLOSAN 1,1-13

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2570

a) trony... władze – są to kategorie bytów duchowych (aniołów), których istoty i zakresu działania nie da się jednak bliżej określić.

do królestwa swego umiłowanego Syna, 14w którym mamy odkupienie, odpuszczenie grzechóws.

b) Głową Ciała – z określeniem Ciało użytym w odniesieniu do Kościoła spotykamy się w 1Kor 12,12. Tutaj po raz pierwszy Chrystus ukazany jest jako Głowa Kościoła. Oznacza to, że wobec Kościoła posiada całkowite pierwszeństwo.

Niepodważalne pierwszeństwo Chrystusa

c) pełnia – prawdopodobnie jest tu mowa o wszechświecie wypełnionym stwórczą obecnością Boga (Ps 24,1; 50,12; 72,19; Mdr 1,7; Syr 43,27; Iz 6,3; Jr 23,24). Inni mówią, że chodzi o pełnię bóstwa (Kol 2,9) lub o Kościół (Ef 1,23). d) doczesnym ciele – jest tu mowa o ziemskim ciele Jezusa, które zostało zabite i ta śmierć stała się źródłem pojednania Boga z ludźmi.

Hymn o Chrystusie – pośredniku w dziele stworzenia i zbawienia 15 On jest obrazem Boga niewidzialnego, pierworodnym wobec całego stworzenia, 16 gdyż w Nim wszystko zostało stworzone w niebie i na ziemi: to, co widzialne i niewidzialne, trony czy panowania, zwierzchności czy władzea – wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone. 17 On jest przed wszystkim i wszystko w Nim istnieje. 18 On także jest Głową Ciałab – Kościoła. On jest początkiem, pierworodnyms spośród umarłych, aby być pierwszym we wszystkim. 19 Spodobało się bowiem Bogu, by w Nim zamieszkała cała pełniac, 20 i aby przez Niego wszystko pojednać ze sobą – wprowadziwszy pokójs przez krews Jego krzyża, zarówno na ziemi, jak i w niebie.

Rz 8,29; 2Kor 4,4; Flp 2,6; Hbr 1,1-3

J 3,31; 8,58

Ef 1,10; 2,16

Owoce odkupienia w życiu Kolosan 21 I was, którzy niegdyś byliście obcymi i wrogami przez wasze myśli i złe czyny, 22teraz przez śmierć pojednał w swoim doczesnym cieled, aby stawić przed sobą jako świętychs i nietego, że coraz bardziej dostrzega się kolejne dary udzielane przez Boga i jest się w stanie je przyjąć. W przypadku Kolosan takim koniecznym darem było zrozumienie, że jedynie Chrystus może zbawić człowieka. Hymn o Chrystusie – pośredniku w dziele stworzenia i zbawienia. Przytoczony hymn ukazuje pierwszeństwo Chrystusa w odniesieniu do świata (ww. 15-18a) i Kościoła (ww. 18b-20). Temat ten zostaje wprowadzony w związku z błędną nauką podważającą to pierwszeństwo i stanowi przygotowanie pouczenia Kolosan w tej sprawie. Słowa hymnu najpierw przedstawiają Chrystusa jako obraz Boga (w. 15). Zwrot ten ma na celu podkreślenie relacji Chrystusa z Bogiem. Jezus jest Jego odbiciem, tzn. sam jest Bogiem i jako taki objawia nam prawdziwą naturę Boga (Hbr 1,3). Dalsze wiersze ilustrują rolę, jaką Chrystus odgrywał w dziele stwarzania i co czyni względem stworzeń. Wszystko więc zostało stworzone przez Niego i ze względu na odkupienie, jakiego miał dokonać. Dlatego cześć i hołd należą się jedynie Chrystusowi, a nie jakimś bytom duchowym czy anielskim, nazwanym tu tronami, panowaniami, zwierzchnościami i władzami (w. 16), ponieważ Chrystus jest ponad nimi. Istnienie Chrystusa jako Boga nigdy nie miało początku, a ponieważ istnieje On od zawsze, dlatego wszystko, co jest, pozostaje zależne od Niego. Dotyczy to przede wszystkim Kościoła, którego jest Głową. Punkt szczytowy hymnu stanowią wersety 19-20. Chrystus, Bóg-Człowiek, jest Tym, w którym Bóg zechciał w pełni zamieszkać. Oznacza to, że jedynie przez Chrystusa możemy w jakiejś mierze poznać objawiającego się nam Boga. I jeśli cokolwiek mówimy o Bogu, to tylko dlatego, że usłyszeliśmy o tym od Jezusa. Najbardziej wymownym czynem Jezusa, przez który przekonał świat o niepojętej miłości Ojca do swoich stworzeń, była Jego Męka i Śmierć na krzyżu. Cierpienie Jezusa i całkowita ofiara z siebie przywróciły na nowo jedność i harmonię między Bogiem a człowiekiem. Owocem ofiary Jezusa jest Boży pokój, przenikający cały wszechświat. Dlatego każdy, kto wprowadza pokój, przyczynia się do realizowania Bożego zbawienia w świecie. Owoce odkupienia w życiu Kolosan. Paweł uznaje życie Kolosan przed poznaniem Chrystusa i przyjęciem chrześcijaństwa za czas oddalenia od Boga, a nawet wrogości względem Niego. Adresaci Listu do Kolosan byli wrogami Boga z powodu grzesznego życia, jakie wiedli jako poganie. Oznacza to, że każdy, kto grzeszy, oddala się od Boga i sta-

DO KOLOSAN 1,14-22

Ef 1,7

2570

Ef 2,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Kor 15,58

9/4/08

8:21 AM

skalanych, i nienagannych. 23Obyście tylko trwali w wierze, pewni, mocni i niezachwiani w nadziei Ewangeliis, którą usłyszeliście. Ona została ogłoszona całemu stworzeniu pod niebem, a ja, Paweł, stałem się jej sługą.

Page 2571

a) Laodycea – zamożne miasto handlowe, leżące w pobliżu Kolosów i Hierapolis w Azji Mniejszej. Wyrabiano tu wysokiej jakości balsamy na choroby oczu i uszu oraz barwioną wełnę. Mieściła się tu słynna szkoła medyczna przy świątyni Asklepiosa.

Posługa Pawła w Kościele Teraz raduję się, cierpiąc za was, i w moim cieles dopełniam braki cierpień Chrystusas za Jego Ciało, którym jest Kościół. Stałem się Jego sługą zgodnie z zadaniem, które Bóg mi wyznaczył względem was, aby wypełnić słowo Boże, 26tajemnicę ukrytą od wieków i pokoleń. Właśnie teraz została ona objawiona Jego świętyms. 27Bóg zechciał im oznajmić, jakie jest bogactwo chwałys tej tajemnicy wśród narodów: jest nią Chrystuss pośród was, nadzieja chwały. 28Jego głosimy, zachęcając i pouczając każdego człowieka we wszelkiej mądrości, by każdego przedstawić jako doskonałego w Chrystusie. 29 Właśnie dlatego się trudzę, by walczyć Jego mocąs, która działa we mnie.

24 Mt 24,9; Dz 9,16; 2Kor 4,10n; 2Tm 2,10; Ap 7,14 25

Ef 4,13

Walka Pawła o wiernych 1 Chcę bowiem, abyście wiedzieli, jak wielką walkę toczę za was, za tych, którzy są w Laodyceia, i za tych, którzy nie widzieli mnie osobiście. 2Niech ich sercas doznają pociechy, aby zjednoczeni w miłości doszli do całej bogatej pełni zrozumienia, do poznania tajemnicy Boga, Chrystusas. 3 W Nim ukryte są wszystkie skarby mądrości i wiedzy. 4Mówię o tym, aby nikt nie wprowadzał was w błąd pozornym dowodem. 5Wprawdzie ciałems jestem nieobecny, ale duchem jestem z wami. Cieszę się, widząc ład i stałość waszej wiary w Chrystusas. 6Skoro więc przyjęliście Chrystusa Jezusas jako Panas, dalej w Nim postępujcie: 7w Nim zakorzenieni i zbudowani, mocni wiarą, której was nauczono. I bądźcie pełni wdzięczności. 8Uważajcie, by ktoś was nie zniewolił

2

Iz 45,3; Prz 2,3n

je się Jego nieprzyjacielem (Rz 5). Zamiarem Boga jest wyrwanie nas ze stanu grzeszności – wrogości wobec Niego i podniesienie do stanu nieskazitelności, tj. przyjaźni z Bogiem. Aby się to mogło dokonać, potrzeba głosić Ewangelię. Nieustannie należy dawać ludziom żywe słowo Boga, aby każdy, kto je usłyszy, mógł odpowiedzieć na Boże wezwanie i nawrócić się do Niego całym umysłem, wolą i sercem. Posługa Pawła w Kościele. Paweł pisze o Bożej tajemnicy, zakrytej przed ludźmi od wieków i pokoleń, którą jest Jezus Chrystus. W momencie Jego przyjścia na świat i dokonania zbawczego dzieła tajemnica ta została odsłonięta: jest nią ogrom zmiłowania, jakie Bóg okazał wszystkim ludziom, niezależnie od ich win. Odsłonięcie tajemnicy nie oznacza jej pełnego zrozumienia, czego przykładem są Kolosanie. Nie zrozumieli oni, że objawienie się Chrystusa światu i Jego obecność w wierzących daje im moc nad wszelkimi siłami przeciwnymi Bogu i jest gwarancją przyszłej chwały. Tą samą mocą Chrystusa Paweł Apostoł prowadzi walkę z siłami tego świata, głosząc Ewangelię. Jeżeli doświadcza przy tym cierpień, raduje się nimi, ponieważ żywi nadzieję, że o ile więcej cierpi on sam, o tyle Bóg ulży cierpieniom Kolosan oraz przyszłym pokoleniom chrześcijan. Jego postawa jest przykładem składania siebie w ofierze za innych – na wzór Chrystusa. Walka Pawła o wiernych. Kolosanie zakwestionowali pozycję Chrystusa w zbawczym dziele Boga. Błąd ten nie wynikał ze złej intencji, dlatego Paweł nie karci ich, lecz zachęca do pełnego zrozumienia Bożych tajemnic. Kolosanie nie odrzucili Chrystusa, ale włączyli do chrześcijańskiego życia i kultu pogańskie wierzenia na temat różnych bytów duchowych czy anielskich, zamieszkujących – w ich przekonaniu – sferę między ziemią a niebem. Zastanawiali się

2571

DO KOLOSAN 1,23 — 2,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) filozofią – termin ten użyty jest tutaj w wyraźnie negatywnym sensie. Poprzedzający go w jęz. gr. rodzajnik wskazuje, że adresaci dobrze wiedzieli, o jaką błędną doktrynę chodzi (zob. Wprowadzenie). b) żywiołach – zob. Kol 1,16+; por. Ga 4,9. c) Chrystusowym obrzezaniem – chodzi o chrzest. d) zestawienie długów – chodzi o długi moralne (Mt 6,12+). Chrześcijanin przez chrzest wkracza w rzeczywistość śmierci Jezusa, która gładzi grzechy popełnione przez człowieka i otwiera mu możliwość nowego życia. e) zobaczył – chodzi tu o prywatne wizje.

9/4/08

8:21 AM

Page 2572

filozofiąa i bezsensownym oszustwem, opartym na ludzkim podaniu o żywiołachb świata. Nie pochodzi to od Chrystusa. 9W Nim bowiem pełnia bóstwa zamieszkuje na sposób cielesny 10i wy dostępujecie pełni w Nim, który jest głową wszelkiej zwierzchności i władzy. 11W Nim też zostaliście obrzezanis Chrystusowym obrzezaniemc, a nie ludzkim obrzezaniem waszego doczesnego ciała. 12Pogrzebani z Nim przez chrzests, w Nim zostaliście też wskrzeszeni przez wiarę w moc Boga, który wskrzesił Go z martwych. 13Was, którzy byliście umarli z powodu występków i nieobrzezania waszego ciała, wraz z Nim ożywił, gdy darował nam wszystkie występki. 14On zniszczył obciążające nas zestawienie długówd, które przez swoje zapisy przemawiało przeciwko nam. Usunął je, przybijając do krzyża. 15 Rozbroił zwierzchności i władze i w Nim tryumfalnie je poprowadził, wystawiając na pokaz wobec wszystkich. Przeciwko fałszywym praktykom Niech więc nikt nie osądza was z powodu jedzenia i picia, czy też w sprawie święta lub nowius albo szabatóws. 17One są tylko cieniem rzeczy mających nadejść, tu zaś jest Ciało Chrystusas. 18Niech nie pozbawia was słusznej nagrody ten, kto lubuje się w upokarzaniu siebie czy w kulcie aniołóws, skupiając całą swoją uwagę na tym, co zobaczyłe. Bez powodu wynosi się on nad innych, bo przez swoje ludzkie myślenie 19sam nie trzyma się Głowy, dzięki której całe Ciało stanowi powiązaną ścięgnami i stawami jedność i otrzymuje to, co jest mu potrzebne, aby wzrastać Bożym wzrostem. 20Jeśli umarliście z Chrystusem, odrzucając żywioły świata, dlaczego teraz, jak ci, którzy żyją na świecie, podporządkowujecie się im? 21„Nie bierz, nie próbuj, nie dotykaj”. 22A przecież wszystkie rzeczy istnieją, aby je używać i zużyć! Te ludzkie nakazy i pouczenia 23 wydawać się mogą mądre, bo mówią o religijnym zaangażowaniu, o pokorze, o umartwieniu ciałas, ale w rzeczywistości nie mają żadnego znaczenia i służą tylko samozadowoleniu. 16

także nad ich rolą w zbawieniu, co zaowocowało przekonaniem, że w każdym z tych bytów zamieszkuje część bóstwa i dlatego należy im oddawać cześć. Paweł uznaje te poglądy za całkowicie bezpodstawne i fałszywe. Stwierdza stanowczo, że w Chrystusie przez Wcielenie zamieszkuje pełnia bóstwa. Kolosanie nie muszą czcić żadnych istot duchowych, gdyż Chrystus jest ponad nimi jako Pan wszechświata. Tryumf Chrystusa nad nimi apostoł porównuje do władcy, który po zwycięskiej bitwie powraca w uroczystym pochodzie, prowadząc jeńców. W tryumfie Chrystusa mają także udział wszyscy wierzący, ponieważ rzeczywiście zostali z Nim zjednoczeni przez wiarę i chrzest. Przykład Kolosan ostrzega chrześcijan przed próbą rozwiązywania niezrozumiałych spraw Bożych, dotyczących człowieka (tu: zbawienia dokonanego przez Chrystusa), tylko ludzkim rozumem, którego możliwości są ograniczone. Zamiast tego należy prosić Boga o głębsze poznanie tych tajemnic przez wiarę, która jest światłem oświecającym ludzki rozum. Przeciwko fałszywym praktykom. Paweł poucza, że skoro Chrystus jest jedynym pośrednikiem między człowiekiem a Bogiem, Kolosanie nie muszą czcić żadnych mocy duchowych (żywiołów świata). Całą swoją uwagę mają skupić na wielbieniu Boga w Chrystusie, a nie na zachowywaniu świąt, ascezie w jedzeniu i piciu, uniżaniu siebie, przeżywaniu stanów ekstatycznych czy wizji. Apostoł zachęca adresatów do trwania przy Chrystusie, który jako jedyny może zbawić człowieka. Wspomniane problemy pojawiają się zawsze, gdy wierzący, zamiast trwać w nieskażonej wierze, kierują się przesądami albo koncentrują się na zewnętrznych rytuałach i praktykach. W ten sposób sami przyznają, że ich życie jest bardziej zależne od ludzkich zwyczajów i opinii niż od Chrystusa.

DO KOLOSAN 2,9-23

2572

Rz 6,4n

1P 3,22

Ga 4,10n Hbr 10,1

Iz 29,13; Mt 15,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Nowe życie w Chrystusie

Ps 110,1; Mt 6,20n; Mk 16,19; Flp 3,20n J 3,3; Ga 2,20 1J 3,2

Rz 6,6; 1Kor 6,19

Ef 4,22-25

Mt 18,21-35 Rz 13,8-10; 1Kor 13,1-13 Tb 12,6; J 14,27; 16,33; 20,19

Przeznaczenie do niebieskiej chwały 1 Jeśli więc zostaliście wskrzeszeni z Chrystusems, szukajcie tego, co w górze, gdzie Chrystus zasiada po prawej stronie Boga. 2Rozmyślajcie o tym, co przewyższa rzeczy ziemskie, 3gdyż umarliście i wasze życie zostało ukryte z Chrystusem w Bogu. 4Gdy zaś Chrystus – wasze życie – ukaże się w chwalea, wówczas i wy ukażecie się w chwale razem z Nim.

3

Page 2573

a) ukaże się w chwale – mowa tutaj o powtórnym przyjściu Chrystusa na końcu czasów. b) synów buntu – zob. Ef 2,2+. c) Scyta – członek ludu mieszkającego na stepach położonych na północ od Morza Czarnego i dalej na wschód. W starożytności Scyci uchodzili za najgorszą kategorię barbarzyńców.

Zasady postępowania w życiu chrześcijanina 5 Zadajcie więc śmierć temu, co ziemskie w cieles: nierządowi, nieczystości, namiętności, złym pragnieniom i chciwości, która jest bałwochwalstwem. 6Przez nie nadchodzi Boży gniews na synów buntub. 7Gdy żyliście wśród nich, wy także postępowaliście podobnie. 8Teraz zaś odrzućcie od siebie to wszystko: gniew, rozdrażnienie, złość, bluźnierstwa, obmowy. 9Nie okłamujcie się wzajemnie. Zrzućcie z siebie starego człowieka wraz z jego czynami, 10a okryjcie się nowym, wciąż odnawiającym się, aż do poznania Tego, który go stworzył na swój obraz. 11Nie ma już Greka ani Żyda, obrzezanias ani nieobrzezania, barbarzyńcy, Scytyc, niewolnika, wolnego, ale wszystkim we wszystkich jest Chrystuss. 12Jako wybrańcy Boga – święcis i umiłowani – okryjcie się głębokim miłosierdziem, łagodnością, pokorą, delikatnością, cierpliwością. 13Żyjcie ze sobą w zgodzie i przebaczajcie sobie wzajemnie, gdy macie coś przeciw drugiemu. Jak Pans wam przebaczył, również wy tak czyńcie. 14A wszystko to z miłością, która jest więzią doskonałości. 15Pokójs Chrystusa, do którego zostaliście powołani w jednym Ciele, niech kieruje waszymi sercamis. I bądźcie wdzięczni. 16Niech zamieszka w was bogactwo nauki Chrystusa: pouczajcie z całą mądrością i napominajcie się wzajemnie przez psalmy, hymny, natchnione Przeznaczenie do niebieskiej chwały. Obawy Kolosan dotyczące roli mocy duchowych i przekonanie o konieczności oddawania im czci były na tyle poważne, że Paweł jeszcze raz powraca do związku adresatów z Chrystusem. Jest on tak ścisły, że razem z Nim powstali już z martwych (Ef 2,6; Kol 2,12). Należy to rozumieć jako duchowe uczestnictwo w zmartwychwstaniu Chrystusa: Kolosanie przez zjednoczenie z Chrystusem w pełni należą do Boga. Byty, którym oddają cześć, nie mają nad nimi żadnej mocy (Rz 8,37nn). Zmartwychwstanie, które nastąpi w przyszłości, Paweł nazywa objawieniem się pełni życia. Wierzący, dzięki zjednoczeniu z Chrystusem, już teraz uczestniczą w jego pierwszych owocach. Chociaż żyją na ziemi, przynależą do rzeczywistości nieba, czyli mają realną więź z Bogiem. Dlatego powinni żyć zgodnie ze swoim powołaniem: nie koncentrować się tylko na sprawach doczesnych, lecz pamiętać o swoim celu, jakim jest zjednoczenie się w pełni z Bogiem (w. 1). Myśli, pragnienia, ambicje powinny być kształtowane według prawdy objawionej przez Boga i przekazanej nam przez Chrystusa. Prawda ta jest dostępna dla każdego, kto tylko chce ją przyjąć. Życie według niej zapewnia pełnię szczęścia. Zasady postępowania w życiu chrześcijanina. Konsekwencją zjednoczenia Kolosan z Chrystusem jest konieczność zerwania z różnymi grzechami, gdyż niszczą one godność chrześcijanina. Zerwanie z tym, co złe, musi być tak radykalne i definitywne, że Paweł określa je jako uśmiercenie grzechu. Gdy zło zostaje zabite, następują narodziny nowego człowieka, które można porównać do ponownego aktu stworzenia. Nowe narodziny są możliwe tylko dlatego, że najpierw Chrystus umarł za nas, aby w ten sposób dać nam nowe życie. Powołanie do uczestnictwa w chwale Boga przez dar nowego życia w Chrystusie jest tak wzniosłe, że podziały między ludźmi na tle rasowym, religijnym,

2573

DO KOLOSAN 3,1-16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) z zewnątrz – chodzi o niechrześcijan. b) każdą okazję – zob. Ef 5,16+. c) przyprawione solą – tzn. pełne mądrości. Sól jest m.in. symbolem mądrości (Mk 9,50).

9/4/08

8:21 AM

Page 2574

pieśni, śpiewając Bogu z wdzięcznością w waszych sercachs. 17 I cokolwiek czynicie słowem lub czynem – wszystko w imięs Pana Jezusas, przez Niego dziękując Bogu Ojcu. Życie rodzinne 18 Żony, bądźcie posłuszne mężom, jak przystoi w Panus. 19Mężowie, miłujcie żony i nie sprawiajcie im przykrości. 20Dzieci, we wszystkim słuchajcie rodziców. To bowiem jest miłe Panu. 21 Ojcowie, nie rozdrażniajcie waszych dzieci, aby nie upadały na duchu. 22Niewolnicy, bądźcie posłuszni we wszystkim ziemskim panom, służąc nie na pokaz, aby się przypodobać ludziom, lecz w prostocie sercas i bojaźnis Pana. 23 Cokolwiek robicie, czyńcie to ochoczo, jak dla Pana, a nie dla ludzi, 24wiedząc, że otrzymacie za to nagrodę – dziedzictwo od Pana. Bądźcie niewolnikami Pana – Chrystusas, 25bo kto postępuje niesprawiedliwie, otrzyma odpłatę za krzywdę, bez względu na to, kim jest. 1 I wy, panowie niewolników, bądźcie sprawiedliwi i bezstronni, wiedząc, że też macie Pana w niebie.

Pwt 5,11; Tb 3,11; 11,14; Ps 5,12; J 1,10-13; 3,18; 17,26; Dz 4,10; Ef 5,20

Rz 2,9nn

4

Zachęty do postawy apostolskiej Bądźcie wytrwali w modlitwie, czuwając na niej w dziękczynieniu. 3Módlcie się także za nas, aby Bóg utorował drogęs naszym słowom dla głoszenia tajemnicy Chrystusas, z powodu której jestem więźniem. 4Obym ją ukazał tak, jak powinienem ją głosić. 5Postępujcie mądrze względem tych, którzy są z zewnątrza, wykorzystując każdą okazjęb. 6Słowo wasze niech zawsze będzie życzliwe, przyprawione soląc, abyście wiedzieli, jak należy każdemu odpowiadać. 2

Końcowe pozdrowienia 7 Z moimi sprawami zapozna was Tychik, umiłowany brats, wierny sługa i współpracownik w Panus. 8Posłałem go do was właśnie po to, abyście poznali nasze sprawy i aby podniósł społecznym czy materialnym nie mają znaczenia, nikną względem posiadania najwyższej godności chrześcijanina (Ga 3,28). Bycie chrześcijaninem staje się więc w tej sytuacji najważniejszym celem i największą radością. W dalszej części (ww. 12-17) apostoł pokazuje, jakimi zasadami chrześcijanin powinien się kierować w codziennym życiu. Życie rodzinne. Paweł przekazuje pouczenia dla trzech par adresatów, wskazując przy tym, że relacje wśród wierzących nie mogą polegać na dominacji jednych nad drugimi, ale sprowadzają się do tego, że każdy sprawiedliwie i z łagodnością wypełnia to, co do niego należy (Ef 5,21 – 6,9). Formuła w Panu (w. 18) wyraża nadprzyrodzoną motywację uzasadniającą poszczególne wskazania. Na przykładzie niewolnictwa apostoł wyjaśnia, że chrześcijaństwo przez zjednoczenie z Chrystusem zapewnia wierzącym najwyższą godność. Zachęca więc wszystkich do akceptacji stanu, w jakim żyją (1Kor 7,17-24). Każdy, niezależnie od tego kim jest i co robi, wezwany jest przede wszystkim do bycia sługą Chrystusa. Końcowe pozdrowienia. Zwyczajem Pawła było utrzymywanie stałego kontaktu ze wspólnotami chrześcijańskimi, do powstania których się przyczynił, dlatego w zakończeniu listu informuje on Kolosan o tym, co dzieje się w jego otoczeniu i przesyła pozdrowienia. List do Kolosan zawiera najdłuższą po Liście do Rzymian listę pozdrowień od tych, którzy są przy Pawle i dla tych, którzy są w Kolosach. Wiązało się to z nieznajomością przez Pawła tych dwóch wspólnot. Apostoł pragnie w ten sposób nawiązać bliższy kontakt. Paweł wyraża uznanie dla Epafrasa za jego wkład w ewangelizację Kolosów (Kol 1,7n), ale również pobliskiej Laodycei i Hierapolis (Kol 4,13). Ewangelizowanie przez apo-

DO KOLOSAN 3,17 — 4,8

2574

Rz 12,12; Flp 4,6; 1Tes 5,17n

1P 3,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

was na duchu. 9Towarzyszy mu Onezym, wierny i umiłowany brats, który jest jednym z was. Oni powiadomią was o wszystkim, co tutaj się dzieje. 10Pozdrawia was Arystarcha, który jest więziony razem ze mną, i Marekb, stryjeczny brat Barnabyc, co do którego otrzymaliście polecenia. Przyjmijcie go, gdy do was przybędzie. 11Pozdrawia was także Jezus, nazywany Justusemd. Ci Żydzi to jedyni moi współpracownicy dla królestwa Bożego, którzy służyli mi radą. 12Pozdrawia was Epafras, wywodzący się spośród was, sługa Chrystusas Jezusas, który nieustannie wstawia się za wami w modlitwach, abyście okazali się dojrzali i doskonali w pełnieniu woli Bożej. 13Zaświadczam, że podejmuje on wielki trud dla was i dla tych, którzy są w Laodyceie i w Hierapolisf. 14Pozdrawia was Łukaszg, umiłowany lekarz, i Demash. 15Pozdrówcie braci w Laodycei oraz Nimfęi i gromadzących się w jej domu. 16Kiedy zapoznacie się z tym listem, postarajcie się, aby poznał go także Kościół w Laodycei, a wy zapoznajcie się z listem z Laodycei. 17 I powiedzcie Archipowi: Uważaj, abyś wypełnił posługę, którą Pan ci powierzył. 18Pozdrowienie dopisuję własnoręcznie. Paweł. Pamiętajcie o moich kajdanach. Łaska z wami!

Page 2575

a) Arystarch – pochodził z Macedonii, towarzysz Pawła (Dz 19,29; 20,4; 27,2). b) Marek – prawdopodobnie chodzi o Jana Marka, syna Marii, w której domu w Jerozolimie gromadzili się pierwsi chrześcijanie (Dz 12,12). Wraz z Barnabą brał udział w pierwszej podróży misyjnej Pawła. Wrócił jednak do Jerozolimy, by następnie z Barnabą udać się na Cypr. Nieznane są okoliczności jego ponownego przyłączenia się do Pawła Apostoła. Z Kol 4,10 i Flm 23 wynika, że przebywał z apostołem w Rzymie. Przypisuje się mu autorstwo Ewangelii. c) Barnaba – lewita z Cypru (Dz 4,36). d) Justus – bliżej nieznany chrześcijanin pochodzenia żydowskiego, wspomniany tylko w tym miejscu. e) Laodycea – zob. Kol 2,1+. f) Hierapolis – miasto w Azji Mniejszej, położone w pobliżu Laodycei i Kolosów, znane z wyrobów tkackich i barwienia tkanin. g) Łukasz – według tradycji autor Ewangelii i Dziejów Apostolskich. Towarzyszył Pawłowi pod koniec trzeciej podróży misyjnej (Dz 20,5nn). Był razem z nim w Rzymie (Dz 27,1nn). Z Listu do Kolosan wynika, że towarzyszył Pawłowi, gdy został uwięziony (Flm 24). h) Demas – najpierw współpracownik Pawła, później wyrzekł się wiary (2Tm 4,11, Flm 24). i) Nimfa – postać bliżej nieznana. W niektórych rękopisach imię to jest w rodzaju męskim: Nimfas.

stoła mniejszych i często odległych ośrodków nie było możliwe, dlatego w pracy misyjnej pomagali mu liczni współpracownicy. Apostoł zachęca, aby jego list został też odczytany w pobliskiej Laodycei, co może oznaczać, że tamtejszym chrześcijanom groziły podobne niebezpieczeństwa (Kol 2,1-15+). Kolosanie natomiast mają odczytać u siebie list wysłany do Laodycei. Apostoł musiał więc w tym czasie napisać jeszcze jeden list, który się nie zachował. Nie jest to odosobniony przypadek zaginięcia jakiegoś pisma (1Kor 5,9.11; 2Kor 2,4; Flp 3,1b). Ostatnich słów pozdrowienia Paweł nie dyktuje, ale kreśli własnoręcznie, co było powszechnym zwyczajem w ówczesnym świecie (Rz 16,22; 1Kor 16,21; Ga 6,11nn; 2Tes 3,17; Flm 19).

2575

DO KOLOSAN 4,9-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2576

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2577

PIERWSZY LIST DO TESALONICZAN Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwszy List do Tesaloniczan powszechnie jest uznawany za najstarsze pismo NT. Został on napisany przez Pawła niedługo po jego pierwszej wizycie w Tesalonice (obecnie: Saloniki), która była stolicą rzymskiej prowincji w Macedonii. Paweł odwiedził to miejsce pod koniec 49 r. lub na początku 50 r., podczas swojej drugiej podróży misyjnej. Działalność ewangelizacyjna w Tesalonice trwała krótko, zaledwie kilka tygodni (Dz 17,1-10). Ze względu na nieprzychylne nastawienie Żydów, Paweł musiał przerwać dzieło budowania wspólnoty chrześcijan. Uciekł do Berei i potem dalej przez Ateny dotarł do Koryntu. Zatroskany o los Kościoła w Tesalonice posłał tam swojego ucznia Tymoteusza, aby osobiście zobaczył, jak funkcjonuje tworząca się wspólnota. Paweł, po otrzymaniu dokładnej relacji od Tymoteusza, z jednej strony cieszy się rozwojem wiary w tamtejszym Kościele, a z drugiej martwi się widocznym u wiernych brakiem zrozumienia niektórych istotnych kwestii. Pisze więc ok. 50 r. list, w którym wyraża radość z ich wiary, miłości i nadziei. Tłumaczy także trudny problem powrotu Chrystusa na ziemię oraz zachęca do wytrwałości i wierności nauce, którą im głosił (1Tes 1,3). Analizując treść Pierwszego Listu do Tesaloniczan, można dostrzec w nim pewien brak spójności. Niektórzy badacze sugerują, że stanowi on połączenie dwóch odrębnych pism Pawła. Postawiono hipotezę, że pierwszy list został napisany w Atenach i dostarczony Tesaloniczanom przez Tymoteusza, a po jego powrocie, już w Koryncie, Paweł, bogatszy o wieści przyniesione przez ucznia, pisze drugi list, znacznie szerszy, który jest bezpośrednią odpowiedzią na problemy tamtejszej wspólnoty. Z czasem oba pisma miały być połączone w jeden list, znany jako Pierwszy List do Tesaloniczan. Treść i teologia Z relacji Tymoteusza Paweł dowiedział się, że nie wszystko, czego nauczał w czasie swojego krótkiego pobytu w Tesalonice, zostało właściwie zrozumiane. Głównym problemem było właściwe rozumienie Paruzji, czyli powtórnego przyjścia Chrystusa. Chrześcijanie wywodzący się z pogaństwa wierzyli, że nastąpi ono bardzo szybko, dlatego zaniedbywali codzienne obowiązki, oddając się biernemu oczekiwaniu (1Tes 4,3n). Ponadto błędna interpretacja zapowiedzi nadejścia czasów ostatecznych budziła wśród chrześcijan wielki niepokój o los zmarłych. Odnosząc się do tych wątpliwości, Paweł tłumaczy, że kiedy Chrystus powróci na ziemię, umarli zmartwychwstaną, a żywi zostaną złączeni z Chrystusem i na wieki będą przebywać w Jego chwale (1Tes 4,13-18). Moment Paruzji nastąpi niespodziewanie, przyjdzie jak złodziej, dlatego postawa czekających na powrót Pana ma być nieustannym czuwaniem polegającym na wiernym wypełnianiu nauki Chrystusa (1Tes 5,1-11). Paweł daje również wiele praktycznych wskazań dotyczących poprawnego życia chrześcijańskiego. Pisze o potrzebie uświęcenia (1Tes 4,1-8), o braterskiej miłości i odpowiedzialności względem siebie i innych (1Tes 4,9-12). Apostoł w formie krótkich zachęt ukazuje, jak w konkretnej sytuacji chrześcijanie powinni realizować wezwanie do jedności i miłości (1Tes 5,12-22). 2577

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2578

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2579

PIERWSZY LIST DO TESALONICZAN

Dz 15,40; 16,1 2Tes 1,1

Flp 1,3n; 2Tes 1,11 1Tes 5,8

1Kor 2,4n

2Tes 3,9 Łk 8,13

Dz 14,15; 17,22-31 1Kor 1,7 Rz 2,5; 5,9

Dz 16,20-24

Adres i pozdrowienie 1 Paweł, Sylwan i Tymoteusz do Kościoła Tesaloniczan w Bogu Ojcu i Panus Jezusies Chrystusies. Łaska wam i pokósj!

1

Dziękczynienie za postawę adresatów 2 Dziękujemy Bogu zawsze za was wszystkich i pamiętamy o was nieustannie w naszych modlitwach. 3Wspominamy przed Bogiem, naszym Ojcem, wasze dzieło wiary, trud miłości i stałość nadziei w naszym Panus, Jezusies Chrystusies. 4 Wiecie, bracias umiłowani przez Boga, że On was wybrał. 5 Głosiliśmy wam bowiem Ewangelięs nie tylko słowem, ale w mocy Ducha Świętego i z pełnym przekonaniema. Wiecie przecież, jacy byliśmy wobec was, gdy przebywaliśmy z wami. 6Wy staliście się naśladowcami naszymi i Pana, kiedy przyjęliście słowo pośród licznych utrapień, radując się w Duchu Świętym. 7Tak oto staliście się wzorem dla wszystkich wierzących w Macedoniib i Achaic. 8Od was bowiem słowo Pańskie rozszerzyło się nie tylko w Macedonii i Achai, lecz wasza wiara w Boga stała się znana wszędzie, tak że my nie potrzebujemy o tym mówić. 9Ludzie sami opowiadają, jak zostaliśmy przez was przyjęci i jak zwróciliście się ku Bogu, odwracając się od bożków, aby służyć Bogu żywemu i prawdziwemu 10i oczekiwać z nieba Jego Syna, Jezusa, wskrzeszonego z martwych. On nas wybawi od nadchodzącego gniewus.

a) Autor wymienia kolejno trzy Osoby Boskie, co świadczy o wierze w Trójcę Świętą już w najwcześniejszym okresie życia Kościoła, chociaż chrześcijanie nie używali jeszcze wtedy samych terminów Osoba i Trójca. b) Macedonia – kraina położona na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego; tu w znaczeniu rzymskiej prowincji ze stolicą w Tesalonice. Pierwsze europejskie terytorium działalności misyjnej Apostoła Narodów. Paweł przebywał tu podczas pierwszej i drugiej podróży misyjnej. c) Achaja – rzymska prowincja na południu Grecji ze stolicą w Koryncie. Paweł przebywał w niej podczas drugiej i trzeciej wyprawy misyjnej (Dz 16,16-18; 19,21). d) Filippi – miasto we wschodniej części Macedonii (zob. Wprowadzenie do Listu do Filipian; Dz 16,11nn).

Działalność apostołów w Tesalonice 1 Sami wiecie, bracias, że nie przyszliśmy do was na próżno. 2 Wiecie też, że przedtem, w Filippid spotkały nas cierpienia i zniewagi, ale w Bogu naszym zdobyliśmy się na

2

Dziękczynienie za postawę adresatów. Rozszerzanie się nauki Pańskiej możliwe jest dzięki świadectwu życia chrześcijan, które określone jest przez wiarę, nadzieję i miłość (1Kor 13,13+). Nawrócenie Tesaloniczan stało się możliwe dzięki nauczaniu i przykładowi życia Pawła i jego współpracowników. Z kolei przykład Tesaloniczan, którzy żyją Bożą nauką i pomimo wszelkich cierpień radują się w Duchu Świętym, stał się najlepszą formą głoszenia słowa Bożego. Głoszenie Ewangelii nie polega tylko na mówieniu, ale wyraża się w całym życiu apostoła (Ga 1,6+). Paweł streszcza swoje nauczanie (1Tes 1,9n), podkreślając dwie centralne prawdy: jest tylko jeden Bóg (np. Dz 14,15+; 1Kor 8,4-6; Ga 4,8n), a nasza wiara opiera się na wskrzeszeniu z martwych Jezusa, Syna Bożego, którego przyjścia z niebios oczekujemy (1Kor 15,14). Działalność apostołów w Tesalonice. Głoszenie słowa Bożego wymaga gotowości do wielu wyrzeczeń i odwagi do znoszenia wielu przeciwności. Paweł wspomina trudne początki swojego nauczania w Tesalonice (Dz 17,1-7). On i jego

2579

1. DO TESALONICZAN 1,1 — 2,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Paweł zarabiał na swoje utrzymanie pracą fizyczną, zajmując się wyrabianiem namiotów (Dz 18,3; 20,34; 1Kor 4,12).

9/4/08

8:21 AM

Page 2580

odwagę głoszenia wam Ewangeliis Bożej pośród wielkich zmagań. 3Nasze głoszenie nie pochodzi przecież z błędu ani z nieczystych pobudek, ani z podstępu. 4Skoro Bóg uznał nas za godnych powierzenia nam Ewangelii, to głosimy ją tak, aby podobać się nie ludziom, lecz Bogu, który przenika nasze sercas. 5Nigdy bowiem nie posługiwaliśmy się pochlebstwem, o czym wiecie, ani ukrytą chęcią zysku, czego Bóg jest świadkiem. 6Nie szukaliśmy ludzkiego uznania ani u was, ani u innych. 7Jako apostołowies Chrystusas mogliśmy być dla was ciężarem, ale my staliśmy się pośród was jak małe dzieci. I jak matka, która tuli swoje niemowlęta, 8byliśmy tak pełni życzliwości dla was, że chcieliśmy dać wam nie tylko Ewangelię Bożą, ale nawet nasze życie – tak bardzo staliście się nam drodzy. 9Przypomnijcie sobie, bracia, nasz trud i udręczenie. Dniem i nocą pracowaliśmy, gdy głosiliśmy wam Ewangelię Bożą, aby dla nikogo z was nie być ciężarema. 10Wy sami jesteście świadkami, a także Bóg, jak w świętości, w prawości i bez zarzutu postępowaliśmy wśród was, wierzących. 11Wiecie przecież, że jak ojciec swe dzieci, tak my każdego z was 12upominaliśmy, zachęcaliśmy i zaklinaliśmy, abyście postępowali w sposób godny wobec Boga, który was powołał do chwałys swego królestwa. Pochwała wiary Tesaloniczan Dlatego nieustannie dziękujemy Bogu, ponieważ przyjęliście słowo Boże usłyszane od nas nie jako słowo ludzkie, ale – jak to jest naprawdę – jako słowo Boga. Ono działa w was, wierzących. 14Bracias, staliście się naśladowcami Kościołów Bożych Judeis w Chrystusies Jezusies. Cierpieliście bowiem to samo od rodaków, co one od Żydów, 15którzy zabili Panas Jezusa i prorokóws, a nas prześladowali. Nie podobają się oni Bogu i występują przeciw wszystkim ludziom. 16Przeszkadzają nam w nauczaniu pogan, ażeby ci nie byli zbawieni, i tak wciąż dopełniają miary swych grzechóws. Na koniec jednak spadł na nich gniew Bożys. 17 Bracia, będąc na pewien czas oddaleni od was ciałems, lecz nie sercems, pragnęliśmy bardzo gorąco spotkać was osobiście. 18Dlatego chcieliśmy już kilka razy przybyć do was, zwłaszcza ja, Paweł, ale przeszkodził nam szatans. 19Któż jest

2Kor 5,9; Ga 1,10

J 5,41-44

Ga 4,19

1Tes 4,11; 2Tes 3,7-9

1Kor 5,14

2Tes 1,5; 1P 5,10

13

towarzysze nie starali się nikomu przypodobać ani nie szukali niczyjego uznania. Głosili Ewangelię wyłącznie dlatego, że Bóg powierzył im misję jej głoszenia. Apostoł w swej posłudze ma naśladować przykład zarówno matki, która kocha swoje dzieci i daje im siebie, jak też ojca, którego troska o swoich synów wyraża się w pouczaniu i napominaniu. Paweł jest przekonany, że wspólnota ma obowiązek troszczyć się o swoich pasterzy (1Kor 9,4-18), sam jednak wyrzeka się wszystkiego i własnymi rękoma zarabia na swoje utrzymanie (Dz 18,3; 20,34; 1Kor 4,12). Wierzący w Chrystusa nie mogą zapominać, że przez swoje cierpienia oraz znoszenie trudów i prześladowań naśladują pierwsze Kościoły i trwają w jedności z Jezusem Chrystusem. Jezus powołuje wszystkich swoich uczniów do wzięcia swojego krzyża i naśladowania Go (Mt 16,24). Pochwała wiary Tesaloniczan. Wrogie nastawienie Żydów z Tesaloniki jest dla Pawła jednym z przejawów działania szatana w świecie, stale przeciwstawiającego się zamysłowi Boga. Apostoł wie jednak, że żadne siły zła nie mogą

1. DO TESALONICZAN 2,3-19

2580

Ga 1,11n Flp 2,13

Dz 17,13 Rz 1,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Flp 2,16 Flp 4,1

Dz 17,14n

1Kor 3,9

Dz 14,22; 2Tm 3,12

2Tes 1,4

1Tes 5,15

1Kor 1,8; 1Tes 5,23

9/4/08

8:21 AM

więc naszą nadzieją, radością i chlubą? Czy nie wy wobec naszego Pana Jezusa, gdy przyjdzie? 20Wy właśnie jesteście naszą chlubą i radością!

Page 2581

a) współpracownika – dosł. współpracownika Boga; por. 1Kor 3,4-23+.

Misja Tymoteusza 1 Nie mogąc dłużej czekać, postanowiliśmy sami co prawda pozostać w Atenach, 2ale posłaliśmy do was Tymoteusza, naszego bratas i współpracownikaa w głoszeniu Ewangeliis Chrystusas. On miał was umocnić i zachęcić do wytrwania w wierze, 3aby nikt się nie załamał z powodu utrapień. Sami przecież wiecie, że takie jest nasze zadanie. 4Gdy byliśmy u was, zapowiadaliśmy wam, że będziemy musieli znosić utrapienia. Wiecie, że tak właśnie się stało. 5Nie mogąc więc dłużej czekać, posłałem Tymoteusza, aby przyjrzał się waszej wierze, czy nie zwiódł was kusiciel i nasz trud nie poszedł na marne. 6Teraz właśnie Tymoteusz wrócił od was i przyniósł dobre wieści o waszej wierze i miłości, o tym że zawsze dobrze o nas myślicie i podobnie jak my pragniecie nas zobaczyć. 7Bracia, wasza wiara podniosła nas na duchu w całej naszej niedoli i utrapieniu. 8Teraz dopiero żyjemy, gdy wy trwacie przy Panus. 9Jakież bowiem dziękczynienie możemy złożyć Bogu za wszelką radość, którą dzięki wam przeżywamy przed naszym Bogiem? 10Dniem i nocą modlimy się gorąco, abyśmy mogli spotkać się z wami osobiście i uzupełnić braki waszej wiary. 11 Sam Bóg, nasz Ojciec, i nasz Pan, Jezuss, niech nam przygotuje drogęs do was! 12Niech Pan wzbogaci was we wzajemną miłość, abyście obfitowali w miłość do wszystkich, podobną do tej, jaką my was darzymy! 13Niech Pan umocni wasze sercas, abyście byli nienaganni w świętości wobec Boga, naszego Ojca, gdy przyjdzie nasz Pan, Jezus, w otoczeniu swoich świętychs.

3

Świętość życia: miłość i odpowiedzialność 1 Ponadto, bracias, prosimy i upominamy was w imięs Panas Jezusas: postępujcie tak, jak wam przekazaliśmy, abyście podobali się Bogu. Owszem, już tak postępujecie, ale czyńcie to coraz lepiej! 2Znacie przecież polecenia, jakie daliśmy wam w imię Pana Jezusa. 3Jest wolą Boga, abyście byli

4

zniszczyć Bożego dzieła zbawienia, które wypełniło się w Chrystusie i którego owoce będzie mógł oglądać wobec naszego Pana Jezusa, gdy przyjdzie (w. 19). Więcej na temat zbawienia Żydów apostoł Paweł napisał w Rz 9 – 11. Misja Tymoteusza. Przed swoim wyjazdem z Tesaloniki Paweł ostrzegał młodą wspólnotę chrześcijan, że losem wierzących jest życie pośród licznych trudności, cierpień i niedostatku. Świadomość tego nie chroni jednak przed pokusą porzucenia trudu chrześcijańskiego życia. Dzieląc się swoją troską, Paweł daje Tesaloniczanom świadectwo miłości, która jest fundamentem chrześcijańskiej wspólnoty. Z miłości wobec najbliższych wyrasta miłość do wszystkich ludzi (Ga 6,10+) i świętość wobec Boga. Świętość życia: miłość i odpowiedzialność. Życie chrześcijańskie wymaga nieustannego postępu, dojrzewania, rozwoju. Bóg chce, abyśmy byli święci (Ef 1,4; 1Tes 4,3.7; 2Tes 2,13). On sam uświęca (1Kor 6,11; 1Tes 5,23), za Jego sprawą Chrystus

2581

1. DO TESALONICZAN 2,20 — 4,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) ciało – gr. słowo przetłumaczone tutaj jako ‘ciało’ może być tłumaczone także jako ‘żona’. W takim przypadku tekst ten dotyczyłby świętości małżeństwa (1Kor 7,2). b) Macedonia – zob. 1Tes 1,7+. c) Paweł przedstawia powrót Chrystusa jako wydarzenie bliskie. Jest to spowodowane tęsknotą apostoła i nadzieją na rychłe spotkanie z Panem. Jednak dalsze zdania świadczą o świadomości Pawła, że termin Paruzji jest nieznany. d) my, pozostawieni przy życiu – Paweł nie mówi koniecznie o sobie i swoim pokoleniu, lecz w ogóle o ludziach żyjących na ziemi, z którymi on się utożsamia. Sam spodziewa się umrzeć jeszcze przed tym wydarzeniem (2Kor 5,3; Flp 1,23).

9/4/08

8:21 AM

Page 2582

święci. Powstrzymajcie się od nierządu. 4Niech każdy z was wie, że własne ciałoa należy traktować z szacunkiem jako święte, 5a nie z namiętnym pożądaniem, jak to czynią poganie, którzy nie znają Boga. 6Niech nikt w tej sprawie nie popełnia wykroczeń i nie oszukuje swego bratas, ponieważ Pan będzie karałs za wszystkie takie czyny, jak to już powiedzieliśmy i zaświadczyliśmy. 7Bóg bowiem nie powołał nas do nieczystości, lecz do świętości. 8Kto więc to lekceważy, lekceważy nie człowieka, lecz Boga, który daje wam swego Ducha Świętego. 9 Nie musimy natomiast pisać wam o braterskiej miłości, gdyż sam Bóg was pouczył, abyście się wzajemnie miłowali. 10Czynicie to przecież względem wszystkich braci w całej Macedoniib. Zachęcamy was jedynie, bracia: czyńcie to coraz doskonalej! 11Usiłujcie zachować spokój, jak wam nakazaliśmy, spełniajcie to, co do was należy, i sami pracujcie na swe utrzymanie, 12abyście postępując szlachetnie wobec ludzi z zewnątrz, nie byli od nikogo zależni. Powtórne przyjście Pana 13 Nie chcemy, bracias, byście nie wiedzieli o losie tych, którzy umierają. Nie smućcie się zatem, jak inni, którzy nie mają nadziei. 14Jeżeli bowiem wierzymy, że Jezuss umarł i zmartwychwstał, to wraz z Nim Bóg przywróci do życia także tych, którzy zasnęli zjednoczeni z Jezusem. 15To wam głosimy jako słowo Pańskie: my, którzy nadal żyjemy pozostawieni do przyjścia Panas, nie wyprzedzimy tych, którzy zasnęlic. 16 Bowiem sam Pan zstąpi z nieba na rozkaz, na głos archanioła i dźwięk trąby Bożej. Wówczas ci, którzy umarli w Chrystusie, powstaną pierwsi. 17Potem my, pozostawieni przy życiud, wraz z nimi będziemy porwani w obłoki, w powietrze, na spotkanie Pana. I tak zostaniemy z Panem na zawsze. 18Tymi słowami pocieszajcie jedni drugich. 1 Bracia, nie potrzeba wam pisać o dniach i godzinach, 2 gdyż sami doskonale wiecie, że Dzień Panas przyjdzie jak złodziej w nocy. 3Kiedy powiedzą: „Pokój i bezpieczeń-

5

stał się naszym uświęceniem (1Kor 1,30); dla uświęcenia otrzymaliśmy Ducha Świętego (1Kor 6,11; 1Tes 4,8; 2Tes 2,13). Chrześcijanie nazywani są „świętymi” (np. Dz 9,13; 1Kor 6,1; 16,11), ale w imię Pana Jezusa muszą wciąż podejmować wysiłek stawania się coraz lepszymi (Rz 6,19; 1P 1,15). Powołanie do świętości nakłada na wierzących w Chrystusa obowiązek chrześcijańskiego stylu życia na co dzień. Polega on, między innymi, na unikaniu grzechów oraz na braterskiej miłości. Spośród grzechów Paweł wymienia nierząd, który jest wykroczeniem przeciwko człowiekowi i Bogu. Czyni to, gdyż Tesaloniczanie żyjący wśród pogan byli szczególnie narażeni na wpływ ich swobodnej etyki w dziedzinie życia seksualnego. Braterska miłość natomiast wyraża się w trosce o innych, zabieganiu o pokój i utrzymywaniu się z pracy własnych rąk. Brak zależności od innych nie oznaczał egoistycznej samowystarczalności, ale miał polegać na tym, by chrześcijanie nie byli dla nikogo ciężarem. Przykład takiego życia dał sam Paweł (np. 2Kor 11,9; 1Tes 2,7-9). Powtórne przyjście Pana. Paweł swoje nauczanie koncentrował wokół prawdy o Zmartwychwstaniu Chrystusa, przez którego Bóg pojednał świat ze sobą (2Kor 5,18; Kol 1,22) i którego przyjścia oczekujemy (1Tes 1,9n). Ponowne przyjście Chrystusa, czyli tzw. Paruzja, chrześcijanom z Tesaloniki wydawała się czymś tak bliskim, że śmierć niektórych z nich stała się przyczyną niepokoju i pytań. Paweł uzupełnia braki ich wiary (1Tes 3,10), potwierdzając podstawowe nauczanie dotyczące zmartwychwstania. Opisując przyjście Pana Jezusa, Paweł wykorzystuje elementy po-

1. DO TESALONICZAN 4,4 — 5,3

2582

1Kor 6,12-20

Łk 10,16 Ez 36,27; 37,14; Rz 5,5

J 6,45

2Tes 3,6-12

1Kor 15,3n Rz 14,9

1Kor 15,23.51n

Mt 24,30n

1Kor 15,23.51

J 12,26; 1Tes 5,10

Mt 24,36; Dz 1,7 Mt 24,43n; 2Tes 2,2 Jr 6,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 12,46

Mt 5,14; Ef 5,8 1P 5,8

Mdr 5,18; Iz 59,17; 1Kor 13,13; Ef 6,11-17; 1Tes 1,3

1Tes 4,14

1Tm 5,17; Hbr 13,17 Ga 6,6

Rz 12, 20n; Kol 3,12n Flp 3,1; 4,4n Ef 5,20

9/4/08

8:21 AM

stwo”, wtedy dosięgnie ich zagłada, tak nagle jak bóle kobietę przed porodem, i na pewno się nie uratują. 4Wy natomiast, bracia, nie żyjecie w ciemności, aby ów dzień miał was zaskoczyć jak złodziej. 5Wy wszyscy przecież jesteście dziećmi światła i dziećmi dnia, a nie nocy i ciemnościa. 6Nie śpijmy więc jak inni, ale czuwajmy i bądźmy trzeźwi. 7Ci, którzy śpią, śpią w nocy, a którzy się upijają, pijani są w nocy. 8My natomiast, którzy należymy do dnia, bądźmy trzeźwi. Załóżmy pancerz – wiarę i miłość oraz hełm – nadzieję zbawienia. 9 Bóg przecież nie wydał nas na gniews, lecz zechciał, abyśmy osiągnęli zbawienie przez naszego Pana, Jezusa Chrystusas. 10 On umarł za nas, abyśmy – czy czuwamy, czy śpimy – razem z Nim żyli. 11Dlatego pokrzepiajcie się wzajemnie i umacniajcie jeden drugiego, jak to zresztą czynicie.

Page 2583

a) Metafora światła (dnia) i ciemności (nocy) była powszechnie znana w świecie starożytnym. Światło oznaczało sferę działania Boga, natomiast noc i ciemność to świat zła – królestwo szatana.

Końcowe zachęty Prosimy was, bracias: Szanujcie tych, którzy wśród was się trudzą, kierują wami w imięs Panas i napominają was. 13Ze względu na ich pracę darzcie ich szczególną miłością. Zachowujcie pokójs między sobą. 14Zachęcamy was, bracia: pouczajcie nieposłusznych, podnoście na duchu bojaźliwych, troszczcie się o słabych, bądźcie wyrozumiali dla każdego. 15 Uważajcie, aby nikt nikomu nie odpłacał złem za zło, ale zawsze starajcie się czynić dobro sobie nawzajem i wszystkim ludziom. 16Zawsze się radujcie! 17Módlcie się nieustannie! 18 W każdej sytuacji dziękujcie! To jest bowiem wolą Boga względem was w Chrystusies Jezusies. 19Nie gaście Duchas! 20 Nie lekceważcie proroctw! 21Wszystko badajcie! Trzymajcie się tego, co dobre, 22a unikajcie wszystkiego, co złe! 12

pularnego w ówczesnych czasach gatunku literackiego zwanego apokalipsą. Trąba, obłoki, ogień (np. Mt 24,30n; 2Tes 1,8) w ST podkreślały doniosłość każdego objawienia się Pana (Wj 13,22; 19,16). Scenerii, w jakiej nastąpi przyjście Chrystusa na Sąd Ostateczny, nie należy rozumieć dosłownie. Jest to symboliczna „scenografia”, wykorzystana jako tło dla przedstawienia wydarzeń związanych z drugim przyjściem Chrystusa. Zasadniczą treść nauczania Pawła – którą głosi on jako naukę Pańską (1Tes 4,15) – stanowi zapewnienie, że Jezus, Syn Boży, przez swoją Śmierć otworzył wszystkim możliwość zbawienia, zarówno tym, którzy żyją, jak i tym, którzy już umarli (1Tes 5,10). Wszystko inne: czas, miejsce i sposób, w jaki Paruzja się dokona, nie mają znaczenia (1Kor 15,35-53+). Nikt nie zna daty tych wydarzeń (Mt 24,35; Dz 1,7; 1Tes 5,1). Chrześcijanie muszą więc czuwać (Mt 24,42.50; 25,13; Rz 13,11; 1Kor 16,13; Kol 4,2; 1Tes 5,6; 1P 1,13; 5,8; Ap 3,2n; 16,15). W późniejszych pismach Paweł przestrzega przed tymi, którzy mówią, że już nadchodzi dzień Pański (2Tes 2,1n). Końcowe zachęty. List kończy się serią krótkich wezwań dotyczących życia wspólnoty chrześcijan. Ponieważ chrześcijanie trwają w jedności z Chrystusem, powinni być zawsze radośni (Mt 5,12; J 15,11; 16,20.24; 17,13; Rz 14,17; 2Kor 6,10; 7,4; 13,11; Ga 5,22; Flp 2,17; 3,1; 4,4; 1P 1,6; 4,13; 1J 1,4), oddani modlitwie (Mt 26,41; Łk 18,1; 21,36; Rz 12,12; Ef 6,18; Flp 4,6, Kol 4,2; 1Tm 2,8; 5,5) i dziękczynieniu (Ef 5,20; Kol 1,12; 3,15). Paweł wzywa wiernych z Tesaloniki do trwania w pokoju. Szanując tych, którzy podejmują specjalną służbę we wspólnocie (jedna z najstarszych wzmianek o istnieniu specyficznych posług w Kościele), powinni troszczyć się o siebie nawzajem, nie tylko unikając zła, ale starając się o dobro dla siebie nawzajem i dla wszystkich ludzi (Rz 12,17; Ga 6,10+; 1Tes 3,12). Chrześcijanie otrzymali Ducha Świętego, który przez szczególne natchnienia (proroctwa) poucza ich (1J 2,27), prowadząc do całej prawdy (J 16,13). Duch Święty jest tajemnicą, ale może być poznany przez Jego działanie w życiu chrześcijan. Paweł zakazuje zagłuszania tych objawów Jego działalności i lekceważenia pouczeń, które mogą od Niego pochodzić. Jednocześnie przestrzega, aby wszystkiego nie przyjmować zbyt łatwo za objawienie się Ducha. Miarą oceny prawdziwości duchowych natchnień może być tylko dobro i zło (1Kor 12,1 – 14,40+). Umiejętność rozeznawania natchnień jest też darem Ducha (1Kor 12,10; 14,29; 2Tes 2,2; 1J 4,1; por. 2P 1,20+).

2583

1. DO TESALONICZAN 5,4-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) ducha, duszę i ciało – trzy wymiary rzeczywistości człowieka według filozofii greckiej. Paweł zasadniczo nie podziela takiej wizji człowieka i nigdzie indziej w jego pismach nie znajdziemy jej śladów. Przemawiając do Tesaloniczan, używa jednak tego znanego im rozróżnienia, aby podkreślić, że Boże dzieło uświęcenia (1Tes 3,13; 4,3) dotyczy całego człowieka we wszystkich wymiarach jego istnienia.

9/4/08

8:21 AM

Page 2584

Zakończenie 23 Sam Bóg pokojus niech was w pełni uświęci. Niech was całych – to jest ducha, duszę i ciałoa – zachowa bez skazy na przyjście naszego Panas Jezusas Chrystusas. 24Wierny jest ten, który was powołuje i On tego dokona. 25Bracias, módlcie się za nas. 26 Pozdrówcie wszystkich braci świętym pocałunkiem. 27Błagam was na Pana, aby ten list został odczytany wszystkim braciom! 28Łaska naszego Pana Jezusa Chrystusa z wami!

Zakończenie. Zbawienie jest darem Boga pokoju (Rz 15,33; 16,20; 1Kor 14,33; 2Kor 13,11; Flp 4,9; 2Tes 3,16; Hbr 13,20). Słowo pokój wyraża powołanie chrześcijan do życia w zjednoczeniu z Bogiem (Iz 11,6-9). Przesłanie chrześcijan to Ewangelia pokoju (Dz 10,34-36; Ef 6,15) o pojednaniu wszystkiego z Bogiem przez krew Chrystusa (J 14,27; 16,33; Kol 1,20).

1. DO TESALONICZAN 5,23-28

2584

2Tes 3,3

Rz 16,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2585

DRUGI LIST DO TESALONICZAN Wprowadzenie Okoliczności powstania Trudno jest z całkowitą pewnością określić czas i miejsce powstania Drugiego Listu do Tesaloniczan. Tradycyjnie przyjmuje się, że został on napisany kilka miesięcy po pierwszym liście, około 51 r., podczas pobytu Pawła w Koryncie. Tłumaczyłoby to podobieństwo obu listów w treści, formie, stylu, słownictwie. W nagłówkach wymienieni są nawet ci sami nadawcy. Wielkie podobieństwo obu listów połączone z kilkoma wyraźnymi różnicami w treści i stylu skłania jednak niektórych do przypuszczeń, że Drugi List do Tesaloniczan mógł powstać o wiele później i jest dziełem innego autora, który tylko powołuje się na autorytet apostoła Pawła i stara się naśladować jego styl. W tamtych czasach było to dość częstą praktyką. Uczniowie znanych postaci, podpisując się ich imieniem, podkreślali swoje uznanie dla ich autorytetu i związek z ich nauczaniem. Możliwe jest również, że sam Apostoł Narodów zlecił zredagowanie listu komuś ze swoich współpracowników, a ten wykorzystał niektóre fragmenty z Pierwszego Listu do Tesaloniczan. Wyjaśniałoby to różnice między dwoma listami oraz obecność własnoręcznego dopisku Pawła: Pozdrowienie piszę własnoręcznie – ja, Paweł. Ten znak stawiam w każdym liście. Tak piszę (2Tes 3,17). Niezależnie jednak od kwestii autorstwa Drugiego Listu do Tesaloniczan Kościół od samego początku uznaje jego natchniony i kanoniczny charakter. Treść i teologia W pierwszej części listu autor, podobnie jak w Pierwszym Liście do Tesaloniczan, dziękuje Bogu za świadectwo wiary Tesaloniczan, przy której trwają pomimo prześladowań i cierpień (2Tes 1,3-12). Następna część poświęcona jest powtórnemu przyjściu Pana (2Tes 2,1-12). Na ten temat Paweł pisał dość obszernie w Pierwszym Liście do Tesaloniczan. Teraz jednak stara się wskazać na całkiem nowy szczegół ostatecznych wydarzeń. Nadejście Dnia Pańskiego ma poprzedzić pojawienie się niegodziwca – wroga Chrystusa, wysłannika szatana, który będzie chciał odwieść ludzi od wiary. Autor przypomina adresatom, że mówił im o tym osobiście, kiedy przebywał u nich. Dlatego nie wyjaśnia bliżej, o kim jest mowa, co stwarza dodatkową trudność dla współczesnego czytelnika. Dla nas znaczenie ma jednak przede wszystkim cel wprowadzenia tej postaci przez autora. Chce on zachęcić chrześcijan z Tesaloniki do czujności i przygotować ich na prześladowania oraz zachęcić do dawania świadectwa wiary (2Tes 2,13 – 3,5). Kolejnym tematem, któremu autor poświęca sporo uwagi, jest problem odpowiedzialności chrześcijan za siebie nawzajem i za wspólnotę, w której żyją (2Tes 3,6-15). Apostoł mocno podkreśla, że chrześcijanie nie mogą żyć kosztem innych, ale każdy powinien spokojnie pracować na swoje utrzymanie. Temat ten był także obecny w Pierwszym Liście do Tesaloniczan (1Tes 2,9; 4,11). Teraz jednak zostaje szerzej rozwinięty. Jest to odpowiedź apostoła na konkretną sytuację, która zaistniała we wspólnocie tesalonickiej. List kończy się modlitwą za adresatów (2Tes 3,16-18).

2585

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2586

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2587

DRUGI LIST DO TESALONICZAN

Dz 15,22; 16,1 Rz 1,1+; 1Tes 1,1

1Tes 3,6.12

1Tes 2,19n

1Tes 2,12.14

1Kor 1,7; 2P 3,7-12 Ps 79,6; Iz 66,15

J 17,22.24

Adres i pozdrowienie 1 Paweł, Sylwan i Tymoteusz do Kościoła Tesaloniczan w Bogu, naszym Ojcu, i Panus Jezusies Chrystusies: 2łaska wam i pokójs od Boga, naszego Ojca, i od Pana Jezusa Chrystusa.

1

a) W rozumieniu ludzi starożytnego Wschodu imię oznaczało osobę, która je nosiła (zob. Słownik). Wywyższenie imienia Jezusa wskazuje więc na uwielbienie Jego samego.

Zapowiedź sądu Bożego 3 Bracias, powinniśmy zawsze dziękować za was Bogu. Jest to słuszne, gdyż wasza wiara ogromnie wzrasta, a wzajemna miłość pomnaża się u każdego z was. 4My sami pośród innych Kościołów Bożych jesteśmy dumni z powodu waszej wytrwałości i wiary, jaką okazujecie, znosząc wszelkie prześladowania i utrapienia. 5 Jest to dowód, że zbliża się sprawiedliwy sąds Boga. Sąd ten wykaże, czy jesteście godni królestwa Bożego, za które cierpicie. 6Bóg sprawiedliwie odpłaci utrapieniem tym, którzy wam zadali utrapienie. 7Natomiast wam, cierpiącym, a także nam, przyniesie ulgę, gdy Pans Jezuss z nieba objawi się w otoczeniu aniołóws Jego mocy. 8On płomieniem ognia będzie karaćs tych, którzy nie poznali Boga i nie są posłuszni Ewangeliis naszego Pana, Jezusa. 9Zostaną oni ukarani wieczną zagładą – pozbawieni oglądania Boga i blasku Jego potęgi. 10 W tym dnius Pan przyjdzie, aby zostać uwielbionym przez swoich świętychs i być podziwianym przez wszystkich, którzy uwierzyli. Wy właśnie przyjęliście z wiarą nasze świadectwo. 11 Dlatego zawsze modlimy się za was, aby nasz Bóg uczynił was godnymi powołania, aby z mocą spełnił każde dobre pragnienie i doprowadził do końca dzieło wiary. 12W ten sposób będzie uwielbione imięa naszego Pana, Jezusa, w was, a wy w Nim dzięki łasce naszego Boga i Pana, Jezusa Chrystusas. Zapowiedź sądu Bożego. Życie w wierności Bogu nie jest wolne od trudu i cierpienia (1Tes 3,1-4+). Paweł zapewnia jednak, że sprawiedliwość Boga zatryumfuje nad wszystkimi niesprawiedliwościami. Prześladowania i cierpienia powinny być dla chrześcijan okazją do wzrostu ich wiary i wzajemnej miłości. Odnosząc do Jezusa obrazy występujące w ST dla opisania objawiania się Boga (1Tes 4,16n+), Paweł podkreśla, że to przez Jezusa Bóg przychodzi do świata ze swoją prawdą i dokonuje nad nim sądu. Obrazowy sposób przedstawiania sądu, którego dokona Jezus, jak też kary, nie powinien wprowadzać nas w błąd, kierując naszą uwagę na fantastyczne wyobrażenia i sensacyjne spekulacje. Paweł chce uświadomić nam, że nasza przyszłość określona zostanie w oparciu o nasze przyjęcie lub odrzucenie Jezusa i jego Ewangelii (Łk 12,8n). W przeciwieństwie do tych, którzy będąc dziś zjednoczeni z Jezusem, w przyszłości pozostaną z Nim na zawsze (1Tes 4,17), los tych, którzy nie chcą przyjąć prawdy, opisany jest jako wieczne oddalenie od Boga i Jego potęgi (2Tes 1,9).

2587

2. DO TESALONICZAN 1,1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) zatraceniec – postać tę późniejsi chrześcijanie nazwali antychrystem (zob. Słownik). Nazwę tę, nieznaną Pawłowi Apostołowi, wzięto z 1J 2,18.22; 4,3; 2J 7, gdzie oznacza ogólnie wrogów Chrystusa.

9/4/08

8:21 AM

Page 2588

Okoliczności przyjścia Pana 1 Co do przyjścia naszego Panas Jezusas Chrystusas i naszego zgromadzenia się przy Nim, prosimy was, bracias: 2 Nie dajcie się zbyt łatwo zmylić w przekonaniach ani zastraszyć przez fałszywe proroctwo, pogłoski czy list rzekomo od nas pochodzący, jakoby już nadchodził Dzień Panas. 3 Niech nikt was w taki sposób nie zwodzi. Najpierw bowiem przyjdzie odstępstwo i objawi się człowiek niegodziwy, zatracenieca, 4który będzie występował przeciw wszystkiemu i wynosił się ponad wszystko, co boskie i godne czci. Wreszcie zasiądzie w świątyni Bożej, uważając się za samego Boga. 5 Czy nie pamiętacie, że wam o tym mówiłem, będąc wśród was? 6Wiecie, co go teraz powstrzymuje, aż do czasu, w którym się objawi. 7Tajemnica nieprawości już bowiem działa. Wystarczy, że ustąpi ten, co powstrzymuje jej działanie, 8a objawi się niegodziwiec, którego Pan Jezus zniszczy tchnieniem swoich ust i zgładzi majestatem swego przyjścia. 9A przyjście niegodziwca będzie jak działanie szatanas w całej mocy wśród znaków i fałszywych cudóws. 10Zwiedzie on wszelką nieuczciwością tych, którzy są na drodzes do zagłady, ponieważ nie umiłowali prawdy prowadzącej do zbawienia. 11Dlatego Bóg pozwoli, aby zostali oni oszukani i uwierzyli kłamstwu. 12I tak będą osądzeni wszyscy, którzy nie uwierzyli prawdzie, lecz woleli postępować nieuczciwie.

2

Wezwanie do wytrwałości w wierze i miłości Bracias, umiłowani przez Panas! Powinniśmy dziękować Bogu zawsze za was wszystkich, za to, że wybrał was jako pierwszych, aby was zbawić przez uświęcenie w Duchus i wiarę w prawdę. 14Bóg wezwał was przez naszą Ewangelięs do udziału w chwales naszego Pana, Jezusas Chrystusas. 15Bracia, bądźcie wytrwali i zachowujcie tradycje, o których zostaliście pouczeni zarówno słowem, jak i naszym listem. 16Sam nasz Pan, Jezus Chrystus, i Bóg, nasz Ojciec, który nas umiłował i obdarzył nieustanną pociechą i niezawodną nadzieją przez łaskę, 17niech was pociesza i utwierdza we wszelkim dobrym czynie i słowie. 1 Ponadto, bracia, módlcie się za nas, aby słowo Pańskie rozszerzało się i było chwalone, tak jak u was, 2oraz abyśmy zostali ocaleni od złych i przewrotnych ludzi, bo nie

1Kor 15,23; 1Tes 4,15-17 Mt 24,31

1Tes 5,2

1Tm 4,1

Mt 24,24

J 3,19; 9,39

13

3

Okoliczności przyjścia Pana. Paweł przestrzega przed łatwowiernym przyjmowaniem nauk zapowiadających rychłe nadejście Dnia Pana. Zastraszają one chrześcijan, wprowadzając zamieszanie w ich wspólnocie. Na świecie działa nieprawość, ale wciąż pozostaje ona pewną tajemnicą (w. 7). Aż do ponownego przyjścia Jezusa nie zrozumiemy, dlaczego Bóg dopuścił jej obecność. Zło kusi ludzi, zwodząc ich fałszywymi znakami i zachęcając do czynienia nieprawości. Dlatego chrześcijanie powinni być czujni i wytrwali w swoim oczekiwaniu na Pana Jezusa. Paweł zapewnia, że kiedy nieprawość objawi się w całej swojej pełni, nie ostoi się wobec przychodzącego Jezusa. Wezwanie do wytrwałości w wierze i miłości. Bóg jest wierny swojej obietnicy zbawienia. Jego dary są nieodwołalne (Rz 11,29) i chrześcijanie mogą zawsze liczyć na Jego pomoc i ochronę (1Kor 10,13; 2Kor 1,18-20; 1Tes 5,24; Hbr 10,23; 1P 4,19; 1J 1,9).

2. DO TESALONICZAN 2,1 — 3,2

2588

1Tes 1,4

Rz 8,30; 1Tes 2,12 1Kor 11,2

Ef 6,19n; Kol 4,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 613; 1Tes 5,24

1Tes 4,1

9/4/08

8:21 AM

wszyscy wierzą. 3Pan jest wierny! On was umocni i uchroni od złego. 4Co do was, jesteśmy przekonani w Panu, że to, co wam nakazaliśmy, czynicie i nadal będziecie czynić. 5Niech Pan kieruje wasze sercas ku miłości Bożej i wytrwałości na wzór Chrystusa.

Page 2589

a) Inne możliwe tłumaczenie: Nie pracują, a wtrącają się we wszystko.

Obowiązek pracy Nakazujemy wam, bracias, w imięs naszego Panas Jezusas Chrystusas: Unikajcie każdego brata, który jest nieposłuszny i nie postępuje zgodnie z tradycją, którą przejęliście od nas. 7Sami wiecie, jak trzeba nas naśladować, bo nie próżnowaliśmy u was. 8Chleba nie jedliśmy u nikogo za darmo, ale pracowaliśmy dniem i nocą w trudzie i znoju, aby dla nikogo z was nie być ciężarem. 9Nie żebyśmy nie mieli do tego prawa, ale chcieliśmy dać wam samych siebie jako przykład do naśladowania. 10Gdy bowiem byliśmy u was, nakazywaliśmy: „Kto nie chce pracować, niech też nie je!”. 11 Słyszymy bowiem, że niektórzy u was próżnują. Nie pracują, lecz udają, że pracująa. 12Nakazujemy im i upominamy ich w Panu Jezusie Chrystusie, aby pracując spokojnie, jedli własny chleb. 13Wy zaś, bracia, nie zniechęcajcie się w czynieniu dobra. 14 Jeśli ktoś nie posłucha słów naszego listu, zapamiętajcie go sobie i nie przestawajcie z nim, aby się zawstydził. 15Nie uważajcie go jednak za wroga, lecz upominajcie jak brata. 6

2Tes 2,15

1Tes 2,9; 4,11

Mt 10,10; 1Kor 9,1-19

Rdz 3,19

1Kor 5,1-13; 2Kor 2,7 Mt 18,15-18; Ga 6,1; 1Tes 5,14

1Tes 5,23

1Kor 16,21; Ga 6,11

Końcowe pozdrowienie 16 Sam Pans pokojus niech was darzy pokojem zawsze i na wszelki sposób! Pan z wami wszystkimi! 17Pozdrowienie piszę własnoręcznie – ja Paweł. Ten znak stawiam w każdym liście. Tak piszę. 18Łaska naszego Pana Jezusas Chrystusas z wami wszystkimi!

Obowiązek pracy. Chrześcijanie wezwani są do czynienia dobra. Zaufanie Bogu i oczekiwanie wszystkiego od Niego nie może oznaczać bierności względem innych, a tym bardziej nie może wyrażać się w życiu kosztem innych. Zaangażowanie w głoszenie Ewangelii nie tylko nie zwalnia z odpowiedzialności za wspólnotę, w której się żyje, ale tym bardziej do niej zobowiązuje. Chrześcijanie nie mogą też w milczeniu tolerować w swojej wspólnocie postaw, które kłócą się z podstawowymi zasadami braterskiej miłości. Paweł, powołując się na autorytet samego Jezusa Chrystusa, zakazuje przestawać z tymi, którzy swoją postawą niszczą pokój i jedność wspólnoty. Wykluczenie ze wspólnoty nie może jednak oznaczać odrzucenia, ale ma być karą leczącą, tzn. prowadzić do nawrócenia (1Kor 5,5).

2589

2. DO TESALONICZAN 3,3-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2590

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2591

PIERWSZY LIST DO TYMOTEUSZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwszy List do Tymoteusza otwiera grupę tzw. listów pasterskich (1-2Tm; Tt). Starożytna tradycja poświadcza, że ich autorem jest Paweł Apostoł. Na kształtowanie się tego przekonania w dużej mierze wpłynął fakt, że każdy z tych listów rozpoczyna się adresem, w którym autor przedstawia się imieniem Paweł. Ostatnie badania wykazują, że w zbiorze listów Pawłowych mamy do czynienia z grupą listów tzw. pewnych (Rz, 1-2Kor, Ga, 1Tes, Flp, Flm) oraz prawdopodobnych (Kol, Ef, 2Tes, 1-2Tm, Tt), które mogły powstać w kręgu tradycji Pawłowej. Niewątpliwie pozostawała ona pod ścisłym wpływem Pawła i jego myśli teologicznej. Niektórzy naukowcy przypuszczają, że Paweł założył w Efezie szkołę teologiczną i uczniowie tej szkoły zredagowali później List do Hebrajczyków i listy pasterskie. Nie jest możliwe dokładne określenie czasu i miejsca napisania Pierwszego Listu do Tymoteusza. Zwolennicy autentyczności listów pasterskich utrzymują, że mógł on powstać w latach 65-66 prawdopodobnie w Macedonii (1Tm 1,3). Natomiast przeciwnicy autentyczności przypuszczają, że list ten mógł powstać pod koniec I w. lub na początku II w. List ten skierowany jest do Tymoteusza, wiernego współpracownika Pawła w pracy misyjnej (1Tm 1,18; 2Tm 1,2; 1Kor 4,17), nazywanego jego umiłowanym uczniem. Postać Tymoteusza pojawia się także w innych księgach NT. Wymienia się go jako współautora czterech autentycznych listów Pawłowych (Rz 16,21; 2Kor 1,1; 1Tes 1,1; Flm 1) oraz wspominają o nim Dz 17,14n; 18,5; 19,22; Kol 1,1 i Hbr 13,23. Tymoteusz urodził się w Listrze w Azji Mniejszej. Jego ojciec był Grekiem, a matka Żydówką (Dz 16,1). Chociaż posiadał staranne wykształcenie w zakresie religii Mojżeszowej, jako dziecko nie został obrzezany, gdyż jego rodzina sympatyzowała także ze światem kultury greckiej. Z Pawłem spotkał się w Listrze podczas jego pierwszej podróży misyjnej (Dz 14,6-19) i być może z jego rąk otrzymał chrzest (1Tm 1,2; 2Tm 1,2). W 49 r. udał się z Apostołem Narodów na tzw. Sobór Jerozolimski. Ponieważ Tymoteusz wyróżniał się gorliwością w pracy apostolskiej, Paweł uczynił go swoim współpracownikiem w drugiej (lata 47-51) i trzeciej podróży misyjnej (lata 52-56). Apostoł miał w Tymoteuszu oparcie i uważał go za człowieka godnego zaufania, dlatego chętnie wysyłał go w swoim imieniu, aby pełnił odpowiedzialne zadania (Dz 19,22; 20,4; Rz 16,21; 1Kor 4,17; 16,10n; Flp 2,19-24; 1Tes 3,2-6). Pod koniec życia Pawła, Tymoteusz został biskupem Efezu. Treść i teologia Pierwszy List do Tymoteusza tylko zewnętrznie posiada formę listu, ze zwyczajowym wstępem (1Tm 1,1n) i zakończeniem (1Tm 6,20n). W rzeczywistości swą budową i treścią jest zbliżony do przemówienia, gdzie z jednej strony toczy się polemika z przeciwnikami (1Tm 1,3-17; 4,1-7; 6,2b-10), a z drugiej kierowane są pouczenia o prawdziwej mądrości oraz o zdrowej nauce i wierze, które powinny kształtować życie wiernych we wspólnocie (1Tm 1,18 – 3,16; 4,8 – 6,2a; 6,11-19). Pouczenia i wskazania najczęściej są podawane w formie norm

2591

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2592

prawnych. Autor nie tworzy ich, lecz odnosi się do nich jak do zasad powszechnie znanych i obowiązujących w Kościele. Tak więc Pierwszy List do Tymoteusza jest rodzajem podręcznika, który ma służyć biskupowi do organizowania i prowadzenia wspólnoty wiernych. Myśl przewodnia Pierwszego Listu do Tymoteusza koncentruje się wokół nauki o zbawieniu. Podobnie jak w wielkich listach Pawła czy w listach więziennych, tu również zbawienie rozumiane jest jako dzieło Boże dokonane za pośrednictwem Chrystusa Jezusa. Głównym powodem powstania tego listu była chęć przekazania młodemu Tymoteuszowi, biskupowi wspólnoty wiernych w Efezie, dwóch istotnych wskazówek. Pierwsza z nich dotyczy błędów, jakie pojawiały się w naukach niektórych nauczycieli we wspólnocie efeskiej, a druga odnosi się do dyscypliny kościelnej. Obecność fałszywych nauczycieli w Efezie została zauważona przez Pawła już wcześniej (Dz 20,29n). Apostoł przestrzega swego umiłowanego ucznia przed wichrzycielami i ich błędnym nauczaniem (1Tm 1,3-20; 4,7; 6,11). Fałszywi nauczyciele, wywodzący się spośród chrześcijan pochodzenia żydowskiego, nakłaniali wiernych do zachowywania prawa Mojżeszowego (1Tm 1,7), byli zwolennikami skrajnego dualizmu, który uważał świat i to, co jest z nim złączone, za złe. Dlatego żądali zaniechania małżeństwa (1Tm 4,3) i powstrzymywania się od pokarmów mięsnych (1Tm 4,3-5). Druga wskazówka, dotycząca dyscypliny kościelnej, zawiera zachętę do modlitwy za wszystkich, gdyż Bóg pragnie, aby wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy (1Tm 2,1-4). W Pierwszym Liście do Tymoteusza podano również szczegółowe warunki, jakie powinien spełnić kandydat na biskupa, diakona czy kapłana (1Tm 3,1-10). Paweł przypomina także, że przekazanie władzy w Kościele dokonuje się przez specjalny gest nałożenia rąk (1Tm 4,12-16).

2592

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2593

PIERWSZY LIST DO TYMOTEUSZA

Rz 1,1; Kol 1,27

Dz 16,1; Flp 2,19-23; Tt 1,4

Dz 16,8-12; 20,1

1Tm 4,7; 6,4.20; Tt 1,14; 3,9

Rz 13,10; Ga 5,6 2Tm 1,3+; Tt 1,15+ 1Tm 6,21

Adres i pozdrowienie 1 Paweł, apostołs Chrystusas Jezusas z nakazu Boga, naszego Zbawiciela, i Chrystusa Jezusa, naszej nadziei, 2do Tymoteusza, mojego dziecka zrodzonego w wierze: łaska, miłosierdzies i pokójs od Boga Ojca i Chrystusa Jezusa, naszego Panas.

1

Przestroga przed fałszywymi nauczycielami 3 Kiedy wybierałem się do Macedoniia, prosiłem cię, abyś pozostał w Efezieb i zakazał niektórym głosić błędną naukę, 4 a także zajmować się baśniami i niekończącymi się rodowodamis. Prowadzą one raczej do sporów, niż służą zbawczemu dziełu Boga, które realizuje się w wierze. 5 Celem tego zakazu jest miłość płynąca z czystego sercac, z prawego sumienia i ze szczerej wiary. 6Niektórzy tymczasem odstąpili od tej drogis i zagubili się w próżnym gadulstwie. 7 Pragną uchodzić za znawców Prawas, a nie rozumieją ani tego, co mówią, ani tego, przy czym obstają.

a) Macedonia – kraina położona na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego; tu w znaczeniu rzymskiej prowincji ze stolicą w Tesalonice. Pierwsze europejskie terytorium działalności misyjnej Apostoła Narodów. Paweł przebywał tu podczas pierwszej i drugiej podróży misyjnej. b) Efez – stolica rzymskiej prowincji Azji; posiadała wielkie znaczenie kulturalne, religijne i handlowe. Pobyt Pawła Apostoła (w latach 52-54) i Jana Apostoła (po roku 70) uczyniły to miasto najważniejszym ośrodkiem chrześcijańskim w tym regionie. c) czystego serca – czyli dostosowania umysłu i woli do Bożych wymagań świętości, zwłaszcza w trzech dziedzinach: miłości (1Tm 4,3-9; 2Tm 2,22), czystości, czyli prawości płciowej (Kol 3,5; 1Tes 4,7), umiłowania prawdy i prawowierności (2Tm 2,23-26; Tt 1,15). Osobom o czystym sercu obiecane jest widzenie Boga twarzą w twarz i upodobnienie do Niego (Mt 5,8; 1Kor 13,12; 1J 3,2).

Adres i pozdrowienie. List rozpoczyna się podobnie jak inne pisma Pawłowe, choć może to być wynik umyślnej stylizacji (zob. Wprowadzenie). Ton listu jest wyraźnie urzędowy. Wskazuje na to m. in. tytuł, jaki umieszczono po imieniu autora: Paweł, apostoł Chrystusa Jezusa (w. 1). A zatem jest on apostołem, przedstawicielem Jezusa, Chrystusa i Zbawiciela (1Kor 1,1; 2Kor 1,1; Ef 1,1; Kol 1,1; 2Tm 1,1; Tt 1,1). Z naciskiem podkreślono nadprzyrodzony charakter powołania apostolskiego, stwierdzając, że stało się to z nakazu Boga (w. 1). Wzmianka ta pojawia się z dwóch powodów. Po pierwsze, w swoim życiu i działalności apostolskiej apostoł Paweł wielokrotnie miał okazję doświadczyć obecności i mocy Boga. Po drugie, list zawiera zdecydowane wystąpienie przeciwko fałszywym nauczycielom, dlatego odwołano się w nim do źródła apostolskiego powołania i nauczania, którym jest sam Bóg, określony tutaj tytułem nasz Zbawiciel (w. 1). Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że określenie Zbawiciel listy pasterskie odnoszą przede wszystkim do Boga Ojca (1Tm 1,1; 2,3n; 4,10; Tt 1,3; 2,10; 3,4), choć w listach tych mówi się również o Chrystusie Jezusie jako Zbawicielu (2Tm 1,10; Tt 1,4; 2,13; 3,6). Bóg Ojciec jako Zbawiciel działa przede wszystkim przez Chrystusa Jezusa (2Kor 5,19). Wezwania Bóg, nasz Zbawiciel i Chrystus Jezus, nasza nadzieja (w. 1) należą niewątpliwie do formuł liturgicznych i wyrażają wiarę wyznawaną przez wspólnotę ochrzczonych. Obydwa wezwania podejmują temat zbawienia, który szczególnie wyróżnia się w Liście do Tytusa (Tt 1,1-4). Przestroga przed fałszywymi nauczycielami. Paweł pozostawia Tymoteusza w Efezie i poleca mu, aby przeciwstawiał się głoszonym tam błędnym naukom. Użyty w 1Tm 1,3 czasownik zakazać oznacza w klasycznej grece: ‘dać rozkaz wojskowy’. Tymoteusz otrzymuje więc polecenie oparte na władzy i autorytecie. W Pierwszym Liście do Tymoteusza błędne nauki są określone kilkoma ironicznymi i uszczypliwymi epitetami: baśnie i niekończące się rodowody (w. 4), próżne gadulstwo (w. 6), nauka demonów (1Tm 4,1) oraz bezbożne i głupie baśnie (1Tm 4,7). Wyraźnie sprzeciwiały się one nauce zgodnej z wiarą i stanowiły dla chrześcijańskiej wiary poważne zagrożenie, gdyż usiłowały sprowadzić ją na drogę synkretyzmu, czyli łączenia w jedną całość różnych, często sprzecznych ze sobą poglądów filozoficznych, religijnych i społecznych. Niebezpieczeństwo synkretyzmu religijnego nadal pozostaje zagrożeniem. Ludzie z łatwością ulegają poglądom, że wszystkie religie mają tę samą wartość i że człowiekiem religijnym jest ten, kto w dowolny sposób szuka prawdy o Bogu i o świecie. W ten sposób powstają liczne sekty, które usiłując wprowadzić człowieka w bezpośredni kontakt z bóstwem, w rzeczywistości niszczą go. Wobec takiego zagrożenia chrześcijanie powinni troszczyć się o zgłębianie prawd swojej wiary i zabiegać o jej czystość.

2593

1. DO TYMOTEUSZA 1,1-7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) 1Tm 1,9n – jeden z kilku katalogów grzechów (Rz 1,27-31; 13,13; 1Kor 5,10n; 6,9n; 2Kor 12,20; Ga 5,19nn; 2Tm 3,25). W listach pasterskich, wśród negatywnych postaw i wad, szczególnie krytykowana jest chciwość i gorączkowa pogoń za bogactwem (1Tm 6,9.17n; 2Tm 3,2n). b) Wersety 13-16 to jedno z opowiadań o nawróceniu i powołaniu Pawła (Dz 9,120; 22,1-20; 26,2-23; Rz 7,1-25; Ga 1,11-17; Flp 3,4-16). Ma ono tutaj cel dydaktyczny: poucza, że Chrystus ciągle zaprasza grzeszników do nawrócenia (Mk 2,17), bez którego nie można być zbawionym. Ponadto ukazuje bezgraniczne miłosierdzie Boga Ojca i ogromną radość z grzesznika, który się nawraca (np. Łk 15,11-32). c) proroctwami – misja Tymoteusza została potwierdzona przez proroków, czyli osoby posiadające charyzmat kierowania wiernymi w ich drodze do Boga (Dz 13,1-3; 1Kor 12,28; Ef 3,5). d) dobry bój – dosł. piękny bój; w listach Pawła Apostoła często spotykamy słownictwo i obrazy militarne (np. 2Kor 5,7; Ef 6,11-17; 1Tm 6,12; 2Tm 2,3n).

9/4/08

8:21 AM

Page 2594

Przeznaczenie Prawa 8 Wiemy zaś, że Prawos jest dobre, jeśli się je właściwie stosuje. 9 Otóż prawa nie stanowi się dla sprawiedliwego, ale dla postępujących bezprawnie: nieposłusznych, bezbożnychs i grzeszników, świętokradców i bluźnierców, ojcobójców i matkobójców, morderców, 10rozpustników, mężczyzn współżyjących ze sobą, handlarzy ludźmi, kłamców, krzywoprzysięzców oraz tych, którzy czynią to, co sprzeciwia się zdrowej naucea. 11Zawiera ją Ewangelias, która jest chwałą błogosławionegos Boga i która została mi powierzona. Dziękczynienie za powołanie Dzięki składam Temu, który mnie umocnił, Chrystusowis Jezusowis, naszemu Panus. On uznał mnie za godnego zaufania i powierzył posługę, 13choć niegdyś byłem bluźniercą, prześladowcą i gnębicielem. Doznałem jednak miłosierdzias, ponieważ gdy nie wierzyłem, nie wiedziałem, co czynię. 14A łaska naszego Pana obficie zaowocowała we mnie wiarą i miłością w Chrystusie Jezusie. 15Oto słowo godne wiary i przyjęcia: Chrystus Jezus przyszedł na świat zbawić grzeszników. Spośród nich ja jestem pierwszy. 16Doznałem miłosierdzia właśnie po to, aby we mnie pierwszym Chrystus Jezus okazał całą swoją cierpliwość jako przykład dla tych, którzy Jemu uwierzą, zmierzając ku życiu wiecznemub. 17 Królowi wieków, niezniszczalnemu, niewidzialnemu, jedynemu Bogu cześć i chwałas na wieki wieków. Amens.

Rz 1,29n

1Tes 2,4

12

Zadanie Tymoteusza Tymoteuszu, dziecko, takie ci oto daję polecenie, zgodne z wcześniejszymi proroctwamic w odniesieniu do ciebie: prowadź dobry bójd, 19zachowując wiarę i prawe sumienie. 18

Przeznaczenie Prawa. Szczególnie ważne są tu dwa określenia: Prawo i Ewangelia (ww. 8.11). Przez Prawo należy rozumieć prawo Mojżeszowe. Właściwą funkcję tego Prawa dla chrześcijan Paweł wskazuje bardzo jasno w Ga 3,24. Ma ono być wychowawcą, który prowadzi ku Chrystusowi. Fałszywi nauczyciele natomiast głosili, że prawo Mojżeszowe w dalszym ciągu ma moc zbawiać i usprawiedliwiać. Znaczyoby to, że niepotrzebny był Chrystus i Jego dzieło odkupienia. Prawo Mojżeszowe może być użyteczne, jeśli się je właściwie stosuje (w. 8), ale nie posiada mocy, by usprawiedliwiać. Czyni to natomiast Chrystus, który dokonał zbawienia i ogłosił Ewangelię – chwałę błogosławionego Boga (w. 11; por. 2Kor 4,4). Oznacza to, że Ewangelia jest nie tylko źródłem objawienia Boga, ale także przynosi Mu cześć i chwałę. Ponadto głoszenie jej służy dziełu zbawienia (Rz 1,16), które dokonało się w Chrystusie Jezusie. Dziękczynienie za powołanie. Prawo Mojżeszowe nie może zbawić, co najwyżej jest w stanie ukarać lub przerazić. Zbawienie nie przychodzi bowiem z Prawa, ale od Chrystusa Jezusa, który przyszedł na świat zbawić grzeszników (w. 15; por. Mt 9,13; Łk 19,10; J 3,17). Ta doktryna jest tu obwieszczona w uroczysty sposób, o czym świadczy użycie formuły: oto słowo godne wiary i przyjęcia (w. 15; por. 1Tm 3,1; 4,9; 2Tm 2,11; Tt 3,8), która w listach pasterskich występuje zawsze tam, gdzie są podawane bardzo ważne pouczenia. Zostaje ona zilustrowana wymownym przykładem nawrócenia Pawła, który uprzednio był bluźniercą, prześladowcą i gnębicielem (w. 13), a teraz dostępuje zbawienia przez miłosierdzie Boże, objawione mu w Chrystusie Jezusie. Stało się tak, by mógł służyć jako przykład dla tych, którzy uwierzą Chrystusowi. Paweł świadczy, że skoro Bóg okazał miłosierdzie jemu, prześladowcy, pierwszemu spośród grzeszników, to z pewnością okaże je także innym ludziom trwającym w niewiedzy, lecz szczerym sercem poszukującym prawdy (Dz 3,17; 17,30). Zadanie Tymoteusza. Przed pasterzem wspólnot chrześcijańskich stoi pięć wielkich zadań: zachować wiarę i prawe sumienie; karmić się słowami wiary i zdrową nauką, a odrzucać błędne poglądy (1Tm 4,6-7a); praktykować poboż-

1. DO TYMOTEUSZA 1,8-19

Rz 7,12-16

2594

Dz 9,15 Ga 1,13-16 Rz 5,20; 1Kor 15,10 1Tm 3,1; 4,9; 2Tm 2,11; Tt 3,8 Mt 9,13

Rz 16,27

1Tm 6,12

1Tm 1,5; 3,9; 2Tm 1,3+; Tt 1,15+

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Kor 5,5

Flp 4,6 Ef 6,18 Tt 3,1

1Tm 1,1+ 2P 3,9 J 8,32 Rz 3,30 Mt 20,28; Ga 1,4; Tt 2,14 Dz 9,15; Ga 2,7n; 2Tm 1,11

1P 3,3-5

1Tm 5,10

1Kor 14,34n Rdz 2,18-24; 1Kor 11,8n Rdz 3,6; 2Kor 11,3

9/4/08

8:21 AM

Page 2595

Niektórzy je odrzucili i utracili wiarę. 20Do takich należą Hymenajosa i Aleksanderb, których wydałem szatanowic, aby oduczyli się bluźnić.

a) Hymenajos – jeden z fałszywych nauczycieli, którzy odrzucali naukę o zmartwychwstaniu ciał w czasach ostatecznych, twierdząc, że ono już nastąpiło (2Tm 2,17+).

O modlitwie chrześcijan 1 Zachęcam przede wszystkim, aby zanoszono modlitwy, błagania, prośby i dziękczynienia za wszystkich ludzi: 2za królów i za wszystkich sprawujących władzę, abyśmy mogli prowadzić życie ciche i spokojne, w wielkiej pobożności i z godnością. 3Jest to dobre i miłe w oczach Boga, naszego Zbawiciela, 4który pragnie, aby wszyscy ludzie zostali zbawieni i poznali prawdę. 5Albowiem tylko jeden jest Bóg, jeden także pośrednik między Bogiem i ludźmi, człowiek, Chrystuss Jezuss. 6On wydał siebie samego na okup za wszystkichd – oto świadectwo, jakie dał w swoim czasie. 7Ja zostałem ustanowiony głosicielem tego i apostołems. Mówię prawdę, nie kłamię. Jestem nauczycielem pogan w wierze i prawdzie. 8Pragnę, aby mężczyźni modlili się na każdym miejscu, wyzbywszy się gniewu i kłótni; niech modlą się, wznosząc czyste ręce. 9Podobnie kobiety – niech zachowują godną i skromną postawę; niech unikają przesadnych strojów, bogatych sukien, wyszukanych fryzur, złotej biżuterii i perełe. 10Raczej niech przyozdabiają się dobrymi czynami, jak przystoi kobietom bogobojnym. 11Kobieta niech korzysta z nauki w cichości i w pełnej uległości. 12Nauczać zaś kobiecie nie pozwalam. Niech nie wynosi się ponad mężczyzn i trwa w cichości. 13Bowiem Adams został stworzony pierwszy, potem dopiero Ewa. 14I nie Adam został zwiedziony, lecz kobieta, która zgrzeszyła, ulegając pokusief. 15Ona będzie zbawiona, jeśli rodząc dzieci, wychowa je roztropnie w wierze, miłości i świętościg.

b) Aleksander – nieprzyjaciel i oskarżyciel Pawła (2Tm 4,14).

2

c) wydałem szatanowi – chodzi o karę tymczasowej ekskomuniki, czyli wyłączenie ze wspólnoty wiernych (1Kor 5,4n). Miała ona obudzić w fałszywych nauczycielach pragnienie nawrócenia i zbawienia oraz ochronić wspólnotę przed ich złym wpływem. Świat poza Kościołem rozumiany jest jako domena szatana, nie można się więc w nim zbawić. d) On wydał siebie samego na okup za wszystkich – to jeden z artykułów wiary pierwotnej wspólnoty chrześcijańskiej. Ofiara Chrystusa na okup za wszystkich przywołuje na pamięć biblijną postać Sługi Jahwe z Iz 53,11n (por. Mt 20,28). Inny fragment wyznania wiary – zob. 1Tm 3,14-16+. e) pereł – wymieniono je dlatego, że były wtedy najcenniejszymi klejnotami, jak dziś brylanty. f) W Rz 5,12nn mowa jest jednak o grzechu Adama, a nie Ewy. Apostoł Paweł przedstawił relację mężczyzny i kobiety w sposób pełniejszy w 1Kor 11,8-12 (por. Ef 5,22-25). g) Ograniczenia nałożone kobietom (ww. 11-15) uwarunkowane były ówczesnym kontekstem społecznym i nauką rabinistyczną (1Kor 14,34n). W niczym to nie narusza nieutracalnej godności kobiet, która pochodzi wprost od Stwórcy. Bóg, stwarzając człowieka, uczynił go na swój obraz... jako mężczyznę i kobietę (Rdz 1,27) w doskonałej równości osób ludzkich.

ność (1Tm 4,7b-11; 6,11-14); być przykładem dla wiernych (1Tm 4,12) oraz praktykować czytanie Pisma, napominanie i nauczanie (1Tm 4,13.15n). Tymoteusz, mając świadomość, że wybór jego osoby na przełożonego wspólnoty wiernych był inspirowany przez proroctwo, może śmiało przystąpić do dobrego boju (w. 18), bo będzie go wspierał Bóg. Ten bój dotyczy przede wszystkim obrony prawdziwej doktryny przed nauczycielami błędnych nauk. Oczekiwanym i pożądanym owocem tej walki ma być zachowanie wiary i prawe sumienie. Wiara jest darem danym człowiekowi przez Boga. Ten nieoceniony dar można jednak utracić, jeśli nie będzie pielęgnowany i rozwijany. Trwanie przy Chrystusie i Jego Ewangelii domaga się ciągłego duchowego wysiłku. Aby żyć, wzrastać i wytrwać w wierze aż do końca, koniecznie trzeba karmić się słowem Bożym oraz prosić Pana o przymnożenie wiary (Mk 16,16). O modlitwie chrześcijan. Modlitwa wstawiennicza chrześcijan ma obejmować wszystkich ludzi, także tych, którzy ich prześladują (np. Mt 5,44; Łk 6,28; Rz 12,14) i odrzucają Ewangelię (Rz 10,1). Zgodnie z wolą Boga, mamy się troszczyć o zbawienie wszystkich ludzi. Taka otwartość na bliźnich upodabnia nas do Jezusa Chrystusa, naszą modlitwę – do Jego modlitwy. On bowiem wstawia się u Boga Ojca za wszystkich ludzi, a w szczególności za grzeszników (Łk 23,34; Rz 8,34; Hbr 7,25; 1J 2,1). Wyznanie wiary, że jeden jest Bóg (w. 5; por. 1Kor 8,6), podkreśla prawdę, że ludzkość może być zbawiona tylko przez tego Boga. Natomiast wyznanie wiary, że jest jeden pośrednik (w. 5) między Bogiem i ludźmi, wskazuje na to, że cała ludzkość korzysta z dobrodziejstw odkupienia dokonanego przez Jezusa Chrystusa, jedynego Zbawiciela (Dz 4,12). On jest jedynym pośrednikiem, bo tylko w Nim mamy pełny dostęp do Ojca (Ef 2,14-18; 3,12). Dokonał tego przez swoje Wcielenie i ofiarę, jaką złożył, wydając siebie samego na okup za wszystkich (w. 6; por. Mk 10,45). Jako prawdziwy człowiek, Chrystus Jezus jest reprezentantem ludzkości wobec Boga Ojca; ludziom zaś objawił swoje bóstwo i dał im poznać zbawczą obecność Boga, który zniża się, aby być blisko człowieka (Flp 2,4-8).

2595

1. DO TYMOTEUSZA 1,20 — 2,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Biskupem – użyte tu słowo gr. oznacza najpierw ‘nadzorcę, inspektora’, a następnie ‘stróża, opiekuna i patrona’. W Kościele pierwotnym biskupi byli przede wszystkim pasterzami. Spoczywała na nich szczególna odpowiedzialność za wierny przekaz prawd wiary (Dz 6,4). Bronili Kościoła przed błędnymi naukami i kierowali wiernymi, troszcząc się o ich zbawienie. Ponieważ terminy: starszy i biskup pojawiają się w niektórych tekstach NT zamiennie (np. Dz 20,17.28; Tt 1,5.7; 1P 5,1-5), niektórzy utrzymują, że oznaczały ten sam urząd. b) mąż jednej żony – warunek stawiany pasterzom Kościoła (1Tm 3,12), oznaczający przede wszystkim zakaz poligamii, a także zakaz zawierania kolejnego małżeństwa przez rozwiedzionych i wdowców. Od IV w. powoli kształtowała się praktyka celibatu jako warunku podjęcia pasterskiej posługi w Kościele. c) Diakonami – w sensie ogólnym diakon to sługa jakiegoś pana, w sensie ścisłym – sługa Jezusa Chrystusa albo sługa Boga. W Kościele oznacza niższy stopień w hierarchii. Według Dz 6,1-6 zadaniem diakonów była troska o ubogich oraz współpraca z biskupami w zarządzaniu wspólnotą; niekiedy głosili także słowo Boże (Dz 8,5-13) i udzielali chrztu (Dz 8,12.26-40). Prawdopodobnie w Kościele pierwotnym istniał również urząd diakonisy (Rz 16,1). Zatem 1Tm 3,11, mówiąc o kobietach posługujących we wspólnocie, odnosiłby się do nich. Diakonise miały nauczać prawd wiary wśród kobiet, asystować przy ich chrzcie oraz posługiwać chorym.

9/4/08

8:21 AM

Page 2596

O posługach w Kościele 1 Oto słowo godne wiary: jeśli ktoś pragnie biskupstwa, dąży do szlachetnej pracy. 2Biskupema powinien być człowiek nienaganny, mąż jednej żonyb, trzeźwy, rozsądny, przyzwoity, gościnny, zdolny do nauczania. 3Nie powinien być skłonny do pijaństwa ani do awantur, ale opanowany, niekłótliwy i niechciwy pieniędzy. 4Powinien umiejętnie zarządzać własnym domem oraz wychowywać swe dzieci w karności i uczciwości, 5bo kto nie umie zarządzać własnym domem, jak będzie zdolny troszczyć się o Kościół Boży? 6Biskupem nie może być nowo ochrzczony, aby nie uniósł się pychą i nie został potępiony jak diabeł s. 7Powinien też cieszyć się dobrą opinią u ludzi z zewnątrz, żeby nie narazić się na pogardę i nie wpaść w sidła diabelskie. 8 Diakonamic również powinni być ludzie godni szacunku, nieobłudni, którzy nie nadużywają wina i nie są chciwi brudnego zysku. 9Powinni strzec tajemnicy wiary w czystym sumieniu. 10 Najpierw niech będą poddani próbie, a gdy się okaże, że są bez zarzutu, niech będą dopuszczeni do pełnienia posługi diakonatu. 11Podobnie w przypadku kobiet: niech będą godne szacunku, nieskłonne do oczerniania, trzeźwe, godne zaufania we wszystkim. 12Diakonami niech będą mężowie jednej żony, którzy dobrze wychowują swoje dzieci i zarządzają własnym domem. 13Ci, którzy dobrze sprawują posługę diakona, zdobywają sobie zaszczytną pozycję i wielką pewność w wierze, którą mamy w Chrystusies Jezusies.

3

Wielka tajemnica Piszę ci o tych sprawach, chociaż spodziewam się, że wkrótce przybędę do ciebie. 15Piszę to, gdyby przypadkiem opóźniało się moje przybycie, abyś wiedział, jak należy postępować w domu Bożym, który jest Kościołem Boga żywego, filarem i podporą prawdy. 16Z całą mocą wyznajemy, że wielka jest tajemnica pobożności:

1Tm 1,15+; 4,9; 2Tm 2,11; Tt 3,8 1Tm 3,12; Tt 1,6-9+

Dz 6,1-6

1Tm 1,5.19; 2Tm 1,3+; Tt 1,15+

Tt 2,3

1Tm 3,2-4+; Tt 1,6+

14

O posługach w Kościele. W Pierwszym Liście do Tymoteusza Paweł poświęca dużo miejsca sprawie organizacji Kościoła. Na szczególną uwagę zasługują instrukcje dotyczące różnych urzędów i posług we wspólnocie. Autor mówi wyraźnie o siedmiu różnych urzędach i posługach: biskupi (1Tm 3,1-7), starsi przewodniczący (1Tm 5,17), starsi (1Tm 5,19-22), diakoni (1Tm 3,8-13), kobiety posługujące we wspólnocie – diakonise (1Tm 3,11), wdowy (1Tm 5,3-16) oraz delegaci apostołów, którymi są np. Tymoteusz w Efezie (1Tm 1,3), a Tytus na Krecie (Tt 1,5). Ci ostatni pełnią władzę w imieniu Pawła i pod jego nadzorem. Nasz fragment określa cechy, jakimi powinien odznaczać się kandydat na biskupa i diakona czy kandydatka na diakonisę. Przede wszystkim mają to być chrześcijanie o nienagannym życiu. Wielka tajemnica. Ważny fragment, który w formie uroczystego upomnienia mówi o naturze Kościoła. Wielkość Kościoła wypływa stąd, że jest on Kościołem Boga żywego (w. 15). Charakteryzują go trzy metafory: domu Bożego, filara i podpory, czyli fundamentu prawdy. Uroczysta deklaracja o Kościele Boga żywego ma swoje źródło w ST, gdzie wielokrotnie mówi się o Bogu żywym (np. Pwt 5,26; Ps 42,3; Dn 14,5; por. Mt 16,16; 2Kor 3,3; Hbr 12,22), ponieważ jest On samym życiem i jego dawcą (Ps 36,10). Obraz domu akcentuje wspólnotowy i rodzinny charakter Kościoła. Autor ukazuje tym samym chrześcijan jako jedną rodzinę, na czele której stoi Bóg Ojciec. Kościół jest świątynią Jego obecności na ziemi i Jego zbawczego działania. Kościół nie tylko broni prawd wiary, ale jest prawdą wiary. Jako taki ma gwarancję trwałości i stabilności w przepowiadaniu prawd wiary. Stąd może i powinien odważnie przeciwstawiać się wszelkim błędnym naukom. W tym Kościele chlubą jest wyznawanie wiary w bóstwo Chrystusa.

1. DO TYMOTEUSZA 3,1-16

2596

Ef 2,19-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 1,14

Mk 16,19; Dz 1,9

2Tm 3,1; 2P 2,1; 3,3; 1J 2,18; Jud 18

1Tm 1,5.19; 3,9; 2Tm 1,3+; Tt 1,15+ Rdz 9,3; Kol 2,16-23 Rdz 1,31; Rz 14,14; 1Kor 10,30-33 Dz 10,11-15

1Tm 1,4; 6,20; 2Tm 2,16; Tt 1,1.14

1Tm 1,15+; 3,1; 2Tm 2,11; Tt 3,8 1Tm 1,1+; 2,3n

9/4/08

8:21 AM

Ten, który objawił się w ciele, został usprawiedliwiony w Duchus. On ukazał się aniołoms, został ogłoszony narodom, znalazł wiarę w świecie, został wywyższony w chwales. Przeciw fałszywym nauczycielom 1 Duchs wyraźnie mówi, że niektórzy w czasach ostatecznych odstąpią od wiary, a zwrócą się ku duchom zwodniczym i ku nauce demonówa. 2Zwiodą ich obłudni oszuści, którzy własne sumienie skalali piętnem zbrodni. 3Zabraniają oni zawierać małżeństwa, nakazują powstrzymywać się od niektórych pokarmów, a Bóg stworzył je, by wierzący i ci, którzy poznali prawdę, spożywali je z dziękczynieniem. 4 Wszystko bowiem, co Bóg stworzył, jest dobre i nie trzeba odrzucać niczego, co przyjmuje się z wdzięcznością. 5Uświęca to przecież słowo Boże i modlitwa. 6Gdy wyjaśnisz te sprawy bracioms, staniesz się dobrym sługą Chrystusas Jezusas, karmiącym się słowami wiary i prawdziwej nauki, za którą poszedłeś. 7 Odrzucaj więc bezbożne i głupie baśnieb. Ćwicz się natomiast w pobożnościc. 8Ćwiczenia cielesne przynoszą niewielką korzyść. Pobożność zaś jest przydatna do wszystkiego, niesie z sobą obietnicę życia obecnego i przyszłego. 9Słowo to jest godne wiary i zasługuje na przyjęcie. 10Właśnie nad tym trudzimy się i o to walczymy, ponieważ złożyliśmy nadzieję w Bogu żywym, który jest Zbawicielem wszystkich ludzi, a zwłaszcza tych, którzy wierzą.

4

Page 2597

a) nauce demonów – zob. 1Tm1,3-7+. b) baśnie – zob. 1Tm 1,3-7+. c) pobożności – u Greków oznaczała przede wszystkim postawę czci i szacunku człowieka wobec bóstwa, a następnie znajomość prawd wiary i praktykę cnót. Są to podstawowe elementy życia religijnego, które skłaniają człowieka do aktów kultu, wyrażonych w liturgii. Słowo to określa także wewnętrzne stany ducha, związane z doświadczeniem religijnym, jak miłość, ufność, zawierzenie bądź lęk, bojaźń, trwogę itp. Pobożność określała styl życia, który podoba się bóstwu. Nic więc dziwnego, że pierwsi chrześcijanie chętnie przyswoili sobie ten termin, określając nim cześć oddawaną prawdziwemu Bogu oraz swoje zaangażowanie w życie religijne.

Osobisty przykład 11 To nakazuj i tego nauczaj. 12Niech nikt nie lekceważy twego młodego wieku! Przeciwnie, niech biorą z ciebie przykład Została ona tu wyrażona w formie hymnu o drodze Chrystusa od Wcielenia do uwielbienia. Słowa został usprawiedliwiony w Duchu są aluzją do Zmartwychwstania, które najwymowniej objawiło bóstwo Chrystusa. Usprawiedliwiona została Jego upokarzająca śmierć na krzyżu, w której to bóstwo najgłębiej ukryło się przed ludźmi. Przeciw fałszywym nauczycielom. Najważniejszym zadaniem dobrego przełożonego w Kościele jest strzec prawdziwej nauki przed błędami fałszywych nauczycieli (1Tm 1,3-7). Tymoteusz będzie mógł sprostać temu zadaniu, jeśli sam będzie karmił się słowami wiary i prawdziwą nauką (w. 6). Ma czynić to dzień po dniu, a następnie tak pracowicie zgłębiane prawdy wiary przedkładać braciom. Termin pobożność jest charakterystycznym słowem listów pasterskich. Występuje w nich aż 10 razy (1Tm 2,2; 3,16; 4,7.8; 6,3.5.6.11; 2Tm 3,5; Tt 1,1). Pobożność jest aktem pełnej gotowości woli do poświęcenia się Bogu i oddania Mu czci; jest całkowitym zdaniem się na Boga i przylgnięciem do Niego. Akt ten ma charakter dobrowolnego daru z siebie. Stanowi najgłębszy hołd stworzenia wobec Stwórcy. Człowieka pobożnego charakteryzuje wierna ufność Bogu i pełne czci przywiązanie do Niego jako najlepszego Ojca. Prawdziwa pobożność jest przeciwieństwem ascezy, do której wzywali fałszywi nauczyciele, zabraniając zawierania małżeństw i spożywania niektórych pokarmów. Każda bowiem dziedzina ludzkiego życia powinna być dla chrześcijanina oddawaniem czci Bogu i drogą uświęcenia (1Kor 10,31; Flp 4,8). Osobisty przykład. Dając Tymoteuszowi „podręcznik” do organizowania i prowadzenia wspólnoty wiernych, Paweł wskazuje na źródło i fundament jego obowiązków pasterskich. Czyni to w formie doniosłego upomnienia (w. 14), wskazując na istotne wyposażenie przełożonego wspólnoty: dar łaski (charyzmat); dany za sprawą proroctwa; przez

2597

1. DO TYMOTEUSZA 4,1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) daru łaski – Chrystus udziela wiernym przez Ducha Świętego darów niezbędnych do wypełnienia określonej służby we wspólnocie ludu Bożego (Rz 12,3.6-18; 1Kor 11,28-31; 12,1-11). b) na podstawie proroctwa nałożyli... ręce – obrzęd święceń kapłańskich obejmował prorokowanie dla rozeznania woli Bożej oraz nałożenie rąk przez starszych. c) obmywała nogi świętym – czyli wyznawcom Chrystusa; oznaka gościnności oraz pokory i służby (Łk 7,44; J 13,1).

9/4/08

8:21 AM

Page 2598

w mowie, w postępowaniu, w miłości, w wierze i w czystości. 13 Do czasu mego przybycia pilnuj czytania Pisma, napominania i nauczania. 14Nie zaniedbuj w sobie darus łaskia, który został ci dany, kiedy starsis na podstawie proroctwa nałożyli na ciebie ręceb. 15Troszcz się o to z całkowitym oddaniem. Niech twój postęp będzie widoczny dla wszystkich. 16Czuwaj nad sobą i nad nauczaniem. Trwaj w tym! Tak bowiem postępując, nie tylko siebie samego zbawisz, ale i tych, którzy cię słuchają. Postępowanie wobec chrześcijan 1 Człowieka starszego nie upominaj surowo, lecz zachęcaj jak ojca, młodszych – jak braci, 2starsze kobiety – jak matki, a młodsze – jak siostry, z wielką skromnością. 3 Okazuj szacunek wdowom – tym, które są prawdziwymi wdowami. 4Jeśli jednak wdowa ma dzieci albo wnuki, niech najpierw one uczą się miłości rodzinnej i wdzięczności wobec rodziców. Taka postawa jest miła Bogu. 5Kobieta, która jest prawdziwą wdową i żyje samotnie, w Bogu pokłada nadzieję i do Niego zanosi dniem i nocą modlitwy i błagania. 6 Ta natomiast, która oddaje się rozkoszom, umarła za życia. 7 Nakazuj więc, aby wdowy żyły nienagannie. 8Jeśli ktoś nie troszczy się o swoich, zwłaszcza o domowników, ten odszedł od wiary i gorszy jest od niewierzącego. 9 Do wdów zalicza się jedynie taką, która ukończyła sześćdziesiąt lat życia i tylko raz była zamężna. 10Trzeba, aby była znana z pięknych czynów, to znaczy, że należycie wychowała swoje dzieci, odznaczała się gościnnością, obmywała nogi świętymc, uciśnionym spieszyła z pomocą, chętnie podejmowała się każdego dobrego dzieła. 11Natomiast młodszych wdów nie przyjmuj. Gdy bowiem ogarnie je namiętność, nie pamiętając o zobowiązaniu wobec Chrystusas, chcą ponownie wychodzić za mąż. 12Takie ściągają na siebie potępienie,

5

nałożenie rąk kapłańskich (w. 14). Nałożenie rąk jest rytem, przez który wyznaczano wybraną osobę do pełnienia obowiązku przełożonego i nauczyciela. Gest ten oznaczał przekazanie charyzmatu i władzy pasterskiej (1Tm 5,22; 2Tm 1,6). Owocem otrzymanego przez Tymoteusza daru będzie jego osobisty postęp w świętości i wzrost świętości wspólnoty. Wspólnotę buduje bowiem duchowy wzrost jej pasterza. Ostatnim z głównych zadań przełożonego wspólnoty jest pilnowanie czytania Pisma, napominania i nauczania (w. 13). Czytanie: chodzi o publiczne, liturgiczne odczytywanie tekstów biblijnych. Napominanie: wyjaśnianie tekstów biblijnych i podawanie praktycznych wskazówek życiowych. Wskazówki te bardzo często miały charakter moralny i duchowy. Nauczanie: były to formalne, programowe katechezy, skierowane do nowo ochrzczonych, w celu pogłębiania nauki chrześcijańskiej. Przez wiernych pasterzy, którzy w mocy Ducha Świętego pełnią swoje zadania, Kościół zachowuje i przekazuje wiarę. Bez tej pasterskiej posługi rozwój chrześcijańskiego życia nie jest możliwy. Słuchanie i czytanie Pisma Świętego, udział w liturgii i w katechezie są dla chrześcijanina niezbędne do właściwego rozwoju duchowego. Postępowanie wobec chrześcijan. Terminy ojciec, matka, bracia i siostry (ww. 1-2) świadczą o rodzinnym klimacie, jaki panował we wspólnocie wiernych w Efezie (1Tm 3,14-16+). Podane tutaj wskazania stanowią fundament pracy duszpasterskiej: traktować wszystkich jak członków własnej rodziny. Bez autentycznej miłości nie ma prawdziwej pracy apostolskiej. Paweł poświęca dużo uwagi wdowom, gdyż sytuacja wdowieństwa pociągała za sobą konkretne problemy natury moralnej i materialnej. Rozróżnia on trzy kategorie wdów: żyjące samotnie; posiadające własne rodziny oraz wdowy poświęcające się służbie Kościoła. W pierwszym przypadku chodzi o kobiety, które po śmierci męża utraciły podstawowe środki do utrzymania. Taką wdową zajmowała się jakaś rodzina albo utrzymywała ją wspólnota, bo pozbawiona opieki moralnej i materialnej łatwo mogłaby zejść na drogę niemoralnego życia. Wdowa posiadająca

1. DO TYMOTEUSZA 4,13 — 5,12

2598

1Tm 1,18n+ 2Tm 1,6 Dz 6,6; 8,17

Kpł 19,32

Jr 49,11; Łk 2,37

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

2Tes 3,11

Tt 2,8

Pwt 23,4; 1Kor 9,9 Mt 10,10; Łk 10,7 Mt 18,16 Ga 2,14

Dz 6,6; 1Tm 4,14+

Mt 5,16

9/4/08

8:21 AM

gdyż odrzucają uprzednio podjęte zadanie. 13Równocześnie uczą się bezczynności, krążąc po domach i nie tylko są bezczynne, ale także gadatliwe i wścibskie, rozprawiają o rzeczach niepotrzebnycha. 14Dlatego chcę, żeby młodsze wychodziły za mąż, rodziły dzieci i prowadziły dom. Niech nie dają przeciwnikowi okazji do oszczerstw. 15Niestety, niektóre już zbłądziły i poszły za szatanems. 16 Jeżeli jakaś wierząca ma u siebie wdowy, niech im pomaga. Niech nie obciąża Kościoła, aby mógł przychodzić z pomocą prawdziwym wdowomb. Postępowanie wobec starszych 17 Starsic, którzy dobrze przewodniczą wspólnocie, a zwłaszcza ci, którzy trudzą się przy głoszeniu słowa i nauczaniu, niech będą otaczani szczególnym szacunkiemd. 18Mówi bowiem Pismo: Nie zawiążesz pyska młócącemu wołowi oraz Kto pracuje, ma prawo do zapłaty. 19Nie przyjmuj oskarżenia przeciwko starszemu, chyba że w oparciu o zeznanie dwóch lub trzech świadków. 20Grzeszących upominaj wobec wszystkich, aby i pozostałych ogarnął lęk przed grzechems. 21Błagam cię, wzywając na świadka Boga i Chrystusas Jezusas oraz wybranych aniołóws, abyś tego przestrzegał. Nie kieruj się w niczym ani uprzedzeniami, ani stronniczością.

Page 2599

a) rozprawiają o rzeczach niepotrzebnych – w Tt 1,11 słowa te wypowiedziane są pod adresem fałszywych nauczycieli; nie chodzi więc o plotkowanie, ale o szerzenie błędnych nauk. b) prawdziwym wdowom – czyli tym, które już nie mają żadnej opieki. c) Starsi – chodzi o tych, którzy sprawują pasterską władzę w Kościele i są za niego w szczególny sposób odpowiedzialni (zob. Słownik). Dopiero w późniejszych wiekach słowa starszy, czyli prezbiter, zaczęto używać na określenie kapłanów – pomocników biskupów (1Tm 3,1-13+). d) szacunkiem – poważaniem, czcią; termin gr. posiada jeszcze drugie znaczenie: ‘zapłata’ ‘wynagrodzenie materialne’.

Różne zalecenia 22 Na nikogo nie nakładaj rąk bez zastanowienia, abyś nie stał się wspólnikiem cudzych grzechóws. I bądź czysty. 23Nie pij już samej wody, lecz używaj także trochę wina ze względu na żołądek i twe częste osłabienia. 24Grzechy niektórych ludzi są jawne, zanim zostanie wydany o nich sąd. U innych ujawniają się dopiero później. 25Tak samo dobre czyny są jawne, lecz i te niejawne nie mogą pozostać w ukryciu. własne dzieci lub wnuki powinna od nich otrzymać opiekę i utrzymanie. Wdowy poświęcające się służbie we wspólnocie stanowiły w Kościele odrębny stan (1Tm 3,2-12; Tt 1,6-9), zbliżony do znanego nam stanu zakonnego. Wdowy te miały polegać jedynie na Bogu i pilnie wypełniać swój ściśle określony obowiązek modlitwy. O przynależności do grona wdów oraz o ich obowiązkach stanowiły odrębne normy, które autor przypomina tutaj Tymoteuszowi. Postępowanie wobec starszych. Kapłani byli prawdziwymi przełożonymi wspólnoty. W sprawowanej posłudze nie różnili się niczym od biskupów (1Tm 3,1-7; Tt 1,5.7). Zakres ich władzy określa bardzo jasno Paweł w mowie pożegnalnej w Milecie (Dz 20,17-36). Tutaj poleca on Tymoteuszowi, aby uczył wiernych otaczać starszych należnym szacunkiem i wdzięcznością za ich posługę głoszenia Ewangelii oraz przekazywania zdrowej doktryny. Starsi także podlegają pokusom i popełniają błędy, jednak ze względu na szczególną godność i ich odpowiedzialność za wspólnotę, Tymoteusz musi być bardzo ostrożny wobec oskarżeń przeciwko nim. Powinien słuchać tylko wiarygodnych świadectw (Mt 18,16; 2Kor 13,1; por. Pwt 19,15). Gdy wina zostanie udowodniona, starszy ma być napomniany wobec wszystkich (w. 20). Publiczne napomnienie miało służyć temu, by zły przykład pasterza nie pociągnął innych na złe drogi. Nie ma jednak pewności, czy napomnienie miało dokonać się wobec całej wspólnoty, czy tylko wobec pozostałych starszych. W upominaniu Tymoteusz ma unikać uprzedzeń i stronniczości, a kierować się jedynie troską o dobro osób. Różne zalecenia. Czynność nakładania rąk listy pasterskie odnoszą do rytu udzielania święceń. Tymoteusz otrzymuje pouczenie, które dotyczy wyboru kandydatów na starszych. Ponieważ ich posługa jest bardzo odpowiedzialna, Paweł nakazuje Tymoteuszowi bezstronność i roztropność. Pomyłki w tym względzie mogą się okazać bardzo szkodliwe tak dla Kościoła, jak i dla poszczególnych osób.

2599

1. DO TYMOTEUSZA 5,13-25

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2600

Panowie i niewolnicy 1 Ci, którzy dźwigają jarzmo niewolnictwa, niech uznają swoich panów za godnych wszelkiej czci, aby nie bluźniono imienius Boga i nauczaniu. 2Ci natomiast, którzy mają panów wierzących, niech nie nadużywają tego, że są ich braćmis. Przeciwnie, niech im służą tym gorliwiej, ponieważ ci, którym usługują, są wierzący i umiłowani. Tego nauczaj i do tego zachęcaj.

6

Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami Kto inaczej naucza, jest daleki od zdrowej nauki naszego Panas, Jezusas Chrystusas, i prawdziwej pobożności, 4jest zaślepiony pychą i nic nie rozumie. Taki ma chorobliwe skłonności do dociekań i słownych utarczek. Z nich z kolei rodzą się zawiści, sprzeczki, bluźnierstwa, złośliwe podejrzenia, 5ciągłe spory ludzi o chorym myśleniu i wyzutych z prawdy oraz tych, którzy w pobożności widzą źródło zysku. 6Owszem, pobożność jest wielkim zyskiem dla tego, kto zadowala się tym, co posiada. 7Niczego na ten świat nie przynieśliśmy. Niczego także nie możemy z niego zabrać. 8Mając natomiast jedzenie i ubranie, bądźmy z tego zadowoleni! 9Ci, którzy chcą się bogacić, wpadają w pułapkę pokusy oraz ulegają licznym bezsensownym i szkodliwym żądzom. One to prowadzą ludzi do ruiny i na zatracenie. 10Bowiem korzeniem wszelkiego zła jest chciwość. Niektórzy ogarnięci nią odstąpili nawet od wiary i nabawili się licznych udręk. 3

Walka o wiarę Ty natomiast, człowieku Boży, uciekaj od tego, a ubiegaj się o sprawiedliwość, pobożność, wiarę, miłość, wytrwałość i łagodność. 12Podejmij piękną walkę o wiarę! Zdobywaj życie wieczne, do którego zostałeś powołany! Złożyłeś przecież uroczyste wyznanie wobec wielu świadków. 13Zobowiązuję cię wobec Boga, który ożywia wszystko, i wobec Chrystusas Jezusas, który złożył swe piękne wyznanie przed Poncjuszem 11

Panowie i niewolnicy. W Kościele pier wotnym znane były tzw. kodeksy domowe, zawierające pouczenia dla poszczególnych członków rodziny (Ef 5,22-33; Kol 3,18 – 4,1). Regulowały one także wzajemne relacje między niewolnikami a ich panami. Tymoteusz otrzymuje polecenie, aby pouczyć niewolników, jak powinni postępować jako chrześcijanie. Jest to próba rozwiązania poważnego problemu niewolnictwa jedynie z punktu widzenia religijnego, nie społecznego. Nie chodziło więc ani o akceptację niesprawiedliwości społecznej, ani o burzenie zastanego porządku. Miłość Boga i bliźniego, najwyższe prawo NT, oraz świadomość braterstwa w Chrystusie, pozwalały i ten porządek wykorzystać do własnego uświęcenia. Temat ten obszerniej porusza List do Filemona. Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami. Autor wyjaśnia, jakie są skutki fałszywej nauki. Nauka Jezusa Chrystusa rodzi pokój i prowadzi do pełni życia. Ten, kto ją porzuca, wkracza na drogę śmierci i ulega pokusie samowystarczalności i chciwości. Krocząc tą drogą, czyni się niewolnikiem żądzy, której nie można zaspokoić. Chrześcijanin natomiast ma pokładać ufność w Bogu i zadowalać się tym, co niezbędne do życia. Granicę śmierci przekroczy bowiem ubogi, mając tylko siebie i swoją więź z Bogiem. Walka o wiarę. Tymoteusz jako przełożony Kościoła musi przede wszystkim praktykować prawdziwą pobożność (1Tm 4,1-10+). Chodzi tu o życie oparte na wierze. Autor, nazywając Tymoteusza człowiekiem Bożym (w. 11), zaznacza, że został on przez Boga ustanowiony przewodnikiem Jego ludu (Pwt 33,1; 1Sm 2,27; 1Krl 12,22). Przykładem dla Tymote-

1. DO TYMOTEUSZA 6,1-13

2600

Ef 6,5-8; Tt 2,9n Rz 2,24

1Tm 1,3-7+ Ga 1,6-9 Rz 1,28n

1Tm 4,8

Hi 1,21; Koh 5,14 Prz 30,8; Flp 4,11n; Hbr 13,5

2Tm 2,22

1Kor 9,25; 2Tm 4,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Pwt 10,17; Ap 17,14

Wj 33,20; J 1,18

Ps 62,11; Łk 12,16-21

Mt 6,20

1Tm 1,4+

1Tm 1,6; 2Tm 2,18

9/4/08

8:21 AM

Piłatem, 14abyś zachował przykazaniea bez skazy i bez zarzutu, aż do objawienia sięb naszego Panas, Jezusa Chrystusa. 15Dokona tego w stosownym czasie błogosławionys i jedyny Władca, Król królujących i Pan panujących, 16jedyny, który jest nieśmiertelny i zamieszkuje niedostępną światłość, którego żaden człowiek nie widział ani widzieć nie może. Jemu cześć i panowanie na wieki. Amens. O właściwym używaniu bogactw Bogaczom nakazuj, aby się nie pysznili i nie pokładali nadziei w niepewnym bogactwie, lecz w Bogu, który udziela nam wszystkiego obficie, byśmy z tego korzystali. 18Niech będą dobroczynni, niech się bogacą w dobre dzieła, hojnie rozdając i dzieląc się z innymi. 19Tak oto gromadząc skarby na przyszłość, zapewnią sobie prawdziwe życie. 17

Zakończenie 20 Tymoteuszu, strzeż tego depozytuc. Unikaj bezbożnych i próżnych rozmów oraz sporów co do rzekomej wiedzy. 21Niektórzy poszli za nią, odchodząc od wiary. Łaska niech będzie z wami!

Page 2601

a) przykazanie – chodzi o całą naukę Jezusa (1Tm 6,20n+). b) objawienia się – wyrażenie to używane było w odniesieniu do publicznych wystąpień rzymskich władców oraz na określenie uroczystych wystawień wyobrażeń pogańskich bogów. Autor listu podkreśla, że dla chrześcijan Chrystus jest najważniejszym punktem odniesienia, przed wszelkimi ludzkimi władzami regulującymi życie społeczne. Posłuszeństwo woli Boga, którą objawia Chrystus, jest ważniejsze od wszelkich innych norm i obowiązków. c) depozytu – charakterystyczny termin w listach pasterskich (2Tm 1,12.14.20). Świętym depozytem jest autentyczna nauka wiary, która rodzi się i rozwija przez głoszenie Ewangelii Chrystusa Jezusa. Tę wiarę, jako nadzwyczajny skarb, Kościół ma obowiązek rozwijać, strzec przed każdym niebezpieczeństwem i przekazywać kolejnym pokoleniom wierzących.

usza powinien być przede wszystkim Jezus Chrystus i Jego piękne wyznanie (w. 13). Zgodnie z tym przykładem Tymoteusz powinien podejmować swoją piękną walkę o wiarę (w. 12). Autor umieszcza tu fragment hymnu (ww. 14-16), który przypomina, że tylko Bóg jest Panem całego świata. Chrześcijanie wezwani są więc do tego, aby na wzór Jezusa Chrystusa całe swoje życie kształtować zgodnie z Bożą wolą. O właściwym używaniu bogactw. Za ideał życia chrześcijańskiego autor uważa życie ciche i spokojne, prowadzone w wielkiej pobożności i z godnością (1Tm 2,2). Dzięki takiej postawie, chrześcijanin stanie się nie tylko miłym w oczach Zbawiciela, ale i zasłuży sobie na szacunek wśród ludzi. Natomiast jedną z najsurowiej ocenianych postaw jest chciwość i gorączkowa pogoń za bogactwem (1Tm 6,9; 2Tm 3,2n). Bogactwo nie jest złe ze swej natury. Zła jest chciwość (1Tm 6,10), umiłowanie bogactwa i pokładanie w nim nadziei. Można jednak bogactwo uczynić podstawą służby bliźnim. Tak wykorzystując dobra materialne, człowiek gromadzi sobie prawdziwe i nieprzemijalne bogactwo przed Bogiem (np. Mt 6,19n; Łk 12,21).

2601

1. DO TYMOTEUSZA 6,14-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2602

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2603

DRUGI LIST DO TYMOTEUSZA Wprowadzenie Okoliczności powstania Drugi list skierowany do Tymoteusza, umiłowanego ucznia Pawła, jest ostatnim pismem i zarazem duchowym testamentem Apostoła Narodów. Paweł, przeczuwając zbliżającą się śmierć (2Tm 4,6-8), przekazuje umiłowanemu uczniowi swoją ostatnią apostolską wolę. Apostoł jest więziony jak złoczyńca (2Tm 1,8.12.16n; 2,9), doświadcza osamotnienia, gdyż niektórzy z uczniów opuścili go, umiłowawszy ten świat, a inni zostali przez niego odesłani do pracy misyjnej (2Tm 4,10). Dlatego prosi w liście, aby Tymoteusz wraz z Markiem przybyli do niego jak najszybciej (2Tm 4,9.11.21). Po drodze ma zabrać płaszcz i pergaminy pozostawione przez Pawła w Troadzie (2Tm 4,13). Te elementy autobiograficzne są jedynie zewnętrzną ramą pisma. List jest usilną zachętą, aby Tymoteusz strzegł czystości wiary we wspólnocie i aby sam ustrzegł się błędów. Paweł w sposób szczególny wzywa go do przykładnego życia według zasad wiary. Z treści Drugiego Listu do Tymoteusza wyłania się postać Pawła w podeszłym wieku, u kresu sił, po niedawno odbytej podróży, a obecnie uwięzionego. Z tych danych wynika, że Paweł napisał list w Rzymie, podczas swojego drugiego uwięzienia (ok. 63 r.), a niedawno odbyta podróż byłaby trzecią podróżą misyjną (lata 52-56). Niezgodność tych informacji z wydarzeniami opisanymi w Dziejach Apostolskich skłania niektórych biblistów do stwierdzenia, że Drugi List do Tymoteusza nie został napisany przez samego Pawła. Treść i teologia Drugi List do Tymoteusza posiada typowe cechy listów: wyraźnie wyodrębniony wstęp (2Tm 1,1n), zasadnicze przesłanie (2Tm 1,3 – 4,18) i zakończenie (2Tm 4,19-22). W zasadniczej części list ten jest testamentem duchowym lub mową pożegnalną. Ten gatunek literacki posiada własne, charakterystyczne elementy: 1) świadomość zbliżającej się śmierci (2Tm 4,6-8); 2) wspomnienia z przeszłości (2Tm 1,3-6.13; 2,2; 3,10n.14); 3) spojrzenie w przyszłość (2Tm 3,1-9; 4,3n); 4) zachęty, napomnienia i polecenia dla potomnych (2Tm 2,3.7n.14-16.22n; 3,4; 4,1n). W swoim duchowym testamencie Paweł pozostawia Tymoteuszowi Ewangelię i cały depozyt wiary, który otrzymał. Wzywa umiłowanego ucznia, aby nie ustawał w mężnym głoszeniu słowa Bożego, ale by go strzegł i zachował przed skażeniem błędnymi naukami, a także przekazał następnym pokoleniom chrześcijan. List urzeka bardzo osobistym charakterem i budzi podziw dla Apostoła Narodów, który po dobrze spełnionej misji ze spokojem oczekuje obiecanej mu nagrody.

2603

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2604

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2605

DRUGI LIST DO TYMOTEUSZA

1Tm 1,1+; Tt 1,1+

Dz 16,1

Dz 23,1; 24,16

2Tm 3,14n Dz 16,1

1Tm 4,14+ Rz 8,15 Rz 1,16

Adres i pozdrowienie 1 Paweł, apostołs Chrystusas Jezusas, z woli Boga posłany do głoszenia obietnicy życia w Chrystusie Jezusie, 2do Tymoteusza, umiłowanego dziecka: łaska, miłosierdzies i pokójs od Boga Ojca i Chrystusa Jezusa, naszego Panas.

1

Dziękczynienie za wiarę Tymoteusza 3 Dzięki składam Bogu, któremu służę – jak moi przodkowie – z czystym sumieniem, gdy nieustannie wspominam ciebie dniem i nocą w moich modlitwach. 4Pamiętając twoje łzy, pragnę cię zobaczyć, aby napełnić się radością. 5Mam w pamięci twoją szczerą wiarę, którą miała już twoja babka Lois, a następnie twoja matka Eunikaa. Jestem pewien, że ty też ją posiadasz. Zadanie Tymoteusza 6 Właśnie dlatego przypominam ci, abyś rozpalił na nowo Boży dars łaskib, który otrzymałeś przez nałożenie moich rąk. 7 Bóg bowiem nie dał nam ducha bojaźni, ale mocy, miłości i opanowania. 8Dlatego nie wstydź się świadczyć o naszym Panuc ani nie wstydź się mnie, Jego więźnia, lecz razem ze

a) Lois… Eunika – obie kobiety prawdopodobnie przyjęły wiarę chrześcijańską podczas pierwszej podróży misyjnej Pawła ok. 48 roku (Dz 14,7-19). Lois i Eunika to imiona greckie, choć Dz 16,1 podają, że matka Tymoteusza była Żydówką. b) rozpalił... Boży dar łaski – metafora, która kładzie akcent na moc i energię daru łaski, podobną do energii ognia, a jednocześnie na konieczność czuwania nad otrzymanym darem. Tak jak ogień musi być podtrzymywany, aby nie zgasł, charyzmat apostołowania trzeba stale podsycać i pobudzać do działania, bo w przeciwnym wypadku może zaniknąć. c) świadczyć o naszym Panu – synonim Ewangelii i głoszonych prawd wiary. Termin świadectwo zawsze oznacza w NT świadectwo słowne (np. 2Tes 1,10; 1Tm 2,6). Z czasem tym słowem zaczęto określać śmierć męczeńską za wiarę w Chrystusa Jezusa. Taka śmierć jest najwyższym świadectwem złożonym prawdzie wiary.

Adres i pozdrowienie. Autor przedstawia się jako Paweł, apostoł Chrystusa Jezusa (w. 1) czyli Jego wysłannik. Podkreślając nadprzyrodzony charakter swojego apostolskiego powołania, stwierdza, że otrzymał je z woli Boga (2Kor 1,1; Ef 1,1; Kol 1,1). Posługa apostołów: pasterzy i nauczycieli stanowi bowiem część Bożego planu zbawienia (1Tm 2,7; 2Tm 1,11; Tt 1,3). Celem apostolskiej misji Pawła jest głoszenie obietnicy życia w Chrystusie Jezusie, czyli głoszenie Ewangelii. Stwierdzenie to stanowi poniekąd syntezę całego listu. Zwrot użyty przez apostoła: do umiłowanego dziecka (w. 2; por. 1Kor 4,17) oraz okoliczności wskazujące na koniec życia Pawła (2Tm 4,6-8), pozwalają odczytać list jako duchowy testament autora: serdeczny, ale i urzędowy zapis ostatniej woli Apostoła Narodów. Daje w niej wyraz swojej troski o dalsze głoszenie Ewangelii, jak też o osobę i posługę umiłowanego Tymoteusza. Dziękczynienie za wiarę Tymoteusza. Paweł mówi o sobie, że zawsze służył Bogu z czystym sumieniem, czyli szczerym i bezinteresownym sercem (1Tm 3,9; por. Dz 23,1; 24,16). Czyste, dobre i prawe sumienie kieruje się rozumem oświeconym wiarą. Kształtowanie takiego sumienia jest zadaniem całego życia. Zapewnia ono wewnętrzną wolność i prowadzi do pokoju serca. Przeciwieństwem prawego sumienia jest sumienie błędne, zepsute (Tt 1,15). Nie poszukuje ono prawdy i dobra, łatwo ulega zaślepieniu i wydaje błędne sądy. Człowiek o takim sumieniu jest skłonny do ślepej samowoli i gardzi obiektywnymi normami moralności. Autor składa Bogu dziękczynienie za szczerą wiarę Tymoteusza, zaszczepioną w nim przez jego babkę i matkę, a więc w środowisku rodzinnym. Rodzice i wychowawcy chrześcijańscy mają być pierwszymi nauczycielami wiary, dając przykład życia zgodnego z nauką Jezusa. Zadanie Tymoteusza. Wielkim owocem zbawienia, którego Bog dokonał przez Jezusa Chrystusa, jest zniszczenie śmierci (Rz 5,17; 1Kor 15,54-57) i ukazanie blasku życia i nieśmiertelności (Rz 2,7; 1Kor 15,42.50). Do korzystania z owoców zbawienia jesteśmy wezwani przez Boga świętym powołaniem do wiary, która jest smakowaniem dobroci Boga (1P 2,2n). To powołanie jest darem Bożym, danym nam przed wiekami w Chrystusie Jezusie (w. 9). Skoro zbawienie jest niezasłużonym przez nas darem, jedyną właściwą postawą, jaką możemy wobec tego daru przyjąć, jest

2605

2. DO TYMOTEUSZA 1,1-8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przed wiekami – czyli zanim zaistniał świat materialny; wskazuje to na odwieczny charakter Bożego planu zbawienia oraz na istnienie Syna Bożego, które uprzedza czas (Ef 1,4). b) Wersety 9n stanowią formułę wyznania wiary wczesnego Kościoła (Rz 16,25-27; Ef 1,3-11; Tt 1,2n). c) nauczycielem – w pismach Pawła tytuł ten podkreśla jego misję apostolską wśród pogan (Rz 11,13; Ga 1,15; 1Tes 2,16). d) depozyt – autentyczna doktryna wiary (1Tm 6,20n+). e) owego dnia – tzn. dnia powtórnego przyjścia Chrystusa, Paruzji. f) Figelos – bliżej nieznany naśladowca i współpracownik Pawła. g) Hermogenes – apostata, wcześniejszy naśladowca Pawła. h) Onezyfor – wierny przyjaciel Pawła; tu mówi się o nim jak o zmarłym. i) Efez – zob. 1Tm 1,3+.

9/4/08

8:21 AM

Page 2606

mną znoś cierpienia dla Ewangeliis, ufając mocys Boga. 9On nas zbawił i dał nam święte powołanie nie dzięki naszym czynom, lecz zgodnie ze swoim postanowieniem i łaską. Łaska ta była nam dana przed wiekamia w Chrystusies Jezusies, 10a obecnie została objawiona przez ukazanie się naszego Zbawiciela, Chrystusa Jezusa. On zniszczył śmierć, a ukazał blask życia i nieśmiertelności – przez Ewangelięb. Przykład Pawła 11 Dla niej zostałem ustanowiony głosicielem, apostołems i nauczycielemc. 12Z tego powodu cierpię obecnie, lecz nie wstydzę się, gdyż wiem, komu zawierzyłem. Jestem przekonany, że On ma moc zachować mój depozytd aż do owego dniae. 13 Trzymaj się zdrowej nauki, jaką usłyszałeś ode mnie, w wierze i miłości, które są w Chrystusies Jezusies. 14Strzeż tego wspaniałego depozytu z pomocą Ducha Świętego, który w nas mieszka. 15 Opuścili mnie – jak wiesz – wszyscy, którzy pochodzą z Azjis, nawet Figelosf i Hermogenesg. 16Niech Pans okaże miłosierdzies rodzinie Onezyforah. On bowiem często dodawał mi otuchy i nie wstydził się moich kajdan. 17Kiedy przybył do Rzymu, wytrwale mnie szukał, aż znalazł. 18Niech Pan okaże mu swoje miłosierdzie w owym dniu. A jak cenne usługi oddał mi w Efeziei, sam wiesz najlepiej. Nagroda za trudy apostolskie 1 Ty więc, dziecko moje, nabieraj mocy w łasce, która jest w Chrystusies Jezusies. 2To, co usłyszałeś ode mnie wobec licznych świadków, powierz ludziom godnym zaufania, którzy z kolei byliby zdolni nauczać innych. 3Znoś razem ze mną cierpienia jak dobry żołnierz Chrystusa Jezusa. 4Ten, kto służy w wojsku, aby podobać się dowódcy, nie zajmuje się sprawami życia cywilnego. 5Podobnie tylko ten zawodnik

Ef 2,8n; Tt 3,5

1Kor 15,54-57; Ef 1,9n; Tt 2,11; 3,4; Hbr 2,14

1Tm 2,7

1Tm 6,20+

2Tm 4,16

2

otwarcie się i przyjęcie tej łaski z wdzięcznością. Dar zbawienia przeznaczony dla całej ludzkości dociera do niej poprzez głoszenie Ewangelii (Mt 28,19n). Przykład Pawła. Rola Pawła w dziele zbawienia jest szczególna, gdyż został ustanowiony przez Boga głosicielem, apostołem i nauczycielem (1Tm 2,7; Tt 1,3). Teraz składa on Chrystusowi i wspólnocie chrześcijańskiej świadectwo swojej wierności, mężnie znosząc uwięzienie i opuszczenie przez najbliższych współpracowników, którzy wstydzą się znajomości z Pawłem – więźniem. Moc wytrwania daje mu pewność wiary w to, kim jest Bóg oraz obecność Ducha Świętego. Osobiste doświadczenie Boga we własnym życiu oraz moc Ducha Świętego daje chrześcijaninowi siłę konieczną do przetrwania kryzysów i bolesnych doświadczeń oraz chroni go przed utratą życiodajnej wiary. Boża opatrzność stawia na naszej drodze innych ludzi, którzy są widzialnym znakiem Jego dobroci i opieki. Tak było z Pawłem, który doświadczył pomocy ze strony Onezyfora i jego rodziny i za którego teraz dziękuje Panu. Nagroda za trudy apostolskie. Tymoteusz musi zatroszczyć się o następców godnych zaufania, dobrze ugruntowanych w prawdach wiary oraz zdolnych do nauczania (Tt 1,5+). Ewangelia przeznaczona jest dla ludzi wszystkich czasów. Dlatego apostołowie ustanowili swoich następców – biskupów, ci z kolei całe apostolskie nauczanie przekazali swoim następcom. Tak orędzie zbawienia dotarło do naszych czasów. Tę ciągłość nauki Chrystusa na każdym etapie dziejów zapewnia sukcesja apostolska, czyli nieprzerwane od czasów apostołów następstwo biskupów. Aby głosiciel Ewangelii mógł sprostać swoim zadaniom, musi trudzić się i walczyć jak żołnierz, posiadać zdolność do samozaparcia jak zawodnik oraz całkowicie angażować się jak rolnik.

2. DO TYMOTEUSZA 1,9 — 2,5

2606

1Tm 4,10; 2Tm 6,12

1Kor 9,25

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Kor 9,7.10

Rz 1,3n Ef 3,1.13 Kol 1,24; Tt 3,8+

1Tm 1,15+; 3,1; 4,9; Tt 3,8 Rz 6,5

Rz 8,17

Mt 10,33; Łk 12,9

Rz 3,3n; 1Kor 1,9 Lb 23,19; Tt 1,2; Hbr 6,18

9/4/08

8:21 AM

Page 2607

otrzyma wieniec zwycięstwa, który walczył przepisowo. 6Także ten rolnik, który trudzi się uprawą, powinien pierwszy korzystać z plonów. 7Rozważ to, co mówię, a Pans da ci właściwe zrozumienie wszystkiego.

a) spory o słowa – według 1Tm 6,4n jest to charakterystyczne działanie fałszywych nauczycieli. Takie spory nie przynoszą żadnych korzyści, lecz w ostateczności prowadzą do bezbożności.

Zwycięstwo w zmartwychwstałym Chrystusie 8 Pamiętaj o Jezusies Chrystusies z rodus Dawida, który powstał z martwych. To jest moja Ewangelias, 9dla której znoszę udręki aż do uwięzienia jak złoczyńca. Lecz słowo Boże nie zostało uwięzione! 10Znoszę to wszystko ze względu na wybranych, aby i oni osiągnęli zbawienie w Chrystusie Jezusie oraz wieczną chwałęs. 11Oto słowo godne wiary. Jeśli razem z Nim umarliśmy, z Nim także żyć będziemy. 12 Jeśli z Nim cierpimy, razem z Nim też królować będziemy. Jeśli się Go wyprzemy, to i On się nas wyprze. 13 Jeśli jesteśmy niewierni, On pozostaje wierny, gdyż nie może wyprzeć się samego siebie.

c) Pierwszy napis nawiązujący do Lb 16,5 zapewnia, że pomimo wszelkich błędów Kościół trwa, ponieważ jego siła wypływa z mocy Bożej.

b) Hymenajos i Filetos – chodzi tu o chrześcijan, którzy odrzucali naukę o zmartwychwstaniu ciał w czasach ostatecznych, twierdząc, że ono już nastąpiło. Była to próba kompromisu nauki ewangelicznej z istniejącymi nurtami filozofii greckiej, która nie dopuszczała myśli o zmartwychwstaniu ciał (1Tm 1,20), lecz uznawała nieśmiertelność duszy uwolnionej od ciała. Hymenajos i Filetos zapewne ten stan uznawali za zmartwychwstanie.

d) Drugi napis wzięty z greckiej wersji Iz 26,13 przypomina, że aby być częścią Kościoła, trzeba unikać złego.

Wytrwałość w głoszeniu słowa prawdy To przypominaj i błagaj wszystkich, wzywając Boga na świadka, aby nie wdawali się w spory o słowaa. Jest to bowiem bezużyteczne i prowadzi do zguby tych, którzy tego słuchają. 15Staraj się być przed Bogiem pracownikiem wypróbowanym, który nie przynosi wstydu i wiernie przekazuje słowo prawdy. 16 Unikaj zaś próżnych dyskusji, które prowadzą do coraz większej bezbożnościs. 17Padają w nich słowa szerzące się później jak gangrena. Celują w tym Hymenajos i Filetosb, 18którzy odeszli od prawdy, twierdząc, że zmartwychwstanie już nastąpiło. Burzą oni u niektórych wiarę. 19 Jednak niewzruszenie trwa mocny fundament Boży, na którym widnieje napis: Pans zna tych, którzy do Niego należąc oraz Niech unika złego każdy, kto wzywa imienias Pańskiegod. 20W bogatym domu znajdują się nie tylko złote i srebrne naczynia, 14

Tt 2,7n

1Tm 4,7

1Tm 1,20+

Ef 2,19n Lb 16,5; J 10,14

Zwycięstwo w zmartwychwstałym Chrystusie. Celem apostolskiego trudu jest zbawienie i wieczna chwała wybranych (w. 10). Dla tak wzniosłego celu apostoł Chrystusa gotów jest cierpieć uwięzienie i zaliczenie do grona złoczyńców. Cierpienia, jakich doświadcza człowiek w ciągu życia, dla ochrzczonych stają się udziałem w tajemnicy Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Doświadczając więc cierpień, chorób, słabości, śmierci czy grzechu, chrześcijanin nosi w sobie nadzieję pokonania zła, opartą na Zmartwychwstaniu Jezusa oraz wierności Boga. Całkowicie przezwyciężenie tych przykrych konsekwencji grzechu dokona się na końcu czasu i będzie to ostateczne zwycięstwo Chrystusa (1Kor 15,26). Motyw umierania z Chrystusem i cierpienia z Nim, zawarty w przytoczonym tu starochrześcijańskim hymnie chrzcielnym (ww. 11-13), jest typowy dla Pawła (Rz 6,8; 1Kor 15,31; Ga 6,14; Flp 3,10; Kol 3,3-5). Życie przeżyte z Chrystusem, znajdzie swą kontynuację w zjednoczeniu z Nim po śmierci. Wytrwałość w głoszeniu słowa prawdy. Jako środki walki z błędnymi naukami Paweł zaleca pogłębianie rozumienia prawd wiary oraz unikanie pustych dyskusji, które jej nie umacniają. Ci, którzy nie idą tą drogą, porzucając prawdziwą wiarę, skłaniają się ku duchom zwodniczym i ku nauce demonów (2Kor 6,8; 1Tm 4,1), wprowadzając zamęt i podziały

2607

2. DO TYMOTEUSZA 2,6-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) w tych sprawach – o których była mowa w 2Tm 2,14-18. b) w dniach ostatecznych – czas, który bezpośrednio będzie poprzedzał powtórne, chwalebne przyjście Chrystusa Pana, czyli Paruzję. c) naiwne kobiety – częsty zarzut starożytnych pod adresem kobiet, które uważano za szczególnie podatne na błędne doktryny. Te zarzuty wobec kobiet, jak też ograniczanie ich roli, brały się po części stąd, że w starożytności na ogół nie miały one żadnego wykształcenia. Niektóre z takich kobiet mogły pomagać w szerzeniu błędnych nauk (1Tm 2,9-15; 5,13.15). d) Jannes i Jambres – imiona nadane egipskim czarownikom i mędrcom przez późniejszą tradycję. Sprzeciwiali się oni Mojżeszowi, który miał wyprowadzić Izraelitów z Egiptu (Wj 7,11-13.22; 8,14; 9,11).

9/4/08

8:21 AM

Page 2608

ale też z drewna i z gliny. Jedne są szlachetne, a inne pospolite. 21Jeśli ktoś zachowa czystość w tych sprawacha, będzie naczyniem szlachetnym, poświęconym, pożytecznym dla właściciela domu, przydatnym do każdej dobrej czynności. Wymagania stawiane Tymoteuszowi Unikaj młodzieńczych pożądań, a zabiegaj o sprawiedliwość, wiarę, miłość i pokójs z tymi, którzy czystym sercems wzywają Panas. 23Błagam cię, nie wdawaj się w głupie i prostackie dociekania, wiedząc, że prowadzą one do kłótni. 24A słudze Pana nie przystoi się kłócić, lecz powinien być życzliwy dla wszystkich, umiejętnie pouczać i cierpliwie znosić przeciwności. 25Z delikatnością powinien napominać wrogo do niego usposobionych. Może kiedyś Bóg zmieni ich myślenie i dojdą do poznania prawdy. 26Wówczas wyrwą się z sideł diabłas, w jakie zostali uwikłani, żeby pełnić jego wolę. 22

Znaki czasów ostatecznych 1 Pamiętaj, że w dniach ostatecznychb nadejdą ciężkie chwile. 2Ludzie będą bowiem samolubni, chciwi, pyszałkowaci, wyniośli, bluźniący, nieposłuszni rodzicom, niewdzięczni, bezbożni, 3nieczuli, nieustępliwi, rzucający oszczerstwa, nieopanowani, okrutni, nienawidzący dobra, 4zdradliwi, porywczy, zarozumiali i kochający przyjemności bardziej niż Boga. 5Będą zachowywać pozory pobożności, a wyprą się tego, co jest jej siłą. Unikaj takich ludzi. 6Z nich bowiem wywodzą się ci, którzy krążą po domach i bałamucą naiwne kobietyc obciążone grzechamis, ulegające różnym pożądaniom. 7 Takie ciągle się uczą, ale nigdy nie mogą dojść do poznania prawdy. 8Jak niegdyś Jannes i Jambresd zbuntowali się przeciw Mojżeszowi, tak też i ci buntują się przeciwko prawdzie. Są to ludzie o wypaczonym myśleniu i chwiejni w wierze. 9Tacy

3

we wspólnocie. W Kościele już od samego początku dochodziło do sporów i rozłamów, które z kolei prowadziły do herezji, czyli zaprzeczania prawd wiary, do apostazji, czyli porzucania wiary, oraz do schizm, czyli odłączania się od wspólnoty Kościoła i nieuznawania zwierzchnictwa biskupa Rzymu. Pomimo tych ran Kościół jako budowla Boża trwa niewzruszenie, bo jest zbudowany na mocnym fundamencie (Ef 2,19-22). Kościół jest domem bogatym w ludzi szlachetnych i ludzi słabych, błądzących, których wiara nie została jeszcze oczyszczona. Bóg jednak nie pozbawia ich szansy nawrócenia i zbawienia. Wymagania stawiane Tymoteuszowi. Prawdziwa nauka wiary nie może pozostać jedynie teoretycznym poznawaniem prawdy, ale musi znaleźć zastosowanie w życiu poprzez praktykę cnót. Tylko wówczas będzie można mówić o prawdziwej pobożności, o wzywaniu Pana czystym sercem (1Tm 4,7). Tymoteusz jako młody pasterz jest wezwany do ciągłego wysiłku w kierunku dojrzałości i doskonałości. Ma dbać o własną prawość i wystrzegać się zagrożeń, aby jako odpowiedzialny za wspólnotę był dla niej wzorem oraz stróżem jej jedności i pokoju. Ma życzliwie naprowadzać błądzących na drogę poznania prawdy, gdyż Bóg chce, aby wszyscy ludzie zostali zbawieni (1Tm 1,12-17; 2,4). Znaki czasów ostatecznych. W dniach ostatecznych zło uderzy ze szczególną siłą, wypaczając umysły i serca ludzi. Wielu odejdzie od Boga i Jego przykazań. Zapowiedział to już sam Chrystus (np. Mt 24,23n), także Paweł mówił o tym wiele razy (np. Dz 20,29n; 2Tes 2,3; 1Tm 4,1n). W ślad za tym pójdzie ogromny upadek moralny ludzi, opisany tutaj w formie katalogu występków (Rz 1,27-31; 13,13; 1Kor 5,10n; 2Kor 12,20; Ga 5,19nn). Zło będzie rozprzestrzeniało się poprzez fałszywych apostołów, żerujących na ludzkiej naiwności. Autor radzi ich unikać, bo wcześniej czy później prawda i tak zwycięży. Przywołuje tu wydarzenia z czasów Mojżesza, kiedy to magiczne sztuczki

2. DO TYMOTEUSZA 2,21 — 3,9

2608

2Tm 3,17

1Tm 6,11; Ga 5,22

1Tm 3,2n; 2Tm 2,14-16; Tt 1,7

1Tm 2,4

1Tm 4,1 Rz 1,29-31

Mt 7,15.21; Tt 1,17 Tt 1,11

Wj 7,11-13

1Tm 6,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

nie zajdą daleko, gdyż ich głupota – podobnie jak i tamtych – stanie się jawna dla wszystkich.

Dz 13,50; 14,5.19

J 15,20; Dz 14,22

2Tm 2,2

J 5,39; 2Tm 1,5 2P 1,19-21 Rz 15,4

1Tm 6,11+

Dz 10,42; 1P 4,5 Dz 20,20.31

1Tm 4,1 Dz 20,24

Wierność powołaniu i wartość Pisma Świętego 10 Ty natomiast poszedłeś za moją nauką. Naśladujesz mój sposób życia, moje postanowienia, wiarę, wielkoduszność, miłość, wytrwałość 11w prześladowaniach i cierpieniach, jakie spotkały mnie w Antiochiia, w Ikoniumb i w Listrzec. Ileż to zniosłem prześladowań, a ze wszystkich Pans mnie wybawił! 12Zresztą wszyscy, którzy chcą żyć pobożnie w Chrystusies Jezusies, będą prześladowani. 13Tymczasem niegodziwi i oszuści będą coraz bardziej pogrążać się w złu, sami błądząc i innych wprowadzając w błąd. 14Ty natomiast trwaj w tym, czego się nauczyłeś i co ci powierzono, wiedząc, kim byli twoi nauczyciele! 15Już od dzieciństwa znasz Pisma święted, które mogą napełnić cię mądrością prowadzącą do zbawienia przez wiarę w Chrystusie Jezusie. 16Każde Pismoe jest przez Boga natchnionef i pożyteczne do nauczania, upominania, poprawiania, wychowywania w sprawiedliwości, 17tak aby człowiek Boży był doskonały, zdolny do każdego dobrego czynu.

Page 2609

a) Antiochia – chodzi o Antiochię Pizydyjską, rzymską kolonię w środkowo-wschodniej Azji Mniejszej (Dz 13,14+). b) Ikonium – miasto handlowe w rzymskiej prowincji Galacji w Azji Mniejszej (Dz 13,51+). c) Listra – miasto w Likaonii w Azji Mniejszej, które było rzymską kolonią (Dz 14,6+). d) Pisma święte – czyli księgi ST, ale być może także listy apostolskie, które wówczas były już znane we wspólnotach chrześcijańskich. e) Pismo – chodzi o Księgi Święte, które czytał Tymoteusz i którymi posługiwał się w nauczaniu wiernych. f) Jeden z podstawowych argumentów potwierdzających natchniony charakter Pisma Świętego, czyli jego Boże autorstwo (2P 1,19-21). Sąsiednie zdania wyjaśniają skutki natchnienia: Pismo Święte zawiera prawdę zbawczą, zdolną kształtować człowieka. g) ewangelisty – tu w znaczeniu głosiciela Ewangelii (Dz 21,8; Ef 4,11).

Obowiązki Tymoteusza 1 Błagam cię, wzywając na świadka Boga i Chrystusas Jezusas, który będzie sądził żywych i umarłych, na Jego objawienie się i na Jego królestwo: 2głoś słowo, nalegaj w porę i nie w porę, upominaj, karć i zachęcaj, nauczając z wielką cierpliwością. 3Przyjdzie bowiem czas, że odrzucą zdrową naukę. Wybiorą sobie nauczycieli, aby słuchać tego, co miłe dla ucha. 4 Odwrócą się od słuchania prawdy, a skłonią się ku baśniom. 5 A ty czuwaj nad wszystkim! Znoś cierpliwie przeciwności! Wykonaj dzieło ewangelistyg! Wypełnij swoją posługę!

4

egipskich mędrców, choć efektowne, okazały się niczym wobec mocy jedynego, prawdziwego Boga. Potęga faraona została złamana. Podobnie fałszywi nauczyciele, choć wpływowi, ostatecznie skazani są na niepowodzenie. Wierność powołaniu i wartość Pisma Świętego. Pierwsze wspólnoty chrześcijan doświadczyły, że głoszona Ewangelia dla jednych jest zgorszeniem i głupstwem (Rz 9,32; 1Kor 1,18.21.23), a dla drugich mocą Bożą (Rz 1,16), która stopniowo przemienia ludzkie umysły i serca. Droga chrześcijanina do zbawienia przebiega szlakiem Chrystusa – także przez cierpienia i prześladowania (J 15,20). Nauczycielem Tymoteusza, a także mistrzem duchowym, był Paweł. W procesie formowania Tymoteusza zawsze doniosłą rolę pełniło słowo Boże, które kształtowało jego myślenie już od dzieciństwa. Teraz tym przyjętym i przenikającym życie Bożym słowem Tymoteusz ma posługiwać się dla pożytku powierzonych mu wiernych. Słowo Boże nie straciło nic ze swojej aktualności. Zawiera ono zbawcze prawdy dla ludzi wszystkich czasów i kultur. Trzeba więc odczytywać zawarte w nim orędzie jako aktualne dziś. Aby słowa Pisma Świętego nie pozostawały martwą literą, Chrystus, odwieczne Słowo Ojca, przez Ducha Świętego oświeca nasze umysły, abyśmy je rozumieli (Łk 24,45). Pismo Święte prowadzi do zbawienia, gdy jest czytane z wiarą. Obowiązki Tymoteusza. Zakończenie duchowego testamentu Pawła brzmi bardzo uroczyście. Odwołując się do powagi samego Boga, w serii nakazów Paweł raz jeszcze potwierdza przekazanie własnej misji umiłowanemu Tymoteuszowi. Wskazania dotyczące charyzmatu Tymoteusza znajdują tutaj swoje uwieńczenie. Tymoteusz ma dopełnić dzieła jako ewangelista, czyli kontynuować apostolskie głoszenie dobrej nowiny o życiu, Śmierci i Zmar twychwstaniu Chrystusa. Dzięki kolejnym pokoleniom głosicieli, ma ono rozbrzmiewać w świecie aż do końca czasów. For ma głoszenia ma być dostosowana do odbiorców: dla jednych będzie ogłoszeniem prawdy, dla innych upomnieniem, skarceniem czy zachętą. Głoszenie Ewangelii pociąga za sobą trudy i przeciwności, dlatego ma być cier pliwą posługą.

2609

2. DO TYMOTEUSZA 3,10 — 4,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wieniec sprawiedliwości – aluzja do trofeum, jakie zdobywali zwycięzcy starożytnych igrzysk; tu oznacza zbawienie wieczne (Jk 1,12; 1P 5,4; Ap 2,10). b) Tesalonika – stolica rzymskiej prowincji w Macedonii (Dz 17,1+). c) Galacja – rzymska prowincja w środkowej Azji Mniejszej (zob. Wprowadzenie do Listu do Galatów). d) Dalmacja – południowo-zachodnia część Ilirii, rzymskiej prowincji na wschodnim wybrzeżu Adriatyku; z czasem nazwę Dalmacja zaczęto używać zamiennie na określenie całej Ilirii. e) Efez – zob. 2Tm 1,18+. f) Troada – miasto portowe i rzymska kolonia w Myzji na północno-zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej (Dz 16,8+). g) wyrwany z paszczy lwa – zob. Ps 22,22. Aluzja do sytuacji zagrożenia życia, z której Paweł został wybawiony (np. Dz 19,21 – 20,2). h) Korynt – miasto por towe w Grecji (Dz 18,1+; zob. Wprowadzenie do Pierwszego Listu do Koryntian). i) Milet – miasto portowe na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej (Dz 20,15+).

9/4/08

8:21 AM

Page 2610

Zapowiedź bliskiej śmierci apostoła 6 Ja natomiast już składam siebie w ofierze. Nadszedł czas mego odejścia. 7Stoczyłem piękną walkę. Bieg ukończyłem. Wiarę ustrzegłem. 8Teraz czeka na mnie wieniec sprawiedliwościa, który w owym dniu wręczy mi Pans, sprawiedliwy sędzias. A nie tylko mnie, ale również wszystkim, którzy umiłowali Jego przyjście. Ostatnie polecenia Postaraj się przybyć do mnie jak najprędzej. 10Demas bowiem umiłował ten świat, opuścił mnie i odszedł do Tesalonikib. Krescens udał się do Galacjic, a Tytus do Dalmacjid. 11Tylko Łukasz jest przy mnie. Zabierz ze sobą Marka, gdyż będzie mi potrzebny do posługiwania. 12A Tychika wysłałem do Efezue. 13 Po drodze zabierz mój płaszcz, który zostawiłem w Troadzief u Karposa. Weź również moje księgi, zwłaszcza pergaminy. 14 Aleksander, brązownik, wyrządził mi wiele złego. Pan mu zapłaci zgodnie z jego uczynkami. 15Miej się na baczności przed nim, gdyż sprzeciwiał się bardzo naszym słowom. 16 Podczas mojej pierwszej rozprawy w sądzie nikt mi nie pomógł, lecz wszyscy mnie opuścili – niech to nie będzie im policzone. 17Pans natomiast stanął przy mnie i umocnił mnie, żebym dokończył swoje przepowiadanie, aby usłyszały je wszystkie narody. I zostałem wyrwany z paszczy lwag. 18Pan wyrwie mnie z każdej zasadzki i doprowadzi bezpiecznie do swojego królestwa niebieskiego. Jemu chwałas na wieki wieków. Amens. 9

Pozdrowienia 19 Pozdrów Pryskę i Akwilę oraz dom Onezyfora. 20Erast pozostał w Koryncieh. Chorego Trofima zostawiłem w Mileciei. 21 Postaraj się przybyć tu jeszcze przed zimą. Pozdrawia cię Eubulos, Pudens, Linus, Klaudia i wszyscy bracias. 22Pans z duchem twoim! Łaska z wami!

Zapowiedź bliskiej śmierci apostoła. Radykalne kroczenie Pawła za Chrystusem od momentu nawrócenia pod Damaszkiem (np. Dz 9,1-6) zostanie uwieńczone złożeniem ofiary z życia, czyli męczeńską śmiercią. Bliska śmierć jednak nie napawa Pawła lękiem, raczej oczekuje jej z pogodą ducha. Ma bowiem świadomość, że dobrze wypełnił zadania postawione mu przez Boga (1Tm 6,12; 2Tm 2,5). Paweł często porównywał życie do trudu żołnierza (Rz 7,23; 1Kor 9,7; Ef 6,10-18; Flp 1,27.29; Kol 1,29; 2,1; 1Tm 1,18; 4,10) albo sportowca (1Kor 9,24-26; 1Tm 6,12; 2Tm 2,5). Teraz powraca do tych obrazów, aby wskazać szczęśliwy koniec: zwycięstwo żołnierza w walce, pełny sukces wysiłku sportowca. Kto trudzi się jak Paweł, pokonując życiowe przeciwności i wiernie wypełniając powierzoną sobie misję, nie musi obawiać się śmierci, pewny jest bowiem wiecznej nagrody. Ostatnie polecenia. Pod koniec życia Paweł zostaje opuszczony przez najbliższych. W tym cierpieniu podobny jest do Chrystusa (np. Mk 14,50). Choć zawód, jaki mu sprawili jego towarzysze, jest bolesny, Paweł nie traci wiary w obecność Pana i ocalenie z Jego ręki. Wybawienie od niebezpieczeństwa nie musi oznaczać odsunięcia śmierci. Autor raczej kieruje swą myśl ku wiecznemu wybawieniu od wszelkiego zła i dopuszczeniu do królestwa niebieskiego; będzie to dziełem Pana, który jest Zbawicielem (2Tm 1,10; 4,1).

2. DO TYMOTEUSZA 4,6-22

2610

Flp 2,17 1Tm 1,18; 6,12 1Kor 9,25; Flp 3,14; Jk 1,12; 1P 5,4; Ap 2,10

1Tm 6,14

2Tm 1,3n; Flm 24 2Kor 8,23; Kol 4,14 Dz 12,12.25 Ef 6,21n Dz 20,6

1Tm 1,20

Mt 10,19 Kol 4,3 Ps 22,22

Rz 16,27

Dz 18,2; 20,4; Rz 16,23; 2Tm 1,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2611

LIST DO TYTUSA Wprowadzenie Okoliczności powstania Adresatem listu jest nawrócony z pogaństwa Tytus (Ga 2,1.3). Postać tę znamy tylko z listów Pawła (2Kor 2,13; 7,6.13n; 8,6.23; 12,18; Ga 2,1-3). Dzieje Apostolskie nic o Tytusie nie wspominają. Paweł nazywa go prawdziwym dzieckiem we wspólnej wierze (Tt 1,4), prawdopodobnie ochrzcił więc Tytusa osobiście. Paweł zabrał go ze sobą z Antiochii na tzw. Sobór Jerozolimski (51 r.), a później, jako współpracownika, w swoją drugą i trzecią podróż misyjną (lata 47-51 i 52-56). Tytus okazał się człowiekiem gorliwym, rozsądnym, hojnym, zdolnym do poświęceń, a nade wszystko wspaniałym organizatorem. Po uwolnieniu z rzymskiego więzienia (61 r.) Paweł pozostawił go na Krecie, aby uporządkował resztę spraw i ustanowił w każdym mieście kapłanów (Tt 1,5). Wspólnota wiernych na Krecie przeżywała wówczas trudne chwile, ponieważ pojawiło się wielu nieposłusznych i opowiadających głupstwa (Tt 1,10) fałszywych nauczycieli. List ma na celu podnieść Tytusa na duchu oraz umocnić go w walce z ludźmi szerzącymi błędne nauki. Dokładne określenie czasu i miejsca napisania Listu do Tytusa jest bardzo trudne. Istnieją rozbieżne opinie na ten temat. List mógł powstać w okresie między pierwszym uwięzieniem Pawła w Rzymie (lata 59-61) a drugim (63-66 r.), które zakończyło się męczeństwem (ok. 63 lub 64 r.). Niektórzy dowodzą, że List do Tytusa został napisany niedługo po Pierwszym Liście do Tymoteusza, najprawdopodobniej w Macedonii około 66 r. lub pod koniec pierwszego wieku, a nawet na początku drugiego wieku w Efezie, w szkole teologicznej założonej niegdyś przez Pawła. Treść i teologia List do Tytusa otwiera rozbudowany i uroczysty wstęp (Tt 1,1-4), chociaż pozostała część pisma jest bardzo krótka, gdyż liczy zaledwie 46 wersetów. Treścią i sposobem przekazu list ten nawiązuje do Pierwszego Listu do Tymoteusza; jest przemówieniem, w którym z jednej strony toczy się polemika z przeciwnikami (Tt 1,10-12), a z drugiej – zawarte jest pouczenie, jak osiągnąć prawdziwą mądrość i prawdę (Tt 2,11-14; 3,4-7) oraz jak praktykować cnoty (Tt 2,1-10). Pouczenia i wskazania posiadają formę norm prawnych. Autor nie tworzy ich, lecz przypomina. Podane reguły oraz katalogi cnót (Tt 1,7-9; 2,2-10) i wad (Tt 1,10; 3,3) pozwalają przypuszczać, że mamy do czynienia ze swego rodzaju podręcznikiem, który ma służyć pomocą w organizowaniu i prowadzeniu wspólnot chrześcijańskich.

2611

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2612

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2613

LIST DO TYTUSA

Rz 1,1+

1Tm 4,7+ 2Tm 2,13 Dz 1,7 1Tm 1,11

2Kor 2,13; 8,23; Ga 2,3; 1Tm 1,1n+

Adres i pozdrowienie 1 Paweł, sługa Boga i apostołs Jezusas Chrystusas w służbie wiary tych, których Bóg wybrał. Mam dać im poznać prawdę o pobożnościa, 2opartą na nadziei życia wiecznego. Bóg, który nikogo nie zwodzi, obiecał je przed wiekami. 3On w stosownych czasach objawił swoje słowo przez przepowiadanie, które zostało mi powierzone z nakazu Boga, naszego Zbawicielab. 4 Do Tytusa, prawdziwego dziecka we wspólnej wierze: łaska i pokójs od Boga Ojca i Chrystusa Jezusa, naszego Zbawiciela.

1

Starsi i biskupi – odpowiedzialni za wspólnotę Zostawiłem cię na Krecie, abyś uporządkował resztę spraw i ustanowił w każdym mieście starszychc, jak ci poleciłemd. 6 Każdy z nich powinien być bez zarzutu, mąż jednej żony, mający dzieci wierzące, a nie oskarżane o rozwiązłość i nieposłuszeństwo. 7Trzeba bowiem, aby biskup, który zarządza w imieniu Boga, był bez zarzutu. Nie może on być pyszny, gwałtowny, skłonny do pijaństwa i awantur, chciwy brudnego zysku. 8Lecz niech będzie gościnny, kochający dobro, roztropny, sprawiedliwy, święty, opanowany. 9Niech trzyma się przekazanego mu słowa wiary, tak aby potrafił zarówno umacniać tych, którzy trwają w zdrowej nauce, jak i wykazywać błąd tym, którzy się jej sprzeciwiają. 5

1Tm 3,1-13+

1Tm 5,17-21+

2Tm 2,24nn

2Tm 4,3; Tt 2,1

a) pobożności – chodzi o cześć oddawaną Bogu całym życiem; termin częsty w listach pasterskich (1Tm 2,2; 3,16; 4,7.8; 6,3.5.6.11; 2Tm 3,5). b) naszego Zbawiciela – listy pasterskie używają tego określenia w odniesieniu do Boga Ojca (1Tm 1,1; 2,3n; 4,10; Tt 2,10; 3,4) i do Chrystusa (2Tm 1,10; Tt 1,4; 2,13; 3,6). c) starszych – chodzi o tych, którzy sprawują pasterską władzę w Kościele i są za niego w szczególny sposób odpowiedzialni (zob. Słownik). Dopiero w późniejszych wiekach słowa starszy, czyli prezbiter, zaczęto używać na określenie kapłanów – pomocników biskupów. d) Tytus na Krecie jest delegatem apostoła Pawła; pełni władzę pasterską w jego imieniu i pod jego nadzorem. Metoda pracy Pawła polegała na tym, że po założeniu nowej wspólnoty sam przez jakiś czas ją formował, a potem powierzał ją swoim zaufanym współpracownikom. Ci z kolei mieli zadbać o ustanowienie we wspólnocie miejscowych pasterzy.

Adres i pozdrowienie. W Liście do Tytusa adres i pozdrowienie są bardzo rozbudowane. Autor przedstawia się jako sługa Boga i apostoł Jezusa Chrystusa (1Tm 1,1+). Podkreśla nadprzyrodzony charakter swego powołania, twierdząc, że stało się to z nakazu Boga (1Tm 1,1). Celem apostolskiej działalności jest ogłoszenie prawdy o pobożności, czyli umożliwienie innym poznania prawd objawionych przez Boga (1Tm 2,4; 2Tm 2,25; 3,7). Poznanie prawdy i przyjęcie jej z wiarą prowadzi do życia pobożnego, czyli we wszystkim poddanego Bogu. Pobożność bowiem nie ogranicza się jedynie do aktów kultu. To styl życia człowieka wierzącego, w którym potwierdza on swoją wiarę dokonywanymi wyborami (1Tm 3,15). Starsi i biskupi – odpowiedzialni za wspólnotę. Wymagania stawiane kandydatowi na starszego są takie same, jak wymienione w 1Tm 3,2-7+ wymagania dla kandydata na biskupa. Przede wszystkim ma on prowadzić przykładne życie małżeńskie i rodzinne, które jest sprawdzianem umiejętności kierowania wspólnotą (1Tm 3,5). Kryje się za tym także głębokie uzasadnienie teologiczne. Życie małżeńskie i rodzinne, także starszego czy biskupa, miało być czytelnym znakiem miłości Chrystusa do Kościoła (Ef 5,22-32). Dziś wszyscy pełniący posługę święceń w Kościele rzymskokatolickim, z wyjątkiem diakonów stałych, są wybierani spośród wierzących nieżonatych mężczyzn, którzy chcą zachować celibat dla królestwa niebieskiego (np. Mt 19,12). Jak Chrystus Pan wybrał mężczyzn, aby utworzyć grono dwunastu apostołów (np. Mt 10,1-5), tak samo czynili apostołowie, gdy wybierali swoich współpracowników i następców. Dlatego Kościół katolicki, który czuje się związany wyborem dokonanym przez Chrystusa, nie udziela święceń kobietom. Kandydat do kapłaństwa, rozpoznając w sobie znaki powołania, poddaje swe pragnienie autorytetowi Kościoła. Ten zaś przez osoby do tego wyznaczone rozeznaje autentyczność powołania i wybranym udziela sakramentu święceń. Jak każda łaska, sakrament święceń jest niezasłużonym darem (KKK 1577-1579).

2613

DO TYTUSA 1,1-9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) całe rodziny – może oznaczać także chrześcijańskie wspólnoty (np. 2Tm 3,6). b) Chodzi o legendarnego poetę Epimenidesa z Knossos na Krecie. Miał żyć w VI w. przed Chr. c) Kreteńczycy byli uważani za mistrzów w sztuce kłamania; od nazwy wyspy utworzono nawet synonim czasownika kłamać. d) podporządkowywać się mężowi – w kręgu kultury greckiej normą życia rodzinnego było podporządkowanie się żon swoim mężom. Ten model przyjęły także pierwotne wspólnoty chrześcijańskie, dodając motywacje religijne (Ef 5,21-24; Kol 3,18; 1P 3,1-7+). e) O podporządkowaniu się niewolników swoim panom pouczają liczne teksty NT (np. 1Kor 7,21n; Ef 6,5-9; Kol 3,22-25; 1Tm 6,1n).

9/4/08

8:21 AM

Page 2614

Fałszywi nauczyciele 10 Jest bowiem wielu nieposłusznych, opowiadających głupstwa i zwodzicieli. Wywodzą się oni zwłaszcza spośród obrzezanychs. 11Takim trzeba zamknąć usta, gdyż dla niegodziwego zysku niszczą całe rodzinya, nauczając niewłaściwych rzeczy. 12Jeden z nich, ich własny wieszczb, powiedział: „Kreteńczycy to zawodowi kłamcy, złe bestie, brzuchy leniwe”c. 13 To świadectwo jest prawdziwe. Właśnie dlatego upominaj ich surowo, aby zostali uzdrowieni w wierze, 14a nie zwracali się ku żydowskim opowieściom i nakazom ludzi odrzucających prawdę. 15Wszystko jest czyste dla tych, którzy są czyści. Przeciwnie, nic nie jest czyste dla zepsutych i niewierzących, ponieważ ich umysł i ich sumienie są zepsute. 16Twierdzą oni, że znają Boga, a przeczą temu czynami. Tacy budzą odrazę, buntują się i są niezdolni do jakiegokolwiek dobrego czynu. Pouczenia dotyczące różnych stanów 1 Ty natomiast przemawiaj zgodnie ze zdrową nauką. 2 Starsi mężczyźni niech będą trzeźwi, stateczni, roztropni, dojrzali w wierze, miłości i wytrwałości. 3Tak samo starsze kobiety niech postępują w sposób godny świętychs: niech nie oczerniają, nie uzależniają się od wina. Niech uczą tego, co piękne. 4Niech nauczają młode kobiety, jak roztropnie kochać męża i dzieci; 5jak być roztropnymi, czystymi, dobrze kierować domem i podporządkowywać się mężowid. Dzięki temu nikt nie będzie bluźnił słowu Bożemu. 6 Tak samo zachęcaj młodzież, aby postępowała roztropnie. 7 Przede wszystkim ty sam bądź wzorem dobrych czynów. Twoje nauczanie niech okaże się nieskażone i godne szacunku. 8Posługuj się słowem zdrowym, któremu nic nie można zarzucić, aby przeciwnik ustąpił ze wstydem, nie mając o nas nic złego do powiedzenia. 9 Niewolnicy niech będą we wszystkim podporządkowani swoim panome. Niech starają się przypodobać im, a nie sprze-

2

Fałszywi nauczyciele. Błędnowiercy, którzy w Liście do Tytusa zostali nazwani zwodzicielami i burzycielami (Tt 3,10), postrzegani są jako nieposłuszni i niezdolni do dobrego czynu. Chodzi tu głównie o mieszkających na Krecie chrześcijan, wywodzących się przede wszystkim spośród Żydów. Niektórzy z nich jawnie zwalczali wiarę chrześcijańską. Swoje nauki głosili oni nie w trosce o dobro słuchaczy, lecz dla własnych korzyści materialnych. Ich działalność na Krecie okazała się zgubna: niszczyła wiarę wspólnot, brudząc kłamstwami umysły i sumienia wiernych (2Tm 2,14-18+). Kiedy zaś umysł i sumienie są zepsute, błędnie oceniają rzeczywistość i skłaniają do przewrotnego postępowania. Człowiek o takim sumieniu jest skłonny do ślepej samowoli, gardząc obiektywnymi normami moralności. Przeciwieństwem sumienia zepsutego jest sumienie dobre i prawe, kierujące się rozumem oświeconym wiarą (2Tm 1,3). Pouczenia dotyczące różnych stanów. Wyznawane prawdy wiary muszą znaleźć potwierdzenie w życiu. Dlatego w Tt 2,2-10 i 3,2n zamieszczono kodeks obowiązków rodzinnych i społecznych. Jest to wykaz kwalifikacji i postaw wymaganych od różnych osób. Podobne kodeksy były znane w środowisku kultury greckiej. Użyteczność takich kodeksów była duża także dla chrześcijan. Znajdujemy je również w innych listach (np. Ef 5,21 – 6,9; Kol 3,18 – 4,1). Nowością kodeksu w Liście do Tytusa jest szczególne podkreślenie kwalifikacji duchowych. Szczególnie ceni się tu poczucie osobistej godności. Za ideał stawia się doskonałą równowagę i dojrzałość duchową. Były to wartości bardzo

DO TYTUSA 1,10 — 2,9

2614

1Tm 4,1

1Tm 6,10; 2Tm 3,6

2Tm 4,2 1Tm 1,4+; 4,7

Rz 14,13-23+

1Tm 1,5; 2Tm 1,3 2Tm 3,5; 1J 1,6; 2,4

1Tm 6,11; 2Tm 5,1n 1Tm 3,11

Ef 5,21-33+; Kol 3,18

2Tes 3,7; 1Tm 4,12; 1P 5,3 2Tm 2,15

Ef 6,5-9+; 1Tm 6,1n+; 1P 2,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Tm 1,10-16+

1J 2,16 1Kor 1,7; Flp 3,20 Ga 1,4; 2,20; 1Tm 2,6 Pwt 7,6; Ef 2,10+; 1P 2,9+ 1Tm 4,11n

Rz 13,1-7+; 1P 2,13n+

1Kor 6,11; Ef 2,2

Tt 1,3; 2,11

Ef 2,4.8n+; 2Tm 1,9 J 3,5; Dz 2,4; Ef 5,26 Rz 3,24; 8,17 1Tm 1,15+; 3,1; 4,9; 2Tm 2,11

9/4/08

8:21 AM

ciwiać. 10Niech niczego sobie nie przywłaszczają, lecz niech stale okazują swoją wierność, aby we wszystkim ukazywać piękno nauki Boga, naszego Zbawiciela. Nauka o Wcieleniu 11 Łaska Bożaa okazała się zbawienna dla wszystkich ludzib. 12 Ona poucza nas, abyśmy odrzucili bezbożność i światowe pożądania, a żyli już teraz, na tym świecie, roztropnie, sprawiedliwie i pobożnie, 13oczekując szczęśliwego spełnienia nadziei i ukazania się chwałys wielkiego Boga i naszego Zbawicielac, Jezusas Chrystusas. 14On wydał za nas samego siebied, aby odkupić nas od wszelkiej nieprawości i oczyścić dla siebie wybrany lud, gorliwy w pełnieniu dobrych czynów. 15O tym mów, do tego zachęcaj i upominaj z całą powagą. Niech cię nikt nie lekceważy! Postępowanie wierzących 1 Przypominaj im, że powinni podporządkować się władzom i urzędom, okazywać im posłuszeństwo i być gotowi do każdego dobrego czynu. 2Niech nikomu nie ubliżają i unikają kłótni. Niech będą życzliwi i pełni delikatności względem wszystkich ludzi. 3My bowiem także byliśmy kiedyś bezmyślni, zbuntowani, błądzący, zniewoleni przez różnorodne żądze i przyjemności. Żyliśmy w podłości i zawiści, budząc obrzydzenie i nienawidząc jedni drugich. 4A oto objawiła się dobroć i miłość Boga, naszego Zbawiciela. 5On zbawił nas nie dzięki sprawiedliwym czynom, które spełniliśmy, lecz ze względu na swe miłosierdzies. Stało się to przez odradzającą i odnawiającą kąpiele w Duchu Świętym. 6Wylał Go na nas obficie przez Jezusas Chrystusas, naszego Zbawiciela, 7 abyśmy usprawiedliwieni przez Jego łaskę stali się – zgodnie z nadzieją – dziedzicami życia wiecznegof. 8Oto słowo godne wiary.

3

Page 2615

a) Łaska Boża – czyli bezinteresowna, miłosierna miłość Boga Ojca względem każdego człowieka. Tu jest widziana jako Jego boski atrybut. Miłość Boga uosobiła się w Chrystusie Jezusie, a przez Jego Wcielenie i dokonane dzieło zbawcze stała się bliska każdemu człowiekowi. b) dla wszystkich ludzi – wyrażenie to podkreśla uniwersalność zbawienia (1Tm 2,1.4; 4,10; Tt 3,2.8). c) chwały wielkiego Boga i… Zbawiciela – te same tytuły, co Bogu Ojcu, zostały przypisane Chrystusowi; stwierdzenie bóstwa Chrystusa (Rz 9,5; Ap 5,13). d) wydał za nas samego siebie – liturgiczna formuła wyznania wiary. e) odradzającą i odnawiającą kąpiel – chodzi o sakrament chrztu św. W teologii Pawła Apostoła termin odrodzenie oznacza śmierć i zmartwychwstanie chrześcijanina z Chrystusem, dzięki czemu rozpoczyna on nowe życie (np. Rz 6,4). Natomiast termin odnowienie określa działanie Boga, który chce czynić człowieka lepszym i doskonalszym (np. Rz 12,2). f) Wersety 4-7 stanowią starożytną formułę wyznania wiary.

cenione w ówczesnym świecie. Opanowanie zdobywa się przez całe życie; nie można posiąść tej sprawności raz na zawsze. Wysiłek konieczny do zdobycia cnót powinien być bardziej intensywny w dzieciństwie i w młodości, gdy kształtuje się osobowość człowieka. Nauka o Wcieleniu. Postępowanie chrześcijanina ma być spójne z zasadami wiary (np. 2Tes 1,11; Jk 2,14.17). Źródłem duchowej mocy do takiego życia jest tajemnica Wcielenia Chrystusa. Może zostać ona zrozumiana tylko w świetle niezmierzonej miłości Boga ku ludziom, którzy przez ofiarę Jezusa stają się nowym ludem Bożym. Odpowiedzią człowieka na miłość Boga objawioną w Chrystusie jest sprawiedliwe i pobożne życie na tym świecie z nadzieją na osiągnięcie obiecanej chwały w życiu przyszłym. Taka jest droga wskazana przez Boże objawienie, która prowadzi wszystkich do zbawienia. Tytus ma o tym pouczać, do tego zachęcać, a w razie potrzeby stanowczo upominać. Postępowanie wierzących. Życie w poszanowaniu prawa i porządku oraz pełnienie dobrych czynów, choć konieczne, nie jest wystarczające. Zbawienie nie jest skutkiem naszych sprawiedliwych czynów, ale miłosierdzia Boga. To On nas zbawił (np. Rz 3,28; 4,5; 11,6; Ga 2,16; 3,11). Wcielenie Chrystusa (Tt 2,11n) stanowi początek tego szczególnego objawienia Bożej dobroci i miłości. Każdy chrześcijanin doświadcza tej łaski w sakramencie chrztu św., jak i w innych sakramentach. Dzięki temu pragnienie szczęścia złożone przez Boga w sercu każdego człowieka opiera się na obietnicach Chrystusa i realizuje się z pomocą Ducha Świętego. Takie są także podstawy chrześcijańskiej nadziei (Hbr 6,18n; 10,23). Żywa nadzieja chroni przed egoizmem i zwątpieniem oraz pobudza do pełnienia dobrych uczynków, które są konieczną konsekwencją poznania Bożej miłości.

2615

DO TYTUSA 2,10 — 3,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Artemas – bliżej nieznany współpracownik Pawła, wspominany tylko tutaj. b) Tychik – towarzysz i współpracownik Pawła (Dz 20,4; Kol 4,7; Ef 6,21; 2Tm 4,12). c) Nikopolis – taką nazwę nosiło wiele miast; najprawdopodobniej chodzi o Nikopolis w Epirze. d) Zenas – wspomniany tylko tutaj współpracownik Pawła. e) Apollos – współpracownik Pawła (np. 1Kor 1,12; 3,4-6.22), znany jako wspaniały mówca (Dz 18,24; 19,1).

9/4/08

8:21 AM

Page 2616

Wskazania dla Tytusa Dlatego też chcę, abyś w tych sprawach był stanowczy. Niech ci, którzy uwierzyli w Boga, myślą o tym, jak prześcigać się w dobrych czynach. Jest to piękne i użyteczne dla ludzi. 9Unikaj natomiast niedorzecznych dociekań i rodowodów, sporów i kłótni wokół Prawas. Nic one nie dają i są jałowe. 10Burzyciela jedności odsuń po pierwszym lub drugim upomnieniu. 11 Wiesz, że taki jest przewrotny, grzeszny i sam siebie potępia. 12 Gdy poślę do ciebie Artemasaa lub Tychikab, postaraj się przybyć do mnie do Nikopolisc. Tam bowiem postanowiłem spędzić zimę. 13Zenasad, znawcę prawa, i Apollosae zaopatrz starannie na drogę, tak aby im niczego nie brakowało. 14Niech i nasi uczą się prześcigać w dobrych czynach przy zaspokajaniu koniecznych potrzeb, aby nie okazali się bezowocni. Końcowe pozdrowienia Pozdrawiają cię wszyscy, którzy są ze mną. Pozdrów wszystkich kochających nas w wierze. Łaska z wami wszystkimi!

15

Wskazania dla Tytusa. W Liście do Tytusa spotykamy trzy określenia chrześcijan: ci, których Bóg wybrał (Tt 1,1), wybrany lud (Tt 2,14) oraz ci, którzy uwierzyli w Boga (Tt 3,8). Wyrażenie ci, których Bóg wybrał jest typowe dla określenia Żydów z diaspory (Jk 1,1+), lecz tutaj zastosowano je do chrześcijan. Zostali oni wybrani dzięki Wcieleniu Chrystusa (Tt 2,11n) i dzięki zbawieniu przez miłosierdzie Boże (Tt 3,4-7). Chrześcijanie żyją tą wiarą i przekazują ją sobie wzajemnie. Drugie określenie: lud wybrany, nawiązuje do Wj 19,5. Lud ten jest pełen gorliwości w pełnieniu czynów nakazanych przez Boga (Tt 1,7-9; 2,2-10). Trzecie określenie: ci, którzy uwierzyli w Boga (w. 8), podkreśla otwarcie się na dar Bożej dobroci i miłości. Chrześcijanin wie, kim jest, w co ma wierzyć i jak ma żyć. Na tym tle ostro kontrastuje obraz błędnowierców, którzy są burzycielami jedności (w. 10) oraz ludźmi przewrotnymi i grzesznymi (w. 11). Autor ostrzega przed nimi, gdyż są przyczyną podziałów i sporów we wspólnotach wiernych (Tt 1,10-14+).

DO TYTUSA 3,9-15

2616

1Tm 1,3-7+; 2Tm 2,14.16.23

Mt 18,15nn

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2617

LIST DO FILEMONA Wprowadzenie Okoliczności powstania Na podstawie tytułu można wnioskować, że list ten został napisany do jakiegoś zamożnego chrześcijanina w Kolosach, noszącego imię Filemon. Okazją do powstania listu było odesłanie Filemonowi jego niewolnika Onezyma, który z bliżej nieznanych nam powodów opuścił dom swojego pana. Podczas pobytu poza domem Filemona Onezym przyjął chrzest i został włączony do wspólnoty wierzących w Chrystusa. List do Filemona jest ściśle powiązany z Listem do Kolosan. Oba pisma są wysłane do tej samej wspólnoty; zawierają pozdrowienia dla tych samych osób; mówią o podobnych okolicznościach związanych z pobytem Pawła w więzieniu (Kol 4,3; Flm 1). Z tego względu przyjęcie lub odrzucenie Pawłowego autorstwa jednego listu (zob. Wprowadzenie do Listu do Kolosan) rzutuje na opinię dotyczącą drugiego. Konsekwentnie czas i miejsce powstania jednego pisma dotyczą również drugiego. Według rozpowszechnionej tradycji Kościoła, List do Kolosan i List do Filemona powstały podczas pierwszego uwięzienia Pawła w Rzymie w latach 59-61. Pojawiają się jednak opinie, że mogło to nastąpić wcześniej, tj. podczas bardzo dynamicznej działalności apostoła w Efezie (52-54). Wtedy właśnie w Kolosach powstała wspólnota chrześcijańska. Miasto należało do rzymskiej prowincji Azji, której stolicą był Efez, i było od niego oddalone ok. 120 km. W momencie pisania tych listów Kolosy po okresie swojej świetności, z nieznanych bliżej powodów, straciły całkowicie na znaczeniu. Treść i teologia List do Filemona swoją formą przypomina prywatną korespondencję, typową dla okresu, w którym powstał. Temat w nim poruszany dotyczy właściwie jednej sprawy – ucieczki i powrotu zbiegłego niewolnika – przez co pismo to należy do najkrótszych w NT. Bardziej uważna analiza pozwala jednak stwierdzić, że treść listu odnosi się do problemu ogólnospołecznego i bezpośrednio dotyczy życia wspólnot chrześcijańskich każdego czasu. Wartość Listu do Filemona jest podwójna. Po pierwsze stanowi on wyjątkowe źródło poznania osobowości Pawła, która odsłania się w sposobie, w jaki rozwiązuje on problem zbiega. Działania apostoła ujawniają jego niezwykłą wrażliwość, subtelność uczuć oraz takt pasterski. Drugą istotną sprawą jest ukazanie w liście relacji między rodzącym się chrześcijaństwem a zjawiskiem niewolnictwa. Paweł respektuje istniejącą instytucję niewolnictwa i nie uważa chrześcijaństwa za ruch rewolucyjny, którego celem jest dokonywanie zewnętrznych przemian społecznych. Według apostoła, jeśli dokonają się jakieś trwałe zmiany w sprawach społecznych, to tylko na drodze przemieniania tych struktur Bożą miłością.

2617

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2618

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2619

LIST DO FILEMONA

Dz 16,1

Ef 1,15n; Kol 1,3

Flp 1,9n

Adresaci 1 Paweł, więzień Chrystusas Jezusas, i brats Tymoteusz do umiłowanego Filemona, naszego współpracownika, 2do naszej siostrys Apfii, do Archipa, naszego towarzysza, i do Kościoła w twoim domua: 3łaska wam i pokójs od Boga, naszego Ojca, i od Panas Jezusa Chrystusa.

a) do Kościoła w twoim domu – chodzi o wszystkich mieszkańców domu Filemona, którzy przyjęli wiarę, albo o wspólnotę chrześcijańską gromadzącą się w jego domu (Dz 20,7-11; Rz 16,5a; 1Kor 16,19b). b) świętym – chrześcijanie, których określano w ten sposób na podstawie Wj 19,6 (por. Dz 9,13.32.41; Rz 1,7; 16,15; 1Kor 16,1).

Dziękczynienie za wiarę i miłość Filemona Dziękuję Bogu zawsze, gdy wspominam cię w moich modlitwach, 5bo słyszę o twojej wierze i miłości, jaką żywisz ku Panus Jezusowis i wszystkim świętymb. 6Niech wspólna wiara doprowadzi cię do poznania wszelkiego dobra, które jest w nas dzięki Chrystusowis. 7Uradowała mnie bardzo i umocniła twoja miłość. Przez ciebie, bracies, sercas świętychs doznały pokrzepienia. 4

Prośba o przebaczenie Onezymowi Chociaż mam pełną swobodę nakazywać ci to, co stosowne, 9wolę jednak prosić cię w imię miłości, bo taki już jestem

8

Adresaci. Paweł w żadnym ze swoich listów w adresie nie nazywa siebie więźniem. Czyniąc to w tym przypadku, chce niejako zapowiedzieć temat, który poruszy: będzie bowiem na postawie konfliktu między Filemonem a Onezymem pośrednio wskazywał na problem niewolnictwa, z którym chrześcijanie stykali się niemal na każdym kroku. Apostoł mówi o niewolnictwie, sam będąc w więzieniu. Mimo to nie stracił wewnętrznego pokoju, a nawet dzieli się nim ze wszystkimi. W ten sposób chce jakby przekonać, że żadne uwarunkowania panujące w świecie nie mogą nam przysłonić faktu wyzwolenia przez Chrystusa. Prawdziwa niewola, do której przywiązuje się niekiedy zbyt mało uwagi, to niewola grzechu. Dalsza treść listu przybliża nam warunki, w jakich wzrastał pier wotny Kościół. Pierwsi chrześcijanie bardzo konkretnie realizowali zasadę dzielenia się z braćmi swoimi dobrami. Dlatego też Filemon, widząc, że wspólnota nie ma się gdzie gromadzić, udostępnił swój dom, aby można w nim było głosić słowo Boże i sprawować Eucharystię. Widać stąd, że Filemon należał do ludzi zamożnych. Ta na pozór mało znacząca wzmianka pozwala przeciwstawić się dość często spotykanemu poglądowi, że pierwsi wyznawcy Chrystusa należeli jedynie do najniższych warstw społeczeństwa. Świadectwa zawarte w NT przemawiają za tym, że pierwotne chrześcijaństwo od samego początku miało w swoich szeregach ludzi zamożnych (Dz 16,14n; 18,7n; 1Kor 1,11), osoby pełniące ważne funkcje społeczne (np. Erast był skarbnikiem w Koryncie, zob. Rz 16,24), jak również tzw. szlachetnie urodzonych (Dz 17,34; 1Kor 1,26). Ludzie ci byli dla chrześcijaństwa obroną przed często bezkarnymi atakami ze strony wrogich instytucji państwowych lub osób, które z niechęcią i podejrzliwością odnosiły się do nowej religii. Dziękczynienie za wiarę i miłość Filemona. Apostoł nie znał osobiście wspólnoty w Kolosach (Kol 1,3nn). Musiał jedynie słyszeć o świadectwie wiary, jakie Filemon dawał wśród wierzących. Paweł docenia te wysiłki, ma jednak świadomość, że Filemona czeka swoista próba. O wiele łatwiej jest bowiem okazywać miłość „obcym”, których widzi się od czasu do czasu, trudniej natomiast tym, z którymi przebywa się na co dzień, a tym bardziej gdy coś zawinili. Filemon, przyjmując zbiegłego niewolnika, ma możliwość potwierdzenia w praktyce ewangelicznej zasady: daruj nam nasze długi, jak i my darowaliśmy naszym dłużnikom (Mt 6,12). Prośba o przebaczenie Onezymowi. Gdy Paweł przechodzi do przedstawienia sprawy i sposobu jej rozwiązania, mówi o sobie, że jest już starcem. W obliczu konkretnego problemu powołuje się nie tyle na swój urząd, ile na doświadczenie

2619

DO FILEMONA 1-9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Położenie nacisku na poszanowanie godności ludzkiej, ma swoje uzasadnienie w tym, że zbiegłych niewolników traktowano bardzo surowo, wypalając im na czołach literę „F” (od łac. fugitivus – ‘zbieg’) i kierując ich do najcięższych prac. b) Wśród różnych przypuszczeń wskazuje się, że powodem ucieczki Onezyma było jakieś przestępstwo (np. kradzież pieniędzy).

9/4/08

8:21 AM

Page 2620

ja, Paweł, starzec, a teraz i więzień Chrystusas Jezusas. 10Wstawiam się za moim dzieckiem, które zrodziłem w więzieniu, za Onezymem. 11Przedtem był on dla ciebie nieużyteczny, teraz jest pomocą zarówno dla ciebie, jak i dla mnie. 12Jego, to jest moje serces, odsyłam do ciebie. 13Miałem zamiar zatrzymać go przy sobie, aby usługiwał mi zamiast ciebie, gdy noszę więzy dla Ewangeliis. 14Nie chciałem jednak postanawiać czegokolwiek bez twojej zgody, aby twój dobry czyn nie brał się z przymusu, lecz z własnej woli. 15Może po to oddalił się od ciebie na pewien czas, żebyś go z powrotem odzyskał na zawsze. 16Ale już nie jako niewolnika, lecz więcej niż niewolnika – jako umiłowanego bratas: mojego w sposób szczególny, lecz tym bardziej twojego zarówno w tym życiu, jak i w Panus. 17Jeśli więc poczuwasz się do łączności ze mną, przyjmij go, jak mniea. 18A jeśli w czymkolwiek cię obraził lub jest ci coś winienb, policz to na mój rachunek. 19Ja, Paweł – piszę to własnoręcznie – ja zapłacę. Nie wspominam ci już, że to ty jesteś mi winien i to samego siebie. Końcowe pozdrowienia 20 Tak bracies! Oddaj mi tę przysługę w Panus. Pokrzep moje serces w Chrystusies. 21Pewny twojego posłuszeństwa piszę do ciebie, wiedząc, że zrobisz jeszcze więcej, niż mówię. 22Proszę cię też, abyś przygotował mi mieszkanie, gdyż mam nadzieję, że dzięki waszym modlitwom Bóg odda mnie wam. 23 Pozdrawia cię Epafras, który w Chrystusie Jezusies razem ze mną przebywa w więzieniu, 24oraz moi współpracownicy: Marek, Arystarch, Demas, Łukasz. 25Łaska Pana Jezusa Chrystusa niech będzie z waszym duchem.

życiowe, dzięki któremu wie, że najlepsze rozwiązania wynikają z kierowania się miłością, nie zaś ze stosowania nawet najtrafniejszych decyzji władzy. Jak bowiem przymus władzy w pewnych momentach może rodzić opór, tak miłość łamie wszelkie bariery. Następnie Paweł wykorzystuje grę słów stworzoną z imienia Onezym – ‘użyteczny’ i gr. czasownika achrestos – ‘nieużyteczny’. Onezym bowiem stał się na pewien czas nieużyteczny, aby wreszcie stać się naprawdę użytecznym. Na czym jednak miałaby polegać zmiana w jego życiu, skoro był niewolnikiem i ma wrócić jako niewolnik? Onezym wraca do Filemona już nie jak do swego pana, ale do brata w Chrystusie. Oznacza to, że od tej pory wszystko, cokolwiek będzie czynił dla niego, zrobi to tak, jak dla Chrystusa. W nowej sytuacji jest także Filemon, który przyjmując Onezyma jako brata, zobowiązany jest mu przebaczyć i zaufać. Braterstwo chrześcijańskie wyraża się więc zarówno w sumienności i szacunku wobec tych, którym się podlega, jak również w sprawiedliwym i miłosiernym traktowaniu tych, nad którymi sprawuje się władzę (Ef 6,5-9; Kol 3,22 – 4,1). Włączenie do chrześcijańskiej wspólnoty nie znosi jednak różnic, jakie wynikają np. z pochodzenia czy z indywidualnych zdolności. Ale też różnice te nie podważają równości wśród wierzących, która wypływa z tego, że wszyscy są dziećmi Bożymi, uczestniczą w tych samych dobrach duchowych i zobowiązani są w zgodzie ze swoim powołaniem szerzyć orędzie zbawienia w świecie. W kontekście całego Listu do Filemona w w. 19 jeszcze raz dochodzi do głosu prawda, że największym dobrem, jakie można dać drugiemu, jest przyprowadzenie go do Jezusa – zaszczepienie wiary. Strata jakiegokolwiek dobra ziemskiego w porównaniu z utratą wiary jest niczym. To bowiem, co ziemskie, i tak przemija, wiara natomiast jest początkiem życia wiecznego (Flp 3,8). Końcowe pozdrowienia. Zakończenie Listu do Filemona zawiera w sobie pewne uniwersalne przesłanie, które Paweł chce przekazać wszystkim chrześcijanom: każdy, kto doświadczył miłości Chrystusa i żyje tą miłością, zawsze uczyni o wiele więcej dobra, niż jest o to proszony. Miłość nigdy nie ogranicza się tylko do tego, co jest konieczne. Dzięki miłości można pokonać różne bariery stworzone przez ludzi i w ten sposób zaświadczyć, że Bóg, który jest miłością, ma moc uwolnić człowieka od każdej formy zniewolenia.

DO FILEMONA 10-25

2620

Ef 3,1; 4,1; Kol 4,18

Kol 4,18

Kol 4,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2621

LIST DO HEBRAJCZYKÓW Wprowadzenie Okoliczności powstania Wschód chrześcijański od początku uznawał List do Hebrajczyków za pismo pochodzenia apostolskiego. Klemens Aleksandryjski widział w nim grecki przekład tekstu (dokonany przez Łukasza), który Paweł zredagował po hebrajsku. Orygenes uważał list za dzieło któregoś z uczniów Pawła. Kwestionowanie autentyczności tego pisma spowodowało jednak wahania co do jego natchnionego charakteru. Za włączeniem tego listu do kanonu NT przeważył głos św. Augustyna i tradycja wschodnia. Dyskusje nad jego autentycznością odżyły podczas reformacji. Sobór Trydencki nie zamknął ich definitywnie, choć wylicza List do Hebrajczyków w kanonie NT, tuż po listach Pawła. Wiele argumentów (styl, staranna kompozycja, różnice słownictwa, sposób ujęcia tajemnicy Chrystusa jako kapłana) przemawia za tym, że autorem pisma nie jest Paweł Apostoł, lecz któryś z jego towarzyszy: Barnaba, Łukasz czy nawet Klemens Rzymski. Do tych hipotez reformacja dodała jeszcze imię Apollosa. Zakończenie Listu do Hebrajczyków nawiązuje do konkretnych okoliczności historycznych (zwolnienie Tymoteusza, pozdrowienia od ludzi z Italii), ale te informacje nie pozwalają na precyzyjne określenie miejsca i czasu jego powstania. Zastosowane w piśmie pewne archaiczne sformułowania skłaniają niektórych egzegetów do twierdzenia, że jest on starszy od wielkich listów Pawła Apostoła. Inni przesuwają redakcję Listu do Hebrajczyków na koniec I wieku (przed 95 r., kiedy to cytuje go Klemens Rzymski). Liczne podobieństwa z chrystologią listów więziennych oraz aluzje do ówczesnych wydarzeń każą datować List do Hebrajczyków raczej na czas męczeństwa Apostoła Narodów, przed zburzeniem Jerozolimy (lata 63-70). Autor traktuje bowiem liturgię świątynną jako rzeczywistość wciąż trwającą (Hbr 10,1-3). Sam tekst listu nie precyzuje, do kogo jest kierowany. Tytuł do Hebrajczyków dodano zapewne w chwili włączenia pisma do zbioru listów autorstwa Pawła. Niejasne jest tu określenie Hebrajczycy. Dawni komentatorzy sądzili, że chodzi o mówiących po hebrajsku mieszkańców Palestyny. Dziś wiemy jednak, że oryginalnym językiem listu był grecki. Z treści dzieła wynika, że autor zwraca się do drugiego pokolenia chrześcijan (Hbr 5,12; 13,7), którym po pierwotnej gorliwości (Hbr 6,10; 10,32-34) grozi duchowa ospałość (Hbr 5,11; 10,25; 12,3), a nawet odstępstwo w obliczu prześladowań (Hbr 10,35n; 12,4.7). Zagrażają im także błędy doktrynalne spowodowane silnym wpływem osób namawiających do przyjęcia judaizmu (Hbr 13,9). Treść i teologia Niepewność co do okoliczności powstania Listu do Hebrajczyków nie umniejsza wartości listu. Jego rodzaj literacki pozwala czytać go niezależnie od znajomości ówczesnych wydarzeń. Ważniejsze jest odkrycie reguł kompozycji utworu. Nie wystarczy tu, stosowany w listach Pawła, podział na część doktrynalną i moralną. Dokładniejszy jest podział na trzy części: słowo Boże (Hbr 1,1 – 4,13), kapłaństwo Chrystusa (Hbr 4,14 – 10,18), życie 2621

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2622

chrześcijanina (Hbr 10,19 – 13,21). Ostatnie badania ujawniły strukturę koncentryczną, składającą się z pięciu części kolejno zapowiadanych przez autora (Hbr 1,4; 2,17; 5,10; 10,36.39; 12,12n). Część pierwsza (Hbr 1,5 – 2,18) dotyczy imienia Chrystusa, tj. określenia Jego pozycji wobec Boga i ludzi przez porównanie jej z rolą aniołów. Część druga (Hbr 3,1 – 5,10) wykazuje urzeczywistnienie w Chrystusie dwu istotnych cech kapłaństwa: jest On wiarygodny wobec Boga i solidarny z ludźmi. Część trzecia (Hbr 5,11 – 10,39) to centralne pouczenie Listu do Hebrajczyków o kapłaństwie Chrystusa: jest On najwyższym kapłanem nowego rodzaju (Hbr 7), gdyż Jego osobista ofiara różni się zasadniczo od dawnych ofiar rytualnych i daje wiernym dostęp do prawdziwej świątyni w niebie (Hbr 8 – 9). Chrystus wysłużył nam rzeczywiste odpuszczenie grzechów (Hbr 10,1-18), Jego ofiara zatem znosi definitywnie dawne kapłaństwo, Prawo i Przymierze i jest źródłem nowej rzeczywistości zbawczej. Uroczysta zachęta, skierowana do słuchaczy (Hbr 5,11 – 6,20; 10,19-39), stanowi ramę wykładu zawartego w tej części. Część czwarta (Hbr 11,1 – 12,13) wskazuje na dwa istotne wymiary życia duchowego chrześcijan: na wzór wiary dawnych pokoleń oraz na wytrwałość konieczną podczas różnych prób. Część piąta (Hbr 12,14 – 13,21) ukazuje wreszcie wzór życia chrześcijańskiego i zawiera wezwanie wiernych do odważnego pójścia drogą świętości i pokoju. Doniosłość doktrynalna Listu do Hebrajczyków polega głównie na ukazaniu kapłańskiego wymiaru tajemnicy Chrystusa. Jest to jedyne pismo NT, które wprost odnosi do Niego tytuł najwyższego kapłana. Wyraża w ten sposób istotne powiązania między wiarą chrześcijańską a dawnym kultem rytualnym. List, akcentując doskonałą skuteczność jedynej ofiary Chrystusa, przedstawia zarazem życie chrześcijan jako składanie codziennych ofiar (Hbr 13,16). Zachęca wiernych, aby zanosili do Boga przez Jezusa Chrystusa ustawiczną ofiarę chwały przez życie w braterskiej służbie i miłości (Hbr 13,15n). Za przykładem swego Pana, chrześcijanin łączy się z Bogiem w trudzie codzienności, nie rozdzielając kultu od życia. Ważne jest także pielęgnowanie wspólnoty wiary, ścisłej łączności między chrześcijanami. Służy temu wzajemna troska (Hbr 3,12; 4,1.11), regularny udział w zgromadzeniach liturgicznych (Hbr 10,25), posłuszeństwo przełożonym (Hbr 13,17). Autor przypomina o znaczeniu liturgii w jej podwójnym wymiarze: słowa i ofiary. Byłoby złudzeniem dążyć do Boga bez zjednoczenia z Chrystusem i braćmi. List do Hebrajczyków bardziej niż inne pisma NT ukazuje wypełnienie obietnic Bożych w Chrystusie. Akcentuje też łączność obu Testamentów. Nieraz są to więzi paradoksalne, gdyż łączą twierdzenie z negacją, aby nieoczekiwanie objawić wypełnienie. Zwłaszcza śmierć Chrystusa jest negacją dawnego kultu, jego antytezą. A jednak uważne spojrzenie na misterium Męki odkrywa jej świętość i związek z kultem: jest to ofiara złożona Bogu aż do przelania krwi, a jej celem jest przebaczenie grzechów. Takie zestawienie wskazuje jednak na ogromną przewagę ofiary Chrystusa nad dawnymi ofiarami. Zamiast rytualnego uboju zwierząt mamy osobisty dar życia Chrystusa, w pełnym posłuszeństwie Bogu i w solidarności z ludźmi. Cel dawnego kultu osiągnął Chrystus raz na zawsze (Hbr 10,10), czyniąc przez to zbędnymi dawne obrzędy. W ten sposób List do Hebrajczyków porównuje obietnice ST i ich realizację w Chrystusie, dawne „figury” i ich spełnienie. I zawsze znajduje różne więzi łączące oba Testamenty w jednym planie zbawczym. Z mocą podkreśla przy tym nowość i ostateczny charakter objawienia przyniesionego przez Chrystusa. List do Hebrajczyków zwraca się do chrześcijan zagubionych w świecie, kuszonych i zniechęconych. Jako prawdziwe lekarstwo na choroby ducha nie proponuje ogólnikowych morałów, ale poważny wysiłek pogłębienia wiary w Chrystusa.

2622

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2623

LIST DO HEBRAJCZYKÓW

Jezus, Syn Boży, przewyższa aniołów 1 Bóg wielokrotnie i na wiele sposobów przemawiał dawniej do przodków przez prorokóws. 2W tych dniach ostatnicha przemówił do nas przez Syna. Jego to ustanowił dziedzicemb wszystkich rzeczy i przez Niego stworzył czasyc. 3On, będąc odblaskiem chwałys Boga i odbiciem Jego istotyd, podtrzymuje wszystko mocą swego słowa. On, gdy dokonał oczyszczenia z grzechóws, zasiadł po prawej stronie Majestatue na wysokościach. 4O tyle wyższym stał się od aniołóws, o ile wspanialsze od nich odziedziczył imięf. 5 Któremu bowiem z aniołów Bóg powiedział kiedykolwiek: Ty jesteś moim Synem, Ja Ciebie dziś zrodziłem? Albo: Ja będę Mu Ojcem, a On będzie Mi Synem? 6 Natomiast wprowadzając Pierworodnegos na świat, mówi: Niech Mu się kłaniają wszyscy aniołowie Boży! 7 O aniołach wprawdzie mówi: Aniołów swych czyni wichrami, a sługi swoje – płomieniami ognia. 8 O Synu jednak: Tron Twój, Boże, na wieczne czasy, berłem sprawiedliwości berło Twego królowania. 9 Miłujesz sprawiedliwość, nienawidzisz nieprawości, dlatego Twój Bóg, o Boże, namaścił s Cię olejkiem wesela bardziej niż Twych towarzyszy! 10 Oraz: Panies, Ty na początku umocniłeś ziemię, a niebo jest dziełem rąk Twoich. 11 Ono przeminie, ale Ty zostaniesz. Wszystkie rzeczy zestarzeją się jak szata, 12 jak okrycie, jakby szatę je zwiniesz – i odmienią się.

1

Mt 28,18; Kol 1,16; Hbr 2,8 2Kor 4,4; Kol 1,17 Hbr 10,12; 12,2

Flp 2,9-11

Ps 2,7; Dz 13,33

2Sm 7,14 Kol 1,18 Ps 97,7+; 1P 3,22

Ps 104,4+

Ps 45,7n+

Ps 102,26-28 J 1,3

a) dniach ostatnich – w czasach mesjańskich, które w Piśmie Świętym są nazwane czasami ostatecznymi (1Kor 10,11; 15,45; Ga 4,4; Hbr 9,26; 1P 1,20). b) ustanowił dziedzicem – Jezus jako Syn Boży jest pełnoprawnym właścicielem stworzenia, zaś jako człowiek otrzymał od Ojca władzę nad wszystkim w konkretnym momencie dziejów. c) czasy – w znaczeniu: to, co istnieje, wszechświat (J 1,3; Hbr 11,3). d) istoty – Jezus jest współistotny Ojcu, czyli jest z Nim jednym Bogiem. e) Majestatu – jedna z peryfraz imienia Boga, stosowanych przez Żydów. By okazać szacunek dla Bożego imienia Jahwe, Żydzi używali zamiast niego innych określeń (Elohim, Adonaj). f) odziedziczył imię – w Piśmie Świętym imię (zob. Słownik) oznacza istotę osoby, określa jej naturę. Otrzymanie czegoś w dziedzictwie, oznacza nabycie tego w sposób prawowity i naturalny.

Jezus, Syn Boży, przewyższa aniołów. Przez całe ludzkie dzieje Bóg szukał osobistej więzi z człowiekiem, aż ostatecznie objawił się w pełni przez własnego Syna. Słowo Boże wiąże się ściśle z działaniem Boga, które słowu nadaje skuteczność. Dlatego najpełniejszą mową Boga do człowieka jest osoba Jezusa Chrystusa. Liturgia chrześcijańska obejmuje dwie nierozdzielne części: ogłoszenie słowa i uobecnienie zwycięstwa Boga nad grzechem dzięki Męce Jego Syna. Prolog Listu do Hebrajczyków odzwierciedla wiernie tę jedność słowa i dzieła zbawczego w Chrystusie, który po dokonaniu oczyszczenia z grzechów, zasiadł po prawej stronie Majestatu (w. 3). Odtąd nasze życie jest przekształcane działaniem Boga, które objawiło się najpełniej w paschalnej tajemnicy Chrystusa, w Jego Śmierci i chwale. Skuteczność tego działania zależy od naszej sakramentalnej więzi z Chrystusem. W Nim Bóg przemawia do nas i w Nim nas zbawia. Pierwsza część Listu do Hebrajczyków (rozdz. 1 – 2) zatrzymuje się na treści nowego imienia Chrystusa. Wskazuje na Jego miejsce w relacji

2623

DO HEBRAJCZYKÓW 1,1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przez aniołów – zgodnie z tradycją żydowską aniołowie brali udział w przekazywaniu Prawa Mojżeszowego. Do tej tradycji nawiązują także Dz 7,38.53 oraz Ga 3,19. b) Hbr 2,6b-8 – wypowiedź z Psalmu 8, opiewającą godność człowieka, autor stosuje do Jezusa, opisując Jego najwyższą, boską godność i władzę. c) wielu – w sensie wszystkich (Mt 20,28; Hbr 9,28; Ap 7,9-14). d) udoskonalił – W ST słowo to oznacza ‘wprowadzić w czynności kapłańskie’ (np. Wj 29,9.29.33). Autor Listu do Hebrajczyków stwierdza, że Jezus przez swe posłuszeństwo Ojcu i kapłańskie poświęcenie osiągnął pełnię doskonałości ludzkiej.

9/4/08

8:21 AM

Page 2624

Lecz Ty jesteś taki sam zawsze, a Twoje lata się nie kończą. 13 O którym wreszcie z aniołów powiedział kiedykolwiek: Usiądź po mojej prawej stronie, aż położę twych wrogów jako podnóżek pod twoje stopy? 14 Czyż nie są oni wszyscy duchami posługującymi, posłanymi do pomocy tym, którzy mają odziedziczyć zbawienie? Jezus, brat człowieka 1 Musimy więc pilnie rozważać to, co usłyszeliśmy, jeśli nie chcemy minąć się z celem. 2Skoro bowiem słowo ogłoszone przez aniołówa okazało się tak wiążące, a wszelkie przekroczenie i nieposłuszeństwo otrzymało słuszną odpłatę, 3to jakże my jej unikniemy, jeśli zlekceważymy tak wielkie zbawienie! Zaczął je głosić Pans, a Jego słuchacze je nam potwierdzili. 4Sam Bóg zaś poświadczył je cudownymi znakami i różnymi przejawami mocy Ducha Świętego, udzielanego zgodnie z Bożą wolą. 5 Przecież nie aniołom poddał On przyszły świat, o którym mówimy. 6Ktoś przekazał o tym następujące świadectwo: Czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, albo syn człowieczy s, że troszczysz się o niego? 7 Uczyniłeś go niewiele mniejszym od aniołóws, chwałąs i czcią go ukoronowałeś... 8 Wszystko poddałeś pod jego stopyb! Otóż skoro poddał mu wszystko, to nie zostawił niczego, co nie byłoby mu poddane. Na razie jednak jeszcze nie widzimy, by wszystko było mu poddane. 9Natomiast w Tym, który został uczyniony niewiele mniejszym od aniołów, dostrzegamy Jezusas, ukoronowanego chwałą i czcią dzięki śmiertelnym cierpieniom! A zatem z łaski Bożej zaznał On śmierci za wszystkich! 10Otóż wypadało, aby Ten, który jest przyczyną i celem wszystkiego, który wieluc synów chce doprowadzić do chwały, udoskonaliłd przez cierpienie dawcę ich zbawie-

Hbr 13,8

Ps 110,1

Ps 91,11n; Mt 18,10 Mt 25,34; Rz 8,17; Ga 3,29; Tt 3,7; Hbr 6,12.17; Jk 2,5; 1P 1,4

2

z Bogiem i z ludźmi. Najpierw autor stara się określić obecną pozycję Chrystusa, zestawiając Go z aniołami. Za pomocą siedmiu dobranych cytatów biblijnych (ww. 5-14) dowodzi, że Chrystus jest bliższy Bogu niż aniołowie: tylko On może być nazwany Synem Bożym w sensie właściwym (Dz 13,33; Rz 1,4). Aniołowie w porównaniu z Nim są tylko sługami. Jezus, brat człowieka. Od przyjęcia przez nas wcielonego Słowa zależy nasze zbawienie. Autor wzywa więc żarliwie do posłuszeństwa temu Słowu (ww. 1-4). Następnie cytując Psalm 8, koncentruje się na drugim aspekcie tajemnicy Chrystusa – Jego relacji do ludzi. Chrystus jest nam nieporównanie bliższy od aniołów, gdyż jest nie tylko Synem Bożym, ale i synem człowieczym, tzn. należy do rodzaju ludzkiego. Właśnie dzięki Niemu powołanie człowieka, zarysowane w psalmie, osiąga pełną realizację. Jezus Chrystus świadomie przyjął cielesną naturę, podległą cierpieniu i śmierci, aby stać się sprawcą zbawienia ludzi. Przyjęcie przez Chrystusa pozycji niższej od aniołów było potrzebne w tym celu, aby przynieść człowiekowi najwyższą godność: odtąd boska chwała Chrystusa jest chwałą człowieka, któremu była obiecana władza nad światem. Chwalebny Chrystus uznał nas przed Bogiem za swych braci i tak skutecznie objawił swą solidarność z człowiekiem. Najściślej złączony z Bogiem i z nami, stał się doskonałym pośrednikiem. To, czego dawne kapłaństwo nie mogło osiągnąć za pomocą zewnętrznych obrzędów, Chrystus spełnił swą zbawczą Męką: stał się żywym łącznikiem między ludźmi a Bogiem, najwyższym kapłanem w pełni wiarygodnym wobec Boga i pełnym miłosierdzia dla ludzi. Dotychczasowe imiona wyrażały tylko pewne aspekty Jego tajemnicy, tytuł zaś naj-

DO HEBRAJCZYKÓW 1,13 — 2,10

2624

1 Kor 12,11

Ps 8,5-7+

1Kor 15,27; Ef 1,10n; Kol 1,17.20

Ps 8,6 Flp 2,6nn 2 Kor 5,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 28,10 Ps 22,23

2Sm 22,3; Iz 8,7

Iz 8,18

Rz 8,3 J 12,31; 1Kor 15,56; 2Tm 1,10; Ap 12,10

Flp 2,7

Mt 4,1

9/4/08

8:21 AM

nia. 11Zarówno bowiem Uświęcający, jak i uświęcani, wszyscy wywodzą się z Jednego. Z tej to przyczyny nie wstydzi się nazwać ich swymi braćmia: 12 Będę głosił Twoje imięs moim bracioms, będę Cię chwalił pośród zgromadzenias! 13 A także: Będę pokładał w Nim ufność! Oraz: Oto Ja i dzieci, które dał Mi Bóg! 14 Skoro więc dzieci otrzymały udział we krwis i ciele, to również On sam chciał mieć w nich udział, aby przez śmierć mógł pokonać diabłas, dzierżącego władzę nad śmiercią, 15i aby uwolnić tych, którzy bojąc się śmierci, całe życie podlegali niewoli. 16Przychodzi On bowiem z pomocą nie aniołom, lecz potomstwu Abrahama! 17 Toteż musiał we wszystkim upodobnić się do bracis, aby stać się miłosiernym, a zarazem wiarygodnym wobec Boga najwyższym kapłanems, który zgładzi grzechys ludu. 18Skoro bowiem sam doświadczył pokusy, potrafi przyjść z pomocą kuszonym!

Page 2625

a) braćmi – po swoim wywyższeniu Chrystus pozostał zjednoczony z ludźmi, których uświęca (Mt 25,40; Mk 3,34n; J 20,17). W dalszej części Listu do Hebrajczyków braterstwo Jezusa z ludźmi stanowi podstawę rozważań o Jego funkcji najwyższego kapłana, którą wobec nich pełni. b) bracia święci – tytuł chrześcijan występujący tylko w tym miejscu NT. Zwykle chrześcijanie określani są mianem święci (np. 2Kor 1,1; Ef 1,1; Flp 1,1; Kol 1,4).

Kapłan wiarygodny 1 A zatem, bracia święcib, których łączy to samo niebiańskie powołanie, wpatrujcie się w Jezusas, apostołas Bożego i najwyższego kapłanas naszego wyznania. 2U Tego, który Go ustanowił, jest On wiarygodny, tak jak Mojżesz, w całym Jego domu. 3A należy Mu się nawet większa chwałas niż Mojżeszowi, skoro budowniczy domu odbiera większą cześć niż zbudowany przez niego dom. 4Każdy bowiem dom jest przez kogoś zbudowany, a budowniczym wszystkiego jest Bóg. 5Wprawdzie i Mojżesz był wiarygodny w całym Jego domu, jako sługa, na świadectwo tego, co miało być powiedziane. 6Ale Chrystuss jako Syn jest nad całym Jego domem! Tym domem my jesteśmy, jeśli tylko zachowamy pełną ufność i chlubną nadzieję.

3

Lb 12,7; Hbr 4,14

1Krn 17,12-14 Lb 12,7

Ef 2,19-22; 1P 2,5

Ps 95,7-11

Obietnica udziału w odpoczynku Boga 7 Toteż, jak mówi Duch Święty: Dzisiaj, jeśli głoss Jego usłyszycie, wyższego kapłana obrazuje tę podwójną więź, obejmując także Mękę i chwałę. Był to jednak tytuł zbyt nowy, dlatego dalszy wykład poświęcony jest jego wyjaśnieniu. Kapłan wiarygodny. Kapłanem może być tylko człowiek poczuwający się do jedności z ludźmi grzesznymi i mający pełne zaufanie u Boga. Aspekt pierwszy dotyczy więzi z Bogiem. Jezus ma pełne prawo do tytułu najwyższego kapłana naszego wyznania (w. 1), gdyż jest wiarygodny u Tego, który Go ustanowił (w. 2). Autor Listu do Hebrajczyków odwołuje się tu do ST (Lb 12,7), gdzie mowa o autorytecie Mojżesza jako reprezentanta ludu przed Bogiem. Uwielbiony Chrystus zasługuje na to samo określenie. Bóg obdarzył Go nawet większą czcią niż Mojżesza. Tamten biblijny prawodawca, jako sługa, miał miejsce w domu Bożym; Ten zaś jako Syn ma władzę nad domem Bożym! Jest zresztą, zgodnie z wyrocznią Natana (2Sm 7,13nn), budowniczym tego domu, którym w świetle wydarzeń paschalnych jesteśmy my sami, jeśli dochowamy wierności powołaniu (Ef 2,21n; 1P 2,5). Obietnica udziału w odpoczynku Boga. Ponieważ Chrystus ma pełnię władzy kapłańskiej i przemawia do nas w imieniu Boga, musimy przyjmować Jego słowa z najwyższą ufnością, dzięki której wejdziemy do odpoczynku Bożego.

2625

DO HEBRAJCZYKÓW 2,11 — 3,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) odpoczynku – w ST oznacza: odpoczynek Boga po dziele stworzenia (Rdz 2,3), sobotni odpoczynek człowieka – szabat (np. Wj 35,2), ziemię obiecaną (np. Pwt 12,9), świątynię, miejsce Bożej obecności (np. Ps 132,14). Całe rozważanie na temat Bożego odpoczynku nawiązuje do świętowania szabatu, pojmowanego przenośnie jako obraz zbawienia, niebo, które jest dziedzictwem wierzących. Liturgia ST jest tu i w innych fragmentach Listu do Hebrajczyków obrazem nowej rzeczywistości zbawczej.

9/4/08

8:21 AM

Page 2626

8

nie zatwardzajcie serc s waszych jak w rozgoryczeniu, jak w dniu próby na pustyni, 9 gdy Mnie kusili wasi ojcowie, doświadczali Mnie, choć widzieli moje dzieła 10 przez czterdzieści lat. Dlatego budziło we Mnie odrazę to pokolenie i powiedziałem: Zawsze błądzą w sercu! Oto oni nie poznali drógs moich. 11 Toteż przysiągłem zagniewany, że nie wejdą do mego odpoczynkua! 12 Uważajcie, bracias, aby żaden z was przez niewierność złego serca nie odstąpił od Boga żywego! 13Natomiast zachęcajcie się wzajemnie każdego dnia, póki mówi się o tym dzisiaj, aby nikt z was nie był zatwardziały przez oszustwo grzechus. 14 Mamy bowiem udział w losie Chrystusa, jeśli zdecydowanie aż do końca zachowamy naszą pierwotną postawę, 15zgodnie ze słowami: Dzisiaj, jeśli głos Jego usłyszycie, nie zatwardzajcie serc waszych jak w rozgoryczeniu. 16Którzy to bowiem ze słuchających ulegli rozgoryczeniu? Czy nie ci, którzy dzięki Mojżeszowi wyszli z Egiptu? 17A kto budził odrazę przez czterdzieści lat? Czy nie ci, którzy zgrzeszyli i których zwłoki legły na pustyni? 18Komu wreszcie przysiągł, że nie wejdzie do Jego odpoczynku, jeśli nie tym, którzy okazali się nieposłuszni? 19 Widzimy więc, że nie mogli wejść z powodu niewiary. 1 Skoro zatem trwa nadal obietnica wejścia do Jego odpoczynku, strzeżmy się, aby ktoś z was nie został jej pozbawiony! 2I my bowiem otrzymaliśmy radosną nowinę, podobnie jak tamci. Tamtym jednak usłyszane słowo nie przyniosło żadnej korzyści, ponieważ nie pozostali w jedności z tymi, co słuchali. 3My zaś, którzy uwierzyliśmy, wchodzimy do odpoczynku! Powiedział bowiem: Toteż przysiągłem zagniewany, że nie wejdą do mego odpoczynku, chociaż dzieła Jego były już dokonane od początku świata. 4Powiedziano gdzieś na temat siódmego dnia w ten sposób: W siódmym dniu Bóg odpoczął po całym swoim dziele. 5Tutaj natomiast: Nie wejdą do mego odpoczynku. 6 Tak więc, ponieważ niektórzy mają do niego wejść, a ci, którzy wcześniej otrzymali dobrą nowinę, nie weszli z powodu swej niewierności, 7Bóg ustala ponownie pewien dzień – dzisiaj – mówiąc znacznie później przez Dawida w przytoczonym już proroctwie: Dzisiaj, jeśli głos Jego usłyszycie, nie zatwardzajcie serc waszych! 8Gdyby bowiem Jozue zapewnił im

4

Temat zaufania do Boga autor rozwija na podstawie fragmentu Psalmu 95. Bunt Izraelitów przeciwko Bogu i Mojżeszowi był przyczyną wieloletniej wędrówki po pustyni. Skoro zawierzyli oni ludzkim słowom zamiast obietnicy Boga, zostali skazani na błądzenie aż do śmierci (Lb 14,32n). Wobec tej samej próby stoją teraz chrześcijanie: i nas dotyczy radosna nowina o królestwie pokoju i błogosławieństwa (Mk 1,15). Możemy uwierzyć i wejść do odpoczynku albo też odrzucić wiarę i być wykluczonym na zawsze. Cała ta zachęta łączy ściśle temat słowa Bożego i kapłaństwa Chrystusa. Wiarygodny u Boga, chwalebny kapłan Chrystus przekazuje nam słowo zbawienia, abyśmy je przyjęli z wiarą.

DO HEBRAJCZYKÓW 3,8 — 4,8

2626

2Kor 6,1n

Flp 3,12

Ps 95,7n

Ps 95,10 Lb 14,32; 26,64n Ps 95,11

Lb 14,31

Rz 10,16

Ps 95,11

Rdz 2,2; Wj 20,11; 31,17 Ps 95,11

Ps 95,7n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 12,48; Ef 6,17; Ap 19,15 Jr 17,10

J 8,46; 2Kor 5,21; 1P 2,22; 1J 3,5 Iz 16,5

8:21 AM

Page 2627

odpoczynek, Bóg nie mówiłby po tylu dniach o jakimś innym. 9 Pozostaje więc odpoczynek sobotni dla ludu Bożego. 10Ten bowiem, kto wszedł do Jego odpoczynku, podobnie jak Bóg odpoczął od swoich dzieł. 11Starajmy się więc wejść do tego odpoczynku, aby już nikogo nie skłonił do upadku ów przykład niewierności! 12Słowo Boże jest bowiem żywe i skuteczne, ostrzejsze od każdego obosiecznego miecza. Przenika ono aż do rozdzielenia duszys i ducha, stawów i szpiku, rozsądza myśli i zamiary sercaa. 13Żadne stworzenie nie ukryje się przed nim, gdyż wszystko jest odkryte i jawne oczom Tego, któremu musimy zdać sprawę.

a) Personifikacja słowa Bożego i opis jego mocy: jest ono życiodajne (np. Pwt 32,47), zawsze osiąga zamierzony cel (Iz 55,10n), posiada boską zdolność przenikania wszystkiego (np. Mdr 1,6; Rz 8,27) i wiedzę o człowieku (np. Dz 1,24; 15,8).

Kapłan miłosierny Skoro więc nasz najwyższy kapłans, Jezuss, Syn Bożys, jest tak wielki i dotarł do niebab, trzymajmy się mocno wyznania wiary. 15Nie takiego bowiem mamy najwyższego kapłana, który nie mógłby współczuć nam w słabościach. Przeciwnie, podobnie jak my doświadczył On wszystkiego – oprócz grzechud. 16 Śmiało więc zbliżmy sięc do tronu łaskie, aby otrzymać miłosierdzies i znaleźć łaskę w stosownej chwili! 1 Każdy bowiem najwyższy kapłan, brany spośród ludzi, dla ludzi też jest ustanawiany w sprawach Bożych, aby składał dary i ofiarys za grzechys. 2Potrafi on współczuć tym, którzy błądzą nieświadomie, gdyż i sam podlega słabości. 3 Z tego też powodu musi składać ofiary za grzechy zarówno w imieniu ludu, jak i własnym. 4A nikt nie może przyjąć tej godności, jeśli nie jest powołany przez Boga jak Aaron. 5Toteż i Chrystuss nie sam siebie okrył chwałąs najwyższego kapłana. Uczynił to Ten, który powiedział do Niego: Ty jesteś moim Synem, Ja Ciebie dziś zrodziłem. 6Podobnie mówi w innym miejscu: Ty jesteś kapłanem na wieki na wzór Melchizedeka. 7On to podczas swego ziemskiego życia, z wielkim

d) Zdanie to bardzo wyraźnie stwierdza, że Jezus, Syn Boży, był prawdziwym człowiekiem. Nie popełnił On grzechu, ale podlegał innym ludzkim ograniczeniom.

14

Łk 4,2; Hbr 2,17n

9/4/08

b) dotarł do nieba – najwyższy kapłan pełniący służbę w świątyni jerozolimskiej wchodził do miejsca najświętszego przez dziedzińce, zasłony i przedsionek. Jezus jako najwyższy kapłan dotarł z ziemi do Boga w niebie (Ef 4,10; Hbr 6,20; 9,11n.24). c) zbliżmy się – w Liście do Hebrajczyków zbliżać się oznacza nawiązać serdeczną więź z Bogiem dzięki łasce Chrystusa (Hbr 7,25; 10,22; 11,6; por. Hbr 12,18).

e) tronu łaski – tron Boga jest symbolem Jego potęgi, władzy i dystansu do człowieka. W Jezusie stał się tronem łaski, źródłem miłosierdzia i życzliwej bliskości Boga.

5

Wj 28,1.4

Ps 2,7

Ps 110,4

Przemawia On w imieniu Boga jako Jego syn i wprowadza nas do wiecznego odpoczynku – jeśli tylko okazujemy Mu posłuszeństwo wiary (Rz 1,5; 16,26). Dalsza refleksja prowadzi autora do wskazania drugiego aspektu kapłaństwa Chrystusa: solidarności z ludźmi. Jozue (gr. Jezus), który wprowadził Izraela do Ziemi Obiecanej, był zapowiedzią prawdziwego Zbawcy, Jezusa Syna Bożego, który dotarł aż do niebios (Hbr 4,14), prowadząc za sobą całą ludzkość. Słowo, które Bóg skierował do ludzi przez swojego Syna i w Nim, ma moc nie tylko w pełni poznać człowieka, ale również doprowadzić go do zbawienia. Kapłan miłosierny. Niegdyś Bóg na Synaju objawił się Mojżeszowi jako bogaty w łaskę i wierność (Wj 34,6). Oba te przymioty Boga stały się teraz widoczne w Jego Synu, najwyższym kapłanie Nowego Przymierza, który jest blisko wszystkich ludzi. Dlatego autor zachęca chrześcijan, aby ufnie zbliżali się do tronu łaski (Hbr 4,16). Porównuje on Chrystusa także do Aarona i podkreśla, że wykazuje On obie istotne cechy wszelkiego kapłaństwa: solidarność z ludźmi i wiarygodność u Boga. Pierwszą cechę osiągnął On przez swoją pokorę: nie sam siebie okrył chwałą (Hbr 5,5). To Ojciec ustanowił Go najwyższym kapłanem, zgodnie ze świadectwem Pisma (Ps 110,4). Następnie ukazana jest droga pokory i ludzkiej solidarności, która doprowadziła Chrystusa do kapłaństwa (Hbr 5,7n). Głęboka refleksja nad Jego modlitwą w Ogrójcu (Mt 26,36nn) i wołaniem z krzyża (Mt 27,46.51) dowodzi, że przyjął On do końca udział w losie człowieka, łącznie z cierpieniem i śmiercią. Jako najwyższy kapłan nie tylko uczestniczy On w ludzkiej nędzy, ale potrafi też skutecznie jej zaradzić dzięki złożonej ofierze. Jego ofiarą są błagania i prośby, zanoszone do Boga z uległością (Hbr 5,7). Właśnie ta uległość Chrystusa sprawiła, że został wysłuchany: Jego ofiara została przyjęta i odwróciła bieg historii! Dokonało się to nie przez cudowną interwencję Boga, jakbyśmy się spodziewali, lecz dzięki wypełnieniu przez Syna woli Ojca (Mt 26,42): Jezus przez cierpienia nauczył się posłuszeństwa (Hbr 5,8). Chrystus,

2627

DO HEBRAJCZYKÓW 4,9 — 5,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) został wysłuchany – Męka i Śmierć Jezusa wydają się temu zaprzeczać. Jednak wysłuchana została modlitwa Jezusa o wypełnienie się woli Ojca, a Zmartwychwstanie jest ostatecznym tryumfem Jezusa nad śmiercią (Rz 6,9). b) nauczył się posłuszeństwa – nie oznacza to, że Jezus nie był posłuszny, lecz że jako człowiek wydoskonalił się w posłuszeństwie woli Ojca, przyjmując nawet doświadczenie cierpienia. c) w nauce sprawiedliwości – synonim wiary chrześcijańskiej, pojmowanej jako praktykowanie poznanych zasad życia chrześcijańskiego. d) otrzymali światło – chodzi o chrzest (por. fragment hymnu chrzcielnego w Ef 5,14; Hbr 10,32). e) przyszłego wieku – era mesjańska, powszechne zmartwychwstanie i wieczna chwała. f) nie są w stanie sami się nawrócić – ta niemożność wynika z faktu świadomego odrzucenia łaski przez odstępców. Osoby, które porzuciły Chrystusa, nie są w stanie korzystać z owoców Jego zbawienia (Mt 12,31+; Hbr 10,26nn). Nie wyklucza to jednak możliwości nawrócenia w przyszłości.

9/4/08

8:21 AM

Page 2628

wołaniem i łzami zanosił błagania i prośby do Tego, który mógł Go ocalić od śmierci. I został wysłuchanya dzięki swej uległości! 8Chociaż był Synem, przez cierpienia nauczył się posłuszeństwab. 9Tak udoskonalony, stał się przyczyną wiecznego zbawienia dla wszystkich, którzy są Mu posłuszni. 10A Bóg ogłosił Go najwyższym kapłanem na wzór Melchizedeka. Przestroga przed odstępstwem 11 Mamy o tym wiele do powiedzenia, lecz trudno wam to przekazać, skoro w słuchaniu staliście się ociężali. 12Chociaż bowiem ze względu na czas winniście już być nauczycielami, sami ponownie potrzebujecie pouczenia o podstawowych zasadach nauki Bożej. Zamiast stałego pokarmu, znowu potrzebujecie mleka! 13Każdy bowiem niewprawny w nauce sprawiedliwościc jest jak niemowlę ssące mleko. 14Dojrzali zaś przyjmują pokarm stały, gdyż przez praktykę mają zmysły wyćwiczone do rozróżniania między tym co dobre i złe. 1 Zostawmy jednak podstawy nauki o Chrystusies i przejdźmy do spraw dojrzałości. Nie kładźmy ponownie fundamentu, którym jest: odwrócenie się od martwych uczynków, wiara w Boga, 2nauka o obmyciachs, nakładaniu rąk, powstaniu z martwych i sądzies wiecznym. 3Tak właśnie uczynimy, jeśli Bóg pozwoli! 4Ci bowiem, którzy raz otrzymali światłod, zakosztowali darus nieba, stali się uczestnikami Ducha Świętego 5i zakosztowali dobrego słowa Boga oraz przejawów mocy przyszłego wiekue, 6a mimo to odpadli, nie są w stanie sami się nawrócićf! Krzyżują oni w sobie na nowo Syna Bożegos i wystawiają na szyderstwo. 7Gdy ziemia pije obficie spadający na nią deszcz i rodzi rośliny pożyteczne dla tych, którzy je uprawiają, otrzymuje błogosławieństwos od Boga. 8Jeśli zaś

Mt 27,46; J12,27

Rz 5,19; Flp 2,8

Ps 110,4

1Kor 3,2; 1P 2,2

6

składając ofiarę z siebie, stał się doskonałym najwyższym kapłanem (Hbr 5,9n). Ofiara ta nie tylko zamieniła klęskę w zwycięstwo, lecz przemieniła całe Jego człowieczeństwo. Wychylając do dna kielich Męki (Mt 26,39), Chrystus stał się przyczyną wiecznego zbawienia (Hbr 5,9) dla wszystkich, którzy pozwolą Mu się prowadzić. Męka objawiła Jego całkowite posłuszeństwo Bogu i solidarność z braćmi. W ten sposób udoskonalił On swą podwójną więź: z Bogiem i ludźmi, a łącząc w sobie obie te relacje, stał się najwyższym kapłanem na wzór Melchizedeka (Hbr 5,10). Spełniło się proroctwo Psalmu 110: na drodze całkowitej solidarności Chrystus osiągnął to, co było niemożliwe w kapłaństwie starotestamentowym. Przestroga przed odstępstwem. Tematem centralnej części List do Hebrajczyków jest Jezus – doskonały kapłan i sprawca zbawienia. Część doktrynalną poprzedza jednak (a także zamyka, zob. Hbr 10,19-39) rozbudowana zachęta. Autor chce przygotować ospałych duchowo odbiorców do przyjęcia tak ważnej nauki. Brak żywej wiary utrzymuje ich ciągle w stanie niemowlęctwa (1Kor 3,1n), choć długa już przynależność do wspólnoty chrześcijańskiej domaga się postawy dojrzałej, a nawet podjęcia funkcji nauczycielskich. Mimo tych braków, a raczej właśnie z ich powodu, autor rozwinie istotny temat kapłaństwa Chrystusa w przekonaniu, że prawda ta pomoże chrześcijanom osiągnąć dojrzałość w wierze. Pomija więc podstawowe nauki, jakich udzielano przy włączeniu w społeczność Kościoła. Streszcza tylko w sześciu punktach zakres podstawowej katechezy chrzcielnej. Są to najpierw dwie dyspozycje konieczne do nawrócenia: odejście od martwych uczynków i uwierzenie w Boga żywego. W świetle Hbr 9,14 mar twe uczynki oznaczają stan grzechu, a więc to wszystko, co przeszkadza prawdziwemu życiu Bożemu, bezowocne czyny ciemności (Ef 5,11; por. Ga 5,19; 1Tes 1,9). Dwa kolejne punkty to sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego. Mowa o obmyciach przypomina o różnicy dzielącej chrzest od żydowskich czy pogańskich obmyć rytualnych. Nakładanie rąk to znak udzielania Ducha Świętego (Dz 8,17; 19,6; 1Tm 4,14; 5,22): gest zachowany w sakramentach Kościoła. Trzecia wreszcie para katechizmowych nauk to prawdy eschatologiczne związane z chrztem (Rz 6,8-11; 1Kor 6,11). Wiara w zmar twychwstanie i w sąd ostateczny warunkuje życie chrześcijańskie. Po przypomnieniu podstaw

DO HEBRAJCZYKÓW 5,8 — 6,8

2628

Joz 21,45; 22,25.27; 23,15; 1Krl 8,56; 1P 2,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 3,18

Hbr 10,32-34

1Kor 11,1

9/4/08

8:21 AM

wydaje ciernie i osty, jest bez wartości i bliska przekleństwas, a w końcu będzie spalona. 9 Jednak co do was, umiłowani, choć tak mówimy, jesteśmy przekonani, że czeka was lepszy los – zbawienie. 10Bóg przecież nie może być niesprawiedliwy, by miał zapomnieć o waszym trudzie i miłości, jaką okazaliście Jego imienius, gdy usługiwaliście świętyms i nadal służycie. 11Pragniemy jednak, aby każdy z was nadal wykazywał taką gorliwość, aż do całkowitego spełnienia się nadziei! 12Nie bądźcie ociężali, lecz naśladujcie tych, którzy przez wiarę i cierpliwość stają się dziedzicami obietnic.

Page 2629

a) dwa... akty – obietnica i przysięga.

Niewzruszona obietnica Boża Kiedy Bóg dawał obietnicę Abrahamowi, to ponieważ nie mógł złożyć przysięgi na kogoś większego, przysiągł na samego siebie: 14Będę cię obficie błogosławił s i niezmiernie cię rozmnożę. 15I tak dzięki cierpliwości Abraham uzyskał obietnicę. 16 Otóż ludzie przysięgają na kogoś większego, a zakończenie każdego sporu wzmacniają przysięgą. 17W tym sensie Bóg, chcąc dobitnie ukazać dziedzicom obietnicy niezmienność swej decyzji, zagwarantował ją przysięgą. 18Przez te dwa niezmienne aktya – a niemożliwe, żeby Bóg skłamał – otrzymaliśmy silną zachętę, aby uciec się do Niego, chwytając się rzuconej nam nadziei. 19Jest ona jakby niezawodną i mocną kotwicą dla duszys, przenikającą poza wewnętrzną zasłonę. 20 Tam właśnie dotarł przed nami Jezuss, stając się najwyższym kapłanems na wieki na wzór Melchizedeka. 13

Rdz 22,16 Rdz 22,17

Lb 23,19

Ps 110,4

Rdz 14,17-20

Na wzór Melchizedeka 1 Otóż ten Melchizedek, król Szalemu, kapłan Boga Najwyższego, wyszedł na spotkanie z Abrahamem, wracającym

7

wiary, autor mocno przestrzega przed groźbą odstępstwa od niej. Nieco wcześniej stwierdza konieczność pokuty, czyli odwrócenia się od martwych uczynków (Hbr 6,1). Tu natomiast ostrzega, aby przez świadome lekceważenie Śmierci Jezusa nie utracić Go na zawsze. Kto bowiem formalnie należy do Kościoła, a jednocześnie trwa w grzechu, ten niszczy w sobie owoce Chrystusowego krzyża. Taki człowiek przypomina jałową ziemię, której grozi przekleństwo. Surowe napomnienie kończy się jednak zachętą do wytrwania w wierności obietnicom złożonym na chrzcie, aby odziedziczyć zbawienie. Niewzruszona obietnica Boża. Nadzieja chrześcijan opiera się na wierności Boga, który jest niezmienny (Jk 1,17). Skoro wypełnił On wobec Abrahama obietnicę wzmocnioną dodatkowo przysięgą, uczyni to także wobec chrześcijan, dzieci Abrahama w wierze (Rz 4,16) i dziedziców obietnic (Hbr 6,12). Lecz aby oglądać spełnienie obietnicy, trzeba przyjąć postawę Abrahama, który okazał się cierpliwy w oczekiwaniu. Nadziei chrześcijańskiej nic nie jest w stanie zachwiać, bo opiera się ona także na Chrystusie. Autor zastosował tu porównanie Jezusa do kotwicy rzuconej w głębinę nieba, poza zasłonę dzielącą człowieka od Boga. Przywodzi to na myśl obraz świątyni jerozolimskiej, w której zasłona oddzielała wiernych od najświętszego miejsca obecności Boga. Najwyższy kapłan wchodził tam tylko raz w roku, aby uzyskać dla ludzi pojednanie (Kpł 16,2.12). Teraz zaś do prawdziwej świątyni niebios na wieki wszedł najwyższy kapłan Jezus. Dzięki Niemu i w Nim mamy pewny dostęp do nieba, w którym przygotował nam miejsce (J 14,2). Jest On nie tylko reprezentantem wybawionych z więzów śmierci, ale jest naszym przewodnikiem, na zawsze solidarnym bratem. Ten fakt stanowi niezłomną gwarancję naszej nadziei, że spełnią się obietnice Boga. Jezus – najwyższy kapłan – jest podstawą ufności chrześcijan i zachętą do wytrwałości w próbach życia. Na wzór Melchizedeka. Autor wraca do tematu kapłaństwa Chrystusa, dowodząc teraz, iż jest ono zupełnie inne niż w ST. Już poprzednio (Hbr 5,4n), cytując Psalm 110, chciał wykazać, że Chrystus został przez Boga nazwany najwyższym

2629

DO HEBRAJCZYKÓW 6,9 — 7,1

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Sprawiedliwość i pokój to największe obietnice mesjańskie ST (Ps 72,1n.7; Iz 9,5n; 32,1.17; Jr 23,5n). Wyjaśnienie znaczenia imienia Melchizedeka wiąże go jeszcze bardziej z osobą Jezusa. b) w lędźwiach – autor nawiązuje do obecnego w ST przekonania o ścisłej łączności istniejącej między przodkami a potomkami, zarówno w dobrym, jak i w złym (np. Wj 20,5n). Lewi, który jest potomkiem Abrahama, już w jakimś sensie istniał w swoim przodku. c) W Izraelu kapłaństwo zostało ustanowione wraz z nadaniem Prawa przez Mojżesza. Składając ofiary, kapłani dokonywali przebłagania za niewierności Prawu, popełnione przez Izraelitów. Bez przebłagania nie wolno było zbliżyć się do Boga. Nowy kapłan, Jezus Chrystus, służy nowemu prawu łaski, składając nową ofiarę. d) bezużyteczny – prawo Mojżeszowe i związane z nim kapłaństwo nie gładziło ludzkich grzechów, nie prowadziło więc także do wspólnoty z Bogiem.

9/4/08

8:21 AM

Page 2630

po pobiciu królów, i pobłogosławiłs go. 2Jemu to Abraham wydzielił dziesięcinęs ze wszystkiego. Jego imięs oznacza najpierw „króla sprawiedliwości”, ale również króla Szalemu, czyli „króla pokoju”a. 3Bez ojca, bez matki, bez rodowodus, nie ma początku dni ani też końca życia, podobnie do Syna Bożegos pozostaje kapłanem na zawsze. 4Rozważcie, jak wielki musiał być ten, któremu sam patriarcha Abraham dał dziesięcinę z najlepszego łupu. 5Wprawdzie i potomkowie Lewiego, otrzymując kapłaństwo, mają zgodnie z Prawem przywilej pobierania dziesięcin od ludu, czyli od własnych braci, cho ciaż i oni wy wodzą się od Abra ha ma. 6Ten zaś, nie pochodząc z ich rodu, otrzymał dziesięcinę od Abrahama i pobłogosławił dziedzica obietnic. 7A nie da się zaprzeczyć, że to, co niższe, otrzymuje błogosławieństwo od wyższego. 8 Tu ponadto przyjmują dziesięciny ludzie śmiertelni, tam zaś ktoś, o kim zaświadczono, że żyje! 9Dodajmy wreszcie, że w osobie Abrahama oddaje dziesięcinę nawet Lewi, któremu należą się dziesięciny. 10Był on bowiem jeszcze w lędźwiachb swego ojca, gdy ten spotkał się z Melchizedekiem. 11Gdyby doskonałość dało się osiągnąć dzięki kapłaństwu lewickiemu – jako że było ono podstawą prawa ustanowionego dla ludu – to po cóż byłoby ustanawiać jeszcze innego kapłana na wzór Melchizedeka, a nie na wzór Aarona? 12Otóż zmiana kapłaństwa z konieczności powoduje też zmianę prawac. 13A Ten, którego dotyczy ta wypowiedź, należał do innego plemienia, z którego nikt nie pełnił służby ołtarza. 14Wiadomo przecież, że nasz Pans pochodził z Judy, a Mojżesz nie wspomina o kapłanach z tego plemienia. 15Jest to tym bardziej oczywiste, że na podobieństwo Melchizedeka pojawia się inny kapłan, 16 stając się nim nie z zewnętrznego przepisu, lecz z mocy niezniszczalnego życia. 17Bóg zaświadczył bowiem: Ty jesteś kapłanem na wieki na wzór Melchizedeka. 18 Zniósł więc dawny przepis, który okazał się za słaby i bezużytecznyd. 19Prawo bowiem nie uczyniło niczego doskonalszym, toteż jego miejsce zajęła lepsza nadzieja, przez którą możemy zbliżyć się do Boga. 20A dokonało się to nie bez przysięgi. Tamci bowiem zostawali kapłanami bez składania

kapłanem, podobnie jak Aaron. Tu podejmuje ten sam temat, aby dowieść wyższości Chrystusa nad Aaronem: Chrystus bowiem jest kapłanem na wzór Melchizedeka (Hbr 6,20). Postać tego tajemniczego kapłana i króla zostaje odczytana przez autora Listu do Hebrajczyków jako zapowiedź doskonałego kapłaństwa Chrystusa. Wspomniany w Rdz 14 Melchizedek nie posiada rodowodu, trwa więc na wieki, jest także wyższy od Abrahama i wszystkich, których on reprezentuje jako założyciel rodu. Dowodem tej wyższości jest fakt, że to Melchizedek błogosławi Abrahama, który z kolei składa mu dziesięcinę. Kapłaństwo Melchizedeka jest więc wyższe od kapłaństwa potomków Abrahama – lewitów. Tak zaskakująca interpretacja zrywa z tradycją żydowską, w której kapłani – potomkowie Lewiego – cieszyli się najwyższą godnością. Trudny tekst Hbr 7,11-28 stwierdza, że proroctwo Ps 110,4 zapowiada inne, wieczne kapłaństwo naszego Pana. Odwołanie się do konsekracji kapłańskiej w ST jest dziś niezrozumiałe. W greckim przekładzie Pięcioksięgu święcenia kapłanów nazywa się „udoskonaleniem”, tzn. czynnością zapewniającą im doskonałą skuteczność w spełnianiu obrzędów. Autor Listu do Hebrajczyków korzysta z tego słowa, ale w głębszym znaczeniu: prawdziwa konsekracja powinna w pełni przemienić tego, który ją otrzymuje, aby był doskonałym pośrednikiem między Bogiem a ludźmi. Otóż w ST konsekracja nie zapewniała kapłanom realnej więzi z Bogiem, dlatego wzbudza On (to samo greckie słowo ozna-

DO HEBRAJCZYKÓW 7,2-20

2630

Lb 18,21

Hbr 7,3

Ps 110,4

Jk 4,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ps 110,4 Łk 22,20; 2Kor 3,6

Hbr 13,8

Rz 8,34

Kpt 16,6.15

9/4/08

8:21 AM

przysięgi, 21Ten zaś dzięki przysiędze Boga, który powiedział do Niego: Pans przysiągł i nie będzie żałował: Ty jesteś kapłanem na wieki! 22Tak więc Jezuss jest gwarantem znacznie lepszego przymierzas. 23Ponadto tamci kapłani musieli być liczni, bo śmierć nie pozwalała im trwać. 24Ten zaś, przez to, że trwa na wieki, ma kapłaństwo nieprzemijające. 25Toteż na zawsze może zbawić tych, którzy zbliżają się do Boga. Żyje przecież wiecznie, aby się wstawiać za nimi. 26Takiego właśnie potrzeba nam było najwyższego kapłanas: świętego, niewinnego, nieskalanego, odłączonego od grzeszników, a sięgającego ponad niebo. 27Nie musi On codzienniea, jak dawni najwyżsi kapłani, składać ofiary najpierw za własne grzechys, a potem za grzechy ludu. Uczynił to bowiem raz na zawsze, samego siebie składając w ofierzes. 28Prawo ustanawia najwyższymi kapłanami słabych ludzi, słowo zaś przysięgi, zastępującej Prawo, ustanawia Syna doskonałego na wieki.

Page 2631

a) codziennie – prawo Mojżeszowe nie nakazywało codziennej ofiary za grzechy. Składał ją najwyższy kapłan tylko raz w roku, w Dniu Przebłagania (Kpł 16,6.15). Autor chce uwypuklić różnicę pomiędzy kapłaństwem lewickim a kapłaństwem Jezusa, który złożył ofiarę ze swego życia tylko raz i jest ona wystarczająca. b) Majestatu – zob. Hbr 1,3+. c) prawdziwego namiotu – w niebie, gdzie Jezus pełni funkcję najwyższego kapłana. Przeciwieństwem świątyni w niebie jest ziemskie sanktuarium, czyli według Listu do Hebrajczyków namiot zbudowany przez Mojżesza (Wj 25,8n).

Niedoskonałość dawnego kultu 1 Tak dochodzimy do sedna sprawy: mamy takiego najwyższego kapłanas, który zasiadł po prawej stronie tronu Majestatub w niebie. 2Jest On sługą świątyni, prawdziwego namiotuc zbudowanego przez Panas, a nie przez człowieka. 3 Każdy najwyższy kapłan jest ustanawiany dla składania darów i ofiars. Trzeba więc, aby i Ten miał co ofiarować. 4Gdyby miał pozostać na ziemi, to nie byłby nawet kapłanem. Są tam bowiem inni, którzy składają dary zgodnie z Prawems. 5 Służą oni jednak wizerunkowi i cieniowi rzeczywistości niebiańskiej. Gdy Mojżesz zamierzał wykonać namiot, otrzymał od Boga taką wskazówkę: Bądź uważny i postaraj się wykonać wszystko zgodnie ze wzorem, który widziałeś na górze! 6Zatem Jezuss pełni służbę tym wznioślejszą, im jest pośrednikiem lepszego przymierzas, opartego na wspanialszych obietnicach. 7 Gdyby bowiem to pierwsze było nienaganne, to Bóg nie szukałby drugiego w jego miejsce. 8Tymczasem, ganiąc ich, mówi:

8

Wj 25,40

cza też wskrzeszenie) zupełnie innego Kapłana, z rodu Judy, a nie z Lewiego! Chrystus otrzymał kapłaństwo dzięki chwalebnej przemianie w Zmartwychwstaniu. Jego kapłaństwo, zaprzysiężone przez Boga, zdecydowanie góruje nad dawnym, starotestamentowym: jest wieczne (Rz 6,9), podczas gdy tamto było ograniczone śmiercią kapłanów. Rytuał „udoskonalania” grzesznych kapłanów nic w nich nie zmieniał i nie zwalniał od konieczności powtarzania aktów ofiarnych. Stąd jasny wniosek: w miejsce niedoskonałych kapłanów, ustanawianych przez prawo Mojżeszowe, wyrocznia Boża (Ps 110,4) ustanawia najwyższego kapłana na wieki, Syna człowieczego i Bożego zarazem. Niedoskonałość dawnego kultu. Centralna część Listu do Hebrajczyków (rozdz. 8 – 9) zachęca do rozważenia drogi, którą przebył Chrystus. W jednym wydarzeniu Męki Pańskiej dokonała się potrójna przemiana: osoby kapłana, ofiary i drogi do Boga. „Liturgia” sprawowana przez Chrystusa jest zupełnie odmienna od dawnego kultu ofiarniczego. Aby to wykazać, autor Listu do Hebrajczyków rozważa kolejno: poziom, na jakim dokonywał się kult ST (ww. 4-6); związane z nim przymierze (ww. 7-13); szczegółową organizację tego kultu (Hbr 9,1-10). Autor przywołuje tu dawny system rytualnych rozgraniczeń. W ST świątynia obejmowała bowiem miejsce święte (pierwszy namiot) i najświętsze, uważane za mieszkanie Boga. Lud nie miał dostępu do tych miejsc, z braku wymaganej świętości. Kapłani wchodzili tylko do pierwszego namiotu. Miejsce najświętsze natomiast było dostępne wyłącznie dla najwyższego kapłana

2631

DO HEBRAJCZYKÓW 7,21 — 8,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) służbę – polegała ona na podtrzymywaniu ognia w lampie (Wj 27,21), paleniu kadzidła na ołtarzu kadzenia (Wj 30,7) oraz na cotygodniowej wymianie chlebów ofiarnych (Kpł 24,8). b) raz w roku – w Dzień Przebłagania, kiedy to kapłan składał ofiarę na przebłaganie za swoje grzechy, grzechy swojej rodziny i ludu (Kpł 14,1-14). c) krwi – symbol życia, uznawano ją za boski pierwiastek w człowieku; krwi składanych ofiar przypisywano moc przebłagania, jednoczenia i oczyszczenia (Kpł 17,11.14; Hbr 9,22).

9/4/08

8:21 AM

Page 2632

Oto nadchodzą dni – mówi Pan – gdy dopełnię z domem Izraelas i z domem Judys nowe przymierzes. 9 Będzie się ono różnić od przymierza, które zawarłem z ich przodkami w dniu, gdy ich ująłem za rękę, aby ich wyprowadzić z ziemi egipskiej. Ponieważ oni nie wytrwali w przymierzu ze Mną, Ja także ich opuściłem – mówi Pan. 10 Lecz takie będzie przymierze, które zawrę z domem Izraela po tych dniach – mówi Pan: Moje prawa umieszczę w ich umysłach i wypiszę je na ich sercachs. Będę dla nich Bogiem, a oni będą dla Mnie ludems. 11 I nikt już nie będzie pouczał swego rodaka ani swego brata: „Poznaj Pana!”, bo wszyscy będą Mnie znali, od najmniejszego do największego. 12 Wtedy odpuszczę ich winy, a ich grzechóws nie będę już pamiętał. 13 Mówiąc o nowym Przymierzu, uznał to pierwsze za przedawnione. To zaś, co się przedawnia i starzeje, zanika. 1 Otóż pierwsze przymierze miało przepisy dotyczące kultu oraz ziemską świątynię. 2Stał tam pierwszy namiot, zwany miejscem świętyms. W nim był świecznik i stół chlebów poświęconychs. 3Za drugą zaś zasłoną stał namiot o nazwie miejsce najświętszes. 4Była w nim złota kadzielnica i Arka Przymierzas całkowicie pokryta złotem. Przechowywano w niej złote naczynie z manną, laskę Aarona, która rozkwitła, a także tablice przymierza. 5Nad arką cherubys chwałys kryły w swym cieniu płytę przebłagalną. Nie ma teraz potrzeby mówić o tym w szczegółach. 6Całość została tak urządzona, żeby kapłani pełniący służbęa w każdej chwili mogli wejść do pierwszego namiotu. 7Do drugiego natomiast – tylko sam najwyższy kapłans raz w rokub, i to nie bez krwic składanej w ofierzes za winy własne i ludu. 8Duch Święty chciał w ten sposób pokazać, że dopóki istniał pierwszy namiot, jeszcze nie objawiła się droga do świątyni. 9Jest to ilustracja stanu dotychczasowego: ani składanie ofiar bezkrwawych, ani nawet krwawych, nie może w sumieniu udoskonalić pełniącego służbę. 10Są to tylko zewnętrzne przepisy, przyjęte do czasu ich poprawienia, a opierają się one na pokarmach, napojach i na różnych obmyciachs.

9

i to raz w roku, kiedy składał w nim ofiary w Dniu Pojednania, będącym szczytem liturgii żydowskiej (Kpł 16). Otóż dawna liturgia z całym systemem ludzkich przepisów nie dawała ludowi dostępu do Boga. Nie była bowiem w stanie udoskonalić w sumieniu nawet pełniącego służbę kapłana (Hbr 9,9; por. Hbr 10,1-4). Dopiero ofiara Jezusa przypieczętowująca nowe przymierze Boga z ludźmi otworzyła im drogę do nieba.

DO HEBRAJCZYKÓW 8,9 — 9,10

2632

Jr 31,31-34

2Kor 6,16; Ap 21,3

Łk 22,20; 1Kor 11,25; 2Kor 3,6.14; Ap 21,5 Wj 25,23-40

Wj 26,31-37 Wj 16,33; 25,10nn; 30,1nn; Lb 17,16nn

Wj 25,18nn

Kpł 16

Hbr 10,1-4.11

Kpł 11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Kpł 16,14n; Lb 19,9.17n Hbr 10,10 1P 1,19; 1J 1,7

Hbr 6,1

Mt 26,28; Hbr 8,6n

Ga 3,15

Wj 24,8; Mt 26,28 Kpł 8,15.24.30; 9,12.18 Hbr 9,7+

1P 1,19n

Iz 53,12

9/4/08

8:21 AM

Skuteczność ofiary Chrystusa 11 Chrystuss zaś, który pojawił się jako najwyższy kapłans dóbr przyszłych, wszedł do namiotu większego i doskonalszego, nie ręką uczynionego, czyli nienależącego do tego stworzenia. 12Nie z krwiąs kozłów i cielców, lecz przez własną krew wszedł raz na zawsze do świątynis, znajdując wieczne odkupienie. 13 Jeśli bowiem krew kozłów i wołów oraz popiół z krowy sypany na zanieczyszczonych uświęcają ich przez oczyszczeniea ciałas, 14to o ile bardziej krew Chrystusa, który przez Duchas wiecznego sam siebie złożył jako nieskalaną ofiaręb Bogu, oczyści nasze sumienie z martwych uczynkówc, abyśmy mogli służyć Bogu żywemu! 15 Dlatego jest On pośrednikiem nowego Testamentud. Dzięki Jego Śmierci, poniesionej dla odkupienia wykroczeń popełnianych za czasu pierwszego Testamentu, powołani otrzymali obietnicę wiecznego dziedzictwae. 16Otóż dla ważności testamentu wymagana jest śmierć tego, który go sporządził. 17Testament bowiem nabiera mocy po śmierci, natomiast nie jest prawomocny za życia tego, kto go sporządził. 18Toteż i pierwszy testament nie mógł być zapoczątkowany bez przelania krwi. 19 Gdy mianowicie Mojżesz ogłosił całemu ludowi wszystkie przykazanias zgodnie z Prawems, wziął krew cielców i kozłów oraz wodę, wełnę szkarłatną i hizop, aby skropić zarówno księgę, jak i cały lud, 20mówiąc: To jest krew przymierzas, które Bóg wam ustanowił! 21Podobnie skropił krwią namiot i wszystkie sprzęty liturgiczne. 22Niemal wszystko oczyszcza się we krwi, zgodnie z Prawems, bo bez przelania krwi nie ma odpuszczenia. 23Skoro więc tak były oczyszczane wyobrażenia tego, co w niebie, to same rzeczywistości niebiańskie wymagały lepszych ofiar niż tamtef. 24Chrystus więc nie wszedł do świątyni uczynionej ludzką ręką, będącej tylko odbiciem prawdziwej, ale do samego nieba. Teraz osobiście oręduje za nami u Boga. 25Nie musi przy tym wielokrotnieg składać siebie w ofierze, w przeciwieństwie do najwyższego kapłana, który co roku wchodził do świątyni z cudzą krwią. 26Musiałby wówczas wielokrotnie cierpieć od początku świata. On natomiast teraz, u kresu czasów, pojawił się jeden raz, aby zgładzić grzechs przez własną ofiarę. 27Postanowiono, że człowiek umrze jeden razh, a potem będzie sądzony. 28Tak samo i Chrystus raz złożył siebie w ofierze, żeby ponieść

Page 2633

a) uświęcają... przez oczyszczenie – tzn. przywracają utraconą zewnętrzną czystość rytualną. Tylko człowiek czysty mógł zbliżyć się do rzeczy świętych oraz uczestniczyć w świętych obrzędach i w życiu świętej społeczności. b) nieskalaną ofiarę – zgodnie z przepisem prawa Mojżeszowego, zwierzęta przeznaczone na ofiarę nie mogły posiadać żadnego defektu (Wj 29,1). W odniesieniu do Jezusa mowa jest nie tyle o doskonałości fizycznej, co moralnej (1P 1,19). Uświęcenie, jakiego dokonuje Chrystus, jest doskonalsze od rytualnych obmyć, podobnie jak doskonalsza od ofiar ST jest ofiara złożona przez Niego. c) martwych uczynków – zob. Hbr 5,11 – 6,12+. d) Testamentu – w jęz. gr. słowo to ma podwójne znaczenie: ‘przymierze’ oraz ‘testament’. Autorzy NT wykorzystali oba te znaczenia, ukazując dzieło Jezusa jako nowe i doskonałe przymierze (Mt 26,28; 1Kor 11,25; 2Kor 3,6nn) oraz testament, który jest dziedzictwem chrześcijan na mocy Śmierci Chrystusa (Ga 3,13nn; Hbr 9,13nn). W terminologii chrześcijańskiej Pismo Święte, czyli Księgi Starego i Nowego Przymierza, określa się także mianem Starego i Nowego Testamentu. e) dziedzictwa – tj. wspanialsze obietnice (Hbr 8,6) i przyszłe dobra (Hbr 10,1). f) Świątynia w niebie nie potrzebowała oczyszczenia. Natomiast wejście do niej mogła otworzyć tylko doskonała ofiara Jezusa. Ten wymiar doskonałości podkreśla także zastosowana l.mn. lepszych ofiar. g) wielokrotnie – ofiara Jezusa raz złożona jest wystarczająca i definitywna. Jako taka trwa na wieki i jest uobecniana w każdej Eucharystii. h) umrze jeden raz – tekst stwierdzający fakt niepowtarzalności ziemskiego życia człowieka. Reinkar nacja nie istnieje (KKK 1013).

Skuteczność ofiary Chrystusa. Ofiara Chrystusa przekreśla dawny system ofiar rytualnych i pozwala Mu wejść raz na zawsze do świątyni (w. 12). Autor sugeruje, że tym nowym przybytkiem, nie materialnym, lecz duchowym, jest ciało zmartwychwstałego Pana (J 2,21). By wejść do chwały Ojca, Jezus musiał podczas Męki przemienić swe człowieczeństwo. Zastąpiło ono pierwszy namiot, dając nam wszystkim dostęp do Boga! Ofiara Chrystusa uczyniła Go doskonałym kapłanem, zdolnym pojednać ludzi z Bogiem. Nasze człowieczeństwo, zdeformowane przez grzech, zostało w Nim odnowione i udoskonalone. Stało się to możliwe z dwóch powodów: Chrystus mógł ofiarować siebie samego, będąc ofiarą nieskalaną, a Jego ofiara dotarła do Boga dzięki Duchowi wiecznemu (w. 14). Duch spełnia w ofierze Chrystusa tę rolę, jaką w ST pełnił ogień z nieba (Kpł 9,24; 1Krl 18,38). Ogień Ducha Świętego przemienił Chrystusa w ofiarę miłą Ojcu. Dlatego jest On pośrednikiem nowego Testamentu (w. 15), zapowiedzianego przez proroków (np. Jr 31,31nn). Ofiara

2633

DO HEBRAJCZYKÓW 9,11-28

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wielu – zob. Hbr 2,10+. b) cień – ofiary składane na podstawie prawa Mojżeszowego były tylko zapowiedziami ofiary Jezusa, która jako jedyna ma moc zgładzić grzechy. c) przez ofiarę ciała – Chrystus, oddając swoje życie, doskonale wypełnił zbawczą wolę Ojca. d) Chodzi o kapłanów i ofiary ST. e) Naśladowcy Chrystusa mogą stale korzystać z uświęcającej mocy Jego ofiary.

9/4/08

8:21 AM

Page 2634

grzechy wielua, a potem objawi się już nie ze względu na grzech, lecz dla zbawienia tych, którzy Go oczekują. Przyczyna wiecznego zbawienia 1 Skoro więc Prawos obejmowało tylko cieńb przyszłych dóbr, a nie samą rzeczywistość, to znaczy, że nie mogło udoskonalić tych, którzy co roku składali ustawicznie te same ofiarys. 2Czy nie zaprzestano by ich składać, gdyby uczestnicy kultu, raz oczyszczeni, nie mieli już świadomości grzechóws? 3A jednak przez te ofiary co roku przywołuje się na pamięć grzechy. 4Niemożliwe bowiem, aby krew wołów i kozłów gładziła grzechy. 5Toteż, przychodząc na świat, Chrystuss mówi: Ofiary i daru nie chciałeś, ale przygotowałeś Mi ciałos. 6 Nie podobały się Tobie całopalenias ani ofiary za grzechy. 7 Wtedy powiedziałem: Oto przychodzę! W zwoju księgi napisano o Mnie: Chcę wypełniać Twoją wolę, Boże. 8 Najpierw mówi: Ofiar, darów, całopaleń ani ofiar za grzechy nie chciałeś, nie podobały się Tobie – choć składa się je zgodnie z Prawems. 9Następnie powiedział: Oto przychodzę! Chcę wypełniać Twoją wolę. Znosi to, co pierwsze, aby ustanowić drugie! 10Mocą tej woli zostaliśmy uświęceni przez ofiarę ciałac Jezusas Chrystusa raz na zawsze. 11Każdy kapłan staje codziennie do służby, składając wielokrotnie te same ofiary, które nigdy nie mogą zgładzić grzechówd. 12Ten zaś, po złożeniu jednej ofiary za grzechy, na zawsze zasiadł po prawej stronie Boga, 13czekając odtąd, aż On położy Jego wrogów jako podnóżek pod Jego stopy. 14Przez tę jedną ofiarę uczynił bowiem na zawsze doskonałymi tych, którzy dostępują uświęceniae. 15A poświadcza nam to i Duch Święty. Po słowach bowiem: 16 Takie będzie przymierzes, które zawrę z nimi po tych dniach – mówi Pans:

10

Kalwarii okazuje się spełnieniem tego, czego nie zdołał dokonać kult ST. Pokonała ona przepaść dzielącą człowieka od Boga, gdyż wyniosła człowieczeństwo na wyżyny nieba, zapewniając ludziom na zawsze najściślejszą więź z Bogiem. Przyczyna wiecznego zbawienia. Prawo ST nie mogło skutecznie zaradzić ludzkiej grzeszności. Musiało więc ciągle ponawiać próby pośrednictwa: polegały one na ofiarach ze zwierząt, były więc całkowicie zewnętrzne tak dla człowieka, jak i dla Boga. W ich miejsce Chrystus dobrowolnie ofiarował Ojcu zupełne posłuszeństwo osobiste, zgodnie z proroctwem: Oto przychodzę! Chcę wypełniać Twoją wolę (Ps 40,8n; por. J 6,38). Ofiara ta zostaje przyjęta przez Boga, bo spełnia Jego wolę i nie jest już zewnętrzna – pochodzi z serca i staje się ofiarą ciała Jezusa Chrystusa (w. 10). Odtąd bariera grzechu nie zagradza nam drogi do Boga (por. 2Kor 5,18n). Autor akcentuje różnicę między dawnym a nowym kapłaństwem. Konsekracja synów Aarona miała wartość tylko dla nich samych; nawet najwyższy kapłan, wchodząc raz w roku do Miejsca Najświętszego, nie mógł tam nikogo wprowadzić (Kpł 16,17). Natomiast ofiara Chrystusa uświęca wszystkich wierzących. Nie dokonała się bowiem przez rytuał oddzielenia od grzeszników, jak w ST, lecz właśnie przez najgłębszą solidarność z nimi. Tak spełnia się zapowiedź Nowego Przymierza, które według Jeremiasza miało się odznaczać działaniem Boga w sercach. Historia Izraela ukazuje z jednej strony konieczność przemiany serc, a z drugiej – ludzką niezdolność do tej przemiany (Jr 11,18n). Dlatego Bóg obiecał, że sam złoży swe pra-

DO HEBRAJCZYKÓW 10,1-16

2634

Ps 40,7n

Ps 40,7

Ps 40,8 Hbr 7,18n Ef 5,2

Ps 110,1 Ps 110,1; 1Kor 15,24-26

Jr 31,33n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Hbr 9,12

Za 6,11nn

1Kor 6,11; Ef 5,26; Tt 3,5

Pwt 17,6

Wj 24,8; Mt 26,28

Pwt 32,35n Ps 135,14 Mt 10,28

Hbr 13,3

9/4/08

8:21 AM

Page 2635

Moje prawa umieszczę w ich sercachs i wypiszę je w ich umysłach... 17 a ich grzechów ani nieprawości nie będę już pamiętał. 18 Otóż gdzie jest odpuszczenie grzechów, tam nie potrzeba już składać za nie ofiary.

a) życiodajną drogę – do tej pory żadna ofiara ST nie umożliwiała takiego zjednoczenia ludzi z Bogiem, jakie nastąpiło we Wcieleniu Chrystusa i przez Jego doskonałą ofiarę. Jej obrazem jest zerwanie zasłony w świątyni jerozolimskiej w chwili śmierci Jezusa (Mt 27,51; Mk 15,38; Łk 23,45; Hbr 6,19).

Wezwanie do wierności 19 Mamy więc pewność, bracias, że wejdziemy do miejsca świętegos dzięki krwis Jezusas. 20On otworzył dla nas nową, życiodajną drogęa przez zasłonę, którą jest Jego ciało. 21On jest wielkim kapłanem nad domem Bożym. 22 Zbliżmy się więc do Niego ze szczerym sercems i pełnym zaufaniemb, skoro jesteśmy oczyszczeni ze złych skłonności serc i obmyci na ciele czystą wodą. 23Trzymajmy się niewzruszenie wyznawanej nadzieic, gdyż wierny jest dawca obietnicy! 24Bądźmy wzajemnie za siebie odpowiedzialni, dążąc do gorliwej miłości i dobrych uczynków. 25Nie zaniedbujmy wspólnych zgromadzeńd, jak się to stało zwyczajem niektórych. Natomiast zachęcajmy się wzajemnie, im bardziej widzimy, że zbliża się Dzień Panae. 26 Gdybyśmy bowiem świadomie grzeszylif po otrzymaniu pełnego poznania prawdy, to już nie byłoby dla nas ofiarys za grzechys, 27zostałoby nam tylko okropne oczekiwanie na sąds i na żar ognia, który pochłonie buntowników. 28 Kto łamie prawog Mojżeszowe, ten bez litości ma być zabity na podstawie zeznania dwóch albo trzech świadków. 29Rozważcie, na ile większą karę zasługuje ktoś, kto by zdeptał Syna Bożegos, lekceważąc krews przymierzas, która go uświęciła, i gardząc Duchems łaski! 30Znamy przecież Tego, który powiedział: Do Mnie należy pomsta i Ja dokonam odpłaty! Oraz: Pans sam swój lud osądzi. 31 Straszna to rzecz wpaść w ręce Boga żywego! 32Przypomnijcie sobie dawne dni. Tuż po otrzymaniu światłah przetrwaliście liczne zmagania z cierpieniem, 33czy to publicznie wystawieni na pośmiewisko i prześladowania, czy też uczestnicząc w nich z tymi, którzy ich doznawali. 34Współcierpieliście przecież z uwięzionymi, przyjęliście z radością grabież waszego mienia, wiedząc, że sami posiadacie lepsze, trwałe dobra.

b) pełnym zaufaniem – czyli niewzruszoną wiarą. W następnych wersetach mowa jeszcze o nadziei i miłości. Chrześcijanie wzrastają w tych cnotach dzięki ofierze Chrystusa, do której mają dostęp poprzez sakramenty. c) wyznawanej nadziei – chodzi o wyznanie wypowiadane podczas chrztu. d) wspólnych zgromadzeń – od początku chrześcijaństwa wierzący gromadzili się we wspólnotach na modlitwie i sprawowaniu liturgii (Dz 2,46; 20,7; 1Kor 11,17nn; 14,23). e) Dzień Pana – powtór ne przyjście Chrystusa, Paruzja (zob. Słownik). f) świadomie grzeszyli – mowa o grzechu odstępstwa od wiary, o tzw. apostazji (Hbr 6,4nn+). g) Kto łamie prawo – mowa nie o dowolnym grzechu, ale najcięższym przewinieniu, jakim jest bałwochwalstwo (np. Pwt 17,2-7). h) po otrzymaniu światła – chodzi o chrzest (Hbr 6,4+).

wa w ich sercach (Jr 31,33). Aby tego dokonać, Jezus Chrystus zgodził się przyjąć w swym człowieczeństwie konieczną przemianę przez cierpienie. Odtąd istnieje już nowy człowiek, uformowany w doskonałym posłuszeństwie: ma on prawo Boże wyryte w głębi serca. Nowe serce (Ez 36,26) jest całkowicie zjednoczone z Bogiem i z braćmi. Jest ono stworzone specjalnie dla nas (Ps 51,12) i stanie się nasze, jeśli przylgniemy do Jezusa. Wezwanie do wierności. Autor ukazuje konsekwencje wiary w życiu. Po nakreśleniu religijnej sytuacji chrześcijan, zachęca ich do gorliwej odpowiedzi na dar łaski. Znajdują się bowiem w lepszym położeniu niż dawne pokolenia: uwolnieni od przeszkód, mogą ufnie pójść drogą, która przed nimi stoi teraz otworem. Zniknęły bariery oddzielające dotąd ludzi od Boga. Doskonała ofiara Chrystusa zburzyła wszelkie podziały, Jego krzyż jest wszędzie znakiem pojednania. Wejście do nieba jest możliwe dzięki krwi Jezusa (w. 19). Jego uwielbione człowieczeństwo jest nową drogą, po której wszyscy mogą teraz zbliżyć się do Boga. Warunkiem jest jednak wiara, która staje się dojrzała dzięki sakramentom. Aluzje do nich można znaleźć w wyrażeniach takich jak krew i ciało Jezusa (ww. 19n), obmycie czystą

2635

DO HEBRAJCZYKÓW 10,17-34

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Ten, który ma nadejść – czyli Jezus na końcu czasów, podczas Paruzji. (Rdz 49,10; Ps117,26; Ez 21,27; Dn 7,13; Ha 2,3; J 6,14; Ap 1,4). b) Przez wiarę – Księga Rodzaju nie podaje powodu przyjęcia ofiary Abla przez Boga (Rdz 4,4nn). Autor Listu do Hebrajczyków podaje własną interpretację tamtego wydarzenia. c) przez nią – czyli przez o ofiarę z życia (Hbr 12,24). d) nadal przemawia – aluzja do obrazu wołającej z ziemi krwi zamordowanego Abla (Rdz 4,10). Ważniejsze jest jednak świadectwo wiary Abla, czego Bóg nie zapomina. e) zbliża się – czyli nawiązuje serdeczną więź (Hbr 4,16+). f) niewidocznych – o zapowiedzianej przez Boga karze potopu. g) potępił ten świat – wierne życie Noego było przeciwieństwem grzesznego życia jemu współczesnych. Ich niewiara została potępiona przez fakt zagłady. h) wyruszyć – Abraham oraz inni patriarchowie poszukujący ojczyzny (Hbr 11,13-16) są stawiani za wzór chrześcijanom odbywającym ziemską pielgrzymkę do niebieskiej ojczyzny (Mt 25,34; J 14,2; Flp 3,20; Hbr 13,14; 1P 1,4.17; 2,11; 2P 1,13n).

9/4/08

8:21 AM

Page 2636

35

Nie pozbywajcie się więc tej pewności, bo wielka czeka was za nią nagroda! 36Musicie tylko być wytrwali, abyście, pełniąc wolę Bożą, zasłużyli na spełnienie obietnicy: 37 Jeszcze bowiem bardzo krótka chwila, a przyjdzie Ten, który ma nadejść a, i nie będzie zwlekać. 38 A mój sprawiedliwy będzie żył dzięki wierze, lecz gdyby się wycofał, moja duszas nie upodoba go sobie. 39 A przecież my nie należymy do odstępców, którzy mają zginąć, lecz do wiernych, którzy mają ocalić życie. Przykłady życia wiarą 1 Wiara jest gwarancją tego, czego się spodziewamy, i dowodem rzeczywistości niewidzialnej. 2Dzięki niej nasi przodkowie otrzymali świadectwo. 3Przez wiarę poznajemy, że światy zostały stworzone słowem Bożym, czyli to, co widzimy, nie powstało z rzeczy widzialnych. 4 Przez wiaręb Abel złożył Bogu ofiaręs lepszą niż Kain, dzięki czemu został uznany za sprawiedliwego przez samego Boga, który zaświadczył o jego darach. Choć więc umarł, przez niąc nadal przemawiad. 5 Przez wiarę Henoch został zabrany, aby uniknąć śmierci, i nie znaleziono go, bo Bóg go zabrał. Już bowiem przed swym zabraniem otrzymał świadectwo, że spodobał się Bogu. 6Bez wiary zaś nie można podobać się Bogu. Ten, kto zbliża sięe do Boga, musi wierzyć, że On jest i że nagradza tych, którzy Go szukają. 7 Przez wiarę Noe otrzymał pouczenie o sprawach jeszcze niewidocznychf, przyjął je poważnie i zbudował arkę, aby ocalić swoją rodzinę. Przez wiarę potępił ten światg i stał się dziedzicem sprawiedliwości, którą otrzymuje się przez wiarę. 8 Przez wiarę Abraham okazał posłuszeństwo wezwaniu, aby wyruszyćh na miejsce, które miał otrzymać w dziedzictwie. Wyruszył, nie wiedząc, dokąd zmierza. 9Przez wiarę przebywał w Ziemi Obiecanej jak w obcej, pod namiotami mieszkając z Izaakiem i Jakubem, dziedzicami tej samej obietnicy. 10 Oczekiwał bowiem miasta opartego na trwałych fundamentach, którego architektem i budowniczym będzie sam Bóg.

11

wodą (w. 22) czy też otrzymanie światła (w. 32). Sakramenty chrześcijańskie nie są pustymi obrzędami, gdyż mają swe źródło w ofierze Chrystusa. Z niej czerpią swą wartość i moc i ją uobecniają w życiu wierzących. Dlatego kto odłączy się od Chrystusa, gardząc darem Jego Męki, i świadomie wraca do grzechu, temu pozostaje tylko okropne oczekiwanie na sąd (w. 27). W Hbr 10,32-35 przestroga zmienia się w zachętę. Autor przypomina adresatom chwalebną przeszłość i zniesione niedawno cierpienia (1Tes 2,14), aby utwierdzić ich w przekonaniu, że każde cierpienie wzbogaca o trwałe dobra (w. 34). Przykłady życia wiarą. Cały ten rozdział przedstawia barwną panoramę postaci biblijnych ST, których wiara stanowi wzór dla chrześcijan. Autor zaczyna od praktycznej „definicji” wiary. Wiara według Listu do Hebrajczyków to ufne wyczekiwanie rzeczywistości przyszłych, niedostrzegalnych jeszcze wzrokiem. Wiara pozwala człowiekowi żyć w osobistej łączności z Bogiem, otwierać się na przyszłość obiecaną przez Niego i w ten sposób pokonywać słabość śmiertelnej natury ludzkiej. Łatwo dostrzec w takim pojmowaniu wiary element chrześcijański: zwycięstwo nad śmiercią dzięki Zmartwychwstaniu Chrystusa.

DO HEBRAJCZYKÓW 10,35 — 11,10

2636

Łk 21,19

Iz 26,20; Ha 2,3

Ha 3,4n Hbr 6,4-6

1P 1,9

Rz 8,24n

Rdz 4,4nn; Mt 23,35; Hbr 12,24; Ap 6,9n

Rdz 5,24

Syr 44,16

Rdz 6,8-22; 7,1; 1P 3,20; 2P 2,5

Rz 3,22 Rdz 12,1-4; 26,3; 35,12

Ap 21,10-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 18,10-15; 21,1-7

Rdz 22,17

Rdz 23,4; 1Krn 29,15; Ps 39,13

Wj 3,6.15 Rdz 22,1-14; Jk 2,21

Rdz 21,12

Rdz 27,27-40

Wj 1,22; 2,2

Wj 2,12-15

Wj 2,15

Wj 12

Wj 14,22.27n

Joz 6,1-20

Joz 2,1-21; 6,17.22-25

11

9/4/08

8:21 AM

Przez wiarę również Sara, choć bezpłodna, w podeszłym wieku otrzymała moc wydania potomstwa, gdyż za wiarygodnego uznała dawcę obietnicy. 12Toteż z jednego człowieka, naznaczonego już śmiercią, zrodziło się niezliczone mnóstwo, jak gwiazdy na niebie i jak piasek na brzegu morza. 13 Wszyscy oni pomarli w wierze i nie doczekali spełnienia obietnic. Ale z daleka je oglądali i witali, wyznając, że są na ziemi obcymi i wędrowcami. 14Ci bowiem, którzy tak mówią, dowodzą, że dopiero szukają ojczyzny. 15Gdyby bowiem mieli na myśli tę, z której wyszli, to znaleźliby sposobność powrotu do niej. 16Teraz jednak dążą do lepszej ojczyzny, która jest w niebie. Dlatego Bóg nie wstydzi się, gdy nazywają Go swoim Bogiem, bo przygotował im miasto. 17 Przez wiarę Abraham, wystawiony na próbę, zdecydował się złożyć w ofierze Izaaka. On, który otrzymał obietnice, poświęcił na ofiarę jedynego syna. 18A przecież Bóg mu powiedział: za twoje potomstwo zostanie uznane potomstwo Izaaka. 19 Był jednak przekonany, że Bóg może nawet wskrzesić umarłego, i dlatego odzyskał go jakby na pouczeniea. 20 Przez wiarę w rzeczy przyszłe Izaak pobłogosławił Jakuba i Ezawa. 21 Przez wiarę Jakub, umierając, pobłogosławił obu synów Józefa, a sam pokłonił się przed wierzchołkiem jego laski b. 22 Przez wiarę Józef, zanim umarł, wspomniał o wyjściu Izraelitóws i wydał polecenie co do swego pogrzebu. 23 Przez wiarę rodzice Mojżesza ukrywali go po urodzeniu przez trzy miesiące, ponieważ widzieli w dziecku piękno i nie ulękli się dekretu władcy. 24 Przez wiarę Mojżeszc, gdy stał się dojrzały, nie chciał uchodzić za syna córki faraona. 25Wolał raczej cierpieć razem z ludem Bożyms, niż korzystać z przemijającej rozkoszy grzechus. 26 Uznał zniewagi znoszone dla Chrystusad za bogactwo większe niż skarby Egiptu, ponieważ spodziewał się odpłaty. 27 Przez wiarę opuścił Egipt, nie lękając się gniewu władcy. Stał się wytrwały, jak gdyby widział Niewidzialnego. 28 Przez wiarę obchodził Paschęs i dokonał pokropienia krwiąs, aby Niszczyciel nie poraził pierworodnych Izraelas. 29 Przez wiarę przeszli oni Morze Czerwone jak suchą ziemię, a Egipcjanie utonęli, próbując uczynić to samo. 30 Przez wiarę upadły mury Jerychae, gdy wokół nich chodzili przez siedem dni. 31 Przez wiarę nierządnica Rachab nie zginęła razem z tymi, którzy okazali się nieposłuszni, gdyż gościnnie przyjęła zwiadowców.

Page 2637

a) Ocalenie Izaaka od śmierci jest interpretowane jako zapowiedź Zmartwychwstania Chrystusa (Hbr 11,26+). b) Rdz 47,31 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). Wersja hebr. podaje: pokłonił się, leżąc na łóżku. c) Mojżesz – stawiając chrześcijanom za wzór wiarę Mojżesza (Hbr 11,24-28), autor gloryfikuje go, choć przekaz Wj 2,11-15 nie ocenia Mojżesza tak pozytywnie. d) dla Chrystusa – autor Listu do Hebrajczyków dokonuje głębszej interpretacji historii, odnosząc ją do osoby Jezusa Chrystusa. W różnych faktach opisanych w ST odnajduje on zapowiedzi Jego życia i dzieła. e) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W okolicach tego miasta Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16). W czasach NT nabrało znów znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy.

Przebiegając całą historię zbawienia (Syr 44 – 50; Dz 7), autor dostrzega w postawie wielkich patriarchów zapowiedź tajemnicy Chrystusa. Paradoks wiary polega na tym, że daje ona udział w dobrach przyszłych, ostatecznych, choć teraz radość ze zbawienia nie jest jeszcze pełna. Wiara realizuje się nieraz w konieczności podejmowania dramatycznych decyzji, w przyjmowaniu Bożego planu zbawczego, który zawsze przekracza możliwości ogarnięcia go ludzkim rozumem.

2637

DO HEBRAJCZYKÓW 11,11-31

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Nie wszystkie aluzje Hbr 11,32-38 do wydarzeń z okresu od sędziów do czasów machabejskich można odnieść do konkretnych faktów. Wersety Hbr 11,35b-38 mówią o prześladowaniach w czasach machabejskich (1Mch 1,60-63; 2,29n; 7,34; 2Mch 6,18-31; 7,1-42). b) Obietnice dane przez Boga w czasach ST wypełniły się dopiero w Jezusie Chrystusie. Wspanialszy los chrześcijan to otwarty dostęp do Boga dzięki ofierze Chrystusa (Hbr 10,19n+). c) zawodach – życie ludzkie jest i pozostanie zmaganiem, walką o najwyższe trofeum, zbawienie. Zmaganie to autor porównuje do rywalizacji sportowej (Rz 7,21; 1Kor 9,24). d) dziećmi – użyte w oryginale słowo oznacza dzieci, które narodziły się poza związkiem małżeńskim albo ze związku z niewolnicą, przez co – zgodnie z ówczesnymi zwyczajami – były pozbawione praw do dziedziczenia. e) Ojcu duchów – Bóg, który jest źródłem życia (Lb 16,22; 27,16).

9/4/08

8:21 AM

Page 2638

Wytrwałość podczas próby 32 Cóż jeszcze mogę dodać? Zabrakłoby mi czasu, gdybym chciał opowiadać o Gedeonie, Baraku, Samsonie, Jeftem, Dawidzie, Samuelu i prorokacha. 33 Przez wiarę pokonali oni królestwa, dokonali dzieł sprawiedliwości, doczekali się spełnienia obietnic, zamknęli lwom paszcze, 34stłumili żar ognia, uniknęli ostrza miecza, okazali moc nad słabością i waleczność na wojnie, odparli wojska cudzoziemskie. 35Kobiety odzyskały swych zmarłych przez zmartwychwstanie. Inni woleli tortury zamiast możliwości wykupienia, aby otrzymać lepsze zmartwychwstanie. 36Jeszcze inni doświadczyli szyderstw, chłosty, kajdan i więzienia. 37 Kamienowano ich, przerzynano piłą, ścinano mieczem. Tułali się w skórach owczych i kozich, cierpieli niedostatek, ucisk i poniewierkę. 38Świat nie był ich godny. Błądzili po miejscach pustynnych, po górach, jaskiniach i rozpadlinach ziemi. 39 A jednak ci wszyscy, choć przez wiarę otrzymali świadectwo, nie doczekali spełnienia obietnicy. 40Bóg bowiem ze względu na nas przygotował coś wspanialszego, ażeby bez nas nie osiągnęli oni celub! 1 Skoro więc mamy wokół siebie tak wspaniały zastęp świadków, zrzućmy z siebie wszystko, co nam przeszkadza, i grzechs, który tak łatwo przylega! Wytrwale biegnijmy w wyznaczonych nam zawodachc! 2 Wpatrujmy się w Jezusas, który jest dawcą naszej wiary i jej celem. On zamiast należnej Mu radości wolał przyjąć krzyż, nie bojąc się jego hańby. Teraz zasiada po prawej stronie tronu Boga. 3Rozważcie więc dobrze, jak wielkiej wrogości doznał On ze strony grzeszników, abyście nie upadli na duchu, ulegając zniechęceniu. 4Jeszcze bowiem nie stawiliście oporu grzechowi, walcząc aż do krwi! 5Nie zapominajcie o zachęcie, jaką Bóg kieruje do was jako synów: Nie gardź, mój synu, karceniem Panas i nie zniechęcaj się Jego upomnieniem, 6 bo kogo Pan miłuje, tego karci, wymierza karę każdemu, kogo uznaje za syna! 7 Jeśli cierpicie, to dla waszego wychowania! Bóg traktuje was jak synów. Cóż to byłby za syn, którego ojciec by nie wychowywał? 8Jeśliby was omijało karcenie, będące udziałem wszystkich, znaczyłoby to, że nie jesteście Jego prawdziwymi dziećmid, nie jesteście synami! 9Jeśli bowiem szanowaliśmy naszych ziemskich rodziców za to, że nas karcili, to tym bardziej bądźmy ulegli Ojcu duchówe, aby osiągnąć życie!

Sdz 4 – 16 Sdz 4,6; 1Sm 17,34n; 2Sm 23,20; Dn 6,23 Dn 3,49n

2Krn 24,21

12

Wytrwałość podczas próby. Historia od epoki sędziów aż do czasów machabejskich ukazana jest w dwóch przeciwstawnych obrazach: wielkie czyny praojców oraz cierpienia, które znieśli z wiarą i dla wiary, poznali bowiem Bożą obietnicę, choć jej spełnienia nie oglądali. Zbawczy plan zapowiedziany w czasach ST Bóg realizuje wobec nas przez Chrystusa, dzięki któremu mamy pewność wejścia do nieba. Wymaga to jednak od nas wielkiej wiary i wytrwałości

DO HEBRAJCZYKÓW 11,32 — 12,9

2638

Flp 2,8; Hbr 13,13 Ps 110,1; 1P 3,22

Hbr 10,32-36

Prz 3,11n

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

10

Iz 35,3 Prz 4,26

Ps 34,15; Rz 12,18; 1P 3,11 Pwt 29,17; Dz 8,23 Rdz 25,33

Rdz 27,30-40

Wj 19,12n

Pwt 9,19 Ga 4,26; Hbr 13,14; Ap 21,2

Hbr 7,22; 9,15

Rdz 4,10

Hbr 2,3; 10,28n

Tamci tylko przez krótki czas wychowywali nas, jak umieli. Ten zaś czyni to dla naszego dobra, dając nam udział we własnej świętości. 11 Żadne karcenie początkowo nie wydaje się przyjemne, lecz jest bolesne. Później jednak pięknie owocuje w wychowankach pokojems i sprawiedliwością. 12Dlatego: Wyprostujcie omdlałe ręce i osłabione kolana! 13 Wyrównajcie ścieżki, po których kroczycie! Oby potykający się nie zbłądził, lecz odzyskał zdrowie! Przestroga przed odrzuceniem łaski Dążcie do pokojus ze wszystkimi oraz do uświęcenia, bo bez niego nikt nie będzie oglądał Panas. 15Czuwajcie, aby nikt nie pozbawił się łaski Bożej, aby jakiś gorzki korzeń, wyrastając, nie rozplenił się i nie zatruł wielu; 16aby nie zjawił się jakiś rozpustnik czy bezbożniks, jak Ezawa, który za miskę jedzenia sprzedał swoje pierworództwos. 17Wiecie przecież, że gdy potem chciał odzyskać błogosławieństwos, został odrzucony. Nie miał już możliwości odmiany, chociaż ze łzami jej szukał. 18 Rzeczywistość, do której otrzymaliście dostęp, nie jest dotykalna. To nie tamten ogień płonący, gęsty obłok i wicher, 19 dźwięk trąby i grzmiące słowa. Ci, którzy to słyszeli, prosili Boga, aby do nich nie mówił, 20bo nie mogli znieść tego rozkazu: Choćby nawet zwierzę zbliżyło się do tej góry, będzie ukamienowane! 21A było to tak straszne zjawisko, że Mojżesz powiedział: Drżę cały z przerażeniab! 22Wy natomiast otrzymaliście dostęp do góry Syjonus, do miasta Boga żywego, niebiańskiego Jeruzalems; do niezliczonej rzeszy świętujących aniołóws; 23na zgromadzenies pierworodnychc, zapisanych w niebie; do Boga, sędziegos wszystkich; do duchów sprawiedliwychd, które już osiągnęły doskonałość; 24do Jezusas, pośrednikae Nowego Przymierzas; do pokropienia krwiąs, która przemawia mocniej niż krew Abla. 25 Uważajcie, abyście nie sprzeciwili się Mówiącemu! Jeśli bowiem tamci nie uniknęli karys za to, że sprzeciwili się przemawiającemu na ziemi, to o ileż bardziej my jej nie unikniemy, jeśli odwrócimy się od Tego, który przemawia z nieba! 26 Jego głoss wówczas wstrząsnął ziemią, a teraz zapowiada: 14

Page 2639

a) Ezaw – jest także przykładem niemożności odwrócenia się od grzechu. Dla chrześcijan jest to przestroga, aby szanowali i chronili w sobie łaskę Bożą (Hbr 12,28). Świadomie wybierając grzech, można bowiem popaść w zatwardziałość (Hbr 6,4nn+; 10,26-31). b) Fragment Hbr 12,18-21 to aluzja do objawienia się Boga na górze Synaj i nadania prawa Izraelitom (Wj 19,16-25; Pwt 4,9-20). Autor uwypukla grozę tego wydarzenia, aby podkreślić różnicę rzeczywistości Nowego Przymierza (Hbr 12,22-24). c) pierworodnych – chrześcijanie, którzy choć żyją jeszcze na świecie, już należą do rzeczywistości nieba (Łk 10,20; Flp 4,3; Ap 13,8). d) duchów sprawiedliwych – chodzi o „świętych” ST (Hbr 11,40+). e) pośrednika – w czasach Starego Przymierza był nim Mojżesz, w czasach Nowego – Jezus Chrystus. Jego krew przemawia mocniej, gdyż otwiera innym dostęp do Boga (Hbr 10,19), podczas gdy krew Abla wołała o pomstę (Rdz 4,10).

w cierpieniach, na wzór sportowców ruszających do walki. Świadkami zmagań obecnego pokolenia są ci, którzy ukończyli już własny bieg i dowiedli wiary (2Tm 4,7n). Autor stawia za wzór w duchowych zmaganiach samego Chrystusa, który tę drogę już przebył i jako zwycięzca zasiada w chwale Ojca. On jest początkiem (dosł. wodzem) naszej wiary, On też ją wiedzie ku doskonałości i ukoronuje wieńcem chwały. Karcenie ludzi przez Boga ma na celu pouczenie ich i wychowanie, aby wszyscy mogli dojść do świętości. Boża pedagogia płynie z ojcowskiej miłości, a kto chciałby jej uniknąć, pozbawia się udziału w dziecięctwie Bożym. Przestroga przed odrzuceniem łaski. Ostatni fragment Listu do Hebrajczyków zawiera eschatologiczną wizję Kościoła w dwóch częściach (Hbr 12,14-29 i 13,1-21). Autor zachęca najpierw do pokoju i świętości. Chrześcijanie winni wspomagać się wzajemnie w zachowaniu wierności Panu. Nie można dopuścić, aby wspólnota doznała skażenia zgubnym wpływem gorszycieli. Gorzki korzeń (w. 15) to obraz wszelkiego zła (tak mówi 1Mch 1,11 o Antiochu IV; por. Pwt 29,17). Konieczna jest czystość, tak doktrynalna, jak i moralna. W tradycji żydowskiej uosobieniem zła był Ezaw, który

2639

DO HEBRAJCZYKÓW 12,10-26

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Obraz znany w Piśmie Świętym (np. Wj 24,17; Iz 33,14), który jest tu przestrogą przed lekceważeniem łaski Nowego Przymierza. b) obcym naukom – wspólnota adresatów listu była zagrożona wpływami zwolenników judaizmu, pragnących pielęgnować ofiary ST. Tymczasem chrześcijanie mają czerpać życiodajną łaskę z jedynej, wystarczającej i zawsze aktualnej ofiary Jezusa Chrystusa (Hbr 13,8). Mają w tym naśladować swoich pierwszych przełożonych, którzy okazali się wierni do końca (Hbr 13,7). c) ołtarz ofiarny – jest nim przede wszystkim ofiara Jezusa Chrystusa poniesiona na krzyżu. Być może chodzi także o ołtarz Eucharystii. d) nie mogą spożywać – pokładanie nadziei w skuteczności ofiar ST jest zaprzeczeniem znaczenia ofiary Jezusa Chrystusa. Stąd niemożność ich pogodzenia. e) Nawiązanie do rytu Dnia Przebłagania (Kpł 16,27; por. Hbr 9,7+; 7,27+). f) Wezwanie do odważnego porzucenia starego kultu świątynnego i przyjęcia nawet męczeństwa, grożącego Żydom za publiczne odstępstwo. Nagrodą za taką postawę będzie mieszkanie w niebieskim Jeruzalem (Hbr 11,10; 12,22; Flp 3,20).

9/4/08

8:21 AM

Page 2640

Jeszcze raz poruszę nie tylko ziemię, ale i niebo! 27Słowa jeszcze raz zapowiadają przemianę stworzeń podległych zmienności, aby trwało to, co jest niezmienne. 28A ponieważ otrzymujemy trwałe królestwo, trwajmy w tej łasce! Tak najlepiej oddamy cześć Bogu, służąc Mu z pobożnością i bojaźniąs. 29 Nasz Bóg jest przecież ogniem pożerającyma! Postawy chrześcijan 1 Niech trwa braterska miłość. 2Nie zapominajcie też o gościnności. Przecież dzięki niej niektórzy, nawet się nie domyślając, ugościli aniołóws. 3Pamiętajcie o więźniach, jakbyście sami byli więzieni, i o cierpiących, bo wy też żyjecie w ciele. 4Małżeństwo niech będzie przez wszystkich szanowane, a łoże – nieskalane. Bóg bowiem osądzi rozpustników i cudzołożników. 5 Nie bądźcie chciwi na pieniądze, zadowalajcie się tym, co posiadacie, gdyż sam Bóg powiedział: Nie opuszczę cię ani nie porzucę! 6 Tak więc śmiało możemy mówić: Pans jest moim wspomożycielem, więc się nie boję. Cóż może uczynić mi człowiek? 7 Pamiętajcie o tych, co wam przewodzili, którzy głosili wam słowo Boże. Rozważając kres ich pielgrzymki, naśladujcie ich wiarę. 8Jezuss Chrystuss wczoraj i dziś ten sam – i aż na wieki! 9Nie dajcie się zwieść różnym obcym naukomb. Lepiej bowiem umacniać serces łaską niż pokarmami, niemogącymi pomóc tym, którzy czynią z nich zasadę postępowania! 10My mamy ołtarzs ofiarnyc, z którego nie mogą spożywaćd pełniący służbę w dawnym namiocie. 11Otóż najwyższy kapłans, aby złożyć ofiaręs za grzechys, wnosi do świątyni krews zwierząt, których ciała pali się poza obozeme. 12Dlatego też Jezus, aby uświęcić lud swoją krwią, podjął mękę za bramą miasta. 13 Wyjdźmy do Niego poza obóz, uczestnicząc w Jego pohańbieniuf! 14Nie mamy tu bowiem trwałego miasta, lecz dążymy do przyszłego! 15Zatem przez Niego ustawicznie składajmy ofiarę uwielbienia. Jest nią owoc warg wyznających Jego imięs. 16Nie zapominajcie o czynieniu dobra i o budowaniu wspólnoty, gdyż Bóg cieszy się takimi ofiarami!

13

bezpowrotnie utracił przywilej pierworodnego syna. Wcześniejsza nauka o pokucie (Hbr 6,4-6; 10,26-31) zostaje tutaj uzupełniona: świadome odrzucenie łaski przez Ezawa sprawia, że ten jego grzech przechodzi w nieodwracalny stan utraty Bożego błogosławieństwa. Aby uniknąć takiej tragedii, chrześcijanie muszą być świadomi nowej rzeczywistości: powinni się kierować już nie lękiem przed karą, lecz pewnością Nowego Przymierza we krwi Chrystusa. Tym bardziej jednak teraz winni posłuszeństwo Bogu, który przemawia w Synu; inaczej kara byłaby sroższa niż ta, która dotknęła opornego Izraela. Postawy chrześcijan. Na koniec autor wzywa do miłości, do czystości, do zaufania Bogu, który sprzeciwia się wszelkiej chciwości. Chrześcijanie winni trwać w przekazanej im wierze. Jej rdzeniem jest wyznanie, że Jezus, który wszedł w dzieje człowieka, jest oczekiwanym Chrystusem Zbawicielem. Zawsze aktualna pozostanie przestroga, aby nie ulegać różnym modnym doktrynom pseudochrześcijańskim. Szczególną groźbę dla neofitów stanowi pokusa powrotu do dawnego kultu rytualnego z jego przepisami o pokarmach czystych i nieczystych. Nowość ofiary Chrystusa każe

DO HEBRAJCZYKÓW 12,27 — 13,16

2640

Ag 2,6.21 1Kor 15,53

Dn 7,18

Pwt 4,24

Rdz 18,1nn; 19,1-3; Tb 5,4-22

Ef 5,5; 1Kor 6,13-19

1Tm 6,6-10

Pwt 31,6

Ps 118,6

1Kor 8,8

J 19,17.20

Ps 50,14; 107,22; 116,17; Oz 14,3 Flp 4,18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Tes 5,12

Wj 24,8; J10,1-18

Rz 16,27

9/4/08

8:21 AM

17

Zaufajcie tym, co wam przewodzą i bądźcie im ulegli. Oni, jako odpowiedzialni za was osobiście, czuwają nad wami. Niech czynią to z radością, a nie z bólem, gdyż to byłoby dla was szkodliwe. 18 Módlcie się za nas. Ufamy bowiem, że nasze sumienie jest czyste, i pragniemy we wszystkim dobrze postępowaća. 19Szczególnie proszę was o staranie, abym wkrótce mógł do was wrócić. 20A Bóg pokojus, który przez krew wiecznego Przymierzas wyprowadził spośród zmarłychb wielkiego pasterza owiec, naszego Pana Jezusa, 21udzieli wam wszelkiego dobra, abyście spełnili Jego wolę! A z nami niech czyni, co się Jemu podoba, przez Jezusa Chrystusa! Jemu chwałas na wieki wieków. Amens.

Page 2641

a) Wypowiedź ta sugeruje, że na autora rzucano oszczerstwa za jego stosunek do starego Prawa. b) Jedyna w Liście do Hebrajczyków wyraźna wzmianka o zmartwychwstaniu Chrystusa, sugerowanym już w wielu miejscach listu (np. Hbr 1,3; 6,20; 9,12; 9,24).

Epilog Proszę was, bracias, przyjmijcie te słowa zachęty, które w skrócie wam przekazałem! 23Wiedzcie, że nasz brat, Tymoteusz, został uwolniony. Jeśli wkrótce przybędzie, to wraz z nim chcę was odwiedzić. 24Pozdrówcie wszystkich waszych przewodników i wszystkich świętychs. Pozdrawiają was bracia z Italii. 25Łaska z wami wszystkimi! Amens. 22

Kol 4,18; Tt 3,15

chrześcijanom wyjść poza ciasną pobożność tylko zewnętrzną, a oddawać Bogu kult duchowy, łącząc z „ofiarami warg” konkretne czyny solidarności ludzkiej. Zachęta kończy się ponownym wezwaniem do posłuszeństwa przełożonym Kościoła i do modlitwy za nich. Końcowa modlitwa jeszcze raz przywołuje wielkie tematy traktatu: nowe i wieczne przymierze we krwi Chrystusa, najwyższego pasterza swego Kościoła; Syn Boży jest sprawcą zbawienia wiernych, zatem należy do końca szukać Jego woli. Epilog. Różnica między uroczystym stylem listu a końcowym dopiskiem pozwala przypuszczać, że zakończenie dołączył Paweł do homilii wygłoszonej przez jego współpracownika (Barnabę?). Apostoł przekazuje pismo o tak ważnej treści, prosząc o przejęcie się jego zachętą (w Dz 13,15 ten sam zwrot dotyczy kazania Pawła w synagodze w Antiochii). Pozdrowienia, podobnie jak w listach Pawła, zwrócone są zarówno do przełożonych, jak i członków gminy, zwanych świętymi.

2641

DO HEBRAJCZYKÓW 13,17-25

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2642

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2643

WPROWADZENIE DO LISTÓW KATOLICKICH

Nazwa Zbiór listów katolickich obejmuje siedem różnych pism, które weszły do kanonu NT, lecz nie należą do bogatej spuścizny literackiej Pawła. Są to: List św. Jakuba, Pierwszy i Drugi List św. Piotra, Pierwszy, Drugi i Trzeci List św. Jana oraz List św. Judy. Nazwą tą początkowo określano pisma, które zostały skierowane do wielu wspólnot kościelnych lub do wszystkich wiernych: „listy okólne” lub „listy powszechne”. Mogła jednak od początku odnosić się do tych listów jako uznanych w Kościele katolickim. Nazwa ta pojawiła się pod koniec II w., a w IV w. była już powszechnie używana. Listy katolickie są ważnymi dokumentami pierwotnego chrześcijaństwa. Ukazują one już rozwinięty Kościół, zajmujący stanowisko wobec problemów otaczającego świata, a zwłaszcza wobec herezji, grożących rozłamem wspólnoty. Ich autorzy opierają się na nauce i tradycji apostolskiej i podają reguły ważne dla zachowania nieskażonego życia chrześcijańskiego. Kanoniczność Chociaż listy te przypisuje się postaciom ważnym w Kościele pierwotnym (Jakubowi, Piotrowi, Janowi i Judzie), z ich przyjęciem do kanonu były duże problemy. Starożytne spisy ksiąg uważanych za święte i natchnione, potwierdzone przez synody pierwszych wieków, świadczą o tym, że istniały wówczas pewne wątpliwości co do kanoniczności Listu św. Jakuba, Drugiego Listu św. Piotra, Drugiego i Trzeciego Listu św. Jana i Listu św. Judy. Przede wszystkim nie było pewności, że pisma te rzeczywiście pochodzą od apostołów Jakuba, Piotra, Jana i Judy. W owych czasach bowiem powstawało wiele apokryfów, których autorzy podszywali się pod imiona dwunastu apostołów. Pierwszy kanon wymieniający wszystkie listy katolickie w liczbie siedmiu pochodzi z IV w. (ustalony na synodzie w Laodycei w 360 r.). Kolejność W pierwszych kodeksach listy katolickie były najczęściej umieszczane po Dziejach Apostolskich. W obecnym kanonie NT stanowią one osobną grupę między listami Pawła a Apokalipsą według św. Jana. Ich kolejność w ramach grupy „siedmiu” została ustalona na Wschodzie na podstawie Ga 2,9, gdzie Paweł wylicza „kolumny” Kościoła: Jakuba, Piotra i Jana. Są oni nazwani „kolumnami”, ponieważ w pierwotnym Kościele odegrali największą rolę. Dopiero po nich, na samym końcu, znajduje się List św. Judy, który zamyka grupę listów katolickich. Ze względu na wielkie znaczenie Piotra w Kościele rzymskim kodeksy zachodnie podawały w kanonie kolejność listów: Pierwszy i Drugi List św. Piotra, Pierwszy, Drugi i Trzeci List św. Jana, List św. Jakuba, List św. Judy. Jednakże św. Hieronim (początek V w.) w swym tłumaczeniu zwanym Wulgatą poszedł za tradycją wschodnią. Kiedy Kościół zachodni zaakceptował jego przekład, przyjął także ustaloną przez niego kolejność.

2643

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2644

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2645

LIST ŚWIĘTEGO JAKUBA Wprowadzenie Okoliczności powstania Pozdrowienie zawarte w pierwszym zdaniu Listu św. Jakuba (Jk 1,1) sugeruje, że jego autorem jest Jakub, zgodnie z tradycją utożsamiany z apostołem, synem Alfeusza (Mt 10,3), bratem Pańskim (Mt 13,55; Mk 6,3; Ga 1,19), przełożonym pierwotnego Kościoła w Jerozolimie (Dz 12,17; 15,13; 1Kor 15,7; Ga 2,9.12). Chociaż nie ma zupełnej pewności co do jego autorstwa tego pisma, list jest świadectwem wielkiego autorytetu, jakim Jakub cieszył się w środowisku pierwszych pokoleń chrześcijan. Treść listu wskazuje, że jego redaktorem był ktoś, kto – zanim przyjął wiarę w Chrystusa – był mocno związany z judaizmem i działał na terenie Palestyny. Świadczy o tym bardzo dobra znajomość ST, zwyczajów żydowskich oraz klimatu i przyrody tego kraju (np. Jk 1,6.11; 3,4.11n; 5,7). Rozwinięta w liście nauka o odpowiedzialności za swoje postępowanie, sądzie oraz Paruzji, czyli powtórnym przyjściu Chrystusa (Jk 5,9), jak również świadectwa o praktyce udzielania sakramentu namaszczenia chorych i wyznawania grzechów kapłanom (Jk 5,14-16), pozwalają przypuszczać, że pismo to powstało w ostatnich latach I w. Jeśli przyjąć autorstwo Jakuba, byłoby to ok. 60 r. Autor zwraca się do chrześcijan wywodzących się z judaizmu, żyjących w różnych częściach ówczesnego świata (Jk 1,1). Adresaci Listu św. Jakuba z pewnością znali wymagania moralne stawiane przez Jezusa. We wspólnotach chrześcijan widoczne były zaniedbania miłości braterskiej i brak zgodności postępowania z zasadami wyznawanej wiary. Dlatego należało w zdecydowany sposób przypomnieć im zasady moralne podane przez Jezusa. Treść i teologia List św. Jakuba pod względem treści i formy różni się zasadniczo od innych listów NT. Mimo licznych, typowych dla języków semickich, form wyrażania myśli, łatwo zauważyć w nim wyjątkową poprawność, a także literacki kunszt języka greckiego: bogate, starannie dobierane słownictwo oraz swobodne posługiwanie się wyszukanymi formami gramatycznymi. List ten ma charakter pouczenia i odnosi się przede wszystkim do spraw moralnych. Jest więc przykładem chrześcijańskiej parenezy, poruszającej istotne problemy codziennego życia. Autor uczy, jak chrześcijanie powinni wcielać w życie zasady przyjętej wiary. Jego pouczenia dotyczą cierpliwości w doświadczeniach, modlitwy, pobożności, ubóstwa i bogactwa, wiary i uczynków, troski o potrzebujących i chorych, stronniczości, przestrzegania przykazań, prawdziwej mądrości, przyjaźni z Bogiem, zawodności ludzkich planów, chciwości, pychy oraz grzechów języka. Autor daje również wskazówki duszpasterskie dotyczące upominania grzeszników, cierpliwego oczekiwania powrotu Chrystusa, namaszczania chorych i wyznawania grzechów. Odwołując się do nauki głoszonej przez Jezusa, szczególnie do Kazania na Górze (Mt 5 – -7), Jakub wyjaśnia ją i ukazuje jej związki z życiem adresatów. Wyznawana wiara musi wyrażać się w dziełach miłości (Jk 2,24). Jakubowe rozumienie wiary w niczym nie sprzeciwia się nauce Pawła Apostoła o usprawiedliwieniu otrzymywanym dzięki wierze (zob. List do Rzymian i List do Galatów), lecz poprawia błędne rozumienie nauki Jezusa. 2645

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2646

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2647

LIST ŚWIĘTEGO JAKUBA

Dz 15,23; 1P 1,1

Mt 5,10-12; Rz 5,3-5; 1P 1,6; 4,13 1P 1,7 Mt 5,48 2P 3,14

Prz 2,3-6; Syr 1,1; 1Kor 1,17-31 Mt 7,7; Mk 11,24

Ef 4,14

Pozdrowienie 1 Jakub, sługa Boga i Panas Jezusas Chrystusas, posyła radosne pozdrowienie dwunastu plemionom w diasporzea.

1

O wartości doświadczeń i pokus 2 Bracias moi! Przyjmujcie z wielką radością różne doświadczenia, jakie was spotykają. 3Wiedzcie, że próba waszej wiary rodzi wytrwałość. 4A wytrwałość niech was prowadzi ku dojrzałości, abyście byli w pełni doskonali, bez najmniejszej wady czy skazy. W trudnościach modlić się o mądrość Jeśli ktoś z was potrzebuje mądrości, niech prosi o nią Boga, a na pewno ją otrzyma. On bowiem każdego chętnie obdarza, nie czyniąc nikomu wyrzutów. 6Niech prosi z wiarą i bez powątpiewania. Kto bowiem wątpi, jest jak wzburzona morska fala, którą wiatr miota w różne strony. 7Taki niech się nie spodziewa, że otrzyma cokolwiek od Panas, 8skoro jest wewnętrznie rozdarty i niestały we wszystkim, co czynib.

a) dwunastu plemionom w diasporze – judeochrześcijańska nazwa wyznawców Chrystusa nawróconych z judaizmu. Chrześcijanie są bowiem Nowym Izraelem (Rz 9,6-8; Ga 6,16). Mieszkając pomiędzy tymi, którzy nie wierzą w Chrystusa, przypominają wspólnoty Żydów wśród pogan, czyli tzw. diaspory (J 7,35; zob. Słownik). b) we wszystkim, co czyni – dosł. na wszystkich swych drogach (Ps 1,1+). c) Nietrwałość bogactwa ukazana w częstym obrazie więdnięcia trawy pod wpływem gorącego wiatru wiejącego od pustyni (Ps 102,5.12; Iz 40,6n).

5

Ubóstwo i bogactwo 9 Biedny brats niech się szczyci swym wyróżnieniem, 10bogaty zaś – swym upokorzeniem, bo uschnie jak zielona trawac. Pozdrowienie. Krótkie i ogólne pozdrowienie, zupełnie różne od stosowanych przez Pawła Apostoła, może wypływać z faktu, że list skierowany jest do szerokiego kręgu odbiorców. Jakub przedstawia się tytułem przypisywanym wybitnym postaciom ST, jak Mojżesz, Jozue, Abraham, Jakub, prorocy (Pwt 9,27; Joz 24,39; 1Krl 8,53; Iz 20,3). Jako sługa wypełnia więc wolę Pana, kierując do wierzących swoje pouczenia. Sługa Boga (dosł. niewolnik; np. Rz 1,1; Tt 1,1; 2P 1,1) to tytuł, świadczący o szacunku, posłuszeństwie i dyspozycyjności względem Boga. W wiernej służbie Bogu spełnia się powołanie każdego chrześcijanina do wiary (2Kor 6,4-10; 1P 2,16). O wartości doświadczeń i pokus. Już w czasach apostolskich chrześcijanie doświadczali wielu przeciwności ze strony środowisk żydowskich, pogańskich i od władz rzymskich. Także wewnątrz wspólnoty kościelnej pojawiały się różne trudności. Autor zachęca, aby wszystkie je przyjmować z radością, gdyż służą one umocnieniu wiary, wiodą do dojrzałości i doskonałości chrześcijańskiej (Jk 5,10n+). Do takiego owocnego przeżywania cierpień potrzeba wytrwałości na wzór Chrystusa. Dzięki niej każde doświadczenie może stać się cenne, gdyż wytrwałość jest podstawą cnót. W trudnościach modlić się o mądrość. W wytrwałym kroczeniu drogą chrześcijańskiego powołania konieczna jest życiowa mądrość, czyli roztropność w postępowaniu. Nie zdobywa się jej wyłącznie ludzkim staraniem, gdyż jest ona darem Boga. Trzeba więc o nią prosić w ufnej modlitwie. Przykład modlitwy o dar mądrości posłużył Jakubowi do wskazania niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą powątpiewanie. Człowiek niepewny, doświadczając niepowodzeń, zaczyna się chwiać. Posiada jakby dwa serca, które toczą w nim walkę; raz zwraca się ku światu, raz ku Bogu. Stąd już niedaleko do utraty wiary. Ufna modlitwa, płynąca z niewzruszonej wiary w dobroć Boga, jest konieczną i najlepszą pomocą w życiu pełnym przeciwności. Ubóstwo i bogactwo. Pochwała ubóstwa i ukazywanie przemijalności bogactwa są charakterystyczne tak w ST, jak i w NT (np. Ps 49,16.20; 72,4.12-15; Mdr 5,8n; Syr 11,20; Iz 29,18n; 40,6; 61,1; Łk 4,18; 8,13nn). Wyróżnienie

2647

JAKUB 1,1-10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wieniec życia – chodzi o nagrodę za zwycięstwo odniesione w czasie doświadczeń i pokus; będzie nią życie wieczne (Ap 2,10). b) śmierć – jest skutkiem grzechu (Rdz 2,17; 3,16; Rz 5,12; 6,23; Ga 6,8). Jeśli więc człowiek świadomie i dobrowolnie trwa w grzechu, naraża się na utratę życia wiecznego (Mt 25,40-46). c) przez słowo prawdy – czyli przez Ewangelię, naukę Jezusa Chrystusa (Ef 1,13).

9/4/08

8:21 AM

Page 2648

11

Wzeszło słońce i swym żarem wypaliło trawę; jej kwiat opadł, a piękno zginęło. Tak samo zmarnieje bogaty ze swoimi dziełami. Wytrwałość w pokusach 12 Szczęśliwy człowiek, który mimo pokusy wytrwa w dobrym, bo gdy będzie wypróbowany, otrzyma od Boga wieniec życiaa, obiecany tym, którzy Go miłują. 13Ten, kto doznaje pokusy, niech nie mówi, że Bóg go kusi. Bóg bowiem ani sam nie jest kuszony, ani też nie kusi nikogo. 14Każdego bowiem kusi jego własna pożądliwość, która odwodzi od dobra i nakłania do zła. 15Gdy pożądliwość pocznie, rodzi grzechs. A gdy grzech jest dojrzały, płodzi śmierćb. Niezmienny Bóg – sprawcą dobra 16 Bracias moi najmilsi, nie dajcie się zwodzić. 17Każde otrzymane dobro i darys doskonałe pochodzą z góry, od Ojca światłości, w którym nie dochodzi do żadnych zmian ani zaćmień. 18 On zgodnie ze swym postanowieniem zrodził nas przez słowo prawdyc, abyśmy byli jakby pierwocinami Jego stworzeń. Wielomówstwo i gniew Bracias moi umiłowani! Wiedzcie, że każdy człowiek powinien być chętny do słuchania, a powściągliwy w mówieniu i nieskory do gniewu. 20Człowiek zagniewany nie postępuje

1P 1,24

Mk 9,43; 1Kor 9,25; 2Tm 4,8; 1P 5,4; Ap 2,10 Rz 8,28 Syr 15,11-13

Rz 7,7-25

Mt 7,11 Rdz 1,3n.14-18; Ps 8,4 J 1,13; 3,3; 1P 1,23

19

i uprzywilejowanie ubogich, skromnych, uniżonych, pokornych wynika z ich postawy wobec Boga. Ubodzy, świadomi swego niedostatku, niczego nie oczekują od świata, a wszystkiego od Boga. W Nim pokładają całą nadzieję i doznają Jego szczególnej troski. Ponadto zwycięsko przechodząc czas próby, zyskują doskonałość moralną. W tym sensie być biednym to zaszczyt. Bogactwo zaś upokarza, bo nie zapewnia wiecznego szczęścia i może stanowić utrudnienie w osiągnięciu zbawienia. Jednak także ludzi bogatych Bóg powołał do świętości, wzywając ich do ubóstwa (np. Mt 19,21) i korzystania z powierzonych im dóbr w sposób zgodny z tym powołaniem (np. Mt 5,42). Świadomość przemijalności ludzkiego życia i ziemskich bogactw pozwala skupić uwagę na doskonałości i bogactwie duchowym, które są źródłem prawdziwej i trwałej radości człowieka. Wytrwałość w pokusach. Pokusa nie musi mieć władzy nad człowiekiem. Można wytrwać w dobrym pomimo skłonności przeciwnych prawu Bożemu. Wtedy pokusa staje się ogniem, który hartuje, a wytrwałość w tym doświadczeniu – zasługą na nagrodę wieczną. Ponieważ jednak pokusa może sprowadzić człowieka na złą drogę, grożąc upadkiem, powrotem do zła i odejściem od Boga, boleśnie odczuwamy wewnętrzne zmaganie się z nią (Rz 7,15-25). Pojawia się wtedy pytanie: Dlaczego Bóg dopuszcza pokusę? Ważne jest wskazanie Jakuba, że każdy nosi w sobie przyczynę pokus, którą są nieuporządkowane pragnienia, złe nawyki i wady. Z nich rodzi się grzech, który może prowadzić do śmierci wiecznej (Rz 5,12-17). Dlatego najskuteczniejszą walką z pokusą jest umacnianie się w dobru, pielęgnowanie i pogłębianie więzi z Bogiem. Niezmienny Bóg – sprawcą dobra. Bóg jest źródłem dobra. Dary, którymi nas obdarza, są niezmiennie dobre, jak On sam jest niezmienny i zawsze pełen światła (1J 1,5). Jego wolą jest, aby człowiek przez przyjęcie prawdy Ewangelii stał się uczestnikiem nowego, wiecznego życia. Jak świat został powołany do istnienia słowem Boga (Rdz 1), tak chrześcijanin został powołany do życia wiecznego, mocą słowa Ewangelii. Zgodnie z żydowskim prawem wszelkie pierwociny należały do Boga i Jemu miały być ofiarowane: pierwsze płody ziemi i hodowli, a także pier worodni synowie (Wj 13,2; 23,19; Ne 10,36). Pier wocinami, tj. wyłączną własnością Boga, są także wszyscy powołani (zrodzeni) do życia Ewangelią (Rz 16,5; 1Kor 16,15). Jakub mówiąc o rodzeniu nas przez Boga, przypisuje Mu cechy matki (Iz 1,2; 49,15; 66,13; Oz 11,3n). Bóg jest źródłem życia. Wielomówstwo i gniew. Przeciwstawienie: słuchać – mówić jest charakterystyczne dla pouczeń mądrościowych (Syr 5,11). Umiejętność słuchania świadczy o mądrości człowieka (Prz 10,19). Gadatliwość natomiast może wywoływać gniew (Prz 29,20.22), który sprzeciwia się sprawiedliwości (Ps 11,7+). A to sprawiedliwość właśnie powinna być nor-

JAKUB 1,11-20

2648

Koh 5,1; 7,9; Syr 5,11 Mt 5,22; Ef 4,26

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Kol 3,8; 1P 2,1

Mt 7,21.26; Łk 8,13; Rz 2,13

Rz 8,2; Ga 6,2; 1P 2,16 Mt 7,24-27; Łk 11,28 J 13,17

Ps 34,14; 39,2; 141,3; 1P 3,10

Syr 35,14; Mt 25,35n

Pwt 10,17; Hi 34,19; Dz 10,34; Jk 2,9

Mt 5,3.5; Łk 6,20; 1Kor 1,26-29; 2,9; 2Kor 8,9

9/4/08

8:21 AM

Page 2649

bowiem według Bożej sprawiedliwości. 21Dlatego porzućcie wszelką nieczystość i bezmiar zła; z pokorą przyjmijcie dane wam słowo, które ma moc was zbawić.

a) prawo wolności – wcześniej nazwane słowem prawdy (Jk 1,18). Jest to Ewangelia rozumiana jako norma postępowania ludzi wolnych w Chrystusie (Rz 8,2.21; Ga 5,13n).

Słuchać i działać 22 Wprowadzajcie słowo w czyn, a nie bądźcie jedynie słuchaczami, którzy oszukują samych siebie. 23Tego bowiem, kto tylko słucha słowa, lecz według niego nie żyje, można porównać do człowieka, który przygląda się swej twarzy w lustrze. 24 Oglądał on wprawdzie samego siebie, ale po odejściu od lustra zaraz zapomniał, jaki był. 25Kto jednak wnika w doskonałe prawo wolnościa i według niego postępuje, nie jest już jedynie skłonnym do zapominania słuchaczem, lecz wykonawcą dzieła. Będzie on szczęśliwy, dzięki wypełnianiu go.

b) zebranie – lub do synagogi. Chodzi tu raczej o judeochrześcijańskie określenie zgromadzenia wspólnoty chrześcijan.

Prawdziwa pobożność 26 Jeżeli ktoś się uważa za człowieka religijnego, a nie panuje nad swoim językiem, oszukuje samego siebie, a jego religijność jest jałowa. 27Człowiekiem religijnym i nieskazitelnie czystym przed Bogiem Ojcem jest ten, kto sierotom i wdowom przychodzi z pomocą w ich utrapieniu, a siebie samego zachowuje czystym od skazy świata. Wiara nie ma względu na osoby 1 Bracias moi! Wiara w naszego Panas, Jezusas Chrystusas, uwielbionego nie kieruje się względami na osoby. 2Jeżeli więc przyjdzie na wasze zebranieb człowiek bogato ubrany, ze złotym pierścieniem na palcu, oraz ktoś ubogi, w nędznym ubraniu, 3a wy zwrócicie się do ubranego bogato: „Usiądź wygodnie tutaj”, zaś do ubogiego powiecie: „Stań tam lub usiądź u moich nóg”, 4to czy nie robicie różnic między sobą i nie stajecie się przewrotnymi sędziami? 5Słuchajcie, moi bracia umiłowani! Czy Bóg nie wybrał ubogich tego świata na bogatych w wierze i na dziedziców królestwa, jakie przygotował

2

mą postępowania człowieka, gdyż jest naśladowaniem doskonałości Boga. Dlatego autor zachęca, aby wszelkie zło zastąpić pokornym przyjmowaniem słowa Bożego, które wychowuje i zbawia człowieka. Słuchać i działać. Samo słuchanie słowa Bożego jest niewystarczające. Potrzebne są jeszcze czyny wypływające z przyjętego Bożego słowa (Pwt 30,8; Ez 33,32; Łk 6,47; Rz 2,13; 1J 3,18). W przeciwnym razie chrześcijanin oszukuje sam siebie: mimo że poznał swe braki i niedoskonałości, przeglądając się w lustrze Ewangelii, nie wyciąga z tego praktycznych wniosków i nie poprawia się. Być uczniem Jezusa oznacza żyć nauką Mistrza. Prawdziwa pobożność. Prawdziwa religijność nie dotyczy jedynie przyjmowania prawd wiary czy udziału w obrzędach. Należy ją rozumieć także jako praktykę życia chrześcijańskiego. Dotyczy ona całego człowieka i wyraża się w aktach całego człowieka: w jego myślach, pragnieniach, słowach i czynach miłości. Chrześcijanie realizują swoją wiarę w świecie, który jest pełen zła i grzechu. Troska o to, aby nie ulegać złym wpływom świata, okazuje się także przejawem zdrowej religijności. Świat rozumiany jest tutaj w sensie moralnym jako siedlisko zła i grzechu; taki świat sprzeciwia się Bogu (J 15,19; 17,15; 1J 2,16). Wiara nie ma względu na osoby. Bogaci, dając ubogim odczuć ich niższą pozycję społeczną (1Kor 11,22), postępują wbrew nauce Jezusa (Mt 5,3) i sprzecznie z Bożą wolą objawioną w ST (Wj 23,6; Iz 3,14n; Am 5,11n). Bóg jest rzecznikiem praw ludzi ubogich i nie ma względu na osoby (Dz 10,34; Rz 2,11; Ef 6,9; Kol 3,25). To ubodzy mają ten przywilej być pierwszymi adresatami dobrej nowiny (Łk 4,18). W Kościele od początku nie uznawano różnic

2649

JAKUB 1,21 — 2,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) imię... wezwane – mowa o przynależności wiernych do Chrystusa, którego imię zostało wezwane nad wierzącymi w chwili chrztu (Dz 2,38). b) prawo królewskie – przykazanie miłości (np. Mk 12,29-31) nazywane jest królewskim, bo tak Bogu w ST, jak i Jezusowi Chrystusowi przysługuje tytuł króla (Ps 95,3; 1Tm 6,15; Ap 19,16). c) demony też wierzą... i drżą – wiara demonów ogranicza się jedynie do wiedzy, a nie jest zawierzeniem Bogu, nie zbawia, jest bezowocna. Dlatego chociaż uznają one suwerenność Boga, drżą przed Jego sądem (Mk 3,11; 5,6-13).

9/4/08

8:21 AM

Page 2650

tym, którzy Go miłują? 6Wy tymczasem wzgardziliście ubogimi! Czy to nie bogaci was uciskają i siłą prowadzą do sądów? 7 Czy to nie oni znieważają wspaniałe imięs, które zostało nad wami wezwanea? 8Jeżeli więc wypełniacie prawo królewskieb zgodnie z Pismem: Będziesz miłował bliźniegos swojego jak siebie samego, dobrze czynicie. 9Jeżeli jednak kierujecie się względami na osoby, grzeszycie i Prawos potępia was jako przestępców. O przestrzeganiu wszystkich przykazań 10 Kto przyjmuje całe Prawos, a nie przestrzega tylko jednego przykazanias, wykracza przeciwko wszystkim. 11Ten bowiem, który powiedział: Nie dopuścisz się cudzołóstwa, powiedział także: Nie popełnisz morderstwa. Chociaż nie cudzołożysz, ale zabiłeś kogoś, przekroczyłeś całe Prawo. 12Tak więc mówcie i czyńcie jak ci, którzy będą sądzeni według prawa wolności. 13Ci jednak, którzy nie okazują miłosierdzias, będą sądzeni bez litości. Miłosierdzie góruje nad sądem. Zgodność życia z wyznawaną wiarą Bracias moi! Jaki z tego pożytek, jeśli ktoś mówi, że wierzy, a nie potwierdza tego czynami? Czy taka wiara może go zbawić? 15Gdyby więc twój brats lub siostras byli nadzy lub głodni, 16a ty byś im powiedział: „Idźcie w pokojus, ogrzejcie się i posilcie”, lecz nie dałbyś im tego, czego potrzebuje ciałos, jakąż będą mieli z tego korzyść? 17Tak więc wiara, która nie jest potwierdzona czynami martwa jest sama w sobie. 18 Może ktoś powie: „Ty wierzysz, a ja wypełniam uczynki”. Pokaż mi twoją wiarę, która nie jest potwierdzona uczynkami, a ja ci pokażę moją wiarę, za którą idą czyny. 19Wierzysz, że jest jeden Bóg? Dobrze czynisz. Lecz demonys też wierzą i ze strachu drżąc. 14

wynikających z pochodzenia czy stanu posiadania. Sprzeciwiają się one bowiem godności chrześcijanina, który od momentu chrztu nosi w sobie imię Chrystusa. Godzą ponadto w nadane przez Niego prawo – przykazanie miłości Boga i bliźniego. Miłość wyklucza faworyzowanie bogatych i pogardę wobec ubogich. O przestrzeganiu wszystkich przykazań. Przykazania stanowią niepodzielną jedność, gdyż każde z nich ustanowił Bóg. Dlatego wykroczenie przeciwko jednemu z przykazań jest przeciwstawieniem się Bogu. Dotyczy to zwłaszcza przykazania miłości; ono również nie dopuszcza wyjątków. Według zapowiedzi Jezusa, podczas Sądu Ostatecznego będziemy sądzeni z miłości braterskiej, wspomagającej potrzebujących (Mt 25,41nn). Tak więc postępowanie chrześcijanina nie może mieć swojego źródła w jakichś zewnętrznych przepisach czy nakazach, ale w miłości Chrystusowej, która nigdy nie narusza wolności człowieka. Zgodność życia z wyznawaną wiarą. Nie można oddzielać wiary od czynów miłości, gdyż one są jej sprawdzianem. Wiara „teoretyczna” nie wystarcza do zbawienia. Nie można być wierzącym niepraktykującym. Wiara domaga się bowiem czynów miłości; nie jest tylko słuchaniem nauki Jezusa, lecz polega na wypełnianiu jej (Mt 7,21.26n). Przykładem wiary, która nie owocuje miłością, jest wiara demonów. Chociaż wierzą one w Boga, nie zmieniają pod jej wpływem swojego postępowania (Mt 8,29; Mk 1,24; Łk 4,34). Jakub nie podaje tutaj w wątpliwość nauczania apostoła Pawła o zbawieniu, które jest owocem wiary, niezależnie od czynów człowieka (np. Rz 3,28; Ga 2,16). Zbawienie jest łaską, darem Boga, na który nie jesteśmy w stanie sobie zasłużyć. Przyjęcie tego daru przez wiarę domaga się jednak pielęgnowania go w sobie i współpracy z nim, co realizuje się w konkretnych czynach (Mt 25,14-30). Nie da się osiągnąć zbawienia tylko własnym wysiłkiem, bez łaski Boga, ale nie zbawi nas także wiara „teoretyczna”, która nie kształtuje postępowania zgodnego z Ewangelią. Apostoł Paweł wiele razy mówi o konieczności życia zgodnego z wiarą (np. Rz 2,5-8; 2Kor 5,10). Tak więc nauki Pawła i Jakuba wzajemnie się dopełniają: i wiara, i czyny miłości są konieczne w życiu chrześcijanina.

JAKUB 2,6-19

2650

Kpł 19,18; Mt 22,39; Mk 12,31; Łk 10,27; Rz 13,9; Ga 5,14 Pwt 1,17; J 5,45; 12,48

Mt 5,19

Wj 20,13n.; Pwt 5,17n; Mt 5,21.27

Rz 8,2; Jk 1,25; 1P 2,16 Mt 5,7; 18,23-35

Mt 7,21; Rz 2,5-8; 2Kor 5,10

1J 3,17

Jk 2,20.26

Mt 8,29; Mk 1,24; 5,7; Łk 4,34

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rdz 22,9-12; Hbr 11,17

Rdz 15,6; Rz 4,3; Ga 3,6 Iz 41,8; 2Krn 20,7

Joz 2,1.4.15; 6,17.25

Jk 2,17.20

Mt 13,36n

Mt 12,36n; 15,11.18n

Ps 140,4; Rz 3,13

Rdz 1,26n.; Ml 2,10 Ef 4,29

9/4/08

8:21 AM

Biblijne przykłady wiary 20 Chcesz się przekonać, próżny człowiekua, że wiara niepotwierdzona czynami nic nie daje? 21Czy nasz ojciec, Abraham, nie dzięki uczynkom został uznany za sprawiedliwego, kiedy położył swojego syna Izaaka na ołtarzus? 22Widzisz więc, że wiara współdziałała z jego uczynkami i przez nie stała się doskonała. 23Tak wypełniło się Pismo, które mówi: Abraham uwierzył Bogu i dlatego został przez Niego usprawiedliwiony. Nazwano go też przyjacielem Boga. 24Widać więc, że człowiek zostaje uznany za sprawiedliwegob dzięki uczynkom, a nie dzięki samej tylko wierzec. 25A nierządnica Rachab, czy nie przez swoje czyny została zbawiona? Przecież udzieliła schronienia zwiadowcom i uratowała ich, odsyłając inną drogą. 26 Jak więc ciałos bez duchad jest martwe, tak i wiara bez uczynków jest martwa. Opanowanie języka 1 Bracias moi! Nie chciejcie za dużo pouczać innych, gdyż tym surowiej sami będziemy sądzeni. 2Wszyscy przecież popełniamy wiele błędów. Jeśli ktoś panuje nad swoim językiem, jest człowiekiem doskonałym, umiejącym całe ciałos utrzymać na wodzy. 3Koniom zakładamy wędzidła, aby były nam posłuszne, i tak panujemy nad całym ich ciałem. 4 Podobnie statki, choć wielkie i pędzone gwałtownymi wichrami, przy pomocy małego steru są kierowane tam, dokąd chce sternik. 5Tak i język – choć jest mały, może wiele. Mały płomyk ognia jakże wielki las podpala. 6Język to ogień, to świat nieprawości. Jest on tą częścią naszego ciała, która plugawi je i wypala przez całe życie, bo roznieca go ogień potępieniae. 7Wszelkie gatunki dzikich zwierząt, ptaków, gadów i zwierząt morskich można ujarzmić i rzeczywiście ludzie je ujarzmiają. 8Języka natomiast, który jest pełen śmiercionośnego jadu i ciągle zagrażającego zła, nikt nie potrafi poskromić. 9Językiem wielbimy Boga i Ojca, językiem też przeklinamy ludzi stworzonych na Boże podobieństwo. 10Z tych samych ust wychodzi błogosławieństwos i przekleństwos. Bracia moi, tak być nie może! 11Czy z tego samego źródła

3

Page 2651

a) próżny człowieku – dosł. człowieku pusty; mowa o kimś, kto nie potwierdza swojej wiary czynami; stoi jakby z pustymi rękami. b) uznany za sprawiedliwego – być usprawiedliwionym przez Boga to tyle, co być zbawionym. Bóg zaś zbawia przez wiarę w Jezusa Chrystusa, która kształtuje czyny (np. Rz 2,6; 1Kor 13,2; Ga 5,6). c) Zdanie to brzmi tak, jakby było sprzeczne z nauczaniem apostoła Pawła o usprawiedliwieniu przez wiarę (np. Rz 3 – 4). Jakub jednak nie krytykuje tych, którzy źle rozumieli naukę Pawła, ale tych, którzy źle interpretowali naukę Jezusa. Tylko pozornie wypowiedzi Pawła i Jakuba jawią się jako sprzeczne, podczas gdy ich nauczanie dotyczy różnych sytuacji. Paweł piętnuje tych, którzy usiłowali naukę Jezusa ponownie wtłoczyć w ramy judaizmu, a Jakub krytykuje tych, którzy traktowali pobożność bardzo powierzchownie (wręcz po pogańsku), jako rytuał, który nie ma konsekwencji w codziennym życiu. d) ciało bez ducha – zgodnie z przekonaniem ludzi Wschodu, ciało pozbawione ożywczego ducha danego przez Boga pozostaje martwe (Rdz 2,7; Ps 51,13; 104,30; 1Tes 5,23). Duch nie oznacza tu duszy w naszym rozumieniu, lecz pierwiastek życia i ruchu w ludziach i zwierzętach. e) ogień potępienia – dosł. ogień Gehenny (hebr. Ge-Hinnom – ‘dolina Hinnom’), która pierwotnie była nazwą wąwozu znajdującego się w pobliżu Jerozolimy. Stała się miejscem przeklętym od czasów, gdy na cześć pogańskiego bóstwa Molocha palono tam w ofierze ludzi, najczęściej dzieci (Jr 7,31n). W czasach NT w wąwozie tym istniało pełne smrodu i robactwa wysypisko, na którym palono śmieci z całej Jerozolimy. Z czasem Gehenna, jako miejsce nieczyste, stała się symbolem piekła, przekleństwa i wiecznego potępienia.

Biblijne przykłady wiary. Na dowód tego, że prawdziwa wiara wyraża się w uczynkach, Jakub podaje przykłady wiary Abrahama i Rachab, zaczerpnięte ze ST. Abrahama uważa się tak w ST, jak i w NT, za ojca wszystkich wierzących (np. 1Mch 2,52; Mdr 10,5; Syr 44,19nn; Rz 4,16; Hbr 11,17n). Owocem wiary Abrahama była gotowość złożenia w ofierze własnego syna Izaaka (Rdz 22). Rachab, kananejska nierządnica z Jerycha, wyraziła swoją wiarę w Boga, ukrywając i ocalając izraelskich zwiadowców (Joz 2,11; 6,17.25; Hbr 11,31). Opanowanie języka. Odpowiedzialność nauczycieli wiary jest bardzo duża. Dotyczy bowiem zarówno ich samych, jak i uczniów, których kształtują przekazywaną wiedzą oraz przykładem własnego życia. Dlatego Jakub przestrzega przed niewłaściwym korzystaniem z daru mowy. Z każdego słowa trzeba będzie zdać sprawę na sądzie Bożym (Mt 12,36). Władza nad własnym językiem jest cechą doskonałości, świadczy bowiem o umiejętności panowania nad całym sobą. Obrazują to przykłady wędzidła i steru. Przykład małego płomyka, który może wzniecić wielki pożar, ilustruje niszczycielską

2651

JAKUB 2,20 — 3,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) sprawiedliwości – rozumiana jako wierność woli Bożej (Ps 11,7+). b) Ludzie wiarołomni – dosł. cudzołożnicy; niewierność wobec Boga była często porównywana w ST do zdrady małżeńskiej (np. Jr 5,7; Ez 16,38; Oz 2,4.7). Bóg często przedstawiał się jako oblubieniec narodu wybranego (np. Iz 54,5). c) światem – zob. Jk 1,26-27+.

9/4/08

8:21 AM

Page 2652

wypływa woda słodka i gorzka? 12Bracia moi! Czy drzewo figowe może rodzić oliwki, a winorośl – figi? Tak również ze słonego źródła nie może wypływać słodka woda. Prawdziwa mądrość 13 Jeśli ktoś z was jest mądry i rozsądny, niech tego dowiedzie swoim nienagannym postępowaniem, czynami pełnymi delikatności i mądrości. 14Jeśli natomiast wasze serces napełnione jest chorobliwą zazdrością i rywalizacją, to nie wywyższajcie się nad innych i nie kłamcie wbrew prawdzie. 15Taka mądrość nie pochodzi z nieba, ale jest przyziemna; kieruje się tylko zmysłami i jest diabelskas. 16Gdzie bowiem panuje zazdrość i chorobliwa ambicja, tam jest niepokój i wszelkie przewrotne działanie. 17Mądrość natomiast, która pochodzi od Boga, jest przede wszystkim nieskazitelnie czysta, przynosi pokójs, jest życzliwa i wyrozumiała, uległa, pełna miłosierdzias i dobrych owoców, jest bezstronna i bez obłudy. 18A ci, którzy wprowadzają pokój, zasiewają w pokoju owoc sprawiedliwościa. O żądzy posiadania 1 Skąd wojny i walki między wami? Czy nie z pożądliwości, które walczą w waszych ciałachs? 2Pożądacie, a nie posiadacie; zabijacie i zazdrościcie, a nie możecie osiągnąć; toczycie boje i wojny, a nic nie zyskujecie, bo się nie modlicie! 3Modlicie się, a nie otrzymujecie, bo się źle modlicie. Pragniecie zaspokoić tylko własne namiętności.

4

O przyjaźni z Bogiem 4 Ludzie wiarołomnib! Czyż nie wiecie, że przyjaźń z tym światemc oznacza nieprzyjaźń z Bogiem? Jeśli więc ktoś chce być przyjacielem świata, staje się nieprzyjacielem Boga. 5Czy uwamoc wypowiadanych słów. Panowanie nad językiem okazuje się trudniejsze niż ujarzmianie zwierząt. Trzeba jednak dbać o jego nieskazitelność, bo jest on narzędziem wysławiania Boga i wypowiadania błogosławieństw. Podobnie jak z jednego źródła nie może wypływać woda zdrowa i zatruta, tak chrześcijanin, którego słowa i czyny mają chwalić Boga, nie powinien złorzeczyć i znieważać Go swymi czynami. Prawdziwa mądrość. Prawdziwa mądrość polega na wierności Bożej woli i owocuje dobrymi czynami. Jej przejawem jest unikanie grzechu, wprowadzanie nauki Jezusa w życie, szlachetne postępowanie, znajdujące uznanie nawet u pogan. Fałszywa mądrość natomiast rodzi zazdrość, niezgodę, wynoszenie się nad drugich, kłamstwo. Nie pochodzi ona od Boga, jak mądrość prawdziwa (Syr 1,1), lecz od diabła i jest na jego usługach. Dobro wyrasta natomiast tam, gdzie ludzie żyją w zgodzie. Najpiękniejszym owocem mądrości jest bowiem pokój. Wskazuje on na obecność Jezusa (np. J 20,21.26), jest jednoczącym wspólnotę darem Ducha Świętego (Ga 5,22). Stąd siewcy pokoju będą zbierać plony dobrego i mądrego życia. O żądzy posiadania. Pokój w człowieku i między ludźmi jest niszczony przez pożądliwość, która wciąż chce więcej. Niepohamowana chęć zdobywania i posiadania powoduje stały niedosyt dóbr, rodzi zazdrość, kłótnie i nienawiść. Źródłem wewnętrznych rozterek człowieka jest więc walka „ducha z ciałem” (Rz 7,14-25; 8,5nn). Tymczasem celem życia człowieka nie jest zaspokajanie żądz, ale pełnienie woli Bożej. Modlić się źle (w. 3) oznacza obierać za przedmiot modlitwy tylko dobra ziemskie, upragnione przez człowieka dla zaspokojenia żądz. Dobra materialne nie mogą stać się ważniejsze od dóbr wiecznych. O przyjaźni z Bogiem. Bóg pragnie niepodzielnej miłości; jest zazdrosny o człowieka, którego powołał do życia. Dla jego dobra nie chce, aby szukał on przyjaźni ze światem, który zbawić nie może. Tymczasem człowiek chciałby po-

JAKUB 3,12 — 4,5

2652

Mt 7,16-19; 12,33

1Kor 3,3; Ef 4,31

1Kor 2,14; Jk 1,5.17

Mdr 7,22n

Iz 32,17; Mt 5,9; Hbr 12,11

Rz 7,23; 1P 2,11

Mt 6,24; Rz 8,7; 1J 2,15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Wj 20,5; Za 8,2; Rdz 2,7 Prz 3,34; Mt 23,12; 1P 5,5

Ef 6,12; 1P 5,8n; Tb 13,6; Za 1,3; Ml 3,7 Iz 1,16

Hi 5,11; Łk 14,11; 1P 5,6

Prz 10,18; 11,13

Mt 7,1n Rz 2,1; 14,4

Prz 27,1; Mt 6,34; Łk 12,18-20 Ps 39,6n; 95,5n; 144,4 Dz 18,21

Mt 25,45; Łk 12,47

9/4/08

8:21 AM

żacie, że Pismo mówi na próżno: Zazdrośniea pragnie ducha, którego w nas tchnął b? 6Dlatego obdarza tym większą łaską, skoro mówi: Bóg pysznym się sprzeciwia, a dla pokornych jest łaskawy. Wezwanie do nawrócenia 7 Bądźcie więc ulegli Bogu. Przeciwstawiajcie się natomiast diabłus, a ucieknie od was. 8Zbliżcie się do Boga, a On zbliży się do was. Obmyjcie ręce, grzesznicy! Oczyśćcie sercas, ludzie wewnętrznie rozdarci! 9Uznajcie swoją nędzę, smućcie się i płaczcie. Śmiech wasz niech zamieni się w smutek, a radość w przygnębienie. 10Uniżcie się przed Panems, a On was wywyższy.

Page 2653

a) Zazdrośnie – Bóg domaga się dla siebie całego człowieka. b) Trudno wskazać konkretny fragment Pisma Świętego, do którego nawiązuje Jakub. c) Prawu – dla chrześcijanina prawem Bożym jest Dekalog oraz nauka Jezusa Chrystusa, tj. Ewangelia.

Nie osądzać! 11 Bracias! Nie obmawiajcie się nawzajem. Jeśli ktoś obmawia swego brata i osądza go, występuje przeciwko Prawuc i osądza je. A jeśli osądzasz Prawo, nie jesteś jego wykonawcą, lecz sędzią. 12Jeden jest tylko Prawodawca i Sędzias, który może zbawić lub potępić. Kimże więc ty jesteś, że osądzasz bliźniego? Zawodność planów ludzkich 13 Dlaczego teraz mówicie: „Dziś lub jutro pojedziemy do tego miasta, zatrzymamy się tam przez rok, będziemy handlować i zarabiać”? 14Nie wiecie, co będzie jutro. Czymże jest wasze życie? Jesteście jak dym, który pojawia się na krótko i zaraz znika. 15Powinniście raczej mówić: „Uczynimy to lub tamto, jeżeli Pans zechce i jeśli żyć będziemy”. 16Wy jednak jesteście zarozumiali i wyniośli! A każda zarozumiałość jest zła. 17 Kto bowiem wie, jak czynić dobro, a nie czyni, popełnia grzechs. dzielić swe serce między Boga i świat, służyć Bogu i mamonie (Mt 6,24). Jednak wiązanie się z bezbożnym światem przekreśla przyjaźń z Bogiem (J 7,7; 12,31.43; 15,18). Łaska potrzebna człowiekowi do zbawienia pochodzi od Boga, nie od świata. Dlatego ten, kto szuka jej w świecie, okazuje się pyszałkiem gardzącym pomocą Boga. Wezwanie do nawrócenia. Łaska Boża, którą otrzymują pokorni, wystarczająco uzbraja ich do walki z szatanem. Ze strony człowieka potrzeba jednak zdecydowanej postawy i wysiłku. Nawrócenie, do którego zachęca Jakub, jest zawsze odejściem od zła, a zwróceniem się ku Bogu. Jego bliskość domaga się od człowieka czynów prawych, czyli czystości rąk, oraz czystości wewnętrznej – serca (w. 8). Nawrócenie to dokonuje się poprzez uświadomienie sobie swojej grzeszności oraz przez czyny pokutne. Jakub wymienia typowe dla ludzi Wschodu postawy pokutnika: porzucenie radości, smutek, płacz (np. Tb 2,6; Jl 1,13n; Am 8,10). Nie jest on jednak wrogiem radości, lecz pragnie, aby jej źródłem była bliskość Boga i święte życie, a nie zaspokajanie grzesznych żądz. Nie osądzać! Do grzechów języka, o których Jakub mówił wcześniej, dołącza jeszcze obmowę bliźniego, która zawsze jest przyczyną konfliktów we wspólnocie. Oczernianie, uwłaczanie czci i dobremu imieniu bliźniego jest całkowicie sprzeczne z prawem miłości. Ponadto osądzanie bliźniego jest przywłaszczeniem sobie prawa przysługującego jedynie Bogu, najwyższemu prawodawcy. Tylko On ma prawo wydawać wyrok o człowieku, bo jest Panem życia i śmierci (Pwt 32,39; 1Sm 2,6; 2Krl 5,7). Zawodność planów ludzkich. Ludzie zadufani w sobie, pyszni i zarozumiali, dążący do zysku za wszelką cenę, trwają w wielkim błędzie. Układają oni plany, nie biorąc pod uwagę, że przyszłość nie zależy od nich. Nikt przecież nie wie, jak długo jeszcze będzie żył (Łk 12,16-21). Nie jest to zachęta do bezczynności. Chrześcijanin powinien planować przyszłość, jednak zawsze podporządkowując swoje zamierzenia woli i planom Bożym. Jakub zachęca do realnego spojrzenia na swoją znikomość, do uległości i pokory względem Boga oraz do wykorzystywania wszelkich sposobności do czynienia dobra.

2653

JAKUB 4,6-17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) ogień – obraz kary Bożej i potępienia zatwardziałych grzeszników (Jk 3,6+; Ap 2,11+). b) skarby – na Sądzie Ostatecznym będą one świadczyć przeciwko bogaczom (Prz 28,22; Łk 6,24; 1Tm 6,9). c) dzień zabijania – rzezi, dosł. uboju bydła, obraz kary i sądu Bożego. d) jesienią i wiosną na deszcz – dosł. deszcz wczesny i późny. W Palestynie deszcze wczesne – jesienne, mają duże znaczenie dla orki i jesiennych zasiewów; zaś dzięki deszczom późnym – wiosennym, rosną warzywa i zboża oraz owocują winorośle i drzewa oliwne. e) nabierzcie odwagi – dosł. umocnijcie serca. Według wyobrażeń semickich w sercu mieszka odwaga. Dlatego wzmocnić serce – to nabrać odwagi (Ps 27,14). f) Sędzia – mowa o Chrystusie, Panu i Sędzi, który na końcu czasów wymierzy sprawiedliwość (Mt 25,31-46; 2Tm 4,1).

9/4/08

8:21 AM

Page 2654

Przestroga dla bogaczy – krzywdzicieli 1 A wy, bogacze, lamentujcie i płaczcie z powodu udręk, które nadchodzą. 2Wasze bogactwo zbutwiało. Mole zjadły wasze ubrania. 3Wasze srebro i złoto zaśniedziało. Ta śniedź będzie świadczyć przeciwko wam i zniszczy ciałas wasze jak ogieńa. Takie gromadziliście sobie skarbyb na dni ostateczne! 4Oto woła zapłata, której odmówiliście robotnikom, choć skosili wasze pola! Oto do uszu Pana Zastępóws doszły narzekania żniwiarzy! 5Żyliście na ziemi w zbytkach i zmysłowych rozkoszach. I tak utuczyliście wasze sercas na dzień zabijaniac. 6Skazaliście na śmierć i zabiliście sprawiedliwego, a on nie stawiał wam oporu.

5

Oczekiwanie na przyjście Pana Bracias! Bądźcie cierpliwi, aż Pans przybędzie. Przecież rolnik cierpliwie czeka jesienią i wiosną na deszczd, aby mógł zebrać cenne plony ziemi. 8Tak i wy bądźcie cierpliwi i nabierzcie odwagie, bo przyjście Pana jest już bliskie. 9Nie narzekajcie jedni na drugich, abyście nie byli sądzeni. Oto Sędziaf stoi już u drzwi. 7

Biblijne przykłady cierpliwości 10 Bracias! Prorocys, którzy przemawiali w imienius Panas, niech będą dla was przykładem wytrwałości w znoszeniu cierpień. 11 Zobaczcie, że uważamy ich za szczęśliwych, ponieważ wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i wiecie, jak na koniec Pan go wynagrodził, bo Pan jest pełen litości i miłosierdzias. Nie przysięgać! 12 Przede wszystkim jednak, bracias moi, nie przysięgajcie: ani na niebo, ani na ziemię, ani w żaden inny sposób. Niech wasze „tak” oznacza zawsze „tak”, a „nie” znaczy „nie”, abyście nie byli potępieni. Przestroga dla bogaczy – krzywdzicieli. Los ludzi, którzy zaufali swojemu bogactwu, jest tragiczny. Powinni więc płakać i lamentować, bo oszukali samych siebie i zgotowali sobie własną zgubę. Dobra doczesne są bowiem znikome i przemijające. Jakub wskazuje na to, odnosząc się do trzech głównych źródeł bogactwa ludzi Wschodu: zboża, wspaniałych szat, złota i srebra. Oczekiwanie na przyjście Pana. Żywa nadzieja powrotu Chrystusa na ziemię wymaga od chrześcijan wypracowania w sobie cnoty cierpliwości. Jego nadejście jest bowiem pewne i bliskie, ale nie może być zachętą do porzucania obowiązków czy zaniedbania troski o budowanie zgodnej społeczności wiernych (1Tes 2,6-14). Jakub wzywa do cierpliwości, na wzór rolników, ze spokojem oczekujących nadejścia życiodajnych deszczów. Podobnie pokrzywdzeni winni cierpliwie oczekiwać przyjścia Pana, który odda każdemu według jego uczynków (np. Syr 16,14n; Mt 16,27; Rz 2,6). Biblijne przykłady cierpliwości. Prześladowania i trudności są wpisane w drogę wiary (Jk 1,2-4+). Jakub zachęca do wytrwałości wobec prześladowań, przywołując przykład proroków (np. Jr 20,2; Dn 6,17n; por. Mt 23,34; Hbr 11,32-34.36-38). Niegdyś oni składali świadectwo wierności Bogu, dziś czynią to cierpiący chrześcijanie. Wiara cierpiącego Hioba pozostała pokorna i niewzruszona (Hi 19,25-27). Taka wiara zawsze doprowadza do doświadczenia litości i miłosierdzia Boga i jest przez Niego nagradzana (Hi 42,10-13; Mt 5,12). Nie przysięgać! Zakaz przysięgania wypływał z częstego nadużywania przysięgi. Zakazowi krzywoprzysięstwa i lekkomyślnego składania przysięgi towarzyszy polecenie mówienia prawdy. Chrześcijanin powinien być człowiekiem godnym wiary, który prawdziwości swoich słów i postaw nie potrzebuje potwierdzać przysięgą (Mt 5,34-37).

JAKUB 5,1-12

2654

Łk 6,24 Iz 51,8; Mt 6,19 Syr 29,9-11 Jdt 16,17 Ps 21,10; Iz 30,27 Kpł 19,13; Pwt 24,14n; Ml 3,5 Ps 18,7 Łk 16,19-25 Jr 12,1-3; 25,34; 50,27 Mdr 2,11nn

Łk 21,19; Hbr 10,36-39 Pwt 11,14; Jr 5,24; Jl 2,23 Rz 13,11n; Flp 4,5; Hbr 10,25 Mt 24,33; Ap 3,20

Dn 12,12n Hi 1,21n; 42,10-17 Wj 34,6; Ps 103,8; 111,4.

Mt 5,34-37

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

1Tm 5,17+ Mk 6,13; Łk 10,34

Dz 19,18; 1J 1,9

Ps 145,18n; J 9,31; Ef 6,18 1Krl 17,1; Łk 4,25 1Krl 18,1.41-45; Syr 48,1-3

1P 4,8

9/4/08

8:21 AM

Modlitwa, namaszczenie chorych i wyznanie grzechów 13 Jeśli ktoś z was cierpi z powodu nieszczęścia – niech się modli. Kto zaś jest radosny – niech wyśpiewuje Bogu. 14Jeśli ktoś z was choruje, niech wezwie starszychs Kościoła. Niech się modlą nad nim, namaszczając go oliwąa w imięs Panas. 15Modlitwa zanoszona z wiarą będzie dla chorego zbawienna i Pan go podźwignie. A jeśli popełnił grzechys, będą mu odpuszczone. 16 Wyznawajcie więc swoje grzechy jedni drugim i módlcie się nawzajem za siebie, abyście zostali uzdrowieni. Wielką bowiem moc posiada gorliwa modlitwa człowieka sprawiedliwego. 17Przecież Eliasz, który jak my był tylko człowiekiem, usilnie modlił się, aby nie padał deszcz, i przez trzy i pół roku nie było deszczu. 18A kiedy znowu się pomodlił, niebo zesłało deszcz i ziemia wydała swoje plony.

Page 2655

a) namaszczając go oliwą – apostołowie posłani przez Chrystusa Pana namaszczali chorych oliwą i uzdrawiali (Mk 6,13). Sobór Trydencki, nauczając o sakramentach, powołuje się na Jk 5,14, mówiąc o sakramencie namaszczenia chorych. b) prawdy – tu: postępowanie zgodne z nauką Chrystusa (J 8,31-41). c) przebaczenia wielu grzechów – dosł. zakryje wiele grzechów. Zdanie to może się odnosić do człowieka nawracanego, jak i tego, który wzywa do nawrócenia (1P 4,8).

O nawracaniu błądzących 19 Bracias moi! Jeśliby ktoś z was zszedł z drogis prawdyb, a inny by go nawrócił, 20niech wie, że nawracając grzesznika z błędnej drogi, ocali go od potępienia i przyczyni się do przebaczenia wielu grzechówc.

Modlitwa, namaszczenie chorych i wyznanie grzechów. Każda okoliczność życia daje chrześcijaninowi sposobność do modlitwy (Ef 6,18). W potrzebie prosi Boga o łaskę; w radosnych chwilach życia i za otrzymane dary – dziękuje Mu i uwielbia Go; uświadamiając sobie własną słabość i grzeszność – przyzywa Jego miłosierdzia. Gorliwa modlitwa chrześcijanina może mieć wielką moc, podobnie jak modlitwa proroka Eliasza, którą wstrzymał deszcz (Syr 48,2n). Pouczenia Jakuba odnośnie do pomocy ciężko chorym ze wspólnoty są świadectwem udzielania już w czasach apostolskich sakramentu namaszczenia chorych. Udziela go starszy Kościoła podczas ufnej modlitwy, której towarzyszy namaszczenie chorego oliwą. Namaszczenie udzielane jest w imię Pana, tzn. On sam jest obecny i działający w tym sakramencie. Owocem przyjętego sakramentu jest zbawienna łaska, powrót do zdrowia i odpuszczenie grzechów (Mk 2,3-12; J 5,14). Bóg pragnie uzdrawiać całego człowieka: jego ciało i duszę. Wyznawanie sobie nawzajem grzechów było praktykowane na zgromadzeniach liturgicznych jako niezbędne przygotowanie do modlitwy. Owocem modlitwy wstawienniczej i wcześniejszego wyznawania grzechów jest uzyskanie łaski uzdrowienia, tj. przebaczenia grzechów. O nawracaniu błądzących. Prawda nie jest dla chrześcijanina tylko wartością intelektualną. Jest raczej wymogiem moralnym, domagającym się czynów z nią zgodnych (J 3,21). Prawda jest darem Ducha Świętego (J 16,13n), a w Jezusie Chrystusie nabiera cech osobowych: Jezus jest prawdą (J 14,6). Dlatego porzucenie drogi prawdy oznacza zaniechanie dobrych czynów i odejście od Chrystusa. Końcowe wezwanie do czynnego apostolstwa Jakub poświęca właśnie pomocy osobom w powracaniu na drogę zbawiennej prawdy. Bóg hojnie nagradza tych, którzy troszczą się o zbawienie innych (np. Ez 3,19-21; 33,9; Dn 12,3; 1Tm 4,16). Łaska, którą im przekazują, dosięga także ich samych. Troska o zbawienie bliźnich jest bowiem doskonałym wypełnieniem przykazania miłości.

2655

JAKUB 5,13-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2656

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2657

PIERWSZY LIST ŚWIĘTEGO PIOTRA Wprowadzenie Okoliczności powstania Pierwszy List św. Piotra powstał środowisku chrześcijan mieszkających w Rzymie. Jego autorem jest prawdopodobnie Sylwan (1P 5,12), sekretarz Piotra. Powołując się na autorytet apostolski Piotra, sięgający daleko poza stolicę Cesarstwa Rzymskiego, zawarł on w liście syntezę jego nauczania. Trudno jednoznacznie stwierdzić czy Pierwszy List św. Piotra powstał jeszcze za życia Piotra apostoła, czy już po jego śmierci (ok. 64 r.). Adresatami pisma są chrześcijanie rozproszeni w rzymskich prowincjach Azji Mniejszej (1P 1,1). Ich obecność w wielu rejonach Imperium Rzymskiego może przemawiać za późniejszą datą powstania pisma. Treść i teologia Pierwszy List św. Piotra, podobnie jak listy Pawła Apostoła, rozpoczyna się od adresu i pozdrowienia (1P 1,1n), a kończy pozdrowieniami i wyjaśnieniem motywu, którym kierował się autor, pisząc epistołę (1P 5,12-14). Było nim pragnienie dodania odwagi chrześcijanom żyjącym we wrogim środowisku pogańskim. Zasadniczą treść listu można ogólnie podzielić na dwie części: 1) pouczenia ogólne na temat powołania do życia chrześcijańskiego, które jest ogromnym zaszczytem dla człowieka (1P 1,3 – 2,10); 2) szczegółowe pouczenia na temat cierpliwego znoszenia nieufności i braku życzliwości ze strony pogańskiego środowiska (1P 2,11 – 5,11). List zawiera słowa zachęty dla chrześcijan, którzy z powodu wyznawanej wiary i obyczajów spotykali się z brakiem akceptacji ze strony pogan (1P 4,3n), co wywoływało w nich poczucie wyobcowania (1P 1,1; 2,11). Zdaniem autora listu wierni, którzy musieli znosić zniewagi ze strony wrogo nastawionego otoczenia (1P 2,12.19; 3,9.16; 4,14) powinni pokornie znosić tę trudną sytuację, nie szukając zemsty. Wzorem dla nich ma być Chrystus, który cierpliwie znosił wszelkie zniewagi podczas swojej Męki (2P 2,21nn). Za doznane cierpienia został nagrodzony przez Boga chwałą Zmartwychwstania. W ten sposób stał się dla chrześcijan znakiem nadziei (1P 1,21), że również i oni otrzymają od Boga nagrodę i zostaną wywyższeni (1P 1,7; 5,6). Podobnie jak Jezus został odrzucony przez ludzi, tak i chrześcijanie zostali wypchnięci na margines społeczności zdominowanej przez pogan. Aby ich pocieszyć i umocnić, autor listu przypomina im fakt, że zostali wybrani przez Boga (1P 1,1; 5,13). Odnosi do nich tytuły, które w czasach ST opisywały szczególne uprzywilejowanie Izraela: ród wybrany, królewskie kapłaństwo, lud święty (1P 2,9). Świadomość Bożego wybrania i obietnicy zbawienia powinna w determinujący sposób rzutować na sposób przeżywania codziennych trudności.

2657

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2658

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2659

PIERWSZY LIST ŚWIĘTEGO PIOTRA

Jk 1,1+

Rz 8,29; Ef 1,4; 2Tes 2,13 Hbr 12,24

J 1,13; 3,3-7+; Jk 1,18; 1P 1,23; 1J 3,9 Ef 1,18; Kol 1,5 Mt 6,19n Ef 1,19n

J 16,20; Hbr 12,11; Jk 1,2n; 1P 4,12n Ml 3,2n; 1Kor 3,13

1J 4,20

Mt 13,17 Iz 11,1-9; Jr 33,15n

Do wybranych 1 Piotr, apostołs Jezusas Chrystusas, do wybranych przez Boga, którzy mieszkają na obczyźnie rozproszeni w Ponciea, Galacjib, Kapadocjic, Azjis i Bityniid. 2Bóg Ojciec wybrał was zgodnie ze swym odwiecznym postanowieniem, a Duchs uświęcił, abyście byli posłuszni i zostali pokropieni krwiąe Jezusa Chrystusa. Niech Bóg udzieli wam obficie łaski i pokojus!

a) Pont – kraina w Azji Mniejszej rozciągająca się wzdłuż południowo-wschodniego wybrzeża Morza Czarnego, między Bitynią a Armenią; w czasach apostolskich – prowincja rzymska.

Narodzeni do życia chrześcijańskiego 3 Niech będzie błogosławionys Bóg, Ojciec naszego Panas Jezusas Chrystusas! On w swoim wielkim miłosierdzius zrodził nas na nowo do żywej nadziei przez powstanie z martwych Jezusa Chrystusa, 4abyśmy osiągnęli dziedzictwo niezniszczalne, nienaruszone i nieprzemijające. Ono jest wam zapewnione w niebie, 5a mocs Boża strzeże was przez wiarę, abyście osiągnęli zbawienie, które się objawi na końcu czasów. 6Dlatego cieszcie się już teraz, nawet jeśli musicie jeszcze odczuwać smutek z powodu różnych doświadczeń. 7Są one potrzebne dla wypróbowania waszej wiary, o wiele cenniejszej od przemijającego złota, które przecież oczyszcza się w ogniu. Ukaże się ona w pełnym blasku, a wy doznacie chwałys, uznania i czci, gdy objawi się Jezus Chrystus. 8 Choć Go nie widzieliście, przecież Go miłujecie; wierzycie w Niego, chociaż Go nie widzicie. Dlatego też doznajecie radości niewysłowionej i pełnej chwały, 9osiągając cel waszej wiary – zbawienie duszs! 10 To zbawienie było przedmiotem poszukiwań i dociekań prorokóws, gdy zapowiadali przeznaczoną dla was łaskę.

d) Bitynia – rzymska prowincja w Azji Mniejszej leżąca na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego, na wschód od Pontu.

1

b) Galacja – rzymska prowincja w środkowej Azji Mniejszej (zob. Wprowadzenie do Listu do Galatów). c) Kapadocja – rzymska prowincja w środkowej Azji Mniejszej leżąca pomiędzy Galacją a Armenią na południe od Pontu i na północ od gór Taurus.

e) pokropieni krwią – aluzja do pokropienia krwią, którego dokonał Mojżesz pod górą Synaj na znak zawarcia przymierza z Bogiem (Wj 24,8). Jezus Chrystus zawarł Nowe Przymierze, przelewając krew dla naszego odkupienia.

Do wybranych. Adresatów listu, czyli chrześcijan rozproszonych w różnych prowincjach Azji Mniejszej, autor nazywa wybranymi przez Boga (w. 1). Określenie to wskazuje na istotę powołania chrześcijańskiego. Boże wybranie jest bowiem dla człowieka najwyższym zaszczytem, choćby nawet czuł się odrzucony czy opuszczony ze strony ludzi, tak jak adresaci listu. W początkowym pozdrowieniu autor odwołuje się do Trójcy Świętej, mówiąc o roli każdej z Osób Boskich w dziele zbawienia. Narodzeni do życia chrześcijańskiego. Chrzest jest początkiem nowego życia chrześcijańskiego i oznacza porzucenie dawnego grzesznego stylu życia. Dlatego autor mówi o nowym narodzeniu, zwracając się do ludzi dorosłych, którzy decydują się na przyjęcie Ewangelii. Bóg daje nowe życie, rodząc nas do niego dzięki Zmartwychwstaniu Chrystusa. Chrzest upodabnia nas więc do Chrystusa zmartwychwstałego i daje nam prawo nazywania Boga naszym Ojcem. Jako dzieci Boga jesteśmy dziedzicami nieba, możemy więc liczyć na osiągnięcie zbawienia, które jest celem chrześcijańskiego życia. Osiąga się je przez wiarę, która dojrzewa w ogniu prześladowań. To ważny aspekt cierpienia, którego nie można pojmować jedynie jako karę za grzechy. Autor wyraźnie zaleca radość z doznawanych cierpień (Rz 5,3;

2659

1. PIOTRA 1,1-10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) czas... ziemskiego wygnania – chrześcijanie czują się obco w środowisku pogańskim, które odnosi się do nich podejrzliwie i z niechęcią. Sytuację tę autor opisuje w kategoriach wygnania, a chrześcijan nazywa wygnańcami i pielgrzymami (1P 2,11).

9/4/08

8:21 AM

Page 2660

11

Starali się odgadnąć czas, na który wskazywał obecny w nich Duch Chrystusa, zapowiadający cierpienia Chrystusa i mającą później nadejść chwałę. 12Bóg im objawił, że jeszcze nie dla nich przeznaczona jest Ewangelias, którą teraz ogłosili wam apostołowies przez Ducha Świętego zesłanego z nieba. Nawet aniołowies pragnęliby wniknąć w tę tajemnicę! Jak posłuszne dzieci Dlatego bądźcie gotowi i trzeźwi! Wytrwale pokładajcie nadzieję w łasce, której dostąpicie w dniu objawienia Jezusas Chrystusas! 14Bądźcie jak posłuszne dzieci i nie ulegajcie żądzom, które dawniej wynikały z waszej niewiedzy. 15W całym swym postępowaniu stańcie się świętymi na wzór Świętego, który was powołał. 16Jest bowiem napisane: Bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty. 17 Jeżeli Ojcem nazywacie Tego, który bezstronnie sądzi każdego według jego własnych uczynków, w bojaźni Bożejs przeżyjcie czas waszego ziemskiego wygnaniaa. 18Wiecie bowiem, że z waszego odziedziczonego po przodkach głupiego postępowania, zostaliście odkupieni nie czymś przemijającym, srebrem lub złotem, 19ale drogocenną krwią Chrystusa jako Barankas bez skazy i zmazy. 20On został do tego wyznaczony przed początkiem świata, ukazał się zaś przy końcu czasów ze względu na was. 21Dzięki Niemu wierzycie w Boga, który Go wskrzesił z martwych i obdarzył chwałąs. Dlatego zawsze kierujcie waszą wiarę i nadzieję ku Bogu! 22 Posłuszni prawdzie oczyściliście swoje duszes, aby osiągnąć szczerą miłość braterską. Dlatego z całego sercas i wytrwale miłujcie się nawzajem! 23Zostaliście bowiem zrodzeni nie z ginącego zasiewu, ale niezniszczalnego, dzięki słowu Boga, które żyje i trwa. 24Ponieważ: Każde stworzenie jest jak trawa i cały jego wdzięk – jak kwiat polny. Trawa uschła, kwiat opadł, 25 lecz słowo Panas trwa wiecznie. To jest właśnie słowo Ewangeliis, które wam ogłoszono. 13

Kol 1,24). Dla chrześcijan jest ono bowiem okazją do dawania świadectwa o Jezusie (Łk 21,12n; Dz 5,41) i o przewyższającej wszystko wartości przyszłego życia (Mt 5,11n). Cierpiący chrześcijanin jednoczy się ze swoim Panem i upodabnia się do Niego (Rz 8,17; Ga 2,19n), a za wierność zostanie nagrodzony chwałą (Mt 10,22; Rz 8,18; 2Kor 4,17). Przywilejem chrześcijan jest słuchanie Ewangelii o zbawieniu. Nie otrzymali go ani prorocy ST, którzy przepowiadali przyszłe zbawienie mesjańskie, ani nawet aniołowie. Jak posłuszne dzieci. Chrześcijanie winni zachowywać się jak posłuszne dzieci Boga i naśladować Jego świętość. Mając jednego Ojca, są dla siebie braćmi, stąd obowiązek wzajemnej braterskiej miłości. Nowe narodzenie do życia chrześcijańskiego stawia więc przed nami szczytny ideał świętości. Dążenie do niego jest możliwe dzięki Odkupieniu dokonanemu przez Chrystusa. On nas wykupił z niewoli grzechu nie za pieniądze, jak kiedyś wykupywano niewolników, ale za cenę swojej krwi i śmierci krzyżowej. Autor porównuje Chrystusa do baranka złożonego w ofierze i podkreśla Jego całkowitą niewinność. Śmierć Chrystusa przewyższa jednak wszystkie ofiary ze zwierząt, składanych na przebłaganie za grzechy. Dzięki niej mamy dostęp do Boga, który jest źródłem życia. Nowe narodzenie przewyższa to, które miało miejsce u początków życia ziemskiego: przemijającego i prowadzącego nieuchronnie do śmierci. Życie chrześcijan prowadzi do wieczności, otrzymaliśmy je bowiem dzięki słowu Bożemu, które trwa na wieki.

1. PIOTRA 1,11-25

2660

Dz 1,7 Łk 18,31-33; 24,25-27 Mt 13,16n Rz 16,25n Dz 1,8; 1Tes 1,5

Łk 12,35-40; 1Tes 5,6-8; 1P 4,7; 5,8 Rz 6,19; Ef 2,1-3 Ef 4,17n Mt 5,48; 1J 3,3 Kpł 11,44; 19,2

Pwt 10,17 Jr 17,10; Rz 2,6

Iz 52,3; 1Kor 6,20; 7,23 J 1,29; Dz 20,28; Hbr 9,12 Ga 4,4

Rz 8,11; 10,9

J 13,34; Rz 12,10 Jk 1,18; 1P 1,3;1J 3,9 Hbr 4,12 Iz 40,6.8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Jk 1,21 1Kor 3,1n

Ps 34,9

Mt 21,42; Dz 4,11

Ef 2,20-22 1Kor 3,16 Wj 19,6 Rz 12,1 Iz 28,16; Rz 9,32n

Ps 118,22; Mt 21,42-44; Dz 4,11 Iz 8,14n

Wj 19,5n; Iz 43,20n

Dz 26,18; Kol 1,12n Oz 1,6-9; 2,3.25; Rz 9,25

1P 1,17 Jk 4,1

9/4/08

8:21 AM

Złączeni z Chrystusem – żywym kamieniem 1 Odrzućcie więc wszelkie zło, wszelki fałsz i obłudę, zawiść i wszelkie obmowy! 2Jak ledwo narodzone niemowlęta pragnijcie nieskażonego mleka słowa Bożego, abyście dzięki niemu dorośli do zbawienia. 3Skosztowaliście przecież, jak dobry jest Pans! 4 Zbliżcie się do Niego, bo jest żywym kamieniem, który ludzie odrzucili, ale dla Boga jest wybrany i drogocenny! 5Również i wy, jako żywe kamienie, służycie do budowy duchowego domua, aby stać się świętym kapłaństwem i składać duchowe ofiary, miłe Bogu dzięki Jezusowis Chrystusowis. 6 Napisane jest bowiem w Piśmie: Oto kładę na Syjonies kamień, kamień węgielnyb wybrany i drogocenny. Kto wierzy w Niego, nie będzie zawiedziony. 7 Chwała wam, którzy wierzycie! Dla niewierzących zaś właśnie ten kamień, który odrzucili budujący, stał się kamieniem węgielnym, 8 kamieniem, o który ludzie się potykają, i skałą, przez którą upadają! Upadają ci, którzy nie słuchają Słowa, bo tak już zostało postanowione. 9 Wy zaś jesteście ludems wybranym, królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem, który jest szczególną własnością Bogac! Głoście więc wielkie dzieła Tego, który was wezwał z ciemności do swego przedziwnego światła! 10 Dawniej nie byliście ludem, teraz zaś staliście się ludem Bożym! Nie było dla was miłosierdzias, teraz zaś zaznaliście miłosierdziad!

2

Page 2661

a) domu – chodzi o duchową świątynię, którą jest Kościół. b) kamień węgielny – jest nim Chrystus Zmartwychwstały, któremu trzeba zaufać. Na Nim można się oprzeć jak na skale; dlatego stał się fundamentem Kościoła (Mt 21,42+). c) Najbardziej zaszczytne tytuły ludu Starego Przymierza (Wj 19,6) autor listu stosuje do chrześcijan. Mimo że są poniżani w swoim pogańskim środowisku, zostali jednak wybrani i wyniesieni do godności nowego ludu Bożego. d) Adresaci listu byli dawniej poganami, żyjącymi z dala od Boga. Teraz stali się ludem Bożym w pełnym tego słowa znaczeniu oraz przedmiotem troskliwej miłości Boga. e) wygnańców i pielgrzymów – zob. 1P 1,17+.

W społeczności świeckiej Umiłowani, proszę was jako wygnańców i pielgrzymówe, abyście się powstrzymali od zmysłowych żądz, które 11

Złączeni z Chrystusem – żywym kamieniem. Adresaci listu stali się chrześcijanami niedawno i dlatego do wzrostu potrzebują jeszcze odpowiedniego pokarmu. Dla duchowych niemowląt pokarmem tym jest słowo Boże – najczystsze mleko, bo nieskażone jakimkolwiek kłamstwem czy oszustwem. Żywiąc się takim pokarmem, możemy zasmakować dobroci Chrystusa. Odrodzeni do nowego życia powinni przede wszystkim szukać łączności z Chrystusem. On właśnie jest kamieniem odrzuconym przez budujących, ale równocześnie wybranym przez Boga. Odrzucenie dokonało się w Męce Chrystusa, która była najbardziej drastycznym przejawem wrogości odpowiedzialnych za naród żydowski (budujących) wobec Syna Bożego. Natomiast Boże wybranie uwidoczniło się w Zmartwychwstaniu Chrystusa. Dlatego jest On nazwany żywym kamieniem (w. 4); od Niego wszyscy wierzący otrzymują życie Boże i upodabniając się do Chrystusa, stają się również jakby żywymi kamieniami (w. 5). Z nich właśnie budowany jest Kościół, w którym wierzący stają się nowym kapłaństwem i ludem wybranym. Celem powszechnego kapłaństwa chrześcijan jest składanie Bogu duchowych ofiar, które zastąpiły starotestamentowe ofiary ze zwierząt. Duchowe ofiary polegają na oddaniu Bogu całego życia, tak jak to uczynił Chrystus. Są one duchowe, bo uświęcone działaniem Ducha Świętego. Powszechne kapłaństwo jest udziałem wszystkich chrześcijan bez wyjątku i różni się zasadniczo od kapłaństwa sakramentalnego, ustanowionego dla posługi ludowi Bożemu. W społeczności świeckiej. Chrześcijanie żyją zawsze w konkretnej społeczności. Nawet gdy jest im nieprzychylna, powinni nienagannie wypełniać obowiązki wypływające z przynależności do niej. To jest najlepsze świadectwo i zachęta dla

2661

1. PIOTRA 2,1-11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) dniu nawiedzenia – to czas szczególnej Bożej łaski, gdy objawi się Jezus Chrystus (1P 1,7).

9/4/08

8:21 AM

Page 2662

przeciwstawiają się duszys. 12Wśród pogan zachowujcie się nienagannie, aby ci, którzy was oczerniają jako złoczyńców, patrząc na wasze dobre czyny, mogli chwalić Boga w dniu nawiedzeniaa. 13 Ze względu na Panas podporządkujcie się każdej władzy ustanowionej przez ludzi. Szanujcie króla jako najwyższego władcę 14i zarządców, ponieważ zostali przez niego upoważnieni, aby karać złych i nagradzać dobrych. 15Taka jest bowiem wola Boża: abyście swoim dobrym postępowaniem zmuszali do milczenia niewiedzę głupich ludzi. 16Jesteście ludźmi wolnymi, nie wykorzystujcie więc wolności jako pretekstu do czynienia zła. Jako słudzy Boga 17wszystkim okazujcie szacunek! Miłujcie bracis! Bójcie się Boga i szanujcie króla! Cierpliwi na wzór Chrystusa Słudzy, bądźcie posłuszni i pełni szacunku wobec swoich panów, nie tylko dobrych i życzliwych, ale i surowych. 19Ten bowiem ma łaskę u Boga, kto ze względu na Niego znosi przykrości, niesprawiedliwie cierpiąc. 20Cóż to za zaszczyt znosić karę za popełnione wykroczenia? Ale gdy postępujecie dobrze i wytrwale znosicie niezasłużone cierpienia, wtedy macie łaskę u Boga! 21Do tego bowiem zostaliście powołani! Chrystuss również za was cierpiał i zostawił wam przykład, abyście szli Jego śladami. 22On nie popełnił grzechus ani na Jego ustach nie było fałszu. 23 Gdy Go znieważano, nie odpłacał zniewagami. Gdy cierpiał, nie odgrażał się, ale oddał sprawę w ręce sprawiedliwego Sędziegos. 24W swoim ciele poniósł nasze grzechy na drzewo krzyża, abyśmy zerwali z grzechem i żyli sprawiedliwie. Zostaliście bowiem uzdrowieni przez Jego rany! 25Byliście jak zbłąkane owce, ale nawróciliście się do waszego Pasterza i Stróża waszych duszs. 18

W chrześcijańskiej rodzinie 1 Tak samo i żony niech się podporządkują swoim mężom! Pozyskają wtedy dobrym przykładem, bez słów, nawet tych, którzy nie są posłuszni Słowu. 2Niech widzą waszą bogobojność i niewinność! 3Wasze piękno nie powinno sprowadzać się do rzeczy zewnętrznych: wyszukanej fryzury, złotych ozdób i strojnych sukien, 4ale niech wypływa z tego,

3

innych. Nawet jeśli władcy boleśnie dają odczuć swoją niechęć, trzeba uszanować ich autorytet (Rz 13,1-7+; Tt 3,1). Taka bowiem postawa wypływa z nauki i przykładu Chrystusa, który poddał się władzy świeckiej i dopełniał obowiązków obywatelskich (np. Mt 22,17-21). Władza jest potrzebna, aby utrzymać ład i porządek społeczny. Cierpliwi na wzór Chrystusa. Nawet jeśli chrześcijan spotykają przykrości ze strony niewierzących, winni je przyjąć w duchu cierpliwości i nadziei. Właśnie w ten sposób staną się naśladowcami Chrystusa, który nawet w czasie Męki nie odgrażał się prześladowcom i nie popełnił najmniejszego grzechu. Opisując postawę cierpiącego Chrystusa, autor odwołuje się do znanej pieśni o Słudze Pańskim z Iz 53, która podkreśla Jego cierpliwość w znoszeniu cierpień i przeciwności. Taka postawa Chrystusa jest wzorem dla chrześcijan; tylko takie znoszenie cierpień zasługuje na łaskę u Boga. W chrześcijańskiej rodzinie. Autor udziela małżonkom szczegółowych pouczeń dotyczących życia rodzinnego, podobnie jak Paweł Apostoł (Ef 5,21 – 6,9; Kol 3,18 – 4,1). Wezwanie, aby żony były podporządkowane mężom, jest nie tylko od-

1. PIOTRA 2,12 — 3,4

2662

Ga 5,17-24

Mt 5,16 Rz 13,1-7; Tt 3,1

1P 3,16

Prz 24,21; Mt 22,21

Ef 6,5-9+; 1Tm 6,1; Tt 2,9

1P 3,14; 4,14

Mt 16,24; J 13,15 Iz 53,9; J 8,46; 2Kor 5,21 Iz 53,7; Mt 5,39; 1P 3,9 Iz 53,4n.12; Hbr 9,28 Rz 6,2 Iz 53,6; J 10,2-16

1Kor 7,13n; Ef 5,22-24+; Kol 3,18; Tt 2,5 1Tm 2,9-15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Mt 6,4.6.18

Ga 4,28

Ef 5,25-33+; Kol 3,19

Ps 34,13-17

Mt 5,10; 1P 2,20; 4,14 Prz 3,25; Iz 8,12n; Mt 10,26-31

Rz 5,6; 6,10; Hbr 9,28

Rdz 6,12 – 8,19; 2P 2,5

Rz 6,4

8:21 AM

Page 2663

co jest ukryte w ludzkim sercus: z niezniszczalnego pokojus ducha i delikatności. To właśnie ma wartość u Boga! 5Tak niegdyś przyozdabiały się święte kobiety, które ufały Bogu i szanowały swych mężów. 6Tak właśnie Sara okazała posłuszeństwo Abrahamowi, nazywając go panema. Jesteście jej córkami, gdy postępujecie dobrze i nie dajecie się niczym zastraszyć. 7 Podobnie i wy, mężowie, bądźcie wyrozumiali w waszym pożyciu małżeńskim, gdyż kobiety to istoty delikatniejsze. Okazujcie im szacunek, bo i one dziedziczą razem z wami łaskę życia wiecznego. Niech nic nie zakłóca waszych modlitw!

a) nazywając go panem – chodzi o wypowiedź Sary zawartą w Rdz 18,12. Określenie pan wyrażało wielki szacunek.

Żyć bez grzechu W końcu zaś wszyscy bądźcie jednomyślni i pełni współczucia! Kochajcie się po bratersku, bądźcie miłosierni i pokorni! 9 Nie odpłacajcie złem za zło ani obelgą za obelgę! Przeciwnie, odpowiadajcie dobrym słowem, gdyż Bóg was powołał, abyście otrzymali błogosławieństwos. 10 Kto bowiem chce cieszyć się życiem i doczekać dni szczęśliwych, niech powstrzyma język od zła, a wargi od obłudnej mowy! 11 Niech się odwróci od zła, a czyni dobro, niech szuka pokojus i dąży do niego! 12 Gdyż oczy Panas zwrócone ku sprawiedliwym, a Jego uszy słyszą ich błaganie. Od złoczyńców zaś Pan się odwraca. 13 Któż was skrzywdzi, jeśli będziecie się starać o dobro? 14Nawet jeśli cierpicie za sprawiedliwość, jesteście szczęśliwi! Nie bójcie się tego, czego oni się boją ani nie dajcie się zastraszyć! 15Chrystusas Panas czcijcie w waszych sercach jako świętego i bądźcie zawsze gotowi odpowiedzieć każdemu, kto zażąda uzasadnienia waszej nadziei. 16Bądźcie jednak delikatni i pełni respektu. Zachowujcie czyste sumienie, aby zawstydzić tych, którzy was oczerniają i urągają waszemu chrześcijańskiemu postępowaniu. 17Lepiej bowiem cierpieć niewinnie – jeśli Bóg tak chce – niż za złe czyny. 18Bo i Chrystus raz za grzechys cierpiał – sprawiedliwy za niesprawiedliwych – aby was przyprowadzić do Boga. Jego ciało wprawdzie zabito, ale mocą Duchas został przywrócony do życia. 19 Jego mocą poszedł również, aby ogłosić naukę uwięzionym duchomb, 20które niegdyś, za dni Noego, nie okazały posłuszeństwa. Wtedy Bóg czekał cierpliwie, zanim zbudowano arkę, w której tylko nieliczni, to jest osiem osób, zostali zbawieni dzięki wodziec. 21Teraz zaś przez znak wody zbawia was chrzests,

c) dzięki wodzie – potop symbolizuje oczyszczenie świata ze wszystkiego, co sprzeciwia się woli Bożej i uniemożliwia człowiekowi życie w sprawiedliwości (Mdr 10,4). Podobnie wody chrztu oczyszczają człowieka i ocalają go, dając nowe życie w Chrystusie.

Rz 12,14-18 8

Mt 5,39.44; Łk 6,28; 1Tes 5,15

9/4/08

b) Aluzja do zstąpienia Chrystusa w zaświaty, aby ogłosić zbawienie duchom sprawiedliwych, którzy oczekiwali zbawienia. Prawdę tę zawiera artykuł Składu Apostolskiego w słowach: zstąpił do piekieł. Nie chodzi jednak o piekło potępionych, ale o zaświaty – krainę umarłych, a więc miejsce, gdzie zmarli oczekiwali zwycięstwa Chrystusa (Ap 1,18). Zbawienie dokonane przez Niego ma wymiar uniwersalny, obejmuje ludzkość na całej przestrzeni dziejów.

zwierciedleniem dawnego porządku społecznego, lecz również zachętą do szacunku wobec osób, które są za nas odpowiedzialne (1P 2,18). Wzajemny szacunek chrześcijańskich małżonków jest warunkiem ich autentycznej modlitwy. Żyć bez grzechu. Pomimo napotykanych przykrości ze strony wrogiego otoczenia, chrześcijanie nie powinni szukać zemsty za doznane upokorzenia, ale na zło odpowiadać dobrem. Wzorem takiej postawy jest Chrystus, który cierpiał jako

2663

1. PIOTRA 3,5-21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) umarli – chrześcijanie, którzy zostali osądzeni i straceni przez ludzi, lecz mimo to będą ożywieni mocą Bożego Ducha. b) Spoczywanie na kimś Ducha Bożego wskazuje w języku biblijnym na Jego stałą obecność i wsparcie. Duch Boży nie oddali się od tych, którzy znoszą cierpienia dla imienia Chrystusowego. Taką obecność Ducha zapowiadali dla Mesjasza prorocy (np. Iz 11,2), a także sam Chrystus dla prześladowanych chrześcijan (np. Mt 10,19n).

9/4/08

8:21 AM

Page 2664

który nie jest obmyciem cielesnego brudu, ale zobowiązaniem wobec Boga do czystego sumienia dzięki Zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. 22Wzniósł się On do nieba i jest po prawicy Boga, a zostali mu poddani aniołowies, potęgi i moce. Postępować jako słudzy Boga 1 Skoro więc Chrystuss cierpiał w cieles, również i wy przyjmijcie tę samą postawę ducha. Kto bowiem cierpiał w ciele, unika grzechus, 2aby już dłużej nie kierować się ludzkimi żądzami, ale przeżyć resztę swego życia zgodnie z wolą Bożą. 3Dosyć już dawnego życia według pogańskich upodobań: w rozpuście, namiętnościach, pijaństwie, ucztach, hulankach i niegodziwości bałwochwalstwa! 4Dziwią się temu, że już nie płyniecie z prądem rozwiązłości i znieważają was. 5Odpowiedzą przed Tym, który będzie sądził żywych i umarłych. 6W tym celu ogłoszono Ewangelięs również i tym, którzy umarlia, aby skazani przez ludzi w ziemskim życiu, mogli żyć mocą Bożego Ducha. 7 Nadchodzi już koniec wszystkiego. Bądźcie więc rozsądni i trzeźwi, aby się modlić. 8Przede wszystkim wytrwale miłujcie się nawzajem, bo miłość przebacza wiele grzechów. 9Bądźcie dla siebie gościnni i nie narzekajcie. 10Jako dobrzy zarządcy różnorakiej łaski Bożej służcie sobie nawzajem zgodnie z darems, jaki każdy z was otrzymał. 11Jeśli ktoś przemawia, niech przekazuje słowo Boże. Kto usługuje, niech to czyni z mocą otrzymaną od Boga, aby we wszystkim był wychwalany Bóg przez Jezusas Chrystusa. Jemu chwałas i moc na wieki wieków. Amens.

4

Po chrześcijańsku znosić cierpienia 12 Umiłowani, nie dziwcie się, gdy znajdziecie się w ogniu próby, bo to nic nadzwyczajnego! 13Ale cieszcie się, uczestnicząc w cierpieniach Chrystusas, abyście mogli mieć tym większą radość, gdy się objawi Jego chwałas. 14Bądźcie szczęśliwi, gdy was znieważają z powodu imienias Chrystusa, bo spoczywa na was pełen chwały Duch Bożyb! 15Niech jednak nikt nie cierpi jako morderca, złodziej, przestępca czy mąciciel! 16Jeżeli zaś cierpi jako chrześcijanins, niech się nie wstydzi, ale chwali Boga za to, że nim jest! 17Już pora, aby rozpocząć sąd sprawiedliwy za niesprawiedliwych. Jego cierpienie miało również wartość ekspiacyjną, czyli przebłagalną za grzechy: cierpiał i poniósł śmierć, aby nas przyprowadzić do Boga. Właśnie chrzest umożliwia nam korzystanie z Chrystusowego dzieła Odkupienia. Nie jest on jednak zwykłym obmyciem z brudu, ale zobowiązaniem do zachowania czystego sumienia. Zobowiązanie to podejmujemy w oparciu nie o własne siły, ale łaskę i pomoc Boga, płynącą z sakramentu. Postępować jako słudzy Boga. W naśladowaniu Chrystusa chrześcijanie powinni kierować się dojrzałą rozwagą, otwartością na drugiego człowieka, a przede wszystkim miłością, która potrafi zakryć wiele grzechów (w. 8). Bóg swoją miłością zakrywa, czyli przebacza nasze grzechy. Nasza miłość do innych pomaga nam im przebaczać, a więc zakrywać ich przewinienia wobec nas. Po chrześcijańsku znosić cierpienia. Nawet jeśli chrześcijanie spotkają się z wrogością otoczenia, nie powinni uciekać się do przemocy, bo jest ona przestępstwem i pociąga za sobą karę. Cierpienie, które zostało pomszczone, nie zasługuje

1. PIOTRA 3,22 — 4,17

2664

Hbr 10,22

Ps 110,1; Dz 2,33; 7,56; Ef 1,20n Kol 2,15

1P 2,21

Rz 6,2.7; 1P 2,11; 1J 2,16n Rz 1,29; Ef 2,2n; 4,17n; Tt 3,3

Dz 10,42; 2Tm 4,1 1P 3,19+

1P 1,5-7; 4,17; 1J 2,18 Prz 10,12; Jk 5,20 Łk 12,42-48

Rz 12,6-8; 1Kor 12,4-11 1Kor 10,31 Rz 16,27

1P 1,7; 3,14 Mt 5,11n; Dz 5,41

Kol 3,4 1P 2,20 Iz 11,2

Jr 25,29; Ez 9,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Łk 23,31 2Tes 1,8

Ps 31,5n; Łk 23,46

9/4/08

8:21 AM

od domu Bożegoa! Jeżeli zaś najpierw od nas, to jakiż koniec spotka tych, którzy nie słuchają Bożej Ewangeliis! 18Jeżeli sprawiedliwemu trudno będzie się zbawić, jakiż los spotka bezbożnegos i grzesznikab? 19Niech ci, którzy znoszą cierpienia zgodnie z wolą Bożą, powierzą swe życie godnemu zaufania Stwórcy i czynią dobro. Do pasterzy Kościoła 1 Starszychc, którzy są wśród was, proszę, jako również starszy i świadek cierpień Chrystusas, a także uczestnik chwałys, która ma się objawić: 2Paście Boże stado, które jest przy was, nie z przymusu, ale dobrowolnie, zgodnie z wolą Bożą; nie ze względu na niegodziwe zyski, ale z oddaniem! 3 Nie nadużywajcie władzy nad powierzonymi wam ludźmi, lecz stańcie się wzorem dla owczarni. 4A gdy się objawi Najwyższy Pasterz, otrzymacie niewiędnący wieniec chwały. 5 Również i wy, młodsid, bądźcie posłuszni starszym. Wszyscy zaś wobec siebie bądźcie pokorni, bo Bóg pysznym się sprzeciwia, a dla pokornych jest łaskawye. 6 Uniżcie się przed potężną ręką Boga, aby was wywyższył w odpowiednim czasie! 7Powierzcie Mu wszystkie swoje zmartwienia, a On zatroszczy się o was. 8 Bądźcie trzeźwi! Czuwajcie! Wasz przeciwnik, diabełs, krąży jak ryczący lew i szuka, kogo by pożreć. 9Mocni wiarą stawiajcie mu opór. Wiedzcie, że takie same cierpienia muszą znosić wasi bracias w świecie. 10A najłaskawszy Bóg, który was powołał do swojej wiecznej chwały w Chrystusie, po krótkich cierpieniach sam was udoskonali, umocni, utwierdzi i ugruntuje. 11Jemu chwała i moc na wieki. Amens.

5

J 21,15-17; Kol 3,4; 1Tm 3,2-7; Tt 1,7 Dz 20,33-35 J 13,15-17; 2Kor 1,24 Flp 3,17; Tt 2,7 1Kor 9,25; 1Tes 2,19; 2Tm 4,8 Mt 23,12 Hi 22,29; Jk 4,6 Jk 4,10 Ps 55,23; Mt 6,25-30 1Tes 5,6 Ps 22,14; Ef 6,11-13 Jk 4,7 1Tes 2,12; 2Kor 4,17 Rz 8,17n; 2Kor 4,17

Dz 15,22

Ap 17,5

2Kor 13,12

Page 2665

a) Według zapowiedzi proroków Bóg zacznie swój sąd od świątyni i kapłanów jako najbardziej odpowiedzialnych za przestrzeganie Bożych przykazań (np. Ez 9,6; Ml 3,1nn). b) Prz 11,31 (cytat za greckim przekładem ST). c) Starszych – chodzi o tych, którzy sprawują władzę w Kościele i są za niego w szczególny sposób odpowiedzialni (zob. Słownik). Dopiero w późniejszych wiekach słowa starszy, czyli prezbiter, zaczęto używać na określenie kapłanów – pomocników biskupów. d) młodsi – chrześcijanie powierzeni apostolskiej opiece i trosce starszych. e) Prz 3,34 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem ST). f) Sylwan – sekretarz, który najprawdopodobniej ułożył list w imieniu Piotra (zob. Wprowadzenie). Sylas jest inną formą tego samego imienia. Chodzi prawdopodobnie o tę samą osobę (np. 1Tes 1,1). g) Babilon – określenie to używano jako kryptonimu Rzymu, który był mocarstwem wrogo nastawionym do chrześcijaństwa. Używano tego określenia, aby uniknąć oskarżenia o krytykę ówczesnej władzy politycznej. Porównanie Rzymu do Babilonu było bardzo wymowne ze względu na pamięć o niewoli babilońskiej. h) Marek, mój syn – chodzi tu o więzi duchowe, a nie o pokrewieństwo fizyczne.

Pozdrowienie i zachęta Napisałem do was ten krótki list przy pomocy Sylwanaf, którego uważam za bratas godnego zaufania. Chcę wam dodać otuchy i zapewniam, że to jest właśnie prawdziwa łaska Boża. W niej wytrwajcie! 13 Pozdrawia was wspólnota w Babilonieg, wybrana razem z wami, a także Marek, mój synh. 14Przekażcie sobie wzajemnie pocałunek miłości. Pokójs wam wszystkim w Chrystusies! 12

na Bożą nagrodę. Jeżeli natomiast ktoś cierpi niewinnie i jak Chrystus cierpliwie znosi udrękę, nie pragnąc odwetu, zasługuje na uznanie i Bożą nagrodę. Do pasterzy Kościoła. Piotr zwraca się do zwierzchników Kościoła i zachęca, aby byli dobrymi pasterzami powierzonego im ludu. Wtedy bowiem zasłużą na nagrodę Chrystusa, który jest Najwyższym Pasterzem. Wierni natomiast powinni im okazywać posłuszeństwo i szacunek. Zjednoczeni ze sobą i umocnieni głęboką wiarą, będą zdolni stawić skuteczny opór potędze szatana, który nie ustaje w szukaniu okazji do szkodzenia ludziom. Pozdrowienie i zachęta. Po raz ostatni autor przypomina, że cierpienia i przeciwności znoszone po Bożemu stają się źródłem łaski. Jeśli prześladowanie jest łaską, oznacza to, że nie ma takich wydarzeń w życiu chrześcijanina, z których Bóg nie potrafiłby wyprowadzić jakiegoś dobra. Zatem każda okoliczność życia, przeżywana w duchu wiary i w zjednoczeniu z Nim, może okazać się cenna i użyteczna w naszej drodze do nieba.

2665

1. PIOTRA 4,18 — 5,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2666

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2667

DRUGI LIST ŚWIĘTEGO PIOTRA Wprowadzenie Okoliczności powstania Autor Drugiego Listu św. Piotra we wstępie przedstawia się jako Szymon Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa (2P 1,1), a także twierdzi, że był naocznym świadkiem Przemienienia Pańskiego (2P 1,17n; por. Mt 17,1n). Wiele wskazuje jednak na to, że list ten powstał znacznie później niż Pierwszy List św. Piotra. Pisma te miały więc różnych redaktorów. Zawarta w Drugim Liście św. Piotra nauka Piotra Apostoła wyrażona jest w formie testamentu duchowego, zbierającego najistotniejsze elementy jego nauczania. Autor w pewien sposób wzoruje się na mowach pożegnalnych najwybitniejszych postaci ST, np. Mojżesza, Jozuego czy Samuela (Pwt 31 – 33; Joz 23n; 1Sm 12,1-17). Adresatami Drugiego Listu św. Piotra nie są, tak jak w przypadku Pierwszego Listu św. Piotra, tylko określone małe społeczności kościelne, ale jest on kierowany do wszystkich chrześcijan, którzy otrzymali dar wiary. Fakt tak szerokiego kręgu odbiorców, jak również odwołanie się do wcześniejszego nauczania apostołów (2P 3,2) oraz listów Pawłowych (2P 3,15n), świadczy o późnej dacie jego powstania. Ze względu na rozwinięte w nim tematy, które wcześniej poruszane były w Liście św. Judy, zalicza się go do najmłodszych pism NT i jego powstanie datuje na przełom I i II wieku. List ten jest wymownym świadectwem autorytetu Piotra, już wtedy rozciągającego się na cały Kościół. Treść i teologia Drugi List św. Piotra, podobnie jak i inne listy, rozpoczyna się adresem i pozdrowieniem (2P 1,1n) oraz zachętą do rozwoju życia chrześcijańskiego (2P 1,3-11). Zasadniczą jego treść można podzielić na trzy części: 1) obrona autorytetu apostolskiego i biblijnego (1P 1,12-21); 2) przestroga przed fałszywymi nauczycielami (2P 2,1-22); 3) nauka o ostatecznym przyjściu Chrystusa (2P 3,1-16). List kończy się gorącą zachętą kierowaną do adresatów, aby trwali w mocnej wierze. W ostatnim zdaniu autor oddaje chwałę Jezusowi (2P 3,17n). Zasadniczym celem napisania Drugiego Listu św. Piotra jest obrona wiary chrześcijańskiej przed wpływem tych, którzy chcieli usunąć z niej naukę o sądzie Bożym, a w konsekwencji ograniczyć odpowiedzialność za swoje postępowanie. Takie wypaczone poglądy głosili zarówno greccy epikurejczycy, jak i fałszywi nauczyciele pochodzenia żydowskiego. Przyjęcie ich przekonań przez chrześcijan groziło porzuceniem zdrowych zasad moralnych, dlatego autor listu stanowczo krytykuje fałszywych nauczycieli i zapowiada ciężką karę Bożą, jaka niechybnie musi ich spotkać (2P 2,3nn). Cała ta krytyczna wypowiedź wykazuje wiele podobieństw w treści, a nawet w użytym słownictwie, do Listu św. Judy. Autor Drugiego Listu św. Piotra z wielkim przekonaniem broni również autorytetu apostolskiego oraz wartości Pisma Świętego. Wyraźnie mówi o natchnieniu biblijnym i sposobie interpretacji świętego tekstu, który powinien być wyjaśniany zgodnie z nauką Kościoła, a nie według prywatnych zapatrywań (2P 1,20n). Chrześcijanie powinni więc opierać się na objawieniu biblijnym i apostolskim, a nie ulegać zgubnym wpływom fałszywych nauczycieli. List ten jest przestrogą przed ograniczaniem moralnych wymogów chrześcijaństwa. 2667

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2668

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2669

DRUGI LIST ŚWIĘTEGO PIOTRA

Tt 2,13; Jk 1,1+

Jud 2

Ef 3,16nn

1P 2,9 J 1,12

2P 1,2+

2Tes 1,11; 1J 3,6

1J 2,21; Jud 5

Do tych, którzy otrzymali dar wiary 1 Szymon Piotr, sługa i apostołs Jezusas Chrystusas do tych, którzy otrzymali od sprawiedliwego Boga i Zbawcy Jezusa Chrystusa wiarę równie cenną jak nasza. 2Łaska i pokójs niech wzrastają w was przez poznanie Bogaa i Jezusa, naszego Panas!

1

Rozwój życia religijnego Jego boska mocs obdarowała nas wszystkim, co potrzebne do pobożnego życia. Dała poznać Tego, który nas powołał do udziału w swej chwales i doskonałości. 4Przez nie otrzymaliśmy cenne i ważne obietnice, aby stać się uczestnikami Bożej naturyb i uchronić się przed zepsuciem spowodowanym powszechną w świecie żądzą. 5Dołóżcie wszelkich starań, aby do waszej wiary dołączyć prawość, do prawości poznanie, 6 do poznania opanowanie, do opanowania wytrwałość, do wytrwałości pobożność, 7do pobożności braterską życzliwość, a do życzliwości braterskiej miłość. 8Gdy będziecie w nie obfitować, to poznanie naszego Panas Jezusas Chrystusas zaowocuje waszymi czynami. 9Komu bowiem brak tych cnót, jest ślepy, niedowidzący; zapomniał, że został oczyszczony ze swych dawnych grzechóws. 10Dlatego, bracias, dołóżcie starań, aby się umocnić w swoim powołaniu i wybraniu, bo tak postępując, nigdy nie upadniecie. 11Wtedy otworzy się przed wami szeroko wejście do wiecznego królestwa naszego Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa. 3

a) poznanie Boga – chodzi o osobistą relację, doświadczenie Jego zbawczej obecności, które czyni wiarę prawdziwą. b) Bożej natury – chodzi o rzeczywiste uczestnictwo w życiu Bożym. Pojęcia natury nie należy rozumieć w sensie filozoficznym, jak gdyby chodziło o jakąś tożsamość z Bogiem. Udział w Bożej naturze nie oznacza więc przemiany w bóstwo, wchłonięcia przez nie czy stopienia się z bóstwem. Chrześcijanin wszczepiony w Chrystusa przez chrzest (J 15,1-4; Rz 6,4; por. Rz 11,24) jest dzieckiem Bożym (J 1,12-18; Rz 8,14-17) i żyje życiem Bożym (Rz 6,8-11) dzięki łasce Ducha Świętego (J 4,14; 7,38n).

Autorytet apostołów i Pisma Świętego 12 Dlatego zawsze wam będę o tym przypominał, chociaż dobrze to wiecie i jesteście utwierdzeni w przyjętej prawdzie. Do tych, którzy otrzymali dar wiary. Adresatami listu są chrześcijanie, których wiara jest darem i przywilejem otrzymanym od Boga. Zarówno apostołowie, jak i wierni, którzy nie byli świadkami życia Jezusa, otrzymali tak samo cenny skarb wiary. Dawcą jest Jezus Chrystus, wyznawany tutaj wprost jako Bóg i Zbawca. Jedynie zbliżanie się do Niego i nieustanne pogłębianie zażyłości z Chrystusem może pomnażać w człowieku łaskę i pokój. Rozwój życia religijnego. Od Boga otrzymaliśmy wszystkie potrzebne dary, aby prowadzić życie prawdziwie chrześcijańskie, czyli pobożne (1Tm 4,7+) i osiągnąć zbawienie. Największym z darów jest obietnica uczestnictwa w życiu samego Boga, które już zostało w nas zapoczątkowane, a w pełni zrealizuje się po śmierci. Potrzebny jest też własny wysiłek, aby dary Boże owocowały w życiu dobrymi czynami oraz cnotami. W ten sposób wypełnimy powołanie do Chrystusowego królestwa. Powołanie to i wybór są darem i zadaniem dla człowieka. Autorytet apostołów i Pisma Świętego. Autor mówi o konieczności nieustannego przypominania prawd wiary. Chodzi nie tylko o to, aby je dobrze zapamiętać, lecz aby głębiej je rozumieć i wierniej nimi żyć w oczekiwaniu powtórnego

2669

2. PIOTRA 1,1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) w tym namiocie – obrazowe określenie ciała ludzkiego, które wskazuje na jego przemijanie. Autor spodziewa się rychłej śmierci i dlatego pouczenia listu nabierają szczególnej rangi testamentu. Taki gatunek literacki dobrze jest znany w Piśmie Świętym (zob. Wprowadzenie). b) Autor listu powołuje się na swoją obecność na górze podczas Przemienienia Pańskiego (np. Mk 9,2-13). Źródłem wiedzy Piotra o Jezusie były także szczególne łaski (np. Mt 16,17). Jest więc wiarygodnym świadkiem Syna Bożego. c) Wersety 20n stanowią klasyczne pouczenie na temat natchnienia Pisma Świętego (2Tm 3,16+). d) fałszywi prorocy – przemawiali w imieniu Boga z własnej inicjatywy, bez wyraźnego Bożego polecenia. Fałszywymi proroctwami skłaniali innych do grzechu (np. Jr 5,12-14; 23,25-27; Ez 13,7-10). Prorok – zob. Słownik. e) Wersety 1-3 są przestrogą przed fałszywymi nauczycielami, którzy wyparli się swego Odkupiciela – Chrystusa. Prawdopodobnie chodzi o zaparcie się wiary w obliczu trudności i prześladowań. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, których błędnowierców autor miał na myśli. Być może chodziło o ebionitów, którzy nawiązywali do starej legendy żydowskiej o grzechu aniołów. Ebionici uważali Jezusa za jednego z herosów, zrodzonych ze związku aniołów z kobietami. Niewykluczone, że to właśnie do ich nauki nawiązuje autor, pisząc o upadłych aniołach. f) W wersetach 4-8 autor wykorzystuje argumenty zawarte w Liście św. Judy (Jud 5-7+), lecz zmienia ich kolejność i znaczenie.

9/4/08

8:21 AM

Page 2670

13

Uważam jednak za słuszne wciąż wam o tym przypominać, dopóki jeszcze jestem w tym namiociea. 14Wiem, że bliskie jest zwinięcie mego namiotu, jak mi to oznajmił nasz Pans Jezuss Chrystuss. 15Będę się jednak starał, abyście nawet po moim odejściu zawsze o tym pamiętali. 16Zapowiadaliśmy wam bowiem pełne potęgi przyjście naszego Pana Jezusa Chrystusa, nie na podstawie jakichś wymyślonych baśni, ale jako naoczni świadkowie Jego wielkości. 17Otrzymał On od Boga Ojca cześć i chwałęs, gdy rozległ się głoss od Jego wspaniałego Majestatu: „To jest mój Syn umiłowany, w którym sobie upodobałem”. 18Usłyszeliśmy ten głos dochodzący z nieba, gdy razem z Nim byliśmy na świętej górzeb. 19 Mamy jednak jeszcze mocniejsze słowo prorockie. Dobrze, jeśli będziecie przy nim trwać jak przy lampie, która świeci w ciemności aż do świtu, a jutrzenka wzejdzie w waszych sercachs. 20Wiedzcie jednak, że żadnego proroctwa w Piśmie nie można wyjaśniać według własnego uznania. 21Proroctwo bowiem nigdy nie powstawało z ludzkiej woli, ale w imieniu Boga głosili je ludzie kierowani przez Ducha Świętegoc. Unikać fałszywych nauczycieli! 1 Jak kiedyś znaleźli się wśród ludu fałszywi prorocyd, tak i wśród was pojawią się kłamliwi nauczyciele, którzy wprowadzą zgubne rozłamy. Wyprą się swego Władcy, który ich odkupił, i szybko ściągną na siebie zagładę. 2Wielu pójdzie za ich rozpustą i drogęs prawdy narazi na zniewagi. 3Będą was mamić wymyślnymi słowami i wykorzystają dla zaspokojenia swej zachłanności. Wyrok na nich dawno już zapadł i czeka ich zgubae. 4 Nawet upadłych aniołóws Bóg nie oszczędził, lecz strącił w więzy mrocznej otchłani, aby tam czekali na sąds. 5Nie oszczędził też pradawnego świata, ale zesłał potop na bezbożnych, a tylko osiem osób zachował wraz z Noem, który nawoływał do sprawiedliwości. 6Również miasta Sodomę i Gomorę spalił doszczętnie i skazał na zagładę, dając przestrogę bezbożnyms. 7Uratował natomiast sprawiedliwego Lota, który cierpiał z powodu rozwiązłego życia niegodziwców. 8Mieszkając wśród nich, musiał ten sprawiedliwy słuchać i patrzeć codziennie na nieprawości. Ubolewał nad tym z całej duszyf.

2

przyjścia Chrystusa. Wiara ma bowiem charakter dynamiczny, jest żywa tylko wtedy, gdy wzrasta. Takie ciągłe przypominanie i przeżywanie dzieła zbawienia ma miejsce w liturgii. Apostoł przekazuje więc swój duchowy testament, w którym są zawarte najważniejsze pouczenia. Jego nauka w pełni zasługuje na przyjęcie, ponieważ głosi ją jako naoczny świadek boskiej godności Jezusa Chrystusa, objawionej podczas Jego Przemienienia. Takim samym autorytetem cieszy się Pismo Święte, które jest natchnionym słowem Bożym. Ponieważ zostało ono napisane pod wpływem Ducha Świętego, nie należy go interpretować według indywidualnych zapatrywań, ale zgodnie z nauką Kościoła, któremu zostało powierzone i który strzeże autentyczności jego interpretacji. Unikać fałszywych nauczycieli! Apostoł przestrzega przed kłamliwymi nauczycielami wiary i moralności. Ponieważ nie wierzą oni w nieuchronność sądu Bożego, grzeszą zuchwale, nie kryjąc się ze swoimi nieprawościami. Zwodniczą nauką i złym przykładem wywierają zgubny wpływ na wiernych oraz ośmieszają chrześcijaństwo. Grzeszą jednak do

2. PIOTRA 1,13 — 2,8

2670

Mdr 9,15; 2Kor 5,1 J 21,18n

Mt 17,1-9

J 1,14;

Mt 17,5; Mk 9,7; Łk 9,35

Łk 1,78; Ap 2,28

2Tm 3,16+

1P 1,10-12

Pwt 13,2-6; Mt 24,24; 1Tm 4,1; 2P 3,3; Jud 4

Rz 2,24

Rdz 6,1n; Jud 6

Rdz 6,5nn; 1P 3,20 Rdz 19,24-28; Jud 7 Rdz 19,12-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Rz 2,6; 2Tes 1,5-10 Jud 8

Jud 9

Ps 49,13-15

Jud 12n

Lb 22,5nn; Jud 11; Ap 2,14 Lb 22,28-33

Jud 12n

Jud 16

J 8,34; Rz 6,16n

Mt 12,45 Hbr 10,26-29

Prz 26,11

9/4/08

8:21 AM

9

Tak samo Pans potrafi ocalić pobożnych w chwili próby. Niesprawiedliwych jednak zachowuje na dzień sądu i kary, 10 przede wszystkim zaś tych, którzy ulegają nieczystym żądzom ciałas i gardzą boską władzą. Zuchwalcy i pewni siebie nie boją się nawet znieważać istoty niebieskiea! 11A przecież aniołowies, którzy ich przewyższają potęgą i mocą, nie domagają się dla nichb potępiającego wyroku od Pana! 12Oni zaś znieważają to, czego wcale nie znają. Postępują jak nierozumne zwierzęta, z natury skazane na schwytanie i zabicie. Dlatego wyginą jak te zwierzęta 13i poniosą ciężką karę za nieprawość. Rozpustę uprawianą w biały dzień uważają za rozkosz. Podłe zakały! Nawet wspólny posiłek potrafią zamienić w orgię! 14Wypatrują tylko rozwiązłych kobiet i nie mogą powstrzymać się od grzechus. Doświadczeni w chciwości uwodzą istoty słabe, synowie przeklęci! 15Zboczyli z prostej drogi, zbłądzili i weszli na drogę Balaama syna Bosorac, który ukochał nieuczciwy zysk. 16Został jednak upokorzony, gdy pozbawione mowy juczne zwierzę przemówiło ludzkim głosem i powstrzymało głupotę „proroka”d. 17 Ci ludzie są jak wyschnięte źródła i chmury pędzone wichrem: ich przeznaczeniem – największe ciemności! 18Mówiąc w sposób wyniosły i próżny, wciągają w uciechy cielesne i rozpustę tych, którzy nie unikają ludzi błądzących. 19 Wolność im obiecują, choć sami pozostają w niewoli zepsucia. Każdy bowiem popada w niewolę tego, czemu ulega. 20Jeśli bowiem przez poznanie naszego Pana i Zbawiciela Jezusas Chrystusas raz wyzwolili się od zepsucia w świecie, a później znowu mu ulegają, to ich koniec jest gorszy od początku. 21 Lepiej by im było w ogóle nie znać drogi uczciwego życia, niż najpierw poznać, a potem odrzucić powierzone im święte przykazanies! 22Przytrafiło im się to, co słusznie mówi przysłowie: Pies powraca do tego, co zwymiotował, a świnia umyta – do kałuży błotae.

Page 2671

a) znieważać istoty niebieskie – fałszywi nauczyciele mogli usprawiedliwiać swoje złe postępowanie grzechem upadłych aniołów. b) dla nich – chodzi o upadłych aniołów (2P 2,4). Wyrazem arogancji fałszywych nauczycieli była pogarda w stosunku do upadłych aniołów, chociaż nie potępiają ich nawet duchy niebieskie wierne Bogu (Jud 8-10). c) Balaam syn Bosora (lub Beora) – słynny zaklinacz syryjski. Król Moabu zapłacił mu dużą sumę, aby sprowadził przekleństwo na Izraelitów, gdy pod wodzą Mojżesza przygotowywali się do zajęcia Ziemi Obiecanej (Lb 22 – 24). d) Oślica, na której jechał Balaam, zganiła go, okazując się rozumniejszą od swojego pana (Lb 22,22-33). e) Prawdopodobnie przysłowie ludowe. f) drugi list – odwołanie się do Pierwszego Listu św. Piotra. Autor daje do zrozumienia, że od Piotra wywodzą się tylko te dwa listy.

W oczekiwaniu na sąd Boży 1 Kochani! Piszę do was już ten drugi listf. Oba są dla was przypomnieniem i wezwaniem do zachowania czystego sumienia. 2Pamiętajcie słowa wypowiedziane kiedyś przez świętych prorokóws i przykazanias naszego Panas i Zbawiciela, podane wam przez waszych apostołóws. 3To przede wszystkim wiedzcie, że na końcu pojawią się szydercy, którzy

3

Jud 17

1Tm 4,1+; Jud 18

czasu, gdyż sąd Boży i kara są nieuniknione. Oskarżenie wysunięte pod adresem kłamliwych nauczycieli dotyczy przede wszystkim niemoralności i nieuczciwego zdobywania zysku. Autor kieruje przeciwko nim ostrą krytykę, nie unikając nawet drastycznych porównań i epitetów. Zuchwały grzesznik wyrzeka się bowiem własnej godności i zachowuje się jak nierozumne zwierzę. W oczekiwaniu na sąd Boży. Fałszywi nauczyciele nie chcieli zrezygnować z grzesznego życia. Podważyli wiarę w sąd, którego przy końcu świata ma dokonać Chrystus. Wobec tego zakłamania autor przypomina chrześcijańskie nauczanie o końcu świata i Sądzie Ostatecznym. Powołuje się przy tym na autorytet słowa Bożego. Ponieważ w pier wotnym

2671

2. PIOTRA 2,9 — 3,3

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Pierwsze pokolenie chrześcijan oczekiwało rychłego powrotu Pana, czyli Paruzji. Kiedy tak się nie stało, niektórzy zaczęli wątpić w możliwość powtórnego przyjścia Chrystusa na końcu czasów. Byli i tacy, którzy szydzili z nadziei chrześcijan. b) Autor tłumaczy opóźnianie się Paruzji dwoma argumentami: czas ma u Boga wartość względną (w. 8); Bóg jest cierpliwy i daje grzesznikom szansę nawrócenia (w. 9). c) nowego nieba i nowej ziemi – wyrażenie wzięte z Iz 65,17; 66,22, wskazujące na odnowę świata w czasach mesjańskich. d) Listy Pawła Apostoła już wtedy były znane wśród chrześcijan i cieszyły się autorytetem pism natchnionych. Paweł pouczał o Paruzji m.in. w 1Kor 15,20-58; 1Tes 4,13-18; 2Tes 2,1-12; 2Tm 3,1-5.

9/4/08

8:21 AM

Page 2672

będą drwić i ulegając własnym pożądliwościom, 4pytać: „Co się stało z obietnicą Jego przyjścia? Ojcowie nasi pomarli, a tymczasem od początku świata nie zmienia się nic”a. 5Nie chcą bowiem zrozumieć, że od dawna istnieje niebo i ziemia, która wyłoniła się z wody mocą Bożego słowa, 6i przez wodę potopu również została zniszczona. 7Teraz zaś niebo i ziemia są zachowane na pastwę ognia mocą tego samego słowa i strzeżone aż do dnia sądus i zagłady bezbożnychs. 8 Umiłowani! Niech wam będzie wiadome, że jeden dzień u Pana jest jak tysiąc lat, a tysiąc lat jak jeden dzień! 9Pan wcale nie zwleka z dotrzymaniem obietnicy, jak niektórzy sądzą. Jest tylko wobec was cierpliwy i nie chce, aby ktokolwiek zginął. Pragnie, by wszyscy się nawrócilib. 10Dzień Panas przyjdzie nagle jak złodziej. Niebo z hukiem przeminie, ciała niebieskie spalą się doszczętnie, a także ziemia i wszystko, co jest na niej zostanie spalone. 11 Skoro więc to wszystko ma ulec zagładzie, powinniście tym bardziej odznaczać się świętością i pobożnością. 12Wyczekujecie przecież, a nawet pragniecie przyspieszyć nadejście Dnia Bożegos, kiedy to niebo się wypali i ciała niebieskie stopią. 13Oczekujemy bowiem, zgodnie z Jego obietnicą, nowego nieba i nowej ziemic, gdzie zapanuje sprawiedliwość. 14Dlatego, umiłowani, oczekując tego wszystkiego, starajcie się, aby Pan zastał was w pokojus, bez skazy i nienagannych. 15Ratunkiem dla was jest cierpliwość naszego Pana, jak wam również napisał obdarzony mądrością umiłowany nasz brat Pawełd. 16Pisze o tym we wszystkich listach, gdy porusza te sprawy. Są w nich jednak pewne rzeczy trudne do zrozumienia, które – podobnie jak inne Pisma – ludzie niedouczeni i słabej wiary przekręcają na własną zgubę. Miejcie się na baczności! Wy zatem, umiłowani, wiedząc o tym już wcześniej, miejcie się na baczności i nie dajcie się zwieść błędami ludzi bezbożnychs. Bądźcie stanowczy! 18Wzrastajcie w łasce i poznaniu naszego Panas i Zbawiciela Jezusas Chrystusas. Jemu chwałas teraz i na wieki. Amens. 17

Kościele utrwaliło się przekonanie, że Paruzja nastąpi jeszcze za życia pierwszego pokolenia chrześcijan, autor wyjaśnia, że z pewnością będzie miała ona miejsce, lecz w bliżej nieokreślonej przyszłości, znanej jedynie Bogu. Wydłużający się czas oczekiwania jest szansą, jaką Bóg daje grzesznikom, aby się nawrócili. Nadejście Dnia Pana będzie wiązało się z oczyszczeniem ludzkości i świata, jednak oczekiwaniu na niego ma towarzyszyć nadzieja nowego świata, w którym zakróluje Boża sprawiedliwość. Stąd zachęta do pielęgnowania w sobie świętości i pobożności. Chrześcijanie są bowiem wezwani do uczestnictwa w chwale Boga i Jego doskonałości. Miejcie się na baczności! W zakończeniu listu autor zachęca wiernych do przyjęcia zdecydowanej postawy odrzucenia błędnych nauk szerzących się we wspólnocie oraz do wzrastania w łasce Bożej oraz w poznaniu Chrystusa. W ten sposób całość listu została objęta klamrą tematu poznania Boga (2P 1,2; 3,18). Dzięki temu poznaniu bowiem otrzymujemy łaski konieczne do pobożnego życia oraz właściwego rozumienia Paruzji i czekającego wszystkich sprawiedliwego sądu Boga.

2. PIOTRA 3,4-18

2672

Iz 5,19

Rdz 1,2.6-10 Rdz 7,1nn; Mt 24,38n; 1P 3,20 Mt 25,31-46; Rz 2,6

Ps 90,4

Ha 2,3; Rz 2,4 Mt 24,43; 1Tes 5,2 Mt 24,29

1P 1,15-17

Dz 3,19n Iz 34,4 Ap 21,1

Rz 8,19; Jud 24

1Tm 1,16

Hbr 2,1

1P 5,12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2673

PIERWSZY, DRUGI I TRZECI LIST ŚWIĘTEGO JANA Wprowadzenie Okoliczności powstania Tradycyjnie autorstwo jednej z czterech kanonicznych Ewangelii i trzech listów przypisywano tej samej osobie – Janowi apostołowi. W świetle badań literackich i studiów porównawczych wielu egzegetów dochodzi do przekonania, że Listy św. Jana zostały zredagowane przez anonimowego ucznia apostoła w kręgu tzw. tradycji Janowej. Stanowisko to może także potwierdzać fakt braku autorytatywnego statusu tych pism w pierwszych dwóch wiekach. Z treści samych Listów św. Jana trudno jest cokolwiek powiedzieć o miejscu, w którym żyli adresaci. Wielu badaczy, opierając się na tradycji, wskazuje Efez w Azji Mniejszej. W świetle ostatnich badań mówi się też o Palestynie i podkreśla się aramejski koloryt pism Janowych. Czas powstania Listów św. Jana datuje się na pierwszą dekadę po redakcji czwartej Ewangelii, a więc na rok ok. 100 po Chr. Na podstawie Pierwszego Listu św. Jana można wnioskować, że w skład wspólnoty wchodziły różne grupy wiekowe (1J 2,12-14). Nie ma jednak żadnych wzmianek o wewnętrznej organizacji wspólnoty i okoliczności jej ewangelizacji. Drugi List św. Jana adresowany jest do Wybranej Pani i jej dzieci (2J 1). W taki sposób została określona wspólnota i jej członkowie. Trzeci List św. Jana został natomiast napisany do umiłowanego Gajusa (3J 1), jednego z członków wspólnoty. Treść i teologia Pierwszy List św. Jana posiada wiele podobieństw do czwartej Ewangelii. Stanowi on rodzaj homilii, która zachęca wiernych do żywej wiary w Jezusa Chrystusa. Podczas analizy jego struktury można dokonać podziału na następujące części: 1) prolog (1J 1,1-4); 2) Bóg jako światłość (1J 1,5 – 2,28); 3) człowiek dzieckiem Bożym (1J 2,29 – 4,6); 4) Bóg jako miłość (1J 4,7 – 5,12); 5) zakończenie (1J 5,13-21). Cel pisma zostaje wyraźnie ukazany w 1J 5,13: Napisałem to wam, wierzącym w imię Syna Bożego, abyście wiedzieli, że macie życie wieczne. Autor wielokrotnie zachęca do trwania w łączności z Bogiem i z bliźnimi w wierze, podkreślając przy tym, że prawdziwą relację z Bogiem poznaje się po uczynkach miłości wobec ludzi. Wzywa również do głębszego poznania sprawiedliwego Boga (1J 1,9; 2,1.29; 3,7), którego określa jako światłość (1J 1,5), miłość (1J 4,8.16), życie (1J 5,11n), prawdę (1J 5,6). Życie w łączności z Bogiem i realizacja miłości braterskiej powodują pogłębienie wiary i umożliwiają skuteczne przeciwstawienie się szatanowi i grzechowi (1J 2,13n; 4,4; 5,4n). Żywa wiara realizowana w codziennym życiu okazuje się zwycięstwem nad szatanem (1J 2,13n), tymi, którzy głoszą błędne poglądy (1J 4,4), i nad światem przenikniętym fałszywymi wartościami (1J 5,4). Treść Pierwszego Listu św. Jana zmierza także do umocnienia wiary w chrześcijańskiej wspólnocie. Fałszywi nauczyciele, wywodzący się z kręgów gnostyckich, negowali bowiem fakt wcielenia Chrystusa (1J 4,2) i Jego mesjańską godność (1J 2,22). Owi nauczyciele nazwani są antychrystami (1J 2,18.22; 4,3) i fałszywymi prorokami (1J 4,1). Polemiczny charakter 2673

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2674

wielu fragmentów pisma może wskazywać na wewnętrzne napięcia we wspólnocie. Autor Pierwszego Listu św. Jana stara się uświadomić adresatom, że popełniany dobrowolnie grzech jest równoznaczny z odrzuceniem samego Boga (1J 3,4-6). Drugi i Trzeci List św. Jana, choć są bardzo krótkie, posiadają w swojej strukturze wszystkie elementy charakterystyczne dla starożytnej, grecko-rzymskiej literatury epistolarnej (wstęp, pozdrowienie, rozwinięcie i zakończenie). Drugi List św. Jana zawiera zachętę do realizowania przykazania miłości (2J 5n) oraz przestrogę przed oszustami i antychrystami, którzy negują fakt wcielenia Jezusa Chrystusa (2J 7). W Trzecim Liście św. Jana autor wyraża radość i pochwałę wobec Gajusa, który żyje w zgodzie z prawdą (3J 3) oraz pomaga misjonarzom głoszącym prawdziwą naukę Jezusa Chrystusa. Autor zachęca Gajusa do dalszej gościnności wobec nich. Z postawy Gajusa wynikło jednak napięcie we wspólnocie, ponieważ jej zwierzchnik Diotrefes nie uznawał autorytetu Starszego, odrzucał jego naukę i nie przyjmował misjonarzy, którzy chcieli nauczać we wspólnocie. Być może Diotrefes nie zgadzał się ze Starszym co do sposobu prowadzenia prac misyjnych, lub szukał przyczyny do uniezależnienia się od niego. Jedno jest pewne: sposób, w jaki chciał rozwiązać konflikt, był sprzeczny z zasadami chrześcijańskimi. Na podstawie Listów św. Jana można lepiej zrozumieć problemy występujące w pierwszych wspólnotach chrześcijańskich i głębiej doświadczyć na płaszczyźnie wiary, że Jezus jest prawdziwym Synem Bożym i prawdziwym Człowiekiem, w którym dokonało się zbawienie świata.

2674

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2675

PIERWSZY LIST ŚWIĘTEGO JANA

2P 1,16 J 1,1.4;

Dz 4,20; J 17,21; 1Kor 1,9

J 15,11; 2J 12

Objawienie się Słowa Życia 1 Piszemy wam o tym, co było od początku. O tym, co słyszeliśmy i widzieliśmy na własne oczy, co oglądaliśmy i dotykaliśmy własnymi rękami – o Słowie Życiaa. 2To życie się objawiło, a myśmy je widzieli i o nim świadczymy. Głosimy wam życie wieczne, które jest u Ojca, a nam zostało objawione. 3To, co zobaczyliśmy i usłyszeliśmy, głosimy także wam, abyście i wy trwali z nami w łącznościb. A jest to łączność z Ojcem i z Jego Synem, Jezusems Chrystusems. 4Piszemy o tym, aby nasza radość była pełna.

1

a) Słowie Życia – mowa o Jezusie, Synu Bożym. b) trwali... w łączności – fundamentem wspólnoty między chrześcijanami jest Chrystus, który łączy ich z Bogiem (J 14,20; 15,1-6; 17,11). c) Może to być aluzja do gnostyckiej grupy zwanej pneumatykami, którzy uważali siebie za wyzwolonych z materii i grzechu.

Bóg jest światłością Takie jest orędzie, które usłyszeliśmy od Niego i które wam głosimy: Bóg jest światłością i nie ma w Nim żadnej ciemności. 6Jeżeli mówimy, że trwamy z Nim w łączności, a chodzimy w ciemności, kłamiemy i nie postępujemy zgodnie z prawdą. 7Jeżeli zaś chodzimy w światłości, tak jak On jest w światłości, mamy łączność między sobą, a krews Jezusa, Jego Syna, oczyszcza nas z wszelkiego grzechus. 5

J 1,4n; 8,12

Iz 2,5

Hi 15,14; Prz 20,9; Rz 3,10n

Konieczność zerwania z grzechem 8 Jeżeli mówimy, że jesteśmy bez grzechus, zwodzimy samych siebie i nie ma w nas prawdyc. 9Jeżeli wyznajemy nasze Objawienie się Słowa Życia. Z samego faktu zobaczenia Jezusa może nic nie wyniknąć. Najważniejsze jest uwierzyć Jego słowom, a to może się stać w każdym czasie i okolicznościach. Drogą do uwierzenia w Jezusa jest zjednoczenie się z tymi, którzy Jemu uwierzyli, by móc następnie samemu zjednoczyć się z Bogiem. Wiarę kształtuje się we wspólnocie. Od samego początku listu Jan zaprasza do łączności z tymi, którzy byli świadkami czynów Jezusa i wsłuchiwali się w Jego słowa. Dzięki ich świadectwu i osobistej wierze zyskujemy głęboką pewność, że Jezus-Bóg stał się prawdziwym człowiekiem. Fakt ten oznacza, że także ludzkie ciało domaga się uświęcenia i odkupienia. Jezus daje życie wieczne całemu człowiekowi: duszy i ciału. To jest fundament chrześcijańskiej radości. Bóg jest światłością. Droga ludzkiego życia może przebiegać w ciemności lub w światłości. Chodzić w ciemności oznacza nie mieć kontaktu z Bogiem, żyć w kłamstwie, odrzucać prawdę, powodować podziały i zamęt. Ogarnięte ciemnością: umysł, wola i serce człowieka nie są w stanie odróżnić dobra od zła. Żyć w światłości oznacza zbliżać się do Boga i wybierać prawdę, która ma w Nim swoje źródło. Życie w łączności z Bogiem pozwala człowiekowi właściwie rozróżniać między prawdą a fałszem, dobrem a złem. Takie życie jest gwarantem prawdziwej wspólnoty między wierzącymi. Każdy, kto żyje w zgodzie z prawdą i czyni dobro, doświadcza zbawczego działania Jezusa Chrystusa, który swoją krwią oczyszcza człowieka z wszelkiego grzechu. Poznanie prawdy zobowiązuje do konkretnych działań. Każdy, kto poznał prawdę, lecz wybiera ciemność i czyni zło, wyrzeka się Boga. Nie mając łączności z Bogiem, człowiek nie może porozumieć się z człowiekiem. Konieczność zerwania z grzechem. Grzech jest zjawiskiem powszechnym, dotyczy każdego człowieka. Nieuznawanie grzechu lub traktowanie go jako czegoś marginalnego bierze się z nieznajomości ludzkiej natury i fałszowania rzeczywistego obrazu człowieka. Prawdziwy chrześcijanin potrafi zobaczyć swoje grzechy i z pokorą przyznać się do

2675

1. JANA 1,1-9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wyznajemy nasze grzechy – termin użyty w tekście greckim wskazuje, że chodzi o wypowiedzenie swoich grzechów przed kimś, a nie tylko o wewnętrzne wyznanie. Mimo że fragment ten nie mówi wprost o sakramencie pokuty i pojednania, to jednak stanowi obok innych miejsc w NT (J 20,22n; Jk 5,16) biblijną podstawę tego sakramentu. b) Orędownika – dosł. Parakleta. Tutaj w znaczeniu: ‘Ktoś przywołany na pomoc’, ‘Wspomożyciel’, wtórnie – ‘Pocieszyciel’.

9/4/08

8:21 AM

Page 2676

grzechya, to Bóg jest wierny i sprawiedliwy: odpuści nam grzechy oraz oczyści nas z wszelkiej nieuczciwości. 10Jeżeli mówimy, że nie zgrzeszyliśmy, czynimy Go kłamcą i nie ma w nas Jego słowa. 1 Dzieci moje, piszę wam o tym, abyście nie grzeszyli. Gdyby jednak ktoś zgrzeszył, mamy Orędownikab u Ojca, sprawiedliwego Jezusas Chrystusas. 2On jest ofiarąs przebłagalną za nasze grzechy i nie tylko za nasze, ale także całego świata.

2

Dawne i nowe przykazanie miłości bliźniego 3 Po tym rozpoznajemy, że Go znamy, jeżeli przestrzegamy Jego przykazańs. 4Kto mówi, że Go zna, a nie przestrzega Jego przykazań, jest kłamcą i nie ma w nim prawdy. 5Kto natomiast zachowuje Jego słowa, w tym naprawdę miłość Boża jest doskonała – po tym rozpoznajemy, że jesteśmy w Nim. 6 Kto mówi, że trwa w Nim, powinien tak żyć, jak On żył. 7 Umiłowani, nie piszę wam o nowym przykazaniu, lecz o dawnym przykazaniu, które mieliście od początku. Tym dawnym przykazaniem jest słowo, które usłyszeliście. 8 A jednak piszę wam o nowym przykazaniu, które jest prawdziwe w Nim i w was, ponieważ ciemność przemija, a światłość prawdziwa już świeci. 9Kto mówi, że trwa w światłości, a nienawidzi swego bratas, wciąż jest w ciemności. 10Kto miłuje swego bratas, trwa w światłości i nie staje się dla nikogo przyczyną upadku. 11Kto zaś nienawidzi swego brata, trwa w ciemności i chodzi w ciemności. Nie wie, dokąd zmierza, ponieważ ciemności oślepiły jego oczy. Przestroga przed przywiązaniem do świata Piszę do was, dzieci: odpuszczone są wam grzechys ze względu na Jego imięs.

12

nich. Tylko tak może doświadczyć w swoim życiu oczyszczającej mocy Boga. Stawanie w prawdzie przed miłosiernym Bogiem chroni człowieka przed rozpaczą i przygnębieniem z powodu własnych grzechów. Poznając prawdę o miłosierdziu Boga, zyskuje się pewność, że Bóg odpuszcza nawet najgorsze grzechy temu, kto za nie żałuje i chce się zmienić. Nikt więc nie powinien zwlekać ze zwróceniem się do Boga, nawet ten, kto dopuścił się w swoim życiu wielkiego zła. Chrystus bowiem, umierając na krzyżu, znał ludzki grzech i swoją krwią odkupił wszystkich ludzi od śmierci, do której grzech prowadzi. Chrystusowego przebaczenia doświadcza się szczególnie podczas sakramentu pokuty i pojednania. W nim Jezus odpuszcza ludziom winy, lecząc swoją przebaczającą miłością. Dawne i nowe przykazanie miłości bliźniego. Ten, kto przestrzega Bożych przykazań, żyje w prawdzie. Nie wystarczy bowiem wiedzieć, co jest dobre, należy jeszcze do tego dążyć i to realizować. Dopiero wtedy chrześcijanin otwiera się na Bożą miłość i tworzy wspólnotę z Bogiem. Każdy grzech jest odchodzeniem od Boga i odrzucaniem jego miłości. Trwanie w grzechu rujnuje wewnętrznie człowieka i stan ten odbija się potem na całym życiu. Ludzie wręcz instynktownie wyczuwają, że tylko wzajemna miłość prowadzi do dobra wszystkich. Dlatego przykazanie miłości bliźniego było znane na długo przed przyjściem Jezusa (Kpł 19,18). Chrześcijanie są jednak wezwani do szczególnej miłości. Mają tak kochać, jak kocha Jezus (J 13,34). Miłość Jezusa obejmuje wszystkich – także nieprzyjaciół; nie ma ona nic wspólnego z chwilowymi porywami uczuć, ale charakteryzuje się stałością. Miłość, do jakiej wzywa Jezus, zawsze szuka najwyższego dobra drugiej osoby, które można odnaleźć jedynie w Bogu. Miłość chrześcijańska rodzi się więc z prawdy. Człowiek wierzący uczy się takiej miłości przez całe życie. Wielką przeszkodą na drodze dojrzewania w miłości jest nawet cień nienawiści żywionej do kogokolwiek. Nienawiść prowadzi do duchowej śmierci człowieka. Przestroga przed przywiązaniem do świata. Chrześcijanie wierzą głęboko w to, że Bóg dał się im poznać. Przez wiarę otrzymali też moc przezwyciężania zła oraz łaskę odpuszczenia grzechów. Podział na dzieci, ojców i młodzieńców mo-

1. JANA 1,10 — 2,12

2676

Ps 32,5; Prz 28,13

J 15,26; 16,7; Rz 8,34; Hbr 7,25 Rz 3,25; Hbr 2,17

J 14,15; 15,10

J 15,4

J 13,34; Rz 13,12; Ef 5,8

2Kor 4,4; 2P 1,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

13

J 12,31; Rz 12,2; Jk 4,4 Wj 20,17; Rz 13,14; Ef 2,3; 1P 2,11 1Kor 7,31

Mt 24,5; Mk 13,21n; 2Tes 2,3-10; 1Tm 4,1

2Kor 1,21

J 8,32.44

Mt 10,32n

Mt 11,27; J 8,19; 12,44n; 16,3; 17,3; 2J 9

Piszę do was, ojcowie: znacie Tego, który jest od początku. Piszę do was, młodzieńcy: zwyciężyliście Złegoa. 14 Napisałem do was, dzieci, że poznałyście Ojca. Napisałem do was, ojcowie, że poznaliście Tego, który jest od początku. Napisałem do was, młodzieńcy, że jesteście mocni, a nauka Boża trwa w was i zwyciężyliście Złego. 15 Nie miłujcie światab ani tego, co jest na świecie. Jeżeli ktoś miłuje świat, nie ma w nim miłości Ojca. 16Wszystko bowiem, co jest na świecie: pożądliwość ciałas, pożądliwość oczu i pycha ze spraw doczesnychc nie pochodzi od Ojca, lecz od świata. 17Świat jednak przemija, a z nim jego pożądliwość. Kto natomiast wypełnia wolę Bożą, trwa na wieki. Ostatnia godzina – czas antychrystów 18 Dzieci, jest już ostatnia godzinad i – jak słyszeliście – antychrysts przychodzi. Pojawiło się nawet wielu antychrystów i po tym poznajemy, że jest to ostatnia godzina. 19Wyszli oni spośród nas, lecz nie należeli do nas. Gdyby bowiem należeli do nas, pozostaliby z nami. Opuścili nas jednak, aby się ujawniło, że nie wszyscy należą do nas. 20Wy natomiast macie namaszczenies od Świętegoe, którego wszyscy znacie. 21 Nie napisałem wam, że nie znacie prawdy, ale że ją znacie i wiecie, że żadne kłamstwo nie pochodzi z prawdy. 22 Któż jest kłamcą jak nie ten, kto nie uznaje, że Jezuss jest Chrystusems? Antychrystem jest ten, kto nie uznaje Ojca i Syna. 23Każdy, kto nie uznaje Synaf, nie ma też łączności z Ojcem, a kto wyznaje Syna, ma także łączność z Ojcem.

Page 2677

a) Złego – mowa tu o szatanie. b) świata – nie chodzi tu o przyrodę (Ps 24,1). Określenie to obejmuje wszystko, co sprzeciwia się Bogu. c) Tradycja ascetyczna Kościoła już od pierwszych wieków widziała w tym tekście wskazanie na grzechy nieczystości, chciwości i pychy, którym przeciwstawiono cnoty czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. d) ostatnia godzina – określenie to nie dotyczy końca świata. Chodzi natomiast o konieczność dokonywania wyboru pomiędzy dobrem a złem w każdym momencie życia. e) namaszczenie od Świętego – w tym miejscu namaszczenie oznacza Ducha, a Święty – Chrystusa, jego dawcę. W tradycji biblijnej namaszczenie wiązało się z otrzymaniem Ducha Bożego (Iz 11,2; 61,1). Termin namaszczenie może też oznaczać, w nawiązaniu do praktyk wczesnego chrześcijaństwa, naukę chrześcijańską, którą przyszli wyznawcy poznawali przed przyjęciem chrztu. List zawiera apel, aby trzymać się tej nauki jako apostolskiej i autorytatywnej (1J 1,1; 2,24.27). f) Może to być aluzja do błędnej nauki Kerynta, którą głosił ok. 100 r. po Chr. Uważał on Jezusa za zwykłego człowieka i wprowadzał rozróżnienie pomiędzy Jezusem z Nazaretu a Chrystusem pochodzącym z wysoka. Jego zdaniem Chrystus zstąpił na Jezusa w chwili chrztu i opuścił Go przed męką.

że się odnosić do różnych grup wiekowych, ale niewykluczone, że chodzi tu o wskazanie różnego typu relacji z Bogiem. Nieustannie bowiem trzeba wyrzekać się grzechu, pogłębiać w sobie miłość i walczyć o to, co rzeczywiście jest wartościowe. Jeśli człowiek ogranicza swoje życie jedynie do wymiaru materialnego, karmiąc się własną próżnością, tym samym blokuje swój właściwy rozwój. Bóg bowiem stworzył człowieka jako istotę wolną, zdolną do miłości i znajdującą radość w byciu darem dla innych. Aby to urzeczywistniać, należy wyzbywać się własnego egoizmu, przesadnej koncentracji na sobie i pielęgnowania chorych ambicji. Trzeba również wyzwalać się od wszelkiej pożądliwości, nie podążać jedynie za tym, co przyjemne i wygodne, i nie wykorzystywać innych do swoich celów. Jeśli ktoś wzywa z wiarą imienia Jezusa i lgnie z dziecięcą ufnością do Boga, to zwycięża szatana i jego pokusy. Zwycięstwo nad złem istniejącym w świecie ma swoje źródło w spełnianiu woli Boga i Jego przykazań i oznacza panowanie nad przemijaniem i śmiercią. Ostatnia godzina – czas antychrystów. Konkretnym przejawem oddziaływania szatana jest fałszywe nauczanie, które sprzeciwia się temu, że Jezus jest Mesjaszem i Bogiem. Celem fałszywych nauczycieli jest zniszczenie w umysłach wierzących prawdy Ewangelii i podważanie prawdziwości Tradycji Kościoła. Obroną przed atakami szatana jest z jednej strony nieustanne przypominanie sobie słów Jezusa, które przekazali apostołowie, z drugiej zaś wiara w obecność Ducha Świętego, dzięki któremu natychmiast rozpoznaje się kłamstwa. Żeby jednak Duch Święty mógł działać w człowieku, konieczna jest postawa pokory wobec Bożych tajemnic. Brak pokory sprawia, że wiara staje się niemożliwa i człowiek kierowany pychą umysłu odrzuca prawdy objawione przez Boga. Dzięki prawdziwej pokorze

2677

1. JANA 2,13-23

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Chodzi o nauczanie apostołów dotyczące Jezusa Chrystusa. b) nazwani – w semickim sposobie mówienia nadanie człowiekowi imienia oznacza określenie jego natury i godności. c) grzechy – w niektórych rękopisach dodany jest zaimek „nasze”. d) kto trwa w Nim, nie grzeszy – sformułowanie to nie odnosi się do ludzkich upadków lub skłonności do grzechu (1J 3,9; 5,18), ale jest to ogólne wskazanie na kontrast pomiędzy tym, co należy do Boga, a tym, co jest Mu przeciwne.

9/4/08

8:21 AM

Page 2678

24

Niech trwa w was to, o czym słyszeliście od początkua. Jeżeli przetrwa w was to, o czym słyszeliście od początku, to i wy będziecie trwać w Synu i w Ojcu. 25A obietnicą, którą On nam dał, jest życie wieczne. 26 Napisałem wam o tym z powodu tych, którzy wprowadzają was w błąd. 27W was trwa namaszczenies, które otrzymaliście od Niego i nie potrzebujecie, żeby ktoś was pouczał. Jego namaszczenie, które jest prawdziwe, a nie fałszywe, poucza was o wszystkim. Trwajcie więc w tym, czego was nauczył.

J 3,15; 6,40

Jr 31,34; J 14,26; 16,13; Hbr 8,11

Zachęta do wytrwałości Dzieci, teraz trwajcie w Nim, abyśmy gdy się ukaże, mieli pełną ufność i nie zostali przez Niego zawstydzeni, gdy przyjdzie. 29Skoro wiecie, że On jest sprawiedliwy, to uznajcie również, że każdy, kto postępuje sprawiedliwie, z Niego się narodził.

28

Chrześcijanin dzieckiem Boga 1 Zobaczcie, jak wielką miłością obdarzył nas Ojciec, abyśmy zostali nazwanib dziećmi Bożymi – i nimi jesteśmy! Świat nie zna nas, ponieważ nie poznał Jego. 2Umiłowani, teraz jesteśmy dziećmi Bożymi, a jeszcze się nie okazało, czym będziemy. Wiemy, że gdy się to okaże, będziemy do Niego podobni, gdyż ujrzymy Go takim, jakim jest. 3Każdy, kto pokłada w Nim tę nadzieję, staje się czysty, jak On jest czysty.

3

Konieczność unikania grzechów Każdy, kto popełnia grzechs, dopuszcza się bezprawia, bo grzech jest bezprawiem. 5Wiecie też, że On ukazał się po to, aby zgładzić grzechyc, a w Nim nie ma grzechu. 6Każdy, kto trwa w Nim, nie grzeszyd. Każdy, kto grzeszy, nie widział Go ani Go nie poznał. 4

człowiek poznaje prawdę o sobie, o Bogu i o życiu wiecznym. Pokora umysłu łączona z wiarą stanowi wyraz rzeczywistej przynależności do wspólnoty wierzących i pozwala trwać w łączności z Bogiem. Zachęta do wytrwałości. Całe życie chrześcijanina jest przygotowywaniem się na spotkanie z Jezusem. Dlatego powinno się je wykorzystać na upodabnianie się we wszystkim do Boskiego Mistrza. Bóg daje każdemu wystarczającą siłę do pójścia za dobrem i stwarza warunki do rozpoznania, na czym polega Jego sprawiedliwość. Każdy człowiek sam podejmuje decyzję, czy chce żyć według niezmiennych praw Bożych, czy wybiera drogi przeciwne Bogu. Jeśli deklaracji, że jest się człowiekiem wierzącym, nie towarzyszą uczynki miłości, nie można oczekiwać pochwały od Boga. Tylko ci, którzy choć doświadczają swoich słabości, niestrudzenie walczą o zwycięstwo miłości, mogą mieć całkowitą ufność, że otrzymają od Boga nagrodę. Chrześcijanin dzieckiem Boga. Świadomość, że jest się dzieckiem Bożym, wyzwala w wierzących pragnienie bycia jak najbliżej Jezusa. Już podczas swojego ziemskiego życia chrześcijanie realnie spotykają się z Nim, chociaż dokonuje się to pod osłoną sakramentów. Dopiero w wieczności dzieci Boże dostąpią łaski oglądania Pana twarzą w twarz. W tym spotkaniu z Jezusem w pełni zrozumieją, jak wielka jest miłość Boga do każdego człowieka i jak wielką godnością Bóg obdarzył ludzi. Jeśli człowiek stara się na ziemi rozpoznawać to, czego chce Bóg i spełniać Bożą wolę, to doświadcza coraz silniejszej więzi z Bogiem. Dzięki faktycznej łączności osób wierzących z Jezusem może On poprzez nie kochać, nauczać, uzdrawiać. W ten sposób całe stworzenie doświadcza, jak dobry jest Bóg. Konieczność unikania grzechów. Dzieci Boga zawsze starają się z miłością traktować każdego człowieka i czynią wszystko, aby w życiu realizować Bożą sprawiedliwość. Więź z Chrystusem poprzez słuchanie Jego słowa, sakramenty i mo-

1. JANA 2,24 — 3,6

2678

J 1,12; Rz 8,16; Ga 4,4n; Ef 1,5 J 17,24; 2Kor 3,18; Flp 3,21; Kol 3,4

Mt 5,8

Mt 7,23; 13,41 J 1,29; 2Kor 5,21; Hbr 4,15; 1P 1,18-20 Rz 6,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

7

J 8,34.44

Ps 119,11; Jr 31,33; Rz 6,11; 1P 1,23; 2J 2

Dzieci, niech was nikt nie wprowadza w błąd. Ten, kto postępuje sprawiedliwie, jest sprawiedliwy, jak On jest sprawiedliwy. 8Kto natomiast popełnia grzech, pochodzi od diabłas, bo diabeł grzeszy od początku. Syn Bożys ukazał się po to, aby zniszczyć dzieła diabła. 9Każdy, kto się z Boga narodził, nie popełnia grzechu, bo ma w sobie zalążek życia Bożegoa. Nie może więc grzeszyć, gdyż narodził się z Boga. 10Po tym można odróżnić dzieci Boże od dzieci diabła: każdy, kto nie postępuje sprawiedliwie, nie pochodzi od Boga, podobnie jak ten, kto nie miłuje swego bratas. Przykazanie miłości Takie bowiem jest orędzie, które słyszeliście od początku, że mamy się wzajemnie miłować. 12Nie tak jak Kain! Pochodził on od Złego i zabił swojego brata. A dlaczego go zabił? Bo jego czyny były złe, czyny zaś jego brata – sprawiedliwe. 13 Nie dziwcie się więc, bracias, jeżeli świat was nienawidzi. 14 My wiemy, że przeszliśmy ze śmierci do życia, ponieważ miłujemy braci. Ten, kto nie miłuje, trwa w śmierci. 15Każdy, kto nienawidzi swego brata, jest zabójcą, a wiecie, że żaden zabójca, nie ma w sobie życia wiecznego. 16 Po tym rozpoznaliśmy miłość, że On oddał za nas swoje życie. My także powinniśmy oddać życie za braci. 17Jeśli ktoś obfituje w bogactwa świata i widząc swego brata w potrzebie, zamyka przed nim swoje serces, jak może trwać w nim miłość Boga? 18Dzieci, nie miłujmy słowem ani językiem, lecz czynem i prawdą. 19Po tym rozpoznamy, że jesteśmy z prawdyb, i uspokoimy przed Nim nasze serce. 20Bo gdyby nawet serce oskarżało nas, to Bóg jest większy od naszego serca i wie wszystkoc. 21Umiłowani, jeżeli serce nas nie oskarża, to pełni ufności możemy stanąć przed Bogiem 22i o co poprosimy,

Page 2679

a) ma w sobie zalążek życia Bożego – dosł. nasienie Jego w nim przebywa. Słowo nasienie można odnieść do Chrystusa (np. Rz 8,10; 1Kor 3,11; 2Kor 13,5; Ga 2,20; 4,19), do Ducha Świętego (np. J 14,26; Rz 8,9) lub do życia Bożego, które zapoczątkował w nas Stwórca (np. Rdz 2,7; 1P 1,23). b) jesteśmy z prawdy – określenie to oznacza bycie dzieckiem Boga, który jest prawdą (J 14,6). c) Bóg w swojej wszechwiedzy zna człowieka lepiej niż on sam siebie i gotowy jest przebaczyć każdemu, kto mimo że popełnił jakiś grzech, zdolny jest do czynów miłości (Łk 7,47).

11

J 13,34 Rdz 4,1-8

Łk 6,22n; J 15,18-20; 17,14 Mt 5,21n; Ap 21,8

J 10,11; 15,13; Ga 2,20; Tt 2,14 Pwt 15,7n; Łk 10,31n; Jk 2,14-17

Jr 29,12n; Mt 7,7n; Mk 11,24; J 14,13; 15,7; Rz 8,26

dlitwę uzdalnia chrześcijan do przeciwstawiania się złu i niepopełniania grzechów. Każdy człowiek otrzymał też od Boga dar sumienia, dzięki któremu może odróżniać dobro od zła. Diabeł, chcąc skłonić człowieka do grzechu, podsuwa pokusę, która fałszywe wartości ukazuje jako coś dobrego. Każdy wierzący ma jednak siłę do przezwyciężania pokus. Czerpie ją ze zwycięstwa Chrystusa nad diabłem, które dokonało się przez Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Syna Bożego. Diabeł nie ma więc władzy nad człowiekiem. Może przedstawiać swoje propozycje, ale nie może nikogo zmusić do czynienia zła. Dlatego żaden człowiek nie może powiedzieć, że musiał popełnić zło. Jeśli je popełnił, to dlatego że w jakiś sposób je wybrał. Świadomie powtarzane wybory zła sprawiają, że zaczyna ono panować nad człowiekiem i w konsekwencji staje się on niewolnikiem grzechu. Gdy człowiek jest w łączności z Bogiem, czuje wstręt do wszelkiego grzechu. Przykazanie miłości. Realizacja przykazania miłości jest najważniejszym zadaniem w życiu chrześcijan. Opowieść o Kainie, który zabija swego brata (Rdz 4,1-16), pokazuje, jak zło może tryumfować nad tymi, którzy nie postępują w życiu sprawiedliwie. Z powodu własnej nienawiści i złości pozbawiają się oni także możliwości uzyskania wiecznego szczęścia w niebie. Dla chrześcijan wzorem postępowania jest Jezus Chrystus, który z miłości oddaje swoje życie za ludzi, aby wszyscy mogli być zbawieni. Ludzie wierzący winni brać z Jezusa przykład, ponieważ tylko wtedy, gdy osoby stają się dla siebie dobrowolnym darem, może zaistnieć prawdziwa miłość, pokój, sprawiedliwość. Konkretnym przejawem miłości są czyny miłosierdzia wobec ubogich, strapionych, skrzywdzonych, odrzuconych. Sprowadzanie miłości jedynie do pięknych słownych deklaracji jest jej zaprzeczeniem. Miłość zawsze poznaje się po czynach. Kierowanie się w życiu miłością sprawia, że bez obaw staje się przed Bogiem i czuje się Jego obecność. Jeśli człowiek gardzi drugim człowiekiem, oznacza to, że odrzuca samego Chrystusa (Mt 25,40.45).

2679

1. JANA 3,7-22

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) przyszedł w ciele – stwierdzenie to wyraża fundament wiary i nadziei chrześcijańskiej. Jezus, Syn Boży, stał się człowiekiem i umarł za nas, aby dać nam dowód niepojętej miłości Boga do ludzi. Przez Wcielenie Syna Bożego dokonuje się odkupienie duszy i ciała każdego człowieka i otwiera się przed każdym droga do życia wiecznego. b) ich – fałszywych proroków. c) ducha prawdy i ducha fałszu – nie jest to wskazanie na dwie równorzędne sobie siły panujące w świecie (dobro i zło) ale podkreślenie, że człowiek może w swoim życiu wybrać dobro lub zło; może być w jedności z Bogiem lub się Jemu sprzeciwiać. Tutaj termin duch ma znaczenie przenośne, oznacza skłonność, dążenie, a nie osobę.

9/4/08

8:21 AM

Page 2680

otrzymamy od Niego, ponieważ przestrzegamy Jego przykazańs i czynimy to, co się Jemu podoba. 23A to jest Jego przykazanie, abyśmy uwierzyli w imięs Jego Syna Jezusas Chrystusas i miłowali się wzajemnie zgodnie z przykazaniem, jakie nam dał. 24Kto więc przestrzega Jego przykazań, trwa w Bogu, a Bóg w nim. To, że Bóg w nas przebywa, rozpoznajemy dzięki Duchowis, którego nam dał. Duch prawdy i duch fałszu 1 Umiłowani, nie wierzcie każdemu duchowi, lecz rozeznawajcie duchy, czy są od Boga, gdyż wielu fałszywych prorokóws pojawiło się na świecie. 2Po tym rozpoznacie ducha Bożego: każdy duch, który wyznaje, że Jezus Chrystuss przyszedł w cielea, jest od Boga, 3a każdy duch, który nie wyznaje Jezusa, nie jest od Boga. Ten właśnie jest duchem antychrystas, o którym słyszeliście, że ma przyjść, a właściwie już jest na świecie. 4Wy, dzieci, od Boga jesteście i pokonaliście ichb, bo Ten, który działa w was, jest potężniejszy od tego, który działa w świecie. 5Oni są ze świata i dlatego mówią językiem świata, a świat ich słucha. 6My jesteśmy od Boga i każdy, kto zna Boga, słucha nas, a kto nie jest od Boga, nie słucha nas. Po tym rozpoznajemy ducha prawdy i ducha fałszuc.

4

Bóg jest miłością 7 Umiłowani, miłujmy się nawzajem, bo miłość pochodzi od Boga, a każdy, kto miłuje, narodził się z Boga i zna Boga. 8 Kto nie miłuje, nie zna Boga, bo Bóg jest miłością. 9Miłość Boża ukazała się wśród nas przez to, że Bóg posłał na świat swego Jednorodzonego Syna, abyśmy dzięki Niemu mieli życie. 10Na tym polega miłość, że nie my umiłowaliśmy Boga, lecz On nas umiłował i posłał swojego Syna jako ofiaręs przebłagalną za nasze grzechys. 11Umiłowani, jeżeli Bóg nas tak umiłował, to my również powinniśmy miłować się wzajemnie. 12Boga nikt nigdy nie widział. Gdy jednak miłujemy się wzajemnie, Bóg przebywa w nas, a Jego miłość jest w nas Duch prawdy i duch fałszu. Duch prawdy to duch Boży. Każdy, kto pozostaje pod działaniem ducha Bożego, wierzy, że Jezus – Syn Boży naprawdę stał się człowiekiem i przez swoją śmierć zbawił ludzkość. Posiadanie w sobie ducha Bożego sprawia, że z wiarą przyjmuje się każde słowo wypowiedziane przez Jezusa i następnie przekazane przez świadków Jego życia. Duch kłamstwa to duch antychrysta – szatana. Ktokolwiek jest pod wpływem tego ducha, będzie negował fakt, że Jezus jest wcielonym Synem Bożym, i będzie się sprzeciwiał Tradycji przekazanej przez naocznych świadków Jego życia. Aby pozostawać pod działaniem ducha Bożego, trzeba być posłusznym Bogu. W praktyce oznacza to wierność Bożym przykazaniom, a także przyjmowanie nauki głoszonej przez pasterzy Kościoła. Bóg jest miłością. Formuła Bóg jest miłością stanowi niepojęte bogactwo wiedzy o Bogu. W tym stwierdzeniu mieści się wszystko, co Bóg uczynił do tej pory i co nadal czyni. Każdy człowiek ma możliwość poznać Boga, ponieważ w każdym jest przynajmniej pragnienie miłości. Im bardziej człowiek pozwala, aby rozwijała się w nim miłość, tym więcej poznaje Boga i widzi ślady Jego działania w całym stworzeniu. Głęboka więź między Bogiem i człowiekiem możliwa jest tylko przez miłość. W relacji tej Bóg zawsze wychodzi do człowieka jako pierwszy, obdarzając go swoją bezinteresowną miłością. Przykazania miłości danego ludziom nie można traktować jako narzuconej z zewnątrz normy prawnej, gdyż w swojej istocie odwołuje się ono do najgłębszej potrzeby człowieka. Przez to przykazanie Bóg,

1. JANA 3,23 — 4,12

2680

J 6,29; 13,34n

Rz 8,9

Pwt 13,2-6; Jr 23,21n; Mt 7,15n; Kol 2,8

1Kor 12,3

Dz 20,29n

J 15,19; 17,14

J 18,37

J 3,16; 5,20; 10,17; 15,9; 17,26 J 3,16

Rz 5,8-10; 2Kor 5,19

Wj 33,20; J 1,18; 1Tm 6,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

J 14,23 Rz 8,9 J 3,17; 4,42 Rz 10,9

Rz 8,15

Kpł 19,18; Mt 5,23n.44n; 25,40.45

Mt 22,36-40; J 13,34

9/4/08

8:21 AM

doskonała. 13Po tym rozpoznajemy, że przebywamy w Nim, a On w nas, gdyż udzielił nam ze swojego Duchas. 14My oglądaliśmy to i dajemy świadectwo, że Ojciec posłał Syna, Zbawiciela świata. 15Kto wyznaje, że Jezuss jest Synem Bożyms, w tym przebywa Bóg, a on w Bogu. 16My to poznaliśmy i uwierzyliśmy miłości, którą Bóg ma względem nas. Bóg jest miłością i kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg przebywa w nim. 17 Tak wydoskonaliła się w nas miłość, że z pełną ufnością oczekujemy dnia sądus, ponieważ na tym świecie jesteśmy podobni do Niego. 18Tam, gdzie jest miłość, nie ma lęku, lecz doskonała miłość odrzuca lęk, ponieważ lęk wiąże się z karą. Kto natomiast się lęka, nie osiągnie doskonałej miłości. 19 My miłujemy, ponieważ On pierwszy nas umiłował. 20Jeżeli ktoś powie: „Miłuję Boga”, a jednocześnie nienawidzi swego bratas, jest kłamcą. Kto nie miłuje swego brata, którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi. 21Takie otrzymaliśmy od Niego przykazanies, aby ten, kto miłuje Boga, miłował też swojego brata.

a) świat – zob. 1J 2,15+.

Wiara w Syna Bożego 1 Każdy, kto wierzy, że Jezuss jest Chrystusems, narodził się z Boga. Każdy zaś, kto miłuje Tego, który zrodził, miłuje również Tego, który z Niego jest zrodzony. 2Po tym rozpoznajemy, że miłujemy dzieci Boże, gdy miłujemy Boga i postępujemy zgodnie z Jego przykazaniamis. 3Miłość Boga polega na przestrzeganiu Jego przykazań, a przykazania Jego nie są ciężkie. 4Wszystko bowiem, co z Boga zostało zrodzone, zwycięża świata. A tym zwycięstwem, które zwyciężyło świat, jest nasza wiara. 5Bo kto zwycięża świat, jak nie ten, kto wierzy, że Jezus jest Synem Bożyms?

c) Duch, woda i krew – w Tradycji Kościoła słowa te są odnoszone do sakramentu chrztu i Eucharystii. Wierzący spotykają się w nich z Jezusem, który żyje i działa mocą Ducha Świętego.

5

J 14,15; 15,10 Mt 11,29n;

Ef 6,16

J 19,34

J 15,26; 16,13; 19,34

Page 2681

b) przez wodę i krew – chodzi najpierw o chrzest Jezusa, którego dokonał Jan Chrzciciel. Chrzest ten, w czasie którego zstąpił na Jezusa Duch Święty, nie miał na celu oczyszczenia Go z grzechów, ale służył do tego, aby objawiła się odwieczna godność Jezusa jako Mesjasza i Syna Bożego (Mt 3,16n; Mk 1,10; Łk 3,21n). Niektórzy jednak, polegając na błędnych naukach głoszonych przez Kerynta, uważali, że Jezus z Nazaretu był zwykłym człowiekiem, synem Józefa, który dopiero w momencie chrztu został obdarzony przez Boga szczególną godnością. Został jej jednak pozbawiony tuż przed męką. W konsekwencji na krzyżu nie umarł Syn Boży, Jezus Chrystus, ale zwykły człowiek. Jego śmierć nie mogła więc nikogo odkupić. Jan odrzuca te poglądy jako całkowicie błędne i podkreśla, że właśnie na krzyżu dokonało się zbawienie ludzkości i świata. Wyrażenie i przez krew stanowi odrzucenie poglądu, że Jezus, Syn Boży nie może cierpieć ani umrzeć.

Świadectwo Boga o Jezusie 6 Jezuss Chrystuss jest tym, który przyszedł przez wodę i krewb. Nie dzięki wodzie jedynie, lecz dzięki wodzie i krwi. Duchs daje o tym świadectwo, bo Duch jest prawdą. 7Jest więc trzech świadków: 8Duch, woda i krewc, a ci trzej stanowią jedno. który jest miłością, przypomina człowiekowi, pochodzącemu od Boga, że jedynie w miłości i przez miłość staje się on w pełni sobą. Zawsze, gdy człowiekowi brak miłości, przenika go niepojęty lęk przed wszystkim i o wszystko. Sprawdzianem miłości do Boga jest miłość, którą obdarza się bliźniego. Każdy, kto nie potrafi kochać i przyjmować miłości, jest bardzo zagubiony. Doświadczenie miłości ludzkiej otwiera na miłość Boga. Wiara w Syna Bożego. Narodzić się z Boga oznacza uwierzyć, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawicielem świata. Z wiary tej płynie dla dzieci Bożych moc do przezwyciężania wszelkich przeciwności, jakie niesie codzienność. Ufność płynąca z wiary nie pozwala wątpić w to, że Bóg nieustannie czuwa nad każdym człowiekiem. Dzięki wierze w Jezusa traktuje się innych ludzi jak braci i łatwiej dostrzega się w świecie zwycięstwo miłości, która zawsze tryumfuje nad złem, kłamstwem, nienawiścią. Konkretnym sprawdzianem, czy człowiek rzeczywiście kieruje się w swoim życiu wiarą w Jezusa, jest wierność Jego przykazaniom. Ten, kto wierzy w Jezusa, rozumie, że Jego przykazania nie są balastem, ale dane są po to, aby człowiek mógł najkrótszą drogą dojść do Boga. Ilekroć człowiek odrzuca Boże przykazania, działa na swoją niekorzyść i staje się źródłem cierpienia dla innych. Świadectwo Boga o Jezusie. Bóg przez konkretne znaki i wydarzenia zaświadcza, że Jezus jest Jego Synem, że jest Bogiem (J 1,18; 14,9n). Szczególne świadectwo Boga miało miejsce podczas chrztu Jezusa w Jordanie, gdy otworzyło

2681

1. JANA 4,13 — 5,8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) macie życie wieczne – celem życia chrześcijan jest wieczne przebywanie z Bogiem. Czas teraźniejszy podkreśla, że wierząc w Syna Bożego, już teraz mamy życie wieczne (J 3,36). Przyszłe przebywanie człowieka z Bogiem zostało więc zapoczątkowane już tu na ziemi (Ef 2,4-6; Hbr 12,22-24). b) grzech prowadzący do śmierci – mowa jest tutaj o śmierci wiecznej – potępieniu. Nie wiadomo, o jaki grzech chodzi: odrzucenie wiary, zabójstwo? Autor nie zaleca w takich wypadkach modlitwy, ale jej nie zabrania. Los takiego człowieka zależy od Boga. c) Szatan nie ma dostępu do człowieka, bo chrześcijanin, współpracując z łaską wysłużoną przez Jezusa Chrystusa, może nie ulec wpływom złego ducha (1J 3,6+). d) cały świat – tzn. ludzie nie uznający Boga (1J 2,15+). e) Prawdziwego – określenie to dotyczy Boga i ma na celu ukazanie różnicy między Nim a pogańskimi bóstwami, które z samej swej istoty są fałszywe (Ps 115,3-8).

9/4/08

8:21 AM

Page 2682

9

Jeżeli przyjmujemy świadectwo ludzi, to świadectwo Boga jest ważniejsze, bo Bóg zaświadczył o swoim Synu. 10Kto wierzy w Syna Bożegos, nosi w sobie świadectwo o Nim. Kto nie wierzy Bogu, czyni Go kłamcą, bo nie uwierzył świadectwu, jakie Bóg dał o swoim Synu. 11A świadectwo to jest takie, że Bóg dał nam życie wieczne, które jest życiem w Jego Synu. 12Kto przyjmuje Syna, ma życie. Kto nie przyjmuje Syna Bożego, nie ma życia. Ostatnie polecenia Napisałem to wam, wierzącym w imięs Syna Bożegos, abyście wiedzieli, że macie życie wiecznea. 14A taka jest pełna ufność, którą w Nim pokładamy, że gdy Go prosimy o to, co zgadza się z Jego wolą, On nas wysłuchuje. 15Jeśli więc wiemy, że nas wysłuchuje, gdy Go prosimy, wiemy też, że spełni to, czego oczekujemy. 16 Jeżeli ktoś zobaczy swego bratas popełniającego grzechs, który nie prowadzi do śmierci, niech się modli, a wyprosi mu życie. Dotyczy to grzechów nieprowadzących do śmierci. Jest też grzech prowadzący do śmiercib, lecz nie o nim mówię, zalecając modlitwę. 17Wszelka niesprawiedliwość jest grzechem. Jest jednak grzech, który nie sprowadza śmierci. 18 Wiemy, że każdy, kto się narodził z Boga, nie grzeszy, bo strzeże go Narodzony z Boga i Zły nie ma do niego dostępuc. 19 Wiemy, że jesteśmy od Boga, ale cały światd spoczywa w mocy Złego. 20Wiemy też, że Syn Boży przyszedł i dał nam umysł zdolny do poznawania Prawdziwegoe. Należymy więc do Prawdziwego, do Jego Syna, Jezusas Chrystusas. On jest prawdziwym Bogiem i życiem wiecznym. 21Dzieci, strzeżcie się bożków!

J 5,24

J 3,36

13

się niebo i zstąpił na Niego Duch Święty (Mt 3,16n; Mk 1,10n; Łk 3,21n). Również moment śmierci Jezusa, gdy składa On Bogu najdoskonalszą ofiarę za grzechy ludzkości, objawia Jego boskie posłannictwo. Także wtedy mają miejsce niezwykłe zjawiska, które zwracają uwagę na osobę Jezusa – Zbawiciela świata (Mt 27,45-54). Świadectwo Boga należy przyjmować z wielką pokorą i ufnością. Bóg bowiem jest absolutną prawdą, której należy się poddać. Życie osób wierzących jest zakorzenione w życiu Chrystusa. Oznacza to, że każda osoba wierząca naznaczona jest mocą Ducha Świętego i wezwana jest do podejmowania ofiary. Łączność z Chrystusem sprawia, że możliwy jest kontakt z Bogiem i osiągnięcie w Nim życia wiecznego. Tylko Chrystus jest drogą do Ojca (J 14,6). Stałą łączność z Chrystusem zapewniają wierzącym sakramenty. Uczestniczenie z wiarą w życiu sakramentalnym Kościoła otwiera człowieka na przyjęcie mocy Ducha Świętego i uzdalnia do nieustannego dawania świadectwa o Jezusie. Ostatnie polecenia. Ziemskie życie człowieka przybiera zupełnie inny kształt, gdy jest przeniknięte wiarą w życie wieczne. Świadomość celu, do którego się zmierza, pomaga w dokonywaniu wyborów między dobrem i złem. Konsekwencją wiary w życie wieczne jest ufna modlitwa i otwieranie się na działanie Boga, który umacnia swoje dzieci w walce ze złem. Źródłem siły do tego, by z coraz większą miłością przeżywać swoją codzienność, jest łaska Boża i głębokie przekonanie, że w całym życiu należy się do Boga. Tym, co niszczy życie Boże w człowieku, jest grzech. Jeśli komuś trudno jest wytrwać w stanie łaski uświęcającej, wielką pomocą dla niego będzie czyjaś wytrwała modlitwa. Grzesznik jednak sam musi pragnąć przemiany własnego życia. Pomocą w wejściu na drogę nawrócenia jest zaufanie w miłosierdzie Boga, który nigdy nie chce zguby grzesznika (Ez 18,23; Mdr 1,13; 2P 3,9).

1. JANA 5,9-21

Mt 3,16n; J 19,34

2682

Mt 12,31n

J 17,15

J 12,31

Ez 11,21; 36,25; 1Kor 10,14; 1Tes 1,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2683

DRUGI LIST ŚWIĘTEGO JANA

1P 5,13

J 14,16n 1Tm 1,2

1J 2,7n.24

J 14,15.23n; 1J 3,23; 5,3

Mt 7,15; 2P 2,1; 1J 2,18n.22.26 Mk 13,9; Hbr 10,35n 1J 3,24

Rz 16,17; 2Tes 3,6

Adres i pozdrowienie 1 Starszya do wybranej Panib i jej dzieci, które miłuję w prawdzie i to nie tylko ja, lecz także wszyscy, którzy poznali prawdę. 2 Prawda trwa w nas i będzie z nami na zawsze. 3Niech będzie z nami łaska, miłosierdzies, pokójs od Boga Ojca i od Jezusas Chrystusas, Syna Ojca, w prawdzie i miłości. Wezwanie do miłości 4 Bardzo się ucieszyłem, że znalazłem wśród twoich dzieci takie, które żyją w prawdzie, jak nakazał Ojciec. 5A teraz proszę cię, Pani, abyśmy się wzajemnie miłowali. Nie piszę ci nowego przykazanias, lecz to, które mamy od początku. 6Miłość polega na tym, że żyjemy według Jego przykazań. A przecież przykazaniem, które słyszeliście od początku, jest to, abyście żyli w miłości.

a) Starszy – określenie to w pierwotnej tradycji (Papiasz, św. Ireneusz) odnoszono do osoby, która była naocznym świadkiem życia Jezusa, bądź znała Jego uczniów. Tradycję tę wzmacnia fakt, że sam autor Pierwszego Listu św. Jana odwołuje się do osobistego kontaktu z Jezusem (1J 1,1-3; 4,14). Nazwa starszy w nieco innej formie gramatycznej jest także stosowana w NT na określenie przełożonych wspólnot chrześcijańskich (np. Dz 11,30; 14,23; 1Tm 5,17; Tt 1,5; 1P 5,1). b) wybranej Pani – określenie lokalnej wspólnoty chrześcijańskiej. c) idzie za daleko – tzn. głosi naukę niezgodną z tą, którą przyniósł Chrystus.

Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami 7 Na świecie bowiem pojawiło się wielu oszustów, którzy nie wyznają, że Jezuss Chrystuss przyszedł w cieles. Każdy z nich jest oszustem i antychrystems. 8Uważajcie, byście nie stracili tego, na co zapracowaliśmy, ale byście odebrali całą zapłatę. 9 Każdy, kto idzie za dalekoc i nie trwa w nauce Chrystusa, nie ma łączności z Bogiem. Kto trwa w tej nauce, ten ma łączność i z Ojcem, i z Synem. 10Jeżeli ktoś przychodzi do was i nie głosi tej nauki, nie wpuszczajcie go do domu, a nawet Adres i pozdrowienie. Tym, co nieustannie powinno ożywiać chrześcijańskie wspólnoty, jest prawda i miłość. Tylko wówczas, gdy ludzie są wierni prawdzie objawionej przez Boga, mogą się ustrzec od wszelkiego rodzaju kłamstw, niszczących ludzkie życie. Gdy człowiek żyje w zgodzie z prawdą, jest w stanie kochać i tym samym coraz bardziej otwiera się na Boga, innych ludzi, a także samego siebie. Prawda i miłość są niezbędne, aby prawidłowo funkcjonowała każda wspólnota życia. Wezwanie do miłości. Jednym z istotnych celów chrześcijańskiego życia jest odkrycie miłosiernej miłości Boga, przyjęcie jej i świadczenie o niej. O celu tym ma przypominać wszystkim niezmienne przykazanie miłości Boga i ludzi. Każdy człowiek na tyle doświadcza w sobie miłości Boga i miłości ludzkiej, na ile się na nią otwiera. Aby doświadczyć miłości, trzeba samemu kochać i pozwolić się kochać innym. Gdy ludzie darzą się wzajemną miłością, zawiązują się między nimi trwałe więzi, których nawet śmierć nie może zerwać (1Kor 13,8). Wszelkie formy izolowania się od innych uniemożliwiają rozwój miłości, co sprawia, że człowiek traci z oczu właściwy cel i sens swojego życia. Jedną z oznak miłości chrześcijańskiej jest wychodzenie z pomocą naprzeciw tym, którzy z różnych powodów nie potrafią kochać i przyjmować miłości. Chrześcijanie są wezwani do stwarzania takich warunków, w których możliwy jest rozwój miłości w każdym człowieku. Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami. Osoba wierząca w Boga z wielką ufnością przyjmuje naukę przekazaną przez apostołów. Trwanie w tradycji apostolskiej oznacza też, że podejmuje się osobisty wysiłek, aby samemu zgłę-

2683

2. JANA 1-10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wybranej Siostry – określenie wspólnoty, w której był pisany list.

9/4/08

8:21 AM

Page 2684

nie pozdrawiajcie. 11Kto bowiem takiego pozdrawia, staje się wspólnikiem jego złych czynów. Końcowe pozdrowienia 12 Mając wam wiele do napisania, nie chcę posługiwać się papierem i atramentem. Mam nadzieję, że przybędę do was i porozmawiam z wami osobiście, aby nasza radość była pełna. 13 Pozdrawiają cię dzieci twojej wybranej Siostrya.

biać prawdy przekazane przez świadków życia Jezusa. Poglądy, które zniekształcają tę tradycję, powinny być stanowczo odrzucane, ponieważ są niezgodne z prawdą objawioną przez Jezusa Chrystusa i opierają się jedynie na ludzkich domysłach. Chrześcijanie zawsze powinni pamiętać o tym, że zło często działa w sposób ukryty i podstępnie wkrada się w życie człowieka, stwarzając pozory czegoś wartościowego. Jeśli człowiekowi brak czujności, a jego więź z Bogiem jest nietrwała, naraża się na niebezpieczeństwo, że zostanie zwiedziony przez szatana. Łączność z Bogiem, szczególnie poprzez sakramenty, chroni człowieka przed podążaniem za pozorami dobra i pozwala zachować w życiu prawdy ewangeliczne. Końcowe pozdrowienia. W zakończeniu autor zwraca uwagę na to, że do budowania jedności potrzebny jest dialog. Gdy mamy do czynienia z jednostronnym narzucaniem poglądów, istnienie prawdziwej wspólnoty jest poważnie zagrożone. Tylko tam, gdzie ludzie są zdolni do dialogu i szczerze szukają prawdy, powstają więzi, których nie mogą przekreślić chwilowe błędy i nieporozumienia wynikające z ludzkiej ułomności.

2. JANA 11-13

2684

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2685

TRZECI LIST ŚWIĘTEGO JANA

Adres i pozdrowienie 1 Starszya do umiłowanego Gajusab, którego miłuję w prawdzie. 2 Umiłowany, modlę się, aby we wszystkim tak dobrze ci się powodziło jak twojej duszys i abyś był zdrowy.

2J 4

Mt 10,41n

1Kor 9,12; Flp 2,9n Rz 12,13

Mt 20,27; Flp 2,3; 1P 5,3

Ps 34,14n; 37,27n

Pochwała postępowania Gajusa Bardzo się ucieszyłem, gdy przybyli bracias, którzy zaświadczyli o twojej prawdzie, o tym, że żyjesz w prawdzie. 4Nic mnie bardziej nie cieszy niż wieści, że moje dzieci żyją w prawdzie. 5Umiłowany, zasługujesz na zaufanie, gdy pomagasz braciomc i to obcym. 6Zaświadczyli oni o twojej miłości w obecności Kościoła. Dobrze postąpisz, gdy w sposób godny Boga zaopatrzysz ich na drogęs, 7bo wyruszyli dla Jego imienias, nie biorąc niczego od pogand. 8My więc powinniśmy przyjmować takich w gościnę, abyśmy się stali współpracownikami prawdy. 3

a) Starszy – określenie to w pierwotnej tradycji (Papiasz, św. Ireneusz) odnoszono do osoby, która była naocznym świadkiem życia Jezusa, bądź znała Jego uczniów. Tradycję tę wzmacnia fakt, że sam autor Pierwszego Listu św. Jana odwołuje się do osobistego kontaktu z Jezusem (1J 1,1-3; 4,14). Nazwa starszy w nieco innej formie gramatycznej jest także stosowana w NT na określenie przełożonych wspólnot chrześcijańskich (np. Dz 11,30; 14,23; 1Tm 5,17; Tt 1,5; 1P 5,1). b) Gajus – postać bliżej nieznana. c) braciom – misjonarze wysłani przez Starszego do wspólnot chrześcijańskich. d) nie biorąc niczego od pogan – misjonarze nie brali żadnych darów za głoszenie Ewangelii, aby unikać podejrzeń, że czynią to dla własnego zysku. Byli natomiast zaopatrywani na drogę przez wspólnoty.

Wezwanie do jedności i czynienia dobra 9 Napisałem już do Kościoła, lecz Diotrefes, który chce być u nich najważniejszy, nie uznaje nas. 10Dlatego gdy przyjdę, wypomnę mu wszystko: oczernia nas złośliwymi słowami i jakby tego było jeszcze za mało, nie przyjmuje przybywających bracis. Nawet tym, którzy chcą ich przyjmować, zabrania i wyrzuca ich z Kościoła. 11Umiłowany, nie naśladuj zła, lecz dobro. Kto czyni dobro, pochodzi od Boga, a kto czyni zło, nie widział Boga. Adres i pozdrowienie. W kilku słowach zostaje przekazana ważna prawda o tym, że człowiek jest jednością duchowo-cielesną. Nie można jedynie troszczyć się o duszę, zapominając o ciele, i odwrotnie: nie można hołdować ciału, nie licząc się z potrzebami duchowymi. Pomijanie którejś z tych sfer uderza wprost w naturę ludzką i wprowadza zamęt w ludzkie życie. Chrystus zaświadczył, że troszczy się o całego człowieka i zbawia zarówno duszę, jak i ciało ludzkie (np. Mk 2,10-12). Takie też jest niezmienne nauczanie Jego Kościoła. Pochwała postępowania Gajusa. Gościnność Gajusa stanowi przykład postawy wierzącego człowieka wobec głosicieli Ewangelii. Okazanie im szacunku i dobroci jest znakiem współpracy z Bogiem w szerzeniu prawdy. Nie wszyscy mogą być bezpośrednio zaangażowani w pracę misyjną. Każdy jednak może poprzez modlitwę i materialne wsparcie uczestniczyć w szerzeniu słowa Bożego w najdalszych zakątkach świata. Jeśli ktoś doświadczył, jak wielkim darem jest wiara, będzie się przyczyniał, na miarę swoich możliwości, do tego, aby jak najwięcej ludzi poznało Chrystusa i żyło według Jego nauki. Wezwanie do jedności i czynienia dobra. Wspólnoty wierzących nie tworzą ludzie doskonali, ale ci, którzy mimo swoich licznych braków, pragną żyć w zgodzie z Ewangelią. Powstające konflikty pozwalają ujrzeć w lepszym świetle własne wady i stają się sposobnością, by odrzucić zło i fałsz. Nie zawsze można natychmiast rozwiązać spór, gdyż ludzie czasami nie chcą otworzyć się na prawdę i łaskę Bożą, która uzdalnia do przyjęcia prawdy. Postawy Gajusa

2685

3. JANA 1-11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Demetriusz – jeden z misjonarzy. Być może on doręczył list od Starszego.

9/4/08

8:21 AM

Page 2686

12

O Demetriuszua natomiast wszyscy dali świadectwo, nawet sama prawda. My także je poświadczamy, a wiesz, że nasze świadectwo jest prawdziwe. Zakończenie Miałbym ci wiele do napisania, ale nie chcę pisać atramentem i piórem. 14Mam natomiast nadzieję, że wkrótce cię zobaczę i porozmawiamy osobiście. 15Pokójs z tobą! Pozdrawiają cię przyjaciele. Ty też pozdrów przyjaciół – każdego z osobna.

13

i Diotrefesa stanowią przykład, jak człowiek poprzez swoje uczynki może urzeczywistniać dobro lub zło. Konkretne czyny są odbiciem tego, co człowiek myśli i pragnie. Złych czynów nie da się usprawiedliwić tym, że pragnęło się dobra. Czyn człowieka jest dobry, gdy pozostaje w zgodzie z prawdą, której źródłem jest Bóg. Czynienie dobra jest znakiem łączności z Bogiem i świadczy o tym, do czego dana osoba naprawdę dąży.

3. JANA 12-15

2686

2J 12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2687

LIST ŚWIĘTEGO JUDY Wprowadzenie Okoliczności powstania List św. Judy powstał prawdopodobnie pod koniec I w. i należy do ostatnich pism NT. Jego autorem jest Juda, który sam siebie określa jako sługę Jezusa Chrystusa i brata Jakuba (Jud 1). Prawdopodobnie nie chodzi tu jednak o Judę Apostoła (o przydomku Tadeusz; zob. Mt 10,3; Mk 3,18), gdyż wtedy autor zaznaczyłby to na początku listu, tak jak uczynili to apostołowie, autorzy innych pism NT. Juda powołuje się natomiast na swojego brata – Jakuba Młodszego, krewnego Jezusa (Mk 6,3) i autora Listu św. Jakuba. Z treści listu wynika również, że czasy apostołów już minęły, a autor chce przypomnieć wierzącym ich naukę (Jud 17). Może to oznaczać, że faktycznym autorem był uczeń Judy. Początkowo istniały pewne wątpliwości co do kanoniczności Listu św. Judy. Wynikały one stąd, że jego autor dwukrotnie odwołuje się do pozabiblijnej apokryficznej Księgi Henocha (Jud 6.14n), przy czym za drugim razem wyraźnie ją cytuje. Ponadto nawiązuje jeszcze do innego apokryfu Wniebowzięcie Mojżesza (Jud 9). Korzystanie z literatury pozabiblijnej nie może jednak być przeszkodą w uznaniu natchnionego charakteru tego pisma. Dlatego wątpliwości te zostały przezwyciężone już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa i List św. Judy został uznany przez Kościół za pismo natchnione i kanoniczne. Treść i teologia List św. Judy należy do najkrótszych pism całego Pisma Świętego: jego zawartość mieści się w jednym rozdziale liczącym 25 wersetów. Można go podzielić na pięć części: 1) adres z pozdrowieniem (Jud 1n); 2) przestroga przed gorszycielami (Jud 3-16); 3) wezwanie skierowane do wspólnoty wierzących (Jud 17-23); 4) uwielbienie Boga (Jud 24n). Celem, jaki przyświecał powstaniu tego pisma, była zachęta do wytrwałości w nieskażonej wierze oraz przestroga przed fałszywymi nauczycielami, którzy słowem i przykładem propagowali swobodę obyczajów i lekceważyli podstawowe zasady wiary. Ponadto ich działalność nastawiona była na pozyskiwanie korzyści materialnych.

2687

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2688

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2689

LIST ŚWIĘTEGO JUDY

Mk 6,3; Jk 1,1

2P 1,2

Hbr 6,4-6

2P 2,1

Ga 5,13; 1J 4,1

2P 1,12 Lb 14,26-35; 1Kor 10,5 2P 2,4

Rdz 19,1-28; Mt 10,15; 2P 2,6

2P 2,10 Dn 10,13.21; Ap 12,7

2P 2,12 Rdz 4,8; 2P 2,15n. 4,8; 1J 3,12 Lb 22,2-22; Ap 2,14 2P 2,13.17n Prz 25,14;

Pozdrowienie dla powołanych 1 Juda, sługa Jezusas Chrystusas, a brat Jakubaa, do powołanych, których umiłował Bóg Ojciec, a Jezus Chrystus ocalił. 2Miłosierdzies, pokójs i miłość niech będą wam udzielane obficie! Unikać gorszycieli! Umiłowani! Bardzo pragnąłem do was napisać o wspólnym naszym zbawieniu. Uważam za konieczne zachęcić was do walki o wiarę, która raz na zawsze została przekazana uświęconym. 4Wkradli się bowiem między was jacyś ludzie od dawna napiętnowani wyrokiem potępieniab. Ci bezbożnicys zamieniają łaskę Bożą na wyuzdanie, i tak wypierają się jedynego naszego Władcy i Panas Jezusas Chrystusas. 5 Chcę wam zatem przypomnieć, choć dobrze już o tym wiecie, że Pan tylko raz wybawił lud z niewolic egipskiej. Za drugim razem wytracił tych, którzy nie dochowali wiernościd. 6 Aniołóws, którzy nie ustrzegli swojej godności i opuścili własną siedzibęe, uwięził On w ciemnościach na wieki, aż do wielkiego dnia sądus. 7Tak samo Sodoma i Gomora oraz sąsiednie miasta, ponieważ oddały się rozpuście i żądzy wbrew naturzef, stały się odstraszającym przykładem karys wiecznego ognia. 8 Podobnie i ci ludzie ulegający własnym urojeniom hańbią swoje ciałos, gardzą boską władzą i znieważają istoty niebieskie! 9A przecież nawet Archanioł Michał, gdy toczył spór z diabłems o ciało Mojżesza, nie odważył się rzucić przekleństwas, lecz powiedział tylko: Niech Pan cię skarci g! 10Oni zaś przeklinają to, czego nawet nie znają; a na własną zgubę obracają to, co poznają, kierując się naturalnym popędem jak nierozumne zwierzęta. 11Biada im, bo zeszli na drogęs Kaina! Dla pieniędzy popełnili oszustwo Balaamah i skazali się na zagładę jak zbuntowany Korei! 12Na wspólnych posiłkach są dla was hańbą, zachowując się bezwstydnie i obżerając się! Są oni jak chmury bez deszczu pędzone przez wiatr, jak drzewa 3

a) Jakub – zob. Wprowadzenie. b) Najprawdopodobniej chodzi o wędrownych nauczycieli, którzy uważali się za specjalnie natchnionych i dlatego wolnych od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej (Jud 19). Ich nauka wykazuje, że łaska Boża uwalnia od zobowiązań moralnych. c) z niewoli – dosł. z ziemi. d) Chodzi o karę Bożą za bunt Izraelitów na pustyni w Kadesz. Kiedy zwiadowcy opowiedzieli Izraelitom o sile mieszkańców Kanaanu, ci zbuntowali się i chcieli wracać do Egiptu. Bóg surowo ich ukarał, nie zezwalając na wejście do Ziemi Obiecanej przez czterdzieści lat, aż wymarło całe buntownicze pokolenie, za wyjątkiem Jozuego i Kaleba, którzy nie przyłączyli się do buntu (Lb 14). e) Autor nawiązuje do grzechu, o którym wspomina Rdz 6,1-4. Chodzi o istoty z nieba (nazwane w Piśmie Świętym synami Boga, a w niektórych rękopisach aniołami), które uległy pożądliwości i zeszły na ziemię, aby współżyć z kobietami. Temat ten rozwija apokryficzna Księga Henocha etiopska (rozdz. 6 – 10) i opisuje ich karę. f) Grzechem mieszkańców Sodomy i Gomory były czyny homoseksualne (Rdz 19,4-25). g) Autor piętnuje pychę i arogancję przeciwników, którzy nie liczą się z żadnym autorytetem nadprzyrodzonym. Odwołuje się tu do apokryfu Wniebowzięcie Mojżesza, który nie zachował się do naszych czasów. h) oszustwo Balaama – pogański prorok Balaam za pieniądze zgodził się rzucić przekleństwo na Izraelitów (Lb 22 – 24). i) Kore – stanął na czele buntu przeciwko Mojżeszowi; wraz ze swoimi zwolennikami został żywcem pochłonięty przez ziemię (Lb 16).

Pozdrowienie dla powołanych. Dar powołania na chrześcijanina ma swoje źródło w miłości Boga, która najpełniej wyraziła się w ocaleniu nas od śmierci przez Jezusa Chrystusa. Dlatego być chrześcijaninem to cieszyć się miłością Boga i doświadczać łaski zbawienia przez Chrystusa. Unikać gorszycieli! Autor wyjaśnia cel napisania listu. Jest nim konieczność walki w obronie skarbu wiary. Wiarę tę chrześcijanie otrzymali i przejęli, aby nienaruszoną przekazać następnym pokoleniom. Ma się to dokonywać w Kościele, który jest wspólnotą ludzi uświęconych, czyli zwróconych ku Bogu. Do tej wspólnoty podstępnie wkradli się fałszywi wędrowni nauczyciele, którzy poważnie wypaczali przesłanie Ewangelii, propagując swobodę obyczajów.

2689

JUDA 1-12

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Henoch – potomek Adama w siódmym pokoleniu, licząc z Adamem włącznie. Człowiek bardzo religijny, żyjący w przyjaźni z Bogiem (Rdz 5,18-24). b) Cytat z apokryficznej Księgi Henocha etiopskiej 1,9, który mówi o zbliżającym się sądzie Bożym nad wszystkimi ludźmi. c) Autor sugestywnie wskazuje na potrzebę ostrożności w kontaktach z ludźmi zdeprawowanymi i przewrotnymi.

9/4/08

8:21 AM

Page 2690

jesienią bez owocu, całkowicie obumarłe i wykorzenione! 13 Jak morskie bałwany pienią się oni ohydą, są jak zabłąkane gwiazdy skazane na wieczną ciemność! 14O nich to prorokował siódmy po Adamies Henocha: „Oto przyszedł Pan z rzeszą swoich świętych, 15aby wszystkich postawić przed sądem i oskarżyć za całe bezbożne postępowanie oraz wszystkie harde słowa, jakimi Go obrazili niegodziwi grzesznicy”b. 16Oni to zawsze narzekają i uskarżają się na swój los, a ulegają własnym żądzom. Są bezczelni w mowie, a schlebiają niektórym dla własnych korzyści. Wezwanie do wierzących 17 Umiłowani! Wy jednak pamiętajcie o tym, co zapowiadali apostołowies naszego Panas, Jezusas Chrystusas. 18Mówili wam, że w czasach ostatecznych pojawią się szydercy, którzy będą postępować według własnych grzesznych namiętności. 19 To są właśnie ludzie, którzy powodują rozłamy, kierują się swoimi popędami i nie mają Ducha Bożegos. 20Wy jednak, umiłowani, umacniajcie się na fundamencie waszej najświętszej wiary i módlcie się pod natchnieniem Ducha Świętego! 21 Trwajcie w Bożej miłości i oczekujcie na miłosierdzies naszego Pana Jezusa Chrystusa, które was doprowadzi do życia wiecznego. 22Miejcie współczucie dla wątpiących. 23Ratujcie ich od ognia piekielnego! Innym zaś okazujcie współczucie z całą ostrożnością, brzydząc się nawet ubraniem splamionym przez ich grzeszne ciałoc! 24 Jedyny Bóg, Zbawiciel nasz, może was ustrzec od upadku, abyście nieskazitelni stanęli z radością przed Jego majestatem. 25Jemu niech będzie chwałas, uwielbienie, moc i władza przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana, od wieków, teraz i po wszystkie wieki. Amens.

Łaskę, która niesie przebaczenie i moc do walki z grzechem, interpretowali oni jako przyzwolenie na niemoralne czyny. Ze względu na dużą szkodliwość takiej nauki i zły przykład dla wspólnoty, zasłużyli oni na sąd Boży i surową karę. Aby ją zobrazować, autor odwołuje się do najbardziej odstraszających przykładów kary Bożej opisanych w Piśmie Świętym czy też w źródłach pozabiblijnych, tzw. apokryfach (2P 2,1-22+). Wezwanie do wierzących. Pojawienie się fałszywych nauczycieli nie powinno być dla chrześcijan zaskoczeniem. Było ono zapowiedziane przez apostołów (Rz 16,17; 2Tm 3,13), a nawet przez samego Chrystusa (Mt 18,7, Łk 17,1). Tym bardziej więc, kiedy gorszyciele już się pojawili, chrześcijanie nie powinni ulegać ich złym wpływom, lecz trwać mocno w wierze i miłości. Siła do nieulegania zgorszeniom płynie od Ducha Świętego, a czerpie się ją poprzez modlitwę. Autor wyraźnie wskazuje na różnice pomiędzy prawymi chrześcijanami a gorszycielami. Pierwsi mają dar Ducha Świętego, wzrastają w najświętszej wierze, dostąpią miłosierdzia Bożego i czeka ich życie wieczne. Drudzy natomiast, brnąc dalej w swoim złym postępowaniu, nie korzystają z natchnień Ducha Świętego, są przewrotni i grzeszni, za co czeka ich sprawiedliwa kara. To wyraźne rozróżnienie nie prowadzi jednak autora do zalecenia całkowitej izolacji od grzeszników. Odpowiedzialność za ich zbawienie ciąży bowiem także na wspólnocie wierzących: mamy ratować ich od piekła, okazywać współczucie, umacniać słabych i wątpiących. Wszystko to jednak przy zachowaniu rozważnego dystansu i roztropności.

JUDA 13-25

2690

Iz 57,20

Za 14,5

Ps 75,3-6; Iz 66,15n

2P 2,18

2P 3,2n

1Kor 3,10-15; Ef 2,20-22

Rz 15,1-3

Rz 16,25; 1P 5,10

Rz 16,27; Ap 5,13

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2691

APOKALIPSA ŚWIĘTEGO JANA Wprowadzenie Okoliczności powstania Nazwa księgi pochodzi od jej pierwszego słowa (objawienie), które po grecku brzmi apokalypsis. Apokalipsa św. Jana jest więc księgą objawienia. Ukazuje to, co ma się wydarzyć w przyszłości (Ap 1,1), a zarazem odsłania sens aktualnych dziejów Kościoła, tego co jest (Ap 1,19). Większość najstarszych autorów kościelnych (św. Justyn, św. Ireneusz, św. Hipolit Rzymski, Tertulian, Orygenes) utożsamia autora księgi z Janem Apostołem, autorem czwartej Ewangelii i trzech listów. Jan z Apokalipsy czterokrotnie nazywa siebie tym imieniem (Ap 1,1.4.9; 22,8), jednak w żaden sposób nie wskazuje na swoją szczególną godność apostoła. Analiza tekstu Apokalipsy św. Jana i jego porównanie z Ewangelią wg św. Jana oraz Listami św. Jana sugerują raczej, że mamy tu do czynienia z innym chrześcijaninem żydowskiego pochodzenia, znanym w Kościołach Azji Mniejszej. Adresatami Apokalipsy św. Jana są chrześcijanie, którzy z powodu wyznawanej wiary doświadczają ucisku i dla których wierność słowu Bożemu i świadectwu Jezusa wiąże się z koniecznością podejmowania różnorodnych wyrzeczeń. Wydarzenia opisane w drugiej części księgi są zresztą odpowiedzią na okrzyk męczenników: Jak długo, święty i prawdziwy Władco, będziesz zwlekał z sądem i pomstą naszej krwi wśród mieszkańców ziemi? (Ap 6,10). Jan zapewnia w swoim dziele, że kresem historii jest sprawiedliwy sąd Boga i że już teraz cała historia świata naznaczona jest zwycięstwem Baranka, który chociaż zabity, żyje i wyrusza, aby dalej zwyciężać (Ap 6,2). Zawarte w księdze aluzje do wydarzeń historycznych pozwalają określić czas powstania dzieła na koniec panowania rzymskiego cesarza Domicjana, czyli między 90 a 96 r. W tym czasie miasta Azji Mniejszej uzyskały od rzymskiego senatu zgodę na budowę w Efezie świątyni ku czci cesarzy z rodziny Flawiuszy. Przywilej ten otwierał Efezowi możliwość podjęcia intensywnych działań inwestycyjnych. Obok nowej świątyni i centrum handlowego, budowanych z inicjatywy władz Prowincji Azji, władze miejskie zainicjowały budowę potężnych obiektów sportowych, w których miały odbywać się igrzyska związane z celebracją świąt ku czci cesarzy. Fakty te były dobrze znane pierwszym czytelnikom dzieła i Jan nawiązuje do nich, kiedy przedstawia walkę sił dobra i zła. Na przykład opisy bestii (Ap 13) nawiązują do kultu cesarza oraz do działań zmierzających do jego rozwoju i upowszechnienia, podejmowanych przez zgromadzenie przedstawicieli miast Prowincji Azji i władze samego Efezu. Objawienie, które przekazuje Jan, dotyczy wszystkich czasów, ale zostaje ono przekazane w obrazach, które nawiązują do konkretnych wydarzeń historycznych. Treść i teologia Apokalipsa św. Jana składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza z nich poświęcona jest objawieniu Chrystusa przekazanemu w konkretnym momencie historycznym siedmiu Kościołom Azji Mniejszej (Ap 1 – 3). Druga część zawiera natomiast objawienie dotyczące całego świata i historii (Ap 4 – 22). Jan zdaje się przekazywać w ten sposób swoje przekonanie, że doświadczenie konkretnych wspólnot i osób można zrozumieć dopiero wtedy, gdy zostanie 2691

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2692

odniesione do Bożego działania w świecie i do sensu całej historii. Tak właśnie czyni Chrystus, zwracając się do siedmiu Kościołów Azji Mniejszej. On jest bowiem Barankiem, który jako jedyny na całym świecie może wziąć z ręki Boga zwój, objawiający sens historii i naturę Bożego działania (Ap 5). Druga część księgi zawiera kolejno: 1) wizję Boga królującego nad światem, zapieczętowanego zwoju oraz Baranka (Ap 4,1 – 5,14; 2) otwarcie pieczęci, wyjaśnienie obecności dobra i zła na świecie i zapowiedź ostatecznego zwycięstwa Chrystusa (Ap 6,1 – 8,1); 3) wizje siedmiu trąb i siedmiu plag, przez które Bóg pragnie doprowadzić świat do przemiany i nawrócenia (Ap 8,2 – 16,21); 4) ostateczny sąd Boży, który będzie polegać na zniszczeniu zła (Ap 17,1 – 21,8) i na nowym stworzeniu (Ap 21,9 – 22,5). Księga rozpoczyna się (Ap 1,1-8) i kończy (Ap 22,6-21) słowami, które prezentują ją jako list z objawieniem i proroctwem skierowanym do chrześcijańskiej wspólnoty. Święty Jan zachęca w nich także do wiary w rychłe przyjście Chrystusa i dopełnienie się Bożej sprawiedliwości. Apokalipsa św. Jana różni się od utworów literackich opartych na wzorcach greckich i łacińskich. Posiada ona raczej cechy typowe dla literatury starożytnego Bliskiego Wschodu. Oznacza to między innymi, że porównania stosowane w księdze dotyczą nie tyle wyglądu, co symbolicznego znaczenia przedmiotów czy istot, do których dana rzecz czy osoba jest porównywana. Na przykład: kiedy w wizji potężnego anioła Jan dostrzega, że jego twarz jest podobna do słońca, a nogi do słupów ognia (Ap 10,1), nie opisuje on wyglądu anioła, ale wskazuje, że pochodzi on od Boga i zostaje posłany, aby chronić lud Boży. Symbolika Apokalipsy św. Jana nawiązuje przede wszystkim do ST, do którego odwołuje się częściej niż inne teksty NT (aż ok. 500 razy). Pojawiają się w niej jednak również tematy i wyobrażenia rozwinięte w innych żydowskich księgach tego okresu, a także symbole używane przez Greków. Innym, obcym naszej kulturze zabiegiem literackim jest niezależność poszczególnych scen. Na przykład, to że w jednej scenie słońce staje się czarne, a gwiazdy spadają na ziemię (Ap 6,12n), nie przeszkadza temu, aby w następnych fragmentach księgi zdruzgotano jedną trzecią słońca i jedną trzecią gwiazd (Ap 8,12), ani temu, by z kolei na niebie ukazał się znak kobiety obleczonej w słońce (Ap 12,1). W każdej scenie użyto symboliki słońca w sposób niezależny. Kolejnym zaskakującym nas zabiegiem literackim jest umieszczanie obok siebie tekstów, które przedstawiają to samo wydarzenie, podkreślając tylko jeden z jego aspektów. Na przykład, równoczesna obecność w świecie sił przeciwnych Bogu, jak i Jego wiernych świadków zostaje przedstawiona w czterech krótkich scenach, które ukazują na przemian wyłączne działanie zła (Ap 11,2 i 11,7-10) i wyłączne działanie świadków Boga (Ap 11,3-6 i 11,11-13). Jan używa języka symboli świadomie i konsekwentnie. Jego dzieło stanowi pod tym względem spójną całość, w której poszczególne fragmenty wzajemnie wyjaśniają się i dopełniają. Tytuł ostatniej księgi NT stał się nazwą własną gatunku literackiego (apokalipsa) oraz określeniem całego nurtu literatury żydowskiej i wczesnochrześcijańskiej (apokaliptyka), rozwijającego się od III w. przed Chr. do II po Chr. Pisma apokaliptyczne posiadają własny specyficzny język, a także tematykę. Ważne miejsce zajmuje w nich walka między dobrem a złem, Sąd Ostateczny i zmartwychwstanie umarłych, kataklizm kosmiczny związany z końcem starego porządku świata oraz nadejście ery eschatologicznej. Apokalipsa św. Jana jest dziełem chrześcijańskim, z charakterystycznym chrystocentryzmem, i to zdecydowanie ją odróżnia od apokaliptyki żydowskiej. Wcielenie Chrystusa – Słowa Bożego i wynikające z tego faktu konsekwencje oraz Jego powtórne przyjście w chwale to dwa najważniejsze wydarzenia w historii.

2692

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:21 AM

Page 2693

APOKALIPSA ŚWIĘTEGO JANA

Dn 2,28n.45

Ap 22,6.16 Ap 19,10 Ap 22,7.10

Wj 3,14; Iz 41,4; Ap 1,8; 4,8; 11,17; 16,5 Ap 3,1; 4,5; 5,6 Ap 3,14; 19,16 Ps 89,28; J 18,37; Kol 1,18; Hbr 9,14 Wj 19,6; Iz 61,6; 1P 2,5.9; Ap 5,10; 20,6; 22,5 Dn 7,13; Mt 24,30 Za 12,10; J 19,37 Za 12,11n; Łk 23,27n Wj 3,14; Iz 41,4; Ap 1,4 21,6; 22,13

Ap 22,10

Prolog 1 Objawienie Jezusas Chrystusas, które dał mu Bóg, aby pokazać swoim sługom, co wkrótcea musi się wydarzyć. On posłał swojego aniołas, aby ukazał to Jego słudze, Janowib. 2Ten poświadczył słowo Boże i świadectwo Jezusa Chrystusa, które zobaczył. 3Szczęśliwyc, kto odczytuje, i ci, którzy słyszą słowa proroctwa oraz przestrzegają tego, co jest w nim napisane, bo czas jest bliskid. 4 Jan do siedmiu Kościołów, które są w Azjis: Łaska wam i pokójs od Tego, który jest, który był i który przychodzi oraz od siedmiu Duchóws, które są przed Jego tronem, 5i od Jezusas Chrystusas, wiernego Świadka, Pierworodnegos spośród umarłych i Władcy królów ziemi. Temu, który nas miłuje i który swoją krwiąs uwolnił nas od naszych grzechóws 6oraz uczynił nas królestwem, kapłanami dla Boga, swego Ojca, Jemu chwałas i panowanie na wieki wieków. Amens. 7 Oto przychodzi wśród obłoków i każdy Go zobaczy, również ci, którzy go przebili. Wszystkie narody ziemi będą nad Nim lamentować. Tak! Amen! 8 „Ja jestem Alfa i Omega” – mówi Pans Bóg, który jest, który był i który przychodzi, Wszechmocny!

1

a) wkrótce – wyrażenie oznacza nieuchronność przyszłych wydarzeń, podkreślając zarazem ich gwałtowność i nieznany, raczej bliski, czas nadejścia. Nie należy go rozumieć w sensie ściśle czasowym. b) Jan – zob. Wprowadzenie. c) Szczęśliwy – in. błogosławiony. W Apokalipsie św. Jana znajduje się siedem podobnych błogosławieństw (Ap 14,13; 16,15; 19,9; 20,6; 22,7.14). d) Rozróżnienie na czytającego i słuchających słów objawienia wynika z przejętej przez Kościół z judaizmu praktyki czytania słowa przez lektora w czasie zgromadzeń liturgicznych (Łk 4,16). Słuchanie słowa jest przywilejem, a jego zachowywanie – obowiązkiem wierzących.

Listy do siedmiu Kościołów 9 Ja, Jan, wasz brats, złączony z wami przez ucisk, królestwo i wytrwałość w Jezusie, z powodu słowa Bożego i świadectwa Jezusa znalazłem się na wyspie zwanej Patmos. 10W dzień Panas ogarnął mnie Duch i usłyszałem za sobą głoss potężny jak dźwięk trąby, 11który mówił: „To, co widzisz, opisz w księdze i prześlij do siedmiu Kościołów: do Efezu, Smyrny, Prolog. Wstęp do całej księgi określa jej charakter, treść oraz odbiorców. Apokalipsa św. Jana jest objawieniem i proroctwem, których źródłem jest sam Bóg. Chrystus przekazuje ich treść, a adresatami objawienia jest siedem Kościołów Azji Mniejszej (w. 4), które symbolizują cały Kościół wszystkich wieków. W Apokalipsie Chrystus ukazuje Janowi serię wizji i objawia swoim uczniom to, co otrzymał od Boga. Objawienie dotyczy stanu Kościoła (Ap 2 – 3) oraz sensu całej historii świata (Ap 4 – 22). Pierwsza część księgi ukazuje, że różne dzieje poszczególnych wspólnot chrześcijańskich tworzą jedną historię zbawienia. Chrystus do każdego Kościoła kieruje bardzo specyficzne słowo, w którym wzywa wspólnotę do odnowienia miłości oraz przyjęcia Jego objawienia jako normy życia. Listy do siedmiu Kościołów. Rozpoczyna się seria listów do siedmiu wspólnot chrześcijańskich w Azji Mniejszej, które symbolizują cały Kościół. W wizji wstępnej Jan widzi Chrystusa ubranego w strój kapłański, uwielbionego Syna

2693

APOKALIPSA 1,1-11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) krainy umarłych – grecki Hades, Szeol dla Izraelitów. Miejsce w podziemiu, gdzie zmarły przebywał z daleka od Boga. Ps 49,16 sugeruje możliwość ocalenia z krainy umarłych przez Boga. Tak też rozumie to Ap 20,13n (por. Iz 5,14; 26,19; 59,9). b) Aniołowi Kościoła – być może chodzi tu o anioła opiekuńczego danej wspólnoty (Ap 1,20) albo o jej biskupa. Możliwe też, że autor księgi, kieruje upomnienia do całej społeczności, lecz zwraca się do jej anioła. Przez to symboliczne rozumienie anioła danej wspólnoty kościelnej podkreśla, że pomimo obecnego w niej grzechu i potrzeby nawrócenia, ma ona udział w życiu Bożym. c) Efez – stolica rzymskiej prowincji Azji, posiadała wielkie znaczenie kulturalne, religijne i handlowe. Pobyt w Efezie apostołów Pawła (w latach 52-56) i Jana (po roku 70) uczyniły to miasto najważniejszym ośrodkiem chrześcijańskim w tym regionie. d) Pamiętaj, skąd spadłeś – chrześcijanin musi sobie przypomnieć swoją dawną gorliwość, aby wiedział, do czego ma powrócić. e) nikolaici – nieznana bliżej grupa chrześcijan, którzy błędnie rozumiejąc swoją wolność (1Kor 9,19-23), usiłowali dostosować zasady wiary chrześcijańskiej do pogańskiej praktyki życia, chcąc jednocześnie pozostać wolnymi od duchowych i moralnych skutków takiej postawy (Ap 2,14n). f) Zwycięzcy – każdy chrześcijanin, który wobec sprzeciwu i prześladowań ze strony pogańskiego świata zachowuje wiarę i potwierdza ją czytelnym świadectwem i pełnieniem Bożej woli (Ap 2,11. 17.26; 3,5.12.21; 21,7). g) drzewa życia – aluzja do drzewa rajskiego z Rdz 2,9. Symbol życia z Bogiem w szczęśliwej wieczności (Ap 22,2.14.19).

9/4/08

8:21 AM

Page 2694

Pergamonu, Tiatyry, Sard, Filadelfii i Laodycei”. 12Obejrzałem się, żeby zobaczyć, co za głos do mnie mówił. Gdy się obejrzałem, zobaczyłem siedem złotych świeczników, 13a pośród świeczników kogoś podobnego do Syna Człowieczegos, ubranego w szatę długą do stóp i przepasanego na piersiach złotym pasem. 14Jego głowa i włosy były białe jak biała wełna, jak śnieg, a oczy jak płomień ognia. 15Jego stopy były podobne do drogocennego metalu oczyszczonego w tyglu, a Jego głos – jak szum wielkich wód. 16W prawej ręce trzymał siedem gwiazd, a z Jego ust wychodził ostry miecz obosieczny. Jego wygląd podobny był do słońca świecącego pełnią swego blasku. 17Gdy Go ujrzałem, padłem jak martwy do Jego stóp. On jednak położył na mnie swoją prawą rękę i powiedział: „Nie bój się! Ja jestem Pierwszy i Ostatni, 18i Żyjący. Byłem umarły, a oto jestem Żyjący na wieki wieków. Mam też klucze śmierci i krainy umarłycha. 19Opisz więc to, co widziałeś, co jest i co stanie się potem. 20Tajemnica siedmiu gwiazd, które zobaczyłeś w mojej prawej ręce i siedmiu złotych świeczników jest taka: siedem gwiazd to aniołowies siedmiu Kościołów, a siedem świeczników to siedem Kościołów. Wróć do pierwszej miłości 1 Aniołowi Kościołab w Efeziec napisz: To mówi Ten, który trzyma siedem gwiazd w swojej prawej ręce, który chodzi pośród siedmiu złotych świeczników. 2Znam twoje czyny, trud i twoją wytrwałość oraz to, że nie możesz znieść złych. Poddałeś próbie tych, którzy uważają się za apostołóws, a nimi nie są i uznałeś ich za kłamców. 3Jesteś wytrwały. Cierpiałeś z powodu mojego imienias i nie osłabłeś. 4Mam jednak przeciw tobie to, że porzuciłeś swoją pierwszą miłość. 5Pamiętaj, skąd spadłeśd. Nawróć się i postępuj jak na początku, bo jeśli nie, to przyjdę do ciebie i przesunę twój świecznik z jego miejsca. 6Tym się jednak odznaczasz, że nienawidzisz postępowania nikolaitówe, którego i ja nienawidzę. 7Kto ma uszy, niech słucha, co Duchs mówi do Kościołów. Zwycięzcyf pozwolę jeść z drzewa życiag, które znajduje się w raju Boga.

2

Człowieczego (Dn 7,9-14; 10,5n). Jest On równy Bogu przedwiecznemu – podkreśla to wygląd Jego głowy i oblicza. Posiada boską godność, przemawia z mocą i skutecznością. Siedem gwiazd w Jego prawej ręce symbolizuje powszechną władzę, którą rozciąga także na cały Kościół. Według Ap 1,20 gwiazdy to aniołowie opiekunowie Kościołów. Miecz wychodzący z ust – to symbol skuteczności i mocy Jego słowa (Ef 6,17; Hbr 4,12). Chrystus zmartwychwstały posiada władzę nad śmiercią. Zwycięski i uwielbiony jest obecny w swoim Kościele, symbolizowanym tutaj przez krąg siedmiu złotych świeczników. Wróć do pierwszej miłości. Przesłanie zawarte w siedmiu listach jest uniwersalne i dotyczy całego Kościoła. Listy mają podobną strukturę literacką: adres, przedstawienie jakiejś cechy czy tytułu Chrystusa z wizji wstępnej, ocena danej wspólnoty, upomnienia lub przestrogi, połączone często z wezwaniem do nawrócenia. W końcowej części listów znajduje się obietnica dla wierzących, którzy okażą się odważnymi i wytrwałymi świadkami i naśladowcami Jezusa. Wspólnocie z Efezu Chrystus przedstawia się jako uwielbiony Pan, stojący w samym centrum Kościoła. Zna chwalebne czyny wiernych, ale wyrzuca im zaniedbanie pierwszej gorliwości oraz uchybienia w miłości, która jest najważniejszą zasadą działania Kościoła. Obietnicą dla chrześcijan wiernych nawet w obliczu prześladowań jest udział w życiu Boga. Może to być aluzja do krzyża Chrystusa albo do Eucharystii jako owocu krzyża.

APOKALIPSA 1,12 — 2,7

2694

Dn 7,13; Ap 14,14 Dn 10,5 Dn 7,9; 10,6; Ap 2,18 Ez 1,24

Ap 2,12.16; 19,15

Dn 8,18; 10,15-19. Iz 44,6; 48,12; Ap 2,8; 22,13 Hbr 7,25 Dn 2,28n

Ap 1,16.20; 3,1

1J 4,1

Ps 139,21

Rdz 2,9; Ap 2,7; 22,2.14.19

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 44,6; 48,12; Ap 1,17; 22,13 Ap 1,18 Jk 2,5 2Kor 11,14n; Ap 3,9 Mt 10,28

Dn 1,12.14 2Tm 4,8; Ap 3,11

Ap 20,6.14

Hbr 4,12; Ap 1,16; 19,15

Ap 3,8 Ap 1,5; 3,14; 19,11 Dz 15,20.29+; 1Kor 8 Jud 11; 2P 2,15

Ap 2,6+

J 6,32n Iz 62,2; 65,15; Ap 3,12; 14,1

Dn 10,6; Ap 1,14n

9/4/08

8:21 AM

Bądź wierny aż do śmierci 8 Aniołowis Kościoła w Smyrniea napisz: To mówi Pierwszy i Ostatni, który był umarły i ożył. 9Znam twój ucisk i ubóstwo – a mimo to jesteś bogaty! Wiem, że cię znieważają ci, którzy siebie nazywają Żydami, podczas gdy nie są nimi, lecz są synagogąs szatanab. 10Nie bój się tego, co masz wycierpieć. Oto diabełs zamierza wtrącić niektórych z was do więzienia, aby was wypróbować. Będziecie cierpieć ucisk przez dziesięć dni. Bądź wierny aż do śmierci, a dam ci wieniec życia. 11Kto ma uszy, niech słucha, co Duchs mówi do Kościołów. Zwycięzca nie zazna śmierci po raz drugic. Zmień swoje postępowanie 12 Aniołowis Kościoła w Pergamonied napisz: To mówi Ten, który trzyma ostry miecz obosieczny. 13Wiem, że mieszkasz tam, gdzie jest tron szatanae, lecz trzymasz się mojego imienias. Nie wyparłeś się mojej wiary, nawet za dni mego wiernego świadka Antypasa, którego zabito u was tam, gdzie mieszka szatans. 14Mam jednak coś przeciw tobie: są u ciebie zwolennicy nauki Balaamaf, który uczył Balaka, jak doprowadzić do upadku Izraelitów, zachęcając ich do spożywania pokarmów składanych bożkom i do nierządu. 15Podobnie są u ciebie również zwolennicy nauki nikolaitów. 16Zmień więc swoje postępowanie, w przeciwnym zaś razie nagle przyjdę do ciebie i mieczem moich ust będę walczył z nimi. 17 Kto ma uszy, niech słucha, co Duchs mówi do Kościołów. Zwycięzcy dam mannę ukrytą i biały kamyk. Na kamyku wypisane będzie nowe imię, którego nie zna nikt poza tym, kto je otrzymuje. Każdemu oddam według jego czynów 18 Aniołowis Kościoła w Tiatyrzeg napisz: To mówi Syn Bożys, którego oczy są jak płomień ognia, a nogi podobne do drogo-

Page 2695

a) Smyrna – dzisiejsze miasto Izmir w Turcji. W czasach powstawania Apokalipsy św. Jana był to ważny ośrodek handlowy oraz miejsce wyrobu słynnego na cały Wschód wina. b) synagogą szatana – w ogólnym znaczeniu jakaś grupa otwarcie wroga Chrystusowi i Jego Kościołowi (Ap 3,9). Nie chodzi tu o Żydów w ogóle, lecz jakąś ich grupę, wrogą chrześcijanom pochodzenia żydowskiego, takim jak autor i adresaci Apokalipsy. c) nie zazna śmierci po raz drugi – obietnica uniknięcia wiecznej kary przeznaczonej dla tych, którzy odrzucili Boga (Ap 20,6). Śmierć druga to wieczny stan oddzielenia od Boga, symbolizowany przez jezioro ognia (Ap 19,20; 20,14n; 21,8), przeznaczony dla tych, którzy nie zostali zapisani w księdze życia (Ap 3,5+). d) Pergamon – obecnie miasto Bergama w Turcji. W przeszłości bardzo zamożne, było miejscem kultu licznych bóstw pogańskich, zwłaszcza Zeusa, Asklepiosa i Dionizosa, a nawet egipskiego boga Serapisa. W starożytnym świecie znane było ze szkoły lekarskiej, wielkiej biblioteki i wyrobu pergaminu. e) tron szatana – aluzja do wielości kultów pogańskich Pergamonu, ale w szczególny sposób do imponującego rozmiarami, wykonanego z białego marmuru ołtarza Zeusa, ufundowanego przez Eumenesa II (196-160 przed Chr.). Obecnie znajduje się on w muzeum w Berlinie. f) Balaam – pogański prorok znany z Lb 22 – 24. W Lb 31,16 został ukazany jako przewrotny doradca nakłaniający Izraela do grzesznego kultu pogańskich bożków (Lb 25,1n). Tutaj jest uosobieniem fałszywej nauki. g) Tiatyra – współczesne miasto Akhisar w zachodniej Turcji. Dawniej miasto słynęło z wyrobu luksusowej i drogiej tkaniny purpurowej (Dz 16,14). Rozpowszechniony był tu kult licznych bóstw lokalnych i przejętych z panteonu greckiego.

Bądź wierny aż do śmierci. Kościołowi w Smyrnie Chrystus przedstawia się jako Zmartwychwstały, zwycięzca śmierci. Wspólnota ta nie otrzymała żadnej nagany ani przestrogi. Ucisk i ubóstwo, jakie znosi, uczyniły jej członków wytrwałymi. Stoi natomiast wobec prześladowań, które mogą doprowadzić wierzących aż do śmierci. Krótkie prześladowania (symboliczne 10 dni) mają „wypróbować” chrześcijan. Poddani nawet szatańskim atakom, mogą oni umacniać się i wzrastać w wierze, jeśli będą walczyli mocą swego przywiązania do Jezusa. Za taką postawę Zmartwychwstały obiecuje im nagrodę życia wiecznego (Mt 10,22). Zmień swoje postępowanie. Kościołowi w Pergamonie Chrystus przedstawia się jako ten, z którego ust wychodzi ostry miecz, symbol mocy i skuteczności słowa. Ze względu na kult pogańskich bóstw w tym mieście, sytuacja chrześcijan była trudna. Zagrażał im synkretyzm religijny, czyli włączanie do wiary chrześcijańskiej elementów zaczerpniętych z kultów pogańskich. Potrafią jednak wytrwać w wierności, jak wspomniany męczennik Antypas. Niestety, wśród członków Kościoła znaleźli się także zwolennicy fałszywej nauki nikolaitów (Ap 2,6+), z którymi Chrystus będzie walczył mocą swojego słowa. Jezus obiecuje zwycięzcy mannę ukrytą – symbol Eucharystii, która w materialnych znakach ukrywa rzeczywistości wieczne (Łk 22,29n; J 6,31-35), oraz nowe imię wypisane na białym kamyku, co może oznaczać godność chrześcijanina uzyskaną we chrzcie św. i udział w życiu wiecznym zwycięskiego Chrystusa (biały kolor). Każdemu oddam według jego czynów. List do Kościoła w Tiatyrze podkreśla duchowy rozwój wspólnoty: to, że postępują w dobrym. Słabością tamtejszych chrześcijan jest jednak mało zdecydowana postawa wobec fałszywej nauki. Być może jest to aluzja do sekty nikolaitów, których przywódczynią była prorokini o symbolicznym imieniu Jezabel

2695

APOKALIPSA 2,8-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Jezabel – córka króla Tyru, żona izraelskiego króla Achaba. Uprawiała bałwochwalstwo i czary, za jej namową król Achab zbudował świątynię Baalowi (1Krl 16,31-33; 2Krl 9,22). Księgi Królewskie podają jej imię w hebr. formie Izebel. b) nierząd – ma podwójne znaczenie: jest to nieczystość seksualna, obcowanie z nierządnicą (częste w pogańskich kultach płodności) albo odwrócenie się od Boga Jahwe do kultu obcych bogów – idolatria (Ap 14,4+; 17,1+). Tutaj możliwy jest podwójny sens. c) głębin szatana – chodzi o sedno przewrotnej nauki, kłamstwo pochodzące od szatana, które było szerzone przez sektę nikolaitów (Ap 2,6+). d) Sardy – starożytne miasto, które swój złoty okres przeżywało za czasów legendarnego króla Krezusa (VI w. przed Chr.). Wtedy było stolicą królestwa Lidii. Tutaj po raz pierwszy bito złote i srebrne monety. Z racji naturalnego położenia miasto uchodziło za twierdzę nie do zdobycia. e) imię... że żyjesz – imię biskupa tej wspólnoty zapewne zawierało w swoim rdzeniu gr. zoe – ‘życie’ i mogło brzmieć Zosimos, Zenas, Zenon. f) białe szaty – symbol życia wiecznego oraz godności otrzymanej na chrzcie św., daru wysłużonego krwią Chrystusa (Ap 7,14). Zadaniem chrześcijan jest ustrzec swoją godność od skażenia, aby w wieczności cieszyć się nagrodą życia. g) księgi życia – w Ap 13,8; 21,27 nazwana księgą życia Baranka – symboliczny zwój zawierający imiona zbawionych. Nie oznacza to jednak predestynacji, czyli uprzedniego przeznaczenia do zbawienia lub potępienia, bez względu na postępowanie. Baranek na trwałe zapisuje tych, którzy żyją zgodnie ze swoim chrześcijańskim powołaniem (Ap 13,8; 20,12.15; 17,8; 21,27). h) Imię... wyznam – zob. Mt 10,32; Łk 12,8.

9/4/08

8:21 AM

Page 2696

cennego metalu. 19Znam twoje czyny, miłość, wiarę, służbę i wytrwałość. Twoje ostatnie czyny przewyższają pierwsze. 20Mam jednak to przeciw tobie, że pozwalasz działać kobiecie Jezabela, która, podając się za prorokinięs, naucza i zwodzi moje sługi, tak że uprawiają nierządb i jedzą pokarmy ofiarowane bożkom. 21 Dałem jej czas na zmianę postępowania, ale nie chce porzucić swego nierządu. 22Oto przykuję ją do łoża, a na uprawiających z nią nierząd sprowadzę wielki ucisk, jeśli nie odstąpią od jej czynów. 23Jej dzieci porażę śmiercią i wszystkie Kościoły poznają, że Ja jestem tym, który przenika nerkis i sercas, bo każdemu z was oddam według jego czynów. 24Natomiast wam pozostałym, tym w Tiatyrze, którzy nie podzielają tej nauki, którzy nie poznali tak zwanych głębin szatanac, mówię: Nie nakładam na was innego ciężaru. 25Zachowujcie tylko to, co posiadacie – aż do mojego przyjścia. 26Zwycięzcy, który do końca będzie przestrzegał moich przykazańs, dam władzę nad narodami. 27 Będzie je pasł laską żelazną i skruszy je jak naczynia gliniane. 28 Jemu dam gwiazdę poranną, tak jak sam otrzymałem ją od mego Ojca. 29Kto ma uszy, niech słucha, co Duchs mówi do Kościołów. Przyjdę jak złodziej 1 Aniołowis Kościoła w Sardachd napisz: To mówi Ten, który ma siedem Duchóws Boga i siedem gwiazd: Znam twoje czyny. Masz imię, które mówi, że żyjesze, lecz jesteś martwy. 2Bądź czujny! Umocnij też innych, którzy są bliscy śmierci. Nie uznałem bowiem twoich czynów za doskonałe przed moim Bogiem. 3Przypomnij więc sobie, co otrzymałeś i usłyszałeś. Przestrzegaj tego i zmień swoje postępowanie! Jeśli nie będziesz czuwał, przyjdę jak złodziej. Nawet nie będziesz wiedział, o której godzinie do ciebie przyjdę. 4Jest jednak w Sardach kilka osób, które nie splamiły swoich szat i będą chodziły ze mną w bieli, bo są tego godne. 5Także zwycięzca będzie nosił białe szatyf i nie wymażę jego imienia z księgi życiag. Imię jego wyznamh przed moim Ojcem i przed Jego aniołami. 6Kto ma uszy, niech słucha, co Duch mówi do Kościołów.

3

(1Krl 19,1n; 21,1-14; 2Krl 9,22.30-34). Jej los, po odrzuceniu nawrócenia, jest przesądzony. Ci, którzy się do niej przyłączyli, wciąż mają szansę zbawienia, o ile się nawrócą. W przeciwnym razie podzielą los Jezabel. Chrześcijanie, którzy trzymają się z dala od fałszywej nauki, kłamstwa i bałwochwalstwa – oznak działania szatana – wezwani są do wytrwałej wierności. Nagrodą będzie zwycięstwo nad poganami i dar, którym stanie się sam Chrystus. Bóg jest najwyższą nagrodą zbawionych. Przyjdę jak złodziej. W liście do Kościoła w Sardach nie zostały wymienione zasługi gminy, która duchowo jest martwa, czyli pogrążona w grzechu (Łk 15,24.32; Ef 2,1.5). Stąd wezwanie do przebudzenia się i czujności (Mt 24,42; 26,41; 1Kor 16,13; 1Tes 5,6; 1P 5,8). Dla mieszkańców Sard wezwanie to było bardzo czytelne, gdyż dwukrotnie w swojej historii miasto zostało zdobyte wskutek zlekceważenia niebezpieczeństwa i braku czujności obrońców: przez Cyrusa w 546 r. przed Chr. oraz przez Aleksandra Wielkiego w 334 r. przed Chr. Wierzący mają się nawrócić, gdyż zagrożone jest ich życie. Wierni swojej godności ochrzczonych otrzymają dar życia wiecznego.

APOKALIPSA 2,19 — 3,6

2696

Lb 25,1n; Ap 2,14

Ps 7,10; Jr 11,20 Ps 62,13; Jr 17,10

Ap 3,11

Ps 2,8 Ps 2,9; Ap 12,5; 19,15

Ap 1,16; 5,6

Ez 34,4

Mt 24,42n; 1Tes 5,2; Ap 16,15

Ap 4,4; 6,11; 7,9 Wj 32,32n; Ps 69,28n Mt 10,32

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 22,22 Hi 12,14

1Kor 16,9

Ps 86,9; Iz 43,4; 49,23; 60,14 Łk 21,19; Hbr 10,36 Ap 2,10

Iz 62,2; 65,15; Ez 48,35; Ap 2,17; 14,1; 22,4 Ap 21,2

J 1,3; Kol 1,15nn; Ap 1,5; 19,11 Mt 5,37; 6,24; 2Kor 1,17-20; Jk 5,12

Łk 12,19-21

Iz 55,1; Ap 16,15

Prz 3,12; 1Kor 11,32; Hbr 12,6 Łk 12,36; 22,29n; J 14,23

9/4/08

8:21 AM

Będę cię strzegł w godzinie próby 7 Aniołowis Kościoła w Filadelfiia napisz: To mówi Święty, Prawdziwy, który ma klucz Dawidab, który otwiera, a nikt nie może zamknąć i który zamyka, a nikt nie może otworzyć. 8 Znam twoje czyny. Oto zostawiłem ci otwarte drzwi, których nikt nie może zamknąć, bo mimo słabych sił strzegłeś mojego słowa i nie wyparłeś się mojego imienias. 9Oto wydam ci tych z synagogis szatanac, którzy nazywają siebie Żydami, lecz kłamią, bo nimi nie są. Oto sprawię, że przyjdą i upadną do twoich stóp, i poznają, że Ja ciebie umiłowałem. 10Ponieważ wytrwale strzegłeś mojego słowa, ja też będę cię strzegł w godzinie próby, która dosięgnie całą ludzkość i wypróbuje mieszkańców ziemid. 11Przyjdę wkrótce. Trzymaj mocno to, co posiadasz, aby nikt ci nie zabrał twego wieńca. 12Zwycięzcę uczynię filarem w świątyni mojego Boga i już nie wyjdzie na zewnątrz. Wypiszę też na nim imię mego Boga i imię miasta mego Boga, nowego Jeruzalems zstępującego z nieba od mego Boga, oraz moje nowe imię. 13Kto ma uszy, niech słucha, co Duchs mówi do Kościołów. Oto stoję przed drzwiami i pukam 14 Aniołowis Kościoła w Laodyceie napisz: To mówi Amens, wierny i prawdziwy świadek, początek Bożego stworzenia. 15 Znam twoje czyny: nie jesteś ani zimny, ani gorący. Obyś był zimny albo gorący! 16Skoro jednak jesteś letni, a nie zimny ani gorący, wypluję cię z moich ustf. 17Mówisz: «Jestem bogaty, wzbogaciłem się, niczego nie potrzebuję!». Nie wiesz jednak, że jesteś nędzny, godny pożałowania, biedny, ślepy i nagi. 18Radzę ci, kup u mnie złota oczyszczonego w ogniu, aby się wzbogacić i białe szaty, aby się ubrać, i nie musieć się wstydzić swojej nagości, oraz balsam do namaszczenia twych oczu, aby przejrzeć. 19Ja tych, których kocham, upominam i karcę. Bądź więc gorliwy i popraw się! 20Oto stoję przed drzwiami i pukam. Jeśli ktoś usłyszy mój głoss i otworzy Mi drzwi, wejdę do niego i spożyjemy wieczerzę: Ja z nim,

Page 2697

a) Filadelfia – współcześnie miasto Alasehir w zachodniej Turcji. Zostało ufundowane przez władcę Pergamonu Attalosa II Filadelfosa i miało być „otwartą bramą” dla kultury hellenistycznej w tym regionie. Po silnym trzęsieniu ziemi, w roku 17 po Chr., i odbudowie miasta, wielokrotnie zmieniano jego nazwę. b) klucz Dawida – symbol najwyższej władzy Chrystusa nad nowym domem Dawida, czyli Kościołem (Mt 16,19+; Ap 1,18). c) synagogi szatana – zob. Ap 2,9+. d) mieszkańców ziemi – chodzi o świat pogan i ludzi nieprawych. W Apokalipsie św. Jana określenie to pojawia się tylko w takim znaczeniu (Ap 6,10; 8,13; 11,10; 13,8.12.14; 17,2.8). e) Laodycea – w starożytności była znana jako zamożne miasto handlowe. Wyrabiano tu wysokiej jakości balsamy na choroby oczu i uszu oraz barwioną wełnę. Mieściła się tu słynna szkoła medyczna. f) wypluję cię z moich ust – dosł. zwymiotuję. Woda płynąca z gorących źródeł w Hierapolis do Laodycei dopływała już letnia. Zanieczyszczona przez miejskie farbiarnie powodowała odruch wymiotny. W tekście tym jest aluzja do odrażającego zapachu i smaku tej brudnej letniej wody.

Będę cię strzegł w godzinie próby. W liście do Kościoła w Filadelfii Chrystus, równy Ojcu – Święty i Prawdziwy – nie napomina chrześcijan, lecz chwali ich za wytrwałość. Pomimo że wspólnota jest mało liczna, wytrwale strzeże ona słów Chrystusa i nie wypiera się Jego imienia. W nagrodę otrzyma szczególne wsparcie w czasie nadchodzącej próby. Otwarte drzwi to możliwość ewangelizacji. Przyniesie ona owoce nawrócenia także pośród Żydów. Zwycięzca na stałe będzie przynależał do Boga i do Chrystusa. Oznacza to komunię, wieczne zjednoczenie chrześcijan z Prawdziwym (w. 7). Stałość świątyni Boga jest przeciwieństwem kruchości porządku ludzkiego, wpisanego w historię Filadelfii kataklizmem trzęsienia ziemi oraz kilkakrotną zmianą nazwy miasta. Oto stoję przed drzwiami i pukam. Chrystus przedstawia się jako Amen – ostatnie i najważniejsze Słowo, w którym wypełniły się proroctwa i wszystkie Boże obietnicte (Iz 65,16; 2Kor 1,20). Wyrzuca On wspólnocie wierzących jej letniość. Materialnie bogata gmina odznacza się jednak nędzą duchową. Wierni przedkładają źródła zysków, tj. barwioną wełnę i słynne maści na choroby oczu, nad wartości duchowe i godność chrześcijanina. Napomnieni przez Chrystusa, zostali wezwani do radykalnego nawrócenia. Chrześcijanie mają bowiem zdobywać inne bogactwa: złoto mocnej wiary,

2697

APOKALIPSA 3,7-20

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) tron – występuje w opisie tej wizji aż 11 razy. Symbol chwały Bożej i Jego najwyższej władzy. b) jaspis, sard, szmaragd – kamienie szlachetne w przeciwieństwie do wszystkich innych znanych w starożytności materiałów nie ulegały zepsuciu i dlatego były symbolem doskonałości i trwałości. c) dwudziestu czterech starszych – patriarchowie dwunastu plemion Izraela wraz z dwunastoma apostołami Baranka (Ap 21,12-14). Symbolizują całą historię. d) błyskawice, głosy i grzmoty – to podobnie jak w Wj 19,16 i Ez 1,4.13 elementy towarzyszące ukazaniu się Boga, obwieszczające Jego obecność i działanie (Ap 8,5; 11,19; 16,18). e) siedem Duchów Boga – podobnie jak w Ap 1,4 symbol Ducha Świętego w Jego pełni, doskonałości, co podkreśla liczba siedem. f) morze szklane – obraz zapożyczony z Ez 1,22-26; górne wody (Rdz 1,7), nad którymi znajduje się tron Boga. g) cztery istoty żywe – obraz nawiązujący do Ez 10,20. Liczba cztery jest używana w Apokalipsie dla wyrażenia całej rzeczywistości świata stworzonego (np. Ap 7,1; 9,13; 20,8). Cztery istoty symbolizują wszystkie stworzenia żyjące: zwierzęta dzikie i oswojone, ptaki oraz ludzi (w. 7). W sztuce chrześcijańskiej przyjęto te cztery istoty jako symbole czterech ewangelistów, ale tekst Apokalipsy nie wskazuje na taką interpretację.

9/4/08

8:21 AM

Page 2698

a on ze Mną. 21Zwycięzcy pozwolę zasiąść ze Mną na tronie, gdyż i Ja po zwycięstwie zasiadłem na tronie z moim Ojcem. 22 Kto ma uszy, niech słucha, co Duchs mówi do Kościołów”. Przed tronem w niebie 1 Potem miałem widzenie: Oto w niebie otworzyła się brama i głoss, który słyszałem na początku – podobny do dźwięku trąby – przemówił do mnie: „Wejdź tutaj, a pokażę ci, co potem musi się wydarzyć”. 2Natychmiast ogarnął mnie Duchs: Oto w niebie stał trona, a na tronie ktoś siedział. 3 Ten, kto siedział, podobny był z wyglądu do kamienia jaspisu i sardu, a tęcza wokół tronu podobna była do szmaragdub. 4 Tron otaczały dwadzieścia cztery trony, na których zasiadało dwudziestu czterech starszychc. Ubrani byli w białe szaty, a na głowach mieli złote wieńce. 5Z tronu wychodziły błyskawice, głosy i grzmotyd, a przed tronem płonęło siedem ognistych lamp, którymi jest siedem Duchów Bogae. 6Przed tronem było też jakby morze szklanef podobne do kryształu. Na środku tronu i wokół tronu stały cztery istoty żyweg, które miały mnóstwo oczu z przodu i z tyłu. 7Pierwsza istota żywa podobna była do lwa, druga istota żywa podobna do byka, trzecia istota żywa miała jakby ludzką twarz, czwarta istota żywa podobna była do lecącego orła. 8Każda z czterech istot żywych miała po sześć skrzydeł i mnóstwo oczu na zewnątrz i wewnątrz. Powtarzały one nieustannie w dzień i w nocy: „Święty, Święty, Święty, Pans, Bóg Wszechmocny, który był, który jest i który przychodzi”. 9 A gdy istoty żywe oddawały chwałęs, cześć i dziękczynienie Siedzącemu na tronie, Żyjącemu na wieki wieków, 10dwudziestu czterech starszych padało na twarz przed Siedzącym na tronie. Kłaniali się Żyjącemu na wieki wieków i rzucali swoje wieńce przed tronem, mówiąc: 11 „Jesteś godny Panie, nasz Boże, odebrać chwałę, cześć i moc, bo Ty stworzyłeś wszystko, z Twojej woli zaistniało i zostało stworzone”.

4

białe szaty godności i cnót moralnych oraz balsam szczerej skruchy. Dla tych, którzy usłyszą wezwanie Chrystusa, przygotowana jest mesjańska uczta (Eucharystia) i udział w chwale Jezusa w niebie (wspólny tron). Obraz Chrystusa pukającego do drzwi ludzkich serc jest nie tylko ostrzeżeniem, lecz także wyrazem miłości Boga, który wychodzi szukać człowieka. Inne religie nie znają podobnego obrazu Boga. Człowiek, będąc wolnym, może pozostać obojętny na wezwanie Chrystusa. Wtedy dobrowolnie wykluczy się jednak z udziału w przygotowanej przez Niego uczcie. Przed tronem w niebie. Druga część Apokalipsy (Ap 4 – 22) rozpoczyna się wizją otwartego nieba. Podczas gdy pierwsza część dzieła dotyczy konkretnych Kościołów, w drugiej autor przedstawia wizję całej historii z perspektywy jej celu, którym jest uwielbienie Boga. Opis tronu oraz unikanie przez autora słowa „Bóg” mają podkreślić wielkość Boga, a jednocześnie niemożność ogarnięcia Go ludzkim rozumem i opisania słowem. Bóg jest przedstawiony jako Władca całej historii, którą symbolizuje dwudziestu czterech starszych, oraz jako Pan całego świata stworzonego, symbolizowanego przez cztery istoty żywe. Tylko Jemu należy się więc chwała, cześć i moc.

APOKALIPSA 3,21 — 4,11

2698

Mt 19,28; Ap 20,4

Dn 2,29; Ap 1,1.10.19

Ps 47,8; Iz 6,1; Ez 1,26; 10,1 Ez 1,26-28

Ap 3,4n.21 Za 4,2

Ez 1,5-21 Ez 1,10; 10,14

Iz 6,2; Ez 1,18; 10,12

Iz 6,3

Wj 3,14; Ap 1,4 Dn 4,34; 6,27

Ap 5,14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 29,11; Ez 2,9n

Hbr 7,14; Ap 22,16

Iz 53,7; J 1,29.36

Iz 11,2

Ps 141,2; Ap 8,3 Ps 33,2n; 144,9; Ap 14,3

Wj 19,6; Iz 61,6; 1P 2,9; Ap 1,6; 20,6 1Krl 22,19; Dn 7,10; Hbr 12,22

Iz 53,7; Flp 2,7-9

1Krn 29,11

Ap 19,4

9/4/08

8:21 AM

Zapieczętowany zwój 1 W prawej ręce Siedzącego na tronie zobaczyłem zwój zapisany z obu stron i zapieczętowany siedmioma pieczęciami. 2Zobaczyłem też potężnego aniołas wołającego donośnym głosem: „Kto jest godny rozwinąć zwój i złamać jego pieczęcie?”. 3A nikt w niebie ani na ziemi, ani pod ziemią nie mógł otworzyć zwoju i do niego zajrzeć. 4Długo płakałem, że nie znalazł się nikt godny rozwinąć zwój i do niego zajrzeć. 5Aż jeden ze starszych rzekł do mnie: „Nie płacz! Oto zwyciężył Lew z plemienia Judy, potomek Dawidaa! On otworzy zwój i siedem pieczęci”. 6 Na środku tronu, wśród czterech istot żywych i pośród starszych zobaczyłem stojącego Barankab – jakby złożonego w ofierzes. Miał on siedem rogówc i siedmioro oczud, to jest siedem Duchóws Boga posłanych na całą ziemię. 7Podszedł, aby wziąć zwój z prawej ręki Siedzącego na tronie. 8Gdy wziął zwój, cztery istoty żywe i dwudziestu czterech starszych upadło przed Barankiems. Każdy z nich miał cytrę i złotą czaszę napełnioną kadzidłem, to jest modlitwami świętych. 9Śpiewali oni pieśń nową: „Jesteś godny wziąć zwój i złamać jego pieczęcie, bo zostałeś zabity i swoją krwiąs nabyłeś Bogu ludzi z każdego plemienia, języka, ludu i narodu. 10 Uczyniłeś ich królestwem i kapłanami dla naszego Boga, więc będą królować na ziemi”. 11 Gdy miałem widzenie, usłyszałem też głos licznych aniołóws wokół tronu, istot żywych i starszych. Było ich miriady miriad i tysiące tysięcye. 12Mówili potężnym głosem: „Baranek zabity jest godny przyjąć moc, bogactwo, mądrość, potęgę, cześć, chwałęs i uwielbienie”. 13 Usłyszałem również, jak całe stworzenie w niebie, na ziemi, pod ziemią i na morzu oraz wszystko, co się w nich znajduje, mówiło: „Siedzącemu na tronie i Barankowi uwielbienie, cześć, chwała i panowanie na wieki wieków”. 14 Wówczas cztery istoty żywe powiedziały: „Amens”. Starsi zaś upadli i oddali pokłon.

5

Page 2699

a) Lew z plemienia Judy, potomek Dawida – mesjańskie tytuły odniesione do Jezusa (np. Rdz 49,9; Iz 11,1.10; Mt 1,1; Ap 22,16). b) Baranka – symbol Chrystusa zwycięskiego (Ap 6,2+; 19,11+). To najczęściej używany tytuł Chrystusa w Apokalipsie (29 razy). c) siedem rogów – symbol pełni mocy Chrystusa. d) siedmioro oczu – symbol pełni wiedzy Chrystusa właściwej Bogu. Może to oznaczać pełnię Ducha Bożego. e) Miriada = 10 000. Miriady miriad = 100 000 000. Tysiące tysięcy = 1 000 000. Symbole nieskończoności.

Zapieczętowany zwój. Zwój w ręku Boga symbolizuje Jego wolę wobec świata i prawdę o Jego działaniu w historii. Natomiast płacz Jana wskazuje na zagubienie chrześcijan, którzy nie potrafią zrozumieć bierności Boga wobec prześladowań, jakie dosięgają sprawiedliwych (Ap 6,10). Objawienie sensu Bożego działania w historii następuje dzięki Chrystusowi, który jako Baranek zabity, przez swoją Śmierć i Zmartwychwstanie otwiera zapieczętowany zwój i ukazuje jego treść. Zostanie ono zilustrowane w następnych rozdziałach księgi. Przejęciu przez Baranka zwoju towarzyszy cześć, którą oddaje Mu Kościół niebiański, reprezentowany przez istoty żywe, starszych i aniołów oraz przez resztę stworzenia. W pieśni ku czci Baranka opiewają oni skutki Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa: przywrócenie jedności z Bogiem, wyzwolenie z grzechu i otwarcie drzwi królestwa niebieskiego. Do Chrystusa zostają odniesione przymioty boskie: moc, bogactwo, mądrość, potęga, cześć, chwała i uwielbienie (w. 12).

2699

APOKALIPSA 5,1-14

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Apokalipsa św. Jana przedstawia trzy serie znaków: siedem pieczęci (Ap 6,1 – 8,1), siedem trąb (Ap 8,2 – 11,19) i siedem złotych czasz (Ap 15,1 – 16,21). b) Wizja czterech jeźdźców nawiązuje do Za 1,8-15; 6,1-8. c) łuk – i związane z nim strzały to częsty w ST symbol Bożego sądu (np. Pwt 32,41-42; Lm 2,4; Ez 5,16n). d) wieniec – w Apokalipsie św. Jana jest symbolem zbawienia i oznacza przynależność do rzeczywistości Bożej (Ap 2,10; 3,11; 4,4.10; 12,1). e) wielki miecz – symbol wojny i przemocy. f) kwarta – miara płynów i ciał sypkich, zbliżona do jednego litra. g) nie niszcz – głód, który sprowadza ten jeździec, połączony jest z niesprawiedliwością społeczną. Zniszczeniu podstawowego pożywienia towarzyszy dostępność towarów luksusowych, używanych przez bogaczy. h) czwartą częścią ziemi – zapowiadana plaga ma zasięg ograniczony. Bóg nie dopuszcza, aby siły zła zawładnęły ziemią (Ap 8,7; 12,4). i) ołtarzem – ołtarz niebiańskiej liturgii (Ap 8,3; 9,13; 11,1). Apokalipsa św. Jana ukazuje jeden ołtarz w niebie, który odpowiada ołtarzowi całopaleń oraz ołtarzowi kadzenia ze świątyni jerozolimskiej. j) dusze zabitych – to nawiązanie do sposobu składania ofiary całopalnej w ST: krew ofiary wylewano na podstawę ołtarza całopalenia, po wcześniejszym pomazaniu nią rogów ołtarza kadzenia.

9/4/08

8:21 AM

Page 2700

Pierwsze cztery pieczęcie: zwycięskie Słowo oraz miecz, głód i zaraza 1 Zobaczyłem, że Baraneks otworzył jedną z siedmiu pieczęcia i usłyszałem jedną z czterech istot żywych mówiącą głosem podobnym do huku gromu: „Przyjdź!”. 2I oto ujrzałem białego konia, a na nim jeźdźcab trzymającego łukc. Gdy dano mu wieniecd, wyruszył zwycięski, by dalej zwyciężać. 3 Gdy Baranek otworzył drugą pieczęć, usłyszałem drugą istotę żywą, która powiedziała: „Przyjdź!”. 4I wyszedł drugi koń – gniady. Jego jeźdźcowi pozwolono odebrać ziemi pokójs, żeby ludzie się wzajemnie pozabijali. Dano mu więc wielki miecze. 5 Gdy Baranek otworzył trzecią pieczęć, usłyszałem trzecią istotę żywą, która powiedziała: „Przyjdź!”. I oto ujrzałem czarnego konia, a na nim jeźdźca trzymającego w ręku wagę. 6Usłyszałem też jakby głos pośród czterech istot żywych, który mówił: „Kwartaf pszenicy za denaras i trzy kwarty jęczmienia za denara, ale nie niszczg oliwy ani wina”. 7 Gdy otworzył czwartą pieczęć, usłyszałem głos czwartej istoty żywej, która powiedziała: „Przyjdź!”. 8I oto ujrzałem zielonego konia, a na nim jeźdźca. Miał na imię Śmierć i towarzyszyła mu Kraina Umarłych. Dano im władzę nad czwartą częścią ziemih, aby zabijali mieczem, głodem, zarazą i przez dzikie zwierzęta.

6

Piąta pieczęć: świadkowie Słowa Gdy otworzył piątą pieczęć, ujrzałem pod ołtarzemi duszes zabitychj z powodu słowa Bożego i danego świadectwa. 10Zawołali oni potężnym głosem: „Jak długo święty i prawdziwy Władco będziesz zwlekał z sądems i pomstą naszej krwis wśród mieszkańców ziemi?”. 11A każdemu z nich dano białą szatę i powiedziano im, aby jeszcze przez krótki czas odpoczęli, aż dopełni się liczba ich towarzyszy i braci, którzy tak jak oni mają być zabici. 9

Pierwsze cztery pieczęcie: zwycięskie Słowo oraz miecz, głód i zaraza. Przełamaniu pierwszych czterech pieczęci na zwoju towarzyszy pojawienie się czterech jeźdźców. Liczba cztery oznacza w Apokalipsie całą rzeczywistość świata (Ap 4,6; 7,1; 9,13; 20,8). Czterej jeźdźcy symbolizują wszystkie siły, które nieustannie działają w życiu ludzi. Jeździec na białym koniu to Chrystusa, który już pokonał zło, ale którego zwycięstwo objawi w pełni dopiero w godzinie sądu (Ap 19,17-21). Zwycięski Chrystus dalej zwycięża (w. 2), żyjąc i działając w życiu chrześcijan, którzy w Jego krwi oczyszczają swoje szaty i towarzyszą Mu w Jego dziele (Ap 19,11-16). Pozostali trzej jeźdźcy symbolizują wszelkie nieszczęścia. Jest to tradycyjna triada zła: miecz, głód i zaraza. Zło jest obecne w świecie i jako dopuszczone przez Boga nie może zostać usunięte z ludzkiego doświadczenia. Chrześcijanie mogą mieć jednak pewność, że moc zła jest ograniczona (w. 8), a zwycięstwo Chrystusa – pewne (w. 2). Piąta pieczęć: świadkowie Słowa. Złamanie piątej pieczęci objawia znaczenie męczeństwa chrześcijan: ich śmierć jest ofiarą złożoną ku czci Boga. Ci, którzy cierpią prześladowanie z powodu swojego świadectwa, czyli z powodu wierności Bożemu słowu, nie zostaną zapomniani. Biała szata symbolizuje włączenie ich do grona zbawionych. Autor Apokalipsy św. Jana podkreśla jednak, że niesprawiedliwość nie zostaje pomszczona w wyniku natychmiastowej reakcji Boga, a prześladowania wiernych Chrystusowi będą trwały. Chrześcijanie, którzy gorszą się biernością Boga wobec niesprawiedliwości obecnej w świecie, zostają wezwani do cierpliwości. Tryumf sprawiedliwości jest pewny, ale dopełni się on w czasie postanowionym przez Boga.

APOKALIPSA 6,1-11

2700

Ap 19,11-16

Jr 15,3; Ez 14,21; 33,27

Ap 20,4

Za 1,12 Pwt 32,43; Łk 18,7 Ap 7,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 13,10; 50,3; Ez 32,7 Iz 34,4

Iz 2,10.19.21 Oz 10,8; Łk 23,30

Jl 2,1.11; Ml 3,2; So 1,14

Jr 49,36; Za 6,5

Ez 9,4.6; Ap 3,12; 22,4 Ap 3,12; 14,1.3; 22,4

Ap 3,12; 15,2-5; 22,4

9/4/08

8:21 AM

Szósta pieczęć: dzień gniewu 12 Gdy otworzył szóstą pieczęć, zobaczyłem, że nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi. Słońce stało się czarne jak wór pokutny, a cały księżyc stał się jak krews. 13Gwiazdy nieba spadały na ziemię, jak spadają niedojrzałe figi z figowca wstrząsanego gwałtownym wichrem. 14Niebo zostało usunięte, zwinięte jak zwój, a każda góra i wyspa zostały przesunięte ze swego miejscaa. 15Królowie ziemi, możnowładcy, dowódcy wojska, bogacze i zamożni, wszyscy niewolnicy i wolni ukryli się w jaskiniach i grotach górskich 16i prosili góry i skały: „Spadnijcie na nas i zasłońcie nas przed obliczem Siedzącego na tronie i przed gniewems Barankas, 17bo nadszedł wielki dzień Ich gniewu, i kto zdoła przetrwać?”. Słudzy żyjącego Boga 1 Następnie ujrzałem czterech aniołóws stojących na czterech narożnikach ziemib. Trzymali oni cztery wiatry ziemi, aby wiatr nie wiał ani na ziemię, ani na morze, ani na żadne drzewo. 2Ujrzałem też innego anioła, który nadchodził od strony wschodu słońcac i miał pieczęćd żyjącego Boga. Krzyknął on potężnym głosem do czterech aniołów, którym pozwolono zniszczyć ziemię i morze: 3„Nie niszczcie ziemi ani morza, ani drzew, dopóki nie opieczętujemy na czołach sług naszego Boga”. 4I usłyszałem liczbę opieczętowanych: sto czterdzieści cztery tysiącee z każdego plemienia synów Izraelas. 5 Z plemienia Ju dy f – dwanaście tysięcy opieczętowanych. Z plemienia Rubena – dwanaście tysięcy. Z plemienia Gada – dwanaście tysięcy. 6 Z plemienia Asera – dwanaście tysięcy. Z plemienia Neftalego – dwanaście tysięcy. Z plemienia Manassesa – dwanaście tysięcy. 7 Z plemienia Symeona – dwanaście tysięcy. Z plemienia Lewiego – dwanaście tysięcy. Z plemienia Issachara – dwanaście tysięcy. 8 Z plemienia Zabulona – dwanaście tysięcy. Z plemienia Józefa – dwanaście tysięcy. Z plemienia Beniamina – dwanaście tysięcy opieczętowanych. 9 Następnie zobaczyłem ogromny tłum, którego nikt nie mógł policzyć, ze wszystkich narodów, plemion, ludów i językówg.

7

Page 2701

a) Ap 6,12-14 – opis następstw otwarcia szóstej pieczęci jest symboliczny, podobnie jak w innych księgach biblijnych (Iz 34,4; Jl 2,10; 3,3n; Am 8,8n; Mt 24,4-36+; Mk 13,5-37; Łk 21,8-36). b) czterech narożnikach ziemi – świat według niektórych starożytnych wyobrażeń był czterokątną płaszczyzną wspar tą na kolumnach. Liczba cztery jest używana w Apokalipsie dla wyrażenia całości rzeczywistości świata. c) od strony wschodu słońca – wschodnia strona świata była uważana za źródło światła oraz miejsce, gdzie znajdował się raj (Rdz 2,8). Od wschodu miało nadejść zbawienie w czasach mesjańskich. d) pieczęć – symbol ten nawiązuje do zwyczaju oznaczania sług i dobytku symbolem właściciela. We wczesnochrześcijańskiej symbolice pieczęcią nazywano sakramenty chrztu i bierzmowania, które włączają chrześcijanina w życie Chrystusa i nadają mu duchowe znamię przynależności do ludu Bożego. e) sto czterdzieści cztery tysiące – 12 x 12 x 1 000. Liczba 12 przywołuje dwanaście plemion Izraela oraz dwunastu apostołów Baranka; liczba 1000 symbolizuje Boga i wieczność. f) W nowym ludzie Bożym tradycyjna kolejność plemion Izraela zostaje zmieniona przez odniesienie jej do Chrystusa i Jego apostołów. Pierwsze miejsce zajmuje w niej Juda, ponieważ od niego pochodził Jezus Chrystus (Ap 5,5). Pominięty zostaje natomiast Dan, z którym wiązane były przepowiednie o przyjściu antychrysta. Podobnie jak w gronie apostołów Judasz został zastąpiony przez Macieja (Dz 1,15-26), w wykazie plemion miejsce Dana zajął Manasses. g) narodów, plemion, ludów i języków – zgodnie z symbolicznym znaczeniem liczby cztery autor Apokalipsy używa czterech rzeczowników, aby podkreślić, że zbawienie zostało ofiarowane wszystkim ludziom.

Szósta pieczęć: dzień gniewu. Złamanie szóstej pieczęci objawia prawdę o sprawiedliwości Boga i o Sądzie Ostatecznym. Chociaż ci, którzy cierpią i umierają z powodu swojego świadectwa i wierności Bogu, dopytują się o czas Bożego działania (por. Ap 6,10), Bóg nie pozostaje bierny i Jego sprawiedliwość z mocą dosięga wszystkich sprawców zła, bez względu na ich pochodzenie i pozycję społeczną. Autor Apokalipsy św. Jana opisuje działanie Boga przy pomocy tradycyjnych obrazów, podkreślających Jego potęgę oraz grozę, która napełnia ludzi dopuszczających się niesprawiedliwości (Mt 24,26-35+; por. Ps 102,26n; Iz 34,4; Jr 4,24; Ez 38,19; Am 8,8n; Na 1,5). Przerażeni grzesznicy kryją się przed Bogiem, gdyż lękają się Jego gniewu i nieuchronnego sądu. Słudzy żyjącego Boga. Dwie wizje opisane w Ap 7 ukazują tryumf zbawionych, który zostaje przeciwstawiony sytuacji ludzi niesprawiedliwych (Ap 6,12-17). Pierwsza z nich (ww. 1-8) opisuje nowy lud Boży, który musi jeszcze przejść czas

2701

APOKALIPSA 6,12 — 7,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) białe szaty – symbol udziału w zwycięstwie Chrystusa i w chwale zbawionych. b) palmy – znak radosnego pochodu (liturgii) na cześć Boga i Baranka, a także symbol męczeństwa. c) wody życia – łaska nowego i pełnego życia, które pochodzi od Boga i Baranka (J 4,10.14; Ap 21,6; 22,1.17). d) siedem trąb – trąba w Piśmie Świętym używana jest w ważnych momentach: jest znakiem do rozpoczęcia walki (Jr 51,27); podkreśla uroczysty charakter święta (Lb 29,1); towarzyszy ważnym wydarzeniom (2Sm 15,10); brzmi przy objawieniu się Boga (Wj 19,16nn). Dźwięk trąby oznajmi nadejście Dnia Pana (Jl 2,1; So 1,16), czyli dnia Bożego sądu. Według NT trąba obwieści także powszechne zmartwychwstanie (1Kor 15,52; 1Tes 4,16). e) ołtarzu – zob. Ap 6,9+.

9/4/08

8:21 AM

Page 2702

Stali przed tronem i przed Barankiems ubrani w białe szatya, a w rękach trzymali palmyb. 10I wołali potężnym głosem: „Zbawienie u naszego Boga, siedzącego na tronie, i u Baranka”. 11 Wszyscy aniołowie, którzy stali wokół tronu, Starszych i czterech Istot żywych, upadli przed tronem i oddali Bogu pokłon, 12mówiąc: „Amens. Uwielbienie, chwałas, mądrość, dziękczynienie, cześć, moc i potęga naszemu Bogu na wieki wieków. Amen”. 13 Wtedy odezwał się jeden ze Starszych i zapytał mnie: „Kim są ci ubrani w białe szaty i skąd przyszli?”. 14Odpowiedziałem mu: „Panie mój, ty wiesz!”. Odrzekł mi: „To ci, którzy przychodzą z wielkiego ucisku. Wyprali swoje szaty i wybielili je we krwis Baranka. 15 Dlatego są przed tronem Boga i służą mu dniem i nocą w Jego świątyni. Wśród nich zamieszka Siedzący na tronie. 16 Już nie zaznają głodu ani pragnienia, już nie porazi ich słońce ani żaden upał, 17 bo będzie ich pasł Baranek stojący na środku tronu. On poprowadzi ich do źródeł wody życiac, a Bóg otrze z ich oczu każdą łzę”. Siódma pieczęć: cisza w niebie 1 Gdy Baraneks otworzył siódmą pieczęć, w niebie nastała cisza na około pół godziny. 2I ujrzałem siedmiu aniołóws stojących przed Bogiem, którym dano siedem trąbd. 3Przybył też inny anioł i stanął przy ołtarzus, trzymając złotą kadzielnicę. Dano mu dużo kadzideł, aby razem z modlitwami wszystkich świętych ofiarował je na złotym ołtarzue, który jest przed tronem. 4A dym kadzideł z ręki anioła wzniósł się do Boga wraz z modlitwami świętych. 5Następnie anioł wziął kadzielnicę, napełnił ją ogniem z ołtarza i rzucił na ziemię. Wówczas zagrzmiały gromy, głosy, błyskawice i trzęsienie ziemi.

8

próby. Pieczęć żyjącego Boga, która symbolizuje przynależność do Niego, chroni ich od kataklizmów dotykających ziemię. Nie kryją się oni przed Bogiem, lecz z ufnością przechodzą przez wielki ucisk, by dotrzeć przed tron Boga (w. 14). Druga wizja przedstawia nieprzeliczony tłum zbawionych, pochodzących ze wszystkich narodów, plemion, ludów i języków. Ci, którzy przeszli próbę wiary i okazali wytrwałość w ucisku, dzięki zbawczej krwi Baranka weszli do chwały i stoją przed Bogiem, uczestnicząc w niebiańskiej liturgii. Bóg jest dla nich Ojcem, który oddala każde cierpienie i ociera łzy z ich oczu. Chociaż zbawienie dokonuje się dzięki ofierze Chrystusa, konieczna jest współpraca człowieka z łaską Bożą. Chrześcijanie wezwani są do tego, aby oczyścić swoje szaty we krwi Baranka (w. 14). Autor Apokalipsy św. Jana podkreśla pracę, którą musi wykonać człowiek, jeśli chce, aby jego „ubranie” na nowo stało się czyste. Nawet jeśli tym, co oczyszcza, jest krew Baranka, nie będzie ona skuteczna, jeśli człowiek pozostanie bierny i świadomie odrzuci zbawienie. Siódma pieczęć: cisza w niebie. Złamanie siódmej pieczęci i ostateczne otwarcie zwoju nie kończą trudnych doświadczeń, wśród których wypełnia się plan Boga. Cisza w niebie to milczące uwielbienie Boga oraz moment przygotowania się siedmiu aniołów z trąbami. Obwieszczą oni dalsze wyroki Boga. Zanim to nastanie, anioł dokonuje liturgii kadzenia na ołtarzu w niebie. Składa na nim także modlitwy wszystkich świętych, czyli chrześcijan modlących się na ziemi. Modlitwa wiernych zostaje przyjęta i wysłuchana. Jej konsekwencjami są następne wydarzenia, poprzedzone zrzuceniem na ziemię żaru Bożej kary. Bóg odbywa sąd nad prześladowcami świętych.

APOKALIPSA 7,10 — 8,5

2702

Hbr 9,14; Ap 22,14

Iz 49,10; Ap 21,3n.22 J 1,14

Ps 121,6 Iz 40,11; J 10,11.14 Ps 23,1n; Ap 22,17 Iz 25,8

Ha 2,20; So 2,17; Za 2,17

Ap 5,8

Ps 141,2 Kpł 16,12; Ez 10,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Wj 9,23-26; Jl 3,3

Wj 7,20n

Ez 47,8n

Wj 10,21-23; Ap 6,12

Ap 14,6 Ap 9,12; 11,14; 12,12

Ap 8,10

Wj 10,21-23; Jl 2,2.10 Wj 10,12-15; Jl 2 – 3 Ez 9,6; Ap 7,3

Hi 3,21; Łk 23,30

9/4/08

8:21 AM

Pierwsze cztery trąby 6 Siedmiu aniołóws, którzy mieli siedem trąb, przygotowywało się do trąbienia. 7 Zatrąbił pierwszy. Na ziemię spadł grad i ogień zmieszany z krwiąs. Trzecia częśća ziemi została spalona, trzecia część drzew została spalona i wszelka trawa zielona została spalona. 8 Zatrąbił drugi anioł. Do morza wrzucono jakby wielką górę płonącego ognia i trzecia część morza stała się krwią. 9Jedna trzecia stworzeń morskich zginęła i jedna trzecia statków uległa zniszczeniu. 10 Zatrąbił trzeci anioł. Z nieba spadła wielka gwiazda świecąca jak pochodnia, która upadła na trzecią część rzek i na źródła wód. 11Gwiazdę nazwano „Piołun”b i jedna trzecia wód zmieniła się w piołun, a wielu ludzi zmarło z powodu wód, które stały się gorzkie. 12 Zatrąbił czwarty anioł. Zdruzgotano jedną trzecią słońca, jedną trzecią księżyca i jedną trzecią gwiazd, tak że trzecia ich część się zaćmiła, a dzień – podobnie jak noc – utracił jedną trzecią swego światła. 13 Zobaczyłem też i usłyszałem orła lecącego środkiem nieba, który wołał potężnym głosem: „Biadac! Biada! Biada mieszkańcom ziemi z powodu głosów trąby pozostałych trzech aniołów, którzy wkrótce zatrąbią!”.

Page 2703

a) Trzecia część – kataklizmy nie niszczą wszystkiego. Kara jest surowsza niż poprzednio (Ap 6,8), lecz także złagodzona przez miłosierdzie Boga. b) Piołun – roślina o silnej i ostrej woni; wywar z niej ma bardzo gorzki smak. Jest to symbol kary, jaką Bóg zsyła na czcicieli obcych bóstw (Jr 9,12-14; 23,15). c) Biada – zawołanie służące do wzmocnienia efektu przestrogi. Powtórzone trzykrotnie zapowiada trzy różne kary. d) gwiazdę – anioł kary wykonujący rozkazy Boga (Ap 1,20). e) otchłani – późniejsza tradycja widzi tu więzienie złych duchów (2P 2,4; Ap 20,1).

Piąta trąba 1 Zatrąbił piąty aniołs. Ujrzałem gwiazdęd, która spadała z nieba na ziemię. Dano jej klucz do studni otchłanie. 2 I otworzyła studnię otchłani, a ze studni, jak z wielkiego pieca uniósł się dym. Słońce i powietrze pociemniały od dymu ze studni. 3Z dymu zaś wyszła na ziemię szarańcza, której dano taką moc, jaką mają na ziemi skorpiony. 4Powiedziano jej, aby nie niszczyła ani ziemskiej trawy, ani jakiejkolwiek rośliny czy drzewa, lecz tylko ludzi, którzy nie mają na czole pieczęci Boga. 5Pozwolono jej, aby ich nie zabijała, lecz by dręczyła ich przez pięć miesięcy takim bólem, jaki wywołuje ukąszenie skorpiona. 6W owych dniach ludzie będą szukać śmierci i nie znajdą jej. Będą chcieli umrzeć, a śmierć ucieknie od nich.

9

Pierwsze cztery trąby. Dźwięk pierwszych czterech trąb powoduje straszliwe skutki, głównie w świecie natury, które w konsekwencji dotykają także ludzi. Podobnie jak plagi egipskie, są one odpowiedzią Boga na wołanie udręczonego ludu i zapowiadają jego wyzwolenie (Wj 2,24). Jak Bóg ujął się za swoim ludem zniewolonym w Egipcie, tak teraz ujmie się za prześladowanymi chrześcijanami, a w eschatologicznej przyszłości dokona sądu i wymierzy sprawiedliwą karę swym przeciwnikom. Pozostałe trzy trąby i odpowiadające im Biada! dotyczą bezpośrednio ludzi i dramatycznych skutków ich nieprawości. Piąta trąba. Obraz szarańczy jest wykorzystywany w Piśmie Świętym jako symbol kary Bożej (Jl 1,4 – 2,10). Wykonawcami jej mogą być nawet siły demoniczne, którym Bóg dokładnie określa zakres oddziaływania. Niszcząca moc szarańczy jest czasowa (pięć miesięcy), ma ograniczony zasięg (dotyczy tych, którzy nie zostali opieczętowani) i nie może powodować śmierci ludzi, bo ich życie jest w ręku Boga. Kary, jakie spadły na ziemię, mają podwójny sens: zostały spowodowane złem ludzi, ale w Bożym planie są przestrogą, mającą ich skłonić do nawrócenia.

2703

APOKALIPSA 8,6 — 9,6

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Abaddon – słowo aram. oznaczające całkowite zniszczenie, totalną ruinę. b) czterech aniołów – demoniczne postaci, których niszczycielska działalność rozciąga się na cały świat, co symbolizuje ich liczba (Ap 4,6+). c) rzeką Eufrat – w Piśmie Świętym oznacza granicę Ziemi Obiecanej (Rdz 15,18; Pwt 1,7n; Joz 1,4). d) miriady miriad – zob. Ap 5,11+. e) koloru... hiacyntu – minerał ten ma barwy od żółtego, poprzez pomarańczowy, aż po czerwony lub brunatny. Wymienione (w. 17) nawiązują do ognia, dymu i siarki, symbolizują zagładę pochodzącą z karzącej sprawiedliwości Bożej. f) potężnego anioła – choć podobny do Syna Człowieczego z pierwszej wizji (Ap 1,12-20), tutaj nie może być identyfikowany z Chrystusem. g) maleńki zwój – bywa interpretowany jako jeden z rozdziałów dużego zwoju, jakaś jego część albo Ewangelia, która kontynuuje objawienie ST. Wszystko wskazuje jednak na to, że zawartość małego zwoju to proroctwo o zniszczeniu Jerozolimy i misja dwóch świadków (por. podobny zwój w Ez 2,8 – 3,3).

9/4/08

8:21 AM

Page 2704

7

A szarańcza podobna była do koni gotowych do walki. Na ich głowach – jakby wieńce podobne do złota, a ich pyski – jak ludzkie twarze. 8Ich grzywy były jak włosy kobiet, a ich zęby jak zęby lwa. 9Ich torsy były jak żelazne pancerze, a łopot ich skrzydeł – jak turkot wielokonnych wozów pędzących do boju. 10Miały ogony – takie jak u skorpionów – oraz żądła. Właśnie w ogonach tkwiła ich moc niszczenia ludzi przez pięć miesięcy. 11Miały nad sobą króla – anioła otchłani. Jego hebrajskie imię Abaddona po grecku brzmi Niszczyciel. 12 Pierwsze „biada” odeszło. Oto po nim nadchodzą jeszcze dwa „biada”. Szósta trąba Zatrąbił szósty aniołs. Z czterech rogów złotego ołtarzas, który stał przed Bogiem, usłyszałem głos 14mówiący do szóstego anioła trzymającego trąbę: „Uwolnij czterech aniołówb spętanych nad wielką rzeką Eufratc”. 15I czterej aniołowie, którzy byli przygotowani na godzinę, dzień, miesiąc i rok, zostali uwolnieni, aby zabić jedną trzecią ludzi. 16 Liczba wojska konnego wynosiła dwie miriady miriadd. Ich liczbę usłyszałem. 17Tak więc zobaczyłem w widzeniu konie, a na nich jeźdźców, którzy mieli pancerze koloru ognia, hiacyntue i siarki. Łby koni podobne były do łbów lwów, a z ich pysków wydobywał się ogień, dym i siarka. 18 Z powodu tych trzech plag: ognia, dymu i siarki, które wydobywały się z ich pysków, zginęła jedna trzecia ludzi. 19 A moc koni była w ich pyskach i w ogonach, gdyż ogony te były jak węże mające głowy, aby nimi kąsać. 20Pozostali ludzie, którzy nie zginęli od tych plag, nie odwrócili się od dzieł swoich rąk. Nie przestali oddawać pokłonu demonoms oraz złotym, srebr nym, miedzianym, kamiennym i drewnianym bożkom, co nie potrafią ani widzieć, ani słyszeć, ani chodzić. 21Nie odwrócili się także od swych morderstw ani od czaróws, ani od nierządu, ani od kradzieży.

Jl 1,6 Jl 2,5

Ap 8,13; 11,14; 12,12

13

Zapowiedź siódmej trąby 1 Zobaczyłem innego potężnego aniołaf, który zstępował z nieba. Był ubrany w obłok, a nad jego głową była tęcza. Miał twarz podobną do słońca, a nogi do słupów ognia. 2W ręku trzymał otwarty maleńki zwójg. Prawą nogę postawił na morzu, a lewą na ziemi 3i zawołał potężnym gło-

10

Szósta trąba. Wszystkie wydarzenia, nawet najbardziej dramatyczne, następujące po piątej i szóstej trąbie zostały przewidziane w Bożym planie co do godziny, dnia, miesiąca i roku. To, co się dzieje po sygnale szóstej trąby, jest odpowiedzią Boga na błagalne modlitwy świętych. Od granicy Ziemi Obiecanej wyrusza demoniczna konnica, a skutkiem jej działania jest śmierć jednej trzeciej ludzi. Kary Boże jednak nie przełamują zatwardziałości grzeszników. Wyliczone grzechy są następstwem oddawania bałwochwalczej czci bożkom. Zapowiedź siódmej trąby. Rozdziały 10 – 11 stanowią przerwę pomiędzy szóstą a siódmą trąbą, wprowadzając na scenę wydarzeń nowe elementy Bożego planu. Potężny anioł, w wizji Ap 10, trzyma w ręce maleńki zwój, różny od zwo-

APOKALIPSA 9,7 — 10,3

Jl 2,4

2704

Ap 16,12

Ps 115,4; 135,15-17; Iz 17,8; Dn 5,4.23; Ap 16,9

Mk 7,21

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Dn 8,26; 12,4.9

Pwt 32,40; Dn 12,7

Ap 14,6

Rz 16,25n; 1Kor 2,7; Ef 1,9; 3,3.9nn; 6,19; Kol 1,26n; 2,2; 4,3 Dn 9,6.10; Am 3,7; Za 1,6; Ap 11,15.18

Ez 2,8; 3,1-3

Jr 1,10; 25,30

Ez 40,3nn; Za 2,5n; Ap 21,15

Łk 21,24; Ps 79,1

Za 4,3.14

9/4/08

8:21 AM

sem jak ryczący lew. Gdy zawołał, siedem gromów odpowiedziało mu swoim grzmotem. 4A kiedy przebrzmiało siedem gromów, zabrałem się do pisania. Usłyszałem jednak z nieba głos, który mówił: „Zapieczętuja to, co powiedziało siedem gromów, i nie pisz tego”. 5Wtedy aniołs, którego widziałem stojącego na morzu i na ziemi, podniósł prawą rękę do nieba 6 i przysiągł na Żyjącego na wieki wieków, który stworzył niebo i to, co się w nim znajduje, ziemię i to, co się na niej znajduje, oraz morze i to, co się w nim znajduje: „Już nie będzie zwłoki! 7Lecz w dniach, gdy odezwie się i zacznie trąbić siódmy anioł, spełni się tajemnica Boga, którą ogłosił On swoim sługom, prorokoms”. Maleńki zwój 8 Głoss, który słyszałem z nieba, znów przemówił do mnie i powiedział: „Idź, weź otwarty zwój z dłoni aniołas, który stoi na morzu i na ziemi”. 9Podszedłem więc do anioła i powiedziałem: Daj mi maleńki zwój. Odpowiedział mi: „Weź go i połknij. Będzie on gorzki w twoim żołądku, ale w twych ustach będzie słodki jak miód”. 10Wziąłem maleńki zwój z dłoni anioła i połknąłem go. W moich ustach był słodki jak miód, ale gdy go zjadłem, mój żołądek napełnił się goryczą. 11 I powiedziano mi: „Trzeba, żebyś prorokował o ludach, narodach, językach i wielu królach”.

Page 2705

a) Zapieczętuj – część objawienia, które otrzymuje Jan, chwilowo musi pozostać ukryta ze względu na swoją treść, teraz dostępną tylko prorokom. b) Symboliczna czynność mierzenia świątyni zapowiada Bożą opiekę (zachowanie od sądu i kary) względem tych, którzy oddają Mu cześć. c) zewnętrzny dziedziniec – nawiązanie do tzw. Dziedzińca Pogan w świątyni jerozolimskiej; tutaj symbolizuje on świat opanowany przez pogan, podczas gdy sama świątynia to lud Boży. d) czterdzieści dwa miesiące – to trzy i pół roku, czyli 1260 dni, inaczej połowa siedmiu lat. Zgodnie z symboliką księgi oznacza krótki, skończony okres albo też czas trwania tego świata; tutaj chodzi o przejściowy okres próby przed ostatecznym zwycięstwem Boga (Ap 11,3.11; 12,6; 13,5). W Ap 12,14 będzie to czas, czasy i połowa czasu (Dn 7,25; 12,7.11n). e) dwóm świadkom – utożsamiani są z różnymi postaciami, np. Mojżeszem i Eliaszem, apostołami Piotrem i Pawłem. W Piśmie Świętym dopiero zgodne zeznanie dwóch świadków stawało się wiarygodne (Pwt 19,15; Mt 18,16). Autor w osobach dwóch świadków przedstawia prorocką misję wszystkich chrześcijan.

Dwaj świadkowie 1 Dano mi trzcinę podobną do pręta z poleceniem: „Powstań i zmierz świątynię Boga, ołtarzs oraz tych, którzy oddają w niej pokłonb. 2Pomiń natomiast zewnętrzny dziedziniecc świątyni. Nie mierz go, gdyż został wydany poganom, którzy będą deptać Miasto Święte przez czterdzieści dwa miesiąced. 3Pozwolę moim dwóm świadkome, aby ubrani w wory pokutne prorokowali przez tysiąc dwieście sześćdziesiąt dni”. 4Oni są jak dwa drzewa oliwne i dwa

11

ju zapieczętowanego (Ap 5nn). Tym razem zwój jest mały i otwarty, to znaczy, że zawiera małą liczbę faktów i że są one jawne. Anioł stoi na morzu i ziemi, co oznacza, że orędzie zawarte w zwoju ma wymiar powszechny. Jego treść została ujawniona w Ap 11. Wszystko zmierza do niezawodnego wypełnienia tajemnicy Bożej, czyli do zakończenia wydarzeń historii i do odnowienia stworzenia w niebiańskim Jeruzalem. Maleńki zwój. Symboliczna czynność przyjęcia oraz połkniecia małego zwoju jest znakiem powołania prorockiego. Jan przyjmuje orędzie, wewnętrznie przyswaja jego treść i dopiero wtedy otrzymuje wyraźny nakaz prorokowania. Przepowiadanie będzie dotyczyło królestwa Boga i Jego ostatecznego zwycięstwa (słodki smak zwoju) oraz sprawiedliwości Boga i kar, jakie spadną na niewiernych (gorycz). Gorzki jest też los proroka, szykanowanego z powodu głoszonych słów. Przekazywanie otrzymanego objawienia jest jednak konieczne, zarówno dla Jana, jak i każdego chrześcijanina, który otrzymał do „spożycia” Ewangelię. Dwaj świadkowie. Dwaj świadkowie to postacie symboliczne. W ich prorockiej misji ukazane jest powołanie i zadanie wszystkich chrześcijan. Mają oni dać wyraźne i wiarygodne świadectwo (proroctwo), czyli wytrwale wyznawać wiarę w Chrystusa wobec pogańskiego świata. Przejrzystą postawę chrześcijan-proroków Bóg potwierdza różnymi znakami. Odrzucenie takiego świadectwa stanie się jednym z powodów sądu nad światem. Los świadków jest podobny

2705

APOKALIPSA 10,4 — 11,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) drzewa oliwne i… świeczniki – symbole uprzywilejowanej pozycji wiernych świadków przed Bogiem. b) Ap 11,5n – znaki towarzyszące działaniu świadków są echem czynów dokonanych w ST przez Mojżesza (Wj 7,17-20) i Eliasza (1Krl 17,1; 18,36-40; 2Krl 1,10). c) bestia wychodząca z otchłani – zamiennie nazywana Babilonią, to symbol pogańskiego Imperium Rzymskiego (Ap 14,8; 16,19; 17,18). d) Sodoma i Egipt – symbolizują niemoralność (Iz 1,10) i ucisk ludu Bożego (Wj 1,11-14). e) Odrzucenie i zabicie Jezusa dokonało się w Jerozolimie. Wymienione wcześniej przez autora Apokalipsy Sodoma i Egipt symbolizują jednak Rzym, co sugeruje, że i wspomniana Jerozolima jest tutaj rozumiana jako część Imperium Rzymskiego. Nieprawość pogańskiego mocarstwa jest więc trojaka: rozwiązłość moralna, ucisk ludu Bożego – Kościoła i odrzucenie prawdziwego Boga. f) trzech i połowie dnia – radość bezbożnych mieszkańców ziemi (Ap 3,10+) będzie krótka, ściśle ograniczona w czasie (Ap 11,2+). g) Siedem tysięcy osób – liczba symboliczna; oznacza powszechność kary (siedem) i jej ogromne rozmiary (tysiąc).

9/4/08

8:21 AM

Page 2706

świecznikia, które stoją przed Panems ziemi. 5A gdy ktoś chce ich skrzywdzić, wówczas z ich ust wychodzi ogień i pożera ich nieprzyjaciół. Jeśli więc ktoś zechce ich skrzywdzić, tak powinien zginąć. 6Mają oni władzę zamknąć niebo, aby w dniach, kiedy będą prorokować, nie padał deszcz. Mają też władzę zamieniać wody w krews i rzucać na ziemię wszelkie plagi, gdy tylko zechcąb. 7Kiedy zaś dopełnią swego świadectwa, wówczas bestia wychodząca z otchłanic będzie z nimi walczyć, zwycięży ich i zabije. 8Ich zwłoki zostaną wystawione na placu wielkiego miasta, które symbolicznie nazywane jest Sodoma i Egiptd. Tam także ukrzyżowano ich Panae. 9Ludy, plemiona, języki i narody będą patrzyły na ich zwłoki przez trzy i pół dnia i nie pozwolą złożyć ich zwłok do grobu. 10Mieszkańcy ziemi będą się cieszyć i radować z ich powodu. Będą sobie wzajemnie posyłać dary, ponieważ ci dwaj prorocy nękali mieszkańców ziemi. 11Jednak po trzech i połowie dniaf tchnienie życia pochodzące od Boga wstąpiło w nich i powstali. A wszystkich, którzy na nich patrzyli, ogarnął wielki strach. 12Oni zaś usłyszeli potężny głos mówiący do nich z nieba: „Wejdźcie tutaj!”. I weszli do nieba na obłoku, a ich nieprzyjaciele przyglądali się im. 13W tej godzinie nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi i runęła dziesiąta część miasta. Siedem tysięcy osóbg zginęło podczas trzęsienia ziemi, a pozostali zlękli się i oddali chwałęs Bogu nieba. 14 Drugie „biada” odeszło. Oto wkrótce nadejdzie trzecie „biada”. Siódma trąba Zatrąbił siódmy aniołs. W niebie pojawiły się potężne głosy mówiące: „Nad światem zaczął królować nasz Pans i Jego Chrystuss. Będzie królował na wieki wieków”. 16 A dwudziestu czterech starszych, którzy siedzą przed Bogiem na swoich tronach, upadło na twarz i oddało pokłon Bogu, 17mówiąc: „Dziękujemy Ci, Panie, Boże Wszechmocny, który jesteś i który byłeś, za to, że użyłeś swej wielkiej mocy i zacząłeś królować. 18 Wzburzyły się narody i nadszedł Twój gniews. 15

do losu ich Pana – Chrystusa: są znakiem sprzeciwu i składają ofiarę z życia, ale od Boga otrzymują nowe życie oraz udział w chwale. Są więc autentycznymi naśladowcami Chrystusa. Siódma trąba. Dźwięk trąby siódmego anioła nie wprowadza nowej serii katastrof, jak to było w przypadku poprzednich trąb, ale rozpoczyna uroczysty hymn na cześć wiecznego królowania Boga i Chrystusa. Pieśń starszych wysławia Boga, który był i jest (w. 17). Brak trzeciego członu który przychodzi (Ap 1,4; 4,8) wskazuje na pełnię czasu, która nadeszła, tj. moment ostatecznego przejęcia przez Boga władzy nad całym stworzeniem (1Kor 15,24.28). Świadczy o tym sąd powszechny, którego skutkiem jest zapłata dla wiernych i kara dla bezbożnych.

APOKALIPSA 11,5-18

2706

2Sm 22,9; Jr 5,14

Dn 7,3.21; Ap 13,1.7; 17,8

Ez 37,5.10

2Krl 2,11

Ez 38,19n

Ap 8,13; 9,12; 12,12

Ap 10,7

Ps 2,2; 10,16; 22,29; Dn 2,44; 7,14.27; Łk 1,32n; Ap 12,10; 19,6 Ap 4,10; 7,11

Ap 1,4.8; 4,8; 16,5

Ps 2,1; 46,7; 99,1 Rz 2,5; Ap 15,1

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Za 1,6

1Krl 8,1.6; Hbr 8,5; Ap 15,5 Wj 9,24; 19,16; Ap 4,5

Pnp 6,10

Rdz 37,9 Iz 66,7n; Mi 4,10 Dn 7,7

Dn 8,10

Iz 66,7 Ap 19,15

Łk 10,18; J 12,31; 1J 3,8; Ap 20,2n

Ap 11,15

Hi 1,9-11; Za 3,1; Łk 22,31 Rz 8,37; 1J 2,14; Ap 7,14

9/4/08

8:21 AM

Page 2707

Czas sądzić umarłych, oddać zapłatę Twoim sługom, prorokoms, świętym oraz tym, którzy boją się Twego imienias, małym i wielkim! Czas zniszczyć niszczących ziemię!”. 19 W niebie otworzyła się świątynia Boga, a w świątyni ukazała się Arkas Jego Przymierzas. Pojawiły się błyskawice, głosy, gromy, trzęsienie ziemi i wielki grad.

a) Kobieta obleczona w słońce – pierwszy spośród trzech wielkich znaków (Ap 12,3; 15,1). To symbol Kościoła – ludu Bożego obydwu Testamentów. Izrael Starego Przymierza, zgodnie z obietnicami proroków, zrodził Chrystusa według ciała. Prześladowany Kościół jest matką wszystkich wierzących, nazwanych w Ap 12,17 resztą potomstwa. Symbol kobiety nosi także rysy indywidualne: tradycja chrześcijańska odnosi go do Maryi, Matki Jezusa.

Znaki na niebie 1 Na niebie ukazał się wielki znak: Kobieta obleczona w słońcea. Pod jej stopami – księżyc, a na jej głowie – wieniec z dwunastu gwiazd. 2Jest brzemienna i krzyczy ogarnięta bólami i cierpieniem rodzenia. 3 Ukazał się też inny znak na niebie: Oto wielki smokb ognisty ma siedem głów i dziesięć rogówc, a na głowach siedem diademówd. 4Jego ogon ciągnie trzecią częśće gwiazd nieba i zrzucił je na ziemię. Smok stanął przed kobietą, która miała rodzić, aby gdy tylko urodzi, pożreć jej dziecko. 5I urodziła syna – mężczyznęf, który będzie pasł wszystkie narody laską żelazną. Jej dziecko zostało porwane do Bogag, przed Jego tron. 6Kobieta zaś uciekła na pustynięh, gdzie Bóg przygotował jej miejsce, aby ją tam żywiono przez tysiąc dwieście sześćdziesiąt dnii.

b) smok – to zgodnie z Ap 12,9 szatan. W ST określany także jako Lewiatan (np. Ps 74,13n) albo Rahab (np. Hi 26,12n). To także symbol potęg ziemskich zbuntowanych przeciwko Bogu.

Walka w niebie 7 W niebie rozpętała się walka. Michałj i jego aniołowies walczyli ze smokiem. Walczył też smok i jego aniołowie, 8ale nie zwyciężyli i nie było już dla nich miejsca w niebie. 9Zrzucono więc wielkiego smoka, dawnego węża, nazywanego diabłems i szatanemk. Ten, który zwodzi cały świat, został zrzucony na ziemię, a razem z nim zrzucono jego aniołów. 10 I usłyszałem potężny głoss mówiący w niebie: „Teraz nadeszło zbawienie, moc i królowanie naszego Boga, i panowanie Jego Chrystusas, bo został zrzucony oskarżyciel naszych bracis. On oskarżał ich przed naszym Bogiem w dzień i w nocy, 11 lecz oni go pokonali dzięki krwis Barankas i dzięki słowu swojego świadectwa;

h) pustynię – w ST pustynia to miejsce doświadczenia szczególnej Bożej opieki (np. po wyjściu z niewoli egipskiej, por. Jr 31,2).

12

c) dziesięć rogów – róg to symbol mocy, zwłaszcza w walce (zob. Słownik); liczba dziesięć oznacza skończoną, ograniczoną pełnię; taka jest moc ziemskich imperiów. d) siedem diademów – pełnia władzy nad królestwami ziemskimi. e) trzecią część – niszczycielska działalność szatana ma ograniczony zasięg (Ap 6,8+). f) syna – mężczyznę – to Chrystus. Żelazna laska jest symbolem władzy nad narodami (Ps 2,9). g) dziecko... porwane do Boga – skrót myślowy. Autor przechodzi od narodzenia Chrystusa od razu do wywyższenia Go w chwale Boga, jako następstwa Męki, Śmierci i Zmartwychwstania (Flp 2,6-11).

i) tysiąc dwieście sześćdziesiąt dni – zob. Ap 11,2+. j) Michał – w tradycji biblijnej książę aniołów, wspierający Izraela w walce (Dn 10,13.21; 12,1). Poza Apokalipsą św. Jana, postać Michała w NT wspomniana jest jeszcze w Jud 9. Imię Michał oznacza w jęz. hebr. ‘któż jak Bóg’, ‘kto może się równać z Bogiem?’. k) Różnorodność określeń zła osobowego odsłania jego naturę i przebiegłość w działaniu. Smok – zob. Ap 12,3, dawny wąż – zob. Rdz 3,1-6; diabeł – ten, który dzieli, to grecka wersja imienia Złego; szatan, czyli przeciwnik, nazwany jest także zwodzicielem ludzkości i oskarżycielem chrześcijan (1Krn 21,1; Hi 1–2; Za 3,1).

Znaki na niebie. Zanim dokona się sąd nad pogańską stolicą bezbożnego imperium (Ap 17 – 18), zostaje ukazany opór szatana i jego sprzymierzeńców wobec odkupieńczego dzieła Chrystusa i wobec Kościoła. Nie tylko pojedynczy chrześcijanie są prześladowani przez siły zła (Ap 11), ale także cały Kościół jako wspólnota ludu Bożego. Kościół Boży, symbolizowany przez kobietę obleczoną w słońce, jest zagrożony pełnym przemocy działaniem szatana, który chce zniszczyć dzieło Chrystusa. Te wrogie wysiłki pozostają jednak bezskuteczne: Kościół jest chroniony przez Boga. Chrystus narodzony z Kobiety przyszedł na ziemię i pomimo gniewu szatana dopełnił swego dzieła, a wywyższony uczestniczy w chwale Boga. Walka w niebie. Obraz walki z szatanem nosi cechy ponadhistoryczne, obejmuje więc wszystkie ataki i porażki szatana od pierwszego buntu aż do końca dziejów. Szatan jest przeciwnikiem Boga, dlatego walczy z Jego ludem i jawnie

2707

APOKALIPSA 11,19 — 12,11

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) dwa skrzydła wielkiego orła – symbol siły, zwinności i skutecznej Bożej opieki (Wj 19,4; Pwt 32,11; Iz 40,31). b) czas, cza sy i po łowę cza su – zob. Ap 11,2+. c) resztą jej potomstwa – poszczególni chrześciajnie, członkowie ziemskiego Kościoła, chronieni przez Boga przed szatańskim dziełem zniszczenia. d) morza – apokaliptyczny symbol zła, pier wotnego chaosu, zmienności. Zgodnie z tradycją biblijną miejsce zamieszkania sił nieczystych, wrogich Bogu. e) bestia – symbol Imperium Rzymskiego (Ap 17,9-14) oraz ziemskich potęg wrogich Bogu, a poddanych szatanowi. f) dziesięć rogów – zob. Ap 12,3+. g) dziesięć diademów – zob. Ap 12,3+. h) bluźniercze imiona – aluzja do tytułów, które nadawali sobie rzymscy cesarze, żądając dla siebie od poddanych boskiej czci. Np. boski Domicjan, syn boży; pan i bóg wasz. i) Por. Dn 7,2-28, gdzie cztery zwierzęta symbolizowały pogańskie imperia: babilońskie, medyjskie, perskie i greckie. j) jakby śmiertelnie zraniona – szyderczy znak bestii; parodia wyglądu Baranka jakby zabitego (Ap 5,12). k) Któż jest podobny do Bestii? – diaboliczna parodia imienia anioła Michała (Ap 12,7+).

9/4/08

8:21 AM

Page 2708

i nie umiłowali swego życia – aż do śmierci. 12 Dlatego radujcie się niebiosa i ich mieszkańcy! Biada ziemi i morzu, bo zstąpił do was diabeł ogarnięty wielkim gniewem. On wie, że mało ma czasu”.

Mt 16,25 Iz 44,23; 49,13

Ap 20,3

Walka na ziemi Gdy smok zobaczył, że został zrzucony na ziemię, zaczął ścigać kobietę, która urodziła mężczyznę. 14Kobiecie zaś dano dwa skrzydła wielkiego orłaa, aby poleciała na pustynię, na swoje miejsce. Tam żywiono ją przez czas, czasy i połowę czasub z dala od węża. 15 Za kobietą wąż wyrzucił ze swej gardzieli wodę jak rzekę, aby kobietę poniosła rzeka. 16Ale ziemia pomogła kobiecie. Otworzyła swą paszczę i wchłonęła rzekę, którą smok wyrzucił ze swej gardzieli. 17Wtedy smok rozgniewał się bardzo na kobietę i poszedł walczyć z resztą jej potomstwac – z tymi, którzy przestrzegają przykazańs Boga i posiadają świadectwo Jezusas. 18Stanął więc smok na brzegu morzad. 13

Pierwsza bestia poddana smokowi 1 Zobaczyłem, że z morza wychodzi bestiae, która ma dziesięć rogówf i siedem głów. Na jej rogach jest dziesięć diademówg, a na głowach bluźniercze imionah. 2Bestia, którą widziałem, podobna była do pantery, jej łapy natomiast podobne były do łap niedźwiedzia, a jej paszcza – do paszczy lwa. Smok przekazał jej swoją moc, swój tron i wielką władzęi. 3A jedna z jej głów była jakby śmiertelnie zranionaj. Gdy wygoiła się ta śmiertelna rana, cała ziemia podziwiała bestię. 4Pokłonili się też smokowi, ponieważ dał bestii władzę, i pokłonili się bestii, mówiąc: „Któż jest podobny do bestiik? Kto może z nią walczyć?”.

13

przeciwstawia się Jego władzy. Atak szatana na niebo okazuje się klęską. Strącony na ziemię przez anioła Michała i innych aniołów, rozpoczął walkę z Kościołem. Gniew szatana jest spotęgowany krótkim i ściśle określonym czasem, w którym może działać (w. 12). Po zwycięstwie Michała w niebie rozbrzmiewa śpiewany przez uwielbionych męczenników hymn, który interpretuje całe to wydarzenie w świetle historii zbawienia. Zbawienie, królowanie i panowanie (w. 10) należą ostatecznie i nieodwołalnie do Boga i do Chrystusa. Szatan został pokonany przez Mękę i Śmierć Jezusa-Baranka. Chrześcijanie stają się uczestnikami tego zwycięstwa dzięki zbawczej krwi Nowego Przymierza i dzięki wierności Bogu wśród prześladowań. Walka na ziemi. Walka szatana z potomstwem kobiety została zapowiedziana już w Księdze Rodzaju w tzw. Protoewangelii (Rdz 3,15). Jest w niej mowa o definitywnym pokonaniu szatana przez potomstwo kobiety. Tradycja Kościoła dostrzega w Protoewangelii pierwszą obietnicę przyjścia Chrystusa. Sama kobieta (Kościół, Maryja), jak i jej Syn, znajdują się poza zasięgiem szatana, stąd jego nienawiść zwraca się przeciwko wspólnocie ziemskiego Kościoła. Ludowi Bożemu towarzyszy jednak skuteczna pomoc i obrona Boga, czego doznają na pustyni, czyli podczas wędrówki z ziemi do nieba. Pierwsza bestia poddana smokowi. Dwie nowe bestie są narzędziami i sługami smoka w próbie zniweczenia zbawczego planu Boga. Smok i dwie bestie to bluźniercza parodia Trójcy Świętej. Opis pierwszej jest wzorowany na bestiach z Księgi Daniela (Dn 7,2-28). Wychodzi ona z morza, siedliska wszelkiego zła (Ap 12,18+). Bestia jest więc zła od

APOKALIPSA 12,12 — 13,4

2708

Rdz 3,15 Iz 40,31

Lb 16,30-34 Rdz 3,15; 1J 5,10

Dn 7,3.8; Ap 11,7; 17,3.8

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Dn 7,25

Dn 7,21; Ap 11,7

Ap 3,5+; 17,8

Jr 15,2

Ap 14,12

9/4/08

8:22 AM

5

Bestii dano usta mówiące rzeczy przedziwne i bluźnierstwa. Pozwolono jej też sprawować władzę przez czterdzieści dwa miesiącea. 6Otworzyła więc swój pysk, aby bluźnić przeciwko Bogu i szydzić z Jego imienias, Jego namiotub i mieszkańców nieba. 7Pozwolono jej również prowadzić walkę ze świętymis i pokonać ich oraz dano jej władzę nad każdym plemieniem, ludem, językiem i narodemc. 8Pokłonią się jej ci wszyscy mieszkańcy ziemi, których imię od początku świata nie zostało zapisane w księdze życia zabitego Barankas. 9 Kto ma uszy, niech słucha. 10 Jeśli ktoś jest przeznaczony do niewoli, niech idzie do niewoli. Jeśli ktoś ma być zabity mieczem, niech ginie od miecza. Tu okazuje się wytrwałość i wiara świętych. Druga bestia na usługach pierwszej Zobaczyłem też drugą bestięd, która wychodziła z ziemi. Miała dwa rogi jak Baraneks, ale mówiła jak smok. 12W obecności pierwszej bestii sprawuje ona całą jej władzę. Zmusza ziemię i jej mieszkańców, aby kłaniali się pierwszej bestii, której wygoiła się śmiertelna rana. 13Dokonuje też wielkich znaków, nawet ogień sprowadza na ziemię – na oczach ludzi. 14 Zwodzi więc mieszkańców ziemi przez znaki, które wolno jej czynić w obecności bestii i każe mieszkańcom ziemi sporządzać obrazy bestii, która ma ranę od miecza, ale przeżyła. 15Pozwolono jej nawet tchnąć ducha w obraz bestii, aby obraz bestii przemówił i sprawił, że ci, którzy nie pokłonią się bestii, zostaną zabici. 16Ona też nakłania wszystkich: małych i wielkich, bogatych i biednych, wolnych i niewolników, aby przyjmowali znak na swoją prawą rękę lub na swoje czoło. 17A każdy, kto nie ma znaku, imienia bestii lub liczby jej imienia, nie może niczego kupić ani sprzedać. 18Tu potrzebna jest mądrość. Kto ma rozum niech obliczy liczbę bestii. Otóż jest to liczba człowiekae, którego liczbą jest sześćset sześćdziesiąt sześć.

Page 2709

a) czterdzieści dwa miesiące – zob. Ap 11,2+. b) namiotu – oznacza świątynię Boga w niebie (Ap 15,5+). c) plemieniem, ludem, językiem i narodem – zob. Ap 7,9+. d) drugą bestię – symbol grup interesu, które dla zysku zniewalają ludzi, nie licząc się z ich wolnością i godnością. Symbol ten nawiązuje do władz miast Prowincji Azji, które w czasach powstawania Apokalipsy św. Jana promowały kult rzymskiego cesarza i prześladowały sprzeciwiających się mu chrześcijan. e) liczba człowieka – w historii proponowano bardzo wiele różnych identyfikacji człowieka, którego symbolizuje liczba 666, ale żadna z nich nie wydaje się przekonująca. Sama liczba 666 jest zestawieniem trzech 6 wyrażających niedoskonałość i odniesionych do setek, dziesiątek i jednostek; interpretuje się ją jako symbol absolutnej niedoskonałości.

11

Mt 7,15

Mt 24,24; 2Kor 11,14; 2Tes 2,9 Ap 19,20

Dn 3,5-7.15

Ap 14,9.11; 16,2; 19,20

samego początku, z racji swego pochodzenia, a jej bluźniercze imiona są wyrazem zuchwałego sprzeciwu wobec Boga. Parodiuje ona czyny Baranka i skłania ludzi do oddawania bałwochwalczej czci smokowi. Choć w zewnętrznym przejawie bestia wychodząca z morza jest potężna i ma wielką władzę na ziemi, czas jej działania jest ściśle określony i skończony. Dla chrześcijan (świętych) będzie to czas próby. Niewola i męczeńska śmierć (w. 10) nie ma ich jednak napawać trwogą, gdyż nie jest zapowiedzią nieuchronnej klęski. Cierpienia dają bowiem chrześcijanom sposobnośc do wzrastania w wierze i okazania wierności Chrystusowi (np. Rz 5,3; Jk 1,3n; 1P 1,6n; 4,12; Ap 2,10) Druga bestia na usługach pierwszej. Druga bestia (Ap 13,11nn) wychodzi z ziemi. Swoim wyglądem także parodiuje Baranka, ale mówi jak smok, zdradzając tym samym swoją naturę. Próbuje ona wprowadzić u ludzi kult pierwszej bestii. Dokonuje więc licznych nadzwyczajnych znaków, by oszukać mieszkańców ziemi. Nakłania ich do przyjmowania znaku przynależności do pierwszej bestii, a więc stawania się jej sługami. Jest to przeciwieństwo pieczęci Boga na czołach wybranych (Ap 7,2nn+; 14,1+). Ten, kto poddaje się bestii i przyjmuje jej zasady działania, zostaje określony liczbą 666. Symboliczny sens tej liczby wyraża niedoskonałość, zło w stopniu najwyższym. W dalszej części księgi druga bestia jest utożsamiana z fałszywym prorokiem (Ap 16,13; 19,20; 20,10). Jest ona symbolem ziemskich potęg nieliczących się z Bogiem i promujących postawy sprzeczne z Bożą wolą w stosunku do człowieka.

2709

APOKALIPSA 13,5-18

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) Syjon – wzgórze w południowo-wschodniej Jerozolimie. Najstarsza część miasta, zdobyta przez Dawida (zob. Słownik). Liczne teksty ST mówią o Syjonie jako o miejscu, gdzie zgromadzą się odkupieni w królestwie mesjańskim (2Krl 19,30n; Jl 3,5; Am 1,2; Ab 17; Mi 4,6-8; So 3,12-20). b) sto czterdzieści cztery tysiące – symboliczna liczba wszystkich odkupionych (Ap 7,4+). c) wypisane na czole Jego imię – znak całkowitej przynależności do Boga i Baranka, przeciwieństwo mieszkańców ziemi naznaczonych znamieniem bestii (Ap 13,16). d) dziewiczy – w jęz. gr. użyty jest tu rzeczownik w rodz. męskim. Ważniejszy od sensu dosłownego jest sens metaforyczny. Dziewice to ci, którzy nie oddalili się od Boga przez kult bożków. W ST bałwochwalstwo często jest nazywane nierządem (np. Iz 57,3; Jr 5,7; 13,27; Ez 23,43n; Oz 1,2; 2,4.7; 4,10). e) anioła – aniołowie są pośrednikami Boga w ogłoszeniu i wykonaniu jego wyroków. f) wieczną Ewangelię – Ewangelia o zwycięstwie Boga i zbawieniu ludzi. Jest ona wieczna, gdyż została postanowiona przez Boga od początku. g) Babilonia – historyczne mocarstwo leżące nad Eufratem. W tekstach prorockich ST symbol siły wrogiej Bogu (Iz 13; 21,1-10; Jr 51,11n). W Ap 18,1 – 19,4 jest ona symbolem Cesarstwa Rzymskiego. h) wino Bożej zapalczywości – obraz zaczerpnięty ze ST (Iz 51,17.22; Jr 25,15n; 49,12; 51,7; Ez 23,31-34). Jest to wino wiecznej kary, które z kielicha Bożego gniewu wypiją grzesznicy. W Ap 19,20; 20,10 i 21,8 kara przeznaczona jest także dla szatana, bestii i fałszywego proroka, identycznego z drugą bestią (Ap 13,11nn). i) szczęśliwi – in. błogosławieni; drugie z siedmiu błogosławieństw Apokalipsy św. Jana (Ap 1,3; 16,15; 19,9; 20,6; 22,14; 22,7).

9/4/08

8:22 AM

Page 2710

Na górze Syjon: Baranek i odkupieni 1 Następnie miałem widzenie: Oto Baraneks stał na górze Syjona, a z Nim sto czterdzieści cztery tysiące b osób . Miały wypisane na czole Jego imięc i imięs Jego Ojca. 2 Usłyszałem też z nieba głoss podobny do szumu wielu wód i do wielkiego gromu. Głos, który usłyszałem, był jakby głosem harfiarzy grających na swych harfach. 3Śpiewali oni jakby pieśń nową przed tronem, przed czterema istotami żywymi i przed starszymi. Pieśni nikt nie potrafił się nauczyć z wyjątkiem stu czterdziestu czterech tysięcy odkupionych z ziemi. 4To są ci, którzy nie splamili się z kobietami, dlatego są dziewiczyd. Oni chodzą za Barankiem, dokądkolwiek idzie. Oni spośród ludzi zostali odkupieni jako pierwociny Bogu i Barankowi. 5W ich ustach nie znaleziono kłamstwa. Są nieskazitelni.

14

Zapowiedź sądu 6 Zobaczyłem też innego aniołae lecącego środkiem nieba. Miał on ogłosić wieczną Ewangelięf przebywającym na ziemi: wszystkim narodom, plemionom, językom i ludom. 7 Oznajmił więc potężnym głosem: „Bójcie się Boga i oddajcie Mu chwałęs, bo nadeszła godzina Jego sądus! Pokłońcie się Stwórcy nieba, ziemi, morza i źródeł wody!”. 8 Przyszedł też inny, drugi aniołs i powiedział: „Runęła, runęła wielka Babiloniag, która odurzającym winem swojej rozpusty upiła wszystkie narody”. 9 Po nich przyszedł trzeci anioł, oznajmiając potężnym głosem: „Jeśli ktoś uczci bestię i jej obraz oraz otrzyma znak na swoim czole lub na swojej ręce, 10ten również wypije wino Bożej zapalczywościh wlane bez żadnej domieszki do kielicha Bożego gniewus. Będzie on dręczony ogniem i siarką na oczach świętych aniołów i Barankas, 11a dym tej udręki unosi się na wieki wieków. Nie mają wytchnienia w dzień ani w nocy ci, którzy oddają pokłon bestii i jej obrazowi oraz każdy, kto przyjmuje znak jej imienia”. 12Tu okazuje się wytrwałość świętychs, którzy przestrzegają przykazańs Bożych i wierzą w Jezusas. 13 Usłyszałem też z nieba głoss, który mówił: „Napisz: Odtąd szczęśliwii są umarli, którzy umierali w Panus. Tak – mówi Duchs – niech odpoczną od swoich trudów, bo ich czyny im towarzyszą”.

Na górze Syjon: Baranek i odkupieni. Kolejna wizja ma zupełnie odmienny charakter. Chrystus-Baranek i orszak odkupionych to obraz tchnący nadzieję w serca tych, którzy przelękli się rozmiarów zła w historii, jakie zostały pokazane w Ap 13. Chrystusowi na górze Syjon towarzyszy tłum zwycięzców. Naznaczeni imieniem Baranka i Ojca biorą udział w niebiańskiej liturgii odkupionych. Są czyści, gdyż nie splamili się grzechem odstępstwa i kultu bestii, dlatego mogą śpiewać pieśń odnowionego stworzenia. Zapowiedź sądu. Nadeszła pora Bożego sądu. Trzej aniołowie ogłaszają wyrok Boży. Sprawiedliwa kara dosięgnie wrogiego Bogu imperium, ukrytego pod nazwą Babilonia, które swoim grzechem zarażało narody. Wieczna kara spadnie także na czcicieli bestii. Tym zaś, którzy wierzą w Jezusa i trzymają się Bożego prawa, Duch obiecuje szczęście po śmierci – odpoczynek po trudach życia wiernego Bogu.

APOKALIPSA 14,1-13

2710

Ap 5,6 Ap 7,4 Ez 9,4; Ap 3,12

Ps 33,2n; 144,9; Iz 42,10; Ap 5,9

2Kor 11,2 Jr 2,3 Ps 32,2; Iz 53,9; So 3,13.

Ap 8,13

Dz 4,24; 14,15; 17,24; Ap 10,6 Iz 21,9; Jr 51,7n

Ap 13,16; 16,2

Rdz 19,24; Ez 38,22 Iz 34,10; Ap 19,3

Ap 13,10

Iz 57,2; 1Kor 15,58; Hbr 4,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Dn 7,13

Jl 4,13; Mt 13,38n

Jl 4,13

Iz 63,1-6; Ap 19,15

9/4/08

8:22 AM

Żniwo Syna Człowieczego i tłocznia Bożego gniewu 14 Następnie miałem widzenie: Oto biały obłok, a na obłoku zasiadał ktoś podobny do Syna Człowieczegos. Na głowie miał złoty wieniec, a w ręce ostry sierp. 15Ktoś inny – aniołs – wyszedł ze świątyni, wołając potężnym głosem do Zasiadającego na obłoku: „Zapuść swój sierp i zacznij żąć, bo nadeszła godzina zbiorów, bo ziemia dojrzała do żniwa”. 16 Wówczas Zasiadający na obłoku zapuścił swój sierp na ziemię i ziemia została zżęta. 17A ze świątyni znajdującej się w niebie wyszedł drugi anioł, który też miał ostry sierp. 18 Wówczas inny anioł, który miał władzę nad ogniem, odszedł od ołtarzaa i zawołał potężnym głosem do tego, który miał ostry sierp: „Zapuść swój ostry sierp i zbierz grona winorośli ziemi, gdyż jej winne grona dojrzały”. 19Anioł ten zapuścił swój sierp na ziemię i zebrał grona winorośli ziemi, wrzucając je do wielkiej tłoczni Bożego gniewus. 20A tłocznia znajdowała się poza miastemb. I wytrysnęła z tłoczni krews aż do wędzideł koni – na tysiąc sześćset stadiów.

Page 2711

a) od ołtarza – zob. Ap 6,9+. b) poza miastem – sąd nad złem dokona się poza miastem świętym, aby wyraźnie wykluczyć zło z ludu Bożego (Kpł 4,12.21; Za 14,2n; Hbr 13,11n; Ap 11,18). c) siedem plag... ostatnich – podobnie jak w Ap 8 – 9, motyw plag jest wzorowany na plagach egipskich (Wj 7,14 – 11,10). Są to plagi ostatnie, ponieważ w nich objawia się ostateczny sąd Boga nad złem i jego sprawcami, którego szczytem będzie ukaranie wielkiej Babilonii. d) morze szklane, zmieszane z ogniem – aluzja do Wyjścia Izraelitów z Egiptu; symbolizuje morze próby, czyli przebyte prześladowania, nad którymi wierzący odnieśli zwycięstwo.

Pieśń zwycięstwa 1 Ujrzałem też inny znak na niebie – wielki i zadziwiający. Siedmiu aniołóws miało siedem plag – już ostatnichc, bo przez nie dokona się gniews Boga. 2Zobaczyłem również jakby morze szklane, zmieszane z ogniemd. Ci, którzy zwyciężyli bestię, jej obraz i liczbę jej imienia, stali nad szklanym morzem, trzymając harfy Boga. 3Śpiewali oni pieśń Mojżesza, sługi Boga, i pieśń Barankas: „Wielkie i godne podziwu są Twoje dzieła, Panies, Boże Wszechmocny. Twoje drogis są sprawiedliwe i niezawodne, Królu narodów! 4 Któż się nie zlęknie, Panie, i nie będzie chwalił Twojego imienias? Tylko Ty Jeden jesteś święty! Przyjdą wszystkie narody i oddadzą Ci pokłon, ponieważ ujawniły się Twoje wyroki”.

15

Ap 4,6

Wj 15,1-19

Ps 111,2 Pwt 32,4; Ps 135,17 Jr 10,7 Ml 1,11

Ps 86,9

Żniwo Syna Człowieczego i tłocznia Bożego gniewu. Chrystus, Syn Człowieczy ze złotym wieńcem zwycięstwa na głowie, dosiadający obłoku, ukazany jest jako ostateczny wykonawca wyroku Bożego. Godzina rozpoczęcia sądu, znana tylko Ojcu (Mk 13,32; Dz 1,7), zostaje przez Niego ogłoszona za pośrednictwem aniołów wychodzących ze świątyni. Sąd Boży został przedstawiony w alegoriach żniwa i winobrania (Iz 63,1-6; Jr 51,33). Chrystus osobiście zbiera plon dobrych czynów ludzi, podczas gdy wykonanie kary zlecono aniołowi. Winne grona wrzucone do tłoczni Bożego gniewu to wszelkie zło nagromadzone w historii całego świata (1600 = 4 x 4 x 100), które na końcu czasów zostaje osądzone z całą surowością (krew). Pieśń zwycięstwa. Rozpoczyna się opis następnej wizji, dotyczącej siedmiu plag. Ogłoszony wcześniej wyrok teraz zostanie wykonany: potępione zło zostanie pokonane w historii, a dobro zatryumfuje w odnowionym, niebiańskim Jeruzalem, o czym będą mówić końcowe rozdziały księgi. Chrześcijanie-zwycięzcy śpiewają pieśń wyzwolenia, hymn na cześć sprawiedliwości Boga. Jest to także pieśń Baranka, który – jak Mojżesz – prowadzi lud wyzwolonych do ziemi obiecanej – niebiańskiego Jeruzalem.

2711

APOKALIPSA 14,14 — 15,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) świątynia Namiotu Świadectwa – w greckiej wersji ST (Septuagincie) Namiot Spotkania nazwany jest Namiotem Świadectwa. Arka Przymierza przebywała w Namiocie Spotkania podczas wędrówki Izraelitów z Egiptu (Wj 40nn), aż do czasu wybudowania świątyni. Świątynia i Namiot Spotkania były widzialnym znakiem obecności Boga pośród ludu (Ap 13,6+). b) dymem – częsty znak obecności objawiającego się Boga (np. Wj 19,18; Iz 6,4). c) morze – zob. Ap 12,18. d) mówił ołtarz – echo wysłuchanych modlitw męczenników o odpłatę dla ich prześladowców (Ap 8,3-5; 9,13). e) tron bestii – symbol mocy zła. f) królom Wschodu – prawdopodobna aluzja do Partów, którzy w 53 r. przed Chr. powstrzymali inwazję Rzymian nad Eufratem (Ap 17,12n). g) fałszywego proroka – postać identyczna z drugą bestią (Ap 13,11-18+).

9/4/08

8:22 AM

Page 2712

Siedem złotych czasz 5 Potem zobaczyłem, że w niebie została otwarta świątynia Namiotu Świadectwaa. 6A ze świątyni wyszło siedmiu aniołóws, którzy trzymali siedem plag. Byli ubrani w czysty, błyszczący len i przepasani na piersiach złotymi pasami. 7Jedna z czterech istot żywych dała siedmiu aniołom siedem złotych czasz, pełnych gniewus Boga, który żyje na wieki wieków. 8Od chwały Bogas i Jego mocy świątynia napełniła się dymemb i nikt nie mógł do niej wejść, aż spełni się siedem plag siedmiu aniołów. Siedem ostatnich plag 1 Usłyszałem, jak potężny głoss ze świątyni mówił do siedmiu aniołóws: „Idźcie i wylejcie na ziemię siedem czasz gniewus Boga!”. 2 Poszedł pierwszy i wylał swoją czaszę na ziemię. Złośliwe i bolesne wrzody dotknęły ludzi, którzy mieli znak bestii i oddawali pokłon jej obrazowi. 3 Drugi wylał swoją czaszę na morzec. Stało się ono jak krews zmarłego i wszystko, co żyło w morzu, wymarło. 4 Trzeci wylał swoją czaszę na rzeki i na źródła wody, a te zamieniły się w krew. 5I usłyszałem, co mówił anioł wód: „Ty, który jesteś i który byłeś, jesteś sprawiedliwy i święty, ponieważ wydałeś ten wyrok. 6 Skoro oni przelali krew świętychs i prorokóws, Ty dałeś im do picia krew. Zasługują na to”. 7 Usłyszałem też, co mówił ołtarzd: „Tak, Panie, Boże Wszechmocny, słuszne i sprawiedliwe są twoje wyroki”. 8 Czwarty wylał swoją czaszę na słońce i mogło ono przypiekać ludzi ogniem. 9A ludzie, udręczeni wielkim żarem, zaczęli bluźnić imieniu Boga, od którego przyszły te plagi, lecz nie nawrócili się, aby oddać Mu chwałęs. 10 Piąty wylał swoją czaszę na tron bestiie. Jej królestwo okryła ciemność i ludzie z bólu gryźli sobie języki. 11Zaczęli bluźnić Bogu nieba z powodu swojego bólu i wrzodów, ale nie zmienili swego postępowania. 12 Szósty wylał swoją czaszę na wielką rzekę Eufrat. Woda rzeki wyschła, aby otworzyła się droga królom Wschoduf. 13I zobaczyłem, jak z gardzieli smoka, z gardzieli bestii i z ust fałszywego prorokag wyszły trzy duchy nieczyste podobne do

16

Siedem złotych czasz. Siedmiu aniołów, ubranych w szaty kapłańskie, otrzymuje czasze Bożego gniewu, aby ostatecznie wykonać karę zasądzoną przez Boga. Sąd jest także wyraźnym objawieniem Jego chwały i mocy. Siedem ostatnich plag. Aniołowie kolejno wylewają zawartość swoich czasz na poszczególne części kosmosu. Następstwem tego są plagi, przypominające plagi egipskie. W tej wizji zakres sądu Bożego jest o wiele szerszy, powszechny, wręcz kosmiczny. Dotyczy bowiem źródła zła i wszystkiego, co z nim jest związane. Upór sądzonych ludzi okazuje się wielki. Nawet w obliczu klęsk bluźnią oni Bogu i nie chcą odwrócić się od swego złego postępowania.

APOKALIPSA 15,5 — 16,13

2712

Wj 40,34; Ap 11,19

Ap 14,10; 16,19

Wj 40,34n; 1Krl 8,10; Ez 44,4

Ps 69,25; Jr 10,25; So 3,8

Wj 9,8-11

Wj 7,17.21; Ap 8,8 Wj 7,19; Ps 78,44; Ap 8,10 Ap 1,4.8; 4,8; 11,17 Ps 119,137 Ap 17,6; 18,24 Iz 49,26

Ap 9,13

Ps 19,10; Ap 19,2

Ap 9,20

Wj 10,21; Iz 8,21n

Joz 1,4 Iz 11,15; 41,2

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ap 13,13; 19,19

1Tes 5,2; Ap 3,3.18

Za 12,11

Wj 9,24; 19,16; Dn 12,1; Ap 4,5; 8,5 Iz 51,17; Jr 25,15; Ap 14,8

Wj 9,22

Jr 51,13; Ap 15,1

Jr 51,7; Ap 18,3

Dn 7,7

Jr 51,7

2Tes 2,7; Ap 14,8

Ap 18,24

Ap 13,1-4

Ap 20,12

9/4/08

8:22 AM

ropucha. 14Były to duchy demoniczne, które czynią znaki. Udają się one do królów całej ziemi, aby zgromadzić ich do walki na wielki dzieńs Wszechmocnego Boga. 15 „Oto przychodzę jak złodziej. Szczęśliwyb, kto czuwa i strzeże swych szat, by nie chodzić nagim i aby nie oglądano jego poniżenia”. 16 Zgromadzono ich na miejscu zwanym po hebrajsku Harmagedonc. 17 Siódmy wylał swoją czaszę w powietrze. Wtedy ze świątyni, od tronu, wyszedł potężny głos, który mówił: „Stało się!”. 18 Wówczas pojawiły się błyskawice, głosy, gromy i wielkie trzęsienie ziemi. Odkąd człowiek istniał na ziemi, nie było tak gwałtownego trzęsienia. 19Wielkie miastod rozpadło się na trzy części, a miasta narodów runęły. Bóg wspomniał o wielkiej Babiloniis i dał jej kielich z winem swego zapalczywego gniewus. 20Zatonęły też wszystkie wyspy i nie znaleziono żadnej góry. 21A z nieba spadł na ludzi wielki grade – ciężki prawie jak talents – i ludzie zaczęli bluźnić Bogu z powodu plagi gradu, gdyż była to bardzo dotkliwa plaga. Wielka nierządnica 1 Następnie wyszedł jeden z siedmiu aniołóws, którzy trzymali siedem czasz i zwrócił się do mnie, mówiąc: „Chodź, pokażę ci sąd nad wielką nierządnicąf, która siedzi nad wielkimi wodami. 2Królowie ziemig uprawiali z nią rozpustę, a mieszkańcy ziemi upili się winem jej nierząduh”. 3 Anioł przeniósł mnie w duchu na pustynię i ujrzałem kobietę, która siedziała na szkarłatnej Bestiii. Bestia miała siedem łbów i dziesięć rogów, a na ciele pełno bluźnierczych imionj. 4 Kobieta zaś była ubrana w purpurę i szkarłat. Ozdobiona złotem, drogocennymi kamieniami i perłami, trzymała w ręku złotą czaszę wypełnioną ohydą i plugastwem swego nierządu. 5Na czole miała wypisane imię-tajemnicę: wielka Babilonias, matka nierządu i ohydy ziemi. 6Zobaczyłem, że kobieta upiła się krwiąs świętychs i krwią świadków Jezusas, a widząc to, ogromnie się zdziwiłem. 7Wówczas anioł powiedział do mnie: „Czemu się dziwisz? Wyjawię ci tajemnicę kobiety oraz siedmiogłowej i dziesięciorożnej bestii, na której ona siedzi. 8Bestia, którą widziałeś była, lecz jej nie ma. A gdy wyjdzie z otchłanik, pójdzie na zatracenie. Mieszkańcy ziemi, których imię nie zostało zapisane od początku świata w księdze życia, zdziwią się, patrząc na bestię, która była, której nie ma i która pojawi się znowul. 9Tu potrzebny jest mądry

17

Page 2713

a) ropuch – aluzja do drugiej plagi egipskiej (Wj 7,26 – 8,2). Tutaj są ostatnim dziełem bluźnierczej trójcy i oznaczają kłamstwo. b) Szczęśliwy – in. błogosławiony, trzecie spośród siedmiu błogosławieństw Apokalipsy św. Jana (Ap 1,3; 14,13; 19,9; 20,6; 22,14; 22,7). c) Harmagedon – z hebr. ‘góra Megiddo’. W czasach ST miejsce wielu ważnych bitew (np. Sdz 5,19; 2Krl 9,27; 23,29; 2Krn 35,22). Symbolizuje miejsce zgromadzenia wszystkich wrogów Boga na decydującą bitwę, która będzie ich ostateczną klęską. d) Wielkie miasto – pogańskie miasto Rzym i całe imperium, symbol stolicy potęg wrogich Bogu. e) wielki grad – aluzja do siódmej plagi egipskiej (Wj 9,23n). f) wielką nierządnicą – symbol pogańskiego Rzymu, stolicy imperium, oraz wszystkich potęg wrogich Bogu. W ST nierządnicą określano także miasta, które uprawiały nierząd, tzn. czciły pogańskie bożki (np. Iz 23,17; Na 3,4), oraz Jerozolimę czy całego Izraela, niewiernych jedynemu Bogu (np. Iz 1,21; Ez 16,15nn; Oz 4,12nn; por. Ap 19,7+). g) Królowie ziemi – pogańscy władcy, wasale Rzymu, którzy przyjęli kult imperialny, rozpowszechniony zwłaszcza na terenie Azji Mniejszej. h) rozpustę... nierządu – tutaj rozumiane w sensie przenośnym jako bałwochwalstwo (Ap 14,4+; 17,1+). i) szkarłatnej Bestii – posiada cechy pierwszej bestii z Ap 13,1-8, z którą prawdopodobnie należy ją identyfikować. j) bluźnierczych imion – zob. Ap 13,1+. k) otchłani – zob. Ap 9.1+. l) bestię… znowu – parodia imienia Boga z Ap 1,8. Jest to także jedna z aluzji do legendy o Neronie, który rzekomo miał cudownie uniknąć śmierci i powrócić na czele wojsk Partów, aby ponownie objąć władzę w Rzymie (Ap 17,10.12).

Wielka nierządnica. Ap 17 zawiera opis imperium zła: wzajemnych zależności, jakie w nim panują, rywalizacji, a także wewnętrznej nienawiści i wrogości, które staną się narzędziem sądu w rękach Boga. Wielka nierządnica nosi cechy pogańskiego Rzymu i całego imperium z jego władzą, bogactwem, a także sprzeciwem wobec Boga i nazwanym ohydą ziemi (w. 5) bałwochwalczym kultem cesarzy, którzy sami sobie nadawali tytuły bogów, synów bożych, a nawet jak Neron – zbawiciela świata. Na Babilonii – nierządnicy ciąży także wina przelania krwi świadków Jezusa. Zjednoczone

2713

APOKALIPSA 16,14 — 17,9

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) siedmiu królów – identyfikacja konkretnych osób nie jest jednoznaczna. Cyfra siedem może także symbolizować wszystkich władców Rzymu. b) dziesięciu królów – być może kolejna aluzja do legendy o powrocie Nerona do Rzymu na czele władców Partów, którzy wraz z nim mają na krótko objąć władzę.

9/4/08

8:22 AM

Page 2714

umysł. Siedem łbów to siedem gór, na których rozsiadła się kobieta. 10Jest również siedmiu królówa: pięciu zginęło, jeden żyje, inny jeszcze nie nadszedł, ale kiedy nadejdzie, krótko pozostanie. 11Bestia, która była, a której nie ma, ona sama jest ósmym królem. Należy do tych siedmiu i idzie na zatracenie. 12Natomiast dziesięć rogów, które widziałeś, to dziesięciu królówb, którzy nie otrzymali jeszcze królestwa, ale razem z bestią mają na jedną godzinę władzę taką jak królowie. 13Tych dziesięciu zamierza jedno: oddać swoją moc i władzę bestii. 14Będą oni walczyć z Barankiems, ale Baranek ich pokona, gdyż On jest Panems panów i Królem królów. Ci, którzy są z Nim, są powołani, wybrani i wierni”. 15 Powiedział mi także: „Wody, które widziałeś, nad którymi zasiada nierządnica, to ludy i rzesze, narody i języki. 16Dziesięć rogów, które widziałeś, oraz bestia znienawidzą nierządnicę, ogołocą ją i pozostawią nagą. Będą jedli jej ciało i spalą ją w ogniu. 17Bóg bowiem pobudził ich sercas, aby wypełnili Jego zamiary. Mieli wypełnić jeden zamiar: oddać bestii swoje panowanie, aż spełnią się słowa Boga. 18Natomiast kobieta, którą widziałeś, to wielkie miasto królujące nad królestwami ziemi”. Zagłada Babilonii 1 Potem ujrzałem innego aniołas, który zstępował z nieba. Miał wielką władzę i ziemia napełniła się światłem bijącym od jego chwałys. 2Zawołał on potężnym głosem: „Runęła, runęła wielka Babilonias! Stała się gniazdem demonóws, więzieniem wszystkich duchów nieczystych, więzieniem wszelkiego nieczystego ptactwa, więzieniem wszelkich nieczystych i obrzydliwych zwierząt. 3 Bo wszystkie narody upiły się odurzającym winem jej rozpusty, królowie ziemscy uprawiali z nią nierząd, a handlarze ziemscy wzbogacili się dzięki jej wielkiemu przepychowi”. 4 Usłyszałem też inny głoss mówiący z nieba: „Wyjdź z niej, mój ludu, abyś nie uczestniczył w jej grzechachs i nie zaraził się jej plagami, 5 bo jej grzechy złączone razem sięgają aż do nieba i Bóg pamięta jej występki.

18

siły zła poderwą się do walki z Barankiem, lecz zostaną pokonane, bo tylko On jest wiecznym panem i królem. Wraz z Barankiem zwyciężą również ci, którzy w Niego wierzą. Zewnętrzna potęga i piękno nierządnicy okazują się złudne, gdyż czeka ją tragiczny koniec. Bestia oraz dotychczasowi sprzymierzeńcy nierządnicy obrócą się przeciwko niej. Szatan niszczy bowiem tych, których używał do realizacji swoich planów. Panem historii jest jednak Bóg, który zna knowania szatana i tylko czasowo je dopuszcza. Zagłada Babilonii. Rozdział 18 Apokalipsy św. Jana to lamentacja wielkiej stolicy bałwochwalstwa, rozpusty i przesadnego zbytku, symbolicznej Babilonii noszącej tu cechy Rzymu i całego imperium (Iz 23 – 24; 27; Jr 50 – 51;

APOKALIPSA 17,10 — 18,5

2714

Ap 13,1.18

Dn 7,24

Pwt 10,17; Dn 2,47; 1Tm 6,15; Ap 19,14.16

Jr 47,2n

Ap 10,1

Iz 21,9; Jr 51,8; Ap 14,8

Iz 13,21n; Jr 50,39 Ap 17,2

Iz 48,20; 52,11; Jr 50,8; 51,6.45

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Jr 50,15.29; Mt 7,2; 2Tes 1,6

Iz 47,8

Iz 47,9-11

Ez 26,16

Ez 26,17

Ez 27,36 Ez 27,12-24

Ez 27,13

Ez 27,31.36

Ap 17,4

Ez 27,27-29

6

9/4/08

8:22 AM

Oddajcie jej tak, jak ona wam dawała, za jej czyny odpłaćcie dwukrotnie. Do kielicha, w którym przygotowała wino, nalejcie jej podwójnie. 7 Ile zdobyła sobie sławy i przepychu, tyle dajcie jej udręki i bólu. Bo mówi w swoim sercus: «Siedzę jak królowa, nie jestem wdową i bólu nie doznam». 8 Dlatego w jednym dniu dosięgną ją plagi: śmierć, ból i głód. Zostanie spalona ogniem, gdyż potężny jest Pan Bóg, który ją osądził. 9 Wówczas królowie ziemscya, którzy żyli z nią rozpustnie i w przepychu, będą nad nią płakać i lamentować, patrząc na dym jej pożaru. 10Będą trzymać się od niej z daleka, bojąc się jej udręki i powiedzą: «Biada, biada tobie, miasto wielkie, Babilonio, miasto potężne, bo w jednej godzinie wykonano na tobie wyrok!». 11 Handlarze ziemscy płaczą i ubolewają z jej powodu, gdyż nikt już nie kupuje ich towaru: 12złota, srebra, drogocennych kamieni, pereł, bisiorub, purpury, jedwabiu, szkarłatu, różnorodnego pachnącego drewna, różnych wyrobów z kości słoniowej, różnych przedmiotów z drogocennego drewna, brązu, żelaza i marmuru, 13a także cynamonu, amomumuc, perfum, mirryd, kadzidła, wina, oliwy, znakomitej mąki, zboża, bydła, owiec, koni, powozów, ciał i dusz ludzkiche. 14 Owoce – pożądanie twej duszys opuściły ciebie. Wszelkie smakołyki i delicje przepadły dla ciebie. Już nigdy ich nie znajdziesz. 15 Handlujący tymi rzeczami, którzy bogacili się w tym mieście, trzymają się z daleka, bojąc się jego udręki. Płaczą i ubolewają, 16mówiąc: «Biada, biada tobie, wielkie miasto, okryte bisiorem, purpurą i szkarłatem, wystrojone w złoto, drogocenne kamienie i perły. 17 Otóż w ciągu jednej godziny spustoszono to bogactwo». Każdy sternik i każdy podróżnik, żeglarze i ci, którzy pracują

Page 2715

a) królowie ziemscy – władcy związani z grzesznym miastem. Podobnie jak handlarze oraz żeglarze, trzymają się z daleka od zniszczonej stolicy, sądząc, że uniką jej losu. b) bisior – cienka i lśniąca tkanina, wytwarzana z jedwabistej nici powstającej z szybko krzepnącej wydzieliny małż morskich. Był to najdroższy materiał dostępny w handlu. c) amomum – indyjska roślina aromatyczna, z której pozyskiwano między innymi wonny olejek do włosów. d) mirra – wonna żywica o gorzkim smaku, ale miłym zapachu. Używano jej przy produkcji kadzidła, jako wonności do skrapiania ubrań i pościeli czy kosmetyku; była niezbędna przy balsamowaniu zwłok. e) ciał i dusz ludzkich – aluzja do handlu niewolnikami.

Ez 26 – 27). Zniszczenie grzesznego miasta ukazane jest w taki sposób, jakby faktycznie już się dokonało, chociaż jest to prorocka wizja tego, co dopiero nastąpi. Bóg nieodwołalnie osądził pychę wyniosłej władzy i grzesznego luksusu. Ci, którzy czerpali zyski ze związków z grzeszną stolicą: królowie ziemscy, kupcy i żeglarze pracujący na usługach handlarzy,

2715

APOKALIPSA 18,6-17

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

9/4/08

8:22 AM

Page 2716

na morzu, zatrzymali się z daleka, 18widząc dym jego pożaru, i wołali: «Które miasto podobne do tego wielkiego miasta?». 19Posypali też sobie głowy popiołem i płacząc, ubolewali i wołali: «Biada, biada wielkiemu miastu, w którym wszyscy właściciele statków morskich wzbogacili się jego drożyzną. Otóż w ciągu jednej godziny zostało spustoszone». 20 Raduj się z jego powodu niebo oraz święcis, apostołowies i prorocys, bo za waszą krzywdę Bóg je osądził!”. 21 Następnie jeden potężny anioł podniósł kamień podobny do wielkiego młyńskiego kamienia i wrzucił go do morza, mówiąc: „Tak gwałtownie zostanie zrzucona Babilonia, wielkie miasto, i już go nie będzie. 22 Już nie usłyszy się u ciebie głosu harfiarzy, śpiewaków, flecistów i trębaczy. Już się nie znajdzie u ciebie żaden rzemieślnik jakiegokolwiek zawodu. Już nie usłyszy się u ciebie stukotu młyńskiego kamienia. 23 Już nie rozbłyśnie u ciebie światło lampy. Już nie usłyszy się u ciebie głosu oblubieńca i oblubienicy. Bo twoi handlarze byli panami ziemi, twymi czarami zostały otumanione wszystkie narody. 24 Znaleziono na tobie krews proroków i świętych, i wszystkich zabitych na ziemi”. Radość mieszkańców nieba 1 A w niebie usłyszałem jakby potężny głos niezliczonego tłumu, który mówił: „Allelujas! Zbawienie, chwałas i mocs są u naszego Boga, 2 gdyż słuszne i sprawiedliwe są Jego wyroki. Bo ukarał wielką nierządnicę, która rozpustą zepsuła ziemię

Ez 27,30

Pwt 32,43

Jr 51,63n

Iz 24,8; Ez 26,13

Jr 7,34; 25,10

Iz 23,8

Mt 23,35-37; Ap 16,6; 17,6

19

lamentują, gdyż utracili źródło zysków. Nagromadzone na ogromną skalę winy symbolicznej Babilonii (sięgają aż do nieba) to przeciwna świętości demoniczna nieczystość (Ap 18,2n), pycha (Ap 18,7) oraz przemoc (Ap 18,13.24). Sąd Boga potępiający takie zło stanie się dla wierzących powodem radości, gdyż ostatecznie i definitywnie zatryumfuje sprawiedliwość. Zanim się to jednak spełni, chrześcijanie mają strzec się przed zgubnymi wpływami grzesznej Babilonii. Radość mieszkańców nieba. Trzy chóry lamentujące nad Babilonią zostały zastąpione trzema chórami sławiącymi Boga. Smutkowi i lamentowi wspólników Babilonii przeciwstawia się radość mieszkańców nieba, którzy w uroczystych hymnach sławią dotychczasowe dzieła Boga. W wyroku wydanym na zło realizuje się obietnica zbawienia dla

APOKALIPSA 18,18 — 19,2

2716

Ps 119,137; Ap 16,7

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Pwt 32,43; Ap 6,10; 11,18 Iz 34,10; Ap 14,11

Ps 135,1

Ps 115,13

Ap 11,17

Ap 21,2.9

Ps 45,14; Iz 61,10

Mt 22,1-14

Dn 10,6; Ap 1,14; 2,18; 3,12 Mdr 18,15; Iz 63,1n; J 1,1 Iz 11,4 Ps 2,9; Ap 2,27; 12,5

9/4/08

8:22 AM

i pomścił krews swoich sług, którą przelała”. 3 Przemówili jeszcze po raz drugi: „Alleluja! Jej dym unosi się na wieki wieków”. 4 A dwudziestu czterech starszych razem z czterema istotami żywymi upadło na twarz. I oddali pokłon Bogu siedzącemu na tronie, mówiąc: „Amens! Alleluja!”. 5 Wówczas od tronu rozległ się głos, który powiedział: „Sławcie naszego Boga wszyscy jego słudzy, wszyscy, którzy się Go boicie mali i wielcy”. 6 Usłyszałem też jakby głos niezliczonego tłumu i jakby szum wielkich wód, i jakby huk potężnych gromów. Mówiły: „Alleluja! Zaczął królować Pans, nasz Bóg Wszechmocny. 7 Cieszmy się i radujmy, i oddajmy Mu chwałę. Bo nadeszły zaślubiny Barankaa i Jego Oblubienicab jest już gotowa. 8 Ubrano ją w lśniący, czysty bisiorc, a tym bisiorem są sprawiedliwe czyny świętych”. 9 Aniołs powiedział do mnie: „Napisz: Szczęśliwid ci, którzy są zaproszeni na ucztę weselną Barankas”. I dodał: „To prawdziwe słowa Boga”. 10Upadłem więc do jego stóp, aby się mu pokłonić. On jednak powiedział mi: „Nie rób tego! Jestem sługą razem z tobą i twoimi braćmis, którzy posiadają świadectwo Jezusas. Oddaj pokłon Bogue! A duch proroctwaf jest świadectwem Jezusa”. Zwycięstwo Słowa 11 Wówczas ujrzałem niebo otwarte: Oto biały końg! Jego Jeździech nazywa się Wierny i Prawdziwyi, On sądzi i walczy sprawiedliwie. 12Oczy Jego płoną jak ogień, a na głowie ma liczne diademyj oraz wypisane imięk, którego nie zna nikt poza Nim. 13Ubrany jest w szatę zabarwioną krwiąs i na imię ma „Słowo Boga”. 14A towarzyszy mu wojsko niebieskie na białych koniach, ubrane w biały, czysty bisiorc. 15Z Jego ust wychodzi ostry miecz, aby pobił nim narody. On sam będzie je pasł

Page 2717

a) zaślubiny Baranka – obraz małżeństwa, zaślubin to częsta w ST metafora wyjątkowej relacji pomiędzy Bogiem a Jego ludem, wynikającej z przymierza (np. Iz 54,5n; 62,5; Ez 16,6-14; Oz 2,16-22). Niewierność ludu w dochowaniu tego przymierza nazywana jest cudzołóstwem i nierządem (np. Oz 2,4-15; Ez 16,15-63; Ap 14,4+; 17,1+). b) Oblubienica – to nowy lud Boży, Kościół (2Kor 11,2; Ef 5,22-32; Ap 12,1+; 21,9; 22,17) ubrany w prostą (len) zwycięską (białą) szatę (Ap 21,2+), którą stanowią czyny wszystkich ludzi świętych. Oblubienica jest przeciwieństwem wielkiej nierządnicy (Ap 17,4). c) bisior – zob. Ap 18,12+. d) Szczęśliwi – in. błogosławieni, czwarte z siedmiu błogosławieństw Apokalipsy św. Jana (Ap 1,3; 14,13; 16,15; 20,6; 22,7; 22,14). e) Polemika z rozpowszechnionym w Azji Mniejszej przesadnym kultem aniołów (Ap 22,9). f) duch proroctwa – podobnie jak prorocy ST pod natchnieniem głosili słowo Boże, tak chrześcijanie mają świadczyć o Jezusie – wcielonym Słowie Boga (Ap 1,2; 6,9; 12,17), stając się jakby prorokami czasów ostatecznych. g) biały koń – symbol zwycięskiej walki. h) Jeździec – Ap 19,11-16 to bogaty w symboliczne elementy opis zwycięskiego i wywyższonego Chrystusa (Ap 5,5n+; 6,2+). i) Wierny i Prawdziwy – imiona te określają działanie Chrystusa w historii zbawienia: wierność w wypełnieniu woli Boga i prawdziwość objawienia (Ap 1,5; 3,14). j) liczne diademy – zob. Ap 12,3+. k) imię – chociaż w swojej istocie znane jedynie Chrystusowi, zostanie nieco przybliżone przez inne: Słowo Boga (w. 13), Król królów i Pan panów (w. 16), Wierny i Prawdziwy (w. 11). Wszystkie podkreślają Jego osobowy związek z Ojcem i absolutną wyższość wobec nietrwałej władzy świata.

wiernych, gdyż sprawiedliwy Bóg oddaje każdemu to, co słuszne. I chociaż w owej sprawiedliwości mieści się kara, to jednak dopiero ostateczne pokonanie zła i wyrok na jego sprawców w historii staje się początkiem pełnej radości odkupionych. Rozpoczyna się powszechne królowanie Boga, a dla Kościoła – czas oblubieńczego zjednoczenia z Chrystusem – Barankiem. Pełnia królestwa Bożego nastanie po ostatecznej rozprawie z wszelkim złem. Zwycięstwo Słowa. Grzeszna stolica, Babilonia, była narzędziem w rękach bestii i fałszywego proroka. Po jej klęsce przychodzi kolej na tych, którzy doprowadzili ją do zła. Chrystus, ukazany jako zwycięskie Słowo Boga, występuje

2717

APOKALIPSA 19,3-15

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) jeziora ognia – zob. Ap 2,11+. b) otchłani – zob. Ap 9,1+. c) smoka… węża… diabeł… szatan – zob. Ap 12,9+. d) tysiąc lat – dosł. interpretacja tej liczby lat doprowadziła do błędu millenaryzmu, czyli przyjmowania, że zanim Chrystus powtórnie przyjdzie w chwale na końcu czasów, będzie królował przez tysiąc lat wraz ze swoimi wiernymi już tutaj, na ziemi. e) Obraz sądu nad zmarłymi zaczerpnięty z Dn 7. Zbawieni będą mieli udział w sądzeniu świata przez Boga (Mt 19,28; 1Kor 6,2n). f) Szczęśliwy – in. błogosławiony, piąte błogosławieństwo Apokalipsy św. Jana (Ap 1,3; 14,13; 16,15; 19,9; 22,7; 22,14). g) druga śmierć – zob. Ap 2,11+.

9/4/08

8:22 AM

Page 2718

laską żelazną. On też wyciśnie w tłoczni wino zapalczywego gniewus Boga Wszechmocnego. 16Na Jego szacie i biodrze jest wypisane imię „Król królów i Pans panów!”. 17 Zobaczyłem też aniołas, który stał w słońcu i wołał potężnym głosem do wszystkich ptaków latających po niebie: „Chodźcie! Zgromadźcie się na wielką ucztę Boga! 18Zjedzcie trupy królów, trupy dowódców, trupy mocarzy, trupy koni i ich jeźdźców, trupy wszystkich: wolnych i niewolników, małych i wielkich”. 19Zobaczyłem także bestię oraz królów ziemi i ich wojska zebrane, aby stoczyć walkę z Jeźdźcem i z Jego wojskiem. 20Bestia jednak została schwytana, a razem z nią fałszywy proroks, który czynił znaki w jej obecności. Znaki te zwiodły wszystkich, którzy nosili znak bestii i oddawali cześć jej obrazowi. Oboje – bestia i fałszywy prorok – zostali żywcem wrzuceni do jeziora ogniaa, płonącego siarką. 21A pozostałych zabito mieczem, który wychodził z ust Jeźdźca, i wszystkie ptaki najadły się ich ciałami. Tysiąc lat panowania Chrystusa 1 Następnie zobaczyłem aniołas zstępującego z nieba, który trzymał w ręku klucz do otchłanib i ogromny łańcuch. 2Chwycił on smoka, dawnego węża, którym jest diabełs i szatanc, i związał go na tysiąc latd. 3Gdy wrzucił go do otchłani, zamknął ją i położył na niej pieczęć, aby smok nie zwodził już narodów, aż upłynie tysiąc lat. Potem ma być na krótki czas wypuszczony. 4 Zobaczyłem też trony. Tym, którzy na nich zasiadali, dano władzę sądzenia. Ujrzałem również duszes ściętych z powodu świadectwa Jezusas i słowa Bożego, którzy nie oddali pokłonu bestii ani jej obrazowi i nie przyjęli znaku na swoje czoło lub rękę. Ożyli oni i królowali z Chrystusems przez tysiąc late. 5 A pozostali zmarli nie ożyli, dopóki nie minęło tysiąc lat. To jest pierwsze zmartwychwstanie. 6Szczęśliwyf i święty ten, kto weźmie udział w pierwszym zmartwychwstaniu. Nad takimi druga śmierćg nie ma władzy. Będą oni kapłanami Boga i Chrystusa. Będą też z Nim królować przez tysiąc lat.

20

na czele wojska niebieskiego do ostatecznej rozprawy z bestią i fałszywym prorokiem. Ukazany jest tym razem jako wojownik i sędzia, który mocą swojego słowa dopełnia sprawiedliwego gniewu Boga. Jego przeciwników spotka całkowita zagłada: bestia i fałszywy prorok zostają wrzuceni do wiecznego jeziora ognia, a ciała ich sprzymierzeńców stają się żerem dla ptaków: sceny te mają podkreślić przerażający obraz klęski zła. Chrystus zwycięża mocą krwawej ofiary, którą złożył ze swojego życia. Jej symbolem jest szata zabarwiona krwią (w. 13). Udział w ofierze i zwycięstwie Chrystusa mają również wszyscy męczennicy. Tysiąc lat panowania Chrystusa. W Ap 20 został dopełniony obraz sądu, który już odbył się nad Babilonią, bestią i fałszywym prorokiem. Teraz zostaje osądzony szatan, główny sprawca wszelkiego zła i „wódz” wrogów Boga i Baranka. Szatan wrzucony do otchłani na symboliczny okres tysiąca lat, ma ograniczoną możliwość działania. Tysiąc lat to także symboliczny okres królowania Chrystusa wraz z tymi, którzy oparli się zwodniczemu urokowi bestii, trwający od Zmartwychwstania Chrystusa do Jego powtórnego przyjścia na końcu świata. Jest to czas Kościoła, którego członkowie przez chrzest mają udział w paschalnym zwycięstwie swego Pana (Kol 2,12n). Na tym polega też pierwsze zmartwychwstanie: życie w łasce Chrystusa, który mocą swojej Śmierci zwyciężył zło i grzech.

APOKALIPSA 19,16 — 20,6

2718

Iz 63,3 Pwt 10,17; Dn 2,47; 1Tm 6,15; Ap 17,14 Ez 39,17n

Ez 39,20

Ps 2,2; Ap 16,16

2Tes 2,9-12; Ap 13,13-17

Dn 7,11.26; Ap 20,10

Ap 9,1

Ap 12,9 2P 2,4; Jud 6

Dn 7,9.22.27 Ap 6,9

Mt 19,28; 1Kor 6,2

Iz 61,6; Ap 5,10

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Ap 16,14.16; 19,19

Ez 38,22; 39,6

Ap 19,20

Mt 16,27; Rz 2,5-7 J 5,28n

1Kor 15,26.54

Mt 25,41

Iz 65,17; 66,22; 2Kor 5,17; 2P 3,13; Ap 20,11

Iz 52,1; 61,10; Ga 4,26; Ap 3,12 Ez 37,27; Za 2,14; Mt 1,23

Iz 35,10; 65,19; Ap 7,17

9/4/08

8:22 AM

Ostatnia walka i sąd 7 Kiedy upłynie tysiąc lat, ze swego więzienia zostanie wypuszczony szatans. 8Wyjdzie, aby na czterech narożnikach ziemi zwodzić narody, Goga i Magogaa, aby zgromadzić ich do walki. A są liczni jak piasek morski. 9Weszli oni na wyżynę ziemską i otoczyli obóz świętychs oraz umiłowane miasto. Z nieba jednak spadł ogień, który ich pochłonął. 10Diabełs, który ich zwodził, został wrzucony do jeziora ognia i siarki, tam, gdzie jest bestia i fałszywy proroks. I będą dręczeni w dzień i w nocy na wieki wieków. 11 Następnie zobaczyłem duży, biały tron i Tego, który na nim siedzib. Sprzed Jego oblicza uciekła ziemia i niebo, i nie znaleziono dla nich miejsca. 12Ujrzałem też zmarłych: wielkich i małych, którzy stali przed tronem. Otwarto księgi. Otwarto również inną księgę, która jest księgą życiac. Zmarli zostali osądzeni zgodnie z tym, co zostało zapisane w tych księgach na podstawie ich czynów. 13Wówczas morze oddało zmarłych, którzy w nim byli, a także śmierć i kraina umarłychs oddały zmarłychd, którzy w nich byli. I każdy został osądzony na podstawie swoich czynów. 14Natomiast śmierć i kraina umarłych zostały wrzucone do jeziora ognia. Jezioro ognia to druga śmierće. 15Jeśli ktoś nie znalazł się w księdze życia, ten został wrzucony do jeziora ognia. Nowe stworzenie 1 Następnie ujrzałem nowe niebo i nową ziemięf, bo pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminęły. Również morza już nie mag. 2I zobaczyłem, że z nieba od Boga zstępuje Miasto Święte, nowe Jeruzalemh, gotowe jak oblubienica, która wystroiła się dla swojego męża. 3Usłyszałem też potężny głos rozlegający się od tronu: „Oto mieszkanie Boga z ludźmii. On zamieszka z nimi i będą jego ludem, a On będzie Bogiem z nimi. 4 On otrze z ich oczu każdą łzę i nie będzie już śmierci ani bólu, ani krzyku, ani cierpienia, bo pierwsze rzeczy przeminęły”.

21

Page 2719

a) Gog i Magog – nazwy zaczerpnięte z Ez 38,1 – 39,20. Być może Gog to historyczny Gyges, władca Lidii w VII w. przed Chr., a Magog to odpowiednik akadyjskiego mat Gog – ‘ziemia Goga’. Zarówno w Księdze Ezechiela jak i w Apokalipsie św. Jana są to symbole pogańskich narodów, przeciwników Boga i Jego ludu. b) tron i Tego, który na nim siedzi – tutaj tron to symbol władzy sądowniczej. Bóg nie został wymieniony z imienia, podobnie jak w Ap 4. c) księgą życia – zob. Ap 3,5+. d) morze… śmierć i kraina umarłych oddały zmarłych – zob. Ap 1,18+; 12,18+. To znak, że utraciły one swoją moc, a władza Boga-Sędziego sięga wszędzie. e) druga śmierć – zob. Ap 2,11+. f) nowe niebo i nową ziemię – chodzi nie tyle o nowość w sensie materialnym czy chronologicznym, ile o doskonałość zupełnie nowego porządku. g) morza już nie ma – pojmowanego symbolicznie (Ap 12,18+). h) nowe Jeruzalem – to nowy lud Boży, Kościół świętych. Odświętna szata oblubienicy wskazuje na stan pełnego szczęścia (Ap 19,7+). i) Oto mieszkanie Boga z ludźmi – w tekście greckim mowa o namiocie, co nawiązuje do obecności Boga w Namiocie Spotkania podczas wędrówki Izraela przez pustynię (Wj 26nn; por. Ap 15,5+). Ta sama myśl jest obecna w J 1,14, gdzie mówi się o Słowie, które zamieszkało wśród nas (dosł. rozbiło swój namiot pośród nas).

Ostatnia walka i sąd. Na krótko przed ostatecznym sądem szatan otrzymuje wolność, aby jeszcze raz objawiła się jego natura przeciwnika Boga (2Tes 2,3n). Wtrącenie go do więzienia i wypuszczenie na krótki czas podkreśla absolutną władzę Boga nad dokonującymi się etapami dziejów. W ostatnim zrywie nienawiści szatan usiłuje zgromadzić wrogów ludu Bożego do ostatniego natarcia, chcąc zaszkodzić Świętemu Miastu. Zostaje jednak ostatecznie pokonany i wrzucony do miejsca wiecznej kary, gdzie już znajdują się jego słudzy. Gdy już szatan zostanie osądzony, przyjdzie kolej na wszystkich ludzi. Każdy stanie przed trybunałem Boga i zda sprawę ze swoich czynów. Kto przez swój sprzeciw wobec Boga i Baranka wymazał swoje imię z księgi życia, ten zostanie wykluczony z życia wiecznego. Dosięgnie go śmierć druga (w. 14). Nowe stworzenie. Dwa ostatnie rozdziały księgi to radosne dopełnienie się Bożego planu zbawienia. Pierwszym jego etapem jest nowe stworzenie (np. Iz 65,17-25; 66,22; Mt 19,28; 2Kor 5,17; 2P 3,13). Z odnowionego świata definitywnie zostało usunięte wszelkie zło wraz z każdą formą cierpienia. Głos od tronu oznajmia, że nie chodzi tu wy-

2719

APOKALIPSA 20,7 — 21,4

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wody życia – zob. Ap 7,17+. b) Zwycięzca – zob. Ap 2,7+. c) on będzie moim synem – w tradycji ST synem Boga był nazywany przede wszystkim oczekiwany Mesjasz (2Sm 7,14; Ps 2,7). W NT tytuł ten przynależy Jezusowi (np. Mt 3,17; 16,16; 26,63; zob. Słownik), a dzięki boskiemu usynowieniu, przysługuje także wszystkim odkupionym (Ga 4,4-7; Rz 8,14-17). d) postępujących obrzydliwie – Pismo Święte, mówiąc o obrzydliwości, najczęściej odnosi ten termin do kultu bożków. e) Oblubienicę, małżonkę Baranka – zob. Ap 19,7+. f) czworoboku – symbol doskonałości. Podobny kształt miało miejsce najświętsze świątyni zbudowanej przez Salomona (1Krl 6,20).

9/4/08

8:22 AM

Page 2720

5

Ten, który zasiadał na tronie, powiedział: „Oto wszystko czynię nowe”. I dodał: „Zapisz to, bo są to słowa wiarygodne i prawdziwe”. 6Powiedział mi również: „Stało się! Ja jestem Alfa i Omega. Początek i Koniec. Ja spragnionemu dam pić ze źródła wody życiaa – za darmo. 7 Zwycięzcab to otrzyma. Ja będę jego Bogiem, a on będzie moim synemc. 8 A miejsce dla tchórzy, niewiernych, postępujących obrzydliwied, zabójców, rozpustników, czarodziejów, bałwochwalców i wszelkich kłamców jest w jeziorze płonącym ogniem i siarką”. Nowe Jeruzalem 9 Następnie jeden z siedmiu aniołóws, który miał siedem czasz napełnionych siedmioma ostatnimi plagami, podszedł do mnie i powiedział: „Chodź! Pokażę ci Oblubienicę, małżonkę Barankae”. 10I przeniósł mnie w duchu na wielką, wysoką górę i pokazał mi Miasto Święte, Jeruzalems, zstępujące z nieba od Boga. 11W nim była chwałas Boga. Jego blask podobny był do drogocennego kamienia, jakby do krystalicznego kamienia jaspisu. 12Otaczał je wielki, wysoki mur. Miało też dwanaście bram, a na bramach dwunastu aniołów oraz wypisane imiona, które są imionami dwunastu plemion Izraelitów. 13 Od wschodu były trzy bramy, od północy – trzy bramy, od południa – trzy bramy i od zachodu – trzy bramy. 14 Mur miasta miał dwanaście fundamentów, a na nich – dwanaście imion dwunastu apostołóws Barankas. 15Ten, z którym rozmawiałem, miał złoty pręt mierniczy, aby zmierzyć miasto, jego bramy i mury. 16Miasto zaś miało kształt czworobokuf i jego długość była równa szerokości. Prętem wymierzył miasto na dwanaście tysięcy stadióws – jego długość, szerokość i wysokość były identyczne. 17Zmierzył też jego mury: sto czterdzieści cztery łokcies według miary ludzkiej, którą posłużył się anioł. 18Mur był zbudowany z jaspisu, a miasto ze złota czystego jak przezroczyste szkło. 19Fundamenty muru

łącznie o odnowienie całego wszechświata, ale o zbawienie rozumiane jako obecność Boga pośród Jego ludu, pełna komunia odkupionych z Bogiem. W tym przełomowym momencie, po raz pierwszy w całej księdze, Bóg przemawia bezpośrednio. Nowy świat jest miejscem wiecznego mieszkania zwycięzców, czyli zbawionych. Wykluczeni z niego zostali natomiast ci, którzy przyjęli sposób działania bestii. Wśród nich są również tchórze i kłamcy (w. 8). Przewinienia te wydają się mniejszymi grzechami niż pozostałe, jednak autor Apokalipsy wskazuje na porzucanie i zniekształcanie prawdy Bożej. Nowe Jeruzalem. Cechy nowego porządku zostały ukazane w opisie Nowego Jeruzalem – Oblubienicy, małżonki Baranka (Ez 40 – 48). Światłem i świątynią miasta jest sam Bóg i Baranek, nie potrzeba więc innych źródeł światła, ani świątyni zbudowanej przez człowieka. Idealna bryła miasta (sześcian) i jego wygląd są symbolem doskonałego szczę-

APOKALIPSA 21,5-17

2720

Iz 43,19; 2Kor 5,17 Ap 19,9; 22,6

Ap 1,8; 22,13

Iz 55,1; J 4,10.14; 7,37; Ap 7,17; 22,17

2Sm 7,14; Ps 2,7; Hbr 1,5

Ap 22,15

Ap 20,14

Ap 15,1; Kpł 26,21 Ap 17,1; 21,2 Ez 40,2

Iz 60,1n.19

Ez 48,31-35

Ef 2,20

Ez 40,3; Za 2,5n; Ap 11,1 Ez 48,16

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

Iz 54,11n

J 2,19-21

Iz 60,1.19

Iz 2,2-4; 25,6-8; 60,3.5 Iz 60,11

Iz 35,8; 52,1

Ap 20,12.15 Ez 47,1; Za 14,8; J 4,10.14; 7,38 Ez 47,12; Ap 2,7; 21,21; 22,14.19

Za 14,11

Ps 11,7; Mt 5,8; 1J 3,2 Ap 3,12 Iz 60,19; Ap 21,23-26

Dn 7,18

9/4/08

8:22 AM

miasta były ozdobione różnymi drogocennymi kamieniamia. Pierwszy fundament był z jaspisu, drugi z szafiru, trzeci z chalcedonu, czwarty ze szmaragdu, 20 piąty z sardonyksu, szósty z krwawnika, siódmy z chryzolitu, ósmy z berylu, dziewiąty z topazu, dziesiąty z chryzoprazu, jedenasty z hiacyntu, dwunasty z ametystu. 21 Dwanaście bram to dwanaście pereł, każda brama z jednej perły. A dziedziniec miasta był ze złota czystego jak przezroczyste szkło. 22 Świątyni w mieście nie widziałem, gdyż jego świątynią jest Pans, Bóg Wszechmocny, i Baranekb. 23Miastu nie potrzeba też słońca ani księżyca, bo oświetla je chwałas Boża, a Baraneks jest jego lampą. 24 Będą chodzić w jego świetle narody i królowie ziemscy przyniosą do niego swą chwałęs. 25 W dzień jego bramy nie będą zamykane, a nocy tam nie mac. 26 Do niego wniosą chwałę i cześć narodów. 27 Nie wejdzie zaś do niego nic nieczystego ani ten, kto popełniał ohydę i kłamstwo – jedynie zapisani w księdze życia Barankad. 1 Aniołs pokazał mi też rzekę wody życiae, przejrzystej jak kryształ, która wypływa od tronu Boga i Baranka. 2 Na środku placu miasta, pomiędzy brzegami rzeki rośnie drzewo życiaf rodzące owoce dwanaście razy. Wydaje ono owoc co miesiąc, a jego liście służą narodom jako lekarstwo. 3 I nie będzie już żadnego przekleństwas. W mieście będzie stał tron Boga i Baranka, a Jego słudzy będą Mu usługiwać. 4 Będą oglądać Jego oblicze i na ich czołach będzie Jego imięs. 5 Nie będzie już nocy i nie będą potrzebować światła lampy ani światła słońca, ponieważ Pan Bóg będzie świecił nad nimi. I będą oni królować na wieki wieków.

Page 2721

a) Złoto i drogie kamienie symbolizują nieprzemijające piękno, różnorodność i szlachetność nowego miasta odkupionych (Tb 13,17; Iz 54,11-12). Warstwy fundamentu to nawiązanie do dwunastu szlachetnych kamieni na pektorale kapłana Starego Przymierza (Wj 28,15-21), gdyż zbawieni są kapłanami Boga (Ap 1,6; 20,6). b) świątynią jest Pan, Bóg... i Baranek – realna i bliska obecność Boga i Chrystusa nie wymaga już świątyni jako miejsca kultu (Mt 18,20; 28,20; J 4,21). c) nocy tam nie ma – noc symbolizuje ciemności zła. d) księdze życia Baranka – zob. Ap 3,5+. e) rzekę wody życia – zob. Ap 7,17+. f) drzewo życia – zob. Ap 2,7+.

22

ścia. W tym, co uczynił Bóg, nie ma żadnego braku, wszystko jest harmonijne, piękne, cenne i trwałe. W Nowym Jeruzalem znajduje się rzeka wody życia i drzewo życia, kolejne obrazy pełni życia i szczęścia, które człowiek utracił przez grzech pierworodny. Boży plan zbawienia wypełnia się, gdy definitywnie została usunięta noc, symbol zła, i zajaśniało światło Bożego życia. Nowe Jeruzalem to miejsce przebywania nowego ludu Boga. Tworzą go: dawny Izrael symbolizowany przez wypisane na bramach miasta imiona dwunastu plemion Izraela (w. 12), lud Nowego Przymierza symbolizowany przez apostołów, których imiona widnieją na dwunastu fundamentach miasta (w. 14), oraz wszystkie narody. Zbawienie ma bowiem charakter powszechny i wspólnotowy.

2721

APOKALIPSA 21,18 — 22,5

47a_NT_Tomka:Nowy Testament i Psalmy_Tomka.qxd

a) wkrótce przyjdę – zob. Ap 1,1+. Jest to już wypowiedź Jezusa, którą przytacza anioł; podobnie w Ap 22,12-14.16.20. b) Szczęśliwy – in. błogosławiony, szóste błogosławieństwo spośród siedmiu zawartych w księdze (Ap 1,3; 14,13; 16,15; 19,9; 20,6; 22,14). c) Por. Ap 19,10+. d) Nie pieczętuj – plan Boga przekazany Janowi ma być jawny dla ludzi (Ap 1,1). e) Bliskość czasów ostatecznych oraz świadomość sądu Bożego nie krępują ludzkiej wolności, zmieniając automatycznie postępowanie człowieka. Raczej uwydatniają one prawdę o osobie, demaskując wszelką grę pozorów. f) Szczęśliwi – in. błogosławieni, ostatnie z siedmiu błogosławieństw w Apokalipsie św. Jana (Ap 1,3; 14,13; 16,15; 19,9; 20,6; 22,7). g) Oblubienica – zob. Ap 19,7+; 21,9. h) Przyjdź, Panie Jezu! – liturgiczne zawołanie pierwotnego Kościoła i modlitwa o szybkie przyjście Chrystusa w chwale (1Kor 16,22).

9/4/08

8:22 AM

Page 2722

Czas jest bliski 6 Powiedział do mnie aniołs: „Te słowa są wiarygodne i prawdziwe. Pan, Bóg duchów prorokóws, posłał swego anioła, aby pokazać swoim sługom to, co wkrótce musi się wydarzyć. 7 Oto wkrótce przyjdęa. Szczęśliwyb, kto strzeże słów proroctwa tej księgi”. 8Ja, Jan, słyszałem to i widziałem. A gdy usłyszałem i zobaczyłem, upadłem do stóp anioła, który mi to pokazał. 9On jednak powiedział do mnie: „Nie rób tego! Jestem sługą razem z tobą i z twoimi braćmi prorokami oraz tymi, którzy strzegą słów tej księgi. Oddaj pokłon Bogu!”c. 10 Powiedział mi także: „Nie pieczętujd słów proroctwa tej księgi, bo czas jest bliski. 11Krzywdziciel niech dalej krzywdzi, nieczysty niech jeszcze bardziej się brudzi, sprawiedliwy niech nadal postępuje sprawiedliwie, a święty niech uświęca się coraz bardzieje. 12 Oto wkrótce przyjdę i przyniosę ze sobą nagrodę. Odpłacę nią każdemu zgodnie z jego czynami. 13 Ja jestem Alfa i Omega, Pierwszy i Ostatni, Początek i Koniec. 14 Szczęśliwif, którzy piorą swe szaty, aby mieć prawo spożywać z drzewa życia i wejść przez bramy do miasta. 15Na zewnątrz są psy, czarodzieje, rozpustnicy, zabójcy, bałwochwalcy i wszyscy, którzy lubią i mówią kłamstwa. 16 Ja, Jezuss, posłałem mojego anioła, aby wam to poświadczył w Kościołach. Ja jestem korzeniem i potomkiem Dawida, świecącą Gwiazdą Poranną”. 17 A Duch i Oblubienicag mówią: „Przyjdź!”. I kto słucha, niech powie: „Przyjdź!”. Kto jest spragniony, niech przyjdzie i kto chce, niech zaczerpnie wody życia – za darmo. 18 Ja każdemu, kto słucha słów proroctwa tej księgi, zaświadczam: Jeśli ktokolwiek coś tu doda, Bóg ześle na niego plagi opisane w tej księdze. 19A jeśli ktoś usunie coś ze słów księgi tego proroctwa, Bóg odsunie go od drzewa życia i usunie z Miasta Świętego, które są opisane w tej księdze. 20 To mówi świadek: „Tak. Wkrótce przyjdę”. Amens. Przyjdź, Panies Jezuh! 21Łaska Pana Jezusa ze wszystkimi.

Czas jest bliski. Apokalipsa kończy się epilogiem, zawierającym serię napomnień i zachęt. Obecne są tu wątki podjęte w prologu do księgi (Ap 1,1-3). Ostatni fragment księgi zdominowany jest powtórzonym trzykrotnie zapewnieniem Jezusa: Wkrótce przyjdę! Jego przyjście na końcu czasów jest pewne i nieuchronne, choć dokona się w niewiadomym momencie. Zapewnieniu Chrystusa odpowiada trzykrotna modlitwa Kościoła: Przyjdź! Wyraża ona stan oczekiwania i czuwania chrześcijan, którzy jako Kościół-Oblubienica Chrystusa strzegą słów proroctwa księgi i są wolni od winy. W nagrodę otrzymają życie wieczne w Nowym Jeruzalem.

APOKALIPSA 22,6-21

2722

Ap 1,1; 19,9; 21,5

Ap 1,3; 3,11; 22,10.12.20

Ap 1,3; 3,11; 22,10.12.20 Dn 12,10

Iz 40,10 Ps 28,4; 62,13; Jr 17,10; Mt 16,27 Iz 44,6; 48,12; Hbr 13,8; Ap 1,8.17; 2,8; 21,6 Ap 7,14 Rdz 2,9; Ap 2,7; 22,2.29 1Kor 6,9; Ap 21,8.27 Iz 11,1.10; Ap 1,1.11; 5,5

Iz 55,1; J 4,10.14; 7,37; Ap 7,17; 21,6 Pwt 4,2

Ap 3,11; 22,7.10.22

48_str tytulowa DODATKI:1A

9/4/08

8:22 AM

Page 2723

DODATKI

48_str tytulowa DODATKI:1A

9/4/08

8:22 AM

Page 2724

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2725

SŁOWNIK Słowa oznaczone w tekście znakiem (s) ADAM (hebr. adam – ‘człowiek’) – imię własne postaci ukazanej w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju (Rdz 1 – 5). Częściej termin ten występuje w Piśmie Świętym w znaczeniu ogólnym jako ‘człowiek’, ‘ludzkość’ i ‘rodzaj ludzki’ (np. Rdz 1,26n; 2,7). Jest też pokrewny z hebr. rzeczownikiem rodzaju żeńskiego adama oznaczającym ‘ziemię uprawną’ (Rdz 2,7). Autorzy NT, nawiązując do obrazów zawartych w ST, mówią o pierwszym Adamie – ziemskim, który okazał się nieposłuszny nakazowi Boga. Jego grzech symbolizuje nieposłuszeństwo wszystkich ludzi wobec Stwórcy (np. Rz 3,23; 5,12). Skutkiem odwrócenia się człowieka od Boga jest śmierć, której doświadcza cały rodzaj ludzki (np. Mdr 1,13-16). Pierwszemu Adamowi przeciwstawiony został ostatni Adam – z nieba, czyli Jezus Chrystus, którego posłuszeństwo Bogu dało początek nowemu życiu ludzkości (np. Rz 5,12-21; 1Kor 15,22). ALLELUJA (hebr. hallelu jah – ‘wysławiajcie Boga’) – żydowska aklamacja liturgiczna wyrażająca radość. W ST pojawia się tylko w Księdze Psalmów (Ps 104 – 150). Tłumacze Septuaginty (LXX), Wulgaty i innych starożytnych oraz nowożytnych przekładów Biblii transliterują to hebrajskie wezwanie, nie tłumacząc go. Posługiwano się nim nie tylko w liturgii. Żydzi z diaspory stosowali je jako okrzyk wyrażający radość i dziękczynienie Bogu za Jego dzieła. Stało się ono także nieodłącznym elementem liturgii chrześcijańskiej jako aklamacja wyrażająca uwielbienie Boga. AMALEKICI – lud koczowniczy, wywodzący się od Amaleka, wnuka Ezawa, potomka Abrahama (Rdz 36,12-16). Według Rdz 14,7, Amalekici byli już obecni w historii wtedy, gdy żył Abraham. Balaam, wypowiadający wyrocznię, zapisaną w Lb 24,20, widzi w nich pradawny lud, który będzie skazany na zagładę. W czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej Izraelici zostali zaatakowani na Półwyspie Synajskim przez przebywających tam Amalekitów (Wj 17,8-16). Po zamieszkaniu Izraelitów w Kanaanie, amalekiccy koczownicy często napadali na izraelskie wioski (1Sm 30,1-20). Ostatnie wzmianki biblijne o Amalekitach odnoszą się do czasów króla 2725

Dawida. Do ich ostatecznej zagłady doprowadziły prawdopodobnie liczne wojny, zwłaszcza z Izraelitami (Pwt 25,17-19). AMEN (hebr. amen – ‘być mocnym’, częściej tłumaczone jako ‘zaprawdę’, ‘tak jest’) – w ST słowo to funkcjonowało jako wypowiadana indywidualnie lub wspólnotowo aklamacja, będąca uroczystym potwierdzeniem przymierza, przysięgi, polecenia (np. Lb 5,22; Pwt 27,15nn; Ne 5,13). Słowo amen wyraża ideę bycia stałym, godnym zaufania, wiarygodnym, bezpiecznym. Często stanowiło konkluzję psalmów i innych modlitw. Starożytne i nowożytne przekłady Biblii stosują je w jego oryginalnym brzmieniu. Jezus posługiwał się nim dla potwierdzenia wagi swoich słów. (W ramach tego przekładu amen jest tłumaczone jako ‘zapewniam was’, zob. np. Mt 5,18; Mk 3,28; Łk 4,24. Podwójne amen – występujące tylko w Ewangelii według św. Jana –zostało przetłumaczone jako ‘uroczyście zapewniam was’, zob. np. J 1,51). W pierwszych wspólnotach chrześcijan, opierając się na tradycji ST, każdą modlitwę kończono, wypowiadając słowo amen jako wyraz odpowiedzi Kościoła na obietnice dane mu w Chrystusie (2Kor 1,20). AMMONICI (od hebr. ammon – ‘ludowy”, ‘mój lud”) – aramejski lud wywodzący się od Lota, bratanka Abrahama (Rdz 19,30-38). Zamieszkiwali tereny nad wschodnim dopływem Jordanu Jabbokiem, na wschód i na północ od Morza Martwego. Ich terytorium znajdowało się na terenie dzisiejszej Jordanii. Państwo Ammonitów powstało na przełomie epok brązu i żelaza (1500-1000 przed Chr.). Stolicą była Rabba położona w miejscu, gdzie znajduje się obecna stolica Jordanii – Amman. W Piśmie Świętym zostały opisane liczne wojny Izraelitów z Ammonitami, które rozpoczęły się niedługo po przybyciu Izraelitów do Kanaanu (np. Sdz 10,7-9). Zwycięską walkę z Ammonitami stoczył sędzia Jefte (Sdz 11). Pokonał ich również Saul pod Jabesz w Gileadzie (1Sm 11) oraz Dawid w bitwie pod Rabba (2Sm 11,14-21). Pomimo tych klęsk państwo Ammonitów przetrwało, a w okresie asyryjskim (VIII-VII w. przed Chr.) znacznie wzrosło jego znaczenie na Bliskim ADAM — AMMONICI

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Wschodzie. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne z tego okresu, teksty asyryjskie oraz pisma proroków ST (np. Jr 49,1-6; Ez 25,1-7; Am 1,13-15; So 2,8). Państwo Ammonitów prawdopodobnie zostało wcielone do nowobabilońskiego imperium Nabuchodonozora i już nigdy się nie odrodziło. Niewiele można powiedzieć na temat religii Ammonitów. Wiadomo tylko, że ich najważniejszym bóstwem był, czczony także przez Fenicjan, Milkom. Zob. KANAAN. AMORYCI (hebr. emori, akad. ammuru – ‘zachodni’) – jedna z grup etnicznych zamieszkujących Kanaan w czasach poprzedzających przybycie tam Izraelitów. W Piśmie Świętym słowo to ma kilka znaczeń. Może odnosić się do mieszkańców Kanaanu w ogólności (np. Rdz 14,7.13; 48,22; Pwt 3,8; 4,48; Sdz 6,1-10; 1Krl 21,26), do mieszkańców terenów górzystych, dla odróżnienia od mieszkańców nizin (Lb 13,29) lub może oznaczać konkretny naród, posiadający swoje państwo, rządzone przez króla (Lb 21,21-31; Pwt 2,26-35). Początek królestwa Amorytów należy łączyć z plemionami semickich nomadów, którzy w trzecim tysiącleciu przed Chr. utworzyli własne państwo, obejmujące znaczną część Mezopotamii i Syrii. W tekstach klinowych i egipskich znajdują się świadectwa o Amorytach, posługujących się językiem semickim. Przedstawieni są w nich jako lud politycznie dominujący nad Mezopotamią w początkach II tysiąclecia przed Chr. Dla Izraelitów Amoryci byli bałwochwalcami, których Bóg usunął z Kanaanu za popełniane niegodziwości (Joz 24,15; Sdz 6,10). Zob. KANAAN. ANAKICI – potomkowie Anaka, zamieszkujący tereny południowego Kanaanu, w okolicach Hebronu (Lb 13,22.28). Przypuszcza się, że byli spokrewnieni z Filistynami i przywędrowali do Kanaanu z okolic Morza Egejskiego. Izraelici uważali, że Anakici pochodzą od gigantów mających cechy boskie i ludzkie (Lb 13,33). Chociaż w Pwt 9,2 zostali przedstawieni jako niepokonani, nie uległ im Kaleb, który przepędził ich z Hebronu (Joz 15,14; Sdz 1,20). O Anakitach wspominają także źródła egipskie. Zob. KANAAN. ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos – ‘zwiastun’, ‘posłaniec’) – istota duchowa, podporządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach ST nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w sposób bezpośredni. Rozwój myśli religijnej sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkreślali wszechmoc Boga i tym AMORYCI — ANTYCHRYST

Page 2726

samym stawał się On dla nich coraz bardziej niedostępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przekonanie o istnieniu aniołów – istot pośredniczących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. Tożsamość aniołów określa ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swojego anioła, który przeprowadził Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 23,20nn). Obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obecności samego Boga. Mogli też pełnić misję niszczycielską (np. Rdz 19,1nn – zniszczenie Sodomy; 2Krl 19,35 – zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). Niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga aniołowie mogą także odpuszczać ludziom grzechy. W NT aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku Nowego Przymierza w kontekście poczęcia, narodzenia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (Mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 – 2). Anioł towarzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed Męką w czasie modlitwy w Ogrodzie Oliwnym (np. Mt 4,11; Łk 22,43). Autorzy NT ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach NT nastąpiło wyraźne rozróżnienie aniołów na te, które są wysłannikami Boga, oraz na demony – uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob. DEMON, OPĘTANIE. ANTIOCHIA SYRYJSKA – miasto położone nad rzeką Orontes (dzisiejsze Antakya w Turcji); założone przez Seleukosa Nikatora w 300 r. przed Chr.; zdobyte w 64 r. przed Chr. przez Rzymian, stało się stolicą rzymskiej prowincji Syrii. Wielki ośrodek handlu i kultury greckiej, zamieszkały przez Rzymian, Greków, Syryjczyków i Żydów. Pod względem powierzchni i bogactwa trzecie po Rzymie i Aleksandrii miasto Cesarstwa Rzymskiego. Tam powstała jedna z pierwszych i największych wspólnot chrześcijańskich poza Palestyną. W Antiochii Syryjskiej wyznawcy Chrystusa po raz pierwszy zostali nazwani chrześcijanami (Dz 11,26). Stała się ona bazą dla misji ewangelizacyjnych prowadzonych przez Pawła Apostoła (Dz 13,1-3) i ważnym centrum kształtowania się myśli chrześcijańskiej. ANTYCHRYST (gr. antichristos – ‘wróg Chrystusa’) – przeciwnik Boga, odstępca podważający godność Jezusa jako Syna Bożego i Chrystusa. Termin ten w NT występuje tylko w pismach apostoła Jana, 2726

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2727

gdzie używany jest na oznaczenie tajemniczej postaci lub jakiejś wrogiej Chrystusowi siły. Mówiąc o antychryście, trudno jest wskazać jakieś konkretne osoby, ale z pewnością jest nim każdy, kto nie uznał faktu mesjańskiego posłannictwa Jezusa i sprzeciwia się głoszeniu Jego Ewangelii. Prawda dotycząca wrogów Chrystusa obecna jest również w innych pismach NT, choć została wyrażona za pomocą innych terminów. Ewangeliści zapowiadają nadejście fałszywych chrystusów na końcu czasów (Mt 24,24); apostoł Paweł mówi o człowieku niegodziwym, który stawia siebie ponad Bogiem (2Tes 2,3-12). W Apokalipsie św. Jana autor przedstawia antychrysta jako bestię budującą swoje królestwo (Ap 13), która ostatecznie zostanie pokonana przez Chrystusa (Ap 19,11-20). APOSTOŁ (gr. apostolos – ‘wysłannik’, ‘posłaniec’) – tytuł zarezer wowany w NT dla osób powołanych przez Jezusa i obdarzonych specjalną misją. W Ewangeliach termin ten odnoszony jest przede wszystkim do ustanowionego przez Jezusa kolegium Dwunastu, czyli Jego najbliższych współpracowników (np. Mt 10,2-4). Apostołowie towarzyszyli Mu podczas całej działalności publicznej i jako wiarygodni świadkowie Jego nauczania, Męki i Zmartwychwstania stali się później głosicielami Ewangelii, kontynuatorami Jego misji oraz fundamentem tworzącej się wspólnoty Kościoła. Do grona apostołów został zaliczony również Paweł z Tarsu (Dz 9,11; 22,3), któremu tradycja przypisała tytuł Apostoła Narodów (Rz 11,13). W I w. po Chr. mianem apostołów określano misjonarzy głoszących Ewangelię poganom, ale tytuł ten odnoszono wyłącznie do osób z pierwszego pokolenia chrześcijan, pamiętających Jezusa. ARAM, ARAMEJCZYCY – silne państwo (lub federacja państw), które nabrało wielkiego znaczenia na początku I tysiąclecia przed Chr. i walczyło z Izraelem o władzę nad terytorium Palestyny. O Aramie, jako terytorium nad górnym Eufratem, znajdujemy wzmianki już na tabliczkach klinowych z Aram-Sin (z ok. 2300 r. przed Chr.) oraz z Drehem (z ok. 2000 r. przed Chr.). Hebrajski termin aram występuje w Piśmie Świętym zarówno w odniesieniu do obszaru, jak i osób. W źródłach biblijnych i pozabiblijnych termin ten oznaczał ziemię zamieszkałą przez ludy mówiące po aramejsku (język semicki północno-zachodni, którym posługiwano się w Syrii w I tysiącleciu przed Chr.). Autorzy biblijni określają tym słowem nie tylko duże państwo ze stolicą w Damaszku, obejmujące tereny południowej Syrii, lecz również mniejsze państwa graniczące na północy z Izraelem (Aram-Maaka, Aram-Soba). 2727

W Septuagincie (greckim przekładzie ST) hebr. termin aram został oddany jako ‘Syria’, a mieszkańców tych ziem (hebr. arami) określono mianem ‘Syryjczyków’. Według Księgi Rodzaju Aram to jeden z pięciu synów Sema (Rdz 10,22n). Według innej tradycji był on wnukiem Nachora (brata Abrahama) i synem Kemuela (Rdz 22,20n). Pokrewieństwo Izraelitów z Aramejczykami podkreśla również fakt, że Izaak poślubił Rebekę, wnuczkę Nachora a córkę Betuela, której bratem był Aramejczyk Laban (Rdz 25,20). Żonami patriarchy Jakuba, syna Izaaka, były natomiast Rachela i Lea, córki Labana (Rdz 28 – 30). W czasach monarchii izraelskiej Aramejczycy z Damaszku byli jednym z największych wrogów Izraela. W VIII w. przed Chr., pomimo koalicji z Izraelem, państwo aramejskie zostało zdobyte przez Asyryjczyków i włączone do ich imperium (Iz 17,1-3; Jr 49,23-27; Am 1,2-5). ARKA PRZYMIERZA, ARKA BOŻA, ARKA PANA, ARKA ŚWIADECTWA – drewniana skrzynia pokryta złotem. Przechowywano w niej otrzymane od Boga i przekazane przez Mojżesza kamienne tablice z Dziesięcioma przykazaniami (Wj 25,16), naczynie z manną (Wj 16,33n) oraz laskę Aarona. W sposób symboliczny arka wyrażała obecność Boga pośród Jego ludu. Podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię Arka Przymierza znajdowała się w przenośnym sanktuarium (Namiot Spotkania), później przechowywano ją w sanktuarium w Szilo, a następnie umieszczono w miejscu najświętszym świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona (1Krl 8,4-7). Przypominała Izraelowi o jego zobowiązaniach wynikających z przymierza. W czasach pomojżeszowych to właśnie przed arkę ludzie przychodzili na spotkanie z Bogiem (1Sm 3; 2Sm 7,18). Po zburzeniu świątyni w 587/586 r. przed Chr. prawdopodobnie zabrali ją Babilończycy. Dalsze jej losy są nieznane. Prorok Jeremiasz (Jr 3,16n) nie każe żałować zaginionej arki, ponieważ w nowym przymierzu prawo będzie wypisane w sercach. Zob. CHERUBY, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA, PAN ZASTĘPÓW. ASYRIA, ASYRYJCZYCY – starożytne miasto-państwo Assur na północnym-wschodzie obecnego Iraku, ze stolicą na zachodnim brzegu Tygrysu. Starożytne inskrypcje poświadczają, że ok. 1900 r. przed Chr. władcą tego niezawisłego miasta-państwa był Szalim-Ahum. Pod koniec XIX w. przed Chr. Assur został zawładnięty przez Amorytów znad Eufratu. W połowie XIV w. przed Chr. za Assurbalita I ukonstytuowało się imperium asyryjskie, zajmując w następnych stuleciach rozległe terytoria Mitanni i Babilonii. Ok. 1200 r. przed Chr. imperium asyryjskie APOSTOŁ — ASYRIA

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

przeżywało głęboki kryzys. Prawdziwy jego rozkwit rozpoczął się ok. 935 r. przed Chr. od odzyskania terenów utraconych uprzednio na rzecz Aramejczyków. Stopniowa ekspansja imperium nowoasyryjskiego pozwoliła mu ok. 660 r. przed Chr. zająć znaczną część starożytnego Bliskiego Wschodu. Upadek tego imperium został zapoczątkowany wojną domową pomiędzy wojskami trzech pretendentów do tronu. Sytuację tę wykorzystała koalicja Medów i Babilończyków, którzy zaatakowali i zniszczyli środkową część imperium asyryjskiego. Ostatni król Asyrii, Assurubalipat II (612-609 przed Chr.), panował jeszcze przez krótki czas na zachodzie dawnego imperium, w Charanie, dzięki wsparciu ze strony władcy egipskiego. Został jednak zdetronizowany przez Babilończyków, a na zgliszczach wielkiego państwa powstały imperia Babilonii i Medii. W Biblii są jedynie wzmianki o kontaktach Izraela z Asyrią w okresie imperium nowoasyryjskiego. Autorzy 2Krl i 2Krn odnotowują, że Izrael i Juda wykorzystały konflikt pomiędzy Asyrią i Aramem dla poszerzenia swojego terytorium. Było to możliwe za królów Jeroboama II (2Krl 14,23-29) oraz Ozjasza (2Krn 26). Ostatecznie jednak zarówno Izrael, jak i Juda zostały podporządkowane władcom imperium nowoasyryjskiego. Podczas gdy Juda pozostawała ich lojalnym wasalem, Izrael buntował się przeciwko władzy Tiglat-Pilesera, Salmanassara i Sargona. Skutkiem tego był podział terytorium Izraela na prowincje i deportacja ludności w latach 732-720 przed Chr. (2Krl 17,1 – 18,12). Zob. AMORYCI, BABILON.

Page 2728

Widzi się w niej również odpowiednik mezopotamskiej Isztar. W sztuce przedstawiano ją jako kobietę z rogami na głowie. Kult Asztarte cieszył się dużą popularnością wśród Izraelitów; związany był z prostytucją sakralną i z kultem sprawowanym na wzniesieniach kultowych. Jednoznaczne jego potępienie napotykamy w Sdz, 1Krl oraz u proroka Jeremiasza. Zob. BAAL, WZNIESIENIE KULTOWE. AZJA, AZJA MNIEJSZA – w ST gr. termin Asia oznaczał państwo Seleucydów obejmujące Azję Przednią oraz Azję Mniejszą (np. 1Mch 11,13; 13,32). W NT termin ten odnosi się do powstałej w 133 r. przed Chr. rzymskiej prowincji, której stolicą był Efez. W jej skład wchodziły Myzja, Lidia, Karia i Frygia. Azja Mniejsza, zwana też Anatolią, to wyżynny półwysep położony między Morzem Czarnym a Morzem Śródziemnym. Stanowi naturalny pomost łączący Europę z Azją. Była gospodarczym i kulturalnym centrum hellenizmu. Azja Mniejsza bardzo wcześnie stała się terenem działalności chrześcijańskich misjonarzy (Dz 13 – 16). Znajdujące się w Apokalipsie św. Jana listy, adresowane do siedmiu Kościołów, potwierdzają, że wspólnoty chrześcijańskie już wtedy działały w najważniejszych miastach tego regionu (Ap 1,4nn).

ASZERA – bogini urodzaju i płodności czczona na terenach Syrii i Kanaanu. W tradycji ugaryckiej była otaczana kultem jako żona boga El, w Palestynie natomiast jako żona Baala. Jej symbolem było zielone drzewo, wyrażające siłę życia, albo drewniane słupy stawiane na wzniesieniach kultowych, zwane od jej imienia aszerami. Autorzy ksiąg biblijnych wielokrotnie wspominają o zwalczaniu kultu Aszery (np. Pwt 16,21; Mi 5,12n), ponieważ był on zagrożeniem dla monoteistycznej religii Izraela. Świadectwa archeologiczne potwierdzają wielkie przywiązanie Izraelitów do kultu Aszery. Jej posągi stały nie tylko w stolicy Królestwa północnego – Samarii (1Krl 16,33; 2Krl 13,6), w sanktuarium w Betel (2Krl 23,15), lecz także w świątyni jerozolimskiej (2Krl 18,4; 23,6). Zob. BAAL, STELA, WZNIESIENIE KULTOWE.

BAAL (hebr. baal – ‘pan’, ‘władca’, ‘mąż’) – bóstwo pogańskie pochodzenia semickiego, czczone jako władca sił natury i uosobienie mocy słońca. W Palestynie Baal był uważany za męża bogini Aszery (Sdz 3,7) lub Asztarte (Sdz 2,13; 10,6). Przedstawiano go pod postacią byka i widziano w nim uosobienie męskiej siły i płodności oraz władcę burz przynoszących deszcz i urodzaj. Baal czczony był w licznych sanktuariach, np. w Sychem jako Baal przymierza (Sdz 9,4), w Szittim jako Baal z Peor (Lb 25,1-3). Królowa Jezabel ustanowiła w Samarii, stolicy Królestwa północnego, kult Baala zapożyczony z Tyru (1Krl 16,30-32). Jego świątynia znajdowała się również w Jerozolimie (2Krl 11,18). Trudno rozsądzić, czy lokalnych Baalów uważano za odrębne bóstwa, czy też za różne postaci tego samego boga. Rozpowszechniony w Kanaanie kult Baala stanowił największe zagrożenie dla religii Izraelitów, w której oddawali oni cześć jedynemu Bogu. W ST wielokrotnie został potępiony bałwochwalczy kult Baala. W sposób najbardziej zdeterminowany walczyli z nim prorocy: Eliasz, Ozeasz i Jeremiasz. Zob. ASZERA.

ASZTARTE – bogini matka, żona kananejskiego boga El lub Baala, nazywana inaczej Asztoret lub Asztarot. Była kananejskim odpowiednikiem greckiej Afrodyty, a więc boginią płodności i miłości.

BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili – ‘brama boga’) – akadyjska nazwa największego miasta Mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarówno państwo babilońskie [nazywane

ASZERA — BABILON

2728

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2729

również Szinear (np. Rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę – Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, między Eufratem i Tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i Akadyjczyków. Najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Państwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północnym krańcu obszarów zalewowych Eufratu dawało Babilonowi możliwość kontrolowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792--1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. Okres starobabiloński to również czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia została zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. Nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania Nabonassara. Za twórcę państwa nowobabilońskiego uważa się Nabopolassara, króla Chaldejczyków (625-605 r. przed Chr.). Terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą Azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. Następca Nabopolassara Nabuchodonozor II (605562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleńskie, a w końcu przypadły w udziale Seleucydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami ST a literaturą babilońską i chaldejską. BARAN, BARANEK – zwierzę ofiarne, które, stosownie do okoliczności, składano w ofierze całopalnej lub przebłagalnej. Wyjątkowość ofiary składanej z baranka wynikała z odniesienia do baranka paschalnego, którego krew uchroniła od śmierci pierworodnych synów Izraelitów w czasie przejścia anioła niszczyciela w noc poprzedzającą Wyjście z niewoli egipskiej (Wj 12,23). Jednoroczny baranek bez skazy był synonimem niewinności i prostoduszności, dlatego uważano go za dar ofiarny szczególnie miły Bogu. W NT termin baranek nabrał szczególnego znaczenia symbolicznego, ponieważ został odniesiony do osoby i misji Jezusa Chrystusa (J 1,29.36; 1P 1,19; Ap 5,12; 14,1; 17,14; 21,22n). Jego doskonała ofiara, którą złożył na krzyżu z sa2729

mego siebie, stała się źródłem odkupienia i zbawienia dla wszystkich ludzi (1Kor 5,7). BAT – miara objętości produktów płynnych (ok. 22 l), stanowiąca dziesiątą część koru i dzieląca się na sześć hinów. Odpowiada jednej efie, za pomocą której mierzono objętość produktów sypkich. Zob. EFA, HIN, KOR. BEER-SZEBA – miasto w północnej części pustyni Negeb, leżące na terytorium plemienia Symenona (Joz 19,2). Uznawano je za punkt określający południową granicę Izraela. Zanim Izraelici zasiedlili te tereny, Beer-Szeba była ważnym miejscem kultu bóstw pogańskich. Równina Beer-Szeby i otaczające ją pastwiska doskonale nadawały się do prowadzenia na tych terenach życia półkoczowniczego. Tam paśli swoje trzody patriarchowie: Abraham, Izaak i Jakub. Abraham wiódł tam z królem Geraru Abimelekiem spór o studnię (hebr. beer). Ich porozumienie zostało potwierdzone przysięgą i złożeniem Bogu ofiary z siedmiu jagniąt. Odtąd miejsce to zyskało nazwę Beer-Szeba – dosł. ‘studnia przysięgi siedmiu’ (Rdz 21,22-33). W czasach monarchii izraelskiej (1004-586 r. przed Chr.) Beer-Szeba była lokalnym centrum administracyjnym. BELZEBUB – szatan, książę demonów i władca złych duchów (Mt 12,24). W czasach ST gr. termin Baal-Zebub – ‘pan wzniosłości’ stanowił imię własne bóstwa filistyńskiego, czczonego w mieście Ekron. Żydzi, widząc w nim przeciwnika Boga, zmienili brzmienie jego imienia na pogardliwe określenia aramejskie Beel-Zebul – ‘pan much’, ‘pan odchodów’ lub Beel-Zebub – ‘wróg’. Z czasem zatarło się pierwotne znacznie imienia bóstwa Ekronu i nazwa ta służyła na określenie walczącego z Bogiem władcy wszystkich demonów. Zob, DEMON, DIABEŁ. BETEL (hebr. ‘dom Boży’) – starożytne miasto, dzisiejsze Bejtin, usytuowane ok. 15 km na północ od Jerozolimy. Leżało na skrzyżowaniu dwóch szlaków, z których jeden prowadził z północy na południe Palestyny, drugi natomiast łączył Jerycho z Morzem Śródziemnym. Z racji swojego położenia, a także licznych źródeł słodkiej wody, Betel miało duże znaczenie strategiczne. Już w czasach patriarchów było ważnym ośrodkiem kultu. Według Rdz 28,10-19 pierwotnie miejscowość ta nosiła nazwę Luz, a nazwę Betel nadał jej Jakub. Pod koniec XIII w. przed Chr. Betel zostało zdobyte przez Izraelitów i przypadło w udziale plemieniu Efraima. Ważną funkcję pełniło w okresie sędziów (1200-1000 r. przed Chr.), kiedy było miejscem spotkań wszystkich plemion Izraela. Przez pewien czas w tym mieście przechowywano Arkę Przymierza BARAN — BETEL

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

(Sdz 20,18-28). Centralizacja kultu w Jerozolimie, jaka dokonała się na początku okresu monarchii izraelskiej, sprawiła, że miejscowe sanktuarium, a zarazem całe miasto, straciło na znaczeniu. Po podziale królestwa za czasów Jeroboama (922 r. przed Chr.) sanktuarium w Betel wraz z umieszczonym w nim złotym cielcem stało się głównym ośrodkiem kultu w Królestwie północnym (Izraelu). W okresie reform w VII w. przed Chr. król Judy Jozjasz zniszczył sanktuarium i kazał zabić miejscowych kapłanów (2Krl 23,15-20). Miasto zostało zniszczone podczas inwazji asyryjskiej w 722/721 r. przed Chr. W dobie reform w VII w. przed Chr. król Judy Jozjasz zniszczył sanktuarium w Betel i kazał zabić miejscowych kapłanów (2Krl 23,15-20). Miasto przetrwało najazd Nabuchodonozora i zostało prawdopodobnie zniszczone przez Presów. Po odbudowie rozwijało się pomyślnie w okresach: hellenistycznym, rzymskim i bizantyjskim. Zostało opuszczone dopiero pod naporem podbojów arabskich w VI w. po Chr. BETLEJEM – niewielkie miasto, leżące 9 km na południe od Jerozolimy. Nazwę Betlejem (‘dom Lahmu’), pojawiającą się już w korespondencji z Amarna (XIV w. przed Chr.), odczytano jako ‘dom chleba’ (hebr. lechem – ‘chleb’), ale pochodzi ona najprawdopodobniej od sanktuarium bóstwa akadyjskiego Lahmu (albo bogini Lahamy). Miasto położone jest na wysokości 770 m n.p.m. przy drodze biegnącej z północy na południe przez główne wzgórza Palestyny. Od zachodu sąsiaduje z żyznymi stokami, a od południa z Pustynią Judzką. Przy podziale Kanaanu przypadło plemieniu Judy. Z niego pochodził król Dawid (1Sm 16,1-13). Z miastem tym wiązano nadzieje, że tutaj przyjdzie na świat przyszły Mesjasz (Mi 5,1-4). Ewangeliści Mateusz i Łukasz podają, że Jezus narodził się w Betlejem, co pierwszy z nich interpretuje jako wypełnienie się proroctwa Micheasza (Mi 5,2; Mt 2,1). Tradycja chrześcijańska lokalizuje narodzenie Jezusa w grocie, nad którą cesarz Konstantyn wzniósł ok. 338 r. Bazylikę Narodzenia. BEZBOŻNOŚĆ, BEZBOŻNY – w ujęciu autorów ST bezbożność to sposób postępowania, wyrażający się w życiu prowadzonym tak, jakby Boga nie było. Nie jest ona jednak równoznaczna z teoretycznym, światopoglądowym negowaniem istnienia Boga (ateizm). Bezbożność w ST ma więc wymiar ściśle etyczny i oznacza, że człowiek nie wierzy w Bożą sprawiedliwość i nie uznaje, że za popełnione zło będzie musiał odpowiedzieć przed Bogiem. Bezbożność wyraża się w pysze, przemocy wobec innych oraz w braku pobożności i ufności w stosunBETLEJEM — BŁOGOSŁAWIĆ

Page 2730

ku do Boga. Łączy się ściśle z głupotą i jest przeciwieństwem mądrości. W ujęciu NT bezbożność (określana też jako nieprawość) wyraża się w negowaniu istnienia jedynego i prawdziwego Boga poprzez oddawanie czci bóstwom pogańskim. Konsekwencją takiej postawy jest zagubienie prawdziwego sensu i celu istnienia człowieka. BLIŹNI – hebrajski termin rea, oddawany zazwyczaj w tłumaczeniach słowem ‘bliźni’, posiada w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może określać znajomego lub sąsiada (np. Wj 11,2; Prz 27,10), przyjaciela (np. Hi 2,11), kochanka (Pnp 5,16). Termin ten nie obejmuje jednak bliskich krewnych, których określano mianem brat i siostra, ani wrogów. Ogólnie słowo to w ST określa rodaka, członka ludu zjednoczonego przymierzem z Bogiem. Za bliźnich uważano także prozelitów. W czasach Jezusa w różnych nurtach judaizmu istniały spory co do tego, kogo należy uważać za bliźniego. Jezus dał na to odpowiedź w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,29-37). Według nauczania Jezusa bliźnim jest każdy człowiek, dlatego wszystkich należy traktować z miłością, współczuciem i udzielać im koniecznej pomocy. W okazywaniu dobra nie można ograniczać się tylko do osób, które przynależą do tej samej wspólnoty społecznej lub religijnej. Jezus ukazał także ścisłą współzależność dwóch starotestamentowych przykazań (np. Mt 22,34-40) – miłości Boga (Pwt 6,5) i bliźniego (Kpł 19,18). Miłość bliźniego będzie kryterium osądu człowieka na Sądzie Ostatecznym (Mt 25,31-46). Apostoł Paweł w praktykowaniu przykazania miłości bliźniego widzi wypełnienie prawa, pierwszy owoc Ducha oraz jedyny sposób realizacji wiary (np. Ga 5). Według autora 1 Listu św. Jana miłość braterska jest miarą bycia chrześcijaninem i sprawdzianem autentyczności miłości człowieka do Boga (1J 2,8-11; 3,11-24; 4,7-21). BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY – w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, 2730

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2731

lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12). BOJAŹŃ BOŻA, BOJAŹŃ PANA – wyraża się ona w głębokim szacunku, jaki człowiek nieustannie powinien okazywać Bogu (Koh 12,13). W istocie oznacza ona głęboką więź łączącą stworzenie ze swoim Stwórcą. W księgach ST bojaźń Boża często przejawia się w postawie lęku, jaki człowiek odczuwa, doświadczając własnej małości i grzeszności wobec majestatu i potęgi Boga. Wyrazem bojaźni może być też obawa przed karą za popełnione grzechy, które obrażają świętość Boga. Zasadniczo jednak tradycja żydowska wyraźnie odróżnia bojaźń od poczucia strachu i obawy, zaznaczając, że wypływa ona przede wszystkim z miłości oraz troski człowieka o jego relację z Bogiem. Stąd w tradycji mądrościowej ST bojaźń Boża jest początkiem wiary i charakteryzuje postawę człowieka pobożnego (Syr 1,11-20), a zarazem mądrego (Prz 1,7). Człowiek bojący się Boga jest synonimem człowieka sprawiedliwego (Ps 1), który całe swoje życie zwraca ku Stwórcy i zawsze pragnie postępować zgodnie z Jego wskazaniami. Bojący się Boga to ten, kto ma świadomość Jego nieustannej obecności i opieki. Ta świadomość daje poczucie bezpieczeństwa we wszystkich okolicznościach życia. Taka bojaźń nie jest więc nieuzasadnionym strachem przed karzącym bóstwem, ale jednym z darów Ducha Świętego, który prowadzi do pełnej zaufania adoracji Boga przez człowieka (Iz 11,2; Rz 8,15; 1J 3,20n). Postawie tej towarzyszy poczucie szczęścia i posiadania Bożego błogosławieństwa, co skłania do dawania świadectwa o wielkości i dobroci Stwórcy. BRAT – słowo ‘brat’ (siostra) w Piśmie Świętym może oznaczać brata rodzonego, współmałżonka 2731

lub narzeczonego (Tb 7,12; por. Pnp 4,9), dalszego krewnego, przyjaciela, rodaka, a nawet sojusznika. ST, obok braterstwa opartego na więzach krwi, wyraźnie podkreśla sens tego pojęcia w odniesieniu do wspólnoty i więzi duchowej ufundowanej na współodczuwaniu (1Sm 1,26) lub na mocy tego samego przymierza (Am 1,9; 1Mch 12,10). W NT pojęcie to odnosi się przede wszystkim do braci w wierze (Mt 18,15). Członkowie pierwszych wspólnot chrześcijan samych siebie określali mianem braci (np. 1Kor 6,6; Ef 6,21; Kol 1,1; Ap 1,9) i sióstr (np. Rz 16,1; 1Kor 9,5); takie braterstwo ma swoje źródło we wspólnym dziecięctwie Bożym (Rz 8,14-17). Jako dzieci jednego Ojca wszyscy wierzący stają się dziedzicami Jego obietnic. CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola – ‘to, co się wznosi’, lub kalil – ‘doskonała’) – ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaust – ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia (Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stałą się źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob. OFIARA. CHARYZMAT (gr. charisma – w znaczeniu dosł. ‘dar darmo dany’, ‘łaskawość’ lub ‘to, co napełnia radością’; w znaczeniu religijnym: dar udzielony człowiekowi przez Boga, wszelki dar duchowy) – w NT wylicza się wiele charyzmatów (Rz 12,6-8; 1Kor 12), które są udzielane ludziom po to, by posługując się nimi, służyli dobru wspólnoty wierzących (Rz 12,6). Powodem udzielania wszelkich charyzmatów jest troska Boga o umocnienie i rozwój Kościoła (1Kor 14,12). CHERUBY – rodzaj istot duchowych, przebywających w bliskości Boga, gotowych do spełniania różnych poleceń. W Piśmie Świętym przedstawione są BOJAŹŃ BOŻA — CHERUBY

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

jako stworzenia ponadnaturalne, przybierające różne postaci dziwnych, niewystępujących w przyrodzie zwierząt, mających niekiedy pewne cechy ludzkie. Najczęściej ukazuje się je jako skrzydlate lwy o ludzkich twarzach. Ich postaciami ozdobiona była Arka Przymierza. Zob. ARKA PRZYMIERZA. CHETYCI – indoeuropejski lud zamieszkujący wschodnią część środkowej Anatolii. Od XVII w. przed Chr. zaczęła się ekspansja Chetytów, którzy m.in. zdobyli Aleppo i złupili Babilon. W okresie rozkwitu, w XIV w. przed Chr. podporządkowali sobie ludy zamieszkujące północną Syrię i terytoria Libanu. Kres potędze Chetytów położyły tzw. Ludy Morza, które ok. XIII w. przed Chr. przybyły z rejonów Morza Egejskiego. Nie ma dowodów na to, że Chetyci kiedykolwiek zamieszkiwali Kanaan. Wymienia się ich wśród mieszkańców tego regionu być może dlatego, że Asyryjczycy i Babilończycy w taki sposób nazywali żyjące tam ludy. CHLEBY POŚWIĘCONE – dwanaście bochenków wypieczonych z ciasta bez zakwasu i układanych w każdy szabat na specjalnym stole ustawionym w pobliżu miejsca najświętszego (Kpł 24,5-9; Lb 4,7). Początkowo uważano je za pokarm przeznaczony wyłącznie dla Boga. Były znakiem przymierza oraz wyrazem wdzięczności za dar codziennego pokarmu. W każdy szabat kapłani uroczyście je spożywali, a w ich miejsce kładziono świeże. Gdy Dawid uciekał przed Saulem i nie miał się czym posilić, kapłan Achimelek ofiarował jemu oraz jego towarzyszom do spożycia święty chleb ze świątyni (1Sm 21,1-7; Mt 12,3n). CHIWWICI – lud zamieszkujący Sychem (Rdz 33,18nn), Gabaon (Joz 9,3nn), podnóże Hermonu (Joz 11,3) oraz góry Libanu (Sdz 3,3). Niektórzy utożsamiają ich z Chorytami, inni twierdzą, że nazwy tej używano na określenie Hurytów z rejonu Cisjordanii. CHOMER – miara produktów sypkich, licząca 230 litrów (Ez 45,11-14). Według niektórych obliczeń chomer wynosił nawet 500 litrów. CHRYSTUS (gr. christos – ‘namaszczony’, odpowiednik hebr. masziach – ‘mesjasz’, ‘pomazaniec’) – w ST w ten sposób określano królów Izraela, którym przekazywano władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Pismo Święte używa tego terminu w odniesieniu do Dawida i jego sukcesorów, kontynuujących zapoczątkowaną przez niego dynastię (2Sm 7,12nn). Z czaCHETYCI — CHWAŁA

Page 2732

sem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecznych. Miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W NT tytuł pomazaniec prawie wyłącznie występuje w greckiej formie christos i odnosi się jedynie do osoby Jezusa z Nazaretu jako Zbawiciela namaszczonego i objawianego światu przez Ojca, który Go posyła na ziemię, aby wypełnił dzieło odkupienia (Mt 16,16n). W Kościele pierwotnym powszechnie posługiwano się tym określeniem w odniesieniu do Jezusa i dlatego zaczęło ono funkcjonować jako Jego imię własne. Zob. NAMASZCZENIE. CHRZEST (od gr. baptizein – ‘zanurzyć’, ‘obmywać’) – znak oczyszczenia z grzechów i nowego życia. Obrzęd polegający na zanurzeniu w wodzie, praktykowany był już w czasach ST, występował również w religiach pogańskich. Nowość w stosowaniu rytualnych obmyć wprowadził Jan Chrzciciel (np. Mt 3,1nn), ponieważ chrzest, którego udzielał na znak pokuty i nawrócenia, można było przyjąć tylko raz. We wspólnotach chrześcijańskich od początku misjonarze udzielali chrztu w imię Jezusa, wypełniając w ten sposób Jego wyraźne polecenie, aby ludzie wszystkich narodów przyjmowali ten znak (Mt 28,19). Chrzest stanowi konieczny warunek i podstawę do rozpoczęcia życia chrześcijańskiego. Dla chrześcijan jest znakiem uczestnictwa w Śmierci i Zmartwychwstaniu Jezusa (Rz 6,3-9). Jego skutkiem jest nowe życie w Duchu Świętym, uwolnienie od skutków grzechu pierworodnego i innych grzechów, a także włączenie do wspólnoty Kościoła (Kol 2,12). CHRZEŚCIJANIE – uczniowie oraz zwolennicy Jezusa Chrystusa. Po raz pierwszy wyznawców Chrystusa nazwano chrześcijanami w Antiochii Syryjskiej (Dz 11,26). Najpierw określenia tego używali poganie, sami chrześcijanie stosunkowo późno zaczęli stosować je wobec siebie. Częściej nazywali siebie braćmi, świętymi, uczniami, wierzącymi (np. Dz 9,41; 21,16; Rz 15,25; 1Kor 6,6; 9,5; 16,1; Ef 6,21; Kol 1,1; 1Tes 2,13; Ap 1,9). Zob. CHRYSTUS. CHWAŁA (hebr. kawod – ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) – w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa 2732

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2733

(np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4). CIAŁO – termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa terminy na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks – dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma – ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podziału na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka, ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w NT, gdzie apostoł Paweł używał tego terminu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opartemu na podążaniu za cielesnymi popędami (np. Rz 8,1nn). Nie oznacza to, że apostoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożądliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwencją skażenia ludzkiej natury przez grzech (Rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomocy Ducha Świętego, człowiek jest wezwany, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwości. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli istoty posiadające ciało, możemy dostąpić objawienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z Nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z Nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn). CUD – specjalne działanie Boga, podejmowane ze względu na dobro człowieka. Cud ma charakter niezwykłego zjawiska, przez które Bóg objawia siebie, swoją moc i miłość oraz daje ludziom konkretny znak. Cuda dokonywane przez Jezusa były potwierdzeniem Jego jedności z Ojcem (J 11,41), uwierzytelniały Jego posłannictwo jako Chrystusa, symbolizowały tryumf nad szatanem oraz budziły i umacniały wiarę. Właściwy sens cudów i zawarte w nich objawienie Boże można zrozumieć i odczytać tylko w świetle wiary (Mk 6,54). Cuda czynione przez Jezusa i Jego uczniów są wyraźnymi znakami potwierdzającymi nadejście królestwa Bożego. Zob. KRÓLESTWO BOŻE. CZARY – zob. MAGIA. 2733

CZYSTOŚĆ, CZYSTY – biblijne pojęcie określające stan, który pozwala człowiekowi nawiązać kontakt z Bogiem (np. Rdz 35,2n; Joz 3,5; Jk 4,8). W kulturach Bliskiego Wschodu powszechnie stosowano różne praktyki mające na celu uzyskanie rytualnej czystości. Wśród Izraelitów również istniało przekonanie, że świętość Boga domaga się, aby człowiek, który pragnie nawiązać z Nim kontakt, był wolny od wszystkiego, co mogło go uczynić nieczystym. Nieczystość człowieka, według ówczesnej wiedzy, mogła być spowodowana np. przez kontakt ze zmarłym (np. Kpł 21,1n) lub przez kontakt z przedmiotami albo zwierzętami, które zawierały w sobie niebezpieczne siły (np. Kpł 11). Mogła też być związana z pewnymi stanami człowieka (np. menstruacją u kobiet, polucją u mężczyzn, chorobami itp.). Za nieczyste uważano również terytoria zajmowane przez pogan, dlatego łupy tam zdobyte były obłożone klątwą i najczęściej je niszczono (np. Joz 6,18.21; 7,1; 8,26n). Czystość rytualna pozwalała Izraelitom uczestniczyć w kulcie i w życiu społecznym. W stosowaniu przepisów odnoszących się do czystości, Izraelici popadali często w formalizm religijny, któremu ostro sprzeciwiali się prorocy ST. Według ich na ucza nia (np. Iz 10,1-17; Oz 6,6; Am 5,21-25) praktyki oczyszczające nie mogą ograniczać się do odprawiania zewnętrznych rytuałów, lecz powinny prowadzić do posłuszeństwa Bożym przykazaniom, czego wyrazem jest pełnienie uczynków miłosierdzia, pobożność i sprawiedliwość. Myśl proroków została podjęta i rozwinięta w NT. Według Jezusa, jedynie czystość moralna ma wartość religijną (np. Mk 7,1-23). Zob. KLĄTWA, POŚWIĘCENIE. DAN – miasto na północnej granicy Izraela. Inne jego nazwy to Laisz (Sdz 18,7) lub Leszem (Joz 19,47). Wspominane w egipskich tekstach złorzeczących, znalezionych na tabliczkach z Mari z XVIII w. przed Chr., a także w zapisach faraona Thotmesa III. Utożsamia się je z Tell Dan, położonym w środku żyznej doliny, w pobliżu głównego źródła Jordanu. Dan było ważnym miejscem kultu. Król Jeroboam I uznał je nawet za drugie co do ważności, po świątyni jerozolimskiej, sanktuarium narodowe Izraela (1Krl 12,25-30). DAR – zob. CHARYZMAT. DEKAPOL (gr. deka – ‘dziesięć’ i polis – ‘miasto’) – federacja dziesięciu miast hellenistycznych, powstała w 63 r. przed Chr. Miasta te leżały na wschód od Samarii i Galilei. W czasach NT należały do rzymskiej prowincji Syrii. Jezus odwiedził terytorium Dekapolu przynajmniej dwa razy (Mk 5,1; 7,31). CIAŁO — DEKAPOL

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

DEMON (gr. daimon – ‘zły duch’, ‘istota duchowa’) – na początku nie traktowano demonów jako bytów z natury złych, choć niektóre mogły być tak postrzegane. W wierzeniach pogańskich demony uważano za istoty posiadające wielką moc i będące dla człowieka zagrożeniem. Wykształcił się pogląd, że demony mogą zawładnąć człowiekiem, jego ciałem, a także mogą uzyskać władzę nad siłami przyrody. Te wierzenia znajdują odzwierciedlenie w NT. Jezus Chrystus wyrzucał złe duchy i uwalniał ludzi z opętania (np. Łk 6,18). Ostateczne zwycięstwo nad szatanem i siłami zła dokonało się na krzyżu przez Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa. Władza uwalniania od złych duchów udzielona została także uczniom Jezusa (np. Mt 10,8; Dz 8,7). Zob. DIABEŁ. DENAR – rzymska moneta bita z 3,85 g srebra, równa co do wartości greckiej drachmie. Widniała na niej podobizna cesarza Tyberiusza. Wartość jednego denara równała się dziennemu wynagrodzeniu robotnika (Mt 20,2). Tyle też wynosił roczny podatek, który każdy Izraelita zobowiązany był płacić na rzecz cesarza. DIABEŁ (gr. diabolos – ‘oskarżyciel’, ‘oszczerca’; nazywany również szatanem) – najczęściej nazwa ta odnosiła się do anioła, który sprzeciwił się Bogu i został od Niego odsunięty (Łk 10,18; por. Hi 1,6nn). W NT diabeł ukazany jest jako zaciekły przeciwnik Boga i królestwa Bożego, ojciec kłamstwa (J 8,44). Dąży on do zburzenia harmonii pomiędzy Bogiem a człowiekiem (1P 5,8). Jezus, urzeczywistniając przebaczającą miłość Boga, jest tym, który niszczy dzieło diabła i pozbawia go jakiejkolwiek władzy (1J 3,8). Diabeł, choć został pokonany na krzyżu, ciągle zagraża ludziom. W jego sidła wpadają ci, którzy świadomie odwracają się od Boga lub szukają kontaktu ze złym duchem. Uwolnić od jego wpływu może tylko Bóg, który udziela takiej władzy także ludziom powołanym do tej posługi w Kościele. Zob. DEMON. DIASPORA – termin pochodzenia greckiego, określający mniejszość żydowską rozproszoną między poganami, czyli żyjącą poza terytorium Palestyny. Pierwsze masowe rozproszenie ludności żydowskiej nastąpiło w 722 r. przed Chr., po podboju Królestwa północnego (Izraela) przez Asyrię i uprowadzeniu tamtejszej ludności. Społeczność żydowska poza Palestyną nabrała trwałego charakteru dopiero po podbiciu Królestwa południowego (Judy) przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. i uprowadzeniu części tamtejszej ludności do Babilonii. Wielu Żydów skupionych w niewielkich wspólnotach mieszDEMON — DROGA

Page 2734

kało także w Azji Mniejszej i Egipcie. Na potrzeby diaspory egipskiej powstał grecki przekład Biblii – tzw. Septuaginta (LXX). W diasporze babilońskiej powstał natomiast tzw. Talmud Babiloński, czyli interpretacja prawa religijnego i obyczajowego. W czasach Jezusa żydowskie diaspory liczyły w sumie około 4 milionów ludzi, podczas gdy w Palestynie mieszkało wówczas około miliona Żydów. Miejscem celebracji religijnych w diasporach były synagogi, które dla misjonarzy chrześcijańskich stały się miejscami, od których zaczynali głosić Ewangelię Chrystusa na terenach pogańskich. Zob. SYNAGOGA. DOKUMENT ROZWODU – pismo stwierdzające wygaśnięcie związku małżeńskiego. Tego typu dokumenty stosowano nie tylko w Izraelu, lecz także np. w Mezopotamii. Prawo wystawiania takiego aktu biblijni prawodawcy dają tylko mężowi, ale żona mogła wymóc go na mężu. Nigdzie nie zostały określone sytuacje w pożyciu małżeńskim, uprawniające do wystawienia dokumentu rozwodu (najczęściej powodem była bezdzietność, cudzołóstwo, niezadowolenie, kłótliwość). W czasach Jezusa mędrcy żydowscy twierdzili, że jedynie cudzołóstwo żony jest wystarczającym powodem do rozwodu. Późniejszy judaizm stał się w tej sprawie bardzo liberalny i mężczyzna mógł oddalić żonę z jakiegokolwiek powodu. Dokument rozwodu traktowano jako rozwiązanie lepsze od separacji, gdyż dawał rozwodzącym się stronom prawną możliwość powtórnego wstąpienia w związek małżeński. Rozwód pociągał za sobą skutki materialne, to znaczy rozwodnik musiał zwrócić swojej małżonce wiano, które wniosła w małżeństwo. Nauczanie Jezusa na temat rozwodu jest bardzo radykalne. Według Mt 19,3-8 raz zawarte małżeństwo jest nierozerwalne, a rozwód jest niedozwolony, ponieważ – zgodnie z prawem Bożym – mąż i żona stanowią jedno ciało (Rdz 2,24). Tylko śmierć współmałżonka daje partnerowi prawo do ponownego zawarcia małżeństwa. Według nauczania Jezusa powtórny związek osoby rozwiedzionej lub poślubienie rozwodnika lub rozwódki jest aktem cudzołóstwa (Łk 16,18). DOM, DOM PANA – zob. ŚWIĄTYNIA. DRACHMA – zob. DENAR. DROGA – w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, ma2734

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2735

jący swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne „bycie w drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2). DUCH BOŻY, DUCH PAŃSKI – Bóg przez swojego Ducha działa w świecie i w ten sposób jest Panem historii. W ST Ducha Bożego rozumiano nie jako osobę, ale jako moc. W NT mówi się o działaniu Ducha Bożego, który zstępuje na ludzi i uzdalnia ich do życia w prawdzie, wolności i miłości (J 16,5nn). Duch Boży w sposób szczególny zstąpił na Syna Bożego Jezusa Chrystusa. Całe Jego życie naznaczone było mocą Ducha, który działał w nim od momentu poczęcia (Łk 1,35), poprzez chrzest w Jordanie (Mt 3,16), aż do wypełnienia na krzyżu ofiary odkupienia (Hbr 9,14). Chrystus przekazał swojego Ducha uczniom i uzdolnił ich do kontynuowania swojej misji w świecie (J 16,5-15). DUSZA – hebr. termin nefesz może być tłumaczony na różne sposoby. W ST oznaczał pier wotnie ‘gardło’, ‘oddech’, w konsekwencji więc ‘życie’ i ‘osobę’. Termin dusza odnosił się także do tego, co duchowe w człowieku (do myśli, pragnień, uczuć), ale nie był rozumiany jako przeciwieństwo ciała. Dla autorów biblijnych dusza jest tym, co odróżnia człowieka żyjącego od umarłego. Nigdy nie oddzielali oni duszy od ciała. Mówiąc o duszy, mogli mieć na myśli życie (Joz 9,24), całego człowieka (Rdz 2,7), a także tożsamość konkretnego człowieka (Ps 103,1). Człowiek stał się istotą (duszą) żyjącą (1Kor 15,45), ponieważ Bóg, Pan życia, tchnął w jego nozdrza tchnienie życia (Rdz 2,7). W NT zasadniczo zostało zachowane starotestamentowe rozumienie duszy. Oznacza ona życie (Mt 2,20) lub odnosi się do całej osoby (Dz 2,41). Choć w NT brakuje rozróżnienia między śmiertelnym ciałem i nieśmiertelną duszą, obecnego w filozofii greckiej, to dusza oznacza także istnienie osoby po śmierci. Zob. KREW. DWANAŚCIE PLEMION – naród żydowski według Pisma Świętego wywodzi się od synów patriarchy Jakuba, którego imię Bóg zmienił później na Izrael (Rdz 32,28). W Rdz 29 – 35 podane zostały imiona dwunastu synów Jakuba: Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Issachar, Zabulon, Józef, Beniamin, Dan, Neftali, Gad i Aser. Uważa się ich za przodków dwunastu plemion, które wzięły swoje nazwy od imion 2735

swoich protoplastów (1Krl 18,31). Przy osiedleniu się w Kanaanie każde z plemion otrzymało w dziedzictwo swoją część Ziemi Obiecanej (Joz 13 – 20). Na wzór przodków narodu wybranego, również nowy lud Boży ustanowiony przez Chrystusa jest reprezentowany przez dwunastu apostołów (Mt 10,2-4). DZIEŃ PANA, DZIEŃ PAŃSKI – zwrot często stosowany w Piśmie Świętym na oznaczenie mającego nastąpić w przyszłości tryumfu Boga nad Jego nieprzyjaciółmi. Wówczas Bóg objawi pełnię swojego panowania i chwały oraz dokona ostatecznego sądu. Wybranych obdarzy życiem wiecznym, a tych, którzy odrzucili Jego miłość, stosownie ukarze. Początkowo w wyobrażeniach Izraelitów Dzień Pana wiązał się z majestatycznym nadejściem Boga i objawieniem Jego chwały wszystkim mieszkańcom ziemi. Miał to być także czas wywyższenia samego Izraela, wzrostu jego potęgi i znaczenia politycznego. Liczne teksty prorockie ukazują negatywny charakter Dnia Pana jako wydarzenia objawiającego gniew Boży i powszechną katastrofę (Iz 13,4-6; Jl 2,2-9; Za 14,1-3). Dlatego do charakterystycznych zjawisk towarzyszących mu należą: ogień (Iz 10,16; 65,5), burza (Iz 28,2; 30,30), wstrząsy nieba i ziemi (Ez 38,19; Ag 2,21n), potop (Jr 47,2-7), susza (Ez 30,12), głód (Jl 1,10-12), zniszczenie wszystkich bożków (So 1,4), zaćmienia (Iz 5,30; Am 8,9; So 1,15), a nawet katastroficzne wydarzenia, które położą kres istnieniu świata (Jl 3,1-4.21; Za 14,1-21). To wszystko podkreśla osobisty udział Boga w wydarzeniach tego czasu, a także ich powszechny charakter. W NT Dzień Pana to dzień Chrystusa. Dotyczy on nie tylko Żydów, ale wszystkich narodów, i zbiegnie się w czasie z powtórnym przyjściem Jezusa na ziemię (Paruzją). Zmartwychwstanie Jezusa, jako tryumf Boga nad śmiercią i szatanem, uprzedza w czasie jego nadejście. Od momentu Zmartwychwstania Dzień Pana jest nie tylko oczekiwanym wydarzeniem końca świata, ale także rzeczywistością dokonującą się w życiu każdego, kto wierzy w Chrystusa. Przybliżanie się Dnia Pana widoczne jest w przemianie ludzi, którzy upodobniają się do Jezusa, pełnią Jego wolę, stają się synami światłości (1Tes 5,2-5) i już na ziemi mają udział w królestwie Bożym. Dniem Pana nazywana jest również niedziela, dzień poświęcony na modlitwę i odpoczynek, upamiętniający Zmartwychwstanie Chrystusa i przypominający zapowiedź Jego powtórnego przyjścia. DZIESIĘCINA – ofiara składana z dziesiątej części plonów (Pwt 14,22-29), przeznaczona na cele sakralne (potrzeby świątynne, utrzymanie lewitów, pomoc ubogim), a także stały podatek płacony władcy przez ludność (1Mch 11,35). Zwyczaj płacenia DUCH BOŻY — DZIESIĘCINA

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

dziesięciny praktykowany był nie tylko w Izraelu, ale na całym Bliskim Wschodzie. Pier wotnie dziesięcina była ofiarą, a następnie stała się podatkiem świątynnym. Wynikała ona z przekonania, że płody ziemi i pierworodne zwierzęta należą do Boga (np. Wj 13,2). Dlatego nadano jej charakter powszechnego obowiązku. Składający dziesięcinę spożywali ją w świątyni, natomiast co trzy lata w całości była przekazywana na potrzeby lewitów, cudzoziemców, wdów i sierot. Pierwowzorem dziesięciny jest dar złożony przez Abrama kapłanowi Melchizedekowi (Rdz 14,20). Zob. LEWICI. EDOM, EDOMICI – górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, potomków Edoma-Ezawa, syna patriarchy Jakuba. Edomici przybyli z Pustyni Syro-arabskiej na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doliny Araba na południe od potoku Zared (Lb 21,12) aż do zatoki Akaba. Skupili się w kilku niezależnych grupach, z których każda miała swojego władcę. W tekstach biblijnych Edom jest utożsamiany z ziemią Seir (Rdz 32,4; Sdz 5,4). Edomickie porty nad Morzem Czer wonym w Elat i Esjon-Geber oraz bogate złoża rudy przyczyniły się do dużego znaczenia Edomitów w ówczesnym handlu. Dawid podporządkował sobie Edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w. przed Chr. odzyskali oni niezależność. Mimo krótkich okresów ponownego podporządkowania Edomu Izraelowi, zachował on suwerenność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński Nabonid najechał i zdobył Edom, który już nigdy się nie odrodził. EFA – miara objętości produktów sypkich, wynosząca ok. 23 litrów, równowartość 3 sei. EWANGELIA (gr. euangelion – ‘dobra nowina’) – słowo to było używane w języku potocznym i oznaczało pomyślną wieść, najczęściej dotyczącą odniesionych zwycięstw. Takie znaczenie można znaleźć również w ST (2Sm 4,10). Pierwszy raz w kontekście religijnym słowo ewangelia zostało użyte dopiero w czasie przesiedlenia babilońskiego, kiedy stało się zapowiedzią mającego nadejść zbawienia (Na 2,1). Szczególnego, ściśle religijnego znaczenia nabiera w NT. Jezus, odwołując się do proroctwa Izajasza (Iz 40,9; 52,7), siebie samego nazywa zwiastunem Ewangelii, czyli radosnej nowiny o zbawieniu (Mk 1,15). Później termin ten stał się określeniem całej Jego nauki, Jego osoby (Mk 14,9), Jego historii (Mk 13,10), a podjęte przez uczniów dzieło przekazywania tej nauki nazywane jest głoszeniem Ewangelii (Dz 5,42). Miano Ewangelii noEDOM — FENICJA

Page 2736

szą także spisane opowiadania o Jezusie, włączone do kanonu Pisma Świętego, a także specyficzny gatunek literacki, którym posłużyli się autorzy tych pism. Zob. EWANGELIE. EWANGELIE (gr. euangelia – ‘dobre nowiny’) – księgi NT, w których opisano historię życia Jezusa oraz treść głoszonej przez Niego nauki. Księgi te, ze względu na szczególny sposób, w jaki zostały zredagowane, stanowią odrębny gatunek literacki. Proces tworzenia się Ewangelii można podzielić na trzy etapy: nauczanie Jezusa; etap tradycji ustnej po Zmartwychwstaniu Jezusa, kiedy uczniowie opowiadali o Nim i przekazywali Jego naukę; oraz etap spisania przez ewangelistów wszystkich tradycji i przekazów ustnych. Ewangelie nie są tylko historyczną relacją z życia Chrystusa, lecz dają odpowiedź na konkretne pytania wierzących, do których były adresowane (m.in. stąd różnice pomiędzy poszczególnymi tekstami). Powodem, dla którego powstały Ewangelie, była troska o to, aby Jezus wraz ze swoją nauką mógł dotarzeć do wszystkich oczekujących dobrej nowiny o zbawieniu. Oprócz czterech Ewangelii, które znajdują się w kanonie Pisma Świętego, jest jeszcze szereg pism apokryficznych, mających w tytule słowo ewangelia. Zob. EWANGELIA. FARYZEUSZ, FARYZEUSZE – żydowskie stronnictwo religijne skupiające osoby skrupulatnie przestrzegające Prawa mojżeszowego. Z tej racji nazywani byli oddzielonymi. Grupa ta istniała głównie w Palestynie od II w. przed Chr. do I w. po Chr. Ze względu na prawowierne życie i bardzo dobrą znajomość tekstów biblijnych faryzeusze cieszyli się wielkim autorytetem i wywierali duży wpływ na życie polityczne i relacje społeczne w Izraelu. W NT prawie zawsze przedstawiani są jako przeciwnicy Jezusa, ale ich sprzeciw dotyczy nie tyle osoby Jezusa, ile kwestii doktrynalnych i kultycznych, wiążących się z odmiennym postrzeganiem roli Prawa w życiu człowieka. Jezus bardzo poważnie traktuje wiedzę i pobożność faryzeuszów, a spory między Nim a nimi dotyczą rozumienia Prawa i sposobu jego wypełnienia. W każdej Ewangelii przedstawiony został nieco inny obraz faryzeuszów. Z tego stronnictwa wywodziło się kilka znaczących postaci NT, np. Nikodem (J 3,1) i Paweł Apostoł (Dz 9,1-19). Niesłuszne jest popularne utożsamianie wszystkich faryzeuszów z postawą nazywaną faryzeizmem, czyli obłudą, hipokryzją religijną i zwracaniem uwagi tylko na to, co zewnętrzne. Zob. SADUCEUSZE. FENICJA, FENICJANIE – pas wybrzeża Morza Śródziemnego o długości ok. 260 km, ciągnący się od pasma wzgórz Karmelu na południu aż do rzeki 2736

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2737

Eleuter na północy. Teren ten pokrywa się w przybliżeniu z obszarem dzisiejszego Libanu. Powstały tam liczne miasta-państwa rządzone przez królów. Najważniejsze z nich to: Tyr (miasto-wyspa i jego lądowy odpowiednik Uszu), Sydon, Sarepta, Bejrut, Arwad i Byblos. W panteonie bóstw czczonych w miastach-państwach obszaru Fenicji szczególne miejsce zajmowały bóstwa natury i płodności. Najważniejsi bogowie to Baal i jego żona Asztarte, El i jego żona Baalat, poza tym Eszmun, Adonis, Melkart, Tanit. Obszar Fenicji nigdy nie był objęty jedną spójną strukturą polityczną, lecz stanowił luźną federację miast-państw. Mieszkańcy tych ziem ani ich sąsiedzi nie używali nazw Fenicja czy Fenicjanie. Określenie to spotykamy po raz pierwszy u Homera (IX/VIII w. przed Chr.), gdy mówi o mieszkańcach Sydonu. Gorący i obfity w deszcze klimat sprawiał, że tereny te porastała bujna roślinność. Słynne stały się cedry Libanu, które były towarem eksportowym. W starożytności Fenicjanie cieszyli się sławą wyśmienitych żeglarzy. Zakładali liczne kolonie w zachodniej części wybrzeża Morza Śródziemnego (np. w Kartaginie). Przyczyniło się to do przyjęcia na tych terenach linearnego alfabetu fenickiego i jego stopniowej ekspansji. Izrael utrzymywał bliskie kontakty z fenickimi miastami-państwami, szczególnie na początku okresu monarchii, za panowania Dawida (2Sm 5,11) i Salomona (1Krl 5,15-32). Pod dużym wpływem Fenicji pozostawało zwłaszcza Królestwo północne (Izrael). Poślubienie przez Achaba Jezabel, córki króla sydońskiego (1Krl 16,31), spowodowało rozprzestrzenienie się w Izraelu kultu Baala. W okresie asyryjskim i nowobabilońskim władcy fenickich miast-państw stawiali opór najeźdźcom, co często prowadziło do całkowitego zniszczenia miast. Tolerancyjna polityka Persów sprawiła, że władcy Tyru, Sydonu i Ar wadu zawiązali przeciw nim zbrojną koalicję, której skutkiem było zniszczenie Sydonu przez Persów w 351 r. przed Chr. Po podbojach Aleksandra Wielkiego fenickie miasta-państwa zostały zhellenizowane i stały się ośrodkami przenikania kultury hellenistycznej do Syrii i Palestyny. W 68 r. przed Chr. Fenicja została włączona do Cesarstwa Rzymskiego, a jej miasta-państwa stały się centrami administracyjnymi władzy rzymskiej. Fenicja była jednym z pierwszych terenów, na których zostało podjęte dzieło chrześcijańskiej ewangelizacji (Dz 11,19; 15,3; 21,2-7). FILISTEA, FILISTYNI – terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskie2737

go, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę. FUNT – rzymska jednostka wagi, która wynosiła ok. 327,5 g. GALILEA – północna część Palestyny, obejmująca około dwustu osad. Galilea wielokrotnie znajdowała się pod panowaniem różnych władców i tym samym podlegała wpływom różnych kultur. Po najazdach asyryjskich i chaldejskich nastąpiło w niej znaczące przemieszanie rdzennej ludności z napływowymi poganami (1Mch 5,15), czego efektem był specyficzny akcent, z jakim mówili ludzie zamieszkujący te tereny (Mt 26,73). Galilea była miejscem, gdzie Jezus się wychował i rozpoczął publiczną działalność (Mt 2,22n), i skąd w większości wywodzili się Jego uczniowie. Była ważnym ośrodkiem myśli judaistycznej. GESZURYCI – mieszkańcy małego królestwa położonego w południowej części Golanu, na wschód od Jeziora Galilejskiego (Joz 12,5; 13,1n). W okresie podboju Kanaanu Izraelici nie byli dość silni, aby podbić Geszur (Joz 13,11.13), dlatego aż do czasów Dawida, który poślubił Maakę, córkę króla Geszurytów (2Sm 3,3), pozostawał on niezależnym królestwem aramejskim. Niekiedy termin Geszur jest w Piśmie Świętym używany na określenie zdobytych przez Dawida ziem położonych na południu Palestyny (1Sm 27,8n). GŁOS BOGA – wyrażenie wskazujące na realne objawianie się Boga człowiekowi. Głos Boga przybiera różne formy i często wyraża się np. przez zjawiska przyrodnicze (Wj 19,19; Ps 18,4). Najbardziej wyraźnie przejawia się w słowach, które Bóg kieruje do swojego ludu poprzez wybranych przez siebie ludzi, np. charyzmatycznych przywódców, proroków. W sposób szczególny głos Boga objawiającego się człowiekowi zawarty jest w Bożych przykazaniach. Najważniejszym zadaniem wszystkich członków ludu Bożego jest słuchanie Boga. Potwierdza to uroczysta formuła: Słuchaj Izraelu (Pwt 6,4). W świetle świadectw zawartych w NT Bóg przemówił podczas chrztu Jezusa w Jordanie (np. Mk 1,11), aby potwierdzić, że Jezus jest Jego umiłowanym FILISTEA — GŁOS BOGA

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Synem, którego wszyscy powinni słuchać. Nauczanie Jezusa Chrystusa jest więc rzeczywistym głosem samego Boga. Jezus głosi prawdę, dzięki której każdy człowiek otrzymuje pełnię życia (np. J 1,17; 8,32; 14,6; 17,19). GNIEW BOŻY – zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob. KARA BOŻA. GRZECH – postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 – 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie

GNIEW BOŻY — HOSANNA

Page 2738

celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 – 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob. ADAM. HEBRAJCZYCY, HEBRAJCZYK – określenie narodu izraelskiego. Hebr. iwri jest przymiotnikiem pochodzącym prawdopodobnie od czasownika awar – ‘przechodzić’. Hebrajczycy więc to ci, którzy przeszli z drugiej strony Eufratu (Joz 24,3) albo przez Jordan (Rdz 50,10) lub przez Morze Czerwone (Wj 14 – 15). Niektórzy pochodzenie tej nazwy wywodzą od sumeryjskiego słowa apiru – dosł. ‘wyrzutek’, którym określano odmienne grupy etniczne, żyjące na obrzeżach cywilizacji. Mówi o nich wiele źródeł egipskich i mezopotamskich z II tysiąclecia przed Chr., określając ich jako wyrzutków i rabusiów. Autorzy ST używają terminu iwri tylko 33 razy, odnosząc go zawsze do etnicznej grupy Izraelitów, dla odróżnienia ich od innych ludów Bliskiego Wschodu. W NT słowo Hebrajczycy określa Żydów palestyńskich, którzy zachowali łączność z językiem ojczystym, religią i kulturą, w odróżnieniu od tzw. hellenistów, czyli Żydów z diaspory, mówiących po grecku i przyjmujących hellenistyczne obyczaje. Paweł, pochodzący z diaspory żydowskiej – z Tarsu w Cylicji – chlubił się tym, że jest Hebrajczykiem (np. Dz 22,2n; 2Kor 11,22). NT zawiera pismo zatytułowane List do Hebrajczyków, którego adresatami było drugie pokolenie chrześcijan. HIN – egipska miara objętości produktów płynnych, wynosząca ok. 0,46 litra. Izraelski hin równy był 4 litrom. HOSANNA (hebr. hoszi anna – wyrażenie składające się z dwóch słów ‘zbaw’ i ‘modlimy się’) – na początku był to zwrot przyzywający Bożej pomocy (Ps 118,25), później stał się okrzykiem wznoszonym na cześć króla (2Sm 14,4) i Boga. Z czasem słowo hosanna stało się zwrotem liturgicznym związanym ze Świętem Namiotów, podczas którego wielokrotnie recytowano Psalm 118. Okrzyk ten wznoszono również na cześć Jezusa wjeżdżającego do Jerozolimy (Mt 21,9; Mk 11,10; J 12,13).

2738

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2739

IMIĘ – oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzenie go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi (Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob. JEZUS. IZRAEL (hebr. Israel – ‘ten który walczył z Bogiem’) – imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo północne (Izrael) i Królestwo południowe (Judę). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo północne oraz Królestwo południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydow2739

ski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA. JAKUB – zob. IZRAEL. JEBUSYCI – jedna z grup etnicznych zamieszkujących Palestynę przed przybyciem Izraelitów do Kanaanu (np. Rdz 15,21; Lb 13,29). Niektórzy autorzy ksiąg ST twierdzą, że byli oni spokrewnieni z Kananejczykami (Rdz 10,15n; 1Krn 1,14), inni natomiast te dwa ludy zdecydowanie odróżniają (Wj 33,2; 34,11; Joz 11,3; 12,6). Najważniejszym ich miastem było Jebus (Sdz 19,10; 1Krn 11,4) – późniejsza Jerozolima. Po podboju Kanaanu przez plemiona Izraelskie, Jebusyci długo zachowywali niezależność. Dopiero król Dawid zdobył ich twierdzę Syjon, którą uczynił swoją rezydencją, a Jerozolimę stolicą swojego królestwa (2Sm 5,6n; 1Krn 11,4-7). Dawid prawdopodobnie pozwolił im pozostać w mieście, o czym może świadczyć zakup terenu pod przyszłą świątynię, którego król dokonał u niejakiego Arauny Jebusyty (2Sm 24,18-24). Według proroka Zachariasza Jebusyci zostali zasymilowani przez ludność Judy (Za 9,7). Zob. JEROZOLIMA. JEROZOLIMA, JERUZALEM – starożytne miasto położone w górach Judei (ok. 760 m n.p.m.), 50 km na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości (Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; IMIĘ — JEROZOLIMA

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob. SYJON. JEZUS (hebr. Jehoszua, Jeszua – ‘Bóg zbawia’ lub ‘Bóg jest moim zbawieniem’) – imię wybrane przez Boga dla swojego Syna. Archanioł Gabriel, oznajmiając Maryi, że Bóg wybrał Ją na matkę Zbawiciela, polecił Jej, aby mającemu urodzić się dziecku nadano imię Jezus (Łk 1,31). W ST imię to nosili: następca Mojżesza (Wj 17,8nn) oraz autor Mądrość Syracydesa, jednak przez szacunek do Zbawiciela, sukcesora Mojżesza nazywa się Jozuem, a Mądrość Syracydesa wzięła swoją nazwę od imienia ojca jej autora. Często w NT Jezus jest nazywany Chrystusem, co wynika z Jego mesjańskiego posłannictwa. Zob. CHRYSTUS. JORDAN – najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleźć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku 105 km, który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma 320 km długości. Rzeka ta stanowi główne źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 – 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17). JUDA – termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemiona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny (Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu JEZUS — KARA BOŻA

Page 2740

plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob. IZRAEL. JUDEA – grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem. KANAAN, KANANEJCZYCY – starożytna nazwa kraju położonego na obszarze dzisiejszego Izraela i Libanu. Dotychczas nie ustalono dokładnych granic starożytnego Kanaanu (Rdz 10,19). Zanim Izraelici pojawili się na tych terenach pod koniec XIII w. przed Chr., żyły tam różne plemiona (ok. 30) skupione wokół większych miast (Rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10). Każde plemię miało swojego władcę i rywalizowało z sąsiadami. Ludność zamieszkująca Kanaan zajmowała się głównie rolnictwem, a także żeglarstwem i kupiectwem. Religia Kananejczyków była ściśle związana z codziennym rytmem życia. Koncentrowała się wokół kultu płodności. W Biblii mieszkańcy Kanaanu zasadniczo są ukazywani w negatywnym świetle (np. Rdz 9,18-27; Dn 13,56nn). Chociaż Izraelici gardzili nimi jako ludnością podbitą (Sdz 1,28), to jednak pod względem rozwoju cywilizacyjnego wiele zawdzięczają kulturze kananejskiej. KARA BOŻA – w Piśmie Świętym obecny jest obraz Boga rozgniewanego, który karze człowieka za jego złe czyny (np. Ps 94,2). Aby właściwie zrozumieć sens kary Bożej, należy odczytać ją w perspektywie teologicznej. Wskazywanie na karę Bożą uzmysławia człowiekowi trzy ważne rzeczywistości: człowiek jest istotą grzeszną, w życiu ludzkim konieczne jest nawracanie się, Bóg jest sędzią i zbawcą stworzenia. Chociaż Bóg jest najwyższym sędzią ludzkiego postępowania i gwarantem sprawiedliwości, to jednak rozumienie Jego działania nie może być sprowadzone do prostego nagradzania lub karania 2740

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2741

człowieka przez zapewnienie mu ziemskiego powodzenia za dobre postępowanie albo sprowadzenie na niego nieszczęścia w życiu osobistym, rodzinnym czy społecznym, gdy popełnił on zło. Boże działanie zawsze pozostaje tajemnicą (np. Prz 30,2-5; Iz 29,13n; 1Kor 1,19-21). Istotą kary Bożej jest pozwolenie na to, aby człowiek poniósł konsekwencje swoich złych wyborów. Kara Boża nie może być więc rozumiana jako odwet Boga na człowieku. Jej cel jest przede wszystkim wychowawczy, aby człowiek uświadomił sobie swoje oddalenie od Boga i na przyszłość zaniechał czynienia zła. Bóg w swojej mądrości przede wszystkim prowadzi człowieka do pełnego rozwoju i na różne sposoby uczy go, jak poznawać prawdę, dobro i piękno oraz jak żyć według zasad miłości i sprawiedliwości (np. Łk 13,1-9; 19,2-10; J 8,3-11). Bóg objawia się człowiekowi przede wszystkim jako miłosierny Stwórca. W zależności od nastawienia człowieka doświadczającego kary, może mieć ona dwojaki skutek: albo człowiek biernie przyjmie potępiający wyrok i nie wyciągnie żadnych wniosków z doświadczenia, które go spotkało, albo zobaczy w karze wezwanie do przemiany i powróci do Boga (np. Łk 15,14-20). Kara Boża, wpisana w zbawczy plan Boga, jest więc skutecznym środkiem pomagającym człowiekowi trwać przy Nim i mimo grzechu nieustannie do Niego wracać. W oparciu o Pismo Święte wykształciła się idea kary, która trwa nawet po śmierci człowieka (np. Mt 10,28; 18,9; 25,41; J 5,29; Jud 4). Może być ona czasowa, aby człowiek dopełnił swojego oczyszczenia ze zła popełnionego za życia ziemskiego (np. 1Kor 3,12-15), ale też może trwać wiecznie, jeśli człowiek w sposób świadomy i bezwzględny odrzuca Boga i Jego miłosierdzie (np. Mk 9,47n). Zob. GNIEW BOŻY. KLĄTWA – w Piśmie Świętym określenie „obłożyć klątwą” oznacza m.in. wykluczenie ze świeckiego użytku osób, zwierząt i przedmiotów, by oddać je na własność Bogu (np. Kpł 27,28). Badania archeologiczne potwierdzają, że wśród ludów starożytnego Bliskiego Wschodu stosowano w czasie wojen tzw. prawo klątwy, polegające na eksterminacji przeciwnika i na zniszczeniu jego majętności (np. 1Mch 5,4n). Klątwa oznaczała wówczas ofiarę dla bogów, którym zawdzięczano powodzenie i zwycięstwo. W ST pojęcie klątwy służy głównie do ukazania sądu Bożego nad Kananejczykami, którego wykonawcami byli Izraelici. Przejęcie przez nich Kanaanu zostało przedstawione jako kara wymierzona zamieszkującym go ludom za ich przestępstwa (Kpł 18,24-25; Pwt 9,4n; 18,12). Opis postawy, do której Izraelici byli zobowiązani (Pwt 7,16), nawiązuje do 2741

sformułowań ukazujących zadanie sędziego, który nie może układać się z przestępcą, ale ma skrupulatnie wypełnić ciążący na nim obowiązek przywrócenia sprawiedliwości. Biblijne opisy nakładania klątwy przez Izraelitów na poszczególne ludy czy miejscowości nie mają charakteru historycznego, ale służą do przekazania prawdy o tym, że Bóg nie toleruje zła (Joz 24,19) i oczekuje od wszystkich ludzi wierności Jego prawu i zachowywania Jego nakazów. Zob. GNIEW BOŻY, KARA BOŻA, POŚWIĘCENIE. KOR – miara pojemności produktów sypkich lub płynów, pochodząca z asyryjsko-babilońskiego systemu miar. Jeden kor równał się jednemu chomerowi i składał się z dziesięciu bat lub ef (Ez 45,11-14). W przypadku produktów sypkich kor liczył około 500 (lub 230) litrów. Dla produktów płynnych miał nieco inną miarę i zawierał 159 litrów (lub nawet do 270 l). Zob. BAT, CHOMER, EFA. KRAINA UMARŁYCH (hebr. Szeol; gr. Hades) – określenie odnoszące się do miejsca, w którym przebywają ludzie po śmierci. Istniało przekonanie, że znajduje się ono pod ziemią. Żydzi twierdzili, że przebywający tam zmarli są oddzieleni od Boga. ST nie zawiera jednoznacznych wyjaśnień na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po jego śmierci (np. 2Mch 7,9.11.14.23.29.36; Hi 19,25-27). W kilku psalmach znajdujemy sugestię, że w miejscu przebywania zmarłych więź z Bogiem nie jest tak silna jak za życia. Umarli są tylko cieniami, odbiciami tych istot, którymi niegdyś byli (np. Koh 9,10), a egzystencję w krainie umarłych cechuje zapomnienie i bierność (np. Ps 88,12). Autor Ps 139,8 wyraża przekonanie, że Bóg jest obecny w tej krainie, jednak uważano, że człowiek nie ma tam odpowiedniej znajomości Boga, a tym samym nie może Mu oddawać czci. W Ps 49,16 zawarta jest sugestia, że Bóg może wybawić człowieka od konieczności wiecznego przebywania w krainie umarłych. KREW – substancja uważana za siedlisko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamiana z życiem (Rdz 9,5). W myśl prawa starotestamentowego każdy, kto z premedytacją przelewa ludzką krew, musi ponieść karę śmierci (np. Lb 35,16-21; Pwt 19,11-13.21). Zabójstwo człowieka uważane było za sprzeciw wobec Boga, dawcy życia. Prawo zakazywało również spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n). Krew miała swoje zastosowanie w żydowskich obrzędach liturgicznych. Używano jej do skrapiania ołtarzy i przy obrzędzie ustanawiania kapłanów (Wj 29,15n.19-21). Jako symbol życia była darem ofiarnym składanym Bogu jako zadośćuczynienie KLĄTWA — KREW

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

za popełnione grzechy (Kpł 17,11). W pełni skuteczną ofiarą niweczącą ludzki grzech była krew Jezusa przelana na krzyżu. Jest to krew Nowego Przymierza, dzięki której dokonuje się ostateczne pojednanie człowieka z Bogiem (np. Mk 14,24). Od Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ustanowił sakrament Eucharystii, wierzący w Niego gromadzą się na ucztach eucharystycznych, na których spożywają chleb i wino, które po konsekracji stają się Ciałem i Krwią Chrystusa (np. 1Kor 10,16; 11,23-26). Zob. DUSZA. KRÓLESTWO BOŻE – w Piśmie Świętym oznacza władzę Boga, Jego królewskie panowanie. Przekonanie o królowaniu Boga jest bardzo wyraźne w Sdz 8,23 i 1Sm 8,7n, gdzie podkreśla się, że panowanie to wyklucza wszelką ludzką władzę królewską nad ludem przymierza. Ustanowienie ludzkiego króla wymaga przyzwolenia Bożego (np. 2Sm 7,5-17) i jest postrzegane jako sposób reprezentacji Bożego panowania nad Izraelem. Idea królestwa Bożego najwyraźniej jest obecna w pismach proroków ST, którzy mówią o niej w perspektywie eschatologicznej, to znaczy oczekują czasu, kiedy Bóg w sposób ostateczny i definitywny ustanowi na ziemi swoje królestwo (np. Ab 21; Ag 2,21-23; Za 14,9). W NT przyjście na świat Jezusa Chrystusa jest postrzegane jako wypełnienie się zapowiedzi mesjańskich i nadejście królestwa Bożego. Jezus ukazuje w swoim nauczaniu, że jest ono już obecne w życiu wierzących (np. Mk 1,15) i dostępne dla każdego (np. Mt 11,28), ale jednocześnie pozostaje rzeczywistością jeszcze niezrealizowaną, o którą należy prosić Boga (Mt 6,10; Łk 11,2). Idea rozprzestrzeniania się królestwa Bożego jest w sposób szczególny ukazana w przypowieściach Jezusa (np. Mt 13,24-33.44-52; Mk 4,26-32; Łk 13,18-21). LEWICI – członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przeKRÓLESTWO BOŻE — MAGIA

Page 2742

siedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob. DZIESIĘCINA, NAJWYŻSZY KAPŁAN. LUD BOŻY – w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo Święte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 – 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwar ty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE. ŁOKIEĆ – jednostka miary długości, liczona od kości łokciowej do końca palca środkowego. Wynosiła ok. 45 cm. MAGIA – środki i praktyki, za pomocą których ludzie otrzymują informacje niedostępne w zwyczajny sposób lub wywołują działanie ponadludzkich mocy. Zaliczyć do nich można: wróżby, zaklęcia, przywoływanie duchów zmarłych, jasnowidzenie itp. Praktyki magiczne były i są rozpowszechnione we wszystkich kulturach, a świadectwa o nich można znaleźć już w najstarszych źródłach napisanych przez człowieka (np. Pwt 18,14; Dz 8,9nn). ST dowodzi, że magia była praktykowana także w Izraelu (Kpł 19,26; Pwt 18,10-13; 1Sm 28,7nn). W Piśmie Świętym wszystkie praktyki magiczne są jednoznacznie potępione, ponieważ zawsze u ich podstaw leży sprzeniewierzenie się Bogu. W czasach ST za uprawianie praktyk magicznych groziła śmierć (np. Wj 22,17). Równie stanowczo magia została 2742

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2743

potępiona w NT. Apostoł Paweł zalicza ją do grzechów, które nie pozwalają wejść do królestwa Bożego (Ga 5,20n). MESJASZ (hebr. masziach – ‘namaszczony’, ‘pomazaniec’) – w ST w ten sposób określano królów Izraela, którym przekazywano władzę przez obrzęd namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim samym obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecznych. Miał on zakończyć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W NT określenie pomazaniec, poza dwoma przypadkami (J 1,41; 4,25), występuje w gr. formie christos i odnosi się tylko do Jezusa. Zob. CHRYSTUS. MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE – pomieszczenie uważane za miejsce obecności Boga. W czasie wędrówki Izraelitów przez pustynię znajdowało się ono w przenośnej świątyni i było oddzielone specjalnymi zasłonami. W pomieszczeniu tym, zwanym święte świętych, umieszczona była Arka Przymierza. Na tej samej zasadzie wybudowano świątynię jerozolimską, w której wydzielono specjalną, oddzieloną zasłonami przestrzeń, najbardziej wewnętrzną część świątyni w kształcie sześcianu o bokach długości 10 metrów, zwaną miejscem najświętszym, gdzie złożono Arkę Przymierza. Prawo wejścia do miejsca najświętszego miał jedynie najwyższy kapłan, tylko jeden raz w roku, w Dniu Przebłagania, gdy prosił o przebaczenie grzechów ludu (Kpł 16,2). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIESZKANIE, NAJWYŻSZY KAPŁAN, ŚWIĄTYNIA. MIEJSCE ŚWIĘTE – nawa główna świątyni jerozolimskiej, oddzielona przedsionkiem od świątynnego dziedzińca. Czasem wyrażenie to stosowano w sensie ogólnym, mówiąc o całym kompleksie świątynnym lub jego części. W miejscu świętym odbywała się większość obrzędów religijnych sprawowanych w świątyni jerozolimskiej. Znajdował się tam pokryty złotem ołtarz z drewna cedrowego, stół na chleby poświęcone oraz dziesięć złotych świeczników. Do miejsca świętego mogli wchodzić tylko kapłani. Zob. MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIESZKANIE, ŚWIĄTYNIA. MIESZKANIE – przenośna świątynia zbudowana przez Mojżesza na Synaju, a także jedno z określeń oznaczających świątynię wzniesioną w Jerozolimie. Inne ich nazwy to: święte mieszkanie, mieszkanie świadectwa, mieszkanie Pana, namiot, Namiot Spo2743

tkania. Przenośna świątynia służyła Izraelitom podczas wędrówki przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Szczegółowe wskazówki dotyczące jej konstrukcji oraz wyglądu znajdują się w Wj 25 – 31; 35 – 40. Miała podstawę prostokąta o wymiarach 44 na 22 m, a jej wysokość wynosiła 2,2 m. Zewnętrzne ściany stanowiły zawieszone na żerdziach zasłony. Wewnątrz mieszkania wydzielono przestrzeń zwaną miejscem najświętszym, gdzie znajdowała się Arka Przymierza, która, jak wierzyli Izraelici, była tronem Boga mieszkającego na ziemi. Przed wejściem do miejsca najświętszego stał świecznik siedmioramienny, ołtarz kadzielny oraz stół na chleby poświęcone. Na zewnątrz mieszkania znajdował się ołtarz całopalny. Za składanie, rozkładanie i przenoszenie mieszkania odpowiedzialni byli lewici (Lb 1,51). Obecnie podaje się w wątpliwość istnienie mieszkania w formie i rozmiarach opisanych w Księdze Wyjścia. Wydaje się, że opis ten dostosowany jest do wymiarów świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona. Prawdopodobnie w czasie wędrówki Izraelitów z Egiptu do Kanaanu przenośna świątynia miała formę wielkiego namiotu. Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA, ŚWIĄTYNIA. MIŁOSIERDZIE BOŻE – przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun – ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13). MESJASZ — MIŁOSIERDZIE BOŻE

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

MINA – jednostka pomiaru wagi, równa jednej sześćdziesiątej talentu i dzieląca się na 60 syklów. Według tzw. wzorca ciężkiego mina była równa 1 kg, a według wzorca lekkiego 0,5 kg. Jako moneta mina stanowiła ekwiwalent 100 drachm. Zob. DENAR, SYKL. MOAB, MOABICI – lud wywodzący się od Moaba, syna Lota (Rdz 19,30-33.37), zamieszkujący królestwo Moabu, którego terytorium obejmowało równinę położoną na południowy wschód od Morza Martwego. Granice Moabu wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa. Kraina ta ma charakter rozległego, dobrze nawodnionego płaskowyżu. Moabici byli ludem rolniczym. Zajmowali się uprawą zbóż i pasterstwem. Izraelici na jakiś czas podporządkowali sobie królestwo Moabu. Następnie stało się ono wasalem Asyrii. Kres politycznej historii Moabu położył prawdopodobnie w VI w. przed Chr. babiloński władca Nabuchodonozor. MOC BOŻA – zob. RÓG.

Page 2744

kapłana (Wj 40,12-15). Posiadał również wymiar symboliczny w czynnościach kultycznych: oznaczał uświęcenie osoby bądź przedmiotu i przeznaczenie go na wyłączną służbę Bogu. Dlatego namaszczano ołtarze (Lb 7,10), naczynia kultu (Wj 30,23-29), ale przede wszystkim osoby królów (1Sm 9,16), kapłanów (Wj 29,21) i proroków (1Krl 19,16). W ST o królu mówi się jako o pomazańcu Pańskim (1Sm 24,7). Zob. CHRYSTUS. NAMIOT SPOTKANIA (ŚWIADECTWA) – mały namiot stawiany poza obozem i służący do otrzymywania wyroczni od Boga (Wj 33,7-11). Różnił się on od przenośnej świątyni, która w Piśmie Świętym jest niekiedy nazywana także Namiotem Spotkania lub świętym mieszkaniem, mieszkaniem świadectwa, mieszkaniem Pana, namiotem. Przenośna świątynia znajdowała się zawsze w centrum obozu Izraelitów (Lb 2,1-31), przechowywano w niej Arkę Przymierza i sprawowano kult (Wj 25 – 30; 35 – 40). Zob. MIESZKANIE, ŚWIĄTYNIA, WYROCZNIA PANA.

NAJWYŻSZY KAPŁAN – urząd zwierzchnika kapłanów świątynnych, zwanego także arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycznych rodów kapłańskich Jerozolimy. W czasach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszystkim strzegł kultu sprawowanego w świątyni, ale także stał na czele Wysokiej Rady, reprezentował Judeę w rozmowach z władzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprzedzone było specjalnym obrzędem konsekracji, podczas którego dokonywano rytualnego namaszczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach NT decydujący wpływ na obsadzenie tego urzędu miały władze rzymskie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapłanie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świątyni, w której wraz z Nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob. LEWICI, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, WYSOKA RADA.

NERKI – wraz z sercem symbolizują w Piśmie Świętym całe wnętrze człowieka. Nerki to z jednej strony siedlisko sumienia, uczuć, odczuwania bólu (np. Ps 72,21; 139,13; Ap 2,23), z drugiej zaś symbol fizycznej tężyzny człowieka i siedlisko funkcji rozrodczych (2Sm 7,12; Ps 132,11; Hbr 7,5). Uważano je za najbardziej intymne miejsce w człowieku. Tylko Bóg przenika nerki i serce (Ps 7,10; Jr 11,20). Zob. SERCE.

NAMASZCZENIE – pokrycie ciała lub przedmiotu oliwą lub wonnymi maściami. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie i praktykowany w różnych kontekstach. Namaszczenie ciała po kąpieli było znakiem radości i dobrobytu, dlatego pokutnicy rezygnowali z tej praktyki (Iz 61,3). Gest ten towarzyszył nadaniu komuś władzy, np. namaszczenie na króla (1Krl 1,39) czy na

NÓW KSIĘŻYCA – dzień, w którym przypadał początek nowego miesiąca, gdyż Izraelici stosowali kalendarz księżycowy. W tym dniu wyznaczono święto religijne (Iz 1,13n; Oz 2,13), w czasie którego składano specjalne ofiary (Lb 10,10; 28,11-14), odpoczywano (Am 8,5) i ucztowano (1Sm 20,5.18.24.27). Najważniejsza uroczystość związana z nowiem księżyca – Rosz ha-Szana (początek roku, nowy rok)

MINA — NÓW KSIĘŻYCA

NIECZYSTOŚĆ, NIECZYSTY – zob. CZYSTOŚĆ. NIEPŁODNOŚĆ – stan wiążący się najczęściej z brakiem potomstwa. W Izraelu rozumiano ją jako oznakę braku Bożego błogosławieństwa. W Piśmie Świętym wspomina się tylko o niepłodności kobiet (np. Rdz 11,30; 25,21; 29,31; Sdz 13,2; Łk 1,7). Posiadanie potomstwa było najważniejszym zadaniem każdego Izraelity, dlatego jego brak był powodem wielkiego wstydu i hańby. Cudowne interwencje Boga, przywracające płodność kobiecie w podeszłym wieku, jak w przypadku Sary (Rdz 21,1-7) czy Elżbiety (Łk 1,5-25), ukazują, że to Bóg jest Panem ludzkiej płodności, ale także świadczą o tym, iż niepłodność nie jest przejawem kary Bożej.

2744

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2745

– odbywała się w miesiącu Tiszri (wrzesień/październik), siódmym w kalendarzu żydowskim (Kpł 23,23-25; Lb 29,1-6). OBMYCIE – stosowane przez Żydów symboliczne pozbycie się skutków kontaktu tak z rzeczami świętymi, jak i nieczystymi. Do obmycia używano wody. Przepisy prawne odnoszące się do czystości (Kpł 11,24n) nakazywały obmywanie wszystkiego, co zostało splamione nieczystością (np. naczynia, ubrania, całe ciało). Kapłani sprawujący służbę w świątyni przed jej rozpoczęciem musieli się obmyć, aby usunąć nieczystość i w sposób godny wkroczyć w świętą przestrzeń. Obmycia służyły też do usunięcia skutków zetknięcia się z tym, co święte. Najwyższy kapłan po wyjściu z miejsca najświętszego musiał się wykąpać i wyprać ubranie (Kpł 16,24). Obowiązek obmycia spoczywał także na tych, którzy wyprowadzali kozła ofiarnego na pustynię (Kpł 16,26), oraz tych, którzy sprawowali obrzęd palenia krowy (Lb 19,7-21). Zewnętrzne obmycia są symbolem wewnętrznego obmycia, oczyszczenia z grzechów, którego w człowieku może dokonać tylko Bóg (Ps 51,4-9; Iz 1,16; Jr 4,14). W czasach NT przepisy dotyczące obmyć były bardzo uszczegółowione i przesadnie interpretowane, co spotkało się z surową krytyką ze strony Jezusa (Mk 7,2-8). Zob. CZYSTOŚĆ, OCZYSZCZENIE. OBRZEZANIE – zabieg polegający na usunięciu części napletka. Znane było u ludów Wschodu jako obrzęd inicjacji seksualnej i przejścia z dzieciństwa w dorosłość. Tylko w Izraelu obrzezanie miało sens religijny, ponieważ już od czasów Abrahama było znakiem przymierza z Bogiem (Rdz 17,9-14). U Żydów dokonywał go ojciec w ósmym dniu życia noworodka (Kpł 12,3). Przez specjalny, bardzo bolesny zabieg można było pozbyć się znaku obrzezania (1Mch 1,15). Już w ST podkreślano, że samo obrzezanie nie wystarcza do tego, aby cieszyć się błogosławieństwem, którego Bóg udziela swojemu ludowi, ale potrzeba jeszcze obrzezania serca, czyli odrzucenia grzesznych postaw i czynów (Pwt 10,16; Jr 4,4; 9,24n; por. Rz 2,28n). Chrześcijaństwo wyrosłe z judaizmu stanęło wobec problemu obrzezania mężczyzn pochodzenia pogańskiego (Dz 15,1nn; Ga 2,3nn). Paweł Apostoł głosił, że obrzezanie należy do przemijającego porządku Starego Przymierza i dlatego nie powinno obowiązywać w Nowym (Ga 5,6; 6,15). Ostatecznie tzw. Sobór Jerozolimski nie nałożył na chrześcijan obowiązku obrzezania (Dz 15,23-29). OCZYSZCZENIE – usunięcie różnego rodzaju nieczystości, przez oddzielenie ich od tego, co czyste.

2745

Prawo nakładało na Izraelitów stosowanie praktyk oczyszczenia, mających przywrócić im rytualną czystość, która dawała człowiekowi prawo do uczestnictwa w kulcie i życiu społecznym. Najczęstszym sposobem oczyszczenia były ablucje, czyli obmycia. Szczegółową wiedzę na temat sposobów oczyszczenia, a także przepisów regulujących ich stosowanie podają Kpł i Pwt. Znak oczyszczenia symbolizuje pokutę za grzechy (np. Ml 3,3) lub oczyszczenie wiary, która umacnia się wśród prześladowań (1P 1,7; por. Rz 12,2). Zob. CZYSTOŚĆ, OBMYCIE. OFIARA – polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezer wowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 – 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbowano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy

OBMYCIE — OFIARA

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob. CAŁOPALENIE, OŁTARZ. OŁTARZ – miejsce składania ofiary. Pier wotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywano z nieociosanych kamieni lub ziemi. Nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiątką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. Rdz 12,8; Ps 43,3n). Z czasem stały się wyłącznie miejscami składania ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wschodu i nie jest oryginalnym pomysłem Izraelitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejscami świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozolimie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokalnych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołtarze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chlebów poświęconych (Wj 37,25 – 38,7). Zob. OFIARA, RÓG. OPĘTANIE – owładnięcie przez złego ducha, który próbuje utożsamić się z człowiekiem. Skutkiem takiego zawładnięcia są różne choroby i zaburzenia psychiczne. Człowiek opętany traci kontrolę nad samym sobą, jednak nie traci przez to swojej tożsamości. Moce, które nim władają, mają swoje korzenie w podstawowym źródle zła, którym jest osoba i działanie szatana. Jezus uzdrawiał ludzi opętanych (Mt 8,16) i władzę tę przekazał również swoim uczniom (Mt 10,1), ponieważ wyrzucanie złych duchów jest jednym ze znaków nadejścia królestwa Bożego. Zob. DEMON, DIABEŁ, KRÓLESTWO BOŻE. PAN (hebr. Adonai – ‘pan’; gr. Kyrios – ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) – tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo PAN, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje (Wj 3,14n). W Septuagincie – greckim przekładzie ST – tytuł PAN (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego OŁTARZ — PASCHA

Page 2746

spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n). PAN ZASTĘPÓW – jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich – armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza – znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob. ARKA PRZYMIERZA. PASCHA (hebr. pesach – ‘przejść’, ‘przejść obok’, ‘minąć’) – największe święto żydowskie, obchodzone na wiosnę w miesiącu Nisan (marzec/kwiecień). Słowo Pascha ma też znaczenie ‘ochrony’. Izraelici zostali bowiem ominięci przez dziesiątą plagę, przed którą ochroniła ich krew baranka na drzwiach ich domów (Wj 12,21-23.29). Święto Paschy wywodzi się z czasów, kiedy Izraelici byli koczowniczym ludem pasterskim. Obchodzono je na pamiątkę cudownego uwolnienia z niewoli egipskiej (Wj 12 – 13). Z tym świętem wiązała się wieczerza paschalna, w czasie której poprzez potrawy i obrzędy odtwarzano szczegóły tamtej dramatycznej nocy i następującego po niej pierwszego dnia wolności. Spożywano więc odpowiednio przyrządzonego baranka, upamiętniającego ofiarę, której krew uratowała Izraelitów od śmierci (Wj 12,21-27). Z mięsem baranka spożywano przaśny chleb (tzw. przaśniki, hebr. maccot), przygotowany jedynie z mąki i wody na pamiątkę chleba, który jedli przodkowie (Wj 12,34.39). Spożywano przy tym gorzkie zioła, aby przypomnieć sobie ciężkie lata niewoli. Potrawy popijano posoloną wodą, dla wspomnienia wielu łez wylanych w czasie niewoli, a cztery kielichy wina, wypijane w czasie wieczerzy w odpowiednich odstępach, miały być zapowiedzią przyszłej, obiecanej ojczyzny. Po osiedleniu się Izraelitów w Kanaanie do obchodów Paschy włączono także obrzędy związane ze Świętem Przaśników. Ponieważ oba święta zbiegały się w czasie z pierwszą wiosenną pełnią księżyca, w praktyce zostały połączone i obchodzono je 2746

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2747

równocześnie. W czasach monarchii Paschę obchodzono w świątyni. Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego święto to nabrało charakteru bardziej rodzinnego. Baranka ofiarowanego w świątyni spożywano w domach. Także Jezus świętował Paschę ze swoimi uczniami (np. Mt 26,18). Podczas Paschy, która stała się Ostatnią Wieczerzą, ustanowił sakrament Eucharystii (np. Łk 22,14-23+). Ofiara Jezusa na krzyżu została w NT utożsamiona z ofiarą baranka paschalnego (np. Łk 23,44-46). PERSJA, PEROSOWIE – imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu (Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.). PERYZZYCI – jedna z najstarszych grup etnicznych zamieszkujących Kanaan, która zasiedlała centralną wyżynę Palestyny (Joz 17,15). Znana jedynie ze ST (np. Wj 3,8; 23,23; Joz 3,10; Sdz 3,5). Niekiedy w Biblii zestawia się ich z Kananejczykami i przedstawia jako dwa ludy pier wotnie zamieszkujące te ziemie (Rdz 13,7; Sdz 1,4n). Zostali podbici przez Izraelitów (Joz 17,14-18; Sdz 1,4), ale zachowali swoją odrębność. Teksty biblijne potwierdzają ich istnienie jeszcze w czasach Salomona i Ezdrasza (1Krl 9,20n; Ezd 9,1). PIEKŁO – tradycja chrześcijańska łączy piekło z miejscem odbywania wiecznej kary za grzechy. Kościół definiuje piekło jako stan ostatecznego samowykluczenia z jedności z Bogiem i świętymi (KKK 1033). Tym, co przerywa tę jedność, jest grzech śmiertelny. Jezus wielokrotnie mówił o karze ognia nieugaszonego (Mt 5,22.29; 13,42.50; Mk 9,43-48), dotykającej wszystkich, którzy w sposób świadomy do końca ziemskiego życia będą odrzucać wiarę w Boga, będą trwać w złu i nie nawrócą się. Bóg z własnej woli nikogo nie skazuje na piekło. Człowiek doświadcza go z powodu dobrowolnego i trwałego odwrócenia się od Boga. 2747

PIERWORODNY, PIERWORÓDZTWO – Izraelici, podobnie jak inne ludy Bliskiego Wschodu, wierzyli, że to, co pierwsze, a więc najważniejsze, należy się Bogu. Dotyczyło to zwierząt, plonów ziemi (pierwocin), a także wszelkiego rodzaju wytworów ludzkiej pracy. W sposób szczególny prawo pierworództwa odnosiło się do ludzi. Najstarszy, pier worodny syn w rodzinie należał do Boga. Przynależność ta ma swoje uzasadnienie teologiczne w tym, że Bóg, zanim wyprowadził Izraelitów z Egiptu, wyniszczył tam wszystko, co pierworodne, nie oszczędzając nawet ludzi (Wj 12,29). Ocalił jednak pierworodnych z Izraela, którzy stali się odtąd Jego własnością (np. Wj 13,2; Lb 3,13). To tłumaczy genezę stosowanej przez Żydów praktyki wykupywania każdego pierworodnego syna za pieniądze lub stosowne ofiary składane Bogu (Wj 13,13). W rodzinach żydowskich pierworodni mieli uprzywilejowaną pozycję. Uważano ich za dziedziców i spadkobierców siły i mocy ojca (Rdz 49,3). Naród izraelski uważał siebie za pierworodnego syna Boga (Wj 4,22). Również Jezus podlegał prawu pierworództwa (Łk 2,22-24). W NT mówi się o Nim jako o Pierworodnym Boga (Hbr 1,6), pierworodnym spośród umarłych (Kol 1,18), pierworodnym wobec całego stworzenia (Kol 1,15), pierworodnym pośród wielu braci (Rz 8,29). Stosując te wyrażenia autorzy NT podkreślają wyjątkową więź Jezusa z Bogiem Ojcem, Jego synowską godność oraz Jego pierwszeństwo jako pośrednika w dziele zbawienia świata i człowieka. PIĘĆDZIESIĄTNICA – święto żydowskie obchodzone pięćdziesiąt dni po Święcie Paschy. Hebrajski tekst ST nazywa je Świętem Tygodni, hebr. Szawuot (obchodzone siedem tygodni po Passze); dla Żydów jedno z trzech świąt obowiązujących, podczas których należało przybyć do świątyni (Wj 34,23, Pwt 16,16) i złożyć ofiary ze zwierząt oraz chleba upieczonego z nowego zboża. Początkowo było to święto typowo rolnicze, nazywane Świętem Zbiorów, obchodzone jako wyraz dziękczynienia za zbiory zboża. Później zaczęto je łączyć z historią Izraela i traktowano jako wspomnienie otrzymania przez Mojżesza prawa na górze Synaj oraz zawarcia przymierza z Bogiem. Święto to zostało przejęte również przez chrześcijan, którzy pięćdziesiąt dni po obchodach uroczystości Zmar twychwstania świętują wspomnienie Zesłania Ducha Świętego (Dz 2,1-42) i początku Kościoła jako wspólnoty otwartej na wszystkie narody. POKARMOWA OFIARA – jej podstawą były produkty spożywcze, np. oliwa, mąka (Kpł 2). Nie można było jednak składać produktów kwaszonych PERSJA — POKARMOWA OFIARA

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

ani miodu (Kpł 2,11). Ofiarę tę składano zazwyczaj razem z ofiarą krwawą. Część ofiary pokarmowej palono na ołtarzu, a reszta stawała się własnością kapłanów. Stanowiła ona element codziennej ofiary składanej w świątyni przez najwyższego kapłana (Kpł 6) oraz ofiary przebłagalnej ubogich (Kpł 5,11-13). POKÓJ – tak najczęściej tłumaczone jest hebrajskie słowo szalom, które występuje w Piśmie Świętym ponad 250 razy i ma bardzo szerokie zastosowanie. Najogólniej oznacza ono pełnię, jedność, szczęście, pomyślność, zdrowie, a także spokój, wyciszenie. Pokój w ujęciu biblijnym nie jest pojęciem abstrakcyjnym, ale bardzo konkretnym, obejmującym zarówno świecką, jak i religijną sferę ludzkiego życia. Do dziś słowo szalom przetrwało w kulturze żydowskiej jako pozdrowienie używane zarówno przy powitaniu, jak i pożegnaniu. Za świeckim użyciem słowa szalom stoją jednak głębokie racje teologiczne. W Piśmie Świętym pokojem nazywany jest Bóg (Sdz 6,24) i uważa się Go za twórcę i źródło pokoju, którego hojnie udziela ludziom (np. Kpł 26,6; Lb 6,26; 1Krn 22,9; Iz 26,12). Według autorów ksiąg ST pokój w relacjach międzyludzkich nie może istnieć bez Boga, ponieważ jest Jego darem (np. Kpł 26,6; Ps 29,11; Iz 26,12; 54,10; Ez 37,26; Za 8,10-12). Nie ograniczają oni tej rzeczywistości tylko do pojedynczych ludzi, ale mówią o pokoju między większymi społecznościami i całymi narodami (np. Sdz 4,17; 1Krl 5,26). W NT greckim odpowiednikiem hebr. szalom jest rzeczownik eirene, który zawiera ponadto pewne odcienie znaczeniowe obecne w literaturze greckiej. W kulturze hellenistycznej pokój oznacza nie tylko przeciwieństwo wojny i niezgody, lecz także niewzruszony wewnętrzny spokój, wynikający z harmonii umysłu. Według autorów NT Chrystus jest pokojem i źródłem pokoju dla wierzących, ponieważ przez swoją Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie wszystkich pojednał w swoim ciele z Bogiem (Ef 2,14-17). W tym ujęciu pokój dotyczy nie tylko relacji międzyludzkich, lecz przede wszystkim odnosi się do relacji człowieka z Bogiem i jest owocem zbawienia dokonanego w Chrystusie oraz Jego darem dla uczniów (J 14,27). Autorzy NT, mówiąc o pokoju, widzą w nim owoc działania w wierzących Ducha Świętego (Rz 8,6) oraz znamię obecności na ziemi królestwa Bożego (Rz 14,17) i jego realizacji w Kościele (Dz 9,31). POKUTA – w ST jest wyrażona przede wszystkim przez hebr. nacham i szuw. Pierwsze słowo kładzie nacisk na aspekt żalu za popełniony czyn, drugie natomiast ujmuje pokutę jako zawrócenie z niewłaściwej drogi i poprzez zmianę kierunku powrót (stąd hebr. teszuwa) na drogę Bożą. W historii Izraela barPOKÓJ — POŚWIĘCENIE

Page 2748

dzo wyraźnie widać rozwój idei pokuty od pojmowanej na sposób zbiorowy do takiej, która oznacza osobistą odpowiedzialność za grzechy i świadomość potrzeby własnego nawrócenia. Po narodowych katastrofach i upadkach zazwyczaj miały miejsce publiczne obrzędy pokutne, podczas których wszyscy zgromadzeni pościli, publicznie wyznawali grzechy i wyrażali za nie szczery żal. Prorocy ST często krytykowali publiczne formy pokuty, gdyż ograniczała się ona tylko do czynności kultycznych, nie pociągając za sobą rzeczywistej zmiany postawy (np. Iz 1,10-17; 58,5-7; Oz 6,1-3; Am 4,6-11; 5,21n). Kładli oni nacisk na indywidualną odpowiedzialność człowieka za każdy popełniony grzech (Ez 3,16nn; 18; 33,10nn). Istotą pokuty jest nawrócenie wyrażające się m.in. w sprawiedliwości, pobożności i pokorze (Mi 6,6-8). Każdy, kto się nawraca, otrzymuje od Boga odpuszczenie grzechów (Iz 1,18n) i Bóg stwarza w nim nowe serce i nowego ducha (Jr 24,7; Ez 36,26). W NT ideę pokuty najpełniej określa gr. metanoia. Wyraża ona przede wszystkim zmianę sposobu myślenia i całkowitą przemianę umysłu (np. Rz 12,2). Jezus w swoim nauczaniu nie sprowadza istoty pokuty do tzw. praktyk pokutnych, lecz łączy ją z osobistą decyzją człowieka, polegającą na byciu z Jezusem lub przeciwko Niemu (Mt 11,20-24; 12,41n). Chrystus został posłany na ziemię przez Ojca, aby wzywać wszystkich do nawrócenia. Ci, którzy uznają własną grzeszność, otrzymają od Boga przebaczenie grzechów (np. Łk 15; 18,9-14). Przez pokutę oraz odrzucenie samousprawiedliwienia i egoizmu wierzący wchodzą na drogę naśladowania Jezusa (np. Mk 10,35-45) i stają się nowymi ludźmi (Ef 4,23). POMAZANIEC – zob. CHRYSTUS. POŚWIĘCENIE – polegało na wyłączeniu czegoś lub kogoś ze sfery świeckiej po to, aby przeznaczyć jedynie do sfery religijnej. Wynikało to ze świadomości radykalnego podziału całej rzeczywistości na to, co świeckie, oraz to, co święte. Poświęcenie było więc traktowane jako działanie zmierzające do uświęcenia, to znaczy do zbliżenia kogoś lub czegoś do Boga, który sam jest świętością. Osoba, zwierzę lub rzecz – przez akt poświęcenia – stawały się wyłączną własnością Boga i nie można ich było wykupić (Kpł 27,28n). Poświęcenia wymagało przede wszystkim to, co wiązało się z kultem, a więc kapłani (np. Wj 29,1nn), miejsca przeznaczone do kultu oraz naczynia używane w kulcie. Dokonywało się ono przez specjalne obrzędy (np. Wj 30,22-33). Poza tym każdy mógł osobiście poświęcić Bogu jakąś rzecz (np. Kpł 22,21; 23,38; Lb 15,3). Poświęcenie może przyjmować niekiedy w Piśmie Świętym 2748

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2749

specyficzne znaczenie, kiedy jest mowa o obłożeniu klątwą rzeczy, miejsc lub ludzi. Zob. KLĄTWA. PRAWO (hebr. Tora – dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) – termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej (Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob. PRZYMIERZE. PROROK (hebr. nawi – ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) – człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha Świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n). 2749

PROZELICI – osoby przechodzące z jednej wiary czy religii na inną. W ST chodzi głównie o pogan nawróconych na judaizm. Wśród Żydów mieszkało sporo ludności napływowej, której przysługiwało wiele praw na równi z Żydami. Jeżeli byli obrzezani, mogli nawet uczestniczyć w kulcie i obchodach świąt żydowskich (Lb 15,15.30). W czasach NT prozelitom przyjmującym judaizm stawiano trzy konkretne wymagania: uznanie jedynego Boga, żydowskiego prawa i norm etycznych, a także obowiązkowe obrzezanie mężczyzn. PRZEBŁAGALNA OFIARA – system ofiarniczy w świątyni jerozolimskiej rozróżniał dwa rodzaje ofiar przebłagalnych (Kpł 4 – 7): ofiarę za grzech (hebr. chattat) oraz ofiarę wynagradzającą (hebr. aszam). To rozróżnienie terminologiczne nie jest jednak ściśle przestrzegane w Biblii hebrajskiej. Nie ma też osobnych rytów odróżniających procedury składania obu ofiar ani wykazów sytuacji, w których należy składać taką czy inną ofiarę (Kpł 7,7). Ofierze przebłagalnej towarzyszyło przekonanie, że grzech popełniony względem Boga burzy relację z Nim. To samo dotyczyło relacji z bliźnim. Grzech domaga się więc odpowiedniego zadośćuczynienia, aby odnowić zachwiane więzi. Ofiara przebłagalna była ofiarą krwawą ze zwierząt (głównie z baranka) i wiązała się z ucztą biesiadną. W odróżnieniu od ofiary całopalnej na ołtarzu spalano tylko tłuszcz zwierzęcia, pozostałe mięso i kości stawały się własnością kapłana, który dokonywał obrzędu pokropienia krwią, albo też były one usuwane poza obóz (Kpł 4,11). Wydaje się, że ofiara przebłagalna, o charakterze bardziej publicznym, miała przebłagać za nieumyślne przestępstwo wobec drugiego człowieka, natomiast ofiara wynagradzająca miała być zadośćuczynieniem względem Boga. PRZEKLEŃSTWO – przeciwieństwo błogosławieństwa. Polegało ono na przepowiadaniu lub życzeniu złego losu komuś albo czemuś. Biblijny jęz. hebr. na określenie rzeczywistości przekleństwa posługuje się wieloma słowami (błogosławieństwo określane jest przy pomocy jednego tylko rdzenia hebr. – barach). Hebr. rdzeń kalal oznacza znieważanie kogoś i dotyczy nie tylko obrazy słownej, wyrażającej się brakiem szacunku lub poniżaniem kogoś, lecz także wszelkiego rodzaju szkód materialnych. Adresatem takiego przekleństwa może być również Bóg (np. Kpł 24,15; 1Sm 3,13), którego na swój sposób przeklina się, nie respektując ustanowionych przez Niego zasad etycznych. Kolejny hebr. rdzeń – arar najczęściej występuje w formułach przekleństw wypowiadanych przez osobę stojącą wyżej w hierarchii religijnej i społecznej niż PRAWO — PRZEKLEŃSTWO

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

osoba przeklinana. Formuły takie zaczynają się najczęściej od słów: Przeklęty kto... (np. Pwt 27,15-25; 28,16-19). Tego rodzaju przekleństwo było środkiem pedagogicznym służącym utrzymaniu określonych przez władzę norm życia społecznego. Wypowiedzenie nad kimś takiego przekleństwa było reakcją na jawne pogwałcenie przez niego obowiązujących norm i wiązało się z wykluczeniem go ze społeczności przez nałożenie na niego oficjalnej klątwy. Kolejny rdzeń hebr. – ala stosowano w przekleństwach i złorzeczeniach zapowiadających nieszczęście dla tego, kto pogwałci słuszne prawo innych do posiadania jakichś rzeczy. Przekleństwo można było wypowiedzieć nad potencjalnym złodziejem (np. Sdz 17,2; Prz 29,24), którego ma spotkać nieszczęście, jeśli dopuści się kradzieży przedmiotu obłożonego klątwą. Wypełnienie się przekleństwa wypowiadanego nad osobą już wcześniej o coś oskarżoną było potwierdzeniem jej winy (np. Lb 5,21-28; 1Krl 8,31). Przekleństwami obwarowane były umowy zawierane przez ludzi, w których przewidywano warunkowe sankcje za niedochowanie złożonych obietnic. Również w ramach przymierza między Bogiem a Izraelem przewidziana była cała lista nieszczęść i gróźb, które miały spotkać Izraelitów w przypadku sprzeniewierzenia się przez nich zobowiązaniom wynikającym z przymierza (Kpł 26,14nn; Pwt 28,15nn). Zob. BŁOGOSŁAWIEŃSTWO. PRZYKAZANIE – żądanie wyrażone przez słowo mówione lub na piśmie. Termin ten odnosi się niekiedy w Piśmie Świętym do relacji międzyludzkich, np. może wyrażać żądanie rodzica względem dziecka (Jr 35,14; Prz 6,20) lub króla wobec poddanych (2Krl 18,36). Zasadniczo ma jednak znaczenie teologiczne i określa wymagania wynikające z przymierza zawartego na Synaju między Bogiem a Jego ludem. Terminem przykazanie określa się przede wszystkim polecenia zawarte w Dekalogu (Wj 20,1-17; Pwt 5,6-21). W sensie szerszym odnosi się on do różnego rodzaju regulacji prawnych, etycznych i kultycznych, wynikających z Dekalogu, które zawarte są w Pięcioksięgu (Wj 20,22n; 25 – 31; 35 – 40; Kpł 17 – 26; Pwt 12 – 26). Przykazania nie są narzuconym przez Boga bezdusznym prawem, lecz stanowią konsekwencję zbawczych dzieł Boga dokonanych w historii Izraela (wybranie, wyzwolenie z Egiptu, zawarcie przymierza). Są również przejawem odpowiedzialności Boga za swój lud, do którego ma On wyłączne prawo. Odpowiedzią człowieka na Boże przykazania ma być ich przestrzeganie (Kpł 26,3), ponieważ są one dla człowieka rozkoszą i przedmiotem miłości (Ps 119,47.127.143), a także w skuteczny sposób przygotowują go na

PRZYKAZANIE — PRZYPOWIEŚĆ

Page 2750

przyjęcie zbawienia. Sankcją za lekceważenie przykazań jest przekleństwo (Kpł 26,14nn; Pwt 27,15-26). Jezus nie odrzucił przykazań ST, lecz je zaktualizował i uczynił jeszcze bardziej radykalnymi, przez postawienie na pierwszym miejscu przykazania miłości Boga i bliźniego (np. Mt 22,35-40). Zob. PRZEKLEŃSTWO. PRZYMIERZE – rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludźmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob. OBRZEZANIE, PRZYKAZANIE. PRZYPOWIEŚĆ (gr. parabole – ‘porównanie’, ‘zestawienie’) – krótkie opowiadanie o podwójnym znaczeniu (dosłownym i przenośnym), oparte na trzech podstawowych zasadach: narracji, metaforze oraz zwięzłości. Pierwszą warstwę znaczeniową tworzą treści, które w jakiś sposób odnoszą się do życia słuchaczy. Przedstawiana historia ma ich sprowokować do zinterpretowania – poprzez porównanie – treści przypowieści w kontekście własnego życia i do wyciągnięcia wniosków natury dydaktyczno-religijnej. Także prorocy ST posługiwali się przypowieściami, zarówno w celu ukazania ludzkich błędów (Iz 5,18; Oz 4,16), jak i dla przekazania Bożej obietnicy (Iz 11,6-9; Jr 31,21). Spotykamy je również w księgach historycznych ST (Sdz 9,8-15; 2Sm 12,1-4). Próby systematyzacji przypowieści Jezusa pod względem for malnym nie są do końca zadowalające.

2750

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2751

Najbardziej przekonujący wydaje się podział na trzy rodzaje. Pierwszy tworzą tzw. przypowieści właściwe, w których przedstawienie konkretnej sytuacji z życia codziennego ma wyrazić rzeczywistość religijną (np. przypowieść o ziarnku gorczycy – Mt 13,31n lub zaginionej owcy – Łk 15,1-7). Drugi rodzaj stanowi parabola, w której opowiadana historia jest tak nietypowa, że słuchacze mogą wątpić, czy rzeczywiście zaistniała (np. przypowieść o dziesięciu pannach – Mt 25,1-13). Ostatni typ przypowieści to tzw. opowiadanie paradygmatyczne, gdzie nie ma przeniesienia znaczenia z jednej rzeczywistości na drugą, lecz następuje zilustrowanie pewnej idei religijno-moralnej za pomocą jakiegoś szczególnego przypadku (np. przypowieść o faryzeuszu i celniku – Łk 18,9-14). Interpretując teksty biblijne, należy zwrócić uwagę na różnice gatunkowe między przypowieścią a alegorią. W przypadku alegorii każdy element opowiadania ma odrębne odniesienia symboliczne, przypowieść natomiast ma tylko jedno, bardzo czytelne odniesienie religijne oparte na zestawieniu porównawczym. RESZTA, RESZTA IZRAELA – pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących – Kościół (Rz 11,5). RODOWÓD – katalog nazywany często genealogią, zawierający informacje o kolejnych członkach danej rodziny lub rodu. W rodowodach podaje się imię osoby, czas i miejsce narodzin, ewentualne małżeństwo, potomstwo, długość życia. W Piśmie Świętym występują dwa zasadnicze typy rodowodów: 1) linearne – podające dane o głowach rodzin, zaczynając od założyciela do ostatniego lub aktualnie żyjącego członka; 2) rozgałęzione – ukazujące rozwój klanu wywodzącego się od synów jednego przodka. W ST zamieszczono ok. 24 rodowodów (np. od Adama do Noego – Rdz 5,1-32; potomków Jakuba – Rdz 46,8-27; potomków Lewiego – Wj 6,16-25; czy najbardziej szczegółowy rodowód, od Adama do Saula – 1Krn 1,1 – 9,44). Celem rodo-

2751

wodów jest określenie pochodzenia, a zarazem tożsamości danej osoby. Najstarsze teksty ST przejawiają małe zainteresowanie tego typu informacjami. Jeżeli już są one podawane, to przede wszystkim dla ukazania różnic etnicznych i kulturowych. Impuls do zainteresowania w Izraelu rodowodami dała reforma religijna zapoczątkowana przez króla Jozjasza (VII w. przed Chr.). Kolejne nasilenie tego trendu nastąpiło po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 r. przed Chr. (np. Ezd 2,59-63). Obie te fazy inspirowane były ideą zachowania czystości etnicznej i oddzielenia się od tego, co obce (np. Pwt 7,1-4; Ne 13,23-28). Szczególną wagę przykładano do rodowodów kapłańskich, dokumentujących pochodzenie danego kapłana od Lewiego (np. Rdz 46,11; Wj 6,16-25; Lb 3,17-39), gdyż od tego zależała ważność sprawowanego kultu. Podobne znaczenie miały rodowody królewskie, z których najważniejszy był rodowód potomków Dawida, ponieważ wierzono, że z jego rodu będzie pochodził Mesjasz (Ps 89,3-5; Iz 11,1-5). W NT znajdują się tylko dwa rodowody, które dotyczą Jezusa (Mt 1,1-17; Łk 3,23-38). Celem ich jest ukazanie, że w Jezusie wypełniają się zapowiedzi mesjańskie ST. ROK JUBILEUSZOWY – rok odpoczynku i szczególnej łaski, obchodzony co pięćdziesiąt lat (Kpł 25,8-17), po siedmiu cyklach tzw. lat szabatowych (Kpł 25,1-7). Jego nastanie ogłaszano w Dzień Przebłagania dźwiękiem rogu (hebr. jobel – ‘róg’, od tego słowa pochodzi termin jubileusz). W roku jubileuszowym obowiązywały takie same prawa, jak w roku szabatowym. Opierały się one na przekonaniu, że całe stworzenie jest własnością Boga i człowiek w używaniu dóbr ziemskich musi przestrzegać praw Bożych. Dlatego stało się zwyczajem, że w latach szabatowych i jubileuszowych ziemia nie była uprawiana, aby jej nie wyjaławiać, a plon z tego, co na niej wyrosło, należało zostawić dla ludzi ubogich i dla dzikich zwierząt (Wj 23,10n; Kpł 25,1-7). Ponadto wierzyciele byli zobowiązani darować wszelkie długi (Pwt 15,2), co miało służyć przywróceniu sprawiedliwości i równości społecznej. Niewolnicy mogli odzyskiwać wolność (Kpł 25,39-54). Wszelka własność ziemska wracała do swoich pierwotnych właścicieli (Kpł 25,13-34; 27,16-24). Istnieją poważne wątpliwości, czy rok jubileuszowy był kiedykolwiek obchodzony w taki sposób, jak opisuje go Biblia, czy była to tylko utopijna idea Izraelitów, którzy powrócili z wygnania babilońskiego. Jako argument podaje się fakt, że rok jubileuszowy następowałby bezpośrednio po roku szabatowym, co w praktyce oznaczałoby obchodzenie niemal identycznego święta przez dwa kolejne lata. Prawdopodobnie

RESZTA — ROK JUBILEUSZOWY

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

więc po powrocie z wygnania siódmy z kolei rok szabatowy traktowano jako rok jubileuszowy. ROZWÓD – zob. DOKUMENT ROZWODU. RÓD – społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność akceptacji tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24). RÓG – jęz. hebr. dysponuje kilkoma terminami, które w jęz. pol. oddaje się jako róg: szofar – instrument muzyczny wykonany z rogu barana; keren – róg zwierzęcy; jobel – róg barani. Szofar to instrument muzyczny, wykonywany z rogu baraniego, a później z metalu. Najpierw służył tylko do celów religijnych, używano go przy składaniu ofiar w świątyni, inaugurowano nim uroczystości religijne, nawoływano do pokuty i nawrócenia (Kpł 25,9). Według zapowiedzi proroka Joela, dźwięk rogu miał ogłosić nadejście Dnia Pana (Jl 2,1). Rzeczownik keren określa nie tylko róg zwierzęcia, lecz także każdy z czterech rogów umieszczonych na ołtarzu w świątyni jerozolimskiej (np. Wj 27,2). Taka konstrukcja ołtarza była powszechna na starożytnym Bliskim Wschodzie. Rogi prawdopodobnie były symbolem obecności i mocy Boga. Podczas składania krwawych ofiar kapłan skrapiał je krwią, co mogło oznaczać oddawanie czci Bogu – dawcy życia (np. Kpł 4,7). Uchwycenie się rogów ołtarza dawało azyl ściganym przestępcom (np. 1Krl 1,50). Słowo keren może oznaczać również naczynie wykonane z rogu baraniego, w którym przechowywano olej używany do namaszczania królów (1Sm 16,1.13; 1Krl 1,39). W Biblii słowo róg występuje także w znaczeniu symbolicznym jako znak siły (np. Pwt 33,17) lub zwycięskiego króla (1Krl 22,11). W NT słowo róg pojawia się w Apokalipsie św. Jana, gdzie jest symbolem nadprzyrodzonej mocy (np. Ap 5,6; 12,3). SADUCEUSZE – stronnictwo polityczne i religijne w Izraelu, prawdopodobnie wywodzące się od zwolenników Sadoka, kapłana z czasów Dawida. Do grupy tej należeli zazwyczaj kapłani oraz przedstawiciele arystokracji. Nie uznawali zmartwychwstania ciał, istnienia aniołów ani żadnego przejawu opatrzności czy przeznaczenia (Mt 22,23). Mieli duży wpływ na życie społeczno-polityczne Izraela. Posiadali liczną reprezentację w Wysokiej Radzie,

ROZWÓD — SĄD BOŻY

Page 2752

gdzie stanowili opozycję wobec faryzeuszów. Po zburzeniu świątyni w 70 r. po Chr. stronnictwo to praktycznie przestało istnieć. Zob. FARYZEUSZE. SAMARIA, SAMARYTANIE – miasto oraz górzysty region w środkowej Palestynie, który bierze swoją nazwę od miasta Samaria, wzniesionego w IX w. przed Chr. przez króla Omriego, który uczynił z niej stolicę Królestwa północnego (Izraela). Miało ono duże znaczenie strategiczne, ponieważ było usytuowane na wysokim wzgórzu, z dala od głównych dróg i umożliwiało łatwy dostęp do Jerozolimy, Megiddo, dolin Jezreel i Jordanu, a także do doliny nadmorskiej. Samaria pozostała stolicą Królestwa północnego do końca jego istnienia, czyli do roku 722 przed Chr., kiedy to zostało zdobyte przez Asyryjczyków. Pojawiło się tam wówczas wielu kolonistów mezopotamskich, którzy wymieszali się z rdzenną ludnością żydowską, tworząc specyficzną społeczność etniczną. Do ostrego konfliktu między Samarytanami a Żydami doszło po powrocie z przesiedlenia babilońskiego, kiedy Żydzi odrzucili ofertę pomocy Samarytan przy odbudowie świątyni. Powodem tej odmowy był fakt, że Samarytanie, z racji mocnych wpływów pogańskich, uważani byli przez Żydów za nieczystych. Wybudowali więc własne centrum kultu ze świątynią na górze Garizim i w ten sposób utworzyli odrębną społeczność religijną. Mimo wspólnego dziedzictwa historycznego Żydzi uważali ich za pogan, a ich kult za niezgodny z prawem. Samarytanie przestrzegali dokładnie Prawa Mojżeszowego, zachowywali ścisły monoteizm, ale za księgi święte uważali tylko Pięcioksiąg, odrzucając późniejszą tradycję żydowską, którą uznali za heretycką. W czasach NT miasto Samaria zostało odbudowane przez Heroda Wielkiego i na cześć cesarza Augusta nazwano je Sebaste. Jezus kilkakrotnie przemierzał okolicę Samarii (np. Łk 17,11; J 4,5.39). Na tych terenach Ewangelię głosili Filip, Piotr i Jan (Dz 8,1-25). Zob. IZRAEL. SĄD BOŻY – określenie wskazujące na to, że w historii zbawienia przewidziane jest rozliczenie ludzi z ich wierności Bogu i Jego przykazaniom. Według autorów ST będzie to konsekwencja przymierza zawartego między Bogiem i Izraelem. Świadkami na sądzie Bożym będą niebo i ziemia (Iz 1,2). Karą za niedotrzymanie warunków przymierza ma być nieszczęście, które spadnie na cały naród. W niektórych tekstach prorockich jest mowa o odpowiedzialności zbiorowej za grzechy narodu. Prorok Ezechiel jednak wyraźnie wskazuje na indywidualną odpowiedzialność człowieka przed Bogiem za popełnione czyny (Ez 18). W późniejszej myśli żydowskiej

2752

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2753

wypracowano pogląd, że człowiek już za życia otrzymuje częściową odpłatę za wyrządzone zło, która zostanie dopełniona w dniu Sądu Ostatecznego. Kryterium Bożego sądu będą dobre uczynki, na podstawie których uzna On człowieka za usprawiedliwionego lub potępionego. Sąd Boży łączy się z rzeczywistością gniewu Bożego, czyli reakcją Boga na pogwałcenie przez człowieka Jego praw. Pełnia Bożego gniewu ma się jednak ujawnić dopiero w dniu ostatecznego sądu nad światem. Autorzy NT nawiązują do starotestamentowych idei dotyczących Bożego sądu nad światem i je rozwijają. Według pism NT władza sędziowska została przekazana posłanemu przez Boga Chrystusowi (J 5,22.27), który każdego człowieka będzie sądził na podstawie wypełnienia przez niego przykazania miłości Boga i bliźniego (np. Mt 22,36-40; J 13,34; 15,12; 1J 3,23). Sąd ten odbędzie się w momencie Paruzji, czyli powtór nego przyjścia Chrystusa na ziemię (np. Mt 25,31; J 16,16nn; Dz 1,11; 1Kor 11,26; 15,23nn; Hbr 9,28; 10,37; 1J 2,28). Apostoł Paweł wzywa chrześcijan do tego, aby nie osądzali się wzajemnie, ale sąd zostawili Bogu, który jako jedyny zna rzeczywiste intencje i możliwości każdego człowieka i może go ocenić w prawdzie i miłosierdziu (1Kor 4,5). Zob. GNIEW BOŻY, KARA BOŻA, SĄD OSTATECZNY. SĄD OSTATECZNY – w myśli ST dojrzewało przekonanie o tym, że każdy dobry czyn człowieka zostanie przez Boga nagrodzony, a każdy zły ukarany. Autorzy biblijni łączą to nauczanie z ideą dnia sądu, dnia ostatecznego, Dnia Pana, dnia gniewu itp. Ta wielość określeń świadczy o braku pewności i zróżnicowaniu tradycji, w których dojrzewały poglądy na temat Sądu Ostatecznego. Według autorów ST, Bogu, jako Stwórcy świata, przysługuje władza sędziowska nad stworzeniem. Dotyczy ona całej ziemi (np. Rdz 18,25; Ps 9,7-9), poszczególnych narodów (np. Sdz 11,27), jak i pojedynczych ludzi (np. Rdz 16,5). Sąd Boga nad światem ma się odbyć w czasie historycznym. Ma to być sąd uniwersalny obejmujący zarówno Izraela, jak i wszystkie narody. Wierzono, że na Sądzie Ostatecznym umarli powstaną do życia (np. Ez 37,1-14; Dn 12,1-3), a nagrodą za sprawiedliwe życie będzie wieczne szczęście. Bezbożnych natomiast czeka potępienie (np. Iz 66,24). W literaturze żydowskiej, która powstała pomiędzy ST a NT, idei Sądu Ostatecznego towarzyszą wyraźne wzmianki o zmartwychwstaniu (np. Hen 22,4; 4Ezd 7,32). Liczne teksty NT zawierają rozwiniętą naukę o Sądzie Ostatecznym, podaną najczęściej przy pomocy języka właściwego apokaliptyce żydowskiej tamtego czasu. W tekstach

2753

tych zwrócono uwagę na to, że Sąd Ostateczny nastąpi nagle i nie da się go przewidzieć (np. Mt 24,42.44). Ma się on łączyć z powtórnym przyjściem na ziemię Syna Człowieczego, który założy na ziemi królestwo Boże (np. 1Tes 5,1-3; Jk 5,8n; 1P 4,5). Niektórzy autorzy NT uważali, że sąd Boży nad człowiekiem odbywa się bezpośrednio po jego śmierci (np. Łk 16,1-9; Hbr 9,27). Podane w Ewangelii nauczanie Jezusa na temat Sądu Ostatecznego łączy się nierozerwalnie z Jego wezwaniem do pokuty i nawrócenia. Sąd ten ma mieć charakter indywidualny, a jego kryterium będą ludzkie uczynki (Mt 25,31-46). Według Ewangelii św. Jana sąd ma mieć nie tylko wymiar przyszły (J 5,28n; 12,48), lecz dokonuje się również w teraźniejszości (J 9,39; 12,31). Tematykę Bożego sądu na końcu czasów podejmuje także Paweł Apostoł. Uważa on, że sąd ten odbędzie się w Dniu Pana, który nastąpi nagle (np. 1Tes 5,2-4). Bóg dokona sądu przez Jezusa Chrystusa, według kryteriów zawar tych w Ewangelii (np. Rz 2,16). Zdaniem apostoła Pawła wierni wyznawcy Chrystusa, czyli święci, będą uczestniczyć w ostatecznym sądzie nad światem (1Kor 6,2). Zob. GNIEW BOŻY, KARA BOŻA, SĄD BOŻY. SELA – słowo o nieustalonym do dziś pochodzeniu i znaczeniu, występujące w Księdze Psalmów i w miejscach cytujących psalmy w Księdze Habakuka. Najczęściej proponowane przez uczonych próby tłumaczenia tego terminu to: notacja muzyczna, pauza w czasie śpiewania, wskazówka dla chóru bądź muzyków akompaniujących do śpiewu psalmów. SEPTUAGINTA (łac. ‘siedemdziesiąt’) – pierwsze kompletne tłumaczenie ST z języka hebrajskiego na grecki. Prace nad tym przekładem rozpoczęto w III w. przed Chr. w Aleksandrii. Według tzw. Legendy Arysteasza dokonało go 70 (lub 72) tłumaczy, dlatego powszechnie tłumaczenie to oznacza się rzymską liczbą LXX. Dzieło to podjęto z myślą o Żydach mieszkających poza granicami Izraela, którzy nie znali języka hebrajskiego. Septuaginta cieszyła się wielką powagą u Żydów aż do czasu, kiedy powszechnie zaczęli się nią posługiwać chrześcijanie. Prawdopodobnie znajdowała się wśród rękopisów Biblioteki Aleksandryjskiej. Większość cytatów ze ST, zamieszczonych w NT, przejęto właśnie z Septuaginty. Zob. WULGATA. SERCE – w Piśmie Świętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka,

SĄD OSTATECZNY — SERCE

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob. NERKI. SĘDZIA, SĘDZIOWIE – określenie odnoszące się w ST do przywódców rodów poszczególnych plemion izraelskich po ich osiedleniu się w Kanaanie, a przed nastaniem monarchii. Działali mniej więcej w okresie od 1200 do 1000 r. przed Chr. Pełnili nie tylko funkcje sędziowskie, ale sprawowali faktyczną władzę nad plemionami. W Księdze Sędziów wymienia się sześciu tzw. wielkich sędziów, ukazując ich jako charyzmatycznych przywódców i wybawców Izraela, na których spoczywał duch Boży. Zaliczono do nich Deborę, Baraka, Otniela, Gedeona, Ehuda oraz Jeftego. W ich gronie nie znalazł się Samson, bohater walk z Filistynami, chociaż w księdze poświęcono mu aż cztery rozdziały (Sdz 13 – 16). Oprócz tego w Księdze Sędziów znajdujemy wzmianki o sześciu innych tzw. mniejszych sędziach, którzy nie byli postaciami charyzmatycznymi, lecz stali na straży przestrzegania prawa Bożego w powierzonych im plemionach. W Piśmie Świętym słowa sędzia używa się również w znaczeniu szerszym. Odnosi się ono np. do Mojżesza jako pośrednika przymierza między Bogiem i Jego ludem. Sędziami nazywano także królów oraz najwyższych urzędników państwowych. Uważano, że ich władza pochodzi od Boga, który jest sędzią świata (Rdz 18,25). Sposób postępowania sędziów regulowały specjalne kodeksy. Musieli oni odznaczać się przede wszystkim uczciwością i bezstronnością w wydawanych przez siebie orzeczeniach (np. Wj 23,1-9; Kpł 19,15n; Pwt 17,8-13). SIOSTRA – zob. BRAT. SŁUGA PANA – tytuł, który w Piśmie Świętym nadawany jest ludziom będącym w szczególnie bliskiej relacji z Bogiem, np. Abrahamowi (np. Rdz 26,24) czy Mojżeszowi (np. Wj 14,31). W szczególny sposób wiąże się on jednak z anonimową postacią z czterech pieśni proroka Izajasza (Iz 42,1-9; SĘDZIA — SYCHEM

Page 2754

49,1-7; 50,4-9; 52,13 – 53,12). Brak jasnego określenia, kto jest wspomnianym Sługą Pańskim, sprawia, że istnieje wiele interpretacji i domysłów, kogo faktycznie miał na myśli Izajasz. Żydzi widzieli w nim symbol idealnego Izraela, dzięki któremu przyjdzie na świat zbawienie, albo utożsamiali go z konkretnymi postaciami historycznymi. Tradycja chrześcijańska w proroctwie Izajasza widzi zapowiedź cierpiącego Chrystusa, a postać Sługi Pańskiego identyfikuje z osobą Jezusa (Dz 3,13nn; 1P 2,22-25). STADION – miara długości równa dziesięciu sążniom, czyli ok. 185 m. Tyle wynosiła długość bieżni na stadionie w starożytnej Olimpii. STARSI, STARSZY (gr. presbyteroi, presbyteros) – w Piśmie Świętym termin odnoszący się do mężczyzn, którzy sprawowali funkcję przełożonych wspólnoty. W NT słowo to określa kierujących wspólnotami chrześcijańskimi, ustanowionych przez apostołów lub ich następców (Dz 11,30; 14,23). Urząd ten nawiązuje bardzo wyraźnie do tradycji żydowskiej (Lb 11,16n). Każda wspólnota chrześcijan miała swoich starszych. Apostoł Paweł, mając na uwadze dobro wspólnot i potrzebę zachowania w nich określonego porządku, ustanawiał w tym celu starszych (Dz 14,23), którzy przewodzili wspólnotom, rozstrzygali sporne kwestie i byli duchowymi przewodnikami wiernych. Niekiedy mianem starszych określano biskupów (Tt 1,5-9). STELA – blok kamienny umieszczany w pozycji pionowej, w miejscach upamiętniających ważne wydarzenia. Bardzo często stele były opatrzone inskrypcją. Służyły one również celom religijnym, ponieważ upamiętniały kult oddawany bóstwu. Niekiedy pełniły funkcję kamienia wskazującego na miejsce pochówku zmarłego. Zwyczaj umieszczania stel znany był nie tylko na terenie Palestyny, lecz na całym Bliskim Wschodzie. Na terenie dzisiejszego Izraela znaleziono stele kananejskie i egipskie w takich miejscowościach, jak: Chasor, Bet-Szean, Tell Bajt Mirsim czy Deir el-Bala. Wiele stel hebrajskich odnaleziono w sanktuarium w Arad, ale nie widnieją na nich żadne inskrypcje. Z Samarii pochodzi fragment steli, na którym zachował się tylko jeden wyraz. Najbardziej znana z Ziemi Świętej jest tzw. stela Meszy, pochodząca z ok. 850 r. przed Chr. Znajdują się na niej inskrypcje sławiące zwycięstwo moabickiego króla Meszy nad Izraelem. SYCHEM – starożytne miasto leżące ok. 70 km na północ od Jerozolimy. W XIX w. przed Chr. miało już fortyfikację i kompleks pałacowo-świątynny, które w ciągu wieków były przebudowywane i odnawiane. Przez Sychem przebiegał ważny szlak handlowy. 2754

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2755

Tam zatrzymał się Abraham, gdy przybył z Charanu (Rdz 12,6). W pobliżu Sychem został pochowany Jakub (Rdz 49,29nn). Po podboju Kanaanu przez Izraelitów Sychem stało się dla nich ważnym ośrodkiem religijnym. W X w. przed Chr. miasto przez jakiś czas było stolicą Królestwa północnego (1Krl 12,25). W 722 r. przed Chr. Asyryjczycy zaatakowali Królestwo północne i zniszczyli Sychem. Ok. 350 r. przed Chr. miasto odbudowano i stało się ono głównym ośrodkiem Samarii. W niedalekiej odległości od niego, na górze Garizim, znajdowała się świątynia i centrum kultu Samarytan. W 107 r. przed Chr. prawdopodobnie Jan Hirkan zniszczył Sychem, którego już nigdy nie odbudowano. SYDON – starożytny fenicki port handlowy położony na wąskiej równinie pomiędzy górami Libanu a Morzem Śródziemnym, 35 km na północ od Tyru; dzisiejsze Saida na terenie Libanu. W Piśmie Świętym Sydon jest nazywany pier worodnym synem Kanaana (Rdz 10,15) oraz wielką metropolią (Joz 11,8). Uchodził za najznamienitsze miasto Fenicji (wspomina o nim Homer, IX/VIII w. przed Chr.). Jego hegemonia wyrażała się również w tym, że wszystkich mieszkańców Fenicji nazywano niekiedy Sydończykami (np. 1Krl 5,20; 16,31). Z czasem królestwo Sydonu utraciło swoje znaczenie na rzecz sąsiedniego Tyru. Na nowo odzyskało swoją pozycję w czasach perskich. Jezus tylko jeden raz udał się w okolice Tyru i Sydonu, gdzie uwolnił od złego ducha córkę Syrofenicjanki (Mk 7,24-30). Również apostoł Paweł zatrzymał się w Sydonie podczas swojej podróży z Cezarei do Rzymu (Dz 27,3). Zob. FENICJA, TYR. SYJON – początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie (Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob. JEROZOLIMA. SYKL – miara wagi stosowana najczęściej w odniesieniu do metali szlachetnych i wynosząca ok. 11,4 g kruszcu (tzw. sykl lekki; niektórzy podają 8,33 g) lub 12,5 g kruszcu (tzw. sykl ciężki, niektórzy podają 16,6 g). Częściej posługiwano się syklem 2755

lekkim. Z czasem sykl stał się jednostką monetarną bitą przez Żydów. SYN BOŻY – tytuł biblijny, przysługujący wybrańcom Boga, których obdarza On szczególnym upodobaniem. W ST tytuł ten odnosił się do aniołów (Hi 1,6), narodu wybranego (Wj 4,22; Pwt 14,1; Oz 2,1), przywódców Izraela (Ps 82,6). Mianem Syna Bożego określano również oczekiwanego Chrystusa, czyli Mesjasza (1Krn 17,13; Ps 2,7; 89,27). W NT Jezus został nazwany Synem Bożym i tylko On jest nim w sensie właściwym (Mt 4,3.6; 17,5; 26,63; Mk 3,11.17; 5,7; 15,39; Łk 4,41). Prawdę tę Jezus wielokrotnie objawiał w swoim nauczaniu (Mt 7,21; 11,27; 21,37; 22,42-46; 24,36; J 10,36; 20,17). Apostołowie Paweł i Jan, mówiąc o Jezusie jako Synu Bożym, wskazują na Jego odwieczne istnienie wraz z Bogiem. Jezus – Syn Boży – istniał jako Słowo, ma swój udział w dziele stworzenia i jest pośrednikiem objawienia i odkupienia. SYN CZŁOWIECZY – biblijny zwrot stosowany na określenie człowieka (np. Ps 8,5; 144,3; Ez 2,1) lub całej ludzkości (Ps 4,3; Prz 8,31). W ST wyrażenie to jest używane dla podkreślenia dystansu między Bogiem a człowiekiem. W apokaliptyce żydowskiej oznaczało ono godność i stało się tytułem specjalnego pośrednika, który ukaże się na końcu czasów. W Księdze Daniela jest mowa o przybywającym na obłokach Synu Człowieczym, który na wieki będzie panował nad ludźmi (Dn 7,13nn). W NT Jezus wielokrotnie nazywa siebie Synem Człowieczym. Wypowiedzi Jezusa, w których używa tego określenia w stosunku do własnej osoby, można podzielić na dwie grupy: kiedy mówi o godności przysługującej Synowi Człowieczemu, który ma władzę odpuszczania grzechów i jest Panem szabatu, oraz gdy mówi o sobie jako tym, który przyszedł, żeby służyć, który nie ma mieszkania, który będzie musiał cierpieć i zostanie zabity. Taki kontekst użycia tego zwrotu przez Jezusa sugeruje, że z jednej strony akcentował On w ten sposób swoje człowieczeństwo, a z drugiej objawiał swoje mesjańskie posłannictwo, przywołując znany Żydom obraz Syna Człowieczego jako sędziego, który ma przyjść na końcu czasów i zapanować nad wszystkim. SYN DAWIDA – tytuł mesjański, odniesiony w NT do Jezusa. Jest to bezpośrednie nawiązanie do faktu, że w Jezusie wypełniło się proroctwo dane Dawidowi, iż z jego potomstwa będzie wywodził się Chrystus, doskonały i wieczny król Izraela (2Sm 7,11-16). Sam Jezus pozwalał, aby tak do Niego się zwracano (np. Mt 9,27; 21,9), choć w niektórych sytuacjach ukrywał swoją godność, aby uniknąć SYDON — SYN DAWIDA

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

utożsamienia Go z politycznym wyzwolicielem oczekiwanym przez Żydów (np. Mk 1,40-45+). Tytuł Syna Dawida odnosi do Jezusa również Kościół pierwotny (Rz 1,3n; 2Tm 2,8), podkreślając tym samym autentyzm Jego mesjańskiego posłannictwa. Ewangelista Mateusz zamieszcza rodowód Jezusa, potwierdzający Jego pochodzenie z rodu Dawida (Mt 1,1-17). SYNAGOGA (gr. synagoge – ‘zgromadzenie’) – miejsce modlitewnych zgromadzeń Żydów. Geneza synagogi jest sprawą dyskusyjną. Jedni uważają, że od pierwszych lat obecności Izraelitów w Kanaanie istniały specjalne namioty lub budynki, które służyły celom modlitewnym. Ich zdaniem instytucja synagogi ukształtowała się na drodze powolnej ewolucji. Inni natomiast wiążą powstanie synagog z faktem zburzenia świątyni jerozolimskiej i deportacji Izraelitów do Babilonii (586 r. przed Chr.). Brak świątyni spowodował, że punkt ciężkości religii izraelskiej przesunął się z obchodów liturgicznych w świątyni na gromadzenie się w synagogach, aby czytać, studiować i rozważać Prawo. Wygnańcy, którzy powrócili z Babilonii do swojej ziemi, przynieśli ze sobą zwyczaje związane z synagogami (Ne 8,2; Ezd 8,15), które nawet po odbudowaniu świątyni jerozolimskiej stały się integralną częścią religii Izraela. Powstał również zwyczaj, że gdziekolwiek istniała żydowska diaspora, tam wznoszono synagogę. Pod względem architektonicznym synagogi wpisywały się w lokalną zabudowę. Najczęściej były to budynki wzniesione na planie prostokąta, posiadające trzy nawy i zwrócone w kierunku Jerozolimy. Z czasem terminem synagoga zaczęto określać nie tylko sam budynek, lecz także gromadzącą się w nim wspólnotę modlących się ludzi. Celebracje w synagogach miały wspólne elementy: rozpoczynanie liturgii o tym samym czasie co w świątyni; odmawianie tych samych, przewidzianych na daną okoliczność modlitw; odczytywanie tych samych, ustalonych wcześniej fragmentów Pisma Świętego; homilię. Do ważności modlitwy potrzebna była obecność dziesięciu mężczyzn. Synagogi służyły jako miejsca rozsądzania sporów pomiędzy członkami wspólnoty. W nich zazwyczaj mieściła się szkoła dla dzieci członków wspólnoty. Synagogi integrowały więc żydowską wspólnotę lokalną. Początek publicznej działalności Jezusa wiąże się z Jego uczestnictwem w liturgiach synagogalnych. W synagogach Jezus nauczał i uzdrawiał (np. Łk 4,16-37). Misyjna działalność apostołów, zwłaszcza Pawła, w pierwszej kolejności ukierunkowana była na żydowskie synagogi gęsto rozsiane po terenie Cesarstwa Rzymskiego.

SYNAGOGA — ŚWIĄTYNIA

Page 2756

SYNAJ – półwysep o kształcie odwróconego trójkąta, stanowiący pomost między Afryką i Azją, położony pomiędzy Kanałem Sueskim a Zatoką Akaba. Dominuje tam klimat pustynny z nikłą ilością opadów. Obszar ten mimo niekorzystnych warunków jest zamieszkany przez ludzi od trzydziestu tysięcy lat. Przecinały go liczne trakty, którymi przemieszczały się grupy etniczne, armie i rzesze kupców. Na Synaju znajduje się góra nosząca tę samą nazwę, na której Mojżesz otrzymał od Boga Prawo (Wj 31,18). Góra ta nosi również nazwę Horeb (np. Pwt 1,2). Jako miejsce objawienia się Boga człowiekowi, stała się ona miejscem świętym i symbolem Bożej opieki (Ps 68,9). Apostoł Paweł, pokazując różnice między Starym a Nowym Przymierzem, odwołuje się do Synaju jako symbolu starego porządku (Ga 4,24n). Zob. PRZYMIERZE. SZABAT – ostatni dzień tygodnia, świętowany przez Żydów jako dzień przeznaczony na modlitwę i odpoczynek. Tradycja świętowania szabatu jest zakorzeniona w biblijnym opisie stwarzania świata (Rdz 2,1-3), według którego Bóg w siódmym dniu po zakończonym dziele przestał pracować, a następnie pobłogosławił ten dzień i ustanowił go świętym. Od początków istnienia biblijnego Izraela szabat stanowił centrum żydowskich praktyk religijnych. Żydowskie prawodawstwo bardzo ściśle obwarowało ten dzień stosownymi normami, które dokładnie wyjaśniały, jak należy go świętować i od jakich prac bezwzględnie należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Szabat był dniem radości oraz znakiem jedności między Bogiem a ludem Izraela. Jego zachowywanie stanowiło jeden z czynników umacniających narodową i religijną tożsamość Żydów. SZATAN – zob. DIABEŁ. ŚWIĄTYNIA – budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych

2756

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2757

przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 – 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. 27 m na 9 m i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE. ŚWIĘCI – osoby wyróżniające się szczególną więzią z Bogiem. W ST termin ten ma podwójne znaczenie. Świętymi są ci, którzy dochowują wierności przymierzu i są związani z Bogiem relacją miłości (Ps 31,24), a także ci, którzy są przeznaczeni na wyłączną służbę Bogu i przez to oddzieleni od reszty społeczności (Dn 7,27). W NT terminem tym określa się chrześcijan, którzy dzięki wierze w Chrystusa są oddzieleni od pogan (1Kor 6,2). Apostoł Paweł mówi tak o wszystkich członkach wspólnot chrześcijańskich, które odwiedza i do których wysyła listy (np. Flp 4,22). ŚWIĘTE MIESZKANIE – zob. MIESZKANIE. ŚWIĘTO NAMIOTÓW (hebr. Sukkot) – jedno z trzech najważniejszych świąt żydowskich, związanych ze zwyczajem pielgrzymowania do Jerozolimy. Jego obchody odbywały się jesienią i trwały osiem dni. Święto Namiotów było radosnym dziękczynieniem za zbiory zboża i winogron. Podstawowym rytuałem tego święta było nakazane przez Boga mieszkanie w szałasach (Ne 8,13-18). W ten sposób nawiązywano do wędrówki przez pustynię i przypominano o nieustannie towarzyszącej Izraelowi opiece Boga. W czasie tej uroczystości miało miejsce poświęcenie świątyni Salomona (1Krl 8). Co siedem

2757

lat, w ramach obchodów Święta Namiotów, publicznie odczytywano Prawo. W judaizmie panowało też przekonanie, że w przyszłości właśnie podczas tego święta w Jerozolimie zbiorą się wszystkie narody, aby wielbić Boga (Za 14,16). ŚWIĘTO PRZAŚNIKÓW – zob. PASCHA. ŚWIĘTO PRZEBŁAGANIA (hebr. Jom Kippurim – ‘Dzień Przebłagania’ lub ‘Dzień Pojednania’) – jedno z najważniejszych świąt w kalendarzu religijnym Izraela, wprowadzone do niego po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.). Obchodzono je na początku roku – dziesiątego dnia miesiąca Tiszri (pierwszy miesiąc roku, przełom września i października). Przepisy dotyczące sposobu świętowania Dnia Przebłagania oraz jego teologiczne uzasadnienie znajdują się w Kpł 16,1-34; 23,26-32; Lb 29,7-11. Teksty te pochodzą z tradycji kapłańskiej i powstały po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Ustanowienie tego święta przypisywano Mojżeszowi, który otrzymał od Boga stosowne polecenie odnośnie do jego przebiegu. Obrzędy liturgiczne wykonywane corocznie w świątyni jerozolimskiej, w tym wolnym od pracy dniu, miały być wyrazem postu i pokuty narodu wybranego, aby wyjednać przebaczenie za grzechy kapłanów i ludu oraz usunąć nieczystości ze świątyni i z ołtarza (Kpł 16). Za grzechy kapłanów składano Bogu krwawą ofiarę przebłagalną z cielca i barana. Za grzechy ludu ofiarowany był baran oraz dwa kozły, z których jednego pozostawiano przy życiu. W tym dniu, jedynym w roku, najwyższy kapłan wchodził za zasłonę miejsca najświętszego, aby krwią złożonych w ofierze zwierząt siedmiokrotnie pokropić płytę przebłagalną (Wj 25,17nn), na znak przebłagania Boga. Następnie, w symbolicznym geście włożenia rąk na głowę pozostawionego przy życiu kozła, najwyższy kapłan zrzucał na niego wszystkie grzechy Izraela. Zaraz potem kozioł był wypędzany na pustynię. Jego śmierć oznaczała uwolnienie ludu od grzechów. ŚWIĘTO TYGODNI – zob. PIĘĆDZIESIĄTNICA. TALENT – jednostka wagi wynosząca około 34 kg, odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6 000 drachm. Zob. DENAR, MINA. TYR – starożytne miasto fenickie, położone na terenie dzisiejszego Libanu, ok. 35 km na południe od Sydonu (obecna nazwa es-Sur). Miasto to ma nietypowe położenie geograficzne, ponieważ znaczna jego część jest usytuowana na wyspie, którą Aleksander Wielki połączył z lądem rampą oblężniczą. Ta lokalizacja sprawiła, że przez długie wieki Tyr był

ŚWIĘCI — TYR

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

cenionym portem handlowym. Początki osadnictwa miejskiego w Tyrze sięgają III tysiąclecia przed Chr. Istnienie miasta w II tysiącleciu potwierdzają wzmianki ugaryckie, hetyckie oraz egipskie. Chociaż odkrycia archeologiczne pokazują, że nie było żadnej przerwy w osadnictwie na terenie Tyru, przyjęła się opinia, że miasto zostało odbudowane ok. 1200 r. przed Chr. przez Sydończyków (być może zniszczeń dokonały tzw. Ludy Morza, zob. Filistyni). W Pięcioksięgu nie znajdujemy żadnej wzmianki o Tyrze, a pierwsza informacja w Piśmie Świętym na jego temat znajduje się w Joz 19,29, gdzie wspomina się o jego fortyfikacjach. Stosunki handlowe Izraela z Tyrem zostały zainicjowane przez króla Dawida, który poprosił Hirama, króla Tyru, o dostarczenie drewna cedrowego oraz robotników do budowy pałacu w Jerozolimie (2Sm 5,11; 1Krn 14,1; 22,4). Następca Dawida, Salomon, także sprowadzał z Tyru drewno cedrowe i cyprysowe oraz rzemieślników, którzy pomagali przy budowie świątyni w Jerozolimie (np. 1Krl 7,13nn). Mieszkańcy Tyru byli doskonałymi żeglarzami i wzięli udział w wyprawie floty Salomona do Ofiru (np. 1Krl 9,26-28). Jezabel, córka Ittobaala, króla Tyru, poślubiła Achaba, władcę Królestwa północnego, co przyczyniło się do asymilacji tyryjskich elementów religijnych i kulturowych w Samarii. Ewangelie wspominają o jednym tylko pobycie Jezusa w okolicy Tyru i Sydonu (Mk 7,24). Chrystus podaje Tyr jako przykład miasta pogańskiego, które na Sądzie Ostatecznym czeka lepszy los niż te miasta palestyńskie, które Go odrzuciły (Mt 11,21n). Zob. FENICJA, SYDON. UCZTA WESELNA, UROCZYSTOŚĆ WESELNA – uroczyste przyjęcie, następujące po ceremonii zaślubin, trwające cały tydzień, obchodzone w gronie rodziny, sąsiadów i przyjaciół. Te wyjątkowe dni uczty weselnej – dzielenia się miłością – stały się dla autorów biblijnych doskonałym obrazem dla wyrażenia oblubieńczej miłości pomiędzy Bogiem i Jego ludem oraz pomiędzy Bogiem i pojedynczym człowiekiem. Jezus swoje przyjście na ziemię porównał m.in. do rozpoczęcia się uczty weselnej, na której On jest panem młodym, a wierzący w niego są panną młodą. W ten sposób została przekazana prawda o królestwie Bożym, które gdy się w pełni objawi, będzie stanem nieprzerwanej radości i szczęścia (Mk 2,19; J 3,29). W przypowieściach nawiązujących do uczty weselnej Jezus jednoznacznie stwierdził, że nie ma człowieka, którego Bóg nie powołałby do radości przebywania z Nim w wieczności. Każdy człowiek wezwany jest więc do tego, aby pozytywnie odpowiedzieć na zaproszenie Boga, a na-

UCZTA WESELNA — WYROCZNIA

Page 2758

stępnie w odpowiedni sposób przygotować się do spotkania ze swoim Stwórcą (Mt 22,1-14; 25,1-13). W Apokalipsie św. Jana metafora uczty weselnej wyraża wieczne królowanie zmartwychwstałego Baranka – Jezusa Chrystusa (Ap 19,9). WRÓŻBITA, WRÓŻBIARSTWO – zob. MAGIA. WSPÓLNOTOWA OFIARA (hebr. zewach, szelamim lub zewach szelamim) – ofiara nazywana także ‘ofiarą biesiadną’ albo ‘ofiarą za pokój’. Była to ofiara krwawa składana na życzenie indywidualnych pielgrzymów, szczególnie rodzin przybywających do Jerozolimy. Jej celem było z jednej strony wyrażenie wdzięczności Bogu za otrzymane przez rodzinę dobrodziejstwa, z drugiej natomiast, prośba o jeszcze większe zacieśnienie więzów rodzinnych oraz pogłębienie relacji rodziny z Bogiem (np. Rdz 31,54; Kpł 3,1nn; 1Sm 1,21). W księgach biblijnych nie ma przepisów, które w jednoznaczny sposób określałyby, co ma być przedmiotem ofiary wspólnotowej i w jaki sposób należy ją składać. W ofierze tej można było złożyć młodą krowę, owcę, wołu itp. Po zabiciu zwierzęcia kapłan zobowiązany był wylać jego krew na ołtarz (np. Pwt 12,27), a następnie spalić jego tłuszcz (np. Kpł 3,3-5). Po ofiarowaniu Bogu krwi i tłuszczu zwierzęcia kapłani otrzymywali jego mostek oraz prawą łopatkę (Kpł 7,28-34). To, co zostało, zabierał ofiarodawca, aby przygotować ucztę dla rodziny i zaproszonych gości. WULGATA (łac. vulgata – ‘rozpowszechniona’) – łaciński przekład Pisma Świętego, przygotowany w IV w. z polecenia papieża Damazego I (366-384) przez św. Hieronima (340-419), który poprawił i uzupełnił istniejące przekłady ksiąg biblijnych oraz przetłumaczył brakujące. W ten sposób powstało integralne tłumaczenie całego tekstu Pisma Świętego na łacinę. Przekład ten nie od razu przyjął się w Kościele. Ostatecznie Sobór Trydencki w 1546 r. dokonał jego rewizji i uznał za autentyczny, oficjalny tekst kościelny. Nazwa Wulgata przyjęła się z tego względu, że tekst ten stał się z czasem bardzo popularny w całym Kościele. Zob. SEPTUAGINTA. WYNAGRADZAJĄCA OFIARA – zob. PRZEBŁAGALNA OFIARA. WYROCZNIA – w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną inter wencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania

2758

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2759

wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską. WYROCZNIA PANA – specyficzny zwrot, formuła biblijna stosowana przez proroków, którzy powoływali się na otrzymane od Boga objawienie za pomocą słów: Tak mówi Pan lub wyrocznia Pana, nadając w ten sposób swojej wypowiedzi szczególną siłę wyrazu. Takie wypowiedzi budowały autorytet proroków jako autentycznych przekazicieli woli Bożej oraz miały często charakter normatywny, zobowiązujący do wypełnienia objawionego przez proroków Bożego zamysłu. WYSOKA RADA – Sanhedryn (gr. synedrion – ‘rada przywódców’). Ewangelie i Dzieje Apostolskie, a także źródła pozabiblijne stosują ten termin na określenie wielu różnych rad żydowskich. NT najczęściej używa go w odniesieniu do najwyższego sądu w Jerozolimie. W czasach Jezusa organ ten stanowił najwyższą żydowską władzę religijną i sądowniczą w Jerozolimie. W jej ławach zasiadało 71 osób: urzędujący najwyższy kapłan i jego poprzednicy; starsi, czyli przedstawiciele zamożnych rodów arystokratycznych; nauczyciele wywodzący się z kręgów faryzeuszów i saduceuszów. Wysoka Rada była organem, który dokonał sądu nad Jezusem

2759

(Mt 26,59), a także badał działalność i nauczanie pierwszej wspólnoty Kościoła w Jerozolimie, na której członków nałożył pewne sankcje mające zatrzymać ekspansję chrześcijaństwa (Dz 4 – 6; 23). WZNIESIENIE KULTOWE – ogólne określenie miejsca, w którym składano ofiary i sprawowano kult. Mogły to być naturalne pagórki albo też podwyższenia zbudowane przez człowieka w celach kultycznych. Przed refor mą deuteronomiczną i scentralizowaniem kultu w świątyni jerozolimskiej wzniesienia służyły Izraelitom do oddawania czci Jahwe i były uznawane za legalne miejsca kultu. W czasach ST wzniesienia stanowiły jednak typowy element kananejskiego kultu płodności oraz kultu Baala (Jr 19,5). Dlatego, będąc aktem publicznego bałwochwalstwa, spotykały się z coraz bardziej zdecydowanym potępieniem ze strony proroków i niektórych królów, aż do całkowitego wyeliminowania tej formy kultu (początek VI w. przed Chr.). ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) – termin odnoszący się do wspólnoty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania mężczyzn z Izraela w celu stawienia czoła wrogowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. Lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebranie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, Lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie religijne i określał wspólnotę ludu zwołanego, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w NT mianem ekklesia (najbliższy gr. odpowiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu Nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy Lud Boży zwołany przez Boga. Najpełniejszym urzeczywistnieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).

WYROCZNIA PANA — ZGROMADZENIE

49_Slownik_Q7:47_Slownik

9/4/08

8:23 AM

Page 2760

50_tablice chrono:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:25 AM

Page 2761

TABLICE CHRONOLOGICZNE Chronologia wydarzeń Starego Testamentu pozostaje wciąż w sferze badań archeologicznych i historycznych. W Piśmie Świętym historia służy teologii, co nie wyklucza prawdziwości zdarzeń, ale wskazuje na inne ich rozumienie. Chronologię wydarzeń dotyczącą św. Pawła oparto na wynikach badań egzegety ks. W. Rakocego CM (Paweł Apostoł. Chronologia życia i pism, Częstochowa 2003).

Historia zbawienia

Historia powszechna

2000 ok. 1850 Wyjście Abrama z Mezopotamii do ziemi Kanaan.

ok. 1700

Rozwój plemion izraelskich we wschodniej części delty Nilu. Jakub patriarchą plemion izraelskich.

ok. 1650

Józef zarządcą Egiptu.

1830-1530

Starożytne imperium babilońskie.

1728-1686

Panowanie Hammurabiego. Kodeks prawa.

1720-1570

Panowanie Hyksosów w Egipcie.

1500 ok. 1400 ok. 1300

ok. 1270-1230

Wyjście Izraelitów z Egiptu; wędrówka przez pustynię. Przymierze na Synaju.

ok. 1230-1200

Wejście Izraelitów do ziemi Kanaan pod wodzą Jozuego.

ok. 1200-1030 ok. 1040 ok. 1020-1004 ok. 1004-965 2761

Listy z Tell-el-Amarna.

Izraelici zmuszeni do pracy na rzecz faraona.

Czasy sędziów w Izraelu. Prorocka działalność Samuela. Instytucja monarchii w Izraelu. Saul pierwszym królem Izraela. Panowanie króla Dawida.

1294-1279

Panowanie faraona Setiego I.

1279-1213

Panowanie faraona Ramzesa II.

1213-1204

Panowanie faraona Merneptaha. W hymnie ułożonym na jego cześć znajduje się najstarsza pozabiblijna wzmianka nazwy Izrael.

50_tablice chrono:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:25 AM

Page 2762

1000 ok. 965-926

Panowanie Salomona. Budowa pałacu królewskiego i świątyni. Koniec podboju Kanaanu.

ok. 926-910

Panowanie Roboama.

922

Podział Izraela na dwa królestwa: Królestwo północne ze stolicą w Samarii i Królestwo południowe ze stolicą w Jerozolimie.

722

Zburzenie Samarii i upadek Królestwa północnego. Wygnanie Izraelitów do Asyrii.

701

Najazd Asyryjczyków na Judę.

753

Założenie Rzymu.

612

Zburzenie Niniwy.

609

Bitwa pod Megiddo.

605-562

Nabuchodonozor II królem babilońskim.

605/604

Pierwsza wyprawa Nabuchodonozora II na Palestynę.

700 640-609 622

Jozjasz królem Judy (Królestwa południowego). Odnalezienie Księgi Prawa. Reforma religijna za króla Jozjasza.

605

Bitwa pod Karkemisz. Ostateczne pokonanie faraona Necho.

600 597

Pierwsze przesiedlenie Izraelitów do Babilonii.

586

Zdobycie i zniszczenie Jerozolimy przez Nabuchodonozora II. Drugie przesiedlenie mieszkańców Judy.

582

Trzecie przesiedlenie mieszkańców Judy.

2762

50_tablice chrono:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

539

Dekret Cyrusa II pozwalający Izraelitom na powrót do ojczyzny.

538

Początek powrotu Izraelitów z wygnania do Jerozolimy.

536-515

8:25 AM

Page 2763

559-530

Cyrus II Wielki królem perskim.

539

Cyrus II Wielki zajmuje Babilon.

Odbudowa (intensywna od 520 r. przed Chr.) i poświęcenie świątyni jerozolimskiej.

500 458

Powrót Izraelitów pod wodzą Ezdrasza.

445-433

Nehemiasz namiestnikiem władcy perskiego w Judzie. Odbudowa murów Jerozolimy.

ok. 300

Wg Listu Pseudo-Arysteasza – na potrzeby licznej kolonii żydowskiej mieszkającej w Egipcie w okresie rządów Ptolemeusza II powstaje grecki przekład Tory, początek późniejszej Septuaginty (LXX).

200 198

Palestyna pod władzą Seleucydów. 175-163

167-164

Antioch IV bezcześci świątynię w Jerozolimie. Wielkie prześladowanie Żydów. Powstanie Machabejskie.

166-160

Rządy Judy Machabeusza. Walka o wyzwolenie spod władzy Seleucydów.

164

Oczyszczenie świątyni zbezczeszczonej przez pogan.

63

Zdobycie Jerozolimy przez Pompejusza. Palestyna prowincją rzymską.

Antioch IV Epifanes władcą Syrii. Prześladowanie Żydów.

100

60

2763

Pierwszy triumwirat w Rzymie (Pompejusz, Juliusz Cezar i Krassus).

50_tablice chrono:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:25 AM

51-30

40-4

Panowanie Heroda Wielkiego.

Page 2764

Kleopatra królową Egiptu.

49

Juliusz Cezar obejmuje dyktatorską władzę w Rzymie.

44

Zabójstwo Juliusza Cezara.

40

Senat rzymski ogłasza Heroda „królem Żydów”.

35

Małżeństwo Marka Antoniusza z Kleopatrą.

31

Bitwa pod Akcjum. Oktawian pokonuje Marka Antoniusza.

30

Samobójstwo Marka Antoniusza i Kleopatry.

27 przed Chr. – 14 po Chr. Panowanie cesarza Oktawiana Augusta. 20-19

Początek budowy nowej świątyni w Jerozolimie.

4 przed Chr – 6 po Chr.

Archelaos etnarchą Idumei, Judei i Samarii.

Panowanie Heroda Antypasa (znany z NT jako „Herod”).

4 przed Chr – 39 po Chr.

Filip tetrarchą Iturei i kraju Trachonu.

7 lub 6

Narodzenie Jezusa Chrystusa.

4 przed Chr – 39 po Chr.

Herod Antypas tetrarchą Galilei i Perei.

5 lub 6

Narodzenie Szawła z Tarsu.

4 przed Chr – 39 po Chr.

0

18-36

6-41

Judea, Samaria i Idumea zarządzane przez prokuratorów rzymskich zależnych od cesarskiego legata Syrii.

14-37

Tyberiusz cesarzem Rzymu.

26-36

Poncjusz Piłat prokuratorem Judei.

Kajfasz najwyższym kapłanem.

ok. 27

Początek działalności Jana Chrzciciela.

ok. 30

Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa.

ok. 34

Męczeństwo Szczepana.

30

2764

50_tablice chrono:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

34

Nawrócenie Szawła (Pawła) pod Damaszkiem.

37

Paweł odwiedza Jerozolimę.

8:25 AM

Page 2765

37-41 39

Kaligula cesarzem Rzymu. Herod Antypas wygnany przez Kaligulę.

40

43-44

Prześladowania chrześcijan za Heroda Agryppy I. Męczeństwo Jakuba Starszego. Aresztowanie i wyzwolenie Piotra.

44 lub 45

Paweł i Barnaba głoszą Ewangelię w Antiochii Syryjskiej.

od 45 do 46

Pierwsza wyprawa misyjna Pawła i Barnaby. Powstanie wspólnot chrześcijan na Cyprze, w Antiochii Pizydyjskiej, Ikonium, Listrze i Derbe.

od 47 do 51

Druga wyprawa misyjna Pawła. Powstanie wspólnot chrześcijan w Troadzie, Filippi, Tesalonice, Berei i Koryncie.

41-54

Klaudiusz cesarzem Rzymu.

41-44

Herod Agryppa I królem Palestyny.

44

Śmierć Heroda Agryppy I. Palestyna staje się prowincją rzymską.

49

Edykt Klaudiusza na mocy którego Żydzi musieli opuścić Rzym.

50 51

Tzw. Sobór Jerozolimski.

od 52 do 56

Trzecia wyprawa misyjna Pawła. Powstanie wspólnot chrześcijan w Efezie i Kolosach.

od 56 do 58

Uwięzienie Pawła w Jerozolimie. Pobyt w więzieniu w Cezarei.

od ok. 59 do 61

51 lub 52

Gallio prokonsulem Achai.

52-60

Antoniusz Feliks prokuratorem Judei.

54-68

Neron cesarzem Rzymu.

60-62

Porcjusz Festus prokuratorem Judei.

Paweł więziony w Rzymie.

60 od 61 do 62/63

2765

Ostatni etap działalności Pawła.

50_tablice chrono:Nowy Testament i Psalmy

62 63 lub 64 64

9/4/08

8:25 AM

Page 2766

Męczeństwo Jakuba Młodszego. Ostatnie uwięzienie (Rzym) i męczeństwo Pawła. Męczeństwo Piotra w Rzymie.

64

Pożar Rzymu i prześladowanie chrześcijan.

64

Gessius Florus prokuratorem Judei.

66-70

68 69-79

Powstanie żydowskie. Wespazjan i Tytus okupują Palestynę i zdobywają Jerozolimę. W grotach Qumran ukryto dokumenty esseńczyków, odnalezione w 1947 r. Panowanie rzymskich cesarzy: Galby, Ottona, Witeliusza. Wespazjan cesarzem Rzymu.

70

ok. 85

Tzw. synod w Jawne (Jamnia).

ok. 95

Jan Apostoł zesłany na Patmos.

ok. 100

70

Zburzenie Jerozolimy i świątyni. Rozproszenie Żydów.

73 lub 74

Upadek Masady; koniec oporu Żydów przeciwko Rzymowi.

79-81

Tytus cesarzem Rzymu.

81-96

Domicjan cesarzem Rzymu. Prześladowanie chrześcijan.

96-98

Nerwa cesarzem Rzymu.

98-117

Trajan cesarzem Rzymu.

Śmierć Jana Apostoła.

2766

km 0

110

330

Niniwa , Charan Aszszur Aleppo Mari

Ty gr

ys

AKKAD Suza Babilon

Ugarit

Byblos

9/4/08

Eufrat Nippur

ELAM

Jordan

Page 2767

, Beer-Szeba Soan

N

On Nof (Memfis)

ZE NE OR O M RW E CZ

Nil

EGIPT

El-Amarna

8:41 AM

SUMER

KA TO KA ZA ERS P

Damaszek

MAPY

, Ur

MORZE WIELKIE (Morze Śródziemne) Sychem ,

220

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

2767

Wędrówka Abrahama (Rdz 12)

Szlak Abrahama Miasta wspomniane w Rdz 12 ,

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:42 AM

Page 2768

Jordan

Drogi Wyjścia Izraelitów z Egiptu

Cheszbon

Jerycho

MORZE WIELKIE (Morze Śródziemne)

MORZE MAR TWE

Góra Nebo

Gaza

L

Ramses Pitom Sukkot

PUSTYNIA SZUR Kadesz-Barnea

LHar

Karkom

PUSTYNIA ZIN Przejście przez Morze Czerwone?

Makelot

Timna

Mara PUSTYNIA PARAN

Esjon-Geber (Elat)

Elim

Chaserot

MORZE CZERWONE PUSTYNIA SYNAJ

Góra Synaj wg Ga 4,5

L

Dżebel Serbal

L L Dżebel Musa

Masyw Synaju

N

L

Hipotetyczne lokalizacje góry Synaj Szlak tradycyjny Droga Filistynów („Via Maris”) Inne proponowane szlaki

km 0

20

40

60

2768

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:42 AM

Page 2769

Terytoria dwunastu plemion

NEFTALI

MORZE WIELKIE (Morze Śródziemne)

ASER

Chasor MANASSES WSCHODNI

Akko Jezioro Galilejskie ra l Gó rme Ka

ZABULON ISSACHAR

Megiddo

Bet-Szean

Jordan

Dor MANASSES ZACHODNI Sychem

Afek

Jafa

Ekron Gat

FILISTYNI

Gilgal Jerycho BENIAMIN (Jerozolima) Jebus Betlejem

Lakisz JUDA

Hebron Engaddi

SYMEON

MART W E

Gezer Aszdod

Dibon

N

Aroer

Arad MOAB

EDOM

2769

RUBEN

MORZE

DAN

Aszkelon

GAD

EFRAIM Betel

km 0

20

40

60

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:42 AM

Page 2770

Królestwo Dawida

FENICJANIE

Królestwo Saula Zdobycze Dawida

ARAMEJCZYCY

•Chasor MORZE WIELKIE (Morze Śródziemne)

•Akko ASER

Jezioro Galilejskie

ra Gó rmel Ka

•Megiddo •Bet-Szean •Dor •Afek

EFRAIM

Jordan

•Jafa

•Ramot-Gilead

•Sychem GILEAD

Jerycho Jerozolima•

•

Betlejem

FILISTYNI

•Gaza

Engaddi• JUDA

MART W E

•Aszkelon

MORZE

•Aszdod

•

•Gezer

N MOAB

EDOM

km 0

20

40

60

2770

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:42 AM

Page 2771

Podział Królestwa Królestwo Judy Królestwo Izraela

Sydon

Dan Tyr

Chasor MORZE WIELKIE (Morze Śródziemne)

Akko

ARAMEJCZYCY

Jezioro Galilejskie BASZAN Megiddo Bet-Szean

Ramot-Gilead

Sychem

Jordan

Afek Jafa Gezer

Jerycho

Aszdod

Beer-Szeba

MART W

Engaddi Arad

MORZE

Gaza

Betlejem Lakisz Hebron

E

Jerozolima

Aszkelon FILISTYNI

N MOAB

EDOM

2771

AMMON

Gilgal

Betel

km 0

20

40

60

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:42 AM

Page 2772

Sydon

Palestyna za czasów Chrystusa

Damaszek ITUREA

Tyr

Cezarea Filipowa

FENICJA

Akraba

Jez. el Hule

Kadesz

Ptolemais

Kafarnaum Betsaida Magdala Jez. Galilejskie GALILEA Tyberiada Kana G. Tabor G. Karmel Nazaret Gadara Nain

MORZE ŚRÓDZIEMNE

Scytopolis

Cezarea

Pella

SAMARIA

DEKAPOL

G. Garizim

Jordan

Samaria (Sebaste) Apollonia

BATANEA

Geraza

Sychar

Antipatris

Jafa

JUDEA

Efraim PEREA

Betel Jerycho

Emaus

Filadelfia

Qumran Jerozolima Betlejem Betania

Azot

Gaza

Engaddi IDUMEA

Masada

Beer-Szeba

N

MORZE

Hebron

MART W

E

Aszkelon

MOAB

EDOM km 0

20

40

60

2772

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:42 AM

Jerozolima za Heroda Wielkiego

Page 2773

Miejsca związane z Męką Twierdza Antonia y

m

Twierdza Antonia

be

O

Teren świątyni Golgota (Kalwaria)

Getsemani

Wieża Hippicus Wieża Mariamne

Cedronu

Piłat skazuje Jezusa Dom Kajfasza Wieczernik

Dolina

Dolina

Tyro peo

Pałac Heroda

Mury herodiańskie

Ofel

n Miasto Dawid a

Wieża Fazael

Teren świątyni odbudowany przez Heroda

nu

Herod poszerza mury miasta

Dolina Cedro

ur

e cn

Dolina

Doli

na Hinnom

Świątynia jerozolimska w czasach Jezusa

Hinnom

twierdza Antonia

portyk królewski

Brama Piękna portyk Salomona

miejsce składania ofiar

miejsce święte przedsionek

2773

zbiornik do obmyć

ołtarz

miejsce najświętsze

dziedziniec Izraela

dziedziniec wewnętrzny

Brama Nikanora

magazyn oliwy

dziedziniec kobiet

Brama Piękna

Neapol

BITYNIA

km 0

80

160

240

N

GALACJA Antiochia Pizydyjska

ACHAJA Pergamon

Listra

Efez

Ikonium Derbe

Ateny Korynt

Perge Attalia

Tars CYLICJA

PAMFILIA

Antiochia

RODOS

Salamina

SYRIA

8:42 AM

CYPR Pafos

KRETA

Page 2774

MORZE ŚRÓDZIEMNE

2774

Pierwsza wyprawa misyjna Pawła i Barnaby (Dz 13,1 – 14,28)

9/4/08

Seleucja

LICJA

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

Filippi Tesalonika Berea

Jerozolima

km 0

80

160

240

N

MACEDONIA

Filippi Neapol Amfipolis Tesalonika Samotraka Berea Apollonia MYZJA Troada

FRYGIA GALACJA Antiochia Pizydyjska

Pergamon AZJA

Korynt

Ikonium Tars

Derbe

Ateny

Perge

Kenchry

CYLICJA PAMFILIA

Antiochia

SYRIA

RODOS CYPR Pafos

KRETA

Druga wyprawa misyjna Pawła (Dz 15,36 – 18,22)

MORZE ŚRÓDZIEMNE Cezarea

Page 2775

LICJA Attalia

8:42 AM

Listra

Efez

9/4/08

ACHAJA

BITYNIA

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

2775

MORZE CZARNE

km 0

80

160

N

240

MACEDONIA Filippi

BITYNIA

Neapol

Tesalonika FRYGIA

Troada Assos

ACHAJA

Mitylena CHIOS

AZJA Sardy

Efez

Samos

Antiochia Pizydyjska Listra Laodycea

CYLICJA

Perge

Attalia

PAMFILIA

Antiochia

Patara SYRIA

KOS

Page 2776

RODOS CYPR Pafos KRETA MORZE ŚRÓDZIEMNE

2776

Trzecia wyprawa misyjna Pawła (Dz 18,23 – 21,14)

8:42 AM

LICJA

Tars

Derbe

Kolosy Milet

Ikonium

9/4/08

Ateny Korynt Kenchry

GALACJA

Pergamon

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

MORZE CZARNE

Tyr Ptolemaida Cezarea ku Jerozolimie

MACEDONIA

Rzym

320

BITYNIA Adramyttion

GALACJA

AZJA Korynt

Ateny

Syrakuzy

Milet

Tars

PAMFILIA Antiochia

Knidos LICJA Myra

Burza Salmone KRETA Feniks Lasaia Dobre Porty

SYRIA

CYPR Pafos Sydon

KAUDA

MORZE ŚRÓDZIEMNE

Podróż Pawła do Rzymu (Dz 27,1 – 28,16)

Cezarea Antipatris

Jerozolima

Page 2777

RODOS

8:42 AM

Efez

Regium

KAPADOCJA

Antiochia CYLICJA Pizydyjska

9/4/08

ACHAJA

SYCYLIA

N

PONT

Filippi Tesalonika

Puteoli

480

MORZE CZARNE TRACJA

Trzy Gospody Forum Appiusza

MALTA

160

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

2777 km 0

51_mapy mapy:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:42 AM

Page 2778

52_spis tresc:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:44 AM

Page 2779

SPIS TREŚCI List abpa Józefa Michalika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 List kard. Józefa Glempa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Kolegium Redakcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Słowo wstępne Redakcji Naukowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Słowo wstępne Wydawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Zanim zaczniesz czytać Pismo Święte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Wprowadzenie do Pisma Świętego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

STARY TESTAMENT Wprowadzenie do Starego Testamentu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Wprowadzenie do Pięcioksięgu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Wprowadzenie do Księgi Rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Księga Rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Wprowadzenie do Księgi Wyjścia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Księga Wyjścia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Wprowadzenie do Księgi Kapłańskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Księga Kapłańska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Wprowadzenie do Księgi Liczb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Księga Liczb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Wprowadzenie do Księgi Powtórzonego Prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Księga Powtórzonego Prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 Wprowadzenie do ksiąg historycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399 Wprowadzenie do Księgi Jozuego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403 Księga Jozuego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Wprowadzenie do Księgi Sędziów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451 Księga Sędziów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 Wprowadzenie do Księgi Rut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 Księga Rut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499 Wprowadzenie do Ksiąg Samuela. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 Pierwsza Księga Samuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509 Druga Księga Samuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569 Wprowadzenie do Ksiąg Królewskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619 Pierwsza Księga Królewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621 Druga Księga Królewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675 Wprowadzenie do Ksiąg Kronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 727 Pierwsza Księga Kronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 729 Druga Księga Kronik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 779

52_spis tresc:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:44 AM

Page 2780

Wprowadzenie do Ksiąg Ezdrasza i Nehemiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 839 Księga Ezdrasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 841 Księga Nehemiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 861 Wprowadzenie do Księgi Tobiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 889 Księga Tobiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 891 Wprowadzenie do Księgi Judyty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913 Księga Judyty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915 Wprowadzenie do Księgi Estery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 941 Księga Estery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 943 Wprowadzenie do Pierwszej Księgi Machabejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961 Pierwsza Księga Machabejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 963 Wprowadzenie do Drugiej Księgi Machabejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1017 Druga Księga Machabejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1019 Wprowadzenie do ksiąg mądrościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1057 Wprowadzenie do Księgi Hioba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1061 Księga Hioba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1063 Wprowadzenie do Księgi Psalmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1125 Księga Psalmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127 Wprowadzenie do Księgi Przysłów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1341 Księga Przysłów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1343 Wprowadzenie do Księgi Koheleta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1389 Księga Koheleta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1391 Wprowadzenie do Pieśni nad Pieśniami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1409 Pieśń nad Pieśniami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1411 Wprowadzenie do Księgi Mądrości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1425 Księga Mądrości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1427 Wprowadzenie do Mądrości Syracydesa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1461 Mądrość Syracydesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1463 Wprowadzenie do ksiąg prorockich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1551 Wprowadzenie do Księgi Izajasza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1555 Księga Izajasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1557 Wprowadzenie do Księgi Jeremiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1701 Księga Jeremiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1703 Wprowadzenie do Księgi Lamentacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1815 Księga Lamentacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1817 Wprowadzenie do Księgi Barucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1831 Księga Barucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1833 Wprowadzenie do Księgi Ezechiela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1847 Księga Ezechiela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1849 Wprowadzenie do Księgi Daniela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1937 Księga Daniela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1939 Wprowadzenie do Księgi Ozeasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1975 Księga Ozeasza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1977

52_spis tresc:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:44 AM

Page 2781

Wprowadzenie do Księgi Joela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1997 Księga Joela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1999 Wprowadzenie do Księgi Amosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2009 Księga Amosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2011 Wprowadzenie do Księgi Abdiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2033 Księga Abdiasza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2035 Wprowadzenie do Księgi Jonasza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2039 Księga Jonasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2041 Wprowadzenie do Księgi Micheasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2045 Księga Micheasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2047 Wprowadzenie do Księgi Nahuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2061 Księga Nahuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2063 Wprowadzenie do Księgi Habakuka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2069 Księga Habakuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2071 Wprowadzenie do Księgi Sofoniasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2079 Księga Sofoniasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2081 Wprowadzenie do Księgi Aggeusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2089 Księga Aggeusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2091 Wprowadzenie do Księgi Zachariasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2095 Księga Zachariasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2097 Wprowadzenie do Księgi Malachiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2115 Księga Malachiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2117

NOWY TESTAMENT Wprowadzenie do Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2125 Wprowadzenie do Ewangelii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2129 Wprowadzenie do Ewangelii według św. Mateusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2131 Ewangelia według św. Mateusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2133 Wprowadzenie do Ewangelii według św. Marka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2211 Ewangelia według św. Marka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2213 Wprowadzenie do Ewangelii według św. Łukasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2253 Ewangelia według św. Łukasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2255 Wprowadzenie do Ewangelii według św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2329 Ewangelia według św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2331 Wprowadzenie do Dziejów Apostolskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2387 Dzieje Apostolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2389 Wprowadzenie do Listów św. Pawła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2453 Wprowadzenie do Listu do Rzymian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2455 List do Rzymian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2457 Wprowadzenie do Pierwszego Listu do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2487 Pierwszy List do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2489 Wprowadzenie do Drugiego Listu do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2513 Drugi List do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2515

52_spis tresc:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:44 AM

Page 2782

Wprowadzenie do Listu do Galatów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2531 List do Galatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2533 Wprowadzenie do Listu do Efezjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2545 List do Efezjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2547 Wprowadzenie do Listu do Filipian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2557 List do Filipian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2559 Wprowadzenie do Listu do Kolosan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2567 List do Kolosan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2569 Wprowadzenie do Pierwszego Listu do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2577 Pierwszy List do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2579 Wprowadzenie do Drugiego Listu do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2585 Drugi List do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2587 Wprowadzenie do Pierwszego Listu do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2591 Pierwszy List do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2593 Wprowadzenie do Drugiego Listu do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2603 Drugi List do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2605 Wprowadzenie do Listu do Tytusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2611 List do Tytusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2613 Wprowadzenie do Listu do Filemona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2617 List do Filemona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2619 Wprowadzenie do Listu do Hebrajczyków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2621 List do Hebrajczyków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2623 Wprowadzenie do listów katolickich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2643 Wprowadzenie do Listu św. Jakuba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2645 List św. Jakuba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2647 Wprowadzenie do Pierwszego Listu św. Piotra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2657 Pierwszy List św. Piotra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2659 Wprowadzenie do Drugiego Listu św. Piotra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2667 Drugi List św. Piotra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2669 Wprowadzenie do Listów św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2673 Pierwszy List św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2675 Drugi List św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2683 Trzeci List św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2685 Wprowadzenie do Listu św. Judy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2687 List św. Judy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2689 Wprowadzenie do Apokalipsy św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2691 Apokalipsa św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2693

DODATKI Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2725 Tablice chronologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2761 Mapy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2767

53_stopka red:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:49 AM

Page 2783

53_stopka red:Nowy Testament i Psalmy

9/4/08

8:49 AM

Page 2784

Redakcja techniczna Mirosław Dąbrowski SSP Projekt okładki Anna Kawecka Skład i łamanie tekstu Paweł Pluta ISBN 978-83-7424-196-9 © Edycja Świętego Pawła, 2008 ul. Św. Pawła 13/15, 42-221 Częstochowa tel. 034.362.06.89, fax 034.362.09.89 www.edycja.pl • e-mail: [email protected] Druk i oprawa: Arti Grafiche Johnson S.p.A. – Włochy